HÆSTARÉTTARDÓMAR ÚTGEFANDI HÆSTIRÉTTUR XI. BINDI 1940 REYKJAVÍK RÍKISPRENTSMIÐJAN GUTENBERG MCMXLI Reglulegir dómarar hæstaréttar 1940. Þórður Eyjólfsson. Forseti dómsins frá í. jan. 1940 til 31. ágúst s. á. Gizur Bergsteinsson. Forseti dómsins frá 1. september 1940 til 31. desember s. á. Einar Arnórsson. 10. 11. 12. Registur. I. Málaskrá. Valdstjórnin gegn Axel Ármann Þor- steinssyni. Ólögleg áfengissala ......... Réttvísin og valdstjórnin gegn Steingrími Guðmundssyni. Líkamsárás ............ Valdstjórnin gegn Berent Karli Berents- syni. Ólögleg áfengissala .............. Valdstjórnin gegn Þorsteini Guðmunds- syni. Ölvun við bifreiðarakstur ........ Jón E. Waage gegn Sildarbræðslunni h/f Seyðisfirði. Sókn til efnda á loforði um framlagningu hlutafjár ................ Valdstjórnin gegn Þorsteini Guðmunds- syni. Ölvun við bifreiðarakstur ........ Guðmundur Pétursson gegn eigendum og vátryggjendum e/s „Stabil“ og gagnsök. Bætur fyrir tjón af árekstri skipa ...... Jóhannes Kristjánsson gegn Ingibjörgu Jóhannsdóttur. Meiðyrðamál .......... Steindór Gunnarsson gegn Félagsprent- smiðjunni s/f og gagnsök. Ómerking hér- aðsdóms og heimvísun ................ Réttvísin gegn Vagni Péturssyni. Ómerk- ing héraðsdóms og málsmeðferðar og heimviíisun sakar ..........000.0.0000.... Réttvísin gegn Sigurði Thórarensen og Þorkeli Steinssyni. Brot í sýslan ...... Geir Pálsson gegn Garðari Þorsteinssyni. Útivistardómur .....cccc. Dómur Bls. 1% 15 1 11 16 21 32 40 44 56 59 69 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 22. 23. 24. Þórhallur Arnórsson gegn Carli D. Tuli- nius. Útivistardómur .................. Valdstjórnin gegn Ásgeiri Ásmundssyni. Ólögleg áfengissala .................... Halldór Sveinsson gegn Nancy Sigurðsson og gagnsök. Dánarbótamál ............. Ingibjörg Bjarnadóttir gegn Gunver E. Limkær. Ómerking héraðsdóms og heim- vísun sakar .........0000000 000... 0... Útibú Útvegsbanka Íslands á Akureyri gegn Lárusi Þ. Blöndal og Ásgeiri Bjarna- syni. Kærumál. Ómerking frávísunardóms og heimvísun sakar .................. Landbúnaðarráðherra f. h. ríkissjóðs gegn Ara Páli Hannessyni. Ómerking héraðs- dóms og matsgerðar. Vísun sakar frá héraðsdómi .........20000. 000 Svinvetningabrautarfélagið gegn Karli Helgasyni. Lögtaksmál ................ Bæjarsjóður Reykjavikur gegn Hinu ís- lenzka steinolíuhlutafélagi og Bifreiða- einkasölu ríkisins. Ágreiningur um rétt- indi yfir bifreið ............0.00000.... Eggert M. Bachmann og Landsbanki Ís- lands gegn Ívari Ívarssyni. Mál um for- kaupsrétt leiguliða ..........0.200...... Lárus Fjeldsted í. h. eiganda og skips- hafnar b/v St. Malo gegn fjármálaráðherra f. h. ríkissjóðs. Skaðabótamál vegna tog- aratöku .........2000000 nn Shell á Íslandi h/f gegn Sturlu Vilhjálms- syni og gagnsök. Mál til greiðslu slysabóta Daniel Jacobsen gegn Helga Benedikts- syni. Kaupeftirstöðvar sjómanns ...... Íslenzk-rússneska verzlunarfélagið gegn sildarútvegsnefnd. Umboðslaun fyrir síldarsölu ..........002000 000... Steindór Hjaltalin og Snorri Stefánsson gegn H/f Hugin og sagnsök. Skaðabóta- krafa vegna samningsrofa .............. V Dómur Bls. 814 70 % 70 % 76 % 82 14% 87 14% 91 1% 98 16, — 104 1% 108 21% 115 23 122 2% 136 26 146 24, 153 vi 21. 28. 29. al. 32. 33. 34. 38. 36. 38. 39. 40. 4l. Benedikt Benediktsson gegn Sigurði Óla- syni f. h. skrifstofu ríkisspitalanna. Úti- vistardómur .........020000 000... Andersen á Lauth h/f gegn Franz Jezor- ski. Útivistardómur ..............0..... Valdstjórnin gegn Sigurði Jónssyni. Ölv- un við bifreiðarakstur ................ . Hjalti Benónýsson gegn Þóru Guðmunds- dóttur. Barnsfaðernismál .............. Alfred Nielsen gegn Camillu Petersen. Barnsfaðernismál ............000.0.... Gunnar Ólafsson gegn Kristjáni Linnet. Meiðyrðamál ............00000000 000... Sigurjón Einarsson f. h. eigenda b/v Garð- ars G. K. 25 gegn Benedikt Jónssyni, Karli Eyjólfssyni og Jóni Eyjólfssyni. Skaða- bótamál vegna ásiglingar .............. Sigurþór Jónsson og Ísleifur Jakobsson eigendur Veltusunds 1 og Hafnarstrætis 4 gegn Austurstr. 3 h/f. Eignarréttur að lóðarræmu og réttur til umferðar um hana .........00000000 0... Verkamannafélagið Dagsbrún gegn Alþýðu- sambandi Íslands. Útivistardómur ...... Valdstjórnin gegn Einari Jóhanni Jóns- sni. Ölvun við bifreiðarakstur .......... . Valdstjórnin gegn Ólafi Kjartani Ólafs- syni. Ólögleg áfengissala .............. Samband íslenzkra samvinnufélaga gegn Jóni Bjarnasyni. Verzlunarskuld. Aðildar- eiðUr ..........00.0000 ss Borgarstjórinn í Reykjavík f. h. bæjarsjóðs gegn Sólborgu Sigurðardóttur. Ákvörðun meðlags. Valdmörk yfirvalds .......... Áskell Snorrason, Björn Grímsson og Sig- fús Baldvinsson fyrir sjálfan sig og f. h. Söltunarfélags verkalýðsins á Akureyri gegn bæjarstjórn Akureyrar f. h. bæjar- sjóðs. Mál til leigugreiðslu eftir bryggju Sigurjón Fjeldsted gegn borgarstjóranum Dómur 2% 286 1% 13% 1% 154 156 % % % % Bls. 163 163 164 168 174 178 183 189 196 197 204 207 211 42. 43. á4. æn ot 47. 48. 49. 50. öl. 52. 53. öd. rt ot i Reykjavík f. h. bæjarsjóðs. Valdmörk stjórnarvalds ...........000.000.0.00.0.0.. Valdstjórnin gegn Benedikt Gabríel Guð- mundssyni. Brot á fyrirmælum um toll- heimtu .........00000 0000. ne Réttvisin og valdstjórnin gegn Jóni Jóns- syni. Manndráp af gáleysi .............. Höskuldur Jónas Austmar Sigurðsson gegn Olgu Dahlberg. Hafningardómur. Ómaks- bætur .........2000000 000. Sigurður Hallbjarnarson gegn h/f Fiski- mjöl. Hafningardómur. Ómaksbætur .... Jósef Björnsson gegn kirkjumálaráðherra f. h. kirkjujarðasjóðs og gagnsök. Mál um innlausn veiðiréttinda ................ Bæjarsjóður Vestmannaeyja gegn Bjarna Jónssyni. Ábyrgð bæjarsjóðs á húsaleigu styrkþega ........0.200000 0000. Réttvisin og valdstjórnin gegn Páli Óskari Guðjónssyni. Sýknað af ákæru um mann- dráp af gáleysi ...............0...0.0... Guðmundur Kristjánsson gegn Gunnlaugi Stefánssyni. Ómerking héraðsdóms og heimvísun sakar ..........0.00000.00... Fiskiræktar- og veiðifélag Árnesinga gegn Eyrarbakkahreppi og gagnsök. Ágreining- ur um lögmæti félagsstofnunar .......... Elías Sigurðsson gegn Sesselju Sigurðar- dóttur. Skaðabótamál vegna bilslyss .... Valdstjórnin gegn Bjarna Einarssyni. Ölv- un við bifreiðarakstur ................ Sildarbræðslan á Norðfirði gegn Verzlun Sigfúsar Sveinssonar. Ómerking héraðs- dóms og málsmeðferðar. Máli vísað frá héraðsdómi ...........2.0.0. 00... Þórhallur Jón Snjólfsson gegn Jakobi Jónssyni f. h. eiganda og útgerðarmanna 1/v Öldunnar E. A. 625. Málskostnaðar- ákvæði héraðsdóms kært .............. Kreppulánasjóður og hreppsnefnd Saur- Dómur 1% 1% 2% 2% 294 0 et % % 1% 29 to R VI Bls. 225 229 231 238 238 239 246 250 Vill Dómur Bis. bæjarhrepps f. h. hreppsins gegn Magnúsi Kristjánssyni. Mál um forkaupsrétt að jörð ?% 279 56. Ófeigur Guðnason gegn Magnúsi Sveins- syni og Sigurði Gíslasyni. Kærumál um skyldu matsmanns til að svara vitnaspurn- ÍNGUM .......00.00 000 24, 284 57. Kristján Jónsson f. h. Kiddabúðar gegn Magnúsi Thorlaciusi f. h. August Töpfer £ Co. Um skyldu til greiðslu vixils í virkri erlendri mynt .........00000 000... 7 287 58. Jón Grímsson gegn Eyjólfi Leós. Mál um forgangsrétt fjárnáms í kröfu fyrir fram- sali á henni ..........2200000 0000... 2% 291 59. Björn Gottskálksson gegn Tunnuverk- smiðju Siglufjarðar s/f. Útivistardómur. Ómaksbætur .........000000 000. 314 — 297 60. Olíusamlag Vestmannaeyja gegn Magnúsi Thorlaciusi f. h. Eagle Oil Company of New York G. m. b. H. Útivistardómur .. 31% 298 61. Guðlaugur Jónsson gegn Gústavi Ólafssyni. Útivistardómur .........000..000 31 298 (2. Garðar Þorsteinsson gegn Magnúsi Bryn- jólfssyni. Áfrýjun til staðfestingar. Kröfu um frest hrundið ..................... 314 — 298 63. Ríkissjóður gegn K/f Fram og gagnsök. Lögtaksmál. Eignarhefð ................ 5 301 64. Gunnar Ólafsson £ Co gegn Runólfi Jó- hannssyni. Skuldamál. Aðgerðaleysisverk- ANÍP .......00.00 rr % 307 65. Júlíus Þorbergsson gegn Tryggingarstofn- un ríkisins. Örorkubætur .............. 10 3138 66. Tómas Þorvaldsson gegn Ketilbjörgu Er- lendinu Magnúsdóttur. Barnsfaðernismál. Úrskurður um framhaldsrannsókn ...... 1% 319 67. Kristján Jónsson og Sigurveig Kristjáns- dóttir gegn Guðmundi Guðmundssyni. Réttur til umferðar á lóð .............. 1% 320 68. Þorleifur Th. Sigurðsson gegn Sveini M. Ólafssyni. Kærumál út af þingvottagjaldi 1% 325 69. Jón Björnsson gegn dóms- og kirkjumála- 70. 71. 72. 80. g1. 82. 83. ráðuneyti Íslands. Útburðarmál. Ábúðar- réttur á jörð ......0000000 0. Stjórn og byggingarnefnd Ungmennafélags Langnesinga gegn skólanefnd Sauðaness skólahéraðs og gagnsök. Málsmeðferð og héraðsdómur ómerktur ........0....... Kristján Eggertsson gegn bæjarstjórn Akur- eyrar f. h. bæjarsjóðs. Útsvarsmál. Heimils- fang .......0000 00 Tryggvi Magnússon gegn Guðmundi Guð- mundssyni og gagnsök. Skaðabótamál vegna bilslyss ..c.....00000 000... Magnús Thorlacius f. h. A/S Spilkevigs Snörre- Not- og Garnfabrik gegn Gísla Vilhjálmssyni og gagnsök. Útivistardómur Eiríkur Kristjánsson gegn Ólafi Ragnars. Útivistardómur. Ómaksbætur .......... Jón Jónsson gegn Gústavi Ólafssyni. Úti- vistardómur .......000.000 00. Friðrik Björnsson, Sigurður Þorsteinsson, Felix Guðmundsson og Guðmundur R. Ólafsson gegn Ólafi Þorgrímssyni. Kæru- mál um frávísun máls frá héraðsdómi .. Réttvísin og valdstjórnin gegn Birni Guð- mundssyni. Manndráp af gáleysi ....... Réttvisin gegn Þórði Sigurði Valdemar Ólafssyni. Saurlifismök við drengi ...... Sæmundur Stefánsson gegn Guðmundi Þor- valdssyni. Útivistardómur .....s....... Jón Eiríksson gegn Ragnari Bjarkan. Úti- vistardómur ..........00000 00. 0... Haraldur Valdimarsson gegn Guðrúnu Ágústsdóttur. Útivistardómur ........... Sveinafélag múrara gegn Vinnuveitenda- félagi Íslands vegna Þorkels Ingibergsson- ar. Aðför og undanþágur þar frá ........ Kristján Steingrimsson gegn Guðfinnu Einarsdóttur f. h. Sigursteins Heiðars Jónssonar. Mál um bætur vegna slyss af bifreiðarfarmi ...........00000 0000... Dómur to st a IX Bis. 328 345 351 351 352 354 358 366 366 370 á. 85. 86. =o = 88. 89. 90. 91. 94. 95. 96. 97. Ásgeir Pétursson gegn bæjarfógetanum á Akureyri f. h. ríkissjóðs. Kærumál um lög- taksúrskurð. Vísað frá hæstarétti ...... Eggert Claessen f. h: Tuxham A/S gegn Ástþóri Matthíassyni. Ágreiningur um upp- gjöf skuldar og greiðslu .............. Aðalsteinn Sveinsson gegn Alþýðusam- bandi Íslands og Iðju, félagi verksmiðju- fólks á Akureyri. Skaðabótamál vegna vinnuvörnumar ...........000200....... Steindór Gunnarsson gegn Félagsprent- smiðjunni s/f og gagnsök. Ýmsar kröfur út af félagsslitum og bókaforlagi ........ Sveinn Jónsson gegn bæjarsjóði Reykja- víkur. Útsvarsmál. Heimilisfang ........ Valdstjórnin gegn Óla Vernharði Metú- salemssyni. Brot á fyrirmælum um verð- lag á vörum .........0...0 000. Þorvaldur Sigurðsson gegn Magnúsi Þor- steinssyni. Kærumál. Endurupptaka máls í héraði ...........020020 0... Eimskipafélagið Ísafold h/f gegn Sjóvá- tryggingarfélagi Íslands h/f. Deila um loforð um vátryggingu ................ Guðrún Guðbjörnsdóttir gegn Hallgrími Péturssyni. Barnsfaðernismál .......... Skúli Pálsson gegn Sigurði B. Sigurðssyni f. h. Heildverzlunar Ásgeirs Sigurðssonar. Útivistardómur. Ómaksbætur .......... Eigendur og vátryggjendur v/b Frigg V. E. 316 gegn Friðþjófi G. Johnsen. Útivistar- dómur ........000000 000. H/f Shell á Íslandi gegn bæjarstjórn Ness- kaupstaðar. Útivistardómur ............ Pétur Hoffmann Salómonsson gegn Ey- gerði Ester Runólfsdóttur, Jóni Trausta- syni og Sigurði Guðbrandssyni. Útivist- ardómur „.........2002 0... Helgi Benónýsson gegn bæjarsjóði Vest- mannaeyja, fjallskilanefnd Vestmanna- Dómur %0 %o 1%5 18 1%9 2%0 2%0 2%0 30 3%0 305 Bls. 375 378 382 386 403 405 411 413 421 428 428 429 429 98. 99. 100. 101. 102. 103. 104. 105. 106. 107. 108. 109. 110. Dómur eyja og Hannesi Sigurðssyni sem gæzlu- manni þarfanauta Vestmannaeyjabæjar. Útivistardómur .........000000..0.... 30, Óskar Halldórsson gegn Theódór B. Lin- dal f. h. Ole J. Hansen. Útivistardómur. Ómaksbætur ..........0.00.0000 00. 80 Óskar Halldórsson gegn Theódór B. Lín- dal f. h. Oliver Olsen. Útivistardómur. Ómaksbætur ..........0.0000000 00. 35 Óskar Halldórsson gegn Theódór B. Lín- dal f. h. Vilmund Hansen. Útivistardóm- ur. Ómaksbætur ........00000 00. 3%g Óskar Halldórsson gegn Theódór B. Lin- dal f. h. Daniel Joensen. Útivistardóm- ur. Ómaksbætur ........000.0 0... 3 Óskar Halldórsson gegn Theódór B. Lin- dal f. h. Sophus Jacobsen. Útivistardóm- ur. Ómaksbætur .........00.0..00..... 306 Óskar Halldórsson gegn Theódór B. Lin- dal f. h. H. J. Antoniussen. Útivistardóm- ur. Ómaksbætur ...........00000..... 30 Óskar Halldórsson gegn Theódór B. Lin- dal f. h. Johannes F. Hansen. Útivistar- dómur. Ómaksbætur .................. 305 Ólafur Jónsson gegn bæjarsjóði Reykja- víkur. Útivistardómur ................ 35 Valdstjórnin gegn Ásgeiri Ingimar Ás- geirssyni. Ólögleg áfengissala .......... %1 Egill Jónasson gegn Albert Bjarnasyni. Ómerking málsmeðferðar og dóms í hér- aði. Vísun frá héraðsdómi ............ %1 Þórarinn Snorrason gegn Guðmundi Jóns- syni og gagnsök. Landamerkjamál. Ó- merking. Heimvísun .................. %, Steingrímur Pétursson og Höskuldur Guð- mundsson gegn Guðlaugi Kristjánssyni f. h. Margrétar Guðlaugsdóttur. Skaða- bótamál vegna bifreiðarslyss. Ómerk- ing. Heimvísun ...................... %1 Hafnarstjórinn í Reykjavík f. h. hafnar- XI Bls. 430 430 431 431 432 432 433 433 434 434 437 441 448 111. 112. 113. 114. 115. 116. 117. 118. 119. 121. 122. 123. 124. sjóðs gegn h/f Shell á Íslandi. Ásigling. Skaðabótamál ............0.000000000.. Jóhann Magnússon gegn Svövu Thóraren- sen. Barnsfaðernismál ................ Valdstjórnin gegn Adolf Kristni Ársæli Jóhannssyni. Landhelgisbrot .......... Réttvísin gegn Pétri Jónssyni. Innbrots- þjófnaður ............20000 0000. Réttvísin gegn Georg Kristjánssyni. Saur- lífismök við drengi .................... Jón Finnsson, Magnús Halldórsson, Guð- rún Finnsdóttir og Benedikt Finnsson gegn Verzlunarfélagi Steingrimsfjarðar. Lóðarleiga. Mat ...........0.00.00.00.. H/f Shell á Íslandi gegn bæjarstjórn Seyðisfjarðarkaupstaðar f. h. bæjarsjóðs. Útsvarsmál 20.00.0000... Jón Þorsteinsson gegn Verzlunarfélaginu Borg h/f. Útivistardómur ............ Björn Gottskálksson gegn Kristjáni Kjart- anssyni. Kærumál. Deila um varnarþing Pétur Magnússon f. h. eigenda og vátryggj- enda e/s Dixie og farms þess gegn Skipa- útgerð ríkisins og gagnsök. Björgunarlaun Sigurjón Jónsson gegn bæjarstjórn Akur- eyrar f. h. bæjarsjóðs. Framfærsluskylda sonar á móður sinni ................ Guðmundur Ögmundsson gegn bæjar- stjóra Hafnarfjarðar f. h. bæjarsjóðs. Deila um eignarrétt að bifreið ........ Sigurður Jónsson og Björn Gunnlaugsson gegn borgarstjóra Reykjavíkur f. h. bæj- arsjóðs. Bætur fyrir lögnumið land. Mat Bergsveinn Guðmundsson gegn Axel Cor- tes. Útburður úr íbúð ................ Réttvísin gegn Þóroddi Guðmundssyni. Meiðyrðamál samkvæmt 102. gr. alm. hegningarl. 25. júní 1869 .............. Dómur N mn = I%2 184, —. w 20 Bls. 455 483 486 486 468 494 496 500 508 512 II. Nafnaskrá. A. Einkamál. Bls. Aðalsteinn Sveinsson .............00000000 0... 382 Akureyrarkaupstaður .................. 215, 342, 494 Albert Bjarnason .............200.00 00. 437 Aldan E. A. 625 1/v eigendur og útgerðarmenn .. 275 Alþýðusamband Íslands .................... 196, 382 Andersen á Lauth h/f ..........0..00000 00. 163 Antoniussen, H. J. ............0000 0000. 433 Ari Páll Hannesson ................200000 0000. 91 August Töpfer £ Co. .........020.00 000. 287 Austurstræti 3 H/f ............... 0 189 Ásgeir Bjarnason .............0.00000. 000. 87 Ásgeir Pétursson .................0. 0000. 375 Áskell Snorrason .........0........ 000. 215 Ástþór Matthíasson ....... en 378 Bachmann, Eggert M. ..............00..000000.... 108 Benedikt Benediktsson ................00.00...... 163 Benedikt Finnsson ...............0.000 0. 0000... 478 Benedikt Jónsson .............20.000 0000 v 0. 183 Bergsveinn Guðmundsson ...........00..0000.00.. 508 Bifreiðaeinkasala ríkisins ........................ 104 Bjarkan, Ragnar .................0.0000 000 000. 366 Bjarni Jónsson ...............0.00 00... 246 Björn Gottskálksson ........................ 297, 486 Björn Grímsson .................0 0000... 215 Björn Gunnlaugsson ...................000..000.. 500 Blöndal, Lárus Þ. ............0.0.000.000.0 000 87 Cortes, Axel ..............0.. 000 508 Dagsbrún, verkamannafélag ...................... 196 XIV Nafnaskrá Dahlberg, Olga ...........000000 0000... 238 Dixie e/s, eigendur og vátryggjendur ............ 488 Dóms- og kirkjumálaráðuneyti Íslands ............ 328 Eagle Oil Company of New York G. m.bÞ.H....... 298. Egill Jónasson ...........20000000 000... en... BT Eimskipafélagið Ísafold h/f ........00000 0000. 413 Eiríkur Kristjánsson ...............0..000000.000.. 351 Elías Sigurðsson ..........2000000 00 000 264 Eygerður Ester Runólfsdóttir .................... 429 Eyjólfur Leós ............200000 00... nn 291 Eyrarbakkahreppur ...........00.0.00 0000... 257 Felix Guðmundsson ...........2000000000........ 352 Félagsprentsmiðjan s/f .............0.0.0.... 44, 386 Fiskimjöl h/f ..........2.000000 00... . 238 Fiskræktar- og veiðifélag Árnesinga .............. 257 Fjeldsted, Sigurjón ..........00200.000 0000... 225 Fram k/f ........00.00020 0000 301 Friðrik Björnsson ............0.0000 0000... 0... 352 Frigg V. E. 316 v/b, eigendur og vátryggjendur .... 428 Garðar G. K. 25 b/v, eigendur .................... 183 Garðar Þorsteinsson ................0.0..0.... 69, 298 Geir Pálsson ...........220202000 000... 69 Gisli Vilhjálmsson ............2..20200 0000... 351 Guðlaugur Jónsson .........0.000.000 0000... 298 Guðmundur Guðmundsson ............0.00.00.00... 320 Guðmundur Guðmundsson, kaupmaður ........... 345 Guðmundur Jónsson ..........0.00000000 0000... 444 Guðmundur Kristjánsson .............0.000..0.0.. 254 Guðmundur R. Ólafsson ...........000.00 0000... 352 Guðmundur Pétursson ...............0.0.0.000.00. 32 Guðmundur Þorvaldsson ....................0.... 366 Guðmundur Ögmundsson ................0.0.0.... 496 Guðrún Ágústsdóttir .....................0.0..... 367 Guðrún Finnsdóttir ................00.0000000.00.. 478 Guðrún Guðbjörnsdóttir ......................... 421 Gunnar Ólafsson ..........0000000. 000. 178 Gunnar Ólafsson á Co. .........00..0..00 00... 307 Gunnlaugur Stefánsson ...........0.0000 000... 254 Gústav Ólafsson ...........0..00... 000... 298, 352 Hafnarfjarðarkaupstaður .................00.0..... 496 Hafnarsjóður Reykjavíkur ..................:.... 455 Nafnaskrá Halldór Sveinsson ..............00000 0000... Hallgrimur Pétursson ....................000000.. Hannes Sigurðsson ...............0.000...0..0.. Hansen, Johannes F. ............0......0 00... Hansen, Ole J. ........0...0.000 00 Hansen, Vilmund ...............00....0 0000. Haraldur Valdimarsson ....................0..... Heildverzlun Ásgeirs Sigurðssonar ................ Helgi Benediktsson .................000000000.... Helgi Benónýsson ..............000000000 000. Hjaltalín, Steindór ................00..0000.0.0.... Hjalti Benónýsson ..............000.000 0000... Hið íslenzka steinoliuhlutafélag .................. Huginn h/f ..................0 0000. Höskuldur Guðmundsson ..............00...0...... Höskuldur Jónas Austmar Sigurðsson ............ Iðja félag verksmiðjufólks á Akureyri ............ Ingibjörg Bjarnadóttir .......................... Ingibjörg Jóhannsdóttir .......................... Ísleifur Jakobsson ..........0000....0.0 0. Íslenzk-rússneska verzlunarfélagið ................ Ívar Ívarsson ..............0.0.0. 00. Jacobsen, Daniel „.............0..000 000... Jacobsen, Sophus „.........0.000.0...0 000 Jezorski, Franz .............0.0...0.. 00. Joensen, Daniel ..............0..0....0. 00 Jóhann Magnússon .............0.000.00 000... Jóhannes Kristjánsson ......................0..... Johnsen, Friðþjófur G. ..............0........ Jón Bjarnason ................00000 000. 0 0 Jón Björnsson ....................0 0000. Jón Eiríksson ...............0...0.0000 000. Jón Eyjólfsson ..............0...00 0000 Jón Finnsson ..................00 02.00.0000 Jón Grimsson .................0. 0000. Jón Jónsson .............00.0 0000 ns Jón Traustason ...............0000000 00 Jón Þorsteinsson ...............00000000 00. Jósef Björnsson ............0.000. 00. 00 0 Júlíus Þorbergsson .................0.0000000000.. Karl Eyjólfsson ...................00000 00. XVI Nafnaskrá Bls Karl Helgason ..........00000 00. nn nn 98 Ketilbjörg Erlendina Magnúsdóttir ................ 319 Kiddabúð ........02000000 ne nn 287 Kirkjujarðasjóður ...........0000000 00 0n vn... 239 Kreppulánasjóður ........00200000 0000... nn... 279 Kristján Eggertsson ..........0000000 0... nn... 342 Kristján Jónsson ........000000 000 nn 320 Kristján Kjartansson .........0200000 0000 n 00. ..... 486 Kristján Steingrímsson .......0000000000 000... 370 Landsbanki Íslands ...........00000 0000... nn. 108 Limkær, Gunver E. .........0000 000... 82 Linnet, Kristján .........02000000 000 nn unn. 178 Magnús Brynjúlfsson .........000200 00 nn... e nn. 298 Magnús Halldórsson .......2000000000 000... 478 Magnús Kristjánsson ........2.0000000 00... 00... 219 Magnús Sveinsson ......0.00000000 nn... 284 Magnús Þorsteinsson .......02000000 00. 0... 411 Margrét Guðlaugsdóttir ...........00000000.0.. 0... 448 Nesskaupstaður ......0.0020000.. senn 429 Nielsen, Alfred .......20000000 00. 174 Olíusamlag Vestmannaeyja ......0.00000000.0.00.. 298 Olsen, Oliver ......2000000 nn enn 431 Ófeigur Guðnason ........0.000 0000 n nr 284 Ólafur Jónsson ......0200000 000 434 Ólafur Þorgrímsson .......00.00.0 000... 352 Óskar Halldórsson ........00..0... 430, 431, 432, 433 Petersen, Camilla .......0.000.00 0. 0000 n en... 174 Pétur Hoffmann Salómonsson ......00000000.0..... 429 Ragnars, Ólafur ..........00.00.00 0000. 0. en... 351 Reykjavíkurkaupstaður .... 104, 211, 225, 403, 434, 500 Ríkissjóður Íslands ............00... 91, 115, 301, 375 Ríkisspítalar .......00.00000.0 ene nn 163 Runólfur Jóhannsson ......000000 000 n enn... 307 Samband íslenzkra samvinnufélaga ................ 207 Sauðaness skólahérað .......00000000. 0000... 332 Saurbæjarhreppur ......000000eeeensssnnnn ne 279 Sesselja Sigurðardóttir ...........0000..n0 0000... 264 Seyðisfjarðarkaupstaður .........00000000 0000... 483 Shell á Íslandi h/f ..........00.... 122, 429, 455, 483 Sigfús Baldvinsson ......2.000.00n.r neee nenr er... 215 Sigurðsson, Nancy ......0000000neerennn ne. 76 Nafnaskrá XVII Bls Sigurður Gíslason .........0222000000 nn 284 Sigurður Guðbrandsson ........0.220000 0000... 429 Sigurður Hallbjarnarson .........0.0000000 0000... 238 Sigurður Jónsson ..........0200000 000. 500 Sigurður Þorsteinsson ..........0000000 000... 352 Sigurjón Jónsson ........0020000 0000 nn 494 Sigursteinn Heiðar Jónsson ............0.0.......% 370 Sigurveig Kristjánsdóttir ........................ 320 Sigurþór Jónsson .........020000 0000... 189: Sildarbræðslan á Norðfirði ...................... 211 Sildarbræðslan h/f Seyðisfirði .................... 21 Sildarútvegsnefnd ............0.000.00 0000... 146. Sjóvátryggingarfélag Íslands h/f ................ 413 Skipaútgerð ríkisins ............0.0000000 0000... 488. Skólanefnd Sauðaness skólahéraðs ................ 332. Skúli Pálsson .........0.2020020 0000 428. Snorri Stefánsson .......0.00000000 00... 153 Sólborg Sigurðardóttir ...............0200..000... 211 Spilkevigs Snörre-Not- og Garnfabrik A/S .......... 351 St. Malo b/v, eigendur og skipshöfn .............. 115 Stabil e/s, eigendur og vátryggjendur ............ 32 Steindór Gunnarsson ...........00000 0... 0. 44, 386 Steingrímur Pétursson ..........2000000 0000... 448 Sturla Vilhjálmsson ........000.0000 000... 122 Sveinafélag múrara ..........0.0.200 0000. 367 Sveinn Jónsson .......0.02000 000. 403 Sveinn M. Ólafsson ............00.00.. 000 325 Svinvetningabrautarfélagið .................0.0... 98 Sæmundur Stefánsson .........0.000000 0000... 366 Söltunarfélag verklýðsins á Akureyri ............ 215 Thórarensen, Svava .........200000 0... 461 Tómas Þorvaldsson ..........20200020 000. 319 Tryggingarstofnun ríkisins ....................... 313 Tryggvi Magnússon ........00000000 00... 345 Tulinius, Carl D. ........0.0000000 0000. 70 Tunnuverksmiðja Siglufjarðar s/f ................ 297 Tuxham A/S ......0.0002000 00 378 Ungmennafélag Langnesinga ...................... 332 Útibú Útvegsbanka Íslands á Akureyri ............ 87 Verzlun Sigfúsar Sveinssonar „..........00.0..00.... 271 Verzlunarfélagið Borg h/f ..........0000. 0000... 486 XVIII Nafnaskrá Bls. Verzlunarfélag Steingriímsfjarðar ................. 478 Vestmannaeyjakaupstaður ................... 246, 430 Vinnuveitendafélag Íslands ...................... 367 Waage, Jón E. ............0220000 000 21 Þorkell Ingibergsson ....................000000. 0. 367 Þorleifur Th. Sigurðsson ...............0...0.... 325 Þorvaldur Sigurðsson ...............0200..0 000... 411 Þóra Guðmundsdóttir .....................00...... 168 Þórarinn Snorrason ..............00.0 0000... 444 Þórhallur Arnórsson .............200.000. 000... 70 Þórhallur Jón Snjólfsson .............0.0.00000.. 275 B. Opinber mál. Adolf Kristinn Ársæll Jóhannsson ................ 465 Axel Ármann Þorsteinsson ...................... 1 Ásgeir Ingimar Ásgeirsson ........................ 434 Ásgeir Ásmundsson ............0.0.0 0000... 70 Benedikt Gabríel Guðmundsson .................. 229 Berent Karl Berentsson ..............00000 0000... 11 Bjarni Einarsson ..................00.0.0 000... 268 Björn Guðmundsson .............2.0000 0. 000... 354 Einar Jóhann Jónsson ..............00.0.. 00. 0... 197 Georg Kristjánsson .................2.0.000 0000... 472 Jón Jónsson ...........02.0.0 000... 231 Ólafur Kjartan Ólafsson ..........0.0000 0000... 204 Óli Vernharður Metúsalemsson .................. 405 Páll Óskar Guðjónsson ..........00.000.00000.. 250 Pétur Jónsson .............2.00000 00 nn. 468 Sigurður Jónsson ............0...00 0... n nn. 164 Steingrímur Magnús Guðmundsson .............. 5 Thórarensen, Sigurður .................00.00.00... 59 Vagn Pétursson .........0.0000200 0000. 56 Þorkell Steinsson ..............0..20.000 0000... 59 Þorsteinn Guðmundsson ..........00.00...0... 16, 25 Þórður Sigurður Valdimar Ólafsson .............. 358 Þóroddur Guðmundsson ...........200000 0000... 512 III. Skrá um lög, reglugerðir, samþykktir o. fl., sem vitnað er til í XI. bindi hæstaréttardóma. Grágás, landbrigðaþáttur: Konungsbók 208. kap., 240. Staðarhólsbók 438. kap., 240. Jónsbók: Landsleigubálkur 56. kap., 240. 1786 17. nóv. Tilskipun um réttindi kaupstaðanna á Ís- landi, 303. 4. gr., 303, 306. 5. gr., 303, 306. 1796 3. júní. Tilskipun um tilhlýðilega og greiða dóm- gæzlu. 35. gr., 17. 1869 25. júní. Almenn hegningarlög handa Íslandi. 12. kap., 8, 515. 13. kap., 62. 16. kap., 57, 360, 473. 17. kap., 232, 251, 355. 18. kap., 7, 62, 68. 48. gr., 515. 63. gr., 237, 358, 365, 477. 83. gr., 515. 99. gr., 515. 102. gr., 512, 513, 515. 126. gr., 59, 60, 67. 129. gr., 59, 60, 67. 144. gr., 59, 61. 145. gr., 67. 174. gr., 59. 175. gr., 56. 177. gr., 59. XX 1891 1891 1893 1894 1901 1901 1903 1905 Skrá um lög, reglugerðir, samþykktir o. fl. 178. gr., 365, 477. 183. gr., 71. 186. gr., 365, 477. 200. gr., 237, 250, 350, 357. 205. gr., 6, 10. 217. gr., 43, 182. 218. gr., 182. 219. gr., 182. 231. gr., 205, 469, 472. nr. 3 13. marz. Lög um að fá útmældar lóðir í kaupstöðum og á löggiltum kauptúnum o. fl., 482. nr. 61 1. maí. Reglur um að fá útmældar lóðir í kauptúnum og á löggiltum kauptúnum o. fl., 482. nr. 28 26. okt. Lög um skaðabætur fyrir gæzluvarð- hald að ósekju o. fl., 121. nr. 2 2. febrúar. Lög um aukatekjur, dagpeninga og ferðakostnað sýslumanna, bæjarfógeta o. fl. 3. gr., 89. nr. 18 13. sept. Lög um manntal í Reykjavík 407. 24. júni. Millirikjasamningur. Sjá nr. 3/1908. nr. 3 28. marz. Auglýsing um samning milli Hans hátignar konungsins í Danmörku og Hans hátignar konungsins í hinu sameinaða konungsríki Breta- veldi hinu mikla og Írlandi um tilhögun á fisk- veiðum þegna hvors þeirra um sig fyrir utan land- helgi í hafinu umhverfis Færeyjar og Ísland, 119, 120. nr. 14 20. okt. Lög um fyrning skulda og annarra kröfuréttinda. 3. gr., 311. 1905 nr. 46 10. nóv. Lög um hefð. 2. gr., 306. 3. gr., 306. 1907 nr. 39 16. nóv. Lög um skilorðsbundna hegningar- 1914 1914 dóma og hegningu barna og unglinga, 6, 7. nr. 35 2. nóv. Lög um mælingu og skrásetningu lóða og landa í lögsagnarumdæmi Reykjavíkur. 3. gr., 194. nr. 56 30. nóv. Siglingalög. 13. gr., 457. 225. gr., 460. 1917 1917 1917 1919 1920 1920 1921 1924 1926 1927 1928 Skrá um lög, reglugerðir, samþykktir o. fl. XKI 252. gr., 139. nr. 64 14. nóv. Lög um laun hreppstjóra og auka- tekjur m. m. 326. 8. gr., 326. nr. 75 14. nóv. Lög um útmælingar lóða í kaupstöð- um, löggiltum kauptúnum o. fl. 479. 2. gr., 478, 479, 480, 481, 482. nr. 91 14. nóv. Lög um aðflutningsbann á áfengi. 15. gr., 434. nr. 41 28. nóv. Lög um landamerki. 15. gr., 446. nr. 5 18. maí. Lög um bann við botnvörpuveiðum, 466. 1. gr. 118, 468. 3. gr., 468. nr. 9 18. mai. Stjórnarskrá konungsríkisins Íslands 62. gr., 481. nr. 79 12. okt. Samþykkt um sýsluveginn Svinvetn- ingabraut. 3. gr., 99, 101, 102, 103. nr. 36 27. júni. Lög um samvinnufélög, 215. 3. gr., 218. 7. gr., 218. 9. gr., 218. 21. gr., 223. nr. 46 27. júní. Lög um afstöðu foreldra til óskil- getinna barna. 14. gr. 173. nr. 4 11. apríl. Lög um að miða við gullkrónur sektir fyrir landhelgibrot, 466, 468. nr. 40 15. júní. Lög um fræðslu barna. 28. gr., 333. nr. öð 15. júní. Lög um forkaupsrétt á jörðum, 281. 1. gr., 110. nr. 40 31. mai. Lög um breyting á lögum nr. 41 28. nóv. 1919 um landamerki o. fl. 446. nr. öl 7. mai. Lög um nokkrar breytingar til bráða- birgða á hegningarlöggjöfinni og viðauka við hana, 57. 6. gr., 270, 470, 472. 7. gr., 469, 470, 472. 8. gr., 205. XKII Skrá um lög, reglugerðir, samþykktir o. fl. 1928 nr. 64 7. mai. Áfengislög, 72. 1930 nr. 2 7. jan. Lögreglusamþykkt fyrir Reykjavík, 7, 251, 253, 355. 3. gr., 10. 7. gr., 251. 15. gr., 251. 46. gr., 237. 48. gr., 7. 96. gr., 10, 237. — nr. 64 19. mai. Áfengislög. 6. gr., 205. 11. gr., 165. 13. gr., 165. 20. gr., 165. 27. gr., 165. 30. gr., 205. 32. gr., 165. 1931 nr. 70 8. sept. Lög um notkun bifreiða, 27, 165. 198, 232, 251, 253, 269, 355. 3. gr., 203, 237. 5. gr., 16, 18, 21, 30, 31, 165, 167, 203, 270. 6. gr., 203, 237, 354, 357. 14. gr., 16, 21, 30, 165, 167, 203, 237, 270, 354, 357. 15. gr., 31, 77, 237, 268, 345, 370, 372, 440. 1932 nr. 61 23. júni. Lög um lax- og silungsveiði, 242, 260. VIII. kafli, 260, 261, 263. IX. kafli 260, 261, 263. 1. gr., 261. 2. gr., 245. 3. gr., 239, 240, 241, 243, 245. 4. gr., 240. 39. gr., 262. 40. gr., 262. 41. gr., 259. 42. gr., 259, 261. 57. gr., 257, 262. 59. gr., 262. 61. gr., 259. 62. gr., 259, 261. 1933 nr. 8 11. april. Tilskipun um alþjóðlegar sjóferða- reglur, sem fylgt skal á íslenzkum skipum. 1934 1935 1936 1936 Skrá um lög, reglugerðir, samþykktir o. fl. XXIII 9. gr., 186. nr. 48 19. júni. Lög um leiðsögu skipa. 14. gr., 460. nr. 57 19. júní. Lög um breyting á lögum nr. 51 7. mai 1928 um nokkrar breytingar til bráðabirgða á hegningarlöggjöfinni og viðauka við hana, 6. nr. 65 19. júni. Lög um varnir gegn því, að næmir sjúkdómar berist til Íslands, 230. 7. gr., 229, 230. 27. gr., 230. nr. 87 19. júni. Ábúðarlög. 9. gr., 329, 330, 331. 30. gr., 329. nr. 11 12. janúar. Reglugerð um leiðsögu skipa. 18. gr., 457. nr. 74 29. des. Lög um sildarútvegsnefnd, útflutning á sild, hagnýtingu markaða o. fl. 150. nr. 33 9. jan. Áfengislög, 2, 12, 27, 71, 165, 198, 205, 269, 436. 15. gr., 1, 5, 15, 75, 206, 434, 437. 16. gr., 3. 17. gr., 205. 21. gr., 16, 31, 167, 203, 270. 33. gr. 1, 5, 15, 75, 206, 434, 437. 36. gr., 3. 37. gr., 205. 39. gr., 16, 167, 203, 270. 40. gr,, 268, nr. 112 18. maí. Lög um hæstarétt. 25. gr., 98. 38. gr., 136, 179, 254. nr. 135 31. des. Framfærslulög. III. kafli, 211. 7. gr., 495, 496. 48. gr., 104, 106, 107, 498. nr. 7 1. febrúar. Lög um samningsgerð, umboð og ógilda löggerninga, 482. nr. 26 1. febrúar. Lög um alþýðutryggingar. 10. gr., 313. nr. 85 23. júní. Lög um meðferð einkamála í héraði. 5. gr., 271, 334. XXIV Skrá um lög, reglugerðir, samþykktir o. fl. 1937 9. gr., 412. 34. gr., 272. 38. gr., 377, 378. 41. gr., 326, 327. 80. gr., 487, 488. 82. gr., 209. 103. gr. 334. 108. gr., 333. 113. gr., 487. 114. gr., 487. 118. gr., 412, 413. 119. gr., 327. 120. gr., 44, 45, 84, 254, 392, 412. 130. gr., 286. 131. gr., 286. 132. gr., 286. 133. gr., 285, 286. 134. gr., 286. 137. gr., 280. 140. gr., 285. 178. gr., 275. 186. gr., 88, 275. 193. gr., 290, 448, 503. 198. gr., 376. 199. gr., 87, 376. 213. gr., 175, 424. 214. gr., 319. nr. 94 23. júní. Lög um fræðslu barna, 337. 13. gr., 333, 337. 14. gr., 333. 15. gr., 333. 17. gr., 333. nr. 95 23. júní. Lög um heimilisfang, 343. nr. 106 23. júní. Lög um útsvör. 8. gr., 405, 485. nr. 12 12. maí. Lög um varnir gegn útbreiðslu borg- firzku sauðfjárveikinnar. 19. gr., 91, 95. nr. 46 13. júní. Lög um samvinnufélög. 21. gr., 223. nr. 65 31. des. Fjárlög fyrir árið 1938. 1938 1939 1939 1940 1940 Skrá um lög, reglugerðir, samþykktir o. fl. XXV 22. gr., XXV. liður, 329. 1937 nr. 70 31. des. Lög um verðlag á vörum, 407, 419. 8. gr., 405. 9. gr., 410, 411. nr. 74 31. des. Lög um alþýðutryggingar. 10. gr., 313, 314. nr. 65. Lög um skatt- og útsvarsgreiðslu útlendinga o. fl. 1. gr., 377. 5. gr., 377. nr. 80. 11. júni. Lög um stéttarfélög og vinnudeilur. 8. gr., 369. nr. 85 11. júní. Lög um laun hreppstjóra og auka- tekjur m. fl. 8. gr., 326. 10. gr., 89, 276. nr. 123 25. nóv. Reglugerð um tollheimtu og tolleftir- lit, 230. 33. gr., 229, 230. 93. gr., 230. nr. 4 31. janúar. Auglýsing um samning milli Ís- lands og Danmerkur til að komast hjá tvísköttun af tekjum og eignum, 377. 8. gr., 377. 11. febrúar. Auglýsing um verðlag á vefnaðarvörum og fatnaði (Lögbirtbl.. 14. febr. 1939) 405, 407, 410. 17. febrúar. Auglýsing verðlagsnefndar, (Lögbirtbl. 17. febr. 1939) 405, 407, 410. 13. april. Auglýsing verðlagsnefndar, (Lögbirtinga- bl. 18. apríl 1939) 405, 407, 410. nr. 19 12. febrúar. Almenn hegningarlög. 16. kap. 473. 23. kap., 470. 2. gr., 354, 358, 359, 405, 469, 472. 20. gr., 359. 77. gr., 354. 203. gr., 358, 359, 472. 215. gr., 354. 244. gr., 469. nr. 118 2. júlí. Lög um verðlag. 13. gr., 405. IV. Efnisskrá. A. Atriðisorð efnisskrár. Ábúð, ábúðarlög. Ábyrgð. Sbr. kaup og sala. Aðfararfrestur, Sjá aðför. Aðför. Sbr. fjárnám, lögtak. Aðgerðaleysisverkanir. Aðild. Aðildareiður. Sjá barnsfað- ernismál, eiður. Aðiljaskýrslur. Áfengislagabrot. Sbr. bif- reiðar, blóðrannsókn, itrekun, líkur, mat og skoðun, refsingar, sönn- un, vitni. Afnotahefð. Sjá hefð. Áfrýjun. Sbr. aðild, áfrýj- unarleyfi, kærumál. Áfrýjunarleyfi. Ágreiningsatkvæði. Sjá sér- atkvæði. Ákæruvald. Aldur. Álitsgerðir. Sjá blóðrann- sókn, mat og skoðun. Alþjóðalög. Alþýðutryggingar. Sjá slysa- tryggingar. Analogia. Sjá lög, lögskýr- ing. Árekstur skipa. Ásetningur. Sjá saknæmi, sönnun. Ásigling. Sjá árekstur skipa. Auðgun, auðgunarregla. Áverki. Sjá líkamsáverkar. Barnsfaðernismál. Bifreiðar, bifreiðalöggjöf. Björgun. Blóðrannsókn. Bona fide extinctio. Sjá traustnám. Borgaraleg réttindi. Borgfirzka sauðfjárveikin. Sjá mæðiveiki. Botnvörpuveiðabrot. Byggingarnefnd. Sjá vald- mörk stjórnvalda. Dagsektir. Dánarbætur. Dómar. Sbr. dómarar, end- urupptaka, frávísun, heimvísun, ómerking. Efnisskrá. Dómarar. Dómsgerðir. Dómstólar. Sbr. valdmörk stjórnvalda. Dráttaraðstoð skips. Sjá björgun. Eftirgrennslan brota. Sbr. blóðrannsókn, mat og skoðun, sönnun, vitni. Eiður. Eignarhefð. Sjá hefð. Eignarnám. Sjá eignarrétt- ur. Eignarréttur. Sjá ábúð, ábúðarlög. Eignarupptaka. Sjá refsing- ar, upptaka. Embættismenn og sýslunar. Sbr. dómarar, málflutn- ingsmenn, mat og skoð- un, valdmörk stjórnvalda. Embættistakmörk yfirvalda. Sjá valdmörk stjórnvalda. Embættisvottorð. Sjá einnig mat og skoðun. Endurupptaka. Sbr. visun. Erfðaleiga. Sbr. leiga. einnig heim- Fangelsi. Sjá refsingar. Fasteignamál. Sjá eignar- réttur, landamerkjamál, laxveiði og silungs, vett. vangsmál. Fasteignamat. Fátækrastyrkur. Sjá fram- færsla, framfærslulög. Fébótaábyrgð ríkisins. Félagsdómur. XXVII Félög, félagsskapur. Sbr. hlutafélög. Fiskveiðar. Sbr. botnvörpu- veiðabrot. Fjárhald. Sjá lögræði. Fjárnám. Sbr. aðför. Fógetagerðir. Sjá aðför, fjárnám, innsetningar- gerðir, kyrrsetning, lög- tak, útburðargerðir. Foreldrar og börn. Sbr. barnsfaðernismál, dánar- bætur, framfærsla, lög- ræði. Forkaupsréttur. Framfærsla, framfærslulög. Frávísun. Frestir. Fyrning sjóveðréttar. Gagnsakir. Sjá málasam- steypa. Gáleysi. Gengi. Gerðardómur. Sjá félagsskapur. Gjafsókn, gjafvörn. Gjalddagi. Gjaldeyrislög. Greiðsla. Sjá gjaldeyrislög, skuldir, skuldamál. einnig Hafning máls. Hafnir, hafnarsjóðir. Handtaka. Hefð. Heilbrigðismál. Sjá læknar, sóttgæzla. Heildsala. Sjá verðlag. Heimilisfang. Heimt. Sjá innheimta. XXVIII Heimvísun. Helgidagar. Hlutafélög. Sbr. félög, fé- lagsskapur. Hlutdeild. Húsaleiga. Sjá leiga. Húsfriður. Iðgjöld. Sbr. skaðabætur. Innheimta. Innsetningargerðir. Sbr. út- burðargerðir. Ítrekun. Ítök. Sjá eignarréttur, hefð. Jarðir. Sjá ábúð, ábúðar- lög. Játning. Sjá aðiljaskýrslur. Kaup og sala. Sjá einnig fé- lagsskapur, skaðabætur, skuldir, skuldamál, verð- lag. Konungleg umboðsskrá. Sjá dómarar. Kröfuréttindi. Kvaðir. Sjá hefð, umferðar- réttur. Kynferðisbrot. Sbr. kyn- villa. Kynvilla. Kyrrsetning. Kærumál. Landamerkjamál. Landbúnaður. Sjá ábúð, ábúðarlög, laxveiði og silungs. Laxveiði og silungs. Leiðbeiningarskylda dóm- ara. Sjá dómarar. Efnisskrá. Leiga, sjá einnig erfða- leiga. Leit. Sjá eftirgrennslan brota. Liftryggingar. Líkamsáverkar. Líkur. Lóðir. Sjá eignarréttur, hefð, leiga, umferðar- réttur. Loforð. Læknar, lækningar. Sjá sótt- gæzla, mat og skoðun. Lög, lögskýring. Löghald, Sjá kyrrsetning. Lögnám. Sjá eignarréttur. Lögreglumenn. Lögreglusamþykktir. Lögræði. Lögtak. Málasamsteypa. Málflutningsmenn. Málflutningur. Sbr. mál- flutningsmenn, málshöfð- un, opinber mál, sáttir, stefnur. Málsbætur. Málshöfðun. Málskostnaður. Manndráp. Mannorð. Sjá borgaraleg réttindi, ærumeiðingar. Mat og skoðun. Sbr. blóð- rannsókn, líkur, sönnun, vitni. Meðalganga. Meðlag. Sjá framfærsla, framfærslulög. Meinyrði. Sjá einnig æru- meiðingar. Efnisskrá. Merkjadómur. Mæðiveiki. Neyðarvörn. Ofbeldi. Sjá likamsáverkar. Ómaksbætur. Ómerking. Ómöguleiki. Opinber mál. Sbr. aðilja- skyrslur, ákæruvald, eft- irgrennslan brota, líkur, lögreglumenn, mat og skoðun, refsingar, sönn- un, vitni. Opinber skjöl. Sjá embætt- isvottorð. Orsakasamband. Ósæmileg ummæli. Sjá meinyrði. Peningar. Sjá gengi. Refsingar. Refsinæmi. Reklamation. Sjá aðgerða- leysisverkanir. Réttarfar. Sjá einnig aðild, aðiljaskýrslur, áfrýjun, á- kæruvald, dómar, dóm- arar, eiður, frávísun, frestir, heimvísun, líkur, málasamsteypa, málflutn- ingur, málshöfðun, máls- kostnaður, mat og skoð- un, ómerking, opinber mál, sáttir, sjódómsmál, sjó- og verzlunardómur, sönnun, útivist aðilja, varnarþing, vettvangsmál, vitni. XKIX Réttarfarssektir. Sjá dóm- arar, meinyrði. Ríki. Sjá fébótaábyrgð rík- isins. Rithöfundaréttur. Ritlaun. Sakamál. Sjá ákæruvald, aldur, dómar, dómarar, eftirgrennslan brota, lík- ur, málskostnaður, opin- ber mál, refsingar, refsi- næmi, saknæmi, sönnun, vitni. Saknæmi. Sameignarfélög. Sjá félags- skapur. Samningar. Sbr. kaup og sala, skaðabætur, vinnu- samningar. Samvinnufélög. Samþykki. Sáttir. Saurlifi. Sjá kynferðisbrot, kynvilla. Sektir. Sjá refsingar. Sératkvæði. Siðferðisbrot. Sjá kynferð- isbrot, kynvilla. Siglingar. Sjá alþjóðalög, á- rekstur skipa, björgun, botnvörpuveiðabrot, fé- bótaábyrgð ríkisins, sjó- og verzlunardómur, sjó- veð. Sildarútvegsnefnd. Sildveiðar. Sjá samningar. Silungsveiði. Sjá laxveiði og silungs. Sjódómur. Sjó- og verzlunardómur. Cc XKX Sjóveð. Sjúkdómar. Sjúkrasamlög. Sjá tryggingar. Skaðabætur. Skattar og gjöld. Skilorðsbundnir dómar. Sjá dómar. Skilyrði. Skip. Sjá árekstur skipa, björgun, botnvörpuveiða- brot, sjóveð. Skiprúmssamningar. Sjá vinnusamningar. Skirlifisbrot. Sjá kynferðis- brot, kynvilla. Skjöl, opinber. Sjá embætt- isvottorð. Skólanefnd. Skuldir, skuldamál. Sbr. ábyrgð, félög, félagsskap- ur, kröfuréttindi, kaup og sala, samningar, skaða- bætur, sönnun, umboðs- sala, vinnusamningar. Slysatryggingar. Smásala. Sjá verðlag. Sóttgæzla. Stefnur. Sjá einnig kæru- mál, málshöfðun. slysa- Stjórnarfar. Sveitarstjórn. Sjá erfðaleiga, framfærslulög, stjórnar- far, valdmörk stjórnvalda. Sölulaun. Sjá umboðssala. Sönnun, sönnunarbyrði. Sbr. aðiljaskýrslur, líkur, mat og skoðun, vitni. Tilraun. Tollgæzla. Efnisskrá. Traustnám. Tryggingar. Sjá liftrygging- ar, slysatryggingar. Umboð, umboðsmennska. Umboðssala. Umferðarréttur. Uppboð. Upptaka eignar. Úrskurðir. Útburðargerðir. Sbr. setningargerðir. Útivist aðilja. Útsvör. Sjá skattar og gjöld. inn- Valdmörk stjórnvalda. Valdstjórn og allsherjar- regla. Sjá lögreglumenn, refsingar. Vangeymsla. Sjá aðgerða- leysisverkanir. Varðhald. Sjá refsingar. Varðskip. Varnarþing. Vátrygging. Sjá einnig slysa- tryggingar. Veð. Vegagjald. Sjá skattar og gjöld. Veiði. Sjá laxveiði og sil- ungs. Venja. Verðlag. Verkfall. Verzlun, verzlunarhættir. Sjá verðlag. Vettvangsmál. Vextir. Vinnusamningar. Vinnuvörnun. Sjá verkfall. Efnisskrá. XXKI Vitni. Sbr. líkur, mat og Þjóðaréttur. Sjá alþjóðalög. skoðun, sönnun. Þjófnaður. Víxlar. Vottagjald. Sjá þingvotta- Ærumeiðingar. gjald. Örorkubætur. Sjá slysa- Þingvottagjald. tryggingar. B. Efnisskrá. Ábúð, ábúðarlög. Banki (B) fékk veðrétt í jörð A, og var jörðin feng- in B til fullnægju, með því að A gat ekki staðið í skilum um greiðslu veðskuldarinnar. Síðar lét B jörðina koma í hendur A nokkru eða jafnvel miklu undir hálfvirði, miðað við venjuleg sölu- skipti. Með þessu þótti B hafa veitt A fjárhags- leg og persónuleg hlunnindi, er ábúandi jarðar- innar gæti ekki hagnýtt sér samkvæmt 1. gr. laga nr. 55/1926 gegn mótmælum B. Voru A og B því sýknaðir af kröfu ábúandans um for- kaupsrétt að jörðinni ...................... 108 Jarðirnar Sv og B höfðu átt sameiginlegt land með jörðinni St að ánni H. Það varð þess vegna, að öðru ósönnuðu, að ætla, að þær hafi átt sam- eiginlega veiði í ánni með St, unz veiðin sann- anlega við sölu þeirra hafði verið skilin undan þeim, sbr. ákvæði landabrigðaþáttar Grágásar um veiði, 208. kap. Konungsbókar og 438. kap. Staðarhólsbókar, svo og 56. kap. landsleigubálks Jónsbókar og nú 4. gr. laga nr. 61/1932 ...... 239 Sú skýring veitt á 1. mgr. 3. gr. laga nr. 61/1932, að aðilja, sem á veiðirétt fyrir landi fleiri en einnar jarðar í sömu veiðigrennd, sé ekki skylt að hlíta innlausn veiðiréttinda sinna, nema % landeig- enda, sem hann á veiðirétt fyrir landi þeirra, krefjist innlausnar. Ef landeigendur eru fleiri en einn og vilji þeir ekki allir leysa inn, þá er það auk þess skilyrði innlausnar samkvæmt 2. mgr. sömu greinar, að veiðifélag sé stofnað .. 239 XXKXII Efnisskrá. Fiskræktar- og veiðifélag átti að taka yfir laxveiði og silungs í tilgreindri á til ósa hennar, en samt skildu samþykktir þess nokkrar silungsár í fiski- hverfinu undan. Þetta var andstætt 57. gr. laga nr. 61/1932. Voru samþykktir félagsins þess vegna ekki bindandi fyrir aðilja, sem höfðu greitt atkvæði gegn þeim .........00000000... Stjórn Kreppulánasjóðs (K) byggði A, sem bjó á jörðinni X, jörðina Y 23. júli 1937, og hafði A nytjar Y það ár, þótt hann hefði ekki aðsetur þar. Þann 11. febr. 1938 seldi K jörðina hreppn- um S, er seldi hana aftur B og C 30. april s. á. A talinn eiga forkaupsrétt að Y samkvæmt lög- um nr. 55/1926 .....20000000e0n nr. A var byggð jörðin R til eins árs frá fardögum 1937, en hann fluttist þó ekki af henni í fardögum 1938. Snemma árs 1938 varð honum kunnugt, að jörðin skyldi nýtast af héraðsskóla. Hann hafði því ekki æfilanga byggingu á henni, sbr. 1. mgr. 9. gr. ábúðarlaga nr. 87/1933. Dóms- og kirkjumálaráðuneyti, sem eignazt hafði jörðina, sagði honum upp ábúðinni frá fardögum 1939, og fekk hann vitneskju um uppsögnina fyrir jól 1938. Þar sem uppsagnarfrestur ábúðar á jörð- um, sem undan eru skildar æfilangri ábúð sam- kvæmt 1. mgr. 9. gr. ábúðarlaganna, er ekki lög- ákveðinn og þar sem ábúðarréttur ÁA var langt- um ótryggari en ábúð sú, er ákvæði 2. mgr. 9. gr. eiga við, þótti rétt að ákveða uppsagnarfrest- inn í þessu sambandi eftir 30. gr. sömu laga, enda hefur sá frestur tíðkazt frá fornu fari um uppsögn ábúðar. Fékk A því nægilegan uppsagn- arfrest og varð að víkja af jörðinni ........ Ábyrgð. Sbr. kaup og sala. a) Sjálfskuldarábyrgð. Sildarútvegsnefnd talin hafa haft að lögum heimild til að játast undir að greiða af fé, sem hún hafði yfir að ráða, sölulaun af sild, sem nefndin seldi fyrir sildarkaupmenn til útlanda, sbr. lög nr. 74/1984 .......00000 0000 257 279 328 Efnisskrá. XXKIII Verkafólk við sildarsöltun í kaupstað og grennd stofn- aði félag til að hagnýta sér arð af söltuninni. Inntökugjald í félagið var 5 krónur, og skyldi það ásamt 10% af ársarðinum renna í varasjóð. Ekki sást, að félagið réði annars yfir stofnfé. Hagnaður skyldi greiddur sem kaupuppbót. Rekstrarhalli skyldi jafnaður með afdrætti af kaupi hvers félagsmanns í hlutfalli við fjárhæð þess. Atvinnutjón félagsmanna vegna arðlitils rekstrar mátti að einhverju leyti bæta úr vara- sjóði. Sagt, að viðsemjendum félagsins hafi mátt vera það ljóst, að tilætlunin var ekki sú, að fé- lagsmenn almennt eða stjórnendur félagsins sér- staklega skyldu ábyrgjast persónulega skuldir félagsins ..........2020000 2 215 Bæjarsjóður greiddi húsaleigu framfærsluþega. Bankaúibú eignaðist húsið. Fyrra eiganda (E) var samt greidd um sinn leiga úr bæjarsjóði. Þegar þetta vitnaðist, var lagt bann við því af hendi útibúsins, en atrekandi samt ekki gerður að heimtu leigunnar. Nokkrum árum seinna seldi útibúið A húsið með rétti til að heimta leiguna frá þeim tima, er E tók hana siðast. Af hendi bæjarsjóðs var synjað greiðslu. Talið, að bæjarsjóður hefði vegna vistar styrkþegans í húsinu fengið verðmæti, er skylt væri að greiða, enda sýnilegt, að útibúið vildi fá leiguna. Skuld- in varð því heimt, meðan krafa til einstakra leigugreiðslna var ekki fyrnd .............. 246 Manni var stefnt til innlausnar ábyrgðar í því lög- sagnarumdæmi, þar sem skuldbindinguna skyldi efna, og var hann þar staddur, þegar sáttakæra og stefna voru birtar. Málshöfðun var talin þar heimil samkvæmt 80. gr. laga nr. 85/1936, þótt stefndi ætti þar ekki heimavarnarþing ........ 486 b) Ábyrgð á athöfnum starfsmanna. Miðunarlina, sem togari var á kl. 4,18 samkvæmt mælingum varðskips, lá að nokkru innan og að nokkru utan landhelgi, en utan landhelgi svo langt frá dufli, sem togarinn var upp undir kl. XKKIV Efnisskrá. 4,32 og stöð togarans kl. 4,55, að togarinn hefði orðið að sigla miklu hraðar en aðiljar voru á- sáttir um, að hann hefði siglt, ef hann hefði verið utan landhelgi kl. 4,18. Þar sem þannig sterkar líkur voru fyrir því, að togarinn hefði verið að veiðum í landhelgi, varð ríkissjóður ekki dæmd- ur til bóta fyrir það, að varðskipsforinginn færði togarann til hafnar til rannsaks, enda þótt skip- stjóri togarans væri ekki sakfelldur fyrir brot á lögum nr. 5/1920 ........0000000 000. 115 Hafnarsjóður Rvíkur talinn bera ábyrgð á spjöllum, sem urðu af siglingu hafnsögubáts, er hann var á leið til móts við skip, sem leitað hafði aðstoð- ar hans .........20200002 0000 45! 7 c) Ábyrgð á tækjum. A, sem vann að afgreiðslu á olíum og benzíni í benzinstöð hlutafélagsins B, fékk ill-læknanlegan útbrotakláða viða um líkamann. Voru sterkar líkur að því leiddar, að olíur og benzin hefðu komizt í hruflsár, er hann fékk við vinnuna á handarbaki, og orðið þannig a. m. k. meðvöld að meini hans. Hins vegar var ósannað, að A hefði hlotið meinið vegna saknæmrar háttsemi fyrirsvarsmanna B, enda höfðu læknar þeir, sem gerðu að sári A, ekki sett honum, svo séð yrði, neinar varúðarreglur um meðferð sársins .... 122 Aðfararfrestur. Sjá aðför. Aðför. Sbr. fjárnám, lögtak. Eiganda jarðar dæmt skylt að afsala hana manni, sem átti forkaupsrétt að henni samkvæmt lög- um nr. 55/1926, innan einnar viku frá birtingu hæstaréttardómsins ...........0000 000... 279 Eigendur tilgreinds húss, A og B, voru dæmdir til þess i hæstarétti að viðlögðum dagsektum að veita innan viku frá birtingu dóms hæstaréttar eiganda nágrannahúss (C) frjálsan aðgang um tiltekna spildu húslóðar A og B að stöfnum geymsluhúss C, er byggt var að nokkru inn á lóð A og B .... 320 Efnisskrá. KKXV Skuldheimtumanni (A) var falin heimta skuldar. Fékk hann dóm fyrir skuldinni, heimti hana að nokkru og gaf hana upp að nokkru, en gerði umbjóðanda sínum engin skil. Umbjóðandinn gat krafið skuldunaut um þá fjárhæð, er A hafði gefið upp, en ekki um þann hluta skuld- arinnar, er hann hafði tekið við ............ 378 Aðgerðaleysisverkanir. Samkvæmt dagbók mælingamanns lóða í Rvík höfðu eigendur tilgreindrar fasteignar þar kallað á merkjastefnu til eignarréttar og umferðarréttar að gangræmu yfir nágrannalóðina, en ekki var getið um andsvör af hendi eigenda lóðar- innar, og ekki var merkjaskipun þarna skráð í lóðamerkjabók samkvæmt lögum nr. 35/1914. Í máli, er eigendur téðra fasteigna áttust við síðar, þótti ósannað, að eigendur lóðarinnar hefðu með framkomu sinni á merkjastefnunni firrt sig eignarrétti að neinum hluta lóðar sinnar 189 Ef A stæði ekki í skilum við B um greiðslu skuldar, skyldi B heimilt að taka úr vörzlum A og selja eftir mati óvilhallra manna til greiðslu upp í skuldina ýmsa fémuni, er A hafði áður „selt“ B til jöfnunar viðskiptum þeirra, en B síðan leigt A með heimild til endurkaupa. Síðar tók B munina og seldi þá eftir virðingu tveggja manna, er hann og kaupandi munanna nefndu. A var ekki kvaddur til virðingarinnar og var því ekki talinn bundinn við þetta mat. Munirnir voru taldir A til tekna upp í skuld hans við B um þá fjárhæð, er A hafði metið þá við upphaf- lega samninga aðilja ........0.02020000....0.. 215 A var af byggingarnefnd og bæjarstjórn kaupstaðar sett það skilyrði fyrir smið íbúðarhúss á lóð sinni, að hann léti spildu af henni endur- gjaldslaust undir götu. A reisti húsið, og stjórn- völd bæjarins lögðu götu um spilduna. Í máli, er A höfðaði nokkrum árum síðar, var viður- kenndur réttur hans til andvirðis lóðarspild- unnar úr bæjarsjóði, enda þótti hann ekki hafa XXXVI Efnisskrá. með framkomu sinni eftir á svipt sig rétti til andvirðiSINS .........0020000.0 0000. 225 Greidd hafði verið húsaleiga úr bæjarsjóði fyrir framfærsluþega í húsi, er bankaútibú eignaðist. Eftir að stjórnendur útibúsins urðu þess vísir, að leigan var greidd áfram fyrra eiganda (E) þrátt fyrir eigendaskiptin, lögðu þeir bann við því, en gerðu ekki reka að heimtu leigunnar handa útibúinu. Nokkrum árum seinna seldi úti- búið A húsið ásamt rétti til að krefjast húsaleigu styrkþegans vegna úr bæjarsjóði frá þeim tíma, er E hætti að fá leigugreiðslur. Talið var, að stjórnvöldum bæjarins hefði mátt vera það ljóst, að útibúið vildi fá leiguna, og að útibúið hefði ekki firrt sig rétti til leigugreiðslu á hend- ur bæjarsjóði, meðan krafa til einstakra leigu- greiðslna var ekki fyrnd, og var A því dæmd leigan fyrir téð tímabil ...................... 246 A sótti B, sem verið hafði formaður á fiskibátum A, til greiðslu verzlunarskuldar. B höfðaði sagn- sök og krafðist m. a. 100 króna árlegrar þókn- unar í 8 ár fyrir að vinna að útbúnaði vélbáta A í byrjun vertiða, en þessa þóknun kvaðst hann hafa fengið greidda fyrir 1 ár. Með því að B gat ekki sannað, að hann hefði, þrátt fyrir við- töku viðskiptareikninga, hreyft því áður, að hon- um væri þessi þóknun vanreiknuð til tekna, tald- ist hann hafa firrt sig með þessu aðgerðaleysi rétti til að krefjast hennar í málinu ........ 307 Fara varð inn á lóð hússins M til að komast að opi og dyrum á geymsluhúsi hússins N. Eigandi M tók um nokkur ár við gjaldi fyrir þessi lóðar- afnot úr hendi eiganda N og játaði því notum þessum. Eftir að E, sem um nokkur ár hafði búið í M, var orðinn sameigandi þess, girti hann fyrir aðgang frá N að stöfnum geymsluhússins, enda þótt hann hlyti að vita um nefndan um- ferðarrétt og viðurkenndi hann að nokkru með því að girða ekki alveg í lóðamörkum. Eigendur M voru dæmdir til þess að viðlögðum dagsekt- um að veita eigendum N innan tilgreinds tima Efnisskrá. XKXVII aðgang að stöfnum geymsluhússins yfir tiltekna lóðarræmu ...............0.00 0. Málflutningsmaður ekki talinn hafa firrt sig rétti til heimtu dómskuldar, þótt dregizt hefði af hans hendi aðför að skuldunaut, eftir að maður sá, er fyrir hans hönd hafði fengið dóm á hendur skuldunaut, hafði án hans vitundar gefið upp skuldina af hluta ..............0..0.00000.. Aðild. a) Einkamál Eigendur og vátryggjendur skips sóttir til bóta vegna siglingar þess á annað skip .................. A höfðaði mál á hendur B til greiðslu tiltekinnar fjárhæðar. B krafðist nokkurrar niðurfærslu á kröfu A og höfðaði auk þess gagnsök til greiðslu skuldar út af sömu viðskiptum ....44, Ekkja manns, sem orðið hafði fyrir bifreið og látið þannig líf sitt, sækir bifreiðarstjórann til greiðslu útfararkostnaðar og dánarbóta bæði sjálfs sin vegna og ennfremur fyrir hönd ólögráða dóttur sinnar og hins látna ...................... Frá fjárhæð þeirri, sem greindum mæðgum var dæmd, kom ekki til álita að draga að nokkru eða öllu tilgreinda fjárhæð, sem ekkjan hafði fengið frá Tryggingarstofnun ríkisins, með því að téð stofnun gekk ekki inn í málið ........ Vátryggingarfélagi stefnt til að gæta réttar sins í máli til heimtu dánarbóta út af bifreiðarslysi .. A sótti B til greiðslu kaupeftirstöðva fyrir vinnu á hattasaumastofu. B bar fyrir sig til skuldajafn- aðar skaðabótakröfu á hendur A vegna rofa hennar á vinnusamningi þeirra .............. Veðhafar í bifreið (A og B), sveitarstjórn, sem skrifa hafði látið bifreiðina upp samkvæmt 48. gr. framfærslulaga nr. 135/1935, og kyrrsetjandi hennar deila fyrir uppboðsdómi um uppboðsand- virði hennar. Uppboðsdómur telur A og B eiga forgangsrétt að andvirðinu, með því að veðrétt- ur þeirra var löglega stofnaður og þinglesinn áður en uppskriftin var gerð, en sveitarsjóð eiga 378 386 76 76 76 82 XKKVIII Efnisskrá. afgang andvirðisins. Sveitarstjórnin áfrýjar og stefnir bæði A og B ........00000000 00... Banki (B) fékk veðrétt í jörð A, og var jörðin fengin B til eignar sem ófullnægðum veðhafa. Síðar lét B jörðina koma í hendur A nokkru eða jafnvel miklu undir hálfvirði, miðað við venjuleg sölu- skipti. Landseti jarðarinnar höfðaði nú mál gegn A og B til gildis forkaupsrétti sínum að jörðinni fyrir áminnzt verð, sbr. 1. gr. laga nr. 55/1926. Hann vann málið fyrir héraðsdómi. A og B. áfrýj- uðu síðan málinu ............0000000.0000.. Eigendur og útgerðarmenn trillubáts sækja sameigin- lega bætur tjóns, sem varð við siglingu togara á bátinn .........00202000 00... Tveir sameigendur fasteignar sækja saman mál til. eignarréttar og umferðarréttar að gangræmu um nágrannalóð ...........0.00000 00.00.0000... Stjórnendur svonefnds Söltunarfélags verklýðsins á Akureyri sóttir persónulega til greiðslu skuldar félagsins og ennfremur til greiðslu sömu skuld- ar f. h. félagsins .............00000 000... Í máli á hendur bílstjóra til greiðslu skaðabóta út af bilslysi var vátryggingarfélagi, þar sem billinn var tryggður, stefnt til að gæta réttar sins .... A bjó á jörðinni X. Stjórn Kreppulánasjóðs (K) byggði honum jörðina Y 23. júlí 1937, og hafði A nytj- ar jarðarinnar það ár, þótt hann hefði ekki að- setur þar. Þann 11. febrúar 1938 seldi K jörð- ina hreppnum S, er seldi hana á ný B og GC. A höfðaði mál til ákvörðunar forkaupsrétti sínum á jörðinni og stefndi K, S, B og GC. A vann mál- ið í héraði. K og S áfrýjuðu málinu til hæsta- réttar .......0020000.0 00. A sótti B, sem hafði verið formaður á fiskibátum hans, til greiðslu skuldar. B höfðaði gagnsök bæði til greiðslu kröfuliða, er hann taldi sér vanreiknaða til tekna, og vegna kröfuliða, er hann taldi sér ofreiknaða til skuldar ........ Öll málsmeðferð og héraðsdómur ómerkt og máli vísað frá héraðsdómi ex officio vegna umboðs- skorts varnaraðilja ...........0000000.0.00.0. 104 108 183 189 215 264 307 Efnisskrá. XXKIK Í máli á hendur eiganda bifreiðar til greiðslu bóta út af bílslysi var vátryggingarfélagi því, sem í hlut átti, stefnt til að gæta réttar síns ........ Móðir sjö ára drengs sækir skaðabótamál fyrir hans hönd .........00000022 0 Maður sækir Alþýðusamband Íslands og Iðju félag verksmiðjufólks á Akureyri til skaðabóta vegna VÍNNUVÖFNUNAr ................00 000 Sameigendur lóðar sækja saman mál út af leigunni Tveir erfðaleigutakar sækja saman skaðabætur vegna missis leigulandsins .„....................... b) Opinber mál. Ábyrgðarmaður blaðs var sýknaður í máli ákæru- valdsins til refsingar eftir 102. gr. hegningarlag- anna frá 1869 fyrir meinyrði um yfirskattanefnd í blaði hans, þar sem ákæruvaldið átti ekki sókn Þeirrar sakar „............00.000.0.. 000. Aðildareiður. Sjá barnsfaðernismál, eiður. Aðiljaskýrslur. a) Einkamdl. Í skuldamáli, sem sótt var bæði sem aðalsök og gagn- sök, vísaði héraðsdómari tveimur kröfuliðum gagnsakar frá dómi, með því að hann taldi skorta þá greinargerð um þá, að dómur yrði á þá lagð- ur. Hæstiréttur ómerkti héraðsdóminn og lagði fyrir héraðsdómarann að kveðja aðilja fyrir sig samkvæmt 120. gr. laga nr. 85/1936, veita þeim kost á að bæta úr því, er hann taldi vera áfátt málflutningnum, og leggja síðan efnisdóm á alla kröfuliði málsins ....................00....... A, sem verið hafði vinstra megin við ökutæki með háfermi, gekk aftur fyrir það út á veginn og varð fyrir bíl B, er ók aftur með fyrrnefndu öku- tæki. B viðurkenndi, að hann hefði séð A vera að bograst vinstra megin við háfermið, áður en B kom þarna að ............0000.0000000.. Erlend stúlka A, er vann á hattasaumastofu B, sagði upp ráðningu sinni eftir nokkurra mánaða 382 478 500 512 44 76 XL Efnisskrá. starfa. B taldi ráðninguna gilda eitt ár. Ógreið og óskýr greinargerð A fyrir dómi veikti mjög málstað hennar .........0200000 0000 82 Héraðsdómari taldi gagnkröfu, sem höfð var uppi til skuldajafnaðar við kaupkröfu, of litið skýrða og vísaði henni frá dómi. Hæstiréttur ómerkti hér- aðsdóminn og lagði fyrir dómarann að kalla aðilja fyrir sig samkvæmt 120. gr. laga nr. 85/1936, veita gagnkrefjanda kost á því að skýra mál sitt og leggja siðan efnisdóm á aðalkröfu og gagnkröfu .........000.00000 0000... 82 Færeyskur maður (A), sem verið hafði háseti á bát B um vetrarvertíð, var á vegum B áfram frá 12. til 31. maí. Kvaðst B hafa látið hann hafa fæði Þenna tíma, og mótmælti A því ekki. Þar sem Á gerði enga grein fyrir því, hvernig vinnu sinni hjá B hefði verið háttað eftir vertiðarlok, þótti hann ekki eiga kröfu til meira kaups en 50 króna auk fæðis greindan tima, enda kvaðst B hafa skotið skjólshúsi yfir hann, er hann hefði verið vegalaus í vertíðarlok ..........00.00.000... 136 Sildarútvegsnefnd játast undir að greiða af fé því, sem hún hafði til umráða, sölulaun af sild, sem nefndin seldi fyrir sildarkaupmenn til útlanda, en neitar að greiða sölulaunin af umsömdu fobb- verði sildarinnar ...........00.0000.000000.. 146 Það var ágreiningslaust í máli til faðernis barns K á hendur M, að þau höfðu samrekkt á þeim tíma, er líklegast var, að barnið væri getið á, en á getn- aðartiímanum hafði K einu sinni dvalizt hjá A ölvuðum þrjá tima að næturlagi á gistihúsi. Þau A neituðu samförum í það sinn, en játuðu sam- farir þremur mánuðum seinna. Dæmt, að M skyldi teljast faðir barnsins, ef K staðfesti með eiði holdlegar samfarir við hann einan karl- manna á getnaðartímanum, en annars kostar skyldi hann vera meðlagsskyldur ............ 168 Eigandi togara var í héraði dæmdur til að greiða bætur tjóns, sem trillubátur hlaut í árekstri við togarann. Togaraeigandinn áfrýjaði og krafðist sýknu, en véfengdi ekki, að tjón stefndu næmi Efnisskrá. fjárhæð þeirri, sem þeim hafði verið dæmd í héraði ..........000000 000 Aðilja í máli um faðerni barns greindi á um það, hvenær samfarir þeirra hefðu orðið. Skýrslur vitnismanna voru til styrktar skýrslu konunnar Sannað var með vottorðum skipaafgreiðslu, að sending áburðar, er ÁA var talinn hafa pantað, hafði verið send til heimasveitar hans og afhent þar gegn fylgibréfi, sem talið var hafa verið af misgáningi sent A beint í stað aðilja þeim, er andvirði áburðarins átti að heimta. Á synjaði þess að hafa pantað áburðinn eða veitt honum viðtöku, en greind atriði þóttu vera svo sterkar líkur gegn honum, að úrslit málsins voru látin velta á synjunareiði hans .................. Héraðsdómur ómerktur í skuldamáli, sem hafði verið mjög lélega skýrt af hendi beggja aðilja, og lagt fyrir héraðsdómarann að taka það upp af nýju samkvæmt 120. gr. laga nr. 85/1936 og veita að- iljum kost á því að koma að þeim gögnum og skýringum, sem þeir vildu og efni yrðu til .... Í skaðabótamáli vegna bílslyss gefur bilstjórinn og aðili, er lemstur hlaut, skýrslu um aðdraganda slyssins .......2.200.0.000.ses sr 264, Skipað fyrir um öflun frekari skýrslna í barnsfað- ernismáli .........02000000.00 nr Deilt um það, hvort fyrirsvarsmaður vátryggingarfé- lags hefði skuldbundið það til að takast á hend- ur vátryggingu. Málið látið velta á synjunareiði hans ......000000 00 b) Opinber mál. A veitti B líkamsáverka, er B ætlaði eftir miðnætti inn í leiguibúð þriðjamanns í húsi föður A, en þar hafði B verið að sumbli um kveldið. Með því að A og B voru ekki samsaga um viðureignina, var skýrsla sjónarvitnis eins lögð til grundvallar, að svo miklu leyti sem það greindi það, er fram fór. Skýrslan studdi að mestu frásögn B ...... Maður játar á sig neyzlu víns við akstur bifreiðar 16, Tveir lögreglumenn játa, að þeir hafi ekki leitað sér 174 207 254 345 319 413 XLII Efnisskrá. vitneskju um nafn eða heimili A, sem þeir tóku eitthvað vinkenndan á veitingahúsi og fluttu í hegningarhús ..............000000 0000... Maður, sem sakaður var um löglausa sölu áfengis, gaf ógreiðar skýrslur um framfæri sitt ............ Stúlka vann eið að þvi, að hún hefði neytt áfengis ásamt A í bil hans og að hann hefði ekið bil ölv- aður. Lögreglumaður og annar maður, B, sáu stúlkuna og karlmann koma út úr bil við íbúð- arhús A og karlmanninn fara þangað heim, en B taldi bílinn ekki hafa verið við nefnt hús lítilli stundu áður. A reyndist hafa 1,95%, í blóði sinu. Á synjaði fyrir samvistir sínar og stúlkunnar og brot á áfengis- og bifreiðalögunum, en greindar líkur þóttu nægilegar honum til sakfellingar .. A ók bíl út af vegi. Hann neitaði að hafa neytt ann- ars áfengis þann dag en einnar flösku af pilsner, og var sú skýrsla staðfest af bróður hans, er kvaðst hafa verið með honum, en samkvæmt því hefði áfengismagnið í blóði hans að dómi læknis ekki átt að vera yfir 0,6%o, en það reyndist að vera 1,52%. Skýrslur vitnismanna leiddu auk þess í ljós, að hann hafði verið með áhrifum víns Bifreiðarstjóri, er ekið hafði bil út af vegi, viður- kennir, að bifreiðin hafi verið handhemlalaus Maður játar að hafa stundað áfengissölu .......... Maður varð fyrir bifreið A um kl. 6,30 síðla í nóvem- bermánuði og beið bana. A gekkst við þvi, að ljósin í framljóskerum bifreiðar hans hefðu verið svo dauf, þegar slysið varð, að þau hefðu næstum ekkert lýst fram fyrir bifreiðina. Enn fremur viðurkenndi A, að hemlar bifreiðarinnar hefðu verið mjög lélegir á öllum hjólum nema vinstra afturhjóli .............0..2.2002.00 00... Þegar bilstjóri, sem numið hafði staðar fyrir utan hús, ók úr stað, varð barn, tæpra tveggja ára, fyrir bílnum og lét þar lif sitt. Með því að ekki voru önnur sjónarvitni að slysinu en fjögra ára telpa, er ekki var yfirheyrð, var skýrsla bilstjór- ans um aðdraganda slyssins lögð til grundvallar í refsimáli á hendur honum ................. 59 70 164 197 206 231 Efnisskrá. XLMI Maður játar að hafa verið með áhrifum áfengis við akstur bifreiðar ...............0..000000 0000. 268 Maður játar á sig kynvillu og saurlifisverk .. 358, 472 Maður játar innbrotsþjófnað ...................... 468 Áfengislagabrot. Sbr. bifreiðar, blóðrannsókn, ítrekun, líkur, mat og skoðun, refsingar, sönnun, vitni. Maður dæmdur til refsingar fyrir ítrekaða sölu áfengis ..............0.000 0000 1,11, 70 Bifreiðarstjóri dæmdur til refsingar og sviptur öku- leyfi um tiltekinn tíma fyrir neyzlu áfengis við bifreiðarakstur ...................0...... 16, 268 Bifreiðarstjóri dæmdur til refsingar og æfilangs missis ökuleyfis fyrir akstur bifreiðar í ölvunar- ástandi, er slys hlauzt af .................... 25 Maður dæmdur í fjársekt fyrir að vera með áhrifum áfengis við akstur bifreiðar ................ 164 Maður dæmdur til refsingar samkvæmt 15. gr. sbr. 1. og 2. mgr. 33. gr. laga nr. 33/1935 fyrir ítrekaða sölu áfengis ...........0..0.000..020. 0. 204 Maður dæmdur til refsingar samkvæmt 15. gr. sbr. 2. mgr. 33. gr. laga nr. 33/1935 fyrir að selja til neyzlu suðuspiritus, sem blandaður var gos- drykk. Sökunaut var ekki dæmd varðhaldsrefs- ing, þótt hann hefði einu sinni áður verið dæmd- ur fyrir sölu áfengis, þar sem nefnda 33. gr. þótti bera að skýra með hliðsjón af tilorðningu 15. gr. laga nr. 91/1917, sem hefur að þessu leyti sams- konar ákvæði að geyma, á þá leið, að varðhalds- refsingu beri ekki að beita fyrr en við þriðja brot, ef sala hefur ekki farið fram í atvinnuskyni 431 Afnotahefð. Sjá hefð. Áfrýjun. Sbr. aðild, áfrýjunarleyfi, kærumál. Héraðsdómari vísaði tveimur kröfuliðum gagnsakar í skuldamáli frá dómi, með því ekki yrði um þá dæmt vegna vantandi skýrslna. Gagnstefnandi í héraði, sem aðaláfrýjaði málinu, krafðist fyrst og fremst ómerkingar héraðsdómsins og að mál- inu yrði vísað heim í hérað til endurupptöku og XLIV Efnisskrá. álagningar dóms að efni til einnig um þá liði gagnsakarinnar, sem héraðsdómari frávísaði. Var í hæstarétti dæmt um ómerkingar- og heimvísun- arkröfuna út af fyrir sig .........000000..... 44 Héraðsdómari áleit gagnkröfu, sem upp var borin til skuldajafnaðar við kaupkröfu, of lítið skýrða og vísaði henni frá dómi. Hæstiréttur ómerkti hér- aðsdóminn og lagði fyrir dómarann að kalla að- ilja fyrir sig samkvæmt 120. gr. laga nr. 85/1936 og veita gagnkrefjanda kost á því að skýra mál sitt og leggja síðan efnisdóm á málið ........ 82 A höfðaði mál til heimtu veðskuldar gegn B og C. B var dæmdur, en máli C var vísað frá dómi. A kærði héraðsdóminn samkvæmt 199. gr. laga nr. 85/1936 og krafðist þess, að lagt yrði fyrir hér- aðsdómarann að dæma málið einnig gagnvart C „og veðinu“. Talið var, að A krefðist einungis ómerkingar á frávísunarákvæði héraðsdómsins og að hann stæði því, að því leyti sem hann varðaði B ...........20202000 000... 87 A höfðaði mál til skaðabóta vegna sauðfjár, er fargað var til varnar útbreiðslu mæðiveiki. Hæstiréttur ómerkti ákvæði héraðsdómsins um bætur, þar sem mat bóta bar undir dómkvadda menn sam- kvæmt 19. gr. laga nr. 12/1937. Hins vegar þótti þeirri varakröfu verða komið að í hæstarétti, að tiltekin atriði yfirmats væru ekki bindandi fyrir A, með því að bótakrafa hans var reist á ákveðn- um aðfinnslum við atriði þessi .............. 91 Tveir veðhafar í bifreið, sveitarstjórn, sem látið hafði skrifa bifreiðina upp samkvæmt 48. gr. fram- færslulaga nr. 135/1935, og kyrrsetjandi hennar deildu fyrir uppboðsrétti um uppboðsandvirði bifreiðarinnar. Sveitarstjórnin áfrýjaði siðan málinu og stefndi veðhöfunum, sem fógeti taldi ganga fyrir sveitarsjóði til andvirðisins ........ 104 Banki (B) fékk veðrétt í jörð A, og var jörðin fengin B til eignar sem ófullnægðum veðhafa. Síðar lét B jörðina koma í hendur Á nokkru eða jafnvel miklu undir hálfvirði, miðað við venjulegar söl- ur. Landseti jarðarinnar höfðaði nú mál gegn A Efnisskrá. og B til gildis forkaupsrétti sínum að jörðinni, sbr. 1. gr. laga nr. 55/1926. Landseti vann málið í hér- aði. A og B áfrýjuðu því og unnu það í hæstarétti Ný skjöl lögð fram í hæstarétti .................... Héraðsdómur ómerktur í skuldamáli, sem óreifað var í héraði, og lagt fyrir héraðsdómara að taka mál- ið til meðferðar af nýju samkvæmt 120. gr. laga nr. 85/1936 og veita aðiljum færi á því að reifa það og skýra ...............00000 000 Málskostnaðarákvæði héraðsdóms skotið til hæsta- réttar eftir reglum um kærur, sbr. 186. gr. laga nr. 85/1936 .........000000000 nn Eiganda jarðar dæmt skylt að afsala hana manni, sem átti forkaupsrétt að henni, innan einnar viku frá birtingu hæstaréttardómsins .............. A, sem sóttur var til greiðslu skuldar, skrifaði eina greinargerð í því í héraði og sótti síðan ekki þing i því. Héraðsdómari dæmdi málið á hendur hon- um. Á skaut málinu til hæstaréttar með löngum Þingfestingarfresti. Gagnaðilinn B áfrýjaði þá til staðfestingar dóminum með mun styttri þingfest- ingarfresti. A krafðist þá frests til vitnaleiðslu, en gegn mótmælum B varð honum ekki veittur frest- urinn, þar sem hann hafði átt þess nægan kost að leiða vitni, meðan málið var fyrir héraðs- dómi. Var héraðsdómurinn staðfestur ........ Úrskurður um öflun frekari skýrslna í barnsfaðernis- máli ........0....000000 0000 Eigendur tilgreinds húss, ÁA og B, voru dæmdir til þess í hæstarétti að viðlögðum dagsektum að veita innan viku frá birtingu hæstaréttardómsins eig- anda nágrannahússins, C, frjálsan aðgang um til- tekna spildu húslóðar A og B að stöfnum geymsluhúss, sem var að nokkru byggt inn á lóð A Og B .....00200 Málsástæðu, sem ekki var hreyft í héraði, var ekki gegn mótmælum gagnaðilja gaumur gefinn í hæstarétti .................00.00 00. A áfrýjaði úrskurði fógeta þess efnis, að A skyldi borinn út af tilgreindri jörð. Málflytjandi gerðar- krefjanda B drap á það fyrir hæstarétti, að A XLV 108 122 254 279 298 319 320 320 d XLVI Efnisskrá. hefði fyrir atbeina B fengið aðra jörð sizt lakari en þá, sem hann var borinn út af. Þessu var ekki andmælt af málflytjanda A, en skýrslur mál- flytjanda gerðarkrefjanda um þetta þóttu samt svo óljósar, að ekki varð fullyrt, að A hefði svipt sig áfrýjunarheimild með framkomu sinni í sam- bandi við viðtöku jarðarinnar ................ Héraðsdómari hratt með úrskurði kröfu um vísun máls frá héraðsdómi. Með því að úrskurðurinn hefði átt að sæta kæru samkvæmt 3. mgr. 108. gr. laga nr. 85/1936, varð honum ekki haggað eftir kröfu aðilja, er honum var áfrýjað ásamt dómi í málinu ...........000000 000. Sagt, að áfrýjun máls hefði verið tilefnislitil, þar sem atriði þau, er úrslitum þess réðu, voru áður játuð af áfrýjanda ..........0.2.0200 000. nn. Úrskurði fógeta um það, hvort lögtak skyldi gert til tryggingar greiðslu tekjuskatts, var vísað frá hæstarétti ex officio, þar sem úrskurðurinn hafði verið kærður þangað andstætt reglum 4. tölul. a. 198. gr. laga nr. 85/1936 .......0.0.000.00.. Áfrýjunarleyfi. Áfrýjunarfrestur liðinn 32, 122, 153, 178, 207, 215, 307,313, 332, 342, 421, Áfrýjunarfjárhæð ..............0000.. 0000... Ágreiningsatkvæði. Sjá sératkvæði. Ákæruvald. Maður hafði kynferðismök við tvær telpur, aðra fullra 12 ára, en hina 11 ára og 5—6 mánaða. Héraðsdómara láðist að spyrja foreldra eða for- ráðamenn eldri telpunnar um það, hvort þeir krefðust opinberrar málssóknar vegna hegðunar ákærða gegn henni, sbr. 175. gr. almennra hegn- ingarlaga frá 25. júní 1869. Ennfremur átti dóm- arinn að spyrja foreldra eða forráðamenn yngri telpunnar hins sama, því að vera mátti, að ákærði hafði álitið hana eldri en hún var. Máls- meðferð og dómur var ómerkt og málinu vísað heim í hérað til meðferðar af nýju .......... 328 375 455 98 Efnisskrá. XLVII Ábyrgðarmaður blaðs var sýknaður í máli ákæru- valdsins gegn honum til refsingar samkvæmt 102. gr. hegningarlaga frá 1869 fyrir meinyrði um yfirskattanefnd í blaði hans, þar sem ákæruvald- ið átti ekki sókn þeirrar sakar .............. 512 Aldur. Maður, er kominn var á hinn efra aldur, hafði kyn- ferðismök við tvær telpur, aðra fullra 12 ára, en hina 11 ára og 5—6 mánaða. Héraðsdómaranum láðist að spyrja ákærða um vitneskju hans eða hald um aldur telpnanna og leiða í ljós likams- þroska þeirra. Ennfremur gleymdi dómarinn að spyrja foreldra telpnanna eða forráðamenn, hvort þeir krefðust opinberrar málssóknar á hendur ákærða. Málsmeðferðin og dómur var ómerkt og málinu vísað heim í hérað til rækilegri rannsóknar og dómsálagningar ............... 56 Lögreglumenn vanrækja að taka skýrslu af fjögra ára telpu, sem var sjónarvottur að því, er ekið var á tveggja ára barn, en annarra sjónarvitna var €kki vÖl ......000000. 0000. 250 Maður dæmdur samkvæmt 1. mgr. 203. gr. hegningar- laga nr. 19/1940 fyrir kynferðismök við dreng, er var innan 14 ára aldurs, og samkvæmt 2. mgr. sömu greinar fyrir samskonar mök við drenginn, eftir að hann var orðinn 14 ára. Sami maður var einnig dæmdur eftir 2. mgr. 203. gr. sbr. 20. gr. laga nr. 19/1940 fyrir tilraun til kynferðismaka við tvo drengi á aldrinum 14—18 ára ........ 358 Maður dæmdur til refsingar samkvæmt 1. mgr. 203. gr. laga nr. 19/1940 fyrir kynferðismök við dreng, er var innan 14 ára aldurs, og samkvæmt 2. mgr. sömu greinar fyrir samskonar mök við drenginn, eftir að hann varð 14 ára, svo og fyrir kynferðismök við annan dreng, sem orðinn var 14 ára ......0..00.0 00 472 Álitsgerðir. Sjá blóðrannsókn, læknar, mat ög skoðun. XLVIII Efnisskrá. Alþjóðalög. Sagt, að ekki verði staðhæft, að viðurkennd alþjóða- regla sé til, er setji það skilyrði fyrir eftirför tog- ara, er grunaður er um ólöglegar fiskveiðar í landhelgi, að stöðvunarmerki séu gefin, áður en eftirförin hefst ...........20.0 0000... Alþýðutryggingar. Sjá slysatryggingar. Analogía. Sjá Lög, lögskýring. Árekstur skipa. Eimskipi (E) var lagt við akkeri á hafnarlegu. Nokkru síðar sama dag var vélbát (V) lagt þar, og hlaut E eftir vindstöðunni að færast að eða á V, ef akkeri E héldi því ekki. Daginn eftir var kominn rokstormur, og rak þá E á V með þeim afleiðingum, að akkeriskeðja V slitnaði, og rak V siðan á land upp. Skipstjórnarmenn E voru aðallega taldir valdir að árekstrinum, með því að þeir hefðu um seinan hafizt handa til að afstýra honum og ekki haft, eins og á stóð, vél E tiltæki- lega fyrirvaralaust. Stjórnarmörfnum V var einn- ig metið það til nokkurrar sakar, að þeir höfðu heldur ekki haft vél bátsins tiltækilega fyrirvara- laust, en ósannað var talið, að óstyrkleiki akkeris- keðju V hefði átt þátt í slysinu, og ekki var það borið fyrir, að V hefði verið lagt svo nærri E, að aðfinningum sætti. Eigendur E þóttu eiga að bæta tjónið af árekstrinum að þremur fjórðu hlutum .......000000 0... Dæmt sjóveð fyrir fébótum út af árekstri skipa og kostnaði af málssókn við heimtu bótanna .... Togari sigldi að kveldlagi í nóvembermánuði á trillu- bát, sem var að draga línu sína á fiskmiðum og hafði varðljós uppi. Bátsmenn gátu ekki siglt bátnum úr stað, þegar þeir sáu til togarans, þar sem annar hólkurinn í vél bátsins verkaði þá ekki, Sú taldist orsök ásiglingarinnar, að skip- stjórnarmenn togarans hefðu ekki veitt varðljósi Efnisskrá. XLIX bátsins athygli í tæka tið og þess vegna ekki breytt um stefnu til að forðast ásiglingu, og gerði það engan mun í þessu efni, þótt báturinn kynni samkvæmt siglingarreglum að hafa átt að bregða upp sérstöku ljósi til að sýna legu veiðarfæra sinna. Eigandi togarans var því dæmdur til að bæta eigendum og útgerðarmönnum bátsins fé tjón þeirra af ásiglingunni .................... 183 Sjóveðréttur ekki dæmdur til tryggingar skaðabót- um út af árekstri skipa, með því að hans var ekki krafizt ........2.00000 00. 183, 455 Skipið S sigldi inn ytri höfn Rvíkur til suðausturs fram hjá stóru skipi (E), sem þar hafði verið lagt. Hafnsögumannsbátur (H) sigldi á móti S til aðstoðar, beygði fyrir framstefni E og rakst þar á S og olli spjöllum á þvi. Þar sem stjórnendur S og stjórnandi H máttu gera ráð hvor fyrir öðr- um hinum megin við E og áttu að haga siglingu sinni samkvæmt því, þóttu þeir báðir eiga sök á árekstrinum. Sök stjórnanda H var talin meiri, með því að hann hafði siglt með fullum hraða og að öllu mjög ógætilega. Var hafnarsjóði Reykjavíkur því gert að bæta % hluta skaðans 455 Ásetningur. Sjá saknæmi, sönnun. Ásigling. Sjá árekstur skipa. Auðgun, auðgunarregla. Bankaútibú eignaðist hús, þar sem framfærsluþegi bjó, er bæjarsjóður greiddi húsaleigu hans. Er stjórnendur útibúsins urðu þess vísir, að fyrri eigandi hússins (E) fékk áfram leigugreiðslur úr bæjarsjóði, lögðu þeir bann við því, en gerðu ekki reka að því að heimta greiðslur þessar handa útibúinu. Nokkrum árum seinna seldi útibúið A húsið ásamt rétti til að krefjast húsaleigu styrk- Þegans vegna frá þeim tima, er E hætti að fá leiguna, en af hendi bæjarins var synjað greiðslu. Sagt, að bæjarsjóður hefði vegna vistar styrk- L Efnisskrá. Þegans í húsinu fengið verðmæti, sem honum væri skylt að greiða, enda hefði stjórnvöldum bæjarins mátt vera það ljóst, að útibúið ætl- aðist til að fá leiguna ...................... 246 Áverki. Sjá líkamsáverkar. Barnsfaðernismál. K eignaði M laungetið barn, sem fætt var 4. nóv. 1932. Ágreiningslaust var, að þau höfðu samrekkt sem hjón frá 6. jan. 1932 til 3. febr. s. á. jafnan, Þegar M, sem var sjómaður, var í landi, en lík- legast var, að barnið væri komið undir um mán- aðamótin janúar og febrúar. Hins vegar kom það upp, að þann 3. febr. s. á. fylgdist K með öðrum manni, Á, inn í tilgreint hótel kl. 10% að kveldi og dvaldist þar hjá honum einum þar til kl. 1% um nóttina. Kveða þau A hafa sofnað þarna bráð- lega, enda hafi hann verið ofurölvi, og K setið síðan yfir honum, en neita samförum í þetta skipti. Þar á móti játuðu þau K og A samfarir um mót mánaðanna maí og júní s. á. Blóðrannsókn útilokaði hvorki M eða A frá faðerni barnsins. Dæmt, að M skyldi teljast faðir barnsins, ef K staðfesti með eiði sínum, að hún hefði ekki haft samfarir við aðra karlmenn en M á tímabilinu frá og með 1. jan. 1932 til og með 10 marz s. á. Ef K féllist á eiðnum, skyldi M vera sýkn af fað- erniskröfunni, en vera hins vegar skyldugur til meðgjafar með barninu ...............0.....- 168 K eignaði M laungetið barn, sem hún taldi komið undir við samfarir aðilja á heimili M tilgreindan dag, en þar hafði hún þá verið gestkomandi ásamt stúlkunni O og karlmanninum N. Hafði hún, K, og M farið frá þeim O og N út úr herbergi M og inn í annað herbergi og þar hafi M lagzt með henni. Líkur komu fram gegn því, að þessi samfundur hefði átt sér stað þann dag, sem K tiltók, en vitni þeirra N og O benti eindregið til, að samfundur- inn hefði verið á getnaðartima barnsins, því að O bjó einungis á þessum tíma í húsinu G, en Efnisskrá. LI þangað kveða vitnin N hafa ekið O eftir samfund þeirra fjögurra á heimili M. Blóðrannsókn var framkvæmd á aðiljum og barninu án þess að leiða til úrslita. Lyktir málsins voru látin velta á sönnunareiði K ............000000000 0000... 174 Rannsókn í barnsfaðernismáli var ófullnægjandi. Dómsuppsögu var þess vegna frestað í hæstarétti og héraðsdómara gert að afla frekari skýrslna 319 A eignaði B laungetið barn. Þau kváðust þrisvar hafa haft samræði á heimili B, en B taldi samfarirnar hafa farið fram fyrir getnaðartíma barnsins. Við fyrstu réttarrannsókn kvaðst A, sem læknir taldi andlega heila, en fávísa, ekki muna, á hvaða tima árs samfarirnar hefðu átt sér stað, en síðar i réttarprófunum þóttist hún muna þetta. Leitt var í ljós af vitnum, að A var stödd á heimili B á þeim tíma, er barnið gat hafa komið undir. Einnig kvað eitt vitni hana hafa þjáðst af flökur- leika nokkrum dögum síðar. Þrátt fyrir líkurnar fyrir málstað A var niðurstaða málsins vegna fávizku hennar látin velta á synjunareiði B .... 421 Konan S kenndi J laungetið barn. J gekkst við því, að hann hefði lagzt með henni á getnaðartíma barnsins, en í málinu kom það upp, að annar maður, sem áður hafði haft samfarir við S, hafði kvöld eitt á getnaðartíma barnsins verið 2 klukkustundir í herbergi S, eftir að hún var háttuð. Minnti mann þenna, að hann hefði þarna átt lag við S, en þorði ekki sakir ölvunar sinnar þá að staðhæfa það, en hún neitaði því. Blóð- rannsókn útilokaði hvorugan manninn frá fað- erninu. Dæmt, að J skyldi teljast faðir barnsins, greiða meðlag með því og barnsfarakostnað, ef S synjaði þess með eiði, að hún hefði haft sam- farir við aðra karlmenn á getnaðartíma barns- ins, en ef henni yrði eiðfall, skyldi J greiða meðlag með barninu og barnsfarakostnað .... 461 Bifreiðar, bifreiðalöggjöf. Bifreiðarstjóri dæmdur til refsingar og sviptur öku- leyfi um tiltekinn tíma fyrir neyzlu áfengis við LII Efnisskrá. bifreiðarakstur. Sami bifreiðarstjóri var sýknað- ur af kæru um ölvun við bifreiðarakstur í ann- að tiltekið skipti. Tvö vitni töldu hann hafa verið allmjög ölvaðan, en önnur fjögur vitni sögðust ekki hafa orðið þess vör, að hann væri ölvaður ...............00.00.0000 0... Bifreiðarstjóri dæmdur til refsingar eftir áfengis- og bifreiðalögunum og sviptur ökuleyfi æfilangt fyrir að aka bíl ölvaður og valda slysi ........ Nokkrir menn voru að flytja nótabát á fjórhjóluð- um dráttarvagni, sem festur var aftan í bifreið. Bifreiðin nam staðar á vinstri vegbrún, og fór A vinstra megin við ökutækin til aðgæzlu á bátn- um. Að svo búnu gekk hann aftur fyrir dráttar- vagninn og inn á veginn, en rakst þá á vörubíl B, sem í þeim svifum ók aftur með dráttarvagn- inum. Hlaut hann af þessu dauðalemstur. Van- gæzla A var talin aðalorsök slyssins, en allt að einu þótti mega ætla, að B, sem séð hafði A vera að bograst vinstra megin við bátinn, hefði getað stýrt undan slysinu, ef hann hefði ekið hægara, farið svo nærri vegbrún sem unnt var og gefið glöggt hljóðmerki. Samkvæmt þessu þótti með skírskotun til 15. gr. laga nr. 70/1931 hæfilegt að dæma B til að greiða konu og dóttur A helm- ing dánarbóta og útfararkostnaðar .......... Stúlka vann eið að framburði sínum um vist sína í bil A, áfengisneyzlu þeirra þar og akstur A í ölvunarástandi. Lögreglumaður og annar mað- ur (B) sáu stúlkuna og karlmann koma út úr bil við hús A og karlmanninn fara þangað heim, en B sagði bílinn ekki hafa verið þar lítilli stundu áður. Lögreglumaðurinn fylgdi stúlkunni heim. A reyndist hafa 1,95%, áfengismagn í blóði sínu. A var dæmdur í sekt fyrir ölvun við bifreiðar- akstur samkvæmt áfengis- og bifreiðalögun- um þrátt fyrir neitun sína .................. A ók bíl sinum út af vegi. Fimm lögreglumenn, sem skömmu síðar sáu hann eða töluðu við hann, töldu hann vera með áhrifum áfengis. Sjónarvitni að Þílslysinu hafði sömu sögu að 16 25 76 Efnisskrá. LIII segja. Sömu skoðun lét í ljósi læknir sá, sem tók blóð úr honum, en nokkur önnur vitni þótt- ust ekki hafa séð vin á honum. Áfengismagn í blóði hans reyndist vera 1,52%. A neitaði .áð hafa neytt annars áfengis en einnar flösku af pilsner, og var sú skýrsla staðfest af bróður hans, er verið hafði með honum, en samkvæmt því hefði áfengismagnið í blóði hans ekki átt að vera yfir 0,6%. Á var dómfelldur samkvæmt áfengis- og bifreiðalögum og sviptur ökuleyfi um sex mánaða skeið ...................... 197 A dæmdur eftir 1. og 3. tl. 3. gr. laga nr. 70/1931 fyrir að aka bifreið um kl. 6,30 síðla nóvember- mánaðar með litt nýttum ljósum í framljós- kerum og með óvirkum hemlum á þremur hjól- um. Akstur hans í sama sinn með ónýtum hraða- mæli varðaði við 6. gr. 7. mgr. sömu laga. Þá þótti hann og hafa brotið 6. og 15. gr. nefndra laga með of hröðum og aðgæzlulausum akstri, Ennfremur varðaði akstur hans við 46. gr. sbr. 96. gr. lögreglusamþykktar Reykjavíkur. Loks var hann dæmdur eftir 200. gr. hgl. 1869 fyrir að verða manni að bana með akstri þeim, er nú var lýst. Auk refsingar var hann sviptur ökuleyfi sinu æfilangt ..................00.....2.... 231 A stöðvaði bil sinn fyrir utan hús til að hleypa út úr honum drukknum manni. Þegar það tókst ekki, ók hann bilnum úr stað, og varð þá barn, tveggja ára tæpra, fyrir bilnum og beið bana. A kvaðst hafa litið fram á veginn og til hliðar, en ekki séð aðra en telpu, fjögra ára. Sagt, að það hefði verið varlegra af A að fara úr Þbiln- um í aðgæzluskyni, áður en hann ók af stað, en varhugavert þótti að meta honum þetta til refsingar ..................0002 0... 250 Konan A taldi för sinni yfir breiða götu ekki stafa hættu af bifreið, er hún sá nálgast, en þegar hún var komin út á götuna, sá hún sér hættu búna, nam staðar og varð því næst fyrir bif- reiðinni. Hlaut hún af þvi meiðsl. Ekki varð séð, að bilstjórinn hefði dregið neitt úr hrað- LIV Efnisskrá. anum, þegar hann sá A, þótt honum væri þess kostur. Þótti hann því eiga sök á slysinu, en við mat bóta þeirra, er honum bar að greiða A, var höfð hliðsjón af því, að telja varð það nokkra ógætni af hennar hendi að bíða ekki á gangstéttinni, meðan billinn ók fram hjá, og nema ekki fyrr staðar en hún gerði ........ Bifreiðarstjóri sektaður og dæmdur til að missa öku- skírteini sitt um 6 mánaða skeið vegna akst- urs með áhrifum áfengis. Sökin var sönnuð með játningu hans og skýrslu vitnismanna, enda var og vínandi í blóði hans rétt eftir aksturinn 1,80%0 ......00000000. en. Fundið að því í opinberu máli, að ekki var komið fram ábyrgð gegn A, sem lét það viðgangast, að maður með áhrifum víns ók bil, er A hafði umráð yfir ........00..e.ssensen sr A, sem neytt hafði nokkurs áfengis, var á gangi á vinstri brún þjóðvegar. Þegar bilið milli hans og bifreiðar, sem kom akandi á móti honum, var ca. 10—12 m, virðist hann, eftir vætti far- þega í bifreiðinni og aðstöðunni að dæma, hafa slangrað eitthvað inn á veginn, og varð hann þá fyrir bílnum, sem Þbilstjórinn vék til hægri. A þótti hafa sýnt ógætni, en allt að einu þótti ekki sannað, að slysinu hefði ekki orðið afstýrt, ef bílstjórinn hefði vikið út á vinstri vegbrún, Þegar hann varð A var, og var þvi eiganda bif- reiðarinnar gert samkvæmt 2. mgr. 15. gr. laga nr. 70/1931 að bæta meiðsl og tjón A fé að nokkru ......2000000000 nn A ók út á hægri brún fjölfarinnar götu til að komast fram hjá stórri bifreið. Í sömu andránni sá hann gangandi mann 5—6 metra framundan og varð svo bilt við, að hann missti stjórn á bifreið sinni. Hraktist maðurinn á undan henni um 10 metra og klemmdist síðan milli hennar og hús- veggjar. Leiddi þetta hann til bana. Ef útsýn byrgðist A þarna, mátti hann eiga vegfarenda von þar í hvarfi, og bar honum að miða akst- ur sinn við það. Hvernig sem á atvik slyssins 264 268 268 345 Við Efnisskrá. var litið, taldist það því hafa orðið af hand- vömm hans, og var honum dæmt varðhald eftir 215. gr. sbr. 2. gr. laga nr. 19/1940 og 6. sbr. 14. gr. laga nr. 70/1931, sbr. einnig 77. gr. laga nr. 19/1940, og sviptur æfilangt ökuleyfi ........ affermingu bifreiðar, sem hlaðin var heyi, varð 7 ára drengur fyrir sátu, er niður datt, og hlaut af lemstur. Bifreiðin stóð kyrr, og staður henn- ar virðist hafa verið hættulaus. Fébætur vegna slyssins urðu ekki dæmdar samkvæmt sérákvæð- um 15. gr. laga nr. 70/1931, með því að slysið varð ekki af orsökum, sem samfara eru notkun bifreiða frekar öðrum ökutækjum. Skaðabóta- skylda af öðrum ástæðum kom ekki til álita, með þvi að bótakröfur voru eingöngu reistar á ákvæðum 15. gr. nefndra laga ............ Styrkþegi (S) hafði bíl sveitarsjóðs að láni sér og skuldaliði sínu til framfærslu. Billinn var samt skráður í bifreiðaskrá á nafn S. Eftir að S hafði haft bílinn í sínum varnaði nokkur ár, seldi hann bílinn þriðja manni (Þ). Með því að sveitarstjórnin lét það við gangast, að billinn var í bifreiðaskránni skráður á nafn S, meðan hann var í vitum hans, og með því að ekki var hnekkt því, að Þ hefði verið grandlaus um eignarheimild S að bilnum, þegar kaupin milli þeirra urðu, þá var Þ talinn hafa eignazt bilinn fyrir traustnám ..............0000000.0..... Björgun. Eimskip (E), sem lá við akkeri á hafnarlegu, rak i stórviðri á vélbát (V), sem lá þar einnig við akkeri. Slitnaði keðja bátsins, og rak hann á land upp. Stjórnarmenn E þóttu eiga aðalsök árekstrarins. Eigandi V greiddi varðskipi til- tekna fjárhæð fyrir að draga bátinn af grunni. Í skaðabótamáli á hendur eigendum E var fjár- hæð þessi ekki lögð til grundvallar, heldur var þeim gert að endurgreiða að sinum hluta bjarg- laun þau, er hæfileg mátust ................ Norskt skip, sem var á leið til Ameríku, hlaðið trjá- LV 354 496 LVI Efnisskrá. kvoðu, missti þann 1. desember 1939 skrúfu sína um 100 sjómílur í suðlæga stefnu frá Vestmanna- eyjum. Veður var allslæmt og allra veðra von. Skipið var af alfaraleið skipa. Farmur þess var að nokkru laus og þess eðlis, að hann gat drukk- ið í sig vatn og bólgnað mjög. Samkvæmt beiðni vátryggjenda skipsins fór e/s Ægir til hjálpar 2. desember kl. 2,50. Um kl. 20 þann dag kom Ægir að skipinu og dró það til Reykjavikur. Var komið þar á höfnina kl. 9.45 þann 4. des. Hjálp e/s Ægis var metin björgun. Hið bjargaða verð- mæti var metið kr. 2226293.00. Bjarglaun voru ákveðin kr. 280000.00 .......000000. 000... Blóðrannsókn. Framkvæmd rannsókn á áfengismagni í blóði bif- reiðarstjóra, sem kærður var fyrir akstur bifreið- ar með áhrifum áfengis ..........0.2..00000.0.. Framkvæmd blóðrannsókn í barnsfaðernismáli á konu, barni og tveimur mönnum, sem böndin bárust að um faðerni. Gat hvor þeirra sem var verið faðir að barninu ............0000000... Blóðrannsókn framkvæmd í barnsfaðernismáli á aðiljum og barni. Gat maðurinn samkvæmt henni verið faðir að barninu, en rannsóknin sannaði ekki, að hann væri það ........00000000000.0. Framkvæmd rannsókn á blóði bifreiðarstjóra, sem kærður var fyrir akstur bifreiðar með áhrif- um áfengis .........0000000 0... nn Læknir gefur vottorð þess efnis, að áfengismagn í blóði fullorðins manns geti aldrei farið yfir 0,6%, þótt innihalds einnar flösku af íslenzk- um pilsner sé neytt nokkru fyrir blóðtökuna .. Framkvæmd rannsókn á vinanda í blóði manns, er ekið hafði bifreið með áhrifum áfengis ...... Kveðið á um það með úrskurði, að móður launget- ins barns skuli gefinn þess kostur að leggja sig og barn sitt undir blóðrannsókn ............ Blóðrannsókn framkvæmd í barnsfaðernismáli án þess að leiða til niðurstöðu ............ 421, 488 163 319 461 Efnisskrá. Bona fide extinctio. Sjá traustnám. Borgaraleg réttindi. Maður gerðist sannur um kynvillu og saurlifismök við drengi, meðan hegningarlög frá 25. júní 1869 voru í gildi, en var dæmdur í hæstarétti samkvæmt hegningarlögum nr. 19/1940, sem þá höfðu öðlazt gildi. Hann var ekki í dóminum sviptur réttindum samkvæmt 68. gr. laga nr. 19/1940, sbr. 2. gr. þeirra laga .......... 358, Borgfirzka sauðfjárveikin. Sjá mæðiveiki. Botnvörpuveiðabrot. Miðunarlína, sem togari var á kl. 4,18 samkvæmt mælingum varðskips, var að nokkru innan og að nokkru utan landhelgi. Utan landhelgi lá hún svo langt frá dufli, er togarinn var upp undir kl. 4,32, og stöð togarans kl. 4,55, að tog- arinn hefði orðið að sigla miklu hraðar en að- iljar voru ásáttir um, að hann hefði siglt, ef hann hefði átt að vera utan landhelgi kl. 4,18. Þótti skipstjóri varðskipsins þess vegna hafa haft fulla ástæðu til að færa togarann til hafnar til rann- saks. Var ríkissjóður því sýknaður af skaðabóta- kröfu út af togaratökunni, enda þótt mál ákæru- valdsins á hendur skipstjóra togarans leiddi ekki til sakfellingar ......................02.200.. Sagt, að ekki verði staðhæft, að viðurkennd alþjóða- regla sé til, er setji það að skilyrði fyrir því, að togara sé veitt eftirför, sem grunaður er um ólöglegar fiskveiðar, að stöðvunarmerki séu gefin, áður en eftirförin sé hafin ............ Togaraskipstjóri dæmdur til refsingar samkvæmt 1. sbr. 3. gr. laga nr. 5/1920, sbr. lög nr. 4/1924, fyrir botnvörpuveiðar í landhelgi ............ Byggingarnefnd. Sjá valdmörk stjórnvalda. Dagsektir. Ákvæði merkjadóms Reykjavikur um brotttöku girð- ingar milli tveggja lóða að viðlögðum dagsekt- um fellt úr gildi ....... sr LVII 472 LVIII Efnisskrá. Eigendur tilgreinds húss dæmdir til þess að við- lögðum dagsektum að veita eiganda nágranna- húss innan viku frá birtingu dóms hæstaréttar frjálsan aðgang um tiltekna spildu húslóðar dómþolanda að stöfnum geymsluhúss dómhafa, er var byggt að nokkru inn á lóð dómþolanda Ákvæði um afplánun dagsekta varð ekki sett í dóm í máli tveggja félaga, með þvi að dagsektanna var ekki krafizt af neinum ákveðnum manni .. Dánarbætur. Bifreiðarstjóri dæmdur til þess samkvæmt 15. gr. laga nr. 70/1931 að greiða ekkju og dóttur manns, er varð fyrir bifreið hans og lét þannig líf sitt, helming dánarbóta, eða kr. 6500.00. Af þessari fjárhæð fékk ekkjan kr. 3700,00, en dóttirin kr. 2800.00. Enn fremur var bifreiðar- stjórinn dæmdur til að greiða helming af út- fararkostnaði hins látna ................2... Dómar. Sbr. dómarar, endurupptaka, frávísun, heimvísun, ómerking. Maður dæmdur í sekt fyrir brot gegn 205. gr. alm. hgl. 25. júní 1869. Sektin höfð skilorðsbundin samkvæmt lögum nr. 57/1933 .......0.0000... Dæmt í barnsfaðernismáli, að M skyldi talinn faðir að barni K, og greiða henni málskostnað fyrir báðum dómum, ef hún ynni eið að því, að hún hefði ekki haft samfarir við aðra karlmenn en hann á tilteknum tíma, en ef K yrði eiðfall, skyldi M vera sýkn af faðerniskröfunni, en þó vera skylt að greiða meðlag með barninu, greiða K málskostnað í héraði, en málskostnaður fyrir hæstarétti skyldi þá falla niður, enda átti þóknun talsmanns K, sem fengið hafði gjafvörn fyrir hæstarétti, að greiðast úr ríkissjóði 168, A var af byggingarnefnd og bæjarstjórn kaupstaðar sett það skilyrði fyrir byggingu íbúðarhúss á lóð sinni, að hann léti af hendi spildu af henni endurgjaldslaust undir götu. Þar sem skilyrði þetta var löglaust, var réttur hans til endurgjalds fyrir lóðarspilduna úr bæjarsjóði viðurkenndur 320 413 76 461 Efnisskrá. Sú krafa A var ekki talin dómhæf, að reikningur B á hendur honum fyrir geymslu tilgreindrar vöru yrði ómerktur, en til vara, að honum (A) yrði gert að greiða þóknun fyrir geymsluna eftir mati dómsins. Var dómur og málsmeðferð í héraði því ómerkt og málinu vísað frá héraðsdómi ...... Gerð athugasemd um það, að héraðsdómari hafði kveðið upp dóm í einkamáli með skírskotun til matsgerðar, sem þá hafði ekki farið fram, gagn- stætt fyrirmælum 2. mgr. 137. gr. laga nr. 85/1936 Eiganda jarðar dæmt skylt að afsala hana manni, sem átti forkaupsrétt að henni, innan einnar viku frá birtingu dóms hæstaréttar .......... A var dæmdur eftir kröfu sinni og varakröfu lánar- drottins í hæstarétti til að greiða víxil, er hann hafði samþykkt í virkum sterlingspundum, í ís- lenzkri mynt eftir gengi á gjalddaga, með því að honum var ómögulegt samkvæmt gjaldeyris- lögum að afla sterlingspunda, enda mátti um- boðsmanni lánardrottins við samþykkt vixilsins vera þetta ljóst ................0.0.00000000... Tveir eigendur húss dæmdir til þess að viðlögðum dagsektum að veita eiganda nábýlishúss innan viku frá birtingu dóms hæstaréttar frjálsa um- ferð um spildu húslóðar þeirra .............. Sakaraðili sýknaður að svo stöddu af kröfulið, þar sem enn var óvíst um ýmis atriði, sem réttmæti kröfuliðsins valt á .......................... Í landamerkjamáli, þar sem deilt var um skilning á landamerkjadómi frá 1890, ómerkti hæstiréttur héraðsdóminn, vísaði málinu heim í hérað til meðferðar af nýju og gaf landamerkjadómi fyrirmæli um ákvörðun merkjanna. Er málið kom aftur í hérað, staðhæfði annar aðilja, að endi merkjagarðs, sem merkjalinan lá í, hefði brotnað frá 1890, og ætti því nú að miða við hinn forna merkjagarðsenda. Breytti landa- merkjadómur merkjunum samkvæmt þessari kröfu. Þessu hafði ekki verið hreyft við fyrri meðferð málsins fyrir dómstólunum, og hafði hæstiréttur í fyrri dómi sínum miðað við enda LIX 271 287 320 386 LX Efnisskrá. merkjagarðsins, eins og hann er nú, og voru merkin því ákveðin fullnaðardómi. Hinn sið- astnefndi landamerkjadómur var því ómerktur og málinu á ný vísað heim til nýrrar dómsálagningar Í máli til fébóta vegna bifreiðarslyss lét héraðsdóm- arinn sé nægja að vísa um atburð sakarinnar til refsidóms, er hann hafði kveðið upp yfir aðilja málsins. Með því að þessi meðferð málsins var andstæð ákvæði 1. mgr. 193. gr. laga nr. 85/1936, var héraðsdómurinn ómerktur og málinu vísað heim í hérað til dómsálagningar af nýju ...... Hæstiréttur leggur til grundvallar dómi sinum Í kærumáli málsástæðu, er ekki hafði verið hreyft af aðilja, er var ólöglærður, í héraði, sbr. 113. og 114. gr. laga nr. 85/1936 ......2000000.000.. Í máli út af yfirmati lögnumins lands tjáði héraðs- dómari sig fallast á grundvöll yfirmatsins, en lét ekkert uppskátt um það, á hvaða rökum hann reisti niðurstöðu sina. Þessi meðferð máls var átalin. Einn dómenda hæstaréttar taldi málsmeð- ferð þessa fara í bága við 1. mgr. 193. gr. laga nr. 85/1936 og vildi ómerkja héraðsdóminn og visa málinu heim í hérað til dómsálagningar af nýju Dómarar. Héraðsdómari gleymdi að senda dómsmálaráðuneyt- inu dómsgerðir opinbers máls, og fékk ráðu- neytið þær ekki fyrr en eftirmaður hans fann þær við rekstur annars opinbers máls á hendur kærða. Fyrir þessa vanrækslu sætti dómarinn sekt samkvæmt 35. gr. tilsk. 3. júní 1796 ...... Átalið, að héraðsdómari vanrækti að yfirheyra ýmis vitni um sakargift á hendur bílstjóra fyrir ölvun við akstur .......0.000000 00 es Héraðsdómari vísaði tveimur kröfuliðum gagnsakar í skuldamáli frá dómi, með því að hann taldi sér ekki unnt að dæma um þá vegna vantandi skýrslna. Í hæstarétti var héraðsdómurinn ómerktur og lagt fyrir dómarann að kveðja að- ilja fyrir sig samkvæmt 120. gr. laga nr. 85/1936 og veita þeim kost á að bæta úr því, er hann 444 448 486 500 16 16 Efnisskrá. taldi vera áfátt skýrslum málsins, og leggja siðan dóm á alla kröfuliði málsins ................ Í rannsókn á hendur A fyrir kynferðismök við tvær telpur, aðra fullra 12 ára, en hina 11 ára og 5—6 mánaða, krafði héraðsdómari hann engra sagna um vitneskju hans eða hald um aldur telpnanna, og ekkert var leitt í ljós um likams- þroska þeirra. Foreldrum var ekki veitt færi á að krefjast opinberrar málssóknar, sbr. 175. gr. hgl. 1869, þar sem önnur telpan var 12 ára að aldri og ákærði gat álitið hina telpuna eldri en hún var. Héraðsdómurinn var því ómerktur og málinu vísað heim til rækilegrar rannsóknar og dómsálagningar ...............000..0 000... Dómari samkvæmt konunglegri umboðsskrá rannsak- ar og dæmir opinbert mál .................. Það átalið, að rúmir 4 mánuðir liðu frá því að opin- bert mál var tekið til dóms og þangað til dómur var upp kveðinn .............0.000..0 000... Héraðsdómari vísaði frá dómi gagnkröfu, sem borin var upp til skuldajafnaðar við kaupkröfu, þar sem gagnkrafan væri of lítið skýrð. Hæstiréttur ómerkti héraðsdóminn og lagði fyrir dómarann að kveðja aðilja fyrir sig samkvæmt 120. gr. laga nr. 85/1936 og veita gagnkrefjanda kost á því að skýra mál sitt og leggja siðan efnisdóm á Málið ..........20.000200.0 Ákvörðun héraðsdómara um ritlaun handa sér fyrir eftirrit af skjölum dómsmáls skotið til hæsta- réttar samkvæmt 186. gr. og 199. gr. laga nr. 85/1936. Við mat ritlaunanna samkvæmt 10. gr. laga nr. 85/1938 var á það litið, hversu letur- mergð á hverri blaðsíðu eftirritsins var minni en miðað er við í 3. gr. laga nr. 2/1894...... Héraðsdómur ómerktur í skuldamáli, sem hafði í héraði verið látið óskýrt af aðiljum, og lagt fyrir héraðsdómarann að taka málið til meðferðar af nýju samkvæmt 120. gr. laga nr. 85/1936 og veita aðiljum kost á því að koma að þeim gögn- um og skýringum, sem þeir vildu og efni yrðu til Ólöglærður umboðsmaður A gerði þá ódómhæfu LXI 44 56 59 87 254 LXII Efnisskrá. kröfu, að reikningur B á hendur A fyrir geymslu tilgreindrar vöru yrði ómerktur, en til vara, að A yrði gert að greiða þóknun fyrir geymsluna eftir mati dómsins. Kröfur þessar voru ekki lagðar til sáttanefndar, svo sem mælt er í Í. gr. laga nr. 85/1936. Loks hafði dómarinn ekki leit- að sátta um þá kröfu í flutningi málsins af hendi umboðsmanns B, er einnig var ólöglærður, að B yrði dæmd öll sú krafa, er reikningur hans greindi. Dómur og málsmeðferð í héraði var af þessum sökum ómerkt og málinu vísað frá hér- aðsdómi, og héraðsdómarinn, sem vanrækt hafði leiðbeiningarskyldu sína um málatilbúnað og skýringu málsatriða, var sektaður ex officio samkvæmt 3. mgr. 34. gr. laga nr. 85/1936 um 50 kr. til ríkissjóðs ..........00000.00.00... Héraðsdómari talinn hafa haft samkvæmt 10. gr. laga nr. 85/1936 heimild til að taka í kærumáli rit- laun fyrir hvert þriggja eintaka, er öll voru handrituð, af eftirriti varðandi málið ........ Fundið að þvi, að héraðsdómari hafði kveðið upp dóm í einkamáli, þar sem skirskotað var til mats- gerðar, er síðar skyldi fram fara, andstætt ákvæðum 2. mgr. 137. gr. laga nr. 85/1936 .. Gerð athugasemd um það, að héraðsdómari hafði vikið sæti í fógetamáli, án þess að sjáanleg ástæða væri til þess .........000000000.0.... Með því að málflytjandi vildi einungis greiða hvor- um votti í þinghaldi 50 aura eftir 41. gr. laga nr. 85,/1936, en ekki eina krónu samkvæmt 8. gr. laga nr. 85/1938, hóf héraðsdómari málið þegar með úrskurði í stað þess að kveða fyrst upp úr- skurð um vottagjaldið og hefja málið síðar, ef aðili neitaði skilorðslaust að hlíta honum. Hafn- ing málsins var því felld úr gildi í hæstarétti, þótt skoðun héraðsdómara um vottagjaldið væri þar staðfest .........0202200000 000 Dómara ámælt fyrir hraflkennda rannsókn í barns- faðernismáli ...........20000000 00... Í skaðabótamáli vegna bilslyss vísaði héraðsdómari um atburð sakarinnar til refsidóms, sem hann 271 219 301 325 421 Efnisskrá. LXIII hafði kveðið upp um aðilja. Þessi meðferð var andstæð ákvæði 1. mgr. 193. gr. laga nr. 85/1936, og var héraðsdómurinn því ómerktur og málinu vísað heim í hérað til dómsálagningar af nýju 448 Eigandi verzlunarlóðar, sem leigð var 1896 um ótil- greindan tima fyrir tiltekið árgjald, krafðist 1939 leigu samkvæmt mati, sem hann lét þá fara fram. Hann takmarkaði samt ekki kröfur sinar við 10 ára tímabil samkvæmt lögum nr. 75/1917, sem eiga þóttu við um lögskipti aðilja, og láðist héraðsdómara að leiðbeina honum, sem var ólöglærður, um þetta. Dómarinn leiddi heldur ekki athygli gagnaðilja, sem líka var ólöglærður, að því, að hann gæti mótmælt matsgerðinni á þeim grundvelli, að afnotahafa lóðarinnar hefði ekki verið gert við vart um matið og veitt færi á þvi að koma þar að athugasemdum sinum. Dómur í héraði og málsmeðferð var ómerkt og málinu vísað heim í hérað til löglegrar með- ferðar ................0.... 478 A, sem taldi sig reka atvinnu í Siglufirði á síldar- vertið, en eiga heima á Seltjarnarnesi, var sótt- ur í Siglufirði til greiðslu leigu, er hann hafði ábyrgzt fyrir tvo snurpunótabáta við síldveiðar. Leigan átti að greiðast í lok vertiðar, og var A í Siglufirði, þegar sáttakæra og stefna voru birtar. Málssókn í Siglufirði var því heimil sam- kvæmt 80. gr. laga nr. 85/1936. Málshöfðun á hendur A var að vísu reist á því, að hann ætti heimili í Siglufirði, en frávísunarkröfu hans var samt hrundið, enda hafði dómarinn næga ástæðu til að benda stefnanda á 80. gr. nefndra laga og leiðbeina honum, sem er ólöglærður og fór sjálf- ur með mál sitt, um vörn við frávísunarkröfu samkv. 114. gr. laga nr. 85/1936, sbr. 113. gr. sömu laga .............00020..0. 00... 486 Í máli til bóta fyrir lögnumið land kvaðst dómar- inn fallast á yfirmat landsins án þess að ræða rök þau, sem fram voru borin gegn matinu. Þetta var átalið. Einn dómari hæstaréttar taldi þessa meðferð málsins andstæða 1. mgr. 193. gr. laga LXIV Efnisskrá. nr. 85/1936 og vildi þvi ómerkja dóminn og visa málinu heim í hérað til dómsálagningar af nýju Það talið athugavert, að dómari hafði beint rannsókn opinbers máls að ýmsum atriðum, sem sýnilega gátu ekki skipt máli, og að dómarinn hafði farið í óþarfa ferðalag vegna málsins ............ Dómsgerðir. Ákvörðun héraðsdómara um ritlaun handa sér fyrir eftirrit af skjölum dómsmáls skotið til hæsta- réttar samkvæmt 186. og 199. gr. laga nr. 85/1936. Við mat ritlaunanna samkvæmt 10. gr. laga nr. 85/1938 var á það litið, hversu letur- mergð á hverri blaðsíðu eftirritsins var minni en gert er ráð fyrir í 3. gr. laga nr. 2/1894 .... Héraðsdómari talinn hafa haft samkvæmt 10. gr. laga nr. 85/1938 heimild til að taka í kæru- máli ritlaun fyrir hvert þriggja eintaka, er öll voru handrituð, af eftirriti varðandi málið... Dómstólar. Sbr. valdmörk stjórnvalda. Eimskip rak á hafnarlegu á vélbát með þeim af- leiðingum, að akkeriskeðja hans slitnaði og hann rak á land upp. Í máli á hendur eigendum eimskipsins til skaðabóta út af árekstrinum æti- uðust dómstólarnir á um hagnað þann af fisk- veiðum, er eigandi vélbátsins hafði farið á mis vegna árekstrarins ..........000000000 000... Dómstólar ekki taldir eiga dóm um hæð fébóta fyrir sauðfé, er fargað var vegna mæðiveikihættu samkvæmt 19. gr. laga nr. 12/1937, með því að ákvörðun þeirra ber undir dómkvadda menn, ef ekki semst. Hæstiréttur ómerkti þess vegna ákvæði héraðsdóms um hæð bóta fyrir þess kon- ar sauðfé og vísaði málinu að því leyti frá hér- aðsdómi. Í máli þessu varð hins vegar komið að þeirri varakröfu í hæstarétti, að tiltekin atriði yfirmats væru ekki bindandi fyrir eiganda farg- aðs sauðfjár, með því að bótakrafa hans var reist á ákveðnum aðfinnslum við atriði þessi ...... Merkjadómur Reykjavíkur fer með og dæmir mál út 500 87 215 91 Efnisskrá. af ágreiningi um eignarrétt og meðferðarrétt að gangræmu um lóðir í Reykjavík ............ Ekkju synjað aðfararhæfs dóms til meðlags, er lög- reglustjóri í Rvík hafði að boði ráðuneytis ákveðið henni með dreng hennar samkvæmt 111. kafla laga nr. 135/1935, með því að upplýsingar, sem ráðuneytið tjáðist hafa í höndum meðlags- ákvörðun til styrktar, höfðu ekki verið lagðar fyrir framfærslunefnd til álita .............. Dómstólar áttu dóm á því, hvort samþykktir fisk- ræktar- og veiðifélags brytu í bága við lög nr. 61/1932, enda þótt ráðherra hefði samþykkt þær Ákvæði 2. tölul. 10. gr. laga nr. 26/1936 og nú 3. tölul. 10. gr. laga nr. 74/1937 um alþýðutryggingar, þar sem um. greiðslu örorkubóta er vísað til dóms læknis Tryggingarstofnunar ríkisins, talin mega skilja þannig, að tryggingarstofnunin greiði ekki slíkar bætur án ráði læknis síns, nema boðið sé í dómi, en svipti ekki bótakrefjanda rétti til að bera undir dómstóla nokkur þau atriði, sem kröfu hans varða .........020000 00... Tveir samdómendur dæma ásamt héraðsdómara mál um umferðarrétt um lóð í kaupstað .......... Félagar í stúkum góðtemplara ekki taldir geta, svo að bindandi sé, afsalað sér almennt rétti sinum til þess að leita úrlausnar almennra dómstóla um árásir á mannorð sitt af hendi dómnefnda, er stúkur skipa ...........0.0.0.. 0000... Dómstólar dæma um víðtæki gerðardóms ........ Dómstólar taldir eiga almennt úrlausnarvald um að- ferðir matsmanna í starfa sínum, um greiðslu- háttu matsfjár og um það, í hvaða röð tilteknar fjárhæðir, er dragast áttu frá matsfjárhæð, skyldu koma til frádráttar .................. Dráttaraðstoð skips. Sjá björgun. Eftirgrennslan brota. Sbr. blóðrannsókn, mat og skoðun, sönnun, vitni. Lögreglumenn fylgjast með breytni manns, sem grun- aður var um sölu áfengis .............. 11, LXV 18 211 257 313 320 352 386 500 70 LXVI Efnisskrá. Lögregla framkvæmir rannsókn á stað, þar sem bif- reiðarslys hafði orðið ..........2.000000000... 197 Rannsóknarlögreglu lagt það til ámælis, að hún hafði ekki látið eftirlitsmenn bifreiða skoða þegar í stað bifreið, sem ekið hafði verið út af VEÐI 22.00.0000 197 Lögregla rannsakar hemlaför á vegi, þar sem bif- reiðarslys hafði orðið. Enn fremur rannsakar hún bifreið þá, sem slysið hlauzt af ........ 231 Lögregla rannsakar vettvang, þar sem bílslys hafði OFÐIÐ „00.00.0000. 250, 354 lögregla athugar bifreið, sem ekið var á fótgang- andi mann .................e. 0... 231, 354 Eiður. Í máli á hendur manni fyrir áfengissölu vinna vitni eið að skýrslu sinni um áfengiskaup sin hjá honum og önnur atriði, er bentu til áfengissölu af hans hendi .................20000.0.0.0.. 1, 70 Sjónarvitni að líkamsárás staðfestir framburð sinn með eiði ............20.2.0..sesess 5 Vitni, er kváðust hvert í sínu lagi hafa keypt áfengi af A, látin staðfesta framburð sinn með eiði .. 11 K kvað M vera föður að laungetnu barni, er hún hafði fætt. Ágreiningslaust var, að þau höfðu samrekkt á þeim tíma, er líklegt var, að barnið væri komið undir, en líkur voru fyrir því, að K hefði einnig verið í tygi við A á getnaðartim- anum. Dæmt, að M skyldi teljast faðir barnsins, ef K staðfesti það með eiði sinum, að hún hefði haft samfarir við M einan karlmanna á getnaðar- tímanum, en ef hún féllist á eiðnum, skyldi M vera sýkn af faðerniskröfunni, en skyldur til greiðslu meðlags með barninu .............. 168 Úrslit í máli til faðernis barns látin fara eftir sönn- unareiði konunnar ..........0.......0.....i. 174 Sjónarvitni að bílslysi kveður hafa verið auðsætt, að bílstjórinn var með áhrifum áfengis. Vitnið staðfestir með eiði skýrslu sína .............. 197 Með vottorðum skipaafgreiðslu var sannað, að til- tekin áburðarsending, er Áburðareinkasala ríkis- Efnisskrá. LXVII ins taldi A hafa pantað, hafði verið send til heimakauptúns hans og afhent þar gegn fylgi- bréfi, er einkasalan kvað af aðgæzluleysi hafa verið send beint til A í stað aðilja þess, er annast átti afgreiðslu áburðarins og heimtu and- virðis hans. A synjaði þess að hafa pantað áburðinn eða veitt honum viðtöku, en greind atriði þóttu svo sterkar líkur gegn málstað hans, að málslyktir voru látnar fara eftir synjunar- eiði hans ..........0.eesense.s er 207 Forstjóri hlutafélags (H), sem starfaði að trygging- um fyrir vátryggingarfélag (V), og tveir starfs- menn H sögðu forstjóra V hafa heitið að gefa út líftryggingarskirteini handa skipverjum á hafskipi eimskipafélags samkvæmt ákvæðum um styrjaldartryggingu Í samningi útgerðarmanna og sjómanna 7. okt. 1939. Forstjóri V gekkst ekki við slíku heiti. Þar sem mál eimskipafélagsins á hendur V varðaði H fjárhagslega og forstjóra H siðferðislega, töldust vitni þessi ekki lögfull. Málið var látið vera komið undir synjunareiði forstjóra V. .........0000000ne nn 413 Í barnsfaðernismáli studdu ýmsar líkur málstað kon- unnar, en hún var svo fáráð, að hún gat ekki við fyrstu réttarrannsókn málsins tilgreint sam- faratíma aðiljanna. Voru úrslit málsins þess vegna látin vera komin undir synjunareiði MANNSÍNS .....00000sessses 421 J játaði samförum við konuna S á þeim tíma, að hann gæti verið faðir barns hennar. En í málinu kom það upp, að R, sem hún hafði verið áður í tygi við, hafði kvöld eitt á getnaðartima barnsins verið 2 klukkustundir í herbergi henn- ar, eftir að hún var háttuð. Hún neitaði sam- förum við R þá, en hann þorði ekki vegna ölv- unar í það sinn að staðhæfa þær. Blóðrann- sókn skar ekki úr um faðernið. Dæmt, að J skyldi teljast faðir, ef S særi fyrir aðra karl- menn á getnaðartímanum, en annars kostar skyldi J greiða barnsfarakostnað og meðlag með barninu .......0000000000 000... 461 LXVIII Efnisskrá. Eignarhefð. Sjá hefð. Eignarnám. Sjá eignarréttur. Eignarréttur. Sjá einnig ábúð, ábúðarlög. Fasteignin X liggur að götunni H í Rvík. Sunnan við greinda fasteign liggur fasteignin Y að götunni A. Austanvert á lóðum X og Y var afgirt gang- ræma milli téðra gatna. Núverandi eigendur X kölluðu alla gangræmuna sina eign. Í ágúst 1898 höfðu báðar eignirnar verið seldar af sama að- ilja, hvor sínum kaupanda, og rekja núverandi eigendur hvorrar eignar fyrir sig heimildir sínar aftur til þeirra afsala. Þessi afsöl virðast bera það með sér, að téð gangræma væri austasti hluti lóðanna X og Y, enda eigendum X í téðum afsölum ekki veittur neinn umferðarréttur út að götunni A. Þá var og ósannað, að fyrri eigendur Y hefðu með framkomu sinni á tilgreindri merkjastefnu firrt sig eignarrétti að nokkrum hluta lóðar sinnar. Eigendur X töldust ekki hafa unnið eignarhefð á gangræmunni alla leið að göt- unni A, þótt þeir hefðu farið um gangræmuna, eins og hver einn, sem vildi þarna stytta sér leið milli gatnanna A og H. Loks þóttu hvörki eig- endur X né eigendur Y hafa fyrir afnotahefð öðlazt umferðarrétt að hinna hluta af gangræm- unni. Sagt, að gangur þessi sé, eins og mörg samskonar auð sund milli húsa í Rvík, nokkurs konar almennings leið, er enginn megi öðrum fremur helga sér vegna umferðar sinnar einn- ar, enda hafi aðiljar haft nægar aðrar leiðir að húsum sínum en um gangræmuna yfir lóð hinna. Eigendum lóðarinnar Y því talið heimilt að Þvergirða ganginn á lóðamörkum ............ 189 A, sem sótti vátryggingarfélag til fébóta út af bil- slysi, framseldi bróður sinum B, sem lánaði hon- um fé til framfærslu sér, bótakröfu sína á hendur félaginu, þannig að B skyldi fá lánið endurgreitt af bótunum, en A hafa afganginn, ef nokkur yrði. Málið var samt rekið áfram í Efnisskrá. LXIX nafni A, en á kostnað B. Nokkrum mánuðum síðar, en þó áður skaðabótamálið væri dæmt í hæstarétti, gerði C fjárnám fyrir skuld sinni á hendur A í væntanlegri kröfu hans gegn vátrygg- ingarfélaginu. Þegar dómur var genginn í hæsta- rétti í skaðabótamálinu, var skuld A við B orðin hærri en hinar dæmdu bætur. Þar sem framsal A á skaðabótakröfunni til B var tryggingarráðstöf- un, að því leyti sem fullnægja átti kröfum, er B síðar eignaðist á hendur A, og þar sem ekki var gætt við gerning þenna þeirra reglna, sem nauðsynlegar eru til stofnunar lögmæts veðs, tilkynningar til skuldunauts, þá varð framsalið að víkja fyrir fjárnáminu, sem ekki hafði verið áfrýjað ..........0...000. 291 Fara varð inn á lóð hússins M til að komast að opi og dyrum á geymsluhúsi hússins N. Eigandi M tók um nokkur ár við gjaldi fyrir þessi lóðar- afnot úr hendi eiganda N og játaði þannig not- unum. Eftir að E, sem í nokkur ár hafði átt heima í M, var orðinn sameigandi þess húss, var girt fyrir för frá N að opi og dyrum geymslu- hússins, enda þótt E vissi um umferðarréttinn og viðurkenndi hann að nokkru með því að girða ekki alveg í lóðamörkum milli húsanna. Eigendur M voru dæmdir til þess að viðlögðum dagsektum að veita eiganda N innan tilgreinds tíma frjálsa för að stöfnum geymsluhússins yfir afmarkaða lóðarræmu ....................... 320 Styrkþegi (S) hafði bíl sveitarsjóðs að láni sér og skuldaliði sínu til framfærslu. Í bifreiðaskrá var S talinn eigandi bílsins. S hafði bílinn í sínum varnaði nokkur ár, en seldi hann síðan þriðja manni (Þ). Þar sem sveitarstjórnin lét það við- gangast, að S var talinn fyrir bilnum í bifreiða- skránni, meðan hann var í vitum S, og þar sem því var ekki hnekkt, að Þ hefði verið grand- laus um eignarheimild S að bilnum, þegar kaup- in milli þeirra urðu, þá þótti Þ hafa eignazt bil- inn fyrir traustnám ........................ 496 Árið 1937 samþykkti bæjarráð Reykjavíkur að taka LXX Efnisskrá. undir götur og byggingar erfðaleiguland í Reykjavík samkvæmt ákvæðum í erfðaleigu- samningi og gegn greiðslu matsverðs. Yfirmats- menn mátu fyrst hæfilegt söluverð landsins, miðað við sölur smátt og smátt undir byggingar, en drógu síðan frá þeirri fjárhæð 20%, þar sem eigendur fengu allt andvirðið þegar. Dómstól- ar taldir eiga dóm um heimild matsmanna til þessa. Sagt, að matsmönnum væri rétt, að miða matsverðið við greiðsluháttu, en ekki yrði skorið úr því, hvort matsmenn hefðu farið óhæfi- lega langt í þessu efni, þar sem ómerkingar á matinu hefði ekki verið krafizt. Matsmenn drógu því næst til greiðslu í bæjarsjóð 20% frá andvirði landsins samkvæmt ályktun bæjar- stjórnar 17. nóv. 1901, þar sem slík greiðsla var gerð að skilyrði fyrir því að breyta erfðaleigu- löndum í byggingarlóðir. Frá þeirri fjárhæð, sem þá var eftir, drógu matsmenn gjald til gatna- gerðar, 2 krónur fyrir hvern fermetra, samkvæmt ályktun bæjarstjórnar 18. des. 1919. Það talið bera undir dómstóla að ákveða, í hvaða röð tveir síðastnefndir frádráttarliðir væru taldir, og matsmönnum talið einungis hafa verið heimilt. að draga 20% gjaldið í bæjarsjóð frá þeirr fjár- hæð, sem aðiljar raunverulega fengu fyrir land- ið, eftir að götugjaldið hafði verið dregið frá matsverði þess ......000000000 0000... „500 Eignarupptaka. Sjá refsingar, upptaka. Embættismenn og sýslunar. Sbr. dómarar, mál- flutningsmenn, mat og skoðun, valdmörk stjórnvalda. Lögreglumennirnar A og B voru kvaddir í veitinga- hús hálfri stundu fyrir miðnætti vegna manns, er hefði þar óspektir í frammi. Litið skiptu þeir sér samt af manni þessum, heldur tók A að hasta á C, sem var í anddyri veitingahússins að fara í yfirhöfn sína og nú var tekinn að syngja, enda nokkuð með áhrifum áfengis. C herti samt söng- Efnisskrá. LXXI inn, og ber hann því við, að hann hafi ekki heyrt skipun lögreglumannsins. A og B kveða C hafa ætlað þessu næst að slá A, en ekki segjast sjónarvitni hafa orðið þess áskynja. Að svo búnu réðst A að C og færði hann með valdi út í lög- reglubil, og aðstoðaði B hann við það. Lögðu þeir þar járn á hendur C og fóru með hann umsvifa- laust upp í hegningarhús og settu hann þar í kistu eða stokk handa æstum mönnum og ölvuð- úm án þess áður að grennslast eftir nafni hans eða heimilisfangi og án þess að veita honum kost á að fara heim til sin. A og B taldir hafa átt að reyna liðlegri og vægari aðferðir við C, áður en þeir beittu greindum harðræðum, sem fram- ferði og áfengisáhrif C réttlættu ekki. Var þeim því refsað fyrir nefnt atferli samkv. 126. gr. og 129. gr. hgl. 1869. C, er í fyrstu hafði veitt hart viðnám, var strax við komuna í fangahúsið máttvana og rænulitill, og flökurleiki sótti að honum, enda benti áverki, er hann síðar reyndist að hafa aftan á hálsi, til þess, að hann hefði verið lostinn kylfuhögg, þótt ekki þætti það fullsann- að. Fleiri áverka hafði hann hlotið. Þannig á sig kominn skildu A og B hann eftir í fangaklef- anum, og var hann þar aðhlynningarlaus í 9 klukkustundir. Var þetta atferli metið lögreglu- mönnunum til stórkostlegs hirðuleysis, er varð- aði þá við 144. gr. hgl. 1869 „............... 59 Maður nokkur sakaði bæjarfógeta um það m. a, að hann setti á reikninga frá embættisskrifstofu sinni og tæki í sinn vasa á löglausan hátt svo- nefnd „klareringargjöld“ af skipum, er höfnuðu sig í umdæmi hans. Það var að vísu talið óvið- eigandi, að bæjarfógeti skráði gjöld þessi á emb- ættisreikninga, svo sem þau væru lögmælt gjöld, en hins vegar var ekki sannað, að hann hefði tek- ið gjöldin, án þess að komið hefði á móti af hans hendi nægilegt gagngjald, sem ekki var embættis- skylda hans að inna af hendi. Voru ummælin þess vegna ekki nægilega réttlætt og vörðuðu refsingu 178 Ekkju synjað aðfararhæfs dóms til meðlags, er lög- LXXII Efnisskrá. reglustjóri í Rvík hafði að boði ráðuneytis ákveð- ið henni með dreng hennar samkvæmt Ill. kafla laga nr. 135/1935, þar sem skýrslur, sem ráðu- neytið tjáðist hafa í höndum meðlagsákvörðun til styrktar, höfðu ekki verið lagðar fyrir fram- færslunefnd til álita ........0..00000000 0000... Embættistakmörk yfirvalda. Sjá valdmörk stjórnvalda. Embættisvottorð. Sjá einnig mat og skoðun. Í skaðabótamáli á hendur ríkissjóði út af töku togara Mál við ætlaðar fiskveiðar í landhelgi markaði skipherra varðskips þess, er tekið hafði togar- ann í embættisnafni á sjóuppdrátt miðanir og mælingar varðskipsins. Héraðsdómari taldi benna uppdrátt skipherrans ekki hafa fullt sönunargildi, þar sem skipherrann gæti ekki talizt óviðriðinn málið. Hæstiréttur taldi upp- dráttinn hafa fullt sönnunargildi sem önnur op- inber skjöl, og yrði hann því að teljast réttur, þar til annað sannaðist ........00000000.00. Endurupptaka. Sbr. heimvísun. á hendur A, sem var fjarvistum frá þingstað við þingfestingu þess, varð ekki tekið upp af nýju samkvæmt 118. gr. laga nr. 85/1936, með því að ósannað var gegn andmælum gagnaðilja, að A hefðu bægt þær nauðsynjar, sem í 9. gr. sbr. 4. mgr. 118. gr. nefndra laga greinir. Af sömu ástæðu varð málið heldur ekki tekið upp sam- kvæmt 120. gr. sömu laga honum til hagsbóta, þótt endurupptaka málsins samkvæmt þessu ákvæði kunni að hafa verið stefnanda heimil .. Erfðaleiga. Sbr. leiga. A var krafinn 1937 samkvæmt samþykkt nr. 79/1920 um vegagjald fyrir árið 1936 til Svínvetninga- brautar af landi, er hann hafði á erfðaleigu frá Blönduósshreppi. Hann var talinn eiga að greiða vegagjald, miðað við fasteignamat jarðabóta hans á landinu án húsa, enda hefði téður hrepp- ur greitt vegagjaldið fyrir 1936, miðað við fast- 211 115 411 Efnisskrá. LXXIII eignamat landsins óræktaðs, en með þvi að fasteignamatið var ekki nægilega skýrt eða sundurliðað um þessi atriði, varð gjald það, er á hendur A skyldi falla, ekki ákveðið með vissu, og var því synjað um framkvæmd lögtaksins .. Tilgreint land bæjarsjóðs Reykjavíkur var selt á Má l erfðaleigu 1901. Bæjarsjóði var áskilinn for- kaupsréttur, og erfðaleiguhafa var skylt að láta af hendi landið til gatna og annarra afnota bæjarins gegn endurgjaldi eftir mati. Árið 1937 samþykkti bæjarráð að taka erfðaleiguland þetta undir götur og byggingar. Yfirmatsmenn lands- ins tilgreindu fyrst það verð, er ætla mætti, að fengist fyrir landið við sölu þess smátt og smátt, en drógu siðan 20% frá þeirri fjárhæð, þar sem andvirðið skyldi greitt allt í einu. Sagt, að mats- mönnum hafi verið heimilt að miða verð lands- ins við greiðsluháttu, en ekki yrði skorið úr því, hvort matsmenn hefðu farið óhæfilega langt í þessu efni, þar sem ómerkingar á matinu hefði ekki verið krafizt. Matsmenn drógu því næst enn fremur 20% frá matsverðinu til greiðslu í bæjar- sjóð samkvæmt ályktun bæjarstjórnar 17. nóv. 1901 um skilyrði leyfis til að breyta erfðaleigu- löndum í byggingarlóðir. Frá þeirri fjárhæð, sem þá var eftir, drógu þeir gjald til gatnagerðar, 2 krónur af hverjum fermetra, samkvæmt ályktun bæjarstjórnar 18. des. 1919. Matsmenn taldir hafa einungis mátt draga 20% gjaldið í bæjarsjóð frá þeirri fjárhæð, sem aðiljar raunverulega fengu fyrir landið, eftir að tveggja krónu gjaldið á fermetra til gatnagerðar bæjarins hafði verið dregið frá matsverði þess ............0.000.... Fangelsi. Sjá refsingar. Fasteignamál. Sbr. eignarréttur, landamerkja- mál, laxveiði og silungs, vettvangsmál. til gildis forkaupsrétti að jörðum rekið á varn- arþingi fasteigna ....................... 108, Mál um lóðarleigu rekið á varnarþingi fasteignar .. 98 500 279 478 LXXIV Efnisskrá. Fasteignamat. A hafði land á erfðaleigu frá Blönduósshreppi. Sagt, að hann ætti 1937 að greiða vegagjald fyrir 1936 sam- kvæmt samþykkt nr. 79/1920, miðað við fast- eignamat jarðabóta hans á landinu án húsa, en téður hreppur hafði greitt vegagjaldið 1936, mið- að við fasteignamat landsins óræktaðs, en með því að fasteignamatið var ekki nógu skýrt eða sundurliðað um þessi atriði, varð gjaldið á hendur A ekki ákveðið með vissu, og var þess vegna synjað um framkvæmd lögtaks ........ 98 Fátækrastyrkur. Sjá framfærslulög. Fébótaábyrgð ríkisins. Miðunarlina, sem togari var á kl. 4,18 samkvæmt mælingum varðskips, lá að nokkru innan og að nokkru utan landhelgi, en utan landhelgi svo langt frá dufli, sem togarinn var upp undir kl. 4,32, og stöð togarans kl. 4,55, að togarinn hefði orðið að sigla miklu hraðar en aðiljar töldu hann hafa siglt, ef hann hefði átt að vera utan land- helgi kl. 4,18. Sterkar líkur voru þannig fyrir því, að togarinn hefði verið að veiðum í land- helgi, og varð ríkissjóður þegar af þeirri ástæðu ekki sóttur til bóta fyrir það, að skipstjóri varð- skipsins færði togarann til hafnar til rannsaks, enda þótt skipstjóri togarans væri sýknaður í máli ákæruvaldsins á hendur honum fyrir brot á 1. gr. laga nr. 5/1920 .......00000000.0... 115 Félagsdómur. Styrktarsjóður Sveinafélags múrara í Rvík ekki tal- inn undanþeginn fjárnámi eftir 8. gr. laga nr. 80/1938 til tryggingar skuld samkvæmt dómi fé- lagsdóms, þar sem eitt hlutverk sjóðs þessa er að veita félagsmönnum styrk, ef verkfall eða verk- bann kemur til framkvæmda þeim til atvinnu- MÍSSÍS 2....20000000e0eeses 367 Efnisskrá. LXXV Félög, félagsskapur. Sbr. hlutafélög. Svonefnt Söltunarfélag verklýðsins á Akureyri var stofnað til að gefa verkafólki á A. og í grennd „kost á að njóta sjálft arðsins af söltuninni“. Félagið var ekki tilkynnt til félagaskrár. Inn- tökugjald var 5 krónur á mann, er greiðast skyldi í varasjóð. Í þenna sjóð skyldi einnig leggja 10 aura af hverri tunnu, er félagið saltaði, og 10% af ársarði af starfsemi þess, en að öðru leyti skyldi skipta hagnaði milli félagsmanna sem uppbót á kaupgjald þeirra. Ekki sást, að félagið réði yfir stofnfé. Rekstrarhalli skyldi, ef með Þyrfti, jafnaður með afdrætti af kaupi hvers félagsmanns í hlutfalli við fjárhæð þess. Ef rekstur gengi mjög illa eitthvert ár, mátti aðal- fundur ráðstafa ótilteknum hluta varasjóðs til að bæta félagsmönnum að einhverju leyti atvinnu- tjón. Félag þetta varð ekki talið fullnægja þeim skilyrðum, sem lög setja um samvinnufélög, sbr. einkum 6. tölulið 3. gr. og 2. mgr. 7. gr. laga nr. 36/1921, og voru stjórnendur félagsins því ekki taldir persónulega ábyrgir um skuld félags- ins við bæjarsjóð Akureyrar, hvorki vegna þátt- töku sinnar í félagsskapnum eftir lögum um sam- vinnufélög, sbr. 2. tölul. 3. gr. nefndra laga, né sökum þátttöku sinnar í stjórn félagsins, sbr. 2. mgr. 9. gr. sömu laga. Talið ennfremur, að við- semjendum félagsins, og þar á meðal stjórnvöld- um Akureyrar alveg sérstaklega, hafi mátt vera það ljóst, að tilætlunin var ekki, að félagsmenn al- mennt eða stjórnendur sérstaklega skyldu ábyrgj- ast persónulega skuldir félagsins ............. 215 Fiskræktar- og veiðifélag átti að taka yfir laxveiði og silungs í fiskihverfi tilgreindrar ár til ósa hennar, en þrátt fyrir það skildu samþykktir félagsins nokkrar silungsár í fiskihverfinu und- an. Þetta fór í bága við 2. tölulið 57. gr. laga nr. 61/1932. Voru samþykktir félagsins því ekki bindandi fyrir aðilja, sem hafði greitt atkvæði gegn þeim ..........00000000 000... 257 LXXVI Efnisskrá. S var félagi í sameignarfélagi um rekstur prent- smiðju (F). Gerðardómur skyldi fjalla um á- greining aðilja. S seldi F bókaforlag sitt, og skyldi salan miðuð við 1. maí 1933. Úr ágrein- ingi, er verða kynni af sölunni, skyldi leyst af gerðardómi. Árið 1935 komst gerðardómur að þeirri niðurstöðu, að S hefði vanefnt samning aðilja um prentsmiðjuna og að sameigendum hans væri því heimilt að kaupa eignarhluta hans í henni fyrir lok júní 1935, en félagsslita mættu þeir krefjast fyrir árslok 1935. Samningnum um bókaforlagið skyldi einnig riftað, S skyldi taka við öllum bókum þess og eignum og endurgreiða andvirði þess að viðbættum kostnaði F af þvi, en að frádregnum hagnaði F af því. Dómkvaddir menn skyldu reikna fjártölur þess, ef ekki semdist. Dómkvaddir menn töldu S eiga að greiða F kr. 7299.98. F taldi S eiga auk þess að end- urgreiða þóknun til nafngreinds manns fyrir söfnun auglýsinga í vasa- og skrifstofudag- bækur bókaforlagsins. S þótti eiga að standa skil á þóknun þessari fyrir árin 1933 og 1934, meðan F fór með bókaforlagið, en frá skuld S voru dregnir oftaldir vextir. S gerði gagnkröf- ur. Í fyrsta lagi krafðist hann andvirðis óskil- aðra bóka, og var þessi krafa tekin til greina. Við úrlausn þessa atriðis var talning bókanna 1933 í hendur F lögð til grundvallar. F var að svo stöddu sýknað af kröfu S vegna óviður- kenndra skulda bóksala við bókaforlagið, þar sem S hafði ekki sannreynt með rannsókn og málssókn á hendur Þbóksölum, að ekki yrði treyst greinargerð F um þessi viðskipti. S taldi sig eiga allan ágóða af vasabókum, skrifstofu- dagbókum o. fl. fyrir 1936, sem gengið var frá 1935. Þessar tekjur voru ekki til fallnar fyrr en eftir 1. júlí 1935, er reikningsskil bókaforlags- ins átti að fara fram í hendur S. Af þessu og þar sem rithöfundarréttur S að sumum þessara bóka a. m. k. var alls ekki fyrir hendi, var þess- ari kröfu S hrundið, en með því að S var sam- Efnisskrá. LXXVII eigandi í F allt árið 1935, átti hann 14 þessa ágóða. Hann átti hins vegar ekkert tilkall til samskonar ágóða fyrir 1937 .................. 386 Fiskveiðar. Sbr. botnvörpuveiðabrot. A og B, sem ráku síildarverksmiðju á Siglufirði, lof- uðu 1937 hlutafélaginu H að kaupa „í sumar fyrir gangverð alla bræðslusild af skipum fé- lagsins, veidda austan Skaga, losun í sömu röð og eigin skip“. Lofendur sögðust samkvæmt þessu ekki skyldir að taka við sild H fyrr en verk- smiðja þeirra væri tekin til starfa og farin að taka við sild úr þeirra eigin skipum. Ennfrem- ur kváðust þeir ekki skyldir að taka við sild á sunnudögum. Þessar viðbárur þóttu ekki á rök- um reistar, og voru þeir því dæmdir til að greiða H bætur fyrir að synja að veita viðtöku sild úr skipum H þann 13. júní .................. 153 Fjárhald. Sjá lögræði. Fjárnám. Sbr. aðför. Fjárnám, sem gert var í bifreið eftir dómi í kyrr- setningarmáli, varð að víkja fyrir áður löglega stofnuðum og þinglesnum veðréttum og enn fremur fyrir áður stofnuðum rétti samkvæmt uppskrift eftir 48. gr. laga nr. 135/1935, er einnig hafði verið þinglesin ....................... 104 Á framseldi B, er lagði honum fé, skaðabótakröfu, er A sótti fyrir dómstólum á hendur vátrygg- ingarfélagi. Skyldi B fá greidda skuld sína af bótum þeim, er A yrðu dæmdar, en skila hon- um. afganginum, ef einhver yrði. Þegar loka- dómur gekk í skaðabótamálinu, var skuld A við B orðin meiri en hinar dæmdu bætur. Með því að framsalið til B var tryggingarráðstöfun, að því leyti sem fullnægja átti kröfum, er B síðar eignaðist á hendur A, og þar sem ekki var gætt þeirra reglna, sem nauðsynlegar eru til stofn- unar lögmæts veðs, tilkynningar til skuldu- nauts, þá varð framsalið að víkja fyrir fjárnámi, LXXVIII Efnisskrá. sem C hafði gert í skaðabótakröfunni í milli- bilinu og ekki hafði verið áfrýjað ............ 291 Styrktarsjóður Sveinafélags múrara í Rvík ekki tal- inn undanþeginn fjárnámi eftir 8. gr. laga nr. 80/1938 til tryggingar skuld samkvæmt dómi fé- lagsdóms, þar sem eitt hlutverk sjóðs þessa er að veita félagsmönnum styrk, ef verkfall eða verkbann kemur til framkvæmda þeim til at- VÍNDUMÍSSÍS .......0.0000000 000... 367 Fógetagerðir. Sjá aðför, fjárnám, innsetningar- gerðir, kyrrsetning, lögtak, útburðargerðir. Foreldrar og börn. Sbr. barnsfaðernismál, dánar- bætur, framfærsla, lögræði. Með úrskurði lögreglustjórans í Reykjavik, stað- festum af ráðuneyti, var A, sem heimili átti í Rvík, gert að greiða meðlag með móður sinni (M), 82 ára að aldri, sem dvaldist á Akureyri og hafði verið þar um 38 ár. A synjaði greiðslu, þar sem M neitaði að flytjast á heimili hans, sbr. 7. gr. laga nr. 135/1935. Með því að nokkur ástæða þótti til að ætla, að flutningur M á heim- ili A, sem hún hafði haft sama og engin sam- skipti við frá fæðingu hans, hefði haft óheppi- leg áhrif á líðan hennar, þótt henni stafaði ekki bein hætta af honum, þá var Á talið lögskylt að greiða meðlagið ..............000.0.00.000.. 494 Forkaupsréttur. Með því að A gat ekki greitt banka (B) skuldir sinar, voru B fengnar sem ófullnægðum veðhafa fjórar jarðahálflendur, sem A hafði sett honum að veði. Síðar afsalaði B þremur hálflendunum í hendur A gegn þvi, að A tók að sér skuldir þær, sem hvildu á þeim, og greiddi skuldir sín- ar við B. Heimti A eignirnar með þessum hætti nokkru eða jafnvel miklu undir hálfvirði þess, er ætla mátti, að þær hefði mátt selja í venju- legum viðskiptum. Ábúandi einnar hálflendunn- ar (C) höfðaði nú mál gegn A og B til gildis Efnisskrá. LXXIX forkaupsrétti sínum að hálflendu þeirri, er hann sat, fyrir það verð, sem B hafði afsalað hana í hendur A. Sagt, að B hefði með greindri ráð- stöfun veitt A fjárhagsleg og persónuleg hlunn- indi, sem C gæti ekki þrátt fyrir ákvæði 1. gr. laga nr. 55/1926 hagnýtt sér gegn mótmælum B. Voru A og B því sýknaðir af kröfum C .... 108 A bjó á jörðinni X. Stjórn Kreppulánasjóðs (K) byggði honum jörðina Y 23. júlí 1937, og hafði Á nytjar jarðarinnar það ár, þótt hann hefði ekki aðsetur þar. Þann 11. febrúar 1938 seldi K téða jörð hreppnum S, er seldi hana á ný B og C. A var talinn hafa öðlazt forkaupsrétt að jörð- inni samkvæmt lögum nr. 55/1926, og voru því kaupgerningar K, S, B og C um jörðina dæmd- ir Ógildir ....................... 00. 279 Framfærsla, framfærslulög. Veðréttir í lausafé, sem löglega voru til orðnir og þinglesnir, áður en framkvæmd var uppskriftar- gerð í lausafénu samkvæmt 48. gr. laga nr. 135/1935, gengu fyrir þeim rétti, sem uppskrift- in veitti ................... 000... 104 Samkvæmt tillögu framfærslunefndar í Rvík úrskurð- aði lögreglustjóri ekkju (E) meðlag samkvæmt TIl. kafla laga nr. 135/1935 með öðrum tveggja drengja hennar frá tilteknum tíma, en synjaði henni meðlags með hinum drengnum. Síðar úr- skurðaði lögreglustjóri E einnig meðlag með síðarnefndum dreng að boði ráðuneytis, er tjáð- ist hafa í höndum upplýsingar þeirri úrlausn til styrktar, en þar sem þessar upplýsingar voru ekki bornar undir framfærslunefnd, þótti greind úrlausn ráðuneytis og lögreglustjóra ekki lögmætur grundvöllur greiðsluskyldu bæjarsjóðs 211 Úr bæjarsjóði var greidd húsaleiga fyrir framfærslu- þega, er bjó í húsi, er bankaútibú eignaðist. Stjórnendur útibúsins bönnuðu framhald leigu- greiðslna til fyrri eiganda hússins, en gerðu ekki atrekanda að heimta þessar greiðslur handa úti- búinu. Nokkrum árum seinna seldi útibúið A LXXK Efnisskrá. húsið ásamt rétti til leigu styrkþegans vegna frá þeim tíma, er leigan var síðast greidd, en af hendi bæjarsjóðs var synjað greiðslu. Talið var, að bæjarsjóður hefði vegna vistar styrkþegans í húsinu fengið verðmæti, sem honum væri skylt að greiða, enda hefði stjórnvöldum bæjarins mátt vera það ljóst, að útibúið ætlaðist til að fá leiguna, og útibúið þótti ekki hafa firrt sig rétti til leigugreiðslu, meðan krafa til einstakra leigu- greiðslna var ekki fyrnd ............00000... 246 Með úrskurði lögreglustjórans í Reykjavík, staðfest- um af ráðuneyti, var A, er búsettur var í Reykja- vík, gert að greiða meðlag frá tilteknum degi með móður sinni (M), 82 ára að aldri, sem dvaldist á Akureyri og hafði verið þar um 38 ár. A taldi sér óskylt að greiða meðlagið, þar sem M hefði ekki viljað flytjast á heimili sitt, sbr. 7. gr. laga nr. 135/1935. Þar sem nokkur á- stæða þótti til að ætla, að flutningur M til Reykjavíkur á heimili A, sem hún hafði haft sama og engin samskipti við frá fæðingu hans, hefði haft óheppileg áhrif á líðan hennar, þótt henni stafaði ekki bein hætta af honum, var Á talið skylt að inna meðlagið af hendi og lögtak fyrir því látið fara fram .......0.200000000.... 494 Frávísun. a) Frá héraðsdómi. Héraðsdómari vísaði tveimur kröfuliðum gagnsak- ar í skuldamáli frá dómi vegna vantandi grein- argerðar um þá. Hæstiréttur ómerkti héraðsdóm- inn og lagði fyrir undirdómarann að kveðja að- ilja fyrir sig, veita þeim samkvæmt 120. gr. laga nr. 85/1936 kost á að skýra málið og leggja sið- an efnisdóm á alla kröfuliði þess ............ 44 Héraðsdómari vísaði gagnkröfu, sem höfð var uppi til skuldajafnaðar við kaupkröfu, frá dómi vegna ófullnægjandi skýrslna um hana. Hæstiréttur ó- merkti héraðsdóminn og lagði fyrir héraðsdóm- arann að kalla aðilja fyrir sig samkvæmt 120. gr. laga nr. 85/1936, veita gagnkrefjanda kost á því Efnisskrá. LXXXI að skýra mál sitt nánar og leggja siðan efnis- dóm á aðalkröfu og gagnkröfu .............. 82 A, sem búsettur var erlendis, hafði í veðskuldabréfi játast undir, að stefna til heimtu skuldarinnar væri birt á hinni veðsettu eign hér á landi. Stefnuvottar tjáðust hafa birt samskuldara hans (B) stefnu út af skuldinni á téðri eign auk birt- ingar fyrir honum sjálfum og afhent B annað af- rit af stefnunni, en ekki sögðu þeir berum orð- um, að sú birting væri vegna A. Með þvi að B mátti vera það ljóst, að honum var einnig birt stefnan vegna A, var ákvæði héraðsdómsins um frávísun máls A vegna vöntunar á stefnubirtingu ómerkt og lagt fyrir héraðsdómarann að kveða upp efnisdóm í málinu, að því leyti sem því var stefnt á hendur ÁA ........000000000 0000... 87 A vildi ekki una við bætur, er dómkvaddir menn mátu honum fyrir sauðfé, er hann var látinn farga samkvæmt 19. gr. laga nr. 12/1937, og krafðist því skakkans fyrir dómi. Það var ekki talið vera á valdi dómstóla að ákveða fjárhæð bótanna, og var ákvæði héraðsdómsins um bæt- ur ómerkt, en hins vegar þótti mega koma að í hæstarétti þeirri varakröfu, að tiltekin atriði yfirmatsins væru ekki bindandi fyrir A, með þvi að bótakrafa hans var reist á ákveðnum aðfinnsl- um við þau atriði ............000000000. 0... 91 A gerði þá ódómhæfu kröfu á hendur B, að reikn- ingur B á hendur honum yrði dæmdur ómerk- ur, en til vara, að honum (A) yrði gert að greiða B fyrir þjónustu þá, sem í reikningnum greindi, eftir mati dómsins. Gagnstætt ákvæðum laga nr. 85/1936 voru kröfurnar ekki lagðar til sátta- nefndar. Loks leitaði dómarinn ekki sátta um þá kröfu af hendi B í málflutningnum, að honum yrði dæmd öll reikningsfjárhæðin. Þessir gallar á meðferð málsins leiddu til þess, hvor fyrir sig og báðir saman, að það allt ásamt dómi var ó- merkt og því vísað frá héraðsdómi ............ 271 Dómur og málsmeðferð í máli á hendur skólanefnd til skaðabóta vegna riftunar á leigumála á skóla- LXXXII Efnisskrá. húsnæði var ómerkt ex officio og málinu visað frá héraðsdómi, þar sem skólanefndin hafði ekki umboð til að svara í málinu fyrir þá, sem leggja barnaskólum á landi hér fé .................. Úrskurður héraðsdómara, þar sem hrundið var kröfu um visun máls frá héraðsdómi, hefði átt að sæta kæru samkvæmt 3. mgr. 108. gr. laga nr. 85/1936 og varð því ekki haggað í hæstarétti eftir kröfu aðilja, er honum var áfrýjað ásamt dómi í aðalmálinu ................00.00..00.. Úrskurði héraðsdómara, þar sem hrundið var kröfu um frávísun máls, skotið til hæstaréttar að hætti kærumála, og var hann staðfestur þar ........ Umboðslaus maður var kvaddur á sáttafund fyrir hönd varnaraðilja máls, og var sáttatilraun því löglaus, Um framhaldskröfu í málinu var alls ekki leitað sátta. Öll meðferð málsins og dómur var ómerkt, og var málinu vísað frá héraðsdómi A, sem tjáði sig reka atvinnu í Siglufirði (S) á sild- arvertið, en eiga heima á Seltjarnarnesi, var sótt- ur í S til greiðslu leigu, er hann hafði ábyrgzt fyrir tvo snurpunótabáta við síldveiðar. Leigan átti að greiðast í lok vertíðar, og var A í S, þeg- ar sáttakæra og stefna voru birtar. Málssókn í S var því heimil samkvæmt 80. gr. laga nr. 85/1936. Málshöfðun á hendur A fyrir dómi í S var að vísu reist á því, að hánn ætti þar heimili, en frávísunarkröfu hans var samt hrundið, enda hafði héraðsdómari næga ástæðu til að benda stefnanda á 80. gr. nefndra laga og leiðbeina hon- um, sem er ólöglærður maður og fór sjálfur með mál sitt, um vörn við frávísunarkröfu ÁA sam- kvæmt 114. gr. laga nr. 85/1936, sbr. 113. gr. sömu laga ........0000000000 000 b) Frá hæstarétti. A áfrýjaði úrskurði fógeta þess efnis, að hann skyldi borinn út af tilgreindri jörð. Málflytjandi gerð- arkrefjanda (B) hreyfði því fyrir hæstarétti, að A hefði fyrir atbeina B fengið aðra jörð sízt lak- ari en þá, sem hann var borinn út af. Þessu var 332 332 352 437 486 Efnisskrá. LXXKXIII ekki andmælt af málflytjanda A, en skýrslur mál- flytjanda B um þetta voru svo óljósar, að ekki varð fullyrt, að A hefði svipt sig áfrýjunarheim- ild með framkomu sinni í sambandi við viðtöku jarðarinnar. Var málinu því ekki vísað frá hæsta- Þétti .......02200000eenr 328 Úrskurði fógeta um það, hvort lögtak skyldi gert til tryggingar greiðslu tekjuskatts, var vísað frá hæstarétti ex officio, með því að honum hafði verið skotið þangað eftir kærureglum andstætt ákvæðum 198. gr. 4. tölul. a. laga nr. 85/1936 .. 375 Frestir. Aðilja synjað samkvæmt kröfu gagnaðilja um frest til vitnaleiðslu í hæstarétti, þar sem honum hafði verið þess nægur kostur að leiða vitni, meðan málið var fyrir héraðsdómi ........ 298 Barnsfaðernismáli frestað til öflunar skýrslna .... 319 Fyrning sjóveðréttar. Sjóveðréttur var fyrndur fyrir kaupi háseta á fiski- skipi, þar sem meira en eitt ár var liðið frá lokum starfstímans, þegar hásetinn höfðaði mál til heimtu kaupsins .........00.0.0000000.0..0.. 136 Gagnsakir. Sjá málasamsteypa. Gáleysi. Tveir lögreglumenn tóku mann nokkurn, sem var nokkuð með áhrifum víns, fastan með harðræð- um og fluttu hann í fangahús. Er þangað var komið, var maðurinn orðinn máttvana og rænu- lítill, og flökurleiki sótti að honum. Hann var samt látinn vera einn í fangaklefa aðhlynningar- laus um 9 klukkustundir. Með því að lögreglu- mönnunum mátti vera það ljóst, að rænuleysi hins handtekna manns gat ekki stafað einvörð- ungu af áfengisnautn hans, þá varðaði atferli þeirra, er metast varð þeim til stórkostlegs hirðu- leysis, þá við 144. gr. hgl. 1869 .............. 59 Bifreið og dráttarvagn, sem við hana var festur LEXXXIV Efnisskrá. og á var nótabátur, námu staðar á vinstri veg- brún. A ók aftur með ökutækjum þessúm í vöru- bil sinum. B, sem verið hafði vinstra megin við bátinn, fór í sömu svifum aftur fyrir dráttar- vagninn inn á veginn, varð þar fyrir bíl A og lét lif sitt. Vangæzla B taldist aðalorsök dauða hans, en allt að einu þótti mega ætla, að A, sem séð hafði B vera að bograst vinstra megin við bátinn, hefði getað stýrt undan slysinu, ef hann hefði ekið hægara, farið svo nærri veg- brún sem unnt var og gefið glöggt hljóðmerki 76 A ók bifreið sinni, sem var með litt nýt framljós og bilaða hemla á þremur hjólum, á fótgangandi mann, sem fór í sömu átt eftir veginum og bif- reiðin, og beið hann bana. A þótti eiga aðalsök- ina á slysinu og var dæmdur m. a. eftir 200. gr. hgl. 1869 ...............0.0..00 000. 231 Bilstjóri, sem numið hafði staðar fyrir utan hús, ók bílnum aftur úr stað, og varð þá barn, tæpra tveggja ára, fyrir bilnum og beið bana. Bilstjór- inn kvaðst hafa litið fram á veginn og til hliðar, en ekki séð aðra en fjögra ára stúlku. Talið var, að það hefði verið varlegra af honum að fara út úr bílnum í aðgæzluskyni, áður en hann ók af stað aftur, en samt þótti varhugavert að full- yrða, að hann hefði sýnt þess konar aðgæzlu- skort, að honum yrði refsað eftir 200. gr. hgl. 1869 ........000.000000 00 250 A slangraði fyrir bil og hlaut töluverð meiðsl. Ógætni hans þótti sönnuð, en hins vegar ekki fullsönnuð nægileg aðgæzla af hendi bilstjórans, sbr. 2. mgr. 15. gr. laga nr. 70/1931 .................... 345 A ók út á hægri brún fjölfarinnar götu til að komast fram hjá stórri bifreið, en í sömu svifum sá hann gangandi mann fram undan og varð við það svo felmsfullur, að hann ók á manninn, er af hlaut banvæn lemstur. Ef bílar byrgðu A út- sýn þarna, þá mátti hann eiga þar vegfarenda von í hvarfi. Hvernig sem á atvik slyssins var litið, varð handvömm A um það kennt ...... ód Efnisskrá. LEXXXV Gengi. Verzlunarumboðsmanni erlends firma, sem viðskipti hafði við A, mátti vera það ljóst, að A hafði það ekki á valdi sínu samkvæmt gildandi gjaldeyris- lögum að greiða í sterlingspundum víxil, sem hann hafði samþykkt í þeirri mynt virkri. Átti umboðsmaðurinn því ekki að hafna tilboði A á gjalddaga um greiðslu í íslenzkri mynt, eftir að A hafði verið synjað um sterlingspund af for- ráðamönnum gjaldeyrismála. Var A þess vegna eftir kröfu sinni og varakröfu lánardrottins í hæstarétti dæmdur til greiðslu fjárhæðarinnar i íslenzkri mynt eftir þvi gengi, sem sterlings- pund hafði hér á landi á gjalddaga víxilsins .. 287 Sekt fyrir botnvörpuveiðar í landhelgi ákveðin eftir gullgengi íslenzkrar krónu á dómsuppsögudegi fyrir hæstarétti ............................. 465 Gerðardómur. Sjá einnig félagsskapur. Gerðardómur leysir úr ágreiningi út af sameignar- samningi og kaupi á bókaforlagi ............ 386 Gjafsókn, gjafvörn. Gjafsóknarmál eða gjafvarnar ................ 98, 122 Gjafsóknarhafi tapar máli og er dæmdur til þess að greiða gagnaðilja sínum málskostnað, en tals- manni dæmd málflutningsþóknun úr ríkissjóði 98 Gjafsóknarhafi vinnur mál. Gagnaðilja hans dæmt að greiða málskostnað, sem skipt var þannig, að ríkissjóður skyldi fá það, sem honum hefði borið, réttargjöld og kostnað, talsmaður gjaf- sóknarhafa tilgreinda fjárhæð og gjafsóknarhafi sjálfur afganginn ......................0...... 136 Í barnsfaðernismáli skyldi maðurinn (M) teljast faðir að barninu og greiða málskostnað fyrir báðum dómum, ef konan (K) ynni eið að sam- förum við hann einan á getnaðartimanum, en ef henni yrði eiðfall, skyldi M vera meðlagsskyldur með barninu, greiða málskostnað í héraði, en málskostnaður fyrir hæstarétti falla niður, enda LXXXVI Efnisskrá. átti þóknun handa talsmanni K, sem hafði gjaf- vörn, að greiðast úr ríkissjóði .......... 168, Málsúrslit látin fara eftir eiði gjafsóknarhafa. Ef eiður yrði unninn, þá skyldi gagnaðili greiða gjafsóknarhafa málskostnað. En ef eiður yrði ekki unninn, þá skyldi gjafsóknarhafi greiða gagnaðilja málskostnað, en laun talsmanns gjaf- sóknarhafa greiðast úr ríkissjóði ............ Gjafsókn veitt bæði í héraði og fyrir hæstarétti. Málskostnaður í báðum dómum látinn falla nið- ur, en talsmanni gjafsóknarþega dæmd laun úr ríkissjóði .......0..000000 nn Gjafsókn veitt konu í barnsfaðernismáli. Úrslit máls- ins voru látin velta á eiði mannsins, máls- kostnaður fyrir báðum dómum látinn falla nið- ur, en laun talsmannsins dæmd á hendur ríkis- SJÓÐI ......0..00000 00 Gjalddagi. Krafizt var útburðar á leigutaka, sem átti van- greidda húsaleigu fyrir á annan mánuð. Skortur á nauðsynlegri lagfæringu íbúðarinnar þótti ekki nægileg varnarástæða, þar sem aðiljar höfðu komið sér saman um lækkun húsaleigunnar, unz íbúðin yrði lagfærð ..............2...... Gjaldeyrislög. A var dæmdur eftir kröfu sinni og varakröfu lánar- drottins í hæstarétti til að greiða víxil, er hann hafði samþykkt í virkum sterlingspundum, í ís- lenzkri mynt eftir gengi á gjalddaga, með því að honum var ómögulegt samkvæmt gjaldeyris- lögum að afla sterlingspunda, enda mátti um- boðsmanni lánardrottins við samþykkt víxilsins vera þetta ljóst .......0.0000000. 00... Greiðsla. Sjá gjaldeyrislög, skuldir, skuldamál. Hafning máls. Mál hafið eftir ósk áfrýjanda, og voru stefnda dæmdar ómaksbætur .........0000000 000. Með því að málflytjandi vildi einungis greiða hvor- um votti í þinghaldi í máli 50 aura eftir 41. gr. 461 174 313 421 510 287 238 Efnisskrá. LXXXVII laga nr. 85/1936, en ekki 1 krónu samkvæmt 8. gr. laga nr. 85/1938, hóf héraðsdómari málið þeg- ar með úrskurði í stað þess að kveða fyrst upp úrskurð um vottagjaldið og hefja málið siðar, ef aðili neitaði skilorðslaust að hlíta honum. Úr- skurðurinn var í heild sinni kærður til hæsta- réttar, og var hafning málsins þar felld úr gildi, en vottagjaldið ákveðið samkvæmt 8. gr. laga nr. 85/1938 ........02000.e nn 325 Hafnir, hafnarsjóðir. Hafnarsjóður Rvíkur talinn bera ábyrgð á siglingu hafnsögubáts, er hann var á leið á móti skipi, sem leitað hafði aðstoðar hans .............. 455 Handtaka. Lögreglumennirnir A og B tóku C, er var nokkuð með áhrifum vins og var syngjandi að fara í yfir- höfn sina í anddyri veitingahúss, með valdi, færðu hann út í lögreglubil, lögðu þar járn á hendur honum, fluttu hann í fangelsi og settu hann þar í kistu eða stokk handa ölvuðum mönn- um og æstum án þess áður að grennslast eftir nafni hans og heimilisfangi og án þess að veita honum kost á því að fara heim til sin. Sagt, að slíkum harðræðum, er framkoma C og áfengis- áhrif réttlættu ekki, hefði ekki mátt beita, fyrr en reyndar hefðu verið liðlegri aðferðir. Atferli A og B varðaði þá við 126. gr. og 129. gr. hgl. 1869 59 Miðunarlína, sem togari var á kl. 4,18 samkvæmt mælingum varðskips, lá að nokkru utan og að nokkru innan landhelgi. Það hennar, sem utan var landhelgi, var svo langt frá dufli, sem togarinn var upp undir kl. 4,32, og stöð togarans kl. 4,55, að togarinn hefði orðið að sigla miklu hraðar en aðiljar töldu hann hafa siglt, ef hann hefði átt að vera utan landhelgi kl. 4,18. Var þannig mjög líklegt, að togarinn hefði verið að veiðum í land- helgi, og varð ríkissjóður ekki sóttur til bóta fyrir það, að skipstjóri varðskipsins færði togar- ann til hafnar til rannsaks .................. 115 LXXXVIII Efnisskrá. Hefð. Fasteignin X liggur að götunni H í Rvík. Sunnan við greinda fasteign liggur fasteignin Y að götunni A. Um austasta hluta lóðanna X og Y var gang- ræma afgirt milli téðra gatna. Eigendur fast- eignarinnar X töldust ekki hafa unnið eignar- hefð að þeim hluta gangsins, sem lá um lóðina Y, þótt þeir hefðu um tilskilinn tíma farið þar um, eins og hver einn, sem vildi þarna stytta sér leið milli gatnanna A og H. Ennfremur þóttu hvorki eigendur X né eigendur Y hafa fyrir af- notahefð öðlazt umferðarrétt að hinna hluta af gangræmunni, þar sem hún sé, eins og mörg samskonar auð sund milli húsa í Rvík, nokkurs konar almennings leið, er enginn megi öðrum fremur helga sér vegna umferðar sinnar einnar, enda aðiljar málsins virzt hafa nægar aðrar leið- ir að húsum sínum en um hluta hinna af ofan- nefndri gangræmu .......2.200000 000... 189 Synjað var um lögtak, er krafizt var af hendi ríkis- sjóðs fyrir leigu af verzlunarlóð í Vestmanna- eyjum, með því að varnaraðili og þeir, sem hann rakti heimildir sínar til, höfðu unnið eignar- hefð á lóðinni ..........0020000 000. 301 Heilbrigðismál. Sjá læknar, sóttgæzla. Heildsala. Sjá verðlag. Heimilisfang. Mál um heimilisfang manns rekið samkvæmt lögum nr. 95/1936 ......20200000 000 342 Lögheimili manns varð ekki talið annars staðar en þar, sem hann dvaldist og hafði atvinnu sina .. 342 A átti hluta í sameignarfélagi í Sandgerði og stund- aði þar atvinnu sina. Kona hans átti hús í Rvík, og þar dvaldist A að staðaldri hjá fjölskyldu sinni. Hann var talinn útsvarsskyldur í Rvík.. 403 Heimt. Sjá innheimta. Efnisskrá. LXXKIX Heimvísun. Héraðsdómari vísaði tveimur kröfuliðum gagnsak- ar í skuldamáli frá dómi, með því að ekki yrði um þá dæmt vegna vantandi skýrslna. Hæstiréttur ómerkti dóminn og lagði fyrir hér- aðsdómarann að kveðja aðilja fyrir sig sam- kvæmt 120. gr. laga nr. 85/1936 og veita þeim kost á að gefa frekari skýrslur og leggja síðan efnisdóm á málið ...........0.02000.00..... 44 Á sótti B um eftirstöðvar kaups. B taldi A hafa rofið vinnusamning aðilja og hafði uppi gagnkröfu til fébóta út af þvi. Héraðsdómari vísaði gagn- kröfunni frá dómi vegna ónógrar greinargerðar af hendi B. Í hæstarétti var héraðsdómurinn ómerktur, og lagt var fyrir dómarann að kveðja aðilja fyrir sig samkvæmt 120. gr. laga nr. 85/1936, veita B kost á því að skýra málið og leggja síðan efnisdóm á aðalkröfuna og skulda- jafnaðarkröfuna ..........0..0..200000 000... 82 A hafði í veðskuldabréfi játast undir, að stefna til heimtu skuldar væri birt á hinni veðsettu eign. Stefnuvottar birtu samskuldara hans (B) stefnu í máli út af skuldinni á téðri eign og afhentu hon- um tvö afrit af stefnunni. Þar sem B mátti vera það ljóst, að honum var einnig birt stefnan vegna A, þótt stefnuvottar tækju það ekki fram berum orðum, þá var frávísunarákvæði héraðsdómar- ans, sem taldi stefnuna óbirta A, úr gildi fellt og lagt fyrir dómarann að kveða upp efnis- dóm um mál A ........0.00000 0000... 87 Héraðsdómur ómerktur í skuldamáli, sem hafði í héraði verið látið óskýrt af aðiljum, og var lagt fyrir héraðsdómarann að taka málið til meðferð- ar af nýju samkvæmt 120. gr. laga nr. 85/1936 og veita aðiljum kost á því að koma að þeim gögnum og skýringum, sem þeir vildu og efni yrðu til ............0000..0nn 254 Í landamerkjamáli, þar sem deilt var um skilning landamerkjadóms frá 1890, ómerkti hæstirétt- ur héraðsdóminn, vísaði málinu heim í hérað til meðferðar af nýju og gaf landamerkjadómi fyrir- XC Efnisskrá. mæli um ákvörðun merkjanna. Þegar málið kom aftur í hérað, staðhæfði annar aðilja, að endi merkjagarðs, sem merkjalínan lá í, hefði brotnað frá þvi 1890, og ætti því að miða við hinn forna merkjagarðsenda. Tók landamerkja- dómur þessa kröfu til greina. Þessi síðarnefndi landamerkjadómur var einnig ómerktur og mál- inu vísað heim til meðferðar í annað sinn, þar sem greindri málsástæðu hafði ekki verið hreyft við fyrri meðferð málsins fyrir dómstólunum, hæstiréttur þvi í fyrri dómi sínum miðað við enda merkjagarðsins, eins og hann er nú, og merkin því ákveðin fullnaðardómi .......... Verzlunarlóð var leigð 1896 um ótilgreindan tíma fyrir tiltekið árgjald. Lóðareigandi krafðist 1939 ákvörðunar leigunnar samkvæmt matsgerð, sem hann lét fram fara, en takmarkaði samt ekki kröfur sínar við 10 ára tímabil samkvæmt lögum nr. 75/1917, sem eiga þóttu við um lög- skipti aðilja, og láðist héraðsdómara að leið- beina honum, sem var ólöglærður, um þetta. Dómarinn leiddi heldur ekki athygli gagnaðilja, sem líka var ólöglærður, að því, að hann gæti mótmælt matsgerðinni á þeim grundvelli, að af- notahafa lóðarinnar hefði ekki verið veitt færi á því að vera við staddur matið og koma þar að athugasemdum sínum. Var héraðsdómur og máls- meðferð ómerkt frá þingfestingu og málinu vís- að heim í hérað til meðferðar af nýju ........ Helgidagar. A og B, sem játað höfðu því að kaupa bræðslusild úr bátum H, þóttu ekki hafa heimild til að synja sild viðtöku, sem bátar H komu með til sildar- verksmiðju þeirra á sunnudegi. Sagt í héraðs- dómi, að það sé alkunn venja í Siglufirði, að sildarverksmiðjur taki á móti síld úr sildarskip- um á sunnudögum, meðan nægilegt þróarrúm er fyrir hendi ...............0.00.. 0... 0... 444 478 Efnisskrá. XCI Hlutafélög. Sbr. félög, félagsskapur. Maður taldi sér óskylt að inna af hendi skráð hlut- arframlag til hlutafélags, þar sem ekki hefði verið staðið við tilgreint skilyrði, er hann kvaðst hafa sett munnlega við safnanda framlaganna. Hann var talinn allt að einu bundinn við hlutar- loforðið, þar sem hann hafði ekkert aðhafzt, sem þýðingu hefði, til þess að aðrir, sem hlutafé lof- uðu, eða viðsemjendur fyrirtækisins mættu fá vitneskju um skilyrðið ...................... 21 Hlutdeild. Tveir lögreglumenn dæmdir til refsingar eftir 126., 129. og 144. gr. hegningarlaga 25. júní 1869 fyrir harðræði og aðhlynningarleysi við handtekinn MANN ........0000000n0s er 59 Húsaleiga. Sjá leiga. Húsfriður. A, syni húseiganda nokkurs, talið heimilt að varna B, sem var með áhrifum vins, inngöngu í leigu- ibúð þriðjamanns í húsinu eftir miðnætti, enda hafði B verið þar að sumbli um kveldið með leigjandanum, og í ljós var leitt, að vist B í hús- inu olli húsráðendum baga .................. 5 Iðgjöld. Sbr. skaðabætur. Drengir brutu glugga í verzlunarbúð og stálu það- an varningi. Tveimur dögum seinna framdi A þar þjófnað ásamt þeim. Í refsimáli á hendur A varð hann ekki dæmdur til greiðslu iðgjalda, þar sem ekki var greinilega í ljós leitt, hverju drengirnir stálu einir og hverju A stal með þeim, né heldur, hverju hafði verið skilað af hvoru þýfinu fyrir sig, og auk þess hafði hvorki eig- andi þýfisins verið látinn staðfesta fyrir dómi skýrslu sína um þýfið né skýrslan verið nægi- lega undir ákærða borin ..................%. 468 XCII Efnisskrá. Innheimta. Skuldheimtumaður (A), sem f. h. málflytjanda (M) aflaði skuldardóms á hendur B, gaf B fullnaðar- kvittun fyrir dómskuldinni gegn greiðslu henn- ar af hluta, en gerði M síðan engin skil. Þar sem B þótti mega telja A bæran til viðtöku greiðslu, gat M ekki krafið B um þann hluta skuldarinnar, er samkvæmt kvittuninni hafði runnið til A. Hins vegar mátti B ekki gera ráð fyrir heimild A til uppgjafar skuldarinnar af hluta, enda ósönnuð heimild hans til uppgjaf- ar. Var því dæmt fjárnám á hendur B fyrir eftir- stöðvunum ........000.2000 000 nn Innsetningargerðir. Sbr. útburðargerðir. Styrkþegi (S) hafði bíl sveitarsjóðs að láni sér og skuldaliði sínu til framfærslu. Hann hafði bil- inn í sínum varnaði nokkur ár. Var hann tal- inn eigandi hans í bifreiðaskrá, og lét sveitar- stjórn það viðgangast. S. seldi síðan Þ bílinn. Sveitarstjórn krafðist atbeina fógeta til töku bils- ins úr hendi Þ, en þeirri kröfu var hrundið, þar sem Þ var talinn hafa verið grandlaus um eignarheimild S og því hafa eignazt bilinn traustnámi .........00020000 000 Ítrekun. Maður dæmdur fyrir itrekaða sölu áfengis ...... 1, Maður dæmur til refsingar fyrir ítrekaða ölvun við akstur bifreiðar ..........0000000.. 0... Maður dæmdur til refsingar samkvæmt 15. gr. sbr. 1. og 2. mgr. 33. gr. laga nr. 33/1935 fyrir itrek- aða sölu áfengis ..........000000.0.0.0.0.0... 70, Sökunaut, sem dæmdur var til refsingar samkvæmt 15. gr. sbr. 33. gr. laga nr. 33/1935 fyrir sölu áfengis Í annað sinn, var ekki dæmd varðhalds- refsing, þar sem nefnda 33. gr. þótti bera að skýra með hliðsjón af 15. gr. laga nr. 91/1917, sem hafði að þessu leyti samskonar ákvæði að geyma, á þá leið, að varðhaldsrefsing beri ekki að beita fyrr en við þriðja brot, ef sala hefur ekki farið fram í atvinnuskyni .............. 378 496 11 25 204 Efnisskrá. XCIlI Ítök. Sjá eignarréttur, hefð. Jarðir. Sjá ábúð, ábúðarlög. Játning. Sjá aðiljaskýrslur. Kaup og sala. Sjá einnig félagsskapur, skaðabætur, skuldir, skuldamál, verðlag. Í, sem hafði milligöngu um sölu síldar til útlanda, þótti eiga tilkall til mæltra sölulauna af mæltu fobbverði síldarinnar á íslenzkri höfn, þrátt fyr- ir það, þótt seljendur veittu afslátt af kaupverð- inu, eftir að síldin var komin í hendur kaup- enda, enda átti Í enga sök á því, að kaupend- um þótti síldin ekki fullgóð vara, og var ekki viðriðinn samminga um afsláttinn og hafði ekki afsalað sér rétti til hinna mæltu sölulauna .... 146 Tveir eigendur (E) sildarverksmiðju á Siglufirði ját- uðu því 1937 að kaupa af hlutafélaginu H „í sumar fyrir gangverð alla bræðslusild af skip- um félagsins, veidda austan Skaga, losun sömu röð og eigin skip“. Það talið brot á þessum samningi, að E synjuðu viðtöku síld, er þrir bát- ar H komu með þann 13. júní, þótt E væru ekki teknir að afferma þar eigin síildarskip. Voru E því dæmdir til að bæta mismun venjulegs gang- verðs sildar úr nefndum bátum og þess verðs, er H fékk fyrir hana. Ennfremur fékk H bætur fyrir veiðimissi þann 14. júní, og var meðaltals- afli báta á þeim miðum, er bátar H sóttu, lagð- ur til grundvallar .......................... 153 Konungleg umboðsskrá. Sjá dómarar. Kröfuréttindi. Skráð hlutafjárloforð talið bindandi án tillits tiP skilyrðis, er lofandi þess kvaðst hafa sett munn- lega við safnanda hlutafjárframlaganna, þar sem lofandinn hafði ekkert aðhafzt, er máli skipti, til að birta skilyrðið öðrum hlutafjárlof- endum eða viðsemjendum félagsins .......... 21 XCIV Efnisskrá. A framseldi bróður sínum B, er lagði fé til fram- Við færslu honum, skaðabótakröfu, er hann sótti vátryggingarfélag til greiðslu hennar. Skyldi B fá þannig greidda skuld sína, en skila A afgang- inum. Skuld A við B varð meiri en bætur þær, sem dæmdar voru lokadómi. Með því að fram- salið til B var tryggingarráðstöfun, að þvi leyti sem fullnægja átti kröfum, er B síðar eignaðist á hendur A, og með því að ekki var gætt þeirra reglna, sem nauðsynlegar eru til stofnunar lög- mæts veðs, tilkynningar til skuldunauts, þá varð framsalið að vikja fyrir fjárnámi, sem hafði verið gert í millibilinu í skaðabótakröfunni og ekki hafði verið áfrýjað .................... Kvaðir. Sjá hefð, umferðarréttur. Kynferðisbrot. Sbr. kynvilla. prófun opinbers máls á hendur A fyrir saurlift atferli við tvær telpur, aðra 12 ára fullra, en hina 11 ára og 5—-6 mánaða, láðist héraðsdómar- anum að krefja A sagna um vitneskju hans eða hald um aldur telpnanna og að veita foreldrum telpnanna færi á að krefjast opinberrar saksókn- ar, sbr. 175. gr. hgl. 1869. Ennfremur gleymdi dómarinn að skýra frá likamsþroska telpnanna. Málsmeðferð og dómur var ómerkt og málinu visað heim til rækilegri rannsóknar og dóms- álagningar ............2.0.020000 00. Kynvilla. Maður dæmdur eftir 1. mgr. 203. gr. hegningarlaga nr. 19/1940 fyrir kynferðismök við dreng innan 14 ára aldurs og eftir 2. mgr. sömu greinar fyrir sams konar mök við drenginn eftir 14 ára aldur hans. Sami maður einnig dæmdur samkvæmt 2. mgr. 203. gr. sbr. 20. gr. laga nr. 19/1940 fyrir tilraun til kynmaka við tvo drengi á aldrinum 14—18 ára. Refsing ákærða var ákveðin með hlið- sjón af 2. gr. laga nr. 19/1940, þar sem brotin voru framin, meðan hegningarlögin frá 1869 voru Í gildi ..........0000000 000 291 56 Efnisskrá. Maður dæmdur eftir 1. mgr. 203. gr. laga nr. 19/1940 fyrir kynferðismök við dreng innan 14 ára ald- urs og eftir 2. mgr. sömu greinar fyrir samskon- ar mök við sama dreng eftir 14 ára aldur hans svo og fyrir slík mök við annan dreng yfir 14 ára. Refsing ákærða var ákveðin með hliðsjón af 2. gr. laga nr. 19/1940, þar sem brotin voru framin, meðan hegningarlögin frá 1869 voru Í gildi ............0.0.2...0 00 Kyrrsetning. Sagt í úrskurði uppboðsdóms, að kyrrsetning verði að víkja fyrir veðrétti og rétti samkvæmt upp- skrift eftir 48. gr. framfærslulaga nr. 135/1935, með því að kyrrsetning veitir einungis vernd gegn ráðstöfunum skuldunauts, en afstýrir ekki aðgerðum lánardrottna ..................... Kærumál. Frávísunarákvæði héraðsdóms um mál annars tveggja samskuldara skotið til hæstaréttar sam- kvæmt 199. gr. laga nr. 85/1936 .............. Í máli, sem skotið var til hæstaréttar samkvæmt 199. gr. laga nr. 85/1936, var krafizt úrlausnar hæsta- réttar um það, hvort og hversu há ritlaun greiða skyldi héraðsdómara fyrir eftirrit það af skjöl- um málsins, er fyrir hæstarétt komu. Þetta at- riði var talið eiga að sæta kæru samkvæmt ana- logiu 186. gr. laga nr. 85/1936 .........0...... Útgerðarmaður var í héraði dæmdur til að greiða skipverja á linuveiðaskipi hans kaup samkvæmt skriflegum samningi, er þeir höfðu upphaflega gert með sér, en málskostnað lét dómarinn falla niður, þar sem: sterkar líkur komu fram um það, að aðiljar hefðu síðar samið um hlutarráðningu. Skipverjinn kærði málskostnaðarákvæðið í hæstarétti samkvæmt 186. gr. laga nr. 85/1936, en það var staðfest þar samkvæmt 178. gr. sömu laga .....00.000000 00 Héraðsdómari talinn hafa haft samkvæmt 10. gr. laga nr. 85/1938 heimild til að taka í kærumáli XCV 472 104 87 XCVI Efnisskrá. ritlaun fyrir hvert þriggja eintaka, er öll voru handrituð, af eftirriti varðandi málið ........ Maður, sem dómkvaddur hafði verið til matsgerðar til afnota í einkamáli, neitaði við staðfesting matsgerðarinnar að svara spurningu, er hann taldi ekki koma matinu við, og tók héraðsdóm- ari neitun hans til greina. Aðili einkamálsins kærði úrskurðinn til hæstaréttar og krafðist þess, að matsmaðurinn yrði skyldaður til að svara spurningunni og gagnaðilinn til að greiða kostnað kærumálsins ...........202000000.000... Með því að málflytjandi vildi einungis greiða hvor- um votti í þinghaldi í máli 50 aura eftir 41. gr. laga nr. 85/1936, en ekki 1 krónu samkvæmt 8. gr. laga nr. 85/1938, hóf héraðsdómari málið þegar með úrskurði í stað þess að kveða fyrst upp úrskurð um vottagjaldið og hefja málið síð- ar, ef aðili neitaði skilorðslaust að hlíta honum. Í hæstarétti þótti mega dæma bæði um þingvotta- gjaldið og hafningu málsins, þar sem aðili kærði úrskurðinn í heild sinni og markmið hans var að fá úr báðum þessum atriðum skorið ........ Synjunarúrskurði héraðsdómara um vísun máls frá dómi var áfrýjað ásamt dómi í málinu, en með því að úrskurðurinn átti að sæta kæru sam- kvæmt 3. mgr. 108. gr. laga nr. 85/1936, varð honum nú ekki haggað eftir kröfu aðilja .... Úrskurði héraðsdómara, þar sem hrundið var kröfu um frávísun máls, skotið til hæstaréttar að hætti kærumála, og var hann staðfestur þar, sbr. 3. mgr. 108 gr. laga nr. 85/1936 ......000000.... Úrskurði fógeta um það, hvort lögtak skyldi gert til tryggingar greiðslu tekjuskatts, var andstætt ákvæðum 4. tölul. a. 198. gr. laga nr. 85/1936 skotið til hæstaréttar eftir kærureglum, og var úrskurðinum því vísað þar frá dómi ex officio Stefndi í máli var fjarvistum, er mál hans var þing- fest, en ósannað var gegn andmælum stefnanda, að honum hefði bægt þær nauðsynjar, er grein- ir í 9. gr. laga nr. 85/1936. Varð mál hans því 284 325 332 352 Efnisskrá. XCVII hvorki tekið upp af nýju eftir 118. né 120. gr. téðra laga ........00000.00.0 0... 411 A krafðist frávísunar máls, þar sem honum var stefnt fyrir dóm utan heimavarnarþings síns. Héraðs- dómarinn hratt frávísunarkröfunni. A kærði úr- skurð dómarans til hæstaréttar, sem staðfesti úr- skurðinn, með því að málið var löglega höfðað samkvæmt 80. gr. laga nr. 85/1936 ............ 486 Landamerkjamál. Í landamerkjamáli deildu aðiljar um merki, sem dæmt hafði verið um af landamerkjadómi 1890. Hæsti- réttur taldi niðurstöðuna í héraði ranga, ómerkti því héraðsdóm og vísaði málinu heim í hér- að til meðferðar af nýju. Þegar málið kom nú aftur fyrir landamerkjadóminn, bar annar aðilja það fyrir, að brotið hefði síðan 1890 af enda merkjagarðs, er hæstiréttur taldi merkin frá, og ætti því nú að miða við hinn forna merkjagarð. Tók landamerkjadómurinn þessa kröfu til greina. Því hafði ekki verið hreyft í flutningi málsins í fyrra skiptið, hvorki í héraði né hæstarétti, að merkjagarð þenna þrjóti nú á öðrum stað en 1890, og vafalaust var því, að í fyrra dómi hæstaréttar var átt við enda merkja- garðsins, eins og hann er nú, og merkin því ákveðin fullnaðardómi. Þar sem landamerkja- dómurinn hafði þannig ekki fylgt fyrirmælum hæstaréttar um ákvörðun merkjanna, var einnig síðastnefndur landamerjadómur ómerktur og málinu vísað heim í hérað til dómsálagningar Af NÝJU 20.02.0000 444 Landbúnaður. Sjá ábúð, ábúðarlög, laxveiði og silungs. Landhelgi. Sjá botnvörpuveiðabrot. Laxveiði og silungs. Í sölu kirkjujarðanna Sv og B til ábúanda þeirra voru ekki veiðiréttindi í ánni H fyrir landi jarðanna, XCVIII Efnisskrá. heldur fylgdu þau prestsetrinu St. Síðar krafðist einkaeigandi Sv og B (E) innlausnar veiðirétt- indanna samkvæmt 3. gr. laga nr. 61/1932. Þar sem Sv og B áttu sameiginlegt land með prest- setrinu St að nefndri á, varð, að öðru ósönnuðu, að ætla, að þær hafi átt sameiginlega veiði í ánni með St, unz veiðin í sölu þeirra var undan þeim skilin, sbr. ákvæði landabrigðaþáttar Grá- gásar um veiði, 208. kap. Konungsbókar og 438. kap. Staðarhólsbókar, svo og 56. kap. landsleigu- bálks Jónsbókar og nú 4. gr. laga nr. 61/1932. 1. mgr. 3. gr. laga nr. 61/1932 var skýrð þannig, að aðilja, sem á veiðirétt fyrir landi fleiri en einnar jarðar í sömu veiðigrennd, sé ekki skylt að hlíta innlausn veiðiréttinda sinna, nema % landeigenda, sem hann á veiðirétt fyrir landi þeirra, krefjist innlausnar. Ef landeigendur eru fleiri en einn og vilji þeir ekki allir leysa inn, þá er það auk þess talið skilyrði innlausnar samkvæmt 2. mgr. sömu greinar, að veiðifélag sé stofnað. Þar sem E var einkaeigandi jarð- anna Sv og B, girtu greind skilyrði laganna ekki fyrir innlausnarrétt hans ..............0...... 239 Fiskræktar- og veiðifélag Árnesinga, sem stofnað var 26. marz 1938, tók eftir samþykktum sinum bæði yfir laxveiði og silungs í fiskihverfi Ölfus- ár til ósa hennar, og voru í samþykktunum greindar silungsár, er félagsskapurinn skyldi ráða yfir, en hins vegar skyldi félagið eftir sam- Þykktunum ekki taka yfir ár, sem renna í Ölfusá vestan úr Ölfusi og silungur veiðist í. Þar sem félagssvæðið náði yfir ósa Ölfusár, varð það sam- kvæmt samþykktunum og 2. tölulið 57. gr. laga nr. 61/1932 að taka yfir allt fiskihverfi árinnar, bæði laxveiði og silungs. Voru samþykktir fé- lagsins þess vegna ekki í samræmi við greind lög og því ekki bindandi fyrir aðilja, sem hafði greitt atkvæði gegn þeim .................... 257 Sagt í héraðsdómi í máli fiskræktar- og veiðifélags Árnesinga, að stofnun félags þessa hefði ekki verið lögleg, þar sem eigendum og neytendum Efnisskrá. XCIX veiðiréttar í ám þeim, er renna vestan úr Ölfusi, hefði ekki verið boðaður stofnfundur félagsins 257 Leiðbeiningarskylda dómara. Sjá dómarar. Leiga. Sjá einnig erfðaleiga. Syni húseiganda var talið heimilt að varna A, sem var vindrukkinn, inngöngu í leiguibúð þriðja manns í húsinu eftir miðnætti, þar sem A hafði verið þar að sumbli um kvöldið með leigjand- anum og vist hans þar hafði verið húseiganda að baga ..........000.00 0. nn 5 Fátækrafulltrúi tók ábyrgð á greiðslu húsaleigu fyrir styrkþega (S), og var leigan síðan greidd hús- eiganda (A) í marga mánuði úr bæjarsjóði. Síðar eignaðist bankaútibú húsið. Húsaleiga fyrir S var samt greidd A um tima, en útibúið lagði bann við greiðslum til A, er það fékk vitneskju um þær, en ekki gerði útibúið strax reka að heimtu húsaleigunnar til sin. Nokkrum árum seinna seldi útibúið B húsið ásamt rétti til að krefjast húsaleigu vegna S úr bæjarsjóði frá þeim tíma, er A hætti að taka við henni, en af hendi bæjarsjóðs var synjað greiðslu. Sagt, að stjórn- völdum bæjarins hafi mátt vera það ljóst, að útibúið ætlaðist til húsaleigugreiðslu áfram fyrir S, meðan hann var á framfæri bæjarins, og að bæjarsjóður hefði vegna vistar S í húsinu fengið verðmæti, er honum væri skylt að greiða, eftir því sem á stóð, enda hefði útibúið ekki firrt sig rétt til leigugreiðslu á hendur bæjarsjóði, með- an krafa til einstakra leigugreiðslna var ekki fyrnd .......000000.00 ns 246 Verzlunarlóð var leigð 1896 fyrir tiltekið árgjald. Þar sem lóðareigandi gat ekki sagt leigutaka upp lóðarafnotunum, átti lóðareigandi heimild þess að krefjast með hæfilegum fyrirvara mats á leig- unni, og eftir gildistöku laga nr. 75/1917 þótti 2. mgr. 2. gr. þeirra laga eiga við um lögskipti aðilja. Var lóðareiganda samkvæmt því heimilt 1939 að krefjast mats á leigunni um 10 ár í senn 478 Cc Efnisskrá. Leigutaki, sem var í vanskilum með greiðslu leigu fyrir á annan mánuð, var borinn út úr íbúð sinni. Leigutaki barði við vöntun á lagfæringu íbúðar- innar, en sú varnarástæða þótti ekki nægileg, þar sem aðiljar höfðu komið sér saman um lækkun húsaleigunnar, unz íbúðin yrði lagfærð 508 Leit. Sjá eftirgrennslan brota. Líftryggingar. Eimskipafélag (E) sótti vátryggingarfélag (V) til efnda heitis um útgáfu liftryggingarskirteina, er E átti að láta skipverjum á hafskipi sinu í té til fullnægju á striðsáhættufyrirmælum í samningi 7. okt. 1939 milli útgerðarmanna og sjómanna. Hlutafélag (H), sem safnaði tilboðum um trygg- ingar fyrir V, var ekki talið hafa heimild til að heita E þessari tryggingu. Forstjóri H og tveir starfsmenn kváðu forstjóra V hafa heitið téðri tryggingu, en hann neitaði því. Þar sem málið varðaði H fjárhagslega, forstjóra H siðferðislega og hin vitnin voru starfsmenn H, töldust vitni þessi ekki lögfull. Málið var látið velta á synjun- areiði forstjóra V um loforðið ................ 413 Líkamsáverkar. B sat að sumbli hjá kunningja sínum að kveldi dags i leiguibúð hans. Upp úr miðnætti gekk B út til að tala við bilstjóra, sem hann hafði símað eftir, en er B ætlaði aftur inn í húsið, varnaði A, sonur húsráðanda, honum inngöngu. Fór í harðleikni með þeim, og hlaut B áverka af. A var talinn hafa unnið til refsingar, en hún var metin með hliðsjón af því, að honum var rétt að varna B, sem var með áhrifum víns, inn- göngu í húsið, enda var vist B þar húsráðendum til óþæginda ..................0.0.0 000. Lögreglumennirnir A og B tóku C fastan með harð- ræðum án nægilegs tilefnis og fluttu hann í fangahús. Daginn eftir var C skoðaður af tveim- ur læknum. Líðan hans benti til þess, að hann Et Efnisskrá. cI hefði orðið fyrir heilahristing. Hafði hann ýmsa áverka, þar á meðal bólgugarð aftan á hálsi, sem virtist vera af völdum einhvers sveigjanlegs og sivals hlutar. Siðastnefndur áverki þótti ekki sannaður á hendur A eða B, og voru þeir sýkn- aðir af ákæru eftir 18. kap. hgl. 1869 ........ 59 Líkur. a) Í einkamálum. Erlend stúlka, A, er vann á hattasaumastofu B, sagði upp ráðningu sinni eftir nokkurra mánaða starfa. B taldi ráðninguna gilda eitt ár, og var sú stað- hæfing studd af fyrri húsbændum A, sem milli- göngu höfðu um ráðninguna, svo og því, að B hafði játazt undir að greiða ferðakostnað A frá útlöndum og til útlanda, þegar vinnusambandinu væri lokið. Ennfremur var greinargerð A fyrir héraðsdómi mjög óskýr. Ráðning eitt ár var talin sönnuð ...............0..00..0 0000 82 Miðunarlina, sem togari var á kl. 4,18 samkvæmt mæl- ingum varðskips, lá að nokkru innan og að nokkru utan landhelgi, en utan landhelgi svo langt frá dufli, sem togarinn var upp undir kl. 4,32, og stöð togarans kl. 4,55, að togarinn hefði orðið að sigla miklu hraðar en aðiljar voru ásáttir um, að hann hefði siglt, ef hann hefði átt að vera utan landhelgi kl. 4,18. Sterkar líkur voru þvi fyrir þvi, að togarinn hefði verið að fisk- veiðum í landhelgi, þótt ekki teldist það full- SANNAð ............0.2 0 115 A, sem vann að afgreiðslu á olium og benzini í ben- zinstöð hlutafélagins B, hruflaðist á handarbaki og fékk útbrotakláða (eczem) kringum sárstað- inn. Kláðinn og útbrotin dreifðust út um líkam- ann. Samkvæmt álitum lækna og öðrum skýrsl- um þóttu sterkar líkur að því leiddar, að olíur og benzin hefðu komizt í sárið og orðið a. m. k. meðvöld að meininu ........................ 122 K tilgreindi M sem föður að laungetnu barni sínu. Ágreiningslaust var, að þau höfðu samrekkt á Þeim tíma, er líklegast var, að barnið væri getið, CII Efnisskrá. en einnig var í ljós leitt, að K hafði dvalizt einu sinni á getnaðartímanum í tilgreindu hóteli frá því kl. 10% að kveldi þar til kl. 1% að nóttu hjá A einum. Kveða þau A hafa sofnað þarna bráðlega, enda hafi hann verið ofurölvi, og K setið siðan yfir honum, en þau neituðu samförum í þetta skipti. Þar á móti játuðu þau K og A holdlegar samfarir þremur mánuðum seinna. Blóðrannsókn útilokaði hvorki M eða A frá faðerninu. Dæmt var, að M skyldi teljast faðir barnsins, ef K staðfesti með eiði holdlegar sam- farir við hann einan karlmanna á getnaðar- tímanum, en ef henni yrði eiðfall, skyldi Á vera sýkn af faðerniskröfunni, en vera skyldur til meðlagsgreiðslu með barninu ...............- K kenndi M laungetið barn, sem hún taldi getið á heimili M tiltekinn dag. Hafi hún verið stödd hjá M í herbergi hans ásamt karlmanninum N og stúlkunni O, en farið síðan með M inn í annað herbergi og þau komið þar saman að líkamsmunuð. Líkur voru gegn því, að téður samfundur hefði verið á heimili M þann dag, er K nefndi, en af vætti þeirra N og O mátti ráða, að greindar fjórar persónur hefði verið samtímis á heimili M á getnaðartíma barnsins, því að vitnin kveða N hafa ekið O eftir samfund þeirra fjögurra að húsinu G, en þar bjó O einungis á þeim tíma, er barn K gat hafa komið undir. Nægilegar líkur þóttu fram komnar til að láta úrslit málsins velta á sönnunareiði K ........ Sannað var með vottorðum skipaafgreiðslu, að til- tekin sending áburðar, er Áburðareinkasala rík- isins taldi A hafa pantað, hafði verið send til heimasveitar hans og afhent þar gegn fylgibréfi, er einkasalan kvað af misgáningi hafa verið sent A beint í stað aðilja þeim, er heimta átti andvirði áburðarins, A synjaði að hafa pant- að áburðinn eða veitt honum viðtöku, en greind atriði þóttu svo sterkar líkur gegn honum, að úrslit málsins voru látin velta á synjunareiði hans ........000s0een ss 168 174 Efnisskrá. CIII Forstjóri hlutafélags (H), sem vann að öflun trygg- inga fyrir vátryggingarfélag (V), og tveir starfs- menn H kváðu forstjóra V hafa lofað að tryggja skipverja á hafskipi félagsins E styrjaldartrygg- ingu samkvæmt samningi útgerðarmanna og sjó- manna. Þar sem málið varðaði H fjárhagslega og forstjóra þess siðferðislega, töldust vitni Þessi ekki lögfull. Lyktir málsins voru látin fara eftir eiði forstjóra V, sem ekki hafði gengizt við heitinu ..............2000 0000 413 Í barnsfaðernismáli luku aðiljar upp einum munni um þrennar samfarir sínar, en maðurinn taldi þær hafa farið fram fyrir getnaðartíma barns- ins. Konan gat af fávizku ekki tilgreint samfara- timann. Leitt var í ljós af vitnum, að konan var stödd á heimili mannsins, þegar barnið gat hafa komið undir, og húsmóðir hennar kvað hana hafa þjáðst af flökurleika nokkrum dögum siðar. Þrátt fyrir þessar líkur gegn manninum voru úrslit málsins látin sökum fávísi konunnar vera komin undir eiði mannsins ................ 421 J gekkst við því, að hann hefði lagzt með konunni S á þeim tíma, að hann gæti verið faðir barns hennar. Í málinu kom það upp, að R, sem hún hafði áður verið í tygi við, hafði kvöld eitt á getnaðartíma barnsins verið 2 klukkustundir í herbergi hennar, eftir að hún var háttuð. Hún neitaði samförum við R þá, en hann þorði vegna ölvunar þá ekki að staðhæfa þær. Blóðrannsókn útilokaði hvorki J né R frá faðerninu. Dæmt, að J skyldi teljast faðir, ef S særi fyrir aðra karlmenn á getnaðartímanum, en annars meðlagsskyldur ...................... 461 b) Í opinberum málum. Manni, sem kærður var fyrir áfengissölu, tókst ekki að gera grein fyrir, af hverju hann hafði viður- lífi sitt .................. 000 1 Bifreiðarstjóri vísaði B á A sem líklegan áfengissala. Sagði bifreiðarstjórinn B hafa farið inn í hús A í vetrarfrakka, en komið þaðan frakkalausan. CIV Efnisskrá. B kvaðst hafa keypt eina flösku víns af A og sett frakkann að veði. Lögreglumenn fundu flösku af whisky á B, er hann kom út úr húsinu. Auk þess sögðust vitni hafa keypt áfengi af A hvert í sínu lagi, og tveir bifreiðarstjórar kváðust hafa keypt fyrir hann mikið áfengi í áfengisverzlun og flutt heim til hans. Á var dæmdur fyrir sölu Áfengis .......0.0020000 nr Skýrsla þriggja vitna um áfengiskaup þeirra hvers í sínu lagi af A, ráf hans um göturnar við höfn- ina í Rvík fram á nætur að hætti áfengissala, fundur flaskna undan víni í fórum hans, for- tið hans og ósennileiki annars viðurlífis hans, sem var eignalaus og atvinnu, taldar nægar líkur til að sakfella hann fyrir áfengissölu Tveir farþegar í bifreið báru ölvun á bifreiðarstjór- ann, en aðrir tveir farþegar og tveir bifreiðar- stjórar, sem töluðu við hann eftir aksturinn, sögðust ekki hafa orðið ölvunar hans varir. Ölv- un ekki talin sönnuð á hendur honum ........ Formaður áfengisvarnarnefndar kvað, í viðtali við dómara, A hafa játað fyrir nefndinni neyzlu áfengis við akstur bifreiðar. Formaðurinn kom einn nefndarmanna fyrir dóm, en var ekki spurður um þetta atriði. Sakargiftin var talin ósönnuð .......2.0000000 0. Lögreglumennirnir A og B tóku C fastan án nægi- legs tilefnis og fluttu hann með harðræðum í fangahús. Daginn eftir handalögmálið reyndist C hafa ýmsa áverka, þar á meðal bólgugarð aftan á hálsi, er læknar töldu sennilega vera af völdum einhvers sveigjanlegs, sívals hlutar. Þetta þótti benda til, að C hefði verið lostinn með lögreglukylfu, þótt sú sök teldist ekki sönn- uð á hendur A eða B ........000000.0.0000. Vætti allmargra manna um áfengiskaup þeirra hvers í sínu lagi af A, vætti fimm lögreglumanna um rölt hans við höfnina í Rvík að hætti áfengis- sala, fyrri áfengislagabrot hans og ógreiðar skýrslur hans um framfæri sitt talin veita sönn- ur fyrir áfengissölu af hans hendi ............ 11 16 16 59 70 Efnisskrá. CV Stúlka vann eið að skýrslu sinni um vist sína í bil A, áfengisneyzlu þeirra þar og akstur Á í ölv- unarástandi. Lögreglumaður og annar maður, B, sáu stúlkuna og karlmann koma út úr bíl við ibúðarhús A og karlmanninn fara þangað heim, en B taldi bílinn ekki hafa verið við nefnt hús lítilli stundu áður. A reyndist hafa 1,95%, áfengis í blóði sinu. Hann synjaði fyrir samvistir sínar og stúlkunnar og brot á áfengis- og bifreiðalög- unum, en greindar líkur þóttu nægilegar hon- um til sakfellingar ............00.000000.000.. 164 Bilstjóri, sem ók bil út af vegi, neitaði að hafa neytt annars áfengis þann dag en einnar flösku af pilsner, og var sú skýrsla staðfest af bróður hans, er kvaðst hafa verið með honum, en sam- kvæmt þvi hefði áfengismagnið í blóði hans að dómi læknis ekki átt að vera yfir 0.6%0, en það reyndist að vera 1,52%. Þessar líkur leiddu ásamt öðrum gögnum til áfellisdóms á hendur honum .........22.00000 0000 197 Hemlafar á vegi, þar sem bifreiðarslys hafði orðið, þótti að dómi lögreglumanna benda til þess, að bifreiðarstjórinn hefði ekið hraðara en hann gekkst við eða að hann hefði ekki neytt þeirra hemla, sem nýtir voru, svo sem unnt var ...... 231 Lóðir. Sjá eignarréttur, hefð, leiga, umferðarréttur. Loforð. Maður dæmdur til greiðslu hlutafjár, sem hann hafði skráð sig fyrir í hlutafélagi, þótt ekki væri full- nægt skilyrði, sem hann kvaðst hafa sett munn- lega við safnanda hlutaframlaganna, þar sem hann hafði ekkert aðhafzt, er máli skipti, til þess að aðrir hlutafjárlofendur eða viðsemjend- ur félagsins kynntust skilyrðinu ............ 21 Forstjóri hlutafélags (H), sem vann að öflun trygg- inga fyrir vátryggingarfélag (V), og tveir starfs- menn H kváðu fyrirsvarsmenn V hafa lofað að tryggja skipverja á hafskipi félagsins E styrj- CVI Efnisskrá. aldartryggingu samkvæmt samningi sjómanna og útgerðarmanna. Þar sem málið varðaði H fjárhagslega og forstjóra þess siðferðislega, töld- ust vitni þessi ekki lögfull. Úrslit málsins voru látin velta á synjunareiði fyrirsvarsmanns “V, sem ekki hafði gengizt við heitinu ............ Læknar, lækningar. Sjá sóttgæzla, mat og skoðun. Lög, lögskýring. Héraðsdómari vísaði tveimur kröfuliðum gagnsakar skuldamáls frá dómi vegna ófullnægjandi skýrslna um þá. Sagt, að dómarinn hefði átt að kveðja aðilja fyrir sig samkvæmt 120. gr. laga nr. 85/1936 og veita þeim kost á að skýra málið. Héraðsdómurinn var því ómerktur, og var mál- inu vísað heim til þannig lagaðrar meðferðar Héraðsdómari vísaði frá dómi gagnkröfu, sem höfð var uppi til skuldajafnaðar við kaupkröfu, með því að hann taldi gagnkröfuna of litið skýrða. Hæstiréttur ómerkti héraðsdóminn og lagði fyrir dómarann að kveðja aðilja fyrir sig samkvæmt 120 gr. laga nr. 85/1936, veita gagnkrefjanda kost á því að skýra mál sitt og leggja siðan efnisdóm á málið ..............0..00000000... Sagt, að úrlausn þess, hvort og hversu há ritlaun svara skuli héraðsdómara fyrir eftirrit það af skjölum kærumáls, er fyrir hæstarétt kom, eigi að sæta kæru samkvæmt analogiu 186. gr. laga nr. 85/1936 ..........0.000..s sn Dómstólar ekki taldir eiga dóm um hæð fébóta fyrir sauðfé, sem fargað var samkvæmt 19. gr. laga nr. 12/1937 vegna mæðiveikihættu, með því að ákvörðun bóta þessara ber undir dóm- kvadda menn, ef ekki semst. Hins vegar voru nokkur atriði slíks mats ekki talin bindandi fyrir sauðfjáreiganda vegna rangrar aðferðar hinna dómkvöddu manna við matið .......... Veðréttir í flytjanda eyri, sem löglega voru til orðn- ir og þinglesnir, áður en fram færi uppskrift á téðum eyri eftir 48. gr. laga nr. 135/1935, gengu fyrir þeim rétti, sem uppskriftin veitti ........ 413 44 82 87 gi Efnisskrá. CvVII Sagt í úrskurði uppboðsdóms, að kyrrsetning verði að víkja fyrir veðrétti og rétti samkvæmt upp- skrift eftir 48. gr. laga nr. 135/1935, með því að kyrrsetning veitir einungis vernd gegn ráð- stöfunum skuldunauts, en afstýrir ekki aðgerð- um lánardrottna ..............020.000. 000... 104 Banki (B) fékk veðrétt í jörð A, og var jörðin feng- in B sem ófullnægðum veðhafa, með því að A gat ekki staðið í skilum með veðskuldina. Síðar lét B jörðina koma í hendur A nokkru eða jafn- vel miklu undir hálfvirði, miðað við venjuleg söluskipti. Með þessu þótti B hafa veitt A fjár- hagsleg og persónuleg hlunnindi, er ábúandi jarðarinnar gæti ekki hagnýtt sér samkvæmt 1. gr. laga nr. 55/1926 gegn mótmælum B. Voru A og B því sýknaðir af kröfu ábúandans um for- kaupsrétt að jörðinni ........................ 108 Sildarútvegsnefnd talin hafa heimild til að greiða af þvi fé, sem hún hafði til ráðstöfunar, sölu- laun sildar, sem hún seldi fyrir nokkra sild- arkaupmenn til Rússlands, sbr. lög nr. 74/1934 146 Lögreglustjóri í Rvík úrskurðaði ekkju samkvæmt MI. kafla laga nr. 135/1935 meðlag með dreng hennar gegn tillögum framfærslunefndar, en að boði ráðuneytis, er kvað sig hafa í höndum skýrslur þessari niðurstöðu til styrktar. Með því að þessar skýrslur voru ekki lagðar fyrir framfærslunefnd til álits, þótti greind úrlausn ráðuneytis og lögreglustjóra ekki lögmætur grundvöllur greiðsluskyldu bæjarsjóðs ........ 211 Verkafólk í kaupstað nokkrum og grennd hans stofn- aði söltunarfélag til að hagnýta sér arð af söltun sildar. Inntökugjald í félagið var 5 krónur, og skyldi það ásamt 10% af ársarðinum renna í varasjóð. Ekki varð séð, að félagið réði yfir stofnfé. Hagnaður af rekstrinum skyldi greidd- ur sem kaupuppbót. Rekstrarhalli skyldi jafnað- ur með afdrætti af kaupi hvers félagsmanns í hlutfalli við fjárhæð þess. Atvinnutjón félags- manna, ef rekstur gengi illa eitthvert ár, mátti bæta að einhverju leyti úr varasjóði. Félag CVIII Efnisskrá. þetta var ekki talið fullnægja þeim skilyrðum, sem lög setja um samvinnufélög, sbr. einkum 6. tl. 3. gr. og 2. mgr. 7. gr. laga nr. 36/1921, og voru stjórnendur félagsins því ekki taldir per- sónulega ábyrgir um skuld félagsins, hvorki vegna þátttöku sinnar í félagsskapnum eftir lög- um um samvinnufélög, sbr. 2. tl. 3. gr. nefndra laga, né sökum þátttöku sinnar í stjórn félags- ins, sbr. 2. mgr. 9. gr. sömu laga ............ Sagt, að byggingarnefnd og bæjarstjórn kaupstaðar Þar hafi brostið að lögum heimild til að setja eig- anda lóðar það skilyrði fyrir smið ibúðar- húss á lóðinni, að látin væri af hendi spilda af henni endurgjaldslaust undir götu. Var þess vegna með dómi viðurkenndur réttur húseig- anda til andvirðis lóðarspildunnar úr bæjarsjóði sem jarðirnar Sv og B höfðu átt sameiginlegt land með jörðinni St að ánni H, varð, að öðru ósönnuðu, að ætla, að þær hafi átt sameiginlega veiði í ánni með St, unz veiðin sannanlega við sölu þeirra hafði verið skilin undan þeim, sbr. ákvæði landabrigðaþáttar Grágásar um veiði, 208. kap. Konungsbókar og 438. kap. Staðar- hólsbókar, svo og 56. kap. landsleigubálks Jóns- bókar og nú 4. gr. laga nr. 61/1932 .......... 1. mgr. 3. gr. laga nr. 61/1932 skýrð þannig, að að- ilja, sem á veiðirétt fyrir landi fleiri en einnar jarðar í sömu veiðigrennd, sé ekki skylt að hlíta innlausn veiðiréttinda sinna, nema % landeig- enda, sem hann á veiðirétt fyrir landi þeirra, krefjist innlausnar. Ef landeigendur eru fleiri en einn og vilja þeir ekki allir leysa inn, þá er það auk þess talið skilyrði innlausnar sam- kvæmt 2. mgr. sömu greinar, að veiðifélag sé stofnað ........0002000 00. Héraðsdómur ómerktur í skuldamáli, sem óreifað var í héraði, og lagt fyrir héraðsdómara að taka málið til meðferðar af nýju samkvæmt 120. gr. laga nr. 85/1936 og veita aðiljum kost á því að reifa það og skýra .......02000000 0000... Fundið að því, að dómari hafði kveðið upp dóm í 215 225 239 239 Efnisskrá. einkamáli með skírskotun til matsgerðar, er þá hafði ekki farið fram, gagnstætt fyrirmælum 2. mgr. 137. gr. laga nr. 85/1936 .............. Þótt fiskræktarfélag ætti að taka yfir laxveiði og silungs í fiskihverfi tilgreindrar ár, skildu sam- þykktir félagsins undan nokkrar silungsár í fiski- hverfinu. Þetta fór í bága við 2. tölulið 57. gr. laga nr. 61/1932. Voru samþykktir félagsins því ekki bindandi fyrir aðilja .................. ÁA var samkvæmt kröfu sinni og varakröfu lánar- drottins í hæstarétti dæmdur til að greiða víxil, er hann hafði samþykkt í virkum sterlingspund- um, í Íslenzkri mynt eftir gengi á gjalddaga, með því að honum var ómögulegt samkvæmt gjaldeyrislögum að afla sterlingspunda, enda mátti umboðsmanni lánardrottins við samþykkt víxilsins vera það ljóst, að A átti ekki ráð ster- lingspunda .................... 0000. Regla 2. mgr. 133. gr. laga nr. 85/1936 um heimild vitnastefnda til að láta spyrja vitni um allt það, sem hann hyggur máli skipta, enda þótt hann hafi ekki stefnt því til vitnisburðar, talin eiga fullkomlega við um staðfestingu matsgerðar, sbr. 2. mgr. 140. gr. sömu laga, sem vísar um stað- festingu matsgerða til 130.—134. gr. laganna, eft- ir því sem við á ...........00000 0... Ákvæði 2. tölul. 10. gr. laga nr. 26/1936 og nú 3. tölul. 10. gr. laga nr. 74/1937 um alþýðutrygg- ingar, þar sem um greiðslu örorkubóta er vísað til dóms læknis Tryggingarstofnunar ríkisins, skýrð svo, að tryggingarstofnunin greiði ekki slíkar bætur án ráði læknis sins, nema boðið sé í dómi, en svipti ekki bótakrefjanda rétti til að bera undir dómstóla nokkur þau atriði, sem kröfu hans varða .............000.00000..00. Ákvæði 8. gr. laga nr. 85/1938 talin hafa fellt úr gildi ákvæði 41. gr. laga nr. 85/1936 um þingvotta- gjald, og ber þvi að ákveða það samkvæmt 8. gr. laga nr. 85/1938 ...........0..0.00.00.00.. Ábúð manns á jörð var þannig háttað, að hann varð að víkja þaðan, er jörðin yrði tekin til opin- CIX 279 257 287 284 313 325 CX Efnisskrá. berra nota. Uppsagnarákvæði 2. mgr. 9. gr. laga nr. 87/1933 áttu ekki við um þessa ábúð. Var fresturinn ákveðinn samkvæmt 30. gr. sömu laga, þ. e. útbygging framkvæmd fyrir jól til brottflutnings í næstu fardögum talin réttmæt Dómur og málsmeðferð í máli á hendur skólanefnd til skaðabóta vegna riftunar á leigumála á skóla- húsnæði var ómerkt ex officio, og var málinu vísað frá héraðsdómi, þar sem skólanefndin hafði ekki umboð til að svara fyrir þá, sem leggja barnaskólum hér á landi fé, sbr. 15. og 17. gr. laga nr. 94/1936 sbr. við 13. og 14. gr. sömu laga og 28. gr. laga nr. 40/1926 ...........0...... Hfraðsdómari hratt með úrskurði kröfu um vísun máls frá héraðsdómi. Þar sem úrskurðurinn hefði átt að sæta kæru samkvæmt 3. mgr. 108. gr. laga nr. 85/1936, varð honum ekki haggað eftir kröfu aðilja, er honum var áfrýjað ásamt dómi í málinu ..........0.000000 0... 0000... Mál um heimilisfang manns rekið samkvæmt lögum nr. 95/1936. Lögheimili hans varð ekki talið annars staðar en þar, sem hann dvaldist og hafði atvinnu Sína ........02.000000 0000... 0... Refsing manns, sem dæmdur var m. a. samkvæmt 215. gr. laga nr. 19/1940, var ákveðin með hlið- sjón af 2. gr. sömu laga, þar sem brotið var drýgt, meðan hegningarlögin frá 1869 voru Í gildi ........000000.0 0000 erna Refsing manns, sem dæmdur var eftir 215. gr. laga nr. 19/1940 og 6. sbr. 14. gr. laga nr. 70/1931, var ákveðin með hliðsjón af 77. gr. laga nr. 19/1940 .........00000000 00 venner. Refsing manns, sem dæmdur var að nokkru eftir 1. mgr. 203. gr. laga nr. 19/1940 og að nokkru eftir 2. mgr. 203. sbr. 20. gr. sömu laga, var metin með hliðsjón af 2. gr. nefndra laga, þar sem brotin voru framin, meðan hegningarlögin frá 1869 voru í gildi ..............0.. 0... =. 358, Við affermingu bifreiðar, sem hlaðin var heyi, varð drengur fyrir sátu, er niður datt, og hlaut lemst- ur, Þar sem slysið varð ekki af orsökum, sem 328 332 332 342 354 354 472 Efnisskrá. samfara eru notkun bifreiða frekar öðrum öku- tækjum, varð slysið ekki bætt fé samkvæmt sér- reglu 15. gr. laga nr. 70/1931 ................ Úrskurði fógeta um það, hvort lögtak skyldi gert til tryggingar greiðslu tekjuskatts, var vísað frá hæstarétti ex officio, þar sem úrskurðurinn hafði verið kærður þangað andstætt reglum 4. tl. a. 198. gr. laga nr. 85/1936 .............. Það þótti verða að skýra 33. gr. laga nr. 33/1935 með hliðsjón af tilorðningu 15. gr. laga nr. 91/1917, sem hafði um itrekun samskonar ákvæði að geyma, á þá leið, að varðhaldsrefs- ingu beri ekki að beita fyrr en við þriðja brot, ef sala áfengis hefur ekki farið fram í atvinnu- Skymi ...........0.0000 00. Í skaðabótamáli vegna bifreiðarslyss vísaði héraðs- dómari um lýsing atburða til refsidóms, sem hann hafði kveðið upp yfir aðilja málsins. Þar sem þessi meðferð málsins var andstæð ákvæði 1. mgr. 193. gr. laga nr. 85/1936, var héraðsdóm- urinn ómerktur og málinu vísað heim í hérað til dómsálagningar af nýju .................. Stórþjófnaður, sem drýgður var, áður en lög nr. 19/1940 tóku gildi, talinn varða við 7. gr. laga nr. 51/1928, sbr. 4. lið 231. gr. hegningarlaga 25. júní 1869, en sökunaut refsað samkvæmt 2. mgr. 244. gr. laga nr. 19/1940, sbr. 2. gr. þeirra laga ......00.0..02..0 0 Verzlunarlóð var leigð 1896 fyrir tiltekið árgjald. Þar sem lóðareigandi gat ekki sagt leigutaka upp lóðarafnotunum, átti lóðareigandi heimild þess að krefjast með hæfilegum fyrirvara mats á leig- unni, og eftir gildistöku laga nr. 75/1917 þótti 2. mgr. 2. gr. þeirra laga eiga við um lögskipti aðilja. Var lóðareiganda því nú heimilt að krefjast mats á leigunni um 10 ár ............ Manni var stefnt til innlausnar ábyrgðar í lögsagnar- umdæmi, þar sem skuldbindinguna skyldi efna, og var hann staddur þar, þegar sáttakæra og stefna voru birtar. Málshöfðun var talin þar heimil samkvæmt 80. gr. lága nr. 85/1936, þótt CxI 370 434 448 468 478 CXII Efnisskrá. stefndi ætti þar ekki heimili. Það varðaði engu um úrslit málsins, að stefnandi, sem var ólög- lærður, reisti heimild sina til málshöfðunar á því, að stefndi ætti heimili þar í þinghá, sbr. 113. og 114. gr. laga nr. 85/1936 .............. 486 Löghald. Sjá kyrrsetning. Lögnám. Sjá eignarréttur. Lögreglumenn. Tveir lögreglumenn tóku A, sem var með áhrifum vins, fastan með harðræðum og fluttu hann í fangahús og settu hann þar í kistu eða stokk handa æstum mönnum og ölvuðum, án þess áður að grennslast eftir nafni hans og heimilisfangi og án þess að veita honum kost á að fara heim til sín. Lögreglumennirnir taldir hafa átt að reyna liðlegri aðferðir og vægari, áður en þeir beittu þessum harðræðum, sem háttsemi A réttlætti ekki. Fyrir þetta atferli var lögreglumönnunum refsað eftir 126. gr. og 129. gr. hgl. 1869. Þegar í fangahúsið kom, var A orðinn máttvana og rænulitill, og flökurleiki sótti að honum. Hann var samt látinn einn í fangaklefa aðhlynningar- laus um 9 klukkustundir. Þar sem lögreglumönn- unum mátti vera það ljóst, að rænuleysi hans gat ekki stafað einvörðungu af áfengisnautn hans, þá var þetta atferli þeirra metið þeim til stór- kostlegs hirðuleysis og þeim refsað samkvæmt 144 gr. hgl. 1869 fyrir það .................. 59 Lögreglusamþykktir. Of Hraður akstur bílstjóra talinn m. a. varða við 46. gr. lögreglusamþykktar Reykjavíkur. Refs- ing ákveðin m. a. samkvæmt 96. gr. sömu sam- þykktar .....00200000000en0nnnr ner 231 Lögræði. Ekkja manns, sem orðið hafði fyrir bifreið og látið þannig lif sitt, sækir bifreiðarstjórann til Efnisskrá. greiðslu dánarbóta fyrir hönd ólögráða dóttur sinnar og hins látna ...........2.0...0.00.... Móðir sjö ára drengs sækir fyrir hönd hans mál til skaðabóta vegna meiðsla, er hann hlaut af bif- reiðarfarmi .........2000000 nn Lögtak. A var 1937 krafinn samkvæmt sþ. 79/1920 um vega- gjald fyrir árið 1936 til Svinvetningabrautar af landi, er hann hafði á erfðaleigu frá Blönduóss- hreppi. Sagt, að hann ætti að greiða vegagjald, miðað við fasteignamat jarðabóta hans á land- inu án húsa, enda hefði téður hreppur greitt vegagjaldið fyrir árið 1936, miðað við fasteigna- mat landsins óræktaðs, en með því að fasteigna- matið var ekki nógu skýrt eða sundurliðað um þessi atriði, varð gjald það, er á hendur A skyldi falla, ekki ákveðið með vissu, og var því synjað um framkvæmd lögtaksins .................. Synjað var um lögtak, er krafizt var af hendi ríkis- sjóðs fyrir leigu af verzlunarlóð í Vestmannaeyj- um, með því að varnaraðili og þeir, sem hann rakti heimildir sinar til, höfðu unnið eignarhefð á lóðinni ..... a Úrskurði fógeta um það, hvort lögtak skyldi gert til tryggingar greiðslu tekjuskatts, var vísað frá hæstarétti ex offico, þar sem honum hafði verið skotið þangað eftir kærureglum andstætt ákvæð- um 4. tölul. a. 198. gr. laga nr. 85/1936 ...... A átti hluta í sameignarfélagi í Sandgerði og stund- aði þar atvinnu sína. Kona hans átti húseign í Rvík, og þar dvaldist A að staðaldri hjá fjöl- skyldu sinni. Lögtak var heimilað fyrir útsvari, er lagt var á hann í Rvík .................... Lögtak gert fyrir útsvari, er lagt var á olíufélag vegna benzin- og olíusölu þess á Seyðisfirði ........ Lögtak látið fara fram til heimtu meðlags úr hendi sonar til framfærslu móður sinnar, 82 ára, er hann hafði engin samskipti haft við frá fæð- ingu, enda þótti synjun hennar um að flytjast á heimili hans réttmæt, þar sem slíkur flutningur CXIIlI 370 98 301 375 403 483 CXIV Efnisskrá. mátti hafa óheppileg áhrif á líðan hennar, þótt ekki stafaði henni bein hætta af honum, sbr. 7. gr. laga nr. 135/1935 ..........0000000. 00... 494 Málasamsteypa. a) Einkamál. 1. Kröfusamlag. 1. Kröfusamlag af hálfu sækjanda. Krafizt fébóta fyrir ásiglingu og sjóveðs til tryggingar bótum ...................... 32 Krafizt refsingar fyrir ætluð meinyrði og ómerkingar þeirra ................. 40, 178 Krafizt kaupeftirstöðva sjómanns og sjóveðs til tryggingar þeim í fiskiskipi ........ 136 Ýmsar kröfur ... 44, 104, 108, 189, 257, 307, 386 2. Gagnkröfur. A höfðaði mál á hendur B til greiðslu tiltek- innar fjárhæðar, B krafðist nokkurrar niðurfærslu á kröfu A og höfðaði auk þess gagnsök til greiðslu skuldar út af sömu viðskiptum ..........00000000. 00... 44, 386 Héraðsdómari vísaði tveimur kröfuliðum gagn- sakar frá dómi vegna ófullnægjandi reif- unar þeirra. Hann var talinn hafa átt að kveðja aðilja fyrir sig samkvæmt 120. gr. laga nr. 85/1936 og veita þeim kost á þvi að skýra málið. Héraðsdómurinn var þvi ómerktur og málinu vísað heim til lög- legrar meðferðar ..............0000.... 44 A sótti B til greiðslu kaupeftirstöðva fyrir vinnu á hattasaumastofu. B bar fyrir sig til skuldajafnaðar fébótakröfu á hendur A vegna rofa hennar á vinnusamningi þeirra 82 Héraðsdómari taldi gagnkröfu, sem höfð var uppi til skuldajafnaðar kaupkröfu, óreif- aða og vísaði henni frá dómi. Hæstiréttur ómerkti héraðsdóminn og lagði fyrir dóm- arann að kveðja aðilja fyrir sig samkvæmt 120. gr. laga nr. 85/1936, veita gagnkrefj- anda kost á því að skýra mál sitt og leggja siðan efnisdóm á málið .............. 82 Efnisskrá. A sótti B, sem hafði verið formaður á fiski- bátum hans, til greiðslu verzlunarskuldar. B höfðaði gagnsök bæði til greiðslu kröfu- liða, er hann taldi sér vanreiknaða til tekna, og kröfuliða, er hann taldi sér of- reiknaða til skuldar .................-. Fjárhæð, sem dæmd var í gagnsök máls, var ekki dregin frá fjárhæð, sem dæmd var í aðalsökinni, með því að hærri vaxta var krafizt Í gagnsök en aðalsök ............ Dómi áfrýjað af hendi beggja aðilja 32, 44, 76, 122, 153, 239, 257, 307, 332, 345, 351, 386, 444, 1Í. Aðiljasamlag. 1. Sóknaraðilja. Konu og dóttur hennar og manns, sem lét líf sitt í umferðarslysi, voru dæmdar dánar- bætur. Það kom ekki til álita að draga frá bótunum að nokkru eða öllu tilgreinda fjárhæð, sem ekkjan hafði fengið frá Tryggingarstofnun ríkisins, með því að téð stofnun gekk ekki inn í málið ...... Þrír eigendur og útgerðarmenn trillubáts sækja sameiginlega fébætur tjóns, sem varð við ásiglingu togara á bátinn .... Tveir sameigendur fasteignar sækja saman mál til eignarréttar og umferðarréttar að gang- ræmu um nágrannalóð ................ Sameigendur lóðar sækja mál vegna leigumála á henni .......0.000000 00... 0... 0... Tveir erfðaleigutakar lands sækja mál til bóta vegna lögnáms erfðaleiguréttar þeirra .. 2. Varnaraðilja. Tveir veðhafar í bifreið, sveitarstjórn, sem skrifa hafði látið bifreiðina upp sam- kvæmt 48. gr. framfærslulaga nr. 135/1935, og kyrrsetjandi hennar deila fyrir upp- boðsrétti um uppboðsandvirði hennar. sveitarstjórnin áfrýjar síðan málinu og stefnir veðhöfunum, sem taldir voru ganga fyrir rétti sveitarsjóðs til andvirðisins .. CXV 307 386 488 76 183 189 478 500 104 CXVI Efnisskrá. Banki (B) fékk veðrétt í jörð A, og var jörðin fengin B til eignar sem ófullnægðum veð- hafa. Síðar lét B jörðina koma í hendur A nokkru eða jafnvel miklu undir hálfvirði, miðað við venjulegar sölur. Landseti jarð- arinnar höfðaði nú mál gegn A og B til gildis forkaupsrétti sínum að jörðinni fyrir áminnzt verð, sbr. 1. gr. laga nr. 55/1926. Landseti vann málið í héraði. A og B áfrýjuðu því .................... 108 Stjórnendur svonefnds Söltunarfélags verk- lýðsins á Akureyri sóttir persónulega til greiðslu skuldar félagsins og ennfremur f. h. félagsins ........................ 215 A bjó á jörðinni X. Stjórn Kreppulánasjóðs byggði honum jörðina Y 23. júlí 1937, og hafði A nytjar jarðarinnar það ár, þótt hann hefði ekki aðsetur þar. Þann 11. febrúar 1938 seldi K jörðina hreppnum S, er seldi hana á ný B og C. A höfðaði mál til ákvörðunar á forkaupsrétti sínum á jörðinni og stefndi K, S, B, og C. A vann málið í héraði. K og S áfrýjuðu því til hæstaréttar .............0000000. 00... 279 Mál til umferðar um lóð sótt á hendur sam- eigendum lóðarinnar „................. 320 Dómnefndarmenn í Stórstúku Íslands sóttir til viðurlaga vegna ummæla um sækjanda í úrskurði um stúkumálefni ............ 352 Alþýðusamband Íslands og Iðja félag verk- smiðjufólks á Akureyri sótt sameiginlega til bóta vegna vinnuvörnunar ......... 382 b) Opinber mál. 1. Aðili kærður fyrir fleiri brot en eitt 1, 11, 16, 56, 70, 358, 405, 468, 472 2. Fleiri en einn aðili ákærðir í sama máli. Tveir lögreglumenn sóttir til refsingar fyrir brot gegn 13. kap. og 18. kap. almennra hegningar- laga frá 1869 ...........0000000 0000. 59 Efnisskrá. CXVII Málflutningsmenn. Málflutningsmaður, sem flutti mál til bóta út af árekstri skipa og reiknaði sér full málflutnings- laun fyrir það, gat einungis tekið venjulega þókn- un fyrir að sækja dóm við sjóprófin, en ekkert fyrir lögfræðilega aðstoð þar ................ Meinyrði málflutningsmanns í málsskjali um til- greindan mann dæmd dauð og ómerk, en ekki talin ástæða til að sekta málflutningsmanninn Skuldheimtumaður (A) aflaði f. h. málflytjanda (M) skuldardóms á hendur B, og veitti A síðan fulln- aðarkvittun fyrir dómskuldinni gegn greiðslu hennar af hluta, en gerði M síðan engin skil ráðsmennsku sinnar. Þar sem B þótti mega telja Á bæran til viðtöku greiðslu, gat M ekki krafið B um þann hluta skuldarinnar, sem runnið hafði samkvæmt kvittuninni til A. Hins vegar mátti B ekki treysta heimild Á til uppgjafar skuldar- innar af hluta, enda ósönnuð heimild hans til uppgjafar. Var því gert fjárnám á hendur B fyrir eftirstöðvunum .................. 0000... Málflutningur. Sbr. málflutningsmenn, máls- höfðun, opinber mál, sáttir, stefnur. Í máli út af árekstri skipa, er lagt hafði verið í hafn- arlægi, var því ekki hreyft, að skipinu A hefði verið lagt svo nærri skipinu B, að aðfinningum sætti. Kom þessi varnarástæða því ekki til álita Ómerkingarkrafa og heimvísunar tekin til dóms eða úrskurðar út af fyrir sig í hæstarétti .......... Héraðsdómari vísaði tveimur kröfuliðum gagnsakar í skuldamáli frá dómi, þar sem ekki yrði um þá dæmt vegna vantandi skýrslna. Hæstiréttur ómerkti dóminn og lagði fyrir héraðsdómarann að kveðja aðilja fyrir sig samkvæmt 120. gr. laga nr. 85/1936, veita þeim kost á að gefa frekari skýrslur og leggja síðan efnisdóm á málið .............0000000 000 Héraðsdómari taldi gagnkröfu, sem höfð var uppi til skuldajafnaðar, of litið skýrða og vísaði henni frá dómi. Hæstiréttur ómerkti héraðdóminn og 32 257 378 44 44 CXVIII Efnisskrá. lagði fyrir dómarann að kalla aðilja fyrir sig samkæmt 120. gr. laga nr. 85/1936, veita gagn- krefjanda kost á því að skýra mál sitt og leggja síðan efnisdóm á aðalkröfu og gagnkröfu ...... A krafðist bóta fyrir sauðfé, er hann var látinn farga samkvæmt 19. gr. laga nr. 12/1937 vegna mæði- veikihættu. Það var ekki á valdi dómstóla að ákveða bætur, en hins vegar þótti mega koma að í hæstarétti þeirra varakröfu, að tiltekin atriði yfirmats um bætur væru ekki bindandi, með því að bótakrafa A var reist á ákveðnum aðfinnsl- um við þau atriði ............0200. 00.00.0000... Eigandi togara var í héraði dæmdur til að greiða bætur tjóns, sem trillubátur hlaut í árekstri við togarann. Togaraeigandinn áfrýjaði og krafðist sýknu, en véfengdi ekki, að tjón stefndu næmi fjárhæð þeirri, sem þeim hafði verið dæmd í héraði .............020020 0000 00... Í skuldamáli, sem var ómerkt og vísað heim til með- ferðar samkvæmt 120. gr. laga nr. 85/1936, hafði stefndi með viljandi röngum málflutnings- yfirlýsingum, að því er virtist, borið úr býtum sýknudóm í héraði. Með hliðsjón af þessu og úr- slitum málsins var stefndi dæmdur til að greiða allan málskostnað fyrir hæstarétti ............ A gerði þá ódómhæfu kröfu á hendur B, að reikning- ur B á hendur honum yrði dæmdur ómerkur, en til vara, að honum (A) yrði gert að greiða B eftir mati dómsins þjónustu þá, sem í reikningn- um greindi. Þessar kröfur voru ekki lagðar til sáttanefndar samkvæmt 5. gr. laga nr. 85/1936. Loks leitaði dómarinn ekki sátta um þá kröfu af hendi B í málflutningnum, að honum yrði dæmd öll reikningsfjárhæðin. Þessir gallar á meðferð málsins leiddu til ómerkingar þess og vísunar frá héraðsdómi ..... ee A var dæmdur samkvæmt kröfu sinni og varakröfu lánardrottins í hæstarétti til að greiða vixil, er hann hafði samþykkt í virkum sterlingspundum, í íslenzkri mynt eftir gengi á gjalddaga, með því að honum var ómögulegt samkvæmt gjaldeyris- 82 183 254 271 Efnisskrá. CXIX lögum að afla sterlingspunda, enda mátti um- boðsmanni lánardrottins við samþykkt víxilsins vera þetta ljóst .................000000000... 287 Nýjar skýrslur fengnar í barnsfaðernismáli eftir upp- kvaðningu héraðsdóms og lagðar fram fyrir hæstarétt ........................ 0. 319 Málsástæðu, sem ekki var hreyft í héraði, var ekki gaumur gefinn í hæstarétti gegn mótmælum gagnaðilja .....................0.0..0000 00... 320 A var borinn út af tilgreindri jörð samkvæmt úr- skurði fógeta. A áfrýjaði. Fyrir hæstarétti drap málflytjandi gerðarbeiðanda á það, að A hefði fyrir atbeina gerðarbeiðanda fengið aðra jörð sizt lakari en þá, sem hann varð að víkja af. Þessu var ekki andmælt af málflytjanda A, en skýrslur um þetta þóttu svo óljósar, að ekki varð samt fullyrt, að A hefði svipt sig áfrýjunarheim- ild með framkomu sinni í sambandi við viðtöku jarðarinnar .................0.0000 0. 328 Dómur og málsmeðferð í máli á hendur skólanefnd til skaðabóta vegna riftunar á leigumála á skóla- húsnæði var ómerkt ex officio og málinu vísað frá héraðsdómi, þar sem skólanefnd er ekki að lögum ætlað fé til slíkra bóta og hafði ekki í málinu umboð til að svara fyrir þá, sem leggja barnaskólum fé, sbr. 15. og 17. gr. laga nr. 94/1936 sbr. við 13. og 14. gr. sömu laga og 28. gr. laga nr. 40/1926 ..............00..000... 332 Sagt, að þar sem skaðabótakrafa hefði einungis ver- ið reist á 15. gr. laga nr. 70/1931, kæmi skaða- bótaskylda vegna annarra ástæðna ekki til álita í málinu .........0...2.000 00. 370 Málflytjandi fól skuldheimtumanni (A) heimtu skuld- ar. Á aflaði dóms um skuldina, heimti síðan fjár- hæð dómsins að nokkru og gaf hana upp að nokkru, en gerði umbjóðanda sinum engin skil. Umbjóðandinn gat krafið skuldunaut um þá fjár- hæð, er A hafði gefið upp, en ekki um þann hluta skuldarinnar, er hann hafði tekið við ... 378 A var fjarvistum frá þingstað við þingfestingu máls á hendur honum. Þar sem ósannað var gegn and- CXX Efnisskrá. mælum gagnaðilja, að A hefðu bægt þær nauð- synjar, sem í 9. gr. sbr. 4. mgr. 118. gr. laga nr. 85/1936 greinir, varð málið ekki tekið upp af nýju samkvæmt 118. gr. sömu laga. Af sömu ástæðu varð málið heldur ekki tekið upp sam- kvæmt 120. gr. sömu laga honum til hagsbóta, þótt endurupptaka málsins samkvæmt þessu ákvæði kunni að hafa verið stefnanda heimil Hæstiréttur reisir dóm sinn í kærumáli á málsástæðu, A ta er ólöglærður aðili í héraði hafði ekki borið fyrir sig, sbr. 113. og 114. gr. laga nr. 85/1936 Málsbætur. lið hafa verið heimilt að bægja B, sem var með áhrifum víns, frá inngöngu eftir miðnætti í leiguibúð þriðja manns í húsi föður A, þar sem B hafði áður um kveldið verið að sumbli, enda var leitt í ljós, að vist B í húsinu var bagaleg húsráðendum. Þetta var metið A til málsbóta við ákvörðun refsingar á hendur honum fyrir áverka, er hann þá veitti B ..............2.... Málshöfðun. a) Einkamdl. A gerði þá ódómhæfu kröfu á hendur B, að reikn- ingur B til hans yrði dæmdur ómerkur, en til vara, að A yrði gert að greiða B eftir mati dóms- ins fyrir þjónustu B. Þessar kröfur voru ekki lagður til sáttafundar samkvæmt boði 5. gr. laga nr. 85/1936. Loks leitaði dómari ekki sátta um þá kröfu af hendi B í málflutningnum, að honum yrði dæmd fjárhæð reikningsins. Þessir gallar á meðferð málsins leiddu til ómerk- ingar þess og vísunar frá héraðsdómi ...... Manni var stefnt til innlausnar ábyrgðar í því lög- sagnarumdæmi, þar sem skulbindinguna skyldi efna, og var hann þar staddur, þegar sáttakæra og stefna voru birtar. Málshöfðun var talin þar heimil samkvæmt 80. gr. laga nr. 85/1936, þótt stefndi ætti þar ekki heimili. Það breytti engu um úrslit málsins, að stefnandi, sem er ólög- 411 486 271 Efnisskrá. lærður, reisti heimild sína til málshöfðunar á því, að stefndi ætti heimili þar í þinghá, sbr. 113. og 114. gr. laga nr. 85/1936 ............. b) Opinber mál. Sökunaut var einungis tilkynnt málssókn samkvæmt lögum um bifreiðar nr. 70/1931 fyrir neyzlu áfengis við bifreiðarakstur. Kærði var samt einn- ig dæmdur eftir lögum nr. 33/1935, með því að hann gekk þess ekki dulinn, að honum var gefin áfengisneyzla við bifreiðarakstur að sök Í máli ákæruvaldsins á hendur A fyrir kynferðismök við tvær telpur, aðra 12 ára, en hina 11 ára og 5—6 mánaða, láðist héraðsdómaranum að veita foreldrum telpnanna eða forráðamönnum færi á að krefjast opinberrar saksóknar, sbr. 175. gr. hgl. 1869 ........20200000 0 Ákæruvaldið lét höfða mál gegn ábyrgðarmanni blaðs til refsingar eftir 102. gr. hegningarlaga frá 1869 fyrir meinyrðagreinir um yfirskattanefnd, er birzt höfðu í blaði hans. Ákæruvaldið var ekki talið eiga sókn sakar út af meinyrðunum, og var ábyrgðarmaðurinn því sýknaður ............. Málskostnaður. a) Í einkamálum. 1. Málskostnaður látinn falla niður: Kröfur áfrýjanda teknar til greina að öllu eða nokkru leyti, en málskostnaður þó látinn falla niður 108, 122, 211, 239, 287, 291, 313, 325, Áfrýjandi tapaði máli, en var þó eigi dæmdur til að greiða málskostnað 115, 178, 189, 321, 328, 352, 486, Áfrýjandi tapar máli að nokkru leyti, en máls- kostnaður í báðum dómum látinn falla niður Kærandi tapar kærumáli að nokkru, en vinnur það að nokkru. Málskostnaður í hæstarétti látinn falla niður ..............20.000000.0.. Úrslit skuldamáls látin velta á eiði hins ætlaða skuldunauts, en málskostnaður í báðum dóm- um látinn falla niður án tillits til þess, hvort eiðurinn yrði unninn ...........000.000.0.. CXXI 16 56 512 379 CXKXII Efnisskrá. Meðferð einkamáls og dómur í þvi ómerkt og málinu vísað frá héraðsdómi, en málskostn- aður fyrir hæstarétti látinn falla niður .. 271 Skipverji (A) á línuveiðara krafðist ákveðins kaups úr hendi útgerðarmanns samkvæmt samningi, en útgerðarmaður taldi svo hafa samizt munnlega með aðiljum, að A skyldi hafa hluta af aflanum að launum, og komu fram í málinu ýmsir vitnisburðir, er bentu til hlutarráðningar. Héraðsdómari dæmdi A kaup eftir upphaflegum samningi aðilja, en lét málskostnað falla niður. A kærði máls- kostnaðarákvæðið samkvæmt 186. gr. laga nr. 85/1936, en það var staðfest.i hæsta- rétti, sbr. 178. gr. sömu laga, þar sem málið þótti nægilega vafasamt til að láta máls- kostnað falla miður ...........0.000.000... 275 Í máli til heimtu víxilskuldar í virkum sterlings- pundum var ÁA dæmdur til greiðslu í íslenzkri mynt eftir gengi á gjalddaga, eins og hann hafði boðizt til, áður en mál var höfðað. Málskostnaður var því látinn falla niður .. 287 Staðfestur var úrskurður fógeta um útburð á- búanda af jörð, sem nýtast átti til hags héraðsskóla. Málskostnaður í báðum dóm- um látinn falla niður „................. 328 Málskostnaður í kærumáli látinn falla niður, með því að málið var að efni dæmt í vil kærða, -sem engar kröfur gerði fyrir hæstarétti .. 352 Krefjandi bóta vegna bifreiðarslyss tapaði mál- inu fyrir hæstarétti, en málskostnaður fyrir báðum dómum var samt látinn falla niður 370 Kærumáli var vísað frá dómi í hæstarétti ex officio. Málskostnaður var látinn falla nið- ur, enda hafði varnaraðili hvorki sent hæsta- rétti kröfur né greinargerð .............. 375 Stefnandi tapar máli í báðum dómum, en máls- kostnaður var samt látinn falla niður .... 382 Mál var flutt bæði sem aðalsök og gagnsök. Kröf- ur beggja aðilja voru teknar til greina, en þó í ríkara mæli kröfur aðalstefnanda í hér- Efnisskrá. CXKIII aði. Málskostnaður fyrir báðum dómum lát- inn falla niður .......................... 386 Úrslit máls látin fara eftir eiði, en málskostn- aður látinn falla niður .................. 413 Úrslit barnsfaðernismáls látin velta á eiði manns- ins, en málskostnaður fyrir báðum dómum látinn falla niður ........................ 421 Meðferð máls og dómur í héraði ómerkt og máli vísað frá héraðsdómi. Málskostnaður látinn falla niður ..................0.00000.0..... 437 Héraðsdómur í einkamáli ómerktur vegna skorts á atvikalýsing og málinu vísað heim í hér- að til dómsálagningar af nýju. Málskostnað- ur í hæstarétti látinn falla niður ........ 448 Héraðsdómur og málsmeðferð í héraði frá þing- festingu ómerkt og málskostnaður látinn falla niður ....... Be 478 A krafðist frávísunar máls, þar sem honum var stefnt fyrir dóm utan heimavarnarþings sins. Héraðsdómarinn taldi A eiga heima þar í þinghá og hratt kröfunni. A kærði úrskurð dómarans til hæstaréttar, sem staðfesti hann að niðurstöðu, með því að málið var lög- lega höfðað samkvæmt 80. gr. laga nr. 85/1936. Málskostnaður í hæstarétti var lát- inn falla niður .......................... 486 Styrkþegi (S) hafði bíl sveitarsjóðs að láni sér og skuldaliði sínu til framfærslu. Hann hafði bílinn í sínum varnaði í nokkur ár. Var hann skráður eigandi hans í bifreiðaskrá, og lét sveitarstjórn það afskiptalaust. S seldi síðan Þ bílinn. Sveitarstjórn krafðist, að fógeti tæki bílinn af Þ og afhenti sér hann. Þ þótti hafa eignazt bílinn fyrir traustnám, og var þessari kröfu því synjað. Málskostn- aður í báðum dómum var látinn falla niður 496 2. Aðilja, sem áfrýjaði dómsathöfn til breytinga og fékk kröfur sínar teknar til greina að meira eða minna leyti, dæmdur málskostnaður 32, 76, 87, 136, 146, 153, 225, 307, 378, 411, 500 Í máli til fébóta út af bílslysi var málskostnaður CXKIV Efnisskrá. dæmdur bótakrefjanda í einu lagi fyrir báð- um dómum, þótt bætur væru lækkaðar í hæstarétti .............0200000 0000... 345 3. Áfrýjandi, sem áfrýjaði dómsathöfn til breyt- inga, en kröfur hans voru alls ekki eða að litlu leyti teknar til greina, dæmdur til að greiða málskostnað 21, 40, 76, 98, 104, 153, 183, 246, 257, 264, 279, 301, 342, 367, 403, 444, 455, 483 488 A höfðaði mál gegn B og fékk kröfur sínar að nokkru teknar til greina í héraði. B áfrýjaði héraðsdóminum. Í hæstarétti fékk A kröfur sínar einnig að nokkru teknar til greina, en þó ekki að sama skapi og í héraði. ÁA var dæmd tiltekin fjárhæð í málskostnað í hér- aði og fyrir hæstarétti ...... De 91 Bilstjóri var dæmdur til greiðslu skaðabóta vegna bifreiðarslyss í héraði. Hann skaut málinu til hæstaréttar, þar sem bæturnar voru nokk- uð lækkaðar. Bílstjórinn var dæmdur í hæstarétti til að greiða málskostnað fyrir báð- um dómum, og var hann ákveðinn í einu lagi 264 4. Áfrýjun til staðfestingar. Máli áfrýjað til staðfestingar. Áfrýjanda dæmdur málskostnaður, með þvi að stefndi hafði veitt efni til málsskots .................. 298 5. Barnsfaðernismál. Ef K ynni eið að því, að hún hefði haft sam- farir við M einan karlmanna á getnaðartima barns hennar, skyldi hann teljast faðir barns- ins og greiða henni málskostnað fyrir báð- um dómum, en ef K yrði eiðfall, skyldi M vera sýkn af faðerniskröfunni, en meðlags- skyldur með barninu, greiða K málskostnað í héraði, og skyldi málskostnaður fyrir hæsta- rétti þá falla niður, enda átti þá þóknun tals- manns K, sem fengið hafði gjafvörn fyrir hæstarétti, að greiðast úr ríkissjóði .... 168, 461 Konunni dæmdur málskostnaður, ef hún ynni eiðinn, en hins vegar gert að greiða mann- inum málskostnað, ef hún féllist á eiðnum, 1 Efnisskrá. CXXV en laun talsmanns konunnar, sem fékk gjaf- sókn, skyldu greiðast úr ríkissjóði ........ Úrslit barnsfaðernismáls látin velta á eiði manns- ins, en málskostnaður fyrir báðum dómum látinn falla niður. Laun talsmanns konunnar, sem fékk gjafsókn, greidd úr ríkissjóði .... Eiðsmál. Úrslit máls látin fara eftir eiði, en málskostnað- ur látinn falla niður án tillits til þess, hvort eiðurinn yrði unninn ................ 207, Gjafsóknarmál og gjafvarnar. Gjafsóknarhafi tapar máli og er dæmdur til að greiða gagnaðilja sínum málskostnað, en tals- manni dæmd málflutningsþóknun úr ríkis- SJÓÐI ......0002000 rr Gjafsóknarhafi tapar máli. Málskostnaður látinn falla niður, en laun talsmanns hans greidd úr ríkissjóði ............0202000 0000... Gjafsóknarhafi vinnur mál. Gagnaðilja hans dæmt að greiða málskostnað þannig, að ríkissjóður skyldi fá réttargjöld og kostnað, talsmaður gjafsóknarhafa tilgreinda fjárhæð og -gjaf- sóknarhafi sjálfur afganginn ............. Ómerkingardómar. Í skuldamáli, sem sótt var í héraði sem aðalsök og gagnsök, visaði héraðsdómari tveimur kröfuliðum gagnsakar frá dómi, þar sem þeir væru ekki nægilega reifaðir. Gagnstefnandi i héraði áfrýjaði, og stefnandi í héraði gagn- áfrýjaði. Hæstiréttur ómerkti héraðsdóminn og vísaði málinu heim til meðferðar sam- kvæmt 120. gr. laga nr. 85/1936, og var gagn- áfrýjandi dæmdur til greiðslu málskostnað- ar fyrir hæstarétti ....................... Í kaupkröfumáli var höfð uppi gagnkrafa til skuldajafnaðar vegna rofs á vinnusamningi. Héraðsdómari vísaði gagnkröfunni frá dómi vegna vantandi skýrslna. Hæstiréttur ó- merkti dóminn og vísaði málinu heim í hérað til meðferðar samkvæmt 120. gr. laga nr. 85/1936. Málshöfðandi í héraði, sem stefnt 174 421 413 136 4í CXXVI Efnisskrá. var fyrir hæstarétt, var dæmdur til greiðslu málskostnaðar .........0.00000000 00... 82 Héraðsdómari vísaði máli annars tveggja sam- skuldara frá dómi, þar sem hann taldi stefnu ekki hafa verið birta á hendur honum. Frá- vísun þessi var kærð til hæstaréttar, sem ómerkti hana og dæmdi stefnda til greiðslu málskostnaðar .........2.000000000 00... 87 Í skuldamáli, sem var ómerkt og vísað heim til meðferðar samkvæmt 120. gr. laga nr. 85/1936, hafði stefndi með viljandi röngum málflutningsyfirlýsingum, að því er virtist, borið úr býtum sýknudóm í héraði. Með hliðsjón af þessu og úrslitum málsins var stefndi dæmdur til að greiða allan máls- kostnað fyrir hæstarétti .................. 254 Héraðsdómur var ómerktur og máli vísað frá hér- aðsdómi, vegna þess að krafa stefnanda var ódómhæf svo og vegna vöntunar á sáttaum- leitun. Málskostnaður fyrir hæstarétti látinn falla miður .........0.0000000 0000. 271 Dómur og málsmeðferð í máli á hendur skóla- nefnd til skaðabóta vegna riftunar á leigu- mála á skólahúsnæði var ómerkt ex officio og málinu vísað frá héraðsdómi vegna um- boðsskorts stefnda. Stefnandi, sem áfrýjað hafði málinu, var dæmdur til greiðslu máls- kostnaðar ...........00000000 000. 332 Héraðsdómur ómerktur vegna vöntunar sakar- lýsingar, en málskostnaður látinn falla niður 448 Héraðsdómur og málsmeðferð ómerkt frá þing- festingu vegna leiðbeiningarskorts dómara og málskostnaður látinn falla niður .......... 478 Dæmt sjóveð fyrir fébótum út af árekstri skipa og kostnaði við málssókn til heimtu þeirra 32 b) Í opinberum málum. 1, Aðili dæmdur sekur. a. Einn aðili sakfelldur og dæmdur til greiðslu sakarkostnaðar 1, 5, 11, 16, 25, 70, 164, Efnisskrá. CXXVIT 197, 204, 229, 231, 268, 354, 358, 405, 434, 465, 468, 472 b. Tveir dæmdir sekir og dæmdir in solidum til að greiða sakarkostnað ............ 59 2. Aðili sýknaður og sakarkostnaður allur lagður á ríkissjóð .......0.00.000000. 0... 250, 512 3. Málsmeðferð og dómur ómerkt og ríkissjóði gert að greiða áfrýjunarkostnað sakarinnar .... 56 Manndráp. Maður, sem var á gangi á þjóðveginum við Tungu rétt innan við Rvík kl. um 6,30 að morgni síðla nóvembermánaðar, varð fyrir bifreið A, sem kom akandi á eftir honum. Leitt var í ljós, að hemlar allra hjóla bifreiðarinnar nema vinstra aftur- hjóls voru allt að því óvirkir, og A gekkst við því, að ljós bifreiðarinnar hefðu verið svo dauf, að þau lýstu næstum ekkert fram fyrir bifreið- ina, enda kvaðst A ekki hafa séð manninn, fyrr en bifreiðin var að rekast aftan á hann. Hemla- far á slysstaðnum benti að dómi lögreglumanna til þess, að A hefði ekið hraðara en hann kann- aðist við eða að hann hefði ekki hemlað vinstra afturhjól svo sem kostur var. A var dæmdur til refsingar eftir 200. gr. hgl. 1869, 1. og 3. tl. 3. gr., 7. mgr. 6. gr. og 15. gr. sbr. 14. gr. laga nr. 10/1931 og 46. sbr. 96. gr. lögreglusamþykktar Reykjavíkur .........0.0000.0020 0000 231 A stöðvaði bil sinn fyrir utan hús, þar sem drukkinn maður átti að fara út úr bílnum, en er hann fékkst ekki til þess, ók A bílnum úr stað, og varð þá barn, tæpra tveggja ára gamalt, fyrir bilnum og beið bana. A kvaðst hafa litið fram á veginn og til hliðar, áður en hann ók úr stað, og ekki séð önnur börn en fjögra ára stúlku hægra meg- in við bílinn. Önnur sjónarvitni en telpan voru ekki þarna, en ekki var tekin skýrsla af henni. Talið var, að það hefði verið varlegra af A að fara út úr bilnum í aðgæzluskyni, áður en hann ók af stað aftur, en samt þótti varhugavert að CXKXVIII Efnisskrá. fullyrða, að hann hefði sýnt þesskonar aðgæzlu- skort, að honum yrði refsað eftir 200. gr. hgl. 1869 ........0.0000000 00. A ók bifreið sinni á fjölfarinni götu fram hjá stórri fólksflutningsbifreið, sem ekið var úr stað Í sömu andránni þvert inn á götuna til hægri. A, sem kominn var út á hægri vegbrún, sá nú mann með hjólbörur 5—6 metra framundan, og missti A þá í ofboði stjórn á bifreið sinni. Hrakt- ist maðurinn á undan henni um 10 metra og klemmdist síðan milli hennar og húsveggjar. Hlaut hann af því áverka, er leiddu hann til bana. Ef bílar hafa byrgt A útsýn, þá átti hann að gera ráð fyrir vegfarendum í hvarfi þarna og haga akstri sinum eftir því. Hvernig sem á at- vik slyssins varð litið, taldist hann þvi hafa valdið því af gáleysi, og var honum refsað sam- kvæmt 215. sbr. 2. gr. laga nr. 19/1940 og 6. sbr. 14. gr. laga nr. 70/1931, sbr. einnig 77. gr. laga nr. 19/1940 ........2020000 0... nn... Mannorð. Sjá borgaraleg réttindi, ærumeiðingar. Mat og skoðun. Sbr. blóðrannsókn, líkur, sönnun, vitni. Læknir lýsir áverka, sem maður hlaut í ryskingum Héraðslæknir lýsir áverkum, er menn urðu fyrir í bifreiðarslysi ...........00.020000 000... Læknisskoðun á áverka, er maður hlaut, er hann var handtekinn af tveimur lögreglumönnum ...... Samkvæmt 19. gr. laga nr. 12/1937 mátu dómkvaddir menn fébætur handa A fyrir sauðfé, sem hann hafði verið látinn farga vegna mæðiveikihættu. Hann taldi yfirmatsmenn ekki hafa ákveðið sér fullar bætur og höfðaði mál gegn ríkissjóði til heimtu skakkans. Hæstiréttur taldi það vera utan valdsviðs dómstóla að ákveða hæð bótanna, þar sem ákvörðun þeirra samkvæmt greindum lög- um ber undir dómkvadda menn, ef ekki semst. Var ákvæði héraðsdómsins um bótahæðina þvi 250 354 Efnisskrá. CXKIX ómerkt og málinu vísað frá héraðsdómi að því leyti. Hins vegar þótti mega koma að í hæsta- rétti véfengingu á eftirgreindum atriðum mats- ins, með því að aðalkrafa A var reist á aðfinnsl- um við þau. Yfirmatsmennirnir virtust hafa ætl- ast á um, en ekki kynnt sér aldur hins fargaða sauðfjár A og látið undir höfuð leggjast að rann- saka gangverð á sauðfé til lífs á þeim slóðum, Þar sem A keypti sauðfé í skarðið, til saman- burðar hins fargaða sauðfjár og hins aðkeypta. Þetta töldust svo miklir annmarkar, að A var ekki bundinn við þessi atriði yfirmatsins .... 91 A talinn eiga að fá greiddan kostnað við yfirmat á bótum fyrir sauðfé, sem fargað hafði verið sam- kvæmt 19. gr. laga nr. 12/1937 vegna mæðiveiki- hættu, með því að hann hefði haft fulla ástæðu til að krefjast yfirmatsins .................. 91 A hafði land á erfðaleigu frá Blönduósshreppi. Sagt, að hann ætti 1937 að greiða vegagjald fyrir árið 1936 samkvæmt samþykkt nr. 79/1920, miðað við fasteignamat jarðabóta hans á landinu án húsa, en téður hreppur hafði greitt vegagjaldið 1936, miðað við fasteignamat landsins óræktaðs, en þar sem fasteignamatið var ekki nægilega skýrt eða sundurliðað um þessi atriði, varð gjaldið á hend- ur Á ekki ákveðið með vissu, og var þess vegna synjað um framkvæmd lögtaks .............. 98 Læknar lýsa orsökum útbrotakláða (eczem), sem maður, er vann að afgreiðslu á benzinstöð, hlaut 122 Læknir lýsir yfir því, að vínandi í blóði fullorðins manns geti aldrei farið yfir 0,6%0, þótt innihaldi einnar flösku af íslenzkum pilsner sé neytt nokkru fyrir blóðtöku ............00.00.0.00.. 197 Ef A stæði ekki í skilum við B um greiðslu skuldar, skyldi B heimilt að taka úr vörzlum A og selja eftir mati óvilhallra manna til greiðslu upp í skuldina ýmsa fémuni, er A hafði áður „selt“ B til jöfnunar viðskiptum þeirra, en B síðan „leigt“ A með heimild til endurkaupa. Síðar tók B munina og seldi þá eftir virðingu tveggja manna, er hann og kaupandi þeirra nefndu, en A var CXXK Efnisskrá. ekki kvaddur til þeirrar virðingar. A var ekki talinn bundinn við þetta mat, og voru munirnir því taldir honum til tekna upp í skuld hans við B um þá fjárhæð, er A hafði metið þá við upp- haflega samninga aðilja um þá .............. Háskólakennari í réttarlæknisfræði framkvæmir skoðun á líki manns, sem látizt hafði af bif- reiðarslysi ...........0.00.000.0 0... 231, Lögregla rannsakar og gefur skýrslu um hemlaför á vegi, þar sem ökuslys hafði orðið. Ennfrem- ur framkvæmir hún rannsókn á bifreið þeirri, er slysið hlauzt af .............0.000. 0... Læknar gefa skýrslu um meiðsli, er hlutust af bíl- slysi, og um lækningu þeirra ................ Það var athugað við dóm í einkamáli, að dómarinn hafði kveðið hann upp með skirskotun til mats- gerðar, er þá hafði ekki farið fram, gagnstætt fyrirmælum 2. mgr. 137. gr. laga nr. 85/1936 .. Maður, sem hafði samkvæmt dómkvaðningu fram- kvæmt yfirmat á gæðum smiðisgripa og stað- festa átti matið fyrir dómi, var um það spurð- ur, hvað ógert hefði verið af smíðinni, er hann skoðaði smíðisgripina, nokkru áður en hann var dómkvaddur. Honum var talið skylt að svara spurningu þessari, þótt honum hefði ekki verið stefnt til vitnisburðar í málinu, þar sem 2. mgr. 140. gr. laga nr. 85/1936 vísar um stað- festingu matsgerða til 130.— 134. gr. laganna, að því er við á, 2. mgr. 133. gr. heimilar vitna- stefnda að láta spyrja vitni um allt það, er hann hyggur máli skipta, þótt hann hafi ekki stefnt því til vitnisburðar, og regla þessi á fullkomlega við um staðfesting matsgerða ................ Læknar láta uppi álit um starfræna (funktionel) truflun, neurosis traumatica, er maður hlaut út af slysi, er hann varð fyrir í slysatryggðri VINNU 22.20.0000... Læknar lýsa lemstri, er hlauzt af bilslysi ........ Læknir rannsakar andlega heilsu og sálarþroska konu, sem átti í barnsfaðernismáli .......... 215 354 231 264 279 284 313 370 Efnisskrá. CXXKI Í máli til ákvörðunar lóðarleigu samkvæmt matsgerð leiddi dómari ekki athygli afnotahafa lóðarinn- ar að því, að hann gæti mótmælt matsgerðinni á þeim grundvelli, að honum hefði ekki verið veitt færi á að vera viðstaddur matið og koma þar að athugasemdum sinum. M. a. af þessari ástæðu var héraðsdómur og málsmeðferð ó- merkt og málinu vísað heim í hérað til lög- legrar meðferðar ...........00000 000... 478 Tilgreint land bæjarsjóðs Reykjavíkur var selt á erfðaleigu 1901. Bæjarsjóði var áskilinn for- kaupsréttur, og erfðaleiguhafa var skylt að láta af hendi landið til afnota bæjarins gegn endur- gjaldi. Árið 1937 samþykkti bæjarráð að taka landið undir götur og byggingar. Yfirmatsmenn tilgreindu fyrst hæfilegt söluverð landsins undir byggingar, miðað við sölur smátt og smátt, en drógu síðan 20% frá þeirri fjárhæð, þar sem eigendur fengu allt andvirðið þegar. Dóm- stólar taldir eiga dóm um heimild matsmanna til þessa. Sagt, að matsmönnum væri heimilt að miða matsverðið við greiðsluháttu, en að ekki yrði skorið úr þvi, hvort matsmenn hefðu farið óhæfilega langt í þessu efni, þar sem ómerking- ar á matinu hefði ekki verið krafizt. Matsmenn drógu enn fremur 20% frá matsverðinu til greiðslu í bæjarsjóð samkvæmt ályktun bæjar- stjórnar 17. nóv. 1901, þar sem þessi greiðsla var gerð að skilyrði þess að breyta erfðaleigu- löndum í byggingarlóðir. Frá þeirri fjárhæð, sem þá var eftir, drógu þeir gjald til gatnagerð- ar, 2 krónur fyrir hvern fermetra, samkvæmt ályktun bæjarstjórnar 18. des. 1919. Dómstólar sagðir eiga dóm um, Í hvaða röð þessir frá- dráttarliðir væru taldir, og matsmönnum tal- ið einungis hafa verið heimilt að draga 20% gjaldið í bæjarsjóð frá þeirri fjárhæð, sem aðilj- ar raunverulega fengu fyrir landið, eftir að gjaldið til galnagerðar hafði verið dregið frá matsverði þess ...........0000... 0... 500 CXXXII Efnisskrá. Meðalganga. Ekkja manns, sem varð fyrir bifreið og beið bana, sækir bifreiðarstjórann til bóta handa sér og dóttur sinni og hins látna. Frá fjárhæð þeirri, sem mæðgunum var dæmd, kom ekki til álita að draga að nokkru eða öllu tilgreinda fjárhæð, sem ekkjan hafði fengið frá Tryggingarstofnun ríkisins, þar sem téð stofnun gekk ekki inn í Málið ............0.20000 0000 76 Tveir veðhafar í bifreið, sveitarstjórn, sem látið hafði skrifa bifreiðina upp samkvæmt 48. gr. framfærslulaga nr. 135/1935 og kyrrsetjandi hennar deila fyrir uppboðsrétti um uppboðsand- virði hennar. Uppboðsréttur taldi veðhafana eiga forgangsrétt að andvirðinu, þar sem veðréttur þeirra var löglega stofnaður og þinglesinn, áður en uppskriftin var gerð, en sveitarstjórn eiga afgang andvirðisins. Sveitarstjórn áfrýjar og stefnir veðhöfunum ...........00.000000. 00. 104 Meðlag. Sjá framfærsla, framfærslulög. Meinyrði. Sjá einnig ærumeiðingar. Meinyrði málflutningsmanns í málsskjali um til- greindan mann dæmd dauð og ómerk, en ekki talin næg ástæða til að sekta málflutningsmann- ÍNN 2...202000neerenns 257 Merkjadómur. Merkjadómur Reykjavikur fer með og dæmir mál út af ágreiningi um eignarrétt og umferðarrétt að gangræmu um lóðir í Reykjavík .......... 189 Mæðiveiki. A var látinn samkvæmt 19. gr. laga nr. 12/1937 farga sauðfé sinu vegna mæðiveikihættu, og mátu dómkvaddir menn bætur handa honum fyrir það. Hann taldi bæturnar ekki fullnægjandi og höfðaði mál á hendur ríkissjóði til heimtu skakk- ans. Hæstiréttur taldi dómstóla ekki eiga dóm um hæð bótanna, þar sem ákvörðun þeirra eftir Efnisskrá. CXXXIII nefndum lögum ber undir dómkvadda menn, ef ekki semst, og ómerkti þess vegna ákvæði hér- aðsdómsins um bótahæðina og vísaði málinu frá héraðsdómi að því leyti. Í málinu varð hins vegar komið að í hæstarétti véfengingu á eftir- greindum atriðum matsins, með því að aðal- krafan var reist á aðfinnslum við þau. Yfir- matsmennirnir ætluðust á um, en kynntu sér ekki aldur hins fargaða sauðfjár A og vanræktu að rannsaka gangverð á sauðfé til lífs á þeim slóð- um, þar sem A keypti sauðfé í staðinn, til sam- anburðar á hinu fargaða sauðfé og hinu að- keypta. A var því ekki bundinn við þessi at- riði yfirmatsins ..............000.0.0..0..... 91 Neyðarvörn. Á sat að sumbli hjá kunningja sínum að kveldi dags í leiguibúð hans. Upp úr miðnætti gekk A út úr húsinu erinda sinna, en er hann ætlaði inn aftur, varnaði B, sonur húseiganda, honum þess. Fór í harðleikni með þeim, og B veitti A áverka. Refsing sú, er B þótti hafa unnið til, var ákveðin með hliðsjón af því, að honum var rétt að varna A, sem var með áhrifum vins, för inn í húsið, enda var vist A þar húseiganda til óhæginda .. ö Ofbeldi. Sjá líkamsáverkar. Ómaksbætur. Stefnda dæmdar ómaksbætur, af því að áfrýjandi mætti ekki eða hóf mál 70, 163, 238, 351, 428 430, 431, 432, 433 Ómerking. a) Einkamál. Í skuldamáli, sem sótt var bæði sem aðalsök og gagn- sök, vísaði héraðsdómari tveimur kröfuliðum gagnsakar frá dómi, með því að hann taldi skorta þá greinargerð um þá, að dómur yrði á þá lagður. Hæstiréttur taldi, að héraðsdómar- inn hefði átt að kveðja aðilja fyrir sig samkv. CXXKIV Efnisskrá. 120. gr. laga nr. 85 frá 1936 og veita þeim kost á að bæta úr því, er hann taldi vera áfátt mál- flutningnum. Var héraðsdómurinn þess vegna ómerktur og lagt fyrir héraðsdómarann að fara að, sem nú var sagt, og leggja siðan efnisdóm á alla kröfuliði málsins ...................... Í kaupkröfumáli A á hendur B hafði B uppi til skuldajafnaðar skaðabótakröfu vegna rofs A á vinnusamningi þeirra. Héraðsdómarinn vísaði gagnkröfunni frá dómi vegna vantandi skýrslna af hendi B. Hæstiréttur ómerkti dóminn og lagði fyrir héraðsdómarann að kveðja aðilja fyrir sig samkvæmt 120. gr. laga nr. 85/1936, veita B kost á því að skýra málið og leggja síðan efnis- dóm á aðalkröfuna og skuldajafnaðarkröfuna Héraðsdómari vísaði máli annars tveggja samskuld- ara (A) frá dómi, þar sem hann taldi stefnuna ekki hafa verið birta honum. Með því að stefnan hafði verið birt á veðsettri eign hinum sam- skuldaranum samkvæmt heimild í veðskulda- bréfi, þá var frávísunarákvæði dómsins ómerkt og lagt fyrir héraðsdómarann að kveða upp efnisdóm um mál A .......0000000 0000... Það ekki talið vera á valdsviði dómstóla að meta hæð fébóta fyrir sauðfé, sem fargað var sam- kvæmt 19. gr. laga nr. 12/1937 vegna mæðiveiki- hættu, með því að dómkvaddir menn eiga á- kvörðun um bætur þessar, ef ekki semst. Hæsti- réttur ómerkti þess vegna ákvæði héraðsdóms um tilteknar bætur fyrir þess konar sauðfé og vísaði málinu að því leyti frá héraðsdómi .... Ákvæði merkjadóms Reykjavikur um brotttöku girð- ingar milli tveggja lóða að viðlögðum dagsekt- um fellt úr gildi, þar sem girðingin þótti hafa verið sett upp með fullum rétti .............. Skuldamál talið vera svo lélega skýrt af hendi beggja aðilja í héraði, að héraðsdómarinn hefði átt að taka það til meðferðar af nýju sam- kvæmt 120. gr. laga nr. 85/1936. Héraðsdóm- urinn var því ómerktur, og var lagt fyrir undir- 41 82 87 Q1 189 Efnisskrá. CXXXV dómarann að veita aðiljum kost á því að koma að þeim gögnum og skýringum, er þeir kynnu að óska og efni yrðu til .................... 254 Sú krafa A var ekki talin dómhæf, að reikningur B á hendur honum fyrir geymslu tilgreindrar vöru yrði ómerktur, en til vara, að honum (A) yrði gert að greiða þóknun fyrir geymsluna eftir mati dómsins. Þá höfðu kröfur þessar ekki verið lagðar til sátta, svo sem mælt er í 5. gr. laga nr. 85/1936. Loks hafði dómarinn ekki leit- að sátta um þá kröfu B, er hann gerði í flutningi málsins, að honum yrði dæmd öll sú krafa, er reikningur hans greindi. Varð af þessum ástæð- um að ómerkja dóm og málsmeðferð í héraði og vísa málinu frá héraðsdómi .............. 271 Dómur og málsmeðferð í máli á hendur skólanefnd til skaðabóta vegna riftunar á leigumála á skóla- húsnæði var ómerkt ex officio og málinu visað frá héraðsdómi, með því að skólanefnd hefur eigi að lögum undir höndum fé, er henni væri heimilt að verja til slikra bóta, og skorti í mál- inu heimild til að svara fyrir þá aðilja, er leggja barnaskólum á landi hér fé, sbr. 15. og 17. gr. laga nr. 94/1936 sbr. við 13. og 14. gr. sömu laga og 28. gr. laga nr. 40/1926, og var málinu Þþannig beint gegn umboðslausum aðilja ...... 332 A kvaddi stjórnanda bifreiðar (B) fyrir sáttanefnd til þess að fá hann til þess að játast fyrir hönd eiganda bifreiðarinnar og vátryggjanda undir greiðslu skaðabóta fyrir meiðsl, er A hlaut, þegar hann var að ýta bifreiðinni af stað. Sátta- gerðin var ólögmæt, þar sem B hafði ekkert um- boð til sáttargerðar fyrir greinda aðilja. Síðar tók eigandi bifreiðarinnar við vörn málsins, og jók A nú kröfur sínar á hendur honum með fram- haldsstefnu, en ekki var leitað sátta um kröfu- aukann. Öll málsmeðferðin og dómur var ó- merkt, og málinu vísað frá héraðsdómi ...... 437 Í landamerkjamáli, þar sem deilt var um skilning á landamerkjadómi frá 1890, ómerkti hæstiréttur CXXXVI Efnisskrá. héraðsdóminn, vísaði málinu heim í hérað til meðferðar af nýju og gaf landamerkjadómi fyrir- mæli um ákvörðun merkjanna. Er málið kom aftur í hérað, staðhæfði annar aðilja, að endi merkjagarðs, sem merkjalinan lá í, hefði brotn- að frá 1890, og ætti því nú að miða við hinn forna merkjagarðsenda. Ákvað landamerkjadóm- ur merki samkvæmt þessari kröfu. Þessu hafði ekki verið hreyft við fyrri meðferð málsins fyrir dómstólunum, og hafði hæstiréttur í fyrri dómi sinum miðað við enda merkjagarðsins, eins og hann er nú. Hinn síðari landamerkjadómur var því ómerktur og málinu vísað heim til nýrrar meðferðar ..........0020000 00. 444 Í máli til skaðabóta vegna bifreiðarslyss lét héraðs- dómarinn sér nægja að vísa um atburð sakar- innar til refsidóms, er hann hafði kveðið upp yfir aðilja málsins. Þessi málsmeðferð fór í bága við ákvæði 1. mgr. 193. gr. laga nr. 85/1936, og var því héraðsdómurinn ómerktur og málinu vísað heim í hérað til dómsálagningar af nýju 448 Verzlunarlóð var leigð 1896 fyrir tiltekið árgjald. Lóðareigandi krafðist þess 1939, að honum yrði framvegis greidd sú leiga, er matsmenn höfðu metið hæfilega. Hann var talinn eiga heimild þess að krefjast með hæfilegum fyrirvara mats á leig- unni, og eftir gildistöku laga nr. 75/1917 þótti 2. mgr. 2. gr. þeirra laga eiga við um lögskipti aðilja. Hins vegar takmarkaði lóðareigandi ekki kröfur sínar við 10 ára bil, eins og í lögum þess- um segir, og láðist héraðsdómara að leiðbeina honum, sem var ólöglærður, um þetta. Dómari tjáði heldur ekki gagnaðilja, sem var einnig ólög- lærður, að hann gæti mótmælt matsgerðinni á þeim grundvelli, að afnotahafa lóðarinnar var ekki veitt færi á að vera viðstaddur matið og koma þar að athugasemdum sínum. Af þessum ástæðum var málsmeðferð í héraði frá þing- festingu svo og hinn áfrýjaði dómur ómerktur og málinu vísað heim í hérað til löglegrar með- ferðar (........000000n 0 478 Efnisskrá. CXXKVII b) Opinber mál. A, sem var kominn á hinn efra aldur, hafði kyn- ferðismök við tvær telpur, aðra fullra 12 ára, en hina 11 ára og 5—6 mánaða. Héraðsdómar- inn krafði A engra sagna um vitneskju sína eða hald um aldur telpnanna, og ekkert var leitt í ljós um líkamsþroska þeirra. Foreldrum var ekki veitt færi á því að krefjast opinberrar máls- sóknar, sbr. 175. gr. hgl. 1869, þar sem önnur telpan var 12 ára að aldri og ákærði gat hafa álitið hina telpuna eldri en hún var. Héraðs- dómurinn var því ómerktur og málinu vísað heim til rækilegrar rannsóknar og dómsálagn- ÍNA? .........000000 nn 56 Ómöguleiki. A, sem samþykkt hafði víxil í virkum sterlingspund- um til greiðslu skuldar sinnar við erlent firma, var ómögulegt vegna gildandi gjaldeyrislaga að lúka skuldina í þeirri mynt. Þar sem verzlunar- umboðsmaður, er milligöngu hafði hér á landi um viðskipi ÁA og firmans, mátti vita, að A hafði ekki á valdi sinu að inna greiðsluna af hendi eftir aðalefni sínu, átti hann ekki að neita tilboði A um greiðslu í íslenzkri mynt. Var A því eftir aðalkröfu sinni og varakröfu lánardrottins í hæstarétti dæmdur til að greiða fjárhæðina í islenzkri mynt eftir því gengi, sem sterlings- pund hafði hér á landi á gjalddaga víxilsins .. 287 Opinber mál. Sbr. aðiljaskýrslur, ákæruvald, eftirgrennslan brota, líkur, lögreglumenn, mat og skoðun, refsingar, sönnun, vitni. Héraðsdómari vittur fyrir drátt á því að hefja rann- sókn opinbers máls og fyrir vanrækslu á því að yfirheyra ýmis vitni um sakargiftirnar. Sami dómari var enn fremur sektaður samkvæmt 35. gr. tilsk. 3. júní 1796 fyrir að vanrækja að senda dómsgerðir málsins til dómsmálaráðuneytisins 16 Fundið að því, að fæðingarvottorðs ákærðs manns hafði ekki verið aflað ...................... 56 CXKXXVIII Efnisskrá. Lögreglumönnum ámælt fyrir það, að þeir höfðu ekki látið eftirlitsmenn bifreiða skoða þegar i stað bifreið, sem ekið hafði verið út af vegi Lögreglumenn vanrækja að taka skýrslu af fjögra ára telpu, sem var sjónarvottur að því, að ekið var á tveggja ára barn, en annarra sjónarvitna var ekki völ .......00000000 000 Fundið að því í refsimáli á hendur bifreiðarstjóra, að ekki hafði verið komið fram ábyrgð gegn manni, er léði bifreiðarstjóranum bifreiðina. þótt hann væri með áhrifum vins .......... Með héraðsdómi var gerður upptækur ágóði A af verðlagningu á vörur, er fór í bága við 3. mgr. 8. gr. laga nr. 70/1937, sbr. 3. mgr. 13. gr. laga nr. 118/1940. Í hæstarétti var A sýknaður af þessu kæruatriði, þar sem ekki varð séð, hvernig hin upp tekna fjárhæð var reiknuð né við hvaða sölur hún var miðuð né heldur, að hún hefði verið borin undir A og honum veitt færi á því að gæta réttar síns í því sambandi .... Drengir brutu glugga í verzlunarbúð og stálu þaðan varningi. Tveimur dögum seinna framdi A þar þjófnað ásamt þeim. Í refsimáli á hendur A varð hann ekki dæmdur til greiðslu iðgjalda, þar sem ekki var í ljós leitt, hverju drengirnir stálu einir og hverju A stal með þeim, né held- ur, hverju hafði verið skilað af hvoru þýfinu fyrir sig. Auk þess hafði hvorki eigandi þýfis- ins verið látinn staðfesta fyrir dómi skýrslu sina um þýfið né skýrslan verið nægilega undir ákærða borin .........2.220000 0000. Það athugað, að dómari hafði beint rannsókn opin- bers máls að ýmsum atriðum, sem sýnilega gátu ekki skipt máli, og að dómarinn hafði farið í óþarfa ferðalag vegna málsins ................ Opinber skjöl. Sjá embættisvottorð. Orsakasamband. Starfræn (funktionel) truflun, neurosis traumatica, er maður hlaut út af slysi, er hann varð fyrir í 197 250 268 468 ö12 Efnisskrá. CXXKIX slysatryggðri vinnu, þótti vera svo náin afleið- ing slyssins, að eigi væri heimild til þess í laga- ákvæðum um slysatryggingar að varna honum Örorkubóta vegna meinsins .................. Ósæmileg ummæli. Sjá meinyrði. Peningar. Sjá gengi. Refsingar. 1. Um refsingar og einstök refsiverð verk. Refsing manns, sem dæmdur var að nokkru eftir 1. mgr. 203. gr. laga nr. 19/1940 og að nokkru eftir 2. mgr. 203. gr. sbr. 20. gr. sömu laga, ákveðin með hliðsjón af 2. gr. greindra laga, þar sem brotin voru framin, meðan hegningarlögin frá 1869 voru í gildi ...................000...... Refsing manns, sem dæmdur var samkvæmt 215. gr. laga nr. 19/1940, var ákveðin með hliðsjón af 2. gr. sömu laga, með þvi að brotið var drýgt meðan hegningarlögin frá 1869 voru í gildi .. Refsing manns, sem dæmdur var eftir 215. gr. sbr. 2. gr. laga nr. 19/1940 og 6. sbr. 14. gr. laga nr. 10/1931, var ákveðin með hliðsjón af 77. gr. laga nr. 19/1940 ................0.0.000 00. Við ákvörðun refsingar A, sem dæmdur var eftir 3. mgr. 8. gr. laga nr. 70/1937 um verðlag á vör- um, sbr. 3. mgr. 13. gr. laga um verðlag nr. 118/1940, var höfð hliðsjón af því, að verðlags- nefnd hafði ekki áminnt hann eða lagt fyrir hann að breyta um verðlagningu, áður en hún kærði hann fyrir lögreglustjóra, þótt eftirlits- maður hennar hefði oft athugað verðlagningu hans. Þá var og ákvæði héraðsdóms um upptöku ágóða A af hinni ólöglegu verðlagningu úr gildi fellt, þar sem ekki varð séð, hvernig hann var reiknaður né við hvaða sölur miðaður, enda hafði A ekki verið veitt færi á því að gæta rétt- ar sins í því sambandi ...................... Ákvæði um afplánun dagsekta varð ekki sett í dóm í máli tveggja félaga, með því að dagsektanna var ekki krafizt af neinum ákveðnum manni ...... 313 358 354 354 405 CXL Efnisskrá. Sökunaut, sem refsað var í annað sinn samkvæmt 15. gr. sbr. 33. gr. laga nr. 33/1935 fyrir sölu áfengis, var ekki dæmd varðhaldsrefsing, þar sem skýra þótti bera nefnda 33. gr. með hlið- sjón af 15. gr. laga nr. 91/1917, sem hafði að þessu leyti samskonar ákvæði að geyma, á þá leið, að varðhaldsrefsingu beri ekki að beita fyrr en við þriðja brot, ef sala hefur ekki farið fram í atvinnuskyni .........0.00000.0....0..... Stórþjófnaður, sem drýgður var, áður en lög nr. 19/1940 tóku gildi, talinn varða við 7. gr. laga nr. 51/1928, sbr. 4. lið 231. gr. hegningarlaga 25. júni 1869, en sakborning refsað samkvæmt 2. mgr. 244. gr. laga nr. 19/1940, sbr. 2. gr. þeirra laga .......2000000 nes Refsing manns, sem dæmdur var samkvæmt 1. og 2. mgr. 203. gr. hegningarlaga nr. 19/1940 var á- kveðin með hliðsjón af 2. gr. nefndra laga, þar sem brotin voru framin, meðan hegningarlögin frá 1869 voru í gildi .............0.00.0..0... 2. Einstakar refsitegundir. a. Sektir dæmdar 1, 5, 11, 16, 25, 59, 70, 164, 197, 204, 229, 268, 405, 434, bh. Fangelsi við venjulegt fangaviðurværi 1, 11, 70, 204, c. Fangelsi samkvæmt hegningarlögum nr. 19/1940 358, 468, d. Varðhald samkvæmt hegningarlögum nr. 19/1940 Refsinæmi. Í yfirlýsingu, sem A ásamt fleiri mönnum undirritaði og sendi opinberum starfsmanni, var svo mælt, að vegna hinnar alkunnu óvildar B til C teldu yfirlýsendur B „alls ekki vitnisbæra um þau mál, sem snerta nefndan mann“. Í ummælum þessum þótti ekki felast nein slík aðdróttun eða móðgun, er A ætti að sæta refsingu fyrir, en hins vegar voru ummælin ómerkt, því að A brast rök fyrir svo víðtækri ályktun .............. 434 468 465 231 472 354 Efnisskrá. Reklamation. Sjá aðgerðaleysisverkanir. Réttarfar. Sjá einnig aðild, aðiljaskýrslur, áfrýj- un, ákæruvald, dómar, dómarar, eiður, frávís- un, frestir, heimvísun, líkur, málasamsteypa, málflutningur, málshöfðun, málskostnaður, mat og skoðun, ómerking, opinber mál, sáttir, sjó- dómsmál, sjó- og verzlunardómur, sönnun, úti- vist aðilja, varnarþing, vettvangsmál, vitni. Sú krafa A var ekki talin dómhæf, að reikningur B á hendur honum fyrir tilgreinda þjónustu yrði ómerktur, en til vara, að honum (A) yrði gert að greiða B þóknun eftir mati dómsins. Var dóm- ur í héraði og málsmeðferð því ómerkt og mál- inu vísað frá héraðsdómi .................... Það átalið, að héraðsdómari hafði kveðið upp dóm í einkamáli með skírskotun til matsgerðar, sem þá hafði ekki farið fram, gagnstætt fyrirmælum 2. mgr. 137. gr. laga nr. 85/1936 ............ Eiganda jarðar dæmt skylt að afsala hana manni, sem átti forkaupsrétt að henni samkvæmt lögum nr. 55/1926 innan viku frá birtingu hæstarétt- ardómsins ............2.2.0.0n0 nn Þar sem 2. mgr. 140. gr. laga nr. 85/1936 vísar um staðfestingu matsgerða til 130.—134. gr. sömu laga, eftir því sem við á, 2. mgr. 133. gr. heimil- ar vitnastefnda að láta spyrja vitni um allt það, er hann hyggur máli skipta, þótt hann hafi ekki stefnt því til vitnisburðar, og regla þessi á full- komlega við um staðfestingu matsgerða, þá var dómkvöddum matsmanni við staðfestingu mats talið skylt að svara spurningu um ástand hinna metnu hluta, er hann skoðaði þá nokkru fyrir dómkvaðninguna, enda þótt matsmanninum hefði ekki verið stefnt til vitnisburðar ...... Á samþykkti víxil í virkum sterlingspundum til greiðslu skuldar sinnar við erlent firma. Um- boðsmaður firmans hér á landi mátti vita, að A hafði ekki á valdi sínu samkvæmt íslenzkum galdeyrislögum að efna þá greiðslu eftir aðal- efni sínu. Hann átti þess vegna ekki að hafna CXLI 271 279 279 284 CXLII Efnisskrá. greiðslu í íslenzkri mynt á gjalddaga. Var A því dæmdur til þeirrar greiðslu, sem hann hafði boðið, eftir kröfu sinni og varakröfu lánardrott- ins í hæstarétti ...........0.00000.0....0000. Í máli A á hendur B og C til gildis rétti til umferðar um lóð var því haldið fram af hendi B og C í hæstarétti, að réttur A væri fallinn niður vegna vanskila á gjaldi fyrir afnotin. Þessari varnar- ástæðu, sem ekki var hreyft í héraði, varð ekki gegn mótmælum A gaumur gefinn ............ Dómur og málsmeðferð í máli á hendur skólanefnd til skaðabóta vegna riftunar á leigumála á skóla- húsnæði var ómerkt ex officio og málinu vísað frá héraðsdómi, þar sem skólanefnd er ekki að lögum ætlað fé til slíkra bóta og hún hafði ekki í málinu umboð til að svara fyrir þá, er leggja barnaskólum fé, sbr. 15. og 17. gr. laga nr. 94/1936 sbr. við 13. og 14. gr. sömu laga og 28. gr. laga nr. 40/1926 ........0000000.00000.... Sakaraðili sýknaður að svo stöddu af kröfulið, þar sem enn var óvíst um ýmis atriði, sem rétt- mæti hans valt á .........000000000.0.0.0.0.0.... Manni var stefnt til innlausnar ábyrgðar í því lög- sagnarumdæmi, þar sem skuldbindinguna skyldi efna, og var stefndi þar staddur, er sáttakæra og stefna voru birtar. Málshöfðun var talin þar heimil samkvæmt 80. gr. laga nr. 85/1936, þótt stefndi ætti þar ekki heimavarnarþing, og breytti það engu í því efni, þótt stefnandi, sem var ólöglærður, reisti heimild sína til málshöfð- unar á því, að stefndi ætti heimili þar í þinghá, sbr. 113. og 114. gr. laga nr. 85/1936 ........ Réttarfarssektir. Sjá dómarar, meinyrði. Rithöfundaréttur. Maður ekki talinn eiga neinn rithöfundarétt að til- greindum veggalmanökum .................. Ritlaun. Ákvörðun héraðsdómara um ritlaun handa sér fyrir eftirrit af skjölum dómsmáls skotið til hæsta- 287 320 332 386 486 386 Efnisskrá. CXLIII réttar samkvæmt 186. og 199. gr. laga nr. 85/1936. Hæstiréttur ákvað ritlaunin samkvæmt 10. gr. laga nr. 85/1938 með hliðsjón af þvi, hversu leturmergð á hverri blaðsíðu eftirritsins var minni en ætlast er til í 3. gr. laga nr. 2/1894 87 Héraðsdómari talinn hafa haft samkvæmt 10. gr. laga nr. 85/1936 heimild til að taka í kærumáli rit- laun fyrir hvert þriggja eintaka, er öll voru handrituð, af eftirriti varðandi málið, sbr. 199. gr. laga nr. 85/1936 .........0.0000.0000000.. 275 Sakamál. Sjá ákæruvald, aldur, dómar, dómar- ar, eftirgrennslan brota, líkur, málskostnaður, opinber mál, refsingar, refsinæmi, saknæmi, sönnun, vitni. Saknæmi. Tveir lögreglumenn tóku mann, sem var með áhrif- um víns, fastan með harðræðum og fluttu hann i fangahús og settu hann þar í kistu eða stokk handa æstum mönnum og ölvuðum án þess áður að grennslast eftir nafni hans og heimilisfangi og án þess að veita honum kost á að fara heim til sin. Lögreglumennirnir taldir hafa átt að reyna liðlegri og vægari aðferðir við manninn, áður en þeir beittu greindum harðræðum, sem hátt- semi hans réttlætti ekki. Var lögreglumönnun- um refsað fyrir atferli sitt eftir 126. gr. og 129. gr. hgl. 1869. Er í fangahúsið var komið, var maðurinn orðinn máttvana og rænulitill, og flökurleiki sótti að honum. Hann var samt lát- inn einn í fangaklefa aðhlynningarlaus um 9 klukkustundir. Þar sem lögreglumönnunum mátti vera ljóst, að rænuleysi hans gat ekki staf- að einvörðungu af áfengisnautn hans, þá var þetta atferli þeirra metið þeim til stórkostlegs hirðuleysis og þeim refsað samkvæmt 144. gr. hgl. 1869 fyrir það ..................0...... 59 Bifreið og dráttarvagn, sem við hana var festur og á var nótabátur, námu staðar á vinstri veg- brún. A ók aftur með þeim í vörubil. Í sömu CXLIV Efnisskrá. svifum gekk B, sem verið hafði vinstra megin við bátinn, aftur fyrir hann og inn á veginn, varð fyrir bíl A og hlaut dauðalemstur. Van- gæzla B þótti vera aðalorsök dauða hans, en allt að einu mátti ætla, að A, sem séð hafði B bogr- ast vinstra megin við bátinn, hefði getað stýrt undan slysinu, ef hann hefði ekið hægara, farið svo nærri vegbrún sem unnt var og gefið glöggt hljóðmerki .......0000000 00 eeen nn 76 A ók bifreið með litt nýtum framljósum og biluðum hemlum á þremur hjólum á fótgangandi mann, sem fór í sömu átt eftir veginum og bifreiðin. Maðurinn beið bana. A þótti eiga aðalsökina á slysinu og var dæmdur m. a. eftir 200. gr. hgl. 1869. .......00rn ser 231 Þegar bilstjóri, sem numið hafði staðar fyrir utan hús án þess að fara út úr bílnum, ók úr stað, varð barn, tæpra tveggja ára, fyrir bilnum og lét þar lif sitt. Bilstjórinn kvaðst hafa litið fram á veginn og til hliðar, áður en hann ók aftur af stað, en ekki séð aðra en fjögra ára telpu. Hún var ekki yfirheyrð. Talið, að það hefði ver- ið varlegra af honum að fara út úr bilnum Í að- gæzluskyni, áður en hann ók af stað aftur, en samt þótti varhugavert að fullyrða, að hann hefði sýnt þesskonar aðgæzluskort, að honum yrði refsað eftir 200. gr. hgl. 1869 ............ 250 Kona varð fyrir bíl, þegar hún var að fara yfir breiða götu og hlaut af meiðsli. Með því að bil- stjórinn dró ekki úr hraðanum, þegar hann varð konunnar var, taldist hann eiga sök á slysinu, en við mat skaðabóta á hendur honum var á það litið, að það var ógætni af hendi konunnar að biða ekki á gangstéttinni, meðan billinn fór fram hjá, og nema ekki fyrr staðar á götunni en hún gerði ........000000 00 never nn. 264 A slangraði fyrir bíl og hlaut veruleg meiðsl. Ógætni hans þótti sönnuð, en hins vegar ekki sönnuð nægileg aðgæzla af hendi bilstjórans, sbr. 2. mgr. 15. gr. laga nr. 70/1931 .....000000000000000.. 345 A ók út á hægri brún fjölfarinnar götu til að komast Efnisskrá. CXLV fram hjá stórri bifreið, en í sömu svifum sá hann gangandi mann framundan og varð við það svo felmtsfullur, að hann ók á manninn, er hlaut dauðalemstur. Handvömm A þótti vera orsök slyssins .......20020000. 0... 354 Verzlun A var tilkynnt til firmaskrár sem umboðs- og heildverzlun, og í símaskránni var hún skráð með þessu heiti. Í verzluninni var ekki regluleg sölubúð, heldur einungis skrifstofur, og fór þar fram sala á húsgagnaáklæði með smásöluálagn- ingu. Kaupunautar voru einkum húsgagna- bólstrarar. Kváðust þeir álita sig skipta við heildsöluverzlun. A talinn hafa komið fram gagn- vart þeim sem heildsali og því brotið ákvæði 3. mgr. 8. gr. laga nr. 70/1937, sbr. 3. mgr. 13. gr. laga nr. 118/1940 og 2. gr. laga nr. 19/1940 405 Hafnsögubátur (H) var á leið skipi (S) til aðstoðar. Bæði þessi skip ætluðu að sigla fyrir framan stórt skip (E), sem lá kyrrt á leið þeirra, en rákust á fyrir framan E. Þar sem stjórnendur H og stjórnendur S máttu gera ráð hvor fyrir öðrum hinu megin við E og áttu að haga sigl- ingu sinni samkvæmt því, þóttu hvorir tveggja eiga sök á árekstrinum. Sök stjórnenda H var þó meiri, með því að þeir höfðu siglt með fullum hraða og mjög ógætilega. Var hafnarsjóði því gert að bæta % skaðans .................... 455 Sameignarfélög. Sjá félagsskapur. Samningar. Sbr. kaup og sala, skaðabætur, vinnusamningar. A var dæmdur til að greiða hlutafé, sem hann hafði skráð sig fyrir í hlutafélagi, þótt ekki væri hlitt skilyrði, sem hann kvaðst hafa sett munnlega við safnanda hlutaframlaganna, þar sem A hafði ekkert gert, er máli skipti, til þess að öðrum hlutafjárlofendum eða viðsemjendum félagsins yrði kunnugt skilyrðið ...................... 21 Í, sem hafði milligöngu um sölu síldar til útlanda, þótti eiga tilkall mæltra sölulauna af mæltu fobb- CXLVI Efnisskrá. verði sildarinnar í íslenzkri höfn, þrátt fyrir það þótt seljendur veittu afslátt af kaupverði, eftir að síldin var komin í hendur kaupenda, enda átti Í enga sök á því, að kaupendum þótti síldin ekki fullgóð vara, og var ekki viðriðinn samninga um afsláttinn og hafði ekki afsalað sér rétti til hinna mæltu sölulauna .............. 146 A og B, sem ráku síldarverksmiðju í Siglufirði, sömdu 1937 við hlutafélagið H að kaupa „i sumar fyrir gangverð alla bræðslusild af skip- um félagsins, veidda austan Skaga, losun í sömu röð og eigin skip“. Það var talið brot á þessum samningi, að A og B synjuðu að veita viðtöku sild, sem þrir bátar H komu með þann 13. júní s. á, enda þótti sú varnarástæða A og B ekki hafa við rök að styðjast, að þeir væru ekki skyldir til viðtöku síldar H fyrr en verksmiðja þeirra væri tekin til starfa og farin að taka við síld úr þeirra eigin skipum .................. 153 Ef A stæði ekki í skilum við B um greiðslu skuld- ar, skyldi B vera heimilt að taka úr vörzlum Á og selja eftir mati óvilhallra manna til jöfn- unar viðskiptum þeirra tilgreinda muni, er A hafði áður „selt“ B til lúkningar skuldar sinnar, en B síðan leigt A með heimild til endurkaupa. Síðar tók B munina og seldi þá eftir virðingu tveggja manna, er hann og kaupandi nefndu. A var ekki kvaddur til virðingarinnar og því ekki bundinn við þetta mat. Munirnir voru taldir A til tekna upp í skuld hans við B um þá fjárhæð, er A hafði metið þá við upphaflega samninga aðilja ........0..0000000 000 .n0 rn 215 A var af byggingarnefnd og bæjarstjórn kaupstað- ar sett það skilyrði fyrir því að reisa íbúðar- hús á eignarlóð sinni, að hann léti spildu af henni endurgjaldslaust undir götu. A reisti húsið og stjórnvöld bæjarins lögðu götu um lóð- ina. Þar sem greint skilyrði var löglaust, var A dæmd heimild til að fá lóðarspilduna greidda úr bæjarsjóði ............000000000 0... 225 A samþykkti vixil í virkum sterlingspundum til Efnisskrá. CXLVII greiðslu skuldar við erlent firma, en var ómögu- legt vegna gildandi gjaldeyrislaga að lúka skuld- ina í þessari mynt. Þar sem umboðsmaður firm- ans hér á landi mátti vita, að A hafði ekki á valdi sínu að inna greiðsluna af hendi eftir aðalefni sínu, átti hann ekki að neita tilboði A um greiðslu í íslenzkri mynt. Var A því eftir aðalkröfu sinni og varakröfu lánardrottins í hæstarétti dæmdur til að greiða fjárhæðina í is- lenzkri mynt eftir þvi gengi, er sterlingspund hafði hér á landi á gjalddaga víxilsins ...... 287 A framseldi bróður sínum B, sem lagði honum; fé til framfæris, skaðabótakröfu sína á hendur vátryggingarfélagi. Skyldi B fá þannig greidda skuld sina, en skila A afganginum. Skuld Á við B varð meiri en skaðabæturnar samkvæmt loka- dómi. Þar sem framsalið til B var tryggingarráð- stöfun, að því leyti sem lúka átti kröfur, er B myndi síðar eignast á A, og þar sem ekki var farið eftir þeim reglum, er nauðsynlegar eru til stofnunar lögmæts veðs, tilkynningar til skuldu- nauts, þá varð framsalið að víkja fyrir fjárnámi, sem C gerði í skaðabótakröfunni á hendur vá- tryggingarfélaginu, eftir að téður samningur bræðranna var gerður, en áður lokadómur gengi um skaðabótakröfuna, en fjárnámi þessu hafði ekki verið áfrýjað ........00000.e.... 00... 291 Fara varð inn á lóð hússins M til að komast að opi og dyrum á geymsluhúsi hússins N. Eigandi M tók um nokkur ár við gjaldi fyrir þessi lóðar- afnot úr hendi eiganda N og játaði því not- um þessum. Eftir að E, sem um nokkur ár hafði búið í M, var orðinn sameigandi þess, girti hann fyrir leiðina frá N að stöfnum geymslu- hússins, þótt hann hlyti að vita um þenna um- ferðarrétt og viðurkenndi hann að nokkru með því að girða ekki alveg í lóðamörkum. Eig- endur M voru dæmdir til þess að viðlögðum dagsektum að veita eigendum N innan tilgreinds tima aðgang að stöfnum geymsluhússins yfir tilgreinda lóðarræmu ..........0.00000..00.00. 320 CXLVIII Efnisskrá. Forstjóri hlutafélags (H), sem annaðist öflun trygg- inga fyrir vátryggingarfélag (V) og tveir starfs- menn H sögðu fyrirsvarsmann V hafa í viðurvist Þeirra heitið að gefa út liftryggingarskirteini handa skipverjum á hafskipi eimskipafélags samkvæmt ákvæðum um styrjaldartryggingu í samningi útgerðarmanna og sjómanna 7. október 1939. Fyrirsvarsmaður V gekkst ekki við þessu heiti. Þar sem mál eimskipafélagsins á hendur V til efnda slíks heitis varðaði H fjárhagslega og forstjóra H siðferðislega, töldust vitni þessi ekki lögfull. Málið var látið velta á synjunareiði fyrirsvarsmanns V ..............0.00.0.00.... 413 Verzlunarlóð var leigð 1896 fyrir tiltekið árgjald. Þar sem lóðareigandi gat ekki sagt leigutaka upp lóðarafnotunum, átti lóðareigandi þess kost að krefjast með hæfilegum fyrirvara mats á leig- unni, og eftir gildistöku laga nr. 75/1917 þótti 2. mgr. 2. gr. þeirra laga eiga við um lögskipti aðilja. Var lóðareiganda því nú heimilt að krefj- ast mats á leigunni ........................ 478 Samvinnufélög. Verkafólk í kaupstað og grennd stofnaði söltunarfélag til að hagnýta sér arð af söltun síldar. Inntöku- gjald í félagið var 5 krónur, og skyldi það ásamt 10% af ársarðinum renna í varasjóð. Ekki sást, að félagið réði yfir stofnfé. Hagnaður skyldi greiddur sem kaupuppbót. Rekstrarhalli skyldi jafnaður með afdrætti af kaupi hvers félags- manns í hlutfalli við fjárhæð þess. Atvinnutjón félagsmanna, ef rekstur gengi illa eitthvert ár, mátti eftir ákvörðun aðalfundar bæta að ein- hverju leyti úr varasjóði. Félag þetta varð ekki talið fullnægja þeim skilyrðum, sem lög setja um samvinnufélög, sbr. einkum 6. tölul. 3. gr. og 2. mgr. 7. gr. laga nr. 36/1921, og voru stjórnend- ur félagsins því ekki taldir persónulega ábyrgir um skuld félagsins, hvorki vegna þátttöku sinn- ar í félagsskapnum eftir lögum um samvinnu- Efnisskrá. CXLIX félög, sbr. 2. tölul. 3. gr. nefndra laga, né sökum þátttöku sinnar í stjórn félagsins, sbr. 2. mgr. 9. gr. sömu laga .........0....00.0000 000. 215 Samþykki. Félagar í stúkum Góðtemplara ekki taldir geta, svo að bindandi sé, afsalað sér almennt rétti sin- um til að leita úrlausnar almennra dómstóla um árásir á mannorð sitt innan vébanda félags- skapar þeirra ...........20..0.0000 352 Sáttir. A gerði þá kröfu í máli, að reikningur B á hendur honum fyrir geymslu tilgreindrar vöru yrði ómerktur, en til vara, að honum (A) yrði gert að greiða þóknun fyrir geymsluna eftir mati dómsins. Kröfur þessar höfðu ekki verið lagðar til sáttanefndar, enda þótt ekki væri skilyrði til að ganga fram hjá sáttanefnd samkvæmt 5. gr. laga nr. 85/1936. Auk þess hafði dómarinn ekki leitað sátta um þá kröfu B, er hann hafði uppi í málflutningnum, að honum yrði dæmd öll sú krafa, er reikningur hans greindi. Af þessum sökum var dómur og málsmeðferð í héraði ómerkt og málinu vísað frá héraðsdómi ...... 271 Í skaðabótamáli á hendur eiganda bifreiðar og vátryggjanda fyrir áverka, er hlauzt af bifreið- inni, var bifreiðarstjóranum stefnt fyrir sátta- nefnd f. h. varnaraðilja. Sáttatilraun var ólög- mæt, þar sem bifreiðarstjórann brast umboð til sáttargerðar. Eftir að eigandi bifreiðarinnar hafði tekið við vörn málsins, jók stefnandi kröf- ur sínar með framhaldsstefnu, en leitaði ekki sátta um kröfuaukann. Öll meðferð málsins og dómur var ómerkt og málinu vísað frá héraðs- ÁÓMI .......000020 0 437 Saurlífi. Sjá kynferðisbrot, kynvilla. Sektir. Sjá refsingar. CL Efnisskrá. Sératkvæði. Formaður sjó- og verzlunardóms gerir sératkvæði Í Máli ........2..000000neeees es Ágreiningur í hæstarétti um formhlið máls ........ Siðferðisbrot. Sjá kynferðisbrot, kynvilla. Siglingar. Sjá alþjóðalög, árekstur skipa, björgun, botnvörpuveiðabrot, fébótaábyrgð ríkisins, sjó- og verzlunardómur, sjóveð. Síldarútvegsnefnd. Sildarútvegsnefnd talin hafa haft að lögum heimild til að játast undir að greiða af fé því, sem hún hafði yfir að ráða, sölulaun af síld, sem nefndin seldi fyrir sildarkaupmenn til útlanda, sbr. lög nr. 74/1934 ........02000000 0... e0 sn Síldveiðar. Sjá samningar. Silungsveiði. Sjá laxveiði og silungs. Sjódómur. Skaðabóta krafizt vegna tjóns af ásiglingu skipa .. Sjó- og verzlunardómur. Mál til heimtu kaupeftirstöðva sjómanns ........ Skaðabóta krafizt vegna rofa samnings um kaup síldar af síldveiðiskipum ...........0....0... Skaðabóta krafizt vegna tjóns af ásiglingu skipa 183, Mál til ákvörðunar bjarglauna .................. Sjóveð. Dæmt sjóveð fyrir fébótum út af árekstri skipa og kostnaði við málssókn til heimtu þeirra ...... Sjóveðréttur fyrir hásetakaupi var fyrndur, með því að meira en eitt ár var liðið frá lokum starfs- tímans, þegar málið var höfðað ............ Sjóveðréttur í skipi ekki dæmdur til tryggingar skaðabótum út af árekstri skipa, með því að hans var ekki krafizt ..........00000000.0.. 136 500 146 32 136 153 455 488 32 136 Efnisskrá. CLI Sjúkdómar. Skipstjóri, sem kom á skipi sínu frá útlöndum, dæmdur til refsingar samkvæmt 7. gr. sbr. 27. gr. laga nr. 65/1933 fyrir að leggja skipinu að hafskipabryggju í Vestmannaeyjum án þess að biða eftir sóttgæzlumanni eða gefa á nokkurn hátt til kynna komu sína .................. 229 Sjúkrasamlög. Sjá slysatryggingar. Skaðabætur. a) vegna vanefnda á samningi eða slíkra sambanda. A, sem vann að afgreiðslu á olíum og benzini hjá félaginu B, hruflaðist við vinnuna á handarbaki og fékk útbrotakláða (eczem) kringum sár- staðinn. Kláðinn ágerðist og dreifðist út um líkamann. Margs konar lækningatilraunir voru gerðar, en reyndust árangurslitlar. Samkvæmt álitum lækna og öðrum skýrslum þóttu sterkar líkur að því leiddar, að téð efni hefðu komizt í sár hans og átt a. m. k. þátt í meini hans. Hins vegar var ósannað, að A hefði hlotið mein- ið vegna saknæmrar háttsemi fyrisvarsmanna B, enda höfðu læknar þeir, sem bjuggu um sár A, ekki sett honum, svo séð yrði, neinar varúðar- reglur um meðferð sársins. Var B þvi sýknað af skaðabótakröfu A .............000000.0 0000... 122 Íslenzk-rússneska verzlunarfélagið (Í) annaðist fyrir Sildarútvegsnefnd (S) milligöngu um sölu á um 20 þús. tunnum síldar, er S seldi í umboði nokk- urra síldarkaupmanna. Mælt fobbverð hverrar tunnu á ísl. höfn var kr. 22.00, og skyldi Í hafa 3% af því í sölulaun, er S tók að sér að greiða. Síldin þótti gölluð, þegar hún kom til Rússlands, og féllust seljendur á afslátt söluverðs. S vildi miða sölulaunin við það, er fékkst fyrir síldina, en Í krafðist sölulauna af upphaflega mæltu fobbverði. Þar sem Í átti enga sök á því, að kaupandi var ekki ánægður með sildina, og hafði engin afskipti af samningum um afslátt af verði CLII Efnisskrá. hennar, þá voru Í dæmd upphaflega mælt sölu- laun af fobbverði síldarinnar .............. 146 A og B, sem ráku sildarverksmiðju í Siglufirði, játuðu því 1937 að kaupa af hlutafélaginu H „i sumar fyrir gangverð alla bræðslusild af skipum félagsins, veidda austan Skaga, losun í sömu röð og eigin skip“. Það var talið brot á þessum samningi aðilja, að A og B synjuðu viðtöku sild, er þrír bátar H komu með þann 13. júní s. á. þótt A og B væru ekki teknir að afferma þar sild úr eigin skipum. Það breytti engu í þessu efni, að 13. júní bar upp á sunnudag. Voru þeir því dæmdir til að bæta H mismun venju- legs gangverðs síldar úr téðum bátum og þess verðs, er H fékk fyrir hana. Ennfremur fékk H bætur fyrir veiðimissi þann 14. júni. Við á- kvörðun þessara bóta var lagður til grundvall- ar meðaltalsafli þeirra báta, er voru téðan dag að veiðum á þeim miðum, sem bátar H sóttu. Staðhæfing A og B um affermingartíma báta H þann 13. júní var tekin gild, með því að hún kom heim við affermingartíma eins bátsins, enda ekki annað leitt í ljós um þetta efni .. 153 Starfræn (funktionel) truflun, neurosis traumatica, er maður tók út af slysi, er hann varð fyrir í slysatryggðri vinnu, var talin vera svo náin af- leiðing slyssins, að eigi væri heimild til þess í lagaákvæðum um slysatryggingar að varna hon- um örorkubóta vegna meinsins .............. 313 Árið 1937 ákvað bæjarráð Reykjavíkur að taka und- ir götur og byggingar land, sem kaupstaður- inn hafði selt á erfðaleigu 1901, en erfðaleigu- hafa var skylt samkvæmt erfðaleigusamningi að láta af hendi land þetta til greindra afnota gegn endurgjaldi eftir mati. Yfirmatsmenn lands- ins mátu fyrst hæfilegt söluverð þess, miðað við sölur smátt og smátt undir byggingar, en drógu síðan 20% frá þeirri fjárhæð, með því að and- virðið skyldi greitt allt í einu. Sagt, að *mats- mönnum hafi verið heimilt að hafa hliðsjón af Efnisskrá. GLIII greiðsluháttum við matið, en að ekki yrði úr því skorið, hvort matsmenn hefðu farið óhæfilega langt í þessu efni, þar sem ómerkingar á matinu hefði ekki verið krafizt. Matsmenn drógu þvi næst til greiðslu í bæjarsjóð 20% frá andvirði landsins samkv. ályktun bæjarstjórnar 17. nóv. 1901, þar sem slík greiðsla var gerð að skilyrði þess að breyta erfðaleigulöndum í byggingar- lóðir. Frá þeirri fjárhæð, sem þá var eftir, drógu þeir gjald til gatnagerðar, 2 krónur fyrir hvern fermetra, samkvæmt ályktun bæjarstjórnar 18. des. 1919. Það var talið bera undir dómstóla að ákveða, í hvaða röð tveir síðastnefndir liðir væru taldir, og var matsmönnum talið hafa ein- ungis verið heimilt að draga 20% gjaldið í bæj- arsjóð frá þeirri fjárhæð, sem aðiljar raun- verulega fengu fyrir landið, eftir að götugjaldið hafði verið dregið frá matsverði þess ...... 500 b) Skaðabætur utan samninga. Í máli ákæruvaldsins á hendur manni fyrir líkams- áverka var honum gert að greiða þeim, er fyrir áverkanum varð, fébætur .................. Bifreiðarstjóri, er ók bíl ölvaður og olli bifreiðar- slysi, dæmdur til greiðslu kostnaðar við læknis- hjálp og sjúkrahúsvist manns, er varð fyrir áverka .......0.000000.0 seen 25 Á hafnarlegu rak eimskip á vélbát með þeim afleið- ingum, að keðja bátsins slitnaði og hann rak á land upp. Stjórnarmenn eimskipsins þóttu eiga aðalsök árekstrarins, þar sem þeir hefðu um seinan reynt að afstýra honum og ekki haft vél skipsins, eins og veðri var háttað, tiltæki- lega fyrirvaralaust. Stjórnarmönnum vélbáts- ins var og metið það til nokkurrar sakar, að þeir höfðu ekki vél bátsins tiltækilega fyrir- varalaust. Eigendur eimskipsins voru látnir bera þrjá fjórðu hluta tjónsins, en eigandi vélbátsins einn fjórða hluta þess .......0.00000.0..000. 32 Í skaðabótamáli út af árekstri eimskips á vélbát CLIV Efnisskrá. ætluðust dómstólarnir á um tjón það, er eigandi bátsins beið við það, að bátnum varð ekki siglt til fiskjar um tíma ................0..0.2.0..... Eiganda vélbáts, sem varð fyrir spjöllum í árekstri við eimskip, dæmdur úr hendi eigenda eim- skipsins, í hlutfalli við sök skipanna á árekstr- inum, kostnaður við ferðalag til að gæta hags- muna sinna vegna árekstrarins .............. Í skaðabótamáli út af árekstri eimskips og vélbáts krafðist eigandi bátsins (A) bóta fyrir spjöll, er bátur þriðja manns varð fyrir í ferð fyrir A út af árekstrinum. Með því að A bar ekki ábyrgð á spjöllum þessum, gat hann ekki krafizt bóta fyrir þau úr hendi eigenda eimskipsins ...... Bifreið og dráttarvagn, sem við hana var festur og á var nótabátur, námu staðar á vinstri veg- brún. A fór síðan vinstra megin við ökutækin til aðgæzlu á bátnum. Því næst gekk hann aftur fyrir dráttarvagninn og inn á veginn, en rakst þá á vörubíl B, sem í þessum svifum ók þarna fram hjá, og hlaut A bana af. Vangæzla A þótti vera aðalorsök slyssins, en þess töldust allt að einu vonir, að B, sem séð hafði A vera að bograst vinstra megin við bátinn, hefði getað firrt hann, þ. e. A, slysinu, ef hann hefði ekið hægara, farið svo nærri vegbrún sem unnt var og gefið glöggt hljóðmerki. Samkvæmt þessu þótti með skir- skotun til 15. gr. laga nr. 70/1931 hæfilegt að dæma B til að greiða helming dánarbóta og út- fararkostnaðar A .........2.20000 000... ..... Það talið vera utan valdsviðs dómstóla að meta hæð fébóta fyrir sauðfé, sem fargað var sam- kvæmt 19. gr. laga nr. 12/1937 vegna mæði- veikihættu, með því að dómkvaddir menn eiga ákvörðun um bætur þessar, ef ekki semst .... Miðunarlína, sem togari var á kl. 4,18 samkvæmt mælingum varðskips, lá að nokkru innan og að nokkru utan landhelgi. Utan landhelgi var hún svo langt frá dufli, er togarinn var upp undir kl. 4,32, og stað þeim, þar sem togarinn staðnæmd- ist kl. 4,55, að togarinn hefði orðið að sigla 32 76 91 Efnisskrá. miklu hraðar en aðiljar töldu hann hafa siglt, ef hann hefði verið utan landhelgi kl. 4,18. Varð því að telja mjög líklegt, að togarinn hefði verið að fiskveiðum í landhelgi, og þótti skip- herra varðskipsins þess vegna hafa haft fulla ástæðu til að færa togarann til hafnar til rann- saks. Samkvæmt framansögðu var ríkissjóður sýknaður af skaðabótakröfu eigenda togarans vegna töku hans, enda þótt skipstjóri togarans hefði áður verið sýknaður af saksókn ákæru- valds fyrir brot á 1. gr. laga nr. 5 frá 1920 .... Togari sigldi á trillubát, sem var að næturlagi að draga línu sína á fiskimiðum og hafði varðljós uppi. Ásiglingin þótti hafa orðið af þeim sök- um, að skipstjórnarmenn togarans veittu ekki varðljósi bátsins athygli í tæka tið, og gerði það engan mun Í því efni, þótt báturinn kynni sam- kvæmt siglingarreglum að hafa átt að bregða upp öðru ljósi til að sýna legu veiðarfæra sinna. Eiganda togarans var því gert að bæta eigend- um og útgerðarmönnum bátsins tjón þeirra af ásiglingunmi ...............000.00.0 000... Kona varð fyrir bil, þegar hún var að fara yfir breiða götu og hlaut af meiðsl. Bilstjórinn þótti eiga sök á slysinu, með því að hann dró ekki úr hraðanum, er hann varð konunnar var, en við mat skaðabóta á hendur honum var á það litið, að það var nokkur ógætni af hendi konunnar að biða ekki á gangstéttinni, meðan bíllinn fór fram hjá, og nema ekki staðar á götunni fyrr en hún gerði ................020000.. 000... Ósannað þótti, að ekki hefði mátt afstýra því, að bill Við æki á mann, er slangraði í veg fyrir hann, ef bílstjórinn hefði vikið út á vinstri vegbrún. Eig- anda bifreiðarinnar var því gert samkvæmt 2. mgr. 15. gr. laga nr. 70/1931 að bæta mannin- um að nokkru fé meiðsl hans og tjón ........ affermingu bifreiðar, sem hlaðin var heyi, varð 7 ára drengur fyrir sátu, er niður datt, og hlaut af lemstur. Bifreiðin stóð kyrr, og staður hennar virtist vera hættulaus. Þar sem slysið varð ekki CLV 115 183 264 345 CLVI Efnisskrá. af orsökum, sem samfara eru notkun bifreiða frekar öðrum ökutækjum, varð slysið ekki bætt fé samkvæmt sérreglu 15. gr. laga nr. 70/1931, og skaðabótaskylda af öðrum ástæðum kom ekki til álita, með því að bótakröfur voru eingöngu reistar á ákvæðum 15. gr. nefndra laga ...... 370 Framkvæmd verkfalls, sem hafið var til að fá viður- kenningu verksmiðjueigenda á aðild félags verksmiðjufólks um heildarsamninga varðandi vinnukjör, var ekki talin skaðabótaverk gagn- vart verkamanni í verksmiðju, er verkfallið tók yfir, með því að ekki var sannað, að honum hefði með valdi eða hótun um valdbeiting verið varnað inngöngu í verksmiðjuna -......... 382 Hafnsögubátur (H) var á leið skipi (S) til aðstoðar. Bæði H og S ætluðu að sigla fyrir framan stórt skip (E), sem lagt hafði verið á leið þeirra. Þeg- ar H var kominn fyrir framstefni E, rakst hann á S. Þar sem stjórnandi H og stjórnendur S máttu gera ráð hvor fyrir öðrum hinum megin við E og áttu að haga siglingu sinni samkvæmt því, þóttu hvorir tveggja eiga sök á ásiglingunni. Sök stjórnanda H var þó meiri, með því að hann hafði siglt með fullum hraða og mjög ógætilega. Var hafnarsjóði því gert að bæta % hluta skað- ans, sem varð á S .....000.000000 nn... 455 Skattar og gjöld. 1. Útsvör. A rak atvinnu Í Sandgerði og átti þar hluta í sam- eignarfélagi. Kona hans átti hús í Rvík, og þar Qvaldist A að staðaldri. A var talinn útsvars- skyldur í Rvík .........2.00000 000... 0... 403 Fisksölufélagið F hafði á hendi sölu á benzini og olium fyrir félagið Sh í kaupstaðnum S. Sh átti þar benzindælu. Vörur þær, sem Sh sendi F, skyldu vera greindar frá vörum F, og ábyrgð- ist F þær gegn handvömm sinna manna, en ekki gegn óviðráðanlegum atvikum. Sh greiddi upp- skipunarkostnað, hafnargjöld, útskipun á tóm- tunnum, simskeyti, aðkeyptan akstur, ritföng og Efnisskrá. CLVII skrifstofubækur. Ennfremur endurgreiddi Sh allt það fé, sem F greiddi úr eigin sjóði vegna af- greiðslu varanna, að svo miklu leyti sem út- gjöldin voru nauðsynleg. F mátti ekki lána vör- ur og ábyrgðist útistandandi skuldir, sem mynd- ast kynnu. Sérstakt bókhald var um allar vör- ur, er F seldi fyrir Sh. Allt fé, sem inn kom fyrir vörur Sh, skyldi látið í sérstakan sjóð og greitt daglega í banka á nafn Sh. Skilagrein skyldi F gera um söluna ekki sjaldnar en einu sinni á mánuði. F skyldi setja Sh kr. 5000.00 tryggingu. Laun F voru ákveðin viss krónutala af hverju tonni af hreinolíu og hráolíu, sem seldist, tilgreind auratala af hverjum benzin- lítra og tiltekið hundraðsgjald af andvirði seldr- ar smurningsolíu. Sh var talið útsvarsskylt af greindum rekstri iS ........................ 483 2. Vegagjald. A tók á erfðaleigu af Blönduósshreppi landspildu við Svinvetningabraut. Árið 1937 var hann kraf- inn um vegagjald af landi þessu fyrir árið 1936 samkvæmt sþ. nr. 79/1920, 3. gr. a-lið. Talið, að hann ætti að greiða vegagjald, miðað við fast- eignamat jarðabóta hans á landinu án húsa, enda hefði téður hreppur greitt vegagjaldið fyr- ir 1936, miðað við fasteignamat landsins órækt- aðs, en með því að fasteignamatið var ekki nógu skýrt. eða sundurgreint um þessi atriði, varð gjald það, er á hendur A skyldi falla, ekki ákveðið með vissu, og var því synjað um fram- kvæmd lögtaksins .................00.0..... 98 Skilorðsbundnir dómar. Sjá dómar. Skilyrði. Skráð hlutafjárloforð talið bindandi án tillits til skilyrðis, er lofandi þess kvaðst hafa sett munn- lega við safnanda hlutaframlaganna, þar sem lofandinn hafði ekkert aðhafzt, er máli skipti, til að birta skilyrðið öðrum hlutafjárlofendum eða viðsemjendum félagsins ................ 21 CLVIII Efnisskrá. Skip. Sjá árekstur skipa, björgun, botnvörpuveiðabrot, sjóveð. Skiprúmssamningar. Sjá vinnusamningar. Skírlífisbrot. Sjá kynferðisbrot, kynvilla. Skjöl, opinber. Sjá embættisvottorð. Skólanefnd. Dómur og málsmeðferð í máli á hendur skólanefnd til skaðabóta vegna riftunar á leigumála um skólahúsnæði var ómerkt ex officio og málinu vísað frá héraðsdómi, þar sem skólanefnd er ekki að lögum ætlað fé til slíkra bóta og hún hafði ekki í málinu umboð til að svara fyrir þá, er leggja barnaskólum fé, sbr. 15. og 17. gr. laga nr. 94/1936 sbr. 13. og 14. gr. sömu laga og 28. gr. laga nr. 40/1926 ...........00..... 332 Skuldir, skuldamál. Sbr. ábyrgð, félög, félags- skapur, kröfuréttindi, kaup og sala, samningar, skaðabætur, sönnun, umboðssala, vinnusamningar. Maður dæmdur til greiðslu hlutafjár, sem hann hafði skráð sig fyrir í hlutafélagi, þótt ekki væri full- nægt skilyrði, sem hann kvaðst hafa sett munn- lega við safnanda hlutaframlaganna, þar sem hann hafði ekkert aðhafzt, sem þýðingu hefði, til þess að aðrir hlutafjárlofendur eða viðsemj- endur félagsins kynntust skilyrðinu .......... 21 Áburðareinkasala ríkisins krafði A um greiðslu fyrir 4 poka af kalksaltpétri og 6 poka af nitrophoska, er hann synjaði að hafa veitt viðtöku. Sannað var með vottorði skipaafgreiðslu þeirrar, er í hlut átti, að áburðurinn hafði verið sendur til heimasveitar A og látinn þar af hendi gegn við- töku fylgibréfs, er einkasalan kvað hafa verið sent A af misgáningi í stað jarðræktarfélags, er afgreiða átti áburðinn og heimta andvirði hans. Greind atriði þóttu veita svo sterkar líkur fyrir þvi, að A hefði fengið áburðinn, að úrslit máls- ins voru látin velta á synjunareiði hans ...... 207 Efnisskrá. CLIX A sigldi til fiskjar á bát B um vetrarvertíð og var eftir vertiðarlok frá 12. til 31. maí áfram á veg- um B, er kvaðst hafa veitt honum fæði þessa 19 daga og greitt honum kr. 50 fyrir ýmis viðvik. A þótti ekki eiga kröfu til meiri launa, þar sem óvíst var um störf hans þenna tima. A var há- seti á bát B við síldveiðar sumarið eftir. Hann þótti eiga kröfu til kaups á ferð bátsins norður til veiðanna og þaðan aftur, með því að hann hafði ómótmælt unnið hásetastörf á sjóferðum þessum. Auk þess kaups, sem hann var ráðinn fyrir, fékk hann 100 krónur fyrir að vinna nokk- urn hluta tímans að matsveinsstörfum ........ 136 Sildarsöltunarfélag verkalýðsins á Akureyri tók 1931 á leigu hafnarbryggju í nefndum kaupstað til sildarsöltunar fyrir 2700 króna sumarleigu. Á ár- inu 1933 viðurkenndi félagið að vera skuldugt hafnarsjóði um 2700 krónur, sem greiða skyldi þannig, að félagið „selur“ hafnarsjóði söltunar- tæki sín, er félagsstjórn virti „lauslega“ á 2000 krónur, en hafnarsjóður „leigir“ síðan tækin félaginu, sem skyldi greiða þau ásamt afgangi skuldarinnar á næstu þremur árum. Ef ekki yrði staðið í skilum af hendi félagsins, skyldi hafnar- sjóður mega taka tækin eftir mati óvilhallra manna, enda skyldu eftirstöðvar skuldarinnar þá falla í gjalddaga. Hafnarsjóður tók tækin 1937 og seldi þau fyrir 232 krónur eftir tveggja manna virðingu, er félagsstjórnin var ekki kvödd til, og sótti síðan félagið til greiðslu 2468 króna. Með því að hafnarsjóður neytti ekki heimildar sinnar til að láta meta sér tækin lögmætu mati upp Í skuldina, þegar þau voru tekin úr vörzlum félagsins, þá þótti hann bundinn við nefnda 2000 króna verðlagningu þeirra og fékk því ein- ungis dæmdar 700 krónur af upphaflegu skuldinni ................0.0.200 0000... 215 A var af byggingarnefnd og bæjarstjórn kaupstaðar sett það skilyrði fyrir því að reisa íbúðarhús á lóð sinni, að hann léti spildu af henni endur- gjaldslaust undir götu. A reisti húsið og stjórn- CLX Efnisskrá. völd bæjarins lögðu götu um lóðina. Þar sem greint skilyrði var löglaust, var A dæmdur rétt- ur til andvirðis lóðarspildunnar úr bæjarsjóði 225 Bankaútibú eignaðist hús, þar sem framfærsluþegi bjó, og greiddi bæjarsjóður húsaleigu hans. Þeg- ar fyrirsvarsmenn útibúsins urðu þess vísir, að fyrri eigandi hússins (E) fékk leigu áfram úr bæjarsjóði þrátt fyrir eigendaskiptin, lögðu þeir bann við því, en gerðu ekki reka að heimtu leig- unnar. Nokkrum árum seinna seldi útibúið A húsið ásamt rétti til að krefjast húsaleigu styrk- Þþegans frá þeim tíma, er hætt var að greiða E leiguna. Af hendi bæjarsjóðs var synjað greiðslu. Sagt, að bæjarsjóður hefði vegna vistar styrk- þegans í húsinu fengið verðmæti, sem skylt væri að greiða, enda hefði stjórnvöldum bæjarins mátt vera það ljóst, að útibúið ætlaðist til að fá leiguna. Skuldin varð því heimt, meðan krafa til einstakra leigugreiðslna var ekki fyrnd ...... 246 A framseldi bróður sinum B, sem lagði honum fé til framfæris, skaðabótakröfu sina á hendur vá- tryggingarfélagi. Skyldi B fá þannig greidda skuld sína, en skila afganginum. Skuld A við B varð meiri en skaðabæturnar samkvæmt loka- dómi. Þar sem framsalið til B var tryggingar- ráðstöfun, að því leyti sem fullnægja átti kröf- um, er B síðar eignaðist á hendur A, og þar sem ekki var gætt þeirra reglna, sem nauðsynlegar eru til stofnunar lögmæts veðs, tilkynningar til skuldunauts, þá varð framsalið að víkja fyrir fjárnámi, sem C hafði í millibilinu gert í skaða- bótakröfunni .........0000000 0... sn 291 A sótti B, sem verið hafði formaður á fiskibátum hans, til greiðslu verzlunarskuldar. B höfðaði gagnsök og krafðist í fyrsta lagi 100 króna ár- legrar þóknunar um 8 ára tímabil fyrir vinnu við útbúnað vélbáta A í byrjun vertiða, en þessa þóknun kvaðst hann hafa fengið eitt ár, en þar sem B gat ekki sannað, að hann hefði, þrátt fyrir viðtöku viðskiptareikninga, hreyft því áður, að honum væri þessi þóknun vanreiknuð til tekna, Efnisskrá. taldist hann hafa firrt sig rétti til að krefjast hennar í málinu. Þá hélt B því fram, að A hefði lofað honum að reikna ekki vexti af skuldum hans, meðan viðskipti þeirra héldust, og benti á, að A hefði ekki reiknað vexti sum árin. B var ekki talinn hafa sannað frekari vaxtaafslátt. Enn fremur þótti B ekki hafa sannað, að honum hefði verið heitið að fá afslátt af vöruúttekt. Loks hafði B verið réttilega reiknað slysatryggingar- gjald til skuldar, þar sem hann var ráðinn gegn hluta í afla. B var því dæmdur til greiðslu verzl- unarskuldarinnar án frádráttar .............. Skuldheimtumaður (A), sem fengið hafði f. h. mál- flytjanda (M) skuldardóm á hendur B, gaf B fullnaðarkvittun fyrir allri dómskuldinni gegn greiðslu nokkurs hluta hennar, en gerði M sið- an engin skil. Með því að B þótti mega telja A bæran til viðtöku skuldarinnar, gat M ekki krafið hann síðar um þann hluta hennar, er kvittunin tjáði hafa runnið til A. Hins vegar mátti B ekki gera ráð fyrir heimild A til uppgjafar hennar af hluta, enda ósönnuð heimild hans til þess. Var þvi dæmt fjárnám á hendur B fyrir eftir- stöðvunum .........000 00 Ýmis skuldaskipti út af félagsslitum og bókafor- lagi (sjá félög) ........0000000 0000. Slysatryggingar. Í máli til heimtu dánarbóta út af bifreiðarslysi kom ekki til álita að draga frá þeirri fjárhæð, sem ekkju og dóttur hins látna var dæmd, fé, sem ekkjan hafði fengið hjá Tryggingarstofnun rikis- ins, með því að stofnun þessi hafði ekki gerzt aðili málsins ............000002.00 00... A þótti hafa skráð slysatryggingargjald réttilega skuldamegin á reikning B, sem var formaður á fiskibátum A, með því að B var ráðinn gegn hluta í afla ........0.0200220 0000 Verkamaður (A), sem var í slysatryggðri vinnu, varð fyrir slysi. Tryggingarstofnun ríkisins (T) greiddi fyrst læknishjálp fyrir hann og hon- CLXI 307 16 CLXII Efnisskrá. um sjálfum dagpeninga, unz læknir T áleit hann verkfæran. A reyndist samt getulítill til vinnu aðallega vegna skjálfta og titrings. Að lok- inni rannsókn taldi trúnaðarlæknir T óvinnu- hæfi A stafa af starfrænni (funktionel) trufl- un, neurosis traumatica, þ. e. taugaáfalli út af slysi, er myndi batna, og A eiga þess vegna ekki kröfu til örorkubóta samkvæmt 2. tölul. 10. gr. laga nr. 26/1936 og nú 3. tölul. 10. gr. laga nr. 14/1937. Taugalæknar tveir sögðu svona lag- aðan sjúkdóm oft batna eftir 2—3 ár. Héraðs- læknir taldi hins vegar, að bati væri „mjög vafa- samur, en ekki óhugsandi“, og mat örorkuna 60—-65%. Þar sem mein A þótti það náin orsök slyssins, að honum yrði ekki þess vegna varnað örorkubóta, og ekkert varð fullyrt um batalikur, voru ÁA dæmdar 65% örorkubóta þeirra, er getur í greindum lögum .................... 313 Ákvæði 2. tölul. 10. gr. laga nr. 26/1936 og nú 3. tölul. 10. gr. laga nr. 74/1937 um alþýðutrygg- ingar, þar sem um greiðslu örorkubóta er vísað til dóms læknis Tryggingarstofnunar ríkisins, talin mega skilja þannig, að tryggingarstofn- unin greiði ekki slíkar bætur án ráði læknis síns, nema boðið sé í dómi, en svipti ekki bóta- krefjanda nokkrum. rétti til að bera kröfu sina undir dómstóla ..........2.0200000 00... 313 Smásala. Sjá verðlag. Sóttgæzla. Skipstjóri, sem kom á skipi sinu frá útlöndum, dæmdur til refsingar samkvæmt 7. gr. sbr. 27. gr. laga nr. 65/1933 fyrir að leggja skipinu að hafskipabryggju hér á landi án þess.að bíða eftir sóttgæzlumanni eða gefa á nokkurn hátt til kynna komu sína ..........000000000..00000.. 229 Stefnur. Sjá einnig kærumál, málshöfðun. A, sem búsettur var erlendis, gaf út ásamt B veð- skuldabréf, þar sem hann skuldbatt sig til að Efnisskrá. CLXIII sæta málssókn vegna skuldar eða veðsetningar fyrir dómi á Akureyri og láta sér nægja birt- ingu stefnu á hinni veðsettu eign í Siglufirði og með stefnufresti svo sem væri hann búsettur á Akureyri. Í máli til heimtu skuldarinnar birtu stefnuvottar B stefnuna á hinni veðsettu eign, og kváðust þeir í birtingarvottorði hafa birt honum stefnuna auk birtingar fyrir honum sjálfum og fengið honum annað eftirrit af stefn- unni, en ekki sögðu þeir berum orðum, að sú birting væri vegna A. Stefnan var talin nægi- lega birt einnig gagnvart A, þar sem B hefði mátt vera það ljóst, að stefnan var einnig birt vegna A. Frávísunarákvæði héraðsdómsins um mál A vegna vöntunar á stefnubirting var þess vegna úr gildi fellt og lagt fyrir héraðsdóm- arann að kveða upp efnisdóm í málinu að því leyti ......0000000 rn 87 Stjórnarfar. Samkvæmt tillögu framfærslunefndar Rvikur úr- skurðaði lögreglustjóri samkvæmt III. kafla laga nr. 135/1935 ekkju meðlag með öðrum tveggja drengja hennar, en synjaði henni meðlags með hinum drengnum. Síðar ákvað hann henni með- lag með hinum drengnum að boði ráðuneytis, er kvaðst hafa skýrslur, er réttlættu þessa úr- lausn. Þar sem þessar skýrslur voru ekki lagð- ar fyrir framfærslunefnd til álita, var úrskurð- urinn ekki lögmætur grundvöllur greiðslu- skyldu bæjarsjóðs ...........0.00000000.000.. 211 Byggingarnefnd og bæjarstjórn kaupstaðar taldar hafa án heimildar í lögum sett eiganda lóðar það skilyrði fyrir byggingu íbúðarhúss á lóð- inni, að látin væri af hendi spilda af henni endurgjaldslaust undir götu. Var þess vegna með dómi ákveðinn gildur réttur húseiganda til andvirðis lóðarspildunnar úr bæjarsjóði .... 225 Dómstólar áttu dóm um það, hvort samþykktir fisk- ræktarfélags og veiði færu í bág við lög nr. 61/1932, enda þótt ráðherra hefði samþykkt þær 257 CLXIV Efnisskrá. Sveitarstjórn. Sjá erfðaleiga framfærslulög, stjórnarfar, valdmörk stjórnvalda. Sölulaun. Sjá umboðssala. Sönnun, sönnunarbyrði. Sbr. aðiljaskýrslur, líkur, mat og skoðun, vitni. a) Einkamál. Eimskip, sem lá við akkeri á hafnarlegu, rak í stór- viðri á vélbát, sem einnig lá þar við akkeri. Akkeriskeðja bátsins slitnaði, og rak hann á land upp. Ekki þótti verða staðhæft, að óstyrkleiki keðju bátsins hefði með nokkrum hætti átt þátt i slysinu ..........0..0.00 000. 32 A ók bil sinum aftur með bifreið og viðfestum drátt- arvagni, er numið höfðu staðar á vinstri veg- brún. Í sömu svifum kom B, sem verið hafði vinstra megin við bát, er var á dráttarvagnin- um, inn á veginn, varð fyrir bil A og lét þannig lif sitt. Vangæzla B taldist aðalorsök dauða hans, en allt að einu þótti mega ætla, að A, sem séð hafði B vera að bograst vinstra megin við bátinn, hefði getað stýrt undan slysinu, ef hann hefði ekið hægara, farið svo nærri vegbrún sem unnt var og gefið glöggt hljóðmerki. Samkvæmt þessu þótti með skirskotun til 15. gr. laga nr. 70/1931 hæfilegt að dæma A til að greiða helming dán- arbóta og útfararkostnaðar B ................ 76 A, sem er erlend, réðst á hattasaumastofu B hér á landi. A taldi ráðningartímann óákveðinn og sagði samningi þeirra upp eftir nokkurra mán- aða starfa. B taldi ráðninguna gilda eitt ár, og var staðhæfing hennar studd af vottorði fyrri húsbænda A, sem milligöngu höfðu um ráðning- una, svo og þvi, að B hafði játast undir að greiða ferðakostnað A frá útlöndum og til útlanda aft- ur, þegar vinnusambandinu væri lokið. Enn- fremur var greinargerð A fyrir héraðsdómi mjög óskýr. Ráðning eitt ár var talin sönnuð ...... 82 Miðunarlina, sem togari var á kl. 4,18 samkvæmt mælingum varðskips, var að nokkru innan og Efnisskrá. CLXV að nokkru utan landhelgi. Utan landhelgi lá hún svo langt frá dufli, er togarinn var upp undir kl. 4,32, og stöð togarans kl. 4,55, að tog- arinn hefði orðið að sigla miklu hraðar en aðilj- ar voru ásáttir um, að hann hefði siglt, ef hann hefði verið utan landhelgi kl. 4,18. Þóttu því vera mjög sterkar líkur fyrir því, að togarinn hefði verið að fiskveiðum í landhelgi, þótt ekki teldist það fullsannað ...................... 115 Í máli á hendur ríkissjóði til fébóta út af töku tog- ara við ætlaðar fiskveiðar í landhelgi markaði skipherra varðskipsins í embættisnafni miðanir og mælingar varðskipsins á sjóuppdrátt. Hér- aðsdómarinn taldi þenna uppdrátt ekki hafa fullt sönnunargildi, þar sem skipherrann gæti ekki talizt óviðriðinn málið. Hæstiréttur taldi uppdráttinn hafa fullt sönnunargildi sem önnur opinber skjöl, og yrði hann því að teljast réttur, þar til annað sannaðist .................... 115 Sterkar líkur voru að því leiddar, að olíur og benzin hefðu komizt í hruflsár, er A fékk við vinnu á benzinstöð hlutafélagsins B, og valdið þannig útbrotakláða (eczem), er A fékk víða um líkam- ann. Hins vegar var ósannað, að A hefði hlotið meinið vegna saknæmrar háttsemi fyrirsvars- manna B, enda varð ekki víst, að læknar þeir, sem gerðu að sári A, hefðu sett neinar varúðar- reglur um meðferð þess .................... 122 Færeyskur maður (A), sem verið hafði háseti á bát B um vetrarvertið, var á vegum B áfram frá 12. maí til 31. s. m., og lét B hann hafa fæði og 50 kr. um þenna síðarnefnda tíma. Með því að A gerði enga grein fyrir því, hvernig vinnu sinni hjá B hefði verið háttað þenna tima eftir ver- tíðina, þótti hann ekki eiga kröfu til meira kaups, enda kvaðst B hafa skotið skjólshúsi yfir A, er verið hefði vegalaus í vertíðarlok .. 136 Þrir bátar H töfðust frá sildveiðum vegna vanefnda Á og B á samningi um viðtöku síldar úr þeim. Í skaðabótamáli út af vanefndunum var lagður til grundvallar við mat tjónsins meðaltalsafli CLXVI Efnisskrá. þeirra báta, sem veiði stunduðu á þeim miðum, er bátar H sóttu á þeim tíma, er töfin varð .. 153 Í sama máli töldu A og B uppskipun úr bátum H hafa tekið 12 kls., en H taldi sama tíma 10 kls. Með því að uppskipun úr einum bátnum hafði samkvæmt útdrætti úr dagbók hans staðið yfir í 12 kls. og annað var ekki leitt í ljós um þetta ágreiningsefni, var staðhæfing A og B lögð til grundvallar ..........0000000 000... 0... 153 Bæjarfógeta var í blaðagrein talið það til áfellis, að hann setti á reikninga frá embættisskrifstofu sinni og tæki í sinn vasa á löglausan hátt svo- nefnd „klareringargjöld“ af skipum, sem höfn- uðu sig í umdæmi hans. Skráning gjalda þessara á embætisreikninga, svo sem þau væru lögmælt, þótti óviðeigandi, en hins vegar var ósannað, að bæjarfógeti hefði tekið þau, án þess að komið hafi á móti af hans hendi nægilegt gagngjald, er ekki var embættisskylda hans að láta í té, og voru ummælin því ekki nægilega réttlætt .. 178 Togari sigldi i myrkri á trillubát og olli spjöllum á honum. Í skaðabótamáli vegna ásiglingarinnar hélt eigandi togarans því fram, að bátverjar hefðu skyggt á ljós bátsins, en engar sennilegar líkur voru færðar fram þeirri fullyrðingu til styrktar ....... sr 183 Fasteignirnar X og Y höfðu fyrir rúmum 40 árum verið í eigu eins og sama aðilja. Núverandi eig- endur X voru ekki taldir hafa sannað, að eig- andi beggja eignanna hefði á sínum tima við af- sal þeirra, hvorrar til síns kaupanda, áskilið eig- endum X eignarrétt eða umferðarrétt að gang- ræmu um lóð Y. Ennfremur var talið ósannað, að eigendur Y hefðu með framkomu sinni á til- greindri merkjastefnu firrt sig eignarrétti að nokkrum hluta lóðar sinnar ................ 189 Samkvæmt yfirlýsingu skipaafgreiðslu hafði tiltek- in áburðarsending, er Áburðareinkasala ríkisins taldi A hafa pantað, verið send til kauptúns, þar sem hann átti heimili, og látin þar af hendi gegn fylgibréfi, sem einkasalan kvað hafa verið Efnisskrá. CLXVII sent beint til A af gáleysi í stað aðilja þess, er annaðist þar afgreiðslu áburðarins. Ekki þótti fullsannað gegn neitun A, að hann hefði pantað vöruna eða tekið við henni, en nægilegar líkur töldust fram komnar gegn málstað hans til að láta úrslit málsins velta á synjunareiði hans .. 207 Jarðirnar Sv og B höfðu átt sameiginlegt land með jörðinni St að ánni H. Þar sem annað var ekki sannað, varð því að ætla, að jarðir þessar hefðu átt sameiginlega veiði í ánni með St, unz veiðin sannanlega við sölu þeirra var skilin undan þeim, sbr. ákvæði landabrigðaþáttar Grágásar um veiði, 208. kap. Konungsbókar og 438. kap. Staðarhólsbókar, svo og 56. kap. landsleigu- bálks Jónsbókar og nú 4. gr. laga nr. 61/1932 239 A, sem hafði verið formaður á fiskibátum B, taldi sér vanreiknaða til tekna í viðskiptum þeirra þóknun fyrir að vinna að útbúnaði vélbáta B í byrjun vertíða í 8 ár. Þessi krafa var ekki tek- in til greina, þar sem hann gat ekki sannað, að hann hefði, þrátt fyrir viðtöku viðskiptareikn- inga, hreyft því áður, að honum væri þessi þókn- un vanreiknuð til tekna. Ennfremur var talið ósannað af hendi A, að hann ætti kröfu á því, að vextir væru felldir niður af verzlunarskuld hans til B eða að hann ætti kröfu á afslætti af verði varnings, er hann hafði tekið út úr verzl- Uu B ......00020000 rr 307 A slangraði fyrir bíl og hlaut af mikil meiðsl. Ógætni hans þótti sönnuð, og af hendi bilstjór- ans þótti ekki fullsönnuð nægileg aðgæzla, sbr. 2. mgr. 15. gr. laga nr. 70/1931. Var því eiganda bilsins gert að bæta A að nokkru meiðsl hans Og tjÓN .......00.00000 000 345 Talið ósannað, að skuldheimtumaður, sem hafði f. h. málflytjanda fengið dóm á hendur manni til greiðslu skuldar, hefði heimild til uppgjafar hennar af hluta ...............00.000.0.000.. 378 Framkvæmd verkfalls, sem hafið var til að fá við- urkenningu verksmiðjueigenda á aðild félags verksmiðjufólks um heildarsamninga varðandi GLXVIII Efnisskrá. vinnukjör, var ekki talin skaðabótaverk gagn- vart verkamanni í verksmiðju, er verkfallið tók yfir, þar sem ekki var sannað, að honum hefði með valdi eða hótun um valdbeitingu verið varnað inngöngu í verksmiðjuna ............ 382 Stefndi í máli var fjarvistum, er mál hans var þing- fest, en ósannað var gegn andmælum gagnaðilja, að honum hefðu bægt þær nauðsynjar, er greinir i 9. gr. sbr. 4. mgr. 118. gr. laga nr. 85/1936. Varð mál hans því hvorki tekið upp aftur af nýju samkvæmt 118. né 120. gr. sömu laga .... 411 Forstjóri hlutafélags (H), sem starfaði að öflun trygg- inga fyrir vátryggingarfélag (V), og tveir starfs- menn H kváðu forstjóra V hafa lofað að gefa út liftryggingarskirteini handa skipverjum á haf- skipi félagsins E til fullnægju á fyrirmælum um styrjaldartryggingu í samningi útgerðarmanna og sjómanna 7. okt. 1939. Þar sem mál þetta varð- aði H fjárhagslega í allríkum mæli og forstjóra H siðferðislega, töldust vitnin ekki lögfull. Úrslit málsins voru látin velta á synjunareiði forstjóra V, sem ekki hafði gengizt við heitinu ........ 413 Styrkþegi (S) hafði bil sveitarsjóðs að láni sér og skuldaliði sínu til framfærslu. Hann hafði bil- inn í varnaði sínum nokkur ár og var skráður eigandi hans í bifreiðaskrá. Ósannað þótti, að Þ, sem keypti bílinn af S, hefði vitað um eignar- heimild sveitarsjóðs að bílnum .............. 496 b) Opinber mál. Bifreiðarstjóri ók B, sem langaði í áfengi, að húsi A. Kvaðst B hafa fengið hjá A eina flösku af whisky og sett vetrarfrakka sinn að veði fyrir andvirðinu. Bifreiðarstjórinn kvað B hafa farið í vetrarfrakkanum inn í húsið, en komið þaðan frakkalausan. Lögreglumenn, er þá voru komnir þarna að, sannreyndu, að B hafði whiskyflösku meðferðis. Nokkur vitni báru, að þau hefðu hvert í sínu lagi og án þess að aðrir væru við það staddir keypt áfengi af A. Tveir bifreiðar- stjórar kváðust hafa oft keypt mikið áfengi í Efnisskrá. CLXIX áfengisverzlun fyrir A og flutt heim til hans. A talinn sannur að áfengissölu .............. A veitti B áverka í ryskingum. Þeir voru ekki sam- saga um atburðinn. Var því einkum lögð til grundvallar skýrsla eins sjónarvitnis, að svo miklu leyti sem það greindi viðureignina, en skýrsla þessi var að mestu í samræmi við frá- sögn B ........00000000 0000 A, sem var atvinnulaus og eigna og áður hafði verið dæmdur fyrir sölu áfengis, hafði um langan tíma dag eftir dag ráfað um götur Reykjavíkur við höfnina að hætti áfengissala. Einn peli vins, óátekinn, og nokkrar flöskur undan vini fund- ust í fórum hans og vistarveru. Þrjú vitni kváð- ust hafa keypt vin af honum, hvert í sínu lagi. A var talinn sannur að áfengissölu .......... Tveir farþegar í bifreið kváðu bifreiðarstjórann hafa verið allmjög ölvaðan. Tveir aðrir farþegar sögð- ust ekki hafa verið vísir slíks ástands hans, og tveir bifreiðarstjórar, sem áttu tal við hann eftir aksturinn, sögðust ekki hafa skynjað ölvun hans. Ölvun ekki talin sönnuð á hemdur honum C, sem var handtekinn af lögreglumönnunum A og B án nægilegs tilefnis, hafði daginn eftir handa- lögmálið við þá ýmsa áverka, þar á meðal bólgu- garð aftan á hálsi, er læknar töldu sennilega vera af völdum einhvers sveigjanlegs sivals hlutar. Áverkinn þótti ekki sannaður á hendur A eða B Mörg vitni kváðust hafa hvert í sínu lagi keypt áfengi af A, sem oft hafði áður verið refsað fyrir áfeng- issölu. Fimm lögreglumenn báru, að A hefði um langt skeið rölt um göturnar við höfnina í Rvík að hætti áfengissala. Loks gat A ekki gert nægilega grein fyrir því, hvaðan hann hefði fé til framfæris sér. Hann var því sakfelldur fyrir ítrekaða áfengissölu .................0...... Eiðfestur framburður stúlku um vist sína í bíl A, áfengisneyzlu hennar og ÁA og um akstur hans í ölvunarástandi, framburður lögreglumanns og annars manns, B, að stúlkan og karlmaður hefðu stigið út úr bíl við hús A og karlmaðurinn farið 11 16 59 70 CLXK Efnisskrá. Þangað heim, sú frásögn B, að bíllinn hefði ekki verið við hús þetta litlu áður, svo og áfengismagn, 1,95%,, í blóði A talið allt nægileg sönnun til sakfellingar hans fyrir ölvun við bif- reiðarakstur þrátt fyrir neitun hans. ........ A ók bíl út af vegi. Hann neitaði að hafa neytt annars áfengis þann dag en einnar flösku af pilsner, og var sú skýrsla staðfest af bróður hans, er kvaðst hafa verið með honum, en samkvæmt þvi hefði áfengismagnið í blóði hans að dómi læknis ekki átt að vera yfir 0,6%, en það reynd- ist vera 1,52%0. Fimm lögreglumenn og læknir, er tók honum blóð, kváðust hafa séð vín á hon- um. Sjónarvitni að slysinu kveður hann hafa verið með áhrifum áfengis, en nokkur önnur vitni þóttust ekki hafa tekið eftir því, að hann væri með áhrifum áfengis. Áfallsdómur gekk á hendur honum ...........2.000 000. 0... Bilstjóri, sem numið hafði staðar fyrir utan hús, ók bilnum aftur úr stað, og varð þá barn, tæpra tveggja ára, fyrir bilnum og beið bana. Bílstjór- inn kvaðst hafa litið fram á veginn og til hliðar, áður en hann ók aftur af stað, en ekki séð aðra en fjögra ára telpu. Skýrsla hans um þetta var lögð til grundvallar. Telpan var ekki látin gefa skýrslu .........0.0020000 00. Farþegar í bíl gefa skýrslu um atvik að því, að mað- ur varð fyrir bílnum .........0.0000. 0000... Drengir, sem höfðu mök við kynvilltan mann, lýsa háttsemi hans ..............000 00... 358, Drengir brutu glugga í búð og stálu þar varningi. Tveim dögum seinna drýgði A þar þjófnað ásamt þeim. ÁA varð ekki dæmdur til greiðslu iðgjalda, þar sem það kom ekki upp, hverju drengirnir stálu einir og hverju A stal með þeim, né heldur, hverju hafði verið skilað af hvoru Þýfinu fyrir sig, og auk þess hafði hvorki eig- andi þýfisins verið látinn staðfesta fyrir dómi skýrslu sína um þyýfið né skýrslan verið nægi- lega undir ákærða borin ........0.0.000..0... 164 197 250 345 472 Efnisskrá. CLXKXI Tilraun. Maður dæmdur til refsingar samkvæmt 2. mgr. 203. gr. laga nr. 19/1940, sbr. einnig 20. gr. sömu laga, fyrir tilraun til kynferðismaka við tvo drengi á aldrinum 14— 18 ára .............. Tollgæzla. Skipstjóri, sem kom frá útlöndum á skipi sínu, dæmdur til refsingar samkvæmt 33. gr. sbr. 93. gr. rgj. nr. 123/1938 um tollheimtu og toll- eftirlit fyrir að leggja skipinu að hafskipa- bryggju hér á landi án þess að bíða komu toll- eftirlitsmanna og án þess að tilkynna vist sína þar á nokkurn hátt .............000000000.. Traustnám. Maður talinn bundinn við skráð hlutaloforð til hlutafélags án tillits til skilyrðis, er hann kvaðst hafa sett munnlega við safnanda hluta- framlaganna, þar sem hann hafði ekkert að- hafzt, sem þýðingu hefði, til þess að aðrir fram- lagsmenn hluta eða kaupunautar félagsins mættu fá vitneskju um skilyrðið .................... Sveitarstjórn keypti bil og lánaði hann styrkþega sveitarinnar (S), til þess að hann gæti við akstur aflað sér og skuldaliði sínu viðurværis. Var billinn skráður í Þbifreiðaskrá á nafn S. Eftir að S hafði haft bílinn undir höndum í nokkur ár, seldi hann Þílinn þriðja manni (Þ). Með því að sveitarstjórn lét það viðgangast, að billinn var í bifreiðaskránni skráður á nafn S, meðan S hafði hann í vörzlum sínum, og með því að því var ekki hnekkt, að Þ var grand- laus um eignarheimild S að bílnum, þegar kaupin urðu milli þeirra, þá var Þ talinn hafa eignazt bílinn fyrir traustnám .............. Tryggingar. Sjá liftryggingar, slysatryggingar. Umboð, umboðsmennska. Ekkja manns, sem hafði orðið fyrir bifreið og látið lif sitt, sækir bifreiðarstjórann til greiðslu dánar- 358 229 21 496 CLXKXII Efnisskrá. bóta fyrir hönd ólögráða dóttur sinnar og hins látna .......0000202 0000 76 Með því að verzlunarumboðsmaður erlends firma mátti vita, að ÁA átti ekki samkvæmt gjaldeyris- lögum vald til þess að lúka í sterlingspundum víxil, er hann hafði samþykkt í þeirri mynt virkri til handa firmanu, átti umboðsmaðurinn ekki að hafna á gjalddaga tilboði A um greiðslu í ís- lenzkri mynt, er sterlingspunda varð ekki aflað. Var A því eftir kröfu sinni og varakröfu lánar- drottins í hæstarétti dæmdur til að greiða víix- ilinn í íslenzkri mynt eftir því gengi, sem sterlingspund hafði hér á gjalddaga .......... 287 Dómur og málsmeðferð í máli á hendur skólanefnd til skaðabóta vegna riftunar á leigumála á skóla- húsnæði var ómerkt ex officio og málinu vísað frá héraðsdómi, þar sem skólanefnd er ekki að lögum ætlað fé til slíkra bóta og hún hafði ekki í málinu umboð til að svara fyrir þá, er leggja barnaskólum fé, sbr. 15. og 17. gr. laga nr. 94/1936 sbr. við 13. og 14. gr. sömu laga og 28. gr. laga nr. 40/1926 .......000000 0000... 332 Skuldheimtumaður (A) aflaði f. h. málflytjanda (M) skuldardóms á hendur B. Síðar fékk B fullnaðar- kvittun A fyrir skuldinni gegn greiðslu hennar af hluta. A gerði M engin skil. B þótti hafa mátt telja A bæran til viðtöku greiðslu. Gat M því ekki krafið B um þann hluta skuldarinnar, er samkvæmt kvittuninni hafði runnið til A. Hins vegar mátti B ekki gera ráð fyrir heimild Á til uppgjafar skuldarinnar af hluta, og ósönnuð var heimild A til uppgjafar. Varð B því að greiða M eftirstöðvarnar ...........0020.20 000... 378 Eimskipafélag (E) sótti vátryggingarfélag (V) til efnda heitis um útgáfu liftryggingarskirteinis skipverja á hafskipi E. Hlutafélag, sem starfaði að tryggingum fyrir V, var ekki talið hafa heim- ild til að heita E þessari tryggingu .......... 413 Í skaðabótamáli á hendur eiganda bifreiðar og vá- tryggjanda vegna lemsturs, sem hlauzt af bif- reiðinni, var Þifreiðarstjórinn kvaddur fyrir Efnisskrá. CLXKXIII sáttanefnd f. h. varnaraðilja, en þar sem hann brast umboð til sáttargerðar, var sáttatilraunin löglaus. Málsmeðferð og dómur var ómerkt m. a. af téðri ástæðu .......................... 437 Umboðssala. Sildarútvegsnefnd (S) seldi í umboði nokkurra sildarkaupmanna verzlunarsendisveitinni rúss- nesku í Kaupmannahöfn fyrir milligöngu ís- lenzk-rússneska verzlunarfélagsins (Í) um 20 þús. tunnur saltsildar fyrir 22 kr. fobbverð á íslenzkri höfn, og skyldi Í hafa 3% í sölulaun, sem S tók að sér að greiða. Þegar síldin kom til Rússlands, þótti hún gölluð, og féllust seljendur á nokkurn afslátt af henni. S vildi nú miða sölu- launin við það, sem raunverulega fékkst fyrir síldina, en Í krafðist sölulauna af upphaflega umsömdu fobbverði hennar. Þar sem Í átti enga sök á því, að kaupandi var ekki ánægður með sildina, og hafði engin afskipti af samningum um afslátt af verði hennar, en S þótti hins vegar hafa haft heimild til að taka að sér greiðslu þeirra sölulauna, er Í átti tilkall til, þá voru Í dæmd sölulaun af upphaflega umsömdu fobb- verði síldarinnar ........................... 146 Umferðarréttur. Fasteignin X liggur að götunni H í Rvík. Sunnan við greinda fasteign liggur fasteignin Y að götunni A. Um austasta hluta lóðanna X og Y var afgirt gangræma milli téðra gatna. Hvorki eigendur X né eigendur Y þóttu hafa fyrir afnotahefð unnið umferðarrétt um hinna hluta af gangræm- unni, þótt þeir hefðu farið um hana hefðartíma fullan, með því að hún væri, eins og mörg sams konar auð sund milli húsa í Rvík, nokkurs kon- ar almennings leið, er enginn megi öðrum fremur helga sér vegna umferðar sinnar einnar, enda hefðu aðiljar haft nægar aðrar leiðir að húsum sínum en um hluta hinna af ofannefndrí gangræmu ...........00..000.0 00 189 CLXXIV Efnisskrá. Geymsluhús, sem taldist til hússins N, var að hálfu byggt inn á lóð hússins M, og varð að fara inn á lóð M til þess að komast að opi og dyrum á stöfnum geymsluhússins. Eigandi M tók um nokkur ár við gjaldi fyrir þessi lóðarafnot úr hendi eiganda N og játaði þvi notunum. Eftir að E, sem í nokkur ár hafði átt heima í M, var orðinn sameigandi þess, var girt fyrir að- gang N að stöfnum geymsluhússins, enda þótt E hlyti að vita um nefndan umferðarrétt og viðurkenndi hann að nokkru með því að girða ekki alveg í lóðamörkum. Eigendur M voru dæmdir til þess að viðlögðum dagsektum að veita eigendum N innan tilgreinds tíma aðgang að stöfnum geymsluhússins yfir tiltekna lóðar- TÆMU .....000000e rs 320 Uppboð. A veitti B og C veðrétti í bifreið sinni. Daginn áður en veðbréfin voru þinglesin kyrrsetti D bifreið- ina. Þremur dögum eftir kyrrsetninguna lét sveitarstjórn skrifa upp bifreiðina eftir 48. gr. laga nr. 135/1935, og var uppskriftin þinglesin. Því næst gerði D fjárnám í bifreiðinni sam- kvæmt dómi í kyrrsetningarmálinu, og nokkru síðar gerðu B og C fjárnám í bifreiðinni. Var hún nú seld á uppboði eftir kröfu fjárnáms- hafa. Fjárnámshafar og sveitarstjórn lögðu síðan ágreining sinn um skiptingu uppboðsandvirðis- ins undir úrskurð uppboðsdóms ............. 104 Upptaka eignar. Í refsimáli á hendur kaupmanni fyrir ólöglega verð- lagningu var ákvæði héraðsdóms um upptöku rangfengins ágóða fellt úr gildi i hæstarétti, þar sem ekki varð séð, hvernig hin upp tekna fjárhæð var reiknuð né við hvaða sölur hún var miðuð né heldur, að hún hefði verið borin undir kærða og honum veitt færi á að gæta réttar síns i því sambandi .......0.200000 00... 405 Efnisskrá. CLXXV Úrskurðir. Framhaldsrannsókn fyrirskipuð í barnsfaðernis- MÁ ..........0202 000 319 Úrskurður héraðsdómara í einkamáli, þar sem hrundið var kröfu um vísun máls frá héraðs- dómi, hefði átt að sæta kæru samkvæmt 3. mgr. 108. gr. laga nr. 85/1936 og varð því ekki haggað í hæstarétti eftir kröfu aðilja, er honum var áfrýjað ásamt dómi í aðalmálinu ............ 332 Útburðargerðir. Sbr. innsetningargerðir. A var byggð jörðin R til eins árs frá fardögum 1937, en hann fluttist þó ekki af henni 1938. Honum var snemma árs 1938 orðið það kunnugt, að reisa skyldi héraðsskóla á jörðinni. Hann hafði þess vegna ekki öðlazt ævilanga byggingu þar, sbr. 1. mgr. 9. gr. laga nr. 87/1933. Dóms- og kirkjumálaráðuneytið, sem hafði eignarumráð jarðarinnar, sagði honum upp ábúð hennar frá fardögum 1939, og fékk hann vitneskju um upp- sögnina fyrir jól 1938. Þar sem uppsagnarfrestur ábúðar jarða, sem þegnar eru undan ævilangri ábúð samkvæmt 1. mgr. 9. gr. nefndra laga, er ekki ákveðinn í lögum og þar sem ábúðar- réttur A var langtum ótryggari en ábúð sú, er 2. mgr. 9. gr. tekur yfir, var uppsagnarfrestur- inn hér ákveðinn eftir 30. gr. sömu laga, enda hefur sá frestur tíðkazt frá fornu fari um upp- sögn ábúðar. A fékk því nægilegan uppsagnar- frest og varð að víkja af jörðinni .......... 328 Krafizt var útburðar leigutaka, sem átti vangreidda húsaleigu fyrir á annan mánuð. Vöntun á lag- færingu íbúðarinnar þótti ekki nægileg varnar- ástæða, þar sem aðiljar höfðu komið sér saman um lækkun húsaleigunnar, unz íbúðin yrði lagfærð ..........0...0.... 0. 510 Útivist aðilja. 1. Áfrýjandi sótti ekki dómþing. Útivistardómur 69, 70, 163, 297, 298, 351, 352, 366, 367, 428, 429, 430, 431, 432, 433, 434, 486 CLXXVI Efnisskrá. 2. Útivist stefnda. Mál flutt skriflega eftir 1. tölulið 38. gr. hæstaréttarlaga nr. 112/1935 136, 178, 254 Útsvör. Sjá skattar og gjöld. Valdmörk stjórnvalda. Samkvæmt tillögum framfærslunefndar Rvíkur úr- skurðaði lögreglustjóri samkvæmt II. kafla laga nr. 135/1935 ekkju meðlag með öðrum tveggja drengja hennar, en synjaði henni meðlags með hinum drengnum. Síðar ákvað hann henni einnig meðlag með síðarnefndum dreng að boði ráðu- neytis, er tjáðist hafa í höndum skýrslur þessari niðurstöðu til styrktar, en með því að þessar skýrslur voru ekki lagðar fyrir framfærslunefnd til álita, þótti greind úrlausn ráðuneytis og lög- reglustjóra ekki lögmætur grundvöllur greiðslu- skyldu bæjarsjóðs .......00000000 00... nn... 211 A fékk leyfi byggingarnefndar og bæjarstjórnar í Rvík til þess að reisa íbúðarhús á lóð sinni gegn þvi að hann léti spildu af lóðinni undir götu. Á reisti húsið, og stjórnvöld bæjarins lögðu götu um lóð- arspilduna. Nokkrum árum seinna var réttur Á til endurgjalds úr bæjarsjóði fyrir lóðarspilduna viðurkenndur með dómi, þar sem heimild brast að lögum til að binda byggingarleyfið greindu skilyrði ........020000000 eeen enn 225 Dómstólar áttu dóm um það, hvort samþykktir fisk- ræktar- og veiðifélags færu í bága við lög nr. 61/1932, enda þótt ráðherra hefði samþykkt þær 257 Valdstjórn og allsherjarregla. Sjá lögreglumenn. Vangeymsla. Sjá aðgerðaleysisverkanir. Varðhald. Sjá refsingar. Varðskip. Skipstjóri togara var sýknaður af kæru um fisk- veiðar í landhelgi. Ríkissjóði var síðan stefnt til skaðabóta vegna töku togarans. Skipherra varðskips þess, sem tekið hafði togarann, mark- 2 aði til afnota í skaðabótamáli þessu á sjóupp- Efnisskrá. CLXXVIL drátt miðunarlínur og mælingar varðskipsins. Héraðsdómari taldi þenna uppdrátt skipherrans ekki hafa fullt sönnunargildi, þar sem skipherr- ann gæti ekki talizt óviðriðinn málið. Hæsti- réttur taldi uppdráttinn hafa fullt sönnunargildi, eins og önnur opinber skjöl, og yrði hann því að teljast réttur, unz annað sannaðist .......... Varnarþing. a) Einkamál. Ákveðið var í skuldabréfi, sem tryggt var með veði i fasteign í Siglufirði, að mál til heimtu skuldar- innar skyldi rekið á Akureyri, þótt annar skuldu- nauta væri búsettur í Siglufirði, en hinn er- lendis ..........20200000 0. Ábúandi jarðar í Barðastrandarsýslu sækir mál til gildis forkaupsrétti sinum að jörðinni fyrir auka- rétti Barðastrandarsýslu og stefnir manni, bú- settum í Reykjavík, og bankaráði Landsbanka Íslands ...............000 00. verr Mál gegn Síldarútvegsnefnd höfðað eftir samkomu- lagi aðilja fyrir bæjarþingi Reykjavíkur ...... Mál til heimtu andvirðis áburðar sótt í heimaþing- há Áburðareinkasölu ríkisins samkvæmt 82. gr. laga 85/1936 .........0000000000 0. Mál til innlausnar veiðiréttinda í Hvítá í Borgarfirði samkvæmt 3. gr. laga nr. 61/1932 sótt í Reykja- vik á hendur dóms- og kirkjumálaráðuneytinu, sem átti réttindin ...................0...... Mál til gildis forkaupsrétti að jörð í Eyjafirði rekið fyrir aukarétti Eyjafjarðarsýslu á hendur Kreppulánasjóði og aðiljum í Eyjafirði ...... Mál gegn manni, er heima átti á Ísafirði, rekið fyrir bæjarþingi Reykjavíkur ...................... Mál á hendur Alþýðusambandi Íslands og Iðju félagi verkafólks á Akureyri til skaðabóta vegna vinnu- vörnunar rekið fyrir bæjarþingi Reykjavíkur .. ÁA, sem tjáði sig fást við atvinnurekstur í Siglufirði á sildarvertíð, en eiga heimili á Seltjarnarnesi, var ábyrgðarmaður leigugjalds fyrir tvo snurpu- nótabáta um sildarvertið 1940 í Siglufirði. Eftir 87 108 146 207 239 270 291 CLXKXVIII Efnisskrá. öllum atvikum virtist leigan hafa átt að gjaldast í Siglufirði í lok sildarvertíðar. A var enn í Siglu- firði, þegar sáttakæra og stefna var birt í máli á hendur honum til heimtu leigunnar. Sam- kvæmt þessu var heimilt að höfða mál þetta á hendur honum fyrir dómi í Siglufirði eftir ákvæðum 80. gr. laga nr. 85/1936 ............ 486 b) Opinber mdl. Togari, sem gerður var út frá Akranesi, var tekinn vegna landhelgibrots út af Arnarfirði. Málið var rannsakað og dæmt í Barðastrandarsýslu ..... 465 Vátrygging. Sjá einnig slysatrygging. Forstjóri hlutafélags (H) sem starfaði að vátrygging- um fyrir vátryggingarfélag (V) og tveir starfs- menn H sögðu forstjóra V hafa í návist þeirra heitið að liftryggja skipverja á hafskipi eim- skipafélags samkvæmt ákvæðum um styrjaldar- tryggingu í samningi útgerðarmanna og sjó- manna 7. október 1939. Fyrirsvarsmaður V gekkst ekki við þessu heiti. Þar sem mál eimskipafélags- ins á hendur V til efnda sliks heitis varðaði H fjárhagslega og forstjóra H siðferðislega, voru greind vitni ekki metin lögfull. Úrslit málsins voru látin velta á synjunareiði fyrirsvarsmanns V 413 Veð. A veitti B og C veðrétt í bifreið sinni. Deginum fyrir þinglýsingu verðbréfanna kyrrsetti D bifreiðina. Þremur dögum eftir kyrrsetninguna lét sveitar- stjórnin í Rvík skrifa upp Þifreiðina samkv. 48. gr. framfærslulaga nr. 135/1935, og var upp- skriftin þinglesin. Að svo búnu gerði D fjárnám í bifreiðinni eftir dómi í kyrrsetningarmálinu, og nokkru siðar gerðu B og C fjárnám í henni. Bif- reiðin var nú seld á uppboði eftir kröfu fjár- námshafa. Allir aðiljar lögðu síðan ágreining sinn um skiptingu uppboðsandvirðisins undir úrskurð uppboðsdóms. Þar sem veðréttir B og C voru löglega til orðnir og þinglesnir, áður Efnisskrá. GLXKIX en uppskriftin fór fram, gengu þeir fyrir rétti samkvæmt henni. Kyrrsetningin varð að vikja bæði fyrir veðréttunum og uppskriftargerðinni, með því að kyrrsetningin veitir einungis rétt gegn ráðstöfunum skuldunauts, en afstýrir ekki aðgerðum lánardrottna. Sveitarstjórnin í Rvík á- frýjaði og stefndi B og C, en úrskurður uppboðs- dóms var um skipti aðilja staðfestur í hæsta- rétti að öðru leyti en því, að B og C var ekki dæmdur veðréttur í uppboðsandvirði fyrir máls- kostnaði, þar sem þeir höfðu einungis veðrétt í uppboðsandvirði á hendur veðsala ........... 104 A framseldi B, er lagði honum fé til framfærslu, skaðabótakröfu, er A sótti fyrir dómstólum á hendur vátryggingarfélagi. Skyldi B fá greidda skuld sína af væntanlegum skaðabótum, en skila A afganginum af þeim, ef einhver yrði. Málið var síðan rekið í nafni A, en á kostnað B. Nokkru síðar gerði C fjárnám fyrir skuld sinni á hendur A í téðri skaðabótakröfu. Þegar dómur í skaða- bótamálinu var genginn í hæstarétti, var skuld A við B orðin hærri en hinar dæmdu skaðabætur. Þar sem framsal A til B var tryggingarráðstöfun, að því leyti sem fullnægja átti kröfum, er B síðar eignaðist á hendur A, og þar sem við framsalið hafði ekki verið gætt þeirra reglna, sem nauðsyn- legar eru til stofnunar lögmæts veðs, tilkynn- ingar til skuldunauts, þá varð framsalið að víkja fyrir fjárnáminu, sem ekki hafði verið áfrýjað 291 Vegagjald. Sjá skattar og gjöld. Veiði. Sjá laxveiði og silungs. Venja. Sagt í héraðsdómi, að það sé alkunn venja í Siglu- firði, að sildarverksmiðjur taki við sild á sunnu- dögum, meðan nægilegt þróarrúm er fyrir hendi Íöð Verðlag. Verzlun A var tilkynnt til firmaskrár sem umboðs- og heildsöluverzlun, og í símaskránni var hún CLXXX Efnisskrá. skráð með þessu heiti. Í verzluninni var ekki regluleg sölubúð, heldur einungis skrifstofur, og fór þar fram sala á húsgagnaáklæði með smá- söluálagningu. Kaupunautar voru einkum hús- gagnabólstrarar, er seldu húsgögn. Kváðust beir álíta sig skipta þarna við heildsöluverzlun, enda hafi þeir síðan lagt á vöruna sem næst lögheimilli smásöluálagningu. A var talinn hafa komið fram sem heildsali gagnvart kaupunaut- um sinum og því brotið ákvæði 3. mgr. 8. gr. laga nr. 70/1937 um verðlag á vörum, sbr. aug- lýsingu ráðuneytis 11. febrúar 1939 og aug- lýsingar verðlagsnefndar 17. febrúar og 13. apríl s. á, og var honum refsað eftir 3. mgr. 13. gr. laga um verðlag nr. 118/1940, sbr. 2. gr. laga nr. 19/1940. Við ákvörðun refsingar var til þess litið, að eftirlitsmaður verðlagsnefndar, sem at- hugað hafði nokkrum sinnum verðlagningu A, hafði ekki áminnt hann, áður en hann var kærður fyrir lögreglustjóra. Ákvæði héraðsdóms um upptöku ólöglegs ágóða var úr gildi fellt, með þvi að ekki varð séð, hvernig hann var reiknaður, enda hafði A ekki, svo séð yrði, verið veitt færi á að gæta réttar sins í því sam- bandi ..........0.0...0000 0 405 Verkfall. Styrktarsjóður Sveinafélags múrara í Reykjavík ekki talinn undanþeginn fjárnámi eftir 8. gr. laga nr. 80/1938 til tryggingar skuld samkvæmt dómi félagsdóms, með því að eitt hlutverk sjóðs Þessa er að veita félagsmönnum styrk, ef verk- fall eða verkbann kemur til framkvæmda þeim til atvinnumissis ............................ 367 Félagi verksmiðjufólks í kaupstað var talið heimilt að hefja verkfall í því skyni að fá viðurkenningu verksmiðjueigenda á staðnum á því, að félagið væri réttur aðili fyrir hönd verksmiðjufólks þar um heildarsamning varðandi vinnukjör þess. Framkvæmd verkfallsins var ekki talin ólögleg eða skaðabótaverk gagnvart A, sem vann í verk- Efnisskrá. CLXXKXI smiðju í kaupstaðnum, með því að ekki voru leiddar sönnur að því gegn neitun téðs félags, að A, sem var ófélagsbundinn verkamaður, hafi með valdi eða hótun um valdbeitingu verið varnað inngöngu í verksmiðjuna til vinnu Verzlun, verzlunarhættir. Sjá verðlag. Vettvangsmál. Sbr. fasteignamál, landamerkjamál. Merkjadómur Reykjavíkur fer með og dæmir mál út af ágreiningi um eignarrétt og umferðarrétt að gangræmu um lóðir í Reykjavík ............ Tveir samdómendur dæma ásamt héraðsdómara mál varðandi umferðarrétt um lóð í kaupstað .... Vextir. Vextir dæmdir frá útgáfudegi sáttakæru eða hér- aðsstefnu samkvæmt kröfu þar um 32, 76, 136, 183, 246, 264, 345, 455, 6% ársvextir dæmdir af dæmdri fjárhæð samkvæmt kröfu stefnanda 21, 136, 146, 153, 207, 246, 287, 6% ársvaxta krafizt í héraði, en héraðsdómari tók einungis 5% vexti til greina. Í hæstarétti var síðan einungis krafizt 5% vaxta og hærri vextir því ekki dæmdir þar .. 264, 298, 307, Einungis krafizt 5% ársvaxta 32, 82, 91, 115, 122, 183, 345, Hlutafélagi dæmt lofað hlutarframlag ásamt 6% árs- vöxtum frá gjalddaga ....................... Skipstjóri togara var dæmdur til greiðslu sektar af héraðsdómi fyrir ólöglegar fiskveiðar í land- helgi, og var sektin greidd í ríkissjóð. Síðar var skipstjórinn sýknaður af verknaði þessum í hæstarétti. Ríkissjóður var dæmdur skv. kröfu til greiðslu 5% vaxta af sektarfénu um tímabil það, er hann hafði það í vörzlum sínum ... Í máli til heimtu umboðssölulauna af síld voru vext- ir dæmdir frá gjalddaga .................... Vextir af skaðabótum vegna samningsrofa einungis dæmdir frá sáttakærudegi, þrátt fyrir kröfu í 189 320 488 500 21 115 146 CLXXKII Efnisskrá. hæstarétti um vexti frá þeim tíma, er samning- urinn var TOfiINN .........00000 0000... Mál til heimtu andvirðis seldrar vöru var látið velta á eiði ætlaðs skuldunauts. Ef hann féllist á eiðn- um, skyldi hann greiða skuldina ásamt vöxtum frá gjalddaga ............20000 000... Samið hafði verið um að skuld skyldi vera vaxta- laus, og voru vextir því ekki dæmdir ........ Vextir af vixilkröfu dæmdir frá gjalddaga ........ Maður hafði áframhaldandi viðskipti við verzlun árum saman. Hann var dæmdur til að greiða vexti af skuldinni, eins og hún var um hver áramót, enda var ósannað af hans hendi, að honum hefði verið heitið undanþágu frá vaxta- greiðslu ............0.0200 0000. Vextir af örorkubótum dæmdir frá þeim tíma, að þeirra var fyrst krafizt úr hendi Tryggingar- stofnunar ríkisins ..........00000.0 0. 00... Vextir af kröfum út af félagsslitum og bókaforlagi dæmdir frá þeim tíma, er félaginu var slitið .. Fjárhæð, sem dæmd var í gagnsök máls, var ekki dregin frá fjárhæð, sem dæmd var í aðalsök, með því að 6% vaxta var krafizt í aðalsök, en ekki nema 5% í gagnsök .........0..00000... Í máli til heimtu bóta fyrir lögnumið erfðaleiguland voru vextir dæmdir frá þeim tíma, er krefjend- ur misstu afnot landsins ..........00000000.. Vinnusamningar. A, sem búsett var erlendis, réðst á hattasaumastofu B hér á landi gegn ákveðnu mánaðarkaupi og gegn því, að B gyldi ferðakostnað hennar hingað til lands og aftur til útlanda, þegar vinnusam- bandinu væri lokið. A taldi ráðningartímann óákveðinn, sagði upp starfanum eftir nokkra mánuði og krafðist eftirstöðva kaups sins. B, sem taldi A hafa verið ráðna til eins árs, hafði uppi gagnkröfu til skaðabóta út af samningsrof- um. Staðhæfing B var studd af vottorði erlendra húsbænda A, sem milligöngu höfðu við ráðning- una. Ólíklegt þótti, að B hefði játað greiðslu 153 207 215 287 313 386 386 500 Efnisskrá. CLXKKXIII ferðakostnaðar, ef vinnutíminn hefði átt að vera óákveðinn. Greinargerð A fyrir héraðsdómi var og nokkuð loðin. Ráðning til árs var talin sönnuð 82 Færeyskur maður (A) var háseti á bát B um vetrar- vertið og einnig um sildarvertið sumarið eftir. A krafði B um kaup, sem svaraði til 200 króna mánaðarkaups frá lokum vetrarvertiðar 12. mai til 31. s. m., en B kvaðst hafa veitt A fæði út maí- mánuð, þar sem A hefði verið vegalaus, og auk þess greitt honum 350 krónur fyrir ýmis viðvik á þessum tíma. Með því að A gerði enga grein fyrir þvi, hvernig vinnu sinni hjá B hefði verið háttað á téðum tíma, þótti hann ekki eiga kröfu til meira kaups fyrir hana en B vildi greiða hon- um, þ. e. 50 krónur auk fæðis. Laun A við sild- veiðarnar áttu að miðast við afla, þó svo, að þau yrðu ekki minni en 200 krónur um mánuð hvern auk fæðis. A þótti eiga kröfu á háseta- kaupi á bátnum á leiðinni til sildarverstöðvar og þaðan aftur, með því að hann hélt þvi ómót- mælt fram, að hann hefði unnið algeng háseta- störf á sjóferðum þessum. Í sildarverinu vildi A fá 300 krónur um mánuðinn auk fæðis, þar sem hann hefði unnið matsveinsstörf. B viður- kenndi, að A hefði unnið matsveinsstörf með- fram nokkurn hluta tímans, enda hefði verið greitt fyrir það aukreitis 100 kr. A, sem ekki kunni sérstaklega til þessara starfa, þótti ekki eiga tilkall til frekari þóknunar fyrir þau .... 136 Vinnuvörnun. Sjá verkfall. Vitni. Sbr. líkur, mat og skoðun, sönnun. Bifreiðarstjóri vitnaði, að hann hefði bent B á A sem líklegan áfengissala. Hafði B síðan farið inn í hús ÁA í vetrarfrakka, en komið þaðan aftur frakkalaus. B kvaðst hafa fengið eina flösku vins hjá A og lagt frakka sinn að veði fyrir henni. Lögreglumenn fundu vinflösku í vörzl- um hans, er hann kom út úr húsinu. Nokkur vitni töldu sig hafa keypt vin af A hvert í sinu CLXXXIV Efnisskrá. lagi, og tveir bílstjórar sögðust hvor í sínu lagi hafa oft keypt mikið áfengi í áfengisverzlun fyrir A og flutt það heim til hans. Fullnaðar- sönnun talin fram komin á hendur A ........ Skýrsla sjónarvitnis um ryskingar tveggja manna, er annar þeirra hlaut áverka af, lögð til grund- vallar, að svo miklu leyti sem það greindi viður- eignina. Skýrslan studdi að mestu frásögn þess, sem fyrir áverkanum varð .................. Skýrsla þriggja vitna um áfengiskaup þeirra hvers í sínu lagi hjá A ásamt ýmsum öðrum líkum talin nægileg sönnun fyrir áfengissölu A .......... Tveir farþegar í bifreið töldu bifreiðarstjórann hafa verið allmjög ölvaðan við akstur. Tveir aðrir farþegar kváðust ekki hafa orðið þess varir, að hann væri ölvaður, og tveir bifreiðarstjórar, sem áttu tal við hann eftir aksturinn, sögðust ekki hafa skynjað, að hann væri ölvaður. Ölvun ekki talin sönnuð á hendur honum .............. Héraðsdómari vittur fyrir að vanrækja að yfirheyra ýmis vitni um kæru á hendur bilstjóra fyrir ölvun við akstur bifreiðar .................. Vitni gefa skýrslu um bifreiðarslys og ölvun bifreið- AFSÍJÓFANS .......0..00.0 0000 Skýrsla fimm vitna um áfengiskaup þeirra hvers í sinu lagi hjá A ásamt ýmsum öðrum líkum talin nægileg sönnun um áfengissölu A ............ Stúlka vann eið að skýrslu sinni um vist sína í bíl A, áfengisneyzlu þeirra þar og akstur Á í ölv- unarástandi. Lögreglumaður og annar maður, B, sáu stúlkuna og karlmann koma út úr bil við íbúðarhús A og karlmanninn fara þangað heim, en B taldi bílinn ekki hafa verið við húsið lítilli stundu áður. Vætti þessara manna og áfengi í blóði A leiddi til sakfellingar hans fyrir brot á áfengis- og bifreiðalögunum ................. K nefndi M föður að laungetnu barni sínu, sem hún taldi komið undir á heimili M tiltekinn dag, en þá var hún þar gestkomandi ásamt karlmann- inum N og stúlkunni Ó. Líkur voru gegn því, að þessar persónur hefðu verið á heimili M nefnd- 11 16 16 70 164 Efnisskrá. CLXXXV an dag, en af vitni þeirra N og O mátti ráða, að samfundur þeirra þar hefði verið á getnaðar- tíma barnsins, því að einungis á þeim tima bjó O í húsinu G, en þangað kveða vitnin N hafa ekið O af téðum samfundi. Úrslit málsins voru látin fara eftir sönnunareiði K .............. 174 Fimm lögreglumenn, læknir o. fl. kváðust hafa séð vin á A, er ekið hafði bil út af vegi. Nokkur önnur vitni kváðust ekki hafa tekið eftir því, að hann væri með áhrifum áfengis, og bróðir A, sem sagðist hafa verið með honum, staðfesti þá skýrslu hans, að hann hefði einungis neytt einn- ar flösku af pilsner. A var sakfelldur samkvæmt bifreiðalögum, enda studdi áfengisrannsókn á blóði hans sögu þeirra, er séð höfðu vin á honum ............20000 000 197 Sjónarvitni að bílslysi gefa skýrslu um akstur bif- reiðar, hraða og önnur atriði, er slysið vörðuðu 197 Sagt, að leggja yrði frásögn bifreiðarstjóra, sem kærður var fyrir manndráp af gáleysi, um aksturshraða hans, er slysið varð, til grundvall- ar, þar sem skýrslur sjónarvitna um hraðann voru Óljósar .........022220000 000. 231 Lögreglumenn vanrækja að taka skýrslu af fjögra ára telpu, sem var sjónarvottur að því, að bil var ekið á tveggja ára barn, en annarra sjónar- votta var ekki völ .............0000.0.0.. 0... 250 Regla 2. mgr. 133. gr. laga nr. 85/1936 um heimild vitnastefnda til að láta spyrja vitni um allt, er hann hyggur máli skipta, enda þótt hann hafi ekki stefnt því til vitnisburðar, talin eiga full- komlega við um staðfestingu matsgerða, sbr. 2. mgr. 140. gr. sömu laga, sem vísar um staðfest- ingu matsgerða til 130.— 134. gr. sömu laga, eftir því sem við á ...............00 00. 284 Aðilja ekki veittur frestur í hæstarétti til vitnaleiðslu gegn mótmælum gagnaðilja, þar sem frestbeið- anda hafði verið þess nægur kostur að leiða vitni, meðan málið var fyrir héraðsdómi ...... 298 Farþegar í bíl gefa skýrslu um aðdraganda bilslyss 345 CLXXXVI Efnisskrá. Drengir, sem urðu fyrir ástleitni kynvillts manns, krafðir vættis ...........2.00..0.0.... 358, 472 Forstjóri hlutafélags (H), sem starfaði að trygging- um fyrir vátryggingarfélag (V), og tveir starfs- menn H tjáðu forstjóra V hafa lofað að gefa út líftryggingarskírteini handa skipverjum á haf- skipi E samkvæmt ákvæðum um styrjaldartrygg- ingu Í samningi útgerðarmanna og sjómanna 7. okt. 1939. Þar sem mál þetta varðaði H fjárhags- lega í allríkum mæli og forstjóra H siðferðis- lega, töldust vitni þessi ekki lögfull ........ 413 Víxlar. A samþykkti víxil í virkum sterlingspundum til lúkn- ingar viðskiptum sinum við erlent firma. Um- boðsmaður firmans hér á landi mátti vita, að A hafði ekki á valdi sínu samkvæmt íslenzkum gjaldeyrislögum að efna greiðslu þessa eftir aðal- efni sinu, enda gat hann ekki aflað sterlings- punda á gjalddaga. Átti umboðsmaðurinn því þá ekki að hafna greiðslu í íslenzkri mynt. Var A því eftir kröfu sinni og varakröfu lánardrottins i hæstarétti dæmdur til að greiða vixilinn í ís- lenzkri mynt eftir því gengi, sem sterlingspund hafði hér á landi á gjalddaga vixilsins ........ 287 Lánardrottinn var talinn hafa haft réttmæta ástæðu til að afsegja ofangreindan vixil, og var A því dæmdur til að greiða afsagnarkostnað hans .. 287 Vottagjald. Sjá þingvottagjald. Þingvottagjald. Þingvottagjald í máli ákveðið samkvæmt 8. gr. laga nr. 85/1938 1 króna um hverja klukkustund eða brot úr klukkustund ...........0000000 0000... 325 Þjóðaréttur. Sjá alþjóðalög. Þjófnaður. A stóð á verði, meðan drengir fóru inn um glugga, sem þeir höfðu brotið í verzlunarbúð, og stálu þar varningi. Síðar sama dag fór A inn í sömu Efnisskrá. CLAXKXVII búð og stal þar vörum ásamt drengjunum. Þessir verknaðir vörðuðu A við 7. gr. laga nr. 51/1928, sbr. 4. tl. 231. gr. hegningarlaga 25. júní 1869, og var Á refsað eftir 2. mgr. 244. gr. laga nr. 19/1940, sbr. 2. gr. þeirra laga ................ 468 Drengir brutust inn í verzlunarbúð og drýgðu þar þjófnað. Tveimur dögum seinna drýgði A þar þjófnað ásamt þeim. Hann var ekki í refsimáli dæmdur til greiðslu iðgjalda, þar sem ekki var komið upp, hverju drengirnir stálu einir og hverju A stal með þeim, né heldur, hverju hafði verið skilað af hvoru þýfinu fyrir sig. Auk þess hafði hvorki eigandi þýfisins verið látinn stað- festa fyrir dómi skýrslu sina um þýfið né skýrsl- an verið nægilega undir ákærða borin ...... 468 Ærumeiðingar. Í yfirlýsingu, sem A ásamt fleiri mönnum undirrit- aði og sendi opinberum starfsmanni, var svo mælt, að vegna þeirrar alkunnu óvildar, sem B bæri til C, teldu yfirlýsendur B „alls ekki vitnis- bæra um þau mál, sem snerta nefndan mann“. Í þessum ummælum þótti ekki felast nein slík aðdróttun eða móðgun, er A ætti að sæta refs- ingu fyrir, en hins vegar voru tilvitnuð ummæli ómerkt, með því að A brast rök fyrir svo víð- tækri ályktun ..............0000...0 00 10 Maður sektaður fyrir meiðandi ummæli um bæjar- fógeta í greinum í vikublaði og dagblaði. Hann bar bæjarfógeta m. a. á brýn, að hann setti á reikninga frá embættisskrifstofu sinni og tæki í sinn vasa á löglausan hátt svonefnd „klareringar- gjöld“ af skipum, er höfnuðu sig í umdæmi hans. Það þótti að vísu óviðeigandi, að bæjarfógeti skráði gjöld þessi á embættisreikninga, svo sem þau væru lögmælt gjöld, en hins vegar var Ósannað, að hann hefði tekið gjöldin, án þess að komið hafi á móti af hans hendi nægilegt gagngjald, sem ekki var embættisskylda hans að láta í té. Ummælin um atriði þetta voru því ekki nægilega réttlætt ............................ 178 GLXXXVIII Efnisskrá. Sagt, að hvernig sem skilja ber tilgreind ákvæði í „Lögbók Góðtemplara“ um dómsvald dóm- nefnda, er stúkur skipa, þá geti félagar í stúk- um ekki, svo bindandi sé, afsalað sér almennt rétti sínum til þess að leita úrlausnar almennra dómstóla um árásir á mannorð sitt .......... Ábyrgðarmaður blaðs var sýknaður í máli ákæru- valdsins gegn honum til refsingar eftir 102. gr. hegningarlaga frá 1869 fyrir meinyrði um yfirskattanefnd í blaði hans, þar sem ákæru- valdið átti ekki sókn þeirrar sakar .......... Örorkubætur. Sjá slysatryggingar. 352 Hæstaréttardómar. Útgefandi: Hæstiréttur. XKI. árgangur. 1940. Föstudaginn 12. janúar 1940. Nr. 112/1939. Valdstjórnin (Sveinbjörn Jónsson) gegn Axel Ármanni Þorsteinssyni (Guðmundur Í. Guðmundsson). Ólögleg áfengissala. Dómur hæstaréttar. Þrátt fyrir neitun kærða verður að telja sannað, að hann hafi selt Birgi Runólfssyni eina flösku af whisky aðfaranótt 15. febrúar 1939. Hefur kærði með því gerzt sekur við 15. sbr. 33. gr. áfengislaga nr. 33/1935. Refsing kærða þykir hæfilega ákveðin í hinum áfryjaða dómi, og ber því að staðfesta hann að niðurstöðu til, þó þannig, að greiðslufrestur sekt- arinnar verði 4 vikur frá birtingu dóms þessa. Samkvæmt þessum málsúrslitum ber kærða að greiða allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin málflutningslaun skipaðs sækjanda og verjanda fyrir hæstarétti, 60 krónur til hvors. Því dæmist rétt vera: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður, þó þannig, að greiðslufrestur sektarinnar verði 4 vikur frá birtingu dóms þessa. 2 Kærði, Axel Ármann Þorsteinsson, greiði all- an áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin málflutningslaun skipaðs sækjanda og verjanda fyrir hæstarétti, hæstaréttarmálflutningsmann- anna Sveinbjörns Jónssonar og Guðmundar Í. Guðmundssonar, 60 krónur til hvors. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur lögregluréttar Reykjavíkur 9. okt. 1939. Ár 1939, mánudaginn 9. október, var í lögreglurétti Reykjavíkur, sem haldinn var á lögreglustöðinni af Valdi- mar Stefánssyni, fulltrúa lögreglustjóra, uppkveðinn dóm- ur í málinu nr. 1968/1939: Valdstjórnin gegn Axel Ármanni Þorsteinssyni, sem tekið var til dóms 5. sama mánaðar. Mál þetta er af valdstjórnarinnar hálfu höfðað gegn Axel Ármanni Þorsteinssyni, atvinnulausum verkamanni, til heimilis á Skólavörðustig 46 hér í bæ, fyrir brot gegn áfeng- islögum nr. 33 9. janúar 1935. Kærði er kominn yfir lög- aldur sakamanna og hefir, svo kunnugt sé, sætt eftirtöldum kærum og refsingum: 1924 %s Kærður fyrir þjófnað. Málið afgreitt til dómara. % Sætt: 50 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. % Sætt: 50 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 1933 254 Dómur lögregluréttar Reykjavikur: 15 daga fang- elsi við venjulegt fangaviðurværi og 800 kr. sekt fyrir bruggun og sölu áfengis. 1935 3%% Sætt: 400 kr. sekt fyrir ólöglega áfengissölu. 1935 164; Dómur lögregluréttar Reykjavíkur: 500 kr. sekt og 15 daga fangelsi við venjulegt fangaviðurværi fyrir ólöglega áfengissölu. 1935 %s Sætt: 25 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 1936 % Kærður fyrir ölvun í heimahúsum. Ekki talin ástæða til opinberra aðgerða. 1936 12%0 Sætt: 400 kr. sekt fyrir ólöglega áfengissölu. 1937 % Sætt: 50 kr. sekt fyrir ölvun og ryskingar. 1937 144 Dómur lögregluréttar Reykjavíkur: 30 daga fang- elsi við venjulegt fangaviðurværi og 1500 króna 3 sekt fyrir ólöglega áfengissölu. Staðfest í hæsta- rétti 1%, 1937. 1938 1% Dómur lögregluréttar Reykjavíkur: 45 daga fang- elsi við venjulegt fangaviðurværi og 2200 króna sekt fyrir áfengissölu. Staðfest í hæstarétti ?% 1938. 1938 ?2% Kærður fyrir ölvun í heimahúsum. Látið falla niður. 1938 2% Kærður fyrir ölvun í heimahúsum. Látið falla niður. 1938 304 Dómur lógregluréttar Reykjavíkur: 500 króna sekt fyrir brot gegn 16. gr. 1. mgr. sbr. 36. gr. áfengislaganna nr. 33/1935. 1939 1% Undir rannsókn fyrir meinta áfengissölu. Féll niður vegna sannanaskorts. 1939 % Kærður fyrir ölvun innanhúss. Látið falla niður: Undanfarið hefir lögreglan haft grun um, að kærði feng- ist við áfengissölu. Hafa í rannsókn málsins komið fram fjögur vitni, sem hafa borið, að þau hafi keypt áfengi af kærða heima hjá honum, en sameiginlegt er það öllum þess- um tilfellum, að enginn þriðji maður er til frásagnar. Skal nú vikið að hverju vitni fyrir sig. Vitnið Birgir Runólfsson skýrir svo frá, að aðfaranótt mið- vikudagsins 15. febrúar s. 1. hafi hann hitt mann við Hótel Heklu hér í bæ. Þeir höfðu báðir bragðað áfengi og munu hafa viljað fá sér meira, en báðir voru peningalausir. Hinn maðurinn bauðst þá til að setja vetrarfrakka sinn að veði fyrir áfengi, ef vitnið gæti útvegað það. Vitnið náði í Ingvar Vilberg Brynjólfsson, bifreiðarstjóra, og bað hann að aka með sig til einhvers áfengissala. Bifreiðarstjórinn ók að húsi kærða og benti vitninu á að reyna að fá áfengi þar. Vitnið fór inn með frakkann, hitti kærða og fékk hjá honum eina flösku af whisky, sem kostaði kr. 21.00, setti frakkann að veði fyrir andvirðinu, og átti hann að leysast út daginn eftir. Þegar þetta gerðist, var vitnið litilsháttar undir áhrifum áfengis. Það, sem nú hefir sagt verið um bÞbifreiðarstjórann, hefir hann staðfest. Hann hefir og borið, að hann hafi heyrt, að kærði seldi áfengi, og stundum hafi hann ekið mönnum í námunda við hús þetta og hefir grunað, að þeir keyptu Þar áfengi. Bifreiðarstjórinn sá, að vitnið fór inn í vetrar- frakkanum, en kom út frakkalaust. Þegar vitnið kom út frá 4 kærða, var lögreglan þar fyrir og gekk úr skugga um, að hann var með whiskyflösku á sér, og sagði hann lögreglunni þá Þegar, að hann hefði keypt flöskuna fyrir kr. 21,00 og sett frakkann að veði. Vitnið Þorvaldur Þorkelsson, prentari, hefir borið, að hann hafi 4—5 sinnum á þessu ári keypt brennivín af kærða heima hjá honum og þar af hafi hann keypt tvo whisky- pela, nærri fulla af brennivíni, af honum síðari hluta sunnu- dagsins 27. ágúst s. 1. fyrir alls krónur 11.00. Kveðst vitnið aldrei hafa verið allsgáð, þegar kaupin fóru fram, og er fremur óákveðið í framburði sinum. Vitnið Óskar Nikulásson Erlendsson, klæðskerameistari, hefir borið, að hann hafi stöku sinnum keypt áfengi af kærð- um, þó ekki nýlega, nema í eitt skipti um mánaðamótin júlí og ágúst s. 1. Þá keypti hann af kærða í eldhúsinu heima hjá honum einn whisky-pela með brennivíni fyrir kr. 5,50. Ann- an brennivinspela kveðst vitnið hafa keypt af kærða um síðustu jól. Vitnið Jóhann Garðar Björnsson, vélsmiður, kveðst um ki. 5—6 laugardaginn 9. f. m. hafa farið heim til kærða og keypt af honum whiskypela, axlafullan af brennivíni, fyrir kr. 5,50. Framantalin vitni, sem kveðast hafa keypt áfengi af kærða, hafa öll staðfest framburði sina með eiði. Kærði hefir neitað að hafa selt vitnum þessum áfengi, siðan hann var síðast dæmdur fyrir áfengissölu, og hefir hann undir öllum rekstri málsins neitað sekt sinni. Fólksflutningsbifreiðarstjórarnir Þorleifur Gíslason og Sofus Ingvar Bender hafa borið, að þeir hafi hvor í sinu lagi undanfarinn vetur og sumar keypt mikið áfengi fyrir kærða í áfengisverzluninni og flutt heim til hans. Hafi hvor Þeirra keypt sem næst vikulega fyrir hann 10—15 flöskur. Að þessu hafa báðir bifreiðarstjórarnir unnið eið. Kærði hefir neitað, að þessir framburðir væru réttir, en segir, að bifreiðarstjórarnir hafi stöku sinnum keypt fyrir sig eina eða tvær flöskur. Þá hefir kærða verið boðið að gera grein fyrir, af hverju hann hafi lifað undanfarið. Það hefir kærða ekki tekizt. Verður ekki hirt um hér að gera grein fyrir skýrslu hans um þetta atriði, en hún er mestmegnis vifilengjur einar. Þrátt fyrir neitun kærða um áfengissölu, þykir, eins og 5 málsatvikum nú hefir verið lýst, og með tilliti til fortíðar kærða nægilega sannað, að hann hafi, frá því hann siðast var dæmdur fyrir áfengissölu, gerzt sekur um sölu áfengis, og ber að heimfæra brot hans undir 15. sbr. 33. gr. áfengis- laganna nr. 33 9. janúar 1935. Þykir refsing hans hæfilega ákveðin fangelsi við venjulegt fangaviðurværi í 60 daga og 2500 króna sekt til menningarsjóðs, og komi einfalt fangelsi í 75 daga í stað sektarinnar, verði hún ekki greidd innan 4 vikna frá lögbirtingu dóms þessa. Kærða ber að dæma til greiðslu alls sakarkostnaðar. Rekstur málsins hefir verið vitalaus. Því dæmist rétt vera: Kærði, Axel Ármann Þorsteinsson, sæti fangelsi við venjulegt fangaviðurværi í 60 daga og greiði 2500 króna sekt til menningarsjóðs, og komi einfalt fangelsi í 75 daga í stað sektarinnar, verði hún ekki greidd innan 4 vikna frá lögbirtingu dóms þessa. Hann greiði allan sakarkostnað. Dóminum skal fullnægja með aðför að lögum. Föstudaginn 12. janúar 1940. Nr. 90/1939. Réttvísin og valdstjórnin (Einar B. Guðmundsson) gegn Steingrími Magnúsi Guðmundssyni , (Jón Ásbjörnsson). Likamsárás. Dómur hæstaréttar. Í framhaldsprófum í máli þessu hefir það verið upplýst, að Gunnar Sigursveinn Arnbjarnarson hafi komið nokkuð oft í íbúð Þorsteins Þorsteinssonar á Njálsgötu 15 A og neytt þar víns, einkum að kvöldi til, og má telja það komið í ljós, að það hafi haft í för með sér nokkur óþægindi fyrir húsráðendur, for- 6 eldra ákærða. Ákærði hafði því ástæðu til að bægja Gunnari frá inngöngu í húsið eftir miðnætti aðfara- nótt 12. maí 1939, enda var Gunnar þá undir áhrif- um áfengis. Hinsvegar verður að telja, að ákærði hafi beitt óþarflega mikilli harðneskju. er hann varn- aði Gunnari inngöngu, og geti því ekki komizt hjá því að sæta refsingu fyrir áverka þann, er Gunnar hlaut í viðskiptum þeirra. Varðar brot hans við 205. gr. almennra hegningarlaga frá 25. júní 1869, og þykir refsing fyrir það hæfilega ákveðin 300 króna sekt til ríkissjóðs, og komi 20 daga einfalt fangelsi i stað sektarinnar, ef hún greiðist ekki innan 4 vikna frá því að ákærða verður tilkynnt, að refsiákvæði dóms þessa verði fullnægt, ef því verður að skipta. Með skírskotun til þess, að málsbætur voru fyrir hendi, eins og að ofan segir, þykir mega ákveða frestun á fullnustu refsingarinnar samkvæmt lögum nr. 57/1933, og niður skal hún falla að fimm árum liðnum, ef skilorð laga nr. 39/1907 verða haldin. Ákvæði hins áfrýjaða dóms um greiðslu skaðabóta og sakarkostnaðar í héraði skulu vera óröskuð. Svo verður og að dæma ákærða til að greiða allan áfrýj- unarkostnað sakarinnar, þar með talin málflutnings- laun skipaðs sækjanda og verjanda fyrir hæstarétti, 120 krónur til hvors. Því dæmist rétt vera: Ákærði, Steingrímur Magnús Guðmundsson, greiði 300 króna sekt til ríkissjóðs, og komi 20 daga einfalt fangelsi í stað sektarinnar, ef hún greiðist ekki innan 4 vikna frá því, er honum verður tilkynnt, að refsiákvæði dóms þessa verði fullnægt, ef því verður að skipta. En fresta skal 7 fullnustu refsingarinnar, og niður skal hún falla að 5 árum liðnum, ef skilorð laga nr. 39/1907 verða haldin. Ákvæði hins áfrýjaða dóms um greiðslu skaðabóta og sakarkostnaðar í héraði eiga að vera óröskuð. Svo greiði ákærði allan áfrýjun- arkostnað sakarinnar, þar með talin málflutn- ingslaun skipaðs sækjanda og verjanda fyrir hæstarétti, hæstaréttarmálflutningsmannanna Einars B. Guðmundssonar og Jóns Ásbjörns- sonar, 120 krónur til hvors. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur aukaréttar Reykjavíkur 13. júlí 1939. Ár 1939, fimmtudaginn 13. júlí, var í aukarétti Reykja- víkur, sem haldinn var á lögreglustöðinni af hinum reglu- lega dómara, Jónatan Hallvarðssyni, settum lögreglustjóra, uppkveðinn dómur í málinu nr. 1414/1939: Réttvisin og vald- stjórnin gegn Steingrími Magnúsi Guðmundssyni, sem tekið var til dóms þann 22. júní s. 1. Mál þetta er af réttvísinnar og valdstjórnarinnar hálfu höfðað gegn Steingrími Magnúsi Guðmundssyni, bifreiðar- stjóra, til heimilis á Njálsgötu 15 A hér í bæ, fyrir brot gegn 18. kap. hinna almennu hegningarlaga frá 25. júni 1869 og lögreglusamþykkt Reykjavikur. Ákærður er kominn yfir lögaldur sakamanna, fæddur 22. april 1907, og hefir, svo kunnugt sé, sætt eftirtöldum kærum og refsingum: 1930 25 Sátt: 15 kr. sekt fyrir bifreiðalagabrot. 1930 250 Áminning fyrir afturljósleysi á Þifreið. 1931 204 Sátt: 250 kr. sekt fyrir bannlagabrot. 1931 304 Sátt: 50 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 1935 1%, Sátt: 5 kr. sekt fyrir afturljósleysi á bifreið. 1936 104, Dómur aukaréttar Reykjavíkur: 50 kr. sekt fyrir brot gegn 48. gr. lögreglusamþykktar Reykjavik- t tw þr öx 8 ur, en sýknaður af ákæru réttvísinnar fyrir brot segn 12. kap. alm. hegningarlaga. Málavextir eru þeir, er nú skal greina: Á neðri hæð hússins Njálsgötu 15 A býr eigandi hússins, Guðmundur Guðmundsson, og sonur hans, ákærður, en á efri hæðinni Þorsteinn Þorsteinsson, bifreiðastöðvarstjóri. Þannig hagar til, að af sömu útitröppunum, sem eru nokkuð háar steintröppur, sem glögglega sjást frá götunni, liggja tveir inngangar í húsið, annar inn á neðstu hæðina, en hinn inn á þá efri, og er sá síðarnefndi fjær götunni. Að kvöldi fimmtudagsins 11. maí s. 1. var Gunnar Sigur- sveinn Arnbjarnarson, bifreiðarstjóri, Hörpugötu 23, stadd- ur í íbúð Þorsteins Þorsteinssonar ásamt Þorsteini og öðr- um manni, og voru þeir við skál, og kveðst Gunnar hafa verið nokkuð undir áhrifum áfengis, þegar það atvik gerð- ist, er mál þetta fjallar um. Kl. að ganga eitt um nóttina hringdi Gunnar á bifreiðastöðina Bifröst og bað um, að sér yrði send bifreið að húsinu Njálsgötu 13, en hann bað um, að hún yrði stöðvuð þar sökum þess, að annars kynni fólkið á neðri hæðinni á Njálsgötu 15 A að verða fyrir ónæði af komu hennar. Bifreið kom og nam staðar framan við hús- ið nr. 13. Þegar Gunnar bjóst við, að bifreiðin væri að koma, fór hann út úr húsinu, en lokaði ekki á eftir sér útidyrun- um. Hann gaf bifreiðarstjóranum merki og ætlaði síðan að ara inn aftur til að kveðja. Ákærður hafði heyrt inn á neðri hæðina, að gengið var út úr húsinu og útidyrahurð- inni var ekki lokað. Hann gekk því út á húströppurnar, en Þegar hann kom þangað, var Gunnar að koma að útidyr- unum, sem liggja að ganginum upp á efri hæðina. Ákærð- ur gekk í veg fyrir Gunnar og sagði, að það kæmi ekki til mála, að hann færi inn í húsið að nóttu til drukkinn. Nú greinir Gunnar og ákærðan á um, hvað gerðist. Frá- sögn Gunnars er á þá leið, að hann kveðst hafa sagt ákærð- um, að hann þyrfti að fara inn, en ætlaði síðan að fara. Ákærður hafi þá slegið sig á nefið, svo að hann hafi fengið fossandi blóðnasir. Kveðst hann þá hafa spurt ákærðan, hvað þetta ætti að þýða, en þá hafi ákærður slegið undan sér fæturna og barið sig heljar mikið högg á augað, þar sem hann lá, og síðan hent sér niður tröppurnar. Ákærður skýrir svo frá, að þegar hann hafi sagt Gunnari, að ekki kæmi til mála, að hann færi inn í húsið, hafi Gunnar ætlað 9 að ryðjast inn, en ákærður hafi þá staðið fyrir og varnað honum inngöngu. Hafi orðið úr þessu fangbrögð og rysk- ingar þeirra á milli, og Gunnari tekizt að ryðja ákærðum inn í forstofuna, og þar hafi þeir skollið báðir í stigann, en tröppur hans eru með járnbrúnum. Ryskingarnar hafi hald- ið áfram og ákærðum tekizt að koma Gunnari út á tröpp- urnar, og þar hafi þeir velzt um og eitthvað niður í tröpp- urnar, en þar hafi ákærður staðið upp og gengið inn og Þannig skilið með þeim. Hefir ákærður eindregið neitað að hafa slegið Gunnar í þessari viðureign eða hrint honum eða hent niður tröppurnar. Að þessari viðureign var, svo vitað sé, einungis eitt vitni, Páll Þórðarson, bifreiðarstjóri, sá er stýrði bifreið þeirri, er beið Gunnars úti á götunni. Hann hefir skýrt svo frá, að þegar Gunnar ætlaði inn, hafi ákærður bannað honum inngöngu. Sá nú vitnið, að Gunnar datt inn úr dyrunum og að ákærður fór inn á eftir honum, en kom mjög skjótt út aftur og ýtti Gunnari á undan sér fram á tröppubrúnina, en þegar þangað var komið, sló hann Gunnar höfuðhögg, og hentist Gunnar því niður tröpp- urnar, skall utan í húsvegginn og lá fyrir neðan tröppurnar, þegar hann nam staðar, en stóð brátt upp. Vitnið hefir sagzt ekki hafa séð Gunnar gera neitt á hluta ákærðs og ekki einu sinni verja sig, og virtist vitninu hann helzt ekki átta sig á, hvað væri að gerast. Síðar hefir vitnið tekið fram, að það vilji ekki fullyrða, að Gunnar hafi ekki varið sig eða streitzt á móti ákærðum. Vitnið hefir staðfest framburð sinn með eiði. Daginn eftir að atvik þessi gerðust, skoðaði Sveinn Pét- ursson læknir Gunnar, og segir í vottorði hans um þá skoðun á þessa leið: „Hægra auga er sokkið af bólgu og húðin allt í kring um augað er rispuð og sprungin. Við augað sjálft virðist ekkert vera að athuga. Á enni hægra megin er húðin skröpuð af á 4 x< 2 em svæði. Nefið er stokkbólgið með smásári ofan á nefinu. Það er mjög aumt viðkomu, og öll merki upp á brest í nefbeininu.“ Þá hefir verið lagt fram undir rannsókn málsins vottorð sama læknis, dags. 13. f. m., svo hljóðandi: „Gunnar Arn- bjarnarson, Hörpugötu 23, hefir verið skoðaður af háls-, nef- og eyrnasérfræðingi (E. Gunnarssyni), er telur brest í nefbeini h. megin. Einnig er nefið skakkt og hnútur hægra 10 megin. Ef á að rétta nefið, verður að öllum líkindum að brjóta það upp aftur.“ Rétturinn litur svo á, að byggja verði dóm af (svo) hinum eiðfesta framburði vitnisins, svo langt sem hann nær, studd- um af framburði Gunnars. Vitnið hefir eigi getað borið glöggt um staðreyndir í upphafi viðureignarinnar og þar til Þeir Gunnar og ákærður komu aftur út úr dyrunum. Þykir því eigi vera unnt að segja um það með vissu, hvor þeirra, ákærði eða Gunnar, átti upptökin að handalögmáli þeirra eða ryskingum, og verður vafi um það atriði ákærðum til hags. En þó að svo hafi verið, að Gunnar hafi átt upptökin, saf atferli hans, eftir að þeir komu út úr dyrunum og vitnið fylgdist með hverri þeirra hreyfingu, ákærðum eigi heimild til að leika hann svo sem hann gerði, og þar sem þau meiðsli hlutust af viðureign þessari, sem framannefnd vottorð lýsa, þykir ákærður hafa gerzt brotlegur við 205. gr. hinna al- mennu hegningarlaga frá 25. júní 1869 og 3. gr. sbr. 96. gr. lögreglusamþykktar Reykjavíkur. Refsing ákærðs þykir hæfilega ákveðin 150 króna sekt til ríkissjóðs, og komi einfalt fangelsi í 10 daga í stað sekt- arinnar, verði hún ekki greidd innan 4 vikna frá lögbirtingu dóms þessa. Gunnar Sigursveinn Arnbjarnarson hefir krafizt þess, að ákærður verði í máli þessu dæmdur til að greiða sér í skaða- bætur kr. 44,00 fyrir læknishjálp, læknisskoðun og fata- hreinsun, kr. 30.00 fyrir vinnutap í 2 daga og kr. 600.00 fvrir nefbrot, glóðarauga, önnur óþægindi og sársauka, er af framanlýstri viðureign hlauzt, eða alls kr. 674,00. Til vara hefir hann krafizt þess, að sér verði tildæmdar þær skaðabætur, er hæfilegar þyki. Þessum kröfum hefir ákærður mótmælt á þeim grund- velli, að hann telji sig enga sök eiga á meiðslum Gunnars. Þar sem sú niðurstaða er fengin, að ákærður hafi á refsiverðan hátt átt sök á meiðslum Gunnars, verður að dæma hann til greiðslu hæfilegra skaðabóta. Fyrir fyrsta kröfuliðnum, kr. 44.00, hefir Gunnar lagt fram reikninga, og verður hann því tekinn til greina. Annar kröfuliðurinn þykir nægilega réttlættur og verður tekinn til greina. Þriðji kröfu- liðurinn, kr. 600.00, er þess eðlis, að illt er að ákveða, hvaða upphæð sé hæfileg. Óvarlegt er að taka kröfuna til greina að fullu og þykir eftir atvikum hæfilegt að dæma 11 300 króna bætur samkvæmt þessum lið. Samkvæmt þessu verður ákærður þvi dæmdur til að greiða Gunnari kr. 374,00 í skaðabætur. Ákærðan ber að dæma til greiðslu alls sakarkostnaðar, þar með talin málsvarnarlaun skipaðs verjanda sins, Adolps Bergssonar lögfræðings, kr. 50,00. Rekstur málsins hefir verið vitalaus. Því dæmist rétt vera: Ákærður, Steingrímur Magnús Guðmundsson, greiði 150 króna sekt til ríkissjóðs, og komi einfalt fangelsi í 10 daga í stað sektarinnar, verði hún ekki greidd innan 4 vikna frá lögbirtingu dóms þessa. Hann greiði Gunnari Sigursveini Arnbjarnarsyni kr. 374,00 innan 15 sólarhringa frá lögbirtingu dóms þessa. Hann greiði allan sakarkostnað, þar með talin máls- varnarlaun skipaðs verjanda sins, Adolps Bergssonar lögfræðings, kr. 50.00. Dómi þessum skal fullnægja með aðför að lögum. Mánudaginn 15. janúar 1940. Nr. 102/1939. Valdstjórnin (Jón Ásbjörnsson) gegn Berent Karli Berentssyni (Lárus Jóhannesson). Ólögleg áfengissala. Dómur hæstaréttar. Samkvæmt ástæðum þeim, sem greinir í hinum áfrýjaða dómi, ber að staðfesta hann. Samkvæmt þessum málslyktum ber að dæma kærða til að greiða allan áfryjunarkostnað sakarinn- ar, þar með talin málflutningslaun skipaðs sækjanda og verjanda fyrir hæstarétti, 60 krónur til hvors. 12 Því dæmist rétt vera: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Kærði, Berent Karl Berentsson, greiði allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin málflutningslaun skipaðs sækjanda og verjanda í hæstarétti, hæstaréttarmálflutningsmannanna Jóns Ásbjörnssonar og Lárusar Jóhannessonar, 60 krónur til hvors. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur lögregluréttar Reykjavíkur 12. sept. 1939. Ár 1939, þriðjudaginn 12. september, var í lögreglu- rétti Reykjavíkur, sem haldinn var á lögreglustöðinni af Valdimar Stefánssyni, fulltrúa lögreglustjórans, upp kveð- inn dómur í málinu nr. 1801/1939: Valdstjórnin gegn Berent Karli Berentssyni, sem tekið var til dóms 11. sama mánaðar. Mál þetta er af valdstjórnarinnar hálfu höfðað gegn Berent Karli Berentssyni, atvinnulausum til heimilis í Tjarnargötu 3 hér í bæ, fyrir brot gegn áfengislögum nr. 33 9. jan. 1935. Kærði er kominn yfir lögaldur sakamanna, fæddur 27. desember 1902, og hefir, svo kunnugt sé, sætt eftirtöldum kærum og refsingum: 1922 %, Sætt: 50 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 1925 294 Sætt: 50 kr. sekt fyrir samskonar brot. 1927 194 Sætt: 50 kr. sekt fyrir samskonar brot. 1927 24, Sætt: 50 kr. sekt fyrir samskonar brot. 1928 13% Sætt: 50 kr. sekt fyrir samskonar brot. 1930 264 Sætt: 50 kr. sekt fyrir samskonar brot. 1930 2% Sætt: 50 kr. sekt fyrir samskonar brot. 1932 314 Sætt 50 kr. sekt fyrir samskonar brot. 1933 % Sætt: 50 kr. sekt fyrir samskonar brot. 1934 148 Sætt: 50 kr. sekt fyrir samskonar brot. 1934 % Sætt: 50 kr. sekt fyrir samskonar brot. 1934 314 Kærður fyrir fylliri og barsmíðar í heimahús- um. Ekki talin ástæða til málssóknar. 1934 1934 1934 1934 1935 1935 1935 1935 1935 1935 1835 1935 1936 1936 1936 1936 1937 1937 1937 1938 1938 1939 1939 1939 KR co 9 OR to sm Sí þa ð LR n SR RE to SR m T ES En EH ss a LI 1 sm = si ð 984 4 13 ; 13 Sætt: 50 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. o Sætt: 50 kr. sekt fyrir samskonar 4 9 40 Sætt: 50 kr. sekt fyrir samskonar Á 1 %s Sætt: 75 kr. sekt og 75 króna skaðabætur fyrir brot. brot. ölvun og mótþróa við lögregluna. Kærður fyrir ölvun í heimahúsum. Látið falla niður. Kærður fyrir sama. Látið falla niður. Sætt: 25 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. Sætt: 30 kr. sekt fyrir ölvun og mótþróa við lögreglu. Sætt: 50 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. Sætt: 25 kr. sekt fyrir samskonar Sætt: 25 kr. sekt fyrir samskonar Sætt: 25 kr. sekt fyrir samskonar Sætt: 25 kr. sekt fyrir samskonar Sætt: 25 kr. sekt fyrir samskonar Sætt: 25 kr. sekt fyrir samskonar Sætt: 25 kr. sekt fyrir samskonar Sætt: 25 kr. sekt fyrir samskonar Sætt: 25 kr. sekt fyrir samskonar Dómur lögregluréttar Reykjavíkur fyrir ólöglega áfengissölu. brot. brot. brot. brot. brot. brot. brot. brot. brot. : 400 kr. sekt Dómur sama réttar: 10 daga fangelsi við venju- legt fangaviðurværi og 600 kr. sekt fyrir áfengis- sölu. Staðfest í hæstarétti % 1938, nema sektin hækkuð í 700 krónur. Sætt: 25 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. Sætt: 25 kr. sekt fyrir samskonar Sætt: 25 kr. sekt fyrir samskonar Sætt: 25 kr. sekt fyrir samskonar brot. brot. brot. Undanfarið hefir lögreglan haft sterkan grun um, að kærði seldi stöðugt áfengi. Það er upplýst. að kærði, sem er og hefir verið eigna- og atvinnulaus, hefir engan opin- beran styrk fengið og hefir ekki hlotið þá hjálp skyld- menna, að nægt hafi getað til framfærslu hans. Fyrir ligg- ur skýrsla lögreglunnar um, að kærði hafi undanfarið neytt nokkurs áfengis, enda sýnir hegningarvottorð hans það einnig, og að hann, eftir ýmsum ytri kringumstæðum að dæma, skorti ekkert. Þá er það sannað, að kærði hefir undanfarinn langan tima flesta daga fram á kvöld og stund- 14 um fram á nætur gengið fram og aftur um göturnar í grennd við höfnina, aðallega Hafnarstræti, Kolasund, Veltusund og steinplanið við höfnina, og hagað sér svip- að þeim mönnum, sem uppvísir hafa orðið að sölu áfengis á götunum. Við handtöku kærða hafði hann á sér fjóra tóma whiskypela og aðra fjóra meðferðis, og í herbergi hans voru tíu tómar brennivinsflöskur og einn peli með brenni- vini. Fyrir tómu pelunum hefir kærði gert þá grein, að hann hafi ætlað að eiga þá og nota þá undir ymislegt, t. d. lýsi, en frekar virðist það ósennilegt, þar sem um ein- hleypan mann er að ræða. Þrjú vitni hafa komið fram í málinu, sem borið hafa, að kærði hafi selt þeim áfengi. Vitnið Haukur Magnússon, koparsmiður, hefir borið, að kvöld eitt fyrir fáum vikum hafi sig langað í vin eftir lokunartíma áfengisbúðarinnar og þá hitt kærða í Hafnarstræti og falazt eftir áfengi hjá honum. Gengu þeir þá inn í Kolasund, og afhenti kærði honum þar whiskypela, fullan af brennivíni, og kostaði hann 5 krónur. Enginn þriðji maður var viðstaddur kaup þessi. Þá kveðst sama vitni áður hafa keypt áfengi af kærða nokkrum sinnum og hafi eitthvað af þeim kaupum áreið- anlega farið fram, eftir að kærði var síðast dæmdur fyrir áfengissölu. Þessi kaup fóru fram þannig, að vitnið hitti kærða á götunum, helzt við höfnina, og bað hann þar um áfengi. Fóru kaupin síðan fram einhversstaðar afsíðis. Vitnið Pétur Hoffmann Salomonsson, fiskkaupmaður, hefir borið, að kvöld eitt seint í síðastliðnum októbermán- uði hafi sig langað í vin eftir lokunartíma áfengisbúðar- innar og þá hitt kærða á planinu við Tryggvagötu og keypt Þar af honum einn whiskypela, fullan af brennivíni, fyrir kr. 5.50, og fór afhendingin fram í hléi við kaffivagn, sem stóð á planinu. Enginn þriðji maður var þarna viðstadd- ur. Áður kveðst vitnið hafa keypt áfengi af kærða, en síðan séu mörg ár. Vitnið Katrin Svava Alexandersdóttir var í vist hjá konu einni hér í bænum sumarið 1938 og fram að mánaðamótum nóvember og desember það ár. Á þessu tímabili sendi hús- móðir hennar hana tíðum á kvöldin, einkanlega um helg- ar, út til að kaupa áfengi, en vitnið kvaðst þekkja mann, 15 sem hún gæti keypt af áfengi. Hefir vitnið borið, að fyrra hluta vetrarins hafi hún í tvö eða þrjú skipti keypt brenni- vin af kærða, sem hún þekkti og hafði heyrt, að seldi áfengi. Í þessi skipti hitti vitnið kærða í Hafnarstræti, og fór hann í öll skiptin með henni inn í forstofu hússins Hafnarstræti 18 og seldi henni þar áfengið, án þess fleiri væru viðstaddir. Áfengið var brennivin í whiskypelum, sem kærði hafði á sér, og kostaði pelinn kr. 5.50. Öll vitnin hafa staðfest framburð sinn með eiði. Eins og atvikum nú hefir verið lýst og með tilliti til fortiðar kærða, þykja vera fram komnar nægilegar sann- anir fyrir því, að kærði hafi síðan hann síðast var dæmd- ur fyrir áfengissölu, gerzt sekur um áfengissölu, en eigi er unnt að gera sér grein fyrir, hve veruleg hún hefir verið. Kærði hefir því gerzt brotlegur við 15. sbr. 33. gr. áfengislaga nr. 33 9. janúar 1935, og þykir refsing hans hæfilega ákveðin fangelsi við venjulegt fangaviðurværi í 20 daga og 1000 króna sekt til menningarsjóðs, er afplán- ist með einföldu fangelsi í 45 daga, verði hún eigi greidd innan 4 vikna frá lögbirtingu dóms þessa. Kærða ber að dæma til greiðslu alls sakarkostnaðar, þar með talin máls- varnarlaun skipaðs verjanda hans, hrm. Lárusar Jóhannes- sonar, kr. 50,00. Rekstur málsins hefir verið vitalaus. Því dæmist rétt vera: Kærði, Berent Karl Berentsson, sæti fangelsi við venjulegt fangaviðurværi í 20 daga og greiði 1000 króna sekt til menningarsjóðs, er afplánist með einföldu fangelsi í 45 daga, verði hún ekki greidd innan 4 vikna frá lögbirtingu dóms þessa. Hann greiði allan sakarkostnað, þar með talin máls- varnarlaun skipaðs verjanda síns, hrm. Lárusar Jó- hannessonar, kr. 50,00. Dómi þessum skal fullnægja með aðför að lögum. 16 Mánudaginn 15. janúar 1940. Nr. 59/1939. Valdstjórnin (Pétur Magnússon) Segn Þorsteini Guðmundssyni (Eggert Claessen). Ölvun við bifreiðarakstur. Dómur hæstaréttar. Það þykir ekki vera fram komin örugg sönnun fyrir því, að kærði hafi verið undir áhrifum áfengis við bifreiðarakstur þann 23. júli 1936, og ber því að sýkna hann af því kæruatriði. Hinsvegar hefir kærði játað á sig neyzlu áfengis við bifreiðarakstur þann 2. ágúst s. á. Varðar þetta brot hans við 5. gr. laga nr. 70 frá 1931 og 21. gr. laga nr. 33 frá 1935, en dæma ber kærða einnig eftir hinum síðartöldu lög- um, þótt héraðsdómarinn hafi ekki tilkynnt honum málshöfðun eftir þeim, með því að kærði gekk þess ekki dulinn, að honum var gefin áfengisneyzla við bifreiðarakstur að sök. Refsing kærða þykir sam- kvæmt 14. gr. laga nr. 70 frá 1931 og 39. gr. laga nr. 33 frá 1935 hæfilega ákveðin 100 króna sekt í rík- issjóð, er afplánist í 7 daga einföldu fangelsi, ef hún verður ekki greidd innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Ákvæði héraðsdómsins um sviptingu ökuleyfis og greiðslu sakarkostnaðar í héraði eiga að vera Ó- röskuð. Samkvæmt þessum málslyktum ber að dæma kærða til að greiða allan áfrýjunarkostnað sakar- innar, þar með talin málflutningslaun skipaðs sækjanda og verjanda fyrir hæstarétti, 80 krónur til hvors. 17 Meðferð héraðsdómarans, Jóns Steingrímssonar, fyrrverandi sýslumanns í Snæfellsness- og Hnappa- dalssýslu, á máli þessu hefir verið að ýmsu leyti að- finnsluverð, og ber einkum að geta eftirtalinna atriða: 1. Málið var upphaflega kært til dómarans 4. maí 1936, en hann hóf ekki rannsókn í því fyrr en 4. september s. á. 2. Rannsóknin er mjög losaraleg og ónákvæm. Ekki hafa verið yfirheyrðir a. m. k. 10 menn, sem ástæða var til að æskja vitnisburðar þeirra um sak- argiftirnar á hendur kærða. Einkum hefði átt að krefja sagna Lárus Jónatansson, sem ók bÞif- reiðinni ásamt kærða aðfaranótt 3. ágúst 1936 og virðist þá einnig hafa neytt áfengis eftir framburði kærða að dæma. Einnig hefði átt að yfirheyra vega- gerðarmann þann, sem kærði kveður hafa veitt þeim Lárusi áfengi í téð skipti. Ennfremur hefði dómar- inn átt að láta alla áfengisvarnarnefndarmenn Kol- beinsstaðahrepps gera grein fyrir því, hvort kærði hafi játað fyrir þeim áfengisneyzlu þann 23. júlí 1936, en um þetta hefir formaður nefndarinnar, sem þó mætti fyrir rétti, ekki einu sinni verið spurður. 3. Loks gleymdi héraðsdómarinn að senda dóms- málaráðuneytinu dómsgerðir málsins eftir upp- kvaðningu héraðsdómsins. Fékk ráðuneytið ekki dómsgerðirnar fyrr en sýslumaður sá, sem nú skipar dómarasess í Snæfellsness- og Hnappadalssýslu, fann þær á síðasta ári í sambandi við rekstur annars op- inbers máls á hendur kærða. Vegna greindrar yfir- sjónar héraðsdómarans, Jóns Steingrímssonar, verð- ur samkvæmt 35 gr. tilsk. 3. júní 1796 að dæma hann til að greiða í fátækrasjóð Stykkishólmshrepps 50 króna sekt, sem afplánist með 5 daga einföldu 2 18 fangelsi, ef hún verður ekki greidd innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Því dæmist rétt vera: Kærði, Þorsteinn Guðmundsson, greiði 100 króna sekt í ríkissjóð, og komi einfalt fangelsi i 7 daga í stað sektarinnar, verði hún ekki greidd innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Ákvæði héraðsdómsins um sviptingu öku- leyfis kærða og greiðslu sakarkostnaðar í hér- aði eiga að vera óröskuð. Kærði greiði allan áfrýjunarkostnað sakar- innar, þar með talin málflutningslaun skipaðs sækjanda og verjanda í hæstarétti, hæstarétt- armálflutningsmannanna Péturs Magnússonar og Eggerts Claessens, 80 krónur til hvors. Jón sýslumaður Steingrímsson greiði 50 króna sekt til fátækrasjóðs Stykkishólmshrepps í Snæfellsness- og Hnappadalssýslu, og komi 5 daga einfalt fangelsi í stað sektarinnar, ef hún verður ekki greidd innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur lögregluréttar Snæfellsness- og Hnappadalssýslu 6. febr. 1937. Mál þetta er höfðað af valdstjórnarinnar hálfu gegn Þorsteini Guðmundssyni, bifreiðarstjóra á Grund í Kol- beinsstaðahreppi, fyrir brot á 5. gr. bifreiðalaganna nr. 70 frá 1931. Málavextir eru á þessa leið: Með kæru, dags. 9. ág. 1936, 19 kærði Guðmundur Jóhannesson, bóndi á Syðri-Görðum, yfir því, að kærði hefði keyrt bifreið undir áhrifum vins á ferð til Reykholts 2. ágúst og á ferð til Borgarness nokkru fyrr. Við réttarrannsókn útaf kæru þessari neitaði Þorsteinn þvi eindregið, að hann hefði neytt víns, er hann keyrði kifreiðina SH. 28 til Reykholts 2. ág., en viðurkennir, að er hann kom heim kl. í um nóttina, hafi hann farið að kenna Lárusi Jónatanssyni, er var að læra á bifreið hjá honum. Hittu þeir þá vegagerðarmann og fluttu hann suð- ur að Fíflholtum. Var hann með flösku af brennivíni og saf þeim úr henni og það, sem í henni var, er þeir skildu. Kveðst kærði hafa drukkið á heimleiðinni 2—3 sopa af brennivíni úr flöskunni. Jafnframt segir hann, að Lárus hafi stjórnað bifreiðinni á heimleiðinni. Samkvæmt þessu hefir kærði viðurkennt, að hann hafi neytt áfengis í bifreið sinni umrædda nótt, og verður það á engan hátt talið honum til afsökunar, að hann eigi keyrði bifreiðina, eftir að hann neytti áfengisins, þegar það er upplýst, að hann var að kenna nemanda, er eigi hafði bifreiðarskirteini, og hlaut þá sem kennari að bera ábyrgð á keyrslunni. Ennfremur verður það að teljast sér- staklega vítavert af honum sem kennara að neyta áfengis, á meðan á keyrslu stóð, og gefa nemanda sinum þar með vont fordæmi. Að því er snertir þann lið kærunnar, að hann hafi ver- ið undir áhrifum vins á ferð til Borgarness nokkru fyrr, segir kærði, að það sé alveg tilhæfulaust. Hann kveðst hafa farið til Borgarness 23. júlí og þá farið með honum Magnús Magnússon, bóndi á Hraunholtum, og dóttir hans, Kjartan Halldórsson á Oddsstöðum og Guðmundur Hall- dórsson og Jón Lifgjarnsson á Rauðamel. Kveðst hann alls ekki hafa neytt áfengis um daginn. nema hvað hann hafi drukkið um hádegi hjá Jóni Björnssyni í Borgarnesi 3 lítil staup af brennivíni. Kl. 8 um kvöldið kveðst hann hafa farið frá Borgarnesi, en er hann kom vestur að Hofslæk, sprakk vegarkantur undan öðru afturhjóli bifreiðar- innar, svo taka varð varninginn af til að ná henni inn á veginn. Er þeir voru þarna á veginum, komu þar að á bif- reið Magnús Ísleifsson, bifreiðarstjóri í Stykkishólmi, og Jón Sigurgeirsson, bifreiðarstjóri á Vegamótum, með hon- 20 um. Kveðst mætti hafa verið mjög þreyttur, enda nýlega staðinn upp úr legu eftir meiðsli, og því fengið Jón til að keyra bifreiðina fyrir sig það, sem eftir var. Af farþegum þeim, sem með bifreiðinni voru umrædd- an dag, hafa verið yfirheyrð þau: Magnús Magnússon á Hraunholtum og dóttir hans Sigríður og Guðmundur Hall- dórsson og Jón Lifgjarnsson á Rauðamel. Hafa þau Magnús og Sigríður borið það, að þeim hafi virzt, að kærður væri allmjög ölvaður, er hann keyrði frá Borgarnesi um kvöld- ið. Hinsvegar hafa þeir Guðmundur og Jón borið það, að þeir hafi ekki merkt á nokkurn hátt, að Þorsteinn væri ölvaður við keyrsluna umræddan dag, en segjast báðir hafa veitt því eftirtekt, að hann var mjög þreyttur, er bann keyrði heim um kvöldið, enda hafi hann þá nýlega verið staðinn upp úr legu. Ennfremur hafa þeir verið vfir- heyrðir bifreiðarstjórarnir Magnús Ísleifsson og Jón Sig- urgeirsson, og báðir borið það, að þeir hafi ekki getað merkt það, er þeir hittu kærða umrætt kvöld, að hann væri ölvaður. Formaður áfengisvarnarnefndar Kolbeinsstaðahrepps, Sveinbjörn Jónsson, bóndi á Snorrastöðum, upplýsti, er dómarinn sneri sér til hans, að áfengisvarnarnefndin hefði frétt, að kærður hefði keyrt bifreið ölvaður 23. júli, og samið þá kæru á hendur honum. Kæruna sendi nefndin þó eigi til sýslumannsins, því er hún kallaði kærða fyrir sig, bað hann sig undan því og „lofaði nefndinni mjög eindregið að láta eigi koma fyrir framvegis, að hann stýrði bíl ölvaður.“ Í réttarhaldi 4. sept. var ökuskírteini kærða tekið af hon- um. Rétturinn verður að líta svo á, að samkvæmt framan- sögðu sé það viðurkennt af kærðum, að nóttina milli 2. og 3. ág. f. á., er hann var að kenna á Þifreið, hafi hann neytt áfengis. Ennfremur að það sé sannað með framburði vitn- anna Magnúsar Magnússonar og Sigriðar Magnúsdóttur og á óbeinni játningu kærða fyrir áfengisvarnarnefnd Kol- beinsstaðahrepps, að hann hafi keyrt bifreið ölvaður á leið frá Borgarnesi til Grundar 23. júlí s. |. Kærður hefir ekki áður verið dæmdur fyrir brot á bif- reiðalógunum, en hefir verið sektaður fyrir ölvun og óspektir 9 sinnum í Reykjavík og Í sinni í Snæfellsness- og Hnappadalssýslu. 21 Framangreint brot kærða varðar við 5. gr. sbr. 14. gr. laga um notkun bifreiða nr. 70 frá $% 1931, og þykir refs- ing hans hæfilega ákveðin 100 kr. sekt og missir ökuskir- teinis í 6 mánuði. Kærði greiði allan kostnað málsins. Á máli þessu hefir enginn óþarfa dráttur orðið. Því dæmist rétt vera: Kærði, Þorsteinn Guðmundsson, bifreiðarstjóri á Grund í Kolbeinsstaðahreppi, greiði 100 — eitt hundrað — króna sekt í ríkissjóð, og komi einfalt fangelsi í 10 daga í stað sektarinnar, verði hún ekki greidd inn- an 4 vikna frá lögbirtingu dóms þessa. Þá skal kærður missa ökuskírteini það, er hann hefir haft í 6 mánuði, eða frá 4. sept. 1936 til 4. marz 1937. Kærði greiði allan kostnað sakarinnar. Dómi þessum skal fullnægja með aðför að lögum. Föstudaginn 19. janúar 1940. Nr. 57/1937. Jón E. Waage (Gunnar Þorsteinsson) gegn Síldarbræðslan h/f Seyðisfirði (Einar B. Guðmundsson). Hlutafjárloforð talið bindandi án tillits til skilyrðis, sem eigi var birt öðrum hlutafjárlofendum eða viðsemjendum félagsins. Dómur hæstaréttar. Áfrýjandi, sem skotið hefir máli þessu til hæsta- réttar með stefnu 11. júní 1937, hefir krafizt aðal- lega skilorðslausrar sýknunar af kröfum stefnda, en fil vara, að hann verði sýknaður, ef hann stað- festir það með eiði sínum, að hann hafi sett það 22 skilyrði, er hann skráði hlutarloforð sitt til sildar- verksmiðju á Seyðisfirði, að Seyðisfjarðarkaup- staður gengi ekki í ábyrgð fyrir rekstri téðrar verk- smiðju. Loks hefir áfrýjandi krafizt málskostnaðar fyrir báðum dómum eftir mati hæstaréttar. Stefndi hefir krafizt staðfestingar á héraðsdóminum og málskostnaðar fyrir hæstarétti. Það skiptir eigi máli, hvaða ummæli áfrýjandi kann að hafa haft um skilyrði fyrir hlutarloforði sínu við þann mann, er safnaði hlutafjárloforðum til stefnda, með því að áfrýjandi gerði ekkert, er þýðingu hefði, til þess að aðrir, er hlutafé lofuðu, eða viðsemjendur fyrirtækisins mættu fá vitneskju um skilyrðið. Verður því að dæma áfrýjanda til að greiða fjárhæð þá, sem hann lofaði samkvæmt lof- orðalistanum, og má þvi staðfesta héraðsdóminn að niðurstöðu til. Eftir þessum málalokum þykir rétt að dæma áfrýjanda til að greiða stefnda 300 krónur í máls- kostnað fyrir hæstarétti. Því dæmist rétt vera: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Áfrýjandi, Jón E. Waage, greiði stefnda, Sildarbræðslan h/f Seyðisfirði, 300 krónur í málskostnað fyrir hæstarétti. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri að- för að lögum. Dómur bæjarþings Seyðisfjarðarkaupstaðar 11. marz 1937. Mál þetta er höfðað fyrir bæjarþingi Seyðisfjarðarkaup- staðar með stefnu, útgefinni 4. janúar 1937, af Gunnari Bjarnasyni f. h. Sildarbræðslan h/f Seyðisfirði segn Jóni E. Waage, verzlunarstjóra á Seyðisfirði, til greiðslu á 1000 23 kr. hlut til Sildarbræðslan h/f Seyðisfirði samkv. skrif- legu loforði. Krefst stefnandi þess samkv. stefnunni, að stefndi greiði Sildarbræðslan h/f Seyðisfirði kr. 1000.00 með 6% árs- vöxtum af kr. 500.00 frá 1. marz 1934 og 6% ársvöxtum af kr. 500.00 frá 1. maí sama ár til greiðsludags. Svo krefst og stefnandi málskostnaðar eftir reikningi eða mati dóm- arans, en málskostnaðurinn nemur eftir framlögðum reikningi kr. 125.00. Stefndi mótmælir eindregið stefnukröfunum og krefst þess, að hann verði sýknaður af öllum kröfum stefnand- ans í máli þessu og að stefnandi verði dæmdur til að greiða allan málskostnað. Ástæðuna fyrir sýknukröfu sinni telur stefndi vera þá, að hann sé ekki bundinn við hlutarloforð sitt, eitt þúsund króna hlut til hlutafélagsins Sildarbræðslan h/f Seyðis- firði, sem honum er stefnt fyrir. Að vísu kannast stefndi við að hafa skrifað sig fyrir hlutarloforði þessu, en skil- yrði sitt fyrir greiðsluloforði á hlutaloforða-listanum, rskj. nr. 2, segir stefndi hafa verið það, að Seyðisfjarðarkaup- staður ábyrgðist ekki rekstur sildarbræðslustöðvarinnar. En þar sem Seyðisfjarðarkaupstaður hafi gengið í ábyrgð siðar vegna stofnunar og rekstrar sildarbræðslustöðvarinnar, þá hafi skilyrði sinu ekki verið fullnægt eða ekki tekið til greina, og sé hann því laus við loforðið, eða með öðr- um orðum, að loforð sitt sé orðið ógilt. Samkvæmt hlutaloforða-listanum, rskj. nr. 2, eru skil- vrðin fyrir loforðum þeirra, er árita, þessi: 1. Að stofnað yrði félag í þeim tilgangi að reisa og starf- rækja síldarbræðslustöð á Seyðisfirði og 2. Að ríkisábyrgð fengist fyrir nægilegu láni, til þess að fyrirtækið kæmist á fót. Báðum þessum skilyrðum hefir verið fullnægt, og virð- ist þá óhjákvæmilegt fyrir þá, sem árituðu loforðalist- ann, að greiða lofað hlutafé, jafnt fyrir stefnda sem aðra, því önnur skilyrði eru ekki sett samkv. rskj. nr. 2. En skilyrði það, sem stefndi kveðst hafa sett um, að Seyðisfjarðarkaupstaður ábyrgist ekki rekstur sildar- bræðslustöðvarinnar, er ekki tekið fram á þessum lista, rskj. nr. 2, og var þó stefnda innan handar að árita skil- yrðið við nafn sitt. Reyndar heldur stefndi þvi fram, að 24 hann hafi talað um það við þann, sem færði honum list- ann til áskriftar, að hann vildi ekki kaupa hlut í væntan- legu félagi, nema með umræddu skilyrði. En hann virðist hafa horfið frá því, þar sem hann ritaði hlutarloforð sitt án frekari skilyrða, og virðist þá hafa sætt sig við skil- yrðin 1 og 2 að ofan, sbr. rskj. nr. 2. Hver, sem skrifar sig fyrir hlut í félagi, lýsir yfir því fyrir þeim, sem þegar hafa lofað þátttöku og siðar lofa henni, að hann ætli að kaupa hlut í félaginu, og við þessa yfirlýsingu eða loforð virðist hann vera bundinn, verði félagið stofnað í þeim tilgangi, sem áskilinn var. Vilji hann binda loforð sitt öðrum skilyrðum, þá verður áritunin að bera þau með sér. Að öðrum kosti er skilyrðið ógilt gagnvart félaginu, nema á annan hátt sannist, að loforðið var bundið skilyrðinu. Eins og áður er getið, hefir stefndi ekki áritað skil- yrðið á hlutaloforðalistann, sem honum var innan handar. Ekki virðist hann heldur hafa vottfest skilyrðið, munn- lega eða skriflega, sem var honum einnig innan handar, úr því hann vildi ekki árita skilyrðið á hlutaloforðalist- ann. Að minnsta kosti hefir ekki komið fram í málinu full- nægjandi vottorð hér að lútandi. Stefndi virðist hafa látið sér nægja að taka fram skilyrðið munnlega við mann þann, sem kom með hlutaloforðalistann til hans, Sig. Í. Guð- mundsson, og sem sönnun fyrir því telur stefndi tvö skjöl í málinu, nr. 10 og nr. 13. Nr. 13 er bréf frá Sigurði Í. Guðmundssyni, dags. 1% 1936, þar sem segir, að stefndi hafi viljað setja skilyrði fyrir hlutafjárloforði sinu, að hann minnir, vegna vænt- anlegrar bæjarábyrgðar frekar en þess, hvar staður skyldi valinn til að reisa væntanlega sildarbræðslustöð á. Hér virðist bréfritarinn ekki muna með vissu, hvort skilyrðið var bæjarábyrgðin eða byggingarstaðurinn, og er sönnun- argagn þetta því ófullnægjandi. Nr. 10 er vottorð frá Sigurði Í. Guðmundssyni, dags. 6. febrúar 1937. Þar segir, að skilyrðið hafi verið: engin bæjarábyrgð. Er því vottorð þetta ekki í fullu samræmi við rskj. nr. 13, og þar af leiðandi sönnunargildi þess minna. Bæði réttarskjölin nr. 13 og nr. 10 frá einum og sama manni eru ófullnægjandi sönnunargögn, þar eð þau virð- ast ekki byggð á fullkomlega öruggu minni. Þar við bætist, að fullnægjandi sönnunargagn telst ekki vottorð eins 25 manns, heldur tveggja fullgildra vitna. En engin önnur sönnunargögn fyrir liggja í málinu viðvíkjandi umræddu skilyrði stefnda. Það verður því að álitast ekki löglega sannað, að stefndi hafi bundið hlutafjárloforð sitt við umrætt skilyrði, að Seyðisfjarðarkaupstaður ábyrgðist ekki rekstur sildar- bræðslustöðvarinnar. Þar sem skilyrðunum á hlutaloforðalistanum, rskj. nr. 2, hefir verið fullnægt og að öðru leyti hlutafélagið stofn- að, að því er virðist, á löglegan hátt, þá virðist sam- kvæmt framanrituðu stefndur skyldur að standa við lof- orð sitt um greiðslu hlutafjárins samkvæmt rskj. nr. 2. Og samkvæmt rskj. nr. 3 virðist stefndi skyldur að greiða vexti frá gjalddaga, eins og krafizt er í stefnunni. Samkvæmt framanrituðu ber að taka kröfur stefnandans til greina, þar með talinn málskostnað, kr. 125.00. Því dæmist rétt vera: Stefndur, Jón E. Waage, greiði stefnandanum, Gunnari Bjarnasyni f. h. Síildarbræðslan h/f Seyðis- firði, kr. 1000.00 ásamt 6% ársvöxtum af kr. 500.00 frá 1. marz 1934 og 6% ársvöxtum af kr. 500.00 frá 1. mai sama ár til greiðsludags, svo og kr. 125.00 í máls- kostnað. Dóminum skal fullnægja innan fimmtán daga frá löglegri birtingu dóms þessa að viðlagðri aðför að lögum. Föstudaginn 19. janúar 1940. Nr. 60/1939. Valdstjórnin (Pétur Magnússon) Segn Þorsteini Guðmundssyni (Eggert Claessen). Ölvun við bifreiðarakstur. Dómur hæstaréttar. Með skirskotun til forsendna hins áfrýjaða dóms ber að staðfesta hann, þó þannig, að fjárhæð sekt- 26 arinnar ákveðst 600 krónur, er renni í ríkissjóð, og komi í stað hennar einfalt fangelsi í 30 daga, ef hún verður ekki greidd innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Samkvæmt þessum málsúrslitum ber kærða að greiða allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin málflutningslaun skipaðs sækjanda og verj- anda í hæstarétti, 70 krónur til hvors. Því dæmist rétt vera: Kærði, Þorsteinn Guðmundsson, sæti 600 króna sekt til ríkissjóðs, og komi í stað sektar- innar einfalt fangelsi í 30 daga, ef hún verður ekki greidd innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Ákvæði hins áfrýjaða dóms um sviptingu réttar til þess að stjórna bifreið, greiðslu sak- arkostnaðar í héraði og greiðslu skaðabóta eiga að vera óröskuð. Kærði greiði allan áfryjunarkostnað sakar- innar, þar með talin málflutningslaun skipaðs sækjanda og verjanda í hæstarétti, hæstaréttar- málflutningsmannanna Péturs Magnússonar og Eggerts Claessens, 70 krónur til hvors. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lög- um. Dómur lögregluréttar Snæfellsness- og Hnappadalssýslu 30. des. 1938. Mál þetta er höfðað af hálfu valdstjórnarinnar gegn Þórði Þorsteini Guðmundssyni, til heimilis Grund í Kol- beinsstaðahreppi, fyrir brot gegn lögum um notkun bif- 27 reiða nr. 70 frá 8. sept. 1931 og áfengislögum nr. 33 frá 9. janúar 1935. Málavextir eru sem hér segir: Sunnudaginn þann 24. júlí s. 1 ók kærður Þifreiðinni S.H. 28 frá Grund í Kolbeinsstaðahreppi með fólk að Vegamótum í Miklaholtshreppi, en þann dag var skemmti- samkoma þar, og er kærður var kominn að Vegamótum, ók hann á Þifreið þessari „inn á fjall“ til þess að sækja vegavinnumenn þangað og ók með þá að Vegamótum. Næstu nótt, er skemmtisamkomunni á Vegamótum var lokið, ók kærður framangreindri Þbifreið til baka áleiðis að Grund með fólk. Framangreind bifreið, sem er eign Helga Guðmunds- sonar, Grund, er vöruflutningabifreið, yfirbyggð að fram- an, og er þar (í yfirbyggingunni) sæti fyrir 6—8 farþega, en aftan við yfirbygginguna er burðarborð á bifreiðinni og Þiljað fyrir báðar hliðar þess, en aftan við það hleri á hjörum, sem taka má frá. Er kærður ók að Vegamótum, kveður hann hafa verið um 25 farþega á bifreiðinni, en gat ekki sagt nákvæmlega um, hve margir, og þar af hafi verið 8—10 inni í bifreiðinni, en hinir staðið á burðarborð- inu. En á leiðinni frá Vegamótum, hafi verið eitthvað fleiri farþegar, en kærður gat heldur ekki sagt nákvæmlega um, hve margir þeir voru, en kveður vel mega vera, að þeir hafi verið 31, eins og vitni hefir borið, að þeir hafi verið að minnsta kosti. Og ekki gat kærður sagt um, hve margir af þeim hafi verið inni í bifreiðinni, en sama vitni og bar, að 31 farþegi hafi verið á bifreiðinni alls, hefir borið, að 10—11 hafi verið inni í bifreiðinni, en hinir, þ. e. um 20, hafi staðið á burðarborðinu og engin sæti verið þar fyrir þá. Er kærður var kominn á bifreiðinni að svo nefndum „Stöpum“ norðan Haffjarðarár, sem virðist, samkv. því sem upplýst er í málinu, hafa verið kl. 1%—2 framan- greinda nótt, stöðvaði hann bifreiðina og fór út úr henni til þess að tala við fólk, sem var þar á ferð ríðandi, og hafði áð þar. Er kærður hafði stansað hjá fólki þessu stutta stund, ók hann aftur af stað, en rétt strax eftir að hann ók af stað, valt bifreiðin austur af veginum og hvolfdi (svo) niður í skurðinn vestan við veginn. Sam- kvæmt því, sem upplýst er í málinu, virðast 2—3 menn, 28 sem stóðu á Þburðarborði bifreiðarinnar, hafa stokkið af henni um leið og hún valt, en ekki náðist til þeirra manna við rannsókn málsins til yfirheyrslu, — en hitt fólkið varð allt undir bifreiðinni. 2 menn, sem áðu hjá Stöpum og kærður hafði tal af, er hann stansaði þar, þeir Ingvar Fri- mannsson, bóndi í Skógum í Kolbeinsstaðahreppi, og Magnús Árnason, Stóra-Hrauni, sama hreppi, — fóru þeg- ar að bifreiðinni, er þeir sáu, að hún var oltin, og tóku þeir og framangreindir 2—3 menn að lvífta bifreiðinni, og gátu þeir fljótlega lyft henni svo mikið, að fólkið komst undan bifreiðinni og út úr henni. Nokkrir menn, sem í bifreiðinni voru við umrætt tæki- færi, meiddust nokkuð, og kom héraðslæknirinn í Stykkis- hólmi til fólks þessa strax um nóttina, og samkvæmt vott- orðum frá honum, sem lögð hafa verið fram í málinu, hlutu eftirtaldir meiðsli, sem hér segir: 1. Ársæll Jónsson, verzlunarmaður frá Hafnarfirði, meiddist þannig, að neðan til við hné var ca. 3 em langt sapandi sár, en aðrir áverkar ekki. 2. Guðrún Þórðardóttir, Myrdal, skarst á báðum fót- leggjum neðan hnéskelja, ca. 4 em langur skurður á vinstra fæti og 4—5 cm langur skurður á hægra fæti, og voru skurðir þessir 1—2 cm djúpir. Auk þess voru smáskrám- ur framan á báðum lærum hennar, en engar þeirra náðu nema rétt inn úr húðinni og inn í húðina. 3. Benjamin Jónsson, Haukatungu, meiddist hægra megin á höfði ofan eyra, þannig að upp hljóp kúla, ca. (—7 em í diameter, og hafði hann þar eymsli allmikil, og framan í miðju enni var húðin skrámuð, en eigi djúpt. 4. Björvin Björnsson frá Reykjavík kvartaði um sárs- auka við öndun, jafnt beggja megin, og yfir 6.—8. rifi beggja vegna, framan frá og aftur í bak, voru eymsli, ef á var stutt, en engin finnanleg brot eða sár. 5. Inga Björnsdóttir, Kolbeinsstöðum, kvartaði um verk í höfði og „hræðslu fyrir hjarta“, en engin meiðsli voru finnanleg. Þá hefir og Guðrún Gísladóttir, til heimilis Suðurgötu 22 í Reykjavík, borið við rannsókn málsins, að hún hafi við umrætt tækifæri hlotið kúlu á höfuðið og marizt á vinstra fæti og hægra læri og einnig marizt á baki eða 29 Þannig, að gamalt mar tókst upp, en hún var ekki, svo vitað sé, skoðuð af lækni. Kærður hefir kannazt við að hafa verið undir áhrifum áfengis við aksturinn, er bifreiðinni hvolfdi, en heldur fram, að hann hafi ekki verið mikið drukkinn. Hann kveðst hafa neytt áfengis, sem honum hafi verið boðið af nokkr- um mönnum, á meðan hann var á Vegamótum, en hefir neitað að hafa drukkið áfengi í bifreiðinni. Hann kveðst hafa ekið með mjög hægri ferð, er slysið varð, enda nýlagður af stað, og kveðst hann hafa verið að skipta úr öðrum „gear“ í þriðja, þegar bifreiðin fór út af veginum, en það kveður hann hafa atvikazt þannig, að hægri (vestri) veg- brúnin, sem hann ók þá eftir, hafi bilað undan hægra aft- urhjólinu, og hafi bifreiðin þá strax hallazt til hægri, en við það hafi fólkið, sem stóð á burðarborði bifreiðarinn- ar, runnið út í hægri hlið bifreiðarinnar, og henni þá hvolft, og kveður hann rúður í bifreiðinni hafa brotnað, en hún ekki skemmzt að öðru leyti. Vitnið Ingvar Frímannsson hefir og borið, að er bif- reiðin valt, hafi hægra afturhjól bifreiðarinnar fyrst farið út af veginum, og sama hefir vitnið Ársæll K. Jónsson borið. Hinsvegar hefir einn maður, Árni Þórðarson, sem stóð á Þburðarborði bifreiðarinnar, borið, að hann hafi ekki orðið var við, að vegbrúnin bilaði neitt, og að hon- um hafi virzt eindregið, að bifreiðin færi fyrst út af veg- inum að framan. Að því er ölvun kærða snertir, þá hefir vitnið Ingvar Frímannsson, sem kærður talaði við, er hann stansaði hjá „Stöpum“, borið, að kærður hafi þá verið bersýnilega mikið drukkinn og hafi það meðal annars sézt á því, að hann hafi reikað í spori og viðhaft drykkjuröfl, og vitnið Magnús Árnason, sem einnig talaði við kærðan á nefnd- um stað, hefir borið, að kærður hafi verið bersýnilega mikið drukkinn. Vitnið Guðrún Ásta Pálsdóttir, sem sat inni í bifreiðinni í framsæti hjá kærðum, hefir borið, að hann hafi sýnilega verið mikið drukkinn á leiðinni frá Vegamótum, og vitnið Ársæll K. Jónsson hefir borið, að honum hafi virzt kærður vera töluvert mikið drukkinn, er hann fór út úr bifreiðinni, skömmu áður en slysið varð. Þá hafa vitnin Ingvar Frímannsson og Magnús Árnason 30 og borið, að eftir að þeir sáu til bifreiðarinnar, þar til hún nam staðar hjá þeim, hafi hún ekið mjög hægt, en þó hlykkjótt eftir veginum. Samkvæmt því, sem þannig er upplýst í málinu, verður að telja nægjanlega sannað, að kærður hafi verið mikið ölvaður við umrætt tækifæri. Kærður, sem er fæddur 30. september 1900, hefir áður sætt refsingum og ákærum, sem hér segir: 1. 2. 3. 14. Í desember 1917 varð hann uppvís að þjófnaði í hlut- deild með öðrum unglingum, — í Reykjavík. Þann 30. nóvember 1920 undirgekkst hann í Reykjavík að greiða 20 krónur í skaðabætur fyrir árás og áflog. Þann 3. júní 1921 var hann í Reykjavík dæmdur í 25 króna sekt fyrir lögreglubrot. Þann 19. febrúar 1923 var hann í Reykjavík sektaður um 50 krónur fyrir ölvun. Þann 31. maí 1923 var hann undir rannsókn í Reykja- vik fyrir meinta þjófnaðarhilmingu. Þann 5. marz 1924 var hann í Reykjavík undir rann- sókn fyrir meintan þjófnað. Þann 24. júni 1924 var hann sektaður í Reykjavík um 50 krónur fyrir ölvun. Þann 14. nóvember 1924 var hann sektaður í Reykjavík um 70 krónur fyrir barsmíðar o. fl. . Þann 25. desember 1924 var hann sektaður í Reykjavík um 50 krónur fyrir ölvun. Þann 28. júní 1925 var hann sektaður um 50 krónur í Reykjavik fyrir ölvun. . Þann 3. desember 1925 var hann sektaður í Reykjavík um 50 krónur fyrir ölvun. Þann 1. nóvember 1934 var hann sektaður í Reykjavík um 50 krónur fyrir ölvun. Þann 24. september 1932 var hann sektaður um 150 kr. í lögreglurétti Snæfellsness- og Hnappadalssýslu fyrir brot gegn þágildandi áfengislögum o. fl. Með dómi, uppkveðnum í lögreglurétti Snæfellsness- og Hnappadalssýslu þann 6. febrúar 1937, var hann dæmdur í 100 króna sekt og sviptur ökuleyfi í 6 mán- uði fyrir brot gegn 5. gr. og 14. gr. laga um notkun bifreiða nr. 70 frá 8. september 1931. 3l Öðrum refsingum eða ákærum hefir kærður ekki áður sætt. Með framangreindu framferði sinu hefir kærður að áliti réttarins brotið gegn 5. gr. og 15. gr. laga nr. 70 frá 8. sept. 1931 um notkun bifreiða og gegn 21. gr. áfengislaganna nr. 33 frá 9. janúar 1935, og þykir refsing sú, er hann hefir unnið til, hæfilega ákveðin 200 króna sekt til ríkissjóðs, og komi 15 daga einfalt fangelsi í stað sektarinnar, verði hún eigi greidd innan 4 vikna frá lögbirtingu dóms þessa. Þá ber og að svipta kærðan æfilangt rétti til þess að stjórna bifreið, en hann var sviptur ökuleyfi af dómaranum, þeg- ar er rannsókn máls þessa byrjaði, eða þann 25. júlí s. 1. Framannefndur Ársæll K. Jónsson hefir krafizt þess, að kærður verði dæmdur til þess að greiða honum skaða- bætur fyrir kostnað við læknishjálp og sjúkrahúsvist vegna framangreindra meiðsla, að upphæð kr. 87.80, og hefir kærði samþykkt þá kröfu, og ber því að dæma hann til þess að greiða Á. K. J. þá upphæð. Aðrar skaðabótakröfur hafa ekki komið fram í málinu á hendur kærðum. Loks ber að dæma kærðan til þess að greiða allan kostnað sakarinnar. Á máli þessu hefir enginn óþarfur dráttur orðið. Því dæmist rétt vera: Kærður, Þórður Þorsteinn Guðmundsson, greiði 200 króna sekt til ríkissjóðs, og komi 15 daga einfalt fangelsi í stað sektarinnar, verði hún eigi greidd inn- an 4 vikna frá lögbirtingu dóms þessa. Hann skal og æfilangt sviptur rétti til þess að stjórna bifreið. Hann greiði Ársæli K. Jónssyni kr. 87.80 í skaða- bætur innan 15 sólarhringa frá lögbirtingu dóms þessa. Loks greiði kærður allan kostnað sakarinnar. Dómi þessum skal fullnægja með aðför að lögum. 32 Mánudaginn 22. janúar 1940. Nr. 111/1938. Guðmundur Pétursson (Theódór B. Líndal) gegn Eigendum og vátryggjendum e/s „Stabil“ og gagnsök (Pétur Magnússon). Bætur fyrir tjón af árekstri skipa. Dómur hæstaréttar. Héraðsdóminn hefir uppkveðið Guðmundur Hannesson bæjarfógeti með meðdómendum Jóni Jóhannessyni skipstjóra og Guðmundi Björnssyni vélsmið. Aðaláfrýjandi, sem að fengnu áfrýjunarleyfi þann 8. okt. 1938 hefir skotið máli þessu til hæstaréttar með stefnu 4. nóv. s. á., hefir krafizt þess, aðallega að gagnáfrýjendur verði dæmdir til þess að greiða honum kr. 15163.57 með 5% ársvöxtum frá 11. sept. 1936 til greiðsludags, en til vara, að gagnáfrýjendum verði dæmt að greiða honum hluta af fjárhæð þess- ari í því hlutfalli, er dómurinn metur. Þá krefst aðal- áfrýjandi málskostnaðar fyrir báðum dómum eftir mati hæstaréttar. Loks krefst hann sér dæmdan sjóvéðrétt í e/s „Stabil“ R 115 S frá Stavanger til tryggingar framannefndum upphæðum. Gagnáfrýjendur, sem að fengnu áfrýjunarleyfi þann 12. jan. 1939 hafa gagnáfrýjað málinu með stefnu 8. febr. s. á., krefjast þess, aðallega að þeir verði algerlega sýknaðir af kröfum aðaláfrýjanda, en fil vara, að bótakrafa aðaláfrýjanda verði lækk- uð og að þeim verði dæmt að greiða hluta af henni í því hlutfalli, er dómurinn metur, en til þrauta- 33 vara, að ákvörðun héraðsdóms um kröfuna og skipt- ingu hennar milli aðilja verði staðfest. Loks krefj- ast gagnáfrýjendur málskostnaðar fyrir báðum dómum eftir mati hæstaréttar. Að kvöldi fimmtudagsins 12. sept. 1935 lögðust skipin e/s „Stabil“ og v/b „Liv“ á Siglufjarðarhöfn. Lagðist e/s „Stabil“ á 5 faðma dýpi við bakborðs- akkeri og 45 faðma keðju, en v/b „Liv“ lagðist nokkru grynnra, einnig við bakborðsakkeri og við 37 faðma keðju. Virðist e/s „Stabil“ hafa verið lagzt þar, þegar vélbáturinn kom. Norðaustan stormur var. Lagðist vélbáturinn aftur af eimskipinu, og hlaut það eftir vindstöðunni að færast að eða á bát- inn, ef svo færi, að akkerið héldi því ekki. Eigi er því haldið fram, að vélbátnum hafi verið lagt svo nærri eimskipinu, að aðfinningum sæti. Að morgni þess 13. september var kominn rokstormur af sömu átt. Tók e/s „Stabil“ þá að reka og virðist skjótt hafa tekið að höggva á stefni bátsins. Verður ekki séð, að skipverjar á eimskipinu hafi aðhafzt nokkuð til þess að afstýra árekstri fyrr en einn af skipverj- um á bátnum kallaði yfir til manns, sem var á þilfari, og sagði, að þeir yrðu að „gaa forover“, ef þeir gætu, því að skipin væru tekin að rekast á. Skipstjórinn á v/b „Liv“ lét þá gefa út meira af keðju, en hún slitnaði í þeim svifum, og rak þá bátinn ört að landi, því að stórviðri var á, og upp á land að lokum. Skipverji sá á e/s „Stabil“, sem kallað var til, virðist þegar hafa gert skipstjóra viðvart um það, hvernig komið var. Eftir skýrslu vélstjóra var þá tekið að hita upp vélina, en gagn varð ekki að því, því að þegar tilraun var gerð til þess að neyta vél- arinnar, reyndist keðjan frá vélbátnum hafa farið í 3 34 skrúfu skipsins. Virðist keðjan hafa farið þannig, meðan verið var að láta hana út, af því hvað eim- skipið var komið nærri bátnum, og slitnað í þeim svifum og af þeim átökum, er þá virðast hafa orðið. Það tvennt, að stjórnarmenn e/s „Stabil“ virð- ast ekki hafa hafizt handa fyrr en um seinan til þess að afstýra árekstri og að vél skipsins var ekki tiltækileg fyrirvaralaust, virðist fella þeim á hend- ur ríka sök á árekstrinum og þar með á strandi v/b „Liv“. Í flutningi málsins fyrir hæstarétti er stjórnend- um v/b „Liv“ og eiganda fundið það til saka, að vélin í bátnum hafi ekki verið tiltækileg fyrirvara- laust og að keðja bátsins, sú er úti var og út var látin, hafi verið óstyrkari en vera ber. Um síðara atriðið er þess að geta, að ekki verður staðhæft, að óstyrkleiki keðjunnar hafi með nokkrum hætti átt þátt í slysinu, enda er ekkert komið fram um það, að akkeri vélbátsins hafi ekki haldið honum, þangað til keðjan slitnaði með þeim atvikum, sem virðast hafa valdið því óhappi og áður er getið. Um fyrra atriðið virðist það fram komið, að vélin í bátnum var ekki heldur tiltækileg fyrirvaralaust, eins og átt hefði að vera, því að í því veðri, sem var, mátti gera ráð fyrir því, að nauðsyn kynni að verða á því að neyta hennar þegar í stað. Að þessu leyti virð- ast stjórnarmenn v/b „Liv“ einnig hafa fellt sér á hendur nokkra sök á slysinu. Með skírskotun til þess, sem að framan er mælt, þykir rétt að skipta tjóni því, er í máli þessu kem- ur til greina, þannig, að aðaláfrýjandi beri fjórð- ung þess, en gagnáfrýjendur þrjá fjórðu hluta. Krafa aðaláfrýjanda er, sem fyrr segir, kr. 15163,57. Þar af er þessum liðum mótmælt: 35 1. Kr. 170.00, sem er ferðakostnaður aðaláfrýj- anda til Siglufjarðar til að gæta hagsmuna sinna vegna strands v/b „Liv“. Ekki þykir óeðlilegt, að hann færi þessa ferð. Ekki er því haldið fram, að upphæðin sé of há, og þykir því rétt að taka lið- inn til greina. 2. Kr. 80.00 fyrir spjöll á trossum, tilheyrandi v/b „Liv“. Þær eru sagðar hafa verið notaðar við björgun bátsins og hafa þá skemmzt. Krafan er ekki talin of há, og þykir því einnig rétt að taka liðinn til greina. 3. Kr. 200.00, þóknun til lögfræðings. Af ástæð- um þeim, er í héraðsdómi segir, þykir rétt að færa lið þenna niður um kr. 140.00, eins og þar er gert. 4. Kr. 146.00, skemmdir á bát og kostnaður af mati á þeim. Þenna lið þykir rétt að fella niður af sömu ástæðum sem í héraðsdómi greinir. 5. Kr. 5000.00, björgunarlaun v/b „Liv“. Eftir því sem fram er komið, virðist björgun Þbátsins hvorki hafa verið hættu né sérstökum erfiðleik- um bundin. Verðmæti þess, sem úr hættu var bjargað, virðist hafa verið nálægt kr. 25000.00. Björgunarlaunin voru greidd eftir samkomulagi, en gagnáfrýjendur eru ekki þar við bundnir og eigi skyldir til að taka þátt í greiðslu hærri björgunar- launa en metin eru hæfileg með dómi. Þegar til þess- arar björgunar kemur, virðast kr. 4000.00 eigi vera of lág laun, og þykir því rétt að færa lið þenna niður um kr. 1000.00. 6. Kr. 5000.00, aflatjón áætlað. Þótt staðhæfing aðaláfrýjanda um það, að hann hafi ætlað að halda vélbátnum úti haustið 1935 á sildveiðar fyrir Suður- landi og í Faxaflóa, sé lögð til grundvallar, verður áætlun hans um 5000.00 króna hreinágóða þar af 36 ekki talin áreiðanleg. Eftir því sem í málinu er komið fram um hagnað af slíkri útgerð, þykir mega áætla þessar bætur kr. 1000.00. Lið þenna verður því að færa niður um kr. 4000.00. Samkvæmt framansögðu verður bótakrafa sú, er til greina kemur í máli þessu, kr. 15163.57 — (kr. 140.00 - kr. 146.00 - kr. 1000.00 - kr. 4000.00) = kr. 9877.57. Þar af ber gagnáfrýjendum að greiða þrjá fjórðu hluta, eða kr. 7408.18 með vöxtum, eins og krafizt er. Ákvæði héraðsdómsins um málskostnað þykir mega staðfesta. Í málskostnað fyrir hæstarétti þykir rétt að dæma gagnáfrýjendur til að greiða aðaláfrýj- anda 600 krónur. Til tryggingar upphæðum þeim, er gagnáfrýjend- um ber að greiða aðaláfrýjanda samkvæmt framan- skráðu, skal aðaláfrýjandi hafa sjóveðrétt í e/s „Stabil“ R 115 S frá Stavanger. Því dæmist rétt vera: Gagnáfrýjendur, eigendur og vátryggjendur e/s „Stabil“ R 115 S frá Stavanger, greiði aðal- áfrýjanda, Guðmundi Péturssyni, kr. 7408.18 með 5% ársvöxtum frá 11. sept. 1936 til greiðsludags. Málskostnaðarákvæði héraðsdómsins á að vera óraskað. Í málskostnað fyrir hæstarétti greiði gagnáfrýjendur aðaláfryjanda 600 krónur. Aðaláfrýjandi hefir sjóveðrétt í ofannefndu eimskipi til tryggingar framangreindum fjár- hæðum. Dómnum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. ð/ Dómur sjódóms Siglufjarðar 10. jan. 1938. Með stefnu, dags. 11. sept. 1936, krefst stefnandi, Guð- mundur Pétursson, útgerðarmaður, Akureyri, að stefndur Þormóður Eyjólfsson, konsúll, Siglufirði, f. h. skipstjóra Kristians Wingers vegna eigenda og vátryggjenda e/s „Stabil“ R. 115. S. frá Stavanger verði dæmdur til þess að greiða sér kr. 15163.57 með 5% vöxtum frá 11. sept. 1936 fyrir skemmdir, er e/s „Stabil“ olli skipi stefnanda v/s „Liv“, sem strandaði af völdum e/s „Stabil“, fyrir tjóni, er það strand olli, kostnað við að ná skipinu út og gera við það og fyrir aflatjón, meðan á því stóð. Þá krefst og stefn- andi greiðslu málskostnaðar að skaðlausu, sem í málflutn- ingnum er krafizt með kr. 786.76 samkv. sundurliðuðum reikningi, og sjóveðs í e/s „Stabil“ fyrir kröfum sinum. Stefndur krefst sýknunar og málskostnaðar: Málavextir eru þessir: 13. september 1935, að kveldi, lágu bæði skipin e/s „Stabil“ og v/s „Liv“ fyrir akkerum á Siglufjarðarhöfn, „Stabil“ dýpra, en v/s „Liv“ grynnra. Var um skipslengd skips eins og „Stabils“ á milli skipanna, en að þvi er ráða má af málflutningnum, virðist „Liv“ hafa lagzt siðar. Morguninn eftir var komið ofsarok, og kl. 8—9 um morg- uninn fór „Stabil“ að reka og rak loks á „Liv“ og heggur á stefni þess. Skipstjórinn á „Liv“ lét þá gefa út keðju skips- ins til þess að reyna að forðast árekstur, en í því slitnaði keðja skipsins „Liv“, svo að það rak upp í fjörur Siglu- fjarðarhafnar og strandaði þar, en varðskipið „Óðinn“ var fengið til þess að draga v/s „Liv“ aftur á flot, og kosi- aði það 5000.00 kr. sem stefnandi hefir greitt, og er sú upphæð hluti úr dómkröfunni. Við strandið laskaðist „Liv“ og varð að draga skipið til Akureyrar og koma þvi Þar í „slipp“ til aðgerðar, og kostaði sú viðgerð kr. 3350.00 auk flutningskostnaðar, og er hvorttveggja innifalið í dóm- kröfunni. Stefnandi krefst og bóta fyrir aflatjón með kr. 5000.00, og er sú upphæð innifalin í áðurnefndri dómkröfu. Stefndur heldur því fram, að skipstjórinn á e/s „Stabil“ eigi ekki sök á árekstrinum á v/s „Liv“ og þvi síður á strandi vélskipsins. Hafi e/s „Stabil“ að vísu rekið á v/b „Liv“, en það hafi verið fyrir ofsarok, sem sé óviðráðan- 38 leg atvik. Hinsvegar hafi skipstjórinn á v/s „Liv“ með því að leggjast ekki fjær „Stabil“ en lengd „Stabils“ og því að gefa út það af skipskeðju sinni, sem var ekki nema 13 mm gild, þótt „Liv“ hefði lögmælta lengd lögmæltrar gildrar skipskeðju, sem fyrir skip sem „Liv“, yfir 50 smál., sé 19—22 mm gildleiki. Hafi þessi mjóa viðbótarkeðja slitnað, af því að hún var ekki eins gild og lög áskilja, og óvist, að hún hefði slitnað eða öllu heldur ekki slitnað (svo), ef aðeins það af keðjunni, sem hafði lögmæltan gildleika, hefði verið gefið út. Þá hefði v/s „Liv“ ekki strandað, ef keðjan hefði ekki slitnað. Það er nú rétt, að nokkuð af keðju v/s „Liv“, sem út var gefið, hafði ekki lögmætan gildleika og að telja verður sannað í málinu, að það er þessi hluti keðjunnar, sem slitnar, og verður að telja slíkt sök hjá skipstjóranum á v/s „Liv“. Hinsvegar er skipstjórinn á e/s „Stabil“ í ekki minni sök, að hafa ekki „uppi gufu“ á skipinu, eink- um er hann sá, hve nærri honum skip eins og v/s „Liv“ var, og veður tók að versna. Með því tók hann á sig á- hættu á, að skip hans ræki á v/s „Liv“. Að vísu var eins ástatt með „Liv“, að þar var vél ekki í gangi, en úr þvi að „Liv“ rak ekki á annað skip, kemur það ekki eins til álita í þessu máli. Þótt segja megi, að ef „Liv“ hefði haft vél í gangi, hefði það aldrei strandað, verður þá að telja, að skipstjóranum á „Liv“ bar ekki að sera ráð fyrir, að „Stabil“ rækist á „Liv“ og að „Stabil“ hefði ekki vél í gangi. Að vísu telur skipstjórinn á Stabil, að þegar hafi rekið nokkuð, hafi það haft vél í gangi, en hann ekki þorað að láta spaða skipsins hreyfast vegna þess, að akkeri skipsins „Liv“ hafi verið flækt utan um spaðana á „Stabil“, en það getur ekki hafa verið, áður en „Stabil“ fór að reka eða um leið og „Stabil“ byrjaði að reka. En það, að „Stabil“ rakst á „Liv“, er aftur á móti orsök þess, að „Liv“ strandar. Af því, sem nú hefir verið sagt, verður að telja, að bæði skipstjórinn á „Stabil“ og skipstjórinn á „Liv“ eigi sök á því, að „Liv“ strandaði og þar sem atvik liggja þannig, að eigi verður byggð á þeim skipting skaðabótanna í ákveð- in hlutföll, ber skipstjóranum á „Stabil“ og skipstjóran- um á „Liv“ að bæta tjónið að hálfu hvor. Er þá að finna út það tjón, er bæta ber. 39 Af dómkröfum stefnanda hefir stefndur fyrst og fremst mótmælt björgunarlaununum til varðskipsins „Óðinn“ fyr- ir að draga „Liv“ út og koma því aftur á flot, kr. 5000.00, sem hann hefir mótmælt sem of háum. Á þetta verður eigi fallizt. Þau verða eftir atvikum að teljast eigi óhæfileg. Þá hefir stefndur sérstaklega mótmælt kr. 170.00, kostn- aði við ferð eiganda skipsins „Liv“ til Siglufjarðar til þess að gæta hagsmuna sinna þar. Virðist slíkt ekki óeðlilegt og því ekki hægt að taka slík mótmæli til greina. 80 kr. fyrir skemmdir á trossum v/s „Liv“, sem er mótmælt, verður að taka til greina þrátt fyrir mótmælin. Þá hefir stefndur af 200 kr. kröfu frá málflutnings- manni stefnanda til stefnda og sem (svo) tekin er upp Í dómkröfuna mótmælt kr. 140.00 sem það hærra (svo) en lágmarkstaxti málflutningsmannafélags Íslands greinir og þar sem á reikningnum, þar sem krafan er framsett, er ekki tilfært nema „mót í sjórétti og lögfræðileg aðstoð í sambandi við strand v/s „Liv“, en hann flytur mál þetta fyrir stefnanda og reiknar sér þar full málflutningslaun, virðist hann aðeins geta fengið venjulegt kaup fyrir að mæta við sjóprófin, en ekkert fyrir lögfræðilega aðstöð, og her því að taka mótmælin til greina og lækka þann lið um kr. 140.00. Þá verður samkv. kröfu stefnds að lækka dóm- kröfuna ennfremur um kr. 146.00, kr. 126.00 fyrir skemmd- ir á v/b „Baldvini Þorvaldssyni“, er hann skemmdist í ferð vegna strandsins, og kr. 20.00 fyrir það mat á slíkum skemmdum ber stefnandi ekki ábyrgð, er hann fékk bát- inn í för fyrir ákveðna borgun, og er því óheimilt að krefja hana af stefndum sem kostnað vegna strandsins. Þá mótmælir stefndur loks aflatjónskröfunni. Rétturinn er þeirrar skoðunar, að sanngjarnt sé að meta aflatjónið á kr. 2000.00. Samkvæmt þessu ber stefndum að greiða af dómkröfunni, sem var kr. 15163. 57, helminginn af 11877.5', eða kr. 5938.78 með 5% ársvöxtum frá 11. sept. 1936, en vera sýkn af frekari kröfum stefnanda. Málskostnað er hæfilegt að stefndur greiði stefnanda með kr. 400.00. Fyrir hinum tildæmdu fjárhæðum tildæmist stefnanda sjóveðréttur í skipinu e/s „Stabil“ R. 115 S. frá Stavanger í Noregi og í vátryggingarupphæðum skipsins, ef um þær aðeins væri að ræða. 40 Því dæmist rétt vera: Stefndur, Þormóður Eyjólfsson, konsúll, Siglufirði, í. h. skipstjóra Kristians Wingers vegna eigenda og vátryggjenda e/s „Stabil“ R. 115 S. frá Stavanger, greiði stefnandanum, Guðmundi Péturssyni, útgerðarmanni, Akureyri, kr. 5938.78 með 5% vöxtum frá 11. sept. 1936 og kr. 400.00 í málskostnað, en sé sýkn af frek- ari kröfum stefnanda. Stefnanda tildæmist og sjóveðréttur í umræddu skipi, „Stabil“ R. 115 S. frá Stavanger í Noregi, og í vátryggingarupphæð skipsins fyrir tildæmdum kröf- um. Hið ídæmda ber að greiða innan 3ja sólarhringa frá lögbirtingu dóms þessa að viðlagðri aðför að lögum. Miðvikudaginn 24. janúar 1940. Nr. 95/1939. Jóhannes Kristjánsson (Eggert Claessen) gegn Ingibjörgu Jóhannsdóttur (Einar B. Guðmundsson). Meiðyrðamál. Dómur hæstaréttar. Héraðsdómurinn er kveðinn upp af hinum reglu- lega héraðsdómara Skagafjarðarsýslu, Sigurði sýslu- manni Sigurðssyni. Áfrýjandi hefir skotið máli þessu til hæstaréttar með stefnu 12. sept. 1939. Krefst hann sýknu af kröfum stefndu í málinu og málskostnaðar af henni fyrir báðum dómum eftir mati hæstaréttar. Stefnda krefst staðfestingar hins áfrýjaða dóms og máls- kostnaðar af áfrýjanda fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. 41 Í hinum átöldu ummælum verður ekki talin fel- ast nein slík aðdróttun eða móðgun, er áfrýjandi eigi að sæta refsingu fyrir. Hinsvegar þykir bera að ómerkja þau ummæli áfrýjanda, að hann telji stefndu „alls ekki vitnisbæra um þau mál, sem snerta nefndan mann“, með því að áfrýjanda brast rök fyrir svo víðtækri ályktun. Eftir þessum málsúrslitum þykir rétt, að áfrýj- andi greiði stefndu málskostnað í héraði og fyrir hæstarétti, 250 krónur samtals. Því dæmist rétt vera: Framangreind ummæli skulu vera dauð og marklaus. Áfrýjandi, Jóhannes Kristjánsson, skal vera sýkn af refsikröfu stefndu, Ingibjargar Jó- hannsdóttur, í máli þessu. Áfrýjandi greiði stefndu málskostnað í hér- aði og fyrir hæstarétti, samtals 250 krónur, að viðlagðri aðför að lögum. Dómur aukaréttar Skagafjarðarsýslu 14. júní 1939. Mál þetta er höfðað að undangenginni árangurslausri sáttatilraun fyrir aukaþingi Skagafjarðarsýslu með stefnu, dags. 6. febr. þ. á., af frú Ingibjörgu Jóhannsdóttur, Varma- hlið í Seyluhreppi, gegn Jóhannesi Kristjánssyni, bónda, Brúnastöðum í Lýtingsstaðahreppi, og tekið til dóms 25. maí þ. á. Gerir stefnandi þær kröfur, að stefndur verði dæmdur til refsingar fyrir meiðyrði um hana í yfirlýsingu, sem hann hefir undirritað og send var símaumdæmisstöðvar- stjóranum á Akureyri, að meiðyrðin verði dæmd dauð og ómerk og að stefndur verði dæmdur til að greiða henni málskostnað að skaðlausu eftir mati réttarins. Ummæli þau í yfirlýsingunni, sem stefnandi telur sér- 42 staklega meiðandi fyrir sig og eigi að ómerkjast og varða stefnda ábyrgð, eru þessi: „Vegna þessarar alkunnu óvild- ar, sem frúin ber til séra Tryggva H. Kvaran, teljum vér hana alls ekki vitnisbæra um þau mál, sem snerta nefnd- an mann.“ Stefndur hefir hinsvegar krafizt sýknu af kröfum stefn- anda, sér tildæmdan málskostnað og að stefnandi verði dæmdur í sekt fyrir óþarfa málsyfingu. Stefndur telur hin átöldu ummæli réttmæt í alla staði, og máli sínu til stuðnings telur hann upp óviðurkvæmileg orð, sem hann segir stefnanda hafa haft um séra Tryggva og heimili hans, bæði við einstaka menn og á mannamót- um, og þessu til sönnunar hefir stefndur lagt fram tvö vottorð (rjskj. 6 og 15), sem segja, að stefnandi hafi kall- að séra Tryggva glæpamann, eitt vottorð (rjskj. nr. 8), sem segir, að stefnandi hafi kallað séra Tryggva andlegan aumingja, og eitt vottorð (rjskj. 10), undirritað af tveim- ur mönnum, sem segir, að hún hafi viðhaft þessi ummæli við Steinsstaðalaug 12. sept. 1937: „Þegar ég var barna- kennari á Mælifelli var meira að segja flatlús á fólki þar.“ Svo hefir stefndur lagt fram fjögur vottorð, sem lúta að deilum, sem urðu á milli stefnanda og séra Tryggva á fundi ungmennafélagsins „Framför“ hinn 4. febrúar 1936 (rjskj. nr. 5, 7, 9 og 11). Í vottorði réttarskjals nr. 5 segir, að vegna deilu stefnanda og séra Tryggva um einkamál þeirra hafi orðið að slíta félagsfundi, áður en fundarmálefni voru að fullu afgreidd. Í vottorði, réttarskjali nr. 7, stend- ur: „Virtist mér framkoma frú Ingibjargar og séra T. H. Kvaran bera vott um mikla óvild þeirra á milli.“ Í vottorði, rjskj. nr. 11, stendur: „„... ég gat ekki skilið annað en full- komin óvild væri þeirra í milli“, og í vottorði, rskj. nr. 9, stendur „... þykjumst glöggt muna til þess, að persónu- leg orðaskipti á fundinum á milli séra Tryggva H. Kvaran og frú Ingibjargar Jóhannsdóttur í Varmahlið hafi verið á þá lund, að svo virtist sem það stappaði nærri hatri á milli þeirra.“ Stefndur telur það augljóst af framangreindum vottorð- um, að stefnandi beri eða hafi borið alkunna óvild til séra Tryggva, og óvildarhugur þessi sé það sterkur, að hann myndi rýra eða jafnvel ómerkja vitnisburð stefn- anda á móti honum. 43 Stefnandi hefir ekki mótmælt greindum vottorðum sem óstaðfestum, þar sem hún telur þau ekki sýna, að hún beri óvild og því síður alkunna óvild til séra Tryggva. Hins- vegar hefir stefnandi mótmælt efni vottorðanna og orða- lagi. Stefnandi viðurkennir, að þau séra Tryggvi hafi deilt sin á milli, en mótmælir þvi, að deilur þeirra hafi verið ó- eðlilegar eða ósæmilegar, og staðhæfir, að hún hafi hvorki fyrr né síðar borið óvild til hans, og veit ekki til þess, að hún hafi sýnt honum annað en fullan drengskap í við- skiptum þeirra. Eftir því sem upplýst er í málinu, hafa verið deilur á milli séra Tryggva og stefnanda og þær svo harðar á köfl- um, að vottorðsgefendum hefir virzt þær bera vott um mikla óvild eða jafnvel stappa nærri hatri á milli þeirra. En þó vottorðsgefendum komi deilur þeirra þannig fyrir sjónir og vottorðin væru, þrátt fyrir mótmæli stefnanda, talin rétt að efni og orðavali, þá er þess að gæta, að erfitt er að dæma um hug manns í garð annars, og ógætileg og óviðurkvæmileg orð geta hafa fallið hjá stefnanda un séra Tryggva og harðar orðasennur verið þeirra í milli, án þess að stefnandi beri almenna og hvað þá heldur al- kunna óvild til hans og hana svo mikla, að hún sé alls ekki vitnisbær um þau mál, er varða séra Tryggva. Lítur rétturinn svo á, að hin umstefndu ummæli hafi ekki verið réttlætt í málinu, og þar sem þau eru meið- andi og móðgandi fyrir stefnanda, sérstaklega þar sem yfirlýsingin með ummælunum er send í annað hérað til að hnekkja umkvörtun hennar, þá ber að ómerkja þau og láta stefnda sæta refsingu samkv. 217. gr. hinna al- mennu hegningarlaga, sem þykir eftir málavöxtum hæfilega ákveðin 50 króna sekt í ríkissjóð, og komi í stað sektar- innar, ef hún verður ekki greidd, áður en aðfararfrestur í máli þessu er liðinn, 4 daga einfalt fangelsi. Svo greiði stefndur stefnanda kr. 125.00 í málskostnað. Þvi dæmist rétt vera: Hin umstefndu ummæli skulu vera dauð og ómerk. Stefndur, Jóhannes Kristjánsson, greiði 50 króna sekt í ríkissjóð, og komi í stað sektarinnar, ef hún verður ekki greidd, áður en aðfararfrestur er liðinn, 44 4 daga einfalt fangelsi. Ennfremur greiði stefndur stefnandanum kr. 125.00 í málskostnað. Dóminum (ber) að fullnægja innan 15 daga frá lög- birtingu hans að viðlagðri aðför að lögum. Föstudaginn 26. janúar 1940. Nr. 120/1938. Steindór Gunnarsson (Garðar Þorsteinsson) gegn Félagsprentsmiðjan s/f og gagnsök (cand. jur. Kristján Guðlaugsson). Omerking héraðsdóms og heimvísun málsins. Dómur hæstaréttar. Í máli þessu, sem skotið er til hæstaréttar með aðalstefnu 3. des. 1938 og gagnstefnu 4. janúar 1939, hefir aðaláfrýjandi fyrst og fremst krafizt þess, að héraðsdómurinn verði ómerktur og málinu vísað heim í hérað til endurupptöku og álagningar dóms að efni til einnig um 2. og 3. kröfulið gagnsakarinnar i héraði. Ennfremur krefst hann málskostnaðar fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Gagnáfrýjandi hefir mótmælt kröfum aðaláfrýjanda. Er ómerk- ingar- og heimvísunarkrafan tekin undir dóm eða úrskurð útaf fyrir sig. Héraðsdómarinn taldi skorta þá greinargerð um 2. og 3. kröfulið gagnsakarinnar, að efnisdómur yrði á þá lagður. Bar honum þess vegna samkvæmt 120. gr. laga nr. 85 frá 1936 að kveðja aðilja fyrir dóm og veita þeim kost á að bæta úr þvi, er hann taldi áfátt vera málflutningnum. Þetta hefir héraðs- dómarinn ekki gert, heldur frávísað nefndum kröfu- 45 liðum. Verður því að ómerkja héraðsdóminn og leggja fyrir héraðsdómarann að hafa þá meðferð á málinu, er í 120. gr. nefndra laga segir, og leggja síðan efnisdóm á alla kröfuliði málsins. Samkvæmt þessum málslyktum þykir rétt að dæma gagnáfrýjanda til að greiða aðaláfrýjanda kr. 150.00 í málskostnað fyrir hæstarétti. Því dæmist rétt vera: Héraðsdómurinn á að vera ómerkur og er málinu vísað heim í hérað til meðferðar sam- kvæmt 120. gr. laga nr. 85 frá 1936 og til dóms- álagningar að efni til um alla kröfuliði málsins. Gagnáfrýjandi, Félagsprentsmiðjan s/f, greiði aðaláfrýjanda, Steindóri Gunnarssyni, kr. 150.00 í málskostnað fyrir hæstarétti að við- lagðri aðför að lögum. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 24. okt. 1938. Mál þetta, sem dómtekið var 18. þ. m., er eftir árangurs- lausa sáttaumleitun höfðað fyrir bæjarþinginu með stefnu, útg. 4. okt. 1937, af s/f Félagsprentsmiðjunni hér í bæ gegn Steindóri Gunnarssyni, prentsmiðjustjóra, Suð- urgötu 8 hér í bænum, til greiðslu skuldar, að upphæð kr. 9349.98 með 5% ársvöxtum frá 1. jan. 1936 til greiðslu- dags, og málskostnaðar að skaðlausu. Aðalstefndur, Steindór Gunnarsson, hefir krafizt þess í aðalsök, að stefnuupphæð hennar verði lækkuð um tvær upphæðir, er síðar verða greindar, samtals að upphæð kr. 2050.00, og að sér verði tildæmdur málskostnaður. En jafn- framt hefir hann með gagnstefnu, útg. 16. nóvember 1937, höfðað gagnsök og gert í henni þær réttarkröfur, að aðal- stefnandi, s/f Félagsprentsmiðjan, verði með eða án skulda- jafnaðar við stefnuupphæð aðalsakar dæmdur til að greiða sér kr. 20851.56 með 6% ársvöxtum frá 1. jan. 1935 til greiðsludags, og málskostnað í gagnsökinni að skaðlausu. 46 Í gagnsökinni krefst aðalstefnandi algerrar sýknu og málskostnaðar að skaðlausu. Í rekstri málsins hafa báðir aðiljar gert varakröfu, og verður þeirra getið á viðeigandi stöðum hér á eftir, er hinir einstöku kröfuliðir, er þær standa í sambandi við, verða ræddir. Málsatvik eru þau, að með afsali, dags. 8. júní 1933, af- henti aðalstefndur, sem þá var einn af eigendum s/f Fé- lagsprentsmiðjunnar og prentsmiðjustjóri hennar, Félags- prentsmiðjunni allt bókaforlag sitt frá 1. mai 1933 að telja, en forlagi þessu hafði hann komið sér upp samhliða prent- smiðjustjórastarfinu. Segir í afsalinu, að með séu taldar allar bókaleifar í Reykjavík og út um land, dagbækur, vasabækur og almanök án nokkurrar undantekningar. Þá segir ennfremur, að í afsalinu séu innifalin öll réttindi aðalstefnds til endurútgáfu og endurprentunar á þessum bókum og skuldbinding af hans hálfu um að gefa þær ekki út framar, enda sé aðalstefnanda heimilt að hagnýta sér þær að öllu leyti eftir eigin vild frá nefndum degi. Jafnframt því sem aðalstefndur gaf aðalstefnanda afsal Þetta, var gerður samningur um forlagið, dagsettur sama dag og afsalið, og viðurkennir aðalstefndur í upphafi hans, að aðalstefnandi hafi greitt sér kr. 15000.00 sem fulln- aðargreiðslu fyrir forlagið, er hann hafi afhent samkvæmt afsalinu. Jafnframt skuldbindur aðalstefndur sig til að end- urgreiða aðalstefnanda þá upphæð, sem vanta kunni á, að nettóhagnaður af hinum seldu bókaleifum og framhalds- útgáfu þeirra, þar með töldum vasabókum, dagbókum og veggalmanökum, jafni að fullu kaupverðið, kr. 15000.00, ásamt 5% ársvöxtum fyrir 1. mai 1937, og skuli sú reikn- ingsuppsgerð byggjast á sérstökum reikningi yfir út- og inn- borganir viðvíkjandi forlaginu, sem halda skyldi í bók- um aðalstefnanda. Á hinn bóginn skuldbatt aðalstefnandi sig til að endurgreiða aðalstefndum það af nettóhagnaðinum á hinu selda, sem kynni að verða fram yfir kaupverðið, kr. 15000.00, ásamt 5% ársvöxtum á fyrrnefndu tímabili til 1. maí 1937. Loks eru í samningnum ákvæði um, að að- alstefnandi annist allt reikningshald og afgreiðslu endur- gjaldslaust og að úr ágreiningi aðilja útaf samkomulaginu skuli skorið á sama hátt og ágreiningi útaf sameignarsamn- ingi aðilja í Félagsprentsmiðjunni, þ. e. af þriggja manna 47 gerðardómi þannig skipuðum, að hvor deiluaðilja kysi sinn gerðarmann, en þeir tilnefni siðan oddamann, eða ef þeir gætu ekki orðið ásáttir um oddamanninn, skyldi hann út- nefndur af bæjarfógetanum (nú lögmanni) í Reykjavík. Áður en samningur aðilja um bókaforlagið var gerður, mun hafa verið ágreiningur þeirra í milli um ýmis atriði i félagssamningi þeirra um prentsmiðjuna svo og í sam- bandi við bókaforlag stefnds. Virðist ágreiningurinn hafa farið vaxandi eftir forlagssamninginn, og lögðu aðiljar loks ágreininginn fyrir gerðardóm samkvæmt ákvæðum sam- eignarsamningsins, og var sá dómur fullskipaður 12. jan. 1935, en á þeim tíma var aðalstefndur hættur störfum hjá Félagsprentsmiðjunni og farinn að vinna í þágu ann- arar prentsmiðju. Kröfur sameiganda aðalstefnds fyrir gerðardóminum voru bæði útaf sameigninni í prentsmiðj- unni og forlagssamningnum. Að því er snertir forlagssamninginn frá 8. júní 1933, voru kröfur sameigenda aðalstefnds m. a. þær: „1) Að honum yrði rift og þeir leystir undan öllum skyldum hans. 2) Að aðalstefndum yrði gert að endurgreiða þeim kaup- verð forlagsbókanna, kr. 15000.00, með 5% ársvöxtum frá S. júní 1933 til greiðsludags að frádregnum þeim hagnaði, er kynni að hafa orðið á forlaginu, frá því að þeir tóku við því og þar til það yrði gert upp. 3) Að ekki yrði tekið með í uppgjör forlagsins útgáfa vasabókar og hagnaður af þeirri útgáfu á árunum 1934 og 1935, heldur renni sá hagnaður allur til þeirra. 4) Að fyrir umsjón með for- laginu, húsnæði, afgreiðslu, innheimtu etc. greiði aðal- stefndur þeim kr. 4400.00, er dragist frá hagnaði for- lagsins, en greiddist af aðalstefndum persónulega, ef hagn- aðurinn hrykki ekki til þess. 5) Að byggt yrði á uppgjöri þeirra og yrði það bindandi fyrir báða aðilja, en til vara, að forlagið yrði gert upp af tveimur dómkvöddum mönn- um og að uppgjör þeirra yrði bindandi fyrir báða aðilja. Niðurstaða gerðardómsins um kröfur sameigenda aðal- stefnds var, að því er snertir sameignina í prentsmiðjunni, sú, að aðalstefndur var talinn hafa rofið verulega ákvæði ákveðinnar greinar félagssamningsins og með tilliti til sölutilboðs, er hann hafði gert 12. nóv. 1934, var sameig- endum hans heimilaður réttur til kaupa á eignarhluta hans í Félagsprentsmiðjunni, ef þeir, einn eða tveir eða allir 48 þrir í sameiningu, samþykktu það fyrir lok júnímánaðar 1935, enda yrði verð eignarhlutans ákveðið af tveimur dómkvöddum mönnum, nema samkomulag yrði. Ennfremur var svo ákveðið, að hvor aðilja ætti, enda þótt ekki yrði úr kaupunum fyrir í. júlí 1935, rétt á að heimta félags- slit innan hæfilegs tíma, er var ákveðinn til og með 31. des. 1935. Hvað viðvék kröfunum útaf forlagssamningnum varð niðurstaða gerðardómsins þessi: 1) Samningnum var riftað og sameigendur aðalstefnds leystir undan skyldum sinum samkvæmt honum. 2) Aðal- stefndur var skyldaður til að endurgreiða prentsmiðjunni söluverð bókaforlagsins, kr. 15000.00 með 5% ársvöxtum frá 8. júní 1933, en að frádregnu því, sem inn hafði komið nettó til prentsmiðjunnar af sölu forlagsbókanna, enda yrði aðalstefndum þá afhent það af forlagsbókaupplögun- um, sem þá yrði eftir í vörzlum prentsmiðjunnar. 3) Þessi krafa var ekki tekin til greina að neinu leyti, heldur ákveðið, að aðalstefndur ætti heimtingu á, að það, sem inn hefði komið fyrir þessar bækur, yrði dregið frá upp- hæðinni undir kröfulið 2, þegar gert yrði upp. 4) Í sam bandi við úrlausn sína um þetta atriði segir gerðardóm- urinn, að þegar gerð verði upp skipti aðilja samkvæmt kröfulið 2, bætist að sjálfsögðu við áðurgreindar kr. 15000.00 allur útlagður kostnaður, sem prentsmiðjan hafi haft vegna forlagsbókanna, svo sem umbúðir, flutnings-, innheimtu- og vátryggingarkostnaður o. s. frv. Eftir for- lagssamningnum hafi prentsmiðjan átt að annast afgreiðslu og reikningshald endurgjaldslaust og virtist tilætlunin því hafa verið sú, að prentsmiðjan teldi ekki í þessu sambandi rekstrarkostnað forlagsins annað en það, sem beinlinis væri útlagt. En þrátt fyrir þetta ákvað gerðardómurinn þó með tilliti til allrar framkomu aðalstefnds, sem nánar er lýst í úrskurði gerðardómsins, að aðalstefndur skyldi greiða prentsmiðjunni þóknun, er hæfilega þótti metin kr. 500.00, fyrir reikningshald og afgreiðslu og geymslu bókanna. Þá var og ákveðið undir þessum lið, að reikn- ingsskil vegna forlagsins færu fram 1. júlí 1935, ef sameig- endur aðalstefnds notuðu kauparétt sinn skv. framan- sögðu, en annars Í. janúar 1936. 5) Ef ekki yrði sam- komulag um aðra tilhögun, var ákveðið, að tveir dóm- 49 kvaddir menn framkvæmdu reikningsskilin og aðalstefnd- ur bæri kostnaðinn. Í samræmi við þar að lútandi ákvæði gerðardómsins til- kynntu sameigendur aðalstefnds honum með bréfi, dags. 21. júní 1935, að þeir vildu neyta kauparéttar síns að eignar- arhluta hans, og með bréfi til lögmanns, dagsettu sama dag, óskuðu þeir eftir, að hann dómkveddi tvo menn til að meta hlutann. Voru matsmennirnir síðan dómkvaddir, og varð að samningum milli aðilja, að matsgerðin mið- aðist við 81. des. 1935. Sérstaklega var tekið fram í sam- komulagi þessu, að það væri að öllu leyti óviðkomandi uppgjöri á bókaforlaginu. Í samræmi við þetta fóru síðan fram kaup á eignarhluta aðalstefnds í prentsmiðjunni. Að því er snertir uppgjörið á bókaforlaginu, fól aðal- stefnandi löggiltum endurskoðanda framkvæmd þess og greiddi honum kr. 800.00 sem þóknun, en þessu uppgjöri vildi aðalstefndur þó ekki una. Í samræmi við ákvæði gerð- ardómsins voru þá dómkvaddir tveir menn til að fram- kvæma uppgjörið, þeir Ari Thorlacius, löggiltur endurskoð- andi, og Þorvarður Þorvarðsson, fyrrv. prentsmiðjustjóri, en sá síðarnefndi andaðist þó, áður en uppgjörinu yrði lokið, og var þá Guðbjörn Guðmundsson, fyrrv. prent- smiðjustjóri, dómkvaddur í hans stað til að ljúka verkinu. Luku hinir dómkvöddu menn störfum 17. febrúar 1937 og skiluðu skýrslu viðvíkjandi uppgjörinu, en samkvæmt henni bar aðalstefndum að greiða aðalstefnanda kr. 7299.98, og var sú upphæð skuld aðalstefnds 30. júní 1935 að frá- dregnum innborgunum frá þeim tíma til næstu áramóta. Við þessa niðurstöðu hinna dómkvöddu manna höfðu báðir aðiljar ýmislegt að athuga. Töldu sameigendur aðalstefnds, að í uppgjörinu væru vantaldar til gjalda tvær upphæðir, þ. e. kr. 800.00 til löggilts endurskoðanda, er þeir höfðu látið gera forlagið upp, áður en þeir Ari voru útnefndir, eins og áður segir, og kr. 1250.00, er þeir höfðu greitt nafn- greindum manni aðallega fyrir söfnun auglýsinga í vasa- og skrifstofudagbækur forlagsins á árunum 1933, 1934 og 1935. Töldu þeir skuld aðalstefnds því nema samtals kr. 9349.98 og höfðuðu aðalsökina til greiðslu hennar. Aðal- stefndur taldi uppgjörið rétt, að því er snerti það, að þess- um liðum var sleppt, og hefir því krafizt sýknu af greiðslu 4 50 þeirra í aðalsökinni. Hinsvegar taldi hann ýmsar greiðslur vantaldar forlaginu til tekna og höfðaði því gagnsökina til þess að fá þær greiðslur teknar til greina með eða án skuldajafnaðar við þá upphæð, er aðalstefnanda kynni að verða tildæmd í aðalsök. Aðalsökin. 1. 800.00 kr. greiðslan. Eins og áður segir, lét aðalstefn- andi löggiltan endurskoðanda gera upp forlagið, án þess að fyrir lægi samþykki aðalstefnds til þess, og er hér- greind upphæð greiðsla fyrir það uppgjör. Þetta uppgjör neitaði aðalstefndur, eins og einnig er vikið að áður, að taka gilt, og voru þá hinir dómkvöddu menn látnir gera forlagið upp og í samræmi við ákvæði gerðardómsins, en kostnað þann, er af þvi leiddi, hefir aðalstefndur þegar greitt. Eftir ákvæðum úrskurðar gerðardómsins skyldi for- lagið gert upp af dómkvöddum mönnum, nema aðiljar kæmi sér saman um annað. Og þar sem aðalstefndur samþykkti aldrei aðra aðferð, verður rétturinn að lita svo á, að hérgreind upphæð sé honum óviðkomandi, og verð- ur því að sýkna hann af greiðslu hennar, enda þótt það kunni að vera rétt hjá aðalstefnanda, að uppgjör endur- skoðandans hafi eitthvað flýtt fyrir hinum dómkvöddu mönnum, þar eð það er ekki sannað gegn andmælum aðalstefnds né þá heldur, að hve miklu leyti svo hafi verið. 2. 1250.00 kr. greiðslan. Svo sem komið hefir fram hér að framan, var einn liður í rekstri forlagsins árleg út- gáfa vasabóka og skrifstofudagbóka. Virðist hafa verið all- mikið verk að undirbúa prentun þessara bóka árlega og þó sérstaklega söfnun auglýsinga í þær siðartöldu, svo og sala þeirra hvorratveggja. Verk þetta fól prentsmiðjan nafn- greindum starfsmanni sínum, en þar eð það var ekki talið falla undir verksvið hans, var honum greidd fyrir það sérstök aukaþóknun: árið 1933 kr. 500.00, 1934 sama upp- hæð og árið 1935, þ. e. a. s. til 1. júlí þess árs, kr. 250.00, eða samtals hér umrædd greiðsla, og er þetta í samræmi við bækur prentsmiðjunnar, en hinsvegar treystu hinir dómkvöddu menn sér ekki til að telja þessa upphæð til gjalda hjá forlaginu vegna þess, að þeir töldu það ekki heimilt samkvæmt úrskurði gerðardómsins, þar sem ákveð- ið væri í honum, að aðalstefnanda bæri einungis kr. öl 500,00 sem þóknun fyrir reikningshald, afgreiðslu og geymslu bókanna. — Upphæð sú, sem hér er um að ræða, virðist alls ekki hafa komið til álita í gerðardóminum og er aðalstefnanda því rétt að fá úr því skorið nú, hvernig um greiðslu hennar skuli fara. Það er ekki véfengt, að um- rætt verk hafi verið nauðsynlegt í þágu forlagsins, né að rétt hafi verið að greiða viðkomandi starfsmanni auka- Þóknun fyrir það, enda gerði aðalstefndur það sjálfur, meðan hann rak forlagsstarfsemina. Ekki hefir heldur verið hreyft andmælum um, að greiðslan hafi verið of há. Að þessu athuguðu svo og því, að gerðardómurinn kveður greinilega á um það, að allur útlagður kostnaður í sam- bandi við forlagið skuli teljast því til gjalda, þá þykir verða að taka hérgreinda kröfu aðalstefnanda til greina. Í samræmi við framanritað lækkar því upphæð aðal- sakar vegna varna þeirra, er aðalstefndur hefir haft uppi í henni, um kr. 800.00, eða niður í kr. 8549.98. Gagnsökin. Upphæð sú, sem aðalstefndur hefir í gagnsök krafizt, að kæmi til skuldajafnaðar við upphæð aðalsakar eða að hann fengi sjálfstæðan dóm fyrir, kr. 20851.50, er í 5 liðum, þ. e. 1) Vanreiknaðir vextir honum til tekna, kr. 455.04. 2) Andvirði bóka, er verið hafi í vörzlum prentsmiðjunnar og hún hafi átt að skila sér, en ekki gert, kr. 1921.89. 3) Útistandandi upphæðir hjá ýmsum bóksölum, sem aðal- stefnandi hafi ekki gert nægilega grein fyrir, kr. 6948.23. 4) Ágóði af útgáfu vasabóka, almanaka og handbóka fyrir árið 1936, aðallega kr. 5763.20, en til vara einn þriðja hluta þeirrar upphæðar, og loks 5) Ágóði af útgáfu sömu bóka fyrir árið 1937, kr. 5763.20. Um 1. Þannig stendur á kröfu þessari, að hinir dóm- kvöddu menn hafa í uppgjöri sinu reiknað forlaginu til skuldar 5% ársvexti af öllu söluverði bókaforlagsins, kr. 15000.00, frá söludegi til 30. júní 1935. Hinsvegar reiknuðu þeir forlaginu ekki neina vexti til tekna af greiðslum, er inn komu. Telur aðalstefnandi þetta rétt og muni að- iljar hafa gengið út frá þessu þegar í upphafi, enda hafi gerðardómurinn úrskurðað þetta atriði á sama hátt, en við úrskurð hans séu aðiljar bundnir. Aðalstefndur telur hinsvegar, að taka hafi átt tillit til innborgana að þessu leyti og að sér hafi ekki borið að greiða vexti af hærri 52 upphæð en hann samkvæmt forlagssamningnum skuldaði á hverjum tíma. Rétturinn fær nú ekki séð, að í úrskurði gerðardóms- ins sé neitt ákvæði, er skyldi aðalstefndan til að greiða vexti af hærri upphæð en hann skuldar á hverjum tíma, né heldur að neitt í þá átt felist í forlagssamningnum. Og með því að fallast má á skilning aðalstefnds, að því er þetta atriði snertir, og hérgreind vaxtaupphæð er ekki véfengd sem rangt út reiknuð, ber að taka þenna lið gagnsakar- innar til greina. Um 2. Aðalstefndur hefir lagt fram lista yfir bækur, er hann telur, að vantað hafi, er honum var afhent bóka- forlagið, en aðalstefnandi hafi átt að standa skil á, og samkvæmt listanum nemur andvirði þeirra bóka hér- greindri upphæð. Telur aðalstefndur, að svo vel hafi verið gengið frá talningu bókanna, að ekki sé neinn vafi um, að aðalstefnanda beri að greiða sér þenna mismun. Aðalstefnandi hefir mótmælt, að þessi upphæð sé rétt reiknuð, og telur, að fyrri talning bókanna hafi verið svo ónákvæm, að ekkert sé á henni byggjandi, enda hafi nú komið í ljós, að af sumum bókunum sé nú meira til en til átti að vera samkvæmt fyrri talningunni. Nemi sú upp- hæð kr. 411.20, og hefir hann ex tuto gert varakröfu um, að þessi liður gagnkröfunnar verði lækkaður um þá upp- hæð. Með samanburði á talningu þeirri, er fram fór, þegar forlagið var afhent, og talningu hinna dómkvöddu manna svo og uppgjöri þeirra sést, að upphaflega talningin hefir verið að verulegu leyti röng, enda sýnist varla líklegt, að mjög hafi verið vandað til hennar, þegar tekið er tillit til þess, að nafnverð hinna seldu bóka var alls rúmlega kr. 50000.00, en þær allar ásamt öllum útsáfuréttindum seldar á kr. 15000.00. Þá er einnig alveg óljóst, hve mikið af bókunum hefir verið gallað, en í fyrri talningunni er Þess getið um ýmsar þeirra og af vottorði annars hinna dómkvöddu manna sést, að við uppgjör hefir allmikið af þeim verið ósöluhæft, nema e. t. v. með miklum endurbót- um. Að þessu athuguðu telur rétturinn ekki unnt að leggja dóm á þenna lið sagnkröfunnar, og verður honum því vísað frá dómi. öð Um 83. Í úrskurði gerðardómsins var svo ákveðið, að aðalstefndum skyldi afhent fullnægjandi greinargerð um þær af forlagsbókunum, sem væru í annarra vörzlum, þ. e. ýmissa bóksala, þegar reikningskil vegna forlagsins færu fram. Nú kveðst aðalstefndur hafa skrifað bóksölunum, og hafi ýmsir þeirra engin skil gert eða þá ófullnægjandi, þar sem þeir hafi neitað að skulda þá upphæð, er prent- smiðjan telji og hann sé skuldaður fyrir í uppgjörinu. Að- alstefnandi telur, að í þessu ákvæði úrskurðarins felist aðeins, að prentsmiðjunni beri að gera grein fyrir, hve mikið af bókum sé útistandandi hjá bóksölum. Það hafi hún gert í reikningum forlagsins, sem séu endurskoðaðir af löggiltum endurskoðendum og vottaðir réttir. Hafi prent- smiðjan þannig fullnægt skyldu sinni samkvæmt þessu ákvæði úrskurðarins. Við afhendingu forlagsins til aðalstefnanda var gerð skrá um bækur hjá bóksölum, þannig að farið var eftir bókaleifaskrám þeirra 1. janúar 1933 og bætt við þvi, sem sent var frá þeim degi til afhendingardags. Hinsvegar verður ekki séð, að nein grein hafi verið gerð fyrir þvi, hvað selzt hefir af bókum þessum frá 1. janúar 1933 til af- hendingardags, né þvi, hvort aðalstefndur hefir á þeim tima fengið greiðslur fyrir bækur frá bóksölunum. Með tilliti til þessa og neitunar aðalstefnanda um það, að staðreynt hafi verið við afhendingu forlagsins til hans, hve mikið var í raun og veru af bókum hjá bóksölum, og ekki verður heldur séð, að hið sama hafi verið staðreynt við síðari afhendinguna, þá þykir ekki unnt að leggja dóm á þenna kröfulið, og verður honum því einnig vísað frá dómi. Um 4. Áður en rætt er um þenna kröfulið, þykir rétt að taka afstöðu til þess, við hvaða tima beri að miða upp- gjör bókaforlagsins, en um það hafa aðiliar allmjög deilt, og vegna þeirrar deilu svo og vegna þess, að hinum dóm- kvöddu mönnum þótti ákvæði úrskurðarins ekki ljós um þetta, gerðu þeir tvö uppgjör og miðuðu annað við 30. júni en hitt við 31. desember 1935. — Í úrskurðinum er gagnaðiljum aðalstefnds heimilaður kauparéttur að eign- arhluta hans í prentsmiðjunni, ef þeir, einn eða fleiri, sam- þvkki það fyrir júnílok 1935, og ef af þvi yrði, skyldu reikningsskil fyrir forlagið fara fram 1. júli 1935. Þessa öd kauparéttar neyttu gagnaðiljar aðalstefnds síðan innan til- skilins tíma, og litur rétturinn því svo á, að augljóst sé af hérgreindum ákvæðum úrskurðarins, að uppgjör forlags- ins beri að miða við 1. júlí 1935, en úr því svo er, verður hérgreind aðalkrafa aðalstefnds um, að ágóði af bókunum renni til forlagsins ekki tekin til greina, þar eð tekjur af bókum þessum eru ekki tilfallnar fyrr en eftir þann tíma. Verður rétturinn því að lita svo á, að ágóði af bókum þess- um eigi að renna til prentsmiðjunnar, en hann nam sam- kvæmt sérstökum útreikningi hinna dómkvöddu manna kr. 5763.20. Að því er snertir uppgjör á eignarhluta aðalstefnds í prentsmiðjunni, varð samkomulag með aðiljum um, að að- alstefndur nyti arðs af rekstri prentsmiðjunnar árið 1935 á nánar tilgreindan hátt, en það hinsvegar tekið fram, að samkomulagið væri með öllu óviðkomandi uppgjöri bóka- forlagsins. Í samræmi við þetta var svo ágóðanum af bók- um þeim, er um ræðir í þessum lið, alveg haldið utan við uppgjör eignarhlutans, enda mun aðalstefndur þá hafa tal- ið, að hann myndi allur renna til forlagsins og þannig allur koma sér til góða. — Að þessu athuguðu þykir því verða að taka hérgreinda varakröfu aðalstefnds til greina og tildæma honum einn þriðja hluta þessarar upphæðar, eða kr. 1921.07, enda var hann eigandi eins þriðja hluta prentsmiðjunnar. Um 5. Þenna lið gagnkröfunnar byggir aðalstefndur á þvi, að á árinu 1936 hafi aðalstefnandi gefið út fyrir árið 1937 í óleyfi sinu sömu bækur og rætt er um undir 4, en að bókum þessum telur hann sig eiga rithöfundarrétt og eftir riftingu forlagssamningsins hafi aðalstefnanda því verið með öllu óheimil útgáfa þeirra. Telur hann því, að með útgáfunni hafi aðalstefnandi brotið ákvæði laga um rithöfundarrétt, og beri honum að bæta sér þetta með ágóða þeim, er hann hafi haft af bókunum, en það sé að minnsta kosti jafnhá upphæð og árið áður, eða kr. 5763.20. Aðalstefnandi neitar því eindregið, að aðalstefndur eigi nokkurn rithöfundarrétt að þessum bókum, og sé þessi krafa hans því hin mesta fjarstæða, enda kveðst hann sjálfur hafa gefið út samskonar bækur, áður en hann keypti forlagið. öð Efni bóka þessara eru auk venjulegs dagatals ýmiskon- ar fróðleikur, sem allir eiga annarsstaðar aðgang að, svo sem: Innlent mál og vog, hvenær ýmis söfn og opinberar stofnanir eru opnar, viðtalstimi lækna og presta, bruna- boðar, rómverskar tölur, dagafjöldi mánaðanna, nokkrar vegalengdir, uppprentanir úr hagskýrslum o. fl. af svip- uðu tagi. Það er nú að vísu svo, að allmargir kaflar, sem voru Í bókum aðalstefnds, áður og á meðan aðalstefnandi rak forlagið, eru í bókum þeim, sem hér ræðir um, enda þótt miklu sé viðbætt, en annað leiðrétt og niðurfellt og efnis- skipun sé önnur. En að því athuguðu, sem sagt er hér að framan um efni bókanna, litur rétturinn svo á, að útgáfa þeirra hafi verið aðalstefnanda heimil og að engin rétt- indi aðalstefnds hafi verið þessari útgáfu aðalstefnanda til fyrirstöðu. Verður þessi liður gagnkröfunnar því ekki tekinn til greina. Verða úrslit gagnsakar því þau, að samtals verða teknar til greina í henni til skuldajafnaðar við upphæð aðalsakar kr. 2376.11. Í gagnsök hefir verið krafizt hærri vaxta og frá fyrri tíma en gert er í aðalsök, en ekki þykir ástæða til að taka þá kröfu til greina. Úrslit málsins í heild verða því þau, að aðalstefndur verður dæmdur til að greiða aðalstefnanda kr. 8549.98 að frádregnum kr. 2376.11, eða kr. 6173.87 með vöxtum eins og krafizt hefir verið, en rétt þykir, að málskostnaður falli niður bæði í aðalsök og gagnsök. Því dæmist rétt vera: Kröfuliðum nr. 2 og 3 í gagnsök vísast frá dómi. Aðalstefndur, Steindór Gunnarsson, greiði aðal- stefnanda, s/f Félagsprentsmiðjan, kr. 6173.87 með 5% ársvöxtum frá 1. janúar 1936 til greiðsludags, en málskostnaður falli niður bæði í aðalsök og gagnsök. Dóminum ber að fullnægja innan 15 daga frá lög- birtingu hans að viðlagðri aðför að lögum. 56 Mánudaginn 29. janúar 1940. Nr. 110/1939. Réttvísin (Sveinbjörn Jónsson) gegn Vagni Péturssyni (Theódór B. Lindal). Héraðsdómur og málsmeðferð ómerkt vegna ófull- nægjandi rannsóknar og málinu vísað heim til rannsóknar og dómsálagningar. Dómur hæstaréttar. Héraðsdómurinn er kveðinn upp af hinum reglu- lega héraðsdómara Akureyrarkaupstaðar, Sigurði Eggerz bæjarfógeta. Á þeim tíma, er ákærði framdi verknað þann, sem honum er að sök gefinn í málinu, var telpan Pálína Jónsdóttir orðin fullra 12 ára, en telpan Anna Sigríður Þorsteinsdóttir 11 ára og 5—6 mán- aða. Ákærði hefir ekki verið um það spurður, hvort hann hafi á nefndum tíma vitað um aldur telpn- anna, né heldur, hvað hann hafi álitið um aldur þeirra, ef honum var ekki um hann kunnugt. Ekki hefir verið aflað upplýsinga um stærð og líkams- þroska telpnanna á þessum tíma, og bar þó nauðsyn til þess, einkum um yngri telpuna. Foreldrar eða forráðamaður telpunnar Pálínu hafa ekki verið um það spurðir, hvort þeir krefðust opinberrar máls- sóknar útaf þeim verknaði ákærða, er kom fram við nefnda telpu, sbr. 175. gr. almennra hegningar- laga frá 25. júní 1869. Ennfremur hefði verið rétt að spyrja foreldra eða forráðamann telpunnar Önnu Sigríðar hins sama, því vera má, að ákærði hafi álitið hana eldri en hún var. Loks hefir þess ekki verið gætt að afla fæðingarvottorðs ákærða. Þar sem málið er svo ófullnægjandi rannsakað 57 um atriði, er miklu máli skipta, þykir rétt að ó- merkja málsmeðferðina í héraði og hinn áfrýjaða dóm og vísa málinu heim til rækilegri rannsóknar um þau atriði, er að framan getur, og um öll þau atriði önnur, er ný rannsókn kann að veita efni til. Eftir þessum málalokum verður allur áfrýjunar- kostnaður sakarinnar að greiðast úr ríkissjóði, þar með talin málflutningslaun skipaðs sækjanda og verjanda fyrir hæstarétti, 50 krónur til hvors. Því dæmist rétt vera: Málsmeðferð og dómur í héraði skulu vera ómerk, og vísast málinu heim í hérað til ræki- legri rannsóknar og meðferðar og dómsálagn- ingar að nýju. Ríkissjóður greiði áfrýjunarkostnað sakar- innar, þar með talin málflutningslaun skipaðs sækjanda og verjanda fyrir hæstarétti, hæsta- réttarmálflutningsmannanna Sveinbjörns Jóns- sonar og Theódórs B. Líndals, 50 krónur til hvors. Dómur aukaréttar Eyjafjarðarsýslu og Akureyrar 26. júlí 1939. Mál þetta er höfðað fyrir aukarétti Akureyrar og Eyja- fjarðarsýslu af hálfu réttvísinnar með stefnu, útgefinni 20. júni 1939, gegn ákærðum, Vagni Péturssyni, Norðurgötu 9, Akureyri, fyrir brot á 16. kap. almennra hegningarlaga frá 25. júni 1869, sbr. lög nr. 51 frá 7. maí 1928, til refsingar og málskostnaðargreiðslu. Atvik málsins eru þessi: Samkvæmt bendingu héraðslæknis var rannsókn hafin í málinu. Tvær telpur, Anna Sigríður Þorsteinsdóttir, til heimilis Grundargötu 7, fædd 4. júlí 1927, og Pálínu Jónsdóttur, fædd 14. nóvember 1926, bera það, að eftir jól hafi þær farið ö8 upp til ákærða. Dagurinn er ekki tilgreindur, en rétt áður höfðu þær 4 telpur verið hjá Vagni. Segir Anna Sigríður, að við þetta tækifæri hafi hann beðið Pálínu og hana að koma aftur, enda gerðu þær það litlu seinna. Lýsti hún svo því, sem fram fór á milli ákærða og Pálínu. Vagn hneppti frá sér buxnaklaufinni og lagði Pálinu niður á dívan og hneppti niður um hana, tók liminn út og lét á milli læranna á henni. Sama gerði hann við hana. Hann lá stutt ofan á Önnu Sigríði. Hann reyndi að koma liminum inn, en það var svo sárt, að hann varð að hætta við það. Pálina segir, að hann hafi ekki legið voða lengi ofan á sér, en það hafi verið sárt, og hún hafi orðið dálitið blaut. Ákærði gaf Önnu Sigríði 50 aura og Pálínu 25 aura. Í annað sinn komu þær til ákærða, og fór þá allt á sömu leið, og gaf hann þá annarri þeirra 50 aura, en hinni 52 aura. Oftar komu þær ekki til hans. Ákærði hefir játað, að hann hafi framið saurlifi með telpunum. Hann segir, að telpurnar hafi margkomið til sin og beðið sig að gera eitthvað við þær, og segist hann hafa gert það, sem þær báðu hann um. Þannig hafi hann lagzt ofan á þær. Hann segir, að þær hafi beðið sig að setja liminn á milli læra þeirra, en hann neitar því, að hann hafi komizt inn í þær. Ákærði segir, að hann geti ekki séð, að hann hafi brotið velsæmisreglur eða lög með framferði sinu. Ákærði segir, að sér hafi ekki orðið sáðfall í viðureign sinni við telpurnar. Anna Sigríður játar, að hún hafi haft mök við dreng, sem heiti Hörður Ástvaldsson. Hinsvegar hefir hin telpan neitað, að hún hafi átt mök við nokk- urn annan en ákærða. Héraðslæknir hefir skoðað stúlk- urnar báðar. Segir hann um Pálínu, að meyjarhaftið hafi verið órofið og enginn áverki hafi sézt á getnaðarfærunum. Hann segir, að ef um tilraun til samræðis hafi verið að ræða, þá hafi getnaðarfæri karlmannsins ekki komizt nema inn í allra fremsta hluta vaginu og að minnsta kosti ekki inn fyrir meyjarhaftið. Sama segir hann, að megi segja um Önnu Sigríði, en í kringum getnaðarfæri hennar og á slímhimnunni var nokkur roði, „irritation“. En um það er 59 ekki hægt að segja, hvort þessi roði er afleiðing af til- raunum til samfara eða stafi af einhverju öðru. Um ákærða segir héraðslæknirinn, að hann sé hvorki brjálaður eða fábjáni, en virðist vera dálitið „senil“ og eigi erfitt með að halda sér við það, sem verið er að tala um. Hugmyndir hans um „moral“ virðast sérkennilegar. Kynfæri hans bera ekki vott um neina sjúkdóma. Segir héraðslæknirinn, að ákærði sé fær um að taka út hegningu. Brot ákærða ber að færa undir 174. sbr. 177. gr. almennra hegningarlaga, og þykir refsing hans hæfilega ákveðin fangelsi við venjulegt fangaviðurværi í 2 mánuði. Ákærði greiði allan kostnað sakarinnar, þar á meðal málsvarnarlaun fyrrv. bæjarfógeta Steingrími Jónssyni, kr. 60.00. Á máli þessu hefir enginn ónauðsynlegur dráttur orðið. Því dæmist rétt vera: Ákærði, Vagn Pétursson, sæti fangelsi við venjulegt fangaviðurværi í 2 mánuði. Ákærði greiði allan kostnað sakarinnar, þar á meðal 60 krónur til skipaðs talsmanns sins, fyrrverandi bæj- arfógeta Steingríms Jónssonar. Dóminum að (svo) fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Miðvikudaginn 31. janúar 1940. Nr 106/1939. Réttvísin (Lárus Jóhannesson) Segn Sigurði Thórarensen og Þorkeli Steinssyni (cand. jur. Ólafur Þorgrímsson). Tveir lögregluþjónar dæmdir til refsingar eftir 126,, 129. og 144. gr. almennra hegningarlaga. Dómur hæstaréttar. Héraðsdómurinn í máli þessu er kveðinn upp af Ísleifi prófessor Árnasyni samkvæmt konunglegri umboðsskrá 8. des. 1938. 60 Það virðist mega telja sannað, að ákærði Sigurð- ur Thórarensen hafi ekki farið að Karli lækni Jóns- syni, þegar hann bauð Karli að hætta að syngja í anddyrinu á Hótel Borg, með þeirri lipurð eða prúð- mennsku, er lögreglumanni hæfir, eftir því sem á stóð. Og framferði Karls, svo sem þvi er lýst af sjónarvottum, eftir að ákærði hafði skipað honum að hætta að syngja — en Karl kveðst ekki hafa veitt þeirri skipun eftirtekt — virðist ekki hafa verið þannig lagað, að það hafi veitt ákærða næga ástæðu til þess að leggja þegar í stað á hann hendur með þeim hætti, sem í héraðsdóminum segir. Áður en til slíkra aðgerða kæmi, bar ákærða að reyna að ná takmarki sínu með vægara móti. Í stað þess færir ákærði, Sigurður, Karl með aðstoð meðakærða, Þorkels Steinssonar, viðstöðulaust með valdi út og inn í lögreglubifreiðina. Leggja þeir járn á hendur honum og aka umsvifalaust með hann upp að hegn- ingarhúsi, án þess, eftir því sem hinir ákærðu segja, að leita sér vitneskju um það, hver maðurinn var, eða hvar hann átti heima, og því án þess að veita honum kost á að fara heim til sin með eða án at- beina hinna ákærðu. Framferði Karls eða áfengis- áhrif virðast ekki hafa réttlætt slíka meðferð nægi- lega. Verður því að telja hina ákærðu hafa gerzt seka við 126. og 129. gr. almennra hegningarlaga með handtöku Karls og meðferð á honum í sam- bandi við hana, eins og í héraðsdóminum segir. Á því, hvernig standi á bólgugarði þeim aftan á hálsi Karls, er í læknisvottorði í héraðsdóminum getur, hefir engin skynsamleg skýring fengizt, nema sú, að bólgan stafi af höggi af lögreglukylfu eða svipuðu tæki. Máttleysi Karls og nær algert rænu- leysi, er komið var með hann í varðhaldið aðeins 61 örfáum mínútum eftir handtökuna, verður varla með öðrum hætti skiljanlegt en þeim, að hann hafi fengið eitthvert verulegt áfall, er svipti hann mætti og rænu, meðan hann var í bifreiðinni, enda þótt ekki séu gegn neitun hinna ákærðu leiddar sönnur að þvi, hvort þeir, annar eða báðir, eigi sök þar á, að einhverju leyti eða öllu. En hitt mátti báðum hinum ákærðu vera ljóst, að máttleysi og rænuleysi Karls í fangahúsgarðinum og síðan í fangahúsinu gat ekki stafað einvörðungu af áfengisnautn hans, heldur af einhverri annarri orsök. Eins og á stóð, verður því að telja hina ákærðu hafa gerzt seka um stórkostlegt hirðuleysi, er við 144. gr. almennra hegningarlaga varðar, með því að skilja Karl einan og hjálparvana eftir í læstum fangaklefa, þar sem hann var látinn vera að nóttu til um 9 klukkustund- ir eftirlitslaus. Fyrir framanskráð brot þykir refsing ákærða Sig- urðar Thórarensens hæfilega ákveðin 500 króna sekt í ríkissjóð, er afplánist með 25 daga einföldu fang- elsi, ef hún greiðist ekki innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. En refsing ákærða Þorkels Steinsson- ar þykir hæfilega ákveðin 200 króna sekt til ríkis- sjóðs, er afplánist með 12 daga einföldu fangelsi, ef hún greiðist ekki innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Ákvæði héraðsdómsins um greiðslu sakarkostn- aðar þykir mega staðfesta. Svo verður að dæma hina ákærðu til að greiða in solidum allan áfrýj- unarkostnað sakarinnar, þar með talin málflutn- ingslaun sækjanda og verjanda fyrir hæstarétti, 120 krónur til hvors. Héraðsdómarinn tók málið til dóms þann 17. maí 1939, en dóm kvað hann upp 19. sept. s. á., eða 62 rúmum Á mánuðum siðar. Þann drátt, sem ekki er nægilega réttlættur, verður að átelja. Því dæmist rétt vera: Ákærði Sigurður Thórarensen greiði 500 króna sekt í ríkissjóð, en ákærði Þorkell Steins- son 200 krónur í sama sjóð. Ef sektirnar verða ekki greiddar innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa, þá afpláni ákærði Sigurður sína sekt með 25 daga einföldu fangelsi, en ákærði Þor- kell sína með 12 daga fangelsi sömu tegundar. Ákvæði héraðsdómsins um greiðslu sakar- kostnaðar skal vera óraskað. Hinir ákærðu greiði in solidum allan áfrýjunarkostnað sak- arinnar, þar með talin málflutningslaun sækj- anda og verjanda fyrir hæstarétti, Lárusar hæstaréttarmálflutningsmanns Jóhannessonar og Ólafs Þorgrímssonar cand. jur., 120 krón- ur til hvors. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur aukaréttar Reykjavíkur 19. sept. 1939. Mál þetta er af réttvísinnar hálfu höfðað gegn Sigurði Thórarensen, lögregluþjóni, Vífilsgötu 12, og Þorkeli Steins- syni, lögregluþjóni, Holtsgötu 14 A, báðum hér í bænum, fyrir brot gegn 13. og 18. kapitula hegningarlaganna frá 25. júní 1869. Ákærðir eru báðir komnir yfir lögaldur sakamanna. Er ákærði Sigurður fæddur 8. júni 1907 að Kirkjubæ í Rangárvallasýslu og ákærði Þorkell fæddur 29. nóvember 1897 að Miklaholti í Árnessýslu. Hefir ákærði Sigurður hinn 3. nóvember 1930 undirgengizt 5 króna sekt í lög- 63 reglurétti Reykjavíkur fyrir bjölluleysi á reiðhjóli, en ákærði Þorkell hefir ekki, svo kunnugt sé, sætt ákæru eða refsingu fyrir nokkurt afbrot. Málavextir eru þessir: Miðvikudagskvöldið 26. október s. 1. um kl. 11% var hringt frá Hotel Borg á lögregluvarðstofuna hér og beðið um lögregluaðstoð vegna óspekta, er orðið höfðu inni í veitingasalnum, svo og vegna þess, að einn þeirra manna, er óspektunum olli, hafði ekki viljað greiða veitingareikn- ing sinn. Fóru hinir ákærðu, Sigurður og Þorkell, þegar í stað í lögreglubifreiðinni til veitingahússins til aðstoðar. Er þeir komu inn í innra anddyri veitingahússins, voru þeir menn, sem óspektunum höfðu valdið, komnir þangað innan úr veitingasalnum og orðnir rólegir. Var ákærðu þá bent á mann þann, sem ekki hafði greitt veitingaskuld sina, og tóku þeir hann tali í því skyni að jafna ágrein- inginn milli hans og þjóns þess, sem hafði afgreitt hann. Maður þessi virðist hafa verið allmikið undir áhrifum vins, því að, meðan á viðræðum þessum stóð, æstist hann og tókst að gefa þjóni þeim, sem hann skuldaði og þátt tók i samræðunum, utan undir, en litið varð úr högginu. Ákærði Þorkell viðurkennir að hafa séð þessa árás á þjóninn, en ákærði Sigurður neitar að hafa tekið eftir henni, en kveðst muna, að sláttur hafi verið á manni þessum, og hann hafi þvi tekið í hann og sagt honum að láta ekki svona. En í þeim svifum, sem umrætt tilræði við veitingaþjóninn var gert, tók maður að syngja í krik- anum við fataafgreiðsluborðið í anddyrinu. Beindist þá at- hygli og aðgerðir hinna ákærðu að honum, eins og hér á eftir segir, og skiptu þeir sér eftir það ekki frekar af því, sem um getur hér á undan. Þetta sama kvöld höfðu þeir Karl Jónsson, læknir, og Baldur Björnsson, skósmiður, setið að tafli á heimili Karls, Túngötu 3 hér í bænum, frá því kl. tæplega 8 til kl. 10%. Á þessu tímabili drukku þeir saman, að því er þeir segja, ca. 2—2% pela af ákaviti, er Karl átti heima hjá sér. Um kl. 10 um kvöldið fóru þeir niður á Hótel Borg og fengu sér þar te og tvö glös af koníaki hvor. Settu Þeir koniakið út í teið og drukku blönduna sem toddyý. Tók hvert glas 4 centilitra. Er lokunartími veitingahússins var kominn, eða rúmlega kl. 117, fóru þeir fram í and- 64 dyrið til þess að taka yfirhafnir sinar. Varð Baldur fyrri til að fá föt sin afhent, og hélt hann þegar til dyra. Er Karl hafði tekið við fötum sínum hjá afgreiðslustúlkunni í fatageymslunni, fékk hann henni þau aftur og ætlaði inn í veitingasalinn, en þegar stúlkan hafði bent honum á, að allir gestir væru farnir þaðan, tók hann við fötunum á ný og fór í þau. En meðan hann var að fara í yfirhöfn- ina, tók hann að syngja fullum rómi. Skipaði ákærði Sig- urður honum þá hranalega að þegja, en Karl herti söng- inn, enda þótt gera verði ráð fyrir því, eftir því sem fram hefir komið, að hann hafi hlotið að heyra skipunina eins og aðrir viðstaddir. Hinum ákærðu og sjónarvottum ber nú ekki saman um það, hvað næst hafi gerzt. Hafa báðir hinir ákærðu staðhæft það, að Karl hafi, þegar ákærði Sigurður skipaði honum að þegja, reitt höndina til höggs og ætlað að slá Sigurð, og hafi þá Sigurður neyðzt til að grípa um hönd hans til þess að firra sig högginu. Telja ákærðu, að þetta hafi verið upphaf viðureignar þeirra við Karl, er síðan leiddi til handtöku hans. Hinsvegar hafa 3 vitni borið það, og hafa 2 þeirra stað- fest framburð sinn með eiði, að ákærði Sigurður hafi, er Karl hélt áfram að syngja, eftir að honum hafði verið skipað að þegja, gripið annarri hendi fyrir munn honum til þess að stöðva söng hans. Hafi Karl þá reynt að losa sig, en úr því hafi orðið stimpingar milli þeirra. Annað vitnanna, fataafgreiðslustúlkan á veitingahúsinu, er hafði sérstaklega góða aðstöðu til að sjá, hvað gerðist í umrætt skipti, þar sem hún var stödd í fatageymslunni, er viður- eignin hófst í krikanum fyrir framan við afgreiðsluborð- ið, hefir borið allnákvæmlega um það atriði og verið á- kveðin í framburði sinum. Kveður þetta vitni, að auk bess sem ákærði Sigurður hafi tekið fyrir munn Karli, hafi hann gripið um vinstri hönd hans og sveigt hana aftur fyrir bak og upp undir herðablað. Þekkti vitnið ekki ákærða Sigurð í það sinn, en setti á sig lögregluþjóns- númer hans, 38, vegna þess, hve því þótti hann koma hörkulega og hranalega fram. Ekkert af vitnum þeim, sem leitt hefir verið við rannsókn málsins, kveðst hafa séð Karl gera tilraun til að slá ákærða Sigurð. Það þykir verða að leggja vitnaframburðinn til grund- vallar um tildrög og upphaf viðureignar ákærða Sigurðar 65 og Karls. Að vísu undirgekkst Karl morguninn eftir, eða 27. okt. s. l, 100 króna sekt í lögreglurétti Reykjavikur fyrir ölvun og tilraun til að slá lögregluþjón. En fyrir því hefir hann gert þá grein, að líðan sin hafi verið svo slæm, að hann hafi ekki haft sinnu á að mótmæla efni kæru, er ákærði Sigurður hafði skrifað á hendur hon- um útaf framkomu hans kvöldið áður á Hótel Borg og lögð var fram í réttinum, heldur hafi hann hugsað um það eitt að komast sem fyrst í rúmið aftur. Í réttarhaldi þessu fór engin rannsókn fram á þvi, hvort efni kærunnar á hendur Karli væri rétt, önnur en sú, að kæran var borin undir hann, með því að Karl gaf ekkert tilefni til frekari rannsóknar. Verður því framkoma Karls í réttar- haldinu ekki talin hnekkja vitnaframburðunum um það, hvað gerðist milli hans og ákærðu kvöldið áður. Er ákærði Sigurður og Karl voru komnir í ryskingar fyrir framan fataafgreiðsluborðið, kom ákærði Þorkell að vörmu spori Sigurði til aðstoðar. Náðu ákærðu fljótlega yfirhöndinni í viðureigninni og tókst eftir nokkrar stimpingar að koma Karli út úr veitingahúsinu og inn í lögreglubifreiðina, er stóð fyrir utan. Virðist Karl í þeirri viðureign hafa veitt mótspyrnu eftir megni. Er inn í bifreiðina kom, settu ákærðu hann í handjárn og óku af stað. Um það, hvað gerðist, frá því handjárnin voru sett á Karl, og þar til ákærðu komu með hann að hegningarhúsinu, eru þeir ein- ir til frásagnar. Halda ákærðu því fram, að eftir að handjárnin voru komin á hann, hafi hann verið rólegur. Hafi ákærði Sig- urður setið hjá honum aftur í lögreglubifreiðinni, en ákærði Þorkell hafi sezt undir stýri og ekið sem leið liggur að hegningarhúsinu. Er þangað kom, hafi þeir svo tekið hann út úr bifreiðinni og leitt hann milli sín inn í austurportið. Í portinu hafi þeir báðir sleppt af Karli, hafi ákærði Sigurður gengið að dyrum fangahússins til þess að hringja á fangavörðinn, en ákærði Þorkell farið að loka portdyrunum. En er Karl hafi ekki notið stuðn- ings þeirra, kveða ákærðu, að hann hafi tekið bakfall upp að portveggnum og fallið niður með honum. Þeir hafi þá báðir verið það langt frá Karli, að þeir hafi ekki náð til hans til þess að afstýra fallinu. Í þessum svifum kveikti fangavörðurinn og opnaði fangahúsið. Tóku ákærðu þá 5 66 Karl, báru hann inn í ganginn og settu hann flötum bein- um á gólfið upp við gangvegginn. Voru nú handjárnin tekin af honum, hann klæddur úr jakkanum, og tekin af honum flibbi og bindi og þau verðmæti, er hann hafði meðferðis og þetta fengið fangaverðinum til geymslu. Báru ákærðu hann síðan inn í klefa nr. 11 og lögðu hann í svokallaða kistu. Er það alldjúpur stokkur, opinn upp úr og festur í einu horni klefans, og eru venjulega lagðir í hann menn, sem teknir eru ölvaðir og í æstu skapi. Við meðferð Karls í fangahúsinu tóku ákærðu og fangavörð- urinn eftir því, að blóð var á hnakka Karls. Þvoðu þeir þá hnakka hans til þess að aðgæta meiðslið, en virtist það ekki vera alvarlegt, heldur aðeins yfirborðs skráma. Er ákærðu höfðu lagt Karl í kistuna, varð honum flökurt, og kastaði hann upp. Bað hann þá, að því er fangavörður- inn heldur fram, um vatn að drekka, og var látið það í té. Yfirgáfu ákærðu og fangavörður síðan klefann eftir að hafa hagrætt Karli í kistunni og breitt yfir hann. Frá því að Karl féll í portinu og þar til ákærðu og fangavörður yfirgáfu hann um kvöldið, var hann meðvitundar- og mátt- lítill. Töldu þeir það stafa af því, hve drukkinn hann væri. Er fangavörðurinn kom inn í klefann morguninn eftir um 9 leytið, lá Karl í eðlilegum stellingum í kistunni. Kvartaði hann þá fljótlega um það, að sér liði mjög illa og lá kyrr í klefanum, þar til síðar um morguninn, að hann mætti í réttarhaldi því, er getið er um hér að framan. Að réttarhaldinu loknu, fékk hann að fara í rúmið (kistuna) aftur og lá þar fram undir hádegi, en fékk þá bifreið að fangahúsinu og var ekið í henni heim til sín. Lagðist hann, er heim kom, í rúmið og lá rúmfastur um nokkurt skeið. Daginn, sem Karl kom úr fangahúsinu, var hann skoðaður af Valtý Albertssyni lækni og næsta laugardag, eða 29. okt. s. l., aftur af Jóhanni Sæmundssyni lækni. Samkvæmt vottorðum lækna þessara fundust þá á honum eftirgreindir áverkar: 1. Aftan á hnakka 5 x 6 centimetra stór kúla, og var húðin yfir henni hrufluð og blóðhlaupin. 2. Bólgugarður þvert yfir háls að aftan, neðan hársróta, ca. 15 centimetra á lengd og 3—4 centimetrar á breidd. 3. Á hægra þumalfingri var dofinn blettur handarbaks- megin á útjaðri fingursins. Ennfremur var þar skorpu- 67 þakið hruflsár í greipinni og efst á lófavöðva þumal- fingurs. 4. Neðanvert við rifjahylkið aftan til vinstra megin (í brúninni á hryggjavöðvunum) var barnslófastór mar- blettur og bólguþroti. 5. Undir hægri hönd barnslófastór þrotablettur, en ekk- ert mar. 6. Framan á hægri fótlegg var 15 centimetra langt skrap- sár og neðst í því tvíeyringsstórt skorpuþakið sár. Af líðan og umkvörtunum Karls við læknisskoðanirnar drógu læknarnir ennfremur þá ályktun, að hann hefði fengið allverulegan heilahristing. Með handtöku Karls læknis að Hótel Borg með þeim aðdraganda og hætti, sem lýst er hér að framan, þykja ákærðu hafa gerzt brotlegir við 126. og 129. sbr. 145. gr. hinna almennu hegningarlaga frá 25. júní 1869. Að vísu virðist Karl hafa verið talsvert undir áhrifum vins í umrætt skipti, og hann óhlýðnaðist skipun ákærða Sis- urðar um það að þegja. En eigi þykir þetta geta réttlætt hina ofbeldisfullu handtöku hans og fangelsun. Sérstak- lega má á það lita, að Karl hafði hagað sér kurteislega í veitingasalnum um kvöldið, og þegar hann hóf sönginn, var hann í þann veginn að yfirgefa veitingahúsið, en þaðan virðast þá allir gestir vera farnir, nema maður sá, sem ákærðu höfðu verið kallaðir útaf. Þá hafa báðir á- kærðu borið það, að Karl hafi verið rólegur, eftir að hand- járnin komu á hann. Virðist það því hafa verið ástæðu- laus öryggisráðstöfun af ákærðu að fara með Karl í fanga- húsið og láta geyma hann þar yfir nóttina í stað þess að fara með hann heim til hans. Koma nú til athugunar framangreindir áverkar, er fundust á Karli eftir töku hans. Það verður að teljast sennilegt, að áverkana undir 3.—6. tölul. hér að framan, sem allir eru óverulegir, hafi Karl hlotið í viðureigninni við ákærðu. En óupplyst er, að á- kærðu hafi veitt Karli áverkana af ásettu ráði. Verða ákærðu því ekki af þessum ástæðum sakfelldir fyrir þá. Eftir því sem kom fram við rannsókn málsins, má gera ráð fyrir, að Karl hafi hlotið áverkana undir 1. tölul., er hann féll upp að veggnum í fangelsisportinu, og líkur benda til (ástand Karls eftir fallið samkvæmt framburð- 68 um ákærðu og fangavarðarins, sem við honum tók), að hann hafi við höfuðhöggið í fallinu fengið heilahristing- inn, sem hann siðar reyndist vera með. Það verður ekki talið vitavert gáleysi af ákærðu að sleppa Karli í port- inu. Eftir mótspyrnu þeirri, sem hann hafði veitt þeim rétt áður, gátu þeir vænzt þess, að hann gæti staðið óstuddur skamma stund. Bera ákærðu þvi ekki refsi- ábyrgð á umræddum áverka eða afleiðingum hans. Að því er snertir áverkann undir 2. lið, bólgugarðinn aftan á hálsi Karls, hefir Valtýr Albertsson læknir látið uppi það álit sitt, að eftir útliti og legu áverkans stafaði hann sennilega af höggi frá einhverjum sívölum og beygj- anlegum hlut. Þá telur og Jóhann Sæmundsson læknir áverka þenna hafa komið af völdum einhvers sveigjan- legs og mjúks hlutar, sem ekki hafi verið breiðari en áverkaröndin, en sennilega nokkru mjórri. Báðir lækn- arnir telja mjög ósennilegt, að áverkinn hafi hlotizt af árekstri á brúnir kistunnar, sem Karl var lagður í. Á- kærðu hafa báðir staðfastlega neitað því að hafa barið Karl eða veitt honum á annan hátt umræddan áverka. Og að því leyti sem aðrir en ákærðu voru viðstaddir með- ferð þeirra á Karli, hafa þeir sjónarvottar borið, að þeir hafi ekki séð ákærðu berja hann. Aðstoðarfangavörðurinn, er skoðaði hnakka Karls um kvöldið, er ákærðu komu með hann í fangahúsið, sá þá ekki neinn áverka aftan á hálsi hans. Þá athugaði aðalfangavörðurinn, sem hafði vakt Inorguninn eftir, meiðslið í hnakka Karls eftir beiðni hans, en tók þá ekki eftir neinu meiðsli aftan á hálsinum. Gegn ákveðinni neitun ákærðu um það að vera valdir að um- ræddum áverka og með því að ekki virðist útilokað, að hann hafi getað orsakazt af öðrum en þeirra völdum, verða ákærðu ekki sakfelldir fyrir hann. Samkvæmt framansögðu ber því að sýkna ákærðu af ákæru réttvísinnar fyrir brot gegn 18. kap. hegningar- laganna. Refsing hinna ákærðu fyrir framangreint brot þykir eftir atvikum hæfilega ákveðin 200 króna sekt til ríkis- sjóðs fyrir ákærða Sigurð og 100 króna sekt til ríkissjóðs fyrir ákærða Þorkel, og komi einfalt fangelsi í 14 daga hjá ákærða Sigurði og í 7 daga hjá ákærða Þorkeli í stað 69 sektanna, verði þær ekki greiddar innan 4 vikna frá lög- birtingu dóms þessa. Allan kostnað sakarinnar greiði ákærðu in solidum, þar á meðal málsvarnarlaun, kr. 100.00, til skipaðs verjanda þeirra, Péturs Magnússonar hrm. Dráttur sá, sem orðið hefir á uppkvaðningu dóms þessa, stafar af önnum við önnur störf. Því dæmist rétt vera: Ákærði Sigurður Thórarensen sæti 200 króna sekt til ríkissjóðs og ákærði Þorkell Steinsson sæti 100 króna sekt til ríkissjóðs, og komi einfalt fangelsi í 14 daga hjá ákærða Sigurði og í 7 daga hjá ákærða Þor- keli í stað sektanna, verði þær ekki greiddar innan 4 vikna frá lögbirtingu dóms þessa. Þá greiði ákærðu in solidum allan kostnað sakar- innar, þar á meðal málsvarnarlaun, kr. 100.00, til skipaðs verjanda þeirra, Péturs Magnússonar hrm. Dómi þessum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Miðvikudaginn 31. janúar 1940. Nr. 114/1939. Geir Pálsson Segn Garðari Þorsteinssyni Dómur hæstaréttar. Málssókn þessi fellur niður. Áfrýjandi, Geir Pálsson, er eigi mætir í málinu, greiði 50 króna aukagjald til ríkissjóðs, ef hann vill fá mál sitt tekið fyrir að nýju. 70 Miðvikudaginn 31. janúar 1940. Nr. 120/1939. Þórhallur Arnórsson gegn Carli D. Tulinius Dómur hæstaréttar. Málssókn þessi fellur niður. Áfrýjandi, Þórhallur Arnórsson, er eigi mætir Í málinu, greiði 50 króna aukagjald til ríkissjóðs, ef hann vill fá mál sitt tekið fyrir að nýju. Einnig greiði hann stefnda, Carli D. Tulinius, er hefir látið mæta í málinu, 20 krónur í ómaksbæt- ur að viðlagðri aðför að lögum. Mánudaginn 5. febrúar 1940. Nr. 107/1939. Valdstjórnin (Sveinbjörn Jónsson) gegn Ásgeiri Ásmundssyni (Pétur Magnússon). Ólögleg áfengissala. Dómur hæstaréttar. Með skírskotun til forsendna hins áfrýjaða dóms þykir mega staðfesta hann, þó svo, að greiðslu- frestur sektarinnar verði 4 vikur frá birtingu dóms þessa. Eftir þessum málalokum verður að dæma kærða til að greiða allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með. talin málflutningslaun skipaðs sækjanda og verjanda í hæstarétti, 70 krónur til hvors. "1 Því dæmist rétt vera: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður, þó svo, að greiðslufrestur sektarinnar verði 4 vikur frá birtingu dóms þessa. Kærði, Ásgeir Ásmundsson, greiði allan á- frýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin mál- flutningslaun skipaðs sækjanda og verjanda í hæstarétti, hæstaréttarmálflutningsmannanna Sveinbjörns Jónssonar og Péturs Magnússon- ar, 70 krónur til hvors. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur lögregluréttar Reykjavíkur 4. okt. 1939. Ár 1939, miðvikudaginn 4. október, var í lögreglurétti Reykjavíkur, sem haldinn var á lögreglustöðinni af full- trúa lögreglustjóra Valdimar Stefánssyni uppkveðinn dómur í málinu nr. 1846/1939: Valdstjórnin gegn Ásgeiri Ásmundssyni, sem tekið var til dóms 29. september sama ár. Mál þetta er af valdstjórnarinnar hálfu höfðað gegn Ásgeiri Ásmundssyni, atvinnulausum, til heimilis í Fischer- sundi 3 hér í bæ, fyrir brot gegn áfengislögum nr. 33 9. janúar 1935. Kærði er kominn yfir lögaldur sakamanna, fæddur 4. sept. 1883, og hefir, svo kunnugt sé, sætt eftir- töldum kærum og refsingum: 1911 304 Sætt: 20. kr. sekt fyrir að neita lögreglu um að- stoð. 1916 158 Dómfelldur í lögreglurétti Reykjavíkur fyrir ólöglegt áfengi í vöræzlu (skv. lögregluþingbók, en þar er dómsniðurstöðunnar ekki getið). 1919 á, Dómur landsyfirréttar: Sýknaður af ákæru rétt- vísinnar fyrir brot gegn 183. gr. alm. hegningar- laga frá 25. júní 1869. 1921 %4, Kærður fyrir svik í spilum. Málið afgr. frá lög- reglu til dómara. 1923 2% Sætt: 400 kr. sekt fyrir bannlagabrot. 1924 1924 1925 1925 1925 1926 1927 1928 1928 1928 1928 1933 1935 1935 1936 3% 72 Sætt: 200 kr. sekt fyrir bannlagabrot. 2%0 Dómur lögregluréttar Reykjavíkur: 30 daga ein- 188 21 1% 266 2, 159 % falt fangelsi og 1000 króna sekt fyrir bannlaga- brot. Dómur sama réttar: 30 daga fangelsi við venju- legt fangaviðurværi og 1500 kr. sekt fyrir bann- lagabrot. Sætt: 50 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. Sætt: 50 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. Dómur lögregluréttar Reykjavíkur: 40 daga fangelsi við venjulegt fangaviðurværi og 2000 kr. sekt fyrir bannlagabrot. Dómur sama réttar: 80 kr. sekt fyrir lögreglu- brot. Dómur sama réttar: 120 daga fangelsi við venju- legt fangaviðurværi og 2000 kr. sekt fyrir bann- lagabrot. Dómur sama réttar: 120 daga fangelsi við venju- legt fangaviðurværi og 2000 króna sekt fyrir bannlagabrot. Sætt: 50 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. Dómur hæstaréttar: 3ja mánaða fangelsi við venjulegt fangaviðurværi og 1500 kr. sekt fyrir brot á áfengislögunum frá 1928. Sætt: 50 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. Kærður fyrir ölvun. Látið falla niður. 2%, 10 og 1%o Sætt: 25 kr. sekt fyrir ölvun á al- 4 mannafæri. Dómur lögregluréttar Reykjavíkur: 60 daga fang- elsi við venjulegt fangaviðurværi og 3500 kr. sekt fyrir ólöglega áfengissölu. Staðfest í hæsta- rétti %60 1936 að öðru teyti en því, að sektin var lækkuð í 2500 kr. 1938 1%, Sætt: 25 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. Undanfarið hefir lögreglan hér í bæ talið, að kærður stundaði áfengissölu, sem færi fram heima hjá honum, en þó aðallega í sundum og skúmaskotum við göturnar, sem næstar liggja höfninni. Liggur fyrir framburður 5 lögreglu- þjóna um, að kærður hafi undanfarið flesta daga ársins fram á kvöld og stundum fram á nætur rölt fram og aftur 73 um göturnar við höfnina og hagað sér á sama hátt eða mjög líkt og þeir menn aðrir, sem uppvísir hafa orðið að áfengissölu á götum úti. Þegar kærði var kallaður fyrir rannsóknarlögregluna 28. ágúst s. 1. í tilefni af grun þessum um áfengissölu og hann var spurður um, af hverju hann hefði lifað, neitaði hann að svara því eða gefa lögreglunni nokkrar upplýs- ingar um sinn hag. Fyrir réttinum hefir hann skýrt frá þvi, að þegar hann losnaði síðast af vinnuhæli ríkisins á Litla Hrauni, sem var 7. júní 1937, hafi hann átt í peningum kr. 300,00. Þá átti hann engar aðrar eignir og hefir ekki sið- an eignazt og hefir engra opinberra styrkja notið. Hann kveðst síðan ekkert hafa unnið sér inn nema kr. 150.00— 200.00 með því að leiðbeina erlendum ferðamönnum hér í bænum, einkum Englendingum. Þá er upplýst, að mágur kærða lánaði honum kr. 300.00 í marzmánuði s. 1. og kaupmaður einn hér í bænum kr. 100.00 í ágústmánuði s. 1. Aðra peninga en þá, sem nú hafa verið taldir, hefir kærði ekki haft til ráðstöfunar frá 7. júlí 1937. Að vísu seg- ist hann öðru hvoru hafa fengið peninga hjá syni sínum, Ástvaldi Helga, og er það rétt, að hann hefir greitt kærða smátt og smátt kr. 160.00 frá vorinu 1938 til þessa tíma, en það var einungis endurgreiðsla á húsaleigu, sem kærði hafði lagt út fyrir hann veturinn 1937—1938. Frá þvi kærði losnaði af vinnuhælinu og til haustsins 1938, eða í rúmt ár, keypti hann sér fæði á ýmsum matsöluhúsum hér í bænum. Haustið 1938 kveðst hann hafa byrjað að borða hjá Ásmundi syni sínum og síðan hafa mátt borða Þar, þegar hann hefir viljað. Frá júlí 1937 til þessa tíma hefir kærði greitt í húsaleigu kr. 25.00 á mánuði fyrir utan ljós og hita, nema tvo síðustu mánuðina, sem hann hefir ekki greitt. Sé frásögn kærða um eign hans, þegar hann kom af vinnuhælinu, og um tekjur hans af leiðbeiningum útlend- inga tekin trúanleg, hafa allir peningar hans á umræddu tímabili numið kr. 900.00. Í húsaleigu eina á sama tímabili hefir hann greitt ca. kr. 600.00. Sé gert ráð fyrir, að hann hafi mestmegnis borðað hjá Ásmundi syni sínum frá haustinu 1938, hefir hann haft einar 300 kr. til allra ann- arra þarfa sinna frá 7. júlí 1937 til þessa tíma, þar á meðal JÁ fæðiskaup á matsöluhúsum í á annað ár. Fær slíkt ekki staðizt, og hefir kærða því ekki tekizt að gera grein fyrir, á hverju hann hefir lifað undanfarið. Þá hafa komið fram nokkur vitni, er hafa borið, að þau hafi keypt áfengi af kærðum, síðan hann síðast var dæmdur fyrir áfengissölu. Vitnið Páll Þorleifsson, verzlunarmaður, hefir borið, að hann hafi undanfarið, aðallega í april, maí og júní s. l., keypt áfengi af kærðum og hafi kaupin ætið farið fram í ibúðarherbergi kærða og aðallega á sunnudagsmorgnum. Hafi áfengið bæði verið brennivin og whisky, þó öllu meira whisky. Hafi brennivinsflaskan og whiskypelinn kostað 11 kónur. Aldrei hafi hann keypt nema eina flösku í einu og aldrei hafi neinn þriðji maður verið viðstadd- ur, er kaupin fóru fram. Vitnið Haukur Magnússon, koparsmiður, hefir borið, að sér hafi verið kunnugt um langan tíma, að kærði seldi áfengi og að hann hafi fyrir fjórum árum nokkrum sinn- um keypt af honum áfengi. Um 10. júní s. l., föstudags- eða laugardagskvöld, kl. um 24, kveðst vitnið hafa hitt kærða í Kolasundi og beðið hann um áfengi, en hafði ekki nema kr. 5.00, en kærði vildi fá kr. 5.50 eða kr. 6.00 fyrir whiskypela, fullan af brennivíni. Meðan þeir töluðu um verðið, komu að tveir menn og gáfu sig á tal við kærða, og segir vitnið, að þeir og kærði hafi verið að pukrast í grennd við sig, og hafi hann með sjálfum sér ekki verið í vafa um, að menn- irnir væru að kaupa áfengi af kærða. Þegar menn þessir voru farnir, seldi kærði vitninu brennivínspela fyrir kr. 5.00, en enginn þriðji maður var þar viðstaddur. Sumarið 1938 og fram að mánaðamótum nóvembers og desembers það ár var vitnið Katrin Svava Alexanders- dóttir í vist hjá frú Gunnhildi Árnadóttur, Aðalstræti 9 hér í bæ. Hefir Gunnhildur skýrt svo frá, að hún hafi nokkrum sinnum, þegar gleðskapur var heima hjá henni, sérstaklega um helgar, sent vitnið út til að kaupa áfengi eftir lokunartíma áfengisverzlunarinnar og hafi vitnið alltaf keypt brennivin á whiskypelum og hafi pelinn kostað kr. 5.50. Vitnið hefir borið, að Gunnhildur hafi sent sig út í þessum erindagerðum flest laugardagskvöld og einstöku sinnum í miðri viku. Fyrst þegar vitnið var 75 sent út þessara erinda, kveðst hún hafa hitt kærða fyrir utan Veggfóðrarann í Kolasundi. Hún þekkti kærða ekki nema Í sjón, en hafði heyrt talað um, að hann seldi áfengi. Hún spurði hann, hvort hann seldi áfengi, og játaði hann því og seldi henni einn whiskypela með brennivíni fyrir kr. 5.50. Jafnframt bað kærði hana að verzla við sig, ef hún þyrfti áfengi, og ef hann væri ekki á þessum slóðum, skyldi hún koma heim til sín í Fischersund. Eftir þetta kveðst vitnið iðulega hafa keypt áfengi af kærða, og hitti hún hann þá ætið á götunum í grennd við höfnina, og fór kærði með hana inn í ýmis skúmaskot, þar sem afhend- ingin síðan fór fram. Alltaf keypti hún brennivin á whiskypelum fyrir kr. 5.50 pelann og ætið einn í einu, nema einu sinni, að hún keypti tvo. Síðasta pelann kveðst hún hafa keypt af kærða um s. 1. nóvember og desember mánaðamót og hafa fengið greiðslufrest á andvirðinu. Þriðji maður hefir aldrei verið viðstaddur áfengiskaupin. Þá hefir vitnið Oddur Valentinusson, hafnsögumaður í Stykkishólmi, borið, að hann hafi um mánaðamótin febrúar og marz 1937 keypt brennivinsflösku af kærða, sem þá bjó í Mjóstræti hér í bæ, fyrir kr. 10.00. Sama vitni hefir borið, að hann hafi keypt whiskypela með brennivíni af kærða að kvöldi 12. janúar 1938 fyrir kr. 4.50. Framangreind vitni hafa öll staðfest framburð sinn með eiði. Þá hefir vitnið Halldór Benediktsson, skipstjóri, borið, að hann hafi haustið 1937 keypt í tvö eða þrjú skipti hálf- flösku af brennivíni af kærða heima hjá honum og hafi hver hálfflaska kostað kr. 5.00. Kærði hefir undir öllum rekstri málsins neitað að hafa selt áfengi, síðan hann síðast var dæmdur fyrir áfengissölu. Þrátt fyrir þessa neitun kærða þykir, eins og málsatvikum nú hefir verið lýst, og með tilliti til fortíðar kærða nægilega sannað, að hann hafi, frá því hann síðast var dæmdur, gerzt sekur um sölu áfengis, og ber að heimfæra brot hans undir 15. sbr. 33. gr. áfengislaga nr. 33 9. janúar 1935. Þykir refsing hans hæfilega ákveðin fangelsi við venjulegt fangaviður- væri í 3 mánuði og 3000 króna sekt til menningarsjóðs, og komi einfalt fangelsi í 80 daga í stað sektarinnar, verði hún ekki greidd innan 4 vikna frá lögbirtingu dóms þessa. 76 Þá ber að dæma kærða til greiðslu alls sakarkostnaðar, þar með talin málsvarnarlaun skipaðs verjanda sins, hrm. Péturs Magnússonar, kr. 50.00. Rekstur málsins hefir verið vitalaus. Því dæmist rétt vera: Kærður, Ásgeir Ásmundsson, sæti fangelsi við venjulegt fangaviðurværi í 3 mánuði og 3000 króna sekt til menningarsjóðs, og komi einfalt fangelsi í 80 daga í stað sektarinnar, verði hún ekki greidd innan 4 vikna frá lögbirtingu dóms þessa. Hann greiði allan sakarkostnað, þar með talin máls- varnarlaun skipaðs verjanda sins, hrm. Péturs Magnús- sonar, kr. 50.00. Dómi þessum skal fullnægja með aðför að lögum. Miðvikudaginn 7. febrúar 1940. Nr. 70/1939. Halldór Sveinsson (Theódór B. Líndal) gegn Nancy Sigurðsson og gagnsök (Jón Ásbjörnsson). Konu og dóttur manns, er farizt hafði af Þilslysi, dæmdar dánarbætur. Dómur hæstaréttar. Héraðsdómur í máli þessu er uppkveðinn af full- trúa lögmannsins í Reykjavík Gunnari A. Pálssyni. Aðaláfrýjandi, sem skotið hefir máli þessu til hæstaréttar með stefnu 17. júlí 1939, krefst aðal- lega sýknu og málskostnaðar af gagnáfrýjanda í héraði og fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Til vara krefst hann verulegrar niðurfærslu fjárhæðar þeirrar, sem dæmd var í héraði, málskostnaðar af 71 gagnáfrýjanda fyrir hæstarétti og niðurfalls máls- kostnaðar í héraði. Gagnáfrýjandi, sem skotið hefir málinu til hæstaréttar með stefnu 12. ágúst 1939, krefst þess hinsvegar, að aðaláfrýjandi verði dæmd- ur til að greiða henni kr. 14697.00 með 5% árs- vöxtum frá 22. desember 1937 til greiðsludags, en til vara, að fébæturnar verði hækkaðar eftir mati dómsins og vextir dæmdir, eins og áður segir. Enn- fremur krefst hún málskostnaðar í héraði og fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Loks hefir af hennar hendi verið krafizt þess, að skipt verði í því hlut- falli, sem rétt telst, fjárhæð þeirri, er dæmd verður, milli hennar og dóttur hennar og Sigmundar heit- ins, Selmu Maríu. Kenna verður vangæzlu Sigmundar heitins Sig- urðssonar að mestu leyti um slys það, sem mál þetta varðar. Ætlanda er þó, að slysinu hefði orðið afstýrt, ef aðaláfrýjandi hefði ekið hægar, farið svo nærri vinstri vegarbrún sem unnt var og gefið glöggt hljóðmerki. Að þessu athuguðu telst með skirskot- un til 15. gr. laga nr. 70 frá 1931 hæfilegt að leggja á aðaláfrýjanda helminginn af fébótum tjóns þess, er af slysinu hefir hlotizt. Eftir gögnum málsins þykja dánarbætur Sigmundar heitins hæfilega metn- ar kr. 13000.00. Helming þessarar fjárhæðar, kr. 6500.00, ber aðaláfrýjanda því að greiða gagnáfrýj- anda, þar af kr. 3700.00 sjálfrar hennar vegna og kr. 2800.00 vegna dóttur hennar, Selmu Maríu. Enn- fremur ber aðaláfrýjanda að greiða gagnáfrýjanda helming útfararkostnaðar Sigmundar, kr. 348.50. Skuld gagnáfrýjanda við aðaláfrýjanda verður því alls kr. 6848.50. Frá fjárhæð þessari kemur ekki til álita í þessu máli að draga að nokkru eða öllu þær kr. 4300.00, sem gagnáfrýjandi hefir fengið frá 78 Tryggingarstofnun ríkisins, með því að téð stofnun hefir ekki gengið inn í mál þetta. Eftir þessum málslyktum þykir rétt að dæma aðaláfrýjanda til að greiða gagnáfrýjanda samtals kr. 800.00 í málskostnað í héraði og fyrir hæsta- rétti. Því dæmist rétt vera: Aðaláfrýjandi, Halldór Sveinsson, greiði sagnáfrýjanda, Nancy Sigurðsson, kr. 6848.50 með 5% ársvöxtum frá 22. desember 1937 til greiðsludags, þar af kr. 2800.00 ásamt vöxtum vegna dóttur hennar, Selmu Maríu Sigmunds- dóttur. Aðaláfrýjandi greiði gagnáfrýjanda samtals kr. 800.00 í málskostnað í héraði og fyrir hæstarétti. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri að- för að lögum. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 1. júlí 1939. Mál þetta, sem dómtekið var 27. f. m., er höfðað fyrir bæjarþinginu með stefnu, útgefinni 22. desember 1937, af Nancy Sigurðsson, ekkju, Bræðraborgarstig 10 C hér í bæ, gegn Halldóri Sveinssyni, bifreiðarstjóra, Bergstaða- stræti 10 hér í bænum, til greiðslu skaðabóta, að upphæð kr. 14697.00 með 6% ársvöxtum frá útgáfudegi stefnu til greiðsludags, og málskostnaðar samkvæmt reikningi eða mati réttarins. Ennfremur hefir Sjóvátryggingarfélagi Íslands h/f verið stefnt til að gæta réttar sins í málinu. Stefndur krefst aðallega sýyknu og málskostnaðar, en til vara hefir hann krafizt lækkunar á stefnukröfunni bæði af þeirri ástæðu, að hún sé of há, og þeirri, að skipta beri sökinni á síðargreindu slysi. Að því er málskostnað- 79 inn snertir, hefir stefndur einnig til vara krafizt þess, að hann verði látinn falla niður. Málsatvik eru þau, að þriðjudaginn 7. september 1937 klukkan um 11 fyrir hádegi var bifreiðinni R 507 ekið héðan úr bænum áleiðis inn að Kirkjusandi. Aftan í bif- reiðina var bundinn lágur fjórhjólaður dráttarvagn, sem á var lagður nótabátur, er einnig var bundinn á bifreið- ina. Lá báturinn á hægri hlið, og vissi framendinn að bif- reiðinni, en kjölurinn að vinstri vegbrún. Á vörupalli R 507 stóðu þrir verkamenn, er unnu að flutningi bátsins, en í honum, þar sem hann lá á vagninum, munu hafa verið um sex menn. Er bifreiðin var nýkomin á Laugarnesveg- inn, munu þeir, er á vörupallinum stóðu, hafa kallað til þeirra, er í bátnum voru, um að aðgæta, hvort ekki þyrfti að laga bátinn á dráttarvagninum. Var bifreiðin þá stöðvuð, Þannig að bæði hún sjálf og dráttarvagninn stóðu alveg úti á vinstri vegbrún, en einn mannanna, er í bátnum voru, Sigmundur Sigurðsson, eiginmaður stefnanda máls þessa, sté út úr honum hægra megin og niður á götu. Fór hann fyrst aftur fyrir bátinn og aðgætti vinstra megin. Síðan sneri hann við og gekk aftur inn á veginn fyrir afturstefni bátsins, en einmitt í þeim svifum ók stefndur í máli þessu bifreiðinni R 358, sem var eign hans og vá- tryggð hjá Sjóvátryggingarfélagi Íslands h/f, aftur með bátnum. Varð þarna árekstur með Sigmundi og R 358, Þannig að Sigmundur lenti, að því er virðist, á hægra hornið á vörupalli hennar, kastaðist aftur fyrir sig og lá á bakið þversum á veginum, er hann var tekinn upp. Var hann þegar fluttur á Landspitalann og andaðist þar sam- dægurs kl. 3,30 e. h. af völdum slyssins. Í sambandi við opinbert mál, er á sínum tíma var höfðað gegn stefndum vegna slyssins og lauk þannig með dómi hæstaréttar, uppkveðnum 7. f. m., að hann var talinn eiga nokkra sök á slysinu og sektaður um kr. 100.00, fór fram rannsókn á slysi þessu. Var stefndur sjálfur spurður, menn Þeir, er sjónarvottar voru að slysinu leiddir sem vitni, og loks voru ýmsir sérfróðir menn látnir segja álit sitt á ýmsum atriðum í sambandi við slysið. Hefir stefndur sjálfur skýrt svo frá, að bifreið sín hafi í þetta skipti verið hlaðin sandi. Kveðst hann, áður en hann kom að bátnum, hafa séð mann vinstra megin við hann, og taldi hann 80 manninn vera að laga eitthvað, enda myndi hafa verið stöðvað til þess. Kveðst hann hafa ekið hiklaust áfram, en þó dregið úr hraða, er hann ók aftur með bátnum, líklega niður í 15—18 km, miðað við klst. Hann minntist þess ekki að hafa gefið hljóðmerki. Bil það, er verið hafði milli bifreiðar hans og bátsins, er hann ók aftur með honum, telur hann, að því er bókað er í lögregluprófunum, að hafi verið 75—80 cm, en í flutningi máls þessa hélt umboðsmaður stefnanda því fram, án þess að sú frásögn hans væri vé- fengd, að stefndur hefði játað í prófunum, að bilið hefði ekki verið breiðara en svo, að maður myndi hafa þurft að skáskjóta sér til að komast um það. Stefndur kveðst aldrei hafa komið auga á Sigmund, frá því hann sá hann vinstra megin bátsins, en kveðst aðeins hafa fundið, að eitthvað kom við bifreiðina um leið og hún var að sleppa aftur fyrir bátinn, og því stöðvað til að aðgæta, hvað það hefði verið, og þá séð Sigmund lggja á götunni. Hann kveðst hafa ekið eins utarlega á veginum eins og hann hafi séð sér fært og ekki vikið inn á hann, fyrr en hann hafi verið kominn fram hjá bátnum. Við hægri hlið stefnds í stýrishúsinu sat maður, en ekki virðist það hafa varnað honum útsýnis á neinn þann hátt, að máli geti skipt. Um hraða R 358 segir eitt vitnið, að hann hafi verið mest 25 km, miðað við klst., en hin gizka ýmist á, að hann hafi verið 16—20, eða segja aðeins, að hann hafi verið hóflegur. Um bilið milli R 358 og bátsins segja sum vitn- in, að það hafi verið manngengt, en önnur telja, að svo hafi ekki verið. Þá telja sum vitnin og, að stefndur hafi beygt inn á veginn, þegar er bifreið hans var komin móts við bunguna á Þbátshliðinni, en önnur, að hann hafi ekki gert það, fyrr en hann kom aftur fyrir bátinn. Aðeins eitt vitnanna, þ. e. maður sá, er sat við hlið stefnds í stýris- húsi R 358, kveðst hafa heyrt hann gefa hljóðmerki. Af því, sem nú hefir verið sagt, og öðru, er fyrir liggur, telur rétturinn, að hraði R. 358 aftur með bátnum hafi að allra minnsta kosti verið 18 km, miðað við klst. Verður það að teljast óhæfilega mikill hraði, eins og þarna stóð á, einkum þegar litið er til þess, að stefndur hafði veitt Sigmundi eftirtekt, séð, að hann var með hugann bund- inn við að gæta að bátnum og gat átt von á honum fyrir sl afturstefnið á hverri stundu. Bar stefndum því að aka svo hægt, að hann gæti þegar í stað stöðvað bifreiðina, en til þess er 18 km hraði of mikill. Telja verður upplýst, að bil það, er varð milli bátsins og bifreiðar stefnds, er hún ók aftur með honum, hafi a. m. k. ekki verið breiðara en svo, að það hafi verið tæplega manngengt. Eftir því sem fyrir liggur um stöðu R. 507 á veginum, breidd bátsins og loksins um breidd vegarins og R. 358, gat stefndur ekið til muna utar á veginum en hann gerði, þ. e. fjær bátnum, og bar honum að sjálfsögðu, eins og þarna stóð á, að gera það. Með tilliti til þess, er áður segir um, hvort stefnd- ur hafi gefið hljóðmerki og þá einkum þess, að hann þorir ekki sjálfur að fullyrða það, og stefnandi véfengir, að svo hafi verið, verður rétturinn að telja það ósannað. Að því er Sigmund sjálfan snertir, má telja upplýst, að hann hafi varúðarlaust gengið fyrir afturstefni bátsins og eitthvað út á veginn, án þess þó að ljóst sé, hversu langt, og verið með hugann bundinn við að athuga bátinn, en ekki aðgætt umferðina, enda þótt til þess væri fullkomin ástæða, þar sem Laugarnesvegurinn er mjög fjölfarinn af bifreiðum. Að þessu athuguðu virðist réttinum, að bæði stefndur og Sigmundur hafi átt þátt í þvi, að slys þetta varð. Virð- ist þáttur hvors um sig í því vera þannig, að skipta beri sökinni á því til helminga á milli þeirra. Ber steindum því að bæta stefnanda helming hins óbætta tjóns vegna slyss- ins, og kemur upphæð þess nú til álita. Stefnandi sundarliðar skaðabótakröfu sina þannig: 1. dánarbætur ............ kr. 14000.00 2. jarðarfararkostnaður .... — 697.00 Samtals kr. 14697.00 Um 1. Sigmundur var fæddur 25. október 1897. Hann var, svo sem áður segir, kvæntur stefnanda máls þessa, en hún mun vera fædd 17. október 1904. Áttu þau eitt barn, fætt 21. nóvember 1934. Sigmundur hafði átt flutninga- bifreið og stjórnaði henni sjálfur, en hafði á þeim tíma, er slysið varð, misst réttindi til að stjórna henni um stundar sakir og hafði selt hana. Hreinar árstekjur hans munu hafa numið um kr. 3200.00 árið 1934 og um kr. 2700.00 1936, en þá vann hann að flutningum með bifreið 6 82 sinni. Þegar slysið varð, stundaði Sigmundur hlaupa- vinnu, en var hvergi fastráðinn. Að framanskráðu at- huguðu þykja bæturnar undir þessum lið hæfilega ákveðn- ar kr. 12000.00. Um 2. Jafnvel þótt fallast megi á það með stefndum, að liður þessi sé mjög hár, þá þykir þó verða að taka hann til greina óskertan, þareð lagðir hafa verið fram reikn- ingar um kostnaðinn, og hann mun ekki hærri en almennt gerist hér í bænum. Telur rétturinn samkvæmt framansögðu tjón stefnanda af framangreindu slysi hafa numið kr. 12697.00. Greiðsla frá slysatryggingu ríkisins, kr. 4300.00, kemur hér til frá- dráttar, og eru þá eftir kr. 8397.00, en helming þeirrar upp- hæðar, eða kr. 4198.50, ber að dæma stefndan til að greiða stefnanda ásamt 5% ársvöxtum frá útgáfudegi stefnu til greiðsludags og málskostnað, er þykir hæfilega ákveð- inn kr. 350.00. Því dæmist rétt vera: Stefndur, Halldór Sveinsson, greiði stefnanda, Nancy Sigurðsson, kr. 4198.50 með 5% ársvöxtum frá 22. desember 1937 til greiðsludags og kr. 350.00 í máls- kostnað — allt innan 15 daga frá lögbirtingu dóms þessa að viðlagðri aðför að lögum. Föstudaginn 9. febrúar 1940. Nr. 95/1938. Ingibjörg Bjarnadóttir (Guðmundur Í. Guðmundsson) gegn Gunver E. Limkær (Einar B. Guðmundsson). Ómeérking héraðsdóms og heimvísun málsins. Dómur hæstaréttar. Héraðsdómurinn er kveðinn upp í bæjarþingi Reykjavíkur af hinum reglulega héraðsdómara, Birni lögmanni Þórðarson. 83 Áfrýjandi hefir skotið máli þessu til hæstaréttar með stefnu 21. sept. 1938 og krafizt þess: Aðallega að héraðsdómurinn verði ómerktur og málinu vísað heim í hérað til endurupptöku og álagningar dóms að efni til bæði á aðalkröfu og gagnkröfu, en til vara, að hún verði sýknuð af kröfum stefndu í málinu. Svo krefst hún og málskostnaðar af stefndu bæði í héraði og fyrir hæstarétti, hvor krafan, sem til greina yrði tekin. Stefnda krefst staðfestingar hins áfrýjaða dóms og málskostnaðar af áfrýjanda í hæstarétti eftir mati dómsins. Aðilja greinir á um það, eins og í héraðsdóminum getur, hvort stefnda hafi ráðizt til áfrýjanda óá- kveðinn tíma eða eitt ár. Stefnda kemst svo að orði Í greinargerð sinni í héraði um ráðningarkjörin: „Aftalen blev som flg. 110 Kr. pr. Mdr. samt fri Station og Hen- og Hjemrejsen betalt paa II. Klasse paa Í Aar.“ Nánar skýrir hún þetta þannig, að ráðn- ingartiminn hafi verið óákveðinn, en að hún hafi því að eins átt rétt á að fá heimfararkostnað greiddan, að starfstíminn yrði eitt ár. Firma það í Kaupmannahöfn, Ludvig Melchior, er hafði milligöngu um ráðningu stefndu til áfrýjanda, hefir hinsvegar vottað það, að umsaminn ráðning- artimi hafi verið eitt ár. Þar sem það er mjög ósennilegt, að áfrýjandi hefði gengizt undir að bera kostnað af för stefndu út hingað, ef starfstíminn skyldi vera óákveðinn, og með þvi að umsögn stefndu sjálfrar um þetta atriði ráðningarsamnings- ins er ekki skýr, svo og með skírskotun til fram- angreinds vottorðs firmans Ludvig Melchior, þá þykir mega telja víst, að staðhæfing áfrýjanda um ráðningartímann sé rétt. Var stefndu því óheimilt 84 að láta af starfi sínu hjá áfrýjanda þann 15. april 1938. Í héraði hafði áfrýjandi uppi skaðabótakröfu, að fjárhæð 1000 krónur, á hendur stefndu til skulda- jafnaðar, eftir því sem með þyrfti, til þess að hún yrði sýknuð af kröfum stefndu í málinu. Hér- aðsdómarinn taldi skorta þá greinargerð um gagn- kröfu þessa, að efnisdómur yrði á hana lagður. Bar honum þess vegna samkvæmt 120. gr. laga nr. 85 frá 1936 að kveðja aðilja fyrir dóm og veita stefndu í héraði kost á að bæta úr því, er hann taldi áfátt vera málflutningi hennar. Þetta hefir héraðsdómar- inn ekki gert, heldur í raun réttri frávísað gagnkröf- unni. Verður því að ómerkja héraðsdóminn og leggja fyrir héraðsdómarann að hafa þá meðferð á málinu, er í 120. gr. nefndra laga segir, og leggja síðan efnisdóm bæði á aðalkröfuna og skuldajafn- aðarkröfuna. Samkvæmt þessum málalokum þykir rétt að dæma stefndu til að greiða áfrýjanda kr. 150.00 í málskostnað fyrir hæstarétti. Því dæmist rétt vera: Héraðsdómurinn á að vera ómerkur, og er málinu vísað heim í hérað til meðferðar sam- kvæmt 120. gr. laga nr. 85 frá 1936 og til dóms- álagningar að efni til bæði um aðalkröfu og skuldajafnaðarkröfu málsins. Stefnda, Gunver E. Limkær, greiði áfrvjanda, Ingibjörgu Bjarnadóttur, kr. 150.00 í máls- kostnað fyrir hæstarétti að viðlagðri aðför að lögum. 85 Dómur bæjarþings Reykjavíkur 24. júní 1938. Mál þetta, sem dómtekið var 22. þ. m., er eftir árang- urslausa sáttaumleitun höfðað fyrir bæjarþinginu með stefnu, útgefinni 3. maí 1938, af ungfrú Gunver E. Limkær hér í bæ gegn frú Ingibjörgu Bjarnadóttur, Austurstræti 8 hér í bænum, til greiðslu ógoldins kaups fyrir marz og hálfan aprílmánuð 1938, samtals að upphæð kr. 165.00 með 5% ársvöxtum frá sáttakærudegi, 26. april 1938, til greiðslu- dags, og málskostnaðar að skaðlausu. Stefnd krefst syknu og málskostnaðar að skaðlausu. Málsatvik eru þau, að haustið 1937 réðst stefnandi, sem þá var búsett í Kaupmannahöfn, sem hattasaumakona til stefndrar, sem rekur hattasaumastofu hér í bænum. Skyldi kaup hennar vera kr. 110.00 á mánuði auk fæðis og hús- næðis og ferðakostnaðar. Fór stefnandi síðan frá Kaup- mannahöfn þann 22. september og hóf starf sitt hjá stefndri í saumastofu hennar hér í bænum þann 28. september 1937. Með bréfi, dagsettu 14. marz 1938, sagði stefnandi upp stöðu sinni hjá stefndri frá 1. april s. á., en framlengdi siðan upp- sagnarfrestinn í samráði við málflutningsmann sinn til 14. april, og varð hann þannig einn mánuður til 14. apríl að telja. Í framhaldi af uppsögninni og nýgreindri framleng- ingu uppsagnarfrestsins hætti stefnandi síðan störfum hjá stefndri þann 14. april 1938, en átti þá inni kaup sitt fyrir lan marz og hálfan april 1938, eða samtals kr. 165.00. Hefir stefnd reynzt ófáanleg til að greiða stefnanda þess- ar kaupeftirstöðvar, og hefir stefnandi því höfðað mál þetta og gerir í því áðurgreindar réttarkröfur. Stefnd viðurkennir að skulda stefnanda hina umstefndu upphæð, en byggir hinsvegar sýknukröfu sína á því, að hún eigi gagnkröfu á hendur stefnanda, sem sé mun hærri en stefnukrafan, og krefst hún þess, að svo miklum hluta henn- ar verði skuldajafnað við stefnukröfuna, að nægi til sýknu sér í máli þessu, og áskilur sér jafnframt rétt til að krefjast mismunarins í sérstöku máli. Gagnkröfuna virðist stefnd telja kr. 1000.00, og byggir hún hana á því, að stefnanda hafi verið með öllu óheimilt að fara frá sér, þegar hún fór. Kveð- ur hún stefnanda hafa verið ráðna hjá sér til eins árs, þótt hún mótmæli því nú, en ef það þætti ekki sannað, þá telur hún þó, að telja yrði, að hún hefði verið ráðin til óákveð- 86 ins tíma, og ef svo hefði verið, telur hún, að henni hefði borið að segja upp starfinu með minnst þriggja mánaða fyrirvara. Það verði því undir öllum kringumstæðum að lita svo á, að stefnandi hafi farið fyrr frá sér en henni hafi verið heimilt, og af þeim sökum kveðst hún hafa beðið mikið tjón, sem stefnanda beri að bæta sér, en kr. 165.00 af upphæð þess tjóns vill hún, eins og áður segir, nota til skuldajafnaðar og byggir sýknukröfuna á því, að sér sé það heimilt. Í málinu hefir stefnd lagt fram „reikning“ til stefnanda, sem virðist vera einskonar áætlun hennar um tjón það, er hún bíði við, að stefnandi skyldi ekki vera kyrr hjá henni til septemberloka 1938, eins og hún telur, að henni hafi bor- ið. Tekur „reikningurinn“ til samtals fimm heilla vinnu- mánaða og sýnir „hreint tjón“ kr. 1000.00, eða meðaltjón á mánuði kr. 200.00. „Reikningur“ þessi er ekki studdur af neinum gögnum og virðist vera gerður alveg af handahófi, Þótt svo virðist, að stefnd hefði haft tök á að rökstyðja hann a. m. k. að einhverju leyti, t. d. með umsögn fagmanna, af- riti af rekstrarreikningi saumastofu sinnar, skattaframtali sinu fyrir síðasta ár eða einhverju þessháttar. Með tilliti til þessa svo og þess, að stefnandi hefir mótmælt „reikn- ingnum“ sem „hreinustu fjarstæðu“, virðist réttinum þessi áætlun ekki vera þess eðlis, að unnt sé að gera sér nokkra grein fyrir því eftir henni, hvert tjón stefndrar hefði verið við það, að stefnandi fór frá henni á áðurgreindan hátt. Þykir því ekki unnt að leggja dóm á hugsanlega gagnkröfu stefndrar í máli þessu, jafnvel þótt athugun á málsatvikum leiddi til þess, að stefnandi yrði talin hafa sagt ólöglega upp starfi sínu, og er því ekki ástæða til að taka það atriði til athugunar hér, en um það hafa aðiljar mikið deilt. Verða málalok því þau, að stefnd verður dæmd til að greiða stefnanda hina umstefndu upphæð með umkröfðum vöxtum og málskostnað, er þykir hæfilega ákveðinn kr. 60.00. Því dæmist rétt vera: Stefnd, Ingibjörg Bjarnadóttir, greiði stefnanda, Gunver E. Limkær, kr. 165.00 með 5% ársvöxtum frá 26. april 1938 til greiðsludags og kr. 60.00 í málskostnað innan 15 daga frá lögbirtingu dóms þessa að viðlagðri aðför að lögum. 87 Miðvikudaginn 14. febrúar 1940. Kærumálið nr. 1/1940. Útibú Útvegsbanka Íslands á Akureyri gegn Lárusi Þ. Blöndal og Ásgeiri Bjarna- syni Frávísunarákvæði héraðsdóms um mál annars hinna stefndu ómerkt og lagt fyrir héraðsdómara að kveða upp efnisdóm í málinu að því leyti. Dómur hæstaréttar. Með bréfi, dags. 22. f. m. og hingað komnu 1. þ. m., hefir Jón Sveinsson málflutningsmaður í umboði stefnanda í héraði, Útibús Útvegsbankans á Akur- eyri, kært samkvæmt 199. gr. laga nr. 85/1936 hér- aðsdóm, er Sigurður bæjarfógeti Eggerz kvað upp á bæjarþingi Akureyrar þann 17. f. m., þar sem téð- ur dómari vísaði ex officio frá dómi máli þessu um stefnda Lárus Þ. Blöndal. Krefst kærandi þess, að „frávísunardómurinn“ verði ómerktur og að lagt verði fyrir héraðsdómarann að dæma málið að efni til „einnig gagnvart Lárusi Þ. Blöndal og veðinu“. Svo krefst kærandi málskostnaðar fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Kröfu kæranda virðist eiga að skilja svo, að hann krefjist einungis ómerkingar á frávísunarákvæði héraðsdómsins og að hann standi því að því leyti sem hann varðar stefnda Ásgeir Bjarnason. Í tryggingarbréfi þvi frá 25. ágúst 1933, er í hér- aðsdóminum greinir og virðist eiga við skuld þá, sem í máli þessu er krafin, skuldbindur stefndi Lár- ur Þ. Blöndal sig til þess að þola málssókn vegna skuldar eða veðsetningar fyrir dómi á Akureyri og 88 til þess að láta sér nægja birtingu stefnu á hinni veðsettu eign stefnda á Siglufirði og með stefnu- fresti, svo sem hann væri búsettur á Akureyri. Stefna í máli þessu var birt á téðri eign þann 28. des. f. á. fyrir stefnda Ásgeiri Bjarnasyni sjálfum og honum fengið eftirrit af stefnunni. Ennfremur segir í birtingarvottorði stefnuvotta, að þeir hafi birt honum stefnuna, auk birtingar fyrir honum sjálfum, að því er sjá má, og fengið honum enn annað eftirrit af henni, en ekki er berum orðum sagt, að sú birting sé vegna stefnda Lárusar. En ljóst virðist, að það gat ekki orkað Ásgeiri tvímælis, að önnur stefnubirtingin og annað afritið átti við samskuldara hans, stefnda Lárus Þ. Blöndal, sem búsettur er í Kaupmannahöfn. Framannefnd ákvæði tryggingarbréfsins verður að telja gild, og verður því að telja stefnuna nægilega birta, að því leyti sem málið varðar stefnda Lárus Þ. Blöndal. Var því eigi ástæða til að vísa málinu frá dómi að því leyti, enda þótt stefndi Lárus sækti ekki dómþing. Ber því að ómerkja frávísunarákvæði héraðs- dómsins og leggja fyrir héraðsdómarann að kveða upp efnisdóm í málinu um stefnda Lárus Þ. Blön- dal. Eftir þessum málalokum þykir rétt að dæma stefnda Lárus Þ. Blöndal til að greiða kæranda 50 krónur í málskostnað fyrir hæstarétti. Þá hefir kærandi óskað úrlausnar hæstaréttar um það, hvort og hversu há ritlaun greiða skuli héraðsdómaranum fyrir eftirrit það af skjölum málsins, er fyrir hæstarétt hefir komið. Þetta atriði virðist eiga að sæta kæru samkvæmt analogíu 186. gr. laga nr. 85/1936. Það virðist auðsætt, að héraðsdómarinn eigi 89 heimtingu á lögmæltum ritlaunum fyrir eftirrit í kærumálum. Eftirrit það, sem hér er um að tefla, er að stærð til 5%4 örk, og mátti þá samkvæmt 10. gr. laga nr. 85/1938 telja ritlaun fyrir það 9 krón- ur, ef það væri ritað samkvæmt 3. gr. laga nr. 2/1894, en héraðsdómarinn hefir reiknað ritlaunin kr. 5.50. Er eftirrit þetta, sem er handritað, svo gisið skrifað, að leturmergð á blaðsíðu virðist til jafnaðar aðeins svara til hálfrar blaðsíðu eftir 3. gr. laga nr. 2/1894, og ritlaun fyrir það virðast því vera rétt talin 4 krónur og 50 aurar. Því dæmist rétt vera: Frávísunarákvæði héraðsdómsins í málinu á að vera ómerkt, og ber héraðsdómaranum að taka málið til dóms að nýju, að því leyti sem því er stefnt á hendur stefnda Lárusi Þ. Blöndal, og kveða að því leyti upp efnisdóm í þvi. Stefndi, Lárus Þ. Blöndal, greiði kæranda, Útibú Útvegsbankans á Akureyri, 50 kr. í máls- kostnað fyrir hæstarétti að viðlagðri aðför að lögum. Í ritlaun fyrir framangreint eftirrit bera hér- aðsdómaranum 4 krónur og 50 aurar. Dómur bæjarþings Akureyrar 17. jan. 1940. Mál þetta hefir höfðað Svavar Guðmundsson, banka- stjóri, f. h. Útvegsbanka Íslands, Akureyri, fyrir bæjar- þingi Akureyrar með stefnu, dags. 19. desember 1939, gegn Lárusi Þ. Blöndal, stýrimanni, við Linden 11 Kaupmanna- höfn, og Ásgeiri Bjarnasyni, raffræðing, Siglufirði, til þess að fá þá dæmda in solidum til greiðslu á vixli, samþykkt- um af Lárusi Þ. Blöndal og útgefnum af Ásgeiri Bjarna- 90 syni 24. janúar 1939, að upphæð kr. 7000.00 með 7%%% vöxtum frá 22. september 1939 til greiðsludags og !4% í þóknun. Sömuleiðis krefst stefnandinn málskostnaðar, en sam- kvæmt framlögðum reikningi er hann gerður kr. 591.70. Auk þess krefst stefnandinn, að honum verði tildæmd- ur veiðiréttur í leigulóð Lárusar Þ. Blöndals við Hvanneyr- arkrók á Siglufirði ásamt sildargeymsluhúsi og öllum þeim mannvirkjum, sem á lóðinni kunna að standa samkvæmt tryggingarbréfi Lárusar Þ. Blöndals fyrir víxilskuldinni, dags. 25. ágúst 1933, til tryggingar greiðslu á hinni um- stefndu skuld ásamt vöxtum og málskostnaði. Ásgeir Bjarnason, raffræðingur, hefir eigi mætt í mál- inu og er þó löglega stefnt og ber því að taka, að þvi er hann snertir, kröfu stefnandans til greina og dæma stefnda Ásgeir Bjarnason til að greiða honum kr. 7000.00 ásamt 7%% vöxtum frá 22. september 1939 til greiðslu- dags og 14% í þóknun. Í málskostnað greiði stefndur stefnandanum kr. 591.70 aura. Að því er stefnda Lárus Þ. Blöndal snertir, þá hefir hon- um ekki verið birt stefnan, og ber því að visa málinu frá ex officio, að því er hann snertir, og þá einnig kröf- unni um veðréttinn. Því dæmist rétt vera: Ásgeir Bjarnason, raffræðingur, Siglufirði, greiði stefnandanum, Svavari Guðmundssyni f. h. Útvegs- banka Íslands á Akureyri, kr. 7000.00 ásamt 7%% vöxtum frá 22. september 1939 til greiðsludags og 4 % Þóknun. Í málskostnað greiði stefndur stefnandanum kr. 591.70. Málinu vísast frá ex officio, að því er Lárus Þ. Blöndal snertir. 91 Miðvikudaginn 14. febrúar 1940. Nr. 72/1939. Landbúnaðarráðherra f. h. ríkissjóðs (Sveinbjörn Jónsson) gegn Ara Páli Hannessyni (Pétur Magnússon). Fébótakrafa samkvæmt 19. gr. laga nr. 12 frá 1937. Um valdsvið dómstóla. Dómur hæstaréttar. Héraðsdómurinn í máli þessu er kveðinn upp af lögmanninum í Reykjavík Birni Þórðarson. Áfrýjandi, sem skotið hefir máli þessu til hæsta- réttar með stefnu 18. júlí 1939, krefst þess: Aðallega að héraðsdómurinn verði ómerktur og að málinu verði vísað frá bæjarþinginu, en til vara, að hann verði alsýknaður. Ennfremur krefst hann máls- kostnaðar í héraði og fyrir hæstarétti ettir mati dómsins. Stefndi krefst hinsvegar: Aðallega að hér- aðsdómurinn verði staðfestur, en til vara, að hæsti- réttur kveði á um það, að yfirmatsgerðin sé vegna annmarka ekki skuldbindandi fyrir hann. Svo krefst hann og málskostnaðar fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Áfrýjandi hefir í málinu borið það fyrir, að tjón stefnda vegna förgunar sauðfjár hans sé þegar met- ið af dómkvöddum mönnum, svo sem mælt er í 19. gr. laga nr. 12 frá 1937, og geti stefndi ekki átt kröfu til bóta umfram það, er í matsgerðinni segir. Að svo vöxnu máli verða dómstólarnir ekki taldir bærir um að kveða á um hæð fébótanna, og verður því að ómerkja ex officio ákvæði héraðsdómsins um 92 bótahæðina og visa málinu að því leyti frá bæjar- þingi Reykjavikur. Kröfur stefnda í héraði, þær sem hér hefir verið krafizt dóms um, voru byggðar á þvi, að yfirmats- mennirnir hafi ranglega talið 12% sauðfjár stefnda aflóga, að þeir hafi metið það sem sýkt fé, þótt þess sæist ekki vottur við slátrun þess, og að þeir hafi ekki rannsakað áhrif sýkingarhættunnar á sangverð sauðfjár þess, sem stefndi keypti í skarð- ið. Kröfur stefnda í héraði fólu þannig í sér andóf þess, að honum væri skylt að hlita yfirmatinu, og var um þetta dæmt í héraði. Er stefnda þessvegna heimilt að koma að sem varakröfu í hæstarétti vé- fengingu á greindum atriðum matsins. Stefndi hefir haldið fast á því, að engum hluta hins fargaða sauðfjár hans, sem voru 65 ær, 16 vet- urgamlar kindur og 2 hrútar, hefði þurft að lóga vegna aldurs. Yfirmatsmenn virðast ekki hafa kynnt sér aldur sauðfjár stefnda, þótt þeim væri það skylt, heldur byggt mat sitt að þessu leyti á ágizkun. Verður stefndi þess vegna ekki talinn bundinn við þetta atriði matsgerðarinnar, sem metast verður af nýju. Eftir að sauðfé stefnda hafði verið fargað, keypti hann 30 ær í skarðið uppi í Hreppum og greiddi að meðaltali hverja þeirra kr. 21.75. Ekki verður séð, að yfirmatsmenn hafi kynnt sér, hvort mæðiveiki- hættan hafði áhrif á gangverð sauðfjár til lifs í Hreppum og í Árnessýslu yfirleitt á þeim tíma, er kaup þessi fóru fram, en rannsókn þessa atriðis var nauðsynleg við samanburð á verðgildi sauðfjár þess, er stefndi var látinn farga, og hins, sem hann keypti. Verður þessvegna að telja þetta atriði matsins hald- 93 ið þeim annmörkum, að stefnda sé ekki skylt að hlíta því, og ber því að meta það af nýju. Ákvæði héraðsdómsins um greiðslu kostnaðar við yfirmatið þykir mega staðfesta, enda virðist stefndi hafa haft fulla ástæðu til að krefjast yfirmats. Eftir þessum málslyktum þykir rétt að dæma á- frýjanda til að greiða stefnda kr. 300.00 í máls- kostnað í héraði og fyrir hæstarétti. Því dæmist rétt vera: Ákvæði héraðsdómsins um fébætur til handa stefnda, Ara Páli Hannessyni, á að vera ómerkt og vísast málinu að því leyti frá bæjarþingi Reykjavíkur. Stefndi er ekki bundinn við framangreind at- riði yfirmatsins, er metast skulu af nýju. Ákvæði héraðsdómsins um greiðslu kostnað- ar við greint yfirmat á að vera óraskað. Áfrýjandi, landbúnaðarráðherra f. h. ríkis- sjóðs, greiði stefnda kr. 300.00 í málskostnað í héraði og fyrir hæstarétti. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri að- för að lögum. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 9. júní 1939. Mál þetta, sem dómtekið var 6. þ. m., er eftir árangurs- lausa sáttaumleitun höfðað fyrir bæjarþinginu með stefnu, útgefinni 13. marz 1939, af Ara Páli Hannessyni, bónda í Stóru-Sandvík í Sandvíkurhreppi, gegn landbúnaðarráð- herra fyrir hönd ríkissjóðs til greiðslu skaðabóta, að upp- hæð kr. 984.04 með 5% ársvöxtum frá sáttakærudegi 17. febrúar 1939 til greiðsludags, alls kostnaðar við síðar- 94 greinda yfirmatsgerð, ca. kr. 200.00, svo og málskostnaðar í máli þessu að skaðlausu. Í rekstri málsins hefir stefnandi lækkað kröfu sína um kr. 105.90, eða í kr. 878.14. Stefndur krefst sýknu og málskostnaðar eftir mati réttarins. Stefnandi skýrir svo frá málavöxtum, og er sú frásögn hans óvéfengd af stefndum, að árið 1936 og næsta ár á undan hafi nokkrir bændur úr Sandvíkurhreppi rekið fé sitt á Grímsnesafrétt. Haustið 1936 hafi mæðiveikin komið upp í Grímsneshreppi og það leitt til þess, að þeim bænd- um í Sandvíkurhreppi, sem höfðu átt á (svo) á Grímsnesaf- rétt 1936, hafi vorið 1937 verið boðið af mæðiveikinefnd að gera annað af tvennu: að reka féð aftur á Grimsnesafrétt og slátra því þá öllu um haustið eða halda því í traustri girð- ingu í heimahögum um sumarið og væri þeim þá heimilt að setja það á um haustið, ef veikin kæmi ekki fram í því um sumarið. Tóku stefnandi og aðrir bændur í Sandvíkur- hreppi þann kostinn að koma upp girðingum í heimahög- um, og voru þær settar upp undir eftirliti mæðiveiki- nefndar, og mun nefndin jafnframt hafa ætlað að hafa eftirlit með því, að ekki yrði ofsett í girðingarnar. Svo fór þó, að þegar kom fram í ágúst, var orðið hagalaust í girðingunum og hafi bændur þá beiðzt þess, að féð yrði skoðað, en tvær til þrjár vikur hafi liðið, án þess að nefndin sinnti því. Hinsvegar hafi bóndanum í Litlu-Sandvík verið leyft að senda 40 kindur til Reykjavikur til slátrunar. Hafi hann gert það og þá komið í ljós við rannsókn, að tvær af þeim kindum hafi verið smitaðar mæðiveiki. Hafi þá verið hætt við frekari skoðun á öðru fé í girðingunum, en nýjar girðingar verið settar upp fyrir féð, þar eð það hafi verið farið að svelta í þeim gömlu. Nokkru síðar hafi fulltrúi mæðiveikinefndar í Árnessýslu tilkynnt, að skoð- un ætti að fara fram á fénu 20. september. Hafi fénu þá verið smalað þann dag og það látið standa inni fram eftir degi, en þar eð enginn hafi komið til að skoða það, hafi því verið sleppt aftur. Þremur dögum síðar hafi komið skipun um, að öllu fénu skyldi slátrað um haustið, og var það síðan gert. Litlu eftir þessa skipun hafi bændum þeim, er hlut áttu að máli, verið bannað að kaupa fé frá ósýkt- um svæðum og ennfremur að selja hey til ósýktra héraða. Meðal þeirra bænda, er nýgreindar ráðstafanir tóku til, 95 var stefnandi í máli þessu. Átti hann samtals 83 kindur í girðingunum, er slátrað var samkv. fyrrgreindum fyrir- mælum mæðiveikinefndar, en við slátrunina kom í ljós, að engin kind af þessum fénaði var sýkt af mæðiveiki, svo sjáanlegt væri. Við þessar ráðstafanir telur stefnandi sig hafa beðið mikið tjón, er ríkið eigi að bæta að fullu, en það hafi að- eins bætt það að nokkru. Lét hann því framkvæma mat á tjóni, er hann taldi sig hafa beðið. Er matsgerðin dag- sett 10. febrúar 1938, og er niðurstaða hennar sú, að stefnandi hafi þegar fengið fullar bætur og eigi því ekki frekari bótakröfur á hendur ríkissjóði. Mati þessu skaut stefnandi til yfirmats. Er matsgerð yfirmatsmanna dag- sett 3. júlí 1938. Komust yfirmatsmenn að sömu niður- stöðu og undirmatsmennirnir og telja, að stefnandi eigi ekki kröfu til frekari bóta frá ríkissjóði en hann hafi þegar fengið. Við þessi málalok vildi stefnandi ekki sætta sig og höfðaði því mál þetta og gerir í því áðurgreindar kröfur. Byggir hann þær á því, að sér beri að fullu bætur fyrir fénaðinn, en þær nemi mismuninum á sláturfjárverði fjár hans og verði þvi, er hann hafi orðið að kaupa lifsfé fyrir. Telur hann þann mismun nema hinni umstefndu upphæð og að sér beri því að fá hana greidda. Stefndur byggir hinsvegar kröfur sínar aðallega á þvi, að samkvæmt þaraðlútandi lagaákvæðum hafi stefnanda borið að fá fé sitt bætt eftir mati. Mat þetta hafi farið að öllu löglega fram og komizt að þeirri niðurstöðu, að stefn- andi ætti ekki frekari bótakröfu á hendur sér en þegar hefði verið fullnægt. Matið sé bindandi að þessu leyti, og beri þegar af þessum ástæðum að sýkna sig. Til vara bygg- ir stefndur kröfur sinar á því, að ef ekki yrði fallizt á, að bæri að sýkna sig af nýgreindum ástæðum án tillits til þess, hvort telja megi matsupphæðina hæfilega háa, þá beri þó a. m. k. að sýkna sig af þeirri ástæðu, að stefnandi hafi þegar fengið tjón sitt vegna niðurskurðarins að fullu bætt. Heimild sú, er framangreindar ráðstafanir á fénaði stefnanda byggjast á, er í 19. gr. laga nr. 12 frá 12. maí 1937 um varnir gegn útbreiðslu borgfirzku sauðfjárveikinnar. Segir í greininni, að eigendum fjár, er ráðstafað sé til hindrunar útbreiðslu veikinnar, skuli greiddar bætur fyrir tjón sitt eftir mati dómkvaddra manna. Þótt ekki segi 96 berum orðum, að greiddar skuli fullar bætur í hvert ein- stakt skipti, leiðir það af sjálfu sér, enda annað ósam- rýmanlegt þar að lútandi ákvæðum stjórnarskrárinnar. Þegar stefnandi hafði slátrað fé sínu, var honum leyft að kaupa annað í staðinn, en aðeins af svæðum, er voru undir grun um mæðiveiki, eða m. ö. o. fé, er virðist hafa verið svipað ástatt um og fé hans sjálfs. Keypti hann 30 lifær og gaf að meðaltali kr. 21.75 fyrir hverja. Virðist því mega telja, að meðalverð fénaðar stefnanda hafi verið sú upp- hæð fyrir hverja kind. Verður þá andvirði alls fjárins kr. 1805.25. Verður því að lita svo á, að stefnanda beri að fá greitt frá stefndum það, er á kann að vanta, að hann hafi fengið þessa upphæð fyrir fénað sinn, þó að því frá- dregnu, er hann kann sjálfur að eiga sök á, að minna kann að hafa fengizt. Kemur nú til álita, hve mikið stefnandi hefir þegar fengið eða hefði getað verið búinn að fá fyrir féð. Stefnandi fékk að meðaltali kr. 9.12 fyrir hverja kind, er hann slátraði hér í bænum hjá Sláturfélagi Suðurlands. Að visu slátraði hann nokkrum kindum heima, en telja verður, að meðalverð þeirra hafi verið sama, þar eð aðiljar virðast sammála um það og annað er ekki upplýst. Nemur þetta samtals kr. 756.96 fyrir hópinn. Sláturfélagið greiddi verðuppbót, er nam til jafnaðar kr. 1.60 á kind, og verður hún einnig að reiknast á það fé, er heima var lógað, þar eð hún hefði einnig fengizt á það, hefði þvi verið lógað hér. Nemur verðuppbótin því samtals kr. 132.80. Þá. fékk stefn- andi greiddar sem bætur úr ríkissjóði kr. 5.00 fyrir hverja kind, einnig þær heimaslátruðu, og nemur sú upphæð kr. 415.00. Hefir stefnandi þannig fengið eða hefði a. m. k. getað verið búinn að fá, ef öllu fénu hefði verið slátrað hér, samtals kr. 1304.76. Það, sem á vantar til fullvirðis, ef allt fé stefnanda er reiknað lifsfé, eru því kr. 500.49, eða tæp 28% af verðmæti fjárstofnsins. Það má telja viðurkennt í málinu, enda segir svo í yfir- matsgerðinni, að fé stefnanda hafi lagt sig að jafnaði kr. 3.28 minna, hver kind, en annað fé í byggðarlaginu. Er talið, að heyleysi (svo) það, er féð átti við að búa, sé orsök þessa. Telur stefnandi mæðiveikinefnd eiga sök á þessu, en stefndur stefnanda sjálfan, þareð hann hafi ekki not- fært sér þá heimild, er nefndin hafi veitt honum til að 97 reka hæfilega margt fé sitt á Grimsnesafrétt og fá það þannig í venjulegum holdum. Má telja upplýst, að stefn- andi fékk þessa heimild, og þykir því mega, eins og yfir- matið hefir gert, verðfella fénað hans af þessari ástæðu um helming þessarar upphæðar, þ. e. kr. 1.64 hverja kind, eða samtals kr. 136.12. Nemur þá hin óbætta upphæð kr. 500.49 að frádregnum kr. 136.12, eða kr. 364.37. Yfirmatið hefir verðfellt fénað stefnanda fram yfir það, sem hér er gert, af þeim ástæðum: 1) að þurft hefði að farga nokkru, 12%, af stofninum vegna aldurs og 2) vegna þess, hve hún telur, að mikil hætta hafi verið á, að mæði- veiki kynni að leynast í því og kæmi síðar fram. Um 1. Yfirmatið byggir þessa hundraðstölu á því, er það telur almenna reglu að þessu leyti, en hinsvegar virð- ist það ekkert hafa athugað aldur fjár stefnanda, eins og þó sjálfsagt var að gera, þareð vel má vera, að ekki stærri stofn, en hér var um að ræða, hafi verið svo ungur, að engu af honum hafi þurft að lóga vegna aldurs, enda er þvi mjög ákveðið haldið fram af stefnanda í flutningi málsins hér fyrir dómi, að svo hafi verið. Af hálfu stefnds er hinsvegar ekki sannað, að aldur neinna kindanna hafi verið svo hár, að nauðsyn bæri til að lóga fénu þess vegna. Er því óheimilt að verðfella féð af þessari ástæðu. Um 2. Svo sem áður segir, kom ekki í ljós við rann- sókn á fé stefnanda, er því var slátrað, að það væri mæði- veikt, og brestur alla sönnun fyrir, að svo hafi verið. Er því einnig óheimilt að verðfella féð af þessari ástæðu, enda var það svo, að fé það, er stefnandi keypti og fram- angreint verðlag er miðað við, var einmitt af grunuðum svæðum og því ekki grunlaust um mæðiveiki, og er því verðmæti fjár stefnanda miðað við, að það mætti teljast grunað. Einn liður í bótakröfu stefnanda eru bætur fyrir af- urðamissi. En þegar af þeirri ástæðu, að stefnandi mátti þegar kaupa fulla tölu síns fyrra stofns og þurfti því eng- an afurðamissi að bíða, verður sá liður bótakröfu hans ekki tekinn til greina. Í samræmi við framanskráð verða málalok Þau, að stefndur verður dæmdur til að greiða stefnanda kr. 364.37 með vöxtum, eins og krafizt hefir verið, svo og kostnað af framangreindu yfirmati, þó ekki yfir kr. 200.00. Þá þykir 7 98 einnig verða að dæma stefndan til að greiða stefnanda málskostnað í máli þessu, og þykir upphæð hans hæfilega ákveðin kr. 150.00. Því dæmist rétt vera: Stefndur, landbúnaðarráðherra f. h. ríkissjóðs, greiði stefnandanum, Ara Páli Hannessyni, kr. 364.37 með 5% ársvöxtum frá 17. febrúar 1939 til greiðslu- dags og kr. 150.00 í málskostnað. Ennfremur greiði stefndur kostnað allan af fram- angreindu yfirmati, þó ekki yfir kr. 200.00. Dóminum ber að fullnægja innan 15 daga frá lög- birtingu hans að viðlagðri aðför að lögum. Miðvikudaginn 14. febrúar 1940. Nr. 6/1938. Svínvetningabrautarfélagið (Pétur Magnússon) gegn Karli Helgasyni (Jón Ásbjörnsson). Skýrslur brast um fjárhæð lögtakskröfu. Þessvegna synjað lögtaks. Dómur hæstaréttar. Áfrýjandi hefir með stefnu 14. jan. 1938 skotið til hæstaréttar úrskurði fógetaréttar Húnavatns- sýslu, uppkveðnum þann 16. okt. 1937 af Guðbrandi sýslumanni Ísberg. Hefir áfrýjandi fengið leyfi dómsmálaráðherra samkvæmt 25. gr. laga nr. 112 frá 1935 til að áfrýja málinu, þótt lögtakskrafan nemi eigi 50 krónum. Svo hefir hann og fengið gjafsóknarleyfi fyrir hæstarétti og sér skipaðan talsmann. Fyrir hæstarétti krefst áfrýjandi þess, að hinn á- 99 frýjaði úrskurður verði úr gildi felldur og lagt verði fyrir fógetann að framkvæma hið umbeðna lögtak, svo og að stefndi verði dæmdur til að greiða honum málskostnað í hæstarétti eftir mati dómsins, eins og málið væri ekki gjafsóknarmál. Af hálfu stefnda er krafizt staðfestingar hins áfrýjaða úrskurðar og málskostnaðar fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Í samþykkt um sýsluveginn Svínvetningabraut nr. 79 frá 12. okt. 1920, 3. gr. a-lið, er heimilað að krefjast gjalds til áfrýjanda af hverjum þeim, sem á land eða jörð, er vegurinn liggur um, er nemi árlega 1% af virðingarverði lands eða jarðar án húsa, en með jarðabótum. Kveður áfrýjandi gjald þetta síðar hafa verið lækkað niður í 3%4%. Það er ágreiningslaust í málinu, að vegurinn lLHggi um landspildu þá, er Blönduósshreppur hefir eignazt úr landi Hjaltabakka, og að hreppurinn hafi árlega greitt áfrýjanda vegagjald samkvæmt framan- greindu ákvæði, miðað við fasteignamat landspild- unnar óræktaðrar, þar á meðal fyrir árið 1936. Með bréfi, dags. 27. júní 1932, seldi Blönduóss- hreppur stefnda „á erfðaleigu“ „til óákveðins tima“ 2,47 ha lands úr ofangreindri landspildu. Skyldi stefndi hafa heimild til að selja eða veðsetja af- notarétt sinn á landi þessu ásamt húsum og öðrum mannvirkjum, er á því kynnu að vera gerð. Liggur þetta erfðaleisuland stefnda að Svinvetningabraut- inni. Þann 6. febrúar 1935 var nefnt erfðaleiguland stefnda metið til fasteignamats á kr. 2800.00 án húsa. Taldi áfrýjandi stefnda vera skylt að greiða í vegagjald %% af matsverðinu samkvæmt fyrr- greindu ákvæði 3. gr. samþykktarinnar nr. 79/1920. Með bréfi, dags. 10. febr. 1937, krafðist hann þess, 100 að gjaldið fyrir árið 1936, kr. 21.00, yrði tekið lög- taki, en með hinum áfrýjaða úrskurði var synjað um framkvæmd lögtaks. Áfrýjandi heldur því fram, að með fasteignamat- inu 6. febr. 1935 hafi aðeins verið metin ræktun og aðrar jarðabætur stefnda á landinu án húsa, en verð landsins órækaðs sé þar ekki metið með. Þetta hef- ir stefndi hinsvegar véfengt. Matsmennirnir hafa í sambandi við mál þetta skýrt svo frá, að þeir hafi metið landið „án sundurliðunar“, en „með fullu tilliti til afgjalds á landinu til Blönduósshrepps“. Vegna legu nefnds erfðaleigulands og réttinda Þeirra, er stefndi hefir yfir því fengið, verður að vísu að telja honum skylt að greiða áfrýjanda vega- gjald, en þó aðeins miðað við fasteignamat jarða- bóta hans á landinu án húsa, enda hefir Blönduóss- hreppur greitt áfrýjanda gjald fyrir árið 1936, miðað við fasteignamat landsins óræktaðs, eins og fyrr segir. En sökum þess að fasteignamatið frá 6. febr. 1935 er ekki nægilega skýrt eða sundurgreint um þau atriði, er hér skipta máli, þykir ekki unnt að ákveða með vissu gjald það, sem stefnda ber að greiða. Af því leiðir að synja verður um framkvæmd lögtaksins. Samkvæmt þessum málalokum verður að dæma áfrýjanda til að greiða stefnda málskostnað í hæsta- rétti, er ákveðst 200 krónur. Málflutningslaun skip- aðs talsmanns áfrýjanda fyrir hæstarétti, er ákveð- ast 120 krónur, ber að greiða úr rikissjóði. Því dæmist rétt vera: Hið umbeðna lögtak skal ekki framkvæmt. Áfrýjandi, Svínvetningabrautarfélagið, greiði stefnda, Karli Helgasyni, kr. 200.00 í málskostn- 101 að fyrir hæstarétti. Málflutningslaun skipaðs talsmanns áfrýjanda fyrir hæstarétti, Péturs Magnússonar hæstaréttarmálflutningsmanns, kr. 120.00, greiðist úr ríkissjóði. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri að- för að lögum. Úrskurður fógetaréttar Húnavatnssýslu 16. okt. 1937. Hinn 9. marz þessa árs framkvæmdi hreppstjóri Blöndu- ósshrepps lögtaksgerð samkvæmt kröfu „Svinvetningabraut- arfélagsins“, hjá Karli Helgasyni, póst- og simstjóra á Blönduósi, til tryggingar og lúkningar á gjaldi fyrir árið 1936 af nýrækt nefnds gerðarþola, álögðu samkvæmt „samþykkt um sýsluveginn Svinvetningabraut“ frá 1920, 3. gr. a. að upphæð kr. 21.00. Lögtakinu var mótmælt af gerðarþola og málinu skotið til úrskurðar hins reglulega fógeta, sýslumannsins í Húnavatnssýslu. Málsskjölin hafa síðan gengið á milli aðilja og þeim gefinn kostur á að upplýsa málið. Nú síðast hefir Karli Helgasyni verið gef- inn kostur á að skrifa frekari vörn í málinu, ef hann óskaði þess, en hann hefir lýst því yfir, að hann teldi ekki þörf frekari útlistana af sinni hálfu. Málið lægi ljóst fyrir. Gerðarþoli krefst ógildingar lögtaksgerðarinnar í fyrsta lagi vegna þess, að Svinvetningabrautin frá Blöndu- ósi að Svínavatni sé ekki lengur sýsluvegur, heldur þjóð- vegur og sé gjaldskyldan því fallin niður fyrir þann hluta Svinvetningabrautarinnar, þó hún kunni að hafa áður ver- ið til, einnig að því er Blönduóssland snertir. Og í annan stað sé það ekki hann (gerðarþoli), sem eigi land það, er gjaldið er álagt, heldur Blönduósshreppur. Og í þriðja lagi liggi Svinvetningabrautin alls ekki um ræktunarland hans. Gerðarbeiðandi heldur því hinsvegar fram, að það hafi engin áhrif á gjaldskylduna til Svíinvetningabrautar- félagsins, þó hluti brautarinnar hafi verið gerður að þjóð- vegi. Fellst fógetarétturinn á þá skoðun gerðarbeiðanda, og verður því sú varnarástæða gerðarþola eigi tekin til 102 greina. Um hinar aðrar varnarástæður hans snertandi eignarréttinn og legu landsins verður hinsvegar ekki kom- izt hjá að fara nokkrum orðum. Í framangreindri samþykkt, 3. gr. a, segir svo um það, hverjir skuli vera gjaldskyldir: „Hver, sem á land eða jörð, er vegurinn liggur um eða er í Svinavatnshreppi, svo og eigendur Hamrakots skulu árlega greiða 1% af virðingar- verði lands síns eða jarðar án húsa, en með jarðabótum“, Greinin nefnir „land“ eða „jörð“, en að því er bezt verður vitað, eru það eingöngu jarðir, sem hér er um að ræða, nema landspilda sú, — hér nefnd Blönduóssland, — er Blönduósshreppur hafði þá keypt af Hjaltabakkalandi og liggur suður frá Blöndu milli Húnvetningabrautar og Hnjúka- lands, en um þá landspildu liggur Svínvetningabraut. Virðist ekki vera í alvöru véfengt, að Blönduósshreppur sé gjaldskyldur til Svínvetningabrautar sem eigandi þessa lands. Hinsvegar virðist, að því er þetta land snertir, alveg sérstaklega varhugavert að leggja víðari merkingu í orðin: „á land“ og „um land“ en þau almennast hafa í mæltu máli. Ber þar margt til. Má fyrst benda á, að Þegar Svinvetningabrautarsamþykktin var sett (1920), var um nálega enga ræktun að ræða í Blönduósslandi sunnan Húnvetningabrautar, enda þá varla um aðra ræktun að ræða en þaksléttur. Má telja víst, að menn hafi ekki gert ráð fyrir útmælingu erfðafestulanda þar til ræktunar á næstunni, enda landið þá mjög óaðgengilegt, opnar mó- grafir og blautar mýrar, þó það reyndist ræktanlegt siðar, er dráttarvélar, sáðgræðsla og notkun útlends áburðar kom til sögunnar. Virðist mega sanga út frá því sem gefnu, að þeir menn, er að samningu samþykktarinnar stóðu, a. m. k. sýslunefndarmennirnir, hafi ekki haft í huga að leggja gjaldskyldu af landi á þá menn, er kynnu að fá ræktunarlönd á erfðafestu úr Blönduósslandi. Ella hefði það verið tekið fram berum orðum, að söm væri gjaldskylda þeirra sem landeigenda. Í annan stað er það mjög athyglisvert, að allt brautarfélagssvæðið, að undan- teknu umræddu landi Blönduósshrepps, er þannig sett, að allir flutningar að og frá, er nokkru máli skipta, hljóta að fara um Svinvetningabraut, og er það því nánast auka- atriði, hvort brautin liggur um landið eða ekki. Allt öðru máli er að gegna um ræktunarlóðir í Blönduósslandi. Marg- 103 ar þeirra liggja þannig, að flutningar að og frá þeim eftir Svínvetningabraut eru með öllu útilokaðir í nútíð og fram- tíð. Allt að einu nýtur Svinvetningabrautarfélagið góðs af ræktunarlöndum þessum fyrir hækkað matsverð á Blöndu- ósslandinu vegna tekna af lóðum. Á þann hátt greiðir Blönduósshreppur gjald af ræktunarlóðunum sem landeig- andi, enda eru lóðarleigurnar þau einu not, er hann hefir af lóðunum. Loks er enn ein ástæða fyrir hendi, er hvetur alveg sér- staklega til varfærni í því að leggja afleidda, viðari merk- ingu í orðin „á land“ og „um land“ en orðin sjálf tákna í daglegu tali og ætla má, að þeim hafi verið ætlað að tákna, er samþykktin var samin 1920, en hún er sú, að eigi er unnt að breyta samþykktinni, nema með samþykki hinna sömu aðilja, er settu hana, þó breyttar ástæður eða óglögg hugtakatakmörk gerðu það æskilegt eða jafnvel nauðsyn- legt. Það er sameiginlegt hagsmunamál allra þeirra, er á samþykktarsvæðinu búa, að Blönduósslandi undanskildu, að tekjur þaðan séu sem mestar. En af því leiðir, að þess er tæplega að vænta, að breyting fengist á samþykktinni, er feldi í sér rýrnun á tekjum af þessu sama landi. Af því, sem hér að framan er tilfært, leiðir, að fógeta- rétturinn sér sér ekki fært að leggja viðari merkingu í hugtökin „eiga land“ og „um land“, en orðin sjálf tákna. En af því leiðir aftur, þar sem gerðarþoli hvorki á rækt- unarland sitt né heldur liggur Svinvetningabraut um land hans, þá verður honum ekki gert að greiða hið umkrafða gjald til Svinvetningabrautarfélagsins, sem fógetamál þetta er af risið. Gerðarbeiðandi hefir til vara krafizt þess, að úrskurð- að verði í máli þessu um greiðsluskyldu Blönduósshrepps á hinu umkrafða gjaldi, en þar sem málinu að öðru leyti er eigi beint að Blönduósshreppi, er eigi unnt að taka þá kröfu til greina. Því úrskurðast: Gerðarþola, Karli Helgasyni, Blönduósi, ber eigi að inna hið umkrafða gjald af höndum. Lögtaksgerð hreppstjóra Blönduósshrepps þar af leiðandi felld úr gildi. Hvor aðili um sig beri kostnað sinn af málinu. 104 Föstudaginn 16. febrúar 1940. Nr. 81/1939. Bæjarsjóður Reykjavíkur (Garðar Þorsteinsson) 8Segn Hinu íslenzka steinolíuhlutafélagi og Bifreiðaeinkasölu ríkisins (Theódór B. Lindal). Eldri samningsveðréttir ganga fyrir rétti samkvæmt uppskriftargerð eftir 48. gr. framfærslulaga nr. 135 frá 1935. Dómur hæstaréttar. Hinn áfrýjaði úrskurður er kveðinn upp af Kristjáni Kristjánssyni, fulltrúa lögmannsins í Reykjavík. Áfrýjandi hefir skotið máli þessu til hæstaréttar með stefnu 9. ágúst f. á. og krafizt þess, að hinn áfrýjaði úrskurður verði felldur úr gildi og lagt verði fyrir uppboðshaldarann að úthluta honum uppboðs- andvirði bifreiðar þeirrar, er í máli þessu greinir, án þess að stefndu fái nokkuð af því. Svo krefst hann þess og, að stefndu verði in solidum dæmdir til að greiða honum málskostnað fyrir báðum dómum eftir mati hæstaréttar. Stefndu krefjast staðfestingar hins áfrýjaða úr- skurðar og að þeim verði hvorum um sig dæmdur málskostnaður fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Með því að veðréttir stefndu voru löglega til orðnir og þinglesnir, áður en uppskriftargerð sú, er í málinu greinir, fór fram, þá ganga þeir fyrir þeim rétti, sem áfrýjandi kann að hafa öðlazt fyrir hana. Ber því að staðfesta hinn áfrýjaða úrskurð að nið- urstöðu til að þessu leyti. 105 Stefndu höfðu ekki veðrétt í uppboðsandvirði á hendur öðrum en veðsala, og ber því að fella úr gildi það ákvæði úrskurðarins, að málskostnaður takist af uppboðsandvirðinu. Eftir þessum úrslitum verður að dæma áfrýjanda til að greiða hvorum hinna stefndu kr. 175.00 í máls- kostnað í hæstarétti. Því dæmist rétt vera: Hinn áfrýjaði úrskurður á að vera óraskaður að öðru en því, að málskostnaðarákvæði hans er úr gildi fellt. Áfrýjandi, Bæjarsjóður Reykjavíkur, greiði stefndu, Hinu íslenzka steinolíuhlutafélagi og Bifreiðaeinkasölu ríkisins, hvorum um sig, 175 krónur í málskostnað í hæstarétti. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri að- för að lögum. Úrskurður uppboðsréttar Reykjavíkur 15. maí 1939. Þann 13. okt. f. á. veðsetti Sigurjón Jóhannesson, bif- reiðarstjóri hér í bæ, vörubifreið sína, RE. 264, Hinu ís- lenzka steinolíuhlutafélagi með 1. veðrétti til tryggingar skuld samkv. sætt, gerðri í sáttanefnd Reykjavíkur 1. marz sama ár, að upphæð kr. 102.40 ásamt 6% ársvöxtum frá 1. jan. 1938 til greiðsludags, og kr. 31.10 í kostnað. Þann sama dag veðsetur hann sömu bifreið með 2. veðrétti Bif- reiðaeinkasölu ríkisins til tryggingar skuld skv. úrskurði sáttanefndar Reykjavíkur, uppkveðnum 7. júni f. á., að upphæð kr. 331.25 ásamt 5% ársvöxtum frá 15. ágúst 1937 til greiðsludags og kr. 39.27 í kostnað. Bæði þessi veð- skuldabréf eru þinglesin 20. október f. á. 19 sama mánað- ar var löghald lagt á nefnda bifreið til tryggingar skuld, að upphæð kr. 180.00 auk vaxta og kostnaðar, og var lög- hald þetta staðfest með dómi, uppkveðnum í bæjarþingi 106 Reykjavíkur 29. sama mánaðar. Þann 22. s. m. lét bæjar- sjóður Reykjavíkur fara fram uppskrift á bifreið þessari samkv. 48. gr. framfærslulaganna fyrir fátækraskuld Sig- urjóns, að upphæð kr. 4637.00, og var hún þinglesin 3. nóv. Í. á. Þann 12. desember f. á. var gert fjárnám í nefndri bifreið eftir kröfu löghaldshafa, en 25. janúar þ. á. fór fram fjárnám í henni á ný eftir kröfu 1. og 2. veðhafa. Þann 18. febrúar var bifreiðin síðan seld á nauðungaruppboði eftir kröfu fjárnámshafanna. Auk þeirra var mætt við uppboðið af hálfu bæjarsjóðs Reykjavíkur, og kom þegar fram ágreiningur um skiptingu uppboðsandvirðisins, en bann ágreining hafa aðiljar nú lagt undir úrskurð upp- boðsréttarins. Bæjarsjóður Reykjavikur hefir haldið því fram, að með uppskrift á bifreiðinni RE. 264, eign þurfalingsins Sig- urjóns Jóhannessonar, og eftirfarandi þinglýsingu, þá hafi hann öðlazt lögveð í bifreiðinni og gangi það fyrir öllum öðrum höftum og veðkröfum, þótt fyrr séu stofnaðar, og byggir hann þetta á ákvæðum 48. gr. framfærslulaganna. Hefir hann því krafizt þess, að skuld sín verði fyrst greidd af uppboðsandvirði bifreiðarinnar, auk þess sem hann hefir krafizt þess, að Hið íslenzka steinolíuhlutafélas, Bifreiðaeinkasala ríkisins og Jónas Sveinsson læknir verði úrskurðuð til að greiða sér in solidum málskostnað. Veðhafarnir, Hið íslenzka steinolíuhlutafélag og Bif- reiðaeinkasala ríkisins, hafa hinsvegar haldið því fram, að þar sem veðréttur þeirra í bifreiðinni hafi stofnazt áður en uppskrift bæjarsjóðs fór fram, þá beri þeim upp- boðsandvirðið framar bæjarsjóði, og hafa þeir jafnframt krafizt málskostnaðar að skaðlausu eftir mati réttarins af uppboðsandvirðinu eða til vara in solidum af bæjarsjóði Reykjavikur og Jónasi Sveinssyni lækni. Löghaldshafinn hefir haldið því fram, að við löghaldið hafi hann öðlazt hlutbundinn rétt yfir bifreiðinni, og gangi sá réttur fyrir kröfu bæjarsjóðs, þar sem löghaldið hafi farið fram á undan uppskriftinni. Telur hann, að tæpast verði sagt, að lögveð hafi stofnazt í bifreiðinni fyrir uppskrift bæjarsjóðs, enda uppfylli þinglesturinn ekki skilyrði 48. gr. framfærslulaganna, þar sem vanti út- drátt úr sveitarbók. Hefir hann því krafizt þess, að sér 107 verði greitt af uppboðsandvirðinu næst á eftir sjálfs- vörzluveðhöfum, en á undan bæjarsjóði fjárnámskrafa sin auk málskostnaðar að skaðlausu. Það er upplýst í máli þessu, að við uppskriftina mætti þurfalingurinn sjálfur og viðurkenndi skuldina, og verður sú viðurkenning í réttinum að teljast jafngild útdrætti úr sveitarbók, enda hefir engin tilraun verið gerð til þess að hnekkja skuldarupphæðinni. Samkv. 48. gr. framfærslu- laganna verður því að telja, að við uppskriftina hafi lagzt veðband á umrædda bifreið, en hinsvegar er ekki þar með sagt, að bæjarsjóður hafi öðlazt lögveð í bifreiðinni á Þann hátt, að réttur sjálfsvörzluveðhafa og löghaldshafa þurfi að víkja, eins og haldið hefir verið fram. Ákvæði 48. gr. framfærslulaganna tryggir það fyrst og fremst, að þurfalingur ráðstafi ekki eignum sínum af frjálsum vilja þannig, að til tjóns verði fyrir framfærslu- sveit hans, og í öðru lagi, að ekki verði gengið að eignum hans af öðrum kröfuhöfum. Það liggur í orðunum: „geng- ur fyrir öllum öðrum kröfum.“ Hinsvegar verður að telja, að þar sem stofnazt hefir löglega veð í bifreiðinni til handa Hinu íslenzka stein- olíuhlutafélagi og Bifreiðaeinkasölu ríkisins, áður en nefnd uppskrift fór fram, að þá gangi það fyrir kröfu bæjar- sjóðs í uppboðsandvirðinu. Löghaldið veitir löghaldshafa vernd fyrir ráðstöfunum skuldara í hinum kyrrsettu munum, en hindrar það ekki, að 3ji maður geti gengið að eignum þeim, sem kyrrsettar hafa verið. Verður því að telja, að löghaldið víki fyrir hinni umræddu uppskrift. Samkvæmt þessu verður að telja, að af uppboðsand- virðinu beri fyrst að greiða samningsveðhöfunum sina skuld að fullu, en að öðru leyti renni uppboðsandvirðið í bæjarsjóð Reykjavíkur. Þá þykir eftir atvikum rétt, að bæjarsjóður Reykjavíkur greiði veðhöfum upp í málskostnað kr. 50.00, sem takist af uppboðsandvirðinu, en að öðru leyti falli málskostn- aður niður. Því úrskurðast: Af uppboðsandvirði bifreiðarinnar RE. 264 greiðist veðhöfunum, Hinu íslenzka steinolíuhlutafélagi og 108 Bifreiðaeinkasölu ríkisins, fyrst þeirra veðkröfur að fullu ásamt málskostnaði í máli þessu, kr. 50.00, en afgangurinn renni í bæjarsjóð Reykjavíkur. Að öðru leyti fellur málskostnaður í máli þessu niður. Mánudaginn 19. febrúar 1940. Nr. 63/1939. Eggert M. Bachmann og Landsbanki Íslands (Pétur Magnússon) 8Segn Ívari Ívarssyni (Jón Ásbjörnsson). Um forkaupsrétt ábúanda að ábúðarjörð sinni. Dómur hæstaréttar. Áfrýjendur, sem skotið hafa máli þessu til hæsta- réttar með stefnu 23. júní 1939, hafa krafizt þess aðallega, að þeir verði sýknaðir af kröfum stefnda i máli þessu og að hann verði dæmdur til þess að greiða þeim málskostnað fyrir báðum dómum eftir mati hæstaréttar. Til vara hafa áfrýjendur krafizt þess, að héraðsdómi verði breytt á þá leið, að stefnda verði heimiluð kaup á hálflendu ábúðar- jarðar sinnar, Kirkjuhvamms í Rauðasandshreppi, gegn því, að hann greiði fyrir hana fasteignamats- verð eða til vara það verð, er óvilhallir, dómkvaddir menn meta. Og til þrautavara hafa þeir krafizt þeirrar breytingar á héraðsdómi, að stefnda verði heimiluð kaup á nefndi hálflendu fyrir kr. 505.63. Málskostnaðar fyrir hæstarétti krefjast áfrýjendur eftir mati dómsins, ef önnurhvor varakrafan yrði tekin til greina. 109 Stefndi hefir aðallega krafizt staðfestingar á héraðsdóminum, en til vara, að sér verði heimiluð kaup á téðri hálflendu fyrir kr. 505.63, eins og í þrautavarakröfu áfrýjanda getur. Svo krefst stefndi málskostnaðar fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Hálflendur jarðanna Sjöundár, Kirkjuhvamms, Saurbæjar og Brattahlíðar í Rauðasandshreppi höfðu verið sameiginlega settar Landsbanka Ís- lands að veði til tryggingar veðdeildarláni, er óskipt virðist hafa hvílt á hálflendum þessum. Með því að eigandi þeirra, áfrýjandi Eggert M. Bachmann, gat ekki staðið í skilum, gekk bankinn að veðunum, og voru þau lögð honum út sem ófullnægðum veð- hafa þann 13. júní 1935. Sjöundárhálflenduna, sem var húsalaust eyðibýli og metin var á kr. 550.00, virðist bankinn hafa selt fyrra hluta ársins 1935 fyrir kr. 650.00, en hinar hálflendurnar átti bankinn Þangað til 30. sept. 1937, er hann afsalaði þeim í hendur Eggerts. Tók Eggert þá að sér greiðslu eftir- stöðva veðdeildarskuldarinnar, sem talin var hvíla á hálflendunum .................... kr. 2293.84 og greiddi ennfremur, samkvæmt nýj- um upplýsingum, skuld sina til bank ANS 20.00.0000 — 1891.65 Eða samtals ..........00000000 0. kr. 4185.49 Að fasteignamati eru hálflendur þessar þrjár, Kirkjuhvammur, Saurbær og Brattahlíð, með hús- um samtals kr. 11050.00, en húsalausar kr. 6800.00. Ennfremur er það óvéfengt, að 24% kúgildisær hafi fylgt þeim. Þótt miðað sé við mat hálflendn- anna húsalausra, en með kúgildum, þá nemur and- virði þeirra 30. sept. 1937 til bankans ekki nema hér 110 um bil 56% af matsverði. En ef af líkum má ráða af sölu eyðibýlisins Sjöundár, er þá hafði farið fram fyrir skömmu, virðist mega ætla, að þessar þrjár hálflendur hefði mátt selja nokkru hærra en fast- eignamatsverði þeirra húsalausra nam. Kirkju- hvamms hálflendan er metin kr. 800.00 húsalaus, en kr. 1000.00 með húsum, og bætast 4% kúgildis- ær við, og virðast þessi verðmæti samanlögð munu nema nær kr. 1100.00. Af þeim kr. 4185.49, er Eggert telst hafa fengið hálflendurnar fyrir, reikn- ast aðiljum kr. 505.63 koma á hálflendu Kirkju- hvamms. Og virðist þá Landsbankinn hafa fengið Eggert þessi verðmæti fyrir nálægt 46% af verð- mæti þeirra eftir matinu að dæma. Takmark það, er áfrýjendur stefna að með ráð- stöfun sinni áðurnefndri þann 30. sept. 1937, er það, að áfrýjandi Eggert verði, að Sjöundár-sölunni undantekinni, svo settur sem hann hefði verið, ef ekki hefði til þess komið, að Landsbankinn þyrfti að ganga að hinum veðsettu hálflendum. Með því að bankinn telur sig hafa fengið það greitt, er skuldað var, fær hann skuldunaut aftur eignirnar nokkru eða ef til vill miklu undir hálfvirði þess, er ætla mátti, að þær hefði mátt selja með venju- legum hætti. Verður að líta svo á, að bankinn hafi með þessari ráðstöfun veitt áfrýjanda Eggert fjár- hagsleg og persónuleg hlunnindi, er stefndi geti ekki, þrátt fyrir ákvæði 1. gr. laga nr. 55/1926, fært sér í nyt gegn mótmælum hans. Og þykir því verða að sýkna áfrýjendur af kröfum stefnda í máli þessu. Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður fyrir báðum dómum falli niður. 111 Því dæmist rétt vera: Áfrýjendur, Eggert M. Bachmann og Lands- banki Íslands, eiga að vera sýknir af kröfum stefnda, Ívars Ívarssonar, í máli þessu. Málskostnaður fyrir báðum dómum falli niður. Dómur aukadómþings Barðastrandarsýslu 21. apríl 1939. Mál þetta er höfðað með stefnu, birtri 13. des. 1938, af Ívari Ívarssyni, bónda í Kirkjuhvammi í Rauðasands- hreppi hér í sýslu, gegn Eggert M. Bachmann, Ránargötu 3, Reykjavík, og bankaráði Landsbanka Íslands, Reykjavík, í. h. veðdeildar bankans. Málið var rekið skriflega fyrir aukadómþinginu sem nr. 1/1939. Var það tekið til dóms 1. april 1939 og dómur upp- kveðinn af sýslumanni Jóhanni Skaptasyni á aukadóm- þingi á skrifstofu Barðastrandarsýslu 21. apríl 1939, kl. 10 árdegis. Málavextir eru þeir, að með afsali, dags. 30. sept. 1937, afsalar veðdeild Landsbanka Íslands, Reykjavík, Eggert M. Bachmann eignarrétti yfir hálflendum jarðanna Saur- bær, Brattahlíð og Kirkjuhvammur, sem allar eru í Rauða- sandshreppi, með tilheyrandi bæjarhúsum, öllum gögn- um og gæðum og kúgildum, er nefndum jarðarhálflend- um fylgir, fyrir kr. 2293.84. Afsal þetta var þinglesið á manntalsþingi Rauðasandshrepps 8. júlí 1938. Kveður stefnandi sig þá fyrst hafa fengið vitneskju um afsal þetta og með því að hann kveðst vera ábúandi á Kirkju- hvammi, telur hann, að brotin hafi verið lög á sér með afsali, þar eð sér hafi ekki verið gefinn kostur á að neyta forkaupsréttar sins sem ábúandi. Hefir hann því höfðað mál þetta til riftingar afsalinu á hálfum Kirkjuhvammi og til þess að fá veðdeild Landsbankans dæmda til þess að afsala honum jarðarhálflendunni með tilheyrandi fyrir kr. 277.11 greiðslu út í hönd eða sömu greiðsluskilmálum, sem stóðu stefndum Eggert M. Bachmann til boða. Telur hann fjárhæð þessa vera söluverð hálfs Kirkjuhvamms af söluverði allra jarða-hálflendnanna. 112 Stefndir hafa mótmælt kröfum stefnandans og krafizt þess í fyrsta lagi, að máli þessu yrði vísað frá dómi sök- um aðildarskorts, þar eð stefnandinn væri ekki ábúandi þess helmings jarðarinnar Kirkjuhvamms, sem um ræðir í afsalinu, og ætti hann því engan forkaupsrétt á henni. Frávísunarkröfunni var hafnað með úrskurði undir rekstri máls þessa á þeim grundvelli, að aðildarskortur valdi sýknu en ekki frávísun. Verður þá að taka til athugunar, hvort stefnandinn sé réttur aðili þessa máls. Stefnandinn hefir til sönnunar því, að hann sé af rétt- um aðiljum viðurkenndur ábúandi þeirrar hálflendu Kirkjuhvamms, sem hér um ræðir, lagt fram kvittun veð- deildar Landsbanka Íslands fyrir þvi, að hann hafi greitt afgjöld af þeim hluta jarðarinnar frá fardögum 1935 til fardaga 1937. Af þeirri kvittun er ekki sjáanlegt, að hann greiði afgjöldin fyrir annan en sjálfan sig, en telja verð- ur líklegt, að kvittunin hefði sýnt það, ef svo hefði verið. Þetta tímabil var veðdeild Landsbanka Íslands eigandi nefndrar hálflendu. Virðist hún hafa talið stefnanda þessa máls ábúanda jarðarinnar. Einnig verður að telja, að bréf það frá stefndum Eggert M. Bachmann, sem stefnandinn hefir lagt fram sem réttar- skjal nr. 4, sýni það, að Eggert hefir talið stefnandann ábúanda Kirkjuhvamms. Athugasemdir hans í gagnstæða átt, sem fram eru bornar í vörn á réttarskjali nr. 5, virð- ast engan veginn afsanna það. Stefndir hafa haldið því fram, að stefnandinn geti ekki verið löglegur ábúandi umræddrar hálflendu Kirkju- hvamms, af því að móðir hans hafi ekki sagt réttum að- ilja upp ábúðinni, þ. e. Snæbirni J. Thoroddsen, sem um nokkurt skeið var umboðsmaður Eggerts M. Bachmanns, er hann átti jörðina. Ennfremur af því, að nefndur um- boðsmaður hafi ekki byggt stefnanda jörðina. Stefnandinn hefir bent á það, að móðir sin hafi sagt lausri ábúðinni, eftir að maður hennar dó, til umboðs- manns erfingja Ólafs Thorlacius, sem byggði manni hennar jörðina, en þeir virðast þá enn hafa haft umráð með henni allri. Er þetta sannað með ómótmæltu vottorði Gisla Ó. Thorlacius á réttarskjali nr. 9. Vottorð Snæbjarn- ar J. Thoroddsens á rskj. nr. 10, sem á engan hátt er vé- fengt af stefndum, virðist sanna það, að hann hafi sam- 113 þykkt stefnanda þessa máls sem ábúanda nefndrar jarðar- kálflendu. Virðist hann hafa talið stefnanda löglegan ábú- anda á jörðinni, er hann tók við umboðsmennsku jarðarinn- ar. Virðist það geta komið heim við fullyrðingar stefnanda um það, að umboðsmaður erfingja Ólafs Thorlacius hafi löglega byggt honum jörðina, áður en Snæbjörn J. Thor- oddsen, umbm. Eggerts M. Bachmanns, tók við umboðs- mennsku fyrir hann. Loks verður ekki fram hjá því gengið, að stefnandinn hefir allan þann tíma, sem hann kveðst hafa verið ábú- andi alls Kirkjuhvamms, greitt af jörðinni í eigin nafni skatta og skyldur, svo sem ábúanda ber, enda talinn ábú- andi í opinberum skýrslum. Af framanskráðum ástæðum verður að telja sannað, að stefnandi þessa máls sé löglegur ábúandi þess helmings jarðarinnar Kirkjuhvammur, sem veðdeild Landsbanka Ís- lands afsalaði Eggert M. Bachmann 30. sept. 1937. Verða stefndir því ekki sýknaðir af þeirri ástæðu, að mál þetta sé höfðað af röngum aðilja. Það, að ábúðarjörð stefnanda er veðsett ásamt fleiri jörðum fyrir sömu skuld, virðist engan veginn geta úti- lokað forkaupsrétt hans, og það, að stefnandi keypti ekki jörðina á uppboðinu 1935, útilokar ekki forkaupsrétt hans við sölu 1937. Eigi verður heldur fallizt á það, að ábúandi hafi eigi forkaupsrétt að jörð, sem boðin er fyrri eiganda til kaups undir þeim kringumstæðum, sem hér um ræðir. Veðdeild Landsbankans var óvéfengdur eigandi hér um ræddra jarða, og hún gat selt þær hverjum, sem henni þóknaðist, og á hvaða verð sem umsamdist, ef ábúandi hafnaði for- kaupsrétti sínum. Það virðist þessu máli óviðkomandi, hvort stefndur Eggert M. Bachmann varð fyrir tjóni við útlagningu veðanna til veðdeildarinnar 1935. Það verður því að telja, að við sölu til Eggerts M. Bach- manns 30. sept. 1937 hafi veðdeild Landsbanka Íslands borið skylda til að bjóða ábúanda jarðarinnar Kirkju- hvammur hana til kaups með þeim kjörum, sem selja átti hana fyrir. Virðist í því sambandi verða að leggja til grundvallar kaupverð það, sem um getur í afsalinu, þ. e. kr. 2293.84, en af því kaupverði er kaupverð % Kirkju- hvamms óvéfengt kr. 277.11. Verður því að dæma stefndan 8 114 Eggert M. Bachmann til að þola riftingu á afsalinu frá 304 1937, að því leyti sem % Kirkjuhvamm með tilheyrandi áhrærir, og Bankaráð Landsbanka Íslands til að afsala fyrir hönd veðdeildar bankans stefnanda þessa máls % jörðinni Kirkjuhvammi í Rauðasandshreppi með kúgildum, húsum og mannvirkjum og öllum gögnum og gæðum, er nefndri jarðarhálflendu fylgir og fylgja ber fyrir kr. 271.11 gegn greiðslu út í hönd, og miðist afsalið við far- daga 1938. Samkvæmt þessum málalokum verður að dæma stefndu til að greiða stefnandanum in solidum málskostn- að, sem telst hæfilega metinn kr. 60.00. Því dæmist rétt vera: Eggert M. Bachmann skal vera skyldur til að þola riftingu á afsali veðdeildar Landsbankans, dagsettu 30. september 1937, að því leyti sem afsalið kveður á um eignaryfirfærslu á hálfri jörðinni Kirkjuhvammi í Rauðasandshreppi með tilheyrandi, og bankaráð Landsbanka Íslands skal vera skylt til að afsala fyrir hönd veðdeildar bankans Ívari Ívarssyni hálfri jörð- inni Kirkjuhvammi á Rauðasandi með kúgildum, hús- um og mannvirkjum og öllum gögnum og gæðum, sem nefndri jarðarhálflendu fylgir og fylgja ber, fyrir kr. 277.11 greiðslu út í hönd, og miðist afsalið við fardaga 1938. Eggert M. Bachmann og veðdeild Lands- banka Íslands greiði stefnandanum, Ívari Ívarssyni, in solidum kr. 60.00 í málskostnað. Dóminum ber að fullnægja innan 15 daga frá lög- birtingu hans að viðlagðri aðför að lögum. 115 Miðvikudaginn 21. febrúar 1940. Nr. 91/1937. Lárus Fjeldsted f. h. eiganda og skipshafnar b/v St. Malo (Lárus Fjeldsted) gegn Fjármálaráðherra vegna ríkissjóðs (Guðmundur Í. Guðmundsson). Varadómari próf. Bjarni Benediktsson í stað hrd. Gizurar Bergsteinssonar. Fébótakrafa vegna töku togara, er skipstjóri hans hafði verið sýknaður af kæru um fiskveiðar í landhelgi. Dómur hæstaréttar. Héraðsdómurinn er kveðinn upp af Birni Þórðar- son, lögmanni í Reykjavík. Áfrýjandi krefst þess aðallega, að stefndi verði dæmdur til að greiða honum kr. 41970.39 ásamt 5% ársvöxtum frá 1. janúar 1934 til greiðsludags. Til vara krefst áfrýjandi þess, að stefndi verði dæmdur til að greiða honum skaðabætur eftir mati réttar- ins ásamt vöxtum samkvæmt framansögðu. Til þrautavara krefst áfrýjandi staðfestingar hins á- frýjaða dóms. Loks krefst áfrýjandi málskostnaðar fyrir báðum réttum eftir mati dómsins. Stefndi krefst staðfestingar á hinum áfrýjaða dómi og málskostnaðar fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Í máli þessu hefir verið lagður fram sjóuppdrátt- ur, sem skipherrann á varðskipinu Óðni hefir í emb- ættisnafni markað á miðanir og mælingar varðskips- ins, og sýnir uppdráttur þessi auk landhelgilinunn- ar stað þann, er b/v St. Malo nam staðar á, bauju togarans, stað varðskipsins á ýmsum tímum og mið- unarlínur þess til togarans, þar á meðal miðunar- 116 línuna kl. 4,18, en þá var togarinn næst landi. Upp- drátturinn hefir að þessu leyti sama sönnunargildi sem önnur opinber skjöl og verður því að teljast réttur, þar til annað er sannað. En þegar miðunar- línan kl. 4,18 á þessum uppdrætti er borin saman við sömu miðunarlínu, eins og enskir sérfræðingar hafa. í máli valdstjórnarinnar gegn skipstjóranum á St. Malo að hans tilhlutun markað hana á upp- drátt og forstöðumaður stýrimannaskólans í Reykja- vik markaði hana í sama máli, kemur í ljós, að lín- an er mörkuð eins á þessa þrjá uppdrætti. Skýrsla skipherrans er þannig beinlínis studd að þessu leyti af öðrum framkomnum gögnum. En lína þessi er ekki utan lendhelgilínu fyrr en svo vestarlega, að hefði togarinn þá verið þar og þaðan siglt austur að bauju þeirri, sem viðurkennt er, að hann kl. 4,32 hafi verið upp undir, og síðan þangað, er hann nam staðar kl. 4,55, mundi togarinn hafa orðið að sigla miklu hraðar en nemur hraða þeim, sem aðiljar eru ásáttir um, að skipið hafi haft. Það verður því að teljast mjög líklegt, að togarinn hafi verið í land- helgi kl. 4,18. Og þó að um þetta verði að vísu ekki fullyrt með öruggri vissu, þykir skipherra varðskips- ins að svo vöxnu máli hafa haft fulla ástæðu til að stöðva togarann og láta rannsaka mál skipstjóra hans. Með þessum athugasemdum og að öðru leyti með tilvísun til hins áfrýjaða dóms þykir mega staðfesta hann. Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður fyrir hæstarétti falli niður. Því dæmist rétt vera: Hinn áfrýjaði dómur á að vera Óóraskaður. Málskostnaður fyrir hæstarétti falli niður. 117 Dómur bæjarþings Reykjavíkur 27. maí 1937. Mál þetta er eftir árangurslausa sáttaumleitun höfðað fyrir bæjarþinginu með stefnu, útgefinni 18. apríl 1934, af Lárusi Fjeldsted hrm. f. h. eigenda og skipshafnar enska togarans „St. Malo“ G. Y. 523 gegn fjármálaráðherra Ís- lands f. h. ríkissjóðs til greiðslu skaðabóta vegna hand- töku togarans, að upphæð kr. 41970.39 með 5% ársvöxt- um frá 1. jan. 1934 til greiðsludags, og málskostnaðar að skaðlausu. Síðar í rekstri málsins hefir stefnandi gert þá varakröfu, að sér verði tildæmdir vextir frá 9. júlí 1929 til 30. nóv. 1931 af sektarfé því og andvirði afla (samtals kr. 14953.00), er ríkisstjórnin endurgreiddi stefnanda 30. nóv. 1931. Stefndur krefst algerrar sýknu af stefnukröfunum og málskostnaðar sér til handa að skaðlausu, en til vara eftir mati réttarins. Hvað snertir varakröfu stefnanda, sam- þykkir stefndur að greiða 4% ársvexti af hinu endurgoldna fé frá innborgunardegi til 30. nóv. 1931, en málskostnað- arlaust. Málavextir eru þeir, að 5. júlí 1929 var varðskipið „Óðinn“ statt fyrir utan Portland, innan landhelgi. Segir svo í skýrslu skipherrans á „Óðni“, að kl. 4,12 e. h. hafi sézt togari undan Pétursey, sem virtist stefna á land. Sigldi varðskipið í áttina til togarans og gerði um leið staðarathuganir og miðanir til togarans, og tekur skipherra það fram, að veður og önnur skilyrði hafi verið sérstak- lega góð til þess, að mælingar gætu tekizt vel. Segir skip- berrann, að kl. 4,18 hafi togarinn snúið aftur út frá landi, og staðarákvörðun og miðun, gerð á þeirri stundu, taldi skipherrann sýna, að togarinn væri innan landhelgi. Setti varðskipið því upp stöðvunarflögg kl. 4,22. KI. 4,32 fór togarinn fram hjá bauju nokkurri, og kl. 4,42 breytti hann um stefnu, beygði til vesturs. Kl. 4,44 til 4,54 skaut varð- skipið 5 skotum til þess að fá togarann til að stöðvast, og kl. 4,55 staðnæmdist varðskipið við hlið togarans, sem reyndist vera „St. Malo““ G. Y. 523. Var hann með stjórn- borðsvörpu í sjó. Staðarákvörðun, gerð á þessari stundu, sýndi, að togarinn var þá 1,06 sm. fyrir utan landhelgilínu. skipstjóranum á togaranum var tjáð, að eftir mælingum varðskipsins hafi hann verið að veiðum í landhelgi allt að 118 0,5 sm. innan landhelgilínu og því yrði farið með hann til Reykjavíkur til frekari rannsóknar. Tók varðskipið nú stað- arákvörðun af bauju þeirri, er áður getur, og var hún 0,3 sm. utan landhelgilinu. Síðan var haldið af stað með togar- ann kl. 8,50 e. h. og komið til Reykjavikur kl. 11,45 f. h. 6. júlí. Kærði skipherrann togaraskipstjórann fyrir brot á land- helgilöggjöfinni fyrir lögreglurétti Reykjavíkur, og eftir yf- irheyrslur þar var höfðað mál gegn skipstjóranum, og gekk dómur í því 8. s. m. með þeim úrslitum, að skipstjóri var“ talinn sekur um brot á Í. gr. laga nr. 5 1920 og dæmdur í 12500 kr. sekt til landhelgisjóðs Íslands og auk þess skyldi afli og veiðarfæri gert upptækt og andvirðið renna í sama sjóð og sektin. Hinn kærði skipstjóri, William Warrender, hélt því fram bæði fyrir skipherra og lögreglurétti, að hann væri sýkn saka og hefði ekki verið að botnvörpuveiðum í landhelgi. Kvaðst hann aldrei hafa farið inn fyrir bauju þá, sem áður er nefnd, og reyndist vera 0,3 sm. utan landhelgi, og ávallt togað vestanmegin hennar. Dómi lögregluréttar Reykjavíkur, sem hafði verið full- nægt að öllu 11. júlí 1929, var skotið til hæstaréttar, er með dómi sínum 9. febr. 1931 sýknaði togaraskipstjórann. Segir svo í forsendum dómsins, að af skýrslu varðskipsforingjans og sjávaruppdrætti þeim, er lá fyrir réttinum, verði ekki ráðið, hvar kærði hafi verið staddur á miðunarlinunni kl. 4,18, þegar hann beygði út frá landinu, og þar sem það sé ekki útilokað, að hann hafi þá verið svo vestarlega á lin- unni, að hann hafi þá verið þrjár sjómílur frá landi, þá þykir ekki vera fengin örugg sönnun fyrir því, að kærði hafi í umrætt skipti verið! að botnvörpuveiðum í landhelgi. Hinn 30. nóv. 1931 endurgreiddi svo ríkissjóður eigendum togarans sektarfé það og andvirði afla, er áður segir. Mál það, sem hér liggur fyrir, hefir Lárus Fjeldsted hr. í. h. eigenda og skipshafnar togarans höfðað gegn fjármála- ráðherra f. h. ríkissjóðs útaf handtöku skipsins og afleið- ingum hennar og gert í málinu framangreindar réttarkröfur. Hefir stefnandi lagt fram sundurliðaðan reikning yfir tjón það, sem hann telur umbj. sína hafa orðið fyrir vegna þess- ara atburða, og nemur reikningurinn í heild hinni um- stefndu upphæð. Byggir stefnandi stefnukröfur sinar á því, að hann telur 119 að með fyrrnefndum hæstaréttardómi hafi þvi verið slegið föstu, að handtaka togarans hafi verið ólögleg og því skaða- bótagæf fyrir ríkissjóð. Heldur hann því fram, að ástæðan til kærunnar á hendur togaraskipstjóranum hafi verið ein- ungis sú, að stjórnarvöldin hafi fyrirskipað foringjum varð- skipanna að fara eftir annarri landhelgilinu en ákveðið var með samningi við England 1901, eða þeirri linu, sem is- lenzka stjórnin ákvað 5. nóv. 1928, að skyldi gilda, en sú lina lá á stað þeim, er togarinn „St. Malo“ var að veiðum, nokkru utar en gamla landhelgilinan. En siðar hafi þessi svonefnda nýja landhelgilína verið úrskurðuð löglaus af hæstarétti, þar sem hún brjóti í bága við ákvæði áðurnefnds millirikjasamnings. — Þá telur stefnandi það og sannað, að togarinn hafi verið handtekinn utan landhelgilinunnar, eða m. ö. o. utan lögregluvaldsviðs hins íslenzka ríkis, og hand- takan hafi þar af leiðandi verið löglaus, þar sem skipið hafi ekki verið elt innan úr landhelgi. Það hafi fyrst verið kl. 4,44, að varðskipið hafi gefið togaranum það til kynna (með lausu skoti), að það væri að elta hann, en þá, eins og ávallt, hafi hann verið utan landhelgi, og því alveg ólögmætt að handtaka hann og færa nauðugan til hafnar. Þar sem togar- inn hafi þannig verið tekinn að tilefnislausu, handtekinn á opnu hafi og aldrei eltur innan úr landhelgi, sé það augljóst, að framið hafi verið réttarbrot á skipinu, sem ríkissjóður verði að bæta fyrir. Sýknukröfu sína byggir stefndur í fyrsta lagi á því, að með skýrslu þeirri frá skipherranum á „Óðni“, sem fyrst hefir verið lögð fram hér fyrir réttinum, svo og meðfylgj- andi sjávaruppdrætti sé það nú sannað, að togarinn „St. Malo“ hafi verið að veiðum innan hinnar gildandi land- helgilinu í umrætt skipti. En í skýrslu þessari segir skip- herrann, að kl. 4,13 hafi fyrsta staðarákvörðun varðskips- ins verið gerð og jafnframt miðun til togarans. Kl. 4,18 snéri togarinn frá landi og hafi þá verið gerð ný staðarathugun og miðun, sem sýndi, að togarinn var nær landi. Þetta bil milli miðunarlínanna verður því stærra sem vestar dregur, en þar sem tíminn milli athugana hafi aðeins verið 5 mín- útur, sé það sýnt, að togarinn hafi verið töluvert fyrir aust- an oftnefnda bauju og hann fór fram hjá kl. 4,32, þar sem það sé viðurkennt af stýrimanni togarans, að ferð skipsins hafi verið 3—3%M úr milu á klst. Heldur skipherrann því 120 fram, að af þessu sé það ljóst, að staður togarans á mið- unarlínunni kl. 4,18 hljóti að hafa verið á beim hluta henn- ar, sem fellur innan 3 sjómílna landhelgilinunnar. — Í öðru lagi heldur stefndur því fram, að enda Þótt það verði ekki talið sannað, að togarinn hafi verið að veiðum innan land- helgi, þá hafi eftirförin, handtaka togarans og það að fara með hann til Reykjavíkur verið í alla staði forsvaranlegt og löglegt. Skipherrann á „Óðni“ hafi alls ekki handtekið tog- arann vegna fyrirskipunar stjórnarinnar um hina svonefndu „nýju“ landhelgilinu, heldur hafi það verið sterkur grunur, studdur af nákvæmum athugunum án tillits til mismunandi landhelgilínu, sem hafi verið þess valdandi, að togarinn var tekinn, og þar sem verknaður skipherra hafi verið lögmæt- ur, sé skaðabótaskylda útilokuð, enda þótt hæstiréttur hafi sýknað togaraskipstjórann í refsimálinu vegna vantandi sannana. Það skal strax tekið fram, að gegn áðurnefndum mótmæl- um stefnds hefir stefnandi ekki fært neinar sönnur á það, né heldur er það sýnilegt af skjölum málsins, að skipherr- ann á „Óðni“ hafi handtekið og kært togarann af þeirri ástæðu, að hann væri innan þeirrar landhelgilinu, sem ís- lenzka ríkisstjórnin ákvað 5. nóv. 1928, en hæstiréttur hefir komizt að raun um, að væri í ósamræmi við áðurnefndan milliríkjasamning frá 1901. Í skýrslu þeirri frá skipherranum á „Óðni“, er áður getur, er það talið sýnt, að togarinn „St. Malo“ hafi verið innan landhelgilinunnar frá 1901 kl. 4,18, en þegar af Þeirri ástæðu, að skipherrann getur ekki talizt óviðriðinn Þetta mál og skýrsla hans hefir því ekki fullt sönnunargildi í þessu til- felli, verður ekki talið, að þetta álit hans upplýsi það nú frekar en áður, að sannað geti talizt, að togarinn hafi verið að veiðum í landhelgi í umrætt skipti. Hinsvegar verður rétturinn að líta svo á, að skipherrann hafi eftir athugunum sínum haft fulla ástæðu til að halda, að togarinn væri að brjóta ákvæði landslaga um bann við botnvörpuveiðum í landhelgi. Varðskipið, sem í byrjun var sjálft innan landhelgi, sigldi þá í áttina til togarans til að sannprófa grun sinn og taka togarann, ef til kæmi, en jafnframt var haldið áfram athugunum á ferðum hans. Sýndi varðskipið þar með í verki, að það hafði þá hafið förina að 121 togaranum. Að vísu setti varðskipið fyrst upp stöðvunar- merki (flögg) kl. 4,22, og fyrsta skoti var hleypt af kl. 4,44, en engu að síður verður eftirförin að teljast hafa verið lög- leg þegar af þeirri ástæðu, að ekki verður staðhæft, að viðurkennd alþjóðaregla hafi þá verið til, er setti það skil- yrði fyrir lögmæti eftirfarar, að stöðvunarmerki væru gefin, áður en hún byrjaði. Að þessu öllu athuguðu verður að líta svo á, að skip- herrann á „Óðni“ hafi haft næga ástæðu til og honum hafi verið það heimilt að halda eftirförinni áfram út fyrir land- helgilinuna, hefta þar för togarans og taka hann með sér til rannsóknar til Reykjavíkur, eins og hann gerði. Verður því að telja, að öll skilyrði til töku togarans hafi verið fyrir hendi og skipherrann hafi ekki farið út fyrir valdsvið sitt eða á annan hátt sýnt af sér vitavert gáleysi með fram- komu sinni gagnvart togaranum í umrætt skipti. Skaðabóta- skylda á hendur stefndum í máli þessu verður því ekki byggð á almennum skaðabótareglum. Með dómi hæstaréttar 9. febrúar 1931 var togaraskipstjór- inn sýknaður af kröfu um refsingu fyrir landhelgibrot við þetta tækifæri. Sá sýknudómur var byggður á því einu, að ekki þótti unnt að fullyrða nema togarinn hefði kl. 4,18 verið svo vestarlega á miðunarlínunni frá varðskipinu, að hann hefði þá verið utan landhelgilinunnar. Þessi vafi var í refsi- málinu látinn koma togaraskipstjóranum til sýknu, en um skaðabótaskyldu vegna töku togarans segir dómur þessi ekki neitt, hvorki beint né óbeint. Um greiðslu bóta fyrir handtöku vegna refsiverðs verkn- aðar, sem aðili er síðan sýknaður af, enda verði bótaskyld- an ekki byggð á almennum skaðabótareglum, eru engin ákvæði til í íslenzkum lögum. Að vísu eru til lög um skaðabætur fyrir gæzluvarðhald að ósekju o. fl. (lög nr. 28 1893), en ákvæði þeirra laga um skaðabótaskyldu ríkisins eru alger undantekningarákvæði, sem ekki verður lögjafnað frá til bótaskyldu vegna hand- töku eða annarra athafna löggæzluvaldsins, enda verður það hvorki leitt af áðurnefndum hæstaréttardómi né af skjölum þessa máls, að skilyrði laga þessara um sakleysi þess, sem í hlut á, sé fullnægt. Skaðabótaskylda í máli þessu verður þannig hvorki byggð 122 á almennum skaðabótareglum né öðrum reglum íslenzks réttar, og verður því að sýkna stefndan af aðalkröfu stefn- anda í málinu. Það er viðurkennt, að stefnanda voru ekki greiddir neinir vextir af sektarfé því og andvirði afla (kr. 14953,00), er rík- issjóður endurgreiddi 30. nóv. 1931. Verður því stefndum gert að greiða 5% ársvexti af þeirri upphæð yfir það tima- bil, er stefnandi hefir krafizt, enda hefir því ekki verið mótmælt sérstaklega. Eftir öllum málavöxtum þykir þó rétt, að málskostnaður falli niður. Því dæmist rétt vera: Stefndur, fjármálaráðherra f. h. ríkissjóðs, á að vera sýkn af kröfum stefnanda, hrm. Lárusar Fjeldsted f. h. eigenda og skipshafnar b/v. „St. Malo“, að öðru leyti en því, að hann greiði stefnandanum 5% ársvexti af kr. 14953,00 frá 9. júlí 1929 til 30. nóv. 1931. Málskostnaður falli niður. Dómi þessum ber að fullnægja innan 15 daga frá lög- birtingu hans að viðlagðri aðför að lögum. Föstudaginn 23. febrúar 1940. Nr. 84/1939. Shell á Íslandi h/f (cand. jur. Sigurgeir Sigurjónsson) gegn Sturlu Vilhjálmssyni og gagnsök (cand. jur. Þórólfur Ólafsson). Fébótamál. Dómur hæstaréttar. Héraðsdómurinn er kveðinn upp af Birni Þórðar- son, lögmanni í Reykjavík. Aðaláfrýjandi, sem hefir skotið máli þessu til hæstaréttar með stefnu 12. ágúst f. á., krefst þess: Aðallega að hann verði alsýknaður, en til vara, að 123 fjárhæð sú, sem héraðsdómarinn gerði honum að greiða, verði niður færð. Svo krefst hann og máls- kostnaðar í héraði og fyrir hæstarétti eftir mati dóms- ins. Gagnáfrýjandi hefir að fengnu áfrýjunarleyfi 11. október f. á. skotið málinu til hæstaréttar með stefnu 25. s. m. Hefir hann fengið gjafsókn hér fyrir dómi og sér skipaðan talsmann. Eru dómkröfur hans þær, að aðaláfrýjandi verði dæmdur til að greiða honum kr. 10000.00 ásamt 5% ársvöxtum frá 28. febrúar 1938 til greiðsludags og málskostnað fyrir báðum dómum, eins og málið væri eigi gjafsóknarmál. Hér fyrir dómi hafa verið lagðar fram álitsgerðir nokkurra lækna um mein gagnáfrýjanda. Ber þeim saman um, að ósennilegt sé, að notkun sogtækja þeirra, er í málinu greinir, hafi valdið meininu, og eru engar líkur að því leiddar, að sú sé orsök þess. Sumir læknanna telja mestar líkur til þess, að efni þau, benzin, olíur o. fl., sem gagnáfrýjandi vann að hjá aðaláfrýjanda, hafi komizt í sár það, er hann fékk á hönd 1929, og valdið meininu. Einn læknanna tel- ur efni þessi einungis meðvöld að meininu, en tveir læknanna þora ekki að fullyrða neitt um það, hvort vanheilsu gagnáfrýjanda megi rekja til greindra efna. Samkvæmt álitum læknanna og öðrum skýrslum málsins þykja sterkar líkur að því leiddar, að ofan- greind efni hafi komizt í sár gagnáfrýjanda og orðið a. m. k. meðvöld að meini hans. Hinsvegar hefir ekki verið sýnt fram á það, að hér hafi um valdið sak- næmur aðbúnaður af hendi forráðamanna aðaláfrýj- anda eða að þeim verði lagt til ámælis að hafa ekki varað gagnáfrýjanda við mögulegri skaðsemi greindra efna, ef Í sár komast. En í þessu sambandi er þess getanda, að ekki verður séð, að læknar þeir, sem gerðu að sári gagnáfrýjanda, hafi ráðlagt hon- 124 um að leggja niður starfa sinn hjá aðaláfrýjanda eða sett honum sérstakar varúðarreglur um meðferð sárs- ins. Verður því að sýkna aðaláfrýjanda af kröfum sagnáfrýjanda í málinu. Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður í hér- aði og fyrir hæstarétti falli niður og að málflutnings- laun skipaðs talsmanns gagnáfrýjanda, 100 krónur, greiðist úr ríkissjóði. Því dæmist rétt vera: Aðaláfrýjandi, Shell á Íslandi h/f, á að vera sýkn af kröfum gagnáfrýjanda, Sturlu Vil- hjálmssonar, í máli þessu. Málskostnaður í héraði og fyrir hæstarétti falli niður. Málflutningslaun skipaðs talsmanns gagn- áfrýjanda fyrir hæstarétti, Þórólfs Ólafssonar cand. juris, 100 krónur, greiðist úr ríkissjóði. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 16. maí 1939. Mál þetta, sem dómtekið var 13. þ. m., er eftir árangurs- lausa sáttaumleitun höfðað hér fyrir bæjarþinginu með stefnu, útgefinni 28. febrúar f. á., af Sturlu Vilhjálmssyni, Hrúðurnesi, Gerðahreppi, gegn Hallgrími Fr. Hallgrímssyni, framkvæmdarstjóra hér í bæ, f. h. h/f Shell á Íslandi til greiðslu skaðabóta, að upphæð kr. 10000.00 — til vara aðra upphæð (svo) eftir mati réttarins — ásamt 5% ársvöxtum frá stefnudegi til greiðsludags, og málskostnaðar að skað- lausu. Stefndur krefst sýknu af öllum kröfum stefnanda og sér verði tildæmdur hæfilegur málskostnaður skv. mati réttar- ins. Til vara mótmælir hann hinni umstefndu upphæð sem alltof hárri. Skv. framlögðum gögnum og öðru, er fram hefir komið við hinn munnlega málflutning, eru málavextir þessir: Hinn í. okt. 1927 réðst stefnandi þessa máls sem fastur 125 starfsmaður til hins stefnda félags, er þá byrjaði starfseini sina, og vann hann í olíu- og benzinstöð þess í Skerjafirði. Starf hans var fólgið í þessu þrennu: 1) að tappa benzin og olíur af geymum á tunnur eða smærri ílát, 2) að hreinsa tómar tunnur og 3) að prófa og hreinsa benzin og olíur á fullum tunnum, og vann stefnandi aðallega einn við 2) og 3). Um 1. Stefnandi kveður aftöppunina hafa farið fram inni i stóru bárujárnshúsi, þannig að úr tveimur krönum hafi legið gúmmislöngur, sem settar voru ofan í tunnurnar, er fvlla átti. Framanaf hafi þess verið krafizt, að hann léti renna Í tvær tunnur í einu, og hafi þá vanalega farið svo, að önnur tunnan hafi fyllæt, meðan verið var að gæta að hinni, og hafi olian eða benzinið þá staðið upp úr henni eins og gosbrunnur, og hann orðið holdvotur við að stöðva rennslið. Því fyrirkomulagi, að láta renna í tvær tunnur í einu, hafi svo verið hætt, en að öðru leyti haldið áfram sömu aðferð, og hafi það iðulega komið fyrir, að hann hafi orðið blautur af olíu og benzini og a. m. k. alltaf á höndun- um. — Framburður vitnisins Björgvins Jóhannssonar, sem var fastur starfsmaður hjá stefnda frá 1. des. 1927, þar til sumarið 1937, er í samræmi við þessa skýrslu stefnanda, og telur vitnið, að látið hafi verið renna í tvær tunnur í einu e. t. v. í nokkra mánuði, enda kveðst vitnið sjálft hafa séð stefnanda nokkrum sinnum hafa orðið gegnblautan við að stöðva rennslið. Að visu kveður vitnið ekki ósennilegt, að segja megi, að vangæzlu hafi verið um að kenna, en þó sé mjög fljótt að renna í hverja tunnu og þurfi því að hafa hraðan á, ef vel eigi að fara. Á hinn bóginn hefir vitnið Detlev Olsen, bifreiðarstjóri hjá stefnanda (sic), borið það, að tappað hafi verið úr ein- um krana og í eina tunnu í einu, og sama hefir vitnið Skafti Gunnarsson borið, en vitnisburði hans, sem er starfsmaður hjá stefnda, hefir verið mótmælt sem röngum og vilhöllum, og þykir því ekki verða tekið tillit til hans að þessu leyti. — Það þykir því ekki verða talið fullsannað gegn mótmæl- um stefnds, að sú aðferð hafi verið viðhöfð nokkurn veru- legan tíma, að láta renna í tvær tunnur í einu, en hinsvegar, að aðferðin hafi að öðru leyti verið eins og stefnandi hefir skýrt frá. Afhendingin á olíu og benzini í smáilát, sem oft hafi komið fyrir, kveður stefnandi hafa farið þannig fram í mörg ár, 126 að „blikk-hevert“, sem einnig hafi verið notaður við hreins- un á tunnum, hafi verið notaður til að sjúga oliuna eða ben- zinið úr tunnunni og síðan látið í hið smærra ílát, og hafi olian og benzinið þá iðulega komið upp í munninn á sér, enda sé ómögulegt að varast það. Áhald þetta, sem sýnt hefir verið í réttinum, er nokkuð langt, mjótt „blikk“-rör með hylki ofan til og mjóu munnstykki upp úr því. — Vitnið Björgvin Jóhannsson hefir gefið samskonar lýsingu á þess- ari afhendingu á olíu og benzini í smáilát, og telur hann, að „hevertinn“ hafi verið notaður við þetta í nokkur ár og sé tæplega hægt hjá því að komast að sjúga benzin o. s. frv. upp í munninn, þegar þessi ógagnsæi „hevert“ sé notaður. Vitnið Detlev Olsen telur hinsvegar, að aftöppun í brúsa og þess- konar ílát hafi farið fram á sama hátt og aftöppun í tunn- ur, en við afhendingu á glös og þess háttar, sem afarsjald- an hafi komið fyrir, hafi fyrst í stað verið notaður nefnd- ur „blikk-hevert“, en siðan glerpipa. Þetta vitni telur og, að ekki þurfi að vera um neina óvarkárni að ræða, þótt sá, er sjúgi með „hevert“, fái upp í sig úr honum. — Til vitnis- burðar Skafta Gunnarssonar um þetta efni verður ekkert tillit tekið af framangreindum ástæðum. Skv. þessu verður því að telja upplýst, að nefndur „he- vert“ hafi verið notaður að nokkru leyti í upphafi við af- hendingu á benzini og olium í smá“ilát, en gegn mótmæl- um stefnda er ekki sannað, að það hafi verið lengur en til síðari hluta ársins 1928, þótt stefnandi telji það hafa verið til ársins 1933. Um 2. Hreinsun á tómum tunnum kveður stefnandi hafa farið þannig fram, að hver tunna hafi verið sett á hliðina upp á „ása með rúllum“, hrein olía sett í og tunnunni svo velt til og olíunni því næst helt af. Þetta hafi þó ekki verið fullnægjandi til að ná soranum burtu, og því hafi sorinn verið sopinn upp með munninum með gúmmíslöngu, og segir stefnandi, að sorinn hafi þá oft farið upp í sig. Brátt hafi þessu þó verið hætt og áður nefndur „blikk-hevert“ notaður um tíma, e. t. v. í 1—2 ár, og t. d. hafi hann notað „hevertinn“ daglega í heilan mánuð og oft hreinsað 200— 300 tunnur á dag, og hafi sorinn oft komið upp í sig við Þetta starf. Síðar kveður stefnandi, að notuð hafi verið handdæla. — Vitnið Björgvin Jóhannsson hefir skýrt eins frá þessu starfi og stefnandi. — Vitnið Detlev Olsen kveður 127 tunnurnar í fyrstu hafa verið skolaðar innan með olíu og henni síðan hellt af, en seinna hafi verið notaður „blikk- hevert“ við hreinsunina. Þetta vitni telur gúmmíslöngu aldrei hafa verið notaða við þetta starf. — Framburður Skafta Gunnarssonar verður eins og áður gegn mótmælum stefnanda ekki tekinn til greina. Það þykir því upplýst, að þessi hreinsun með „hevert“ hafi farið fram, en þó ekki gegn mótmælum stefnds upplýst, að það hafi verið lengur en til síðari hluta árs 1928. Um 8. Við skoðun á benzini og olíu kveður stefnandi hafa verið og sé enn notuð glerpípa til að sjúga löginn upp, og hafi hann oft farið upp í sig. Við hreinsun á fullum tunn- um hafi í fyrstu verið notuð sömu áhöld og við hreinsun á tómum tunnum, en síðar handdælan, en auk þess gler- pipan til að sjúga upp þann sora, sem dælan náði ekki. — Sama ber vitnið Björgvin Jóhannsson. Vitnið Detlev Olsen segir, að „hevertinn“ og síðar glerpipan hafi verið notuð við hreinsunina og skoðunina, og sama segir vitnið Skafti Gunnarsson. En gegn mótmælum stefnda er það ekki sann- að, að „hevertinn“ hafi verið notaður lengur en til síðara hluta árs 1928. Og alls ekki er sannað, að gúmmiíslangan hafi neitt verið notuð við þetta starf, en hinsvegar gler- pipan og það enn þann dag í dag. Stefnandi vann síðan að framangreindum störfum hjá stefnda, og bar ekkert til tíðinda fyrstu árin. Sumarið 1929 var stefnandi svo eitt sinn ásamt öðrum manni, Eyjólfi Teitssyni að nafni, að vinna við að „stúfa“ olíutunnum í bát við Shellbryggjuna, og varð stefnandi þá á milli tunna með hægri hendi og hruflaðist á handarbaki, svo að dálitið blæddi. Skeði þetta fyrir hádegi. Hætti stefnandi þegar vinnu, og verkstjórinn, sem nú er látinn, batt um sárið, enda var lyfjakassi og annar umbúnaður á staðnum. Vann stefn- andi síðan ekki meira þann dag. Daginn eftir kveðst stefn- andi hafa farið til Matthíasar Einarssonar læknis og sýnt honum sárið, en hann hafi talið það svo óverulegt, að engra sérstakra aðgerða væri þörf, og því ekkert við það gert. Telur stefnandi, að hann hafi farið aftur að vinna hjá stefnda þenna dag, en verkstjórinn hafi búið um sárið dag- lega. Hinsvegar er því haldið fram af stefnda, að verkstjór- inn hafi ekki gert þetta, a. m. k. þá ekki öðruvísi en sam- kvæmt „privat“ samkomulagi hans og stefnanda, en án 128 fyrirskipana stefnda. Ennfremur að stefnandi muni ekki hafa unnið um hrið á eftir, — en af því, sem fram hefir komið í málinu, og þá sérstaklega af orðalagi í tveimur vottorðum Eyjólfs Teitssonar, þykir mega ráða, að stefn- andi hafi tekið aftur til vinnu daginn eftir að hann hrufl- aðist á hendinni. — Þetta sár á handarbakinu vildi ekki gróa, var mikill roði í kring um það og vilsaði úr. Í sjúkra- skrá stefnanda, gerðri af dr. med. Halldóri Hansen, segir, að stefnandi hafi eftir ca. 1 mánuð, frá Því að hann meiddi sig, farið aftur til læknis (Ólafs heit. Jónssonar), en stefn- andi heldur því fram, að þetta sé rangt eftir sér haft, og að- eins nokkrir dagar hafi liðið þar á milli. Hefir ekki fengizt úr því skorið, hvort réttara er. Hitt er víst, að Ólafur heit. Jónsson læknaði sárið á ca. 6 vikum, og segir stefnandi, svo og vitnið Björgvin Jóhannsson, að læknirinn hafi sagt, að um benzineitrun væri að ræða, og kveðst stefnandi hafa sagt verkstjóra stefnda frá þessu áliti læknisins. — Þótt sár þetta greri, var samt mikill kláði í kring um það, og brátt kom kláði og þroti í kringum augun og á ennið, svo stefnandi varð einnig að leita augnlæknis. Á árinu 1930 fór stefnandi að eiga bágt með svefn vegna kláða í húðinni, einkum á handleggjum, brjósti, höfði og þjóhnöppum. Samtímis mynduðust upphleyptir þrimlar og graftarbólur, mest í hár- sverði, ofan við eyrun og í hnakka, er batnaði helzt við grænsápuþvott og brennisteinssmyrl. Sama ár tók stefnandi og að þjást af gyllinæð, og var skorinn upp við henni árið eftir (1931) af dr. med. Halldóri Hansen, og lá hann í Landakotsspitala frá 2. mai til 17. júní það ár. Við baðið í sjúkrahúsinu útsteyptist hann í nokkra daga af allsherjar „eczemi“, svo að fresta varð aðgerðinni um nokkra daga. — Stefnanda leið nú vel nokkurn tíma eftir þetta, en brátt sótti í sama horfið, hvað húðkvillanna snerti. Hann bólgn- aði við og við upp í andliti, hársverði, handleggjum og brjósti, og einnig fór nú kláði og þroti að ágerast við endaþarminn. Í marzmánuði 1932 var svo komið, að skinn- ið af báðum höndum hafði flagnað af og fingurnir kreppt- ust, og leitaði stefnandi þá til Daniels Fjeldsteds læknis, og skánaði honum þá aftur eftir mánaðar lækningu, en stefn- andi stundaði alltaf vinnu sína hjá stefnda, eftir þvi sem unnt var. Aftur sótti þó í sama horfið, og voru nú reyndar 129 „Töntgen“-lækningar við stefnanda (frá 30. júni til 2. nóv. 1934). Lagaðist kvillinn þá í bili, en á næsta ári tók hann sig upp aftur, og var stefnandi aftur í ljósum frá 28. febrú- ar til 27. des. 1933 og enn siðar frá 13. marz .til 9. júlí 1934. Jafnframt var stefnandi við vinnu sína, eftir því sem sjúk- dómurinn leyfði. Þann 9. sept. 1934 var stefnandi svo lagður inn á sjúkrahúsið „Sólheimar“ hér í bæ vegna sama kvilla, er enn hafði ágerzt, og var hann þar í 63 daga undir læknishendi Jónasar Sveinssonar, er reyndi upp- skurð við sjúkdómnum. Lá stefnandi siðan í heimahúsum, unz hann var lagður inn á Landakotsspitala á ný í janúar 1935, þar sem hann dvaldi í 3 mánuði. Með bréfi, dags. 29. des. 1934, sagði stefndi stefnanda upp starfi hans hjá félaginu frá 1. april 1935 að telja vegna veikindanna, og greiddi félagið stefnanda kaup til þess tíma svo og mestallan áfallinn lækniskostnað. Stefnandi var nú betri um tíma og á árinu 1936 festi hann kaup á jörðinni Hrúðurnesi í Gerðahreppi, þar sem tann tók að stunda búskap, en ekki gat hann þó talizt full vinnufær. Sjúkdómurinn tók sig upp aftur árið 1937, og lá stefnandi í heimahúsum að heita mátti allt árið og ávallt sárþjáður. Var hann enn lagður inn á Landakotsspitala þann 29. apríl 1938 mjög illa haldinn, og þar liggur hann enn. Stefnandi heldur því fram, að hið stefnda félag eigi að bæta sér þetta heilsutjón, er hann hafi tvímælalaust beðið við starf sitt hjá félaginu og vegna þess. Byggir hann þessa kröfu sína fyrst og fremst á almennu skaðabóta- reglunni, enda telur hann, að áhöld þau og annar aðbún- aður, sem hann hafi haft við vinnu sina, hafi verið með öllu óforsvaranlegur, eins og á stóð. Ennfremur byggir stefnandi skaðabótakröfu sina á öðrum víðtækari skaða- bótareglum, er hann telur gilda um bótaábyrgð atvinnu- rekenda vegna hættulegs atvinnurekstrar, eins og þess, er hér um ræðir. Höfðaði stefnandi upphaflega skaðabótamál gegn stefnd- um hinn 17. janúar 1936, en því máli var vísað frá þess- um rétti með dómi, uppkveðnum 24. april 1937, þar sem málið þótti eigi svo vel upplýst, að efnisdómur yrði á það lagður. 130 I. Skaðabótaskyldan. Sýknukröfu sina byggir stefndur fyrst og fremst á þvi, að það sé gegn mótmælum sínum með öllu ósannað, að umræddur sjúkdómur stefnanda stafi af vinnu hans hjá stefnda og þá sérstaklega af efnum þeim (benzini og olíu), er hann hafði með að gera í starfi sinu þar. Bendir hann í því sambandi á, hversu læknisvottorð þau, sem fram hafa verið lögð í málinu, séu óákveðin, og sjá megi af þeim, að önnur efni en olíur og benzin geti hafa valdið sjúkdómi stefnanda. Í málinu liggja fyrir eftirfarandi vottorð: M. Júl. Magnús læknir, sem stundaði stefnanda um nokkurra vikna tíma um áramótin 1934—35, hefir í vott- orði, dags. 15. marz 1935, (staðfestu með öðru vottorði, dags. 18. jan. f. á.) sagt, „að húðsjúkdómur sá, er hann (þ. e. stefnandi) hefir þjáðst af síðan 1929 og einkum síðan 1931, stafar sennilega af eitrun af þeim olíutegund- um og benzíni, sem hann hefir meðgerð með. Sjúkdómurinn stafar áreiðanlega af eitrun og þá sennilega frá þessum efnum“. D. V. Fjeldsted, læknir, sem, eins og áður er sagt, stund- aði stefnanda um tíma árið 1932, segir í vottorði, dags. 27. marz 1935: „Eczem þetta (þ. e. hjá stefnanda) býst ég við, að hafi átt rót sína að rekja til þess, hvað hann var mikið með olíur og benzin, því helzt skánaði honum, ef hann hætti vinnu að sinni ....“ Dr. med. Halldór Hansen, sem stundað hefir stefnanda lengi og gerir það enn, segir í vottorði, dags. 8. mai 1935: neee. ég tel húðsjúkdóm þann, er herra Sturla Vilhjálms- son þjáist af og sem (svo) gerir hann óvinnufærann (svo) til líkamlegrar vinnu, stendur (svo) í sambandi við fyrri at- vinnu hans“ (vinnu við benzin og olíur) hjá h/f Shell hér i bæ, en um það, hvernig það hafi orðið, lætur læknirinn uppi það álit sitt í bréfi, dags. 24. jan. 1937, að eins lík- legt eða jafnvel líklegra sé, að veikindi stefnanda stafi af olíu- og benzin-gufum eins og hinu, að hann hafi e. t. v. sogið olíur og benzin upp í munn sér. Jónas Sveinsson læknir, sem, eins og fyrr er sagt, stundaði stefnanda um tíma árið 1934, segir í vottorði sinu: „Álit ég, að húðsjúkdómur hans (þ. e. stefnanda) 131 stafi af ertingu frá olíu og benzíni, er hann dagl. vann við hjá h/f Shell.“ Loks hefir Jóhann Sæmundsson tryggingaryfirlæknir, sem hefir farið yfir sjúkrasögu stefnanda og rannsakað hann allnákvæmlega í vetur, látið uppi það álit sitt að lokinni rannsókn, að sjúkdómur stefnanda sé ekki með- fæddur, heldur sé hér um að ræða svonefnt „eczema arteficiale“, eða eczem, sem til er komið fyrir verkanir ytri skaðsemda.“ Telur læknirinn, að útilokað sé, að um benzol-eitrun sé að ræða, en hinsvegar segir hann, að læknisfræðilega sé viðurkennt, að marg endurtekin erting á húðinni með benczíni, steinolíu og fleiri efnum skapi smátt og smátt ofnæmi í húðinni fyrir efninu, og svari húðin þá með húðbólgu eða eczema. Í lok vottorðs sins (dags. 2. des. f. á.) segir læknirinn, að helzt verði að lita svo á, „að eczema (þ. e. hjá stefnanda) muni hafa myndazt út frá sári því á hægri hendi“, er áður getur, og dreifzt þaðan upp eftir hendi og handlegg út um líkamann, sum- part sennilega með snertingu, þvi svo lítur út sem ígerð- arbakteríur hafi komizt í eczemið ....“ „Það verður að teljast sennilegust orsök til hinnar upphaflegu eczem- myndunar, að ýmis (sem upplýst hefir verið að þyðir: einhver eða eitthvert) ertandi efni — þar á meðal ef til vill benzin og sori — hafi komizt að sárinu eða jafnvel í það og ásamt sáravilsunni komið eczeminu af stað. Síðar hafi ígerðarbakteriur (eða eftir vill samhliða) komizt inn í húðina og valdið graftarkenndum útbrotum. Loks hafi svo eczemið orðið kroniskt á svæðinu kringum endaþarm- inn.“ Framantaldir læknar fullyrða því ekki allir, að sjúk- dómur stefnanda stafi af benzini og (eða) olíum. En með tilliti til þess annarsvegar, að þvi er ómótmælt haldið fram af Jóhanni Sæmundssyni í framhaldsvottorði hans, að dómur „lækna í efnum sem þessum geti ekki orðið ákveðn- ari en það að segja, hvað sé sennilegast í ljósi nútíma læknisþekkingar —“ og hinsvegar, að það er ekki segn mótmælum stefnanda á neinn hátt upplýst, að um önnur efni geti verið að ræða, sem gætu hafa valdið sjúkdómn- um, en þau, sem hann hafði meðgerð með í starfi sínu hjá stefnda, — þá verður, að áliti réttarins, að telja fullnægj- andi sönnur á það færðar, að umræddur sjúkdómur stefn- 132 anda stafi af starfi hans hjá stefnda, þótt ekki sé fullkom- lega upplýst, á hvern hátt það hefir orðið. Framangreind varnarástæða stefnds verður því ekki tekin til greina. Þá hefir stefndur og haldið því fram, að þótt talið yrði sannað, að sjúkdómur stefnanda stafaði af nefndri vinnu hans, þá væri samt ekki um bótaskyldu að ræða fyrir fé- lagið, þar sem aðbúnaður stefnanda við störf hans hafi að öllu leyti verið forsvaranlegur og því um enga sök að ræða af hálfu félagsins, en hinsvegar hafi stefnandi sjálfur sýnt stórkostlega vanrækslu í þessu sambandi, auk þess sem ekki sé útilokað, að stefnandi þoli benzin og olíur eða eim af þeim efnum verr en almennt gerist, en á því geti hið stefnda félag ekki borið neina ábyrgð. Loks mótmælir stefndur því, að um skaðabótaskyldu geti hér verið að ræða, er engin sök sé af sinni hálfu. Staðhæfingu sína um, að stefnandi muni þola benzin og olíur eða eim af þeim efnum verr en almennt gerist, bygg- ir stefndur á því, að dr. med. Halldór Hansen hefir í bréfi, dags. 24. jan. 1937, látið uppi þetta álit sitt. — Þetta álit læknisins er þó á engan hátt rökstutt, en hinsvegar hefir Jóhann Sæmundsson gert ýtarlega samanburðarrannsókn til að komast að raun um, hvort um ofnæmi væri að ræða hjá stefnanda í þessu tilliti, og niðurstaða þeirrar rann- sóknar mælti á móti því, að svo væri. Það verður því ekki talið upplýst, að um slíkt ofnæmi sé að ræða: hjá stefn- anda, enda er svo að sjá af skjölum málsins sem annar starfsmaður hjá stefnda (Ólafur Einarsson) hafi einnig hlotið einhvern kvilla við vinnu sina þar. Að því er snertir þá staðhæfingu stefnda, að stefnandi hafi sjálfur synt stórkostlega vanrækslu í þessu sambandi og eigi því sjálfur a. m. k. talsverða sök á heilsutjóni sinu, — er á það bent, að það hafi verið ógætni hans sjálfs að kenna, er benzin eða olíur hafi borizt upp í hann, er hann notaði áðurnefnda glerpípu í starfi sinu, að hann hafi farið óforsvaranlega seint með umtalað sár til læknis og loks að stjórn félagsins hafi stungið upp á þvi við stefnanda, að hann leitaði sér annars starfa, er grunur var um, að vinn- an kynni að valda sjúkdómi hans, en stefnandi hafi ekki viljað heyra það nefnt. Um fyrsta atriðið er það að segja, eins og áður er 133 tekið fram, að ekki verður fullyrt, á hvern hátt eiturefn- in í olíunum og benzininu hafi valdið sjúkdómi stefnanda. Að vísu má það teljast heldur ósennilegt, eftir þvi sem fyrir liggur í málinu, að það útaf fyrir sig hafi valdið sjúkdómnum, að stefnandi hafi stundum sogið upp í sig benzin og olíur, eins og hann skýrir frá, en þar sem ekki þykir verða staðhæft, að útilokað sé, að það kunni að ein- hverju leyti að hafa haft þýðingu í því efni, og fallast verð- ur á það eftir atvikum, að það hafi verið óvarkárni að láta benzin eða olíur fara upp í sig við notkun á þessari gegn- sæu glerpipu, þá þykir verða að taka tillit til þessa við ákvörðun skaðabótaupphæðarinnar hér að aftan, þannig að hún lækki örlítið við það. Um annað atriðið er það að segja, að rétturinn getur ekki fallizt á, að stefnandi hafi hagað sér óforsvaranlega að því leyti, þar sem hann lét strax búa um sárið, fór næsta dag með það til læknis, er áleit það svo smávægilegt, að hann gerði ekkert við Það, (enda ósannað, að hann hafi vitað, hvaða vinnu stefnandi stundaði), og ekki getur rétturinn heldur talið það óforsvaranlegt, þótt upp undir mánuður hafi síðan liðið, þar til hann fór með þetta litla sár (sem bundið var um daglega) til læknis aftur, þar sem það er á engan hátt upplýst, að stefnandi, sem er ómenntaður verkamaður, hafi kunnað skil á hinum hættulegu eiginleikum benzins og olíu að þessu leyti, enda var um nýjan hérlendan at- vinnurekstur að ræða. — Hvað viðvikur þriðja atriðinu, þá er það fyrst og fremst gegn eindregnum mótmælum stefnanda ósannað, að stjórn stefnda hafi um þetta talað, og þar sem ekki verður annað séð af sjúkrasögu stefnanda (þrátt fyrir gagnstætt vottorð D. V. Fjeldsteds) en að sjúk- dómur stefnanda, er hann einu sinni var kominn, hafi tekið sig upp aftur, hvað eftir annað, þótt stefnandi ynni ekkert með olíur eða benzin, og það jafnvel um langan tíma (sbr. heilsu hans síðari hluta árs 1935 og 1936), þá þykir Þessi varnarástæða heldur ekki hafa við rök að styðjast. Á hinn bóginn litur rétturinn svo á, að þegar atvinnu- rekstur er í því fólginn, að verkamennirnir eru látnir meðhöndla hættuleg eitruð efni, eins og benzin og olíur, og það eingöngu og í svo stórum stil sem á sér stað hjá stefnda, þá verði bæði að ætlast til þess, að atvinnurek- andinn þekki þessa hættulegu eiginleika efnanna, svo og 134 að hann geri jafnframt sérstakar ráðstafanir til þess, að verkamenn þeir, er mest að þessu vinna (eins og stefn- andi þessa máls), hljóti ekki neitt sérstakt mein af, enda verður þetta að teljast vera skoðun löggjafans, eins og sjá má af ýmsum lagafyrirmælum, t. d. um eftirlit með verk- smiðjum o. þ. h. Eins og áður er tekið fram, er ekki sannað, að eitt af tækjum þeim, sem upplýst er,sað stefnandi hafi notað við vinnu sína og hann hefir fundið að (,blikk-hevert“), hafi verið notaður lengur en til síðari hluta árs 1928. Sjúk- dómur stefnanda kom hinsvegar fyrst í ljós ári síðar, og þykir því ekki sannað, að sjúkdóm stefnanda megi beint rekja til notkunar þess tækis. Hinsvegar má það teljast upplýst, að stefnandi (jafn- vel öðrum fremur, sbr. að hann vann næstum einn við hreinsunina) var í starfi sínu í stöðugum benzin- og oliu- eim, og nokkuð af starfi hans fór þannig fram, að hann var útataður í olíu, benzini eða sora af þeim efnum, án þess að séð verði, að stefnandi sjáifur hafi getað komizt hjá þvi, — en stefndi gerði hinsvegar engar ráðstafanir til að fyrirbyggja slikt. Sérstaklega verður þetta tómlæti að teljast hafa verið óafsakanlegt, eftir að stefnda var eða átti að vera (fyrir milligöngu verkstjóra sins) kunnugt um, að stefnandi hafði hlotið sár á hendi við starf sitt, eins og áður er rakið, auk þess sem stefnandi telur, að verkstjóra og stjórn félagsins hafi þegar í upphafi verið kunnugt um það álit Ólafs heit. Jónssonar læknis, að sjúkdómur stefnanda stafaði af olíum eða benzini. Að þessu öllu athuguðu lítur rétturinn því svo á, að stefnda beri að mestu leyti að bæta stefnanda það tjón, er hann hefir beðið af framangreindum orsökum. II. Skaðabótaupphæðin. Um atvinnutjón stefnanda er það að segja, að hann hefir lengstum verið al-óvinnufær, frá því að honum var sagt upp stöðu sinni hjá stefnda þann 1. april 1935. Þó virðist hann hafa verið allsæmilegur til heilsu síðari hluta árs- ins 1935 og mestan hluta ársins 1936. Stefnandi, sem nú er 63 ára, fékk kr. 330.00 á mánuði í kaup hjá stefnda. Hann er kvæntur og sér fyrir konu sinni og 4 ára gömlum fóstursyni. Hann hefir um langan tíma þurft að hafa vinnu- 135 mann til að sjá um búið að Hrúðurnesi og hefir greitt honum kr. 150.00 á mánuði í kaup. — Sjúkrakostnaður stefnanda siðan 1. apríl 1935 hefir verið mikill, og er upp- lýst, að hann hefir numið kr. 2371.00 á tímabilinu frá 29. apríl f. á. til 23. febr. þ. á. Stefnandi er ómenntaður og ó- faglærður maður og mun því ekki eiga tök á að stunda aðra en líkamlega vinnu. Um ástand hans og batahorfur er það að segja, að í vottorði sínu, dags. 2. des. f. á., telur Jóhann Sæmundsson stefnanda 100% óvinnufæran, en batavon nokkur, en hversu mikil og hve fljótt gat læknir- inn ekki fullyrt um. Í bréfi, dags. 12. þ. m., segir dr. med. Halldór Hansen, sem stundar stefnanda nú, að heilsufar hans hafi breytzt allverulega til batnaðar síðan 1. des. s. |. Telur læknirinn lklegt, að hann verði verkfær aftur a. m. k. að nokkru leyti, en telur óvíst, hvort sjúkdómurinn kunni að taka sig upp aftur (recidivera). Ekki kveður læknirinn það vera unnt að segja með neinni vissu, hvenær stefnandi yrði þannig verkfær aftur, en telur trúlegit, að það geti orðið eftir 3—4 mánuði. Skv. læknisvottorðum og öðru, sem fram hefir komið í málinu, hefir hinn lang- vinni sjúkdómur stefnanda oft verið þjáningafullur og erf- iður, enda stundum bætzt við aðrir sjúkdómar, svo sem gyllinæð og blóðspýtingur. Skv. framlagðri sjúkraskýrslu stefnanda virðist heilsufar hans, áður en hann fékk húð- sjúkdóm þann, er í máli þessu greinir, ekki hafa verið betra en í meðallagi, en þó virðist hann hafa verið vel vinnufær. Að öllu framangreindu athuguðu, svo og því, sem áður segir um skaðabótaskylduna, þykja bætur þær, er stefnda verður gert að greiða stefnanda, hæfilega ákveðnar kr. 8000.00 að viðbættum vöxtum, eins og krafizt hefir verið. Ennfremur þykir rétt, að stefndur greiði stefnanda kr. 500.00 upp í málskostnað. Því dæmist rétt vera: Stefndur, Hallgrimur Fr. Hallgrimsson f. h. h/f Shell á Íslandi, greiði stefnandanum, Sturlu Vilhjálms- syni, kr. 8000.00 með 5% ársvöxtum frá 28. febrúar 1938 til greiðsludags og kr. 500.00 í málskostnað innan 15 daga frá lögbirtingu dóms þessa að viðlagðri að- för að lögum. 136 Föstudaginn 23. febrúar 1940. Nr. 113/1939. Daníel Jacobsen (Theódór B. Líndal) gegn Helga Benediktssyni (Enginn). Um kaupeftirstöðvar sjómanns. Dómur hæstaréttar. Áfrýjandi, sem skotið hefir máli þessu til hæsta- réttar með stefnu 27. október 1939, hefir fengið gjafsókn fyrir hæstarétti með bréfi dómsmálaráðu- neytisins 24. nóv. s. á. og sér skipaðan talsmann. Krefst hann þess, að stefndi verði dæmdur til að greiða honum kr. 572.23 ásamt 6% ársvöxtum frá 24. okt. 1937 til greiðsludags og málskostnað fyrir báðum dómum eftir mati hæstaréttar, eins og málið væri ekki gjafsóknarmál. Svo krefst hann þess og, að viðurkenndur verði sjóveðréttur honum til handa v/b Skíðblaðni V. E. 287 fyrir dæmdum fjárhæðum. Af hálfu stefnda hefir ekki verið mætt fyrir hæstarétti, og er honum þó löglega stefnt. Málið hefir því verið sótt skriflega samkvæmt 1. tölul. 58. gr. hæstaréttarlaganna nr. 112 frá 1935, og er það dæmt eftir framlögðum skilríkjum. Áfrýjandi var háseti á bát, er stefndi gerði út frá Vestmannaeyjum á vetrarvertið 1937. Þegar vertíð- inni lauk 11. maí þá um vorið, skuldaði áfrýjandi stefnda kr. 124.78. Eftir það kveðst áfrýjandi hafa unnið óslitið á vegum stefnda, fyrst í landi og siðar á sildveiðum, til 24. okt. 1937. Telur hann sér laun fyrir tímabil þetta samtals kr. 1400.16 auk fæðis á sildveiðum. Frá þeirri fjárhæð dregur hann skuld- ina frá vetrarvertíðinni, kr. 124.78, og ennfremur 137 kr. 703.15, er hann kveður stefnda hafa þegar greitt sér Í peningum og vörum. Samkvæmt þessu telur hann ógreiddar kaupeftirstöðvar nema kr. 572.23, og er það fjárhæð sú, er hann krefst dóms fyrir í máli þessu. 1. Aðilja greinir á um það, hvernig vinnu áfrýj- anda hafi verið háttað dagana 12—31. maí 1937 og hver hafi átt að vera kaupkjör hans þann tíma. Telur áfrýjandi, að samið hafi verið um 200 króna mánaðarlaun þegar að vertíð lokinni. Þessu neitar stefndi. Skýrir hann svo frá, að sökum þess, að á- frýjandi hafi verið vegalaus, er vertiðinni lauk, hafi hann veitt honum fæði út maímánuð og goldið hon- um að auki 50 krónur fyrir ýmis viðvik, en hann hafi enga þörf haft fyrir vinnu áfrýjanda þenna tíma. Áfrýjandi mótmælti því ekki í héraði, að hann hefði verið á fæði stefnda 1231. maí, og enga grein hefir hann gert fyrir því, hvernig vinnu hans hafi verið háttað þenna tíma. Þykir því eigi sannað. að hann hafi innt þá vinnu af hendi, er honum beri hærri laun fyrir en stefndi reiknar honum, þ. e. kr. 50.00 auk fæðis. 2. Aðiljum kemur saman um það, að áfrýjandi hafi unnið stefnda frá 1. júní til 15. júlí 1937 fyrir umsamið kaup, kr. 200.00 um mánuðinn. Kaup hans fyrir þetta tímabil nemur því kr. 300.00. 3. Gegn mótmælum stefnda er ekki sannað, að á- frýjandi hafi unnið honum dagana 16.— 18. júlí incl. Verða áfrýjanda því ekki dæmd laun fyrir þann tima. 4. Áfrýjandi réðst háseti á bát stefnda, Skiðblaðni, frá Siglufirði sumarið 1937. Þann 19. júlí fór bát- urinn frá Vestmannaeyjum áleiðis norður, og þann 25. s. m. undirrita áfrýjandi og skipstjóri bátsins 138 skiprúmssamning á Siglufirði. Stefndi mótmælir því, að áfrýjandi eigi rétt til launa fyrir dagana 19.—24. júlí incl., að því er virðist, vegna þess, að áfrýjandi hafi aðeins verið farþegi með bátnum norður. Á- frýjandi hefir hinsvegar ómótmælt haldið þvi fram, að hann hafi unnið venjuleg hásetastörf á norður- leið, enda hafi þá aðeins 3 menn verið á bátnum. Miðar hann laun sín þenna tíma við 200 krónur um mánuðinn, er verða 40 krónur fyrir þessa 6 daga. Með því að áfrýjandi þykir eiga rétt til launa fyrir hásetastörf sin og ekki er sannað, að hann krefjist hærri launa en sanngjarnt er, þykir bera að taka þenna kröfulið til greina. 5. Samkvæmt skiprúmssamningi áfrýjanda 25. júlí 1937 skyldi hann vera háseti á Skíðblaðni og taka laun eftir taxta sjómannafélagsins „Víkingur“ á Siglufirði. Virðast launin hafa átt að miðast við afla, en þó svo, að þau yrðu ekki minni en 200 krónur um mánuð hvern auk fæðis. Nú kveðst áfrýjandi hafa unnið mestan hluta sildveiðitímans sem matsveinn, en laun þeirra hafi átt að vera 300 krónur um mán- uðinn, og telur hann sér kaup samkvæmt því. Stefndi kannast við, að áfrýjandi hafi unnið með- fram að matreiðslustörfum nokkurn hluta tímans, en fyrir það hafi honum verið greidd aukaþóknun, kr. 100.00, er hann hafi fallizt á, að væri nægileg. Verður ekki talið samkvæmt gögnum þeim, er fram eru komin, að áfrýjandi, sem ekki kunni til mat- reiðslustarfa sérstaklega, hafi átt rétt til frekari þóknunar vegna matreiðslustarfa á bátnum. Stefndi telur aflahlut áfrýjanda á sildveiðunum hafa numið kr. 591.95. En sé miðað við tímabilið frá 25. júlí til 24. okt., er áfrýjandi fór af bátnum í Vestmanna- eyjum, ætti kaup áfrýjanda samkvæmt lágmarks- 139 ákvæði fyrrnefnds taxta að nema kr. 600.00 auk fæðis og áðurnefndrar 100 króna uppbótar. Að visu kann að vera, að lágmarkstryggingin hafi ekki átt að gilda lengur en til þess tíma, er báturinn hætti sildveiðum á Siglufirði, en hvorttveggja er, að ekki er upplýst í málinu, hvenær sildveiðum bátsins lauk þar, og að áfryjandi átti rétt til launa þann tíma, er. fór til heimferðar bátsins, sem einnig yrði að miða við 200 krónur um mánuðinn, eins og laun hans í norðurför bátsins. Laun áfrýjanda frá 25. júlí til 24. okt. ber því að telja samtals kr. 700.00. Samkvæmt framansögðu nemur kaupgjald það, er áfrýjandi þykir hafa átt rétt til að fá greitt, auk fæðis, eins og áður segir, á tímabilinu 12. maí til 24 okt. 1937 (kr. 50.00 - kr. 300.00 - kr. 40.00 kr. 700.00) == kr. 1090.00. Þar frá dragast samkvæmt þvi, er áður greinir, (kr. 124.78 kr. 703.15) = kr. 827.93. Mismuninn, kr. 262.07, ber að dæma á- frýjanda ásamt 6% ársvöxtum frá stefnudegi, 25. okt. 1938, til greiðsludags. Eftir þessum úrslitum þykir rétt, að stefndi greiði 200 krónur í málskostnað í héraði og kr. 187.85 fyrir hæstarétti, og renni þar af kr. 87.85 í ríkissjóð, en kr. 100.00 til talsmanns áfrýjanda. Ráðningartíma áfrýjanda á v/b Skíðblaðni lauk þann 24. okt. 1937, en stefna í máli þessu er gefin út þann 25. okt. 1938. Sjóveðréttur var því fyrndur, er lögsókn hófst, sbr. 252. gr. siglingalaga nr. 56 frá 1914, og verður því krafa áfrýjanda um viðurkenn- ingu hans ekki tekin til greina. Því dæmist rétt vera: Stefndi, Helgi Benediktsson, greiði áfrýjanda, Daníel Jacobsen, kr. 262.07 ásamt 6% ársvöxt- 140 um frá 25. okt. 1938 til greiðsludags. Svo greiði og stefndi 200 krónur í málskostnað í héraði og kr. 187.85 fyrir hæstarétti, og hljóti ríkissjóður þar af kr. 87.85, en talsmaður áfrýjanda fyrir hæstarétti, hæstaréttarmálflutningsmaður Theó- dór B. Líndal, kr. 100.00. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri að- för að lögum. Dómur sjó- og verzlunardóms Vestmannaeyja 28. júlí 1939. Mál þetta, sem var dómtekið 30. júní s. 1., er höfðað fyrir sjó- og verzlunardómi Vestmannaeyja með stefnu, útgef- inni og Þbirtri 25. okt. s. l., af Lárusi Fjeldsted, hæstaréttar- málflutningsmanni í Reykjavík, f. h. Daniels Jacobsens í Fær- eyjum gegn Helga Benediktssyni, útgerðarmanni, Skóla- vegi 27 hér í Eyjum, til greiðslu á kr. 572.23 með 6% árs- vöxtum frá 24. október 1937 til greiðsludags og málskostn- aði að skaðlausu samkvæmt taxta M. F. Í, og jafnframt krefst hann, að viðurkenndur verði sjóveðréttur í v. b. „Skíðblaðni“ V. E. 287 fyrir hinum tildæmdu upphæðum. Meiri hluti sjódómsins, þeir Páll Þorbjörnsson og Lúð- vik N. Lúðvíksson, hafa orðið sammála um eftirfarandi Dóm: Það er upplýst í máli þessu, að sjómaðurinn Daniel Jacobsen, sem er stefnandi í málinu, skuldaði stefndum Helga Benediktssyni kr. 124.78, er reikningar voru upp- gerðir í vertíðarlok 1937 (11. mai). Mál þetta snýst hinsvegar aðallega um tvennt: 1. Deila um kaup í landi frá þvi vetrarvertið lauk og fram að sildveiðum. 2. Deila um kaup á sildveiðum. 1. Stefnandi heldur því fram, að honum hafi borið kr. 200.00 á mánuði í kaup fyrir vinnu í landi frá 12. mai til 19. júlí, eða samtals kr. 460.13. Stefndur staðhæfir hins- vegar, að hann hafi ráðið stefnanda fyrir kr. 50.00 fyrir tímann frá 1231. mai, — að viðbættu fæði fyrir sama tima, sem hann metur kr. 50.00, eða samtals kr. 100.00 — 141 og fyrir kr. 200.00 á mánuði frá 1. júní til 15. júlí, en þá hafi hann hætt að vinna í landi hjá sér. Samtals hafi hon- um því borið kr. 350.00 plús fæðinu kr. 50.00 = kr. 400.00 fyrir tímann frá 12 maí til 15. júlí. Mismunur kemur því fram, sem nemur kr. 60.13, en sem er kr. 50 lægri en stefn- andinn gerir kröfu til, en það er sökum fæðisins í maí, sem stefndur hefir ekki skuldað hann fyrir, heldur að- eins fært honum til tekna kr. 50.00. Stefnandinn hefir ekki fært aðrar sannanir fyrir kröfu sinni um kaupið í maí en fullyrðingar sínar, og ekki hefir verið reynt að færa sannanir fyrir lengd vinnutímans í landi, þrátt fyrir mótmæli stefnda um tímalengdina, og ekki hefir upplýstst, að stefnandi hafi hreyft mótmælum út af þessum liðum í viðskiptareikningi sínum, þegar hann veitti honum móttöku, sem þó hefði verið innan handar. Verður því ekki fallizt á að taka kröfu þessa til greina. 2. Stefnandinn, Daniel Jacobsen, er skráður háseti á v/b „Skiðblaðni“, eign stefnda, hinn 26. júlí 1937, en hinsvegar ber viðskiptabókin með sér, að vistartíminn átti að byrja daginn áður, eða 25. s. m. Af skipshafnarskránni verður linsvegar ekki ráðið, né heldur af viðskiptabók- inni, hvenær vistráðningartiminn hefir verið úti, því hvorki verður séð, að stefnandi hafi verið afskráður né reikning- ur hans gerður upp í viðskiptabókinni, sem fylgir máls- skjölunum. Hinsvegar virðist mega ráða það af skipshafn- arskránni, að skipið hafi hætt sildveiðum 29. september eða fyrir þann tima, því þann dag er að minnsta kosti einn maður afskráður og annar ekki tekinn í staðinn. Undir rekstri málsins hefir það ekki upplýstst, hvenær báturinn hélt heimleiðis frá Siglufirði, né heldur hvenær hann kom til Vestmannaeyja, en þangað hefir hann komið fyrir 24. október. Formaður bátsins hefir upplýst, að legið hafi verið í Reykjavik á heimleiðinni 10—12 daga og skip- verjar þá búið (matazt) í landi. Tíminn, sem farið hefir í að komast frá Siglufirði til Vestmannaeyja, ca. 24 dagar, virðist vera óeðlilega lang- ur. Stefnandinn hefir haldið því fram, að hann hafi hætt að starfa sem háseti 28. júlí og þá gerzt matsveinn, og krefst hann þess, að sér verði tildæmd hásetakauptrygg- ing, kr. 200.00 á mánuði, meðan hann var háseti, en kr. 300.00, eftir að hann gerðist matsveinn. 142 Um matsveinsstörfin hefir formaður bátsins upplýst, að hinn upphaflegi matsveinn hafi hætt eftir nokkra daga og annar tekið við í ca. 14 mánuð, en eftir það hafi stefn- andinn aðallega annazt matreiðsluna, þó með aðstoð ann- arra skipverja, því hann hafi ekki kunnað til matreiðslu. Fyrir þessa matreiðslu kveður formaðurinn sig hafa lof- að honum kr. 50.00 á mánuði aukalega fram yfir háseta- kaupið. Virðist mega ráða, að matreiðslustarfið hafi hann annazt í ca. 1%—2 mánuði, eða þar til báturinn kom til Reykjavíkur, en þar dvöldu þeir í 10—12 daga, svo sem áður getur, og mötuðust í landi. Sú mun vera venja að reikna kauptryggingu aðeins fyrir þann tíma, sem skip stunda veiðarnar, eða: frá því að veiðarfærin eru tekin um borð og þar til þau eru lögð á land aftur. Í þessu tilfelli nægir sá tími ekki, til þess að kauptrygging verði hærri en aflahluturinn, er nam kr. 591.95, jafnvel þó tekinn væri tíminn allur frá því vist- ráðningin hófst samkvæmt viðskiptabókinni, eða 25. júlí, og til þess er ætla má, að báturinn hafi komið í síðasta lagi til Reykjavíkur, eða 12. október, nemur kauptrygging- in lægri upphæð en aflahluturinn. Verður því ekki fallizt á að taka kröfuna um kauptryggingu til greina af þeim ástæðum. Sömuleiðis verður ekki fallizt á, að stefnanda beri meira fyrir matreiðslustörfin en formaðurinn lofaði honum, eða kr. 50.00 á mánuði, en þau störf þykir hann ekki hafa nægilega sannað, að hann hafi unnið lengur en ca. 1%—2 mánuði, en var greitt fyrir þau kr. 100.00. Verður þvi ekki fallizt á að taka til greina kröfu hans út af matreiðslunni. Samkvæmt framansögðu ber því að sykna stefndan af öllum kröfum stefnandans í máli þessu. Eftir þessari niðurstöðu þykir rétt. að greiðsla máls- kostnaðar falli niður. Því dæmist rétt vera: Stefndur, Helgi Benediktsson, skal vera sýkn af öll- um kröfum stefnandans, Lárusar Fjeldsteds f. h. Daníels Jacobsens, í máli þessu. Málskostnaður falli niður. 143 Sératkvæði Kristins Ólafssonar fulltrúa: Þar er upplýst í máli þessu, að stefnandinn Daniel Jacobsen hafi verið háseti á v. b. Enok, er stefndur Helgi Benediktsson gerði hér út vetrarvertiðina 1937. Í vertiðarlokin, 11. maí, skuldaði Jacobsen stéfndum kr. 124.78, og samdist svo með þeim, að Jacobsen skyldi vinna áfram hjá stefndum við landvinnu. Þann 19. júlí 1937 varð hann háseti hjá stefndum á vélbát hans Skíðblaðni, sem stefndur gerði út á reknetaveiðar frá Siglufirði um sumarið. Jacobsen sigldi bátnum norður ásamt tveim mönnum öðrum, en þar fer fyrst fram lögskráning á bátinn 26. júlí s. á., Var Jacobsen þá lögskráður á bátinn sem háseti upp á taxta sjómannafélagsins Víkingur á Siglufirði. Stuttu eftir að báturinn kom norður, tók Jacobsen við matsveinsstörfum um borð, og telur stefnandinn, að hann hafi gegnt þeim frá 28. júlí til 24. október, að báturinn kom aftur til Vestmannaeyja að úthaldinu loknu. Kröfur sínar í málinu byggir stefnandinn fyrst og fremst á taxta sjómannafélagsins Víkingur og reiknar 200 krónur mánaðarlega fyrir þann tíma, er Jacobsen hafði verið háseti á bátnum, en 300 krónur á mánuði þann tíma, er hann telur sig hafa innt af hendi matsveinsstörf. Þá gerir hann ennfremur kröfu til 200 króna mánaðarkaups tímabilið 11. maí til 19. júlí, er hann hafði unnið í landi hjá stefndum. Verður kaupið alls samkvæmt þessum útreikningi kr. 1400.16, en þar frá er dregið það, sem stefndur hefir borgað, en mismunur verður kr. 572.23, eða dómkrafa stefnandans. Undir rekstri málsins hefir stefnandinn sett fram þá varakröfu, að Jacobsen yrði reiknað hásetakaup sam- kvæmt taxta Sjómannafélagsins Víkingur, Siglufirði, og lækkar þá dómkrafan um kr. 280.00, eða niður í kr. 292.23. Stefndur hefir mótmælt öllum kröfum stefnandans og krafizt algerðrar sýknu og tildæmdan málskostnað. Þau atriði, sem um er deilt í málinu og á veltur, eru þessi: 1. Stefndur heldur því fram, að Jacobsen hafi, rétt eftir að báturinn kom að norðan seint í október 1937, komið sjálfur á skrifstofu stefnds, fengið uppgerðan reikning sinn og greidda inneign sína og þó meira en hann hafi átt. 144 Hafi Jacobsen engar athugasemdir gert við uppgjörið og tekið við reikningi sinum og greiðslu án þess að gera frekari kröfur. Var þetta stuttu áður en Jacobsen steig á skipsfjöl til að fara heim til sín. Stefnandinn hefir mótmælt því, að þetta uppgjör hafi verið rétt, og Jacobsen hafi eigi tapað neinum rétti til að koma fram með frekari kröfur, þó hann þá hafi eigi mót- mælt reikningnum, enda enginn timi fyrir hann til þess þá, þegar hann var á förum. Dómarinn telur, að Jacobsen hafi eigi, eins og á stóð, firrt sig rétti til að koma fram með leiðréttingar og frek- ari kröfur við reikningsuppgjör þetta, þar sem ekki liggur fyrir fullnaðarkvittun frá honum eða neitt, er feli í sér, að hann falli frá frekari kröfum. 2. Það er viðurkennt í málinu, að Jacobsen var í þjón- ustu stefnds áfram frá því að vertið lauk 11. mai 1937 og þar til hann fór á Skíðblaðni. Segir stefndur, að það hafi verið „um miðjan júli“, en stefnandinn 19. júlí. Fyrir tíma- bilið 11.—31. maí hefir stefndur haldið fram, að umsamið hafi verið, að Jacobsen fengi 50 krónur auk fæðis, en frá fyrsta júlí 200 krónur á mánuði. Hinsvegar heldur stefn- andinn því fram, að Jacobsen hafi átt að fá sama kaup allan tímann, 200 krónur á mánuði. Þar sem engar sannanir liggja fyrir um, hvað kaupið skyldi vera í maí, virðist eðlilegast að ganga út frá því, að það skyldi vera það sama og viðurkennt er, að gilda skyldi frá 1. júlí, enda nálægt því, sem almennt kaupgjald var hér í bænum. Þykir því verða að taka til greina kröfu stefnandans um 200 króna mánaðarkaup fyrir Jacobsen frá 11. maí til 19. júlí. 3. Eins og áður er getið, var lögskráð á v. b. Skiðblaðni á Siglufirði 26. júli 1937, en í skiprúmssamningsbók Jacob- sens, sem undirrituð er af honum og skipstjóra hans á Siglufirði sama dag, segir, að vistartíminn byrji 25. júlí, og er Jacobsen ráðinn sem háseti, og kaup samkvæmt taxta Sjómannafélagsins Víkingur, Siglufirði. Nú heldur stefnandinn því fram, að Jacobsen hafi tekið við matsveinsstörfum 28. júlí, og eru kröfur hans þær, að hann fái tildæmt hásetakaup frá 19. júlí til 28. júlí, kr. 145 200.00 á mánuði, en matsveinskaup frá 28. júlí til 24. okt., kr. 300.00 á mánuði, alls kr. 880.00. Þessum kröfum mótmælir stefndur og færir fram, að Jacobsen hafi verið ráðinn upp á hlut og fengið hann greiddan með kr. 591.95, en auk þess fengið greiddar kr. 100.00 fyrir matreiðslustörfin samkvæmt loforði skip- stjórans. Upphaflega var annar maður lögskráður matsveinn á bátinn, en fór eftir fáa daga, og tók þá háseti einn við, en hætti líka eftir stuttan tíma, og tók þá Jacobsen við með aðstoð annarra skipverja, eftir því sem skipstjórinn hefir borið sem vitni í málinu. Ennfremur er upplýst í málinu, að Jacobsen hefir verið alveg óvanur matreiðslustörfum. Að þessu athuguðu þykir aukaþóknun sú, er hann fékk fyrir þetta starf, kr. 100.00, hæfileg greiðsla fyrir það. Hinsvegar verður eigi hjá því komizt að dæma Jacobsen samkvæmt taxta sjómannafélagsins Víkingur kaup sem há- seta, 200 krónur á mánuði, frá því að vistráðningin byrjar samkvæmt skiprúmssamningnum og til þess tíma, að bátur- inn kom til Eyja, eða 24. október, með því að eigi var af- skráð áður eða vistráðasamningnum löglega slitið á annan hátt, og verður þá hásetakaupið kr. 600.00. Samkvæmt þessari niðurstöðu verða kröfur stefnandans, sem taka ber til greina, þessar: Kaup Jacobsens 15. mai til 19. júlí, kr. 460.13, háseta- kaup hans fyrir tímann 25. júlí til 24. okt. lágmarkstrygg- ingu (svo) 200 krónur á mánuði — kr. 600.00 og aukaþókn- un fyrir matreiðslustörf, kr. 100.00, eða samtals kr. 1160.13, og þar frá dregst það, sem stefndur hefir þegar greitt, kr. $27.93, og verður þá mismunur, inneign stefnandans, kr. 332.20, sem ber að dæma honum með 6% ársvöxtum frá 24. okt. 1937 til greiðsludags, auk málskostnaðar, er þykir hæfi- lega metinn á kr. 100.00. Þá hefir stefnandinn krafizt sjóveðréttar í v. b. Skið- blaðni fyrir kröfum sínum, en þar sem málið er eigi höfðað innan árs frá slitum vistráðningar, er sjóveðrétturinn fyrndur, og verður sú krafa eigi tekin til greina. Þvi dæmist rétt vera: Stefndur, Helgi Benediktsson, greiði Lárusi Fjeld- sted f. h. Daníels Jakobsens kr. 332.20 með 6% árs- 10 146 vöxtum frá 24. okt. 1937 til greiðsludags og máls- kostnað með 100 krónum. Dóminum (ber) að fullnægja innan þriggja sólar- hringa frá lögbirtingu hans að viðlagðri aðför að lögum. Mánudaginn 26. febrúar 1940. Nr. 148/1937. Íslenzk-rússneska verzlunarfélagið (Jón Ásbjörnsson) Segn Síldarútvegsnefnd (Guðmundur Í. Guðmundsson). Varadómari próf. Bjarni Benediktsson í stað hrd. Þórðar Eyjólfssonar. Umsamin sölulaun af síld ekki færð niður, þótt slegið væri af söluverði hennar vegna galla. Dómur hæstaréttar. Héraðsdóminn hefir uppkveðið Björn Þórðarson lögmaður. Áfrýjandi, sem skotið hefir máli þessu til hæsta- réttar með stefnu, dags. 30. nóv. 1937, hefir krafizt þess, að stefndi verði dæmdur til þess að greiða honum kr. 2194.50 með 6% ársvöxtum frá 13. okt. 1936 til greiðsludags. Svo krefst áfrýjandi og máls- kostnaðar fyrir báðum dómum eftir mati hæstarétt- ar. Stefndi hefir krafizt staðfestingar á héraðsdóm- inum og málskostnaðar fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Í flutningi málsins fyrir hæstarétti hafa aðiljar orðið sammála um það, að stefnda beri að greiða áfrýjanda öll þau sölulaun, er hann kann að eiga heimtingu til vegna sildarsölu þeirrar, sem í máli 147 þessu getur. Ágreiningur aðilja varðar því nú það, hvort sölulaunin (3%) skuli reikna af umsömdu fobbsöluverði sildarinnar á íslenzkri höfn eða af því verði, sem að lokum fékkst fyrir hana. Aðiljar eru og sammála um það, að eftir standi ógreidd sú fjárhæð, sem krafin er í máli þessu, ef sölulaunin skyldi eiga að reikna eftir fobbsöluverði, en að ann- ars kostar séu þau fullgreidd. Þann 21. ágúst 1936 sendi áfrýjandi stefnda sim- skeyti, þar sem segir, að „Rússarnir“ bjóðist til, miðað við svar innan 3 daga, að kaupa tiltekinn tunnufjölda saltsildar fyrir 20 krónur tunnu og að sölulaun vor (þ. e. áfrýjanda) séu 3%“. Svo virðist sem stefndi hafi ekki talið sér fært þegar að sam- þykkja tilboð þetta, og að aðiljar hafi rætt um möguleika á því að gera gagnboð, því að 24. s. m. símar áfrýjandi stefnda aftur og segir, að nauðsyn- legt sé, að stefndi geri gagntilboð þann dag að kveldi, því að annars sé hætta á því, að viðskiptin tapist. Næsta dag, þann 25. ágúst 1936, að morgni sendi svo áfrýjandi samkvæmt beiðni Óskars Jónssonar, sem var einn sildarútvegsnefndarmanna og virðist þá hafa verið í fyrirsvari fyrir hana við áfrýjanda, verzlunarsendisveit Sóvjetríkjanna í Kaupmanna- höfn símskeyti, sem kveður stefnda hafa umboð sildarkaupmanna við Faxaflóa til að bjóða sendi- sveitinni 20—30 þús. tunnur saltsildar á 22 krónur tunnu. Daginn eftir, þann 26. ágúst 1936, símar á- frýjandi því næst til stefnda og kveðst hafa umboð téðrar sendisveitar til þess að samþykkja kaup á áðurnefndri sild samkvæmt skeytinu frá deginum áður, þar á meðal 22 króna verðið fyrir tunnu, og séu sölulaunin 3%. 148 Samdægurs fól stefndi ennfremur Óskari með símskeyti að samþykkja „Rússatilboð“ og sölu- laun til áfrýjanda 3%. Loks felur Óskar áfrýjanda með bréfi, dags. s. d., að samþykkja sölu á síldinni til verzlunarsendisveitar Ráðstjórnarríkjanna, enda segir í bréfinu, að sildarútvegsnefnd greiði áfrýj- anda 3% af „fobbsöluverði“. Þetta verð var þegar ákveðið 22 krónur fyrir tunnu, og verður að ætla, að aðiljar hafi miðað sölulaun við það verð og að Óskar Jónsson hafi því ekki lofað áfrýjanda að þessu leyti öðru eða meira en umboð hans náði til. Því hefir ekki verið haldið fram, að áfrýjandi beri nokkra sök á því, að sildin reyndist ekki að áliti kaupandans svo góð vara sem samið var, er hún kom til Rússlands. Áfrýjandi var ekki riðinn við samninga um afslátt á kaupverði sildarinnar og hefir að engu leyti afsalað sér nokkrum hluta sölu- launa þess vegna. Með því að stefndi hefir viður- kennt skyldu sína til greiðslu þeirra sölulauna allra, er áfrýjanda bera, og telja verður stefnda, eins og máli þessu er farið, hafa haft heimild til þess að takast slíka skyldu sér á hendur, verður að taka kröfu áfrýjanda um greiðslu sölulaunanna með vöxtum til greina. Eftir þessum málalokum þykir rétt að dæma stefnda til þess að greiða áfrýjanda samtals 400 krónur í málskostnað fyrir báðum dómum. Því dæmist rétt vera: Stefndi, Síldarútvegsnefnd, greiði áfrýjanda, Íslenzk-rússneska verzlunarfélaginu, kr. 2194.50 með 6% ársvöxtum frá 13. okt. 1936 til greiðslu- dags. 149 Stefndi greiði áfrýjanda samtals 400 krónur í málskostnað fyrir báðum dómum. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri að- för að lögum. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 21. okt. 1937. Mál þetta, sem dómtekið var 18. þ. m., er skv. sam- komulagi aðilja höfðað hér fyrir bæjarþinginu með stefnu, útgefinni 10. febrúar 1937, af Hauk Björnssyni, framkvæmd- arstjóra, f. h. Íslenzk-rússneska verzlunarfélagsins hér í bæ gegn Sildarútvegsnefnd til greiðslu kröfu, að upphæð kr. 2194.50 með 6% ársvöxtum frá 13. október 1936 til greiðsludags, og málskostnaðar samkvæmt framlögðum reikningi eða eftir mati réttarins. Stefndur, Síldarútvegsnefnd, krefst sýknu og málskostn- aðar eftir mati réttarins. Málavextir eru þeir, að með símskeyti, dags. 26. ágúst 1936, fól Síldarútvegsnefnd Óskari Jónssyni, útgerðar- manni, að samþykkja kauptilboð í 19000 tunnur af Faxa- flóa-saltsild, sem verzlunarsendisveit rússnesku Ráðstjórn- arríkjanna í Kaupmannahöfn hafði gert nefndinni, að þvi er virðist, fyrir milligöngu stefnanda. Í bréfi, dags. s. d., gaf Óskar stefnanda umboð til að samþykkja kauptilboðið með nánar tilgreindum skilyrðum. Í skeytinu til Óskars er tekið fram, að sölulaun til stefnanda skuli vera 3%, og í bréfi Óskars til stefnanda segir, að nefndin greiði stefn- anda 3% af fobbsöluverði sildarinnar, sem afskipuð kunni að verða upp í umræddan samning. Nefndin sendi síðan tvisvar sinnum síld upp í samninginn. Í fyrra sinnið, 29. september 1936, 7655 tunnur, en í síðara sinnið, 13. október 1936, 11345 tunnur. Söluverðið var ákveðið kr. 22.00 fyrir hverja tunnu fobb., og taldi stefnandi sér því skv. samningn- um við stefndan bera kr. 12540.00 í sölulaun. Þegar sild þessi kom til Rússlands, komu í ljós nokkrir gallar á henni, og heimtuðu kaupendur mikinn afslátt frá hinu umsamda verði. Voru íþví sendir tveir menn til Rússlands til þess að semja um afslátt af síldinni, og lauk þeim samningum á 150 þann veg, að gefa varð 1714% afslátt af hinu umsamda verði. Eftir þessi málalok tilkynnti nefndin stefnanda með sím- skeyti, dags. 28. des. 1936, að á fundi Sildarútvegsnefndar- innar 18. des. 1936 hafi verið samþykkt að greiða honum umsamin umboðslaun aðeins af upphæð þeirri, sem raun- verulega hafi greiðzt fyrir sildarsendingarnar til Rúss- lands. Hafa stefnanda þegar verið greidd umsaminn um- boðslaun af þeirri upphæð. Stefnandi telur sér hinsvegar bera umsamin umboðslaun af umsömdu fobb-söluverði síldarinnar, en þar eð honum hefir ekki tekizt að fá mis- mun þann, er þannig kemur fram, greiddan, hefir hann höfðað mál þetta og gert í því áðurgreindar kröfur. Stefndur byggir sýknukröfu sína fyrst og fremst á þvi, að nefndin hafi aðeins verið umboðsmaður eigenda sild- arinnar, sem hafi verið tilteknir sildarframleiðendur við Faxaflóa. Hafi nefndin aðeins annazt söluna fyrir eigend- urna, en alls ekki fyrir eigin reikning. Þetta hafi stefn- anda og verið ljóst, enda hafi nefndin enga skyldu tekið á sig sem slíka gagnvart stefnanda fram yfir það, sem af umboðsmennskunni leiði, og ekki hafi hún á neinn hátt skuldbundið sig til að greiða stefnanda hin umsömdu um- boðslaun, heldur hafi vitanlega alltaf verið ætlunin, að eig- endur sildarinnar gerðu það sjálfir, og hafi stefnanda átt að vera og verið það ljóst. Stefnandi heldur því hinsvegar fram, að stefndur hafi sjálfstæða skyldu til greiðslu umboðslaunanna. Sildarútvegsnefnd (stefndur) er stofnuð með lögum nr. 74 frá 1934. Er svo ákveðið í lögunum, að nefndin hafi með höndum úthlutun útflutningsleyfa, veiðileyfa til verkunar, söltunarleyfa á síld og löggildi sildarútflytjendur. Þá er ennfremur ákveðið, að nefndin skuli gera ráðstafanir til þess, að gerðar séu tilraunir með nýjar veiðiaðferðir og út- flutning á sild með öðrum verkunaraðferðum en þá tiðkuð- ust og að hún skuli hafa forgöngu um markaðsleit og til- raunir til að selja síld á nýja markaði og annað það, er lýtur að viðgangi sildarútvegsins. Í lögunum er engin heimild fyrir nefndina til að verzla með sild né selja fyrir eigin reikning. Af skjölum málsins, svo sem simskeytum og samningun- um, sem gerðir voru um söluna, er það ljóst, að stefndur 151 kemur alltaf fram sem umboðsmaður þeirra eiginlegu eig- enda sildarinnar, svo og að bæði kaupendum og stefnanda hefir verið það ljóst, enda er það játað af stefnanda í rekstri málsins. Stefnandi heldur því þó, eins og áður segir, fram, að stefndum beri að greiða umboðslaun af sildinni, eins og hann væri hinn eiginlegi seljandi. Í umboði því, sem Óskar Jónsson gaf stefnanda til að samþykkja söluna og áður er minnæt á, er svo að orði komizt, að sildarútvegsnefnd greiði stefnanda 3% af fobb- söluverði sildarinnar, sem afskipuð kunni að verða upp í samninginn. Umboð Óskars til að gefa stefnanda umboð þetta, er skeyti nefndarinnar, dags. 26. ágúst 1936 (sama dag og Óskar undirritar umboðið. til stefnanda), og segir ekki í skeytinu, að nefndin greiði umboðslaunin, heldur segir þar aðeins: „Sölulaun Isruv (þ. e. stefnanda) 3%“, án þess að tiltekið sé, hver greiði þau. Þetta skeyti nefnd- arinnar verður því alls ekki skilið á þann veg, að hún hafi viljað taka á sig sjálfstæða skyldu til að greiða stefn- anda umboðslaun, heldur hafi hún aðeins lofað þeim f. h. umbjóðenda sinna, þ. e. eigenda sildarinnar. Þá verður og að telja, að bæði Óskari og stefnanda hafi mátt vera þetta ljóst, þar eð vitað var, að nefndin kom aðeins fram f. h. síldareigendanna. Verður rétturinn því að telja, að enda þótt svo sé að orði komizt í umboði Óskars til stefnanda, að sildarútvegsnefnd greiði sölulaunin, þá beri samt að leggja þann skilning í þau, að nefndinni sem slíkri hafi ekki skapazt skylda til að greiða þau, heldur umbjóðend- um hennar, sildareigendunum. En enda þótt ekki þætti fært að leggja þenna skilning í umboð Óskars til stefn- anda, bæri þó að sama brunni um það, að það skapar ekki nefndinni sjálfstæða greiðsluskyldu vegna þess, að ef svo mætti skilja orð þess, þá hefði Óskar skv. því, sem áður segir um umboð hans til að gefa stefnanda umboðið, farið út fyrir umboð sitt á þann hátt, að nefndin yrði ekki við umboðið til stefnanda bundin um þetta atriði. Þar sem upplýst er, að stefnanda var alltaf kunnugt um það, að nefndin var aðeins umboðsmaður sildareigenda um söluna, og ekki er upplýst um, að hún hafi tekið á sig neina sjálfstæða skyldu til að greiða stefnanda umboðs- laun, á meðan á samningnum stóð, verður ekki talið, að 152 stefnandi eigi aðgang að nefndinni um greiðslu umboðs- launa, nema að henni hafi síðar skapazt skylda til greiðslu Þeirra, og verður það nú athugað. Á því tímabili, sem samningarnir um afsláttinn stóðu yfir við Rússana, gáfu sildareigendurnir þremur nafn- greindum mönnum umboð til þess fyrir sina hönd að semja endanlega við kaupendurna um afslátt af umsömdu sölu- verði síldarinnar. Umboð þetta framseldu umboðsmenn- irnir sildarútvegsnefnd „i trausti þess“ m. a., að nefndin tæki að sér að greiða stefnanda 2% í umboðslaun fyrir sölu á „rússasildinni“. Þetta skilyrði samþykkti nefndin, og skapaðist henni því skylda til að greiða þann hluta um- boðslaunanna, og verður að telja, að stefnandi hafi átt aðgang að henni um greiðslu hans. En einn þriðja um- boðslaunanna bar sildareigendunum eftir sem áður að greiða. Nú voru 3% af umsömdu fobb-söluverði sildarinnar kr. 12540.00. Sú upphæð, sem upplýst er í málinu, að nefndin hefir þegar greitt stefnanda, er meiri en tveir þriðju hlut- ar þessarar upphæðar, og verður því ekki talið, að stefn- andi eigi aðgang að nefndinni um frekari greiðslu, hvernig sem kröfu hans að öðru leyti kann að vera háttað. Verða úrslit málsins því þau að sýkna ber stefndan skv. framansögðu án þess að rannsaka þurfi aðrar sýknu- ástæður hans. Rétt þykir, að stefnandi greiði stefndum kr. 150.00 upp í málskostnað. Því dæmist rétt vera: Stefndur, síldarútvegsnefnd, á að vera sýkn af kröf- um stefnanda, Hauks Björnssonar f. h. Íslenzk-rúss- neska verzlunarfélagsins, í máli þessu. Stefnandi greiði stefndum kr. 150.00 upp í máls- kostnað innan 15 daga frá lögbirtingu dóms þessa að viðlagðri aðför að lögum. 153 Miðvikudaginn 28. febrúar 1940. Nr. 14/1939. Steindór Hjaltalín og Snorri Ste- fánsson (Sveinbjörn Jónsson) gegn H/f Huginn og gagnsök (Pétur Magnússon). Fébætur dæmdar vegna rofa samnings um kaup síldar af síldveiðiskipum. Dómur hæstaréttar. Héraðsdómurinn er kveðinn upp af Guðmundi Hannessyni, bæjarfógeta á Siglufirði, og meðdóms- mönnum hans Friðbirni Niíelssyni og Vilhjálmi Hjartarsyni. Aðaláfrýjendur, sem að fengnu áfrýjunarleyfi 31. jan. 1939 hafa skotið máli þessu til hæstaréttar með stefnu 13. febr. s. á., krefjast aðallega algerrar sýknu af kröfum gagnáfrýjanda í málinu, en fil vara lækkunar á fjárhæð þeirri, er þeir hafa verið dæmd- ir til að greiða. Svo krefjast þeir og málskostnaðar af gagnáfrýjanda fyrir báðum dómum eftir mati hæstaréttar. Gagnáfrýjandi hefir að fengnu áfrýjunarleyfi 22. maí 1939 gagnáfrýjað málinu með stefnu 24. s. m. Krefst hann þess, að aðaláfrýjendur verði dæmdir til að greiða honum kr. 12098,33 eða aðra lægri fjárhæð samkvæmt varakröfum hans og málsút- listun hér fyrir dómi ásamt 6% ársvöxtum af þeirri fjárhæð, sem til greina yrði tekin, frá 15. júní 1937 og til greiðsludags. Ennfremur krefst hann máls- kostnaðar af aðaláfrýjendum fyrir báðum dómum eftir mati hæstaréttar. Með því að synja viðtöku sildar af bátum gagn- 154 áfrýjanda þann 13. júni 1937 hafa aðaláfrýjendur, eins og rök eru færð að í hinum áfrýjaða dómi, rofið samning á gagnáfrýjanda og orðið skaðabóta- skyldir gagnvart honum. 1. Fallast má á þá niðurstöðu héraðsdómsins samkvæmt ástæðum þeim, er þar greinir, að aðal- áfrýjendum sé skylt vegna greindra samningsrofa að bæta gagnáfrýjanda annað tjón hans en afla- tjón með kr. 3368,17. 2. Þann 13. júní 1937 komu bátar gagnáfrýjanda til Siglufjarðar á þeim tímum, er hér greinir: Hug- inn II. kl. 11 árdegis, Huginn |. kl. 3 siðdegis og Huginn Ill. kl. 8 síðdegis. Sökum tafar þeirrar, er viðtökusynjun aðaláfrýjanda hafði í för með sér, misstu bátarnir af veiði þann 14. júní, og er sýnt, að þótt þeir hefðu farið til Krossaness til losunar þar þegar að kvöldi þess 13. júní, þá hefði þeir ekki komizt á sömu veiðislóðir og áður á Grimseyvjar- sundi fyrr en eftir kl. 3 síðd. þann 14. júni, en gagn- áfrýjandi telur aðaláfrýjendum ekki til ábyrgðar veiðitap eftir þann tíma. Nú er það upplýst, að síldveiði hélzt á greind- um slóðum til kl. 3 síðd. þann 14. júní, en þá virðist hafa tekið fyrir veiðina. Samkvæmt gögnum, er gagnáfrýjandi hefir aflað og ekki hefir verið hnekkt, hafa 10 bátar, er voru á veiðum á Grímseyjarsundi þann 14. júní, aflað þar frá því síðari hluta nætur til kl. 3 síðd. að meðaltali 40.43 mál sildar á klst. hver. Gagnáfrýjandi telur, að hefði allt farið með felldu, myndi uppskipun síldarinnar úr hverjum bát hafa staðið yfir 10 klst., og síðan hefði það tekið bátana 314 klst. að sigla frá Siglufirði á veiðislóðir aftur. Veiðitímabilið þann 14. júní kveður hann 155 hafa staðið yfir frá kl. 4% að morgni og til kl. 3 siðd. Ef engin ónauðsynleg töf hefði orðið, hefðu bátarnir Huginn I. og Huginn I. getað verið teknir til veiða kl. 4% nefndan morgun, en Huginn lll. kl. 9%% s. d. Huginn I. og Huginn II. hafi því misst af 107 klst. veiði hvor, en Huginn III. af 5%% klst. veiði, eða bátarnir allir til samans af 26% klst. veiði. Aðaláfrýjendur fullyrða hinsvegar, að bát- arnir hefðu ekki orðið losaðir á skemmri tíma en 12 klst. Af útdrætti úr dagbók Hugins III. má sjá, að uppskipun úr honum í Krossanesi hefir staðið yfir 12 klst., og þar sem ekki eru fram komnar aðrar upplýsingar um þetta ágreiningsefni aðilja, verður að byggja á staðhæfingu aðaláafrýjanda um Það. Af því leiðir, að þótt engar ónauðsynlegar tafir hefðu orðið, hefði Huginn I. ekki getað hafið veiði af nýju fyrr en kl. 614 árd. þann 14. júni, og Hug- inn III. ekki fyrr en kl. 117 s. d. Veiðitimi sá, er bátar gagnáfrýjanda misstu af, verður samkvæmt þessu að teljast samtals 22% klst. Sé miðað við Þenna klukkustundafjölda, það einnig, að meðal- talsafli bátanna hefði orðið hinn sami sem annarra báta, er voru að veiðum á nefndum slóðum á sama tíma, þ. e. 40.43 mál síldar á klst., og loks það, að verð á hverju máli síldar séu 8 krónur, þá nemur aflatjón gagnáfrýjanda vegna tafar þeirrar, er aðal- áfrýjendur bera ábyrgð á, kr. 7277.40. Þykir verða að dæma aðaláfrýjendur til þess að greiða gagnáfrýj- anda þessa fjárhæð ásamt áðurgreindum kr. 3368.17, eða samtals kr. 10645.57 með 6% ársvöxtum frá stefnudegi, 7. marz 1938, til greiðsludags. Samkvæmt þessum málalokum þykir rétt, að að- aðaláfrýjendur greiði gagnáfrýjanda málskostnað í héraði og hæstarétti, samtals kr. 1000.00. 156 Því dæmist rétt vera: Aðaláfrýjendur, Steindór Hjaltalín og Snorri Stefánsson, greiði gagnáfrýjanda, H/f Hug- inn, kr. 10645.57 með 6% ársvöxtum frá 7. marz 1938 til greiðsludags og kr. 1000.00 sam- tals í málskostnað í héraði og fyrir hæstarétti. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri að- för að lögum. Dómur sjó- og verzlunardóms Siglufjarðar 17. sept. 1938. Með stefnu, dags. 17. marz s. l., krefst stefnandinn, Jón Fannberg, framkvæmdarstjóri, Ísafirði, f. h. H/f Hug- inn, Ísafirði, að stefndu, Steindór Hjaltalín, útgerðar- maður, og Snorri Stefánsson, vélstjóri, báðir Siglufirði, verði dæmdir in solidum til þess að greiða sér kr. 12098.33 sem skaðabætur fyrir að hafa ekki tekið á móti framboð- inni síld af skipum H/f Huginn, eins og stefnendur telja stefndu skylda til samkv. símskeytum, er lögð hafa verið fram í málinu. Þá krefjast stefnendur og, að stefndir verði dæmdir til þess in solidum að greiða 6% vexti af umstefndri skaða- bótaupphæð og málskostnað að skaðlausu samkv. reikn- ingi, sem í málflutningnum er krafizt með kr. 1261.05 samkv. sundurliðuðum reikningi. Stefndu mótmæla kröfu stefnanda og krefjast sýknu. Málið var tekið til dóms 3. þ. m. Málavextir eru þeir, er nú skal greina: 21. apríl 1937 sendir stefnandi stefndum Steindóri Hjaltalin svo hljóðandi símskeyti: „Staðfestið símskeyti strax þér séuð reiðubúnir kaupa fyrir gangverð alla bræðslusild af skipum félagsins, veidda austan Skaga, næsta sumar, með forgangslosun sömu röð og eigin skip yðar“ „Huginn“. Þessu símskeyti svarar meðstefndur Snorri Stefánsson, sem rak sildarverksmiðju Siglufjarðar 1937 ásamt stefnd- um Steindóri Hjaltalín, þannig 22. s. m. „Huginn Ísafirði staðfesti kaupa í sumar fyrir gangverð 157 alla bræðslusíld af skipum félagsins, veidda austan Skaga, losun sömu röð og eigin skip.“ Þessu símskeyti svarar H/f Huginn þannig með sim- skeyti 30. s. m. „Snorri Stefánsson, Siglufirði. Staðfestum selja yður og Hjaltalin bræðslusild af skipum félagsins,-veidda austan Skaga í sumar samkv. símskeyti yðar 2%.“ Segir svo í bili ekki meira af þeirra viðskiptum. 10. júní 1937 fóru bátar félagsins, Huginn I., Huginn II. og Huginn III. á sildveiðar fyrir Norðurlandi. Fengu þeir allir um fullfermi á Grimseyjarsundi og koma inn til Siglufjarðar til losunar sunnudaginn 13. s. m. (Huginn I. kl. 3 síðd., Huginn II. kl. 11 árd. og Huginn Il. kl. 8 að kveldi.) Þegar þangað var komið, neituðu stefndir, sem báðir voru þá viðstaddir, að veita sildinni móttöku. Krafð- ist stefnandi, að tekið væri strax á móti sildinni, eins og hann taldi skylt samkv. fyrrgreindum simskeytum, en stefndu neituðu og héldu fast við þá neitun sina. Stefndu héldu fast fram, að þeim væri ekki skylt að taka á móti sild af skipum stefndu fyrr en þeir (stefndir) hefðu sjálfir ákveðið, að sildarverksmiðjan, sem þeir ráku, tæki á móti sild. Þeim væri eigi skylt að taka á móti síld af skipum stefnanda fyrr en þeir sjálfir hefðu ákveðið, að sildar- verksmiðja þeirra byrjaði að taka á móti sild yfirleitt, og töldu ekki annað felast í simskeytum þeim, er á milli beirra hefðu farið. Þeirri skoðun sinni til styrktar vitna stefndir í vitnaframburð framkvæmdarstjóra og tveggja stjórnarmanna síldarverksmiðja ríkisins um, að venja sé, að stjórn og framkvæmdarstjóri Sildarverksmiðju ríkisins ákveði, hvenær samningsbundin veiðiskip byrja að leggja upp Í sildarverksmiðjur ríkisins. Og gildi slík venja einnig um aðrar sildarverksmiðjur. Þá halda stefndir fram, að þeim hafi verið óskylt að taka á móti sild 13. júní þegar af þeirri ástæðu, að sá dagur var sunnudagur. Í málflutningnum hafa stefndu málstað sínum til stuðnings haldið fram: að þeir hafi lofað skipum stefnanda „losun á síldinni í sömu röð og eigin skipum“, þeir hafi tilkynnt skipstjór- um sinna skipa og tveggja annarra skipa, er lögðu upp sild hjá þeim, að þeir létu ekki eigin skip byrja veiði fyrr 158 en 15. júní, og er það sannað í málinu. Stefndu telja þvi, að um rétt skipa stefnanda til losunar fari svo sem stefnd- ur (Steindór Hjaltalín) hafi ætlað eigin skipum, og hafi því skip stefnanda engan rétt haft til losunar fyrr en 1. s. m. Stefndu kveðast og hafa látið stefnanda vita, að skip sin færu eigi út á sildveiðar fyrr en 15. júní, en þessu neitar stefnandi, og liggja engar sannanir fyrir þessu at- riði. Þó liggja af stefndra hálfu sannanir fyrir, að Steindór Hjaltalín hafi tilkynnt skipstjórum eigin skipa (sem eru þrjú) og skipstjórum tveggja annarra skipa, er stefndu tóku sild af, að þeir létu verksmiðjuna ekki taka á móti sild fyrr en 15. júní, enda verksmiðjan ekki fyrr til, og sönnun liggur fyrir í málinu, að í útvarpinu tilkynna stefndir þann 15. júní, að sildarverksmiðja þeirra byrji að taka á móti sild með og frá þeim degi. Verksmiðja stefndu byrjaði 16. júní að taka á móti sild, en var þó eigi „til- búin til vinnslu“ fyrr en 24. júni. Bryggjuspilin voru þó komin öll í lag 20. júni. Þá halda stefndir því fram, að aðeins ein af sildárverksmiðjum ríkisins hafi 13. júní verið tilbúin til þess að taka á móti sild, svo að sildarmóttaka hafi almennt ekki verið byrjuð 13. júní. Að vísu virðist af ýmsum gögnum, er stefndir hafa aflað frá öðrum sildar- seljendum til stefndra, að stefndir gagnvart tveimur öðrum sildarseljendum en stefndu hafi ekki ætlað sér né skuld- bundið sig til að taka á móti sild frá þeim í verksmiðju stefndra fyrr en 15. júní, og engin ástæða er til að ætla, að stefndir hafi ætlað sér að taka fyrr á móti sild frá stefn- anda en frá öðrum, er seldu þeim sild í bræðslu, en hins- vegar hafa stefndir skuldbundið sig öðruvísi gagnvart stefnanda en virðist gegn öðrum, er seldu þeim sild í bræðslu. Með símskeyti 22. april 1937, sbr. önnur tilgreind simskeyti, skuldbinda stefndir sig til þess gagnvart stefn- anda „að kaupa í sumar fyrir gangverð alla bræðslusild af skipum félagsins, veidda austan Skaga.“ Ef stefndu ætl- uðu með símskeytum sinum að láta afhendingu sildarinn- ar frá skipum stefnanda vera háða sinum eigin ákvörðun- um og vilja, er til kæmi um móttöku, þá bar þeim að láta slíks skilorðs getið í simskeytum þessum, en ekkert slíkt er þar að finna. Stefndir hafa að vísu haldið fram, að þessa skilorðs sé einmitt getið í umræddum símskeyt- um, þar sem segir: „losun sömu röð og eigin skip“. Það 159 þýðir það, að engri losun sé stefnanda lofað fyrr en eigin skip stefnds Steindórs Hjaltalins fái losun við verksmiðj- una, og ef skip hans verði ekki látin fá losun hjá verk- smiðjunni, þá séu stefndir lausir allra mála við stefnanda. Á þetta verður ekki fallizt. „Forgangslosun“ eða „losun eins og eigin skip“ er sett til þess að tryggja stefnanda aðgang til losunar umfram önnur skip, samningsbundin eða ósamningsbundin, en til jafns við eigin skip, sem ætla mætti, að stefndur Steindór Hjaltalin léti sitja fyrir losun, eins og frekast væri unnt. Krafan um „forgangslosun sömu röð og eigin skip yðar“ kemur fyrst fram í símskeyti stefn- anda til Steindórs Hjaltalíns 21. apríl og er samþykkt með síðari simskeytum stefndra. Nú telst það næsta mikilvægt fyrir skip, er selja síld til síldarverksmiðja eða hafa slík- an — segja má óvenjulegan — rétt til losunar, því það venjulega er um samningsbundin skip, að þau hafi öll Jafnan rétt til losunar eftir því sem þau koma og eftir vissum reglum. Ákvæðið er því stefnanda í hag, en ef það ætti að skilja það eins og stefndu vilja vera láta, væri það stefnanda svo í óhag, að það hefði verið alveg undir vilja Steindórs Hijaltalins komið, hvort nokkuð yrði af móttöku síldar stefndra frá stefnanda, því að Steindór Hjaltalín hafði það i hendi sinni að koma í veg fyrir slíka sölu með því að láta sin skip ekki fá losun í verksmiðjunni. Engin venja er heldur til um móttöku síldarverksmiðja á sild, er takmarki gildi gerðra afhendingarsamninga, ef til eru, og vitnaframburður framkvæmdarstjóra og tveggja stjórnarmanna síldarverksmiðja ríkisins sannar ekkert um sagnstæða venju í þessu efni, eins og stefndir þó vilja vera láta. Síldarverksmiðjur ríkisins taka, eins og fram- lagt samningseyðublað í málinu sýnir, það fram í samn- ingum sínum við samningsbundin skip, að samningsbundið skip „afhendi sildarverksmiðjum ríkisins alla síldveiði sina, frá því að verksmiðjurnar byrja móttöku“, og að „heimilt er stjórn verksmiðjanna í samráði við fram- kvæmdarstjóra að veita eigi sild móttöku um ákveðinn eða óákveðinn tíma, ef nauðsyn þykir til, vegna þess að of mikil síld berst að verksmiðjunum.“ Ekkert slíkt er tekið fram í umræddum simskeytum stefndra og gagnar stefnd- um því eigi að vísa til venju Síldarverksmiðja ríkisins, 160 sem byggist á sérstaklega gerðum samningum, er stefndir hafa enga slíka gert við stefnanda. Stefnandi hefir líka, ómótmælt af stefndum, haldið því fram, að engin sildar- verksmiðja á Íslandi hafi nokkru sinni neitað sildarskipi, því síður samningsbundnum, um að taka af því fyrstu síld- ina, þar sem nóg þróarrúm er þá jafnan fyrir hendi. Nú var það að vísu svo, að verksmiðja stefndra var eigi til- búin 13. júní 1937, en þar sem stefndu í símskeytum sin- um til stefnanda hafa ekki bundið kaupskyldu sina á sild- inni því skilyrði, að verksmiðja þeirra væri tilbúin til að taka á móti sildinni, þá verður heldur ekki hægt að taka slíka varnarástæðu til greina, og það því síður, sem upp- lýst er í málinu, að hægt var að skipa síldinni upp í sild- arþró með eigin vindum (spilum) skipanna, þótt vindur verksmiðju stefndra væru eigi í lagi. Nú er auk þess ekkert upplýst um það, að allar vindur verksmiðjunnar hafi verið í Ólagi 13. júní, heldur um, að þær hafi eigi allar verið í lagi. Sönnu nærri væri það, að ekki er sannað, að stefndi (svo) hafi tilkynnt stefndum (svo), hvenær skip stefndra færu á veiðar, að slíkt væri þó sem þegjandi og sjálfsagt skil- yrði þess, að stefndum væri skylt að taka á móti sild af skipum stefnanda jafnskjótt og þau kæmu og krefðust losunar, m. ö. o. skilyrði þess, að stefndum alveg fyrir- varalaust væri skylt að taka á móti síldinni. En á það verður þó eigi fallizt, einkum vegna orðunar á símskeyt- um, er á milli fóru, sbr. fyrirspurn í símskeytum stefnanda frá 21. april „staðfestið símskeyti strax séuð reiðubúnir“ o. s. frv. og símskeyti stefndra eru sem samþykki á. Eftir samningum átti aðeins að taka á móti sild, veiddri austan Skaga. Í málinu kemur fram, að skipstjórar skip- anna hafa leitað fyrst á veiðisvæði vestan Skaga, því að venjulega veiðist sild fyrst vestan Skaga. Stefnandi gat því ekki tilkynnt stefndum, hvenær skipin færu að veiða upp í samning þeirra, og þótt auðvitað hefði verið réttara af stefnanda að tilkynna stefndum, hvenær skip stefnanda færu út á veiðar, verður það eigi talið nauðsynlegt til þess, að móttökuskylda stefndra haldist. Það er alkunn venja í Siglufirði, að sildarverksmiðjur taki á móti sild af sildarskipum á sunnudögum, meðan nægilegt þróarrúm er fyrir hendi, og gátu stefndir því 161 eigi af þeirri ástæðu neitað móttöku síldarinnar. Slíkt er hér algeng sunnudagavinna. Af þvi er nú hefir verið sagt, verður að telja, að stefnd- ir hafi bakað sér skaðabótaskyldu með því að neita mót- töku sildarinnar, sem stefnandi bauð fram. En hinsvegar er það sérstakt rannsóknarefni, hve háar slíkar skaða- bætur eigi að vera. Er stefndur vildi ekki taka á móti síld stefnanda, seldi stefnandi til sildarverksmiðja ríkisins, Siglufirði, 810,19 mál síldar af Huginn I. fyrir 6.00 kr. málið, eða kr. 1620.38. minna alla veiði skipsins en hann hefði fengið, ef stefndu hefðu tekið við síldinni fyrir umsamið verð (8.00 kr. málið}, og af Huginn 11. 80,44 mál fyrir sama verð, en vegna samn- ingsskipa, sem þá kröfðust að komast að Sildarverksmiðj- um ríkisins, varð Huginn II. frá að hverfa, og lét stefn- andi þá báta sina leggja upp í Krossanesi, Huginn II. 661,21 mál á 7 kr. málið, eða kr. 661.21 minna en nam lofuðu verði hjá stefndum, Huginn III. 774,95 mál við sama verði, eða kr. 774.95 minna en hið lofaða verð hjá stefndum, eða alls kr. 3217.42 minna en hið lofaða verð. Olíukostnað við Krossanesferð 2ja skipa telur stefnandi nema 70.00 kr., og verður að telja hann hæfilegan og símakostnað kr. 80.75, sem eigi hefir verið mótmælt sérstaklega fyrr en eftir að öflun gagna og synjana (svo) var lokið. Alls verða því hinar umkröfðu beinu skaðabætur kr. 3368.17, en auk þess er bóta- krafa fyrir veiðitap, kr. 8730.16. Að því er hinar beinu bótakröfur snertir, þá verður að telja þær eðlilegt tjón af neitun stefndra á að taka á móti sildinni. Að vísu hefði beint tap orðið minna, ef stefn- andi hefði farið með sildina til Krossaness og selt hana þar alla fyrir 7.00 kr. málið. En þess verður eigi krafizt af stefnanda, að hann fari til Krossaness, sem mundi hafa tekið hann um 6 klt.., til þess að selja síldina bar, ekki sizt þar sem það mundi hafa tekið stefnanda um 2 klt. lengur að ná á veiðisvæðið frá Krossanesi en frá Siglufirði, eða alls hefðu skip stefnanda tafizt við þá ferð um 8 klt., og sama gildir, jafnvel þótt eitthvað minni töf væri. Það er alkunna, að þegar eins og þarna átti sér stað, veiðiveður og aflavon er, þá er stefnanda réttmætt að leggja aðal- áherzlu á að komast sem fyrst af stað til veiða aftur. F árra 11 162 klukkutíma veiðitilraun eða einn skemmri (svo) getur gefið fullfermi, ef heppnin er með, og er þá auðsætt, að eigi getur komið til mála að gera aðilja eins og stefnanda að skyldu að elta hæsta verð, þegar jafnlangt er milli losunarstöðva og Krossaness og Siglufjarðar. Afleiðing þessa verður því, að rétt verður að telja, að stefndum sé skylt að bæta stefnanda allt beint umkrafið tjón, kr. 3368.17. Að því er aflatjónið snertir, þá hefir stefnandinn að vísu fært nokkrar líkur fyrir, að meðalveiði nokkurra tilgreindra skipa, er veiddu sild á sömu slóðum og skip stefnanda, hafi ekki verið undir því sildarmagni, sem stefnandi leggur til grundvallar útreikningi aflatjónsins, en líkur þessar eru þó eigi það sterkar, að hægt sé að byggja á þeim dóm um réttmæti kröfu upphæðar stefnanda fyrir aflatjóni þegar af þeirri ástæðu, að í máli þessu hefir stefnandi ekkert upplýst um, hve mörg skip, auk umræddra tilgreindra skipa, voru um þetta leyti á sömu slóðum og hvort þau veiddu nokkuð eða ekkert, en við það mundi breytast meðaltalsafli skipanna og því um leið grundvöllur út- reiknings aflatjónsins. En þegar vantar slíkan grundvöll, sem eðlilegast hefði verið að byggja á, ef nægar upplýs- ingar hefðu verið fyrir hendi um veiði allra skipa á sömu slóðum á þeim tíma, er skip stefnanda töfðust af völdum stefndra, þá er varla tryggilegri grundvöllur að byggja á aflatjónið en reikna, hve langan tíma skip stefnanda töfð- ust af því, að stefndir tóku ekki á móti síldinni, athuga meðaltalsveiði skipa stefnanda á klukkutíma hvern í júní 1937. Kemur þá í ljós, eins og liggur fyrir í málinu, að á jafnlöngum tíma í júní — að meðaltali — eins og þau töfðust frá veiðum vegna neitunar stefndra að taka á móti síldinni, hafi þau aflað um 350 mál síldar, eða með lofuðu verði a. m. k. misst af veiði fyrir 2800 kr. Þar sem það hinsvegar verður að teljast viðskiptalífinu mesta nauð- -syn, að aðili fái það aflatjón bætt, er hlýzt af þvi, að gagnaðili vanheldur samning eða samkomulag, verður að telja, að hæfilegt sé, eins og mál þetta liggur fyrir, að meta aflatjónið 2800 kr., eða alls eigi stefndir að greiða stefn- anda kr. 6168.17. Í vexti greiði stefndir 5% af tildæmdri upphæð frá 17. marz 1938. Í málskostnað greiði stefndir stefnanda kr. 600.00. 163 Fyrir því dæmist rétt vera: Stefndir, Steindór Hjaltalín, útgerðarmaður, og Snorri Stefánsson, vélstjóri, báðir Siglufirði, greiði stefnandanum, Jóni Fannberg, framkvæmdarstjóra, f. h. H/f Huginn, Ísafirði, kr. 6168.17 með 5% vöxtum frá 17. marz 1938 og 600.00 kr. í málskostnað. Hið ídæmda ber að greiða innan 3ja sólarhringa frá birtingu dóms þessa að viðlagðri aðför að lögum. Miðvikudaginn 28. febrúar 1940. Nr. 84/1938. Benedikt Benediktsson gegn Sigurði Ólasyni f. h. skrifstofu ríkis- spítalanna Dómur hæstaréttar. Málssókn þessi fellur niður. Áfrýjandi, Benedikt Benediktsson, er eigi mætir i málinu, greiði 50 króna aukagjald til ríkissjóðs, ef hann vill fá mál sitt tekið fyrir að nýju. Miðvikudaginn 28. febrúar 1940. Nr. 119/1939. Andersen ár Lauth h/f gegn Franz Jezorski Dómur hæstaréttar. Málssókn þessi fellur niður. Áfrýjandi, Andersen £ Lauth h/f, er eigi mætir 164 í málinu, greiði 50 króna aukagjald til ríkissjóðs, ef hann vill fá mál sitt tekið fyrir að nýju. Einnig greiði hann stefnda, Franz Jezorski, er hefir látið mæta í málinu, 20 krónur í ómaksbætur að viðlagðri aðför að lögum. Mánudaginn 4. marz 1940. Nr. 124/1939. Valdstjórnin (Einar B. Guðmundsson) Segn Sigurði Jónssyni (Lárus Jóhannesson). Ölvun við bifreiðarakstur. Dómur hæstaréttar. Með skírskotun til forsendna hins áfrýjaða dóms ber að staðfesta hann, þó svo, að greiðslufrestur sektarinnar verði 4 vikur frá birtingu dóms þessa. Kærða ber að greiða allan áfrýjunarkostnað sak- arinnar, þar með talin málflutningslaun skipaðs sækjanda og verjanda fyrir hæstarétti, 60 krónur til hvors. Því dæmist rétt vera: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður, þó svo, að greiðslufrestur sektarinnar verði 4 vik- ur frá birtingu dóms þessa. Kærði, Sigurður Jónsson, greiði allan áfrýj- unarkostnað sakarinnar, þar með talin mál- flutningslaun skipaðs sækjanda og verjanda í hæstarétti, hæstaréttarmálflutningsmannanna 165 Einars B. Guðmundssonar og Lárusar Jóhannes- sonar, 60 krónur til hvors. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur lögregluréttar Reykjavíkur 19. okt. 1939. Ár 1939, fimmtudaginn 19. október, var í lögreglurétti Reykjavíkur, sem haldinn var á lögreglustöðinni í forföll- um lögreglustjóra af fulltrúa hans Einari Arnalds, upp- kveðinn dómur í málinu nr. 1388/1939: Valdstjórnin gegn Sigurði Jónssyni, sem tekið var til dóms 11. sama mánaðar. Mál þetta er af valdstjórnarinnar hálfu höfðað gegn Sig- urði Jónssyni, bifreiðarstjóra, Hringbraut 74 hér í bænum, fyrir brot gegn áfengislögunum nr. 33 9. janúar 1935 og lögum nr. 70 8. september 1931 um notkun bifreiða. Kærði er kominn yfir lögaldur sakamanna, fæddur 31. október 1900, og hefir, svo kunnugt sé, sætt eftirtöldum kærum og refsingum: 1927 % Kærður fyrir bifreiðaárekstur. Málið afgr. til dómara. 1930 2% Áminning fyrir brot á umferðarreglum. 1932 % Áminning fyrir brot á reglum um próf bifreiðar- stjóra. 1932 154, Sætt: 15 kr. sekt fyrir ofhraða á bifreið. 1932 %a Áminning fyrir afturljósleysi á bifreið. 1933 %0 Dómur lögregluréttar Reykjavíkur: 500 kr. sekt og svipting ökuskírteinis í 3 mánuði fyrir brot gegn 5. gr. 3. mgr. sbr. 14. gr. laga nr. 70 1931 um notkun bifreiða og 20. gr., 11. gr. sbr. 32. gr. og 13. gr. sbr. 27. gr. 2. tl. áfengislaga nr. 64 1930. 1934 1%, Sætt: 5 kr. sekt fyrir afturljósleysi á bifreið. 1935 % Sætt: 15 kr. sekt fyrir að hafa of marga farþega í bifreið. 1936 1% Sætt: 25 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 1937 ?2%o Sætt: 15 kr. sekt fyrir ofhraða á bifreið. 1938 24 Áminning fyrir brot á umferðarreglum. 1938 3% Undir rannsókn fyrir meint áfengislaga- og bif- reiðalagabrot. Sök sannaðist ekki. 1939 244 Dómur lögregluréttar Reykjavíkur: 200 kr. sekt 166 og svipting ökuskirteinis æfilangt fyrir ölvun við bifreiðarakstur. Staðfest í hæstarétti 27. sept- ember 1939. Laust fyrir kl. 1 aðfaranótt sunnudagsins 28. maí s. 1. var lögreglan beðin að koma á Hringbraut 74. Lögreglan fór þegar þangað og tók þar kærða í máli þessu, sem var mjög ölvaður og svo illur, að kona hans óskaði eftir, að lögregl- an tæki hann burt. Var kærði fluttur á Landspitalann og tekið þar sýnishorn af blóði hans, sem við rannsókn reynd- ist 1,95%, að áfengismagni. Síðan var kærði fluttur í fanga- húsið. Er lögreglan kom að Hringbraut 74, veitti hún því eftir- tekt, að bifreið kærða, R. 771, stóð fyrir utan húsið, og einn lögregluþjónanna, Pétur Kristinsson, hefir borið, að hann hafi veitt því sérstaka athygli, að vatnskassi bifreið- arinnar var volgur. Skömmu áður, eða kl. 0,30, var lögregluþjónninn Páll Guðjónsson staddur á Hringbraut skammt frá húsinu nr. 74 og átti þar tal við Berg Lárusson, bifreiðarstjóra. Var þá kallað til Páls, og um leið kom kvenmaður út úr bifreið- inni R. 771, sem stóð fyrir framan Hringbraut 74, en karlmaður gekk frá bifreiðinni og að húsinu nr. 74. Stúlku Þessari, sem heitir Sigríður Þorgeirsdóttir, fylgdi Páll síð- an heim. Hefir Sigríður borið fyrir rétti og staðfest þann framburð sinn með eiði, að hún hafi hitt kærða umræddan laugardag kl. 61% í Lækjargötu, og ók þá kærði bifreiðinni R. 771. Bauð kærði henni upp í bifreiðina, og ók hún með honum hingað og þangað fyrir innan bæinn, þar til kl. um 0,30, að haldið var heim til kærða. Meðan á þessum akstri stóð, ber vitnið Sigríður, að þau hafi drukkið úr Þriggja pela flösku af brennivini og að kærði hafi verið orðinn mjög drukkinn, er þau komu heim til hans að hús- inu nr. 74 við Hringbraut. Vildi kærði fá hana með valdi inn til sín, en Sigríður kallaði þá á lögregluþjón, sem þar var staddur, og hljóp þá kærði út úr bílnum og inn til sín. Vitnið Bergur Lárusson, bifreiðarstjóri, hefir borið, að laust eftir miðnætti aðfaranótt sunnudagsins 28. maí s. L hafi það gengið upp að húsinu nr. 74 við Hringbraut og þá ekki séð þar neina bifreið. Gekk vitnið siðan dálitið frá húsinu og fór að vinna þar við bifreið. Er vitnið hafði unnið við bifreiðina um 15 minútur, þá veitir það því at- 167 hygli, að bifreiðin R. 771 er nú stödd fyrir framan húsið nr. 74 við Hringbraut. Litlu síðar kom út úr bifreiðinni stúlka og kallaði í lögregluþjón, sem hafði staðið og talað við vitnið nokkra stund. Vitnið veitti því eftirtekt, að auk stúlkunnar var karlmaður í bifreiðinni, en ekki sá það fleira fólk. Um leið og stúlkan kom út úr bifreiðinni, sá vitnið karlmann ganga út úr henni og að húsinu nr. 74 við Hringbraut. Kærði hefir haldið fram, að hann hafi laugardaginn 27. mai s. 1, kl. um 514, ekið með fólk suður á Vatnsleysuströnd, verið lengi í ferðalagi þessu vegna ólags á bifreiðinni, en að því loknu ekið beint heim til sín, skilið bifreiðina þar eftir, tekið swisslykilinn úr henni og ekki hreyft hana til aksturs eftir það, heldur farið niður í kjallara í húsi sínu og byrjað þá fyrst að drekka áfengi þenna dag. Síðan segist kærði hafa farið upp í íbúð sína og muna ekkert ir því, þar til hann raknar við í fangahúsinu. Kærður hefir ekki getað munað, hvað klukkan hafi verið, þegar hann kom heim til sín úr fyrrgreindu ferðalagi, né hefir hann getað gert frekari grein fyrir farþegum sínum en að þeir hafi verið kvenmaður og 2 karlmenn. Eins og atvikum hefir verið lýst, verður að telja full- sannað, þrátt fyrir neitun kærða, að hann hafi ekið bifreið sinni, R. 771, umrætt laugardagskvöld og aðfaranótt sunnu- dags 27. og 28. maí s. 1. og verið undir áhrifum áfengis við aksturinn. Hefir kærði með því gerzt brotlegur við 21. sbr. 39. gr. áfengislaganna og 5. gr. 3. mgr. sbr. 14. gr. bifreiða- laganna. Þykir refsing hans hæfilega ákveðin 400 króna sekt til ríkissjóðs, og komi einfalt fangelsi í 20 daga í stað sektarinnar, verði hún ekki greidd innan 4 vikna frá lög- birtingu dóms þessa. Hann greiði allan sakarkostnað, þar með talin máls- varnarlaun skipaðs verjanda sins, hrm. Lárusar Jóhannes- sonar, kr. 50.00. Rekstur málsins hefir verið víitalaus. Því dæmist rétt vera: Kærði, Sigurður Jónsson, sæti 400 króna sekt til ríkissjóðs, og komi einfalt fangelsi í 20 daga í stað sekt- arinnar, verði hún ekki greidd innan 4 vikna frá lög- birtingu dóms þessa. 168 Hann greiði allan af máli þessu leiddan og leiðandi kostnað, þar með talin málsvarnarlaun skipaðs verj- anda sins, hrm. Lárusar Jóhannessonar, kr. 50.00. Dómi þessum skal fullnægja með aðför að lögum. Miðvikudaginn 6. marz 1940. Nr. 98/1937. Hjalti Benónýsson (Einar B. Guðmundsson) Segn Þóru Guðmundsdóttur (Sveinbjörn Jónsson). Barnsfaðernismál. Dómur hæstaréttar. Héraðsdóminn hefir uppkveðið Þórhallur Sæ- mundsson, lögreglustjóri á Akranesi. Áfrýjandi, sem skotið hefir máli þessu til hæsta- réttar með stefnu 27. ágúst 1937, hefir krafizt þess, að hann verði sýkn dæmdur af kröfum stefndu, nema hún staðfesti það með eiði sínum, að hún hafi ekki haft samfarir við nokkurn annan karlmann á getn- aðartima barns hennar, Björgvins Sævars, er fædd- ist 4. nóv. 1932, en áfrýjanda. Stefnda hefir aðal- lega krafizt staðfestingar á héraðsdóminum, en til vara, að faðerni barnsins verði látið velta á því, að hún staðfesti það með eiði sínum, að hún hafi haft samfarir við áfrýjanda á tímabilinu frá 6. jan. 1932 til 25. marz s. á., og til þrautavara, að faðerni barns- ins verði látið velta á slíkum eiði sem í kröfu áfrýj- anda greinir. Loks krefst stefnda málskostnaðar af áfrýjanda fyrir hæstarétti, svo sem málið væri ekki sjafvarnarmál, en gjafvörn fékk hún með bréfi 169 dómsmálaráðuneytis og sér skipaðan talsmann 25. april 1939. Það má telja ágreiningslaust í málinu, að aðiljar hafi samrekkt, svo sem þau væru hjón, frá 6. jan. 1932 til 3. febr. s. á. jafnan, þegar áfrýjandi var í landi. Er líklegt, að fyrrnefnt barn stefndu sé kom- ið undir um mót mánaðanna janúar og febrúar 1932, og er því ljóst, að áfrýjandi getur tímans vegna verið faðir þess. Hinsvegar er það komið fram í málinu, að stefnda, sem var stödd hér í Reykjavík þann 3. febrúar 1932, fylgdist þá með Ágústi nokkr- um Benjaminssyni inn í herbergi hans á Hótel Heklu hér um kl. 10 að kveldi og dvaldist þar hjá hon- um einum þar til kl. 1% um nóttina. Kveða þau, að Ágúst þessi hafi verið svo ofurölvi þetta kveld, að hann hafi bráðlega sofnað. Kveðast þau, stefnda og Ágúst, ekki hafa haft samfarir að þessu sinni, en yfir honum sofandi kveðst stefnda hafa setið svo lengi sem fyrr segir. Þar á móti hafa þau bæði játað sig hafa komið saman að líkamslosta um mánaða- mótin mai— júní 1932, er stefnda var hér í bænum, þá orðin barnshafandi fyrir löngu. Rannsókn á blóði barnsins, stefndu og mannanna tveggja útilokar hvorugan þeirra frá faðerni þess. Vegna hinna grunsamlegu kynna stefndu og téðs Ágústs, um það leyti sem barnið virðist vera getið þykir ekki fært að dæma áfrýjanda óskorað föður barnsins. Virðist því rétt að láta málsúrslitin að því leyti velta á eiði stefndu, þannig að áfrýjandi skuli talinn faðir áðurnefnds barns hennar, ef hún stað- festir það með eiði sínum, unnum eftir löglegan undirbúning á lögmæltu varnarþingi innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa, að hún hafi á tímabilinu frá og með 1. jan. 1932 til og með 10. marz s. á. ekki 170 haft samfarir við aðra menn en áfrýjanda. Ef stefndu verður eiðfall, skal áfrýjandi vera sýkn af faðerniskröfu hennar, en skylt skal honum þó að gefa með barninu samkvæmt úrskurði yfirvalds, og þykir þetta atriði mega felast í kröfum þeim, er fram hafa komið í málinu. Ef stefnda vinnur eiðinn, þá greiði áfrýjandi henni samtals 250 krónur í málskostnað fyrir báð- um dómum. Ef stefndu verður þar á móti eiðfall, þá skal málskostnaðarákvæði héraðsdómsins vera óraskað, en málskostnaður fyrir hæstarétti falla nið- ur, enda greiðist þá málflutningsþóknun talsmanns stefndu, 150 krónur, úr ríkissjóði. Þvi dæmist rétt vera: Ef stefnda, Þóra Guðmundsdóttir, vinnur þess eið eftir löglegan undirbúning á lögmæltu varnarþingi og innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa, að hún hafi ekki á tímabilinu með og frá 1. jan. 1932 til og með 10. marz s. á. haft holdlegar samfarir við aðra menn en áfrýjanda, Hjalta Benónýsson, þá skal hann telja föður að barni hennar, Björgvini Sævari. En ef stefndu verður eiðfall, þá á áfrýjandi að vera sýkn af barnsfaðerniskröfu hennar, en skylt skal honum þó að greiða meðlag með fyrr- nefndu barni samkvæmt úrskurði yfirvalds. Ef stefnda vinnur eiðinn, þá greiði áfrýjandi henni samtals 250 krónur í málskostnað fyrir báðum dómum. Ef stefndu verður eiðfall, skal málskostnaðarákvæði héraðsdómsins vera Ó- 171 raskað, en málskostnaður fyrir hæstarétti falli niður, enda greiðist þá þóknun talsmanns stefndu fyrir hæstarétti, Sveinbjarnar hæsta- réttarmálflutningsmanns Jónssonar, 150 krón- ur, úr ríkissjóði. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri að- för að lögum. Dómur lögregluréttar Ytri-Akraneshrepps 31. maí 1937. Mál þetta hefir kærandinn, Þóra Guðmundsdóttir, kraf- izt, að væri höfðað á hendur Hjalta Benónýssyni, vélstjóra, til heimilis í Melbæ á Akranesi, og hefir kærandi gert þær kröfur, að kærði, Hjalti Benónýsson, viðurkenni faðerni sveinbarnsins Björgvins Sævars, sem kærandi, Þóra Guð- mundsdóttir, ól þann 4. nóvember 1932, en fáist viðurkenn- ingin ekki, krefst hún, að kærði verði dæmdur faðir barns þessa, eða til vara, að henni verði tildæmdur eiður í mál- inu, ef það veltur á eiði annarshvors aðilja. Tildrög málsins eru þau, sem greind verða hér á eftir: Hinn 4. nóvember árið 1932 ól kærandinn, Þóra Guðmunds- dóttir, nú til heimilis á Sólheimum á Akranesi, sveinbarn á fæðingardeild Landspítalans í Reykjavík, og hlaut það í skirninni nafnið Björgvin Sævar. Föður að barni þessu lýsti hún þá strax kærða í þessu máli, Hjalta Benónýsson, vélstjóra, þá til heimilis í Hábæ á Akranesi. Kærði gaf al- drei formlega viðurkenningu fyrir því, að hann væri faðir barns þessa, en wirðist þó ekki hafa þrætt fyrir faðernið i fyrstu og jafnvel hafa álitið sig föður að barninu fyrst í stað, en síðar, þegar samkomulag fékkst ekki við barns- móðurina, kærandann í málinu, um það, að hún færi að búa með honum aftur, hafi hann farið að draga í efa og jafnvel neitað því, að hann væri faðir barnsins. Það er upplýst í málinu og viðurkennt af báðum málsað- iljum, að þau, kærði og kærandi, bjuggu saman eins og hjón tímabilið frá 6. janúarmánaðar árið 1932 til 25. marz sama ár, og að þau hafi þráfaldlega á tímabilinu frá 6. jan. 1932 til 3. febr. 1932 haft samfarir, sem leitt gætu til barnsgetnað- ar. Það er ennfremur upplýst og viðurkennt af báðum aðilj- 172 um, að kærði hafi strax sama haustið, sem barnið fæddist, greitt til barnsmóðurinnar í þrennu lagi alls kr. 180.00 upp í barnsfarakostnað og barnsmeðlag með þessu barni kær- anda og að kærði hafi síðar greitt kæranda upp í meðlag með barninu, að því er virðist, alls kr. 48.00 í fjórum greiðslum. Kærandi heldur því fram, að þau, hún og kærði, hafi sofið saman og haft þráfaldlega holdlegar samfarir allt tímabilið frá 6. janúar 1932 til 25. marz 1932, og hefir kærði viðurkennt, að þau hafi búið saman tímabilið frá 3. febr. 1932, en að það tímabil hafi þau ekki haft holdlegar sam- farir, en viðurkennir, að þesskonar samfarir hafi þau oft haft á tímabilinu 6. janúar 1932 til 3. febrúar 1932. Segir kærði, að kærandi hafi eftir þann tíma verið sér fráhverf, unz þau skildu samvistir 25. marz sama ár. Þessa breyt- ingu á háttalagi kæranda kennir hann því, að hún hafi hitt gamlan kunningja sinn, Ágúst Benjaminsson, sem óupp- lýst er nú, hvar er niður kominn, á Hótel Heklu í Reykja- vík og setið hjá honum eitt kvöld, 2. eða 3. febrúar 1932, einsömul á herbergi hans þar. Kærandi viðurkennir, að rétt sé, að hún hafi hitt mann þenna í Reykjavík 3. febrúar 1932 og setið hjá honum frá kl. hálf ellefu um kvöldið til kl. að ganga tvö um nóttina, en neitar því algerlega, að þau hafi haft holdlegar samfarir í það skipti eða endranær. Þar eð ekki þykir líklegt, að unnt sé að leiða fullar sannanir að því, sem hér er um deilt, og þar eð móðirin, kærandi í þessu máli, strax áður en barnið fæddist, sneri sér til kærða sem barnsföður sins, og kærði, sem strax reyndi eftir fremstu getu að láta kæranda hafa næga pen- inga til að greiða sjúkrahúsvist hennar vegna barnsfar- anna og læknishjálp, virðist aldrei hafa þrætt fyrir að vera faðir að barni þessu fyrr en nú fyrir réttinum, þar við bætist, að kærði hefir verið fremur óreglusamur og nokkr- um sinnum verið sektaður fyrir ofbeldi og drykkjuslark árin 1932 til 1934, þykir framburður kærða í þessu máli í mesta lagi tortryggilegur og ólíklegur, sérstaklega neitun hans á því, að þau, kærði og kærandi, hafi ekki haft hold- legar samfarir tímabilið frá 3. febr. 1932 til 25. marz 1932, og sváfu þau þó saman eins og hjón þetta tímabil, að því er kærandi ómótmælt hefir haldið fram í málinu. Dvöl kæranda hjá Ágústi þessum Benjaminssyni á 173 Hótel Heklu % 1932 og ummæli kæranda — sögð í bræði eftir itrekaðar móðganir og ruddalega framkomu kærða gegn henni eftir samvistaslit þeirra síðast í marz 1932, þar sem upplýst er, að kærði braut upp hirzlur kæranda til að leita og taka aftur allt það, sem hann hafði gefið henni á samvistartímanum, og sáttafundur hafði verið haldinn milli þeirra útaf þessu — þykja eftir öllum atvikum nægilega útskýrð og afsökuð með því, sem kærandinn hefir borið í málinu um þessi atriði. Hinsvegar þykir ekki þurfa að láta úrslit þessa máls vera komin undir eiði aðilja, þar sem viðurkennt er af kærða, að hann hafi Þráfaldlega haft holdlegar samfarir við kæranda á tímabilinu frá 6. jan. 1932 til % 1932, og ennfremur er sannað og viðurkennt, að kærði og kærandi bjuggu saman og sváfu í sama herbergi ein sins liðs tíma- bilið frá % 1932 til 25 1939, og kærandi skýrir frá, að þau hafi einnig þetta tímabil Þráfaldlega haft holdlegt samræði, en kærði neitar þessu, enda þótt hann hafi við- urkennt, að þau hafi á samvistartíma sínum frá % 1932 til % 1932 oft haft holdlegar samfarir, og hann þar að auki strax kom fram svo sem hann ætlaði sér að gang- ast við faðerni barnsins og greiddi henni strax kr. 180 til sjúkrahúsvistar o. fl. kostnaðar af barnsförunum, þá þykir með öllu þessu nægilega sannað, að kærði sé faðir barnsins Björgvins Sævars og að ekki verði hjá því kom- izt að dæma hann föður þess, sbr. lög nr. 46 1921, 14. gr., enda var barnið fætt fullburða, að því er barnsmóðirin hefir óvéfengt skýrt frá, og tímamark það, sem samfarir kæranda og kærða áttu sér stað á, kemur heim við þann tíma, sem ætla má, að barnið hafi verið getið. Kostnað málsins þykir rétt að dæma kærða til að greiða með kr. 20.00 — tuttugu krónum —. Á máli þessu varð allmikill dráttur, sem stafaði m. a. af fjarvist dómarans í eins mánaðar tíma á því tímabili, þeg- ar málið var undir dómi. Því dæmist rétt vera: Kærði, Hjalti Benónýsson, skal teljast faðir svein- barnsins Björgvins Sævars, sem Þóra Guðmundsdóttir, kærandi þessa máls, ól á Landspítalanum í Reykja- vík hinn 4. nóvember árið 1939. 174 Málskostnað skal kærði, Hjalti Benónýsson, greiða kæranda með kr. 20.00 — tuttugu krónum —. Dóminum að (svo) fullnægja að viðlagðri lagaaðför. Mánudaginn 11. marz 1940. Nr. 17/1939. Alfred Nielsen (Garðar Þorsteinsson) gegn Camillu Petersen (Einar B. Guðmundsson). Barnsfaðernismál. Dómur hæstaréttar. Héraðsdómurinn er uppkveðinn af fulltrúa lög- mannsins í Reykjavík Kristjáni Kristjánssyni. Áfrýjandi, sem skotið hefir máli þessu til hæsta- réttar með stefnu 14. febrúar 1939, krefst þess, að úrslit þess verði látin velta á eiði sinum og að hon- um verði dæmdur málskostnaður af stefndu bæði í héraði og fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Stefnda, sem fengið hefir gjafvörn fyrir hæstarétti og sér skipaðan talsmann, krefst þess hinsvegar, að héraðsdómurinn verði staðfestur og að áfrýjandi verði dæmdur til að greiða henni málskostnað fyrir hæstarétti, eins og málið væri eigi gjafvarnarmál. Rannsókn á blóði aðilja og barns stefndu hefir farið fram með þeim lyktum, að áfrýjandi getur verið faðir barnsins. Hér fyrir dómi hefir það verið leitt í ljós, að vitnið Margrét Olga Einarsdóttir var frá 27. maí til 25. júní 1937 vinnukona á Grund við Langholts- veg í námunda við Undraland. Í máli þessu hafa að vísu komið fram nokkrar 175 likur gegn því, að samfundur aðilja, sá er í héraðs- dóminum getur, hafi farið fram 13. júní 1937, en hinsvegar bendir vitni þeirra Margrétar Olgu og Niels Níelssonar eindregið til þess, að nefndur sam- fundur hafi orðið á getnaðartíma barnsins. Að svo vöxnu máli þykir samkvæmt 213. gr. laga nr. 85 frá 1936 rétt að láta úrslit málsins velta á eiði stefndu, þannig að ef hún vinnur eftir lögmætan undirbúning á lögmæltu varnarþingi innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa eið að því, að hún hafi haft holdlegt samræði við áfrýjanda á tímabilinu frá 5. maí til 16. júlí 1937, að báðum dögunum með- töldum, þá skal hann talinn faðir að barni því, er hún ól 12. marz 1938, enda greiði hann þá meðlag með barninu og stefndu barnsfarakostnað og styrk fyrir og eftir barnsburð eftir úrskurði yfirvalds. Þá skal og áfrýjandi greiða stefndu málskostnað bæði í héraði og fyrir hæstarétti, samtals kr. 250.00. Fallist stefnda á eiðnum, þá á áfrýjandi að vera sýkn af kröfum hennar í málinu, enda greiði hún honum þá samtals kr. 250.00 í málskostnað í hér- aði og fyrir hæstarétti. Þá skal og málflutnings- þóknun talsmanns stefndu, kr. 120.00, greiðast úr rikissjóði. Því dæmist rétt vera: Ef stefnda, Camilla Petersen, vinnur innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa og eftir lögleg- an undirbúning eið að því á lögmæltu varnar- þingi, að hún hafi á tímabilinu frá og með 5. mai til og með 16. júlí 1937 haft holdlegar samfarir við áfrýjanda, Alfred Nielsen, þá skal hann talinn faðir barns þess, sem stefnda 176 ól þann 12. marz 1938, enda greiði áfrýjandi þá meðlag með barninu og stefndu barnsfara- kostnað og styrk fyrir og eftir barnsburð eftir úrskurði yfirvalds. Ef stefnda vinnur eiðinn, þá greiði áfrýjandi henni samtals kr. 250.00 í málskostnað í héraði og fyrir hæstarétti. Fallist stefnda á eiðnum, á áfrýjandi að vera sýkn af kröfum hennar í máli þessu, enda greiði hún honum þá samtals kr. 250.00 í máls- kostnað í héraði og fyrir hæstarétti. Þá skal og málflutningsþóknun talsmanns stefndu, Einars B. Guðmundssonar hæstaréttarmál- flutningsmanns, kr. 120.00, greiðast úr ríkis- sjóði. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri að- för að lögum. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 31. des. 1938. Þann 12. marz þ. á. ól ógift stúlka að nafni Camilla Petersen, til heimilis á Öldugötu 44 hér í bænum, full- burða sveinbarn. Föður að þessu barni sinu hefir barns- móðirin tilnefnt Alfred Nielsen, til heimilis á Bárugötu 18 hér í bænum. Hann hefir ekki viljað kannazt við fað- ernið, og er því mál þetta eftir ósk barnsmóður höfðað gegn honum, og hefir hún gert þær réttarkröfur, að hann verði dæmdur faðir barnsins, til að greiða meðlag með þvi og barnsfarakostnað til sin svo og styrk fyrir og eftir barnsburð eftir úrskurði yfirvalds og loks málskostnað að skaðlausu. Kærandi og kærður eru sammála um það, að þau hafi kynnzt fyrir nokkrum árum og að þau kvöld eitt 1937 hafi hitzt niður í bæ ásamt þeim Niels Nielssyni, bifreið- arstjóra, og stúlku að nafni Margréti Olgu Einarsdóttur. Hefir kærandi haldið því fram, að þetta hafi verið 13. 177 júni f. á., en kærður hefir hinsvegar haldið því fram, að það hafi verið 29. marz f. á. eða á annan í páskum. Að öðru leyti eru aðiljar sammála um það, að þau ásamt hin- um tveimur hafi farið heim til kærðs og dvalið þar, að því er kærður hefir upplýst, á að gizka 1—1% klukku- tíma. Þá eru þau sammála um það, að þau hafi vikið út úr herberginu, og heldur kærður því fram, að hann hafi aðeins vísað kæranda á „tojlettið“, en man ekki, hvort hann sýndi henni líka páfagauka, sem eru í húsinu, en kærandi heldur því fram, að þau hafi farið inn í annað herbergi og þar hafi þau haft holdlegar samfarir og við bær samfarir sé barn þetta getið. Við vitnaleiðslu þá, er fram hefir farið í málinu, verð- ur helzt að ætla, að þessir samfundir kæranda og kærðs hafi átt sér stað á tímabilinu frá 14. maí til 16. eða 17. júní f. á., og byggist það á þeirri staðreynd, að aðeins þann tíma er vitnið Margrét Olga Einarsdóttir vinnukona á Undralandi, en samkv. samhljóða framburði hennar og vitnisins Nielsar Nielssonar ók hann henni þangað eftir dvöl þeirra hjá kærðum, og verður því í því tilfelli að ætla, að kærandi hafi réttara fyrir sér en kærður. Hins- vegar verður ekki talið sannað gegn eindregnum mótmæl- um kærðs, að þau hafi haft holdlegar samfarir í þetta umrædda skipti, og er því ekki unnt að dæma kærðan föð- ur barnsins, og þar sem ekki er sannað, að kærandi hafi haft holdlegar samfarir við aðra karlmenn á getnaðar- tíma barnsins, verða úrslit þessa máls að vera komin undir eiði annarshvors aðilja. Þykir eftir atvikum rétt að láta úrslit þessa máls vera komin undir eiði kæranda, þannig, að vinni hún eið að því eftir löglegan undirbúning á varn- arþingi sínu innan 30 daga frá lögbirtingu dóms þessa, að hún hafi haft holdlegar samfarir við kærðan á tímabilinu frá 14. maí til 30. júní 1937, þá skal hann teljast faðir að barni því, er hún ól þann 12. marz 1938. Þá greiði hann og meðlag með barninu og barnsfarakostnað til barnsmóður svo og styrk til hennar fyrir og eftir barnsburð eftir úr- skurði yfirvalds og loks málskostnað, er þykir hæfilega ákveðinn 20 krónur. Vinni kærandi hinsvegar ekki svofelldan eið, skal kærð- ur vera sýkn af kröfum hennar í máli þessu og málskostn- aður falla niður. 12 178 Því dæmist rétt vera: Vinni kærandi, Camilla Petersen, eið að því eftir löglegan undirbúning á varnarþingi sinu innan 30 daga frá lögbirtingu dóms þessa, að hún hafi haft hold- legar samfarir við kærðan, Alfred Nielsen, á tímabil- inu 14. maí til 30. júní 1937, þá skal hann teljast faðir að barni því, er hún ól þann 12. marz 1938. Þá greiði hann og meðlag með barninu og barnsfara- kostnað til barnsmóður svo og styrk til hennar fyrir og eftir barnsburð eftir úrskurði yfirvalds og kr. 20.00 í málskostnað. Vinni kærandi hinsvegar ekki svofelldan eið, skal kærður vera sýkn af kröfum hennar í máli þessu, og málskostnaður falli þá niður. Dóminum skal fullnægt að viðlagðri aðför að lögum. Mánudaginn 11. marz 1940. Nr. 105/1938. Gunnar Ólafsson (Jón Ásbjörnsson) gegn Kristjáni Linnet (Enginn). Meiðyrðamál. Dómur hæstaréttar. Héraðsdómurinn er kveðinn upp af Birni P. Kal- man hæstaréttarmálflutningsmanni, setudómara í málinu. Áfrýjandi hefir að fengnu áfrýjunarleyfi 11. októ- ber 1938 skotið máli þessu til hæstaréttar með stefnu 20. s. m. Krefst hann aðallega sýknunar, en til vara, að dæmd sekt verði lækkuð. Svo krefst hann og málskostnaðar fyrir báðum dómum eftir mati hæstaréttar. Stefndi hefir hvorki mætt né látið mæta í hæsta- rétti, enda þótt honum hafi verið löglega stefnt. 179 Málið hefir því verið flutt skriflega samkvæmt 1. tölulið 38. gr. hæstaréttarlaga nr. 112/1935 og er dæmt samkvæmt framlögðum skilríkjum. Í sóknarskjali áfrýjanda hér fyrir dómi hefir um efni málsins aðeins verið vikið að þvi, hvort stefndi hafi réttilega krafið og tekið við hinun: svonefndu „klareringargjöldum“, er hann hefir sett á reikn- inga frá embættisskrifstofu sinni til ý:nissa skipa, er höfnuðu sig í umdæmi hans. Það verður að vísu að telja óviðeigandi, að stefndi færði gjöld þessi á embættisreikninga, svo sem þau væru lögmælt gjöld. En hinsvegar þykir ekki sannað í málinu, að stefndi hafi tekið gjöld þessi, án þess að komið hafi á móti af hans hendi nægilegt gagngjald, er ekki var emb- ættisskylda hans að láta í té. Eru því ummæli áfrýjanda um þetta atriði ekki nægilega réttlætt. Með þessari athugasemd og að öðru leyti með skir- skotun til hins áfrýjaða dóms þykir mega staðfesta hann, þó svo, að greiðslufrestur sektarinnar verði 4 vikur frá birtingu dóms þessa. Með því að ekki er mætt af hálfu stefnda, fellur málskostnaður fyrir hæstarétti niður. Því dæmist rétt vera: Hinn áfrýjaði dómur á að vera Óraskaður, þó svo, að greiðslufrestur sektarinnar verði 4 vikur frá birtingu dóms þessa. Málskostnaður fyrir hæstarétti falli niður. Dóminum Þber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Dómur aukaréttar Vestmannaeyja 2. okt. 1937. Mál þetta er eftir árangurslausa sáttaumleitun höfðað fyrir aukarétti Vestmannaeyja með stefnu, útgefinni 26. 180 mai 1936, af bæjarfógeta Kristjáni Linnet hér í bæ gegn Gunnari Ólafssyni, kaupmanni hér í bænum, útaf ummæl- um, sem birtust í 17. tbl. VII. árg. vikublaðsins „Víðis“, sem út kom 16. jan. 1935, að því er á nefndu tölublaði stendur, sem á að vera 1936, en ummælin voru í grein, undirritaðri af Gunnari Ólafssyni, með fyrirsögninni: „Um samtal þeirra Guðlaugs Br. Jónssonar og Kr. Linnets bæj- arfógeta í tveimur síðustu blöðum Víðis“, og ennfremur er málið höfðað út af ummælum, sem birtust í 256. tbl. 22. árg. dagblaðsins Morgunblaðsins, sem út kom 7. nóv. 1935, en þau ummæli voru í grein, undirritaðri af Gunnari Ólafs- syni, með fyrirsögninni: „Um söguburð bæjarfógetans í Vestmannaeyjum.“ Ummæli þau í Víði, sem stefnandi telur ærumeiðandi og móðgandi um sig, eru svo látandi: 1. „Ekkert annað en það, sem hér er talið, mega lög- reglustjórar taka í eigin vasa lögum samkvæmt frá að- komuskipum, enda var það aldrei gert hér, áður en núver- andi lögreglustjóri kom hingað. Það eru því, mér liggur við að segja, undur og býsn, að bæjarfógetinn skuli leyfa sér að bera það á fyrirrennara sína í embættinu, að þeir hafi tekið meira en lögin heim- iluðu, því hann hlýtur að gera það gegn betri vitund.“ 2. „Nú segir bæjarfógeti í fyrrnefndri grein sinni, að 20 króna gjaldið hafi verið fyrir „ýms verk, sem ekki fylgja embættinu og eru alger einkamál.“ Þetta segir hann bein- linis ósatt.“ 3. „Þá segir hann ennfremur, að 20 krónurnar séu fyrir að flytja sjúklinga í land og um borð aftur o. s. frv. Þetta segir hann einnig ósatt.“ 4. „Þér getið heldur ekki með réttu borið á móti því, að þegar ... þá tókuð þér það óyndisráð að koma því beint eða óbeint inn í lygamunna sama blaðs, að grunur lægi á mér eða firmanu fyrir tollsvik. Þér hafið að vísu tekið það aftur eða borið það ofan í sjálfan yður, eins og vöur var skyldast ...“ Ummæli þau í Morgunblaðinu, sem stefnandi telur æru- meiðandi og móðgandi um sig, eru svo látandi: 1. ,,... hið svo nefnda „töskumál“, er bæjarfógeti lætur fyrir skömmu málgagn sitt, Alþýðublaðið, flytja með stór- lygum og aðdróttunum um tollsvik firmans Gunnar Ólafs- 181 son á Co. Það er auðséð, að þau „skötuhjúin“, bæjarfó- getinn í Vestmannaeyjum og Alþýðublaðið, eru í náinni samvinnu um þessa lygi, eins og fleiri, og mun því um þessa samvinnu mega segja, að þar hæfi „skel kjafti“. 2. „Annars er þessari mannleysu, bæjarfógetanum í Vestmannaeyjum ...“ 3. ... Ég sá ekki vottorð bæjarfógetans fyrr en ... En ég held, að vottorðið hafi verið ósatt, og styðst sú skoðun min ... ef vottorðið væri rétt, en mér dettur alls ekki í “6 hug, að svo sé, þá ber mér ... 4. „En þessi skripaleikur, sem hér hefir verið leikinn, er ekki til annars en háðungar þeim, er leiknum stýrir,“ 5. ,,... þótti rétt, að almenningur sæi, hvernig stóru (svo) sakirnar eru reknar í því héraði, þar sem stórsakirnar eru látnar liggja árum saman, án þess að við þeim sé hróflað, eins og kunnugt er.“ Það athugast, að niðurlagsorð 3. liðar hér næst á und- an, „þá ber mér ...“ standa ekki í hinni prentuðu grein. En þetta atriði skiptir ekki máli um efnið. Stefnandi, Kr. Linnet, hefir krafizt þess, að hin framan- greindu ummæli verði dæmd dauð og ómerk, að stefndur verði dæmdur í sekt fyrir þau svo og greiðslu málskostn- aðar eftir mati réttarins. Stefndur, Gunnar Ólafsson, hefir í fyrstu vörn sinni mót- mælt kröfum stefnanda og krafizt sýknu af þeim og siðar krafizt, að stefnandi verði dæmdur til greiðslu málskostn- aðar. Byggir stefndur sýknukröfu sina sumpart á því, að hin átöldu ummæli séu ekki ærumeiðandi eða móðgandi, og sumpart á því, að þau séu sönn. Í þremur fyrstu umstefndu liðum úr Víðisgreininni er því dróttað að stefnanda, að hann sem lögreglustjóri taki ólög- lega fé í sinn vasa af aðkomuskipum. Telur stefndur, að stefnandi hafi gert það með því að setja á reikning skip- anna frá embættinu gjald, um 20 kr., er hann nefni „klar- eringu“. Það hefir verið upplýst í málinu, meðal annars með vitnaframburði Georgs Gíslasonar og á annan hátt, að gjald þetta hefir verið heimt fyrir aðstoð, veitta skipunum af stefnanda eða umboðsmönnum hans, embætti hans óvið- komandi, og að gjald þetta hafi gengið til umboðsmanna stefnanda og aðeins að litlu leyti til stefnanda sjálfs fyrir sérstakt ómak hans, embættinu óviðkomandi. Það er og 182 upplýst, að fyrrverandi tollvörður hér annaðist samskonar störf fyrir þýzka togara og fékk greidda þóknun fyrir þau frá umboðsmanni þeirra hér. Það er og upplýst, að Eim- skipafélag Íslands h/f, sem stefndur er umboðsmaður fyrir, vildi eitt sinni fá „klareringargjöld“ þessi endurgreidd, en féll frá þeirri kröfu. Var stefnda sérstaklega kunnugt um þetta atriði. Hin umstefndu ummæli hér að lútandi eru meiðandi fvrir stefnanda og hafa ekki verið réttlætt, og ber því að taka kröfu stefnanda um ómerkingu og refsingu fyrir þau til greina. Þá er 4. liður umstefndra ummæla í Víðisgreininni svo og 1.—5. liður umstefndra ummæla í Morgunblaðs- greininni móðgandi fyrir stefnanda, sumpart beint að efni og sumpart vegna sambands þeirra í greininni. Þau hafa ekki verið réttlætt. Ber því einnig að taka kröfu stefnanda um ómerkingu þeirra og refsingu fyrir þau til greina. Refsing sú, sem stefndur hefir til unnið, þykir hæfi- lega ákveðin eftir 217. og 219. gr. sbr. 218. gr. hinna al- mennu hegningarlaga frá 25. júní 1869 250 króna sekt í ríkissjóð, og komi í stað sektarinnar, ef hún verður ekki greidd, áður en aðfararfrestur er liðinn, 18 daga einfalt fangelsi. Svo greiði stefndur stefnanda kr. 60.00 í máls- kostnað. Dráttur sá, er orðið hefir á dómsuppsögn í máli þessu, álfsakast með langvarandi vesöld setudómarans. Þvi dæmist rétt vera: Framangreind umstefnd ummæli og aðdróttanir skulu vera dauð og ómerk. Stefndur, Gunnar Ólafsson, greiði kr. 250.00 sekt í ríkissjóð, og komi í stað sektarinnar, sé hún eigi greidd áður en aðfararfrestur er liðinn, 18 daga ein- falt fangelsi. Stefndur greiði stefnanda, Kr. Linnet, kr. 60.00 í málskostnað. Dóminum ber að fullnægja innan 15 daga frá lögbirtingu hans að viðlagðri aðför að lögum. 183 Miðvikudaginn 13. marz 1940. Nr. 99/1939. Sigurjón Einarsson f. h. eigenda b/v Garðars G. K. 25 (Theódór B. Lindal) gegn Benedikt Jónssyni, Karli Eyjólfssyni og Jóni Eyjólfssyni (Sveinbjörn Jónsson). Árekstur skipa. Dómur hæstaréttar. Áfrýjandi hefir skotið máli þessu til hæstaréttar með stefnu 22. sept. 1939. Krefst hann aðallega sýknu, en fil vara niðurfærslu dæmdrar fjárhæðar. Svo krefst hann þess og, að stefndu verði dæmdir in solidum til að greiða honum málskostnað fyrir báðum dómum eftir mati hæstaréttar, hvor krafan sem til greina yrði tekin. Stefndu krefjast staðfestingar hins áfrýjaða dóms og málskostnaðar af áfrýjanda fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Af hálfu áfrýjanda er því ekki andmælt í hæsta- rétti, að skip hans, b/v Garðar, hafi rekizt á bát stefndu, v/b Lúðu, né heldur því, að tjón stefndu nemi fjárhæð þeirri, sem þeim var dæmd í héraði. Reisir áfrýjandi sýknukröfu sína á þvi, að bátur stefndu eigi einn sök á árekstrinum, en varakrafa hans er við það miðuð, að sök sé beggja megin og ábyrgð á tjóninu skiptist milli aðilja. Það er upplýst í málinu, að stefndu höfðu varð- ljós á báti sínum á þeim tíma, er hér skiptir máli. Áfrýjandi hyggur, að ljósið hafi ekki getað sézt af b/v Garðari, vegna þess að bátverjar á v/b Lúðu hafi skyggt á það, en engar sennilegar líkur eru komnar fram fyrir því, að svo hafi verið. Orsök 184 árekstrarins verður að telja þá, að skipstjórnarmenn b/v Garðars hafi ekki veitt ljósinu athygli í tæka tíð og þess vegna ekki breytt um stefnu til að forð- ast ásiglingu. Verður því að mæla ábyrgð á tjóninu á hendur áfrýjanda einum. Vegna málflutningsins skal það tekið fram, að í þessu sambandi skiptir ekki máli, hvort v/b Lúða kynni samkvæmt siglingar- reglum að hafa átt að bregða upp öðru ljósi til þess að sýna legu veiðarfæranna. Samkvæmt framansögðu þykir mega staðfesta hinn áfrýjaða dóm að niðurstöðu til. Eftir þessum úrslitum ber áfrýjanda að greiða stefndu málskostn- að fyrir hæstarétti, og ákveðst hann 300 krónur. Því dæmist rétt vera: Hinn áfrýjaði dómur skal vera óraskaður. Áfrýjandi, Sigurjón Einarsson f. h. eigenda b/v Garðars G. K. 25, greiði stefndu, Benedikt Jónssyni, Karli Eyjólfssyni og Jóni Eyjólfssyni, kr. 300.00 í málskostnað fyrir hæstarétti. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri að- för að lögum. Dómur sjó- og verzlunardóms Hafnarfjarðarkaupstaðar 5. sept. 1939. Ár 1939, þriðjudaginn 5. september, kl. 1,30 e. h., var í sjó- og verzlunardómi Hafnarfjarðar, sem haldinn var á skrifstofu embættisins í Hafnarfirði, upp kveðinn dómur í málinu nr. 1/1939, en mál þetta var dómtekið hinn 6. júní síðastliðinn. Auk setts bæjarfógeta Kristjáns Steingrímssonar áttu sæti í dóminum hinir skipuðu sjó- og verzlunardóms- menn: Magnús Bjarnason og Sigurður Guðnason. Mál þetta, sem þingfest var hinn 7. marz s. L, er höfðað fyrir sjó- og verzlunardóminum með réttarstefnu, 185 útgefinni 25. febr. síðastliðinn, af eiganda og útgerðar- mönnum tr/b „Lúðu“, þeim Benedikt Jónssyni, Jóni Eyi- ólfssyni og Karli Eyjólfssyni, öllum í Keflavík, gegn Sig- urjóni Einarssyni, skipstjóra b/v „Garðars“ G. K. 25, f. h. eigenda skipsins, Einars Þorgilssonar £ Co. Eru kröfur stefnanda þær, að stefndu verði dæmdir til að greiða þeim kr. 298.00 vegna skemmda á tr/b „Lúðu“ og kr. 560.00 í aflatjón, eða samtals kr. 850.00 ásamt 5% ársvöxtum af þeirri upphæð frá stefnuútgáfudegi, hinn (svo) 25. febrúar 1939, til greiðsludags, svo og málskostn- að að skaðlausu, er samkvæmt framlögðum reikningi nem- ur kr. 431.80. Byggja þeir kröfur sínar á því, að hinn 15. nóvember 1938 hafi togarinn „Garðar“ G. K. 25. rekizt á trillubátinn „Lúðu“, þar sem báturinn var að draga ýsu-lóð í svo- kölluðum „Leir“ fram af Keflavík ca. kl. 6,30 e. h. Í sjóferðarskýrslu, sem þeir Karl og Jón Eyjólfssynir sáfu og staðfestu síðar fyrir réttinum, skýra þeir svo nánar frá greindum atburði: „Þann 15. þ. m. fórum við í róður á trillubátnum „Lúðu“ G. K. 220 fram í svokallaðan Leir kl. 614 e. h. Vorum við að draga línuna. Sáum við þá, hvar togari kom, og virt- ist hann stefna nokkru fyrir norðan okkur. Þegar hann átti eftir ca. 500—600 faðma að okkur, breytir hann um stefnu og stefnir nú beint á bát okkar. Ljós var á trillu- bátnum, en vél hans gekk ekki nema á öðrum ecylinder, svo við gátum ekki hreyft bátinn. Tókum við nú lukt- ina og héldum henni svo hátt uppi sem við gátum, en togarinn, sem reyndist vera „Garðar“ frá Hafnar- firði, tók samt ekki eftir okkur, og lentum við á stjórn- borðskinnungi togarans, og brotnaði trillan talsvert bak- borðsmegin. Stoppaði nú togarinn og hafði tal af okk- ur, en þar sem veður var sæmilegt, þurftum við ekki á hjálp hans að halda. Nokkru seinna gátum við komið vélinni í lag, og komum við til Keflavíkur kl. 714 e. h. sama dag.“ Þá skýrðu þeir svo frá um ljósaútbúnað sinn í réttin- um, að þeir hafi haft hvítt luktarljós á stöng upp af stjórnborðskinnungi bátsins, ca. 5—6 fet yfir sjó. Segjast Þeir hafa dregið línuna sem næst í hávestur. Um veðrið, þegar áreksturinn varð, er það upplýst, að 186 dimmt var, en gott ljósaskyggni, harðnandi kaldi og lítils- háttar vindbára. Stefndu hafa hinsvegar mótmælt stefnukröfunum og krafizt algerrar sýknu. Byggja þeir stefnukröfuna (svo) á þvi: 1. að enginn árekstur hafi átt sér stað milli skipanna, 2. að ljósútbúnaður „Lúðu“ hafi verið ólöglegur og ófullnægjandi. Ad. 1. Rétturinn verður að lita svo á, að það sé sannað með vitnaskýrslu og öðrum gögnum í málinu, að árekstur milli greindra skipa hafi átt sér stað á þeim tíma, sem að framan greinir. Ad. 2. Álit stefndu um það atriði er grundvallað á skýrslu og greinargerð skipstjórans á „Garðari“. Hefir hann fyrst og fremst haldið því fram, að ljósaútbúnaður, slíkur sem að framan greinir, sé í sjálfu sér (almennt) ólögmætur og brjóti í bága við fyrirmæli alþjóðlegra siglingareglna, 9. gr. a, þar sem að „Lúða“ var að draga línu sina, þegar árekst- urinn varð. Hinsvegar verður rétturinn að lita svo á, að lína, sem liggur venjulega sem næst lóðrétt í sjó við drátt, geti alls ekki fallið undir þann veiðarfæraútbúnað, sem þar er lagður til grundvallar ljósaskyldunni. Rétturinn verður að líta svo á, að sannað sé, að logað hafi á ljósi trillubátsins á því tímabili, sem þýðingu hefir í þessu sambandi. En samkvæmt skýrslu skipverja á b/v „Garðar“, þá telja þeir, að ljós trillubátsins hafi verið þeim ósýnilegt allt til þeirrar stundar, að áreksturinn varð. Styðja þeir fullyrðingu sina með því, að þeir hafi allt- af séð ljós á öðrum bát, sem var þarna á sömu slóðum og þó fjær togaranum, og það enda þótt ljós þess trillu- báts bæru í eða undir ljósin í Keflavik, en slík var stefna togarans líka, miðuð við „Lúðu“, enda kveðst skipstjórinn hafa „verið kominn svo nálægt Keflavík, að hann hafi siglt sjónhendingu“. Hafa stefndu skýrt á þann hátt, að togarann hafi borið bakborðsmegin að trillubátnum, og að stefna hans hafi því verið sem næst í austur, þ. e. tr/b „Lúðu“, og komi það eitt heim við það, að áreksturinn hafi orðið á bak- borðskinnung trillubátsins. — En þá hafi sá, sem línuna dró, skyggt á ljósið. — En samkvæmt vitnisburði skipverja 187 þeirra, sem voru á trillubát þeim, er Garðarsmenn tjá sig hafa alltaf séð ljós á, þá hefir „Lúða“ dregið sem næst í hávestur og, eins og fyrr greinir, sáu þeir alltaf ljósið á „Lúðu“. Rétturinn getur því heldur ekki sýknað stefndu á þeim grundvelli, hvernig ljósaútbúnaðir tr/b „Lúðu“ var háttað. Þá hafa stefndu til vara krafizt þess, að tjóni útaf á- rekstrinum yrði jafnað á báða aðilja, en þar sem ekki hefir sannazt neitt um það, að skipverjar „Lúðu“ hafi ekki eftir atvikum gert það, sem góðum og skynsömum mönnum ber að gera til þess á síðustu stundu að forðast árekstur, þá verður að lita svo á, að í málinu liggi ekki fyrir neinn grundvöllur til skiptingar tjóninu. Samkvæmt framangreindu verður rétturinn því að líta svo á, að stefndu verði að bera ábyrgð á tjóni því, er af árekstrinum leiddi, jafnframt því sem hann litur svo á, að þótt togarinn hafi nálgazt tr/b „Lúðu“ á stjórnborða, þá sé það ekkert óeðlilegt, að trillubáturinn hafi snúizt svo af straumfalli togarans, að áreksturinn komi á Þbak- borðshlið hans, sérstaklega af þvi báturinn var orðinn ferðlaus, þar sem þeir voru hættir að draga línuna. Þá hafa stefndu loks mótmælt skaðabótakröfum stefn- anda sem alltof háum, bæði aðalkröfunni og málskostnaðar- reikningnum. Krafan fyrir brot á skemmdum á bátnum og útbúnaði hans, að upphæð kr. 298.00, er byggð á matsgerð 2ja út- nefndra manna og sundurliðast þannig: Birðingsefni ................0.0..000.. kr. 40.00 Bandaefni o. fl. .........0..00000000.0.. — 15.00 Saumur Og fær ..........0.0000 0000... — 17.00 Málning, tjara og verk (sic) ........ — 15.00 Árar — 16.00 Vinna, 8 dagsverk ........0.000000.... — 160.00 Lukt „........... 0. sr — 35.00 Samtals kr. 298.00 Mótmæla stefndu matsgjörðinni á þeim grundvelli, að þeir hafi ekki verið tilkvaddir að gæta réttar sins við matið. Hinsvegar hafa þeir ekki mótmælt henni sem óstað- festri. En þar sem að hinum einstöku liðum hennar hefir ekki 188 verið hnekkt með neinum sönnunargögnum, þá þykir rétt að miða bótaupphæðina að þessu leyti við niðurstöðu matsmannanna. — Skaðabæturnar fyrir aflatjónið hafa stefnendur miðað við. aflabrögð þess eina trillubáts úr Keflavík, sem stundaði sömu veiði á sömu slóðum og fór í 5 róðra, meðan að við- gerð fór fram á tr/b „Lúðu“. Þótt nú að stefnendur hafi leitt sterkar líkur fyrir því, að aflatjón þeirra muni, ef allt hefði gengið að fyllstu óskum, hafa getað numið kr. 560.00, þá þykir þó rétt að gæta fullrar varfærni á mati slíks tjóns, og þykja því bæt- ur fyrir það hæfilega ákveðnar kr. 450.00. Ber stefndu því að greiða stefnendunum skaðabætur, að upphæð kr. 748.00 ásamt 5% ársvöxtum frá stefnuút- sáfudegi, 25. febrúar 1939, til greiðsludags. Samkvæmt framangreindu þykir þvi rétt að tildæma stefnendum aðeins kr. 300.00 í málskostnað. Sjóveðréttar í b/v „Garðari“ fyrir hinu ídæmda hefir eigi verið krafizt. Dráttur sá, er orðið hefir á uppkvaðningu dóms þessa, stafar af önnum dómsforsetans vegna þingaferða og und- irbúnings undir þær, svo og þess, að dómendur allir þurftu að kynna sér málsskjölin. Þvi dæmist rétt vera: Stefndi, Sigurjón Einarsson f. h. eigenda b/v „Garð- ars“ G. K. 25, Einars Þorgilssonar á Co., Hafnarfirði, greiði stefnendunum, Benedikt Jónssyni, Karli Eyjólfs- syni og Jóni Eyjólfssyni, kr. 748.00 ásamt 5% árs- vöxtum frá 25. febrúar 1939 til greiðsludags og kr. 300.00 í málskostnað — allt innan 15 daga frá lög- birtingu dóms þessa að viðlagðri aðför að lögum. 189 Föstudaginn 15. marz 1940. Nr. 98/1939. Sigurþór Jónsson og Ísleifur Jakobs- son sem eigendur Veltusunds 1 og Hafnarstrætis 4 (í árus Jóhannesson) gegn Austurstræti 3 h/f og gagnsök (Garðar Þorsteinsson). Ágreiningur um eignarrétt og umferðarrétt að gang- ræmu um lóðir. Dómur hæstaréttar. Héraðsdóminn hafa uppkveðið dómendur í merkjadómi Reykjavíkur, þeir Lárus Fjeldsted hæstaréttarmálflutningsmaður, Sigurður Thórodd- sen yfirkennari og Georg Ólafsson bankastjóri. Aðaláfrýjendur, sem skotið hafa máli þessu til hæstaréttar með stefnu 22. sept. f. á., hafa krafizt þess aðallega, að viðurkenndur verði óskoraður eign- arréttur þeirra að gangræmu þeirri, sem liggur af- girt austanvert á lóðinni Austurstræti 3 og að lóðinni Austurstræti 5 frá Austurstræti að sunnan og að lóða- mörkum Austurstrætis 3 annarsvegar og Veltusunds 1 og Hafnarstrætis 4 hinsvegar að norðan, en fil vara, að þeim verði dæmdur óskoraður umferðarréttur yfir téða gangræmu. Þá krefjast þeir þess, að niður verði fellt ákvæði merkjadómsins um umferðarrétt sagnáfrýjanda yfir framhald gangræmu þessarar frá áðurnefndum lóðamörkum og yfir í Hafnarstræti. Svo krefjast aðaláfrýjendur málskostnaðar fyrir báð- um dómum eftir mati hæstaréttar. Gagnáfrýjandi, sem skotið hefir málinu til hæsta- réttar með stefnu 23. sept. f. á., hefir aðallega krafizt þess, að viðurkenndur verði kvaðalaus eignarréttur 190 hans að áðurnefndri gangræmu frá Austurstræti til fyrrgreindra lóðamarka, en til vara, að merkjadóm- urinn verði staðfestur. Svo krefst gagnáfrýjandi málskostnaðar fyrir báðum dómum eftir mati hæsta- réttar. Þann 14. ágúst 1898 seldi Landsbanki Íslands Jóhs. Hansen kaupmanni lóð þá, er nú fylgir húseignum aðaláfrýjenda Veltusundi 1 og Hafnarstræti 4, og er lóð þessi þá talin ná til suðurs að lóð þeirri, er fylgir eign gagnáfrýjanda, Austurstræti 3, en til austurs að lóð Ólafs gullsmiðs Sveinssonar, er þá átti lóð þá, sem Austurstræti 5 fylgir milli Austurstrætis og Hafnarstrætis. Er auðsætt af orðum afsalsbréfsins, að Jóhs. Hansen er ekki seldur gangur sá frá Austur- stræti að lóðamörkum aðilja, sem um er deilt í máli þessu, en til Hansens rekja síðari eigendur Veltusunds 1 og Hafnarst. 4 heimildir sinar. Og ekki var Jóhs. Hansen eða öðrum eignarmönnum síðastnefndra lóða áskilinn nokkur umferðarréttur frá þeim nokk- ursstaðar yfir í Austurstræti. Hinsvegar hafði Lands- bankinn 2 dögum áður, eða 12. ágúst 1898, afsalað lóð þeirri, er nú fylgir eign gagnáfýjanda, Austur- stræti 3, til Jóns kaupmanns Brynjólfssonar og Rein- holds klæðskerameistara Andersson, er gagnáfrýjandi rekur sinar heimildir til, og eru norðurmörk þess- arar lóðar sögð við suðurtakmörk áðurnefndra lóða aðaláfrýjenda, en austurtakmörk við lóð Ólafs gull- smiðs Sveinssonar, sem áður er getið. Samkvæmt þvi er þræturæman frá Austurstræti og að lóðamörkum aðilja hluti af lóð hinna upphaflegu heimildarmanna sagnáfrýjanda. Hefir aðaláfrýjendum ekki tekizt að sanna það, að heimildarmönnum þessum hafi verið afsalað minni lóð en afsalið greinir, né heldur, að fyrri eigendur Austurstrætis 3 hafi síðar firrt sig 191 eignarrétti sínum að nokkrum hluta lóðar þessarar með framkomu sinni á merkjastefnu 12. april 1922. Þá hafa aðaláfrýjendur til vara viljað byggja eign- arrétt sinn að margnefndri gangræmu á því, að eig- endur fasteignanna Veltusunds Í og Hafnarstrætis 4 hafi unnið eignarhefð á henni. Ræman hefir ekki verið í vörzlum þeirra, heldur hafa þeir, eins og hver einn, sem vildi stytta sér leið milli Austurstrætis og Hafnarstrætis, farið um hana og ganginn allan milli þessara gatna. Virðist því ekki geta komið til mála, að aðaláfrýjendum sé skapaður eignarréttur að þræturæmunni fyrir hefð. Þá telja aðiljar sig hafa unnið eignum sínum sakir afnotahefðar umferðarrétt hvorri yfir annars hluta af oftnefndum gangi. Eins og áður segir, hafa not- endur húseigna þeirra þriggja, Austurstrætis 3, Veltu- sunds 1 og Hafnarstrætis 4, sem hlut eiga að máli, haft umferð um gangsund þetta allt milli Austur- strætis og Hafnarstrætis eftir vild sinni óátalið af lóð- areigendum, eins og allir aðrir, sem þá leið vildu fara til þess að spara sér lítilsháttar krók. Gangur þessi var því, eins og mörg önnur samskonar auð sund milli húsa hér í bæ, nokkurskonar almennings- leið, er enginn mátti öðrum fremur helga sér vegna umferðar sinnar einnar, enda er ekki sýnt, að not- endur eða eigendur téðra þriggja húseigna hafi rekið nokkur nauðsyn til umferðar um gang þenna þvert yfir milli Austurstrætis og Hafnarstrætis, því að hvorir um sig höfðu og hafa aðgang nægan að hús- um sínum yfir lóðir sjálfra sin. Skilyrði til þess, að umferðarréttur um gang þenna skapaðist fyrir hefð, hafa því ekki verið til. Hvorugum aðilja var því skylt að halda gangi þessum opnum til umferðar, og hefir gagnáfrýjandi því með fullum rétti þvergirt 192 hann á lóðamörkum þann 10. okt. 1938. Verður samkvæmt þessu að sýkna aðilja hvorn af kröfum hins um umferðarrétt um ganginn, svo og þess vegna að ómerkja ákvæði merkjadómsins um skyldu gagn- áfrýjanda til brotttöku girðingarinnar og dagsektir. Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður fyrir báðum dómum falli niður. Því dæmist rétt vera: Gagnáfrýjandi, Austurstræti 3 h/f, á að vera sýkn af kröfu aðaláfrýjenda, Sigurþórs Jóns- sonar og Ísleifs Jakobssonar sem eigenda Veltu- sunds 1 og Hafnarstrætis 4, um viðurkenningu á eignarrétti þeim til handa að framangreindri Sgangspildu á austanverðri lóð gagnáfrýjanda frá Austurstræti til lóðamarka nefndra fasteigna aðilja. Aðiljar eiga að vera sýknir hvor af annars kröfum um viðurkenningu á umferðarrétti um téða gangspildu milli Austurstrætis og Hafnar- strætis. Ákvæði lóðamerkjadómsins um brotttöku girðingar gagnáfrýjanda og um dagsektir eiga að vera ómerk. Málskostnaður fyrir báðum dómum falli niður. Dómur merkjadóms Reykjavíkur 29. ágúst 1939. Mál þetta er höfðað með stefnu réttarins, útgefinni 18. janúar 1939, og féll málið í rétt þ. 23. jan. 1939. Málavextir eru þeir, er nú skal greina, eftir því sem fram hefir komið undir rekstri málsins: Með afsali, dags. 14. ágúst 1898 (rskj. nr. 4), selur Lands- banki Íslands kaupmanni Joh. Hansen lóð við Hafnarstræti 193 og Veltusund (núverandi Hafnarstræti 4 — Veltusund 1), er talin er að takmarkast að vestan af Veltusundi, að norðan af Hafnarstræti, að austan af lóð Ólafs Sveinssonar og að sunnan af lóð Jóns Brynjólfssonar og Reinh. Andersson. Sagt er í afsalinu, að uppdráttur af hinni seldu lóð fylgi, en sá uppdráttur hefir ekki komið fram og er sagður glat- aður. Áður hafði Landsbankinn, eða Þann 12. ágúst 1898, selt þeim Jóni Brynjólfssyni og Reinh. Andersson lóð þá, er nú er Austurstræti 3, og er í því afsali (rskj. nr. 11) tekið fram, að lóðarmörk þeirrar lóðar séu: að vestan Veltusund, að sunnan Austurstræti, að norðan lóð Jóh. Hansens og að austan lóð Ólafs Sveinssonar. Í því afsali er einnig tekið fram, að uppdráttur fylgi, en um hann er hið sama að segja, að hann hefir ekki komið fram, og telur Jón Brynjólfsson, að bankinn hafi aldrei afhent sér uppdráttinn. Lóðin Hafnarstræti 4 — Veltusund 1 hefir frá 1898 gengið kaupum og sölum, þar til núverandi eigendur eign- uðust hana. Áður en Landsbankinn skipti þessum lóðum, sem nú eru Hafnarstræti 4 — Veltusund 1 og Austurstræti 3. hafði öll þessi lóð verið óskipt eign. Árið 1900 seldi ekkja Joh. Hansens eignina Hafnarstræti 4 — Veltusund 1 Gunnari Þorbjarnarsyni, en ekkja hans seldi h/f Ísólfi eignina Veltusund 1 árið 1924 og Jóni Hjartarsyni eignina Iíafnarstræti 4 árið 1926, en núverandi eigendur beggja eignanna eru þeir Sigurþór Jónsson og Ísleifur Jakobsson. Milli lóðanna Hafnarstrætis 4 — Veltusunds 1 og lóð- arinnar Austurstrætis 3 að austan er gangstígur upp að lóð Ólafs Sveinssonar, sem liggur milli Hafnarstrætis og Aust- urstrætis, og er deilan í máli þessu um suðurhluta þessa gangs, og er sá hluti gangsins talinn 1,9 m á breidd og 10,85 m að lengd. Stefndu í máli þessu (svo), h. f. Austurstræti 3, sem er eis- andi að lóð þeirri, er Landsbankinn seldi þeim Jóni Brynj- ólfssyni og Reinh. Andersson, lokuðu umferð um gangstis þenna með girðingu þ. 13. okt. 1938. Þegar mótmæli eigenda Hafnarstrætis 4 — Veltusunds 1 útaf lokun þessari ekki voru tekin til greina, snéru þeir sér til merkjadóms Reykjavíkur, og hafa krafizt þess, að dómur gangi um deilumálið, og er krafa þeirra í fyrsta lagi sú, að viðurkenndur verði eignarréttur þeirra að þeim hluta gangsins, er liggur frá norðurmarkalinu Austur- 13 194 strætis 3 og út að Austurstræti vestan við og upp að lóð Ólafs Sveinssonar (Austurstræti 5), en til vara, að þeim verði tildæmdur óskoraður gangréttur yfir þenna hluta gangsins. Stefndu hafa mótmælt báðum þessum kröfum og kraf- izt þess fyrst og fremst, að lóðamörkin milli Austur- strætis 3 og Hafnarstrætis 4 — Veltusunds 1 séu ákveðin með dómi réttarins línan a—b—c—d á framlögðum upp- drætti, rskj. nr. 30, þannig að hinn umþráttaði hluti gangs- ins sé eign Austurstrætis 3, en til vara hafa þeir krafizt þess, að ef gangréttur eigenda Hafnarstrætis 4 — Veltu- sunds 1 verði viðurkenndur út að Austurstræti, þá sé jafn- framt gangréttur þeirra út að Hafnarstræti yfir lóð stefn- enda einnig viðurkenndur. Þessari varakröfu hafa stefn- endur mótmælt. Eftir að vitnaleiðslur höfðu farið fram í málinu og aðiljar lokið við málflutning sinn, óskaði merkjadómur- inn með bréfi, dags. 8. maí 1939, umsagnar lóðarskrárrit- arans í Reykjavík og meðtók svar hans 3. júlí 1939. Vegna sumarleyfis dómenda var ekki unnt að ganga á merkin fyrr en 24. ágúst 1939, og var málið þann sama dag tekið til dóms. Það er að vísu svo, að samkvæmt dagbók mælinga- manns Reykjavíkur frá 12. apríl 1922 (rskj. nr. 19) var þá haldin merkjastefna á lóðum þessum, þar sem umboðs- maður þáverandi eigenda Hafnarstrætis 4 — Veltusunds Í gerði kröfu til að eiga allan gangstiginn milli gatna, er Jón Brynjólfsson, þáverandi eigandi Austurstrætis 3, er telja verður, að hafi mætt á merkjastefnu þessari, mót- mælti ekki, en með því að merkjaskipun þessi hefir eigi hiotið þá meðferð, er lög mæla fyrir um, þar sem merkja- setningin hefir ekki verið færð í lóðamerkjabók, svo sem fyrir er mælt í 3. grein laga nr. 35 frá 2. nóv. 1914, sbr. orðin: „... Ef menn verða ásáttir um lóðamörk, getur mælingamaður þess í dagbók sinni, enda er hún þá og lóðamerkjabók, ef þeim ber saman, lögsönnun fyrir stærð og legu lóða ...“, litur merkjadómur Reykjavíkur svo á, að eigandi Hafnarstrætis 4 — Veltusunds 1 hafi eigi öðl- azt neinn eignarrétt yfir hinum umbþráttaða hluta gangs- ins við merkjastefnu þessa. Á fundi byggingarnefndar Reykjavíkur 12. marz 1898 er 195 lóð sú, er Landsbankinn ætlaði að selja þeim Jóni Brynjólfs- syni og Reinh. Andersson, talin 33 al. við Austurstræti, og samkv. því girða kaupendur lóðina 1899, eða að hinum umþráttaða gangstig, en heldur ekki þetta fær hnekkt hinu skýra orðalagi afsalsins frá 12. ágúst 1898, þar sem sagt er, að lóðamörkin að austan séu lóð Ólafs Sveinssonar. Auk þess lítur merkjadómur svo á, að það hefði orðið að vera skýrum orðum tekið fram í afsalinu til Joh. Hansens, ef þeirri lóð hefði átt að fylgja ræman út að Austurstræti. Samkæmt framansögðu verður niðurstaða merkjadóms sú, að aðalkrafa stefnenda sé ekki á nægilegum rökum reist, og verður hún því ekki tekin til greina. Kemur þá til álita, hvort taka beri til greina varakröfu stefnenda um það, að þeir og fyrri eigendur lóðanna Hafnarstrætis 4 — Veltusunds 1 hafi unnið hefð á gang- rétti um þann hluta lóðar stefndu, er lokað var 13. okt. 1938. Það verður að telja in confesso, að aðgangur þessi úl að Austurstræti hafi verið notaður af eigendum allrar lóðarinnar um langt skeið, áður en skiptingin fór fram 1898, en samkvæmt framkomnum gögnum hefir gang- stígur verið notaður óslitið af eigendum Hafnarstrætis 4 — Veltusunds 1 um hið lokaða sund frá þeim tima, er Hafnarstræti 4 — Veltusund Í var selt sem sérstök eign 14. ágúst 1898, og þar til sundinu var lokað 13. okt. 1938, og þar sem þannig er um fullan hefðartíma að ræða, litur merkjadómur svo á, að eigendur lóðarinnar Hafnarstrætis 4 — Veltusunds 1 hafi unnið hefð á gangrétti um þann hluta gangsins, er lokaður var 13. okt. 1938, og ber samkvæmt Þeim úrslitum eigendum Austurstrætis 3 að taka burtu girð- ingar þær, er nú tálma því, að óhindraður gangréttur fyrir eigendur Hafnarstrætis 4 — Veltusunds 1 sé í gegnum hið lokaða sund. Eftir atvikum þykir rétt að ákveða, að þessu verki sé lokið innan hálfs mánaðar frá lögbirtingu dóms þessa að viðlögðum dagsektum, er ákveðast kr. 10.00. Merkjadómur litur svo á, að hin framkomnu sönnunar- gögn beri það einnig með sér, að sundið milli Hafnarstrætis og Austurstrætis hefir verið óslitið notað eftir 12. ágúst 1898 af eigendum Austurstrætis 3, og ber því eigendum Hafnarstrætis 4 og Veltusunds 1 að sinu leyti einnig að halda gangi þessum opnum sem gangstig fyrir eigendur 196 Austurstrætis 3, þannig að allt sundið milli gatna verði framvegis opið sem gangstigur fyrir allar þessar eignir. Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður falli niður. Því dæmist rétt vera: Krafa eigenda lóðanna Hafnarstrætis 4 — Veltu- sunds í um að hafa öðlazt eignarrétt að þeim hluta sundsins milli Hafnarstrætis og Austurstrætis, er lokað var 13. okt. 1938, verður ekki tekin til greina. Hins- vegar hefir Hafnarstræti 4 — Veltusund Í unnið hefð á gangrétti yfir þann hluta lóðarinnar Austurstræti 3, er lokaður var 13. okt. 1938, og ber eigendum Aust- urstrætis 3 að viðlögðum kr. 10.00 — tíu króna — dag- sektum að taka burtu innan 14 daga frá lögbirtingu dóms þessa þær girðingar, er nú hindra gangréttinn um sundið. Eigendur lóðarinnar Austurstrætis 3 eiga kröfu til, að eigendur lóðanna Hafnarstrætis 4 — Veltusunds 1 haldi einnig opnum nefndum gangstis, að því leyti sem hann liggur yfir síðast nefndar lóðir. Málskostnaður fellur niður. Dóminum að (svo) fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Föstudaginn 15. marz 1940. Nr. 127 1939. Verkamannafélagið Dagsbrún gegn Alþýðusambandi Íslands. Dómur hæstaréttar. Málssókn þessi fellur niður. Áfrýjandi, verkamannafélagið Dagsbrún, er eigi mætir í málinu, greiði 50 króna aukagjald til ríkis- sjóðs, ef hann vill fá mál sitt tekið fyrir að nýju. 197 Miðvikudaginn 3. april 1940. Nr. 11/1940. Valdstjórnin (Gunnar Þorsteinsson) gegn Einari Jóhanni Jónssyni (Guðmundur Í. Guðmundsson). Ölvun við bifreiðarakstur. Dómur hæstaréttar. Með skírskotun til forsendna hins áfryjaða dóms þykir mega staðfesta hann, þó þannig, að greiðslu- frestur sektarinnar verði 4 vikur frá lögbirtingu dóms þessa og að kærði verði sviptur ökuleyfi í 6 mánuði frá lögbirtingu dómsins. Eftir þessum úrslitum ber kærða að greiða allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin mál- flutningslaun skipaðs sækjanda og verjanda í hæsta- rétti, 80 krónur til hvors. Það athugast, að rannsóknarlögreglan hefði átt að láta eftirlitsmenn bifreiða skoða bifreiðina þegar í stað, en ekki verður séð, að það hafi verið gert. Því dæmist rétt vera: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður, þó þannig, að greiðslufrestur sektarinnar verði 4 vikur frá lögbirtingu dóms þessa og að kærði, Einar Jóhann Jónsson, verði sviptur ökuleyfi í 6 mánuði frá lögbirtingu dómsins. Kærði greiði allan áfrýjunarkostnað sakar- innar, þar með talin málflutningslaun skipaðs sækjanda og verjanda í hæstarétti, hæstaréttar- málflutningsmannanna Gunnars Þorsteinssonar 198 og Guðmundar Í Guðmundssonar, 80 krónur til hvors. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur lögregluréttar Reykjavíkur 2. febr. 1940. Ár 1940, föstudaginn 2. febrúar, var í lögreglurétti Reykjavíkur, sem haldinn var á skrifstofu sakadómara af fulltrúa hans Einari Arnalds, uppkveðinn dómur í málinu nr. 2626/1939: Valdstjórnin gegn Einari Jóhanni Jónssyni, sem tekið var til dóms 10. f. m. Mál þetta er af valdstjórnarinnar hálfu höfðað gegn Ein- ari Jóhanni Jónssyni, bifreiðarstjóra, Kárastis 9 A hér i bæ, fyrir brot gegn áfengislögum nr. 33 9. janúar 1935 og lögum nr. 70 8. september 1931 um notkun bifreiða. Kærði er kominn yfir lögaldur sakamanna, fæddur 8. apríl 1912, og hefir, svo kunnugt sé, sætt eftirtöldum kær- um og refsingum: 1931 1% Sætt: 15 kr. sekt fyrir ofhraða á bifreið. 1931 2%2 Dómur lögregluréttar Reykjavikur: 15 daga fangelsi við venjulegt fangaviðurværi og 1000 kr. sekt fyrir áfengisbruggun. 1932 1% Sætt: 1000 kr. sekt fyrir bruggun og sölu áfengis. 1933 % Kærður fyrir bruggun áfengis. Málið afgreitt til bæjarfógetans í Hafnarfirði. 1933 16) Sætt: 100 kr. sekt fyrir ölvun og óspektir. Málsatvik eru þau, að 29. ágúst s. 1. um kl. 4% e. h. ók bifreiðin R. 82 út af þjóðveginum skammt vestan við Elliðaárnar. KI. um 5 e. h. sama dag barst lögreglunni í Reykjavík fregn um þetta og fór (svo) þegar á vettvang, en þá var maður sá, sem stýrt hafði bifreiðinni, Einar Jóhann Jónsson, kærði í máli þessu, farinn í burtu af slysstaðnum. Lögreglan gerði strax ýmsar athuganir á slysstaðnum. Af hjólförum bifreiðarinnar sá hún, að bif- reiðinni hafði verið ekið vestur þjóðveginn eftir hægra vegkanti um 30 metra, þar næst á ská yfir veginn til vinstri um 20 metra, unz bifreiðin fór út af vinstra veg- kanti. Vegkanturinn var þarna mjög lágur, en fyrir utan veginn var djúpur skurður, en milli hans og vegarins 2 199 metra breið grasflöt nærri slétt. Eftir henni hafði bif- reiðin runnið 12.90 metra, en þá farið með vinstri hjólin út í skurðinn og runnið eftir skurðinum ÍÍ metra með hægri hjólin uppi á grasflötinni, unz bifreiðin stöðvaðist með vinstra frambretti í syðri skurðbrúninni. Lá því bif- reiðin að hálfu leyti niðri í skurðinum, er lögreglan kom á slysstaðinn, og var vinstra afturhjólið undan bifreið- inni. Á þessum stað er vegurinn sléttur, hallalaus og 7.30 metra breiður, mælt í yztu hjólför. Strax og lögreglan kom á vettvang, var hafin leit að kærða, og fannst hann hjá Þifreiðinni kl. 6 e. h. sama dag. Virtist lögreglunni kærði vera undir áhrifum áfengis, og var hann því strax fiuttur á Landspítalann og þar tekið sýnishorn af blóði hans, sem við rannsókn reyndist að innihalda 1.52%, að áfengismagni. Með kærða í bifreiðinni, er slysið vildi til, var Garðar Jónsson, bróðir hans, og meiddust þeir hvor- ugur, en bifreiðin skemmdist töluvert. Kærði hefir ekki getað gert sér grein fyrir, af hverju útafaksturinn hafi stafað, en haldið því þó fram, að vinstra afturhjól bifreið- árinnar hafi farið undan bifreiðinni, áður en hún fór tt af veginum, og eftir slysið hafi það legið uppi á veg- inum um 10—12 metra fyrir aftan bifreiðina, en hann þá tekið hjólið og fært það til. Vitnin Einar Sigurðsson, Garðar Jónsson og Gunnlaugur Jónsson, en það eru einu vitnin, sem sáu slysið, hafa öll borið, að hjólið hafi eftir slysið legið rétt fyrir aftan bifreiðina. Og samkvæmt fyrr- greindum athugunum lögreglunnar á slysstaðnum hefir bifreiðin runnið 11 metra með bæði vinstri hjólin eftir skurðinum. Orsök slyssins verður því ekki talin sú, að vinstra afturhjól bifreiðarinnar hafi farið undan henni. Kærði kveðst, skömmu áður en bifreiðin fór út af, hafa verið búinn að finna, að annaðhvort framhjólið var ekki í lagi. Kveðst hann hafa ekið á hægra vegkanti á 40 km hraða, eftir því sem hann gizkar á, þvi að hraðamælir var enginn á bifreiðinni. Beygði þá bifreiðin allt í einu til vinstri. Kveðst kærði þá hafa hemlað bifreiðina og hafa ætlað að reyna að halda henni inni á veginum, en það tókst ekki, og rann bifreiðin út af veginum vinstra megin. Kærði hefir viðurkennt, að bifreiðin hafi verið handhemlalaus þenna dag. Vitnið Garðar Jónsson kveðst allt í einu hafa orðið var við, að bifreiðin hlykktist niður að aftan. Við 200 það eða eftir það hafi kærði misst vald á bifreiðinni og þá engum togum skipt, að bifreiðin fór út af veginum. Kveður það kærða hafa ekið með 30—35 km hraða, en hemlar bifreiðarinnar hafi verið í ólagi. Vitnið Einar Sig- urðsson hefir borið, að bifreiðinni hafi verið ekið greitt, og gizkar það á 60 km hraða, miðað við klukkustund. Vitnið Sveinn Sæmundsson vfirlögregluþjónn kveður vera ljóst af þeim athugunum, sem hann gerði á slysstaðnum og getið er um hér að framan, að bifreiðinni hafi verið ekið hart á undan útafakstrinum og að stjórn hennar hafi ekki verið örugg. Kærði hefir undir öllum rekstri málsins haldið því fram, að hann hafi ekki verið undir áhrifum áfengis, er bifreiðarslys þetta varð. Hefir hann haldið þvi fast fram, að hann hafi slysdaginn eða dagana þar á undan ekkert áfengi bragðað, nema að hann hafi drukkið eina flösku af Egils pilsner með mat um kl. 12 á hádegi dag þann, er bifreiðarslysið átti sér stað. Vitnið Garðar Jónsson, bróðir kærða, hefir staðfest þetta og borið, að Það hafi slysdaginn verið óslitið með kærða. Telur það óhugsandi, að Það hafi ekki vitað um, ef kærði hefði bragðað annað áfengi en fyrr- greinda pilsnerflösku. Við rannsókn máls þessa hefir verið leitað álits Jóhanns Sæmundssonar læknis, og hefir hann borið fyrir rétti, að áfengismagn í blóði fullorðins manns geti aldrei farið yfir 0.6%,, þótt innihaldi einnar flösku af islenzkum pilsner væri neytt nokkru fyrir blóðtökuna. Enn- fremur hefir Eggert Steinþórsson læknir, sem tók synis- horn af blóði kærðs, verið leiddur sem vitni og borið, að útilokað sé, að alkohol hafi við blóðtökuna komizt í blóð- sýnishornið. Eins og að framan er sagt, reyndist áfengis- magn í blóði kærða vera 1.52%. Verður þvi að telja sannað, að kærði hafi neytt meira áfengis slysdaginn en hann hefir haldið fram og að hann hafi því skýrt rangt frá um Þetta atriði. Framburður vitnisins Garðars Jónssonar hefir því ekki heldur reynzt réttur um þetta atriði. Allmörg vitni hafa verið leidd í máli þessu og skal nú vitnaframburðurinn athugaður. Vitnið Jón Guðmann Jóns- son sá kærða tilsýndar, en hafði ekki tal af honum. Kveðst það því ekkert geta sagt um, hvort kærði var undir áhrifum áfengis eða ekki. Vitnið Hávarður Markús Karlsson kveðst ekki hafa séð nein áfengisáhrif á kærða. Kveðst það ekki 201 hafa veitt kærða neina sérstaka athygli, en átt tal við hann, og kveðst ekki hafa fundið neina vinlykt út úr honum. Vitn- ið Guðmundur Kristjánsson, sem hjálpaði kærða til að draga bifreiðina upp á veginn, kveðst enga sérstaka athygli hafa veitt kærða og ekki veitt því eftirtekt, að hann væri neitt undir áhrifum áfengis. Enga áfengislykt fann það af kærða. Vitnið Ólafur Þórður Þorbergur Ágústsson Benediktsson ók kærða og Garðari Jónssyni inn undir Elliðaár. Kveðst það ekki persónulega hafa talað við kærða, heldur við Garð- ar. Engin áfengisáhrif kveðst það hafa séð á kærða, en ekki veitt honum svo mikla athygli, að það geti dæmt um, hvort hann var undir áhrifum áfengis eða ekki. Vitni þau, sem nú hafa verið nefnd, sáu öll kærða skömmu eftir slysið. Vitnið Sveinn Jónsson, sem er bróðir kærða, sá kærða um klukku- tima eftir slysið og talaði við hann. Kveðst það ekki hafa séð á kærða nein áfengisáhrif. Vitnið Hjalti Benediktsson sá kærða, þegar hann var að koma frá lögreglustöðinni og sýnishorn af blóði kærða hafði verið tekið. Ók vitnið þá kærða inn undir Elliðaár. Kveðst það ekki hafa séð neitt vin á kærða og ekki fundið af honum neina áfengislykt. Vitnið Ásgeir Jónsson talaði aðeins örfá orð við kærða kl. um 8 e. h. slysdaginn. Kveðst það ekki hafa séð nein áfengisáhrif á kærða, en tekur fram, að það hafi ekki veitt honum neina sérstaka athygli. Ennfremur hefir lögreglan yfirheyrt Gunn- laug Jónsson, sem sá kærða strax eftir slysið. Kveðst hann enga eftirtekt hafa veitt kærða og því ekkert tekið eftir, hvort á honum sáust vináhrif eða ekki. Vitnið Einar Sigurðsson sá Þbifreiðarslysið og kom strax á slysstaðinn. Kveðst það ekki hafa verið í nokkrum vafa um, að kærði var undir áhrifum áfengis. Allt útlit og fram- koma kærða hafi sýnt það. Segir það, að töluverð áfengis- lykt hafi verið af kærða og að hann hafi verið þvældur og Þrútinn í andliti. Þá kveður vitnið, að framkoma kærða hafi sýnt, að hann var undir áhrifum áfengis, t. d. hafi kærði óskað aðstoðar þeirra, sem þarna komu að, til að ýta bif- reiðinni upp úr skurðinum, en slíkt hafi verið ógerningur og náð engri átt. Telur vitnið, að engum ódrukknum manni mundi hafa dottið í hug að fara fram á slíkt. Hefir vitnið staðfest þenna framburð sinn með eiði. Vitnin Ingólfur Þorsteinsson lögregluþjónn og Ágúst Jónsson lögreglu- þjónn fóru að leita að kærða og fundu hann á slysstaðnum 202 um kl. 6 e. h. Kveður Ingólfur, að sér hafi virzt kærði vera undir áhrifum áfengis, hafi hann merkt það á allri fram- komu kærða, sem hafi verið áberandi frekur í svörum og óskýr í hugsun. Áfengislykt fann vitnið ekki af kærða, en aftur á móti mjög sterka „Sen-Sen“lykt, og telur vitnið mjög algengt, að menn noti þetta „Sen-Sen“ til að drepa áfengis- lvkt. Vitnið Ágúst Jónsson kveðst þekkja kærða, hafa oft talað við hann bæði drukkinn og ódrukkinn og viti því vel, hvernig kærði sé allsgáður og undir áhrifum áfengis. Kveðst vitnið ekki hafa verið í nokkrum vafa um, að kærði var undir áhrifum áfengis. Hafi kærði verið rauður og þrútinn í andliti og megn „Sen-Sen“ lykt út úr honum. Framkoma kærða hafi öll borið þess merki, að hann væri undir áhrif- um áfengis, því kærði hafi verið æstur, ósvífinn og mjög slórorður og orðljótur og að öllu leyti hagað sér eins og vitnið þekkir kærða, þegar hann sé drukkinn. Bæði framan- greind vitni hafa staðfest þenna framburð sinn með eiði. Vitnið Sveinn Sæmundsson yfirlögregluþjónn, yfirheyrði kærða strax og fyrrgreindir lögregluþjónar komu með kærða á lögreglustöðina. Taldi þá vitnið, að kærði, sem var þrút- inn í andliti og með ruglingslegan hugsanagang, væri undir áhrifum áfengis, og lét því flytja hann strax upp í Land- spítala, til þess að þar yrði tekið sýnishorn af blóði hans. Vitnið Karl Guðmundsson lögregluþjónn, sem þekkir kærða vel, bæði undir áhrifum áfengis og allsgáðan, talaði við kærða, meðan hann beið á lögreglustöðinni eftir að vera fluttur í Landspitalann. Kveður vitnið, að sér hafi virzt kærði vera undir áhrifum áfengis, og hafi það markað það af því, hvað kærði var ör. Vitnið Bjarni Eggertsson löglegluþjónn, sá kærða um sama leyti. Kveðst það ekki hafa talað við kærða, en veitt honum athygli og hlustað á samtal hans við Karl Guðmundsson lögregluþjón. Vitnið kveðst ekki hafa getað betur séð en að kærði væri talsvert undir áhrifum á- fengis. Kærði hafi verið þrútinn í andliti, hugsanagangur hans mjög ruglingslegur og öll framkoma bent til þess, að hann væri undir áhrifum áfengis. Vitnið Lárus Axel Helga- son lögregluþjónn kveður að sér hafi virzt kærði vera undir áhrifum áfengis og fundið af honum áfengislykt, er þeir sátu saman í lögreglubilnum á leið upp í Landspitala. Vitnið Greipur Kjartan Kristjánsson lögregluþjónn, sem einnig var með í lögreglubilnum upp í Landspítala, kveðst ekki hafa 203 getað séð betur en að kærði væri undir áhrifum áfengis. Kveðst það hafa markað það á því, að kærði var rauður í andliti, augu hans gljáandi og hann hávaðasamur, en enga áfengislykt minnist vitnið að hafa fundið út úr kærða. Loks hefir vitnið Eggert Steinþórsson læknir, sem tók á Land- spitalanum sýnishorn af blóði kærða, borið, að það hafi álitið kærða vera undir áhrifum áfengis. Kveður vitnið, að kærði hafi verið mjög niðurdreginn og slappur Í göngu- lagi, og linleiki hans hafi verið meiri en gerist um allsgáða menn. Þrátt fyrir neitun kærða og framburð vitna þeirra, sem ekki hafa séð áfengisáhrif á kærða, og sem rakinn hefir verið hér að framan, verður að telja fullsannað með hinum eið- festa eindregna framburði hinna 5 lögregluþjóna og læknis- ins, áfengismagninu í blóði kærða og hvernig bifreiðarslys þetta atvikaðist, að kærði hafi verið undir áhrifum áfengis, þegar hann ók bifreiðinni R. 82 út af þjóðveginum skammt fyrir vestan Elliðaárnar hinn 29. ágúst s. 1. Hefir kærði með þessu framferði sínu gerzt brotlegur við 21. sbr. 39. gr. áfengislaganna og 5. gr. 3. mgr. sbr. 14. gr. bifreiðalaganna. Þá hefir kærði einnig brotið gegn 6. sbr. 14. gr. bifreiða- laganna með því að hafa engan hraðamæli í bifreiðinni og gegn 3. sbr. 14. gr. sömu laga með því að aka í handhemla- lausri bifreið. Þykir refsing kærða hæfilega ákveðin 125 króna sekt til ríkissjóðs, og komi einfalt fangelsi í 8 daga í stað sektarinnar, verði hún ekki greidd innan 4 vikna frá lögbirtingu dóms þessa. Hann ber að svipta leyfi til að stýra bifreið í 3 mánuði frá lögbirtingu dóms þessa. Hann greiði allan sakarkostnað, þar með talin málsvarnarlaun skipaðs verjanda sins, hrm. Guðmundar Í. Guðmundssonar, kr. 50.00. Rekstur málsins hefir verið vitalaus. Því dæmist rétt vera: Kærði, Einar Jóhann Jónsson, greiði 125 króna sekt til ríkissjóðs, og komi einfalt fangelsi í 8 daga í stað sektarinnar, verði hún ekki greidd innan 4 vikna frá lögbirtingu dóms þessa. Hann skal sviptur leyfi til að stýra bifreið í 3 mán- uði frá lögbirtingu dóms þessa. Hann greiði allan sakarkostnað, þar með talin máls- 204 varnarlaun skipaðs verjanda sins, hrm. Guðmundar Í. Guðmundssonar, kr. 50.00. Dómi þessum skal fullnægja með aðför að lögum. Föstudaginn 5. apríl 1940. Nr. 6/1940. Valdstjórnin (Garðar Þorsteinsson) gegn Ólafi Kjartani Ólafssyni (Einar B. Guðmundsson). Ólögleg áfengissala. Dómur hæstaréttar. Með skirskotun til forsendna hins áfrýjaða dóms þykir mega staðfesta hann, þó þannig, að greiðslu- frestur sektarinnar verði 4 vikur frá lögbirtingu dóms þessa. Kærða ber að greiða allan áfrýjunarkostnað sak- arinnar, þar með talin málflutningslaun skipaðs sækj- anda og verjanda í hæstarétti, 50 krónur til hvors. Því dæmist rétt vera: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður, þó þannig, að greiðslufrestur sektarinnar verði 4 vikur frá lögbirtingu dóms þessa. Kærði, Ólafur Kjartan Ólafsson, greiði allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin mál- flutningslaun skipaðs sækjanda og verjanda fyrir hæstarétti, hæstaréttarmálflutningsmannanna Garðars Þorsteinssonar og Einars B. Guðmunds- sonar, 50 krónur til hvors. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lög- um. 205 Dómur lögregluréttar Reykjavíkur 19. jan. 1940. Ár 1940, föstudaginn 19. janúar, var í lögreglurétti Reykja- víkur, sem haldinn var á skrifstofu sakadómara af full- trúa hans Valdimar Stefánsyni, uppkveðinn dómur í mál- inu nr. 1969/1939: Valdstjórnin gegn Ólafi Kjartani Ólafs- syni, sem tekið var til dóms daginn áður. Mál þetta er af valdstjórnarinnar hálfu höfðað gegn Ólafi Kjartani Ólafssyni, verkamanni, Skólavörðustig 46 hér í bæ, fyrir brot gegn áfengislögum nr. 33 9. janúar 1935. Kærði er kominn yfir lögaldur sakamanna og hefir, svo kunnugt sé, sætt eftirtöldum kærum og refsingum: 1927 1%2 Kærður fyrir hlutdeild í innbrotsþjófnaði. Málið 1933 1934 1934 1934 1935 1935 1936 1936 1937 1%, 28 7 155 240 % 2 1%6 %0 302 1% afgreitt til dómara. Dómur lögregluréttar Reykjavíkur: 500 króna sekt fyrir bruggun og sölu áfengis. Dómur hæstaréttar: 400 króna sekt fyrir brot gegn 42. gr. áfengislaganna. Dómur aukaréttar Reykjavikur: Fangelsi við venjulegt fangaviðurværi í 4 mánuði, skilorðs- bundið, fyrir innbrotsþjófnað og in solidum 150 kr. skaðabætur. Dómur aukaréttar Reykjavikur: 300 kr. sekt fyrir brot gegn áfengislögunum og ósvifni við lög- regluna. Staðfest í hæstarétti 2% 1935. Dómur hæstaréttar: fangelsi við venjulegt fanga- viðurværi í 20 daga og 800 kr. sekt fyrir brot gegn 6. gr. sbr. 30. gr. laga nr. 64/1930. Sætt: 100 kr. sekt fyrir slagsmál. Dómur aukaréttar Reykjavíkur: 4 mánaða fang- elsi við venjulegt fangaviðurværi fyrir þjófnað og ólöglega vinnautn í veitingahúsi. Dómur aukaréttar Reykjavikur: 8 mánaða betr- unarhússvinna fyrir þjófnað. Sætt: 10 kr. sekt fyrir hjólreiðar í Bankastræti. Dómur aukaréttar Reykjavikur: 6 mánaða fang- elsi við venjulegt fangaviðurværi fyrir brot gegn 8. gr. laga nr. 51/1928, sbr. 231. gr. 4. mgr. hegn- ingarlaganna og 17. gr. sbr. 37. gr. 1. mgr. áfeng- islaganna. Dómur lögregluréttar Reykjavíkur: 1000 kr. sekt 206 og 30 daga fangelsi við venjulegt fangaviðurværi fyrir ólöglega áfengissölu. Staðfest í hæstarétti 1%, 1938. 1937 23, Dómur lögregluréttar Reykjavíkur: 300 kr. sekt og sviptur ökuleyfi æfilangt fyrir ölvun við bif- reiðarakstur. Staðfest í hæstarétti 114 1938. 1938 134 Sætt: 30 króna sekt fyrir brot gegn reglugerð nr. 105/1936, 3. gr., um skotvopn o. fl. 1938 30%% Dómur lögregluréttar Reykjavikur: 45 daga fang- elsi við venjulegt fangaviðurværi og 2000 króna sekt fyrir brot gegn 15. sbr. 33. gr. 1. og 2. mgr. áfengislaga nr. 33/1935. Staðfest í hæstarétti 1%, 1938. 1938 2%% Kærður af Mariu Guðmundsdóttur fyrir árás. Vís- að til barnaverndarnefndar til athugunar. 1938 164 Dómur lögregluréttar Reykjavíkur: 60 daga fang- elsi við venjulegt fangaviðurværi og 2200 króna sekt fyrir ólöglega áfengissölu. Staðfest í hæsta- rétti 1%, 1938. Með játningu kærða er sannað, að hann hefir stundað áfengissölu á heimili sínu frá því um miðjan ágúst s. 1. og fram að þessu. Hefir hann einungis selt brennivin hinum og öðrum, sem til hans hafa komið og eftir þvi falazt. Hefir hann selt brennivín bæði í óáteknum flöskum og niðurskipt í pela og hefir álagning á flöskuna verið kr. 2.50—3.00. Á þessu tímabili telur hann sig hafa selt 3—5 heilflöskur á dag til jafnaðar. Með þessu hefir kærði brotið 15. gr. áfengislaga nr. 33 9. janúar 1935, og þykir refsing hans samkvæmt 33. gr. 1. og 2. mgr. sömu laga hæfilega ákveðin fangelsi við venjulegt fangaviðurværi í 3 mánuði og 3000 króna sekt til menning- arsjóðs, og komi einfalt fangelsi í 100 daga í stað sektarinn- ar, verði hún ekki greidd innan 4 vikna frá lögbirtingu dóms þessa. Hann greiði allan sakarkostnað. Rekstur málsins hefir verið vítalaus. Því dæmist rétt vera: Kærði, Ólafur Kjartan Ólafsson, sæti fangelsi við venjulegt fangaviðurværi í 3 mánuði og greiði 3000 króna sekt til menningarsjóðs, og komi einfalt fangelsi 207 í 100 daga í stað sektarinnar, verði hún ekki greidd innan 4 vikna frá lögbirtingu dóms þessa. Hann greiði allan sakarkostnað. Dóminum skal fullnægja með aðför að lögum. Föstudaginn 5. april 1940. Nr. 76/1938. Samband íslenzkra samvinnufélaga (Theódór B. Lindal) gegn Jóni Bjarnasyni (Guðmundur Í. Guðmundsson). Skuldamál. Aðildareiður dæmdur. Dómur hæstaréttar Héraðsdómurinn er kveðinn upp af lögmanninum i Reykjavík Birni Þórðarson. Áfrýjandi hefir að fengnu áfrýjunarleyfi 11. júlí 1938 skotið máli þessu til hæstaréttar með stefnu 19. s. m. Krefst hann þess aðallega, að stefndi verði dæmdur til að greiða honum kr. 266.00 ásamt 6% ársvöxtum frá 24. maí 1934 til greiðsludags og máls- kostnað fyrir báðum dómum eftir mati hæstaréttar. Til vara krefst hann þess, að úrslit málsins verði lát- in velta á eiði stefnda og málskostnaður í héraði þá látinn falla niður, en stefndi dæmdur til að greiða honum málskostnað fyrir hæstarétti eftir mati dóms- ins. Stefndi krefst staðfestingar hins áfrýjaða dóms og málskostnaðar af áfrýjanda fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Það verður að teljast sannað í málinu, að vorið 1934 hafi verið pantaðir frá Áburðarsölu ríkisins 4 208 pokar af kalksaltpétri og 6 pokar af nitrophoska- áburði handa Jóni Bjarnasyni, Garðbæ á Akranesi, þ. e. stefnda, að pokar þessir hafi verið sendir með e/s „Suðurlandi“ til Akraness þann 25. maí s. á., og að afgreiðsla skipsins þar hafi látið pokana af hendi gegn afhendingu fylgibréfs. Stefndi telur sig hvorki hafa pantað vöru þessa né tekið á móti henni, og gegn neitun hans verður ekki talið nægilega sannað, að svo hafi verið. Með framangreindum atvikum eru hinsvegar komnar fram svo sterkar líkur fyrir þvi, að hann hafi tekið við vörunni, að rétt þykir að láta úrslit málsins velta á synjunareiði hans um þetta atriði. Skal hann því vera sýkn af kröfum áfrýjanda, ef hann synjar fyrir það með eiði á lögmæltu varn- arþingi og eftir löglegan undirbúning innan 4 vikna frá lögbirtingu dóms þessa, að hann hafi tekið á móti vöru þeirri, sem greind er á reikningi Áburðarsölu ríkisins frá 19. maí 1934, héraðsréttarskjali nr. 3 í máli þessu. Vinni stefndi ekki svofelldan eið, þá skal hann greiða áfrýjanda kr. 266.00 ásamt 6% ársvöxt- um frá 24. mai 1934 og til greiðsludags. Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður bæði í héraði og fyrir hæstarétti falli niður. Þvi dæmist rétt vera: Ef stefndi, Jón Bjarnason, synjar fyrir það með eiði sinum á lögmæltu varnarþingi og eftir löglegan undirbúning innan 4 vikna frá lögbirt- ingu dóms þessa, að hann hafi tekið á móti vöru þeirri, sem greind er á reikningi Áburðarsölu ríkisins frá 19. mai 1934, héraðsréttarskjali nr. 3 í málinu, þá á hann að vera sýkn af kröfum 209 áfrýjanda, Sambands íslenzkra samvinnufélaga í máli þessu. Vinni stefndi ekki svofelldan eið, þá skal hann greiða áfrýjanda kr. 266.00 ásamt 6% ársvöxt- um frá 24. mai 1934 til greiðsludags. Málskostnaður bæði í héraði og fyrir hæsta- rétti falli niður. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 17. jan. 1938. Mál þetta, sem dómtekið var 15. þ. m., er skv. heimild i 82. gr. laga nr. 85 1936 höfðað fyrir bæjarþinginu með stefnu, útg. 18. ágúst 1937, af cand. jur. Sigurði Ólasyni hér í bæ f. h. Sambands íslenzkra samvinnufélaga gegn Jóni Bjarnasyni, Garðbæ, Akranesi, og eru réttarkröfur stefn- anda aðallega þær, að stefndur verði dæmdur til að greiða honum kr. 266.00 með 6% p. a. vöxtum frá 24. maí 1934 til greiðsludags og málskostnað að skaðlausu. Til vara krafðist stefnandi þess í munnlega málflutningnum, að úrslit máls- ins yrðu látin velta á synjunareiði stefnds, ef rétturinn teldi ekki fullar sönnur færðar fyrir kröfunni. Stefndur krefst sýknu og málskostnaðar. Stefnandi skýrir þannig frá málavöxtum, að 19. maí 1934 hafi stefndur pant- að hjá Áburðareinkasölu (svo) ríkisins 4 poka af kalksaltpétri og 6 poka af nitrophoska til áburðar og hafi verðmæti þessa numið stefnukröfunni í máli þessu. Pöntun þessi hafi siðan verið afgreidd með e. s. Suðurlandi 25. maí s. á. Telur stefn- andi, að salan fari að jafnaði þannig fram, að kaupanda sé sent fylgibréf, þ. e. heimildarbréf, fyrir vörunni í póst- kröfu, er hann siðan leysi út og fái þannig heimildarbréf- ið, en gegn afhendingu þess fái hann síðan vöruna afhenta af afgreiðslunni. Fyrir vangá kveður stefnandi, að fylgibréfið hafi verið sent stefndum í almennu bréfi og hafi hann þannig fengið vöruna afhenta án þess að greiða hana. 14 210 Stefndur neitar því eindregið að hafa pantað nokkurn áburð hjá stefnanda árið 1934 eða að hafa fengið nokkra áburðarsendingu frá honum það ár. Ber því að athuga rök þau, sem stefnandi færir fyrir framangreindri staðhæfingu sinni, og gögn þau, er fyrir liggja í málinu. Fyrir réttinum liggur afrit af fylgibréfi þvi, sem stefn- andi kveðst hafa sent stefndum og afgreiðslan afhenti á- burðinn gegn. Er það stilað á Jarðræktarfélag Akurnes- inga sem viðtakanda, en undir nafni félagsins stendur nafn stefnds. Segir stefnandi, að bréfið sé þannig stilað vegna þess, að til þess sé ætlast í lögum um áburðareinkasöluna, að hún selji ekki öðrum áburð en þeim, sem séu félag- ar í jarðræktarfélögum. Áburðurinn hafi þrátt fyrir þetta form verið sendur stefndum beint, enda nefnt félag enga milligöngu haft um kaupin. Viðkomandi skipaafgreiðsla á Akranesi hefir gefið vott- orð um, að 4 pokar af kalksaltpétri og 6 pokar af nitro- phoska, sem verið hafi á farmskrá e. s. Suðurlands 25. mai 1934, hafi verið afhentir gegn frumriti fylgibréfs, en getur ekki sagt um það, hverjum afhent var. Afgreiðslumaðurinn í Reykjavik hefir gefið vottorð um, að nefndar vörur hafi verið á farmskrá e. s. Suðurlands í umræddri ferð til Jarðræktarfélags Akurnesinga. Maður sá, sem annaðist áburðarpantanir fyrir Jarðrækt- arfélag Akurnesinga árið 1934, hefir gefið vottorð um, að stefndur hafi hvorki pantað né keypt áburð hjá félaginu 1934, að félagið hafi greitt sínar pantanir gegn póstkröfum og loks kveðst hann neita að hafa tekið á móti öðrum áburði frá einkasölunni en þeim, sem hann hafi pantað fyrir félagið. Skv. framansögðu er ekki unnt að telja, að stefnanda hafi gegn mótmælum stefnds tekizt að færa aðrar líkur fyrir því, að stefndur hafi pantað eða fengið umræddan áburð heldur en þær, sem kynnu að felast í því, að nafn stefnds er nefnt í heimildarbréfinu fyrir áburðinum á þann hátt, er áður greinir. Og með því að það þykja ekki nærri nægar líkur til þess að taka beri varakröfu stefnds til greina, verða málalok þau, að stefndur verður sýknaður af kröfum stefnanda, og ber stefnanda að greiða honum máls- kostnað, er þykir hæfilega ákveðinn kr. 60.00. 211 Því dæmist rétt vera: Stefndur, Jón Bjarnason, á að vera sýkn af kröfum stefnanda, Sigurðar Ólasonar f. h. Sambands íslenzkra samvinnufélaga. Stefnandi greiði stefndum kr. 60.00 í málskostnað innan 15 daga frá lögbirtingu dóms þessa að viðlagðri aðför að lögum. Mánudaginn 8. april 1940. Nr. 110/1938. Borgarstjórinn í Reykjavík f. h. bæjarsjóðs (Garðar Þorsteinsson) gegn Sólborgu Sigurðardóttur (Pétur Magnússon). Lögmæt skilyrði til ákvörðunar meðlags eftir Ill. kafla laga nr. 135 frá 1935 ekki talin vera fyrir hendi. Dómur hæstaréttar. Héraðsdómurinn er uppkveðinn af Birni Þórðar- son, lögmanni í Reykjavík. Áfrýjandi, sem skotið hefir máli þessu til hæsta- réttar með stefnu 4. nóvember 1938, krefst sýknu og málskostnaðar úr hendi stefndu í héraði og fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Stefnda krefst hinsveg- ar staðfestingar héraðsdómsins og málskostnaðar úr hendi áfrýjanda fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Sú ákvörðun atvinnu- og samgöngumálaráðuneyt- isins, að greiða skyldi stefndu samkvæmt III. kafla laga nr. 135 frá 1935 meðlag með drengnum Gunn- ari frá 1. febrúar 1937, var byggð á upplýsingum, er ráðuneytið tjáðist hafa í höndum um útgjöld stefndu vegna drengjanna Gunnars og Péturs á tima- 212 bilinu frá 1. febrúar til 1. júní 1937. Þessar upplýs- ingar voru ekki lagðar fyrir framfærslunefnd Reykjavíkur til álita, áður en ráðuneytið tók ákvörð- un sína og lögreglustjóri Reykjavíkur úrskurðaði greiðslu nefnds meðlags á hendur bæjarsjóði. Verða því greindar ályktanir ráðuneytisins og lögreglu- stjóra ekki taldar lögmætur grundvöllur fyrir skyldu áfrýjanda til greiðslu hins umdeilda meðlags og verður því að taka sýknukröfu áfrýjanda til greina. Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður bæði í héraði og fyrir hæstarétti falli niður. Því dæmist rétt vera: Áfrýjandi, borgarstjórinn í Reykjavík f. h. bæjarsjóðs, á að vera sýkn af kröfum stefndu, Sólborgar Sigurðardóttur, í máli þessu. Málskostnaður bæði í héraði og fyrir hæsta- rétti fellur niður. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 30. sept. 1938. Mál þetta, sem dómtekið var 27. þ. m., er höfðað fyrir bæjarþinginu með stefnu, útgefinni 30. maí 1938, af Sól- borgu Sigurðardóttur, ekkju, Ljósvallagötu 12 hér í bæ, gegn borgarstjóra f. h. bæjarsjóðs Reykjavíkur til greiðslu meðlags, að upphæð kr. 160.00 með 6% ársvöxtum frá 23. marz 1938 til greiðsludags, og málskostnaðar að skaðlausu. Stefndur krefst aðallega sýknu, en til vara að verða aðeins dæmdur til að greiða kr. 80.00. Málskostnaðar krefst hann, hvernig sem málið fer. Málsatvik eru þau, að í febrúar 1937 sendi lögreglu- stjórinn í Reykjavík framfærslunefnd bæjarins til umsagn- ar beiðni stefnanda máls þessa um, að henni yrði úr- skurðað meðlag með tveimur sonum hennar, Pétri og Gunnari. Framfærslunefndin mælti ekki með beiðninni, og tók lögreglustjóri hana því ekki til greina. Í mai s. á. endurnýjaði stefnandi umsóknina. Synjaði framfærslunefnd 213 enn um meðmæli með umsókninni vegna Péturs, en mælti með því að meðlag yrði úrskurðað með Gunnari frá Í. júní það ár, og í samræmi við það úrskurðaði lögreglu- stjórinn stefnanda meðlagsgreiðslu með honum frá þeim degi, og er sá úrskurður uppkveðinn 30. sept. 1937. Stefn- andi gerði sig þó ekki ánægða með þessi málalok og mun hafa farið þess á leit við lögreglustjóra, að hann sendi málið til stjórnarráðsins. Varð lögreglustjóri við þeim til- mælum og sendi málið. Fóru síðan fram nokkur bréfaskipti milli atvinnu- og samgöngumálaráðuneytisins og lögreglu- stjóra, og 18. marz 1938 ritar ráðuneytið lögreglustjóra og tjáir honum, að upplýst hafi verið, að stefnandi hafi haft ýmsan kostnað af fyrrnefndum drengjum fyrir 1. júní 1937, þótt þeir dveldu ekki hjá henni fyrir þann tíma, og kveðst telja rétt að verða við þeim tilmælum stefnanda, að henni verði úrskurðað meðlag með Gunnari frá 1. febrúar 1937. Með skírskotun til þessa bréfs „og í framhaldi af“ úr- skurðinum 30. sept. 1937 úrskurðaði lögreglustjóri síðan Þann 23. marz 1938 stefnanda meðlag með Gunnari frá Í. febrúar til 31. maí 1937, en stefndur hefir ekki fengizt til að greiða meðlagið samkvæmt úrskurðinum. Byggir stefndur neitun sína um greiðslu og aðalkröfu í máli þessu á því, að úrskurðurinn sé ólöglegur og ekki bindandi fyrir sig af þessum ástæðum: 1) að hann sé byggður á röngum forsendum 2) að hann sé kveðinn upp án þess að framfærslunefndin mælti með honum og loks 3) synjun lögreglustjóra um að úrskurða meðlag með Gunn- ari frá 1. febr. 1937 hafi ekki verið áfrýjað, enda hafi hún ekki heldur verið skrifleg, né heldur hafi úrskurðinum frá 30. sept. verið áfrýjað til breytingar, heldur sé úrskurð- urinn frá 23. marz kveðinn upp eftir beinum fyrirmælum ráðuneytisins, en slíkt sé ekki löglegt. Um 1. Þetta atriði byggir stefndur á því, að í bréfi ráðu- neytisins 18. marz 1938 sé sagt, að upplýst sé, að stefnandi hafi haft ýmsan kostnað af drengjunum fyrir 1. júní 1937. Á þessari staðhæfingu byggist úrskurðurinn, en hún sé með öllu röng, þar sem drengirnir hafi á þessum tíma verið í sveit stefnanda að kostnaðarlausu. Í bréfi ráðuneytisins segir berum orðum, að upplýst sé, að stefnandi hafi á umræddum tíma haft ýmsan kostnað af drengjunum, og verður þessari frásögn ráðuneytisins ekki 214 talið hnekkt með einberri fullyrðingu stefnds um, að hún sé röng, enda liggur ekkert fyrir í málinu, er bendi til þess. Um 2. Í málinu er upplýst, að lögreglustjóri hafi tvi- vegis fengið umsögn framfærslunefndar um, hvort úrskurða skyldi stefnanda meðlag fyrir drenginn umrætt tímabil, og verður því að telja, að þaraðlútandi fyrirmælum fram- færslulaganna hafi verið fullnægt. Um 3. Samkv. því er áður segir, hefir úrskurði lögreglu- stjóra frá 30. sept. f. á. af hálfu stefnanda verið skotið til ráðuneytisins, er með bréfi sinu 18. marz þ. á. að efni til felldi úrskurð um málið, en fól lögreglustjóra að ganga formlega frá úrskurðinum, sem hann og gerði. Þótt þessi aðferð sé ekki hin venjulega, verður úrskurðurinn að telj- ast bindandi fyrir stefnda. Að því athuguðu, sem sagt hefir verið undir 1—3, svo og því, að stefnandi hafði sótt um meðlag þegar í febrúar 1937, og það, sem siðan gerist í málinu, verður að telja framhald þeirrar umsóknar, þá verður rétturinn að lita svo á, að framangreindur meðlagsúrskurður sé bindandi fyrir stefndan frá 1. febrúar 1937 að telja og að stefndum beri að greiða meðlagið frá þeim tíma, en óumdeilt er, að upphæð þessi sé sú, sem hér er krafizt. Kemur varakrafa stefnds því ekki til álita, en málalok verða þau, að stefndur verður dæmdur til að greiða stefn- anda hina umstefndu upphæð með 5% ársvöxtum frá 23. marz 1938 til greiðsludags og málskostnað, er þykir hæfilega ákveðinn kr. 60.00. Því dæmist rétt vera: Stefndur, borgarstjóri f. h. bæjarsjóðs Reykjavíkur, greiði stefnanda, Sólborgu Sigurðardóttur, kr. 160.00 með 5% ársvöxtum frá 23. marz 1938 til greiðsludags og kr. 60.00 í málskostnað innan 15 daga frá lögbirt- ingu dóms þessa að viðlagðri aðför að lögum. 215 Mánudaginn 15. apríl 1940. Nr. 115/1939. Áskell Snorrason, Björn Grímsson og Sigfús Baldvinsson fyrir sjálfa sig og f. h. Söltunarfélags verklýðsins á Ak- ureyri (Eggert Claessen) gegn Bæjarstjórn Akureyrar f. h. bæjar- sjóðs (Jón Ásbjörnsson). Tiltekinn félagsskapur verkafólks við sildarsöltun ekki talinn falla undir lög nr. 36 frá 1921 um samvinnufélög. Félagar ekki taldir persónulega ábyrgir fyrir skuldbindingum félagsins. Dómur hæstaréttar. Héraðsdómurinn er kveðinn upp af settum bæjar- fógeta Guðmundi Eggerz, fyrrverandi sýslumanni. Áfrýendur, sem hafa að fengnu áfrýjunarleyfi 18. okt. 1939 skotið máli þessu til hæstaréttar með stefnu 2. nóv. s. ár, hafa krafizt þess, að sýknu- ákvæði héraðsdómsins um meðáfrýjanda Áskel Snorrason verði staðfest, en að hinir áfrýjendurnir verði bæði fyrir sjálfa sig og Söltunarfélag verk- lýðsins á Akureyri sýknaðir af kröfum stefnda í máli þessu. Ennfremur krefjast áfrýjendur máls- kostnaðar fyrir báðum dómum eftir mati hæsta- réttar. Stefndi, sem ekki hefir áfrýjað málinu, krefst staðfestingar héraðsdómsins og málskostnaðar fyr- ir hæstarétti eftir mati dómsins. Þann 26. mai 1929 var stofnað félag á Akureyri, er nefndist Söltunarfélag verklýðsins þar. Tilgangur félagsins var „að gefa verkafólki því, er að sildar- söltun vinnur í Akureyrarbæ, kost á að njóta sjálft 216 arðsins af söltuninni“. Í félagið skyldi aðeins taka verklýðsfélaga, sem heima áttu á Akureyri eða svo nærri Akureyri, að þeir sækti þangað vinnu. Í flutn- ingi málsins segir, að félagsskapur þessi hafi ekki verið stofnaður í gróðaskyni, heldur til þess eins að greiða fyrir atvinnu verkafólks á Akureyri á þeim atvinnuleysistímum, er þá hafi farið þar í hönd. Félag þetta var aldrei tilkynnt til félagaskrár. Inntökugjald var 5 krónur á mann, er greiða skyldi í varasjóð, en annars verður ekki séð, að félagið hafi ráðið yfir stofnfé. Hinsvegar skyldi leggja í vara- sjóð félagsins 10 aura af hverri tunnu, er félagið saltaði, og 10% af ársarði af starfsemi þess. Að öðru leyti skyldi skipta hagnaði milli félagsmanna sem uppbót á kaupgjaldi þeirra. Ef rekstrarhalli yrði, svo að ekki yrði unnt að greiða kaupgjald að fullu, þegar öðrum „kvöðum“ væri fullnægt, skyldi hall- inn jafnaður með afdrætti af kaupi hvers félags- manns í hlutfalli við upphæð þess. Ef reksturinn gengi mjög illa eitthvert ár, mátti aðalfundur ráð- stafa ótilteknum hluta varasjóðs til þess að bæta félagsmönnum að einhverju leyti það atvinnutjón, sem þeir hefðu orðið fyrir af þeim orsökum. Félagsstjórnin, sem skipuð var þremur mönnum, tók með samningi 24. júní 1931 innri hafnarbryggj- una á Akureyri á leigu til síldarsöltunar fyrir að minnsta kosti 2700 króna leigu yfir sumarið. Þann 7. april 1933 viðurkennir meiri hluti félagsstjórnar- innar, að félagið sé skuldugt orðið stefnda vegna bryggjuleigunnar um kr. 2700.00, er greiða skuli þannig, að félagið „selur ... hafnarsjóði Akureyrar sildarsöltunartæki félagsins ... samkvæmt með- fylgjandi munalista, sem stjórnin virðir lauslega á ca. 2000 krónur, en hafnarsjóður leigir félaginu þau 217 áfram“ leigulaust, en gegn viðhaldi og endurnýjun leigutaka. „Félagið áskilur sér rétt til að fá áhöldin keypt aftur og greiðir þau ásamt afgangi skuldar- innar á næstu þremur árum“ með jöfnum afborg- unum árin 1933— 1935. Ef félagið stæði ekki í skil- um með afborganir þessar, þá skyldi skuldeigandi mega taka tækin eftir mati óvilhallra manna, enda skyldu eftirstöðvar skuldarinnar þá fallnar í gjald- daga, og skyldi mega gera fyrirvaralaust „lögtak“ í eignum félagsins til tryggingar eftirstöðvunum. Undir gerning þenna hafa skrifað tveir af stjórn- endum félagsins og þáverandi bæjarstjóri Akureyr- ar, Jón Sveinsson málflutningsmaður. Félagsstjórnin hafði söltunartækin í vörzlum sín- um, þangað til vorið 1937, enda neytti hún ekki end- urkaupsréttar síns. Þá voru tækin eða mestur hluti þeirra afhentur til eignar útgerðarmanni einum á Akureyri að ráðstöfun skuldeiganda, en næsta haust, 2. sept. 1937, voru þau virt á kr. 232.00 af tveimur mönnum, er kaupandi og seljandi nefndu til, án þess að félagsstjórnin ætti þar hlut að máli, enda telur hún sölu þessa og virðingu sér óviðkomandi, og málflutningsmaður stefnda í héraði segir virð- inguna að engu hafandi. Telja áfrýjendur stefnda hafa orðið eiganda tækjanna með gerningnum frá 7. apríl 1933. Samkvæmt gerningi þessum virðist stefndi hafa látið sér lynda hið „lauslega“ mat, er félagsstjórnin lagði á muni þessa, og hefðu þá átt að standa eftir af skuldinni kr. 700.00, sem ekkert var samið um og ógreiddar eru. Með því að stefndi notaði sér ekki af heimild þeirri, sem honum kann að hafa enn staðið til boða vegna vanskila á 700 krónunum, til að láta meta sér upp í skuldina nefnda muni, þegar þeir voru teknir úr vörzlum félags- 218 stjórnarinnar, þá verður að telja hann hafa þá enn unað við verðlagningu þeirra samkvæmt gerningn- um 7. april 1933, og að félagið skuldi honum því nú aðeins áðurnefndar 700 krónur. Svo sem ráða má af framanskráðri greinargerð um tilgang og háttu félagsskapar þess, er í máli þessu greinir, vantar mikið á, að hann fullnægi þeim skilyrðum, er lög setja um samvinnufélög, sbr. einkum 6. tölul. 3. gr. og 2. málsgr. 7. gr. laga nr. 36/1921, og verður félagið því ekki talið til sam- vinnufélaga. Verða áfrýjendur Björn Grímsson og Sigfús Baldvinsson, en um þá er hér eina að tefla í þessu sambandi, því ekki taldir persónulega ábyrgir um ofangreinda skuld vegna þátttöku sinnar í félags- skapnum eftir lögum um samvinnufélög, sbr. 2. tölul. 3. gr. fyrrnefndra laga, og eigi heldur sakir þátttöku sinnar í stjórn félagsins, sbr. 2. málsgr. 9. gr. sömu laga. Tilgangur og hættir félagsskaparins benda ekki heldur til þess, að tilætlunin hafi verið, að félags- menn almennt eða stjórnendur sérstaklega skyldu ábyrgjast persónulega skuldir félagsins, og mátti viðsemjendum félagsins, og þar á meðal stefnda alveg sérstaklega, vera þetta ljóst, og gat hann því alls ekki gert ráð fyrir því í skiptum sínum við fé- lagið, að stjórnarmenn þess eða aðrir félagar á- byrgðust persónulega efndir á skuldbindingum þeim, er þetta mál varðar. Verður því að sýkna áfrýjendur af kröfum stefnda um persónulega ábyrgð á hendur þeim á greiðslu áðurnefndra 700 króna. Hinsvegar verður að dæma áfrýjendurna Björn Grímsson og Sigfús Baldvinsson til þess f. h. Söltunarfélags verklýðsins á Akureyri að greiða stefnanda téðar 700 krónur. 219 Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður fyrir báðum dómum falli niður. Því dæmist rétt vera: Áfrýjendur, Áskell Snorrason, Björn Gríms- son og Sigfús Baldvinsson, eiga að vera sýknir af kröfum stefnda, bæjarstjórnar Akureyrar Í. h. bæjarsjóðs, þeim á hendur persónulega. Áfrýjendur Björn Grímsson og Sigfús Baldvins- son greiði f. h. Söltunarfélags verklýðsins á Akureyri stefnda kr. 700.00 að viðlagðri aðför að lögum. Málskostnaður fyrir báðum dómum falli niður. Dómur bæjarþings Akureyrar 13. apríl 1939. Mál þetta hefir stefnandinn, Steinn Steinsen, bæjar- stjóri, f. h. bæjarstjórnar Akureyrar höfðað að undan- genginni árangurslausri sáttatilraun fyrir bæjarþingi Akur- eyrar með stefnu, útg. 8. apríl 1938, gegn stefndu söltunar- félagi verklýðsins á Akureyri, þeim Birni Grímssyni, verzl- unarstjóra, Aðalstræti 17, Sigfúsi Baldvinssyni, útgerðar- manni, Fjólugötu 10, og Áskeli Snorrasyni, kennara, Þing- vallastræti 10, öllum til heimilis á Akureyri, til að fá þá dæmda f. h. félagsins og sjálfa persónulega sem með- ábyrga, einn fyrir alla og alla fyrir einn, til greiðslu á kr. 2468.00 ásamt 5% ársvöxtum frá 1. okt. 1935 til greiðslu- dags og málskostnaði að skaðlausu eða eftir mati rétt- arins. Málavextir eru þessir: 24. júní 1931 leigði þáverandi bæjarstjóri f. h. hafnar- sjóðs Akureyrarbæjar stefndu innri hafnarbryggjuna á Akureyri til sildarsöltunar. Gjalddagi leigunnar var í. október 1931. 7. april 1933 viðurkennir stjórn Söltunarfélags verk- lýðsins að skulda hafnarsjóði Akureyrar kr. 2700.00 og 220 selur nú hafnarsjóðnum sildarsöltunartæki félagsins á Ak- ureyri og Siglufirði upp í skuldina, en hafnarsjóður leigi félaginu þau áfram, og skal engin leiga fyrir þau greidd, en stjórnin lofar að endurnýja þau jafnóðum og þau ganga úr sér. Þá áskilur félagið sér rétt til að fá áhöldin keypt aftur og skuldbindur sig til þess að greiða þau ásamt af- gangi skuldarinnar á árunum 1933—1935 með kr. 900.00 á ári. Munalisti sá, er getur um í samningnum, rjskj. nr. 3, mun vera rjskj. nr. 4, upptalning eftir St. Þ. Guðmundsson, sem undirritar samninginn sem formaður söltunarfélagsins á- samt Sigfúsi Baldvinssyni. Í þessum samningi virðir stjórnin söltunartækin laus- lega á kr. 2000.00, en hafnarsjóður áskilur sér hinsvegar, ef eigi er staðið í skilum, að taka söltunartækin aftur eftir mati óvilhallra manna. Umboðsmaður stefnanda heldur fram, að söltunartækin hafi verið geymd ónotuð til ársins 1937, að bærinn tók þau, lét meta og selja án íhlutunar stefnds eða stefndu. Það þykir upplýst í málinu, að stefndu hafa ekki látið af hendi við stefnanda önnur söltunartæki en þau, er tilgreind eru á fjskj. nr. 30, „bærinn“, sem stefndu lögðu fram í málinu, en það eru auðsjáanlega sömu tækin og þau á rjskj. nr. 5, er stefndur Björn Grímsson afhenti Bjarna nokkrum Bjarna- syni, starfsmanni Jóns Kristjánssonar, og metin voru á kr. 232.00. Í sáttakærunni telur stefnandi, að hann hafi tekið við Þessum söltunartækjum og selt þau fyrir matsverð með samþykki formanns söltunarfélagsins, en Stefán Jónasson og Friðjón Stephensen hafi verið tilnefndir að meta tæk- in á rjskj. nr. 5 af aðiljum. En undir rekstri málsins telur stefnandi þetta misskilning og tekur fram meðal annars: „Hann afhenti mér síðar matslistann á rskj. 5, og datt mér þá ekki annað í hug en Friðjón Stephensen, sem undirskrif- ar matsskjalið með Stefáni, hefði verið útnefndur af Birni Grimssyni og að Björn Grímsson væri öllum þessum ráð- stöfunum samþykkur og að Jón Kristjánsson ætti að greiða andvirði áhaldanna til min f. h. umbjóðanda mins.“ „En nú er ljóst bæði af mótmælum heiðr. andstæðings á rjskj. 8 og sömuleiðis af vottorði Jóns Kristjánssonar á rjskj. 13, að sáttakæran á rjskj. nr. 2 er byggð á misskiln- 221 ingi, hvað það snertir, að matið hefir aldrei farið fram á bann hátt, sem umtalað var, og er því rjskj. 5 ógilt.“ Það má telja upplýst, sbr. vottorð Jóns Kristjánssonar, rjskj. 13, að hann hafi móttekið söltunartækin, sem til- greind eru á rjskj. nr. 5, og ekki greitt neitt enn fyrir þau, en tækin brunnu í húsi Jóns á Oddeyrartanga 3. marz 1938. Rétturinn litur svo á, að eins og málavextir liggja fyrir, hafi stefnda Birni Grímssyni verið heimilt að afhenda Bjarna Bjarnasyni f h. Jóns Kristjánssonar söltunartækin á rjskj. nr. 5, og enn þykir augljóst, að andvirði tækjanna hafi átt að ganga upp í skuld stefndu við stefnanda, en þó að tækin hafi brunnið og mat því óframkvæmanlegt og þótt matið á rjskj. nr. 5 sé ekki bindandi í sjálfu sér fyrir stefndu, þar sem því er haldið fram, að þeir hafi engan þátt tekið í matinu, þá geta stefndu þó hinsvegar ekki sett það verð á söltunartækin, er þeim sýnist. Stefndu vilja ekki sætta sig við þann frádrátt, er þeir hafa fengið, kr. 232.00 samkv. stefnunni, fyrir umrædd tæki, en halda fram, að hafnarsjóður hafi keypt söltunartækin á rskj. nr. 5 fyrir kr. 2000.00 og að bænum hafi verið af- hent tækin. Á þetta getur rétturinn ekki fallizt, því í samningnum, rjskj. 3, áskilur hafnarsjóður sér rétt til að taka söltunar- tækin eftir mati óvilhallra manna, ef félagið standi ekki í skilum. Enn er það ljóst, að stefndu hafa ekki afhent önnur tæki en þau, er greind eru á rjskj. nr. 30 og nr. 5, en það eru ekki öll þau tæki, er ræðir um í samningnum, rjskj. nr. 3. Að öllu þessu athuguðu og þegar þess er gætt, að að- finningar stefndu á matinu fyrir utan formhliðina eru aðallega fólgnar í þessum orðum: „mjög lágt eins og t.d. sildarkössunum kr. 15.00, sem kosta nýir um kr. 60.00,“ að vitnið Bjarni Bjarnason segir, að áhöldin hafi verið að meira eða minna leyti biluð, svo að viðgerðar þurfti við til þess að þau yrðu nothæf við síldarsöltun, sbr. rjskj. nr. 14, að sama vitni ber, að þau tæki, sem stefndur Björn Grímsson afhenti því sem tilheyrandi bænum, voru miklu lélegri en þau er Björn sagði, að tilheyrðu söltunarfélag- inu, að stefndu hafi enga tilraun gert til þess að sýna fram á verðmæti hinna afhentu muna á rjskj. nr. 5, þykir verða, úr því söltunartækin eru brunnin, eins og áður er um 222 getið, að leggja matið á rskj. nr. 5 til grundvallar við- skiptum aðilja, að því er hin afhentu tæki snertir. Samkvæmt þessu ber að lita svo á sem stefndu skuldi umstefnda upphæð. Raunar hafa stefndu staðhæft, að Akureyrarbær hafi notað bryggju þá, er söltunarfélagið leigði og tekið gjald fyrir, sem eigi samkvæmt samningnum, rjskj. nr. 3, að dragast frá kröfu stefnanda. Í samningnum, rjskj. nr. 3, er tekið fram, að stjórn söltunarfélagsins áskilur, að leigusamningurinn skerði ekki þann rétt, sem félagið kann að hafa til að gera gagnkröfu á hendur hafnarsjóði vegna afnota, sem fram fóru á hinni leigðu eign, meðan á leigutímanum stóð, og hafnarsjóður fékk greiðslu fyrir. Stefnandi mótmælir, að stjórn hafnarsjóðs hafi haft slík afnot af bryggjunni, er komi í „bága við leigusamn- inginn“, rjskj. nr. 10. Þar sem stefndu hafa ekki skýrt nánar, hvers eðlis gagnkröfuréttur sá er, sem ræðir um í samningnum frá 7. april 1933 og þeir fengu á hafnarsjóð, en stefnandi hinsvegar engar skýringar viljað gefa um þetta atriði, sér rétturinn sér ekki fært að taka umræddar frádráttarkröfur stefndu til greina. Þá ber að athuga önnur ágreiningsatriði aðilja i málinu. Stefnandi krefst þess, að hinir stefndu Björn Grímsson, Sigfús Baldvinsson og Áskell Snorrason verði allir fyrir einn og einn fyrir alla dæmdir persónulega meðábyrgir Söltunarfélagi verklýðsins, þar eð félagið hafi ekki verið skrásett. Stefndu mótmæla því hinsvegar, að þeir hafi tekið á sig persónulega skuldbindingu með undirskrift sinni undir rjskj. nr. 3, heldur aðeins undirritað samninginn f. h. félagsins sem stjórn, og stefndi Björn Grímsson held- ur fram, að hann hafi verið mótfallinn samningnum og því ekki undirritað hann. Þá er því haldið fram af hálfu stefndu, að tveir menn hafi ekki getað skuldbundið félagið — rjskj. 3 er aðeins undirritað af tveimur úr stjórninni —, þar sem stjórnina skipa 3 menn samkvæmt hinum framlögðu félagslögum, rjskj. nr. 9. Það er upplýst, að Söltunarfélag verklýðsins var ekki skrásett, ennfremur að tilætlunin var að hafa það með 223 samvinnufélagssniði, sbr. 3. gr. félagslaganna in fine og yfirlýsingu umboðsmanns stefndu undir munnlegu mál- færslunni um, að félagið hafi aldrei verið skrásett, en átt að vera samvinnufélag. Samkvæmt samvinnufélagalöggjöfinni er gert ráð fyrir, að stjórn félaganna fari með málefni félaganna milli funda og að afl atkvæða ráði úrslitum, sbr. 21. gr. laga um sam- vinnufélög nr. 36 frá 27. júní 1921 og 21. gr. samvinnu- félagalaga frá 13. júní 1937, nr. 46. Það verður því að líta svo á, að samningurinn frá 7. april 1933, rjskj. nr. 3, sé bindandi fyrir söltunarfélagið, þó aðeins 2 úr 3ja manna stjórn hafi undirritað hann, en það er viðurkennt, að þegar samningurinn var undirritað- ur, voru þeir Steinþór Guðmundsson, Sigfús Baldvinsson og Björn Grímsson í stjórn söltunarfélagsins. Að því er viðkemur hinni persónulegu ábyrgð, er skyrt tekið fram í 9. gr. tveggja ofangreindra samvinnufélaga- laga, að í félagi, sem ekki er skrásett, beri stjórnendur þess ábyrgð á þeim skuldbindingum, er þeir gera fyrir félagsins hönd. Stefndu Björn Grimsson og Sigfús Baldvinsson verða því að skoðast sem persónulega meðábyrgir fyrir skuld- bindingum söltunarfélagsins, að því er þetta mál, sem stefnt er fyrir, snertir, því þar sem lögin á meðal annars leggja í framanskráðum greinum ábyrgðina á hendur stjórnenda félaganna, þykir það liggja í hlutarins eðli, að það geti ekki losað stefnda Björn Grímsson við persónulega á- byrgð, þótt hann undirskrifaði ekki rjskj. nr. 3, úr því hann var Í stjórninni, en meiri hluti stjórnarinnar gat hinsvegar bundið félagið. Hinsvegar getur stefnandi ekki komið persónulegri á- byrgð fram gegn stefnda Áskeli Snorrasyni sem einum stjórnenda félagsins, þar sem hann var ekki í stjórninni, Þegar umræddur samningur var gerður. Hann á því að vera sýkn fyrir persónulegri ábyrgð í máli þessu. Með sakaukastefnu, dags. 10. okt. 1938, hefir stefnandi stefnt Steinþóri Guðmundssyni kennara í Ásvallagötu nr. 2 í Reykjavík inn í málið og gert þær kröfur, að hann verði dæmdur f. h. Söltunarfélags verklýðsins Akureyri in solidum með hinum stefndu í aðalmálinu til greiðslu á kr. 2468.00 með vöxtum og málskostnaði. 224 Sem ástæðu fyrir því, að Steinþóri Guðmundssyni hafi ekki verið stefnt fyrr, færir stefnandi, að undir rekstri málsins hafi mótparturinn haldið fram, að búið væri að leysa upp söltunarfélagið og hinir upprunalegu stefndu sætu því ekki skoðazt sem stjórn félagsins. Nú hefir umboðsmaður stefndu í rjskj. nr. 22 tekið þetta fram: „Söltunarfélaginu hefir aldrei verið formlega slitið,“ og einn af málsaðiljum, stefndi Björn Grímsson, hefir lýst yfir í réttinum, að félagið „hefir aldrei verið uppleyst löglega“. Staðhæfing stefnanda um þetta atriði virðist því röng og þar sem hann hefir ekki fært önnur rök en staðhæfingu þessa fyrir því, að Steinþóri var stefnt inn í málið, verður að taka kröfu stefndu um, að sakaukamálinu verði vísað frá rétti, til greina. Samkvæmt því sem að framan er skráð, ber stefndum, þeim Birni Grímssyni, Sigfúsi Baldvinssyni og Áskeli Snorrasyni f. h. Söltunarfélags verklýðsins á Akureyri, að greiða stefnandanum, bæjarstjóra Steini Steinsen f. h. bæjarstjórnar Akureyrar, kr. 2468.00. Þá greiði og þessa upphæð kr. 2468.00 stefndu Björn Grimsson og Sigfús Bald- vinsson stefnandanum sem persónulega meðábyrgir ofan- nefndu söltunarfélagi einn fyrir báða og báðir fyrir einn. Vaxtakrafa stefnanda verður ekki tekin til greina, þar eð tekið er fram í samningnum, rjskj. nr. 3, að enga vexti skuli greiða af skuld söltunarfélagsins. Eftir öllum málsatvikum þykir rétt, að málskostnaður falli niður, og skal jafnframt tekið fram, að þar sem stefndur Sigfús Baldvinsson var í útlöndum, þegar sátta- kærufundurinn 9. marz f. á. var haldinn, hefir hann ekki brotið sáttalöggjöfina, þótt hann mætti ekki á sáttafund- inum. Dráttur sá, er orðið hefir á dómsuppsögninni, stafar af miklum embættisönnum, því að hinn reglulegi dómari hefir nýverið verið veikur í tvo mánuði, og auk þess er dymbilvikan nýliðin. Því dæmist rétt vera: Stefndu, Björn Grímsson, Sigfús Baldvinsson og Áskell Snorrason f. h. Söltunarfélags verklýðsins á Ak- 225 ureyri, greiði stefnanda, bæjarstjóra Steini Steinsen f. h. bæjarstjórnar Akureyrar, kr. 2468.00, Þá greiði og þessa upphæð, kr. 2468.00, stefndu Björn Grimsson og Sigfús Baldvinsson stefnanda sem persónulega með- ábyrgir ofannefndu söltunarfélagi, einn fyrir báða og báðir fyrir einn. Áskell Snorrason sé sýkn fyrir kröfunni um per- sónulega ábyrgð. Málskostnaður fellur niður. Sakaukamálinu gegn Steinþóri Guðmundssyni vísast frá réttinum. Miðvikudaginn 17. apríl 1940. Nr. 130/1939. Sigurjón Fjeldsted (cand. jur. Kristján Guðlaugsson) Segn Borgarstjóranum í Reykjavík f. h. bæjarsjóðs (cand. jur. Ólafur Þorgrímsson). Valdniðsla. Dómur hæstaréttar. Héraðsdómurinn er uppkveðinn af Birni Þórðar- son, lögmanni í Reykjavík. Áfrýjandi, sem skotið hefir máli þessu til hæsta- réttar með stefnu 16. desember 1939, krefst þess, að viðurkenndur verði með dómi réttur hans til endurgjalds úr hendi stefnda fyrir lóðarspildu þá, að stærð 87,3 fermetrar, sem tekin var 1933 undir götu úr lóð hans nr. 1 við Veghúsastig í Reykjavík. Ennfremur krefst hann málskostnaðar úr hendi stefnda bæði í héraði og fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Stefndi krefst hinsvegar staðfestingar hér- aðsdómsins, að því er varðar endurgjaldsskyldu hans fyrir téða lóðarspildu, og málskostnaðar úr hendi áfrýjanda eftir mati dómsins. 15 226 Byggingarnefnd Reykjavíkur og bæjarstjórn brast að lögum heimild til að binda byggingarleyfi áfrýj- anda, það er í málinu greinir, því skilyrði, að hann léti af hendi téða lóðarspildu endurgjaldslaust undir götu, og ekki verður talið, að áfrýjandi hafi eftirá með framkomu sinni svipt sig rétti til andvirðis lóðarspildunnar. Ber því að taka kröfur hans hér fyrir dómi til greina. Eftir þessum málalokum ber að dæma stefnda til að greiða áfrýjanda málskostnað í héraði og fyrir hæstarétti, sem ákveðst kr. 500.00. Því dæmist rétt vera: Áfrýjandi, Sigurjón Fjeldsted, á rétt til end- urgjalds úr hendi stefnda, borgarstjórans Í Reykjavík f. h. bæjarsjóðs, fyrir ofangreinda lóðarspildu. Stefndi greiði áfrýjanda samtals kr. 500.00 í málskostnað í héraði og fyrir hæstarétti. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri að- för að lögum. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 18. sept. 1939. Mál þetta, sem dómtekið var 15. þ. m., er höfðað fyrir bæjarþinginu með stefnu, útgefinni 16. janúar s. 1, af Sig- urjóni Fjeldsted, Veghúsastig 1 hér í bænum, gegn Reykja- vikurbæ til greiðslu endurgjalds fyrir neðangreinda lóðar- ræmu, aðallega kr. 1047.60, en til vara kr. 698.40 með 5% ársvöxtum frá 16. janúar 1939 til greiðsludags, og máls- kostnaðar eftir framlögðum reikningum. Til þrautavara hefir stefnandi krafizt þess í munnlegum flutningi máls- ins, að ákveðið verði með dómnum, að stefndum beri skylda til að greiða sér fyrir umrædda lóðarspildu. Stefndur krefst sýknu og málskostnaðar eftir mati rétt- arins. 227 Málavextir eru þeir, að stefnandi, er um nokkurra ára skeið hefir átt fasteignina nr. 1 við Veghúsastig hér í bæn- um, sótti í september 1927 um leyfi til að mega byggja ibúðarhús á lóðinni, en á henni stóð fyrir lítið timburhús. Var honum synjað um leyfið og síðar, eftir fyrirspurn hans, skýrt svo frá, að ástæðan fyrir synjuninni væri sú, að fyrirhugað væri að leggja Veghúsastíig niður, enda var gert ráð fyrir því á skipulagsuppdrætti, er gerður var 1927. Virðist nú stefnandi ekkert hafa aðhafzt um alllangt skeið, en á árinu 1933 sótti hann um byggingarleyfi á ný, og virðist þá byggingarnefnd og bæjarstjórn hafa horfið að þvi ráði að breyta skipulagsuppdrættinum frá 1927, sem að visu aldrei hafði verið staðfestur, og leyfði stefn- anda að byggja á lóðinni. Og þann 5. maí 1933 tilkynnti þáverandi borgarstjóri, Jón Þorláksson, stefnanda bréflega, að honum væri veitt leyfi til að byggja tvilyft íbúðarhús úr steinsteypu, 78,7 fermetra að stærð, á lóðinni. Sagði jafn- framt í bréfinu, að leyfið væri því skilyrði bundið, að slefnandi léti lóð undir stig endurgjaldslaust. Er málið var munnlega flutt, sýndi umboðsmaður stefnds í réttinum afstöðumynd hins leyfða húss, þar sem einnig er sýnd lóðarspilda sú, er ætlast var til, að stefnandi léti ókeypis af hendi. Hafði borgarstjóri ritað á myndina, að hún hefði hlotið samþykki byggingarnefndar 27. april 1933 með skil- yrði, en það er óumdeilt, að skilyrði þetta var það, sem áður greinir um, að stefnandi léti lóðarspilduna, er af- mörkuð var á myndinni, af hendi undir breikkun stigs- ins án endurgjalds. Á afstöðumynd þessa hefir stefnandi rilað þann 20. maí 1933, alveg athugasemdalaust, að hann hafi tekið við samriti af henni. Byggði stefnandi nú húsið, og verður ekki séð, að neitt meira hafi verið talað um um- rætt skilyrði. Skömmu síðar kveður stefnandi, án þess þó að timi sé nánar tilgreindur, að stefndur hafi látið taka lúðarspildu þá, er afmörkuð var á afstöðumyndinni, en hún var að stærð 87,3 fermetrar. Kveðst stefnandi þá og alltaf siðan hafa krafizt endurgjalds fyrir spilduna, en án nokk- urs árangurs. Hefir hann því höfðað mál þetta til greiðslu þess. Byggir hann kröfur sinar á því, að sér beri að sjálf- sögðu endurgjald fyrir þann hluta lóðarinnar, er bærinn hafi tekið undir götu. Kveðst hann aldrei hafa samþykkt fyrrgreint skilyrði fyrir byggingarleyfinu, en jafnvel þótt 228 svo hefði verið, þá hefði það verið ólöglegt og því óbindandi fyrir sig. Þá hafi hann og, svo sem áður er sagt, stöðugt krafizt endurgjalds fyrir lóðarspilduna, síðan hún var tek- in, og því ekki tapað rétti sinum til endurgjaldsins vegna vangeymslu né samþykkt skilyrði byggingarnefndar með Þögninni. Stefndur byggir hinsvegar sýknukröfuna á þvi, að bvgg- ingarleyfið hafi aðeins verið leyft með fvrrgreindu skil- yrði. Hafi stefnandi samþykkt það og eigi því enga kröfu til endurgjalds fyrir umrædda lóðarspildu. Með því að taka athugasemdalaust við samriti framangreindrar af- slöðumyndar, þar sem umrædds skilyrðis er getið og umrædd lóðarspilda afmörkuð, og byggja síðan samkvæmt byggingarbréfinu og afstöðumyndinni, verður að telja, að stefnandi hafi samþykkt skilyrði byggingarnefndar um, að hann léti lóðarspilduna af hendi án endurgjalds. Fær rétturinn ekki annað séð en að þetta samþykki stefnanda sé bindandi fyrir hann, enda verður ekki fallizt á það með honum, að hann hafi verið þvingaður til að samþykkja skilyrðið, þar sem það virðist hafa verið í alla staði hentugt fyrir hann og honum í hag, að lóðarræman var tek- in til breikkunar Veghúsastignum, sem við það varð sæmilega breið umferðargata, en var áður til muna of mjó. Þá er heldur ekki sannað gegn ákveðnum andmæl- um stefnds í munnlega málflutningnum, að stefnandi hafi nokkurn tíma minnzt á endurgjald fyrir spilduna fyrr en eftir dauða Jóns Þorlákssonar, borgarstjóra, sem bar að í marz 1935, en þá virðist hafa verið liðinn alllangur timi síðan lóðarspildan var tekin. Verður því að telja, er lagð- ur er dómur á mál þetta, að stefnandi hafi látið óhæfglega langan tíma liða frá töku lóðarinnar, unz hann krafðist endurgjaldsins, en á það ber að líta sem endurnýjun sam- þykkis hans á umræddu skilyrði. Þykir af þessum ástæð- um verða að taka sýknukröfu stefnds tii greina, en eftir atvikum verður málskostnaður látinn falla niður. Því dæmist rétt vera: Stefndur, Reykjavikurbær, á að vera sýkn af kröf- um stefnanda, Sigurjóns Fjeldsted. Málskostnaður falli niður. 229 Miðvikudaginn 17. april 1940. Nr. 18/1940. Valdstjórnin (Lárus Jóhannesson) gegn Benedikt Gabríel Guðmundssyni (Gunnar Þorsteinsson). Brot gegn 7. gr. laga nr. 65 frá 1933 og 33. gr. reglu- gerðar nr. 123 frá 1938. Dómur hæstaréttar. Héraðsdómurinn í máli þessu er kveðinn upp af Kristni Ólafssyni, fulltrúa bæjarfógetans í Vest- mannaeyjum. Með skírskotun til forsendna hins áfrýjaða dóms ber að staðfesta hann, þó þannig, að upphæð sekt- arinnar verði 100 krónur, er renni að hálfu í ríkis- sjóð og að hálfu í sóttvarnarsjóð, og komi í stað sektarinnar 7 daga einfalt fangelsi, verði hún ekki greidd innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Kærða ber að greiða allan áfryjunarkostnað sak- arinnar, þar á meðal laun skipaðs sækjanda og verjanda fyrir hæstarétti, 50 krónur til hvors. Því dæmist rétt vera: Kærður, Benedikt Gabriel Guðmundsson, greiði 100 króna sekt, er renni að hálfu í rikis- sjóð og að hálfu í sóttvarnarsjóð, og komi í stað sektarinnar 7 daga einfalt fangelsi, verði hún ekki greidd innan 4 vikna frá lögbirtingu dóms þessa. Kærði greiði allan kostnað sakarinnar bæði í héraði og fyrir hæstarétti, þar með talin mál- flutningslaun skipaðs sækjanda og verjanda 230 fyrir hæstarétti, hæstaréttarmálflutningsmann- anna Lárusar Jóhannessonar og Gunnars Þor- steinssonar, 50 krónur til hvors. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur lögregluréttar Vestmannaeyjakaupstaðar 28. febr. 1940. Mál þetta er af valdstjórnarinnar hálfu höfðað gegn Benedikt Gabriel Guðmundssyni, skipstjóra á v/s Dóru S. U. 36, fyrir brot á sóttvarnarlögum nr. 65 frá 19. júlí 1933 og reglugerð um tollheimtu og tolleftirlit frá 25. nóv. 1938. Málavextir eru þessir. Að kvöldi laugardagsins 17. febrúar síðastliðinn, um kl. 636, kom kærði á skipi sinu, v/s Dóru, frá Englandi og lagðist við hafskipabryggjuna hér, Básaskersbryggju, án Þess að biða eftir sóttgæzlumanni eða tollþjónum eða gefa á nokkurn hátt til kynna komu sina. Á bryggjunni var af tilviljun staddur hafnsögumaður- inn hér, og bað hann útgerðarmann skipsins, sem bar að í þeim svifum, að síma til tollþjónanna og láta þá vita um komu skipsins, og gerði hann það. Á meðan, þar til toll- Þjónarnir komu, ca. 15—20 mín. siðar, gætti hafnsögu- maðurinn þess, að skipið hefði ekki samband við land, og fór aðeins einn maður yfir v/s Dóru út í bát fyrir utan til að ganga frá taug. Kærður hefir með ofanrituðu framferði sinu gerzt brot- legur við 33. gr. reglugerðar um tollheimtu og tolleftirlit frá 25. nóv. 1938 og 7. gr. sóttgæzlulagá nr. 65 frá 17. júlí 1933. Þykir refsing sú, er hann hefir til unnið, en kærður hefir eigi áður sætt sekt né refsingu fyrir neitt lagabrot, — hæfilega ákveðin samkvæmt 93. gr. fyrrnefndrar toll- reglugerðar og 27. gr. sóttgæzlulaganna 150 króna sekt, er renni að hálfu í ríkissjóð og að hálfu í sóttvarnarsjóð, og komi í hennar stað 12 daga einfalt fangelsi, verði hún eigi greidd innan 7 daga frá lögbirtingu dóms þessa. 231 Svo greiði kærður allan af máli þessu leiddan og leið- andi kostnað. Á máli þessu hefir enginn óþarfa dráttur orðið. Því dæmist rétt vera: Kærður, Benedikt Gabriel Guðmundsson, greiði 150 króna sekt að hálfu í ríkissjóð og að hálfu í sóttarnar- sjóð, en sæti 12 daga einföldu fangelsi, ef sektin verð- ur eigi greidd innan sjö daga frá birtingu dóms þessa. Ennfremur greiði kærði allan kostnað sakarinnar, sem orðinn er og verður. Dóminum (ber) að fullnægja með aðför að lögum. Mánudaginn 22. apríl 1940. Nr. 12/1940. Réttvísin og valdstjórnin (Theódór B. Líndal) gegn Jóni Jónssyni (Jón Ásbjörnsson). Manndráp af gáleysi. Dómur hæstaréttar. Með þeirri athugasemd, að telja verður ákærða bera aðalábyrgðina á slysinu, þykir mega staðfesta hinn áfrýjaða dóm. Ákærða ber að greiða allan áfrýjunarkostnað sak- arinnar, þar með talin laun skipaðs sækjanda og verjanda í hæstarétti, 80 krónur til hvors. Þvi dæmist rétt vera: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Ákærði, Jón Jónsson, greiði allan áfrýjunar- kostnað sakarinnar, þar með talin málflutnings- 232 laun skipaðs sækjanda og verjanda í hæsta- rétti, hæstaréttarmálflutningsmannanna Theð- dórs B. Líndals og Jóns Ásbjörnssonar, 80 krón- ur til hvors. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur aukaréttar Reykjavíkur 19. janúar 1940. 2 Ár 1940, föstudaginn 19. janúar, var í aukarétti Reykja- víkur, sem haldinn var í skrifstofu sakadómara af hinum reglulega dómara, Jónatan Hallvarðssyni, settun saka- dómara, uppkveðinn dómur í málinu nr. 2439/1939: Rétt- visin og valdstjórnin gegn Jóni Jónssyni, sem tekið var til dóms þann 18. desember s. 1. Mál þetta er af réttvís- innar og valdstjórnarinnar hálfu höfðað gegn Jóni Jóns- syni, bifreiðarstjóra, Ljósvallagötu 14 hér í bæ, fyrir brot gegn 17. kapitula hinna almennu hegningarlaga frá 25. júni 1869, lögum nr. 70 8. september 1931 um notkun bif- reiða og lögreglusamþykkt Reykjavíkur. Ákærður er kominn yfir lögaldur sakamanna, fæddur 9. nóvember 1896, og hefir, svo kunnugt sé, sætt eftir- töldum kærum og refsingum: 1931 2% Sætt: 10 kr. sekt fyrir bifreiðaárekstur. 1931 264 Áminning fyrir brot á samþykkt um bifreiða- stæði. 1932 18) Sætt: 45 kr. sekt fyrir að hafa tvo farþega í framsæti bifreiðar. 1932 %o Sætt: 10 kr. sekt fyrir brot á bifreiðalögunum. 1933 18) Sætt: 10 kr. sekt fyrir brot á ökureglum. 1933 % Kærður af Jóni Rósant Guðjónssyni fyrir árekst- ur bifreiðar og hjólreiðamanns. Látið falla niður. 1934 2%, Sætt: 10 króna sekt fyrir brot á samþykkt um bifreiðastæði. 1934 2%., Aðvörun fyrir afturljósleysi á bifreið. 1935 30) Undir rannsókn útaf bílslysi. 1936 1% Undir rannsókn útaf bifreiðaárekstri. Ekki tal- in ástæða til málssóknar. 1937 1%, Áminning fyrir afturljósleysi á bifreið. 233 1938 %0 Undir rannsókn útaf ökuóhappi. Ekki talin á- stæða til málssóknar. 1938 %;, Undir rannsókn útaf ökuóhappi. Skýrsla send hlutaðeigandi vátryggingarfélagi. Ekki talin á- stæða til málssóknar. 1938 174, Áminning fyrir akstur með ófullnægjandi ljósum. 1939 204 Undir rannsókn útaf ökuóhappi. Skýrsla send hlutaðeigandi vátryggingarfélagi. Ekki talin á- stæða til málssóknar. Ákærði er eigandi bifreiðarinnar R. 846, sem er leigubil- reið til fólksflutninga, og ekur henni frá bifreiðastöðinni „Bifröst“ hér í bæ. Hann lærði að stýra bifreið árið 1981 og hefir stöðugt stundað bifreiðarakstur síðan árið 1932. Aðfaranótt föstudagsins 17. nóv. s. 1. hafði bifreiðastöðin „Bifröst“ næturaksturinn í bænum, og var ákærði því með bifreið sína í akstri alla nóttina. Þannig stóð á, að Einar Halldór Eyþórsson, verkamaður, Laugarásbletti 16, þurfti að flytja lifandi ref heiman að frá sér fram í skip, sem leggja átti af stað til Borgarfjarðar kl. 7 á föstudagsmorguninn. Á fimmtudagskvöldið bað hann ákærða, sem hann oftast hafði ekið með, þegar hann Þurfti á bifreið að halda, að sækja sig heim til sín kl. 6,30 á föstudagsmorguninn. Þetta gerði ákærði. Um refinn var húið í kassa, sem látinn var ofan á vörukassa aftan á bif- reiðinni, og kveðst Einar, sem leiddur hefir verið sem vitni, hafa beðið ákærða að aka hægt og gætilega í tilefni af þessum flutningi, sérstaklega af því að kassinn með refn- um var ekki bundinn. Ákærði kveðst ekki muna eftir þess- ari beiðni Einars, en hafa álitið sig þurfa að aka fremur hægt. Ákærði ók nú bifreiðinni frá Laugarásbletti 16 áleiðis til bæjarins, og sat Einar í framsætinu hægra megin við ákærða, en aðrir voru ekki í bifreiðinni. Ákærði ók eftir Suðurlandsbraut, og þegar hann var kominn í nánd við húsið Tungu, sem er rétt innan við bæinn, rakst bif- reiðin á mann, sem þar var á gangi áleiðis til bæjarins, svo að hann féll á götuna og beið bana samdægurs af af- leiðingum árekstrarins. Maður þessi var Jón Erlendsson, til heimilis á Álfabrekku við Suðurlandsbraut, starfsmaður hjá Sláturfélagi Suður- lands. Um kl. 6,30 þenna morgun hafði hann lagt af stað frá 234 Álfabrekku ásamt Bjarneyju Guðrúnu Björnsdóttur, sem þar átti einnig heima og einnig var starfsstúlka hjá Slátur- félagi Suðurlands, gangandi áleiðis til vinnu sinnar, en þau áttu bæði að vera komin til vinnu kl. 7. Þau gengu Suðurlandsbraut með venjulegum gönguhraða, samsíða, og gekk Bjarney yzt á vinstri vegarbrún, en Jón heitinn um tveim fetum innar á veginum. Þegar þau voru komin ná- lægt Tungu, heyrði Bjarney, að bifreið kom á eftir þeim, og ályktaði hún af hljóði því, er hún heyrði frá bifreið- inni, að henni væri ekið mjög hratt. Hún leit þó ekki við og sá því ekki akstur bifreiðarinnar fyrr en í því, að slysið gerðist. Um leið og Þifreiðin var að koma að þeim, sá Bjarney, að Jón heitinn leit aftur fyrir sig. Rétt á eftir var bifreiðinni ekið fram hjá Bjarneyju, og missti hún þá sjónar á Jóni heitnum og brá jafnframt svo, að hún gat ekki áttað sig á, hvað var að gerast fyrr en hún sá, að bif- reiðin hafði verið stöðvuð og tveir menn komu út úr henni, þ. e. ákærði og Einar. Þá var bifreiðin, að sögn Bjarneyjar, komin nokkuð langt fram hjá henni, en Jón heitinn lá á veginum milli hennar og bifreiðarinnar og var mun lengra bil milli Bjarneyjar og Jóns heitins en hans og bifreiðar- innar. Jón heitinn lá á bakinu langs eftir veginum, þó litið eitt á ská, og vissi höfuð hans til austurs. Hafði bifreiðin ekki farið yfir hann, því að við áreksturinn hafði hann kastazt frá bifreiðinni þannig, að hann féll niður vinstra megin við hana. Hann virtist meðvitunarlaus og gaf ekkert hljóð frá sér nema lágar stunur. Þeir ákærði og Einar færðu Jón heitinn upp í bifreiðina og fluttu hann á Land- spítalann, og Bjarneyju fluttu þeir að húsi Sláturfélags Suðurlands. Eins og áður segir, andaðist Jón heitinn samdægurs af völdum slyssins. Réttarkrufning fór fram daginn eftir, og framkvæmdi hana prófessor Niels Dungal. Eru ályktunar- orð hans í skýrslunni um krufninguna á þessa leið: „Krufn- ingin hefir leitt í ljós, að hinn látni hefir orðið fyrir mjög miklum áverka, sérstaklega á höfuðið, sem hefir brotnað þannig, að mikill hluti heilabúsins hefir brotnað og blætt mjög mikið, bæði út undir húð og eins inn á við, og sömu- leiðis hefir heilinn orðið fyrir mjög miklum áverka, þar sem v. heilahelmingur hefir rifnað á töluverðu svæði neðan til. Ennfremur hefir vinstri fótur orðið fyrir mjög miklum 235 áverka, sem hefir leitt til þess, að vinstra öklabein hefir brotnað og maðurinn farið úr liði á öklanum um leið. Þessir áverkar, einkum áverkinn á höfuðið, hafa orðið banamein mannsins, sem virðist hafa verið alveg hraustur fyrir.“ Skal nú athugaður akstur ákærða, þegar slysið varð, og ástand bifreiðarinnar. Ákærði ók bifreiðinni sem næst eftir miðjum vegi, þó aðeins frekar á vinstra vegarhelmingi. Hraðamælir bif- reiðarinnar var ónýtur, svo að ökuhraðinn verður ekki ákveðinn með nákvæmni. Ákærður telur hann hafa verið 20—25 km, miðað við klukkustund, en kveðst þó ekki geta fullyrt það, en yfir 30 km segir hann hraðann alls ekki hafa verið. Vitnið Einar Halldór Eyþórsson hefir gizkað á, að hraðinn hafi verið 30—35 km og hafi sér virzt hrað- inn fremur lítill. Vitnið Bjarney Guðrún Björnsdóttir hefir skýrt svo frá, eins og áður segir, að sér hafi virzt á hljóði því, sem bifreiðin gaf frá sér, að henni væri ekið mjög hratt. Sökum hinna óljósu skýrslna vitnanna um ökuhrað- ann, verður að leggja frásögn ákærða um hann til grund- vallar. Frásögn ákærða um ástand ljósa bifreiðarinnar verður einnig að leggja til grundvallar, en hún er á þá leið, að ljósin hafi verið mjög dauf, það svo, að þegar hægt var ekið, hafi þau aðeins verið rauðleitar týrur, og þegar slysið gerðist, hafi þau ekkert eða sama sem ekkert lýst fram fyrir bifreiðina. Hann hafði fyrr um morguninn orðið þess var, að ljósin voru dauf, en af því að þetta var síðasta ferðin, sem hann ætlaði að fara þenna morgun, lét hann ljósin duga í þessu ástandi. Deyfð ljósanna stafaði af þvi, að rafgeymir bifreiðarinnar var allt að því tæmdur. Ákærði lýsir svo hemlum bifreiðarinnar, að hemlar hafi verið á öllum hjólum hennar, en mun lélegri en þeir eiga að vera á öllum hjólunum nema vinstra afturhjóli. Rannsóknar- lögreglan athugaði hemlana, þegar eftir að hún hafði fengið mál þetta til rannsóknar, og reyndist hemill vinstra aftur- hjóls góður, en hemlar hinna hjólanna óvirkir, og þegar bifreiðinni var ekið á ca. 20 km hraða, miðað við klukku- stund, á sléttum malbikuðum vegi, eins og var á slysstaðn- um, og hemla þá neytt eins og auðið var, stöðvaðist hún á 12,60 metra vegalengd. Tveimur dögum fyrir slysið hafði bifreiðin verið á bifreiðaviðgerðarverkstæði og þar verið 236 lagfærðir hemlar afturhjólanna. En þó að svo hafi verið, er það óyggjandi, að hemlum allra hjóla bifreiðarinnar, nema vinstra afturhjóls, hafi verið mjög ábótavant, þegar slysið gerðist. Strax þegar rannsóknarlögreglan hafði feng- ið málið til rannsóknar, þ. e. mjög skömmu eftir að slysið varð, fór hún á slysstaðinn, og sást þá mjög skýrt hemlafar á syðri helmingi vegarins. Það var um 21 metra langt og vísaði dálitið inn á veginn, en vesturendi þess náði á móts við blóðblettina, sem á veginum voru. Hinsvegar sást ekki hemlafar eftir hitt hjólið. Telur rannsóknarlögreglan sjá- anlegt, að hemlafarið sé eftir bifreið, sem ekið hefir verið vestur veginn, eða í áttina til bæjarins, og runnið þenna vegarspotta með vinstra afturhjólið fast. Er það álit rann- sóknarlögreglunnar, að hemlafar þetta sé eftir bifreið á- kærða, einmitt þegar slysið var að gerast. Ákærði hefir ckkert getað um þetta sagt, en hann er ekki viss um, vegna geðshræringar þeirrar, er hann komst í, þegar slysið var að gerast, hvort hann þá neytti hemlanna eins og unnt var. Telja verður mjög líklegt, að umrætt hemlafar sé eftir bifreið ákærða, og bendir það til þess, að annaðhvort hafi Lann ekið með meiri hraða en gert er ráð fyrir hér að framan eða hann hafi ekki, þegar slysið var að gerast, neytt hinna lélegu hemla eins og þó muni hafa verið unnt. Þegar slysið gerðist, var náttmyrkur og ekki farið að birta, en ljóskeralýsing mun hafa verið mjög slæm á slys- staðnum. Annars var veður bjart og vegurinn snjólaus og þurr. Vitnið Einar Halldór Eyþórsson kveðst hafa séð þau Jón heitinn og stúlkuna á gangi á undan bifreiðinni í á að gizka 30 metra fjarlægð. Hvað sem þessari fjarlægðar- ágizkun líður, er það ljóst, að unnt hefir verið að sjá þau, nokkru áður en bifreiðin var komin fast að þeim, og hefði þá annaðhvort átt að vera unnt að hemla bifreiðina til að forðast árekstur eða víkja henni til hægri í sama tilgangi, því þarna er góður og breiður vegur, og engin umferð var þar á þessum tíma, önnur en um hefir verið rætt. En ákærði kveðst ekki hafa séð stúlkuna og Jón heitinn fyrr en bifreiðin var alveg að rekast aftan á hann, eða um leið og vinstri armur framvara bifreiðarinnar var að koma við fótleggi hans. Þá hemlaði ákærði bifreiðina, en Í sama augnabliki gerðist sjálft slysið. Mun það hafa 237 gerzt þannig, að vinstra ljósker bifreiðarinnar rakst í Jón heitinn, hann fallið aftur fyrir sig á bifreiðina og síðan kastazt útaf henni til vinstri. Ákærði veit ekki, á hve löngu færi hann stöðvaði bifreiðina, en það hefir verið nokkur spölur, og er ekki óliklegt, eins og áður segir, að það hafi verið 21 metri. Nú hafa verið rakin atriði málsins, eins og ástæða Þykir til. Er þá að athuga, hvort ákærði með atferli sínu hefir brotið þau lagaákvæði, sem mál hefir verið höfðað gegn honum fyrir brot á. Því skal strax slegið föstu, að slysið og þar af leiðandi dauði Jóns heitins Erlendssonar er að kenna stórkost- lega gálauslegum akstri ákærða. Hefir ákærði því gerzt brotlegur við 200. gr. hinna almennu hegningarlaga frá 25. júni 1869. Með því að aka bifreiðinni með óvirkum hemlum á þremur hjólum og lítt nýtum ljósum í fram- ljóskerunum hefir hann brotið 3. gr. 1. og 3. tölulið bif- reiðalaganna. Með því að aka henni með ónýtum hraða- mæli hefir hann brotið 6. gr. 7. mgr. bifreiðalaganna. Þá hefir hann með því að aka of hratt, eins og á stóð, og með því að sýna ekki næga aðgæzlu og varkárni brotið 6. og 15. gr. bifreiðalaganna. Loks hefir ákærði brotið 46. gr. lögreglusamþykktar Reykjavíkur með of hröðum akstri, eins og á stóð. Refsing ákærða þykir samkvæmt 200. gr. hegningarlag- anna, 14. gr. bifreiðalaganna og 96. gr. lögreglusamþykkt- arinnar og með hliðsjón af 63. gr. hegningarlaganna hæfi- lega ákveðin fangelsi við venjulegt fangaviðurværi í 45 daga. Með tilliti til þess, að ákærði ók bifreiðinni umrætt skipti í alveg óhæfilegu ásigkomulagi, að upplýst er, að ákærði átti einn alla sök á slysinu, en hinum látna veg- faranda verður á engan hátt um það kennt, svo og með til- liti til fortíðar ákærða sem ökumanns, þykir rétt auk framangreindrar refsingar að svipta ákærða ökulevfi sinu æfilangt. Þá ber að dæma hann til greiðslu alls sakarkostnaðar, Þar með talin málsvarnarlaun skipaðs verjanda hans, hrm. Jóns Ásbjörnssonar, kr. 65.00. Rekstur málsins hefir verið vitalaus. 238 Því dæmist rétt vera: Ákærði, Jón Jónsson, sæti fangelsi við venjulegt fangaviðurværi í 45 daga. Hann skal og æfilangt sviptur leyfi til að aka bifreið. Hann greiði allan sakarkostnað, þar með talin máls- varnarlaun skipaðs verjanda sins, hrm. Jóns Ásbjörns- sonar, kr. 65.00. Dóminum skal fullnægja með aðför að lögum. Mánudaginn 29. april 1940. Nr. 104/1939. Höskuldur Jónas Austmar Sigurðs- son gegn Olgu Dahlberg Dómur hæstaréttar. Í þinghaldi í dag var mætt í málinu af hálfu á- frýjanda og þess krafizt, að málið yrði hafið. Af hálfu stefndu var mætt og krafizt ómaksbóta. Málið er hafið, og greiði áfrýjandi, Höskuldur Jónas Austmar Sigurðsson, stefndu, Olgu Dahlberg, 50 krónur í ómaksbætur að viðlagðri aðför að lögum. Mánudaginn 29. april 1940. Nr. 122/1939. Sigurður Hallbjarnarson gegn H/f. Fiskimjöli Dómur hæstaréttar. Í þinghaldi í dag var mætt í málinu af hálfu áfrýjanda og þess krafizt, að málið yrði hafið. 239 Af hálfu stefnda var mætt og krafizt ómaksbóta. Málið er hafið, og greiði áfrýjandi, Sigurður Hall- bjarnarson, stefnda, H/f Fiskimjöli, 30 krónur í ómaksbætur að viðlagðri aðför að lögum. Föstudaginn 3. mai 1940. Nr. 15/1940. Jósef Björnsson (Pétur Magnússon) Segn kirkjumálaráðherra f. h. kirkju- jarðasjóðs og gagnsök (Sveinbjörn Jónsson). Um innlausn veiðiréttinda samkvæmt 3. gr. laga nr. 61 frá 1932. Dómur hæstaréttar. Héraðsdómurinn er kveðinn upp af Birni Þórð- arson, lögmanni í Reykjavík. Aðaláfrýjandi hefir skotið máli þessu til hæsta- réttar með stefnu 27. marz þ. á. Krefst hann þess aðallega, að viðurkennt verði með dómi, að hann sem eigandi jarðanna Svarfhóls og Bjargarsteins hafi samkvæmt 3. gr. laga nr. 61 frá 1932 rétt til innlausnar á veiðirétti í Hvítá fyrir landi því, sem téðum jörðum kunni að verða úthlutað meðfram Hvítá við væntanleg yfirlandskipti, enda verði full- nægt skilyrðum laganna um mat á veiðiréttindun- um og samþykki veiðimálanefndar og landbúnaðar- ráðherra fengið. Til vara krefst hann staðfestingar hins áfrýjaða dóms. Gagnáfrýjandi hefir áfrýjað málinu af sinni hálfu með stefnu 24. april þ. á. Krefst hann aðallega al- 240 gerrar sýknu af kröfum aðaláfýjanda, en fil vara staðfestingar héraðsdómsins. Það er upplýst í málinu, að jarðirnar Svarfhóll og Bjargarsteinn hafa átt sameiginlegt land m. a. ásamt Stafholti að Hvítá. Verður því að ætla, þar sem annað er ekki sannað, að þær hafi átt sameigin- lega veiði með Stafholti í Hvítá, sbr. ákvæði landa- brigða þáttar Grágásar um veiði, 208. kap. Konungs- bókar og 438. kap. Staðarhólsbókar, svo og 56. kap. landsleigubálks Jónsbókar og nú 4. gr. ofannefndra laga nr. 61/1932. Verður ekki séð, að veiðiréttur í Hvítá hafi gengið undan jörðum þessum fyrr en þær voru seldar 4. maí 1912 þáverandi ábúendum þeirra. Er þvi ekki unnt að fallast á þá mótbáru gagnáfrýjanda, að aðaláfrýjandi hafi ekki innlausn- arrétt, sökum þess að veiði í Hvitá hafi aldrei fylgt nefndum jörðum hans. Ætla verður af sambandinu milli 1. og 2. mgr. 3. gr. laga nr. 61/1932, að skilyrði 1. mgr. um, að % hlutar landeigenda krefjist innlausnar, eigi við það, að þegar sami aðili á veiðirétt fyrir landi fleiri en einnar jarðar í sömu veiðigrennd, þá sé honum ekki skylt að hlíta innlausn, nema % hlutar land- eigenda krefjist hennar. Í þessu máli er aðaláfrýj- andi einn eigandi beggja þeirra jarða, sem innlausn- ar er krafizt fyrir, og er nefndu skilyrði því fullnægt hér. Þá hefir gagnáfrýjandi haldið þvi fram, að inn- lausn veiðiréttinda sé aldrei heimil samkvæmt nefndri 3. gr., nema veiðifélag sé stofnað, og skir- skotar um það til 3. málsliðs 2. mgr. greinarinnar. Það ákvæði þykir þó verða að skýra í sambandi við önnur fyrirmæli sömu mgr. á þá lund, að séu land- eigendur fleiri en einn, og vilji ekki allir innleysa, 241 þá þarf eigandi veiðiréttar ekki að hlíta innlausn, nema 3%4 hlutar landeigenda krefjist, eins og fyrr segir, og auk þess sé veiðifélag stofnað til að hag- nýta veiðina. Þetta ákvæði 2. mgr. 3. gr. getur því ekki staðið innlausnarrétti aðaláfrýjanda í vegi. Aðaláfrýjandi hefir þegar fengið samþykki veiði- málanefndar til innlausnarinnar, og aðiljar eru sam- mála um það hér fyrir dómi, að leyfi landbúnaðar- ráðherra verði veitt, ef önnur skilyrði innlausnar séu fyrir hendi, svo og að yfirlandskipti skuli fara fram, áður en veiðirétturinn er innleystur. Samkvæmt framansögðu þykir bera að taka aðalkröfu aðaláfrýjanda til greina. Hvorugur aðilja hefir krafizt málskostnaðar, og fellur hann því niður. Því dæmist rétt vera: Aðaláfrýjandi, Jósef Björnsson, hefir sem eigandi jarðanna Svarfhóls og Bjargarsteins rétt til innlausnar samkvæmt 3. gr. laga nr. 61/1932 á veiðirétti í Hvítá fyrir landi því, sem téðum jörðum kann að verða úthlutað með- fram Hvitá við væntanleg yfirlandskipti. Málskostnaður bæði í héraði og fyrir hæsta- rétti fellur niður. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 12. marz 1940. Mál þetta, sem dómtekið var 8. þ. m., er höfðað fyrir bæjarþinginu með stefnu, útgefinni 27. nóvember 1939, af Jósef Björnssyni, bónda að Svarfhóli í Mýrasýslu, gegn kirkjumálaráðherra fyrir hönd kirkjujarðasjóðs til viður- kenningar því, að hann sem eigandi jarðanna Svarfhóls og Bjargarsteins hafi samkvæmt 3. gr. laga nr. 61 frá 1932 rétt til innlausnar á veiðirétti í Hvitá fyrir því landi, sem 16 242 jörðunum við endanleg landaskipti (yfirskipti) verði út- hlutað með fram ánni, enda verði skilyrðum laganna, að þvi er viðkemur mati á veiðiréttindum og samþykki veiðimála- nefndar og landbúnaðarráðherra, fullnægt. — Í munnlegum flutningi málsins gerði stefnandi þá kröfu til vara, að við- urkennt verði með dómi réttarins, að veiðiréttur í Hvítá hafi tilheyrt Svarfhóli og Bjargarsteini, fram til þess að jarðirnar voru seldar árið 1912, í sömu hlutföllum og verð þessara jarða stendur við verð allrar Stafholtstorfunnar. Stefndur krefst sýknu af öllum kröfum stefnanda. Hvor- ugur aðilja krefst málskostnaðar. Málavextir eru þeir, að með afsalsbréfum, útgefnum af ráðherra Íslands 4. maí 1912, voru jarðirnar Svarfhóll og Bjargarsteinn í Stafholtstungnahreppi í Mýrasýslu seldar þá- verandi ábúendum þeirra, en jarðirnar voru báðar til þess tíma kirkjujarðir Stofholtskirkju. Jarðir þessar voru hluti úr hinni fornu Stafholtstorfu og áttu óskipt sameiginlegt beitiland með Stafholti, og lá það niður að Hvitá. Fram að þeim tíma, er sala jarðanna fór fram, höfðu ábúendur Stafholts og Svarfhóls stundað laxveiði í Hvitá fyrir hinu óskipta landi. Þegar nefndar jarðir voru seldar árið 1912, var tekið fram í afsölunum, að veiðiréttur í Hvítá væri undanskilinn sölunni, enda var söluverð jarðanna lækkað með tilliti til þess. Síðan salan fór fram, hafa jarðir þessar því engan veiðirétt haft í Hvitá. Nú er stefnandi máls þessa fyrir löngu orðinn eigandi og ábúandi beggja þessara jarða og eftir að lög nr. 61 frá 1932 um lax- og silungsveiði voru sett, fór hann að hugsa um að nota sér þann rétt, er hann taldi lögin veita sér til að leysa til sín veiðirétt í Hvítá fyrir löndum beggja jarð- anna. Fór hann fram á það við kirkjumálaráðuneytið, að sér yrði heimiluð innlausnin samkvæmt mati dómkvaddra manna. Með bréfi, dagsettu 28. nóv. 1935, mælti veiðimála- nefnd með því, að stefnanda yrði heimiluð innlausnin, en leit þó svo á, að eðlilegast væri, að hinu óskipta beitilandi jarðanna, er þær áttu ásamt Stafholti, væri jafnframt skipt og að um leið færi fram skipti á veiðiréttindum þeirra, Þannig, að hver jörð fengi veiðirétt fyrir sínu landi að skiptunum loknum. Þetta féllst stefnandi og á, og fóru síðan fram landskipti samkvæmt kröfu hans 21. febr. 1936. Að skiptunum loknum endurtók stefnandi kröfu sina um inn- 243 lausn veiðiréttindanna, en þá véfengdi stefndur í máli þessu, að sér sem umráðamanni Stafholts væri skylt að Þola innlausnina. Hinsvegar hefir landbúnaðarráðherra lýst þvi yfir, að hann muni heimila innlausnina, ef hún telst lögum samkvæm, þó með því skilyrði, að stefnandi fallist á, að yfirskipti fari fram á landi jarðanna, þótt áfrýj- unarfrestur skiptanna sé liðinn, og hefir stefnandi sam- þykkt það, svo framarlega sem talið yrði, að hann eigi rétt til innlausnar á veiðiréttindunum, enda er kröfugerð hans í máli þessu miðuð við það. Útaf nýgreindum ágreiningi við stefndan hefir stefn- andi nú höfðað mál þetta og gert í því áðurgreindar kröf- ur, er hann byggir á því, að umræddar jarðir, Svarfhóll og Bjargarsteinn, hafi alltaf verið sjálfstæðar jarðeignir og skildar frá Stafholti að öðru leyti en því, að þær hafi átt óskipt sameiginlegt beitiland með því niður að Hvitá, og þar sem landið hafi verið skipt niður að ánni, hafi veiðiréttindin í henni einnig verið óskipt sameign jarðanna, erda veiðin lengstaf stunduð sameiginlega af ábúendum þeirra. Hafi þannig jarðirnar Svarfhóll og Bjargarsteinn átt veiðirétt í Hvítá, er afsölin voru gerð árið 1912, en þá hafi hann verið frá þeim skilinn samkvæmt ákvæðum afsal- anna. Þar sem svona standi á, þá heimili 3. grein laga nr. 61 frá 1932 eiganda jarða að leysa til sin hinn fráskilda veiðirétt, og telur stefnandi öllum þeim skilyrðum, er lög- in setji fyrir innlausnarréttinum fullnægt af sinni hálfu, enda verði að lita svo á, að almenningsheill sé að þvi, að jarðeigendur fái að leysa til sin veiðirétt, er svona standi á, og stofnun veiðifélags sé óþörf til þess að innlausnin sé heimil. Stefndur byggir hinsvegar sýknukröfuna í fyrsta lagi á því, að umræddar jarðir hafi áður verið hluti úr Staf- holtstorfunni, og ekki sjálfstæðar jarðeignir. Hafi ekki fylgt þeim veiðiréttur í Hvítá og þegar þær hafi verið seldar árið 1912, hafi aðeins verið um að ræða sölu á ákveðnum hlutum heildareignarinnar og engin veiðiréttindi í Hvitá hafi verið seld með jörðunum, enda til öryggis tekið fram í af- sölunum, að svo væri ekki. Sé því ekki um það að ræða, að veiðirétturinn hafi nokkurn tíma verið skilinn frá jörðun- um, en það sé skv. 3. gr. nýnefndra laga skilyrði innlausn- arréttarins. 244 Í öðru lagi byggir stefndur sýknukröfuna á þvi, að því skilyrði stjórnarskrárinnar fyrir eignarnámi, að um al- menningsheill sé að ræða, sé ekki fullnægt hér, og bryti það alveg í bág við það ákvæði stjórnarskrárinnar, ef einum einstaklingi væri heimiluð slík innlausn og hér sé farið fram á. Í þriðja lagi byggir stefndur loks sýknukröfuna á því, að ekkert veiðifélag hafi verið stofnað, er stefnandi sé með- limur í, en oftnefnd lög geri ráð fyrir, að um innlausn veiði- réttinda geti ekki verið að ræða að öðrum kosti. Í elzta máldaga Stafholtskirkju, sem færður er til árs- ins ca. 1140, segir svo, að Steini prestur Þorvarðsson gæfi kirkjunni heimaland allt, auk búfjár og búsgagna, laxveiði í Þverá, kerveiði í Norðurá undir fossi, land á Svarfhóli og Bjargarsteini o. s. frv. Virðist koma allgreinilega fram, að jarðir þessar hafi ekki verið taldar til heimalands Staf- holts, heldur sjálfstæðar jarðeignir, en öllu greinilegar kemur það þó fram í máldaga Gyrðs biskups, sem færður er til ársins 1354, og Wilkinsmáldaga frá 1937, en í þeim báðum stendur „... heimaland allt með gögnum og gæðum, Svarfhól, Bjargarstein, Hofstaði ...“ Orðalag máldaga, sem færður er til ársins 1480, er hér reyndar nokkuð frábrugðið, en þarf ekki að skiljast á þann veg, að jarðirnar teljist til heimalands Stafholts né hafi gert það. Loks virðist máldagi Gísla biskups Jónssonar frá 1575 taka af vafa um, að jarðirnar hafi verið sjálfstæðar jarð- eignir, en þar segir: ... „Kirkjan í Stafholti á heimaland allt með gögnum og gæðum. Item þessar jarðir; Svarfhól, byggð fyrir hundrað, Hofsstaðir, byggð fyrir hundrað, Bjarg- arsteinn, byggð fyrir hundrað ...“ Sama máli gegnir um jarðabók Árna Magnússonar. Þar er Stafholt talið með einni eða heldur tveimur nafngreindum hjáleigum, en bæði Svarfhóll og Bjargarsteinn eru taldar sérstakar jarðir með vissum dýrleika og leigumála. Það virðist því vafalaust, að jarðirnar Svarfhóll og Bjargarsteinn hafi ætið um langan aldur verið sérstakar jarðir, en ekki hjáleigur frá Stafholti. Hinsvegar áttu þær, svo sem að hefir verið vikið, óskipt sameiginlegt beitiland með Stafholti niður að Hvitá. Verð- ur þannig og að telja, að þær hafi einnig átt sameiginlegan óskiptan veiðirétt í Hvítá ásamt Stafholti fyrir hinu óskipta landi, er að ánni lá, enda bendir það og ákveðið í sömu átt, 245 að ábúendur jarðanna stunduðu veiðina sameiginlega um langan tima, að við sölu jarðanna 1912 er veiðiréttur í Hvítá sérstaklega undanskilinn og loks að söluverðið þá er hækkað með tilliti til þess, að veiðiréttindin í Hvítá voru undanskilin við söluna. Loks má geta þess, að það var fyrst í lok 18. ald- ar, sbr. Magnús Stephensen: Ísland i det attende Aar- hundrede, bls. 119—120, að menn hér öðlast byrjunarkunn- áttu til að veiða lax í djúpum og ströngum jökulám, og lax- veiði var því allt til þess tíma alveg óþekkt hlunnindi sumra jarða, sem síðar reyndust eiga stórfelldustu veiðistöðvarn- ar. Þetta getur skýrt það nægilega, að laxveiði á umræddum stað í Hvítá hafi eigi verið reynd fyrr en bóndinn á Svarf- hóli gerði það eftir 1860, og heimild brestur til að telja, að veiðirétturinn hafi þá tilheyrt Stafholtsjörð einni. Að þessu öllu athuguðu verður rétturinn að lita svo a, að veiðiréttindi í Hvítá fyrir hinu sameiginlega óskipta landi hafi fylgt hinum umræddu jörðum eigi siður en Staf- holti sjálfu og að þau hafi ekki verið skilin frá þeim fyrr en með ákvæðum afsalanna árið 1912 og þá í sömu hlut- föllum og verð þeirra hefir staðið í við verð allrar Staf- holtstorfunnar þá. Í 3. grein laga nr. 61 frá 1932 er svo kveðið á, að veiði- réttindi, er skilin hafa verið við landareign, áður en lögin tóku gildi, sé eigendum landareigna þeirra, er þau ella myndu hafa fylgt samkvæmt 1. málsgrein 2. gr. laganna, rétt að leysa til sin, hverjum fyrir sinni landareign, ef ráðherra leyfi, að fengnu samþykki veiðimálanefndar, enda krefjist þrír fjórðu hlutar þeirra innlausnar. Virðist bersýnilegt, að grein þessi heimili því aðeins innlausn veiðiréttinda, að fleiri menn í sameiningu krefjist innlausnar til sin, og Þykja önnur ákvæði laganna benda til þess, að þeim beri að gera það sem félagsmönnum í löglegu veiðifélagi. Og þar sem engin önnur ákvæði laganna benda til þess, að einum einstaklingi sé heimiluð innlausn veiðiréttinda, þá þykir ekki unnt, að svo vöxnu máli, að taka til greina kröfu stefnanda um að viðurkenna, að hann eigi lögvarða kröfu til innlausnar umræddra veiðiréttinda. Hinsvegar þykir í samræmi við framanskráð mega ljúka því dómsorði á varakröfu stefnanda, að umræddar jarðir hafi átt veiðiréttindi í Hvitá, áður en sala fór fram 1912, í sömu hlutföllum og þágildandi jarðabók taldi jarðar- 240 hundruð þeirra og Stafholtstorfunnar allrar hinsvegar, þ. er 24.6 af 76.7. Því dæmist rétt vera: Veiðiréttur í Hvítá tilheyrði jörðunum Svarfhóli og Bjargarsteini fram til þess tíma, að þær voru seldar 4. mai 1912, í sömu hlutföllum og þágildandi jarðabók taldi jarðarhundruð þeirra og Stafholtstorfunnar allrar hinsvegar, þ. e. 24.6 af '76.7. Mánudaginn 6. maí 1940. Nr. 109/1939. Bæjarsjóður Vestmannaeyja (Jón Ásbjörnsson) gegn Bjarna Jónssyni (Einar B. Guðmundsson). Um skyldu bæjarfélags til greiðslu húsaleigu fyrir styrkþega, er var á föstu framfæri bæjarsjóðs. Dómur hæstaréttar. Héraðsdóminn hefir kveðið upp Kristján Linnet, bæjarfógeti í Vestmannaeyjum. Áfrýjandi, sem skotið hefir máli þessu til hæsta- réttar með stefnu 21. október f. á., krefst sýknu og málskostnaðar fyrir báðum dómum eftir mati hæsta- réttar. Stefndi krefst staðfestingar á héraðsdómin- um og málskostnaðar fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Stjórnvöldum Vestmannaeyjakaupstaðar, er tekið höfðu á sig fyrir hönd bæjarsjóðs greiðsluskyldu á húsaleigu Helga Jónssonar, meðan Magnús Jóns- son átti húsið, hlaut að vera það ljóst, að útibú Útvegsbankans í Vestmannaeyjum ætlaðist til þess, 247 er það var orðið eigandi hússins, að bæjarsjóður greiddi áfram leigu fyrir Helga, meðan hann væri á föstu framfæri bæjarins. Bæjarsjóður hefir þvi vegna vistar Helga í húsinu fengið verðmæti hjá úti- búinu, er honum var skylt að greiða, eftir því sem á stóð, enda hafði útibúið eigi firrt sig rétti til leigu- greiðslu á hendur bæjarsjóði, meðan krafa til ein- stakra leigugreiðslna var eigi fyrnd. Með þessum athugasemdum þykir mega staðfesta héraðsdóminn. Eftir þessum málalokum þykir rétt að dæma áfrýjanda til þess að greiða stefnda 300 krónur í málskostnað fyrir hæstarétti. Því dæmist rétt vera: Héraðsdómurinn á að vera óraskaður. Áfrýjandi, Bæjarsjóður Vestmannaeyja, greiði stefnda, Bjarna Jónssyni, 300 krónur í máls- kostnað fyrir hæstarétti. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri að- för að lögum. Dómur bæjarþings Vestmannaeyja 4. ágúst 1939. Mál þetta, sem var dómtekið 13. júlí s. 1., er höfðað fyrir bæjarþingi kaupstaðarins með stefnu, dags. 4. júli s. 1, af Jóhanni Gunnari Ólafssyni lögfræðing f. h. Bjarna Jóns- sonar, Svalbarði hér í bæ, gegn Hinrik Jónssyni bæjarstjóra, Gjábakka hér, f. h. bæjarsjóðs Vestmannaeyja til greiðslu á húsaleiguskuld Helga Jónssonar, Sólvangi hér, kr. 1320.00 ásamt 6% ársvöxtum frá 22. júní 1939 til greiðsludags og greiðslu málskostnaðar samkv. framl. reikningi, kr. 260.20. Stefndur hefir mótmælt öllum kröfum stefnandans og krafizt sýknu og tildæmdan. málskostnað (svo). Til vara hefir umboðsmaður stefnds krafizt þess, að bæj- arsjóður Vestmannaeyja verði aðeins skyldaður til þess að 248 greiða húsaleigu fyrir fyrrnefndan Helga Jónsson, þar til nýju framfærslulögin gengu í gildi, eða til 1. jan. 1936. Stefnandinn skýrir svo frá, að umbjóðandi hans, Bjarni Jónsson hafi keypt af Útvegsbanka Íslands h/f, útibúinu i Vestmannaeyjum, húseignina Sólvang, og er afsalið út- gefið 2?% 1939. Jafnframt hafi útibúið framselt honum 1320 kr. húsaleiguskuld Helga Jónssonar fyrir tímabilið 1. okt. 1935 til 30. maí 1939, eða 30 kr. á mánuði. Hafi útibúið tjáð honum, að bæjarsjóður Vestmannaeyja stæði í ábyrgð fyrir skuldinni, því maður þessi hefði um margra ára skeið verið á framfæri bæjarins. Íbúðarhúsið Sólvang hafði úti- búið eignazt með uppboðsafsali 314, 1934, en áður hafði átt Magnús Jónsson. Í kjallaraibúð hússins bjó þá fyrrnefndur Helgi Jónsson, sem hafði þá um all langt skeið verið á fram- færi bæjarsjóðs með stóra fjölskyldu, óvinnufær vegna langvarandi veikinda, sem hann hefir eigi enn fengið bata á. Hefir maður þessi því enn fram að þessu verið á framfæri bæjarsjóðs með fjölskyldu sína, og er stefnandi, Bjarni Jónsson, varð eigandi húseignarinnar, tók bæjarsjóður skriflega ábyrgð á húsaleigugreiðslu Helga til hans. Fyrrverandi fátækrafulltrúi Sveinn P. Scheving, er lét af því starfi árið 1934, hefir gefið vottorð um það í málinu, að hann hafi á sínum tíma tekið ábyrgð f. h. bæjarsjóðs á greiðslu húsaleigu vegna Helga Jónssonar til þáverandi hús- eiganda, Magnúsar Jónssonar, 30 kr. á mánuði, og ávisað leigunni til greiðslu úr bæjarsjóði, meðan hann var í starf- inu. Hann segir, að venjan hafi verið sú, að fátækrafull- trúi tók ábyrgð á greiðslu leigu fyrir húsnæði fastra styrk- þega og ávisaði henni til greiðslu. Hafi Helgi Jónsson verið á föstu framfæri hjá bæjarsjóði um þær mundir, er fátækra- fulltrúinn tók ábyrgð á greiðslunni. Síðan fékk Magnús Jónsson greidda húsaleigu fyrir Helga, 30 kr. á mánuði, úr bæjarsjóði, þar til Útvegsbankaútibúið stöðvaði þá greiðslu 1. okt. 1935, en húsið hafði þá útibúið eignazt um áramót næst á undan. Nú var engin húsaleiga greidd fyrir Helga frá 10 1935 til 304 1939. Þegar stefnandinn, Bjarni Jónsson, eignaðist húsið, eins og áður segir, og fékk framselda húsaleiguskuldina, sneri hann sér til bæjarsjóðs og krafðist greiðslu upphæðarinn- ar. Neitaði bæjarsjóður að greiða húsaleiguskuldina fyrst og fremst vegna þess, að eigi lægi fyrir bindandi ábyrgðar- 249 skuldbinding af bæjarins hálfu og jafnvel þó svo kynni að verða litið á, að einhver ábyrgð lægi fyrir, þá væri hún bundin við Magnús Jónsson, en gæti eigi náð til hinna nýju eigenda hússins. Umboðsmaður stefnda heldur því fram, að fátækrafulltrúi hafi ekki heimild til þess að ábyrgj- ast f. h. bæjarins, eins og Sveinn P. Scheving fyrrverandi fátækrafulltrúi hafi gert, og engin önnur lögleg ábyrgðar- skuldbinding liggi fyrir af hendi bæjarins. Rétturinn verður að líta svo á, að bæjarsjóður hafi með því að greiða húsaleigu fyrir Helga Jónsson í marga mán- uði samkvæmt ábyrgð og ávísun frá fátækrafulltrúa tekið á sig skuldbindingu um að standa straum af greiðslu húsa- leigunnar. Einnig verður að telja, að sú skuldbinding gildi gagnvart húseigandanum, hver svo sem hann verður, meðan hvorki er sagt upp húsnæðinu né ábyrgðarskuldbindingu þessari. Það verður ekki séð, að nein uppsögn hafi farið fram á ábyrgð þessari, enda virðist Helgi Jónsson hafa all- an þann tima, sem hér er um að ræða, verið á föstu fram- færi bæjarins og ekki þess umkominn að greiða húsaleig- una sjálfur. Stefnandinn hefir upplýst, að ástæðan til þess, að húsa- leigan ekki var krafin yfir svo langan tíma, sé sú, að staðið hafi til, að Bjarni Jónsson yfirtæki strax húseignina hjá úti- búinu, en orðið í undandrætti, en svo hafi verið um samið, að Bjarni hefði allan veg og vanda af húseigninni, frá því að útibúið eignaðist hana. Það verður ekki talið, að úti- búið hafi afsalað sér rétti til húsaleigunnar, þó það til- kynnti bæjarsjóði, að Magnús Jónsson ætti ekki lengur húsið og bæri því ekki lengur greiðslan. Umboðsmaður stefnds hefir til vara krafizt þess, að bæj- arsjóður verði aðeins skyldaður til að greiða umrædda húsaleigu, þar til nýju framfærslulögin gengu í gildi, eða til 1. jan. 1936. Ekki verður samt á það falilzt, að þau lög hafi fellt úr gildi slíkar skuldbindingar, eins og hér er um að ræða, eða hafi að geyma nein þau ákvæði, er það leiði af sér. Samkvæmt framansögðu ber því að taka kröfur stefnand- ans til greina að öllu leyti, einnig málskostnaðarreikning, er kemur heim við lágmarksgjaldskrá M. F. Í. og aukatekju- lögin. Umboðsmaður stefnds hefir krafizt ómerkingar á þeim orðum í bréfi Bjarna Jónssonar til útibúsins, rjskj. nr. 6, 250 „né að bæjarsjóður með ásælni og rangsleitni ætli að neita mér um greiðslu á réttmætri kröfu“. Þykir rétt að ómerkja orðin „ásælni“ og „rangsleitni“, en ekki telur rétturinn ástæðu til að sekta fyrir þau. Því dæmist rétt vera: Stefndur, Hinrik Jónsson bæjarstjóri f. h. bæjar- sjóðs Vestmannaeyja, greiði stefnandanum, Jóh. Gunnari Ólafssyni f. h. Bjarna Jónssonar, kr. 1320.00 með 6% ársvöxtum frá 22. júní 1939 til greiðsludags og kr. 260.20 í málskostnað, allt innan 15 daga frá lögbirt- ingu dóms þessa að viðlagðri aðför að lögum. Orðin „rangsleitni“ og „ásælni“ í bréfi Bjarna Jóns- sonar, rskj. nr. 6, skulu dauð og ómerk. Mánudaginn 6. maí 1940. Nr. 19/1940. Réttvísin og valdstjórnin (Pétur Magnússon) Segn Páli Óskari Guðjónssyni (Theódór B. Lindal). Bílstjóri sýknaður af ákæru um manndráp af gá- leysi. Dómur hæstaréttar. Úr því að athygli ákærða beindist frá því, sem gerðist umhverfis bilinn, meðan hann staðnæmdist á götunni, þá hefði verið varlegra af ákærða að fara út úr bilnum í aðgæzluskyni, áður en hann ók af stað aftur, en þrátt fyrir þetta þykir varhugavert að full- yrða, að hann hafi sýnt slíkan aðgæzluskort, að hon- um verði refsað eftir 200. gr. hegningarlaganna fyrir manndráp af gáleysi. Með þessari athugasemd þykir mega staðfesta hinn áfrýjaða dóm. 251 Samkvæmt þessum málslyktum ber að dæma rík- issjóð til að greiða allan áfrýjunarkostnað sak- arinnar, þar með talin laun skipaðs sækjanda og verjanda fyrir hæstarétti, 60 krónur til hvors. Því dæmist rétt vera: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Allur áfrýjunarkostnaður sakarinnar greiðist úr ríkissjóði, þar með talin málflutningslaun skipaðs sækjanda og verjanda fyrir hæstarétti, hæstaréttarmálflutningsmannanna Péturs Magn- ússonar og Theódórs B. Líndals, 60 krónur til hvors. Dómur aukaréttar Reykjavíkur 1. febrúar 1940. Ár 1940, fimmtudaginn 1. febrúar, var í aukarétti Reykja- víkur, sem haldinn var á skrifstofu sakadómara af hinum reglulega dómara, settum sakadómara Jónatan Hallvarðs- svni, uppkveðinn dómur í málinu nr. 97/1940: Réttvísin og valdstjórnin gegn Páli Óskari Guðjónssyni, sem tekið var til dóms 17. janúar s. 1. Mál þetta er af réttvísinnar og valdstjórnarinnar hálfu höfðað gegn Páli Óskari Guðjónssyni, bifreiðarstjóra, Kárastig 2 hér í bæ, fyrir brot gegn 17. kap. hinna almennu hegningarlaga frá 25. júní 1869, lögum nr. 70 8. sept. 1931 um notkun bifreiða og lögreglusamþykkt Reykjavíkur. Ákærði er kominn yfir lögaldur sakamanna, fæddur 6. sept. 1910, og hefir, svo kunnugt sé, sætt eftirtöldum kærum og refsingum: 1934 % Sætt: 10 kr. sekt fyrir of hraðan akstur. 1934 1% Sætt: 40 kr. sekt fyrir brot gegn 7. og 15. gr. lög- reglusamþykktar Reykjavíkur. 1936 % Undir rannsókn út af bifreiðaárekstri. Ekki talin ástæða til málssóknar. 1939 2%4 Undir samskonar rannsókn. Samskonar afgreiðsla. 1939 % Undir samskonar rannsókn. Samskonar afgreiðsla. 252 1939 184, Sætt: 10 kr. sekt fyrir brot á reglugerð um tak- mörkun á akstri bifreiða. Hinn 4. okt. s. 1., klukkan að ganga 7 eftir hádegi, lagði ákærði af stað í bifreiðinni R. 607 frá „Bifreiðastöð Ís- lands“ og ók áleiðis að Sunnuhvoli við Háteigsveg. Í bif- reiðinni var einn farþegi, Einar Hjaltested bóndi, sem sat i framsætinu hjá ákærða og var mjög ölvaður. Er að Sunnu- hvoli var komið, stöðvaði ákærði bifreiðina rétt neðan við hliðið í portinu þar við húsið. Þar vildi Einar Hjaltested ekki fara út úr bifreiðinni, og stansaði ákærði þarna um 3—4 mínútur án þess að fara út úr bifreiðinni, meðan hann var að reyna að fá Einar til þess að fara út úr bifreiðinni. Sá ákærði þá litla telpu, sem stóð hægra megin við bif- reiðina, en engin önnur börn varð hann var við. Þegar ekki tókst að fá Einar til að fara þarna út úr bifreiðinni, tók ákærði bifreiðina af stað og kveðst hafa ætlað að færa hana alveg fyrir portdyrnar, ef vera kynni, að hægt væri að fá Einar til að fara þar út. Áður en ákærði ók bifreiðinni af stað, kveðst hann hafa litið fram á veginn og til hliðar og engin börn séð nema fyrrgreint stúlkubarn. Ákærði kveðst hafa verið að taka bifreiðina af stað, og hafi bif- reiðin ekki hreyfzt til yfir einn meter, þegar hann fann, að eitthvað varð undir hægra framhjólinu, og um leið slóst eitthvað í framstuðarann. Kveðst ákærði hafa fundið, að framhjólið fór yfir það, sem fyrir því varð, en jafnskjótt kveðst hann hafa stöðvað bifreiðina og um leið hlaupið út úr henni. Sá ákærði þegar, að barn lá undir bifreiðinni fast fyrir aftan hægra framhjól hennar. Barnið lá þar á grúfu þvert undir bifreiðinni, og sneri höfuð þess út, en fæt- urnir inn undir bifreiðina, og var höfuð þess eða háls í stefnu af hjólinu. Ákærði tók barnið upp og lagði það í aft- ursæti bifreiðarinnar, dró síðan Einar Hjaltested út úr bif- reiðinni og ók svo rakleitt til Landspítalans ásamt Önnu Jónasinu Brynjólfsdóttur og föður barnsins, en þau bar bæði þarna að. Barnið hét Ólafur Hjaltested, fætt 7. desember 1937, og andaðist það á Landspitalanum hinn 6. okt. s. 1. af völdum slyss þessa. Þegar ákærði hafði ekið barninu á Landspitalann, til- kynnti hann strax slys þetta á lögreglustöðina, og fór Ing- ólfur Þorsteinsson lögregluþjónn strax á vettvang, en verks ummerki sáust þar engin. Athugaði Ingólfur strax bifreið- 253 ina R. 607, og reyndust stjórnartæki hennar öll vera í góðu lagi og útsýn úr bifreiðarstjórasætinu eðlileg. Morguninn eftir slysið voru svo gerðar mælingar af staðnum og búinn til uppdráttur. Vitnin Anna Jónasína Brynjólfsdóttir og faðir barnsins, Pétur Hjaltested, komu fyrst á slysstaðinn, eftir að slysið skeði, og sáu því ekki, hvernig það atvikaðist, en vitnið Ein- ar Hjaltested mundi ekkert um það sökum ölvunar, og er ekki vitað um neina sjónarvotta að slysinu, nema 4 ára telpu, systur drengsins Ólafs heitins Hjaltsted, og hefir hún ekki verið leidd sem vitni. Verður því að leggja skýrslu ákærða til grundvallar um, hvernig slysið atvikaðist. Samkvæmt henni þykja aðstæður ekki hafa verið þannig, að ákærði verði sakfelldur fyrir slys þetta, og ber því að sýkna ákærða af ákæru réttvísinnar í máli þessu. Þá hefir rannsókn málsins ekki leitt í ljós, að ákærði hafi brotið gegn lögum nr. 70 8. sept. 1931 um notkun bifreiða eða gegn lögreglusamþykkt Reykjavíkur, og ber því einnig að sýkna ákærða af kæru valdstjórnarinnar. Eftir þessum úrslitum ber að greiða allan sakarkostnað, þar með talin málsvarnarlaun, kr. 50.00, til skipaðs verjanda ákærða, Kristjáns Steingrimssonar, bæjarfógetafulltrúa, úr ríkissjóði. Rekstur málsins hefir verið vitalaus. Því dæmist rétt vera: Ákærði, Páll Óskar Guðjónsson, á að vera sýkn af ákærum réttvísinnar og valdstjórnarinnar í máli þessu. Allur sakarkostnaður greiðist úr ríkissjóði, þar með taldar 50 krónur til skipaðs verjanda ákærða, Kristjáns Steingrímssonar bæjarfógetafulltrúa. 254 Mánudaginn 6. mai 1940. Nr. 128/1939. Guðmundur Kristjánsson (Gunnar Þorsteinsson) gegn Gunnlaugi Stefánssyni (Enginn). Ómerking héraðsdóms og heimvísun málsins til meðferðar eftir 120. gr. laga nr. 85 frá 1936. Dómur hæstaréttar. Málinu er áfrýjað með stefnu 16. desember 1939. Stefnan hefir verið löglega birt, en stefndi mætti ekki, er flytja skyldi málið, og hefir það því verið flutt skriflega samkvæmt 1. tölulið 38. gr. hæstarétt- arlaga nr. 112/1935 og er dæmt eftir framlögð- um skilríkjum. Áfrýjandi hefir fengið gjafsókn og sér skipaðan talsmann fyrir hæstarétti. Krefst hann þess, að stefndi verði dæmdur til þess að greiða honum kr. 2161.18 með 6% ársvöxtum frá 1. jan. 1936 til greiðsludags og málskostnað fyrir báðum dómum eftir mati hæstaréttar, eins og málið væri ekki gjaf- sóknarmál. Í héraði hefir málið verið svo lélega skýrt af beggja hendi, að dómarinn hefði átt, eftir að það var tekið til dóms og hann hlaut að hafa séð, hversu gall- aður málflutningurinn var, að taka það upp af nýju samkvæmt 120. gr. laga nr. 85/1936 og veita aðilj- um kost á að skýra það betur. Samkvæmt þessu þykir rétt að ómerkja héraðsdóminn og skylda hér- aðsdómarann til þess að taka málið fyrir af nýju og veita aðiljum kost á að koma að þeim gögnum og skýringum, er þeir kynnu að óska og efni verða til. Stefndi hefir, að því er virðist, með. viljandi röng- 250 um málflutningsyfirlýsingum fengið sýknudóm í héraði og knúið þar með gagnaðilja sinn til áfrýj- unar málsins. Með hliðsjón af þessu og málalokum hér fyrir dómi þykir rétt að dæma stefnda til þess að greiða allan málskostnað fyrir hæstarétti, er ákveðst kr. 500.00. Þar af greiðist ríkissjóði rétt- argjöld og annar kostnaður vegna málskotsins, kr. 193.00, talsmanni áfrýjanda í málflutningslaun kr. 220.00 og áfrýjanda sjálfum kr. 177.00. Því dæmist rétt vera: Héraðsdómurinn á að vera ómerkur, og ber héraðsdómaranum að taka málið upp af nýju og veita aðiljum kost á að koma að þeim gögnum og skýringum, er þeir óska og efni verða til. Stefndi greiði allan áfrýjunarkostnað máls- ins, er ákveðst samtals kr. 500.00, þar af til rík- issjóðs kr. 103.00, til talsmanns áfrýjanda fyrir hæstarétti, Gunnars hæstaréttarmálflutnings- manns Þorsteinssonar, kr. 220.00 og til áfrýj- anda sjálfs kr. 177.00. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Dómur bæjarþings Hafnarfjarðarkaupstaðar 30. okt. 1939. Ár 1939, mánudaginn 30. október, kl. 1,30 e. h., var í bæj- arþingi Hafnarfjarðar, sem haldið var á skrifstofu bæj- arfógetans í Hafnarfirði af bæjarfógeta Bergi Jónssyni, upp- kveðinn dómur í málinu nr. 1/1939, en mál þetta var dóm- tekið hinn 17. október síðastliðinn. Mál þetta er, að undangenginni sáttatilraun, höfðað fyrir hæjarþinginu með réttarstefnu, útgefinni 31. maí 1939, af Guðmundi Kristjánssyni, Suðurpól 38 í Reykjavík, á hend- 256 ur Gunnlaugi Stefánssyni, kaupmanni, í Hafnarfirði, til greiðslu á andvirði fisks, að upphæð kr. 1303.24 ásamt 6% ársvöxtum frá 1. janúar 1936 til greiðsludags, kr. 1500.00 í skaðabætur og álitshnekki, og málskostnaði að skaðlausu. Til sönnunar fiskinnleggi sínu til stefnds hefir stefn- andi lagt fram reikning, útgefinn 31. des. 1938, en sam- kvæmt honum kveðst hann hafa á árinu 1935 lagt inn til stefnds 3133 kg fisks fyrir samtals kr. 1303.24. Þá hefir hann lagt fram vottorð Ólafs Jóelssonar um, að samkvæmt „vigtarbók“ Ólafs hafi stefnandi hinn 14. sept. 1935 lagt inn til stefnda greint fiskmagn, þ. e. 3133 kg. Stefndi hefir hinsvegar mótmælt öllum kröfum stefnanda „sem alröngum og rakalausum uppspuna frá rótum“, og því krafizt algerðrar sýknu og að honum verði tildæmdar hæfilegar bætur fyrir „óþarfa málsýfingu og ósæmilegar aðdróttanir“. Stefndi hefir hinsvegar, þrátt fyrir þessi mótmæli, ekki lagt fram nein frekari gögn og eigi látið staðfesta fyrr- greint vottorð, og það enda þótt löglærður málflutnings- maður hafi mætt fyrir hann í málinu. Samkvæmt framangreindu getur rétturinn eigi tekið kröf- ur stefnanda til greina og þykir rétt, að stefnandi verði dæmdur til að greiða stefnda kr. 50.00 í málskostnað. Því dæmist rétt vera: Stefndi, Gunnlaugur Stefánsson, skal vera sýkn af kröfum stefnandans, Guðmundar Kristjánssonar, í máli þessu. Stefnandinn, Guðmundur Kristjánsson, greiði stefnda, Gunnlaugi Stefánssyni, kr. 50.00 í málskostnað innan 15 daga frá lögmætri birtingu dóms þessa. 257 Laugardaginn 11. maí 1940. Nr. 20/1940. Fiskræktar- og veiðifélag Árnesinga (Lárus Jóhannesson) gegn Eyrarbakkahreppi og gagnsök (Garðar Þorsteinsson). Fiskræktar- og veiðifélag ekki talið hafa verið stofnað á lögmætan hátt. Dómur hæstaréttar. Aðaláfrýjandi hefir áfrýjað málinu með stefnu 10. april þ. á. Krefst hann sýknu af kröfum gagnáfrýj- anda í málinu, staðfestingar á ákvæðum héraðdóms- ins um ómerkingu ummæla og málskostnaðar af gagnáfrýjanda fyrir báðum dómum eftir mati hæstaréttar. . Gagnáfrýjandi hefir gagnáfrýjað málinu með stefnu 11. apríl þ. á. Krefst hann staðfestingar hins áfrýjaða dóms og málskostnaðar af aðaláfrýjanda fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Samþykktir Fiskræktar- og veiðifélags Árnesinga taka bæði til laxveiði og silungsveiði í fiskihverfi Ölfusár. Silungsveiði er í sumum þeim ám, sem sérstaklega eru greindar í 2. gr. samþykktanna, svo sem Soginu, og upplýst er, að silungsveiði sé einnig Í ám þeim í Ölfusi, er falla í Ölfusá að vestan og nefndar eru í héraðsdóminum. Þar eð félagssvæð- ið nær til ósa Ölfusár, verður það samkvæmt fyrr- nefndum ákvæðum samþykktanna og 2. tölulið 57. gr. laga nr. 61/1932 að ná til alls fiskihverfis árinn- ar, bæði um laxveiði og silungsveiði. Þykir því, að þessu athuguðu, mega staðfesta hinn áfrýjaða dóm. Eftir þessum úrslitum þykir rétt, að aðaláfrýjandi 17 258 greiði gagnáfrýjanda 300 krónur í málskostnað fyrir hæstarétti. Því dæmist rétt vera: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Aðaláfrýjandi, Fiskræktar- og veiðifélag Ár- nesinga, greiði gagnáfrýjanda, Eyrarbakka- hreppi, 300 krónur í málskostnað fyrir hæsta- rétti að viðlagðri aðför að lögum. Dómur aukaréttar Árnessýslu 27. marz 1940. Mál þetta er eftir árangurslausa sáttaumleitun höfðað fyrir aukarétti Árnessýslu með stefnu, útgefinni 19. nóv. 1938, af hreppsnefnd Eyrarbakkahrepps gegn Fiskræktar- og veiðifélagi Árnesinga, til heimilis að Selfossi. Með úr- skurði, uppkveðnum 25. nóv. 1938, vék hinn reglulegi dóm- ari, sýslumaðurinn í Árnessýslu, Páll Hallgrimsson, sæti í málinu, og er dómur í því kveðinn upp af Ísleifi Árnasyni prófessor sem setudómara. Hefir málið verið rekið hér í Reykjavik með samkomulagi málsaðilja. Eftir því sem fram hefir komið, eru málavextir þessir: Hinn 17. maí 1937 héldu ýmsir laxveiðendur í Árnes- sýslu fund með sér að Tryggvaskála við Ölfusárbrú. Var á fundi þessum meðal annars rætt um samveiði í laxveiðiám sýslunnar og samþykkt þar tillaga þess efnis, að þar sem fram hefði komið ákveðinn vilji fjölda laxveiðenda í Árnes- sýslu um samveiði í laxveiðiám innan héraðs, ákveði fund- urinn að kjósa 5 manna nefnd, er skyldi boða alla hlutað- eigendur til fundar þá um vorið og undirbúa málið, eftir því sem við yrði komið. Var nefndin síðan kosin. Á fundi, er nefndin hélt hinn 18. nóv. 1937, var samþykkt að skrifa veiðimálanefnd og biðja um leyfi til stofnunar fiskræktar- og veiðifélags. Þá var og ákveðið að boða til fundar við Ölf- usárbrú 17. des. 1937 með öllum þeim, er land eiga að við- komandi ám, til þess að ræða um stofnun fiskræktar- og veiðifélags á vatnasvæði Ölfusár. Samkvæmt ákvörðun þess- ari var síðan hinn 17. des. 1937 haldinn fundur við Ölfus- árbrú „til að ræða um stofnun veiði- og fiskræktarfélags í 259 vatnahverfi Ölfusár“. Á fundi þessum var samþykkt með 86 atkvæðum gegn 10 svolátandi tillaga: „Fundurinn lýsir sig fylgjandi því, að stofnað verði fiskræktar- og veiðifélag um fiskihverfi Ölfusár og Hvítár, og ákveður með það fyrir augum að kjósa 7 manna nefnd til undirbúnings félagsstofn- uninni skv. 41. og 61. gr. laga nr. 61 1932 um lax- og silungsveiði, og skili nefndin áliti sínu og gögnum sem fyrst á fundi, sem boðað sé til samkvæmt 42. og 62. gr. nefndra laga.“ Ennfremur var á fundinum kosin nefnd sú, er um get- ur í tillögunni. Með tilkynningu, dags. 7. marz 1938, boðaði undirbúningsnefndin síðan til fundar að Selfossi 26. s. m. til stofnunar Fiskræktar- og veiðifélags í fiskihverfi Ölf- usár og Hvitár. Á þeim fundi var samkvæmt eftirriti af fundargerðinni, sem fram hefir verið lagt í málinu, sam- þykkt að viðhöfðu nafnakalli með 131 atkvæði gegn 38 at- kvæðum eftirfarandi tillaga: „Fundurinn samþykkir að stofna nú þegar veiðifélag í fiskihverfi Ölfusár og Hvitár.“ Þá var og á fundinum samþykkt í einu hljóði munnleg til- laga um að stofna nýtt fiskræktarfélag í sambandi við veiðifélagið. Er tillögur þessar höfðu verið samþykktar, var gengið frá félagsstofnun í samræmi við þær, settar sam- þykktir fyrir félagið, arðskrá ákveðin og félagsstjórn kosin. Öðluðust samþykktirnar síðar á árinu 1938, þrátt fyrir mót- mæli stefnanda, staðfestingu ráðherra, eins og lög mæla fyrir um. Í 1. gr. samþykktanna er heiti félagsins ákveðið „Fiskræktar- og veiðifélag Árnesinga“, og í 2. gr. þeirra er félagssvæðið talið allar jarðir, sem land eiga að fiski- hverfi Ölfusár, og jarðirnar síðan taldar upp tæmandi. Stefnandi, sem er landeigandi á því svæði, sem félag- inu samkv. samþykktunum er ætlað að ná yfir, heldur því fram, að umrædd félagsstofnun hafi ekki farið fram lög- um samkvæmt, og byggir hann þá staðhæfingu sína á eftir- farandi atriðum: Í fyrsta lagi beri fundargerðirnar það með sér, að tilætlunin hafi verið, að félagið sem fisk- ræktar- og veiðifélag næði til fiskihverfis Ölfusár, en fiskihverfi hennar nái til allra þeirra jarða, sem liggja að henni og þeim ám, sem í hana renna. Hvorki eigendur eða ábúendur þeirra jarða, sem veiðirétt eiga í Bakkarholtsá, Sandá, Gljúfurá, Varmá og Þorleifslæk hafi verið boð- aðir á stofnfund félagsins, en ár þessar renna í Ölfusá að vestan. Í öðru lagi sé skylt, Þegar fiskræktar- og veiðifé- 260 lag sé stofnað sameiginlega, að gæta skilyrða laga nr. 61 frá 1932 um stofnun hvors félagsins um sig, en þetta hafi ekki verið gert, heldur beri fundargerðirnar það með sér, að hvorki hafi verið farið eftir fyrirmælum VIII. kafla laganna um stofnun fiskræktarfélaga né IX. kafla þeirra um stofnun veiðifélaga, sérstaklega að því er atkvæða- greiðslu um félagsstofnunina snertir. Þá véfengir stefn- andi, að fundir um félagsstofnunina hafi verið boðaðir skriflega, eins og skylt sé eftir ákvæðum nefndra laga. Á þessum grundvelli hefir stefnandi gert þær réttarkröf- ur í málinu, að því verði slegið föstu með dómi, að nefnt Fiskræktar- og veiðifélag Árnesinga sé ekki stofnað lög- um samkvæmt, svo og að samþykktir þess félags séu ekki bindandi fyrir stefnanda. Þá hefir stefnandi og krafizt málskostnaðar að skaðlausu. Í fyrstu greinargerð sinni hefir stefndi krafizt þess, aðallega að málinu verði vísað frá dómi, en til vara sýknu af öllum kröfum stefnanda, og málskostnaðar hefir hann krafizt að skaðlausu eða eftir mati réttarins, hvernig sem málið fer. Frávísunarkröfuna byggði stefndi í fyrsta lagi á þvi, að stefnandi hefði tekið á móti og kvittað fyrirvaralaust fyrir arði, sem honum hafi verið úthlutað samkvæmt staðfestri arðskrá félagsins, en slík framkoma sé ósam- rýmanleg málssókn þessari. En við munnlegan flutning málsins féll stefndi algerlega frá þessari frávísunarástæðu, og kemur hún því ekki til álita. Þá reisti stefndi frávisunarkröfuna og á þeim grund- velli, að með staðfestingu ráðherra á samþykktunum fyrir Fiskræktar- og veiðifélag Árnesinga hafi því endanlega verið slegið föstu, að fullnægt hafi verið þeim skilyrðum, er lög nr. 61 frá 1932 setja um stofnun slíkra félaga, og dómstólarnir eigi því ekki atkvæði um það mál. Til þess að staðfesting ráðherra fáist, þurfi eftir nefndum lögum, að því er veiðifélög snertir, fyrst og fremst leyfi til stofnunarinnar frá veiðimálanefnd og veiðimálastjóra. Því næst þurfi bæði um fiskræktar- og veiðifélög að senda samþykktir þeirra ásamt öllum tilheyrandi skjöl- um til ráðherra til athugunar. Hann eigi ex officio að rannsaka allt, er stofnun félaganna varðar, meðal ann- ars að ekki sé hallað réttindum einstakra manna, hon- 261 um beri að heimta úr því bætt, sem ábótavant kann að vera, og hann megi ekki staðfesta samþykktirnar, nema veiðimálanefnd og veiðimálastjóri mæli með þvi. Telur stefndi, að ekki komi til mála, að þessarar meðferðar sé krafizt að tilgangslausu í lögunum. Við munnlegan flutn- ing málsins féll stefndi fyrir sitt leyti frá þessari frávis- unarástæðu, en lét hinsvegar uppi það álit sitt, að hún ætti að athugast og takast til greina af dómaranum ex officio. Ákvæði umræddra laga um það, að samþykktir fisk- ræktar- og veiðifélaga þurfi staðfestingu ráðherra, að fengnum meðmælum veiðimálanefndar og veiðimálastjóra, eru að sjálfsögðu sett með það fyrir augum að tryggja, að stofnun slíkra félaga fari fram í samræmi við fyrir- mæli laganna, en þau fyrirmæli eru fortakslaus, þannig að framkvæmdarvaldið getur ekki veitt undanþágur eða heimilað frávikningu frá þeim. Hafi ráðherra staðest sam- Þykktir fiskræktar- og veiðifélags, sem stofnað hefir verið, án þess að fyrirmælum VIII. eða IX. kafla nefndra laga hafi verið fylgt, mundi því staðfestingin ekki geta gert félagsstofnunina lögmæta. Rétturinn lítur því svo á, að heimilt sé að bera lögmæti stofnunar Fiskræktar- og veiðifélags Árnesinga undir dómstólana, þrátt fyrir stað- festingu ráðherra á samþykktum þess, og þeir eigi úr- skurðarvald um það atriði, og verður málinu af þeim ástæðum ekki vísað frá dómi. Undir rekstri málsins hefir stefndi haldið fast við sýknu og málskostnaðarkröfu sína. Byggir hann sýknukröfuna á þvi, að gengið hafi verið frá stofnun félagsins á lögmætan hátt að öllu leyti, bæði að því er snertir ákvörðun félags- svæðis, boðun stofnfunda og atkvæðagreiðslu á fundunum. Á VIII. kafla laga nr. 61 frá 1932 um lax og silungsveiði eru ýtarleg ákvæði um stofnun fiskræktarfélaga og í IX. kafla sömu laga um stofnun veiðifélaga. Verður að lita svo á, að fylgja þurfi nefndum fyrirmælum út í æsar við stofnun fiskræktar- og veiðifélaga, til þess að hlutaðeig- endur verði gegn vilja sínum skyldaðir til þess að gerast félagar slíks félagsskapar, sbr. niðurlag 42. og 62. gr. lag- anna, og umrædd ákvæði séu meðal annars sett til að tryggja rétt þeirra, sem eru á móti þesskonar félagsstofnun. Samkvæmt orðaskýringu 1. gr. laganna er fiskihverfi: 262 veiðivatn eða vötn, sem sami fiskstofn byggir eða fer um fram og aftur eða ætla má, að sami fiskstofn byggi og fari um fram og aftur, þá er ræktaður hefir verið, og sam- kvæmt skilgreiningu sömu greinar merkir fiskur lax og silung. Eftir 39. gr. virðast fiskræktarfélög eiga að taka yfir heilt fiskihverfi. Hinsvegar heimilar 1. töluliður 57. gr. að takmarka félagssvæði veiðifélags við einstakt vatn í fiskihverfi eða hluta af vatni, þar sem sérstaklega hagar til um veiðiskap og vatnskosti, en 2. töluliður greinar- innar takmarkar þessa heimild, því að þar segir, að ef um hluta straumvatns sé að ræða, verði félagssvæði ætið að ná svo langt upp með vatni, sem veiði er stunduð í því fiskihverfi. Eins og áður er drepið á, er í 2. gr. sam- bykkta Fiskræktar- og veiðifélags Árnesinga félagssvæði þess ákveðið allar þær jarðir, sem land eiga að fiskihverfi Ölfusár, en félagssvæðið er takmarkað frekar með Þeim hætti að tilgreina aðeins þær jarðir, sem liggja að Ölfusá og Hvítá ásamt nokkrum af þeim ám, sem í þær renna. Í upptalningu 2. gr. samþykktanna á jörðum þeim, sem land eru taldar eiga að fiskihverfi Ölfusár, eru ekki teknar með þær jarðir, sem liggja að ám þeim, sem áður um getur, Bakkarholtsá, Sandá, Gljúfurá, Varmá og Þorleifs- læk og falla í Ölfusá að vestan. Það er in confesso í mál- inu, að silungsveiði sé í ám þessum, og byggir þær því og fer um a. m. k. að nokkru leyti sami fiskstofn og Ölf- usá, og má í því sambandi benda á það, að samkv. 5. gr. fyrrnefndra samþykkta er auk laxveiði, silungsveiði bönnuð á félagssvæðinu, nema með sérstöku leyfi félags- stjórnarinnar. Verða umræddar ár því ótvírætt að teljast heyra til fiskihverfi Ölfusár. Samkvæmt 39. gr. og 57. gr. 2. tölul. oftnefndra laga var því, eins og hér á undan er drepið á, óheimilt að takmarka félagssvæði Fiskræktar- og veiðifélags Árnesinga eins og gert er í 2. gr. samþykkta þess. Við stofnun fiskræktarfélags við fiskihverfi, sem veiði er í, skal eftir 40. gr. kveðja til fundar eigendur allra þeirra jarða, þar sem veiði er stunduð eða hefir verið stunduð í því fiskhverfi, og hafi veiðiréttur verið skilinn með öllu frá landareign, skal boða eiganda eða eigendur veiðiréttarins. Eftir 59. gr. skal á sama hátt við stofnun veiðifélags kveðja til fundar ábúendur allra jarða á hinu 263 fyrirhugaða félagssvæði, ef stofna á félagið við vatn eða vötn, sem veiði er í. Þá skal og, hafi veiðiréttur verið skil- inn frá landareign, boða notanda veiðiréttarins. Það er við- urkennt í málinu, að hvorki eigendur eða ábúendur þeirra jarða, er liggja að Bakkarholtsá, Sandá, Gljúfurá, Varmá og Þorleifslæk, hafi verið boðaðir á stofnfundi hins stefnda félags, enda þótt það samkvæmt framansögðu og nýnefndum lagaákvæðum hafi verið skylt, en samkvæmt skrá, sem stefnandi hefir lagt fram, liggja um 40 jarðir að ám þessum. Af framansögðu er það ljóst, að við stofnun hins stefnda félags, hefir í verulegum atriðum verið brotið í bága við fyrirmæli VIII. og IX. kafla oftnefndra laga um stofnun fiskræktar- og veiðifélaga og þykir því þegar af framangreindum ástæðum mega fallast á það hjá stefn- anda, að félagið sé eigi stofnað lögum samkvæmt, og eru samþykktir þess þá ekki bindandi fyrir hann. Þá athugast það og, að fyrirkomulagi á atkvæðagreiðslu, sérstaklega um stofnun fiskræktarfélagsins, virðist hafa verið mjög ábótavant. Stefndi hefir krafizt þess, að eftirgreind ummæli í greinargerð málflutningsmanns stefnanda, Garðars Þor- steinssonar hæstaréttarmálflutningsmanns, verði dæmd dauð og ómerk og hann sektaður fyrir þau: „Hinu barna- lega bréfi sýslumannsins sé ég ekki ástæðu til að svara neinu. Hans vitleysur í sambandi við stofnun þessa fé- lags og annað, sem hefir snert framkvæmd laxveiðilag- anna í Árnessýslu, eru orðnar svo margar og stórfelldar, að ekki tekur því að eltast við þetta bréf hans, sem er þó full sönnun þess, að atkvæðagreiðslan fór ólöglega fram undir hans stjórn. T. d. mun atkvæðaskráin sýna, að hann greiddi fjölda atkvæða á báðum fundunum án þess að hafa til þess nokkra heimild. Hann liggur undir ákæru fyrir að hafa misbeitt valdi sinu og hefir ekki enn hreins- að sig af því máli.“ Framangreind ummæli verða að teljast móðgandi fyrir sýslumanninn í Árnessýslu, sem þeim er beint að, og verða þau því ómerkt, en ekki þykir ástæða til að beita sektum fyrir þau. Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður í málinu falli niður. 264 Vegna anna dómarans hefir honum eigi unnizt tími til að kveða upp dóm í máli þessu fyrr en nú. Því dæmist rétt vera: Fiskræktar- og veiðifélag Árnesinga er ekki stofn- að samkvæmt fyrirmælum laga nr. 61 frá 1932, og eru samþykktir þess félags ekki bindandi fyrir stefnanda, hreppsnefnd Eyrarbakkahrepps. Framangreind ummæli skulu vera dauð og ómerk. Málskostnaður falli niður. Föstudaginn 17. mai 1940. Nr. 125/1939. Elías Sigurðsson (Theódór B. Lindal) gegn Sesselju Sigurðardóttur (Sveinbjörn Jónsson). Skaðabótamál vegna bílslyss. Dómur hæstaréttar. Áfrýjandi, sem skotið hefir máli þessu til hæsta- réttar með stefnu 28. nóvember 1939, krefst aðal- lega algerrar sýknu, en til vara, að bætur þær, sem ákveðnar hafa verið í héraðsdóminum, verði nið- ur færðar og tjóninu skipt í hlutfalli við sök bil- stjórans og stefndu á slysinu. Svo krefst hann og málskostnaðar úr hendi stefndu bæði í héraði og fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Stefnda krefst hinsvegar staðfestingar héraðsdómsins og máls- kostnaðar fyrir hæstarétti úr hendi áfrýjanda eftir mati dómsins. Telja verður það nokkra ógætni af hendi stefndu að bíða ekki á gangstéttinni, meðan billinn ók fram hjá, og nema ekki fyrr staðar. Að þessu at- 265 huguðu og að öðru leyti með tilvísun til forsendna héraðsdómsins þykja bætur til handa stefndu hæfi- lega ákveðnar kr. 1200.00. Samkvæmt þessum málslyktum þykir rétt að dæma áfrýjanda til að greiða stefndu málskostnað í héraði og fyrir hæstarétti, og ákveðst hann sam- tals kr. 500.00. Þvi dæmist rétt vera: Áfrýjandi, Elías Sigurðsson, greiði stefndu, Sesselju Sigurðardóttur, kr. 1200.00 með 5% ársvöxtum frá 21. apríl 1939 til greiðsludags og samtals kr. 500.00 í málskostnað í héraði og fyrir hæstarétti. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri að- för að lögum. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 17. nóv. 1939. Mál þetta, sem dómtekið var 14. þ. m., er höfðað fyrir bæjarþinginu með stefnu, útgefinni 21. april s. 1., af Sesselju Sigurðardóttur, kaupkonu hér í bæ, gegn Elíasi Sigurðs- syni, bifreiðarstjóra, Öldugötu 32 hér í bænum, til greiðslu skaðabóta, að upphæð kr. 1575.00 með 6% ársvöxtum frá útgáfudegi stefndu til greiðsludags, og málskostnaðar eftir framlögðum reikningi eða mati réttarins. Í rekstri máls- ins hefir stefnandi krafizt þess til vara, að tjóninu yrði skipt í hlutfalli við sök þá, er rétturinn teldi hvorn aðilja um sig eiga á slysinu. Auk stefnds hefir Sjóvátryggingar- félagi Íslands h/f., sem neðangreind bifreið var tryggð hjá, verið stefnt til að gæta réttar síns við afgreiðslu málsins. Stefndur krefst aðallega sýknu og málskostnaðar, en til vara lækkunar á stefnukröfunni og skiptingar tjónsins milli aðilja í hlutfalli við sök hvors um sig á slysinu. Stefnandi lýsir málsatvikum þannig, að þann 27. októ- ber 1938, klukkan rúmlega 8 e. h., hafi hún verið á gangi 266 í Lækjargötu. Er hún hafi komið móts við hús Búnaðar- félagsins vestan götunnar, hafi hún ætlað að ganga þvert austur yfir götuna. Hafi hún þá séð bifreiðina R. 715 koma suður Lækjargötu. Hafi hún fyrst talið, að sér væri óhætt yfir götuna vegna bifreiðarinnar, en er hún hafi séð, að svo var ekki, hafi hún numið staðar og þá um leið orðið fyrir bifreiðinni þannig, að hægra framhjól henn- ar hafi farið yfir vinstra fót sinn. Hafi hún fallið við á götuna og meiðzt á vinstra fæti og mjöðm og á báðum hnjám. Er áreksturinn varð, hafi bifreiðin stöðvast mjög fljótlega, og er hún hafi verið stöðvuð, kveðst stefnandi hafa legið til hliðar við hana, en þá hafi bifreiðin verið alveg út við gangstétt austan megin götunnar. Telur stefn- andi stefndan einan eiga alla sök á slysinu og beri honum því að bæta sér allt það tjón, er hún hafi beðið vegna þess, en það nemi hinni umstefndu upphæð. Stefndur kveðst hafa ekið suður Lækjargötu, laust við Strætisvagn, er staðið hafi austan götunnar móts við Bún- aðarfélagshúsið. Er hann hafi komið 2—3 metra fram fyrir vagninn, hafi hann séð stefnanda koma frá húsinu yfir götuna og hafi hún lent á afturbretti bifreiðarinnar og fallið á götuna. Bifreiðarstjóri, er ók á eftir stefndum, hefir skýrt svo frá, að hann hafi séð greinilega, að stefnandi hafi rekizt á bifreiðina rétt um afturhjólið, og hafi sér jafnframt virzt afturhjólið fara yfir annan fót hennar. Þegar slysið varð, var rökkur og móða. Í málinu er ekki upplýst, að bifreiðin R. 715 hafi verið komin svo sunnarlega á götuna, að ógætilegt hafi verið af stefnanda að leggja af stað austur yfir hana. Stefnandi virðist hafa gengið beint yfir götuna, sem þarna er mjög breið. Hinsvegar verður ekki séð, að stefndur hafi dregið neitt úr hraða Þifreiðarinnar, er hann sá stefnanda, sem honum þó bar að gera, jafnvel þótt upplýst megi telja, að hraðinn hafi verið mjög hóflegur, eða 15—16 km, miðað við klukkustund. Þá verður og að telja, að rétt hefði verið af stefndum, eins og þarna stóð á, að beygja til hægri, aftur fyrir stefnanda, enda átti hann þess nægan kost, þar sem gatan er þarna mjög breið. — Að þessu athuguðu verður að telja, að stefndur hafi ekki hegðað sér svo sem honum bar í umrætt skipti og að hann eigi því sök á 267 slysinu. Og með tilliti til þess, sem áður segir um hegðun stefnanda, þykir ósannað, að hún eigi nokkurn þátt í slys- inu, og verður því tjóninu af því ekki skipt. Stefnandi sundurliðar stefnukröfuna þannig: 1. Læknishjálp ...........00..000. 000. kr. 293.00 2. Röntgenmyndir .............00.000000.. — 30.00 3. Bifreiðakostnaður ...............0...... — 67.00 4. Hjúkrun ..............200 000... — 85.00 5. Bætur fyrir óþægindi og þjáningar .... — 400.00 6. Vinnutjón .............200000. 00... — 600.00 7. Skemmdir á fötum ..........0000000.00.. — 100.00 Samtals kr. 1575.00 Um 1—3. Upphæð þessara liða er viðurkennd í flutn- ingi málsins, enda liggja fyrir fylgiskjöl með þeim. Um 4. Það er gerð nægileg grein fyrir þvi, sbr. það er segir undir ó, að stefnandi lá rúmföst heima 17 daga og þurfti að hafa sérstaka hjúkrunarkonu, er greiddar voru kr. 5.00 á dag. Þeirri upphæð, og þá einnig upphæð þessa liðs í heild, þykir svo í hóf stillt, að liðurinn verður tekinn til greina óskertur. Um 5. Læknir sá, Gísli Pálsson, er stundaði stefnanda, lýsir meiðslum hennar þannig, að rúmlega lófastór mar- blettur hafi verið utanvert á vinstri lærhnútu, mar á báð- um hnjám, vökvi í vinstra öklalið og mar fram á rist. Hún lá rúmföst og undir læknishendi frá 27. október til 18. nóvember 1938, þar af 17 daga heima (sbr. um 4), en síðan hjá systur sinni. Stefnandi mun hafa fengið tauga- áfall við slysið og var til lækninga hjá Birni Gunnlaugs- syni við því í nóvember og desember 1938. Telur hann hana hafa verið all-lengi óvinnufæra af þeim ástæðum. Ekki er upplýst, að stefnandi bíði varanlegt heilsutjón, en þó þykir þessum lið, að því athuguðu, er nú hefir sagt verið, svo í hóf stillt, að hann verður tekinn til greina óbreyttur. Um 6. Eftir þeim upplýsingum, er fyrir liggja um at- vinnu stefnanda, sem er kaupkona, og um aukahjálp, er hún varð að fá til verzlunarrekstrar sins vegna meiðsl- anna, þykir upphæð þessa liðs hæfilega ákveðin kr. 450.00. Um 7. Það er óvéfengt, að kápa, er stefnandi var í, er 268 slysið varð, hafi eyðilagzt, og verður því að taka þenna lið til greina að fullu. Verða lok málsins því þau, að stefndur verður dæmdur til að greiða stefnanda kr. 1425.00 með 5% ársvöxtum frá 21. april 1939 til greiðsludags og málskostnað, er þykir hæfilega ákveðinn kr. 200.00. Því dæmist rétt vera: Stefndur, Elías Sigurðsson, greiði stefnanda, Sesselju Sigurðardóttur, kr. 1425.00 með 5% ársvöxt- um frá 21. apríl 1939 til greiðsludags og kr. 200.00 í málskostnað — allt innan 15 daga frá lögbirtingu dóms þessa að viðlagðri aðför að lögum. Mánudaginn 20. maí 1940. Nr. 26/1940. Valdstjórnin (Jón Ásbjörnsson) Segn Bjarna Einarssyni (Garðar Þorsteinsson). Ölvun við bifreiðarakstur. Dómur hæstaréttar. Með tilvísun til forsendna héraðsdómsins þykir bera að staðfesta hann, þó með þeim breytingum, að sektin verði 200 krónur og afplánist með 12 daga einföldu fangelsi, ef hún greiðist ekki innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa, og að kærði verði sviptur rétti til bifreiðarstjórnar 6 mánuði frá birtingu dóms þessa talið. Kristján sá Þórðarson, er lét það viðgangast, að kærði ók bifreiðinni R 368, er Kristján virðist þá hafa haft umráð yfir, virðist þar með hafa gerzt brotleg- ur við ákvæði 15. gr. bifreiðalaga nr. 70/1931 og 40. 269 gr. áfengislaga nr. 33/1935, en eigi sést, að Kristján þessi hafi verið látinn sæta ábyrgð fyrir þetta at- ferli sitt. Eftir þessum málalokum verður að dæma kærða til að greiða allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin málflutningslaun skipaðs sækjanda og verjanda, 50 krónur til hvors. Því dæmist rétt vera: Kærði, Bjarni Einarsson, greiði 200 króna sekt í ríkissjóð, og komi 12 daga einfalt fang- elsi í stað sektarinnar, ef hún greiðist ekki inn- an 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Ennfremur skal kærði hafa fyrirgert rétti til bifreiðar- stjórnar 6 mánuði frá birtingu dóms þessa talið. Kærði greiði allan sakarkostnað bæði í héraði og fyrir hæstarétti, þar með talin málflutnings- laun skipaðs sækjanda og verjanda fyrir hæsta- rétti, hæstaréttarmálflutningsmannanna Jóns Ásbjörnssonar og Garðars Þorsteinssonar, 50 krónur til hvors. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur lögregluréttar Reykjavíkur 18. marz 1940. Ár 1940, mánudaginn 18. marz, var í lögreglurétti Reykja- víkur, sem haldinn var í skrifstofu sakadómara af fulltrúa hans Einari Arnalds, uppkveðinn dómur í málinu nr. 435/1940: Valdstjórnin gegn Bjarna Einarssyni, sem tekið var til dóms sama dag. Mál þetta er af valdstjórnarinnar hálfu höfðað gegn Bjarna Einarssyni, verkamanni, Laufásvegi 58 hér í bæ, fyrir brot gegn áfengislögum nr. 33 9. janúar 1935 og lögum nr. 70 8. september 1931 um notkun bifreiða. 270 Kærði er kominn yfir lögaldur sakamanna, fæddur 15. júní 1920, og hefir, svo kunnugt sé, sætt eftirtöldum kær- um og refsingum: 1937 %; Aðvörun fyrir að hjóla án ljóss og hanga í bif- reið. 1938 % Sætt: 20 kr. sekt fyrir brot á bifreiðalögunum. 1938 264 Dómur aukaréttar Reykjavíkur: 15 daga fangelsi við venjulegt fangaviðurværi, skilorðsbundið, fyrir brot gegn 6. gr. laga nr. 51 1928. 1938 214, Sætt: 15 kr. sekt fyrir ofhraða á bifreið. 1939 % Sætt: 20 kr. sekt fyrir ógætilegan bilakstur og árekstur. 1939 1%0 Kærður fyrir áflog. Látið falla niður. Með eigin játningu kærða og framburði vitna er sannað, að hann ók bifreiðinni R. 368 um götur bæjarins að kvöldi hins 6. þessa mánaðar og var þá undir áhrifum áfengis. Reyndist áfengismagn í blóði kærða, er af honum var tekið rétt eftir aksturinn, 1.80%. Hefir kærði þannig brotið 21., sbr. 39. gr. áfengislaganna, 5. gr. 3. mgr., sbr. 14. gr. bif- reiðalaganna, og þykir refsing hans hæfilega ákveðin 100 króna sekt til ríkissjóðs, og komi einfalt fangelsi í 7 daga í stað sektarinnar, verði hún ekki greidd innan 4 vikna frá lögbirtingu dóms þessa. Hann ber að svipta leyfi til að stýra bifreið í 3 mánuði frá lögbirtingu dóms þessa. Hann greiði allan sakarkostnað. Rekstur málsins hefir verið vitalaus. Því dæmist rétt vera: Kærði, Bjarni Einarsson, greiði 100 króna sekt til ríkissjóðs, og komi einfalt fangelsi í 7 daga í stað sekt- arinnar, verði hún ekki greidd innan 4 vikna frá lög- birtingu dóms þessa. Hann skal sviptur leyfi til að stýra bifreið í 3 mán- uði frá lögbirtingu dóms þessa. Hann greiði allan sakarkostnað. Dómi þessum skal fullnægja með aðför að lögum. 271 Miðvikudaginn 22. maí 1940. Nr. 1/1940. Síldarbræðslan á Norðfirði (Einar B. Guðmundsson) gegn Verzlun Sigfúsar Sveinssonar (Garðar Þorsteinsson). Dómur og málsmeðferð í héraði ómerkt ex officio vegna rangs málatilbúnaðar. Dómur hæstaréttar. Héraðsdómurinn er kveðinn upp af Jónasi Thór- oddsen, settum bæjarfógeta í Neskaupstað. Áfrýjandi hefir áfrýjað málinu með stefnu 11. janúar 1940. Krefst hann þess aðallega, að málsmeð- ferð og dómur í héraði verði ómerkt og málinu vís- að frá héraðsdómi, en til vara, að héraðsdómurinn verði ómerktur og málinu vísað heim í hérað til löglegrar meðferðar og dómsálagningar. Ennfremur krefst hann málskostnaðar fyrir hæstarétti, hvor krafan sem til greina yrði tekin. Stefndi mótmælir kröfum áfrýjanda og krefst málskostnaðar fyrir hæstarétti. Kröfur áfrýjanda, þær er hann hafði uppi í hér- aði, að reikningur stefnda verði ómerktur eða til vara, að honum sjálfum verði dæmt að greiða stefnda leigu eftir mati dómsins, eru ekki dóm- hæfar. Þá er sá galli á málatilbúnaði, að kröfur þessar hafa ekki verið lagðar til sáttanefndar, enda þótt eigi hafi verið skilyrði til þess að ganga fram hjá sáttanefnd samkvæmt 5. gr. laga nr. 85/1936. Auk þess hefir dómarinn eigi leitað sátta um þá kröfu stefnda, er hann hafði uppi í málflutningnum, að honum yrði dæmd öll sú krafa, er reikningur hans greinir. Af þessum ástæðum, hvorri fyrir sig 272 og báðum saman, þykir óhjákvæmilegt að ómerkja dóm og málsmeðferð í héraði og visa málinu frá héraðsdómi. Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður fyrir hæstarétti falli niður. Héraðsdómarinn hefir vanrækt leiðbeiningar- skyldu sína bæði um málatilbúnað samkvæmt fram- anskráðu og um skýringu málsatriða, með því að umboðsmenn aðilja eru ólöglærðir, svo óafsakan- lega, að ekki þykir verða hjá því komizt að sekta hann ex officio samkvæmt 3. málsgr. 34. gr. laga nr. 85/1936 um 50 krónur til ríkissjóðs, og komi 4 daga einfalt fangelsi í stað sektarinnar, verði hún ekki greidd innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Því dæmist rétt vera: Dómur og málsmeðferð í héraði eiga að vera ómerk, og er málinu vísað frá héraðsdómi. Málskostnaður fyrir hæstarétti falli niður. Jónas bæjarfógeti Thóroddsen greiði 50 króna sekt til ríkissjóðs, og komi 4 daga einfalt fang- elsi í stað sektarinnar, ef hún greiðist ekki inn- an 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur bæjarþings Neskaupstaðar 28. nóvember 1939. Mál þetta er höfðað fyrir aukarétti Neskaupstaðar með stefnu, dags. 27. nóv. 1939, og tekið fyrir í aukarétti Nes- kaupstaðar sama dag, þar eð stefndur hafði samþykkt að mæta án venjulegrar stefnubirtingar, þannig að stefnan væri einungis lögð fram fyrir hann í réttinum. Málið var síðan dómtekið sama dag. Málavextir eru þeir, sem nú skal greina. 213 Hannes Jónsson, framkvæmdarstjóri sildarbræðslunnar á Norðfirði, afhenti þann ?% s. 1. stefndum í máli þessu 1686 sk. af sildarmjöli til geymslu, og 2% s. 1. voru stefndum af- hentir 89 sk. af ufsamjöli af bræðslunni. Stefnandi hefir viðurkennt, að ósamið hafi verið um leigu á þeim 89 sk., sem afhentir voru stefndum til geymslu þann 2% s. 1. Hvað aftur á móti þeim 1686 sk. af sildarmjöli, sem Hannes Jóns- son framkvæmdarstjóri kom fyrir til geymslu hjá stefnd- um 24 s.1l., viðvíkur, þá heldur stefnandinn því fram, að svo hafi verið um samið, að Sildarbræðslan ætti að fá leigu- fría geymslu á þessu vörupartii, ef 100 tonn af sildarmjöli bræðslunnar yrðu flutt út á árinu með Eimskip. Engir skriflegir samningar eru til um þetta atriði. Krefst stefn- andinn þess, að reikningur stefnds, sem er upp á kr. 4153.20, verði dæmdur ómerkur, en til vara, að leiga fyrir mjöl þetta verði látin fara eftir mati réttarins. Ennfremur krefst stefnandi, að 86 sk. af sildarmjöli og 89 sk. af beinamjöli verði látnir lausir úr vörzlum stefnds gegn tryggingu Sparisjóðs Norðfjarðar á greiðslu skv. dómi, en stefndur hafði neitað að afhenda þetta mjöl úr sinum vörzlum fyrr en reikningur hans væri greiddur. Um þetta atriði varð þó það samkomulag, að stefnandi fengi afhent umrætt mjöl gegn nefndri tryggingu. Stefndur í máli þessu mótmælir hinsvegar öllum fram- burði stefnanda og segir, að sér hafi verið afhentir hinir 1686 sk. af sildarmjöli til geymslu sem afgreiðslumanni Eim- skips á Norðfirði, enda hafi mjölið átt að flytjast út með skipum Eimskipafélags Íslands og sé reikningur sinn sam- kv. taxta skipaafgreiðslnanna á Norðfirði. Stefnandi kveðst mótmæla framburði stefnds og heldur því fram, að mjölið hafi aldrei verið afhent á afgreiðslu Eimskips, heldur hafi þvi verið komið fyrir til geymslu hjá verzlun Sigfúsar Sveinssonar vegna þrengsla inni í sildar- bræðslunni. Stefndur hinsvegar heldur fast við fyrri fram- burð sinn. Ennfremur hefir stefndur lagt fram vottorð frá starfsmanni afgreiðslu Eimskips á Norðfirði, Hjálmari Ólafssyni, um það, að sér hafi ekki verið kunnugt um annað en að umrætt mjöl væri geymt á vegum afgreiðslu Eimskips. Rétturinn lítur svo á, að þar eð engir skriflegir samn- ingar eru til um leigu á umræddu mjöli eða hverjum það hafi verið afhent til geymslu, þá verði að líta á mál þetta 18 274 samkvæmt eðli málsins og því sem venjulegast megi telja í slíkum viðskiptum. Hvað geymslu mjölsins viðvíkur, þá verður rétturinn að líta svo á sem það sé alveg óvenjulegt, að afgreiðslumanni stórrar skipaafgreiðslu séu afhent hátt á annað hundrað tonn af verðmætri útflutningsvöru til geymslu sem einstak- lingi, án þess að það sé skipaafgreiðslunni viðkomandi. Get- ur því rétturinn ekki tekið kröfu stefnanda um ókeypis geymslu til greina. Þegar hinsvegar á að meta, hve há leigan ætti að vera, verður samkvæmt áðursögðum skiln- ingi á því, að umrætt mjöl hafi verið í geymslu hjá af- greiðslu Eimskips á Norðfirði, að leggja geymslutaxta af- greiðslunnar til grundvallar, hvað geymslu hinna 1686 sk. af síldarmjöli viðvíkur, þá þykir þó rétt að færa hinn venju- lega taxta allmikið niður, þar eð hvorutveggja er, að hér er um mjög stórt vöruparti að ræða og ennfremur þar eð seymsla mjölsins stendur yfir óvenjulangan tíma, eða frá 244 — 144, 1939. Má því ætla, að stefndur hefði viljað gefa all- verulegan afslátt frá hinum fasta taxta, ef hann hefði vitað fyrirfram, að geymslutíminn yrði svona langur. Þykir því dómaranum rétt að færa þenna reikningslið, sem er kr. 4046.40, niður um 35%, eða niður í kr. 2630.16. Hvað öðr- um reikningslið nefnds reiknings viðvíkur, þá þykir dóm- aranum rétt, þar eð aðeins er um 89 sk. af mjöli að ræða, að taka þá kröfu, kr. 106.80, að fullu til greina. Samtals tekur þvi dómarinn kr. 2736.96 til greina af reikningi stefnds, og verður stefndum afhent sú upphæð af trygg- ingarfé sildarbræðslunnar strax eftir birtingu dóms þessa. Málskostnaður og birtingarkostnaður er samkvæmt reikn- ingi kr. 33.70. Samtals ber því stefnanda að greiða kr. 2710.66. Því dæmist rétt vera: Stefnandi, Sildarbræðslan á Norðfirði, greiði stefnda kr. 2736.96, verzlun Sigfúsar Sveinssonar á Norðfirði, sem leigu fyrir 1775 sk. af mjöli, 1686 sk. frá ?%—1%, 1939 og 89 sk. frá 2%%—1%,; 1939. Ennfremur greiðir stefnandi kr. 33.70 í málskostnað. Dóminum ber að fullnægja strax eftir birtingu hans. 275 Miðvikudaginn 22. mai 1940. Kærumálið nr. 1/1940. Þórhallur Jón Snjólfsson gegn Jakobi Jónssyni f. h. eiganda og út- gerðarmanna 1/v „Aldan“ E. A. 625 Málskostnaðarákvæði héraðsdóms kært. Dómur hæstaréttar. Héraðsdómurinn er uppkveðinn af Sigurði Egg- erz, bæjarfógeta á Akureyri, og meðdómsmönnum hans Benedikt Steingrímssyni og Kristjáni Árnasyni. Með kæru, dags. 5. april, kominni til hæstaréttar 10. maí s. á, hefir kærandi skotið til hæstaréttar samkvæmt 186. gr. laga nr. 85/1936 ákvæði um málskostnað í dómi sjó- og verzlunardóms Akur- eyrar frá 30. marz 1940 og krefst þess, að téð ákvæði verði úr gildi fellt og að stefndi verði dæmdur til að greiða honum málskostnað í héraði í máli þessu sam- kvæmt framlögðum reikningum, samtals kr. 236.70. Auk þess krefst kærandi þess, að stefndi verði dæmd- ur til þess að greiða honum kærumálskostnað fyrir hæstarétti, kr. 135.10. Stefndi hefir ekki sent dóm- inum greinargerð um málið. Enda þótt héraðsdómurinn tæki aðaldómkröfur kæranda til greina í máli þessu, verður ekki betur séð, en að stefndi hafi fært fram svo mikil rök fyrir mótmælum sinum gegn greiðslu meiri hluta kröf- unnar, að málið hafi að því leyti verið nægilega vafa- samt til þess, að málskostnaður væri látinn falla nið- ur samkvæmt 178. gr. laga nr. 85/1936. Þykir því mega staðfesta málskostnaðarákvæði áðurnefnds héraðsdóms. Í framhaldsgreinargerð átelur umboðsmaður kær- 276 anda það, að héraðsdómarinn hefir tekið ritlaun fyrir hvert þeirra þriggja eintaka, sem öll eru handrituð, af eftirriti varðandi kærumálið. Með því að þetta virðist vera samkvæmt 10. gr. laga nr. 85/1938, verð- ur að láta við það sitja. Því dæmist rétt vera: Málskostnaðarákvæði framangreinds héraðs- dóms á að vera óraskað. Málskostnaður fyrir hæstarétti fellur niður. Dómur sjó- og verzlunardóms Akureyrar 30. marz 1940. Mal þetta hefir höfðað Jón Snjólfsson fyrir sjó- og verzlunarrétti Akureyrar með stefnu, dags. 12. jan. 1940, gegn skipstjóra Jakobi Jónssyni, Eiðsvallagötu 9, Akureyri, f. h. eiganda og útgerðarmanna 1/v Aldan E. A. 625 til greiðslu á vangoldnu kaupi Þórhalls sem vélstjóra á 1/v Aldan seinni hluta ársins 1939, að upphæð kr. 850.45 ásamt 6% ársvöxtum frá 11. jan. 1940 til greiðsludags, og til greiðslu málskostnaðar, en samkvæmt framlögðum reikn- ingi er hann gerður kr. 158.00, og síðar hefir verið bætt við hann kr. 78.70. Ennfremur gerir stefnandinn kröfu til sjóveðréttar fyrir umstefndum upphæðum í 1/v Aldan E. A. 625, bæði skipi, vél og öðrum skipsútbúnaði. Stefndi hefir mótmælt kröfunum að undanskildum kr. 160.03. Krefst hann, að sér verði greiddur málskostnaður kr. 150.00, og á síðara stigi málsins gerir hann ennfremur kröfu til kr. 99.05 til viðbótar við málskostnaðinn. Krafa stefnanda er á reikningi hans, réttarskjali 3. Stefndi mótmælir hluta úr Englandsför, kr. 910.00, er hann samkvæmt reikningi sínum á réttarskj. 2 telur kr. 502.08. Þá telur stefnandinn, að ranglega séu taldar 200 kr. greiddar til frú Aspar, en þessi upphæð virðist falin í 300 kr. á réttarskj. 2. Loks telur stefndur, að stefnandinn hafi átt að greiða fæðiskostnað, kr. 82.50, en þessi upphæð er ekki færð stefn- anda til útgjalda á réttarskj. 3. Samkvæmt því sem stefndi þannig heldur fram, hækkar 27 reikningurinn á réttarskj. 3 um kr. 690.42, og verða þá eftir kr. 160.03, en þá upphæð hefir stefndur viðurkennt. Aðalágreiningur í málinu er um það, hvort stefnandinn sé ráðinn upp á kaup eða ráðinn upp á hlut. Samkvæmt réttarskj. 11 er stefnandinn ráðinn með samningi upp á kaup. Umboðsmaður stefnanda segir, að kaupið hafi átt að vera samkvæmt ráðningarsamningnum og samningi Vélstjórafélags Íslands við útgerðarmenn kr. 390.00 á mánuði með 200% hækkun á stríðshættusvæðinu. Ennfremur segir hann, að ferðin hafi tekið 36 daga, en 17 dagar hafi verið á hættusvæðinu. Upplýst virðist, að stefnandinn hafi ekki verið í Vél- stjórafélagi Íslands, en hinsvegar í Vélstjórafélagi Akur- eyrar og í Dagsbrún. En það þykir ekki ástæða til að fara nánara inn á þessi atriði, þar sem kaupinu, sem stefnandinn kveðst vera ráðinn upp á, hefir eigi verið mótmælt, og virðist því mega ganga út frá því, að samkvæmt skráningunni hafi kaup hans í Englandstúrnum átt að vera kr. 910.00. Eftir er þá að íhuga það atriðið, hvort fyrir liggi eða hafi átt sér stað síðar samningar milli stefnanda og stefnda upp á hlut, er upphefji samninginn á réttarskj. 11. Skriflegir samningar um hlutaráðningu eru engir. 4 af 7 skipverjum hafa gefið yfirlýsingu um, að þeir hafi verið ráðnir upp á hlut, réttarskj. 6, en 2 skipverjar, stefnandinn og Hermann Sigurðsson, hafa neitað þvi. Af þessum 4 mönnum, sem gáfu vottorðin á réttarskj. 6, hefir einn lýst yfir, að stefnandinn hafi verið með í því að biðja um hlutaráðningu, en tveir segja, að stefnandinn hafi verið við, þegar talað var um hlutaráðninguna við skipverja, en hinsvegar hafi þeir eigi heyrt hann sam- þykkja hlutaráðninguna, en Í segist ekki vita til, að stefn- andinn hafi verið við, þegar talað var um hlutaráðninguna. Þá hefir Jón Benediktsson, sem aðstoðaði stefnda við að gera upp Englandstúrinn, borið, að stefnandinn hafi 4 sinn- um átt tal við hann út af reikningi hans, án þess að hann hafi tekið fram, að hlutur hans úr Englandsferðinni væri rangt gerður upp. Í fyrsta skipti kom hann til að sjá, hvað hár hluturinn væri úr Englandsferðinni og hvernig reikningurinn stæði. Gaf hann honum þá á lausum miða hlutarupphæðina 278 úr túrnum og annað innlegg, sem komið var til vitnisins frá sumrinu. Í 2. sinn kom Þórhallur með vinnureikninga sína frá sumrinu yfir aukavinnu, og segist vitnið hafa gengið til fullnustu frá innleggs hliðinni á reikningi hans. Segir hann, að reikningar hans hafi verið teknir til greina. Þá kom Þórhallur einu sinni til hans og tók á móti peninga- greiðslu, sem hann kvittaði fyrir. Að síðustu segir hann svo, að Þórhallur hafi komið til hans daginn, sem hann fór héðan úr bænum til suður- landsins, og fékk hann þá afrit af reikningi sinum. Þá hefir Hermann Sigurðsson vottað á réttarskj. 16, að þegar hann kom heim úr Englandsförinni, þá hafi Karl Friðriksson viljað fá hann til að undirrita skjal og sam- þykkja, að hann hafi verið ráðinn upp á prósentur, en hann segist hafa neitað því. Segir hann, að Karl Friðriks- son hafi sagt, að Jón Þ. Snjólfsson mundi samþykkja prósentur, ef hann samþykkti. Segist hann þá hafa sagt, að sig varðaði ekki um, hvað Jón Þ. Snjólfsson segði. Þessi vitnisburður hefir eigi verið staðfestur, en honum hefir verið mótmælt sem óstaðfestum. Hinir vitnisburðir í mál- inu hafa verið staðfestir, en gildi þeirra sumra hefir verið mótmælt, eins og vitnisburði 1. stýrimanns, með þvi hann væri í þjónustu stefnds, en stýrimaðurinn bar, að stefn- andinn hefði viljað fá hlutaskipti. En það þykir ekki á- stæða að fara inn á mat á gildi vitnisburðanna, þar sem að telja verður, að lögfull sönnun sé ekki færð fyrir þvi, að stefnandinn hafi samþykkt hlutaskipti. Af sömu ástæðu þykir ekki ástæða til að fara inn á, hvernig hlutaskiptin áttu að vera. Samkvæmt því, sem tekið er fram hér að ofan, ber að leggja réttarskj. 11 til grundvallar, og þykir þá mega ganga út frá því, að kr. 910.00 sé það kaup, sem stefnandinn átti að fá fyrir Englandsferðina. Þar sem að gengið er út frá því, að stefnandinn hafi verið ráðinn upp á kaup, þá virðist hann ekki eiga að greiða fæði sitt, og verður þvi krafan um kr. 8250 af stefnds hálfu eigi tekin til greina. Þar sem að ekki hefir verið lögð fram viðurkenning frá frú Aspar um, að hún hafi veitt móttöku kr. 200, en hún þvert á móti hefir neitað greiðslunni, þá verður sú krafa 219 heldur eigi tekin til greina, og ekki þykir heldur fært að láta það atriði vera komið undir eiði. Þá ber að taka til greina sjóveðskröfuna, eins og hún er gerð, að frádregnum kr. 208.00, kaupi fyrir vinnu, sem virð- ist unnin utan skráningartimans. Þar sem því verður ekki neitað, að líkur eru mjög miklar fyrir, að um hlutaráðningu væri að ræða, þar sem líkur eru einnig fyrir því, að frú Aspar hafi verið greiddar 200 kr., þá þykir eftir atvikum rétt, að málskostnaður falli niður. Því dæmist rétt vera: Stefndur, Jakob Jónsson f. h. eiganda og útgerðar- manna 1/v Aldan, greiði stefnandanum, Þórhalli J. Snjólfssyni, kr. 850.45 ásamt 6% ársvöxtum frá 11. jan. 1940 til greiðsludags. Stefnanda tildæmist sjóveðréttur fyrir kr. 642.45 í 1/v Aldan E. A. 625, bæði skipi og vél og öðrum skips- útbúnaði. Málskostnaður fellur niður. Dóminum ber að fullnægja innan 15 daga frá lög- birtingu hans að viðlagðri aðför að lögum. Föstudaginn 24. maí 1940. Nr. 58/1939. Kreppulánasjóður og hreppsnefnd Saurbæjarhrepps f. h. hreppsins (Einar B. Guðmundsson) gegn Magnúsi Kristjánssyni (Garðar Þorsteinsson). Um forkaupsrétt að jörð. Dómur hæstaréttar. Héraðsdómurinn er uppkveðinn af Sigurði Eggerz, bæjarfógeta á Akureyri og sýslumanni í Eyjafjarð- arsýslu. Áfrýjendur, sem skotið hafa máli þessu til hæsta- 280 réttar með stefnu 12. júní 1939, krefjast algerrar sýknu og málskostnaðar úr hendi stefnda í héraði og fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Stefndi krefst hinsvegar staðfestingar héraðsdómsins, þó þannig, að honum heimilist kaup jarðarinnar Selja- hlíðar, húsalausrar og kúgilda, fyrir kr. 225.00. Svo krefst hann og málskostnaðar úr hendi áfrýjenda fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Söluverð greindrar jarðar með húsum, en kú- gildalausrar, var kr. 550.00. Síðan hafa húsin verið rifin, en verðmæti þeirra er með óvéfengdu mati talið kr. 325.00. Miðast krafa stefnda hér fyrir dómi við að verða aðnjótandi forkaupsréttar að jörðinni án húsa og kúgilda fyrir mismun greindra fjár- hæða, kr. 225.00. Samkvæmt þessu og forsendum hins áfrýjaða dóms að öðru leyti þykir bera að taka kröfur stefnda til greina. Eftir þessum málslyktum þykir rétt, að áfrýjend- ur greiði stefnda in solidum málskostnað í héraði og fyrir hæstarétti, samtals kr. 500.00. Það athugast, að héraðsdómarinn hefir kveðið upp dóm í máli þessu með skirskotun til matsgerðar, er þá hafði ekki farið fram, gagnstætt fyrirmælum 2. málsgr. 137. gr. laga nr. 85 frá 1936. Því dæmist rétt vera: Kaupgerningar um jörðina Seljahlíð í Saur- bæjarhreppi í Eyjafjarðarsýslu frá 11. febrúar og 30. april 1938 skulu vera ógildir. Áfrýjanda, Kreppulánasjóði, er skylt að af- sala stefnda, Magnúsi bónda Kristjánssyni á Sandhólum, téðri jörð, húsalausri og kúgilda, 281 fyrir kr. 225.00 innan einnar viku frá birtingu dóms þessa. Áfrýjendur, Kreppulánasjóður og Saurbæjar- hreppur í Eyjafjarðarsýslu, greiði stefnda sam- tals kr. 500.00 í málskostnað í héraði og fyrir hæstarétti. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri að- för að lögum. Dómur bæjarþings Akureyrar 2. maí 1939. Mál þetta hefir höfðað Magnús Kristjánsson, bóndi, Sand- hólum, fyrir aukarétti Eyjafjarðarsýslu með stefnu, dags. 5. júlí 1938, gegn Hilmari Stefánssyni bankastjóra f. h. Kreppulánasjóðs og hreppsnefnd Saurbæjarhrepps f. h. hreppsins og Pálma Þórðarsyni og Daníel Pálmasyni til þess að fá ógiltan með dómi kaupgerning um jörðina Sölva- hlið í (Seljahlíð) í Saurbæjarhreppi, dags. 11. febr. 1938, og kaupgerning um sömu jörð, dags. 30. april 1938, en með hinum fyrrnefnda gerningi afsalaði Kreppulánasjóður jörð- inni til hreppsnefndar Saurbæjarhrepps, en með hinum síðarnefnda afsalaði hreppsnefndin jörðinni til Pálma Þórð- arsonar hreppsnefndaroddvita, Núpafelli, og Daníels Pálma- sonar, sama stað. Með samþykki aðilja hefir málið verið flutt hér fyrir bæjarþinginu á Akureyri. Stefnandinn kveður sölu þessa fara í bága við rétt sinn samkvæmt lögum um forkaupsrétt jarða nr. 55/1920, þar eð hann hefir verið löglegur ábúandi jarðarinnar til síð- ustu fardaga og honum hafi ekki verið boðinn forkaups- réttur. Kveðst hann reiðubúinn til að ganga inn í afsals- gerning sinn 11. febr. 1938. Krefst hann þess: 1. Að hinir tilvitnuðu kaupgerningar um jörðina Sölvahlið (Seljahlið) í Saurbæjarhreppi verði ógiltir með dóminum. 2. Að honum verði viðurkenndur með dóminum réttur til að ganga sem kaupandi inn í kaupgerninginn, dags. 11. febr. 1938. 3. Að honum verði tildæmdar skaðabætur frá hinum 282 stefndu in solidum samkvæmt síðari sundurliðun, kr. 250.00. 4. Að hinir stefndu verði dæmdir til að greiða honum málskostnað að skaðlausu. Umboðsmaður hinna stefndu hefir mótmælt þvi, að hér gæti verið um forkaupsrétt að ræða, þar sem jörðin hafi verið í eyði, en nytjar hennar leigðar stefnanda fyrir 25 kr. árlega, hey öll flutt burt, húsin auð, ekki borið á tún, jörðin óvarin fyrir ágangi, nema stórgripagirðing utan um túnið, og kúgildin aldrei komið í hendur ábúanda. Enn er tekið fram, að þó að á rskj. 3 standi, að stefnanda sé byggð jörðin, þá geti ekki verið um ábúðarrétt að ræða, þar sem ákvæði ábúðarlaganna um byggingarbréf séu marg- brotin, að því er lengd byggingartímans og önnur ákvæði snertir. Stefnandinn segir hann að hafi haft rányrkju á jörðinni og það hafi hann haft heimild til, en slík meðferð á jörðinni geti eigi veitt honum forkaupsrétt. Því til sönnunar meðal annars, að hér sé ekki um ábúð- arrétt að ræða, sé, að eigandinn, en ekki ábúandinn, hafi borgað skatta af jörðinni. Á rskj. 8 er vottorð hreppstjóra um, hvernig ábúð stefn- anda hafi verið háttað. Stefnandi segist ekki hafa flutt á jörðina, af því að hann fékk ábúðarrétt á henni svo seint, ekki fyrr en 23. júlí, og auk þess hafi húsleysið á jörðinni valdið þvi. Kú- gildin segir hann, að sér hafi ekki verið afhent. Fyrir skaðabótakröfunni virðist hann gera þannig grein, að ef hann hefði getað verið á jörðinni áfram, þá hefði hann getað haft meira upp úr henni en árið áður, með því að nægur áburður var fyrir hendi, sem stefndi Pálmi að vísu tók. Að því er það atriði snertir, að hann hefði getað verið áfram á jörðinni, ef hann hefði trúað á ábúðarrétt sinn, þá segir hann, að 30. maí hafi stefndi Pálmi Þórðarson farið með húskörlum sínum og tekið að rifa hús og garða utan um hans girðingu og þar á eftir hafi hann farið að vinna á túninu. Hér segir hann, að um ofbeldi sé að ræða. Stefnandinn heldur því fast fram, að kúgildin eigi að afhendast sér með jörðinni, ef honum verði tildæmdur for- kaupsrétturinn, en því er mótmælt af hálfu umboðsmanns stefndu með tilvísun til afsalsbréfsins. 283 Stefnandinn krefst þess enn, að sér verði dæmdar 400 kr. fyrir hin niðurrifnu hús, en það segir hann, að sé fasteignamatsverð þeirra. Umboðsmaður stefndu segir, að þessi krafa sé of seint fram komin, enda eigi nefnd í stefnunni, en umboðsmaður stefnanda heldur því fram, að krafan sé falin í stefnunni, Þar sem hann krefjist forkaupsréttar að jörðinni, en í forkaupsréttinum sé einnig falinn réttur til húsanna á jörð- inni eða andvirði þeirra. Umboðsmaður stefnanda segir, að hús jarðarinnar hafi að vísu verið seld til niðurrifs fyrir 65 kr., en þar í hafi ekki verið falin peningshús, sem hafi verið seld sérstak- lega. Á rskj. 3 segir, að hús jarðarinnar séu ónothæf og að leiguliði beri enga ábyrgð á þeim, en megi þó eigi selja þau án leyfis. Rétturinn litur svo á, þar sem á rskj. 3 stendur, að stefnanda sé byggð jörðin, þá felist í því, að umboðsmaður Kreppulánasjóðs, eiganda jarðarinnar, hafi samkvæmt lands- lögum heitið honum forkaupsréttinum, enda hefir stefn- andi í engu brotið ákvæði þau, sem sett eru í byggingar- bréfinu, þvert á móti, girt jörðina, en samkvæmt þessu ber að taka til greina kröfu stefnandans um að dæma hina tilvitnuðu kaupgerninga um Sölvahlið ógilda. Þá felst rétturinn á, að stefnandinn hafi eigi fært sönn- ur á, að hann hafi beðið tjón af því að hafa farið frá jörð- inni og á engan hátt fært sönnur á, hvað það tjón hafi verið mikið, ef um tjón hefði verið að ræða, og verður því skaða- bótakrafa hans, kr. 250.00, ekki tekin til greina. En að þvi er ofbeldisverk þau ræðir um, er stefnandinn talar um, þá heyrir ekki dómur um þann verknað undir þenna rétt. Rétturinn lítur svo á, að orðalag á afsalinu á rskj. 9 sé skýrt um það, að kúgildin fylgi eigi með í sölunni, og verð- ur því krafan um kúgildin eigi tekin til greina. Samkv. þessu ber stefnandanum réttur til að ganga inn í kaupgerninginn og fá jörðina keypta fyrir 550 kr. í því ástandi, sem jörðin var 11. febr. 1938, og skulu úttektar- menn hreppsins meta, hvers virði húsin voru, sem þá voru á jörðinni, og skal stefndur Hilmar Stefánsson bankastjóri f. h. Kreppulánasjóðs greiða stefnandanum matsverðið, þó aldrei með hærri upphæð en kr. 400.00. 284 Skal matinu lokið innan í mánaðar frá uppsögn dómsins. Í málskostnað greiði Hilmar Stefánsson bankastjóri f. h. Kreppulánasjóðs kr. 174.20 til stefnandans, en hinir aðrir stefndu skulu sýknaðir af málskostnaðarkröfunni. Því dæmist rétt vera: Kaupgerningar um jörðina Sölvahlið frá 11. febr. 1938 og 30. apríl 1938 skulu vera ógildir. Stefnandinn, Magnús Kristjánsson, bóndi, Sandhól- um, hefir forkaupsrétt að jörðinni og á að fá jörðina keypta fyrir kr. 550.00 í því ástandi, sem jörðin var 11. febr. 1938, og skulu úttektarmenn hreppsins meta, hvers virði húsin voru, sem þá voru á jörðinni, og skal stefndur, Hilmar Stefánsson bankastjóri f. h. Kreppulánasjóðs, greiða stefnandanum matsverðið, þó aldrei með hærri upphæð en kr. 400.00. Skal matinu lokið innan 1 mánaðar frá uppsögn dómsins. Í málskostnað greiði Hilmar Stefánsson bankastjóri f. h. Kreppulánasjóðs kr. 174.20 til stefnandans, en hin- ir aðrir stefndu skulu sýknaðir af málskostnaðar- kröfunni. Dóminum (ber) að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Föstudaginn 24. maí 1940. Kærumálið nr. 3/1940. Ófeigur Guðnason Segn Magnúsi Sveinssyni og Sigurði Gíslasyni Um skyldu dómkvadds matsmanns að svara við stað- festingu matsins spurningu um ástand hlutar þess, er metinn var. Dómur hæstaréttar. Með kæru. er hingað barst þann 15. þ. m., hefir kærandi skotið til hæstaréttar úrskurði bæjarþings 285 Reykjavíkur, uppkveðnum af Birni Þórðarson lög- manni þann 8. s. m. um vitnaskyldu matsmanns í máli þessu í héraði, Sigurðar Gislasonar. Krefst kær- andi þess, að úrskurðurinn verði úr gildi felldur og að stefndi Magnús Sveinsson verði dæmdur til þess að greiða honum áfrýjunarkostnað að skaðlausu. Af hálfu hinna stefndu hefir verið krafizt staðfest- ingar á úrskurðinum og málskostnaðar fyrir hæsta- rétti eftir mati dómsins. Kærandi og stefndi Magnús Sveinsson gerðu á síðastliðnu ári samning um það, að Magnús smíðaði fyrir kæranda 4 sundmarðabúr og skilaði þeim full- gerðum seint á síðastliðnu sumri. Þann 13. sept. f. á. skoðaði Sigurður Gíslason að beiðni kæranda búr þessi, en þann 5. des. s. á. var hann dómkvadd- ur, ásamt 2 öðrum mönnum, til þess að framkvæma yfirmat á þeim, og lauk þeirri matsgerð þann 19. jan. þ. á. Þann 8. maí þ. á. skyldi Sigurður, að til- hlutan Magnúsar Sveinssonar, staðfesta matsgerð þessa á bæjarþingi Reykjavíkur. Umboðsmaður kær- anda lagði þá ýmsar spurningar fyrir yfirmatsmenn- ina varðandi yfirmatið og sundmarðabúrin. Í 12. spurningu var Sigurður Gíslason spurður þess, hvað eftir hafi verið ógert af smíði búranna þann 13. sept. f. á., er hann skoðaði þau. Neitaði Sigurður að svara þessari spurningu með þeirri röksemd, að því er ætla má, að hún stæði ekki í beinu sambandi við yfirmatið, en honum hefði ekki verið stefnt af hálfu kæranda til þess að bera vitni í málinu Samkvæmt síðasta málslið 2. málsgr. 133. gr. laga nr. 85/1936 getur vitnastefndi látið spyrja vitni um allt það, sem hann hyggur máli skipta, enda þótt hann hafi ekki stefnt því til vitnisburðar. En samkvæmt 2. málsgr. 140. gr. téðra laga fer um 286 staðfestingu matsgerða eftir 130.— 134. gr. laganna, eftir því sem við á. Áðurnefnd regla 133. gr. virðist fullkomlega eiga við um staðfestingu matsgerða, og verður þess vegna að telja kæranda hafa verið rétt að leggja framangreinda 12. spurningu fyrir mats- manninn Sigurð Gíslason, enda þótt hann hefði ekki stefnt honum til vitnisburðar í málinu, en aðrar ástæður fyrir synjun matsmannsins um svar við spurningunni hafa ekki komið fram. Verður þvi að fella úrskurðinn úr gildi samkvæmt kröfu kæranda. Eftir þessum málalokum þykir rétt að dæma stefnda Magnús Sveinsson eftir kröfu kæranda til þess að greiða honum 50 krónur í málskostnað fyrir hæstarétti. Því dæmist rétt vera: Framangreindur bæjarþingsúrskurður er úr gildi felldur. Stefndi Magnús Sveinsson greiði kæranda, Ófeigi Guðnasyni, 50 krónur í málskostnað fyrir hæstarétti að viðlagðri aðför að lögum. Úrskurður bæjarþings Reykjavíkur 8. maí 1940. Matsmaðurinn hefir verið kvaddur hér fyrir réttinn til þess að staðfesta matsgerð sina frá 19. jan. 1940. Umboðs- maður stefnanda krefst með spurningu þeirri, sem fyrir matsmanninn var nú lögð og hann neitar að svara, skýrslu um, hvernig visst ástand hafi verið 13. september f. á. Með því að hér er um vitnaspurningu að ræða, telst matsmaður- inn á þessu stigi málsins ekki skyldur að svara spurning- unni, án þess að hann hafi fengið aðvörun um það, að und- angenginni stefnu. Því úrskurðast: Matsmanninum telst ekki skylt í þetta sinn að svara umræddri spurningu. 287 Mánudaginn 27. maí 1940. Nr. 28/1940. Kristján Jónsson f. h. Kiddabúðar (Ólafur Þorgrímsson) gegn Magnúsi Thorlacius f. h. August Töpfer á Co. (Einar B. Guðmundsson). Víxilskuldari sýknaður af greiðslu vixils í virkum sterlingspundum sökum ómöguleika. Dómur hæstaréttar. Héraðsdóminn hefir uppkveðið Björn Þórðarson, lögmaður í Reykjavík. Áfrýjandi hefir skotið málinu til hæstaréttar með stefnu 27. april þ. á. Krefst hann þeirrar breytingar á héraðsdóminum, að honum verði aðeins dæmt að greiða fjárhæð víxils þess, er í málinu greinir, í ís- lenzkum krónum eftir gengi sterlingspunds hér í Reykjavík á gjalddaga víxilsins, 30. september 1939, ásamt 6% ársvöxtum frá þeim degi til greiðsludags og !4% fjárhæðarinnar í þóknun, en án afsagnar- kostnaðar og innheimtu- og málskostnaðar. Svo krefst hann og málskostnaðar af stefnda fyrir báð- um dómum eftir mati hæstaréttar. Stefndi krefst þess, aðallega að héraðsdómurinn verði að öllu leyti staðfestur, en fil vara, að hann verði staðfestur með þeirri breytingu einni, að áfrýj- anda verði dæmt að greiða vixilfjárhæðina í ís- lenzkri mynt eftir gengi sterlingspunds þann 30. september 1939. Svo krefst hann og málskostnaðar fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Hér fyrir dómi hefir það komið fram, að hið stefnda firma hafði verzlunarumboðsmann hér í 288 Reykjavík, er milligöngu átti um þau skipti málsað- ilja, sem skuld áfrýjanda er af risin. Umboðsmanni þessum hlaut að vera það jafn kunnugt og áfrýjanda sjálfum, að áfrýjandi hafði ekki á valdi sínu sam- kvæmt gildandi gjaldeyrislögum að fullnægja lof- orði um greiðslu í erlendri mynt eftir efni þess. Kom það og fram á gjalddaga vixilsins, að áfrýjanda var það ómögulegt. Stefndi átti því ekki að hafna tilboði áfrýjanda á gjalddaga um greiðslu í íslenzkri mynt, sem ómótmælt er, að hann hafi bæði viljað og getað staðið við. Af þessum sökum þykir ekki unnt að dæma áfrýjanda til að inna greiðsluna af hendi í virkum sterlingspundum. Hinsvegar þykir mega fallast á varakröfu stefnda hér fyrir dómi, sem er Í samræmi við kröfu áfrýjanda, um greiðslu vixilfjárhæðarinn- ar í Íslenzkri mynt eftir því gengi, sem sterlings- pund hafði hér þann 30. september 1939. Þá ber áfrýjanda og að greiða vexti af þeirri fjárhæð eins og krafizt er, og 4% upphæðarinnar í þóknun, svo og afsagnarkostnaðinn, kr. 9.85, þar eð afsögnin var réttmæt eins og á stóð. Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður fyrir báðum dómum falli niður. Þvi dæmist rétt vera: Áfrýjandi, Kristján Jónsson f. h. Kiddabúðar, greiði stefnda, Magnúsi Thorlacius f. h. August Töpfer á Co., £6—18—9 í islenzkum krónum eftir gengi í Reykjavík þann 30. september 1939 ásamt 6% ársvöxtum frá sama degi til greiðsludags, %%% upphæðarinnar í þóknun og kr. 9.85 í afsagnarkostnað. 289 Málskostnaður bæði í héraði og fyrir hæsta- rétti falli niður. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri að- för að lögum. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 30. marz 1940. Mál þetta, sem dómtekið var 14. þ. m., er höfðað fyrir hæjarþinginu með stefnu, útgefinni 27. f. m., af hdm. Magnúsi Thorlacius hér í bæ f. h. August Töpfer £ Co., Hamborg, gegn Kristjáni Jónssyni f. h. Kiddabúðar hér í bænum til greiðslu víxils, að upphæð eff. £6—18—9, út- gefins af umbjóðanda stefnanda 30. júní f. á. og samþykkts af stefndum til greiðslu þann 30. sept. f. á., en vixillinn var afsagður sökum greiðslufalls 3. okt. s. 1. Krefst stefnandi þess, að stefndur verði, að viðlögðnm 100 kr. dagsektum, skyldaður til að greiða sér eff. £6--18—9 ásamt 6% ársvöxtum frá gjalddaga til greiðsludags, 14% upphæðarinnar í þóknun, RM 6.30 í afsagnarkostnað o. fl., svo og málskostnað að skaðlausu. Stefndur hefir látið mæta í málinu og haldið því fram, að hann hafi þegar á gjalddaga boðið fram í Landsbank- anum hér í bæ greiðslu á vixilupphæðinni í íslenzkum peningum, eins og hann hafi gert við afsagnargerðina, og hafi það verið löglegt greiðslutilboð af sinni hálfu, enda hafi hann gert allar löglegar ráðstafanir (með útvegun gjaldeyris- og innflutningsleyfis), sem unnt sé að krefj- ast, og eigi hann því ekki að svara til þess, þótt bankinn hafi ekki getað yfirfært upphæðina. Telur hann, að orðið „effektiv“ á víxlinum geti ekki haft þá þýðingu, að hann sé skyldur til að greiða upphæðina í erlendum gjaldeyri, þar sem slíkt fari í bága við landslög, með því, að engum einstaklingi sé leyft að eiga hér erlendan gjaldeyri né greiða í honum, nema fyrir milligöngu banka. Mótmælir stefndur því allri greiðslu á málskostnaði, svo og afsagnar- kostnaði, sem hann telur hafa verið óþarfan í þessu til- felli. Þá krefst hann og sýknu af dagsektakröfu stefnanda. Rétturinn verður að líta svo á, að þar sem stefndur sam- þykkti greiðslu vixilsins í virkri mynt, hafi hann þar með skuldbundið sig til slíkrar greiðslu og hefði því borið að 19 290 tryggja sér það, og verður útvegun gjaldeyrisleyfis í þessu tilfelli ekki talin hafa verið nægileg, þar sem alkunnugt er, að í því felst ekki það skýlausa loforð banka um yfir- færslu fjárins, sem stefndum bar að útvega skv. vixilsam- þykki sínu. Greiðslutilboð stefnds í islenzkum peningum verður því eigi talið hafa verið löglegt, og verður honum því gert að greiða stefnanda hina umstefndu upphæð í virkri mynt (£) með vöxtum og vixilþóknun, eins og krafizt hefir verið, en dagsektakrafan verður ekki tekin til greina, þar sem hún hefir ekki við lög að styðjast (sbr. 193. gr. laga nr. 85 1936). Um greiðslu afsagnarkostnaðar athugast: Það er að vísu svo, að til þess að tryggja vixilrétt sinn gagnvart stefndum (samþykkjanda) var stefnanda ekki nauðsynlegt að láta afsegja vixilinn. En þegar þess er gætt, að Landsbankinn fékk vixil þenna til innheimtu og bar því að ganga úr skugga um, hvort stefndur mundi greiða á gjalddaga og greiðslustaður víxilsins var úti í bæ (hjá stefndum), þá verður ekki annað séð en það að láta af- segja víxilinn (sem almennt mun vera alþjóðavenja um vixla sem þessa), hafi verið svo nauðsynleg innheimturáð- slöfun, að stefndur eigi skv. vixillögunum að bera kostnað þann, er af því leiddi, enda mundi annarskonar tryggilesg, opinber staðfesting á greiðslufalli (notarialgerð) hafa kost- að meira. Þykir því verða að dæma stefndan til að greiða afsagnarkostnað þann, er gögn liggja fyrir um, en það eru ísl. kr. 9.85. Eftir þessum málalokum verður stefndum gert að greiða stefnanda málskostnað, er telst hæfilega ákveðinn kr. 70.00. Því dæmist rétt vera: Stefndur, Kristján Jónsson f. h. Kiddabúðar, greiði stefnandanum, hdm. Magnúsi Thorlacius f. h. August Töpfer £ Co., eff. £6—18—9 með 690 ársvöxtum frá 30. sept. 1939 til greiðsludags, '% % upphæðarinnar í þókn- un, ísl. kr. 9.85 í afsagnarkostnað og kr. 70.00 í máls- kostnað, allt innan 15 daga frá lögbirtingu dóms þessa að viðlagðri aðför að lögum. 291 Miðvikudaginn 29. mai 1940. Nr. 61/1940. Jón Grímsson (Einar B. Guðmundsson) Segn Eyjólfi Leós (Guðmundur Í. Guðmundsson). Fjárnám, gert í skaðabótakröfu, er sótt var fyrir dómstólum, gekk fyrir áðurgerðu framsali kröf- unnar til tryggingar skuld, er síðar kynni að stofn- ast. Dómur hæstaréttar. Héraðsdóminn hefir uppkveðið Björn Þórðarson, lögmaður í Reykjavík. Áfrýjandi, sem skotið hefir máli þessu til hæsta- réttar með stefnu 27. marz 1940, hefir krafizt al- gerrar sýknu af kröfum stefnda og málskostnaðar í héraði og fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Stefndi hefir hinsvegar krafizt staðfestingar héraðsdómsins og málskostnaðar eftir mati dómsins. Framsal Steins Leós á skaðabótakröfu sinni þann 21. júni 1937 til stefnda var tryggingarráðstöfun, að því leyti sem fullnægja átti kröfum, er stefndi sið- ar kynni að eignast á hendur Steini. Við tryggingar- gerning þenna var ekki gætt þeirra reglna, sem nauðsynlegar eru til stofnunar lögmæts veðs, til- kynningar til skuldunauts eða þinglýsingar. Verður greint framsal þess vegna að víkja fyrir fjárnáminu frá 1. október 1937, sem ekki hefir verið áfrýjað, og ber því að taka kröfu áfrýjanda í málinu til greina. Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður í héraði og fyrir hæstarétti falli niður. 292 Þvi dæmist rétt vera: Áfrýjandi, Jón Grímsson, á að vera sýkn af kröfum stefnda, Eyjólfs Leós, í máli þessu. Málskostnaður í héraði og fyrir hæstarétti fellur niður. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 16. janúar 1940. Mál þetta, sem dómtekið var 12. þ. m., er með samkomu- lagi málsaðilja höfðað hér fyrir bæjarþinginu með stefnu, útgefinni 16. marz f. á., af Eyjólfi Leós, verzlunarmanni hér í bæ, gegn Jóni Grímssyni, Ísafirði. Krefst stefnandi þess, að viðurkennt verði með dómi réttarins, að sér beri að fá greiddar þær eftirstöðvar af bótafé vegna Steins Leós, að upphæð kr. 2525.83, sem geymdar eru hjá hrm. Jóni Ás- björnssyni hér í bæ, svo og að stefndur verði dæmdur til að greiða sér 3% ársvexti af upphæð þessari frá 8. des. 1938 til greiðsludags og málskostnað að skaðlausu samkvæmt mati réttarins. Stefndur krefst sýknu af öllum kröfum stefnanda, er verði dæmdur til að greiða hæfilegan málskostnað að mati rétt- arins. Í sýknukröfu sinni kveður stefndur jafnframt felast kröfu um, að viðurkenndur verði réttur hans til að fá greidda nefnda fjárhæð hjá hrm. Jóni Ásbjörnssyni. Málsatvik eru þau, að þegar í byrjun árs 1935 skuldaði bróðir stefnanda, Steinn Leós, þá kaupmaður á Ísafirði, hon- um nokkrar fjárhæðir vegna greiðslu á vixlum stefnds. Hinn 25. júlí 1935 varð Steinn fyrir bifreið á Ísafirði og hlaut af því mikil meiðsl, og leiddi slys þetta m. a. til þess, að hann varð að hætta verzlun sinni, og jókst skuld hans við stefnanda stöðugt. Með umboði, dags 23. maí 1936, veitti Steinn bróður sinum, stefnanda þessa máls, fullt umboð til þess fyrir sína hönd að leita samninga við vátrygg- ingarfélagið „Danske Lloyd“, þar sem umrædd bifreið var tryggð, um greiðslu skaðabóta vegna slyssins, svo og veita móttöku og kvitta fyrir væntanlega skaðabótagreiðslu og höfða mál, ef þess gerðist þörf. Þessar umleitanir við vá- tryggingarfélagið báru ekki tilætlaðan árangur, og í árs- byrjun 1937 var svo komið, að því er stefnahdi segir, að ekki 293 lá annað fyrir Steini en að sækja um sveitarstyrk til fram- færslu sér og sinum. Kveður stefnandi, að hann og aðrir vandamenn Steins hafi fyrir enga muni viljað, að gripið yrði til þessa úrræðis, og það síðan orðið að samkomulagi, að hann, (Eyjólfur) lánaði Steini mánaðarlegan framfærslu- eyri (kr. 150.00). Með stefnu, útgefinni 11. jan. 1937, hafði Steinn í eigin nafni höfðað mál hér fyrir rétti gegn eig- anda áðurnefndrar bifreiðar, Karli Bjarnasyni, og krafðist hann þar skaðabóta, að upphæð kr. 14591.00, auk vaxta og kostnaðar. Lauk því máli með dómi bæjarþingsins, upp- kveðnum 16. apríl 1937, þar sem stefndum Karli var gert að greiða stefnandanum, Steini Leós, kr. 5031.00 auk vaxta og málskostnaðar. Hinn 21. júní 1937 framseldi Steinn stefnanda þessa máls skaðabótakröfu sína með svo hljóð- andi yfirlýsingu: „Ég undirritaður framsel hér með hr. Eyjólfi Leós skrifstofumanni, Reykjavík, til fullrar eignar og umráða skaðabótakröfu þá, er ég á á hendur vátrygg- ingarfélaginu Danske Lloyd, Reykjavík, enda greiði hann mér eða þeim, er ég tilvísa, mismun þann, er verða kann á upphæð þeirri, er hann þannig fær greidda, og skuld minni við hann við endanlegt uppgjör á okkar viðskiptum. Er því nefndu vátryggingarfélagi hérmeð heimilað að greiða ofan- rituðum Eyjólfi Leós væntanlegt skaðabótafé gegn kvittun hans á framsal þetta.“ Framsali þessu fylgir bréf (dags. sama dag) frá Steini til stefnanda, og segir þar meðal annars: „Eftir beiðni þinni sendi ég þér hér með kröfuframsal til tryggingar upphæð þeirri, er þú átt hjá mér. Framsel til þín allri upphæð þeirri, er ég kann að fá greidda í skaðabætur frá Danske Lloyd. Mismuninum, ef einhver verður, ráðstafa ég síðar, eða þegar þar að kemur.“ Hinn 25. júlí 1937 var nefndu skaðabótamáli síðan áfrýjað til hæstaréttar, þar sem það, þrátt fyrir fram- salið, var rekið í nafni Steins, en óvéfengt er, að stefnandi þessa máls hafi borið allan kostnað af málarekstrinun. Málinu lauk síðan fyrir hæstarétti með dómi, uppkveðnum 14. nóv. 1938, þar sem stefndum, Karli Bjarnasyni, var gert að greiða Steini Leós kr. 8.712.80 með 5% ársvöxtum frá 11. jan. 1937 til greiðsludags og kr. 800.00 í málskostnað. Meðan þessu fór fram og síðan, hefir skuld stefnds við stefnanda aukizt jafnt og þétt, og nam hún hinn 26. jan. f. á. kr. 10726.50. 294 Með dómi gestaréttar Ísafjarðar, uppkveðnum 92. júlí 1935, var nefndur Steinn Leós ásamt Ólafi Halldórssyni og Halldóri Halldórssyni dæmdur til að greiða Útvegsbanka Íslands h/f á Ísafirði víxilskuld, að upphæð kr. 2400.00, auk 6% ársvaxta frá 28. júlí 1934 til greiðsludags, kr. 8.00 í þókn- un, kr. 7.50 í afsagnarkostnað og kr. 50.00 í málskostnað. Skuld þessa leysti dánarbú Halldórs Halldórssonar til sín, og var búinu framseld dómkrafan þann 22. okt. 1935. Ólafur Halldórsson greiddi síðan upp í kröfuna kr. 500.00, en á uppboði þann 23. okt. 1936, var krafan seld hæstbjóðanda, stefndum í máli þessu, fyrir kr. 41.00 með þeirri athugasemd, að hún gilti ekki á hendur nefndum Ólafi. Var dómurinn birtur Steini þann 27. nóv. 1936, og með beiðni, dags. 5. febr. 1937, fór stefndur fram á, að fjárnám yrði gert hjá Steini til tryggingar kr. 1900.00 af dómkröfunni auk vaxta og kostnað- ar. Fjárnámsgerð þessi fór síðan fram á heimili Steins þann 1. okt. 1937, og er m. a. bókað í fógetaréttarbókina á þessa leið: „Gerðarbeiðandi er mættur í réttinum og krefst þess, að fjárnámið fari fram. Í réttinum er gerðarþoli einnig mættur. Fógeti skoraði þá á gerðarþola að greiða fyrrnefndar kröf- ur, en hann kveðst ekki geta það. Fógetinn skoraði þá á gerðarþola að benda á eignir, sem hann ætti og gera mætti fjárnám í“ ... Gerðarþoli kveðst ekki geta bent á neitt annað en von sina í skaðabótakröfu, er gerðarþoli kveðst hafa gert á hendur Karli Bjarnasyni og Danske Lloyd og honum hafi verið tildæmt upp í kr. 5031.00 með dómi bæjarþings Reykja- víkur 17. apríl s. 1. í málinu: Steinn Leós gegn Karli Bjarna- syni (Danske Lloyd), en dómi þessum hefir nú verið áfrýjað til hæstaréttar, og benti hann á þetta. Fallið var frá virðingu á nefndri skaðabótakröfu. Fógeti lýsti þá yfir því, að fjár- nám væri gert í nefndri skaðabótakröfu til tryggingar fjárnámskröfunni að gseymdum betri rétti þriðja manns -.. Upplesið, staðfest ...“ Undir gerðina rita auk fógetans báðir aðiljar, svo og tveir vottar, Jón Finnsson og Guð- bjartur Jónsson. Með bréfi, dags. 28. okt. 1937, tilkynnti málflutningsmaður stefnds hér í bæ Sjóvátryggingarfélagi Íslands, sem komið var í stað Danske Lloyd, að fjárnám þetta hefði farið fram, og krafðist jafnframt greiðslu, er fullnaðardómur væri genginn í skaðabótamálinu. Einnig var þáverandi málflutningsmanni Steins, Stefáni Jóh. Ste- fánssyni hrm., tilkynnt þetta með bréfi, dags. sama dag. 295 Er síðan kom að því, að bótakrafa Steins samkv. hæstarétt- ardóminum skyldi gerð upp (samtals kr. 10319.94), mót- mælti stefndur því, að stefnandi fengi greidda alla þá upp- hæð, og krafðist þess, að fjárnámskrafa hans, kr. 2525.83, gengi til sín á undan framsalskröfunni. Varð það þá að samkomulagi með aðiljum, að málflutningsmaður Karls Bjarnasonar og vátryggingarfélagsins, Jón Ásbjörnsson hrm., skyldi geyma nefnda upphæð, þar til samkomulag fengist í málinu eða dómstólarnir hefðu skorið úr þessum ágreiningi aðiljanna. Samkomulag hefir ekki náðst, og hefir stefnandi því höfðað mál þetta og gert í því framan- greindar réttarkröfur, sem hann byggir á því, að áður- nefnt framsal til sin sé fullgilt, og verði nefnt fjárnám, sem gert hafi verið að áskildum betra rétti þriðja manns að þoka fyrir því, auk þess sem stefnandi hefir í siðari greinargerð sinni véfengt gildi fjárnámsgerðarinnar á þeim grundvelli, að annar réttarvottanna, Guðbjartur Jónsson, hafi ekki verið viðstaddur, er fjárnámið fór fram. Þéss- um andmælum stefnanda hefir stefndur mótmælt sem of seint fram komnum, og verður, eins og á stendur, að fallast á það. Réttarkröfur sinar byggir stefndur í fyrsta lagi á þvi, að nefndar framsalsyfirlýsingar Steins Leós og reiknings- yfirlit stefnanda séu gerð „pro forma“, komin fram í því eina tilefni, að þá hafi verið kunnugt um fjárnámsbeiðni sina og í þeim tilgangi einum að eyðileggja rétt sinn sam- kvæmt væntanlegu fjárnámi. Gegn eindregnum mótmælum stefnanda eru þó engar sönnur færðar á þessar staðhæfing- ar stefnds, enda hefir hann á síðara stigi málsins ekki vé- fengt framlagðan reikning um skuld Steins við stefnanda. Þá hefir stefndur haldið því fram, að þótt áðurnefnd framsöl væru rétt, eigi stefnandi samkv. hljóðan þeirra ekkert tilkall til hinnar umræddu upphæðar. Samkvæmt framsalsyfirlýsingunni sjálfri frá 21. júni 1937 og með- fylgjandi bréfi framselji Steinn stefndanda hina væntan- legu skaðabótaupphæð til tryggingar þeirri upphæð, er stefnandi eigi þá hjá Steini (sbr. orðalagið: „enda greiði hann mér eða þeim, er ég til vísa, mismun þann, er verða kann á upphæð þeirri, er hann þannig fær greidda, og skuld minni við hann“ og sérstaklega orðin í bréfinu: „til tryggingar upphæð þeirri, er þú átt hjá mér“ ... mismun- 296 inum, ef einhver verður, ráðstafa ég síðar...“). Heldur stefndi því fram, að stefnandi hafi þannig ekki fengið framselda hærri upphæð en þá, er Steinn skuldaði hon- um þann 21. júní 1937, en til vara þá upphæð, er Steinn skuldaði, er fjárnámið var framkvæmt hinn 1. okt. s. á., en í báðum tilfellum hafi þá verið eftir nægilegt fé til lúkn- ingar fjárnámskröfunni. Stefnandi heldur því hinsvegar fram, að orðalag fram- salsins og bréfsins sýni það glögglega, að framsalið hafi bæði náð til allrar þeirrar upphæðar, er Steinn myndi fá í bætur vegna slyssins, svo og, að það var gert til trygg- ingar kröfu stefnanda á Stein, eins og hún yrði við „endan- legt uppgjör ... á viðskiptum“ þeirra, enda hafi þegar við framsalið verið kunnugt um þær mánaðarlegu greiðsl- ur, er stefnandi ætlaði að inna af hendi til Steins, eins og áður er getið. Verður að fallast á þessa skoðun stefn- anda og þykir því þessi sýknuástæða stefnds heldur ekki hafa við rök að styðjast. Loks hefir stefndur haldið því fram, að framsalið hafi ekki gilt gagnvart sér og fjárnám sitt í nefndri skaðabóta- kröfu standi óhaggað, þar sem stefnandi (framsalshafi) hafi ekki tryggt rétt sinn með því að tilkynna vátrvgg- ingarfélaginu framsalið. Það er upplýst í málinu, að áðurnefndur málflutnings- maður Steins Leós eða félagi hans, hrm. Guðm. Í. Guð- mundsson, hafði við samningsumleitanir við vátryggingar- félagið og síðan í rekstri skaðabótamálsins í höndum fyrr- greint umboð til handa stefnanda þessa máls og hefir því ómótmælt verið haldið fram, að vátryggingarfélaginu hafi verið kunnugt um það og að greiðsla bótafjárins til Steins færi í gegnum hendur þeirra. Einnig hefir Guðmund- ur Í. Guðmundsson hrm. ómótmælt haldið því fram, að áðurtaldar framsalsyfirlýsingar til stefnanda hafi borizt sér þegar í júní 1937 og hafi hann ekki talið nauðsyn á að tilkynna vátryggingarfélaginu framsalið, þar sem hann hafi vitað, að greiðsla á væntanlegu bótafé mundi sam- kvæmt framansögðu fara fram til sin. Verður að fallast á, að tilkynning til vátryggingarfélagsins til að varna þvi, að félagið ráðstafaði bótafénu í bága við framsalið, hafi, eins og á stóð, ekki verið nauðsynleg, og sama verður álitið gilda, þótt umrætt framsal verði talið hafa verið gert full- 297 komlega í tryggingarskyni, þar sem líta verður svo á með hliðsjón af vitnaframburðum þeirra Jóns Finnssonar og fógetans við áðurnefnt fjárnám, Sigurðar Þorkelssonar, að stefndur hafi við fjárnámið ekki verið óvitandi um greinda ráðstöfun á bótakröfu þeirri, er hann lét gera fjárnám í, enda getur það út af fyrir sig, að Steinn Leós skyldi benda á „von sína í“ skaðabótakröfunni til fjár- náms, ekki talizt óeðlilegt, þegar tekið er tillit til þess, hve há sú krafa var, er hann gerði í oftnefndu skaðabótamáli. Að þessu athuguðu þykir sýknukrafa stefnds ekki hafa við rök að styðjast, og verða því úrslit málsins þau, að allar réttarkröfur stefnanda verða teknar til greina, þar á meðal vaxtakrafa hans, sem engum andmælum hefir sætt. Eftir atvikum þykir og rétt, að stefndur greiði stefnanda kr. 100.00 upp í málskostnað. Þvi dæmist rétt vera: Stefnandanum, Eyjólfi Leós, skal heimilt að fá greiddar þær eftirstöðvar af bótafé vegna Steins Leós, að upphæð kr. 2525.83, sem geymdar eru hjá hrm. Jóni Ásbjörnssyni. Stefndur, Jón Grímsson, greiði stefn- andanum 3% ársvexti af kr. 2525.83 frá 8. des. 1938 til greiðsludags og kr. 100.00 upp í málskostnað. Dóminum ber að fullnægja innan 15 daga frá lög- birtingu hans að viðlagðri aðför að lögum. Föstudaginn 31. maí 1940. Nr. 8/1940. Björn Gottskálksson gegn Tunnuverksmiðju Siglufjarðar s/f Dómur hæstaréttar. Málssókn þessi fellur niður. Áfrýjandi, Björn Gottskálksson, er eigi mætir Í málinu, greiði 50 króna aukagjald til ríkissjóðs, ef hann vill fá mál sitt tekið fyrir að nýju. 298 Föstudaginn 31. mai 1940. Nr. 10/1940. Olíusamlag Vestmannaeyja gegn Magnúsi Thorlacius f. h. Eagle Oil Company of New York G. m. b. H. Dómur hæstaréttar. Málssókn þessi fellur niður. Áfrýjandi, Olíusamlag Vestmannaeyja, er eigi mætir í málinu, greiði 50 króna aukagjald til ríkis- sjóðs, ef hann vill fá mál sitt tekið fyrir að nýju. Föstudaginn 31. maí 1940. Nr. 30/1940. Guðlaugur Jónsson Segn Gústavi Ólafssyni Dómur hæstaréttar. Málssókn þessi fellur niður. Áfrýjandi, Guðlaugur Jónsson, er eigi mætir í málinu, greiði 50 króna aukagjald til ríkissjóðs, ef hann vill fá mál sitt tekið fyrir að nýju. Föstudaginn 31. maí 1940. Nr. 24/1940." Garðar Þorsteinsson (sjálfur) gegn Magnúsi Brynjólfssyni (Gunnar Þorsteinsson). Áfrýjun til staðfestingar. Kröfu stefnda um frest til vitnaleiðslu hrundið. 299 Dómur hæstaréttar. Héraðsdóminn hefir upp kveðið Björn Þórðar- son, lögmaður í Reykjavík. Áfrýjandi hefir skotið máli þessu til hæstaréttar með stefnu 12. apríl þ. á. Krefst hann staðfestingar héraðsdómsins og málskostnaðar fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Af hálfu stefnda, sem tekið hefir út áfrýjunar- stefnu 30. marz þ. á. dóminum til breytingar og til þingfestingar í júnímánuði n. k., hefir verið mætt i hæstarétti og krafizt frests til júnímánaðar til öfl- unar nýrra gagna. Áfrýjandi hefir mótmælt frest- beiðninni og krafizt dóms. Stefndi hefir lýst yfir því, að hann ætli að nota frestinn til vitnaleiðslu, en með því að hann átti þess kost að leiða þau vitni í héraði, þá verður honum ekki veittur frestur til þess hér fyrir dómi gegn mótmælum áfrýjanda. Og með því að engir Þeir gallar eru á hinum áfrýjaða dómi, er standi í vegi fyrir kröfum áfrýjanda, ber að staðfesta hann. Þar sem stefndi hefir gefið áfrýjanda ástæðu til málskots sins, verður að dæma stefnda til að greiða áfrýjanda málskostnað fyrir hæstarétti, er ákveðst 150 krónur. Því dæmist rétt vera: Hinn áfrýjaði dómur staðfestist. Stefndi, Magnús Brynjólfsson, greiði áfrýj- anda, Garðari Þorsteinssyni, kr. 150.00 í máls- kostnað fyrir hæstarétti. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri að- för að lögum. 300 Dómur bæjarþings Reykjavíkur 10. febr. 1940. Mál þetta, sem dómtekið var 18. f. m., er eftir árang- urslausa sáttaumleitun höfðað fyrir bæjarþinginu með stefnu, útgefinni 24. okt. s. l., af hrm. Garðari Þorsteins- syni hér í bæ gegn Magnúsi Brynjólfssyni, Hvassafelli við Bústaðaveg hér í bænum, til greiðslu skuldar sam- kvæmt reikningi, að upphæð kr. 883.93 auk 6% ársvaxta frá 19. nóv. 1938 til greiðsludags, og málskostnaðar að skaðlausu. Stefndur krefst aðallega algerrar sýknu af kröfum stefnanda. Til vara lækkunar á skuldinni og málskostn- aðarkröfunni, lækkunar á vöxtum í 5%, svo og málskostn- aðar eftir mati réttarins. Hin umstefnda skuld er til orðin vegna viðskipta eig- enda m/b Höfrungs við Hafliða Baldvinsson á árunum 1937— 1938, en eigendur bátsins eru taldir hafa verið stefndur og Benedikt Jónsson. Hinn 27. sept. s. 1. afsal- aði Benedikt eignarhluta sínum í bátnum til stefnda, er tók að sér allar skuldir bátsins undantekningarlaust, hvort sem báturinn eða Benedikt eru skrifaðir fyrir þeim, eins og segir í afsalinu. Benedikt hefir vottað með áritun á reikning Hafliða, að hann sé réttur og viðkomandi m/b Höfrungi, en kröfuna samkv. reikningnum hefir stefnandi fengið framselda. Í hinni einu greinargerð sinni hefir stefndur byggt aðalkröfu sína á því, að hin umstefnda skuld sé greidd og skirskotar í því sambandi til svonefnds „bráðabirgða- uppgjörs“ Jóhannesar Jónssonar „við Benedikt Jónsson útaf útgerð m/b. Höfrungs“, dags. 1. febr. 1938, en þar stendur: „Greitt af Benedikt saldo H. Baldv. — kr 848.93“, sem samsvarar skuld bátsins við Hafliða Baldvinsson urn áramótin 1937—38. Í næstu greinargerð sinni mótmælti stefnandi því eindregið, að í þessu fælist sönnun fyrir því, að greiðsla þessi hefði farið fram, og skoraði jafnframt á stefndan að leggja fram kvittun frá Hafliða Baldvinssyni. Stefndur fékk málsskjölin síðan léð, en hefir svo ekki hald- ið uppi frekari vörnum í málinu og mætti ekki við dóm- töku þess. Skortir því allar sönnur á, að nefnd varnar- ástæða stefnds hafi við rök að styðjast, og verður aðal- krafa hans því ekki tekin til greina. 301 Varakröfu sina byggði stefndur á þvi, að ýmsir út- tektarliðir á umræddum reikningi væru óviðkomandi út- serð m/b Höfrungs. Stefnandi hefir haldið fast við rétt- mæti reikningsins í svargreinargerð sinni, sem, eins og áður er getið, hefir engum andmælum sætt af hálfu stefnds, enda er á það bent, að í áðurnefndu uppgjöri Jóhann- esar Jónssonar og Benedikts Jónssonar sé skuld þessi talin stafa af útgerð m/b Höfrungs. Þessi mótmæli stefnds þykja því ekki, eins og á stendur, svo rökstudd, að þau geti orðið tekin til greina. Úrslit málsins verða því þau, að stefndur verður dæmd- ur til að greiða stefnanda hina umstefndu upphæð ásamt 5% ársvöxtum frá 19. nóv. 1938 til greiðsludags, svo og málskostnað, er þykir hæfilega ákveðinn kr. 190.00. Því dæmist rétt vera: Stefndur, Magnús Brynjólfsson, greiði stefnandan- um, hrm. Garðari Þorsteinssyni, kr. 883.93 með 5% ársvöxtum frá 19. nóv. 1938 til greiðsludags og kr. 190.00 í málskostnað innan 15 daga frá lögbirtingu dóms þessa að viðlagðri aðför að lögum. Miðvikudaginn 5. júni 1940. Nr. 29/1939. Ríkissjóður (Sveinbjörn Jónsson) Segn K/f Fram og gagnsök (Einar B. Guðmundsson). Eignarhefð. Dómur hæstaréttar. Hinn áfrýjaði úrskurður er kveðinn upp af Páh lögfræðingi Magnússyni, setudómara í málinu. Aðaláfrýjandi hefir skotið málinu til hæstaréttar með stefnu 9. marz 1939. Krefst hann þess, að lög- taksgerðin verði heimiluð til innheimtu árgjalds- ins fardagaárið 1933 til 1934, kr. 100.00. Svo krefst 302 hann og málskostnaðar fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Gagnáfrýjandi hefir áfrýjað málinu af sinni hálfu með stefnu 22. marz 1939. Krefst hann staðfest- ingar hins áfrýjaða úrskurðar, þó með þeirri breyt- ingu, að honum verði dæmdur málskostnaður fyrir fógetaréttinum úr hendi aðaláfrýjanda eftir mati dómsins. Svo krefst hann og málskostnaðar fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Með skirskotun til forsendna hins áfrýjaða úr- skurðar þykir mega staðfesta hann. Eftir þessum úrslitum verður að dæma aðaláfrýj- anda til að greiða gagnáfrýjanda málskostnað fyrir hæstarétti, kr. 500.00. Það athugast, að hinn reglulegi fógeti vék sæti i málinu, án þess að sjáanleg ástæða væri til þess. Því dæmist rétt vera: Hinn áfrýjaði úrskurður á að vera óraskaður. Aðaláfrýjandi, Ríkissjóður, greiði gagnáfrýj- anda, K/f Fram, kr. 500.00 í málskostnað fyrir hæstarétti að viðlagðri aðför að lögum. Úrskurður fógetaréttar Vestmannaeyja 27. jan. 1939. Mál þetta, er tekið var til úrskurðar hinn 28. nóv. 1938, var höfðað fyrir fógetarétti Vestmannaevja eftir samkomu- lagi aðilja hinn 5. des. 1935. Eru tildrög þess þau, að á árinu 1931 skrifaði núver- andi umboðsmaður þjóðjarða í Vestmannaeyjum, bæjar- fógeti Kristján Linnet, atvinnumálaráðuneytinu og leiddi athygli þess að því, að í sinni embættistíð hefði hann ekki krafið k/f Fram um leigu af verzlunarlóð þeirri, er það notaði. Væru þær ástæður fyrir því, að hann hefði fylgt fyrir- rennara sinum Sigurði Sigurðssyni í því efni — og eins 303 myndi hafa verið að minnsta kosti á síðari embættisár- um fyrirrennara Sigurðar, Karls Einarssonar. Kveðst Linnet hafa heyrt, að þetta væri eignarlóð (og sú eina í Vestmannaeyjum), en Linnet tjáir ráðuneytinu, að hann efist um, að svo sé. Leiddi þetta til þess, að ráðuneytið lagði fyrir þjóð- jarðaumboðsmanninn að krefja k/f Fram (gjörðarþola) um leigu á greindri lóð. Var leigugjaldið eftir tillögu umboðsmannsins (Linnets) ákveðið kr. 100.00 á ári, og krafði hann k/f Fram um þá leigu í fyrsta skipti á mann- talsþingi 1932 og síðan sömu upphæð fyrir árið 1933 og 1934. En k/f Fram neitaði að greiða. En það eru hinar umkröfðu ársleigur fyrir þessi ár, 1932— 1934 (3 ár), sem lögtaks er krafizt fyrir í máli þessu. Lögtaksúrskurður hefir ekki verið lagður fram í mál- inu, en gjörðarþoli hefir lýst þvi yfir, að honum væri kunnugt um, að hann hefði verið uppkveðinn. Stærð lóðarinnar er 2000,5 ferfaðmar, og er hún kölluð „Garður“ eða „Garðslóð“, og var hún hinn forni verzl- unarstaður Vestmannaeyja. Hefir gjörðarþoli mótmælt lögmæti leigugjaldsins og framgangi gjörðarinnar á þeim grundvelli, að hann væri löglegur eigandi framangreindrar lóðar. Hefir sjörðarþoli aðallega rakið eignarrétt sinn að lóð- inni til ákvæða tilskipunar frá 17. nóv. 1786 um fríðindi til handa kaupmönnum þeim, er verzla vildu í hinum lög- giltu kaupstöðum á Íslandi, eftir að einokuninni hafði verið aflétt og verzlunin gefin frjáls. Hefir hann lagt þann skilning í 4. og 5. gr. þeirrar til- skipunar, að í þeim fælist næg eignarheimild fyrir verzl- unarlóðum til handa þeim, sem fengu afsöl fyrir mann- virkjum þeim, sem á lóðunum stóðu. En þótt ekki séu finnanleg afsöl til handa öllum síðari eigendum verzlun- armannvirkja Garðsverzlunar, þá er þó auðrakin eigenda- röðin allt til gjörðarþola k/f Fran. Hefir gjörðarþoli til stuðnings máli sinu citerað í dóm landsyfirréttar frá 1804 varðandi verzlunarlóðina á Eski- firði, þar sem konungur var skyldaður til að kaupa verzl- unarlóð handa kaupmönnum, sem settu sig þar niður. Hinsvegar hefir gjörðarbeiðandi mótmælt þeim skiln- ingi á fyrrgreindri tilskipun og haldið því fram, að það 304 Þyrfti sérstakur gjörningur að koma til, svo að eiganda- skipti hefðu getað orðið að lóðinni. En það er óumdeilt, að konungur var eigandi allra jarðeigna í Vestmannaeyjum, þegar hann gaf verzlunina frjálsa á Íslandi fyrir alla þegna sina. Þá hefir gjörðarþoli einnig til vara byggt eignarrétt sinn á lóðinni á hefð, þar sem hann sjálfur og fyrirrenn- arar hans 2 hafi haft lóðina í eignarhaldi í fullkomlega góðri trú. Gjörðarþoli hefir lagt sig sérstaklega fram um að færa sönnur á það, að hin umdeilda lóð hafi alltaf verið eign þess, er var eigandi Garðsverzlunarinnar. — Hinsvegar hefir honum ekki tekizt að færa fram neina sönnun fyrir þvi, að lóðinni hafi formlega verið afsalað af konungi (síðar ríkinu) til einhvers fyrri eiganda Garðsverzlunarinnar. Þótt nú að rétturinn geti ekki fallizt á þann skilning gjörðarbeiðanda, að þar sem að ekkert sé sérstaklega tekið fram um lóðina í elzta afsali (sem lagt hefir verið fram í réttinum) fyrir Garðsverzlunareigninni frá 17. júní 1819, útgefið af von Casten-Schiold stiftamtmanni til handa Westy Paetsens £ Comp., þá leiði af því, að lóðin hafi alls ekki átt að fylgja með sem eign, þá telur rétt- urinn eigi, að sérstaka nauðsyn beri til að skera úr um þau atriði hér vegna annarra ástæðna, sem sönnur hafa verið færðar á í málinu og skorið geta úr um, hvort gjörð- in getur náð fram að ganga. Þegar varakrafa gjörðarþola, hefðarvinnslan, er tekin til athugunar, þá er það, eins og fyrr greinir, fyrst árið 1932, sem að hann er krafinn um greiðslu, og hefir ekki, svo sannað sé, neitt það komið fram fyrr, er slitið gæti hefð- arvinnslu frá hans hendi, ef þau skilyrði voru í upphafi fyrir hendi. En þar sem gjörðarþoli varð ekki eigandi Garðsverzl- unareignarinnar fyrr en 1917, þá verður að athuga um fyrirrennara hans. Hinn 6. júní 1844 fékk Niels Nicolai Bryde afsal fyrir Garðsverzlunareigninni frá uppboðsréttinum í Kaupmanna- höfn. — Er þar ekkert sérstaklega minnzt á lóðina. Rak N. N. Bryde siðan verzlun á Garðseigninni til dauðadags, 9. ágúst 1879. Erfði þá einkasonur hans, Johan Peter Thorkelin Bryde, 305 eignina og rak þar verzlun til dauðadags, fyrst einn, en síðan í félagi við son sinn Herluf Ingjald, sem hann tók í félag við sig 2. marz 1905. J. P. T. Bryde andaðist árið 1910. Fékk ekkja hans leyfi til setu í óskiptu búi. Gerði hún félagssamning við son sinn Herluf Ingjald Bryde um rekstur verzlunarinnar undir nafninu J. P. T. Bryde. Urðu þau gjaldþrota, og var bú þeirra gjört upp af skila- nefnd. Var „verzlunarstað (Etablissement) firmans J. P. T. Bryde í Vestmannaeyjum“ afsalað af Magnúsi Sigurðssyni f. h. skilanefndarinnar til handa H. P. Duus hinn 16. marz 1917. Er í afsalinu talin upp hús og mannvirki, „svo og lóðir, stakkstæði og lóðarréttindi til lands og sjávar“. Með kaupsamningi, dags. 23. júní 1917, seldi H. P. Duus k/f Fram Garðseignina og veitti því afsal fyrir henni 18. september sama ár, þar sem talað er um lóð og lóðar- réttindi. — En gjörðarþoli og fyrirrennarar hans hafa haft á leigu lóð, sem þeir hafa goldið fyrir, áfasta við hina umdeildu lóð. Voru afsöl þessi þinglesin án athugasemda, og hefir sýslumaðurinn í Vestmannaeyjum gefið út veðbókarvott- orð 8. sept. 1917 til handa H. P. Duus, þar sem vottorð er um eign firmans á lóð og lóðarréttindum. Eins hefir k/f. Fram (gjörðarþoli) veðsett eignina Veð- deild Landsbanka Íslands hinn 18. sept. 1917 ásamt allri tilheyrandi lóð og lóðarréttindum. Var það skjal þing- lesið án athugasemda. Þá hafa og fasteignamatsmenn árið 1917 við mat á „Garðars“-eigninni talið fylgja henni eignarlóð, að stærð 2000,5 ferfaðmar, og leigulóð, að stærð 6300 ferálnir. Við fasteignamatið 1929— 1930 gjörðu fasteignamatsmenn hið sama. Þá er það og upplýst í málinu, að J. P. T. Bryde hefir talið sig þegar fyrir aldamót eiganda hinnar umdeildu lóðar og verið talinn það af öllum almenningi, enda upp- lýst með óyggjandi vottorðum, er ná allt til ársins 1893, að engin leiga hefir verið greidd af lóð þessari. Þá er það upplýst í málinu, að sýslumaður Vestmanna- eyja hefir í svari við fyrirspurn frá Hilmari stiftamtmanni Finsen, dags. 1868, látið upp það álit sitt, að „Garðs“-lóðin 20 306 væri ekki ríkiseign, þar sem hún hefði verið gefin kaup- mönnum skv. 4. og 5. gr. fyrrgreindrar tilskipunar frá 17. nóv. 1786 um réttindi kaupstaðanna á Íslandi, enda hefir hann ekki krafið um leigu eftir lóðina. Samkvæmt framanrituðu, og þar sem að umráð gjörð- arþola og fyrirrennara hans í hefðartíma fullan virðast uppfylla eignarhald það, er 2. gr. hefðarlaganna nr. 46 frá 1905 greinir, sbr. og 3. gr. sömu laga, þá litur rétt- urinn svo á, að gjörðarþoli, k/f Fram, hafi verið búinn að vinna fulla eignarhefð á hinni umdeildu lóð, þegar hann var krafinn um leigugjald af henni. Verður því að synja um hina umbeðnu lögtaksgjörð. Þá hefir gjörðarþoli og krafizt, að fógetarétturinn úr- skurðaði sér málskostnað, en þar sem mál þetta var byrjað fyrir gildistökudag hinna nýju réttarfarslaga, þá telur rétt- urinn sig eigi bæran til að úrskurða um það atriði. Dráttur sá, er orðið hefir á uppkvaðningu úrskurðar þessa, stafar af því, hversu umfangsmikið mál þetta er orðið, þar sem rekstur þess fyrir réttinum hefir staðið yfir í 3 ár, en á þeim tima hefir málflutningur aðiljanna tekið breyttar stefnur vegna upplýsinga, sem smátt og smátt voru að koma fram. Enda verið mikið verk að kynna sér málsskjölin, sem eru sum meira en aldargömul og sum lögð fram í frumriti. Þvi úrskurðast: Hin umbeðna lögtaksgjörð á eigi fram að ganga. 307 Föstudaginn 7. júní 1940. Nr. 71/1939. Gunnar Ólafsson £ Co. (Jón Ásbjörnsson) Segn Runólfi Jóhannssyni og gagnsök (Eggert Claessen). Varadómari prófessor Ísleifur Árnason í stað hrd. Gizurar Bergsteinssonar. Skuldamál. Aðgerðaleysisverkanir. Dómur hæstaréttar. Héraðsdómur í máli þessu er kveðinn upp af Kristjáni Linnet, bæjarfógeta í Vestmannaeyjum. Aðaláfrýjandi hefir, að fengnu áfrýjunarleyfi 13. júlí s. 1, skotið máli þessu til hæstaréttar með stefnu 18. s. m. Krefst hann þess, að gagnáfrýjandi verði dæmdur til þess að greiða honum kr. 1747.89 með 5% ársvöxtum frá 1. jan. 1938 til greiðsludags og málskostnað fyrir báðum dómum eftir mati hæsta- réttar. Gagnáfrýjandi hefir, að fengnu uppreisnarleyfi 23. ág. s. 1, gagnáfrýjað málinu með stefnu 28. s. m. Krefst hann þess aðallega, að aðaláfrýjandi verði með eða án skuldajafnaðar við kröfuna í aðalmál- inu dæmdur til þess að greiða honum kr. 1944.66 með 5% ársvöxtum frá gagnstefnudegi, 2. nóv. 1938, til greiðsludags, en fil vara niðurfærslu á kröfu aðaláfrýjanda. Svo krefst hann og málskostn- aðar bæði í héraði og fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Í málinu kemur það fram, að gagnáfrýjandi hefir fengið árlega, a. m. k. flest árin, reikning fyrir hvert umliðið ár frá aðaláfrýjanda yfir viðskipti aðilj- anna á árunum 1930— 1937, að báðum meðtöldum. 308 Á engum þessara viðskiptareikninga er gagnáfrýj- anda færð til tekna þóknun sú, kr. 100.00 á ári, eða samtals kr. 800.00 fyrir öll árin, er gagnáfrýjandi telur sig eiga rétt á hjá aðaláfrýjanda fyrir aðstoð við útbúnað vélbáta þeirra á veiðar í byrjun hverr- ar vetrarvertíðar, sem gagnáfrýjandi gegndi for- mennsku á fyrir aðaláfrýjanda á fyrrnefndu ára- bili. Gegn mótmælum aðaláfrýjanda hefir gagnáfryýj- andi ekki sannað, að hann hafi nokkru sinni fyrr en í máli þessu kvartað yfir því, þrátt fyrir viðtöku viðskiptareikninganna frá aðaláfrýjanda, svo úr garði gerðra sem fyrr segir, að honum væri van- reiknuð til tekna umrædd þóknun. Verður því að telja, að gagnáfýjandi hafi með þessu aðgerða- leysi sínu firrt sig rétti til þess að krefjast nú greiðslu fyrir vinnu þá, sem hann kann að hafa látið í té við útbúnað bátanna, og geta þá umræddar kr. 800.00 ekki orðið teknar til greina til lækkunar á kröfu aðaláfrýjanda. Að því er aðra kröfuliði gagnáfrýjanda varðar, offærða vexti, vanfærðan afslátt á vöruúttekt og offært slysatryggingargjald, þykir mega fallast á niðurstöðu þá, sem fengin er um atriði þessi í 2—-4. tölulið héraðsdómsins, og með þeim rökum, sem þar greinir. Verða þá úrslit máls þessa þau hér fyrir dómi, að gagnáfrýjanda ber að greiða aðal- áfrýjanda kr. 1747.89 með 5% ársvöxtum frá 1. jan. 1938 til greiðsludags. Eftir þessum úrslitum málsins verður að dæma gagnáfrýjanda til þess að greiða aðaláfrýjanda máls- kostnað í héraði og fyrir hæstarétti, og þykir hann hæfilega ákveðinn 300 krónur. 309 Því dæmist rétt vera: Gagnáfrýjandi, Runólfur Jóhannsson, greiði aðaláfrýjanda, Gunnari Ólafssyni á Co., kr. 1747.89 með 5% ársvöxtum frá 1. jan. 1938 til greiðsludags og kr. 300.00 í málskostnað í héraði og fyrir hæstarétti. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri að- för að lögum. Dómur bæjarþings Vestmannaeyja 7. jan. 1939. Mál þetta, sem dómtekið var 8. desember s. l., er að undangenginni árangurslausri sáttatilraun höfðað fyrir bæjarþingi Vestmannaeyja með stefnu, útgefinni 13. sept- ember s. 1., af Gunnari Ólafssyni kaupmanni f. h. firmans Gunnar Ólafsson £ Co. hér í bæ gegn Runólfi Jóhannssyni, Hilmisgötu 7 hér, til greiðslu á verzlunarskuld, að upp- hæð kr. 1747.89 með 6% ársvöxtum frá 1. janúar 1938 til greiðsludags, og málskostnaðar að skaðlausu samkvæmt framlögðum reikningi, kr. 169.30. Stefndur, Runólfur Jóhannsson, hefir mótmælt dómkröf- um stefnandans og gagnstefnt firmanu Gunnar Ólafsson æ Co. til greiðslu með eða án skuldajafnaðar á kr. 1944.66 með 6% ársvöxtum frá í. janúar 1938 til greiðsludags og málskostnaðar samkvæmt reikningi kr. 280.00. Aðalstefndur telur sig eiga gagnkröfuupphæðina hjá stefnandanum fyrir ógreidda standsetningu á tveimur bátum firmans, vanfærðan vöruafslátt og offærða vexti og slysa- tryggingargjald í viðskiptareikningi aðalstefnanda hjá verzl- un firmans. Á þessum gagnkröfuliðum byggir stefndi mótmæli sin og málsvörn alla, sem nú skal nánar vikið að. 1. Standseiningarvinna: Aðalstefndur hefir lagt fram í málinu tvo reikninga yfir vinnu við standsetningu m. b. Ingólfs V. EF. 216 árin 1930—'33 og 1935—'37 og v. b. Geirs Goða V. E. 10 fyrir árið 1934, kr. 100.00 fyrir hvert ár, eða samtals kr. 800.00. Var hann ráðinn formaður fyrir bátana þessi ár og telur sig eiga heimting á aukaþóknun fyrir að sjá um og vinna 310 við standsetningu bátanna, áður en vetrarúthald hefir byrjað, eins og hér tíðkast. Fyrsta árið, er aðalstefndur var formaður hjá stefnandanum með m. b. Ingólf, árið 1929, voru honum greiddar kr. 100.00 fyrir vinnu við standsetningu, og heldur hann fram, að þá hafi verið umtalað, að hann hefði sömu upphæð eftirleiðis. En þá hefði verið í ráði, að aðalstefndur yrði formaður með bátinn framvegis, eins og lika varð. Aðalstefnandinn heldur því fram gegn þessu, að aðal- stefndur hafi fengið greidda alla vinnu, sem hann hafi unnið hjá firmanu Gunnar Ólafsson £ Co. bæði við bátana og annað, og ekkert ófengið fyrir vinnu við standsetningu. Það, sem aðalstefndur kunni að hafa gert fram vfir þetta við standsetningu bátanna, beri honum að annast ókeypis sem skipaskoðunarmanni hér. Það verður ekki séð, að aðalstefndur hafi fengið greiðslu fyrir vinnu við standsetningu bátanna v. b. Ingólfs eða Geirs Goða, meðan hann var formaður hjá aðalstefnanda, nema fyrir árið 1929, að kr. 100.00 eru innfærðar í við- skiptareikning hans hjá verzluninni fyrir það. Aðalstefndur heldur því fram, að það sé almenn venja hér í bæ, að formenn vinni við standsetningu þeirra báta, sem þeir eru formenn á, og fái greidda aukaþóknun fyrir. Þessu til sönnunar hefir aðalstefndur lagt fram í málinu vottorð frá nokkrum formönnum hér. Tveir þeirra hafa mætt sem vitni og staðfest vottorðið. Rétturinn verður að telja, að með þessum framburðum, sem ekki er hnekkt að neinu leyti, sé fram komin nægiles sönnunargögn fyrir þvi, að almenn venja sé hér í bæ að greiða formönnum aukaþóknun fyrir vinnu og umsjón með standsetningu þeirra báta, er þeir eru ráðnir formenn með. Þá hefir aðalstefndur lagt fram mörg vottorð, sem stað- fest hafa verið í rétti, fyrir, að hann hafi unnið að stand- setningu báta þeirra, er hann hefir gert reikning fyrir, meðan hann var formaður með þá. Ekkert hefir fram komið í málinu, sem hnekki vottorðum þessum eða bendi til þess, að aðalstefndur hafi eigi lagt fram vinnu við standsetn- ingu umræddra báta, eftir þvi sem með hefir þurft og almenn venja krefur. Þar sem upphæð sú, kr. 100.00 á ári. er aðalstefndur gerir á hendur aðalstefnanda fyrir vinnu sina við stand- ðll setninguna, virðist sanngjörn eftir þeim upplýsingum, sem fyrir liggja í málinu, telur rétturinn með tilvísun til þess, sem tekið hefir verið fram um þetta atriði, að taka beri tili greina þessa kröfu. Gagnstefndur hefir eigi mótmælt kröfu gagnstefnanda vegna þess, að hún sé fyrnd, en þó þykir rétt í þess sam- bandi að taka það til athugunar. Samkvæmt lögum um fyrningu skulda og annarra kröfuréttinda nr. 14 frá 1905, gr. 3, — fyrnast vinnukröfur á 4 árum, nema krafa hjús um kaupgjald, meðan það er samfellt áfram í sömu vist. Krafa aðalstefnda um kaup fyrir standsetningu er byggð á tilsvarandi samfelldri þjón- ustu, og aðstaða formannsins til útgerðarmanns um að gera gildandi kröfu sína svo lík hjúsins gagnvart húsbónda sínum, að rétturinn telur heimilt að beita ívitnuðu ákvæði fyrningarlaganna analogice um fyrirliggjandi standsetn- ingarkröfu aðalstefnda. 2. Offærðir veatir: Þá heldur aðalstefndur þvi fram, að stefnandinn hafi lofað, að eigi skyldu reiknaðir vextir af þeirri skuld, er aðalstefndur kynni að standa í um hver áramót, meðan áframhaldandi viðskipti ættu sér stað milli þeirra. Og samkvæmt loforði þessu séu eigi reiknaðir vextir af skuld aðalstefnda í viðskiptareikningum hans við firmað árin 1929, 1930, 1932, 1933, 1934 og 1935. Hinsvegar séu rang- lega reiknaðir vextir fyrir árin 1931, 1936, 1937, samtals kr. 383.96. Aðalstefnandinn neitar að hafa gefið neitt loforð fyrir því að fella niður vexti, og sé því heimilt að reikna þá eða fella niður eftir geðþótta sinum. Til sönnunar þeirri fullyrðingu sinni, að aðalstefndur hefði loforð fyrir, að vöxtum skyldi sleppt, hefir hann fært það eitt, að vextirnir séu felldir niður flest árin, sem eigi myndi gert, ef ekki lægi loforð fyrir þvi. Rétturinn verður að telja, að bresti á um sannanir fyrir því, að aðalstefnandinn hafi lofað að fella niður vexti, og krafan um frádrátt vegna offærðra vaxta verði því eigi tekin til greina. Mótmæli aðalstefnds gegn upphæð vaxt- anna getur heldur ekki orðið til greina tekin sem of seint fram komin, þar sem eigi verður séð, að slik mótmæli hafi verið höfð uppi fyrr en í mál var komið. 312 3. Vanfærður afsláttur á vörnúttekt: Aðalstefndur heldur því fram, að aðalstefnandinn hafi lofað að gefa honum afslátt af vöruúttekt, meðan gang- andi viðskipti héldust. Hafi hann fengið afslátt á vöru- úttekt sinni árin 1929, 1932, 1934 og 1935, 10%, en ekki fyrir árin 1930, 1931, 1933, 1936, 1937, er nemi samtals kr. 748.00. Til stuðnings þeirri fullyrðingu sinni, að um loforð hafi verið að ræða af hálfu stefnandans fyrir afslættinum, hefir aðalstefndur fært það fram, að sum árin sé afslátt- urinn færður í viðskiptareikning hans, en slíkt myndi eigi hafa verið gert, nema samkvæmt gefnu loforði. Það verður eigi talin verzlunarvenja hér að gefa af- slátt á viðskiptum, heldur fari eftir því, sem um semst í hvert skipti, og þar sem aðalstefndur hefir eigi gegn mót- mælum aðalstefnandans fært sönnur á, að fyrir liggi lof- orð um afslátt, verður krafa aðalstefnds í því efni ekki tekin til greina. Rétturinn tekur fram um liðina 2 og 3 um afsláttinn og vextina, að eigi séu fram komnar nógu sterkar líkur fyrir kröfum aðalstefnds til að láta þau atriði velta á eiði, enda of langt liðið, til að heppilegt væri að gera það. 4. Offært slysatryggingargjald: Í viðskiptareikningi aðalstefnandans er aðalstefndum fært til skuldar slysatryggingargjald 1933, kr. 12.70, og tekur aðalstefndur fram, að sér beri eigi að greiða það, þar sem aðalstefndur var ráðinn upp á hlut, var aðal- stefnandanum heimilt að endurkrefja hann um útlagt slysa- tryggingargjald samkvæmt þágildandi slysatryggingar- lögum. Samkvæmt framanrituðu verður niðurstaðan sú, að frá dómkröfu aðalstefnandans, kr. 1747.89, ber að draga stand- setningarkröfu aðalstefnds, kr. 800.00, en mismuninn, kr. 947.89, ber aðalstefndum að greiða með 5% ársvöxtum frá 1. janúar 1938 til greiðsludags. Eftir þessum málalokum þykir rétt, að aðalstefnur greiði aðalstefnandanum í málskostnað kr. 50.00. Því dæmist rétt vera: Stefndur, Runólfur Jóhannsson, greiði stefnandan- um, Gunnari Ólafssyni f. h. firmans Gunnar Ólafs- 313 son £ Co., kr. 947.89 með 5% ársvöxtum frá 1. jan- úar 1938 til greiðsludags og kr. 50.00 í málskostnað. Dóminum ber að fullnægja innan 15 daga frá lög- birtingu hans að viðlagðri aðför að lögum. Mánudaginn 10. júní 1940. Nr. 121/1939. Júlíus Þorbergsson {Einar B. Guðmundsson) Segn Tryggingarstofnun ríkisins (Guðmundur Í. Guðmundsson). Örorkubætur. Dómur hæstaréttar. Héraðsdóminn hefir upp kveðið Gunnar A. Páls- son, fulltrúi lögmanns. Áfrýjandi, sem hefir að fengnu áfrýjunarleyfi 10. nóv. f. á. skotið máli þessu til hæstaréttar með stefnu 21. s. m., hefir krafizt þess, að stefndi verði dæmdur til þess að greiða honum kr. 6000.00 með 6% ársvöxtum frá 19. okt. 1936 til greiðsludags og málskostnað fyrir báðum dómum eftir mati hæsta- réttar, eins og málið væri ekki gjafsóknarmál, en gjafsókn fékk áfrýjandi fyrir hæstarétti og sér skip- aðan talsmann með bréfi dómsmálaráðuneytis 18. des. f. á. Stefndi hefir krafizt staðfestingar á hér- aðsdómnum og málskostnaðar fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Ekki verður talið, að áfrýjandi sé vegna ákvæða 2. tölul. 10. gr. laga nr. 26/1936 og nú 3. tölul. 10. gr. laga nr. 74/1937 um alþýðutryggingar, þar sem um greiðslu örorkubóta er vísað til dóms læknis tryggingarinnar, sviptur rétti til þess að 314 bera undir dómstólana nokkur þau atriði, sem kröfu hans á hendur stefnda varða, enda þykir mega skilja téð ákvæði svo, að stefndi greiði ekki slíkar bætur án ráði læknis sins, nema boðið sé í dómi. Sjúkleiki sá, er áfrýjandi þjáist af og í máli þessu greinir, virðist vera svo náin afleiðing slyss þess, sem hann varð fyrir þann 19. okt. 1936, að eigi sé heimild til þess í lagaákvæðum um slysa- tryggingar að varna honum örorkubóta sakir sjúk- leikans. Læknar hafa verið ósammála um batalikur. Hefir læknir stefnda talið sjúkdóminn mundu batna, en héraðslæknir telur, að bati sé „mjög vafa- samur, en ekki óhugsandi“. Taugalæknar tveir telja slíkan sjúkdóm, sem áfrýjandi er haldinn af, oft batna eftir 2-3 ár. Virðist því ekkert verða um það fullyrt, hver batavon sé eða hversu langan tíma sjúkdómurinn muni valda áfrýjanda örorku. Þvkir því eiga að dæma honum örorkubætur úr hendi stefnda. Metur héraðslæknir örorkuna 60%—65% að minnsta kosti, og hefir það ekki verið véfengt í máli þessu, að örorka áfrýjanda nú nemi svo miklu. Fullar örorkubætur samkvæmt 3. tölul. 10. gr. laga nr. /4/1937 nema kr. 6000.00, og verður að dæma áfrýjanda samkvæmt mati héraðslæknis 65% af þeirri fjárhæð, eða kr. 3900.00. Vöxtu, 6% p. a., þykir í þessu máli rétt að telja frá 28. nóv. 1938, er áfrýjandi gerði bótakröfu sína á hendur stefnda. Ákvæði héraðsdómsins um málskostnað, þar á meðal um málflutningslaun talsmanns áfrýjanda í héraði, þykir bera að staðfesta Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður fyrir hæstarétti falli niður og að málflutningslaun talsmanns áfrýjanda fyrir hæstarétti, kr. 300.00, greiðist úr ríkissjóði. 315 Þvi dæmist rétt vera: Stefndi, Tryggingarstofnun ríkisins, greiði áfrýjanda, Júlíusi Þorbergssyni, kr. 3900.00 með 6% ársvöxtum frá 28. nóv. 1938 til greiðsludags. Ákvæði héraðsdómsins um málskostnað, þar á meðal um málflutningslaun talsmanns áfrýj- anda í héraði, eiga að vera óröskuð. Málskostn- aður fyrir hæstarétti falli niður. Málflutnings- laun talsmanns áfrýjanda fyrir hæstarétti, Einars B. Guðmundssonar hæstaréttarmálflutn- ingsmanns, kr. 300.00, greiðist úr ríkissjóði. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri að- för að lögum. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 27. júní 1939. Mál þetta, sem dómtekið var 23. þ. m., er að fengnu gjafsóknarleyfi höfðað fyrir bæjarþinginu með stefnu, útgefinni 26. april 1939, af Júlíusi Þorbergssyni verka- manni, Laugavegi 132 hér í bæ, gegn Tryggingarstofnun ríkisins hér í bænum til greiðslu örorkubóta, að upp- hæð kr. 6000.00, eða annarrar lægri upphæðar eftir mati réttarins ásamt 6% ársvöxtum af tildæmdri upphæð frá 19. október 1936 til greiðsludags. Ennfremur krefst stefn- andi málskostnaðar til handa sér og ríkissjóði samkvæmt framlögðum reikningi eða eftir mati réttarins. Stefndur, Tryggingarstofnun ríkisins, krefst sýknu og málskostnaðar eftir mati réttarins. Málsatvik eru þau, að þann 19. október 1936 var stefn- andi þessa máls og nokkrir fleiri verkamenn, er ásamt honum unnu við byggingu rafstöðvarinnar við Ljósafoss, að flytja steinsteyptar súlur á sporbrautarvögnum yfir fossinn frá húsi austanmegin hans. Ógu súlur þessar 700 kg hver. Þegar vestur yfir fossinn kom, voru súlurnar teknar af vögnunum og látnar renna í böndum niður í gryfju, er 316 bar var. Súlurnar munu hafa þurft að koma varlega niður, og var stefnandi ásamt öðrum manni hafður niðri í gryfj- unni til að taka á móti þeim. Er þeir voru að taka á móti Þriðju súlunni, slitnaði kaðall sá, er hún var látin síga í, og féll súlan þá. Lenti hún á stefnanda, er um leið féll aftur á bak, og mun hann að einhverju leyti hafa orðið fastur undir súlunni, og aðrir hafa orðið að hjálpa honum undan henni. Samdægurs fór stefnandi í bifreið hingað til Reykja- víkur, en leitaði þó ekki læknis fyrr en 21. október, enda kveðst hann ekki hafa náð í lækni sinn, Matthias Einars- son, fyrr. Samkvæmt vottorði nýnefnds læknis, dags. 1936 (mánaðardag vantar), fann hann ekki annað að stefnanda en talsvert mar á hægra læri, legg og mjöðm. Jafnframt segir í vottorðinu, að stefnandi geti ekki haldið áfram starfi sínu án þess að brjóta í bág við lækningatilraunir, sökum þess að hann sé haltur. Var stefnandi nú látinn fara í rafböð hjá nuddlækni, og var hann lengi í þeim. Þar sem stefnandi var í umrætt skipti við vinnu í slysa- tryggðri atvinnu, og ekki var um það deilt, að meiðslin væru þess eðlis, að þau væru bótaskyld, þá greiddi stefndur alla læknishjálp fyrir stefnanda, og auk þess greiddi hann hon- um dagpeninga í samræmi við alþýðutryggingalögin. Þann 26. febr. 1937, en þá var stefnandi ennþá í rafböðunum, skoðaði Sigurður Sigurðsson berklalæknir, þáverandi trúnaðarlæknir stefnds, stefnanda og segir, að hann muni byrja að vinna næstu daga, eða nánar tiltekið 1. marz 1937. Til þess dags greiddi stefndur stefnanda fyrir tímabilið frá 27. október 1936 til 1. marz 1937 kr. 630.00. Virðist stefnandi ekki hafa kvartað um neitt sérstakt, er Sigurður skoðaði hann í þetta skipti, og verður heldur ekki séð, að hann hafi hreyft neinum andmælum gegn því, að hætt var að greiða honum dagpeninga frá 1. marz 1937 að telja. Liggja nú ekki fyrir neinar beinar upplýsingar um heilsufar stefn- anda nokkurt tímabil, eða eftir mánaðamótin febrúar og marz 1937, en hinsvegar liggur fyrir vottorð eins verk- stjóra Reykjavíkurbæjar um, að stefnandi hafi seinni hluta vetrar 1937 komið til vinnu í flokk hans, en verið mjög getulitill til hennar, og hafi hann allur riðað og titrað að afloknu dagsverki. Kveðst verkstjórinn ekki hafa talið hann færan til vinnunnar, enda hafi hann brátt hætt henni þess vegna, að því að verkstjórinn taldi. Þann 19. október 317 1937 mat Magnús Pétursson, héraðslæknir í Reykjavík, ör- orku stefnanda og komst að þeirri niðurstöðu, að hann hefði misst 60—65% af starfsorku sinni og að ekki yrði sagt með vissu, hvenær hann næði henni aftur. Eftir ára- mótin 1937 og 1938 mun stefnandi hafa farið að gera til- raunir til að fá greiddar örorkubætur frá stefndum, og 3. marz 1938 skoðaði Jóhann Sæmundsson, núverandi trún- aðarlæknir stefnds, hann með tilliti til örorkumats. Fann læknirinn engin einkenni um líkamlegan sjúkdóm, og sýndi rannsókn á taugakerfinu engar sjúklegar breytingar né einkenni um vefræna (organiska) bilun. Hinsvegar bar mikið á óreglulegum titring í báðum efri útlimum, og var hann þannig að sjá, að hann varð að áliti læknisins ekki heimfærður undir neina vefræna Þilun, heldur var hann alveg starfrænn (funktionel). Taldi trúnaðarlæknir- inn sjúkdóm stefnanda vera neurosis traumatica, þ. e. taugaveiklun í sambandi við slys. Að fengnu þessu áliti læknisins neitaði stefndur síðan stefnanda um örorkubætur. Vildi stefnandi ekki sætta sig við þau málalok og höfðaði því mál þetta og gerir í því áðurgreindar kröfur, er hann byggir á því, að hann sé ennþá algerlega óvinnufær vegna afleiðinga fyrrgreinds slyss. Og þar sem engin von sé um bata, beri stefndum að greiða sér hinar umkröfðu örorku- bætur. Stefndur byggir hinsvegar stefnukröfu sina á því, að hér sé ekki um bótaskylda örorku að ræða, enda sé hún ekki tilkomin sem bein afleiðing af slysinu né heldur sé hún varanleg. Auk þeirra læknisvottorða, er þegar hefir verið getið, liggur fyrir vottorð frá Björgvini Finnssyni nuddlækni, en hjá honum var stefnandi í rafböðum frá 23. febrúar 1938 tii 15. júlí s. á. Segir í því, að sjúkdómur stefnanda sé neurosis traumatica, að bati hafi verið litill og stefnanda finnist hann vera alveg óvinnufær. Loks liggur fyrir bréf Magnúsar Péturssonar, dags. 2. marz 1939, ritað stefndum útaf fyrirspurn hans til læknisins viðvíkjandi fyrrgreindu mati hans á örorku stefnanda. Lét Magnús Alfred Gislason, sérfræðing í taugasjúkdómum, skoða stefnanda og tekur rannsókn hans orðrétta upp í bréf sitt. Getur Alfred ekki neinna vefrænna skemmda hjá stefnanda, hvorki á tauga- kerfi né annarsstaðar, og kemst hann að þeirri niðurstöðu, 318 að sjúkdómur hans sé neurosis traumatica. Segir Magnús í bréfinu, að hann, þ. e. Magnús sjálfur, telji fyrrgreint slys orsök örorku stefnanda, og bati finnst honum vafasamur, en ekki óhugsandi. Með læknisvottorðum þeim, sem nú hafa verið rakin, telur rétturinn nægilega upplýst, að sjúkdómur sá, er veldur núverandi örorku stefnanda, sé neurosis traumatica, enda hafa aðiljar ekki deilt um það. Stefndur hefir og játað, að örorka stefnanda muni vera sú, er segir í fyrr- nefndu vottorði héraðslæknisins, og er því heldur ekki ágreiningur, er máli skiptir, með aðiljum um það atriði. Af framangreindum læknisvottorðum og öðru þvi, er liggur fyrir í máli þessu, þykir ljóst, að þær vefrænu skemmdir, er stefnandi varð fyrir við umrætt slys, hafi að fullu verið bættar þegar um mánaðamótin febrúar og marz 1937. Er því ekki slíkum skemmdum um að kenna sjúkdóm stefn- anda nú og örorku þá, er af honum leiðir. Er örorka stefnanda þannig ekki í beinu orsaka-sambandi við meiðslin, heldur virðist mega ráða af vottorðunum, að hún stafi af starfrænum orsökum, sem séu tilkomnar, eftir að meiðslin voru gróin, en að vísu í tilefni af slysinu, án þess þó að vera beinar afleiðingar þess. Sjúkdómur stefnanda er almennt talinn bætanlegur, og liggur ekkert læknisvottorð fyrir í málinu, er lætur í ljós það álit, að ekki muni vera hægt að bæta stefnanda. Í samræmi við það fullyrðir heldur ekkert vottorðanna, að um varanlega örorku sé að ræða hjá stefnanda, en það er eitt skilyrði þess, að ör- orka sé bótaskyld. Af nýgreindum ástæðum, þeim 1) að örorka stefnanda orsakast ekki af vefrænum skemmdum og er þannig án beins orsakasambands við meiðslin, heldur tilkomin, eftir að þau voru gróin að fullu, og 2) að engar líkur eru leiddar að því, að stefnandi sé ólæknandi og örorka hans þar af- leiðandi varanleg, þá lítur rétturinn svo á, að sýkna beri stefndan af öllum kröfum stefnanda, en eftir málavöxt- um þykir málskostnaður eiga að falla niður. Með bréfi dómsmálaráðuneytisins, dags. 19. april s. l., var stefnanda veitt gjafsókn í máli þessu og hdm. Egill Sigurgeirsson jafnframt skipaður talsmaður hans. Mál- flutningslaun hins skipaða talsmanns, er þykja hæfi- lega ákveðin kr. 150.00, skulu greiðast úr ríkissjóði. 319 Því dæmist rétt vera: Stefndur, Tryggingarstofnun ríkisins, á að vera sýkn af kröfum stefnanda, Júlíusar Þorbergssonar. Málskostnaður falli niður. Málflutningslaun skipaðs talsmanns stefnanda, hdm. Egils Sigurgeirssonar, kr. 150.00, greiðist úr ríkissjóði. Miðvikudaginn 12. júni 1940. Nr. 37/1940. Tómas Þorvaldsson gegn Ketilbjörgu Erlendínu Magnúsdóttur Um öflun frekari skýrslna í barnsfaðernismáli. Úrskurður hæstaréttar. Áður dómur verður lagður á mál þetta í hæsta- rétti, ber héraðsdómaranum að hlutast til um öflun gagna þeirra, er nú verða talin: 1. Héraðsdómaranum ber að gefa stefndu kost á því að leggja sig og barn sitt undir blóðrannsókn, og ef hún samþykkist það, þá að eiga hlut að því, að blóðrannsókn fari fram á stefndu, Ketilbjörgu Erlendinu Magnúsdóttur, barni hennar, því er í málinu greinir, og áfrýjanda, Tómasi Þorvaldssyni, sbr. 214. gr. laga nr. 85 frá 1936. 2. Stefnda sjálf, heimilisfólk hennar og aðrir, sem til kunna að vita, skulu um það spurð, hvenær stefnda hafi farið síðast til Reykjavíkur á árinu 1937 og hve lengi hún hafi þá dvalizt í Reykjavík. 3. Leita skal upplýsinga um það m. a. með skýrsl- um stefndu sjálfrar og heimilisfólks hennar, hvort stefnda hafi farið til Grindavíkur og verið þar á dansskemmtun á vetrarvertíð 1938, og ef svo er, 320 hvaða dag það hafi verið. Skal stefnda þá enn- fremur um það spurð, hvort hún hafi hitt áfrýj- anda á dansskemmtun þessari og hvort nokkuð hafi þá farið þeim á milli. 4. Ennfremur skal héraðsdómarinn afla gestabók- ar Hjálpræðishersins í Reykjavík, sýna stefndu, hvaða dag áfrýjandi hafði þar herbergi á leigu, og krefja hana nánari skýrslna í því sambandi. 5. Héraðsdómarinn á að afla upplýsinga þeirra, er að framan greinir, svo fljótt sem verða má, og annarra þeirra skýrslna, sem framhaldsrannsóknin kann að veita efni til. Því úrskurðast: Héraðsdómaranum ber að eiga hlut að því, að aflað verði, svo fljótt sem unnt er, sakar- gagna þeirra, er að framan getur, og að fengn- ar verði aðrar þær skýrslur, sem framhalds- rannsóknin kann að gefa ástæðu til, að útveg- aðar verði. Föstudaginn 14. júní 1940. Nr. 96/1939. Kristján Jónsson og Sigurveig Kristjánsdóttir (Gunnar Þorsteinsson) gegn Guðmundi Guðmundssyni (Pétur Magnússon). Umferðarréttur um lóð. Dómur hæstaréttar. Héraðsdómurinn er uppkveðinn af Sigurði Egg- erz, bæjarfógeta á Akureyri, og meðdómsmönnum 321 hans Friðriki Magnússyni lögfræðingi og Jóni Guð- mundssyni trésmiðameistara. Áfrýjendur, sem skotið hafa máli þessu til hæsta- réttar með stefnu 12. september 1939, krefjast al- gerrar sýknu af kröfum stefnda og málskostnaðar úr hendi hans bæði í héraði og fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Stefndi krefst hinsvegar staðfesting- ar héraðsdómsins og málskostnaðar úr hendi áfrýj- enda fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Árið 1911 byggði Zóphónias Baldvinsson, sem þá átti húsið Norðurgötu 2, geymsluhús það, sem í máli þessu greinir. Stendur það að rúmum helmingi á lóðinni Norðurgötu 4. Að dyrum geymsluhúss þessa á vesturstafni og að opi á austurstafni er nauð- synleg för um lóðina Norðurgötu 4 fram með stöfn- um geymsluhússins. Það er ágreiningslaust í mál- inu, að áfrýjandi Sigurveig, sem var einkaeigandi lóðarinnar Norðurgötu 4 til ársins 1932, tók við gjaldi úr hendi eiganda Norðurgötu 2 fyrir greind afnot lóðar Norðurgötu 4 og jákvæddi þessum af- notum því í verki. Samáfrýjanda hennar, Kristjáni, sem fluttist 1924 í húsið Norðurgötu 4, hlaut að vera það ljóst, þegar hann 1932 keypti suðurhelming húss þessa, að eiganda hússins Norðurgötu 2 hafði verið heimiluð nauðsynleg umferð vegna geymslu- hússins um lóð Norðurgötu 4, enda hefir Kristján viðurkennt þetta að nokkru með því að girða ekki alveg í lóðamörkum við dyrnar á vesturstafni geymsluhússins og ætla eiganda þess þar afnot ör- lítillar ræmu af lóð Norðurgötu 4. Nú hefir það verið borið fyrir af hendi áfrýjanda hér í dómi, að réttur stefnda til nefndrar umferðar um lóð Norður- götu 4 sé niður fallinn vegna vanskila á gjaldi fyrir þessi afnot. Þessari varnarástæðu, sem ekki var 21 322 hreyft í héraði, verður hér ekki gegn mótmæluni stefnda gaumur gefinn. Samkvæmt framanskráðu þykir bera að dæma áfrýjendur, að viðlögðum 5 króna dagsektum á hend- ur hvoru þeirra, til að veita stefnda innan viku frá birtingu dómsins frjálsan aðgang að nefndu geymsluhúsi um þriggja metra breiða lóðarræmu fram með vesturstafni þess að viðbyggðum skúr að norðan og um þriggja metra breiða lóðarræmu fram með austurstafni þess, einn metra norður fyrir opið á þeim stafni. Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður í hér- aði og fyrir hæstarétti falli niður. Því dæmist rétt vera: Áfrýjendur, Kristján Jónsson og Sigurveig Kristjánsdóttir, skulu, að viðlögðum 5 króna dagsektum á hendur hvoru þeirra, veita stefnda, Guðmundi Guðmundssyni, innan viku frá birtingu dóms þessa, frjálsan aðgang að ofangreindu geymsluhúsi um þriggja metra breiða lóðarræmu fram með vesturstafni þess, að viðbyggðum skúr að norðan, og um þriggja metra breiða lóðarræmu fram með austurstafni þess, einn metra norður fyrir opið á þeim stafni. Málskostnaður í héraði og fyrir hæstarétti falli niður. Dómi þessum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Dómur bæjarþings Akureyrar 23. júní 1939. Mál þetta hefir höfðað aðalstefnandinn, Guðmundur Guðmundsson, Norðurgötu 2, Akureyri, fyrir bæjarþingi 323 Akureyrar með stefnu, dags. 15. april 1939, gegn aðal- stefndum, verkamanni Kristjáni Jónssyni, Norðurgötu 4, Akureyri, og húskonu Sigurveigu Kristjánsdóttur, Akur- eyri, til þess að fá þau dæmd in solidum að viðlögðum dagsektum, er rétturinn tiltekur, til að rifa niður girðingu þá, sem stefndur Kristján Jónsson setti niður á síðasta sumri milli húseignanna Norðurgötu 2 og Norðurgötu 4 á Akureyri, og sömuleiðis til að þola, að stefnandinn og einnig þeir, sem síðar kunna að eignast nefnt (svo) geymsluhús, megi ávallt hafa frjálsan og óhindraðan að- gang að því með bifreiðar, vagna eða önnur slík ökutæki yfir lóð tilheyrandi Norðurgötu 4 á Akureyri. Girðingin sé rifin niður á þann hátt, að frjáls og óhindr- aður aðgangur sé að geymsluhúsi nefnds Guðmundar á 5 álna svæði meðfram geymsluhúsinu að vestan og á 5 álna svæði meðfram því að austan norður á móts við norður- hlið geymsluhússins. Þessi lóðarspilda takist af lóð til- heyrandi Norðurgötu 4. Aðalstefndur (svo) mótmælir því, að girðingin sé rifin niður, og annar hinna aðalstefndu, Sigurveig Kristjánsdótt- ir, krefst, að hún verði sýknuð af þeirri ástæðu, að hún sé eigi lengur aðili málsins, þar sem búið sé að skipta lóðinni. Báðir stefndu krefjast og málskostnaðar. Þá hefur Björn Halldórsson lögfræðingur fyrir hönd aðalstefndu, Sigur- veigar Kristjánsdóttur og Kristjáns Jónssonar, höfðað sagnsök gegn aðalstefnandanum, Guðmundi Guðmundssyni, til þess að fá hann dæmdan að viðlögðum dagsektum að fylla upp með múr í gluggaop að austan og dyr og glugga að vestan á geymsluhúsinu milli húsa þeirra, svo húsið sé Í samræmi við byggingarsamþykkt Akureyrar og rétt þeirra sem eiganda lóðarinnar og húss Norðurgötu 4. Þessum kröfum er mótmælt af hálfu aðalstefnanda, enda því haldið fram, að greindir gluggar og op séu löglega settir. Bæði gagnstefnandinn og gagnstefndu krefjast máls- kostnaðar. Að þvi er aðalmálið snertir, liggur fyrir á réttarskj. 7 yfirlýsing frá Sigurveigu Kristjánsdóttur, sem var eigandi alls hússins, þegar greint geymsluhús var byggt, að hún hafi veitt óafturkallanlegt leyfi til þess, að geymsluhús það, sem stendur að Hálfu á lóð tilheyrandi Norðurgötu 2 og að hálfu á lóð tilheyrandi Norðurgötu 4, mætti standa þar 324 áfram ásamt heimild til að hafa frjálsan og óhindraðan aðgang að þvi með bil eða vagna yfir lóðina Norðurgötu 4, að dyrum geymsluhússins að austan og vestan meðfram stöfnum þess. Í samræmi við þessa yfirlýsingu er vottorð frá fyrr- verandi eigendum hússins Norðurg. 2, Zóphóníasi Baldvins- syni og Sigurði Sigurðssyni, sem að vísu er mótmælt. Sigurveig Kristjánsdóttir, aðalstefnd í þessu máli, hefir á síðara stigi málsins haldið því fram, að hún hafi verið nörruð til að gefa yfirlýsinguna á réttarskj. 7, en að þessu eru engar líkur færðar, og verður því að telja afturkall hennar á yfirlýsingunni á réttarskjali 7 markleysu. Rétturinn lítur svo á, að umferðarkvöð hafi skapazt fyrir eiganda Norurgötu 2 yfir lóð Norðurgötu 4, þannig að þeir ættu frjálsan óhindraðan aðgang með ökutæki að stöfnum umgetins húss, og telur rétturinn, að þessari kvöð sé fullnægt með þvi, að frjáls aðgangur sé að geymsluhús- inu á 5 álna breiðu svæði meðfram stafni þess að vestan, er takmarkast af viðbyggðum skúr að norðan, og á 5 álna breiðu svæði með því að austan, þannig að girðingin, sem nú er, færist á því svæði til norðurs um 4% alin. Sýknukrafa fyrir hönd aðalstefndu Sigurveigar Kristjáns- dóttur verður ekki byggð á staðhæfingu hennar, að lóðinni sé nú skipt, þar sem lóðin var ekki skipt, þegar stefnt var í málinu, og auk þess liggur fyrir yfirlýsing á réttarskjali 20 frá byggingarfulltrúa Halldóri Halldórssyni, sem bendir á, að hinni byggðu lóð hafi ekki verið skipt. Samkvæmt þessari niðurstöðu ber að dæma stefndu in solidum til að greiða stefnandanum málskostnað, og þar sem mótmælin gegn upphæð málskostnaðarins þykja ekki byggð á rökum, ber að ákveða málskostnaðinn kr. 207.80 aur. Að því er gagnsökina snertir, þá heyrir hún ekki undir Þenna rétt, þar sem kært er fyrir lögreglubrot, og ber því að vísa gagnsökinni frá réttinum ex officio. Gagnstefnendurnir greiði málskostnað til gagnstefnda í sagnsökinni með kr. 50.00. Því dæmist rétt vera: Aðalstefndu í aðalmálinu, verkamaður Kristján Jóns- son og húskona Sigurveig Kristjánsdóttir, bæði á Akur- eyri, skulu að viðlögðum dagsektum, kr. 5.00 á dag, 325 rífa niður girðingu þá, sem aðalstefndur Kristján Jónsson setti niður á síðasta sumri milli húseignanna Norðurgötu 2 og Norðurgötu 4, þannig að frjáls að- gangur sé að geymsluhúsinu á 5 álna breiðu svæði með- fram stafni þess að vestan, er takmarkast við við- byggðan skúr að norðan, og á 5 álna svæði meðfram stafni þess að austan, þannig að girðingin, sem nú er, færist á því svæði til norðurs um 4% alin. Aðalstefndu greiði í málskostnað aðalstefnanda in solidum kr. 207.80 aur. í aðalmálinu. Gagnsökinni vísað frá réttinum ex officio. Gagnstefnandinn, Björn Halldórsson lögfræðingur fyrir hönd Sigurveigar Kristjánsdóttur og Kristjáns Jónssonar, greiði gagnstefndum, Guðmundi Guðmunds- syni, í málskostnað í gagnsökinni kr. 50.00. Dóminum ber að fullnægja innan 15 daga frá lög- birtingu hans að viðlagðri aðför að lögum. Mánudaginn 17. júni 1940. Kærumálið nr. 4/1940. Þorleifur Th. Sigurðsson Segn Sveini M. Ólafssyni Um fjárhæð þingvottagjalds í einkamáli. Hafning máls í héraði úr gildi felld. Dómur hæstaréttar. Úrskurðinn hefir kveðið upp Björn lögmaður Þórðarson. Í máli þessu kærir kærandi úrskurð, kveðinn upp á bæjarþingi Reykjavíkur þann 29. f. m., og bárust skjölin hingað 3. þ. m. Hvorki stefndi né héraðsdóm- arinn hafa sent hæstarétti greinargerð um málið. Kærandi hefir krafizt þess í greinargerð sinni 31. f. m., að úrskurðurinn verði úr gildi felldur og að 326 stefnda verði dæmt að greiða honum kostnað kæru- málsins að skaðlausu. Efni kærumáls þessa er fyrst og fremst ágrein- ingur milli héraðsdómarans og kæranda um það, hvort vottagjald í þinghaldi í málinu þann 29. f. m. skyldi reikna 50 aura handa hvorum þingvotta sam- kvæmt 41. gr. laga nr. 85/1936 eða 1 krónu sam- kvæmt 8. gr. laga nr. 85/1938, og þetta ágreinings- efni eitt lagði kærandi til úrskurðar héraðsdómara í þinghaldinu 29. f. m. Enda þótt aðeins forsendur úrskurðarins varði upphæð þingvottagjaldsins, virð- ist mega dæma það atriði í kærumáli þessu, með því að kærandi hefir krafizt ógildingar á úrskurð- inum í heild og greinargerð hans sýnir, að takmark hans með kærunni er fyrst og fremst það, að úr téðu ágreiningsefni verði skorið í æðra dómi. Með 41. gr. laga nr. 85/1936 voru ákvæði 8. gr. laga nr. 64/1917 um þingvottagjald felld úr gildi og ný fyrirmæli sett í staðinn. En með 8. gr. laga nr. 85/1938 voru enn sett ný fyrirmæli um þetta atriði, að efni til samhljóða 8. gr. laga nr. 64/1917, nema að gjaldið var hækkað úr 50 aurum í 1 krónu um hverja klukkustund eða brot úr klukkustund. Hafa hin yngri fyrirmæli 8. gr. laga nr. 85/1938 fellt úr gildi ákvæði 41. gr. laga nr. 85/1936 um þingvottagjald, og ber því nú að ákveða það sam- kvæmt 8. gr. laga nr. 85/1938. Eins og ágreiningsefnið var lagt til úrskurðar héraðsdómara, hefði mátt vænta þess, að hann úr- skurðaði einungis um þingvottagjaldið, gæfi kæranda síðan kost á að greiða það samkvæmt þeim úrskurði, en hæfi svo málið, ef kærandi neitaði skilorðslaust að hlíta honum. Verður ekki séð, að svo hafi verið með málið farið, og virðist hafning þess því hafa 327 verið ákveðin áður en ástæða væri til. Þykir þess vegna rétt að taka kröfu kæranda um ógildingu úrskurðarins að þessu leyti til greina. Eftir atvikum þykir rétt, að kærumálskostnaður falli niður. Því dæmist rétt vera: Þingvottagjald það, sem í máli þessu greinir, fari eftir ákvæðum 8. gr. laga nr. 85/1938. Ákvæði úrskurðarins um hafningu málsins eru felld úr gildi. Málskostnaður fyrir hæstarétti falli niður. Úrskurður bæjarþings Reykjavíkur 29. maí 1940: Eftir gildistöku laga nr. 85/1938 um laun hreppstjóra, aukatekjur o. 1. hefir verið litið svo á, að 8. gr. þeirra laga breytti fyrirmælum 41. gr. einkamálalaganna frá 1936 um gjald til réttarvotta þannig, að hvorum votti beri ein króna um klukkustund eða brot úr klukkustund fyrir hvert mál, sem tekið væri til meðferðar á dómþinginu í stað 50 aura áður. Þessum skilningi hefir og stöðugt verið fylgt í framkvæmd. Með því að umboðsmaður stefnanda neitar nú þeirri kröfu dómarans að greiða ásamt frestsgjaldinu kr. 2.00 til réttarvottanna, en býður aðeins fram 1 krónu, verður að telja, að hann skorist undan að greiða lögmælt sjöld, og þykir dómaranum því rétt að nota heimildina í 119. gr. 2. mgr. 1. tölulið einkamálalaganna til að hefja mál þetta. Þvi úrskurðast: Mál þetta er hafið. 328 Miðvikudaginn 19. júní 1940. Nr. 88/1939. Jón Björnsson (cand. jur. Einar Ásmundsson) Segn Dóms- og kirkjumálaráðuneyti Ís- lands (cand. jur. Sigurður E. Ólason). Útburðarmaál. Dómur hæstaréttar. Fógetaúrskurðinn hefir upp kveðið Brynjúlfur lögfræðingur Árnason, fulltrúi sýslumannsins í Skagafjarðarsýslu. Áfrýjandi hefir skotið útburðarmáli þessu til hæstaréttar með stefnu 4. sept 1939 og krafizt þess, að hinn áfrýjaði úrskurður verði úr gildi felldur, synjað verði útburðargerðarinnar og að stefndi verði dæmdur til að greiða honum málskostnað í héraði og fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Stefndi hefir hinsvegar krafizt staðfestingar úrskurðarins og málskostnaðar af áfrýjanda hér fyrir dómi eftir mati hæstaréttar. Í flutningi málsins fyrir hæstarétti skýrði mál- flytjandi stefnda frá því í svarræðu sinni, að áfrýj- andi hafi að tilhlutan stefnda eða umboðsmanns hans fengið til ábúðar frá fardögum 1939 aðra jörð eg sizt lakari en Reykjarhól, Hafsteinsstaði í Staðar- hreppi í Skagafjarðarsýslu. Þessu var að vísu ekki andmælt af hálfu áfrýjanda, en málfærslu stefnda um þetta atriði, sérstaklega um það, í hverju íhlut- unin um útvegun jarðarinnar hafi verið fólgin, var hvorki svo skýr né ýtarleg, að fullyrt verði, að áfrýj- andi hafi svipt sig áfrýjunarheimild með framkomu sinni Í sambandi við viðtöku jarðarinnar Það virðist mega ráða af skýrslum áfrýjanda 329 sjálfs, að honum hafi verið kunnugt ekki síðar en snemma árs 1938 að taka ætti jörðina Reykjarhól til opinberrar notkunar í sambandi við fyrirhugaðan héraðsskóla, sbr. og XXV. lið 22. gr. fjárlaga fyrir árið 1938 nr. 65/1937, þar sem ríkisstjórninni er heimilað að kaupa nefnda jörð fyrir skólasetur. Hafði áfrýjandi því ekki æfilanga byggingu á jörðinni, sbr. 1. mgr. 9. gr. ábúðarlaga nr. 87/1933, og var stefnda heimilt, er hann hafði eignazt jörðina og ákveðið að hefja undirbúning væntanlegrar skólabyggingar, að segja áfrýjanda upp ábúðinni með fyrirvara. Áfrýj- andi fékk vitneskju frá stefnda um uppsögnina fyrir jól 1938. Uppsagnarfrestur ábúðar á jörðum, sem undan eru skildar æfilangri ábúð samkvæmt 1. mgr. 9. gr. ábúðarlaganna, er ekki lögákveðinn. Þar sem áfrýjanda var kunnugt um, að hann varð að víkja af jörðinni, þegar hennar yrði krafizt til opinberra nota, og ábúðarrétturinn því ekki eins öruggur og ráð er fyrir gert í 2. mgr. 9. gr. ábúðarlaganna, þykir rétt að ákveða uppsagnarfrestinn í þessu sambandi eftir því sem segir í 30. gr. sömu laga, enda er sá frestur hinn sami sem að fornu hefir tíðkazt um uppsögn ábúðar. En samkvæmt því hefir áfrýjanda verið sagt upp ábúðinni með nægum fyrirvara. Með framangreindum athugasemdum og að öðru leyti með skirskotun til forsendna hins áfrýjaða úr- skurðar þykir bera að staðfesta hann. Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður bæði í héraði og fyrir hæstarétti falli niður. Þvi dæmist rétt vera: Hinn áfrýjaði úrskurður skal vera óraskaður. Málskostnaður bæði í héraði og fyrir hæsta- rétti falli niður. 330 Úrskurður fógetaréttar Skagafjarðarsýslu 5. júní 1939. Gerðarbeiðandi færir þær ástæður fyrir því, að gerðar- boli verði borinn út af jörðinni, að sér beri nauðsyn til þess að fá nú þegar fullan ráðstöfunarrétt yfir jörðinni til undirbúnings fyrirhugaðs skólaseturs, enda sé skýrt tekið fram í afsalsbréfi til gjörðarbeiðanda, dags. 26. okt. 1938, rskj. nr. 6 í þessu máli, að jörðin skuli laus úr ábúð í fardögum 1939. Ennfremur hefir gerðarbeiðandi lagt fram 1 málinu afrit af byggingarbréfi, dags. 20. april 1937, rskj. nr. 5, með hverju fyrri eigandi jarðarinnar byggir gerðar- þola jörðina frá fardögum 1937 til eins árs, og er í bréfi þessu skýrt tekið fram, að gerðarþoli skuldbindi sig til þess að flytja af jörðinni í fardögum 1938. Með símskeyti, dags. 21. des. s. l., rskj. nr. 3 og 12 í máli þessu, tilkynnti gerðarbeiðandi gerðarþola útbyggingu af jörðinni, en efni þessa símskeytis barst gerðarþola hinn 22. des. s. 1. Gerðarþoli hefir neitað að víkja af jörðinni, og hefir umboðsm. hans fært fram þau rök fyrir neitun hans, að þó í byggingarbréfinu, rskj. nr. 5, standi, að jörðin sé að- eins byggð til eins árs, þá sé ákvæði þetta þýðingarlaust og ógilt samkv. 9. gr. ábúðarlaganna, og auk þess hafi gerðarþoli setið á jörðinni fardagaárið 1938— 1939, án þess að nokkuð byggingarbréf hafi verið gert um þá ábúð, og hafi hann með setu sinni á jörðinni öðlazt lifstíðarábúðar- rétt, þó honum hefði verið skylt að víkja af jörðinni í far- dögum 1938 samkv. byggingarbréfinu. Þá telur umboðsm. gerðarþola, að enda þótt að heimilt hefði verið að segja gerðarþola upp ábúðinni, þá hafi engin lögleg útbygging farið fram eða ekki með nægum fyrirvara, þar sem upp- sögn eða útbygging samkv. 9. gr. ábúðarlaganna, þegar heimil sé, eigi að vera með eins árs fyrirvara, og enn- fremur sé í símskeytinu frá 21. des. s. l. engu orði minnzt á almenningsþarfir eða skóla, en útbyggingin sé aðeins rétt- lætt með því, að jörðin sé leigð öðrum, enda hafi gerðar- beiðandi ekki sýnt fram á, að nokkrar framkvæmdir séu fyrirhugaðar á jörðinni til undirbúnings skólaseturs, held- ur sé eingöngu verið að leigja öðrum jörðina. Það er upplýst í málinu, að ákvæðið í byggingarbréfinu frá 20. apríl 1937, rskj. nr. 5, um að jörðin væri aðeins leigð til eins árs, var sett vegna þess, að í ráði var að 331 selja jörðina sem skólajörð eða í sambandi við skóla, og er því ómótmælt af gerðarþola, að honum hafi verið það kunn- ugt. Verður því að líta svo á, að samkv. niðurlagi Í. mgr. 9. gr. ábúðarlaganna hafi ákvæði þetta fullt gildi og sé þvi skuldbindandi fyrir gerðarþola. Hvað viðvíkur ábúðinni fardagaárið 1938— 1939, þá er það auðséð af bréfi gerðarþola, dags. 10. jan. 1939, (rskj. nr. 7) til gerðarbeiðanda, að hann hefir ekki talið sig í fastri ábúð og óuppsegjanlegri það fardagaár, þar sem hann segist hafa verið að fala ábýlisjörð sína til ábúðar, bæði í fyrra og siðastliðinn vetur, á meðan almenningsþörf virt- ist ekki þurfa jarðarinnar með í sambandi við fyrirhug- aðan skóla í Varmahlíð. Hefir gerðarþoli því verið viðbú- inn að þurfa að víkja fyrir framkvæmdum í sambandi við fyrirhugaðan skóla. Ennfremur ber yfirlýsing fyrri eiganda jarðarinnar, sem lögð er fram af gerðarþola sem rskj. nr. 11, það með sér, að hér hefir ekki verið um venjulega ábúð að ræða, þar sem í yfirlýsingunni stendur „Ég leit svo á á n. 1. hausti, að Jón Björnsson á Reykjarhóli væri ekki í minni byggingu á jörðinni fardagaárið 1938— 1939. Samkv. framansögðu verður að lita svo á, að gerðarþoli, sem að vísu hafði nytjar af jörðinni Reykjarhóli fardaga- árið 1938— 1939, hafi hinsvegar ekki haft venjulega ábúð á jörðinni samkv. ábúðarlögunum, en aðeins setið jörðina, meðan á samningunum stóð milli fyrri eiganda jarðar- innar og gerðarbeiðanda Með simskeytinu frá 21. des. s. L, rskj. nr. 3 og 12, er gerðarþola tilkynnt, að hann verði að víkja af jörðinni í fardögum 1939, með því að jörðin sé áður „leigð öðrum“, en gerðarbeiðandi hefir lýst því yfir, að hin tilfærðu orð „áður leigð öðrum“ standi í skeytinu sakir ónákvæmni í afgreiðslu þess, en ákveðið hafi verið að fá annan mann til þess að vera umboðsmann hins opinbera á jörðinni við undirbúning hins fyrirhugaða skólaseturs. Þar sem gerðarbeiðandi, Dóms- og kirkjumálaráðuneytið, telur nauðsyn á að fá fullan umráðarétt yfir jörðinni, með því að það hafi í hyggju að gera nú þegar á þessu ári ýmsar ráðstafanir til undirbúnings fyrirhugaðs skólaseturs, og gerðarþoli hefir með bréfi, dags. 5. marz s. l., rskj. nr. 9, lýst því yfir, að hann þoki fyrir öllum ráðstöfunum viðkomandi skólabyggingu, eftir því sem með þarf, og til- 332 kynningin um brottflutning af jörðinni verður að teljast gefin með nægilegum fyrirvara, þar sem hér verður ekki talið, að um venjulega ábúð sé að ræða samkv. framan- sögðu, þá lítur rétturinn svo á, að hin umbeðna gerð eigi fram að fara. Því úrskurðast: Hin umbeðna útburðargerð skal ná fram að ganga, og ber því gerðarþola að flytja sig með alla áhöfn af jörðinni Reykjarhóli nú þegar. Miðvikudaginn 19. júni 1940. Nr. 132/1939. Stjórn og byggingarnefnd Ungmennafélags Langnesinga (Jón Ásbjörnsson) Segn Skólanefnd Sauðaness skólahéraðs og gagnsök (Eggert Claessen). Öll málsmeðferð og héraðsdómur ómerkt og málinu vísað ex officio frá héraðsdómi vegna umboðs- skorts varnaraðilja. Dómur hæstaréttar. Héraðsdómur og úrskurður, sem skotið er til hæstaréttar, eru kveðnir upp af Júlíusi Havsteen, sýslumanni í Þingeyjarsýslu. Í máli þessu, sem áfrýjað er til hæstaréttar með stefnu 20. des. f. á. og gagnáfrýjað, að fengnu áfrýj- unarleyfi 6. f. m., með stefnu 15. f. m., kemur það samkvæmt flutningi málsins fyrir hæstarétti aðeins til úrlausnar, hvort fella eigi úr gildi úrskurð hér- aðsdómara frá 22. okt. 1938, þar sem kröfu gagn- áfrýjanda um frávísun málsins frá héraðsdómi var hrundið, eftir kröfu gagnáfrýjanda, ómerkja hér- 333 aðsdóminn og vísa málinu frá honum. Ef málinu yrði lokið hér fyrir dómi með úrlausn þessara at- riða, hafa aðiljar krafizt málskostnaðar hvor af öðr- um fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Framangreindur úrskurður, sem áfrýjað hefir verið með aðalmálinu, átti að sæta kæru samkvæmt 3. málsgr. 108. gr. laga nr. 85/1936, og verður hon- um því nú ekki haggað eftir kröfu gagnáfrýjanda. Í máli þessu eru þrir nafngreindir menn sóttir „„f. h. skólanefndar Sauðaness skólahéraðs“ til greiðslu bóta, kr. 1240.00 með vöxtum, sakir rift- ingar á leigumála skólahúsnæðis, svo sem í héraðs- dómi segir. Skólanefnd hefir eigi að lögum undir hendi fé, er henni væri heimilt að verja til greiðslu slíkra bóta, og skortir í máli þessu heimild til þess að svara fyrir þá aðilja, er að lögum leggja barna- skólum á landi hér fé, sbr. 15. og 17. gr. laga nr. 94/1936, sbr. við 13. og 14. gr. sömu laga og áður 28. gr. laga nr. 40/1926. Máli þessu er þvi beint að umboðslausum aðilja, og verður þess vegna ex officio að ómerkja alla málsmeðferð í héraði, þar á meðal úrskurðinn frá 22. okt. 1938, og dóm og visa málinu frá héraðsdómi. Eftir þessum málalokum þykir rétt að dæma að- aláfrýjanda til þess að greiða gagnáfrýjanda 300 krónur í málskostnað fyrir hæstarétti. Því dæmist rétt vera: Meðferð málsins í héraði, þar á meðal úr- skurður frá 22. október 1938, og dómur eiga að vera ómerk, og er málinu ex officio visað frá héraðsdómi. Aðaláfrýjandi, stjórn og byggingarnefnd 334 Ungmennafélags Langnesinga, greiði gagnáfrýj- anda, skólanefnd Sauðaness skólahéraðs, 300 krónur í málskostnað fyrir hæstarétti að við- lagðri aðför að lögum. Úrskurður aukaréttar. Þingeyjarsýslu 22. okt. 1938. Stefndur, skólanefndarformaður Guðmundur Vilhjálms- son, hefir krafizt þess, að máli þessu verði vísað frá dómi sem ranglega höfðuðu, sökum þess að einn hinna stefndu, Hólmgeir Vilhjálmsson frá Heiði, var ekki lengur skóla- nefndarmaður, þegar stefnan í máli þessu var út gefin. Það er upplýst í málinu, að stefndur Hólmgeir Vil- hjálmsson var í skólanefnd Sauðaneshrepps, þegar sátta- kæra í máli þessu var gefin út hinn 27. maí síðastl. og þegar hún var birt 30. sama mánaðar, og þar sem mál Þetta átti að leggja til sátta fyrir sáttamenn, sbr. 5. gr. laga nr. 85 1936 um meðferð einkamála í héraði, verður að telja málið höfðað, þegar sáttakæran var birt, sbr. 103. gr. sömu laga, og nefndum Hólmgeiri þá löglega stefnt sem skólanefndarmanni, og verður því ekki hægt að taka fram- komna kröfu um frávísun til greina. Því úrskurðast: Framkomna kröfu um frávísun þessa máls frá dómi skal ekki taka til greina. Dómur aukaréttar Þingeyjarsýslu 21. sept. 1939. Mál það, sem hér liggur fyrir, er að undangenginni árangurslausri sáttaumleitun höfðað fyrir aukarétti Þing- cvjarsýslu af Þórði Hjartarsyni, Þórshöfn, f. h. og í um- boði stjórnar og húsabyggingarnefndar Ungmennafélags Langnesinga með stefnu, dags 30. ágúst 1938, gegn Skóla- nefnd Sauðanessskólahéraðs til greiðslu á kr. 1240.00 í skaðabætur fyrir samningsrof á húsaleigusamningi, auk vaxta, 6% p. a., af upphæð þessari frá 27. mai 1938 til greiðsludags, svo og til greiðslu á kostnaði þessa máls samkv. framl. reikningi eða eftir réttarins mati. Tildrög málsins eru samkvæmt framlögðum skjölum, vitnaleiðslum og öðrum munnlegum upplýsingum í stuttu máli þessi: 335 Haustið 1936 tók skólanefnd Sauðanessskólahéraðs á leigu skólastofu í samkomuhúsi Ungmennafélags Langnes- inga, og virðist þetta gert eftir munnlegu samtali eða sam- komulagi milli skólanefndarinnar og ungmennafélagsins og Þannig samið, að skólastofan skyldi leigð til 5 ára, ef ekki yrði reist skólahús á þeim árum, að stofan skyldi ein- göngu leigð til barnafræðslu, en ungmennafélaginu heim- illt að nota hana til veitingasölu í sambandi við skemmt- anir, ef afnotin kæmu ekki í bága við starfsemi barnaskól- ans eða fyrirmæli heilbrigðisstjórnar. Ekkert var um sam- komulag þetta eða samning þenna ritað í gerðabók skóla- nefndar: Árið 1937 fór fram kosning í skólanefndina að nýju, og var skipaður nýr skólanefndarformaður, sem er stefndur í máli þessu, Guðmundur Vilhjálmsson, oddviti Sauðanes- hrepps, og þykir rétt að geta þess þegar, að gegn honum hefir mál þetta raunverulega snúizt og gerðum hans, því hinir meðstefndu meðnefndarmenn hans hafa, eins og máls- skjöl og framburðir sýna, lagzt gegn honum og varnar- skjölum hans í málinu og talið kröfur sækjanda réttmætar, enda er annar þeirra, Sigurður Jónsson frá Ytra-Lóni, for- maður Ungmennafélags Langnesinga, en einmitt árekstur- inn milli hans og formanns skólanefndar siðari hluta dags 13. janúar 1938 verður til þess, að formaður skólanefndar segir upp húsnæði barnaskólans og lætur flytja hann úr samkomuhúsinu. Það verður ekki séð, að hin nýskipaða skólanefnd hafi ætlað að breyta um skólastofu 1937, er skóli var settur, og virðist allt vera með kyrrum kjörum til 12. janúar 1938, að wumbjóðendur sækjanda þykjast orðnir þess visir, að for- maður skólanefndar hafi leigt kennara Hinrik Thorlacius skólastofuna undir unglingaskóla. Mótmæla þeir því, að hann hafi nokkurn umráðarétt á stofunni til þess að fram- leigja hana, og tilkynna þetta nefndum Thorlacius um leið og þeir þó gefa honum kost á stofunni, ef hann viður- kenni þá rétta samningsaðilja, að öðrum kosti verði stofan lokuð fyrir honum og skóla hans. Hinn 13. janúar 1938, síðari hluta dags um kl. 6, fór formaður skólanefndar ásamt skólastjóra barnaskólans, Óla Möller, Hinrik Thorlacius og tveimur mönnum, þeim Ingi- mar Baldvinssyni stöðvarstjóra og Sigmar Valdimarssyni 336 kaupmanni, er hann kvaddi með sér sem votta, upp að sam- komuhúsinu. Á holtinu neðan við samkomuhúsið mæta þeir leik- fimikennara Jónasi Sigurðssyni, ræstingarmanni hússins, Magnúsi Hlíðdal, formanni ungmennafélagsins, Sigurði Jónssyni, og fleirum. Formaður skólanefndar snéri sér þá til leikfimikennar- ans og bað hann að fá sér lykilinn að samkomuhúsinu, en hann visaði til ræstingarmannsins. Bað þá formaður skóla- nefndar ræstingarmanninn að fá sér lykilinn, en hann kvaðst ekki mega það, enda greip þá formaður ungmenna- félagsins framm í og bannaði ræstingarmanni að láta lykil- inn af hendi. Snéri nú formaður skólanefndar sér beint til formanns ungmennafélagsins og krafðist þess, að sér sem skóla- nefndarformanni væri afhentur lykillinn, en því var neitað. Lýsti þá formaður skólanefndar yfir því, að hann gerði formann Ungmennafélags Langnesinga ábyrgan fyrir þess- ari neitun og kvaðst flytja skólann úr samkomuhúsinu, næsta dag eða næstu daga, og var það gert. Kröfum sinum til stuðnings heldur sækjandi því fram, að samningur sá, sem gerður var haustið 1936 milli Ungmennafélags Langs- nesinga og skólanefndarinnar, hafi verið að öllu leyti bind- andi fyrir aðilja, þó munnlegur væri, þar sem þeir kannast báðir við hann, enda stofan tekin í notkun 1937 samkvæmt honum, því enginn nýr samningur hafi verið gerður, og gildi samningurinn því áfram þann tima, sem tiltekinn var. Formann skólanefndar hafi því algerlega brostið heim- ild til þess að segja samningi þessum upp, og breyti það engu, þótt formaður ungmennafélagsins hafi hinn 13. jan. 1938 neitað að afhenda honum lykilinn að samkomuhús- inu, því þetta hafi hann einungis gert til þess, eins og strax var fram tekið, að fyrirbyggja, að unglingaskóli Hinriks Thorlacius yrði settur í barnaskólastofunni, en einmitt Það hafi staðið til eftir loforði og óheimilu leiguframsali formanns skólanefndar til Hinriks Thorlacius. Með því þannig að segja fyrirvaralaust upp leigusamn- ingnum að skólastofunni og með því að flytja skólann hafi stefndur, formaður skólanefndar, bakað umbj. sinum leigu- tap f. 3% árs leigu og beri því hinni stefndu skólanefnd 337 að greiða leigu þessa eða bætur fyrir samningsrofin, sem svari hinni umstefndu upphæð með umstefndum vöxtum. Formaður skólanefndar hefir f. h. hinnar stefndu skóla- nefndar Sauðanessskólahéraðs algerlega mótmælt kröfum og kærum sækjanda í máli þessu og krafizt algerðrar sýkn- unar og að sækjandi verði dæmdur í sckt fyrir tilefnis- lausa málshöfðun og til þess að greiða málskostnað eftir reikningi eða eftir réttarins mati. Þessum sýknukröfum sinum til réttlætingar heldur stefndur fram, að það fari algerlega í bága við ákvæði laga um fræðslu barna nr. 94 frá 1936, að skólanefnd, þegar að ræða sé um bráðabirgðahúsnæði til skólahalds, sé bundin til lengri tíma, eða 5 ára, heldur aðeins frá ári til árs, að núverandi skólanefnd geti ekki verið bundin við ályktanir fyrri skólanefndar, sem hvorki liggi fyrir skrif- legar né ritaðar í gerðabók skólanefndar, svo sem skylt sé samkv. 13. gr. laga nr. 94 frá 1936 og að jafnvel þótt samningur sá vrði talinn skuldbindandi fyrir skólanefnd- ina um 5 ár frá 1936, sem fyrrv. skólnefnd kunni að hafa „fastmælum bundið“ við Ungmennafélag Langnesinga, þá hafi leigusalar með framkomu sinni 13. jan. 1938, er þeir neita formanni skólanefndar, án frekari umsvifa og tilefnis- laust, aðgang að skólastofunni, þó hann hafi til þess rétt lögum samkvæmt, gefið réttmætt tilefni til riftunar á húsaleigusamningnum við Ungmennafélag Langnesinga. Þá neitar formaður skólanefndar því eindregið, að hann hafi framleigt skólastofuna H. Thorlacius. Hann hafi aðeins f. h. skólanefndarinnar leyft honum að nota stofuna og áhöld skólans, um enga leigu samið, en lofað, að beita sér fyrir því, að skólanefndin tæki lítið eða ekkert fyrir Þetta. Sérstaklega neitar formaður skólanefndar því, að hann hafi ætlað að fá lykilinn að samkomuhúsinu til þess að opna fyrir skóla Thorlacius, en hann hafi verið búinn að lofa því að lána honum áhöld skólans, hvort sem ung- lingaskólinn yrði í samkomuhúsinu eða annarsstaðar, og hafi hann farið seinni part dags — hinn 13. jan. 1938 — upp að samkomuhúsinu bæði til þess að skoða kennslu- áhöldin, áður en þau yrðu lánuð, og í því skyni talið rétt að hafa með sér skólastjóra barnaskólans og tvo óvilhalla menn, svo ekki risi ágreiningur, ef áhöldin skemmdust í unglingaskólanum, og til þess að ná þarna tali af formanni 22 338 húsabyggingarnefndar ungmennafélagsins, en honum var sagt, að hann á þessum tíma væri staddur í samkomuhús- inu, til þess að fá hjá honum afdráttarlaust svar um það, hvort Hinrik fengi lánaða skólastofuna eða eigi. Eins og mál þetta liggur fyrir, er það gegn neitun stefnda, formanns skólanefndar, engan veginn upplýst, að hann hafi leigt Hinrik Thorlacius barnaskólastofuna í sam- komuhúsi Ungmennafélags Langnesinga undir unglinga- skóla, en framburður vitnanna Guðmundar Sigfússonar og skólastjóra Óla Möllers um þetta virðist frekar benda til þess, að svo hafi í raun og veru ekki verið, heldur hafi hann einungis heimilað notkun stofunnar f. h. skólanefnd- arinnar. Það verður heldur ekki talið upplyst, að formaður skóla- nefndar hafi í þeim tilgangi farið upp að samkomuhúsinu hinn 13. jan. 1938 að opna húsið eða skólastofuna fyrir skóla Hinriks Thorlacius, eða nægilega upplýst, að setn- ing þessa unglingaskóla hafi þá átt að fara fram, því vitni þau, sem leidd eru til þess að sanna þetta, virðast frekar upplýsa hið gagnstæða, þar sem það kemur í ljós, að þarna eru einungis tveir nemendur Thorlacius viðstaddir og báðir á leiðinni úr leikfimi niður í þorpið, eða á leið frá skólanum. Þungamiðja máls þessa, sem úrslit þess hljóta að velta á, virðist vera þetta tvennt, hvort hið munnlega sam- komulag, sem gert var haustið 1936 milli skólanefndar þeirrar, sem þá starfaði, og Ungmennafélags Langnesinga, beri að telja bindandi samning einnig fyrir þá skólanefnd, sem við tók, — og hvort neitun formanns Ungmennafélags Langnesinga á því, að afhenda formanni skólanefndar lyk- ilinn að samkomuhúsinu hinn 13. jan. 1938 og þannig meina honum aðgang að barnaskólastofunni, hafi verið með þeini hætti, að hún geti talizt næg ástæða fyrir formann skóla- nefndar til þess að segja upp húsnæðinu fyrir barnaskól- ann fyrirvaralaust. Um hið fyrra atriði — 5 ára leiguna á barnaskólastof- unni — er það að segja, að svona viðtækan samning virð- ist fv. skólanefnd ekki hafa mátt gera, nema sérstök hús- næðisekla væri fyrir hendi, og þá aðeins með samþykki fræðslumálastjórnarinnar, og bar að sjálfsögðu að skjal- festa slíkan samning í gerðabók skólanefndarinnar eða 339 gela um hann þar, og það því fremur sem venjan virðist hafa verið sú hjá skólanefnd Sauðanessskólahéraðs, sbr. yfirlýsingu fv. skólanefndarformanns, dags. 23. ágúst þ. á. (réttarskj. nr. 46) í máli þessu, að leigja skólastofu frá ári til árs, og þeim mun ógætilegra að hverfa frá þeirri reglu haustið 1936, þar sem einmitt þá voru gengin í gildi lög um fræðslu barna — 23. júní 1936 —, sem færa niður aldur skólaskyldra barna. Sú skólanefnd, sem við tók, virð- ist því ekki hafa verið bundin þessum munnlega samn- ingi, en með því að skólastofan var notuð áfram skólaárið 1937—38, var ekki hægt af ástæðum þeim, sem hér greinir, að segja upp leigunni á skólastofunni fyrirvaralaust, heldur Þurfti uppsögnin, að því er virðist, að miðast við lok skóla- ársins. Þá er að líta á síðarnefnda atriðið, ellegar neitun for- manns Ungmennfélags Langnesinga á því að afhenda eða láta afhenda formanni skólanefndar lykilinn að samkomu- húsinu, þrátt fyrir ítrekaða beiðni hans hinn 13. jan. 1938. Því er eindregið haldið fram af sækjanda þessa máls og formanni ungmennafélagsins, að síðarnefndur hafi strax tjáð formanni skólanefndar þá ástæðu fyrir neitun sinni á því að afhenda honum umbeðinn lykil, að hann fengi hann ekki til þess að opna húsið (skólastofuna) fyrir unglinga- skóla Hinriks Thorlacius, en stefndur — formaður skóla- nefndar — heldur því fast fram, að neitunin hafi verið af- dráttarlaus og engar ástæður bornar fram fyrir henni. Vitnunum, sem leidd hafa verið í málinu, til þess að upplýsa þetta atriði, greinir á um það. — Vitni sækjanda eru þrjú, — leikfimikennari Jónas Sigurðsson, ræstingar- maður Magnús Hlíðdal og Björn Ágústsson. Vottorð þessara vitna, framlögð í málinu, eru mjög sam- hljóða, en við staðfestingu þeirra ber vitnunum ekki sam- an. Sérstaklega man vitnið Magnús Hlíðdal ekki, hvort for- maður ungmennafélagsins greindi strax ástæðuna fyrir því, að hann neitaði formanni skólanefndar um lykilinn, og yfirleitt er framburður þessa vitnis óskýr og hikandi ein- mitt um þetta atriði. Vitnið Jónas Sigurðsson ber, að fyrst hafi formaður ungmennafélagsins sagt: „Nei, við lánum ekki lykilinn“ og svo síðar, er formaður skólanefndar heimtaði lykilinn. „Nei, við lánum ekki lykilinn til þess að opna fyrir skóla 340 Hinriks Thorlacius.“ Vitnið Björn Ágústsson er samhljóða Jónasi um þessi tvö tilsvör formanns ungmennafélagsins, en heldur fram, að formaður skólanefndar hafi þrisvar beðið um eða heimtað lykilinn, en man ekki, hvort hon- um var svarað, er hann krafðist hans í þriðja sinn. Vitni þessi eru því ekki nákvæmlega samhljóða, og virðist verða að lita á það í þessu sambandi, að vitnin Jónas Sigurðsson og Magnús Hliðdal eru í Ungmennafélagi Langnesinga og hinn síðarnefndi starfsmaður þess. Vitni þau, sem stefndur — formaður skólanefndar — leiðir sínum framburði til stuðnings, eru sérstaklega þeir stöðvarstjóri Ingimar Baldvinsson og kaupmaður Sigmar Valdimarsson, en það er mennirnir, sem hann kvaddi með sér sem vitni, er hann fór upp að samkomuhúsinu 13. jan. 1938. Þessi vitni, sem eru með öllu óvilhöll, hafa borið það hiklaust og samhljóða, að formaður Ungmennafélags Lang- nesinga hafi harðneitað að afhenda formanni skólanefndar lykilinn að samkomuhúsinu „án þess að greina ástæður“, og samhljóða þeim um þetta atriði er framburður skóla- stjóra Óla P. Möllers, sem var þarna viðstaddur á holtinu, er þeir formaður ungmennafélagsins og formaður skóla- nefndar deildu um lykilinn. Loks ber vitnið Guðmundur Jósefsson að hafa verið statt þarna á holtinu við samkomuhúsið 13. jan. 1938 og heyrt formann ungmennafélagsins harðneita að afhenda formanni skólanefndar lykilinn að samkomuhúsi ung- mennafélagsins, er hann krafðist hans, án þess að tilgreina ástæður. Að svo miklu leyti sem vitnum þessum, sem leidd hafa verið til þess að bera um það, sem fram fór á holtinu neðan við samkomuhús Ungmennafélags Langnesinga þ. 13. jan. 1938 — milli formanns Ungmennafélags Langnes- inga og formanns skólanefndar, — ber ekki saman, verður, — eins og áður er tekið fram í úrskurði í máli þessu, upp- kveðnum 21. okt. 1938, — að taka sérstakt tillit til fram- burða vitnanna Ingimars Baldvinssonar og Sigmars Valdi- marssonar, þar sem þeir eru algerlega óvilhallir, ber al- veg saman og hljóta að hafa sett sérlega vel á sig það, sem þarna fór fram, þar sem þeir voru beðnir að fara upp eftir sem vitni. Nú styrkist þessi framburður þeirra 341 sérstaklega við vitnaframburð skólastjóra Óla P. Möllers, sem um tilsvör formanns ungmennafélagsins er þeim í öllu samhljóða, og sömuleiðis við vitnaframburð Guðmundar Jósefssonar, en þessi tvö síðarnefndu vitni verða að teljast algerlega óvilhöll, og full ástæða til þess að ætla, að skóla- stjórinn hafi sett vandlega á sig það, sem þarna gerðist og Þarna var sagt. Samkvæmt þessu verður að lita svo á, að stefndur — formaður skólanefndar — hermi það rétt, að sér hafi af- dráttarlaust og án ástæðna verið synjað um hinn umbeðna lykil og þá um leið aðgang að skólastofunni, en þessi synjun virðist vera svo ókurteis og óheimil í garð for- manns skólanefndarinnar, að hún gefi honum réttmæia ástæðu til þess að segja þegar upp húsnæði barnaskólans, sérstaklega þar sem formaður ungmennafélagsins einnig er skólanefndarmaður og hlaut því að vita, að formaður skólanefndar hafði lögum samkvæmt rétt til þess, hvenær sem var, að fá óhindraðan aðgang að skólastofu barna- skólans og jafnvel þótt forráðamenn Ungmennafélags Langnesinga kunni að hafa haft ástæðu til að lita svo á, að þarna stæði til þetta kvöld að setja unglingaskóla gegn Þeirra vilja, þá var það út af fyrir sig ekki nóg ástæða til þess að neita formanni skólanefndar um aðgang að skóla- stofunni, heldur gátu þeir, ef þeir töldu rétt sinn fyrir borð borinn, mótmælt setningu unglingaskólans og fengið að- stoð fógetans til þess að fjarlægja hann, og vottorð héraðs- læknis Eggerts Einarssonar í máli þessu, sem er réttarskjál nr. 30, virðist einmitt benda til þess, að þessa leið hafi formaður húsbyggingarnefndar Ungmennafélags Langnes- inga ætlað að fara, ef til kæmi. Það verður því að líta svo á, að formaður Ungmenna- félags Langnesinga hafi með neitun sinni hinn 13. jan. 1938 á því að afhenda eða láta afhenda formanni skóla- nefndar Sauðanessskólahéraðs umbeðinn lykil að samkomu- húsi ungmennafélagsins (skólastofu barnaskólans) gefið stefnda réttmætt tilefni til þess að segja fyrirvaralaust upp húsnæði barnaskólans í nefndu samkomuhúsi, og verð- ur því að sýkna stefndu, skólanefnd Sauðanessskólahéraðs, af kröfum og kærum sækjanda í máli þessu. Til þess að sekta sækjanda fyrir óþarfa málsýfingu finnst ekki ástæða. 342 Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður í máli þessu falli niður. Dráttur sá, sem orðið hefir á meðferð máls þessa, stafar af því í fyrsta lagi, að úrskurði þeim um eiðfesting vitna, sem kveðinn var upp í málinu hinn 21. okt. síðastl., var áfrýjað til hæstaréttar og kæru-málið dæmt í janúarlok E. á., í öðru lagi sökum langvinnra og alvarlegra veik- inda á heimili dómarans og viðburða, sem í sambandi við Þau stóðu og voru þess efnis, að dómarinn fór þess á leit við málsaðilja að fá skipaðan sérstakan setudómara til þess að útkljá málið, en þeir færðust undan því. Dráttur á uppkvaðningu dóms þessa stafar sumpart af dagsettum önnum dómarans um og eftir síðustu mánaða- mót, sumpart af lasleika hans nú undanfarið. Þvi dæmist rétt vera: Stefnd, skólanefnd Sauðanessskólahéraðs, skal vera sýkn af kröfum og kærum sækjandans, Þórðar Hjartar- sonar, í máli þessu. Málskostnaður falli niður. Miðvikudaginn 19. júní 1940. Nr. 31/1940. Kristján Eggertsson gegn (Theódór B. Líndal) Bæjarstjóra Akureyrar f. h. bæjar- sjóðs (Jón Ásbjörnsson). Um heimilisfang manns. Dómur hæstaréttar. Hinn áfrýjaði úrskurður er uppkveðinn af Sigurði Eggerz, bæjarfógeta á Akureyri. Áfrýjandi, sem hefir að fengnu áfrýjunarleyfi 26. april þ. á. skotið máli þessu til hæstaréttar með stefnu 27. s. m., krefst þess, að heimilisfang hans verði talið í Grímsey frá 1. október 1938 til upp- 345 kvaðningardags hins áfrýjaða úrskurðar, 31. októ- ber 1939. Svo krefst hann og málskostnaðar úr hendi stefnda bæði í héraði og fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Stefndi krefst hinsvegar staðfestingar hins áfrýjaða úrskurðar og málskostnaðar úr hendi áfrýjanda fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Með bréfi, dags. 11. september 1939, krafðist bæjarstjórn Akureyrar samkvæmt lögum nr. 95 frá 1936 úrskurðar lögreglustjórans á Akureyri um heimilisfang áfrýjanda frá 1. október 1938 að telja. Rannsókn var haldin í málinu í lögreglurétti þann 26. október 1939. Samkvæmt skýrslu áfrýjanda sjálfs fyrir lögregluréttinum hafði hann búið óslitið á Akureyri frá 1. október 1938 og ekki dvalizt í Grímsey á þessum tíma. Ágreiningslaust var enn- fremur, að hann væri starfsmaður á skrifstofu bæj- arfógetans á Akureyri. Heimilisfang hans var því á Akureyri frá 1. október 1938 til 31. október 1939. Samkvæmt þessu ber að staðfesta hinn áfrýjaða úrskurð um heimilisfang áfrýjanda á ofannefndu tímabili. Eftir úrslitum málsins ber að dæma áfrýjanda til að greiða stefnda 300 krónur í málskostnað fyrir hæstarétti. Það athugast, að atriði þau, sem ráða úrslitum máls þessa, voru játuð af áfrýjanda við réttarrann- sóknina, og var því áfrýjun málsins tilefnislitil. Því dæmist rétt vera: Heimilisfang áfrýjanda, Kristjáns Eggerts- sonar, var á Akureyri frá 1. október 1938 til 31. október 1938 til 31. október 1939. Áfrýjandi greiði stefnda, bæjarstjóra Akur- 344 eyrar f. h. bæjarsjóðs, 300 krónur í málskostnað fyrir hæstarétti að viðlagðri aðför að lögum. Úrskurður lögregluréttar Eyjafjarðarsýslu 31. okt. 1939. Kristján Eggertsson virðist halda því fram, að samkvæmt lögum megi hann sjálfur ákveða, hvar lögheimili hans sé, enda væri hann ekki með heimilisfangi sinu að koma sér undan sköttum, og fyrir því virðist hann hafa gert grein, að hann græði ekki á því, að því er skatta snertir, að heim- ilisfang hans sé talið í Grímsey, en það verður ekki litið svo á, að eingöngu ósk viðkomanda um, að heimilisfang hans sé á ákveðnum stað, ráði, heldur verður sú ósk og sá vilji að undirbyggjast af þeim staðreyndum, að heimilis- fang hans raunverulega sé á staðnum, en þar sem Kristján Eggertsson viðurkennir, að hann hafi haft aðsetur á Akur- eyri síðan 1. október 1938, en dvalið aðeins % mánaðar- tíma í Grímsey sumarið 1938, og þar sem vitanlegt er, að aðalstarf hans er hér, þó hann gegni þýðingarmiklum störfum í Grímsey, þá verður, þrátt fyrir það þó hann seg- ist hafa tekið sér heimili í Miðgörðum í Grímsey og hafi herbergi þar, sem hann þó eigi greiddi húsaleigu fyrir og aldrei svo að segja býr í, að líta svo á, að lögheimili hans verði að telja hér á Akureyri frá 1. oktbr. 1938. Kröfu bæjarstjórnar um, að rétturinn ákveði, hvort Kristján Eggertsson eigi að greiða útsvar á Akureyri eða í Grimsey árið 1939 heyrir ekki undir réttinn og ber þvi að vísa henni frá. Því úrskurðast: Lögheimili Kristjáns Eggertssonar er á Akureyri. 345 Föstudaginn 21. júní 1940. Nr. 46/1940. Tryggvi Magnússon (Einar B. Guðmundsson) Segn Guðmundi Guðmundssyni og gagnsök (Sveinbjörn Jónsson). Skaðabótamál út af bílslysi. Dómur hæstaréttar. Héraðsdómurinn er uppkveðinn af Birni Þórðar- son, lögmanni í Reykjavík. Aðaláfrýjandi, sem skotið hefir máli þessu til hæstaréttar með stefnu 28. maí þ. á., krefst þess, að gagnáfrýjandi verði dæmdur til að greiða honum kr. 16665.85 ásamt 5% ársvöxtum frá 22. april 1939 til greiðsludags. Svo krefst hann og málskostnaðar bæði í héraði og fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Gagnáfrýjandi, sem áfrýjað hefir málinu með stefnu 29. maí þ. á., krefst algerrar sýknu og máls- kostnaðar bæði í héraði og fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Að vísu verður að telja, að aðaláfrýjandi hafi sýnt ógætni, en hinsvegar er ekki framkomin full sönnun þess, að slysinu hefði ekki orðið afstyrt, ef bilstjór- inn hefði, þegar er hann varð aðaláfrýjanda var, vikið út á vinstri vegbrún. Samkvæmt 2. mgr. 15. gr. laga nr. 70 frá 1931 kemst gagnáfrýjandi því ekki hjá því að greiða aðaláfrýjanda bætur, sem þykja alls hæfilega ákveðnar kr. 5000.00 ásamt 5% ársvöxtum frá stefnudegi, 19. april 1940. Samkvæmt þessum úrslitum þykir rétt, að gagn- áfrýjandi greiði aðaláfrýjanda alls kr. 700.00 í máls- kostnað í héraði og fyrir hæstarétti. 346 Því dæmist rétt vera: Gagnáfrýjandi, Guðmundur Guðmundsson, greiði aðaláfrýjanda, Tryggva Magnússyni, kr. 5000.00 ásamt 5% ársvöxtum frá 19. apríl 1940 til greiðsludags og samtals kr. 700.00 í máls- kostnað í héraði og fyrir hæstarétti að viðlagðri aðför að lögum. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 24. maí 1940. Mál þetta, sem dómtekið var 21. þ. m., er höfðað fyrir bæjarþinginu með stefnu, útg. 19. apr. 1940, af Tryggva Magnússyni listmálara að Ökrum í Seltjarnarneshreppi gegn Guðmundi Guðmundssyni kaupmanni, Vesturgötu 20, Hafnarfirði, til greiðslu skaðabóta vegna bifreiðarslyss, aðallega að fjárhæð kr. 16665.85, en til vara eftir mati réttarins, ásamt 5% ársvöxtum frá 22. april 1940 til greiðsludags og málskostnaði að skaðlausu. Stefndur krefst aðallega sýknu og málskostnaðar eftir mati réttarins, en til vara, að hin umstefnda krafa verði lækkuð að miklum mun og málskostnaður þá látinn falla niður. Vátryggingarfélaginu Baltica, sem bifreiðin G 66 var tryggð hjá, hefir verið stefnt til réttargæzlu í málinu, en engar kröfur hafa verið gerðar á hendur því né heldur hefir það gert neinar sjálfstæðar kröfur. Málavextir eru þeir, að 22. april 1938 fór stefnandi í boði Páls Jónssonar vélstjóra hér í bænum austur fyrir fjall í bifreiðinni R 997. Auk þeirra Páls voru með í ferð- inni kona stefnanda og tvö börn þeirra og tvær nafn- greindar fullorðnar stúlkur. Var lagt af stað úr bænum um kl. 7 e. h. og ferðinni heitið austur að Eyrarbakka. Þegar komið var að Kolviðarhóli, varð nokkur viðdvöl, og fékk fólkið sér þar kaffi. Varð kona stefnanda þar eftir ásamt börnunum, en hitt fólkið hélt áfram austur áleiðis að Eyrarbakka. En þegar komið var austur að Kögunarhól, bað stefnandi bifreiðarstjórann að hleypa sér út, og varð hann þar eftir, en bifreiðin og fólk það, er í henni var, hélt áfram austur. Kveður stefnandi það hafa verið ætlun 347 sina að nota tækifærið, á meðan bifreiðin væri fyrir aust- an, til þess að gera riss af Ingólfsfjalli, en bifreiðin hafi átt að taka sig, er hún kæmi að austan aftur, ef hann hefði ekki þá þegar náð í aðra bifreið heim. Er þetta gerð- ist, mun kl. hafa verið um kl. 9% e. h. og litið eitt farið að rökkva. Segist stefnandi nú hafa farið út í móana við veginn og byrjað að rissa teikningu af Ingólfsfjalli í vasa- bók sina, en bæði sökum þess að kalt hafi verið og farið hafi verið að skyggja, hafi sér ekki þótt það heppilegt og þess vegna hætt við það, farið upp á veginn aftur og gengið í vesturátt. Segist hann hafa gengið um 5 minútur vestur veginn vinstra megin. Hafi hann gengið álútur með hendur í vösum. Er stefnandi gekk þarna eftir veginum, heyrði hann í bifreið, er kom á móti honum á veginum, en ekki kveðst hann hafa séð hana fyrr en hún hafi verið komin svo nálægt sér, að um 10 m hafi verið á milli þeirra. Virð- ist hann þó ekki hafa skeytt bifreiðinni og kveðst ekki hafa litið upp, þegar hann hafi álitið, að hún væri að fara framhjá sér. En í sama mund rákust bifreiðin, sem reynd- ist vera G 66, og stefnandi á. Féll hann í rot og raknaði ekki úr því fyrr en á Landspitalanum í Reykjavík. Bifreiðin G 66 var eign stefnds í máli þessu, en hann lafði lánað Jóni nokkrum Guðmundssyni í Hafnarfirði hana þenna dag. Bauð Jón 4 mönnum í bifreiðina með sér, og var ferð þeirra heitið austur í Gnúpverjahrepp. Jón stjórnaði sjálfur bifreiðinni. Kl. um 9% e. h. voru þeir komnir austur undir Kögunarhól. Sá Jón þá mann nokk- urn, sem síðar reyndist vera stefnandi máls þessa, koma sangandi austan veginn, og var hann á réttri vegarbrún, Þþ. e. vinstra megin, miðað við manninn, en til hægri hand- ar, miðað við bifreiðina. Kveður Jón, að þegar um 10—12 m hafi verið milli bifreiðarinnar og stefnanda, hafi hann (stefnandi) slangrað út á veginn, nærri út á hann miðjan, og í veg fyrir bifreiðina. Um þetta leyti kveðst Jón hafa verið búinn að hægja á bifreiðinni niður í 25 km hraða, miðað við klst., en þegar hann fyrst hafi séð stefnanda, tafi hraði hennar verið um 30 km. Þegar stefnandi hafi slangrað út á veginn, kveðst Jón þegar hafa beygt til hægri út á veginn, en áður hafi hann ekið á vinstri vegbrún. Kveðst hann hafa talið það heppilegast til þess að forðast slysið, enda hafi framhluti bifreiðarinnar komizt framhjá 348 stefnanda, en í því Þili hafi sér beinlínis virzt stefnandi slangra á afturenda bifreiðarinnar, og hafi hann á sama augnabliki heyrt högg það, er orðið hafi við það, að stefnandi rakst á bifreiðina. Í sömu svipan hemlaði Jón bifreiðina og fór út úr henni ásamt félögum sínum, en þá fundu þeir stefnanda liggjandi í roti rétt aftan við bifreiðina, eða, að því er virtist, í 4—5 metra fjarlægð frá henni. Þeir, sem með Jóni voru í bifreiðinni, skýra frá slysinu og aðdraganda þess á sama hátt og Jón í öllum atriðum, er máli skipta. Við áreksturinn lenti stefnandi með hægri kinn og hlið á vinstri hlið bifreiðarinnar, og hefir ekki fengizt fullnægjandi skýring á því í málinu, enda þykir ástæðan til þess ekki geta skipt máli, eins og málið liggur fyrir að öðru leyti. Þegar Jón og félagar hans höfðu tekið stefnanda upp í bifreiðina, óku þeir með hann til Eyrarbakka, þar sem gert var við meiðsli hans til bráðabirgða, en síðan var hann fluttur í sjúkrabifreið til Reykjavíkur og lagður inn í Landspitalann. Við slys þetta hlaut stefnandi alvarleg meiðsl, og þar sem hann telur Þifreiðarstjóra G 66 valdan að slysinu, hefir hann nú höfðað mál þetta gegn eiganda bifreiðarinnar, stefndum Guðmundi, og gert í því framangreindar skaða- bótakröfur vegna meiðsla sinna. Stefndur telur stefnanda sjálfan valdan að slysinu, enda hafi hann verið drukkinn, er það skeði, og bifreiðarstjórinn á G 66 gert allt, sem hægt hafi verið að krefjast af honum sem góðum og gætn- um ökumanni, til að afstýra þvi. Það er upplýst í málinu, að stefnandi hafði neytt nokk- urs áfengis, þegar slysið varð, án þess þó að ljóst sé, hversu mikils. Hann hefir játað að hafa gengið niðurlútur, eftir að hann varð bifreiðarinnar var, og að hafa ekki fylgzt meira með henni en svo, að hann hafi ekki litið upp, þegar hann taldi bifreiðina vera að fara framhjá sér. Loks verður að telja upplýst bæði með framburðum þeirra, er voru í bifreiðinni, og því, á hvern hátt slysið skeði, að stefnandi hafi annaðhvort gengið of innarlega á veginum eða slangr- að inn á hann, rétt áður en slysið varð. Hinsvegar verður og að telja, að bifreiðarstjóri G 66 hafi heldur ekki hegðað sér eins og honum bar að gera. Hraði bifreiðar hans virð- ist ekki hafa verið meiri en um 25 km, miðað við klukku- 349 stund, þegar hann sá stefnanda á hættulegum stað, og, að því er hann telur, illa á sig kominn fyrir framan bifreið- ina í 10—12 m fjarlægð. Hann virðist því hafa getað stöðv- að bifreiðina og þannig forðazt slysið. Sömuleiðis virðist svo sem slysi hefði orðið afstýrt, ef bifreiðarstjórinn hefði haldið sér úti á vinstri vegarbrún, þar sem hann heldur þvi fram, að stefnandi hafi aðeins verið kominn nærri út á miðjan veginn, þ. e. ekki yfir á vinstri helming hans, miðað við bifreiðina, en vegurinn er þarna svo breiður, að helm- ingur hans er meira en nægur fyrir bifreið. Hvorugan þenna kost tók bifreiðarstjórinn, enda þótt þeir virðist báðir hafa verið líklegri til að afstýra slysi en sá kostur, er hann valdi. Að framanskráðu athuguðu litur rétturinn svo á, að skipta verði sökinni á framangreindu slysi á þann hátt að leggja helming hennar á hvorn um sig, stefnanda og bifreiðarstjóra G 66, og þannig, að dæma stefndan aðeins til að greiða stefnanda helming þess tjóns, er talið verður, að hann hafi beðið við það. Stefnandi sundurliðar stefnukröfuna þannig: 1. Örorka fyrstu 6 mánuðina eftir slysið .. kr. 2083.35 2. Varanleg Örorka ........0.0000..00.0.0.. — 12410.00 3. Bætur fyrir sársauka og þjáningar .... — 2000.00 4. Læknis- og sjúkrahússkostnaður ........ — 172.50 Samtals kr. 16665.85 Stefndur hefir mótmælt öllum kröfuliðunum sem of há- um og órökstuddum nema þeim síðasta. Við slysið fékk stefnandi hauskúpubrot, sár á enni og hægri augabrún. Afleiðingin varð heilahristingur og trufl- anir á skynfærum (heyrnar- lyktar og bragðskyn) svimi og riða. Hann lá á Landspítalanum til 27. april, en var þá fluttur heim. Liggja fyrir ýmis læknisvottorð í málinu um þetta. Þann 1. jan. 1940 rannsakaði Jóhann Sæmundsson tryggingarlæknir stefnanda og mat örorku hans. Hafði þá svimi og jafnvægisskyn farið batnandi, en kvartanir stefn- anda voru: heyrnarleysi á hægra eyra, missir lyktarskyns, minnkað bragðskyn, óöruggt jafnvægi við hreyfingar við og við, vinnuþol og minni litið eitt minnkað. Staðfestir skoð- un læknisins og sérfræðinga, er hafa skoðað hann, að kvartanir þessar séu á rökum reistar. Metur Jóhann ör- 350 orku stefnanda 100% 4 fyrstu mánuðina eftir slysið, 50% næstu tvo mánuði og varanlega örorku 15%. Stefnandi er listmálari og mun aðalatvinna hans vera að annast ýmsar teikningar fyrir almenning, auk þess sem hann mun teikna myndir í „Spegilinn“. Í málinu er gert sennilegt, að árstekjur stefnanda hafi numið um kr. 5000.00. Stefnandi er kvæntur maður og á 2 börn á ómagaaldri. Hann er 39 ára að aldri og er ekki annað upplýst en að hann hafi verið heilsugóður fyrir slysfarirnar. Að þessu athuguðu og með því að fallast má á þá skoð- un, er trúnaðarlæknir vátryggingarfélagsins Baltica hefir látið í ljós í vottorði, sem lagt hefir verið fram í málinu, að svo kunni að vera, að afleiðingar heilahristingsins kunni að hafa orðið alvarlegri en ella fyrir þá sök, að stefnandi hafi neytt áfengis, þegar slysið varð, þá þykir sá hluti tjónsins, er stefndum samkvæmt framansögðu ber að bæta stefnanda, hæfilega ákveðinn kr. 6000.00. Verða lok málsins því þau, að stefndur verður dæmdur til að greiða stefnanda þá fjárhæð ásamt vöxtum, eins og krafizt hefir verið, og málskostnað, er þykir hæfilega ákveðinn kr. 540.00. Því dæmist rétt vera: Stefndur, Guðmundur Guðmundsson, greiði stefn- andanum, Tryggva Magnússyni, kr. 6000.00 ásamt 5%- ársvöxtum frá 22. april 1939 til greiðsludags og kr. 540.00 í málskostnað innan 15 daga frá lösbirtingu dóms þessa að viðlagðri aðför að lögum. 351 Föstudaginn 21. júni 1940. Nr. 65/1939. Magnús Thorlacius f. h. A/S Spilke- vigs Snörre- Not- og Garnfabrik gegn Gísla Vilhjálmssyni og gagnsök Dómur hæstaréttar. Málssókn þessi fellur niður. Áfrýjandi, Magnús Thorlacius f. h. A/S Spilke- vigs Snörre-Not og Garnfabrik, sem eigi mætir í málinu, greiði 50 króna aukagjald til ríkissjóðs, ef hann vill fá mál sitt tekið fyrir að nýju. Föstudaginn 21. júni 1940. Nr. 76/1939. Eiríkur Kristjánsson gegn Ólafi Ragnars Dómur hæstaréttar. Málssókn þessi fellur niður. Áfrýjandi, Eiríkur Kristjánsson, er eigi mætir í málinu, greiði 50 króna aukagjald til ríkissjóðs, ef hann vill fá mál sitt tekið fyrir að nýju. Einnig greiði hann stefnda, Ólafi Ragnars, er hefir látið mæta í málinu, 100 krónur í ómaksbætur að viðlagðri aðför að lögum. 352 Föstudaginn 21. júni 1940. Nr. 40/1940. Jón Jónsson gegn Gústavi Ólafssyni. Dómur hæstaréttar. Málssókn þessi fellur niður. Áfrýjandi, Jón Jónsson, er eigi mætir í málinu, greiði 50 króna aukagjald til ríkissjóðs, ef hann vill fá mál sitt tekið fyrir að nýju. Föstudaginn 20. september 1940. Kærumál nr. 5/1940. Friðrik Björnsson, Sigurður Þorsteinsson, Felix Guðmundsson og Guðmundur R. Ólafsson Segn Ólafi Þorgrímssyni. Frávísunarkröfu hrundið í héraði. Staðfesting. Dómur hæstaréttar. Með bréfi 2. júli þ. á., hingað komnu 19. s. m., hafa kærendur skotið til hæstaréttar úrskurði upp- kveðnum af Birni Þórðarson á bæjarþingi Reykja- víkur 25. júní þ. á. Hafa þeir krafizt ómerkingar á úrskurðinum og frávísunar málsins frá héraðsdómi, og að kærði verði dæmdur til að greiða þeim máls- kostnað fyrir báðum dómum eftir mati hæstaréttar. Af hálfu kærða hefir engin greinargerð um málið né kröfur borizt hæstarétti. Hvernig svo sem skilja ber ákvæði 25. og 26. kap. í svonefndri „Lögbók Góðtemplara“, sem vísað hefir 353 verið til um dómsvald dómnefnda, er stúkur skipa, þá verður eigi talið, að félagar í stúkunum geti, svo bindandi sé, afsalað sér almennt rétti sínum til þess að leita úrlausnar almennra dómsmála um árásir á mannorð sitt. Ber samkvæmt þessu að staðfesta úrskurðinn að niðurstöðu til. Málskostnaður fyrir hæstarétti fellur niður. Því dæmist rétt vera: Hinn áfrýjaði úrskurður á að vera óraskaður. Málskostnaður fyrir hæstarétti fellur niður. Úrskurður bæjarþings Reykjavíkur 25. júní 1940. Mál þetta, sem tekið var til úrskurðar eða dóms 24. þ. m., er höfðað fyrir réttinum af hrm. Ólafi Þorgrímssyni, hér í bæ, gegn dómnefnd Stórstúku Íslands, þeim Friðrik Björns- syni skipstjóra, Sigurði Þorsteinssyni verzlunarmanni, Felix Guðmundssyni verkstjóra og Guðmundi R. Ólafssyni, öllum hér í bænum, út af ummælum, er birtust í fjölrit- uðum bæklingi, er nefnist: „Málið: Staðfesting skipulags- skrárinnar“, og stefndir eru taldir útgefendur að. Hefir stefnandi krafizt þess, að ýmis þar greind ummæli verði dæmd dauð og ómerk og stefndum refsað fyrir þau, svo og að þeim verði gert að greiða in solidum allan máls- kostnað. Stefndir hafa krafizt þess aðallega, að málinu verði vísað frá dómi og stefnanda gert að greiða málskostnað skv. mati réttarins. Hefir þetta atriði verið tekið sérstaklega undir clóm eða úrskurð, áður en málið væri flutt að efni til. Frávísunarkröfu sina byggja stefndir á því, að þar sem hin umstefndu ummæli hafi komið fram í dómi þeirra í máli, sem stefnandi hafði flutt þar, vegna þess að hann sé meðlimur reglunnar, þá beri, skv. lögum hennar og venju samkvæmt, að útkljá mál þetta af dómstólum |. O. G. T., en ekki af hinum almennu dómstólum ríkisins. Það er upplýst í flutningi málsins, að rit það, er hin um- stefndu ummæli birtust í, muni hafa komizt út fyrir vé- bönd reglunnar, þar á meðal verið lagt fram í fógetarétti 23 354 Reykjavíkur. Hvernig sem litið yrði á ákvæði laga I. O. G. T. um úrlausn ágreiningsmála sem þessa, innan regl- unnar, verður því (svo) að telja, að stefnandi þessa máls eigi rétt á að leita til hinna almennu dómstóla út af meint- um ærumeiðandi ummælum stefndu, er þannig hafa borizt út, og verður frávísunarkrafa þeirra því ekki tekin till greina. Afstaða til greiðslu málskostnaðar verður tekin við vænt- anlegan efnisdóm í málinu. Því úrskurðast: Málið, eins og það liggur fyrir, má flytja að efni til fyrir héraðsdómi. Föstudaginn 27. september 1940. Nr.33/1940. Réttvísin og valdstjórnin (Sveinbjörn Jónsson) Segn Birni Guðmundssyni (Ólafur Þorgrímsson). Bifreiðaslys. Dómur hæstaréttar. Hafi bílar þeir, sem fyrir voru á götunni, byrgt ákærða útsýn, þá hefði hann átt að haga akstri sínum með það fyrir augum, að vegfarendur væru þar í hvarfi, en hafi hann séð austur veginn, hefði hann átt að verða nægilega snemma manns þess var, sem fyrir bíl hans varð, og afstýra slysinu. Hvort sem verið hefir, verður því að telja, að á- kærði hafi af gáleysi orðið slyssins valdur. Þetta brot hans varðar við 215. sbr. 2. gr. hegningar- laga nr. 19/1940 og 6. sbr. 14. gr. laga nr. 70/1931, og þykir refsing hans með hliðsjón af 77. gr. laga nr. 19/1940 hæfilega ákveðin varðhald 30 daga. 353 Ákvæði héraðsdómsins um sviptingu ökuleyfis og sakarkostnað eiga að vera óröskuð. Ákærði greiði allan áfrýjunarkostnað sakarinn- ar, þar með talin málflutningslaun skipaðs sækj- anda og verjanda í hæstarétti, kr. 90.00 til hvors. Því dæmist rétt vera: Ákærði, Björn Guðmundsson, sæti varðhaldi 30 daga. Ákvæði héraðsdómsins um sviptingu öku- leyfis og sakarkostnað eiga að vera óröskuð. Ákærði greiði allan áfrýjunarkostnað sak- arinnar, þar með talin málflutningslaun skip- aðs sækjanda og verjanda fyrir hæstarétti, hæstaréttarmálflutningsmannanna Sveinbjarnar Jónssonar og Ólafs Þorgrímssonar, 90 krónur til hvors. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur aukaréttar Reykjavíkur 27. marz 1940. Ár 1940, miðvikudaginn 27. marz, var Í aukarétti Reykja- víkur, sem haldinn var í skrifstofu sakadómara af Jónatan Hallvarðssyni sakadómara, uppkveðinn dómur í málinu 482/1940: Réttvísin og valdstjórnin gegn Birni Guðmunds- syni, sem tekið var til dóms 17. f. m. Mál þetta er af réttvísinnar og valdstjórnarinnar hálfu höfðað gegn Birni Guðmundssyni bifreiðarstjóra, til heim- ilis á Njálsgötu 56 hér í bæ, fyrir brot gegn 17. kapitula hinna almennu hegningarlaga frá 25. júní 1869, lögum nr. 70 1931, um notkun bifreiða, og lögreglusamþykkt Reykjavíkur. Ákærði er kominn yfir lögaldur sakamanna, fæddur 29. maí 1881, og hefir, svo kunnugt sé, sætt eftirtöldum kærum og refsingum: 356 1920 104 Sætt 10 kr. sekt fyrir afturljósleysi á bifreið. 1920 2% Sætt 40 kr. sekt fyrir brot á byggingarsam- Þykkt. 1925 184 Sætt 100 kr. sekt fyrir brot á Þifreiðalögum og lögreglusamþykkt. 1927 2% Sætt 10 kr. sekt fyrir afturljósleysi á bifreið. 1931 2%% Aðvörun fyrir brot á samþykkt um bifreiðastæði. 1932 1%, Áminning fyrir brot á umferðareglum. 1933 2% Áminning fyrir brot á umferðareglum. 1934 % Sætt 5 kr. sekt fyrir brot á bifreiðalögunum. 1937 27 Undir rannsókn út af ökuóhappi. Skýrsla send hlutaðeigandi vátryggingarfélagi. Ekki talin á- stæða til málsóknar. 1938 %, Áminning fyrir afturljósleysi á bifreið. Málsatvik eru þau, er nú skal greina: Hinn 20. október s. l., um kl. 6 e. h., kom ákærði akandi í bifreið sinni R. 177, sem er vörubifreið, austur Hafnar- stræti hér í bænum. Þegar hann kemur móts við húsið nr. 19 við Hafnarstræti, stendur vinstra meginn á götunni stór fólksflutningabifreið, G. 202, og ætlar ákærði að fara fram hjá bifreið þessari hægra meginn. En þegar hann er kominn á móts við bifreiðina, er henni ekið af stað, og beygir hún þvert út á götuna til hægri handar til þess að komast fram hjá annari bifreið, sem stóð á götunni rétt fyrir framan G. 202. Til þess að forðast árekstur við bif- reiðina G. 202 beygir ákærði alveg út á hægri kant göt- unnar. Í sömu svifum sá ákærði mann koma vestur götuna um 5—6 metra frá bifreið hans. Maður þessi ók hjól- börum á undan sér og var yzt á sinum kanti götunnar. Þegar ákærði sá, hvað stutt var milli bifreiðarinnar og mannsins, brá honum svo mjög, að hann missti vald yfir sjálfum sér og bifreiðinni og ók á mann þennan, án þess að hemla bifreiðinni (sic) eða gera aðrar ráðstafanir til þess að forðast slys. Ók ákærði beint upp á gangstéttina, og hraktist maður þessi á undan bifreiðinni um 10 metra eftir gngstéttinni, þar til bifreiðin nam staðar við tröppur Hótel Heklu, og klemmdist maðurinn milli framenda bif- reiðarinnar og hústrappanna að Hótel Heklu. Skorðaðist bifreiðin þarna, en fólk, sem bar þarna að, bar hana til, svo hægt var að losa manninn, sem var Guðmundur Gísla- son, til heimilis á Framnesvegi 25 A hér í bæ. Var Guð- 357 mundur strax flutfur á Landsspitalann, og andaðist hann af völdum slyss þessa síðar um kvöldið. Lík Guðmundar var krufið, og segir próf. Niels Dungal svo frá áverkum hans og dánarorsök: „Krufningin hefir leitt í ljós mjög mikla áverka, og cru helætir þeirra þessir: Brot á h. lærbeini, brot á v. skammbeini með mjög mikilli blæðingu, brot á 4 rifjum v. megin og 3 rifjum h. megin. Út frá beinbrotunum stafa hinar miklu blæðingar í v. Þbrjóstholi, grindarholi og í kringum v. nýra. Þessi meiðsli hafa valdið svo kallaðri „schock“-verkun, sem maður á þessum aldri hefir ekki bolað.“ . Lögreglan athugaði bifreiðina eftir slysið, og reyndust hemlar hennar vera þá í góðu lagi, og ekkert athugavert við stýrisumbúnað bifreiðarinnar. Voru ennfremur gerðar mælingar á staðnum og búinn til uppdráttur. Ákærði kveðst hafa ekið á um 15—20 km. hraða miðað við klukkustund, þegar hann var að komast á móts við hifreiðina G. 202, en hraðamælir bifreiðarinnar var í ólagi. Minnir ákærða, að hann hafi hægt á bifreið sinni, þegar hann ætlaði að aka fram hjá G. 202, og að hann muni þá hafa verið á 10 km. hraða miðað við klukkustund, þegar hann kom auga á Guðmund heitinn. Vitni þau, sem leidd hafa verið í málinu, telja öll, að hraði bifreiðarinnar hafi verið hóflegur, ekki yfir 20 km miðað við klukkustund. Eitt vitni, Bjarni Valdimars- son, hefir borið, að ákærði hafi aukið hraða bifreiðar- innar á síðustu stundu, áður en slysið varð. En þessi frá- sögn fer í bága við framburð ákærða og framburð allra hinna vitnanna. Þau bera, að ákærði hafi haldið sama hraða allt þar til bifreiðin stöðvaðist, og verður þvi að leggja framburð þeirra til grundvallar um þetta atriði. Rétturinn verður að lita svo á, að þess verði að krefjast ai bifreiðarstjóra, að hann með akstri sínum skapi ekki þær kringumstæður, að hann af þeim sökum missi vald vfir sjálfum sér. Þetta þykir ákærði hafa gert, og verður því að telja, að hann hafi orðið valdur að slysinu, sakir skorts á nægilegri varkárni. Hefir hann þar með gserzt sekur um brot, er varðar við 200. gr. almennra hegningar- laga. Þá hefir ákærði einnig brotið gegn 6. sbr. 14. gr. bifreiðalaganna með því að hafa ekki nothæfan hraða- 358 mæli í bifreið sinni. Þykir refsing hans eftir atvikum og með hliðsjón af 63. gr. hegningarlaganna hæfilega ákveðin 30 daga einfalt fangelsi. Með tilliti til þess, að mjög varhugavert er að láta mann, sem Í svo ríkum mæli og hér að framan hefir verið lýst getur misst vald yfir sjálfum sér, halda rétt- indum til að stýra bifreið, þykir bera að svipta ákærða æfilangt leyfi til að stýra bifreið. Ákærði greiði allan sakarkostnað, þar með talin máls- varnarlaun til skipaðs talsmanns sins, Péturs Magnús- sonar hrm., er ákveðast kr. 60.00. Rekstur málsins hefir verið vítalaus. Því dæmist rétt vera: Ákærði, Björn Guðmundsson, sæti 30 daga einföldu fangelsi og sé æfilangt sviptur leyfi til þess að stýra bifreið. Ákærði greiði allan kostnað sakarinnar, þar með talin málsvarnarlaun til skipaðs talsmanns sins hér fyrir réttinum, Péturs Magnússonar hrm., kr. 60.00. Dóminum skal fullnægja með aðför að lögum. Mánudaginn 30. september 1940. Nr. 52/1940. Réttvísin (Guðmundur I. Guðmundsson) Segn Þórði Sigurði Valdimar Ólafssyni (Gunnar Þorsteinsson). Saurlífismál. Dómur hæstaréttar. Mök ákærða við drenginn Ólaf Byron Guðmunds- son varða að nokkru við 1. mgr. 203 gr. og að nokkru við 2. mgr. sömu greinar hegningarlaga nr. 19/1940, sbr. 2. gr. þeirra laga, og mök ákærða 359 við drengina Eggert Kristján Vídalín Kristjánsson og Guðmund Ermenreksson varða við 2. mgr. 203. sbr. 20. gr. hegningarlaga nr. 19/1940, sbr. enn- fremur 2. gr. sömu laga. Refsing ákærða þykir hæfilega ákveðin 8 mánaða fangelsi. Ákvæði héraðsdómsins um sakarkostnað í hér- aði eiga að vera óröskuð. Ákærði greiði allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar á meðal málflutningslaun skipaðs sækjanda og verjanda fyrir hæstarétti, 100 krónur til hvors. Því dæmist rétt vera: Ákærði, Þórður Sigurður Valdimar Ólafsson, sæti 8 mánaða fangelsi. Ákvæði héraðsdómsins um sakarkostnað í héraði eiga að vera óröskuð. Ákærði greiði allan áfrýjunarkostnað sakar- innar, þar á meðal málflutningslaun skipaðs sækjanda og verjanda í hæstarétti, hæstarétt- armálflutningsmannanna Guðmundar I. Guð- mundssonar og Gunnars Þorsteinssonar, 100 krónur til hvors. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur aukaréttar Reykjavíkur 5. marz 1940. Ár 1940, þriðjudaginn 5. marz, var í aukarétti Reykja víkur, sem haldinn var á skrifstofu sakadómara af hin- um reglulega dómara, Jónatan Hallvarðssyni sakadómara, uppkveðinn dómur í málinu nr. 123/1940: Réttvísin gegn Þórði Sigurði Valdimar Ólafssyni, sem tekið var til dóms 8. fyrra mánaðar. Mál þetta er af réttvisinnar hálfu höfðað gegn Þórði Sigurði Valdimar Ólafssyni verkamanni, Bjargarstig 7 hér 360 i bæ, fyrir brot gegn 16. kapitula hinna almennu hegn- ingarlaga frá 25. júní 1869. Ákærði er kominn yfir lögaldur sakamanna, fæddur 13. ágúst 1903, og hefir, svo kunnugt sé, sætt eftirtöldum kærum og refsingum 1923 2% Kærður fyrir óleyfilega töku á möl úr fjöru. 1924 15, Sætt 50 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 1928 2% Sætt 75 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 1929 % Kærður af Helga Guðmundssyni bílstjóra hjá B. S. R. fyrir þjófnað. Málið afturkallað. 1930 1%% Dómur lögregluréttar Reykjavíkur, 200 kr. sekt og sviptur ökuskirteini í 8 mánuði fyrir ölvun við bifreiðaakstur, kr. 1070.55 til skaðabóta í sama máli. 1931 2% Sætt 50 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 1938 2%., Kærður af Eggert Kristjánssyni, Laugaveg 28 C, fyrir meint kynferðisafbrot. Féll niður sam- kvæmt bréfi dómsmálaráðuneytisins dags. 7. marz 1939. Málavextir eru þeir, er nú skal greina: 1. Miðvikudagskvöldið 28. desember 1938 var 16 ára drengur, Eggert Kristján Vidalin Kristjánsson, Lauga- vegi 26 C hér í bæ, á gangi á Hverfisgötu með tveimur öðrum drengjum. Ákærði kom til þeirra og spurði þá, hvort þeir hefðu séð dreng að nafni Karl Sölvason, en ákærði er föðurbróðir Karls. Þeir gátu ekki gefið honum upplýsingar um hann. Bað ákærði þá drenginn Eggert að koma með sér og gera sér greiða. Eggert var til í það, en bað hina drengina að koma með sér. Ákærði vildi þá ekki fá með sér aðra en Eggert, og varð það úr, að þeir fóru tveir einir heim í herbergi ákærða, en þá bjó hann í húsinu Hverfisgötu 64. Þegar þangað var komið, bauð ákærði Eggert sæti við hlið sér á legubekk, sem Eggert þáði (svo), bauð honum vindling, sem hann ekki þáði, og talaði síðan við hann um stund um ýmislegt viðkomandi Eggert. Eggert spurði nú ákærða, hvað það væri, sem hann ætti að gera. Ákærði spurði hann þá, hvort hann vildi vinna sér inn 10 krónur „i hvelli“. Eggert spurði hann þá, hvað hann ætti að gera, en ákærði vildi ekki segja honum það, 361 fyrr en hann hefði lofað að gera það, og sagði í því sam- bandi, að ekki væri um neinn glæp að ræða, og að það væri ekkert ljótt, sem hann ætti að gera, 10 krónur væri miklir peningar, og þetta tæki aðeins litinn tíma. Meðan á þessu stóð, var Eggert staðinn upp af legubekknum, en ákærði lagstur. Eggert segist nú vilja fá að vita strax, hvað hann ætti að gera. Ákærði sagði honum þá að setjast á legubekkinn fyrir framan sig, og gerði hann það. Ákærði sagði honum þá að setjast hærra upp. Spurði þá Eggert, hvort hann ætti að setjast ofan á hann, og játaði ákærði því. Eggert settist nú ofan á ákærða og lagðist siðan eftir beiðni ákærða endilangur á bakið ofan á ákærða. Þá tók ákærði höndum um brjóst Eggerts og spurði hann, hvort hann væri ákveðinn og ekkert hikandi. Því játaði Eggert og spurði, hvað hann ætti að gera. Þá spurði ákærði aftur, hvort hann væri hikandi, og þegar hann neitaði, að svo væri, sagði ákærði honum að fara úr vinnuslopp, sem hann var í. Stökk þá Eggert upp og spurði ákærða, hvort hann væri að verða vitlaus, en ákærði reyndi ekki að hindra hann í að standa upp. Eggert opnaði nú hurð, sem lá úr herberginu fram í eldhús, sem stúlkur voru í. Síðan sekk hann á ákærða, hvað hann meinti með þessu, en ákærði neitaði að segja honum það, af því að hann hefði ekki viljað gera þetta fyrir sig. Eggert vissi ekki, hvað ákærði hét, og spurði hann um það, en ákærði vildi ekki segja honum það. Þeir urðu síðan samferða út, ákærði og Eggert, og skildi þar með þeim. Það, sem nú hefir verið sagt um viðskipti þeirra ákærða og Eggerts, er samkvæmt frásögn hins síðarnefnda. Dag- inn eftir að þetta gerðist kærði Eggert til lögreglunnar yfir atburðum þessum, og var ákærði þá þegar tekinn til yfirheyrslu, en neitaði þá eindregið að hafa gert nokkra tillraun til kynferðismaka við Eggert, heldur einungis hafa beðið hann að selja sér „dynamo“ á reiðhjól og talað við hann í sambandi við það. Í rétti 20. janúar síðastliðinn skýrði hann frá því, að hann hefði verið drukkinn, þegar þetta gerðist, og illa muna eftir því, en þó muna, að Eggert hafi lagzt endi- langur ofan á sig í legubekknum, og kvaðst hann telja vist, að hann hafi gert það sökum einhverra umleitana sinna um að hafa kynferðisleg mök við hann. Þegar frásögn Eggerts, 362 sem að framan er rakin, var lesin fyrir ákærða, lýsti hann því yfir, að hann teldi hana rétta og játaði að hafa sagt rangt frá málavöxtum í fyrra vetur, þegar atriði þetta var til rannsóknar, af því að sér hafi í allsgáðu ástandi ætið verið ljóst, að kynferðismök karlmanna innbyrðis væru refsiverð og sérlega andstyggileg að almenningsáliti. Með þessari játningu ákærða teljast framangreind atvik sönnuð. II. Fimmtudaginn 26. janúar 1939 um kl. 7 síðdegis var Guðmundur Ermenreksson sendisveinn, Laugavegi 42, fæddur 13. janúar 1923, á leið niður Vatnsstiginn hér i bænum. Þar hitti hann mann, sem hann ekki þekkti, en hélt að væri Sölvi, bróðir ákærða, en það var í raun og veru ákærði. Ákærði bað Guðmund að tala við sig, og var erindið að biðja hann að koma heim til sín klukkan hálf átta um kvöldið, og sagði honum, að hann ætti geymdan pakka hjá sér, og að hann skyldi ekki hafa verra af að koma. Guðmundur spurði hann, hvers konar pakki það væri, sem væri hjá honum, en ákærði vildi ekki skýra frá því. Guðmundur spurði hann þá, hvort hann mætti hafa strák með sér, og sagði þá ákærði, að hann mætti hafa eins marga með sér og hann vildi. Ákærði spurði Guðmund ekki að nafni og sagði heldur ekki til síns nafns, en svaraði játandi, að hann væri faðir drengsins Karls Sölva- sonar, er Guðmundur spurði hann að þvi. Á tilsettum tíma fór Guðmundur, ásamt drengnum Ingólfi Filippussyni, heim til ákærða, sem bjó þá á Lindargötu 8 FE. Ákærði talaði fyrst við þá báða, en síðar við þá einslega, hvorn í sínu lagi, og endaði það með þvi, að Ingólfur fór burt, að nokkru eftir tilmælum ákærða, en Guðmundur varð eftir. Ákærði bað Guðmund sérstaklega að vera hjá sér þangað til klukkan að ganga tíu, því að stúlka kæmi til sín klukkan hálf níu, og vildi hann hafa Guðmund inni hjá sér, meðan hún tefði. Bauðst ákærði til að greiða Guð- mundi 10 krónur fyrir þetta. Ákærði var nokkuð undir áhrifum áfengis. Hann tók upp brennivínsflösku og saup á henni við og við. Einnig bauð hann Guðmundi bæði vin og vindlinga, en hann þáði ekki. Ákærði lagðist nú á bakið í legubekk og bað Guðmund að sitja á maganum á sér, og gerði hann það um stund. Guðmundur spurði ákærða, 363 hvort hann meinti nokkuð með þessu, en ákærði brást hinn versti við og vildi láta Guðmund útskýra þetta nánar. Kveðst hafa séð á honum, að hann meinti með þessu „shomosexuel“ mök, en kvaðst enga ánægju hafa af slíku. Þegar Guðmundur hafði verið þarna um klukkutíma, kom stúlka, sem skipti um rúmföt ákærða og bjó um hann. Hún sat um stund í herberginu og drakk kaffi, sem ákærði fékk hjá konu í húsinu, og reykti vindling. Þegar hún var far- in, tók ákærði rúmfötin af legubekknum og lét þau á stól. Sagðist hann þá ekki vera Sölvi, heldur bróðir hans. Hann lagðist nú upp í legubekkinn og fékk Guðmund til að leggjast ofan á sig. Ákærði slökkti nú ljósið og fór að segja Guðmundi sögu af konu, sem ákærði hefði komizt yfir, og sýna honum mynd af henni. Hann vildi nú fá Guðmund til að leggjast ofan á sig og bauð honum tíu krónurnar, en Guðmundur kvað ekkert liggja á því. Þegar ákærði hafði lokið að segja söguna af konunni, spurði hann Guð- mund, hvort hann vildi lofa sér nokkru og bauð honum 10 krónurnar strax, ef hann vildi lofa því strax, en vildi ekki segja, hvað það væri, sem hann vildi. Hann lét nú Guðmund leggjast ofan á sig og fór að þukla milli fóta hans og fór með höndina inn í buxnaklauf hans, inn á hann beran. Ekki los- aði ákærði um föt sín, en Guðmundur fann til getnaðarlims hans, meðan hann sat ofan á honum. Guðmundur bauð nú ákærða að útvega honum stúlku, en það vildi ákærði ekki. Guðmundur fór þá fram úr legubekknum, og hindraði ákærði hann ekki í því, en bað hann að vera kyrran. Herbergis- dyrnar voru ólæstar, og fór nú Guðmundur um þær út úr herberginu og siðan út úr húsinu, og skildi þar með þeim. Það, sem nú hefir verið sagt um viðskipti þeirra ákærða og Guðmundar, er samkvæmt frásögn hins síðarnefnda. Daginn eftir að þetta gerðist kærði Guðmundur til lög- reglunnar yfir atburðum þessum, og var ákærði þá þegar tekinn til yfirheyrslu, en neitaði þá eindregið að hafa gert nokkra tilraun til kynferðismaka við Guðmund, held- ur hafi erindi sitt við hann verið að fá hann til þess að kaupa fyrir sig sviðakjamma. Í rétti 20. janúar síðastliðinn var framburður Guð- mundar um þessa atburði lesinn fyrir ákærða, og játaði hann þá þann framburð réttan. Hann kvaðst ekki muna nákvæmlega smáatriði í þessu sambandi, en aðalatriðið 364 kveðst hann muna, þ. e. a. s., að hann hafi reynt að fá Guðmund til að leyfa sér að hafa kynferðisafskipti af honum og í því sambandi fengið hann til að liggja hjá sér, hafa þuklað milli fóta hans og farið með höndina inn í buxnaklauf hans. Ekki kveðst hann muna, í hvaða tilgangi hann hafi fengið drengina til að koma heim til sín, og var frásögnin um pakkann tilbúningur einn. TIl. Verður nú lýst aðalatriðum þessa máls, sem eru við- skipti ákærða og drengsins Ólafs Byrons Guðmundssonar, sem er fæddur 6. ágúst 1925. Ákærði hefir þekkt Ólaf frá því Ólafur var barn, því að þeir bjuggu í nágrenni, og Ólafur var félagi Karls Sölvasonar, bróðursonar ákærða. Á tímabilinu frá 1. októ- ber 1937 til í september 1938 bjó ákærði í húsinu Hverfis- götu 64. Síðan hefir hann búið í húsunum Lindargötu 8 E, Hverfisgötu 58 og Bjargarstig 7. Um kynferðissamneyti ákærða og Ólafs var ekki að ræða, fyrr en einhverntíma meðan ákærði bjó á Hverfisgötu 64. Þá stóð þannig á með Ólaf, að hann var farinn að hafa kynferðismök við annan mann hér í bænum, og er það mál rekið sérstaklega. Ólafur kom kvöld eitt heim til ákærða og var með ærsl við hann, kitlaði hann o. s. frv. Þá fékk ákærði girnd til hans, bað hann að leysa niður um sig buxurnar, og gerði Ólafur það viðstöðulaust. Ákærði sagði honum að leggjast á grúfu á legubekk í herberginu, og gerði hann það. Ákærði lagðist síðan ofan á Ólaf, sett harðan getnaðarlim milli læra hans og hafði síðan samræðishreyfingar þar til honum varð sáðfall. Mök sem þessi hefir ákærði haft við Ólaf öðru hvoru frá þessum fyrstu mökum og þar til á þessum vetri, að Ólafur stal frá honum fötum. Hafa þeir nokkrum sinn- um haft mök saman í öllum þeim herbergjum, er ákærði hefir búið í og áður eru nefnd. Milli makanna leið aldrei minna en vika, en stundum meira, allt upp í mánuð. Ólafur samþykkti ætið að hafa mökin við ákærða og fékk alla jafna einhverja borgun fyrir, frá kr. 1.50 til kr. 3.00 í hvert skipti. Kveðst hann eingöngu hafa gert þetta vegna þess, að hann fékk fyrir það, því að nautn hafi hann enga haft af þessu. 365 Þá hefir Ólafur skýrt svo frá, að meðan ákærði bjó á Hverfisgötu 64, hafi hann tvisvar haft mök við sig þar þannig, að hann setti getnaðarliminn inn í endaþarm Ólafs og hafði þar samræðishreyfingar, en tók getnaðar- liminn út, áður en honum varð sáðfall. Segir Ólafur ákærða hafa verið í þessi skipti með mesta móti drukkinn, en hann hefir borið, að ákærði hafi oftast nær verið drukk- inn, þegar þeir höfðu mök saman. Ákærði hefir skýrt svo frá, að hann muni ekki eftir að hafa haft kynferðismök við Ólaf með þessum hætti, en kveðst telja vist, að Ólafur skyri rétt frá um þetta atriði. Verður því að teljast nægi- lega sannað, að mök þessi hafi gerzt. IV. Þá er það upplýst, að ákærði hefir kysst bróðurson sinn, Karl Sölvason, fæddan 27. april 1924, einkennilega mikið, bæði drukkinn og ódrukkinn, og það svo, að Karli þótti það ógeðslegt, sérstaklega þegar ákærði var drukkinn. Að öðru leyti hefir framkoma ákærða við Karl verið með venjulegum hætti. Vv. Eins og málavöxtum nú hefir verið lýst, er ljóst, að ákærði hefir gerzt brotlegur við 186. gr. hegningarlaganna með afskiptum sinum af drengjunum Eggert Kristjáni Vídalín Kristjánssyni og Guðmundi Ermenrekssyni. Sömu grein hefir hann einnig brotið með afskiptum sinum af drengnum Ólafi Byron Guðmundssyni, og með því að setja getnaðarlim sinn inn í endaþarm hans og hafa þar samræðis- hreyfingar hefir hann brotið 178. gr. hegningarlaganna. Þó að drengirnir samþykktu kynferðismök ákærða við þá, getur það ekki, vegna aldurs drengjanna, leyst ákærða frá refsingu fyrir þau mök. Hót ákærða við bróðurson sinn, Karl Sölvason, verða ekki gefin honum að sök. Refsing ákærða þykir með hliðsjón af 63. gr. hegningar- laganna hæfilega ákveðin betrunarhússvinna í 8 mánuði. Ákærða ber að dæma til greiðslu alls sakarkostnaðar, þar með talin málsvarnarlaun skipaðs verjanda sins, hrm. Gunnars Þorsteinssonar, kr. 100.00. Rekstur málsins hefir verið vítalaus. 366 Því dæmist rétt vera: Ákærði, Þórður Sigurður Valdimar Ólafsson, sæti betrunarhússvinnu í 8 mánuði. Hann greiði allan sakarkostnað, þar með talin máls- varnarlaun skipaðs verjanda sins, hrm. Gunnars Þor- steinssonar, kr. 100.00. Dóminum skal fullnægja með aðför að lögum. Mánudaginn 30. september 1940. Nr. 32/1940. Sæmundur Stefánsson gegn Guðmundi Þorvaldssyni. Dómur hæstaréttar. Málssókn þessi fellur niður. Áfrýjandi, Sæmundur Stefánsson, er eigi mætir í málinu, greiði 50 króna aukagjald til ríkissjóðs, ef hann vill fá mál sitt tekið fyrir að nýju. Mánudaginn 30. september 1940. Nr. 58/1940. Jón Eiríksson segn Ragnari Bjarkan. Dómur hæstaréttar. Málssókn þessi fellur niður. Áfrýjandi, Jón Eiríksson, er eigi mætir í málinu, greiði 50 króna aukagjald til ríkissjóðs, ef hann vill fá mál sitt tekið fyrir að nýju. 367 Mánudaginn 30. september 1940. Nr. 59/1940. Haraldur Valdimarsson Segn Guðrúnu Ágústsdóttur. Dómur hæstaréttar. Málssókn þessi fellur niður. Áfrýjandi, Haraldur Valdimarsson, er eigi mætir í málinu, greiði 50 króna aukagjald til ríkissjóðs, ef hann vill fá mál sitt tekið fyrir að nýju. Föstudaginn 4. október 1940. Nr. 84/1940. Sveinafélag múrara (Einar B. Guðmundsson) gegn Vinnuveitendafélagi Íslands vegna Þorkels Ingibergssonar (Eggert Claessen). Fógetaúrskurður um aðför staðfestur. Dómur hæstaréttar. Úrskurðinn hefir upp kveðið Kristján Kristjáns- son fulltrúi lögmanns í Reykjavík. Áfrýjandi, sem skotið hefir máli þessu til hæsta- réttar með stefnu 9. f. m., hefir krafizt þess, að fógetaúrskurður sá, sem áfrýjað er, og fjárnáms- gjörð samkvæmt honum, sem einnig er áfrýjað, verði úr gildi felld, og að stefndi verði dæmdur til þess að greiða honum málskostnað bæði fyrir fógetarétti og hæstarétti eftir mati dómsins. Stefndi hefir krafizt staðfestingar á framangreindum dóms- 368 athöfnum og málskostnaðar fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Samkvæmt 8. sbr. 4. gr. í reglugerð styrktar- sjóðs sveinafélags múrara er það eitt hlutverka sjóðs þessa að veita félagsmönnum styrk, ef verkfall eða verkbann kemur til framkvæmda þeim til atvinnu- missis. Með þessari athugasemd og að öðru leyti með skírskotun til forsendna úrskurðarins þykir rétt að staðfesta áðurnefndar dómsathafnir samkvæmt kröfu stefnda. Eftir þessum málalokum þykir rétt að dæma áfrýjanda til þess að greiða stefnda 300 krónur í málskostnað fyrir hæstarétti. Því dæmist rétt vera: Framangreindar dómsathafnir eigi að vera óraskaðar. Áfrýjandi, Sveinafélag múrara, greiði stefnda, Vinnuveitendafélagi Íslands vegna Þorkels Ingibergssonar, 300 krónur í málskostnað fyrir hæstarétti að viðlagðri aðför að lögum. Úrskurður fógetaréttar Reykjavíkur 26. ágúst 1940 og fjárnám 27. s. m. Í máli þessu, sem tekið var undir úrskurð 10. þ. m., hefir gjörðarbeiðandi, Eggert Claessen hrm., krafizt fjárnáms hjá Sveinafélagi múrara í Reykjavík til tryggingar skuld skv. dómi, uppkveðnum í félagsdómi 21. maí þ. á. í málinu: Vinnuveitendafélag Íslands f. h. Þorkels Ingibergssonar gegn Sveinafélagi múrara í Reykjavík, að upphæð samtals kr. 1300.00, auk alls kostnaðar við gjörð þessa og eftirfar- andi uppboð, ef til kemur. Gjörðarþoli hefir mótmælt framgangi gjörðarinnar, og var málið því, eins og áður segir, lagt undir úrskurð fógetaréttarins. 369 Ágreiningur er ekki um aðfararhæfi dóms þess, sem hér liggur fyrir, heldur um það, hvort eignir gjörðarþola eru undanþegnar aðför. Aðiljar virðast vera sammála um það, að gjörðarþoli eigi ekki aðrar eignir en 2 sjóði: Félagssjóð og styrktarsjóð. Eru þeir sammála um það, að fjárnám megi fara fram í félagsssjóði, en upplýst er af gjörðarþola, að í honum séu aðeins kr. 50.00. Hinsvegar er því haldið fram af hálfu gjörðarþola, að styrktarsjóðurinn sé undanþeginn aðför, og byggir hann það á ákvæðum laga um stéttarfélög og vinnudeilur nr. 80 frá 1938 8. gr. Gjörðarbeiðandi heldur því hins vegar fram, að þessi sjóður sé ekki undanþeginn aðför, því þótt úr honum sé veittur styrkur vegna veikinda, þá sé hann að öðrum þræði atvinnuleysissjóður. Samkvæmt reglugjörð fyrir styrktarsjóð Sveinafélags múrara í Reykjavík er svo fyrir mælt í 2. gr., að tilgangur sjóðsins sé að styrkja meðlimi Sveinafélagsins, er atvinnu- leysi og veikindi ber þeim að höndum. Sjóður þessi er þvi hvorutveggja í senn, sjúkrastyrktarsjóður og atvinnuleysis- styrktarsjóður. Í 8. gr. laga um stéttarfélög og vinnudeilur nr. 80 frá 11. júní 1938 eru sjúkrastyrktarsjóðir undanþegnir aðför því aðeins, að eignir þeirra séu skýrt aðgreindar frá eignum félagsins, og óheimilt að verja þeim til almennra þarfa þess. Þar sem telja verður, að sjóður sá, sem hér um ræðir, rúmi allvíðtækari starfsemi heldur en sjúkrastyrktar- sjóður samkv. 8. gr. fyrrgreindra laga, verður að telja, að hann sé ekki undanþeginn aðför. Því úrskurðast: Félagssjóður og styrktarsjóður Sveinafélags múrara eru ekki undanþegnir aðför í þessu máli, og ber að leyfa framgang hinnar umbeðnu gjörðar, á ábyrgð gjörðarbeiðanda. {Gerðarþoli| benti á til fjárnáms 2 veðdeildarbréf, 11. flokkur Litra A 2662 og 2663, hvort að upphæð 1000 kr. Fógeti lýsti þá yfir, að hann gerði fjárnám í fyrr- greindum veðdeildarbréfum. 24 370 Mánudaginn 7. október 1940. Nr. 41/1940. Kristján Steingrímsson (Theódór B. Lindal) Segn Guðfinnu Einarsdóttur f. h. Sigur- steins Heiðars Jónssonar (Pétur Magnússon). Bætur fyrir meiðsl af bifreiðarfarmi. Dómur hæstaréttar. Áfrýjandi hefir skotið máli þessu til hæstaréttar með stefnu 17. maí þ. á. Krefst hann aðallega al- gerrar sýknu og málskostnaðar úr hendi stefnda bæði í héraði og fyrir hæstarétti eftir mati dóms- ins. Til vara krefst hann þess, að lækkuð verði upp- hæð sú, sem dæmd var í héraði, og að honum verði þá dæmdur málskostnaður fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Stefndi krefst staðfestingar héraðs- dómsins og málskostnaðar fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Slys það, sem bóta er krafizt fyrir, varð við af- fermingu bifreiðar, eftir að hún hafði numið staðar. Það stóð ekki í neinu sambandi við akstur bifreiðar- innar né útbúnað, og staðurinn, sem hún stað- næmdist á, virðist hafa verið hættulaus. Slysið varð þess vegna ekki af ástæðum, sem tengdar eru við notkun bifreiðar frekar öðrum ökutækjum, og eiga því sjónarmið þau, er liggja til grundvallar ákvæð- um 15. gr. bifreiðarlaga nr. 70/1931, ekki við hér. Bótakröfur í máli þessu eru eingöngu reistar á ákvæðum nefndrar 15. gr., og kemur því skaðabóta- skylda vegna annarra ástæðna ekki til álita í þessu máli. Það þykir því verða að sýkna áfrýjanda af kröfum stefnda í máli þessu. 371 Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður fyrir báðum dómum falli niður. Því dæmist rétt vera: Áfrýjandi, Kristján Steingrímsson, á að vera sýkn af kröfum stefnda, Guðfinnu Einarsdóttur f. h. Sigursteins Heiðars Jónssonar, í máli þessu. Málskostnaður bæði í héraði og fyrir hæsta- rétti falli niður. Dómur bæjarþings Hafnarfjarðar 3. maí 1940. Ár 1940, föstudaginn 3. maí kl. 5 e. h., var í bæjarþingi Hafnarfjarðar, sem haldið var á skrifstofu bæjarfógetans í Hafnarfirði af bæjarfógeta Bersi Jónssyni, uppkveðinn dómur í málinu nr. 7/1939, en mál þetta var dómtekið 9. apríl s. 1, að loknum munnlegum málflutningi. Mál þetta, sem var þingfest 28. nóvember s. l., er höfðað fyrir bæjarþinginu með stefnu útgefinni 17. nóvember 1939 af Guðfinnu Einarsdóttur í. h. Sigursteins Heiðars Jónssonar gegn Kristjáni Steingrímssyni, Norðurbraut 3 í Hafnarfirði, til greiðslu skaðabóta og bóta fyrir orkutap, þjáningar, líkamslyti og vinnutap, að upphæð kr. 2480.90, ásamt 6% ársvöxtum frá 5. júlí 1939 til greiðsludags, og málskostnaðar að skaðlausu eða eftir mati réttarins. Í máli þessu hefir Sjóvátryggingarfélagi Íslands h/f. verið stefnt til þess að gæta hagsmuna sinna. Málavextir eru þessir: Síðari hluta dags 5. júlí 1939 var Sigursteinn Heiðar Jónsson, sjö ára gamall, sonur stefnandi í málinu, að leika sér fyrir utan hús það við Öldugötu hér í bænum, sem hann á heima í. Sá hann þá bifreiðina G. 83, sem er eign stefnds, fara upp götuna með heyhlass og staðnæmast við húsið nr. 5 við Öldugötu. Gekk drengurinn yfir götuna að bif- reiðinni og fór að sópa saman lausu heyi, sem hrunið hafði af hlassinu niður á veginn. Er drengurinn var við þetta, datt heysáta ofan af bifreiðinni á drenginn, svo að hann féll aftur á bak út á gangstiginn heim að húsinu nr. 5 við Öldugötu. Var drengurinn síðan fluttur heim til sín, en 372 skömmu siðar var hann, samkvæmt fyrirmælum Bjarna Snæbjörnssonar læknis, sem sóttur hafði verið, fluttur á St. Jósephsspitala. Við röntgenskoðun á spítalanum kom í ljós, að drengurinn hefði lærbrotnað. Þegar læknirinn hafði gengið frá brotinu á venjulegan hátt, var drengurinn fluttur heim til sin, og þar lá hann rúmfastur þangað til í lok septembermánaðar, og stundaði Þórður Edilonsson héraðs- læknir hann í legunni, en móðir hans annaðist hjúkrun hans. Þegar drengurinn kom aftur á fætur, kom í ljós, að fótur- inn hafði stytzt um nálega 4 cm, svo að drengurinn varð haltur. Stefndur hefir aðallega krafizt algjörðrar sýknu af öllum kröfum stefnandi, og að sér verði dæmdur málskostnaður. Til vara krefst hann þess, að bótunum verði skipt, og að stefnuupphæðin verði stórlega lækkuð. Þá hefir hann kráfizt þess, að vextir verði aðeins dæmdir 5% og ekki reiknaðir nema frá stefnudegi. Stefndur hefir rökstutt sýknukröfu sína með þvi, að slys það, sem hér um ræðir, falli ekki undir 15. gr. bif- reiðalaganna. Hefir hann haldið því fram, að slysið hafi ekki orðið í sambandi við notkun bifreiðar sem slíkrar, heldur hafi það orðið í sambandi við venjulega vinnu, og vegna þess að drengurinn hafi hegðað sér ógætilega. Það er upplýst í málinu, að slysið vildi til með þeim hætti, að heysáta féll ofan af bifreiðinni á drenginn. Var bifreiðar- stjórinn uppi á bifreiðinni og rétti manni, sem stóð fyrir neðan hana, sáturnar. Hefir bifreiðarstjórinn borið það fyrir rétti, að hann muni hafa komið við sátu þá, sem féll ofan á drenginn, og hafi það valdið þvi, að hún féll, og það, að bifreiðin stóð í halla, og að sátan náði um 30 cm út fyrir skjólborð bifreiðarpallsins. Það er upplýst í málinu, að sát- urnar, sem á bifreiðinni voru, en þær voru 9 eða 10, höfðu ekki verið bundnar saman eða festar á bifreiðina með öðr- um hætti. Það verður ekki fallizt á þá skoðun stefnds, að slysið falli ekki undir 15. grein bifreiðalaganna. Verður rétturinn að lita svo á, að ferming og afferming bifreiðar falli innan Þeirra takmarka um meðferð og notkun bifreiða, sem sett eru með ákvæðum 15. greinar laganna, og að það sé í verkahring bifreiðarstjóra, að hafa umsjón með fermingu og affermingu bifreiðar þeirrar, er hann stýrir. Í málinu 373 hefir ekkert komið fram, er bendi til þess, að slysið hefði hlotið að vilja til, enda þótt bifreiðarstjórinn hafði sýnt þá varkárni, sem honum sem gætnum ökumanni var skylt. Af þessum ástæðum verður því að telja, að stefndur (bif- reiðareigandinn) beri ábyrgð á slysinu gagnvart stefnanda, og getur aðalkrafa hans um sýknu og málskostnað þvi ekki orðið tekin til greina. Koma þá til álita varakröfur stefnds um skiptingu og lækkun bótanna. Að því er snertir kröfu stefnds um skiptingu bótanna, bá hefir hann haldið því fram, að drengurinn hafi verið eftirlitslaus úti á götu, og beri því forráðamenn hans ábyrgð á slysinu, auk þess sem drengurinn hafi hegðað sér ógæti- lega, enda þótt hann sé það stálpaður, að hann hefði átt að gjöra sér grein fyrir þeirri hættu, sem til gat verið. Á þessa röksemdafærslu stefnds verður ekki fallizt. Litur rétturinn svo á, að bifreiðarstjóranum hafi sem slíkum borið skylda til að sjá um, að afferming bifreiðarinnar færi fram með þeim hætti, að slys hlytist ekki af. Ber því sam- kvæmt þessu ekki að taka þessa kröfu stefnds til greina. Stefnandi hefir sundurliðað tjónið þannig: 1. Bílkostnaður v/ aksturs á spítala ........ kr. 3.00 2. Röntgenskoðun ........00000000 00... 0... — 5.00 3. Lyfja- og umbúðakostnaður .............. — 7.90 4. Reikningur Sjúkrasamlags Hafnarfjarðar... — 30.00 5. Vinnutap stefnandi og fæðispeningar henn- ar og sonar hennar .......0000..0.000.. — 460.00 6. Fyrir þjáningar, óþægindi og lýti ........ — 900.00 7. Bætur fyrir orkutap ..........0..00.0.... — 1075.00 Samtals kr. 2480.90 Um 1—4: Stefndur hefir ekki mótmælt þessum liðum. Verða þeir því teknir til greina að fullu. Um 5: Stefnandi hefir rökstutt þennan lið á þá lund, að hún hafi verið ráðin kaupakona að Stekkum í Sand- víkurhreppi í Árnessýslu fyrir 25 króna vikukaup, auk þess sem hún hefði mátt hafa dreng sinn með sér, sér að kostn- aðarlausu. Hafi hún orðið af þessari atvinnu vegna slyss- ins, sem varð á syni hennar. Vitnið Benedikt Viggó Jóns- son hefir borið það, að það hafi ráðið stefnandi í kaupa- vinnuna fyrir þau kjör, sem að ofan greinir. Stefnandi hefir 374 haldið þvi fram, að drengurinn hafi verið fluttur heim aftur eftir aðgjörðina, vegna þess, að ekkert rúm hafi verið til fyrir hann á sjúkrahúsinu, og einnig hafi þær ástæður legið til þess, að drengurinn hefði viljað hafa móður sina yfir sér, vegna þess að hann hafi orðið fyrir taugaáfalli af völdum slyssins og verið mjög hræðslugjarnt. Stefndur hefir mótmælt þessum lið sem sér óviðkomandi og of háum með eftirfarandi rökstuðningi: a) Hann hefir bent á, að fullt gjald á sjúkrahúsi fyrir dreng á því reki (7 ára), sem hér um ræðir, sé kr. 4.50 á dag, og mundi því kostnaður af veru drengsins á sjúkra- húsi hafa numið kr. 315.00, og hefði við það sparazt fæðis- kostnaður drengsins í heimahúsum og annar kostnaður, þannig, að kostnaðurinn hefði einungis þurft að nema kr. 3.00 á dag, eða samtals kr. 210.00. Hefir stefndur gjört þá kröfu, að þessi liður verði lækkaður í þá upphæð. b) Einnig hefir stefndur mótmælt því, að kaupakonu- kaup hafi numið meira en 25 krónur á viku. c) Þá hefir stefndur mótmælt því, að ekki hafi verið hægt að hafa drenginn á sjúkrahúsi. Með því að rétturinn verður að fallast á rökstuðning stefnandi fyrir því, að drengurinn var látinn liggja í heimahúsum, og kröfum hans er stillt í hóf, þá ber að dæma stefndan til þess að greiða kröfurnar undir þessum lið að fullu. Um 6. Stefndur hefir mótmælt þvi, að þessi liður verði greiddur með hærri upphæð en kr. 500.00. Hefir hann haldið því fram, að hér hljóti allt af að vera um að ræða fullkomna áætlun, og sé ekki venja að greiða hærri upphæð en þetta. Það er upplýst í málinu, að drengurinn er haltur eftir slysið, sökum þess, að fóturinn sem brotnaði, hefir stytzt um nálega 4 cm. Auk þess er lærið greinilega gildara um brotstaðinn. Af þessu er ljóst, að drengurinn hefir hlotið varanlegt líkamslýti vegna slyssins, og ber því að dæma honum bætur fyrir þjáningar, óþægindi og líkamslýti, og þykja kröfur stefnandi hæfilegar og ber því að taka þær til greina. Um 7. Stefndur hefir mótmælt þessum lið sem alger- lega órökstuddum. Í málinu hefir verið lagt fram vott- orð Jóhanns Sæmundssonar læknis, þar sem hann kemst að þeirri niðurstöðu, að líklegt megi teljast, að örorka 375 drengsins muni eigi fara fram úr 5%. Með tilliti til þessa álits læknisins þykja kröfur stefnandi undir þessum lið vera hóflegar, og ber því að dæma stefndan til þess að greiða kröfu stefnandi undir þessum lið að fullu. Mót- mæli stefnds að því er snertir vaxtaupphæðina ber ekki að taka til greina, en hinsvegar ber að taka til greina kröfu hans um það, að vextir reiknist frá 17. nóvember 1939. Samkvæmt framansögðu verða úrslit máls þessa þau, að stefndur verður dæmdur til að greiða stefnandi sam- tals kr. 2480.90, með 6% ársvöxtum frá 17. nóv. 1939 til greiðsludags, og málskostnað, er þykir hæfilega ákveðinn kr. 258.70. Dráttur sá, er orðið hefir á uppkvaðningu dóms þessa, stafar af margháttuðum embættisönnum og setu dómarans á alþingi undanfarið. Þvji dæmist rétt vera: Stefndur, Kristján Steingrimsson, greiði stefnand- anum, Guðfinnu Einarsdótur f. h. Sigursteins Heiðars Jónssonar, kr. 2480.90 með 6% ársvöxtum frá 17. nóv- ember 1939 til greiðsludags og kr. 258.70 í málskostn- að innan 15 daga frá lögbirtingu dóms þessa, að við- lagðri aðför að lögum. Miðvikudaginn 9. október 1940. Kærumál nr. 6/1940. Ásgeir Pétursson gegn bæjarfógetanum á Akureyri f. h. ríkissjóðs. Frávísun kærumáls. Dómur hæstaréttar. Með bréfi bæjarfógetans á Siglufirði 25. f. m., hingað komnu 1. þ. m., var hæstarétti send kæra frá umboðsmanni kæranda, dags. 19. f. m., þar sem úr- 376 skurður Guðmundar bæjarfógeta Hannessonar á Siglufirði, kveðinn upp 14. s. m., er kærður eftir á- kvæðum 199. gr. laga nr. 85/1936. Úrskurður þessi fjallar um það, hvort lögtak skuli gert í eignum kæranda til tryggingar greiðslu á tekjuskatti kær- anda, sem á hann var lagður árin 1938, 1939 og 1940. Með því að úrskurður þessi sætir ekki kæru eftir ákvæðum 199. gr. téðra laga, sjá 198. gr. nefndra laga 4. tölul. a., þá verður að vísa kærumáli þessu frá hæstarétti ex officio. Af hálfu varnaraðilja hefir hvorki nokkur grein- argerð né krafa borizt hæstarétti, og fellur máls- kostnaður því niður. Því dæmist rétt vera: Kærumáli þessu er vísað frá dómi. Málskostnaður fyrir hæstarétti fellur niður. Úrskurður fógetaréttar Siglufjarðar 14. sept. 1940. Það verður nú að teljast rétt hjá gerðarþola, að lögtaks- réttur sé fyrndur á þinggjaldi hans 1938, enda þótt gerðar- beiðandi hafi í apríl 1940 beðið um lögtak á þinggjaldinu hér og miðað væri við þann tíma, en dregizt hefir hér að framkvæma lögtakið frá í apríl, að beðið var um það, var af því, að gerðarþoli dvaldi þá ekki hér, né vitað var um, að hann ætti hér eignir, og var þá lögtakskrafan send til Rvk., þar sem gerðarþoli þá dvaldi, en er nú fyrir skömmu send þaðan hingað. Verður því þegar af þeirri ástæðu að neita um lögtak á því þinggjaldi nú. Að því er snertir lögtakið á þinggjaldinu 1939, þá er samkv. þing- gjaldsreikningi gerðarbeiðanda reikningurinn gefinn út á manntalsþingi Akureyar 4. okt. 1939. Þá er manntalsþingið haldið samkv. þessum reikningi, og verður að taka það trúanlegt. Er lögtaksréttur á manntalsgjaldinu 1939 þvi ckki fyrndur, eins og gerðarþoli heldur fram. Að því er búsetu gerðarþola snertir, þá verður að telja ósannað, að hann sé búsettur hér á landi, en þótt svo sé, að hann sé 371 ekki búsettur hér á landi og hafi aðeins 1939 dvalið hér af vi majori — ófriðarástæðum —, þá er skattur sá, sem á hann er lagður, lagður á tekjur, sem hann hefir frá at- vinnufyrirtækjum búsettum á Íslandi, og, eftir maálflutn- ingnum að dæma, einnig fyrir vinnu gerðarþola hér á landi í þágu þessara fyrirtækja, en slíkar atvinnutekjur eru skatt- skyldar hér á landi, jafnvel þótt skattþoli sé ekki búsett- ur hér á landi. Er því rétt að taka þinggjaldið 1939, kr. 483.17, lögtaki með 16% dráttarvöxtum á mánuði frá 4. okt. 1939. Að visu bendir margt til þess, að gerðarþoli hafi greitt 1939 líka tekjuskatt í Kaupmannahöfn, og að lög 4/1939 gripi til slíkrar tvísköttunar, en gerðarþola ber að fá úr slíku skorið hjá skattayfirvöldum hlutaðeigandi landa, eða æðstu fjármálastjórnum Íslands og Danmerkur, sbr. 8. gr. téðra laga, en kemur eigi til álita að meta slíkt við dómstólana, in casu í fógetaréttinum. Getur tilvísun gerðar- þola til tvísköttunar og laga 4/1939 því ekki heldur hindr- að framgang lögtaksins hjá gerðarþola. Að því er þinggjald lögtaksþola frá 1940 snertir, þá er það samkv. munnlegum upplýsingum gerðarbeiðanda rétt, eins og gerðarþoli hefir haldið fram, að manntalsþing sé nú ekki háð á Akureyri 1940. En gerðarbeiðandi telur þinggjaldið eigi að síður gjaldkræft, af því að búið sé að ákveða upphæðina. Bendir hann í því efni til 1. og 5. gr. laga 65/1938. Það verður eigi talið, að þau lög heimili að telja tekjuskatt gjaldkræfan og lögtækan strax og hann sé ákveðinnn. Allt annað er, þótt lögin segi, að endurgreiða skuli skattþegn erlendum, strax og tekjuskattur hans sé ákveðinn, það, sem kynni að vera of mikið haldið eftir af kaupi hans til greiðslu skattsins. Skattalögin skipa svo fyrir, að tekju- og eignarskattinn skuli innheimta á mann- talsþingum. Fyrr en manntalsþingin eru haldin, eru slík gjöld því ekki gjaldkræf né lögtæk. Heldur væri þá að halda fram, að með 38. gr. réttarfarslaganna, sbr. líka at- hugasemdir við þá grein, væru manntalsþing í kaupstöðum felld burtu, og væri því ekki hægt að fullnægja ákvæðum skattalaganna í kaupstöðum, að innheimta tekjuskattinn á manntalsþingum, og þar sem sá gjalddagi — manntalsþing- dagurinn — væri felldur úr lögum, væri ekki hægt að halda neinum sérstökum gjalddaga fram á tekjuskatti í kaupstöðum, nema þeim degi, er endanlega væri gengið 378 frá ákvörðun tekjuskattsins, lokið endanlega við skattskrá. Þar sem hin eldri ákvæði um manntalsþing í kaupstöðum hafa ekki að fullu verið numin úr gildi með réttarfars- lögunum og framkvæmd 38. gr. er framkvæmanleg, þótt for- senda greinarinnar um, að manntalsþing skuli ekki haldin í kaupstöðum, verði talin röng, verður eigi álitið, að slík forsenda 38. gr. breyti skýrum fyrirmælum skattalaganna um gjalddaga tekjuskatts á manntalsþingum í kaupstöðum. Verður því að telja, þinggjald gerðarþola 1940 sé enn eigi gjaldkræft, svo lögtak geti farið fram nú þegar. Því úrskurðast: Lögtak á tekjuskatti gerðarþola 1938 skal eigi fram fara fyrst um sinn, eigi heldur á tekjuskatti hans 1940, en tekjuskattur hans 1939, kr. 483.17, með $% dráttar- vöxtum á mánuði frá 4. okt. 1939, skal tekinn lögtaki. Miðvikudaginn 9. október 1940. Nr. 87/1939. Eggert Claessen f. h. Tuxham A/S (Eggert Claessen) Segn Ástþóri Matthíassyni (Garðar Þorsteinsson). Fógetaúrskurði, er synjaði um aðför, hrundið að nokkru leyti. Dómur hæstaréttar. Áfrýjandi, sem skotið hefir máli þessu til hæsta- réttar með stefnu 4. sept. 1939, hefir krafizt þess aðallega, að fógetaúrskurður sá, sem áfrýjað er, verði að öllu úr gildi felldur, og að fógeti verði skyldaður til þess að framkvæma fjárnám í eignum stefnda til tryggingar skuld samkvæmt dómi gesta- réttar Vestmannaeyja frá 23. marz 1933, að fjár- 379 hæð d. kr. 2661.70, ásamt 6% ársvöxtum frá 19. nóv. 1930 til greiðsludags, kr. 221.50 í málskostnað, aðfararkostnaði og væntanlegum sölukostnaði. En til vara hefir áfrýjandi krafizt þess, að sú breyting verði á úrskurðinum gerð, að lagt verði fyrir fógeta að framkvæma fjárnám til tryggingar greiðslu á áðurnefndum d. kr. 2661.70 að frádregnum ísl. kr. 1500.00, ásamt 6% ársvöxtum af kr. 2661.70 frá 19. nóv. 1930 til 18. okt. 1934 og 6% ársvöxtum af þeim mismun frá 18. okt. 1939 til greiðsludags, og máls- kostnaði, aðfarar- og sölukostnaði sem áður segir. Ennfremur krefst áfrýjandi málskostnaðar bæði fyrir fógetarétti og hæstarétti eftir mati dómsins. Stefndi hefir krafizt staðfestingar á úrskurðinum og málskostnaðar fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Með bréfi 22. febr. 1932 var Óskari Bjarnasen, sem þá hafði skuldheimtu að atvinnu í Vestmanna- eyjum, falin heimta áðurnefndrar skuldar. Sótti hann mál til heimtu hennar til laga og fékk dóm um hana, sem áður getur. Tjáði Óskar þessi sig hafa heimt kr. 1500.00 af skuldinni og hefir samkvæmt yfirlýsingu, sem hann hefir skráð á eftirrit dóms- ins 18. okt. 1934, veitt stefnda fullnaðarkvittun um greiðslu allrar skuldarinnar. Stefndi mátti telja Óskari heimilt að taka við greiðslu, og verður stefndi því ekki krafinn nú um þessar kr. 1500.00. Hins vegar mátti stefndi ekki gera ráð fyrir því, að Óskar hefði heimild til þess að veita eftirgjöf á skuldinni af hluta, og hefir stefndi ekki sannað, að Óskar hafi slíka heimild fengið. Skuld þessi var við- urkennd með dómi, sem áður segir, og verður því ekki heldur talið, að áfrýjandi hafi firrt sig rétti til heimtu eftirstöðva skuldarinnar sakir dráttar þess, sem orðið hefir á aðgerðum af hans hálfu í því 380 efni. Samkvæmt þessu verður að taka varakröfu á- frýjanda til greina. Eftir atvikum þykir rétt að dæma stefnda til þess að greiða áfrýjanda 400 krónur í málskostnað fyrir hæstarétti. Fyrir fógetarétti var málskostnaðar ekki krafizt, og verður því að láta hann falla niður. Því dæmist rétt vera: Fógeta ber að framkvæma fjárnám í eignum stefnda til tryggingar d. kr. 2661.70 - ísl. kr. 1500.00, ásamt 6% ársvöxtum af d. kr. 2661.70 frá 19. nóv. 1930 til 18. okt. 1934 og 6% árs- vöxtum af d. kr. 2261.70 — ísl. kr. 1500.00 frá 18. okt. 1934 til greiðsludags, málskostnaði í héraði kr. 221.50, aðfararkostnaði og væntan- legum sölukostnaði. Stefndi, Ástþór Matthíasson, greiði áfrýjanda, Eggert Claessen f. h. Tuxham A/S, 400 krónur í málskostnað fyrir hæstarétti að viðlagðri aðför að lögum. Úrskurður fógetaréttar Vestmannaeyja 8. ágúst 1939. Gerðarbeiðandi, Einar Ásmundsson lögfræðingur, hefir krafizt þess fyrir hönd Eggerts Claessen Reykjavík, að fjárnám yrði gert í eignum Ástþórs Matthiassonar forstjóra, Sóla hér í bæ, til tryggingar greiðslu á dómi, uppkveðnum í gestarétti Vestmannaeyja 23. marz 1933, að upphæð d. kr. 2661.70, auk 6% ársvaxta frá 19. nóvember 1930 til greiðsludags, og kr. 221.50 í málskostnað, svo og til greiðslu kostnaðar við gerð þessa og eftirfarandi uppboðssölu, ef til kemur. Gerðarþoli, Ástþór Matthiasson, hefir mótmælt fram- gangi gerðarinnar, þar sem hann hafi greitt hluta af skuldinni gegn fullnaðarkvittun. Hafa báðir aðiljar síðan lagt ágreininginn undir úrskurð réttarins. 381 Gerðarbeiðandi, Eggert Claessen hæstaréttarmálflutn- ingsmaður í Reykjavík, hefir með bréfi dags. 22. febrúar 1933 sent Óskari Bjarnasen, þá til heimilis Kirkjuveg 28 hér, til innheimtu vixil, að upphæð d. kr. 2661.70, útgefn- um 17. desember 1929 af G. J. Johnsen, samþykktum af Ástþóri Matthíassyni lögfræðingi til greiðslu 19. nóvember 1930. Síðan höfðaði Óskar Bjarnasen mál gegn Ástþóri Matt- híassyni, og var það þingfest og tekið jafnframt til dóms 10. marz 1933. Því næst er dómur í málinu uppkveðinn í gestarétti Vestmannaeyja 23. marz, og samkvæmt þeim dómi er nú krafizt fjárnáms fyrir tildæmdri upphæð með kostnaði. Gerðarþoli hefir lagt fram í málinu (réttarskjal nr. 5) dómsútskrift með framangreindum dómi, og er áritað á hann svofelld kvittun: „Sem fullnaðargreiðsla meðtekin kr. 1500.00 — eitt þús- und og fimm hundruð krónur. 184, 3 Ve. 1910 'ðd. Óskar Bjarnasen.“ Með þessari viðurkenningu Óskars Bjarnasen telur gerð- arþoli sig hafa í höndum fullnaðarkvittun fyrir dómskuld- inni og neitar því frekari greiðslu. Umboðsmaður gerðarbeiðanda hefir í fyrsta lagi haldið því fram, að engin greiðsla hafi farið fram, og þó skulda- jöfnuður kynni að hafa átt sér stað milli Óskars Bjarnasen og gerðarþola, þá sé það engin greiðsla til gerðarbeiðanda. Rétturinn verður að fallast á það hjá gerðarþola, að umrædd kvittun Óskars Bjarnasen sé nægileg sönnun fyrir því, að greiðsla á kr. 1500.00 hafi átt sér stað til hans. Þá hefir gerðarbeiðandi til vara haldið því fram, að Óskar Bjarnasen hafi eigi haft umboð til að taka við greiðslu og sérstaklega hafi hann ekki haft heimild til að afhenda dóminn kvittaðan gegn greiðslu aðeins að hluta. Það er upplýst og viðurkennt í málinu, að gerðarbeið- andi fól Óskari Bjarnasen, sem um þær mundir stundaði hér málfærslustörf, að innheimta hjá gerðarþola umrædd- an víxil. Hafði Óskar þar með heimild til að taka við og kvitta fyrir greiðslum inn á skuldina svo bindandi var fyrir gerðarbeiðanda. Aftur á móti verður að telja vafa á þvi, hvort Óskar 382 Bjarnasen hefir, eins og á stóð, haft fullnægjandi umboð til að gefa eftir af skuldinni. En þar sem gerðarbeiðandi hefir engar innheimtutilraunir gert hjá gerðarþola síðan 1934, verður rétturinn að telja, að gerðarþoli hafi haft réttmæta ástæðu til að líta svo á, að gerðarbeiðandi fallist á afgreiðslu umboðsmanns sins Óskars Bjarnasen í þessu máli. Það verður að telja, að samkvæmt þvi, sem fyrir liggur í málinu, að eigi hafi verið sérstök ástæða fyrir gerðar- þola að reikna með, að Óskar Bjarnasen væri að fara út fyrir umboð sitt, eða gera slíkar ráðstafanir án þess að bera sig saman við umbjóðanda sinn. Með skirskotun til framanritaðs ber því að neita um framgang gerðar þessarar. Því úrskurðast: Umbeðin fjárnámsgerð á eigi fram að fara. Föstudaginn 11. október 1940. Nr. 23/1940. Aðalsteinn Sveinsson (Garðar Þorsteinsson) gegn Alþýðusambandi Íslands og Iðju, félagi verksmiðjufólks á Akureyri (cand. jur. Sigurgeir Sigurjónsson). Skaðabótamál vegna vinnuvörnunar. Dómur hæstaréttar. Hinn áfrýjaða dóm hefir upp kveðið Björn lög- maður Þórðarson. Áfrýjandi, sem skotið hefir máli þessu til hæsta- réttar með stefnu 12. april þ. á., krefst þess, að Al- þýðusamband Íslands og Iðja, félag verksmiðjufólks á Akureyri, eða til vara annar hvor þessara aðilja 383 verði dæmdur til að greiða honum kr. 250.00 ásamt 5% ársvöxtum frá 28. júní 1938 til greiðsludags. Svo krefst hann og málskostnaðar úr hendi stefndu i héraði og fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Stefndu krefjast hins vegar staðfestingar héraðs- dómsins og málskostnaðar fyrir hæstarétti úr hendi áfrýjanda eftir mati dómsins. Það virðist mega gera ráð fyrir því, að tilgangur stefndu með vinnustöðvuninni hafi verið sá að fá viðurkenningu verksmiðjueigenda á Akureyri á þvi, að félagið Iðja væri réttur aðili fyrir hönd verk- smiðjufólks þar á staðnum um heildarsamninga varðandi vinnukjör þess. Var stefndu heimilt að hefja verkfall í þeim tilgangi. Framkvæmd verk- fallsins verður ekki talin ólögleg gagnvart áfrýj- anda, með því að sönnur eru ekki leiddar að því gegn neitun stefndu, að áfrýjanda, sem var ófélags- bundinn verkmaður, hafi með valdi eða hótun um valdbeitingu verið varnað inngöngu í verksmiðjuna til vinnu. Hafa stefndu því ekki valdið honum tjóni, er þeim beri að bæta honum. Samkvæmt þessu ber að staðfesta héraðsdóminn að niðurstöðu til. Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður fyrir hæstarétti falli niður. Því dæmist rétt vera: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Málskostnaður fyrir hæstarétti fellur niður. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 8. marz 1940. Mál þetta, sem dómtekið var 5. þ. m., er höfðað fyrir bæjarþinginu með stefnu útgefinni 24. júni 1938 af aðal- steini Sveinssyni, verkamanni á Akureyri, gegn Alþýðu- sambandi Íslands hér í bæ til greiðslu skaðabóta, að upp- hæð kr. 250.00 með 5% ársvöxtum frá stefnubirtingardegi öðd til greiðsludags, og málskostnaðar að skaðlausu. Í fram- haldsstefnu útgefinni 18. september 1939 hefir stefnandi gert þá kröfu til vara, að félagið Iðja á Akureyri verði dæmt eitt sér eða ásamt Alþýðusambandi Íslands til að greiða hina umstefndu upphæð, ásamt vöxtum og máls- kostnaði. Loks hefir stefnandi í flutningi málsins hækkað bótakröfu sína í kr. 271.80, en haldið við vaxta- og máls- kostnaðarkröfuna. Stefndu krefjast sýknu af öllum kröfum stefnanda og málskostnaðar að skaðlausu. Málsatvik eru þau, að á árinu 1936 var stofnað á Akur- eyri félag verksmiðjufólks þar og hlaut það nafnið Iðja. Mun það brátt hafa hafizt handa um að reyna að fá verk- smiðjueigendur í kaupstaðnum til að viðurkenna félagið sem samningsaðilja um kaup og kjör verksmiðjufólks, en það hafa gengið lélega í fyrstu. Þann 2. nóvember 1937 gerðu félagar Iðju verkfall, að því er virðist, bæði í þeim tilgangi að fá félagið formlega viðurkennt sem samings- aðilja og til að koma á einhverjum .kjarabótum fyrir verk- smiðjufólk á staðnum. Meðal verksmiðjueigenda á Akureyri er Jakob S. Kvaran, er þar starfrækir skóverksmiðju og hefir allmargt fólk í þjónustu sinni. Alllöngu fyrir nýgreint verkfall, eða 11. april 1937, stofnaði Jakob, ásamt meiri hluta starfsfólks sins, félag, sem hlaut nafnið Starfsmannafélag J. S. Kvar- an. Alþýðusambandið mótmælti þegar þessari félagsstofn- un, og fóru nokkur skeyti milli þess og Jakobs út af henni, auk þess sem starfsmannafélagið sjálft sendi Alþýðusam- bandinu harðorð mótmæli gegn afskiptum þess af félags- stofnuninni. Virðist svo sem hið bezta samkomulag hafi verið milli Jakobs og starfsfólks hans, og að gagnkvæmur áhugi hafi ríkt hjá honum og því um að viðhalda félaginu. Starfaði félagið því áfram, en það varð til þess, að Al- þvöðusambandið lagði flutningsbann á vörur til og frá verksmiðju Jakobs um miðjan april 1937, og hélzt það allt til loka verkfalls þess, er um ræðir í máli þessu. Þegar Iðja hóf verkfallið í nóvemberbyrjun 1937, virð- ast allir starfsmenn J. S. Kvaran, en meðal þeirra var stefnandi máls þessa, hafa verið mjög tregir til að hætta vinnu, enda töldu þeir sig ekki eiga í neinni deilu við hann, hvorki um kaup né önnur kjör, enda þótt nokkrir 385 félagar Starfsmannafélagsins væru jafnframt félagsmenn i Iðju. Gekk starfsfólk Jakobs til vinnu sinnar 2. nóvember 1937, en því af fólkinu, sem heim fór til hádegsiverðar bann dag, var varnað inngöngu í verksmiðjuna, er það kom aftur. Nokkur hluti starfsfólksins fór ekki til hádegis- verðar og vann óáreittur til kvölds. Daginn eftir komst ekkert af starfsfólkinu inn í verksmiðjuna vegna verk- fallsvarðar, er nefnd sú, sem Iðja hafði falið framkvæmd verkfallsins, hafði sett við dyr verksmiðjunnar. Stóð verkfall þetta yfir til 29. nóvember 1937, en þá náðist sam- komulag fyrir milligöngu sáttasemjara. Allan þenna tíma frá 229. nóvember 1937 var ekkert unnið í verksmiðju J. S. Kvaran, að öðru leyti en þvi, að nokkrir starfsmenn hófu vinnu 18. nóvember, en virðast hafa hætt samdægurs eftir tilmælum framkvæmdarnefndar verkfallsins. Stefnandi vann ákvæðisvinnu í verksmiðjunni, en virðisl hafa haft kauptryggingu, og liggur fyrir vottorð verksmiðju- eigandans um, að kaupið hefði orðið kr. 305.00 í nóvember, ef unnið hefði verið, en aðeins orðið kr. 33.20. Hafi stefn- andi þannig tapað í vinnu vegna verkfallsins kr. 271.80. Í máli þessu byggir stefnandi kröfur sínar á hendur stefndu á því, að verkfallið hafi verið alveg tilefnislaust að því er snerti verksmiðju þá, er hann hafi unnið í, enda vinna þar verið stöðvuð gegn vilja starfsfólksins, þ. á. m. sinum. Hann kveðst hafa viljað vinna og hafa haft fulla heimild verksmiðjueigandans til þess, en sér hafi hins- vegar, eins og Öðru starfsfólki verksmiðjunnar, verið varnað að vinna að fyrirlagi framkvæmdarstjórnar verk- fallsins. Telur stefnandi báða hina stefndu aðilja bera skaðabótaábyrgð gagnvart sér, enda hafi þeir báðir jöfnum höndum staðið að verkfallinu. Félagið Iðja á Akureyri var meðlimur Alþýðusambands Íslands. Félagið ákvað sjálft að hefja umrætt verkfall og kaus framkvæmdarnefnd þess. Var hún skipuð þrem mönn- um, þ. á. m. erindreka Alþýðusambandsins, sem um þetta leyti var staddur á Akureyri, en hann var kosinn af félaginu á sama hátt og hinir, og verður ekki séð, að Alþýðusam- bandið hafi átt neinn þátt í því, að hann lenti í nefndinni. Félagið fékk hins vegar samþykki Alþýðusambandsins til verkfallsins, enda mun það vera venja, þegar félag, sem er meðlimur þess, hefur verkfall, að samþykkis sambandsins 25 386 sé leitað. Af því, sem fyrir liggur í málinu, verður ekki séð, að Alþýðusambandið hafi á neinn hátt, annan en þennan, verið við umrætt verkfall riðið, og ber því þegar af þeirri ástæðu að sýkna það af kröfum stefnanda. Umræddu verkfalli virðist eingöngu hafa verið beint gegn Jakob S. Kvaran, aðallega í því skyni, að fá hann til að viðurkenna Íðju sem samningsaðilja um kaup og kjör verksmiðjufólks síns. Verður ekki séð, að verkfallinu hafi á neinn hátt verið beint gegn verkafólki Jakobs, enda þótt það hafi orðið að hætta vinnu vegna þess. Verður því að lita á vinnutjón stefnanda vegna verkfallsins sem óbeina afleiðingu þess, að ekki sé unnt að dæma félagið til að greiða stefnanda hinar umkröfðu skaðabætur. Ber því einnig að sýkna Iðju af kröfum stefnanda, en að því er snertir málskostnað, þykir eftir málavöxtum rétt að láta hann falla niður gagnvart báðum hinum stefndu aðiljum. Því dæmist rétt vera: Stefndur (svo), Alþýðusamband Íslands og félagið Iðja á Akureyri, eiga (svo) að vera sýkn (svo) af kröfum stefnanda, Aðalsteins Sveinssonar. Málskostnaður falli niður. Miðvikudaginn 16. október 1940. Nr. 71/1940. Steindór Gunnarsson (Garðar Þorsteinsson) Segn Félagsprentsmiðjunni s/f og gagnsök (cand. jur. Kristján Guðlaugsson). Ýmsar kröfur út af félagsslitum og bókaforlagi. Dómur hæstaréttar. Hinn áfrýjaða dóm hefir upp kveðið Björn lög- maður Þórðarson. Aðaláfrýjandi, sem skotið hefir máli þessu til 387 hæstaréttar með stefnu 9. júlí þ. á., krefst þess, að gagnáfrýjandi verði dæmdur til að greiða honum kr. 13551.58 með 6% ársvöxtum frá 1. janúar 1936 til greiðsludags. Svo krefst hann og málskostnaðar í aðalsök og gagnsök úr hendi gagnáfrýjanda bæði í héraði og fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Gagn- áfrýjandi, sem áfrýjað hefir málinu með stefnu 15. ágúst þ. á., krefst þess, að aðaláfrýjandi verði dæmdur til að greiða honum kr. 8094.94 með 5% ársvöxtum frá Í. janúar 1936 til greiðsludags. Enn- fremur krefst hann málskostnaðar úr hendi aðal- áfrýjanda í aðalsök og gagnsök, bæði í héraði og fyrir hæstarétti, eftir mati dómsins. 1. Aðalsök í héraði. Krafa gagnáfrýjanda nam í héraði kr. 9349.98. Frá þessari fjárhæð hefir hann nú dregið kr. 800.00, sem er greiðsla til löggilts endurskoðanda fyrir að gera reikning um fjártölur bókaforlags þess, sem aðaláfrýjandi seldi gagnáfrýjanda þann 8. júni 1933 og tók síðar við aftur samkvæmt úrskurði gerðardóms, er sagður var upp þann 17. april 1935. Ennfremur hefir gagnáfrýjandi viðurkennt, að frá aðalkröfunni í héraði beri að draga kr. 455.04, vaxta- fjárhæð, sem aðaláfrýjanda hefir verið vanfærð til tekna. Nemur krafa gagnáfrýjanda hér fyrir dómi kr. 9349.98 -- (kr. 800.00 - kr. 455.04) = kr. 8094.94. Aðaláfrýjandi krefst þess, að frá kröfu gagnáfrýjanda verði ennfremur dregnar kr. 1250.00, er gagnáfrýjandi kveður, að hafi verið greiddar Óskari Gunnarssyni, starfsmanni í Félagsprent- smiðjunni, sérstaklega fyrir söfnun auglýsinga og annars efnis í vasabækur og skrifstoöfudagbækur, er gefnar voru út af nefndu bókaforlagi, svo og fyrir umsjón með sölu bóka þessara. Gerðar- 388 dómurinn skar ekki úr því, á hvorn aðiljann eigi að leggja þennan kostnað. Komið hefir í ljós, að kr. 250.00 er þóknun fyrir starf Óskars við forlagið á árinu 1932. Aðaláfrýjandi var þá enn eigandi og umráðamaður bókaforlagsins. Samkvæmt þessu og þar sem ekki er viðurkennt, að hann hafi sam- þykkt greiðslu þessara 250.00 króna til Óskars, verða þær ekki taldar honum til gjalda og koma því til frádráttar kröfu gagnáfrýjanda. Hinsvegar þykir þóknun fyrir greinda vinnu Óskars við bóka- forlagið árin 1933 og 1934, að fjárhæð kr. 1000.00, réttilega talin aðaláfrýjanda til skuldar, og verður hún þess vegna ekki dregin frá kröfu gagnáfrýj- anda. Niðurstaðan verður þvi, að aðaláfrýjanda ber að greiða gagnáfrýjanda í aðalsök í héraði kr. 8094.94 = 250.00, eða kr. 7844.94 með vöxtum eins og krafizt hefir verið. II. Gagnsök í héraði. Gagnkröfur aðaláfrýjanda í héraði námu kr. 20851.56. Aðaláfrýjandi hefir nú viðurkennt, að hér frá eigi að dragast kr. 7299.98 samkvæmt reikningsgerð dómkvaddra manna um fjártölur bókaforlagsins. Nemur dómkrafa aðaláfrýjanda fyrir hæstarétti þannig kr. 13551.58, ásamt vöxtum. Gagnkrafa aðaláfrýjanda greinist í 5 kröfuliði, sem upp eru taldir í héraðsdóminum, og verða þeir nú teknir til athugunar í sömu röð og í hinum áfrýjaða dómi greinir 1. Vanreiknaðir veætir aðaláfrýjanda til tekna, að fjárhæð kr. 455.04. Þessi kröfuliður er viður- kenndur af gagnáfrýjanda, svo sem áður segir, og er dreginn frá í hans kröfu. 2. Andvirði bóka, er aðaláfrýjandi telur gagn- áfrýjanda ekki hafa skilað sér, að fjárhæð kr. 389 1921.89. Þegar aðaláfrýjandi seldi gagnáfrýjanda bókaforlag sitt 8. júní 1933, framkvæmdu tveir starfsmenn Félagsprentsmiðjunnar að tilhlutun aðaláfrýjanda talningu bókanna, og var ekki önnur talning gerð á þeim. Samkvæmt sölu- samningnum um bókaforlagið skyldi við fullnaðar- skipti aðiljanna út af forlaginu miðað við hagnað þann, sem yrði af því fram til 1. mai 1937, eftir reglum, er greindar eru í hinum áfrýjaða dómi. Það skipti aðiljana því miklu máli, að talning bók- anna í hendur gagnáfrýjanda 1933 væri nákvæm. Samkvæmt þessu og þar sem ekki verður annað séð, en aðiljar hafi 1933 lagt greinda talningu bók- anna til grundvallar framtiðarskiptum sinum, verður að miða við hana í máli þessu. Nú hefir það komið í ljós, að þegar bókaupplögin voru af- hent aðaláfrýjanda eftir riftun samningsins frá 8. júní 1933, þá vantaði ýmsar bækur, sem áttu að vera fyrir hendi samkvæmt talningunni 1933 og reikningum bókaforlagsins. Er söluverð bóka þeirra, er vanta, talið kr. 1921.89. Á fjárhæð þess- ari verður gagnáfrýjandi að standa skil, enda hef- ir hann ekki mótmælt þessari fjárhæð út af fyrir sig. Gagnáfrýjandi telur, að til frádráttar téðri fjárhæð eigi að koma kr. 411.20, með því að meira hafi verið til af sumum bókanna en reikningar sýndu, en gegn mótmælum aðaláfrýjanda er ekki gerð nægileg grein fyrir þessum frádráttarlið. 3. Óviðurkenndar skuldir bóksala við forlagið, að fjárhæð kr. 6948.23. Lita verður svo á, að gagn- áfrýjandi hafi ekki, eins og á stendur, vanrækt að gera grein fyrir forlagsbókum þeim, sem voru í vörzlum bóksala o. fl., er aðaláfrýjandi tók aftur við forlagsbókunum eftir riftun samningsins frá 390 8. júní 1933. Að vísu hafa sumir þeirra bóksala, er höfðu bækur forlagsins til sölu, ekki kannazt við að hafa undir höndum allar þær bækur, sem greinargerð gagnáfrýjanda segir til, en aðaláfrýj- andi hefir ekki með rannsókn á viðskiptum gagn- áfrýjanda og bóksalanna og málssókn á hendur bóksölunum, ef til kæmi, sannreynt, að ekki megi treysta greinargerð gagnáfrýjanda um viðskipti hans og bóksalanna, en þess er hér getanda, að gagnáfrýjandi tjáir reikninga sina heimila til at- hugunar endurskoðenda í þessu skyni. Það verður því að sýkna gagnáfrýjanda að svo stöddu af þess- um kröfulið. h. Ágóði af útgáfu vasabóka, almanaka og skrif- stofuhandbóka fyrir árið 1936, að fjárhæð kr. 5763.20. Aðaláfrýjandi hefir byggt þenna kröfulið á þremur sjónarmiðum. Í fyrsta lagi á því, að eignayfirfærsla bókaforlagsins til sín hafi ekki farið fram fyrr en 31. desember 1935, og hafi þá tekjur af útgáfu bóka þessara fyrir árið 1936, sem gengið var frá 1935, átt að renna til sín. Í gerðar- dóminum er svo ákveðið, að aðiljar skuli útkljá viðskipti sin um bókaforlagið þann 1. júlí 1935. Þetta ákvæði hélzt óbreytt, þótt aðiljar síðar með samningi 20. desember 1935 kvæðu svo á, að slit á sameign þeirra í Félagsprentsmiðjunni skyldu miðast við 31. desember 1935, enda segir í síðast- nefndum samningi, að hann sé „óviðkomandi upp- gjöri á Þbókaforlagi Steindórs Gunnarssonar“. Kröfuliðurinn verður þessvegna ekki studdur með framangreindum ástæðum. Í öðru lagi telur aðal- áfrýjandi sig eiga rithöfundarrétt að bókum þess- um og gagnáfrýjanda því ekki geta helgað sér tekj- ur af þeim eftir riftun forlagssamningsins. Engin 391 sundurliðun er fyrir hendi um það, hvernig ágóði sá, er í kröfulið þessum greinir, skiptist niður á sölu veggalmanaka, vasabóka og skrifstofuhand- bóka. Samkvæmt þessu og þar sem alveg vafalaust er eftir málflutningnum, að aðaláfrýjandi á engan rithöfundarrétt að veggalmanökunum, þá verður kröfuliður þessi ekki byggður á broti á rithöfundar- rétti. Loks telur aðaláfrýjandi til vara, að hann eigi a. m. k. tilkall til þriðjungs ágóða af sölu bóka þessara fyrir árið 1936, þar sem Félagsprentsmiðj- an hafi haldið áfram útgáfu þeirra, eftir að aðal- áfrýjandi hafi tekið við bókaforlaginu aftur, enda hafi hann verið meðeigandi í Félagsprentsmiðj- unni til ársloka 1935. Á þessi rök aðaláfrýjanda ber að fallast, og ber honum samkvæmt því þriðj- ungur kröfuliðsins, eða kr. 1921.07. 5. Ágóði af útgáfu vasabóka, almanaka og skrif- stofuhandbóka fyrir árið 1937, að fjárhæð kr. 5763.20. Aðaláfrýjandi byggir þennan kröfulið á broti gagnáfrýjanda á rithöfundarrétti sínum að ofannefndum bókum, en af ástæðum þeim, er greinir við kröfulið nr. 4, verður þessi kröfuliður ekki tekinn til greina. Samkvæmt framanrituðu ber að taka til greina af kröfum aðaláfrýjanda kr. 1921.89 samkvæmt kröfulið nr. 2 og kr. 1921.07 samkvæmt kröfulið nr. 4, eða alls kr. 3842.96, með vöxtum eins og kraf- izt er. Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður í héraði og fyrir hæstarétti falli niður. Því dæmist rétt vera: Aðaláfrýjandi, Steindór Gunnarsson, greiði gagnáfrýjanda, Félagsprentsmiðjunni s/f, kr. 392 7844.94 með 5% ársvöxtum frá 1. janúar 1936 til greiðsludags. Gagnáfrýjandi, Félagsprentsmiðjan s/f, greiði aðaláfrýjanda, Steindóri Gunnarssyni, kr. 3842.96 með 6% ársvöxtum frá 1. janúar 1936 til greiðsludags. Gagnáfrýjandi á að svo stöddu að vera sýkn af kröfulið 3 hér að framan. Málskostnaður í héraði og fyrir hæstarétti falli niður. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri að- för að lögum. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 20. maí 1940. Í máli þessu gekk dómur í bæjarþingi Reykjavíkur 24. okt. 1938, en tveimur liðum gagnsakarinnar var vísað frá dómi að efni til sökum ófullnægjandi málsútlistunar. Með dómi hæstaréttar, gengnum 26. jan. þ. á., var vegna frávis- unar þessara liða bæjarþingsdómurinn ómerktur í heild og vísað heim í hérað til meðferðar samkv. 120. gr. einka- málalaganna um áðurnefnda tvo liði og til dómsálagningar að efni til um alla kröfuliði málsins. Aðiljar hafa lagt málið fyrir bæjarþingið að nýju og gert skriflega viðbótargrein fvrir atriðum þeim, sem frávísað var áður, og var nú málið tekið undir dóm 8. þ. m. Málið er eftir árangurslausa sáttaumleitun höfðað fyrir bæjarþinginu með stefnu útgefinni 4. október 1937 af s/ Félagsprentsmiðjunni hér í bæ, gegn Steindóri Gunnars- syni prentsmiðjustjóra, Suðurgötu 8 B hér í bænum, til greiðslu skuldar, að upphæð kr. 9349.98, með 5% ársvöxt- um frá 1. janúar 1936 til greiðsludags, og málskostnað að skaðlausu. Aðalstefndur hefir krafizt þess í aðalsök, að stefnuupp- hæð hennar verði lækkuð um tvær upphæðir, er síðar verða greindar, samtals að upphæð kr. 2050.00, og að sér verði tildæmdur málskostnaður. En jafnframt hefir hann með 393 gagnstefnu útg. 16. nóvember 1937 höfðað gagnsök og gert í henni þær réttarkröfur, að aðalstefnandi, s/f. Félags- prentsmiðjan, verði, með eða án skuldajafnaðar við stefnu- upphæð aðalsakar, dæmdur til að greiða sér kr. 20851.56, með 6% ársvöxtum frá 1. janúar 1935 til greiðsludags, og málskostnað í gagnsökinni að skaðlausu. Í gagnsökinni krefst aðalstefnandi algerrar sýknu og málskostnaðar að skaðlausu. Í rekstri málsins hafa báðir aðiljar gert varakröfur og verður þeirra getið á viðeigandi stöðum hér á eftir, er hinir einstöku kröfuliðir, er þær standa í sambandi við, verða ræddir. Málsatvik eru þau, að með afsali dagsettu 8. júní 1933 afhenti aðalstefndur, sem þá var einn af eigendum s/f Félagsprentsmiðjunnar og prentsmiðjustjóri hennar, Fé- lagsprentsmiðjunni allt bókaforlag sitt frá 1. maí 1933 að telja, en forlagi þessu hafði hann komið sér upp samhliða prentsmiðjustjórastarfinu. Segir í afsalinu, að með séu tald- ar bókaleifar í Reykjavík og úti um land, dagbækur, vasa- bækur og almanök, án nokkurrar undantekningar. Þá segir ennfremur, að í afsalinu séu innifalin öll réttindi aðal- stefnds til endurútgáfu og endurprentunar á þessum bók- um og skuldbinding af hans hálfu um að gefa þær ekki út framar, enda sé aðalstefnanda heimilt að hagnýta sér þær að öllu leyti eftir eigin vild frá nefndum degi. Jafnframt því sem aðalstefndur gefur aðalstefnanda af- sal þetta, var gerður samningur um forlagið, dagsettur sama dag og afsalið, og viðurkennir aðalstefndur í upp- hafi hans, að aðalstefnandi hafi greitt sér kr. 15000.00 sem fullnaðargreiðslu fyrir forlagið, er hann hafi afhent sam- kvæmt afsalinu. Jafnframt skuldbindur aðalstefndur sig til að endurgreiða aðalstefnanda þá upphæð, sem vanta kunni á, að nettóhagnaður af hinum seldu bókaleifum og fram- haldsútgáfu þeirra, þar með töldum vasabókum, dagbók- um og veggalmanökum, jafni að fullu kaupverðið, kr. 15000.00, ásamt 5% ársvöxtum, fyrir 1. maí 1937, og skuli sú reikningsuppgerð byggjast á sérstökum reikningi yfir úi- og innborganir viðvíkjandi forlaginu, sem halda skyldi í bókum aðalstefnanda. Á hinn bóginn skuldbatt aðalstefn- andi sig til að endurgreiða aðalstefndum það af nettóhagn- aðinum á hinu selda, sem kynni að verða fram yfir kaup- 394 verðið, kr. 15000.00, „ásamt 5% ársvöxtum á fyrrnefndu tímabili til 1. maí 1937“. Loks er í samningnum ákvæði um, að aðalstefnandi annist allt reikningshald og afgreiðslu endurgjaldslaust, og að úr ágreiningi aðilja út af samkomu- laginu skuli skorið á sama hátt og ágreiningi út af sam- eignarsamningi aðilja í Félagsprentsmiðjunni, þ. e. af þriggja manna gerðardómi, þannig skipuðum, að hvor deildaraðilja kysi sinn gerðarmann, en þeir tilnefndu síðan oddamann, eða ef þeir gætu ekki orðið ásáttir um odda- manninn, skyldi hann útnefndur af bæjarfógetanum (nú lögmanni) í Reykjavík. Áður en samningur aðilja um bókaforlagið var gerður, mun hafa verið ágreiningur þeirra í milli um ýms atriði í félagssamningi þeirra um prentsmiðjuna, svo og Í sam- bandi við bókaforlag stefnds. Virðist ágreiningurinn hafa farið vaxandi eftir forlagssamninginn, og lögðu aðiljar loks ágreininginn fyrir gerðardóm samkvæmt ákvæðum sam- eignarsamningsins, og var sá dómur fullskipaður 12. jan. 1935, en á þeim tíma var aðalstefndur hættur störfum í Félagsprentsmiðjunni og farinn að vinna í þágu annarar prentsmiðju. Kröfur sameigenda aðalstefnds fyrir gerðar- dómnum voru bæði út af sameigninni í prentsmiðjunni og forlagssamningnum. Að því er snertir forlagssamninginn frá 8. júni 1933, voru kröfur sameigenda aðalstefnds m. a. þær: 1) Að hon- um yrði rift og þeir leystir undan öllum skyldum hans. 2) Að aðalstefndum yrði gert að endurgreiða þeim kaup- verð forlagsbókanna, kr. 15000.00, með 5% ársvöxtum frá 8. júní 1933 til greiðsludags, að frádregnum þeim hagnaði, er kynni að hafa orðið á forlaginu frá því að þeir tóku við því og þar til það yrði gert upp. 3) Að ekki yrði tekið með í uppgjör forlagsins útgáfa vasabókar og hagnaður af þeirri útgáfu á árunum 1934 og 1935, heldur renni sá hagn- aður allur til þeirra. 4) Að fyrir umsjón með forlaginu, húsnæði, afgreiðslu, innheimtu etc. greiði aðalstefndur þeim kr. 4400.00, er dragist frá hagnaði forlagsins, en greiddist af aðalstefndum persónulega, ef hagnaðurinn hrykki ekki til þess. 5) Að byggt yrði á uppgjöri þeirra, og yrði það bindandi fyrir báða aðilja, en til vara, að for- lagið yrði gert upp af tveimur dómkvöddum mönnum, og að uppgjör þeirra yrði bindandi fyrir báða aðilja. 395 Niðurstaða gerðardómsins um kröfur sameigenda aðal- stefnds var, að því er snertir sameignina í pretsmiðjunni, sú, að aðalstefndur var talinn hafa rofið verulega ákvæði ákveðinnar greinar félagssamningsins, og með tilliti til sölutilboðs, er hann hafði gert 12. nóv. 1934, var sameig- endum hans heimilaður réttur til kaups á eignarhluta hans í Félagsprentsmiðjunni, ef þeir, einn eða tveir eða allir þrir í sameiningu, samþykktu það fyrir lok júnímánaðar 1935, enda yrði verð eignarhlutans ákveðið af tveim dómkvödd- um mönnum, nema samkomulag yrði. Ennfremur var svo ákveðið, að hvor aðilja ætti, enda þótt ekki yrði úr kaup- um fyrir 1. júlí 1935, rétt á að heimta félagsslit innan hæfi- legs tíma, er var ákveðinn til og með 31. des. 1935. Hvað viðvék kröfunum út af forlagssamningnum, varð niður- staða gerðardómsins þessi: 1) Samningnufn var riftað og sameigendur aðalstefnds leystir undan skyldum sinum samkvæmt honum. 2) Aðalstefndur var skyldaður til að endurgreiða prentsmiðjunni söluverð bókaforlagsins, kr. 15000.00, með 5% ársvöxtum frá 8. júní 1933, en að frá- dregnu því, sem inn hefði komið netto til prentsmiðjunnar af sölu forlagsbókanna, enda yrði aðalstefndum þá afhent það af forlagsbókaupplögunum, sem þá yrði eftir í vörzl- um prentsmiðjunnar. 3) Þessi krafa var ekki tekin til greina að neinu leyti, heldur ákveðið, að aðalstefndur ætti heimtingu á, að það, sem inn hefði komið fyrir þessar bækur, yrði dregið frá upphæðinni undir kröfulið 2, þegar gert yrði upp. 4) Í sambandi við úrlausn sina um þetta atriði segir gerðardómurinn, að þegar gerð verði upp skipti aðilja samkvæmt kröfulið 2, bætist að sjálfsögðu við áðurgreindar kr. 15000.00 allur útlagður kostnaður, sem prentsmiðjan hafi haft vegna forlagsbókanna, svo sem umbúðir, flutnings-, innheimtu- og vátryggingarkostnaður o. s. frv. Eftir forlagssamningnum hafði prentsmiðjan átt að annast afgreiðslu og reikningshald endurgjaldslaust, og virðist tilætlunin því hafa verið sú, að prentsmiðjan teldi ekki í þessu sambandi reksturskostnað forlagsins annað en það, sem beinlínis væri útlagt. En þrátt fyrir þetta á- kvað gerðardómurinn þó, með tilliti til allrar framkomu aðalstefnds, sem nánar er lýst í úrskurði gerðardómsins, að aðalstefndur skyldi greiða prentsmiðjunni þóknun, er hæfilega þótti metin kr. 500.00, fyrir reikningshald, af- 396 greiðslu og geymslu bókanna. Þá var og ákveðið undir þessum lið, að reikningsskil vegna forlagsins færu fram 1. júlí 1935, ef sameigendur aðalstefnds notuðu kauparétt sinn skv. framansögðu, en annars í. janúar 1936. 5) Ef ekki yrði samkomulag um aðra tilhögun, var ákveðið, að tveir dómkvaddir menn framkvæmdu reikningsskilin, og aðalstefndur bæri kostnaðinn. Í samræmi við þar að lútandi ákvæði gerðardómsins tilkynntu sameigendur aðalstefnds honum með bréfi dags. 21. júní 1935, að þeir vildu neyta kauparéttar sins að eignarhluta hans, og með bréfi til lögmanns, dagsettu sama dag, óskuðu þeir eftir, að hann dómkveddi tvo menn til að meta hlutann. Voru matsmennirnir siðan dómkvadd- ir, og varð að samningum milli aðilja, að matsgerðin mið- aðist við 31. des. 1935. Sérstaklega var tekið fram í sam- komulagi þessu, að það væri að öllu leyti óviðkomandi uppgjöri á bókaforlaginu. Í samræmi við þetta fóru síðan fram kaup á eignarhluta aðalstefnds í prentsmiðjunni. Að því er snerti uppgjörið á bókaforlaginu, fól aðal- slefnandi löggiltum endurskoðanda framkvæmd þess og greiddi honum kr. 800.00 sem þóknun, en þessu uppgjöri vildi aðalstefndur þó ekki una. Í samræmi við ákvæði gerðardómsins voru þá dómkvaddir íveir menn til að framkvæma uppgjörið, þeir Ari Thorlacius, löggiltur endur- skoðandi, og Þorvarður Þorvarðsson, fyrrv. prentsmiðju- stjóri, en sá síðarnefndi andaðist þó áður en uppgjörinu yrði lokið, og var þá Guðbjörn Guðmundsson, fyrrv. prent- smiðjustjóri, dómkvaddur í hans stað til að lúka verkinu. Luku hinir dómkvöddu menn störfum 17. febrúar 1937 og skiluðu skýrslu viðvíkjandi uppgjörinu, en samkvæmt henni bar aðalstefndum að greiða aðalstefnanda kr. 7299.98, og var sú upphæð skuld aðalstefnds 30. júní 1935, að frádregnum innborgunum frá þeim tíma til næstu ára- móta. Við þessa niðurstöðu hinna dómkvöddu manna höfðu báðir aðiljar ýmislegt að athuga. Töldu sameigendur aðalstefnds, að í uppgjörinu væru vantaldar til gjalda tvær upphæðir, þ. e. kr. 800.00 til löggilts endurskoðanda, er beir höfðu látið gera forlagið upp áður en þeir Ari voru útnefndir, eins og áður segir, og kr. 1250.00, er þeir höfðu greitt nafngreindum manni, aðallega fyrir söfnun auglýs- inga Í vasa- og skrifstofudagbækur forlagsins á árunum 397 1933, 1934 og 1935. Töldu þeir skuld aðalstefnds því nema samtals kr. 9349.98 og höfðuðu aðalsökina til greiðslu hennar. — Aðalstefndur taldi uppgjörið rétt að því er snerti það, að þessum liðum var sleppt, og hefir því krafizt sýknu af greiðslu þeirra í aðalsökinni. Hinsvegar taldi hann ýmsar greiðslur vantaldar forlaginu til tekna og höfðaði því gagnsökina til þess að fá þær greiðslur teknar til greina, með eða án skuldajafnaðar við þá upphæð, er aðalstefnanda kynni að verða tildæmd í aðalsök. Aðalsökin. 1. 800.00 kr. greiðslan. Eins og áður segir, lét aðalstefn- andi löggiltan endurskoðanda gera upp forlagið, án þess að fvrir lægi samþykki aðalstefnds til þess, og er hérgreind upphæð greiðsla fyrir það uppgjör. Þetta uppgjör neitaði aðalstefndur, eins og einnig er vikið að áður, að taka gilt, og voru þá hinir dómkvöddu menn látnir gera for- lagið upp í samræmi við ákvæði gerðardómsins, en kostn- að þann, er af því leiddi, hefir aðalstefndur þegar greitt. -—— Eftir ákvæðum úrskurðar gerðardómsins skyldi for- lagið gert upp af dómkvöddum mönnum, nema aðiljar kæmu sér saman um annað. Og þar sem aðalstefndur sam- þvkkti aldrei aðra aðferð, verður rétturinn að lita svo á, að hérgreind upphæð sé honum óviðkomandi, og verður því að sýkna hann af greiðslu hennar, enda þótt það kunni að vera rétt hjá aðalstefnanda, að uppgjör endurskoðand- ans hafi eitthvað flýtt fyrir hinum dómkvöddu mönnum, Þar eð það er ekki sannað, gegn andmælum aðalstefnds, né þá heldur að hve miklu leyti svo hafi verið. 2. 1250.00 kr. greiðslan. Svo sem komið hefir fram hér að framan, var einn liður í rekstri forlagsins árleg útgáfa vasabóka og skrifstofudagbóka. Virðist hafa verið allmikið verk að undirbúa prentun þessara bóka árlega og þó sér- staklega söfnun auglýsinga í þær síðartöldu, svo og sala Þeirra hvort tveggja. Verk þetta fól prentsmiðjan nafn- greindum starfsmanni sínum, en þar eð það var ekki talið falla undir verksvið hans, var honum greidd fyrir það sérstök aukaþóknun: árið 1933 kr. 500.00, 1934 sama upp- hæð óg árið 1935, þ. e. a. s. til 1. júlí þess árs, kr. 250.00, eða samtals hérumrædd greiðsla, og er þetta í samræmi við bækur prentsmiðjunnar, en hins vegar treystu hinir dómkvöddu menn sér ekki til að telja þessa upphæð til 398 gialda hjá forlaginu, vegna þess að þeir töldu það ekki heimilt samkvæmt úrskurði gerðardómsins, þar sem ákveðið væri í honum, að aðalstefnanda bæri aðeins kr. 500.00 sem þóknun fyrir reikningshald, afgreiðslu og geymslu bók- anna. — Upphæð sú, sem hér er um að ræða, virðist alls ekki hafa komið til álita í gerðardóminum, og er aðalstefn- anda því rétt að fá úr því skorið nú, hvernig um greiðslu hennar skuli fara. Það er ekki véfengt, að umrætt verk hafi verið nauðsyn- legt í þágu forlagsins, né að rétt hafi verið að greiða við- komandi starfsmanni aukaþóknun fyrir það, enda gerði aðalstefndur það sjálfur, meðan hann rak forlagsstarfsem- ina. Ekki hefir heldur verið hreyft andmælum um, að greiðslan hafi verið of há. Að þessu athuguðu, svo og þvi, að gerðardómurinn kveður greinilega á um það, að allur útlagður kostnaður í sambandi við forlagið skuli teljast því til gjalda, þá þykir verða að taka hérgreinda kröfu aðalstefnanda til greina. Í samræmi við framanritað lækkar því upphæð aðalsak- ar vegna varna þeirra, er aðalstefndur hefir haft uppi í henni, um kr. 800.00, eða niður í kr. 8549.98. Gagnsökin. Upphæð sú, sem gagnstefnandi hefir í gangsök krafizt, að kæmi til skuldajafnaðar við upphæð aðalsakar, eða að hann fengi sjálfstæðan dóm fyrir, kr. 20851.56, er í 5 liðum, þ. e.: 1) Vanreiknaðir vextir honum til tekna, kr. 455.04. 2) Andvirði bóka, er verið hafi í vörzlum prentsmiðjunn- ar, og hún hafi átt að skila sér, en ekki gert, kr. 1921.89. 4) Útistandandi upphæðir hjá ýmsum bóksölum, sem aðal- stefnandi hafi ekki gert nægilega grein fyrir, kr. 6948.23. 4) Ágóði af útgáfu vasabóka, almanaka og handbóka fyrir árið 1936, aðallega kr. 5763.20, en til vara einn þriðji hluti þeirrar upphæðar, og loks. 5) Ágóði af útgáfu sömu bóka fyrir árið 1937, kr. 5763.20. Um 1. Þannig stendur á kröfu þessari, að hinir dóm- kvöddu menn hafa í uppgjöri sínu reiknað forlaginu til skuldar 5% ársvexti af öllu söluverði bóka forlagsins, kr. 15000.00, frá söludegi til 30. júni 1935. Hinsvegar reikn- uðu þeir forlaginu ekki neina vexti til tekna af greiðsl- um, er inn komu. Telur gagnstefndur þetta rétt, og muni aðiljar hafa gengið út frá þessu þegar í upphafi, enda 399 hafi gerðardómurinn úrskurðað þetta atriði á sama hátt, en við úrskurð hans séu aðiljar bundnir. Gagnstefnandi telur hinsvegar, að taka hafi átt tillit til innborgana að þessu leyti, og að sér hafi ekki borið að greiða vexti af hærri upphæð en hann samkvæmt félagssamningnum (sic) skuldaði á hverjum tíma. Rétturinn fær nú ekki séð, að í úrskurði gerðardómsins sé neitt ákvæði, er skyldi gagnstefnanda til að greiða vexti af hærri upphæð en hann skuldar á hverjum tíma, né heldur, að neitt í þá átt felist í félagssamningnum. Og með því að fallast má á skilning gagnstefnanda að þvi er þetta atriði snertir og hérgreind vaxta-upphæð er ekki véfengd sem rétt útreiknuð, ber að taka þenna lið gagn- sakarinnar til greina. Um 2. Gagnstefnandi hefir lagt fram lista yfir bækur, er hann telur, að vantað hafi, er honum var afhent bóka- forlagið, en gagnstefndur hafi átt að standa skil á, og samkvæmt listanum nemur andvirði þeirra bóka áður- greindri upphæð. Telur gagnstefnandi, að svo vel hafi verið gengið frá talningu bókanna, að ekki sé neinn vafi um, að gagnstefndum beri að greiða sér þenna mismun. Gagnstefndur hefir mótmælt, að þessi upphæð sé rétt reiknuð, og telur, að fyrri talning bókanna hafi verið svo ónákvæm, að ekkert sé á henni bvggjandi, enda hafi nú komið í ljós, að af sumum bókunum sé nú meira til en til átti að vera samkvæmt fyrri talningunni. Nemi sú upphæð kr. 411.20, og hefir hann ex tuto gert varakröfu um, að þessi liður gagnkröfunnar verði lækkaður um þé upphæð. Gagnstefnandi hefir í þetta sinn lagt fram skýrslu Þeirra, er talninguna framkvæmdu vorið 1933. Þótt ekki skuli bornar brigður á það, að þau hafi viljað vanda sig, þá þykir ekki unnt, gegn mótmælum gagnstefnds, að nota þessa talningu sem grundvöll skaðabótafjárhæðar, þar sem það er ljóst, að þessi talning verður að teljast röng, þegar hún er borin saman við talning og uppgjör hinna dómkvöddu manna vorið 1937. Þá kemur fram hærri eintakafjöldi af sumum bókum, t. d. ísl. ástaljóðum í shirting, en talningin frá 1933 greindi. Hér virðist hafa verið vantalið eða ruglað saman shirting- og skinnbandi. Þess verður ekki dulizt, að skekkjur of eða van kunni 400 víðar að hafa verið, enda virðist söluverð forlags ásamt útgáfuréttindum, borið saman við nafnverð bókanna, benda til þess, að ekki hafi verið lögð sérstök áherzla á nákvæma talningu af samningsaðiljum. Þá er og verðsetning gallaðra bóka bæði við talningu 1933 og í kröfugerð gagnstefnanda alveg út í bláinn, og því alveg óhæf sem sönnunargagn um verðgildi þessara bóka. Að þessu athuguðu telur rétturinn ekki unnt að taka þenna lið gagnkröfunnar til greina. Um 3. Í Úrskurði gerðardómsins var svo ákveðið, að gagnstefnanda skyldi afhent fullnægjandi greinargerð um þær af forlagsbókunum, sem væri í annara vörzlum, þ. e. ymsra bóksala, þegar reikningsskil vegna forlagsins færu fram. Nú kveðst gagnstefnandi hafa skrifað bóksölunum, og hafi ýmsir þeirra engin skil gert, eða þá ófullnægj- andi, þar sem þeir hafi neitað að skulda þá upphæð, er prentsmiðjan telji og hann sé skuldaður fyrir í upp- gjörinu. — Gagnstefndur telur, að í þessu ákvæði úr- skurðarins felist aðeins, að prentsmiðjunni beri að gera grein fyrir, hve mikið af bókum sé útistandandi hjá bók- sölum. Það hafi hún gert í reikningum forlagsins, sem séu endurskoðaðir af löggiltum endurskoðendum og vott- aðir réttir. Hafi prentsmiðjan þannig fullnægt skyldu sinni samkvæmt þessu ákvæði úrskurðarins. Við afhendingu forlagsins til aðalstefnanda var gerð skrá um bækur hjá bóksölum, þannig að farið var eftir bókaleifaskrám þeirra 1. janúar 1933, og bætt við þvi, sem gagnstefnandi taldi sent frá þeim degi til afhendingar- dags. Hinsvegar var það ekki staðreynt við þessa afhend- ingu, hve mikið var í raun og veru hjá bóksölunum. Við endurafhendingu forlagsins til gagnstefnanda hefir sama aðferð verið viðhöfð, og virðist eftir atvikum þetta mega teljast „fullnægjandi greinargerð“, þar sem ekki hefir verið sýnt fram á það með rökum, að bókhaldi gagnstefnds um forlagið hafi verið áfátt, enda þótt af hálfu gagn- stefnanda í síðustu greinargerð hans sé hið gagnstæða gefið í skyn. Þenna lið gagnsakarinnar þykir því ekki fært að taka til greina. Um 4. Áður en rætt er um þenna kröfulið, þykir rétt að taka afstöðu til þess, við hvaða tíma beri að miða 401 uppgjör bókaforlagsins, en um það hafa aðiljar allmjög deilt, og vegna þeirrar deilu, svo og vegna þess, að hin- um dómkvöddu mönnum þótti ákvæði úrskurðarins ekki ljós um þetta, gerðu þeir tvö uppgjör og miðuðu annað við 30. júní, en hitt við 31. desember 1935. — Í úrskurðinum er gagnaðiljum aðalstefnds heimilaður kauparéttur að eignarhluta hans í prentsmiðjunni, ef þeir, einn eða fleiri, samþykki það fyrir júnilok 1935, og ef af því yrði, skyldu reikningsskil fyrir forlagið fara fram í. júlí 1935. Þessa kauparéttar neyttu gagnaðiljar aðalstefnds síðan innan tilskilins tíma, og lítur rétturinn því svo á, að augljóst sé af hérgreindum ákvæðum úrskurðarins, að uppgjör for- lagsins beri að miða við 1. júlí 1935, en úr því svo er, verður hérgreind aðalkrafa aðalstefnds, um að ágóði af bókunum renni til forlagsins, ekki tekin til greina, þar eð tekjur af bókum þessum eru ekki tilfallnar fyrr en eftir þann tíma. Verður rétturinn því að líta svo á, að ágóði af bókum þessum eigi að renna til prentsmiðjunnar, en hann nam samkvæmt sérstökum útreikningi hinna dómkvöddu manna kr. 5763.20. Að því er snerti uppgjör á eignarhluta aðalstefnds í prentsmiðjunni varð samkomulag með aðiljum um, að aðalstefndur nyti arðs af rekstri prentsmiðjunnar árið 1935 á nánar tilgreindan hátt, en það hinsvegar tekið fram, að samkomulagið væri með öllu óviðkomandi uppgjöri bókaforlagsins. Í samræmi við þetta var svo ágóðanum af bókum þeim, er um ræðir í þessum lið, alveg haldið utan við uppgjör eignarhlutans, enda mun aðalstefndur þá hafa talið, að hann myndi allur renna til forlagsins og þannig allur koma sér til góða. — Að þessu athuguðu þykir þvi vérða að taka hérgreinda varakröfu aðalstefnds til greina og tildæma honum einn þriðja hluta þessarar upphæðar, eða kr. 1921.07, enda var hann eigandi eins þriðja hluta prentsmiðjunnar. Um 5. Þenna lið gagnkröfunnar byggir aðalstefndur á því, að á árinu 1936 hafi aðalstefnandi gefið út, fyrir árið 1937, í óleyfi sinu sömu bækur og rætt er um undir 4, en að bókum þessum telur hann sig eiga rithöfundarrétt, of að eftir riftingu forlagssamningsins hafi aðalstefnanda því verið með öllu óheimil útgáfa þeirra. Telur hann því, að með útgáfunni hafi aðalstefnandi brotið ákvæði laga 26 402 um rithöfundarétt, og beri honum að bæta sér þetta með ágóða þeim, er hann hafi haft af bókunum, en það sé að minnsta kosti jafnhá upphæð og árið áður, eða kr. 5763.20. Aðalstefnandi neitar því eindregið, að aðalstefndur eigi nokkurn rithöfundarrétt að þessum bókum, og sé þessi krafa hans því hin mesta fjarstæða, enda kveðst hann sjálfur hafa gefið út samskonar bækur áður en hann keypti forlagið. Efni bóka þessara er, auk venjulegs dagatals, ýmis- konar fróðleikur, sem allir eiga annars staðar aðgang að, svo sem: innlent mál og vog, hvenær ýms söfn og opin- berar stofnanir eru opnar, viðtalstími lækna og presta, brunaboðar, rómverskar tölur, dagafjöldi mánaðanna, nokkrar vegalengdir, uppprentanir úr hagskýrslum o. fl. af svipuðu tægi. Það er nú að vísu svo, að allmargir kaflar, sem voru í bókum aðalstefnds áður og á meðan aðalstefnandi rak for- lagið, eru í bókum þeim, sem hér ræðir um, enda þótt miklu sé við bætt, en annað leiðrétt og niður fellt og efnisskipun sé önnur. En að því athuguðu, sem sagt er hér að framan um efni bókanna, lítur rétturinn svo á, að útgáfa þeirra hafi verið aðalstefnanda heimil, og að engin réttindi aðalstefnds hafi verið þessari útgáfu aðal- stefnanda til fyrirstöðu. Verður þessi liður gagnkröfunnar þvi ekki tekinn til greina. Verða úrslit gagnsakar því þau, að samtals verða teknar til greina í henni til skuldajafnaðar við upphæð aðalsakar kr. 2376.11. Í gagnsök hefir verið krafizt hærri vaxta og frá fyrri tíma, en gert er í aðalsök, en ekki þykir ástæða til að taka þá kröfu til greina. Úrslit málsins í heild verða því þau, að aðalstefndur verður dæmdur til að greiða aðalstefnanda kr. 8549.98 að frádregnum kr. 2376.11, eða kr. 6173.87, með vöxtum eins og krafizt hefir verið, en rétt þykir, að málskostnaður falli niður, bæði í aðalsök og gagnsök. Því dæmist rétt vera: Aðalstefndur, Steindór Gunnarsson, greiði aðal- stefnanda, s/f Félagsprentsmiðjunni, kr. 6173.87 með 5% ársvöxtum frá 1. janúar 1936 til greiðsudags, en 403 málskostnaður falli niður, bæði í aðalsök og gagn- sök. Dóminum ber að fullnægja innan 15 daga frá lög- birtingu hans að viðlagðri aðför að lögum. Föstudaginn 18. október 1940. Nr. 80/1940. Sveinn Jónsson (Einar B. Guðmundsson) gegn Bæjarsjóði Reykjavíkur {Garðar Þorsteinsson). Útsvarsskylda. — Heimilisfang. Dómur hæstaréttar. Hinn áfrýjaða úrskurð hefir uppkveðið Adolph Bergsson fulltrúi lögmanns í Reykjavík. Áfrýjandi hefir skotið máli þessu til hæstaréttar með stefnu 27. ágúst þ. á. Krefst hann þess, að fógetaúrskurðurinn verði úr gildi felldur og synjað verði um framkvæmd lögtaksins. Svo krefst hann og málskostnaðar úr hendi stefnda bæði fyrir fógetarétti og hæstarétti eftir mati dómsins. Stefndi krefst staðfestingar hins áfrýjaða úrskurðar og málskostnaðar af áfrýjanda fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Aðiljar eru sammála um, að hálf húseignin nr. 43 við Viðimel í Reykjavík sé séreign konu áfrýjanda. Með þessari athugasemd ber að staðfesta hinn áfrýjaða úrskurð. Samkvæmt niðurstöðu þessari ber áfrýjanda að greiða stefnda málskostnað fyrir hæstarétti, kr. 300.00. 404 Því dæmist rétt vera: Hinn áfrýjaði úrskurður á að vera óraskaður. Áfrýjandi, Sveinn Jónsson, greiði stefnda, bæjarsjóði Reykjavikur, 300 krónur í máls- kostnað fyrir hæstarétti að viðlagðri aðför að lögum. Úrskurður fógetaréttar Reykjavíkur 14. ágúst 1940. Gerðarþola í máli þessu hefir verið gert að greiða útsvar til Reykjavíkurbæjar fyrir árið 1939 kr. 330.00, auk dráttarvaxta. Með því að útsvarið hefir eigi fengizt greitt, þá hefir bæjargjaldkerinn í Reykjavík krafizt þess, að útsvarið yrði innheimt með lögtaki, en gerðarþoli hefir mótmælt framgangi lögtaksins, og hafa aðiljar þvi komið sér saman um að leggja ágreininginn undir úrskurð fógetaréttarins. Gerðarbeiðandi heldur því fram, að gerðarþoli sé útsvars- skyldur hér í bænum, og rökstyður hann þá staðhæfingu sina með því að benda á, að gerðarþoli eigi hús hér í bænum, þar sem hann, ásamt fjölskyldlu sinni, búi að staðaldri. Ennfremur leggur gerðarbeiðandi fram yfirlit frá Rafmagnsveitu Reykjavíkur um rafmagnsnotkun gerðar- þola fyrir tímabilið %o 1938 til 1% 1940. Sýnir yfirlitið sundurliðaða rafmagnseyðslu gerðarþola fyrir hvern mánuð. Gerðarþoli heldur þvi fram, að hann sé ekki útsvars- skyldur hér, heldur sé hann útsvarsskyldur í Sandgerði, þar sem hann stundi atvinnu sína. Það er upplýst, að gerðarþoli á %o hluta í sameignar- félaginu Haraldur Böðvarsson £ Co í Sandgerði. Gerðarþoli heldur því fram, að hann sé mestan hluta árs í Sandgerði vegna atvinnu sinnar, en hann dveljist aðeins lítinn hluta ársins á heimili sínu í Reykjavík. Gerðarbeiðandi heldur því aftur á móti fram, að gerðarþoli dveljist aðallega í Sandgerði yfir vertiðina, en sé á heimili sinu í Reykjavík mestan hluta annan tíma ársins. 405 Það er ekki upplýst neitt um það, hve lengi gerðar- þoli dvelur í Sandgerði eða Reykjavík. Það er hinsvegar upplýst, að gerðarþoli á húseign hér í bænum, sem hann, ásamt fjölskyldu sinni, dvelur í að staðaldri, og verður því að telja, að útsvarið sé réttilega lagt á gerðarþola samkvæmt 8. gr. laga nr. 106 frá 1936, og beri því að leyfa framgang hinnar umbeðnu lögtaks- gerðar. Því úrskurðast: Hið umbeðna lögtak á að ná fram að ganga á ábyrgð gerðarbeiðanda. Mánudaginn 21. október 1940. Nr. 44/1940. Valdstjórnin (Sveinbjörn Jónsson) gegn Óla Vernharði Metúsalemssyni (Eggert Claessen). Brot á verðlagsákvæðum. Dómur hæstaréttar. Það verður að líta svo á, eftir tilhögun þeirri, sem kærði hafði á verzlunarrekstri sínum, að hann hafi komið fram sem heildsali gagnvart iðnrek- endum þeim, er hann seldi húsgagnaáklæði á árinu 1939, svo sem nánar segir í héraðsdóminum. Hann hefir með of hárri verðlagningu á vöru þessa brotið ákvæði 3. mgr. 8. gr. laga nr. 70 frá 1937 um verð- lag á vörum, sbr. auglýsingu atvinnu- og sam- göngumálaráðuneytisins 11. febr. 1939 og auglýs- ingar verðlagsnefndar 17. febr. og 13. april sama ár. Ber nú að ákveða refsingu fyrir brot þetta eftir 3. mgr. 13. gr. laga um verðlag nr. 118 frá 1940, sbr. 2. gr. almennra hegningarlaga. 406 Eftirlitsmaður verðlagsnefndar athugaði verð- lagningu kærða, fyrst 27. marz 1939 og síðan 12. april, 4. maí, 22. júlí og 18. ágúst s. á., og var verzlunartilhögun og verðlagning kærða með svip- uðum hætti allan þann tíma, að því leyti, sem hér skiptir máli. Samt sem áður hefir verðlagsnefnd ekki, svo séð verði, áminnt kærða eða lagt fyrir hann að breyta um verðlagningu áður en hún kærði hann fyrir lögreglustjóra þann 31. ágúst 1939. Með tilliti til þessa þykir refsing kærða hæfilega ákveðin 200 króna sekt til ríkissjóðs, og komi 12 daga varð- hald í stað sektarinnar, ef hún verður ekki greidd innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Með héraðsdómi er gerður upptækur ólöglegur ágóði kærða, að fjárhæð kr. 1565.51. Af prófum málsins verður ekki séð, hvernig þessi fjárhæð er reiknuð né við hvaða sölur hún er miðuð, og ekki sést heldur, að hún hafi verið borin undir kærða og honum veitt færi á að gæta réttar síns í því sam- bandi. Er því ekki kostur þess að ákveða nú, hverju ólöglegur ágóði kærða kann að hafa numið, og verður að sýkna hann af þessu kæruatriði. Eftir þessum málalokum ber að staðfesta ákvæði hins áfrýjaða dóms um greiðslu sakarkostnaðar í héraði. Svo ber kærða og að greiða allan áfrýjunar- kostnað sakarinnar, þar með talin málflutningslaun skipaðs sækjanda og verjanda í hæstarétti, 100 krónur til hvors. Þvi dæmist rétt vera: Kærði, Óli Vernharð Metúsalemsson, greiði 200 króna sekt til ríkissjóðs, og komi 12 daga varðhald í stað sektarinnar, verði hún ekki greidd innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. 407 Upptökuákvæði hins áfrýjaða dóms eru úr gildi felld. Ákvæði hins áfrýjaða dóms um greiðslu sakarkostnaðar í héraði eiga að vera óröskuð. Kærði greiði allan áfrýjunarkostnað sakar- innar, þar með talin málflutningslaun skipaðs sækjanda og verjanda fyrir hæstarétti, hæstaréttarmálflutningsmannanna Sveinbjarnar Jónssonar og Eggerts Claessen, 100 krónur til hvors. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur lögregluréttar Reykjavíkur 8. maí 1940. Ár 1940, miðvikudaginn 8. maí, var í lögreglurétti Reykja- vikur, sem haldinn var í skrifstofu sakadómara af Valdimar Stefánssyni, fulltúra sakadómara, uppkveðinn dómur í mál- inu nr. 813/1940: Valdstjórnin gegn Óla Vernharði Metú- salemssyni, sem tekið var til dóms 22. fyrra mánaðar. Mál þetta er af valdstjórnarinnar hálfu höfðað gegn Óla Vernharði Metúsalemssyni kaupmanni, Ingólfsstræti 16 hér í bæ, fyrir brot gegn lögum nr. 70 31. desember 193“, um verðlag á vörum, sbr. auglýsingu atvinnu- og samgöngu- málaráðuneytisins, um verðlag á vefnaðarvörum og fatnaði, frá 11. febrúar 1939, og auglýsingu verðlagsnefndar frá 17. febrúar og 13. april 1939. Kærði er kominn yfir lögaldur sakamanna, fæddur 23. ágúst 1901, og hefir, svo kunnugt sé, sætt eftirtöldum kærum og refsingum. 1920 % Aðvörun fyrir að stýra bifreið án þess að hafa öðlazt ökuskirteini. 1921 %% Sætt 5 kr. sekt fyrir afturljósleysi á bifreið. 1930 %. Sætt 5 kr. sekt fyrir brot á lögreglusamþykkt. 1935 %% Sætt 10 kr. sekt fyrir ólöglegt bifreiðastæði. 1939 % Sætt 5 kr. sekt fyrir brot á lögum nr. 18 1901. Tildrög máls þessa eru þau, að hinn 27. marz 1939 kom 408 eftirlitsmaður verðlagsnefndar í verzlunina O. V. Jóhanns- son £ Co og tók þar 2 verðreikninga yfir húsgagnaáklæði, sem verzlunin hafði til sölu. Reiknaðist verðlagsnefnd til, að álagning verzlunarinnar á ofangreint húsgagnaáklæði væri sem næst fyllstu smásöluálagningu, en þennan dag var hin leyfilega álagning, samkvæmt auglýsingu í Lögbirtinga- blaðinu 17. febrúar 1939, sem hér segir: Í heildsölu 16%. Í smásölu: a) þegar keypt var af innlendum heildsölubirgðum 50%; b) þegar keypt var beint frá útlöndum 74%. Eftirlitsmanni verðlagsnefndar kom það einkennilega fyrir sjónir, að verzlunin skyldi nota smásöluálagningu, þar sem honum fannst, að um heildsölu væri að ræða. Gat hann strax um þetta við framkvæmdarstjóra og aðaleiganda verzlunarinnar, Óla Vernharð Metúsalemsson, sem er kærður í máli þessu. Hélt kærði því ákveðið fram, að un smásöluverzlun væri að ræða, og tók eftirlitsmaðurinn þetta trúanlegt og hreyfði ekki frekari athugasemdum. Siðan kom eftirlitsmaðurinn til verzlunarinnar 12. april, 4. maí, 22. júlí og 18. ágúst sama ár og tók upp verðreikninga, sem sýndu, eftir útreikningi verðlagsnefndar, að verzlunin miðaði álagningu sína við smásöluverzlun, þó hámarks- álagning í smásölu hafi ekki alls staðar verið notuð til hins ýtrasta, en með auglýsingu verðlagsnefndar frá 13. april 1939 var hámarksálagning á umrædda vörutegund ákveðin sem hér segir: Í heildsölu 15%. Í smásöl: a) þegar keypt er af innlendum heildsölubirgðum 47%; b) þegar keypt er beint frá útlöndum 64%. Var nú athygli verðlagsnefndar vakin á því, að verzlun þessi hlyti að skoðast sem heildsöluverzlun, og er verð- lagsnefnd hafði leitað nánari upplýsingar, kærir hún til lögreglustjóra 31. ágúst s. 1. verzlunina fyrir ólöglega verzlunarálagningu. Rannsókn málsins hefir leitt í ljós, að verzlunin Ó. V. Jóhannsson á Co var tilkynnt til firmaskrár 21. ágúst 1931 sem umboðs- og heildsöluverzlun með aðsetur í Ingólfs- stræti 16 hér í bænum. Var verzlunin rekin samkvæmt borgarabréfi útg. 10. júlí 1919 til handa Metúsalem Jóhanns- 409 syni, en hann er annar eigandi verzlunarinnar. Meðan verzlunin hafði aðsetur sitt í Ingólfsstræti 16, stóð í gluggum hennar: „Umboðs- og heildverzlun“, en verzlunin flutti þaðan 14. maí 1939 í Hafnarhúsið hér í bæ, og siðan hefir aðeins staðið í gluggum verzlunarinnar: „Ó. V. Jóhannsson £ Co.“ Verzlunin hefir aldrei haft eiginlega sölubúð, heldur aðeins skrifstofur, og hefir salan farið þar fram. Í símaskránni fyrir árið 1939 er verzlunin skráð sem umboðs- og heildverzlun. Viðskiptamenn verzlunarinnar voru aðallega húsgagna- bólstrarameistarar, sem seldu húsgögn í heilu lagi, bæði efni og vinnu sina, og auk þess einstakir menn, sem keyptu af verzluninni að tilvísun meistaranna. Hafa aðalviðskipta- menn verzlunarinnar verið leiddir sem vitni í máli þessu, og hafa þeir nær allir borið, að þeir hafi keypt húsgagna- áklæði af verzluninni að meira eða minna leyti gegn fram- sali gjaldeyris- og innflutningsleyfa, og sumir þeirra hafa sagt, að svo hafi verið undantekningarlaust. Starfsmaður verzlunarinnar, Þorvaldur Þorsteinsson, hefir borið, að húsgagnaáklæði hafi aðallega verið seld gegn framsali inn- flutningsleyfa, en það hafi ekki verið skilyrði fyrir sölunni. Telur hann, að þegar litið sé á alla sölu verzlunarinnar, þá hafi meiri sala farið fram gegn framsali innflutningsleyfa heldur en hitt. Vitnin Hjálmar Hjalti Finnbogason, Konráð Gíslason og Helgi Sigurðsson, húsgagnabólstrarameistarar, og Þorsteinn Sigurðsson og Jón Halldórsson, húsgagna- smiðameistarar, kveðast öll hafa keypt í heildsölu eða álitið sig vera að kaupa í heildsölu þau húsgagnaáklæði, sem þau hafa keypt hjá verzluninni, og hafa því lagt á áklæðin sem næst lögheimilli smásöluálagningu, þegar keypt er af inn- lendum heildsölubirgðum. Rannsókn málsins hefir leitt í ljós, að á tímabilinu frá 17. febrúar til 13. apríl 1939 hefir verzlunin selt mönnum þessum húsgagnaáklæði fyrir sam- tals kr. 1070.40, en síðar á árinu fyrir samtals kr. 8369.16. Vitni þessi hafa öll borið, að þau mundu ekki hafa keypt vöru þessa af smásala, því þá töldu þau sér óheimilt að leggja á vöruna, og gætu því ekki haft hagnað af kaupunum. Þrjú þessara vitna fengu gjaldfrest hjá verzluninni og sam- þykktu víxla fyrir kaupunum. Eitt vitnið, Konráð Giísla- son, kveðst hafa hinn 11. april 1939 keypt af verzlun- inni í umboðssölu 63 metra af húsgagnaáklæði, og kveð- 410 ur vöruna hafa verið óupptekna í umbúðum frá hinu er- lenda firma, en vöru þessa kveðst vitnið hafa pantað snemma á árinu. Kærði hefir viðurkennt, að vel geti átt sér stað, að Konráð hafi fengið þessa 63 metra af húsgagnaáklæði óupp- tekna í umbúðum frá hinu erlenda firma, en heldur þvi fram, að slíkt geti komið fyrir, þó að varan sé seld í smá- sölu. Heldur kærði því eindregið fram, að hann hafi ein- göngu selt húsgagnaáklæði í smásölu, og að salan til framangreindra iðnaðarmanna hafi verið smásala, þar sem þeir þurfi ekki að leysa verzlunarleyfi. Á framangreind húsgagnaáklæði hefir kærði viðurkennt að hafa að meðaltali lagt 38%, en framangreindir fimm kaupendur hans lögðu á vöruna (á útsöluverð kærða) nær alla þá smásöluálagningu, sem leyfð er, þegar keypt er af innlendum heildsölubirgðum. Verðlagsákvæðin hafa því ver- ið brotin, þótt talið væri, að umrædd sala kærða hafi farið fram í smásölu, og kærði þar með gerzt brotlegur, þar sem hann er raunverulega að þessu valdur. Hins vegar verður að líta svo á, að þegar talað er um heildsölu í lögum nr. 70 frá 1937, þá sé átt við, þegar vara er seld mönnum, sem beinlínis kaupa hana í því skyni að selja hana aftur með álagningu, en að aðalatriðið sé ekki, hvað mikið er salt í einu eða hvort varan er seld síðar með eða án vinnu kaupandans. Verður þvi að telja, að smásala til smásala geti ekki átt sér stað, nema þannig, að tveir eða fleiri smásalar komi sér saman um að skipta á milli sín að nota smásölu- álagningarheimildina. Framangreindir fimm iðnaðarmenn, kaupendur kærða, eru smásalar. Þrátt fyrir neitun kærða, verður því að telja, eins og atvikum við sölu þessa hefir verið lýst hér að framan, að sala þessi hafi farið fram í heildsölu. Kærði, sem hefir séð um og ber ábyrgð á álagningu verzlunarinnar O. V. Jóhannsson á Co, hefir þannig gerzt brotlegur við 9. gr. laga nr. 70 31. des. 1937, um verðlag á vörum, sbr. auglýsingu atvinnu- og samgöngumálaráðu- neytisins frá 11. febrúar 1939, um verðlag á vefnaðarvörum og fatnaði, og sbr. ennfremur auglýsingu verðlagsnefndar frá 17. febrúar og 13. april 1939. Þykir refsing hans eftir öllum atvikum hæfilega ákveðin 800 króna sekt til ríkis- sjóðs, og komi einfalt fangelsi í 40 daga í stað sektarinnar, dll verði hún ekki greidd innan 4 vikna frá lögbirtingu dóms þessa. Þá á einnig samkvæmt 9. gr. laga nr. 70 frá 31. des. 1937 að gera upptækan þann ágóða, sem ranglega er fenginn með of hárri álagningu, og ber því samkvæmt framansögðu að dæma kærða til að greiða til ríkissjóðs upphæð, sem nemur ágóða þeim, sem hefir fengizt við að farið var fram úr lög- heimilli álagningu á nefndu húsgagnaáklæði, og er það sam- kvæmt framansögðu kr. 1565.51. Loks ber að dæma kærða til greiðslu alls sakarkostnaðar, þar með talin málsvarnarlaun skipaðs verjanda hans, hrm. Eggerts Claessen, kr. 100.00. Rekstur málsins hefir verið vitalaus. Því dæmist rétt vera: Kærði, Óli Vernharð Metúsalemsson, greiði 800 króna sekt til ríkissjóðs, og komi einfalt fangelsi í 40 daga í stað sektarinnar, verði hún ekki greidd innan 4 vikna frá lögbirtingu dóms þessa. Ólöglegur ágóði, kr. 1565.51, skal upptækur, og greiði kærði hann inn 15 sólarhringa frá lögbirtingu dóms þessa. Kærði greiði allan sakarkostnað, þar með talin málsvarnarlaun skipaðs verjanda sins, hrm. Eggerts Claessen, kr. 100.00. Dóminum skal fullnægja með aðför að lögum. Mánudaginn 21. október 1940. Kærumál nr. 7/1940. Þorvaldur Sigurðsson gegn Magnúsi Þorsteinssyni. Endurupptaka. Dómur hæstaréttar. Í kærumáli þessu, sem hæstarétti var sent með bréfi lögmanns frá 11. þ. m. og hingað komnu 12. s. m., hefir sóknaraðili hér fyrir dómi krafizt þess, að úrskurður í bæjarþingsmálinu nr. 320/1940: 412 Þorvaldur Sigurðsson gegn Magnúsi Þorsteinssyni, kveðinn upp af Birni Þórðarson lögmanni, verði úr gildi felldur, og að varnaraðili verði dæmdur til þess að greiða kostnað af kærumálinu að skaðlausu. Varnaraðili hefir hvorki sent hæstarétti greinar- gerð um málið né gert kröfur í þvi. Sóknaraðili hefir að vísu viðurkennt, að varnar- aðili hafi verið fjarvistum úr Reykjavikurbæ þann 5. september þ. á., er mál þetta var þingfest, en gegn mótmælum sóknaraðilja er ósannað, að varnaraðili hafi verið bundinn nokkrum þeim nauðsynjum, er í 9. gr. sbr. 4. málsgr. 118. laga nr. 85/1936 greinir. Endurupptöku máls þessa mátti því ekki byggja á ákvæðum 118. gr. sömu laga. Endurupp- taka til hagsmuna varnaraðilja mátti ekki heldur byggja á þvi í þessu máli, að það væri ekki nægilega skýrt, með því að hann sótti ekki þing, og nauð- synjar voru hvorki sannaðar né sennilegar gerðar. Endurupptaka á þeim grundvelli til hagsmuna sókn- araðilja hefir ef til vill verið heimil samkvæmt 120. gr. téðra laga, en hún veitir varnaraðilja engan rétt til hluttöku í meðferð málsins gegn mótmælum sóknaraðilja. Samkvæmt því, er nú var sagt, verður að fella bæjarþingsúrskurðinn úr gildi og dæma varnar- aðilja til þess að greiða sóknaraðilja 70 krónur í málskostnað fyrir hæstarétti. Því dæmist rétt vera: Bæjarþingsúrskurðurinn er úr gildi felldur. Varnaraðili, Magnús Þorsteinsson, greiði sóknaraðilja, Þorvaldi Sigurðssyni, 70 krónur í málskostnað fyrir hæstarétti að viðlagðri að- för að lögum. 413 Úrskurður bæjarþings Reykjavíkur 3. október 1940. Mál þetta var þingfest hér fyrir rétti þann o. f. m. Mætti stefndur þá ekki né nokkur af hans hálfu, en stefnandi tók viku frest til málsútlistunar. Við fyrirtekt málsins þann 12. f. m. mætti stefndur ekki heldur né neinn af hans hálfu, og var málið þá tekið til dóms skv. kröfu stefnanda. Með beiðni dags. 23. f. m. fór stefnandi þess á leit, að mál þetta yrði tekið upp að nýju skv. heimild í 118. gr. einkamálalaganna. Kvaðst stefndur hafa verið forfallaður, er málið skyldi þingfest, og hefði hann ekki getað komið því við að mæta í málinu eða láta mæta fyrir sig. Það er upplýst með framlögðu vottorði, enda óvéfengt, að stefndur var fjarverandi úr bænum þann 4. og 5. sept. s. L Stefnandi hefir samt mótmælt endurupptöku málsins, þar sem hann telur, að stefndur muni hafa átt þess kost, að senda hæfan umboðsmann í sinn stað. Með tilliti til nefndrar fjarvistar stefnds, er telja verður að skapi líkur fyrir staðhæfingum hans að þessu leyti, þykir þó vera um forföll af hans hálfu að ræða. Og þar sem auk þess virðist talsvert skorta á upplýsingar í málinu, þykir eftir atvikum rétt að heimila endurupptöku þess. Því úrskurðast: Framangreint mál skal endurupptekið. Miðvikudaginn 23. október 1940. Nr. 90/1940: Eimskipafélagið Ísafold h/f (Einar B. Guðmundsson) gegn Sjóvátryggingarfélagi Íslands h/f (Theódór B. Líndal). Varadómari próf. Ísleifur Árnason í stað hrd. Þórðar Eyjólfssonar. Deila um loforð um vátryggingu. Dómur hæstaréttar. Björn Þórðarson lögmaður hefir kveðið upp héraðsdóminn. 414 Áfrýjandi, sem skotið hefir máli þessu til hæsta- réttar með stefnu 7. þ. m., hefir krafizt þess, að stefndi verði, að viðlögðum dagsektum eftir ákvörð- un hæstaréttar, dæmdur til þess að gefa út líf- tryggingarskirteini til handa tilgreindum skipverjum á skipi áfrýjanda, e/s Eddu, og með tilteknum upp- hæðum samkvæmt héraðsdómsskjali nr. 7, gegn greiðslu á fallinna iðgjalda, kr. 13849.02. Svo krefst áfrýjandi og málskostnaðar bæði fyrir héraðsdómi og hæstarétti eftir mati hæstaréttar. Stefndi krefst staðfestingar á héraðsdóminum og málskostnaðar fyrir hæstarétti. Í máli þessu sækir áfrýjandi stefnda til útgáfu líftryggingarskirteina til handa fyrrnefndum skip- verjum sinum, er honum var skylt að láta þeim í té til efnda á striðsáhættufyrirmælum í samningi 7. okt. 1939 milli útgerðarmanna og sjómanna. Áfrýjandi er því réttur aðili máls þessa, og sýknukrafa stefnda vegna aðildarskorts áfrýjanda hefir því ekki við rök að styðjast. Áfrýjandi mátti ekki treysta því, að forstjóri Carl D. Tulinius h/f, vátryggingaumboðsmanns stefnda, hefði f. h. félags sins umboð til þess að gera vátrygg- ingarsamning þann, sem í þessu máli greinir, fyrir stefnda. Veltur mál þetta því á því, hvort stefndi hafi sjálfur bundizt loforði í þá átt. Forstjóri hins stefnda félags, Brynjólfur Stefáns- son, hefir í skriflegum, en óstaðfestum, skýrslum neitað því, að hann hafi fyrir hönd stefnda undir- gengizt líftryggingu téðra skipverja til efnda á lif- tryggingarákvæðum áðurnefndra samninga milli útgerðarmanna og sjómanna, sem miðuð sé við ófriðarástandið, enda sé tryggingarskyldu útgerðar 415 lokið, þegar því ástandi lýkur, heldur hafi hann einungis veitt loforð um að liftryggja skipverja þessa venjulegri tryggingu, eins og stefndi hafi gert um allmarga sjómenn í upphafi styrjaldarinnar. For- stjóri h/f Carl D. Tulinius, Carl D. Tulinius, og tveir starfsmanna þess félags hafa hins vegar borið það og staðfest fyrir dómi, að forstjóri stefnda áður- nefndur hafi fyrir hönd hans undirgengizt að lif- tryggja skipverjana til efnda áfrýjanda á striðs- tryggingarfyrirmælum áðurgreinds samnings. Mála- lok skipta h/f Carl D. Tulinius fjárhagslega í all- rikum mæli og forstjóra þess siðferðilega, og verður hann því ekki talinn lögfullt vitni í þvi. Hin vitnin voru þá starfsmenn félags þessa, og verða því ekki heldur talin lögfull. Hefir áfrýjandi því ekki leitt fullar sönnur að loforði því, sem hann hermir upp á forstjóra stefnda í máli þessu. Hins vegar þykir hann þó hafa stutt staðhæfingu sína svo sterkum stoðum með skýrslum vitna þessara, að málalok velti á eiði forstjóra stefnda, þannig, að stefndi verði dæmdur sýkn af kröfum áfrýjanda, ef forstjórinn synjar þess með eiði sínum eftir löglegan undir- búning á lögmæltu varnarþingi og innan 7 daga frá birtingu dóms þessa, að hann hafi fyrir hönd stefnda veitt loforð um liftryggingu tilgreindra skipverja skips áfrýjanda, e/s Eddu, í októbermánuði 1939 til efnda skyldum áfrýjanda samkvæmt liftryggingar- ákvæðum vegna striðsáhættu í samningum "7. okt. 1939 milli útgerðarmanna og sjómanna. En ef nefndum forstjóra hins stefnda félags verður eiðfall, skal því skylt að gefa út innan 7 daga frá lokum ofannefnds eiðsfrests liftryggingarskirteini áðurnefndra skipverja e/s Eddu með tilgreindum 416 upphæðum samkvæmt héraðsdómsskjali nr. 7, að viðlögðum 50 króna dagsektum, en gegn greiðslu áfallinna iðgjalda, kr. 13849.02. Dagsekta hefir ekki verið krafizt af nokkrum ákveðnum, einstökum manni, og verður því ekki sett ákvæði um afplánun þeirra í dóm þenna. Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður bæði fyrir héraðsdómi og hæstarétti falli niður. Því dæmist rétt vera: Stefndi, Sjóvátryggingarfélag Íslands h/f, á að vera sýkn af kröfum áfrýjanda, Eimskipa- félagsins Ísafoldar h/f, ef forstjóri stefnda, Brynjólfur Stefánsson, synjar þess með eiði sínum eftir löglegan undirbúning á lögmæltu varnarþingi og innan 7 daga frá birtingu dóms þessa, að hann hafi fyrir hönd stefnda veitt loforð um liftryggingu tilgreindra skipverja skips áfrýjanda, e/s Eddu, í októbermánuði 1939 til efnda á skyldum áfrýjanda samkvæmt liíftryggingarákvæðum vegna stríðsáhættu í samningum "7. okt. 1939 milli útgerðarmanna og sjómanna. En ef ofannefndum forstjóra stefnda verður eiðfall, skal stefnda skylt að gefa út innan 7 daga frá lokum ofangreinds eiðvinningarfrests liftryggingarskirteini áðurnefndra skipverja e/s Eddu með tilgreindum upphæðum samkvæmt héraðsdómsskjali nr. 7, að viðlögðum 50 króna dagsektum, en gegn greiðslu áfallinna iðgjalda, kr. 13849.02. 417 Málskostnaður bæði fyrir héraðsdómi og hæstarétti falli niður. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri að- för að lögum. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 9. sept. 1940. Mál þetta, sem dómtekið var 4. þ. m., er höfðað fyrir hæjarþinginu með stefnu útgefinni 31. jan. s. 1. af Gunnari Guðjónssyni framkvæmdarstjóra f. h. Eimskipafélagsins Ísa- fold h/f hér í bæ gegn stjórn Sjóvátryggingarfélags Íslands h/f f.h.félagsins,þeim Halldóri Þorsteinssyni, Lárusi Fjeldsted, Hallgrími Tulinius, Aðalsteini Kristinssyni og Guðmundi Ásbjörnssyni, öllum hér i bæ, og gerir stefnandi þær réttarkröfur, að hin stefnda stjórn verði f. h. félagsins, að viðlögðum dagsektum eftir mati réttarins, dæmd til að gefa út liftryggingarskirteini fyrir tilgreinda skipverja á e/s Eddu og með tilteknum upphæðum, gegn afhendingu á iðgjaldi, kr. 9232.68, sem „deponerað“ hefir verið hjá rétt- inum. Þá krefst stefnandi og málskostnaðar skv. mati réttar- ins. Hefir stefnandi jafnframt áskilið sér rétt til að krefjast bóta af stefnda fyrir allt það tjón, er hann telur sig hafa beðið vegna þess, að nefnd liftryggingarskirteini voru eigi gefin út á réttum tíma. Stefnda krefst sýknu af öllum kröfum stefnanda og máls- kostnaðar að skaðlausu samkv. mati réttarins. Við hinn munnlega málflutning gerði stefnda og þá kröfu „ex tuto“, að málinu yrði frá vísað, en ekki var sú krafa á þann veg rökstudd, að hún geti orðið tekin til greina. Tildrög málsins eru þau, að með samningi dags. 7. okt. f. á. skuldbundu útgerðarmenn sig gagnvart Sjómanna- félaginu til að tryggja skipshafnir sínar gegn dauða og örorku af völdum stríðsslysa. Hinn 10. s. m. kom Carl D. Tulinius, forstjóri h/f Carl D. Tuliniur £ Co, til stefnanda og spurðist fyrir um það, hvort hann mundi ekki vilja kaupa liftryggingu hjá stefnda handa allri skipshöfn e/s Eddu, sem þá átti að leggja af stað til Ítalíu næstu daga. Kvaðst stefnandi hafa tjáð Tulinius, að svo framar- lega sem tryggingar fengjust keyptar handa allri skipshöfn- inni á venjulegum liftryggingargrundvelli, væri hann fús til 27 418 að kaupa þær þegar í stað. Segir stefnandi, að Tulinius hafi skömmu síðar tilkynnt sér, að stefnda hefði samþykkt umræddar tryggingar „principielt“, en með fyrirvara um læknisskoðun, eins og venja væri til, og í því skyni hefðu læknar verið sendir til Keflavíkur til að framkvæma skoðun- ina, en skipið var þá statt þar. Að lokinni skoðun, eða næsta dag, hafi Tulinius tjáð sér, að liftryggingar allrar skipshafnarinnar væru gengnar í gildi, að skipstjóranum undanskildum, vegna fyrri sjúkdóms hans, en Tulinius hafi sagzt mundu útvega liftryggingu fyrir hann hjá öðru félagi. Jafnframt hafi Tulinius farið þess á leit, að missirisgjöld yrðu greidd þá þegar, og kveðst stefnandi hafa afhent hon- um 5000 kr. í þessu skyni, en það var sú upphæð, er talið var, að nægja mundi. Fjórum eða fimm dögum eftir að e/s Edda fór héðan áleiðis til Ítalíu, eða um það Þil, sem skipið var væntanlegt til Englands, kveður stefnandi, að forstjóri stefnda hafi hringt til sin. Hafi hann látið þess getið, að þar sem honum hefði skilizt, að stefnandi væri í þeirri trú, að skipshöfn e/s Eddu væri tryggð hjá stefnda, þá vildi hann taka það fram, að svo væri ekki, þar sem félagið hefði ekki samþykkt tryggingarnar og vildi eigi gera það með nefndum kjörum. Hafi stefnda síðan haldið fast við þessa neitun sína, að því undanskildu, að liftryggingarskirteini eins skip- verja, Sigurðar Jónssonar, mun hafa verið gefið út fyrir vangá (að því er stefnda telur), og var sá skipverji tryggður fyrir 17000.00 kr. Stefnandi heldur því nú fram, að bindandi samningar hafi Í raun og veru verið komnir á milli sín og stefnda fyrir milligöngu tryggingarstofu félagsins h/f Carl D. Tulinius é% Co um liftryggingar skipshafnarinnar, og með þeim kjör- um, að greidd yrðu gjöld þau, sem „deponerað“ hefir verið hjá réttinum. En vegna neitunar stefnda hefir stefnandi höfðað mál þetta og gert í því framangreindar réttarkröfur. Sýknukröfu sína byggir stefnda í fyrsta lagi á þvi, að stefnandi eigi ekki aðild þessa máls. Það er viðurkennt í málinu, að stefnandi ætlar að greiða iðgjöld af hinum um- deildu tryggingum fyrir skipsverja sína, og þykir því ekki verða talið, að stefnanda bresti aðild þess máls, þar sem krafizt er afhendingar á nefndum tryggingarskirteinum gegn greiðslu þessara iðgjalda. Í öðru lagi byggir stefnda sýknukröfu sína á því, að gagn- 419 vart sér hafi ekki verið komnir á bindandi samningar um tryggingar þessar, þótt h/f Carl D. Tulinius £ Co hafi staðhæft það við stefnanda og staðhæfi það enn, þar sem hvorki stöðuumboð þess félags né sérstakt umboð hafi veitt því rétt til að takast á hendur tryggingar með þeim hætti, sem stefnt er út af. Það er óvéfengt, að viðskipti forstjóra h/f Carl D. Tulinius £ Co við stefnanda hafi verið eins og að framan er lýst. Kveðst stefnandi því hafa talið sig fullkomlega geta treyst því, að hann fengi hinar umræddu tryggingar með Þeim kjörum, sem forstjóri h/f Carl D. Tulinius é£ Co hafði lofað, enda hafi hann látið e/s Eddu sigla í trausti þess. Hinar ítrekuðu auglýsingar stefnda í blöðunum um, að tryggingarskrifstofa félagsins sé hjá h/f Carl D. Tulinius á Co, sé og alls ekki unnt að skilja á annan hátt en þann, að það félag geti fullsamið um tryggingar sem þessar, og staðhæfir stefnandi, að það sé venja, að menn semji alveg sjálfstætt við tryggingarskrifstofur sem þessar um liftryggingar. Að áliti réttarins er orðalag hinna tilvitnuðu auglýsinga þó ekki á þá lund, að það verði talið hafa veitt stefnanda réttmæta ástæðu til að álita umboð h/f Carl D. Tulinius é Co í þessu efni svo víðtækt sem hann hefir haldið fram, og víðtækara en telja verður, að slík tryggingarumboðs- mennska feli almennt í sér, sem mun vera að útvega um- sóknir um liftryggingar, er vátryggingarfélagið síðan sjálft ákveður, hvort taka skuli til greina eða ekki. Framlagður umboðssamningur milli stefnda og h/f Carl D. Tulinius á Co, svo og liftryggingarskilmálar í framlagðri iðgjalda- skrá stefnda, benda og í sömu átt og styðja þennan skilning. Samkvæmt þessu og þar sem það er ekki, gegn eindregnum mótmælum stefnda, sannað, að slík venja eins og stefnandi hefir skirskotað til gildi um viðskipti sem þessi, verður að telja, að h/f Carl D. Tulinius £ Co hafi ekki samkvæmt stöðuumboði sinu getað skuldbundið umbj. sinn, stefnda, á þann hátt, sem stefnandi heldur fram. Kemur þá næst til athugunar, hvort stefnda hafi með sérstöku samþykki og umboði til handa h/f Carl D. Tulinius A Co orðið skuldbundinn gagnvart stefnanda í þessu efni, eins og hann staðhæfir. Skirskotar stefnandi í því sam- bandi til vitnaframburða þeirra Carl D. Tulinius, forstjóra 420 h/f Carl D. Tulinius £ Co, og tveggja starfsmanna sama félags, þeirra Haralds St. Björnssonar og Hans P. Christian- sen, en þeir hafa m. a. borið það, að forstjóri stefnda, Brynjólfur Stefánsson, hafi í tilteknu samtali við þá bein- línis lofað að taka umræddar tryggingar skv. reglum félags- ins um liftryggingar, og hafi hann þó vitað, í hvaða tilgangi tryggingar þessar væru teknar, þ. e. til fullnægingar á áður- nefndum samningum um striðsslysatryggingar. Framburður þessara vitna um þetta efni og annað hefir öllum verið mótmælt sem alröngum og auk þess sem vil- höllum. Eftir því sem fyrir liggur í málinu, og þá m. a. með tilliti til þess, hversu vitni þessi eru við málið riðin og hverja hagsmuni telja verður félag það, sem þau hafa lifs- framfæri sitt hjá, hafi af úrslitum þessa máls, verður og að fallast á, að ekki sé með framburðum þeirra sannað, að for- stjóri stefnda hafi, vitandi um alla málavöxtu, lofað að taka tryggingar þessar eða samþykkt frekara í þessu efni en hann viðurkennir. Hann skýrir svo frá, að er þessi þrjú vitni hafi átt tal við sig í umrætt skipti, hafi þau tjáð sér, að þau væru nýkomin sunnan úr Keflavík, þar sem þau hafi verið að ræða við skipshöfnina á e/s Eddu um lifryggingar, sem forstjórinn kveðst hafa skilið svo sem skipverjarnir ætluðu að kaupa. Kveðst forstjórinn samt til varúðar hafa spurt Tulinius að því, hvort hér væri um hinar samnings- bundnu stríðstryggingar að ræða eða venjulegar liftrygg- ingar, og hafi Tulinius kveðið svo vera, enda kveðst for- stjórinn ekki hafa talið slíkt óeðlilegt, þar sem sjómenn höfðu þá nýlega gengið frá samningum við útgerðarmenn um mjög hækkað kaup. Kveðst forstjórinn þá hafa sam- þvkkt, að Tulinius héldi áfram með þessar tryggingar- umsóknir, en að því tilskildu, eins og venjulega, að endan- legur dómur yrði lagður á hverja tryggingu. Næstu daga komu svo beiðnirnar inn, og voru þær undirritaðar af hin- um einstöku skipverjum, en ekki af stefnanda. Beiðnirnar voru og útfylltar á sama hátt og við venjulegar liftrygg- ingar, og ekkert var þar, sem benti til, að um striðsslysa- tryggingaumsóknir væri að ræða. Kveðst forstjóri stefnda og ekki hafa séð neitt grunsamlegt við umsóknirnar, fyrr en hann rak augun í það, að upphæðirnar hjá hverjum einstökum manni voru í flestum tilfellum 12 þús., 17 þús. 421 og 21 þús., eða sömu upphæðir og útgerðarmenn höfðu með samningi skuldbundið sig til að stríðstryggja skipsmenn fyrir. Hringdi þá forstjórinn strax til stefnanda og spurði hann, hvort útgerðin stæði að þessum liftrygginga-umsókn- um, og hvort tilætlunin væri sú að tryggja með þeim stríðsslysa-áhættu þá, sem útgerðarmenn ættu að tryggja. Kvað stefnandi svo vera, og skýrði forstjórinn honum þá frá því, að stefnda gæti ekki tekið á sig þá áhættu í sam- bandi við líftryggingar. Að öllu þessu athuguðu verður því að telja, að ekki hafi legið fyrir endanlegt loforð af hendi stefnda um að taka tryggingar þessar, svo og að áðurnefnt skilyrt samþykki forstjóra stefnda í þessum viðskiptum aðiljanna, hafi verið gefið í villu um raunveruleg málsatvik. Leiðir þetta allt til þess að áliti réttarins, að réttarkröfur stefnanda í málinu geta ekki orðið teknar til greina, og ber því að sýkna stefnda, en eftir atvikum verður málskostnaður látinn falla niður. Því dæmist rétt vera: Stefndi, stjórn h/f Sjóvátryggingarfélags Íslands f. h. félagsins, skal vera sýkn af kröfum stefnanda, Gunnars Guðjónssonar f. h. Eimskipafélagsins Ísafold h/f í máli þessu, en málskostnaður falli niður. Mánudaginn 28. október 1940. Nr. 14/1938. Guðrún Guðbjörnsdóttir (Einar B. Guðmundsson) gegn Hallgrími Péturssyni (Jón Ásbjörnsson). Barnsfaðernismál. -— Eiður. Dómur hæstaréttar. Hinn áfrýjaði dómur er upp kveðinn af Jóni Stein- grimssyni, sem þá var sýslumaður í Snæfellsness- og Hnappadalssýslu. 429 Áfrýjandi hefir skotið máli þessu til hæstaréttar með stefnu 3. febrúar 1938, að fengnu áfrýjunarleyfi 15. janúar s. á. Hefir hún fengið gjafsókn fyrir hæstarétti og sér skipaðan talsmann. Krefst hún þess, að stefndi verði dæmdur faðir sveinbarns þess, sem hún ól þann 15. marz 1936, til að greiða meðlag með þvi, barnfarakostnað og styrk til hennar fyrir og eftir barnsburð samkvæmt úrskurði yfirvalds, en til vara, að úrslit málsins verði látin velta á sönnunar- eiði hennar. Loks krefst hún málskostnaðar úr hendi stefnda bæði í héraði og hér fyrir dómi eftir mati hæstaréttar. Stefndi krefst þess hins vegar, að hinn áfrýjaði dómur verði staðfestur, og að honum verði dæmdur málskostnaður úr hendi áfrýjanda hér fyrir dómi eftir mati hæstaréttar. Eftir uppkvaðningu héraðsdómsins hefir Jón sýslumaður Hallvarðsson framkvæmt viðbótarrann- sókn í málinu þann 22. marz 1938 og 18. september f. á. Loks hefir settur sýslumaður í Snæfellsness- og Hnappadalssýslu Kristján Steingrímsson háð þing í málinu þann 6. apríl þ. á. Fóru rannsóknirnar 18. september f. á. og 6. april þ. á. fram samkvæmt úr- skurði hæstaréttar, uppkveðnum 26. maí f. á. þá hefir og eftir uppsögu hins áfrýjaða dóms farið fram rannsókn á blóði aðilja og barns áfrýjanda. Reyndist áfrýjandi að vera af aðalflokki O og undir- flokki MN, barn hennar af aðalflokki O og undir- flokki M og stefndi af aðalflokki A og undirflokki MN. Samkvæmt þessari niðurstöðu er ekki loku fyr- ir það skotið, að stefndi sé faðir barnsins, en blóð- rannsóknin sannar ekki, að hann sé það. Við fyrstu réttarrannsókn í máli þessu, þann 8. júlí 1936, skýrði áfrýjandi svo frá, að hún hefði þrisvar haft hold- legt samræði við stefnda. Tjáði hún barnið komið 423 undir við samræði aðilja eitt sinn, er áfrýjandi var fenginn til að þvo þvott í Ártúni vegna fjarvista hús- freyjunnar þar, móður stefnda, í Reykjavík. Ekki kvaðst áfrýjandi við réttarrannsókn þessa muna, í hvaða mánuði þessar samfarir aðilja áttu sér stað, og ekki geta gert sér grein fyrir, hvort það var að sumarlagi eða vetrar. Við réttarrannsóknina 22. marz 1938 breytti áfrýjandi framburði sínum á þá leið, að barnið sé getið við samræði aðilja, sem fram hafi farið síðla dags að vorlagi í svefnherbergi for- eldra stefnda í Ártúni. Í samræmi við fyrri fram- burð sinn kvaðst hún þá hafa verið að þvo þvott þar á heimilinu vegna fjarvista húsfreyju, en húsráð- andi, faðir stefnda, hafi verið þar einhvers staðar úti við, þegar samræðið átti sér stað. Eftir þessar samfarir kveðst áfrýjandi ekki hafa haft tíðir. Hún fortekur, að hún hafi haft samfarir við nokkurn annan karlmann en áfrýjanda um nokkurra ára skeið. Stefndi viðurkennir að vísu, að hann hafi þrisvar haft holdlegar samfarir við áfrýjanda í her- bergi sínu í Ártúni veturinn 1934—35, en hann staðhæfir, að síðustu samfarir þeirra hafi farið fram 2. april 1935. Húsmóðir og mágkona áfrýj- anda, Sigríður Cýrusdóttir, Innra-Vinaminni, Hellis- sandi, sem kvödd hefir verið vættis í málinu, telur áfrýjanda hafa unnið fyrst við slátursgerð í Ártúni í október 1934. Vitni þetta minnir, að því næst hafi áfrýjandi farið að Ártúni til þvotta um mánaðamót- in marz— april 1935, er húsfreyjan þar var nýfarin að heiman. Loks kveður Sigríður áfrýjanda hafa unnið við þvott í Ártúni fyrri hluta júnimánaðar 1935. Fáeinum dögum siðar kveðst Sigríður hafa orðið þess vis, að áfrýjandi var lasin. Hafi hún haft höfuðverk og kastað upp. Hafi sér, þ. e. Sigríði, þá 42d komið til hugar, að áfrýjandi væri orðin barnshaf- andi, og setti því á sig tímann, er hún fyrst varð vör lasleika áfrýjanda. Faðir stefnda hefir borið fyrir dómi, að áfrýjandi hafi um mánaðamótin maí og júní 1935 þvegið þvott í Ártúni. Hafi húsfreyjan í Ártúni þá verið fjarverandi, en stefndi dvaldist þá heima. Héraðslæknirinn í Ólafsvík, sem fenginn hefir verið samkvæmt úrskurði hæstaréttar 26. mai f. á. til að athuga sálarþroska og andlega heilsu áfrýj- anda, kveður hana andlega heila, en í löku meðal- lagi að greind og mjög fáfróða. Hefir læknirinn staðfest þessa skýrslu sína fyrir dómi. Hins vegar hefir sýslumaður sá, sem skipar dómarasess í Snæ- fellsness- og Hnappadalssýslu, ekki látið uppi álit sitt um vitsmunaþroska áfrýjanda, þótt honum hafi verið í lófa lagið að kynna sér hann með viðtali við hana. Eins og áður segir, er viðurkennt af stefnda, að aðiljar hafi komið saman að holdsmunuð nokkru fyrir getnaðartíma barns áfrýjanda. Þá er það og leitt í ljós, að áfrýjandi var stödd í Ártúni á þeim tíma, er barnið gat verið getið. Þrátt fyrir þessar líkur fyrir málstað áfrýjanda, þykir viðsjált að veita henni sönnunareið í málinu sökum þess, að hún gat ekki tilgreint samfaratíma aðiljanna við réttarrann- sóknina 8. júlí 1936, þegar aðdragandi barnsgetn- aðarins átti enn að vera henni sérstaklega minnis- stæður. Samkvæmt þessu verður að láta úrslit máls- ins velta á eiði stefnda, sbr. 213. gr. laga nr. 85/1936, þannig að hann skal vera sýkn af kröfum áfrýj- anda, ef hann synjar þess með eiði sinum eftir lög- legan undirbúning á lögmæltu varnarþingi innan 2 vikna frá birtingu dóms þessa, að hann hafi haft 425 holdlegt samræði við áfrýjanda frá og með 8. maí til og með 17. júlí 1935. En fallist stefndi á eiðnum skal hann talinn faðir barns þess, Viðars Breiðfjörðs, sem áfrýjandi ól þann 15. marz 1936, enda greiði hann þá meðlag með barninu, barnsfarakostnað og styrk til barnsmóður fyrir og eftir barnsburð, allt eftir úrskurði yfirvalds. Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður í hér- aði og fyrir hæstarétti falli niður, en málflutnings- laun talsmanns áfrýjanda fyrir hæstarétti, kr. 150.00, greiðist úr ríkissjóði. Það athugast, að réttarrannsókn sú í máli þessu, er Jón sýslumaður Steingrímsson framkvæmdi, áður dómur gengi í héraði, er hraflkennd. Aðal- rannsókn málsins fór ekki fram, fyrr en eftir að málinu hafði verið áfrýjað til hæstaréttar. Dráttur sá, sem orðið hefir á málinu fyrir hæstarétti, er réttlættur. Því dæmist rétt vera: Ef stefndi, Hallgrímur Pétursson, synjar þess með eiði sínum eftir löglegan undirbúning á lög- mæltu varnarþingi innan 2 vikna frá birtingu dóms þessa, að hann hafi haft holdlegt sam- ræði við áfrýjanda, Guðrúnu Guðbjörnsdóttur, á tímabilinu frá og með 8. maí til og með 17. júlí 1935, þá skal hann vera sýkn af kröfum hennar í málinu. En fallist stefndi á eiðnum, þá skal hann tal- inn faðir barnsins Viðars Breiðfjörðs, er áfrýj- andi ól þann 15. marz 1936, enda greiði hann þá meðlag með barninu, barnsfarakostnað og 426 styrk til barnsmóður fyrir og eftir barnsburð, allt eftir úrskurði yfirvalds. Málskostnaður í héraði og fyrir hæstarétti falli niður, en málflutningslaun skipaðs tals- manns áfrýjanda fyrir hæstarétti, Einars B. Guðmundssonar hæstaréttarmálflutnings- manns, kr. 150.00, greiðist úr ríkissjóði. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri að- för að lögum. Dómur lögregluréttar Snæfellsness- og Hnappadalssýslu 26. jan. 1937. Hinn 15. marz 1936 ól stúlkan Guðrún Guðbjörns- dóttir á Sandi sveinbarn, er skirt var Viðar Breiðfjörð. Með bréfi dags. 9. mai f. á. lýsti hún Hallgrím Pétursson á Sandi föður að barninu og óskaði, að höfðað yrði barnsfaðernismál gegn honum, ef hann eigi gengist við faðerninu. Fyrir réttinum gaf kærandinn þá skýrslu, að hún hefði þrisvar sinnum haft samfarir við Hallgrím Pétursson á herbergi hans í húsinu Ártún á Sandi. Hins vegar kveðst hún ekki muna, hve nær samfarir þeirra áttu sér stað og getur ekki einu sinni fullyrt um, hvort þær hafi átt sér stað að sumar- eða vetrarlagi. Loks kveðst hún viss um, að barn það, er hún ól 15. marz 1936, sé ávöxtur sam- fara hennar og Hallgríms, því hún hafi ekki haft sam- farir við neinn annan mann á þeim tíma, er barnið geti verið komið undir á. Kærður hefir fyrir réttinum viðurkennt, að hann hafi haft þrisvar samfarir við kærandann á herbergi sinu í húsinu Ártúni á Sandi veturinn 1934—35. Hins vegar fullyrðir hann, að síðustu samfarir þeirra hafi átt sér stað 2. april 1935. Gerir hann kröfu til þess, að hann sé sýknaður í málinu, en til vara, að honum verði tildæmd- ur synjunareiður. Samkvæmt vottorði ljósmóður var barn það, er kær- andinn ól 15. marz 1936, fullburða. 427 Rétturinn verður að líta svo á, að engar sannanir séu framkomnar fyrir því, á hvaða tima samfarir kæranda og kærðs hafi átt sér stað. Verða úrslit málsins því að vera komin undir eiði annarshvors aðilja. Nú hefir kær- andi alls engar upplýsingar getað gefið um það, á hvaða tíma samfarirnar hafi átt sér stað, enda virðist henni svo vitsmunavant, að efasamt sé, hvort hún sé eiðhæf, os verða því úrslit máls þessa að vera komin undir syni- unareiði kærða, þannig að vinni hann, eftir löglegan undirbúning, eið að því á varnarþingi sínu, að hann hafi ekki haft samfarir við kæranda á tímabilinu frá 6. maí til 17. júlí 1935, þá skal hann vera sýkn af öllum kröfum hennar í málinu. Verði honum hins vegar eið- fall, skal hann talinn faðir að barni því, er kærandinn ól 15. marz 1936, og vera skyldur til að greiða að sinum hluta meðlag með því og barnsfarakostnað samkvæmt yfirvaldsúrskurði. Eiðfrestur þykir hæfilega ákveðinn 3 mán. frá birtingu dóms þessa. Því dæmist rétt vera: Ef kærður, Hallgrímur Pétursson í Ártúni á Sandi, innan þriggja mánaða frá birtingu dóms þessa, eftir löglegan undirbúning, vinnur eið að því á varnarþingi sínu, að hann hafi ekki haft samfarir við kærand- ann, Guðrúnu Guðbjörnsdóttur á Sandi, á tímabilinu frá 6. maí til 17. júlí 1935, þá skal hann vera sýkn af öllum kröfum hennar í máli þessu. Verði kærðum hins vegar eiðfall, skal hann talinn faðir að barni því, er kærandinn ól 15. marz 1936, og vera skyldur til að greiða að sínum hluta meðlag með því og barnsfarakostnað samkvæmt yfirvalds- úrskurði. Dóminum að fullnægja innan þriggja sólarhringa frá löglegri birtingu hans að viðlagðri aðför að lögum. 428 Miðvikudaginn 30. október 1940. Nr. 23/1939. Skúli Pálsson gegn Sigurði B. Sigurðssyni f. h. Heild- verzlunar Ásgeirs Sigurðssonar. Dómur hæstaréttar. Málssókn þessi fellur niður. Áfrýjandi, Skúli Pálsson, sem eigi mætir í málinu, greiði 50 króna aukagjald til ríkissjóðs, ef hann vill fá mál sitt tekið fyrir að nýju. Einnig greiði hann stefnda, Heildverzlun Ásgeirs Sigurðssonar, er hefir látið mæta í málinu, kr. 100.00 í ómaksbætur að viðlagðri aðför að lögum. Miðvikudaginn 30. október 1940. Nr. 131/1939. Eigendur og vátryggjendur v/b Frigg V. E. 316 gegn Friðþjóði G. Johnsen. Dómur hæstaréttar. Málssókn þessi fellur niður. Áfrýjendur, eigendur og vátryggjendur v/b Frigg V. E. 316, er ekki mæta í málinu, greiði 50 króna aukagjald til ríkissjóðs, ef þeir vilja fá málið tekið fyrir að nýju. 429 Miðvikudaginn 30. október 1940. Nr. 43/1940. H/f Shell á Íslandi gegn Bæjarstjórn Nesskaupstaðar. Dómur hæstaréttar. Málssókn þessi fellur niður. Áfrýjandi, H/F Shell á Íslandi, er eigi mætir í málinu, greiði 50 króna aukagjald til ríkissjóðs, ef hann vill fá mál sitt tekið fyrir að nýju. Miðvikudaginn 30. október 1940. Nr. 55/1940. Pétur Hoffmann Salómonsson gegn Eygerði Ester Runólfsdóttur, Jóni Traustasyni og Sigurði Guðbrands- syni. Dómur hæstaréttar. Málssókn þessi fellur niður. Áfrýjandi, Pétur Hoffmann Salómonsson, er eigi mætir í málinu, greiði 50 króna aukagjald til ríkis- sjóðs, ef hann vill fá mál sitt tekið fyrir að nýju. 430 Miðvikudaginn 30. október 1940. Nr. 62/1940. Helgi Benónýsson gegn Bæjarsjóði Vestmannaeyja, fjall. skilanefnd Vestmannaeyja og Hannesi Sigurðssyni sem gæzlumanni þarfa- nauta Vestmannaeyjabæjar. Dómur hæstaréttar. Málssókn þessi fellur niður. Áfrýjandi, Helgi Benónýsson, er eigi mætir Í málinu, greiði 50 króna aukagjald til ríkissjóðs, ef hann vill fá mál sitt tekið fyrir að nýju. Miðvikudaginn 30. október 1940. Nr. 63/1940. Óskar Halldórsson gegn Theódór B. Líndal f. h. Ole J. Hansen. Dómur hæstaréttar. Málssókn þessi fellur niður. Áfrýjandi, Óskar Halldórsson, er eigi mætir í mál- inu, greiði 50 króna aukagjald til ríkissjóðs, ef hann vill fá mál sitt tekið fyrir að nýju. Einnig greiði hann stefnda, Th. B. Líndal f. h. Ole J. Hansen, er hefir mætt í málinu, 20 krónur í ómaksbætur að viðlagðri aðför að lögum. 431 Miðvikudaginn 30. október 1940. Nr. 64/1940. Óskar Halldórsson gegn Theódór B. Líndal f. h. Oliver Olsen. Dómur hæstaréttar. Málssókn þessi fellur niður. Áfrýjandi, Óskar Halldórsson, er eigi mætir í mál- inu, greiði 50 króna aukagjald til ríkissjóðs, ef hann vill fá mál sitt tekið fyrir að nýju. Einnig greiði hann stefnda, Th. B. Líndal f. h. Oliver Olsen, er hefir mætt í málinu, 20 krónur í ómaksbætur að viðlagðri aðför að lögum. Miðvikudaginn 30. október 1940. Nr. 65/1940. Óskar Halldórsson gegn Theódór B. Líndal f. h. Vilmund Hansen. Dómur hæstaréttar. Málssókn þessi fellur niður. Áfrýjandi, Óskar Halldórsson, er eigi mætir í málinu, greiði 50 króna aukagjald til ríkissjóðs, ef hann vill fá mál sitt tekið fyrir að nýju. Einnig greiði hann stefnda, Th. B. Lindal f. h. Vilmund Hansen, er hefir mætt í málinu, 20 krónur í ómaksbætur að viðlagðri aðför að lögum. 432 Miðvikudaginn 30. október 1940. Nr. 66/1940. Óskar Halldórsson gegn Th. B. Líndal f. h. Daniel Joensen. Dómur hæstaréttar. Málssókn þessi fellur niður. Áfrýjandi, Óskar Halldórsson, er eigi mætir í málinu, greiði 50 króna aukagjald til ríkissjóðs, ef hann vill fá mál sitt tekið fyrir að nýju. Einnig greiði hann stefnda, Th. B. Líndal f. h. Daniel Joensen, er hefir mætt í málinu, 20 krónur í ómaksbætur að viðlagðri aðför að lögum. Miðvikudaginn 30. október 1940. Nr. 67/1940. Óskar Halldórsson gegn Theódór B. Líndal f. h. Sophus Jacobsen. Dómur hæstaréttar. Málssókn þessi fellur niður. Áfrýjandi, Óskar Halldórsson, er eigi mætir í málinu, greiði 50 króna aukagjald til ríkissjóðs, ef hann vill fá mál sitt tekið fyrir að nýju. Einnig greiði hann stefnda, Th. B. Lindal f. h. Sophus Jacobsen, er hefir mætt í málinu, 20 krónur í ómaksbætur að viðlagðri aðför að lögum. 433 Miðvikudaginn 30. október 1940. Nr. 68/1940. Óskar Halldórsson gegn Theódór B. Líndal f. h. H. J. Antonius- sen. Dómur hæstaréttar. Málssókn þessi fellur niður. Áfrýjandi, Óskar Halldórsson, er eigi mætir í málinu, greiði 50 króna aukagjald til ríkissjóðs, ef hann vill fá mál sitt tekið fyrir að nýju. Einnig greiði hann stefnda, Th. B. Lindal f. h. H. J. Antoniussen, er hefir mætt í málinu, 20 krónur í ómaksbætur að viðlagðri aðför að lögum. Miðvikudaginn 30. október 1940. Nr. 70/1940. Óskar Halldórsson Segn Theódór B. Líndal f. h. Johannes F. Hansen. Dómur hæstaréttar. Málssókn þessi fellur niður. Áfrýjandi, Óskar Halldórsson, er eigi mætir í málinu, greiði 50 króna aukagjald til ríkissjóðs, ef hann vill fá mál sitt tekið fyrir að nýju. 28 434 Miðvikudaginn 30. október 1940. Nr. 81/1940. Ólafur Jónsson gegn Bæjarsjóði Reykjavíkur. Dómur hæstaréttar. Málssókn þessi fellur niður. Áfrýjandi, Ólafur Jónsson, er eigi mætir í málinu, greiði 50 króna aukgjald til ríkissjóðs, ef hann vill fá mál sitt tekið fyrir að nýju. Föstudaginn í. nóvember 1940. Nr. 82/1940. Valdstjórnin (Jón Ásbjörnsson) gegn Ásgeiri Ingimar Ásgeirssyni (Lárus Jóhannesson). Áfengislagabrot. Sala blandaðs suðuspritts. Dómur hæstaréttar. Samkvæmt málavöxtum þeim, sem greindir eru í hinum áfrýjaða dómi, hefir kærði gerzt sekur um brot á ákvæðum 15. gr. áfengislaga nr. 33 frá 1935. Hann hefir einu sinni áður sætt refsingu fyrir ólög- lega áfengissölu, og varðar því brot hans nú við síðari málslið fyrri málsgreinar 33. gr. nefndra laga. Varðhaldsrefsing verður hins vegar ekki dæmd, þar sem nefnda 33. gr. þykir verða að skýra með hliðsjón af tilorðningu 15. gr. laga nr. 91 frá 1917, sem hefir að þessu leyti samskonar ákvæði að seyma, á þá leið, að varðhaldsrefsingu beri ekki 435 að beita, fyrr en við þriðja brot, ef sala hefir ekki farið fram í atvinnuskyni. Refsing kærða þykir hæfilega ákveðin 400 króna sekt til menningarsjóðs, og komi í stað sektarinnar 20 daga varðhald, verði hún ekki greidd innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Ákvæði hins áfrýjaða dóms um greiðslu sakar- kostnaðar í héraði eiga að vera óröskuð. Kærða ber að greiða allan áfrýjunarkostnað sak- arinnar, þar með talin málflutningslaun skipaðs sækjanda og verjanda fyrir hæstarétti, 50 krónur til hvors. Því dæmist rétt vera: Kærði, Ásgeir Ingimar Ásgeirsson, greiði 400 króna sekt til menningarsjóðs, og komi 20 daga varðhald í stað sektarinnar, verði hún ekki greidd innan 4 vikna frá birtingu dómsins. Ákvæði hins áfrýjaða dóms um greiðslu sak- arkostnaðar í héraði eiga að vera óröskuð. Kærði greiði allan áfrýjunarkostnað sakarinn- ar, þar með talin málflutningslaun skipaðs sækjanda og verjanda fyrir hæstarétti, hæsta- réttarmálflutningsmannanna Jóns Ásbjörnsson- ar og Lárusar Jóhannessonar, 50 krónur til hvors. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur lögregluréttar Reykjavíkur 12. ágúst 1940. Ár 1940, mánudaginn 12. ágúst, var í lögreglurétti Reykjavíkur, sem haldinn var í skrifstofu sakadómara af fulltrúa hans Valdimar Stefánssyni, uppkveðinn dóm- 436 ur í málinu nr. 1629/1940: Valdstjórnin gegn Ásgeir Ingi- mar Ásgeirssyni, sem tekið var til dóms 7. sama mánaðar. Mál þetta er af valdstjórnarinnar hálfu höfðað gegn Ásgeir Ingimar Ásgeirssyni kaupmanni, Laugaveg 55 hér í bæ, fyrir brot gegn áfengislögum nr. 33 9. janúar 1935. Kærði er kominn yfir lögaldur sakamanna, kveðst fædd- ur 26. april 1879, og hefir, svo kunnugt sé, sætt þeim kærum og refsingum, er nú verða taldar: 1929 % Sátt, 30 kr. sekt fyrir brot á reglugerð um lokun sölubúða. 1930 3%, Áminning fyrir samskonar brot. 1939 24 Sátt, 200 kr. sekt fyrir áfengissölu. 1939 2% Sátt, 25 kr. sekt fyrir brot á reglugerð um lokun sölubúða. Sunnudaginn 9. júni s. 1. fór maður að nafni Loftur Georg Jónsson, til heimilis á Lindargötu 8 hér í bæ, heim til kærða. Hann hitti kærða að máli og bað hann um brennivín, en kærði kvaðst ekki hafa það og aldrei hafa haft það til sölu. Þá spurði Loftur Georg kærða, hvort hann hefði þá ekki eitthvað annað, og sagðist kærði þá hafa „dúndur“. Bað Loftur Georg kærða þá að láta sig hafa það. Kærði fór þá inn í sölubúð sina, sem er í sama húsinu, Laugaveg 55, lét 100 grömm af brennsluspiritus á pela undan whisky og fyllti síðan pelann af „póló“, sem mun vera gosdrykkur. Seldi kærði síðan Lofti Georg pelann með blöndu þessari fyrir 3 krónur. Við efnarannsókn reyndist alkóhólinnihald blöndu þess- arar 25,0% eftir rúmmáli. Af því, hvernig Loftur Georg setti fram beiðni sína um „dúndrið“, hlaut kærða að vera það ljóst, að hann ætlaði að nota það til drykkjar, og með því að blanda brensluspíritusinn með gosdrykk þykir ljóst, þó að ekki liggi fyrir vottorð sérfræðings um það, að brennsluspiri- tusinn sé þar með gerbreytt vara og ónothæf eða ill- nothæf til þeirra hluta, sem hún er ætluð. Þó að sala brennsluspíritus sé lögleyfð, er ekki þar með sagt, að hún sé heimil, sé spíritusinn blandaður öðrum efnum og ætlaður til drykkjar. Eftir því, hvernig sölu kærða á margnefndum pela var háttað, þykir verða að telja kærða hafa með henni gerzt sekan um áfengissölu. Hefir hann þar með brotið 437 15. sbr. 33. gr. áfengislaganna nr. 33 1935, og þykir refs- ing hans með tilliti til þess, að hann hefir einu sinni áður gerzt sekur um áfengissölu, hæfilega ákveðin 5 daga varðhald og 400 króna sekt til menningarsjóðs, og komi 20 daga varðhald í stað sektarinnar, verði hún ekki greidd innan 4 vikna frá lögbirtingu dóms þessa. Kærða ber að dæma til greiðslu alls sakarkostnaðar, þar með talin málsvarnarlaun skipaðs talsmanns sins, hrm. Lárusar Jóhannessonar, kr. 35.00. Rekstur málsins hefir verið vitalaus. Því dæmist rétt vera: Kærði, Ásgeir Ingimar Ásgeirsson, sæti 5 daga varðhaldi og greiði 400 króna sekt til menningar- sjóðs, og komi 20 daga varðhald í stað sektarinnar, verði hún ekki greidd innan 4 vikna frá lögbirtingu dóms þessa. Hann greiði allan sakarkostnað, þar með talin málsvarnarlaun skipaðs talsmanns sins, hrm. Lárusar Jóhannessonar, kr. 35.00. Dóminum skal fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Mánudaginn 4. nóvember 1940. Nr. 42/1940. Egill Jónasson (Theódór B. Lindal) gegn Albert Bjarnasyni (Sveinbjörn Jónsson). Ómerking vegna galla á sáttameðferð. Dómur hæstaréttar. Þann 25. marz 1939 lét stefndi hér fyrir dómi, Albert Bjarnason, kveðja Einar Jónasson, þann er í héraðsdómi getur, á sáttafund „til þess að fá hann fyrir hönd eiganda nefndrar bifreiðar (þ. e. G. K. 113) og hlutaðeigandi vátryggingarfélags“ til að 438 greiða kr. 2399.00. Sáttatilraun varð árangurslaus. Einar Jónasson skorti umboð til sáttagerðar fyrir eiganda og vátryggjanda bifreiðarinnar, og var sáttatilraun þessi því ólögmæt. Málið þannig undir- búið var síðan lagt til dóms í Keflavík þann 3. maí s. á. Tók áfrýjandi, Egill Jónasson, eigandi téðrar bifreiðar, þá við vörn þess, og samdist þá svo með aðiljum, að málið skyldi flytja í Hafnarfirði. Með framhaldsstefnu 25. ágúst 1939 var áfrýjanda siðan stefnt til aukaréttar Gullbringu- og Kjósarsýslu, er halda skyldi í Hafnarfirði, og var dómkrafan þá kr. 5212.60. Sátta var ekki leitað um þessa kröfu, hvorki fyrir sáttanefnd né dómi. Vegna þessara galla á málatilbúnaði verður að ómerkja ex officio alla málsmeðferð í héraði og héraðsdóminn og vísa máli frá héraðsdómi. Hvorugur aðilja hefir krafizt málskostnaðar fyrir hæstarétti, og fellur hann því niður. Þvi dæmist rétt vera: Meðferð máls þessa í héraði og dómur skal ómerkur vera, og er málinu vísað frá héraðs- dómi. Málskostnaður fyrir hæstarétti fellur niður. Dómur aukaþings Gullbringu- og Kjósarsýslu 4. maí 1940. Ár 1940, laugardaginn 4. mai, var Í aukaþingi Gull- bringu- og Kjósarsýslu, sem haldið var á skrifstofu emb- ættisins í Hafnarfirði af sýslumanni Bergi Jónssyni, uppkveðinn dómur í málinu nr. 2/1939, en mál þetta var dómtekið 5. marz s. 1. Mál þetta er höfðað fyrir aukaþinginu, að undangeng: inni árangurslausri sáttatilraun, með stefnu útgefinni 18. april 1939 og framhaldsstefnu útgefinni 25. ágúst 1939 af Albert Bjarnasyni, skipstjóra í Keflavík, gegn Agli 439 Jónassyni, skipstjóra í Ytri-Njarðvík, til greiðslu skaða- bóta að upphæð kr. 5212.60, ásamt 5% ársvöxtum frá 25. ágúst 1939 til greiðsludags og málskostnaðar að skað- lausu eða eftir mati réttarins. Ennfremur hefir stefnandi í réttarhaldi 5. marz s. l. gert kröfu til, að sér verði dæmdar kr. 139.00, og hefir gagnaðili samþykkt, að ekki verði framhaldsstefnt út af þeirri upphæð, ef hún á annað borð yrði tekin til greina. Kröfur stefnanda verða því samtals kr. 5351.60, auk vaxta og málskostnaðar. Ennfremur hefir Sjóvátryggingarfélagi Íslands h/f., Bifreiðadeild, verið stefnt til þess að gæta réttar síns, en engar kröfur gerðar á hendur því í málinu. Mál þetta var upphaflega höfðað gegn Einari Jónas- syni Borg, Ytri-Njarðvík, en Agli Jónassyni var síðar stefnt til þess að gæta réttar sins, og hefir hann siðan tekið upp vörn málsins. Málavextir eru þeir, að 13. nóvember 1938 heimsótti Einar Jónasson frá Borg í Ytri-Njarðvík stefnanda á heimili hans, Íshússtig 5 í Keflavík. Var Einar með bif- reiðina G. K. 113, sem hann hafði fengið lánaða hjá eiganda hennar, stefndum í máli þessu. Dvaldi Einar hjá stefnanda nokkra hríð, og þegar hann fór þaðan, fylgdi hann honum út að bifreiðinni, sem stóð utan við húsið. Ætlaði Einar síðan að setja bifreiðina í gang með ræsi (startara) hennar, en það tókst ekki. Bað hann þá stefn- anda að snúa bifreiðinni í gang með sveif, og gerði hann tilraun til þess, en tókst þó ekki að koma hreyfli bif- reiðarinnar í gang með þeim hætti. Bað Einar þá stefn- anda að ýta bifreiðinni af stað niður í brekku, sem var skammt frá, þar sem bifreiðin stóð, til þess að hann gæti komið hreyflinum af stað með þvi móti að „kúpla“ að, er bifreiðin væri komin á ferð. Fór stefnandi þá aftur fyrir bifreiðina og ýtti þannig á hana, að hann studdi höndunum á pall bifreiðarinnar og spyrnti með báðum fótum í götuna, svo að hann stóð á tánum. Á þennan hátt ýtti hann bifreiðinni áfram, þar til að hann hafði teygt svo úr sér sem hann gat, með því að standa í sömu sporum. Þegar stefnandi var kominn í þessar stellingar, kipptist bifreiðin aftur á bak, á hann ofan, það langt, að hann stóð uppréttur við pallinn á bifreiðinni, og nam brjóst hans við pallinn. Fann stefnandi þá til sársauka í 440 vinstra fæti, og kom siðar í ljós við læknisskoðun, að há- sinin hafði slitnað. Stefnandi hélt nú áfram að ýta bif- reiðinni af stað, og gekk það viðstöðulaust, og fór hreyfill bifreiðarinnar í gang, er hún rann niður brekku, sem stefnandi ýtti henni fram í. Missti nú stefnandi mátt í fætinum, og ók Einar Jónasson honum þegar til læknis, sem heima átti skammt frá. Tveim eða þrem dögum síðar leitaði stefnandi síðan til læknis í Reykjavík, og var framkvæmd á honum skurðaðgerð 8 dögum eftir að slys- ið vildi til, og var sinin saumuð saman. Kom síðan drep í sárbarmana, og gekk sárinu illa að gróa. Nokkru eftir aðgerðina var þó stefnanda leyft að fara heim til sin, vegna þess að hann var mjög leiður á að liggja á sjúkra- húsi, með því skilyrði, að hann kæmi til læknis sins í Reykjavík annan hvern dag til skiptinga. Gerði hann það um lengri tíma, en þegar sýnt var, að sárið mundi ekki gróa, var stefnandi látinn liggja heima hjá sér, og læknir á staðnum annaðist skiptingu á sárinu. Gekk nú sárinu betur að gróa, en það tók sig þó aftur upp. Stefn- andi var síðan á sjúkrahúsi tímabilið ?%,—5%o 1939 til aðgerðar á sárinu. Var þá enn gert að því, og greri bað til fullnustu nokkru siðar, og taldi læknir fótinn heil- an 1. marz 1940, er hann gaf vottorð um heilbrigðis- ástand stefnanda. Stefndur hefir aðallega krafizt algerðrar sýknu af öll- um kröfum stefnanda, en til vara, að þær verði stórlega lækkaðar. Auk þess krefst hann þess, að sér verði dæmd- ur málskostnaður. Sýknukröfu sína byggir stefndur á því, að hér sé ekki um slys að ræða, sem ákvæði 15. greinar bifreiðalag- anna eigi við. Skilyrði fyrir því telur stefndur vera, að hreyfill bifreiðarinnar sé í gangi, þegar slys ber að höndum, en hér hafi því ekki verið til að dreifa. Hefir hann haldið þvi fram, að í málinu liggi ekki fyrir sönn- ur á því, að hreyfillinn hafi komizt í gang, heldur muni bifreiðin hafa runnið aftur á bak vegna ójöfnu á veginum, enda ósannað, að bifreiðarstjórinn ætti nokkra sök á þvi, að slysið varð. Þá hefir stefndur haldið því fram, að slysið hafi orðið fyrir mjög ógætilega framkomu stefn- anda, og beri því að sýkna stefndan af þeirri ástæðu. Ennfremur hefir stefndur haldið því fram, að sýkna 441 beri hann, vegna þess að stefnandi hélt áfram að vta biln- um, eftir að hann hafði meitt sig, og meiðslið hafi stór- versnað við það. Loks hefir stefndur krafizt þess til vara, að tjónið verði aðeins bætt að litlu leyti eftir mati réttarins á sök stefnanda. Það virðist nægilega upplýst í málinu, þar á meðal með framburði bifreiðarstjórans sjálfs, að bifreiðin hafi staðið á jafnsléttu, þegar stefnandi eftir ósk bifreiðar- stjórans byrjaði að ýta henni af stað. Virðist samkvæmt Því varla öðru til að dreifa sem ástæðu fyrir því, að bif- reiðin kipptist eins snöggt aftur á bak og fram hefir komið í prófunum, en að Þifreiðarstjórinn hafi „kúplað“ í aftur á bak „gear“ í stað þess að „kúpla“ áfram. Sam- kvæmt því hefir slysið leitt af meðferð og notkun bif- reiðarstjórans á bifreiðinni. Hinsvegar verður eigi séð, að stefnandi hafi gert sig sekan í vítaverðri óvarkárni, þótt hann leitaðist við að ýta bifreiðinni áfram eftir ósk bif- reiðarstjórans sjálfs. Verður samkvæmt framansögðu að telja stefndan bera ábyrgð á slysinu gagnvart stefnanda, og getur aðalkrafa hans um sýknu og málskostnað því ekki orðið tekin til greina, og heldur ekki krafa hans um skiptingu bótanna. Kemur varakrafa stefnds um lækkun hinna umstefndu bóta þá næst til álita. Stefnandi hefir sundurliðað tjónið þannig: 1. Legukostnaður á sjúkrah. Hvítabandsins kr. 382.00 2. Læknishjálp Sveins Gunnarssonar .... — 500.00 3. Læknishjálp Georgs Georgssonar ..... — 133.60 4. Herbergisleiga í Reykjavík .......... — 114.00 5. Ferðakostnaður vegna skiptinga ...... — 125.00 6. a. Formannshlutur 1%, -'38—31%, ?38 — 700.00 b.— á vertíð 1939 ................. — 2560.00 c. — á síildveiðum ?2%—?% -39 ...... — 700.00 7. Legukostnaður á St. Jósephsspitala .. — 139.00 Samtals kr. 5351.60 Um 1. Stefndur hefir mótmælt því, að legudagagjald verði reiknað hærra en á kr. 6.00. Það er upplýst, að stefnandi lá eftir skurðaðgerð þá, sem fram fór á hon- um, á einbýlisstofu á sjúkrahúsinu. Stefndur hefir haldið 442 því fram, að stefnandi hefði getað beðið aðgerðarinnar þar til ódýrara herbergi losnaði. Skurðaðgerðin fór ekki fram fyrri en 8 dögum eftir að stefnandi varð fyrir meiðslunum, af ástæðum, sem honum virðist ekki verða kennt um, og því ekki skynsamlegt, að hún drægist lengur. Mótmæli stefnds virðast því ekki nægilega rök- studd, og verður því tekin til greina að fullu krafan undir þessum lið. Um 2. Stefndur hefir mótmælt þessum lið sem allt of háum. Upphæðin hefir verið sundurliðuð þannig, að fyrir uppskurð og stundun í því sambandi hafi læknirinn sett upp kr. 200.00, en kr. 300.00 síðan fyrir skiptingar og 2 ferðir til Keflavíkur vegna vanlíðunar og kvala stefnanda. Kveðst læknirinn hafa reiknað sér kr. 100.00 á mánuði þrjá fyrstu mánuðina eftir aðgerðina, og mundi upphæðin nema miklu meira, ef hann hefði ákveðið þóknun sina samkvæmt gjaldaskrá Læknafélagsins. Í málinu er þó ekkert upplýst um það, hve há læknisþókn- un sé samkvæmt gjaldskránni fyrir skiptingu umbúða. Það er upplýst, að stefnandi fór 25 sinnum til skiptinga til læknisins til Reykjavíkur. Fyrir samskonar aðgerðir hefir Georg Georgsson, læknir í Keflavik, tekið kr. 2.50 fyrir hverja skiptingu og virðist, að sú þóknun eigi ekki að vera hærri að því er Svein Gunnarsson snertir. Fyrir tvær ferðir læknisins þykir hæfilegt að ákveða honum kr. 50.00 í þóknun. Undir þessum lið verða því stefn- anda tildæmdar kr. 387.50. Um 3. lið. Um upphæð þessa liðar er ekki deilt, eins og hann lítur nú út. En stefndur hefir mótmælt honum með þeim rökum, að ekki hefði komið til mála, að stefn- andi hefði tvo lækna til þess að annast skiptingar eftir uppskurðinn, en sérstaklega beri ekki að taka hann til greina vegna þess, að þær ástæður lægi til þess, að þessarar læknishjálpar þurfti, sem stefnanda væri sjálf- um að kenna. Að því hefir stefndur ekki fært nein rök. Læknishjálp þessi er veitt eftir að stefnandi hætti að fara inn til Reykjavíkur til skiptinga, og voru því beint framhald á nauðsynlegum læknisaðgerðum. Ber þvi að taka upphæðina algerlega til greina. Um 4. Stefndur hefir mótmælt þessum lið með þeirri röksemdafærslu, að ferðirnar til Reykjavíkur hafi verið 443 óþarfar, og ennfremur að liðurinn væri allt of hár, þar sem um væri að ræða dýrasta gistihús Reykjavíkur. Það verður ekki fallizt á þau mótmæli stefnds, að stefnandi hefði getað látið undir höfuð leggjast að fara þessar ferð- ir, en hinsvegar verður að fallast á það, að lækka beri upphæðina, og þykir þessi liður hæfilega ákveðinn kr. 70.00. Um 5. Um upphæð þessa liðs hafa ekki verið höfð uppi nein mótmæli. Upphæðin verður því tekin til greina að öllu leyti. Um 6. A. Að því er þennan lið snertir hefir stefndur ekki mótmælt því, að stefnandi hafi verið frá verkum vegna meiðslanna það tímabil, sem hér um ræðir. Á hinn bóginn hefir hann haldið því fram, að hann hafi þó haft á hendi yfirumsjón með útgerð sinni, og yrði því ekki talið, að hann hefði verið fullkomlega frá verki. Það er upplýst, að stefnandi lá á sjúkrahúsinu frá 21. nóvember til 18. desember 1938 og mætti síðan 2. og 3. hvern dag til skiptinga á sjúkrahúsinu fram til áramóta. Samkvæmt þessu ber að taka upphæð þessa að öllu leyti til greina. B. Stefndur hefir mótmælt þessum lið með þeim rök- semdum, að þótt stefnandi hafi ekki getað stundað sjó- róðra yfir vertíðina, þá sé ekki annað sjáanlegt, en að hann hafi á þessu tímabili getað unnið algenga land- vinnu við bát sinn og auk þess haft með höndum yfir- umsjón með útgerðinni. Frá upphæðinni beri því að draga kr. 1280.00 landmannskaup yfir vertiðina og auk þess hæfilega upphæð fyrir yfirumsjón með útgerðinni. Í málinu er upplýst, að stefnandi fór 14 sinnum til Reykjavíkur til skiptinga á tímabilinu frá 2. janúar til 9. febrúar 1939, en síðan var hann undir læknishendi í Keflavik, og fóru skiptingar fram 40 sinnum frá þessum tíma og til 17. apríl Það er og upplýst, að vertið endaði 22. april. Virðist ljóst af þessu, að stefnandi hafi að- eins getað haft umsjón með útgerð sinni að nokkru leyti, einkum síðari hluta vertiðar. Samkvæmt þessu virðist liður þessi hæfilega ákveðinn kr. 2000.00. C. Að því er lið þennan snertir hefir stefndur haldið fram hinum sömu lækkunarástæðum og undir næsta lið „ á undan, en hefir þó krafizt þess, að upphæð þessi yrði Add lækkuð í ríkara mæli. Með því að fallast má á röksemdir stefnds, verður að telja lið þennan hæfilega ákveðinn kr. 300.00. Um 7. Um upphæð þessa liðar hafa ekki komið fram nein mótmæli, og ber því að taka hann til greina að öllu leyti. Samkvæmt framansögðu verða úrslit máls þessa þau, að stefndur verður dæmdur til þess að greiða stefnanda samtals kr. 4297.10 með 5% ársvöxtum frá 25. ágúst 1939 til greiðsludags og málskostnað samkvæmt framlögðum reikningi kr. 547.37. Dráttur sá, sem orðið hefir á uppkvaðningu dóms þessa, stafar af margháttuðum embættisönnum dómarans. Þvi dæmist rétt vera: Stefndur, Egill Jónasson, skipstjóri Ytri-Njarðvik, greiði stefnandanum, Albert Bjarnasyni skipstjóra, Íshússtig 5 Keflavík, kr. 4297.10 með 5% ársvöxtum frá 25. ágúst 1939 til greiðsludags og kr. 547.37 í málskostnað, innan 15 daga frá birtingu dóms þessa, að viðlagðri aðför að lögum. Miðvikudaginn 6. nóvember 1940. Nr. 93/1939. Þórarinn Snorrason (Guðmundur I. Guðmundsson) gegn Guðmundi Jónssyni og gagnsök (I árus Jóhannesson). Landamerki. — Ómerking. Dómur hæstaréttar. Aðaláfrýjandi hefir skotið máli þessu til hæsta- réttar með stefnu 8. sept. 1939. Krefst hann aðal- lega staðfestingar héraðsdómsins, enda verði sú skýring á honum gefin, að með orðunum: „Í hinn 445 forna markagarðsenda“ í niðurlagi dómsins sé átt við þann stað, er merkjagarðsendinn hafi verið, þegar héraðsdómur gekk í landamerkjamáli eigenda Ness og Bjarnastaða þann 13. maí 1890. Hafi garður þessi þá náð lengra að sjó fram en nú, því að af honum hafi brotið í sjávarróti á árunum 1921 og 1925. Telur hann ofangreinda skýringu ekki munu fara í bága við dóm hæstaréttar frá 8. febr. 1939 í landamerkjamáli aðilja, því að með þeim dómi muni aðeins úr því skorið, hvernig landamerkin hafi verið ákveðin í landamerkjadóminum frá 13. mai 1890. Til vara krefst aðaláfrýjandi þess, verði ekki fall- izt á staðfestingarkröfu hans með ofangreindri skýr- ingu, að héraðsdómurinn verði ómerktur og mál- inu vísað heim í hérað til dómsálagningar að nýju. Þá krefst hann þess og, að málskostnaður fyrir báðum dómum verði látinn niður falla, ef aðalkrafa hans verði til greina tekin, en að honum verði dæmd- ur málskostnaður úr hendi gagnáfrýjanda bæði í héraði og fyrir hæstarétti, ef héraðsdómurinn verð- ur ómerktur. Gagnáfrýjandi hefir áfrýjað málinu af sinni hálfu með stefnu 9. sept. 1939. Krefst hann stað- festingar héraðsdómsins og málskostnaðar af aðal- áfrýjanda bæði í héraði og fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Í dómi hæstaréttar frá 8. febr. 1939 er ákveðið, „að merkin skuli teljast frá merkjagarðinum á landi, sem aðiljana greinir ekki á um“. Í málflutn- ingi þess máls var því aldrei hreyft, hvorki í héraði né fyrir hæstarétti, að merkjagarður þessi endi nú á öðrum stað en hann gerði árið 1890. Og þar sem það er vafalaust, að í nefndum hæstaréttardómi er átt við enda merkjagarðsins eins og hann er nú, 446 þar sem ekkert tilefni hafði gefizt til að ætla, að annar staður gæti til greina komið, þá er það á- kveðið með fullnaðardómi, að merkin skuli miðuð við enda merkjagarðsins, þar sem nú er hann. Er ekki unnt að breyta neinu um það nú, þó að svo kunni að vera, sem aðiljar og virðast sammála um, að af garðinum hafi brotið eftir 1890. Í dómi hæstaréttar frá 8. febr. 1939 er ákveðið, „að merkin skuli teljast frá merkjagarðinum á landi, sem aðiljana greinir ekki á um, beina línu um Klasbarða í vesturodda Selaskers“. Niðurstaða hins áfrýjaða dóms um merkin er hinsvegar á þessa leið: „Bein lina úr vesturrönd Selaskers upp í hinn forna markagarðsenda milli túna jarðanna.“ Hér hefir landamerkjadómurinn ekki fylgt fyrir- mælum hæstaréttar um ákvörðun landamerkjanna, sem honum var þó skylt að gera. Verður því sam- kvæmt 15. gr. landamerkjalaga nr. 41 frá 1919, sbr. lög nr. 40 frá 1927, að ómerkja hinn áfrýjaða dóm og vísa málinu heim í hérað til meðferðar og dóms- álagningar að nýju. Eftir þessum málalokum þykir rétt, að aðaláfrýj- andi greiði gagnáfrýjanda 300 krónur í málskostnað fyrir hæstarétti. Því dæmist rétt vera: Hinn áfrýjaði landamerkjadómur á að vera ómerkur, og vísast málinu heim í hérað til dómálagningar að nýju. Aðaláfrýjandi, Þórarinn Snorrason, greiði sgagnáfrýjanda, Guðmundi Jónssyni, kr. 300.00 í málskostnað fyrir hæstarétti að viðlagðri að- för að lögum. 447 Landamerkjadómur Árnessýslu 29. júlí 1939. Ár 1939, laugardaginn 29. júlí, var í landamerkjadómi Árnessýslu, sem haldinn var í skrifsofu embættisins að Selfossi af sýslumanni Páli Hallgrímssyni og meðdóms- mönnunum Jóni Ingvarssyni Núpi og Ingólfi Þorsteins- syni Merkilandi, kveðinn upp dómur í landamerkjamáli Guðmundar Jónssonar, bónda í Nesi, gegn Þórarni Snorra- syni, bónda á Bjarnastöðum í Selvogshreppi. — Dómur landamerkjadóms Árnessýslu í máli þessu, uppkveðinn 10. nóvember 1937, hefir með hæstaréttardómi þann 8. febr. 1939 verið ómerktur og málinu vísað heim til með- ferðar og dómsálagningar af nýju. — Í nefndum dómi hæstaréttar segir á þá leið, að ný málsgögn, sem fram komu í hæstarétti, ásamt skýrslu vitnisins Jóns Jóns- sonar, virðist leiða til þess, að merkin milli Ness og Bjarnastaða skuli teljast frá merkjagarðinum á landi beina línu í vesturodda Selaskers. Hér umrædd gögn hafa ekki verið lögð fyrir landamerkjadóminn, og þar sem ekki er mætt í réttinum af hálfu Þórarins Snorrasonar, verður rétturinn að lita svo á, að báðir aðiljar séu sam- mála um, að undirréttinum sé nú skylt að dæma í málinu samkvæmt bendingu hæstaréttar um skilning á sakar- gögnum, án þess að gögnin sjálf séu framlögð í réttinum. Þykir réttinum því að þessu sinni verða að leggja um- sögn hæstaréttar í málinu eina saman til grundvallar dómi sinum og dæma samkvæmt henni um landamerkin milli Ness og Bjarnastaða þannig, að þau skuli teljast úr vesturrönd Selaskers, beina stefnu upp í hinn forna markagarðsenda, þaðan beina stefnu eftir markagarðin- um í Unhól. Úr því er ágreiningslaust um landamerkin. Ákvæðum dómsins frá 10. nóv. 1937 um málskostnaðar- greiðslu, sem þegar er fullnægt, þykir ekki ástæða til að breyta. Því dæmist rétt vera: Landamerki milli jarðanna Ness og Bjarnastaða skulu vera þessi: Bein lína úr vesturrönd Selaskers upp í hinn forna markagarðsenda milli túna jarð- anna, og síðan eftir markagarðinum í Unhól. Málskostnaður falli niður. 448 Föstudaginn 8. nóvember 1940. Nr. 45/1940. Steingrímur Pétursson og Höskuldur Guðmundsson (Sveinbjörn Jónsson) gegn Guðlaugi Kristjánssyni f. h. Margrét- ar Guðlaugsdóttur (Pétur Magnússon). Bótamál vegna bifreiðaslyss. Dómur hæstaréttar. Hinn áfrýjaða dóm hefir uppkveðið Sigurður bæjarfógeti Eggerz. Í máli þessu hefir héraðsdómarinn vanrækt að lýsa atvikum málsins, en látið sér nægja að vísa um atburð sakarinnar til refsidóms, er hann kvað sam- dægurs upp yfir öðrum áfrýjenda. Þessi málsmeð- ferð fer í bága við ákvæði 1. málsgr. 193. gr. laga nr. 85/1936, og verður því að ómerkja hinn áfrýjaða dóm og visa málinu heim í hérað til dómsálagning- ar af nýju. Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður í hæstarétti falli niður. Því dæmist rétt vera: Hinn áfrýjaði dómur á að vera ómerkur, og vísast málinu heim í hérað til dómsálagningar af nýju. Málskostnaður í hæstarétti falli niður. Dómur bæjarþings Akureyrar 6. maí 1940. Mál þetta hefir höfðað Guðlaugur Kristjánsson verka- maður fyrir hönd dóttur sinnar, Margrétar Guðlaugs- dóttur, með stefnu dags. 27. des. 1939 fyrir þæjarþingi Akureyrar gegn Steingrími Péturssyni bifreiðarstjóra, Neðri-Rauðalæk Glæsibæjarhreppi í Eyjafjarðarsýlu, og 449 Höskuldi Guðmundssyni bifreiðarstjóra, Lækjargötu 15 Akureyri, til þess að fá þá dæmda, einn fyrir báða og báða fyrir einn, til greiðslu á kr. 18448.50, auk 5% árs- vaxta frá stefnudegi til greiðsludags, og auk þess til greiðslu málskostnaðar, en samkvæmt framlögðum reikn- ingi er hann gerður kr. 1179.55. Þá hefir einnig vátryggingarfélaginu Baltica verið stefnt til að gæta réttar sins. Í máli, sem höfðað hefir verið af hálfu réttvísinnar og valdstjórnarinnar gegn Steingrími Péturssyni bilstjóra, sem stýrði bifreiðinni A 142, hefir téður Steingrímur, annar þeirra stefndu í þessu máli, verið dæmdur fyrir ólöglega keyrslu fyrir brot á bifreiðalögunum og hegn- ingarlögunum í 15 daga einfalt fangelsi og auk þess verið sviftur ökuskirteini í 6 mánuði. Og er því auð- sætt, að eigendur bifreiðarinnar, stefndu í þessu máli, eru skaðabótaskyldir gegn stefnanda í þessu máli. Auk þess hefir í hinum tilvitnaða lögregludómi verið tekið fram, að ekki séu færðar sönnur að því, að stúlkan Mar- grét Guðlaugsdóttir eigi sök á árekstrinum, og undir þessu máli virðist heldur eigi færðar sannanir í þessa átt. Samkvæmt því verður ekki um neina skiptingu á skaða- bótunum að ræða milli stefndu og stefnanda. Skaðabótakröfurnar eru: 1. Sjúkrahúskostnaður .................. kr. 448.50 2. Fyrir atvinnutjón, þjáningar oglíkamslýti — 18000.00 Margrét Guðlaugsdóttir var flutt á sjúkrahúsið 3. sept- ember síðastl., og veitti Árni Guðmundsson læknir henni móttöku. Lá hún á sjúkrahúsinu til 26. september 1939. 18. nóvember lætur Guðmundur Karl Pétursson í ljósi álit sitt um heilsufar stúlkunnar. Upp í það álit er einnig tekinn „Journal“ sá, er færður var við móttöku stúlkunnar á sjúkrahúsið. Þykir því ekki ástæða til að taka upp í forsendur dómsins álit Árna Guðmundssonar læknis sér- staklega, en hins vegar þykir rétt að tilfæra álit Guð- mundar Karls Péturssonar í aðaldráttum, rskj. 3. Segir þar svo: „Var hún strax eftir slysið flutt á sjúkrahús Akur- eyrar, og er þess getið meðal annars um ástand hennar þá í journal spitalans.“ „Var komið með sjúklinginn, að því er virtist, með- vitundarlausa, og hún lögð upp á rannsóknarborð á skipti- 29 450 stofu spítalans. Blæddi allmikið frá sárum á höfði sjúk- lingsins, og kápa sjúklingsins var allmikið blóði drifin, en engin merki sáust um, að hún hefði fallið á götuna, og ekkert göturyk eða skitur var í eða kring um áverkana. Strax eftir að sjúklingurinn var kominn inn á sjúkrahúsið, raknaði hún við, og var þá talsvert exalteruð og vildi strax fara heim, án þess nokkuð væri við sárin gert. Ekki var finnanleg nein vínlykt af sjúklingnum og ekki heldur af því, sem hún kastaði upp nokkru síðar. Augu eðlileg, reagera fyrir ljósi og accomodation, engin blæðing frá nefi eða eyrum, miðframtönn hægra megin er brotin upp við tannhold, og lateralinn þeim megin er skekkt (slegin inn í munn). Sömuleiðis er brotið framan af medial framtönn vinstra megin (medialhornið). Yfir miðri augabrún hægra megin er gapandi sár, 7,5 cm á lengd, sem nær ofan úr hársrótum og niður fyrir augnabrún. Er þar höggvið inn á bein og í miðju sárinu er impressions fractura með tveimur brotlinum parallellum húðsárinu, með Í til 1,5 cm. millibili, og hefir beinbrún sú, sem þar myndast á milli, slegizt það inn, að útflötur stendur dýpra en innra borð, lamina interna, svo að sést inn á dura beggja megin, þar sem dýpst er, en ekki virðast fissurur ganga neitt út frá þessu broti. Við neðri brún hægri orbita er ca. 1,5 cm. langt sár í stefnu orbitalrandarinnar, en ekki finnst nein brotalöm á kinnbeinsboganum. Neðanvert frá nasvængnum hægra megin liggur 7 cm. langt gapandi sár gegnum lab. sup. og hægri vangafyllu niður á kjálkabarðið hægra megin. Er sár þetta alveg opið inn í munn, svo að tungan rekst annað slagið út í sárið.“ Gert var að sárum sjúklingsins, sem greru vel. Fyrstu dagana eftir slysið var þó líðan sjúklingsins slæm vegna óþæginda frá höfuð- og andlitsmeiðslum. Seinni hluta veru sinnar á spitalanum fékk hún nokkur slæm höfuð- verkjarköst, sem þó liðu fljótlega frá aftur. Sjúklingurinn var brautskráður frá spítalanum þ. 2%% 1939 og hafði þá verið á fótum í 2 daga við góða líðan. Sjúkdómslýsing spítalans Commotio cerebri. Fractura ossis frontalis. Vulnera contusa faciei. Síðan slasaða fór af spitalanum, hefir hún haft fótavist 451 daglega, en stundum orðið að leggja sig stund og stund, þegar höfuðverkurinn hefir verið verstur. Hefir ekkert getað unnið. Núverandi ástand samkvæmt lýsingu slösuðu þykir ekki ástæða til að taka upp í forsendur dómsins. Þó er tekið fram í vottorðinu: Objectiv rannsókn: Heldur grannvaxin stúlka, holdafar nokkurn veginn í meðalllagi, svarar öllum spurningum skýrt og vöflulaust. Það, sem fellur mest í augu við fyrstu sýn, eru 2 stór, rauðleit, dálítið upphleypt ör, annað yfir hægri augabrún og hitt frá miðri efri vör beint niður undan h. nasvæng á ská út á við og niður á við niður á kjálkabarð, jafn- framt nokkurri skekkju á munninum, þannig að h. munn- vik slapir talsvert niður, og verður þetta enn meira áber- andi við það, ef slasaða brosir eða talar. Efra örið nær frá efri rönd orbita beint upp í hárs- rætur, tæplega 7 cm. á lengd. Á nokkru svæði undir mið- biki örsins finnst dálitill beingarður, en lateralt við hann er dæld inn í beinið, og sést hún greinilega að utan. Dæld þessi gengur alveg niður í gegn um augabrúnina, og þegar þar við bætist, að hreyfing er upphafin á svæðinu medialt við örið, en lateralt við það, lyftist brúnin óeðli- lega mikið, þá verður af þessu hlykkur á augabrúninni, sem breytir andlitssvipnum, og er til lýta. Yfir miðri augnatóftarbrún frá miðju og inn undir nefið er óreglulegt upphækkað rauðleitt ör, ca. 10 x< 4 mm. Ljótasta örið er þó neðarlega á hægri vanga, byrjar beint niður undan h. nasvæng yzt, mitt á milli munns og nefs, og gengur á ská út á við og niður á við, 1,5 cm. utan h. munnviks, en þar verður á því nokkur hlykkur, svo að myndast ca. 170* horn, opið að miðlinu, og síðan gengur örið niður á kjálkabarð. Þar sem hlykkurinn er á örinu, gengur 1,5 cm. langt ör næstum lárétt út á kinnina. Innendi örsins er T-laga, og stefnir annar anginn niður að munni, en hinn upp að nefi. Allt er örið talsvert óreglulegt, upp- hækkað, rautt og vel 0,5 em. breitt, þar sem það er breiðast. Andspænis þessu öri inni í munninum er annað ör á slimhúðinni og mikið herzli í vangafyllunni. Vegna þess, hvað mikið hefir slitnað af vöðvum og taugum við þessi meiðsli, hefir orðið lömun á vöðvunum medialt við örið, og veldur þetta skekkju á munninum, 452 þannig að hægra munnvik slapir talsvert niður, og ber einna mest á þessu, þegar stúlkan hlær eða talar. Þá segir læknirinn, að stúlkan hafi eflaust fengið heila- hristing, sbr. sjúkdómsgreining spítalans. Ennfremur segir hann, að til þessa tíma hafi hún verið óvinnufær, en ástæða sé til að ætla, að ástandið breytist til batnaðar. Þó segir læknirinn, að af heilahristing hljótist oft varan- leg óþægindi, sem leitt geti til mismikils orkutaps, allt upp í það að verða fullkomnir invalidar ævilangt. Af andlitsmeiðslunum segir hann, að stúlkan hafi hlotið mjög afskræmandi ör. Segir hann, að þau likamslýti, auk sálarangurs, geti beinlínis að ýmsu leyti orðið stúlkunni farartálmi og spillt fyrir henni í lifsbaráttunni. Þá hefir augnlæknir Helgi Skúlason skoðað stúlkuna 17. nóvember og 12. febrúar siðastl., rskj. 4 og 27. Samkvæmt vottorði hans virðist sjón stúlkunnar óskemmd, en hins vegar telur hann, að augnhimnuboginn hægra megin sé ekki alveg eins reglulega lagaður og vinstra megin og virðist telja það talsvert áberandi lýti. Þá hefir tannlæknirinn einnig skoðað stúlkuna, rskj. 5. Hann hefir gert við tennur í henni, sem hafa brotnað og skemmzt. Segir hann, að styrkleiki tannanna sé minni á eftir, og enn talar hann um lýti þau, sem stafi af skemmd- unum. Álit liggur einnig fyrir frá Friðrik V. Björnssyni, ódagsett, rskj. 18, en hann er læknir vátryggingarfélags- ins, þar sem bifreiðin er vátryggð. Er álit þetta byggt yfir rannsóknir þær, sem læknar á Akureyri hafa gert á sjúklingnum. Alvarlegustu afleiðingar af áverkunum segir hann, að örin séu, og þar af leiðandi líkamslýti. Telur hann, að örin muni lagast nokkuð, og bendir sérstaklega á álit augnlæknisins, þar sem hann segir, að örin séu ekki vaxin við undirlagið (beinið), en þar sem missmíðin séu á bein- inu, sé húðin sæmilega hreyfanleg. Þá telur hann einnig, að skekkjan á munnvikinu geti lagazt. Líðan sjúklingsins telur hann einnig, að geti staðið til bóta. Þessu vottorði hefir umboðsmaður stefnanda mótmælt, þar sem læknirinn sé starfsmaður tryggingarfélagsins, Þar sem bÞillinn er vátryggður. Þá er og álit tryggingarlæknisins, Jóhanns Sæmunds- 453 sonar, rskj. 19, dags. 18. jan. 1940, fyrir hendi. Telur hann, að hér hafi verið um léttan heilahristing að ræða. Álit hans á málinu er byggt á skoðun, sem læknar á Akureyri hafa framkvæmt. Hann metur örorkuna þannig: 1. ár. Fyrstu 4 mánuði ................ 100% örorku. — — Næstu 4 mán. .......0..0000..... 15— — — — Næstu 4 mán. .......0.0000...... 40— — 2. ár. Fyrstu 6 mán. .................. 20— — — — Næstu 6 mán. .....0.0..00 0... 10— — og svo ekkert úr því. Þá hefir héraðslæknirinn á Akureyri skoðað sjúkling- inn 10. febrúar síðastl., rskj. 26. Vísar hann í vottorð spítalalæknisins. Líðan sjúklingsins, segir hann, sé betri en 184, 1939, hvað viðvíkur höfuðverk, sviða og verkjum í örunum. Einnig segir hann, að sjúklingurinn sé nokkuð bolnari og styrkari. Aftur virðast hinar psykisku og nervösu truflanir engu minni en !%, 1939. Telur hann, að örorka stúlkunnar sé enn 100%, og er þó kominn sá tími, þegar tryggingarlæknirinn mat örorkuna 75%. Eftir 2 til 3 mánuði telur hann, að eitt- hvað muni breytast til batnaðar, og hún muni þá fær til einhverrar léttari vinnu, en um þetta segir héraðslæknir- inn, að ekki sé hægt að fullyrða, þar sem það hafi sýnt sig, að sjúklingar, sem fá heilahristing, nái sér mjög mis- jafnlega fljótt, þó um léttan heilahristing sé að ræða. Húsbóndi stúlkunnar, J. S. Kvaran, upplýsir, að stúlkan hafi haft í kaup 75 kr. á mánuði. Var atvinna hennar í skógerðarverksmiðju hans, og var hún byrjandi. Sam- kvæmt reglum verksmiðjunnar gat hún siðar fengið 150 kr. í kaup og auk þess 9% í kaupbætur. Að því er 1. lið skaðabótakröfunnar snertir, þá eru lagðir fram reikningar fyrir kr. 416.50, er ber að taka til greina. Að því er 2. liðinn snertir, fyrir atvinnutjón, þjáningar og líkamslýti, þá er gerð krafa ósundurliðuð fyrir alla þessa liði, enda erfitt að sundurliða þá. Að því er atvinnutjónið snertir, þá liggur að vísu fyrir vottorð frá tryggingarlækninum um, að örorkan væri að eins 2 ár, en tryggingarlæknirinn hefir ekki skoðað sjúklinginn, og samkvæmt áliti héraðslæknisins hér á staðnum, sem hefir skoðað sjúklinginn, þá hefir álit tryggingarlæknisins ekki staðizt fyrir þann tíma, sem liðinn er. dðd Héraðslæknirinn telur mjög erfitt að ákveða, hvort og að hve miklu leyti stúlkan verði vinnufær. Þykir því vel geta farið svo, að atvinnutjón stúlkunnar verði mikið, auk þess sem telja verður, að jafnvel þótt líkamskraftar hennar leyfðu henni að vinna, þá yrði vegna útlits hennar erfiðara fyrir hana að fá atvinnu nú en áður var. Þá virðist alvarlegasta hlið málsins vera lýti þau hin miklu, sem stúlkan hefir orðið fyrir við slysið, sbr. vottorð lækn- anna og myndir þær, er fram hafa verið lagðar í málinu. Þegar tekið er tillit til atvinnutjóns nú og í framtíðinni, og tekið er tillit til þess, hvað viðhorf stúlkunnar til lifs- ins hlýtur að hafa breytzt við slysið, og allar horfur fyrir framtíð hennar þungbærari, þá þykir rétt að taka kröfur stefnandans, að því er þennan lið snertir, til greina með kr. 16000.00, og ber því að dæma stefndu in solidum til að greiða stefnandanum kr. 16416.50. Í málskostnað greiði stefndir in solidum kr. 1100.00. Dómarinn tekur fram, að honum hafi þótt rétt að kveða þennan dóm ekki upp, fyrr en dómur væri genginn í lögreglurétti í máli því, sem réttvísin og valdstjórnin hefur höfðað gegn Steingrími Péturssyni, öðrum stefnda í þessu máli. Því dæmist rétt vera: Stefndu, Steingrimur Pétursson og Höskuldur Guð- mundsson, til heimilis á Akureyri, greiði in solidum stefnandanum, Guðlaugi Kristjánssyni f. h. Margrétar Guðlaugsdóttur Akureyri, kr. 16416.50, ásamt 5% árs- vöxtum frá 27. des. 1939 til greiðsludags. Í málskostnað greiði stefndu in solidum stefn- andanum kr. 1100.00. Dóminum að fullnægja innan 15 daga frá lögbirt- ingu hans að viðlagðri aðför að lögum. Á5ð Mánudaginn 11. nóvember 1940. Nr. 2/1940. Hafnarstjórinn í Reykjavík f. h. hafnarsjóðs (Guðmundur I. Guðmundsson) gegn H/f Shell á Íslandi og gagnsök (Jón Ásbjörnsson). Ásigling. Skaðabótamál. Dómur hæstaréttar. Aðaláfrýjandi, sem hefir að fengnu áfrýjunarleyfi 16. janúar þ. á. skotið málinu til hæstaréttar með stefnu 18. s. m., krefst þess aðallega, að hann verði algerlega sýknaður, en til vara, að aðalsökin á árekstrinum verði talin skipverja Skeljungs og ábyrgðinni skipt samkvæmt því. Ennfremur krefst hann málskostnaðar úr hendi gagnáfrýjanda bæði í héraði og fyrir hæstahétti eftir mati dómsins, hver sem niðurstaðan verður. Gagnáfrýjandi, sem hefir að fengnu áfrýjunarleyfi 26. janúar þ. á. gagnáfrýjað málinu með stefnu sama dag, krefst þess aðallega, að aðaláfrýjandi verði dæmdur til greiðslu kr. 900.00 með 6% ársvöxtum frá 17. nóv. 1938 til greiðslu- dags, en til vara, að héraðsdómurinn verði stað- festur. Svo krefst hann og málskostnaðar úr hendi aðaláfrýjanda bæði í héraði og í hæstarétti eftir mati dómsins. Með þeirri athugasemd, að stjórnendur m/s Skeljungs og stjórnandi hafnsögubátsins máttu gera ráð hvor fyrir öðrum hinum megin við e/s Eddu og áttu að haga siglingu sinni samkvæmt því, þykir mega staðfesta héraðsdóminn. Samkvæmt þessum málalokum þykir rétt, að aðal- 456 áfrýjandi greiði gagnáfrýjanda málskostnað í hæstarétti, er ákveðst kr. 300.00. Því dæmist rétt vera: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Aðaláfrýjandi, Hafnarstjórinn í Reykjavík f. h. hafnarsjóðs, greiði gagnáfrýjanda, h/f Shell á Íslandi, kr. 300.00 í málskostnað fyrir hæstarétti að viðlagðri aðför að lögum. Dómur sjó- og verzlunardóms Reykjavíkur 27. apríl 1939. Mál þetta, sem dómtekið var 22. þ. m., er höfðað fyrir sjó- og verzlunardóminum með stefnu útgefinni 17. nóv. f. á. af h/f Shell á Íslandi gegn hafnarstjóra f. h. hafnar- sjóðs Reykjavíkur til greiðslu skaðabóta vegna áreksturs, að upphæð kr. 900.00, með 6% ársvöxtum frá stefnudegi til greiðsludags, og málskostnaðar samkvæmt mati réttarins. Stefndur krefst sýknu af öllum kröfum stefnanda og hæfilegs málskostnaðar eftir mati réttarins. Við hinn munnlega málflutning hefir stefndur lýst því yfir, að í Þessari sýknukröfu felist og varakrafa um, að skaða- bæturnar verði ákveðnar eftir mati dómsins að réttri til- tölu við sök hvors aðilja um sig. Málavextir eru þeir, að þann 2. marz f. á., um kl. 10 í. h., var m/s Skeljungur (247 brúttó rúmlestir að stærð), sem er eign stefnanda, á leið inn ytri höfnina í Reykjavík, en skipið átti að leggjast að svonefndum Ingólfsgarði á innri höfninni og ferma þar olíu. Um þetta leyti sigldi hafnsögumannsbáturinn, sem er eign stefnds, út úr hafnar- mynninu með hafnsögumann, sem átti að aðstoða við siglingu m/s Skeljungs um höfnina að ákvörðunarstað Þess. En þá vildi svo til, að hafnsögumannsbáturinn rakst á stjórnborðshlið Skeljungs að aftan, þannig að öldu- stokkur skipsins beyglaðist á allstóru svæði, og tvær stoðir að innanverðu bognuðu til muna. Nam kostnaður við aðgerð á þessum skemmdum kr. 900.00. Hinsvegar sakaði hafnsögumannsbátinn ekki við áreksturinn. 457 Með því að stefndur í máli þessu hefir ekki fengizt til að bæta stefnanda nefnt tjón, og stefnandi telur, að stjórn- endur hafnsögumannsbátsins eigi alia sök á árekstrinum, þá er mál þetta höfðað og í því gerðar framangreindar réttarkröfur. Sýknukröfu sina byggir stefndur fyrst og fremst á þvi, að útgerðarmaður skips (í þessu tilfelli stefnandi), er biður um aðstoð hafnsögumanns, beri ábyrgð á skaða- bótaskyldum verknaði, er hann kunni að fremja, meðan hann er að vinna í þágu skipsins, en stefndur telur, að þessi starfsemi hafnsögumannsins hefjist, er hann fari af stað á hafnsögumannsbátnum í áttina til skipsins, og öll sigling bátsins undir stjórn hafnsögumannsins sé þannig á ábyrgð útgerðar þess skips, er um leiðsöguna biður, og það því fremur, sem stefndur telur, að samkvæmt gildandi lögum og reglugerðum sé ekki skylda til að taka hafnsögumann við siglingu inn á Reykjavíkurhöfn. Stefnandi mótmælir því hinsvegar eindregið, að hann beri ábyrgð á störfum hafnsögumannsins, fyrr en hann sé kominn um borð í skipið, sem hann á að stjórna, enda telur hann, að í umræddu tilfelli hafi hafnsögumaðurinn alls ekki stjórnað hafnsögumannsbátnum, heldur sér- stakur formaður, og samkvæmt siglingalögum beri eigandi bátsins (þ. e. stefndur) ábyrgð á siglingu hans. Skv. 13. gr. siglingalaganna gildir sú sérregla um út- gerðarmann skips, að hann ber ábyrgð með skipi og farm- gjaldi á tjóni af svikum, hirðuleysi eða gáleysi skipstjóra eða skipverja við skyldustörf þeirra, svo og tjóni af samskonar verknaði manna, sem ráðnir eru til að vinna í skipsins þarfir, þótt ekki séu þeir skipverjar. Eftir Þessari lagagrein ber útgerðarmaður því ábyrgð á skaða- bótaskyldum verkum hafnsögumanns, er hann vinnur í Þágu skipsins, og það jafnvel þótt talið verði, að lögboðið sé að taka hafnsögumann um borð á hlutaðeigandi stað. Hins vegar lítur rétturinn svo á, að umrædd starfsemi hafnsögumannsins í þágu Skeljungs hafi ekki hafizt, fyrr en hafnsögumaðurinn kom á skip (sbr. sérstaklega upphaf 18. gr. reglugerðar nr. 11 1934, um leiðsögn skipa) og þannig sé ekki nægilegt orsakasamband milli fram- kvæmdar verksins og tjóns, til að stefnandi verði talinn bera ábyrgð á tjóninu vegna árekstursins um fram það, 458 sem leiðir af almennum ákvæðum laga um bótaábyrgð vegna árekstra skipa, auk þess sem ekki verður annað séð af sjóferðaprófum þeim, sem fram hafa farið í máli Þessu, en að sérstakur formaður hafi haft á hendi stjórn hafnsögumannsbátsins í umræddri ferð, og hafnsögu- maðurinn hafi ekkert verið þar við riðinn. Þessi varnarástæða stefnds verður því ekki tekin til greina. Í öðru lagi byggir stefndur sýknukröfu sína á því, að áreksturinn hafi stafað af óhappatilviljun eða það ekki upplýst, að annar hvor aðilja eigi sök á honum, og þvi verði stefnandi að bera sjálfur sitt tjón. — Á það verður þó ekki fallizt, að um slík tilvik sé að ræða hér, og verður þessi sýknuástæða því heldur ekki tekin til greina. Í þriðja lagi byggir stefndur sýknukröfu sina á því, að stjórnendur Skeljungs eigi alla sök á umræddum árekstri, en stjórnendur hafnsögumannsbátsins hins vegar enga. Skulu því athuguð nánari atvik að árekstri þessum: Um veðrið er það upplýst, að það var rigning, vindur suðaustan, 5—7 vindstig, en sjólitið. Samkvæmt frásögn formannsins á hafnsögumanns- bátnum var siglingu hans hagað þannig, að í fyrstu var stefnt fyrir aftan e/s Eddu, sem lá á ytri höfninni, því að ætlunin var sá að leggja að Skeljungi fyrir aftan Eddu, en þegar komið var miðja vegu frá hafnarmynni og út að Eddu, hafi sézt, að Skeljungur sigldi bakborðsmegin við Eddu með svo mikilli ferð, að sjáanlegt hafi verið, að hafnsögumannsbáturinn mundi ekki ná Skeljungi með þvi að fara fyrir aftan Eddu. Hafi þá verið snúið fram með stjórnborðshlið Eddu, í ca. bátsbreidd frá skipinu, en er komið hafi verið fram fyrir miðsíðu Eddu, hafi komið í ljós, að Skeljungur hafi beygt fyrir stefni Eddu og óeðli- lega nærri, að því er formaðurinn telur. Hafi áreksturinn þá orðið, enda þótt tekið hafi verið aftur á með fullri ferð, og skall báturinn þvert á Skeljung, að því er tveir skip- verjar á Skeljungi hafa borið. Það er og upplýst, að hafn- sögumannsbáturinn fór allt af með fullri ferð (á áttundu mílu), þar til tekið var aftur á, eins og fyrr segir. Samkv. framangreindri lýsingu á siglingu hafnsögu- mannsbátsins verður því að telja, að hún hafi verið ógæti- leg, eins og á stóð, bæði hvað snertir hraða bátsins, svo 459 og siglingu hans með þessum hraða upp við Eddu, er virðist hafa byrgt stjórnendum bátsins útýn, og því beri að leggja meginsökina á árekstrinum á stjórnendur hafn- sögumannsbátsins. Verður áðurnefnd krafa stefnds um hreina sýknu því ekki tekin til greina. Stefndur telur sök stjórnanda Skeljungs vera fólgna í því þrennu, að þeir hafi, með því að sigla inn fyrir Eddu, brotið fastar venjur um að bíða hafnsögumanns fyrir utan skip þau, er liggi á vtri höfninni, að Skeljungur hafi sigit óforsvaranlega nærri Eddu og loks, að hraði skipsins á siglingu þess í höfn hafi verið óhæfilega mikill. Að því er fyrsta atriðið snertir, þá er það ekki gegn mótmælum stefnanda sannað, að um neina slíka fasta venju sé að ræða, og þegar af þeirri ástæðu skiptir það atriði því ekki neinu um sök af hendi stjórnenda Skelj- ungs. Um annað atriði er það að segja, að skipstjórinn á Skeljungi telur, að siglt hafi verið fram hjá Eddu í suð- austur eftir siglingamerkjum í 300—-400 faðma fjarlægð frá skipinu, en síðan tekin stefna á hafnarmynnið. — Það er að visu ljóst, m. a. af teikningu í sjókort, sem sýnd hefir verið í réttinum, að þessi skýrsla skipstjórans er mjög fjarri lagi, þannig að Skeljungur hefir verið miklu nær Eddu en þar greinir, en þrátt fyrir það þykir ekki gegn mótmælum stefnanda verða staðhæft, að Skeljungur hafi siglt svo óhæfilega nærri Eddu, að stjórnendur skips- ins eigi þess vegna sök á árekstrinum. Að því er viðvíkur þríðja atriðinu, þá er það fyrst og fremst upplýst, að Skeljungur fer með 8—8 mílna hraða í logni. Skipstjórinn á Skeljungi telur, að siglt hafi verið með 4—5 milna hraða inn með Engey umræddan morgun, os hafi sá hraði haldizt, unz beygt var í áttina til hafnar- mynnisins, en þá hafi dregið mjög úr hraðanum. Um leið kveðst skipstjórinn hafa séð til hafnsögu- mannsbátsins, er kom út úr hafnarmynninu, og hafi þá verið gefin skipun um að stöðva vélina. Fyrsti vélstjóri, er var á verði, segir hins vegar, að sið- asta hálftímann, áður en hringt var „stopp“, hafi snún- ingshraði vélarinnar verið 300 snúningar á mínútu, en með þeim snúningsfjölda fari Skeljungur 8—8% mílu í logni. Fyrsti stýrimaður telur og, að hraði Skeljungs 460 bafi verið rúmar 8 mílur síðasta hálftímann, áður en vélin var stöðvuð, en samkvæmt véladagbókinni var það kl. 10.18 f. h. Þá hafa skipstjóri og annar stýrimaður talið, að nokkur tími (skipstjórinn segir ca. 5 min.) hafi liðið frá því að vélin var stöðvuð og þar til áreksturinn varð, en skip- verjar á Skeljungi bera það, að skipið hafi þá aðeins sigið undan sjó og vindi. Hins vegar segir í dagbók Skeljungs, að áreksturinn hafi skeð kl. 10.18, eða á sama tíma og vélin var stöðvuð samkvæmt véladagbókinni, og hefir ekki fengizt nein frambærileg skýring á þessu ósamræmi í framburðum skipverja og tímaákvörðunum. Að þessu athuguðu, svo og öðru, sem fram hefir komið i málinu, þykir réttinum sýnt, að hraði Skeljungs hafi verið meiri, og síðar hægt á ferðinni, en vera bar (sbr. 14. gr. laga nr. 48 1933, um leiðsögn skipa), og stjórnend- ur Skeljungs eigi því nokkra sök á umræddum árekstri. Þar sem sökin á árekstrinum er þannig að áliti réttar- ins beggja megin, þá ber aðiljum samkvæmt 2. mgr. 225. gr. siglingalaganna að bæta tjónið að tiltölu við sök hvors um sig. Eftir því sem atvikum að árekstrinum samkvæmt framansögðu var háttað, þykir rétt, að stefnandi beri % hluta tjónsins, en stefndur % hluta þess. Við hinn munn- lega málflutning hreyfði umboðsmaður stefnds engum sérstökum mótmælum gegn skaðabótaupphæðinni, og verður því að telja, að hann hafi fallið frá þar að lút- andi mótmælum sinum í greinargerð. Úrslit málsins verða því þau, að stefndum verður gert að greiða stefnanda % hluta af kr. 900.00, eða kr. 600.00, með vöxtum eins og krafizt hefir verið, enda engum sér- stökum andmælum hreyft gegn vaxtakröfunni. Eftir at- vikum þykir þó rétt, að málskostnaður falli niður. Réttinn skipuðu: Hinn reglulegi formaður dómsins og sjó- og verzlunardómsmennirnir Geir Sigurðsson skip- stjóri og Sigurjón Á. Ólafsson alþingismaður. Því dæmist rétt vera: Stefndur, hafnarstjóri f. h. hafnarsjóðs Reykja- víkur, greiði stefnandanum, h/f Shell á Íslandi, kr. 600.00 með 6% ársvöxtum frá 17. nóv. 1938 til greiðsludags, en málskostnaður falli niður. 461 Dóminum ber að fullnægja innan 15 daga frá lög- birtingu hans að viðlagðri aðför að lögum. Miðvikudaginn 13. nóvember 1940. Nr. 9/1940. Jóhann Magnússon (Guðmundur I. Guðmundsson) gegn Svövu Thorarensen (Jón Ásbjörnsson). Barnsfaðernismál. Eiður. Dómur hæstaréttar. Áfrýjandi, sem skotið hefir máli þessu til hæsta- réttar með stefnu 17. febr. þ. á., hefir krafizt þess aðallega, að hann verði sýknaður af faðerniskröfu stefndu, en til vara, að hann verði því aðeins dæmdur faðir að barni stefndu, að hún synji með eiði sínum samfara við aðra menn á getnaðartíma barnsins. Svo krefst áfrýjandi þess, að málskostn- aður í héraði falli niður, en að stefnda verði dæmd til þess að greiða honum málskostnað fyrir hæsta- rétti, hvernig sem málið fer, eftir mati dómsins. Stefnda, sem fengið hefir gjafvörn fyrir hæsta- rétti þann 9. maí þ. á. og sér skipaðan talsmann, hefir krafizt staðfestingar á héraðsdóminum, og að áfrýjandi verði dæmdur til þess að greiða henni málskostnað fyrir hæstarétti, eins og málið væri ekki gjafsóknarmál, þar á meðal málflutningslaun tals- manns hennar. Samkvæmt prófum málsins í héraði kom maður að nafni Ragnar Guðjón Karlsson í herbergi stefndu á Frakkastig 12 hér í bæ að kveldi þann 20. jan. 162 1939 og var þar hjá henni einni, sem þá var háttuð, um 2 klukkustundir. Kvaðst hann í fyrstu, er hann var krafinn skýrslu, þá hafa haft samfarir við stefndu, en er hún neitaði því, að svo hefði verið, sagðist hann ekki muna sakir ölvunar, hvort þau hefðu þá haft samfarir. Hins vegar eru stefnda og Ragnar þessi sammála um það, að þau hafi verið kunnug og haft samfarir áður, síðast þó nokkru fyrir jól 1938. Að þessu athuguðu þykja vera komin fram þau líkindi til samfara milli stefndu og Ragnars, sem samkvæmt blóðrannsókn getur verið faðir barns stefndu, að ekki þykir fært að dæma áfrýjanda óskorað föður barns þessa. Virðist því rétt að láta málsúrslitin að því leyti velta á eiði stefndu, þannig að áfrýjandi skal því aðeins talinn faðir áður- nefnds barns hennar, að hún synji þess á lögmæltu varnarþingi sínu innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa, að hún hafi á tímabilinu frá 19. des. 1938 til og með 25. febr. 1939 haft samfarir við aðra menn en áfrýjanda. Ef stefndu verður eiðfall, skal áfrýj- andi vera sýkn af faðerniskröfu hennar, en skylt skal honum þá að gefa með barninu og greiða stefndu styrk fyrir og eftir barnsburð, hvort tveggja samkvæmt úrskurði yfirvalds. Ef stefnda vinnur eiðinn, þá greiði áfrýjandi 190 krónur í málskostnað fyrir báðum dómum, þar af 120 kr. til talsmanns stefndu og 70 kr. til hennar sjálfrar. Ef stefndu verður eiðfall, skal málskostnaðar- ákvæði héraðsdómsins vera óraskað, en málskostn- aður fyrir hæstarétti falla niður, enda greiði rikis- sjóður þá málflutningslaun talsmanns stefndu, 120 krónur. 463 Því dæmist rétt vera: Ef stefnda, Svava Thorarensen, synjar með eiði sínum á lögmæltu varnarþingi innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa samfara á tíma- bilinu 19. des. 1938 til og með 25. febr. 1939 við aðra menn en áfrýjanda, Jóhann Magnússon, skal hann talinn faðir barns þess, er hún ól 24. okt. 1939, enda greiði hann þá meðlag með barn- inu og stefndu barnsfarakostnað, hvort tveggja eftir úrskurði yfirvalds. En ef stefndu verður eiðfall, skal áfrýjandi vera sýkn af faðernis- kröfu hennar, en greiða skal hann þá meðlag með barninu og barnsfarakostnað sem áður segir. Ef stefnda vinnur eiðinn, þá greiði áfrýjandi 190 krónur í málskostnað fyrir báðum dómum, þar af 120 krónur til talsmanns stefndu, hæsta- réttarmálflutningsmanns Jóns Ásbjörnssonar, og 70 kr. til stefndu. En ef stefmda vinnur ekki eiðinn, skal málskostnaðarákvæði héraðsdóms- ins vera óraskað, en ríkissjóður greiði þá áður- nefnd málflutningslaun talsmanns stefndu fyrir hæstarétti. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 31. jan. 1940. Ár 1940, miðvikudaginn 31. janúar, var í bæjarþingi Reykjavíkur, sem haldið var á skrifstofu sakadómara af fulltrúa hans, Valdimar Stefánssyni, uppkveðinn dómur í barnsfaðernismálinu nr. 4/1940: Svava Thorarensen gegn 464 Jóhanni Magnússyni, sem tekið var til dóms 29. sama mánaðar. Þann 24. október 1939 ól ógift stúlka, Svava Thoraren- sen, nú til heimilis á Þverveg 2 hér í bæ, fullburða svein- barn. Föður að barninu hefir hún lýst Jóhann Magnússon nemanda, Sólvallagötu 13 hér í bæ. Hann hefir eigi viljað við faðernið kannast, og hefir því barnsmóðirin höfðað mál þetta gegn honum og gert þær réttarkröfur, að kærði verði dæmdur faðir barnsins, til að greiða meðlag með því og barnsfararkostnað til sin, svo og styrk fyrir og eftir barnsburð, allt eftir úrskurði yfirvalds, og loks máls- kostnað að skaðlausu. Aðiljar eru sammála um, að þau hafi fyrst kynnzt á dansleik í samkomuhúsinu Iðnó hér í bænum í janúar- mánuði 1939 á laugardagskvöldi. Þau eru ekki sammála um, á hverju laugardagskvöldi mánaðarins það var, en dansleikir voru í húsi þessu öll laugardagskvöld mánaðar- ins. Kærandi hefir haldið því fram, að það hafi verið annað hvort viku eða hálfan mánuð af janúar, þ. e. a. s. Þann 7. eða 14. mánaðarins. Kærði hefir hins vegar haldið þvi fram, að það hafi verið síðasta laugardag mánaðarins, þ. e. a. s. þann 28. janúar. Að dansleiknum loknum fylgdi kærði kæranda heim og ákváðu þau þá, að hann kæmi til hennar daginn eftir. Daginn eftir um kl. ó síðdegis kom hann heim til hennar, og voru þau tvö í herbergi hennar nokkurn tíma og höfðu þá tvisvar samfarir á legubekk í herberginu. Tvisvar eftir þetta höfðu þau samfarir. Í fyrra skiptið sennilega um miðjan febrúar og svo í maimánuði. Kærði hefir mótmælt faðerninu, í fyrsta lagi á þeim grundvelli, að honum hafi eigi fallið sæði til kæranda, og í öðru lagi á þeim grundvelli, að annar karlmaður muni hafa haft samfarir við hana á getnaðartima barnsins. Að annar karlmaður hafi haft samfarir við kæranda á getnaðartíima barnsins, hefir gegn eindregnum mótmælum kæranda ekki tekizt að sanna. Kærandi hefir eindregið haldið því fram, að kærði hafi í umrætt skipti fellt sæði til sín, og kærði hefir kannazt við, að báðar hinar síðari samfarir þeirra hafi verið fullkomnar. Þykir því eigi unnt að taka þá mótbáru kærða gegn faðerninu til greina, að samfarirnar í janúar hafi ekki verið fullkomnar. 465 Niðurstaða blóðrannsóknar þeirrar, sem fram hefir farið, hefir ekki útilokað kærða frá því að vera föður barnsins. Upplýst er, að aðiljar hafi haft holdlegar sam- farir á getnaðartíma barnsins, og skiptir ekki meginmáli, hvor aðilja hefir réttara fyrir sér um samfaratímann. Þó lætur nær sá tími, sem kærði hefir haldið fram. Þykir því verða að dæma kærða föður barnsins, til að greiða meðlag með barninu, barnsfararkostnað til barns- móður og styrk fyrir og eftir barnsburð, allt eftir úrskurði yfirvalds, og loks málskostnað, er þykir hæfilega ákveðinn kr. 70.00. Því dæmist rétt vera: Kærði, Jóhann Magnússon, skal teljast faðir svein- barns þess, er stúlkan Svava Thorarensen ól þann 24. október 1939. Hann greiði meðlag með barninu, barnsfararkostnað og styrk fyrir og eftir barnsburð til barnsmóður, eftir úrskurði yfirvalds, og 70 krónur í málskostnað. Dóminum skal fullnægja með aðför að lögum. Föstudaginn 15. nóvember 1940. Nr. 97/1940. Valdstjórnin (Pétur Magnússon) gegn Adolf Kristni Ársæli Jóhannssyni (Gunnar Þorsteinsson). Landhelgisbrot. Dómur hæstaréttar. Með hliðsjón af því, að gullgildi íslenzkrar krónu er óbreytt frá því að héraðsdómur var uppkveðinn, og með því að fallast má á forsendur og niðurstöðu hins áfrýjaða dóms, þá ber að staðfesta hann, þó Þannig, að sekt kærða afplánist í 7 mánaða varð- haldi, ef hún er ekki greidd innan 4 vikna frá birt- ingu dóms þessa. 30 466 Eftir þessum málalokum ber kærða að greiða allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin málflutningslaun skipaðs sækjanda og verjanda fyrir hæstarétti, 100 krónur til hvors. Því dæmist rétt vera: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður, þó svo, að sekt kærða afplánist í 7 mánaða varð- haldi, verði hún ekki greidd innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Kærði, Adolf Kristinn Ársæll Jóhannsson, greiði allan áfryjunarkostnað sakarinnar, þar með talin málflutningslaun skipaðs sækjanda og verjanda fyrir hæstarétti, hæstaréttarmál- flutningsmannanna Péturs Magnússonar og Gunnars Þorsteinssonar, 100 krónur til hvors. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur lögregluréttar Barðastrandarsýslu 31. ágúst 1940. Ár 1940, laugardaginn 31. ágúst, var í lögreglurétti Barðastrandarsýslu, sem haldinn var á sýsluskrifstofunni af sýslumanni Jóhanni Skaptasyni, kveðinn upp dómur í lögreglumálinu nr. 10/1940: Valdstjórnin gegn Adolf Kristni Ársæli Jóhannssyni, til heimilis Lokastig 9 Reykjavik. Adolf Kristinn Ársæll Jóhannsson er skipstjóri á togar- ánum „Sindri“ frá Akranesi M.B. 45. Hann hefir ekki áður sætt kæru fyrir brot á landhelgislöggjöfinni. Málið er höfðað gegn honum fyrir brot á lögum nr. 5 frá 1920, um bann gegn botnvörpuveiðum, sbr. lög nr. 4 frá 1924. Það var rannsakað og dómtekið í dag. Í gær kl. 2119 stöðvaði varðbáturinn Faxi togarann M.B. 45 Sindra frá Akranesi, þar sem hann var að veiðum út af Arnarfirði. Atvik að stöðvuninni voru þessi: 467 Varðbáturinn var staddur í Patreksfjarðarflóa síðdegis í gær og hélt af stað norður með Kópnum kl. 2030. Þegar komið var út af Kópnesinu, kl. 2045, sást togari út af Arnarfirði, sem virtist vera grunsamlega nálægt landi. Var þá haldið með fullri ferð í áttina til hans. Fyrst virtist togarinn hafa SA. læga stefnu, en kl. 2050 sneri hann til bakborða og virtist fyrst stefna í NA., unz hann sneri meira út. Kl. 2106 var eftirfarandi staðarákvörðun gerð: Barðatá > 27 10 Svalvogaviti > 64? 50 Landið niður undan Álftamýri og hornið frá togaranum til Svalvogavita 25" 00. (Staðarákvörðun nr. 1 á meðfylgjandi uppdrætti). Kl. 2108 sett upp stöðvunarmerki og skotið púðurskoti. Kl. 2109 skotið púðurskoti. KI. 2111 skotið kúlu framan við togarann. KI. 2113 Skotið kúlu framan við togarann, sem hélt þá þvert út úr landhelginni. Kl. 2116 skotið kúlu utan við togarann. Kl. 2119 komið að togaranum, sem var með stjórn- borðsvörpu úti og var að draga hana upp. Var þá sett niður ljósbauja rétt utan við togarann. KI. 2123 gerð eftirfarandi staðarákvörðun hjá baujunni: Barðatá > 39" 007 Svalvogaviti > 66* 107 Landið neðan við Álftamýri (staðarákvörðun nr. 2 á meðfylgjandi uppdrætti), er gefur stað togarans 1,2 sjómilur inni í landhelgi, og dýpi við baujuna 56 metrar. Kærður var þá sóttur. Viðurkenndi hann strax, að mæl- ingar og athuganir varðbátsforingjans væru réttar. En Þar sem þá var orðið svo skuggsýnt, að ekki var hægt að gera að nýju hornamælingar við baujuna þá strax, var kærðum gefinn kostur á að bíða til morguns, svo hann gæti verið við, er mælingar væru gerðar við baujuna. Hann afþakkaði boðið og kvað það ekki þurfa sín vegna. 468 Fyrir réttinum hefir kærður viðurkennt landhelgis- brot sitt og ekkert fært fram sér til afsökunar. Brot kærðs varðar við 1. gr. sbr. 3. gr. laga nr. 5 frá 1920, um brot gegn botnvörpuveiðum, sbr. lög nr. 4 frá 1924. Refsing hans þykir hæfilega ákveðin kr. 29500.00 sekt, og er þá tekið tillit til þess, að gullgengi íslenzkrar krónu er í dag 33.90. Sektin renni í landhelgissjóð Íslands. Verði hún eigi greidd innan mánaðar frá lögbirtingu dóms þessa, afpláni kærður hana með 7 mánaða einföldu fangelsi. Þá skal og allur afli og öll veiðarfæri, þar með taldir dragstrengir togarans Sindra M.B. 45 frá Akranesi, upptækt gert, og andvirðið renna í sama sjóð. Loks greiði kærður allan kostnað sakarinnar. Málið hefir verið rekið vitalaust. Þvi dæmist rétt vera: Kærður, Adolf Kristinn Ársæll Jóhannsson, greiði kr. 29500.00 í sekt til landhelgissjóðs Íslands. Sektin greiðist innan mánaðar frá lögbirtingu dóms þessa, en afplánist ella með einföldu fangelsi í 7 mánuði. Allur afli og öll veiðarfæri, þar með taldir drag- strengir togarans Sindra M.B. 46, sé upptækt gert til sama sjóðs. Kærður greiði allan kostnað sakarinnar. Dóminum skal fullnægja með aðför að lögum. Föstudaginn 15. nóvember 1940. Nr. 36/1940. Réttvísin (Lárus Jóhannesson) Segn Pétri Jónssyni (Theódór B. Lindal). Innbrotsþjófnaður. Dómur hæstaréttar. Samkvæmt prófum málsins brutust nokkrir drengir þann 6. febr. þ. á. inn í hús Guðmundar 469 Sigfússonar í Neskaupstað, þar sem verzlun Sigfúsar Sveinssonar hafði útibú, með þeim hætti að brjóta gluggarúðu, opna síðan gluggann og fara inn um hann. Höfðu drengirnir þá ýmsar vörur á burt með sér. Er ekki upplýst, að ákærði hafi tekið þátt í þessum þjófnaði eða verið þá í vitorði með drengj- unum. Hins vegar er sannað, að ákærði stóð á verði, er þjófnaður var á ný framinn af drengjum í sama húsi þann 8. febrúar þ. á. kl. 6 til 7 síðdegis, og einnig var hann þátttakandi í þjófnaði úr sömu verzlun með drengjum kl. 11 til 12 síðdegis sama dag, og fór hann þá inn um gluggann til þess að fremja þjófnaðinn. Með þessum verknaði hefir ákærði gerzt sekur við 7. gr. laga nr. 51/1938 sbr. á. lið 231. gr. almennra hegningarlaga frá 25. júní 1869. Ber nú að refsa fyrir brot þetta eftir 2. málsgr. 244. gr. almennra hegningarlaga nr. 19 frá 1940, sbr. 2. gr. þeirra laga. Þykir refsing ákærða hæfilega ákveðin 3 mánaða fangelsi. Iðgjöld verða ekki dæmd í máli þessu, þar sem ekki er greinilega upplýst, hverju var stolið úr verzl- uninni þann 6 febr. þ. á. og hverju í þau skipti, er ákærði tók þátt í þjófnaðinum, né heldur hverju hefir verið skilað af hvoru þýfinu fyrir sig, og ennfremur hefir hvorki eigandi þýfisins verið látinn staðfesta fyrir rétti skýrslu sína um þýfið né skýrslan verið nægilega undir ákærða borin. Eftir þessum málsúrslitum ber ákærða að greiða allan kostnað sakarinnar bæði í héraði og fyrir hæstarétti, þar með talin málflutningslaun skipaðs sækjanda og verjanda fyrir hæstarétti, 80 krónur til hvors. 470 Því dæmist rétt vera: Ákærði, Pétur Jónsson, sæti fangelsi 3 mán- uði. Iðgjaldakröfu verzlunar Sigfúsar Sveinssonar vísast frá dómi. Ákærði greiði allan kostnað sakarinnar bæði í héraði og fyrir hæstarétti, þar með talin málflutningslaun skipaðs sækj- anda og verjanda fyrir hæstarétti, hæstaréttar- málflutningsmannanna Lárusar Jóhannessonar og Theódórs B. Lindals, 80 krónur til hvors. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur lögregluréttar Neskaupstaðar 17. febr. 1940. Mál þetta er höfðað af réttvisinnar hálfu gegn Pétri Jónssyni verkamanni, Nýja Kastala hér í bæ, fyrir brot á 23. kap. hinna almennu hegningarlaga, samanber 6. og 7. gr. laga nr. 51/1928, svo og til málskostnaðar og skaða- bóta, að upphæð kr. 193.60. Stefna hefir ekki verið gefin út, þar eð ákærði hefir lýst því yfir, að hann tæki til- kynningu dómarans um málshöfðun gilda. Málavextir eru þeir, sem nú skal greina: Þann 8 febrúar s. 1. brutust drengirnir Stefán Gíslason, 12 ára, Bjarni Bjarnason, 14 ára, o. fl. drengir inn í hús Guðmundar Sigfússonar, Strandgötu 12 hér í bæ (V.K.H.), en í nefndu húsi hefir verzlun Sigfúsar Sveinssonar haft útibú, með þeim hætti, að Stefán braut rúðu á norðurhlið hússins, og kræktu drengirnir síðan gluggann opinn og fóru inn um hann. Innbrot þetta frömdu drengirnir milli kl. 6—7 e. h. nefndan dag, en ákærði í máli þessu var í vitorði með þeim eftir framburði þeirra og beið fyrir utan gluggann, meðan innbrotið fór fram, og drengirnir fóru inn í nefnt hús til þess að stela. Nefndum drengjum hefir lögreglustjóri í samráði við barnaverndarnefnd Neskaupstaðar komið fyrir í sveit til 471 18 ára aldurs, og kemur því brot þeirra ekki til álita í máli þessu, þar eð nefnd uppeldisráðstöfun var viðhöfð eftir að venjuleg sakamálsrannsókn hafði farið fram, og er því ekki höfðað mál gegn þeim. Í lögreglurétti Neskaupstaðar 9. og 12. febrúar s. l. hefir ákærði í máli þessu játað að hafa verið í vitorði með nefndum drengjum við fyrrnefnt innbrot, og játar hann að hafa staðið á vakt, á meðan þeir fóru inn til þess að stela. Af þýfinu segist hann þó ekki hafa móttekið annað en nokkrar kexkökur í þetta skipti. Ennfremur játar ákærði, að hann hafi, ásamt Bjarna Bjarnasyni, brotizt inn í áðurnefnt hús síðar um kvöldið milli kl. 11—12. Hafi þeir þá báðir farið inn um áðurnefndan slugga, og játar þá ákærði, að hann hafi stolið vaskafati, sem hann hafi fyllt með kexkökum. Við húsleit, sem dómarinn lét framkvæma hjá ákærð- um fundust 3 buxur á kr. 19.50 stk., í stk. pokabuxur á kr. 27.50 og 4 manchettskyrtur á kr. 9.00 stk., og játaði þá ákærði, að hann hefði einnig stolið þessum munum. Verzlun Sigfúsar Sveinssonar hefir lagt fram lista yfir vörur þær, sem horfið hafa úr nefndu húsi, og er and- virði þeirra kr. 363.99, en fundizt hafa vörur hjá ákærðum í máli þessu og áðurnefndum drengjum fyrir kr. 170.39, sem óskaddaðar voru, en mikið af þýfinu hafði eyðilagzt í rigningu, þar eð sökunautar höfðu falið það uppi í fjalli. Rétturinn litur svo á, að ákærður í máli þessu hafi með framferði sínu gerzt ábyrgur að öllum þeim skaða, sem verzlun Sigfúsar Sveinssonar hefir orðið fyrir út af innbroti þessu og þjófnaði, og að rétt sé, að ákærði greiði nefndri verzlun tjón hennar, kr. 193.60, þar eð hann er sá eini af innbrotsmönnunum, sem sé sjálfráður og fjárráður. Ennfremur álítur rétturinn, að líta verði á það til sak- aukningar ákærðum, að hann er þátttakandi í innbroti og þjófnaði með drengjum, sem eru að vísu áður uppvísir að þjófnaði og öðrum óknittum, en sem eru aðeins 12 til 14 ára að aldri. Ákærði er fæddur í Krossavík í Nessókn, Norðfirði, hinn 23. marz 1907, og er því kominn yfir lögaldur saka- manna. Hefir hann aldrei áður sætt sekt eða dómi fyrir nokkurt lagabrot. 472 Brot ákærða heyrir undir 231. gr. hinna almennu hegn- ingarlaga frá 25. júní 1869, sbr. 6. og 7. gr. laga nr. 51/1928, og þykir refsing hans með tilliti til þess, sem að framan er sagt, en þar eð hér er um fyrsta afbrot hans að ræða, hæfilega ákveðin 8 mánaða betrunarhúsvinna. Ennfremur greiði ákærði allan kostnað sakarinnar. Því dæmist rétt vera: Ákærði, Pétur Jónsson, sæti 8 mánaða Þbetrunar- húsvinnu. Ennfremur greiði hann allan kostnað sakarinnar, svo og kr. 193.60 í skaðabætur til verzl- unar Sigfúsar Sveinssonar, Norðfirði. Dómi þessum ber að fullnægja með aðför að lögum. Miðvikudaginn 20. nóvember 1940. Nr. 51/1940. Réttvísin (Garðar Þorsteinsson) Segn Georg Kristjánssyni (Lárus Jóhannesson). Saurlifisbrot. Dómur hæstaréttar. Mök ákærða við drenginn Ólaf Byron Guðmunds- son varða að nokkru við 1. málsgr. 203. gr. og að nokkru við 2. málsgr. sömu greinar hegningarlaga nr. 19/1940, sbr. 2. gr. þeirra laga, og mök ákærða við drenginn Þórð Helgason varða við 2. málsgr. 203. gr. hegningarlaganna, sbr. ennfremur 2. gr. sömu laga. Refsing ákærða þykir hæfilega ákveðin 8 mán- aða fangelsi. Ákvæði héraðsdómsins um sakarkostnað í héraði eiga að vera óröskuð. Ákærði greiði allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, 473 þar með talin málflutningslaun skipaðs sækjanda og verjanda fyrir hæstarétti, 100 krónur til hvors. Því dæmist rétt vera: Ákærði, Georg Kristjánsson, sæti 8 mánaða fangelsi. Ákvæði héraðsdómsins um sakarkostnað í héraði eiga að verða óröskuð. Ákærði greiði allan áfrýjunarkostnað sakar- innar, þar með talin málflutningslaun skipaðs sækjanda og verjanda fyrir hæstarétti, hæsta- réttarmálflutningsmannanna Garðars Þorsteins- sonar og Lárusar Jóhannessonar, 100 krónur til hvors. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur aukaréttar Reykjavíkur 13. marz 1940. Ár 1940, miðvikudaginn 13. marz, var í aukarétti Reykja- víkur, sem haldinn var í skrifstofu sakadómara af hinum reglulega dómara, Jónatan Hallvarðssyni sakadómara, upp- kveðinn dómur í málinu nr. 124/1940: Réttvísin gegn Georg Kristjánssyni, sem tekið var til dóms 21. f. m. Mál þetta er af réttvísinnar hálfu höfðað gegn Georg Kristjánssyni forstjóra, til heimilis á Barónsstig 30 hér í bæ, fyrir brot gegn 16. kapitula hinna almennu hegning- arlaga frá 25. júní 1869. Ákærði er kominn yfir lögaldur sakamanna, fæddur 22. september 1910, og hefir, svo kunnugt sé, sætt eftir- töldum kærum og refsingum: 1934 2% Sætt 5 kr. sekt fyrir afturljósleysi á bifreið. 1937 % Undir rannsókn út af meintri ölvun við bifreið- arakstur. Ekki talinn hafa unnið til refsingar. 1937 ?%, Sætt 15 kr. sekt fyrir ofhraða á bifreið. 1938 2% Undir rannsókn út af ökuóhappi. Skýrsla send 474 hlutaðeigandi vátryggingarfélagi. Ekki talin á- stæða til málsóknar. 1938 %% Sætt 25 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 1939 %o Sætt 25 kr. sekt fyrir samskonar brot. Málavextir eru þeir er nú skal greina: I. Ákærði er einhleypur. Í mörg ár stundaði hann járn- smíði hér í bænum, en árið 1935 fór hann til Danmerkur og lærði þar pappakassa- og pappa-umbúðagerð. Eftir hálfs árs nám kom hann aftur hingað og hefir síðan starf- að að þessari iðn sem forstjóri Pappakassagerðarinnar hér í bænum og haft af því sæmilegar tekjur. Hann hefir verið drykkfelldur með köflum, og kveðst hann vera örari við vin en menn séu almennt og þá gefa peninga hverjum sem hafa vill. Hann hefir töluvert verið með kvenfólki og haft við það kynferðismök með eðlilegum hætti. Fyrir um þremur árum varð hann þess var, að hann hafði tilhneigingar til að leita ásta við karlmenn, en segir Það þó einungis hafa gerzt, þegar hann var ölvaður, og kveðst hafa gert allt, sem í hans valdi stóð, til að vinna gegn þessari ástríðu sinni. Það hefir honum þó ekki tek- izt, og verður nú lýst sakaratriðum, sem upplýst eru, en tilefni þess, að rannsókn þessi var hafin, var sú, að að- standendur drengsins Þórðar Helgasonar, sem ákærði hafði haft kynferðismök við, komust að þvi, að mök þessi fóru fram, og létu drenginn skýra lögreglunni frá kynnum sínum af ákærða. II. Drengurinn Þórður Helgason, Laugaveg 19 B, er fædd- ur 19. marz 1925. Um jólaleytið 1937, að því er næst verð- ur komizt, kynntust þeir fyrst, drengur þessi og ákærði. Kunningsskapur þeirra óx smátt og smátt, en ekki ber Þeim saman um, hvor frekar hafi sókzt eftir kunnings- skapnum og samvistum þeirra. Ákærður kveður Þórð mjög hafa sókæt eftir samvistum við sig og iðulega snikt hjá sér peninga. Hafi hann mjög oft komið til sín í óþökk sinni, og ákærði þá vísað honum burt. Einnig hafi hann oft hringt sig upp í sima og farið fram á að mega koma til ákærða. Þórður segir ákærða mjög hafa sókzæt eftir sam- vistum við sig. Hafi hann byrjað með því að senda sér 475 aðgöngumiða að jólatrésskemmtunum og, þegar kunn- ingsskapur þeirra var kominn á, beðið sig að koma til sín. Hversu sem þessu hefir verið farið, er það ljóst, að til kynferðismaka þeirra á milli hefir ekki komið, fyrr en ein- hvern tíma í fyrra vetur, og síðustu kynferðismök þeirra voru um flutningsdaginn 14. maí s. 1. Um, með hverjum hætti og hve oft mökin fóru fram, ber þeim ekki heldur saman. Drengurinn, Þórður, skýrir svo frá, að ákærði hafi oft haft við sig mök, þó ekki mjög oft. Hafi mökin verið í því fólgin, að ákærði hafi ýtt getnaðarlim sínum inn í endaþarm Þórðar, og þeir verið við þetta ýmist standandi eða liggjandi í Pappakassagerðinni, sem ákærði hafði um- ráð yfir, og einu sinni heima hjá ákærða. Hafi mökin staðið skamma stund í hvert sinn, og ákærða stundum orðið sáðfall, en hann hafi ætið verið ódrukkinn við mök þessi, nema einu sinni. Hann segir ákærða lítið hafa talað um: þetta við sig, hann hafi aldrei kysst sig, en mikið þuklað á sér. Ákærði hafi oft gefið sér aura og sælgæti. Hann hafi aldrei beðið sig um að þegja um þetta, en Þórð- ur taldi sig þó eiga að gera það. Ákærði skýrir svo frá, að í fyrsta lagi hafi hann aldrei haft kynferðismök við karlmenn, hvorki Þórð né aðra, öðruvísi en drukkinn, hvort sem Þórður hafi séð á sér áfengisáhrif eða ekki. Hann telur sig hafa haft mök við Þórð þrisvar til fjórum sinnum, en vill þó ekki um það fullyrða annað, en að mök þeirra hafi ekki verið oft. Hann segir þá tíðast hafa legið á borði í Pappakassagerð- inni, þegar þeir voru saman að líkamslosta, og mökin hafi verið með þeim hætti, að hann hafi sett getnaðarlim- inn milli læra Þórðar, og stundum, þó sjaldan, orðið sáð- fall. Kveðst hann þá oftast hafa farið höndum um getnaðar- lim Þórðar um leið, og hafi Þórður haft nautn af þvi. Hefir hann undir öllum rekstri málsins neitað að hafa nokkurn tíma, sér vitanlega, farið með getnaðarliminn í endaþarm Þórðar. Við læknisskoðun á Þórði hafa ekki fundizt þess merki, að hann hafi verið misnotaður eða skemmdur í endaþarmi. Eins og atvikum nú hefir verið lýst, þykir við dóms- álagningu verða að leggja til grundvallar frásögn ákærða um afskipti hans af dreng þessum, þar sem sannanir 476 brestur fyrir þeim staðhæfingum drengsins, er lengra ganga til óhags ákærða en hans eigin skýrsla. III. Drengurinn Ólafur Bvron Guðmundsson, nú dveljandi í Skálholti í Biskupstungum, er fæddur 6. ágúst 1925. Fyrir alllöngu kynntist ákærði dreng þessum, og óx kunn- ingsskapur þeirra smátt og smátt, og gaf ákærði honum aura, sælgæti og smávegis. Drengurinn kom til ákærða í Pappakassagerðina og var með honum í bifreiðaferðum um bæinn. Þegar drengurinn var í 12 ára bekk barnaskólans hér, en það var veturinn 1937—-38, fór ákærði að hafa kynferðismök við hann. Sumarið 1938 var drengurinn í sveit, og voru þeir á því tímabili ekki saman. Þegar hann kom aftur til bæjarins, hófust mökin að nýju og héldust fram að s. 1. jólum. Á þessum tímabilum hafa mökin farið fram við og við með nokkuð misjöfnum millibilum, stund- um leið vika, hálfur mánuður og mánuður á milli, en stundum ekki nema 2 eða 3 dagar. Ákærður hefir talið, að mökin hafi ekki verið mjög tíð, en hefir þó ekki viljað fullyrða neitt um það. Mökin fóru fram í Pappakassa- gerðinni, og lágu þeir ýmist uppi á borði eða voru stand- andi. Ólafur hefir haldið því fram, að ákærði hafi borið feiti úr túbu á getnaðarlim sinn, til þess að hann yrði mýkri. Eftir þessu kveðst ákærði ekki muna, en segir, að þetta geti vel hafa verið, og nóg hafi verið af feiti í verk- smiðjunni, en kveðst alls ekki muna eftir að hafa borið neina túbu á sér með smurningu. Ólafur hefir eindregið haldið þvi fram, að ákærði hafi haft mök við sig bæði með þeim hætti, að setja getnaðarlim sinn milli læra hans og Í endaþarminn, og virtist honum ákærði hafa síðarnefndu aðferðina, þegar hann var með drukknasta móti. Ákærði framdi samræðishreyfingar á Ólafi og hafði oftast sáðfall. Ákærði hefir undir rannsókn málsins sagzt ekki muna eftir að hafa farið í endaþarm Ólafs, enda muni hann ekki gerla, hvað gerist, þegar hann sé drukkinn. Hann hefir þó lyst þvi yfir, að hann rengi ekki, að framburður Ólafs um, hvernig mökin voru, sé réttur. Ákærði kveðst muna eftir því að hafa einhvern tíma farið fram á við Ólaf, að fá að fara í endaþarm hans, en það hafi hann ekki viljað. Hafi því ekkert orðið úr því, og hann ekki beðið Ólaf um það 477 oftar og kveðst sér vitanlega engan hafa neytt til slíkra maka við sig. Ákærði kveðst hafa farið höndum um getn- aðarlim Ólafs nokkurn veginn jafn oft og mókin hafi farið fram, og hafi hann virzt hafa nautn af því. Ólafur kveðst hins vegar enga nautn hafa haft af mökunum, heldur hafa gefið sig í þetta einungis vegna þess, að ákærði lét hann fá peninga fyrir, fáeinar krónur í hvert sinn, eða a. m. k. oftast nær. Þar sem ákærði telur, að frásögn Ólafs um, með hverjum hætti mökin hafi verið, sé rétt, verður að telja hana sannaða. IV. Ákærði hefir játað að hafa fyrirfarandi leitað á karl- menn til kynferðisatlota, bæði drengi og fullorðna. Þegar hann varð þess var, að menn þessir vildu ekki þýðast hann, hætti hann áleitni sinni og kveðst yfirleitt aldrei hafa neytt neinn til maka við sig. Ef viðkomandi menn Þýddust hann, hafði hann við þá mök, sem að framan er lýst, þó ekki af grófustu tegundinni. Ákærði getur ekki sagt um, hve oft hann hefir þannig haft mök við sér óþekkta menn, en þessa menn hefir hann ekki getað nafn- greint, nema einn, sem hann telur, að heiti Andrés. Ekki veit hann nein deili á þeim manni, og hefir eigi tekizt að finna hann. Þá hefir Gunnar, bróðir drengsins Þórðar Helgasonar, talið sig hafa orðið fyrir áleitni ákærða eitt sinn á s. Í. sumri, en atvik að því voru slík, að ákærða verður ekki gefið að sök. V. Eins og málsatvikum hefir nú verið lýst, verður ákærði með hinum grófustu mökum sinum við drenginn Ólaf Byron Guðmundsson talinn hafa gerzt brotlegur við 178. gr. hegningarlaganna. Með mökum þeim, sem ákærði samkvæmt framan- greindu hefir átt við ósjálfráða unglinga, hefir hann brot- ið gegn 186. gr. hegningarlaganna. Sömu lagagrein hefir ákærði brotið með áleitni sinni við sjálfráða menn að ó- vilja þeirra. Hins vegar verður hann eigi talinn hafa unnið til refsingar með þeim mökum, sem hann hefir átt við sjálfráða menn með samþykki þeirra. Refsing ákærða þykir, með hliðsjón af 63. gr. hegn- 478 ingarlaganna, hæfilega ákveðin betrunarhúsvinna í 8 mánuði. Ákærða ber að dæma til greiðslu alls sakarkostnaðar, þar með talin málsvarnarlaun skipaðs verjanda sins, Sig- urðar Ólasonar lögfræðings, kr. 100.00. Rekstur málsins hefir verið vitalaus. Því dæmist rétt vera: Ákærði, Georg Kristjánsson, sæti betrunarhúsvinnu í 8 mánuði. Hann greiði allan sakarkostnað, þar með talin málsvarnarlaun skipaðs verjanda sins, Sigurðar Ólasonar lögfræðings, kr. 100.00. Dóminum skal fullnægja með aðför að lögum. Föstudaginn 22. nóvember 1940. Nr. 61/1940. Jón Finnsson, Magnús Halldórsson, Guðrún Finnsdóttir og Benedikt Finnsson (Pétur Magnússon) gegn Verzlunarfélagi Steingrímsfjarðar (Sveinbjörn Jónsson). Lóðarleiga. Mat. Dómur hæstaréttar. Hinn áfrýjaða dóm hefir uppkveðið Jóhann Sal- berg Guðmundsson, sýslumaður í Strandasýslu. Áfrýjendur, sem skotið hafa máli þessu til hæsta- réttar með stefnu 25. júní þ. á., krefjast þess aðal- lega, að stefndi verði dæmdur til að greiða þeim eftir- leiðis 430 króna ársleigu eftir verzlunarlóð þá, er í héraðsdóminum greinir, en til vara, að kveðið verði á um það, að áfrýjendum sé rétt að láta meta leigu eftir lóðina samkvæmt 2. málsgr. 2. gr. laga nr. 75/ 1917. Svo krefjast þeir og málskostnaðar úr hendi 479 stefnda bæði í héraði og fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Stefndi krefst hins vegar staðfestingar hér- aðsdómsins og málskostnaðar úr hendi áfrýjenda fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Samkomulag virðist upphaflega hafa verið um leigu eftir verzlunarlóðina, en slíkt samkomulag gat ekki bundið áfrýjendur um ófyrirsjáanlegan tíma, þar sem þeim var ekki unnt að segja lóðartaka upp lóðarnotunum. Áttu þeir því heimild þess að krefj- ast með hæfilegum fyrirvara mats á leigunni, og eftir gildistöku laga nr. 75/1917 þykir 2. málsgr. 2. gr. þeirra laga eiga við um lögskipti aðilja. Áfrýjendum var þannig heimilt að krefjast mats á leigunni um 10 ár í senn. Kröfur áfrýjenda í héraði, sem reistar eru á matsgerðinni frá 15. júlí 1933, eru hins vegar ekki takmarkaðar við gildi matsins um það árabil, er í lögum nr. 75/1917 segir, heldur er krafizt leigu eftir lóðina samkvæmt matinu um ótiltekið tímabil. Og hefir héraðsdómarinn ekki leiðbeint áfrýjendum, sem eru ólöglærðir, um kröfugerðina. Ennfremur hefir héraðsdómaranum láðst að benda stefnda, sem einnig er ólöglærður, á, að honum væri þess kostur að mót- mæla matsgerðinni á þeim grundvelli, að afnotahafa lóðarinnar var ekki veitt færi á því að vera viðstadd- ur matið og koma þar að athugasemdum sinum. Af Þessum ástæðum verður að ómerkja málsmeðferð í héraði frá þingfestingu, svo og hinn áfrýjaða dóm, og visa máliu heim í hérað til löglegrar meðferðar. Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður í hér- aði og hæstarétti falli niður. Því dæmist rétt vera: Hinn áfrýjaði dómur og málsmeðferð í hér- aði frá þingfestingu eiga að vera ómerk, og 480 vísast málinu heim í hérað til löglegrar með- ferðar. Málskostnaður í héraði og hæstarétti falli niður. Dómur aukaréttar Strandasýslu 25. maí 1940. Mál þetta, sem var dómtekið 9. ágúst f. á., og síðan endurupptekið og af nýju dómtekið 12. marz þ. á., er höfð- að með móti beggja aðilja hér fyrir rétti 7. júlí f. á. af eigendum verzlunarlóðarinnar í Hólmavík gegn Verzlunar- félagi Steingrímsfjarðar, Hólmavík, til hækkunar árlegs leigugjalds lóðar og greiðslu málskostnaðar. Málavextir eru þeir, er nú skal greina: Þann 5. júní 1896 fór fram útmæling lóðar úr verzl- unarlóð Hólmavíkur handa R. P. Riis, kaupmanni á Borð- eyri. Var útmælingin framkvæmd af þáverandi sýslu- manni Strandasýslu og tveim „útnefndum“ mönnum. Lóð þessi er að stærð 14400 ferálnir. Árlegt gjald fyrir hina útmældu lóð var af sýslumanni og hinum útnefndu mönn- um ákveðið kr. 30.00 „með samkomulagi við jarðareig- andann“. Lóðargjaldið hefir æ síðan verið hið sama, kr. 20.00 á ári, einnig nú, eftir að verjandi hefir öðlazt lóð- arréttindin. Sækjandi gerir kröfur til þess aðallega, að árgjald fyrir leigulóð þessa verði með dómi þessum hækkað úr þvi, sem það nú er, upp í kr. 430.00, og verjandi verði dæmdur til greiðslu málskostnaðar. Til vara krefst sækjandi þess, að árlegt gjald fyrir lóðina verði hækkað frá því, sem það nú er, upp í kr. 288.00, og verjandi verði dæmdur til greiðslu málskostnaðar. Kröfur sinar byggir sækjandi á því, að gjald fyrir leigu- lóðir í Hólmavík hafi almennt hækkað mjög, síðan út- mælingargerð þessi fór fram, og styður hann aðalkröfu sína um hækkun lóðargjaldsins við það, að hún sé í sam- ræmi við núverandi verðlag á endurgjaldi fyrir leigulóðir í Hólmavík, enda byggist sú krafa á mati tveggja dóm- kvaddra manna, er fram fór á leigugjaldi eftir lóð þessa 15. júlí 1933. Þá hefir sækjandi og bent á 2. gr. laga nr. 75 1917 máli sínu til stuðnings, en þar er heimilað endurmat 481 á leigulóðum, sem teknar hafa verið leigunámi til verzl- unarreksturs, á 10 ára fresti, ef annar hvor aðilja krefst þess. Ennfremur hefir sækjandi bent á, að um breytt við- horf. og verðgildi peninga sé að ræða frá því, sem áður var. Loks hefir sækjandi bent á 62. gr. stjskr., um frið- helgi eignarréttarins, og enn loks vitnað til almennrar sann- girni. Í því sambandi hefir hann tekið það fram, að nú- verandi lóðarhafi leigði öðrum af nefndri lóð fyrir á annað hundrað krónur á ári tiltölulega lítinn hluta af lóð þessari. Verjandi hefir eindregið mótmælt öllum kröfum sæki- anda. Mótmæli sin styður hann aðallega við það, að lóðar- réttindi þessi byggist á samningi, og sé engin heimild til að telja hann ekki bindandi sem aðra samninga. Þá hefir hann bent á, að 2. gr. laga nr. 75 1917 geti ekki haft á- hrif á hið árlega endurgjald lóðarinnar, þar sem þau lög geti ekki, fremur en önnur lög, verkað aftur fyrir gildis: tökutíma sinn, og eigi þau því ekki hér við. Þá hefir verj- andi og bent á, að hækkun á leigugjaldi lóða í Hólmavík stafi mjög af aðgerðum sinum, og sé þvi eigi sanngjarnt að hækka endurgjald þessarar lóðar, sem hann telur hafa verið verðlitla áður. Þessu hefir sækjandi mótmælt. Gerir verjandi kröfu til þess, áð hann verði með dómi þessum sýknaður af kröfum sækjanda og verði sækjandi dæmdur til að greiða málskostnað. Til þess að lagður verði dómur á framangreindar kröf- ur verður rétturinn að gera sér grein fyrir því, hvers eðlis hin upprunalega útmælingargerð sé og af hverjum rótum hún sé runnin. Útmæling lóðarinnar árið 1896 er gerð samkv. einhliða ósk þess, er réttindi skyldi fá yfir henni. Hún er, eins og fyrr greinir, framkvæmd af sýslumanni og tveim „út- nefndum“ mönnum. Er helzt svo að sjá sem engar samn- ingatilraunir um lóðarréttindi hafi farið fram, áður útmæl- ingin færi fram. Hins vegar kemur það eigi fram, að land- eigandi hafi neinum andmælum hreyft við útmælingar- gerðina, þótt honum kunni að hafa þótt miður. En í út- skrift af gerðinni (rskj. nr. 6) segir, að hið árlega endur- gjald fyrir lóðina hafi verið ákveðið kr. 30.00 „með sam- komulagi við landeigandann, Finn Jónsson,“ og hefir hann til staðfestu ritað nafn sitt undir gerðina. — Það liggur 31 482 því sanni næst að álita, að hér sé um samning að ræða. þótt gerðin sé í þessu formi, en það skiptir miklu máli, hvort hér hefir verið um samning eða lögnám að ræða, þvi að lög nr. 75 1917 2. gr. 2. mgr. taka aðeins til þeirrar tegundar lögnáms, sem leigunám er kallað, en ekki til samninga. En þegar útmælingargerð sú, er hér um ræðir, er framkvæmd, gilda um útmælingu lóða í kaupstöðum og löggiltum kauptúnum. lög frá 13. marz 1891. — Í þeim lög- um var heimild handa þeim, er reka vildu verzlun, að fá lóðir í kaupstöðum og löggiltum kauptúnum teknar eign- arnámi, ef eigi náðist samkomulag milli aðilja. Þau lög taka ekki til annars lögnáms en hreins eignarnáms, ekki svokallaðs leigunáms. Kemur þetta glöggt fram í 2. gr. þeirra laga, þar sem talað er um, að menn geti orðið skyld- aðir til að „láta af hendi“ lóðir í fyrrnefndu skyni, sbr. ennfremur reglugerð frá 1. mai 1891, sem sett var samkv. lögunum frá 13. marz 1891, en þar er talað um „eignar- námsgerð („expropriation“), „eignarréttindi“, en hvergi um lögnám sem leigunámsgerð. Að þessu athuguðu getur rétturinn ekki talið, að hér umrædd útmælingargerð sé lögnám, og getur hún þvi ekki verið framkvæmd með heimild í þágildandi lögum um útmælingu lóða í kaupstöðum og löggiltum kauptúnum, því að í útmælingargerðinni er ekki gert ráð fyrir eigenda- skiptum á lóðinni, og því er þar ekki um eignarnám að ræða, eins og þau lög gera ráð fyrir. Af þessum ástæðum verður 2. gr. laga nr. 75 1917 eigi beitt um téða útmælingar- gerð. Rétturinn lítur svo á, að útmælingargerðin sé samning- ur. Spurningin er þá, hvort þeim samningi verði breytt. eins og sækjandi hefir krafizt. Eins og að framan greinir, taka lög nr. 75 1917 2. gr. ekki beint til þessa tilfellis, og verður samningnum því ekki breytt með heimild í þeim lögum. Ekki er heldur sjáanlegt af útskrift af útmælingar- gerðinni (rskj. nr. 6) né öðrum atriðum, sem upplýst hefir orðið um í málinu, að nein þau atvik hafi legið fyrir við gerð samnings þessa, er valdið geti ógildi hans. Ógildingarreglum laga nr. 7 1936 verður þvi eigi komið hér við né heldur grundvallarreglum laga. Með því að samningi þessum verður eigi breytt samkv. framansögðu, eins og málum er nú farið, og sérstaklega 483 Þar sem honum hefir eigi verið sagt upp, þá lítur réttur- inn svo á, að sýkna beri verjanda af kröfum sækjanda um hækkun hins árlega endurgjalds fyrir leigulóð verjanda á verzlunarlóð Hólmavíkur. Eftir öllum atvikum þykir rétt, að málskostnaður hér fyrir rétti falli niður. Dráttur sá, er orðið hefir á uppkvaðningu dóms þessa, stafar af öðrum embættisönnum dómarans. Því dæmist rétt vera: Verjandi, Verzlunarfélag Steingrimsfjarðar (nú Kaupfélag Steingrímsfjarðar), skal vera sýkn af kröf- um sækjanda, eigenda verzlunarlóðarinnar í Hólma- vík, í máli þessu. Málskostnaður falli niður. Föstudaginn 29. nóvember 1940. Nr. 129/1939. H/f Shell á Íslandi (Jón Ásbjörnsson) gegn Bæjarstjórn Seyðisfjarðarkaupstaðar f. h. bæjarsjóðs (Lárus Jóhannesson). Útsvarsmál. Dómur hæstaréttar. Hinn áfrýjaða úrskurð hefir uppkveðið Hjálmar Vilhjálmsson, bæjarfógeti í Seyðisfjarðarkaupstað. Áfrýjandi, sem skotið hefir máli þessu til hæsta- réttar með stefnu 16. desember f. á., krefst þess, að hinn áfrýjaði úrskurður verði úr gildi felldur og meitað verði um framgang lögtaksins. Svo krefst hann og málskostnaðar úr hendi stefnda bæði í hér- aði og fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Stefndi krefst hins vegar staðfestingar hins áfrýjaða úr- skurðar og málskostnaðar úr hendi áfrýjanda fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. 484 Samkvæmt ástæðum þeim, er greinir í hinum á- frýjaða úrskurði, ber að staðfesta hann. Eftir þessum málsúrslitum ber áfrýjanda að greiða stefnda 300 krónur í málskostnað fyrir hæstarétti. Þvi dæmist rétt vera: Hinn áfrýjaði úrskurður á að vera óraskaður. Áfrýjandi, h/f Shell á Íslandi, greiði stefnda, bæjarstjórn Seyðisfjarðarkaupstaðar f. h. bæj- arsjóðs, kr. 300.00 í málskostnað fyrir hæsta- rétti að viðlagðri aðför að lögum. Úrskurður fógetaréttar Seyðisfjarðar 14. nóv. 1939. Við siðustu aðalniðurjöfnun hér í kaupstaðnum lagði niðurjöfnunarnefnd Seyðisfjarðarkaupstaðar útsvar á h. f. Shell á Íslandi, útibúið á Seyðisfirði, fjárhæð kr. 1235.00, en þar eð h. f. Shell á Íslandi telur verzlun sina hér á Seyðisfirði ekki útsvarsskylda, hefir það neitað að greiða útsvarið, og hefir því verið krafizt lögtaks fyrir því. Útsvarsundnanþáguna virðist gerðarþoli byggja á þvi, að hér sé um umboðssölu að ræða, sem ekki sé útsvars- skyld. Tilvitnun í úrskurð ríkisskattanefndar skiptir ekki máli, þar eð úrskurður um útsvarsskyldu heyrir undir úr- skurð dómstóla. Það er upplýst, að gerðarþoli hefir hér bryggjuafnot og lóð á leigu, sem hann greiðir fyrir 400 krónur á ári hverju. Á lóð þessari hefir hann látið reisa olíugeyma og geymsluport, þar sem vörubirgðir hans til hvers tíma munu vera geymdar. Með samningi við Fisksölufélag Seyðisfjarðar, dags. í júní 1937, rskj. nr. 4, tókst nefni Fisksölufélag á hendur að annast verzlun gerðarþola hér á Seyðisfirði. Samkvæmt samningi þessum skuldbindur Fisksölufélagið sig til þess að selja fyrir gerðarþola allar þær benzin- og oliutegund- ir, sem hann hefir til sölu hér á landi eða kann að senda félaginu til sölu. Þá skal og Fisksölufélagið hafa umsjón með eða annast sölu frá benzindælu, sem gerðarþoli hefir sett upp á Seyðisfirði. Vörur, sem gerðarþoli sendir hing- 485 að, eru í gæzlu og ábyrgð Fisksölufélagsins, en það ber þó ekki ábyrgð á skemmdum, sem orsakast kunna af á- stæðum, sem Fisksölufélaginu eru óviðráðanlegar. Fisksölu- félaginu er skylt að sjá um, að afgreiðsla á vörunum til kaupenda gangi eins fljótt og kostur er á. Allt það fé, sem það greiðir úr eigin vasa í þessu skyni, endurgreiðir gerðarþoli að svo miklu leyti, sem hann telur útgjöldin vera nauðsynleg. Ennfremur greiðir gerðarþoli uppskip- un á olíum, hafnargjöld, útskipun á tómtunnum, sim- skeyti og símakostnað, aðkeypta keyrslu, svo og allar nótu- bækur, skrifstofubækur og ritföng. Fisksölufélaginu er ó- heimilt að lána vörur gerðarþola, nema með sérstöku sam- þykki hans, enda ber Fisksölufélagið ábyrgð á útistandandi skuldum, sem kynnu að myndast við verzlunina. Sérstakt bókhald skal haldið yfir allt, sem selt er fyrir gerðarþola, og allir peningar, sem inn koma fyrir vörur hans, skal láta í sérstakan kassa og leggja þá daglega inn á banka á nafn h. f. Shell á Íslandi. Ekki sjaldnar en einu sinni í mánuði skal gefa skilagrein um söluna. Þá skal Fisksölu- félagið halda aðgreindum öllum vörum gerðarþola og gæta þess, að þær blandist á engan hátt saman við eignir Fisksölufélagsins. Tryggingu, að fjárhæð kr. 5000.00, er gerðarþoli tekur gilda, skal Fisksölufélagið setja honum. Laun Fisksölufélagsins eru ákveðin í samningnum viss krónutala af hverju tonni af hreinolíu og hráoliu, sem selst, viss auratala af hverjum benzínlitra og tiltekið hundr- aðsgjald af andvirði seldrar smurningsolíu. Ekki er upplýst, að sölustarfsemi gerðarþola hafi verið með öðrum hætti en að framan er lýst samkvæmt samn- ingum, réttarskjali nr. 4. Það verður nú að líta svo á, að verzlunarrekstur gerðarþola á Seyðisfirði, er rekinn hefir verið með þeim hætti, er hér hefir verið lýst, sé útsvarsskyldur hér sam- kvæmt lögum nr. 106 frá 1936, 8. gr. 2. mgr. alið, sbr. og hér við dóm hæstaréttar í hliðstæðu tilviki, sjá Dóma- safn 1929, bls. 1099. Á því hið umbeðna lögtak að ná fram að ganga sam- kvæmt kröfu gerðarbeiðanda. Því úrskurðast: Umbeðið lögtak á fram að fara. 486 Föstudaginn 29. nóvember 1940. Nr. 35/1940. Jón Þorsteinsson gegn Verzlunarfélaginu Borg h/f. Dómur hæstaréttar. Málssókn þessi fellur niður. Áfrýjandi, Jón Þorsteinsson, er eigi mætir í mál- inu, greiði 50 króna aukagjald til ríkissjóðs, ef hann vill fá mál sitt tekið fyrir að nýju. Föstudaginn 29. nóvember 1940. Kærumál nr. 8/1940. Björn Gottskálksson Segn Kristjáni Kjartanssyni. Frávísunarkröfu hrundið. Dómur hæstaréttar. Með bréfi 22. okt. þ. á., hingað komnu 18. f. m., barst hæsttarétti kæra sóknaraðilja, Björns Gott- skálssonar, um úrskurð Guðmundar bæjarfógeta Hannessonar, uppkveðinn 17. okt. þ. á. í bæjarþings- málinu nr. 20/1940: Kristján Kjartansson gegn Birni Gottskálkssyni. Krefst sóknaraðili þess, að úr- skurður þessi verði felldur úr gildi, að málinu verði vísað frá héraðsdómi, og að varnaraðilja, Kristjáni Kjartanssyni, verði dæmt að greiða honum máls- kostnað fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Varnaraðili hefir enga greinargerð sent og engar kröfur gert fyrir hæstarétti. Samkvæmt skýrslu varnaraðilja í héraðsdóms- 487 stefnu og sáttakæru leigði hann snurpunótabáta til tveggja vélbáta frá Norðfirði yfir sildarvertiðina síðastliðið sumar. Samkvæmt yfirlýsingu sinni, gef- inni út þann 14. júlí síðastl. á Siglufirði, gerðist sóknaraðili sjálfskuldarábyrgðarmaður að greiðslu leigu eftir snurpunótabáta þessa, og lét varnaraðili sefa út dómstefnu á hendur sóknaraðilja þann 30. sept. síðastl. til dóms á hendur honum um greiðslu leigu þessarar. Eftir öllum atvikum virðist leigan hafa átt að gjaldast á Siglufirði í lok sildarvertíðar 1940. Sóknaraðili, sem tjáir sig fást við atvinnurekst- ur á sildarvertið á Siglufirði, en eiga nú heimili á Seltjarnarnesi, var enn á Siglufirði, er sáttakæra og stefna var birt. Samkvæmt þessu var heimilt að höfða mál þetta á hendur sóknaraðilja fyrir dómi á Siglufirði eftir ákvæðum 80. gr. laga nr. 85/1936. Málshöfðunin er að vísu í sókn og vörn fyrir héraðs- dómi byggð á því einu, að sóknaraðili eigi þá heimili á Siglufirði, sem þó var ósannað gegn mótmælum hans, en í skjölum málsins var nægilegt efni til þess, að héraðsdómarinn benti varnaraðilja, sem er ólöglærður maður og fór sjálfur með mál sitt, á ákvæði téðrar 80. gr. laga nr. 85/1936 og leið- beindi honum um vörn við frávísunarkröfu sókn- araðilja að þvi leyti samkvæmt fyrirmælum 114. gr. nefndra laga, enda var ekki ástæða til þess að ætla, að varnaraðili mundi vilja firra sig rétti til málshöfðunar samkvæmt 80. gr. téðra laga, þó að hann, ólöglærður maðurinn, skirskotaði ekki til hennar í málflutningi sínum, sbr. 113. gr. sömu laga. Þögn varnaraðilja um 80. gr. laga nr. 85/1936 er þess vegna ekki þvi til fyrirstöðu, að kæruatriði þessa máls verði leyst samkvæmt henni hér fyrir dómi. 488 Samkvæmt þessu verður að telja mál þetta lög- lega höfðað fyrir dómi á Siglufirði samkvæmt heimild í 80. gr. laga nr. 85/1936, og ber því að hrinda frávísunarkröfu sóknaraðilja, eins og hér- aðsdómari hefir gert. Málskostnaður fyrir hæstarétti fellur niður. Því dæmist rétt vera: Frávísunarkrafa sóknaraðilja, Björns Grott- skálkssonar, verður ekki tekin til greina. Málskostnaður fyrir hæstarétti fellur niður. Úrskurður bæjarþings Siglufjarðar 17. október 1940. Það er viðurkennt af stefndum, að hann hafi haft lög- heimili á Siglufirði 1939, en þar sem því er mótmælt, að hann hafi flutt sig í Seltjarnarneshrepp og hins vegar viðurkennt, að hann hafi raunverulega dvalið hér mikinn hluta yfirstandandi árs, verður að telja, að hann hafi haft raunverulegt heimili hér, er sáttakæra og stefna var birt, og hafi því verið rétt að stefna málinu fyrir rétt í Siglu- firði. Ber því eigi að frávisa málinu. Fyrir því úrskurðast: Frávísunarkrafa stefnds skal eigi tekin til greina. Miðvikudaginn 4. desember 1940. Nr. 57/1940. Pétur Magnússon f. h. eigenda og vátryggjenda e/s Dixie og farms þess (Pétur Magnússon) Segn Skipaútgerð ríkisins og gagnsök (Garðar Þorsteinsson). Björgunarlaun. Dómur hæstaréttar. Aðaláfrýjandi, sem skotið hefir máli þessu til hæstaréttar með stefnu 13. júní þ. á., hefir krafizt 489 þess aðallega, að gagnáfrýjanda verði dæmd þókn- un fyrir aðstoð veitta e/s Dixie, en til vara, að björg- unarlaunin verði færði niður. Svo krefst hann þess, að málskostnaður í héraði verði látinn falla niður, en að honum verði dæmdur málskostnaður fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Gagnáfrýjandi, sem að fengnu áfrýjunarleyfi hefir áfrýjað máli þessu með stefnu 10. sept. þ. á., hefir krafizt þess, að björgunarlaunin verði hækkuð upp í kr. 500000.00 með 5% ársvöxtum frá 27. janúar 1940 til greiðslu- dags, og að aðaláfrýjanda verði dæmt að greiða honum málskostnað fyrir báðum dómum eftir mati hæstaréttar. Samkvæmt ástæðum þeim, er í héraðsdóminum greinir, þykir mega staðfesta hann, þó þannig, að björgunarlaunin þykja hæfilega ákveðin kr. 280000.00 með vöxtum svo sem í héraðsdómin- um segir. Svo þykir rétt, að aðaláfrýjandi greiði sagnáfrýjanda málskostnað í héraði og fyrir hæstarétti samtals kr. 8500.00. Því dæmist rétt vera: Aðaláfrýjandi, Pétur Magnússon f. h. eigenda og vátryggjenda e/s Dixie og farms þess, greiði gagnáfrýjanda, Skipaútgerð ríkisins, kr. 280000.00 með 5% ársvöxtum frá 27. jan- úar 1940 til greiðsludags. Aðaláfrýjandi greiði gagnáfrýjanda samtals kr. 8500.00 í máls- kostnað í héraði og fyrir hæstarétti. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri að- för að lögum. 190 Dómur sjó- og verzlunardóms Reykjavíkur 1. apríl 1940. Mál þetta, sem dómtekið var 29. f. m., er með sam- komulagi málsaðilja höfðað hér fyrir sjó- og verzlunar- dóminum með stefnu útgefinni 27. jan. s. 1. af Pálma Loftssyni forstjóra f. h. Skipaútgerðar ríkisins, hér í bæ, gegn hrm. Pétri Magnússyni, hér í bænum, f. h. eigenda og vátryggjenda s/s Dixie (kennimerki: L. J. M. 2.) frá Porsgrunn í Noregi til greiðslu björgunarlauna, allt að kr. 500000,00, ásamt 6% ársvöxtum frá stefnudegi til greiðsludags, kostnaðar við sjóferðarpróf og mat skipsins, kr. 2223,20, auk málskostnaðar samkvæmt reikningi eða mati dómsins. Stefndur krefst þess aðallega, að stefnanda verði að- eins tildæmd þóknun eftir mati réttarins fyrir aðstoð veitta s/s Dixie, en fil vara krefst hann þess, að björgunar- laun verði ákveðin samkvæmt mati dómsins og þá stór- lega lækkuð. Hvernig sem málið fer, krefst hann þess, að málskostnaður verði látinn falla niður. Málavextir eru þeir, að hinn 22. nóv. f. á. hélt s/s Dixie af stað frá Porsgrunn í Noregi. Var skipið hlaðið 1970 tonnum af trjákvoðu (dry chemical woodpulp“), og var ferðinni heitið norður um Færeyjar áleiðis til Bandaríkja Norður-Ameríku. Fyrstu dagana fékk skipið mjög slæmt veður, og varð þá þegar vart við, að farmur- inn hafði losnað, og varð ekki úr bætt, þótt tilraunir væru gerðar Í þá átt. Að morgni hins í. des., er skipið var statt um 100 sjómilur í suðlæga stefnu frá Vestmanna- eyjum, var samkvæmt dagbók skipsins, „SW kuling med höi sjö“. Kl. 10.15 f. h. varð vart við, að eitthvað rakst á aftanvert skipið, og strax á eftir hætti skipið að vinna áfram, enda kom það síðar í ljós, að skipið hafði misst skrúfuna. Skipið lá nú þvert fyrir sjóum, valt það mikið og braut yfir það, en skipverjar reyndu að lægja sjóinn með olíu. Haldið var „skipsráð“ og þar ákveðið að kalla á hjálp, og var fyrst sent skeyti til útgerðarinnar, þar sem staður skipsins var tilgreindur og skýrt frá því, að líklega hefði skipið misst skrúfuna, en ekki væri þó bráð hætta á ferðum. Síðan herti vindinn og hafrótið, og var þá sent út „QST“-skeyti „som et varsko til skibsfarten og desuten for at etablere radioforbindelse med skib i nær- 491 heten for alle eventualiteters skyld“, eins og það er orð- að í dagbókinni. Þegar á daginn leið, lægði vindinn nokkuð og snerist í V. N. V. Kl. 6 e. h. hafði enn ekki borizt neitt svar frá útgerðinni, og sendi skipið þá frá sér skeyti, þar sem sagt var, að hjálp væri nauðsynleg hið bráðasta, og eftir nokkur frekari skeytaskipti við útgerð- ina, varð það úr, eftir beiðni vátryggjenda skipsins, að Skipaútgerð ríkisins bauð skipinu hjálp og kvaðst mundu senda björgunar- og varðskipið Ægi af stað tafarlaust, ef þess væri óskað. Í skeyti frá Dixie var staðfest, að svo væri, jafnframt því sem staður skipsins var tilgreindur. Hélt Ægir síðan af stað frá Reykjavik þann 2. des. kl. 2.50 og hafði loftskeytasamband við Dixie öðru hvoru {sic.), og var þá m. a. af hálfu Ægis sagt fyrir um, hvernig fest skyldi dráttarvírum (sic) og um aðra tilhögun við dráttinn. Samkvæmt dagbók Dixie og skýrslu Ægis var veður heldur batnandi þennan dag, vindur vestlægur, lægði úr 7 í 3—-4, og sjó einnig. Um kl. 20 kom Ægir að Dixie, var skotið línu yfir skipið, fest við hana „tóg“ og síðan vírar. Kl. 21.40 var lokið við að ganga frá dráttartaugum og haldið af stað áleiðis til Reykjavíkur með Dixie í eftirdragi. Samkvæmt skýrslu Ægis var breyti- leg átt þann 3. des. fyrir hádegi, SA til ANA 2—3, sjór 3; siðan ÁA 4 og enn síðar ANA 4--6, og sjór svipaður, en þó þótti Ægi ráðlegast, að Dixie gæfi út 15 faðma af keðju sinni í viðbót, svo að akkerið kipptist síður upp úr sjó. Samkvæmt dagbók Dixie var þann 4. des. NA 5—7 (skýrsla Ægis segir 4—-5), sjór 4, og var komið á Revkja- vikurhöfn heilu og höldnu um kl. 9.45 þann dag, en lokið var við að koma skipinu að hafnargarði um kl. 15 sama dag. Stefnandi heldur því fram, að s/s Dixie hafi verið statt í slíkri neyð, er Ægir kom því til hjálpar, að um tvimælalausa björgun af hans hálfu hafi verið að ræða, og þvi beri sér björgunarlaun, allt að hinni umstefndu upphæð, auk vaxta og kostnaðar, eins og áður greinir. Aðalkröfur sinar byggir stefndur hins vegar á þvi, að s/s Dixie hafi alls ekki verið statt í slíkri hættu, að hjálp Ægis geti talizt björgun samkvæmt siglingalögunum, heldur hafi þar aðeins verið um minniháttar aðstoð að ræða, sem stefnanda beri þóknun fyrir í samræmi við 492 það. Er því haldið fram, að þar sem skipið hafi að öllu leyti verið traust, vel búið að vistum og haffært að öllu leyti og veður ekki mjög slæmt næstu daga á eftir, þá verði að telja yfirgnæfandi líkur til þess, að skipið hefði náð höfn af eigin ramleik, enda hafi verið nægilega mikið af segldúk innanborðs til þess, að unnt væri að koma upp seglabúnaði, og vanir siglingamenn um borð. Á þetta verður ekki fallizt. Eins og áður er tekið fram, er það upplýst, að skipið hafði misst skrúfu sína, rak stjórnlaust fyrir sjó og vindi, veður var allslæmt, enda allra veðra von á þessum árstíma, skipið var úr alfaraleið og ekki upplýst, að skip þau, er það hafði skeytasamband við, væru í námunda við það eða hefðu haft tök á að aðstoða það. Farmur skipsins var a. m. k. að nokkru leyti laus og gat því verið hættulegur fyrir skipið í þeim sjó, sem þarna var, auk þess sem upplýst er, að farmurinn var þess eðlis, að hann hefði drukkið í sig allt vatn, sem í hann hefði komizt, og jafnframt bólgnað mjög út, þannig að hann var hættulegur, einnig af þeim sökum, en á því var talsverð hætta, að sjór kæmist þar að, ef skipið hefði velkzt stjórnlaust í haf- inu að nokkru ráði, og þá sérstaklega, ef unnt hefði verið að gripa til þess ráðs, sem umtalsmál var, sem sé að taka eina „presenningu“ af hverri „lúgu“ skipsins, en þær eru fjórar, og nota sem seglabúnað. Að áliti réttar- ins mundi sú ráðstöfun, þótt framkvæmanleg hefði verið (sem vafasamt má teljast), þó ekki hafa verið líkleg til þess að leiða skipið úr háskanum, þegar tekið er tillit til þess, hversu umræddar „presenningar“ voru litlar, um 30 x 26 fet, skipið stórt (1571 brúttó tonn) og veðrið slæmt, enda virðist það, sem upplýst er um vindstöðu næstu daga, ekki benda í þá átt, að skipið hefði fengið hagstæðan byr til að komast að austan- eða sunnanverðu Íslandi, eins og stefndur hefir talið vera helzta bjargar- úrræðið. Auk þess var skipstjórinn á Dixie ókunnur stað- háttum hér, þar sem hann hafði aldrei komið fyrr hingað til lands. Og þótt legufæri skipsins væru í góðu lagi, verður það ekki, eins og á stóð, talið hafa neina þýðingu í þessu efni. Að þessu öllu athuguðu verður að lita svo á, að s/s Dixie hafi verið statt í slíkri neyð, að hjálp sú, er Ægir veitti því, verði að teljast vera björgun í 493 skilningi siglingalaganna. og stefnanda beri því björgunar- laun. Við ákvörðun á upphæð björgunarlaunanna kemur fyrst og fremst til álita, annarsvegar, að björgunin tókst vel og var unnin af verklagni og atorku, að s/s Dixie var, eins og nánar er rakið að framan, í hættu, og v/s Ægir er ætlað til björgunarstarfsemi, enda búið verðmæt- um björgunartækjum. Hinsvegar tók björgunin tiltölulega stuttan tíma (um 2% sólarhring), var frekar fyrirhafnar- litil, að því er séð verður, og ekki sérstaklega áhættu- söm fyrir Ægi, enda ekki upplýst um neinar skemmdir á skipi eða björgunartækjum. Í annan stað er verðmæti hins bjargaða (skip, kol, vistir, farmur, farmgjöld) sam- kvæmt óvéfengdu mati talið nema kr. 2226293.00. Að þessu og öðru athuguðu þykja björgunarlaunin hæfilega ákveðin kr. 300000.00, sem stefndum verður gert að greiða stefnanda með 5% ársvöxtum frá stefnudegi til greiðslu- dags. Kostnaður sá við sjóferðapróf, mat og skoðun á s/s Dixie og köfun, sem annars er óvéfengdur, verður eftir atvikum talinn með málskostnaði og bætist við hann. Samkvæmt því og að öðru leyti með tilliti til mála- vaxta þykir málskostnaður til handa stefnanda hæfilega ákveðinn kr. 12500.00. Réttinn skipuðu: Hinn reglulegi formaður dómsins og sjó- og verzlunardómsmennirnir Geir Sigurðsson skip- stjóri og Hafsteinn Bergþórsson framkvæmdarstjóri. Því dæmist rétt vera: Stefndur, hrm. Pétur Magnússon f. h. eigenda og vátryggjenda s/s Dixie, greiði stefnandanum, Pálma Loftssyni f. h. Skipaútgerðar ríkisins, kr. 300000.00, með 5% ársvöxtum frá 27. jan. 1940 til greiðsludags, og kr. 12500.00 í málskostnað, innan 15 daga frá lög- birtingu dóms þessa að viðlagðri aðför að lögum. 494 Miðvikudaginn 11. desember 1940. Nr. 69/1940. Sigurjón Jónsson (sjálfur) Segn bæjarstjóra Akureyrar f. h. bæjar- sjóðs (Pétur Magnússon). Skvylda sonar til framfærslu móður. Dómur hæstaréttar. Hinn áfrýjaða úrskurð hefir upp kveðið Kristján Kristjánsson, fulltrúi lögmanns í Reykjavík. Áfrýjandi hefir skotið máli þessu til hæstaréttar með stefnu 28. júní þ. á. Krefst hann þess, að hinn áfrýjaði úrskurður verði úr gildi felldur og synjað verði um framkvæmd lögtaksgerðarinnar. Svo krefst hann og málskostnaðar úr hendi stefnda bæði fyrir fógetarétti og hæstarétti eftir mati dómsins. Stefndi krefst staðfestingar hins áfrvjaða úrskurð- ar og málskostnaðar fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Að visu verður ekki litið svo á, að móður áfrýj- anda hafi stafað bein hætta af flutningi til Reykja- vikur sumarið 1939. En þegar litið er til aldurs hennar og heilsufars og langrar undanfarinnar dvalar á Akureyri, þá er nokkur ástæða til að ætla, að flutningur hennar til Reykjavíkur á heimili á- frýjanda, sem hún hafði haft sama og engin sam- skipti við frá fæðingu hans, hefði haft óheppileg áhrif á líðan hennar. Með þessum athugasemdum þykir mega staðfesta hinn áfrýjaða úrskurð, að því er varðar framkvæmd lögtaks fyrir meðlagskröfunni, kr. 814.14. Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður bæði fyrir fógetarétti og hæstarétti falli niður. 495 Því dæmist rétt vera: Hinn áfrýjaði úrskurður skal vera óraskað- ur, að því er varðar framkvæmd lögtaks fyrir kr. 814.14. Málskostnaður bæði í héraði og fyrir hæsta- rétti falli niður. Úrskurður fógetaréttar Reykjavíkur 13. júní 1940. Í máli þessu, sem tekið var undir úrskurð 3. þ. m., hefir Akureyrarbær krafizt lögtaks hjá Sigurjóni Jóns- syni bankagjaldkera, til heimilis í Hraunborg við Engja- veg hér í bænum, til tryggingar meðlagi með móður hans, að upphæð kr. 814.14, ásamt málskostnaði, kr. 173.35. Gerðarþoli hefir mótmælt framgangi lögtaksins og kraf- izt málskostnaðar eftir mati réttarins. Með úrskurði, uppkveðnum af lögreglustjóranum í Reykjavik 6. október 1936, var gerðarþoli úrskurðaður til að greiða gerðarbeiðanda meðlag með móður sinni, Guðrúnu Sæmundsdóttur, allt að kr. 80.00 á mánuði frá 1. ágúst 1936 að telja, og var úrskurður þessi staðfestur af atvinnu- og samgöngumálaráðuneytinu 6. janúar Í. á. Var þann sama dag kveðinn upp lögtaksúrskurður fyrir hinu áfallna meðlagi, og lögtak hafið þann 24. s. m. 22. febrúar 1939 var því næst kveðinn upp úrskurður í mál- inu, þar sem ákveðið var, að lögtakið skyldi fara fram, og hefir gerðarþoli, að því er hann ómótmælt heldur fram, gert full skil á allri meðlagsgreiðslu með móður sinni fram til 1. janúar 1939, enda er meðlagskrafa sú, sem hér er beiðzt lögtaks fyrir, tímabilið frá 1. jan. til 30. nóvember 1939 (sic). Í sambandi við þessa meðlagskröfu, sem hér liggur fvrir, hefir gerðarþoli haldið því fram, að móðir sin hafi neitað að flytja til sín, og sé hann því ekki lengur skyldur til að greiða meðlag með henni og hefir hann vitnað því til stuðnings í 7. gr. framfærslulaganna nr. 135 frá 1935. Gerðarbeiðandi heldur þvi aftur á móti fram, að gerð- arþoli virðist aldrei hafa farið fram á það við móður 496 sína, að hún flyttist til hans. Auk þess telur hann, að hún sé ekki ferðafær, og hafi ekki verið, og hefðu því legið næg rök til undanfærslu hennar á flutningnum. Af hinum framlögðu skjölum verður ekki annað séð, en að styrkþeginn Guðrún Sæmundsdóttir hafi hafnað þeirri málaleitan gerðarþola, að hún flyttist til hans. Hins vegar verður að telja, að sú undanfærsla hennar hafi við nægileg rök að styðjast með tilliti til þess, að hún er orðin 82 ára að aldri og hefir dvalið, að því er séð verður, samfleytt á Akureyri 38 ár og er haldin sjúk- dómi samkvæmt læknisvottorðum, sem gerir það að verkum, að lífi hennar getur verið hætta búin vegna flutningsins, ef ekki er gætt sérstakrar varúðar. Með tilliti til þessa, sbr. 7. gr. 3. lið framfærslulaga frá 1935, þykir verða að leyfa framgang hinnar umbeðnu gerðar á ábyrgð gerðarbeiðanda. Því úrskurðast: Hin umbeðna lögtaksgerð skal fram fara á ábyrgð gerðarbeiðanda. Föstudaginn 13. desember 1940. Nr. 29/1940. Guðmundur Ögmundsson (Ólafur Þorgrímsson) gegn bæjarstjóra Hafnarfjarðar f. h. bæjarsjóðs (Guðmundur Í. Guðmundsson). Maður talinn hafa eignast bifreið fyrir traustnám. Dómur hæstaréttar. Hinn áfrýjaða úrskurð hefir uppkveðið Kristján Kristjánsson, fulltrúi lögmannsins í Reykjavík. Áfrýjandi, sem hefir skotið máli þessu til hæsta- réttar með stefnu 27. apríl 1940, krefst þess, að hinn 497 áfrýjaði úrskurður verði úr gildi felldur og að hon- um verði dæmdur málskostnaður úr hendi stefnda bæði í héraði og fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Stefndi hefir krafizt staðfestingar hins áfrýjaða úr- skurðar og málskostnaðar fyrir hæstarétti úr hendi áfrýjanda eftir mati dómsins. Eftir því sem fram hefir komið hér fyrir dómi, má telja víst, að fyrirsvarsmenn stefnda hafi vitað um og látið viðgangast, að billinn var í bifreiða- skránni skráður á nafn Kristins Helgasonar, meðan Kristinn hafði hann undir höndum. Samkvæmt þessu og þar sem því hefir ekki verið hnekkt, að áfrýjandi hafi verið grandlaus um eignarheimild Kristins að bílnum, þegar kaupin urðu milli þeirra, þá verður að telja, að áfrýjandi hafi eignazt Þilinn fyrir traustnám. Ber því að neita um framgang inn- setningargerðarinnar. Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður í hér- aði og fyrir hæstarétti falli niður. Því dæmist rétt vera: Hin umbeðna innsetningargerð á ekki að fara fram. Málskostnaður í héraði og fyrir hæstarétti falli niður. Úrskurður fógetaréttar Reykjavíkur 6. apríl 1940. Í máli þessu, sem tekið var undir úrskurð 16. f. m., hefir bæjarsjóður Hafnarfjarðar farið þess á leit, að hann yrði settur inn í umráðarétt yfir bifreiðinni R. 146, sem nú er í vörzlum Guðmundar Ögmundssonar, Vífilsgötu 10 hér í bænum. Gerðarþoli hefir mótmælt framgangi gerðarinnar, og lögðu aðiljar atriðið því undir úrskurð fógetaréttarins. 32 498 Aðiljar hafa hvor um sig krafizt málskostnaðar eftir mati réttarins. Málavextir eru þeir, að því er fram kemur í skjölum málsins, að samkvæmt fundargerð framfærslunefndar Hafnarfjarðar 25. júli 1933 hafði Kristinn nokkur Helga- son, Lækjargötu 24 Hafnarfirði, leitað til framfærslu- nefndarinnar og tjáð henni, að hann sökum vanheilsu væri ekki fær um að vinna erfiðisvinnu, en mundi hins vegar samkvæmt áliti héraðslæknis geta .stundað bíla- akstur, ef hann hefði bíl til afnota. Í sambandi við þetta leggur nefndin til, að athugaðir verði möguleikar fyrir útvegun á slíkum bíl, og að bæjarsjóður síðan kaupi hann, ef greiðsluskilmálar og annað reynist hagkvæmt, og láni svo Kristni bílinn til afnota eða þá aðstoði hann til að eignast bílinn. Sama dag voru síðan í bæjarstjórn Hafn- arfjarðar þessar tillögur fátækranefndar samþykktar. Þann 24. nóvember sama ár keypti bæjarsjóður Hafnar- fjarðar því næst bifreið af Jóhanni Ólafssyni £ Co með áskildum eignarrétti. Þann 19. desember sama ár var bif- reið þessi því næst skráð á nafn Kristins Helgasonar sem H. F. 76 (siðar G. 17), en samkvæmt tilkynningu til bif- reiðaskrárinnar í Hafnarfirði 9. júní 1939 selur nefndur Kristinn gerðarþola Guðmundi Ögmundssyni bifreið þessa, og var hún þann dag strikuð út af skrá í Hafnar- firði, en mun hafa verið skráð hér í Reykjavík sem R. 146. Gerðarbeiðandi hefir nú haldið því fram, að hann hafi keypt bifreiðina og átt hana alla tíð, en aðeins lánað Kristni Helgasyni hana til afnota, en hann hafi verið styrkþegi Hafnarfjarðarkaupstaðar. Sé bifreið þessi eign sin bæði samkv. kaupsamningnum og svo 48. gr. fram- færslulaganna. Gerðarþoli hefir aftur á móti haldið því fram, að gerð- arbeiðandi hafi keypt umrædda bifreið til þess að styrkja Kristinn Helgason, sem hafi átt við atvinnu- og heilsu- leysi að stríða og átti sveit í Hafnarfirði. Fullyrðir hann, að bifreiðin hafi verið keypt inn á nafn bæjarins vegna þess, að þann veg hafi verið hægara að fá innflutnings- leyfi fyrir henni. Hafi bifreiðin síðan verið leyst út af Hafnarfjarðarbæ og að mestu leyti greidd af honum, svo og yfirbygging hennar, en að því búnu afhent Kristni til fullrar eignar og umráða, enda hafi hann síðan haft allan 499 veg og vanda af bifreiðinni, notið tekna af henni og stað- ið straum af reksturskostnaði hennar og einnig greitt lítilsháttar upp í kaupverð hennar. Þann tíma, er Krist- inn hafði bifreiðina, kveður gerðarþoli, að hann hafi farið með hana sem sina eign og þar á meðal veðsett hana ó- átalið af Hafnarfjarðarkaupstað. Telur hann, að hvorki eignarréttarsamningurinn né framfærslulögin geti heim- ilað gerðarbeiðanda töku bifreiðarinnar af sér, sem með samningi við Kristin hafi eignazt hana. Samkvæmt vottorðinu á rskj. nr. 14 er upplýst, að Kristinn Helgason hefir verið á framfæri Hafnarfjarðar- kaupstaðar frá 22. september 1931 til ársloka 1935, og samkvæmt vottorðunum á rskj. nr. 9, 10 og 12 og kaup- samningnum á rskj. nr. 2 er það einnig upplýst, að bæj- arsjóður Hafnarfjarðar hefir á því tímabili, eða 24. nóv. 1933, keypt umrædda bifreið og afhent Kristni Helga- syni hana. Verður ekki, annað séð, en að þessi ráðstöfun hafi verið gerð með það fyrir augum að veita Kristni Helgasyni styrk, og bifreiðin sé því afhent honum sem framfærslustyrkur, sem hann ekki megi notfæra sér nema í þeim eina tilgangi, að hafa framfærslu af, enda verður bað méð öllu að teljast ósannað, að Hafnarfjarðarkaup- staður hafi nokkru sinni afhennt honum eignarrétt að bifreiðinni, og skiptir hér engu máli, þótt bifreiðin hafi verið skráð á nafn Kristins, því það staðfestir ekki ann- að en það, að Hafnarfjarðarkaupstaður hefir ekki viljað bera ábyrgð á því tjóni, er ökumaðurinn kynni að valda með bifreiðinni. Samkvæmt þessu verður að telja, að Kristinn Helgason hafi verið óheimildarmaður að þvi að selja bifreið þessa, og verður því ekki séð, að gerðarþoli hafi öðlazt eignar- rétt að henni. Verður því að leyfa framgang hinnar um- beðnu gerðar á ábyrgð gerðarbeiðanda. Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður falli niður. Því úrskurðast: Hin umbeðna innsetningargerð skal fram fara á ábyrgð gerðarbeiðanda. Málskostnaður falli niður. 32! 500 Mánudaginn 16. desember 1940. Nr. 98/1940. Sigurður Jónsson og Björn Gunn- laugsson (Ólafur Þorgrímsson) gegn borgarstjóra Reykjavíkur f. h. bæj- arsjóðs (Pétur Magnússon). Bætur fyrir lögnumið erfðafestuland. Setudómari Jónatan Hallvarðsson saka- dómari, í stað Þórðar Eyjólfssonar hæsta- réttardómara. Dómur hæstaréttar. Héraðsdóminn hefir kveðið upp Björn Þórðarson lögmaður í Reykjavík. Áfrýjendur, sem skotið hafa máli þessu til hæsta- réttar með stefnu 23. okt. þ. á., hafa krafizt þess aðallega, að stefnda verði dæmt að greiða þeim, gegn afhendingu afsals að Norðurmýrarbletti Xi í Reykjavík, kr. 39440.00, en til vara einhverja þeirra fjárhæða, er í varakröfu þeirra í héraðsdómi greinir, samkvæmt mati hæstaréttar, og til þrauta- vara kr. 22848.00. Krefjast áfrýjendur 5% ársvaxta frá 12. okt. 1939 til greiðsludags af hverri þeirri fjár- hæð, sem þeim yrði dæmd. Loks krefjast þeir máls- kostnaðar fyrir báðum dómum að skaðlausu eða eftir mati hæstaréttar. Stefndi krefst staðfestingar á héraðsdóminum og málskostnaðar fyrir hæsta- rétti eftir mati dómsins. Yfirmatsmenn hafa hagað svo matsgerð sinni, að þeir telja verð hvers fermetra í Norðurmýrarbletti XII kr. 6.00, ef landið væri selt smátt og smátt í ein- stökum lóðum undir hús, en að nú, er andvirði lands- ins verði greitt þegar allt í einu, sé hæfilegt að á- 501 ætla verðið 20% lægra, eða kr. 58560.00. Þessi er niðurstaða þeirra um verðmæti landsins. Dómstól- ar eiga að vísu almennt úrlausnarvald um aðferðir matsmanna í starfi sínu, enda verður að telja, að þeim hafi verið heimilt að miða verð landsins að nokkru við sölu — og greiðsluháttu, en úr því þarf ekki að skera í máli þessu, hvort matsmenn hafi farið óhæfilega langt í þvi efni, með því að ómerk- ingar á landmati þeirra er ekki krafizt. Verður því að leggja til grundvallar það verð, kr. 58560.00, er yfirmatsmenn hafa ákveðið fyrir landið. Yfirmatsmenn hafa reiknað greiðslur þær, sem stefndi mundi eiga að inna af hendi til áfrýjenda fyrir téð land. Hafa þeir fyrst dregið 20% af mats- verðinu, eða kr. 11712.00, frá því og síðan gjald til gatnagerðar, kr. 2.00 af hverjum fermetra, eða kr. 24400.00, og fá þannig kr. 22448.00, er stefndi eigi að lokum að svara áfrýjendum út fyrir landið. Þótt áfrýjendur séu í máli þessu bundnir við ákvörðun yfirmatsmanna á landverðinu, þá eru þeir ekki bundnir við athugasemdir þeirra á greiðsluháttun: þess. Geta áfrýjendur þvi fengið úrlausn dómstóla um ágreining sinn við stefnda um heimild hans til frádráttar tiltekinna fjárhæða og í hvaða röð þær verði dregnar frá landverðinu, áður en það greiðist. Áfrýjendur telja, að gatnagerðargjaldið eigi að draga frá matsverði landsins fyrst, og að siðan eigi að draga 20% gjaldið til Reykjavíkurbæjar frá því, sem þá komi út. Í málinu er ekkert komið fram um það, hvernig þessum frádráttum hafi verið hagað, eða hvort erfðafestuhöfum hafi nokkur skilyrði ver- ið um það efni sett almennt eða einstaklega. Og verður þegar af þessari ástæðu að leysa þenna á- greining aðilja eðli málsins samkvæmt. Virðist þá 502 einsætt, að 20% gjaldið verði að eins talið af þeirri fjárhæð, sem áfrýjendur fá raunverulega fyrir land- ið, eða eftir að gjald til gatnagerðar til bæjarins hefir verið dregið frá matsverði þess, því að eigi þykir mega gera ráð fyrir því, að bæjarsjóður eigi einnig að fá fimmtung af þessu gjaldi reiknaðan af af því, sem hann á raunverulega að greiða. Samkvæmt þessu þykir stefndi eiga að greiða á- frýjendum: Andvirði landsins samkvæmt yfirmati kr. 58560.00 Að frádregnu gjaldi til gatnagerðar — 24400.00 kr. 34160.00 Að frádregnum 20% af kr. 34160.00 .. — 6832.00 kr. 27328.00 Að viðbættu matsverði mannvirkja .. — 400.00 Eða alls ........0..00000 000... kr. 27728.00 með 5% ársvöxtum frá 12. okt. 1939 til greiðsludags. Eftir þessum málalokum þykir rétt að dæma stefnda til að greiða áfrýjendum samtals kr. 700.00 í málskostnað fyrir báðum dómum. Það skal athugað, að héraðsdómarinn hefir ekki látið koma fram í dómi sinum hugleiðingar eða nægilegar röksemdir um sóknarástæður áfrýjenda í málflutningi þeirra í héraði. Því dæmist rétt vera: Stefndi, borgarstjóri Reykjavíkur f. h. bæjar- sjóðs, greiði áfrýjendum, Sigurði Jónssyni og Birni Guðlaugssyni, gegn afhendingu afsals að Norðurmyýrarbletti XII í Reykjavík, kr. 27128.00 með 5% ársvöxtum frá 12. okt. 1939 til greiðslu- 503 dags, og í málskostnað fyrir báðum dómum samtals kr. 700.00. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri að- för að lögum. Sératkvæði Gizurar Bergsteinssonar um formhlið ofangreinds máls. Héraðsdómarinn, sem hefir tjáð sig fallast á grundvöll og framkvæmd yfirmatsins og þannig hafnað kröfum og málsástæðum áfrýjenda, hefir ekkert látið uppskátt um það, á hvaða rökum hann reisir niðurstöðu sína. Þessi málsmeðferð fer í bága við 1. mgr. 193. gr. laga nr. 85/1936, og verður því að ómerkja hinn áfrýjaða dóm og vísa málinu heim í hérað til dómsálagningar af nýju. Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður í hæstarétti falli niður. Því dæmist rétt vera: Hinn áfrýjaði dómur á að vera ómerkur, og vísast málinu heim í hérað til dómsálagningar af nýju. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 18. okt. 1940. Mál þetta, sem dómtekið var 15. þ. m., er eftir árangurs- lausa sáttaumleitun höfðað fyrir bæjarþinginu með stefnu útgefinni 7. maí 1940 af Sigurði Jónssyni múrarameist- ara, Fjölnisvegi 18, og Birni Gunnlaugssyni innheimtu- manni, Bergþórugötu 33, báðum hér í bæ, gegn bæjar- sjóði Reykjavíkur til greiðslu andvirðis fyrir erfðafestu- landið Norðurmýrarblett 12, og eru réttarkröfur stefn- anda þessar: Aðallega, að stefndur verði dæmdur til að greiða þeim kr. 39440.00, til vara kr. 34560.00,kr. 31632.00 eða kr. 27728.00, og til þrautavara kr. 22848.00. Hver upp- hæðin, sem tekin yrði til greina, krefjast stefnendur 5% 504 ársvaxta af henni frá 12. október 1939 til greiðsludags, svo og málskostnaðar að skaðlausu. Stefndur krefst sýknu af kröfum stefnanda að öðru leyti en því, að hann samþykkir að greiða kr. 22848.00, án vaxta og málskostnaðar, gegn því, að stefnendur gefi út til handa Reykjavíkurbæ afsal fyrir ofangreindu erfða- festulandi. Ennfremur krefst stefndur málskostnaðar sér til handa. Í munnlegum flutningi málsins gerði stefndur þá kröfu til vara, að því er snertir vexti af væntanlega tildæmdri fjárhæð, að þeir yrðu aðeins reiknaðir frá sáttakærudegi, 3. mai 1940, til 15. júní 1940. Ákvæði erfðafestubréfsins, sem er frá 9. marz 1901, eru í aðalatriðum þau, að erfðafestuhafa er seld og af- söluð umrædd spilda á erfðafestu til „fullkominnar erfða- festueignar“ og til ræktunar gegn árlegu ákveðnu gjaldi til bæjarsjóðs. Bæjarsjóði er áskilinn forkaupsréttur við væntanlega sölu erfðafestuhafa til þriðja manns. Í 8. gr. erfðafestubréfsins er ákvæði um, að eigandi, þ. e. erfða- festuhafi, skuli „skyldur að láta af hendi lóð á hinu af- salaða svæði til gatna og annara afnota í bæjarins þarfir, svo og til hússtæða, ef og að svo miklu leyti sem bæjar- stjórn og byggingarnefnd álita þess þörf. Lóðarmissirinn skal endurgoldinn eftir óvilhallra manna mati og með tilliti til þeirrar verðhækkunar á erfðafestulandinu, sem leiðir af vegarlagningu eða öðrum afnotum í bæjarins Þarfir.“ Þann 17. nóvember 1904 var samþykkt sú ályktun í bæjarstjórn Reykjavikur, að leyfi hennar til að breyta erfðafestulandi eða einhverjum hluta þess í byggingar- lóðir skyldi frá 1. janúar 1905 vera bundið því skilyrði, að greitt væri í bæjarsjóð 20% af verði lóðarinnar, og ef lóðin væri öðrum seld, skyldi gjaldið miðast við sölu- verðið. Þann 18. desember 1919 samþykkti bæjarstjórn bað skilyrði fyrir því, að erfðafestulandi væri breytt í byggingarlóð, að erfðafestuhafi léti götustæði ókeypis af hendi. Sama dag samþykkti bæjarstjórn að ákveða vega- gjald í bæjarsjóð, kr. 2.00 af hverjum fermetra lóðar, sem breytt væri í byggingarlóð. Á fundi sínum 3. september 1937 samþykkti bæjarráð Reykjavíkur að taka erfðafestulandið Norðurmýrarblett 12 úr erfðafestuleigu undir götur og byggingar og greiða 305 endurkaupverðið eftir mati, svo sem erfðafestusamning- urinn um landið segði til um. Með bréfi dags. 4. s. m. beiddist borgarstjóri þess, að lögmaður í Reykjavik dóm- kveddi 2 menn til þess að ákveða, hversu hátt endur- giald bæjarsjóður skyldi greiða erfðafestuhöfum (stefn- endum) fyrir landmissir (sic). Dómkvaðningu hlutu þeir Ísleifur Árnason prófessor og Sveinbjörn Jónsson hæsta- réttarmálflutningsmaður. Er matsgerð þeirra dagsett 20. júní 1938. Meta þeir endurgjald til stefnenda kr. 11340.00 fyrir landið og kr. 400.00 fyrir mannvirki á þvi, eða samtals kr. 11740.00. Þessu mati vildu stefnendur ekki una og kröfðust yfirmats. Þann 19. ágúst 1938 voru yfir- matsmennirnir, þeir Ólafur Lárusson prófessor, Gunn- laugur E. Briem fulltrúi og Þorlákur Ófeigsson bygginga- meistari, dómkvaddir til matsins í bæjarþingi Reykja- víkur. Er matsgerð þeirra dagsett 12. október 1939. Fyrir yfirmatinu kröfðust báðir aðiljar breytinga á verði því, er undirmatsmennirnir ákváðu fyrir landið, stefn- endur hækkunar, en stefndur lækkunar, en sættu sig hins vegar báðir við matið á mannvirkjunum: Töldu stefnendur endurgjaldið til sín eiga að miðast við verð landsins sem byggingarlóða, en það væri mun hærra en undirmatsverðið. Af bæjarins hálfu var því þar á móti haldið fram, að stefnendur ættu aðeins rétt á að fá land- ið endurgoldið sem túnvöll, og bæri því að lækka undir- matið til muna. Yfirmatsmennirnir litu svo á í samræmi við genginn hæstaréttardóm út af álíka réttarsambandi, að meta bæri stefnendum það endurgjald, er ætla mætti, að þeir fengju fyrir landið, ef þeir, að fengnu samþykki bæjarstjórnar, seldu það sem byggingarlóðir, þó þannig, að tekið væri tillit til þeirra skilyrða, sem bæjarstjórn hefði ákveðið að setja fyrir leyfi sínu til breytingar erfðafestulands í byggingarlóð. Er niðurstaða matsins í fáum dráttum þessi: Landið er að flatarmáli 16200 m?. Samkvæmt skipulags- uppdrætti fara 4000 m? undir götur, en þær (sic) verða stefnendur að láta af hendi ókeypis. Verða þá 12200 m? byggingarlóð. Með tilliti til aðstæðna og lögun landsins þykir hæfilegt að reikna landið á fasteignamatsverði bvggingarlóða við götur þær í Norðurmýrarhverfi, er að landinu liggja, en það er kr. 6.00 hvern fermetra, eða 506 landverðið samtals kr. 73200.00. Miðist þetta við, að landið sé selt smátt og smátt, en þar sem bærinn kaupir landið í heild og greiðir andvirðið í einu út í hönd, þykir rétt að áætla verðið 20% lægra. Verð landsins við slíka sölu og hér um ræðir er því hæfilegt kr. 58560.00. Til frádráttar koma ennfremur 20% samkvæmt sam- Þykkt bæjarstjórnar 17. nóvember 1904, eða kr. 11712.00 og vegargjald, kr. 2.00 af hverjum mö?, eða kr. 24400.00. Varð mat yfirmatsmanna því netto kr. 22448.00 fyrir landið, eða að viðbættum kr. 400.00 fyrir mannvirkin, kr. 22848.00. Mati þessu vilja stefnendur ekki una. Telja þeir frá- dráttinn að ýmsu leyti rangan og álita, að með honum hafi yfirmatsmennirnir farið út fyrir verksvið sitt, þar sem þeim hafi aðeins borið að verðleggja landið eins og það hafi verið fyrir töku bæjarins. Hvað draga megi frá grundvallarmatinu, sé hlutverk dómstólanna að meta. Þá telja stefnendur matsverðið of lágt, kr. 6.00 hver m?, sem söluverð, en krefjast þó ekki ógildingar á matinu af þeirri ástæðu. Vilja þeir sætta sig við það verð, en krefjast að fá „leiðréttingu“ á frádrætti yfirmatsmannanna á þann hátt er nú greinir: Þeir segja, að yfirmatsmennirnir telji verð landsins við venjulega sölu myndi nema kr. 6.00 hver mé“, en draga þó síðan frá kr. 2.00 á hvern m? í götugjald. Ann- að tveggja sé þá, að með þessu móti sé söluverð landsins ekki kr. 6.00 hver m?, eða að götugjaldið sé tvireiknað. Sé um síðara tilvikið að ræða, eigi götugjaldið að falla niður úr frádrætti yfirmatsmannanna, en sé um fyrra tilvikið að ræða, sé raunverulegt söluverð landsins aðeins kr. 4.00 hver m?, eða samtals kr. 48400.00 fyrir allt landið. Sam- kvæmt þessu telja stefnendur, að skilja verði matsgerðina á þann veg, að raunverulegt matsverð landsins, í þvi ástandi, er það var við tökuna, hafi verið kr. 4.00 hver m?, eða samtals kr. 48800.00. Frá þeirri upphæð megi draga 20% samkvæmt samþykktinni frá 17. nóvember 1904. Verði þá eftir kr. 39040.00, enda sé ljóst, að eigi stefndur rétt á þessum frádrætti, beri aðeins að reikna það af raunverulegu sölu- eða matsverði eignarinnar, en ekki af væntanlegri götugerð í landinu, svo sem gert sé í matinu. Við þessa fjárhæð bætist svo fyrrgreindar kr. 400.00 fyrir mannvirki á landinu, en þá komi út aðalkraf- 507 an í málinu kr. 39440.00, og komi ekki til mála, að stefnd- ur eigi að fá afslátt af henni, þar sem hann hafi sjálfur talið nauðsynlegt að taka landið, en þeir (stefnendur) ekki óskað eftir því. En jafnvel þótt svo mætti lita á, að stefndum bæri einhver afsláttur fyrir að taka og greiða allt landið í einu, þá ætti þó að sjálfsögðu að draga hann frá þeirri upphæð, er endanlega kæmi til útborg- unar, þegar götugjaldið og fyrrgreind 20%, sem bærinn tekur fyrir að breyta erfðafestulandi í byggingarlóð, hefði verið dregið frá. Stefndur byggir kröfur sínar á því, að yfirmatið sé í alla staði rétt framkvæmt og hugsað, og verði báðir aðilj- ar að sætta sig við það, enda þótt sér þyki það til muna of hátt. Rétturinn litur svo á, að framangreint yfirmat sé byggt á réttum grundvelli, framkvæmd þess óaðfinnanleg, og að yfirmatsmönnunum hafi verið rétt og heimilt að beita Þeirri aðferð, er þeir gerðu og lýst er hér að framan, við útreikning hinnar endanlegu matsupphæðar. Ber því að leggja matið til grundvallar og tildæma stefnendum mats- upphæðina. Stefnendur halda því fram, að stefndur hafi aldrei viljað greiða þeim bætur fyrir landið, ekki einu sinni matsupphæðina, og hafi þeir því verið knúðir til máls- höfðunar. Stefndur telur stefnendur hins vegar aldrei hafa krafizt greiðslu, enda muni þeir stöðugt hafa haft í huga að fá matinu hrundið með dómi. Svo sem að fram- an greinir, var það bæjarráðið, er hófst handa um að taka umrætt land úr erfðafestu. Það virðist því, að eðlilegast hefði verið, að stefndur hefði, að gengnu yfirmatinu, boðið stefnendum greiðslu og krafið þá um afsal fyrir landinu. Þetta gerði stefndur ekki og býður jafnvel ekki greiðslu matsupphæðarinnar, fyrr en í greinargerð sinni. dagsettri 20. júní 1940, en mál þetta er höfðað 3. maí 1940. Málið virðist því ekki að ófyrirsynju höfðað. Stefnendur virðast þegar hafa misst öll afnot landsins eða a. m. k. ekki siðar en frá dagsetningu yfirmatsgerðar- innar, 12. október 1939, en frá þeim degi krefjast þeir vaxta. Verða lok máls þessa því þau, að stefndur verður dæmdur til að greiða stefnendum kr. 22848.00 með 5% 508 ársvöxtum frá 12. október 1939 til greiðsludags og kr. 200.00 í málskostnað, allt gegn afhendingu afsals fyrir umræddu erfðafestulandi. Því dæmist rétt vera: Gegn afhendingu afsals fyrir erfðafestulandinu Norðurmýrarblettur 12 greiði stefndur, bæjarsjóður Reykjavíkur, stefnendunum, Sigurði Jónssyni og Birni Gunnlaugssyni, kr. 22848.00 með 5% ársvöxtum frá 12. október 1939 til greiðsludags og kr. 200.00 í málskostnað. Dóminum ber að fullnægja innan 15 daga frá lög- birtingu hans að viðlagðri aðför að lögum. Miðvikudaginn 18. desember 1940. Nr. 107/1940. Bergsveinn Guðmundsson (Gunnar Þorsteinsson) gegn Axel Cortes (sjálfur). Útburður úr húsi vegna leiguvanskila. Dómur hæstaréttar. Hinn áfrýjaði úrskurður er kveðinn upp af Krist- jáni Kristjánssyni, fulltrúa lögmannsins í Reykjavík. Áfrýjandi hefir skotið máli þessu til hæstaréttar með stefnu 23. nóv. þ. á. og krafizt þess, að hinn áfrýjaði úrskurður verði felldur úr gildi að þvi leyti sem með honum er synjað um framkvæmd út- burðargerðar, og að lagt verði fyrir fógetann að framkvæma útburðargerðina. Svo krefst hann og málskostnaðar fyrir hæstarétti úr hendi stefnda eftir mati dómsins. Stefndi krefst staðfestingar hins áfrýjaða úr- 509 skurðar og málskostnaðar úr hendi áfrýjanda bæði fyrir fógetarétti og hæstarétti eftir mati dómsins. Þegar stefndi átti að fá afnot leiguibúðar sinnar í húsi áfrýjanda þann 14. maí þ. á., var sá galli á öðru herbergi íbúðarinnar, að þakleki hafði að því komizt. Eru aðiljar sammála um, að herbergið hafi ekki verið leigufært, eftir því sem áskilið var í leigu- samningnum um ástand íbúðarinnar. Stefndi riftaði þó ekki samningnum af þessum sökum, heldur tók íbúðina til afnota, að undanskildu herbergi þvi, sem gallað var. Eftir því sem fram er komið í málinu, virðast aðiljar hafa orðið á það sáttir þegar í júni- mánuði, að húsaleigan skyldi lækka af þessum sök- um niður í 70 krónur um mánuð hvern, unz áfrýj- andi hefði bætt úr göllunum og fengið stefnda af- not allrar íbúðarinnar leigufærrar. Og víst er það, að í skiptum aðilja síðar var jafan miðað við 70 króna mánaðarleigu. Þótt vanefndir áfrýjanda hefðu þessa breytingu á leigusamningnum í för með sér, verður samt að telja, að leigan hafi átt að greiðast fyrir- fram, eins og áskilið var í leigusamningnum. Það er komið fram í málinu, að stefndi greiddi enga húsaleigu fyrr en 17. júlí þ. á. Greiddi hann þá 70 krónur af þeim 175 krónum, er í gjalddaga voru fallnar. Þann 29. júlí greiddi hann 50 krónur og þann 14. ágúst 35 krónur. Voru þá ógreiddar 20 krónur af húsaleigu þeirri, er féll í gjalddaga 1. júlí, og ennfremur öll leigan fyrir ágústmánuð. Í bréfi til stefnda, dags. 21. ágúst, sagði áfrýjandi honum upp húsnæðinu frá 1. október þ. á. að telja vegna vanskila á leigugreiðslum. Greiddi stefndi 10 dögum síðar, eða þann 31. ágúst, alla áfallna húsa- leigu, og þann 4. september greiddi hann húsaleigu fyrir þann mánuð. Kvittaði áfrýjandi tvær síðast- 510 nefndar greiðslur með þeim fyrirvara, að hann héldi fast við uppsögn sína frá 21. ágúst þ. á. Þótt áfrýjandi hafi vanefnt leigusamninginn í upphafi, eins og að framan segir, og þótt líklegt sé, að hann hafi dregið um skör fram að bæta úr göll- um þeim, er á íbúðinni voru, þá bar stefnda samt að greiða á réttum gjalddögum húsaleigu þá, er samkomulag hafði orðið um, að hann gyldi fyrir þann hluta íbúðarinnar, er hann hafði til afnota. Framangreinda vanrækslu hans á leigugreiðslum verður að telja það verulega, að áfrýjanda hafi verið heimilt þann 21. ágúst að segja sig lausan frá leigu- samningnum. Ber því að taka til greina kröfu áfrýj- anda um, að stefndi verði borinn út úr leiguibúðinni. Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður bæði i héraði og fyrir hæstarétti falli niður. Því dæmist rétt vera: Hinn áfrýjaði fógetaúrskurður er úr gildi felldur að því er útburðarsökina varðar, og ber fógetanum að framkvæma hina umbeðnu út- burðargerð. Málskostnaður bæði í héraði og fyrir hæsta- rétti falli niður. Úrskurður fógetaréttar Reykjavíkur 25. okt. 1940. Í máli þessu, sem tekið var undir úrskurð 18. þ. m., hefir gerðarbeiðandi, Bergsveinn Guðmundsson Ránar- götu 2 hér í bænum, krafizt þess, að Axel Cortes, sem hefir íbúð í húsi hans nr. 2 við Ránargötu, verði borinn út úr íbúð þeirri vegna vanskila á húsaleigu. Gerðarþoli hefir mótmælt framgangi þessarar gerðar, og lögðu aðiljar því atriðið undir úrskurð fógetaréttarins. Gerðarþoli hefir krafizt málskostnaðar. Með húsaleigusamningi dags. 11. maí leigir gerðarbeið- öll andi gerðarþola ibúð þessa frá 14. maí 1940 til 1. okt- óber 1941, og er leigan ákveðin kr. 100.00 á mánuði hverj- um, sem greiðist fyrirfram fyrir hvern mánuð. Í samn- ingi þessum er einnig það fram tekið, að leigutaki eigi rétt til skaðabóta, meðal annars, ef húsnæði er ekki leigu- fært á réttum degi. Þegar eftir að gerðarþoli kom í húsnæðið, mun hann hafa komizt að raun um, að íbúðinni hafi verið ábóta- vant, þar sem hann telur, að annað herbergið hafi verið ónothæft til íbúðar vegna leka og myglu, og einnig, að íbúðin hafi verið samkv. kröfu fyrri leigutaka metin til leigu af dómkvöddum matsmönnum á kr. 80.00 á mán- uði. Samkv. vottorði húsaleigunefndar í rskj. nr. 11 mun leigutaki hafa snúið sér til hennar með umkvörtun yfir húsnæðinu. Kvaddi nefndin gerðarbeiðanda til viðtals 10. júní þ. á., og skyldi hann mæta á fundi nefndarinnar 19. s. m. Kveður húsaleigunefndin, að gerðarbeiðandi hafi þá upplýst, að ágreiningurinn væri leystur á þeim grund- velli, að leigutaki greiddi aðeins kr. 70.00 á mánuði í húsaleigu fyrir annað af 2 herbergjum íbúðarinnar, ásamt eldhúsi og baði, þar til búið væri að gera nauðsynlegar endurbætur á hinu herbergi íbúðarinnar, og hafi gerðar- beiðandi gefið í skyn, að þær endurbætur myndu fara fram bráðlega. Með umræddum upplýsingum kveður gerðarþoli, að gerðarbeiðandi hafi blekkt húsaleigunefnd, með því að skýra henni rangt frá og þykjast hafa náð samkomulagi við sig um leigugreiðsluna, á meðan verið væri að lagfæra herbergið, og með því að gefa það í skyn, að hann þá Þegar myndi gera það. Í málinu liggja fyrir kvittanir fyrir húsaleigugreiðslum gerðarþola, og sýna þær, að hann hefir greitt húsaleiguna all löngu síðar en tiltekið er í húsaleigusamningnum, að hún eigi að greiðast, nema greiðslu fyrir septembermánuð, sem hann greiðir samkv. kvittuninni á réttarskj. nr. 8 4. þess mánaðar. Þenna greiðsludrátt réttlætir gerðarþoli með því, að hann hafi á þann hátt ætlað að neyða gerðar- beiðanda til þess að efna loforð sin um viðgerð á hús- næðinu. Gerðarbeiðandi heldur hins vegar fast við það, að samningar sínir við gerðarþola um 70 króna leigugreiðslu ö12 á mánuði yfir sumartímann, sem til hafi komið vegna undanfarandi langvinns atvinnuleysis gerðarþola, hafi verið bundnir þvi skýlausa skilyrði, að gerðarþoli stæði nákvæmlega í skilum með leigugjaldið og greiddi þá þegar 1afarlaust þá leigu, sem þá var fallin í gjalddaga. Af því, sem fyrir liggur í máli þessu, verður að telja sannað, að mikið hafi vantað á, að umrædd íbúð hafi verið í svo góðu ástandi sem ætla má, að hún hafi átt að vera eftir húsaleigusamningnum, og jafnframt, að gerðar- beiðanda hafi verið kunnugt um gallana, þegar er hann leigði gerðarþola húsnæðið, og með tilliti til þessa, svo og hins, að ekki er upplýst, að gerðarbeiðandi hafi á nokkurn hátt reynt að bæta úr ágöllunum, enda ekki sann- að að gerðarþoli hafi sætt sig við þá, þá verður dráttur sá á húsaleigugreiðslu gerðarþola ekki talinn svo verulegur, að valdið geti útburði. Ummæli um gerðarbeiðanda „narra“ „blekkt“ og „vis- vitandi rangt“ í vörn gerðarþola í réttarskj. nr. 10 þykir verða að ómerkja samkv. kröfu hins fyrrnefnda, þar sem þau verða ekki talin nægilega réttlætt. Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður falli niður. Því úrskurðast: Hin umbeðna útburðargerð skal ekki fara fram. Framangreind ummæli gerðarþola um gerðarbeið- anda eru ómerkt. Málskostnaður falli niður. Föstudaginn 20. desember 1940. Nr. 100/1940. Réttvísin (Ólafur Þorgrímsson) Segn Þóroddi Guðmundssyni (Kristján Guðlaugsson). Meiðyrðamál. Sýknað af kæru eftir 102. gr. hgnl. 1869. Dómur hæstaréttar. Halldór Kr. Júlíusson fyrrverandi sýslumaður hefir farið með mál þetta að öllu leyti. 513 Samkvæmt ástæðum þeim, er greinir í hinum á- frýjaða dómi ber að staðfesta sýknuákvæði hans og málskostnaðar. Allur áfrýjunarkostnaður sakarinnar greiðist úr ríkissjóði, þar með talin málflutningslaun skipaðs sækjanda og verjanda fyrir hæstarétti, 80 krónur til hvors. Það athugast, að rannsókn máls þessa hefir beinzt að ýmsum atriðum, sem sýnilega gátu ekki skipt máli, og óþarfi var fyrir dómarann að fara tvær ferðir til Siglufjarðar vegna málsins. Því dæmist rétt vera: Sýknu og málskostnaðarákvæði hins áfrýj- aða dóms eiga að vera óröskuð. Allur áfrýjunarkostnaður sakarinnar greiðist úr ríkissjóði, þar með talin málflutningslaun skipaðs sækjanda og verjanda fyrir hæstarétti, hæstaréttarmálflutningsmannanna Ólafs Þor- grímssonar og Kristjáns Guðlaugssonar, kr. 80.00 til hvors. Dómur aukaréttar Siglufjarðarkaupstaðar 20. júní 1940. Tildrög þessa máls eru þau, að í 15. tölublaði blaðsins „Mjölnir“, útgefnu af Socialistafélagi Siglufjarðar, dag- sett 10. júlí 1939, birtist grein með fyrirsögninni: „Yfir- skattnefndin lækkar sín eigin útsvör“, og í 16. tölublaði sama blaðs, dagsettu 18. júlí 1939, birtist önnur grein með yfirskriftinni: „Útsvarslækkanir“ — með ýmsum ummæl- um um yfirskattnefnd Siglufjarðarkaupstaðar, sem nefnd- in áleit mjög móðgandi fyrir sig, og ritar því dómsmála- ráðuneytinu tvö bréf, dagsett 12. júlí og 29. júlí 1939, þar sem hún kærir blaðið og ábyrgðarmann þess, Þórodd , Guðmundsson Siglufirði, fyrir brot á 102. gr. refsilag- öld anna, fyrir það, að hann í nefndum greinum, eins og segir í bréfum nefndarinnar 12 júlí 1939, „veður upp á yfirskattanefndina með smánum, skammaryrðum eða öðr- um meiðandi orðum út af yfirskattanefndarstörfum vor- um“, og biður um, að setudómari verði skipaður til þess að fara með málið, þar sem hinn reglulegi dómari, Guð- mundur Hannesson bæjarfógeti, sem formaður yfirskatta- nefndar Siglufjarðarkaupstaðar, er einn af kærendum málsins. Báðar tilfærðar greinar telur yfirskattanefndin móðg- andi fyrir sig, en þessi ummæli í greininni í 15. tölublaði „Mjölnis“, auk fyrirsagnar hennar, sérstaklega móðgandi: „Málið er eitt reginhneyksli, er gefur jafnframt nokkra hugmynd um, hvernig þessir herrar hafa hagað sér og mundu gera óáreittir, ef þeir væru við óskoruð völd. En það er með þetta hneyksli eins og annað, að það hefir fleiri hliðar. Það er ekki aðeins ósvifið, heldur hefir líka sína skoplegu hlið, því að óneitanlega er það nokkuð hlálegt, að vera að gera sjálfan sig, embætti sitt og flokk, að opinberu athlægi fyrir ekki stærri peninga. Það getur orðið pólitískt kostnaðarsamur skandali og litið í aðra hönd.“ Dómsmálaráðuneytið varð við beiðni yfirskattanefnd- arinnar um skipun setudómara og með bréfi, dags. 12. ágúst 1939, skipaði það undirritaðan til þess, sem setu- dómara á Siglufirði, að rannsaka mál út af kærum yfir- skattanefndar Siglufjarðarkaupstaðar, dags. 12. og 29. júli 1939, yfir greinunum: „Yfirskattanefdin lækkar sin eigin úsvör“ og „Útsvarslækkanir“, í 15. og 16. tölublaði blaðsins „Mjölnir“ á Siglufirði, og að höfða mál og kveða upp dóm gegn þeim, sem sekir kunna að reynast, fyrir brot gegn 12, kapitula hegningarlaganna. Í prófum þeim, sem fram hafa farið í málinu, hefir kærði, Þóroddur Guðmundsson, starfsmaður Socialista- flokks Siglufjarðar, játað að vera höfundur að nefndum blaðagreinum, og að hann einn beri alla ábyrgð á þeim, og hefir setudómari því, samkvæmt erindisbréfi sinu, höfðað mál þetta af réttvísinnar hálfu á hendur honum. Kærður er kominn yfir lögaldur sakamanna, er fæddur 21. júlí 1903, og hefir sætt eftirtöldum refsingum: 1. Með dómi hæstaréttar 22. febr. 1935 verið dæmdur öl5 í þriggja mánaða einfalt fangelsi fyrir brot á 83. gr. 4. mlgr. sbr. 48. gr. refsilaganna. 2. Með dómi hæstaréttar 24. nóv. 1937 verið dæmdur í öo mánaða fangelsi við venjulegt fangaviðurværi fyrir brot segn 1. mligr. 99. gr. refsilaganna og 1. gr. lögreglusam- Þykktar Siglufjarðarkaupstaðar. Í prófunum hefir ákærði jafnan haldið því fram, að öll ummæli sin um yfirskattanefnd Siglufjarðarkaupstaðar og störf hennar í téðum blaðagreinum séu réttmæt og telur það álit sitt jafnvel fullkomlega rökstutt í skjölum, sem lögð hafa verið fram í málinu, en um þetta skal hér ekkert dæmt, því þó að svo hafi ekki verið og margvísleg móðgandi og óvirðandi ummæli felist í téðum blaðagrein- um, verður þó ekki litið svo á, að hann með þeim hafi vaðið upp á yfirskattanefnd Siglufjarðarkaupstaðar með smánum, skammaryrðum eða öðrum meiðandi orðum, þegar yfirskattanefndin var að gegna embætti sinu, eða út af því, þannig, að atferli ákærða geti heimfærzt undir ákvæðið í 102. grein hegningarlaganna, og þá því síður undir nokkra aðra grein i 12. kapitula þeirra. Þar sem rétturinn verður nú að lita svo á, eins og sagt hefir verið, að hið opinbera eigi ekki sókn á tilverkn- aði hins ákærða, verður að sýkna hann í þessu máli, bæði að því er refsingu og málskostnað snertir. Eftir þessum úrslitum skal ríkissjóður greiða allan málskostnað. Um rekstur málsins skal það tekið fram, að málið var ekki leitt til lykta í haust, meðal annars vegna þess, að þá var úrskurður ríkisskattanefndar um þær gerðir yfir- skattanefndar Siglufjarðarkaupstaðar, sem ollu blaða- skrifum þeim, er mál þetta er risið út af, ekki fallinn, en dómaranum þótti hlýða, að öll gögn, sem varpað gæti ljósi á málið, væru á einum stað, en síðan hafa bæði erfiðar samgöngur og persónulegar ástæður dómarans hindrað, að málið yrði fyrr tekið fyrir. Að öðru hefir rekstur málsins verið vítalaus. Því dæmist rétt vera: Ákærður, Þóroddur Guðmundsson, á að vera sýkn af ákæru réttvísinnar í máli þessu. Allur kostnaður málsins greiðist úr ríkissjóði.