HÆSTARETTARDÓMAR ÚTGEFANDI HÆSTIRÉTTUR XVI. BINDI 1945 REYKJAVÍK RÍKISPRENTSMIÐJAN GUTENBERG MCMXLVI Reglulegir dómarar hæstaréttar 1945. Þórður Eyjólfsson. Forseti dómsins frá 1. janúar 1945 til 31. ágúst s. á. Gizur Bergsteinsson, Forseti dómsins frá Í. september 1945 til 31. desember s. á. Einar Arnórsson. Hæstaréttardómari frá 1. janúar 1945 til 30. april s. á. Árni Tryggvason. Hæstaréttardómari frá 1. mai 1945 til 31. desember s. á. Jón Ásbjörnsson. Hæstaréttardómari frá Í. maí 1945 til 31. des- ember s. á. Jónatan Hallvarðsson. Hæstaréttardómari frá 1. maí 1945 til 31. desember s. á. ot G. 12. 13. 14. 15. Registur. I. Málaskrá. Réttvísin og valdstjórnin gegn Magnúsi Magnús- syni. Bifreiðalagabrot. Manndráp af gáleysi ...... Réttvísin og valdstjórnin gegn Friðriki Guðmanni Sigurðssyni. Bifreiðalagabrot. Manndráp af gáleysi Réttvísin og valdstjórnin gegn Gísla Helgasyni. Likamsárás .................... 0 Elías Hannesson gegn Jóni V. Jónssyni og gagnsök. Skaðabótamál vegna árekstrar bifreiða .......... Valdstjórnin gegn Vilberg Sigurjóni Hermannssyni. Kært fyrir brot á verðlagsákvæðum .............. Guðlaugur Brynjólfsson gegn húsaleigunefnd Reykjavíkur. Útburðarmál ..........00.0 Seyðisfjarðarkaupstaður gegn Sigurði Tryggvasyni. Útivistardómur ..........0... 0... Guðlaugur Gíslason gegn Hannesi Hanssyni. Úti- vistardómur ............... 0. Réttvísin gegn Andreas Julius Godtfredsen. Landráð Þorleifur Jón Björnsson gegn Sigurgeiri Guðbjarna- syni. Útivistardómur ...........00....0. Réttvísin og valdstjórnin gegn Guðna Hirti Guðna- syni, Guðna Einarssyni og Halldóri Elíasi Halldórs- syni. Manndráp og líkamsáverkar af gáleysi ...... Réttvisin og valdstjórnin gegn Þorvaldi Jónassyni. Skjalafals. Þjófnaðarákæra. Brot gegn húsaleigu- lÖgum .........0.2000 0 Strætisvagnar Reykjavíkur h/f gegn Ágústi Eiríks- syni og gagnsök. Skaðabótamál vegna líkamsáverka Daniel Ólafsson f. h. erfingja Jóns Danielssonar gegn Thorvaldsensfélaginu og gagnsök. Útburðar- mál. Ómerking ...........000.0.. 00. Valdstjórnin gegn Konráði Guðmundssyni. Brot gegn verðlagsákvæðum .............0..0.0.. 00... Dómur 21 2% Bls. 26 26 30 30 67 71 74 16. 17. 18. 23. 20. 32. 34. 35. Leifur Böðvarsson gegn Ólafi Þálssvni. Þóknun fyrir milligöngu við sölu skips .....0.0.0.00 000. Jón Lýðsson gegn Lofti Sigurðssyni og gagnsök. Skaðabótamál vegna umferðarslyss ......... Gísli Indriðason gegn hæjarsjóði Ísafjarðar. Úti- vistardómur .......... Óskar Petersen gegn Páli Þorleifssyni. Útivistar- ÁÓMUr 2... Hrafn Jónsson gegn Valdimar Þorsteinssyni. Kæru- mál. Synjað um skriflegan málflutning .......... Ragnar Guðmundsson gegn Vigfúsi Pálmasyni. Út- Þurðarmál ............. Réttvisin gegn Kristjáni Helga Benjaminssyni. Lík- amsárás. Skaðabætur ........0000020 000. en Guðmundur Jörundsson gegn Alfred Andersen skip- stjóra f. h. eigenda og vátryggjenda e/s Rolf Jarl, skips og farms. Bjarglaun .......000000 0000. Leifur Böðvarsson gegn bæjarfógetanum á Akranesi f. h. ríkissjóðs. Skattkrafa. Ómerking og heimvisun Bæjarstjóri Hafnarfjarðar f. h. bæjarsjóðs gegn Jóni Hjaltalin. Útsvarsmál ..........0.000. 0000. Borgarstjóri Reykjavíkur f. h. bæjarins gegn Oddi Kristjánssyni. Skýring stjórnsýsluákvæða. Um rétt manns, sem keypti hús, er reist var án leyfis bygg- ingarnefndar ............2020 2000 enn nn H/f Fiskur og Ís gegn Höjgaard £ Schultz A/S. Um vitnaskyldu. Kærumál ........000.00 0000... Gunnar Ólafsson gegn bæjarstjórn Vestmannaeyja f. h. bæjarsjóðs. Ómerking og vísun frá héraðsdómi Stjórnarnefnd ríkisspitalanna gegn Hvammshreppi. Mál til heimtu á vistgjaldi sjúklings á geðveikra- hæli ...........000 000 Hálfdán Magnússon gegn Þorgerði Magnúsdóttur. Útivistardómur ..........0 0 Skipaútgerð rikisins gegn hreppsnefnd Flateyrar- hrepps f. h. hreppsins. Útivistardómur .......... Skipaútgerð ríkisins gegn hreppsnefnd Flateyrar- hrepps f. h. hreppsins. Útivistardómur .......... Pöntunarfélagið á Eyrarbakka gegn Eyrarbakka- hreppi. Lögtaksmál. Úrskurður fógeta ómerktur og máli vísað heim vegna skorts á leiðbeiningu Réttvísin gegn Sigurjóni Óskari Gislasyni. Grip- deild ............0 000. Austri h/f gegn Jens Árnasyni. Skuldamál ........ Dómur ir is ix sr SR st 14 v BIs. 76 79 83 98 106 110 113 117 120 129 130 130 130 132 135 vi 36. 38. 39. 40. 41. 19 406. 41. 8. 49. öð. öðd. Dómur Db. Bolla Eggertssonar, Kristján Albertsson og Árni Friðriksson gegn Antoni Ólafssvni Weywadt. Dán- ArbÆætur 2... 184 Sigriður Kristjánsdóttir gegn Steingrími Bjarna- syni og gagnsök. Um aðild í refsimáli. Skaðabætur dæmdar vegna líkamsáverka .......000.. 204 Réttvísin og valdstjórnin segn Snorra Sturlusyni. Likamsárás. Skaðabætur ............ 2% Sigurður Berndsen segn Pétri Ottasyni. Þóknun fyrir geymslu báts í skipasmiðastöð ............ 3% Óli J. Ólason segn borgarfógetanum í Reykjavík. Kærumál. Máli frestað sjálfkrafa ...........0..... 254 H/f Hængur gegn fjármálaráðherra f. h. ríkissjóðs. Endurkrafa útflutningsgjalds af fiski ............ 2% Borgarfógetinn í Reykjavík og fjármálaráðherra f. h. ríkissjóðs gegn Garðari Þorsteinssyni. Veðhafa synj- að útlagningar á fasteign, er hann keypti á nauð- ungaruppbOðI ...........0.0.00 0. 254 Magnús Guðmundsson gegn Guðjóni Samúelssyni. Úrskurður um öflun frekari skýrslna ............ „80 Kaupfélag Reykjavíkur og nágrennis gegn Engilbert Guðmundssyni. Útivistardómur ................ 304 Erlendur Blandon á Co. h/f gegn Ullariðjunni og gagnsök. Útburðarmál ................0.0 #% Grímur h/f gegn Ólafi Sigurðssyni. Ómerking og heimvísun .............0...0 0 % Réttvisin gegn Björgólfi Sigurðssvni. Brenna . % Fjármálaráðherra f. h. ríkissjóðs gegn firmanu Ó. Jóhannesson. Skattamál ........000.0 000. 114 Þórður Halldórsson gegn landbúnaðarráðherra f. h. Jarðakaupasjóðs ríkisins og Hagbart Edwald. Um rétt til erfðaleiguábúðar á þjóðjörð .............. 144 Bæjarfógeti Akranesskaupstaðar f. h. ríkissjóðs gegn Bióhöllinni á Akranesi. Skemmtanaskattur .. 1% Réttvísin og valdstjórnin gegn Júlíusi Sigurðssyni Júlíussyni. Svipting ökuleyfis .................... 184 Leifur Böðvarsson gegn Árna Sigurðssyni. Um upp- sagnarfrest á ráðningarsamningi stýrimanns á skipi .......0....2 000 184 Anna Einarsson gegn Sútunarverksmiðjunni h/f og gagnsök. Um uppsögn á samningi um húsaleigu 23% Jón Jóhannesson f. h. ríkissjóðs gegn Tunnuverk- smiðju Siglufjarðar s/f. Veiting frests ......... . 2% Bls. 173 173 178 183 188 193 197 199 210 213 Gr Gt 50. 07. ö8. 61. 62. 64. 65. 69. 70. Sigurður Sigmundsson gegn Vigfúsi Einarssyni. Úrskurður um öflun skýrslna ........0.0000... Kristján Guðmundsson gegn Sigurlaugu Kristjáns- dóttur, Sigurði Björnssyni, Sigurbirni Björnssyni, Árna Björnssyni og Örlvgi Björnssvni. Landa- merkjamál ............0.0. 0000 Kristján Guðmundsson gegn Þórhalli Arnórssyni og gagnsök. Mál til riftunar kaupum á bifreið og end- urgreiðslu kaupverðs ........00.0.0 0. Réttvisin og valdstjórnin gegn Jóni Gunnarssyni og Sveini Benediktssyni. Meinyrði um lögreglumann og óheimil veiting og neyzla áfengis á veitingahúsi Valdstjórnin gegn Rögnu Sigurðardóttur. Úrskurður um Öflun skýrslna ..........0..00..0 00... . Alfreð Þórðarson gegn Sigurði Magnússyni. Út- burðarmál ........... 0. Réttvísin gegn Jóhanni Hermanni Júlíussyni og Sig- urði Björnssyni. Refsimál vegna sjóslyss. Ómerking og heimvísun .............0.200. 00. Borgarstjóri Reykjavíkur f. h. bæjarsjóðs gegn bæi- arstjórn Ísafjarðar f. h. bæjarsjóðs. Um skiptingu ÚtSvArs .,..........2 000 Kristin Daníelsdóttir og Ólafur Daníelsson gegn Thorvaldsensfélaginu og gagnsök. Útburðarmál. Um rétt erfingja til leiguhúsnæðis arfleifanda ........ H/f Fiskur og Ís gegn Höjgaard á Schultz A/S. Kærumál. Staðfesting vitnaskýrslu ................ Theódór B. Líndal f. h. eigenda og skipshafnar b/v Dómur n set SR Volesus G. Y. 851 gegn Einari B. Guðmundssyni f. h. - eigenda v/s Thurid T. N. 321. Dráttaraðstoð ...... Magnús Guðmundsson gegn Guðjóni Samúelssyni. Um rétt til einkaleyfis til hagnytingar á uppgötvun Vigfús Pálmason gegn Ragnari Guðmundssyni og Ólöfu Sveinsdóttur. Aðiljaskýrslu krafizt ........ Dráttarbraut Keflavíkur h/f gegn Ágústi Bjarnasyni og Júlíusi Ingibergssvni og gagnsök. Ómerking dóms og heimvíisun máls ............. rr G. Helgason £ Melsted h/f gegn h/f Minnie og gagn- sök. Ábyrgð umboðsaðilja vegna ósamræmis milli umboðs og samnings ...........000. 00... Þorsteinn Sigurðsson f. h. Láru Hafliðadóttur og Ásdísar Hafliðadóttur gegn Garðari Þorsteinssyni. Útburðarmál ........... 00. 1%, 1% vil Bls. 220 226 244 245 248 255 280 19 oc sí VI 79. 80. Sl. 82. 83. 84. 8ð. 86. 87. 88. 90. Jón Þorkelsson gegn Verzglunarfélaginu Borg h/f og gagnsök. Úrskurður um öflun skýrslna .......... Réttvísin og valdstjórnin segn Krisljáni Stefáns- syni. Úrskurður um framhaldsrannsókn ........ Sjúkrasamlag Reykjavíkur gegn stjórnarnefnd rík- isspitalanna. Skildamál ........0.0000. 00 Jón Jóhannesson gegn Aage Schiöth. Skuldamál Tunnuverksmiðja Siglufjarðar s/f gegn fjármála- ráðherra f. h. ríkissjóðs. Synjun framhaldstrests .. Soffia Vatnsdal segn Steindóri Einarssyni og gagn- sök. Mál til fébóta vegna bifreiðarslyss .......... Guðmundur Jónsson gegn Ingveldi Andrésdóttur. Útivistardómur 2... H/f Bragi segn erfingjum Einars Benediktsson ir. Úrskurður um öflun rækilegri sakargagna ...... En Thorarensen segn Rögnu Sigurðardóttur . h. Blómaverzlunarinnar Flóru og gagnsök. Endur- heit ofgreiddrar húsaleigu ........ Valdstjórnin gegn Jóni Jóhannssyni. Brot gegn lögum um bifreiðar .......00.%... 0 H/t Ásmundur gegn Jóni Sigurðssyni. Kærumál um málskostnað fyrir héraðsdómi .......0000 0. Gunnar Guðmundsson gegn Jóninu Jónsdóttur. Mál lil fébóta vegna bifreiðarslyss 22.00.0000... Valdstjórnin gegn Vernharði Bjarnasyni. Ómerking héraðsdóms og heimvíisun .......0.... Sigurður Gizurarson gegn bæjargjaldkera Reykja- víkur f. h. bæjarsjóðs. Útsvarsmál 2......0...... Ingibjörg N. Jóhannsdóttir, Ólafur Haukur Ólafs- son og Arnfríður Eðvaldsdóttir gegn Striðstrygg- ingafélagi íslenzkra skipshafna. Ágreiningur um greiðslu dánarbóta og lífeyris ........0... Strætisvagnar Reykjavíkur h/f gegn Ragnheiði Árnadóttur og gagnsök. Fébótamál vegna bifreiðar- SINSS 2... Fjármálaráðherra f. h. ríkissjóðs gegn Kristjáni Þorgrimssyni. Fébótamál samkvæmt lögum nr. 99/1943 .....0.0 Höjgaard S Schultz A/S gegn h/f Fiski og Ís. Svnjun framhaldsfrests. Kærumál ................ Réttvísin og valdstjórnin gegn Guðmundi Eegils- syni. Brot á bifreiðalögum, Manndráp af gáleysi Réttvisin og valdstjórnin segn Birni Viktorssyni. Brot á Þifreiðalögum. Manndráp af gáleysi Dómur 510 0 Bls. 295 315 315 316 320 322 327 333 336 338 340) 344 348 350 357 í 92. 93. 94. 95. 96. 98. 99. 100. 101. 102. 103. 104. 105. 106. 107. 108. 109. 110. 1. Dómur Jóhann Bárðarson og Jóhann Þ. Jósefsson gegn fjár- málaráðherra f. h. ríkissjóðs. Fébótamál vegna fram- kvæmdar á stjórnsýslu ..........0.00.0 000... Ingveldur Andrésdóttir gegn Guðmundi Jónssyni. Útivistardómur 2... Eigendur m/b Framtíðarinnar gegn Hraðfrystihúsi Ólafsvíkur h/f. Kærumál um málskostnað fyrir hér- AÐSÁÓMI .............0 00 Jens Sæmundsson gegn Jónasi Sveinssyni. Kæru- mál um málskostnað fyrir héraðsdómi ........... Jóhann Þorsteinsson gegn bæjarstjórn Akureyrar Í. h. Akureyrarbæjar. Ágreiningur um heimilisfang .. Bjarni Benediktsson gegn tollstjóranum í Reykia- vík f. h. ríkissjóðs. Skattamál ........0..0..00.... Bæjarstjóri Ísafjarðarkaupstaðar í. h. kaupstaðar- ins gegn h/f Shell á Íslandi. Endurheimt á ofgreiddu ÚÉSVArI ..........20.00 nr Aðalsteinn Úlfarsson gegn hreppsnefnd Borgar- nesshrepps f. h. hreppsins. Endurheimt útsvars .. Óli J. Ólason gegn borgarfógetanum í Reykjavík. Kærumál um málskostnað fyrir héraðsdómi ...... H/f Shell á Íslandi gegn h/f Gisla Súrssyni. Ómerk- ing dóms og málsmeðferðar að nokkru og heimvíisun Garðar Jónsson gegn Skipaútgerð ríkisins. Ágrein- ingur um skiptingu bjarglauna milli skipverja .... Jón Gauti Jónatansson gegn Ingólfi Gíslasyni. Úti- vistardómur ............0%0 00... Anna P. Helgadóttir gegn Einari M. Einarssyni og gagnsök. Búskipti hjóna. Ágreiningur um séreign Réttvísin og valdstjórnin gegn Stefáni Agnari Magnússyni, Halldóri Randver Þorsteinssyni, Har- aldi Þorsteinssyni og Snorra Sturlusyni, Fjársvik, skjalafals, þjófnaður og ólögleg áfengisneyzla Bæjarstjórn Akraness gegn Valdimar Guðmunds- syni. Mál til endurheimtu á greiddu útsvari ...... Páll Zóphóniasson gegn Hedvig D. Blöndal. Frávis- unardómur ómerktur ...........0.0.00000... 00... Friðrik Guðjónsson gegn h/f Hrönn og gagnsök. Héraðsdómur ómerktur, og málinu vísað heim, Valdstjórnin gegn Hálfdáni Hálfdánarsyni. Brot á heilbrigðissamþykkt og lögreglusamþykkt ........ Valdstjórnin gegn F. C., Day. Fiskveiðabrot ...... Guðlaugur Guðmundsson gegn Aðalbjörgu Sigbjörns- dóttur. Innsetningargerð ........................ #14 340 3140 346 %1 %1 1%1 2, 2 2%, 2%1, 26), 20, 365 366 379 372 375 377 380 382 385 387 388 392 400 406 410 412 415 418 Íli. 112. 113. 114. 118. 119. 120. 121. 122. 123. 124. Dómur Jón J. Fannberg gegn borgarstjóra Reykjavíkur f. h. bæjarsjóðs. Fébótamál. Stjórnsýsla. Kostnaður af skolplögn .............%.0.0 0000 Valdstjórnin gegn James Betty. Fiskveiðabrot .... Réttvísin og valdstjórnin gegn Krisíjáni Stefáns- syni. Brot á bifreiðalögum. Manndráp af gáleysi .. Gunnar Sigurðsson gegn Páli Pálssyni. Útivistar- dÓMUr „..........2%0000 nr . Jón Gauti Jónatansson gegn Hjálmtý Péturssyni. Útivistardómur ..........0....0 0. Sigurgeir Einarsson gegn Halldóri Kiljan Laxness. Leigutaka synjað aðgangs að hitaveitustillum húss Óskar Guðmundsson gegn Sigríði Þorvarðsdóttur og Þorsteini Hreggviðssyni. Húsaleiga. Útburðargerð Réttvísin gegn Sigfúsi Jónassyni. Umsagnar lækna- ráðs leitað ..............0.0000 00... Helgi Magnússon gegn Yngva Jóhannessyni, Kæru- mál. Um vitnaskyldu ............0200 000 Eigendur v/b „Ársæls“ V. E. 8 gegn eigendum v/b „Kára“ V. E. 27. Ómerking dóms og málsmeðferðar og heimvísun ............0...0. 00... H/f Valur gegn eigendum og skipverjum á Óla Garða G. K. 190. Bjarglaun ............0..0.00... H/f Alliance gegn Sjómannafélagi Reykjavikur. Ágreiningur um kjör sjómanns á togara ........ Valdstjórnin gegn Klængi Randver Jóni Kristjáns- syni. Brot á umferðarlögum, bÞifreiðalögum og áfengislögum ........0..0.0000. 00 nan Karl L. Benedikisson gegn Verksmiðjunni Drifu h/f. Kærumál um málskostnað fyrir héraðsdómi .. 8 to = R Si ts 1%9 1%2 Bls. á21 424 433 433 434 441 442 444 452 456 460 465 II. Nafnaskrá. A. Einkamál. Bls. Aðalbjörg Sigbjörnsdóttir ...............00000.0 000... 418 Aðalsteinn Úlfarsson ................00000 00... 371 Akranesskaupstaður ................020.2.000 000 400 Akureyrarkaupstaður .................0000 000. 370 Alfred Andersen f. h. eigenda og vátryggjenda e/s Rolf Jarl .. 98 Alfreð Þórðarson ...........0000000 ens 245 Alliance h/f ............0.. 02. 456 Anna P. Helgadóttir ..............0..000000. 00... 388 Arnfríður Eðvaldsdóttir ................000.....0 338 Austri h/f ...............0.. 0000 135 Ágúst Bjarnason ..............000.0 0000 280 Ágúst Eiríksson ..........00....00.0 000 a 67 Árni Björnsson .........0000.0.. 0000 216 Árni Friðriksson .........0....00.000 000. 139 Árni Sigurðsson ........000..0.0 000... 207 Ársæll v/b V.E. 8, eigendur ...........0.000.0..0. 0... 444 Ásdís Hafliðadóttir .............020...0.0 000... 292 Ásmundur h/f. .........0...0000 0. 322 Berndsen, Sigurður ..... seen 157 Bíóhöllin á Akranesi ..........0.000000000..n 0. 197 Bjarni Benediktsson ..........0.00000000 0000. 372 Blöndal, Hedvig D. .................00000 000. enn 406 Bolli Eggertsson, dánarbú ..............0000000. 0000 139 Borg, Verzlunarfélagið h/f ..............0.....00000 000 295 Borgarfógetinn í Reykjavík ................000..... 160, 168, 380 Borgarnesshreppur ...............0.000000.0 0. 377 Bragi h/f ............0.000000. 0000 315 Daniel Ólafsson f. h. erfingja Jóns Danielssonar ............ nm Dráttarbraut Keflavíkur h/f ............00.0... 000 280 Drifa, verksmiðjan h/f ..................0.0.00.0 465 Edwald, Hagbart .............200000. 0000. 193 Einar Benediktsson, erfingjar ................000..000 0000 315 Einar B. Guðmundsson f. h. eigenda v/s Thurid TN. 321 .... 265 Einar M. Einarsson .................eeeeeeeee ss 388 XII Nafnaskrá. Bls. Einarsson, Anna .......0c0eeesenð less 210 Elías Hannesson ........000eseessnssees sr 13 Engilbert Guðmundsson ........0000000. rev snnsn nr 173 Erlendur Blandon £ Co. h/f .......00002000.0 0. nan 173 Eyrarbakkahreppur ........002000 0 ssessssns se 130 Fannberg, Jón J. .......0000000eeasnessssrsnssn nr 421 Fiskur og Ís h/f ........000000..0... sl 117, 263, 348 Flateyrarhreppur ........0000000nsseneree ns 130 Flóra, blómaverzlun .........0000eeeeseeesennnnsrer rr 316 Framtiðin v/b, eigendur ........0.000000.essesess sn 365 Friðrik Guðjónsson ........00200000. ns rss 410 G. Helgason á Melsted h/f ........000000000nenenene ern... 287 Garðar Jónsson .........00.essesss ss 385 Garðar Þorsteinsson ........0e00eeenesn 168, 292 Gísli Indriðason .......000s0.esssessss ss 83 Gísli Súrsson h/f ........0000 0000 sse nr 382 Grimur h/f ........000.se.eeenss rns 178 Guðjón Samúelsson ......000000 sess sn n 171, 269 Guðlaugur Brynjólfsson .....0.000000000enee en 22 Guðlaugur Gislason ......00000000enssssnnnr 26 Guðlaugur Guðmundsson ......00000.00nnennre rr 418 Guðmundur Jónsson ......000e000sessss 315, 365 Guðmundur Jörundsson ........00000000eesess ann 98 Gunnar Guðmundsson ......0000ss.0ssssesnes 327 Gunnar Ólafsson ...........0.eseeeee sr 120 Gunnar Sigurðsson ........200000000 seen ss 433 Hafnarfjarðarkaupstaður ...........000. 0000 0.0 nn e0 ven. 110 Hannes Hansson ........0eessessesesssrss rr 26 Hálfdán Magnússon ..........0000e00e ner 129 Helgi Magnússon .........220000000 sessa 442 Hjaltalín, JÓn ......0.000000 00 nnnn sans 110 Hjálmtýr Pétursson .....0.00..00000 00. ss 433 Hraðfrystihús Ólafsvíkur h/f ........0000200 00 ne ne nein 365 Hrafn Jónsson .......00000sses ss 84 Hrönn h/f ........2.0000e.snesssessss ass 410 Húsaleigunefnd Reykjavíkur .........00000000e0nnn senn vn... 22 Hvammshreppur ....0.0000000seeesnssssnsass 126 Hængur h/f ..........002000000vesss sessa 161 Höjgaard £ Schultz A/S ....000002000 000 117, 263, 348 Ingibjörg N. Jóhannsdóttir .........002000.0 00. nnnnnr 338 Ingólfur Gislason ......... þess 387 Ingveldur Andrésdóttir .........0.00000000 0... nn... 315, 365 Ísafjarðarkaupstaður ..........000000000 0... 00... 83, 255, 375 Jarðakaupasjóður ríkisins .........0.020000.0. ne. eee... 193 Jens Árnason „.............0eenes senn 135 Nafnaskrá. XIII Bls Jens Sæmundsson ............0..0.00. 0 366 Jóhann Bárðarson ............200000.0 000 0r nn 361 Jóhann Þ. Jósefsson ..........0..20000000 rr 361 Jóhann Þorsteinsson ..........000%....0.0000nn0 rr 370 Jón Daníelsson, erfingjar ............0.002....... 0. 7 Jón Gauti Jónatansson .............0000 000. 387, 433 Jón Jóhannesson .............0%%0 2000 303 Jón Lýðsson ...............00 0000 79 Jón Sigurðsson .................22.00 0000 322 Jón V. Jónsson ...........200 000. 13 Jón Þorkelsson ...............2.2.00. 00 295 Jónas Sveinsson ............0000000. 0. 366 Jónina Jónsdóttir „...........0...0.0.0.0 000 327 Júlíus Ingibergsson ...............002.0 000. 280 Karl L. Benediktsson ...........0.00000000 0... sr 465 Kaupfélag Reykjavíkur og nágrennis ................0..0.... 173 Kári v/b V.E. 27, eigendur ...........0..0. 0000. 0 nr 444 Kristin Daníelsdóttir ................0..2.0 00... 258 Kristján Albertsson ................%....eenes se 139 Kristján Guðmundsson, Hvammkoti ..........000.0000 0000. 216 Kristján Guðmundsson, Reykjavík ........00.00000 0. 220 Kristján Þorgrímsson ...........000.200 00 ens 344 Laxness, Halldór Kiljan ...........00000.0 0000 vr 434 Lára Hafliðadóttir .................0..2.00 00 292 Leifur Böðvarsson ...........0..200000 00 76, 106, 207 Loftur Sigurðsson ...........2.20000.. 0000 79 Magnús Guðmundsson ..........0.200 0200. nn 171, 269 Minnie h/f .........20.00 0 lr 287 Oddur Kristjánsson ............0.0%2 0200... 113 Ó. Jóhannesson, firma ...............0.0. 0. 188 Ólafur Danielsson ...............000000n 0 258 Ólafur Haukur Ólafsson ............00..00. 0 338 Ólafur Pálsson ..............0..00.. se 76 Ólafur Sigurðsson ............0.0.00. 0. 178 Óli Garða G.K. 190, eigendur og skipverjar ................ s. 452 Óli J. Ólason ..............0.000 0 160, 380 Ólöf Sveinsdóttir ...............00..00 277 Óskar Guðmundsson .............0..0.0.. 437 Páll Pálsson .................020 0000 433 Páll Zóphóníasson ..........0...200 0000. se 406 Páll Þorleifsson ............020000000 00 enn 84 Petersen, Óskar ............0..020000 0... 84 Pétur Ottason ...............20.000 eeen 157 Pöntunarfélagið á Eyrarbakka .............2000000 000... 130 Ragna Sigurðardóttir f. h. blómaverzlunarinnar Flóru ....... 316 XIV Nafnaskrá. Bagnar Guðmundsson ........20000000 00 nn nn 86, Ragnheiður Árnadóttir ...........0.0.0.00. 00. neðri Reykjavíkurbær .........00000 00 0000... 113, 255, 336, Ríkissjóður ........ 106, 161, 168, 188, 197, 213, 307, 344, 361, Ríkisspitalarnir ..........00022200 0000 126, Rolf Jarl e/s, eigendur og vátryggjendur .........0000.0000... Schiöth, Aage .......0.0.000000 nn Seyðisfjarðarkaupstaður .........000220000 0000 sn Shell á Íslandi h/f ..........000.. ns sess 375, Sigríður Kristjánsdóttir .............00000000.0. 0 nn... Sigríður Þorvarðsdóttir .............000000 0. .nne nun Sigurbjörn Björnsson ........200000.0 eeen err Sigurður Björnsson ........00000000sesnsnr nn Sigurður Gizurarson .......0000000essnnrr nn Sigurður Magnússon .......0.000.neersssner nn Sigurður Sigmundsson .......000000ennnrnonrr rr Sigurður "Tryggvason ......00000000n. renn Sigurgeir Einarsson .........000.0.0sesenensnrnrrrn rr Sigurgeir Guðbjarnason ........0000ssnn0eennnn rn Sigurlaug Kristjánsdóttir .........0000000000 00 nnnnennnnn Sjómannafélag Reykjavíkur ........0000000000 00 neen enn Sjúkrasamlag Reykjavíkur .........000000000 0000 een Skipaútgerð ríkisins ..........000000. 000... 00... 130, Steindór Einarsson .........000000. e.s enn Steingrímur Bjarnason ........0000000 00. neee Striðstryggingafélag islenzkra skipshafna ...............00... Strætisvagnar Reykjavíkur h/f ..........0000000 0000... 67, Sútunarverksmiðjan h/f ........0..02020000 00 esne Theódór B. Líndal f. h. eigenda og skipshafnar b/v Volesus GY. 851 20... Thorarensen, Stefán .........00000000e. seen Thorvaldsensfélagið .........0000000 0000... 71, Tunnuverksmiðja Siglufjarðar s/f .........0.00000.0000. 213, Thurid v/s TN. 321, eigendur .........00000000 00... 00... Ullariðjan, firma .......220002000nenss nn Valdimar Guðmundsson .......2000.0..sen es Valdimar Þorsteinsson .........000000..e eens Valur h/f .....0.0000.eosnese Vatnsdal, Soffía ........000.0eesessssnsss ss Verksmiðjan Drífa h/f ........00000000.snsens sn Verzlunarfélagið Borg h/f .......0200000..000 0. sn... Vestmannaeyjakaupstaður .......00000000000 0000 ends. Vigfús Einarsson ............000000. ee nsnnen ss Vigfús Pálmason ........2000%00 0. snassrsesnrr 86, Volesus b/v G.Y. 851, eigendur og skipshöfn ................ Bls. 271 340 421 372 298 98 303 2 382 147 437 216 216 336 245 215 25 434 30 216 456 298 385 309 147 338 340 210 Nafnaskrá. XV Bls. Weywadt, Anton Ólafsson ...........2..00.0000. nn 139 Yngvi Jóhannesson ..................sesenv se 442 Þorgerður Magnúsdóttir .............20.....00..ven een 129 Þorleifur Jón Björnsson ..........00000.0 00. 30 Þorsteinn Hreggviðsson .............00000.0.n sess 437 Þorsteinn Sigurðsson f. h. Láru Hafliðadóttur og Ásdísar Haf- liðadóttur ................20.0.2.00 00 sn 292 Þórður Halldórsson ...........00......es eens 193 Þórhallur Arnórssoh ...........200000... ess 220 Örlygur Björnsson .........20.00200. 0000 216 Betty, James .........2.00000 00 s.s 424 Björgólfur Sigurðsson ............00.000..0n ess 183 Björn Viktorsson ............000.... 0 ns sn 357 Day, F.G. ........202002 0000 415 Friðrik Guðmann Sigurðsson .............2200000. 0000... 4 Gísli Helgason ..........0000...0 ses 9 Godtfredsen, Andreas Julius ..........00200 00. 0... n. nn 26 Guðmundur Egilsson ..........022.0000000 0000 nn 350 Guðni Einarsson ..........0..000. s.s 30 Guðni Hjörtur Guðnason .............esessrsen 30 Halldór Elias Halldórsson ..............00.0.0.. 0. 30 Halldór Randver Þorsteinsson ...........0.0000 000... 392 Haraldur Þorsteinsson .............000.0n en see 392 Hálfdán Hálfdánarson .............20..0.0 0. nv es 412 Jóhann Hermann Júlíusson ...........000000. 0. sn ern 248 Jón Gunnarsson .........00..0. s.s ss 226 Jón Jóhannsson ...........00.0.0. sn ss ss 320 Július Sigurðsson Júlíusson .........02.000 0... 0 s.n 199 Klængur Randver Jón Kristjánsson ...........020000.000. 00. 460 Konráð Guðmundsson .........22.000...0.s ss ss 74 Kristján Helgi Benjamínsson .............00.0 0... vv nn. 92 Kristján Stefánsson .............000000 sv enn 297, 428 Magnús Magnússon .............2.0..0. 0. sss ss 1 Ragna Sigurðardóttir ..............0...000 000 00 sn 244 Sigfús Jónasson ................veness ner 441 Sigurður Björnsson .............0..eeeneeses 248 Sigurjón Óskar Gíslason ...........00000.00.0 000 132 Snorri Sturluson ..............0..0.0 e.s 153, 392 Stefán Agnar Magnússon .............00.0..seve 392 Sveinn Benediktsson ..............0.%0....vnve nr 226 Vernharður Bjarnason .............eeeeceeceeerre 333 Vilberg Sigurjón Hermannsson ..........0....0000.. 0... 18 Þorvaldur Jónasson III. Skrá um lög, reglugerðir, samþykktir o. fl., sem vitnað er til 1869 í XVI. bindi hæstaréttardóma. 25. júní. Almenn hegningarlög fyrir Ísland. 46. gr., 53. 55. gr., 394, 418. 63. gr., 413. 114. gr., 413. 230. gr., 53. 231. gr., 53. 239. gr., 394. 250. gr., 53. 271. gr., 58. 1887 nr. 19 4. nóv. Lög um aðför. 1906 1911 1913 1914 1915 1919 1920 1921 1922 22. gr., 295. nr. 53 5. maí. Heilbrigðissamþykkt fyrir Ísafjarðarkaupstað, 413, 45. gr., 412. nr. 42 11. júlí. Lög um gjöld til holræsa og gangstétta í Reykja- vík o. fl., 421, 423, 424. nr. 30 20. okt. Lög um umboð þjóðjarða. 2. gr., 196. nr. 56 30. nóv. Siglingalög. 226. gr., 268, 305, 454. 233. gr., 387. 236. gr., 453, 456. nr. 28 3. nóv. Lög um kosningar til Alþingis. 83. gr., 413. nr. 41 28. nóv. Lög um landamerki o. fl. 10. gr., 216. nr. 5 18. mai. Lög um bann gegn botnvörpuveiðum, 416, 425. 1. gr., 415, 417, 425, 427. 3. gr., 415, 417, 425, 427. nr, 27 27. júni. Lög um aukatekjur ríkissjóðs. 39. gr., 168. nr. 55 27. júní. Lög um skipulag kauptúna og sjávarþorpa, 125. nr. 37 19. júní. Lög um eftirlit með skipum og bátum og ör- 1924 1926 1927 1928 1929 1930 Skrá um lög, reglugerðir, samþykktir o. fl. XVII yggi þeirra. 3. gr., 32. nr. 39 19. júní. Lög um lausafjárkaup. 52. gr., 221. 57. gr., 221. nr. 12 20. júní. Lög um einkaleyfi. 1. gr., 270, 273, 274, 271. 3. gr., 272, 273. 6. gr., 274. 8. gr., 277. 9. gr., 277. 16. gr., 273. nr. 15 20. júní. Vatnalög, 421, 423. 10. kafli, 424. 86. gr., 424. 88. gr., 424. 98. gr., 424. nr. 20 20. júní. Lög um réttindi og skyldur hjóna. 23. gr., 388. 29. gr., 388. nr. 50 20. júní. Lög um atkvæðagreiðslur utan kjörstaða við alþingiskosningar. 4. gr., 413. 10. gr., 413. nr. 4 11. april. Lög um að miða við gullkrónur sektir fyrir landhelgisbrot, 415, 425. nr. 56 15. júní. Lög um notkun bifreiða, 53. nr. 56 31. maí. Lög um skemmtanaskatt og þjóðleikhús, 198. 3. gr., 198, 199. nr. 51 7. mai. Lög um nokkrar breytingar til bráðabirgða á hegningarlöggjöfinni og viðauka við hana. 6. gr., 394. 8. gr., 53. nr. 25 14. júni. Lög um gjaldþrotaskipti. 18. gr., 263. nr. 82 24. sept. Lögreglusamþykkt fyrir Siglufjarðarkaupstað. 70. gr., 226, 230. 71. gr., 227, 230, 239. nr. 96 22. nóv. Fiskiveiðasamþykkt fyrir Vestmannaeyjar, 32. nr. 2 7. jan. Lögreglusamþykkt fyrir Reykjavík, 93, 153, 393. 3. gr., 92, 97, 154, 156, 395. 7. gr., 156, 395. 29. gr., 82. 50. gr., 81, 394, 395. 96. gr., 92, 97, 156. XVIII Skrá um lög, reglugerðir, samþykktir o. fl. 1931 1932 1933 1935 nr. 41 19. maí. Sjómannalög. 3. gr., 325. 8. gr., 325. 13. gr., 208. 40. gr., 209. 84. gr., 248. 88. gr., 249, 90. gr., 249. nr. 47 19. mai. Lög um fiskveiðasjóðsgjald, 163, 165. nr. 64 19. maí. Áfengislög, 53. nr. 25 9. júni. Lögreglusamþykkt fyrir Ísafjarðarkaupstað, 10, 413. 1. gr., 12. 3. gr., 250. 85. gr., 4182, 415. 95. gr., 412. nr. 70 8. sept. Lög um notkun bifreiða, 53, 93. 4. gr., 53. 5. gr., 53. 6. gr., 250. 15. gr., 145, 16. gr., 145. nr. 47 23. júní. Lög um lækningaleyfi, réttindi og skyldur lækna og annarra, er lækningaleyfi hafa, og um skottulækn- ingar. 10. gr., 316. nr. 8 11. april. Tilskipun um alþjóðlegar sjóferðareglur, sem fylgt skal á íslenzkum skipum, 450. nr, 30 19. júni. Lög um sjúkrahús o. fl. 9. gr., 299. nr. 6 9. jan. Lög um tekjuskatt og eignarskatt, 191. 10. gr., 109. 11. gr., 373, 374. nr. 33 9. jan. Áfengislög, 10, 12, 32, 153, 321, 393, 430, 462. 6. gr., 31, 51, 185. 15. gr., 53. 17. gr., 154, 226, 230, 395, 398. 18. gr., 156, 395. 21. gr., 53, 322, 432, 464. 30. gr., 31, öl. 33. gr., 53. 37. gr., 226, 236, 398. 38. gr., 156. 39. gr., 322, 432, 464. nr. 63 28. jan. Lög um útflutningsgjald, 162, 163, 164, 165. í Ga úo Us 1936 Skrá um lög, reglugerðir, samþykktir o. fl. XIX 1. gr., 163. 3. gr., 163, 164, 165, 167. nr. 112 18. maí. Lög um hæstarétt. 38. gr., 303. nr. 135 31. des. Framfærslulög, 128. 78. gr., 128. nr. 7 í. febr. Lög um samningagerð, umboð og ógilda löggern- inga. 35. gr., 223, 224, 225. 36. gr., 221, 223, 224, nr. 8 1. febr. Lög um erfðaábúð og óðalsrétt, 193, 194, 195, 196. nr. 26 1. febr. Lög um alþýðutryggingar, 299, nr. 85 '23. júni. Lög um meðferð einkamála í héraði 71, 120. 9. kafli, 107, 131, 178, 444. 34. gr., 445. 36. gr., 383. 46. gr., 406, 409, 410. 71. gr., 162, 422. 105. gr., 71, 213, 216, 389, 444. 106. gr., 71, 120, 179, 213, 216, 389, 444. 108. gr., 179, 406. 109. gr., 71, 86, 179, 389, 438. 110. gr., 120, 179, 350, 389, 445. 111. gr., 350. 114. gr., 131, 179, 278. 116. gr., 278. 117. gr., 161. 120. gr., 171, 215, 280, 295. 125. gr., 442. 127. gr., 264. 128. gr., 442. 133. gr., 119. 137. gr., 120, 179. 163. gr., 225. 185. gr., 198. 186. gr., 365, 366, 380, 465. 188. gr., 446. 193. gr., 107, 179. 199. gr., 315, 323. 200. gr., 249. 221. gr., 216. 223. gr., 71, 107, 131, 389, 438. nr. 92 23. júní. Lög um jarðakaup ríkisins, 195, 196. 4. gr., 195. nr, 95 23. júní. Lög um heimilisfang, 370. 1937 1938 6. 8. Skrá um lög, reglugerðir, samþykktir o. fl. gr., 370. gr., 370. nr. 98 23. júní. Fjárlög fyrir árið 1937, 301. nr. 106 23. júní. Lög um útsvör. . kafli, 258. gr., 132. . gr., 110, 112, 257, 336, 337, 378, 380, 402, 404. „ gr., 255, 257, 258. . gr., 257. „gr, 257, 376. . gr., 111, 376. nr. 133 28. des. Reglugerð um tekjuskatt og eignarskatt. . gr., 109. . gr, 373, 374. nr. 46 13. júní. Lög um samvinnufélög, 181. 39. nr. . gr., 181. „ gr., 182. gr., 181. 63 31. des. Lög um tollheimtu og tolleftirlit, 31, 32. 22. gr., öl. 36. 37. nr. nr. 35. nr. gr., öl. gr., 51. 65 31. des. Fjárlög fyrir árið 1938, 301. 71 15. júlí. Lögreglusamþykkt fyrir Skagafjarðarsýslu, 5. gr., 8. 74 17. júlí. Breyting á heilbrigðissamþykkt fyrir Ísafjarðar- kaupstað, 412, 413. 1. 2. nr gr., 415. gr., 415. . 75 31. des. Lög um fiskimálanefnd, útflutning á fiski, hag- nýtingu markaða o. fl., 163. 13. gr., 166. nr 2. 3. nr. „ gr., 19. = nr sonum . 62 11. júní. Lög um bókhald. gr., 138. gr., 138. 80 11. júní. Lög um stéttarfélög og vinnudeilur. gr., 75. . gr., 19. gr., 19. gr., 19. . gr. 19. nr. 89 11. júni. Fjárlög fyrir árið 1939, 301. „123 25. nóv. Reglugerð um tollheimtu og tolleftirlit, 32. 1939 1940 Skrá um lög, reglugerðir, samþykktir o. fl. XKI nr. 49 12. sept. Bráðabirgðalög um sölu og útflutning á vör- um, 166. 5. gr., 166. nr. 63 31. des. Fjárlög fyrir árið 1940, 301. nr. 162 6. sept. Reglugerð um sölu og afhendingu benzins og takmörkun á akstri bifreiða, 94. nr. 168 12. sept. Reglugerð um sölu og útflutning á vörum. 4. gr., 166. nr. 212 24. nóv. Reglugerð um breyting á reglugerð frá 12. september 1939, um sölu og útflutning á vörum, 166. 219 21. des. Reglugerð um breyting á reglugerð nr. 133 28. des. 1936 um tekjuskatt og eignarskatt. 1. gr., 106, 109. nr. 11 12. febr, Lög um sölu og útflutning á vörum, 166. nr. 19 12. febr. Almenn hegningarlög, 328. 6. kafli, 9, 134, 135. 10. kafli, 27. 17. kafli, 53. 18. kafli, 184. 23. kafli, 2, 3, 5, 10, 32, 93, 153, 201, 249, 250, 352, 356, 358, 429. 26. kafli, 31, 32, 53, 133, 184, 187, 393, 395. 27. kafli, 393. 22. gr., 184, 398, 445. 25. gr., 316. 64, gr., 187. 68. gr., 29, 51, 66, 134, 187, 249, 250, 254, 398. JA, gr., 97. 75. gr., 183. 76. gr., 29, 66, 187. 71. gr., 9, 66, 226, 394, 398. 88. gr., 26, 29. 106. gr., 10, 227, 230, 242, 243. 108. gr., 10, 226, 228, 230, 242, 243. 123. gr., 461. 155. gr., 64, 66, 398. 164. gr., 187. 215. gr., 1, 3, 8, 31, 51, 206, 254, 356, 357, 360, 429, 432. 217. gr., 12, 92, 148, 150, 156, 395. 218. gr., 97, 148. 219. gr., 31, 51. 244. gr., 394, 398. 245. gr., 134. 246. gr., öl. 247. gr., 184, 394. XKII 1941 Skrá um lög, reglugerðir, samþykktir o. fl. 248. gr., 154, 394, 395, 398. 254. gr., 51. 255. gr., 394. 259. gr., 464. nr. 23 12. febr. Lög um breyting á lögum um útsvör nr. 106 23. júní 1936. 1. gr., 111. nr. 52 12. febr. Framfærslulög, 128. 12. gr., 128, 129. 13. gr., 127, 128, 129. 68. gr., 129. 80. gr., 129. $1. gr., 127. nr. 79 7. maí. Fjárlög fyrir árið 1941, 301. nr. 91 14. maí. Lög um húsaleigu. 1. gr., 319. 8. gr., 319. nr. 1 9. jan. Bráðabirgðalög um viðauka við lög nr. 63 31. des. 1937, um tollheimtu og tolleftirlit. 1. gr., 20. nr. 9 5. maí. Lög um breyting á lögum nr. 6 9. jan. 1935, um tekjuskatt og eignarskatt. 4. gr., 189, 191. nr. 13 5. maí. Lög um viðauka við lög nr. 63 31. des. 1937, um tollheimtu og tolleftirlit. 1. gr., 184. nr. 23 16. júni. Bifreiðalög, 2, 5, 201, 321, 328, 352, 358, 430, 462. 9. gr., 205. 14. gr., 8. 20. gr., 200, 394. 23. gr., 320, 428, 429, 464. 26. gr., 8., 69, 205, 356, 357, 360. 27. gr., 1, 3, 69, 206. 320, 356, 429, 28. gr., 16. 34. gr., 17, 69, 312, 341, 343. 35. gr., 69. 38. gr., 1, 4, 206, 320, 322, 351, 357, 429, 432, 464. 39. gr., 206, 322, 356, 357, 429, 432. nr. 24 16. júni. Umferðarlög, 430, 462. 3. gr., 432. 4. gr., 81, 357, 432, 464. 11. gr., 81. 13. gr., 82. 14. gr., 357, 464. 1942 1943 1944 Skrá um lög, reglugerðir, samþykktir o. fl. XXIII nr. 47 27. júni. Lög um breyting á 88. og 95. gr. almennra hegn- ingarlaga nr. 19 frá 12. febrúar 1940, 27. 1. gr., 26, 29, nr. 86 9. júlí. Fjárlög fyrir árið 1942, 301. nr. 98 9. júlí. Lög um heimild fyrir ríkisstjórnina til ráðstaf- ana og tekjuöflunar vegna dýrtíðar og erfiðleika atvinnuveg- anna, 163, 165. 5. gr., 165. nr. 106 8. sept. Lög um húsaleigu, 53. 6. gr., 66. 11. gr., 66. nr, 14 15. mai. Lög um læknaráð. 2. gr., 441. nr. 142 31. júlí. Reglugerð um sérstakt útflutningsgjald af fiski, 165. 1. gr., 165. 2. gr., 165. nr. 3 13. febrúar, Lög um verðlag, 19, 75, 334, 335. 1. gr., 21, 76. 1. gr., 75, 76. 9. gr., 76, 335. nr. 39 7. april. Lög um húsaleigu, 22, 53. 1. gr., 213, 247, 248, 438, 440. 3. gr., 22, 24, 438, 440. 6. gr., 319. 10. gr., 213. 11. gr., 65, 66. 13. gr., 319. 17. gr., 65, 66. nr. 36 28. júlí. Tilkynning frá verðlagsstjóra, 19, 20. nr. 47 5. okt. Tilkynning frá verðlagsstjóra, 335. nr. 99 16. des. Lög um ábyrgð rikissjóðs á tjóni, sem hlýzt af veru herliðs Bandaríkja Norður-Ameríku hér á landi, 345, 346, 347. 116 30. des. Lög um erfðaábúð og óðalsrétt, 193. nr. 6 13. marz. Tilkynning frá verðlagsstjóra, 335. nr. 57 19. apríl. Reglugerð um breyting á reglugerð nr. 133 28. des. 1936, um tekjuskatt og eignarskatt, 109. IV. Efnisskrá. A. Atriðisorð efnisskrár. Ábúð. Sbr, erfðaleiga. Ábyrgð. Aðför. Sbr. fógetagerðir, inn- setningargerðir, lögtak, út- burðargerðir. Aðgerðaleysisverkanir. Aðild. Aðiljaskýrslur. Áfengislagabrot. Sbr. blóðrann- sókn. Áfrýjun. Sbr. aðild, kæra, mála- samlag. Áfrýjunarleyfi. Ágreiningsatkvæði. Sjá kvæði, Ákæra. Analogia. Sjá lög, lögskýringar. Arfur. Ásetningur. Sjá saknæmi. Atvinnuréttindi, Sbr. bifreiðar. Auðgunarbrot. Aukatekjulög. Áverkar. Sjá líkamsáverkar. sérat- Bifreiðar. Bifreiðalagabrot. Björgun. Dráttaraðstoð. Blóðrannsókn, Borgaraleg réttindi. Botnvörpuveiðar. Sjá fiskveiða- brot. Brenna. Byggingarnefnd. Dagsektir, Dánarbætur. Dómar og úrskurðir. Dómarar. Dómstólar. Eftirgrennslan brota. Sbr. opin- ber mál. Eiður. Eignarréttur. Einkaleyfi. Embættismenn, Sjá dómarar. Endurgreiðsla. Erfðaleiga. Sbr. ábúð. Fasteignir. Sbr. landamerkjamál. Félög. Sjá stéttarfélög. Firma. Fiskveiðabrot. Fjárnám. Sjá fógetagerðir. Fjársvik. Flutningsstarfsemi. Fógetagerðir. Sbr. dómarar, inn- setningargerðir, útburðar- gerðir. Foreldrar og börn. Framfærslulög. Frávísun. Frestir. Fundið fé. Fyrning. Efnisskrá. Gagnsakir. Sjá málasamlag. Gáleysi. Sjá saknæmi. Geymsla. Gjafsókn. Gjafvörn. Greiðsla. Gripdeild. Gæzluvarðhald. Haldsréttur. Heilbrigðislösgjöf. Heimilisfang. Heimvísun. Sjá ómerking. Hjólreiðar. Hjón. Hlutdeild. Holræsi. Sjá skaðabætur. Húsaleiga. Húsaleigulög. Húsleit. Iðgjöld, Sbr. skaðabætur. Innsetningargerðir. Játning. Sjá aðiljaskýrslur. Kaup og sala. Kröfuréttindi. Sjá ábyrgð, að- gerðaleysisverkanir, greiðsla, kaup og sala, samningar, skaðabætur, umboð. Kyrrsetning. Kærumál. Landamerkjamál. Landhelgisbrot. Sjá brot. Landráð. Leiðbeiningarskylda dómara. Leiga. Sjá húsaleiga. Lifeyrir, Sjá dánarbætur, trygg- ingar. Líkamsáverkar. Likur. Sbr. sönnun. Læknar. Læknaráð. Lög. Lögskyring. Löggæzla. Sjá lögreglumenn. fiskveiða- XKV Löghald. Sjá kyrrsetning. Lögreglumenn. Lögtak. Málasamlag, Málflutningsmenn. flutningur. Málflutningur. Málshöfðun. Sbr. opinber mál. Málskostnaður. Sbr. gjafsókn, ómaksbætur. Málsmeðferð. Sbr. opinber mál. Manndráíp. Mannorð. Sjá borgaraleg rétt- indi. Mat og skoðun. Múrarar. Sjá verðlag. Sbr. mál. Ofbeldi. Sjá líkamsáverkar. Ómaksbætur. Ómerking. Opinber mál. Sbr. eftirgrennsl- an brota, lögreglumenn, sönn- un, vitni. Opinberir starfsmenn. Sjá lög- reglumenn, stjórnsýslumenn. Refsingar. Reki. Reklamation. Sjá aðgerðaleysis- verkanir. Res judicata. Sjá dómar. Réttarfarssektir og vítur. Sakhæfi. Saknæmi. Samningar. Sbr. húsaleiga, skaða- bætur. Sératkvæði. Siglingar. Sjá björgun, fiskveiða- brot, sjóveð, vinnnsamningar. Sjóðir og stofnanir. Sjó- og verzlunardómur. Sjóveð. Sjúkrahús. XXVI Sjúkrasamlög. Skaðabætur. Skattar og gjöld. Skilorðsbundnir dómar. Skip. Sjá björgun, fiskveiða- brot, sjóveð, skuldamál, striðs- tryggingar. Skipti. Skjalafals. Skjöl. Sbr. skjalafals. Skuldamál. Sbr. bjarglaun, end- urgreiðsla, kaup og sala, skaðabætur, umboð. Stefna. Sjá málshöfðun. Stéttarfélög. Sbr. verðlag. Stjórnsýsla. Stjórnsýslumenn. Stjórnarfar. Sbr, lögreglumenn. Stríðstryggingar. Sveitarfélög. Svipting réttinda. Sjá atvinnu- réttindi, bifreiðar, borgaraleg réttindi, refsingar. Sönnun. Sönnunarbyrði. Sbr. aðiljaskýrslur, blóðrannsókn, mat og skoðun, vitni. Tolllög. Sjá lög. Tryggingar. Sjá striðstryggingar. sjúkrasamlög, Umboð. Umboðslaun. Umferðarlög. Sbr. bifreiðar. Uppboð. Sbr. fasteign. Efnisskrá. Upptaka eigna. Úrskurðir. Útburðargerðir. Sbr, húsaleiga. Útivist aðilja. Útsvör. Sjá skattar og gjöld. Valdmörk stjórnsýsla. Valdstjórn. Sjá lögreglumenn. stjórnvalda. Sbr. Vangeymsla. Sjá aðgerðaleysis- verkanir. Varnarþing. Veð. Sbr. sjóveðréttur. Veitingahús. Verðlag. Verðlagsmál. Vextir. Viðskiptatilkynningar. Sjá að- gerðaleysisverkanir. Vinnusamningar. Vitni. Yfirvöld. Sjá dómarar, lögreglu- menn, stjórnsýslumenn. Þjóðjarðir. Þjófnaður. Ærumeiðingar, Ölvun. Sjá áfengislagabrot, bif- reiðar. Öryggisráðstafanir. B. Efnisskrá. Ábúð. Sbr. erfðaleiga. Bls. A hafði selt Jarðakaupasjóði ríkisins jörð sína og ætlaði siðan að taka hana á erfðaleigu. Hann vildi þó ekki ganga að skil- málum þeim, sem honum voru settir í byggingarbréfi, og undirritaði það þvi ekki. Samkomulag um skilmálana náð- ist ekki, en A bjó á jörðinni byggingarbréfslaus, unz hann andaðist. Talið var, að með þessu hefði einungis stofnazt venjulegur ábúðarréttur á jörðinni A til handa, en ekki erfðaleiguréttur Efnisskrá. XKVII Ábyrgð. Ábyrgð á athöfnum annarra án samninga. Bifreið A olli því, að bifreið B rakst á brúarhandrið og skemmd- ist. Bifreiðarstjórinn á bifreið A þótti eiga alla sök á árekstr- inum, og var A því dæmdur til að greiða B fullar skaða- bætur samkv. 34. gr. laga nr. 23/1941 .........0.00..... Farþegi í áætlunarbifreið varð fyrir meiðslum, er ekið var greitt um holóttan veg. Bifreiðarstjórinn talinn eiga einn sök á slysinu. Eiganda bifreiðarinnar dæmt að greiða fullar skaðabætur ..................00 00. 0nn Sannað þótti, að bifreið hefði verið ekið á mann, sem fannst lemstraður til ólifis á götu. Eigi sannaðist, að hinn lemstr- aði maður hefði átt neina sök á slysinu. Eigendur bifreið- arinnar voru því dæmdir til að greiða fullar dánarbætur samkvæmt 15. og 16. gr. laga nr. 70/1931, sem voru í gildi, begar slysið vildi til .............0.00.000.00 00 Kona, sem var að fara út úr áætlunarbifreið á götu í Reykja- vík, datt og fótbrotnaði. Bæði bifreiðarstjórinn og konan sjálf þóttu eiga nokkra sök á slysinu. Eigandi Þifreiðar- innar var dæmdur til að greiða konunni tjón hennar að hálfu ...............2220 Amerísk herflugvél olli tjóni á bifreið A þann 2. október 1943. Í máli, sem A höfðaði gegn ríkissjóði Íslands til greiðslu bóta, var ríkissjóði gert að greiða honum fébætur sam- kvæmt ákvæðum laga nr, 99/1943 .........0.0000 000. Rikissjóður ekki talinn bera ábyrgð á því, þótt innflutningsverð á vörusendingu, sem pöntuð var fyrir milligöngu viðskipta- nefndar árið 1942, væri hærra en innflutningsverð á sömu vöru, sem aðrir fengu um svipað leyti fyrir milligöngu nefndarinnar, þar eð hún annaðist einungis fyrirgreiðslu á pöntun vörunnar. Stjórnvöld Bandaríkjanna réðu því hins vegar, hvaðan hver einstök vörupöntun var afgreidd, en af því leiddi mismunandi kostnað við sendingu vörunnar til hafnar. Eigi var leitt í ljós, að ábyrgð hefði verið tekin á því, að varan yrði jafndýr til allra .................. Aðför. Sjá fógetagerðir, innsetningargerðir, lögtak, útburðargerðir. Aðgerðaleysisverkanir. Húsaleigunefndin í Reykjavík fékk vitneskju um það ekki siðar en 15. des. 1943, að G, sem verið hafði búsettur í Vest- mannaeyjum, hafði flutzt í íbúð, sem hann hafði keypt í Reykjavik, en húsaleigunefnd synjað honum leyfis til að Cc Bis. 13 67 139 340 344 361 XXVIII Efnisskrá. flytja í. Þann 2. maí 1944 hófst húsaleigunefnd handa um að láta bera G út úr húsnæðinu. Þótt húsaleigunefndin þætti hafa dregið um skör fram aðgerðir í málinu, var hún ekki talin hafa firrt sig rétti til að fá G skyldaðan til að rýma ibúð- ina samkvæmt 3. mgr. 3. gr. 1. nr. 39/1943. Dómur hæsta- réttar gekk 19. janúar 1945, en þar eð svo siðla hafði verið hafizt handa um útburð, þótti hann ekki eiga að fara fram fyrr en næsta almennan flutningsdag, 14. mai 1945 A hafði komið skipi, er hann átti, til viðgerðar hjá J. Í máli af hálfu J á hendur A til heimtu viðgerðarkostnaðar hélt A því fram, að J hefði bakað honum tjón með drætti á við- gerðinni. Gagnkrafa, reist á þeim forsendum, var ekki tekin til greina, þegar af þeirri ástæðu, að A gat ekki fært sönnur á, að hann hefði kvartað um drátt, meðan á verkinu stóð, né heldur, að hann hefði áskilið sér rétt til fébóta vegna dráttar, þegar hann tók við verkinu ........0.00000000.. Útgerðarfirma nokkurt, sem stefnt var til greiðslu tekjuskatts, gerði þrautavarakröfu í málinu, reista á því, að firmanu yrði heimilað að leggja meira fé í Nybyggingarsjóð það ár, sem skatturinn miðaðist við, en gert hafði verið. Krafan var ekki tekin til greina; þar eð firmað hafði ekki gert í tæka tíð þær ráðstafanir, sem til þessa þurfti .......... Síðast í janúar 1943 keypti K notaða bifreið af A, eftir að hafa skoðað hana. Ók hann henni siðan í rúman mánuð án þess að kvarta undan göllum á henni. Þetta þótti m. a, veita líkur fyrir því, að bifreiðin hefði eigi verið verulega göll- uð, er kaupin fóru fram, þótt gallar kæmu fram á henni SÍÐAr .........00.. 00 Þann 16. nóvember 1934 sótti A um einkaleyfi á nýrri aðferð við múrhúðun húsa, sem hann hafði uppgötvað árið 1933. Þann 16. maí 1936 var honum synjað um einkaleyfi að svo stöddu. Eftir þetta hófst A ekki handa um að endurnýja einkaleyfiskröfu sína fyrr en í bréfi til ráðherra hinn 15. september 1939, enda þótt aðferð hans væri öll þessi ár hag- nýtt við múrhúðun húsa hér á landi. Taldi hæstiréttur þetta aðgerðaleysi A ekki verða samrýmt kröfu hans um einkaleyfisrétt á uppgötvuninni ........000.000000 00... Réttur til að krefjast endurgreiðslu útsvars, að svo miklu leyti sem það var lækkað samkvæmt kæru, ekki talinn fallinn niður, þótt það væri greitt að fullu án sérstaks fyrirvara, áður en úrskurður um fjárhæð þess var kunnur, sbr. 27. gr. laga nr. 106/1936 .......0.2200 00 nnnnnenn A gerði fyrirvara um það í júlí 1942, að hann teldi greiðslu, er hann veitti þá móttöku, of lága. Mál til heimtu þess, sem hann taldi á skorta, höfðaði hann eigi fyrr en nærfellt 2 Bls. 188 220 269 375 Efnisskrá. XKIK árum siðar, eða í apríl 1944. Þrátt fyrir andmæli stefnda var eigi talið, að A hefði glatað fyrir vangæzlu þeim rétti til hærri greiðslu, sem hann kynni að hafa átt, þar eð fyrningarfrestur kröfunnar var eigi liðinn, er hann höfð- aði Málið .................. 0. ekki útsvarsskyldur í raun og veru, ekki talin endurkræf, m. a. af því, að hann hafði greitt þau umyrða- og fyrir- varalaust ..............0...0 0... Aðild. Eigandi bifreiðar var sóttur til greiðslu skaðabóta út af tjóni, sem bifreið hans olli. Vátryggingarfélagi, sem tryggt hafði eigandann gegn ábyrgð á bifreiðinni, var stefnt til að sæta réttar SÍNS ...............00 13, 67, 139, Skipstjóra stefnt í björgunarmáli fyrir hönd eigenda og vá- tryggjenda skipsins og farms þess ...........00.. A, er stefnt hafði B út af kvöð á fasteign, áskildi sér skaðabóta- rétt á hendur D, ef B yrði sýknaður. A stefndi því D til að sæta réttar síns í Málinu ...............0.00000000 0. Stjórn sjúkrahúss stefndi hreppnum H til greiðslu sjúkrahúss- kostnaðar þurfalings. Fyrirsvarsmenn H héldu því fram, að F-hrepp bæri að greiða kostnað þenna. Stjórn sjúkrahúss- ins stefndi því F-hrepp til réttargæzlu í málinu ........ Einn af aðiljum einkamáls andaðist, eftir að því hafði verið áfrýjað til hæstaréttar. Dánarbú hins látna tók við aðild MÁlSiINS 22.02.0000... Faðir manns, sem fórst í bifreiðarslysi, krefst bóta .......... A hlaut kjálkabrot af höggi, sem hann taldi B hafa veitt sér. Höfðaði hann því mál á hendur B og krafðist þess m. a., að honum yrði dæmd refsing eftir 217. gr. laga nr. 19/1940. Hæstiréttur leit svo á, að áverkinn mundi vera slíkur, sem 218. gr. nefndra laga greinir, en þá á ríkisvaldið sókn sakar. Hæstiréttur vísaði því kröfunni frá héraðsdómi að svo stöddu ...............0...000 000 A stefndi Jarðakaupasjóði ríkisins og krafðist þess, að viður- kenndur yrði með dómi réttur hans og niðja hans til erfða- leiguábúðar á jörðinni R, en hún hafði verið byggð öðrum. Enn fremur krafðist hann, að byggingarbréf, sem gefið hafði verið út ábúanda hennar til handa, yrði dæmt ógilt. Á stefndi því ábúanda jarðarinnar til réttargæzlu í málinu K stefndi A til endurgreiðslu á kaupverði bifreiðar, er hann taldi hafa verið gallaða, þegar A seldi honum hana. A hafði keypt bifreiðina af B, fáum dögum áður en hann seldi K hana, og hugðist því að koma fram endurgreiðslu- Bls. 385 400 340 98 113 126 139 139 147 193 XXK Efnisskrá. kröfu á hendur B, ef krafa K yrði tekin til greina, A stefndi því B til réttargæzlu í málinu ........220000000 00.00.0000... A hafði haft verzlunarhúsnæði á leigu. Eftir andlát hans sagði leigusalinn húsnæðinu upp og krafðist síðar útburðar. Beindi hann gerðinni að öllum erfingjum A, einnig eftir að skiptum í búinu var lokið og tveir þeirra höfðu feng- ið verzlunina upp í sinn hluta úr búinu. Eigi var talið, að aðrir erfingjar en þessir tveir gætu verið málsvarar fyrir fógetaréttinum. Þeir voru og taldir réttir aðiljar málsins fyrir hæstarétti ........00..00000 0 ene eeen Hæstaréttarlögmaður sækir eða ver mál fyrir hönd aðilja, sem búsettur er erlendis .........0.000000 000 nn s.n... A krafðist endurgjalds af B fyrir notkun nýrrar aðferðar við múrhúðun húsa, sem A hafði fengið einkaleyfi á. Til vara stefndi hann D, sem haft hafði stjórn múrhúðunarinnar með höndum „.......0000 00 ens s sn Lögráðamaður áfrýjar útburðarmáli fyrir hönd ólögráða ung- MENNA ........ccre ns Í máli til riftingar samnings, sem A hafði gert nokkru fyrir andlát sitt, var þess krafizt, að afhent yrði til afnota í málinu skýrsla, sem samin hafði verið um krufningu á líki A, en þeirri kröfu var mótmælt. Úrskurði héraðs- dómara um, að skylt væri að leggja skýrsluna fram, var skotið til hæstaréttar, sem lagði fyrir héraðsdómarann að tilkynna þeim venzlamönnum hins látna, sem taldir eru i 3. mgr. 25. gr. laga nr. 19/1940, um framangreinda kröfu og gefa þeim kost á að andmæla því, að krufningarskýrslan yrði lögð fram ..........020000 0. 0eennnsreransr rn Skipaútgerð ríkisins hafði heimt með málsókn bjarglaun fyrir farm, sem e/s Súðin bjargaði. Hluta skipverja af bjarg- laununum afhenti hún svo skipstjóranum, sem annaðist skiptingu hans á milli skipverjanna. Einn þeirra taldi sig bera skarðan hlut frá borði og stefndi Skipaútgerð ríkis- ins til að greiða það, sem hann taldi á vanta fulla greiðslu til sín. Skipaútgerð ríkisins krafðist sýknu m. a. sökum þess, að skipstjórinn, en ekki Skipaútgerð ríkisins, væri réttur aðili slíks máls. Þessi mótmæli voru ekki tekin til greina, Þar eð Skipaútgerðin hafði sótt málið til heimtu bjarglaunanna .........000000 00 sess srnsnnnnnn A og B áttu hús í sameign. Með sérstökum samningi skiptu þeir húseigninni á milli sín til afnota og umráða. B sagði síðan leigjanda í þeim hluta hússins, sem hann fékk til umráða, upp húsnæði hans, en út af því reis mál fyrir dómstólunum. Hæstiréttur leit svo á, að með hinum sér- staka samningi hefði B m. a. fengið heimild frá sameig- Bls. 220 258 265 269 292 315 385 Efnisskrá. XXKI anda sinum til að koma einn fram gagnvart þriðja manni um notkun þess hluta hússins, sem kom í hans hlut með SAMNINGNUM .......00.000 000 Sameiganda, A, að húseign stefnt til réttargæzlu í máli milli annars sameiganda, B, og leigjanda í húsinu út af upp- sögn B á íbúð leigjandans ........0.00000 00. enn. 0... A og B áttu hús í sameign. A þurfti að segja leigjanda upp húsnæði vegna brýnnar þarfar sonar síns til íbúðar. B tók þátt í uppsögninni og var einnig aðili í útburðarmáli á hendur leigjandanum ásamt A ......00000 000... 0... Eigendur og skipverjar skips nokkurs, sem bjargaði öðru skipi, höfða mál til heimtu bjarglauna ............0.20...... 265, Vátryggingarfélagi, sem tryggt hafði skip, sem bjargað var, stefnt til réttargæzlu .........0.0000 000... sn. 98, Stéttarfélag, er félagsmaður hafði framselt kaupgjaldskröfu sina á hendur atvinnurekanda, höfðar mál til greiðslu kröfunnar ............200000en ene Aðiljaskýrslur. a) Einkamál. Skipstjóra á skipi, sem vann að björgun annars skips, og skip- stjóra skipsins, sem bjargað var, greinir á um ýmis veiga- mikil atriði ...........2020.00000.0 nn Bifreiðarstjóri var sóttur til skaðabóta fyrir að hafa ekið bif- reið sinni á mann og lemstrað hann til ólifis. Í lögreglu- prófum út af slysinu kvaðst hann ekki hafa orðið þess var, að bifreiðin rækist á manninn, en véfengdi þó ekki, að svo hefði verið. Þetta þótti einnig nægjanlega sannað á annan hátt ..........02000 00 A stefndi B út af áverka, sem A hafði hlotið af höggi á höf- uðið. B neitaði að hafa greitt A högg það, sem olli áverk- anum. Í aðiljaskýrslu sinni staðhæfði A, að B hefði greitt honum umrætt högg. Þetta var stutt með framburði vitna og þótti nægilega sannað, enda virtist B, sem verið hafði með áhrifum áfengis, muna óglöggt, hvað fram hafði farið .........20.00000s0 nr Í máli út af kaupkröfu stýrimanns á hendur útgerðarmanni skýrði útgerðarmaðurinn svo frá, að hann hefði sagt allri skipshöfninni upp tiltekinn dag og skýrt henni frá því, að hann mundi selja skipið. Þessi skýrsla hans var ekki tekin til greina gegn mótmælum stefnandans, enda var hún ekki studd nægum gögnum .........0200000000.00 nn en. Fógetadómsmáli frestað ex officio í hæstarétti samkvæmt lög- jöfnun frá 120. gr. laga nr. 85/1936 og lagt fyrir fógeta að Bls. 406 406 98 139 147 207 XXKII Efnisskrá. kveðja aðilja fyrir dóm og beina til þeirra spurningum um ýmis Atriði .................20 0... Ekki tekið mark á þeirri staðhæfingu aðilja (K), að yfirlýs- ingu, er hann hafði undirritað, hefði síðar verið breytt, bar eð hvorki útlit hennar né annað benti til þess, og nafngreindur hæstaréttarlögmaður kvaðst hafa samið hana og sagði K hafa undirritað hana í sinni viðurvist ...... Gerðarþoli í innsetningarmáli krafðist þess, að nokkrar aðilja- spurningar yrðu lagðar fyrir gerðarbeiðanda, B, og konu hans, D. Fógetadómurinn synjaði um þetta, þar eð hann taldi hæstarétt þegar hafa tekið afstöðu til þeirrar máls- ástæðu, sem spurningarnar lutu að. Hæstiréttur taldi það á misskilningi byggt, felldi úrskurðinn úr gildi og lagði Íyrir fógeta að leggja spurningarnar, að tveim þeirra und- anskildum, fyrir B Og D ..........0.0.00 0000 Skýrsla framkvæmdastjóra hlutafélags talin til stuðnings því, að gagnaðili hefði sönnunarbyrði fyrir atriði, sem braut í bág við skýrsluna ..........0200.0.02 000 Aðili gefur skýrslu fyrir dómi eftir uppsögu héraðsdóms. Skýrsla hans leiddi í ljós atriði, sem ekki höfðu áður komið fram í málflutningnum og voru honum til óhagræðis Aðiljar gefa skýrslu fyrir dómi eftir uppsögu héraðsdóms Í máli út af búskiptum hjóna hélt konan (K) því fram, að hús- helmingur, sem þau hjónin áttu og skráður hafði verið sem séreign hennar á skattskýrslum, hefði verið keyptur fyrir fé, er hún fékk sem séreign með kaupmála. Maðurinn (M) neitaði þessu með öllu og kvað húseignina hafa verið talda séreign K í þeirri trú, að skattar yrðu við það lægri á fé- lagsbúinu. Ekki þótti sannað, að húseignin hefði verið keypt fyrir fé, sem gert hafði verið séreign K með kaup- mála hjónanna „.........0..2.0020 0 ss ner b) Opinber mál. Í refsimáli gegn bifreiðarstjóra út af bifreiðarslysi, sem manns- bani hlauzt af, var skýrsla hans um ástand vegarins lögð til grundvallar dómi í málinu ...................00..... A var sóttur til saka fyrir að hafa veitt B áverka. A taldi sig hafa átt hendur sínar að verja, þar eð B hefði barið hann að fyrka bragði. Sú staðhæfing var ekki tekin til greina gegn neitun B, enda var hún ekki studd af skýrslum sjón- arvotta ............0200020.0nn ss A játar að hafa veitzt að B með ógnun um líkamsárás ........ Í máli út af ætluðu verðlagsbroti játaði sakborningur, að hon- um hefði verið ljóst, að taksti sá, sem hann hafði miðað reikning sinn við, hefði verið hærri en taxti, sem verð- Bls. 215 220 Lo = = 287 303 371 388 Efnisskrá. XXXIII lagsstjóri hafði sett. Þann taxta taldi hann hins vegar ólögmætan. Hæstiréttur féllst á, að svo væri ........... A var sóttur til saka um landráð út af grein, sem Þirtist í brezku blaði. Hann játaði að hafa ritað greinina og að hún væri að efni til óbreytt frá því, sem hann gekk frá henni, enda þótt orðalagi væri sumstaðar breytt .............. Skýrsla ákærðs í máli nokkru um viðskipti hans við mann, sem var látinn, þegar rannsókn málsins hófst, lögð til grund- vallar í málinu, þar eð ekki var kostur annarra gagna um það atriði .............22002000. 00 nn Gegn neitun A þóttu ekki nógu sterkar líkur fram komnar fyrir því, að hann hefði framið nokkra peningastuldi, sem hann var sakaður um .........0.000.0 see Talið nægjanlega sannað gegn neitun A, að hann hefði falsað kvittun, sem hann lagði fram í skuldamáli, þar eð skýrsl- ur vitna þóttu yfirleitt benda til þess, og álitsgerð skriftar- fróðra manna veitti einnig sterkar líkur í þá átt. Enn þótti það styðja líkurnar, að A hafði oft áður verið dæmdur fyrir auðgunarglæpi .........00.00..0 0020 n nr A, sem var m. a. kærður fyrir brot á lögum nr. 39/1943, taldi, að nokkur hluti greiðslu þeirrar, sem B innti af hendi, er hann tók íbúð á leigu í húsi, sem A hafði umráð yfir, hefði verið þóknun til sín fyrir útvegun húsnæðisins. Í kvittun, sem A gaf, þegar samningar voru gerðir um hús- næðið, hafði þetta verið talin greiðsla á gamalli skuld. Eigi þótti unnt að festa trúnað á skýrslu A gegn skýrslu B og konu hans, sem báru, að eingöngu hefði verið um húsaleigu að ræða .........000000 00. nn enn Sams konar skýrslu A um skipti sín við Þ hnekkt með skir- skotun til framburðar Þ og konu hans ............0.... Þótt skýrsla A um skipti hans við H viðvíkjandi leigu á hús- næði væri lögð til grundvallar í málinu, en ekki skýrsla H, sem var A óhagstæðari, hafði A allt að einu gerzt brot- legur við 11. sbr. 17. gr. laga nr. 39/1943 ......0..00000... Refsidómur í máli út af líkamsáverka studdur að nokkru leyti við skýrslu sakbornings ...........00...0000. 0... 0... A var kærður fyrir gripdeild á hlutum úr bifreið. Skýrsla hans um töku munanna var lögð til grundvallar dómi í málinu, enda studdist hún við staðreyndir .............2..00000%.. Maður nokkur var sóttur til saka fyrir að hafa veitt tveimur mönnum áverka. Hann játaði, að til ryskinga hefði komið milli hans og tveggja manna, sem stóðu hjá nokkrum mönnum öðrum, og að hafa slegið annan þeirra svo, að hann féll til jarðar .............2.202.0ne senn nn A kveikti ölvaður í óvátryggðum ibúðarskúr, sem hann átti Bls. 18 26 30 ot Lo 52 92 132 153 XXXIV Efnisskrá. sjálfur. Talið var, að sökum ölvunarinnar bæri að taka með varúð skýrslu hans um feril sinn, eftir að hann skildi við mann, sem verið hafði í fylgd með honum, enda þótt hún virtist ekki ósennileg ..............0000000.0... Bifreiðarstjóri, sem sóttur var til saka í máli út af bifreiðar- slysi, breytti framburði sinum í verulegum atriðum, þegar leið á próf málsins. Hvort sem fyrri skýrsla hans eða hin síðari var lögð til grundvallar, þótti hann hafa valdið slys- inu með gálausum akstri ...............0...00.... A kannaðist við að hafa neytt sjálfur áfengis og veitt það öðr- um í veitingasal gistihúss nokkurs. Þessi skýrsla hans var lögð til grundvallar dómi í máli á hendur honum, en A neitaði að skýra frá því, hverjir gestir hans hefðu verið Í veitingahúsi nokkru lenti í orðasennu milli A og lögreglu- manna, sem þar voru til eftirlits á dansleik. Greip þá einn lögreglumannanna í aðra öxl A og ýtti honum eða hratt, Þaðan sem þeir voru staddir við stigaop, niður í stigann. B, er var viðstaddur, kannaðist við, að hann hefði þá gripið báðum höndum um lögreglumanninn til þess að draga úr átaki hans og kvað sér hafa virzt hann vera að henda A niður stigann. Eigi varð lögreglumaðurinn taksins var, en tvö vitni kváðust hafa séð það og studdu þau þá frá- sögn B, að hann hefði gripið um lögreglumanninn til þess að afstýra því, að A hrasaði niður stigann. Var skýrsla B, studd af vitnum þessum, lögð til grundvallar dómi um atriðið, og B sýknaður af broti segn 106. gr. laga nr. 19/1940 .......00... 0. a B, sem var kærður fyrir brot gegn valdstjórninni, kannaðist við, að verið gæti, að hann hefði sagt við lögreglumann, er honum þótti misbeita valdi sínu, að þetta skyldi vera hans „banabiti“. Kvaðst hann þá hafa átt við, að lögreglu- maðurinn mundi verða rekinn úr starfi sínu. Orð þetta var ekki talið verða skilið á annan veg, eins og á stóð .. A var grunaður um að hafa síðdegis dag nokkurn ekið bifreið sinni með áhrifum áfengis. Hann kvaðst eigi hafa neytt áfengis þann dag. Hins vegar kannaðist hann við að hafa setið að sumbli nóttina áður. Blóðrannsókn sýndi „redu- cerandi“ efni, sem svöruðu til 1,15%, áfengismagns í blóði A. Af þessu í sambandi við vangæzlu, sem A varð á í akstr- inum, þótti ljóst, að hann sökum undanfarinnar áfengis- neyzlu hefði verið haldinn þeim sljóleika, er hann ók bif- reiðinni, að það varðaði við 3. mgr. 23. gr. laga nr. 23/1941 .........022...0 000 Í rannsókn út af bifreiðarslysi, er varð Þar sem torfæra var á þjóðvegi, kannaðist bifreiðarstjórinn við að hafa séð Bls. 183 190 226 226 226 320 Efnisskrá. XXKV Bls. torfæruna í á að gizka 20—25 metra fjarlægð að minnsta kosti. Í frumprófum málsins áætlaði hann hraða bifreið- arinnar um 40 kílómetra miðað við klukkustund, er hann koma auga á torfæruna, en síðar í prófunum 25-—-30 kiló- metra miðað við klukkustund. Hæstiréttur taldi, að þar eð bifreiðarstjórinn sá torfæruna í nokkurri fjarlægð, hefði honum átt að vera unnt að draga nægjanlega úr hraða bif- reiðarinnar til þess að komast hjá slysi, ef hann hefði ekki ekið óhæfilega hratt .............000.0. 0. sen 350 Bifreiðarstjóri, sem varð mannsbani af skorti á aðgæzlu, var einn til frásagnar um atvik að slysinu. Var skýrsla hans í sambandi við ýmsar aðstæður því lögð til grundvallar dómi í málinu ..........02000.00.sv. nn 307 Fjórir menn voru kærðir fyrir svik. Einn þeirra undirbjó þau með símtali við mann þann, sem fyrir svikunum varð. Fyrst í prófum málsins hélt hann því fram, að hinir þrir hefðu heyrt samtalið, en dró síðar úr því. Gegn neitun þeirra var þetta ekki talið sannað ..........002002000... 392 Fjórir menn könnuðust við að hafa neytt áfengis inni á veit- ingastofum ...........0.0000. sess nn sr 392 A, sem var kærður fyrir brot á heilbrigðissamþykkt kaupstað- arins Í, játaði að hafa fengið skriflega aðvörun frá hlut- aðeigandi heilbrigðisnefnd ............2.000.0.. 0... 0000. 412 Skipstjóri á togara, sem tekinn var af varðskipi við botnvörpu- veiðar innan landhelgi, játar brot sitt .................. 415 Skipstjóri á togara, sem tekinn var af varðskipi, játaði að hafa verið að botnvörpuveiðum, er hann var stöðvaður, en neit- aði að hafa þá verið innan landhelgi. Það var hins vegar talið sannað með mælingum varðskipsins .............. 424 A, sem ók bifreið sinni út af þjóðvegi, synjaði þess fyrir tveimur lögreglumönnum, er komu á vettvang, að hann hefði neytt áfengis þá um daginn fyrr eða siðar. Honum var tekið blóð, er sýndi efni, er svöruðu til 1,56%, áfengis- magns Í blóðinu. Breytti hann þá skýrslu sinni á þá leið, að hann hefði eftir slysið og áður en lögreglan kom á vettvang, drukkið brennivín, er hann kvaðst hafa haft meðferðis. Þeir, sem með honum voru, höfðu þó ekki orðið þessa varir. Öll frásögn A þótti svo ósennileg, að ekki var mark á henni tekið, og var lagt til grundvallar, að hann hefði neytt áfengis, áður en slysið varð ................ 428 Bifreiðarstjóri viðurkennir að hafa neytt vins við akstur bif- reiðar í Reykjavík að kveldi dags og að hafa vaknað allur lerka og með vinbragð uppi í sér í bifreiðinni mikið brot- inni langt fyrir utan bæinn næsta morgun .............. 460 XXXVI Efnisskrá. Áfengislagabrot. Sbr. blóðrannsókn. Maður sýknaður af ákæru um brot á áfengislögunum nr. 33/1935 2.0.0.0.0000200 00 A hafði fundið tunnu á reki á hafi úti. Á henni reyndist vera áfengi, sem A hugði vera ómengaðan vínanda, en það hafði reyndar verið gert óhæft til drykkjar. Áfengi þetta bland- aði A með vatni og seldi síðan. Þetta var m. a. talið varða við 6. sbr. 30. gr. áfengislaganna nr. 33/1935 .......... Maður nokkur, A, kveikti ölvaður í óvátryggðum íbúðarskúr, sem hann átti sjálfur, og var talið, að almannahætta hefði stafað af verkinu. Samkvæmt áliti dr. med. Helga Tómas- sonar yfirlæknis var A „alkoholisti“, sem a. m. k. í þetta skipti „reageraði“ áberandi sjúklega, er hann var ölvaður. Taldi yfirlæknirinn ekkert unnt að gera læknislega fyrir hann, nema banna honum algerlega að bragða nokkurn drykk, sem áfengi væri í. — Með skirskotun til þessa álits yfirlæknisins var samkvæmt 64. gr. 1. nr. 19/1940 lagt fyrir ákærðan, að hann hvorki keypti né neytti áfengis um 5 ára skeið frá því hann hefði lokið úttekt refsingar fyrir afbrotið ............2.2.0 0... A neytti sjálfur áfengis og veitti það einnig öðrum í veitinga- sal gistihúss nokkurs án þess að hafa aflað sér vinveitinga- leyfis. Varðaði þessi verknaður hans við 17. sbr. 37. gr. laga nr. 33/1935 ........02.000 0... per A var grunaður um að hafa verið með áhrifum áfengis við akstur bifreiðar. Rannsókn á blóði hans sýndi, að í því voru „reducerandi“ efni, sem svöruðu til 1,15%0 af áfengismagni í blóðinu. Þótti þetta ekki veita nægar sannanir fyrir því, að hann hefði verið með áhrifum áfengis við akstur bifreiðarinnar. Þar eð það var eigi heldur sannað á ann- an hátt, var A sýknaður af kæru um brot á áfengislöggjöf- INNI ......2020000.0ssss sr Fjórum mönnum dæmd refsing m. a. eftir 1. mgr. 17. gr. sbr. 1. mgr. 37. gr. laga nr. 33/1935 fyrir að hafa neytt áfengis inni í veitingastofu .................02.0 0... enn Ekki þótti fullyrðandi, að A, sem ók bifreið út af þjóðvegi svo að slys hlauzt af, hefði verið með áhrifum áfengis við aksturinn, þótt í blóði hans reyndust hafa verið „reducer- andi“ efni, sem svöruðu til 1,56%, áfengismagns, En hvorki farþegar hans né lögreglumenn, er komu á vettvang, sáu áhrif víns á honum. A var því ekki dæmdur fyrir brot á áfengislögunum .................0.00.00 eens K kannaðist við að hafa neytt áfengis við akstur bifreiðar, og varð sannur að sök um að hafa ekið henni að næturlagi langar leiðir svo drukkinn, að hann mundi ekkert, hvert Bls. 30 183 226 320 392 428 Efnisskrá. XKXVII hann hafði farið, enda þótt hann kæmi við í tveimur kaup- túnum. Hann var m. a. dæmdur fyrir brot á 21. gr. sbr. 39. gr. laga nr. 33/1935 og sviptur ökuleyfi ævilangt Áfrýjun. Sbr. aðild, kæra, málasamlag. Aðalkrafa máls sótt og varin sérstaklega í héraði og áfrýjað sérstaklega til hæstaréttar innan viku frá uppsögu dóms samkvæmt 71, gr. laga nr. 85/1936 ......00000000.. Málsmeðferð frestað ex officio í hæstarétti samkvæmt ana- logiu 120. gr. laga nr. 85/1936, til þess að aðiljum gæfist færi á að afla skýrslna um tiltekin málsatriði ...... 171, Opinberu máli, sem risið var út af banaslysi við bifreiðar- akstur, var einungis áfrýjað að því er varðaði ökuleyfis- sviptingu ákærða, en hann hafði verið náðaður af refs- ingu þeirri, sem honum hafði verið dæmd .............. Héraðsdómi um uppsögn húsnæðis sökum brýnnar þarfar dóttur húseiganda til húsnæðisins var skotið til hæstaréttar. Þeg- ar þar skyldi meta, hversu brýn þörf dótturinnar væri, voru m. a. tekin til greina atriði, sem eigi voru fyrir hendi fyrr en eftir áfrýjun málsins ..........2.0000...0..0... Úrskurður, þar sem aðilja einkamáls var veittur 7 vikna frest- ur, að því er virtist til samningar greinargerðar og öfl- unar gagna, kærður til hæstaréttar án þess að sóknaraðili sendi dóminum kröfur eða greinargerð. Hæstiréttur taldi, að ætla yrði, að úrskurðinum væri áfrýjað í því skyni að fá frestinn styttan ..........0.2.0.. s.s ses Fógetadómsmáli frestað ex officio í hæstarétti samkvæmt lög- jöfnun frá 120. gr, laga nr. 85/1936 og lagt fyrir fógeta að veita aðiljum kost á að gefa skýrslur um tiltekin atriði Gerðarþoli (A) í innsetningarmáli hafði krafizt þess, að nokkr- ar aðiljaspurningar yrðu lagðar fyrir gerðarbeiðanda (B) og konu hans (D). Fógetadómurinn synjaði um þetta með úrskurði. Þann úrskurð kærði A til hæstaréttar með einni og sömu kæru á hendur BOÐ D ...........000000. 00... Systkinunum A og B var gert skylt að rýma úr leiguibúð með úrskurði fógeta. Þeim úrskurði var áfrýjað af A og D, sem hafði talið sig til heimilis í íbúðinni með A ............ Úrskurður héraðsdóms, þar sem aðilja einkamáls var neitað um framhaldsfrest, kærður til hæstaréttar án þess að sókn- araðili sendi dóminum kröfur eða greinargerð. Hæstirétt- ur taldi, að ætla yrði, að sóknaraðili kærði úrskurðinn í þvi skyni að fá frest þann, sem synjað var um í hér- Aði .........000000nr rss 307, Bls. 460 161 295 199 210 213 215 277 292 348 KXKXVIII Efnisskrá. Bls. Áfrýjunarleyfi. Áfrýjunarfrestur liðinn 130, 135, 139, 161, 197, 265, 287, 327, 336, 338, 370, 385, 434 Ágreiningsatkvæði. Sjá sératkvæði. Ákæra. A höfðar mál á hendur B m. a. til refsingar fyrir brot á 217. gr. laga nr. 19/1940, en A hafði hlotið kjálkabrot af völdum B. Hæstiréttur taldi, að áverkinn mundi vera“ slíkur, sem lýst er í 218. gr. sömu laga, og á þá ríkisvaldið sókn sakar. Var refsikröfunni því vísað frá héraðsdómi að svo stöddu .. 147 Það talið athugavert, að mál hafði ekki verið höfðað fyrir brot á 1. mgr. 123. gr. laga nr. 19/1940 á hendur manni, sem ekið hafði bifreið langar leiðir mjög ölvaður .......... 460 Þess getið í héraðsdómi, að krafa um refsingu fyrir brot á 259. gr. laga nr. 19/1940 hafði ekki komið fram á hendur manni, sem í heimildarleysi hafði ekið bifreið, er var annars eign, langar leiðir og skemmt hana mikið ...... 460 Analogía. Sjá lög, lögskýringar. Arfur. Leigusamningur um verzlunarhúsnæði flyzt ekki yfir á erf- ingja leigutaka, en þeir eiga rétt á að fá hæfilegt svigrúm til þess að ráðstafa eignum verzlunarinnar á sómasam- legan hátt ...............20200200 00. 258 Leiguréttur að íbúð ekki talinn ganga í arf, en uppkomin börn leigutaka, sem bjuggu með honum í íbúðinni, áttu rétt á 3 mánaða uppsagnarfresti til næsta venjulegs flutnings- dags .......0.2000.00000 sn 292 Ásetningur. Sjá saknæmi. Atvinnuréttindi. Sbr. bifreiðar. Bifreiðarstjóri, sem hafði orðið mannsbani með gálausum akstri, sviptur ökuleyfi þrjú ár .................. 4, 199, 350 Bifreiðarstjóri, sem dæmdur var fyrir brot gegn 3. mgr. 23. gr. laga nr. 23/1941, sviptur ökuleyfi þrjá mánuði ...... 320 Bifreiðarstjóri, sem orðið hafði mannsbani með ógætilegum akstri, sviptur ökuleyfi eitt ár .............0.00.00000... 357 Bifreiðarstjóri, sem ók bifreið mjög ölvaður langar leiðir, sviptur ökuleyfi ævilangt ................0..00. 0000... 460 Efnisskrá. XXXIX Bls. Auðgunarbrot. Tunna með áfengisvökva, sem fannst á reki á hafi úti, talin vera eigandalaus. Finnendurnir, sem slógu eign sinni á tunnuna, voru því sýknaðir af ákæru fyrir brot á 26. kafla laga nr. 19/1940 .......020000000 ne snr ann 30 A kveikti ölvaður í óvátryggðum íbúðarskúr, sem hann átti sjálfur. Þar eð lausafé, sem hann átti þar, var einnig óvá- tryggt, lá enginn auðgunartilgangur til grundvallar íkveikj- unni. A var því sýknaður af ákæru fyrir brot gegn 26. kafla almennra hegningarlaga nr. 19/1940 .........0000000000.. 183 Aukatekjulog. Á átti veð í húseign, sem seld var á uppboði til lúkningar opin- berum gjöldum. Hann bauð í eignina upp í veðskuld sina og krafðist útlagningar sér til handa. Þeirri kröfu var synjað með skírskotun til 39. gr. laga nr. 27/1921, þar eð uppboðið varð með fullum árangri að því er uppboðsbeið- anda varðaði, en A hafði eigi krafizt uppboðs fyrir veð- skuld sinni ..........200.000ne neee 168 Áverkar. Sjá líkamsáverkar. Bifreiðar. Bifreiðalagabrot. A ók bifreið upp Gránugötu á Siglufirði og upp á Suðurgötu. Við gatnamótin er kröpp beygja, en virnet var meðfram vinstri brún Suðurgötu og nokkurra metra há brekka fyrir neðan. Þegar komið var upp á Suðurgötu, opnaðist hurð stýrishússins vinstra megin og handfang hennar festist í virnetsgirðingunni. Við það kipptist bifreiðin til vinstri, rann út af veginum og valt eina veltu niður brekkuna. Á palli bifreiðarinnar voru 3 menn. Tveimur þeirra tókst að stökkva af bifreiðinni, en einn kastaðist af henni, er hún valt. Varð hann að nokkru leyti undir bifreiðinni og beið bana. Sýnt þótti, að A hefði fatazt stjórn bifreiðarinnar, er hurð hennar rakst í vírnetið. Hann var því talinn hafa orðið mannsbani af gáleysi. Brot hans talið varða við 215. gr. laga nr. 19/1940 og 27. sbr. 38. gr. laga nr. 23/1941. A var dæmdur í 800 kr. sekt .......00000000n. 000... 1 A ók bifreið eftir aðalgötunni á Sauðárkróki að vetrarlagi í mikilli hálku. Á götufðni er allkröpp beygja, en er A ætlaði að vikja bifreiðinni til hliðar, er að beygju þessari kom, lét bifreiðin ekki að stjórn. Rann hún beint áfram að húsi, er var þvert fyrir beygjunni og urðu þar fyrir henni 2 drengir, sem voru fast við húsvegginn. Annar þeirra beið bana, en hinn meiddist. Leitt var í ljós, að ca. 25 metra Efnisskrá. frá beygjunni hafði hraði bifreiðarinnar verið nær 23 km miðað við klukkustund. Með svo hröðum akstri á ísilagðri og hálli götu þótti A hafa sýnt skort á aðgæzlu og var- færni og þannig gerzt mannsbani af gáleysi. Brot hans var talið varða við 215. gr. laga nr. 19/1940, 14. og 26. sbr. 38. gr. laga nr. 23/1941 og 35. gr. lögreglusamþykktar Skagafjarðarsýslu nr. 71/1937. A var dæmdur í 3 mánaða varðhald og sviptur Ökuleyfi 3 ár ..........0.0.0000... Bifreiðin R var á leið frá Reykjavík til Hafnarfjarðar. Beykja- vikurmegin við Kópavogslæk, mjög nálægt brúnni á lækn- um, ók R fram úr bifreiðinni G, sem var á sömu leið. Vegurinn er þarna 7 metra breiður, og G var ekið nálægt vinstri vegarbrún. Í því að R var að aka fram úr, var G að eins vikið inn á veginn, þar eð bifreiðarstjóranum þótti hún komin of utarlega á vegarbrúnina. Kræktist nú aftur- vari R í framvara G, svo að þær festust saman og G dróst með R yfir á Kópavogslækjarbrúna. Rakst G þar á hand- riðstólpa og skemmdist talsvert. Eigi þótti fram komin sönnun fyrir því, að bifreiðarstjórinn á G hefði orðið með- valdur að slysinu, þannig að firrt sæti eiganda hennar bót- um að neinu leyti. Bifreiðarstjórinn á R hafði hins vegar ekið allhratt fram hjá G, án þess að gefa hljóðmerki, og mjög nálægt henni að þarflausu þar eð vegurinn var breið- ur. Hann var því talinn eiga einn sök á slysinu, og eig- andi bifreiðarinnar dæmdur til að greiða fullar skaðabætur Á var farþegi í bifreið, sem var á leið úr miðbænum í Reykja- vík inn fyrir Elliðaár. Sat hann á aftasta bekk. Ekið var allhratt meðfram Skeiðvellinum, en þar var vegurinn hol- óttur. Kastaðist bifreiðin þar svo til, að A tókst á loft úr sæti sínu og kom illa niður. Fann hann þegar til mikilla kvala í baki. Við rannsókn kom í ljós, að hann var hrygs- brotinn. Leitt var í ljós, að bifreiðarstjórinn var kunn- ugur veginum og vissi einnig, að bifreiðinni hætti til að hossast mikið, er ekið var eftir holóttum vegi. Hann þótti því ekki hafa gætt þeirrar varúðar, sem skyldi. Eigandi bif- reiðarinnar var því dæmdur til að greiða A fullar fébætur, sbr. 34. og 35. gr. laga nr. 23/1941 .........0..5....... Sannað þótti, að bifreið hefði verið ekið á mann, sem fannst lemstraður til ólifis á götu á Akureyri. Eigi sannaðist, að hinn lemstraði maður hefði átt nokkra sök á slysinu. Eig- endur bifreiðarinnar voru því dæmdir til að greiða föður hins látna manns fullar dánarbætur .................... A ók bifreið norður Laufásveg í Reykjavík. Á móts við húsið nr. 46 við þá götu varð maður fyrir bifreiðinni og beið bana af. A kvaðst hafa blindazt af ljósum bifreiðar, sem Bls. 13 67 139 Efnisskrá. XLI BIs. kom á móti honum, Fyrst í prófum málsins skýrði hann svo frá, að hann hefði þá hægt á bifreiðinni, en þó haldið áfram, unz hann rakst á manninn, sem hann kvaðst ekki hafa séð, fyrr en bifreiðin var komin svo að segja fast að honum. Síðar í prófunum kvað hann það allt hafa gerzt í sömu andránni, að ljósin skinu framan í hann, að hann hemlaði sem unnt var og að hann sá manninn fram undan. Talið var, að hvor skýrsla A sem lögð væri til grundvallar, hefði hann valdið dauða mannsins með sálausum akstri og Þannig gerzt sekur við 215. gr. laga nr. 19/1940 svo og bif- reiðalögin nr. 23/1941. Refsing hans var ákveðin í héraði 60 daga varðhald. Svo var hann og sviptur bifreiðarstjóra- réttindum 3 ár. Málinu var að eins áfrýjað til hæstarétt- ar, að því er varðaði sviptingu réttinda, og var héraðs- dómurinn að því leyti staðfestur .............00000000.. 199 A var farþegi í áætlunarbifreið, sem var á leið frá Keflavík til Sandgerðis. Á meðan á ferðinni stóð, losnaði „bolti“ í framfjöðrinni hægra megin, og varð það til þess, að bif- reiðin féll niður að framan þeim megin. Rann hún síðan 24 metra eftir veginum og því næst út af honum og valt á hliðina. Meiddust nokkrir farþegar, þar á meðal A. Bif- reiðarstjórann skorti ökuréttindi, og þetta var í fyrsta skipti sem hann ók bifreiðinni. Leitt var í Jjós, að bif- reiðin var í lélegu ásigkomulagi, enda þótt hún hefði skömmu áður fengið ökufærisvottorð, og því þótti fjarri fara, að atvik málsins bentu til þess, að ökumaður hefði sýnt fulla aðgæzlu og varkárni, Var eigandi bifreiðarinnar því talinn bótaskyldur gagnvart A samkvæmt 34. gr. laga mr. 23/1941 ........0..2000. nn 309 A ók bifreið eftir Hafnarstræti á Akureyri. Við hlið hans sat B, sem var mjög drukkinn. Það slys vildi til við aksturinn, að bifreiðin fór út af veginum og kastaðist niður í fjöruna fyrir neðan veginn. Á bar það, að B hefði tekið í stýrið hjá sér og við það hefði bifreiðin farið út af veginum. B kvaðst ekki geta borið um, hvort þetta væri rétt. Það var metið A til vangæzlu, sem varðaði við 27. gr. laga nr. 23/1941, að hann hafði mjög drukkinn mann við hlið sér í fram- sætinu, án þess að gera ráðstafanir til að koma í veg fyrir, að af honum stafaði háski eða truflun. Í rannsókn málsins neitaði A því að hafa sjálfur verið með áhrifum áfengis. Rannsókn á blóði hans sýndi, að í því voru „reducerandi“ efni, sem svöruðu til 1.15%, af áfengismagni. Þótti það ekki veita nægar sannanir fyrir því, að hann hefði verið með áhrifum áfengis við aksturinn, og eigi var það heldur fyllilega sannað á annan hátt. Hins vegar játaði A að hafa XLII Efnisskrá. Bls. setið að sumbli nóttina áður. Þegar ltið var til niður- stöðu blóðrannsóknarinnar og vangæzlu ÁA við aksturinn, þótti ljóst, að hann vegna undanfarinnar neyzlu áfengis hefði verið haldinn Þeim sljóleik, að það varðaði við 3. mgr. 23. gr. framangreindra laga. A var dæmdur í 600 króna sekt og sviptur ökuleyfi 3 mánuði ............... 320 Eigandi bifreiðar, sem olli meiðslum á konu einni, viðurkenndi skaðabótaskyldu sína, enda var eigi upplýst, að slysið hefði hlotið að vilja til, þótt bifreiðarstjórinn hefði gætt fyllstu varkárni við aksturinn .............00000 000. .n een. 327 Kona nokkur (A) var farþegi í strætisvagni í Reykjavík. Á viðkomustað einum fóru farþegar út úr vagninum um afturdyrnar, og ætlaði A út á eftir þeim. En áður en hún var komin út úr vagninum, var honum ekið af stað. Var þá kallað til bifreiðarstjórans að nema staðar aftur, og gerði hann það. En er A steig út úr vagninum, missti hún jafnvægið, féll til jarðar og fótbrotnaði. Bæði bifreiðar- stjórinn og A þóttu hafa sýnt nokkra vangæzlu. Bifreiðar- stjórinn hafði ekið af stað, án þess að athuga, hvort allir, sem út vildu fara, væru komnir út úr bifreiðinni og aftur- dyrnar lokaðar, Hins vegar þótti vætti vitna benda til þess, að A hefði stigið út úr vagninum, áður en hann væri að fullu stanzaður aftur. A fékk því tjón sitt bætt að hálfu, sbr. 34. gr. laga nr. 23/1941 ..............0.20 0000... 340 A Ók lítilli fólksbifreið eftir þjóðvegi um bjarta sumarnótt. Í framsætinu hjá honum sat B. Á stað nokkrum á vegin- um hafði trjáfleki verið lagður yfir ræsi ofan á stein- steypta plötu, en frágangur hans var viðsjárverður, einkum fyrir litla bíla. Nokkru eftir að A og B höfðu farið yfir ræsið, snéru þeir við, þar eð þeir höfðu farið villir vegar. Þegar bifreiðin nálgaðist aftur trjáflekann, mistókst A að hægja ferð hennar nægjanlega í tæka tið. Valt bifreiðin um koll og stöðvaðist 8—10 metra frá endum trjánna, sem lágu yfir ræsið. Beið B bana samstundis við slys þetta. Hæstiréttur taldi, að A hefði átt að geta varazt ræsi þetta, þar eð hann hafði ekið yfir það skömmu áður en slysið varð. Enn fremur að honum hefði átt að vera unnt að draga nægjanlega úr hraða bifreiðarinnar í tæka tíð, er hann sá ræsið í nokkurri fjarlægð, ef hraðinn var ekki óhæfilega mikill. Var A dæmd refsing eftir 215. gr. laga nr. 19/1940 og 26. og 27. sbr. 38. gr. laga nr. 23/1941, 30 daga varð- hald. Svo var hann og sviptur ökuleyfi 3 ár .......... 350 A ók vöruflutningabifreið eftir þjóðvegi, sem lá um sléttlendi. Skurðir voru beggja megin vegarins og girðingar meðfram skurðunum. Bleyta nokkur var á veginum og slettist því á Efnisskrá. XLIII Bls. framrúður bifreiðarinnar, er hún fór yfir polla. Sól skein á móti Á og dró úr glöggu útsýni. Aldraður maður varð fyrir bifreiðinni og beið bana af. Sá A manninn ekki, fyrr en hann var fram undan bifreiðinni á næstum miðjum vegi í ekki yfir tveggja metra fjarlægð. Talið var, að orsök slyss- ins mætti að miklu leyti rekja til hegðunar hins aldraða manns sjálfs, en að nokkru leyti til vangæzlu A. Var A dæmdur sekur við 215. gr. laga nr. 19/1940, 26. gr. sbr. 38. gr. laga nr. 23/1941 og 4. gr. sbr. 14. gr. laga nr. 24/1941. A var dæmdur í 2000 króna sekt og sviptur ökuleyfi Eitt Ár ............00.00 0002 307 A ók vörubifreið upp Vaðlaheiðarveg á leið frá Akureyri að Laugum þann 22. júlí 1944, kl. 9—10 siðd. Á palli bifreið- arinnar sátu fjórir menn. Við beygju á veginum ók bif- reiðin út af honum og fór 1—1!% veltu niður af hárri vegarbrún. Við veltuna köstuðust mennirnir, sem á pallin- um sátu, af honum. Einn þeirra varð undir bifreiðinni og beið bana. Hinir meiddust lítið. Við rannsókn málsins kom í ljós, að A hafði vakað samfleytt 3 dægur og var orðinn syfjaður og þreyttur, er slysið varð. Í blóði hans reyndust efni, sem svöruðu til 1,56%, áfengismagns, en hvorki urðu farþegar hans né lögreglumenn, sem komu á vettvang, þess varir með vissu, að hann væri með áhrifum áfengis. Þótti því, þrátt fyrir áfengismagnið, ekki fullyrðandi, að svo hefði verið. Hins vegar þótti ljóst, að sökum undanfarandi áfengisneyzlu, svefnleysis og þreytu hefði A verið svo mið- ur sín, að honum hefði verið óheimilt að aka Þifreið. Þannig á sig kominn ók hann viðsjárverðan veg með fjóra menn á palli bifreiðarinnar og fataðist aksturinn. A var dæmdur sekur við 215. gr. laga nr. 19/1940, 3. mgr. 23. gr. og Í. mgr. 27. gr. sbr. 38. gr. laga nr. 23/1941. Refsing A ákveðin 75 daga varðhald. Hann var ævilangt sviptur leyfi til að aka bifreið, enda hafði hann áður verið sviptur ökuleyfi 3 mánuði .............00.000 0000 n nn 428 K var dag nokkurn í júlímánuði 1944 staddur í Reykjavík með bifreið, sem hann stýrði. Kannaðist hann við að hafa neytt vins við akstur hér í bænum að kvöldi þess dags. Siðan kvaðst hann ekki muna, hvað gerðist, unz hann vaknaði í bifreiðinni mikið brotinni næsta morgun, og var hún þá á gamla Þingvallaveginum fyrir ofan Geitháls. Þá var hann með vinbragð uppi í sér og allur lerka, eins og hann hefði sofnað mikið drukkinn. Rannsókn málsins leiddi í ljós, að hann hafði ekið bifreiðinni um nóttina austur að Selfossi og Stokkseyri með farþega og haldið heim frá Selfossi síðla nætur. Var K þá orðinn svo drukkinn, að farþegi XLIV Efnisskrá. Bls. fór út úr bifreiðinni af þeim sökum, enda hafði K haft áfengi með sér og drukkið af því. Rannsókn á blóði, sem K var tekið eftir hádegi dag þann, sem hann vaknaði í bifreiðinni, sýndi efni, sem svöruðu til 1.85%, af áfengis- magni í blóði hans. K var dæmdur fyrir brot á 21. gr. sbr. 39. gr. laga nr. 33/1935, 23. gr. sbr. 38. gr. laga nr. 23/1941 og 2. mgr. 4. gr. sbr. 14. gr. laga nr. 24/1941. Refsing hans ákveðin 25 daga varðhald. Hann var sviptur ökuleyfi ævilangt ............0000..... ss 460 Björgun. Dráttaraðstoð. Síðast í marz 1943 í hríðarveðri af norðri var e/s R statt ut- arlega á Eyjafirði á leið inn fjörðinn. Nálægt Hrólfsskeri brotnaði stýrið, og rak skipið síðan stjórnlaust fyrir sjó og vindi inn eftir firðinum. V/b N kom skipinu til hjálpar, er það var statt austanvert við Hrisey, allnærri eynni. Dró hann e/s R frá eynni og síðan inn eftir firðinum, unz kom- ið var á móts við suðurodda Hríseyjar, en þá kom annað skip til aðstoðar og dró e/s R suður fyrir eyna, þar sem það varpaði akkerum að tilvísan skipstjórans á v/b N. Næstu daga tók svo v/b N þátt í drætti e/s R til Akur- eyrar. Liðveizla v/b N var talin þáttur í björgunarstarfi. Verðmæti þau, sem bjargað var, voru virt á 3711711.90 kr. V/b N og skipshöfn hans höfðu verið lögð í hættu, og beinn kostnaður eigenda hans nam 8000 krónum. Bjarglaun fyrir þátttöku N í björgunarstarfinu ákveðin 85000.00 krónur 98 V/s T missti eitt skrúfublað sitt af fjórum, er það var statt ná- lægt Stafnesi á leið frá Reykjavík til Vestmannaeyja þann 17. febrúar 1944. Að öðru leyti reyndist bæði vél skips- ins og skrúfa þess að hafa verið tiltæk, ef í nauðir rak. Vélamenn skipsins, sem vissu ekki hvað að var, treystust ekki til að láta vélina ganga. Var því gripið til segla og snúið við til Reykjavíkur, En er kom fyrir Garðskaga tóku skipverjar að óttast, að skipið mundi reka af leið á hættu- legar slóðir. Var því kallað á hjálp, og kom b/v V v/s T til hjálpar og dró það til Reykjavíkur. Þar eð v/s T gat í raun og veru bjargazt við vél sína og vindur var auk þess þannig stæður, að skipið mundi hafa getað komizt á segl- unum til Reykjavíkur eða Hafnarfjarðar, þótti skipið ekki hafa verið statt í neyð. Skipti það engu máli, hvað skip- verjar höfðu haldið um það efni. Var hjálp b/v V því metin dráttaraðstoð en ekki björgun. Drátturinn tók 3% klst. Auk þess varð b/v V fyrir nokkurri töf, en hins vegar engu aflatjóni. Verðmæti v/s T og farms var talið 300 þús. kr. Þóknun fyrir aðstoð ákveðin 19500 kr. ............ 265 Efnisskrá. Við skiptingu á hluta skipverja úr bjarglaunum samkvæmt 233. gr. siglingalaganna ber að miða eingöngu við umsamið kaup og fastar aukatekjur einstakra skipverja. Óvissar tekjur, svo sem kaup fyrir auka- eða eftirvinnu, koma þar ekki til greina ...................0000 0000 Síðast í febrúar 1944 var b/v Þ á leið frá Íslandi til Fleet- wood og hafði hann samflot við b/v Ó, eins og tiðkaðist á styrjaldarárunum. Því sem næst á miðri leið bilaði ket- ill b/v Þ, svo að hann gat ekki komizt leiðar sinnar án aðstoðar. Var b/v Ó þá kvaddur til hjálpar og kom hann dráttartaugum yfir í b/v Þ. Veður var þá allhvasst og tölu- verður sjór. Siðan dró b/v Ó b/v Þ til Fleetwood, um 420 sjómilna vegalengd. Tók drátturinn tæpa 3 sólarhringa en b/v Ó tafðist ekki meir en hálfan annan sólarhring vegna björgunarinnar. — Verðmæti hins bjargaða var samtals um 630 þús. kr. Björgunarlaun ákveðin 140 þúsund krónur Blóðrannsókn. Framkvæmd blóðrannsókn á áfengismagni í blóði bifreiðar- stjóra, sem grunaður var um að hafa verið með áhrifum áfengis við akstur bifreiðar .....,.............. 320, 428, Borgaraleg réttindi. Maður, sem dæmdur var sekur um landráð samkvæmt 88. gr. laga nr. 19/1940 sbr. 1. gr. laga nr. 47/1941, sviptur rétt- indum samkvæmt 68. gr. hinna fyrrnefndu laga ........ Maður, sem m. a. var dæmdur sekur við 1. mgr. 155. gr. laga nr. 19/1940, sviptur réttindum samkvæmt 68. gr, sömu laga Maður, sem dæmdur var fyrir brot gegn 245. gr. lagá nr. 19/1940, sviptur réttindum samkvæmt 68. gr. sömu laga Maður, sem dæmdur var fyrir brot á 1. mgr. 164. gr. sbr. 75. gr. laga nr. 19/1940, sviptur réttindum samkvæmt 68. gr. sömu laga ..............00.5. 0000 Maður, sem sekur varð um brot gegn 1. mgr. 155. gr. og 248. gr. laga nr. 19/1940, og tveir menn, sem brotið höfðu gegn sömu lagagreinum sbr. 22. gr. nefndra laga, sviptir réttind- um samkvæmt 68. gr. laga þessara Botnvörpuveiðar. Sjá fiskveiðabrot. Brenna. A kveikti ölvaður í óvátryggðum iíbúðarskúr, sem hann átti í Reykjavík. Hann var sóttur til sakar fyrir brot gegn 18. og 26. kafla laga nr. 19/1940. Talið var, áð hætta hefði verið á, að margir skúrar á sömu slóðum hefðu brunnið, ef eldur- XLV Bls. 385 460 26 52 132 183 392 XLVI Efnisskrá. inn hefði náð að magnast, og var brot A því heimfært undir 1. mgr. 164. gr. framangreindra laga. Hins vegar var ekki talið, að ákærði hefði gerzt sekur við neina grein í 26. kafla laga nr. 19/1940, þar eð ibúðarskúrinn og allt, sem A átti þar, var óvátrvggt, og auðgunartilgangur því ekki fyrir hendi. Refsing ákærða var tiltekin með hliðsjón af 75. gr. hegningarlaganna, þar eð A hafði verið með sjúklegum áhrifum áfengis, er hann framdi brotið, og ekki þótti vist, að honum hefði fyrirfram verið ljóst, að áfengis- neyzla hans mundi trufla svo geðsmuni hans, sem raun VAÐð Á 2.....0000s ess Byggingarnefnd. A sótti um leyfi byggingarnefndar Rvíkur til þess að reisa stórhýsi við götu eina í Reykjavík. Á teikningu þeirri, er fylgdi umsókninni, var gert ráð fyrir vatnssalerni í kjall- ara hússins, en hann átti að ná um 2% metra í jörð niður. Eigi var því sérstaklega lýst, hvernig frárennsli skyldi hag- að. Byggingarnefnd veitti leyfið. Það kom í ljós, að skolp- ræsið í götu þeirri, sem húsið stóð við, var svo skammt grafið niður, að það varð ekki notað fyrir frárennsli frá kjallara hússins. Var því ræsi lagt yfir í aðra götu, og hlauzt af því nokkur aukakostnaður. Stefndi A siðan bæjarsjóði Reykjavíkur til þess að greiða aukakostnað þenna. Eigi var talið, að byggingarnefndin hefði bakað bæjarsjóði fébóta- ábyrgð, þótt hún leyfði A skilyrðislaust að hafa þá dýpt á kjallara hússins, sem hann sjálfur óskaði eftir ........ Dagsektir. Lóðareigandi krefst þess, að bæjarstjórn Reykjavíkur verði að viðlögðum dagsektum dæmd til að fella niður kvöð um skyldu til flutnings ibúðarhýsis af lóð .................. Dánarbætur. Eigendur bifreiðar dæmdir til að greiða föður manns, sem varð fyrir bifreið þeirra og beið bana, fullar dánarbætur, eða þá fjárhæð, sem krafizt var, kr. 15000.00. Enn fremur kostn- að vegna jarðarfarar hins látna ............0.000.00..0.. Eigi þótti það skipta máli við ákvörðun dánarbóta, þótt faðir hins látna, sem var heilsubilaður og kominn fast að sex- tugu, ætti dálitlar eignir og hefði undanfarandi haft nokkr- ar tekjur af atvinnu, þar eð líklegt var, að framfærsla hans mundi mjög bráðlega hafa hvílt á syni hans, ef lifað hefði Brotsjór reið yfir v/s M, er það var á leið frá Íslandi til Eng- lands í febrúar 1943. Skolaði hann tveimur mönnum, ÁA og Bls. 183 421 113 139 139 Efnisskrá. XLVII B, fyrir borð. Jafnframt tók útbyrðis björgunarfleka, sem skip höfðu þá í utanlandssiglingum vegna styrjaldarhætt- unnar. ÁA var bjargað, en B fórst. Fyrir dómi bar A, að beim mundi að líkindum hafa tekizt að standa af sér sjó- inn, ef þeir hefðu ekki sogazt út með flekanum, en flekinn taldi hann að mundi hafa rotað B. Ekkja B krafði Striðs- tryggingafélag íslenzkra skipshafna um dánarbætur, þar eð hún taldi björgunarflekann, sem eingöngu væri hafð- ur til öryggis gegn styrjaldarhættum, hafa valdið dauða B. Striðstryggingafélagið var sýknað, þegar af þeirri ástæðu, að þetta væri ekki nægjanlega sannað .............0..... Dómar og úrskurðir. Utanbæjarmanni, A, sem keypt hafði íbúð í Reykjavík og flutzt í hana án leyfis húsaleigunefndar, sbr. 3. gr. laga nr. 39/1943, var með dómi hæstaréttar 29. janúar 1945 gert að rýma hana. En þar eð húsaleigunefnd hafði dregið mjög að hefjast handa um útburð á A úr húsnæðinu, skyldi hann ekki fara fram fyrir næsta almennan flutningsdag, 14. maí 1945 ...........0.20 0 Málsmeðferð og úrskurður fógeta ómerkt, og máli vísað heim m. a. vegna þess, að fógeti hafði í úrskurðinum gengið fram hjá varnarástæðu einni af hálfu gerðarþola án rann- sóknar ..........02.20.0 ses Hreppsfélag var sýknað að svo stöddu af kröfu sjúkrahúss- stjórnar um greiðslu sjúkrahússkostnaðar þurfalings, þar eð raunverulega var um ágreining að ræða milli hrepps- félaga um framfærsluskyldu þurfalingsins, en stjórnvöld þau, sem greind eru í 81. gr. laga nr. 52/1940, höfðu ekki lagt úrskurð á þann ágreining ..............0.00.....0.. Maður, sem sekur hafði gerzt við 245, gr. 1. nr. 19/1940, dæmd- ur skilorðsbundnum refsidómi ............20000000. 00... Kröfu um refsingu samkvæmt 217. gr. laga nr. 19/1940 vísað frá hæstarétti að svo stöddu, þar eð áverkinn, sem stefnt var út af, virtist falla undir 218. gr. sömu laga, en þá á ríkisvaldið sókn sakar ............0..00..0. 0... nn... Í héraðsdómi hafði dómari látið undir höfuð leggjast að greina í upphafi dómsins nöfn aðilja og heimilisfang. Í niðurlags- orðum hans var svo kveðið á, að stefndi skyldi afhenda stefnandanum tilgreind hlutabréf eða jafngildi beirra í pen- ingum. Var þetta brýnt brot á 1. og 4. mgr. 193. gr. laga nr. 85/1936. Loks hafði dómari visað í dómsorðinu atriði til matsgerðar, er síðar skyldi fara fram, andstætt þvi, sem segir í 2. mgr. 137. gr. sömu laga. Var dómurinn því ómerkt- ur ásamt meðferð málsins í héraði, sem einnig var gölluð Bls. 338 22 106 147 178 XLVII Efnisskrá. Það vitt, að fógeti hafði andstætt ákvæðum 3. mgr. 185. gr. laga nr. 85/1936 látið ódæmda málskostnaðarkröfu gerðar- þola í lögtaksmáli ..............00..0 00... Fundið að því, að dómari hafði kveðið upp aðfararhæfan dóm til handa stefnda í héraði, þótt hann hefði ekki höfðað gagnsök til að öðlast slíkan dóm ........0.000000...00... Það vitt, að í landamerkjadómi var lýsingu á kennileitum og umhverfi þeirra mjög áfátt. Enn fremur að aðfararfrestur hafði verið ákveðinn 3 sólarhringar .................... Með dómi hæstaréttar 5. marz 1945 var úrskurður fógetaréttar Reykjavíkur frá 14. júlí 1944, um að B skyldi borinn út úr leiguibúð sinni í húsi A, felldur úr gildi. Í því máli hafði verið leitt í ljós fyrir hæstarétti, að B hafði verið fjar- vistum úr íbúðinni sumarið 1944. Eftir uppsögu hæstarétt- ardómsins krafðist B að fá með innsetningargerð umráð leiguibúðarinnar, sem búið var að ráðstafa til annars manns. Í innsetningarmálinu vildi A fá nokkrar aðilja- spurningar lagðar fyrir B og konu hans, D. Fógetadómurinn synjaði um það, þar eð þær lutu að rýmingu húsnæðisins, en til þeirrar málsástæðu taldi fógetadómurinn hæstarétt Þegar hafa tekið afstöðu. Þenna úrskurð kærði A til hæsta- réttar. Í dómi sinum í þvi máli segir hæstiréttur, að dóm- urinn frá 5. marz beri það með sér, að B og D höfðu ekki glatað áfrýjunarheimild sinni vegna fjarvistar úr leigu- íbúðinni, en að öðru leyti sé þar ekki dæmt um skipti að- ilja, eftir að fógetaúrskurðurinn gekk í máli þeirra 14. júli 1944, Hratt hæstiréttur því úrskurði fógeta ........ Í sjó- og verzlunardómsmáli, þar sem m. a. var krafizt skaða- bóta vegna aflatjóns skips, sem taka þurfti til viðgerðar á miðri vertið, áætlaði sjódómurinn bætur fyrir aflatjónið án nokkurs rökstuðnings. Kröfu um bætur fyrir missi for- mannshlutar tók dómurinn ekki til greina sökum þess, að fyrir henni væri ekki nægjanleg grein gerð. Hæstiréttur taldi gögn bresta í málinu fyrir afla sambærilegra báta í sömu veiðistöð svo og fyrir formannshlutnum. Segir í dómi hæstaréttar, að sjódómurinn hafi átt að beina því til aðilja að afla skýrslna um þessi atriði, sbr. 120. gr. laga nr. 85/1936, en siðan hafi dómurinn átt að meta gögnin og rökstyðja niðurstöðu sína. Vegna þessara annmarka á meðferð málsins var dómur sjó- og verzlunardómsins ómerktur, og málinu vísað heim í hérað ...........00.... Í lögreglumáli, þar sem kærði var dæmdur til sektargreiðslu, var enginn greiðslufrestur tiltekinn. Vararefsing kærða var ákveðin einfalt fangelsi í stað varðhalds, og málskostn- aður, sem hann átti að greiða, var ákveðinn með tiltekinni Bls. 197 210 216 277 280 Efnisskrá. XLIX Bls. fjárhæð. Sökum þessa og margvíslegra galla á meðferð málsins var dómurinn ómerktur ...........2.00000000.0.. 333 Fundið að því, að dómara hafði láðst að ákveða aðfararfrest í dómi um fjárgreiðslu ..............0.0200..0 0... 0... 400 Í héraðsdómi í máli til heimtu bjarglauna var ekki greind krafa stefnanda málsins um viðurkenningu á sjóveðrétti og ekki minnzt á dómkröfur stefnda. Atvikalýsing var mjög ófullkomin, og eigi voru raktar eða metnar nægjan- lega ástæður fyrir því, hvort um björgun hefði verið að ræða eða aðstoð. Í forsendum var hvorki minnzt á þá fjár- hæð bjarglauna, sem dæmd var í niðurstöðu, né gerð grein fyrir, hvernig hún væri fengin. Dómurinn var því ómerktur ..........00.0000. 00 ses 410 Dómarar. Rannsókn opinbers máls talið ábótavant og það sérstaklega átalið, að hún var of seint hafin .............00.000...... 1 Meðferð útburðarmáls fyrir fógetadómi var öll með þeim hætti, sem tíðkaðist áður en lög nr. 85/1936 komu til fram- kvæmda. Greinargerðir voru ekki lagðar fram á fyrstu dómþingum, svo sem boðið er í 105. og 106. gr. laga nr. 85/1936, sbr. 223. gr. sömu laga. Eigi var kveðið á um munnlegan eða skriflegan málflutning, sbr. 109. gr. sömu laga. Af þessum sökum var málsmeðferðin ómerkt frá þvi að útburðarbeiðnin var lögð fyrir fógetadóminn og málinu vísað heim í hérað til löglegrar meðferðar ............ 7 Málsmeðferð og úrskurður fógeta ómerkt sökum þess, að gerðarbeiðanda var ekki gefið færi á að svara greinargerð gerðarþola og málið síðan flutt samkvæmt IX. kafla laga nr. 85/1936. Enn fremur hafði fógeti gengið fram hjá Þeirri varnarástæðu gerðarþola án rannsóknar, að reglu- gerðarákvæði, sem álagning skattsins var reist á, væri án stoðar í lögum. Var þetta talið brýnt brot á 193. gr. fram- angreindra laga ...........0.2.20000 00... 106 Dómari benti ólöglærðum aðilja, A, sem flutti mál sitt sjálfur, á nauðsyn frekari gagna til sönnunar kröfu hans. Á sinnti þessu ekki. Hæstiréttur taldi, að dómaranum hefði borið að leiða athygli A að því, að málinu mundi verða vísað frá héraðsdómi, ef eigi væri aflað gagna þessara. Þá var og meðferð málsins gölluð að ymsu leyti .......0.000.00.00.. 120 Málsmeðferð og úrskurður fógeta í útsvarsmáli ómerktur, og máli vísað heim sökum þess, að aðiljar voru ekki kvaddir fyrir dóm og þeim leiðbeint um að skýfa málið nægjanlega, svo sem fyrir er mælt í 114. gr. l. nr. 85/1936, sbr. 223. gr. sömu laga ..........00..eeseens ss 130 L Efnisskrá. Við meðferð einkamáls var brotið gegn ákvæðum 106. gr., 108. gr., 109. gr. og 110. gr. laga nr. 85/1936. Enn fremur hafði dómari vanrækt þá leiðbeiningarskyldu sína við ólöglærða aðilja, sem á hann er lögð með 114. gr. sömu laga. Þá var og samningu dómsins mjög ábótavant. Meðferð málsins var því ómerkt og þvi vísað heim í hérað til löglegrar með- ferðar og dómsálagningar af nýju .........000000000.... Fógeti vittur fyrir að hafa látið ódæmda málskostnaðarkröfu gerðarþola í lögtaksmáli og þannig brotið gegn fyrirmæl- um 3. mgr. 185. gr. laga nr. 85/1936 .......02000.0.0.... Í opinberu máli út af Þifreiðarslysi breytti ákærði framburði sinum Í verulegum atriðum, þegar próf málsins voru komin nokkuð áleiðis. Hina nýju skýrslu sína var hann látinn staðfesta án frekari skýringa, Það var átalið í hæstarétti, að ákærði hafði ekki verið prófaður nánar um þessi atriði og samprófaður við vitni um þau ..........000000.000... Við meðferð landamerkjamáls voru brotin ákvæði 105. og 106., sbr. 221. gr. laga nr. 85/1936. Ekki sást, að samdómsmenn hefðu verið látnir vinna heit, áður en þeir tóku til starfa, og ekki var heldur ákveðinn þingdagur til merkjagöngu og annarra dómsstarfa samkvæmt 10. gr. laga nr. 41/1919. Í þess stað var málið rekið fyrir landamerkjadóminum með frestveitingum á víxl. Vitni voru ekki prófuð á vettvangi, og ekki létu dómendur gera uppdrátt af þrætulandinu. Loks var dóminum áfátt. Voru gallar þessir vittir ............ Það vitt, að rannsókn opinbers máls í héraði hafði orðið miklu umfangsmeiri en efni stóðu til og ýmsum atriðum, sem ekki vörðuðu málið, blandað inn í hana. Enn fremur að dómari hafði haft þann óhæfilega hátt á rannsókninni að bóka eftir vitnum sóknarræður, í stað þess að yfirheyra þau um þau atriði, sem máli skiptu. Loks hafði dómarinn lagt fram skjöl og haldið próf, sem talsmanni ákærða var ekki gefinn kostur á að sjá ..........0000000.0.. 0... Krafa um að dómari í opinberu máli víki sæti ekki tekin til STEINA ........2000000.0 000 nr Framhaldsrannsókn fyrirskipuð í opinberu máli, þar eð rann- sókn þess var ábótavant í ýmsum greinum .............. Mál út af sjóslysi var rekið fyrir aukarétti, og próf höfðu farið fram án siglingafróðra samdómsmanna í stað þess, að sjó- og verzlunardómur átti með málið að fara og dæma Það, sbr. 200. gr. laga nr. 85/1936 og 90. gr. laga nr. 41/1930. M. a. vegna þessara megingalla á meðferð málsins var hér- aðsdómurinn ómerktur svo og öll meðferð málsins fyrir aukaréttinum ..........00.0000000 0... eens. Bls. 178 197 199 216 226 226 244 Efnisskrá. Það talið athugavert, að í kærumáli einu sendi héraðsdómari hæstarétti ekki eftirrit úr þingbók um þinghöld málsins Í opinberu máli út af verðlagsbroti höfðu verið teknar skýrsl- ur af fjórum vitnum varðandi sök kærða, en honum var hvorki kynnt efni skýrslnanna né gefinn kostur á að gera athugasemdir við þær. Þá hafði trúnaðarmaður verðlags- stjóra, sem kært hafði, ekki verið látinn staðfesta kæru sína. Ekki hafði verið rannsakað nægjanlega, hversu mikil brögð voru að sölu þeirri, sem kært var út af. Kærða hafði ekki verið tilkynnt, að mál yrði höfðað á hendur honum út af tilteknum lagaboðum og til greiðslu sakarkostnaðar. Ekki hafði verið aflað hegningarvottorðs hans. Loks var dóminum áfátt í ýmsum greinum. Sökum galla þessara var héraðsdómurinn ómerktur og málinu vísað heim í hérað til löglegrar meðferðar ................20.0.0. 000... Rannsóknardómari víttur fyrir að yfirheyra tvo menn, sem gáfu skýrslu í máli út af Þbifreiðarslysi, einungis sem vitni og taka af þeim eið, í stað þess að prófa þá með það fyrir augum, að þeir kynnu að hafa unnið til refsingar ...... Fundið að því, að héraðsdómari dró óhæfilega lengi að hefja rannsókn út af Þifreiðarslysi, sem mannsbani hlauzt af Í ágreiningsmáli um heimilisfang hafði lögreglustjóri ekki leið- beint ólöglærðum aðilja um kröfugerð, og rannsókn máls- ins var að mörgu leyti mjög ábótavant. Leiddi þetta til ómerkingar úrskurðar lögreglustjóra ..........0000000... Í sjó- og verzlunardómsmáli hafði annar samdómsmanna í hér- aði framkvæmt samkvæmt dómkvaðningu mat til afnota í málinu. Með skírskotun til 4. töluliðs 36. gr. laga nr. 85/1936 var meðferð málsins, frá því munnlegur málflutn- ingur hófst, ómerkt af þessum sökum, svo og héraðsdóm- UPINN (.......002..000 sess Fundið að því, að skiptaráðandi hafði við meðferð skiptamáls eigi gætt fyllilega ákvæða 105., 106., 109. og 110. gr., sbr. 223. gr. laga nr. 85/1936 .........000000... 0 nn Dómur í máli til heimtu bjarglauna ómerktur, þar eð honum var ábótavant í mörgum greinum .........00000..000... Málsmeðferð og dómur sjó- og verzlunardóms ómerkt vegna stórfelldrar vangæzlu dómara á 110. gr. laga nr. 85/1936. Þar eð þetta var í annað skipti sem málið var ómerkt í hæstarétti, m. a. vegna vangæzlu á nefndri lagagrein, var formaður sjódómsins svo og fulltrúi hans, er gegndi for- mannstörfum í sjódóminum að þessu sinni, sektaðir um öo0 kr. hvor fyrir hina ólöglegu meðferð málsins ...... Fundið að því, að uppsaga héraðsdóms hafði dregizt í rúma þrjá mánuði, án þess að sá dráttur væri réttlættur .. LI Bls. 307 333 350 350 370 382 388 410 444 444 LI Efnisskrá. Dómstólar. Mál út af sjóslysi, þar sem 3 menn biðu bana, var rekið í hér- aði fyrir aukarétti í stað þess, að sjó- og verzlunardómur átti með það að fara og dæma það. sbr. 200. gr. laga nr. 85/1936 og 90. gr. laga nr. 41/1930. Próf í málinu fóru fram án siglingafróðra samdómsmanna. M. a. af þessum sökum var héraðsdómurinn ómerktur og öll meðferð máls- ins fyrir aukaréttinum ..............000. 000... nn. Fógetadómur talinn bær að úrskurða um, hvort veita bæri leigjanda í húsi, sem eigandinn bjó einnig í, umráð yfir hitastillum hússins ............2.002..0. senn Eftirgrennslan brota. Sbr. opinber mál. Lögreglumenn athuga bifreið, sem valdið hafði slysi, og vett- vang, þar sem slysið varð. Þeir gera uppdrátt af vettvangi Efnagreining látin fara fram á áfengi, sem reyndist banvænt, A, sem hafði orðið mannsbani með gálausum akstri bifreiðar, breytti framburði sínum, þegar próf málsins voru komin nokkuð áleiðis. Það var átalið í hæstarétti, að hann hafði verið látinn staðfesta hina breyttu skýrslu sina án nánari prófunar og samprófunar við vitni ............000002.. Lögreglumenn athuga aðstæður á vettvangi, þar sem bifreiðar- slys hafði orðið .............2.22.00.. 0... 309, Lögreglumenn athuga bifreið, sem skemmst hafi mikið í akstri Eiður. K, sem staðhæfði, að efni skjals, er hann hafði undirritað, hefði síðar verið breytt, var í héraði heimilaður sönn- unareiður. Hæstiréttur taldi ekki mark takandi á stað- hæfingu K um fölsun skjalsins, þar eð hvorki útlit þess né annað benti til slíks, og nafngreindur hæstaréttarlög- maður kvaðst hafa samið það og tjáði K hafa undirritað það í sinni viðurvist: Eiðsheimildin var því felld niður A hafði að miklu leyti komið fram sem umboðsmaður B við samningsgerð gagnvart D. Út af samningnum risu mála- ferli milli B og D, og kom A fyrir dóm sem vitni í málinu. Umboðsmaður D mótmælti því, að ÁA staðfesti vætti sitt, þar eð hann væri of mikið við málið riðinn. Ekki þótti vera sýnt fram á, að afstaða A til málsins væri slík, að hún ætti að vera því til fyrirstöðu, að A fengi að slaðfesta vætti sitt með eiði eða drengskaparheiti ................0.0.... Skaðabótaskylda A gagnvart hlutafélagi nokkru, sem hann hafði gert samning fyrir, er hlutafélagið taldi ganga lengra en umboð hans heimilaði, viðurkennd í héraði, ef forstjóri hlutafélagsins synjaði fyrir það með eiði, að hann hefði Bls. 248 434 199 428 460 220 263 Efnisskrá. LITE Bls. fallizt á, að tiltekið ákvæði mætti vera í samningnum. Í hæstarétti var eiðurinn felldur niður og skaðabótaskyldan viðurkennd skilyrðislaust .................0.0.00 000... 287 Bifreiðarslys hafði orðið við ræsi á þjóðvegi, og þótti umbún- aður þess hafa verið viðsjárverður. Rannsóknardómari yfir- heyrði verkstjórann, sem réð þessum umbúnaði, einungis sem vitni og eiðfesti hann þegar í fyrsta þinghaldi, Ann- an mann, sem unnið hafði að verkinu, yfirheyrði dómar- inn einnig að eins sem vitni og tók eið af honum. Var þetta átalið í hæstarétti, þar eð borið hefði að taka skýrslur af mönnum þessum með það fyrir augum, að umbúnaður ræsisins kynni að varða þá refsingu .................... 350: Eignarréttur. Talið, að tunnur, sem bátverjar á vélbát nokkrum fundu á reki á hafi úti, hefðu verið eigandalausar. Bátverjar þeir, sem slógu eign sinni á tunnurnar, voru því sýknaðir af ákæru fyrir brot gegn 26. kafla almennra hegningarlaga nr. 19/1940 ..........0..0.0 nn 30 Ónothæfur bifreiðargarmur hafði verið skilinn eftir í nánd við hús eitt í úthverfi Reykjavíkur. Ekki var talið rétt að lita svo á, að bifreið þessari hefði verið fleygt, þar eð verð- mæti hennar var töluvert og hún á þeim stað, sem óeðli- legt var, að bifreiðum væri fleygt á .........00.0000.00... 132 Einkaleyfi. Þann 16. nóvember 1934 sótti A um einkaleyfi á nýrri aðferð við múrhúðun húsa, er hann hafði uppgötvað árið 1933. Lét hann það ár múrhúða tvö stórhýsi með aðferð sinni, án þess að leyndar væri gætt um aðferðina við fram- kvæmd verksins. Síðar á því ári og á næsta ári voru svo nokkur hús múrhúðuð með aðferð A, án þess að hann ætti Þar hlut að, og var enn engrar leyndar gætt um aðferð- ina. ÁA var siðan veitt einkaleyfi á aðferð þessari árið 1939 eftir endurnýjaða umsókn. Í máli, sem A höfðaði á hendur B til greiðslu endurgjalds fyrir notkun aðferðar- innar, komst hæstiréttur að þeirri niðurstöðu, að áður en Á sótti um einkaleyfið, hefði uppgötvun hans verið al- menningi til sýnis með þeim hætti, að þeir menn, er vit höfðu á, gátu hagnýtt sér hana. Hefðu þvi skilyrði 1. gr. 4. tl. laga nr. 12/1923 til að veita einkaleyfi á aðferðinni ekki verið fyrir hendi ...........0.....000.. 0... en... 269 Embættismenn. Sjá dómarar. LIV Efnisskrá. Bls. Endurgreiðsla. Á árinu 1942 seldi H ísvarinn fisk til Bretlands. Hafði togari hans veitt fiskinn hér við land og flutt hann sjálfur út. H var krafinn ýmissa opinberra gjalda af andvirði fisks- ins, og voru þau miðuð við söluverð hans í Bretlandi að frádregnum beinum kostnaði við ferð togarans út, eins og hann var áætlaður af hálfu ríkisvaldsins. Gjöld þessi voru: 1. Útflutningsgjald samkv. lögum nr. 63/1935. II. Útflutningsgjald samkv. lögum nr. 98/1941. III. Fiskveiðasjóðsgjald samkv. lögum nr. 47/1930. IV. Fiskimálasjóðsgjald samkv. lögum nr. 75/1937. V. Útflutningsnefndargjald. VI. Viðskiptanefndarsjald. H taldi, að á tímabilinu frá 1. jan. til 30. júní ofangreint ár hefði borið að miða gjöld þessi við „fob“ verð hins útflutta fisks togarans, eins og það var samkvæmt samn- ingi ríkisstjórnarinnar við matvælaráðuneytið brezka, gerð- um 5. ágúst 1941, en frá 1. júlí 1942 til loka þess árs við „fob“ verð í samningi rikisstjórnarinnar við sölustjórn landbúnaðarafurða Bandaríkjanna frá 27. júní 1942. Krafð- ist H, sem greitt hafði gjöldin eins og krafizt var, endur- greiðslu á því, sem hann taldi sig hafa ofgreitt. Talið var, að útflytjanda, sem selur vörur á útlendum sölustað, beri að greiða gjöld þessi af söluverði vörunnar þar, að frá- dregnum þeim kostnaði, er í lögum nr. 63/1935 greinir. Var krafa H um endurgreiðslu því ekki tekin til greina .. 161 A seldi K notaða bifreið eftir að hafa átt hana í 3 daga. K greiddi þegar 18000.00 kr. af kaupverðinu, en gaf út vixla fyrir eftirstöðvum þess, 13000.00 kr. Mánuði síðar greiddi K 1000.00 kr. af vixlunum. Bifreiðin reyndist ekki vel, og tæpum 2 mánuðum eftir kaupin varð það að sam- komulagi með aðiljum, að A tæki aftur við henni. Ritaði þá K á hinn upphaflega kaupsamning, að hann „afsalaði“ bifreiðinni til A gegn afhendingu víxla þeirra, sem hann átti þá ógreidda af kaupverðinu, og ætti enga frekari kröfu á hendur A um greiðslu kaupverðs fyrir bifreiðina. Síðar höfðaði K mál á hendur A til endurgreiðslu þeirra 19000.00 kr., sem hann hafði greitt honum. Staðhæfði hann, að yfirlýsingin um, að hann ætti enga frekari kröfu á hendur A, væri fölsuð. Kröfu K var hrundið. Hann hafði skoðað bifreiðina, áður en kaupin fóru fram, og ekkert þótti benda til þess, að A hefði þá verið kunnugt um galla á henni. Síðan hafði K ekið bifreiðinni í rúman mánuð, áður en hann hafði, svo sannað væri, kvartað um galla á Efnisskrá. LV Bls. henni. Þótti K því ekki hafa rétt til að rifta kaupið sam- kv. 52. gr. laga nr. 39/1922 og krefjast endurgreiðslu. Sannað var, að K skilaði bifreiðinni í lakara ásigkomulagi en hún var í, er hann fékk hana, og var því eigi unnt að dæma honum endurgreiðslu samkv. 36. gr. laga nr. 7/1936. Loks þótti ekkert benda í þá átt, að yfirlýsingin hefði verið fölsuð. En af henni leiddi, að K gat ekki krafið Á um neinn hluta þess andvirðis, sem Á fékk siðar fyrir bif- reiðina, en hana seldi hann aftur nokkru hærra verði en K hafði átt ógreitt af kaupverði hennar ................ 220 A leigjandi og B leigusali höfðu komið sér saman um hækkun þeirrar húsaleigu, sem A greiddi B, en eigi var hin breytta leigufjárhæð borin undir húsaleigunefnd. Að síðustu greiddi A einnig vísitöluálag á hina nýju húsaleigu. Eftir að A síðar flutti úr húsinu, höfðaði hann mál á hendur B til endurgreiðslu þeirrar fjárhæðar, er hann hafði greitt um- fram þá leigu, sem samið hafði verið um í öndverðu. Með skirskotun til 6. sbr. 13. gr. laga nr. 39/1943 var krafan tekin til greina ...........00000..0ee eens ss sr 316 Útsvar, sem kært var til lækkunar, en síðan greitt að fullu, áður en úrskurður ríkisskattanefndar um fjárhæð þess var kunnur, talið endurkræft, að því leyti sem það var lækk- að, sbr. 27. gr. laga nr. 106/1936, þótt ekki væri gerður sérstakur fyrirvari þar að lútandi, þegar greiðslan fór fram ........2.00.0 sess 375 A hafði talið sig heimilisfastan í B hreppi og greitt þar útsvar árum saman, enda þótt hann ætti í raun og veru heimili í Reykjavík. Árið 1943 var í fyrsta skipti lagt útsvar á Á í Reykjavík, en jafnframt var sem fyrr lagt útsvar á hann í B hreppi. Þegar oddviti B hrepps krafði A um greiðslu útsvarsins í október 1943, tjáði A honum, að nú væri sér gert að greiða útsvar í Reykjavík, en oddvitinn taldi, að það mundi verða fellt niður, er hann sýndi skilríki fyrir greiðslu útsvars í B hreppi. Samþykkti A þá að greiða út- svarið. Nokkru siðar úrskurðaði fógetadómur Reykjavikur, að A bæri að greiða úlsvar þar. Höfðaði A þá endurgreiðslu- mál á hendur B hreppi. Krafa hans var tekin til greina, þar eð A virtist hafa samþykkt að greiða útsvarið í B hreppi vegna staðhæfingar oddvitans um það, að útsvarið í i Reykjavík mundi verða fellt niður ..............00... 377 Ýmis opinber gjöld, þar á meðal útsvar, sem A hafði greitt til kaupstaðar nokkurs, þar sem hann var ekki útsvarsskyldur í raun og veru, voru ekki talin endurkræf, þar eð A hafði talið heimilisfang sitt í kaupstaðnum og greitt fjárhæðir LVI Efnisskrá. þær, sem hann vildi endurheimta, umyrða- og fyrirvara- laust, að því er séð varð ............000000000 00... Erfðaleiga. Sbr. ábúð. A hafði selt Jarðakaupasjóði ríkisins jörð sína R og ætlaði síðan að taka hana á erfðaleigu. A vildi þó ekki ganga að skilmálum þeim, sem honum voru settir fyrir erfða- leigunni, og undirritaði því ekki byggingarbréf þar að lút- andi. A bjó síðan á jörðinni byggingarbréfslaus, unz hann andaðist. Eftir það var jörðin byggð H. Höfðaði sonur A þá mál og krafðist erfðaábúðar á jörðinni fyrir sig og niðja sina svo og ógildingar byggingarbréfs H. Krafan var ekki tekin til greina, þar eð A hafði ekki, er hann and- aðist, tekið jörðina á erfðaleigu, Gátu erfingjar hans því ekki krafizt slíks réttar .............00...0.0..0 0... Eigandi jarðar, sem selur hana Jarðakaupasjóði ríkisins, á rétt á erfðaleigu á henni, ef hann hefur sjálfur verið ábúandi hennar, þegar salan fór fram ...........0..0.0.00. 000. Fasteignir. Sbr. landamerkjamál. Á hafði reist íbúðarskúr við götu í Reykjavík án leyfis bygg- ingarnefndar. Talið var, að stjórnvöld bæjarins hefðu get- að fjarlægt íbúðarskúr þenna, þegar þeim sýndist. Þau veittu A 5 ára frest til að rifa hann eða flytja hann burtu. Að þeim tíma liðnum var réttur þeirra talinn óbreyttur, frá því, sem hann var í öndverðu ............0.00...... Veðhafi í fasteign, sem seld er á nauðungaruppboði, á ekki rétt á útlagningu sér til handa, nema hann sé sjálfur upp- boðsbeiðandi, enda sé öðrum lögmæltum skilyrðum full- NÆÐE .......2000..000 senn Félög. Sjá stéttarfélög. Firma. J var eigandi verzlunar, sem var skráð í firmaskrá á nafninu Verzlunin H. Hann hafði tekið húsnæði handa verzluninni á leigu Í sjálfs sín nafni og húsaleigukvittanir voru skráðar á hans nafn. Eftir andlát J héldu erfingjar hans því fram, að Verzlunin H væri raunverulegur leigjandi húsnæðisins og að leigurétturinn fylgdi henni til þeirra, sem eignuðust hana. Á þetta var ekki fallizt. Afstaða J gagnvart leigusala var talin hin sama og um hvert annað húsnæði, er hann hefði haft á leigu til eigin afnota, enda bjó hann sjálfur í nokkrum hluta húsnæðisins ........................... Bls. 400 193 193 113 168 Efnisskrá. Fiskveiðabrot. Varðskip tók togara, sem var að botnvörpuveiðum út af Vík í Mýrdal. Reyndist togarinn hafa verið 0.7 sm. innan land- helgislinu, er hann var stöðvaður. Skipstjóri togarans, sem játaði brot sitt, var dæmdur sekur við lög nr. 5/1920, sbr. lög nr. 4/1924 ...............20.0en ss Varðskip tók togara, sem var að botnvörpuveiðum út af Kötlu- tanga. Reyndist togarinn hafa verið 0.6 sjómílur innan land- helgislinu, er hann var stöðvaður. Skipstjóri togarans, sem neitaði að hafa verið innan landhelgislinu, en játaði að hafa verið að botnvörpuveiðum, var dæmdur sekur við lög nr. 5/1920, sbr. lög nr. 4/1984 ........0..00 00. Fjárnám. Sjá fógetagerðir. Fjársvik. A kveikti ölvaður í óvátryggðum iíbúðarskúr, sem hann átti sjálfur. Þar eð lausafé, sem hann átti þar, var einnig óvá- tryggt, lá enginn auðgunartilgangur til grundvallar íkveikj- unni, Á var því sýknaður af ákæru fyrir brot gegn 26. kafla hegningarlaganna nr. 19/1940 .............20.00.000..0... Þrír menn hjálpuðust að við að ginna fé út úr manni nokkrum í Reykjavik á þann hátt, að einn þeirra lézt ætla að selja honum vörur, er hann sagðist hafa komið með frá Eng- landi, en kvað sig skorta fé til að greiða af þeim toll. Var sá þéirra dæmdur sekur við 248. gr. laga nr. 19/1940, en hinir tveir við sömu gr. sbr. 22. gr. sömu laga .......... Flutningsstarfsemi. Bifreiðarstjórafélagið H hafði haustið 1945 ákveðið allmiklu hærri gjaldskrá fyrir leigubifreiðar til mannflutninga en í gildi hafði verið undanfarandi. Hin nýja gjaldskrá var ekki samþykkt af viðskiptaráði. Af þessum sökum var hún metin ógild, þar eð ákvörðun félagsins um hana var ekki talin undanþegin valdsviði viðskiptaráðs samkvæmt nið- urlagsákvæði 1. gr. 1. nr. 3/1943. Félagsmaður í H, sem kærður var fyrir að taka fargjald samkvæmt hinni nýju gjaldskrá, var því dæmdur fyrir brot á 7. gr. sömu laga Fógetagerðir. Sbr. dómarar, innsetningargerðir, útburðargerðir. Málsmeðferð fyrir fógetadómi ómerkt, þar eð ekki var gætt fyrirmæla 105., 106. og 109. gr. laga nr. 85/1936 um með- ferð málsins, sbr. 223. gr. sömu laga .........0.000.0.... Í fógetadómsmáli til heimtu skatts varði gerðarþoli sig með því, að reglugerðarákvæði það, sem álagning skattsins var reist á, hefði ekki stoð í lögum. Fógeti gekk fram hjá LVII Bls. 415 424 183 392 74 "1 LVIII Efnisskrá. þessari varnarástæðu án rannsóknar, Var þetta brot á 193. gr. laga nr. 85/1936. Mál þetta hafði fógeti tekið til úrskurðar, eftir að gerðarþoli hafði lagt í dóm greinar- gerð með nokkrum fylgiskjölum, án þess að gerðarbeið- anda gæfist færi á að taka til andsvara. Af þessum ástæð- um var úrskurður fógetadóms ómerktur og málinu vísað heim í hérað till löglegrar meðferðar .................. Í fógetadómsmáli til heimtu útsvars, sem pöntunarfélagi var gert að greiða, varði gerðarþoli sig með þvi, að hann væri ekki útsvarsskyldur, þar eð félagið skipti að eins við fé- lagsmenn sina. Af hálfu gerðarbeiðanda var hins vegar tal- ið, að félagið seldi vörur á svipaðan hátt og verzlanir. Fó- geti leiðbeindi ekki aðiljum, sem voru ólöglærðir, og kvaddi þá ekki fyrir dóm til þess að skýra málið nægjanlega. Var þetta brot á 114. gr. 1. nr. 85/1936, sbr. 223. gr. sömu laga. Úrskurður fógeta var því ómerktur og málinu vísað heim i hérað til löglegrar meðferðar ..........0.00000000000.. Gerðarbeiðandi í útburðarmáli krafðist þess, að gerðarþola yrðu óheimiluð afnot hins umdeilda húsnæðis frá tilgreind- um degi að telja, sem var liðinn. Fógetarétturinn var ekki talinn bær um að úrskurða um annað en það, hvort út- burðargerð sú, sem um var beðið, skyldi fara fram .... Fógetadómur talinn bær að úrskurða um, hvort veita skyldi leigjanda í húsi, sem eigandinn bjó einnig í, aðgang að hita- stillum hússins ...........0.00. 20... rss Fógeti átalinn fyrir vangæzlu á 109. gr., sbr. 223. gr. laga nr. 85/1936 ......02000000ne ser Foreldrar og börn. M sagði leigjanda, L, í húsi sinu upp húsnæði, sökum brýnnar þarfar sonar sins til íbúðar. L mótmælti uppsögninni með þeim rökum, að M, sem fékk húsið að erfðum eftir móður sína á árinu 1943, hefði ekki eignazt það fyrir þann tíma, sem tilskilinn er í Í. gr. laga nr. 39/1943. Þar eð móðir M hafði eignazt húsið fyrir hinn tilskilda tíma, var upp- sögnin metin gild samkvæmt lögjöfnun frá áðurnefndri lagagrein ...........22.200000.ssss see Framfærslulög. Í máli til greiðslu sjúkrahússkostnaðar þurfalings greindi aðilja á um það, hvernig skýra bæri 13. gr. 1. nr. 52/1940, en á því valt, hvort skylda til meðlagsgreiðslu með þurfalingnum hvíldi á hreppnum H eða hreppnum F, en hvor þeirra um sig taldi framfærsluskyldu þurfalings- ins hvíla á hinum hreppnum. Slíkan ágreining milli hrepps- Bls. 106 130 258 434 437 437 Efnisskrá. félaga bar að úrskurða af stjórnvöldum þeim, sem greind eru í 81. gr. laga nr. 52/1940. Þar eð þau höfðu ekki lagt úrskurð á það atriði, var hreppur sá, sem sóttur var til greiðslunnar, sýknaður að svo stöddu .................. Frávísun, A átti hús í kaupstaðnum V. Skipulagi kaupstaðarins var breytt í nágrenni hússins, og taldi A það hafa orðið fyrir verð- rýrnun af þeim sökum. Höfðaði hann þvi mál gegn kaup- staðnum til greiðslu skaðabóta. Mat til að sannreyna tjónið lét A þó ekki fara fram, áður en málið var tekið til dóms í héraði, þrátt fyrir ábendingu héraðsdómara. Eigi var heldur lagður fram skipulagsuppdráttur né aðrir uppdrættir af afstöðu á svæði því, sem um var að ræða. Af þessum sökum m. a. var dómur undirréttarins ómerktur og mál- inu vísað frá héraðsdómi .............20....0 0. 0... A hafði tekið hluta af bifreið G að ófrjálsu. Tveir menn voru skipaðir til þess að meta tjón G vegna töku hlutanna, og i refsimáli gegn A krafðist G bóta í samræmi við matið. Þar eð A mótmælti matinu og matsmennirnir höfðu ekki staðfest það fyrir dómi, var skaðabótakröfu G vísað frá ÁÓMI .........0.0.0 00 A, sem stefnt var til greiðslu skuldar, krafðist þess, að tiltekn- um kröfuliðum væri vísað frá dómi í héraði, þar eð þeir væru ekki nægjanlega sundurliðaðir og málsútlistun að því leyti ófullnægjandi. Frávísunarkrafan var ekki tekin til greina, þar eð reikningarnir þóttu nógu greinilegir til þess, að A gæti borið fram gagnrýni á þeim .......... A hlaut kjálkabrot af höggi, sem hann taldi B hafa veitt sér. Höfðaði hann því mál á hendur B, þar sem hann krafðist þess m. a. að B yrði dæmd refsing samkvæmt 217. gr. laga nr. 19/1940. Hæstiréttur leit svo á, að áverkinn mundi vera slíkur, sem 218. gr. sömu laga greinir, og á þá ríkis- valdið sókn sakar. Hæstiréttur vísaði því refsikröfunni frá héraðsdómi að svo stöddu ............0..00.. 0000... A og B, sem áttu hús í sameign, gerðu samning um skipti þess á milli sín til umráða og afnota. B sagði síðan D upp íbúð, er hann hafði haft á leigu í þeim hluta hússins, sem B fékk til umráða með samningnum. Í máli, sem út af þessu reis, vísaði héraðsdómari gagnsök, sem B höfðaði til stað- festingar uppsögninni, frá dómi. með skírskotun til 46. gr. laga nr. 85/1936, þar eð A hefði ekki tekið þátt í málsókn- inni. Hæstiréttur felldi frávísunardóminn úr gildi, þar eð B hefði með fyrrnefndum samningi m. a. fengið heimild sameiganda sins til þess að koma einn fram gagnvart þriðja LIX Bls. 120 132 135 147 LX Efnisskrá. manni um notkun þess hluta hússins, sem hann fékk til afnota .......0.2.20000.n sens Í refsimáli gegn K út af akstri bifreiðar með áhrifum áfengis kom fram skaðabótakrafa á hendur honum fyrir skemmdir á Þifreiðinni. Héraðsdómari taldi kröfuna ekki nægjan- lega rökstudda og vísaði henni frá dómi .............. Frestir. Kærumáli um málskostnað í héraði frestað ex officio í hæsta- rétti samkvæmt lögjöfnun frá 117. gr. laga nr. 85/1936, þar eð gagnaðili kæranda áfrýjaði málinu í heild sinni Máli um einkaleyfi frestað ex officio í hæstarétti samkvæmt analogiu 120. gr. 1. nr, 85/1936 og aðiljum veittur kostur á að afla skýrslna um nokkur tiltekin málsatriði ...... Úrskurður um 7 vikna frest til handa stefnda í héraði, í því skvni að afla skýrslna frá Svíþjóð, staðfestur í hæsta- ÞÉtIi 20... Fógetadómsmáli frestað ex officio í hæstarétti samkv. lög- jöfnun frá 120. gr. laga nr. 85/1936, og lagt fyrir fógeta að kveðja aðilja fyrir dóm og beina til þeirra spurning- um um ÝMIS API .........000000.0. 0 Máli um skuldaskipti frestað í hæstarétti samkvæmt lögjöfnun frá 120. gr. laga nr. 85/1936 og lagt fyrir héraðsdómara að beina því til aðilja að afla skýrslna um tiltekin máls- atriði ...........0.000. 00. Úrskurður, þar sem stefnda í héraði var synjað um framhalds- frest, eftir að honum hafði verið veittur 7 vikna frestur til að afla gagna frá Sviþjóð, staðfestur í hæstarétti .... Máli um riftun á gerningi manns, er var látinn, frestað ex officio í hæstarétti og lagt fyrir héraðsdómarann að leita frekari skýrslna ...........200000. 00. ee sen Kærumáli, þar sem hvorugur aðilja sendi hæstarétti greinar- gerð, frestað og aðiljum veittur kostur á að flytja málið skriflega samkvæmt 3. mgr. 199. gr. laga nr. 85/1936 Úrskurður, þar sem stefnda í héraði var neitað um frest til að leiða vottorðsgefanda í málinu fyrir dóm, staðfestur í hæstarétti, þar eð til þess hafði þegar gefizt ærinn tími og tilefni ...........00000000 0000 ns er Fundið fé. Talið, að tunnur, sem bátverjar á vélbát nokkrum fundu á reki á hafi úti, hefðu verið eigandalausar. Bátverjar þeir, sem slógu eign sinni á tunnurnar án þess að tilkynna yfir- völdum fund þeirra, voru þvi sýknaðir af ákæru eftir 26. kafla almennra hegningarlaga nr. 19/1940 .............. Bls. 406 460 160 171 213 215 295 307 348 Efnisskrá. LXI Bls. Fyrning. Sjóveðskrafa fyrir kaupsjaldi skipverja fyrnd, þar eð meira en eitt ár leið frá því að starfstíma sjómannsins lauk þar til mál var höfðað til greiðslu kaupsins ................ 456 Gagnsakir. Sjá málasamlag. Gáleysi. Sjá saknæmi. Geymsla. Í nóvember 1941 tók A vélbátinn F á skipasmíðastöð sína. Átti viðgerð að fara fram á honum, og var umsamið, að eigandinn, B, skyldi greiða A 500.00 kr. fyrir uppsátur og geymslu bátsins til Í. júlí 1942. Viðserð á bátnum fórst fyrir, en hann var áfram á skipasmíðastöð A. Síðar krafð- ist Á geymslugjalds fyrir bátinn af B, 15.00 kr. fyrir hvern dag frá júnílokum 1942 þangað til í október 1943, að B seldi bátinn. Var krafa þessi í samræmi við ákvörðun verð- lagsstjóra um sgeymslugjald fyrir báta af sömu stærð og v/b F. B vildi hins vegar að eins greiða geymslugjald í hlutfalli við það, sem um var samið í upphafi. Hæstiréttur taldi ekki rétt að leggja sjaldákvörðun verðlagsstjóra til grundvallar, þar eð A hafði ekki gert B aðvart um, að hann mundi krefjast slíks gjalds eða B yrði ella að hirða bátinn. Eigi var heldur talið rétt að miða við hið upphaflega sam- komulag, þar eð þá var gert ráð fyrir, að Á gerði við bát- inn og hefði ágóða af því. Hæstiréttur dæmdi A því þóknun, sem hann taldi sanngjarna þegar þess var gætt, að A hlaut að bera ábyrgð seymslumanns á bátnum .............. 157 Gjafsókn. — Gjafvörn. Gjafvarnarhafi fyrir hæstarétti vinnur mál sitt. Andstæðingum hans gert að greiða málflutningslaun skipaðs talsmanns hans fyrir hæstarétti ..............0...000 0. 139 Stefnandi máls hafði fengið gjafsókn í héraði og lagt gjaf- sóknarleyfið fram í þinghaldi í málinu. Við munnlegan flutning málsins minntist hann þó ekki á gjafsóknarleyfið og hann greiddi öll réttargjöld, eins og málið væri ekki sjafsóknarmál, Hann vann málið. Honum var dæmdur máls- kostnaður, eins og ekkert gjafsóknarleyfi lægi fyrir .... 139 Gjafsóknarhafi tapar máli. Málskostnaður látinn falla niður, en málflutningslaun talsmanns hans dæmd á ríkissjóð .... 338 Greiðsla. A, sem stefnt var til greiðslu skuldar, hafði ekki kannazt við skyldu sína til að greiða þá fjárhæð, sem dæmd var í hér- LXII Efnisskrá. aði, fyrr en í greinargerð, sem lögð var fram í málinu, en ekki bauð hann þá fram greiðslu þess fjár. Í héraði var málskostnaður látinn falla niður, en það var kært til hæstaréttar, sem dæmdi A til greiðslu málskostnaðar Gripdeild. Bifreiðargarmur, sem var óskráður og ónothæfur, stóð nálægt íbúðarhúsi utan aðalbyggðarinnar í Reykjavík. A, sem vantaði m. a. hús á bifreið sína, fékk vitneskju um þessa bifreið. Reyndi hann fyrst að hafa upp á eiganda hennar, en er það tókst ekki, fór hann við annan mann þangað sem bifreiðargarmurinn var, og skáru þeir yfirbyggingu hennar yfir þvert með logsuðutækjum. Höfðu þeir síðan framhlutann á burt með sér. Í refsimáli út af töku þessari, hélt A því fram, að hann hefði haldið, að bifreiðinni hefði verið fleygt, en ekki var talið, að honum hefði verið rétt að lita svo á, þar eð verðmæti hennar var töluvert og hún á þeim stað, sem óeðlilegt var að slíkum hlutum wæri fleygt á. A var því dæmdur til refsingar skilorðsbundið fyrir brot á 245. gr. laga nr. 19/1940 .................. Gæzluvarðhald. Gæzluvarðhald látið koma til frádráttar refsivist ...... 26, Skilyrði ekki talin vera fyrir hendi til þess að láta gæzluvarð- hald kóma til frádráttar dæmdri refsivist .............. Haldsréttur, Í máli til heimtu geymslugjalds fyrir vélbát nokkurn var kraf- izt viðurkenningar á haldsrétti fyrir geymslugjaldinu. Áð- ur en málið var dæmt í héraði, eyðilagðist vélbáturinn af völdum bruna. Þótti því ekki ástæða til að taka haldsrétt- arkröfuna til greina ............0000000 00 re... 0... Heilbrigðislöggjöf. Framkvæmdastjóri hlutafélags dæmdur sekur um brot á heil- brigðislöggjöf kaupstaðarins Í fyrir óheimila meðferð á fiskúrgangi ..............2200000e0e ene. Heimilisfang. A hafði allt árið 1942 og fram til 14. mai 1943 haft íbúð á leigu í kaupstaðnum H. Þar hafði hann búföng sín, og þar dvaldist kona hans þenna tíma. Var því talið, að heimilis- fang hans hefði verið þar í kaupstáð, þegar niðurjöfnun útsvara fór fram árið 1943 ...........0000000.... 00... A fluttist til Reykjavíkur í júlí 1942 og réðst þar fastur starfs- Bls. 132 183 52 157 412 110 Efnisskrá. LXIII maður hjá atvinnufyrirtæki, sem sá honum fyrir húsnæði þar í bænum. Var þetta óbreytt, þegar útsvör voru lögð á 1943. Hann var því talinn heimilisfastur í Reykjavík á þeim tíma .........002000000 0. Úrskurður lögreglustjóra um heimilisfang ómerktur sökum margvíslegra galla á meðferð málsins .................. A, sem var skipverji á vélskipi, sem gert var út frá B hreppi, taldi sig á manntalsskýrslum heimilisfastan þar í hreppi, taldi þar fram til skatts og greiddi þar opinber gjöld. Hann var þó talinn heimilisfastur í Reykjavík, þar eð hann var þar búsettur og hafði þar íbúð á leigu, og kona hans og börn dvöldust þar ........0..0..000 00 nn senn... V átti foreldra í kaupstaðnum A og lét skrifa sig hjá þeim árin 1941— 1944. Frá því árið 1941 hafði hann verið skip- verji á togara, sem gerður var út frá kaupstaðnum H, en þessi ár hafði hann haft herbergi á leigu í kaupstaðnum R og verið þar til húsa oftast, er hann var í landi. Heimilis- fang hans talið hafa verið í kaupstaðnum R þessi ár .... Maður, sem hafði gerzt starfsmaður í atvinnumálaráðuneytinu, talinn með því hafa tekið sér bólfestu í Reykjavík .... Heimvísun. Sjá ómerking. Hjólreiðar. A var á reiðhjóli á leið niður Laugaveg í Reykjavík. Rakst hann þá á B, er gekk snögglega út á akbrautina til þess að taka upp böggul, er hann var að leita að og sá, að lá á akbrautinni. Engin önnur umferð var á veginum. B féll á götuna og meiddist mikið. Talið var, að A og B ættu báðir sök á slysinu. A hafði séð B ganga út á götuna nokkru áður en áreksturinn varð, en hafði samt eigi dregið úr hraða reiðhjólsins, svo að hann gæti stöðvað það þegar í stað. Eigi gaf hann heldur hljóðmerki. Hins vegar hafði B farið út á akbrautina og staðnæmzt þar til að taka bögg- ulinn upp án þess að gæta vel að farartækjum, er þar kynnu að vera á ferð. Sökinni var því skipt. A látinn bera 2 hluta hennar, en B 1% ........0000000000 000. 000... Hjón. Maður nokkur, sem stefnt var til greiðslu skaðabóta út af áverka, sem hann hafði veitt giftri konu, vildi draga frá dómkröfu hennar fjárhæð nokkra, sem hann taldi sig eiga hjá eiginmanni konunnar. Sú krafa var ekki tekin til greina gegn mótmælum konunnar ........00cc0.0c0.0. 000... Tekjur, sem hjón afla á giftingarárinu, en áður en þau ganga Bls. 336 370 371 400 437 79 147 LXIV Efnisskrá. BIs. í hjónaband, ber ekki að telja fram sameiginlega til skatt- Bjalds ............... 0. 372 Hjón skiptu fjármunum sínum sökum fyrirhugaðs skilnaðar að borði og sæng. Þau deildu m. a. um eignarrétt að húsi nokkru. Ekki var talið sannað, að það hefði verið fengið fyrir séreign konunnar, eins og hún hélt fram. Tveir kaup- málar, sem hjónin höfðu gert sín á milli, voru metnir gildir, Þrátt fyrir andmæli mannsins, sem hélt því fram, að þeim hefði ekki verið ætlað að gilda milli þeirra hjónanna. En samkvæmt kaupmálanum voru ýmsir þar greindir munir, m. a. heiðursverðlaun, er manninum höfðu verið gefin, séreign konunnar „.............000.2000 0. 388. Hlutdeild. Tveir menn aðstoðuðu þriðja manninn við að ginna fé út úr manni nokkrum. Var þeim dæmd refsing fyrir brot á 248. gr. sbr. 22. gr. laga nr. 19/1940 ........000000... 392 Héraðsdómslögmaður dæmdur í sekt samkvæmt 3. mgr. 34. gr. laga nr. 85/1936, sbr. 22. gr. laga nr. 19/1940 ana- logice, fyrir hlutdeild í rangri meðferð máls í héraði .. 444 Holræsi. Sjá skaðabætur. Húsaleiga. Húsaleigulög. Snemma á árinu 1943 hafði G, sem þá bjó í Vestmannaeyjum, leitað eftir kaupum á íbúð í húsi, sem var í smíðum í Reykjavík. Þann 20. júlí s. á. var gerður skriflegur kaup- samningur um íbúðina. Viku áður hafði G. sótt um leyfi húsaleigunefndarinnar í Reykjavík til þess að taka sér þar bólfestu í húsi, sem hann mundi kaupa, en því var synjað. Síðar um sumarið endurnýjaði G umsókn sína, en var aftur synjað. Þrátt fyrir það flutti G sig búferlum til Reykja- víkur i september s. á, og í húsnæði það, sem hann hafði keypt. Í byrjun maí 1944 krafðist húsaleigunefndin í Reykjavík þess, að G yrði borinn út úr húsnæðinu. Með skírskotun til 3. mgr. 3. gr. laga nr. 39/1943 var krafa þessi tekin til greina, þar eð ekki var sannað, að samn- ingar um kaupin hefðu verið komnir á fyrir gildistöku Þeirra laga ...............20200000n err 22 B tók húsnæði á leigu til tveggja ára og greiddi samtímis 10200 kr. til umráðamanns húseignarinnar, A. Um leigu- málann var gerður skriflegur samningur, og var leigan Þar talin 200 kr. á mánuði, en samtímis gaf A B kvittun fyrir 5400 kr., sem taldar voru greiðsla á gamalli skuld. Þetta átti sér þó enga stoð í veruleikanum, Fyrir dómi Efnisskrá. LXV Bis. taldi A þetta hafa verið þóknun til sín fyrir útvegun hús- næðisins, en B og kona hans báru, að um húsaleigu hefði verið að ræða. Einsætt þótti að hafa það fyrir satt. Leigu- málinn hafði ekki verið lagður fyrir húsaleigunefnd og mat hafði ekki farið fram á hinu leigða húsnæði. A var dæmd- ur sekur um brot á 11. sbr. 17. gr. laga um húsaleigu nr. 39/1943 .......22200.r ner 52 Þ tók húsnæði á leigu til 19) mánaðar hjá umráðamanni sama húss (A) og greiddi honum samtímis 3900.00 kr., en í húsa- leigusamningnum var leigan að eins talin 100 kr. á mán- uði. A hélt því enn fram gagnstætt skýrslu Þ, að hinn hluti greiðslunnar hefði verið þóknun til sin fyrir útvegun hús- næðisins. Þetta voru taldar vífilengjur einar. Eftir brott- flutning Þ mat húsaleigunefnd hæfilega grunnleigu hús- næðisins kr. 70.00 á mánuði. Brotið, sem var framið fyrir gildistöku laga nr. 39/1943, en dæmt eftir gildistöku Þeirra, talið varða við 6. sbr. 11. gr. laga um húsaleigu nr. 106/1941, sbr. 11. sbr. 17. gr. húsaleigulaga nr. 39/1943 52 A gerði leigusamning um húsnæði við D. Úr því varð þó ekki, að D flytti í húsnæðið, og A endurgreiddi leigu, sem D hafði greitt fyrirfram. Leigumálinn hafði ekki verið lagður fyrir húsaleigunefnd, og var A því talinn hafa brotið 11. sbr. 17. gr. laga nr. 39/1943 ......2000000 00 en enn 52 A hafði haft íbúð á leigu í nærfellt 20 ár og verið skilamaður um greiðslu húsaleigu. Árið 1941 varð B eigandi hússins og tók hann nokkru síðar að gera A erfitt fyrir um leigu- greiðslu. A, sem var fjarverandi við starf sitt, fól þá P að annast greiðslu leigunnar. P tilkynnti B, að vegna tregðu hans um viðtöku leigugjaldsins myndi það verða greitt með póstávísunum, en hann gæti vitjað leigunnar til sín, ef hann kysi heldur. Var leigan nú í nokkra mánuði greidd með póstávisunum, en síðar neitaði B að veita þeim viðtöku og krafðist greiðslu beint til sin. Varð þá nokkur dráttur á greiðslu húsaleigu. Þann 16. mai 1944 krafði B konu A um leigu fyrir mánuðina febrúar—maíi 1944, en vitjaði ekki greiðslu úr hendi P. Er kona A greiddi ekki leiguna, krafðist B útburðar. Málið kom fyrir fógetadóm 31. maí, og bauð P þá fram leigugreiðslu til mailoka. B tók við henni, að áskildum rétti til útburðar. Hæstiréttur leit svo á, að sá dráttur, sem varð á leigugreiðslu, hefði aðallega stafað af tregðu B, en hvorki átt rót sina í vanvilja né vangetu Á til að inna leigugreiðslur réttilega af hendi. Þótti dráttur þessi því ekki eiga að varða útburði ...... 86 B hafði tekið herbergi á leigu hjá A, sem samtímis fékk einka- söluumboð á iðnaðarvarningi, sem B framleiddi. Í fyrri LXVI Efnisskrá. Bls. hluta marzmánaðar 1944 kom upp misklíð milli aðilja út af verzlunarviðskiptunum, og urðu þeir sammála um að hætta þeim. Átti B þá 942.00 kr. hjá A út af vörusölunni samkv. reikningi A. Þann 2. marz hafði B fengið 2000.00 kr. að láni hjá A, og var gjalddagi þeirra óákveðinn. Þann 8. maí s. á. vildi B greiða A 400.00 kr. upp í húsaleigu, en A neitaði að veita þeim móttöku, þar eð hann taldi B skulda sér 4 mánaða húsaleigu auk hita og ræstingar, samtals 750.46 kr., og hafa fyrirgert leigurétti sinum. B benti hins vegar á, að hann hefði átt hærri fjárhæð hjá A en skuld þessari nam og neitaði að rýma herbergið. Fógeti taldi B hafa borið að tilkynna A það á gjalddögum leigunnar, ef hann vildi skuldjafna vörnúttekt A við húsa- leiguna, og kröfu um skuldajöfnuð því vera of seint fram- komna. Hæstiréttur komst að sagnstæðri niðurstöðu og neitaði um útburð, þar eð húsaleiguskuld B hefði numið lægri upphæð, er útburðar var krafizt, en vöruskuld A við B, enda hefði A hvorki krafið B um greiðslu á 2000.00 kr. láninu né yfirleitt farið fram á, að aðiljar gerðu reikn- ingsskil sín í milli ..........0..0.000.0..0. 173 húsi til iðnrekstrar. Uppsagnarfrestur var 3 mánuðir, Þann 26. ágúst 1944 sagði A leigunni upp, þar eð hann taldi dóttur sína, sem ætlaði að giftast, Þurfa á húsnæðinu að halda. Húsaleigunefnd mat uppsögn þessa gilda, að því er varðaði hæðina í íbúðarhúsinu. Héraðsdómari taldi, að tvö herbergi hæðarinnar mundu nægja dóttur A, bæði með hliðsjón af herbergjaskipun og þegar til Þess var litið, að A hafði all rúmgóða íbúð sjálfur. Þegar málið var dæmt í hæstarétti, var dóttir A gift og barnshafandi. Taldi dómur- urinn því, að henni væri brýn þörf sérstakrar íbúðar. Úr íbúð A yrðu ekki gerðar tvær íbúðir, svo að notum kæmi, og dóttir hennar mundi ekki geta hagnýtt sér hluta af hinni leigðu hæð í sambýli við iðnrekstur B. Var B því með dómi réttarins 23. maí 1945 skyldaður til að rýma hæðina, en þó ekki fyrr en 15. júlí næstan á eftir, þar eð hann Þarfn- aðist nokkurs ráðrúms til flutnings atvinnurekstrar sins 910 A bjó ásamt konu sinni og 5 börnum, 3, 7, 8, 13 og 14 ára að aldri, í þriggja herbergja íbúð í húsi sínu, og var rúm- mál hennar um 56 má. Hann taldi sig hafa brýna Þörf fyrir aukið húsnæði, m. a. vegna þess, að tvö elztu börn hans ætluðu að stunda nám næsta vetur og þyrftu þau sérher- bergi til þess, að það væri unnt. Leitt var í ljós, að eitt barnanna ætlaði að stunda nám í kvöldskóla um veturinn, en eigi var sannað, að hin börnin ætluðu að stunda ann- Efnisskrá. LXVII Bls. að nám en venjulegt barnaskólanám. — Húsnæði A var að vísu talið litið, en með tilliti til þess, sem að framan er greint, svo og þess, að A hafði ráðstafað nokkurri íbúðar- aukningu í húsi sínu til óviðkomandi fólks, að því er telja varð að nauðsynjalausu, var ÁA ekki talinn hafa svo brýna þörf fyrir aukið húsnæði, að það heimilaði honum að segja B upp húsnæði hans skv. 1. gr. laga nr. 39/1943 .. 245 J, einkaeigandi Verzlunarinnar H, sem var skrásett firma í Reykjavík, andaðist í marz 1944. Hafði hann rekið verzlun- ina í leiguhúsnæði og búið þar sjálfur í herbergi, sem hann notaði einnig sem skrifstofu. Eftir andlát J taldi leigu- salinn, T, leigumálann fallinn úr gildi. Erfingjar þeir. sem fengu verzlunina í sinn hlut, töldu hins vegar firmað hafa verið leigutaka, en ekki J persónulega. Talið var, að J hefði sjálfur verið leigutaki, enda hafði leigusamningur- inn í öndverðu verið gerður við hann persónulega, kvitt- anir fyrir húsaleigugreiðslum verið stílaðar á hans nafn og hann að nokkru leyti notað húsnæðið til íbúðar. Hins veg- ar var talið, að erfingjarnir hefðu til bráðabirgða getað komið í stað arfláta, meðan verið var að ráðstafa eign- um verzlunarinnar á sómasamlegan hátt. En þar eð nægur tími hafði gefizt til þess, var leigumálinn talinn fallinn úr gildi .............2000000 000 258 A hafði tekið ibúð á leigu og bjó þar ásamt uppkomnum börn- um sínum. Þann 2. febrúar 1945 andaðist A. Í byrjun marz s. á. fór leigusali fram á, að börn hans flyttu úr íbúð- inni, en er því var ekki sinnt, krafðist hann útburðar. Hæstiréttur taldi, að börnin hefðu átt rétt á 3 mánaða upp- sagnarfresti til venjulegs flutningsdags, eða til 1. október 1945. Þar eð hvorki vanskil á leigugreiðslu né slæm um- gengni, sem útburðarkrafan var einnig byggð á, voru sönn- uð, var synjað um útburð .........000000 000... 0... 292 A hafði tekið verzlunarhúsnæði á leigu í húsi einu í Reykja- vik árið 1936. Í marz 1941 keypti B húsið. Á miðju því ári varð samkomulag milli A og B um töluverða leigu- hækkun frá því sem um hafði verið samið í upphafi, en eigi var hin breytta leigufjárhæð borin undir húsaleigu- nefnd Reykjavikur. Síðar greiddi A einnig vísitöluálag á hina nýju húsaleigu. Síðla árs 1944 flutti A úr húsinu samkvæmt samkomulagi við B. Skömmu síðar höfðaði A mál á hendur B til endurgreiðslu þeirrar fjárhæðar, sem hann hafði greitt honum í húsaleigu umfram leigu þá, sem um hafði verið samið 1936, þar á meðal visitölu- álagsins. Með skirskotun til 6. sbr. 13. gr. laga nr. 39/1943 var krafan tekin til greina, þar eð skilyrðum þeim, sem LXVIII Efnisskrá. Bls. þau lög setja fyrir leiguhækkun og vísitöluálagi, hafði ekki verið fullnægt ..............0... 0000... 0 316 Haustið 1941 tók A þriggja herbergja íbúð á leigu í húsi B í Reykjavík. Fékk A þá til afnota litinn geymsluskáp í kjall- ara hússins, en til þess að komast að geymslu þessari, Þurfti að ganga í gegnum þrennar dyr. Lykil að skáp þess- um eða geymslu fékk A í hendur. Haustið 1944 tók B að læsa dyrum þeim, sem ganga þurfti í gegnum, til þess að komast að geymsluskápnum. Krafðist A þess þá, að sér yrði veittur aðgangur að honum með innsetningargerð. Þar eð A hafði haft skáp þenna til afnota og lykil að hon- um í sinum vöræzlum, frá því hann flutti í húsið, og skáp- ur þessi var eina geymslan, sem íbúðinni fylgdi, var kraf- an tekin til greina ....................0..0 0000 n nn 418 A var leigjandi í húsi B í Reykjavik. Í húsinu var kolamiðstöð, er Á flutti í það, en eftir að hitaveitan var lögð í Reykja- vik, var húsið hitað með vatni frá henni. Taldi A íbúð sína eftir það ekki vera hitaða nægjanlega og krafðist með innsetningargerð aðgangs að herbergi því, sem heitavatns- stillarnir voru í, til þess að geta ráðið sjálfur, hversu miklu heitu vatni væri hleypt á miðstöðvarkerfi hússins. Þegar af þeirri ástæðu, að A hafði ekki fært sönnur á, að B hefði látið honum í té óhæfilega lítinn hita, var krafan ekki tekin til greina ..................00... 000. 434 G, sem átti húseign í Reykjavík, andaðist haustið 1942. Við lok búskipta á árinu 1943 fékk S, dóttir G, helming húss- ins í sinn hlut. Í húsi þessu hafði Ó tvö herbergi og eld- hús á leigu. Í ársbyrjun 1945 taldi S sig þurfa á ábúð Ó að halda fyrir son sinn, Þ, sem þá hafði stofnað heimili og var húsnæðislaus. Sagði S því Ó upp íbúð hans. Ó mót- mælti uppsögninni m. a. með þeim rökum, að S hefði ekki eignazt húsið fyrir 9. september 1941, sbr. 1. gr. laga nr. 39/1943. En þar eð G, móðir S, hafði eignazt húsið fyrir framangreindan timá, þótti S samkvæmt lögjöfnun frá áðurnefndri lagagrein hafa heimild til að segja Ó upp húsnæðinu vegna brýnnar þarfar sonar síns til íbúðar- ÍNNAF (...........22.0.0ns ess 437 Einn af dómendum hæstaréttar taldi orðið „eignazt“ í nefndri lagagrein, ekki tákna færslu eigna milli aðilja fyrir erfð 437 Í sama máli var því mótmælt af Ó, að Þ væri löglegur ibúi í Reykjavík, og væri því óheimilt að segja upp húsnæði hon- um til handa. En þar sem Þ hafði, áður en uppsögnin fór fram, gerzt starfsmaður í atvinnumálaráðuneytinu, var talið, að hann hefði þar með tekið sér bólfestu í bænum 437 Efnisskrá. Húsleit. Húsleit gerð hjá manni, sem grunaður var um að hafa í fór- um sínum tréspiritus, er seldur hafði verið til neyzlu og reynzt banvænn ........000020000eennesnr sn Iðgjöld. Sbr. skaðabætur. Þrir menn, sem hjálpazt höfðu að við að ginna fé út úr manni nokkrum, dæmdir in solidum til að greiða honum skaða- bætur .........2.22.00.00.0 sess Í refsimáli gegn K vegna aksturs bifreiðar með áhrifum áfengis kom fram skaðabótakrafa á hendur honum fyrir skemmdir á bifreiðinni, sem var annars eign. Héraðsdómari taldi kröf- una ekki nægilega rökstudda og vísaði henni frá dómi .. Innsetningargerðir. A, sem hafði íbúð á leigu í húsi B, hafði haft geymsluskáp til afnota í kjallara hússins. B læsti dyrum, sem ganga þurfti gegnum, til þess að komast að geymsluskápnum. Á var veittur aðgangur að skápnum með innsetningargerð Leigutaki íbúðar á hitaveitusvæði Reykjavíkur krefst með inn- setningargerð aðgangs að hitaveitustillum hússins. Synjað var um gerðina, þegar af þeirri ástæðu, að ekki var sýnt fram á, að húseigandinn hefði látið leigjandanum of lit- inn hita í té .........0202000 0000 Játning. Sjá aðiljaskýrslur. Kaup og sala. Ekki þótti sannað, að A hefði fengið umboð frá B til að selja skip hans. Hins vegar kom það fram, að A hafði komið á því sambandi milli B og kaupenda skipsins, er siðan leiddi til samnings. Varð ekki annað séð en B hefði verið ljóst þetta milligöngustarf A og ekki amazt við því. Þótti A samkvæmt þessu eiga rétt til þóknunar frá B ........ A keypti bifreið af B og greiddi þegar nokkurn hluta and- virðis, en B var áskilinn eignarréttur að bifreiðinni, unz allt andvirðið væri greitt. A stóð ekki í skilum með greiðslu afborgana, og varð þá að samkomulagi, að hann afhenti B bifreiðina aftur. Eftir það höfðaði A mál á hendur B og krafðist riftunar á kaupunum vegna galla á bifreiðinni og endurgreiðslu úr hendi B á þegar goldnu kaupverði. Ekkert kom fram um það, að B hefðu verið kunnir gallar á bifreiðinni, er hann seldi A hana. A hafði skoðað bif- reiðina á undan kaupum og ekið henni í rúman mánuð án þess að kvarta um galla. A ekki talinn eiga rétt til rift- LXIX Bls. 30 392 460 418 434 76 LXX Efnisskrá. unar, sbr. 52 gr. laga nr. 39/1922, og þá ekki heldur rétt til endurgreiðslu samkvæmt 57. gr. sömu laga. Bifreiðin var í mun lakara ásigkomulagi, er A skilaði henni, en þegar hann tók við henni. Átti hann því ekki rétt á endurgreiðslu samkvæmt 36. gr. laga nr. 7/1936. Þá leiddi það og af yfirlýsingu, er A hafði gefið B, þegar hann skilaði bifreiðinni, að hann gat ekki krafið B um neinn hluta andvirðisins ..............00000..0 0000 Kröfuréttindi. Sjá ábyrgð, aðgerðaleysisverkanir, greiðsla, kaup og sala, samningar, skaðabætur, umboð. Kyrrsetning. Synjað um staðfestingu kyrrsetningar, er ekki var haldið nægi- lega fljótt til laga .................00.00n0. nn Kærumál. Samkvæmt kröfu ólöglærðs aðilja, sem sjálfur ætlaði að flytja mál sitt, úrskurðaði héraðsdómari, að mál skyldi skriflega flutt. Gagnaðili kærði úrskurðinn samkvæmt 109. gr. laga nr. 85/1936. Hæstiréttur felldi úrskurðinn úr gildi, með því að sakaratriði væru ljós og óbrotin ................ Héraðsdómari úrskurðaði vitni óskylt að svara spurningum, er það hafði áður svarað í skýrslu og staðfest fyrir dómi. Úrskurður kærður samkvæmt 128. gr. laga nr. 85/1936, en staðfestur í hæstarétti .............0..0.0000...0.... Málskostnaðarákvæði héraðsdóms kært samkvæmt 186. gr. laga nr. 85/1936, en kærumáli frestað í hæstarétti vegna áfrýj- unar aðalmálsins ...............2..020000. 000 nv nn Úrskurður héraðsdómara um veitingu frests kærður samkvæmt 105. gr. laga nr. 85/1936, en staðfestur í hæstarétti .... Í máli á hendur hlutafélagi var því andmælt af hálfu sækjanda, að verkfræðingur í þjónustu félagsins fengi sem vitni að staðfesta skýrslu sína fyrir dómi. Úrskurður héraðsdóm- ara, er hratt andmælunum, kærður samkvæmt 128. gr. laga nr. 85/1936. Hæstiréttur staðfesti úrskurðinn Fógeti synjaði þess í úrskurði, að tilteknar aðiljaspurningar yrðu lagðar fyrir gerðarbeiðanda og konu hans. Gerðar- þoli kærði úrskurðinn samkvæmt 4. tölul. 198. gr. laga nr. 85/1936. Úrskurðinum hrundið í hæstarétti ........ Hæstiréttur úrskurðar samkvæmt 199. gr. laga nr. 85/1936, að aflað skuli rækilegri sakargagna í kærumáli ............ Héraðsdómari synjaði með úrskurði um framhaldsfrest í máli. Úrskurður kærður samkvæmt 105. gr. laga nr. 85/1936, en staðfestur í hæstarétti .......................... 307, Bls. 220 147 84 160 213 263 271 315 348 Efnisskrá. Málskostnaðarákvæði héraðsdóms kært samkvæmt 186. gr. laga nr. 85/1936 ........20000000000........ 322, 365, 366, 380, Í kærumáli út af málskostnaðarákvæði héraðsdóms sendu um- boðsmenn aðilja hæstarétti ekki greinargerðir. Var kæru- málinu þá frestað samkvæmt 3. mgr. 199. gr. laga nr. 85/1936, og umboðsmönnunum veitt færi á að flytja málið skriflega .........2.0020000een. ves Kærumáli um málskostnaðarákvæði héraðsdóms hafði verið frestað í hæstarétti vegna áfrýjunar aðalmálsins. Eftir hafningu aðalmáls í hæstarétti, gekk dómur um kærumálið Annar af tveimur eigendum húss sagði leigutaka í því upp húsnæði sínu. Máli um gildi uppsagnar var vísað frá hér- aðsdómi samkvæmt 46. gr. laga nr. 85/1936. Frávisunar- dómurinn var kærður samkvæmt 108. gr. laga nr. 85/1936. Var hann ómerktur í hæstarétti, með því að sá eigendanna, er sagði upp húsnæðinu, hafði heimild til þess frá sam- eiganda sinum .......0..0000000 enn Úrskurður fógeta, þar sem vitnum var ekki talið skylt að gefa skýrslu fyrir dómi, kærður samkvæmt 4. mgr. 128. gr. laga nr. 85/1936. Hæstiréttur hratt úrskurðinum Landamerkjamál. Í landamerkjamáli færði áfrýjandi ekki sönnur á það í hæsta- rétti, að rétti hans hafi verið hallað með akvörðun landa- merkjadóms á mörkum viðkomandi jarða. Var krafa hans um ómerkingu dómsins því ekki tekin til greina ...... Meðferð landamerkjamáls í héraði var að mörgu leyti áfátt. Ekki varð séð, að samdómsmenn hafi verið látnir vinna heit, áður en þeir tóku til starfa. Á fyrsta dómþingi var aðiljum ekki bent á að leggja fram greinargerðir, og ekki var ákveðinn þingdagur samkvæmt 10. gr. laga nr. 41/1919 til merkjagöngu og annarra dómstarfa. Vitni voru ekki prófuð á vettvangi, og dómendur létu ekki gera uppdrátt af þrætulandinu, enda þótt aðiljar mótmæltu hvor annars uppdráttum. Lýsing í dómi á kennileitum og umhverfi þeirra var ábótavant ........2.520000 000. eens Landhelgisbrot. Sjá fiskveiðabrot. Landráð. A, danskur ríkisborgari, en búsettur hér á landi, birti snemma árs 1943 grein í brezku blaði undir dulnefni, þar sem Ís- lendingum var m. a. borið það á brýn, að þeir létu togara sína liggja í höfn undir því yfirskyni, að þeir væru til viðgerðar, en í raun og veru væri um spellvirkjahátt að LXXI Bls. 465 322 380 406 442 216 216 LXKXII Efnisskrá. ræða. Dylgjað var um, að tortryggilest væri, að þeir (þ. e. Íslendingar) misstu ekki skip líkt og Færeyingar. Rætt var um hátekjur íslenzkra sjómanna og sagt, að íslenzkur fiskur hefði verið ofborgaður um 60—70 af hundraði. Spurt var, hvers vegna Bretar heimtuðu ekki sama verð fyrir kol, olíu, eldsneyti og salt. Þetta land (Ísland) hefði aldrei gert annað en óbilgjarnar kröfur („rough demands“). Bezt væri, að Íslendingar æti fisk sinn sjálfir, ef þeir vildu ekki sigla. Klykkt var út með þessum orðum: „Íslend- ingar verða sjálfir að taka á sig áhættuna (af að sigla) ásamt með öðrum þjóðum, eða svelta eins og aðrar þjóðir.“ Með þessum ummælum voru Íslendingar ranglega sakaðir um spellvirkjahátt og aðrar mótgerðir gegn Bret- um, sem áttu í styrjöld, og Bretar hvattir til að beita þá harðræðum. Þótti greinin því líkleg til að valda hættu á íhlutun erlends rikis (Bretlands) um málefni Íslendinga. G var því talinn hafa gerzt sekur við 88. gr. laga nr. 19/1940, sbr 1. gr. laga nr. 47/1941, Refsing hans ákveðin 7 mánaða fangelsi ..............2..0.200 0000 Leiðbeiningarskylda dómara. Ólöglærður aðili flutti mál sitt sjálfur í héraði. Dómari benti honum á, að nauðsynlegt væri að láta fara fram virðingu dómkvaddra manna, áður en málið væri lagt í dóm. Aðili sinnti ekki þessari leiðbeiningu, og átti dómari þá að benda honum á, að vísa ætti málinu frá héraðsdómi, ef ekki yrði farið að leiðbeiningum þessum. Hæstiréttur ómerkti héraðsdóminn, m. a. vegna þess, að nefndrar virð- ingargerðar hafði ekki verið aflað ..........000000..0... Í fógetamáli vanrækti dómari að kveðja aðilja fyrir dóm og leiðbeina þeim, þar sem þeir voru ólöglærðir, um kröfu- gerðir og málsútlistun samkvæmt 1i4. gr. laga nr. 85/1936 Framlagning greinargerða af hálfu aðilja braut mjög í bága við ákvæði laga nr. 85/1936. Aðiljar voru ólöglærðir, og vanrækti héraðsdómari að leiðbeina þeim um málflutn- ÍNGINN ..........202000000nð res Á fyrsta dómþingi í landamerkjamáli var aðiljum ekki bent á að leggja fram greinargerðir samkvæmt 105. og 106. sbr. 221. gr. laga nr. 85/1936 ..........20000.0 00. Í máli út af ágreiningi um heimilisfang, sem rekið var í hér- aði samkvæmt lögum nr. 95/1936, vanrækti dómari að leið- beina ólöglærðum aðilja um kröfugerð í málinu ........ Leiga. Sjá húsaleiga. Lífeyrir. Sjá dánarbætur, tryggingar. Bls. 26 139 178 216 Efnisskrá. LXKXIII Bls. Líkamsáverkar. A hitti B, innheimtumann rafveitu kaupstaðarins Í, á förnum vegi í kaupstaðnum, Lentu þeir í orðasennu út af innheimtu rafmagmsreikninga og lauk henni með því, að A laust B kinnhest allmikinn, svo að bólga hljóp í kinnina og tvær tennur brotnuðu úr munni B. Síðan reiddi A óátekna áfeng- isflösku til höggs við B, sem forðaði sér þá undan. Fyrir dómi kvaðst A hafa átt hendur sínar að verja, þar eð B hefði barið hann að fyrra bragði. Þetta braut þó í bág við skýrslu B og vætti vitna, og var ÁA dæmdur til refs- ingar samkvæmt 217. gr. laga nr. 19/1940 og lögreglusam- þvkkt kaupstaðarins, Refsingin var ákveðin 15 daga varð- hald. Enn fremur var Á dæmdur til greiðslu miska- og skaðabóta. — A hafði ekki verið saksóttur fyrir brot, sem 106. og 108. gr. laga nr. 19/1940 taka til. Varð honum því ekki refsað samkvæmt þeim greinum ...........0.02.... 9 Tunna með áfengisvökva fannst á reki á hafi úti. Nokkur hluti áfengisvökva þessa var seldur til neyzlu, og reyndist hann banvænn. Níu menn, sem neyttu hans, létu lífið, en margir veiktust meira og minna, og varð einn þeirra blindur. Þótt menn þeir, sem að sölunni stóðu, hefðu nokkra ástæðu til að ætla áfengisvökvann drykkjarhæfan, var talið, að þeim hefði verið ljóst, að það var alls óvíst og að hætta sat stafað af nevzlu hans, svo sem raun varð á. Þeir voru því dæmdir sekir við 219. gr. laga nr. 19/1940 auk 215. gr. sömu laga ........000200 0000. 30 Strætisvagn ók allhratt eftir ólögðum og holóttum vegi. Eitt sinn, er vagninn kastaðist til, tókst farþeginn A á loft og kom svo illa niður, að hann hryggbrotnaði. Bifreiðarstjór- inn talinn eiga sök á slysinu með ógætilegum akstri .. 67 A ók á reiðhjóli á fótgangandi mann, er lærbrotnaði vegna árekstrarins. Hvorugur talinn hafa gætt nægilega umferð- arreglna. Tjóni af slysinu skipt milli aðilja ............ 79 A barði B í höfuðið. B hlaut bólgu kringum auga, sár innan á vör og tannbrot af högginu. A refsað eftir 217. gr. laga nr. 19/1940 ........000000 00 ner nsr 92 A kjálkabrotnaði af höggi, er hún fékk á höfuðið. B talinn bera fébótaábyrgð á meiðslinu. Refsikröfu, er gerð var á hend- ur B í einkamáli samkvæmt 217. gr. laga nr. 19/1940, visað frá héraðsdómi að svo stöddu, þar sem áverkinn virtist vera slíkur er greinir í 218. gr. nefndra laga .... 147 A og B hlutu vegna líkamsárásar af hendi D þrota og sprungur á augnaloki, vör og kinn. D dæmd refsing samkvæmt 217. gr. laga nr. 19/1940 ........22000000. 0000 nn 153 Kona hlaut beinbrot á fæti í bifreiðarslysi. Í skaðabótamáli LXXIV Efnisskrá. var eiganda bifreiðarinnar dæmt að greiða bætur, þar sem bifreiðin hafði bilað í akstri vegna lélegs ásigkomu- lags og ekki var leitt í ljós, að ökumaður hefði sýnt fulla aðgæzlu og varkárni ................0.000000. 00... A ók bifreið á B á götu. Hlaut B sár og mar á fótum og víðar. A var sýknaður í refsimáli í héraði, og því máli ekki áfrýjað. Í skaðabótamáli B gegn A játaði A bótaskyldu sina Kona fótbrotnaði, er hún var að stíga út úr strætisvagni. Hún hafði ekki sýnt næga varkárni, en ekki var leitt í ljós, að Þbifreiðarstjórinn hefði heldur sýnt fulla aðgæzlu. Var þvi með skírskotun til 34. gr. laga nr. 23/1941 tjóni skipt milli aðilja ...............00..200 0000 00 Líkur. Sbr. sönnun. a) Í einkamálum. A krafðist í máli gegn B riftunar á kaupum á bifreið og endur- greiðslu þegar goldins kaupverðs. Í málinu lagði B fram skjal, undirritað af A, A hélt því fram, að tiltekinni setn- ingu hefði verið bætt inn í skjalið, eftir að hann afhenti B það. Ekki var þó tekið mark á þessari staðhæfingu, bar sem hvorki útlit skjalsins né annað benti til þess, að það væri falsað ..................0000.0 0. A fékk umboð frá B til að gera farmsamning um skip hans við Þriðja aðilja. Eftir að samningur var gerður, greindi A og B á um efni umboðsins. B þótti hafa fært svo miklar líkur fyrir staðhæfingu sinni, að sönnunarbyrði fyrir stað- hæfingu A yrði að hvila á honum ..............0...... Í ofviðri tók mann út af skipi, og varð honum ekki bjargað. Eitt vitni bar það, að björgunarfleki skipsins, sem samtímis losnaði og fór í sjóinn, hefði kastazt í manninn og valdið því, að hann tók út. Gegn mótmælum viðkomandi trygg- ingarfélags þótti þetta þó ekki sannað ..........0.00.000.. Í innsetningarmáli krafðist leigutaki húsnæðis þess, að honum yrði heimilaður aðgangur að geymsluskáp, er hann taldi fylgja leiguíbúð sinni. Húseigandi, er hindraði aðgang að skápnum, taldi hann ekki hafa verið leigðan með iíbúð- inni. Það kom fram, að leigutaki hafði haft afnot skáps- ins um 3 ára skeið, eða allan þann tíma, sem leigumálinn hafði staðið, og lykill skápsins þann tíma verið í hans vörzlum. Leiddu rök þessi til þess, að innsetningargerð var leyfð ..........0.222000.000 eens b) Í opinberum málum. A. hafði setið heila nótt að fjárhættuspili við þriðja mann. Um morguninn var hann orðinn peningalaus. Fóf hann þá Bls. 309 327 340 220 287 338 418 Efnisskrá. LXXV að afia sér peninga, hitti B og bað hann um lán. B tók A heim með sér, tók þar 500 kr. úr veski sinu og fékk A, en lét síðan veskið, sem í voru 150 kr. inn í skáp. Í skúffu í skápnum voru fyrir 2000 kr. B fór síðan að sofa, en er hann vaknaði síðar um daginn, voru allir pening- arnir, 2150 kr., horfnir úr skápnum. Auk þess saknaði B áfengisflösku. A hafði farið með 500 krónurnar til spilafé- laga sinna. Er hann hafði tapað þeim og meiru til, fór hann aftur út. Eftir nokkurn tíma kom hann aftur, og hafði þá peninga. Báru spilafélagarnir, að hann hafi fyrst greitt skuld sína og síðan lagt fram 800 kr. í einu lagi, og Þó átt eftir peninga í veski sínu. Einnig hafði A þá áfengi meðferðis, er hann veitti þeim. A gerði þá grein fyrir sið- ari ferð sinni, að hann hefði fyrst farið heim til B, en eng- an hitt þar, og síðan farið heim til sín og sótt þangað 800 kr., er hann átti þar. Studdi eiginkona hans þann fram- burð. Svo kvaðst hann og hafa tekið með sér áfengi að heiman. Hann neitaði því, að hann hafi haft meira en 800 kr., er hann kom úr seinni ferðinni. A hafði oft verið dæmdur fyrir þjófnað og fleiri glæpi. Þrátt fyrir framan- greindar líkur, þótti sök hans ekki sönnuð gegn eindreg- inni neitun hans ...........020000. 000. s0 nn. 52 Veski með 10000 kr. í auk peninga í erlendri mynt var stolið frá E veitingamanni. A, sem greinir næst hér á undan, hafði komið til E um morgun og greitt honum 50 kr. Lét E þær í umrætt veski og veskið síðan í tösku, er hann hengdi á þil í skrifstofu sinni. Síðar notaði A síma í veitingasaln- um, en að símtali hans loknu fór E að tala í símann, og gekk A þá burt. Þegar E hafði lokið við að tala í sím- ann, fór hann inn í skrifstofu sína. Sá hann þá, að laus- lega negld fjöl í skrifstofuhurðinni hafði verið brotin frá, smekklásinn opnaður og veskið horfið úr töskunni. Skömmu eftir þjófnaðinn tók A mikinn þátt í fjárhættuspil- um, og skýrðu sumir spilafélagar hans svo frá, að þeir hafi séð hann hafa handa á milli peninga, svo þúsundum kr. skipti, og einnig peninga í erlendri mynt. Gegn neitun A þótti ekki sannað, að hann hefði framið umræddan þjófnað .........2.0002000..eneesnre nr 52 Læknar. Læknaráð. Læknir skoðar lík manns, sem farizt hafði í bifreiðarslysi .... 4 Læknir athugar ástand bifreiðarstjóra, sem lent hafði í bif- reiðarslysi ...........000..eeseessessrssrrss 4 Geðveikralæknir athugar andlega heilbrigði manns, sem ákærður var fyrir glæp ..........20.00000.. 0... 00... 26, 183 LXXVI Efnisskrá. Læknir skýrir frá dánarorsök nokkurra manna, sem látizt höfðu af afleiðingum áfengisneyzlu .................... Læknir lýsir meiðslum, sem maður hlaut í umferðarslysi 67, 79, 139, 199, 309, Tryggingaryfirlæknir metur örorku manns .......0.0..00..... Læknir lýsir meiðslum aðilja, er hlutust af líkamsárás af hendi annars manns ..........00000000.0 0. 92, 147, Læknir lýsir heilsufari og vinnuþreki manns, er krafðist dánar- bóta eftir son sinn ..............0000 00. nn ss Héraðslæknir vottar, að íbúð aðilja sé heilsuspillandi ...... Forstöðumaður rannsóknarstofu háskólans neitar að afhenda til afnota í dómsmáli skýrslu um krufningu á líki tiltekins manns. Skírskotar hann til stuðnings neitun sinni til 10. gr. laga nr. 47/1932 ........2..0000 0 Hæstiréttur úrskurðar, að leitað skuli álits læknaráðs um bana- mein konu .........2.0..0.0. 0. s.s ss Lög. Lögskýring. Orðið stéttarfélag í niðurlagi 1. gr. laga nr. 3/1943 táknar ein- ungis félagsskap vinnuseljenda, sbr. 1., 5., 6., 9. og 10. gr. laga nr. 80/1938 og athugasemdir um 1. gr. frumvarps þeirra laga ...........0.0.20.000 nn Viðskiptaráð hefur ekki heimild til að ákveða taxta fyrir verk, sem stéttarfélag hefur samið um greiðslu fyrir við ein- staka vinnukaupendur, sbr. niðurlag 1. gr. laga nr. 3/1943 Menn, sem fundu áfengistunnu á reki á hafi úti, fluttu hana til lands og slógu eign sinni á hana án þess að tilkynna fundinn yfirvöldum og greiða toll, hvorki taldir hafa brotið gegn ákvæðum 26. kafla almennra hegningarlaga nr. 19/1940, þar eð tunnan taldist hafa verið eigandalaus, né heldur gegn ákvæðum tolllaga nr. 63/1937 .......... Meðan á rannsókn sakamáls stóð, sat ákærði í gæzluvarðhaldi rúma 2 mánuði. Sök sannaðist á hann, þrátt fyrir stöðuga neitun hans. Ekki talin vera fyrir hendi skilyrði sam- kvæmt 76. gr. laga nr. 19/1940 til að láta gæzluvarðhalds- vist koma í stað refsingar að neinu leyti ......... en Ákvarðanir um gjaldskrá leigubifreiða taldar vera innan vald- sviðs viðskiptaráðs samkvæmt 1. gr. laga nr. 3/1943 .... Bifreiðarstjórafélag hafði hækkað gjaldskrá sina, án þess að aflað væri leyfis viðskiptaráðs samkvæmt 7. gr. laga nr. 3/1943. Einn af félagsmönnum, er tekið hafði ökugjald af farþegum samkvæmt nýju gjaldskránni, kærður fyrir brot á ákvæðum nefndra verðlagslaga. Hann krafðist sýknu m. a, með skirskotun til 1. mgr. 3. gr. laga nr. 80/1938. Sýknu- ástæðan ekki tekin til greina ............0000..00.0.... Bls. 30 327 79 153 139 245 315 441 18 18 30 52 74 Efnisskrá. LXXVII Árekstur varð á götu milli gangandi manns og hjólriðandi. Hegðun beggja á undan árekstri talin hafa farið í bága við ýmis ákvæði umferðarlaga nr. 24/1941 ...........0..00... Ólöglærður aðili ætlaði sjálfur að flytja mál sitt í héraði. Tilmæli hans um skriflegan málflutning samkvæmt 2. tölul. 2. mgr. 109. gr. laga nr. 85/1936 ekki tekin til greina, með því að sakaratriði voru ljós og óbrotin ................ A var sóttur til sakar fyrir líkamsáverka, er hann hafði veitt B. Héraðsdómari heimfærði brot hans til 218. gr. laga nr. 19/1940, en hæstiréttur taldi það varða við 217. gr. sömu laga ...........0..2 000 Við ákvörðun refsingar fyrir líkamsárás hafði héraðsdómari hliðsjón af 4. tölul. 74. gr. laga nr. 19/1940. Hæstiréttur dæmdi refsingu án skírskotunar til þessa ákvæðis ...... A útgerðarmaður hafði heimilisfasta atvinnustofnun á Siglu- firði árið 1942. Bar honum að gjalda þar útsvar samkvæmt a-lið 8. gr. laga nr. 106/1936. En með því að hann átti heimili í Hafnarfirði allt árið 1942 svo og á árinu 1943, er álagning útsvara fór fram, þá var talið, að í Hafnar- firði hefði mátt leggja á hann útsvar 1943 á tekjur, sem sam- svöruðu hæfilegum framkvæmdastjóralaunum, Þær tekjur átti að draga frá heildartekjum hans, áður en útsvar væri lagt á hann þetta ár á Siglufirði ..............0..0...... Hreppsfélagið A var krafið um vistgjald sjúklings á geðveikra- hæli. Fyrirsvarsmenn A töldu, að samkvæmt því, er skýra bæri 13. gr. laga nr. 52/1940, hvildi greiðsluskyldan á hreppsfélaginu B, en því hafði fyrirsvarsmaður B andmælt. Þar sem hér var ágreiningur milli hreppsfélaga um fram- færsluskyldu, sem stjórnvöld þau, er greinir í 81. gr. laga nr. 52/1940, höfðu ekki lagt úrskurð á, þá var A sýknað að svo stöddu ...........2..2.0.00 0... A hafði veitt B líkamsáverka. B sótti A í einkamáli til refsingar samkvæmt 217. gr. laga nr. 19/1940. Hæstiréttur taldi áverk- ann mundu vera slíkan sem 218. gr. nefndra laga greinir og ríkisvaldið því eiga sókn sakarinnar. Var af þessum sökum refsikröfu B vísað frá héraðsdómi að svo stöddu Kærumáli frestað í hæstarétti samkvæmt lögjöfnun frá 2. mgr. 117. gr. laga nr. 85/1936 vegna áfrýjunar aðalmálsins .. Lög nr. 63/1935 skal skýra svo, að þegar útflytjandi selur vöru á erlendum sölustað, ber að reikna útflutningsgjald af söluverði vörunnar þar að frádregnum kostnaði þeim, er í nefndum lögum greinir. Á sama hátt skal reikna gjald sam- kvæmt lögum nr. 98/1941, nr. 47/1930 og nr. 75/1937 .. Fasteign var seld á nauðungaruppboði eftir kröfu R. G bauð upp fyrir kröfu R og varð hæstbjóðandi. Uppboðið varð Bls. 84 92 92 110 126 147 160 161 LKKVIII Efnisskrá. þvi með fullum árangri, að því er uppboðsbeiðanda varð- aði. G krafðist útlagningar, með því að hann hefði boðið upp í, en ekki upp úr, veðskuld, sem á eigninni hvildi og hann átti. Talið, að G ætti ekki að gildandi lögum heimt- ingu á útlagningu sér til handa, þar sem hann hafði ekki krafizt uppboðs til lúkningar á veðskuld sinni ........ Refsing manns, er dæmdur var sekur um brennu, ákveðin með hliðsjón af 75. gr. laga nr. 19/1940 .........0000000000.. Lög nr. 9/1941, 4. gr., skýrð í sambandi við álagningu skatts á fyrirtæki, sem jafnframt útgerð ráku fleiri tegundir at- vinnu á tímabili því, er í lögunum greinir .............. Samkvæmt ákvæðum staðfestrar skipulagsskrár Bíóhallarinnar á Akranesi, skal hreinum arði af rekstri hennar varið til stuðnings mannúðar- og menningarmálum á Akranesi. Þar sem heimild fyrirsvarsmanna stofnunarinnar til ráðstöf- unar á arði var þannig ekki bundin við glöggt afmörkuð verkefni, þótti stofnunin ekki eiga rétt til undanþágu á greiðslu skemmtanaskatts samkvæmt b-lið 3. gr. laga nr. 56/1987 ......200.neeee ss Máli frestað ex officio í hæstarétti samkvæmt lögjöfnun frá 120. gr. laga nr. 85/1936 .........0000000 00... 215, Skilyrði til að krefjast endurgreiðslu kaupverðs samkvæmt 36. gr. laga nr. 7/1936 eru ekki fyrir hendi, þegar kaupandi skilar hlut í lakara ásigkomulagi en hann var í, er kaup- andi fékk hann í hendur ...............0.0. 0... 000... Sökunautur, sem verið var að prófa á dómþingi, barði í borðið til áherzlu ummælum sínum. Þessi hegðun ekki talin út af fyrir sig varða við 108. gr. né önnur ákvæði laga nr. 19/1940 ......00200. 0 Refsimál út af sjóslysi á sjó- og verzlunardómur að fara með og dæma, sbr. 200. gr. laga nr. 85/1936 og 90. gr. laga nr. 41/1930, og skiptir ekki máli, þó að málshöfðunarskipun dómsmálaráðuneytisins taki aðeins til tiltekins kafla í lög- um nr. 19/1940 ..........00020220000en nr Skilyrði 4. tölul. 1. gr. laga nr. 12/1923 til þess að veita einka- leyfi fyrir uppgötvun ekki talin hafa verið fyrir hendi, með því að almenningur hafði átt kost á að kynna sér uppgötvunina og hagnýta sér hana, áður en sótt var um einkaleyfið .........202000e00eessn ss Konan A var leigutaki íbúðar. Er hún lézt, voru tvær dætur hennar heimilisfastar hjá henni. Þær taldar eiga rétt á 3 mánaða uppsagnarfresti til venjulegs flutningsdags .... Í einkamáli var þess krafizt, að embættislækni yrði með úr- skurði gert skylt að leggja fram skýrslu um krufningu látins manns, Þeim vandamönnum hins látna, er getur Bls. 168 183. 188 220 226. 248 Efnisskrá. LXKIK í 3. mgr. 25. gr. laga nr. 19/1940, var gefinn kostur á að andmæla framlagningu skýrslunnar ..............0.00...- Ákvæði 11. gr. laga nr. 6/1935 skýrð þannig, að óheimilt sé að ákveða skatt af samanlögðum tekjum hjóna, er þau hvort í sínu lagi öfluðu fyrir stofnun hjúskapar á því ári, er þau gengu að eigast. Ákvæði 2. mgr. 18. gr. reglug. nr. 133/1936 raskar ekki þessari niðurstöðu ................ Málshöfðun út af ágreiningi um skiptingu Þbjarglauna milli skipverja, sbr. 233, gr. laga nr. 56/1914, er rétt að beina að útgerðarmanni, sem sótt hefur mál til heimtu launanna .. Ákvæði 233. gr. laga nr. 56/1914 um það, að hluta skipshafnar í bjarglaunum skuli skipta milli hennar að réttri tiltölu við kaup manna á skipinu, skýrt þannig, að þar sé aðeins átt við fast kaup og fastar aukatekjur, en ekki kaup fyrir yfir- og eftirvinnu ...............0000 00. ss Lög nr. 42/1911 skylda ekki Reykjavíikurbæ til að leggja hol- ræsi í götur, og slík skylda verður ekki heldur leidd af ákvæðum vatnalaga nr. 15/1923 né öðrum réttarreglum . Árið 1942 hlaut A húseign í Reykjavík að erfðum eftir móður sína. Móðir A hafði orðið eigandi að húsinu fyrir 9. sept. 1941. Á talin hafa heimild samkvæmt lögjöfnun frá 1. mgr. 1. gr. laga nr. 39/1943 til að segja leigutaka í húsinu upp íbúð sinni vegna brýnnar þarfar sonar A til húsnæðis Héraðsdómslögmanni dæmd fésekt fyrir hlutdeild í rangri meðferð einkamáls samkvæmt 3. mgr, 34. gr. laga nr. 85/1936, sbr. 22. gr. laga nr. 19/1940 analogice ........ Löggæzla. Sjá lögreglumenn. Löghald. Sjá kyrrsetning. Lögreglumenn. Í refsimáli út af bifreiðarslysi þótti það mjög aðfinnsluvert, að lögreglumaður, er eftir varð á slysstaðnum, markaði ekki þá þegar á uppdrátt stað bifreiðarinnar og vegsummerki, athugaði ekkert um hemlaför og lét ekki fara fram at- hugun á bifreiðinni ................00020.. 0... A varð á dansskemmtun fyrir áreitni af hálfu drukkins manns. Þrir lögreglumenn, er þarna voru nærstaddir, skárust ekki í leikinn. Lét þá A þau orð falla, að lögreglan á viðkom- andi stað hafi verið og sé „einskis virði“. Aðgerðaleysi lög- reglumannanna þótti ekki réttlæta ummælin að fullu, og hlaut A sekt fyrir þau samkvæmt 108 gr. laga nr. 19/1940 Framferði lögreglumanns ekki talið hafa verið með þeim hætti, að það réttlætti að fullu móðgunarorð, er A beindi til hans. 372 385 421 437 444 199 226 LXXX Efnisskrá. Var A dæmd refsing eftir 108. gr. laga nr. 19/1940 ...... Sakborningur lét falla móðgandi ummæli við lögreglumann á dómþingi. Voru ummælin talin varða við 108. gr. laga nr. 19/1940 .......0..2200 00. sr nr Lögtak. Í lögtaksmáli gekk fógeti fram hjá varnarástæðu gerðarþola án rannsóknar. Gerðarbeiðanda var ekki gefinn kostur á að svara greinargerð gerðarþola. Úrskurður fógeta ómerktur Enda þótt rökstudd mótmæli kæmu fram af hendi gerðarþola, kvaddi fógeti aðilja ekki fyrir dóm. Var málið því eigi flutt í héraði svo sem efni stóðu til. Af þessum sökum var úr- skurður fógeta ómerktur í hæstarétti .................... Í lögtaksmáli dæmdi fógeti ekki málskostnaðarkröfu gerðarþola, sem þó var skylt samkvæmt 3. mgr. 185. gr. laga nr. 85/1936. Var þetta átalið í hæstarétti ...............0.. Málasamlag. a) Einkamál. I. Kröfusamlag. 1. Kröfusamlag af hálfu sækjanda: Aðili krefur ríkissjóð um endurgreiðslu ýmissa opin- berra gjalda, er hann taldi sig hafa goldið um skyldu fram .........00. sr Ríkissjóður sækir firma til greiðslu ýmissa skattgjalda Mál til riftunar kaupum á bifreið og endurgreiðslu kaupverðs ........22.00000 0. 2. Gagnkröfur: Dómi áfrýjað af hendi beggja aðilja 13, 67, 71, 79, 147, 161, 173, 210, 220, 258, 280, 287, 295, 309, 316, 340, 388, II. Aðiljasamlag. 1. Sóknaraðilja: Eigendur og skipshöfn skips sækja saman eigendur ann- ars skips til greiðslu bjarglauna ............ 265, Tveir kaupendur skips krefjast skaðabóta af seljanda Eiginkona, sonur og móðir sjómanns, er drukknaði af skipi, sækja í sameiningu tryggingarfélag til greiðslu tryggingarbóta ........20002000.0.. 0. ves Tveir kaupsýslumenn krefja ríkissjóð um bætur fyrir tjón, er þeir telja sig hafa orðið fyrir af völdum viðskiptanefndar .........00002000 0... .e ev. nn Tveir sameigendur að húsi krefjast útburðar á leigu- taka í húsinu .........0.0000000 000... 0 es 2, Varnaraðilja: Húseigandi krefst þess, að erfingjar verði sviptir um- 106. 130 197 161 188 220 410 452 280 338 361 437 Efnisskrá. LXXXI ráðum húsnæðis, er arfleifandi hafði haft á leigu í húsi hans .............2.00000 00... 71, Eigendur og vátryggjendur skips og farms sóttir saman til greiðslu bjarglauna ............00000. 00... Þrir sameigendur að bifreið krafðir um greiðslu dánar- bóta fyrir mann, er hlaut bana í Þilslysi ........ Uppboðskaupandi að fasteign krefst útlagningar á eign- inni sér til handa og stefnir uppboðshaldara og fjár- málaráðherra f. h. ríkissjóðs .............0..00... Aðili krefst viðurkenningar á rétti til erfðaleiguábúðar á jörðinni R, sem er eign Jarðakaupasjóðs ríkisins. Hann stefnir landbúnaðarráðherra f. h. Jarðakaupa- sjóðs svo og ábúanda jarðarinnar til réttargæzlu .. Jarðeigandi höfðar landamerkjamál gegn fimm sameig- endum nágrannajarðar sinnar .........00.0.0..0.... Í fógetamáli krefst gerðarþoli þess, að tilteknar spurn- ingar verði lagðar fyrir gerðarbeiðanda og konu hans. Þessa var synjað með úrskurði fógeta. Gerð- arþoli áfrýjaði úrskurðinum og stefndi báðum hjón- UNUM ......000ns sr Eftir að leigutaki húsnæðis var látinn, krafðist húseig- andi þess, að fólk, er bjó í íbúð hins látna, yrði borið út úr húsnæðinu ............00.00.... 0... 0... b) Opinber mál. 1. Aðili kærður fyrir fleiri brot en eitt 1, 4, 9, 30, 52, 74, 153, 226, 350, 357, 392, 428, 2. Fleiri en einn aðili kærður í sama máli: Þrir menn sóttir til sakar fyrir ólöglega meðferð og sölu á menguðum vínanda, er olli dauða og heilsutjóni margra manna. Einn sökunauta sýknaður, en tveir dæmdir sekir .............200000.0. 000... nr Tveir menn sóttir saman fyrir misgerðir við lögreglumenn og fleiri brot, er þeir höfðu framið saman og að nokkru leyti hvor í sínu lagi ............0000000 0... 0... Stýrimaður og háseti á skipi sóttir saman vegna sjóslyss, er þeir voru taldir valdir að ............0000..0...... Fjórir sökunautar sekir um fjársvik, skjalafals, þjófnað og ólöglega áfengisneyzlu .............002000............ Málflutningsmenn. Sbr. málflutningur. Hæstaréttarlögmaður vittur í úrskurði bæjarþings Reykjavikur fyrir óþinglega framkomu á dómþingi. Úrskurðurinn var kærður og þess krafizt, að vítin væru felld niður, en þeirri kröfu ekki sinnt í hæstarétti ................02.000.... Bls. 258 98 139 168 193 216 460 30 226 248 392 LXXKXII Efnisskrá. Hæstaréttarlögmaður, sem var í héraði talsmaður sakbornings í opinberu máli, sektaður í héraðsdómi fyrir ósæmileg um- mæli um héraðsdómara. Hæstiréttur staðfesti sektarákvæðið Mál til heimtu skaðabóta vegna árekstrar skipa hafði verið ómerkt í hæstarétti, m. a. vegna þess, að af hálfu aðilja voru lagðar fram fleiri skriflegar greinargerðir en lög stóðu til. Er málið var tekið fyrir af nýju í héraði, lagði F héraðsdómslögmaður, er málið flutti af hálfu stefnanda, fram dómsgerðir fyrra málsins í heild, þar á meðal greinar- gerðir þær, er ómerktar höfðu verið, og veitti dómari þeim viðtöku. Eftir það lagði F fram af hálfu stefnanda fleiri greinargerðir en heimilt var að lögum. Héraðsdómari og fulltrúi hans, er með málið fóru, sektaðir fyrir ranga með- ferð þess samkvæmt 34. gr. laga nr. 85/1936. Svo var og F dæmdur til sektar fyrir hlutdeild í rangri meðferð máls- ins samkvæmt 34. gr. nefndra laga, sbr. 22. gr. laga nr. 19/1940 analogice .........2..2.00 0... Málflutningur. Kröfuliður tekinn til greina, þar eð hann var viðurkenndur, enda þótt hann lögum samkvæmt ætti að teljast til máls- kostnaðar ..............220..000 0. Í útburðarmáli voru greinargerðir ekki lagðar fram á fyrstu dómþingum. Ekki var kveðið á um munnlegan eða skrif- legan málflutning, en greinargerðir og bókanir málflytj- enda urðu fleiri en lög stóðu til. Þessir gallar á málflutn- ingi ásamt fleiru, sem áfátt var um málsmeðferð, leiddu til ómerkingar úrskurðar fógeta ..............0..0.0....... G krafði bæjarfélag skaðabóta vegna þess, að skipulagsákvæði hefðu fellt húseign hans í verði. G, sem var ólöglærður, flutti sjálfur mál sitt fyrir bæjarþingi. Dómari benti G á, að virðingar á húseigninni væri þörf, en G sinnti því ekki. Ekki lagði hann heldur fram skipulagsuppdrátt né aðra uppdrætti af afstöðu húss sins. Leiddu þessir gallar á mál- flutningi til ómerkingar héraðsdóms .........000000.0... A krafði B um skuld vegna viðgerðar á skipi. B krafðist frá- vísunar vegna þess, að reikningar A væru ekki nægilega sundurliðaðir. Frávísunarkrafan ekki tekin til greina, þar sem reikningarnir voru taldir svo sundurliðaðir, að B væri unnt að bera fram gagnrýni á þeim .................... Ólögfróðir aðiljar máls, er sjálfir fóru með málið í héraði, gættu ekki réttra aðferða um framlagningu greinargerða o. fl. Dómari vanrækti að leiðbeina þeim. Héraðsdómurinn ómerktur .............2200000 00 eens Héraðsdómur ómerktur vegna ófullnægjandi málsútlistunar. Bls. 226 444 13 "1 120 135 Efnisskrá. LXXXIII Bls. Dómstóllinn lét undan falla að beina því til aðilja að afla nauðsynlegra sakargagna ........0020000. 000... 0... 280 Í kærumáli bárust hæstarétti engar greinargerðir frá aðiljum. Var málinu þá frestað samkvæmt 3. mgr. 199. gr. laga nr. 85/1936, og umboðsmönnum aðilja veittur kostur á að flytja málið skriflega ............0000000 0000. ann 322 Málflutningur fyrir héraðsdómi af hálfu héraðsdómslögmanns braut svo mjög í bága við ákvæði 110. gr. laga nr. 85/1936, að það, ásamt rangri meðferð málsins af hálfu dómara, leiddi til ómerkingar héraðsdómsins. Héraðsdómslögmað- urinn var í hæstarétti sektaður fyrir hlutdeild í rangri máls- meðferð .........200000 ns 444 Ólöglærður fyrirsvarsmaður stefnda í héraði sektaður í hæsta- rétti fyrir mjög ósæmileg ummæli í varnarskjali um óstefndan þriðja mann .........0.000000 00 0n esne nn 444 Í kærumáli bárust hæstarétti engar kröfur né greinargerð frá sóknaraðilja. Mál samt sem áður dæmt ....... 213, 307, 348 Varnaraðili í kærumáli sendir hæstarétti hvorki kröfur né greinargerð (.........0..0.0.... 84, 263, 365, 366, 380, 406, 442 Mál flutt skriflega í hæstarétti samkvæmt 1. tölul. 38. gr. laga nr. 112/1935 ........2.0200000 ner 303 Málshöfðun. Sbr. opinber mál. Það þótti athugavert, að A, sem laust innheimtumann kaupstað- arins Í kinnhest allmikinn, er þeir lentu í orðasennu út af innheimtu rafmagnsreikninga, var ekki saksóttur fyrir brot, er 106. og 108. gr. laga nr. 19/1940 taka til ...... Q Refsimál var höfðað á hendur tveimur mönnum út af sjóslysi. Þess hafði ekki verið gætt að leggja málið samkvæmt 88. gr. laga nr. 41/1930 fyrir atvinnu- og samgöngumálaráðu- neytið til umsagnar, áður en mál var höfðað. Þá var mál og höfðað fyrir aukarétti í stað þess, að sjó- og verzlunar- dómur átti með það að fara ........00.000000. 0... 0. 0... 248 Í opinberu máli var kærða ekki tilkynnt, að mál yrði höfðað á hendur honum til refsingar fyrir brot á tilteknum laga- boðum og til greiðslu sakarkostnaðar. Leiddi þetta með öðru fleiru til ómerkingar héraðsdóms .......00.00000... 333 Í dómi hæstaréttar er gerð athugasemd um það, að ekki var höfðað mál á hendur sakborningi fyrir brot á þar tilgreindu refsjákvæði ...........000000..0ssse ss 460 Málskostnaður. Sbr. gjafsókn, ómaksbætur. a) Í einkamálum. 1. Málskostnaður látinn falla niður: Kröfur áfrýjanda teknar til greina að öllu eða nokkru leyti, LXXXIV Efnisskrá. to en málskostnaður þó látinn falla niður 113, 173, 188, 269, 322, 372, 377, Áfrýjandi tapaði máli, en var þó eigi dæmt að greiða máls- kostnað ......... 126, 193, 220, 245, 287, 316, 338, 421, Dómur eða úrskurður héraðsdómara ómerktur vegna rangr- Bls. 400: 437 ar meðferðar, og málskostnaður látinn falla niður 71, 106, 120, 130, 178, 280, 382, Í máli, er ómerkt var vegna galla á málsmeðferð, krafðist hvorugur aðilja málskostnaðar, og féll hann því niður Í kærumáli voru kröfur sóknaraðilja ekki teknar til greina, en varnaraðilja ekki dæmdur kærumálskostnaður, með því að engar kröfur voru gerðar af hans hendi 213, 263, 365, Aðilja, sem áfrýjaði dómsathöfn til breytinga og fékk kröf- ur sínar teknar til greina að meira eða minna leyti, dæmdur málskostnaður 84, 86, 98, 147, 168, 197, 210, 255, 265, 277, 292, 303, 366, 406, 434, 442, Aðili, er dæmdur var í héraði til greiðslu fjárhæðar, áfrýj- aði málinu. Í hæstarétti var krafan á hendur honum lækkuð, en honum samt gert að greiða gagnaðilja sínum málskostnað fyrir báðum dómum .......... 157, 344, . Áfrýjandi, sem tapaði máli að mestu eða öllu leyti, dæmdur til greiðslu málskostnaðar 22, 67, 76, 110, 117, 135, 139, 161, 207, 216, 258, 298, 307, 327, 336, 340, 348, 361, 375, 385, 418, Gjafsóknarmál: Áfrýjendur, sem gjafsóknarleyfi höfðu fengið, töpuðu máli. Málskostnaður látinn falla niður, en málflutningslaun umboðsmanns áfrýjenda dæmd úr ríkissjóði ........ Ómerkingardómar: Dómur eða úrskurður ómerktur vegna rangrar málsmeð- ferðar, og málskostnaður látinn falla niður 71, 106, 120, 130, 178, 280, 382, Bæjarfélag æskti úrskurðar lögreglustjóra samkvæmt lög- um nr. 95/1936 um heimilisfang A. Úrskurður gekk í vil bæjarfélaginu, en A skaut honum til hæstaréttar. Þar var úrskurður ómerktur vegna skorts á öflun upplýs- inga í héraði, og bæjarfélaginu gert að greiða A máls- kostnað í hæstarétti ..............000.0 00... Aðalsök og gagnsök: A var í héraði dæmt að greiða B bætur vegna tjóns, er hlauzt af bílslysi. Báðir aðiljar áfrýjuðu. Bætur til handa B voru hækkaðar í hæstarétti og honum dæmdur málskostnaður úr hendi A fyrir báðum dómum 13, 67, Dómi í máli til heimtu skaðabóta vegna likamsáverka var 444 410 380: 405 452 456. 338: 444 370 340 = Efnisskrá. LXXKXV áfrýjað af báðum aðiljum. Bætur voru hækkaðar í hæsta- rétti, og bótakrefjanda dæmdur málskostnaður í einu lagi fyrir báðum dómum ........0000. 000... 00... Í héraði vann A að nokkru leyti mál á hendur B, og var málskostnaður þar látinn falla niður. Dómi var áfrýjað af hálfu beggja. Í hæstarétti var B algerlega sýknaður, og A gert að greiða honum málskostnað fyrir báðum dómum 2... er 161, A höfðaði mál á hendur B til riftunar kaupum og endur- greiðslu þegar goldins kaupverðs. Í héraði voru úrslit málsins látin velta á aðildareiði A. Báðir áfrýjuðu. B var algerlega sýknaður í hæstarétti, en málskostnaður fyrir báðum dómum felldur niður ........000000.... Sóknaraðili vann mál í héraði, en málskostnaður var felld- ur niður. Í hæstarétti var niðurstaða héraðsdóms um sakarefni staðfest, en þeim, er mál féll á, dæmt að greiða gagnaðilja sínum málskostnað fyrir báðum dómum .. Mál til viðurkenningar á ábyrgð h/f A á tjóni, er h/f B hafði beðið, var í héraði látið velta á eiði framkvæmd- arstjóra h/f B. Máli áfrýjað af hendi beggja. Í hæsta- rétti var ábyrgð h/f A viðurkennd, en málskostnaður látinn falla niður fyrir báðum dómum .............. A var í héraði dæmt að greiða B bætur vegna umferðarslyss. Báðir aðiljar áfrýjuðu. Ákvæði héraðsdóms um bætur var staðfest í hæstarétti, og A dæmt að greiða B máls- kostnað fyrir báðum dómum 22.00.0000... 79, Málskostnaðarákvæði héraðsdóms kært til hæstaréttar sam- kvæmt 186. gr. laga nr. 85/1936 .. 322, 365, 366, 380, b) Í opinberum málum. Aðili dæmdur sekur. Einn aðili sakfelldur og dæmdur til greiðslu sakarkostnaðar 1, 4, 9, 26, 52, 74, 92, 132, 153, 183, 199, 320, 350, 357, 412, 415, 424, 428, Þrir aðiljar ákærðir. Einn sýknaður. Hinir tveir sakfelldir og dæmt að greiða allan sakarkostnað in solidum .. Í máli gegn tveimur sakborningum varð rannsókn máls og meðferð í héraði miklu viðtækari en smábrot þau, er aðiljar voru sakaðir um, „gáfu efni til. Var þeim því aðeins dæmt að greiða lítinn hluta sakarkostnaðar, sem að öðru leyti var lagður á ríkissjóð ...........00... Fjórir aðiljar sakfelldir. Þrir þeirra, A, B og D fyrir fjár- svik o. fl., og þeim dæmd refsivist. Hinn fjórði, E, hlaut 50 kr. sekt fyrir brot gegn áfengislögum. Málinu var áfrýjað. Hæstiréttur staðfesti niðurstöðu héraðsdóms Bls. 147 210: 220 258 287 309 465 461 30 226 LXXXVI Efnisskrá. um E og einnig að mestu leyti um hina þrjá. A, B og D gert að greiða in solidum allan áfrýjunarkostnað sak- arinnar, en enginn kostnaður í hæstarétti lagður á E... 2. Aðili sýknaður, og sakarkostnaður lagður á ríkissjóð .... Málsmeðferð. Sbr. opinber mál. Öll meðferð útburðarmáls var með þeim hætti, sem tiðkaðist, áður en lög nr. 85/1936 komu til framkvæmdar. Greinar- gerðir voru ekki lagðar fram á fyrstu dómþingum og und- an fellt að kveða á um munnlegan eða skriflegan mál- flutning. Var úrskurður fógeta og öll meðferð máls í hér- aði ómerkt af þessum sökum .............00000.0. 0. Samkvæmt kröfu ólöglærðs aðilja, sem sjálfur ætlaði að fara með mál sitt í héraði, úrskurðaði héraðsdómari, að mál skyldi flutt skriflega. Gagnaðili kærði úrskurðinn, og felldi hæstiréttur hann úr gildi, með því að mál var svo ljóst og óbrotið, að hinum ólöglærða manni átti að vera auðvelt að * skýra munnlega frá kröfum sinum og sjónarmiðum Í lögtaksmáli gekk fógeti fram hjá varnarástæðu gerðarþola. Gerðarbeiðanda var ekki heldur gefinn kostur á að tala máli sínu, eftir að greinargerð var komin fram af hálfu gerðarþola. Þessi ranga meðferð var látin orka ómerkingu úrskurðar og að nokkru leyti einnig málsmeðferðar Fógeti gerir grein fyrir drætti máls í héraði ................ Dómur og málsmeðferð ómerkt og máli vísað frá héraðsdómi vegna ófullnægjandi málflutnings í héraði, vanrækslu dóm- ara á leiðbeiningarskyldu o. fl. ..............000.00000.. Fógeti gaf aðiljum lögtaksmáls ekki kost á því að skýra kröf- ur sínar og málsástæður. Var úrskurður því ómerktur og málinu vísað heim til löglegrar meðferðar .............. Kærumáli frestað í hæstarétti vegna áfrýjunar aðalmálsins .. Aðalkrafa máls sótt og varin sérstaklega samkvæmt 71. gr. laga nr. 85/1936 og áfrýjað sérstaklega ................ Máli frestað í hæstarétti og lagt fyrir héraðsdómara að veita aðiljum kost á að afla framhaldsgagna .... 171, 215, 295, Framlagning greinargerða og önnur meðferð máls var mjög andstæð fyrirmælum 106., 108., 109. og 110. gr. laga nr. 85/1936. Aðiljar voru ólögfróðir, og hafði dómari vanrækt leiðbeiningarskyldu. Auk þess var samningu dóms mjög áfátt. Vegna þessara galla var héraðsdómur og öll með- ferð máls í héraði ómerkt og máli vísað heim .......... Meðferð landamerkjamáls í héraði var að mörgu áfátt, Ekki sást, að samdómsmenn hafi verið látnir vinna heit, áður en þeir tóku til starfa. Á fyrsta dómþingi var aðiljum ekki bent á að leggja fram greinargerðir. Þingdagur til merkja- Bls. 7 84 106 106 120 130 160 161 315 178 Efnisskrá. LXXXVIE göngu var ekki ákveðinn samkvæmt 10. gr. laga nr. 41/1919, og vitni ekki prófuð á vettvangi. Loks öfluðu dóm- endur ekki uppdráttar af þrætulandinu, þó að þess væri Þörf ..........0.2 00 Héraðsdómur ómerktur sökum ófullnægjandi málflutnings í héraði, enda hafði dómari vanrækt að beina því til aðilja að afla skýrslna, sbr. 120. gr. laga nr. 85/1936 ........ Í skaðabótamáli var sakarefni skipt samkvæmt 71. gr. laga nr. 85/1936, og það atriði, hvort stefndi væri skaðabótaskyld- ur, sótt og varið sérstaklega ...........0.00..000... 287, Kærumáli frestað í hæstarétti, og umboðsmönnum aðilja veittur kostur á að flytja mál skriflega ..........000000000.00.... Úrskurður héraðsdómara um heimilisfang manns samkvæmt lögum nr. 95/1936 ómerktur vegna margvíslegra galla á meðferð málsins. Einkum var öflun sakargagna áfátt ... Mál til greiðslu bjarglauna var rekið fyrir sjó- og verzlunar- dómi. Annar samdómenda hafði samkvæmt dómkvaðningu framkvæmt mat á hinu bjargaða skipi. Honum var þvi óheimilt samkvæmt 36. gr. laga nr. 85/1936 að sitja í dóm- arasæti í málinu. Var dómur og meðferð máls í héraði Ómerkt .........2..00000 ner Héraðsdómur í máli út af árekstri skipa hafði verið ómerktur í hæstarétti m. a. vegna þess, að aðiljar höfðu skipzt á alls sex skriflegum greinargerðum auk greinargerða sam- kvæmt 105. og 106. gr. laga nr, 85/1936. Er málið var tek- ið til meðferðar af nýju í héraði, gekk dómari fram hjá ákvæðum 110. gr. sömu laga. Tók hann við af stefnanda dómsgerðum fyrra málsins í heild, þar á meðal hinum sex sóknarskjölum og varnar, er ómerkt höfðu verið. Eftir það tók dómarinn við sex greinargerðum og bókunum af að- iljum. Vegna þessarar löglausu meðferðar var dómur og málsmeðferð í héraði ómerkt af nýju og sekt samkvæmt 34. gr. laga nr. 85/1936 dæmd á hendur héraðsdómara og fulltrúa hans, er með málið höfðu farið. Svo var og héraðs- dómslögmaður, sem málið flutti af hálfu stefnanda, sekt- aður fyrir hlutdeild í rangri meðferð málsins samkvæmt nefndri 34. gr., sbr. 22. gr. laga nr. 19/1940 analogice .. Manndráp. A Ók bifreið um krappa beygju við gatnamót í kaupstað nokkr- um. Meðfram veginum, vinstra megin þegar beygjunni var lokið, var virnetsgirðing og allhá brekka fyrir neðan. Hurð stýrishússins vinstra megin var kviklæst og opnaðist. Hurð- arhúnninn festist í virnetsgirðingunni, og leiddi það til þess, að bifreiðin fór út af veginum og valt eina veltu nið- Bls. 216 280 421 322 370 382 444 LXXXVIII Efnisskrá. Bls. ur brekkuna. Maður, sem stóð á palli bifreiðarinnar, beið bana. Sýnt þótti, að A hefði fatazt stjórn bifreiðarinnar, er hurðarhúnninn rakst í virnetið. A var því m. a. dæmdur fyrir manndráp af gáleysi samkvæmt 215. gr. laga nr. 19/1940 .........2..2000n0seen sens 1 A ók bifreið eftir götu í kauptúni nokkru að vetrarlagi í mik- illi hálku, Á götunni er allkröpp beygja og lét bifreiðin ekki að stjórn, er A ætlaði að víkja henni til hliðar. Rann hún beint áfram að húsi, sem er þvert fyrir beygjunni, og urðu þar fyrir henni tveir drengir. Annar þeirra beið bana. Það var leitt í ljós, að hraði bifreiðarinnar hafði verið 23 km miðað við klukkustund, rétt áður en komið var að beygjunni. Með svo hröðum akstri á hálli götu þótti Á hafa sýnt skort á aðgæzlu og þannig gerzt mannsbani af gáleysi. Var hann þvi m. a. dæmdur fyrir brot á 215. gr. laga nr. 19/1940 ..........0020000.0 nn 4 Skipverjar á báti nokkrum fundu tunnu fulla af áfengi á reki á hafi úti. Fluttu þeir tunnuna til lands og skiptu siðan áfenginu á milli sín, Þeim var ókunnugt, hvers konar áfengi um var að ræða, og komu sér því saman um að nota það hvorki né láta það af hendi til annarra manna, fyrr en það hefði verið rannsakað. Tveir þeirra, Ó og H, rufu þó þetta sammæli, og naut H einnig atbeina manns nokkurs, G, til að selja áfengið. Áfengið reyndist banvænt. Ó beið bana af neyzlu þess. Enn fremur biðu 4 menn bana, er H veitti það sjálfur, og einn maður, sem fengið hafði áfengi frá H fyrir milligöngu G. Bæði H og G höfðu gert ráð fyrir, að um drykkjarhæfan vínanda væri að ræða og höfðu nokkra ástæðu til að ætla það. Hins vegar var talið, að þeim hefði báðum verið ljóst, að þetta var óvist og að alvarleg hætta gat stafað af neyzlu áfengisins. Þeir voru því báðir dæmdir m. a. fyrir brot á 215. gr. laga nr. 19/1940 .............. 30 Ræsi hafði bilað á þjóðvegi. Gert var við það til bráðabirgða, en sá umbúnaður var mjög viðsjárverður. A ók bifreið sinni yfir ræsið, en snéri brátt við aftur og ætlaði að aka yfir það að nýju. Hann hafði þá gleymt umbúnaði ræsis- ins og misheppnaðist að draga úr hraða bifreiðarinnar, áður en hann ók út á það. Missti hann þá stjórn á bifreið- inni, sem valt og stöðvaðist á hvolfi. Maður, sem með hon- um var í bifreiðinni, beið bana. Á talinn hafa gerzt sekur um vangæzlu, og honum dæmd refsing samkvæmt 215. gr. laga nr. 19/1940 ...........0000.00000nnsn ss 350 ÁA ók bifreið á þjóðvegi. Skyndilega sá hann mann fram undan á veginum. Honum tókst ekki að stöðva bifreiðina nægi- lega snemma, svo að árekstur varð, og beið maðurinn bana. Efnisskrá. LXXXIX A hafði að eigin sögn ekki nægilega yfirsýn yfir veginn fram undan. Var hann sökum skorts á aðgæzlu talinn sam- valdur að slysinu. Honum var því dæmd refsing samkvæmt 215. gr. laga nr. 19/1940 ..........2..2.0 0000... 0... A, sem var miður sín vegna undanfarandi áfengisneyzlu, svefn- leysis og þreytu, ók bifreið sinni í 3. gir eftir mjög krappri beygju í brattri hlíð. Hann ók út af veginum, bifreið hans valt, og einn af farþegum hans beið bana. Akstur Á tal- inn ógætilegur, og sætti hann refsingu samkvæmt 215. gr. laga nr. 19/1940 ............2.00.0.n ss ss Mannorð. Sjá borgaraleg réttindi, Mat og skoðun. Læknir skoðar lík manns, sem farizt hafði í bifreiðarslysi .. Lögreglumenn athuga bifreið, sem valdið hafði slysi ........ Bifreiðaeftirlit ríkisins athugar hraðamæli sömu bifreiðar .. Læknir athugar ástand bifreiðarstjóra, sem lent hafði í bifreið- arslysi ............220 00. nes sr Tannlæknir áætlar kostnað við aðgerð á tönnum, sem maður hafði misst, er hann varð fyrir líkamsárás ............ Dómkvaddir menn meta kostnað við viðgerð bifreiðar, sem skemmdist í árekstri .............220.220000 een en. sn Bifreiðaeftirlitsmaður gefur álit um, hvort líklegt sé, að bif- reiðar hafi krækzt saman með þeim hætti, sem vitni sögðu Geðveikralæknir rannsakar andlega heilbrigði manns, sem ákærður var fyrir glæp .............000. 0... 000... 26, Efnagreining látin fara fram á áfengisvökva, sem var í tunnu, er fannst á hafi úti, og reyndist banvænn .............. Tveir dómkvaddir menn rannsaka skjal og láta í ljós og rök- styðja það álit sitt, að skjalið sé falsað ................ Tryggingaryfirlæknir metur örorku manns .................. Læknir lýsir áverka á manni 67, 92, 139, 147, 153, 199, 309, Í björgunarmáli meta dómkvaddir menn hið bjargaða verð- Mæti ..........00.000 ss 98, 265, Nauðsynleg matsgerð fór ekki fram, áður mál væri dæmt í hér- aði. Héraðsdómur þvi ómerktur ..........000.000.0. 00... Óstaðfest matsgerð ekki lögð til grundvallar við ákvörðun bótafjárhæðar gegn mótmælum gagnaðilja .............. Héraðsdómari skirskotar í dómsorði til matsgerðar, er síðar skyldi fram. fara, andstætt fyrirmælum 137. gr. laga nr. 85/1936 ......2200000000 nes Eftirlitsmenn bifreiða rannsaka bifreið eftir umferðarslys 4, 199, Héraðslæknir vottar um hæfi húsnæðis til íbúðar .......... Dómkvaddir menn meta í útburðarmáli umgengni leigutaka í Bls. 357 428 13 13 183 30 79 327 452 120 132 178 350 XC Efnisskrá. ibúð. Matsgerðin var ekki staðfest fyrir dómi, en andmælt af gagnaðilja sem rangri og óstaðfestri. Var hún því ekki lögð til grundvallar um útburðarsök ............00020.... Krafizt var skaðabóta fyrir spjöll á bifreið. Matsgerð dóm- kvaddra manna lögð til grundvallar bótafjárhæð .... 13, Forstöðumaður Stýrimannaskólans í Reykjavík markar á sjó- uppdrátt tökustað togara, er var að veiðum í landhelgi 415, Múrarar. Sjá verðlag. Ofbeldi. Sjá likamsáverkar. Ómaksbætur. Áfrýjandi kom ekki fyrir dóm, og voru stefnda dæmdar ómaks- bætur samkvæmt kröfu hans ..........00200000. 2000. 30, Ómerking. a) Einkamál. Meðferð útburðarmáls í héraði braut mjög í bága við fyrirmæli laga nr. 85/1936. Greinargerðir voru ekki lagðar fram á fyrstu dómþingum, og varð tala þeirra fleiri en vera bar. Ekki var kveðið á um það, hvort málflutningur skyldi vera munnlegur eða skriflegur. Vegna þessa var úrskurður og málsmeðferð fógeta ómerkt, og máli vísað heim ........ Ólöglærður aðili flutti sjálfur mál sitt í héraði. Héraðsdómari benti honum á, að afla þyrfti matsgerðar dómkvaddra manna, áður en málið væri lagt í dóm, en aðili sinnti því ekki. Um fleira var málsútlistun hans áfátt. Héraðsdómari vísaði málinu samt ekki frá dómi, heldur dæmdi það að efni til. Í hæstarétti var héraðsdómurinn og meðferð máls- ins í héraði ómerkt vegna ófullnægjandi málsútlistunar .. Í lögtaksmáli bar gerðarþoli fram rökstudd andmæli gegn lög- takinu. Fógeti kvaddi aðilja samt sem áður ekki fyrir dóm, og varð málið því ekki útlistað frekar. Lögtaksúrskurður var ómerktur og málinu vísað heim til löglegrar með- ferðar .........020020.0ssesssssstsrs ss Mál var í upphafi aflaga flutt í héraði. Aðiljar æsktu þá skrif- lega hafningar málsins, en ekki varð séð, hvort dómari hafði orðið við þeim tilmælum. Síðar mæltust aðiljar til skrif- legs málflutnings, og samþykkti dómari það. Lögðu aðiljar þá fram greinargerðir og gögn, er fyrr höfðu verið lögð fram í málinu. Dómari leiðbeindi ekki aðiljum, sem voru ólöglærðir, heldur tók málið til dóms. Dómara láðist að greina í dóminum nöfn aðilja og heimilisfang. Hann dæmdi stefndan til að afhenda stefnanda 2 hlutabréf eða jafn- BIs. 292 344 424 83 7 120 130 Efnisskrá. gildi þeirra í peningum samkvæmt mati óvilhallra manna, er síðar skyldi fram fara. Þessir gallar á málsmeðferð og dómi ollu ómerkingu málsins frá þingfestingu svo og hér- aðsdóms .............0.200.. Í máli til heimtu skaðabóta vegna galla á seldum hlut skorti upplýsingar af hálfu stefnanda í héraði um veigamikil atriði málsins. Sjódómur, er fór með málið, hafði vanrækt að beina til aðilja tilmælum um gagnaöflun samkvæmt 190. gr. laga nr. 85/1936. Héraðsdómur því ómerktur og máli vísað heim ...............0..000 00 Héraðsdómari, sem fór með mál út af ágreiningi um heimilis- fang samkvæmt lögum nr. 95/1936, vanrækti að afla flesira Þeirra gagna og upplýsinga, er áhrif gátu haft á úrslit málsins. Ekki gætti hann þess heldur að leiðbeina kærð- um um kröfugerð. Var úrskurður dómara því ómerktur og máli vísað heim ............0...00.0000 0 Í máli til heimtu bjarglauna, sem rekið var fyrir sjó- og verzl- unardómi, hafði annar samdómenda samkvæmt dómkvaðn- ingu framkvæmt mat á hinum björguðu verðmætum. Þetta olli ómerkingu héraðsdóms, sbr. 4. tölul. 36. gr. laga nr. 85/1936 ...........000 000 Héraðsdómi í máli til heimtu bjarglauna var mjög áfátt í ýms- um greinum. Ekki var þar greind krafa stefnanda um sjó- veðrétt og ekki minnzt á kröfur stefnda. Lýsing atvika og málsástæðna var og mjög ófullkomin. Ekki var í forsend- um minnzt á þá fjárhæð bjarglauna, sem dæmd var í niður- stöðu, né gerð grein fyrir því, hvernig hún var fengin. Vegna þessara galla var héraðsdómurinn ómerktur og máli visað heim ..............0.. 02... Héraðsdómur í máli til heimtu skaðabóta hafði verið ómerktur í hæstarétti og máli vísað heim m. a. vegna þess, að fram höfðu verið lagðar of margar skriflegar sreinargerðir. Þegar málið var tekið fyrir að nýju í héraði, lagði stefn- andi fram dómsgerðir fyrra málsins í heild, þar á meðal hinar ómerktu greinargerðir, og tók dómari við þeim. Eftir Það var málið flutt í héraði og þá lagðar fram fleiri grein- argerðir en lög stóðu til. Af þessum sökum var héraðs- dómur og öll meðferð málsins í héraði ómerkt að nýju í hæstarétti, og málinu vísað heim ....................... b) Opinber mál. Í opinberu refsimáli lagði dómari fram skjöl og hélt próf, er talsmanni sakbornings var ekki gefinn kostur á að sjá. En þar sem skjöl þessi og próf gátu engu ráðið um úrslit máls- XcCI Bis. 178 280 370 382 410 444 XCNH Efnisskrá. ins, þótti ekki ástæða til að ómerkja héraðsdóminn vegna þessa ........22000020 0000 Tveir menn voru í opinberu refsimáli sóttir til sakar fyrir það, að þeir hefðu í gáleysi valdið sjóslysi og þar með bana þriggja manna. Ekki hafði þess verið gætt að leggja málið fyrir atvinnu- og samgöngumálaráðuneytið til umsagnar samkvæmt 88. gr. laga nr. 41/1930. Próf fóru fram í málinu án siglingafróðra samdómsmanna, og málið var í héraði rekið fyrir aukarétti í stað sjó- vg verzlunardóms, sbr. 200 gr. laga nr. 85/1936 og 90. gr. laga nr. 41/1930. Þessir gallar ollu ómerkingu þa ðad sin og málsmeðferðar í héraði „...........0 0 Í refsimáli var kærða ekki gefinn kostur á að sjá og gera at- hugasemdir við skyrslur 4 vitna, er vörðuðu sök hans. Rannsókn málsins var að fleira leyti áfátt. Á málshöfðun var sá ljóður, að kærða var ekki tilkynnt, að mál yrði höfðað á hendur honum til refsingar fyrir brot á tiltekn- um lagaboðum og til greiðslu sakarkostnaðar. Dómi var áfátt um það, að enginn frestur var ákveðinn til greiðslu sektar, að vararefsing var ákveðin einfalt fangelsi í stað varðhalds og að málskostnaður, er kærði átti að greiða, rar ákveðinn með tiltekinni fjárhæð. Vegna greindra galla var héraðsdómur ómerktur og málinu vísað heim ..... . Opinber mál. Sbr. eftirgrennslan brota, lögreglumenn, sönnun, vitni. Maður beið bana í bifreiðarslysi. Átalið, að rannsókn var ekki hafin þegar í stað og að uppdráttur var ekki gerður af slys- staðnum. Enn fremur var rannsókn málsins að ýmsu leyti talin slæleg .........0000000n enn . Fundið að þvi, að mál samkvæmt 106. og 108. gr. laga nr. 19/1940 hafði ekki verið höfðað gegn manni, sem veitti opinberum starfsmanni likamsáverka, er þeir lentu í orða- sennu út af starfi hans ........ sr Það talið mjög aðfinnsluvert, að lögreglumaður, sem kom á vettvang, þar sem bifreiðarslys hafði orðið, markaði ekki á uppdrátt stað bifreiðarinnar og vegsummerki, athugaði ekkert hemlaför og lét ekki þegar fara fram athugun á bifreiðinni ....... sr sr or .- Rannsókn og meðferð opinbers máls varð í í héraði að miklum mun viðtækari og umfangsmeiri en smábrot þau, sem ákærðu voru sakaðir um, gáfu efni til. Af þessum sökum var hinum ákærðu, er sekir voru dæmdir, aðeins gert að greiða lítinn hluta sakarkostnaðar. Það var og talið óhæfi- legt, að dómari bókaði eftir vitnum sóknarræður í stað Bis. no io c 248 333 199 Efnisskrá. XCI1I þess að yfirheyra þau um þau atriði, er máli skiptu. Þá hélt og dómarinn próf og lagði fram skjöl, er vörðuðu sakborning, án þess að talsmanni hans væri gefinn kostur á að sjá þau. Loks setti dómari heimildarlaus skilyrði fyrir því, að máli sakbornings yrði lokið með réttarsætt Úrskurður um öflun frekari skýrslna í refsimáli .. 244, 297, Refsimál út af sjóslysi var prófað og rekið án siglingafróðra samdómsmanna. Þess var ekki heldur gætt að leggja málið fyrir atvinnu- og samgöngumálaráðuneytið til umsagnar samkvæmt 88. gr. laga nr. 41/1930. Olli þetta ómerkingu héraðsdóms ..............000.0. 000 Það talið athugavert um rannsókn út af bifreiðarslysi, að ekki voru yfirheyrðir menn, er sátu að drykkju með bifreiðar- stjóranum nóttina áður en slysið varð ........0000...... Á var í héraði dæmdur til greiðslu fésektar vegna verðlags- brots. Skýrsla var tekin af 4 vitnum varðandi sök kærða, en ekki var kærða kynnt efni skýrslna þessara. Ekki var trúnaðarmaður verðlagsstjóra, er sendi dómara kæru um brot kærða, látinn staðfesta skýrslu sína. Dómarinn til- kynnti kærða ekki, að mál yrði höfðað gegn honum fyrir brot á tilteknum lagaákvæðum til refsingar og greiðslu sakarkostnaðar. Hegningarvottorðs kærða var ekki afl- að. Ekki var honum í dómi ákveðinn frestur til greiðslu sektar. Vararefsing var ákveðin einfalt fangelsi í stað varð- halds. Sakarkostnaður var ákveðinn með tiltekinni fjár- hæð. Vegna greindra galla var héraðsdómur ómerktur, og málinu vísað heim .........2..02.0000 0. Fundið að því, að óhæfilega lengi dróst að hefja rannsókn máls út af bifreiðarslysi. Það einnig talið athugavert, að vitni, sem höfðu þannig lagaða afstöðu til málsins, að hugsanlegt var, að þau bæru refsiábyrgð á slysinu, voru eiðfest í upphafi rannsóknar .................... Rannsókn opinbers máls ekki talin svo ýtarleg sem skyldi. Ekki varð séð, að sakborningum hefði verið stíað sundur, meðan á rannsókn stóð, og hvorki voru þeir samprófaðir nægilega sin á milli né við mann þann, er kærði verkn- að þeirra .....................0 000. Bifreiðarstjóri var dæmdur sekur um ölvun við akstur. Það þótti athugavert við rannsókn máls hans, að blóðsýnishorn var ekki tekið svo fljótt sem kostur var Opinberir starfsmenn. Sjá lögreglumenn, stjórnsýslumenn. Bls. 226 441 248 320 333 350 392 460 XCIV Efnisskrá. Refsingar. 1. Um refsingar og einstök refsiverð verk. Aðili dæmdur í sama máli til refsingar fyrir manndráp af gáleysi og brot á ákvæðum bifreiðalaga ...... 1, 4, 350, Aðili dæmdur í sama máli til refsingar fyrir skjalafals og brot á ákvæðum húsaleigulaga ........0...0000000000.0.00.0. Ófjárráða stjúpsonur A var talinn eigandi húseignar. Á samdi fyrir hans hönd um leigu á íbúðum í húsinu og tók hærri húsaleigu en lög stóðu til. A var dæmd refsing fyrir brot á ákvæðum húsaleigulaga ........00000000 0... 00... Bifreiðarstjóri, er tók ökugjald samkvæmt gjaldskrá, sem ekki var samþykkt af viðskiptaráði, dæmdur sekur um brot á lögum um verðlag nr, 3/1943 ......02000000.0..0 00... Aðilja dæmd refsing í opinberu máli fyrir líkamsárás sam- kvæmt 217. gr. laga nr. 19/1940. Í héraðsdómi var refsing ákveðin með hliðsjón af 4. tölul. 74. gr. sömu laga, en hæstiréttur skirskotaði ekki til þess ákvæðis ............ A hafði séð, að gömul og ónothæf bifreið hafði lengi staðið utan við íbúðarskúr í úthverfi Reykjavíkur. Hann fór þangað og tók leyfislaust, en án leyndar, framhluta bif- reiðarinnar o. fl. Hann kvaðst hafa haldið, að eigandi bif- reiðarinnar hefði fleygt henni. Með tilliti til verðmætis bifreiðarinnar og staðar hennar var taka A á hlutum úr henni talin varða hann refsingu samkvæmt 245. gr. laga nr. 19/1940 ........2.20000.00ennonnnnn en Kona, sem taldi mann hafa greitt sér höfuðhögg og kjálka- brotið sig, krafðist þess í einkamáli, að honum yrði dæmd refsing samkvæmt 217. gr. laga nr. 19/1940. Með því að áverkinn virtist slíkur sem 218. gr. sömu laga greinir, var refsikröfunni vísað frá héraðsdómi að svo stöddu A kveikti í óvátryggðum skúr, er hann bjó einn í, en hætta var á, að eldurinn breiddist til fleiri húsa. Hann hlaut refsingu samkvæmt 1. mgr. 164. gr. laga nr. 19/1940. A var haldinn þunglyndi og með sjúklegum áhrifum áfengis, er hann framdi brot sitt. Var refsing hans þvi ákveðin með hliðsjón af 75. gr. sömu laga, enda þótti ekki full- yrðandi, að honum hafi verið ljóst fyrir fram, að áfengis- neyzla mundi trufla svo geðsmuni hans, sem raun varð á. A var samkvæmt 64. gr. nefndra laga dæmt óheimilt að kaupa eða neyta áfengis í 5 ár frá því, að lokið væri úttekt refsingar .........0.000.0.0000eesssnrenr Menn dæmdir sekir við 106. og 108. gr. laga nr. 19/1940 .. Aðiljar dæmdir til refsingar fyrir fjársvik, þjófnað, skjalafals og ólöglega áfengisneyzlu, ýmist sem aðalmenn eða hlut- deildarmenn ...........ecnesessssss ses Bls. 357 52 52 74 92 132 147 183 226 Efnisskrá. 2. Einstakar refsitegundir og önnur viðurlög. a. Sekt dæmd og varðhald sem vararefsing 1, 74, 226, 320, 357, 392, 412, 415, b. Varðhald dæmt .........000...000..0.. 4, 9, 92, 350, 428, d. Fangelsi dæmt ................. 26, 30, 52, 132, 153, 183, e. Upptaka eignar dæmd .........00.0000 0000... nn nn. 415, f. Svipting réttinda samkvæmt 3. mgr. 68. gr. laga nr. 19/1940 26, 52, 132, 183, g. Svipting ökuleyfis samkvæmt 39. gr. laga nr. 23/1941 4, 199, 320, 350, 357, 428, h. Aðilja dæmd óheimil kaup og neyzla áfengis samkvæmt 64. gr. laga nr. 19/1940 .........200000 scene nnne i. Skilorðsbundinn refsidómur ..........00000.0 00... 0... Reki. Áfengistunna, sem fannst á reki á hafi úti, talin vera eig- andalaus .........0.0000000 00 nn Reklamation. Sjá aðgerðaleysisverkanir. Res judicata. Sjá dómar. Réttarfarssektir og vítur. Hæstaréttarlögmaður vittur fyrir óþinglega framkomu á dóm- þingi í héraði ...........00...000 0000 nennt Hæstaréttarlögmaður dæmdur til greiðslu fésektar vegna móðg- andi ummæla um héraðsdómara í varnarskjali í héraði Héraðsdómara og fulltrúa hans dæmt að greiða fésekt sam- kvæmt 3. mgr. 34. gr. laga nr. 85/1936 fyrir itrekaða lög- lausa meðferð einkamáls ........200000000 0. 00... Héraðsdómslögmaður sektaður fyrir hlutdeild í rangri með- ferð ofangreinds máls samkvæmt 3. mgr. 34. gr. laga nr. 85/1936, sbr. 22. gr. laga nr. 19/1940 analogice .......... Sakhæfi. Geðveikralæknir lætur uppi álit um andlega heilbrigði manns, sem ákærður var fyrir landráð ...........0.0.000.0.... A var haldinn þunglyndi og með sjúklegum áhrifum áfengis, er hann kveikti í skúr, sem hann bjó í. Refsing hans ákveðin með hliðsjón af 75. gr. laga nr. 19/1940, enda þótti ekki fullyrðandi, að honum hafi fyrir fram verið ljóst, að áfengisneyzla mundi trufla svo geðsmuni hans, sem FAUNn varð á ......0.0ceeesssesssssnasn XCV Bls. 424 460 392 424 392 460 183 132 30 117 226 444 444 26 NCVI Efnisskrá. Bls, Saknæmi. A ók vörubifreið eftir krappri beygju á vegamótum í kaup- staðnum S. Allhá brekka var vinstra megin við veginn, er beygjunni lauk, og var þar virnetsgirðing meðfram veginum. Hurð stýrishússins vinstra megin reyndist vera kviklæst. Opnaðist hún, og hurðarhúnninn festist í vir- netsgirðingunni. Kipptist þá bifreiðin til vinstri, fór út af veginum og valt niður brekkuna. Maður, sem stóð á palli bifreiðarinnar, kastaðist af honum og beið bana. Talið var, að A hefði átt sök á slysinu, þar eð honum hefði fatazt stjórn bifreiðarinnar ...................... t A Ók bifreið eftir ísilagðri og hálli götu í kauptúni nokkru. Á götunni var allkröpp beygja, og er að henni kom, tókst A ekki að vikja bifreiðinni til hliðar, heldur rann hún áfram upp að húsi, sem er þvert fyrir beygjunni. Þar urðu fyrir henni 2 drengir, og beið annar þeirra bana. Leitt var í ljós, að rétt áður en komið var að beygjunni, hafði hraði bifreiðarinnar verið 23 km miðað við klukku- stund. Með svo hröðum akstri á hálli götunni var talið, að Á hefði sýnt skori á aðgæzlu og ætti því sök á slysinu £. Bifreiðin A ók fram úr bifreiðinni B, er þær voru rétt komnar að brú, sem var á leið þeirra. Kræktist afturvari A í fram- vara B og dró hana með sér yfir á brúna, þar sem hún rakst á handriðsstólpa og skemmdist. Þótt B væri að eins vikið inn á veginn í sömu andrá og Á var ekið fram hjá, var bifreiðarstjórinn á Á talinn eiga einn sök á því, hvernig fór, þar eð hann hafði ekið allhratt fram hjá B án þess að gefa hljóðmerki og mjög nálægt henni að þarflausu g Skipverjar á báti nokkrum fundu áfengistunnu á reki á hafi úti, fluttu hana á land og slógu eign sinni á hana. Einn Þeirra, H, lét bæði sjálfur og fyrir milligöngu annars manns, G, áfengi þetta af hendi til annarra manna til neyzlu, enda þótt ekki hefði verið rannsakað, hvort það væri drykkjarhæft. Áfengið reyndist banvænt, og létust nokkrir menn, er neyttu þess, en aðrir veiktust. Bæði H og G höfðu haldið, að áfengið væri drykkjarhæft, og höfðu nokkra ástæðu til að ætla það. Hins vegar var Þeim ljóst, að þetta var algerlega óvíst, og að vel gat svo farið, að alvarleg hætta stafaði af neyzlu þess, eins og reyndist. Þeir voru taldir hafa valdið dauða og veik- indum manna á saknæman hátt og voru því dæmdir sekir um brot gegn 215. og 219. gr. laga nr. 19/1940 ........ 30 Farþegi í strætisvagni kastaðist til í vagninum og hlaut af meiðsli. Strætisvagnsstjórinn, er ók allhratt eftir ólögðum Efnisskrá. XCVII vegi, ósléttum og holóttum, ekki talinn hafa gætt nægrar varúðar ........00.0.00 rss Maður á reiðhjóli rakst á fótgangandi mann. Hinum fyrr- nefnda var talið það til sakar, að hann dró ekki í tæka tíð úr hraða hjólsins og gaf ekki hljóðmerki. Hinn fót- gangandi maður hafði einnig sýnt af sér óvarkárni með því að fara út á akbraut án þess að gæta að umferð. Var tjóni af slysinu skipt milli aðilja .................- A hafði tekið án leyfis framhluta o. fl. af bifreiðarræksni, sem stóð við íbúðarskúr í úthverfi Reykjavíkur. Er saka- mál var höfðað á hendur honum út af tökunni, bar hann það fyrir sig, að hann hefði álitið bifreiðina umhirðulausa og að eigandi hennar hefði fleygt henni. Honum var þó ekki talið rétt að líta svo á, þar sem verðmæti bifreiðar- innar var töluvert og staður hennar gaf ekki til kynna, að hún væri komin úr vörzlum eiganda ..........0..... A kom drukkinn heim til hjóna og lenti í ryskingum við hús- bóndann. Er húsfreyjan ætlaði að ganga á milli, fékk hún högg í andlitið, og brotnaði vinstri kjálki hennar. A hélt því fram, að hún hefði orðið fyrir höggi eigin- mannsins, er sér hafi verið ætlað. Með framburði hjón- anna og eins vitnis þótti þó ljóst gert, að A hefði bakað sér bótaábyrgð á slysinu .......0000000. 0000. 00... Bifreiðarstjóri, er kvaðst hafa blindazt svo af ljósum ann- arrar bifreiðar, að hann sá ekki veginn fram undan, van- rækti að stöðva þegar í stað bifreið sína ................ Í sambandi við bifreiðarslys var ekki leitt í ljós, að ökumaður hefði sýnt fulla aðgæzlu og varkárni .............- 309, Bifreiðarstjóra metið til vangæzlu, að hann hafði mjög drukkinn mann við hlið sér í framsætinu án þess að haga akstrinum á þann hátt, að háski eða truflun stafaði ekki af honum, eða gera aðrar virkar ráðstafanir í því Skymi ........020000n eeen Bifreiðarstjóri olli slysi með þvi að aka of hratt og sýna ekki næga aðgæzlu ............0..00000.0 0000. nn... Bifreiðarstjóri hafði ekki þá yfirsýn yfir veginn fram undan, sem boðin er í bifreiðalögum og umferðarlögum. Hann var vegna aðgæzluskorts talinn samvaldur að dauða manns, er varð fyrir bifreið hans ..........0..000.00 00.00.0000... Samningar. Sbr. húsaleiga, skaðabætur. Ákvarðanir viðskiptaráðs um greiðslu fyrir unnin verk taka ekki til samninga, sem stéttarfélög (þ. e. félög vinnu- seljenda) gera um það efni við einstaka vinnukaupendur Leigutaki húsnæðis hafði ekki gætt fyllilega réttra aðferða Bls. 67 132 147 199 340 320 350 18 XCVII Efnisskrá. um greiðslu á húsaleigu, en ekki þóttu þær vanefndir svo miklar, að leigusali gæti riftað leigumálanum ...... Á hafði keypt bifreið af B, goldið nokkurn hluta andvirðis hennar, haft hana í sinum vörzlum nálægt því 2 mánuði, en þá skilað B henni aftur í mun lakara ásigkomulagi en þegar hann fékk hana. A ekki talinn hafa heimild til riftunar á kaupunum, þar sem ekkert benti til, að B hafi verið um galla kunnugt við afhendingu, og A hafði ekki kvartað undan göllum í tæka tíð. A átti ekki heldur rétt til endurgreiðslu þegar goldins kaupverðs samkvæmt á- kvæðum 57. gr. laga nr. 39/1922 eða 36. gr. laga nr. 7/1936. B lagði fram skjal undirritað af A, þar sem hann lýsir yfir því, að hann eigi enga frekari kröfu á hendur B um greiðslu kaupverðs. Ekki var tekið mark á þeirri stað- hæfingu A, að yfirlýsingunni hafi verið breytt, eftir að hann afhenti B hana. Fékk A því engan hluta þegar gold- ins kaupverðs endurgreiddan ................0....0.0... Skilyrði 1. gr. laga nr. 39/1943 til uppsagnar á leiguibúð ekki talin vera fyrir hendi ...................0. 0... A gerði tímabundinn farmsamning við þriðja aðilja um skip B samkvæmt umboði frá honum. Samningurinn reyndist ekki vera í samræmi við umboðið. Var A dæmt skylt að bæta B tjón hans, er af þessu leiddi .......,.......... Vanskil á greiðslu húsaleigu ekki talin slík, að varða eigi riftun húsaleigusamnings ............0.......... 0... Í samningi, er stjórnarnefnd ríkisspítalanna og Sjúkrasamlag Reykjavikur gerðu með sér árið 1936, var uppsagnarfrestur ákveðinn 6 mánuðir af beggja hálfu, miðað við 30. júní og 31. des. ár hvert. Stjórnarnefndin sagði samningnum upp 20. febr. 1940, en vildi láta uppsögn koma til fram- kvæmdar frá:1. jan. s. á. Þessu ekki sinnt, en samningur talinn gilda til ársloka 1940 .............0..0.00.000.. A og B voru sameigendur að húsi. Samkvæmt samningi þeirra á milli skyldi A fá til afnota og umráða þann hluta af kjallara hússins, er D hafði á leigu. Talið, að A hafi með samningi þessum m. a. fengið heimild frá B til þess að koma einn fram gagnvart D um notkun þessa hluta hússins Skilyrði samkvæmt 1. gr. laga nr. 39/1943 til uppsagnar á leigu- íbúð talin vera fyrir hendi ................0.00000000... Skýrt var tiltekið ákvæði í kjarasamningi milli stéttarfélaga .. Sératkvæði. Formaður sjó- og verzlunardóms greiðir sératkvæði í máli til heimtu björgunarlauna ..................0.0.00.. 0... Einn dómenda hæstaréttar greiðir sératkvæði í útburðarmáli Bls. 86 220 245 298 406 437 456 98 437 Efnisskrá. XCIX Bls. Siglingar. Sjá björgun, fiskveiðabrot, sjóveð, vinnusamningar. Sjóðir og stofnanir. Samkvæmt ákvæðum gjafabréfs og staðfestrar skipulagsskrár Bíóhallarinnar á Akranesi, skal hreinum arði af rekstri hennar varið til stuðnings mannúðar- og menningarmál- um á Akranesi. Stofnuninni samt talið skylt að greiða skemmtanaskatt samkvæmt lögum nr. 56/1927, þar sem heimild fyrirsvarsmanna hennar til ráðstöfunar á arði var ekki bundin við glöggt afmörkuð verkefni .............. 197 Sjó- og verzlunardómur. Mál til heimtu bjarglauna ................ 98, 265, 382, 410, 452 Krafizt greiðslu á viðgerðarkostnaði skips ..........2.0.00... 135 Refsimáli út af sjóslysi, sem rekið var fyrir aukarétti, vísað frá þeim dómi, þar sem sjó- og verzlunardómur átti með það að fara og dæma það, sbr. 200. gr. laga nr. 85/1936 og 90. gr. laga nr. 41/1930 ........2000000 000 n 00 nn 248 Mál til heimtu skaðabóta vegna galla á seldu skipi .......... 280 Mál til ákvörðunar á kaupi skipstjóra ........0..00000.000.0.. 322 Mál til heimtu striðstryggingarbóta eftir sjómann, er fórst af skipi ........0000s0n rr 338 Dæmt um skiptingu bjarglauna milli skipverja .............. 385 Skaðabóta krafizt vegna árekstrar skipa ........0000..0..... 444. Ágreiningur um kjör sjómanns á togara .........000.00000.. 456 Sjóveð. Sjóveð dæmt til tryggingar bjarglaunum ............... 98, 452 Ekki fyrir hendi skilyrði til þess að dæma sjóveð til trygg- ingar viðgerðarkostnaði skips ..........0000.00..0 000... 135 Sjóveð dæmt til tryggingar hásetakaupi ..............0..... 456 Sjúkrahús. Stjórnarnefnd ríkisspitalanna sækir hreppsfélag um greiðslu vistgjalds sjúklings á geðveikrahæli ..................... 126 Stjórnarnefnd ríkisspítalanna krefur Sjúkrasamlag Reykjavíkur um greiðslu svonefndra fæðingarstofugjalda vegna dvalar samlagsmanna á Landsspitalanum ...........000000000.. 298 Sjúkrasamlög. Sjúkrasamlag Reykjavíkur sótt um greiðslu svonefndra fæð- ingarstofugjalda á Landsspítalanum vegna þeirra samlags- manna, er slík gjöld áttu að greiðast fyrir á árunum 1940 — 1942. Vegna ákvæða samnings milli Sjúkrasamlagsins og Cc Efnisskrá. Bls. stjórnarnefndar ríkisspitalanna, er gerður hafði verið árið 1936, en sagt upp af hálfu stjórnarnefndarinnar í febr. 1940, var talið, að Sjúkrasamlaginu bæri aðeins að greiða gjöld þessi frá áramótum 1940 1941 .........0.......... 298 Skaðabætur. a) Vegna vanefnda á samningum o. fl. Mál til heimtu skaðabóta vegna galla á seldum hlut ómerkt í hæstarétti vegna skorts á öflun gagna í héraði ........ 280 Samkvæmt umboði frá h/f M gerði h/f G tímabundinn farm- samning um skip M við flotastjórn Bandaríkjanna. Sam- kvæmt skýrslu M, er studdist við ýmis gögn og G tókst ekki að hnekkja, var það ófrávíkjanlegt skilyrði af hálfu M, að samið yrði til 12 mánaða án uppsagnar á þeim tíma. Í farmsamningi þeim, er G gerði við flotastjórnina, var henni hins vegar heimiluð uppsögn með 30 daga fyrir- vara, og beitti hún uppsögn að liðnum rúmum 3 mánuðum frá samningsdegi. Vegna þessa ósamræmis milli umboðsins og farmsamningsins var h/f G dæmt að bæta h/f M tjón, er af því leiddi, að félagið fékk ekki umsamið farmgjald fyrir skipið í fullan 12 mánaða tíma ...........0..00... 287 Tveir kaupsýslumenn kröfðust fébóta úr ríkissjóði af þeim sökum, að vara, er þeir fengu frá Bandaríkjunum fyrir milligöngu viðskiptanefndar, reyndist dýrari en sams konar vara, er aðrir aðiljar fengu með aðstoð nefndarinnar á sama tima. Krafan ekki tekin til greina, með því að við- skiptanefndin annaðist einungis fyrirgreiðslu á pöntun vör- unnar, en yfirvöld í Bandaríkjunum réðu því, hvaðan hver einstök vörupöntun var afgreidd, og gat varan orðið mis- jafnlega dýr, eftir því hversu mikill flutningskostnaður lagðist á hana .................2200 00 nsnn ern 361 A fékk án athugasemdar leyfi byggingarnefndar Reykjavíkur til að reisa hús við Garðastræti samkvæmt teikningu, er umsókn hans fylgdi og sýndi dýpt fyrirhugaðs kjallara. Eftir að hafizt var handa um byggingu, kom í ljós, að holræsi í götunni var í mun meiri hæð en kjallaragólfið. Varð því að leggja skolpleiðslu úr kjallaranum í holræsi við aðra götu. A krafði bæjarsjóð Reykjavíkur um bætur vegna aukakostnaðar, er af þessu leiddi. Sýknað af kröf- unni, með því að engin lagaskylda hvílir á Reykjavikurbæ til að leggja holræsi í götur, þar sem þau eru ekki fyrir, né til að leggja ný og fullkomnari holræsi í samræmi við auknar þarfir .............020020.0...sss ss 421 Efnisskrá. b) Skaðabætur utan samninga. Manni, sem orðið hafði fyrir meiðslum, er á hann var ráð- izt, og m. a. misst tvær tennur, dæmdar miska- .og skaða- bætur .........00000. 0000 nn sn Bifreiðin A ók fram úr bifreiðinni B, er þær voru rétt komnar að brú, sem var á vegi þeirra. Kræktist afturvari A í fram- vara B, og dró hana með sér yfir ásÞrúna, þar sem hún rakst á handriðsstólpa og skemmdist. Bifreiðarstjórinn á A var talinn eiga einn sök á skemmdunum, og var eigandi hennar því dæmdur til að greiða eiganda B fullar skaða- bætur bæði fyrir skemmdirnar og afnotamissi bifreiðarinn- ar. Við ákvörðun bóta fyrir afnotamissi var á það litið, að eigandinn, sem ók bifreiðinni sjálfur, var heilsuveill og því alls ólíklegt, að bifreiðin hefði verið í notkun allan tim- ann, sem leið frá árekstrinum þar til viðgerð hennar var lokið ...........2.0...enenn nr A varð fyrir meiðslum í strætisvagni vegna ógætilegs aksturs bifreiðarstjóra. Eiganda vagnsins dæmt að bæta honum tjón hans, þar á meðal atvinnutjón, örorku og þjáningar Árekstur varð á götu milli A, sem var fótgangandi, og B, sem var á reiðhjóli. Hvorugur hafði nægilega gætt umferðar- reglna. Aðeins A varð fyrir meiðslum. Sök skipt þannig, að A bar í tjóns, en B %. Samkvæmt þvi fékk A bætt at- vinnutjón, örorku (hann var 67 ára gamall), þjáningar og lækniskostnað ..........0..eeeer ss A, sem veitt hafði B líkamsáverka, dæmdur til að greiða hon- um bætur, m. a. fyrir þjáningar og óþægindi ........... A, sem tekið hafði ófrjálsri hendi ýmsa hluti úr bifreið B, kraf- inn skaðabóta í refsimáli gegn honum. Kröfunni vísað frá dómi, með því að gögn skorti til að meta hana, enda hafði matsgerð tveggja manna ekki verið staðfest, þótt henni væri andmælt ..........2...00.0.0 0 ss ns K, 20 ára, varð fyrir bifreið og beið bana af. Bifreiðarstjórinn talinn eiga sök á slysinu. A, faðir K, krafðist dánarbóta af eigendum bifreiðarinnar. Honum dæmdur jarðarfararkostn- aður og dánarbætur .........00000. 00 0nv eens. A kom drukkinn inn á heimili hjóna og lenti í ryskingum við húsbóndann. Er húsfreyjan ætlaði að ganga á milli, greiddi A henni svo mikið högg í andlitið, að vinstri kjálki brotn- aði. A dæmt að greiða konunni bætur vegna lækniskostn- aðar, andlitslýta, þjáninga o. fl. .........000000.0.0 00... S réðst á tvo menn að næturlagi á götu og veitti þeim áverka. Hann var dæmdur til að bæta þeim skemmdir á fötum, vinnutjón, þjáningar o. fl. .......000.0000000 0000 0... 0... Kona varð fyrir miklum líkamsáverka, er áætlunarbifreið, sem ct Bls. 13 67 79 92 139 147 153 cl Efnisskrá. Bls. hún var í, valt út af veginum. Bifreiðin var í lélegu ásig- komulagi og bilaði í akstri, þegar slysið varð. Ekki var í ljós leitt, að ökumaður hefði sýnt fulla aðgæzlu. Eiganda bifreiðar dæmt að greiða konunni fébætur, þar á meðal fyrir örorku, þjáningar og lýti ..............0..0...0....... 309 Stúlka varð fyrir bifreiðarárekstri á götu á Akureyri. Bifreiðar- stjórinn viðurkenndi í skaðabótamáli bótaskyldu sina. Hann var dæmdur til að bæta stúlkunni atvinnutjón, lækniskostnað, fataspjöll, þjáningar og lýti .............. 327 Er kona var að stíga út úr strætisvagni, féll hún á götuna og fótbrotnaði. Hún taldi strætisvagninn hafa ekið af stað, meðan hún var að fara út úr honum, en framburður vitna benti til, að hún hefði stigið út úr vagninum, áður en hann stöðvaðist. Var eigandi bifreiðarinnar dæmdur samkvæmt 34. gr. laga nr. 23/1941 til að bæta henni hálft tjón hennar 340 Amerísk herflugvél á vegum Bandaríkjahers rakst á bifreið A og olli spjöllum á henni. Ekki var upplýst, að vangæzlu A væri á nokkurn hátt til að dreifa. Ríkissjóði dæmt skylt að bæta A tjón hans samkvæmt lögum nr. 99/1943. A fékk bæt- ur fyrir atvinnumissi svo og viðserðarkostnað samkvæmt mati tveggja dómkvaddra manna ..........0...00.000.... 344 Þrir menn, er með sviksamlegu atferli höfðu fé af manni, dæmdir til að bæta honum tjón hans .................. 392 Mál til heimtu skaðabóta vegna árekstrar skipa ómerkt í hæsta- rétti vegna rangrar málsmeðferðar ...................... 444 Skattar og gjöld. a) Til bæjar- og sveitarfélaga. Árið 1943 var lagt útsvar á A í Hafnarfirði. Hann taldi sig ekki eiga þar heimili, og neitaði að greiða útsvarið. Í lög- taksmáli til heimtu útsvarsins kom það fram, að A hafði haft íbúð á leigu í Hafnarfirði allt árið 1942 og fram til 14, maí 1943, og þar dvaldist kona hans þenna tima. Var því talið, að heimili hans hefði verið í Hafnarfirði, þegar nið- urjöfnun útsvara fór fram árið 1943. A átti sildarsöltunar- stöð á Siglufirði og hafði þar sildarsöltun árið 1942. Bar honum að gjalda þar útsvar samkvæmt a-lið 8. gr. laga nr. 106/1936. Sagt, að sökum heimilisfestu hans í Hafnarfirði hafi mátt leggja þar á hann útsvar 1943 á tekjur, sem sam- svöruðu hæfilegum framkvæmdastjóralaunum, en þær tekjur hefði átt að draga frá heildartekjum hans, áður en útsvar var lagt á þær á Siglufirði. Þessara reglna var ekki gætt við álagningu útsvars í Hafnarfirði, og útsvarið því lagt á rangan gjaldstofn. Var samkvæmt þessu synjað um fram- kvæmd lögtaksgerðar ................0000000.0 0000... 110 Efnisskrá. Lögtaksúrskurður í útsvarsmáli ómerktur vegna galla á máls- meðferð ...........0.00000e.e sver H/f A, heimilisfast í Reykjavík, átti togarann S. Árið 1943 var lagt útsvar á félagið í Reykjavík. Ísafjarðarkaupstaður taldi h/f A hafa rekið atvinnu á Ísafirði árið 1942 og gerði í dómsmáli kröfu um, að Reykjavíkurbæ yrði dæmt skylt að þola skiptingu á útsvarinu milli nefndra bæjarfélaga. Í málinu kom fram, að h/f A hafði að vísu haft umboðs- mann á Ísafirði árið 1942 og látið leggja þar á land kol, sem ætluð voru togara félagsins. En ekki var talið, að h/f A hefði með þessu rekið atvinnu á Ísafirði í merkingu a-liðs 1. tölul. 9. gr. laga nr. 106/1936. Var krafa Ísafjarðarkaup- staðar því ekki tekin til greina .........0.000000000000.0... Árið 1943 var S gert að greiða útsvar í Reykjavík. Hann neitaði að greiða útsvarið, með því að hann væri skráður heimilis- fastur í Austur-Landeyjahreppi. S hafði flutzt til Reykja- vikur í júlí 1942 og ráðizt þar til fasis starfs hjá iðnaðar- fyrirtæki, og stundaði hann það enn, er útsvar var á hann lagt 1943. Var hann því talinn útsvarsskyldur í Reykjavík samkvæmt 8. gr. laga nr. 106/1936, og heimilað að heimta útsvarið með lögtaksgerð ...........2..20202.. 00... Vegna ágreinings um útsvarsskyldu J á Akureyri, gekk þar úr- skurður lögreglustjóra um heimilisfang hans. Úrskurðin- um var áfrýjað, en. hann var ómerktur í hæstarétti vegna rangrar málsmeðferðar í héraði ...........00000000000.. Eftir að S hafði goldið útsvar sitt í Í kaupstað fyrirvaralaust, lækkaði ríkisskattanefnd það samkvæmt kæru hans. Í-kaup- stað dæmt skylt að endurgreiða S þann hluta, sem ofgold- inn var samkvæmt niðurfærslu ríkisskattanefndar, sbr. Í. mgr. 27. gr. laga nr. 106/1936 ........2000000. 0000... A hafði síðan á árinu 1939 verið búsettur í Reykjavík, haft þar íbúð á leigu, og þar dvöldust kona hans og börn. Þrátt fyrir heimilisfang hans í Reykjavík var ekki lagt útsvar á hann þar fyrr en árið 1943. Hins vegar hafði A goldið útsvar þessi ár í B-hreppi, þar sem hann hafði skráð sig á manntalsskýrslur. A galt í B-hreppi útsvar, er þar var lagt á hann 1943, enda tjáði oddviti honum, að útsvar hans í Reykjavik mundi verða fellt niður, er hann sýndi skilríki fyrir greiðslu útsvars í B-hreppi. A krafðist síðar endur- greiðslu útsvarsins af B-hreppi, með því að hann varð að greiða útsvar í Reykjavík. Endurgreiðslukrafan tekin til greina vegna fyrrnefndrar staðhæfingar oddvita B-hrepps V, er heimilisfastur var í Reykjavík árin 1941—1944, skráði sig samt til heimilis á Akranesi og galt þar útsvör, er á hann voru lögð árin 1942 og 1943. Þessi sömu ár voru CITI Bls. 130 255 336 370 375 377 CIV Efnisskrá. Bls. lögð á V útsvör í Reykjavík, er hann varð að greiða. Krafðist hann þá endurgreiðslu af Akranesskaupstað á út- svörunum 1942 og 1943. Krafan ekki tekin til greina, þar sem V hafði skráð sig heimilisfastan á Akranesi, talið þar fram til skatts og greitt útsvör sín fyrirvaralaust ...... 400 b) Skattar til ríkissjóðs o. fl. Lögtaksúrskurður í máli til heimtu tekjuskatts o. fl. ómerktur vegna rangrar málsmeðferðar ...........0200. 000... 0... 106 Árið 1942 flutti H ísvarinn fisk til Englands og seldi hann þar á markaði. Hann galt af fiskinum útflutningsgjöld sam- kvæmt lögum nr. 63/1935 og nr. 98/1941, fiskveiðasjóðs- gjald samkvæmt lögum nr. 47/1930, fiskimálasjóðsgjald samkvæmt lögum nr. 75/1937, útflutningsnefndargjald, sbr. lög nr. 11/1940 og viðskiptanefndargjald, er H hafði gengs- izt undir að greiða. Gjöldin voru reiknuð af söluverði fisksins erlendis að frádregnum kostnaði þeim, er í lögum nr. 63/1935 greinir. H taldi hins vegar, að miða bæri gjöldin við „fob“ verð fisksins samkvæmt samningi ríkisstjórnar við tiltekna erlenda aðilja. Krafðist hann af þeim sök- um endurgreiðslu úr ríkissjóði á nokkrum hluta gjaldanna, en með því að gjöld þau, sem tekin höfðu verið, þóttu rétt ákveðin, var krafa hans ekki tekin til greina ...... 161 Firmað ÁA gerði út togara árin 1931—1939, og varð á þeim ár- um mikið tap á útgerðinni. A rak þessi sömu ár verzlun og fleiri atvinnugreinar, er það hagnaðist á. Á skatta- framtali árið 1941 dró ÁA allt útgerðartapið á árunum 1931—-1939 frá tekjum ársins 1940, sbr. j-lið 4. gr. laga nr. 9/1941. Þetta þótti ekki heimilt. Rétt var talið að beita nefndu lagaákvæði þannig, að sá hluti útgerðartaps A, sem féllst árin 1931—-1939 í faðma við hagnað af öðrum atvinnu- greinum þess en útgerð og olli með þeim hætti því, að skattur var ekki greiddur af þeim hagnaði greind ár, yrði ekki aftur dreginn frá tekjum ÁA á árinu 1940, áður en skatt- ur væri á þær lagður. Varakrafa A um, að því yrði heim- ilað að leggja meira fé af tekjum 1940 í Nybyggingarsjóð en gert var, ekki heldur tekin til greina, þar sem firmað hafði ekki gert í tæka tið þær ráðstafanir, er til þess þurfti ........000.0002020na nn 188 Samkvæmt ákvæðum gjafabréfs og staðfestrar skipulagsskrár Bíóhallarinnar á Akranesi skyldi hreinum arði af rekstri hennar varið til stuðnings mannúðar- og menningarmál- um á Akranesi. Þrátt fyrir þetta þótti stofnunin ekki eiga rétt til undanþágu á greiðslu skemmtanaskatts samkvæmt b-lið laga nr. 56/1927, þar sem heimild fyrirsvarsmanna Efnisskrá. hennar til ráðstöfunar á arði var ekki bundin við glöggt afmörkuð verkefni ............2.020000. eeen Ekki talið heimilt að ákveða skatt af samanlögðum tekjum hjóna, er þau hvort í sínu lagi öfluðu fyrir stofnun hjú- skapar á því ári, er þau gengu að eigast, þar eð til þess skorti örugga heimild, sbr. 11. gr. laga nr. 6/1935. Reglug. nr. 133/1936, 18. gr., ekki talin raska þessu .............. Skilorðsburidnir dómar. Maður, er sekur hafði gerzt um gripdeild, dæmdur skilorðs- bundnum refsidómi ............0000 00. Skip. Sjá björgun, fiskveiðabrot, sjóveð, skuldamál, stríðstryggingar. Skipti. Hjón, sem höfðu áformað að skilja að borði og sæng, greindi á um skiptingu eigna. Konan krafðist þess að fá húseign sem séreign í sinn hluta. Húseign þessi hafði hvorki verið feng- in fyrir séreign hennar, svo að sannað væri, né gerð að sér- eign hennar með kaupmála. Var eign þessi því talin eiga að koma til jafnra skipta milli aðilja. Gildir voru metnir kaupmálar, er hjónin höfðu gert með sér. Fékk konan þá muni, sem með kaupmálunum höfðu verið gerðir séreign hennar, þar á meðal áletraða silfurmuni, sem eiginmað- urinn hafði á sinum tíma fengið sem heiðursverðlaun. Hús- munir, er ekki voru taldir í kaupmála, skvidu koma til jafnra skipta ......22.000.0000nr sr Skjalafals. Þrátt fyrir neitun sakbornings þótti sannað með skýrslum vitna, skoðunargerð dómkvaddra manna og fleiri líkum, að hann hefði falsað efni kvittunar, er annar maður hafði undirritað .........0.00002.02.000n nr Í einkamáli taldi A, að skjal, er hann hafði undirritað og lagt var fram af gagnaðilja hans, hefði verið falsað. Ekki var tekið mark á staðhæfingu þessari, þar sem hvorki útlit skjalsins né annað studdi hana .........020000000..0.0. A falsaði kvittanir fyrir peningagreiðslum með því að skrifa tilbúin nöfn undir þær. Hann sætti refsingu samkvæmt 155. gr. laga nr. 19/1940. Maður, sem tók þátt í brotinu með A, dæmdur samkvæmt sömu gr., sbr. 22. gr. sömu laga .... Skjöl. Sbr. skjalafals. Í einkamáli var ekki tekið mark á staðhæfingu annars aðilja um fölsun á skjali, er gagnaðili hans lagði fram, þar sem CV Bls. 197 372 388 220 CvI Efnisskrá. ekkert kom fram, er gerði skjalið tortryggilegt ........ Þess var krafizt í einkamáli, að forstöðumaður Rannsóknar- stofu háskólans yrði skyldaður til að afhenda til afnota í málinu skýrslu um krufningu á líki tiltekins manns, er forstöðumaðurinn hafði framkvæmt ...........000.00.... Skuldamál. Sbr. bjarglaun, endurgreiðsla, kaup og sala, skaðabætur, umboð. A taldi sig hafa selt skip B samkvæmt umboði frá honum og gerði kröfu á hendur honum til umboðslauna. Gegn and- mælum B þótti ekki sannað, að hann hefði falið A umboð til sölu skipsins. Hins vegar kom það fram, að A hafði komið á sambandi milli B og kaupanda skipsins, er síðan leiddi til samninga. Var því A dæmd þóknun fyrir milli- gönguna, en ekki full umboðslaun ...............0...... Af hálfu geðveikrahælis var hreppsfélagið H krafið um greiðslu vistgjalds sjúklingsins B á hælinu. Með því að ágreiningur var milli H og hreppsfélagsins F um framfærsluskyldu B, er yfirvöld höfðu ekki lagt úrskurð á samkvæmt 81. gr. laga nr. 52/1940, var A sýknað að svo stöddu ............ A, er gert hafði við skip B, krafði hann greiðslu á viðgerðar- kostnaði. Ekki sinnt frávísunarkröfu B, sem á því var reist, að reikningar ÁA væru ekki nægilega sundurliðaðir. Krafa B um bætur úr hendi A vegna dráttar á viðgerðinni, er kæmu til skuldajafnaðar við kröfu A, ekki heldur tekin til greina. Var þvi B dæmt að greiða viðgerðarkostnaðinn .. Bátur A var settur upp á skipasmiðastöð B til viðgerðar. Seinna var ákveðið, að ekki yrði gert við bátinn, en hann var þó um alllangan tíma eftir það kyrr á skipasmíðastöðinni. B talinn eiga kröfu til hæfilegrar þóknunar úr hendi A fyrir geymslu bátsins .............2.0000.0 nes Stýrimaður á skipi, er sagt var upp starfi fyrirvaralaust, fær dæmd laun úr hendi útgerðarmanns í einn mánuð sam- kvæmt 13. gr. laga nr. 41/1930 ..........0.0000.0. 0... 0... A, er fengið hafði einkaleyfi á uppgötvun varðandi múrhúðun, krafði B, er hann taldi hafa notfært sér uppgötvunina, um þóknun fyrir notin. Talið, að ekki hafi verið fyrir hendi skilyrði til veitingar einkaleyfis. Var B því sýkn- aður af kröfu A ..... sr Stjórnarnefnd rikisspitalanna (A) krafði Sjúkrasamlag Reykja- vikur (B) um svonefnd fæðingarstofugjöld vegna sjúk- linga á vegum B í Landsspitalanum árin 1940— 1942. Sam- kvæmt samkomulagi A og B árið 1936 skyldu fæðingarstofu- gjöld vera innifalin í almennúm daggjöldum, en samkomu- lagi þessu sagði A upp í bréfi til B 20. febr. 1940 og lýsti 315 126 135 157 207 269 Efnisskrá. þvi, að greiða bæri fæðingarstofugjöldin auk daggjalda. Uppsögn þessi var af dómstólum ekki talin eiga að koma til framkvæmdar fyrr en frá árslokum 1940. Staðhæfing B um, að ráðherra hafi eftir þetta ákveðið munnlega, að B skyldi ekki krafinn um fæðingarstofugjaldið, ekki talin skipta máli. Samkvæmt þessu var B dæmt að greiða A oft- nefnd gjöld fyrir árin 1941 og 1942 .........000000 0000. A hæstaréttarlögmaður krefur B um greiðslu á ómakslaunum og útlögðum kostnaði vegna fjárnáms og uppboðs á skipi, er B hafði beðið hann um að láta framkvæma. B synjaði greiðslu með þeim rökum, að A hefði með vanrækslu í sambandi við gerðir þessar valdið honum tjóni. Þetta tókst B þó ekki að sanna, og var honum dæmt að greiða kröfu A Leigutaki húsnæðis fær dæmda endurgreiðslu úr hendi leigu- sala á ofgreiddri húsaleigu samkvæmt 13. gr. laga nr. 39/1943 .......20000 enn Togaraháseta, sem fór í land meðan togarinn sigldi til útlanda með aflann, dæmd laun og fæðispeningar, meðan skipið var í þeirri för, samkvæmt ákvæðum kjarasamnings .... Stefna. Sjá málshöfðun. Stéttarfélög. Sbr. verðlag. Ákvæði í 6. gr. samnings frá 1. sept. 1942 um kaup og kjör á togurum milli stéttarfélaga sjómanna og togaraeigenda var skýrt á þá leið, að sjómenn, er væru á togara á veiðum, en færu í land, er togarinn sigldi til útlanda með aflann, nytu réttar til launa og fæðispeninga, meðan skipið væri í þeirri för ..........0200000 00 eens sssnn Stjórnsýsla. Stjórnsýslumenn. Stjórnarfar. Sbr. lögreglumenn. Viðskiptaráð hefur ekki heimild til að ákveða taxta fyrir verk, sem stéttarfélag (þ. e. félag vinnuseljenda) hefur samið um greiðslu fyrir við einstaka vinnukaupendur ............ Í útsvarsmáli var synjað um framkvæmd lögtaksgerðar, með því að niðurjöfnunarnefnd hafði lagt útsvar á rangan gjaldstofn ..........0..00000000 ss sr. A reisti hús á lóð í Reykjavík án leyfis byggingarnefndar. Húsið var síðar selt á nauðungaruppboði, og keypti Reykja- vikurbær það. A keypti húsið aftur af bænum og seldi B það. Áður en bærinn eignaðist húsið, hafði borgarstjóri látið þinglýsa athugasemd um, að fjarlægja ætti húsið af lóðinni. B höfðaði mál gegn bænum og krafðist þess, að hon- um yrði dæmt skylt að fella athugasemdina niður og aflýsa CVII Bls. 298. 303 316 456 456: 18 110 cv Efnisskrá. Bls. henni. Réttur bæjarins til að láta fjarlægja húsið talinn vera enn fyrir hendi, þar sem þeir starfsmenn bæjarins, er gáfu út afsal til handa A eftir nauðungaruppboðið, höfðu ekki getað firrt stjórnvöld bæjarins áðurnefndri heimild, sem stoð átti í lögum. Var bærinn því sýknaður af kröfu B ...............2..00000.0..e ner 113 Sjúkrasamlag, er krafið var um tiltekin gjöld vegna dvalar sam- lagsmanna á Landsspítalanum, bar það fyrir sig, að fyrr- verandi félagsmálaráðherra hefði lofað því, að gjöldin skyldu falla niður. Vottaði hinn fyrrverandi ráðherra, að rétt væri frá þessu skýrt, Loforð þetta virðist hvorki hafa verið staðfest bréflega né neitt um það skráð. Var nefnd yfirlýsing því ekki talin geta ráðið neinu um úrslit málsins 298 A og B, er stóðu saman að vörukaupum frá Bandaríkjunum fyrir milligöngu viðskiptanefndar, kröfðust fébóta úr rik- issjóði vegna þess, að varan reyndist dýrari en sams konar vara, er aðrir aðiljar fengu fyrir milligöngu nefndarinnar á sama tíma. Af hálfu ríkissjóðs var viðurkennd ábyrgð hans á gerðum viðskiptanefndar, en synjað um bætur, af því að það hefðu verið yfirvöld í Bandaríkjunum, en ekki nefndin, sem réðu því, hvaðan hver einstök pöntun var afgreidd. Hafi verð á einstökum vörusendingum orðið mis- jafnt eftir því, hversu mikill flutningskostnaður hafi orðið. Var krafa þeirra A og B ekki tekin til greina ............ 361 ÁA hafði fengið án athugasemdar leyfi byggingarnefndar Reykja- vikur til að reisa hús við götu í Reykjavík samkvæmt teikn- ingu, er umsókn hans fylgdi og sýndi dypt fyrirhugaðs kjallara. Það kom í ljós, að ekki var'unnt að tengja skolp- rör úr kjallaranum við holræsi í götunni utan við húsið, og olli þetta auknum byggingarkostnaði. Í fébótamáli A á hendur Reykjavíkurbæ var bærinn sýknaður, með því að honum bæri ekki skylda til að hafa holræsi í götum. og byggingarnefnd hefði ekki bakað honum bótaskyldu með þvi að leyfa A þá dýpt á kjallara, er hann sjálfur vildi hafa ..........002200 nn 421 Stríðstryggingar. Í febr. 1943 tók hásetann A út af skipi í ofviðri, og varð hon- um ekki bjargað. Samtímis losnaði björgunarfleki skipsins og fór í sjóinn. Einn skipverja bar það, að björgunarflek- inn hefði lent á Á og valdið því, að hann tók út. Aðstand- endur A höfðuðu mál gegn Striðstryggingafélagi islenzkra skipshafna og kröfðust dánarbóta og fjár til kaupa lífeyris. Töldu þeir slysið hafa orðið beinlínis af völdum styrj- aldar, þar sem björgunarflekinn hefði valdið dauða A, en Efnisskrá. flekinn væri eingöngu hafður með skipinu til verndar þeim sérstöku hættum, er af styrjöldinni stöfuðu. Striðstrygg- ingafélagið var sýknað þegar af þeirri ástæðu, að ekki væri sannað gegn mótmælum þess, að björgunarflekinn hefði valdið dauða A ......00.0000.0.0 00 Sveitarfélög. Hús hafði verið reist á lóð í Reykjavík án leyfis byggingar- nefndar. Bærinn hafði síðar keypt húsið á nauðungarupp- boði og selt það aftur. Heimild bæjarins til að láta fjar- lægja húsið samt sem áður talin hafa haldizt, þar sem þeir starfsmenn bæjarins, er að sölunni stóðu, gátu ekki að lögum firrt bæinn þeirri heimild ..........2....0..00.. Stjórnarnefnd ríkisspitalanna krafði hreppsfélagið H um greiðslu vistgjalds sjúklings á geðveikrahæli. Ágreiningur var um það milli H og hreppsfélagsins F, hvoru þeirra bæri samkvæmt ákvæðum framfærslulaga að greiða vistgjaldið. Þar sem stjórnvöld þau, sem getur í 81. gr. laga nr. 52/1940, höfðu ekki lagt úrskurð á þenna ágreining hrepps- félaganna um framfærsluskyldu, var H sýknað að svo stöddu .........0200 eðr Sveitarfélagið A krafðist þess, að sveitarfélaginu B yrði dæmt skylt að þola skiptingu á útsvari h/f D milli aðilja. Með því að skilyrði til skiptingar samkvæmt 9. gr. laga nr. 106/1936 voru ekki fyrir hendi, var B sýknað ............ A var heimilisfastur í Reykjavík, en skráði sjálfur heimili sitt i B-hreppi. Árið 1943 var lagt útsvar á hann á báðum stöð- unum. Er A var krafinn um greiðslu í B-hreppi, benti hann á, að einnig hefði verið lagt á sig útsvar í Reykjavík, en oddviti taldi, að það útsvar mundi verða niður fellt, er A sýndi skilríki fyrir útsvarsgreiðslu í B-hreppi. Galt hann þá útsvarið. Er hann samt sem áður varð að greiða útsvar í Reykjavík, höfðaði hann endurgreiðslumál gegn Borgarnesshreppi. Krafa hans tekin til greina vegna nefndr- ar yfirlýsingar oddvita ..........000000 0000 nnnnv enn. Reykjavíkurbæ ekki talið skylt samkvæmt lögum nr. 42/1911, lögum nr. 15/1923 eða öðrum réttarreglum að leggja hol- ræsi í götur, þar sem þau eru ekki fyrir, né til að leggja ný og fullkomnari holræsi í sambandi við auknar þarfir Svipting réttinda. Sjá atvinnuréttindi, bifreiðar, borgaraleg réttindi, refsingar. CIX Bls. 338 113 255 377 421 h! CX Efnisskrá. Sönnun. Sönnunarbyrði. Sbr. aðiljaskýrslur, blóðrannsókn, mat og skoðun, vitni. a) Einkamál. Tvær bifreiðar kræktust saman, er þær voru í akstri, og skemmdist önnur þeirra. Talið sannað með framburði vitna, hvernig atvik hefðu verið að því, að svo fór, þótt bifreiðaeftirlitsmaður teldi vafasamt, að það hefði serzt á Þann hátt ..............000. 00. sn Ekki talið sannað, að bifreiðarstjórinn á þeirri bifreiðinni, sem skemmdist, hefði átt neina sök á því, hvernig fór .. Staðhæfing G fyrir dómi, studd af framburði eins vitnis, um að G hefði gert bindandi samning um kaup á íbúð fyrir gildistöku laga nr. 39/1943, þótt skriflegur kaupsamningur væri ekki gerður fyrr en eftir þann tíma, ekki tekin til greina gegn mótmælum gagnaðilja hans ................ A, eigandi dráttarbrautar, gerði við skip B. Hann krafði B um bætur vegna þess, að tæki dráttarbrautarinnar hefðu lask- azt, er skip B var tekið þar upp. A tókst ekki að sanna ábyrgð B gegn mótmælum hans .............0..000000... Í ofangreindu máli krafðist B frádráttar frá kröfu A vegna þess, að handrið af skipinu hefði glatazt í vörzlum A. Gegn neitun Á tókst B ekki að sanna þetta ...........000..0... Bifreiðarstjóri var með dómi hæstaréttar dæmdur til refsingar fyrir að hafa valdið dauða K með óvarkárum akstri. Eftir það gekk dómur í hæstarétti í máli föður K gegn eigendum bifreiðarinnar, þar sem krafizt var dánarbóta. Í þeim dómi var um sönnun fyrir ábyrgð eiganda bifreiðarinnar vísað til dómsins í refsimálinu ............00.......0.. ÁA, er var mjög ölvaður, kom inn í hús til hjóna og dvaldist þar um stund. Er húsráðandi mæltist til þess, að A færi, reiddist A, og varð úr þessu handalögmál milli hans og húsráðanda. Er kona húsráðanda ætlaði að ganga í milli, fékk hún svo mikið högg á höfuðið, að hún kjálkabrotnaði. Í skaðabótamáli gegn A neitaði hann því eindregið, að hann hafi greitt höggið. Kvað hann konuna hafa orðið fyrir höggi eiginmanns sins, er A var ætlað. Eitt vitni staðhæfði það og vann að því eið, að A hafi greitt höggið. Sama staðhæfðu bæði hjónin í aðiljaskýrslu. Með þessum gögnum og hliðsjón af öllum atvikum þótti það nægilega ljóst gert, að A hefði bakað sér bótaábyrgð á slysinu .... A, útgerðarmaður á Akranesi, seldi skip sitt til Ísafjarðar. Um sama leyti og hann afhenti skipið, lét hann skrá B stýri- mann úr Skiprúmi. B taldi sig eiga rétt til mánaðarkaups vegna lögmælts uppsagnarfrests. Í máli til heimtu kaups- ins staðhæfði A, að hann hafi sagt B upp með meira en BIs. 13 13 22 135 135 139 147 Efnisskrá. CxXI Bls. mánaðar fyrirvara, enda hafi B þá verið salan kunn, þar sem um hana hafi verið getið í blöðum og útvarpi. Gegn neitun B gat A þó ekki fært sönnur á þessar staðhæf- ingar SÍMAr ..............0... s.s ns 207 Umboðsmann og umbjóðanda greindi á um tiltekið atriði varð- andi efni umboðs. Umbjóðandinn þótti hafa fært þær líkur fyrir staðhæfiðgu sinni, að umboðsmaðurinn varð að bíða hallann af því, að honum tókst ekki að sanna staðhæfingu SÍNA .......000..0 0000 sn 287 Í skaðabótamáli út af bifreiðarslysi, var ekki í ljós leitt, að ökumaður hafi sýnt fulla aðgæzlu og varkárni .... 309, 340 Er brotsjór reið yfir skip, tók skipverjann A út af skipinu, og drukknaði hann. Á sama tíma losnaði björgunarfleki skips- ins. Eitt vitni bar það, að björgunarflekinn hafi lent á A, og kvaðst vitnið hyggja, að hann hefði ekki tekið út að öðrum kosti. Ekki þótti samt sannað, að flekinn hafi valdið dauða A ..........000000.0...v en 338 Er búskipti hjóna fóru fram, tókst konunni ekki að sanna þá staðhæfingu sina, að tiltekin húseign hafi verið keypt fyrir séreign hennar ...............00.. 0... 388 Ágreiningur varð milli húseiganda og leigutaka hans um það, hvort tiltekinn geymsluskápur fylgdi leiguibúðinni. Það kom fram, að leigutakinn hafði notað skápinn frá því, að hann kom í íbúðina, um 3 ára skeið, og allan þann tíma haft lykil geymslunnar í sinum vörzlum. Þótti þetta veita svo miklar líkur fyrir staðhæfingu hans, að sönnunarbyrðin fyrir hinu gagnstæða ætti að hvíla á húseiganda ........ 418 Leigutaki húsnæðis krafðist þess, að fá aðgang að heitavatns- stillum hússins. Með því að hann leiddi ekki sönnur að því, að húseigandi léti honum í té of litinn hita, var krafa hans ekki tekin til greina .............00000..0.... 434 b) Opinber mál. Talið sannað með vætti vitna og rannsókn á nákvæmni hraða- mælis bifreiðar, hver hraði hennar hafði verið, rétt áður en slys varð ............020000. sess sn 4 Atvik að líkamsárás sönnuð með vætti vitna ................ 9 Eitt vitni hafði talið, að A, er veitti B líkamsáverka og reiddi til höggs við hann áfengisflösku, hefði verið með áhrifum áfengis. Þetta ekki talið nægjanlega sannað gegn eindreg- inni neitun Á ..........2.0.0..essnesse ss 9 G, sem sakaður var um landráð út af grein, sem birtist í brezku blaði, játaði að hafa skrifað greinina og sent hana blaðinu. Að efni til kvað hann greinina óbreytta, en nokkur orða- CKII Efnisskrá. munur væri frá handriti sínu. Þetta var lagt til grund- vallar í málinu, enda í samræmi við aðrar upplýsingar A stefndi stjúpsyni B til greiðslu skuldar. Í því máli var lögð fram kvittun, er A hafði undirritað, fyrir 1600 kr. greiðslu B til A. Þessa kvittun taldi A falsaða. Kvað hann kvitt- unina hafa verið fyrir 600 kr. Í sakamáli, er höfðað var gegn B, vann A eið að þessum framburði“ sinum. Í því máli komu og fram vitni, sem kváðu A hafa á sínum tíma skýrt sér frá því, að B hafi greitt honum 600 kr. af skuld- inni. Dómkvaddir menn, er athuguðu skriftina á kvittun- inni, töldu öll líkindi til þess, að hún væri fölsuð. B hafði áður verið dæmdur fyrir skjalafals, þjófnað og fleiri glæpi. Þrátt fyrir neitun hans þótti sannað, að hann hefði falsað kvittunina ............2.0.00 00... enn A hafði áverka á höfði. Lýsti hann B valdan að þeim, kvað hann hafa greitt sér höfuðhögg. Eitt vitni kvaðst hafa séð B slá A í höfuðið. B neitaði því að hafa slegið A, en kvaðst hafa stjakað við honum, og hafi hann þá fallið á götuna, B talinn hafa unnið til refsingar samkvæmt 218. gr. laga nr. 19/1940 ........02.20000 0000 Áfengismagn í blóði bifreiðarstjóra, er lenti í bifreiðarslysi, reyndist vera 1,15%-. Þótti blóðrannsóknin ekki veita næga sönnun fyrir því, að hann hafi verið með áhrifum áfengis, er slysið varð ........220200000 0. Veiði togara innan landhelgi sönnuð með mælingum yfirmanna varðskips ........0..000. 000 415, A bifreiðarstjóri ók af óvarkárni út af vegi. Blóð hans var rannsakað, og reyndist áfengismagn í þvi 1,56%. A kvaðst ekki hafa neytt áfengis þá um daginn, fyrr en eftir að slysið var orðið, en þá hafi hann drukkið brennivin, er hann hafði meðferðis í bifreiðinni. Hann hafði þó áður synjað þess fyrir lögreglumönnum, að hann hefði neytt nokkurs áfengis slysdaginn. Farþegar höfðu ekki orðið þess varir, að A neytti áfengis eftir slysið. Frásögn A ekki tekin trúanleg, en lagt til grundvallar, að hann hafi neytt áfengis, áður en slysið varð. Hins vegar þótti ekki fullyrðandi, að hann hafi verið undir áhrifum áfengis svo að varðaði við 1. mgr. 23. gr. laga nr. 23/1941, þar sem samferðamenn og lögreglumenn kváðust ekki hafa séð vináhrif á honum ........00000eeeeernnen sn. Tolllög. Sjá lög. Tryggingar. Sjá sjúkrasamlög, stríðstryggingar. Bls. 26 320 424 Efnisskrá. CXTII Bls. Umboð. Umboðslaun. A, sem taldi sig hafa selt skip B samkvæmt umboði frá honum, krafðist sölulauna úr hendi B. Gegn mótmælum B þótti ekki sannað, að hann hafi gefið A umboð til sölu skipsins. Hins vegar kom það fram, að A hafði komið á sambandi milli B og kaupenda skipsins, er leiddi til samningsgerðar. Fékk A dæmda þóknun úr hendi B fyrir þetta starf sitt 76 A fól B umboð til þess að gera tímabundinn farmsamning við D um skip A. Eftir að samningur var gerður, greindi A og B á um efni umboðsins. A kvað það hafa verið skilyrði af sinni hálfu, að samningur yrði gerður til 12 mánaða án heimildar D til uppsagnar á þeim tíma. Þessu neitaði B, enda hafði hann samið þannig, að D væri heimil uppsögn með 30 daga fyrirvara. Í máli, er af þessu reis, leiddi ÁA svo sterkar líkur að staðhæfingu sinni, að sönn- unarbyrði fyrir því, að heimilt hefði verið að setja ákvæði í samninginn um uppsögn með 30 daga fyrirvara, var talin hvíla á B. Og þar sem hann sannaði ekki heimild sina til þess, var honum dæmt að bæta A tjón hans vegna þessa ósamræmis milli umboðs og samnings ............ 287 A og B, sameigendur að húsi, höfðu samið með sér, að A skyldi fá til afnota og umráða þann hluta af kjallara hússins, er D hafði á leigu. Talið, að með þessu hafi A fengið heimild frá B til þess að koma einn fram gagnvart þriðja manni, þar á meðal D, um notkun þessa hluta hússins .. 406 Umferðarlög. Sbr. bifreiðar, hjólreiðar. Árekstur varð á götu milli A, sem var á reiðhjóli, og B, sem var fótgangandi. Hvorugur talinn hafa gætt nægilega um- ferðarreglna. Var tjóni af slysinu skipt milli aðilja .... "79 Uppboð. Sbr. fasteign. Fasteign var seld nauðungarsölu i Reykjavík, og var bæjar- sjóður Reykjavíkur einn uppboðsbeiðandi. A, sem átti skuldabréf með 2. veðrétti í eigninni, varð hæstbjóðandi. Bauð hann upp í veðrétt sinn, en ekki upp úr honum. Krafa A um útlagningu var ekki tekin til greina, með því að hann hafði ekki krafizt uppboðs til lúkningar veðskuld SÍNNI 2.....0000000. ss 168 Upptaka eigna. Upptaka dæmd á afla og veiðarfærum togara, er var að óleyfi- legum veiðum í landhelgi ..........0200000000. 00. 415, 424 Úrskurðir. Einkamáli frestað ex officio í hæstarétti og lagt fyrir héraðs- dómara samkvæmt analogiu 120. gr. laga nr. 85/1936 að CXIV Efnisskrá. veita aðiljum kost á öflun framhaldsgagna .. 171, 215, Úrskurðir um framhaldsrannsókn í opinberu máli .... 244, Kærumáli frestað í hæstarétti til öflunar rækilegri sakargagna samkvæmt 199. gr. laga nr. 85/1936 .................... Opinberu máli frestað í því skyni að afla umsagnar læknaráðs samkvæmt 2. gr. laga nr. 14/1942 ....... eo Útburðargerðir. Sbr. húsaleiga. G, sem bjó í Vestmannaeyjum, leitaði snemma árs 1943 eftir kaupum á íbúð í húsi, sem þá var í smíðum í Reykjavík. Þann 20. júlí s. á. var gerður skriflegur samningur um ibúðarkaupin. G sótti um leyfi húsaleigunefndar Reykja- vikur til þess að flytja í íbúðina, en var synjað. Þrátt fyrir það flutti hann búferlum til Reykjavíkur og í hús- næði þetta í september 1943. Í maí 1944 krafðist húsa- leigunefndin í Reykjavík þess, að G yrði borinn út úr húsnæðinu. Með skirskotun til 3. mgr. 3. gr. laga nr. 39/1943 var krafan tekin til greina ......................00000... Dráttur af hendi leigutaka á greiðslu húsaleigu var talinn hafa stafað aðallega af tregðu leigusala á viðtöku, en hvorki átt rót sina í vanvilja né vangetu leigutaka til að inna leigugreiðslur réttilega af hendi. Þótti það því ekki geta varðað útburði, þó að leigutaki gætti ekki fyllilega réttra reglna um greiðslu leigu síðustu mánuðina, áður en út- burðar var krafizt ................0.000000 0000... Leigusali, A, krafðist útburðar á leigutaka, B, vegna dráttar á greiðslu húsaleigu í fjóra mánuði. Taldi A skuld B nema kr. 750.46. A og B höfðu átt verzlunarviðskipti saman, og kom fram í málinu, að skuld A við B út af þeim viðskipt- um, sem fallin var í gjalddaga, nam kr. 942.00. A hafði eitt sinn lánað B 2000 kr. í peningum. Þegar hann krafðist útburðar, hafði hann ekki enn krafið B um greiðslu á því láni né yfirleitt farið fram á, að þeir framkvæmdu reikningsskil sín á milli. Þótti A bresta rök fyrir því, að B hefði vegna vanskila fyrirgert leigurétti sínum ........ A kaupmaður hafði húsnæði á leigu í húsi B. Notaði hann húsnæðið bæði til íbúðar og verzlunarrekstrar. Eftir að A var látinn, töldu erfingjar hans, að leiguréttur að hús- næðinu hafi fallið til þeirra. B taldi leiguréttinn hins vegar hafa fallið niður við lát A og krafðist þess, að hús- næðið yrði rýmt. Var krafa hans tekin til greina, enda höfðu erfingjarnir fengið nægilegan tíma til að ráðstafa eignum þeim, er í húsnæðinu voru .........00000000... Kona, A, bjó ásamt börnum sinum í leiguibúð í húsi B. Er A andaðist, krafðist B þess, að börn hennar yrðu borin út úr Bls. 295. 297 315 d4l 22 86 173 258 Efnisskrá. íbúðinni, með því að leigurétturinn væri niður fallinn. Fógeti tók kröfu B til greina, en hæstiréttur felldi úrskurð hans úr gildi, með því að börnin ættu rétt á 3 mánaða uppsagnarfresti til næsta flutningsdags .................. „Árið 1942 hlaut A hálfa húseign í Reykjavík að erfðum eftir móður sína. Móðir A hafði orðið eigandi að húseigninni fyrir 9. sept. 1941. A og sameigandi hennar kröfðust út- burðar á B úr leiguhúsnæði hans í húsinu, með því að sonur Á hefði brýna þörf fyrir það. Krafan þótti hafa við rök að styðjast að því er varðaði húsnæðisþörf sonar A. Svo var og talið, að A hefði heimild til þess að fá húsnæðið handa syni sínum samkvæmt lögjöfnun frá 1. mgr. 1. gr. laga nr. 39/1943 .......... ls Útivist aðilja. Áfrýjandi sótti ekki dómþing. Útivistardómur 25, 26, 30, 83, 84, 129, 130, 173, 315, 365, 387, Útivist stefnda. Mál flutt skriflega samkvæmt 1. tölul. 38. gr. laga nr. 112/1935 ........2202000ne ess Útsvör. Sjá skattar og gjöld. Valdmörk stjórnvalda. Sbr. stjórnsýsla. Ákvarðanir um gjaldskrá leigubifreiða taldar vera innan vald- sviðs viðskiptaráðs samkvæmt 1. gr. laga nr. 3/1943 .... Hreppsfélagið H var krafið um greiðslu vistgjalds sjúklings á geðveikrahæli. Ágreiningur var milli H og hreppsins F um það, hvernig skýra skyldi ákvæði 13. gr. laga nr. 52/1940, en á því valt, hvort framfærsluskyldan hvildi á H eða F. Þar sem hér var um ágreining að ræða milli sveitarfélaga um framfærsluskyldu, er stjórnvöld þau, sem greinir í 81. gr. laga nr. 52/1940, höfðu enn ekki lagt úrskurð á, þá var H sýknað að svo stöddu af kröfunni Valdstjórn. Sjá lögreglumenn. Vangeymsla. Sjá aðgerðaleysisverkanir. Varnarþing. Samkomulag um flutning máls fyrir bæjarþingi Reykjavíkur 188, Refsimál á hendur togaraskipstjóra vegna fiskveiðabrots rekið á þeim stað, er togarinn hafði verið fluttur til .... 415, CXV Bls. 292 437 433 303 74 126 375 424 CXVI Efnisskrá. Veð. Sbr. sjóveðréttur. Fasteign var seld á nauðungaruppboði samkvæmt kröfu A. Hæstbjóðandi varð B, er átti 2. veðrétt í eigninni. Var boð hans innan takmarka veðréttar hans. Kröfu B um útlagn- ingu var synjað, með því að hann var ekki uppboðsbeiðandi Veitingahús. Menn sæta refsingu samkvæmt 17. sbr. 37. gr. laga nr. 33/1935 fyrir neyzlu áfengis í veitingastofum ............... 226, A var kærður til sakar fyrir að hafa brotið fyrirmæli 71. gr. lös- reglusamþykktar Siglufjarðar nr. 82/1929 með því að fara inn í veitingahús eftir lokunartíma þess. Á þeim tíma, er A fór inn í húsið, var haldinn þar dansleikur. Varð ekki séð, að veitingamaður eða þeir, er að dansleiknum stóðu, hefðu amazt við komu A né veru hans þar. Þótti því bresta heimild til að refsa A fyrir brot á ákvæðum nefndrar laga- STEINAFr ..........020200 nes Verðlag. Verðlagsmál. Seint í júlímánuði 1943 ákvað viðskiptaráð, að grunntaxti múr- ara fyrir ákvæðisvinnu skyldi lækka um tiltekinn hundraðs- hluta. Þann 28. ágúst s. á. var á fundi Múrarafélags Reykjavíkur, sem er stéttarfélag múrarasveina, samþykkt- ur nýr taxti um kaup fyrir ákvæðisvinnu múrara, og var hann hærri en taxti sá, sem viðskiptaráð hafði ákveðið. Múrarafélagið samdi síðan við nokkra einstaklinga um greiðslur fyrir tiltekin verk samkv. taxta þeim, sem félagið hafði auglýst. Talið var, að ákvörðun viðskiptaráðs tæki ekki til samninga þessara, sem gerðir voru af stéttarfélagi múrarasveina við tiltekna vinnukaupendur, sbr. niðurlag 1. gr. laga nr. 3/1943 ...........0.0000 0. e sens Bifreiðarstjórafélagið H hækkaði gjaldskrá sína án leyfis verð- lagsyfirvalda samkvæmt 7. gr. laga nr. 3/1943. Einn fé- lagsmanna, A, er tók gjald af farþegum samkvæmt nýju gjaldskránni, var sóttur til saka fyrir brot á verðlagslög- gjöfinni. Hann bar það fyrir sig, að vald viðskiptaráðs samkvæmt 1. gr. nefndra laga næði ekki til ákvarðana um ökugjald. Í öðru lagi taldi hann stjórn H, en ekki sig, eiga að svara til sakar út af gjaldskránni, sbr. 1. mgr. 3. gr. laga nr. 80/1938. Á hvoruga þessa ástæðu var fallizt, en A dæmt að greiða sekt samkvæmt 9. sbr. 7. gr. laga nr. 3/1943 Vextir. Einungis krafizt 5% vaxta og þeir því dæmdir 139, 147, 157, 207, 265, 298, 316, 340, Bls.. 168 392 226- 18 76 456, Efnisskrá. CXVII Krafizt 6% ársvaxta og þeir dæmdir 13, 67, 79, 98, 135, 188, 303, 309, 327, 344, 377, Vextir dæmdir frá útgáfudegi sáttakæru eða héraðsstefnu sam- kvæmt kröfu þar um 67, 79, 98, 135, 139, 147, 157, 207, 265, 309, 316, 327, 340, 375, 377, Vextir dæmdir aðeins frá útgáfudegi stefnu, þó að þeirra væri krafizt frá fyrri tíma ..........0000.00.... 188, 265, 344, Vextir af skuld sjúkrasamlags við sjúkrahús dæmdir frá næstu áramótum eftir stofnun hennar .........00000.0....0.00.00. Krafizt var 6% vaxta í héraði, en einungis 5% dæmdir. Hér- aðsdómur staðfestur í hæstarétti, enda ekki áfrýjað af hálfu kröfueiganda ..........00.000 0... anne nn Viðskiptatilkynningar. Sjá aðgerðaleysisverkanir. Vinnusamningar. A var ráðinn stýrimaður á skip B. Er B seldi skipið, var Á skráður úr skiprúmi. A krafðist af B eins mánaðar launa samkvæmt 13. gr. laga nr. 41/1930, með því að hann hefði verið látinn víkja af skipi fyrirvaralaust. B taldi sig hafa sagt A upp starfi með meira en mánaðar fyrirvara, en tókst ekki að færa sönnur á þá staðhæfingu sína. Var krafa A því tekin til greina .........22020000 0000. Útgerðarfélag dæmt til að greiða háseta á togara eftirstöðvar kaups hans í samræmi við ákvæði kjarasamnings stéttar- félaga sjómanna og útgerðarmanna ......00.00000000. 00... Vitni. Þjófnaðarsök A ekki talin sönnuð gegn neitun hans, þrátt fyrir sterkar líkur, er fram komu í skýrslum vitna .......... Eiginkona manns, er grunaður var um þjófnað, ber vitni hon- um í hag .......0.0.000000 sr een A talinn sannur að því að hafa falsað skjal samkvæmt fram- burði vitna og skoðunargerð á skjalinu .............020.. Vitni talið óskylt að svara spurningum, er það hafði áður svar- að í skýrslu og staðfest fyrir dómi ........0000.0. 00... A þrætti fyrir að hafa barið konu í höfuðið. Með framburði eins eiðfests vitnis og skýrslum konunnar og eiginmanns hennar þótti sök hans sönnuð ......0000..0000 000. ....0.. Drengur, 12 ára gamall, gefur skýrslu um bifreiðarslys, er hann var sjónarvottur að ........0.000000 000 en nnnnna nr Um meðferð landamerkjamáls var það talið aðfinnsluvert, að vitni voru ekki prófuð á vettvangi ...........00.0000000.. Sá galli var á meðferð máls, að sakborningi voru ekki kynntar vitnaskýrslur, er mál hans vörðuðu ................ 226, Í máli á hendur hlutafélagi var verkfræðingi, sem starfaði hjá Bls. 452 452 456 298 207 456 52 52 117 147 199 216 333 CXVIII Efnisskrá. félaginu, heimilað að staðfesta framburð sinn með eiði eða drengskaparheiti þrátt fyrir andmæli gagnaðilja ........ Skýrsla eins vitnis, sem ekki var ótviræð, þótti ekki veita næga vissu um atvik að því, er mann tók út af skipi .......... Það þótti athugavert, að í opinberu máli voru vitni eiðfest, áður en séð var, hvaða afstöðu þau höfðu til sakarinnar .... Ekki talið sannað, að bifreiðarstjóri, er hafði 1.56%, áfengis- magn í blóði sínu, hefði verið undir áhrifum áfengis, enda báru samferðamenn hans og lögreglumenn, að þeir hefðu ekki séð vínáhrif á honum .........00000000..0.. Vitni skylduð til að svara spurningum, með því að ekki varð talið, að svör við þeim væru sýnilega þýðingarlaus fyrir málið ........00.202.00000..0 ns Framburður eins vitnis, er bar í hag aðilja, sem hann var starfs- maður hjá, ekki talinn veita sönnun fyrir tilteknu máls- Atriði .......0000000000nsasss sn Yfirvöld. Sjá dómarar, lögreglumenn, stjórnsýslumenn. Þjóðjarðir. A hafði selt Jarðakaupasjóði ríkisins ábúðarjörð sína, en haldið samt ábúð á henni til dánardags. Eftir lát A krafðist sonur hans, B, í máli gegn landbúnaðarráðherra f. h. Jarða- kaupasjóðs, að viðurkenndur yrði réttur hans og niðja hans til erfðaleiguábúðar á jörðinni. Krafan var ekki tekin til greina, með því að A hafði ekki, er hann andaðist, tekið jörðina á erfðaleigu samkvæmt lögum nr. 8/1936 ...... Þjófnaður. Aðili sýknaður af ákærum um þjófnað, þrátt fyrir það, að sterkar líkur þóttu fram komnar fyrir sök hans ........ Maður stelur frakka, er hékk inni í veitingahúsi ............ Ærumeiðingar. Menn sæta refsingu samkvæmt 108. gr. laga nr. 19/1940 vegna móðgandi ummæla við lögreglumenn .................... Réttarfarssekt dæmd vegna meiðyrða í sóknarskjali eða VATNAF ......0..0000000sss sr 226, Ölvun. Sjá áfengislagabrot, bifreiðar. Öryggisráðstafanir. Manni, er í ölæði hafði gerzt sekur um brennu, dæmt óheimilt að kaupa eða neyta áfengis í 5 ár frá því, að úttekt refs- ingar hans er lokið ..................00.00 0000... Bis.. 263 338. 350 428 442 456 193 52 392 226 444 Hæstaréttardómar. Útgefandi: Hæstiréttur. XXKVI. árgangur. 1945. Miðvikudaginn 10. janúar 1945. Nr. 72/1944. Réttvísin og valdstjórnin (Jón Ásbjörnsson) gegn Magnúsi Magnússyni (Guðmundur Í. Guðmundsson). Bifreiðalagabrot. Manndráp af gáleysi. Dómur hæstaréttar. Héraðsdóm hefur upp kveðið Guðmundur Hannesson, bæjarfógeti á Siglufirði. Ákærða verður að vísu ekki lagt það til lasts, þó að hann, eins og á stóð, gætti ekki sérstaklega að því, hvort nokkuð væri að athuga við útbúnað bifreiðarinnar, er hann tók við akstri hennar. Hins vegar þykir sýnt, að honum hafi fatazt stjórn bifreiðarinnar, er hurð hennar rakst í virnetið. Hefur ákærði því unnið til refsingar samkvæmt 27. gr. sbr. 38. gr. laga nr. 23/1941 og 215. gr. laga nr. 19/1940. Þykir refsing hans hæfilega ákveðin 800 króna sekt til ríkissjóðs, og komi í stað hennar 20 daga varðhald, ef hún greiðist ekki innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Eftir þessum úrslitum ber ákærða að greiða allan kostnað sakarinnar bæði í héraði og fyrir hæstarétti, þar með talin laun skipaðs sækjanda og verjanda fyrir hæstarétti, kr. 450.00 til hvors. Rannsókn máls þessa hefur í ýmsum atriðum verið slæ- leg, og ber sérstaklega að átelja það, að rannsókn var ekki hafin þegar í stað, er lögreglustjórn Siglufjarðar barst vitn- eskja um slysið, og þá þegar gerður uppdráttur af slys- staðnum. Því dæmist rétt vera: Ákærði, Magnús Magnússon, greiði 800 króna sekt til ríkissjóðs, og komi 20 daga varðhald í stað sektarinnar, ef hún greiðist ekki innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Svo greiði hann og allan kostnað sakarinnar bæði í héraði og fyrir hæstarétti, þar með talin málflutnings- laun skipaðs sækjanda og verjanda fyrir hæstarétti, hæstaréttarlögmannanna Jóns Ásbjörnssonar og Guð- mundar Í. Guðmundssonar, kr. 450.00 til hvors. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur aukaréttar Siglufjarðar 14. marz 1944. Mál þetta er höfðað af hálfu valdstjórnarinnar og réttvísinnar samkvæmt stefnu útgefinni 11. marz 1944 gegn Magnúsi Magnús- syni íshússtjóra, Siglufirði, fyrir brot á bifreiðalögunum og XXIII. kafla hegningarlaganna, eftir að hæstiréttur hafði vísað málinu heim til nýrrar rannsóknar. Málavextir eru þeir, er nú greinir. Kærður hefur skirteini fyrir að mega aka flutningsbifreiðum. 19. sept. 1942 fékk hann leyfi bifreiðarstjóra, sem var að aka flutningabifreið, til þess að taka við stjórn bifreiðarinnar og aka henni. en hinn ráðni bifreiðar- stjóri sat við hliðina á kærðum í flutningabifreiðinni, en kærður sat í bifrciðarstjórasætinu. Var nú ekið frá gatnamótum Aðalgötu og Vetrarbrautar og ætlað suður undir Hafnarbakka. Þegar kærður hafði ekið upp Gránugötu og upp á Suðurgötu, en nokkur halli er þar á götunni og bugða kröpp, bar sem Suðurgata og Gránu- gata mætast, en austurkantur Suðurgötu sunnan þessara gatnamóta er upphlaðinn um og yfir 3 metra hár bakki. Þegar þessum gatna- mótum sleppir og nokkra faðma er komið upp á Suðurgötuna og bifreiðin er nokkurn veginn komin upp úr hallanum, þá opnast hurð stýrishúss bifreiðarinnar og handfang hurðarinnar festist í virnetsgirðingu, sem var á austurkanti Suðurgötu. Svo hægt var ekið, að bifreiðin stöðvaðist, eftir að hafa slitið nokkra möskva í virnetinu og rekizt á einn girðingarstaur. En við það, að hurðar- handfangið varð fast í vírnetsgirðingunni, kipptist bifreiðin til hliðar til vinstri til austurs til vegkantsins, sem þarna er 3,45 m hár, en austurkanturinn er grasbrekka, 5,40 m há, með skálinu eftir grassverðinum, og má af því marka halla brekkunnar, og lenti á girðingarstaur í austurkanti vegarins. Staurinn lét undan, og bifreiðin seig hægt og hægt niður, unz hún valt eina veltu niður. 3 Þeir, sem í bifreiðinni voru og á palli hennar, meiddust lítið sem ekkert, nema Guðmundur Jónsson. Var hann á palli bifreiðarinnar ásamt 2 öðrum og á milli þeirra, en þegar bifreiðin tók að hallast, stukku þeir af bifreiðinni niður á Suðurgötu, nema Guðmundur Jónsson, sem átti þó hægra um vik að stökkva af bifreiðinni en sá, sem stóð á pallinum fyrir austan hann, stökk ekki af bifreiðinni, heldur virðist hafa slöngvazt af bifreiðinni, er hún valt, og varð eitthvað undir henni, og meiddist hann svo mjög, að hann dó af meiðslunum 3 dögum síðar. Þeir, sem voru á bifreiðinni eða í og náðst hefur í, hafa borið, að bifreiðin hafi ekið mjög hægt, er handfangið á bifreiðarhurðinni hafi orðið fast í virnetsgirðing- unni, en að bifreiðin hafi við það kippzt út á götukantinn til vinstri, lent á girðingarstaur, sem hafi látið undan, en við það hafi bifreiðin farið að siga með hægð fram af götunni, niður gras- brekkuna, er fyrr getur, og þá verið auðvelt og alls ekki hættu- legt að stökkva af bifreiðinni niður á Suðurgötuna. Aðalorsökin til þess, að mannsbani hlauzt af, verður að telja, að Guðmundur Jónsson stökk ekki niður af bifreiðinni, sem rannsókn málsins leiðir í ljós, að hafi verið alveg hættulaust og svo sjálfsagt sem verða mátti, en þótt áreksturinn við staurinn hafi verið hægur og nokkur aðdragandi orðið að því, að bifreiðin valt, þar sem hún fyrst, að vitnisburði vettvangsvotta, seig niður hægt og hægt, hefur hinum slasaða á einhvern hátt fipazt eða fatazt svo að gera Það, sem sjálfsagt var, að meiðsl hlutust af, er leiddu hann til dauða. Hins vegar verður að telja framferði kærðs meðorsök til slyssins. Að vísu eru gallar sjálfrar flutningabifreiðarinnar meðorsök til slyssins, en það er þó in casu óaðgæzla kærðs sjálfs að aka bif- reið, sem hann þekkir ekki galla á (að stýrishurðin var kviklæst), og það því fremur, sem honum bar engin nauðsyn til þess. En Það dregur úr sök hans, að bifreiðarstjóri sá, er lofaði honum að aka bifreiðinni, sagði honum ekki frá því, að hurðin væri kvik- læst. Þótt sannað sé í málinu, að akstur hans á bifreiðinni hafi verið óaðfinnanlegur almennt álitið, þá hafi hann ekki verið það eins og á stóð. Kærður hafi þvi — með því að taka við stjórn gall- aðrar bifreiðar og gera eigi við aksturinn þær ráðstafanir, er fyrirbyggðu afleiðingar ágalla bifreiðarinnar — eigi sýnt þá „nauðsynlegu“ aðgæzlu, sem eftir bifreiðalögunum á að gera kröfu til, sbr. 27. gr. laga 23/1941, til bifreiðastjóra, og með því orðið meðorsök í slysi því, er leiddi til mannsbana. Kærðan ber því að dæma til refsingar eftir bifreiðalögunum 27. gr. laga 23/1941 og XKIlI. kafla almennra hegningarlaga nr. 19/1940, 215. gr., en með tilliti til þess, að óeðlilegt virðist, að mannsbani skyldi af hljótast, þar sem að bifreiðin fyrst seig niður með hægð, og sjónarvottar telja með öllu hafa verið hættulaust að stökkva af bifreiðinni niður á Suðurgötuna, verður að telja hæfi- 4 legt, að sök kærðs varði 400 kr. sekt, er renni í ríkissjóð, en til vara komi 20 daga varðhald, ef sektin verði eigi greidd innan mánaðar frá lögbirtingu dóms þessa. Svo greiði kærður allan kostnað sakarinnar. Jóni Jóhannessyni, málflutningsmanni, Siglufirði, og umboðs- manni móður, þess, er dó af slysinu, hafði verið tilkynnt af dóm- aranum, að móðirin ætti þess kost að koma að skaðabótamáli gegn kærðum í máli þessu, en hann lét dómarann vita, að þess væri ekki óskað. Á máli þessu hefur enginn óþarfur dráttur orðið. Þvi dæmist rétt vera: Kærður, Magnús Magnússon íshússtjóri, Siglufirði, greiði 400 kr. sekt í ríkissjóð, en sæti til vara 20 daga varðhaldi, ef sektin greiðist ekki innan mánaðar frá lögbirtingu dóms þessa. Svo greiði kærður allan kostnað sakarinnar. Dómi þessum að fullnægja með aðför að lögum. Föstudaginn 12. janúar 1945. Nr. 56/1944. Réttvísin og valdstjórnin (Sigurgeir Sigurjónsson) segn Friðriki Guðmanni Sigurðssyni (Gústaf A. Sveinsson). Bifreiðalagabrot. Manndráp af gáleysi. Dómur hæstaréttar. Fallast má á atvikalýsingu hins áfrýjaða dóms, ástæður þær, sem færðar eru þar fyrir sakfellingu ákærða, og heim- færslu brots hans undir refsiákvæði að öðru en þvi, að brotið varðar einnig við 38. gr. laga nr. 23/1941. Refsing ákærða þykir hæfilega ákveðin 3 mánaða varðhald, svo ber og að svipta ákærða leyfi til að aka bifreið um 3 ár frá upp- sögu dóms hæstaréttar. Samkvæmt þessu ber að staðfesta ákvæði héraðsdóms um sakarkostnað og dæma ákærða til að greiða allan áfrýjunar- kostnað sakarinnar, þar með talin málflutningslaun skipaðs sækjanda og verjanda fyrir hæstarétti, kr. 450.00 til hvors. 9 Því dæmist rétt vera: Ákærði, Friðrik Guðmann Sigurðsson, sæti varðhaldi 3 mánuði. Hann skal sviptur ökuleyfi 3 ár frá uppsögu dóms þessa. Ákvæði héraðsdóms um sakarkostnað staðfestist. Ákærði greiði allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin málflutningslaun skipaðs sækjanda og verj- anda fyrir hæstarétti, hæstaréttarlögmannanna Sig- urgeirs Sigurjónssonar og Gústafs A. Sveinssonar, kr. 450.00 til hvors. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur aukaréttar Skagafjarðarsýslu 28. desember 1943. Ár 1943, þriðjudaginn 28. desember, var í aukarétti Skagafjarð- arsýslu, sem haldinn var í sýsluskrifstofunni á Sauðárkróki af hin- um reglulega dómara Sigurði Sigurðssyni sýslumanni, kveðinn upp svo hljóðandi dómur í málinu: Réttvísin og valdstjórnin gegn Friðriki Guðmanni Sigurðssyni. Mál þetta er höfðað gegn ákærða, Friðriki Guðmanni Sigurðs- syni bifreiðarstjóra, til heimilis á Sauðárkróki, fyrir brot gegn 23. kafla hinna almennu hegningarlaga nr. 19/1940, bifreiðalögum nr. 23/1941 og lögreglusamþykkt fyrir Skagafjarðarsýslu nr. 71/1937, og var málið dómtekið 6. þessa mánaðar. Ákærði er kominn yfir lögaldur sakamanna. Hann er fæddur 22. maí 1917 að Steiná í Bólstaðarhlíðarhreppi í Húnavatnssýslu. Hann hefur aldrei sætt refsingu. Hinn 12. janúar síðastliðinn um það bil kl. 3 siðdegis ók ákærði vörubifreiðinni K 2 frá kolaporti í miðju kauptúninu hér á Sauð- árkróki norður aðalgötu kauptúnsins. Hafði hann tekið í bifreið- ina 500 kg af kolum, sem hann ætlaði að flytja út að bænum Innsta- landi á Reykjaströnd. Tveir menn sátu hjá honum frammi í bÞif- reiðinni, þeir Otto Geir Þorvaldsson og Björgvin Brynjólfsson, verkamenn á Sauðárkróki. Vegurinn frá Sauðárkróki út á Reykja- strönd liggur norður aðalgötu kauptúnsins, unz hann beygist í norðvestur í nokkuð krappri beygju milli húsanna Villa Nova að sunnan og svokallaðs Þverhúss að norðan. Er Þverhús þvert fyrir norðurenda aðalgötunnar áður en hún beygist vestur í sundið milli nefndra húsa. 6 Þegar ákærði ók norður götuna, eins og áður er getið, voru undir suðurhlið Þverhúss þrir drengir héðan úr kauptúninu, þeir Helgi Jósefsson, 14 ára gamall, Gísli Lárusson Blöndal, 7 ára gamall, og Haukur Þorsteinsson, fastnær 11 ára. Var Helgi vestastur þeirra drengjanna og sat á trékassa-kassabil, sem smádrengir hér í kaup- túninu hafa að leikfangi, en næstur honum að austan var Gisli Blöndal, en Haukur Þorsteinsson austastur. Drengirnir voru saman svo að segja í röð hver við annars hlið fast upp við húsvegginn. Þegar ákærði kom að því að beygja í vestur á milli húsanna, náði hann ekki götubeygjunni, og rann bifreiðin nær því beint á suðurvegg hússins, þar sem framannefndir drengir voru fyrir. Urðu þeir Helgi Jósefsson og Gísli Blöndal báðir fyrir bifreiðinni. Beið Helgi þegar bana, og Gísli meiddist nokkuð, en Haukur fékk vikið sér svo mikið til austurs, að hann komst naumlega hjá, að hægra framhjól bifreiðarinnar snerti hann, og slapp því ómeiddur og áverkalaus. Lík Helga heitins Jósefssonar var skoðað af héraðslækninum Torfa Bjarnasyni, sem undireins eftir slysið var kvaddur til þess af lögreglustjóra að lýsa dánarorsök. Lýsti læknir svo, að dreng- urinn hefði dáið nær samstundis og hann varð fyrir bifreiðinni. „Hafði hann meðal annars opið brot á höfuðkúpu, brot á hryggjar- líðum, liðhlaup í mjöðm og að líkindum fleiri áverka, er ekki verða greindir án krufningar.“ Lögreglan athugaði bifreiðina eftir slysið, og reyndust hemlar hennar vera í góðu lagi og bifreiðin að öllu leyti í góðu lagi. Lögreglan gerði þá og undireins eftir slysið allar þær athuganir á vettvangi, sem að hennar dómi varð viðkomið, og var gerður afstöðuuppdráttur af vettvangi, sem lagð- ur hefur verið fram í málinu. Bjart var af degi, þegar slysið varð, og hálka á götunni, sem ekið var eftir. Ákærði kveðst hafa ekið bifreiðinni með 15—20 kilómetra hraða, þar til hann kom að því að beygja til vinstri handar vestur í sundið á milli framangreindra húsa. Hann kveðst raunar hafa dregið nokkuð úr þessum hraða, rétt áður en hann kom að beygj- unni, en ekki beitt fóthemlinum að fullu og öllu, fyrr en hann fann, að bifreiðin lét ekki að stjórn hans, þá er hann vildi víkja henni til vinstri handar vestur eftir vegarbeygjunni, til þess að komast fram hjá Þverhúsi. En honum tókst ekki að snúa bÞifreið- inni að nokkru ráði upp og vestur í götusundið, heldur rann hún, að hans eigin frásögn, nær því beint á húsvegginn, þar sem dreng- irnir voru fyrir. Segir hann, að hæg ferð hafi verið á bifreiðinni, þegar hún kom að húshliðinni, og kveðst hyggja, að hún hafi aldrei snert sjálfan húsvegginn, en lent á „kassa-bílnum“ og drengjunum tveimur, sem urðu fyrir henni. Telur hann, að or- sökin til þess, að bifreiðin lét ekki að stjórn, hafi verið í því fólgin, hve hált var á götunni. Keðjur voru á báðum afturhjólum { bifreiðarinnar, og kveðst ákærði ekki hafa fundið nokkurn hlut í ólagi í búnaði hennar, þegar slysið varð, heldur hafi hún verið í bezta lagi að öllu leyti. Ákærði hefur játað, að þeir Otto Geir Þor- valdsson og Björgvin Brynjólfsson hafi báðir setið hjá honum á bekk bifreiðarstjórans, enda þótt þar sé ekki sæti fyrir nema einn mann. Hann kveðst ekki hafa litið á hraðamæli bifreiðar- innar áður en slysið bar að höndum, en framburður hans um hraðann sé byggður á ágizkun hans og hraðinn miðaður við, að mælirinn sé merktur fyrir kílómetra. Hann kveðst ekki hafa gefið hljóðmerki áður en bifreiðin rann að húsveggnum. Framangreindir menn, sem voru Í bifreiðinni hjá ákærða, hafa báðir borið vitni í málinu. Hefur vitnið Otto Geir Þorvaldsson, sem sat við hlið ákærða, borið undir eiðstilboð, að hann hafi litið á hraðamæli bifreiðarinnar, þegar hún kom til móts við síma- staura, sem eru sinn hvoru megin við götuna, rétt sunnan við Villa Nova, og stóð mælirinn þá á 20. Simastaurinn vestanvert við göt- una er merktur 1) á framangreindum vettvangsuppdrætii í málinu, og er hann í 37,5 metra fjarlægð í beinni linu frá suðurvegg Þver- húss, þar sem bifreiðin lenti. Skýrir vitnið svo frá, að þegar komið var þar að, sem gatan beygir til vesturs upp á milli Villa Nova og Þverhúss, sá vitnið, að ákærði sneri stýrinu til vinstri og steig jafnframt á fóthemilinn, en snúningur stýrisins virtist ekki verka, því bifreiðin rann eftir sem áður beint áfram. Aftur á móti segist vitnið hafa skynjað, að hemlarnir verkuðu, svo að hraði bifreið- arinnar dvinaði undireins, og staðhæfir vitnið, að bifreiðin hafi verið að fullu stöðvuð, áður en hún kom alveg að húsveggnum, svo að hún snerti hann aldrei. Vitnið kom fyrstur manna að drengj- unum, undireins þegar bifreiðin var stöðvuð. Lá Gísli Blöndal fyrir hægra hjóli bifreiðarinnar, og var ekkert ofan á honum. Greip vitnið drenginn og fékk hann í hendur konu, sem í sömu andránni kom út úr Þverhúsi. Vék vitnið þá undireins að Helga heitnum. Lá hann alveg fast upp við húsvegginn, beint framan við bifreið- ina. Tók vitnið hann í fang sér og bar hann inn í húsið. Gaf dreng- urinn þá hljóð frá sér, en þegar vitnið lagði hann á legubekk inni í húsinu, virtist því hann gefa upp öndina. Varð vitnið blóðugt á höndum við það að snerta drenginn. Framburður vitnisins Björgvins Brynjólfssonar er samhljóða vitnisburði Ottos Geirs Þorvaldssonar í öllum atriðum, sem skipta máli. Vitnið segir, að bifreiðinni hafi verið ekið með meðalhraða, eftir því sem gerist á götum kauptúnsins, en talsvert minni hraða en á vegum utan þess. Þegar komið var móts við suðurenda húss- ins Villa Nova, virtist vitninu vera dregið úr ökuhraðanum. En þegar vegurinn tók að beygja upp og til vesturs á milli Villa Nova og Þverhúss, sá vitnið, að ákærði sneri stýrishjólinu, en það virtist engan árangur bera svo, að bifreiðin breytti stefnu. En þá tók 8 ákærði til að bremsa. Virtist vitninu hemlarnir vinna svo, að bifreiðin var nær þvi stöðvuð, þegar hún kom að húsveggnum, og stöðvaðist alveg, er hún kom fast að húshliðinni. Stukku þeir Otto Geir þá undireins út úr bifreiðinni til drengjanna, sem urðu fyrir henni. Var fyrst, að því er virtist, lífsmark að sjá með Helga heitn- um, en hann mun hafa dáið bráðlega í þessum svifum. Drengurinn Haukur Þorsteinsson ber í málinu, að hann hafi ekki séð, að bifreiðin snerti sjálfan húsvegginn, en honum virtist, að höfuð Helga heitins hafi orðið á milli framvara bifreiðarinnar og veggjarins. Drengnum virtist bifreiðin fara mjög hart, þegar hann sá hana koma sunnan götuna. Og ekki höfðu þeir drengirnir neitt ráðrúm til að forða sér, enda virtist svo sem bifreiðin myndi ná beygjunni upp og vestur á milli húsanna. Við athugun lögreglunnar á vettvangi mátti „já 9 metra löng hemlaför bifreiðarinnar, þar af ca. 2,15 m á ísaðri götunni, en ca. 6,8 m í snjónum milli götunnar og Þverhúss. Má af þessu marka, að bifreiðin hefur runnið á hálkunni út af götunni og að húsveggnum án þess að breyta stefnu að nokkru ráði, þrátt fyrir að stýri og hemlum var beitt. Með þvi að ekki þótti fullvist um, fyrir hvaða vegalengdir hraðamælir bifreiðarinnar væri merktur, var þetta atriði sérstak- lega tekið til rannsóknar af bifreiðaeftirliti ríkisins í Reykjavík, eftir að bifreiðin var flutt þangað. Leiddi rannsókn þessi í ljós, að hraðamælirinn telur í kílómetrum, en vegna breytinga, sem gerðar höfðu verið á afturhjólum bifreiðarinnar, áður en hún var seld hingað, sýndi mælirinn 14% minni hraða og vegalengd en rétt var. Jafnskjótt og lögreglan fékk vitneskju um slysið, hlutaðist hún til um, að læknir rannsakaði ástand ákærða, sérstaklega að því leyti, hvort hann væri undir áhrifum áfengis. Fann læknirinn engin deili til þess, að svo hefði verið, og kemur þetta heim við vitnisburð vitnisins Otto Geirs Þorvaldssonar, sem hafði verið með ákærðum áður um daginn, enda vitanlegt, að ákærði neytir ekki áfengis. Með tilvísun til frásagnarinnar hér að framan þykir mega telja það nægilega upplýst, að ákærður hefur ekið bifreiðinni með nær því 23 kílómetra hraða, þá er hann átti ekki lengri vegalengd eftir að framangreindri götubeygju sunnan slysstaðarins en ca. 25 metra og tæpa 40 metra að húshliðinni, þar sem drengirnir voru. Og þegar þess er gætt, að gatan var ísi lögð og mjög hál samkvæmt eigin játningu ákærða, er það að réttarins áliti engum vafa bundið, að orsökin til slyssins er skortur ákærða á nauðsynlegri og skyldri aðgæzlu og varfærni við aksturinn, sem verður að gefa honum að sök í máli þessu. Þykir brot hans varða við 215. gr. hinna almennu hegningarlaga, 14. gr. og 26. gr. bifreiðalaganna og 35. gr. framan- 9 greindrar lögreglusamþykktar fyrir Skagafjarðarsýslu, og þykir refsing hans með hliðsjón af 77. gr. hinna almennu hegningarlaga hæfilega ákveðin varðhald í 30 daga. En með tilliti til hins unga aldurs ákærða og þess, að hann hefur ekki áður gerzt sekur um nokkurt lagabrot, þykir mega ákveða refsinguna skilorðsbundna, Þannig að henni sé frestað og hún falli niður eftir 3 ár frá upp- sögn dóms þessa, ef skilorð 6. kafla hegningarlaganna eru haldin. Ákærði greiði allan kostnað sakarinnar, þar með talin máls- varnarlaun til skipaðs talsmanns hans hér fyrir réttinum, Péturs Hannessonar sparisjóðsstjóra, er ákveðast kr. 80.00. Rekstur málsins hefur verið vitalaus. Því dæmist rétt vera: Ákærði, Friðrik Guðmann Sigurðsson, sæti 30 daga varð- haldi. Refsingunni skal frestað og hún falla niður eftir 3 ár frá uppsögn dóms þessa, ef haldin eru skilorð 6. kafla hinna al- mennu hegningarlaga. Ákærði greiði allan kostnað sakarinnar, þar með talin máls- varnarlaun til skipaðs talsmanns hans, Péturs Hannessonar sparisjóðsstjóra, kr. 80.00. Dóminum skal fullnægja með aðför að lögum. Miðvikudaginn 17. janúar 1945. Nr. 138/1944. Réttvísin og valdstjórnin (Guttormur Erlendsson) gegn Gísla Helgasyni. (Theodór B. Lindal). Likamsárás. Dómur hæstaréttar. Með skirskotun til sakarlýsingar í héraðsdómi þykir refs- ing ákærða hæfilega ákveðin samkvæmt þar greindum refsi- ákvæðum varðhald 15 daga. Ákvæði héraðsdóms um greiðslu bóta og sakarkostnaðar ber að staðfesta. Eftir þessum úrslitum ber ákærða að greiða allan áfrýj- unarkostnað sakarinnar, þar með talin laun skipaðs sækj- anda og verjanda fyrir hæstarétti, kr. 450.00 til hvors. 10 Það athugast, að ákærði hefur ekki verið saksóttur fyrir brot, er 106. og 108. gr. laga nr. 19/1940 taka til. og þar sem honum hefur ekki veitzt efni til að koma fram vörn að því leyti, verður brot hans ekki heimfært undir nefnd ákvæði. Því dæmist rétt vera: Ákærði, Gísli Helgason, sæti varðhaldi 15 daga. Ákvæði héraðsdóms um greiðslu bóta og sakarkostn- aðar eiga að vera óröskuð. Ákærði greiði allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin málflutningslaun skipaðs sækjanda og verj- anda fyrir hæstarétti, hæstaréttarlögmannanna Gutt- orms Erlendssonar og Theodórs B. Lindals, kr. 450.00 til hvors. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur aukaréttar Ísafjarðarkaupstaðar 9. júní 1944. Ár 1944 föstudaginn 9. júní var í aukarétti Ísafjarðarkaupstaðar, sem haldinn var í bæjarfógetaskrifstofunni af hinum reglulega dómara Jóh. Gunnari Ólafssyni bæjarfógeta, kveðinn upp dómur í ofangreindu máli, sem dómtekið var 3. júní s. 1. Mál þetta er höfðað af hálfu réttvísinnar og valdstjórnarinnar gegn Gísla Helgasyni, sjómanni, til heimilis í Fjarðarstræti 14, Ísa- firði, fyrir brot gegn 23. kafla almennra hegningarlaga nr. 19/1940, áfengislögum nr. 33/1935 og lögreglusamþykkt Ísafjarðarkaup- staðar. Ákærður er fæddur 12. febrúar 1898 og er því kominn yfir lög- aldur sakamanna. Hann hefur hvorki sætt ákæru né refsingu áður, svo vitað sé. Málavextir eru sem hér segir: Miðvikudaginn 22. marz s. 1. mætti ákærður, Gísli Helgason, Gunnari Bjarnasyni, innheimtumanni Rafveitu Ísafjarðar, á Silfur- götu hér í bænum. Gaf ákærði sig á tal við Gunnar, og barst tal þeirra að rafmagnseyðslu Daða Kristjánssonar í Fjarðarstræti 14. Hafði ákærður orð á því, að slæmt væri að fá ekki rafmagnsreikn- inga svo fljótt sem hægt væri, þar sem verð á rafmagni væri svo hátt og þvi nauðsynlegt að geta fylgzt með eyðslunni. Er þeir komu móts við smíðaverkstæði Jóns Ísaks Magnússonar, kveðst Gunnar hafa sagt við Gísla, að ástæðulaust væri að tala við sig um þetta, og sýnt á sér fararsnið. En þá hafi Gísli tekið í aðra öxl 11 sér. Gunnar kveðst þá hafa lagt höndina á öxl Gísla um leið og hann sagði, að hann vildi ekkert við hann tala. Hafi hann í sömu andránni ekki fyrr vitað til en Gísli greiddi honum allmikið högg á hægri kinn. Við höggið hafi kinnin marizt nokkuð, og úr munni hans hafi brotnað tvær tennur. Er hann hafi ætlað að búast til varnar, hafi Gísli reitt til höggs áfengisflösku, er hann var með, og hafi sér virzt, að hann ætlaði að slá sig í höfuðið með henni. Þá kveðst hann hafa forðað sér í burtu. Hins vegar heldur Gisli því fram, að Gunnar hafi barið sig að fyrra bragði með krepptum hnefa á hægri öxlina. Kveðst hann þá hafa tekið í hálsmálið á jakka Gunnars og varpað honum niður í götuna. Telur hann sig hafa átt hendur sínar að verja. Ákærður, Gísli Helgason, hefur viðurkennt, að hann hafi, er Gunnar reis á fætur, reitt til höggs óátekna áfengisflösku, sem hann var með, og hafi hann gert það í þeim tilgangi að hræða Gunnar, svo að hann réðist ekki á sig aftur. Segir hann þá Gunnar hafa lagt á flótta niður Silfurgötu, og hafi hann fylgt á eftir með flösk- una í hendinni, en mótmælir því, að hann hafi þá haft flöskuna reidda til höggs. Við vitnaleiðslu í málinu hefur þetta upplýstst: Vitnið Ágúst Elíasson hefur skýrt frá því, að miðvikudaginn 22. marz s. 1. kl. ca. 4% e. h. hafi hann verið staddur í Silfur- götu og þá séð þá Gísla Helgason og Gunnar Bjarnason í há- værum samræðum hjá húsi Jóns Í. Magnússonar. Rétt í því er vitnið veitti þeim Gísla og Gunnari athygli, kveðst hann hafa séð Gísla greiða Gunnari hnefahögg í andlitið. Nálega samstundis hafi Gísli reitt til höggs flösku, sem hann var með, eins og til þess að slá Gunnar með henni, og sagt um leið: „Hún fylgir nú eftir þessi.“ Tók Gunnar þá á rás niður Silfurgötu og Gísli á eftir með reidda flöskuna, og elti hann Gunnar að verzluninni Bræðraborg í Aðal- stræti. Þenna framburð sinn hefur vitnið staðfest með eiði. Vitnið Sigurður Guðm. Líkafrónsson hefur borið það, að hann hafi séð þá Gunnar og Gísla á gangi saman í Silfurgötu, og hafi þeir virzt vera í áköfum samræðum. Fyrir framan hús Jóns Í. Magnússonar hafi hann séð Gísla berja Gunnar að fyrra bragði. Hins vegar kvaðst vitnið ekki hafa séð Gunnar blaka neitt við Gísla. Vitnið kvaðst hafa séð ákærða reiða brennivinsflösku til höggs, er hann hafi verið með. Framburð sinn hefur vitnið stað- fest með eiði. Þá hefur vitnið Jóhannes Jónsson borið það, að hann hafi séð Gísla greiða Gunnari hnefahögg í andlitið og að Gisli hafi svo reitt til höggs flösku, er hann var með, og að Gunnar hafi þá lagt á flótta. Vitnið kvaðst ekki hafa séð Gunnar berja ákærðan. Þá telur vitnið, að ákærður hafi verið undir áhrifum áfengis. 12 Vitnið hefur staðfest þennan framburð sinn með eiði. Jón Á. Jóhannsson yfirlögregluþjónn hefur og borið það fyrir rétti, að miðvikudaginn 22. marz s. 1. hafi Gunnar Bjarnason komið inn á lögreglustöðina og tilkynnt, að Gisli Helgason hafi barið sig nokkru áður. Gunnar hafi þá verið með bólgna hægri kinnina og brotnar tvær tennur, er virtust vera nýlega brotnar. Með framangreindum vitnaframburðum verður að telja nægilega sannað, að ákærður hafi þann 22. marz s. 1. greitt Gunnari Bjarna- syni hnefahögg á andlitið með þeim afleiðingum, að hægri kinn hans hafi bólgnað og brotnað úr honum tvær tennur. Með þessu atferli sinu hefur ákærður gerzt brotlegur gegn 217. grein alm. hegningarlaga og gegn 1. grein lögreglusamþykktar Ísa- fjarðarkaupstaðar. Hins vegar verður ekki talið nægilega sannað gegn eindregnum mótmælum ákærðs, að hann hafi verið áberandi ölvaður í umrætt skipti, og verður því að sýkna hann af ákæru valdstjórnarinnar um brot gegn áfengislögum nr. 33/1935. Undir rannsókn málsins hefur Gunnar Bjarnason gert þær rétt- arkröfur, að ákærður verði dæmdur til að greiða honum kostn- að þann, er leiðir af viðgerð hinna brotnu tanna, svo og 300 krónur í miskabætur. Ekkert læknisvottorð liggur fyrir frá þeim degi, er árásin átti sér stað. En í réttarhaldi 21. april s. 1. lagði Gunnar Bjarnason fram vottorð frá Baarregaard tannlækni, þar sem kostnaður við tannviðgerðina er áætlaður 250 krónur. Þar sem ekki verður talið, að sú upphæð sé óeðlilega há, verð- ur að taka þessa kröfu Gunnars Bjarnasonar til greina. Enn fremur ber ákærða að greiða Gunnari Bjarnasyni 10 krónur fyrir vottorð tannlæknisins. Þar sem telja verður, að áverki sá, er Gunnar hlaut af hnefahöggi því, er ákærði veitti honum, hafi valdið honum allverulegum sársauka og óþægindum, ber einnig að taka kröfur Gunnars Bjarnasonar um miskabætur til greina, og þar sem kröfuupphæðin virðist ekki óeðlilega há, verður hún tekin til greina að öllu leyti. Refsing sú, er ákærði hefur unnið til, þykir hæfilega ákveðin 300 króna sekt til ríkissjóðs fyrir brot gegn 217. grein hinna alm. hegningarlaga nr. 19/1940 og 50 króna sekt til bæjarsjóðs Ísa- fjarðar fyrir brot gegn 1. grein lögreglusamþykktar Ísafjarðar. Þá ber og að dæma ákærðan til þess að greiða allan kostnað sakar- innar, þar með talin málsvarnarlaun, 100 krónur, til skipaðs verj- anda sins, Jóns Grímssonar kaupm. Rekstur málsins hefur verið vitalaus. Því dæmist rétt vera: Ákærður, Gísli Helgason, greiði 300 króna sekt til ríkissjóðs. Sektin greiðist innan 4 vikna frá lögbirtingu dóms þessa, en afplánist ella með varðhaldi í 15 daga. Hann greiði einnig 50 13 króna sekt til bæjarsjóðs Ísafjarðar innan sama tíma, en af- plánist ella með 3 daga varðhaldi. Þá greiði ákærði til Gunn- ars Bjarnasonar 235 krónur í læknishjálp og kostnað og 309 krónur í miskabætur, allt innan 15 daga frá lögbirtingu dóms þessa að viðlagðri aðför að lögum. Ákærður greiði allan kostnað sakarinnar, þar með talin málsvarnarlaun, 100 krónur, til skipaðs verjanda síns, Jóns Grímssonar kaupm. Dóminum skal fullnægja með aðför að lögum. Föstudaginn 19. janúar 1945. Nr. 39/1944. Elías Hannesson (Theódór B. Líndal) gegn Jóni V. Jónssyni og gagnsök (Sveinbjörn Jónsson). Skaðabótamál vegna árekstrar bifreiða. Dómur hæstaréttar. Aðaláfrýjandi, sem hefur skotið máli þessu til hæstaréttar með stefnu 11. april f. á., hefur aðallega krafizt þess, að hann verði algerlega sýknaður af kröfum gagnáfrýjanda og að gagnáfrýjanda verði dæmt að greiða honum málskostnað fyrir báðum dómum eftir mati hæstaréttar. En til vara krefst aðaláfrýjandi þess, að tjóninu verði skipt til helminga milli aðilja og að málskostnaður fyrir báðum dómum verði látinn falla niður. Gagnáfrýjandi, sem skotið hefur málinu til hæstaréttar með stefnu 11. maí f. á., hefur krafizt þess, að gagnáfrýj- anda verði dæmt að greiða honum kr. 10797.48 með 6% árs- vöxtum frá 10. marz 1943 til greiðsludags og málskostnað fyrir báðum dómum eftir mati hæstaréttar. Eins og segir í héraðsdóminum, sýndi ökumaður á bif- reið R 1633 mikla óvarkárni, er hann ók fram hjá bifreið G 397. Hins vegar þykir ekki vera fram komin sönnun fyrir því, að ökumaður á bifreið G 397 hafi orðið meðvaldur að slysinu með þeim hætti, að firrt geti gagnáfrýjanda að 14 nokkru leyti rétti til bóta. Verður krafa aðaláfrýjanda um skiptingu tjónsins milli aðilja því ekki tekin til greina. Um einstaka kröfuliði athugast: 1. liðinn, viðgerðarkostnað kr. 5465.84, þykir rétt að taka til greina af ástæðum þeim, er í héraðsdómi segir. 2. liður. Með það fyrir augum, að bifreið G 397 var orðin gömul og úr sér gengin og eigandi hennar, sem og ók henni, var heilsuveill og því alls ólíklegt, að bifreiðin hefði verið í notkun alla daga 2% mánuð, sem krafan er miðuð við í málflutningi gagnáfrýjanda fyrir hæstarétti, þvkja bætur fyrir atvinnutjón gagnáfrýjanda hæfilega metnar kr. 3500.00. 3. liður, matskostnaður, kr. 81.64, er viðurkenndur. Ber því að dæma aðaláfrýjanda að greiða gagnáfrýjanda kr. 5465.84 -- 3500.00 - kr. 81.64, samtals kr. 9047.48, með 6% ársvöxtum frá 10. marz 1943 til greiðsludags. Eftir þessum málalokum þykir réti að dæma aðaláfrýj- anda til að greiða gagnáfrýjanda málskostnað fyrir báðum dómum, er þykir hæfilega ákveðinn samtals kr. 2000.00. Því dæmist rétt vera: Aðaláfrýjandi, Elias Hannesson, greiði gagnáfrýjanda, Jóni V. Jónssyni, kr. 9047.48 með 6% ársvöxtum frá 10. marz 1943 til greiðsludags og kr. 2000.00 í máls- kostnað fyrir báðum dómum. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 22. febrúar 1944. Mál þetta, sem dómtekið var 15. þ. m., er höfðað fyrir bæjar- þinginu með stefnu útgefinni 15. desember s. 1. af Jóni V. Jóns- syni, Norðurbraut 19, Hafnarfirði, gegn Elíasi Hannessyni, Njarð- argötu 33, hér í bæ, til greiðslu skaðabóta vegna bifreiðaárekstrar, þ. e. viðgerðarkostnaðar kr. 5465.84, atvinnutjónsbóta kr. 70 á dag frá 18. október 1942 til 20. marz 1943, eða til vara að mati dómar- ans, 6% ársvaxta af upphæðum þessum frá 10. marz 1943 til greiðsludags, kr. 81.64 í matskostnað og málskostnaðar að mati dómarans. 15 Þá hefur og Sjóvátryggingarfélagi Íslands h.f., vefið stefnt til réttargæzlu, en bifreið stefnds, R. 1633, er tryggð hjá þvi félagi. Stefndur hefur aðallega krafizt sýknu af öllum kröfum stefnanda og málskostnaðar sér til handa að mati dómarans, en fil vara lækk- unar á kröfum stefnanda og að tjóni aðilja verði skipt í hlutfalli við sök þeirra á síðargreindum árekstri, enda séu þá og taldar með í tjóninu kr. 450.00, er stefndur hefur greitt fyrir yfirmat. Verði varakrafan tekin til greina, krefst stefndur þess, að málskostnaður verði látinn falla niður. Málavextir eru þeir, að aðfaranótt þess 18. október 1942 ók stefnandi fólksflutningsbifreið sinni G 397 frá Reykjavík áleiðis til Hafnarfjarðar, og voru í bifreiðinni 3 farþegar, Er komið var á Kópavogshálsinn, hitti hann þar bifreiðina R 1633, sem er fólks- flutningsbifreið og eign stefnds, og átti tal við bifreiðarstjóra þann, er ók þeirri bifreið, en hann var einnig á leið til Hafnarfjarðar. Er bifreiðinni G 397 var ekið af stað aftur, lét stefnandi af stjórn hennar, en við tók Bragi Jensson, en hann var farþegi í bifreið- inni. Ók hann síðan sem leið liggur niður hálsinn með 40—50 km hraða á klukkustund, að því er telja verður, en hraðamælirinn á bifreiðinni var í ólagi. Skýrir Bragi svo frá, að er hann átti um 20—-30 metra ófarna að brúnni í Kópavogi, hafi hann orðið var við, að bifreiðin R 1633 var rétt á eftir og henni ekið þétt fram með bifreiðinni G 397. Kveðst hann hafa ekið á vinstri vegarbrún, en vegurinn er þarna um 7 m breiður og um tveggja mannhæða hár. Kveðst hann þó hafa hemlað sem snöggvast, en við það muni bifreiðin hafa færzt eitthvað til vinstri að framan, og sé líklegt, að hann hafi þá lagt snögglega á stýrið til hægri, til þess að forð- ast þá hættu að fara út af veginum, en bifreiðin R 1633 muni, er þetta skeði, hafa verið komin hálf fram fyrir bifreiðina G 397. Í þessum svifum hafi vinstra horn afturvara bifreiðarinnar R 1633 krækzt í hægra horn framvara bifreiðarinnar G 397 og dregið hana með sér um 2—-3 bifreiðarlengdir á vegarbrúninni, enda hafi hún færzt 3—-4 fet til vinstri við þetta, en bifreiðarstjórinn kveðst ekki hafa þorað að hemla eða beygja til vinstri, heldur sveigt til hægri. Bifreiðin G 397 rakst síðan á handriðastólpa brúarinnar og losnaði úr tengslum við bifreiðina R 1633 milli í. og 2 stólpa. Stöðvaðist hún síðan á miðri brúnni. Skemmdist bifreiðin G 397 allmjög á vinstri hlið við áreksturinn á brúna, en bifreið stefnds sakaði ekki. Áreksturinn var þegar tilkynntur lögreglunni í Hafn- arfirði kl. 1.20 um nóttina, og fór lögreglan þegar á staðinn. Telur stefnandi, að bifreiðarstjórinn á bifreið stefnds eigi alla sök á árekstrinum, þar sem henni hafi verið ekið óhóflega hratt og of nærri bifreiðinni G 397, auk þess sem bifreiðarstjórinn hafi ekki gefið neitt hljóðmerki. Beri stefndum því að bæta sér allt tjón, er af árekstrinum hafi hlotizt. 16 Bifreiðarstjórinn á bifreið stefnds, R 1633, Steingrímur Niku- lásson, hefur skýrt svo frá, að hann hafi umrædda nótt verið á leið til Hafnarfjarðar með 4 farþega. Hafi hann hitt bifreiðina G 397 á Kópavogshálsi, stöðvað aðeins þar, og síðan hafi bifreið stefnanda ekið niður hálsinn á undan sér. Hafi hann ekið á eftir og ætlað sér að aka fram úr bifreiðinni G 397 nokkru áður en komið væri að brúnni í Kópavogi. Hafi hann ekið með á að gizka 35—40 km hraða á klukkustund, en hraðamælir bifreiðarinnar var í ólagi. Kveðst hann hafa ekið á vinstri vegarbrún, en er hann var um 2—3 bifreiðalengdir fyrir aftan bifreið stefnanda, hafi hann beygt til hægri til þess að fara fram úr henni og hert á hrað- anum um leið, en ekki hafi hann gefið hljóðmerki. Í því að hann hafi ekið fram úr bifreiðinni G 397, muni bifreiðarnar hafa krækzt svo saman, eins og áður greinir. Þegar hann hafi orðið var við þetta, hafi hann ekki þorað að hemla af ótta við, að bifreiðin G 397 rynni aftan á sína bifreið, og því hafi hann haldið áfram og sveigt til hægri. Er yfir á brúna kom, hafi bifreiðarnar síðan losnað í sundur. Sýknukröfu sína byggir stefndur á því, að umgetið tjón á bifreið stefnanda hafi ekki getað orðið með þeim hætti, er ökumenn bif- reiðanna hafa haldið fram. Því til stuðnings hefur stefndur skir- skotað til álitsgerðar Jóns Ólafssonar bifreiðaeftirlitsmanns, en Jón telur vafasamt, að samakstur þessi hafi orðið með framan- greindum hætti. Einnig telur stefndur, að stjórnandi bifreiðar stefnanda hafi ekið svo ógætilega, að stefnandi eigi sjálfur að bera allt sitt tjón. Farþegar þeir, er í bifreiðunum voru, hafa samhljóða borið fyrir dómi, að bifreiðarnar hafi krækzt saman, svo sem bifreiðar- stjórarnir hafa haldið fram, og hafi það orðið til þess, að bifreiðin G 397 rakst á handriðsstólpa brúarinnar, eins og áður er lýst. Þykir ekki verða hjá því komizt að leggja framburði þessa til grundvallar, og verður því að telja, að tjónið á bifreið stefnanda hafi orðið með framangreindum hætti. Það er sýnt, að bifreiðinni R 1633 var ekið fram hjá bifreið stefnanda með allmiklum hraða og án þess að hljóðmerki væri gefið. Enn fremur er ljóst, að bif- reiðinni R 1633 hefur verið ekið mjög nálægt bifreiðinni G 397, án þess að ástæða væri til. Með þessu hefur bifreiðarstjórinn á bifreið stefnds Lcotið hér að lútandi ákvæði 3. mgr. 28. gr. bif- reiðalaganna nr. 23 frá 1941, og verður því að telja, að hann eigi slíka sök á umræddum árekstri, að sýknukrafa stefnda geti ekki orðið tekin til greina. Varakröfu sina byggir stefndur á því, að bifreiðarstjórinn á bif- reið stefndanda eigi og nokkra sök á árekstrinum, og þá sérstak- lega með því að sveigja til hægri, er bifreið stefnds var ekið framhjá. 17 Það þykir mega fallast á það með stefndum, að ökumaður bif- reiðarinnar G 397 hafi ekki sýnt fyllstu aðgæzlu um aksturinn, er hann snögghemlaði og sveigði til hægri, eins og hann hefur lýst. Þykir hann því einnig eiga nokkra sök á því, hvernig fór. Þar sem sökin telst þannig beggja megin, ber samkvæmt 4. málsgr. 34. gr. bifreiðalaganna nr. 23 frá 1941 að skipta tjóninu að tiltölu við sök hvors aðilja. Með tilliti til þess, hvernig atvikum að árekstrinum var háttað, þykir rétt, að stefndur bæti tjón stefn- anda að % hlutum, en stefnandi beri % hluta sjálfur. Kemur þá skaðabótakrafa stefnanda til athugunar, en hún sund- urliðast þannig: 1. Viðgerðarkostnaður ..........0.....00....0.... kr. 5465.84 2. Bætur vegna atvinnutjóns kr. 70 á dag frá 18. okt. 1942 til 20. marz 1943. 3. Matskostnaður (kr. 81.64 450.00) ............ — 531.64 Um 1. Viðgerðarkostnaðurinn er byggður á mati þriggja dóm- kvaddra yfirmatsmanna, en mat þetta fór fram 15. maí 1943. Stefndur hefur talið matsupphæðina of háa, þar sem taka verður tillit til þess, að nýtt komi í stað gamals, enda hafi og matsmenn- irnir talið bifreiðina, áður en tjónið varð, 6500.00 króna virði, en 2500.00 króna virði, er matið fór fram. Eftir öllum atvikum þykir þó rétt að leggja matsgerðina til grundvallar að þessu leyti, og verður því þessi liður tekinn til greina óbreyttur. Um 2. Atvinnutjónskröfu sína byggir stefnandi á þvi, að „netto“- hagnaður sinn af akstri bifreiðarinnar mundi hafa numið kr. 10.00 á dag. Hann heldur þvi og fram, að eftir tilmælum vátrygg- ingafélags þess, er bifreiðin R 1633 er tryggð hjá, hafi hann látið bifreiðina standa óhreyfða frá því að áreksturinn varð og þar til lögreglurannsókn var lokið þann 5. janúar 1943. Hinir dómkvöddu undirmatsmenn hafi talið, að viðgerðin tæki 2% mánuð, og sé því miðað við fyrrgreindan tíma. Stefndur hefur mótmælt því, að stefnandi hafi beðið nokkurt atvinnutjón, þar sem hann hafi ætlað að selja bifreiðina um það leyti, er áreksturinn varð. Ekki þykja þó þau gögn færð fyrir þessari staðhæfingu, að bótakröfunni verði hrundið af þeim sökum. Stefndur hefur og mótmælt kröfunni sem allt of hárri, þar sem hagnaður hefði ekki getað orðið svo mikill, sem stefnandi telur, enda sé stefnandi mjög heilsuveill og ólíklegt, að hann hefði getað stundað akstur hvern dag. Bendir hann í því sambandi á, að vinnu- dagar bifreiðarinnar hafi frá þvi í byrjun maímánaðar 1942 þar til 18. október s. á., aðeins verið 51. Enn fremur hefur stefndur mótmælt því, að viðgerðin hefði tekið 2% mánuð, enda telja yfirmatsmennirnir, að viðgerðin taki ekki nema 371 vinnustund. 2 18 Gegn mótmælum stefnds er ekki unnt að taka til greina þá stað- hæfingu stefnanda, að bifreiðin hafi að tilhlutun vátryggingarfélags- ins, staðið óhreyfð til 5. janúar 1943, og verður því einungis tekið tillit til þeirra tekna, er ætla má, að stefnandi hefði haft þann tíma, er viðgerðin telst að hafa tekið, eftir því sem ráða má af yfirmatsgerðinni. Þess ber þó að gæta, að stefnandi var maður heilsuveill og bifreið hans gömul, þannig að gera má ráð fyrir nokkrum frátöfum af þeim sökum. Með tilliti til þessa, svo og annars þess, sem fram er komið í málinu um atvinnutekjur bif- reiðarstjóra, þykja bætur fyrir atvinnutjón stefnanda af árekstr- inum hæfilega ákveðnar kr. 1800.00. Um 3. Þar sem aðiljar hafa fallizt á, að þessi kostnaður verði talinn með í tjóni af árekstrinum, verður að taka þenna lið fil greina. Úrslit málsins verða því þau, að stefndur verður dæmdur til að greiða % hluta af kr. 7797.48 (5465.84 - 1800.00 - 81.64 - 450.00) að frádregnum yfirmatskostnaðinum kr. 450.00, er stefnandi hefur greitt, eða kr. 5398.11 ásamt 5% ársvöxtum af kr. 5316.45 frá 10. marz 1943 til greiðsludags, en vaxta hefur ekki verið krafizt af undirmatskostnaðinum, kr. 81.64, er stefnandi hefur innt af hendi. Eftir þessum málsúrslitum þykir rétt, að stefndur greiði stefn- andanum málskostnað, er þykir hæfilega ákveðinn kr. 600.00. Árni Tryggvason settur borgardómari hefur kveðið upp dóm Þenna. Því dæmist rétt vera: Stefndur, Elias Hannesson, greiði stefnandanum, Jóni V. Jónssyni, kr. 5398.11 með 5% ársvöxtum af kr. 5316.45 frá 10. marz 1943 til greiðsludags og kr. 600.00 í málskostnað innan 15 daga frá lögbirtingu dóms þessa að viðlagðri aðför að lögum. Föstudaginn 26. janúar 1945. Nr. 16/1944. Valdstjórnin (Kristján Guðlaugsson) gegn Vilberg Sigurjóni Hermannssyni (Ólafur Þorgrímsson). Kært fyrir brot á verðlagsákvæðum. Dómur hæstaréttar. Í máli þessu hefur Múrarafélag Reykjavíkur, sem er stéttarfélag múrarasveina, samið við tiltekinn vinnukaup- 19 anda um ákveðna múrsmíði samkvæmt verkkauptaxta, er félagið hefur áður sett. Orðið stéttarfélag í lögum nr. 80/1938 táknar einungis félagsskap vinnuseljanda sbr. eink- um 1., 5., 6., 9. og 10. gr. þeirra laga og athugasemdir um 1. gr. frumvarps þeirra, sjá Alþt. 1938 A bls. 354. Verður að ætla, að orðið stéttarfélag merki hið sama í niðurlagi 1. gr. laga nr. 3/1943, en af því leiðir aftur, að ákvæði greinar- innar um afskipti verðlagsyfirvalda taka ekki yfir samning þann, er í máli þessu greinir. Ber því með þessari athuga- semd að staðfesta héraðsdóm. Eftir þessum úrslitum ber að leggja allan áfrýjunarkostn- að sakarinnar á ríkissjóð, þar með talin málflutningslaun skipaðs sækjanda og verjanda fyrir hæstarétti, kr. 500.00 til hvors. Því dæmist rétt vera: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Allur áfrýjunarkostnaður sakarinnar greiðist úr rík- issjóði, þar með talin málflutningslaun skipaðs sækj- anda og verjanda fyrir hæstarétti, hæstaréttarlögmann- anna, Kristjáns Guðlaugssonar og Ólafs Þorgrímssonar, kr. 500.00 til hvors. Dómur lögregluréttar Reykjavíkur 23. október 1943. Ár 1943, laugardaginn 23. október, var í lögreglurétti Reykjavík- ur, sem haldinn var í Pósthússtræti 3 af fulltrúa sakadómara, Einari Arnalds, uppkveðinn dómur í málinu nr. 2523/1943: Vald- stjórnin gegn Vilbergi Sigurjóni Hermannssyni, sem tekið var til dóms 9. sama mánaðar. Mál þetta er af valdstjórnarinnar hálfu höfðað gegn Vilbergi Sigurjóni Hermannssyni múrara, til heimilis Hávallagötu 7 hér í bæ, fyrir brot gegn lögum um verðlag nr. 3, 13. febrúar 1943, sbr. tilkynningu verðlagsstjóra frá 28. júlí 1943 um lækkun á grunn- taxta múrara fyrir ákvæðisvinnu. Kærði er kominn yfir lögaldur sakamanna og hefur sætt eftir- töldum refsingum: 1930 1%, Sætt, 10 kr. sekt fyrir að tvimenna á reiðhjóli. 1931 1% Sætt, 10 kr. sekt fyrir brot á umferðarreglum. 1940 1%% Undir rannsókn út af ökuóhappi. Ekki talin ástæða til málssóknar. 20 1941 % Dómur lögregluréttar Reykjavíkur, 200 kr. sekt fyrir brot á 1. gr, bráðabllaga nr. 1 1941. Tildrög máls þessa eru þau, að hinn 28. júlí 1943 gaf verðlags- stjórinn út svo hljóðandi tilkynningu: „Viðskiptaráðið hefur ákveðið, að núgildandi grunntaxti múr- ara fyrir ákvæðisvinnu (sbr. verðskrá Múrarafélags Reykjavíkur, dags. 22. marz, og auglýsingu félagsins, dags. 15. júlí 1943) skuli lækka sem hér segir: Í múrvinnu utanhúss ........ um 30 % Í múrvinnu innanhúss ...... — 20 — Hinn lækkaði taxti felur í sér greiðslu fyrir handlöngun. Ef verksali leggur til handlöngun við grófhúðun, lækkar taxtinn enn um 20%, en við fínhúðun, flíslögn og aðra fínvinnu um 5“%. Múrurum er óheimilt að taka hærri greiðslu fyrir ákvæðisvinnu en samkvæmt því, sem að ofan greinir. Ákvæði tilkynningar þessarar koma til framkvæmda á alla vinnu, sem innt er af hendi frá og með 3. ágúst 1943.“ Þegar tilkynning þessi gekk í gildi, var kærði að vinna við múrhúðun á húsinu nr. 33 við Laugaveg og vann það í ákvæðis- vinnu. Lagði hann þá niður vinnu þessa, þótt verkinu væri ekki lokið. Ástæðan til þess var sú, að kærði var félagsmaður í Múr- arafélagi Reykjavíkur og almennt samkomulag var í félaginu að vinna ekki eftir þeim taxta, er ákveðinn var í fyrrgreindri til- kynningu verðlagsstjóra. Þann 28. ágúst var á félagsfundi Múrarafélags Reykjavíkur sam- þykktur taxti um kaup fyrir ákvæðisvinnu. Á sama fundi var sam- þykkt að hækka grunntímakaup úr kr. 3.00 pr. klst. í kr. 3,35, en opinber auglýsing um þessa hækkun á timakaupi hefur ekki verið gefin út, heldur hefur vinnukaupendum verið tilkynnt þetta í hvert sinn og samningar um múrvinnu hafa verið gerðir. Hinn 31. ágúst hóf kærði aftur múrhúðun á húsinu nr. 33 við Laugaveg, þar sem vinnukaupandinn hafði þá gert samning við Múrarafélag Reykjavikur um, að vinnulaunin fyrir verk það, er eftir var að inna af hendi, skyldi reiknað út og greitt samkvæmt ákvæðisvinnusamþykkt Múrarafélags Reykjavíkur frá 28. ágúst 1943. Lauk kærði við verk þetta þann 9. eða 10. september s. l. Lét hann mæla verkið upp, og eru vinnulaunin þar reiknuð út sam- kvæmt ákvæðisvinnusamþykkt Múrarafélags Reykjavíkur frá 28. ágúst 1943 fyrir verk það, er kærði innti af hendi eftir 31. ágúst. Kveðst kærði ekki enn hafa innheimt kröfu þessa, en ætla að gera það. Kærði hefur viðurkennt, að honum hafi verið ljóst, að taxtinn samkvæmt ákvæðisvinnusamþykkt Múrarafélags Reykjavíkur frá 28. ágúst 1943 sé hærri en taxti sá, er verðlagsstjóri auglýsti þann 28. júlí. Reiknað hefur verið út, hvað verk það, er kærði innti af 21 hendi eftir 31. ágúst s.1., mætti kosta samkvæmt tilkynningu verð- lagsstjóra frá 28. júli, og samkvæmt þeim útreikningi, sem kærði hefur viðurkennt að væri réttur, hefur kærði áskilið sér kr. 523.06 hærri laun fyrir verkið en tilkynningin heimilar. Hins vegar held- ur kærði því fram, að hann hafi ekkert af sér brotið, þar sem verðlagsstjóra og viðskiptaráð skorti heimild til að ákveða há- marksverð á ákvæðisvinnu. Í 1. gr. laga um verðlag nr. 3 13. febrúar 1943 er svo ákveðið, að valdsvið viðskiptaráðs til að ákveða hámarksverð nái ekki til launa fyrir verk, sem ákveðin hafa verið með samningum stéttar- félaga. Múrarafélag Reykjavíkur er stéttarfélag múrarasveina í Reykja- vík. Var samningurinn um múrvinnu við húsið nr. 33 við Lauga- veg gerður milli þess og vinnukaupandans, en ekki við kærðan. Jafnframt gerði Múrarafélag Reykjavíkur sams konar samning við ýmsa aðra einstaklinga, sem þurftu að láta inna af hendi múr- vinnu, og var það ákveðið, að vinnulaun fyrir ákvæðisvinnu skyldu greidd samkvæmt ákvæðisvinnusamþykkt félagsins frá 28. ágúst 1943. Hefur nú slíkur samningur verið gerður við 34 einstaklinga og við Múrarafélag Reykjavíkur. Hér er því frá upphafi um kollektivan samning að ræða. í samningi þessum er eigi samið um annað eða meira en greiðslur fyrir unnin verk, þ. e. a. s. múrararnir leggja eingöngu til vinnu sina, en ekki efni, handlöngun o. s. frv., en eigi skiptir hér máli, hvort laun fyrir verk eru miðuð við vinnustundir eða við ákveðin afköst, og þar sem viðskiptaráð brestur heimild til að ákveða laun fyrir verk, sem ákveðin hafa verið með samningum stéttarfélaga, verður að sýkna kærðan af kæru valdstjórnarinnar í máli þessu. Eftir þessum málalokum ber að greiða allan sakarkostnað úr ríkissjóði, þar með talin málsvarnarlaun skipaðs verjanda kærðs, Ólafs Þorgrímssonar hrl., kr. 350.00. Rekstur málsins hefur verið vitalaus. Því dæmist rétt vera: Kærði, Vilberg Sigurjón Hermannsson, á að vera sýkn af kæru valdstjórnarinnar í máli þessu. Allur sakarkostnaður greiðist úr ríkissjóði, þar með talin málsvarnarlaun skipaðs verjanda kærðs, hrl. Ólafs Þorgrímssonar, kr. 350.00. 22 Mánudaginn 29. janúar 1945. Nr. 108/1944. Guðlaugur Brynjólfsson (Guttormur Erlendsson) Segn Húsaleigunefnd Reykjavíkur . (Magnús Thorlacius). Útburðarmál. Dómur hæstaréttar. Hinn áfrýjaða úrskurð hefur upp kveðið Kristján Kristjánsson borgarfógeti. Áfrýjandi hefur skotið máli þessu til hæstaréttar með stefnu 4. sept. 1944 og krafizt þess, að fógetaúrskurðurinn verði úr gildi felldur og að synjað verði um framkvæmd útburðar. Svo krefst hann og málskostnaðar úr hendi stefndu fyrir fógetarétti og hæstarétti eftir mati dómsins. Stefnda krefst staðfestingar hins áfrýjaða úrskurðar og málskostnaðar fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Það verður ekki talið sannað gegn mótmælum stefnda, að kaupsamningur milli áfrýjanda og h/f Goða um ibúð í hús- inu nr. 209 við Hringbraut hafi verið á kominn áður en lög nr. 39/1943 komu til framkvæmdar. Stefndu varð kunnugt um það ekki síðar en 15. des. 1943, að áfrýjandi hafði flutzt í íbúðina, en ekki hófst hún handa um útburð fyrr en 2. maí 1944. Enda þótt stefnda hafi þannig dregið um skör fram að- gerðir í málinu, verður hún samt ekki talin hafa firrt sig rétti til þess að fá áfrýjanda skyldaðan til að rýma íbúðina samkvæmt 3. mgr. 3. gr. laga nr. 39/1943. En þar sem að- gerðum stefndu gegn áfrýjanda var beitt svo síðla sem áður segir, þykir útburður ekki eiga að fara fram fyrir næsta almennan flutningsdag, 14. mai 1945. Eftir þessum úrslitum þykir rétt, að áfrýjandi greiði stefndu málskostnað fyrir hæstarétti, kr. 500.00. Því dæmist rétt vera: Hinn áfrýjaði úrskurður á að vera óraskaður, þó svo, að útburður fari ekki fram fyrir 14. maí 1945. 23 Áfrýjandi, Guðlaugur Brynjólfsson, greiði stefndu, húsaleigunefnd Reykjavíkur, kr. 500.00 í málskostnað fyrir hæstarétti. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Úrskurður fógetaréttar Reykjavíkur 22. júní 1944. Í máli þessu, sem tekið var til úrskurðar 8. þ. m., hefur gerðar- beiðandi, húsaleigunefnd Reykjavíkur, krafizt þess, að gerðarþoli, Guðlaugur Brynjólfsson, verði borinn út úr íbúð þeirri, er hann nú býr í í húsinu nr. 209 við Hringbraut hér í bænum. Gerðar- þoli hefur mótmælt framgangi hinnar umbeðnu gerðar, og lögðu aðiljar málið undir úrskurð fógetaréttarins. Hvor aðili um sig hefur krafizt málskostnaðar. Málavextir eru þeir, að á útmánuðum, að því er virðist í janúar eða febrúar, s. 1. ár átti gerðarþoli, sem þá bjó í Vestmannaeyjum, tal við framkvæmdarstjóra h/f Goða hér í bænum, Guðlaug Þor- láksson, og óskaði að fá keypta 3ja herbergja íbúð í húsi, sem félag þetta hafði þá í smíðum. Spurðist hann fyrir um verð á þessum íbúðum og fékk þau svör, að ekki væri fyllilega hægt að segja fyrir um verðið að svo komnu, en fékk að vita, hvað sam- bærilegar íbúðir hefðu kostað í húsum, sem sama félag hafði látið byggja árið áður, og myndi verðið á þeim íbúðum, sem þá væru í smiðum, verða svipað, en þó nokkru hærra. Er ekki ljóst, hvenær gerðarþoli fékk endanlega að vita um verð íbúðarinnar, en hann telur það muni hafa verið í marz eða april 1943. Einhvern tíma um vorið 1943 kveðst gerðarþoli hafa komið á skrifstofu h/f Goða hér í bænum í því skyni að ganga endanlega frá kaupsamningi um íbúðina og tryggja rétt sinn til hennar. Hafi Guðlaugur Þor- láksson, sem annaðist sölu á húsum félagsins, þá ekki verið í bænum, og hafi þess verið óskað af hálfu félagsins, að samnings- gerð yrði látin bíða þar til hann kæmi heim. Hinn 20. júli 1943 gerir svo gerðarþoli skriflegan kaupsamning um efstu hæð húss- ins nr. 209 við Hringbraut, og eru það tvær íbúðir, önnur Jja herbergja, sem gerðarþoli býr í sjálfur ásamt ráðskonu sinni, og hin 2ja herbergja, sem hann leigir út frá sér. Við undirskrift samningsins virðist fyrsta greiðsla upp í húsverðið hafa verið innt af hendi. Hinn 20. okt. s. 1. fær gerðarþoli heimildarbréf fyrir hæðinni, sem hann lætur svo þinglýsa á sitt nafn. Hinn 13. júlí s. Í. skrifaði gerðarþoli húsaleigunefnd bréf og óskar, að nefndin veiti samþykki sitt til, að hann megi taka sér bólfestu hér í bænum í húsnæði, sem hann „mundi kaupa“. Umsókn þessari svarar húsa- leigunefnd synjandi með bréfi dags. 19. júlí. Með bréfi til húsa- 24 leigunefndar dags. 7. ágúst s. 1. endurnýjar gerðarbeiðandi fyrri umsókn sína um að mega flytja í bæinn og fær aftur synj- andi svar í bréfi húsaleigunefndar dags. 31. ágúst s. 1, og kveðst gerðarþoli hafa veitt því móttöku í Vestmannaeyjum 12. sept. s. 1, en þá hafi hann verið kominn á flugstig með að flytja hingað til bæj- arins og ekki látið bréf þetta aftra sér, og kveðst hann hafa komið hingað alkominn 14. sept. s. 1. og virðist þá þegar hafa flutzt inn í hina umdeildu íbúð. Gerðarbeiðandi byggir kröfur sínar á því, að gerðarþola hafi verið óheimilt að flytjast hingað til bæjarins án leyfis húsaleigu- nefndar, sbr. 3. mgr. 3. gr. laga nr. 39 frá 1943, enda hafi kaup á íbúðinni ekki farið fram fyrr en eftir 7. apríl 1943, en það er gildis- tökudagur nefndra laga. Heldur hann þvi fram, að ekki sé hægt að telja, að „kaup“ í merkingu áðurnefndrar lagagreinar hafi átt sér stað, fyrr en í fyrsta lagi þegar skriflegi kaupsamningurinn var undirritaður, enda sé ósannað, hvað þeim gerðarþola og fram- kvæmdarstjóra Goða h/f fór á milli s. 1. vetur, en þó víst, að íbúð sú, sem gerðarþoli telur sig hafa keypt þá, hafi ekki verið sér- greind fyrr en einhvern tíma síðar, að forstjóri h/f Goða ákvað einhliða, hverja af íbúðum hússins gerðarþoli skyldi fá. Auk þess hafi kaupverð ekki verið ákveðið fyrr en síðar, og algerlega óvist, hvenær það hafi verið. Þá hefur gerðarbeiðandi bent á, að um- sóknir gerðarþola til húsaleigunefndar um dvalarleyfi hér í bæn- um hefðu verið óþarfar, ef kaup á íbúðinni hefðu farið fram á þeim tíma, er gerðarþoli heldur fram, og að í fyrri umsókn sinni, sem dagsett er 13. júlí s.1., talar gerðarþoli um, að hann óski að fá að flvtja í íbúð, sem hann „mundi kaupa“, og að á fundi húsaleigu- nefndar 15. des. s. 1. er bókað eftir gerðarþola, að hann hafi „talað um kaup á íbúðinni“ í febrúar eða marz 1943. Gerðarþoli byggir mótmæli sín gegn framgangi gerðarinnar í fyrsta lagi á því, að bindandi samningur um kaup á íbúðinni hafi verið gerður Í janúar eða febrúar s. 1, og styður þá fullyrðingu við framburð gerðarþola og forstjóra h/f Goða hér í réttinum, en Þeir telja báðir, að bindandi samningar hafi verið gerðir um þetta leyti, þótt ekki hafi verið gengið fyllilega frá ákvörðun kaupverðs né íbúðin sérgreind fyrr en nokkru síðar. Telur gerðarþoli sönn- unarbyrðina um, að kaup hafi ekki farið frann á þessum tíma, hvila á gerðarbeiðanda. Í öðru lagi byggir gerðarþoli mótmæli sin á því, að húsaleigunefnd hafi látið dragast óhæfilega lengi að vísa gerðarþola á bug úr húsnæðinu, ef svo yrði litið á, að hann hafi ekki átt rétt til dvalar í því frá byrjun. Telur hann, að húsaleigu- nefnd muni hafa fengið vitneskju um dvöl gerðarþola í bænum, skömmu eftir að hann tilkynnti manntalsskrifstofunni dvöl sína hér, en það var 8. september s. ., en þrátt fyrir það hafi húsa- leigunefnd ekkert gert í málinu, fyrr en hún sendi beiðni um gerð 25 þessa til fógetaréttarins 2. maí s. 1. Bendir gerðarþoli á, að hann sé nú talinn skattskyldur hér í bænum og sé hér á kjörskrá og af þessu leiði það e. t. v., að hann teljist nú ekki lengur heimilis- fastur í fyrri heimkynnum sínum, Vestmannaeyjum, og sé óvíst, hvort hann fái að setjast þar að aftur. Gegn mótmælum gerðarbeiðanda hefur gerðarþola ekki tekizt að sanna, að hann hafi keypt íbúð þá, er hann nú býr í, fyrir 7. april 1943, enda upplýst, að hvorki var endanlega gengið frá kaupverði né sérgreiningu íbúðarinnar, er hann upphaflega átti tal um kaup á henni í janúar eða febrúar s, l., og óvíst, hvenær það var gert. Ekki verður fallizt á þá mótbáru gerðarþola, að hann hafi fyrir aðgerðarleysi gerðarbeiðanda öðlazi rétt til að sitja framvegis í hinni umdeildu ibúð, enda var gerðarþola það í upphafi kunnugt, að hann fluttist í íbúðina gegn endurtekinni synjun gerðarbeið- anda um dvalarleyfi hér í bænum, og skiptir ekki máli, þótt bæj- aryfirvöldin hafi í vissum samböndum talið hann bólfastan hér í bænum. Verður af framangreindum ástæðum að leyfa framgang hinnar umbeðnu gerðar á ábyrgð gerðarbeiðanda, húsaleigunefndarinnar í Reykjavík. Rétt þykir, að gerðarþoli greiði gerðarbeiðanda kr. 130.00 í málskostnað. Sökum sérstakra anna í fógetaréttinum svo og nýaf- staðinna þjóðhátíðarhalda hefur dráttur orðið á uppkvaðningu úr- skurðar þessa. Því úrskurðast: Hin umbeðna útburðargerð skal fram fara á ábyrgð gerðar- beiðanda. Gerðarþoli, Guðlaugur Brynjólfsson, greiði gerðar- beiðanda, húsaleigunefnd Reykjavíkur, kr. 130.00 í málskostnað innan 15 daga frá birtingu úrskurðar þessa að viðlagðri aðför að lögum. Miðvikudaginn 31. janúar 1945. Nr. 130/1944. Seyðisfjarðarkaupstaður gegn Sigurði Tryggvasyni. Dómur hæstaréttar. Málssókn þessi fellur niður. Áfrýjandi, Seyðisfjarðarkaupstaður. er eigi mætir í mál- inu, greiði 50 króna aukagjald til ríkissjóðs, ef hann vill fá mál sitt tekið fyrir af nýju. 26 Miðvikudaginn 31. janúar 1945. Nr. 141/1944. Guðlaugur Gíslason segn Hannesi Hanssyni. Dómur hæstaréttar. Málssókn þessi fellur niður. Áfrýjandi, Guðlaugur Gíslason, er eigi mætir í málinu, greiði 50 króna aukagjald til ríkissjóðs, ef hann vill fá mál sitt tekið fyrir af nýju. Föstudaginn 2. febrúar 1945. Nr. 8/1944. Réttvísin (Jón Ásbjörnsson) gegn Andreas Júlíus Godtfredsen (Lárus Fjeldsted). Setudómarar próf. Ísleifur Árnason og borgarfógeti Kristján Kristjánsson í stað hrd. Einars Arnórssonar og Þórðar Eyjólfssonar. Landráð. Dómur hæstaréttar. Í grein ákærða, sem birtist í víðlesnu brezku blaði, voru Íslendingar sakaðir ranglega um spellvirkjahátt og aðrar mótgerðir gegn Bretum, er eiga í styrjöld, og þeir hvattir til þess að beita Íslendinga harðræðum. Var greinin því lík- leg til þess að valda hættu á sérstakri íhlutun erlends ríkis um málefni íslenzka ríkisins. Samkvæmt þessu varðar at- ferli ákærða við 88. gr. hegningarlaga nr. 19/1940, sbr. 1. gr. laga nr. 47/1941, og þykir refsing hans hæfilega ákveðin fangelsi / mánuði, en gæzluvarðhald hans frá 6. april til 4. ágúst 1943 skal koma til frádráttar refsingunni. Ákvæði héraðsdóms um sviptingu réttinda og málskostn- að staðfestist. Ákærði greiði allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin málflutningslaun skipaðs sækjanda og verjanda fyrir hæstarétti, kr. 550.00 til hvors. 2 Þvi dæmist rétt vera: Ákærði, Andreas Júlíus Godtfredsen, sæti fangelsi 7 mánuði, en gæzluvarðhald hans frá 6. apríl til 4. ágúst 1943 komi til frádráttar refsingunni. Ákvæði héraðsdóms um sviptingu réttinda og greiðslu málskostnaðar í héraði staðfestist. Ákærði greiði allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin málflutningslaun skipaðs sækjanda og verj- anda fyrir hæstarétti, hæstaréttarlögmannanna Jóns Ásbjörnssonar og Lárusar Fjeldsteds, kr. 550.00 til hvors. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur aukaréttar Reykjavíkur 3. september 1943. Ár 1943, föstudaginn 3. september, var í aukarétti Reykjavíkur, sem haldinn var í skrifstofu réttarins af sakadómara Jónatan Hallvarðssyni, kveðinn upp dómur í málinu nr. 2068/1943: Rétt- visin gegn Andreas Julius Godtfredsen. Mál þetta er samkvæmt fyrirskipun dómsmálaráðherra höfðað gegn Andreas Julius Godtfredsen, útgerðarmanni til heimilis í Hótel Ísland hér í bænum, fyrir brot gegn X. kafla hegningarlaga nr. 19 1940, sbr. lög nr. 47 1941. Málið var tekið til dóms hinn 1. þ. m. Ákærði er kominn yfir lögaldur sakamanna, fæddur 22. febrúar 1891 í Kaupmannahöfn. Hann hefur aldrei áður, svo kunnugt sé, sætt ákæru eða refsingu. Ákærði er danskur ríkisborgari, en hefur dvalizt hér búsettur og rekið hér atvinnu um alllangt skeið. Hinn 20. febrúar s. 1. birtist í blaðinu „The Fishing News“, sem gefið er út í Aberdeen, grein, er hljóðar svo í íslenzkri þýðingu löggilts dómtúlks: „Íslenzkir fiskimenn Háttvirti herra. Hjálagt sendi ég yður Morgunblaðið frá 19. þ. m. þar sem skip- stjóri einn, Sig. Sigurðsson, hefur ritað allar raunir sinar yfir því, að íslenzkir togarar geti ekki „látið klárinn ganga sér til húðar“ og sogið síðasta blóðdropann úr hinum stríðandi þjóðum. Allur þorri íslenzkra togara er nú í Reykjavík „til viðgerðar“, sem er eins konar spellvirkjaháttur. Að því er tekjur snertir, get- ur enginn skilið, hvers vegna þeir hafa ekki misst skip líkt og Fær- eyingar, eða hvaðan eru komnir allir bílarnir, loðkápurnar, hús- 28 gögnin, húsin o. s. frv., 0. s. frv., sömuleiðis, hvers vegna þeir hafa frá £3000 til £5000 hreinan ágóða í hverri ferð. Hvers vegna skip- stjórarnir hafa í tekjur 7000 til 8000 krónur fyrir hverja ferð og óbreyttir sjómenn 4000 og 5000 krónur. Eru líf Íslendinga meira virði en lif annarra? Eru íslenzk skip meira virði? Það virðist svo, en minnizt þess, að 1914 og 1938 voru þeir gjaldþrota á Íslandi, „Kveldúlfur“ einn með um 16 milljónir króna. Nú er þessu snúið við, og er það sökum þess, að fiskveiðarnar hafi verið vangoldnar? Það er eins og Íslendingar geti ekki komizt af án styrjaldar, og hvenær sem þeir fá tækifæri til að auðgast á annarra fórnum, fá þeir aldrei nóg. Þeir segjast ekki geta að því gert, að nú er styrjöld, og ekki sé það þeim að kenna, en þó að styrjöld sé, eiga Íslendingar ekki þar fyrir að vera eina þjóðin í heiminum, sem hagnast, einkum þar sem þeir hugsa um það eitt að hagnast, og munu án efa berja sér, þegar styrjöldin er hjá liðin. Hvað ætli að hefði gerzt, ef Þjóðverjar hefðu hersett þenna stað? Það er öllum ljóst, nema Íslendingum: hér hefði orðið hungursneyð, enginn innflutningur, enginn útflutningur — ekkert. Í stuttu máli: Svo að allt sé sagt í stuttu máli, þá er það þannig, að íslenzkur fiskur hefur verið ofborgaður um áð minnsta kosti 60—70 af hundraði, og sama er að segja um verkamenn og vinnuafl hér. Hvers vegna heimtið þið ekki sama verð fyrir kol, olíu, eldsneyti og salt eins og þeir heimta fyrir sinn meira og minna góða og slæma fisk, og hvers vegna skyldu Íslendingar fyrirskipa um það á Englandi, á hvaða stað þeir hyggist að selja fisk sinn? Fyrir stríðið voru allar íslenzkar hafnir lokaðar útlendingum. Hér var allt og er allt einokað. Þetta land gerði aldrei annað en ómjúkar (?) kröfur (ekki vel ljóst, við hvað höfundurinn á með „rough demands“. Þýðarinn), og börnin fengu oft það, sem þau vildu fá, vegna þess að „landið var svo litið“. En ef Íslendingar vilja ekki sigla og taka áhættuna eins og allir aðrir fiskimenn og sjómenn, er berjast gegn nazistum og nazista bófum, ja, þá er bezt að þeir eti sjálfir fisk sinn. Meðan skip þeirra eru hér í höfn og ekkert kemur fyrir, má vera, að það sé yður að engu gagni, en þá skuluð þið líka aftur á móti segja Íslending- um að sækja sjálfir kol sin, salt, olíu, eldsneyti o. s. frv. Hvers vegna ættu aðrir sjómenn að hætta lífi sínu og skipum til þess að birgja þetta fólk upp að bilum? Íslendingar verða sjálfir að taka á sig áhættuna ásamt með öðrum þjóðum eða svelta eins og aðrar þjóðir. Virðingarfyllst Politicus.“ 29 Ákærði hefur játað, að hann hafi skrifað grein þessa og sent hana blaðinu. Ósamræmi kveður hann þó ce. t. v. nokkuð að því er orðalag snertir milli handrits síns og hinnar prentuðu greinar, en að efni til sé greinin óbreytt frá því, sem hann gekk frá henni. Er þetta í samræmi við aðrar upplýsingar, sem liggja fyrir í mál- inu, en frumrit greinarinnar liggur ekki fyrir. Ákærði heldur því m. áa. fram í grein sinni, að allur þorri tog- araflotans íslenzka sé í höfn undir yfirskyni viðgerðar, en raun- verulega sé þetta spellvirkjaháttur. Með tilliti til styrjaldarástands- ins gátu slíkar fullyrðingar, ef mark hefði verið á beim tekið, vald- ið hættu á því, að stjórnir erlendra ríkja hlutuðust til um siglingar til landsins á þann veg, að orðið hefði þjóðinni til tjóns. Síðar í vreininni mælir ákærði með því, að Íslendingar séu sjálfir látnir sækja til útlanda vissar vörutegundir og að þeir séu þannig sviptir skipsrúmi, sem viðskiptaþjóðir þeirra höfðu látið þeim í té. Þá fullyrðir ákærði, að fiskverðið hafi verið 60—70% of hátt, og ráðleggur Bretum, að vísu í spurnarformi, að heimta sama verð fyrir kol og fleiri vörur, sem Íslendingar kaupa af þeim. Að öðru leyti og almennt er efni greinarinnar þannig, að hún er til þess fallin að vekja óréttmæta andúð í garð íslenzku þjóðarinnar, sem orðið gæti henni til tjóns í viðskiptum við erlend stjórnarvöld. Þykir ákærði með framangreindri háttsemi hafa brotið gegn 88. gr. hegningarlaga nr. 19 1940, sbr. 1. gr. laga nr. 47 1941. Ákærði sat í gæzluvarðhaldi frá 23. marz til 4. f. m., en mestan hluta þess tímabils, eða frá 24. april, dvaldist hann í sjúkrahús- inu að Kleppi vegna rannsóknar, er yfirlæknir dr. med. Helgi Tómasson gerði á andlegri heilbrigði hans að tilhlutun réttarins. Niðurstaða þeirrar rannsóknar yfirlæknisins var sú, að ákærði væri andlega fullþroska og hvorki geðveikur né geðveill. Að þessu athuguðu þykir refsing ákærða hæfilega ákveðin fang- elsi í 6 mánuði. Samkvæmt 76. gr. hegningarlaganna þykir rétt að ákveða, að gæzluvarðhald ákærða frá 6. april—4. ágúst s. 1. skuli koma til frádráttar refsingunni. Samkvæmt 68. gr. 3. mgr. hegningarlaganna ber að svipta ákærða frá birtingu dóms þessa kosningarrétti og kjörgengi til op- inberra starfa og til annarra almennra kosninga. Ákærði greiði allan kostnað sakarinnar, þar með talin máls- varnarlaun skipaðs verjanda sins, hrl. Lárusar Fjeldsteds, kr. 100.00. Rekstur málsins hefur verið vitalaus. Því dæmist rétt vera: Ákærði, Andreas Julius Godtfredsen, sæti fangelsi í 6 mán- uði. Gæzluvarðhald hans frá 6. apríl til 4. ágúst s. 1. komi til frádráttar refsingunni. 30 Ákærði er frá birtingu dóms þessa sviptur kosningarétti og kjörgengi til opinberra starfa og til annarra almennra kosninga. Ákærði greiði allan kostnað sakarinnar, þar með talin máls- varnarlaun skipaðs verjanda síns, hrl. Lárusar Fjeldsteds, kr. 100.00. Dómi þessum skal fullnægja með aðför að lögum. Föstudaginn 2. febrúar 1945. Nr. 72/1943. Þorleifur Jón Björnsson gegn Sigurgeiri Guðbjarnasyni. Dómur hæstaréttar. Málssókn þessi fellur niður. Áfrýjandi, Þorleifur Jón Björnsson, er eigi mætir í mál- inu, greiði 50 króna aukagjald til ríkissjóðs, ef hann vill fá mál sitt tekið fyrir af nýju. Með hliðsjón af því, að mál þetta hefur verið tekið 8 sinn- um fyrir í hæstarétti og undirbúið af hálfu stefnda til munnlegs málflutnings, ber að dæma áfrýjanda til að greiða stefnda, sem krafizt hefur ómaksbóta, 500 krónur í ómaks- bætur að viðlagðri aðför að lögum. Föstudaginn 9. febrúar 1945. Nr. 73/1944. Réttvísin og valdstjórnin (cand. jur. Tómas Jónsson). gegn Guðna Hirti Guðnasyni, Guðna Einarssyni og Halldóri Elíasi Halldórssyni. (Gunnar J. Möller). Manndráp og líkamsáverkar af gáleysi. Dómur hæstaréttar. Héraðsdóminn hefur upp kveðið Sigfús Johnsen, bæjar- fógeti í Vestmannaeyjum. 31 Með því að telja verður, að tunnur þær, er hinir ákærðu Guðni Hjörtur og Halldór Elías fundu á reki í hafi úti, hafi verið eigandalausar, verður að sýkna þá af ákæru eftir 26. kafla almennra hegningarlaga. Eigi verður heldur talið, að ákvæði tolllaga taki til áðurnefndra hluta, er skipverjarnir 3 á v/b Stakksárfossi fluttu í land og í máli þessu greinir. Verður því að sýkna hina ákærðu Guðna Hjört og Halldór Elías af kæru fyrir brot á ákvæðum tolllaga. Verður ákærði Halldór Elías Halldórsson því með öllu dæmdur sýkn í máli þessu. Brot ákærða Guðna Hjartar Guðnasonar varða við 215. og 219. gr. almennra hegningarlaga og brot ákærða Guðna Einarssonar við sömu greinar og að auki við 6. gr. sbr. 30. gr. áfengislaga nr. 33/1935. Þykir refsing Guðna Hjartar Guðnasonar hæfilega ákveðin 12 mánaða fangelsi og refsing Guðna Einarssonar 6 mánaða fangelsi. Samkvæmt úrslitum málsins verður að dæma hina ákærðu Guðna Hjört og Guðna Einarsson til að greiða in solidum allan kostnað sakarinnar bæði í héraði og fyrir hæstarétti, þar með talin málsvarnarlaun skipaðs verjanda í héraði, kr. 750.00, og málflutningslaun skipaðs sækjanda og verj- anda fyrir hæstarétti, kr. 1500.00 til hvors. Því dæmist rétt vera: Ákærði Halldór Elías Halldórsson á að vera sýkn af ákærum réttvísinnar og valdstjórnarinnar í máli þessu. Ákærði Guðni Hjörtur Guðnason sæti 12 mánaða og ákærði Guðni Einarsson 6 mánaða fangelsi. Hinir ákærðu Guðni Hjörtur Guðnason og Guðni Einarsson greiði in solidum allan sakarkostnað bæði í héraði og fyrir hæstarétti, þar með talin málsvarnar- laun talsmanns sins í héraði, Friðþjófs Johnsens héraðs- dómslögmanns, kr. 750.00, og málflutningslaun skipaðs sækjanda og verjanda fyrir hæstarétti, Tómasar Jóns- sonar borgarritara og Gunnars Möllers hæstaréttarlög- manns, kr. 1500.00 til hvors. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. 32 Dómur aukaréttar Vestmannaeyja 3. marz 1944. Mál þetta, sem dómtekið var hinn 10. jan. s.l., er af réttvísinnar og valdstjórnarinnar hálfu höfðað gegn Guðna Hirti Guðnasyni, sjómanni, Ásgarði, Vestmannaeyjum, fyrir meint brot gegn XXIII. og XXVI. kafla almennra hegningarlaga og lögum um tollheimtu og tolleftirlit nr. 63 frá 31. desember 1937, sbr. reglugerð nr. 123 frá 1938, til refsingar og greiðslu sakarkostnaðar, og gegn Guðna Einarssyni, verkamanni, Brekastig 4, Vestmannaeyjum, fyrir meint brot gegn XXIII. og XXVI. kafla almennra hegningarlaga, lögum um tollheimtu og tolleftirlit nr. 63 frá 1937, sbr. reglugerð nr. 123 1938, og áfengislögum nr. 33 frá 9. janúar 1935 til refsingar og greiðslu sakarkostnaðar, og gegn Halldóri Elíasi Halldórssyni, sjó- manni, Helgafellsbraut 23, Vestmannaeyjum, fyrir meint brot gegn XXVI. kafla almennra hegningarlaga og lögum um tollheimtu og tolleftirlit nr. 63 1937, sbr. reglugerð nr. 123 1938, einnig til refs- ingar og greiðslu sakarkostnaðar. Ákærður Guðni Hjörtur Guðnason er fæddur 7. júlí 1922 að Barðsnesi við Norðfjörð og hefur, svo kunnugt sé, hvorki sætt ákæru né refsingu fyrir nokkurt brot. Ákærður Guðni Einarsson er fæddur 26. april 1915 að Galtar- holti á Rangárvöllum og hefur ekki sætt, svo kunnugt sé, ákæru eða refsingu fyrir nokkurt lagabrot. Ákærður Halldór Elías Halldórsson er fæddur 23. júlí 1902 á Stokkseyri og hefur, svo kunnugt sé, sætt eftirgreindum kærum og refsingum. Með dómi lögregluréttar Vestmannaeyja, uppkveðnum 22. nóv. 1929, var ákærður sýknaður af kæru valdstjórnarinnar fyrir brot á lögum um eftirlit með skipum og öryggi þeirra frá 19. júní 1922. En með hæstaréttardómi, uppkv. 14. marz 1930, var undirréttar- dóminum breytt og kærður dæmdur í 200 kr. sekt fyrir brot gegn 3. grein nefndra laga. Hinn 23. febr. 1937 undirgekkst kærður í lögreglurétti Vest- mannaeyja að greiða kr. 25 í sekt fyrir brot á fiskveiðasamþykkt Vestmannaeyja. Öðrum kærum og refsingum hefur hann ekki sætt, svo kunn- ugt sé. Dagana 6.—8. ágúst s. 1. fóru fram í Vestmannaeyjum hátiða- höld, sem haldin eru þar árlega og nefnd eru Þjóðhátið Vest- mannaeyja. Daginn eftir, þann 9. ágúst, og næstu daga komu fyrir viðtæk og alvarleg veikindatilfelli, sem samkvæmt samhljóða áliti lækna á staðnum stöfuðu af metanolneyzlu. Veiktust 20 menn al- varlega. Af þeim dóu níu, en hinir komust að mestu til fullrar heilsu aftur að einum undanskildum. Byrjaði þetta þannig: Um hádegið á mánudag var læknis vitjað til Guðmundar Páls- 33 sonar frá Eyrarbakka, sem dvalizt hafði í Vestmannaeyjum, meðan þjóðhátíðin stóð yfir. Við læknisskoðun reyndist Guðmundur hafa glögg einkenni metanoleitrunar. Guðmundur var þá fluttur á spit- ala, og lá hann þar um skeið, en náði sér síðan að mestu. Upp úr hádegi sama dag andaðist Daniel Loftsson á heimili sínu, Kirkjuveg 9 í Vestmannaeyjum. Stóð citronflaska með blá- leitum vökva hjá rúmi hans, og reyndist metanolblanda á flöskunni við rannsókn, er síðar fór fram. Klukkan um 3 e. h. sama dag fannst Þorlákur Sverrisson kaupmaður dáinn í búð sinni, Söluturninum. Hafði Þorlákur verið við vin dagana áður, og vakti það athygli á mánudag, að búð hans var lokuð. Var búðin þá brotin upp, og var þá Þorlákur dáinn og stirðnaður á loftinu í búðinni. Hjá hon- um stóðu tvær citrónflöskur með slatta af vökva í. Við rannsókn reyndist metanolblanda vera á báðum flöskunum. Samkvæmt áliti lækna var metanoleitrun dánarorsök begsja þessara manna, þeirra Daniels og Þorláks. Sama dag um eftirmiðdaginn voru þeir Guðmundur Guðmunds- son stýrimaður, Eyri, og Jón Gestsson slippstjóri, Heimagötu 26, fluttir á sjúkrahús, báðir veikir vegna metanoleitrunar. Guðmund- ur andaðist um kvöldið um 8 leytið, en Jón lézt kl. 1 um nóttina. Sama dag var Ingvi Sveinbjörnsson frá Akureyri fluttur á sjúkra- hús, einnig veikur vegna metanoleitrunar. Hafði hann dvalizt í Vestmannaeyjum meðan þjóðhátíðin stóð yfir. Um kvöldið taldi hann sig alheilbrigðan og fór af spitalanum til frændfólks síns, sem býr í næsta húsi við sjúkrahúsið. Um nóttina versnaði honum aftur, og andaðist hann um morguninn eftir, þ. 10. ágúst, kl. 9 f. h. Aðfaranótt þess 10. ágúst var læknis vitjað til Sveinjóns Ing- varssonar húsvarðar, Hringbraut 146, Reykjavik. Hafði hann komið til Vestmannaeyja dagana fyrir þjóðhátíðina og bjó hjá mági sin- um, Jónasi Sigurðssyni, Hlaðbæ. Er læknirinn kom, var Sveinjón með glögg einkenni metanoleitrunar, og var von bráðar fluttur á sjúkrahús. Þar andaðist hann um hádegið sama dag. Um líkt leyti andaðist Þórarinn Bernótusson í Hvammi. Hafði læknis verið vitjað til hans kvöldið áður, og var hann þá með ein- kenni metanoleitrunar. Um nóttina snögg-versnaði honum, og ánd- aðist hann rétt upp úr hádegi þann 10. ágúst. Skömmu eftir hádegi sama dag andaðist frú Árný Guðjónsdóttir á Sandfelli. Kvöldið áður var hún orðin veik vegna metanoleitrun- ar, og var flutt á sjúkrahús morguninn eftir og andaðist þar eftir fáa tíma. Aðfaranótt þess 10. ágúst undir morguninn var læknis vitjað til Ólafs Davíðssonar formanns, Minnanúpi. Þá var hann veikur með glögg einkenni metanoleitrunar. Daginn eftir var hann fluttur á sjúkrahús, og andaðist hann þar um lágnættið, aðfaranótt þess 11. ágústs. 34 Auk þeirra, sem nú hafa verið greindir, veiktust eftirfarandi menn af metanoleitrun: Guðjón Jónsson, Hlíðardal, Jón Ingvi Jónsson, Sætúni, Óskar Jónsson frá Múlakoti, Haukur Johnsen, Görðum, Jónas Sigurðsson, Hlaðbæ, Anton Guðjónsson, Vestmannabraut 71, Guðni Einarsson, Brekastig 4, Hjörtur Guðnason, Ásgarði, Gústaf Adolf Runólfsson, Birtingaholti, Andrés Gestsson, Brekastig 15 c, Guðmundur Pálsson, sem fyrr getur. Allir þessir menn náðu sér aftur eftir nokkurn tíma án alvar- legra meina, nema Andrés Gestsson, hann missti sjón á báðum aug- um að mestu eða öllu leyti. Smá einkenna metanoleitrunar varð vart hjá ýmsum öðrum, án þess að um nein veruleg veikindi væri að ræða. Strax og veikindanna varð fyrst vart, komst málið í hendur lögreglunnar. Varð unnt að hafa tal af Guðmundi Pálssyni á mánu- dag, og kvaðst hann hafa neytt vins, er ákærður Guðni Einarsson hefði útvegað honum. Gerði Guðmundur ráð fyrir, að þetta hefði verið tréspíritus. Guðni Einarsson var þá kallaður fyrir, og gaf hann það upp, að hann hefði keypt vínið hjá ákærðum Guðna Hirii Guðnasyni. Er Hjörtur var síðar kallaður fyrir, skýrði hann svo frá, að hann og ákærður Halldór Elías Halldórsson og Ólafur Davíðsson á Minnanúpi hefðu undir höndum vin, er þeir höfðu fundið í tunnu úti á sjó þá fyrir nokkru. Var þegar hafizt handa á mánudag og vínið tekið úr vörzlum þeirra. Skiluðu þeir af sér eftirfarandi magni: Halldór Elías Halldórsson „..... 52% litra Guðni Hjörtur Guðnason ....... 26 litrum Ólafur Daviðsson .............. 17% —- Síðar var skilað frá Ólafi 6 lítrum, eða alls frá honum 23% lítrum. Við efnagreiningu, er síðar var látin fara fram, reyndist vin þetta eingöngu óblandað tekniskt metanol eða tréspiritus (metylalkohol). Um nánari atvik að fundinum og um meðferð þeirra á honum hefur eftirfarandi upplýstst við rannsókn málsins. I. Hinn. 21. júlí s. 1., eða öllu heldur 24. júlí, fór m/b Stakksárfoss VÆ. 245 í róður frá Vestmannaeyjum. Formaður var Ólafur Davíðs- son á Minnanúpi, en hásetar á bátnum voru þeir ákærðu, Guðni Hjörtur Guðnason og Halldór E. Halldórsson. Þeir réru vestur fyrir Eyjar. Um 1% til 2 sjómilur fyrir vestan Þrídranga fundu þeir 3ð iunnu á reki, og tóku þeir tunnuna upp í bátinn. Þeir opnuðu hana og fundu, að vinlykt var af innihaldinu. Ekki neyttu þeir þó neins af innihaldinu þá þegar, enda gerðu þeir ráð fyrir, að varhuga- vert væri að nota það til drykkjar. Ákváðu þeir þegar að fara með tunnuna í land og bundu fastmælum að fara dult með hana og láta rannsaka innihaldið í kyrrþey. Tunnan var úr járni og var mikið beygluð og ryðguð, og loddu svokallaðir „helsingjar“ viða utan á henni. Þeir fóru með tunnuna í land og komu henni fyrir í kjallaranum á Geirseyri, en formaðurinn hafði þá nokkru áður fengið lykil að kjallaranum. Fundinn tilkynntu þeir ekki, hvorki lögreglu- né tollyfirvöldunum á staðnum. Í sama róðri fundu þeir einnig smurolíutunnu og höfðu í land með sér. Ekki tilkynntu þeir þá tunnu heldur, en hins vegar virðist ekki hafa verið ætlun þeirra að fara með hana með neinni sérstakri launung. Skömmu eftir að þeir höfðu fundið vintunnuna, tóku þeir sýnis- horn af innihaldinu á citrónflösku, og fór ákærður Halldór Elias Halldórsson með flöskuna upp í Apotek og beiddi Jóhannes Sig- fússon lyfsala að rannsaka það. Jóhannes var í önnum, er Halldór kom, og beiddi hann að koma síðar. Halldór skildi flöskuna eftir, en kom svo aftur eftir einn eða tvo daga. Jóhannes hafði þá athugað innihaldið lauslega og kvaðst ekki seta sagt um, hvaða vökvi þetta væri, þar sem hann hefði ekki tæki til efnagreiningar. Hins vegar varaði hann við að nota vökvann til drykkjar. Fór þá Halldór til þeirra Hjartar og Ólafs og sagði þeim frá umsögn lyfsalans. Þeim Hirti og Halldóri ber ekki alls kostar saman um það, hvernig Hall- dór skýrði frá þessu. Kveðst Halldór hafa skýrt þeim frá umsögn lyfsalans í samræmi við ofanritað og auk þess, að lyfsalinn hafi ekki getað fundið neitt eitur í vökvanum. Hjörtur segir hins vegar, að Halldór hafi aðeins sagt þeim, að lyfsalinn gæti ekki sagt þeim, hvaða vökvi þetta væri, en hann hefði ekkert eitur fundið í hon- um. Aftur á móti hefði hann ekki haft eftir lyfsalanum, að var- hugavert væri að nota hann til drykkjar. Segir Hjörtur, að þetta hafi styrkt sig í þeirri trú, að hér væri um venjulegan spíritus (etylalkohol) að ræða. Frekari tilraunir til þess að láta rannsaka vökvann serðu þeir ekki í bili. Eftir því sem Hjörtur skýrir frá, barst það í tal milli hans og Ólafs Davíðssonar að senda sýnishorn til Reykjavíkur til rannsóknar, en Ólafur dró frekar úr þvi, vegna þess að þá væri hætta á, að það síaðist út, að þeir hefðu vökvann undir höndum. Hinn 26. júlí s. 1. komu þeir allir saman, Ólafur, Hjörtur og Halldór. Ákvað þá Ólafur sem formaður bátsins, að þeir skyldu skipta innihaldinu úr tunnunni á milli sín. Féllust hinir á það. Í því skyni keyptu þeir þá þegar sinn brúsann hver, alla af sömu stærð, 10% lítra brúsa. Fóru þeir með brúsana niður í Geirseyri og töppuðu á brúsana úr tunnunni. Síðan fór hver þeirra með sinn 36 brúsa heim til sín og helltu úr þeim á flöskur, stórar og smáar. Þar næst fóru þeir aftur niður í Geirseyri og tóku á brúsana og fluttu heim. Þrjár ferðir fóru þeir þann dag. Voru þeir jafnan saman, er tappað var á brúsana, enda hafði einungis formaðurinn lykil að kjallaranum, þar sem tunnan var geymd. Fáum dögum síðar komu þeir aftur saman og fluttu þá heim til sín einn brúsa hver. Og nokkru seinna sóttu þeir á einn brúsa hver í viðbót. Það var laust fyrir þjóðhátiðina. Hafði hver þeirra þá fengið fimm brúsa af víninu, eða alls 52% lítra. Þá var enn eftir talsverður slatti í tunnunni, og var tilætlunin að skipta því einnig, en það fórst fyrir. Er lögreglan tók tunnuna í sínar hendur, voru í henni 27 lítrar af óblönduðu metanoi. Samkvæmt mælingum, er þá voru serðar, tók tunnan um 190 lítra. Er innihaldi tunnunnar hafði verið skipt og flutt heim, eins og nú hefur verið greint, var afskiptum Halldórs E. Halldórs- sonar lokið. Um þetta leyti réðst hann á annan bát og virðist ekk- ert hafa umgengizt þá Hjört eða Ólaf eftir þetta. Stundaði hann sjóróðra fram að þjóðhátíð og fram yfir hana, er veður leyfði. Lét hann ekkert af sínum skammti af hendi og neytti þess ekki heldur. Þó kveðst hann hafa haldið, að þetta væri vínandi. En hann hafði ásett sér, enda fastmælum bundið milli þeirra allra, hans, Hjartar og Ólafs, að láta það ekki til eins eða neins og ekki notfæra sér það á nokkurn hátt, fyrr en það hefði verið rann- sakað. Er lögreglan kom heim til hans á mánudag, 9. ágúst, var allt það magn, 52% liter, er hann hafði veitt móttöku, til staðar, og afhenti kona hans það lögreglunni, þar sem hann var þá sjálfur i róðri. 11. Hjörtur Guðnason lét sinn hluta af innihaldi tunnunnar á flöskur af ýmsum stærðum. Lét hann einnig á citronflösku og hafði hana uppi við. Kveðst hann hafa dreypt á henni öðru hverju. Nokkru fyrir þjóðhátíðina kom Ólafur Sigurðsson á Kalmanstjörn heim til hans. Hjörtur bauð honum kaffi og þáði Ólafur það. Er kaffið kom, tók Hjörtur fram citronflöskuna, og hellti út í bollann hjá Ólafi. Ólafur spurði þá Hjört, hvaða vin þetta væri, og sagði Hjörtur, að þetta væri „spiri“. Ólafur spurði þá, hvar hann hefði fengið hann, og kvaðst Hjörtur hafa fengið hann í Apotekinu. Drakk Ólafur síðan kaffið. Ekki neytti Hjörtur neins úr flöskunni, meðan Ólafur var við. Ólafi varð ekki meint af þessu. Ólafur var fyrsti maður, sem Hjörtur gaf af rekavíninu, eftir því sem Hjörtur skýrir frá. Tveim dögum fyrir þjóðhátíð kveðst Hjörtur hafa komið í Söluturninn og átt tal við Þorlák Sverrisson kaupmann. Spurði Hjörtur Þorlák, hvort hann þekkti Ólaf Lárusson héraðslækni, og kvaðst Þorlákur vera kunnugur honum. Kveðst Hjörtur þá hafa 37 sagt Þorláki, að þeir á Stakksárfossi hefðu fundið tunnu með vin- anda, sem þeir vissu ekki hvað væri. Spurði hann Þorlák jafn- framt að því, hvort hann mundi þekkja vínandann. Taldi Þorlákur það ekki óhugsandi. Fór Hjörtur þá heim til sín og sótti eina þriggja pela flösku af vinandanum óblönduðum. Þorlákur smakk- aði á vínandanum og lét orð falla í þá átt, að þetta væri venjulegur spiritus. Tók hann fram 3ja pela flösku, sem hann sagði, að tré- spíritus væri á, og væri hann allt öðruvísi en vínandinn, sem Hjörtur væri með. Dreypti Hjörtur á flösku Þorláks, og fannst honum bragð og lykt annað en af sinum vínanda. Samt kveðst Hjörtur hafa varað Þorlák við að drekka vínandann og beiddi hann að fara með flöskuna til Ólafs Lárussonar héraðslæknis og láta hann athuga innihaldið. Skildi Hjörtur síðan flöskuna eftir og fór burtu. Sama dag hitti Hjörtur Ólaf Davíðsson og sagði honum frá því, að hann hefði látið Þorlák fá eina flösku af víninu. Ólafur lét þá þegar orð falla á þá leið, að Þorlákur myndi drekka vínið. Fór Hjörtur þá til Þorláks um kvöldið, og kvaðst Þorlákur hafa drukk- ið um pela úr flöskunni og fullyrti, að þetta væri ekta spiritus. Ólafi Lárussyni hafði hann aftur á móti ekki sýnt flöskuna, enda hefði hann ekki getað náð til hans. Tveim dögum síðar fór Hjörtur aftur niður í Turn og hitti Þor- lák. Þorlákur var þá undir áhrifum vins og það mikið. Kvaðst Þorlákur vera búinn að drekka upp úr flöskunni og hefði honum ekki orðið meint af. Kvaðst Þorlákur þess fullviss, að vinið væri ósaknæmt. Beiddi hann Hjört að láta sig hafa einn pela af vin- inu í viðbót. Fór Hjörtur þá heim og sótti einn whiskypela af vin- inu óblönduðu og fór með pelann niður í Turn og afhenti Þor- láki. Þorlákur vildi greiða honum 70 krónur fyrir pelann, en Hjörtur kveðst ekki hafa viljað taka við því og gefið honum pel- ann. Sagðist hann hafa sagt um leið, að fyrst þetta væri hreinn vínandi, þá ætti hann það mikið heima, að hægt yrði að fá mikið fé fyrir það. Þetta var seint um kvöld. Fór Hjörtur síðan burtu. Um þessi viðskipti þeirra Þorláks er Hjörtur einn til frásagnar, því Þorlákur var látinn, er rannsókn hófst, eins og áður getur. Og þar sem öðrum upplýsingum er ekki til að dreifa, verður að leggja frásögn Hjartar til grundvallar, eins og hún er. Og að nokkru styður það frásögn hans, að eftir andlát Þorláks fannst í Sölu- turninum 3ja pela flaska, sem á stóð: Tréspiritus banvænt, og er sennilegt, að það hafi verið flaskan, sem Þorlákur sýndi Hirti. Eins fannst í Söluturninum whiskypeli, fullur af tærum vökva, sem virtist vera tréspiritus, og kveðst Hjörtur halda, er honum var sýndur pelinn, að þetta væri sá sami og hann lét Þorlák fá. Upplýst er, að Þorlákur var mikið drukkinn á áliðnum miðviku- degi 4. ágúst, eða á öðrum degi fyrir þjóðhátiðina. Hann var einnig 38 drukkinn á fimmtudag og alla þjóðhátíðardagana, meira og minna, fram á sunnudagskvöld. Nóttina eftir andaðist hann, eins og fyrr getur. Umsögn Þorláks um vínið og sérstaklega það, að Þorlák virtist ekki saka, þó hann neytti þess, styrkti Hjört þeirri trú, að um spíritus væri að ræða. Og fyrir þjóðhátiðina blandaði hann úr tveimur þriggja pela flöskum af rekavíninu á sex eða sjö þriggja pela flöskur. Þetta ætlaði hann til neyzlu á þjóðhátíðinni og til sölu. Gekk það allt upp. Blandaði hann þá að nýju, að því er hann minnti úr þrem flöskum af því óblönduðu. Á föstudag, fyrsta dag þjóðhátíðarinnar, fór Hjörtur inn í Herjólfsdal, þar sem hátíðarhöldin fóru fram. Jón Gestsson slipp- stjóri hafði tjald inni í dalnum og léði Hirti afnot af því. Hjörtur hafði meðferðis pela af óblönduðu rekavininu. Gaf hann Jóni að smakka á innihaldinu og kveðst hafa skýrt honum frá, að þetta vin hefðu þeir Stakksárfossmenn fundið úti á sjó. Kvaðst hana hafa sagt honum allt af létta um vínið. Neyttu þeir báðir lítils háttar af víninu, þeir voru inni í tjaldinu, er þetta var. Síðan fóru þeir út, og skildi Hjörtur pelann eftir í tjaldinu. Alllöngu síðar um kvöldið sama dag kom Hjörtur í tjaldið, og var pelinn þá tómur. Kvaðst Jón þá hafa drukkið úr pelanum og gefið öðrum með sér. Annan pela hafði Hjörtur með sér inni í Dal þenna dag með blönduðum rekaspíritus. Neytti hann þess sjálfur og gaf ýmsum með sér. Kvaðst hann halda, að hann hafi sjálfur drukkið allt að því einn pela af víninu blönduðu þá um daginn. Aðfaranótt laugardagsins gerði afspyrnurok í Vestmannaeyjum og hélzt fram á laugardag. Féllu hátíðahöldin í dalnum niður þann dag. Hjörtur var niðri í bænum um daginn og venjulega heima. Að áliðnum degi kveðst Hjörtur hafa farið heiman að frá sér og upp að Stakkagerði. Ætlaði hann að hitta móðurbróður sinn, sem var úr Reykjavík, en dvaldi í Stakkagerði, meðan þjóðhátíðin stóð yfir. Hafði Hjörtur þriggja pela flösku af rekaspiritusinum óblönd- uðum með sér. Kvaðst Hjörtur hafa ætlað sér að biðja móður- bróður sinn fyrir flösku til Reykjavíkur og láta rannsaka inni- haldið þar. Er Hjörtur kom að Stakkagerði, var móðurbróðir hans ekki við, svo ekkert varð úr þessu. Fór móðurbróðir hans siðan úr bænum, áður en Hjörtur gæti náð til hans. Á leiðinni heim frá Stakkagerði í umrætt skipti hitti Hjörtur Odd Sigurðsson frá Skuld. Áttu þeir tal saman, og spurði Oddur, hvort hann ætti nokkuð. Hjörtur tók þá fram Sja pela flöskuna og gaf Oddi að súpa á. Oddur tók vænan snaps og renndi niður. Þótti honum vinið frekar gott. Oddur spurði þá Hjört, hvaða vin þetta væri, og sagði Hjörtur, að þetta væri spiritus, sem hann hefði fundið í kút úti á sjó. Oddur spurði þá Hjört, hvort búið væri 39 að rannsaka vínið, og sagði Hjörtur, að svo væri, apotekarinn væri búinn að rannsaka það. Jafnframt spurði Oddur, hvort vinið hefði ekki verið á tunnu, og svaraði Hjörtur því neitandi, vinið hefði verið á kút. Fór Oddur þá fram á, að Hjörtur léti hann hafa eitthvað af flöskunni, þar sem hann væri svona birgur, og kvaðst Hjörtur skyldu gera það. Fengu þeir þá lánaða bjórflösku hjá Ólafi á Kalmanstjörn. Hellti Hjörtur úr þriggja pela flöskunni á bjórflöskuna og gaf Oddi. Skildu þeir síðan. Oddur drakk ekkert úir bjórflöskunni um daginn, en á sunnudag drakk hann úr henni hálfri og gaf öðrum lítils háttar með sér. Á mánudag var flaskan um það bil hálf, og hellti hann því niður, sem eftir var. Ekkert varð honum meint af þessu. Um kvöldið á laugardag kveðst Hjörtur hafa farið heim til ákærðs Guðna Einarssonar og hafði meðferðis 3ja pela flösku. Var rekaspiritus á flöskunni að %, en vatn að %. Þeir Guðni drukku dálitið úr flöskunni, og fór Hjörtur síðan heim til sín. Hann kveðst þá hafa verið talsvert undir áhrifum vins. Á sunnudag, er hann vaknaði og þann dag allan, kveðst hann hafa verið ringlaður og utan við sig. Var þá sjón hans óskýr, og gat hann t. d. ekki greint Bjarnarey heiman að frá sér. Allt að einu, segir hann, að sér hafi ekki dottið í hug, að þetta stafaði af víninu. Klukkan 4 um daginn fór Hjörtur ásamt konu sinni inn Í Herjólfsdal, en hátiðahöldin héldu þá áfram. Heldur Hjörtur, að þá hafi hann farið með einn pela af blönduðum rekaspiritus, og hafi þeir Jón Gestsson drukkið úr honum ásamt fleirum. Annars er framburður Hjartar um þetta óljós, eins og um fleiri atriði málsins. Kvaðst hann muna allt óljóst, sem gerðist þjóðhátiðardagana. Sunnudagskvöldið kom Ingvi Sveinbjörnsson frá Akureyri heim til Hjartar. Þeir voru kunningjar og náskyldir, systrasynir. Nokkru síðar kom Jón Gestsson og bróðir hans, Andrés Gestsson. Hjörtur þekkti Andrés í sjón, en ekkert voru þeir kunnugir. Hjörtur tók þá fram pela með dálitilli lögg af rekaspiritus og gaf þeim. Drukku þeir þetta í heitu vatni og með sykri. Er það var búið, tók Hjörtar fram 3ja pela flösku fulla, og var á henni blandaður reka- spíritus. Drukku þeir allir úr flöskunni nema Hjörtur, hann drakk ekkert. Er flaskan var hálf, fóru þeir Jón og Andrés burtu, en áður en þeir fóru, hellti Jón þvi, sem eftir var, á pela og hafði burt með sér. Segir Hjörtur, að Jón hafi farið fram á, að fá einn pela af vin- inu óblönduðu, en Hjörtur kvaðst hafa neitað því, vegna þess að þá hafi hann verið búinn að ákveða að láta engan fá rekaspiritus óblandaðan, því hann áleit, að þá yrði spíritusinn síður að meini, ef einhver skaðleg efni kynnu að vera í honum. Ekki greiddi Jón neitt fyrir pelann, sem hann fékk, enda vildi Hjörtur ekki taka neitt fyrir hann. Er þeir Jón og Andrés fóru, kvaðst Andrés hafa 40 verið farinn að finna á sér af víninu, en hann hafði ekki neytt neins vins um daginn að því undanskildu, að hann hafði þegið einn snaps rétt eftir hádegið. Eftir að þeir Jón voru farnir, lét Hjörtur Ingva fá 3ja pela flösku af rekaspiritus. Var blandað á flöskuna og hún full upp í axlir. Kvaðst Hjörtur hafa drukkið lítilsháttar úr flöskunni, áður en Ingvi fór. Ingvi vildi greiða fyrir flöskuna, en ekki kvaðst Hjörtur hafa viljað taka við borgun. Hjörtur kvaðst hafa sagt Ingva ailt af létta um vínið. Jón Gestsson fór inn í Dal um kvöldið svo og Andrés bróðir hans. Jón hafði pelann meðferðis. Þeir voru báðir í Dalnum fram eftir nóttunni. Kvaðst Andrés hafa þáð snaps hjá bróður sinum einu sinni eða tvisvar um nóttina. Undir kl. 12 um kvöldið hitti Jón Gestsson frú Árnýju Guðjónsdóttur á Sandfelli og systur henn- ar. Jón beiddi Árnýju að koma með sér niður í bæ til þess að sækja konu sína, er var heima. Fór Árný svo með honum. Er þangað kom, gat kona Jóns ekki farið frá heimilinu, vegna þess að hún hafði engan til að hugsa um börnin á meðan. Þau Jón og Árný námu staðar dálitla stund. Fengu þau heitt vatn og helltu víni úr pelan- um út í og drukku. Siðan fóru þau aftur inn í Dal. Árný varð brátt veik, er þangað kom, og fékk uppköst. Fór hún þá von bráðar nið- ur í bæ og heim. Daginn eftir var Árný við rúmið. Er á daginn leið, versnaði henni, og var þá vitjað læknis. Þá var hún með ein- kenni metanoleitrunar. Sagði hún lækninum, að hún hefði neytt vins með Jóni Gestssyni kvöldið áður. Á briðjudag andaðist hún, eins og fyrr er sagt. Ekki er kunnugt, að Árný hafi neytt meira af rekavininu en ofan er greint. Þeir Jón Gestsson og Andrés bróðir hans fóru úr Dalnum um í- leytið aðfaranótt mánudagsins. Jón var þá dálitið undir áhrifum, en Ándrés ekki, enda hafði Andrés neytt lítils víns um nóttina. Morguninn eftir, er Jón vaknaði, hafði hann orð á því við konu sína, að sér fyndist, að nú væri að svifa á sig. Nokkru síðar varð hann veikur og mjög þjáður,ser á daginn leið. Hann andaðist á sjúkrahúsinu kl. 1 um nóttina. Er Andrés vaknaði á mánudagsmorgni, var hann með uppköst- um og leið illa. Þá hafði hann fulla sjón. Er á daginn leið, dapraðist sjónin, og um kvöldið sá hann allt í þoku. Á þriðjudagsmorgni var hann fluttur á sjúkrahús. Vissi hann þá lítið af sér. Man hann síðan ekkert eftir sér fyrr en um kvöldið sama dag. Var þá sem hann vaknaði af svefni. Fannst honum þá, að hann væri alheilbrigður, en ekki sá hann neitt. Lá hann síðan lengi á sjúkrahúsinu og fór batnandi, nema sjónin var biluð. Samkvæmt áliti læknis er ekki útlit fyrir, að hann fái sjónina aftur. Andrés kvaðst hafa álitið, að það vin, sem hann neytti hjá Hirti 41 og bróður sinum, hefði verið brennivin. Hvorki Hjörtur né Jón sögðu honum frá því, að þetta væri fundið vin. Ingvi Sveinbjörnsson varð veikur á mánudag og andaðist á Þriðjudagsmorgni, eins og fyrr getur. ííl. Ákærður Guðni Einarsson var leigjandi hjá Ólafi Davíðssyni, er þetta var. Bjó Guðni niðri í húsinu, en Ólafur bjó sjálfur uppi. Kveðst Guðni hafa komið inn til Ólafs rétt fyrir þjóðhátíðina. Sagðist Ólafur þá eiga dálitla lögg af víni, er hann hafði fundið úti á sjó. Tók hann fram bjórflösku með víninu á og gaf Guðna að smakka. Guðni kveðst hafa spurt Ólaf, hvort þetta myndi ekki vera tréspiritus. Það kvaðst Ólafur ekki vita, þar sem ekki væri búið að rannsaka það. Þó kvaðst Ólafur frekar halda, að þetta væri venju- legur spiritus. Áttu þeir svo ekki frekar tal um þetta. Rétt á eftir að þetta var, hitti Guðni Hjört úti á götu. Þeir voru kunningjar síðan á vetrarvertíðinni, en þá höfðu þeir verið há- setar á sama bátnum. Áttu þeir nokkurt tal saman, og sagði Hjörtur meðal annars, að hann hefði undir höndum fundið vín. Segir Hjörtur, að Guðni hafi haft orð á því, hvort hann mætti snúa sér til hans, ef hann myndi vanhaga um vin á þjóðhátíðinni, og kveðst Hjörtur hafa játað því. Guðni kvaðst hins vegar ekki minnast þess, að hann hafi í umrætt skipti farið fram á að fá vin hjá Hirti. Fyrsta dag þjóðhátíðarinnar, 6. ágúst, hittust þeir aftur inni í Herjólfsdal. Guðni kveðst þá hafa verið kenndur af vini úr áfengis- verzlun ríkisins. Hjörtur bauð honum snaps, og var það rekaspiri- tusinn. Segir Guðni, að sér hafi þótt vinið gott. Annað hvort þá eða daginn eftir sagði Hjörtur Guðna frá því, að hann hefði sjálfur neytt vínsins og ekki kennt sér meins og að Þorlákur Sverrisson væri búinn að vera drukkinn af víninu í þrjá daga og væri enn í fullu fjöri. Vegna þessa taldi Hjörtur, að vínið mundi vera ósak- næmt og ekki myndi saka, þó þess væri neytt. Kveðst Guðni þá hafa farið þess á leit við Hjört, að hann leti sig fá eitthvað af því, og samsinnti Hjörtur þvi. Daginn eftir, á laugardag, fór Guðni siðan heim til Hjartar og fékk hjá honum vín. Kveðst Guðni hafa fengið einn pela af víninu blönduðu, en Hjörtur kveðst hafa látið hann hafa 3ja pela flösku, og er það öllu sennilegra. Þetta var fyrri hluta dagsins. Ekki greiddi Guðni neitt fyrir vínið, enda kveðst Hjörtur hafa gefið hon- um það, en Guðni kveðst hafa fengið það lánað. Kvöldið áður hafði Guðni hitt inni í Herjólfsdal þá Guðmund Pálsson frá Sandvík á Eyrarbakka og Reyni Böðvarsson, Einars- höfn, s. st. Guðmundur Pálsson þekkti Guðna síðan á vetrarvertið- inni 1939, en þá voru þeir báðir hásetar á m/b Olgu, sem gerð 42 var út frá Vestmannaeyjum, og bjuggu í sama herbergi. Hittust þeir í Dalnum, er rokið var að byrja um kvöldið. Guðni átti tjald í Dalnum, og fóru þeir að hjálpa honum við að taka það saman. Er það var búið, bauð Guðni þeim heim til sín og þáðu þeir það. Gaf Guðni þeim vín, og var það brennivín úr „ríkinu“ og átti hann hátt í flösku. Drukku þeir talsvert úr flöskunni og fóru síðan inn í Dal aftur. Um hádegið daginn eftir fóru þeir Guðmundur og Reynir heim til Guðna og báðu hann um snaps. Guðni gaf þeim báðum snaps, og fóru þeir síðan heim að Hamri, en þar bjuggu þeir, meðan þeir dvöldust í Vestmannaeyjum. Klukkan að ganga 3 um daginn kom Guðni þangað til þeirra og bauð þeim aftur heim, og fóru þeir með honum. Tók þá Guðni fram 3ja pela flösku með víni, og var þetta vínið, sem hann hafði fengið hjá Hirti fyrr um daginn. Guðni sagði þeim, að þetta væri rekaspíritus, en apotekarinn væri búinn að rannsaka það og fyndi ekkert skaðlegt í honum. Svo sagði hann þeim, að Þorlákur Sverrisson væri búinn að vera drukkinn af þessu vini í þrjá daga og sæi ekkert á honum. Einnig minntist Guðni á annan mann, sem hefði neytt vínsins, sem hann vissi ekki, hvernig hefði reitt af. Guðmundur Pálsson kveðst hafa gleymt nafni þess manns. Guðni sjálfur kveðst ekki minnast þess, að hann hafi skýrt þeim frá öðrum en Þorláki og Hirti. Síðan drukku þeir allir saman úr flöskunni í heitu vatni og með sykri. Drakk hver þeirra um 2 til 3 glös. Síðan fóru þeir Guðmundur og Reynir, og var þá allmikið eftir í flöskunni. Báðum fannst vínið bragðlítið. Undir kvöldið ætluðu þeir Guðmundur og Reynir á dansleik í Samkomuhúsinu. Fóru þeir þá heim til Guðna og báðu hann að útvega sér vín. Guðni kvaðst skyldi reyna það og sagði þeim, að flaskan myndi kosta 60 kr., eða fyrir það verð gæti hann feng- ið hana vegna kunningsskapar, en annars væri verðið kr. 70. Fór Guðni svo heim til Hjartar og fékk hjá honum 3ja pela flösku af blönduðum rekaspíritus. Flöskuna afhenti hann siðan þeim Guðmundi, og greiddu þeir honum 60 kr. fyrir hana. Peningana kveðst Guðni hafa afhent Hirti. Guðmundur og Reynir fóru þar næst á dansleikinn og höfðu flöskuna meðferðis. Á dansleiknum drukku þeir úr flöskunni niður í hana hálfa ásamt tveimur kunningjum sínum. Helltu þeir þá því, sem eftir var, á pela, og hafði Guðmundur pelann undir höndum. Drukku þeir svo öðru hverju úr pelanum. Klukkan að ganga á um nóttina fór Guðmundur burt af dansleiknum og hafði pelann meðferðis. Var þá talsverður slatti á honum. Daginn eftir svaf Guðmundur mest-allan daginn, en dreypti öðru hverju á pel- anum. Á mánudagsmorgni, er hann vaknaði, var hann all-mátt- farinn og sjón hans farin að óskýrast. Gerði hann ráð fyrir, að 43 þetta væri af völdum vínsins og hellti niður þeirri lögg, sem eftir var í pelanum. Er á daginn leið, ágerðist lasleiki hans, og var hann fluttur í sjúkrahúsið á áliðnum degi. Lá hann þar um skeið, en fór batnandi. Fór hann af sjúkrahúsinu eftir rúma viku og var þá nokkurn veginn jafngóður. Reynir veiktist ekki, svo kunnugt sé. Upp úr hádeginu á laugardag, 7. ágúst, hitti Guðni Einarsson þá Jón Inga Jónsson í Sætúni og Óskar Jónsson frá Múlakoti. Guðni var kunnugur þeim báðum og bauð þeim heim til sin um kvöldið. Þá þáðu beir það, og á níunda tímanum komu þeir heim til Guðna. Guðni tók fram brennivinsflösku úr áfengisverzluninni með slatta á og gaf þeim snaps. Drukku þeir það í kaffi. Er búið var úr flöskunni, hafði Guðni orð á þvi, að leitt væri að hafa ekki meira, og svöruðu hinir því, að það gerði ekkert til. Áttu þeir nokkurt tal um þetta. En allt í einu stóð Guðni upp og gekk út í horn á herberginu og tók þar fram fulla vermútsflösku. Spurðu þeir Guðna, hvaða vín þetta væri, en Guðni svaraði ein- hverju til í þá átt, að þeim skildist, að þetta væri landi. Fengu þeir báðir einn snaps hvor úr flöskunni og fóru siðan. Vínið á flöskunni var blandaður rekaspíritus, og virðist svo, sem þetta hafi verið sama vínið, sem Guðni fékk hjá Hirti um morguninn og fyrr getur, og sama vínið, er hann gaf þeim Guðmundi Páls- syni og Reyni af kl. að ganga 3 um daginn. Er Jón Ingi og Óskar fóru, gekk Guðni með þeim niður í bæ. Á Vestmannabrautinni hittu þeir Guðmund Ágústsson frá Aðal- bóli ásamt þremur mönnum öðrum. Þeir kváðust ætla á dansleik- inn um kvöldið, en því miður hefðu þeir ekkert vín. Guðni kvaðst skyldi ráða bót á því. Fengu þeir honum 100 kr. til þess að kaupa vin fyrir. Guðni fór beina leið til Hjartar með peningana og fékk fyrir þá 3ja pela flösku og eina bjórflösku með blönduðum reka- spíritus. Fór Guðni svo með flöskuna til Guðmundar og félaga hans. Þeir buðu honum snaps með sér, en hann þáði það ekki og fór burtu. Ekki hafði hann orð á því, hvaða vin þetta væri. Hinir settust þegar að drykkju og drukku þeir vínið í vatni. Óskar Jónsson og Jón Ingi voru með þeim. Sátu þeir um stund heima hjá Guðmundi og drukku. Jón Ingi fór von bráðar, en hinir sátu eftir, og fóru siðan allir á dansleikinn og höfðu það, sem eftir var af víninu, með sér. Daginn eftir upp úr hádeginu fóru þeir Jón Ingi og Óskar inn í Botn til þess að horfa á knattspyrnu, er þar fór fram. Kenndu þeir sér þá ekki meins. Hittu þeir Guðna Einarsson þar, og bauð hann þeim snaps. Þá var hann með slatta á pela. Hafði hann farið til Hjartar um morguninn og fengið hjá honum hálfflösku af reka- vininu blönduðu. Jón Ingi og Óskar þáðu um tvo snapsa hvor hjá Guðna og skildu siðan við hann. Ekki sagði Guðni þeim, hvaða vin þetta væri. d4 Á mánudag lá Óskar í rúminu, og varð hann máttfarinn, er á daginn leið, og sjón hans óskýr. Lá hann um tíma, en fór fljótt batnandi, og eftir viku fór hann á fætur. Á áliðnum mánudegi fékk Jón Ingi óeðlilegan drunga yfir höf- uðið, en að öðru leyti fann hann ekkert til. Hann lagðist í rúmið á þriðjudag samkvæmt læknisráði og lá til föstudagskvölds. þá fór hann á fætur og var þá búinn að ná sér að mestu. Guðmund Ágústsson sakaði ekki af því, er hann drakk, og sama var um félaga hans, að því er vitað er. Á sunnudag 8. ágúst fyrir hádegið hittust þeir Guðni Einarsson og Anton Guðjónsson, Vestmannabraut 71, úti á götu í Vestmanna- eyjum. Anton er mágur Guðna. Áttu þeir tal saman, og barst meðal annars vin í tal. Guðni kvaðst geta útvegað honum vin, ef hann þyrfti. Anton óskaði þá eftir því, og sagði Guðni honum að koma heim til sin upp úr hádeginu. Fór Guðni síðan til Hjartar og fékk hjá honum 2 3ja pela flöskur af rekavininu blönduðu. Einnig fékk hann hálfflösku fyrir sig sjálfan, eins og áður getur. Fyrir hálfu flöskuna og aðra heilflöskuna kveðst Guðni hafa greitt 70—80 kr., en hina heilflöskuna fékk hann lánaða. Eftir hádegið kom Anton heim til Guðna. Lét Guðni hann fá aðra Sja pela flösk- una, og greiddi Ánton 50 kr. fyrir hana. Síðan fóru þeir út báðir saman, og hafði Anton flöskuna með sér, en Guðni hellti úr hálfflöskunni á pela og hafði pelann meðferðis. Fóru þeir fyrst inn í Botn til þess að horfa á knattspyrnu. Hittu þeir þar ýmsa, sem þeir þekktu, og gáfu þeim snaps af víninu. Meðal þeirra var Jónas Sigurðsson í Hlaðbæ. Svo og Jón Ingi í Sætúni og Óskar Jónsson, eins og fyrr getur. Jónas í Hlaðbæ var þá dálitla stund með þeim Guðna og Antoni, og kveðst Jónas halda, að hann hafi drukkið sem svarar 3 snöpsum. Honum þótti vínið fullsterkt, en að öðru leyti ekkert athugavert við það. Enginn minntist á, hvaða vin þetta væri. Guðni og Anton fóru síðan niður í bæ og skildu þar. Er þeir skildu, var flaska Antons um það bil hálf. Eftir kaffitima fór Anton inn í Dal og hafði flöskuna meðferðis. Þar var hann fram eftir deginum og drakk upp úr flöskunni þar inn frá og gaf ýmsum með sér. Undir kl. 7 hitti hann Jónas Sig- urðsson, og urðu þeir samferða í bæinn. Er þeir komu að heimili Antons, námu þeir staðar, og fór Anton þar inn og sótti whisky- flösku, er hann átti, og var hálf af hreinu whisky. Fóru þeir siðan heim til Jónasar að Hlaðbæ, og hafði Anton whiskyflöskuna með sér. Á leiðinni komu þeir við að Ásum, þar sem Sveinjón Ingvars- son, mágur Jónasar, var staddur, og tóku hann með sér. Í Hlað- bæ borðuðu þeir allir og sátu síðan góða stund yfir whiskyflösk- unni, þangað til hún var tóm. Klukkan að ganga 11 um kvöldið fóru þeir ásamt fleirum áleiðis inn í Dal. Í miðbænum skildi Anton við þá og fór heim til sín. Hinir héldu áfram inn í Dal. 45 Þangað kom Anton skömmu síðar. Hittust þeir þar aftur, hann, Jónas og Sveinjón. Þá átti enginn þeirra vín. Talaðist svo til milli þeirra, að Anton skyldi reyna að útvega það, en andvirðið skyldu þeir greiða allir í sameiningu. Anton fór þá að leita að Guðna og snerist góða stund í Dalnum, en fann hann ekki. Þá fór hann heim til hans, og var Guðni þar. Beiddi Anton hann um flösku, og tók Guðni þá fram hina 3ja pela flöskuna, er hann hafði fengið hjá Hirti um morguninn, og afhenti Antoni. Er Anton ætlaði að borga hana, sagði Guðni, að þeir gætu gert það upp seinna, en annars væri verðið kr. 70.00. Guðni kveðst hafa haldið, að Anton ætlaði flöskuna handa sjálfum sér, og kveðst hafa haft orð á, að þeir hefðu hana saman, og færzt undan að taka við greiðslu, enda hafi hann ekki sjálfur verið búinn að greiða hana. Anton fór þar næst inn í Dal, og varð Guðni honum samferða. Þar skildu þeir og virðast ekki hafa hitzt aftur um nóttina, þótt þeir væru þar báðir nokkuð fram eftir nóttunni. Eftir að Anton kom í Dalinn aftur, hitti hann Sveinjón Ingvars- son og afhenti honum flöskuna og sagði honum verðið. Sveinjón greiddi honum kr. 50.00 fyrir hlut þeirra Jónasar í henni. Fóru þeir þegar að gera sér gott af innihaldi flöskunnar og neyttu af því og skildu síðan, og geymdi Sveinjón flöskuna. Jónas hitti hann von bráðar. Jónas fékk sér tvo snapsa úr flöskunni, en þótti vinið svo sterkt og vont, að hann vildi ekki meira af því. Ekki drakk Jónas heldur meira úr flöskunni um nóttina. Hins vegar þáði hann meðal annars snaps hjá Jóni Gestssyni, kveðst hann hafa drukkið einn eða tvo snapsa úr pela, sem Jón var með, og fannst það ekki vont vín. Þeir Anton og Sveinjón hittust öðru hverju um nóttina og fengu sér snaps úr flöskunni. Anton varð allmikið drukkinn, en ekki eingöngu af þessu víni, því hann þáði einnig vín hjá hinum og þessum kunningjum sínum, er voru í Dalnum. Hann fór nokkru á undan þeim Jónasi og Sveinjóni niður í bæinn. Klukkan að ganga fimm um nóttina fóru þeir Jónas og Sveinjón úr Dalnum og heim að Hlaðbæ. Var þá Sveinjón talsvert undir áhrifum, en Jónas lítið sem ekkert. Hvorugur þeirra mun hafa vitað, hvaða vín það var, er Anton hafði útvegað. Anton kveðst sjálfur ekki hafa haft grun um að neitt væri athugavert við vínið. Hann kveðst ekki hafa spurt Guðna um, hvaða vin þetta væri, og Guðni ekki sagt honum það heldur. Jónas kveðst hafa haldið, að þetta væri „landi“. Er þeir Jónas og Sveinjón vöknuðu morguninn eftir um kl. 11 f. h., kenndu þeir sér ekki meins, en báðum fannst, áð þeir væru undir sömu áhrifum og um nóttina, er þeir fóru að sofa. Eftir hádegismat fóru þeir báðir að sofa. Sveinjón hafði litla mai- arlyst, en Jónas var eins og venjulega. Þeir vöknuðu aftur um 4 leytið, og var Jónas þá með uppköstum og báðir undir sömu 46 áhrifum og áður, að þeim fannst. Um þetta leyti fréttu þeir um lát Þorláks Sverrissonar og Daníels Loftssonar. Datt þeim þá í hug, að ekki væri allt með felldu. Um 6 leytið fór Jónas til læknis til þess að leita ráða vegna Sveinjóns, þar sem líðan hans breyttist ekki. Læknirinn lét Jónas hafa meðöl handa Sveinjóni, en þau höfðu engin áhrif. Ástand hans hélzt óbreytt fram eftir kvöldinu. Um nóttina var hann alltaf öðru hverju með uppköstum. Um 3 leytið um nóttina var sent eftir lækni, og kom hann skömmu síðar. Var Sveinjón þá með glögg einkenni metanoleitrunar. Hann var fluttur á sjúkrahús klukkan að ganga 9 um morguninn, þriðju- daginn 10. ágúst. Þá sá hann lítið sem ekkert, hafði sjónin förlazt á Örstuttum tíma. Hann andaðist á sjúkrahúsinu sama dag kl. um 1 e. h. Á þriðjudagsmorgni ágerðist slappleiki Jónasar. Jafnframt dapraðist sjónin. Hann var fluttur á sjúkrahús klukkan að ganga 10 um morguninn. Þá sá hann ekki Heimaklett eða fjöllin um- hverfis kaupstaðinn, og húsin í bænum sá hann í þoku. Hann lá í viku á sjúkrahúsinu og var þá búinn að ná sér að mestu. Er Anton Guðjónsson vaknaði á mánudagsmorgni, var mikiil drungi yfir honum og þá líkast sem hann væri undir áhrifum. Fór hann á fætur um hádegið og var á fótum fram eftir deginum. Versnaði honum, er á daginn leið, þyngdist í höfðinu og varð slæmur í augum og sjónin óskýrðist. Um kvöldið fór hann til læknis, og var hann þá með einkenni metanoleitrunar. Lagðist hann þá í rúmið og lá í rúminu til laugardags og var þá orðinn mikið til jafngóður. Guðni Einarsson neytti sjálfur, eins og fyrr getur, talsvert af hálfflöskunni, er hann fékk hjá Hirti á sunnudagsmorgni, og gaf öðrum með sér. Eins og áður segir, hellti hann úr flöskunni á pela. Um kvöldið var ekki búið úr pelanum, og hafði hann pelann með sér inn í Dal. Þar drakk hann lítið sem ekkert úr honum, og að lokum hellti hann því niður, sem eftir var. Kveðst hann þá hafa verið orðinn hálf hræddur við að neyta þess, vegna þess að hon- um hafi fundizt áhrifin öðruvísi en vera ætti. Á mánudag var hann slappur og lasinn og var við rúmið mikið af deginum. Lá hann á þriðjudag, og var hann þá slæmur í augum og máttfarinn og með einkenni metanoleitrunar, en ekki alvarleg. Hann fór á fætur í vikulokin og var þá búinn að ná sér. IV. Samkvæmt því, er hér á undan hefur verið tekið fram, fékk Guðni samtals hjá Hirti 5% eða 6 flöskur af blönduðu metanol. Þar af var ein flaska eða 1% handa Guðna sjálfum, en hitt handa öðrum, sem Guðni útvegaði vín. Fyrir alls 4 flöskur greiddi Guðni Hirti 230 eða 240 kr. en af þeirri upphæð hafði Guðni dr fengið afhentar kr. 210 hjá þeim, er hann hafði útvegað vin. Þær 50 kr., er Sveinjón Ingvarsson afhenti Antoni Guðjónssyni, virðast ekki hafa komið í hendur Guðna og því siður til Hjartar. Engan hagnað virðist Guðni hafa haft af þessum viðskiptum, að þvi undanskildu, að Hjörtur lét hann hafa dálitið af metanol endur- gjaldslaust til eigin neyglu. Báðir, Guðni og Hjörtur, eru sam- mála um, að Guðni hafi ekki fengið meira, og hér sé allt það vin (metanol) talið, sem hann fékk hjá Hirti. Hefur ekkert komið fram, sem gæfi sérstaka ástæðu til að draga þetta í efa. Hins vegar var framburður þeirra beggja nokkuð á reiki varðandi þessi við- skipti þeirra, bæði hvað snertir magn og verð, og ekki skýrðu þeir frá hverri einstakri sölu að fyrra bragði, heldur fyrst, er nokkur gögn lágu fyrir við rannsókn málsins. Það metanol, er Hjörtur lét af hendi til annarra en Guðna eða neytti sjálfur, er tilgreint hér að framan undir I. Eins og þar er tekið fram, kveðst Hjörtur ekkert endurgjald hafa tekið fyrir það, og kom ekkert fram við rannsókn málsins, er benti til þess. Annars var ekki unnt, eins og fyrr getur, að taka skýrslur af sumum, er hlut áttu að máli, vegna þess að dauða þeirra bar svo fljótt að höndum. Hjörtur hefur fullyrt, að samkvæmt því, sem að ofan er ritað, hafi hann að fullu eða minnsta kosti svo, að ekki skeiki neinu verulegu, gert grein fyrir því metanol, er hann lét af hendi til annarra eða neytti. Virðist það alls hafa numið um 5--6 lítrum eða tæplega það. Er þá gert ráð fyrir, að það sem hann lét af hendi blandað, hafi verið blandað nálægt hlutföllunum 1 á móti 2. Nákvæmlega er ekki unnt að ákveða þetta. Eins og fyrr segir, veitti Hjörtur upphaflega móttöku 52% lítra, en á mánudag 9. ágúst skilaði hann aðeins 26 lítrum. Vantaði því 264 litra. Er það er dregið frá, er hann lét til annarra eða neytti, vantar enn 20% lítra — 217 litra. Gaf Hjörtur þá skýr- ingu á þessari vöntun, að kona sín hefði hellt niður allmiklu af metanolinu, meðan hann var undir yfirheyrslu á mánudag 9. ágúst. Þetta staðfesti kona hans. Kvaðst hún hafa hellt niður úr stórri flösku, er var næstum full, og sýndi hún flöskuna, og tók hún tæpa 15 litra. Svo kvaðst hún einnig hafa hellt niður úr mörgum ðja pela flöskum, og gizkaði hún á, að þær hefðu verið 15. Jafnframt sýndi hún 15 tómar 3ja pela flöskur. Ekki er sérstök ástæða til að rengja þessa frásögn í aðalatriðum. Sennilegt er, að á sumum 3ja pela flöskunum hafi verið blandað metanol, sbr. framburð Hjartar hér að framan, enda yrði metanolmagnið eða hlutur Hjartar meiri að öðrum kosti en vera ætti. Hjörtur kveðst ekki hafa beðið konu sina að hella metanolinu niður. Kvaðst hún hafa gert þetta vegna þess, að hún hafi orðið svo hrædd, er Hjörtur var kallaður fyrir. En annað virðist einnig hafa komið til. Hjörtur skýrir svo frá, að 48 Ólafur Davíðsson hafi tvisvar komið heim til sin upp úr hádeginu á mánudag 9. ágúst, og í fyrra skiptið átt tal við konu Hjartar, en í síðara skiptið við Hjört sjálfan. Sagði Ólafur, að nú væri ekki gott í efni, Daníel Loftsson væri látinn af völdum fundna vínsins og hann sjálfur hefði ekki til staðar það magn, er hann hafði upp- haflega tekið við, vegna þess að hann hafi hellt nokkru af því niður. Kvað Ólafur fyrirsjáanlegt, að mál þetta myndi verða rann- sakað, og þá væri nauðsynlegt, að allir hefðu jafnt til þess að fyrirbyggja grunsemdir. Lagði hann til, að þeir allir helltu niður nokkru af fundna víninu og hefðu allir til staðar sömu pottatölu, er hann tiltók, en Hjörtur hafði gleymt, hver var. Halldór Hall- dórsson var á sjó, er þetta var, og hafði Ólafur orð á, að slæmt væri að ná ekki til hans. Kona Hjartar vissi um erindi Ólafs, og áleit hann, að þetta hefði orðið til þess, að konan hellti nokkru af metanolinu niður, og er það ekki ósennilegt. Eins og fyrr getur, neytti Hjörtur nokkurs af metanolinu tvo fyrri daga þjóðhátíðarinnar og eitthvað lítilsháttar fyrir hana. Annars neytir hann lítils víns. Hann kveðst hafa fundið til áhrifa á laugardag, og var hann lasinn og ringlaður daginn eftir, sunnu- daginn 8. ágúst. Þann dag neytti hann einskis af metanolinu eða lítils sem einskis. Á mánudag var hann við rúmið öðru hverju. Hann lá í rúminu á þriðjudag og vikuna út og til næsta miðviku- dags, en þá fór hann á fætur og var þá búinn að ná sér að mestu“ leyti. Hann fékk einkenni metanoleitrunar, en varð aldrei alvarlega veikur. V. Allmikið vantaði á, að því metanolmagni væri skilað, er Ólafur Davíðsson tók í sinn hlut. Hann hafði, eins og hinir, fengið 52% litra, en af því var skilað 23% lítrum. Vantaði því 28% lítra. Ekki hefur verið unnt að fá viðunandi upplýsingar um, af hverju Þessi mikla vöntun stafaði, enda lézt Ólafur áður en tök voru á að taka af honum réttarskýrslu. Hér að ofan er skýrt frá því, að Hjörtur hafi það eftir Ólafi, að hann hafi sjálfur helit nokkru af metanolinu niður, og kona Ólafs bar það fyrir rétti, að hún hafi á áliðnum mánudegi 9. ágúst hellt niður nokkrum lítrum, er voru í fötu í geymsluherbergi í kjallara hússins, er þau bjuggu Í. Upplýst má telja, að Ólafur Davíðsson neytti sjálfur af metan- olinu, er hann hafði undir höndum, og að það hafi valdið dauða hans, Upplýst er einnig, að hann lét metanol af hendi til neyzlu, en hve mikið, hefur ekki verið unnt að upplýsa. Ólafur lét Guðjón Jónsson í Hlíðardal fá 3ja pela flösku af blönduðu metanol á sunnu- dag 8. ágúst. Tók Ólafur ekkert fyrir flöskuna, enda voru þeir Guðjón kunningjar. Guðjón neytti innihaldsins úr flöskunni ásamt öðrum á sunnudagskvöldið. Daginn eftir var hann lasinn og vitj- 49 aði læknis um kvöldið, og var þá með einkenni metanoleitrunar, en frekar væg. Þá lagðist hann í rúmið og lá til laugardags. Á sunnudagskvöldið (8. ágúst) útvegaði Ólafur Hermanni Hjartar- syni vélstjóra eina 3Jja pela flösku af áfengi og tók 100 krónur fyrir. Sagði Ólafur, að þetta væri landi, og hefði hann sjálfur gefið 100 kr. fyrir flöskuna. Eftir að þeir skildu, saup Hermann á flöskunni, og þótti honum vínið svo vont á bragðið, að hann kastaði upp samstundis. Hellti hann þá niður úr flöskunni, þar sem hann áleit ekki óhætt að drekka þetta. Hermann áleit eftir á, að þetta mundi vera tréspíritus, og er það sennilegt. Daníel Loftsson og Ólafur Davíðsson umgengust talsvert, svo vitað er, þjóðhátíðardagana og voru saman við drykkju. Daníel hafði undir höndum þessa daga allmikið af metanol, sem hann sjálfur neytti, veitti öðrum og gaf. Er sennilegt, að það hafi verið frá Ólafi. Daníel lézt af völdum þess um hádegi 9. ágúst, eins og fyrr greinir. Daníel Loftsson veitti Þórarni Bernótussyni í Hvammi vín siðustu daga þjóðhátíðarinnar, og andaðist Þórarinn af völdum þess um hádegi þriðjudag 10. ágúst. Daniel veitti einnig Hauk Johnsen í Görðum vin á sunnudag og gaf honum að skilnaði slatta á flösku. Drakk Haukur úr flöskunni um kvöldið. Sama dag gaf Daníel Júlíusi Sölva Snorrasyni, Skólaveg 3, vín á bjórflösku. Júlíusi þótti vínið svo vont, að hann hafði ekki lyst á því, og gaf hann Hauk Johnsen flöskuna. Drakk Haukur það einnig um kvöldið. Bæði Júlíus og Haukur spurðu Daníel, hvor í sínu lagi, hvaða vin þetta væri, er hann var með, og vildi Daniel ekkert gefa út á Það. Þó skildist Júlíusi á honum, að þetta væri landi. Haukur veiktist mánudag undir kvöldið, og á þriðjudag fór hann að verða slæmur í augum, og er á daginn leið dapraðist sjónin, svo að hann sá lítið sem ekkert, er hann leit út. Þá var hann fluttur á sjúkrahús. Þar lá hann í viku og var þá orðinn nokkurn veginn jafngóður. Ekki er kunnugt um, hvaðan Guðmundur Guðmundsson á Eyri fékk það metanol, er varð honum að bana. Bæði Hjörtur og Guðni fullyrtu, að þeir hefðu ekki látið hann fá vin. Guðmundur var við vin á laugardag (7. ágúst) og drakk þá vin úr áfengisverzluninni. Gústaf Adolf Runólfsson, Birtingaholti, hitti hann um kvöldið og var Guðmundur þá drukkinn, en vinlaus. Kvöldið eftir, á sunnu: dag, hitti Gústaf Adolf hann aftur, og var Guðmundur þá með 3ja pela flösku, sem hátt var í. Guðmundur bauð honum snaps, og þáði Gústaf það. Drukku þeir saman um tíma, og hélt Gústaf, að hann hefði sjálfur drukkið upp undir pela. Gústaf þótti vinið vont, og hélt að það væri landi, en ekki spurði hann Guðmund að þvi, hvaða vin þetta væri, og Guðmundur minntist ekkert á það heldur. Er þetta var, átti Gústaf til heima vin úr áfengisverzluninni, og bauð Guðmundi að láta hann fá það, en Guðmundur kvaðst ekki 4 50 þurfa þess, því hann gæti fengið nóg vin. Gústaf Adolf varð veik- ur, en ekki alvarlega, af þessu víni, er hann þáði hiá Guðmundi, og fékk væg einkenni metanoleitrunar. Lagðist hann í rúmið sam- kvæmt læknisráði á miðvikudag og lá fram á sunnudag. VI. Á mánudaginn 9. ágúst, er veikindin hófust, var gerð rann- sókn í íbúð ákærðs Guðna Einarssonar til þess að ganga úr skugga um, hvort tréspíritus væri þar geymdur. Enginn tréspiritus fannst þar. Hins vegar fannst þar eimingarrör, sem sterk áfengislykt var af. Guðni gaf þá skýringu á þessu, að sumarið áður hafi honum verið gefin bruggunartæki og þar á meðal eimingarrörið af manni, sem var að flytja búferlum frá Vestmannaeyjum. Kvaðst ákærður hafa notað tækið um haustið lítils háttar. Lagði hann þá í brugg og notaði baunir, sykur og vatn. Var það um 10 pottar. Rétt fyrir jólin kvaðst hann hafa eimt bruggið, og var hann að þessu í skúr niður við höfn. Þar hafði hann einnig geymt bruggið. Við eim- inguna kveðst hann hafa fengið 1% flösku úr brugginu. Drakk hann þetta sjálfur og lét ekkert af hendi til annarra. Hann kveðst hafa gert þetta af „fikti“ og aðeins til eigin neyzlu, en alls ekki í því skyni að nota það til sölu. Eftir þetta kveðst kærður ekki hafa notað tækin. VII. Samkvæmt því, er að framan er tekið fram, virðist mega telja upplýst, að Þorlákur Sverrisson, Ingvi Sveinbjörnsson, Jón Gests- son og Árný Guðjónsdóttir hafi látizt af völdum metanolsins, er ákærður Guðni Hjörtur Guðnason lét þeim í té. Sömuleiðis er upp- lýst, að veikindi Andrésar Gestssonar stöfuðu af völdum metan- ols frá Hirti. Fyrir milligöngu ákærðs Guðna Einarssonar lézt Sveinjón Ingvarsson af metanol frá Hirti, og veikindi þeirra Jón- asar Sigurðssonar, Antons Guðjónssonar, Guðmundar Pálssonar, Óskars Jónssonar og Jóns Inga Jónssonar stöfuðu einnig af met- anol frá Hirti, er Guðni Einarsson hafði útvegað. Meðferð þeirra beggja, Hjartar og Guðna, á metanolinu var all- athugaverð. Báðir gerðu þeir raunar ráð fyrir, að þetta væri drykkjarhæfur vínandi, en hins vegar var þeim báðum ljóst, að alger óvissa var um þetta, og vel kynni svo að vera, að alvarleg hætta stafaði af neyzlu vökvans. Eins og fyrr segir, kveðst Hjörtur hafa gefið Þorláki Sverrissyni, Ingva Sveinbjörnssyni og Jóni Gests- syni þær upplýsingar um vökvann, er hann sjálfur vissi. Hins vegar gaf hann Andrési Gestssyni engar upplýsingar og enn öðr- um, er hann veitti, gaf hann alrangar upplýsingar eða villandi (Ólafi Sigurðssyni, Oddi Sigurðssyni). Ákærður Guðni Einarsson 5l gaf sumum, er hann veitti eða útvegaði metanólið, réttar upplýs- ingar, eða þær, er hann bezt vissi, en sumum hins vegar engar. Þykir verða að lita svo á, að þeir hafi báðir sýnt vítavert gáleysi við afhendingu metanolsins og að þeir hafi þess vegna orðið valdir að dauða og veikindum ofangreindra manna. Hafa þeir með Þessu brotið gegn 215. og 219. gr. almennra hegningarlaga. Þá hefur ákærður Guðni Hjörtur svo og ákærður Halldór Elías Halldórsson með þvi að kasta eign sinni á metanolið í kyrrþey, eins og fyrr getur, án þess að tilkynna fundinn eða auglýsa eftir eiganda og án þess að framvísa honum fyrir tolleftirlitsmönnum gerzt brotlegir við 246. gr. almennra hegningarlaga og lög um tollheimtu og tolleftirlit nr. 63 frá 31. desember 1937, 22. gr., en ákærður Guðni Einarsson hefur með þátttöku sinni í dreifingu metanólsins, sem hann vissi að flutt hafði verið í land í laumi og farið dult með, gerzt brotlegur við 254. gr. almennra hegningar- laga og lög um tollheimtu og tolleftirlit nr. 63 frá 1937, 37. gr., 2. mgr. Þá hefur og ákærður Guðni Einarsson með þeim verknaði, sem lýst er undir VI. hér að framan, gerzt brotlegur við áfengis- lög nr. 33 frá 1935, 6. grein. Refsing ákærðs Guðna Hjartar Guðnasonar fyrir framangreind brot hans þykja hæfilega ákveðin samkv. 215., 219., og 246. gr. almennra hegningarlaga og 36. grein laga nr. 63 frá 31. desember 1937, fimmtán mánaða fangelsi. Hann er og samkvæmt 68. grein almennra hegningarlaga sviptur kosningarrétti og kjörgengi til opinberra starfa og til annarra almennra kosninga. Refsing Guðna Einarssonar þykir samkvæmt 215., 219. og 25d. grein almennra hegningarlaga og 37. gr., 2. mgr., 1. nr. 63 frá 31. desember 1937 og 30. grein áfengislaga nr. 33 frá 9. janúar 1935 hæfilega ákveðin 8 mánaða fangelsi. Refsing ákærða Halldórs Elíasar Halldórssonar þykir sam- kvæmt 246. grein almennra hegningarlaga og 36. grein laga nr. 63 frá 31. desember 1937 hæfilega ákveðin 800 króna sekt í ríkis- sjóð, er ákærðum ber að greiða innan fjögra vikna frá lögbirt- ingu dóms þessa, og komi í stað sektarinnar 40 daga varðhald, verði hún ekki greidd fyrir nefndan tíma. Hinir ákærðu greiði skipuðum verjanda sínum, Friðþjófi G. Johnsen, héraðsdómslögmanni, kr. 750.00 í málsvarnarlaun að 14 hluta hver. Allan annan sakarkostnað greiði ákærður Guðni Hjörtur Guðnason að % hlutum, ákærður Guðni Einarsson að %, en ákærður Halldór Elías Halldórsson að % hlutum. Nokkur dráttur hefur orðið á uppkvaðningu dóms þessa, sem stafar af miklum önnum hjá embættinu í sambandi við yfirstand- andi vertíð o. fl. ö2 Því dæmist rétt vera: Ákærður Guðni Hjörtur Guðnason sæti 15 mánaða fang- elsi. Hann er og sviptur kosningarrétti og kjörgengi til opin- berra starfa og til annarra almennra kosninga. Ákærður Guðni Einarsson sæti 8 mánaða fangelsi. Ákærður Halldór Elías Halldórsson greiði kr. 800.00 í sekt í ríkissjóð innan fjögra vikna frá lögbirtingu dóms þessa, og komi í stað sektarinnar 40 daga varðhald, verði hún ekki greidd fyrir nefndan tíma. Hinir ákærðu greiði skipuðum verjanda sinum, Friðþjófi G. Johnsen héraðsdómslögmanni, kr. 750.00 í málsvarnar- laun, að % hluta hver. Allan annan sakarkostnað greiði ákærður Guðni Hjörtur Guðnason að % hlutum, ákærður Guðni Einarsson að 1% og ákærður Halldór Elias Halldórsson að % hlutum. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Mánudaginn 12. febrúar 1945. Nr. 81/1944. Réttvísin og valdstjórnin (cand. jur. Hermann Jónasson) Segn Þorvaldi Jónassyni (Garðar Þorsteinsson). Skjalafals. Þjófnaðarákæra. Brot gegn húsaleigulögum. Dómur hæstaréttar. Með skirskotun til forsendna hins áfrýjaða dóms ber að staðfesta hann. Samkvæmt þessum málalokum ber ákærða að greiða allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin málflutn- ingslaun skipaðs sækjanda og verjanda fyrir hæstarétti, kr. 1800.00 til hvors. Þvi dæmist rétt vera: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Ákærði, Þorvaldur Jónasson, greiði allan áfrýjunar- kostnað sakarinnar, þar með talin málflutningslaun 53 skipaðs sækjanda og verjanda fyrir hæstarétti, fyrr- verandi forsætisráðherra Hermanns Jónassonar og hæstaréttarlögmanns Garðars Þorsteinssonar, kr. 1800.00 til hvors. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur aukaréttar Reykjavíkur 24. maí 1944. Ár 1944, miðvikudaginn 24. maí, var í aukarétti Reykjavíkur, sem haldinn var í skrifstofu réttarins af Jónatan Hallvarðssyni sakadómara, uppkveðinn dómur í málinu nr. 1118/1944: Réttvísin og valdstjórnin gegn Þorvaldi Jónassyni, sem tekið var til dóms hinn 16. sama mánaðar. Mál þetta er af réttvísinnar og valdstjórnarinnar hálfu höfðað segn Þorvaldi Jónassyni verkamanni til heimilis í Hátúni 9 hér í bæ, fyrir brot gegn XVII. og XXVI. kafla almennra hegningarlaga nr. 19 12. febrúar 1940, húsaleigulögum nr. 106 8. september 1941 með viðaukum og húsaleigulögum nr. 39 7. apríl 1943. Ákærði er kominn yfir lögaldur sakamanna, fæddur 26. októ- ber 1906 að Hlíð í Kirkjuhvammshreppi. Hefur hann, svo kunnugt sé, sætt þessum kærum og refsingum: 1924 23 Dómur aukaréttar Húnavatnssýslu, 40 daga fangelsi við venjulegt fangaviðurværi, skilorðsbundið, fyrir brot gegn 250. gr. hegningarlaganna. 1926 164 Dómur aukaréttar Reykjavíkur, 3x5 daga fangelsi við , vatn og brauð fyrir brot gegn 230. gr. hegningarlaganna. 1931 27% Sátt í Reykjavík, 20. kr. sekt fyrir brot gegn bifreiða- lögunum, 1931 1% Dómur lögregluréttar Reykjavíkur, 125 kr. sekt og svipt- ur ökuréttindum í 6 mánuði fyrir brot gegn bifreiðalög- unum og áfengislögunum. 1932 % Sátt í Reykjavík, 600 króna sekt fyrir ólöglega áfengis- sölu. 1935 1%, Dómur í Hafnarfirði, 90 daga fangelsi við venjulegt fanga- viðurværi, 20 kr. skaðabætur og svipting ökuskirteinis ævi- langt fyrir brot gegn 231. gr., 4. lið, hegningarlaganna, sbr. 8. gr. laga nr. 51 1928 og 4. og 5. gr. laga nr. 70 1931, sbr, 21. gr. laga nr. 33 1935. 1936 $%;6 Dómur í Hafnarfirði, 800 kr. sekt fyrir brot gegn 15. sbr. 33. gr. áfengislaganna. Staðfest í hæstarétti 1%, 1936. 1938 2% Dómur aukaréttar Reykjavikur, 1 árs betrunarhússvinna fyrir brot gegn 271. gr. sbr. 46. gr. hegningarlaganna. Með úrskurði skiptaréttar Reykjavíkur, uppkveðnum 19. maí 1943, var bú ákærða tekið til skiptameðferðar sem gjaldþrota. 54 Sökum þess að eigi var vitað nema samkomulag næðist um niður- fellingu gjaldþrotaskipta, að því er skilja verður af bréfi skipta- ráðanda, dróst að senda lögregluréttinum skiptaúrskurðinn þar til 15. nóv. s. 1. Hinn 9. febrúar s. 1. hófst hin lögboðna lögregluréttar- rannsókn um gjaldþrotið. Eigi er upplýst, að ákærði hafi gerzt sekur um sviksamlegt atferli í sambandi við gjaldþrotið. Inn í gjaldþrotarannsóknina hafa dregizt rannsóknir um nokkur atriði, þar sem ákærði var hafður fyrir sökum um refsiverða verknaði. Verða nú atriði þessi rakin hvert fyrir sig. 1. Mánudaginn 17. ágúst 1942 kærði Kristján Sigurmundsson kaup- maður, Grundarstig 11, yfir því, að þann dag frá kl. 10—15 hefði verið stolið 2150 krónum úr íbúð sinni. Hóf rannsóknarlögreglan Þegar rannsókn málsins, og beindist strax grunur að ákærða um áð vera valdur að þjófnaðinum. Réttarrannsókn hófst 19. s. m., og var ákærði í gæzluvarðhaldi vegna rannsóknarinnar frá þeim degi til 8. september s. á. Kristján skýrði svo frá, að hann hefði verið að spila aðfaranótt 17. ágústs og ekkert sofið, og um morg- uninn hefði hann verið undir áhrifum áfengis. Þegar hann kom heim um morguninn, lét hann 2000 kr. í 100 króna seðlum í skúffu í stofuskáp sínum og læsti honum síðan og lét lykilinn í vasa sinn. Nú komu til hans stúlkur úr brjóstsykurgerð, er hann á, til að fá hjá honum lykla, en ekki komu þær inn í íbúðina. Kristján fór út með þeim og gaf þeim kaffi, en læsti íbúðinni á meðan. Í þessari ferð hitti hann ákærða, og fóru þeir saman heim til Kristjáns. Ákærði bað Kristján að lána sér 500 krónur til gólfdúkakaupa, og gerði Kristján það. Kristján gaf ákærða að bragða áfengi. Áður en ákærði fór, lét Kristján veski sitt inn í sama skápinn og 2000 krónurnar voru Í, og telur hann ákærða hafa séð það, en hann telur ákærða ekki hafa séð 2000 krónurnar, því að þær voru geymdar í sérstakri smáskúffu. Kristján man, að í veskinu voru þrir 50 króna seðlar, en kveður jafnframt, að vera kunni, að í veskinu hafi verið meiri peningar, jafnvel nokkur hundruð krónur. Þegar þeir höfðu talað saman, bað Kristján ákærða að fara, því að hann ætlaði að leggja sig. Ákærði gerði það, en snéri við og sagði Kristjáni að loka vel hjá sér, því að hann (ákærði) vissi, að Kristján ætlaði að fara að sofa. Síðan fór ákærði. Kristján læsti nú stofunni og lét lykilinn standa í að innan. Síðan aðgætti hann, hvort eldhúsdyrnar væru læstar, og var svo, en lykill var þar ekki í skránni. Inn í íbúðina lágu eigi fleiri dyr, en svefn- herbergi Kristjáns var á milli eldhússins og stofunnar. Þurfti því að ganga gegnum það til að komast úr eldhúsinu í stofuna. Kristján háttaði nú og lagði föt sín á borð í herberginu. Síðan sofnaði hann og vaknaði eigi fyrr en klukkan um 15. Þá ætlaði hann að gripa öð til peninganna, en þeir voru þá horfnir, bæði 2000 krónurnar og a. m. k. 150 krónur úr veskinu. Eigi verður annað séð af rann- sókn málsins en að lykillinn að skápnum, sem peningarnir voru geymdir í, hafi verið í fötum Kristjáns. Segir Kristján hann hafa verið kyrran í veski sínu, þegar hann vaknaði, og hlýtur það að hafa verið annað veski en það, sem peningarnir voru Í og læst var inni í skápnum, sem lykillinn gekk að. Þegar hann vaknaði, voru eldhúsdyrnar opnar. Ákærði hefur eindregið neitað að hafa tekið peningana. Aðfaranótt mánudagsins spilaði hann peninga- spil á Laugavegi 11, og klukkan að ganga 9 um morguninn voru þeir þrir eftir við spilin, ákærði, Bjarni Bjarnason, sjómaður, og Franz Benediktsson, veitingamaður. Þá var ákærði orðinn peninga- laus og fór niður í bæ og ætlaði að hætta að spila. Þar hitti hann Kristján Sigurmundsson og fór með honum heim til hans og fékk hjá honum að láni 500 krónur til gólfdúkakaupanna og einnig veitti Kristján honum vínlögg í glasi. Peningana tók Kristján úr veski sínu, og sá ákærði, að hann átti a. m. k. annað eins eftir í því af peningum. Síðan kveðst hann hafa farið frá Kristjáni án þess að sjá, hvað hann gerði af veskinu, og án þess að tala við hann um lokun íbúðarinnar. Hefði Kristján þá verið byrjaður að afklæðast og sagzt ætla að fara að sofa. Ákærði fór nú með 500 krónurnar á Laugaveg 11 og hélt áfram að spila við þá Bjarna og Franz, en tapaði þeim öllum og auk þess 125 krónum, og skuldaði bankanum þær. Franz hélt bankann og lofaði að bíða, meðan ákærði sækti meiri peninga. Ákærði fór þá heim til Kristjáns í þeim tilgangi að fá hjá honum peningalán til spilanna. Hann bankaði þar á stofuhurðina, en eigi var anzað. Fór þá ákærði við svo búið, án þess að hafa komið að eldhúsdyrunum. Kveðst ákærði nú hafa farið heim til sín og tekið þær 800 krónur, sem kona hans geymdi, og sem voru allir þeir peningar, er þau áttu, og farið með þær á Laugaveg 11. Greiddi hann þá í bankann þær 125 krónur, er hann skuldaði. Siðan græddi hann 75 kr., að hann telur. Bauð hann svo í allan bankann eftir að hafa talið, að í honum voru 725 eða 740 krónur, og lagði á borðið nákvæmlega sömu upphæð og var í bankanum og átti þá eftir 15 krónur. Þetta spil vann ákærði. Síðan var haldið áfram að spila, og átti ákærði um 800 kr., þegar hætt var. Kveðst hann hafa fengið konu sinni 200 kr. af þeim peningum, þegar hann kom heim. Vitnin Bjarni og Franz bera hið sama og ákærði um spila- mennskuna fram að því, að hann greiddi 125 króna skuldina við bankann. Bjarna minnir, að 400 krónur væru í bankanum, eftir að ákærði greiddi þessa skuld sína. Síðan kveður hann nokkur spil hafa verið spiluð, þar til 740 krónur voru í bankanum. Bauð ákærði þá í allt, sem í bankanum var, og taldi fram á borðið ná- kvæmlega 800 kr., að mestu í stórum seðlum, og er Bjarni alveg 56 viss um upphæðina. Hann sat hjá ákærða og sá í veski hans, að hann átti þar eftir nokkra 100 kr. seðla. Vann ákærði spilið og þar með allt, sem í bankanum var. Þar sem Franz hélt bankann, var það fé, sem bættist í bankann frá því ákærði greiddi skuld sína og þar til í hann voru komnar 740 krónur, frá þeim ákærða og Bjarna, en Bjarni ber, að hann telji, að ekki hafi verið nema litill hluti þess frá sér. Franz skýrir svo frá, að eftir að ákærði greiddi bankanum 125 króna skuldina, hafi þeir spilað um stund, og hafi ákærði og Bjarni tapað, þar til komnar voru rúmar 700 kr. í bankann. Þá taldi ákærði fram á borðið nákvæmlega 800 krónur og bauð í það, sem í bankanum var, og vann það. Eftir það spiluðu þeir um .stund, og valt á ýmsu. Eiginkona ákærða hefur borið, að þau hjón hafi átt 800 krónur geymdar í skáp heima á þessum tíma og að ákærði hafi komið snöggvast heim fyrir hádegi þenna mánudag. Ekki vissi hún, hvort hann tók peningana, en þeir voru ekki í skápnum, er rannsóknar- lögreglan aðgætti það þriðjudaginn 18. ágúst 1942. Eiginkona ákærða ber, að hann hafi, er hann kom á mánudagskvöldið eða næsta morgun, afhent sér 50 krónur, en eigi 200 eins og ákærði ber. Kristján Sigurmundsson telur, að tekin hafi verið frá sér að ofrjálsu whiskyflaska um sama leyti og peningarnir. Hún var læst inni í skáp, en lykill að honum var læstur í sömu hirzlu og pening- arnir voru í. Upplýst er, að ákærði kom með áfengi á Laugaveg 11. Þegar hann greiddi 125 króna skuldina, en hann kveður það hafa verið koniak í venjulegri hálfflösku, sem hann hafi átt heima hjá sér. Franz sá hann ekki með áfengi, en Bjarni bragðaði á því og sá, að það var í pela. Fann hann, að það var sterkt vin, en getur ekki fullyrt, hvort það var whisky eða einhver önnur tegund. Allir höfðu þeir, ákærði, Bjarni og Franz, neytt áfengis um nóttina. Framburðir þeirra Bjarna og Franz um peningaeign ákærða, er hann kom á Laugaveg 11 og greiddi 125 króna skuldina, eru mjög ákveðnir og samhljóða um, að hann hafi þá verið með mun meiri peninga en ákærði hefur fullyrt, að hann hafi haft. Eins skapar framburður Kristjáns, ferð ákærða heim til hans, þegar hann hitti Þar engan, og fleiri málsatvik líkur gegn ákærða. Þó þykja líkur þessar eigi nógu sterkar til sakfellingar, og verður því niðurstaðan sú um þenna lið málsins, að ákærði verður sýknaður af að hafa framið þjófnaðinn. MH. Þriðjudaginn 1. júní 1943 tilkynnti Einar Eiríksson, veitinga- maður í veitingastofunni Hvoll hér í bæ, rannsóknarlögreglunni, að framinn hefði verið þjófnaður í veitingastofunni þá fyrir nokk- 57 urri stundu. Veitingastofa þessi er í húsinu Hafnarstræti 15, og er aðalinngangurinn í hana úr Hafnarstræti. Bakdyrainngangur er norðan í húsið, og ganga gestir að einhverju leyti þar um. Inn úr bakdyraforstofunni er litið skrifstofuherbergi, sem veitingamað- urinn notar. Þenna morgun kom Einar veitingamaður um kl. 7 í veitinga- stofuna. Hann þurfti að greiða starfsfólki sinu kaup þenna dag og bjóst við að þurfa að greiða ýmsa reikninga, sem bærust, og þess vegna hafði hann með sér um 10 þúsund krónur. Peninga þessa geymdi hann í veski, sem hann hafði í skjalatösku, sem var smellt aftur og auðvelt að opna. Töskuna hengdi hann á nagla á skrif- stofuþilinu. Auk hinna innlendu peninga, sem voru í veskinu, voru Þar um 20 enskir pundsseðlar, nokkrir bandarískir dollaraseðlar og þrjár tékkávísanir. Einar var ýmist í skrifstofunni eða veit- ingastofunni frá því hann kom um morguninn og þar til þjófnað- urinn var framinn. Hann skýrir svo frá, að enginn hafi komið til sín í skrifstofuna þenna morgun nema ákærði, og hefur ekkert komið fram, er hnekki þeim framburði. Það er ágreiningslaust, að ákærði kom inn í skrifstofuna til Einars þenna morgun, dvaldi þar stundarkorn hjá honum, og var erindi hans þangað að greiða 350 króna skuld, er hann stóð í við Einar, og gerði hann það. Kveðst Einar hafa tekið upp veskið úr töskunni og látið 50 króna seðilinn, sem ákærði greiddi honum, niður í það. Lét hann síðan veskið aftur í töskuna og smellti henni aftur. Kveður Einar auðséð hafa verið, að miklir peningar voru í veskinu, og einnig segir hann ákærða hafa séð það opið. Ákærði minnist þess ekki að hafa séð Einar með veskið, en minnir, að Einar legði 50 króna seðilinn á borð í skrifstofunni, en á því hafi verið miklir peningar, bæði seðlar og mynt. Ákærði og Einar eru ekki á sama máli um, hvenær um morguninn ákærði kom til Einars. Einar telur klukkuna hafa verið langt gengna 10 eða nálægt því, og hafi hann því verið far- inn úr skrifstofunni nokkrum tíma áður en Einar fór að síma, sem brátt verður frá skýrt. Ákærði kveðst aftur á móti hafa farið rakleitt úr skrifstofunni inn í veitingasalinn til að síma, og var hann að tala í símann, þegar Einar kom þar að honum. Einar mun hafa farið að símanum klukkan á seinni tímanum í eitt, og kemur það ekki vel heim við eina skýrslu ákærða um, að hann hafi komið til Einars fyrir hádegi. En hvernig sem þessu hefur verið háttað, er það víst, að ákærði notaði símann, sem er við austurvegg veit- ingasalsins, í hádegismatartímanum, meðan fullt var af gestum í salnum og útvarp þar í fullum gangi. Meðan ákærði var að nota símann, kom Einar þar að honum og þurfti sjálfur að nota sím- ann. Hann beið, meðan ákærði lauk við að nota símann. Hefur Einar borið, að hann hafi farið að síma, strax og ákærði hætti að nota símann, og hafi hann (Einar) verið að síma í ca 4—5 min- ö8 útur. Hann man, að ákærði gekk frá honum, og minnir fastlega, að hann hafi gengið frá sér, þegar hann hafði náð sambandi í sím- ann. Horfði Einar á hann ganga áleiðis til norðurdyranna, þar til hann hvarf honum. Ákærði kveðst hins vegar hafa staðið hjá Einari nokkra stund, meðan hann talaði í símann, en þá gengið frá honum rakleitt út um suðurdyr veitingastofunnar út í Hafnar- stræti. Rekast þessir framburðir mjög á, því að frá símanum séð, getur engum vafa verið bundið, hvort maður fer út um suður- dyr eða áleiðis til norðurdyranna. Engin vitni önnur en Einar hafa komið fram um þetta atriði. Strax og Einar hafði lokið að síma, gekk hann til skrifstofunnar. Sá hann þá, að brotizt hafði verið inn í skrifstofuna, sem var læst með smekklás, þannig að brotin hafði verið frá fjöl, sem var lauslega negld á hurðina, og síðan seilzt gegnum opið til smekklássins og hann opnaður. Þegar i skrifstofuna kom, sá hann að veskið, sem í töskunni var, var horfið með öllu, sem í því var. Tilkynnti hann þá rannsóknarlög- reglunni, hvernig komið var. Ákærði heldur því fram, að hann hafi, Þegar hann fór út úr veitingastofunni, farið í búðir og keypt nokkurn varning, farið síðan með hann inn í veitingastofuna og keypt sér mat. Hafi hann þá verið einn og dvalizt skamma stund inni. Vitnið Þorbjörg Samsonardóttir, sem var frammistöðustúlka í veitingahúsinu í þessum miðdagstíma og fram til klukkan 3 um daginn, hefur borið, að henni sé ákærði, sem hún kannaðist við, minnisstæður í sam- bandi við þjófnað þenna, því að Einar hafi sagt henni samdæg- urs, að hann grunaði hann. Kveðst hún telja sér óhætt að full- yrða, að ákærði hafi ekki borðað í veitingastofunni þar til hún hætti þar vinnu þenna dag. Vitnaskýrsla var tekin af Þorbjörgu hinn 17. apríl s. 1, eða tæpum 11 mánuðum eftir atburðinn, og hlýtur það að veikja gildi vitnisburðarins. Sama er að nokkru leyti að segja um framburð Einars, hvað ákærða snertir. Skýrsla hans varðandi ákærða kemur fyrst fram í rétti 20. marz s. 1. Skömmu eftir að þjófnaðurinn var framinn, spilaði ákærði pen- ingaspil við nokkra menn hér í bænum. Hafa sumir þeirra borið, að þeir hafi við spilin séð ákærða með mikla peninga, svo þús- undum króna skipti. Ákærði, sem ætið hefur neitað að hafa framið þjófnaðinn, hefur haldið því fram, að hann hafi um þetta leyti haft undir höndum talsverðar fjárhæðir, er voru greidd húsaleiga frá Hátúni 9, og getur sú staðhæfing haft við rök að styðjast. Í spilamennsku þess- ari hafði ákærði nokkra pundsseðla og dollaraseðla. Ákærði hefur gert þá grein fyrir peningum þessum, að hann hafi fengið 7 doll- ara (5 í öðrum framburði) hjá vélstjóra eða stýrimanni á erlendu skipi, sem hann vann í fyrir vélsmiðjuna Hamar. Tvo dollara fékk hann hjá manni einum hér í bænum, og er það staðfest af mann- og inum. 12 sterlingspund kveðst hann hafa keypt á benzinsölu- plani hér í bænum af þremur sér með öllu óþekktum enskum sjó- mönnum, en 2 pund kveðst hann hafa átt fyrir. Kveðst ákærði hafa keypt pundin til þess að hafa þau með sér, ef hann sigldi til Englands, en þangað ætlaði hann sér. Í hinni upphaflegu skýrslu sinni um þetta segir ákærði, að sjómennirnir hafi beðið sig að kaupa pundin, því að bifreiðarstjórinn, sem þeir voru að reyna að kaupa áfengi af, vildi ekki selja áfengi nema fyrir ís- lenzka peninga. Í síðari skýrslu kveðst ákærði ekki vita, hvort sjómennirnir hefðu falað áfengi af bifreiðarstjóranum, en þeir hafi spurt sig, hvort hann gæti ekki útvegað þeim áfengi, en hann sagzt ekki geta það. Ákærði kveðst hafa verið að koma frá vinnu sinni, þegar hann hitti sjómenn þessa af tilviljun á planinu. Auk þess sem ákærði er eigi sjálfum sér samkvæmur um þetta atriði, eru skýrslur hans um, hvernig hann hafi komizt yfir hina erlendu peninga, tortryggilegar og ósannaðar og a. m. k. skýrslan um pundin ósannanleg, þar sem ákærði greinir engin deili á viðkom- andi manni. Um það leyti, er þjófnaðurinn var framinn, var verið að byggja Hátún 9. Sú bygging er á nafni Guðmundar Rafnars Einarssonar, 18 ára gamals stjúpsonar ákærða, en ákærði sá mjög um fjárreiður byggingarinnar. Má telja upplýst, að ákærða hafi verið knýjandi fjárþörf til byggingarinnar, þegar þjófnaðurinn var framinn. Eins og málavextir þeir, er nú hafa verið raktir, sýna, eru verulegar líkur til þess, að ákærði hafi framið þjófnaðinn. Þó þykja þær eigi svo óyggjandi, að unnt sé að byggja sakfellingar- dóm á þeim gegn eindreginni neitun ákærða. Verður því að sykna hann af þessum þætti ákærunnar. III. Mánudagskvöldið 10. nóvember s. 1. fór Kristján Gíslason, sjó- maður, Lindargötu 26, ölvaður heim til ákærða og var með áfengi með sér, og í vasa innan á jakkanum hafði hann sjóferðabók og í henni ca 640 krónur í peningum. Heima hjá ákærða drukku þeir ákærði og Kristján nokkuð af áfenginu, og þar gaf Kristján barni ákærða 15 krónur. Þegar Kristján kom heim um kvöldið, var sjó- ferðabókin með peningunum horfin úr vasa hans. Hann veit ekki, hvernig hann hefur misst hana, en grunar ákærða um töku hennar. Þessu hefur ákærði eindregið neitað, og er alls ósannað, að hann sé sekur um þetta. Án þess að þörf þyki að rekja málavexti nánar um þetta atriði ákærunnar, ber að sýkna ákærða af því. IV. Síðara hluta árs 1942 vann Pétur Hjartarson, Háteigsvegi 15, að múrhúðun hússins Hátún 9, og höfðu ákærði og kona hans 60 ráðið hann til þess verks. Hann hætti við verk þetta áður en það var fullgert og kveðst hafa gert það sökum vanskila á greiðslu verkalaunanna. Af hálfu Sveinasambands byggingamanna var vinna Péturs við húsið metin á kr. 1868.37. Pétur heldur því fram, að hann hafi fengið greiddar kr. 600.00 upp í kaup sitt 21. október 1942, en meira ekki, og að hann hafi undirritað kvittun fyrir þessari upphæð. Ákærði heldur þvi hins vegar fram, að hann hafi greitt Pétri kr. 1600.00 nefndan dag og Pétur kvittað fyrir þeirri upphæð. Pétur reyndi að innheimta eftirstöðvar vinnu- launanna hjá ákærða, en þegar þær tilraunir reyndust árangurs- lausar, fól hann Ólafi Þorgrímssyni hæstaréttarlögmanni innheimt- una. Hefur hæstaréttarlögmaðurinn borið sem vitni, að Pétur hafi sagt sér, að hann hefði með herkjubrögðum fengið greiddar kr. 600.00 af skuldinni og alls ekki meira. Hæstaréttarlögmaður- inn stefndi nú til greiðslu skuldarinnar fjárhaldsmanni Guðmund- ar Rafnars Einarssonar, stjúpsonar ákærða, en stjúpsonurinn er talinn eigandi hússins. Í því dómsmáli var lögð fram af stefnds hálfu kvittun fyrir kr. 1600.00, undirrituð af Pétri, og er í henni upphæðin 1600.00 bæði í tölustöfum og bókstöfum. Er skjal þetta merkt réttarskjal nr. 10 í prófum málsins. Heldur Pétur því fram, að skjalinu hafi verið breytt frá því hann undirritaði það, þannig, að úr 600 hafi verið gerð 1600 bæði í tölustöfum og bókstöfum, en þessu neitar ákærði eindregið og fullyrðir, að Pétur hafi undir- ritað skjalið eins og það sé, enda hafi hann fengið greiddar kr. 1600.00. Pétur skýrir svo frá, að hann hafi nokkru fyrir 21. október 1942 krafið ákærða um 600 krónur af kaupi sínu. Dráttur varð á greiðslunni, og bar ákærði fyrir sig, að hann hefði eigi komizt í banka og annað þess háttar. Morguninn 21. október hittust þeir, og greiddi ákærði Pétri þar í herbergi einu kr. 500.00 í hundrað- krónaseðlum, en sagðist ætla að fá kr. 100.00 hjá stjúpsyni sínum til að greiða Pétri til viðbótar. Þegar ákærði hafði greitt 500 krónurnar, ritaði hann kvittunina, rskj. nr. 10, og hljóðaði hún um 600 krónur bæði í bókstöfum og tölustöfum, og ritaði Pétur nafn sitt undir skjalið. Ákærði hélt skjalinu, og sá Pétur það eigi fyrr en eftir að það hafði verið lagt fram í dómsmálinu. Rétt áður en Pétur hætti vinnu þennan sama dag, voru honum greiddar í kjallara hússins 100 krónur. Hann man ekki, hvort ákærði eða stjúpsonur hans gerði það, en minnir þó frekar, að það væri hinn síðarnefndi. Eftir að ákærði hafði neitað að hafa breytt skjalinu og sagt sina sögu um tilorðningu þess, sem brátt verður rakin, og hann og Pétur höfðu verið samprófaðir um málið, án þess að neitt sam- ræmi næðist um það; sem á milli bar, staðfesti Pétur framburð sinn með eiði. Gl Ákærði skýrir svo frá, að hann hafi ritað kvittunina, rskj. nr. 10, í eldhúsinu á Hátúni 9, eins og hún nú sé. Hann hafi ætlað að sreiða Pétri 1600 krónur og enga upphæð aðra og ritað kvittunina viðstöðulaust og án nokkurra leiðréttinga eða lagfæringa. Örfáum mínútum eftir að hann hafði ritað kvittunina, kom Pétur í eldhús- ið, og taldi ákærði honum þá út 1600 krónur í 100 króna seðlum, og undirritaði Pétur þá kvittunina. Hélt siðan ákærði kvittuninni, þar til hann afhenti fjárráðamanni stjúpsonar síns hana í þeim tilgangi að nota hana í dómsmálinu út af skuldakröfu Péturs. Ákærði hefur borið, að hann hafi aldrei beðið stjúpson sinn að færa Pétri eða greiða honum 100 krónur eða neina aðra fjárhæð og kveðst vera öldungis viss um þetta. Um þetta hefur stjúpson- urinn verið leiddur sem vitni, og ber hann, að ákærði hafi eitt sinn, meðan Pétur var að vinna við húsið, beðið sig að færa hon- um 100 krónur. Sagði hann, að þessa peninga þyrfti að greiða Pétri, og ætlaði stjúpsonurinn að taka þá af sinum peningum, en af þessu varð þó aldrei og greiddi hann Pétri aldrei neina pen- inga né neinum öðrum, í því skyni að greiðslan gengi til Péturs. Ákærði hefur borið, að eiginkona sin, Svanhildur Sigurðardóttir, hafi verið nærstödd, er greiðslan til Péturs fór fram, og hefur hún því verið leidd sem vitni. Fyrst var hún leidd sem vitni sama dag og ákærði var úrskurðaður í gæzluvarðhald vegna rannsóknar- innar og eftir úrskurðinn. Bar hún þá, að hún gæti ekkert um það sagt, hvaða greiðslu Pétur hafi fengið, en hún hafi einu sinni séð ákærða og Pétur með peninga milli sin, annaðhvort í stofunni eða eldhúsinu, en ekki sé henni ljóst, hve miklir þeir voru. Ekki kveðst hún þó muna eftir neinni kvittun eða skriftum í sambandi við þetta. Um viku síðar óskar konan að mæta í málinu, og ber hún þá, að eitt sinn hafi hún verið á stjái heima hjá sér, þegar ákærði og Pétur voru þar staddir saman í eldhúsinu, að hún telur sér óhætt að fullyrða. Hún heyrði ekki, hvað þeirra fór á milli, en áleit, að ákærði væri að greiða Pétri peninga, og sá, að ákærði var með mikla peninga í hundraðkrónaseðlum og taldi seðla fram á borðið. Ekki getur hún um það sagt, hvort hann taldi alla seðlana út. Siðan fór Pétur. Þegar hann var að fara og hafði lagt aftur hurðina milli ytri og innri forstofunnar, sýndi ákærði henni skjal með nafni Péturs undir. Sá hún á því greindar með tölustöfum kr. 1600.00 og minnir, að sú tala væri. einnig rituð bókstöfum, en er ekki eins viss um það og tölustafina. Þegar henni var sýnt rskj. nr. 10, kvaðst hún ekki betur sjá en að það væri sama skjalið og kvaðst þekkja töluna 1600 á þvi. Pétur Hjartarson leigði húsnæði hjá Snorra Laxdal lögregluþjóni í á annað ár fram til 18. okt. s. 1. Þeir þekktust nokkuð og töluðust oft við, meðal annars um viðskipti Péturs og ákærða. Hefur Snorri borið, að Pétur hafi látið illa af innheimtu kaups síns. Í fyrra- 62 vetur, öðru hvoru megin við jólin, að hann minnir, sagði Pétur honum, að hann hefði fengið 600 krónur hjá ákærða af kaupinu og hrósaði hann happi yfir að hafa þó fengið þá upphæð greidda. Hefur hann sagt Snorra, að hann hafi eigi fengið meira greitt hjá ákærða. Að þessu hefur Snorri unnið eið. Pétur er kunnugur hjónunum Ágústu Jónasdóttur og Guðmundi Gíslasyni sjómanni, Bræðraborgarstís 14, og hefur oft heimsótt þau og bjó hjá þeim um tíma í haust. Hafa þau bæði borið, að Pétur hafi sagt þeim frá vinnu sinni hjá ákærða og að sér gengi illa að fá kaup sitt greitt, en að hann hefði þó fengið greiddar kr. 600.00 af þvi. Ber Guðmundur, að hann hafi sagt þetta ein- hverntíma fyrir nýliðinn vetur, en Ágústu minnir, að hann hafi sagt þetta s. 1. sumar eða haust. Guðmundur ber, að innheimta þessi hafi oft borizt í tal milli sin og Péturs, og hafi Pétur aldrei sagzt hafa fengið meira greitt af kaupi sínu en 600 krónurnar. Þenna framburð sinn hefur Guðmundur staðfest með eiði. Undir rannsókn málsins voru Guðmundur Í. Guðjónsson, skriftarkennari við Hinn almenna menntaskóla, Kennaraskólann og Miðbæjarbarnaskólann, og Helgi Hjörvar, skrifstofustjóri út- varpsráðs, útnefndir til að athuga rskj. nr. 10 og láta uppi álit sitt um, hvort þeir teldu skjalinu hafa verið breytt frá hinni upp- haflegu ritun, sérstaklega peningaupphæðinni, bæði í tölustöfum og bókstöfum, og ef þeir telja svo vera, þá hvort breytingin sé gerð með annarri rithönd en upphaflega var á skjalinu. Skoð- unarmenn þessir hafa látið uppi skriflega álitsgerð um skjalið og staðfest hana, og er hún á þessa leið: „Sakadómari hefur útnefnt okkur undirritaða til þess að athuga kvittun, skrifaða á reiknings- eyðublað til handa Þorvaldi Jónassyni frá Pétri Hjartarsyni, dags. 21. okt. 1942. Skjalið er merkt sem réttarskjal nr. 10 í lögreglu- rétti Reykjavíkur, 15. febrúar þ. á. Okkur er falið að láta uppi álit okkar um það, hvort skjali þessu hafi verið breytt frá hinni upp- haflegu ritun, sérstaklega peningaupphæðinni. Við höfum athugað skjal þettá eftir beztu getu, rithöndina á því og skriftina yfirleitt frá hverju þvi sjónarmiði, sem þýðingu virðist geta haft, þar á meðal vandlega í smásjá í ýmsum stækk- unum, og er álit okkar það, sem hér segir: Ein og sama rithönd virðist vera á allri kvittuninni, nema undirskriftinni, hún virðist öll, skrifuð með sama bleki og sama penna. Hafi henni verið breytt, virðist það helzt hafa verið gert þegar eftir að hún var skrifuð, eða um leið, og með sama penna og sama bleki. Við höfum ekki getað séð nein merki þess á papp- irnum, að skafið hafi verið út né pappírinn orðið fyrir sérstökum áhrifum af kemiskum efnum. Með því að okkur er kunnugt, að sá einn grunur sé um breyt- ingu á skjali þessu, að „600“ (í tölustöfum) og „sex hundruð“ (í 63 bókstöfum) hafi verið breytt í „1600“ og „sextánhundruð“, þá höfum við einskorðað athugun okkar við þetta. Tölustafurinn „1“ í 1600 virðist sitja eðlilega og hafa eðlilega afstöðu til hinna stafanna í tölunni. Nokkur munur virðist á blek- styrkleika í þeim staf og hinum, sem á eftir koma, en svipaður munur kemur víðar fyrir, með því að blekið virðist hafa verið korgað og eitthvað í því af anilini. Þessi tölustafur virðist okkur enga bendingu gefa til né frá um það, hvort þessari tölu hafi verið breytt eða ekki breytt. Talan „sextánhundruð“ í bókstöfum virðist hins vegar athuga- verð, og kemur þá þetta til greina: Bil á milli orða í þessari skrift eru yfirleitt löng, og þó reglu- leg í samanburði við aðra festu í rithöndinni. Sé litið svo á, að fyrst hafi verið skrifað „sex hundruð“, í tveimur orðum, verður bilið mjög líkt því, sem annars staðar er í skriftinni. Hér er þó þess að gæta, að erfitt er að segja, hversu eðlilega „x“ er skrifað, þar sem við höfum engan samanburð um þann staf né afstöðu hans til annarra stafa í þessari rithönd. Enn fremur getum við þess, að við höfum ekki fengið næg sýnishorn til þess að komast að raun um, hvort þeim manni, sem þessa rithönd á, er það yfir- leitt tamt að rita „tvö hundruð“, „þrjú hundruð“ o. s. frv. í tveimur orðum, en þau sýnishorn, sem við höfum fengið, benda þó fremur til þess. Orðhlutinn „án“ situr óeðlilega þröngt og brýtur, að því er virðist, í bág við rithöndina að öðru leyti, þó að hún sé ekki föst og beri yfirleitt vott um litla æfingu; risið á þessum stöfum, einkum „n“ gæti bent til, að þessi orðhluti væri skrifaður sér- staklega; líka það, hve þröngt er um stafina, en það er ólíkt þvi, sem rithöndin er annars; einkum kemur þetta fram á „n“ og stöðu Þess. „Stafurinn „h“ í ..hundrað virðist nær efalaust vera dreginn sem fyrsti stafur í sjálfstæðu orði, aðdráttur þessa stafs (h) er mjög sérkennilegur fyrir rithöndina; stafurinn, og einkum að- drátturinn (byrjunardrátturinn), virðist gerður hiklaust og án um- hugsunar; það er talsvert ólíklegt, að þessi dráttur hefði verið dreginn svona frjálst og hiklaust, ef „n“-ið hefði þá verið á papp- irnum, og drátturinn þá dreginn ofan í það; svipaður samdráttur á stöfum kemur hvergi fyrir annars í þeim sýnishornum rithand- arinnar, sem við höfum séð. Það virðist okkur höfuðatriði í þessu efni, hvernig þessir stafir (n og h) koma saman; höfum við því athugað þetta sem bezt við kunnum og einkum beint smásjárathugunum að þessum stað. Virð- ist okkur, og teljum það nær efalaust, að „n“ hafi ekki verið skrifað fyrr en á eftir „h“ og eftir að aðdráttarleggurinn á „h“ var orðinn þurr eða farinn að þorna; virðist „n“ hafa verið 64 skrifað hægt; blekið er í mesta lagi, og svo bendir form stafsins á hið sama; lögunin bendir og til þess, að stafurinn sé skrifaður í þröng, sem ritarinn gerir sér grein fyrir, og kemur fram glöggur rismunur á þessum staf og öðrum sambærilegum stöfum (n og m) annars staðar í skjalinu og þeim sýnishornum af rithöndinni, sem við höfum séð. Við teljum nær útilokað, að þess sæjust ekki merki i smásjá, að penninn hefði tekið með sér upp á við ofurlítið af bleki úr hinum feita boga á „n“, ef hann hefði verið dreginn yfir stafinn blautan eins hiklaust upp á við og aðdrátturinn á „h“ virðist dreginn. Kemur þá til álita, hvort talan kunni að hafa verið leiðrétt um leið og skrifað var, þannig að „n“ hefði fyrst fallið úr, en síðan verið bætt við samstundis. Móti því mælir það, að við höfum ekki getað séð í smásjá nein merki þess að „n“ sé skrifað út af fyrir sig, heldur virðist okkur með engu móti verða annað séð en að „á“ og „m“ séu dregin í einu og hafi þornað jafnt; svo verða og ekki greind nein samskeyti milli „t“ og „á“. Hins vegar eru engin samtengsl „x“ og „t“, og óeðlileg tengsl, eins og lýst hefur verið, milli „n“ og „h“. Við viljum geta þess sérstaklega, að okkur hefur borið alger- lega saman um hvert atriði í þessari athugun og ekki greint á um neitt. Álit þetta höfum við gert eftir beztu vitund, og erum að sjálfsögðu viðbúnir að staðfesta það með eiði.“ Hafa nú verið raktir málavextir varðandi ákæruna um, að ákærði hafi falsað kvittunina, rskj. nr. 10. Segja má, að neitun ákærða um að hafa framið verknað þenna, hljóti nokkurn stuðn- ing í framburði eiginkonu hans, en bæði er sá framburður í sjálfu sér veigalitill og að nokkru leyti innbyrðis ósamhljóða, og eins rýra hin nánu tengsl konunnar og ákærða mjög gildi hans. Hins vegar eru hinir eiðfestu framburðir vitnanna, Péturs, Snorra og Guðmundar, og framburður Ágústu, og loks rskj. nr. 10 sjálft og álitsgerð skoðunarmanna, sem eigi þykir ástæða til að rekja hér í einstökum atriðum, þar sem hún er greind hér að framan í heild og er hin gleggsta. Af öllu þessu og með hliðsjón af fyrri brotaferli ákærða þykir nægilega sannað, að hann hafi falsað rskj. nr. 10 þannig, að hann hafi breytt tölunni „600.00“ í „1600.00% og orðunum „sex hundruð“ í „sextánhundruð“. Með því að af- henda skjalið þannig breytt í þeim tilgangi að það yrði notað sem sönnunargagn í dómsmáli, hefur ákærði brotið 155. gr., 1. mgr., almennra hegningarlaga nr. 19 12. febrúar 1940. V. Á árinu 1941 var byrjað að reisa húsið Hátún 9, sem áður- nefndur stjúpsonur ákærða er talinn eigandi að. Nokkuð af húsi þessu hefur verið leigt, og hefur ákærði séð um leiguna. Einn 65 Þeirra, er leigt hafa í húsi þessu, Bogi Gísli Ísleifur Einarsson, stýrimaður, hefur kært yfir þeim viðskiptum sinum við ákærða. Viðskipti þessi voru þannig, að Bogi samdi við ákærða um að taka á leigu íbúð, 2 herbergi og eldhús, í kjallara hússins til tveggja ára frá 10. júní 1943 til jafnlengdar 1945 og greiða alla leiguna fyrirfram. Segja Bogi og kona hans, að umsamin leiga hafi verið kr. 425 á mánuði eða kr. 10200.00 fyrir 2 árin, og að ekki hafi verið á það minnzt, þegar samið var um leiguna, að gjald þetta væri annað en leiga. Um þetta var gerður skriflegur samningur, sem Bogi undirritaði og fjárráðamaður stjúpsonar ákærða, og er leigan þar talin kr. 200.00 á mánuði, en ákærði gaf Boga kvittun fyrir kr. 5400.00 af hinni umsömdu og greiddu heildarupphæð, og var sú greiðsla talin vera upp í gamla skuld, en það átti sér enga stoð í veruleikanum. Bogi heldur því fram, að ákærði hafi sagzt ékki mega hafa leiguupphæðina hærri en kr. 200.00 á mánuði í samn- ingnum, en sökum þess, að Bogi krafðist kvittunar fyrir hinum hluta upphæðarinnar, hafi þeim komið saman um að telja hann greiðslu gamallar skuldar. Ákærði viðurkennir, að Bogi hafi greitt alls kr. 10200.00 vegna húsnæðisins, en þar af hafi einungis kr. 4800 verið leiga, þ. e. a. s. kr. 200.00 á mánuði í 2 ár, hitt, kr. 5400.00, hafi verið þóknun til sín fyrir að útvega húsnæðið. Eigi verður þó festur trúnaður á þessari staðhæfingu ákærða gegn framburðum Boga og konu hans, og verður að ganga út frá, að öll greiðsla Boga hafi verið leiga. Leigumáli þessi var ekki lagður fyrir húsaleigunefnd, og mat hefur eigi farið fram á hinu leigða húsnæði. Hefur ákærði, sem raunverulega sá um leigu húsnæðisins, brotið 11. sbr. 17. gr. laga um húsaleigu nr. 39 7. apríl 1943. Með samningi, dagsettum 6. október 1942, tók Þórður Matthías Hjartarson verkamaður á leigu húsnæði, eina stofu, eldunar. pláss og geymslu, allt í kjallara, í Hátúni 9 og samdi við ákærða um það, og kom ákærði fram gagnvart honum sem umráðamaður hússins. Það var þó stjúpsonur ákærða, sem undirritaði samning: inn sem leigusali. Leigutíminn var 19% mánuður, þ. e. a. s. frá 1. október 1942 til 14. maí 1944. Fullyrðir Þórður, að umsamin leiga hafi verið kr. 200.00 á mánuði, og greiddi hann alla leig- una fyrirfram, alls kr. 3900.00. Í samningnum er leigan talin kr. 190.00 á mánuði og sögð greidd fyrirfram fyrir leigutímann, og ber Þórður, að ákærði hafi sagzt ekki geta kvittað fyrir hærri leigu. Aftur á móti er sérkvittun fyrir húsaleigu, kr. 1950.00, er Þórður hafi greitt ákærða 7. október 1942. Ákærði ber, að leigan hafi einungis verið kr. 100.00 á mánuði, en hin upphæðin, kr. 1950.00, hafi verið þóknun til sin fyrir að útvega húsnæðið. Um þetta er hið sama að segja og um húsaleigu Boga. Verður að telja leigu Þórðar hafa verið kr. 200.00 á mánuði 5 66 og frásögn ákærða um þóknunina til sín vífilengjur einar. Leigu- máli þessi var eigi lagður fyrir húsaleigunefnd. Þórður fluttist brátt úr húsnæðinu, og tók þá við því Skarphéðinn Kristjánsson. Hinn 25. september s. 1. mat húsaleigunefnd hæfilega grunnleigu húsnæðisins kr. 70.00 á mánuði. Með skiptum sínum við Þórð hefur ákærði brotið 6. sbr. 11. gr. laga um húsaleigu, nr. 106 8. september 1941, sbr. nú 11. sbr. 17. gr. húsaleigulaga nr. 39 7. apríl 1943. Skömmu fyrir 14. maí 1943 sömdu ákærði og Helgi Vigfússon blikksmiður, Leifsgötu 18, um að ákærði leigði syni Helga ibúð, 2 herbergi og eldhús, á hæðinni í Hátúni 9. Ákærði sagði Helga, að stjúpsonur sinn ætti húsið, og fjárhaldsmaður hans undirritaði samninginn um húsnæðið, en ákærði samdi um leiguna, tók við henni og endurgreiddi hana síðar, eins og brátt verður að vikið. Heldur Helgi því fram, að samið hafi verið til hálfs annars árs og leiga ákveðin kr. 450.00 á mánuði, og hann greiddi ákærða í fyrirframleigu kr. 8000.00. Ákærða minnir, að samið væri til tveggja ára og þessi leiguupphæð væri fyrir þann tíma, en getur þó ekki fullyrt þetta. Eigi varð úr því, að sonur Helga flyttist í húsnæðið, og gengu samningar þessir til baka og ákærði endur- greiddi alla leiguupphæðina. Leigumálinn var eigi lagður fyrir húsaleigunefnd, og hvort sem frásögn Helga eða ákærða um leigu- tímann er rétt, hefur ákærði í þessu tilfelli brotið 11. sbr. 17. gr. húsaleigulaga nr. 39 7. april 1943. VI. Er nú sú niðurstaða fengin, að ákærði hafi gerzt brotlegur við 155. gr., 1. mgr., hegningarlaganna og áðurnefndar greinar húsa- leigulöggjafarinnar. Með hliðsjón af 77. gr. hegningarlaganna og fyrri brotaferli ákærða þykir refsing hans hæfilega ákveðin fang- elsi í 2 ár. Samkvæmt 68. gr., 3. mgr., hegningarlaganna ber að svipta hann kosningarrétti og kjörgengi til opinberra starfa og annarra almennra kosninga Trá birtingu dóms þessa. Ákærði sat í gæzluvarðhaldi vegna rannsóknar máls þessa frá 15. febrúar til 19. april s. 1, en skilyrði eru eigi fyrir því, að láta það koma til frádráttar refsingunni samkvæmt 76. gr. hegningar- laganna. Ákærða ber að dæma til greiðslu alls sakarkostnaðar, þar með talin málsvarnarlaun skipaðs verjanda hans, Garðars Þorsteins- sonar hæstaréttarlögmanns, kr. 400.00. RBekstur málsins hefur verið vitalaus. 67 Því dæmist rétt vera: Ákærði, Þorvaldur Jónasson, sæti fangelsi í 2 ár. Ákærði er frá birtingu dóms þessa sviptur kosningarrétti og kjörgengi til opinberra starfa og annarra almennra kosn- inga. Ákærði greiði allan sakarkostnað, þar með talin máls- varnarlaun skipaðs verjanda sins, Garðars Þorsteinssonar hæstaréttarlögmanns, kr. 400.00. Dómi þessum skal fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Fimmtudaginn 15. febrúar 1945. Nr. 37/1944. Strætisvagnar Reykjavíkur h/f (Theódór B. Líndal) gegn Ágústi Eiríkssyni og gagnsök (Magnús Thorlacius). Skaðabótamál vegna líkamsmeiðsla. Dómur hæstaréttar. Aðaláfrýjandi hefur skotið máli þessu til hæstaréttar með stefnu 11. apríl 1944. Krefst hann aðallega algerrar sýknu og málskostnaðar úr hendi gagnáfrýjanda bæði í héraði og fyrir hæstarétti eftir mati dómsins, en til vara, að dæmd fjárhæð verði lækkuð eftir mati dómsins og málskostnaður látinn falla niður fyrir báðum dómum. Gagnáfrýjandi hefur áfrýjað málinu með stefnu 21. apríl 1944. Krefst hann þess, að aðaláfrýjandi verði dæmdur til að greiða honum kr. 37343.54 með 6% ársvöxtum frá 20. apríl 1942 til greiðsludags svo og málskostnað fyrir báðum dómum eftir mati hæstaréttar. Samkvæmt rökum þeim, er í héraðsdómi greinir, má á það fallast, að aðaláfrýjanda beri að bæta gagnáfrýjanda tjón hans af slysi því, er í málinu getur. Rétt þykir að hækka 2. kröfulið, atvinnutjónið, í kr. 8000.00 og 4. kröfu- lið, þjáningabætur o. fl., í kr. 4000.00. Hækkar þannig fjár- 68 hæð sú, er aðaláfrýjanda ber að greiða gagnáfrýjanda, í kr. 19097.00, er greiðist ásamt 6% ársvöxtum frá 25. apríl 1942 til greiðsludags. Svo þykir og rétt, að aðaláfrýjandi greiði gagnáfrýjanda málskostnað í héraði og fyrir hæstarétti, samtals kr. 3000.00. Því dæmist rétt vera: Aðaláfrýjandi, Strætisvagnar Reykjavíkur h/f, greiði gagnáfrýjanda, Ágústi Eiríkssyni, kr. 19097.00 með 6% ársvöxtum frá 25. april 1942 til greiðsludags svo og málskostnað í héraði og fyrir hæstarétti, sam- tals kr. 3000.00. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 9. febrúar 1944. Mál þetta, sem dómtekið var 1. þ. m. hefur Ágúst skósmiður Eiríksson, hér í bænum, höfðað fyrir bæjarþinginu með stefnu út- gefinni 29. nóv. f. á. gegn stjórnendum Strætisvagna Reykjavíkur h.f., hér í bæ, f. h. félagsins til greiðslu skaðabóta að fjárhæð kr. 37343.54 ásamt 6% ársvöxtum frá 20. apríl 1942 til greiðsludags og málskostnaðar að skaðlausu. Stefndur hefur krafizt sýknu og málskostnaðar, en fíl vara lækk- unar á kröfum stefnanda og niðurfalls málskostnaðar. Sjóvátryggingarfélagi Íslands h/f hefur verið stefnt til réttar- gæzlu í málinu. Málsatvik eru þau, að hinn 28. september 1941 tók stefnandi sér far ásamt konu sinni með strætisvagni R 970, eign stefnda, og var ferðinni heitið að Rafmagnsstöðinni við Elliðaárnar. Var vagninum ekið efri veginn í Sogamýrinni og af honum fram með Skeiðvellinum og yfir gömlu brúna (vestri) yfir Elliðaárnar og upp á þjóðveginn milli brúa. Akvegurinn með Skeiðvellinum var ósléttur og holóttur, og þegar bifreiðin var á móts við miðjan völlinn, kastaðist hún svo til, að stefnandi tókst á loft úr sæti sinu, en það var eitt sætanna á aftasta bekknum. Kom stefnandi illa niður og varð þegar var mikilla kvala í baki. Harkaði hann þó af sér, þar til að Rafmagnsstöðinni kom, en þá var útveguð bifreið til þess að flytja hann heim aftur. Lá hann þar rúmfastur i 4 vikur, áður en læknir hans taldi ráðlegt að rannsaka meiðsl hans með röntgen-skoðun, en við hana kom í ljós, að stefnandi var hryggbrotinn (þriðji lendaliður brotinn og þjappaður saman). Lá 69 stefnandi rúmfastur um missiristima, en í júlíbyrjun 1942 var hann talinn fær til þess að taka upp vinnu sina á ný. Telur stefnandi, að bifreiðarstjórinn á R 970 hafi verið valdur að slysi þessu með ógætilega hröðum akstri á hinum óslétta vegi, og beri stefndum því að bæta að fullu tjón það, er af hlauzt, og hefur hann því höfðað mál þetta. Stefndur hefur stutt sýknukröfu sína við það, að ekki sé sann- að í máli þessu, að ökuhraði hafi verið óeðlilega mikill og auk þess hafi það verið á vitorði farþega, hve ósléttur og holóttur vegurinn var, og hafi því borið að sýna sérstaka aðgæzlu. Eink- um hafi verið svo ástatt um stefnanda, sem er fatlaður, haltur, vegna þess að vinstri fótur er 5 cm styttri en hægri. Honum hafi því borið að velja sér sæti af varúð og stilla svo til, að hann gæti haldið sér föstum, er hnykkur kæmi á vagninn. Nákvæmar skýrslur hafa ekki fram komið í málinu um hraða bifreiðarinnar, er slys þetta vildi til. Stefnandi og kona hans hafa borið það fyrir lögreglurétti, að hraðinn hafi verið mikill, og eitt vitni enn, Sigurður Guðmundsson, er sat við hlið stefnanda í vagn- inum, hefur talið, að bifreiðinni hafi verið ekið „á nokkrum hraða, en þó ekki mjög hart“. Bifreiðarstjórinn hefur komið fyrir dóm, en kvaðst ekki geta sagt um hraðann, þar eð hraðamælir var ekki í lagi. Hins vegar kom í ljós af framburði hans, að hann var kunnugur veginum og vissi, að bifreiðinni hætti til að hossast mikið, er henni var ekið eftir ósléttum vegi. Þykir af þessum skýrslum ljóst, að bifreiðarstjórinn hefur ekki gætt þeirrar var- úðar, sem skyldi, sbr. 26. og 27. gr. bifreiðalaga nr. 23 frá 1941, og verður stefndur því tvímælalaust talinn bera bótaábyrgð á tjóni því, er stefnandi varð fyrir, samkvæmt 34. og 35. gr. bifreiðalag- anna. Kemur þá til athugunar fjárhæð bótanna. Stefnandi hefur sundurliðað dómkröfur sínar svo: 1. Útlögð gjöld ............0...0..00.. 0... kr. 97.00 2. Atvinnutjón í 9 mánuði ............00000... — 8274.49 3. Örorka .......2..0..0.00 00 — 13972.50 4. Fégjöld fyrir þjáningar og óþægindi ........ — 15000.00 Kr. 37343.99 1. liðnum hefur stefndur ekki mótmælt, og verður hann því tekinn til greina. 2. liður er þannig útreiknaður, að á vinnustofu Lárusar G. Lúðvigssonar hafa skósmiðir haft kaup í samræmi við fjárhæð þá, er stefnandi krefst, þann tíma, sem hann var frá vinnu af völdum slyss þessa. Stefnandi virðist hafa unnið á greindri vinnu- stofu, a. m. k. síðan á árinu 1939, og hefur ómótmælt haldið þvi 70 fram, að hann hafi ávallt átt þar vísa atvinnu. Stefndur hefur krafizt lækkunar þessa liðs, a. m. k. sem svari sumarleyfi og veik- indadögum, og muni það sízt vera of mikið að draga frá sem svarar 14s hluta, ekki sízt, er tillit er tekið til aldurs stefnanda; hann var rúmra 63 ára, er hann slasaðist. Með tilliti til framanritaðs og annars þess, er upp hefur komið í málinu, þykja þessar bætur til stefnanda hæfilega ákveðnar kr. 7000.00. 3. lið hefur stefnandi reiknað þannig, að hann hefur tekið meðaltal árstekna sinna árin 1939-—-1941, að báðum meðtöldum. Útkomuna hefur hann síðan þrefaldað, þar eð hann telur kaup- gjald hafa hækkað, sem þvi nemur. Loks miðar hann við mat Jó- hanns Sæmundssonar, tryggingayfirlæknis, á örorku, en lækn- irinn telur varanlega örorku hæfilega metna 10—-15%. Með því að nota hærri töluna og miða við, að stefnandi gæti haldið vinnu- breki sínu í 6 ár, eða til sjötugs, kemur út dómkrafan. Stefndur hefur krafizt lækkunar þessa liðs og hefur einkum bent á það, að þreföldun tekna sé ekki heimil í þessu sambandi, þar eð sjá megi af skjölum málsins, að tekjur þær, er stefnandi hafi mátt búast við, hafa aðeins tvöfaldazt. Þá krefst hann og þess, að tillit sé tekið til sumarleyfa og veikinda, sem við 2. lið, og enn, að ráð sé gert fyrir lækkun örorkubóta, vegna þess að þær eru skattfrjálsar, en það valdi allt að 10% mismun. Með tilliti til þessa svo og annars þess, sem leitt er í ljós um vinnuskilyrði stefnanda og önnur kjör, er hér skipta máli, þykja örorkubæturnar hæfilega ákveðnar kr. 7000.00. Um 4. lið: Stefnandi lá, eins og áður segir, rúmfastur í á að gizka 6 mánuði, og samkvæmt vottorði læknis hans, var það sam- felld lega á bakinu og án hreyfingar. Þá er það ljóst af vottorðum lækna, að stefnandi er enn haldinn þrevtuverkjum og stirðleika í baki, og telja þeir hann verða að búa við það framvegis. Sam- kvæmt þessu þykja bæturnar til stefnanda samkvæmt þessum lið. hæfilega metnar kr. 2500.00. Málalok verða því þau, að stefndur verður dæmdur til að greiða stefnanda kr. 97.00 - kr. 7000.00 kr. 7000.00 kr. 2500.00, eða samtals kr. 16597.00 með 5% ársvöxtum frá 25. april 1942 til greiðsludags, en þann dag var stefna fyrst gefin út í máli, er reis af slysi þessu. Það mál var hafið í nóvembermánuði s. 1. með samkomulagi aðilja og dómara, vegna formgalla á meðferð þess. Þá ber stefndum og að greiða stefnanda málskostnað, er Þykir hæfilega ákveðinn kr. 1150.00. Árni Tryggvason settur borgardómari hefur kveðið upp dóm Þenna. 71 Því dæmist rétt vera: Stefndir, Strætisvagnar Reykjavíkur h/f, greiði stefnanda, Ágúst Eiríkssyni, kr. 16597.00 með 5% ársvöxtum frá 25. april 1942 til greiðsludags og kr. 1150.00 í málskostnað innan 15 daga frá lögbirtingu dóms þessa að viðlagðri aðför að lögum. Miðvikudaginn 21. febrúar 1945. Nr. 122/1944. Daníel Ólafsson f. h. erfingja Jóns Daníels- sonar (Theódór B. Lindal) Segn Thorvaldsensfélaginu og gagnsök (Sveinbjörn Jónsson). Útburðarmál. Ómerking vegna galla á málsmeðferð. Dómur hæstaréttar. Unnsteinn Beck, fulltrúi borgarfógeta, hefur farið með mál þetta. Hinn 13. júni f. á. var krafizt útburðar á hendur gerðar- þolanda í máli þessu. Var hvorki þá né á dómþingum 18. júlí, 4., 11. og 18. ágúst lögð fyrir dóm nokkur greinar- gerð um málið. Á dómþingi 25. ágúst kom fram fyrst grein- argerð af hendi gerðarþolanda, síðan sókn frá gerðarbeið- anda, þá enn önnur greinargerð gerðarþolanda, og þvi næst fékk gerðarbeiðandi á sama dómþingi skráð svar sitt í þing- bók við síðari greinargerð gerðarþolanda, og loks er skráð andsvar gerðarþolanda. Eftir þetta var málinu frestað til 30. ágúst. Lét gerðarþolandi þá enn skrá athugasemdir sin- ar í þingbók, og þar voru því næst skráðar athugasemdir gerðarbeiðanda. Að því loknu var málið tekið til úrskurðar. Öll meðferð málsins er með þeim hætti, sem tíðkaðist, áður en lög nr. 85/1936 komu til framkvæmdar. Greinar- gerðir voru ekki lagðar fram á fyrstu dómþingum, svo sem boðið er í 105. og 106. gr. laga nr. 85/1936, sbr. 223. gr. sömu laga. Undan var fellt að kveða á um munnlegan eða skriflegan málflutning, sbr. 109. gr. sömu laga. Er þessi 72 meðferð svo andstæð nefndum lögum, að orka verður ómerkingu málsins frá því að útburðarbeiðnin var lögð fyrir fógetadóminn, og verður að vísa málinu heim í hérað til löglegrar meðferðar. Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður fyrir hæsta- rétti falli niður. Þvi dæmist rétt vera: Hinn áfrýjaði úrskurður og öll meðferð málsins fyrir fógetadómi skal vera ómerk frá þvi að útburðarbeiðni var lögð fyrir dóm, og vísast málinu heim í hérað til löglegrar meðferðar. Málskostnaður fyrir hæstarétti fellur niður. Úrskurður fógetaréttar Reykjavíkur 30. september 1944. Í máli þessu, sem tekið var til úrskurðar 30. f. m., hefur gerðar- beiðandi, stjórn Thorvaldsensfélagsins f. h. þess félags, krafizt þess, að gerðarþolar, erfingjar Jóns kaupmanns Daníelssonar, verði með beinni fógetagerð sviptir umráðum húsnæðis þess, er verzl- unin Havana hefur aðsetur í í húsinu nr. 4 við Austurstræti hér í bænum, og munir þeirra bornir út úr húsnæðinu, en umráð þess fengin gerðarbeiðanda í hendur. Erfingjar Jóns Daníelssonar eru taldir vera: dr. Ólafur Daníelsson, Laugavegi 40, Kristin Daníels- dóttir, Tjarnargötu 10, bæði hér í bænum, og 3 börn Sigrúnar Danielsdóttur, sem nú er látin, þau Daniel Hannesson, Jóhanna Hannesdóttir og Ellen Hannesdóttir, öll búsett í Ameríku. Gerðarþolar hafa mótmælt framgangi hinnar umbeðnu gerðar, og lögðu aðiljar málið undir úrskurð fógetaréttarins. Hvor aðilja um sig hefur krafizt málskostnaðar. Jón Daníelsson mun hafa eignazt verzlunina Havana árið 1932 og rekið hana frá þeim tima til dánardags, 21. marz s. l, sem fullábyrgur einkaeigandi. Mun verzlunin allan þann tima hafa verið rekin í hinu umdeilda húsnæði. Gerðarþolar hafa haldið því fram, að gerður muni hafa verið skriflegur leigusamningur um húsnæðið, sem m. a. áskildi 4 mánaða uppsagnarfrest miðað við 20. eða 22. april. Fyrirsvarsmenn gerðarbeiðanda kveða sér ekki kunnugt um, að slíkur samningur hafi verið gerður. Eftir lát Jóns Danielssonar, tók skiptaréttur Reykjavíkur bú hans til meðferðar. Var búið skrifað upp og virt, og venjuleg inn- köllun gefin út til erfingja og skuldheimtumanna. Var innköllunin seinast birt 26. april s. l. 13 Með bréfi til skiptaráðandans í Reykjavík, dags. 4. apríl s. 1, tilkynnti gerðarbeiðandi, að hann teldi leigumálanum um hið umdeilda húsnæði slitið og krafðist, að það yrði rýmt. Á skipta- fundi 7. júni s. 1. óskuðu erfingjarnir, sem gengizt höfðu við arfi og skuldum, að fá búið framselt til einkaskipta. Kröfulýsingarfrest- ur var þá ekki liðinn, og taldi skiptaráðandi því ekki rétt að verða við þessari ósk þeirra að svo stöddu, en gaf hins vegar tveimur umboðsmönnum erfingjanna, sem mættu á skiptafundin- um, fullt umboð til að ráðstafa vörubirgðum búsins, áhöldum og innanstokksmunum. Munir þessir voru geymdir í hinu umdeilda húsnæði, og fengu umboðsmenn erfingjanna lykla þess í hendur. Mun það hafa verið skömmu eftir skiptafund þann, er áður getur, að verzlunin Havana var opnuð að nýju í sínum fyrri húsakynnum fyrir forgöngu erfingjanna eða umboðsmanna þeirra. Gerðarbeið- endur telja, að erfingjunum hafi verið óheimilt að taka húsnæði Það, er arfláti hafði haft á leigu, til afnota án samþykkis leigu- sala og óskuðu því útburðar á þeim með beiðni um gerð þessa, dagsettri 13. júní s. Í. Gerðarbeiðandi byggir kröfur sinar á þvi, að við fráfall leigu- taka, Jóns Daníelssonar, hafi leigumálinn um hið umdeilda hús- næði fallið niður, og sé sér óskylt að framlengja hann við erf- ingjana. Telur gerðarbeiðandi, að leigumálinn hafi verið gerður við Jón Daníelsson persónulega, en ekki verzlunina Havana sem firma, enda hafi firmað verið einkaeign Jóns. Hefur gerðarbeið- andi þessu til stuðnings einnig bent á, að kvittanir fyrir leigu- greiðslum hafi ávallt verið gefnar út á nafn Jóns Danielssonar, en ekki verzlunarinnar Havana. Gerðarþolar byggja mótmæli sin gegn framgangi gerðarinnar á þvi fyrst og fremst, að verzlunin Havana sé leigutaki hins um- deilda húsnæðis, en hún hafi við fráfall eigandans orðið eign erfingja hans með öllum þeim réttindum, sem henni til heyrðu, og þá m. a. leiguréttindunum að hinni umdeildu íbúð. Enn fremur telja gerðarþolar, að þeim beri undir öllum kringumstæðum upp- sagnarfrestur á hinu umdeilda húsnæði, og telja sig sem erfingja ekki eiga að vera verr setta en bú gjaldþrota manns er samkvæmt 18. grein gjaldþrotaskiptalaganna. Halda gerðarþolar því fram, að samið hafi verið um 4 mánaða uppsagnarfrest á hinu umdeilda húsnæði, miðað við 20. eða 22. april, og telja gerðarbeiðanda bund- inn af því ákvæði gagnvart sér. Hinn 7. þ. m., eftir að mál þetta var tekið til úrskurðar, var skiptum í dánarbúi Jóns Danielssonar lokið að fullu í skiptarétti Reykjavíkur og arfahlutar greiddir út. Þar sem verzlunin Havana var einkaeign Jóns Daníelssonar og hann bar fulla ábyrgð á skuldbindingum hennar, verður ekki ann- að séð en að afstaða hans gagnvart leigusala viðvíkjandi húsnæði 74 verzlunarinnar sé sú sama og verið hefði um hvert annað hús- næði, sem hann hefði haft á leigu til eigin afnota, enda mun hann hafa búið í nokkrum hluta hins umdeilda húsnæðis. Afnotarétt sinn af leiguhúsnæði getur leigutaki jafnaðarlega ekki fengið öðr- um í hendur án samþykkis leigusala, og verður samkvæmt því að líta svo á, að leigusala sé heldur ekki skylt að hlita því, að erf- ingjar, sem ekki hafa áður haft nein afnot hins leigða húsnæðis, gangi inn í leigumála arfláta í hans stað. Verður af þessum ástæð- um að líta svo á, að gerðarþolar máls þessa hafi ekki leigurétt að hinu umdeilda húsnæði, og ber því að leyfa framgang hinnar um- beðnu gerðar. Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður falli niður. Dráttur sá, sem orðið hefur á uppkvaðningu úrskurðar þessa, stafar af miklum önnum í fógetaréttinum í sambandi við útburðar- mál nú í kringum flutningsdag á hausti. Því úrskurðast: Hin umbeðna gerð skal fara fram á ábyrgð gerðarbeiðanda. Málskostnaður falli niður. Föstudaginn 23. febrúar 1945. Nr. 12/1945. Valdstjórnin (Egill Sigurgeirsson) gegn Konráði Guðmundssyni (Ólafur Þorgrímsson). Brot á reglum um verðlag. Dómur hæstaréttar. Með skirskotun til forsendna hins áfrýjaða dóms ber að staðfesta hann, þó svo, að greiðslufrestur sektarinnar verði 4 vikur frá birtingu dóms þessa. Eftir þessum úrslitum ber að dæma kærða til að greiða allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin mál- flutningslaun skipaðs sækjanda og verjanda fyrir hæsta- rétti, kr. 450.00 til hvors. 75 Því dæmist rétt vera: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður, þó svo að greiðslufrestur sektarinnar verði 4 vikur frá birt- ingu dóms þessa. Kærði, Konráð Guðmundsson, greiði allan áfrýjunar- kostnað sakarinnar, þar með talin málflutningslaun skipaðs sækjanda og verjanda fyrir hæstarétti, hæsta- réttarlögmannanna Egils Sigurgeirssonar og Ólafs Þor- grimssonar, kr. 450.00 til hvors. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur lögregluréttar Reykjavíkur 17. janúar 1945. Ár 1945, miðvikudaginn 17. janúar, var í lögreglurétti Reykja- víkur, sem haldinn var í skrifstofu sakadómara af fulltrúa hans, Valdimar Stefánssyni, uppkveðinn dómur í málinu nr. 145/1945: Valdstjórnin gegn Konráði Guðmundssyni, sem tekið var til dóms 15. sama mánaðar. Mál þetta er af valdstjórnarinnar hálfu. höfðað gegn Konráði Guðmundssyni bifreiðarstjóra, til heimilis á Njálsgötu 8B hér í bæ, fyrir brot gegn verðlagslöggjöfinni. Kærður er kominn yfir lögaldur sakamanna. Hinn 10. nóvember 1937 var hann kærður fyrir vanskil yfirsængur, en henni var skilað og féll þá málið niður. Hinn 19. febrúar 1944 var hann dæmdur í 10 daga varðhald og sviptur ökuréttindum í 3 mánuði fyrir ölvun við bifreiðaakstur. Bifreiðarstjórafélagið Hreyfill ákvað á s. 1. hausti, að hinn 17. desember 1944 skyldi ganga í gildi hér í bæ ný gjaldskrá fyrir leigubifreiðar til mannflutninga, allmiklu hærri en sú gjaldskrá, sem í gildi hafði verið frá því á árinu 1942. Var hin nýja gjald- skrá gefin út og afhent bifreiðarstjórum á bifreiðastöð samvinnu- félagsins Hreyfils, þar á meðal kærðum, en þaðan ekur hann leigu- bifreiðinni R 453. Hinn 18. f. m. ók kærður í nefndri bifreið tvær ferðir innanbæjar, og kostaði önnur kr. 5.00, en hin kr. 8.00. Er viðurkennt, að eftir gjaldskránni frá 1942 hafi ferðir þessar átt að kosta kr. 3.00 sú fyrrnefnda, en kr. 6.00 sú síðarnefnda. Yfir þess- ari verðlagningu ferðanna kærði verðlagsstjóri hinn 21. f. m. Tel- ur hann hækkun gjaldskrárinnar án samþykkis Viðskiptaráðs brjóta í bág við 7. gr.. verðlagslaganna nr. 3 13. febrúar 1943. Af hálfu kærðs er krafizt sýknu, í fyrsta lagi sökum þess, að hann sé hér eigi réttur aðili, heldur stjórn bifreiðarstjórafélagsins Hreyfils, sbr. 3. gr., 1. mgr., laga nr. 80 11. júní 1938, og í öðru lagi af því 76 að ákvarðanir bifreiðarstjórafélagsins um ökugjaldskrána sé und- anþegin valdi Viðskiptaráðs samkvæmt niðurlagi 1. gr. verðlags- laganna. Á þessar sýknuástæður þykir eigi verða fallizt. Verður að líta svo á, að ákvarðanir um gjaldskrá leigubifreiða sé innan valdsviðs Viðskiptaráðs, samkvæmt 1. gr. verðlagslaganna, og hati því nýja gjaldskráin verið ólöglega sett, þar sem hún var eigi sam- þykkt af Viðskiptaráði. Með því að fara eftir þessari nýju, ólög- mætu hækkuðu gjaldskrá í áðurnefndum ferðum hefur kærður brotið 7. gr. verðlagslaganna. Þykir refsing hans samkvæmt 9. gr., 2, mgr., sömu laga eftir atvikum hæfilega ákveðin kr. 100.00 til ríkissjóðs, og komi 5 daga varðhald í stað sektarinnar, verði hún eigi greidd innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Kærðan ber að dæma til greiðslu alls sakarkostnaðar, þar með talin málsvarnarlaun skipaðs verjanda hans, Ólafs Þorgrímssonar hæstaréttarlögmanns, kr. 300.00. Rekstur málsins hefur verið vítalaus. Því dæmist rétt vera: Kærður, Konráð Guðmundsson, greiði 100 króna sekt til ríkissjóðs, og komi 5 daga varðhald í stað sektarinnar, verði hún eigi greidd innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Kærður greiði allan sakarkostnað, þar með talin máls- varnarlaun skipaðs verjanda sins, Ólafs Þorgrímssonar hæsta- réttarlögmanns, kr. 300.00. Dómi þessum skal fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Mánudaginn 26. febrúar 1945, Nr. 91/1944. Leifur Böðvarsson (Einar B. Guðmundsson) Segn Ólafi Pálssyni (Egill Sigurgeirsson). Þóknun fyrir milligöngu við sölu skips. Dómur hæstaréttar. Áfrýjandi, sem hefur skotið máli þessu til hæstaréttar með stefndu 10. júli 1944, hefur aðallega krafizt algerrar sýknu af kröfum stefnda, en til vara, að honum verði dæmt að greiða stefnda aðeins 2000.00 kr. vaxtalaust. Svo krefst áfrýjandi málskostnaðar úr hendi stefnda fyrir báðum dómum eftir mati hæstaréttar, hvernig sem málalok verði. Ti Stefndi krefst staðfestingar á héraðsdóminum og máls- kostnaðar fyrir hæstarétti úr hendi áfrýjanda eftir mati dómsins. Með því að fallast má á forsendur og niðurstöðu héraðs- dóms, ber að staðfesta hann. Samkvæmt þessum málalokum verður að dæma áfrýj- anda til að greiða stefnda málskostnað fyrir hæstarétti, er þykir hæfilega ákveðinn 800 kr. Þvi dæmist rétt vera: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Áfrýjandi, Leifur Böðvarsson, greiði stefnda, Ólafi Pálssyni, 800 kr. í málskostnað fyrir hæstarétti. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 2. júní 1944. Mál þetta, sem dómtekið var 24. f. m., hefur Ólafur Pálsson, fyrrum framkvæmdarstjóri hér í bæ, höfðað fyrir bæjarþinginu eftir árangurslausa sáttaumleitun með stefnu útgefinni 13. marz s. I. gegn Leifi útgerðarmanni Böðvarssyni á Akranesi og krafizt þess, að stefndur verði dæmdur til greiðslu kr. 7000.00, eða ann- arrar lægri fjárhæðar, auk 6% ársvaxta frá 17. september 1942 til greiðsludags og málskostnaðar að skaðlausu. Stefndur hefur krafizt sýknu og málskostnaðar að mati dómara. Málavexti kveður stefnandi þessa: Hinn 8. ágúst 1942 voru aðiljar staddir í skrifstofu kunningja sins, og hafði stefndur þá orð á því, að hann vildi selja skip sitt Fagranes. Var honum þá gefið í skyn, að Djúpbátsfélag Ísfirðinga vantaði skip, og sagði stefndur þá, að stefnandi skyldi selja félaz- inu skipið, og er stefnandi spurði, hvað það ætti að kosta, svar- aði stefndur, að hann skyldi láta kaupendurna bjóða. Skildi stefn- andi þetta svo, að sér væri falin sala skipsins, þótt hann teldi eigi líkur til, að það tækist. Samdægurs reyndi stefnandi að ná tali af Torfa Hjártarsyni, þá bæjarfógeta á Ísafirði, en ekki varð af því árangur fyrr en tveim dögum síðar. Sagði stefnandi bæjarfógetanum þá, að skip stefnds væri falt og að sér hefði verið falin sala þess. Sagði stefnandi stefndum, er þeir hittust næst, að kaup á skipinu væri til athug- unar vestra. Í ágústlok átti stefnandi enn tal við Torfa og gekk eftir svörum af hálfu hinna væntanlegu kaupenda, og varð það til 78 Þess, að Torfi kom hingað til bæjarins við annan mann í umboði Djúpbátsfélagsins til samningaumleitana. Hinn 3. september komu aðiljar og umboðsmenn kaupenda á fund saman í gistihúsherbergi stefnanda. Bauð Torfi stefndum kr. 300000.00 fyrir skipið, en stefndur lét það falt fyrir 350 þús. Féllst stefndur á það, að til- boð þetta mætti standa í 14 daga. Eftir það ræddust menn við um fylgifé skipsins. Áður hafði fram farið skoðun á skipinu, og fram- kvæmdi hana Pálmi Loftsson forstjóri að beiðni umboðsmanna Djúpbátsins. Að viðræðum loknum samdi stefnandi frumdrætti að kaupsamningi í samráði við umboðsmenn kaupanda og bar þá síðan undir stefndan, er gerði sínar athugasemdir og breytingar- tillögur, m. a. um söluástand skipsins og greiðsluskilmála kaup- verðsins. Er leið að lokum tilboðsfrestsins, gekk stefnandi frá hreinritun samningsins og skrám um fylgifé skipsins, og var samn- ingurinn síðan undirritaður af stefndum og umboðsmönnum kaup- enda í herbergi stefnanda hinn 16. sept. 1942. Fyrir milligöngu sína telur stefnandi sig eiga rétt til sölulauna úr hendi stefnds. Kveður hann kröfu sinni um 2% af söluverði skipsins mjög í hóf stillt, þar eð venja sé, að laun fyrir skipasölu nemi 3—35% af söluverði. Hins vegar hafi stefndur reynzt ófáan- legur til að greiða nokkur sölulaun fyrst í stað, en hafi þó síðar boðizt til að greiða kr. 2000.00, en því boði vildi stefnandi eigi una og höfðaði því mál þetta. Stefndur byggir sýknukröfu sina á því, að hann hafi aldrei falið stefnanda sölu skipsins. Skýrir hann svo frá, að kaupendum skips- ins hafi staðið skipið til boða frá því á árinu 1935, svo fremi viðunandi tilboð kæmi frá þeim. Síðari hluta ágústmánaðar 1942 hafi Pálmi Loftsson komið til sín í umboði Djúpbátsfélagsins, skoðað skipið ásamt sér hér í höfninni, látið í ljósi það álit sitt, að kaupendum myndi reynast vel skipið, og innt hann eftir sölu- verði. Hafi hann þá færzt undan að taka til nokkurt verð og talið það hlutverk kaupanda að gera kauptilboð. Í septemberbyrjun hafi samningamenn kaupenda komið í bæinn, og hafi þeir svo átt fund saman hjá stefnanda, en stefndur kveðst hafa talið hann eins konar aðstoðarmann kaupanda, enda hafi hann áður haft á hendi afgreiðslustörf fyrir þá. Auk þess telur stefndur, að stefnandi hafi ekki komið fram gagnvart kaupendum sem umboðsmaður sinn, enda hafi honum verið alls ókunnugt um mikilvægustu atriði, er kaupin varðaði, svo sem söluverð, greiðsluskilmála, söluástand skipsins og fylgifé. Þá hefur stefndur og bent á, að stefnandi hefur eigi löggildingu til fasteignasölu og eigi hann því eigi kröfu til hámarkslauna (27), hvernig sem annars yrði litið á rétt hans. Loks kveðst stefndur eigi hafa boðið stefnanda fyrrgreindar kr. 2000.00 sem viðurkenningu á rétti hans til sölulauna, heldur einungis til að losna við frekara þref. 79 Gegn eindregnum andmælum stefnds er ekki sönnuð sú stað- hæfing stefnanda, að honum hafi verið falið umboð til sölu skips- ins, enda hefur maður sá, er viðstaddur var samtal aðiljanna, borið hér fyrir dómi, að hann muni ekkert um efni þeirra umræðna, er þá fóru fram. Hins vegar þykir nægilega ljóst af því, sem fram hefur komið í málinu, þar á meðal vottorðum umboðsmanna kaup- enda, að stefnandi hefur komið á sambandi því með kaupendum og seljanda skipsins, sem síðan leiddi til samninga. Þá er og eigi annað í ljós leitt en að stefndum hafi í upphafi verið ljóst þetta starf stefnanda, án þess að gera við það athugasemdir eða amast við því. Með tilliti til þessa þykir stefnandi eiga rétt til nokkurrar þóknunar úr hendi stefnds fyrir þessi störf sín, og þykir hún með hliðsjón af öllu framanrituðu hæfilega ákveðin kr. 4000.00. Málalok verða þvi þau, að stefndum verður gert að greiða stefnanda kr. 4000.00 með 5% ársvöxtum frá sáttakærudegi, 24. marz 1943, til greiðsludags og málskostnað, sem ákveðst kr. 500.00. Árni Tryggvason, settur borgardómari, kvað upp dóm þenna, en uppsaga hans hefur dregizt nokkuð af völdum mikilla embættis- anna dómara. Því dæmist rétt vera: Stefndur, Leifur Böðvarsson, greiði stefnanda, Ólafi Páls- syni, kr. 4000.00 með 5$% ársvöxtum frá 24. marz 1943 til greiðsludags og kr. 500.00 í málskostnað innan 15 daga frá lögbirtingu dóms þessa að viðlagðri aðför að lögum. Miðvikudaginn 28. febrúar 1945. Nr. 118/1944. Jón Lýðsson (Einar B. Guðmundsson) Segn Lofti Sigurðssyni og gagnsök (Sveinbjörn Jónsson). Skaðabótamál vegna umferðarslyss. Dómur hæstaréttar. Aðaláfrýjandi hefur skotið máli þessu til hæstaréttar með stefnu 3. okt. 1944. Krefst hann aðallega algerrar sýknu af kröfum gagnáfrýjanda, en til vara, að fjárhæð sú, er hon- um var dæmt að greiða með héraðsdómi, verði lækkuð til muna eftir mati hæstaréttar. Svo krefst hann og málskostn- 80 aðar úr hendi gagnáfrýjanda bæði í héraði og fyrir hæsta- rétti eftir mati dómsins. Gagnáfrýjandi, sem skotið hefur málinu til hæstaréttar með stefnu 14. okt. 1944, krefst þess, að aðaláfryjanda verði dæmt að greiða honum kr. 33633.00 með 6% ársvöxtum frá 29. febr. 1944 til greiðsludags svo og málskostnað fyrir báð- um dómum eftir mati hæstaréttar. Með skirskotun til forsendna hins áfrýjaða dóms þykir mega staðfesta hann, þó svo, að vaxtahæðin verði 6%. Eftir atvikum þykir rétt, að aðaláfrýjandi greiði gagn- áfrýjanda kr. 800.00 í málskostnað fyrir hæstarétti. Þvi dæmist rétt vera: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður, þó svo, að vaxtahæðin verði 6%. Aðaláfrýjandi, Jón Lýðsson, greiði gagnáfrýjanda, Lofti Sigurðssyni, kr. 800.00 í málskostnað fyrir hæsta- rétti. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 19. september 1944. Mál þetta, sem dómtekið var 15. þ. m., hefur Loftur Sigurðsson húsgagnasmiður hér í bæ höfðað fyrir bæjarþinginu með stefnu útgefinni 20. marz s. l. gegn Jóni Lýðssyni kaupmanni, Grettisgötu 73 hér í bænum, aðallega til greiðslu skaðabóta, að fjárhæð kr. 33633.00 ásamt 6% ársvöxtum frá sáttakærudegi, 29. febrúar 1944, til greiðsludags og málskostnaðar að mati dómarans, til vara hefur stefnandi krafizt skaðabóta að mati dómarans. Stefndur hefur aðallega krafizt sýknu af kröfum stefnanda, en til vara að kröfur hans yrðu lækkaðar og að sök á síðargreindu slysi yrði skipt milli aðilja. Þá hefur stefndur krafizt málskostn- aðar sér til handa að mati dómarans. Málavextir eru þeir, að því er stefnandi skýrir frá, að um morg- uninn þann 8. janúar 1942, þegar hann kom til vinnu sinnar að Vatnsstíg 3 hér í bænum, varð hann þess var, að hann hafði týnt nestisböggli sinum á leiðinni. Fór stefnandi þá að leita að böggl- inum og gekk niður Laugaveg á hægri gangstétt. Er hann kom á móts við húsið nr. 29 við Laugaveg (Verzlunina Brynju), sá hann 81 böggulinn liggja á götunni rúman meter frá gangstéttinni. Gekk stefnandi þá út á götuna til þess að ná í böggulinn, en í því að hann beygði sig niður til þess að taka hann upp, kom stefndur á reiðhjóli niður Laugaveg og rakst á stefnanda, er féll á götuna, og brotnaði við þetta hægri lærleggsháls hans. Mun klukkan hafa verið um 7.50, þegar slysið varð. Stefnandi var þegar fluttur á sjúkrahús, og lá hann þar til 15. marz s. á. að hann fór heim og lá þar til 15. apríl s. á., en þá fór hann að klæðast og mun hafa litils háttar byrjað að vinna í byrjun september s. á. Telur stefn- andi, að stefndur eigi alla sök á slysi þessu, þar sem hann hafi hjólað á hægri vegarhelmingi og auk þess hafi hann haft nægi- legt svigrúm til að víkja til hliðar, áður en áreksturinn varð, en engin umferð hafi verið á götunni um þetta leyti. Þá hefur stefn- andi talið, að stefndur hafi hjólað óhæfilega hratt og ekki hringt bjöllu reiðhjólsins, er hann nálgaðist. Þar sem stefndur eigi þannig alla sök á, hvernig fór, beri honum því að bæta allt það tjón, er af hlauzt. Stefndur hefur skýrt svo frá atburðum þessum, að um kl. 7.40 þann 8. janúar 1942 hafi hann farið á reiðhjóli sínu niður Lauga- veg. Veður hafi verið þurrt, engin hálka og bjart af tunglskini. Kveðst stefndur hafa hjólað á vinstri vegarhelmingi. Er hann var kominn á móts við húsið nr. 29 við Laugaveg, kveðst hann hafa séð mann ganga af hægri gangstétt út á götuna og hafi hann gengið hratt 3—4 skref. Kveðst stefndur hafa haldið, að hann ætlaði yfir götuna, og þess vegna vikið til hægri til þess að fara fyrir aftan hann og forðast þannig árekstur. Í því hafi maðurinn staðnæmzt skyndilega og beygt sig niður, og hafi þá reiðhjólið rekizt í hann, enda enginn tími til að víkja eða stöðva hjólið. Hafi stefnandi þá fallið í götuna og meiðzt, svo sem áður greinir. Sýknukröfu sína byggir stefndur á því, að hann eigi enga sök á, hvernig fór, heldur hafi áreksturinn orsakazt af ógætni stefnanda sjálfs, þar sem hann hafi gengið án athugunar út á götuna og staðnæmzt á henni miðri, en þarna sé einstefnuakstur, auk þess sem gatan hafi þarna aðeins verið 5,75 m á breidd, þar sem vinstra megin við hana hafi verið hús í byggingu og þar reistur garður úr timbri út á götuna. Kröfu sína um, að sök verði skipt, byggir stefnandi á því, að báðir aðiljar eigi nokkra sök á árekstrinum. Svo sem að framan greinir varð nefndur árekstur á allbreiðri götu, þar sem engin önnur umferð var í þetta sinn. Stefndur hefur viðurkennt að hafa séð stefnanda ganga út á götuna nokkru áður en áreksturinn varð, og bar honum þá að draga úr hraða hjólsins, svo að hann gæti stöðvað það þegar í stað, ef ástæða yrði til (sbr. á. gr. umferðalaga nr. 24 1941). Þá gaf stefndur ekki hljóðmerki, svo sem honum þó bar samkvæmt ákvæðum b-liðs 50. gr. lögreglu- samþykktar Reykjavíkur (sbr. og 11. gr. umferðarlaganna). Með 6 82 tilliti til þess verður að telja, að stefndur eigi sök á árekstrinum, og verður því sýknukrafa hans ekki tekin til greina. Hins vegar verður að telja, að stefnandi hafi heldur eigi hagað sér svo sem honum bar, þar sem hann fór út á götu, þar sem vænia má mikillar umferðar, án þess að gæta vel að farartækjum, og auk þess staðnæmdist á götunni, sem honum bar þó sérstaklega að varast, sbr. ákvæði 2. mgr. 29. gr. lögreglusamþykktar Reykja- víkur (sbr. og 13. gr. umferðarlaganna). Með tilvísun til alls þessa þykja báðir aðiljar eiga sök á nefndu slysi, og þykir rétt að skipta sök þannig, að stefnandi teljist eiga að bera % hluta sakarinnar, en stefndur %. Ber því stefndum að bæta stefnanda % hluta þess tjóns, er hann hefur hlotið. Skaðabótakröfu sína sundurliðar stefnandi þannig: 1. Kaup í 6 mánuði, kr. 1200.00 á mánuði ...... kr. 7200.00 2. Kaup í 2 mánuði, kr. 960.00 á mánuði ....... — 1920.00 3. Kaup í 2 mánuði, kr. 720.00 .......00000.... —- 1440.00 4. Örorkubætur ..........00000. 00... — 20000.00 5. Nuddaðgerðir ..........0..0200000 000... — 500.00 6. Akstur að og frá sjúkrahúsi .................. — 13.00 7. Myndataka .........0000000 00 nn enn — 20.00 8. Læknisskoðun ..........00000.. 0... — 40.06 9. Tap á verglun .......0.000.0000 00. — 2500.00 Alls kr. 33633.00 Um í—3. Svo sem að framan greinir, lá stefnandi rúmfastur þar til nálægt 15. apríl 1942 og hóf vinnu í september s. á. Vann hann þá 3—4 klukkustundir á dag. Fyrsta október s. á. hóf stefn- andi vinnu fyrir alvöru og vann þá 7—8 tima á dag, og í nóvem- ber s. á. vann hann um 9 tíma á dag. Þann 11. október 1942 skoðaði Jóhann Sæmundsson trygg- ingaryfirlæknir stefnanda og mat örorku hans þannig: í 6 mán- uði frá slysinu 100% örorku, í næstu 2 mánuði 80% örorku, í næstu 2 mánuði 60% örorku, en úr því 10% varanlega örorku. Stefnandi er húsgagnasmiður, sem var 67 ára að aldri, er slysið varð, og þá, að því er virðist, heilsuhraustur. Hafði stefnandi vinnu hjá fyrirtæki einu hér í bænum, og virðist kaup hans á ár- inu 1942 mundu hafa numið um 14000.00 krónum, ef ekkert hefði komið fyrir. Þar sem stefnandi er gamall maður, þykir þó verða að gera ráð fyrir nokkrum fjarvistardögum frá vinnu, og verður tekið tillit til þess við ákvörðun bótanna. Með tilliti til þessa svo og annarra atriða, er þýðingu hafa að þessu leyti, þykja bætur samkvæmt þessum liðum hæfilega ákveðn- ar kr. 8000.00, og ber stefndum að greiða % hluta þar af, eða kr. 5333.33. Um 4. Svo sem að framan greinir, hefur varanleg örorka stefn- 83 anda verið metin 10%, enda er hann nokkuð haltur vegna meiðsl- anna. Með tilvísun til þess, er áður greinir um aldur og hagi stefn- anda, þá þykja bætur samkvæmt þessum lið hæfilega metnar kr. 6000.00, og eru þar með taldar þjáningarbætur. Samkvæmt áður rituðu ber stefndum að greiða % hluta af þeirri fjárhæð, eða kr. 4000.00. Um ö., 6., 7. og 8. Liðir þessir eru viðurkenndir, og ber stefnd- um þá að greiða % hluta þeirra, eða kr. 382.00. Um 9. Stefnandi kveðst hafa verzlað að undanförnu með harð- við. Hafi hann, er slysið varð, verið nýbúinn að fá viðarsendingu, en vegna veikinda sinna hafi hann neyðzt til að selja hana á inn- kaupsverði og þannig misst af hagnaði, er hafi numið um kr. 1500.00. Þá kveðst stefnandi hafa tapað um kr. 500.00 á því að hafa ekki getað annazt viðskipti sem þessi, meðan hann lá veikur, auk 500 króna tjóns vegna eyðileggingar á tilteknum smiðis- gripum. Stefndur hefur mótmælt þessum kröfulið sem röngum og sér óviðkomandi. Þar sem eigi hafa verið færð fram nægileg gögn fyrir þessum kröfulið af hálfu stefnanda, verður hann eigi tekinn til greina gegn mótmælum stefnds. Málalok verða því þau, að stefndur verður dæmdur til að greiða stefnanda kr. 9715.33 (5333.33 - 4000.00 - 382.00) með vöxtum, er ákveðast 5% p. a. og reiknast frá sáttakærudegi. Þá þykir og rétt, að stefndur greiði stefnanda málskostnað, er ákveðst kr. 800.00. Árni Tryggvason borgardómari kvað upp dóm þenna. Því dæmist rétt vera: Stefndur, Jón Lýðsson, greiði stefnanda, Lofti Sigurðssyni, kr. 9715.33 með 5% ársvöxtum frá 29. febrúar 1944 til greiðslu- dags og kr. 800.00 í málskostnað innan 15 daga frá lögbirt- ingu dóms þessa að viðlagðri aðför að lögum. Miðvikudaginn 28. febrúar 1945. Nr. 147/1944. Gísli Indriðason Segn Bæjarsjóði Ísafjarðar. Dómur hæstaréttar. Málssókn þessi fellur niður. Áfrýjandi, Gísli Indriðason, er eigi mætir í málinu, greiði 84 50 króna aukagjald til ríkissjóðs, ef hann vill fá mál sitt tekið fyrir af nýju. Einnig greiði hann stefnda, Bæjarsjóði Ísafjarðar, sem hefur látið mæta í málinu og krafizt ómaksbóta, kr. 40.00 í ómaksbætur að viðlagðri aðför að lögum. Miðvikudaginn 28. febrúar 1945. Nr. 10/1945. Óskar Petersen gegn Páli Þorleifssyni. Dómur hæstaréttar. Málssókn þessi fellur niður. Áfrýjandi, Óskar Petersen, sem eigi mætir í málinu, greiði 50 króna aukagjald til ríkissjóðs, ef hann vill fá mál sitt tekið fyrir af nýju. Föstudaginn 2. marz 1945. Kærumálið nr. 1/1945. Hrafn Jónsson gegn Valdimar Þorsteinssyni. Ákvörðun um, hvort mál skuli flytja munnlega eða skrif- lega. Dómur hæstaréttar. Með kæru 10. febr. 1945, hingað kominni 20. s. m., hefur sóknaraðili kært úrskurð borgardómara, uppkveðinn 10. s. m., þar sem varnaraðilja var leyfður skriflegur flutningur máls milli aðilja fyrir bæjarþingi Reykjavíkur. Sakaratvik eru þau, að varnaraðili var með dómi bæjarþings Reykja- víkur 7. júní 1944 dæmdur til að greiða sóknaraðilja kr. 934.50 með vöxtum og kr. 275.00 í málskostnað. Síðan galt varnaraðili dómkröfuna að málskostnaði undanteknum, er 85 umboðsmaður sóknaraðilja tjáir sig hafa gleymt. Og höfð- aði sóknaraðili með stefnu 20. jan. 1945 mál fyrir bæjar- þinginu til viðurkenningar á því, að honum sé heimilt að gera fjárnám til tryggingar nefndum kr. 275.00, enda þótt umboðsmaður hans hafi kvittað fyrirvaralaust fyrir greiðslu dómkröfunnar með vöxtum og kostnaði af fógetagerð. Hef- ur sóknaraðili krafizt ógildingar á hinum kærða úrskurði og að munnlegur málflutningur verði ákveðinn og að varn- araðilja verði dæmt að greiða honum málskostnað fyrir hæstarétti. Af hendi varnaraðilja hefur hæstarétti engin greinargerð borizt. Sakaratriði virðast vera svo ljós og óbrotin. að varnar- aðilja, þótt ólöglærður sé, hlýtur að vera auðvelt að gera dómara skiljanlegt sjónarmið sitt og kröfur sínar í máli þessu, og þykir því ástæðulaust að leyfa skriflegan flutning þess. Ber því að fella hinn kærða úrskurð úr gildi. Eftir þessum málalokum þykir rétt að dæma varnaraðilja til þess að greiða sóknaraðilja málskostnað fyrir hæstarétti, er þykir hæfilega ákveðinn kr. 150.00. Því dæmist rétt vera: Hinn kærði úrskurður er úr gildi felldur. Varnaraðili, Valdimar Þorsteinsson, greiði sóknar- aðilja, Hrafni Jónssyni, 150.00 krónur í málskostnað fyrir hæstarétti að viðlagðri aðför að lögum. Úrskurður bæjarþings Reykjavíkur 10. febrúar 1945. Mál þetta, sem tekið var til úrskurðar 8. þ. m., hefur Hrafn Jónsson bifvélavirki, hér í bæ, höfðað fyrir bæjarþinginu að und- angenginni árangurslausri sáttaumleitun gegn Valdimar Þorsteins- syni múrarameistara, Barónsstíg 41 hér í bænum. Hefur stefnandi gert þær dómkröfur, að viðurkennt verði, að honum sé heimilt að gera fjárnám fyrir málskostnaði að fjárhæð kr. 275.00, þrátt fyrir kvittun umboðsmanns sins, dags. 2. nóvem- ber 1944, og að stefndur verði dæmdur til að greiða málskostnað að skaðlausu. Stefndur hefur krafizt sýknu og málskostnaðar sér til handa. Mál þetta var þingfest þann 25. janúar s. l., og sótti þá héraðs- dómslögmaður þing af hálfu stefnds og fékk 14 daga frest til að 86 rita greinargerð í málinu. Þegar mál þetta kom fyrir á bæjarþing- inu þann 8. þ. m., sótti stefndur sjálfur þing, lagði fram greinar- gerð með nokkrum gögnum og óskaði þess, að málið yrði skrif- lega flutt, enda mundi hann sjálfur fara með málið. Umboðsmaður stefnanda krafðist þess hins vegar, að málið yrði flutt munnlega, og benti á, að héraðsdómslögmaður hefði sótt þing, Þegar málið var þingfest, og undirbúningur málsins af hálfu stefnds bæri þess vitni, að löglærður maður hefði um það fjallað. Þar sem stefndur, sem er ólöglærður maður og hefur ekki at- vinnu af málflutningi, hefur lýst því yfir, að hann ætli að flytja mál þetta sjálfur, þykir með skirskotun til ákvæða 2. tl. 2. mgr. 109. gr. laga nr. 85 frá 1936 rétt að leyfa skriflegan málflutning í máli þessu. Benedikt Sigurjónsson, fulltrúi borgardómara, kvað upp úrskurð benna. Þvi úrskurðast: Mál þetta skal skriflega flutt. Mánudaginn 5. marz 1945. Nr. 97/1944. Ragnar Guðmundsson (Eggert Claessen) Segn Vigfúsi Pálmasyni (Gunnar Þorsteinsson). Útburðarmál. Dómur hæstaréttar. Unnsteinn Beck, fulltrúi borgarfógeta, hefur kveðið upp hinn áfrýjaða úrskurð. Áfrýjandi, sem skotið hefur máli þessu til hæstaréttar með stefnu 14. ágúst f. á., krefst þess, að hinn áfrýjaði úrskurður verði úr gildi felldur og stefnda verði dæmt að greiða honum málskostnað bæði fyrir fógetadómi og hæsta- rétti eftir mati dómsins. Stefndi krefst staðfestingar á úr- skurðinum og málskostnaðar fyrir hæstarétti. Áfrýjandi hafði verið leigutaki í húsinu nr. 32 við Bald- ursgötu frá því 1924 og verið skilamaður um greiðslu húsa- leigu. Árið 1941 varð stefndi eigandi hússins. Urðu brátt ýmsar greinir með aðiljum um leigumálann, og gerði stefndi ítrekaðar, en árangurslausar tilraunir til að fá ákvörðun 87 húsaleigunefndar og héraðsdóms um brottvikning áfrýjanda úr húsnæðinu vegna brýnnar þarfar stefnda til þess. Þvi næst tók stefndi að gera áfrýjanda erfitt fyrir um greiðslu húsaleigu, sem ákveðin var af húsaleigunefnd. Áfrýjandi, sem fjarverandi var við starfa sinn, fól Pétri Jakobssyni að annast greiðslu húsaleigunnar. Pétur tilkynnti stefnda, að hann myndi vegna tregðu stefnda um viðtöku leigusjalds- ims greiða það með póstávísunum, og gæti stefndi vitjað leigu- sjaldsins til sín, Péturs, ef stefndi vildi ekki sætta sig við þessa meðferð. Stefndi tók við póstávísunum fyrir leigu mán- aðanna nóvember og desember 1943 og janúar 1944, en neit- aði síðar að taka við póstávísunum fyrir leigu febrúar og marz 1944 og krafðist greiðslu beint til sín. Varð af þessu dráttur á greiðslu húsaleigu næstu mánuði. Þann 16. maí lét stefndi nafngreindan mann krefja konu áfrýjanda um húsaleiguna fyrir mánuðina febrúar— maí 1944, en vitjaði ekki greiðslu úr hendi Péturs Jakobssonar, er tjáð hafði sig reiðubúinn til að greiða fyrir áfrýjanda. Er kona áfrýj- anda greiddi ekki leiguna, krafðist stefndi útburðar á hend- ur áfrýjanda hinn 16. maí 1944. Þegar málið kom fyrir fó- getadóm -31. maí, bauð Pétur fram leigugreiðslu til maí- loka, og tók stefndi við leigunni að áskildum rétti til út- burðar. Þegar virtir eru málavextir, verður að ætla, að drátt- ur sá á leigugreiðslu, sem útburðarbeiðnin var studd við, hafi stafað aðallega af tregðu stefnda, en hvorki átt rót sína í vanvilja né vangetu áfrýjanda til að inna leigugreiðslur réttilega af hendi, og getur það því ekki varðað útburði eins og á stóð, þótt ekki væri gætt fyllilega réttra aðferða um greiðslu leigu síðustu mánuðina. Verður samkvæmt þessu að fella hinn áfrýjaða úrskurð úr gildi. Eftir þessum úrslitum þykir rétt að dæma stefnda til að greiða áfrýjanda málskostnað í héraði og fyrir hæstarétti, sem ákveðst samtals kr. 650.00. Því dæmist rétt vera: Hinn áfrýjaði úrskurður er úr gildi felldur. Stefndi, Vigfús Pálmason, greiði áfrýjanda, Ragnari 88 Guðmundssyni, samtals kr. 650.00 í málskostnað í hér- aði og fyrir hæstarétti. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Úrskurður fógetaréttar Reykjavíkur 14. júlí 1944. Í máli þessu, sem tekið var til úrskurðar 26. f. m., hefur gerðar- beiðandi, Vigfús Pálmason, Baldursgötu 32 hér í bæ, krafizt þess, að gerðarþoli, Ragnar Guðmundsson, verði borinn út úr húsnæði þvi, er hann nú býr í í húsinu nr. 32 við Baldursgötu hér í bæn- um, vegna vanskila. Gerðarþoli hefur mótmælt framgangi hinnar umbeðnu gerðar, og lögðu aðiljar málið undir úrskurð fógetaréttarins. Málsaðiljar hafa báðir krafizt málskostnaðar. Eftir þvi, sem fram hefur komið, eru málavextir þessir: Sum- arið 1941 varð gerðarbeiðandi eigandi hússins nr. 32 við Baldurs- götu. Var þá gerðarþoli þar leigjandi í hinni umdeildu íbúð, sem er tvö herbergi og eldhús, og hefur verið það síðan. Enginn skrif- legur leigusamningur er um húsnæðið. Húsaleiga átti að greiðast mánaðarlega, og er svo að sjá sem venjan hafi verið, að hún væri greidd fyrirfram. Aðilja greinir þó á um, hvort bindandi venja hafi komizt á um þetta. Leigan mun jafnan hafa verið færð gerðar- beiðanda, þar til síðla sumars eða um haustið 1942, að hún var í einhver skipti greidd til Gunnars Þorsteinssonar hrl. á skrifstofu hans, og virðist þetta hafa stafað af neitun gerðarbeiðanda á að veita greiðslu móttöku. Um þetta leyti tók Pétur Jakobsson fast- eignasali að sjá um greiðslu á húsaleigu fyrir gerðarþola, sem er sjómaður og því sjaldan heima sjálfur. Veturinn 1942—1943 fóru engar leigugreiðslur fram, og var leiga fyrir tímabilið 1. okt. 1942— 31. maí 1943 ekki greidd fyrr en 5. júlí 1943. Virðist greiðsla hafa farið fram hjá gerðarbeiðanda sumarið 1943, en þá um haustið tekur gerðarþoli eða umboðsmaður hans að senda leiguna í póst- ávísunum og telur sig hafa gert það vegna þess, að gerðarbeiðandi hafi þá enn synjað að veita greiðslum móttöku. Tilkynnti um- boðsmaður gerðarþola, Pétur Jakobsson, gerðarbeiðanda með bréfi dags. 6. nóv. s. l, að greiðslu mundi framvegis hagað á þenna hátt. Gerðarbeiðandi tók við póstávísunum þessum fram í janúar s. 1., en 21. janúar ritar hann gerðarþola bréf, þar sem hann mót- mælir þessum greiðslumáta og krefst þess, að framvegis verði húsa- leiga greidd sér á heimili sínu á réttum gjalddögum, sem hann telur samkvæmt venju, að séu 1. hvers mánaðar og að greitt sé fyrirfram. Bréfi þessu svarar gerðarþoli með öðru bréfi dags. 1. febr. s. 1. og gerir þar grein fyrir, að sökum endurtekinna synjana 88 gerðarbeiðanda á að veita greiðslum móttöku telji hann sig hafa rétt á að senda þær í póstávisun og tekur enn fremur fram, að þar sem enginn húsaleigusamningur sé á milli þeirra, telji hann sig ráða því, hvort hann greiði leiguna eftir á eða fyrirfram. Jafn- framt þessu tekur gerðarþoli fram í bréfinu, að ef gerðarbeiðandi láti endursenda leiguna frá pósthúsinu, verði hún geymd hjá um- boðsmanni sínum, Pétri Jakobssyni, og geti hann vitjað hennar Þangað á skrifstofutíma hans. Þessu bréfi svarar gerðarbeiðandi aftur með bréfi dags. 14. febr. og endurtekur þar kröfu sína um, að sér sé færð leigan 1. hvers mánaðar fyrirfram og að hann telji annan greiðslumáta ófullnægjandi. Leiga fyrir mánuðina febrúar og marz var, þrátt fyrir þessi bréfaskipti, send gerðarbeið- anda í póstávísunum og var send fyrirfram í byrjun hvers mán- aðar. Fyrir apríl var engin leiga send, og maíleigan hafði heldur ekki verið borin fram 12. maí s. l, en þá krafði gerðarbeiðandi konu gerðarþola um leiguna fyrir mánuðina janúar —mai s. 1. og sendi með kvittun til hennar fyrir upphæðinni. Neitaði kona gerð- arþola að greiða hina umkröfðu leigu og ber því við, að hún hafi aldrei haft með greiðslu á leigu að gera og því ekki vitað nema leiga sú, sem hún var krafin um, hafi þegar verið greidd. Er mál þetta var fyrst tekið fyrir hér í réttinum 27. maí s. 1., kom Pétur Jakobsson fasteignasali í réttinn og bauð fram leigu fyrir mánuðina janúar—maí s. 1. Veitti umboðsmaður gerðarbeið- anda henni móttöku með fyrirvara um, að hann áskildi umbjóðanda sínum allan rétt vegna orðinna vanskila. Síðar kom í ljós, að leiga fyrir janúar hafði þegar verið innt af hendi, og var hún þá endur- greidd umboðsmanni gerðarþola. Gerðarbeiðandi byggir útburðarkröfu sina á vanskilum gerðar- þola og neitun konu hans á að greiða húsaleiguna, er hún var krafin um hana 12. maí s. l. Telur gerðarbeiðandi, að eftir að gerðarþoli fékk bréf það, er hann ritaði honum 21. jan. s. 1. og áður getur, hafi gerðarþola skilyrðislaust borið að færa sér leig- una, svo sem áður hafði tiíðkazt, og sé því ólöglegt greiðslutilboð af hans hálfu frá þeim tíma að senda hana í póstávísun eða visa á hana hjá þriðja manni, enda mótmælt af hans hálfu sem ósönn- uðu, að peningarnir hafi verið fyrir hendi hjá manni “þeim, sem gerðarþoli hafði talið, að mundi sjá um greiðslu. Gerðarbeiðandi heldur því fram, að leiga hafi átt að greiðast fyrirfram, og telur því samkvæmt framansögðu, að gerðarþoli hafi verið í vanskilum með fjögra mánaða húsaleigu, er hann sendi beiðni um gerð þessa 16. þ. m. Gerðarþoli byggir mótmæli sín á því, að samkvæmt því, sem á undan var gengið milli aðiljanna, hafi sér verið heimil sú aðferð, er hann beitti við framboð leigunnar. Mótmælir hann því, að sér hafi verið skylt að greiða fyrirfram, og telur því, að dráttur sá, 90 sem varð á að april-leigan var boðin fram, sé mun minni en gerðar- beiðandi telur. Greiðsluneitun konu sinnar telur gerðarþoli stafa af því, að hún hafi aldrei haft með greiðslu húsaleigunnar að gera og verið ókunnugt, hvernig sakir stóðu í þeim efnum, er hún var krafin, og því verið heimilt að neita að greiða. Synjun gerðarbeiðanda á að veita póstávísunum, sem febrúar- og marz-leigan var send í, viðtöku firrti gerðarþola ekki þeirri skyidu að vera viðbúinn að greiða áfallna húsaleigu, er hennar var krafizt gegn fullgildri kvittun, og gaf honum heldur ekki rétt til að vísa gerðarbeiðanda á greiðslu hjá þriðja manni utan heim- ilis síns, enda ósannað, að leigufjárhæðin hafi legið fyrir til greiðslu hjá þeim manni. Gerðarþoli er sjómaður, sem sjaldan er heima, og mun hending ein, ef hann er það á gjalddögum leigunnar. Þar sem gerðarbeið- andi hafði skýlaust neitað að samþykkja, að greiðslustaður leig- unnar væri hjá manni þeim, er gerðarþoli hafði vísað á, og ekki er sýnt, að hægt hafi verið að ná til hans sjálfs, verður að telja, að gerðarbeiðanda hafi verið rétt að krefja konu hans um hina gjaldföllnu leigu, er hann óskaði, að hún yrði greidd, enda þótt hún hefði ekki undanfarið séð um greiðslu. Verður því að telja neitun konunnar á að greiða, er hún var krafin 12. maí s. l., hafa sama gildi og gerðarþoli hefði sjálfur verið bar að verki. Þrátt fyrir áðurgreinda kröfu gerðarbeiðanda, voru engar ráðstafanir gerðar til að koma hinni gjaldkræfu leigu til viðtakanda fyrr en 27. maí s. 1. og þá hér í réttinum, eftir að útburðar hafði verið krafizt. Verður að meta þau vanskil, sem þá voru orðin, svo og tómlæti það, sem kröfu gerðarbeiðanda um greiðslu hafði verið sýnt, svo verulegar vanefndir af hálfu gerðarþola, að útburði varði, og samkvæmt því að leyfa framgang hinnar umbeðnu gerðar. Í réttarhaldi í máli þessu 7. júní s. 1. mætti af hálfu gerðarþola kona hans, Ólöf Sveinsdóttir, og lagði fram greinargerð (rskj. 8), sem hún hafði undirritað f. h. gerðarþola. Í greinargerð þessari eru nokkur ummæli, sem umboðsmaður gerðarbeiðanda telur móðgandi og meiðandi í garð umbjóðanda síns, og hefur hann krafizt, að þau verði ómerkt og gerðarþola eða konu hans gert að greiða réttárfarsekt þeirra vegna. Ummæli þau, sem krafizt hefur verið ómerkingar á og refs- ingar fyrir, eru þessi: „Strax og gerðarbeiðandi var orðinn eigandi og farinn að hefja húsaleiguna, fór hann að hafa uppi röfl um, að húsaleigan væri lítil“ ... „og viðhafði ókvæðisorð við mig og konu mína, er svo bar undir, og því varð við komið“ ... „Við þetta brá gerðarbeið- anda mikið, tók ógleði, var naumast mönnum sinnandi, fékk sér sjúkrahúsvistir og sýndi mörg einkenni hins sálarsjúka manns“ ... „Við þetta varð gerðarbeiðandi svo reiður, að hann sleppti allri 91 rósemi hins háttprúða manns, virtist litið gæta að, hvar bann var staddur, en hellti hinum viðbjóðslegustu orðum yfir húsaleigu- nefndina og það í svo stórum stíl, að hún gat ekki leitt þau hjá sér, heldur tók þau undir votta í gerðarbókina og kærði gerðar- beiðanda fyrir sakadómara og mun hann vera búinn að fá rétt- látan refsidóm fyrir þennan munnsöfnuð sinn“ ... „gerðarbeið- andi væri með alls konar ruddaskap í orðum og viðmóti, og vildi hún því ekkert hafa með hann að gera“ ... „Sumarið 1943 skikkjaðist gerðarbeiðandi við að taka við húsaleigunni, en þó með alls konar undanbrögðum, ónotum og kjánagangi, sem maður á ekki að venjast hjá siðmenntuðum mönnum“ ... „gerðarbeiðandi hefur á allan hátt reynt að skaprauna mér með ósæmilegri fram- komu síðan“ ... „að hækka húsaleiguna eftir eigin vild út í okur og óleyfilegheit og hvernig hann hefur með lævisi og ósannind- um reynt að blekkja húsaleigunefndina og villa henni sýn, til þess að fá hana til að dæma mig út úr íbúðinni, og er mér ekki kunn- ugt um, að nokkur húseigandi hafi lagzt svo lágt að narra litil- siglda stúlku til þess, frammi fyrir dómstóli, að lýsa yfir trúlofun sinni við mann og væntanlegri giftingu, bara til að blekkja dóms- valdið og þannig koma ár sinni fyrir borð með ósannindum, en Þetta hefur gerðarbeiðandi allt talið samboðið sinni miklu virð- ingu“ ... ,,og segja má gerðarbeiðanda það til verðugs lofs, að ekki hefur hann verið svo ónærgætinn við þjóðfélagið að auka kyn sitt“ ... „Hitt vakir að sjálfsögðu fyrir gerðarbeiðanda og hefur ávallt vakað fyrir honum, allan þann tíma, sem hann hefur stritazt við að koma mér út, að okra húsnæði þetta út við fólk, sem í húsnæðisvandræðum væri.“ Í réttarhaldi 21. júni s. 1. mætti gerðarþoli sjálfur og lagði fram- haldsgreinargerð, er hann hafði undirritað sjálfur. Mótmælir hann þar ómerkingar- og refsikröfu umboðsmanns gerðarbeiðanda og leitast við að færa sönnur að nokkrum af ummælum þeim, sem meiðandi og móðgandi höfðu verið talin. Greinargerðin á rskj. 8 var undirrituð og lögð fram af konu gerðarþola sem málflutningsumboðsmanni hans, og ósannað er, að hann hafi átt nokkurn þátt í samningu hennar eða verið efni henn- ar kunnugt í fyrstu. Gerðarþoli hefur síðar í greinargerðinni á rskj. 12 tileinkað sér nokkur af hinum tilfærðu ummælum með því að reyna að sýna fram á rétmæti þeirra, en þar sem það virðist í þeim tilgangi einum gert að firra sjálfan hann eða konu hans réttarfarssekt þeirra vegna, verður þessi þátttaka hans í þeim ekki metin honum til sektar. Þar sem fallast verður á, að hin tilfærðu ummæli séu mjög móðgandi og meiðandi í garð gerðarbeiðanda, og þau hafa ekki verið nægjanlega réttlætt og eru áuk þess óviðkomandi því atriði, 92 er mál þetta byggist á, þykir verða að ómerkja þau og gera konu gerðarþola, sem telja verður að beri ábyrgð á þeim, að greiða sekt þeirra vegna, sém telst hæfilega metin kr. 50.00, og komi í stað- inn 3 daga varðhald, ef sektin greiðist ekki. Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður falli niður. Því úrskurðast: Hin umbeðna útburðargerð skal fram fara á ábyrgð gerðar- beiðanda. Kona gerðarþola, Ólöf Sveinsdóttir, Baldursgötu 32 hér í bænum, greiði 50 kr. sekt í ríkissjóð, og komi til vara 3 daga varðhald, ef sektin greiðist ekki innan 15 daga frá birtingu úrskurðar þessa. Málskostnaður falli niður. Miðvikudaginn 7. marz 1945. Nr. 4/1945. Réttvísin (Ólafur Þorgrímsson) gegn Kristjáni Helga Benjamínssyni (Theódór B. Lindal). Líkamsárás. Skaðabætur. Dómur hæstaréttar. Samkvæmt sakarlýsingu í héraðsdómi varðar brot ákærða við 217. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940 og 3. sbr. 96. gr. lögreglusamþykktar Reykjavikur nr. 2/1930. Þykir refsing ákærða hæfilega ákveðin varðhald 15 daga. Bótakröfu Bergs Pálssonar á hendur ákærða, kr. 1700.00, þykir í hóf stillt, og verður hún því tekin til greina að öllu leyti. Ákvæði héraðsdóms um greiðslu sakarkostnaðar í héraði ber að staðfesta. Eftir þessum úrslitum ber að dæma greiðslu áfrýjunar- kostnaðar sakarinnar á hendur ákærða, þar með talin mál- flutningslaun skipaðs sækjanda og verjanda fyrir hæsta- rétti, kr. 500.00 til hvors. 93 Þvi dæmist rétt vera: Ákærði, Kristján Helgi Benjaminsson, sæti varðhaldi 15 daga. Ákærði greiði Bergi Pálssyni bætur, kr. 1700.00. Ákvæði héraðsdóms um greiðslu sakarkostnaðar í héraði eiga að vera óröskuð. Ákærði greiði allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin málflutningslaun skipaðs sækjanda og verj- anda í hæstarétti, hæstaréttarlögmannanna Ólafs Þor- grímssonar og Theódórs B. Lindals, kr. 500.00 til hvors. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur aukaréttar Reykjavíkur 28. júní 1944. Ár 1944, miðvikudaginn 28. júní, var í aukarétti Reykjavíkur, sem haldinn var í skrifstofu réttarins af sakadómara Jónatan Hall- varðssyni, kveðinn upp dómur í málinu nr. 1456/1944: Réttvísin gegn Kristjáni Helga Benjaminssyni. Mál þetta, sem tekið var til dóms 26. f. m., er að fyrirlagi dóms- málaráðuneytisins höfðað gegn Kristjáni Helga Benjaminssyni bif- reiðarstjóra til heimilis að Meðalholti 4 hér í bæ fyrir brot gegn XXIII. kafla almennra hegningarlaga nr. 19 1940 og lögreglusam- þykkt fyrir Reykjavík nr. 2 1930. Það var tekið til dóms hinn 26. f. m. Ákærði er kominn yfir lögaldur sakamanna, fæddur 8. febrúar 1914 á Akureyri, og hefur, svo kunnugt sé, sætt eftirtöldum kærum og refsingum: 1934 244 Sátt, 20 kr. sekt fyrir of hraðan akstur. 1934 %o Sátt, 20 kr. sekt fyrir of hraðan akstur. 1934 2%, Sátt, 20 kr. sekt fyrir of hraðan akstur, 1934 %, Sátt, 10 kr. sekt fyrir afturljósleysi á bifreið. 1934 23%, Kærður fyrir að aka bifreið á skiðasleða. Afgreitt með skaðabótum. 1937 í Áminning fyrir bifreiðalagabrot. 1937 1) Kærður fyrir að aka bifreið á reiðhjól. Ekki talin ástæða til málssóknar. 1937 % Sátt, 25 kr. sekt fyrir brot gegn bifreiðalögunum. 1937 Kærður fyrir ökuslys. Afgreitt til bæjarfógeta í Hafnar- firði. 1937 %o Sátt, 25 kr. sekt fyrir bifreiðalagabrot. R 94 1938 12%% Undir rannsókn út af ökuóhappi, ekki talin ástæða til málssóknar. 1938 1% Undir rannsókn út af ökuóhappi, ekki talin ástæða til málssóknar. 1938 3%% Dómur lögregluréttar, 60 kr. sekt fyrir of hraðan bif- reiðarakstur, 1939 2% Sátt, 10 kr. sekt fyrir brot gegn lögreglusamþvkkt. 1939 1645 Sátt, 20 kr. sekt fyrir brot gegn reglugerð 64 1939. 1939 2 Sátt, 10 kr. sekt fyrir of hraðan akstur. 1940 %; Áminning fyrir brot gegn umferðarreglum í Hafnarfirði. 1940 %s Undir rannsókn út af ökuóhappi. Ekki talin ástæða til málssóknar. 1943 1% Sátt, 100 kr. sekt fyrir ölvun og ryskingar á almannafæri. Aðfaranótt 3. október s. 1. var Bergur Pálsson sjómaður til heimilis á Öldugötu 19 hér í bæ á dansleik að Hótel Borg með Ísleifi Annas Pálssyni skrifstofumanni til heimilis í Aðalstræti 12, Margréti Soffíu Halldórsdóttur til heimilis á Blómvallagötu 10 og Jóninu Sveinsdóttur til heimilis á Þverholti 7, öllum hér í bænum. Bergur neytti áfengis á dansleiknum, en þar voru vinveitingar, og fann hann vel til áhrifa af víninu. Laust fyrir klukkan 3 um nóttina fóru þau af dansleiknum og gengu vestur Kirkjustræti áleiðis vestur í bæ. Fyrir framan Hótel Skjaldbreið var bifreiðin R 1399 sunnan megin götunnar og snéri í austur. Í aftursæti bifreiðarinnar sátu ákærði og Ketill Eyjólfsson til heimilis á Laugavegi 68, en í framsæti var stjórnandi hennar, Óskar Arnar Lárusson til heimilis á Hringbraut 202 hér í bæ. Bergur skýrir svo frá, að hann hafi gengið að bifreiðinni í því skyni að vita, hvort hann gæti fengið hana leigða, en samferðafólk hans hafi haldið áfram vestur strætið. Bergur kveðst hafa opnað aðra hurðina vinstra megin á bifreiðinni, en getur ekki sagt um, hvort það var fram- eða afturhurð. Hann kveðst hafa spurt að því, hvort bifreiðin væri til leigu, en ekki beðið eftir svari heldur lok- að hurðinni strax aftur, er hann sá marga menn í bifreiðinni. Hann hafi gengið nokkur skref frá bifreiðinni, en þá hafi ákærði komið út úr henni, ráðizt á sig fyrirvaralaust án þess að segja orð og slegið sig að minnsta kosti tvisvar í andlitið, án þess að hann gæti komið nokkurri vörn við. Bergur kveðst hafa fallið í götuna, en staðið upp aftur, og hafi ákærði þá slegið sig aftur, svo að hann féll í annað sinn í götuna. Samferðafók hans hafi nú komið að, og hafi þá ákærði hlaupið inn í bifreiðina, sem síðan var ekið rakleitt burtu. Bergur kveðst hafa fengið við högg ákærða áverka þá, er um ræðir í eftirfarandi læknisvottorðum. Vottorð Karls Jónassonar læknis, dagsett 4. október s. l., hljóðar svo: 95 „Ég undirritaður athugaði í dag Berg Pálsson, Öldugötu 19, sem kvaðst hafa verið sleginn aðfaranótt s. 1. sunnudags. Ég fann þetta: Hrufla á h. augabrún, blátt og Þólgið kringum augað. Hægri kinn er bólgin. Innan á efri vör hægra megin er ca 3 sm langur óreglu- legur skurður (vuln. contus.). Önnur framtönn hægra megin (dens incisiv. IT d.) brotin sundur í miðju. Fyrsta framtönn og önnur framtönn v. megin (dens incisiv. I-II. sin.) höfðu verið með postulinskrónu, sem nú vantaði og að sögn brotnaði við höggið.“ Vottorð Halls L. Hallssonar tannlæknis, dagsett 5. október s. 1, er svo hljóðandi: „Herra Bergur Pálsson þarf að fá 3 chacketkrónur á framtenn- ur í efri góm, í stað 2 chacketkróna (postulinskróna), sem hann hafði, en nú eru eyðilagðar, og einnar framtannar (2 =), sem hefur brotnað. Chacketkróna kostar nú um kr. 300 stykkið.“ Ákærði skýrir svo frá málsatvikum, að Bergur hafi stanzað við bifreiðina, opnað framhurð hennar og spurt, hvort bifreiðin væri upptekin, og hafi ákærði svarað, að svo væri. Bergur hafi þá þrifið í öxl hans og spennt upp vagnhurðina. Ákærði kveðst þá hafa farið út úr bifreiðinni og stjakað Bergi frá henni, en hann hafi ekki fallið í götuna við það. Ákærði kveðst svo hafa farið inn í bifreiðina, en heyrt rétt á eftir, að sparkað var í afturhluta hennar. Hann hafi þá farið út og séð, að dæld, sem sýnilega hafði verið eftir fót, var komin í kistulokið aftan á bifreiðinni. Bergur hafi staðið þarna rétt hjá og hafi ákærði ýtt honum frá bifreiðinni. Hafi Bergur fallið í götuna með höfuðið niður, en staðið svo á fætur. Ákærði neitar því hins vegar að hafa slegið Berg eða að hafa reynt að slá hann. Í þessu hafi maður, sem hafði verið með Bergi, komið á vettvang og kastað flösku að ákærða, en hitti ekki. Ákærði kveðst síðan hafa haldið í burtu í bifreiðinni. Bergur Pálsson neitar því að hafa þrifið í eða komið við ákærða um leið og hann opnaði vagnhurðina og spurði, hvort bifreiðin væri upptekin. Þá minnist Bergur þess ekki að hafa sparkað aftan í bifreiðina eða dældað hana, en hann kveðst hafa verið það ölv- aður í þetta skipti að hann muni ekki vel eftir öllu, sem skeði.. Samferðafólk Bergs og menn þeir, sem voru í bifreiðinni með ákærða, hafa verið leiddir sem vitni í málinu. Vitnið Margrét Soffia Halldórsdóttir hefur borið það, að er Bergur gekk að bifreiðinni, hafi það ásamt Jónínu og Ísleifi Annas gengið áfram vestur strætið. Er Bergur kom ekki strax aftur, leit vitnið við og sá þá, að Bergur var að tala við mann einn við bif- reiðina. Vitnið og Jónína báðu nú Ísleif Annas að fara og reka á eftir Bergi, en þær gengu áfram vestur strætið. Rétt á eftir kveðst vitnið hafa litið við og séð, hvar Bergur lá í götunni. Vitnið og Jónína hafi hlaupið til hans, en þá hafi maður sá, sem hafi verið 96 að tala við Berg, farið rakleitt upp í bifreiðina, sem ekið var strax í burtu. Vitnið kveðst ekki hafa heyrt samtal Bergs og mannsins og veit því ekki, hvað þeim fór á milli. Vitnið Jónina Sveinsdóttir skýrir eins frá og Margrét Soffia Halldórsdóttir. Segir vitnið, að í fyrra skiptið er það leit við, hafi Bergur verið að tala við einhvern mann við bifreiðina, en er það leit við í annað sinn, hafi Bergur legið í götunni, en maðurinn staðið yfir honum. Er vitnið hafi komið að þeim, hafi það heyrt manninn segja, að hann væri tilbúinn til að slá hann aftur. Vitnið Ísleifur Annas Pálsson kveðst hafa haldið áfram vestur Kirkjustræti ásamt stúlkunum, er Bergur gekk að bifreiðinni til að vita, hvort hann gæti fengið hana leigða. Er Bergur kom ekki strax aftur, leit vitnið við og sá, að maður einn var að slá Berg skammt frá bifreiðinni hinum megin á götunni. Sló maðurinn Berg að minnsta kosti tvisvar sinnum í andlitið og féll Bergur í götuna. Vitnið hljóp til Bergs, sem var blóðugur í andliti, og hjálpaði hon- um á fætur. Reyndi þá maðurinn að slá vitnið, sem vék sér undan honum. Maðurinn snéri sér þá að Bergi, sem staðinn var upp, og sló hann aftur í andlitið, svo að hann féll aftur í götuna. Maður- inn hafði nú elt vitnið, en snúið síðan til bifreiðarinnar, og kveðst vitnið í bræði sinni hafa kastað flösku, sem það sá á götunni, á eftir honum. Ekki kveðst vitnið hafa séð Berg sparka í bif- reiðina. Vitnið Óskar Arnar Lárusson hefur borið það, að Bergur, sem hafi verið áberandi undir áhrifum áfengis, hafi reynt að opna framhurð bifreiðar hans, en er hann hafi fundið, að hún var lok- uð, hafi hann opnað vinstri afturhurð og spurt, hvort bifreiðin væri laus. Ákærði svaraði því neitandi, en þá fálmaði Bergur í ölvun sinni í öxl ákærða, sem ýtti Bergi frá sér. Ákærði fór út úr bifreiðinni og sagði við Berg eitthvað á þá leið, að hann skyldi ekki vera að ryðjast upp í bila hjá öðru fólki. Fóru síðan fram nokkur orðaskipti milli þeirra, sem vitnið treystir sér ekki til að greina frá í einstökum orðum, en allt í einu féll Bergur í götuna og lá þar augnablik. Segir vitnið, að ákærði hafi annað hvort hrint Bergi eða slegið hann, svo að hann féll í götuna. Ákærði fór síðan upp í bifreiðina, en þá heyrðist, að bifreiðin varð fyrir höggi. Vitnið getur ekki fullyrt, hvað olli þessu höggi, en telur líklegt, að Bergur hafi sparkað aftan í bifreiðina, þótt það hafi ekki séð hann gera það. Ákærði fór nú aftur út úr bifreiðinni og snéri sér að félaga Bergs, sem hafði reynt að kasta flösku í bifreiðina, en hann hljóp í burtu og náði ákærði honum ekki. Vitnið sá nú, að Bergur hafði staðið upp og gekk aftan að ákærða og reiddi hnef- ann til höggs og sló, en í því sneri ákærði sér við. Missti Bergur höggsins og var að falla á götuna af vindhögginu, er ákærði ýtti aftan á hann þannig, að Bergur stakkst á höfuðið á götuna. Vitnið 97 ók svo í burtu með ákærða og félaga hans. Vitnið segir, að fall Bergs í götuna í fyrra skiptið hafi verið lítilræði eitt borið saman við fall hans í seinna skiptið, og gerir vitnið þess vegna ráð fyrir, að áverkar Bergs stafi af því falli. Vitnið Ketill Eyjólfsson hefur borið það, að maður einn hafi opnað afturhurð bifreiðarinnar, en ekki tók það eftir því, hvað maður þessi vildi. Einhver orðaskipti urðu milli manns þessa og ákærða, og fór ákærði út úr bifreiðinni. Ákærði kom svo aftur inn i bifreiðina eftir litla stund, en er þeir voru að leggja af stað, var sparkað í bifreiðina. Ákærði hljóp þá út úr Þifreiðinni, og er vitnið fór að lengja eftir honum, fór það einnig út úr henni. Sá þá vitnið, hvar ákærði stóð hinum megin á gangstéttinni, en maður lá við fætur hans. Vitnið bað ákærða um að koma, og varð hann við því. Vitnið getur ekki sagt, hvað fram fór milli ákærða og manns þess, er í götunni lá. Vitnið segir, að ákærði hafi verið lítið eitt undir áhrifum áfengis í betta skipti. Samkvæmt því, er að framan greinir, bera Bergur og Ísleifur Annas það, að ákærði hafi slegið Berg að minnsta kosti tvisvar sinnum með þeim afleiðingum, að hann féll í götuna. En ákærði viðurkennir að hafa ýtt við Bergi, svo að hann féll með höfuðið niður í götuna, og er það í samræmi við framburð Óskars Arnars, sem bætir því við, að Bergur hafi þá einmitt verið að falla í göt- una af misheppnuðu höggi, er hann hafi ætlað ákærða. Er þannig sannað, að ákærði hefur gerzt sekur um háttsemi, sem með til- liti til áverka þess, er af hlauzt, varðar við 218. grein almennra hegningarlaga nr. 19 1940, og 3. gr. sbr. 96. gr. lögreglusamþykktar fyrir Reykjavík nr. 2 7. janúar 1930. En jafnframt þykir sannað, að Bergur hafi með ótilhlýðilegri framkomu sinni, er hann réðist að bifreiðinni, vakið að nokkru hjá ákærða reiði þá og geðshrær- ingu, er hann framdi brotið í. Refsingu ákærða ber því að meta með hliðsjón af 4. tl. 74. greinar hegningarlaganna. Þykir refsing hans hæfilega ákveðin 300 kr. sekt til ríkissjóðs, en verði hún ekki greidd innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa, sæti hann í stað hennar varðhaldi í 15 daga. Bergur Pálsson hefur gert 1700 kr. bótakröfu á hendur ákærða í málinu, og sundurliðast hún þannig: 1) Kr. 900, kostnaður við að gera við eyðilagðar tennur. 2) Kr. 50, hreinsunarkostnaður á fötum vegna falls í götuna. 3) Kr. 750, fyrir óþægindi, þjáningar og álitshnekki vegna meiðslanna. 1. liður bótakröfunnar er samkvæmt áliti tannlæknis, sem á engan hátt hefur verið hnekkt. Ekki hafa verið lagðir fram reikn- ingar fyrir 2. lið, en eftir atvikum þykir hann eigi ósanngjarn. 3. liður bótakröfunnar hefur eigi verið rökstuddur sérstaklega, og verður hann því ekki tekinn til greina. 98 Samkvæmt þessu verður ákærði dæmdur til að greiða Bersi samtals í skaðabætur 950 kr. Ákærða ber að dæma til greiðslu alls sakarkostnaðar, þar með talin málsvarnarlaun skipaðs verjanda sins, Theódórs B. Lindals hrl., kr. 200.00. Málið hefur verið rekið vitalaust. Því dæmist rétt vera: Ákærði, Kristján Helgi Benjamínsson, greiði 300 kr. sekt til ríkissjóðs, og komi varðhald í 15 daga í stað sektarinnar, verði hún eigi greidd innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Hann greiði Bergi Pálssyni kr. 950.00 innan 15 sólarhringa frá birtingu dóms þessa. Hann greiði allan kostnað sakarinnar, þar með talin máls- varnarlaun skipaðs verjanda sins, Theódórs B. Líndals hæsta- réttarlögmanns, kr. 200.00. Dómi þessum skal fullnægja með aðför að lögum. Föstudaginn 9. marz 1945 Nr. 51/1944. Guðmundur Jörundsson (Einar B. Guðmundsson) gegn Alfred Andersen skipstjóra f. h. eigenda og vátryggjenda e/s Rolf Jarl, skips og farms (Sveinbjörn Jónsson). Bjarglaun. Dómur hæstaréttar. Héraðsdóm hefur upp kveðið Sigurður bæjarfógeti Egg- erz ásamt sjó- og verzlunardómsmönnunum Benedikt Steingrímssyni og Jóhannesi Júlínussyni. Áfrýjandi hefur skotið máli þessu til hæstaréttar með stefnu 24. april 1944. Krefst hann þess, að stefnda verði dæmt að greiða honum kr. 200000.00 með 6% ársvöxtum frá 7. april 1943 til greiðsludags svo og málskostnað fyrir báðum dómum eftir mati hæstaréttar. Þá krefst hann þess og, að viðurkenndur verði sjóveðréttur honum til handa í e/s Rolf Jarl fyrir dæmdum fjárhæðum. Stefndi krefst þess aðallega, að héraðsdómur verði stað- 99 festur og honum dæmdur málskostnaður fyrir hæstarétti úr hendi áfrýjanda eftir mati dómsins. Til vara krefst stefndi þess, að krafa áfrýjanda verði færð niður til muna cg málskostnaður fyrir hæstarétti þá látinn falla niður. Telja verður, að e/s Rolf Jarl hafi verið í háska statt þann 30. marz 1943, eftir að stýri þess brotnaði og það tók að reka stjórnlaust fyrir sjó og vindi í dimmu hríðarveðri inni á þröngum firði. Samkvæmt skýrslu hafnsögumannsins í Hrisey, sem var þá á e/s Narfa, dró e/s Narfi e/s Rolf Jarl frá Hrísey suðausíur í álinn á meira dýpi. Eftir það hafði e/s Narfi skipið í eftirdragi ekki skeinur en til kl. 9.30 síð- degis, og voru skipin þá komin nær því á móts við suður- enda Hríseyjar. Að sögn skipverja á e/s Rolf Jarl dró e/s Himba skipið síðan nokkurn spöl suður fyrir eyna, þar sem það varpaði akkerum eftir tilvísun áfrýjanda. Næstu daga tók svo e/s Narfi þátt í drætti skipsins til Akureyrar, svo sem lýst er í héraðsdómi. Verður að telja þessar athafnir e/s Narfa hluttöku í björgunarstarfi. Dómkvaddir menn hafa virt verðmæti þau, er voru í hættu og bjargað var, þ. e. skip, farm, farmgjöld og kolaforða. samtals á kr. 3711711.90. Þegar til þess er litið, að áfrýjandi lagði skip sitt og skips- höfn í hættu við björgunina, að útlagður kostnaður hans fyrir spjöll á munum og vegna matsgerðar nemur um 8000 krónum, svo og að verðmæti hins bjargaða er það, sem að framan greinir, þá þykir þóknun hans fyrir þátt hans í björgunarstarfinu hæfilega ákveðin kr. 85000.00. Ber stefnda að greiða þá fjárhæð ásamt 6% ársvöxtum frá 7. apríl 1943 til greiðsludags. Eftir þessum úrslitum telst rétt, að stefndi greiði áfrýj- anda málskostnað í héraði og fyrir hæstarétti, samtals kr. 10000.00. Á áfrýjandi sjóveðrétt fyrir dæmdum f járhæðum 1 e/s Rolf Jarl. Þvi dæmist rétt vera: Stefndi, Alfred Andersen f. h. eigenda og vátryggj- enda e/s Rolf jarl, skips og farms, greiði áfrýjanda, 100 = Guðmundi Jörundssyni, kr. 85000.00 ásamt 6% árs- vöxtum frá 7. apríl 1943 til greiðsludags og samtals kr. 10000.00 í málskostnað í héraði og fyrir hæstarétti. Á áfrýjandi sjóveðrétt í e/s Rolf Jarl fyrir fjárhæðum þessum. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Dómur sjó- og verzlunardóms Akureyrar 27. janúar 1944. Mál þetta hefur höfðað Guðmundur Jörundsson í Hrisey, skip- stjóri á Narfa, gegn Andersen skipstjóra á Rolf Jarl, stöddum í Ak- ureyrarbæ, vegna eigenda og vátryggjenda skipsins Rolf Jarl fyrir sjó- og verzlunardómi Akureyrar til greiðslu á björgunarlaunum kr. 618618.00 ásamt vöxtum frá 7. april 1943 til greiðsludags og kr. 5000.00 fyrir matsgerð, er fór fram á skipinu. Til vara krefst hann björgunarlauna eftir mati dómarans. Til þrautavara er þess krafizt, ef dómarinn fellst ekki á, að hér sé um björgun að ræða, að stefnanda verði tildæmd rifleg þóknun fyrir aðstoð við Rolf Jarl og drátt samkvæmt mati dómenda og bætur fyrir beint tjón stefnanda. Þá er krafizt málskostnaðar. Samkvæmt framlögðum reikningi er málskostnaður gerður kr. 20519.14. Þá krefst stefn- andinn, að sjódómurinn viðurkenni sjóveðrétt í Rolf Jarl fyrir kröfum þeim, sem kunna að verða tildæmdar. Stefndur krefst sýknu í málinu vegna aðildarskorts stefnanda. Til vara krefst hann sýknu af því, að Narfi hafi eigi getað hjálpað skipinu, enda þá eigi í hættu. Ef rétturinn fellst eigi á þetta, krefst hann, að réttarkrafa sú, sem stefnandinn gerir, verði færð stór- lega niður, enda gæti hér eigi verið um björgun að ræða, heldur aðstoð. Þá er matsgerð skipsins mótmælt og mótmælt, að hún verði lögð til grundvallar við ákvörðun þóknunar fyrir aðstoð- ina. Þá er matsgerðinni mótmælt sem óstaðfestri og óhæfilega hárri, en síðan hefur matsgerðin verið staðfest. Þá er matsgerð- inni yfirhöfuð mótmælt, þar sem því er haldið fram, að þýðingar- laust hafi verið að láta matið fara fram. Þá krefst hann málskostn- aðar. Atvik málsins virðast þessi: Þriðjudaginn 30. marz 1943 var eimskipið Rolf Jarl frá Trond- heim utarlega á Eyjafirði á innsiglingu. Um kl. 14.10, er skipið var nálægt Hrólfsskeri, brotnaði stýrið, og rak skipið um fjörðinn. Voru gefin neyðarmerki. Um kl. 6.15 e. h. sá Súðin skipið, fór að því og bauð hjálp sína. Samband náðist við Súðina kl. 7.30. Taugin slitnaði 7.48, og varð 101 €igi frekar af drætti Súðarinnar, en atvik að því þykir ekki ástæða til að rekja hér. Hreinn Pálsson hafnsögumaður i Hrisey kom til skipstjórans á Narfa eftir beiðni ensks liðsforingja og bað hann að koma til hjálpar skipi, sem sendi frá sér neyðarmerki. Lagði hann af stað frá Hrísey í versta veðri um kl. 7 á Þriðju- dagskvöld. Hafði varðbáturinn við Hrísey, Himba, orðið að snúa við vegna veðurs. Sigldi Narfi fyrir suðurenda eyjarinnar og austur með henni og fann Rolf Jarl þar fyrir framan svokallaða Melaenda austanverðu á eynni. Eftir sögn skipstjórans á Narfa var norðaustan hríð og norðan sjór. Vindhraðinn 5. Virðist sem Súðin hafi verið að fara frá skipinu. Hefur umboðsmaður stefn- anda í munnlega málflutningnum sagt, að Súðin og Narfi hafi talazt við. Dýpið var mælt með bergmálsdýptarmæli og reyndist 58 faðma. Var komið sambandi milli skipanna, 45 faðma keðja frá Narfa og svo trossa frá Rolf Jarl. Síðan var sett af stað frá eynni. Slitnaði þá keðjan, og var hún dregin inn. Var komið sambandi milli skipanna aftur, en hvað langt leið frá því slitnaði og þar til samband kom á aftur, er ekki upplýst. Var þá lögð til trossa og 120 faðma vír frá Rolf Jarl. Dýpið mælt með bergmálsdýptar- mæli Narfa og reyndist þá 18 faðmar að sögn skipstjóra Narfa. Var fyrst hugsað um að snúa skipinu (Rolf Jarl) undan vindi. en hætt við það af hræðslu við, að skipið mundi þá dragast of nærri landi. Skipið var aftur dregið austur í álinn á meira dýpi, svo skýrir skipstjórinn á Narfa frá. Kl. 10.30 slitnaði dráttartaugin, en skipunum ber ekki alveg saman um tímann. Dýpið var þá mælt og reyndist 55 faðmar. Telur nú skipstjórinn á Narfa, að skipið hafi verið komið úr aðalhættunni. Kallaði hann á skipstjórann á Rolf Jarl og ráðlagði honum að láta akkerið falla, þegar hann væri kominn á 20 faðma dýpi. Vindhraðinn var 4, er Narfi yfir- gaf skipið. Segist hann að vísu hafa getað verið þarna lengur, en hann hafði engar dráttartaugar og gat því eigi haldið áfram að draga skipið. Áður en Narfi yfirgaf skipið Rolf Jarl, var Himba komin til aðstoðar Rolf Jarl. Um ýmis veigamikil atriði er ágreiningur milli skipstjórans á Rolf Jarl og Narfa. Þannig segir skipstjórinn á Rolf Jarl, að áttin hafi verið NNV. Veðurathugunarstofan segir, að í Grímsey hafi Þenna dag áttin verið NV, en vindurinn á Akureyri NNV um kl. 21. Skipstjórinn á Narfa segir, að áttin hafi verið NA, og sama segir skipstjórinn á Súðinni. Hafnsögumaðurinn segist gizka á, að áttin hafi verið NNA, er Narfi kom að Rolf Jarl. Skipstjórinn á Rolf Jarl styður mál sitt um áttina með því að segja, að hann hafi rekið áfram í sömu línu frá kl. 14.20 til 20. Og ef áttin hefði verið NA, þá segir hann, að þá hefði rekið fyrir vestan Hrísey. Það virðist samkomulag um, hvar skipið var kl. 8, en ósamkomulag um aðstöðuna á eftir. Skipstjórinn á Rolf Jarl segist hafa rekið 102 áfram eftir kl. 8 í sömu linu og er hann kom utan af firðinum, en skipstjórinn á Narfa dregur aftur línu, sem liggur nær landinu. Og Narfi virðist styðja sitt mál með dýptarmælingum, er sýndu 18 faðma, eftir að festum var komið á í seinna skiptið. Og þegar hann var aðspurður, hvernig það hefði mátt vera. að Rolf Jarl hafi færzt svo nálægt landinu, eftir að trossan slitnaði í fyrsta sinn, segir hann, að ekki aðeins vindurinn hafi orðið því valdandi heldur og straumur, sem sé þarna oft mikill. Narfi segir, að þeir hafi verið svo sem % miílu frá landina, er þeir voru næstir því. En þessu mótmælir skipstjórinn á Rolf Jarl, og segist hann hafa fylgzt með þessu, því hann hafi haft akkerin bæði tilbúin, ef honum hefði sýnzt þörf að varpa þeim fyrir borð. Þá heldur skipstjórinn á Rolf því fast fram, að Narfi hafi eigi dregið Rolf Jarl, en rekið með honum inn fjörðinn. Og um þetta virðast þeir, sem yfirheyrðir voru af skipshöfn hans, hafa verið honum sammála. Segja þeir, að Narfi hafi verið svo léttur á sjón- um. Þá er og vísað í, hve illa Narfa hafi dagana á eftir gengið að draga skipið til Akureyrar með aðstoð annarra skipa. Samkvæmt dagbók Narfa fór drátturinn til Akureyrar fram Þannig: Hinn 31. marz byrjaði drátturinn til Akureyrar. Var Narfi þá bundinn við bakborðshlið skipsins. Á stjórnborðshlið skipsins lagðist togarinn Strathella, en m.s. Drifa á bakborð. Var sett á ferð, og skipið rann af stað austur í álinn, en sjógangur var þar svo mikill, að Drífa sleit dráttartaugarnar, og Strathella gat eigi haldizt við við síðu skipsins vegna sjógangs. Skipin fóru þá öll frá flutningaskipinu, en Strathella var svo fest í framenda þess, en sleit eftir litla stund. Narfi festi þá trossu í skipið og stimað!i talsverðan tima í austur, því skipið var komið nærri Hauganesi, en er það hafði gengið um hríð, sleit Narfi dráttartaugina. Dýpið var mælt með bergmálsdýptarmæli og reyndist vera 22 faðmar. Strathella var nú sett föst í framenda, en Narfi í afturenda til að stýra skipinu, sem leitaði ákaft á annað hvort borðið. Gekk Þetta um tíma, skipinu miðaði alltaf áfram, unz komið var að Miðvík, en þá slitnaði dráttartaug Strathella, en Rolf Jari var þá kominn upp á víkina og varpaði þar akkeri. Narfi fór svo inn til Akureyrar, en kom svo aftur daginn eftir, og var skipið þá dregið inn til Akureyrar. Var þá Koralen með. Segir skipstjórinn á Rolf Jarl, að þrátt fyrir það þó Narfi og Strathella drægi skipið bæði, þá megnuðu þau eigi að halda skip- inu á miðjum firðinum, heldur rak það austur á við á grynningar og varð að leggjast þar. Segir hann enn fremur, að Narfi hafi ekki haft neinn „Poulert'“ til að festa dráttartaugarnar í, og hafi því orðið að festa þær hing- að og þangað í skipinu. Trossa Narfa, segir hann, að hafi nagazt 103 sundur á borðstokknum. Skipstjórinn á Narfa neitar, að trossan hafi nagazt sundur á borðstokknum. Í réttinum hefur verið sýndur kaðall sá, sem bundinn var um mastrið á Narfa og slitnaði. Mæld var lengd Narfa frá stórmastri aftur á skut og eins lengd kaðalsins. Og er kaðlinum hafði verið brugðið yfir mastrið og hann verið borinn aftur á skipið, reynd- ist hann tæplega ná á öldustokkinn á skut skipsins. Stefnandinn hefur haldið því fram, að annarri trossu hafi verið vafið utan um kaðalinn, þar sem hann lá á öldustokknum, en þessu mótmælir umboðsmaður stefnda. Skipstjórinn á Rolf Jarl hefur sagt það, að skemmdir hafi orðið á Rolf Jarl vegna árekstra á það, og einnig hafi orðið nokkrar skemmdir á hinum skipunum. Skipstjórinn á Narfa hefur tekið fram, að keðja sú, sem hann tapaði, hafi verið 1200 kr. virði, og aðgerð sú, sem gerð var á aftur- enda skipsins, hafi kostað kr. 500.00, og enn er reikningur kr. 1360.00 frá vélsmiðjunni Atla. Að því er fyrstu sýknukröfuna snertir, um það að stefnandinn eigi ekki aðild þessa máls, byggir stefndur hana á því, að Narfi hafi verið í þjónustu amerísku herstjórnarinnar, og að samkvæmt leigusamningi herstjórnarinnar séu leigjendur skipsins skyldir til að starfrækja skip sín eingöngu í þágu herstjórnarinnar Í þeim ferðum, flutningum og tilgangi, sem herstjórnin kann að ákveða. Segir hann, að m.s. Narfi, er hann leitaðist við að veita e.s. Rolf Jarl aðstoð, hafi verið í þjónustu Bandaríkjastjórnar og farið eftir fyrirmælum og undir umsjón brezks liðsforingja. Aðstoðartil- raunin, segir hann, að hafi farið fram að tilhlutun brezku aðflutn- ingsskrifstofunnar á Akureyri, sem hafði samvinnu við sams konar skrifstofu ameríska setuliðsins. Segir hann, að þóknun skipstjórans á Narfa sé að sjálfsögðu fólgin í greiðslum herstjórnarinnar til hans fyrir skipið. Á réttarskjali 3 skýrir stefnandinn svo frá, að hafnsögumaður- inn í Hrísey hafi komið með boð frá brezkum yfirmanni í Hrísey, þar sem hann fer þess á leit, að hann fari á Narfa til þess að veita aðstoð flutningaskipi, sem stöðugt sendi út neyðarmerki. Hins vegar hefur umboðsmaður stefnanda harðneitað því, að enski liðs- foringinn, sem fór um borð í skipið, hafi haft þar nokkra stjórn með höndum. Alla stjórn hafði hann sjálfur. Þá hefur hann og upplýst, að skipið Rolf Jarl hafi komið með sementsfarm til Kaup- félags Eyfirðinga og ekki gegnt neinum hernaðarstörfum. Daginn eftir, segir hann aftur, að ráðstafanir hafi verið gerðar til þess að fá samþykki amerísku herstjórnarinnar til þess, að Narfi mætti draga skipið inn fjörðinn, en það telur hann eigi neina björgunarstarfsemi. Á réttarskjali 24 er samningurinn um leigu á Narfa milli eig- 104 enda hans og Amerikumanna. Í samningnum er það hvergi tekið fram, að ameríska setuliðið eigi kröfu til björgunarlauna fyrir björgun þá, er Narfi kynni að framkvæma. Í þvi tilfelli, sem hér ræðir um, var Narfi inni á höfninni í Hrisey í vonzkuveðri, og því hefur ekki verið haldið fram, að á þeim tíma, sem björgunin fór fram, hafi hann átt að vinna ákveðið verk fyrir ameríska setu- liðið, en þó enskur fyrirliði óskaði, að hann færi út, er neyðar- merkið var gefið, verður að telja líklegt, að sú ósk hefði komið fram til hvaða skips, sem legið hefði við Hrísey, hvort sem Það var á leigu hjá ameríska setuliðinu eða eigi. En þar sem ábyrgð eigenda á mönnum og skipi samkvæmt 5. og 6. gr. leigusamnings- ins er svo víðtæk, og þar sem björgunarstarfsemi í byljum og vond- um veðrum er samfara mikil hætta á skipi og mönnum, en sú áhætta hvílir á leiguseljanda, verður eigi séð, að leigutaki geti gert neinar kröfur til greiðslu fyrir slíka björgunarstarfsemi, enda er hún svo mjög bundin við persónur skipverja og fórnir þeirra. Það ber því að líta svo á, að skipstjórinn á Narfa sé hinn rétti aðili og það enda þótt á eftir kynni að vera að ræða um kröfur, sem leigutaki kynni að gera á leigusala. Til styrktar þessu má og geta þess, að samkvæmt samningum ber leigusali, en ekki leigu- taki, kostnað við björgun, sem kynni að fara fram á Narfa. Fyrsta sýknukrafa stefnanda verður því eigi tekin til greina. Hins vegar fellst meiri hluti réttarins á, að skipið hafi eigi verið í yfirvofandi hættu og muni hafa bjargazt fram hjá eynni, þó hjálp hefði eigi komið. Litur meiri hlutinn svo á, að hér hafi ekki verið um björgun að ræða, aðeins aðstoð, en þar sem Narfi fór út í hríðarbyl og gerði allt sem í hans valdi stóð til að að- stoða skipið og þar sem verðmæti Rolí Jarl er svo mikið, þá þykir mega ákveða 35 þús. kr. fyrir aðstoðina, og eru þá í þeirri upphæð faldar skemmdir þær, tap á keðju, sem gerðir hafa verið sérstakir reikningar fyrir, og öll vinna og aðstoð við Rolf Jarl. Fyrir matsgerð þykir hæfilegt að greiða 2000 kr. Málskostnað ber .stefndum að greiða með kr. 2500.00 til stefn- andans. Þá ber að tildæma sjóveðrétt í skipinu Rolf Jarl fyrir greind- um 35000.00 kr. Formaður réttarins hefur sérstöðu í málinu, er rökstyðst Þannig: Um 8 leytið 30. marz berst Rolf Jarl stjórnlaus fyrir veðri og vindi. Fjarlægð skipsins frá eynni virðist vera um 1 sjómíla, en um þetta er þó eigi samkomulag. Um vindáttina segir skipstjórinn á Rolf Jarl, að hún hafi verið NV. Skipstjórinn á Narfa og Súð- inni segja, að hún hafi verið NA. Veðurathugunarstofan segir, að 30. marz hafi veðuráttin á Akureyri verið N, en kl. 21 NV. Í Gríms- ey var áttin sama dag NV. Hafnsögumaður telur, að áttin hafi 105 verið NNA. Það er alkunnugt (notoriskt) að veðurathugunarstofan reiknar með réttvísandi átt. Virðist mega leggja athuganir hennar til grundvallar, en samkvæmt því hefur áttin legið milli N og NA. Ágreiningur er um hreyfingar skipsins eftir kl. 8. Stefndur segir, að skipið hafi rekið áfram í sömu stefnu og áður, en stefnandinn segir, að skipið hafi rekið í stefnu, sem hafi verið nær eynni, og styður það við mælingu sína meðal annars, sem sýndi 18 faðma dýpi. Línuritun hefur eigi verið sýnd, sem tryggi að mælingin sé rétt. Dýptarkörfurnar, sem sjást á kortinu, benda til, að Rolf Jarl hefði verið mjög nálægt landi, ef hann hefði verið á 18 faðma dýpi, en ekki er hægt að byggja á dýptarkörfum þessum, sem sýndar hafa verið á kortinu. Hafnsögumaðurinn telur, að Rolf Jarl hafi færzt nær eyjunni, eftir að fyrsta sambandinu var slitið við Narfa, líkt því og skip- stjórinn á Narfa segir. Enn telur hafnsögumaðurinn, að Narfi hafi hjálpað til að koma Rolf Jarl aftur út á meira dýpi. Skipstjór- inn á Narfa segir, að þegar Rolf Jarl hafi verið næst landinu, þá hafi hann eigi verið meira en % mílu frá þvi. Þessu mótmælir skipstjórinn á Rolf Jarl. Segir hann, að skip sitt hafi aldrei verið svo nærri landi, segist hafa haft sérstakar gætur á fjarlægðinni til lands, því hann var reiðubúinn að varpa akkerum, ef þörf hefði verið á þvi. Í þessu sambandi er rétt að taka fram, að skipstjórinn á Narfa hefur haldið því fram, að haldbotn um þessar slóðir væri slæmur fyrir akkeri. Stefnandinn segist eigi fullyrða, að skipið hefði farizt, þó það hefði eigi fengið hjálp Narfa, en hann telur, að þvi hafi verið hætta búin af Byðuskerjum og grynningum austur af Hrísey. Hafnsögu- maðurinn álítur, að skipið hefði rekið fram hjá eynni, þó það hefði enga hjálp fengið, en álítur hins vegar, að hætta hefði verið á ferðum, ef veður hefði versnað. Stefndur heldur því fast fram, að Narfi hafi verið svo léttur í sjóinn, að hann hafi eigi getað dregið skipið. Það virðist nú ljóst, að stefndur taldi skipið í hættu, enda sendi það frá sér neyðarköll. Og þegar hann kemur sambandi á við Narfa, þá felst í því, að hann biður um hjálp þess. Þegar sam- bandið er slitið í fyrsta sinn, reynir hann enn og kemur sambandi við Narfa, og í því virðist felast það, að hann treystir skipinu til að hjálpa sér. Rétturinn lítur svo á, að skip, sem er stýrislaust á reki fyrir framan klettótta strönd í byl ög stormi og náttmyrkri hljóti að skoðast í hættu. Það virðist mega líta svo á, með tilliti meðal ann- ars til vitnisburðar hafnsögumannsins, að eftir að sambandinu við Narfa var slitið í fyrsta sinn, þá hafi Rolf Jarl nálgazt eyjuna allmikið, og enn virðist einnig með hliðsjón af yfirlýsingu hafn- sögumannsins mega líta svo á, að Narfi, eftir að hann aftur náði 106 sambandi við Rolf Jarl, hafi hjálpað skipinu frá eyjunni út á meira dýpi. Þrátt fyrir þetta má þó vera, að skipið hefði rekið fram hjá eyjunni, þó það hefði eigi fengið neina aðstoð. Þetta er eigi hægt að sanna og verður aldrei sannað, þar sem einnig hér gat verið um straum að ræða, er hefði dregið skipið nær ströndinni. Aðstaða skipsins kl. 8, er Narfi kom að þvi, var tvísýn, og óverjandi hefði verið að leita ekki hjálpar til að bjarga skipinu úr þeirri tvísýnu. Rétturinn lítur svo á, að skipið hafi verið í hættu og hér sé því rétt að tala um björgun. En þar sem ekki er vissa fyrir, að Rolf Jarl hafi verið kominn úr allri hættu, er Narfi yfirgaf það, en Himba var komin skipinu til aðstoðar, þykir, þó verðmæti Rolf Jarls sé mikið, hæfilegt að dæma stefnandanum kr. 100000.00 í björgunarlaun með 5% vöxtum frá 7. apríl 1943. Í málskostnað greiði stefndur stefnandanum kr. 4400.00. Stefnandinn fær sjóveðrétt fyrir hinum tildæmdu upphæðum í Rolf Jarl. Það þykir athugavert, að hdl. Björn Halldórsson hefur skrifað 2 greinargerðir. Því dæmist rétt vera: Stefndur, skipstjóri Andersen á Rolf Jarl, Trondhjem, fyrir hönd eigenda Rolf Jarls og farms, skulu greiða stefn- andanum, Guðmundi Jörundssyni skipstjóra á Narfa, 35000 kr. með 5% ársvöxtum frá 7. apríl 1943 til greiðsludags. Fyrir matsgerð greiði stefndur kr. 2000.00. Stefnandi fær sjóveðrétt í Rolf Jarl fyrir hinum tildæmdu upphæðum. Í málskostnað greiði stefndur stefnanda kr. 2500.00. Dóminum að fullnægja innan 15 daga frá lögbirtingu hans, að viðlagðri aðför að lögum. Mánudaginn 12. marz 1945. Nr. 134/1944. Leifur Böðvarsson (Sigurgeir Sigurjónsson) gegn Bæjarfógetanum á Akranesi f. h. ríkissjóðs (Kristján Guðlaugsson). Skattkrafa. Ómerking og heimvísun. Dómur hæstaréttar. Álagning skatts þess, sem greinir í máli þessu, er reist á ö. mgr. 1. gr. reglugerðar nr. 219 frá 1939. Fyrir fógeta 107 varði gerðarþolandi sig með því, að ákvæði reglugerðarinn- ar sé án stoðar í lögum. Fógeti gekk fram hjá þessari varnarástæðu án rannsóknar, en visar til úrskurðar ríkis- skattanefndar, sem ekki hefur heldur greint ástæður fyrir lögmæti reglugerðarinnar að þessu leyti. Þessi meðferð fó- geta er brýnt brot á 193. gr. laga nr. 85/1986. Skattkrafa sú, sem mál þetta er risið af, var send sýslu- manni í Gullbringu- og Kjósarsýslu frá bæjarfógetanum á Akranesi. Málið var dómfest í fógetadómi Gullbringu- og Kjósarsýslu 4. marz 1944 og var þá frestað til 12. mai s. á., er gerðarþolandi lagði í dóm greinargerð með nokkrum fylgiskjölum, og var málið síðan tekið til úrskurðar, án þess að gerðarbeiðanda gæfist færi til að svara greinargerð serðarþolanda. Þessi meðferð var, eins og á stóð, andstæð réttum reglum, þar sem fógeti hefði átt að veita gerðar- beiðanda kost á að tala máli sínu og láta síðan flytja málið samkvæmt IX. kafla sbr. 223. gr. laga nr. 85/1936. Af þessum ástæðum verður að ómerkja hinn áfrýjaða úr- skurð og meðferð málsins frá 12. maí 1944 og vísa málinu heim í hérað til löglegrar meðferðar og uppsögu úrskurðar af nýju. Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður fyrir hæsta- rétti falli niður. Því dæmist rétt vera: Hinn áfrýjaði úrskurður og meðferð málsins frá 12. maí 1944 á að vera ómerk, og vísast málinu heim í hér- að til löglegrar meðferðar og uppsögu úrskurðar af nýju. Málskostnaður fyrir hæstarétti fellur niður. Úrskurður fógetaréttar Gullbringu- og Kjósarsýslu 25. september 1944. Ár 1944, mánudaginn þann 25. september, var í fógetarétti Gull- bringu- og Kjósarsýslu, sem haldinn var í skrifstofu embættisins i forföllum hins reglulega fógeta af fulltrúa hans Oddgeiri Magnús- syni, uppkveðinn úrskurður í lögtaksmálinu: Bæjarfógetinn á Akranesi f. h. ríkissjóðs gegn Leifi Böðvarssyni útgerðarmanni, Fögrubrekku í Seltjarnarneshreppi, en mál þetta var upptekið til úrskurðar hinn 12. maí s. l. 108 Málavextir eru þessir: Með bréfi dags. 22. febrúar s. 1. hefur gerðarbeiðandinn, bæjar- fógetinn á Akranesi, að undangengnum úrskurði s. d. sent til inn- heimtu þinggjaldsseðil gerðarþola með gjalddaga 18. sept. 1943, að ógreiddum eftirstöðvum kr. 1980.00. Einnig skattseðil sama með gjalddaga 31. des. 1943, sem sýnir ógreiddan viðbótar- tekju- og eignarskatt, lifeyrissjóðsgjald, striðs- gróðaskatt og verðlækkunarskatt sama (gj.þ.), samkvæmt úrskurði ríkisskattanefndar, uppkveðnum 25. nóvember 1943, alls kr. 12619.50. Lætur gerðarbeiðandi þess getið í beiðninni, að gerðarþoli hafi tilkynnt sér, að skattar þessir yrðu ekki greiddir öðruvísi en með málssókn eða lögtaki. Umboðsmaður gerðarþola, hrl. Sigurgeir Sigurjónsson, hefur gert þær réttarkröfur, að neitað verði um framgang gerðarinnar og að umbjóðanda hans verði tildæmdur málskostnaður að skað- lausu samkvæmt taxta M. F. Í. Umboðsmaður gerðárþola hefur til rökstuðnings kröfum sínum bent á, að fyrir árið 1942 hafi umbjóðanda hans verið gert að greiða samtals í skatta kr. 14203.00, og hafi þá upphaflega verið miðað við framtal gerðarþola óbreytt. Gerðarþoli greiddi þessa upphæð, en eftir að greiðslan átti sér stað, breytti yfirskattanefnd Akraneskaupstaðar framtali gerðar- þola þannig, að hún neitaði að taka til greina fyrningu á m/s Fagranesi í 10 mánuði, til söludags á árinu 1942, kr. 4500.00, með þeirri röksemd, að þar sem skipið hafi verið selt á árinu fyrir miklu hærra verð en kaupverð þess nam upphaflega, þá geti ekki verið um fyrningu á því að ræða á því ári, og hækkaði nefndin þá skatta gerðarþola um samtals kr. 1980.00 upp í kr. 16183.00. Við þetta vildi gerðarþoli eigi una og kærði til ríkisskatta- nefndar (með bréfi dags. 28. sept. 1943) og krafðist þess, að nefnd skattahækkun yrði felld niður með öllu. Ríkisskattanefnd staðfesti síðan úrskurð yfirskattanefndar Akraneskaupstaðar, en hækkaði auk þess tekjur gerðarþola um kr. 26441.30, þ. e. leyfði ekki afskriftir þær, er farið höfðu fram á fyrri árum, þannig að tekjur gerðarþola voru hækkaðar samtals um kr. 30941.30. Samkvæmt“ þessum úrskurði ákvað ríkisskattanefndin skatta gerðarþola samtals kr. 28802.50, sem að frádregnum kr. 14203.00, er greiddar Hafa verið, nema kr. 14599.50, eða þeirri upphæð, sem lögtaks er krafizt fyrir. Umboðsmaður gerðarþola hefur algerlega mótmælt réttmæti þessarar kröfu á þeim forsendum, að úrskurðir yfirskattanefndar Akraneskaupstaðar og ríikisskattanefndar séu ekki lögum sam- kvæmir. Telur umboðsmaður gerðarþola, að ríkisskattanefndin hafi 109 byggt þessa ákvörðun sina á 3. mgr. 1. gr. reglugerðarinnar frá 1939, er hljóðar svo: „Ef hlutur er seldur hærra verði en hann er fyrndur niður í, skal mismunurinn á söluverði hans og eftirstöðv- um af afskrift hans teljast skattskyldar tekjur. Þetta á þó ekki við um venjulega fyrningu á fasteignum.“ Heldur umboðsmaður gerðarþola því fram, að þessi regla eigi ekki stoð í lögum þeim, er reglugerðin byggist á, en í öðru lagi, að þó svo væri, þá gildi reglan ekki hér, þar sem hér sé um skip að ræða, en um þau gildi sama regla og um fasteignir per ana- logiam, sbr. sömu málsgrein in fine. Þá heldur umboðsmaður gerðarþola því fram, að umbjóðandi hans hafi samkvæmt 10. gr. tekjuskattslaganna nr. 6 frá 1935 haft heimild til að draga frá venjulega fyrningu, eða í þessu tilfelli 6% af vátryggingarverði m/s Fagraness, hvað hann hafi gert at- hugasemdalaust af skattanefndum öll þau ár, er hann átti skipið, og þar til skattanefndin svipti gerðarþola þeim rétti og það al- gerlega heimildarlaust, að hann telur. Samkvæmt ákvæðum fyrrgreindrar reglugerðar nr. 219 frá 21. des. 1939 um breyting á reglugerð nr. 133 frá 28. des. 1936 um tekju- og eignarskatt, 3. mgr. 1. gr. in fine, sem er undantekningar- regla, er nær til fasteigna, en tilgreinir eigi skip, enda þótt ný reglugerð um sama efni, nr. 57 frá 17. apríl s. l., nái til hvort- tveggja, er fógetaréttur nú þeirrar skoðunar, að fallast beri á úr- skurð ríkisskattanefndarinnar frá 20. nóv. 1943, er taldi þann hluta söluverðs skipsins, sem fyrr greinir um, skattskyldan sem tekjur. Samkvæmt því ber að taka kröfur gerðarbeiðanda til greina og leyfa framgang hinnar umbeðnu lögtaksgerðar til tryggingar fram- angreindum þinggjaldskröfum. Rétt þykir, að málskostnaður falli niður, enda hefur hans ekki verið krafizt af gerðarbeiðanda hálfu. Dráttur sá, er orðið hefur á uppkvaðningu úrskurðar þessa, stafar m. a. af þvi, að eftir að málið var tekið upp til úrskurðar, var það til athugunar um tíma í fjármálaráðuneytinu og rikis- skattanefnd, svo og vegna margháttaðra embættisanna dómarans og réttarfris og sumarfría á embættisskrifstofunni. Því úrskurðast: Hin umbeðna lögtaksgerð skal ná fram að ganga. Málskostnaður falli niður. 110 Miðvikudaginn 14. marz 1945. Nr. 120/1944. Bæjarstjóri Hafnarfjarðar f. h. bæjarsjóðs (Sveinbjörn Jónsson) gegn Jóni Hjaltalín (Guðmundur Í. Guðmundsson). Utsvarsmál. Dómur hæstaréttar. Áfrýjandi hefur skotið máli þessu til hæstaréttar með stefnu 6. okt. 1944 og krafizt þess, að hinn áfrýjaði úr- skurður verði felldur úr gildi og framkvæmd lögtaks heim- iluð. Svo krefst hann og málskostnaðar úr hendi stefnda fyrir báðum dómum eftir mati hæstaréttar. Stefndi krefst staðfestingar hins áfrýjaða úrskurðar og málskostnaðar af áfrýjanda fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Útsvar það, sem í máli þessu greinir, var lagt á stefnda í Hafnarfirði árið 1943 á tekjur hans árið 1942 og eignir í árs- lok 1942. Stefndi hafði heimilisfasta atvinnustofnun á Siglufirði árið 1942, og bar honum því að gjalda þar útsvar samkvæmt a-lið 8. gr. laga nr. 106/1936. Í Hafnarfirði hafði stefndi íbúð á leigu allt árið 1942 og fram til 14. maí 1943, þar sem hann hafði búföng sín, og þar dvaldist kona hans þenna tíma. Verður því að telja, að heimili hans hafi verið í Hafn- arfirði, þegar niðurjöfnun útsvara fór fram árið 1943, og að þar hafi mátt leggja á hann útsvar það ár á tekjur, sem samsvöruðu hæfilegum framkvæmdastjóralaunum, en þær tekjur hefði átt að draga frá heildartekjum hans, áður út- svar væri lagt á hann þetta ár á Siglufirði. Nú er auðsætt, að niðurjöfnunarnefnd Hafnarfjarðar hefur ekki gætt þess- ara reglna og því lagt útsvarið á rangan gjaldstofn. Verður samkvæmt þessu að neita um framkvæmd lögtaksgerðar- innar, og ber því að staðfesta að þessu leyti fógetaúrskurð- inn að niðurstöðu til. Eftir þessum úrslitum ber áfrýjanda að greiða stefnda málskostnað fyrir báðum dómum, er þykir hæfilega ákveð- inn samtals kr. 1500.00. 111 Því dæmist rétt vera: Lögtaksgerð sú, sem krafizt er, skal eigi framkvæmd. Áfrýjandi, bæjarstjóri Hafnarfjarðar f. h. bæjar- sjóðs, greiði stefnda, Jóni Hjaltalín, samtals kr. 1500.00 í málskostnað í héraði og fyrir hæstarétti að viðlagðri aðför að lögum. Úrskurður fógetaréttar Gullbringu- og Kjósarsýslu 12. júlí 1944. Ár 1944, miðvikudaginn þann 12. júlí, var í fógetarétti Gull- bringu- og Kjósarsýslu, sem haldinn var af Bergi Jónssyni sýslu- manni, uppkveðinn úrskurður í fógetaréttarmálinu: Bæjarsjóður Hafnarfjarðar gegn Jóni Hjaltalín, sem tekið var til úrskurðar hinn 25. f. m. Mál þetta var fyrir tekið í fógetarétti Gullbringu- og Kjósar- sýslu föstudaginn 14. jan. s. 1. Í réttinum var þá mættur f. h. gerðarbeiðanda, bæjarsjóðs Hafn- arfjarðar, hdl. Sigurður Guðjónsson, en af hálfu gerðarþola hrl. Guðmundur Í. Guðmundsson. Umboðsmaður gerðarbeiðanda krafðist þess þá, að lögtaksgerð yrði framkvæmd hjá gerðarþola fyrir % hlutum af útsvari hans að upphæð kr. 30000.00 samtals svo og til lúkningar dráttarvöxt- um, kr. 900.00, svo og öllum kostnaði við lögtaksgerðina og eftir- farandi uppboð, ef til kæmi. Getur gerðarbeiðandi þess í beiðninni, að útsvar þetta fyrir árið 1943 sé lagt á samkvæmt lögum nr. 106 frá 1936, 27. gr., sbr. 1. nr. 23 frá 12. febrúar 1940, 1. gr. 1. Umboðsmaður gerðarþola, sem mótmælti framgangi gerðar- innar, hefur hins vegar krafizt þess, að umbjóðandi hans yrði sýknaður af öllum kröfum lögtaksbeiðanda og að hann (gj.b.) verði úrskurðaður til að greiða umbjóðanda sínum hæfilegan máls- kostnað að mati réttarins. Til vara hefur umboðsmaður gerðarþola krafizt verulegrar nið- urfærslu á útsvarinu auk málskostnaðar. Aðalkröfu sína byggir gerðarþoli á því, að hann hafi ekki átt lögheimili í Hafnarfirði á árinu 1942 eða 1943 og sé því ekki út- svarsskyldur í Hafnarfirði árið 1943. Gerðarþoli telur sig hafa verið á árinu 1941 og fram í april- mánuð 1942 búsettan í Hafnarfirði. Í aprílmánuði 1942 hafi hann flutt búferlum frá Hafnarfirði til Siglufjarðar og tilkynnt þann flutning sinn til manntalsins bæði í Hafnarfirði og á Siglufirði. Telur gerðarþoli, að sá brottflutningur hans úr Hafnarfirði hafi 112 staðið í sambandi við það, að atvinnurekstur sá, sem hann hafði haft í sambandi við Hafnarfjörð á árinu 1941, féll niður þá um haustið, og síðan hafi hann enga atvinnu eða atvinnurekstur haft í Hafnarfirði eða í sambandi við Hafnarfjörð á nokkurn hátt, enda sáralítið dvalið í Hafnarfirði á árinu 1942. Gerðarþoli átti m/b Rafn, er var skrásettur á Siglufirði. Var báturinn á árinu 1941 í fiskflutningum í sambandi við Hafnar- fjörð. Þessum flutningum lauk, að því er gerðarþoli telur, haustið 1941, og telur hann (gj.þ.), að m/b Rafn hafi eftir þann tíma annað hvort einu sinni eða aldrei til Hafnarfjarðar komið, og þá aðeins til að kasta í land smáræði af vörum. Gerðarþoli kveðst eiga sildarsöltunarstöð á Siglufirði og hafa haft þar síldarsöltun sumarið 1942, en í sambandi við þessa stöð sé iveruhús fyrir starfsfólk, og þar hafi hann búið. Telur gerðarþoli, að af framansögðu sé ljóst að hann sé ekki útsvarsskyldur í Hafnarfirði samkvæmt útsvars- lögum nr. 106 frá 1936, 8. gr. að fella beri niður útsvar hans í Hafnarfirði samkvæmt d-lið 2. málsgr. 8. gr. 1. nr. 106 frá 1936, enda sé það krafa sín, þar sem hann hafi greitt útsvar af öllum tekjum sinum og eignum til Siglufjarðarkaupstaðar, og að yrði hann álitinn útsvarsskyldur í Hafnarfirði, þá bæri Hafn- arfjarðarkaupstað að skila Siglufjarðarkaupstað öllu útsvarinu, þar eð tekna hans er að engu leyti aflað í Hafnarfirði heldur á Siglufirði. Telur gerðarþoli kröfu gerðarbeiðanda því fjarstæðu og mót- mælir loks málskostnaðarkröfu hans. Gerðarbeiðandi heldur þvi fram, að gerðarþoli hafi verið heim- ilisfastur í Hafnarfirði 1942 og haft þar á leigu íbúð, þar sem kona hans bjó og hann stundum. Jafnframt hefur hann lagt fram vottorð bæjarstjóra um, að gerð- arþoli hafi verið tekinn í manntal hér 1942, en samkvæmt spjald- skrá lögreglunnar tilkynnir gerðarþoli flutning úr bænum hinn 13. júlí 1942 ásamt konu sinni og börnum. Um haustið var hann aftur færður á spjaldskrána. Gerðarþoli hefur ákveðið neitað að hafa sjálfur látið skrá lög- heimili sitt í Hafnarfirði 1942 eða gefið leyfi til, að hann yrði tal- inn heimilisfastur þar, enda talið lögheimili sitt á Siglufirði og talið þar fram, og er það hvort tveggja upplýst með vottorðum hlutaðeigandi yfirvalda. Það er upplýst í málinu, að gerðarþoli hefur eigi haft heimilis- fasta atvinnustofnun' í Hafnarfirði, ekki átt þar neinar eignir né heldur rekið þar neinn útsvarsskyldan rekstur á umræddu tíma- bili (sbr. 8. gr. 1. 106/1936). Hins vegar er gerðarþoli samkvæmt fráamlögðum vottorðum 113 bæjarfógeta og bæjarstjóra Siglufjarðar talinn heimilisfastur þar árið 1942 og hefur greitt þar alla skatta til ríkis og bæjar árið 1943 af tekjum ársins 1942, enda aflað þar allra sinna tekna, sem umræddir skattar og gjöld eru á lögð. Með skírskotun til framanritaðs fellst rétturinn á þá skoðun gerðarþola, að hann hafi verið útsvarsskyldur á Siglufirði 1943 af tekjum sinum og eignum 1942, en eigi í Hafnarfirði, og ber því að neita um framgang gerðarinnar. Eftir atvikum þykir hæfilegt að úrskurða gerðarbeiðanda til að greiða í málskostnað til gerðarþola kr. 1000.00. Því úrskurðast: Hin umbeðna lögtaksgerð skal eigi ná fram að ganga. Gerðarbeiðandi greiði gerðarþola kr. 1000.00 í málskostnað innan 15 daga frá lögbirtingu úrskurðarins undir aðför að lögum. Föstudaginn 16. marz 1945. Nr. 79/1944. Borgarstjóri Reykjavíkur f. h. bæjarins (Einar B. Guðmundsson) Segn Oddi Kristjánssyni (Gunnar Þorsteinsson). Um heimild manns til að hafa hús á lóð í Reykjavík, er þar var reist án leyfis byggingarnefndar. Dómur hæstaréttar. Áfrýjandi, sem skotið hefur máli þessu til hæstaréttar með stefnu 12. júní 1944, hefur krafizt sýknu af öllum kröf- um stefnda og málskostnaðar úr hendi hans fyrir báðum dómum eftir mati hæstaréttar. Stefndi hefur krafizt stað- festingar á héraðsdómi og málskostnaðar fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Júlíus Sveinsson, heimildarmaður stefnda, reisti í önd- verðu hýsi það á Bergþórugötu 6 A, er í máli þessu greinir, án leyfis byggingarnefndar Reykjavíkur. Þess vegna gátu stjórnvöld bæjarins fjarlægt húsið, þegar þau vildu. Þau veittu Júlíusi 5 ára frest árið 1930 til þess að rífa húsið eða 8 114 flytja það af lóðinni, en að þeim fresti liðnum var réttur þeirra samur sem áður. Þeir starfsmenn bæjarins, er gáfu út afsal að eigninni til handa Júlíusi á árinu 1941, gátu ekki að lögum firrt stjórnvöld bæjarins áðurnefndri heimild, sem á stoð í stjórnsýslulögum. Réttur þessi stendur því enn óbreyttur, og verður því ekki veitt dómsorð um það í máli þessu, að athugasemdin um skyldu til að taka húsið af áður- téðri lóð verði strikuð úr afsals- og veðmálabókum Reykja- víkur. Verður samkvæmt þessu að sýkna áfrýjanda af kröf- um stefnda í máli þessu. Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður fyrir báðum dómum falli niður. Því dæmist rétt vera: Áfrýjandi, borgarstjóri Reykjavíkur f. h. bæjarins, á að vera sýkn af kröfum stefnda, Odds Kristjánssonar, í máli þessu. Málskostnaður fyrir báðum dómur falli niður. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 30. marz 1944. Mál þetta er að undangenginni árangurslausri sáttatilraun höfð- að af Oddi Kristjánssyni, Bergþórugötu 6 A hér í bæ, með stefnu útgefinni 23. september f. á. gegn Bjarna Benediktssyni borgar- stjóra Reykjavíkur f. h. bæjarstjórnar. Með úrskurði uppkveðnum 3. nóvember f. á. vék hinn reglu- legi dómari, Kristján Kristjánsson settur lögmaður, sæti í málinu, og hefur því verið með það farið af Th. B. Líndal hrl. sem setu- dómara samkvæmt skipunarbréfi dags. 12. febrúar þ. á. Málið var flutt og dómtekið þ. 7. marz s. 1., tekið upp aftur til frekari gagna- öflunar með úrskurði 10. marz s. l, en flutt að nýju og dómtekið 29. þ. m. Kröfur stefnanda eru, að stefndur verði að viðlögðum 200 kr. dagsektum dæmdur til þess að fella niður þá kvöð á fasteign stefnanda, Bergþórugötu 6 A, hér í bæ: „að skylt sé að rífa skúr á lóðinni innan 5 ára frá 21/10—-1930“ og aflýsa henni af húseign- inni. Þá krefst stefnandi og, að stefndur verði dæmdur til þess að greiða málskostnað samkvæmt reikningi eða mati réttarins. Jafnframt áskilur hann sér, ef kröfur hans yrðu ekki teknar til greina, skaðabótarétt á hendur Júlíusi Sveinssyni, er seldi honum eignina, og hefur Júlíusi verið stefnt til þess að gæta réttar síns Í málinu. 115 Af hálfu stefnds er krafizt algerðrar sýknu og málskostnaðar. Tildrög málsins eru þau, að með afsali dags. 23. maí 1941 seldi Júlíus Sveinsson trésmiður stefnandanum, Oddi Kristjánssyni, hús- eignina nr. 6 Á við Bergþórugötu hér í bæ ásamt „leigulóð og öll- um mannvirkjum á lóðinni“ fyrir kr. 8000.00. Er stefnandi kom með afsal sitt til þinglýsingar, fékkst það eigi þinglýst nema svo hljóðandi athugasemd væri á það rituð: „Sú kvöð hvílir á hinni seldu eign, að skylt er að rífa skúr á lóðinni innan fimm ára frá 21/10— 1930“. Kvöð þessari hafði borgarstjóri látið þinglýsa. Kvöð þessari vildi stefnandi eigi hlíta og hefur þvi höfðað mál þetta og gert í því framangreindar kröfur. Um atvik málsins er að öðru leyti upplýst með framlögðum skjölum, réttarskýrslum Júlíusar Sveinssonar og stefnanda svo og málflutningnum, það sem hér segir: Á árinu 1920 fékk Júlíus Sveinsson heimildir hjá bæjarsjóði á lóðinni nr. 6 við Bergþórugötu hér í bæ, án þess þó að samningi um lóðina væri þinglýst, og eigi er hann lagður fram. Ganga verður þó út frá því, að um venjulegan leigulóðarsamning hafi verið að ræða. Nokkurn hluta lóðarinnar seldi Júlíus síðan, og varð þá sá hluti lóðarinnar, sem hann hafði eftir, nr. 6A við Bergþórugötu. Júlíus var heilsulítill og illa staddur, þannig að hann hafði komizt i skuld við bæjarsjóð. Var nú bætt töluverðu við þá skuld til þess að hann gæti komið sér upp íbúðarskúr eða húsi á lóðinni, og var bygging þessi reist á árinu 1920. 15. janúar 1921 gefur hann út skuldabréf til Reykjavíkur að upphæð kr. 3000.00, tryggt með 2. veðrétti í eigninni ásamt lóðarréttindum næst eftir skuld á 1. veð- rétti að upphæð kr. 500.00. Er Júlíus ætlaði að breyta húsinu og stækka það eitthvað á ár- inu 1930, gerði byggingarfulltrúi þær athugasemdir, að húsið væri reist í leyfisleysi, og varð endirinn sá, að Júlíus samþykkti kvöð þá á eignina, er að framan getur. Á árinu 1939 urðu vanskil af hálfu Júlíusar á greiðslu opinberra gjalda af eigninni, og var hún þá sett á nauðungaruppboð 29. nóvember 1939. Bæjarsjóður bauð kr. 2000.00 og varð hæstbjóðandi. Þann 6. desember 1939 var eign- in útlögð bæjarsjóði upp í veðkröfu hans, sem þá var komin á fyrsta veðrétt. Í útlagningarafsalinu, sem afhent var til binglýs- ingar 1%% 1941 og þinglýst þann 15. maí s. á. er kvaðarinnar getið. Þann 21. des. 1940 fer Júlíus fram á það við bæjarstjórn, að hann fái eignina aftur fyrir fasteignamat, og varð það úr, að hann fékk afsal fyrir henni 20. jan. 1941. Því afsali var þinglýst 17. april 1941. Kvaðarinnar var þar að engu getið, og afsalinu þing- lýst athugasemdalaust. Þann 23. mai 1941 afsalaði síðan Júlíus stefnanda eigninni, eins og fyrr getur. Bæði Júlíus og stefnandi 116 hafa staðhæft fyrir réttinum, að ekkert hafi verið rætt um kvöð- ina, þegar kaupin gerðust. Júlíus kveður sig hafa álitið hana niður fallna, og stefnandi, að sér hafi verið alls ókunnugt um hana. Af hálfu stefnanda er því haldið fram, að þar sem Júlíus hafi, er kaupin gerðust, sýnt framlagt veðbókarvottorð, útg. 15 1941, þar sem hann er talinn eigandi samkvæmt heimildarbréfi 2% 1941, og engra hafta eða kvaða getið, nema skuldar við bæjarsjóð kr. 2875.00, og stefnandi hafi verið alveg grandalaus, þá geti umrædd kvöð ekki haft gildi gagnvart honum. Hann bendir og á, að í afsali bæjarins til Júlíusar hafi kvaðar- innar ekki verið getið, og verði því að telja, að hún hafi verið fallin niður, enda hafi engin sangskör verið að því gerð, að henni yrði fullnægt, þótt um 516 ár væru liðin frá því að það skyldi gert. Af hálfu stefnda cr því mótmælt, að umrætt veðbókarvottorð geti valdið því, að kvöðin hafi fallið niður, og að þótt hennar hati ekki verið getið í afsali bæjarins til Júlíusar, hafi það verið óþarfi, þar sem hún hafi enn staðið óaflýst og Júlíus ekki haft tilefni til að ætla, að frá henni væri fallið. Fallast verður á þá skoðun stefnda, að veðbókarvottorðið út af fyrir sig sé ekki þannig lagað skjal, að það skapi stefnanda meiri rétt en Júlíus átti, enda er upplýst, að kvöðinni hafði verið lög- lega þinglýst og henni var ekki aflýst. Hafi kvöðin verið löglega sett í upphafi, en um það verður ekki dæmt hér, þá féll hún því ekki niður fyrir traustnám stefnanda. Á hinn bóginn verður að líta svo á, að er Júlíus Sveinsson seldi stefnanda eignina, hafi honum (Júlíusi) verið rétt að lita svo á, að kvöðin væri niður fallin, úr því að enginn fyrirvari var um hana gerður, er hann fékk afsalið 20. janúar 1941. Þá voru liðin um 5% ár frá því, að henni skyldi fullnægt, og hennar var getið í útlagningarskjalinu til bæjarsjóðs. Því var tilefni til þess, að skýrt væri kveðið á um hana, ef hún átti að hafa gildi. Eigi verður heldur séð, hvað Júlíus var að kaupa, ef skúrinn var lóðarréttindalaus. Hér var um leigulóð að ræða, en skúrinn ásamt lóðarréttindum metinn kr. 1900.00 að þágildandi fasteigna- mati. Kaupverðið á hinn bóginn kr. 2875.00. Þá virðast og öll viðskipti bæjarins við Júlíus hafa verið á þann veg, að þau yrðu honum til framdráttar, en honum gat enginn greiði verið gerður með því að fá skúrinn lóðarréttindalausan fyrir hið umsamda verð. Samkvæmt framansögðu ber að taka kröfur stefnanda til greina, þó þannig, að framangreind kvöð sé felld niður og að þinglýsa megi dómi þessum til þess að hún verði afmáð. Eftir þessum úrslitum þykir rétt, að stefndur, borgarstjórinn í Reykjavík f. h. bæjarstjórnar, greiði stefnanda málskostnað, er ákveðst kr. 300.00. 117 Þvi dæmist rétt vera: Kvöð sú, þinglýst 21. október 1930, að skylt sé að rifa skúr- byggingu á lóðinni nr. 6A við Bergþórugötu hér í bæ innan 5 ára frá 2740 1930, er fallin niður. Má þinglýsa dómi þessum, þannig að hún verði afmáð úr veðmálabókum. Stefndur, Bjarni Benediktsson borgarstjóri í Beykjavík f. h. bæjarstjórnar, greiði stefnandanum, Oddi Kristjánssyni, kr. 300.00 í málskostnað. Dóminum að fullnægja innan 15 daga frá lögbirtingu hans að viðlagðri aðför að lögum. Föstudaginn 16. marz 1945. Kærumálið nr. 2/1945. H/f Fiskur og Ís gegn Hojgaard á. Schultz A/S. Um vitnaleiðslu. Dómur hæstaréttar. Sóknaraðili hefur með yfirlýsingu 27. febr. þ. á. kært til hæstaréttar úrskurð borgardómara sama dag, þar sem hon- um er synjað þess, að lagðar verði nokkrar vitnaspurningar fyrir vitnið Eric Vigso Lundgaard verkfræðing. Barst hæsta- rétti kæran 2. þ. m., og hafa báðir aðiljar sent dóminum greinargerð um kæruatriði. Sóknaraðili krefst þess, að úrskurði bæjarþingsins verði hrundið og heimilað að leggja fyrir framangreint vitni að svara spurningum þeim, er í málinu greinir. Þá krefst hann og þess, að niður verði felld víti þau. er málflytjanda hans voru sett í úrskurðinum. Loks krefst hann málskostnaðar fyrir hæstarétti úr hendi varnaraðilja eftir mati dómsins. Varnaraðili krefst staðfestingar hins kærða úrskurðar og málskostnaðar af sóknaraðilja hér fyrir dómi eftir mati hæstaréttar. Fallast verður á það, að spurningum þeim, er í málinu greinir, hafi vitnið Eric Viggo Lundgaard þegar svarað í skýrslu sinni, sem hann hefur staðfest fyrir dómi. Og ekk- 118 ert er upp komið, sem bendi til þess, að sóknaraðili hafi ekki átt þess kost að fá lagðar fyrir vitnið athugasemdir um „ einstök atriði í skýrslu þess. Samkvæmt þessu og að öðru leyti með skirskotun til forsendna úrskurðarins ber að stað- festa hann. Eftir þessum úrslitum ber að dæma sóknaraðilja til að greiða varnaraðilja málskostnað fyrir hæstarétti, kr. 100.00. Því dæmist rétt vera: Framangreindur úrskurður á að vera óraskaður. Sóknaraðili, h/f Fiskur og Ís, greiði varnaraðilja, Höjgaard á Schultz A/S., kr. 100.00 í málskostnað fyrir hæstarétti að viðlagðri aðför að lögum. Úrskurður bæjarþings Reykjavíkur 27. febrúar 1945. Mál þetta hefur h/f Fiskur £ Ís í Vestmannaeyjum höfðað fyrir bæjarþinginu með stefnu útgefinni 25. júlí 1944 gegn Höjgaard á Schultz A/S, Miðstræti 12, hér í bænum. Gerir stefnandi þær dóm- kröfur, aðallega, að stefnda verði dæmt til þess að viðlögðum hæfi- legum dagsektum að afhenda því 300 m3ð af góðu og ófúnu ein- angrunartorfi og til þess að greiða því kr. 50000.00 í skaðabætur vegna dráttar á afhendingu ásamt 6% ársvöxtum af þeirri fjár- hæð frá 10. ágúst 1943 til greiðsludags, allt að frádregnum kr. 6000.00. Til vara krefst stefnandi, að stefnda verði dæmt til þess að greiða því kr. 56000.00 með 6% ársvöxtum frá 10. ágúst 1943 til greiðsludags. Í báðum tilvikum krefst stefnandi málskostnaðar að skaðlausu. Stefnda krefst sýknu og málskostnaðar úr hendi stefnanda. Hinn 23. febrúar s. 1. kom Eric Viggo Lundgaard, verkfræðingur hjá stefnda, fyrir bæjarþingið sem vitni, en skýrsla hans um máls- atvik hafði verið lögð fram í málinu (dómsskjal nr. 11). Í þing- haldi þessu staðfesti vitnið, að skýrsla þess væri sannleikanum samkvæm. Umboðsmaður stefnanda óskaði, að eftirgreindar spurningar (dómsskjal nr. 12) yrðu lagðar fyrir vitnið: Hvenær var torf það rist, sem var selt Fiskur á Ís h/f? Sögðuð þér Magnúsi Guðbjartssyni, hvenær það var rist? Tjáðuð þér honum, að það væri laust í sér? Sögðuð þér Magnúsi, að torfið væri ekki þurrt? Sögðuð þér Magnúsi, að torfið væri óhæft til að einangra að- allögn hitaveitunnar? TR 119 6. Tjáðuð þér honum, að þetta væri orsökin til þess, að Höjgaard é Schultz A/S vildi selja torfið? Lofaði Magnús að taka torfið undir eins? 8. Létuð þér Magnús vita, að Höjgaard £ Schultz A/S mundi þegar í stað rífa stakkana, sem torfið var í? 9. Tjáðuð þér Magnúsi, að Höjgaard £ Schultz A/S ætlaði að taka frá fyrst handa sér það, sem nothæft væri fyrir hita- veituna? 10. Báðuð þér Magnús að líta á torfið, áður en samningar tækjust? 11. Báðuð þér hann síðar að fara að Minni-Borg til þess að líta á Þetta? 12. Var nokkurt torf í stökkum eftir á Minni-Borg, þegar Páll Páls- son hafði tekið frá fyrir hitaveituna? Umboðsmaður stefnda mótmælti því, að spurningar nr. 3—11 væru lagðar fyrir vitnið, og taldi spurningum þessum svarað í skýrslu vitnisins. Krafðist umboðsmaður stefnanda úrskurðar um þetta efni, og var það tekið til úrskurðar. Það virðist ljóst við samanburð á framangreindri skýrslu vitn- isins og framanskráðum vitnaspurningum, að vitnið hefur þegar greinilega í skýrslu sinni svarað spurningum nr. 3—7 og 10— 11. Spurningar þessar eru því þýðingarlausar, og með tilvísun til 3. mgr. 133. gr. einkamálalaganna verða þær því ekki lagðar fyrir vitnið. Hins vegar er spurningum nr. 8 og 9 ekki svarað nægilega glöggt í skýrslu vitnisins, og þar sem þær kunna að hafa þýðingu í málinu, þykir rétt, að þær séu lagðar fyrir vitnið, enda að öðru leyti þess eðlis, að svo verði gert. Í fyrrgreindu þinghaldi þann 23. þ. m. kom það fyrir, að lög- giltur dómtúlkur, sem var að starfi í dóminum, sýndi fyrrnefndu vitni eftirrit hinna framlögðu vitnaspurninga um leið og fyrsta spurningin var lögð fyrir það. Umboðsmaður stefnanda, Magnús Thorlacius hrl., mótmælti því, að vitninu gæfist þannig kostur á að sjá allar vitnaspurningarnar, og tók dómtúlkurinn þá skjalið þegar til sin. Umboðsmaður stefnda rétti vitninu þá strax sitt ein- tak vitnaspurninganna, áður en dómari fengi að gert, en umboðs- maður stefnanda stóð þá jafnskjótt upp, gekk að vitninu og þreif af því framangreint skjal. Þessa óþinglegu framkomu af hálfu hæstaréttarlögmannsins, Magnúsar Thorlacius, verður að átelja harðlega. Einar Arnalds, fulltrúi borgardómara, hefur kveðið upp úr- skurð þenna. nn Því úrskurðast: Spurningar nr. 8 og 9 á dómsskjali nr. 12 skulu lagðar fyrir vitnið Eric Viggo Lundgaard. 120 Mánudaginn 19. marz 1945. Nr. 1/1944. — Gunnar Ólafsson (Kristján Guðlaugsson) gegn Bæjarstjórn Vestmannaeyja f. h. bæjarsjóðs (Sigurður Ólason). Ómerking og vísun frá héraðsdómi vegna ófullnægjandi málsútlistunar. Dómur hæstaréttar. Freymóður Þorsteinsson, fulltrúi bæjarfógeta í Vest- mannaeyjum, hefur kveðið upp hinn áfrýjaða dóm. Áfrýjandi flutti sjálfur mál sitt í héraði. Hann gerði þar kröfu um fébætur vegna verðrýrnunar og tjóns á húsi sínu Dagsbrún nr. 8 við Kirkjuveg í Vestmannaeyjum, er varð af breytingu á skipulagi kaupstaðar þessa. Nauðsyn var að láta fara fram matsgerð til að sannreyna tjón áfrýjanda, en slíkt mat hefur ekki verið framkvæmt, áður en málið var tekið endanlega til dóms í héraði sbr. 137. gr. laga nr. 85/1936. Héraðsdómari benti áfrýjanda á dómbþingi 19. febrúar 1943 á þörf virðingar, en er áfrýjandi tók þá ábend- ingu ekki til greina, bar dómara að leiða athygli áfrýjanda að því, að vísa ætti málinu frá héraðsdómi, ef ekki væri farið að þessum leiðbeiningum. Þá var ekki lagður fram í héraði skipulagsuppdráttur né aðrir uppdrættir af afstöðu á svæði því, er í málinu greinir. Þeir gallar aðrir eru og á meðferð málsins, að skriflegur málflutningur var ákveðinn, áður en greinargerð samkvæmt 106. gr. áðurnefndra laga var lögð fram, að ekki var veittur sameiginlegur frestur til gagnasöfnunar eftir 110. gr. lag- anna og að málflutningi er lokið með bókunum í þingbók eftir því sem tíðkaðist áður en lög nr. 85/1936 komu til framkvæmdar. Samkvæmt þessu verður að ómerkja hinn áfrýjaða dóm og málsmeðferð og vísa málinu frá héraðsdómi. Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður fyrir hæsta- rétti falli niður. 121 Því dæmist rétt vera: Hinn áfrýjaði dómur og meðferð málsins eiga að vera ómerk, og vísast málinu frá héraðsdómi. Málskostnaður fyrir hæstarétti fellur niður. Dómur bæjarþings Vestmannaeyja 13. maí 1943. Mál þetta, sem dómtekið var hinn 15. þ. m., er höfðað af Gunn- ari Ólafssyni kaupmanni, Vík í Vestmannaeyjum, með stefnu útg. 14. nóv. 1942, birtri 17. s. m., á hendur bæjarstjórn Vestmanna- eyja f. h. bæjarsjóðs, þeim Ástþór Matthíassyni, Sóla, Ársæli Sveinssyni, Fögrubrekku, Guðlaugi Gíslasyni, Skólaveg 21, Guð- laugi Hanssyni, Fögruvöllum, Ísleifi Högnasyni, Faxastig 5, Einari Sigurðssyni, Skólaveg 1, Sighvati Bjarnasyni, Ási, Sveini Guð- mundssyni, Arnarstapa og Páli Þorbjarnarsyni, Bifröst, öllum hér í bæ, til þess að bæta það tjón, sem stefnandi kveðst hafa orðið fyrir við það að Kirkjuveginum hafi verið lokað fyrir allri um- ferð og húseign hans Dagsbrún gerð óhæf til verzlunarrékstrar og óaðgengilegri til ibúðar svo og til greiðslu málskostnaðar. Gerir stefnandi þær réttarkröfur aðallega, að stefndur verði dæmdur til þess að flytja hús hans Dagsbrún, nr. 8 við Kirkjuveg, óskemmt að nýjum vegi fyrir norðan húsið, byggja þar kjallara undir húsið eigi verri en þann, sem húsið stendur nú á, og snúa húsinu þannig, að aðalhlið þess snúi að hinum nýja vegi, en til vara, að stefndur verði dæmdur til að greiða honum kostnað við væntanlegan flutning hússins í samræmi við aðalkröfuna með kr. 15000.00 — með því peningagildi, sem var í september 1941, en sem hann nú telur ekki minna en ca kr. 30000.00, auk 6% ársvaxta af Þeirri upphæð frá sáttakærudegi 3. nóvember 1942 til greiðslu- dags. Enn fremur krefst stefnandi þess, að stefndur verði dæmdur til að bæta við lóð Dagsbrúnar meðfram hinum nýja vegi af óbyggðri lóð milli Dagsbrúnar og hússins Þingvellir, þannig að stærð lóðar- innar verði 900 ferálnir, eins og hún hafi verið í upphafi. Svo krefst stefnandi og málskostnaðar eftir mati réttarins. Stefnandi gerir þá grein fyrir kröfum sínum, að bæjarstjórn Vestmannaeyja hafi breytt umhorfi húseignarinnar Dagsbrúnar og gert húsið litt byggilegt móts við það, sem áður var. Hann segir, að lóðin, sem tilheyrir húsinu, hafi í upphafi verið byggð sem verzlunarlóð, og verzlun hafi einnig jafnan verið rekin í hús- inu frá því það var byggt 1911, að ca einu ári undanteknu, þar til síðastliðið sumar, er kaupmaðurinn, sem þá rak verzlun þar, flutti burtu vegna lokunar Kirkjuvegarins. Lýsir stefnandi legu hússins þannig fyrir breytinguna, að það hafi staðið við elztu, 122 lengstu og fjölförnustu götu bæjarins. Kirkjuveginn, sem hafi legið frá kirkjunni alla leið niður að sjó, þar sem Bæjarbryggjan tekur við. Hafi aðalhlið hússins (austurhlið) með búðargluggum og búð- ardyrum snúið að Kirkjuveginum, en suðurendi þess snúið að Mið- stræti, eins og enn er, og hafi því verið opin leið að húsinu á þrjá vegu, og hafi engum dottið í hug, að á þessu yrði gerð nein breyt- ing. En fyrir nokkrum árum hafi rafstöðin, sem er nr. 10 við Kirkjuveg og stendur gegnt Dagsbrún hinum megin við Miðstræti, verið stækkuð austur á Kirkjuveginn, og hafi veginum þar með verið lokað fyrir allri umferð ökutækja, þótt hann hins vegar væri fær gangandi mönnum. Um leið og þetta var gert, hafði komið nýr vegur út úr vesturhlið Kirkjuvegarins með stefnu fyrir vestan rafstöðina og norðvestur á Miðstræti. Stefnandi kveðst ekki hafa fengizt um þessa breytingu Kirkjuvegarins, því eftir sem áður hafi verið allgreiður vegur fyrir gangandi fólk að húsi hans, Dagsbrún. En árið 1940 lét bæjarstjórnin, eftir því sem stefndur heldur fram, flytja húsið Þingvelli þvert yfir Kirkjuveginn og upp að hús- inu Þingholti, sem er nr. 5 við Kirkjuveg. Sé nú aðeins 2 metra breiður stígur milli nefndra húsa, en áður hafi Kirkjuvegurinn verið þarna 10 metrar á breidd. Telur stefnandi, að með þessum aðgerðum hafi Kirkjuveginum raunverulega verið lokað bæði fyrir ofan og neðan Dagsbrúnarhúsið. Um leið og húsið Þingvellir var flutt, var nýr vegur lagður fyrir vestan húsið frá Miðstræti út á Heimatorg. Stendur Dagsbrún nokkra metra frá þessum nýja vegi og snýr bakhliðinni að honum, en aðalhlið og aðaldyr snúa að hinum aflagða Kirkjuvegi. Heldur stefnandi því fram, að þessar breytingar á umhverfi Dagsbrúnar, er bæjarstjórn Vestmannaeyja hafi staðið fyrir, séu á margan hátt framkvæmdar í ósamræmi við fyrirmæli gildandi laga, og hafi Dagsbrún við þær verið gerð óhæf til verzlunar- rekstrar og óaðgengilegri til ibúðar en áður var. Beri því bæjar- sjóði Vestmannaeyja skylda til að bæta honum það tjón að fullu, er hann hafi beðið við þetta, en það tjón verði ekki bætt á annan hátt en þann, að kröfur hans í máli þessu nái fram að ganga. Þá segir stefnandi, að bæjarstjórnin hafi tekið ólöglega hluta af Dagsbrúnarlóðinni undir nýjan veg vestan Þingvalla. Telur hann, að nauðsynlegt sé, að jafnstórri lóð verði bætt við Dags- brúnarlóðina svo húseignin fái sama gildi og áður, og auk þess muni reynast erfitt að flytja húsið á réttan stað við nýja veginn, nema sömu lóðarstærð verði skilað aftur. Segir hann, að auðvelt sé fyrir stefnda að bæta úr þessu, því á milli Dagsbrúnarlóðar- innar og hússins Þingvalla sé nú óbyggð lóð, sem stefndur hafi umráð yfir. Mætt hefur verið í málinu af hálfu stefnds og þær kröfur gerðar, 123 að stefndur yrði algerlega sýknaður af öllum kröfum stefnanda og að stefndum verði tildæmdur hæfilegur málskostnaður. Af hálfu stefnds er það viðurkennt, að bæjarstjórnin hafi hinn 23. nóv. 1940 látið taka eignarnámi 65,5 fermetra, eða ca 164 fer- álnir, af Dagsbrúnarlóðinni undir götu í nýja veginn vestan Þing- valla. Dómkvaddir matsmenn hafi metið lóðina, og eigi stefn- andi aðeins heimtingu á matsverðinu. Aðrar kröfur út af lóðar- tökunni eigi stefnandi ekki. Varðandi kröfu stefnanda um við- bótarlóð af lóð þeirri, sem nú er óbyggð milli Dagsbrúnar og Þingvalla, er bent á það af hálfu stefnds, að lóð þessi sé ekki eign bæjarsjóðs, heldur muni ríkissjóður vera eigandi hennar og sé þvi þessi krafa fjarstæða. Þá neitar stefndur því, að stefnandi eigi nokkrar kröfur vegna þeirra breytinga, sem gerðar hafa verið á umhverfi Dagsbrúnar. Segir hann, að húsið hafi ekki rýrnað að verðmæti við breyting- arnar frá því, sem áður var. Húsið sé eins vel hæft til verzlunar og íbúðar, enda búi sömu leigjendur enn í húsinu og við óbreytt leigukjör og enn sé rekin verzlun í húsinu og stefnandi fái sömu leigu fyrir verzlunarplássið og áður. Þá heldur stefndur því fram, að allar þær breytingar, sem gerðar hafa verið á umhverfi Dags- brúnar séu framkvæmdar samkvæmt skipulagsuppdrætti, stað- festum af ráðuneytinu og að öllu leyti lögum samkvæmt. Sá skipu- lagsuppdráttur, sem farið hafi verið eftir, hafi legið frammi al- menningi til sýnis fyrir rúmum 15 árum, og sem stefndur hafi jafn- an átt kost á að kynna sér síðan, en hann aldrei gert neinar at- hugasemdir við í tilefni af Dagsbrúnareigninni fyrr en nokkru áður en mál þetta fór af stað. Sé stefnandi þar af leiðandi fyrir löngu búinn að fyrirgera rétti sínum til þess að gera gildandi kröf- ur til bóta, hafi hann einhverntima átt slíkan rétt. Auk þess hefur stefndur það að athuga við kröfur stefnanda, að ekki sé hægt að flytja húsið að hinum nýja vegi, nema því að- eins að húsið verði flutt á lóð þriðja aðilja, þar sem stefnandi eigi ekki nægjanlegt lóðarrými við hinn nýja veg fyrir grunn hússins. Svo bendir stefndur á það, að ef húsið yrði flutt að nýja veginum, yrði lega þess miklu betri en hún hefði nokkurn tima verið og húsið þar af leiðandi verðmeira. Enn fremur bendir stefndur á, að það sé ekki á hans valdi að flytja húsið, þár sem byggingarleyfi þurfi að koma til, sem bæjarstjórn geti ekki veitt án samþykkis byggingarnefndar, en það sé ekki fyrir hendi. Af sömu ástæðum og nú hafa verið greindar, telur stefndur, að varakrafa stefnanda um að fá tildæmdan kostnað við flutning hússins geti ekki komið til greina. Sé hvorki heimilt né mögulegt að flytja húsið, geti aldrei stofnazt neinn kostnaður við flutning þess, og ekki verði menn dæmdir til að greiða kostnað, sem aldrei verður stofnað til. 124 Stefnandi hefur margt fært fram gegn þessum varnarástæðum stefnds. Varðandi lóðarkröfuna viðurkennir stefnandi raunar, að stefndur, bæjarsjóður Vestmannaeyja eða Vestmannaeyjabær, eigi ekki hina óbyggðu lóð milli Dagsbrúnar og Þingvalla, sem stefn- andi krefst hluta af, en hann heldur því fram, að bæjarstjórn sé innanhandar að fá lóðina til umráða og bendir á í þvi sambandi, að samkvæmt samkomulagi milli ríkisstjórnarinnar og bæjarstjórn- arinnar megi umboðsmaður þjóðjarða hér ekki byggja neinum manni landspildu eða byggingarlóð, nema með samþykki bæjar- stjórnarinnar. Af þessu telur hann leiða, að bæjarstjórnin geti hve- nær sem er fengið byggingarlóðir og landspildur til umráða eftir eigin vild. Hann telur, að matið á hinni teknu lóð hafi ekki farið löglega fram, og neitar að hlita því og hefur neitað að veita matsverðinu móttöku og telur sig eiga heimtingu á jafnstórri lóð í staðinn, með því að missir lóðarinnar rýri eignina, og sá missir verði ekki bætt- ur, nema með afhendingu jafnstórrar aðliggjandi lóðar. Þá fullyrðir stefnandi, að eignin hafi rýrnað mjög í verði vegna Þeirrar breytingar, sem áður er getið. Hefur hann leitt nokkur vitni í málinu, sem töldu eignina óhæfa til samkeppnisverzlunar eftir breytingarnar og ónotalegri til íbúðar. Hann fullyrðir, að mögulegt sé að færa húsið til á þess eigin lóð, þannig að það standi við hinn nýja veg og snúi forhlið að honum. Hann heldur því einnig fram, að gildandi skipulagsuppdráttur leyfi, að húsið standi þar við hinn nýja veg. Í málinu hefur enginn skipulagsuppdráttur verið lagður fram og engin afstöðumynd af húseigninni Dagsbrún eða lóð þess, og yfirleitt er málið illa upplýst, þrátt fyrir löng skrif og mörg af sækjanda og verjanda. Allt að einu telur dómarinn ekki ástæðu til að taka mál þetta upp að nýju til þess að fá fyllri upplýsingar. Kemur það til af því, hvernig kröfum stefnanda er háttað og sem hann bersýnilega vill ekki haga á annan veg. Í málinu má það telja upplýst, að stefndur er ekki eigandi að lóð þeirri, er stefn- andi krefst að fá í stað þeirrar lóðar, sem tekin var undir götu, og er þegar af þeirri ástæðu ekki unnt að taka þá kröfu hans til greina. En auk þess verður að lita svo á, að stefnandi geti ekki, eins og hann gerir, krafizt nýrrar lóðar í skaðabætur fyrir hina teknu lóð, heldur geti hann aðeins átt rétt til peningaupphæðar. Sama máli gegnir um frumkröfu málsins, kröfuna um að stefndur verði dæmdur til að flytja húsið, sem einnig er sett fram og rökstudd sem skaðabótakrafa. En varðandi þá kröfu kemur einnig til greina, að samkvæmt byggingarsamþykkt Vestmannaeyja er ekki heimilt að flytja húsið, nema samþykki byggingarnefndar komi til, en af 125 málflutningi aðilja þykir mega leiða, að það samþykki sé ekki fyrir hendi. Verður því einnig að sýkna stefnanda af þeirri kröfu. Varakröfu stefnandans, að stefndur verði dæmdur til að greiða kostnað við flutning hússins, þykir ekki heldur unnt að taka til greina þegar af þeirri ástæðu að ganga verður út frá, eins og áður er getið, að flutningur hússins sé ekki heimill, að minnsta kosti ekki eins og sakir standa. Samkvæmt því, er nú hefur verið tekið fram, verður niður- staða málsins sú, að stefndur verður sýknaður af öllum kröfum stefnanda, en eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður falli niður. Umboðsmaður stefnds hefur krafizt þess, að eftirfarandi um- mæli í sóknarskjölum stefnanda verði dæmd dauð og ómerk og stefnandi verði dæmdur í þá þyngstu refsingu, sem lög leyfa, fyrir Þau: „Enda hefur bæjarstjórn aldrei með þessu breytingabraski skeytt um fyrirmæli laga nr. 55 þann 27. júní 1921.“ „Þetta, að svara ekki bréfum, er glögg spegilmynd af þeim slóðaskap og þvi kæruleysi og ábyrgðarleysi, sem einkennir alla meðferð bæjarstjórnarinnar á þeim málum, sem bæinn varða.“ „Þetta er allt í samræmi hvað við annað gert til þess, að yfir- gangssöm og ósanngjörn bæjar- eða sveitarstjórn geti ekki óáta!- ið rænt borgara rétti til fullra bóta fyrir þann skaða og verðrýrn- un eigna, er orsakast kann af hinum svonefndu „skipulagsbreyt- ingum“, sem að minnsta kosti hér í bæ eru oft gerðar af lítilli ráðdeild og framúrskarandi vanhyggju.“ „Álítur hann, að bæjarstjóri, löglærður eins og hann samkvæmt lögum á að vera og þar af leiðandi „menntaður maður“, eins og það er kallað, standi vel og sómasamlega í stöðu sinni, 1. ef hann sýnir litla eða enga ábyrgðartilfinningu fyrir starfi sínu og vanrækir á flestan hátt þau störf, er honum ber að vinna, 2. ef hann sem bæjarstjóri beitir sér fyrir óþörfum og miður löglegum ágangi á réttindi einstakra bæjarbúa og með þvi neyðir menn til málssókna á hendur bæjarfélaginu, bæjarstjórninni til varanlegrar vanvirðu og bænum til fjárljóns.“ Fallast verður á, að ummæli þessi séu stórlega meiðandi, og þar sem þau hafa ekki verið réttlætt og málflutningur stefnds hefur ekki gefið tilefni til þeirra, þykir bera að dæma þau dauð og ómerk og refsa stefnanda fyrir þau. Þykir refsingin hæfilega ákveðin 100 króna sekt í ríkissjóð, er stefnanda ber að greiða innan 4 vikna frá lögbirtingu dóms þessa, og komi í stað sektarinnar, verði hún ekki greidd fyrir nefndan tima, 5 daga varðhald. Vegna anna dómarans og lasleika hans hefur dómur í máli þessu ekki verið uppkveðinn fyrr en nú. 126 Því dæmist rétt vera: Framangreind ummæli skulu dauð og ómerk. Stefnd, bæj- arstjórn Vestmannaeyja f. h. bæjarsjóðs, skal vera sýkn af kröfum stefnandans, Gunnars Ólafssonar, í máli þessu. Málskostnaður falli niður. Stefnandinn, Gunnar Ólafsson, greiði kr. 100.00 í sekt í ríkissjóð innan 4 vikna frá lögbirtingu dóms þessa, og komi í stað sektarinnar, verði hún ekki greidd, 5 daga varðhald. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Miðvikudaginn 21. marz 1945. Nr. 135/1944. Stjórnarnefnd ríkisspítalanna (Sigurður Ólason) segn Hvammshreppi (Guðmundur Í. Guðmundsson). Hreppsfélag krafið um greiðslu vistgjalds sjúklings á geð- veikrahæli. Dómur hæstaréttar. Áfrýjandi hefur skotið máli þessu til hæstaréttar með stefnu 6. nóv. 1944 og krafizt þess, að stefndi, Hvamms- hreppur í Dalasýslu, verði dæmdur til þess að greiða hon- um kr. 3937.80 með vöxtum eins og í héraðsdómi greinir svo og málskostnað fyrir báðum dómum eftir mati hæsta- réttar. Stefndi, Hvammshreppur, hefur krafizt staðfestingar béraðsdóms og málskostnaðar fyrir hæstarétti úr hendi áfrýjanda eftir mati dómsins. Þá hefur áfrýjandi og stefnt Fellsstrandarhreppi í Dalasýslu til réttargæzlu, en ekki gert neinar kröfur á hendur honum. Fyrirsvarsmaður Fells- strandarhrepps hér fyrir dómi hefur krafizt málskostnaðar fyrir hæstarétti úr hendi áfrýjanda eftir mati dómsins. Stefndi, Hvammshreppur, ráðstafaði ekki sjúklingi þeim, er Í málinu greinir, til dvalar á geðveikrahælinu á Kleppi, og ber hann því ekki af þeim sökum ábyrgð á greiðslu vist- gjalds þess, sem í málinu er krafizt. Fyrirsvarsmann Hvammshrepps annars vegar og fyrir- 127 svarsmann Feilsstrandarhrepps og áfrýjanda hins vegar greinir á um það, hvernig skýra skuli 13. gr. laga nr. 52/1940, en á því veltur, hvort skylda til meðlagsgreiðslu með sjúklingi þessum hvílir á Hvammshreppi eða Fells- strandarhreppi. Þar sem hér er raunverulega ágreiningur milli hreppsfélaga um framfærsluskyldu, sem stjórnvöld þau, er greinir í 81. gr. laga nr. 52/1940 hafa enn ekki lagt úrskurð á, þá ber að sýkna stefnda, Hvammshrepp, að svo stöddu af gjaldkröfu áfrýjanda. Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður fyrir báðum dómum falli niður. Því dæmist rétt vera: Stefndi, Hvammshreppur, á að vera sýkn að svo stöddu af gjaldkröfu áfrýjanda í máli þessu. Málskostnaður fyrir báðum dómum falli niður. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 1. nóvember 1944. Mál þetta, sem dómtekið var 25. f. m., hefur skrifstofa ríkis- spítalanna, hér í bæ, höfðað fyrir bæjarþinginu með stefnu út- gefinni 3. júní s. 1. gegn hreppsnefnd Hvammshrepps í Dalasýslu vegna hreppsins til greiðslu skuldar að fjárhæð kr. 3937.80 ásamt 6% ársvöxtum af kr. 538.68 frá 1. janúar 1941, af kr. 874.59 frá 1. janúar 1942, af kr. 1125.32 frá 1. janúar 1943 og af kr. 1402.21 frá 1. janúar 1944, öllum til greiðsludags, svo og málskostnaðar að skaðlausu. Hreppsnefnd Fellsstrandarhrepps í Dalasýslu hefur f. h. hrepps- ins verið stefnt til réttargæzlu í máli þessu. Stefnd hefur krafizt sýknu og málskostnaðar. Málsatvik eru þessi: Árin 1910--1916 bjuggu hjónin Tryggvi Gunnarsson og Hall- dóra Einarsdóttir að Rauðbarðaholti í Hvammshreppi. Vorið 1916 brá Tryggvi búi vegna vanheilsu (geðveiki konu sinnar) og flutt- ist ásamt börnum sinum til Skoravíkur í Fellsstrandarhreppi, en kona hans var á ferðalagi fram eftir sumrinu, þar til hún settist að hjá foreldrum sinum, er voru þurrabúðarfólk í Bíldsey á Breiðafirði, og um haustið ól hún þar dóttur, er nefnist Soffía. Hinn 5. marz 1933 ráðstafaði hreppsnefndin í Fellsstrandarhreppi Soffíu þessari á geðveikrahælið að Kleppi, og hefur hún dvalizt þar síðan. Hinn 28. marz 1934 kvað sýslumaðurinn í Dalasýslu upp úrskurð um sveitfesti Soffíu eftir kröfu oddvita Fellsstrandar- 128 hrepps, og var niðurstaða hans á þá leið, að Hvammshreppur var talinn framfærslusveit hennar, og byggðist það á þvi, að lögheimili móður hennar var síðast skráð í þeim hreppi, áður en Soffa fædd- ist. Var úrskurður þessi staðfestur af stjórnarráðinu hinn 11. marz 1935. Eftir að framfærslulögin nr. 135 frá 1935 tóku gildi, óskuðu oddvitar fyrrgreindra hreppa úrskurðar um sveitfesti Soffíu. Varð úrskurður sýslumannsins á þá leið, að Hvammshreppur skyldi eftir sem áður talinn framfærslusveit hennar, og staðfesti stjórnar- ráðið þann úrskurð hinn 27. maí 1937. Hinn 28. marz 1938 var Þess enn farið á leit af hálfu Hvammshrepps, að málið yrði tekið upp af nýju, og lagði stjórnarráðið fyrir sýslumanninn með bréfi dags. 26. ágúst s. á. að úrskurða í málinu á ný. Með úrskurði sýslumanns, uppkveðnum hinn 15. apríl 1939, var framfærslu- skylda í þessum efnum lögð á Fellsstrandarhrepp frá þeim degi, er stjórnarráðið lagði málið síðast fyrir sýslumann. Byggðist sá úrskurður á því, að talið var, að Hella í Fellsstrandarhreppi hefði verið lögheimili Soffíu og Fellsstrandarhreppur siðasta heimilis- sveit hennar, áður en sjúkrahússvist hennar hófst. Hinn 15. júlí s. á. skaut oddviti Hvammshrepps úrskurði þessum til stjórnar- ráðsins og krafðist þess, að Fellsstrandarhreppi yrði gert að end- urgreiða framfærslukostnað sjúklingsins frá 1. janúar 1936, en þar eð áfrýjunarfrestur samkvæmt 78. gr. þágildandi framfærslulaga (6 vikur) var þá liðinn, var erindinu ekki sinnt. Hinn 12. febrúar 1940 gengu í gildi ný framfærslulög nr. 52 frá 1940, og taldi hrepps- nefnd Fellsstrandarhrepps þau fella niður skyldu þess hrepps til framfærslu Soffíu og hætti því greiðslu vistgjalds fyrir hana. Stefnandi kveðst síðan árangurslaust hafa krafið báða hreppana um greiðslu, og telur nú að Hvammshreppi beri skylda til fram- færslu sjúklingsins og hefur því stefnt honum í máli þessu. Stefnandi styður dómkröfur sínar við það, að samkvæmt lög- um nr. 135 hafi sú sveit, sem styrkþegi átti lögheimili í, er honum var ráðstafað í sjúkrahús, borið framfærsluskylduna, en með 13. gr. laga nr. 52 frá 1940 hafi þessu verið breytt í hið sama horf og áður var, þ. e. að framfærsluskyldan hvíldi á þvi sveitarfélagi, sem styrkþegi átti framfærslusveit í, er honum var ráðstafað, eins og fyrr greinir. Nú hafi Hvammshreppur verið framfærslusveit margnefndrar Soffíu, er þannig stóð á, samkvæmt úrskurðum þeim frá 1934 og 1935, er að framan greinir, og beri stefndri því að sjá um greiðslu vistgjaldsins frá gildistöku laganna nr. 52 frá 1940. Stefnd byggir sýknukröfu sina á því, að samkvæmt 12. og 13. gr. framfærslulaga nr. 52 frá 1940 sé Fellsstrandarhreppur framfærslu- sveit nefndrar Soffíu, enda liggi fyrir um það lögmætur úrskurður, uppkveðinn af réttum aðilja, og beim úrskurði hafi eigi verið áfrýjað, og er þar átt við fyrrgreindan úrskurð sýslumannsins í Dalasýslu, uppkveðinn 15. apríl 1939. Enn fremur hefur stefnd 129 haldið því fram, að samkvæmt 68. gr. sbr. 80. gr., 2. mgr., sömu laga eigi Fellsstrandarhreppur að kosta framfærslu Soffíu, þar eð sú sveit hafi ráðstafað henni til dvalar hér. Varði Hvammshrepp þvi mál þetta engu. Af gögnum þeim, er fyrir liggja í málinu, þar á meðal hinum óhaggaða úrskurði sýslumannsins í Dalasýslu frá 15. apríl 1939, verður eigi annað séð en að fyrrnefnd Soffa hafi samkvæmt ákvæðum 12. sbr. 13. gr. framfærslulaganna nr. 52 1940, átt fram- færslusveit í Fellsstrandarhreppi, er hún varð styrkþegi, og þykir því ekki að svo vöxnu máli unnt að taka dómkröfur stefnanda til greina gagnvart hinu stefnda hreppsfélagi. Verður sýknukrafa stefnds því tekin til greina, en eftir atvikum þykir þó rétt, að málskostnaður falli niður. Árni Tryggvason borgardómari kvað upp dóm þenna. Því dæmist rétt vera: Stefnd, Hreppsnefnd Hvammshrepps f. h. hreppsins, skal vera sýkn af kröfum stefnanda, skrifstofu ríkisspitalanna, í máli þessu. Málskostnaður falli niður. Föstudaginn 23. marz 1945. Nr. 19/1945. Hálfdán Magnússon gegn Þorgerði Magnúsdóttur. Dómur hæstaréttar. Málssókn þessi fellur niður. Áfrýjandi, Hálfdán Magnússon, er eigi mætir í málinu, greiði 50 króna aukagjald til ríkissjóðs, ef hann vill fá mál sitt tekið fyrir af nýju. 130 Föstudaginn 23. marz 1945. Nr. 21/1945. Skipaútgerð ríkisins segn Hreppsnefnd Flateyrarhrepps f. h. hreppsins. Dómur hæstaréttar. Málssókn þessi fellur niður. Áfrýjandi, Skipaútgerð ríkisins, er eigi mætir í málinu, greiði 50 króna aukagjald til ríkissjóðs, ef hann vill fá mál sitt tekið fyrir af nýju. Föstudaginn 23. marz 1945. Nr. 22/1945. Skipaútgerð ríkisins gegn Hreppsnefnd Flateyrarhrepps í. h. hreppsins. Dómur hæstaréttar. Málssókn þessi fellur niður. Áfrýjandi, Skipaútgerð ríkisins, er eigi mætir í málinu, greiði 50 króna aukagjald til ríkissjóðs, ef hann vill fá mál sitt tekið fyrir af nýju. Föstudaginn 23. marz 1945. Nr. 22/1944. Pöntunarfélagið á Eyrarbakka (Kristján Guðlaugsson) Segn Eyrarbakkahreppi. (Einar B. Guðmundsson). Útsvarsmál. Ómerking og heimvísun. Dómur hæstaréttar. Páll Hallgrímsson, sýslurnaður í Árnessýslu, hefur kveðið upp hinn áfrýjaða úrskurð. 131 Áfrýjandi hefur að fengnu áfrýjunarleyfi 29. febr. 1944 skotið máli þessu til hæstaréttar með stefnu 4. marz s. á. og krafizt ómerkingar á hinum áfrýjaða úrskurði og máls- kostnaðar úr hendi stefnda fyrir hæstarétti eftir mati dóms- ins. Af hendi stefnda hefur málskostnaðarkröfu áfrýjanda verið mótmælt. Samkvæmt 223. gr. laga nr. 85/1936 taka ákvæði IX. kafla téðra laga til málsmeðferðar fyrir fósetadómi. Mót- mæli komu fram gegn lögtaksbeiðni stefnda, rökstudd með því, að áfrýjandi væri ekki útsvarsskyldur, þar sem pönt- unarfélagið skipti aðeins við félagsmenn sína. Bar fógeta því að kveðja aðilja fyrir dóm og leiðbeina þeim samkvæmt 114. gr. áðurgreindra laga, svo að málið mætti verða skýrt nægilega. Fógcti hefur alls eigi gætt þessarar skyldu, og verður því að ómerkja hinn áfrýjaða úrskurð ex efficio og vísa málinu heim í hérað til löglegrar meðferðar og ús- lausnar af nýju. Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður fyrir hæsta- rétti falli niður. Þvi dæmist rétt vera: Hinn áfrýjaði úrskurður skal vera ómerkur, og er málinu vísað heim í hérað til löglegrar meðferðar og úrskurðar af nýju. Málskostnaður fyrir hæstarétti falli niður. Úrskurður fógetaréttar Árnessýslu 27. nóvember 1943. Gerðarþola í máli þessu, Pöntunarfélaginu á Eyrarbakka, var gert að greiða útsvar til Eyrarbakkahrepps á árinu 1942, að upp- hæð kr. 955.00. Þar sem það fékkst ekki greitt nema að hálfu leyti, baðst hreppsnefndin lögtaks með bréfi, dags. *% 1943. Var lögtaks- úrskurður síðar uppkveðinn 17% s. á. og birtur gerðarþola 1% s. á. Hóf hreppstjórinn í Eyrarbakkahreppi síðan lögtaksgerð hjá gerð- arþola þann 5. maí s. á., en frestaði gerðinni sakir mótmæla gerðar- bola og kröfu um úrskurð í málinu. Af hálfu Pöntunarfélagsins er þess krafizt, að synjað verði um framgang gerðarinnar, vegna þess að félagið sé ekki útsvarsskylt, og er það rökstutt með þvi, að það afgreiði aðeins nauðsynja- vöru til félagsmanna og sé aðeins lagt á vöruna fyrir rekstrar- kostnaði að viðbættum 2%, sem renni í varasjóð. Af hálfu gerðar- 132 beiðanda er hins vegar talið, að félagið selji vörur á svipaðan hátt og aðrar verzlanir og hijóti því að vera útsvarsskylt. Pöntunarfélagið á Eyrarbakka er skráð í firmaskrá Árnessýslu 20 1937. Er markmið þess talið að útvega félagsmönnum alls konar vörur með pöntunarstarfsemi. Samkvæmt 9. gr. félagslag- anna skal nota félagssjóð til rekstrar félagsins. Í hann skal leggja 2% af viðskiptaveltu, inngöngugjald nýrra félaga, sem nemur 5 krónum, svo og annað það fé, sem honum kann að áskotnast sam- kvæmt samþykktum félagsfunda eða á annan hátt. Í 11. gr. félags- laganna er fyrir mælt, að aðalfundur ákveði, hve mikill ársarður skuli greiddur svo og að arður, sem ekki er sóttur á þvi ári, sem hann fellur til útborgunar, renni í félagssjóð. Enn fremur er sagt, að sá hluti árságóðans, sem ekki er úthlutað sem ársarði, renni Í félagssjóð. Samkvæmt 6. gr. útsvarslaganna eru félög útsvarsskyld, önnur en þau, sem sérstaklega eru undanþegin útsvarsskyldu. Í lögum Pöntunarfélagsins er beinlínis fyrirskipuð sjóðsöfnun, og getur slík eignasöfnun orðið með ýmislegu móti. Fellur félagið því ekki undir undantekningarákvæði laganna um útsvarsskyldu, og verður rétturinn að lita svo á, að hið umbeðna lögtak eigi að fara fram. Því úrskurðast: Hið umbeðna lögtak á að ná fram að ganga á ábyrgð gerðar- beiðanda. Miðvikudaginn 11. april 1945. Nr. 2/1944. Réttvísin (Lárus Fjeldsted) segn Sigurjóni Óskari Gíslasyni (Eggert Claessen). Gripdeild. Dómur hæstaréttar. Með skírskotun til forsendna hins áfrýjaða dóms ber að staðfesta ákvæði hans um refsingu, sviptingu réttinda og greiðslu sakarkostnaðar í héraði. Hæð bótakröfu Gunnars Sigurgeirssonar ér reist á mati því, er framkvæmt var 19. og 22. júni 1943. Mati þessu hefur ákærði mótmælt sem óstaðfestu, og þegar af þeirri ástæðu, að matsmenn hafa ekki staðfest matið fyrir dómi, er ekki unnt að leggja það til grundvallar ákvörðun bótafjárhæðar. Og með því að gögn 133 skortir að öðru leyti til að meta tjón Gunnars Sigurgeirs- sonar til fjár, ber að vísa kröfu hans frá héraðsdómi. Eftir þessum úrslitum ber ákærða að greiða allan áfrýj- unarkostnað sakarinnar, þar með talin málflutningslaun skipaðs sækjanda og verjanda fyrir hæstarétti, kr. 500.00 til hvors. Því dæmist rétt vera: Skaðabótakröfu Gunnars Sigurgeirssonar vísast frá héraðsdómi. Að öðru leyti skal hinn áfrýjaði dómur vera óraskaður. Ákærði, Sigurjón Óskar Gíslason, greiði allan áfrýj- unarkostnað sakarinnar, þar með talin málflutnings- laun skipaðs sækjanda og verjanda í hæstarétti, hæsta- réttarlögmannanna Lárusar Fjeldsteds og Eggerts Claessens, kr. 500.00. til hvors. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur aukaréttar Reykjavíkur 12. október 1943. Ár 1943, þriðjudaginn 12. október, var í aukarétti Reykjavíkur, sem haldinn var í skrifstofu réttarins af Jónatan Hallvarðssyni sakadómara, uppkveðinn dómur í málinu nr. 2466/1943: Réttvísin gegn Sigurjóni Óskari Gíslasyni, sem dómtekið var 8. sama mán- aðar. Mál þetta er af réttvísinnar hálfu höfðað gegn Sigurjóni Óskari Gíslasyni, starfsmanni við vatnsveitu Reykjavíkur, til heimilis á Holtsgötu 13 hér í bæ, fyrir brot gegn XXVI. kafla almennra hegn- ingarlaga nr. 19 1940. Ákærður er kominn yfir lögaldur saka- manna, fæddur 22. ágúst 1910. Hinn 16. júní 1932 hefur hann sætt áminningu fyrir óspektir í veitingahúsi og hinn 20. júni sama ár áminningu fyrir áflog. Að öðru leyti hefur hann ekki svo kunnugt sé sætt ákæru né refsingu. Í desember 1942 keypti Gunnar Sigurgeirsson verkamaður, Grjótagötu 4, tvær gamlar bifreiðar af Þorsteini Jónssyni, Fram- nesvegi 44 hér í bæ. Önnur þeirra stóð við litið íbúðarhús eða ibúðarskúr nálægt Vatnsgeymi. Hún var óskráð og ónothæf og ætlaði Gunnar einungis að nota úr henni ýmsa hluti. Frá því í janúar og þar til 5. maí s. 1. kom Gunnar ekki að bifreiðinni. Þegar hann gekk frá henni í janúar, var hún í mjög lélegu standi, hurðir bundnar aftur með virspottum, allar rúður brotnar, upphalarar lt og handföng farin af hurðunum og öll sæti farin nema Þakið af framsætinu. Þegar Gunnar keypti bifreiðina kveður hann selj- andann hafa sagt, að hún mætti standa þarna. Engan vörzlumann setti Gunnar yfir bifreiðina. Þegar hann kom að bifreiðinni 5. mai, hafði yfirbygging hennar verið logskorin sundur og framhluti hennar tekinn burt og auk þess hvalbakurinn og vélarhlífin. Ákærður hefur viðurkennt töku hluta þessara. Hann átti Þifreið og vantaði á hana hús og vélarhlif. Hann frétti, að tveir bifreiðar- garmar væru í Hafnarfjarðarhrauni og þessi umræddi bifreiðar- garmur við Vatnsgeymi. Hann leitaði bifreiðanna í Hafnarfjarðar- hrauni, en fann þær ekki. Síðan fór hann að Vatnsgeymi, hitti konu, sem bjó í íbúðarhúsi því, sem bifreiðin stóð í grennd við, og spurði hana, hver mundi eiga bifreiðina. Hún kvaðst ekki vita það, en sagði oft koma þarna menn, sem þættust eiga hana og tækju ýmsa hluti úr henni. Segir ákærður hana hafa sagt sér nafn og heimilisfang eins þessara manna og sig hafa leitað hans, en eigi fundið, og siðar gleymt hvorutveggja. Nokkru eftir þetta, senni- lega seint í febrúar, fór ákærður með mann með sér að bifreið Gunnars. Þeir skáru yfirbyggingu hennar sundur þvert yfir með logsuðutækjum og tóku framhluta hennar ásamt vélarhlífinni og hvalbaknum og höfðu á brott með sér og setti ákærður hluti þessa síðan á sína bifreið. Ákærður heldur því fram, að hann hafi talið bifreið þessa algerlega umhirðulausa og að eigandi hennar hefði fleygt henni eða mundi ekkert skeyta um hana og því telji hann sig ekki þjóf að hlutum þeim, er hann tók úr bifreiðinni. Maður sá, sem var með ákærðum við að losa hlutina frá bifreiðinni, hefur borið, að sitt álit hafi verið, að bifreiðin væri yfirgefin og um- hirðulaus með öllu og ástand hennar eins og henni hefði verið fleygt. Ekki verður talið, að ákærðum hafi verið rétt að líta svo á, að bifreiðinni hefði verið fleygt. Bæði var hún á þeim stað, sem óeðlilegt var að hlutum sem þessum væri fleygt á, og verðmæti hennar töluvert. Hefur ákærður því með töku áðurnefndra hluta bifreiðarinnar með Þeim hætti, sem að framan er lýst, brotið 245. gr. hegningarlaganna, og þvkir refsing hans eftir atvikum hæfilega ákveðin 30 daga fangelsi. Rétt þykir að ákveða, að fullnustu refs- ingarinnar skuli fresta og hún niður falla að tveimur árum liðn- um frá uppkvaðningu dóms þessa, verði skilorð VI. kafla hegn- ingarlaganna haldin. Samkvæmt 68. gr., 3. mgr. hegningarlag- anna ber að svipta ákærðan frá birtingu dóms þessa kosningar- rétti og kjörgengi til opinberra starfa og annarra almennra kosn- inga. Gunnar Sigurgeirsson og ákærður hafa ekki orðið á eitt sáttir hvaða bætur sanngjarnt sé að komi fyrir hina stolnu muni. Skip- aðir voru því tveir menn til að meta tjón það, er ákærður hafði bakað Gunnari með töku hlutanna, og mátu þeir skaðann á sam- tals kr. 2925.00. Hefur Gunnar miðað skaðabótakröfu sina við þessa 135 upphæð, og verður sú krafa tekin til greina þrátt fyrir mótmæli ákærðs. Ákærðan ber að dæma til greiðslu alls sakarkostnaðar, þar með talin málsvarnarlaun skipaðs verjanda hans, hdl. Gústafs Ólafs- sonar, kr. 200.00. Rekstur málsins hefur verið vitalaus. Því dæmist rétt vera: Ákærður, Sigurjón Óskar Gislason, sæti fangelsi í 30 daga, en fullnustu refsingarinnar skal frestað og niður skal hún falla að tveimur árum liðnum frá uppkvaðningu dóms þessa, verði skilorð VI. kafla almennra hegningarlaga nr. 19 1940 haldin. Ákærður er frá birtingu dóms þessa sviptur kosningarrétti og kjörgengi til opinberra starfa og annarra almennra kosn- inga. Ákærður greiði Gunnari Sigurgeirssyni kr. 2925.00 innan 15 sólarhringa frá birtingu dóms þessa. Ákærður greiði allan sakarkostnað, þar með talin máls- varnarlaun skipaðs verjanda sins, hdl. Gústafs Ólafssonar, kr. 200.00. Dómi þessum skal fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Mánudaginn 16. april 1945. Nr. 131/1944. Austri h/f (Magnús Thorlacius) gegn Jens Árnasyni (Gunnar Þorsteinsson). Skuldamál. Dómur hæstaréttar. Áfrýjandi hefur, að fengnu áfrýjunarleyfi 16. okt. 1944, skotið með stefnu 20. okt. s. á. máli þessu til hæstaréttar og krafizt þess aðallega, að tilteknum kröfuliðum verði vísað frá dómi, en sýknað að öðru leyti, en til vara, að hann verði alsýknaður. Svo krefst hann og málskostnaðar fyrir báðum dómum úr hendi stefnda. Stefndi krefst staðfestingar héraðsdóms, að fráteknu ákvæði um sjóveðrétt, og málskostnaðar úr hendi áfrýjanda eftir mati dómsins. 136 Reikningar stefnda virðast hafa verið svo sundurliðaðir, að áfrýjanda hafi verið unnt að bera fram gagnrýni á þeim, og verður frávísunarkrafa vegna ónógrar málsútlistunar því ekki tekin til greina. Áfrýjandi hefur fyrst og fremst krafizt sýknu af greiðslu 4 kostnaðarliða. Um 1. lið. Viðgerð á sliskju, kr. 32.00. Hér er um að tefla löskun á tæki dráttarbrautar, er skip áfrýjanda var tekið þar upp, en stefndi kveðst hafa framkvæmt viðgerð þessa. Þar sem ekki er sannað gegn mótmælum áfrýjanda, að hann beri ábyrgð á þessum spjöllum, verður að sýkna hann af þessum kröfulið. Um 2.—-4. lið. Þessir kostnaðarliðir eru: 7 símtöl, kr. 12.70, keyptur bill til Keflavíkur, kr. 15.00, og slípun á sveifarás, kr. 72.40. Það þykir ekki véfengt með rökum, að stefndi hafi haft þenna kostnað í þarfir áfrýjanda, og verður sýknukrafa af þessari ástæðu því ekki tekin til greina. Þá hefur áfrýjandi haldið því fram. að stefndi hafi bakað honum tjón með drætti á verkinu. Ekki er sannað, að áfrýj- andi hafi kvartað um drátt, meðan á verkinu stóð, né heldur að hann hafi áskilið sér rétt til fébóta vegna dráttar, þegar kann tók við verkinu. Það var ekki fyrr en mál var risið vegna þessara skipta, að hann hafði uppi varnarástæðu um skuldajöfnuð. Þegar af þessum ástæðum verður þessi skuldajafnaðarkrafa ekki tekin til greina. Loks krefst áfrýjandi 1500 króna frádráttar vegna þess, að handrið af bátnum hafi glatazt í vörzlum stefnda. Stefndi hefur andmælt þvi, að hann hafi tekið við handriðinu, og ábyrgð stefnda á því er ekki sönnuð gegn mótmælum hans. Málalok verða þvi þau, að kröfu stefnda, kr. 8070.26, ber að taka til greina að frádregnum kr. 32.00, eða kr. 8038.26 með 6% vöxtum frá 10. janúar 1944 til greiðsludags. Eftir atvikum þykir rétt að dæma áfrýjanda til að greiða málskostnað fyrir báðum dómum, er þykir hæfilega ákveð- inn samtals kr. 2000.00. Kröfur þessar eru ekki tryggðar að lögum með sjóveð- rétti, og ber því að ónýta ákvæði héraðsdóms um sjóveð. 137 Því dæmist rétt vera: Áfrýjandi, h/f Austri, greiði stefnda, Jens Árnasyni, kr. 8038.26 ásamt 6% ársvöxtum frá 10. janúar 1944 til greiðsludags og samtals kr. 2000.00 í málskostnað í héraði og fyrir hæstarétti. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Dómur sjó- og verzlunardóms Hafnarfjarðar 1. apríl 1944. Ár 1944, laugardaginn 1. apríl, var í sjó- og verzlunardómi Hafn- arfjarðar, sem haldinn var í skrifstofu embættisins, Suðurgötu 8, af Bergi Jónssyni bæjarfógeta sem formanni sjó- og verzlunar- dómsins og sjó- og verzlunardómsmönnunum Magnúsi Bjarnasyni bryggjuverði og Sigurði Guðnasyni skipstjóra sem meðdómend- um, kveðinn upp dómur í ofangreindu máli, sem dómtekið var 7. f. m. Mál þetta, sem þingfest var hinn 11. febrúar s. 1, er höfðað af stefnandanum, Jens Árnasyni, með stefnu útgefinni 10. janúar s. |. gegn stefndum, stjórn Austra h.f, þeim Birni Gottskálkssyni stjórnarformanni og framkvæmdarstjóra, Skálavík, Seltjarnarnes- hreppi, Guðjóni Vigfússyni, Bergþórugötu 35, og Halldóri Bene- diktssyni, Vesturgötu 58, báðum til heimilis í Reykjavík, til greiðslu á skuld fyrir viðgerð á vélbátnum „Austra“ G.K. 410, eign stefnds hlutafélags, er stefnandi framkvæmdi og lét framkvæma á tíma- bilinu janúar til marz 1943, að upphæð kr. 8070,26 auk 6% vaxta frá stefnudegi til greiðsludags svo og til greiðslu málskostnaðar samkvæmt framlögðum reikningi eða mati réttarins. Þá hefur stefnandi einnig krafizt sér tildæmdan sjóveðrétt í vélbátnum „Austra“ G.K. 410 til tryggingar öllum stefnukröfum sinum. Stefndur hefur mótmælt kröfu stefnandans sem röngum og að- allega gert þær kröfur, að frávísað yrði ýmsum tilteknum liðum á skuldareikningi rskj. nr. 2 í málinu, sem hann hafði krafizt frekari sundurliðunar á, en til vara hefur hann krafizt þess að verða algerlega sýknaður með eða án skuldajafhaðar á gagnkröfu að upphæð kr. 19500.00, og enn fremur hefur hann krafizt sér til- dæmdan málskostnað að skaðlausu, hvernig sem málið annars fari. Málavextir eru þessir. Í nóvembermánuði 1942 var vélbáturinn „Austri“ G.K. 410, eign stefnds hlutafélags, settur upp í dráttarbraut í Njarðvíkum til við- gerðar. Stefnandi máls þessa, Jens Árnason, rak þar þá vélavið- gerðarverkstæði ásamt Skarphéðni Ágústssyni, og tóku þeir að sér viðgerð á vél bátsins. 138 Ekki stóð þó til að hefja viðgerðina fyrr en vélamaður bátsins. kæmi suður, enda hafði framkvæmdarstjóri stefnds félags látið læsa vélarrúminu. Í janúarbyrjun kom vélstjórinn ásamt aðstoðar- manni, en vélarviðgerðin hófst þó ekki fyrr en seint í sama mán- uði, en var lokið í marz. Viðgerð þessi, er stefnandinn gerði, var aðallega á vél bátsins, en auk þess nokkur viðgerð á togumbúnaði hans og sliskju, sem skemmdist, er báturinn var tekinn upp í slipp- inn. Viðgerðarreikningur stefnandans var kr. 8070.26, sem er stefnukrafa máls þessa. Er reikningurinn framlagður sem rjskj. 26 í málinu uppáritaður af vélstjóra bátsins, Gunnari Kr. Gunnars- syni: „Rétt viðvíkjandi spili og vél“, og slippstjóranum Bjarna Einarssyni: „Rétt viðvíkjandi trawlútbúnaði“, og hafa báðir stað- fest þetta fyrir réttinum og gefið frekari vottorð og skýringar. Stefndur hefur mótmælt reikningi stefnandans, krafizt sundur- liðunar á ýmsum tilgreindum liðum og skorað á hann að leggja fram vinnuskýrslu og önnur frumgögn svo og bækur, sem honum sé skylt að halda samkvæmt lögum nr. 62. 114 1938 2. gr. 5. tölulið, eða sýna staðfest eftirrit úr þeim. Stefnandinn hefur lagt fram í málinu sem rskj. nr. 2 sundurlið- aðan reikning yfir viðgerðarkostnaðinn og gefið auk þess nokkru fyllri skýringar um flesta þá liði, sem sérstaklega er krafizt grein- argerðar um af hálfu stefnds (rskj. 13). Hins vegar hefur stefn- andinn engin frumgögn lagt fram, svo sem vinnuskýrslur eða eftir- rit úr bókhaldi sínu, enda telur hann sig ekki hafa verið bókhalds- skyldan, sbr. 1. 62/1938, 3. gr., 2. lið. Í stað þess hefur hann lagt fram sem rskj. nr. 12 vottorð véla- eftirlitsmanns ríkisins í Keflavík, sem kveðst hafa fylgzt sérstak- lega með viðgerð allri á vél bátsins og, eftir að hafa yfirfarið ná- kvæmlega reikninginn á rskj. 2, telur hann mjög sanngjarnan hvað snertir alla vinnu og efni í sambandi við viðgerð vélarinnar. Rétturinn verður að fallast á, að reikningi stefnanda á rskj. 2 og 26 sé nokkuð ábótavant um sundurliðun og fleira, en telur, að úr því hafi verið bætt að verulegu leyti undir málflutningnum, auk þess sem fyrir liggja vottorð þeirra tveggja manna, sem virð- ast hafa haft umsjón með umræddri viðgerð af hálfu stefnds, og enn fremur vottorð vélaeftirlitsmanns ríkisins, sem öll hniga að því, að reikninguránn sé réttur. Mótmæli stefnds gegn reikningnum og frávísunarkrafa á ein- stökum liðum hans verður því ekki tekin til greina. Þá hefur stefndur haldið því fram, að stefnandinn hafi dregið viðgerðina á langinn með vilja og skaðað stefndan með þvi um 18000.00 kr., þar sem þeir hefðu misst af leigutilboði í bátinn vegna dráttarins. Að dómi réttarins verður ekki talið sannað í máli þessu gegn mótmælum stefnandans, að hann hafi lofað að ljúka viðgerðinni 139 á neinum tilteknum tima, né heldur, að hann hafi dregið verkið óeðlilega á langinn. Krafa stefnds um 18000.00 kr. skaðabætur vegna dráttar á við- gerðinni verður því ekki tekin til greina. Þá hefur stefndur og krafizt 1500 kr. bóta fyrir handrið af v/b Austra, sem stefnandanum hafi verið afhent til viðgerðar, en hann ekki skilað aftur. Stefnandinn hefur neitað að hafa tekið við handriði þessu eða bera nokkra ábyrgð á geymslu þess, og þar sem ekki liggja fyrir um þetta fullnægjandi upplýsingar í málinu, verður sú krafa held- ur ekki tekin til greina. Með skírskotun til framanritaðs telur rétturinn, að taka beri til greina að öllu leyti kröfur stefnandans, einnig málskostnaðar- kröfu hans samkvæmt framlögðum reikningi, kr. 746.35. Þá ber einnig að tildæma stefnandanum sjóveðrétt í v/b Austra G.K. 410 fyrir kröfum þessum. Því dæmist rétt vera: Stefndu, Björn Gottskálksson, Guðjón Vigfússon og Halldór Benediktsson f. h. Austra h.f., greiði stefnandanum, Jens Árnasyni, kr. 8070.26 með 6% ársvöxtum frá 10. jan. 1944 til greiðsludags og málskostnað með kr. 746.35, allt innan 15 daga frá lögbirtingu dóms þessa að víðlagðri aðför að lögum. Stefnandi skal hafa sjóveðrétt í v/b Austra G.K. 410 fyrir hinum tildæmdu fjárhæðum. Miðvikudaginn 18. april 1945. Nr. 63/1944. Db. Bolla Eggertssonar, Kristján Albertsson og Árni Friðriksson (Theódór B. Lindal) gegn Antoni Ólafssyni Weywadt (Einar B. Guðmundsson). Dánarbætur. Setudómari próf. Ísleifur Árnason í forföllum hrd. Gizurar Bergsteinssonar. Dómur hæstaréttar. Máli þessu hefur verið skotið til hæstaréttar með stefnu 12. mai 1944 að fengnu áfrýjunarleyfi 9. s. m. Eftir að mál- inu hafði verið áfrýjað, lézt einn áfrýjenda, Bolli Eggerts- 140 son, og hefur dánarbú hans komið í hans stað. Áfrýjendur krefjast aðallega algerrar sýknu af kröfum stefnda og máls- kostnaðar úr hendi hans fyrir báðum dómum eftir mati bæstaréttar. Til vara krefjast áfrýjendur lækkunar á fjár- hæð þeirri, er stefnda var dæmd í héraði, og verði þá máls- kostnaður fyrir báðum dómum látinn falla niður. Stefndi, sem gjafvörn hefur fengið fyrir hæstarétti, krefst stað- festingar hins áfrýjaða dóms og málskostnaðar fyrir hæsta- rétti úr hendi áfrýjanda eftir mati dómsins, eins og málið væri ekki gjafvarnarmál. Með dómi hæstaréttar 19. júní 1942 var Bolli Eggerts- son dæmdur til refsingar fyrir það, að hann hafi með óvar- kárum akstri valdið slysi því, sem mál þetta er risið af. Ekk- ert er fram komið um það, að Konráð Antonsson hafi sýnt nokkra þá ógætni, er slysið varð, sem geti dregið úr bóta- rétti stefnda. Og með því að fallast má á rök héraðsdómara um bótakröfuna, sem virðist fullkomlega í hóf stillt, þykir mega staðfesta héraðsdóminn. Eftir þessum úrslitum þykir rétt, að áfrýjendur greiði in solidum málflutningslaun skipaðs talsmanns stefnda fyrir hæstarétti, kr. 1600.00. Því dæmist rétt vera: Áfrýjendur, db. Bolla Eggertssonar, Kristján Alberts- son og Árni Friðriksson, greiði in solidum stefnda, Antoni Ólafssyni Weywadt, kr. 15591.10 ásamt 5% árs- vöxtum frá 4. marz 1941 til greiðsludags, kr. 1320.15 í málskostnað í héraði og málflutningslaun skipaðs talsntanns stefnda fyrir hæstarétti, hæstaréttarlög- manns Einars B. Guðmundssonar, kr. 1600.00. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Dómur bæjarþings Akureyrar 4. desember 1943. Mál þetta, sem dómtekið var 22. nóv. s. l. og dæmt er af setu- dómara Stefáni Stefánssyni, var eftir árangurslausa sáttatilraun höfðað fyrir bæjarþingi Akureyrar með stefnu útgefinni 7. marz 141 1941 af Antoni Ólafssyni Weywadt verkamanni, Hjalteyrargötu í, Akureyri, gegn eigendum bifreiðarinnar A-61, þeim Bolla Eggerts- syni verzlunarmanni, Strandgötu 2í, Kristjáni Albertssyni verk- stjóra, Eyrarlandsvegi 3, og Árna Friðrikssyni verkamanni, Odd- eyrargötu 6, öllum á Akureyri, til að fá þá dæmda alla fyrir einn og einn fyrir alla til greiðslu á kr. 15591.10 auk 5% ársvaxta frá sáttakærudegi 4. marz 1941 til greiðsludags og málskostnaðar. Var í stefnu krafizt málskostnaðar að skaðlausu eða mati rétt- arins, en við hinn munnlega flutning málsins var af hálfu stefn- anda gerð krafa um kr. 2120.15 í málskostnað. Stefndir krefjast aðallega algerðrar sýknu, en til vara, að krafan verði stórlega lækkuð frá því, sem krafizt er í stefnu málsins. Þá krefjast stefndir málskostnaðar samkvæmt taxta M.F.Í., kr. 950.00, eða eftir mati dómarans. Í máli þessu hefur Guðmundi Péturssyni útgerðarmanni, umboðsmanni Sjóvátryggingarfélags Íslands h.f. á Akureyri, verið stefnt fyrir félagsins hönd til að gæta hagsmuna þess, en hjá því var bifreiðin A-61 vátryggð. Milli kl. 23 og 24 hinn 30. nóv. 1940 ók stefndur Bolli Eggerts- son vöruflutningabifreiðinni A-61, sem þá var félagseign hinna stefndu, suður Hafnarstræti á Akureyri, og voru ekki aðrir í bif- reiðinni en hann og stúlkan Ingibjörg Björnsdóttir, þá 16 ára að aldri. Í þann mund er hann kom að trjáviðarhúsi Kaupfélags Eyfirð- inga, ganga 4 menn þar norður götuna, þrir saman, en einn Ör- stutt á eftir. og var það Konráð Antonsson, sonur stefnanda þessa máls, tvitugur að aldri. Allir ganga menn þessir á eystri vegarhelmingi, þ. e. a. s. hægri. Rétt eftir að bifreiðin hafði ekið fram hjá þeim þremur, sem á undan voru, heyrðu þeir smell og litu við. Ók þá bifreiðin áfram suður götuma, en Konráð lá meðvitundarlaus á götunni, og vissi höfuð hans til austurs, eftir því sem næst verður komizt. Lög- regluþjónn var strax kallaður til, og fór hann þegar á slysstað- inn. Var Konráð þegar fluttur í sjúkrahús, og hafði hann fengið hræðilegan áverka á höfuðið, og segir í vottorði sjúkrahússlækn- isins, að áverkinn hafi verið því líkastur, að höfuðið hefði slegizt með miklu afli á einhvern tiltölulega sléttan flöt, t. d. malbikaða götu. Gert var að sárum Konráðs eftir föngum, og lifði hann með- vitundarlaus í rúma 2 sólarhringa eftir slysið, en þá andaðist hann hinn 3. desember 1940 af völdum slyssins. Enginn hinna þriggja manna, er gengu á undan Konráði, sáu þegar slysið gerðist og geta því eigi um það borið, hvernig það vildi til. Þeir urðu bifreiðarinnar varir, er hún ók framhjá. Virt- ist einum hún aka frekar hart, en annað getur hann eigi um hrað- 142 ann borið, öðrum virtist hún aka greitt, en eigi hart, og hinn þriðji getur ekki um það borið, hvort hún ók hægt eða hratt, en hann veitti þvi eigi eftirtekt að nokkuð óvenjulegt væri við akstur bif- reiðarinnar. Þegar bifreiðin ók áfram hjá þeim, var fjarlægðin milli þeirra og hennar sú, að þeir óttuðust ekki, að þeim stafaði nokkur hætta af henni, en þeir tóku ekki eftir, að bifreiðin sveigði inn á götuna frá þeim. Bragi Guðjónsson, Hafnarstræti 77, sá út um glugga á heimili sínu, þegar slysið varð. Sá hann, er bifreiðin rakst á Konráð. Virtist honum hún aka með meðalhraða og Konráð vera eins og til hliðar við hana, en þetta segir hann þó vera ónákvæmt, þvi myrkur hafi verið. Þá virtist honum Konráð ganga vestast af þeim fjórum, er þarna voru á ferð norður götuna. Hér skal þess getið, að slysstaðurinn er allangt frá götuljós- kerum, og hefur því verið þarna um litla birtu að ræða, enda ber Bolli, að þarna hafi engin birta verið nema sú, er kom frá bifreiða- ljósunum. Í bifreiðinni er stýrið vinstra megin, og sat því unglingsstúlkan Ingibjörg Björnsdóttir hægra megin við Bolla. Þau voru á leið að Þverá í Öngulsstaðahreppi á dansleik, er þar var, og hefur Ingi- björg borið, að Bolli hafi veið undir áhrifum áfengis við akstur- inn. Verður nánar vikið að því atriði síðar. Ingibjörg sá þrjá eða 4 menn koma sunnan götuna, og voru þeir allir á hægra götukanti, og telur hún einn þeirra hafa gengið eitthvað á eftir hinum. Ekki getur hún um það borið, hvort Bolli vék frá mönnum þessum, þegar hann mætti þeim, en hún bar, að mennirnir hafi ekki verið mjög nærri bifreiðinni, þegar hún ók fram hjá þeim, og ekki heldur mjög langt frá henni, nema sá, er fyrir slysinu varð. Við lögregluyfirheyrslu daginn eftir slysið bar hún, að sér hefði fundizt bifreiðin koma við einn mannanna og að Bolli hafi sagt við sig lítið eitt innar á veginum, hvort það gæti verið, að hann hefði „stimað“ á mann. Hafi hún þá sagt, að hún væri hrædd um það, en ekki væri að vita, að maðurinn hefði meiðzt. Um þetta hafi eigi meira verið talað, og Bolli ekið gætilega, það sem eftir var leiðarinnar að Þverá. Ökuhraðann telur hún hafa verið venju- legan. Í lögregluréttinum 2. desember bar hún, að hún hafi séð, að framskermurinn vinstra megin kom við hlið eða læri eins manns- ins, en ekki hafði hún séð hann detta. Kveðst hún hafa sagt Bolla, að maður mundi hafa rekizt á bifreiðina. Heldur hún þá, að Bolli hafi ekki tekið eftir þessu. Þá segir hún, að Bolli hafi ekki ekið mjög hratt. Í lögregluréttinum 28. desember bar Ingibjörg, að sér hafi virzt eins og sá maðurinn, er síðast fór, eins og slangra til að bilnum 143 vg kvaðst þá eigi geta fullyrt, hvort bifreiðin hafi komið við hann. Hafi hún aldrei séð þenna mann eða hina út um hliðarrúðuna. Hún bar, að hana minni fastlega að hafa sagt við Bolla, að maður mundi hafa rekizt á bifreiðina, en telur líklegt, að hann hafi eigi tekið eftir þvi. Þá minnir hana, að Bolli hafi sagt við sig eitthvað á þá leið, hvort það gæti verið, að hann hefði rekizt á mann. Er framburður þessa vitnis nokkuð á reiki. Önnur vitni en hér hafa verið talin koma eigi til greina um sjálft slysið. Eftir er þá að rekja frásögn bifreiðarstjórans Bolla um slysið. Í lögreglurétti daginn eftir slysið bar hann, að hann hafi ekið umræddri bifreið um götuna á nefndum tima. Hann varð var við mannaferð á götunni, þar sem slysið varð, en þar sem hann taldi sig aka nægilega innarlega á götunni, gaf hann mönnunum eigi mikinn gaum og man alls ekki að hafa látið í ljós, að hann væri hræddur um að hafa ekið á mann, og kveðst mundu hafa stöðvað bifreiðina strax, ef hann hefði haft grun um slíkt. Hann tekur þá fram, að bifreiðin hafi verið tóm (ólestuð) og hafi þvi kastazt til á götunni við allar ójöfnur. Einnig hafi látið fremur hátt í vélinni, og hafi þetta hvorttveggja getað valdið þvi, að hann varð þess eigi var, að bifreiðin snerti manninn. Við þessa yfirheyrslu neitar Bolli ekki að vera valdur að slys- inu, en harðneitar að hafa haft grun um, að slys hefði hlotizt af akstrinum. Kveðst hann vera fremur óvanur að aka bifreið og þessa nótt hafi verið dimmt. Hafi hann því ekið gætilega og haldið sig vel úti á vinstri vegarbrún. Hann minnist þess ekki, að Ingibjörg segði við sig, að maður mundi hafa orðið fyrir bifreiðinni, og segir, að ef hún hafi látið falla einhver orð um slíkt, hljóti það að hafa verið á þá leið, að þau hafi ekki vakið hjá sér grun um slysið. Í lögreglurétti 2. desember og undir allri rannsókn málsins heldur Bolli því fram, að hann hafi ekki orðið þess var, að bif- reiðin rækist á nokkurn mann, né heldur að hafa orðið þess var, að Ingibjörg segði, að bifreiðin hefði rekizt á mann. 2. desember bar hann, að hann hafi séð 3 eða 4 menn á austur- kanti vegarins, að hann hafi þótzt beygja nægilega mikið frá mönn- unum til að forðast árekstur og að ökuhraðinn hafi verið 20 km miðað við klukkustund. Í sama rétti, 28. desember, neitar hann að hafa séð þarna nema þrjá menn. Kveðst aldrei hafa séð fjórða manninn. Þá fullyrðir hann að hafa beygt inn á götuna, þegar hann sá manninn. Ekki kveðst hann hafa orðið var við nokkra óeðlilega hreyfingu á bif- reiðinni. 144 Það er upplýst, að Bolli hafði bragðað áfengi þetta kvöld með hinum stefndu Kristjáni og Árna og fjórða manni, að nafni Stefán. Höfðu þeir um kl. 9 um kvöldið setzt að drykkju, en annað áfengi höfðu þeir ekki en um hálfa flösku af „gin“. Úr henni luku þeir, og er óvíst, hversu mikið hver þeirra drakk, en sennilegt, að það hafi verið ámóta mikið. Eftir þessa drykkju tók Bolli að aka bifreiðinni um götur bæj- arins og síðan áleiðis að Þverá, eins og áður greinir, eftir að hafa tekið benzin á bifreiðina. Neitar hann að hafa fundið á sér áfeng- isáhrif, og eins kveðast þeir, er með honum drukku áfengi, ekki hafa séð á honum áfengisáhrif. Hins vegar bera þau Ingibjörg Björnsdóttir, Alda Björnsdóttir, sem ók spölkorn í Þifreiðinni með Bolla og Ingibjörgu, rétt áður en hann tók benzinið, og Svavar Jóhannsson bifreiðarstjóri, sem afhenti honum benzinið, að þeim hafi virzt hann vera undir áhrifum áfengis. Þegar lögreglan, skömmu eftir slysið, náði í Bolla á dansleikn- um á Þverá, var hann að hennar dómi undir áhrifum vins, en upplýst er, að hann hafði þá sopið tvisvar eða þrisvar á brenni- vinsfleyg hjá manni, sem hann hitti þar. Þetta bar Bolli strax í fyrsta réttarhaldi í lögregluréttinum, en Snæbjörn Þorleifsson bifreiðaeftirlitsmaður á Akureyri, er fór með lögregluþjóninum að Þverá, hefur borið, að Bolli hafi þar sagt sér, að hann hefði ekki bragðað vin þenna dag fyrr en á Þverá, en þar hefði hann bragðað „Gin“ hjá umgetnum manni. Bióðsýnishorn var tekið úr Bolla eftir að lögreglan hafði flutt hann til Akureyrar, en það var aldrei rannsakað og verður því eigi til upplýsingar í málinu. Af hálfu stefndra er því haldið fram sem sýknuástæðu, að Kon- ráð heitinn hafi með stórkostlegri óvarkárni orðið slysinu vald- andi. Hann hafi gengið hægra megin á veginum, þar sem dimmast var og engin gangstétt, en hinum megin hafi verið gangstétt vel upplýst. Það er óvéfengt,sað hinum megin hafi verið gangstétt, en litlu betri lýsing mun þar hafa verið. Hann hafi ekki vikið út að vegarbrúninni eða út af henni, þó auðvelt væri, þegar hann mætti henni, en bifreiðin hafi ekið með löglegum hraða með logandi framljósum. Þá er því haldið fram af stefnda hálfu, að Konráð heitinn hafi verið mjög sjóndapur og kunni það að hafa orðið meðorsök slyss- ins. Eru lögð fram vottorð lækna, er sanna allmikla sjóndepru Konráðs heitins. Á því er enginn vafi, að Konráð heitinn beið bana af árekstri við nefnda bifreið. Hitt verður rétturinn að telja í nokkrum vafa, hvernig slysið vildi til. Sú ógætni er að vísu sönnuð á Konráð heitinn, að.hann gekk á 145 hægri vegarhelmingi. En í málinu er komið fram, að það sé al- títt, að þarna sé gengið. Önnur óvarkárni er eigi sönnuð um hann. Hins vegar hafði Bolli neytt áfengis og var að dómi þriggja vitna undir áhrifum þess, eins og áður segir. Bolli varð var við manna- ferð á þessum stað, og var ljóst, að „koldimmt“ var þarna, eins og hann kemst sjálfur að orði, fyrir utan þá birtu, sem kom af bif- reiðarljóskerunum. Átti þetta tvennt, mannaferðir og myrkur, að verða til þess, að hann sýndi sérstaka varkárni. Af þeim málavöxtum, sem lýst hefur verið, er ljóst, að mjög miklar líkur eru til þess, að slysið hafi orðið vegna óvarkárni Bolla við aksturinn. En jafnvel þó þetta væri röng ályktun, er ekki fram komin nokkur sönnun fyrir því, að Konráð heitinn hafi orðið valdur að slysinu með óvarkárni sinni né að slysið hefði hlotið að vilja til, þó að einskis hefði verið á vant um aðgæzlu og varúð af hálfu Bolla. Samkvæmt þessu ber samkvæmt 15. gr., 2. mgr., og 16. gr. þá- gildandi bifreiðalaga nr. 70 8. sept. 1931 að dæma hina stefndu eigendur bifreiðarinnar til bótagreiðslu. Af hálfu stefndra er því haldið fram sem varasýknunarástæðu, að Konráð heitinn hafi verið svo miður sín vegna ólæknandi sjón- depru, að hann hefði í framtíðinni eigi getað aflað meiri tekna en nægðu til eigin framfærslu hans. Jafnframt er á það bent af sömu hálfu og lögð á það rík áherzla við munnlegan flutning málsins, að stefnandi eigi nokkrar eignir og hafi haft allt eins miklar atvinnutekjur og Konráð heit- inn, meðan þeir lifðu báðir, og allt frá dauða Konráðs hafi hann haft allverulegar atvinnutekjur og aukið eign sína. Samkvæmt skattskrá Akureyrar hefur stefnandi haft skattárin 1939— 1943 samtals kr. 14847.00 í nettótekjur samkvæmt eigin framtali, eða kr. 2969.40 á ári að meðaltali. Að sjálfsögðu eru þetta nokkrar tekjur hjá heilsubiluðum eldra manni. En við munnlegan flutning málsins var af hálfu stefnanda lögð áherzla á, að þessar tekjur væru óverulegar þá miðað væri við tekjur fullvinnandi manns á sama tíma og einnig, að eigna- aukning stefnanda byggðist að allverulegu leyti á hækkun fast- eignamats á húseign hans. Enn fremur var af hálfu stefnanda á það bent, að enda þótt stefnandi ætti nú skuldlaust kr. 12500.00, yrði slíkt að teljast smá- ræði eitt miðað við núverandi verðgildi peninga, og enda þótt stefnandi hefði haft nokkrar tekjur undanfarandi vegna mikillar eftirspurnar eftir vinnu, mætti gera ráð fyrir, að atvinnutekjur hans og annarra heilsubilaðra manna yrðu að engu, þá atvinna dragist saman. Það er sannað með vottorðum lækna, að stefnandi, sem nú er 10 146 59 ára, hefur um mörg ár verið mjög heilsubilaður og með mjög skert vinnuþrek. Tvö síðustu árin fyrir slysið var hann alltaf öðru hvoru undir læknis hendi, og kveður hann Konráð heitinn að nokkru hafa orðið að sjá fyrir heimilinu, sérstaklega árið 1940. Þó Konráð heitinn, sem var fastur vélstjóri, væri all sjóndapur, er ekki upplýst, að sjóndepran hlyti að hafa aukizt, og upplýst er, að hann vann ýmis verk, þar á meðal að vélstjórn á sildveiða- skipi. Verður því að telja, þar sem ekki er upplýst, að heilsu hans hafi verið áfátt að nokkru leyti, að hann mundi í framtíðinni hafa getað unnið þau störf, er eigi þurfti nákvæma sjón til. Meðal- nettótekjur Konráðs heitins voru árin 1938— 1940 kr. 1057.17. Var atvinna þá rýr, enda hann þá unglingur. Tekjur hans á sildveiði- skipi árið 1940 námu brúttó kr. 3343.86 auk annarra tekna. Verður að ætla, að hefði Konráð heitinn lifað, þá hefðu tekjur hans farið ört vaxandi vegna stóraukins atvinnumöguleika. Gera verður ráð fyrir, að stefnandi, maður hátt á sextugs aldri, heilsulitill og mjög farinn að vinnuþreki, geti þá og þegar misst vinnufærni sína svo, að hann verði ófær til að afla tekna, svo að nokkru nemi, og yrði hann þá að grípa til eigna sinna, sem ekki mundu endast lengi honum til framfæris. En að þeim eyddum, hlaut framfærsla hans að hvíla á skylduframfæranda hans, Konráði heitnum. Getur rétturinn því ekki fallizt á, að þessi sýknuástæða stefn- anda nái fram að ganga. Þá er því haldið fram af stefnda hálfu, að stefnandi eigi son á lífi, þ. e. a. s. skylduframfæranda. Af stefnanda hálfu var þvi við hinn munnlega flutning málsins haldið fram, að þessi sonur stefnanda væri fátækur fjölskyldumaður og eigi aflögufær. Var á það bent, að þau gögn, er fyrir lægju í málinu, bæði um tekjur og útsvör hans til Vopnafjarðarhrepps, en þar er hann búsettur, bæru því ótvirætt vitni, að um framfærslu af hans hendi gæti eigi verið að ræða. Verður rétturinn að telja, að af þeim gögnum, er fyrir liggja, verði eigi séð, að þessi sonur stefnanda sé fær til framfærslu á honum, og mundi hún því hafa hvílt á Konráði heitnum, þegar stefnandi yrði hennar þurfi. Skaðabótakröfuna sundurliðar stefnandi þannig: Kostnaður vegna fráfalls og jarðarfarar kr. 591.10 Dánarbætur .........000000 0000... — 15000.00 Alls kr. 15591.10 Um fyrri liðinn er það að segja, að fram er lagður í málinu sundurliðaður reikningur yfir kostnað við jarðarför Konráðs heit- ins, er sýnir heildarupphæðina kr. 591.10, og er þeim reikningi út 147 af fyrir sig eigi mótmælt. Verður upphæð þessa kröfuliðs því tekin til greina. Hinum kröfuliðnum er af stefndra hálfu mótmælt sem of háum sökum óvarkárni Konráðs heitins, er slysið varð, og framfærslu- sambands hans við stefnanda. En eins og málum er háttað og eigi þykir ástæða til að fara nánar út í en gert hefur verið, og með tilliti til núverandi verð- gildis peninga, þykir dánarbótakrafan eftir atvikum ekki of há, og þar sem ekki þykja standa efni til að skipta ábyrgðinni, þá verða kröfuliðir stefnanda báðir teknir til greina. Þá verða stefndir, einnig in solidum, dæmdir til greiðslu þeirra vaxta, sem krafizt hefur verið. Í þinghaldi í málinu 20. sept. s. 1. lagði stefnandi fram gjai- sóknarleyfi í málinu sér til handa, útgefið 6. júní 1941. Stefnandi hefur þó eigi á gjafsókn minnzt við munnlegan flutning málsins, og þar sem hann hefur greitt öll réttargjöld, eins og málið væri eigi gjafsóknarmál, verður málskostnaður til- dæmdur eins og ekkert gjafsóknarleyfi lægi fyrir. Eftir atvikum þykir rétt að taka málskostnaðarkröfu stefnanda samkvæmt framlögðum málskostnaðarreikningi, kr. 1320.15, til greina og dæma stefndu in solidum til greiðslu hennar. Því dæmist rétt vera: Stefndur, Bolli Eggertsson, Kristján Albertsson og Árni Friðriksson, greiði einn fyrir alla og allir fyrir einn stefn- anda, Antoni Ólafssyni Weywadt, kr. 15591.10. með 5% árs- vöxtum frá 4. marz 1941 til greiðsludags og kr. 1320.15 í máls- kostnað allt innan 15 sólarhringa frá birtingu dóms þessa að viðlagðri aðför að lögum. Föstudaginn 20. april 1945. Nr. 41/1944. Sigríður Kristjánsdóttir (Garðar Þorsteinsson) segn Steingrími Bjarnasyni og gagnsök. (Gunnar Þorsteinsson). Skaðabætur vegna líkamsáverka. Refsikröfu vísað frá hér- aðsdómi. Dómur hæstaréttar. Aðaláfrýjandi, sem hefur skotið máli þessu til hæstaréttar með stefnu 15. april 1944, hefur krafizt þess, að gagnáfrýj- 148 anda verði dæmd refsing eftir 217. gr. hegningarlaganna, honum dæmt að greiða aðaláfrýjanda kr. 7789.00 með 5% ársvöxtum frá 30. okt. 1943 til greiðsludags og að löghalds- gerð frá 7. sept. 1943 verði staðfest. Loks krefst aðaláfrýj- andi málskostnaðar úr hendi gagnáfryjanda fyrir báðum dómum eftir mati hæstaréttar. Gagnáfrýjandi, sem gagnáfrýjað hefur málinu með stefnu 3. mai 1944, hefur aðallega krafizt algerrar sýknu af öllum kröfum aðaláfrýjanda, en til vara, að þeir liðir kröfu aðaláfrýjanda, sem véfengdir hafa verið, yrðu lækk- aðir að mati hæstaréttar. Svo krefst gagnáfrýjandi máls- kostnaðar fyrir báðum dómum úr hendi aðaláfrýjanda eftir mati hæstaréttar. Áverki sá, er aðaláfrýjandi varð fyrir og í héraðsdómi get- ur, virðist vera slíkur sem 218. gr. hegningarlaganna greinir. Á ríkisvaldið því að lögum sókn þeirrar sakar. Og þykir því rétt að vísa refsikröfu aðaláfrýjanda frá héraðsdómi að svo stöddu. Einn sjónarvottur hefur staðhæft það og eiðfest, að gagn- áfrýjandi hafi greitt aðaláfrýjanda högg það, er olli aðal- áfrýjanda broti á kjálka vinstra megin. Í aðiljaskýrslu sinni hefur aðaláfrýjandi staðhæft hið sama, og eiginmaður hennar hefur og fullyrt, að gagnáfrýjandi hafi greitt höggið. Sjálfur virðist gagnáfrýjandi hafa munað mjög óljóst, hvað fram fór, enda þá ölvaður að marki. Með gögnum þeim, er greind voru, og með hliðsjón af öll- um atvikum, sem lýst er í héraðsdómi, þykir það nægilega ljóst gert, að gagnáfrýjandi hafi bakað sér fébótaábyrgð á slysi því, er aðaláfrýjandi varð fyrir og að framan getur. Og koma þá einstakir liðir fébótakröfu aðaláfrýjanda til athugunar. Um 1., 2. og 3.a lið. Þessir liðir eru viðurkenndir réttir. Um 3.b—6. líð. Þessir lðir sýnast allir greina eðlileg út- gjöld vegna farar aðaláfrýjanda til Reykjavikur, og kröfum svo í hóf stillt, að niðurfærsla á þeim þykir ekki hafa við rök að styðjast. Um 7. og 8. lið. Telja má sannað með vottorði héraðs- læknis, að aðaláfrýjandi hafi hlotið varanleg andlitslýti af 149 kjálkabrotinu, og þjáningar hennar vegna þess verða eigi í efa dregnar. Þykja kröfur aðaláfrýjanda um þessa liði einn- ig hóflegar. Um 9. lið. Þenna lið hefur aðaláfrýjandi fellt niður. Um 10. lið. Sannað er, að aðaláfryjandi hefur greitt kr. 115.00 vegna dvalar barns utan heimilis í fjarvist hennar vegna meiðslanna. Um 11. lið. Þenna lið ber að taka til greina samkvæmt því, er í héraðsdómi segir. Samkvæmt framansögðu ber að dæma gagnáfrýjanda til að greiða aðaláfrvjanda kr. 7789.00. Vexti þykir mega dæma samkvæmt kröfu aðaláfryjanda. með því að krafa um 5% ársvöxtu frá 30. okt. 1943 var gerð, er gengið var frá aðal- kröfunni. Ákvæði héraðsdóms um niðurfall löghaldsgerðar ber að staðfesta af ástæðum þeim, er þar greinir. Eftir þessum málalokum þykir rétt að dæma gagnáfrýj- anda til að greiða aðaláfrýjanda í málskostnað fyrir báð- um dómum samtals kr. 2000.00. Þvi dæmist rétt vera: Refsikröfunni er visað frá héraðsdómi. Gagnáfrýjandi, Steingrímur Bjarnason, greiði aðal- áfrýjanda, Sigríði Kristjánsdóttur, kr. 7789.00 með 5% ársýöxtum frá 30. okt. 1943 til greiðsludags og samtals kr. 2000.00 í málskostnað í héraði og fyrir hæstarétti. Ákvæði héraðsdóms um niðurfall löghaldsgerðar eru staðfest. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 14. apríl 1944. Mál þetta, sem dómtekið var 29. f. m., hefur Garðar hrm. Þor- steinsson hér í bæ f. h. Sigríðar Kristjánsdóttur í Neskaupstað höfðað fyrir bæjarþinginu með stefnu útgefinni 30. október f. á. gegn Steingrími stýrimanni Bjarnasyni, Hrísateig 10 hér í bænum, og haft uppi þær kröfur, að stefndur verði dæmdur til lögmæltrar 150 refsingar fyrir brot á 217. gr. almennra hegningarlaga nr. 19 frá 1940, að stefndur verði dæmdur til að greiða stefnanda hæfilegar skaðabætur að mati dómara fyrir tjón það, er hún hefur orðið fyrir af meiðslum þeim, sem hún telur stefndan hafa valdið, að stað- fest verði með dómi bæjarþingsins löghaldsgerð, er framkvæmd var í fógetarétti Neskaupstaðar hinn 7. september f. á til trygg- ingar kröfu stefnanda að hluta, og loks að stefndur verði dæmdur til greiðslu málskostnaðar. Síðar í flutningi málsins hefur stefn- andi tiltekið fjárhæð skaðabótakröfu sinnar kr. 8994.00 og auk bess krafizt 5% ársvaxta frá stefnubirtingardegi 30. okt. f. á. til greiðsludags. Til vara krefst stefnandi þess, að úrslit málsins verði látin koma undir eiði hennar. Stefndur hefur aðallega krafizt sýknu af öllum kröfum stefn- anda og málskostnaðar; til vara, að úrslit málsins verði látin velta á eiði hans, og til þraufavara, að skaðabótakrafa stefnandi verði lækkuð verulega og málskostnaður þá látinn falla niður. Málavextir eru þessir: Hinn 24. júní f. á. voru þrjár konur og maður einnar þeirra gestir stefnandi og eiginmanns hennar að heimili þeirra í Nes- kaupstað. Komu gestir þessir til hjónanna milli kl. 9 og 10 um kvöldið, og var þeim veitt áfengi. Á að gizka klukkustund síðar kom stefndur, sem var vel kunnugur báðum hjónunum, heim til Þeirra, en óljóst er, hvort hann kom boðinn eða óboðinn, en hon- um var síðan veitt með gestunum. Um miðnætti fóru tveir gest- anna, en um tvöleytið, er hinir tveir bjuggust til brottferðar, mælt- ist húsráðandi til þess við stefndan, að hann færi, svo að hjónin gætu tekið á sig náðir. Reiddist stefndur þessu, er hann skildi sem brottrekstur, og varð úr nokkurt handalögmál með þeim. Er stefn- andi reyndi að ganga á milli og stilla til friðar, varð hún fyrir höf- uðhöggi svo miklu, að neðri kjálki hennar brotnaði vinstra megin, og féll hún í ómegin við höggið. Kveður stefnandi stefndan hafa veitt sér högg þetta, og hefur hún því höfðað mál þetta, sem áður segir. Stefndur hefur eindregið mótmælt því, að hann hafi veitt stefn- anda högg, og heldur því fram, að hún hafi orðið fyrir höggi, er eiginmaður hennar ætlaði stefndum. Kveðst hann hafa komið til þeirra hjónanna daginn eftir, og hafi þau þá ekki sagzt vita, af hvers völdum slys þetta hefði orðið. Hins vegar hafi sér þótt sann- gjarnt að taka þátt í kostnaði þeim, er af slysinu hlauzt, og hafi hann þá þegar boðizt til þess, en hjónin hafi hafnað því boði. Þrátt fyrir framburð annarra gesta þeirra, er viðstaddir voru viðureignina, um að stefndur hafi greitt stefnandi högg það, er olli meiðslum hennar, þykir eigi, gegn mótmælum stefnds, talið nægjanlega sannað, að svo hafi verið, og með því að eigi þykir rétt að láta mál sem þetta velta á aðildareiði, verður að sýkna 151 stefndan af refsikröfu stefnandi. Hins vegar þykir framferði stefnds hafa verið slíkt, að með þátttöku sinni í barsmiðum þeim, er leiddu til meiðsla stefnandi, hafi hann gerzt meðvaldur að slysi þessu, svo að rétt þykir að telja hann bera ábyrgð á tjóni stefnandi að hálfu. Kemur þá til athugunar fjárhæð bótanna. Stefnandi hefur sundurliðað kröfu sína svo: 1. Sjúkrahúsvist ........0000000000 0... 0... kr. 514.00 2. Lækniskostnaður .......00000000. 00... — 116.80 3.a Ferðakostnaður til Reykjavikur .............. — 300.00 3.b Ferðakostnaður til Neskaupstaðar ........... — 202.00 4. Símakostnaður .........0000000 0... — 151.20 5. Útbúnaður til ferðarinnar ..............0.... — 140.00 6. Ýmis kostnaður í Reykjavík ................ — 200.00 7. Bætur fyrir andlitslýti ............00.000.... — 3500.00 8. Bætur fyrir þjáningar .......0.0.0.0000000.. — 2500.00 9. Kaupverð gerfitanna og lagfæring á þeim (óframkvæmt) ......0000000 00 — 1200.00 10. Kostnaður við að koma börnum fyrir ........ — 120.00 11. Viðbótarkaup stúlku .........00000000.0 0... — 50.00 Samtals kr. 8994.00 Stefndur hefur viðurkennt í., 2. og 3. lið, þó þannig, að hann samþykkir ekki hærri fjárhæð en kr. 136.00 fyrir 3b. Þykir verða að taka þá kröfu til greina, enda hefur stefnandi ekki lagt fram gögn um greiðslu sína samkvæmt þeim lið. Um 4—6. Stefndur hefur eindregið mótmælt þessum liðum, og hefur stefnandi að vísu ekki fært fyrir þeim fullgild gögn, en með því að telja verður, að hún hafi orðið fyrir nokkrum kostnaði að þessu leyti, þykir rétt að ákveða henni sem hæfilegar bætur þess kostnaðar kr. 200.00. Um 7—8. Samkvæmt vottorði héraðslæknisins í Norðfirði, dags. 15. nóv. f. á., er nokkur skekkja á brotstöðvunum, og segir svo meðal annars í vottorðinu: „Vinstra megin finnst brotið ca 2,5 cm framan við kjálkahorn, og standast endarnir ekki á, þannig að fremra brotið (Fragmen) liggur utar og neðar en það aftara. Finnst þar og sést greinilegur gúll á kjálkaröndinni. Hægra megin finnst brotið ca 1,5 cm framan við kjálkahorn, en ber ekki eins mikið á, að brotin fari afvega (deviatio). Þá sést, að kjálkinn er þar fyrirferðarmeiri, og þar sem þetta er aftar en hinum megin, þá eykur það sjáanlega skekkju og lýti.“ Ekki hefur verið sýnt fram á, að missmíði þessi hverfi, er fram líður, en stefnandi er nú 26 ára gömul. Tveimur dögum eftir áverkann fór stefnandi til Reykjavikur og var í sjúkrahúsi tæpan mánuð. Allan þann tima hafði hún verki 152 i kjálkanum, og eftir að heim kom hefur hún samkvæmt áður- greindu vottorði héraðslæknisins í Norðfirði haft verki frá kjálka upp í höfuð, og telur læknirinn þá stafa frá brotinu. Með hliðsjón af framanrituðu þykja bæturnar fyrir þjáningar og lýti hæfilega ákveðnar í heild kr. 3000.00. 9. liður var ekki afleiðing slyssins, þar eð stefnandi var tann- laus áður, og virðist hún hafa fallið frá honum í flutningi málsins. 10. lið er ekki unnt að taka til greina gegn andmælum stefnds, þar eð engin gögn eru fyrir hendi um þann kostnað. Um 11. lið. Stefnandi hefur lagt fram yfirlýsingu stúlku þeirrar, er hún greiddi fjárhæð þessa, og þykir bera að taka þenna lið til greina, þrátt fyrir andmæli stefnds, enda virðist greiðslunni í hóf stillt, en ljóst þykir, að verk stúlkunnar hafi orðið erfiðari við fjarveru stefnandi. Málalok verða þvi þau, að bætur fyrir tjón stefnandi ákveðast samkvæmt framanrituðu kr. 4316.80, og verður stefndur dæmdur til greiðslu þeirra að hálfu, eða kr. 2158.40, svo og málskostnaðar, er þykir hæfilega ákveðinn kr. 350.00. Vaxta var ekki krafizt í stefnu, og verður vaxtakröfu stefnandi því ekki sinnt, enda verður að telja henni nægilega mótmælt af hálfu stefnds. Krafa stefnandi um staðfestingu löghalds þess, er um ræðir í málinu, verður og ekki tekin til greina, þar eð því hefur ekki verið haldið nægilega fljótt til laga, og verður það því fellt úr gildi. Fjárhæð, sem stefndur telur sig eiga hjá eiginmanni stefnandi. kemur að sjálfsögðu ekki til frádráttar dómkröfum hennar í máli þessu gegn mótmælum hennar. Árni Tryggvason settur borgardómari kvað upp dóm þenna, en dómsuppsaga hefur tafizt nokkuð sakir páskaleyfis og vegna mikilla embættisanna. Því dæmist rétt vera: Framangreind löghaldsgerð er úr gildi felld. Stefndur, Steingrímur Bjarnason, skal vera sýkn af refsi- kröfunni í máli þessu, en greiði stefnandi, Sigríði Kristjáns- dóttur, kr. 2158.40 og kr. 350.00 í málskostnað innan 15 daga frá lögbirtingu dóms þessa að viðlagðri aðför að lögum. 153 Mánudaginn 23. april 1945. Nr. 14/1945. Réttvísin og valdstjórnin (Kristján Guðlaugsson) gegn Snorra Sturlusyni (Ragnar Ólafsson). Líkamsárás. Skaðabætur. Dómur hæstaréttar. Með því að fallast má á forsendur hins áfrýjaða dóms, þykir mega staðfesta hann. Ákærði greiði allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin málflutningslaun skipaðs sækjanda og verjanda fyrir hæstarétti, kr. 400.00 til hvors. Því dæmist rétt vera: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Ákærði, Snorri Sturluson, greiði allan áfrýjunar- kostnað sakarinnar, þar með talin málflutningslaun skipaðs sækjanda og verjanda fyrir hæstarétti, hæsta- réttarlögmannanna Kristjáns Guðlaugssonar og Ragn- ars Ólafssonar, kr. 400.00 til hvors. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur aukaréttar Reykjavíkur 30. október 1944. Ár 1944, mánudaginn 30. október, var í aukarétti Reykjavíkur, sem haldinn var í skrifstofu réttarins af sakadómara Jónatan Hallvarðssyni, kveðinn upp dómur í málinu nr. 2553/1944: Réti- vísin og valdstjórnin gegn Snorra Sturlusyni. Mál þetta, sem tekið var til dóms 16. þ. m., er af réttvísinnar og valdstjórnarinnar hálfu höfðað gegn Snorra Sturlusyni verka- manni til heimilis í bragga nr. 61 á Skólavörðuholti hér í bæ fyrir brot gegn 23. kafla almennra hegningarlaga nr. 19 1940, áfengis- lögum nr. 33 1935 og lögreglusamþykkt fyrir Reykjavík nr. 2 1930. Ákærði er kominn yfir lögaldur sakamanna, fæddur 10. febr. 1921 í Reykjavík, og hefur, svo kunnugt sé, sætt eftirtöldum kær- um og refsingum: 1934 %{ Áminning fyrir spellvirki á húsi. 154 1934 1% Kærður fyrir ófrjálsa töku á reiðhjóli. Afgreitt til barna- verndarnefndar, 1935 2%, Kærður fyrir þjófnað á reiðhjólahlutum. Sama afgreiðsla. 1936 20% Kærður fyrir þjófnað á 10 krónum. Sama afgreiðsla. 1937 % Kærður fyrir þjófnað. Sama afgreiðsla. 1941 114 Sátt, 25 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 1941 1% Sátt, 25 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 1941 *%; Sátt, 10 kr. sekt fyrir brot gegn 3. gr. lögreglusamþvkkt- ar Reykjavíkur. 1941 % 25 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 1941 1%, Sátt, 100 kr. sekt, kr. 269,50 skaðabætur, fyrir ölvun og óspektir. 1943 298 Dómur lögregluréttar, 250 kr. sekt og sviptur öÖkuskir- teini í 3 mánuði fyrir að neyta áfengis við bifreiðarakstur. 1944 1% Dómur aukaréttar, 30 daga fangelsi skilorðsbundið, svipt- ur kosningarréiti og kjörgengi, fyrir brot gegn 248. gr. hegningarlaganna og 17. gr, áfengislaganna. 1944 264 Sátt, 75 kr. sekt fyrir að aka bifreið með lélega hemla og ófullnægjandi ljós. Málavextir eru þessir: Nokkru eftir miðnætti 19. ágúst síðastliðinn ók Jón Pétursson Einarsson bifreiðarstjóri, Skothúsvegi 7, með ákærða og Gústaf Ófeigsson bifreiðarstjóra, Laugaveg 86, í bifreið sinni, R 2550, um bæinn. Við bifreiðarstöð Íslands tóku þeir Jóstein Magnússon bifreiðarstjóra, Ingólfsstræti 21B, í bifreiðina. Kærði átti eina flösku af whisky, og drukku farþegarnir þrír úr henni, Jósteinn þó aðeins lítið eitt. Ákærði og Gústaf urðu brátt ölvaðir, og vildi þá Jón Pétursson losna við þá úr Þifreiðinni. Stöðvaði hann bif- reiðina í því skyni á Bergþórugötu fyrir norðan Sundhöllina. Er þetta skeði, voru blaðamennirnir Jón Helgason, Valdimar Jóhannsson og Helgi Sæmundsson og Leifur Haraldsson skrifari að koma úr kunningjahópi í Norðurmýri og gengu vestur Njáls- götu. Leifur var drukkinn, og bar Jón hann að nokkru. Jón dróst því dálitið aftur úr hinum félögum sínum. Er Jón var kominn að opna svæðinu fyrir norðan Sundhöllina, en austan við Baróns- stig, lagði hann Leif frá sér á gangstéttina. Jón segir, að þrír menn hafi þá komið hlaupandi sunnan opna svæðið fyrir norðan Sundhöllina og ráðist umsvifalaust á hann, án þess að nokkur orðaskipti ættu sér stað á milli hans og þeirra. Tveir þeirra hafi slegið hann mörg högg í höfuðið. Valdimar Jó- hannson hafi svo komið á vettvang, og þeir þá ráðizt á hann, svo að hann hafi dottið, og hafi annar árásarmannanna barið hann í höfuðið upp við steinvegg. Jón kveðst hafa hrakizt upp á gang- stéttarhornið við Barónsstíg að austanverðu, en komizt siðan heim til sín. Hann kveðst ekki þekkja árásarmennina, en segir, 155 eftir að hafa séð Jóstein Magnússon í réttarhöldunum, að hann hafi verið annar aðalárásarmannanna. Valdimar Jóhannsson, sem gekk dálitið á undan Jóni, kveðst hafa séð þrjá menn hlaupa til Jóns, og hafi hann þá gengið í átt- ina til Jóns, en búið hafi verið að slá Jón, er hann hafi komið til hans. Hann kveðst ekki hafa séð, hver sló Jón, en tveir menn, sem hann þekkir ekki, hafi staðið hjá honum. Annar mannanna hafi svo reitt hnefann til að slá Jón, en þá kveðst Valdimar hafa náð í handlegg mannsins og spurt, hvað hér væri um að vera. Hafi þá maðurinn ráðizt að honum án þess að svara honum og barið hann í andlitið nokkur högg, svo að hann missti meðvitund ör- litla stund og féll í götuna. Fólk hafi svo komið þarna að, og hafi þeim Jóni tekizt að komast heim til Jóns. Helgi Sæmundsson kvaðst ekki geta sagt um, hver hafi slegið Jón og Valdimar, eða hvort sami maðurinn hafi gert það. Ákærði og félagar hans hafa borið það, að er þeir voru staddir fyrir norðan Sundhöllina, hafi þeim allt í einu orðið litið norður á Njálsgötu og séð þar nokkra menn, þeir hafi talið, að þarna væri eitthvað um að vera, og því hlaupið þangað. Lítill maður hafi legið þar í götunni og menn staðið þar hjá honum. Ákærði kveðst hafa haldið, að maðurinn, sem lá í götunni, hefði verið sleginn, og því hafi hann snúið sér að mönnum þeim, er stóðu hjá honum, en þeir þá sagt, að ákærða kæmi þetta ekkert við. Segir ákærði, að til ryskinga hafi svo komið milli hans og tveggja af mönnum þessum. Hafi hann komið höggi á mennina og annar fallið í götuna. Ryskingunum hafi linnt, er mennirnir hafi haldið niður Barónsstig. Jón Pétursson Einarsson kveðst hafa séð ákærða slá tvo menn, og hafi annar fallið á gangstéttina, en kveðst ekki vita, hvers vegna ákærði sló þá eða hvað þeim hafi farið áður á milli. Jón kveðst hafa reynt að stilla ákærða, er hann hafi ætlað að slá mennina í annað sinn, og getað komið honum burt í bifreið sinni. Jósteinn Magnússon kveðst hafa komið seinastur félaga sinna norður á Njálsgötu, og hafi þá verið komið þar til ryskinga. Hafi hann séð ákærða, sem verið hafi alveg trylltur, slá tvo menn mörg högg í andlitið, og hafi annar fallið í gangstéttina. Gústaf Ófeigsson kveðst hafa stutt manninn, sem lá í götunni, á fætur, og hafi hann því ekki tekið vel eftir öðru, sem skeði á meðan. Hann kveðst þó hafa tekið eftir þvi, að ákærði lenti í áflogum. Hafi hann séð mann detta af völdum ákærða, því að hann hafi slegið frá sér, er maðurinn datt. Jóni Péturssyni Einarssyni, Jósteini Magnússyni og Gústafi Ófeigssyni ber öllum saman um, að þeir hafi ekki tekið þátt í rysk- ingunum. Svo hljóðandi vottorð, dags. 19. ágúst s. l., frá H. Stefánssyni 156 lækni um meiðsli Jóns Helgasonar og Valdimars Jóhannssonar hafa verið lögð fram í málinu: „Jón Helgason, Grettisgötu 60, hefur orðið fyrir árás, á hægra augnaloki er 2 cm langur skurður, er sauma þarf saman, jafn- langur fyrir ofan augabrún, það er sprungið fyrir á neðri vör, hann kvartar einnig talsvert um svima.“ Valdimar Jóhannsson, Garðastræti 39, hefur orðið fyrir árás, á hægri kinn hans, rétt fyrir neðan augað, er ca 2 cm langur skurður, er sauma þarf saman, hann hefur einnig þrota (mar) á neðri vör.“ Enn fremur svo hljóðandi vottorð dags. 19. ágúst s. 1, frá K. Jónssyni lækni um meiðsli Valdimars: „Herra Valdimar Jóhannsson, Garðastr. 39, kom til min að morgni þess 1% og kvaðst hafa orðið fyrir árás þá um nóttina. Við rannsókn kom í ljós ca 2 cm langur skurður neðan við h. auga og talsverð blárauð bólga í kring. Enn fremur var neðri vörin stokkhólgin vinstra megin og á henni alldjúpur skurður að inn- anverðu, sem hafði sprungið fyrir á 2 tönnum.“ Með framburðum þeim, er nú hafa verið raktir, er sannað, að ákærði hefur gerzt sekur um líkamsárás, sem með tilliti til áverka þeirra, er af hlutust, varðar við 217. gr. almennra hegningarlaga nr. 19 12. febrúar 1940. Þá þykir ákærði enn fremur hafa brotið gegn 18. gr. sbr. 38. gr. áfengislaga nr. 33 9. janúar 1935 og 3. og 7. gr. sbr. 96. gr. lögreglusamþykktar fyrir Reykjavík nr. 2 7. janúar 1930. Þykir refsing ákærða hæfilega ákveðin 30 daga fangelsi. Jón Helgason og Valdimar Jóhannsson hafa gert bótakröfur á hendur ákærða út af árásinni. Kröfur Jóns eru þessar: 1. Fyrir Þjáningar, vanlíðan og likamslýti, kr. 1500.00; 2. fyrir vinnutap í þrjá daga, kr. 300.00; 3. Skemmdir á fötum, kr. 250.00; 1. Skemmdir á úri, kr. 100.00; 5. Fyrir læknisaðgerð og vottorð, kr. 20.00. Samtals kr. 2170.00. Kröfur Valdimars eru þessar: 1. Fyrir þjáningar, vanlíðan og líkamslýti, kr. 1500.00; 2. Fyrir vinnutap í 3 daga, kr. 300.00; 3. Skemmdir á hatti, kr. 50.00; 4. Fyrir læknisaðgerð og vottorð, kr. 23.00. Samtals kr. 1873.00. Ákærði hefur mótmælt bótakröfum þessum. 3.-5. kröfuliðir Jóns Helgasonar og 3.—4. kröfuliðir Valdimars Jóhannssonar eru nægilega rökstuddir og verða því teknir til greina. Bætur fyrir þjáningar, vanlíðan, líkamslýti og vinnutap þykja eftir atvikum hæfilega ákveðnar kr. 800.00 til hvors um sig. Samkvæmt þessu ber ákærða að greiða Jóni Helgasyni kr. 1170.00 og Valdimar Jó- hannsyni kr. 873.00 í skaðabætur, og skulu þær greiddar innan 15 daga frá lögbirtingu dóms þessa. Ákærða ber að dæma til greiðslu alls kostnaðar sakarinnar, 157 þar á meðal kr. 250.00 til skipaðs verjanda sins í málinu, Áka Jakobssonar lögfræðings. Málið hefur verið rekið vitalaust. Því dæmist rétt vera: Ákærði, Snorri Sturluson, sæti fangelsi í 30 daga. Hann greiði Jóni Helgasyni kr. 1170.00 og Valdimar Jó- hannssyni kr. 873.00 innan 15 daga frá lögbirtingu dóms þessa. Hann greiði allan kostnað sakarinnar, þar á meðal kr. 250.00 til skipaðs verjanda síns í málinu, Áka Jakobssonar lögfræðings. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Mánudaginn 23. april 1945. Nr. 95/1944. Sigurður Berndsen (Gunnar J. Möller) gegn Pétri Ottasyni (Gunnar Þorsteinsson). Þóknun fyrir geymslu báts á skipasmíðastöð. Dómur hæstaréttar. Áfrýjandi, sem skotið hefur máli þessu til hæstaréttar með stefnu 10. ágúst 1944, hefur gert þá aðalkröfu, að honum verði dæmt að greiða stefnda kr. 558.09, en til vara kr. 1030.32, og að stefnda verði dæmt að greiða honum málskostnað að skaðlausu fyrir báðum dómum. Stefndi hefur krafizt staðfestingar á héraðsdómi og málskostnaðar úr hendi áfrýjanda eftir mati hæstaréttar. Komið er fram í flutningi málsins, að áfrýjandi greiddi stefnda kr. 500.00 fyrir tímabilið 11. nóv. 1941 til 30. júní 1942, og svarar það til ca kr. 2.16 dag hvern, og gerir það kr. 1030.32, sem varakrafan er miðuð við. Aðalkrafan er hins vegar miðuð við það, að í áðurnefndum kr. 500.00 séu faldar kr. 228.00 fyrir uppsátur, og því hafi áfrýjandi raun- verulega aðeins greitt fyrir geymslu bátsins kr. 272.00, er svari til ca kr. 1.17 hvern dag, og verði það kr. 558.09. Hið 158 lága gjald fyrir tímann frá 11. nóv. 1941 til 30. júní 1942 verður að telja miðað við það, að stefndi gerði við bátinn og hefði ágóða þar af. En 1. júlí 1942, verður að ætla, að ein- ráðið hafi verið, að ekki skyldi við bátinn gert. Áfrýjandi mátti þá gera ráð fyrir því, að hann yrði framvegis að greiða sanngjarna þóknun fyrir geymslu bátsins, og verður þá ekki miðað við gjald það, sem áfrýjandi greiddi fyrir tímann 11. nóv. 1941 til 30. júní 1942. Og eigi verður heldur miðað við 15 króna gjald það, sem í héraðsdómi er lagt til grund- vallar, með því að stefndi gerði áfrýjanda eigi viðvart um það, að hann mundi krefjast slíks gjalds, eða að áfrýjandi yrði að hirða bátinn annars kostar. Eigi er því haldið fram, að báturinn hafi verið verulega fyrir stefnda í starfi hans, en hann hlaut þó að bera ábyrgð geymslumanns á bátnum, og þvkir hann því eiga sanngjarna þóknun fyrir geymslu bátsins tímabilið frá 1. júlí 1942 til 20. okt. 1943, og þykir hún hæfilega ákveðin kr. 2500.00 með 5% ársvöxtum frá 11. marz 1943 til greiðsludags. Eftir þessum málalokum þykir rétt að dæma áfrýjanda til að greiða stefnda í málskostnað fyrir báðum dómum samtals kr. 1000.00. Því dæmist rétt vera: Áfrýjandi, Sigurður Berndsen, greiði stefnda, Pétri Ottasyni, kr. 2500.00 með 5% ársvöxtum frá 11. marz 1944 til greiðsludags og kr. 1000.00 í málskostnað. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 20. júní 1944. Mál þetta, sem dómtekið var 14. þ. m., er að undangenginni árangurslausri sáttaumleitan höfðað fyrir bæjarþinginu með stefnu útgefinni 14. marz s. 1. af Pétri Ottasyni skipasmið, Stýrimanna- stig 2 hér í bæ, gegn þeim Sigurði Berndsen, Grettisgötu 71, og Snorra Jónssyni, Nönnugötu 8, báðum hér í bæ, til greiðslu in solidum á skuld vegna skipsgeymslu að fjárhæð kr. 9120.00 með 5% ársvöxtum frá 11. marz 1944 til greiðsludags og málskostnaðar að mati dómarans. Þá krafðist stefnandi, að viðurkenndur yrði með dómi haldsréttur hans í v/b France R.E. 150 vegna skuldar 159 þessarar. Í þinghaldi þann 30. marz s. 1. lýsti stefnandi yfir því, að hann félli frá öllum kröfum á hendur stefndum Snorra, en hann hafði hvorki sótt né látið sækja þing. Við hinn munnlega málflutning breytti stefnandi kröfum sínum á þá leið, að stefndur Sigurður yrði dæmdur til að greiða kr. 7155.00 með 5% ársvöxi- um frá 11. marz 1944 til greiðsludags og málskostnað að mati dómarans. Þá krafðist stefnandi enn, að viðurkenndur yrði með dómi haldsréttur hans í v/b France R.E. 150 fyrir kröfum þessum. Stefndur hefur við hinn munnlega málflutning gert þær dóm- kröfur, að honum verði aðeins gert að greiða skipsgeymslugjald hlutfallslega jafnhátt og hann hafði áður greitt fyrir geymslu sama skips fyrir tímabilið frá 11. nóv. 1941 til 30. júní 1942. Þá hefur stefndur krafizt málskostnaðar úr hendi stefnanda. Málavextir eru þeir, að því er stefnandi skýrir frá, að þann 1l. nóvember 1941 var v/b France R.E. 150, þá eign stefnda, dreginn á land í dráttarbraut stefnanda hér í bænum. Kveðst stefnandi hafa gert ráð fyrir, að honum yrði falið að gera við bátinn, sem muni hafa verið all-lélegur. Með tilliti til þessa, kveður stefnandi, að samið hafi verið um, að stefndur greiddi fyrir uppsátur og geymslu bátsins til 1. júlí 1942 kr. 500.00, enda gert ráð fyrir að viðgerð yrði lokið þá. Fé þetta greiddi síðan stefndur stefnanda bann 15. marz 1942. Aldrei var byrjað á hinni fyrirhuguðu við- gerð, enda telur stefnandi, að stefndur hafi ekki beðið sig að byrja viðgerðina og ekki komið með efni, er hann hafi sagzt ætla að leggja til. Hafi því báturinn legið áfram hjá sér, án þess að samið væri um leigu eða hún greidd, og liggi þar enn óviðgerður. Bátinn hafi stefndur siðan selt Snorra Jónssyni þann 20. október 1943, og hafi Snorri greitt slippleigu og geymslugjaldið frá þeim tima. Dómkröfur sínar byggir stefnandi á því, að báturinn hafi verið í dráttarbraut sinni, án þess að greitt hafi verið fyrir hann, tíma- bilið frá 1. júlí 1942 til 20. nóv. 1943, eða samtals 477 daga. Leig- una telur stefnandi kr. 15.00 á dag, en það sé slippleiga sú, er ákveðin hafi verið fyrir þessa stærð báta af verðlagsstjóra með auglýsingu birtri 29. marz 1943. Stefndur hefur hins vegar haldið því fram, að fljótlega eftir að báturinn var dreginn í land hafi hann verið skoðaður og þá strax horfið frá því að gera við hann. Hins vegar hafi samizt svo um með aðiljum, að báturinn fengi að standa þar sem hann var fram á sumarið 1942 fyrir gjald, er hafi verið af stefnanda ákveðið kr. 500.00 og hafi í þeirri greiðslu verið innifalið gjald fyrir uppsátur bátsins. Með tilliti til þess krefst stefndur, að reiknað verði sama gjald fyrir bátinn fyrir dag hvern eftir 30. júní 1942 og hafi verið talið í upphaflega samningi aðilja fyrir tímabilið frá 11. nóv. 1941 til 1. júlí 1942. Þá hefur stefndur bent á, að á öllu þessu tímabili 160 hafi stefnandi hvorki krafizt þess, að báturinn yrði tekinn, né krafið sig um greiðslu geymslukostnaðar. Af þvi, sem að framan greinir, er ljóst, að ekki hefur verið samið um leigugjald eftir 30. júní 1942, en til þess tíma virðist stefndur hafa greitt leigu. Verður því að telja, að stefndum beri frá þeim tíma að greiða stefnanda geymslugjald fyrir nefndan bát, eins “og krafið er, nema það geti talizt bersýnilega ósanngjarnt. Nú er gjald það, sem stefnandi hefur krafið, í samræmi við ákvæði þau, er verðlagsstjóri hefur sett um slíka leigu, og þykir þá verða að leggja það til grundvallar. Með tilliti til þessa, og þar sem tímalengd þeirri, er báturinn var i dráttarbrautinni, hefur ekki verið mótmælt, verða kröfur stefn- anda teknar til greina að þessu leyti. Að því er snertir kröfu stefnanda um viðurkenningu á halds- rétti í v/b France R.E. 150, þá verður ekki annað séð en nefndur bátur sé nú eyðilagður af völdum bruna. Þykir því ekki tilefni til að taka til greina framangreinda kröfu stefnanda um viðurkenn- ingu á haldsrétti. Eftir þessum málalokum þykir rétt, að stefndur greiði stefn- anda málskostnað, er ákveðst hæfilegur kr. 600.00. Árni Tryggvason settur borgardómari kvað upp dóm þenna. Því dæmist rétt vera: Stefndur, Sigurður Berndsen, greiði stefnanda, Pétri Otta- syni, kr. 7155.00 með 5% ársvöxtum frá 11. marz 1944 til greiðsludags og kr. 600.00 í málskostnað, en sé að öðru leyti sýkn af kröfum stefnanda. Dómi þessum ber að fullnægja innan 15 daga frá lögbirt- ingu hans, að viðlagðri aðför að lögum. Mánudaginn 23. april 1945. Kærumálið nr. 3/1945. Óli J. Ólason gegn borgarfógetanum í Reykjavík. Dómur hæstaréttar. Með kæru 28. marz þ. á., er hingað barst með bréfi borg- ardómara 11. apríl þ. á., kærir sóknaraðili málskostnaðar- ákvæði dóms bæjarþings Reykjavíkur 26. marz þ. á. í máli sóknaraðilja gegn varnaraðilja. 161 Varnaraðili hefur skotið framangreindu máli til hæsta- réttar með stefnu 20. þ. m. til þingfestingar í júnímánuði n. k. Þykir því rétt samkvæmt analogíu 2. mgr. 117. gr. laga nr. 85/1936 að fresta kærumálinu ex officio, unz séð er, hvort áðurnefnt áfrýjunarmál verður lagt í dóm. Því úrskurðast: Máli þessu er frestað ex officio samkvæmt framan- skráðu. Miðvikudaginn 25. apríl 1945. Nr. 82/1944. H/f Hængur (Jón Ásbjörnsson) Segn Fjármálaráðherra f. h. ríkissjóðs (Einar B. Guðmundsson). Mál til endurheimtu ofgreiddra útflutningsgjalda af fiski. Dómur hæstaréttar. Aðaláfrýjandi hefur skotið máli þessu til hæstaréttar með stefnu 22. júni 1944. Krefst hann þess, að það sakarefni, sem hér liggur fyrir, verði svo dæmt, að frá 1. janúar til 30. júní 1942 hafi borið að miða gjöld þau, sem um er deilt, við „fob“ verð hins útflutta fisks b/v Baldurs, eins og það var sam- kvæmt samningi ríkisstjórnarinnar við matvælaráðuneytið brezka gerðum 5. ágúst 1941, en frá 1. júlí 1942 til loka sama árs hafi borið að miða gjöld þessi við „fob“ verð í samningi ríkisstjórnarinnar við sölustjórn landbúnaðaraf- urða Bandaríkja Norður-Ameríku gerðum 27. júní 1942. Svo krefst aðaláfrýjandi og málskostnaðar fyrir báðum dómum eftir mati hæstaréttar. Gagnáfrýjandi, sem skotið hefur málinu til hæstaréttar af sinni hálfu með stefnu 3. okt. 1944 að fengnu áfrýjunar- leyfi 27. sept. sama ár, krefst algerrar sýknu af kröfum aðaláfrýjanda í þessum þætti málsins og málskostnaðar fyrir báðum dómum eftir mati hæstaréttar. 11 162 Fyrir hæstarétti er það komið fram, að aðaláfrýjandi hafi þann 15. febr. 1940 gengizt undir að greiða viðskiptanefnd- argjald það, er greinir í VI. lið hins áfrýjaða dóms, og sé gjaldið heimt á sama hátt og útflutnings- og innflutnings- gjöld. Lög þau og reglugerðir, sem heimila gjöld þau, er í máli þessu getur, verða ekki skilin öðruvísi en svo, að þegar út- flytjandi selur vöru á erlendum sölustað, beri að reikna gjöldin af söluverði vörunnar þar að frádregnum kostnaði þeim, er í lögum nr. 63/1935 greinir. Samkvæmt framanskráðu og að öðru leyti með skirskot- un til forsendna héraðsdómsins þykir bera að taka til greina sýknukröfu gagnáfrýjanda að því er varðar þenna þátt málsins. Eftir þessum úrslitum ber að dæma aðaláfrýjanda til þess að greiða gagnáfrýjanda málskostnað fyrir báðum dómum, er þykir hæfilega ákveðinn samtals kr. 5000.00. Því dæmist rétt vera: Gagnáfrýjandi, fjármálaráðherra f. h. ríkissjóðs, á að vera sýkn af kröfum aðaláfrýjanda, h/f Hængs, í þeim þætti málsins, sem í héraðsdómi greinir. Aðaláfrýjandi greiði gagnáfrýjanda samtals kr. 5000.00 í málskostnað í héraði og fyrir hæstarétti að viðlagðri aðför að lögum. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 15. júní 1944. Mál þetta, sem dómtekið var Í. þ. m., hefur Gísli Jónsson for- stjóri hér í bæ f. h. fiskiveiðahlutafélagsins Hængs á Bildudal höfðað fyrir bæjarþinginu með stefnu útgefinni 23. nóv. Í. á. gegn fjármálaráðherra f. h. ríkissjóðs. Samkvæmt stefnu og greinargerð eru dómkröfur stefnanda þær, að stefndur verði dæmdur til að endurgreiða stefnanda kr. 50726.93, en til vara kr. 21386.67, ásamt 6% ársvöxtum frá stefnudegi til greiðsludags auk málskostnaðar eftir mati dómarans. Í greinargerð sinni hefur stefndur aðallega krafizt sýknu af öllum kröfum stefnanda og málskostnaðar sér til handa, en til vara, að dómkrafa stefnanda verði lækkuð um 25%. Eftir ósk aðilja og samkvæmt heimild i 5. málsgr. 71. gr. einka- 163 málalaganna nr. 85 1936 hefur dómarinn fallizt á, að málflutning- urinn snúist að svo stöddu um tiltekið sakarefni varðandi aða!- kröfu stefnanda, og hefur munnlegur málflutningur farið fram samkvæmt því. Gerir stefnandi þá þær dómkröfur í þessum hluta málsins, að Því verði slegið föstu, að borið hafi að miða síðargreind gjöld til ríkissjóðs og annarra opinberra sjóða (I—IV) við „fob“verð hinn- ar útfluttu vöru samkvæmt tilvitnuðum viðskiptasamningum Íslend- inga við Breta og Bandarikjamenn (dags. 5. ágúst 1941 og 27. júni 1942), svo og aðallega, að umrædd útflutningsnefndar- og við- skiptanefndargjöld (V og VI) hafi verið á lögð án heimildar, en til vara, að miða hafi átt þau gjöld við sömu verðmæti og segir um Í—-IV. Einnig krefst stefnandi málskostnaðar eftir mati dóm- arans fyrir þenna hluta málsins. Stefndur krefst sýknu og málskostnaðar sér til handa í þess- um hluta málsins. Málsatvik eru þau, að á árinu 1942 flutti stefnandi ísvarinn fisk með b/v „Baldri“ til Englands til sölu á markaði þar. Mun fiskur þessi hafa verið eiginn afli togarans. Af hálfu ríkisvalds- ins var stefnandi krafinn ýmissa gjalda (sbr. VI hér á eftir) vegna þessa útflutningsverðmætis, og hefur stefnandi greitt þau gjöld, eins og þau voru krafin. Stefnandi hefur þó talið sig hafa ofgreitt gjöld þessi, er nemi fjárhæðum þeim, sem áður greinir, og hefur krafið stefndan um endurgreiðslu þegar í bréfi dags. 22. des. 1942, en án árangurs. Hefur stefnandi því höfðað mál þetta gegn stefndum og gert í þvi framangreindar dómkröfur. Gjöld þau, sem um ræðir í málinu, eru þessi: I. Útflutningsgjald skv. lögum nr. 63/1935. IH. Útflutningsgjald skv. lögum nr. 98/1941. 11I. Fiskiveiðasjóðsgjald skv. lögum nr. 47/1930. IV. Fiskimálasjóðsgjald skv. lögum nr. 75/1937. V. Útlutningsnefndargjald. VI. Viðskiptanefndargjald. Þykir hentast að taka hvert þessara gjalda til athugunar fyrir sig svo og málsástæður aðilja varðandi hvert þeirra. Um 1. Samkvæmt Í. gr. laga nr. 63 1935, um útflutningsgjald, skal greiða slíkt gjald í ríkissjóð af afurðum eins og þeim, er stefn- andi flutti út árið 1942 og áður getur. Skal gjald þetta nema 1% % af verði afurðanna. Um nánari ákvörðun gjaldsins segir síðan í 3. gr.: „Gjald það, er ræðir um í Í. gr., skal miða við söluverð afurðanna með umbúðum fluttra um borð í skip (fob) á þeirri höfn, er þær fyrst fara frá, eða söluverð erlendis (cif), að frá- dregnu flutnings- og ábyrgðargjaldi til útlanda og miðilsgjaldi. 164 Ef afurðir eru sendar óseldar, skal lögreglustjóri ákveða gjaldið eftir því, sem ætla má, að verðar séu með umbúðum, fluttar um borð ...“ Gjald þetta greiddi stefnandi þannig reiknað, að miðað var við söluverð aflans á erlendum markaði að frádregnum áætluðum beinum kostnaði við flutninginn, en gjald sem þetta virðist hafa verið reiknað þannig af hálfu ríkisvaldsins, alla tið frá því að lög voru sett um slík gjöld, eða frá því á árinu 1915. Af hálfu stefnanda er því haldið fram, að útflutningsgjaldið samkvæmt lögum nr. 63 1935 hafi ekki mátt reikna á þenna hátt frá því á árinu 1942, þótt svo hafi verið gert áður, er ekkert fast „fob“-verð á fiski hafi verið til. Það sé ótvírætt, að áður tilvitnað lagaákvæði geri ráð fyrir því, að útflutningsgjaldið sé miðað við „fob“-verð, og jafnskjótt sem slíkt verð hafi verið fyrir hendi, hafi því borið að miða við það verð. Grundvöllur fyrir slíkum reikningi hafi fyrst orðið til með viðskiptasamning- um Íslendinga við Breta (dags. 5. ágúst 1941) og siðar Banda- ríkjamenn (dags. 27. júni 1942), og frá þeim tíma hafi þannig verið unnt og skylt að miða útflutningsgjaldið við „fob“verð afurðanna. Sýknukröfu sína að þessu leyti byggir stefndur á því, að lög- reglustjóri sá, sem ákveðið hafi umrætt útflutningsgjald, hafi reiknað það í fullu samræmi við gildandi lög og áratuga venju, sem þannig hljóti að teljast réttarvenja, og hafi hinir tilvitnuðu viðskiptasamningar við Breta og Bandaríkjamenn engu breytt í þessu efni. Í fyrrgreindu ákvæði laganna um útflutningsgjald (3. gr.) segir að vísu, að lögreglustjóri skuli, ef afurðir eru sendar óseldar, ákveða gjaldið eftir því, sem ætla má, að verðar séu með um- búðum, fluttar um borð. Þess er þó að gæta, að ekki virðist unnt að ákveða „fob“-verð slíkra afurða með neinu öryggi, þegar um er að ræða eigin afla skipanna, er flytja hann út. Því hefur út- flutningsgjald þetta verið reiknað á þann hátt, sem að framan er lýst, og verður ekki séð, að viðkomandi yfirvald hafi í þessu mati sínu, sem helgast af margra ára venju, gengið lengra en lög heim- ila, en hin áður tilvitnaða lagagrein ber með sér, að yfirvaldinu er veitt matsheimild í þessum efnum. Ekki þykir verða staðhæft, að áðurnefndir viðskiptasamningar Íslendinga við Breta og Banda- ríkjamenn fjalli um verðlag afurða í tilviki eins og því, er hér um ræðir, og geta þeir samningar, þegar af þeirri ástæðu, ekki talizt skipta hér máli. Af framangreindu leiðir, að dómkrafa stefnanda varðandi út- flutningsgjald þetta telst ekki hafa við þau rök að styðjast, að hún geti orðið tekin til greina, og ber því að sýkna stefndan að þessu leyti. 165 Um 11. Í 5. gr. laga nr. 98 1941 um heimild fyrir ríkisstjórnina til ráð- stafana og tekjuöflunar vegna dýrtíðar og erfiðleika atvinnuveg- anna segir, að ríkisstjórninni sé heimilt með reglugerð að leggja sérstakt útflutningsgjald á íslenzkar afurðir, sem fluttar eru út úr landinu. Þar segir og, að gjaldið skuli vera ákveðinn hundraðs- hluti af fob-verði afurðanna, þó ekki hærri en 10 af hundraði, en ríkisstjórninni sé heimilt að ákveða á mismunandi hátt gjald af hinum ýmsu útflutningsvörum, miðað við framleiðslukostnað og söluverð. Reglugerðin um útflutningsgjald þetta er nr. 142 frá 31. júlí 1942, og segir svo í 1. gr. reglugerðarinnar, að greiða skuli í ríkissjóð, auk útflutningsgjalds samkvæmt lögunum nr. 63 1935, 10% af verði ísfisks þess, sem fluttur verði til útlanda eftir gildis- töku reglugerðarinnar. Samkvæmt 2. gr. reglugerðarinnar skulu um gjald þetta gilda, eftir því sem við getur átt, ákvæði laganna nr. 63 1935 um útflutningsgjald. Stefnanda var gert að greiða gjald þetta á árinu 1942, og var það reiknað á sama hátt og segir í Í hér að framan, þ. e. miðað við söluverð aflans á erlendum markaði að frádregnum kostnaði, eins og þar greinir. Stefnandi heldur því hins vegar fram og byggir dómkröfu sína að þessu leyti á því, að við annað verð eigi að miða, þ. e. „fob“- verð samkvæmt áðurnefndum viðskiptasamningum, en stefndur neitar þeirri kröfu með sömu rökum og greinir í Í að framan. Með reglugerðinni nr. 142 frá 1942 verður að telja, að viðkom- andi yfirvald hafi fengið sams konar beimild til ákvörðunar á útflutningsgjaldi samkvæmt lögunum nr. 98 1941 sem segir Í 3. gr. laga nr. 63 1935. Samkvæmt því, sem segir í Í hér að framan um þessa matsheimild yfirvaldsins eftir hinum síðasttöldu lögum svo og um ákvæði fyrrgreindra viðskiptasamninga, þykir eigi heldur unnt að taka hér að lútandi dómkröfur stefnanda til greina. Verð- ur stefndur því einnig sýknaður af þessari kröfu. Um III. Ákvæðin um fiskiveiðasjóðsgjald, %$% af verði útfluttra af- urða, eru í lögum nr. 47 1930. Reglur þeirra laga um ákvörðun gjaldsins eru samhljóða áðurnefndum ákvæðum laga nr. 63 1935 um útflutningsgjald. Stefnandi hefur verið látinn greiða gjald þetta reiknað á sama hátt og segir í Í hér að framan. Dómkröfu sína varðandi þetta gjald byggir stefnandi á sömu málsástæðum og greinir í Í, og stefndur reisir sýknukröfu á sömu rökum og þar greinir. Með skirskotun til þess, er segir í Í að framan, getur þessi dóm- krafa stefnanda ekki heldur orðið tekin til greina, og ber þvi einnig að sýkna stefndan að þessu leyti. 166 Urn IV. Ákvæði um fiskimálasjóðsgjaldið er í 13. gr. laga nr. 7ð 1937 um fiskimálanefnd, útflutning á fiski, hagnýtingu markaða o. fl. Samkvæmt þeirri lagagrein fær fiskimálasjóður m. a. tekjur af gjaldi, sem greitt skal af útfluttum fiski og fiskiafurðum, þó ekki sildarafurðum. Skal gjaldið nema "“%% af verðmæti afurðanna „miðað við fob.verð“. Ríkisstjórnin getur þó ákveðið að undan- skilja fisk og fiskafurðir, sem sendar eru til útlanda í tilrauna- skyni. Stefnandi hefur verið látinn greiða gjald þetta, reiknað á sama hátt og segir í Í hér að framan, og hér að lútandi dómkröfur að- iljanna byggjast á sams konar rökum og þar greinir. Með því að ekki verður talið, að nokkur skilyrði hafi verið fyrir hendi til að ákveða gjald þetta með öðrum hætti en gert hefur verið, svo og að öðru leyti með skírskotun til þess, er segir í Í að framan, að breyttu breytanda, þykir ekki, þrátt fyrir orða- lagið á 13. gr. laganna nr. 75 1937, unnt að telja gjald þetta reikn- að á Ólöglegan hátt, og verður stefndur því einnig sýknaður af þessari kröfu stefnanda. Um V. Með bráðabirgðalögum nr. 49 frá 12. sept. 1939 um sölu og út- flutning á vörum var ríkisstjórninni veitt heimild til að láta sér- staka nefnd (útflutningsnefnd) fara með það vald, er stjórninni var veitt samkvæmt lögunum. Í 5. gr. bráðabirgðalaganna var svo ákveðið, að ríkisstjórnin gæti með reglugerð skipað nánar um allt, er snerti framkvæmd laganna, „þar á meðal um greiðslu kostnaðar við framkvæmdina“. Umrædd reglugerð var gefin út sama dag (nr. 168 1939), og segir svo í 4. gr. hennar: „Til þess að standast kostnað við störf útflutningsnefndar og annan kostnað af fram- kvæmd þessarar reglugerðar skulu allir þeir, sem flytja vörur út úr landinu, greiða %%, af útflutningsverðmætinu, þó eigi minna en 2 kr. fyrir hvert einstakt leyfi, og greiðist gjald þetta til lög- reglustjóra á útflutningsstað.“ Viðbót, sem ekki skiptir hér máli, var síðan gerð við grein þessa í reglugerð nr. 212 frá 24. nóv. 1939. Áðurnefnd bráðabirgðalög voru síðan staðfest með lögum nr. 11 frá 12. febrúar 1940 um sölu og útflutning á vörum. Stefnandi hefur verið látinn greiða gjald þetta, reiknað með sama hætti og segir í Í hér að framan. Aðalkröfu sína varðandi þetta gjald byggir stefnandi á því, að ekki sé fullgild lagaheimild fyrir hendi til að krefja gjald þetta, þar sem ákvæði áðurnefndra laga, er fyrrgreind reglugerð styðst við, séu ekki nógu greinileg að þessu leyti. Eftir atvikum verður þó að telja, að lagaheimildin sé nægi lega skýr um þetta efni, og verður þessi krafa stefnanda því ekki tekin til greina. 167 Vara-kröfu sina um þetta efni byggir stefnandi á sömu máls- ástæðum og greinir í Í hér að framan, og stefndur byggir sýknu- kröfu sína á sömu rökum og þar greinir. Í framangreindri reglugerð er sagt, að miða beri umrætt gjald við útflutningsverðmæti vörunnar. Með skírskotun til þess, er segir í Í og IV hér að framan, verður ekki talið, að annar útreikningur en sá, sem viðhafður hefur verið, komi hér til greina, og þykir því einnig bera að sýkna stefndan af þessari kröfu stefnanda. Um VI. Viðskiptanefndargjaldið (%% af verðmæti útfluttra vara) styðst ekki við neina heimild í lögum. Stefndur heldur því hins vegar fram, að það byggist á samkomulagi milli viðskiptanefndar annars vegar og útflytjenda og skipafélaganna hins vegar. Er í þessu sambandi skírskotað til bréfs fjármálaráðuneytisins til lög- reglustjóra og tollstjórans í Reykjavik (dags. 2. april 1940), þar sem sagt er, að viðskiptanefndin hafi samið svo við fyrrgreinda aðilja, að engar vörur verði fluttar út, „nema greitt sé %%o af verðmæti varanna, þó ekki lægra gjald en kr. 0.50, til þess að standast kostnað af störfum nefndarinnar.“ Jafnframt er þar tekið fram, að gjaldið beri að miða við verð, sem útflutningsgjald er miðað við, sbr. 3. gr. laga nr. 63 28. jan. 1935. Aðalkröfu sína varðandi þetta gjald byggir stefnandi á því, að það eigi enga stoð í lögum og þess vegna hafi verið óheimilt að leggja það á, enda mótmælir stefnandi þvi, að nokkurt samkomu- lag, sem hann sé bundinn við, sé til um þetta efni. Þar sem þessi mótmæli liggja fyrir af hálfu stefnanda, verður að telja, að stefndum hafi borið að leiða sönnur að framan- greindri staðhæfingu sinni, til þess að hún gæti orðið tekin til greina, en með því að svo hefur ekki verið gert, þykir bera að viðurkenna aðalkröfu stefnanda varðandi þetta gjald, þ. e. að um- rætt viðskiptagjald hafi verið lagt á án heimildar. Eins og að framan er lýst, þykir hins vegar verða að sýkna stefndan af öðrum dómkröfum stefnanda, en rétt þykir, að máls- kostnaður falli niður, að því er snertir þenna hluta málsins. Árni Tryggvason settur borgardómari kvað upp dóm þenna, en dómsuppsaga hefur dregizt nokkuð umfram venju vegna mjög mik- illa anna við borgardómaraembættið. Því dæmist rétt vera: Áðurnefnt viðskiptanefndargjald telst á lagt án heimildar. Að öðru leyti skal stefndur, fjármálaráðherra f. h. ríkissjóðs, vera sýkn af framangreindum dómkröfum stefnanda, fiski- veiðahlutafélagsins Hængs. Málskostnaður falli niður í þessum hluta málsins. 168 Miðvikudaginn 25. april 1945. Nr. 7/1945. — Borgarfógetinn í Reykjavík og fjármálaráð- herra f. h. ríkissjóðs (Einar B. Guðmundsson) Segn Garðari Þorsteinssyni (sjálfur). Setudómari prófessor Gunnar Thoroddsen í stað hrd. Þórðar Eyjólfssonar. Krafa veðhafa um útlagningu fasteignar, er seld var nauð- ungarsölu. Dómur hæstaréttar. Áfrýjendur, sem skotið hafa máli þessu til hæstaréttar með stefnu 9. janúar þ. á., hafa krafizt þess, að hinn áfrýj- aði úrskurður yrði úr gildi felldur og að stefnda verði dæmt að greiða þeim málskostnað fyrir báðum dómum eftir mati hæstaréttar. Stefndi hefur krafizt staðfestingar á úrskurð- inum og málskostnaðar úr hendi áfrýjanda fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Með bréfi, dagsettu 21. júli 1942, setti Guðmundur H. Þórðarson stefnda húseign sina Mánagötu 22 með 2. veð- rétti „til tryggingar skilvísri og skaðlausri greiðslu“ á 150 þús. króna eigin vixli þeim, er í málinu greinir. Þrátt fyrir yfirlýsingar stefnda lengstum í málflutningnum, sem telja verður stafa af misskilningi á raunverulegum lögskiptum þeirra Guðmundar að þessu leyti, verður að telja, að stefndi hafi með bréfi þessu öðlazt venjulegt sjálfsvörzluveð í téðri fasteign með þeim réttindum, sem slíkri veðsetningu fylgja að lögum. Samkvæmt uppboðsgerð, er fram fór 13. apríl 1943 til nauðungarsölu á eigninni Mánagötu 22, var bæjarsjóður Reykjavíkur einn uppboðsbeiðandi. Stefndi bauð upp fyrir kröfu bæjarsjóðs, og varð uppboðið því með fullum árangri, að því er uppboðsbeiðanda varðaði. Stefndi, er eigi hafði krafizt uppboðs til lúkningar 150 þús. króna veðskuldinni og bauð upp í hana, átti ekki að gildandi lögum heimtingu á útlagningu sér til handa samkvæmt 39. gr. laga nr. 27/1921. 169 Samkvæmt þessu verður að fella hinn áfryjaða úrskurð úr gildi. Eftir þessum málsúrslitum þykir rétt, að stefndi greiði áfrýyjendum málskostnað fyrir báðum dómum, samtals kr. 1500.00. Því dæmist rétt vera: Hinn áfrýjaði úrskurður er úr gildi felldur. Stefndi, Garðar Þorsteinsson, greiði áfrýjendum, borgarfógetanum í Reykjavík og fjármálaráðherra Í. h. ríkissjóðs, kr. 1500.00 í málskostnað fyrir báðum dómum að viðlagðri aðför að lögum. Úrskurður uppboðsréttar Reykjavíkur 22. desember 1944. Ár 1944, föstudaginn 22. desember, var í uppboðsrétti Reykja- víkur, sem haldinn var á Fríkirkjuvegi 11 af Valdimar Stefánssyni, settum uppboðshaldara, uppkveðinn úrskurður í málinu: Garðar Þorsteinsson gegn lögmanninum í Reykjavík og fjármálaráðherra f. h. ríkissjóðs, sem tekið var til úrskurðar 15. s. m. Eftir kröfu bæjargjaldkerans í Reykjavík var húseignin Mána- gata 22, þinglesin eign Guðmundar H. Þórðarsonar, boðin upp á nauðungaruppboði, sem haldið var á eigninni sjálfri 13. april 1943, til lúkningar opinberum gjöldum. Á eigninni hvildu þessi veðbönd: I. veðréttur kr. 39000.00 til Sparisjóðs Reykjavíkur og nágrennis samkvæmt veðbréfi dagsettu 20. júni 1941, TI. veðréttur kr. 150000.00 til handhafa víxils sam- kvæmt veðbréfi dagsettu 21. júlí 1942. Á uppboðinu mætti sóknar- aðili þessa máls, Garðar Þorsteinsson hæstaréttarlögmaður, sem kvaðst hafa að handveði annars-veðréttarvixilinn ásamt meðfylgj- andi tryggingarbréfi í eigninni og lýsti yfir því, að auk aðalupp- hæðarinnar væru áfallnir vextir af vixlum frá 1. september 1942, og hefði hann einnig veð fyrir þeirri upphæð, og er því eigi mót- mælt. Uppboðið fór þannig fram, að hæstbjóðandi varð hrl. Garð- ar Þorsteinsson, er bauð kr. 155000.00 og krafðist þess, að sér yrði lögð eignin út sem ófullnægðum veðhafa, en til vara, að hún yrði seld sér sem kaupanda. Hinn 20. s. m. var málið tekið fyrir í skiptarétti, og lýsir skiptaráðandi þá yfir, að hann ákveði að veita útlagningarbeiðanda uppboðsafsal fyrir eigninni, þar sem hann sjái ekki, að skilyrði séu til útlagningar, eins og málið liggi fyrir. Lýsti þá útlagningarbeiðandi því yfir, að hann mundi áfrýja þess- ari ákvörðun skiptaráðanda og að hann áskildi sér rétt til að krefjast endurgreiðslu á því, sem hann greiði fyrir uppboðsafsal 170 meira en fyrir útlagningu. Greiddi hann siðan allan uppboðskostnað með þessum fyrirvara og opinber gjöld og tók að sér að greiða 1. veðréttarskuldina, sem var kr. 41025.00, og fékk síðan uppboðs- afsal fyrir eigninni. Þessari ákvörðun skiptaréttarins áfrýjaði útlagningarbeiðandi, og var hún ómerkt í hæstarétti 18. febrúar s. 1. og málinu vísað heim í hérað til löglegrar meðferðar og upp- sögu úrskurðar um þá kröfu útlagningarbeiðanda, að honum yrði útlögð eignin sem ófullnægðum veðhafa. Í uppboðsrétti Reykja- vikur 12. maí s.1. var málið tekið fyrir, og eftir kröfu útlagningar- beiðanda vék þá hinn reglulegi uppboðshaldari sæti. Hinn 6. júlí var sá, er nú fer með málið, settur til að fara með Það, og kvað hann upp úrskurð í því 21. s. m., en hann sætti ómerkingu í hæstarétti 21. f. m., og var málinu vísað heim í hérað til löglegrar meðferðar og úrskurðar að nýju. Óumdeild er skýrsla útlagningarbeiðanda um stofnun þess réttar, er hann krafðist fullnægingar á á uppboðinu. Er hún á þá leið, að í júlí 1942 hafi Guðmundur H. Þórðarson, fyrrver- andi kaupmaður, skuldað sér um 300 þúsund krónur, og var hann Þá orðinn í vanskilum með ýmsa víxla, sem hann hafði gefið út, en aðrir samþykkt, og gekk útlagningarbeiðandi hart að honum um tryggingu fyrir skuldum þessum. 21. júli gaf Guðmundur út tvo eigin vixla, annan að upphæð 80 þúsund krónur, tryggðan með veðrétti í Þverholti 7, en hinn að upphæð 150 þúsund krónur, tryggðan með Il. veðrétti í Mánagötu 22, þ. e. a. s. þann vixil, sem hér um ræðir. Þessi víxill féll í gjalddaga 1. september 1942. Gegn afhendingu víxilsins og tryggingarbréfsins afhenti útlagningar- beiðandi Guðmundi enga vixla eða skuldbindingarskjöl, og hefðu vixlar þeir, sem víxillinn og tryggingarbréfið voru sett til trygg- ingar fyrir, verið greiddir, kveðst útlagningarbeiðandi að sjálf- sögðu hafa afhent Guðmundi víxilinn og tryggingarbréfið. Kveður útlagningarbeiðandi þá báða hafa ltið á þetta sem veðsetningu, en ekkert var tekið fram um, hvers konar veðsetning þetta væri. Leit útlagningarbeiðandi á þetta sem handveðsetningu, og í mál- flutningnum fyrir úrskurðinn 21. júlí s. 1. voru aðiljar sammála um, að um handveð væri að ræða. Nú heldur útlagningarbeiðandi þvi hins vegar fram, að við afhendingu Guðmundar á tryggingar- bréfinu til sín hafi stofnazt sér til handa beinn veðréttur í hús- eigninni, og eigi hann því kröfu til útlagningar, en hið sama telur hann mundu hafa gilt, hefði hann verið handveðshafi. Varnaraðili mótmælir því, að útlagningarbeiðandi hafi öðlazt beinan veðrétt í eigninni, heldur hafi hann annað hvort fengið tryggingarbréfið og vixilinn að handveði, eða að hann hafi fengið haldsrétt í þeim. Telur hann e. t. v. eðlilegast að telja, að um halds- rétt sé að ræða, en hvort heldur sem væri, mótmælir hann þvi, að útlagningarbeiðandi eigi rétt til útlagningar. 171 Á það verður eigi fallizt, að hér sé um haldsrétt að ræða, og krafa varnaraðilja eigi tekin til greina af þeirri ástæðu. Ljóst er, að hafi útlagningarbeiðandi öðlazt beinan veðrétt í eigninni við afhendingu víxilsins og tryggingarbréfsins, ætti hann rétt til út- lagningar sem ófullnægður veðhafi. Kemur þá til álita, hvort út- lagningarbeiðandi gæti, ef um handveð væri að ræða, fengið út- lagningu. Um þetta efni eru engin bein ákvæði í lögum né réttar- venja, svo vitað sé, og þykir þetta því eiga að fara eftir því, sem eðli málsins er samkvæmast. Verður að líta svo á, að hafi verið um handveð að ræða, hafi útlagningarbeiðandi í raun og veru átt veðrétt í eigninni sjálfri og hin eðlilega leið hans hafi verið sú, er hann fór, að mæta á uppboðinu og bjóða í eignina, en boð hans fór ekki, eins og áður segir, upp úr veðkröfu hans. Þykir eigi verða séð ástæða til, að útlagningarbeiðandi sem handveðshafi ætti að vera verr settur en þó að hann hefði haft beinan veðrétt í eigninni, og ætti hann samkvæmt því rétt til útlagningar sem ófullnægður veðhafi. Það leiðir því til sömu niðurstöðu, hvort útlagningarbeiðandi var handveðshafi vixilsins og tryggingarbréfsins eða hafði beinan veðrétt í eigninni, og verður því krafa hans um útlagningu sem ófullnægður veðhafi tekin til greina. Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður falli niður. Því úrskurðast: Húseignin Mánagata 22 skal lögð Garðari Þorsteinssyni hæstaréttarlögmanni út sem ófullnægðum veðhafa. Málskostnaður falli niður. Mánudaginn 30. april 1945. Nr. 60/1945. Magnús Guðmundsson gegn Guðjóni Samúelssyni. Úrskurður hæstaréttar. Áður mál þetta er dæmt í hæstarétti, þykir rétt sam- kvæmt analógíu 120. gr. laga nr. 85/1936 að veita aðiljum kost á því að afla skýrslna um atriði þau, er nú verða greind. 1. Ástæða er til að taka skýrslu af nýju annars vegar af stefnda og Kornelíusi Sigmundssyni og hins vegar af múrurunum þremur, Gísla Þorleifssyni, Ólafi Pálssyni 1/2 og Maris Guðmundssyni. Kornelíus skal nánar spurð- ur um það, hvaða fyrirmælum hann hafi tekið á móti hjá stefnda um vinnuaðferð við múrhúðun Þjóðleik- hússins og Fiskifélagshússins og hvaða fyrirskipanir hann hafi gefið múrurunum, m. a. um notkun múr- skeiðar eða handfjalar til að þrýsta steinkornunum inn í múrhúðina. Þörf er að inna hina þrjá múrara eftir sömu atriðum. Rétt er og að samspyrja greinda menn um það, sem á milli ber í frásögnum þeirra. 2. Með sama hætti ber að spyrja menn þessa um fram- kvæmd á mulningu steinkorna þeirra, sem notuð voru við múrhúðun Þjóðleikhússins og Fiskifélagshússins, hver hafi útvegað mulningarvél og ráðið um mulning- una og stærð steinkornanna. 3. Þá er ástæða til að yfirheyra nefnda menn um það, hvort stefndi hafi boðið Kornelíusi og múrurunum að gæta leyndar um vinnuaðferð við múrhúðun þessa og hlutfallið milli þykktar múrhúðarinnar og stærðar steinkornanna. Þeir skulu og spurðir, hvort stefndi hafi bannað þeim að múrhúða með greindum hætti önnur hús án síns leyfis. 4. Þörf er á að leiða skýrar í ljós, hverjir stóðu að múr- húðun húsanna nr. 4 og 6 við Eiríksgötu, nr. 86 við Bergstaðastræti og nr. 16 við Öldugötu svo og um framkvæmd sams konar múrhúðunar og í málinu greinir árin 1935 til 1939. 5. Enn er rétt að fá skýrslu um mulningu steinkorna bæði áður og eftir að stefndi lét múrhúða Þjóðleik- húsið og Fiskifélagshúsið, og skulu skýrar sagnir hafð- ar af því, hvort tilraunir við hús þessi hafi leitt til þess, að aðrir menn hafi tekið að framleiða steinkorn af öðrum stærðum en áður, og ef svo er, þá hvenær. Loks ber að afla þeirra frekari skýrslna, er öflun framan- greindra gagna veitir efni til. Því úrskurðast: Aðiljum veitist kostur á því að afla ofangreindra skýrslna. 173 Mánudaginn 30. april 1945. Nr. 33/1944. Kaupfélag Reykjavíkur og nágrennis gegn Engilbert Guðmundssyni. Dómur hæstaréttar. Málssókn þessi fellur niður. Áfrýjandi, Kaupfélag Reykjavíkur og nágrennis, er eigi mætir í málinu, greiði 50 króna aukagjald til ríkissjóðs, ef hann vill fá mál sitt tekið fyrir af nýju. Föstudaginn 4. maí 1945. Nr. 129/1944. Erlendur Blandon á Co. h/f (Gunnar J. Möller) gegn Ullariðjunni og gagnsök (Magnús Thorlacius). Útburðarmál. Dómur hæstaréttar. Hinn áfrýjaða úrskurð hefur upp kveðið Unnsteinn Beck, fulltrúi borgarfógeta í Reykjavík. Aðaláfrýjandi hefur skotið máli þessu til hæstaréttar með stefnu 16. okt. 1944. Krefst hann staðfestingar hins áfrýj- aða úrskurðar og málskostnaðar úr hendi gagnáfrýjanda fyrir báðum dómum eftir mati hæstaréttar. Gagnáfrýjandi hefur af sinni hálfu skotið málinu til hæstaréttar með stefnu 25. okt. 1944. Krefst hann þess, að hinn áfrýjaði úrskurður verði felldur úr gildi og að synjað verði um framkvæmd útburðargerðar. Svo krefst hann og máls- kostnaðar af aðaláfrýjanda fyrir fógetarétti og hæstarétti eftir mati dómsins. Um mánaðamótin febrúar— marz 1944 stóðu sakir þann- ig með aðiljum, að aðaláfrýjandi skuldaði gagnáfrýjanda samkvæmt sjálfs sín reikningi kr. 942.00. Hins vegar var þá 174 fallin í gjalddaga húsaleiga gagnáfrýjanda fyrir febrúar- mánuð sama ár ásamt greiðslu fyrir hita og stigaþvott í janúar sama ár. Þann 2. marz lánaði aðaláfrýjandi gagn- áfrýjanda kr. 2000.00, sem að sögn aðaláfrýjanda skyldi endurgreiðast, er vörubirgðum gagnáfrýjanda hefði verið komið í peninga, en ekki sést, að aðiljar hafi þá minnzt á skipti sín varðandi húsaleiguna. Fyrri hluta marzmánaðar var komin upp misklíð milli aðilja um verzlunarskiptin, sem lyktaði þannig, að aðiljar urðu ásáttir um, að aðal- áfrýjandi hætti að selja vörur gagnáfrýjanda, en ekki fram- kvæmdu þeir þá nein reikningsskil. Þann 8. mai 1944 sendi gagnáfrýjandi aðaláfrýjanda kr. 400.00 í peningabréfi til greiðslu á húsaleigu, en aðaláfrýjandi neitaði að taka við því bréfi. Þann 22. maí 1944 krefst aðaláfrýjandi útburðar á gagnáfrýjanda vegna vanskila á húsaleigu mánuðina febrú- ar til maí að báðum meðtöldum ásamt greiðslum fyrir hita og stigaþvott mánuðina janúar til apríl. Nam skuld þessi að reikningi aðaláfrýjanda alls kr. 750.46. Þegar þessi beiðni kom fram, hafði aðaláfryjandi ekki krafið gagnáfrýjanda um greiðslu á fyrrnefndu 2000 króna láni, sem óvíst er um, hvenær greiðast skyldi, né yfirleitt farið fram á, að aðiljar framkvæmdu reikningsskil sín á milli. Þegar virt eru greind atriði og þess er gætt, að áfallin húsaleiga og annar kostn- aður vegna húsnæðisins til aprílloka nam ekki þeirri fjár- hæð, kr. 942.00, er gagnáfryjandi átti hjá aðaláfrýjanda vegna verzlunarskipta þeirra og fallnar voru í gjalddaga, þá brestur aðaláfrýjanda rök fyrir því, að gagnáfrýjandi hafi vegna vanskila fyrirgert leigurétti sínum. Verður þvi að fella hinn áfrýjaða úrskurð úr gildi og synja um fram- kvæmd útburðargerðarinnar. Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður fyrir báðum dómum falli niður. Því dæmist rétt vera: Hinn áfrýjaði úrskurður er úr gildi felldur. Málskostnaður bæði í héraði og fyrir hæstarétti fell- ur niður. 175 Úrskurður fógetaréttar Reykjavíkur 19. ágúst 1944. Í máli þessu, sem tekið var til úrskurðar 17. f. m., hefur gerðar- beiðandi, Erlendur Blandon £ Co. h/f, krafizt þess, að gerðarþoli, f.a. Ullariðjan, verði borin út úr húsnæði því, er hún hefur á leigu í húsi h/f Hamars við Tryggvagötu hér í bæ, vegna vanskila. Gerðarþoli mótmælti framgangi hinnar umbeðnu gerðar, og lögðu aðiljar málið undir úrskurð fógetaréttarins. Hvor aðili um sig hefur krafizt málskostnaðar. Eftir því sem fram er komið í málinu, eru málavextir þessir: Í ágústmánuði 1943 tókust samningar með aðiljum máls þessa á þá leið, að gerðarbeiðandi framleigði gerðarþola eitt af herbergjum þeim, sem hann hefur á leigu í húsi h/f Hamars við Tryggvagötu. Var herbergið leigt fyrir sama verð og gerðarbeiðandi greiddi húseiganda fyrir það, en það er kr. 104.00 í grunnleigu á mánuði. Jafnframt greiddi gerðarþoli hita og ræstingu á göngum samkvæmt reikningi hverju sinni. Er engin deila um upphæðir þessar. Sam- tímis samdist svo um, að gerðarbeiðandi fékk einka-söluumboð fyrir framleiðsluvörur gerðarþola, sem eru ýmiss konar prjóna- vörur, og átti gerðarþoli að haga framleiðslu sinni eftir getu sam- kvæmt óskum gerðarbeiðanda, enda var honum óheimilt að selja hana öðrum. Gerðarbeiðandi átti í upphafi að fá þær vörur, er hann veitti móttöku, gegn 3 mánaða víxli, en því ákvæði virðist aldrei hafa verið beitt, og greiddi gerðarbeiðandi vörurnar venju- lega um svipað leyti og hann tók við þeim. Aðilja greinir í ýmsum atriðum á um efni leigumálans. Telur gerðarbeiðandi, að leigu- málinn sé óháður öðrum atriðum í viðskiptasamningum aðiljanna og að húsaleigan eigi að greiðast fyrirfram mánaðarlega og í pen- ingum. Telur hann samkvæmt þessu, að gerðarþoli hafi verið í vanskilum með húsaleigu fyrir mánuðina febrúar— maí s. Í. og hafa átt ógreitt fyrir hita og ræstingu fyrir mánuðina janúar — april, þegar beðið var um gerð þessa 22. maí s. l. Gerðarþoli telur hins vegar, að leiga hafi átt að greiðast í vör- um og gerast upp eftir á um leið og önnur viðskipti aðiljanna. Í reyndinni var húsaleiga fyrir mánuðina september til janúar s. Í. gerð upp ásamt öðrum viðskiptum aðiljanna, en ekki beint svarað út í peningum af gerðarþola, og virðist hún hafa verið gerð upp mánaðarlega ýmist fyrirfram eða eftir á. Þessa greiðsluaðferð telur gerðarbeiðandi stafa af þvi, að jafnan hafi verið innstæða á reikningi gerðarþola hjá sér á þessum tíma. Í byrjun marzmánaðar s. Í. virðist gerðarþoli hafa haft eitthvað af vörum fyrirliggjandi, sem gerðarbeiðandi ekki vildi veita mót- töku, því 5. marz ritar gerðarþoli gerðarbeiðanda bréf og óskar svars hans um það, hvort hann vilji veita vörum þessum mót- töku. Skorar hann á gerðarbeiðanda að hafa tekið við vörunum 176 og greitt þær fyrir 10. marz, en ella telji hann sig óbundinn af samningnum frá í ágúst f. á. og að sér sé heimilt að selja vörurnar öðrum. Bréfi þessu svaraði gerðarbeiðandi með bréfi dagsettu 13. marz, bar sem hann telur sig hafa sagt upp söluumboðinu fyrir gerðar- bola þegar 15. febr. s. 1., og að frá þeim degi hafi því gerðarþola verið heimilt að selja öðrum framleiðslu sína. Hinn 28. marz svarar gerðarþoli þessu bréfi aftur skriflega og mótmælir þar, að gerðar- beiðandi hafi sagt upp söluumboðinu fyrr en með bréfinu 13. marz. Gerðarbeiðandi telur sig seinast hafa fengið vörur frá gerðar- þola 10. febrúar s. 1. og þá fyrir kr. 906.00, og kveðst hann upp frá því ekki hafa haft önnur viðskipti við gerðarþola en þau að lána honum 2000.00 kr., að því er virðist til óákveðins tíma, 2. marz s. l. Á kvittun fyrir peningum þessum eru þeir taldir lán, en gerðarþoli telur þá raunverulega hafa verið fyrirframgreiðslu á vörum, sem þegar hafi verið búið að panta hjá sér og hafi ekki átt að endurgreiðast fyrr en búið var að selja þær vörur. Þá telur gerðarþoli, að gerðarbeiðandi, eða öllu heldur sölu- maður hans fyrir hans hönd, hafi veitt móttöku vörum hjá sér í marzmánuði s. l. fyrir kr. 540.00. Gerðarbeiðandi hefur synjað fyrir að hafa fengið vörur þessar, og þáverandi sölumaður hans hefur unnið eið að því hér fyrir réttinum, að hann hafi ekki veitt þeim móttöku. Telja þeir, að hér sé um að ræða tvöfalda færslu á vörum, sem teknar hafi verið út 10. febrúar. Ekki var kvittað fyrir móttöku á vörum þessum, eins og þó virðist hafa verið venja í viðskiptum aðiljanna, en gerðarþoli gefur þá skýr- ingu á þessu, að hann hafi verið fjarverandi, er vörurnar voru teknar, og hafi því ekki verið skrifuð nóta yfir þær fyrr en siðar, en starfsstúlka á verkstæði sínu hafi aðeins skrifað úttekt þessa í minnisbók til að byrja með. Var bók þessi sýnd í réttinum, og var aðeins fært í hana vörumagnið 128 vesti, án nokkurrar frekari skýringar og án dagsetningar. Gerðarþoli hefur ekki heldur getað gefið nánari upplýsingar um dagsetningu á vöruúttekt þessari en að hún hafi farið fram í marzmánuði, og þrjár starfstúlkur, sem unnu á verkstæði hans, hafa borið, að þær hafi verið viðstaddar, er sölumaður gerðarbeiðanda veitti áðurgreindu vörumagni mót- töku, en gátu enga dagsetningu tilgreint. Báðir málsaðiljar hafa lagt fram í réttinum reikningsyfirlit sin frá því viðskipti þeirra hófust. Eru þau all-ósamhljóða að upp- hæð, sem m. a. virðist stafa af mismunandi færslukerfum í bók- haldinu. Bæði bera þau þó með sér, að allt frá 2. marz s. 1. á gerð- arbeiðandi til skuldar að telja hjá gerðarþola, og það þótt honum séu reiknaðar til tekna vörur þær, er hann telur gerðarbeiðanda hafa fengið í marz s. l. og áður getur, og ekki sé reiknuð með til útgjalda húsaleiga sú, sem mál þetta er risið út af. 177 Seinasta kvittun fyrir húsaleigu er dags. 16. febr. s. l., og er þá greitt fyrir janúarmánuð. Upp frá því hefur gerðarþoli ekki, svo sannanlegt sé, boðið fram húsaleigu fyrr en 8. maí s. 1., að hann sendi kr. 400.00 í peningabréfi til gerðarbeiðanda, en bréfi þessu var neitað viðtöku. Gerðarbeiðandi byggir kröfur sinar á vanskilum gerðarþola. Telur hann húsaleigugreiðslur óháðar öðrum viðskiptasamningum aðiljanna og að húsaleiga hafi átt að greiðast fyrirfram mánaðar- lega í peningum, en hiti og ræsting mánaðarlega eftir á. Hafi því húsaleiga fyrir mánuðina febrúar til maí s. 1. og hita- og ræstingar- kostnaður fyrir mánuðina janúar til april verið í vanskilum, er beðið var um gerð þessa. Gerðarþoli byggir mótmæli sin gegn framgangi gerðarinnar á því, að ekki sé um vanskil hjá sér að ræða, þegar af þeirri ástæðu, að húsaleiga hafi ekki átt að greiðast mánaðarlega fyrirfram, held- ur átt að gerast upp eftir atvikum um leið og önnur viðskipti að- iljanna, enda hafi leigan átt að greiðast í vörum, en ekki pening- um. Samkvæmt þessu telur gerðarþoli sig ekki hafa verið í van- skilum með leigu, er beðið var um gerð þessa. Telur hann, að 16. febr. s. l., er seinast var kvittað fyrir húsaleigu, hafa verið upp- gerð að fullu og reikningar jafnir. Síðan hafi komið til reiknings vöruúttekt gerðarbeiðanda frá 10. febr. fyrir kr. 906.00 og vörur Þær, er hann telur hafa verið teknar út í marz fyrir kr. 540.00. Peninga þá, sem hann fékk hjá gerðarbeiðanda 2. marz s. l., tel- ur hann vera fyrirframgreiðslu á vörum og eiga eigi að endur- greiðast fyrr en síðar. Telur gerðarþoli sér því hafa verið heimilt að skuldajafna endurgreiðslunni fyrir vörur þær, sem getur hér á undan, við húsaleiguna, og þótt jafnvel ekki væri tekin til greina nema sú upphæðin af þessum tveimur, sem viðurkennd er af gerð- arbeiðanda, þá nægi hún til að vega upp á móti leigugreiðslunum ásamt endurgjaldi fyrir hita og ræstingu fyrir þann tima, sem gerðarbeiðandi telur ógreitt fyrir. Húsaleiga og endurgjald fyrir ljós og hita hefur jafnan verið gert upp milli aðiljanna mánaðarlega, og gerðarbeiðandi hefur gefið sérstakar kvittanir fyrir þessum greiðslum, en ekki látið nægja að færa þær í vöruskiptareikning gerðarþola eingöngu. Þegar litið er til þessa, verður að telja, að gerðarþola hafi ekki tekizt að sanna, að svo óvenjulega hafi verið um samið, að húsa- leiga ætti að greiðast í vörum og á óákveðnum tíma, enda ósenni- legt, að slíkur samningur hefði verið látinn standa óbreyttur, eftir að einkaumboðssamningi aðiljanna lauk, sem var eigi síðar en 13. marz s. 1. Verður því að telja, að hér gildi sú almenna venja í leigumálum um húsnæði, að leiga hafi átt að greiðast mánaðar- lega í peningum. Er þá næst að athuga, hvort viðskiptum aðilj- anna hafi verið svo háttað, að gerðarþola sá heimill skuldajöfn- 12 178 uður á húsaleigunni og kröfum á hendur gerðarbeiðanda. Þótt gerðarþola hefði verið heimilt að skuldajafna vöruúttekt gerðar- beiðanda við hina vangoldnu húsaleigu, var honum skylt, ef hann vildi notfæra sér þá heimild, að gera gerðarbeiðanda aðvart um það á réttum gjalddögum leigunnar, en ekki verður séð, að hann hafi gert það, heldur býður hann fram leigu í peningum 8. mai s. l., en henni var neitað móttöku vegna orðins greiðsludráttar. Verður samkvæmt þessu að telja, að skuldajafnaðarkrafa gerðar- þola sé of seint fram komin, og verður hún þegar af þeirri ástæðu ekki tekin til greina hér. Þar sem fallast verður á, að vanskil þau, sem gerðarþoli var í, er hann bauð fram leiguna 8. marz s. l., séu svo veruleg, að útburði varði, hvort sem svo verður litið á, að leiga hafi átt að greiðast fyrir fram eða eftir á, verður að leyfa framgang hinnar umbeðnu gerðar á ábyrgð gerðarbeiðanda. Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður falli niður. Dráttur sá, sem orðið hefur á uppkvaðningu úrskurðar þessa, stafar af embættisönnum, m. a. vegna sumarleyfa. Því úrskurðast: Hin umbeðna útburðargerð skal fram fara á ábyrgð gerðar- beiðanda. Málskostnaður falli niður. Miðvikudaginn 9. mai 1945. Nr. 35/1944. Grímur h/f (Einar B. Guðmundsson) gegn Ólafi Sigurðssyni (Ragnar Ólafsson). Setudómari próf. Ísleifur Árnason í stað hrd. Þórðar Eyjólfssonar. Ómerking og heimvíisun vegna gallaðrar meðferðar máls í héraði. Dómur hæstaréttar. Hinn áfrýjaði dómur er kveðinn upp af Jóni sýslumanni Steingrímssyni. Mál þetta var upphaflega flutt í héraði án þess að gætt væri nægilega reglna IX. kafla laga nr. 85/1936. Varð þetta til þess, að aðiljar æsktu þess í bréfi til dómara 25. janúar 1/9 1944, að málið yrði hafið, en ekki sést, hvort eða hvenær dómari hefur orðið við þeim tilmælum. Næst gerist það í málinu, að aðiljar mæltust til þess á dómþingi 7. febrúar 1944, að málið yrði skriflega flutt. Samþykkti dómari það. Að því búnu lögðu aðiljar fram sáttakæru, dags. 11. marz 1943, og stefnu, dags. 7. febrúar 1944, svo og hvor sina greinargerð, er þeir höfðu áður lagt fram í málinu, og önnur skjöl, er áður höfðu verið lögð fram. Var málið síðan lagt í dóm og dómtekið. Þessi meðferð er andstæð 106. gr., 108. gr., 109. gr. og 110. gr. laga nr. 85/1936. Aðiljar eru ólög- fróðir menn, og hefur dómari því vanrækt leiðbeiningar- skyldu þá, sem á hann er lögð með 114. gr. sömu laga. Samningu hins áfrýjaða dóms er áfátt í ýmsum greinuni. Dómari hefur látið undir höfuð leggjast að greina í upp- hafi dómsins nöfn aðilja og heimilisfang. Í kröfugerð krafðist stefnandi í héraði þess m. a., að stefndi í héraði yrði dæmdur til að afhenda sér endur- gjaldslaust 2 hlutabréf í h/f Grími, hvort að nafnverði eitt þúsund krónur, með arðmiðum frá stofnun félagsins, en til vara jafngildi þeirra í peningum samkvæmt mati óvilhallra manna. Bar dómara að leggja fyrst dóm á aðalkröfuna, og ef hún var ekki tekin til greina, þá að taka afstöðu til vara- kröfunnar. Í þess stað hefur dómari látið sér nægja í for- sendum dómsins að lýsa þvi, að hann tæki dómkröfu stefn- anda til greina, en í niðurlagsorðum dómsins er m. a. svo kveðið á, að stefndur í héraði skuli afhenda stefnandanum endurgjaldslaust þar greind hlutabréf eða jafngildi þeirra í peningum. Framangreind meðferð er brýnt brot á 1. og 4. mgr. 193. gr. laga nr. 85/1936. Loks hefur dómari í dóms- orðinu vísað dómsatriði til matsgerðar, er síðar skyldi fram fara. Þessi háttur er andstæður 2. mgr. 197. gr. laga nr. 85/1936. Vegna framangreindra megingalla verður að úmerkja meðferð máls þessa frá þingfestingu þess og vísa því heim í hérað til löglegrar meðferðar og dómsálagningar af nýju. Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður fyrir hæsta- rétti falli niður. 180 Þvi dæmist rétt vera: Meðferð máls þessa í héraði frá þingfestingu og hér- aðsdómur skulu ómerk vera, og vísast málinu heim í hérað til löglegrar meðferðar og dómsuppsögu af nýju. Málskostnaður fyrir hæstarétti fellur niður. Dómur aukaréttar Mýra- og Borgarfjarðarsýslu 18. marz 1944. Mál þetta er höfðað með stefnu útg. 7. f. m. og þingfest og dóm- tekið sama dag. Stefnandinn krefst þess, að stefndur verði dæmdur til að greiða sér kr. 5430.00 með 5% ársvöxtum frá %;, 1942 að telja til greiðslu- dags svo og til að afhenda sér endurgjaldslaust 2 1000 kr. hluta- bréf í h/f Grímur með arðmiðum frá stofnun félagsins eða til vara jafngildi þeirra í peningum samkvæmt mati óvilhallra manna. Enn fremur krefst hann málskostnaðar að skaðlausu samkvæmt reikningi eða eftir mati réttarins. Stefndur krefst þess, að hann verði sýknaður af kröfum stefn- anda og honum tildæmdur málskostnaður eftir mati réttarins. Stefnandi byggir dómkröfu sína á þvi, að í marzmánuði 1941 hafi hann sótt um inngöngu í félagið Samvinnuútgerðin Grímur í Borgarnesi, er hann telur hafa verið samvinnufélag. Var inn- tökubeiðni hans að tilhlutun stjórnar félagsins borin upp á aðal- fundi 26. marz og þar fellt að taka hann í félagið. Voru um þetta leyti uppi miklar deilur í félaginu um greiðslur til félagsmanna úr sjóði félagsins, og samþykkti framhaldsaðalfundur, er haldinn var 16. apríl s. á., að vikja 3 aðalstjórnarnefndarmönnunum og einum varastjórnarnefndarmanni úr stjórninni, en áður en þessir stjórnarnefndarfnenn skiluðu af sér í hendur félagsfundar, sam- þykktu þeir á fundi 19. apríl að taka stefnanda inn í félagið, þrátt fyrir ályktun félagsfundarins 26. marz. En stjórn sú, er þá tók við völdum í félaginu, hefur ætíð síðan neitað að viðurkenna hann sem löglegan félagsmann, og hefur hann þvi eigi fengið að njóta félagsréttinda. Stefnandi virðist hafa sent áskilin félagsgjöld við inngöngu með inntökubeiðni sinni, en þau voru endurgreidd hon- um eftir fundinn 26. marz, en er fráfarandi félagsstjórn samþykkti að taka hann í félagið, virðist hann eigi hafa greitt nein félags- gjöld. Telur stefnandi, að óheimilt hafi verið að neita sér um inn- göngu í samvinnufélagið Samvinnuútgerðin Grímur í Borgarnesi, þar sem hann hafi uppfyllt öll þau skilyrði, sem í 3. gr. félagslag- anna eru sett fyrir inngöngu í félagið. Og af því telur hann hljóta að leiða, að greiða eigi honum þær bætur, er geri hann jafnvel 181 settan fjárhagslega og þá menn, er á fundinum 26. marz voru samhliða þvi, að honum var synjað um inngöngu í félagið, teknir inn í það, en þá kveður hann hafa fengið, er samvinnufélaginu Grímur var slitið og breytt í hlutafélag, greiddar í peningum kr. 5130.00 og auk þess 2 1000 kr. hlutabréf í h/f Grímur. Loks telur hann, að h/f Grímur eigi að greiða honum skaðabætur þessar, þar sem í stofnsamningi félags þessa segir, að það taki við eign- um og skuldum Samvinnuútgerðarinnar Grímur í Borgarnesi. Stefndur byggir sýknukröfu sína á þvi. að stefnandi hafi aldrei orðið löglegur félagsmaður í félaginu Samvinnuútgerðin Grímur, Því samþykkt fráfarandi félagsstjórnar um að taka hann í félagið 19. apríl 1941 hafi verið markleysa ein, því sú stjórn hafi verið svipt öllu umboði til að stjórna málefnum félagsins á fundi 16. s. m. Þá telur hann, að Samvinnuútgerðin Grímur hafi eigi verið samvinnufélag, og bendir á í því sambandi dóm hæstaréttar geng- inn 20. maí 1942 í málinu: Réttvísin og valdstjórnin gegn Friðrik Þórðarsyni o. fl. Loks telur hann, að stefnandi hafi eigi getað byggt neinar kröf- ur um að vera tekinn inn í félagið Samvinnuútgerðin Grímur á ákvæðum 3. gr. félagslaganna. Að réttarins áliti kemur hér fyrst og fremst til álita, hvort Sam- vinnuútgerðin Grímur í Borgarnesi hefur verið samvinnufélag eða eigi, og ef svo verður litið á, að félagið hafi verið samvinnufélag, þá hvort af því leiði, að þeir, er inngöngu beiddust í félagið og tvi- mælalaust uppfylltu inngönguskilvrði þau, er sett voru í félags- lögunum, hafi átt ótviræðan rétt á að gerast félagsmenn. Er athuguð eru lög félagsins, kemur glögglega í ljós, að til- gangur stofnenda þess hefur verið að stofna samvinnufélag. Auk Þess sem heiti félagsins ber það með sér, eru ákvæði 3. gr. um inn- göngu í félagið, 10. gr. um félagsgjöld, 12. og 13. gr. um skiptingu á hagnaði og 14. gr. um sjóðseignir með þeim hætti, að eigi dylst, að ætlunin er að stofna samvinnufélag. Þá eru í 1921. gr. ákvæði, þar sem beint er sagt, að um ábyrgð félagsmanna, er gangi úr félaginu, um félagsslit og um ráðstöfun sjóðeigna fari eftir sam- vinnulögum. Engin ákvæði eru í félagslögunum, er eigi virðast samræmanleg samvinnulögunum. Þá hefur félagið verið athuga- semdalaust skráð í samvinnufélagaskrá Mýra- og Borgarfjarðar- sýslu. Í hæstaréttardómi gengnum *0%% 1942 í opinberu máli gegn stjórn félagsins er kveðið svo að orði, „að félagið virðist hafa verið rekið allmörg undanfarin ár, þar á meðal allt árið 1940, utan verksviðs þess, er samvinnufélögum er sett í 2, gr. laga um samvinnufélög nr. 46 1937, án þess þó, að félaginu hafi verið komið í annað lögmætt horf, sbr. 39. gr. nefndra laga.“ Og hefur hæstiréttur með tilvísun til þess eigi talið refsiverða arðgreiðslu 182 úr sjóði félagsins, er alls eigi er samræmanleg ákvæðum samvinnu- laga. En af þessu verður á engan hátt ráðið, að hæstiréttur slái því föstu, að félagið sé eigi samvinnufélag, enda segir hann, að stjórn félagsins hafi borið, er henni var ljóst, að félagið var rekið utan verksviðs þess, sem samvinnufélögum er sett, að gera gansskör að félagsslitum. Verður samkvæmt framansögðu að líta svo á, að félagið Sam- vinnuútgerðin Grímur í Borgarnesi hafi verið samvinnufélag, er stefnandi sótti um inntöku í það í marzmánuði 1941. Í 3. gr. samvinnulaganna nr. 46 frá 1936 er gerð grein fyrir því, hver eru aðaleinkenni á skipulagi samvinnufélaga, og er þar í fyrsta tölulið tilgreint, að aðgangur sé frjáls fyrir alla, er full- nægja ákveðnum skilyrðum. Mun þetta og almennt viðurkennt, enda í alla staði eðlilegt, að félög þessi séu opin til inngöngu fyrir alla, er á félagssvæðinu búa og eigi stunda sams konar atvinnu- rekstur og félagið rekur, þar sem þeim í samvinnulögunum og öðrum lögum eru veittar mikils verðar ívilnanir um skattagreiðslur til ríkis og sveitarfélaga, fram yfir önnur félög. Þá synir ákvæði 9. töluliðs 3. gr. samvinnulaganna um ráðstöfun sjóðeigna sam- vinnufélaga við félagsslit, að löggjafinn hefur eigi skoðað félags- eignina sem einkaeign þeirra, er á þeim tima eru félagsmenn, því samkvæmt því ákvæði eiga sjóðeignir þessar að hverfa undir umsjón hlutaðeigandi héraðsstjórnar og af henni að afhendast nýju samvinnufélagi, er kann að verða myndað á sama félagssvæði, og geta að sjálfsögðu staðið að myndun þess félags menn, er eigi voru í hinu eldra félagi. Í 3. gr. félagslaga fyrir Samvinnuútgerðina Grímur í Borgarnesi eru tilgreind skilyrði fyrir inngöngu í það félag. Verður eigi ann- að séð en stefnandinn hafi uppfyllt eða verið reiðubúinn til að uppfylla öll þau skilyrði. Hins vegar hefur stjórn félagsins haft þá óvenjulegu aðferð við afgreiðsli umsókna þeirra, er henni bárust í marzmánuði 1941, að taka eigi afstöðu til þeirra heldur að leggja þær fyrir félagsfund til samþykktar eða synjunar, og varð það til þess, að sumir af umsækjendum fengu inngöngu í félagið, en öðrum, og þar á meðal stefnanda, var vísað frá, án þess að færð væru fram nokkur rök fyrir því, að þeir eigi uppfylltu inntöku- skilyrðin. Verður rétturinn samkvæmt framansögðu að lita svo á, að stefn- andi máls þessa hafi átt rétt á að fá inngöngu í samvinnufélagið Samvinnuútgerðin Grímur í Borgarnesi, er hann sótti um inngöngu í það í marzmánuði 1941. Þann skaða, er hann varð fyrir við það, að félagsfundur neitaði að taka hann inn í félagið, verður félagið að bæta honum, og þar sem h/f Grímur tók við stofnun þess fé- lags við öllum eignum og skuldum Samvinnuútgerðarinnar Grím- ur, yfirfærist sú bótaskylda á það félag. 183 Stefndur hefur eigi véfengt, að bótakrafa stefnanda sé rétt talin. Ber því að taka dómkröfu stefnanda til greina. Eftir atvikum virðist rétt að dæma stefnda til að greiða stefnandanum 300 kr. í málskostnað. Þess skal getið, að siðan mál þetta var tekið til dóms, hefur dómarinn farið tvær vikuferðir til Reykjavíkur í erindum héraðs- ins, og hefur því dómur eigi verið fyrr uppkveðinn. Þvi dæmist rétt vera: Stefndur í máli þessu, h/f Grímur í Borgarnesi, greiði stefn- andanum, Ólafi Sigurðssyni verkamanni í Borgarnesi, 5430.00 — fimm þúsund fjögur hundruð og þrjátíu — krónur með 5% ársvöxtum frá %, 1942 að telja til greiðsludags. Þá afhendi stefndur stefnandanum endurgjaldslaust 2 — tvö — hlutabréf í h/f Grímur, hvort að nafnverði 1000 — eitt þúsund — krón- ur með arðmiðum frá stofnun félagsins, eða jafngildi þeirra Í peningum samkvæmt mati óvilhallra manna. Loks greiði stefndur stefnandanum 300 — þrjú hundruð — krónur í málskostnað. Dóminum á að fullnægja innan 14 daga frá löglegri birt- ingu hans að viðlagðri aðför að lögum. Miðvikudaginn 9. maí 1945. Nr. 20/1945. Réttvísin (Magnús Thorlacius) gegn Björgólfi Sigurðssyni. (Garðar Þorsteinsson). Setudómari hrl. Sveinbjörn Jónsson í stað hrd. Jónatans Hallvarðssonar. Brenna. Dómur hæstaréttar. Það athugast, að samkvæmt skýrslu lögreglumanna virð- ist aðeins annar skúr ákærða, þ. e. ibúðarskúrinn, hafa brunnið. Ákærði virðist hafa verið haldinn þunglyndi og með sjúklegum áhrifum áfengis, er hann framdi brot sitt. Ekki verður fullyrt, að honum hafi fyrir fram verið það ljóst, að áfengisneyzla hans mundi trufla svo geðsmuni hans sein hér varð raun á, og þykir því rétt að ákveða refsinguna með hliðsjón af 75. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940. 184 Þegar þessa er gætt og hins vegar litið til undanfarandi begðunar ákærða, telst refsing hans hæfilega ákveðin 4 mánaða fangelsi. Áð öðru leyti á hinn áfrýjaði dómur að vera óraskaður. Ákærða ber að greiða allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin málflutningslaun skipaðs sækjanda og verj- anda fyrir hæstarétti, kr. 400.00 til hvors. Því dæmist rétt vera: Ákærði, Björgólfur Sigurðsson, sæti fangelsi 4 mán- uði. Að öðru leyti á hinn áfrýjaði dómur að vera órask- aður. Ákærði greiði allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin málflutningslaun skipaðs sækjanda og verjanda í hæstarétti, hæstaréttarlögmannanna Magn- úsar Thorlacius og Garðars Þorsteinssonar, kr. 400.00 til hvors. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur aukaréttar Reykjavíkur 19. desember 1944. Ár 1944, þriðjudaginn 19. desember, var i aukarétti Reykja- víkur, sem haldinn var í skrifstofu réttarins af Jónatan Hallvarðs- syni sakadómara, uppkveðinn dómur í málinu nr. 2630/1944: Réttvisin gegn Björgólfi Sigurðssyni, sem tekið var til dóms hinn 12. sama mánaðar. Mál þetta er af réttvísinnar hálfu höfðað gegn Björgólfi Sig- urðssyni vélstjóra, til heimilis í Selsvör hér í bænum, fyrir brot gegn XVIII. og XXVI. kafla almennra hegningarlaga nr. 19 12. febrúar 1940. Ákærður er kominn yfir lögaldur sakamanna, fæddur 5—. april 1907, og hefur sætt þessum kærum og refsingum: Í Reykjavík: 1939 27 Kærður fyrir ölvun í heimahúsum. Fellt niður. 1940 ?2% Sátt, 25 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 1941 ?% Sátt, 25 kr. sekt fyrir ölvun og 15 kr. skaðabætur fyrir skemmdir í varðhaldsklefa. 1943 % Sátt, 300 kr. sekt fyrir viðskipti við setuliðsmenn. 1943 2%, Dómur aukaréttar, 30 daga fangelsi, sviptur kosningar- rétti og kjörgengi fyrir brot gegn 247. gr., 1. mgr., sbr. 22. gr. hegningarlaganna og 1. gr. laga nr. 13 1941. 185 1944 % Sátt, 100 kr. sekt fyrir ölvun og óspektir. 1944 !2% Sátt, 50 kr. sekt og 40 kr. skaðabætur fyrir ölvun og rúðubrot. Í Þingeyjarsýslu: 1935 19% Dómur, 500 kr. sekt og 8 daga skilorðsbundið fangelsi fyrir brot gegn 6. gr. laga nr. 33 1935. Á síðastliðnu vori byggði ákærður sér tvo áfasta timburskúra við Selsvör. Báðir voru þeir klæddir innan með trétexi. Sá skúr- inn, sem ákærður notaði til íbúðar, var pappaklæddur, en hinn, sem notaður var sem smíðavinnustofa, var óklæddur. Laugardag- inn 28. október s. 1. átti ákærður enn báða skúrana, og var dót hans í íbúðarskúrnum, en ýmiss konar húsgagnaefni í báðum skúrunum. Meðan verið var að reisa íbúðarskúrinn, eða nánar tiltekið á tímabilinu 21. ágúst til 21. október 1944, var hann vá- tryggður í Almennum tryggingum h/f fyrir kr. 15000.00. Eftir þetta tímabil var skúrinn óvátryggður, og hinn 28. október s. l. voru báðir skúrarnir og allar eigur ákærðs, sem í þeim voru, óvátryggðar, og var ákærðum það ljóst. Skúrarnir höfðu aldrci verið metnir til verðs, og er því óvíst, hvers virði þeir voru, og enn fremur óvist, hvers virði lausafé ákærðs í þeim var. Ákærður hefur gizkað á, að skúrarnir með öllu, sem í þeim var, hafi þenna dag verið um 70 þúsund króna virði, en óvíst er, hvort sú ágizkun er á rökum reist. Í skúrunum var hvorki raflögn né vatnsleiðsla. Eins og uppdrátturinn, lögregluréttarskjal nr. 4, sýnir, voru skúrar þessir frammi á sjávarbakka, vestastir í timburskúra- klasa. Sambyggður þeim var einn skúr, en milli hans og næsta skúrs fyrir austan var örmjótt sund með timburbraki og járn- rusli. Austan þessa sunds voru fjórir skúrar sambyggðir. Sá aust- asti var ibúðarskúr, en hinir Þbilskúrar. Frá suðausturhorni aust- asta skúrsins var mjög skammt að bátaklasa, sem náði svo að segja fast að öðrum timburskúraklasa, og var einn þeirra skúra notaður til íbúðar. Laugardaginn 28. október s. 1. vann ákærður að legubekkjasmíði heima hjá sér með Hermanni Gunnarssyni, Hringbraut 209, 17 ára pilti. Þegar leið á daginn, fór Hermann heim til sin, en ákærður tók að neyta áfengis. Klukkan að ganga sex um daginn kom ákærður heim til Hermanns og dvaldist þar til klukkan rúmlega sex. Þá var ákærður orðinn mjög ölvaður, sagðist vera orðinn leiður á lifinu og talaði um að fyrirfara sér. Þegar ákærður fór heiman að frá Hermanni, gekk Hermann með honum beint heim til ákærðs og inn í íveruskúrinn. Þar tók ákærð- ur 4 lítra olíubrúsa og skvetti úr honum olíu um herbergið, meðal annars í rúmföt sín. Kveikti hann síðan með eldspýtu í teppinu Í rúminu og sagðist ætla að brenna sig inni. Hermann ætlaði strax að slökkva eldinn, er ákærður hafði kveikt, en ákærður aftraði honum þess. Lokaði þá Hermann skúrnum og sagði ákærðum, 186 að bezt væri að lofa honum að brenna inni, en þá varð ákærður hræddur og hljóp út. Hermann greip þá rúmföt ákærðs, sem voru töluvert brunnin, og fór með þau út og slökkti í þeim. Nokkur eldur var og kominn í þilið fyrir ofan rúmið og svartan frakka, sem þar hékk, en Hermann slökkti einnig í þessu hvorutveggja. Enga aðstoð veitti ákærður Hermanni við að slökkva. Ekkert vatn var í skúrnum, og kæfði Hermann eldinn inni með því að traðka á honum og með teppi. Hermann taldi sig slökkva þarna allan eld, en aðgætti þó ekki áður en hann yfirgaf skúrinn, hvort nokk- urs staðar leyndist neisti í honum. Að þessu afstöðnu fóru Hermann og ákærður frá skúrnum, og virtist Hermanni nokkuð renna af ákærðum við hræðsluna, er greip hann, þegar Hermann hótaði honum að loka hann inni, eftir að ákærður hafði kveikt í. Þeir urðu samferða upp á Framnesveg, en skildu þar, og fór Hermann heim til sín, en ákærður niður í bæinn. Frá þessu og fram að bruna skúranna er ákærður að heita má einn til frásagnar um feril sinn, og þar sem ákærður var á þess- um tima mjög ölvaður, ber að taka skýrslu hans um það, sem á þessum tíma gerðist með varúð. Atburðalýsing sú, er rakin hefur verið, er aðallega samkvæmt skýrslu Hermanns, er ákærður kveðst muna, að sé rétt. Ákærður kveðst eftir að hann skildi við Hermann, hafa farið niður í bæ til að fá sér kaffi eða aðra hressingu, en sér hafi verið neitað um afgreiðslu á veitingastofu, er hann fór inn í. Síðan urðu á vegi hans nokkrir piltar, og í viðskiptum við þá fékk hann högg á hægra gagnaugað. Síðan fór hann heim til Hermanns, en dvaldist þar mjög skamma stund. Er þetta staðfest af Hermanni, sem segir ákærðan í þetta sinn hafa haft orð á, að nú mundi allt vera brunnið heima hjá sér. Eftir þetta minnir ákærðan, að hann gengi heim í skúr sinn og inn í hann. Var skúrinn þá fullur af reyk, en er ákærður opnaði skúrinn, svifaði reyknum frá, en eld- ur, sem þá var í legubekk ákærðs og í vegg við olíuvél, sem hann segir þá hafa lifað á, æstist svo mjög, að ákærðum var ekki vært inni. Þreif hann þá nokkuð af fötum sínum og fór út með þau og setti þau undir bát, þar sem þau síðan fundust. Er það álit ákærðs, að eldur eftir íkveikju sína hafi leynzt í legubekknum, þó að Her- mann teldi sig hafa slökkt í honum, og hafi sá eldur síðan magn- azt. Þegar ákærður hafði komið fötunum fyrir, ætlaði hann að brunaboða og kalla slökkviliðið, en hann fann ekki brunaboða, og meðan hann leitaði hans, kom slökkviliðið, og slökkti það eldinn, eftir að skúrar ákærðs voru að mestu brunnir og það sem í þeim var. Skýrsla ákærðs um feril sinn, eftir að hann skildi við Her- mann á Framnesvegi, er að vísu óábyggileg, þar sem hann var mjög ölvaður og einn sins liðs, en ekki virðist hún ósennileg. Undir rannsókn málsins var dr. med. Helga Tómassyni yfirlækni 187 falið að rannsaka geðheilbrigði ákærðs. Álit yfirlæknisins á ákærðum er þetta: „Maðurinn er alkoholisti, sem a. m. k. í þetta skiptið reageraði áberandi sjúklega í fyllirii. Fyrir manninn er ekkert læknislega að gera, nema banna honum algerlega að bragða nokkurn drykk, sem áfengi er í, því hann gæti, hve nær sem væri, fundið upp á að reagera á svipaðan hátt, en með enn alvariegri afleiðingum fyrir sjálfan hann og aðra.“ Þar sem skúrar ákærðs og lausafé hans í þeim var allt óvá- tryggt og enginn auðgunartilgangur lá því til grundvallar íkveikj- unni, hefur ákærður ekki með henni gerzt brotlegur við XXVI. kafla hegningarlaganna, og ber því að sýkna hann af ákærunni að þessu leyti. Víst má telja, að skúraklasi sá, er skúrar ákærðs voru í, hefði brunnið, ef slökkviliðsráðstafanir hefðu eigi verið gerðar, og jafn- vel þó að austlægur vindur, fremur hægur, væri á, var hætta á, að hefði allur þessi skúraklasi brunnið, hefði eldur getað læstst í bátana og þaðan í hinn skúraklasann. Þar sem hætta var á þessum afleiðingum íkveikjunnar, ber að heimfæra verknað ákærðs undir 164. gr., 1. mgr., almennra hegningarlaga nr. 19 12. febrúar 1940. Með tilliti til allra aðstæðna, sérstaklega þess, að ákærður hefur beðið mjög tilfinnanlegt tjón af brunanum, þykir refsing hans hæfilega ákveðin lágmarksrefsing samkvæmt nefndri grein, fangelsi í 6 mánuði. Ákærður sat í gæzluvarðhaldi vegna rannsóknar málsins dagana 29. október til 3. f. m., eða 5 daga alls. Samkvæmt 76. gr. almennra hegningarlaga ber að ákveða, að gæzluvarðhald komi með fullri dagatölu til frádráttar refsingunni. Þar sem ákærður var undir áfengisáhrifum, er hann framdi brotið, og með tilliti til framangreinds álits dr. med. Helga Tóm- assonar yfirlæknis þykir rétt samkvæmt 64. gr. almennra hegn- ingarlaga að leggja fyrir ákærðan, að hann hvorki kaupi né neyti áfengis um 5 ára skeið frá því hann hefur lokið úttekt refsingar- innar. Samkvæmt 68. gr., 3. mgr., almennra hegningarlaga ber að svipta ákærðan frá birtingu dóms þessa kosningarrétti og kjör- gengi til opinberra starfa og annarra almennra kosninga. Ákærðan ber að dæma til greiðslu alls sakarkostnaðar, þar með talin málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns, hrl. Garðars Þor- steinssonar, kr. 250.00. Rekstur málsins hefur verið vitalaus. Því dæmist rétt vera: Ákærður, Björgólfur Sigurðsson, sæti fangelsi í 6 mánuði. Gæzluvarðhald hans komi með fullri dagatölu til frádráttar refsingunni. 188 Ákærðum skal óheimilt að kaupa eða neyta áfengis í 5 ár frá því úttekt refsingarinnar er lokið. Ákærður skal sviptur kosningarrétti og kjörgengi til opin- berra starfa og annarra almennra kosninga frá birtingu dóms þessa að telja. Ákærður greiði allan sakarkostnað, þar með talin máls- varnarlaun skipaðs verjanda síns, hrl, Garðars Þorsteins- sonar, kr. 250.00. Dómi þessum skal fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Föstudaginn 11. maí 1945. Nr. 85/1944. Fjármálaráðherra f. h. ríkissjóðs (Lárus Jóhannesson) gegn Firmanu Ó. Jóhannesson (Sveinbjörn Jónsson). Setudómarar próf. Ísleifur Árnason, borgarfógeti Kristján Kristjánsson og hrl. Einar B. Guðmundsson í stað hrá. Árna Tryggvasonar, hrd. Jóns Ás- björnssonar og hrd. Jónatans Hall- varðssonar. Ákvörðun skatta til ríkissjóðs. Dómur hæstaréttar. Áfrýjandi, sem skotið hefur máli þessu til hæstaréttar með stefnu 26. júní 1944, krefst þess aðallega, að stefnda verði dæmt að greiða honum kr. 157789.10 ásamt 6% ársvöxtum frá 1. maí 1942 til greiðsludags, en til vara kr. 62288.65 ásamt 6% ársvöxtum af kr. 55423.55 frá 1. janúar 1937 til 1. mai 1942 og af kr. 62288.65 frá þeim degi til greiðsludags. Svo krefst áfrýjandi og málskostnaðar úr hendi stefnda bæði í héraði og fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Stefndi krefst aðallega staðfestingar, en til vara, að sér verði dæmt að greiða áfrýjanda kr. 49998.30 og til þrauta- vara kr. 96418.60. Hann mótmælir, að sér verði dæmt að greiða vexti frá fyrri tíma en stefnudegi 26. maí 1943. Loks 189 krefst hann málskostnaðar fyrir hæstarétti úr hendi stefnda eftir mati dómsins. Samkvæmt j-lið 4. gr. laga nr. 9/1941 á útgerðarfyrir- tæki rétt á því, að dregið sé frá tekjum þess 1940, áður en skattur er á þær lagður, tap, sem orðið hefur á rekstri út- gerðar þess frá 1. jan. 1931 til 31. des. 1939. Eftir orðum sinum tekur ákvæði þetta ekki beint yfir önnur fyrirtæki en þau, er einungis reka útgerð. Um fyrirtæki slík sem það, er í máli þessu greinir, verður að beita ákvæðinu þannig, að sá hluti útgerðartapsins, sem féllst árin 1931--1939 í faðma við hagnað af öðrum atvinnugreinum aðilja en út- gerð og olli með þeim hætti því, að skattur var ekki greidd- ur af þeim hagnaði greind ár, verður ekki aftur dreginn frá tekjum aðilja á árinu 1940, áður en skattur er á þær lagður. Stefndi rak árin 1931—-1939 verzlun og fleiri at- vinnugreinar ásamt útgerðinni. Á þessum árum varð tap á útgerðinni kr. 341605.51. Stefndi taldi fram í einu lagi þessi ár tekjur og tap af öllum atvinnugreinum sínum. Kr. 184382.08 af útgerðartapinu komu á móti hagnaði af öðrum rekstri hans, og varð útkoman sú, að stefndi greiddi engan skatt nefnd ár nema 1931. Verða því samkvæmt greindri lagaskýringu og fjártölum máls þessa einungis kr. 157223.43 dregnar frá tekjum stefnda árið 1940, áður en skattur er á þær lagður. Þrautavarakrafa stefnda, sem á því er reist, að honum verði heimilað að leggja meira fé af tekjum sinum 1940 en gert var í Nýbyggingarsjóð, verður ekki tekin til greina, þar sem stefndi gerði ekki í tæka tíð þær ráðstaf- anir, sem til þess þurfti. Þetta leiðir til þess, að ógreiddar eftirstöðvar skatta stefnda nema kr. 152764.10, er honum ber að greiða ásamt 6% ársvöxtum frá 26. maí 1943. Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður bæði í héraði og fyrir hæstarétti falli niður. Því dæmist rétt vera: Stefndi, firmað Ó. Jóhannesson, greiði áfrýjanda, fjármálaráðherra f. h. ríkissjóðs, kr, 152764.10 ásamt 6% ársvöxtum frá 26. maí 1943 til greiðsludags. 190 Málskostnaður í héraði og fyrir hæstarétti fellur niður. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 21. apríl 1944. Mál þetta hefur verið flutt skriflega og var dómtekið 27. jan. s. 1. Er það höfðað hér fyrir dómi með samkomulagi um varnar- þing af fjármálaráðherra f. h. ríkissjóðs gegn firmanu Ó. Jó- hannesson, Patreksfirði, og er stefna útgefin 27. jan. s. 1. Dóm- kröfur stefnanda eru þær aðallega, að stefnda verði dæmt til greiðslu á kr. 157789.10 ásamt 6% ársvöxtum frá 1. maí 1942 til greiðsludags og málskostnaði að skaðlausu, til vara, að stefnda verði dæmt til að greiða kr. 63263.65 með 6%c ársvöxtum af kr. 56398.55 frá 1. jan. 1937 til 1. maí 1942 og af kr. 63263.65 frá 2. maí 1942 til greiðsludags, svo og málskostnað eftir mati dómarans. Stefnda krefst þess aðallega, að það verði einungis dæmt til að greiða stefnanda kr. 6865.10, fil vara kr. 50973.30 og til þrautavara kr. 97393.60. Einnig krefst stefnda málskostnaðar úr hendi stefn- anda eftir mati dómarans. Málavextir eru þessir: Með bréfi dags. 5. marz 1942 gerði ríkisskattanefnd hinu stefnda firma aðvart um, að hún gæti ekki fallizt á réttmæti framtals firm- ans fyrir árið 1940 og það mætti því vænta hækkunar á sköttum til ríkissjóðs. Jafnframt sendi nefndin firmanu skýrslu Stefáns J. Björnssonar skrifstofustjóra (dags. 28. febrúar 1942), en honum hafði verið falið mál þetta til athugunar. Eftir að nefndinni höfðu borizt athugasemdir firmans við skýrsluna (dags. 14. marz 1942), kvað rikisskattanefnd upp svofelldan úrskurð, er tilkynntur var stefnda í bréfi dags. 8. april 1942: „Hreinar tekjur félagsins samkvæmt rekstrarreikningi 1940 nema kr. 674725.93. Frá tekjum þessum leyfist til frádráttar mis- munur á tapi og gróða félagsins árin 1931 til 1939 incl. kr. 150530.03, sbr. 4. gr. j. laga nr. 9 5. maí 1941 um breytingu á lög- um um tekjuskatt og eignarskatt nr. 6 4. jan. 1935. Til viðbótar tapsfrádrætti þessum færist vantilfærð afskrift af b/v Verði 1938, kr. 16612.50, og vantilfærð afskrift af b/v Leikni 1936, kr. 5600.00. Til frádráttar á tapsfrádrætti kemur hins vegar útborguð afla- trygging b/v Leiknis 1936, kr. 14737.30. Þá hefur félagið lagt í nýbyggingarsjóð kr. 316268.12, og er 40% af því skattfrjálst, eða kr. 126507.25. Skattskyldar tekjur verða samkvæmt þessu kr. 390213.45. Samkvæmt efnahagsreikningi félagsins 1940 er skuld- laus eign kr. 714587.62, sem lækkar um vanreiknaða afskrift af b/v Verði kr. 5537.50. Skattskyld eign verður því kr. 709050.12. 191 Samkvæmt ofanrituðu verður tekjuskattur kr. 151060.00 í stað kr. 70880.00. Eignaskattur verður kr. 5321.00 í stað kr. 5370.50. Striðs- gróðaskattur verður kr. 92570.00 í stað kr. 22925.00.% Hinu stefnda firma var síðan sendur framhaldsgjaldseðill um hækkun á tekju- og eignarskatti 1941, kr. 88144.10, og hækkun á stríðsgróðaskatti 1941, kr. 69645.00, samtals kr. 157789.10, eins og stefnukrafan í máli þessu hljóðar um. Stefnda neitaði greiðslu á mestum hluta skattaaukningarinnar, og þann 11. júní 1942 var úr- skurðað, að lögtak skyldi fram fara fyrir fjárhæðinni. Var lög- tak þetta síðan framkvæmt í fógetarétti Barðastrandarsýslu þann 26. júní 1942, þrátt fyrir mótmæli stefnda. Stefnda áfryjaði lög- taksgerð þessari til hæstaréttar með stefnu útgefinni 17. ágúst 1942. Málið var siðan flutt í hæstarétti þann 22. febrúar 1943, og lauk því með dómi réttarins, uppkveðnum 24. s. m. Var hinn áfrýjaði úrskurður ómerktur svo og meðferð málsins fyrir fógeta- rétti og eftirfarandi lögtaksgerð og málinu vísað heim til lög- legrar meðferðar, en fógetinn var talinn hafa vanrækt leiðbein- ingarskyldu sína, þar sem ólöglærður maður hafði sótt þing at hálfu stefnda. Síðan hefur það orðið að samkomulagi með málsaðiljum, að mál út af skattgreiðslum þessum sé flutt hér fyrir dómi í stað þess að taka það upp í fógetarétti Barðastrandarsýslu, og eru dómkröfur þær, sem áður greinir. Um hina tölulegu hlið málsins er enginn ágreiningur, og stefnda viðurkennir að eiga Ógreiddar til stefnanda kr. 6865.10, sem er sú fjárhæð, er leiðir af því, að stefnda fellst á úrskurð ríkisskattanefndar að því er snertir vanfærða fyrningu og útborg- un á aflatryggingu. Mismunur sá, sem um er deilt, nemur því kr. 150924.00, og fjallar ágreiningur aðilja um það, hvernig skilja beri 4. gr. j-lið, (64. gr.) laga nr. 9 5. maí 1941 um breytingu á lögum nr. 6 9. jan. 1935, en upphaf lagaákvæðis þessa er svo hljóðandi: „Útgerðarfyrirtækjum íslenzkra botnvörpuskipa, línubáta og vélbáta er heimilt að draga frá tekjum sínum árið 1940, áður en skattur er á þær lagður, tap, sem orðið hefur á rekstri útgerðar- innar á tímabilinu frá 1. jan. 1931 til 31. des. 1939 ...“ Heldur stefnandi þvi fram og byggir aðalkröfu sína á því, að skilja beri ákvæði þetta þannig, að frá útgerðartapinu beri að draga tekjur af öðrum skattskyldum rekstri sama fyrirtækis, þann- ig að taka verði tekjur og gjöld fyrirtækisins sem heild umrædd ár, þegar til frádráttar kemur. Á þessum skilningi byggir og rikis- skattanefnd úrskurð sinn. Telur stefnandi, að eigi sé heimilt að skýra nefnt lagaákvæði rýmra en brýna nauðsyn beri til, þar sem hér sé um hreint undantekningarákvæði frá skattskyldu að ræða, enda mundi og annar skilningur en sá, sem stefnandi heldur fram, leiða til meira óréttlætis gagnvart öllum skattþegnum en nauð- 192 syn beri til. Bendir stefnandi á, að stefnda hafi eigi greitt neinn tekjuskatt skattárin 1932— 1939 (incl.), vegna þess að það hafi dregið hagnað sinn af annarri starfsemi en útgerðarstarfsemi frá útgerðartapi sínu umrædd ár, þrátt fyrir það, að tekjur stefnda af öðrum rekstri en útgerð hafi numið umrædd ár kr. 191075.48. Aðalkröfu sína byggir stefnda hins vegar á því, að nefnd laga- grein veiti firmanu heimild til að draga allt útgerðartap sitt á tímabilinu frá 1. jan. 1931 til ársloka 1939 frá tekjum ársins 1940, án tillits til tekna firmans af öðrum þáttum rekstrarins á nefndu tímabili. Telur stefnda fyrst og fremst, að orðalag icliðs 4. gr. laganna nr. 9 1941 styðji ótvírætt þenna skilning, auk þess sem hann sé í samræmi við anda laganna og ástæðurnar fyrir þeim, þ. e. að létta undir með þessum tiltekna atvinnurekstri lands- manna. Á þenna skilning stefnda þykir verða að fallast, bæði með til- liti til hins skýra orðalags lagagreinarinnar svo og þess, er ráða má um tilgang löggjafans að þessu leyti, þar sem ekki verður annað séð en að tilætlunin hafi verið sú að heimila óskoraðan frádrátt vegna taps á rekstri útgerðar á umræddu tímabili. Aða!- krafa stefnanda þykir því ekki á þeim rökum reist, að unnt sé að taka hana til greina. Varakrafa stefnanda byggist á því, að stefnda eigi a. m. k. að greiða þá fjárhæð í skatt, sem það hefði orðið að greiða, ef það hefði eigi fengizt við annað en útgerð umrædd ár, en sú fjárhæð nemi kr. 56398.55, að viðbættum þeim kr. 6865.10, sem stefnda hef- ur viðurkennt að skulda að þessu leyti. — Gegn mótmælum stefnda verður þessi varakrafa þó eigi tekin til greina, þar sem ekki verð- ur séð, að nú sé heimilt að krefja stefndan um nefnda fjárhæð (kr. 56398.55) í skatt fyrir umrædd ár. Málalok verða því þau, að stefnda verður aðeins dæmt til að greiða stefnanda þá fjárhæð, kr. 6865.10, sem það hefur viðurkennt, ásamt 6% ársvöxtum, þar sem fjárhæð vaxtanna hefur eigi verið sérstaklega mótmælt, en hifis vegar teljast vextirnir ekki gegn mót- mælum stefnda frá fyrri tíma en stefnudegi í fyrra máli milli sömu aðilja um sama sakarefni (26. mai f. á.), en það mál var síðan hafið með samkomulagi aðilja og dómara, vegna óformlegrar meðferðar. -— Eftir öllum atvikum þykir þó rétt, að málskostnaður falli niður. Dráttur sá, sem orðið hefur á dómsuppkvaðningu, stafar af mjög miklum önnum við borgaradómaraembættið, sérstaklega vegna dómsuppsögu í fjölda munnlega fluttra mála. Árni Tryggvason settur borgardómari kvað upp dóm Þenna. 193 Því dæmist rétt vera: Stefnda, firmað Ó. Jóhannesson, greiði stefnanda, fjármála- ráðherra f. h. ríkissjóðs, kr. 6885.10, ásamt 6% ársvöxtum frá 26. maí 1943 til greiðsludags. Málskostnaður falli niður. Dóminum ber að fullnægja innan 15 daga frá lögbirtingu hans að viðlagðri aðför að lögum. Mánudaginn 14. maí 1945. Nr. 74/1944. Þórður Halldórsson (Einar B. Guðmundsson) gsegn Landbúnaðarráðherra f. h. Jarðakaupasjóðs ríkisins og HagBart Edwald (Gunnar Þorsteinsson). Setudómarar próf. Ísleifur Árnason og borgarfógeti Kristján Kristjánsson Í stað hrd. Árna Tryggvasonar og hrd. Jóns Ásbjörnssonar. Um rétt til erfðaleiguábúðar á þjóðjörð. Dómur hæstaréttar. Áfrýjandi hefur skotið máli þessu til hæstaréttar með stefnu útgefinni 5. júní 1944. Krefst hann þess, að viður- kenndur verði með dómi réttur hans og niðja hans til erfðaleiguábúðar á jörðinni Rauðamýri í Nauteyrarhreppi í Norður-Ísafjarðarsýslu samkvæmt lögum nr. 8/1936, sbr. nú 1. nr. 116/1943, og að ógilt verði byggingarbréf það, er núverandi ábúandi nefndrar jarðar, Hagbart Edwald, hefur fengið fyrir jörðinni. Þá krefst hann og málskostnaðar úr hendi stefnda fyrir báðum réttum. Stefndi krefst staðfestingar á hinum áfrýjaða dómi og málskostnaðar fyrir hæstarétti úr hendi áfrýjanda. Halldór Jónsson, faðir áfrýjanda, var ábúandi á Rauða- mýri, er hann seldi Jarðakaupasjóði jörð þessa. Átti hann þvi rétt til að fá jörðina á erfðaleigu. Hann hafði þó ekki, 13 194 er hann andaðist, tekið jörðina á eríðaleigu vegna ágrein- ings um leiguskilmála. Stofnaðist erfðaleiguréttur á jörð- inni því aldrei honum til handa. og getur slíkur réttur því eigi gengið í erfð til niðja hans. Með þessum athugasemdum ber að staðfesta hinn áfrýj- aða dóm. Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður fyrir hæsta- rétti falli niður. Því dæmist rétt vera: Hinn áfrýjaði dómur skal vera óraskaður. Málskostnaður fyrir hæstarétti fellur niður. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 17. apríl 1944. Mál þetta, sem dómtekið var 12. þ. m., er höfðað fyrir bæjar- þinginu með stefnu útgefinni 8. desember s. Í. af Þórði Halldórssyni, Laugalandi, Nauteyrarhreppi, Norður-Ísafjarðarsýslu, gegn land- búnaðarráðherra í. h. Jarðakaupasjóðs rikisins. Hefur stefnandi gert þær dómkröfur: að viðurkenndur verði með dómi óskertur réttur hans og niðja hans til ábúðar á jörðinni Rauðamýri í Naut- eyrarhreppi, Norður-Ísafjarðarsýslu, samkvæmt lögum um erfða ábúð og óðalsrétt nr. 8 frá 1936 og að ógilt verði með dómi bygg- ingarbréf það, er núverandi ábúandi Rauðamýrar, Hagbart Ed- wald, hefur fengið fyrir jörðinni. Þá krefst stefnandi og máls- kostnaðar að skaðlausu. Enn fremur hefur nefndum ábúanda á Rauðamýri, Hagbart Edwald, verið stefnt til réttargæzlu í málinu. Stefndur hefur krafizt séknu og málskostnaðar sér til handa að mati dómarans. Málavextir eru þeir, að á árinu 1938 seldi faðir stefnanda, Hall- dór Jónsson bóndi á Rauðamýri, Jarðakaupasjóði ríkisins eignar- og ábýlisjörð sína Rauðamýri. Halldór bjó síðan áfram á jörðinni, og virðist hann hafa gert ráð fyrir, að hann fengi jörðina til erfðaábúðar. Snemma á árinu 1939 sendi sýslumaðurinn í Norð- ur-Ísafjarðarsýslu Halldóri byggingarbréf fyrir jörðinni til undir- ritunar, en með bréfi þessu skyldi Halldóri byggð jörðin til ábúðar og erfðaleigu samkvæmt lögunum nr. 8 1936 með nánar tilteknum skilyrðum, og skyldi eftirgjald fyrir jörðina vera kr. 640.00 á ári. Bréfið undirritað af sýslumanninum 9. matz 1939. Byggingarbréf þetta neitaði Halldór að samþykkja og undirrit- aði það aldrei. Taldi hann þar ýmis ólögleg og óviðunandi skil- yrði og afgjaldið of hátt reiknað. Tjáði hann sýslumanni þetta 195 með bréfi dags. 6. ágúst 1939 og sendi jafnframt það afgjald; er hann taldi, að sér bæri að greiða. Með bréfi dags. 26. september 1939 tjáði syslumaðurinn Halldóri, að fé það, er hann hefði seni, fullnægði eigi í afgjaldið og krafðist greiðslu á eftirstöðvunum. Einnig segir sýslumaður í lok bréfsins: „þá er þess óskað að þér skrifið án frekari dráttar undir byggingarbréf fyrir jörðinni hjá hreppstjóra, því ella megið þér búast við, að jörðin verði byggð öðrum.“ Halldór mótmælti þessu bréfi með öðru dags. 9. október 1939 og hélt fast við fyrri synjun sina. Synir Halldórs virðast siðan hafa greitt það, er talið var á skorta um jarðarafgjaldið. Bjó Halldór siðan áfram á Rauðamýri, án þess að frekar væri að- hafzt, en þó undirritaði hann aldrei byggingarbréf, og var svo, þar til Halldór andaðist um sumarið 1941. Skömmu seinna virðist stefnandi hafa krafizt þess, að sér yrði byggð jörðin samkvæmt erfðaábúðarlögunum, en hann var næst-elzti sonur Halldórs, elzti sonur hans gerði ekki kröfur í því sambandi. Stefnanda var þó ekki byggð jörðin, heldur var hún byggð fóstursyni Halldórs, Hagbart Edwald, með byggingarbréfi dags. 20. febrúar 1942 og staðfestu af landbúnaðarráðherra 31. marz s. á. Dómkröfur sinar byggir stefnandi á því, að faðir hans, Halldór Jónsson, hafi öðlazt erfðaábúðarrétt á jörðinni, sem síðan eigi að ganga til sín eftir andlát hans samkvæmt reglum laga um erfða- ábúð og óðalsrétt nr. 8 frá 1936. Heldur stefnandi því fram, að réttur þessi hafi stofnazt þegar við afsal jarðarinnar til Jarða- kaupasjóðs, enda sé það tilgangur laga um jarðakaup ríkissjóðs nr. 92 frá 1936, að þeir, er selji Jarðakaupasjóði ríkisins jarðir sinar, fái þær á erfðaleigu. Engin skylda hafi hvílt á Halldóri að undirrita byggingarbréfið, þar sem það sé ekki skilyrði þess, að erfðaábúðin stofnist, heldur hreint formsatriði. Þó verið geti, að Halldór hafi lent í undandrætti með greiðslu afgjalds af jörðinni, þá geti það ekki haft áhrif að því er snertir niðurfall erfðaábúð. arréttarins, þar sem stefndur hafi tekið við fullri greiðslu frá öðrum og ekki hreyft athugasemdum við því, auk þess sem rétt- inn ætti þá samkvæmt erfðaábúðarlögum að bera undir niðja Halldórs, ef hann missti hann. Þá hefur stefnandi bent á, að sam- kvæmt b-lið 1. mgr. 4. gr. laga nr. 92 frá 1936 um jarðakaup rík- isins megi ríkið því aðeins kaupa jarðir, að m. a. sé tryggt, að jarðirnar byggist eftir lögum nr. 8 1936. Jarðakaupasjóður hefði því átt að rifta sölu jarðarinnar, þegar Halldór neitaði að undir- rita byggingarbréfið, ef fyrirsvarsmenn sjóðsins töldu, að erfða- ábúðarrétturinn hefði eigi stofnazt áður. Stefndur byggir sýknu- kröfu sina á því, að Halldór Jónsson hafi aldrei öðlazt erfðaábúðar- rétt á jörðinni og eigi því stefnandi ekki rétt til ábúðar á henni nú. Þar sem Halldór hafi að ástæðulausu neitað að undirrita bygg- ingarbréfið, hafi hann misst rétt sinn til að fá jörðina til erfða- 196 ábúðar, en hins vegar hafi honum verið leyfð ábúð hennar sem venjulegum ábúanda, og geti stefnandi ekki leitt neinn rétt af því. Heldur stefndur því fram, að erfðaábúðarrétturinn stofnist fyrst þegar þar að lútandi byggingarbréf sé undirritað, en afsal jarð- arinnar til Jarðakaupasjóðs hafi þar engin áhrif, enda sé það ekki skilyrði, að seljandinn fái erfðaábúðina. Jarðakaupasjóður ríkisins er stofnaður með lögum nr. 92 frá 1936 um jarðakaup ríkisins. Í lögum þessum er það að vísu eitt skilyrðanna fyrir þvi, að jörð sé keypt af ríkinu, að tryggt sé, að hún byggist samkvæmt lögum nr. 8 frá 1936 um erfðaábúð og óðalsrétt. Það kemur hvergi fram í lögunum, að sá, er selur Jarða- kaupasjóði jörð sína, skuli fá á henni erfðaábúð, og ekki verður séð af umræðum þeim, er fram fóru á Alþingi um frumvarp að lögum þessum, að sú hafi verið tilætlun löggjafans. Samkvæmt þessu verður því að telja, að sérstakan löggerning þurfi til að stofna erfðaábúðarréttinn, jafnvel þótt um fyrri eiganda sé að ræða. Það er að vísu ekki tekið fram í lögunum um erfðaábúð og óðalsrétt, að gera skuli skriflegan samning um erfðaábúðina, en í 2. gr. laga um umboð þjóðjarða nr. 30 frá 1913 segir, að eigi sé bygging þjóðjarða fullgild, fyrr en sýslumaður hafi ritað sam- þykki sitt á byggingarbréfið, og verður að líta svo á, að hér sé um þá undantekningu frá venjulegum reglum að ræða, að það sé skilyrði fyrir stofnun ábúðarsamnings, að byggingarbréf sé gert. Jörð sú, er mál þetta snýst um, verður að teljast þjóðjörð, og með því að framangreindu formskilyrði var ekki fullnægt vegna aðgerða Halldórs heit. Jónssonar, verður eigi talið, að stofnazt hafi erfðaábúðarréttur honum til handa samkvæmt lög- um nr. 8 frá 1936. Ekki verður heldur talið, að Halldór hafi öðl- azt neinn rétt vegna aðgerðarleysis stefnda, þar sem honum mátti vera ljóst af orðalagi áðurgreinds bréfs frá sýslumanninum í Norð- ur-Ísafjarðarsýslu, að hann sem umboðsmaður þjóðjarða taldi, að Halldór öðlaðist ekki erfðaábúðarréttinn, nema hann undirritaði byggingarbréfið. Samkvæmt þessu verður þvi að telja, að ábúð Halldórs Jónssonar á Rauðamýri á framangreindu tímabili hafi að- eins verið venjuleg ábúð, er farið hafi eftir reglum hinna almennu ábúðarlaga. Getur því stefnandi ekki byggt dómkröfur sínar á þessari ábúð, og verður því að sýkna stefnda af öllum kröfum hans. Eftir öllum atvikum þykir þó rétt, að málskostnaður falli niður. Dráttur sá, er orðið hefur á munnlegum flutningi máls þessa, stafar af því, að eftir að gagnasöfnun var talið lokið, fengu um- boðsmenn aðilja frest til öflunar frekari gagna. Árni Tryggvason settur borgardómari kvað upp dóm þenna. 197 Því dæmist rétt vera: Stefndur, landbúnaðarráðherra f. h. Jarðakaupasjóðs rikis- ins, skal vera sýkn af kröfum stefnanda. Þórðar Halldórs- sonar, í máli þessu, en málskostnaður falli niður. Miðvikudaginn 16. mai 1945. Nr. 2/1945. Bæjarfógeti Akraneskaupstaðar f. h. ríkis- sjóðs (Lárus Jóhannesson) gegn Bíóhöllinni á Akranesi (Sveinbjörn Jónsson). Setudómari próf. Ísleifur Árnason í stað hrd. Jóns Ásbjörnssonar. Um skyldu til greiðslu skemmtanaskatts. Dómur hæstaréttar. Hinn áfrýjaða úrskurð hefur upp kveðið Þórhallur bæj- arfógeti Sæmundsson. Áfrýjandi hefur að fengnu áfrýjunarleyfi 21. des. 1944 skotið máli þessu til hæstaréttar með stefnu 5. jan. þ. á. Krefst hann þess, að hinn áfrýjaði úrskurður verði úr gildi felldur og lagt verði fyrir fógeta að framkvæma lögtakið. Einnig hefur hann krafizt málskostnaðar úr hendi stefnda fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Stefndi hefur krafizt staðfestingar á hinum áfrýjaða úr- skurði og málskostnaðar fyrir hæstarétti eftir mati dóms- ins. Samkvæmt ákvæðum gjafabréfs og skipulagsskrár Bió- hallarinnar á Akranesi skal hreinum arði af rekstri hennar varið til stuðnings mannúðar- og menningarmálum á Akra- nesi, og er stuðningur við stofnun og rekstur gamalmenna- hælis og sjúkrahúss einungis nefndur sem dæmi. Eftir þessu er heimild fyrirsvarsmanna Bióhallarinnar til ráð- stöfunar á arðinum ekki bundin við glöggt afmörkuð verk- efni, heldur lagt á vald þeirra að meta hverju sinni, hvað 198 teljast skuli til mannúðar- og menningarmála. Að svo vöxnu máli þykir stefndi ekki eiga rétt til undanþágu á greiðslu skemmtanaskatts samkvæmt b-lið 3. gr. laga nr. 56 frá 1927. Ber því að fella hinn áfrýjaða úrskurð úr gildi og leggja fyrir fógeta að framkvæma lögtaksgerðina. Eftir þessum úrslitum þykir rétt, að stefndi greiði áfrýj- anda kr. 800.00 í málskostnað fyrir hæstarétti. Fógeti hefur, andstætt ákvæðum 3. málsgr. 185. gr. laga nr. 85 frá 1936, látið ódæmda málskostnaðarkröfu stefnda. Verður að vita þetta. Þvi dæmist rétt vera: Hinn áfrýjaði úrskurður er úr gildi felldur, og er lagt fyrir fógeta að framkvæma lögtaksgerð þá, er í málinu greinir. Stefndi, Bíóhöllin á Akranesi, greiði áfrýjanda, bæj- arfógeta Akraneskaupstaðar f. h. ríkissjóðs, kr. 800.00 i málskostnað fyrir hæstarétti. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Úrskurður fógetaréttar Akraneskaupstaðar 21. ágúst 1944. Í máli þessu er af hálfu ríkissjóðs Íslands krafizt lögtaks til tryggingar greiðslu á ógoldnum skemmtanaskatti samkvæmt lög- um nr. 56 frá 314 1927 af kvikmyndasýningum stofnunarinnar Bíóhöllin í Akraneskaupstað mánuðina febrúar, marz, april, maí og júni 1944, og nemur upphæð hins umkrafða skemmtanaskatts fyrir áðurgreint tímabil krónum 17141.84 samkvæmt framlögðum reikningum í máli þessu, en upphæðinni sem slíkri hefur gerðar- þoli ekki mótmælt eða véfengt útreikning skemmtanaskattsins. Hins vegar hefur gerðarþoli mótmælt því, að kvikmyndasýn- ingar Bíóhallarinnar séu skemmtanaskattsskyldar samkvæmt lög- um nr. 56 frá 314 1927, og neitar af þeim ástæðum að greiða hinn umkrafða skatt. Hefur gerðarþoli lagt fram í málinu afrit af gjafa- bréfi hjónanna Haralds Böðvarssonar og Ingunnar Sveinsdóttur á Akranesi fyrir kvikmyndahúsinu „Bíóhöllin“, stílað til bæjar- stjórnar Akráneskaupstaðar, og enn fremur afrit af skipulagsskrá stofnunarinnar „Bíóhöllin“ með staðfestingu ríkisstjóra Íslands, dagsettri 24. maí 1944. Í skipulagsskránni og gjafabréfinu er kveðið á um það, hvernig 199 rekstrarafgangi stofnunarinnar skuli varið. Í gjafabréfinu segir, að þeim skuli, að frádregnum viðhalds- og umbótakostnaði, varið „fyrst og fremst til mannúðar- og menningarmálefna á Akranesi“. Í skipulagsskránni segir, að öllum arði af rekstri Bióhallarinnar skuli varið til að styðja mannúðar- og menningarmál innan Akra- neskaupstaðar. Í 6. gr. skipulagsskrárinnar eru svo sérstaklega talin upp nokkur þeirra málefna, sem hér á að styðja, en þau eru bygging og rekstur gamalmennahælis og sjúkrahúss í kaupstaðn- um og kaup lækningatækja og annars útbúnaðar til þessara stofn- ana. Í lögum nr. 56 3) 1927 segir í b-lið 3. gr., að skemmtanir, sem haldnar séu í góðgerðaskyni eða til styrktar málefnum, sem miða að almenningsheill, séu undanþegnar skemmtanaskatti samkvæmt þeim sömu lögum. Að áliti réttarins verður varla um það deilt, að arðinum af rekstri Bíóhallarinnar verði samkvæmt ákvæðum skipulagsskrár- innar varið „til styrktar málefnum, sem miða að almennings- heill“, eftir þeim skilningi, sem almennt er lagður í þau orð. Það þykir því ekki verða komizt hjá því að synja um framgang lög- taksgerðar þessarar. Gerðarþoli hefur krafizt málskostnaðar úr hendi gerðarbeið- anda eftir mati réttarins. Fógetarétturinn er ekki bær um að úr- skurða hér greinda kröfu gerðarþola, og verður hún því ekki tekin til greina. Því úrskurðast: Hið umbeðna lögtak á ekki að hafa framgang. Föstudaginn 18. maí 1945. Nr. 142/1944. Réttvísin og valdstjórnin (Stefán Jóh. Stefánsson) gegn Júlíusi Sigurðssyni Júlíussyni (Eggert Claessen). Setudómari próf. Ísleifur Árnason í stað hrd. Jónatans Hallvarðssonar. Svipting ökuleyfis. Dómur hæstaréttar. Máli þessu hefur verið skotið til hæstaréttar einungis um ökuleyfissviptingu ákærða, en hann hefur verið náðaður af varðhaldsrefsingunni. 200 Eftir atvikum málsins, sem lýst er í héraðsdómi, þykir mega staðfesta ákvæði hans um sviptingu ökuleyfis. Eftir þessum úrslitum ber ákærða að greiða allan áfrýj- unarkostnað sakarinnar, þar með talin málflutningslaun skipaðs sækjanda og verjanda í hæstarétti, kr. 550.00 til hvors. Það er mjög aðfinnsluvert, að lögreglumaður sá, er eftir varð á slysstaðnum, markaði ekki þá þegar á uppdrátt stað bifreiðarinnar og vegsummerki, athugaði ekkert um hemla- för og lét ekki þegar fara fram athugun á bifreiðinni. Í þinghaldi 10. maí 1944 er lögð fram skrifleg skýrsla ákærða um aðdraganda slyssins, sem fer mjög í bága við frásögn hans í fyrri þinghöldum málsins. Var því full þörf að prófa hann nánar um þessi atriði og samprófa hann við vitni um þau, eftir því sem efni voru til. Þetta hefur ekki verið gert, heldur er ákærði aðeins látinn staðfesta hina nýju skýrslu sína án frekari skýringa. Það athugast og, að samkvæmt gögnum málsins virðist ákærði hafa brotið ákvæði 6. mgr. 20. gr. laga nr. 23/1941, en rannsókn málsins hefur ekki að því beinzt. Verður að átelja þessa galla á meðferð málsins. Þvi dæmist rétt vera: Ákvæði hins áfrýjaða dóms um sviptingu ökuleyfis ákærða, Júlíusar Sigurðssonar Júlíussonar, á að vera óraskað. Ákærði greiði allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin málflutningslaun skipaðs sækjanda og verj- anda fyrir hæstarétti, hæstaréttarlögmannanna Stefáns Jóh. Stefánssonar og Eggerts Claessens, kr. 550.00 til hvors. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur aukaréttar Reykjavíkur 10. maí 1944. Ár 1944, miðvikudaginn 10. mai, var í aukarétti Reykjavíkur, sem haldinn var í skrifstofu réttarins af Jónatan Hallvarðssyni sakadómara, uppkveðinn dómur í málinu nr. 528/1944: Réttvísin 201 og valdstjórnin gegn Júlíusi Sigurðssyni Júlíussyni, sem tekið var til dóms 28. apríl sama ár. Mál þetta er af réttvísinnar og valdstjórnarinnar hálfu höfðað gegn Júlíusi Sigurðssyni Júlíussyni bifreiðarstjóra til heimilis á Hrísateig 25 hér í bæ fyrir brot gegn XXIII. kafla almennra hegn- ingarlaga nr. 19 12. febrúar 1940 og bifreiðalögum nr. 23 16. júní 1941. Ákærði er kominn yfir lögaldur sakamanna, fæddur 20. marz 1920, og hefur sætt þessum kærum og refsingum: 1935 %, Kærður fyrir þjófnað. 1935 11. Sátt, 10 kr. sekt fyrir akstur á ljóslausu reiðhjóli. 1940 % Sátt, 25 gr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 1943 %o Sátt, 30 kr. sekt fyrir brot á umferðarreglum. Hinn 26. nóvember siðastliðinn um kl. 16,15 ók ákærður fólks- flutningsbifreið sinni R 2192 norður Laufásveg. Ákærður var alls- gáður og hvorki þreyttur né á annan hátt illa fyrir kallaður. Eftir slys það, sem varð í akstri þessum, var eigi framkvæmd skoðun á bifreiðinni af opinberri hálfu, en samkvæmt frásögn ákærðs var hún í sæmilegu ástandi að öðru leyti en því, að hraðamælir hennar var í ólagi. Hemlar hennar voru sæmilegir, bæði fóthemlar og handhemlar. Þar sem slysið varð, var gatan malbikuð og auð, en blaut. Súldarveður var og nokkur stormur og allrokkið, enda dimmt uppi yfir. Framrúða bifreiðarinnar var hrein, en utan á henni var rigningarbleyta, nema þar sem þurrkarinn náði til. Hann var vinstra megin á rúðunni, framundan sæti ákærðs. Undir rannsókn málsins skýrði ákærði svo frá, að hann hefði ekið sunn- an Laufásveg með á að gizka 20 km hraða miðað við klukkustund eða ríflega það, þar til hann blindaðist af skærum ljósum bif- reiðar, er á móti kom, en þá hafi hann minnkað hraðann niður í á að gizka 15 km miðað við klukkustund. Ákærður kveður bif- reið þá, sem á móti kom og hafði hin skæru ljós, hafa verið fólks- flutningabifreið af venjulegri stærð, en aðrar upplýsingar hefur hann eigi um hana getað gefið. Bifreið þessa segir hann hafa ekið réttu megin á götunni, og hann hyggur, að hin skæru ljós hafi hætt að skina framan Í sig og blinda sig á norðurmörkum móta Braga- götu og Laufásvegar. Meðan hann þannig var blindaður, ók hann áfram með um 15 km hraða miðað við klukkustund mjög nærri gangstéttinni, og á þessum hraða telur hann sig hafa ekið, þar til hann hemlaði rétt í því að slysið varð. Allt í einu sá ákærður mann á götunni fram undan bifreiðinni, og var bifreiðin þá komin svo að segja fast að honum, og gerðist það nú á augabragði, að ákærður beygði bifreiðina til vinstri og hemlaði hana svo sem unnt var með fóthemlunum, svo að hún nam staðar svo að segja um leið. Hon- um tókst þó ekki að afstýra slysi, því að hægra frambretti bifreið- arinnar rakst í manninn, svo að hann féll við og kastaðist frá bif- 202 reiðinni til hægri. Ákærðum virtist maðurinn vera á leið vestur yfir götuna, og gerir ráð fyrir, að hann hafi verið kominn út á hana miðja, þegar bifreiðin með skæru ljósunum ók framhjá bif- reið ákærðs. Ákærður sá manninn lita til bifreiðarinnar í sömu andránni og slysið varð, og hann hefur á tilfinningunni, að mað- urinn hafi numið staðar og ætlað að snúa við í því er slysið varð, en ekki getur ákærður gert sér fulla grein fyrir, hvort þessu var raunverulega svo háttað. Ákærður getur ekki gert sér grein fyrir, hvort maðurinn gekk þvert yfir götuna eða á ská, en álítur, að hann hafi gengið þvert yfir götuna. Ákærður gaf ekki hljóðmerki og sökum þess, hve slysið gerðist í skjótri svipan, kom honum ekki í hug að neyta handhemlanna. Um leið og bifreiðin hafði numið staðar, fóru ákærður og farþeginn út úr henni, og kveður ákærður manninn þá hafa legið á móts við hægra frambretti bifreiðarinnar. Hann var þá meðvitundarlaus. Ákærður ber, að slysið hafi orðið sem næst beint fram undan nyrðra garðhliðinu framan við Lauf- ásveg 46, þó fremur sunnan þess en norðan. Farþeginn fór strax í sölubúð á Laufásvegi 41 og tilkynnti lögreglunni í síma um slysið. Ákærður breiddi teppi yfir manninn, en brátt kom lögreglan á staðinn og færði manninn, sem þá var kominn til meðvitundar, á brott. Vegna máls þessa hafa Ingólfur Þorsteinsson, varðstjóri í rann- sóknarlögreglunni, og Jón Ólafsson, bifreiðaeftirlitsmaður, athug- að, undir mjög ámóta kringumstæðum að veðri og götu og voru, Þegar slysið gerðist, hvort ljós bifreiðar, sem ekið er suður Lauf- ásveg, geta, áður en sú bifreið er komin á gatnamót Baldursgötu, blindað eða haft truflandi áhrif á útsýn bifreiðarstjóra, sem ekur bifreið norður Laufásveg og er staddur á gatnamótum Bragagötu, eða á móts við Laufásveg 46. Komust þeir að þeirri niðurstöðu, að mjög sterk ljós gætu al- gerlega blindað í þessu tilfelli og að Þifreiðaljós, sem ekki er greindur styrkleiki á, gætu haft allmikil truflandi áhrif. Eftir að ákærðum varð þessi álitsgerð kunn og verjandi hans hafði farið með honum gegnum próf málsins, hefur hann skýrt svo frá, að það sé sannfæring sín, að bifreið sú, er var með hin sterku ljós, sem blinduðu hann rétt áður en slysið varð, hafi ekki mætt sér heldur ekið norðan Laufásveg og beygt síðan upp í Bald- ursgötu, og að ljós hennar hafi kastazt á sig, þegar hún var að beygja frá Laufásvegi. Kveður hann fyrri framburð sinn um, að bifreið þessi hafi farið fram hjá sér á Laufásveginum, hafa stafað af því, að svo ríkt hafi verið í huga sér, að svo hlyti að hafa verið, og að þegar hann lýsti bifreiðinni, hafi hann sagt það, er sér þótti sennilegast. Tekur hann fram í þessari siðustu skýrslu sinni, að hann sé ávallt vanur að hægja ferðina við gatnamót og að það hafi hann einnig gert við mót Laufásvegar og Bragagötu rétt áður 203 en slysið varð, aðeins vegna gatnamótanna. Einnig tekur hann fram, að það hafi allt skeð í sömu andránni, að ljósin skinu framan í hann, að hann hemlaði sem unnt var, að hann sá manninn fram undan, að hann snéri bifreiðinni til vinstri og að maðurinn varð fyrir bifreiðinni. Maður sá, er fyrir bifreiðinni varð, var Jakob Jónsson frá Galtafelli til heimilis á Sjafnargötu 4 hér í bæ, 77 ára að aldri. Hlaut hann þann áverka við slysið, að hann andaðist daginn eftir. Hann var krufinn af dr. med. Júlíusi Sigurjónssyni, og er ályktun dr. Júlíusar um dánarorsök þessi: „Við áverkann, sem maðurinn hefur fengið á höfuðið hægra megin, hefur komið sprunga í höfuðkúpuna sömu megin, en jafn- framt hefur gagnaugadeild heilans (lobus temporalis) hinum meg- in marizt og æðar þar sprungið. Af þessu hefur hlotizt allmikil blæðing í og utan heila, sennilega hægt og hægt, sem hefur leitt til dauða.“ Sonur Jakobs heitins, Stefán múrarameistari, Mánagötu 18, hef- ur upplýst, að faðir sinn hafi í umrætt sinn farið heiman að án þess að láta heimilisfólkið vita. Hann var færður heim eftir slysið, og var hann þá með meðvitund í 15—20 mínútur, og sagði hann þá, að hann hefði ætlað að Galtafelli, Laufásvegi 46, til að finna Bjarna framkvæmdastjóra þar, bróður sinn. Einnig sagðist hann hafa ætlað, eftir að hafa hitt Bjarna, til Margrétar tengdadóttur sinnar á Laufásveg 9. Á því tímabili, sem Jakob heitinn hafði með- vitund, sagði hann ekki frá neinu, er upplýst geti, hvernig slysið varð. Hann var fatlaður á fæti og gekk nokkuð haltur. Sjón hafði hann góða. Hins vegar segir Stefán sér hafa virzt hann vera far- inn að sljóvgast og telur þess vegna vera mega, að hann hafi ekki gætt bifreiðaumferðarinnar sem skyldi. Farþegi sá, er í bifreiðinni var, er slysið gerðist, Magnús Kjartan Hannesson verkamaður, Reykhólum í Hveragerði, hefur borið vitni í málinu. Vitnið sat hægra megin í aftursæti bifreið- arinnar og veitti umferðinni enga sérstaka athygli fyrr en slysið varð. Það kveður bifreiðina hafa ekið með ljósum rétt úti við vinstri gangstétt á um 20 km hraða miðað við klst. Þegar ekið var yfir Bragagötu, var hraðinn minnkaður niður í 15—20 km mið- að við klst., og hélzt sá hraði þar til slysið varð. Á gatnamótunum sá vitnið mjög sterkan ljósgeisla beinast framan að bifreiðinni. Vitnið taldi víst, að þetta væri bifreiðarljós, en skynjaði aldrei sjálfa bifreiðina. Það segir ekki vera á því nokkurn vafa, að ljós þetta hafi verið þarna um það bil, er slysið varð, en það þorir ekki að fullyrða, hvað af því var orðið á sjálfu slysaugnablikinu. Í þessum svifum sá vitnið mann framan við bifreiðina, og um leið varð hann fyrir hægra frambretti bifreiðarinnar og kastaðist á götuna. Bifreiðinni hafði verið hemlað, og stöðvaðist hún svo að 204 segja um leið og hún rakst á manninn. Vitnið og ákærður fóru þá strax út úr Þifreiðinni, og lá þá maðurinn við hægri hlið hennar um 30—-50 cm frá henni. Hann lá langsum eftir götunni með höfuð til suðurs, og var það á móts við hægra afturhjól bifreiðarinnar. Vitnið símaði nú til lögreglunnar, sem kom brátt á slysstaðinn og færði manninn brott. Að þessum framburði hefur vitnið unnið eið. Þegar slysið gerðist, voru feðgarnir Guðlaugur Guðjónsson sjó- maður og sonur hans Guðjón Magnús sjómaður, báðir til heimilis í Hópi í Grindavík, á gangi norður Laufásveg og voru að sögn Guð- jóns Magnúsar staddir á norðurgangstéttinni sunnan Bragagötu, þó rétt við gatnamótin. Guðlaugur gerir sér ekki grein fyrir, hvort þeir voru sunnan Bragagötu eða ekki, en hann hyggur, að þeir hafi verið um 8—10 faðma frá slysstaðnum. Þeir sáu báðir bifreiðina aka með ljósum á um 15—20 km hraða miðað við klukkustund norður götuna úti við vinstri gangstétt, en þeir sáu enga aðra bif- reið aka þarna um á þessum tíma. Fullyrðir Guðlaugur, að frá því bifreiðin hafi farið fram hjá þeim og þar til slysið varð hafi engin bifreið ekið suður eða norður fram hjá þeim feðgum. Báð- um virtist þeim Jakob heitinn vera á leið austur yfir götuna mikið til vinstri á götunni. Svo að segja á sama augabragði og þeir sáu Jakob heitinn, rakst hægra framhorn bifreiðarinnar á hann, og nam hún þá strax staðar. Segir Guðjón Magnús slysið hafa gerzt á móts við norðurhorn Laufásvegar 46. Ekki tóku þeir eftir, að bifreiðin breytti um stefnu í því er slysið varð. Bæði þessi vitni hafa eiðfest framburði sína. Rétt áður en slysið varð, kom Ottó Malmberg, 12 ára gamall, út á tröppurnar norðan við Laufásveg 47, sem stendur gegnt Lauf- ásveg 46. Hann sá þá bæði bifreiðina og Jakob heitinn. Bifreiðin var þá komin yfir Bragagötu og var á móts við götuhornið hjá Laufásvegi 46, en Jakob heitinn var á gangi vestur yfir götuna nokkuð á ská og stefndi á nyrðra garðhliðið við Laufásveg 46. Vitnið hélt, að Jakob sæi bifreiðina og bifreiðarstjórinn Jakob, en þegar það sá, að bifseiðin hægði ekki ferðina og Jakob ekki heldur, ætlaði það að kalla, en alveg í því varð slysið. Meðan betta gerðist, tók vitnið ekki eftir, að neinar aðrar bifreiðir væru þarna á götunni. Segir vitnið slysið hafa gerzt fram undan norðan- verðu húsinu Laufásvegur 46. Vitnið sá, að bifreiðinni var ekið með ljósum á vesturkanti götunnar og á meðalhraða, Það sá, að slysið varð þannig, að hægra framhorn bifreiðarinnar rakst í vinstra læri Jakobs heitins svo að hann tókst á loft og féll svo á grúfu við hægri hlið bifreiðarinnar, sem strax staðnæmdist. Vitnið Halldór Sigurðsson úrsmiður, Laufásvegi 47, var heima, er slysið varð. Það heyrði ungan dreng í húsinu kalla, að slys hefði orðið fram undan Galtafelli. Það hljóp þá út og sá þá Jakob heitinn liggja vestan til á akbrautinni sunnan vert við nyrðra 205 garðshliðið við Laufásveg 46. Bifreið stóð fast upp við vestur- gangstéttina samsíða Jakob heitnum. Vitnið kveður gluggann á ibúð sinni hafa vitað út að slysstaðnum. Vitnið Agnar Júlíusson Guðmundsson stýrimaður, Karlagötu 18, kom á slysstaðinn rétt eftir að slysið varð. Hefur vitnið borið, að bifreiðin hafi staðið við vesturgangstéttina og snúið til norðurs og hafi verið um þrír metrar frá nyrðra garðshliðinu við Laufásveg 46 suður að fram- enda bifreiðarinnar. Langs með hægri hlið bifreiðarinnar lá Ja- kob heitinn. Vissi höfuð hans til suðurs. Þegar vitnið Magnús Kjartan Hannesson tilkynnti slysið á lög- reglustöðina, voru lögregluþjónarnir Guðmundur Jónsson, Ásgeir Kröyer og Vernharður Kristjánsson sendir í lögreglubifreið á slysstaðinn. Þeir settu Jakob heitinn strax á sjúkrabörur, og óku síðan Guðmundur og Vernharður með hann á Landsspitalann, en að lokinni aðgerð þar, fluttu þeir hann heim til hans. Ásgeir Kröyer varð eftir á slysstaðnum til að athuga málavexti slyssins. Lögregluþjónarnir eru allir sammála um, að Jakob heitinn hafi verið á götunni skáhallt suður frá suðurhorni hússins Laufásvegar 44, þegar þeir komu á vettvang. Lögregluþjónarnir Guðmundur og Vernharður taka þó fram, að þeir hafi í skyndingu sett Jakob heitinn inn í bifreiðina og ekið brott og að þarna hafi verið skugg- sýnt. Kann þetta að valda því, að þeir hafi ekki tekið rétt eftir staðnum. Framburður Ásgeirs Kröyers um, hvar Jakob heitinn hafi verið, þegar lögreglan kom til hans, er eigi nákvæmlega hinn sami í þau tvö skipti, sem hann ber vitni í málinu. Ekkert hefur komið fram um, að bifreiðin og Jakob heitinn hafi verið færð norður götuna frá því er slysið varð og þar til lögreglan kom. Þvert á móti hafa ákærður og vitni fullyrt, að svo hafi ekki verið. Af öllu því, sem rakið hefur verið varðandi slys- staðinn, verður að telja, að hann hafi verið sem næst framundan nyrðra garðshliðinu við Laufásveg 46, þó að öllum líkindum frem- ur sunnan þess en norðan, og kemur það alveg heim við frásögn ákærðs um slysstaðinn. Eigi þykir unnt að slá föstu, hvort bif- reið sú, er hafði hin skæru ljós, er ákærður kveðst hafa blindazt af, fór fram hjá honum eða fór upp Baldursgötu, en ganga ber út frá því samkvæmt framburði ákærðs og vitnisins Magnúsar Kjartans Hannessonar, að bifreiðarljós hafi blindað ákærðan um stund. Eigi er sannað, að neinu hafi verið ábótavant við bifreiðina, nema hraðamælinum. Með því að aka bifreiðinni án virks hraða- mælis hefur ákærður brotið 9. gr. bifreiðalaganna. Ákærðum var skylt að hemla bifreið sína, þegar er hann blind- aðist af ljósunum, er á móti skinu, og sá ekki veginn fram undan. Hafi hann blindazt lengur en rétt í sjálfu slysaugnablikinu, hefur hann með því að vanrækja að hemla strax brotið 26. gr., 4. mgr., 206 bifreiðalaganna. Hafi hann aftur á móti ekki blindaæt fyrr en Í sjálfu slysaugnablikinu, eins og hann telur í síðustu skýrslu sinni, hlaut hann að hafa séð Jakob heitinn áður á götunni, ef hann hefði sýnt nauðsynlega aðgæzlu við aksturinn, og átti því að gera ráð fyrir honum framundan. Nú er fullyrt af ákærðum, að hann hafi ekki séð Jakob heitinn fyrr en rétt í því, er slysið varð, og skal það ekki véfengt, en hafi hann eigi blindazt nema augabragð, hefur hann með aðgæzluleysi sínu brotið 27. gr., 1. mgr., bifreiða- laganna. Hvort heldur sem hefur verið, hefur ákærður ekið gálauslega og með hinum gálauslega akstri valdið dauða Jakobs heitins Jóns- sonar að verulegu leyti. Framangreind brot ber að heimfæra ákærðum til refsingar undir 38. gr. bifreiðalaganna nr. 23 1941 og 215. gr. almennra hegningarlaga nr. 19 1940. Þykir refsing hans hæfilega ákveðin 60 daga varðhald. Svo ber og samkvæmt 39. gr. bifreiðalaganna að svipta ákærðan ökuleyfi í þrjú ár. Ákærðan ber að dæma til greiðslu alls sakarkostnaðar, þar með talin málsvarnarlaun skipaðs verjanda sins, Eggerts Claessens hæstaréttarlögmanns, kr. 300.00. Rekstur málsins hefur verið vitalaus. Þvi dæmist rétt vera: Ákærður, Júlíus Sigurðsson Júlíusson, sæti 60 daga varð- haldi og skal sviptur ökuleyfi í þrjú ár frá birtingu dóms þessa. Ákærður greiði allan sakarkostnað, þar með talin máls- varnarlaun skipaðs verjanda sins, Eggerts Claessens hæsta- réttarlögmanns, kr. 300.00. Dómi þessum skal fullnægt að viðlagðri aðför að lögum. 207 Föstudaginn 18. mai 1945. Nr. 54/1944. Leifur Böðvarsson (Einar B. Guðmundsson) segn Árna Sigurðssyni (Egill Sigurgeirsson). Setudómari próf. Ísleifur Árnason í stað hrd. Árna Tryggvasonar. Um uppsagnarfrest á ráðningarsamningi stýrimanns á skipi. Dómur hæstaréttar. Áfrýjandi, sem skotið hefur máli þessu til hæstaréttar með stefnu 25. april f. á., krefst þess, að hann verði sýkn- aður af kröfum stefnda í málinu og honum dæmdur máls- kostnaður úr hendi stefnda bæði í héraði og fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Stefndi hefur krafizt staðfestingar héraðsdómsins og málskostnaðar úr hendi áfrýjanda fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Með skirskotun til forsendna hins áfrýjaða dóms ber að staðfesta hann. Eftir þessum úrslitum ber að dæma áfrýjanda til þess að greiða stefnda málskostnað fyrir hæstarétti, sem þykir hæfi- lega ákveðinn 700 krónur. Því dæmist rétt vera: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Áfrýjandi, Leifur Böðvarsson, greiði stefnda, Árna Sigurðssyni, kr. 700.00 í málskostnað fyrir hæstarétti. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 6. marz 1944. Mál þetta, sem dómtekið var 1. þ. m. er höfðað fyrir bæjar- þinginu með stefnu útgefinni 26. f. m. af Árna Sigurðssyni stýri- manni, Akranesi, gegn Leifi Böðvarssyni útgerðarmanni, Hóla- vallagötu 5 hér í bæ, til greiðslu skuldar að fjárhæð kr. 1874.60 ásamt 5% ársvöxtum frá 3. maí 1943 til greiðsludags og máls- kostnaðar að skaðlausu samkvæmt framlögðum reikningi eða eftir mati dómarans. 208 Stefndur hefur krafizt sýknu af öllum kröfum stefnanda og málskostnaðar sér til handa að mati dómarans. Stefnandi sundurliðar kröfur sínar þannig: 1. Mánaðarkaup fyrir nóvember 1942 að viðbættri dýrtiðaruppbót samkvæmt vísitölu 260 ........ kr. 1224.60 Fæði fyrir sama tíma ...........00000 00... — 350.00 2. Bætur fyrir fatnað hans og Vigdísar dóttur hans, er brann í v/s Fagranesi vorið 1942 .......... — 300.00 Samtals kr. 1874.60 Um 1. Málavextir eru þeir, að stefnandi var um alllangt skeið stýrimaður á v/s Fagranesi, sem var eign stefnda, en skip þetta var lengi í flutningum milli Reykjavíkur og Akraness. Kaup fékk stefnandi greitt samkvæmt samningi, dags. 10. janúar 1942, og voru launin ákveðin kr. 471.00 á mánuði að viðbættri dýrtíðaruppbót samkvæmt verðlagsvísitölu hvers tima svo og ókeypis fæði. Mán- uðina janúar til maí 1942 greiddi stefndur stefnanda kaup sam- kvæmt þessu, mánuðina júní og júlí greiddi hann honum kr. 1000.00 á mánuði, en mánuðina ágúst, september og október greiddi hann kr. 1300.00 á mánuði. Þann 1. nóvember 1942 var stefnandi skráður fyrirvaralaust úr skiprúmi á Akranesi, og áskildi hann sér þá uppsagnarfrest samkvæmt lögum. Stefndur hafði um þetta leyti selt skipið til Ísafjarðar, og veittu hinir nýju eigendur skipinu móttöku þann 1. eða 2. nóv. 1942. Stefnandi vann við skipið fyrir hina nýju eigendur, meðan það var í viðgerð hér, eða næstu þrjá daga. Nýju skipseigendurnir virðast hafa farið þess á leit við stefnanda, að hann sigldi með skipið vestur sem skip- stjóri eða stýrimaður, en hann mun hafa færzt undan því. Kröfur sinar samkvæmt þessum lið byggir stefnandi á því, að stefndur hafi ekki sagt sér upp starfanum með mánaðar fyrirvara, sem honum hafi þó borið samkvæmt 13. gr. sjómannalaganna nr. 41 frá 1930, heldur látið skrá sig úr skiprúmi fyrirvaralaust. Beri honum því að greiða sér eins mánaðar kaup, eða kr. 1224.60 að viðbættu fé fyrir fæði, kr. 350.00. Sýknukröfu sina byggir stefndur í fyrsta lagi á því, að hann hafi sagt stefnanda upp starfanum með nægilegum fyrirvara. Skýrir hann svo frá, að þann 16. september 1942 hafi hann til- kynnt allri skipshöfninni sölu skipsins og að afhending myndi fara fram í októberlok s. á., er áætlun þess gengi úr gildi, og hafi um leið sagt skipshöfninni upp starfanum frá 1. nóv. að telja. Þá hefur stefndur bent á, að frá sölu skipsins hafi verið sagt bæði í blöðum og útvarpi, og hljóti hún því að hafa verið stefnanda kunn. Stefnandi hefur algerlega mótmælt því, að nokkur uppsögn hafi átt sér stað eða að honum hafi verið kunnugt um fyrirhug- aða sölu, og gegn þeim mótmælum hans hefur stefndur ekki fært 209 Þær sönnur fyrir þessum staðhæfingum sinum, að þær geti orðið teknar til greina. Í öðru lagi byggir stefndur sýknukröfu sína á því, að stefnandi hafi ekki orðið fyrir neinu tjóni af því að vera skráður úr skip- rúmi, þar sem hann sumpart hafi haft vinnu eða staðið til boða næg vinna allan hóvembermánuð, þannig hafi hann unnið við skipið hér í þrjá daga og fengið greiddar fyrir það kr. 120.00, en honum hafi einnig staðið til boða 12 daga vinna við skipið hér og síðan að sigla því til Ísafjarðar sem skipstjóri eða stýrimaður. Stefnandi hefur viðurkennt að hafa unnið 3 daga hér við skipið hjá hinum nýju eigendum þess, og hafi honum verið greiddar fyrir Það kr. 120.00. Hins vegar hefur hann neitað því, að sér hafi verið boðin frekari vinna við það hér, en aftur á móti hafi verið á það minnzt, hvort hann vildi ekki fara með skipið vestur. Þá segir stefnandi, að lítið hafi verið um vinnu um þessar mundir á Akranesi, og hafi hann því verið atvinnulaus til 10. janúar 1943. Það er ósannað gegn mótmælum stefnanda, að honum hafi staðið til boða frekari vinna við skipið hér. Þá þykir honum ekki verða gefið að sök, þó að hann neitaði að fara með skipið til Ísa- fjarðar, þar sem það var ekki sambærileg vinna við þá, sem hann hafði haft, enda hafði í för með sér fjarvistir frá heimilisstað hans. Hins vegar þykir rétt að draga frá kröfu stefnanda þær kr. 120.00, er hann vann sér inn við skipið hér. Með tilliti til þessa, og þar sem stefndur hefur ekki getað sann- að, að stefnandi hafi á þessu tímabili átt kost á annarri vinnu við sitt hæfi, verður sýknukrafa stefnds ekki byggð á þessu, enda get- ur 40. gr. sjómannalaganna, sem stefndur hefur vitnað í, ekki talizt skipta hér máli. Í þriðja lagi byggir stefndur sýknukröfu sína á því, að stefn- andi hafi í raun réttri fengið greitt kaup fyrir nóvembermánuð, þar sem honum áður á árinu hafi verið greitt kaup frekar en samn- ingar stóðu til, þannig að eiginlega eigi stefndur fé inni hjá stefn- anda af þessum sökum. Stefnandi hefur hins vegar haldið því fram, að stefndur hafi sjálfur boðið sér þessa kauphækkun, er hann greiddi honum kaupið þann 1. sept. 1942, enda hafi þá verið búið að hækka kaup annarra skipverja, og kveðst stefnandi hafa tekið þessu boði. Sam- kvæmt framlögðum útdrætti úr kaupgjaldsbók stefnds hefur hann greitt stefnanda reglulega mánaðarkaup hans þann siðasta hvers mánaðar, og hefur stefnandi kvittað fyrir það, og hið sama átti sér stað þann 31. okt. 1942, daginn áður en stefnandi var afskráð- ur. Með tilliti til þessa og framlagðs vottorðs annarra skipverja um kauphækkun þeirra verður að telja, að hér hafi verið um raun- verulega kaupgreiðslu að ræða fyrir hvern mánuð, þannig að fé það, er stefnandi fékk greitt um hver mánaðamót, hafi aðeins 14 210 verið laun fyrir þann mánuð, er þau voru greidd, en ekki hafi verið um fyrirframgreiðslu að ræða. Verður þessi sýknuástæða þvi ekki tekin til greina. Samkvæmt framansögðu ber því að dæma stefndan til að greiða stefnanda þenna kröfulið með kr. 1454.60 (1224.60 - 350.00 = 120.00). Um 2. Gegn mótmælum stefnds verður þessi kröfuliður ekki tekinn til greina, þar sem ekki eru færð gögn fyrir honum af hálfu stefnanda. Málalok verða þvi þau, að stefndur verður dæmdur til að greiða stefnanda kr. 1454.60 með 5% ársvöxtum frá 3. maí 1943, en þann dag var mál út af þessum skiptum aðiljanna upphaflega höfðað. Þá þykir rétt, að stefndur greiði stefnanda kr. 275.00 í máls- kostnað. Árni Tryggvason settur borgardómari kvað upp dóm þenna. Þvi dæmist rétt vera: Stefndur, Leifur Böðvarsson, greiði stefnandanum, Árna Sigurðssyni, kr. 1454.60 með 5% ársvöxtum frá 3. mai 1943 til greiðsludags og kr. 275.00 í málskostnað innan 15 daga frá lögbirtingu dóms þessa að viðlagðri aðför að lögum. Miðvikudaginn 23. maí 1945. Nr. 157/1944. Anna Einarsson (Gunnar Þorsteinsson) gegn Sútunarverksmiðjunni h/f og gagnsök (Einar B. Guðmundsson). Setudómarar próf. Ísleifur Árnason og hrl. Theódór B. Líndal í stað hrd. Árna Tryggvasonar og hrá. Jóns Ásbjörnssonar. Um uppsögn á samningi um húsaleigu. Dómur hæstaréttar. Aðaláfrýjandi, sem skotið hefur máli þessu til hæsta- réttar með stefnu 29. des. 1944, krefst þess, að hann verði sýknaður af kröfum gagnáfrýjanda í málinu og sér dæmd- ur málskostnaður úr hendi gagnáfrýjanda bæði í héraði og fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Gagnáfrýjandi, sem áfrýjað hefur málinu með stefnu 9. 211 Janúar 1945, krefst þess aðallega, að sér verði dæmt óskylt að rýma húsnæði það, sem í málinu greinir, en til vara, að sér verði dæmt óskylt að rýma nema þau tvö herbergi, sem í héraðsdómi greinir. Loks krefst hann málskostnaðar úr hendi aðaláfrýjanda bæði í héraði og fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Dóttir aðaláfrýjanda gekk í hjónaband þann 5. jan. þ. á. Hefst hún og maður hennar við í íbúð aðaláfrýjanda, og er konan samkvæmt vottorði læknis nú barnshafandi. Þar sem svo stendur á, er dóttur aðaláfrýjanda og manni hennar nauðsyn þess að fá sérstaka íbúð handa sér. Íbúð aðal- áfrýjanda á efri hæð hússins nr. 9 við Veghúsastíg er þann- ig háttað, að ekki verða úr henni gerðar tvær íbúðir svo að fullum notum komi. Er því fjölskyldu dóttur aðaláfrýjanda brýn þörf á íbúð á neðri hæð hússins. Það verður ekki tal- ið, að fjölskylda þessi geti hagnýtt sér hluta af neðri hæð hússins til íbúðar í sambýli við atvinnurekstur gagnáfrýj- anda. Verður því að taka sýknukröfu aðaláfrýjanda til greina, en ekki þykir rétt, að gagnáfrýjandi sé sviptur afnot- um húsnæðisins fyrir 15. júlí næstkomandi, þar sem hann Þarfnast nokkurs ráðrúms til flutnings atvinnurekstrar síns. Það athugast, að héraðsdómari hefur kveðið upp aðfarar- hæfan dóm til handa aðaláfrýjanda, en til þess var ekki heimild, þar sem aðaláfrýjandi höfðaði ekki gagnsök í hér- aði til að öðlast slíkan dóm. Eftir atvikum þykir rétt, að gagnáfrýjandi greiði aðal- áfrýjanda kr. 700.00 í málskostnað bæði í héraði og fyrir hæstarétti. Þvi dæmist rétt vera: Aðaláfrýjandi, Anna Einarsson, á að vera sýkn af kröfum gagnáfrýjanda, Sútunarverksmiðjunnar h/f, þó svo, að gagnáfrýjanda er ekki skylt að rýma neðri hæð hússins nr. 9 við Veghúsastig fyrir 15. júlí 1945. Gagn- áfrýjandi greiði aðaláfrýjanda kr. 700.00 í málskostnað bæði í héraði og fyrir hæstarétti að viðlagðri aðför að lögum. 212 Dómur bæjarþings Reykjavíkur 2. desember 1944. Mál þetta, sem dómtekið var 24. f. m., hefur stjórn Sútunar- verksmiðjunnar h/f, hér í bæ, f. h. félagsins höfðað fyrir bæjar- þinginu með stefnu útgefinni 2. október s. 1. gegn Önnu Einars- son, Veghúsastig 9 hér í bænum, og haft uppi þær dómkröfur, að hrundið verði síðar greindum úrskurði húsaleigunefndar Reykja- víkur, uppkveðnum 20. september s. L, að sér verði dæmt óskylt að rýma þar greint húsnæði, og að stefnd verði dæmd til greiðslu málskostnaðar að skaðlausu. Stefnd hefur krafizt staðfestingar umrædds úrskurðar og máls- kostnaðar að mati dómara. Málavextir eru þessir: Með samningi, dagsettum 2. október 1942, seldi stefnd stefnanda á leigu húsnæði í húsi sínu nr. 9 við Veghúsastig, sem þá nefndist Vatnsstigur 7. Hið leigða húsnæði var neðri hæð íbúðarhússins og að mestu útihús öll, en í öllu húsnæðinu hafði verið rekin sútunar- starfsemi áður. Með bréfi, dagsettu 26. ágúst s. l, sagði stefnd stefnanda upp leigumála þessum með 3 mánaða fyrirvara sam- kvæmt ákvæðum samningsins og miðast uppsögnin við 1. des. þ. á. Uppsögn þessi var borin undir húsaleigunefnd Reykjavíkur, og færði stefnd þau rök fyrir henni, að hún hefði brýna þörf neðri hæðar íbúðarhússins handa dóttur sinni, er hefði í hyggju að ganga i hjónaband og þyrfti þvi íbúðar við. Húsaleigunefnd kvað upp úrskurð sinn hinn 20. september s. l., sem fyrr segir, og mat upp- sögn stefndrar gilda að því er varðaði neðri hæð ibúðarhússins og taldi stefnanda skylt að rýma hana hinn 1. desember 1944. Stefnandi vildi eigi una úrskurði þessum og hefur því skotið hon- um til bæjarþingsins. Byggir stefnandi dómkröfur sínar á því, að stefnd hafi þegar til umráða svo rúmt húsnæði, að eigi sé unnt að telja hana hafa brýna þörf aukningar. Hún búi nú með tveim dætrum sínum á allri efri hæð ibúðarhússins, en íbúð sú sé fimm herbergi auk eldhúss (um 106 m?), og þar eð ganga megi inn í íbúðina á tveimur stöð- um, hljóti að vera auðvelt að skipta henni. Hins vegar hagi svo til um húsnæði sitt, að eigi sé unnt að stunda saumaskap og sölu sútaðra skinna í útihúsunum vegna þakleka og kulda, og verði sér því nauðugur einn kostur að leggja niður starfrækslu, ef hlíta verði fyrrgreindum úrskurði. Stefnd heldur þvi fram, að brýn þörf sé neðri hæðar íbúðar- hússins handa dóttur sinni og mannsefni hennar, enda hagi svo til herbergjaskipun á efri hæðinni, að eigi sé unnt að skipta henni i tvær íbúðir. Auk þess hefur hún bent á það, að í íbúðarhúsinu er aðeins um einn fjórði hluti húsnæðis þess, er stefnandi tók á leigu, og loks sé hér um að ræða raunverulega aukningu íbúðar- 213 húsnæðis í bænum, þar eð þetta húsnæði hafi frá upphafi verið notað til iðnaðar. Hið fyrirhugaða hjónaband dóttur stefndrar hefur eigi verið véfengt, og af skoðun dómarans á húsnæði stefndrar er ljóst, að illkleift er að gera úr þvi tvær íbúðir. Verður því að telja, að stefndri sé brýn þörf aukins húsnæðis fyrir dóttur sína í merk- ingu 1. gr. laga nr. 39 frá 1943, og verður uppsögn hennar því metin gild að hluta samkvæmt 5. mgr. Í. gr., sbr. 10. gr., sömu laga, þ. e. þannig, að annars vegar með hliðsjón af því mikla hús- rými, er stefnd ræður þegar yfir, svo og hins vegar með tilliti til herbergjaskipunar á neðri hæð hússins verður stefnanda gert að rýma þegar í stað tvö eystri herbergin í suðurhlið hússins. Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður falli niður. Árni Tryggvason borgardómari kvað upp dóm þenna. Því dæmist rétt vera: Stefnanda, Sútunarverksmiðjunni h/f, skal skylt að ryma eystri herbergin tvö í suðurhlið neðri hæðar iíbúðarhússins að Veghúsastig 9, eign stefndrar, Önnu Einarsson, í máli þessu. Málskostnaður falli niður. Dómi þessum ber að fullnægja innan 15 daga frá lögbirt- ingu hans að viðlagðri aðför að lögum. Miðvikudaginn 23. mai 1945. Kærumálið nr. 4/1945. Jón Jóhannesson f. h. ríkissjóðs segn Tunnuverksmiðju Siglufjarðar s/f. Frestveiting. Dómur hæstaréttar. Hinn áfrýjaði úrskurður er kveðinn upp af Hannesi Guð- imundssyni, fulltrúa bæjarfógetans á Siglufirði. Í kærumáli þessu, sem hæstarétti hefur verið sent með bréfi bæjarfógeta Siglufjarðar, dags. 5. maí 1945 og hingað komnu 11. s. m., hefur sóknaraðili kært úrskurð, kveðinn upp á bæjarþingi Siglufjarðar 2. maí þ. á., þar sem varnar- aðilja er veittur 7 vikna frestur að því er virðist til samn- ingar greinargerðar og öflunar gagna í því sambandi, sbr. 2. mgr. 105. gr. og 106. gr. laga nr. 85/1936. 214 Hæstarétti hafa ekki borizt neinar kröfur frá sóknarað- ilja, en ætla verður, að hann áfrýi úrskurðinum í því skyni að fá frestinn styttan. Varnaraðili hefur ekki sent hæstarétti kröfur né greinar- serð. Með skirskotun til forsendna hins áfrýjaða úrskurðar þykir mega staðfesta hann. Þar sem hvorugur aðilja hefur krafizt málskostnaðar, fellur hann niður. Því dæmist rétt vera: Hinn áfrýjaði úrskurður á að vera óraskaður. Málskostnaður fyrir hæstarétti fellur niður. Úrskurður bæjarþings Siglufjarðar 2. maí 1945. Mál þetta hefur Jón Jóhannesson málflutningsmaður, Siglufirði, höfðað fyrir hönd ríkissjóðs fyrir bæjarþinginu með stefnu útgef- inni 20. april gegn Tunnuverksmiðju Siglufjarðar s/f hér í bæ. Gerir stefnandi þær dómkröfur, að stefnt samvinnufélag verði dæmt til þess að greiða sér f. h. ríkissjóðs kr. 267638.34 með 6% vöxtum af kr. 152735.25 frá 195 1944, af 4835.57 frá 3!% 1944 og af 110067.52 frá 204 1944, allt til greiðsludags, og málskostnað eftir framlögðum reikningi, til vara eftir mati réttarins. Hið stefnda samvinnufélag krefst sýknu og málskostnaðar. Við þingfestingu málsins 26. f. m. óskuðu umboðsmenn stefnds eftir 4 mánaða fresti til þess að útvega skilríki og gögn frá Svi- Þjóð, en þar dvelur nú framkvæmdarstjóri fyrirtækisins, Þorkell Clementz, og töldu umboðsmenn stefnds hann væntanlegan hingað i sumar. Umboðsmenn stefnds kváðust aðeins hafa hér á landi bókfærslu yfir rekstur fyrirtækisins hér á landi, en fyrirtækið hafi í stríðs- byrjun átt efnisbirgðir úti í Svíþjóð, en hve miklar, sé óvitað um, auk þess hafi framkvæmdarstjórinn fengið peningasendingar héð- an frá fyrirtækinu. Töldu umboðsmenn stefnds nauðsynlegt að fá tækifæri til þess að upplýsa, hvernig eignum þessum hafi verið ráðstafað og þá hvort ríkissjóði hafi verið greitt af því fé meir en stefnandi taldi. Stefnandi mótmælti umbeðnum fresti og benti á, að af um- stefndri upphæð væru 152000.00 kr. víixilskuld. Báðir aðiljar kröfðust úrskurðar. Það virðist ljóst, að það getur skipt miklu fyrir mál þetta, ef stefndum tækist að fá upplýsingar frá framkvæmdarstjóra sinum um meiri greiðslur til ríkissjóðs en stefnandi telur greitt. 215 Með sérstöku tilliti til þess, að nú eru líkur til þess, að póst- og viðskiptasamband milli Svíþjóðar og Íslands opnist bráðlega, þykir rétt, að stefnt samvinnufélag eigi kröfu á nokkrum fresti. Hins vegar verður að telja 4 mánaða frest of langan til upp- lýsingar þessum atriðum, og þykir eftir atvikum sjö vikna frestur nægjanlegur. Fyrir því úrskurðast: Umbeðinn frestur skal aðeins veittur til 21. júní n. k. kl. 13. Föstudaginn 25. maí 1945. Nr. 152/1944. Sigurður Sigmundsson (Magnús Thorlacius) gegn Vigfúsi Einarssyni (Sigurður Ólason). Öflun framhaldsskýrslna. Úrskurður hæstaréttar. Áður en mál þetta verður dæmt í hæstarétti, þykir rétt samkvæmt lögjöfnun frá 120. gr. laga nr. 85/1936 að leggja fyrir fógeta að kveðja aðilja fyrir dóm og beina til þeirra spurningum um þau atriði, sem nú verða greind. 1. Rétt er að spyrja aðilja hvorn í sínu lagi, hver annist ræstingu á herbergi stefnda og hvenær dags sú ræst- ing sé framkvæmd. Þá skulu aðiljar inntir eftir því, hvernig vatnsnotkun stefnda hefur verið háttað og hve- nær dags hann hafi aðallega aflað sér vatns svo og hvort hann eigi þess kost að afla sér vatns annars staðar í húsinu en í eldhúsinu. 2. Spyrja ber áfrýjanda um það, hvenær hann hafi fyrst orðið var við farir stefnda í eldhúsið eftir að áfrýjandi og kona hans voru gengin til náða og hvenær hann hafi fyrst borið fram kvartanir út af þvi. 3. Svo ber og að spyrja áfrýjanda um það, hvort hann hafi annazt um, að vatn væri látið inn til stefnda á kvöldin, eftir að áfrýjandi fór að loka eldhúsinu kl. 10 að kvöldi. 4. Loks skulu aðiljar samspurðir um þau atriði, er þá greinir á um, og þeim gefinn kostur á að afla þeirra gagna og skýrslna, sem efni verða til. 216 Því úrskurðast: Fógeti skal veita aðiljum kost á að gefa greindar skýrslur og afla gagna eins og að framan segir. Föstudaginn 25. maí 1945. Nr. 111/1944. Kristján Guðmundsson (Magnús Thorlacius) segn Sigurlaugu Kristjánsdóttur, Sigurði Björns- syni, Sigurbirni Björnssyni, Árna Björns- syni og Örlygi Björnssyni (Garðar Þorsteinsson). Landamerkjamál. Dómur hæstaréttar. Áfrýjandi hefur skotið máli þessu til hæstaréttar með stefnu 15. sept. 1944 og gert þær kröfur, að hinn áfrýjaði dómur verði felldur úr gildi og málinu vísað heim í hérað til dómsálagningar af nýju. Svo krefst hann og þess. að hin stefndu verði dæmd in solidum til að greiða honum máls- kostnað fyrir báðum dómum eftir mati hæstaréttar. Stefndu krefjast staðfestingar héraðsdómsins og máls- kostnaðar úr hendi áfrýjanda fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Áfrýjandi hefur ekki fært sönnur á það fyrir hæstarétti. að rétti hans hafi verið hallað með því að ákveða landa- merki milli Hvammkots og Örlygsstaða eins og héraðsdóm- urinn hefur gert. Ber því að staðfesta hinn áfrýjaða dóm. Eftir þessum málalokum þykir rétt, að áfrýjandi greiði stefndu 500 krónur í málskostnað fyrir hæstarétti. Meðferð máls þessa í héraði er ábótavant í mörgum grein- um. Ekki sést, að samdómsmenn hafi verið látnir vinna heit, áður en þeir tóku til starfa. Á fyrsta dómþingi, 13. sept. 1941, var aðiljum ekki bent á að leggja fram greinargerðir samkvæmt 105. og 106. sbr. 221. gr. laga nr. 85/1936. Ekki var heldur ákveðinn þingdagur samkvæmt 10. gr. laga nr. 41/1919 til merkjagöngu og annarra dómstarfa, er þar 217 greinir. Í stað þess er málið rekið fyrir landamerkjadómin- um veturinn 1941— 1942 með frestveitingum á víxl til framlagningar sóknarskjala og varnar og öflunar gagna. Vitni voru ekki prófuð á vettvangi, og ekki létu dómendur sera uppdrátt af þrætulandinu, enda þótt aðiljar mótmæltu hvor annars uppdráttum. Mjög er áfátt lýsingu í dómi á kennileitum og umhverfi þeirra. Loks hefur aðfararfrestur verið ákveðinn 3 sólarhringar. Verður að vita galla þessa. Því dæmist rétt vera: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Áfrýjandi, Kristján Guðmundsson, greiði stefndu, Sigurlaugu Kristjánsdóttur, Sigurði Björnssyni, Sigur- birni Björnssyni, Árna Björnssyni og Örlygi Björns- syni, kr. 500.00 í málskostnað fyrir hæstarétti. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Dómur landamerkjadóms Húnavatnssýslu 13. júní 1942. Mál þetta er höfðað 13. september 1941, að undangenginni ár- angurslausri sáttatilraun þann sama dag, af Kristjáni Guðmunds- syni, eiganda og ábúanda Hvammkots, gegn eigendum Örlygsstaða, en þeir eru ekkja Sigurlaug Kristjánsdóttir og synir hennar 4, Sig- urður, Sigurbjörn, Árni og Örlygur Björnssynir, öll búsett að Ör- lygsstöðum í Skagahreppi. Af 4 mönnum útnefndum í landamerkjadóm ruddu aðiljar sín- um manninum hvor, en eftir urðu og tóku sæti í dóminum ásamt dómsformanni, sýslumanni Guðbrandi Ísberg, þeir Jónatan J. Lin- dal hreppstjóri, Holtastöðum, og Hermann Þórarinsson, lögreglu- þjónn á Blönduósi. Ákveðinn var skriflegur málflutningur. Sóknaraðili gerði kröfu til þess, að landamerki milli Hvammkots og Örlygsstaða yrðu ákveðin þannig: „Frá vörðu á Brekkunni, sem nú er merkjavarða milli Hofs og Örlygsstaða, bein lína yfir Gunnumó og Reyrlág og svonefnda Hornvörðu, norðan við Hvammkotstún. Þaðan, eins og landa- merkjaskrá Hvammkots segir, í Sölvavörðu og þaðan sömu stefnu yfir Hestás í Lómatjarnir, sem eru vestan undir norðari Mosás- enda, og þaðan sömu stefnulinu yfir flá fyrir norðan Mósás að vörðu við Fjallsland.“ 218 Varnaraðili hefur hins vegar gert þá kröfu, að landamerkin yrðu ákveðin samkvæmt landamerkjaskrá Örlygsstaða þannig: „Frá vörðunni á melnum fyrir utan Stórhól yfir Gunnumó og Reyrlág í Hornvörðu; þaðan í Sölvavörðu um Hestás og Lóma- tjarnir í vörðu á norðari Mosásenda.“ Enginn ágreiningur er um örnefnin „Hornvörðu“ og „Sölva- vörðu“ né það, að bein lína þar á milli ráði merkjum. Hins vegar var ágreiningur bæði um merkin frá Sölvavörðu til „Fjallslands“ að ofan (norðaustan) og frá Hornvörðu til „Hofslands“ að neðan (suðvestan). Um hin efri merki milli Sölvavörðu og Fjallslands náðist sátt í áreið, er ákveðin var til frekari glöggvunar á merkj- um, um leið og málið að öðru leyti var tekið undir dóm. Heyrir því aðeins undir dóminn að fjalla um og ákveða hin neðri merki frá Hornvörðu að Hofslandi. Í landamerkjaskrá fyrir jörðina Hvammkot frá 1886, þingles- inni 1889, eru þessi merki ákveðin þannig: „Að vestan og norðan frá vörðu á brekkunni fyrir utan Stórhól um Gunnumó og Reyr- lág til vörðu á melnum utan og vestan til við túnið og nefnd er Hornvarða ...“ Í merkjaskrá Örlygsstaða frá 1890, þinglesinni sama ár, segir svo: „... frá henni sömu línu í Hornvörðu og svo frá henni til útsuðurs yfir Reyrlág og Gunnumó sömu stefnu í vörðuna á melnum fyrir utan Stórhól ...“ Hér ber það eitt á milli, að merkin við Hofsland eru í Hvamm- kotsbréfinu talin „varða á brekkunni fyrir utan Stórhól“ en í Ör- lygsstaðabréfinu „varða á melnum fyrir utan Stórhól“. Um legu Stórhóls er enginn ágreiningur. Um merkjavörðuna fyrir utan Stórhól virðist enginn ágrein- ingur hafa verið milli eigenda Hvammkots og Örlygsstaða fram að árinu 1922. Og ekkert hefur komið fram í málinu, er bendi til þess, að í núlifandi manna minnum hafi um nokkra aðra vörðu verið að ræða fram að 1922 en vörðuna á melnum fyrir utan Stór- hól, er eigendur Örlygsstaða miða við. En nefnt ár gekk landa- merkjadómur í máli milli umboðsmanns Hofs annars vegar og eigenda Hvammkots og Örlygsstaða hins vegar (rskj. nr. 5), og voru merkin þá færð frá vörðunni á melnum fyrir utan Stórhól í svo kallað vörðustæði á grjótrana rétt sunnan við Brekknabrekku- horn. Byggði dómurinn á því, að hlutaðeigandi landamerkjaskrár hefðu eigi verið undirritaðar af umboðsmanni með löglegu um- boði og væru því ekki bindandi gagnvart eiganda Hofs. Í téðu máli stóðu eigendur Hvammkots og Örlygsstaða saman um þá kröfu, að merkin yrðu áfram talin í vörðuna á melnum fyrir utan Stórhól. En nú gerir eigandi Hvammkots kröfu til þess, að niður- staða merkjadóms frá 1922 verði einnig látin hafa áhrif á merkin milli Örlygsstaða og Hvammkots, sem þá var enginn ágreiningur um, þann veg að merkjalínan verði talin liggja frá hinni nýju 219 vörðu sunnan við Brekknabrekkuhorn til Hornvörðu. Styður hann kröfu sína með þvi, að bein lína milli þessara örnefna liggi um Gunnumó og Reyrlág, en hin austari lína frá Hornvörðu í vörðuna á melnum fyrir utan Stórhól liggi austan við Gunnumó. Hefur dómurinn gengið úr skugga um með miðunum, að hvorttveggja þetta er rétt. Ekkert hinna efri örnefna sést frá hinni nýju merkja- vörðu sunnan við Brekknabrekkuhorn. Frá vörðunni á melnum fyrir utan Stórhól sést aftur á móti Gunnumór og Reyrlág, Gunnu- mór þó mjög óljóst. Hornvarða sést ekki. Meðal annars með hlið- sjón af*“þvi, að Hornvarða og varðan fyrir utan Stórhól verða ekki miðaðar saman tækjalaust, þykir ekki skipta máli, þótt línan milli þeirra brotni lítið eitt um Gunnumó. Hið sama á sér stað um hin efri merki. Línan frá Hornvörðu um Sölvavörðu brotnar tals- vert áberandi um þá vörðu, en þó virðist gert ráð fyrir henni beinni. Vel má þó vera, að endur fyrir löngu hafi varða á grjót- rananum sunnan við Brekknabrekkuhorn verið merkjavarða milli Örlygsstaða og Hvammkots. En hafi svo verið, þá hafa verið ákveðin ný merki síðan með löglega gerðum og löglega þing- lesnum merkjaskrám frá 1886 og 1890. Og um hin umþrættu merki er, eins og áður segir, enginn ágreiningur fram að 1922. Það er fyrst eftir þann tíma, að eigandi Hvammkots kemst á þá skoðun, að hin nýja merkjavarða við Brekknabrekkuhorn gildi einnig sem merkjavarða milli Hvammkots og Örlygsstaða, og út frá því sjón- armiði er mál þetta flutt. En þessa skoðun eiganda Hvammkots getur merkjadómurinn ekki aðhyllzt, þar sem hann telur áður löglega og ótvírætt frá merkjum gengið milli nefndra jarða að því er aðalmiðin snertir á þessu svæði, Hornvörðu og vörðuna fyrir utan Stórhól, og telur sig þvi bresta heimild til að breyta þeim miðum gegn mótmælum annars aðiljans. En að því er Gunnumó snertir, sem merkjalínan á að liggja um, þykir rétt að ákveða, að hún skuli liggja frá Hornvörðu um hann miðjan og þaðan í vörð- una á melnum fyrir utan Stórhól. Í Gunnumó eru 4 stórir, jarð- fastir steinar, 2 í vesturjaðri og 2 í austurjaðri hans. Þykir rétt að ákveða miðdepil Gunnumós þannig, að hann sé á miðri línu, sem dregin sé þvert yfir móinn milli þeirra steinana tveggja, sem nær eru brekkunni og aðiljum voru sýndir í hinni síðari áreið. Þykir rétt að skylda aðilja til að gera merkjavörðu þar fyrir næstu áramót. Liggi svo merkin þaðan í stefnu á vörðuna á melnum fyrir utan Stórhól allt að Hofslandi, eins og norðurmerki Hofs voru ákveðin með dóminum frá 1922. Skulu aðiljar einnig á þessu ári setja upp glöggt merki í skurðardepil greindra merkjalina að til- kvöddum eiganda Hofs. Málskostnaður, sem eigi þegar hefur verið greiddur, þ. e. þókn- un til dómenda, kr. 150.00 til hvers, og ferðakostnaður, kr. 90.00, samtals kr. 540.00, þykir eftir atvikum rétt að greiðist að jöfnu 220 af hvorum aðilja, af eiganda Hvammkots, Kristjáni Guðmunds- syni, kr. 270.00, og af eigendum Örlygsstaða kr. 270.00. Því dæmist rétt vera: Hin umþrættu merki milli jarðanna Hvammkots og Örlygs- staða ákveðast þannig: Frá Hornvörðu í miðjan Gunnumó og þaðan beina stefnu á vörðuna á melnum fyrir utan Stórhól allt að Hofslandi. Innan loka yfirstandandi árs skulu aðiljar í félagi reisa merki í Gunnumó, mitt á milli jarðfastra steina í veðtur- og austurjaðri hans, næst brekkunni. Svo geri þeir og á sama hátt og innan sama tíma að tilkvöddum eiganda Hofs annað merki, Þar sem bein lína úr merkinu í Gunnumó í vörðuna á melnum fyrir utan Stórhól sker norðurlandamerkjalinu „Hofs“, eins og hún er ákveðin í dóminum frá 1922. Þóknun til dómenda, kr. 150.00 til hvers, og ferðakostnað, kr. 90.00, samtals kr. 540.00, greiði aðiljar að jöfnum hlut- um, sækjandinn, Kristján Guðmundsson, kr. 270.00, og verj- andinn, eigendur Örlygsstaða, kr. 270.00. Dóminum að fullnægja innan 3ja sólarhringa frá löglegri birtingu hans að viðlagðri aðför að lögum. Mánudaginn 28. mai 1945. Nr. 69/1944. Kristján Guðmundsson (Egill Sigurgeirsson) segn Þórhalli Arnórssyni og gagnsök (Gústaf A. Sveinsson). Setudómari próf. Ísleifur Árnason í stað hrd. Árna Tryggvasonar. Mál til riftunar kaupum á bifreið og endurgreiðslu þegar goldins kaupverðs. Dómur hæstaréttar. Aðaláfrýjandi hefur skotið máli þessu til hæstaréttar með stefnu 24. mai 1944. Krefst hann þess, að gagnáfrýjandi verði dæmdur til að greiða honum kr. 19000.00 eða aðra lægri fjárhæð eftir mati hæstaréttar ásamt 6% ársvöxtum frá 31. marz 1943 til greiðsludags. Enn fremur krefst hann málskostnaðar að skaðlausu fyrir báðum dómum úr 221 hendi gagnáfrýjanda. Gagnáfrýjandi, sem skotið hefur máli þessu til hæstaréttar með stefnu 12. júní 1944, krefst þess, að hann verði sýknaður af öllum kröfum aðaláfrýjanda í máli þessu og að honum verði dæmdur málskostnaður úr hendi aðaláfrýjanda bæði í héraði og fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Gagnáfrýjandi seldi aðaláfrýjanda bifreiðina R 2156 hinn 30. janúar 1943. Hafði hann átt bifreiðina einungis í 3 daga, og er ekkert komið upp, er bendi til þess, að honum hafi þá verið kunnugt um galla á henni. Aðaláfrýjandi skoðaði bif- reiðina, áður en hann keypti hana, og ók henni síðan í rúman mánuð. Það er ekki sannað, að hann hafi kvartað undan göllum á bifreiðinni fyrr en fyrst í marz 1943, er hann var krafinn um afborgun af söluverði bifreiðarinnar. Hinn 27. marz s. á. afhenti hann gagnáfrýjanda síðan bifreiðina, og var honum þá skilað aftur vixlum þeim, sem ógreiddir voru. Er sannað, að bifreiðin var þá í mun lakara ásigkomulagi en er hann fékk hana. Samkvæmt því, er nú hefur verið rakið, og með vísun til 52. gr. laga nr. 39/1922 á aðaláfrýjandi ekki rétt á að rifta kaupið og krefjast endurgreiðslu þess hluta kaupverðs, er hann þegar hafði greitt, sbr. 57. gr. nefndra laga. Eigi er heldur unnt að dæma honum endurgreiðslu kaupverðs sam- kvæmt 36. gr. laga nr. 7/1936, þar sem hann skilaði bif- reiðinni í lakara ásigkomulagi en hún var í, er hann fékk hana. Er aðaláfrýjandi hinn 27. marz fékk gagnáfrýjanda bif- reiðina í hendur, undirritaði hann yfirlýsingu. þar sem hann m. a. tók fram, að hann eigi enga frekari kröfu á hendur gagnáfrýjanda um greiðslu kaupverðs fyrir bifreiðina. Kveðst nafngreindur hæstaréttarlögmaður hafa samið yfir- lýsingu þessa, og tjáir hann aðaláfrýjanda hafa undirritað hana í sinni viðurvist. Hvorki útlit skjalsins né annað bendir til þess, að staðhæfing aðaláfrýjanda um fölsun þess sé á rökum reist. Verður því ekki tekið mark á þeirri staðhæf- ingu hans, að yfirlýsingunni hafi verið breytt, eftir að hún var undirrituð. Það leiðir þegar af þessari yfirlýsingu, að aðaláfrýjandi 222 getur ekki krafið gagnáfrýjanda um neinn hluta andvirðis þess, er gagnáfrýjandi fékk fyrir bifreiðina, eftir að aðal- áfrýjandi hafði fengið honum hana í hendur. Verður því að sýkna gagnáfrýjanda af kröfum aðaláfrýj- anda. Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður bæði í héraði og fyrir hæstarétti falli niður. Því dæmist rétt vera: Gagnáfrýjandi, Þórhallur Arnórsson, á að vera sýkn af kröfum aðaláfrýjanda, Kristjáns Guðmundssonar, í máli þessu. Málskostnaður bæði í héraði og fyrir hæstarétti fellur niður. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 1. apríl 1944. Mál þetta, sem dómtekið var 20. f. m. hefur Kristján Guðmunds- son, Ránargötu 44 hér í bæ, höfðað fyrir bæjarþinginu með stefnu útgefinni 26. janúar þ. á. gegn Þórhalli heildsala Arnórssyni, Eiriksgötu 17 hér í bænum, til greiðslu á kr. 19000.00 eða annarri lægri fjárhæð að mati dómara, ásamt 6% ársvöxtum frá 31. marz 1943 til greiðsludags og málskostnaði að skaðlausu. Stefndur hefur krafizt sýknu og málskostnaðar. Baldri Guðjónssyni, bifreiðarstjóra á Akureyri, hefur verið stefnt til réttargæzlu í máli þessu. Málavextir eru þessir: Með kaupsamningi, dags. 30. janúar f. á., seldi stefndur stefn- anda fólksflutningsbifreiðina R 2156. Í samningi þessum var ekki skýrt kveðið á um kaupverðið, en aðiljar eru á einu máli um það, að verðið hafi numið kr. 31000.00 og að stefnandi hafi greitt kr. 18000.00 við afhendingu bifreiðarinnar. Eftirstöðvarnar, kr. 13000.00 auk vaxta skyldi greiða með 7 vixlum, en víxlar þessir voru þó eigi fullnaðargreiðsla, heldur var stefndum áskilinn eign- arréttur að bifreiðinni, unz vixlarnir væru að fullu greiddir. Hinn 1. marz f. á. greiddi stefnandi kr. 1000.00 af fyrsta vixlinum, en gat eigi staðið í skilum um frekari greiðslur, og lauk skiptum að- iljanna með því hinn 27. s. m., að stefnandi „afsalaði“ stefndum bifreiðinni gegn afhendingu vixla þeirra, er þá voru ógreiddir. Yfirlýsing stefnanda um þetta var skráð á kaupsamninginn og hljóðar svo: „Ég, Kristján Guðmundsson bílstjóri, Ránargötu 44 í Reykjavík, lýsi hér með yfir þvi, að ég hér með afsala til Þórhalls 223 Arnórssonar, Eiríksgötu 17 í Reykjavík, ofangreindri fólksbifreið R 2156, gegn afhendingu víxla þeirra, er ég á nú ógreidda af kaup- verðinu, enda hef ég í dag fengið þá víxla afhenta. Ég á enga frekari kröfu á hendur Þórhalli um greiðslu kaupverðs fyrir bif- reiðina. Reykjavík, 27. marz 1943.“ Stefnandi heldur því fram, að þegar hann afhenti stefndum bif- reiðina, hafi hann krafizt þess, að sér yrði endurgreidd fjárhæð sú, er hann hafði þegar goldið af kaupverðinu. Hafi stefndur talið það sjálfsagt, en óskað þess, að skorið yrði úr því atriði með dómi, til þess að stefndur gæti síðan krafizt endurgreiðslu af fyrrnefnd- um Baldri, er seldi honum bifreiðina hinn 27. jan. f. á. Kveðst stefnandi hafa orðið við þessum tilmælum stefnds, enda hafi hann skilið stefndan svo, að hin væntanlegu málaferli væri aðeins formsatriði og því óhætt að undirrita áðurgreinda yfirlýsingu, en í henni hafi síðari setningin ekki verið, er yfirlýsingin var undir- rituð. Lítur hann svo á, að stefndur hafi fallizt á, að kaupin gengju til baka, og sé því skyldur til endurgreiðslu þess hluta kaupverðs- ins, er hann hafi veitt viðtöku, auk þess sem hann skirskotar í því sambandi til 35. og 36. gr. laga nr. 7 1936. Í annan stað byggir stefnandi kröfur sinar á því, að bifreiðin hafi verið haldin leyndum göllum svo verulegum, að hann hafi haft heimild til riftunar kaupanna og kröfu til endurgreiðslu kaup- verðsins, eða a. m. k. afsláttar, er næmi þeirri fjárhæð, er hann hafði þegar greitt. Byggir stefnandi þessa staðhæfingu á vottorð- um bifreiðaviðgerðarmanna, er önnuðust fyrir hann aðgerðir á bifreiðinni. Til aukins stuðnings hefur stefnandi og aflað sér vott- orða samverkamanna sinna í bifreiðastöðinni Geysi og stöðvar- stjórans um það, að þeir hafi orðið þess varir, að mjög illa gekk að koma bifreiðinni af stað, einkum að morgni dags, og að jafn- aðarlega hafi þurft að veita stefnanda aðstoð með því að draga hana í gang. Stefndur hefur eindregið mótmælt því, að nokkrir þeir gallar hafi verið á umræddri bifreið, er rökstutt geti dómkröfur stefn- anda, og byggir hann sýknukröfu sína í fyrsta lagi á þvi. Af vottorðum bifvélavirkja þeirra, er áður getur, er ljóst, að bifreiðin var mjög skemmd, er stefnandi lét hana af hendi. Grind hennar var sprungin á þrem eða fleiri stöðum, og hreyfillinn svo mjög brotinn og skemmdur, að vafasamt þótti, hvort hægt væri að gera við hann. Hins vegar er ekki nægjanlega sannað gegn ein- dregnum andmælum stefnds, að skemmdir þessar hafi orðið á bifreiðinni, áður en stefnandi tók hana til afnota, enda þykja skýrslur um ástand hennar fyrir þann tíma ekki til þess fallnar að styðja þá staðhæfingu stefnanda. Stefnandi, sem hefur meira bifreiðarstjórapróf, hefur í kaupsamningi þeim, er áður greinir, lýst yfir því, að hann hafi kynnt sér ástand bifreiðarinnar og 224 kaupi hana í því, og gegn mótmælum stefnds hefur honum ekki tekizt að sanna, að hann hafi hreyft athugasemdum út af ástandi bifreiðarinnar, fyrr en stefndur hófst handa um að taka hana aftur. Verður því ekki talið, að unnt sé að taka kröfur stefnanda til greina á þessum grundvelli. Þá hefur stefndur og haldið því fram, að skipti aðiljanna hinn 27. marz f. á. hafi alls ekki verið byggð á því, að kaupin gengju til baka, þannig að hann hafi samþykkt að endurgreiða stefnanda afborganir hans af kaupverðinu. Kveður stefndur hina réttu sögu málsins þá, að er stefnandi komst í vanskil, hafi hann kosið að Íara eftir því ákvæði kaupsamningsins, er heimilaði honum, er hann hefði látið taka bifreiðina af stefnanda, að halda henni sem greiðslu eftirstöðvanna. Samkomulag aðiljanna hafi verið valið sem fljótari og kostnaðarminni leið en bein fógetagerð til vörzlu- skiptanna. Samkvæmt ákvæðum kaupsamningsins eigi stefnandi því engan endurheimturétt kaupverðsins, enda hafi hann undir- ritað yfirlýsingu þá, er áður getur, og hefur að geyma skýlaust af- sal á frekari kröfum af hans hálfu á hendur stefndum um greiðslu kaupverðsins, enda sé það með öllu rangt, að umræddri setn- ingu hafi verið bætt við eftir undirskrift yfirlýsingarinnar. Hins vegar hafi stefnanda að sjálfsögðu verið geymdur réttur til bóta úr hendi stefnds, ef það sannaðist, að hinn seldi hlutur hafi verið haldinn leyndum göllum, er salan til stefnanda fór fram. Í 35. gr. laga nr. 7 frá 1936 segir svo: „Hafi maður lofað að greiða peninga eða annað í féviti, ef hann efnir eigi skuldbind- ingu, sem.á honum hvilir, eða ef hann að öðru leyti vinnur eða lætur ógert eitthvert verk, þá má lækka það févíti, ef telja verður bersýnilega ósanngjarnt, að það verði greitt að fullu. Skal þá eigi aðeins taka tillit til þess tjóns, sem sá maður bíður, sem rétt á samkvæmt loforði þessu, heldur og til þeirra hagsmuna, sem hann að öðru leyti hefur af því, að verkið sé unnið eða látið ógert, og til annarra atvika málsins. Nú hefur slíkt féviti verið greitt fyrir- varalaust, eftir að það var áfallið, og verður það þá eigi aftur heimt samkvæmt þessari grein.“ Samkvæmt 36. gr. sömu laga skal beita ákvæðum 35. gr. eftir því, sem við á, ef svo hefur verið kveðið á í samningi, að verði samningnum rift vegna vanefnda annars aðilja, þá skuli hann hafa glatað rétti sínum til að heimta aftur það, sem hann hefur þegar greitt, eða hann skuli, þrátt fyrir riftun samningsins, inna af hendi greiðslu sína samkvæmt honum. Eins og áður er lýst, var hið umsamda kaupverð bifreiðar þeirrar, er hér um ræðir, 31 þús. kr., og er ekki annað komið upp í málinu en að sú fjárhæð sé í samræmi við gangverð bifreiða á þessum tíma, í því ástandi, sem telja verður að bifreiðin hafi verið í samkvæmt framansögðu. Stefnandi hefur, eins og fyrr segir, greitt steindum 19 þús. kr. upp í andvirði bifreiðarinnar, 225 en jafnframt er það staðhæft af stefnanda, án þess að þvi hafi werið nægjanlega mótmælt, að stefndur hafi selt bifreiðina, eins og hún var, er hann tók við henni af stefnanda, fyrir 15 þús. kr., Þannig að hann hefur alls fengið kr. 34000.00 fyrir bifreiðina. Greiðslur þær, er stefnandi innti af hendi til stefnds samkvæmt framansögðu, fóru fram áður en þau atvik gerðust, er heimiluðu stefndum riftun samningsins, og þykir lokaákvæði 35. gr. laga nr. 7 frá 1936 því ekki eiga hér við. Með tilliti til framanritaðs getur það aftur á móti ekki talizt sanngjarnt, að stefndur fái andvirði bifreiðarinnar greitt með öllu því fé, sem áður segir, þannig að telja verður rétt að nota fyrrnefnda lagaheimild til endurheimtu kaupverðsins að hluta, og þykir þá eftir öllum atvikum rétt, að endurgreiðslan nemi kr. 3000.00. Endurgreiðsla fjár þessa þykir þó því aðeins eiga að koma til greina, að stefnandi synji fyrir það með eiði á lögmætan hátt, að setningin: „Á ég enga frekari kröfu á hendur Þórhalli um greiðslu kaupverðs fyrir bifreiðina“, hafi verið í fyrrgreindri yfirlýsingu, er hann undirritaði hana, (sbr. 1. mgr. 163. gr. laga nr. 85 frá 1936). Vinni stefnandi þann eið, ber stefndum að greiða honum fyrrnefnda fjárhæð, kr. 3000.00, ásamt 5% ársvöxtum frá 31. marz 1943 til greiðsludags svo og málskostnað, er þykir hæfilega ákveðinn kr. 450.00. Verði stefn- anda hins vegar eiðfall, þykir bera að sýkna stefndan af öllum kröfum hans, en málskostnaður falli þá niður. Árni Tryggvason settur borgardómari kvað upp dóm þenna. Nokkur dráttur hefur orðið á uppsögn hans og stafar af embættis- önnum. Því dæmist rétt vera: Ef stefnandi, Kristján Guðmundsson, synjar þess með eiði á varnarþingi sínu eftir löglegan undirbúning innan aðfarar- frests í máli þessu, að fyrrnefnd setning hafi verið í framan- greindri yfirlýsingu, er hann undirritaði hana, þá greiði stefndur, Þórhallur Arnórsson, stefnanda kr. 3000.00 með 5% ársvöxtum frá 31. marz 1943 til greiðsludags og kr. 450.00 í málskostnað. Verði stefnanda hins vegar eiðfall, skal stefndur vera sýkn af öllum kröfum hans, en málskostnaður falli niður. Dómi þesum ber að fullnægja innan 15 daga frá lögbirtingu hans að viðlagðri aðför að lögum. 220 Miðvikudaginn 30. mai 1945. Nr. 149/1944. Réttvísin og valdstjórnin (Guðmundur Í. Guðmundsson) gegn Jóni Gunnarssyni (Einar B. Guðmundsson) og Sveini Benediktssyni (Guttormur Erlendsson). Refsað fyrir meinyrði um lögreglumenn og óheimila veit- ingu og neyzlu áfengis í veitingahúsi. Dómur hæstaréttar. Hinn áfrýjaða dóm hefur upp kveðið Guðmundur Hannesson, bæjarfógeti á Siglufirði. I. Ákærði Jón Gunnarsson. Að kvöldi þess 26. ágúst 1944 og þá fram eftir nóttu var ákærði staddur ásamt nokkrum gestum sinum í veitinga- húsinu Hótel Hvanneyri á Siglufirði. Hefur ákærði kannazt við, að hann hafi þá, án þess að hafa aflað sér vinveitinga- leyfis, neytt sjálfur áfengis og veitt öðrum áfengi í veitinga- salnum. Varðar þessi verknaður við 17. gr. laga nr. 33/1935. Inni í veitingasalnum veittist drukkinn maður að ákærða og laust hann andlitshögg. Er ákærði nokkru síðar var á förum heim til sín, varð hinn drukkni maður á vegi hans í gangi veitingahússins og gerði sig þá líklegan að ráðast að ákærða á ný og hafði í frammi illyrði um hann. Þrir lög- reglumenn voru þarna nærstaddir án þess að skerast í leik- inn honum til verndar. Átöldu menn, er þarna voru við- staddir, þetta aðgerðaleysi lögreglumannanna. Lét ákærði þá orð þau falla, sem hann er sóttur til refsingar fyrir. Þó að svo væri ástatt, sem hér var lýst, réttlætir það ekki um- mælin að fullu, og verður ákærði að sæta refsingu fyrir þau eftir 108. gr. laga nr. 19/1940. Hins vegar þykir hann ekki hafa unnið til refsingar samkvæmt 70. gr. lögreglusam- þykktar Siglufjarðar nr. 82/1929. Telst refsing ákærða san:- kvæmt 37. gr. laga nr. 33/1935 og 108. gr. laga nr. 19/1940 sbr. 77. gr. sömu laga hæfilega ákveðin 300 króna sekt til 227 ríkissjóðs, og komi í stað hennar, ef hún greiðist ekki innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa, varðhald 10 daga. Il. Ákærði Sveinn Benediktsson. 1. Honum er í fyrsta lagi gefið það að sök, að hann hafi farið inn í veitingahús á Siglufirði eftir lokunartíma þess aðfaranótt 20. ágúst 1944 og með því gerzt sekur við ákvæði 71. gr. lögreglusamþykktar Siglufjarðar nr. 82/1929. Fór þar þá fram dansleikur, og verður ekki séð, að veitinga- maður né þeir, sem stóðu að dansleiknum, hafi amaæzt við komu hans né veru hans þar. Þykir því bresta heimild til að refsa ákærða fyrir brot á ákvæðum nefndrar greinar. 2. Er ákærði Jón Gunnarsson hafði mælt þau orð í garð lögreglumannanna, sem í héraðsdómi greinir, greip Þórður Ásgeirsson lögreglumaður í hægri öxi Jóns og ýtti honum eða hratt niður í stigann. Kveður ákærði Sveinn, að sér hafi þá virzt Þórður vera að henda Jóni niður stigann. Kveðst hann þá hafa gripið báðum höndum um Þórð, til þess að draga úr sveiflunni. Hvorki urðu Þórður né hinir lögreglu- mennirnir varir við þetta tak Sveins og telja það ólíklegt, en tvö vitni kveðast hafa séð það, og styðja þau þá frásögn Sveins, að hann hafi gripið um Þórð til að afstyra því, að Jón Erasaði niður stigann. Verður ekki talið, að ákærði hafi með þessu gerzt sekur við ákvæði 106. gr. laga nr. 19/1940. 3. Þá er ákærða Sveini getið það að sök, að hann hafi í framhaldi af ofangreindum skiptum þeirra Þórðar farið á eftir honum niður stigann ásamt tveimur nafngreindum mönnum í því skyni að ráðast á Þórð. En ekki eru með skýrslum þeim, sem fram eru komnar í málinu, leiddar sönnur að því, að ákærði hafi gert nokkra tilraun til slíkr- ar árásar, og verður því að sýkna hann af þessum kærulið. 4. Næst verður það, að ákærði Sveinn, er hann var á út- leið neðst í stiganum, hefur þau orð við Þórð, að fram- ferði hans muni verða kært, og tjá vitni, að Sveinn hafi þá sagt, að þetta skyldi verða hans „banabiti“. Ákærði segir, að verið geti, að hann hafi viðhaft þetta orð, en þá auðvitað átt við það, að Þórður yrði rekinn úr lögreglustarfi sínu. Verður og orðið, eins og á stóð, ekki skilið á annan veg. 228 Framferði Þórðar þykir ekki hafa verið með þeim hætti, að það réttlæti að fullu þessi ummæli ákærða, sem varða við 108. gr. laga nr. 19/1940. 5. Á dómþingi 9. september 1944 var lesinn upp fram- burður Friðriks Sveinssonar lögreglumanns, og lýsti Sveinn hann ósannan og barði um leið í borðið. Kvaðst Friðrik þá geta unnið eið að honum, en ákærði svaraði því til, að vitnið færi þá til helvitis. Eru þetta meinyrði, sem ákærði hafði ekki ástæðu til að viðhafa, og varða þau við 108. gr. laga nr. 19/1940. En högg það í borðið, er að framan greinir, varðar ekki við almenn hegningarlög. Þykir refsing ákærða eftir málavöxtum hæfilega ákveðin 100 króna sekt í rikis- sjóð, og komi 5 daga varðhald í stað sektarinnar, verði hún ekki greidd innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Um greiðslu sakarkostnaðar athugast, að rannsókn máls- ins og meðferð þess í héraði hefur orðið að miklum mun víðtækari og umfangsmeiri en smábrot þau, sem ákærðu eru sakaðir um, gáfu efni til. Þykja ákærðu þvi ekki eiga að bera annan sakarkostnað en hér segir. Ákærði Jón Gunn- arsson greiði 4 hluta launa skipaðs talsmanns sins í héraði, er ákveðast kr. 300.00, og 74 hluta málflutningslauna skipaðs verjanda sins í hæstarétti, er ákveðast kr. 1200.00. Ákærði Sveinn Benediktsson greiði %% hluta þóknunar talsmanns sins í héraði, er ákveðst kr. 300.00, og %3 hluta málflutnings- launa skipaðs verjanda síns í hæstarétti, er ákveðast kr. 1200.00. Allur annar kostnaður sakarinnar í héraði og fyrir hæstarétti greiðist úr ríkissjóði, þar með talin málflutnings- laun skipaðs sækjanda fyrir hæstarétti, kr. 1500.00. Ákvæði héraðsdóms um sekt á hendur talsmanni ákærða Sveins Benediktssonar í héraði staðfestast. Rannsókn máls þessa í héraði hefur orðið miklu umfangs- meiri en efni stóð til, og ýmsum atriðum, sem ekki vörð- uðu málið, blandað inn í hana. Dómari hefur og haft þann óhæfilega hátt á rannsókninni að bóka eftir vitnum sóknar- ræður í stað þess að yfirheyra þau um þau atriði, er máli skiptu. Þá hefur og dómarinn lagt fram skjöl og haldið próf, er talsmanni ákærða Sveins Benediktssonar var ekki gef- inn kostur á að sjá. En ekki þykir ástæða til að ómerkja 229 héraðsdóminn vegna þessa, þar eð skjöl þessi og próf ráða engu um úrslit málsins. Loks setti og dómari heimildar- laus skilyrði fyrir því, að máli ákærða Jóns Gunnarssonar yrði lokið með réttarsætt. Verður að vita þetta. Því dæmist rétt vera: Ákærði Jón Gunnarsson greiði 300 króna sekt í ríkis- sjóð, en sæti varðhaldi 10 daga, ef sektin er ekki greidd innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Ákærði Sveinn Benediktsson greiði 100 króna sekt í ríkissjóð, en sæti varðhaldi 5 daga, ef sektin er ekki greidd innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Ákvæði héraðsdóms um sekt talsmanns ákærða Sveins Benediktssonar í héraði, hæstaréttarlögmanns Gottorms Erlendssonar, á að vera óraskað, þó svo, að greiðslufrestur sektarinnar verði 4 vikur frá birtingu dóms þessa. Málsvarnarlaun skipaðs talsmanns ákærða Jóns Gunnarssonar í héraði, Jóns Jóhannessonar, ákveðast kr. 300.00, og málflutningslaun skipaðs verjanda hans í hæstarétti, hæstaréttarlögmanns Einars B. Guðmunds- sonar, ákveðast kr. 1200.00. Af þessum fjárhæðum greiði ákærði Jón Gunnarsson % hluta, kr. 500.00. Málsvarnarlaun skipaðs talsmanns ákærða Sveins Benediktssonar, Guttorms Erlendssonar hæstaréttar- lögmanns, ákveðast í héraði kr. 300.00 og í hæstarétti kr. 1200.00. Af þessum fjárhæðum greiði ákærði Sveinn Benediktsson % hluta, kr. 500.00. Allur annar kostn- aður sakarinnar bæði í héraði og fyrir hæstarétti, þar með talin málflutningslaun skipaðs sækjanda fyrir hæstarétti, hæstaréttarlögmanns Guðmundar Í. Guð- mundssonar, kr. 1500.00, greiðist úr ríkissjóði. Dóminum skal fullnægja með aðför að lögum. 230 Dómur bæjarþings Siglufjarðar 28. október 1944. Mál þetta er af valdstjórnarinnar og réttvísinnar hálfu höfðað gegn Jóni Gunnarssyni framkvæmdarstjóra, Siglufirði, fyrir að hafa aðfaranóttina 27. ágúst s. 1. neytt áfengis og veitt án vinveit- ingaleyfis í veitingastofu í Hótel Hvanneyri, Siglufirði, og með því gerzt brotlegur gegn 17. gr. áfengislaganna. Þá er og mál þetta höfðað gegn fyrrgreindum kærðum fyrir að hafa haft þau skammaryrði við lögregluna: „lögregla Siglufjarðar hefur verið einkisvirði og er það enn“, og að kærður með því hafi gerzt sekur um ofsalegt atferli og hávaða samkvæmt 70. gr. lögreglusamþykktar Siglufjarðar og 108. gr. hegningarlaganna. Með sömu stefnu er af valdstjórnarinnar og réttvísinnar hálfu höfðað mál gegn Sveini Benediktssyni, formanni stjórnar Sildar- verksmiðja ríkisins, til heimilis í Reykjavík, fyrir að hafa aðfara- nótt 20. ágúst s. 1. í óleyfi farið inn á dansleik í Hótel Hvanneyri eftir lokunartima og fyrir að hafa með því gerzt brotlegur gegn 71. gr. lögreglusamþykktar Siglufjarðarkaupstaðar og fyrir að hafa nóttina þ. 27. ágúst s. 1. gert tilraun til þess að hindra Þórð Ás- geirsson lögregluþjón í starfi og í áheyrn fjölda fólks haft í frammi við Þórð Ásgeirsson ofsalegt framferði og hávaða, er greindur lögregluþjónn var að vinna störf sín, og með því virzt hafa gerzt brotlegur gegn 106. gr. og 108. gr. hegningarlaga, og fyrir í lög- reglurétti Siglufjarðar að hafa haft við lögregluþjón Friðrik Sveins- son, er lýst hafði yfir því, að hann vildi sverja framburð sinn, þau skammaryrði, að vitnið færi til helvítis, ef það særi fram- burð sinn, og í því sambandi haft í frammi ofsalegt og móðgandi framferði í réttinum með því að berja bylmingshögg í borðið, sem dómarinn sat við, og líka með þessu hafa gerzt brotlegur við 108. gr. hegningarlaganna. Þá er og báðum kærðum stefnt til greiðslu alls sakarkostnaðar. Kærður Jón Gunnarsson hefur krafizt, að dómarinn viki sæti. Í fyrsta lagi af því, að sami maður sem sé dómari hafi ráðið Þórð Ásgeirsson sem lögregluþjón, en Þórður hafi biðdóm og hafi hrint sér niður stiga á Hótel Hvanneyri. Dómarinn hafi því eigi óvilhalla afstöðu til þess að dæma verk slíks lögregluþjóns, heldur sé ástæða til þess að ætla, að dómarinn haldi hans taum. Í öðru lagi af því, að eftir framburði eins vitnis hafi áfengis- neyzla farið fram í danssal, þar sem dómarinn hafi verið við- staddur „við og við“, en hann „látið afskiptalaust“. Um útnefningu Þórðar ber að lita á, að biðdómur Þórðar var eldri en 5 ára, er hann var ráðinn lögregluþjónn, og hafði, áður en hann var ráðinn í sumar, verið lögregluþjónn hjá 2 lögreglu- stjórum og hjá þeim getið sér hinn bezta orðstir. En jafnvel þótt aðfinnsluvert hefði þótt, að dómarinn hefði ráðið Þórð sem lög- 251 regluþjón, þá væri þar fyrir engin skynsamleg ástæða fyrir dóm- ara að halda taum lögregluþjóns, er líkt stæði á fyrir, heldur jafnvel þvert á móti. Að því er snertir vitnisburð eins vitnis um, að áfengisneyzla hafi átt sér stað í danssal, þar sem dómarinn hafi verið viðstaddur „við og við“, en hann „látið áfengisneyzluna afskiptalausa“, þá virðist tilvísun til þess ekkert samband geta átt við viðhorf dóm- arans til þessa máls. Það, að dómari, sem er að skemmta sér við spil utan danssals, komi í danssalinn, —- jafnvel „við og við“ — og verði ekki var við áfengisneyzlu í danssalnum — frekar en ýmsir aðrir, sem voru alltaf í danssalnum og hafa borið, að þeir hafi ekki orðið varir áfengisneyzlu í danssalnum, ætti torveldlega að geta haft áhrif á viðhorf dómarans til áfengisneyzlu kærðs í veitingasal, sem bæði hefur verið kært yfir og játuð af sakborning sjálfum. Verður því að telja, að engin ástæða sé fyrir dómarann að víkja sæti fyrir kröfur kærðs Jóns Gunnarssonar og talsmanns hans. Talsmaður kærðs Sveins Benediktssonar gerir kröfur til þess. að málshöfðun verði látin niður falla, en því næst, að „dómarinn cigi að víkja sæti í málinu“. Fyrir þessari kröfu sinni tilfærir hann sem ástæður: 1. Að í málinu hafa ekki verið leidd sem vitni kona Jóns Gunn- arssonar, Njáll Þórðarson, skipstjóri á m/b Fylki, og Júlíus Þórðarson. Júlíus Þórðarson er af 3 lögregluþjónum, þar á meðal 2 eiðfestum, talinn hafa verið áberandi ölvaður. Fram- burður hans er því þýðingarlaus fyrir kærða. Auk þess er Júlíus kærður. Njál Þórðarson vill talsmaður láta bera um þá sök kærðs, að hann hafi án leyfis farið inn á dansleik eftir lokunartíma. Sú sök er fullsönnuð í málinu, svo sem sýnt mun verða, og þessi maður meðsekur kærðum um það. Konu Jóns Gunnars- sonar vildu kærður Jón Gunnarsson og Sveinn Benediktsson ekki leiða, er dómarinn spurði þá að því, en taldi framburð hennar ósennilegan til þess að geta haft þýðingu fyrir málið, að ástæða væri til þess, að dómarinn léti leiða hana gegn vilja manns hennar. 2. Þórði lögregluþjóni sé „gefið tækifæri til þess að kynna sér réttarbókina utan réttar“. Þetta er alveg tilhæfulaus full- yrðing. Dómarinn ætlaði að láta Þórð bera fyrir sig bókina og ætlaði að verða samferða niður á varðstofu frá Hótel Hvann- eyri. Í rannsókninni hefur verið upplyst, að Þórður bar bókina aldrei lengra en niður stigann á Hótel Hvanneyri og út fyrir dyrnar, þar sem dómarinn tók við bókinni, og var í samfylgd með dómaranum þenna spöl og fékk ekkert tækifæri til að kynna sér réttarbókina. 232 3. Yfirheyrslurnar á lögregluþjónunum séu lögleysur. Þeir séu látnir koma fyrir lögregluréttinn hvað eftir annað og ekki að- eins gefa skýrslur um málsatvik, heldur látnir koma fram með sóknarræður, og dómarinn láti hafa sig til þess að bóka þær. Það ætti nú út af fyrir sig ekki að teljast lögleysa, er varðaði ógildingu málshöfðunar, þótt lögregluþjónarnir væru „hvað eftir annað látnir koma fyrir rétt, en auk þess mun með hverju móti þeirra eitthvert málsatvik hafa skýrzt betur en áður. Það er kærður Sveinn Benediktsson, sem með árás sinni á vitnið Friðrik Sveinsson í réttarhaldinu 9. september gefur til- efni til þess, að vitnið Friðrik Sveinsson fær bókað, og líka sú fullyrðing kærðs í réttarhaidinu 12. sept., að sú hætta sé á, að vitnið Friðrik Sveinsson beri í brjósti óvild til sín og með- kærðs (Jóns Gunnarssonar) vegna þess að bróður vitnisins hafi verið vikið úr starfi við SR. vegna drykkjuskapar hans. Bókun vitnisins Friðriks Sveinssonar snýst um, að hann beri enga óvild til hinna kærðu útaf brottvikningu bróður hans, sem vitnið telur sjálfsagða, þótt fyrr hefði verið, og fer ýtarlega út í það atriði og út í ummæli kærðs í réttarhaldinu 9. sept. s. 1. um að vitnið færi til helvitis, ef það særi. Þar sem þessi árás kærðs var lika persónuleg árás á vitnið, verður að telja það enga „lögleysu“, þótt vitnið fái bókun út af þessari árás og sé leyft í réttinum að krefjast þess, „að tekið verði fyrir í opin- beru máli“, „hvort eigi beri að sekta Svein Benediktsson fyrir framkomu sína“, o. fl. þessu viðvíkjandi. Þetta kallar tals- maðurinn „sóknarræður“ vitna, sem leiða eigi til ógildingar málsins. Verður eigi séð, að slík krafa sé að nokkrum rökum hjá talsmanninum. Nú verður það að teljast æskileg upplýsing í málinu og því alls ekki óviðkomandi, bæði hvernig vitnið tekur þvi, að gefið sé í skyn, að hann kynni að vera óvildar- maður hinna kærðu, og hvernig hann tekur árás kærðs 9. sept. á vitnið. Það getur ekki talizt sóknarræða, þótt viðhorf vitnisins til brottrekstrar bróður vitnisins upplýsist, og það virðist ekkert við opinberan rekstur máls að athusa, þótt vitni fái að lýsa aðstöðu sinni til brottrekstrar bróður síns og þeirra manna, sem gefið er í skyn, að vitnið kunni að vera óvildarmaður. Þótt það að visu hafi engin áhrif á spurninguna, hvort fram- koma kærðs (S. B.) 9. sept. sé saknæm eða ekki, þá hefur það jafnan nokkur áhrif á sektarupphæðina, hvernig sá, sem sér- staklega er misgert við, tekur afbrotinu, hvort hann vill fyrir- gefa það og láta sinn rétt niður falla eða hvort hann krefst refsingar að lögum, þótt viðhorf vitnisins til þessa sakaratriðis kærðs engin áhrif geti haft á sjálft refsinæmi framferðis kærðs, hlaut það ekki að vera þýðingarlaust fyrir refsihæðina. Bókun Et 233 vitnisins út af þessum atriðum er því ekki eins óviðkomandi málinu, eins og talsmaður vill vera láta, og engan veginn það „einsdæmi“, er leiða ætti til ógildingar málsins, jafnvel þótt bókunin hefði verið óþörf, sem nú virðist ekki vera. Lögregluþjónn Jóhannes Þórðarson og Friðrik Sveinsson séu vilhöll vitni, og sé þá sönnun fyrir broti kærðra ekki fyrir hendi og eigi málssóknin því að falla niður. Jóhannes sé bróðir Davíðs Þórðarsonar, er slegið hafi til Jóns Gunnarssonar inni í danssal. Eigi verður séð, hvers vegna Jóhannes af þeim atburði á að vera óbær að vitna um aðra atburði, sem Davið bróðir hans á enga hlutdeild í eða verður gefið að sök. Um vitnið Friðrik Sveinsson er áður rætt. Að hann sé óvildar- maður kærðra af því að þeir hafi látið reka bróður hans frá starfi vegna drykkjuskapar hans verður af engu ráðið. Vitnið telur frávikningu bróður sins sjálfsagða. Það verður því eigi talið, að umrædd vitni séu ekki fullgild, og álízt því rétt, að málshöfðun geti því eigi fallið niður vegna þess, að eigi megi á framburði þeirra byggja. Hlutdrægnin í meðferð málsins ætti að leiða til þess að áliti talsmanns kærðs Sveins Benediktssonar, að málssókn félli nið- ur eða dómarinn víki sæti. Þetta er auðvitað sjálfsagt, ef um hlutdrægni er að ræða. Talsmaðurinn segir: „Þeir, sem telja sig hafa ákæruvaldið á Siglufirði, eru mjög hlutdrægir.“ Það er eigi vitað fyrir víst, hvort talsmaðurinn með þessu á við lögregluna eða dómarann, nema hvorttveggja sé, sem dæmin helzt benda til. „Ákæruvaldið“ virðist ekki vera nema hjá dómaranum, er getur ákveðið, hvort höfða eigi opinber mál, en lögreglan hefur ekkert ákæru,,vald“. Hún getur kært hvern mann, er hún telur brotlegan, eins og hver borgari getur gert. Þessu til sönnunar tilfærir svo talsmaðurinn eftirfarandi dæmi: a. Júlíus Þórðarson hafi eftir framburði lögreglunnar tekið utan um lögregluþjón Þórð Ásgeirsson og verið ölvaður eftir framburði lögreglunnar. Hvers vegna sé hann ekki kærður. Dómarinn getur þess, að lögreglan hefur kært mann þenna, en er dómarinn ætlaði að fá hann í rétt, var hann veikur talinn, og er dómarinn ætlaði litlu síðar að ná í hann, var hann farinn úr lögsagnarumdæminu. Dómarinn taldi þá bezt að ljúka máli þessu áður en hann framsendi kæruna ásamt útskrift úr þessu máli, er máli skipti fyrir Júlíus Þórðarson. b. Talsmaður kærðs spyr um, hvers vegna Björn Gottskálks- son sé ekki kærður. Björn Gottskálksson ætlaði dómarinn að hafa í fram- 234 haldsrannsókn, en hann fór héðan áður en það færi fram, og hætti dómarinn þá við að láta þessa málshöfðun ná til hans, heldur höfða sérstakt mál gegn honum, eins og Júlíusi Þórðarsyni. c. Talsmaður kærðs spyr um, hvers vegna Davið Þórðarson, sem hafi slegið til Jóns Gunnarssonar, hafi ekki verið kærð- ur. Rannsókn málsins ber það með sér, að lögreglan vissi ekkert um það fyrr en eftir að kærðir höfðu borið það fyrir rétti. Síðan hefur dómarinn yfirheyrt Davið Þórðarson og sektað án kæru. Þá spyr talsmaður kærðs, hvers vegna að d. Njáll Þórðarson, skipstjóri á Fylki, sem fór í óleyfi með kærðum Sveini Benediktssyni inn á dansleik eftir lokunar- tíma, hafi ekki verið kærður. Kærandinn telur, að það hafi verið bæði af því, að hann vissi ekki, hvað maðurinn hét, en auk þess hafi Njáll þá legið veikur á Húsavík. Þá spyr talsmaðurinn, hvers vegna dómarinn e. leitaði upplýsinga hjá lögreglustjóra í Keflavík og Akra- nesi, en ekki í Rvk. Hvers vegna sé dómarinn „að reyna að breiða yfir“, að Þórður hafi hlotið biðdóm í Rvk vegna afbrota sinna, sem dómaranum muni kunnugt um. 13. sept. sendir dómarinn símskeyti til Rvk um að fá afrit af bið- dómi Þórðar lögregluþjóns, fær afritið, sem lagt er fram í þessu máli. Að vísu vissi talsmaðurinn ekki um, að dóm- arinn hefði reynt 13. sept, s. 1. að afla afrits af biðdómnum, en talsmanni heimilar það ekki að bera dómara á brýn, að hann sé „að reyna að breiða yfir þetta“, því að með beim orðum er dómara borin hlutdrægni á brýn. Þótt afrit af dómnum hefði ekki verið lagt fram í málinu, hefði það getað stafað af allt öðrum ástæðum en að dómarinn vildi „reyna að breiða yfir þetta.“ Svo klykkir talsmaðurinn út á eftir dæmum sínum og segir: „Allt þetta sýnir, að ákæruvaldinu er beitt með dæmafárri hlutdrægni“, „kærurnar einungis bornar fram í því skyni að draga athyglina frá afglöpum lögreglunnar“. Dómarinn lítur svo á, að hin tilvitnuðu ummæli talsmannsins um hlutdrægni sé ósæmilegur málflutningur, er varði talsmanninn, hrm. Guttorm Erlendsson, sekt, er álizt hæfileg 60 kr., er greiðist í ríkissjóð, til vara sæti talsmaðurinn, hrm. Guttormur Erlendsson, 2ja daga varðhaldi, ef sektin er eigi greidd innan mánaðar frá lög- birtingu dómsins. Hins vegar virðist dómaranum það áfátt hjá lögreglunni, að hún skyldi ekki hefja rannsókn um allan danssalinn eftir tóm- um vínflöskum, er hún tók og taldi flöskurnar undan borði Jóns Gunnarssonar, þótt hótelstjóri gæfi lögreglunni sérstakt tilefni til athugunar þess borðs, eins og rannsókn málsins greinir. En 235 þar fyrir þarf það ekki að stafa af hlutdrægni, eins og tals- maðurinn vill vera láta, en að þetta gefi heldur ekki tilefni til þess að láta málshöfðun niður falla. 6. Kærðir séu sóttir til sakar eftir ákveðnum lagagreinum hegn- ingarlaganna, en ekki eftir ákveðnum köflum hegningarlaganna, eins og venja sé til. Telur talsmaðurinn eftir lagaskýring sinni það vera aðfinnsluvert, sem eftir framsetningu hans að dæma virðist eiga að styðja þá kröfu hans, að málshöfðun eigi að falla niður og þá helzt fyrir, að hún sé ólögleg. Við a. m. k. 3 norræna háskóla er þeirri kenning haldið á lopti, að réttara sé að tilgreina sök kærðs svo greinilega sem frekast er unnt, svo að taki til ákveðinna lagagreina, en láta sér ekki nægja að vísa til kafla laganna eingöngu. Við þetta embætti hefur þess- ari reglu, að vísa til ákveðinna lagagreina, ávallt verið fylst í opinberum stefnum og hæstiréttur aldrei fundið að, og henni mun víða fylgt við héraðsdómana í landinu, þótt dómsmála- ráðuneytið hafi almennt fylgt hinni reglunni — þó ekki alltaf —- og fyrir 1904 var lagagreinareglunni jafnan fylgt af háyfir- völdunum á Íslandi þá. Lagagreinareglan er í þágu þeirra sak- bornu, kaflareglan fremur þeim kærðu í óhag, en dómaranum til hagræðis, enda tekin upp sem hagræðisstefna fyrir ákæru- valdið. Það, að sök kærðra væri — eftir ætlun talsmannsins óþarflega — greinilega ákveðin til lagagreiningar, gæti að eðli- legum rökum torveldlega leitt til frávísunar máls eða niður- fellingu sakar, nema að því leyti, að hinir kærðu kynnu að verða fremur sýknaðir, sem sé ef hinn endanlegi dómur slægi föstu, að sökin heyrði ekki til hinna ákveðnu lagagreina, þótt hún heyrði undir aðrar lagagreinar sama kafla. Dómarinn lítur því svo á, að ekki geti komið til mála, að fullyrðing talsmannsins um þetta efni eigi að hafa í för með sér, oð málshöfðun falli niður. Eru málavegtir þeir, er nú skal greina: A: Hjá Jóni Gunnarssyni: Aðfaranótt 27. ágúst s. 1. fer Jón Gunnarsson, framkvæmdar- stjóri Síldarverksmiðja ríkisins, Siglufirði, inn á hótel Hvanneyri með 20 gesti og neytir þar 8 fleyga af whisky með 16 gestanna, án vinveitingaleyfis. Er hann hefur verið um stund, fer hann að dansa, en á meðan kemur einn maður, Davið Þórðarson, sem átt hafði áður í útistöðum við Jón, að borði hans og til eins gestanna, er hann þekkti vel, og fór að tala við gestinn án þess þó að setjast hjá honum. Hefur Davíð Þórðarson siðar sagt, að hann hefði vegna fyrri deilna þeirra á milli, kærðs og hans, ekki komið að borðinu, ef hann hefði vitað, að það væri borð Jóns Gunnarssonar, en hafi engan séð við borðið nema mann þann, er hann gaf sig á tal við. Nú kemur kærður frá dansinum og að borðinu og segir 236 við gest sinn, er maðurinn var að tala við á þá leið, að hann óskaði, að maðurinn færi frá borðinu, en er kærður segir þetta, fær hann frá Davíð Þórðarsyni högg á ennið, og kenndi hann til. án þess að bólgnaði eða blóð kæmi. Gengu nú margir á milli, og varð ekki meira að áverkum. Kærður snýr sér þá til hótelstjóra og vill fá Davíð rekinn út úr danssalnum. En fær ekki aðgert. Hótel- stjórinn segir kærðum, að þar sem hann hafi ekki verið sjónar- vottur að viðureigninni, geti hann ekki látið reka manninn út, og virtist kærðum hafa gramizt þetta, svo sem og eðlilegt var. En við lögregluna, sem hafði vörð fyrir utan danssalinn, minntist hvorki kærður né nokkur annar á þetta. Dómarinn hefur við rann- sókn máls þessa yfirheyrt manninn, er veitti kærðum ennishögg- ið, og sektað fyrir. Kærður hefur sjálfur viðurkennt að hafa neytt áfengis inni í danssalnum, veitingasalnum, og veitt áfengi án vínveitingaleyfis úr 8 whiskifleygum 16 gesta sinna. Hafi því alls í hóp þessum 17 manns, að meðtöldum kærðum, neytt áfengis ólöglega. Nú hefur kærður neitað að gefa upp nöfn gesta sinna, og þótt það sé að einu leyti mjög skiljanlegt, þá eykur það refsingu kærðs. Lágmarks- refsing þeirra, er neyta víns ólöglega í veitingasal — án þess að fyrir liggi vinveitingaleyfi — er 25 kr. samkvæmt 37. gr. áfengis- laganna. Verður að telja, að miða verði sekt kærða við lágmarks- sektir 16 neytenda, sem hann vill ekki nafngreina og með því tor- veldar því opinbera að hafa upp á og jafnvel útilokar að nokkru leyti. En telja verður, að sök þess, er bæði veitir og neytir áfengis. sé meiri en þess, er aðeins neytir. Og að veita 16 mönnum áfengi í veitingasal sé allmikið brot. Er hæfilegt að telja, að sekt sú, sem kærður með þessu athæfi sínu hafi unnið til, sé hæfilega ákveðin 500 kr. í Menningarsjóð, til vara skuli hann sæta 16 daga varð- haldi, ef sektin er eigi greidd innan mánaðar frá lögbirtingu dómsins. Að lokum heldur kærður út úr danssalnum og ætlar af skemmt- uninni og er nálægt stigaopinu, þar sem Þórður Ásgeirsson lög- regluþjónn heldur vörzlu. Segir hann þá til Þórðar eða við Þórð, um leið og hann er kominn að því að stiga niður í stigann: „Lög- regla Siglufjarðar hefur verið einskis virði og er það enn“. Þegar hér er komið, er sakarferill kærðs úti, og hann gerir ekki meira af sér, en frá því, sem gerist næst þessu, verður sagt er greint verður frá málavöxtum hins sökunautsins, kærðs Sveins Benediktssonar. Þórður Ásgeirsson lögregluþjónn var þarna að gegna skyldustarfi sínu, lögregluvörzlu, og þótt útidyravarzlan, sem jafnframt er lög- regluvarzla, væri ekki talin skyldustarf, sem þó er rétt að telja, þá eru ummæli kærðs Jóns Gunnarssonar líka skammaryrði útaf starfi lögreglunnar hér, sem er saknæmt eftir 108. gr. hegn- ingarlaganna. Hér var fjöldi fólks samankomið, nokkrir, ef ekki 237 margir, undir áhrifum vins, þótt varla virðist hafa verið ölvaðir nema 2 þeirra. Svona ögrun og aðkast til lögreglunnar er lagið til þess að æsa samkomugestina upp gegn lögreglunni, enda þótt full ástæða sé til þess að ætla, að þau séu ekki sögð í því skyni, heldur vegna gremju útaf óverðskuldaðri árás, er kærður varð fyrir inni í veit- ingasal og sett hefur kærðan útaf jafnvæginu. Kærðum átti samt að vera ljóst, að orð hans gátu haft allt önnur áhrif á fjöldann en hann ætlaðist til. Honum mátti og ljóst vera, að þau voru mjög ómakleg í garð lögreglunnar, ef þau voru útaf gremju vegna árás. arinnar á kærðan Í veitingasalnum, sem kærðum átti af viðtali við veitingastjóra að vera ljóst, að lögreglan vissi ekkert um eða a. m. k., að mjög ólíklegt væri, að hún vissi nokkuð um. Kærður, sem kominn er á lögaldur sakamanna, hefur áður engri refsingu sætt. Verður að telja, að refsing sú, sem kærður með þessu hafi unnið til, sé hæfilega ákveðin 400 kr. sekt í ríkissjóð, til vara 13 daga varðhald, ef sektin eigi er greidd innan mánaðar frá lögbirtingu dóms þessa. Kærður hefur með miklum ákafa heimtað og sett í gang rann- sókn um áfengisneyzlu í veitingasölum veitingahúsa í bænum. Þótt nokkurs áróðrar kenni við vottorðasmölun í þessu efni, hafa þú upp úr þessari rannsókn fengizt sannanir fyrir, að áfengisneyzla í pukri eigi sér stað í veitingasölum meira og minna. En þótt svo sé, hlýtur öllum, sem áfengis neyta í veitingasal, að vera ljóst, að hér sé um brot á áfengislögum að ræða, enda nokkrum sinnum á undanförnum árum sektað fyrir slíkt brot. Brot kærðs verður ekkert minna fyrir það, þótt aðrir brjóti líka. Er það misskilningur einn, að slíkt seti leitt til sýknu kærðs, eins og hann og talsmaður hans virðist ganga út frá, þótt aðrir fremji líkt lagabrot. Virðist þó veiting áfengis hjá kærðum í veit- ingasal í svo stórum stíl, er raun á varð, taka fram öðrum brotum, sem upplýst er orðið um við rannsóknina. B: Hjá Sveini Benediktssyni: 1. Eftir framsetningu kærðs sjálfs: a: Hann hafði aðfaranótt 20. ágúst s. 1. farið inn á dansleik á Hótel Hvanneyri með mann og eftir lokunartíma án leyfis lögreglunnar, en með leyfi hótelstjórans. Við framhalds- rannsókn í málinu hefur hótelstjórinn neitað því að hafa leyft honum inngöngu, og kærður að mestu fallið frá þeirri staðhæfingu. Lögreglan hafi hleypt honum inn um útidyr hótelsins, enda geti verið, að hann hafi sagt við lögregl- una, sem hafði vörð við útidyrnar: „við búum hér“, eins og lögreglan, sem hélt vörð við útidyrnar, heldur fram. Tals- maður kærðs heldur fram, að lögreglan viðurkenni að hafa 238 leyft honum að fara inn á dansleikinn, en það á enga stoð í rannsókn málsins. b: Þegar kærður Jón Gunnarsson gengur að stigaopinu og segir hjá Þórði Ásgeirssyni hin fyrrgreindu orð undir A: „Lögregla Siglufjarðar hefur verið einskis virði og er það enn“, þá þrífi Þórður Ásgeirsson lögregluþjónn í Jón Gunn- arsson um leið og hann kalli: „Út og niður með hann“, og hafi kærðum virzt, að Þórður lögregluþjónn væri að hrinda Jóni niður stigann, en þá grípi kærður, sem var þá í 1. og 2. þrepi stigans — að hann fullyrðir, en kemur í bág við fram- burð 2ja eiðfestra lögregluþjóna — báðum höndum utan um Þórð lögregluþjón, undir hendur honum, og stöðvist þá að mestu leyti „sveiflan, sem Þórður setti á Jón, er hann var að hrinda honum niður stigann, svo að Jón staðnæmdist í beygju, sem er um miðjan stigann.“ Kærður og Þórður lög- regluþjónn hafi dregizt niður stigann um 23 þrep „við það að kærður“ „tekur utan um Þórð“, en þá sleppi kærður „takinu á Þórði“. „En þegar niður í beygju stigans kemur, snéri Þórður sér við, tekur upp kylfuna og ætlar að berja Jón og Svein með kvlfunni.“ „Ekki tæki“ kærður „eftir því, að Þórður segði þá neitt“. Kærður gangi svo niður stigann og segi við Þórð lögreglu- þjón, „að þetta framferði hans myndi verða kært“ og myndi kosta það, að hann yrði rekinn úr lögreglunni, en kærður muni ekki til að hafa viðhaft þau orð, er kæran greini, en þó geti verið, að hann hafi viðhaft orðið „banabiti“, og þá átt við í lögreglustarfi Þórðar. Kærður kveðst hafa gripið utan um Þórð lögregluþjón til þess að verja Jón Gunnarsson falli og þannig fyrirbyggja slys. d: Þá viðurkennir mættur í réttarhaldi 9. sept. við rannsókn málsins að hafa barið bylmingshögg í borðið, sem dómarinn sat við, og sagt, að vitnið færi til helvítis, ef það særi fram- burð sinn. 2. Eftir framburði lögregluþjónanna: a: Samkvæmt kæru lögregluþjóns Jóhannesar Þórðarsonar hefur kærður aðfaranótt 20. ágúst s. 1. farið inn á dansleik eftir lokunartíma og í óleyfi (og virðist heldur ekki hafa greitt aðgangseyri). Hann bjó ekki á hótelinu eða maðurinn, sem með honum var, en lögreglan hleypti honum inn um ytri dyr hótelsins (— ekki inn í danssalinn -—) af því að hann sagði: við búum hér. Kærður viðurkennir, að vel geti verið, að hann hafi viðhaft þessi orð, — en að vísu segir hann — til þess að lægja óánægju þeirra, er fyrir utan voru og vildu komast inn. Verður því að telja sennilegt, að þessi b: 239 orð hafi fallið, en hvað sem þeim líður, er það a. m. k. óyggjanlegt, að kærður hafi eftir lokunartima farið í óleyfi inn á dansleik (og það, sem hann ekki er sóttur til sakar fyrir: án þess að greiða inngangseyri) og með því gerzt brotlegur gegn 71. gr. lögreglusamþykktar bæjarins. Að visu segir talsmaður kærðs, að lögregluþjónninn (J. Þ.) hafi leyft honum inngöngu í danssalinn, en það er misskilningur. Hann leyfði honum inngöngu í hótelið (af því að hann gekk út frá, að kærður byggi á hótelinu, eins og hann upp- lýsti við lögregluþjóninn). En hann varð þess ekki var fyrr en síðar, að kærður væri kominn inn á dansleikinn, en gat þá ekki snúizt við að láta hann fara út vegna annarra mik- ilvægra lögreglustaría. Kærður hefur fyrir 5 árum, 26. ágúst 1939, sætt ákæru fyrir sams konar brot, en þá verið sleppt með áminningu. Verður að telja rétt með tilliti til þess, að hér sé um ítrekað brot að ræða, að dæma kærðan til þess að greiða 30 kr. sekt í bæjarsjóð, til vara sæta 2ja daga varðhaldi, ef eigi greitt innan mánaðar frá birtingu dóms þessa. Eftir framburði Þórðar Ásgeirssonar lögregluþjóns eru málavextir þessir: Þegar Jón Gunnarsson á loptsskörinni hafði við Þórð mælt hin tilvitnuðu skammaryrði í garð lög- reglunnar (lögregla Siglufjarðar hefur verið einskis virði og er það enn“) grípi hann vinstri hendi í hægri öxl Jóns Gunnarssonar og færi hann, ýti honum, niður í stigann og sleppi takinu, en hann (Jón Gunnarsson) snúi sér við í 3. eða 4. þrepi stigans, og af því megi sjá, að honum hafi ekki verið ýtt með miklu afli, því síður hrint. Hafi hann um leið og hann greip í Jón sagt honum, að hann skuli fara út. Ætlar svo lögregluþjónn Þórður að fara niður stigann til þess að opna útihurðina og loka á eftir, en þá gripi Júlíus Þórðarson utan um handlegg sér afian frá (að baki sér), en hann rifi sig af honum og haldi niður stigann, en þá kæmi þeir Sveinn Benediktsson, Björn Gottskálksson og Július Þórðarson á eftir honum með miklum hávaða og, að því er lögregluþjóninum virtist, í árásarhug. Lögregluþjónninn snýr sér þá við í stiganum, tekur til kylfunnar og snýr sér segn þeim, er að baki hans voru og hann taldi af aðförum þeirra vera í árásarhug á sig, reiðir upp gegn þeim kylfuna og segir á þá leið, að þeir tækju afleiðingunum, ef þeir hög- uðu sér ckki eins og menn, en þá námu þeir staðar og stillt- ust, en lögregluþjónninn snýr aftur við til þess að fylgja Jóni Gunnarssyni að dyrunum. Lögregluþjónninn heldur fast fram, að það hafi verið Júlíus Þórðarson, sem hafi tekið utan um handleggi sér og hann slitið sig af, en ekki hafi 240 hann fundið, að kærður Sveinn Benediktsson hafi tekið utan um sig, undir hendur sér. Hann vilji ekki fortaka, að Sveinn Benediktsson hafi eitthvað tekið á sér, en hann ekki orðið þess var. Þarna voru á verði líka lögregluþjónarnir Friðrik Sveinsson og Jóhannes Þórðarson, og ber framburður þeirra í öllu, er máli skiptir, nákvæmlega saman. Hefur framburð- ur lögregluþjónanna Friðriks og Jóhannesar verið eið- festur. ; Framburður Jóhannesar Þórðarsonar lögregluþjóns: Hann hafi staðið rétt hjá Þórði Ásgeirssyni lögregluþjóni, er Jón Gunnarsson kom að Þórði og staðnæmdist lítið eitt á loftskörinni og sagði margtilvitnuð orð. Þá grípi Þórður vinstri hendi í hægri öxl Jóns og segir: „Þér skuluð fara út“, og ýti Þórður með hægð Jóni niður stigann, en hrindi ekki. Þegar Þórður sé að sleppa vinstra handartakinu — hann geti ekki fullyrt, hvört hann hafi sleppt því — ræðst Júlíus Þórðarson aftan að Þórði og tekur að baki Þórðar utan um handleggi Þórðar, en Þórður snýr sér við og slit- ur sig af Júlíusi en snýr sér aftur við og heldur niður stig- ann á eftir Jóni (til þess að opna og loka útihurðinni). Þegar Þórður er kominn niður í stigann, ryðjast þeir Júlíus Þórð- arson, Björn Gottskálksson og Sveinn Benediktsson með há- vaða niður stigann að Þórði, snýr Þórður þá sér við að þeim, er þeir eru komnir fast aftan að honum, tekur upp kylfuna og segir við þá á þá leið, að þeir taki afleiðingunum, ef þeir hagi sér ekki eins og menn. Þeir stöðvast og stillast, er Þórður segir þessi orð, en Þórður stingur kylfunni aftur Í vasann um leið og hann snýr sér við til þess að fara aftur á eftir Jóni. Jóhannesi virtist Þórður haga sér kurteislega, en ákveðið, við Jón og félaga hans. " Framburður lögregluþjóns Friðriks Sveinssonar er á þessa leið: Þegar Jón Gunnarsson kemur til Þórðar lögregluþjóns og segir við hann hin tilvitnuðu skammaryrði í garð lögregl- unnar, tekur Þórður vinstri hendi í hægri öxl Jóns og ýtir honum niður í stigann, svo að hann fer 3—4 þrep niður í stigann. En um leið og Þórður færir Jón þessi þrep niður í stigann, ryðjast þeir Sveinn Benediktsson, Björn Gott- skálksson og Júlíus Þórðarson að Þórði, og Júlíus tekur utan um handleggi Þórðar, en Þórður slítur sig af honum og heldur niður stigann eftir Jóni. En Sveinn Benediktsson, Júlíus Þórðarson og Björn Gottskálksson halda á eftir Þórði með miklum hávaða. Í stiganum snéri hann við gegn þeim og hóf upp kylfuna og sagði á þá leið: „að hann myndi nota kylfuna, ef þeir höguðu sér ekki skikkanlega“. Hugði Frið- 211 rik, að þeir myndu rjúka í Þórð. Friðrik var þarna nær- staddur og talaði til þeirra eitthvað á þá leið: „eru þetta siðaðir menn“, og bæði við aðfarir Þórðar og ávarp Frið- riks virtust menn þessir stillast. Friðrik telur ekkert athuga- vert við framkomu Þórðar og telur hafa verið réttmætt, þótt Jón Gunnarsson hefði verið látinn út af hótelinu vegna um- mæla sinna, er vel gátu æst mannfjöldann upp gegn lögregl- unni. Átti lögreglan þarna fullt í fangi með að halda þarna reglu, þótt ekki bættist við ögrun sú gegn lögreglunni, sem orðin gátu leitt til. Þórður hafi snúið baki við Jóni Gunn- arssyni, er hann tók til kylfunnar, og þvi með kylfunni ætl- að að slá, Svein, Björn og Júlíus ef á hefði þurft að halda -—— en ekki „Jón og Svein“, eins og kærðir haldi fram. Jón hafi í stiganum ekki sýnt sig í nokkrum mótþróa gegn lögreglunni, og því ekki ástæða til að beita kylfu gegn hon- um, enda hafi Þórður ekki gert sig líklegan til þess. Þrátt fyrir margendurteknar yfirheyrslur kærðs og lögreglu- þjónanna, ber mikið á milli. Það er rétt hjá kærðum Sveini Benediktssyni, að ef hefði legið við slysi á Jóni Gunnarssyni af taki Þórðar á honum, hefði honum og félögum hans verið heimilt að rísa gegn lög- regluþjónunum, sem væri að valda slysinu, og hafa slíkar máls- bætur sem ástæðu fyrir sýknu. En til þess að slíkar málsbætur nægðu þeim til sýknu, hefðu þeir orðið að sanna eða a. m. k. færa miklar líkur fyrir, að afleiðingar taksins yrði að slysi fyrir Jón Gunnarsson, ef ekkert væri gert því til hindrunar. Nú hefur kærður ekki einu sinni reynt að færa líkur fyrir slíku, heldur eru í framburði lögreglubjónanna miklar líkur fyrir því, að Þórður hafi annað hvort verið búinn að sleppa taki sínu á Jóni eða verið alveg að sleppa takinu, þegar kærður og félagar hans veitast að Þórði lögregluþjóni, enda hefur tak Þórðar á Jóni eftir framburði 2ja lögregluþjóna ekki verið Þesslegt, að liklegt væri, að slysi ylli á Jóni Gunnarssyni. Framburður kærðs er og um sumt mjög ósennilegur. T. d. kveðst kærður ekkert hafa veitt því eftirtekt, að Júlíus Þórðar- son hafi tekið utan um Þórð lögregluþjónn, utan um handleggi hans aftan frá. Slíkt verður þó að telja sannað með samhljóða vitnisburði 3ja lögregluþjóna og eiðfest af tveim. Sjálfur segist kærður hafa tekið ntan um Þórð lögregluþjón, undir hendur hans, en samt fer það fram hjá kærðum, að annar félagi hans tekur samtímis, eða svo að segja, höndum utan um sama manninn. Virðist þetta benda til þess, að æsing — eins og í réttarhald- inu 9. sept. s. 1. — eða þá eitthvað annað hafi truflað eftir- tekt kærðs á því, er fram fór, eins og t. d., er hann segist ekki 16 212 heldur hafa tekið eftir orðum Þórðar lögregluþjóns til hans og félaga hans í stiganum, er Þórður snýr sér við í stiganum, og — eftir framburði (3ja lögregluþjóna) 2ja eiðfestra — hefur kylfuna á lopt gegn þeim félögum og segir á þá leið: að hann láti kylfuna ganga á þá, ef þeir stillist ekki, en Þórður hélt þá ætla að „leggja í sig“, og það héldu hinir 2 lögregluþjónar, en Sveinn og félagar hans stilltust við, og hefði kærður átt að taka eftir þvi. Allir 3 lögregluþjónar herma þessi orð, þar af tveir eiðfestir. Kærður er þarna alveg hjá Þórði, en samt kveðst hann ekki hafa heyrt, hvað hann sagði, en þó stillist hann við framkomu Þórðar lögregluþjóns. Hvort sem það er rétt hjá kærðum Sveini Benediktssyni —- er lögregluþjónarnir telja ólíklegt — að hann hafi tekið utan um Þórð — en tekið svo laust, að Þórður hafi ekki fundið —- eða að hann hafi eitthvað tekið í Þórð, en sleppt svo fljótt, að Þórður yrði ekki taksins var, eða alls ekki náð að taka höndum á Þórði, þá virðist aðfarir kærðs gegn Þórði lögregluþjóni eftir framburði 2ja eiðfestra lögregluþjóna hafa verið slíkar, að hafi verið tilraun til þess að hindra Þórð lögregluþjón í starfi hans. Með aðförum sínum gegn Þórði lögregluþjóni hafa þeir (sic) gert tilraun og sýnt sig líklega til þess að vilja hindra starf hans, og að aðfarir þeirra hafi verið ofsalegt framferði gegn lögregluþjóninum og með hávaða sýnir eiðfestur framburður lögregluþjónanna Friðriks Sveinssonar og Jóhannesar Þórðar- sonar. Hið ofsalega framferði þeirra og tilburðir til þess að taka á Þórði lögregluþjóni, elting á honum niður stigann í sýni- legum árásarhug, að því er eiðfestur framburður téðra 2ja lögregluþjóna hermir, fellur beint undir 106. gr. og 108. gr. hegningarlaganna, og hávaðinn sem móðgun undir 108 gr. er kærður Sveinn Benediktsson verður að teljast sekur um. Árás- artilraun kærðs niðri í stiganum verður eigi varin með þvi, að þeir hafi viljað losa tak Þórðar á Jóni Gunnarssyni. Þarna var Þórður lögregluþjónn að fara niður til þess að loka hurð- inni eftir Jóni Gunnarssyni og hindra, að aðrir kæmu inn um leið. Það sem Þórður lögregluþjónn segir og lyftir kylfunni sýnir (sic), að hann hefur búizt við árás, en það er útilokað, að hann hefði búizt við árás, nema kærður (og félagar hans) hefðu sýnt sig líklega til árásar, og það virðist hinum lög- regluþjónunum. Kærður og talsmaður hans virðast ganga út frá, að lögreglu- þjónarnir fari ekki með staðreyndir, heldur séu að skrökva þessu öllu upp á kærðan. Dómarinn getur ekki fundið nokkra ástæðu til þess að ætla megi lögregluþjónunum slíkt. Fram- burður lögregluþjónanna, að þeir telji óliklegt, að þeir hefðu ekki orðið varir við, ef kærður hefði tekið utan um Þórð lög- 213 regluþjón, virðist hins vegar benda til þess, að þeir vilji ekki gera sök hans meiri en þeir telji rétt vera. Að berja í réttarhaldi bylmingshögg í borð, sem dómarinn situr við og segja skammaryrði við vitni fyrir rétti, eins og bókun réttarins ber með sér, er móðgun gegn réttinum, er fell- ur undir 108. gr. hegningarlaganna eins og kærður Sveinn Benediktsson gerði í réttarhaldinu 9. sept. s. 1. Talsmaður kærðs telur höggið ekki meint sem móðgun við réttinn. Samt segir kærður um dómarann í réttarhaldinu, að yfirheyrsla dómarans sé skripaleikur, ummæli sem dómarinn hefur talið rétt, að væru eigi dregin inn í þessa málsmeðferð. Hins vegar er dómarinn þeirrar skoðunar, að bylmingshögg í borðið sé vansæmandi fyrir réttinn, jafnvel þótt eingöngu hefði verið meint til vitn- isins. Að segja við lögregluþjón, sem er að bera vitni um það sem gerist, meðan hann var að gegna skyldustarfi sínu og eftir að dómarinn rækilega hafði minnt vitnið á að segja satt og eftir að lögregluþjónninn hafði lýst yfir, að hann gæti svarið fram- burð sinn, að hann færi til helvítis er freklegt móðgunaryrði gegn opinberum starfsmanni, lögregluþjóni og auk þess móög- un gegn réltinum að segja það í rétti, og fellur hvorttveggja undir 108. gr. hegningarlaganna. Kærður Sveinn Benediktsson, sem kominn er á lögaldur saka- manna, hefur áður eigi sætt refsingu nema 20 kr. sekt fyrir refsivert framferði á götu og áminningu fyrir að fara inn á dansleik eftir lokunartima án leyfis lögreglunnar og án þess að greiða aðgöngu- eyri. Verknaður kærðs Sveins Benediktssonar, sem nú hefur verið lýst, fellur undir 106. og 108. gr. hegningarlaganna nr. 19/1940, og álizt refsingin hæfilega ákveðin 400 kr. sekt í ríkissjóð, til vara sæti hann 13 daga varðhaldi, ef sektin er ekki greidd innan mán- aðar frá lögbirtingu dómsins. Á máli þessu hefur enginn óþarfur dráttur verið. Fyrir því dæmist rétt vera: Jón Gunnarsson framkvæmdarstjóri greiði 500 kr. sekt í Menningarsjóð, til vara sæti hann 16 daga varðhaldi, ef sektin er ekki greidd innan mánaðar frá lögbirtingu dómsins, og 400 kr. sekt í ríkissjóð, til vara sæti 13 daga varðhaldi, ef sektin er ekki greidd innan mánaðar frá lögbirtingu dóms þessa. Sveinn Benediktsson, Reykjavík, formaður stjórnar Sildar- verksmiðja ríkisins, greiði 400 kr. sekt í ríkissjóð, til vara sæti 13 daga varðhaldi, ef sektin verður eigi greidd innan mánaðar frá lögbirtingu dóms þessa, og 30 kr. í bæjarsjóð, til 211 vara sæti 2ja daga varðhaldi, ef sektin verður eigi greidd inn- an mánaðar frá lögbirtingu dómsins. Kærður Jón Gunnarsson greiði 60 kr. í málsvarnarlaun til talsmanns sins, Jóns Jóhannessonar málfim., Siglufirði, og kærður Sveinn Benediktsson greiði í málsvarnarlaun 60 kr. til talsmanns síns, hrm. Guttorms Erlendssonar, Rvk. Svo greiði og báðir allan kostnað sakarinnar. Þá greiði talsmaður kærðs Sveins Benediktssonar, hrm. Guttormur Erlendsson, 60 kr. sekt í ríkissjóð fyrir ósæmilegan rithátt í vörn sinni, til vara sæti 3ja daga varðhaldi, ef sektin er eigi greidd innan mánaðar frá lögbirtingu dóms þessa. Dómi þessum að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Manudaginn 4. júní 1935. Nr. 31/1945. Valdstjórnin (Gunnar Þorsteinsson) Segn Rögnu Sigurðardóttur (Sigurgeir Sigurjónsson). Setudómari hrl. Sveinbjörn Jónsson í stað hrd. Jónatans Hallvarðssonar. Öflun frekari skýrslna í refsimáli. Úrskurður hæstaréttar. Rannsókn máls þessa er í ýmsum greinum áfátt. Áður en dómur er kveðinn upp í hæstarétti, þvkir nauðsyn til bera að framhaldsrannsókn sé framkvæmd um þau atriði, sem nú verða greind. 1. Afla skal frumreikninga yfir greni það, sem í mál- inu greinir, og fá vitneskju um, hvaða skýrslur um verð grenisins lágu fyrir verðlagsyfirvöldum, er þau ákváðu verð á þvi. 2. Rannsóknardómari skal gera ráðstafanir til að skoð- aðar séu sjóðbækur og aðrar verzlunarbækur kærðu á þeim tíma, er hér skiptir máli, í því skyni að leiða í ljós söluhagnað kærðu á greninu. Þá skal og gerð gangskör að því að athuga bankareikninga kærðu frá miðjum desember 1944 til loka febrúar 1945. Er rétt að fela 245 löggiltum endurskoðanda að yfirskoða nefndar verzi- unarbækur og reikninga og gera, eftir þvi sem unnt er, grein fyrir því, hversu mikill hagnaður hennar hefur verið af grenisölunni. 3. Starfsfólk kærðu skal yfirheyrt mjög nákvæmlega um sölu grenisins og hagnað kærðu af því. Sérstaklega skal Helga Pálsdóttir, sem gefið hefur skýrslu um sölu grenisins, prófuð ýtarlega og henni bent á, að ástæða sé til að ætla, að söluhagnaður af greninu sé mun meiri en í vottorði hennar og vætti greinir. Ber að sýna starfs- fólkinu „kladda“ þann, sem lagður hefur verið fram í málinu, og gengið skal á það um, hvenær og í hvaða skyni skráð hafi verið í hann svo og hvers vegna blöð hafi verið skorin úr honum. 4. Kærða skal yfirheyrð um atriði málsins, henni skulu kynntir framburðir vitna, en á því hefur verið mis- brestur, og ber að samprófa hana og vitni, eftir því sem ástæða verður til. Loks skal rannsaka öll þau atriði, sem framhaldsrannsóknin veitir efni til. Því úrskurðast: Héraðsdómara ber að framkvæma rannsókn um þau atriði, sem að framan greinir. Mánudaginn 4. júní 1945. Nr. 9/1945. Alfreð Þórðarson (Theódór B. Lindal) gegn Sigurði Magnússyni (Gústaf A. Sveinsson) Setudómari hrl. Sveinbjörn Jónsson í stað hrd. Árna Tryggvasonar. Krafa um útburð manns úr leiguhúsnæði. Dómur hæstaréttar. Áfrýjandi hefur skotið máli þessu til hæstaréttar með stefnu 12. janúar 1945. Krefst hann þess, að hinum áfrýjaða 246 dómi verði hrundið og breytt þannig, að uppsögn hans frá 29. júní 1944 á húsnæði stefnda, er í héraðsdómi greinir, verði dæmd gild og stefndi skyldaður til að víkja úr hús- næðinu. Hann krefst og málskostnaðar úr hendi stefnda bæði í héraði og fyrir hæstarétti. Stefndi krefst staðfest- ingar hins áfrýjaða dóms og málskostnaðar fyrir hæsta- rétti eftir mati dómsins úr hendi áfrýjanda. Með skírskotun til forsendna hins áfrýjaða dóms þykir mega staðfesta hann. Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður fyrir hæsta- rétti falli niður. Því dæmist rétt vera: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Málskostnaður fyrir hæstarétti fellur niður. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 15. nóvember 1944. Mál þetta, sení dómtekið var 11. þ. m., hefur Alfreð Þórðarson, Grjótagötu 14 B hér í bæ, höfðað fyrir bæjarþinginu með stefnu 16. Í. m. gegn Sigurði Magnússyni, sama stað. Hefur stefnandi gert Þær dómkröfur, að siðarnefnd uppsögn hans á leigumála um hús- næði stefnds að Grjótagötu 14B verði metin gild og stefndum verði gert að rýma húsnæðið nú þegar. Einnig hefur stefnandi krafizt málskostnaðar að mati dómarans. Stefndur hefur krafizt sýknu og málskostnaðar að mati dóm- arans, Málavextir eru þeir, að á neðri hæð húss stefnanda nr. 14B við Grjótagötu, hér í bæ, hefur stefndur í máli þessu haft íbúð á leigu um nokkurra ára skeið. Íbáð þessi er tvö litil herbergi og eldhús, og býr stefndur þar með konu sinni og fimm börnum, öll- um ungum. Leigumálinn mun vera til óákveðins tíma og með venju- legum kjörum. Með bréfi, dagsettu 29. júní s. l, sagði stefnandi stefndum upp leigunni á íbúð þesari til brottflutnings 1. október s. 1. og færði fram þær ástæður, að hann þyrfti nauðsynlega á húsnæði þessu að halda til eiginna afnota. Gildi uppsagnar þess- arar var borið undir húsaleigunefnd Reykjavíkur, og með úr- skurði, uppkveðnum 9. f. m., mat nefndin uppsögnina ógilda. Íbúð. stefnanda er á stofuhæð hússins, og er hún þrjú herbergi, öll frekar lítil, svo og eldhús, en í fjölskyldunni eru auk hans kona hans og fimm börn, 3, 7, 8, 13 og 14 ára að aldri. Dómkröfur sínar byggir stefnandi í fyrsta lagi á því, að íbúð sin sé svo lítil, um 56 mö, fyrir fjölskyldu sina, að heilsuspillandi sé bæði and- 247 lega og líkamlega, og hefur stefnandi þessu til sönnunar lagt fram vottorð frá héraðslækninum í Reykjavík, dags. 21. sept. s. 1. Í öðru lagi byggir stefnandi kröfur sínar á því, að tvö elztu börn hans þurfi að stunda nám í vetur, en til þess að slíkt sé mögulegt, þurfi þau sérherbergi. Í þriðja lagi hefur stefnandi fært það fram, að kona sín sé heilsuveil og henni því nauðsyn að fá sér þjónustu- stúlku til aðstoðar við heimilisstörf, en slíkt sé ekki unnt, nema stúlku þessari yrði látið í té sérstakt herbergi. Með tilliti til alls þessa telur stefnandi, að hann hafi brýna nauðsyn fyrir aukið húsnæði samkvæmt ákvæðum 1. gr. laga nr. 39 frá 1943, og beri því að taka dómkröfur sínar til greina. Stefndur hefur mótmælt því, að stefnandi hafi brýna þörf fyrir aukið húsnæði í skilningi ákvæða 1. gr. húsaleigulaganna. Hefur hann mótmælt því, að börn stefnanda þyrftu á sérstöku herbergi að halda til lestrar, þar sem þau stundi ekki það nám, að slíks sé þörf. Þá hefur stefndur mótmælt þvi, að stefnandi hafi brýna þörf fyrir þjónustustúlku. Stefndur hefur enn fremur bent á, að ibúð sin mundi verða mjög óhentug fyrir stefnanda, þar sem ekki sé gengt innan húss milli íbúðanna, en á rishæð hússins sé bæði íbúð og herbergi, er leigt sé einhleypum, er séu hagkvæmari stefnanda, ef hann þyrfti á húsnæðisaukningu að halda, en því húsnæði hafi hann ekki hirt um að segja upp. Þá hefur stefndur haldið því fram, að íbúðarhúsnæði hafi verið aukið í húsinu á síðastliðnu sumri, en því húsnæði hafi verið ráðstafað til fólks óviðkomandi húseiganda. Stefnandi hefur skýrt svo frá húsnæðisaukningu þessari, að fyrir um það bil tveimur árum hafi maður nokkur falazt eftir að fá leigt geymsluherbergi, er stefnandi hafði á neðri hæð hússins, til þess að búa þar út íbúðarherbergi. Þar sem þetta hafi verið einasta geymsla sín, hafi hann ekki getað þetta, en síðar hafi orðið að samkomulagi við mann þenna, að hann gerði við gamalt úti- þvottahús, er þar var á lóðinni, og byggði við geymslu, en fengi síðan geymsluherbergið í húsinu á leigu og mætti búa það til íbúðar. Þetta allt skyldi leigutakinn gera á eiginn kostnað, en þó skyldi stefnandi leggja til mest efni. Hafi verk þetta síðan verið framkvæmt, og í júní s. 1. sumar hafi herbergið verið tilbúið. Hafi þá unnusta manns þessa flutt í það og sé þar enn. Herbergi þetta sé 6 m? að stærð og mjög slæmt til íbúðar vegna raka. Samkvæmt því, sem upp er komið í málinu, þá verður ekki annað séð, en að íbúð stefnanda sé sæmileg að öðru leyti en því, að húsrými er litið. Það hefur enn fremur komið upp í málinu, að aðeins eitt barn stefnanda stundar nám í kvöldskóla, tvær stundir á kvöldi, fimm kvöld í viku, en ósannað er gegn mótmæl- um stefnds, að hin önnur börn hans stundi annað nám en venju- legt barnaskólanám. Að því er snertir sjúkleika konu stefnanda, 248 þá hefur læknir hennar vottað, að hún hafi ilsig á háu stigi og Þurfi því að hlífa sér við áreynslu á fæturna, en um annan sjúk- leika virðist ekki vera að ræða. Það er að vísu ljóst af því, sem upp hefur komið í málinu, að húsnæði stefnanda er litið, en með tilliti til þess, er að framan greinir um heimilishagi hans, vottorðs héraðlæknis um hætilegt loftrými fyrir fullorðna og börn, svo og þess, að ekki þykja færðar að því lögfullar sönnur gegn mótmælum stefnds, að stefnanda hafi borið nauðsyn til að ráðstafa áðurgreindri húsnæðisaukningu til óviðkomandi fólks, þá þykir að svo vöxnu máli ekki alveg næg ástæða til að telja, að stefnandi hafi svo brýna þörf á auknu hús- næði, að það heimili honum samkvæmt ákvæðum 1. gr. húsaleigu- laganna að fá stefndan dæmdan til að rýma húsnæðið. Málalok verða því þau, að stefndur verður sýknaður af kröf- um stefnanda, en rétt þykir, að málskostnaður falli niður. Árni Tryggvason borgardómari kvað upp dóm þenna. Þvi dæmist rétt vera: Stefndur, Sigurður Magnússon, skal vera sýkn af kröfum stefnanda, Alfreðs Þórðarsonar, í máli þessu. Málskostnaður falli niður. Miðvikudaginn 6. júní 1945. Nr. 37/1945. Réttvísin (Stefán Jóh. Stefánsson) gegn Jóhanni Hermanni Júlíussyni (Sveinbjörn Jónsson) og Sigurði Björnssyni (lárus Fjeldsted). Refsimál út af sjóslysi. Ómerking og heimvíisun vegna rangrar meðferðar málsins. Dómur hæstaréttar. Í máli þessu eru ákærðu sóttir til refsingar og gefið að sök, að þeir hafi í gáleysi valdið sjóslysi því, sem í héraðs- dómi greinir, og þar með bana þriggja manna. Er hér um sakarefni að tefla, sem lýst er og refsing við lögð í 84. gr. sjómannalaga nr. 41/1930. Dómsmálaráðuneytið átti því 249 samkvæmt 2. mgr. 88. gr. nefndra laga að leggja málið fyrir atvinnu- og samgöngumálaráðuneytið til umsagnar, áður en það ákvað málshöfðun með bréfi til héraðsdómarans dags. 21. okt. 1944, en það mun ekki hafa verið gert. Þá hafa próf í málinu farið fram án siglingafróðra samdómsmanna og málið verið rekið í héraði fyrir aukarétti í stað þess að sjó- og verzlunardómur átti með það að fara og dæma það, sbr. 1. tölulið 200. gr. laga nr. 85/1936 og 90. gr. fyrrnefndra sjómannalaga, og skiptir ekki máli um það, þó að máls- höfðunarskipun dómsmálaráðuneytisins taki einungis til XXII. kafla laga nr. 19/1940, sbr. 68. gr. sömu laga. Vegna þessara megingalla á meðferð málsins verður að ómerkja héraðsdóminn og alla "meðferð málsins fyrir aukaréttinum og vísa málinu heim til rannsóknar fyrir sjódómi og lög- legrar meðferðar. Samkvæmt þessum úrslitum ber að greiða allan áfrýj- unarkostnað sakarinnar úr ríkissjóði, þar með talin laun skipaðs sækjanda og verjanda hinna ákærðu í hæstarétti, kr. 300.00 til hvors. Því dæmist rétt vera: Hinn áfrýjaði dómur og meðferð málsins fyrir auka- réttinum eiga að vera ómerk, og visast málinu heim til rannsóknar fyrir sjódómi og löglegrar meðferðar. Allur áfrýjunarkostnaður sakarinnar greiðist úr rík- issjóði, þar með talin málflutningslaun skipaðs sækj- anda og verjanda, hinna ákærðu fyrir hæstarétti, hæsta- réttarlögmannanna Stefáns Jóh. Stefánssonar, Svein- björns Jónssonar og Lárusar Fjeldsteds, kr. 300.00 til hvers. Dómur aukaréttar Ísafjarðarkaupstaðar 13. desember 1944. Ár 1944, miðvikudaginn 13. desember, var í aukarétti Ísafjarðar, sem haldinn var í skrifstofu embættisins af Jóh. Gunnari Ólafs- syni bæjarfógeta, kveðinn upp dómur í ofangreindu máli, sem dómtekið var 30. nóvember 1944. Mál þetta er af réttvísinnar hálfu höfðað gegn þeim Jóhanni Hermanni Júlíussyni stýrimanni, til heimilis að Hrannargötu 1 á 250 Ísafirði, og Sigurði Björnssyni háseta, til heimilis að Ránargötu 5 á Flateyri, fyrir brot gegn XXIII. kafla hinna almennu hegn- ingarlaga nr. 19/1940, sbr. 68. gr. sömu laga. Ákærðir eru báðir komnir yfir lögaldur sakamanna. Jóhann Hermann Júlíusson er fæddur 26. marz 1912 að Atla- stöðum í Sléttuhreppi í Norður-Ísafjarðarsýslu, en Sigurður Björns- son 17. desember 1907 að Stóragarði í Mýrahreppi í Vestur-Ísa- fjarðarsýslu. Ákærður Jóhann Hermann Júlíusson hefur sætt eftirtöldum refsingum: 1937 144 Áminntur fyrir brot gegn 6. grein laga nr. 70/1931 um notkun bifreiða (of hraður akstur). 1944 2% Sektaður um 25 krónur til bæjarsjóðs Ísafjarðar fyrir brot gegn 3, grein lögreglusamþykktar Ísafjarðar. Ákærður Sigurður Björnsson hefur hvorki sætt ákæru né refs- ingu hér í umdæminu, svo kunnugt sé. Tildrög málsins eru þessi: Að kvöldi 25. júní 1944 var vélskipið Harpa ÍS. 42 frá Flateyri við fiskveiðar út af Haganesvík á Skagafirði. Er leið að miðnætti, var haldið af stað austur með landi og sigit í 1—2 sjómilna fjar- lægð frá ströndinni. Var ferðinni heitið austur undir Tjörnes. Þegar komið var út af Almenningsnöf, sem er yzta nes austan Fljótavíkur, fór skipstjóri, Guðmundur Sölvi Ásgeirsson frá Flat- eyri, af verði, en við tók stýrimaðurinn Jóhann Hermann Júlíus- son, og með honum þeir Sigurður Björnsson háseti og Guðmundur Ólafsson 1. vélstjóri. Út af Siglufjarðarmynni sigldi v.s. Harpa á færeyskan trillubát, sem þar var við handfæraveiði. Á bátnum var fjögra manna áhöfn, og drukknuðu þrir þeirra, en einum var bjargað. Við rannsókn málsins hefur þetta upplýstst um nánari atvik að slysinu: Formaður á hinum færeyska trillubát var Johan Beck frá Tværaa í Trangisvaagfirði, og var hann eigandi bátsins, sem nefndur var Brynhild. Hásetar voru Eli og Henning Beck, synir Johans Beck, og Clement Johannesen, og var hann frá sama stað í Færeyjum. Clement Johannesen var bjargað. Hann hefur skýrt frá því, að um kl. 2 f. h. hafi þeir farið frá Siglufirði í fiskróður. Var þetta fyrsta sjóferð þeirra frá Siglufirði. Voru þeir við handfæraveiðar á um 12 faðma dýpi, um 1—-2 sjómílur frá mynni Siglufjarðar. Vindur var austlægur og svo hvasst, að tveir af skipshöfninni urðu að vera í andófi. Þegar þeir höfðu verið þarna við handfæra- veiðar skamma hrið, veittu þeir því athvgli, að skip kom að vestan og stefndi beint á trillubátinn. Þegar skipið var komið svo nálægt bátnum, að árekstur virtist yfirvofandi, kölluðu þeir allir til þess 251 að vekja á sér athygli, en enginn á vélskipinu virtist taka eftir þeim, og engan mann sáu þeir ofan þilja. Í sömu andránni og áreksturinn varð, hljóp Johan Beck aftur í bátinn og virtist ætla að reyna að draga úr þunga árekstrarins. Rakst stefni skipsins á bakborðshlið trillunnar fyrir aftan vélarrúmið. Brotnaði skutur trillunnar við höggið, og sökk hann þegar í sjó. Samstundis hvolfdi bátnum. Komst Clement á kjöl og Henning nokkuð upp á síðuna, en í þeim svifum sökk báturinn, og fóru þeir í sjóinn. Taldi Cle- ment, að báturinn hefði ekki flotið nema brot úr minútu á hvolfi, og var hann við afturenda vélskipsins, þegar hann sökk. Vind- hraðann áætlaði Clement 4—5 stig. Eftir að þeir, sem á vélskip- inu voru, urðu árekstrarins varir, snéru þeir skipinu við og virt- ust gera allt, sem þeir gátu, til þess að bjarga mönnunum. Ákærður Jóhann Hermann Júlíusson hefur skýrt svo frá atvik- um fyrir sjódómi Siglufjarðar 26. júní s.l., að nóttina, sem slysið varð, hafi hann verið á verði á v.s. Hörpu, sem var á leið austur að Tjörnesi. Stóð hann sjálfur við stýrið en meðákærður, Sig- urður Björnsson háseti, við glugga á stjórnborðshlið stýrishúss- ins. Enginn af skipshöfninni var á þilfari. Vindur var austan um 5—6 vindstig, og ágjöf svo mikil, að illfært var um þilfarið. Glugg- ar á framanverðu stýrishúsinu voru salthúðaðir að utanverðu. Hann varð ekki var við áreksturinn eða neitt, sem benti til þess, að skipið hefði orðið fyrir höggi. Hins vegar sagði Sigurður, að skipið hefði komið við eitthvað, og teygði hann sig út í glugg- ann, en fór síðan út úr stýrishúsinu og kallaði til hans, að eitt- hvað flak væri fyrir aftan skipið. En í réttarhaldi fyrir lögreglu- rétti Ísafjarðar, 30. nóvember s. 1, kvaðst ákærður ekki muna til þess, að Sigurður hefði haft orð á því, að skipið hefði orðið fyrir árekstri. Ákærður kveðst þegar hafa sagt Sigurði að vekja skip- stjóra, en á meðan snéri hann skipinu við og átti skammt eftir að flakinu, þegar skipstjóri kom upp. Þá sá ákærður þrjá menn í sjónum og enn fremur árar og spýtnabrak. Tókst að bjarga tveim- ur af mönnunum upp á skipið, en þriðji maðurinn sökk, áður en til hans náðist. Í réttarhaldi í lögreglurétti Ísafjarðar 28. nóvember s. 1. hefur ákærður þannig lýst nánar tildrögum að slysinu: Hann tók við stjórn skipsins eftir að lagt var af stað frá Haga- nesvik. Skipstjóri fór þá niður í káetu að sofa. Taldi kærður, að klukkan væri þá nálægt 1.30, en í réttarhaldi 29. nóvember s. 1. skýrði hann frá þvi, að hann hefði ekki gætt á klukkuna, þegar skipstjóri fór niður. Hins vegar leit hann á klukkuna, þegar björg- un var lokið og lagt var af stað til Siglufjarðar, og var hún þá 3.30. Skyggni var slæmt, en þó sá ákærður Gjögrana við Eyjafjörð. Sól var ekki á lofti, og dimmur bakki til hafsins. Allmikil ágjöf var á skipið, meðan það sigldi með fullri ferð. Þegar áreksturinn varð, 252 voru þeir Sigurður tveir í stýrishúsi, ákærður sjálfur við stýrið, en meðákærður, Sigurður, við gluggann í boganum á stjórnborðs- hlið stýrishússins, en ákærður mundi ekki, hvort glugginn hefði verið opinn eða lokaður. Framburður ákærða um gluggaskipun og tölu glugga á stýrishúsinu var nokkuð á reiki, og einnig um það, við hvaða glugga Sigurður hefði staðið, er áreksturinn varð. Samkvæmt því, sem upplýst er í málinu, er stýrishúsið boga- dregið að framan, og eru þrir gluggar á framhlið, einn gluggi á sitt hvorum boga og tveir á hvorri hlið, eða alls níu gluggar. Ákærður hefur skýrt frá því, að enginn glugganna á framhlið stýrishússins hafi verið opinn, sökum þess hversu mikið gaf á skipið, og voru þeir salthúðaðir að utan, og þvi sást illa út um þá, en á gluggunum á bogunum var engin salthúð. Ákærður stýrði skipinu eftir áttavita, en kvaðst þó annað veifið hafa gætt fram fyrir skipið. Treysti hann „útkiggsmanni“ alveg til að hafa gæt- ur á skipaferðum og opnaði þess vegna ekki gluggana á framhlið stýrishússins. Á hinn bóginn gaf hann Sigurði ekki nein fyrirmæli um að hafa gætur á skipaferðum. Ákærður Sigurður Björnsson hefur á eftirfarandi hátt skýrt frá tildrögum að slysinu: Hinn 25. júní s. 1. var v/s Harpa ÍS. 42, sem ákærður var há- seti á, við fiskveiðar með botnvörpu út af Haganesvík. Um mið- nætti var lagt af stað austur með landi. Tók þá stýrimaður við vakt ásamt ákærða og 1. vélstjóra. Veður var þá sæmilegt, vindur austlægur og lítil alda. Ágjöf var því litil, en þó skvettist öðru hvoru inn á skipið. Veður var bjart, svo að nálega var eins bjart og um dag. Skyggni var svo gott, að Gjögrar, sem eru fjöll austan Eyjafjarðar, sáust greinilega. Út af Siglufirði kom ákærður upp úr hásetaklefa frá að hita kaffi. Stýrimaður var þá við stýrið í styrishúsi, en fleiri voru ekki ofan þilja. Fyrsti vélstjóri sat í há- setaklefa, þegar ákærður fór þaðan. Ákærður tók sér stöðu við Íremri glugga á stjórnborðshlið stýrishússins, án þess þó að stýri- maður gæfi honum nein fyrirmæli í þá átt. Hafði hann höfuðið fast við gluggann, sem var opinn. Aðrir gluggar á stýrishúsinu voru lokaðir. Úr glugganum sá hann upp á land og á ská fram undir „vanta“ á skipinu. Sjódrif skvettist á gluggann á framhlið stýris- hússins, og sást því ekki vel út um þá. Um tíu minútum eftir að ákærður kom í stýrishúsið, varð hann þess var, að skipið fór yfir eitthvað, en ekki gat hann gert sér grein fyrir, hvað það var. Hafði hann orð á þessu við stýrimann, en hann hafði einskis orðið var. Fór ákærður samstundis út á Þilfar og aftur fyrir stýrishúsið til þess að athuga þetta, og sá hann þá menn í sjónum og brak á floti. Snéri hann þegar við, og skýrði stýrimanni frá þessu. Mennirnir og brakið flutu aftur undan skip- inu á stjórnborða. Stýrimaður snéri skipinu samstundis, en 233 ákærður fór niður í káetu til þess að vekja skipstjóra og skýra honum frá því, sem við hafði borið. Skipstjóri kom þegar upp og stjórnaði björgun mannanna. Þegar er ákærður kom upp úr káetu, hljóp hann fram í hásetaklefa til þess að vekja þá af skipshöfn- inni, sem sváfu. Ákærður skýrði frá því, að skipið hefði farið með venjulegri, fullri ferð og taldi, að hraðinn mundi hafa verið 5—6 sjómilur miðað við klukkustund, þegar áreksturinn varð. Ákærður gizkaði á, að liðið muni hafa um hálf klukkustund frá því að björgun hófst og þangað til haldið var af stað til Siglu- fjarðar. Vitnið Kristján Gíslason, matsveinn á v/s Hörpu, hefur borið það, að um það leyti, sem hann kom upp á þilfar um nóttina, hafi verið eins bjart og um hádag og sést vel til fjalla. Var klukkan þá um 3 f. h. Suðaustan kaldi var og sjór smár. Hann varð ekki var við högg, þegar áreksturinn varð, og vaknaði ekki fyrri en kallað var til þeirra, sem sváfu í hásetaklefanum. Vitnið sá fjóra menn í sjónum, og voru þeir í 20—-30 faðma fjarlægð frá skipinu, þegar hann kom upp á þilfar. Guðmundur Sölvi Ásgeirsson, skipstjóri á Hörpu ÍS. 42, hefur verið leiddur sem vitni í máli þessu. Hann hefur gefið eftirfarandi skýrslu: Þegar skipið var út af Almenningsnöf, fór hann af verði og gaf stýrimanni, sem þá tók við skipstjórn, skipun um að halda austur með landi í hæfilegri fjarlægð frá landi. Skyldi stefnan vera á Gjögrana austan Eyjafjarðar. Vindur var þá austan, allt að 5—6 vindstigum. Lítils háttar vindbára var beint á móti og vask- ágjöf. Stýrisútbúnaði skipsins er þannig fyrir komið, að stýris- hjólið er fyrir miðju stýrishússins, um hálfan meter frá framhlið hússins. Sá, sem standi við stýrishjólið (stýrið), geti því séð beint fram fyrir skipið og til beggja hliða, ef ekki er móða á gluggun- um. Venja er að hafa gluggana opna, ef ekki sést nægilega vel út um þá vegna móðu eða salthúðar, sem á þá hefur setzt. Þegar vitnið fór af verði, var þokubakki meðfram sjóndeildar- hring til hafsins og skuggsýnt, enda var þá lágnætti eftir sólar- gangi. Þegar hann kom aftur upp klukkan rúmlega 3, var enn þá þokubakki til hafsins og ekki sást til sólar. Hins vegar var sól farin að skína á fjöllin, og því bjart yfir til landsins. Á sjóinn sló skugga frá þokubakkanum. Vitnið tók samstundis og hann kom upp í stýrishúsið við stýr- inu og stjórnaði björgun mannanna. Hann hefur skýrt frá því, að skipið sigli með 6% sjómilna hraða miðað við klukkustund, þegar það fari með venjulegri, fullri ferð. Þá hefur Guðmundur Ólafsson, í. vélstjóri, verið leiddur sem vitni í málinu. Vitnið sat niðri í hásetaklefa, þegar áreksturinn varð, en hann varð þó ekki var við hann eða neitt högg. Þegar 251 hann kom upp úr hásetaklefanum, var skipstjóri tekinn við stjórn skipsins, og var það byrjað að beygja. Vél skipsins var spennt %. Vegna fjarvistar var ekki auðið að taka viðbótarskýrslu af þessu vitni. Í málinu hefur verið lagt fram vottorð frá veðurstofunni í Reykjavík, og segir þar, að 25. júní s.1. kl. 18 samkvæmt sumartíma hafi á Siglunesi verið 3 vindstig á austan, skýjað, skyggni 10--20 km, gráð á sjó, og 26. júní kl. 07 eftir sumartíma, austan 4, skyjað, skyggni 10—20 km. Ekkert hefur komið fram við rannsókn málsins, sem bendir til þess, að skipshöfn v.s. Hörpu hafi ekki gert allt, sem í hennar valdi stóð, til þess að bjarga mönnunum. Engar skaðabótakröfur hafa komið fram í málinu. Rétturinn lítur svo á, að ákærðu hafi gert sig seka um hirðu- leysi um skyldur sinar og sýnt vítavert gáleysi við framangreint atvik. Bar stýrimanni, ákærða Jóhanni Hermanni Júlíussyni, sem gegndi starfi skipstjóra, að gæta fyllstu varúðar og hafa eða láta hafa nána gát á skipaferðum á siglingaleið skipsins, og hefur hann með þessu hirðuleysi sínu orðið valdur að slysinu. Samkvæmt ákvæðum sjómannalaga gengur stýrimaður í stað skipstjóra, þegar hann er forfallaður eða fjarverandi, og ber þeim, sem verkum stjórnar á skipi, að fylgja nauðsynlegum varúðarreglum gegn slysum. Að því er snertir ákærða Sigurð Björnsson litur réttur- inn svo á, að honum hefði átt að vera ljóst, að stýrimaður sýndi ekki nægilega varúð í starfi sínu, og bar honum því af sjálfs- dáðum að gæta nauðsynlegra varúðarreglna. Ber að heimfæra brot ákærðu undir 215. gr. almennra hegn- ingarlaga nr. 19/1940, og þykir refsing sú, sem ákærður Jóhann Hermann Júlíusson hefur unnið til, hæfilega ákveðin þriggja mán- aða fangelsi. Þá skal hann samkvæmt heimild í 68. grein almennra hegningarlaga nr. 19/1940 sviptur stýrimannsréttindum í tvö ár frá birtingu dóms þessa að telja. Refsing ákærða Sigurðar Björnssonar þykir með tillti til stöðu hans á skipinu hæfilega ákveðin 300 króna sekt til ríkissjóðs, og komi 20 daga varðhald í stað hennar, verði hún eigi greidd innan 4 vikna frá lögbirtingu dóms þessa. Ákærðu greiði kostnað sakarinnar in solidum. Rekstur málsins hefur verið vitalaus. Því dæmist rétt vera: Ákærður Jóhann Hermann Júlíusson sæti fangelsi í þrjá mánuði. Hann skal sviptur stýrimannsréttindum í tvö ár frá lögbirtingu dóms þessa að telja. Ákærður Sigurður Björnsson greiði 300 króna sekt til ríkis- 253 sjóðs, og komi 20 daga varðhald í stað sektarinnar, verði hún ekki greidd innan 4 vikna frá lögbirtingu dóms þessa. Ákærðu greiði kostnað sakarinnar in solidum. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Miðvikudaginn 6. júní 1945. Nr. 17/1945. Borgarstjóri Reykjavíkur f. h. bæjarsjóðs (Einar B. Guðmundsson) gegn bæjarstjórn Ísafjarðar f. h. bæjarsjóðs (Sigurgeir Sigurjónsson). Setudómarar próf. Ísleifur Árnason og hrl. Sveinbjörn Jónsson í stað hrd. Árna Tryggvasonar og hrd. Jónatans Hallvarðssonar. Um skiptingu útsvars milli bæjarfélaga. Dómur hæstaréttar. Áfrýjandi hefur skotið máli þessu til hæstaréttar með stefnu 13. febr. þ. á. og krafizt sýknu af kröfum stefnda og málskostnaðar fyrir báðum dómum úr hendi hans eftir mati hæstaréttar. Stefndi krefst staðfestingar héraðsdómsins og málskostnaðar fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Eins og í héraðsdómi greinir, hafði h/f Askur að vísu umboðsmann á Ísafirði umrætt ár, sem annaðist kaup- greiðslur félagsins til þeirra skipverja á b/v Skutli, sem heima áttu þar í kaupstaðnum. Enn fremur lét félagið leggja þar á land nokkuð af kolum, sem ætluð voru til nota skips- ins, er það stundaði veiðar fyrir Vestfjörðum. En ekki verður talið, að félagið hafi með þessu rekið atvinnu á Ísa- firði í merkingu a-liðs 1. töluliðs 9. gr. laga um útsvör, nr. 106/1936. Það ber því að sýkna áfrýjanda af kröfum stefnda í máli þessu. Samkvæmt þessum málalokum verður að dæma stefnda til að greiða áfrýjanda málskostnað fyrir báðum dómum, sem ákveðst 1000 krónur. 256 Þvi dæmist rétt vera: Áfrýjandi, borgarstjóri Reykjavíkur f. h. bæjarsjóðs, á að vera sýkn af kröfum stefnda, bæjarstjórnar Ísa- fjarðar f. h. bæjarsjóðs, í máli þessu. Stefndi greiði áfrýjanda samtals kr. 1000.00 í máls- kostnað í héraði og fyrir hæstarétti að viðlagðri aðför að lögum. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 21. desember 1944. Mál þetta, sem dómtekið var 13. þ. m., hefur Jón Guðjónsson bæjarstjóri f. h. bæjarsjóðs Ísafjarðar höfðað fyrir bæjarþinginu með stefnu útgefinni 24. ágúst s. 1. gegn borgarstjóranum í Reykja- vík f. h. bæjarsjóðs til greiðslu á kr. 46080.00 eða annarri lægri fjárhæð að mati dómara og málskostnaði að skaðlausu. Í fram- haldsstefnu, útgefinni 29. nóvember s. 1, bar stefnandi fram varakröfu um, að stefndur verði dæmdur til að þola skiptingu milli málsaðilja á útsvari því, sem lagt var á h/f Ask í Reykjavík árið 1943, svo og til greiðslu málskostnaðar. Stefndur hefur krafizt sýknu og málskostnaðar. Málavextir eru þessir: Veturinn 1941 seldu þáverandi hluthafar h/f Vals á Ísafirði hlutabréf sin öll. Meðal hluthafa voru bæjarsjóður Ísafjarðar og hafnarsjóður auk annarra stofnana og einstaklinga þar í kaup- staðnum. Meðal eigna félagsins var b/v Skutull ÍS 451, og voru hlutabréfin seld með því skilyrði, að skipið skyldi eiga heimili á Ísafirði til ársloka 1943. Síðar fóru fram eins konar makaskipti með h/f Val og h/f Aski, hér í bænum, á skipum þeirra, en heim- ilisfang b/v Skutuls hélzt óbreytt. Í maímánuði f. á. gerði stefn- andi kröfu um hluta af útsvari því, er lagt yrði á h/f Ask á árinu 1943, þannig að hluti þessi næmi sem svaraði öllu því útsvari, er lagt yrði á félagið vegna útgerðar stefnds skips, enda myndi þá eigi verða lagt á félagið á Ísafirði. Yfirskattanefnd Reykjavíkur varð við kröfu stefnanda og ákvað, að tekjuútsvar h/f Asks (kr. 34220.00) skyldi renna til stefnanda óskipt að viðbættri hækkun samkvæmt útsvarsstiga kaupstaðarins, og nam hún kr. 11860.00. Þessari niðurstöðu vildi stefndur ekki una og bar því málið undir ríkisskattanefnd, sem felldi úr gildi úrskurð yfirskattanefndar og synjaði um skiptingu útsvarsins. Höfðaði stefnandi því mál þetta, og er aðalkrafa hans, að úrskurði rikisskattanefndar verði hrundið og stefndur dæmdur til greiðslu fjárhæðar þeirrar, sem tiltekin var í úrskurði yfirskattanefndar, eða annarrar lægri fjár- hæðar að mati dómara, en varakröfu hans er þegar lýst nægilega. 257 Stefnandi byggir kröfur sínar á því, að b/v Skutull er skrá- settur á Ísafirði og að eigandi hans hafi haft þar fastan starfs- mann og skrifstofu allt árið 1942 til þess að annast framkvæmdar- stjórn skipsins, og þar að auki megi telja eiganda þess hafa lóðar- afnot í kaupstaðnum, þar sem er útgerðarstöð sú, er hann kveður skipið hafa á bækistöð sína. Þá hafi h/f Askur og átt kolabirgðir Þar bæði fyrir skipið og sennilega til sölu, t. d. fyrir skipverja, og leiði þetta allt til þess, að h/f Askur sé útsvarsskyldur á Ísafirði samkvæmt 8. gr. útsvarsl. nr. 106 frá 1936 og því eigi stefnandi kröfu til skiptingar útsvars úr hendi stefndum samkvæmt 9. gr. sömu laga, og enda þótt eigi yrði talin fyrir hendi skilyrði til útsvars- álagningar samkvæmt 8. gr. laganna, þá sé starfsemi h/f Asks á Ísafirði svo víðtæk, að a-liður 1. töluliðs 9. gr. laganna taki til hennar, og beri því að skipta útsvari félagsins milli aðilja. Telur stefnandi það engu máli skipta í þessum efnum, að skipið lagði engan afla á land á Ísafirði 1942, þar eð allur afli þess var lagður á land og seldur í Bretlandi. Stefndur byggir sýknukröfu sina á því, að lögheimili útsvars- gjaldandans, h/f Asks, er í Reykjavík, og þar er skrifstofa þess, bókhald og fyrirsvar alit. Kveður stefndur h/f Ask enga skrif- stofu né útibú hafa á Ísafirði, og b/v Skutull sé að öllu leyti gerður út frá Reykjavík. Kveður hann skipið ekki koma á Ísafjörð ann- arra erinda en að sækja þangað skipverja til veiðiferða eða hleypa þeim í land, áður siglt sé utan með aflann, svo og til að taka kol af birgðum skipsins, en það sé til mikilla þæginda að geyma kolabirgðir nálægt fiskimiðunum. Kveður stefndur h/f Ask ekki hafa fastan starfsmann né umboðsmann á Ísafirði öðru vísi en til hagræðis fyrir skipverja og fjölskyldur þeirra, þannig að hann greiði kaup skipverja, sem flestir séu búsettir í kaup- staðnum, en umboðsstörf hafi maður þessi ekki með höndum fyrir félagið. Aðalkröfu stefnanda þykir verða að skilja svo, að í henni felist krafa um það, að í dómi verði tekin ákvörðun annars vegar um útsvarsfjárhæð, einkum þegar þess er gætt, að gjaldanda er í þessu tilviki gert að greiða misháar fjárhæðir eftir því, hvoru sveitar- félaginu beri útsvarið, en hins vegar um það, hve mikinn hluta hvor aðilja skuli hljóta. Samkvæmt 2. mgr. 24. gr. laga nr. 106 frá 1936 sbr. og 14. gr. sömu laga hlíta þessi atriði ekki úrskurðar- valdi dómstóla, og ber því að vísa aðalkröfu stefnanda frá dómi ex officio. Varakrafan: Ekki þykir unnt að telja starfsemi h/f Asks á Ísa- firði, þá, er að framan var lýst, jafngilda heimilisfastri atvinnu- stofnun þar í merkingu útsvarslaganna, þannig að félagið sé út- svarsskylt þar í kaupstað. Hins vegar þykja þessar framkvæmdir Þar svo nátengdar og nauðsynlegar útgerð b/v Skutuls, að telja 17 258 beri h/f Ask reka þar atvinnu, svo sem greini í a-lið 1. töluliðs 9. gr. útsvarslaganna, enda veitir framhald heimilisfangs skips- ins á Ísafirði því nokkra stoð, að þar sé að einhverju leyti útgerð Þess. Ber þvi að taka til greina varakröfu stefnanda og dæma stefndan til að þola skiptingu samkvæmt ákvæðum III. kafia út- svarslaganna á útsvari þvi, er lagt var á h/f Ask hér í bænum árið 1943. Eftir atvikum þykir þó rétt, að málskostnaður falli niður. Árni Tryggvason borgardómari kvað upp dóm þenna, en upp- saga hans hefur dregizt nokkuð um venju fram sakir sérstakra embættisanna. Þvi dæmist rétt vera: Framangreindri kröfu er vísað frá dómi ex officio. Stefndum, bæjarsjóði Reykjavíkur, ber að þola það, að útsvari því, sem lagt var á h/f Ask árið 1943 í Reykjavík, verði skipt samkvæmt III. kafla laga nr. 106 frá 1936 milli hans os stefnanda máls þessa, bæjarsjóðs Ísafjarðar. Málskostnaður falli niður. Dómi þessum ber að fullnægja innan 15 daga frá lögbirt- ingu hans að viðlagðri aðför að lögum. Miðvikudaginn 6. júní 1945. Nr. 13/1945. Kristín Daníelsdóttir og Ólafur Daníelsson í Theódór B. Eindal) gegn Thorvaldsensfélaginu og gagnsók (Sveinbjörn Jónsson). Setudómari próf. Ísleifur Árnason í stað hrd. Jóns Ásbjörnssonar. Útburðarmál. Um rétt erfingja til leiguhúsnæðis arfleifanda. Dómur hæstaréttar. Hinn áfryjaða úrskurð hefur upp kveðið Kristján borg- arfógeti Kristjánsson. Aðaláfrýjendur, sem skotið hafa máli þessu til hæsta- réttar með stefnu 26. marz þ. á., hafa krafizt þess, að hinn afrýjaði úrskurður verði úr gildi felldur og synjað um frarmn- sang útburðar. Svo krefjast þeir málskostnaðar úr hendi 259 gagnáfrvjanda í héraði og fyrir hæstarétti eftir mati hæsta- réttar. Gagnáfrýjandi hefur áfrýjað málinu með stefnu 16. april þ. á. og krafizt staðfestingar á ákvæði hins áfrýjaða úr- skurðar um útburð. Einnig krefst hann málskostnaðar úr hendi aðaláfrýjanda í báðum dómum eftir mati hæstaréttar. Með skírskotun til forsendna hins áfrýjaða úrskurðar ber að staðfesta ákvæði hans um framkvæmd útburðar. Eftir þessum málalokum þykir rétt, að aðaláfrýjendur greiði in solidum gagnáfrýjanda kr. 3000.00 í málskostnað fyrir fógetadómi og í hæstarétti. Þvi dæmist rétt vera: Ákvæði hins áfrýjaða úrskurðar um framkvæmd út- burðar skal vera óraskað. Aðaláfrýjendur, Kristin Daníelsdóttir og Ólafur Daníelsson, greiði in solidum gagnáfrýjanda, Thor- valdsensfélaginu, kr. 3000.00 í málskostnað fyrir fógeta- dómi og í hæstarétti. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Úrskurður fógetaréttar Reykjavíkur 19. marz 1945. Í þessu máli. sem flutt hefur verið munnlega hér fyrir fógeta- réttinum og tekið var undir úrskurð {3. þ. m., hefur gerðarbeið- andi, Thorvaldsensfélagið, krafizt þess, að allar vörur og aðrir munir, sem eru í húsinu nr. 4 við Austurstræti, tilheyrandi erí- ingjum Jóns Daníelssonar eða tilheyrandi Kristinu Danielsdóttur, sem er einn erfinginn, ef svo skyldi reynast að hún væri ein eig- andi þeirra, verði borið þaðan út og umráð húsnæðisins fengin gerðarbeiðanda í hendur. Erfingjar Jóns heitins Daníelssonar eru: Dr. Ólafur Daníelsson, Laugavegi 40, Kristin Daníelsdóttir, Tjarn- argötu 10, bæði hér í bænum, og 3 börn Sigrúnar Danielsdóttur, sem nú er látin, þau Daníel Hannesson, Jóhanna Hannesdóttir og Ellen Hannesdóttir, sem öll eru búsett í Ameríku. Gerðarþolar hver um sig hafa mótmælt framgangi hinnar um- beðnu gerðar, og lögðu aðiljar því atriðið undir úrskurð fógeta- réttarins. Hvor aðiljanna um sig hefur krafizt málskostnaðar. Málavextir eru þeir, að Jón heitinn Daníelsson mun hafa eign- azt Verzlunina Havana árið 1932 og rekið hana frá þeim tíma til 260 dánardags, 21. marz 1944, sem fullábyrgur einkaeigandi. Virðist hann hafa fengið þetta umrædda húsnæði á leigu 16. marz 1932 og rekið verzlunina þar alla tíð síðan, en húsnæði þetta er sölubúð á neðri hæð og 2 herbergi á annarri hæð, en þar bjó hinn látni til dauðadags og hafði þar auk þess skrifstofu og vörugeymslu. Eftir lát Jóns Daníelssonar tók skiptaréttur Reykjavíkur bú hans til skiptameðferðar. Var það skrifað upp og virt dagana 25. marz og 1. og 4. april 1944. Innköllun var gefin út 14. apríl f. á. og birt síðast í Lögbirtingablaðinu 26. s. m. Með bréfi dags. 4. april f. á. tilkynnti gerðarbeiðandi skiptaráðanda, að hann teldi leigusamn- ing þann, er hann hafði haft við Jón heitinn Daníelsson um um- rætt húsnæði, niður fallinn og æskir þess, að húsnæðið verði rýmt sem fyrst. Þann 7. júní s. 1. óskuðu erfingjarnir, sem gengizt höfðu við skuldum, að fá búið framselt til einkaskipta. Kröfu- lýsingarfrestur var þá ekki liðinn, og taldi skiptaráðandi því ekki rétt að verða við þessari ósk þeirra að svo stöddu, en gaf hins vegar tveimur umboðsmönnum erfingjanna, sem mættu á skipta- fundinum, fullt umboð til að ráðstafa vörubirgðum búsins, áhöld- um og innanstokksmunum. Munir þessir voru geymdir í hinu um- deilda húsnæði, og fengu umboðsmenn aðiljanna lykla að því í sinar hendur. Mun það hafa verið skömmu eftir skiptafund þann, er áður getur, að Verzlunin Havana var opnuð að nýju í sínum fyrri húsakynnum fyrir forgöngu erfingjanna eða umboðsmanna þeirra, og hófust þar verzlunarviðskipti eins og áður hafði tíðk- azt bæði með vörum, sem til voru þá, og eins aðkeyptum vörum, eftir því sem upplýstist í munnlegum flutningi málsins. Þann 13. júlí krafðist gerðarbeiðandi því næst útburðar úr um- ræddu húsnæði, og var það mál sótt og varið hér fyrir fógetarétt- inum. Á meðan stóð á sókn og vörn málsins hér fyrir réttinum, var skiptum í búinu lokið eða þann 7. september síðastliðinn. Óskuðu erfingjarnir, þegar til kom, að búinu yrði skipt af skipta- ráðanda og lauk þeim skiptum eins og áður segir þann 7. sept. ember f. á. Er svo fram tekið í skiptagerðinni, að erfingjarnir undir nr. 1 og 2, þ. e. Ólafur Daníelsson og Kristin Daníelsdóttir, taki meðal annars í sinn arfahluta eignarliðina undir nr. 69, en það er meðal annars verzlunaráhöld, húsmunir og verzlunar- vörur með firmanafni og útistandandi skuldum, en það nam samtals samkvæmt virðingarverði kr. 43376.71. Með þessu skyldi og fylgja réttur til húsnæðisins í Austurstræti 4, að svo miklu leyti sem erfingjar geta eignazt leigurétt að húsnæði arfláta, allt án nokkurrar ábyrgðar af skiptaréttarins hálfu. Eftir að þessum skiptum hafði verið lokið, eða nánar tiltekið 30. september f. á., féll úrskurður um útburðarbeiðnina á þá leið, að útburður skyldi fram fara. Úrskurði þessum var því næst áfrýjað til hæstaréttar og gagnáfrýjað, og urðu endalok málsins þau í 261 hæstarétti, að málinu var vísað heim aftur í hérað með dómi rétt- arins 21. f. m. Með beiðni dagsettri sama dag var, eins og fyrr segir, beðið um útburð á ný, og var mál það tekið fyrir hér í fó- getaréttinum 13. þ. m., og lögðu aðiljar þá fram öll gögn og grein- argerðir. Var munnlegur flutningur málsins þá þegar ákveðinn. Málið var flutt og tekið til úrskurðar, eins og fyrr segir. Undir munnlegum flutningi málsins krafðist gerðarbeiðandi, að gerðarþolum yrðu óheimiluð afnotin af Kúsnæði þessu aðallega frá 4. april 1944, til vara frá 7. júní s. á., en til þrautavara frá skiptalokum. Þessar kröfur verða ekki teknar til athugunar hér, þar sem eigi verður talið, að valdsvið fógetaréttarins sé það víðtækt, að úr- skurðað verði annað né meira en það, hvort umbeðin útburðar- gerð fari nú fram. Gerðarbeiðandi hefur og beint gerð þessari aðallega, að því er virðist, að öllum erfingjum Jóns heitins Danielssonar, en í skipta- gerðinni frá 7. september siðastliðnum er aðeins dr. Ólafi Daníels- syni og Kristínu Danielsdóttur afhent þau verðmæti, sem hér meðal annars er krafizt að borin séu út, og verður því eigi talið, að aðrir erfingjar en þau tvö geti verið málssvarar hér, en hins vegar verð- ur að líta svo á, að þrátt fyrir firmatilkynninguna á réttarskjali nr. 11, þar sem aðeins er getið um firmanafnið sjálft, en eigi um afhendingu þeirra muna, sem hér um ræðir, að hinir tveir fyrr- nefndu erfingjar hljóti sameiginlega að svara til sakar í þessu máli. Gerðarbeiðandi byggir kröfu sína um útburð á því, að við frá- fall leigutaka, Jóns Daníelssonar, hafi leigumálinn um hið um- rædda húsnæði fallið niður, og sé sér óskylt að framlengja hann við erfingjana. Telur hann, að leigumálinn hafi verið gerður við Jón Daníelsson persónulega, en ekki verzlunina Havana sem firma, enda hafi firmað verið einkaeign Jóns. Hefur gerðarbeiðandi þessu til stuðnings bent á, að kvittanir fyrir leigugreiðslum hafi ávallt verið gefnar út á nafn Jóns Danielssonar, en ekki á nafn verzlunarinnar Havana. Með bréfi til skiptaráðandans frá 4. april 1944 kveðst hann hafa sagt upp húsnæði þessu til rýmingar sem fyrst, en hins vegar vitað, að skiptarétturinn þyrfti á húsnæðinu að halda á meðan verið væri að koma vörunum og öðrum eign- um búsins í peninga, og hafði þvi látið óátalið, þótt skiptaréttur- inn hefði húsnæðið á meðan á því stæði. En skömmu eftir 7. júní 1944, er umboðsmönnum erfingjanna, þeim Daniel Ólafssyni stór- kaupmanni og Sveini Kaaber cand. jur., hafði verið afhentur af skiptaréttinum ráðstöfunarréttur yfir verzlunarvörum, áhöldum og innanstokksmunum hins látna, hafi verið opnuð búðin á ný og hafin þar verzlunarviðskipti á sama hátt og áður, og þar á meðal keyptar inn nýjar vörur. Hafi hann eigi getað unað þessu lengur 262 og því krafizt útburðar. enda hefði verið hægt að selja þessar vörur á 2 dögum, og mótmælir hann jafnframt réttarskjali nr. 10 sem röngu. En sérstaklega eftir að skiptum var lokið í búinu, sé útilokað, að erfingjarnir fleiri eða færri geti haldið búðinni og rekið þar verzlunarviðskipti á sama hátt og hinn látni gerði, enda sé hér auk búðarinnar um íbúðarhúsnæði að ræða. Gerðarþoli byggir hins vegar mótmæli sin gegn framgangi gerðarinnar á því, að Verzlunin Havana sé raunverulegur leigj- andi hins umdeilda húsnæðis, og hafi því leiguréttur að húsnæð- inu fallið til erfingja Jóns Danielssonar, eftir að hann dó, eða þeirra, er verzlunina eignuðust, samhliða verzlunarvörum Þeim, er í búðinni voru. Geti gerðarbeiðandi því eigi fengið gerðinni framgengt nema eftir löglega uppsögn og samkvæmt ákvæðum húsaleigulaganna. Bréf gerðarbeiðanda á réttarskjali nr. 4 til skiptaráðanda telur hann beri að skoða aðeins sem tilkvnningu, en ekki sem uppsögn. Þá bendir hann og á það, að þótt hinn látni hafi sofið í húsnæði þessu, þá sé vart hægt að kalla það íbúð, enda hafi hann sofið í skrifstofuherbergi verzlunarinnar. Full- yrðir hann, að engin hætta sé á vangreiðslu, og bauð fram í rétt- inum tryggingu fyrir 6 mánaða húsaleigugreiðslu. Þá telur hann, að með hliðsjón af 18. gr. gjaldþrotaskiptalaganna hljóti hann að minnsta kosti að eiga rétt á að fá hæfilegan tíma til að selja vörur búsins, en til þess að geta selt þær með sem hagkvæmustum kjör- um, þá sé nauðsynlegt að kaupa í skarðið, Þegar einhver vöru- tegund er gengin til þurrðar. Samkvæmt útdrætti úr fundarbók Thorvaldsensfélagsins (réttar- skjal nr. 6), sem er gerðarbeiðandi í máli þessu, fær Jón heitinn Vaniclsson leigða búðina og skrifstofuherbergin í Austurstræti 4 frá 1. apríl 1932 til 1. apríl 1933, og verður eigi annað séð, en samningur þessi hafi framlengzt af sjálfu sér um óákveðinn tíma. Af þessu verður. eigi annað álitið en hann hafi persónulega verið leigutakinn, enda allar kvittanir verið gefnar út á nafn hans alla tíð. Verður því að telja, að afstaða hans gagnvart leigusala um húsnæði það, er hann notaði fyrir Verzlunina Havana, sem var einkaeign hans, sé sú sama og verið hefði um hvert annað hús- næði sem hann hefði haft á leigu til eigin afnota, enda bjó hann í nokkrum hluta hins leigða húsnæðis. Afnotarétt sinn af leigu- húsnæði getur leigutaki jafnaðarlega ekki fengið öðrum í hendur án samþykkis leigusala, og verður samkvæmt því að líta svo á, að leigusala sé heldur ekki skylt að hlíta því, að erfingjar, sem ekki hafa áður haft nein afnot hins leigða húsnæðis, gangi inn í leigu- mála arfláta í hans stað til frambúðar. Á það má fallast, að erfingjar kunni á sama hátt og skiptaréttur í þrotabúum að geta til bráðabirgða komið í stað arfláta meðan á skiptum stendur, en sá réttur virðist, þegar um muni bús er að sy 205 ræða, heimilaður með það fyrir augum að rýra sem minnst verð- mæti þeirra. En þessi réttur er þó þeim takmörkum bundinn, að hann getur aðeins staðið skaman tima og, að þvi er virðist, að- eins til hagsbóta fyrir búið sem heild. Eins og fram er komið í málinu, andaðist Jón Danielsson Þann 21. marz 1944, og var bú hans skrifað upp dagana 25. marz og 1. og 4. april sama ár. Umboðsmönnum erfingjanna var því næst 7. júní f. á. afhentar vörubirgðir hins látna til ráðstöfunar, en þær voru síðar við skiptalok þann 7. september f. á. afhentar 2 erfingjunum upp í arf. Sá tími, sem liðinn er frá þessum aðgerðum, verður að teljast það ríflegur, að hægt hefði verið að ráðstafa hér umræddum eign- um á sómasamlegan hátt. Tilkynning gerðarbeiðanda til skipta- réttarins 4. apríl 1944 verður eigi skilin öðruvísi en sem uppsögn á húsnæðinu, enda styður útburðarbeiðnin þann 13. júlí síðast- liðinn þá skoðun, og er með báðum þessum athöfnum framkom- inn augljós vilji gerðarbeiðanda til þess að losa húsnæðið. Réttur sá, sem dánarbú Jóns Daníelssonar kann að hafa átt með hliðsjón af 18. grein gjaldþrotaskiptalaganna til áframhald- andi notkunar húsnæðis gerðarbeiðanda, er tímabundinn, og verð- ur eigi talið, að húsaleigulögin geti hindrað gerðarbeiðanda í því að fá kröfu um brottflutning framgengt, þar sem enginn sjálf- stæður leigumáli er gerður milli aðilja, um hið umdeilda húsnæði. Samkvæmt ofansögðu verður því að leyfa framgang hinnar um- beðnu gerðar á ábyrgð gerðarbeiðanda. Eftir atvikum þykir rétt, að allur málskostnaður í máli þessu falli niður. Því úrskurðast: Hin umbeðna útburðargerð skal fara fram á ábyrgð gerðar- beiðanda. Málskostnaður falli niður. Miðvikudaginn 6. júní 1945. Kærumálið nr. 5/1945. H/f Fiskur og Ís gegn Höjgaard á. Schultz A/S. Staðfesting vitnaskýrslu. Dómur hæstaréttar. Sóknaraðili hefur með yfirlýsingu 15. maí þ. á. kært til hæstaréttar úrskurð borgardómara sama dag, þar sem vitn- 264 inu Eric Viggo Lundgaard er heimilað að staðfesta fyrir dómi framburð sinn í máli sóknaraðilja gegn varnaraðilja. Barst hæstarétti kæran 26. maí s. 1. Sóknaraðili hefur sent hæstarétti greinargerð, dags. 28. mai s. 1. Krefst hann þess, að hinn áfrýjaði úrskurður verði felldur úr gildi og að synjað verði um staðfestingu framburðar nefnds vitnis. Svo krefst hann og málskostn- aðar úr hendi varnaraðilja fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Frá varnaraðilja hafa hæstarétti ekki borizt kröfur né greinargerð í kærumaáli þessu. Það er ekki fram komið í málinu, að afstaða nefnds vitnis til málsins sé slík, að hún þyki eiga að standa því í vegi, að vitnið fái að staðfesta vætti sitt með eiði eða dreng- skaparheiti, sbr. 1. tölulið 2. mgr. 127. gr. laga nr. 85/1936. Ber því að staðfesta úrskurð héraðsdómara. Þar sem varnaraðili hefur ekki krafizt málskostnaðar fyrir hæstarétti, fellur hann niður. Því dæmist rétt vera: Hinn áfrýjaði úrskurður á að vera óraskaður. Málskostnaður fyrir hæstarétti fellur niður. Úrskurður bæjarþings Reykjavíkur 15. maí 1945. Mál þetta hefur h/f Fiskur á Ís í Vestmannaeyjum höfðað fyrir bæjarþinginu með stefnu útgefinni 25. júli 1944 gegn Höjgaard £ Schultz A/S, Miðstræti 12 hér í bænum. Gerir stefnandi þær dóm- kröfur aðallega, að stefnda verði dæmt til þess, að viðlögðum hæfi- legum dagsektum, að afhenda þvi 200 mð af góðu og ófúnu ein- angrunartorfi og til þess að greiða því kr. 50000.00 í skaðabætur vegna dráttar á afhendingu ásamt 6% ársvöxtum af þeirri fjár- hæð frá 10. ágúst 1943 til greiðsludags, allt að frádregnum kr. 6000.00. Til vara krefst stefnandi, að stefnda verði dæmt til þess að greiða því kr. 56000.00 með 6% ársvöxtum frá 10. ágúst 1943 til greiðsludags. Í báðum tilvikum krefst stefnandi málskostnaðar að skaðlausu. Stefnda krefst sýknu og málskostnaðar úr hendi stefnanda. Eric Viggo Lundgaard, verkfræðingur hjá stefnda, hefur komið fyrir dóm sem vitni í máli þessu dagana 23. febrúar s. 1., 21. marz s.1. og 11. þ. m. Er að því kom í síðast greindu þinghaldi, að vitni 265 þetta skyldi staðfesta fyrir dómi framburð sinn þessa daga, mói- mælti umboðsmaður stefnanda því, að vitninu væri heimilað það, þar eð það væri um of við málið riðið. Umboðsmaður stefnda lýsti því yfir, að vitnið væri aðeins starfandi verkfræðingur í þjónustu stefnda, og krafðist þess, að vitninu væri heimiluð stað- festing framburðar síns, og var atriðið tekið til úrskurðar að kröfu hans. Þótt ljóst sé af því, sem komið befur fram í máli þessu, að fyrrgreint vitni hefur að miklu leyti komið fram sem fulltrúi stefnda gagnvart stefnanda við samningsgerð þá, er í málinu greinir, þykir það ekki nægileg ástæða til að synja því um heimild til staðfestingar framburðar síns, enda er eigi sýnt fram á, að vitnið hafi á annan hátt hagsmuna að gæta í sambandi við mál þetta eða úrslit þess. Vitni þessu verður því heimilað að staðfesta framangreindan framburð sinn fyrir dómi. Bjarni Bjarnason, fulltrúi borgardómara, kvað upp úrskurð Þenna. Því úrskurðast: Vitninu, Eric Viggo Lundgaard, er heimilt að staðfesta fyrir dómi framangreindan framburð sinn í máli þessu. Miðvikudaginn 13. júni 1945. Nr. 27/1945. Theódór B. Líndal f. h. eigenda og skips hafnar b/v Volesus G.Y. 851 (Theódór B. Lindal). Segn Einari B. Guðmundssyni f. h. eigenda v/s Thurid T.N. 321 (Einar B. Guðmundsson). Setudómari próf. Ísleifur Árnason í stað hrd. Árna Tryggvasonar. Þóknun dæmd fyrir dráttaraðstoð skips. Dómur hæstaréttar. Áfrýjandi hefur að fengnu áfrýjunarleyfi 16. febr. 1945 skotið máli þessu til hæstaréttar með stefnu 28. s. m. Krefst hann þess, að stefnda verði dæmt að grtiða honum kr. 45000.00 ásamt 5% ársvöxtum frá 18. febr. 1944 til greiðslu- 266 dags og málskostnað í héraði og fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Stefndi krefst staðfestingar hins áfrýjaða dóms og máls- kostnaðar fyrir hæstarétti úr hendi áfrýjanda eftir mati dómsins. Samkvæmt óvéfengdri skýrslu stefnda fyrir hæstarétti hafði eitt af fjórum skrúfublöðum v/s Thurid brotnað, en að öðru leyti var bæði vél skipsins og skrúfa talin tiltæk, ef í nauðir rak. Samkvæmt þessu og að öðru leyti með skir- skotun til forsendna hins áfrýjaða dóms ber að telja hjálp þá, er b/v Volesus veitti v/s Thurid, dráttaraðstoð, og þykir þóknun fyrir hana hæfilega ákveðin kr. 19500.00. Svo ber og að dæma vexti af þeirri fjárhæð 5% frá stefnudegi 8. júlí 1944 til greiðsludags. Samkvæmt þessum úrslitum þykir rétt, að stefndi greiði áfrýjanda málskostnað í héraði og fyrir hæstarétti, samtals kr. 4000.00. Því dæmist rétt vera: Stefndi, Einar B. Guðmundsson f. h. eigenda v/s Thurid T.N. 321, greiði áfrýjanda, Theódór B. Líndal f. h. b/v Volesus G.Y. 851, kr. 19500.00 ásamt 5% árs- vöxtum frá 8. júlí 1944 til greiðsludags og samtals kr. 4000.00 í málskostnað í héraði og fyrir hæstarétti. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögun. Dómur sjó- og verzlunardóms Reykjavíkur 9. nóvember 1944. Mál þetta, sem dómtekið var 6. þ. m., hafa eigendur og skips- höfn togarans Volesus G.Y. 851, Grímsby, höfðað fyrir sjó- og verzlunardóminum með stefnu útgefinni 19. júlí 1944 gegn eig- endum v/s Thurid TN. 321, Færeyjum, til greiðslu björgunar- launa að fjárhæð kr. 45000.00 ásamt 5% ársvöxtum frá 18. febr. 1944 til greiðsludags og málskostnaðar eftir mati dómsins. Til vara krefjast stefnendur annarrar lægri fjárhæðar eftir mati dóms- ins. Stefndir gera aðallega þær dómkröfur, að stefnukrafan verði lækkuð til verulggra muna, stefndum verði ekki gert að greiða vexti og málskostnaður verði látinn falla niður, en til vara, að vextir verði aðeins dæmdir frá stefnudegi. 207 Hafa stefndir við hinn munnlega málflutning krafizt þess, að þeir væru ekki lengur bundnir við 20 þúsund króna boð að þessu leyti, og var engum andmælum hreyft af hálfu stefnda gegn fram- komu þeirrar kröfu. Málsatvik eru þau, að þann 17. febrúar 1944 var v/s Thurid á leið frá Reykjavík til Vestmannaeyja. Þegar skipið var statt um 5 sjómilur NV af Stafnesi, varð það fyrir hörðu höggi, eins og það rækist á eitthvert rekald, og um leið fór vélin að hristast svo mikið, að vélamenn álitu eigi fært, að hún væri látin ganga, bæði vegna Öryggis hennar sjálfrar og skipsins. Var vélin því stöðvuð, skipinu snúið við og reynt að komast til Reykjavíkur á seglum. Var þannig siglt fyrir Garðskaga, en er hér var komið, töldu skip- verjar, að vindur væri of þver, þannig að skipið ræki um 7 strik frá stefnu á hættulegar slóðir. Var því kallað á hjálp kl. 23, og náðist samband við togarann Volesus G.Y. 851 kl. 0.30 þann 18. febrúar. Togari þessi var við dufi nr. 2 í Faxaflóa og var ekki að veiðum vegna veðurs. Lagði hann strax af stað áleiðis til v/s Thurid og kom á vettvang kl. 1.00. Heppnaðist eftir fjórar tilraunir að koma dráttartaug um borð í v/s Thurid um kl. 2.30. Lagði tog- arinn síðan strax af stað með v/s Thurid í eftirdragi. Gekk ferðin vel, og komu skipin til Reykjavíkur kl. 6 árdegis þann 18. febrúar. Eftir komuna hingað voru haldin sjóferðapróf út af atburðum þess- um. Þann 22. marz var v/s Thurid metin af dómkvöddum mönn- um, og töldu þeir verðmæti þess vera 291 þúsund krónur. Aðiljar eru sammála um að meta farm skipsins, fatnað skipverja og aðra lausa muni, sem ekki teljast til skipsbúnaðar, á kr. 9000.00. Stefnendur byggja kröfur sínar á því, að v/s Thurid hafi verið statt í neyð, er því barst hjálp b/v Volesus. Vindur hafi verið hvass SV eða SSV, haugasjór og v/s Thurid sama sem seglalaus, en veður, versnandi, v/s Thurid hafi rekið um 1 strik frá stefnu, eða sem næst beint í norður og því átt á hættu að reka í strand á Mýrum eða Snæfellsnesi. Telja stefnendur því, að hér hafi verið um ótvi- ræða björgun að ræða, sem hafi tekizt mjög vel, enda verið leyst af hendi með verklagni og atorku, en eftir björgunina hafi B/v Volesus tafizt heilan dag hér í Reykjavík vegna sjóferðaprófa. Stefndir byggja kröfur sinar fyrst og fremst á því, að hér hafi aðeins verið um aðstoð að ræða, en ekki björgun, þar sem telja megi mjög líklegt, að v/s Thurid hefði komizt af án hjálpar b/v Volesus. Benda þeir í þessu sambandi á, að skipstjórinn á v/s Thurid hafi verið vel kunnugur á þessum slóðum, að skipið hafi haft fullnægjandi seglabúnað og veður hafi ekki verið tiltakanlega slæmt. Telja stefndir því, að hægt muni hafa verið að halda skipinu frá landi með seglunum einum, en auk þess sé ósýnt, hvort ekki hafi verið hægt að nota vélina til þess. Þá telja stefndir, að þessi aðstoð hafi ekki haft í för með sér neitt tjón fyrir b/v 268 Volesus eða útbúnað hans, hún verið mjög litlum erfiðleikum bundin, og b/v Volesus hafi aðeins tafizt nokkrar klukkustundir vegna aðstoðarinnar. Í máli Þessu hefur verið lagt fram vottorð Veðurstofunnar í Reykjavík um veðurfar í Reykjavík, Grindavík, á Reykjanesvita, Arnarstapa og Hellissandi dagana 17. og 18. febrúar 1944. Sam- kvæmt þessu vottorði var átt (réttvísandi) og veðurhæð í Reykja- vík kl. 24 þann 17. febr. og kl. 0.3 þann 18. febrúar SSV 5 og brim. Á Reykjanesvita var átt og veðurhæð þann 17. febrúar kl. 24 og þann 18. febrúar kl. 0.6 V 7 og krappur sjór. Átt og veðurhæð á Arnarstapa var þann 17. febrúar kl. 21 SV 2 og brim, en þann 18. febrúar kl. 0.8 V 5 og brim. Samkvæmt þessum gögnum verður dómurinn að lita svo á, að v/s Thurid hafi ekki getað rekið 7 stig frá stefnu til Reykjavíkur, eins og skipverjar þess halda fram, enda er þetta í samræmi við framburð skipstjórans á b/v Volesus, sem segir, að talsverður vestanvindur hafi verið, er b/v Volesus kom að v/s Thurid. Samkvæmt sömu gögnum verður og að telja, að v/s Thurid hefði átt að geta siglt frá Garðskaga til Reykja- víkur eða Hafnarfjarðar á sömu seglum, en þau virðast hafa verið tvö, og Það sigldi frá Stafnesi til Garðskaga, sérstaklega þegar þess er gætt, að vindur varð vestlægari eftir því sem leið á þann 18. febrúar og hér var um góðan byr að ræða. V/s Thurid verður því eigi talið hafa verið statt í neyð, er b/v Volesus kom því til hjálpar, og breytir það engu í þessu efni, þótt skipverjar á v/s Thurid hafi litið svo á, að skipið kæmist ekki ferða sinna. Af þessari ástæðu verður hjálp sú, er b/v Volesus veitti v/s Thurid, ekki talin björgun í þeirri merkingu, sem átt er við í 229. gr. sigl- ingalaganna, og verða stefnendum því eigi dæmd björgunarlaun. en hins vegar ber eigendum b/v Volesus borgun fyrir dráttaraðstoð. ina. Þessi aðstoð var vel og rösklega veitt, og nokkrum erfiðleikum var bundið að koma dráttarstrengjunum yfir í v/s Thurid. V/s Volesus lagði til þá dráttarstrengi, sem notaðir voru við dráttinn, en þeir voru 250 faðmar að lengd og 2% tommur að gildleika. Ekki er leitt í ljós, að dráttarstrengir þessir hafi skemmzt við dráttinn, en gera verður ráð fyrir, að þeir kunni að hafa tognað eitthvað, enda er það aðeins venjulegt slit samfara slíkri notkun. Drátturinn sjálfur tók 3% klst., 1% klukkustund fór í að koma dráttartauginni um borð í v/s Thurid, og siglingin til v/s Thurid tók % klst., en auk þessa tafðist togarinn hér til kvölds þess 18. febrúar vegna sjóferðaprófa. Það er óumdeilt, að togarinn varð eigi fyrir neinu aflatjóni á þessum tíma, þar sem veður hamlaði veiðum, en siglingin til Reykjavíkur og til baka aftur mun hafa haft í för með sér aukna eldsneytisevðslu. Að þessu öllu athuguðu þykir þóknunin fyrir aðstoðina hæfi- 269 lega ákveðin kr. 18000.00 auk vaxta, er reiknast 5% p. a. og teljast frá stefnudegi. Samkvæmt þessum málalokum verður stefndum og gert að greiða stefnendum málskostnað, enda er gegn mótmælum stefnanda ósannað, að um nokkurt löglegt greiðslutilboð hafi verið að ræða af hálfu stefndra, áður en til máls þessa var stofnað. Þykir máls- kostnaðurinn, þar með talinn matskostnaður, hæfilega ákveðinn kr. 2300.00. Árni Tryggvason borgardómari og meðdómendurnir Hafsteinn Bergþórsson útgerðarmaður og Þorgrímur Sigurðsson skipstjóri hafa kveðið upp dóm þenna. Því dæmist rétt vera: Stefndir, eigendur v/s Thurid TN. 321, greiði stefnendun- um, eigendum b/v Volesus G.Ý. 851, kr. 18000.00 ásamt 5% ársvöxtum frá 19. júlí 1944 til greiðsludags og kr. 2300.00 í málskostnað. Dómi þessum ber að fullnægja innan 15 daga frá lögbirt- ingu hans að viðlagðri aðför að lögum. Föstudaginn 15. júní 1945. Nr. 60/1945. Magnús Guðmundsson (Ólafur Þorgrímsson) gegn Guðjóni Samúelssyni (Sveinbjörn Jónsson). Setudómarar próf. Ólafur Lárusson og hrl. Einar B. Guðmundsson í stað hrd. Jóns Ásbjörnssonar og hrd. Árna Tryggvasonar. Um rétt til einkaleyfis fyrir uppgötvun. Dómur hæstaréttar. Áfrýjandi, sem skotið hefur máli þessu til hæstaréttar með stefnu 25. apríl 1945, krefst þess, að hann verði sýkn- aður og stefnda verði dæmt að greiða honum málskostnað bæði í héraði og fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Stefndi krefst þess, að héraðsdómurinn verði staðfestur og að sér verði dæmdur málskostnaður úr hendi áfrýjanda fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. 210 Samkvæmt því, sem upp hefur komið í máli þessu, verð- ur að telja, að stefndi hafi gert uppgötvun þá, sem í málinu greinir. Svo verður og að telja vist, að uppgötvun þessi hafi í öndverðu verið hæf til að hljóta vernd samkvæmt lögum um einkaleyfi. Stefndi gerði uppgötvunina 1933. Lét ann það vor og sumar múrhúða Þjóðleikhúsið og Fiski- félagshúsið í Reykjavík með aðferð sinni. Múrhúðun þessi fór fram opinberlega, og múrurum þeim, sem unnu að múr- húðun húsa þessara, var ekki lögð á herðar nein leyndar- skylda um aðferðina við framkvæmd verksins. Síðar á ár- inu 1933 voru tvö önnur hús í Reykjavik múrhúðuð með sama hætti. Stefndi átti ekki hlut að því verki, en að þvi unnu múrarar þeir, sem unnið höfðu að múrhúðun Þjóðleikhússins og Fiskifélagshússins, auk fleiri manna. Sumarið 1934 voru enn fjögur hús múrhúðuð með að- ferð stefnda. Var Rannsóknarstofa Háskólans eitt þeirra húsa. Var engrar leyndar gætt um vinnuaðferð múr- húðunar við hús þessi. Samkvæmt þessu hafði uppgötvun stefnda, þegar hann 16. nóv. 1934 sótti um einkaleyfi á henni, verið almenningi til sýnis með þeim hætti, að þeir menn, er vit höfðu á, gátu hagnýtt sér hana. Voru því skilyrði 1. gr., 4. tl, laga nr. 12/1923 til að veita einkaleyfi á aðferðinni ekki fyrir hendi. Þann 16. maí 1936 synjaði ráðherra stefnda um einkaleyfi að svo stöddu. Stefndi hófst eftir þetta ekki handa til að endurnýja einka- leyfiskröfu sína fyrr en í bréfi til ráðherra hinn 15. sept- ember 1939, enda þótt uppgötvun hans væri öll þessi ár hagnýtt við múrhúðun húsa hér á landi. Verður þetta að- gerðarleysi stefnda ekki samrýmt kröfu hans um einka- leyfisrétt hér á landi á uppgötvuninni. Verður af ástæðum þeim, sem raktar voru, að sýkna áfrýjanda af kröfu stefnda í málinu. Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður í héraði og fyrir hæstarétti falli niður. Því dæmist rétt vera: Áfrýjandi, Magnús Guðmundsson, á að vera sýkn af kröfum stefnda, Guðjóns Samúelssonar, í máli þessu. 27 Málskostnaður í héraði og fyrir hæstarétti fellur niður. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 26. marz 1945. Mál þetta, sem dómtekið var 19. þ. m., hefur Guðjón prófessor Samúelsson, húsameistari ríkisins, hér í bæ, höfðað fyrir bæjar- þinginu með stefnu útgefinni 17. nóv. 1942 gegn Magnúsi Guð- mundssyni skipasmið, Bárugötu 15 hér í bænum, til greiðslu skuldar að fjárhæð kr. 400.00 ásamt 6% ársvöxtum frá sáttakæru- degi, 17. sept. 1942, til greiðsludags og málskostnaðar samkvæmt mati dómarans. Stefndur krefst sýknu og málskostnaðar sér til handa. Með sakaukastefnu, útgefinni 16. marz 1943, krafðist stefnandi þess til vara, að Jón Eiríksson múrarameistari, Urðarstig 15 hér í bæ, yrði dæmdur til að greiða framangreinda fjárhæð með vöxt- um og málskostnaði, eins og fyrr segir. Varastefndur krafðist að- allega sýknu, en til vara frávisunar, svo og málskostnaðar sér til handa. Síðan hefur stefnandi fallið frá kröfum sínum á hendur varastefndum, og koma þær því ekki til álita hér né heldur kröfur varastefnds, sem ekki hefur sótt þing eftir þá endurupptöku máls- ins, sem síðar greinir. Mál þetta var upphaflega flutt munnlega á bæjarþingi Reykja- víkur þann 30. júní 1943, og hinn 29. júlí s. á. kvað settur lög- maður, Kristján Kristjánsson, upp dóm í málinu, þar sem aðal- stefndur var dæmdur til að greiða aðalstefnanda hina umstefndu fjárhæð ásamt vöxtum, eins og krafizt var, svo og kr. 152.35 í málskostnað. Varastefndur var hins vegar sýknaður af kröfum aðalstefnanda, sem var dæmdur til að greiða varastefndum kr. 100.00 í málskostnað. Málinu var síðan skotið til hæstaréttar, en með dómi hans, uppkveðnum 12. maí 1944, var héraðsdómurinn ómerktur og mál- inu vísað heim til munnlegs málflutnings og dómsálagningar af nýju, þar sem héraðsdómaranum hefði láðst að dæma um tiltekna varnarástæðu. Árni Tryggvason borgardómari hefur síðan látið fram fara munnlegan málflutning af nýju og kveðið upp dóm benna, eftir að hafa beint því til aðilja, að frekari gagna væri þörf í málinu, og liggja þau gögn nú fyrir. Málsatvik eru þessi: Í bréfi til atvinnumálaráðuneytisins, dags. 16. nóv. 1934, sótti stefnandi um, að honum yrði veitt einkaleyfi á aðferð til utan- húðunar á húsum og öðrum mannvirkjum úr steinsteypu, er hann tjáði sig hafa fundið upp, og tók það jafnframt fram, að hann hefði sótt um einkaleyfi erlendis. Bréfi þessu fylgdi lýsing á að- ferðinni svo og einkaleyfiskrafan. Í bréfi ráðuneytisins, dags. 16. mai 1935, var honum tjáð, að leitað hefði verið umsagnar 212 „„Direktoratet for Patent- og Varemærkevæsenet m. v.,“ um Þbeiðn- ina og jafnframt tekið fram, að ráðuneytið sjái „ekki að svo stöddu ástæðu til að veita hið umbeðna einkaleyfi“. Með bréfi, dags. 15. sept. 1939, endursótti stefnandi um einka- leyfið frá 16. nóv. 1934. Hinn 27. jan. 1940 sendi ráðuneytið stefn- anda til umsagnar bréf Múrarameistarafélags Reykjavíkur, þar sem höfð voru uppi mótmæli gegn því, að stefnanda yrði veitt einka- leyfið. Stefnandi svaraði síðan ráðuneytinu í bréfi, dags. 27. mai 1940. Ráðuneytið sendi stefnanda enn þann 7. des. s. á. bréf Múr- arameistarafélagsins frá 3. s. m., þar sem félagið endurtók möót- mæli sín gegn leyfisveitingunni. Því bréfi svaraði stefnandi síðan Þann 28. des. 1940, en ekki verður séð, að síðan hafi frekara serzt í málinu fyrr en stefnanda var veitt einkaleyfið með bréfi dags. 18. febrúar 1941 (einkaleyfi nr. 133). Er tekið fram í leyfisbréfi ráðuneytisins, að uppgötvunin sé vernduð frá 16. nóv. 1934, þegar stefnandi sótti fyrst um einkaleyfið. Stefnandi hefur síðan heimilað, að aðferð sú, sem einkaleyfið fjallar um, væri notuð segn greiðslu gjalds, 1 kr. fyrir hvern fer- meter veggflatar, sem múrhúðaður hefur verið. Á árunum 1941— 42 byggði stefndur í máli þessu hús á lóðinni nr. 15 við Bárugötu hér í bæ, og telur stefnandi, að það hús hafi verið múrhúðað að utan samkvæmt fyrrgreindri einkaleyfisaðferð hans. Er það óvé- fengt, að utanhússveggir þar séu 400 m?, og krefur stefnandi þvi stefndan um kr. 400.00 í þessu sambandi. Stefndur hefur eigi viljað greiða kröfu þessa, og hefur stefnandi því höfðað mál Þetta og gert í því framangreindar dómkröfur. Í greinargerð sinni byggði stefndur sýknukröfu sína m. a. á því, að krafa stefnanda ætti ekki að beinast gegn sér heldur múr- arameistara þeim (varastefndum Jóni Eiríkssyni), sem annazi hafði múrhúðun á umræddu húsi. Eftir því, sem ráða mátti af hinum munnlega málflutningi, byggir stefndur ekki lengur varnir á þessari ástæðu, og kemur hún því ekki til álita hér. Eins og málið liggur nú fyrir, byggir stefndur sýknukröfu sína í fyrsta lagi á því, að utanhúðun á húsi hans hafi ekki verið fram- kvæmd samkvæmt aðferð þeirri, er um getur í einkaleyfi stefn- anda, og þegar af þeirri ástæðu eigi hann enga kröfu á hendur sér. Af skoðunargerð tveggja dómkvaddra manna svo og framburði múrarameistarans Jóns Eiríkssonar þykir þó sýnt, að utanhúðun á húsi stefnds fullnægir þeim skilyrðum um gerð og vinnuaðferð, sem tiltekin eru í einkaleyfiskröfu stefnanda og einkaleyfið fjallar um. Er því ekki unnt að taka sýknukröfu stefnds til greina á þess- um grundvelli. Í öðru lagi byggir stefndur sýknukröfu sína á þvi, að stefnandi hafi ekki átt rétt til að fá hið umrædda einkaleyfi samkvæmt ákvæð- um 3. gr. laga um einkaleyfi nr. 12, frá 20. júní 1923, þar sem hann 273 seti ckki talit uppgötvari að múrhúðun þeirri, sem hann fékk einkaleyfi á. Það hafi verið þrir múrarar í þjónustu Kornelíusar Sigmundssonar múrarameistara, sem hafi þreifað sig áfram með að finna aðferð til utanhúðunar á Þjóðleikhúsinu árið 1933, þar sem notaðar væru islenzkar steintegundir í múrhúð. Hafi þeim tekizt að finna nothæfa aðferð í þessu skyni, án þess að stefnandi léti þeim í té nokkrar leiðbeiningar, og sé þetta múrhúðunaraðferð sú, sem hann hafi síðar fengið einkaleyfi á. Af gögnum þeim, er fyrir liggja í málinu, þar á meðal fram- burði múrarameistarans Kornelíusar Sigmundssonar, þykir ljóst, að umræddar tilraunir við Þjóðleikhúsið hafi verið framkvæmdar eftir ákvörðun stefnanda og eftir hans fyrirsögn, þótt verkið hafi síðan verið unnið af nefndum múrurum undir stjórn múrara- meistarans. Verður stefnandi því að teljast sá upphafsmaður að- ferðar þessarar, að ekki hafi verið heimilt, með skirskotun til 3. gr. laga nr. 12 1923, að neita honum um einkaleyfið. Þessi varnar- ástæða stefnds verður því heldur ekki tekin til greina. Í þriðja lagi byggir stefndur sýknukröfu sína á því, að óheimilt hafi verið að veita stefnanda umrætt einkaleyfi, þar sem hann hafi gert uppgötvunina sem starfsmaður ríkisins og á kostnað þess. Að sumum norrænum lögum sé talið óheimilt að veita einkaleyfi, Þegar þannig sé ástatt, og hljóti sama að gilda hér samkvæmt hlut- arins eðli, enda þótt engin bein lagafyrirmæli séu til í þá átt. Af hálfu stefnanda hefur því verið mótmælt, að tilraunir við framangreinda múrhúðun hafi verið kostaðar af ríkinu, og er það ósannað gegn þeim mótmælum. Og þar sem ekki verður séð, að óheimilt sé samkvæmt íslenzkum lögum að veita manni einkaleyfi, þótt svo sé ástatt um afstöðu hans gagnvart ríkinu sem um stefn- anda máls þessa, þá þykir heldur ekki unnt að taka þessa sýknu- ástæðu til greina. Í fjórða lagi heldur stefndur því fram og byggir sýknukröfu sína á því, að óheimilt hafi verið að veita stefnanda einkaleyfið vegna ákvæða 4. töluliðs 2. málsgr. 1. gr. laga nr. 12 1923, og það hvort sem miðað sé við 16. nóv. 1934, er stefnandi sótti fyrst um einkaleyfið, eða 15. sept. 1939, þegar hann „endursótti“ um leyfið, en stefndur telur reyndar, að miða beri við síðari dagsetninguna að þessu leyti. Lítur stefndur svo á, að í bréfi atvinnu- og sam- göngumálaráðuneytisins frá 16. mai 1935 felist endanleg synjun á beiðni stefnanda um einkaleyfið frá 16. nóv. 1934. Beiðni stefn- anda í bréfi 15. sept. 1939 verði því að teljast ný umsókn um einka- leyfi, enda hafi hinn tiltekni frestur samkvæmt 16. gr. laga nr. 12 1923 þá verið löngu liðinn, auk þess sem glöggt sjáist við saman- burð á umsóknum stefnanda frá 16. nóv. 1934 og 15. sept. 1939, að átt sé við allt aðra aðferð til utanhúðunar í seinni umsókninni en þeirri fyrri. 18 274 Þá varnarástæðu, að ekki hafi verið heimilt að miða vernd einkaleyfisins við 16. nóv. 1934 vegna greinds ósamræmis, hefur stefndur ekki haft uppi fyrr en nú við munnlegan flutning máls- ins. Hefur stefnandi fyrst og fremst mótmælt þessari málsástæðu sem of seint fram kominni, auk þess sem hann telur, að hún hafi ekki við nein rök að styðjast. Verður að telja, að fullt tilefni hafi verið til að hreyfa þessari málsástæðu fyrr, og ber þvi að fallast á nefnd mótmæli stefnanda, auk þess sem ekki verður séð, að um slíkt ósamræmi sé að ræða milli þeirra lýsinga og einkaleyfis- krafna, er fylgdu bréfum stefnanda frá 16. nóv. 1934 og 15. sept. 1939, að umsókn sú, er fólst í síðara bréfinu, geti talizt beiðni um annað einkaleyfi en áður var sótt um. Orðalagið á bréfi ráðuneytisins frá 16. mai 1935 þykir ekki verða skilið þannig, að um endanlega synjun á umsókninni frá 16. nóv. 1934 hafi verið að ræða, heldur verður að telja, að ráðu- neytið hafi frestað að taka ákvörðun í því efni. Þar af leiðir, að það getur ekki haft þýðingu í þessu sambandi, þótt liðið hafi lengri timi en 16. gr. einkaleyfislaganna tilskilur, þar til stefnandi ítrekaði umsókn sina með bréfinu frá 15. sept. 1939. Verður þvi að telja, að heimilt hafi verið að miða vernd einkaleyfisins við dagsetningu hinnar upphaflegu beiðni um einkaleyfið (sbr. 6. gr. einkaleyfislaganna), eins og gert var í leyfisbréfinu frá 18. febrúar 1941, og ber því að miða við þann dag (16. nóv. 1934), þegar at- huga skal, hvort fullnægt hafi verið skilyrðum 4. töluliðs 2. málsgr. 1. gr. einkaleyfislaganna til veitingar einkaleyfisins. Nefnt lagaákvæði hljóðar um það, að engum megi veita einka- leyfi fyrir „uppgötvunum, sem lýst hefur verið í riti, er almenn- ingur hefur átt kost á að kynna sér, eða þær hafa verið hafðar opinberlega um hönd hér á landi, sýndar á sýningu eða á annan hátt hafðar til sýnis almenningi, og eru þær uppgötvanir svo kunnar orðnar með þessum hætti, að þeir menn, sem vit hafa á, geta fært sér þær í nyt.“ Af hálfu stefnda hefur því verið haldið fram, að Guðmundur Einarsson frá Miðdal hafi ritað um utanhúðunaraðferð eins og þá, er stefnandi hefur fengið einkaleyfi á, í Eimreiðinni og Nýju Dag- blaði á árunum 1926—-28. Einnig hafi Kornelíus Sigmundsson múr- arameistari ritað um aðferð þessa í Tímarit iðnaðarmanna árið 1939. Birting á grein Kornelíusar skiptir ekki máli í þessu sam- bandi þegar af þeirri ástæðu, að hún kom út löngu eftir að einka- leyfisbeiðni stefnanda var borin upp. Greinar Guðmundar Einars- sonar virðast hins vegar hafa verið þannig, að ekki geti talizt, að um lýsingu á utanhúðunar-aðferð stefnanda hafi verið að ræða. Verður því ekki fallizt á, að umræddri uppgötvun hafi verið lýst í opinberu riti fyrir 16. nóv. 1934. Kemur þá til álita, hvort óheimilt hafi verið að veita stefnanda 275 umrætt einkaleyfi vegna annarra ákvæða hinnar tilvitnuðu laga- greinar. Einkaleyfiskröfur þær, sem viðfestar eru leyfisbréfið frá 18. febrúar 1941, eru svo hljóðandi: „1. Aðferð til meðhöndlunar á útveggjum húsa og annarra mann- virkja, sérstaklega úr steinsteypu, sem fólgin er í því, að steinlims- lag, sem hentugast er að sé úr sementsblöndu, er sett smásteinum, sem sjást með eðlilegum lit sinum í húðinni, og er auðkenni að- ferðarinnar, að á flöt þann, sem vinna skal að, er lagt þunnt steinlimslag, t. d. 2—5 mm á þykkt, og sé það lagt á afmarkað svæði í einu, en síðan er með þunnri, sveigjanlegri múrskeið, handfjól eða svipuðu áhaldi, borið í steinlimslagið, meðan það enn er mjúkt, lag af smásteinum eða muldum steinefnum, sem að stærð og um- máli eru nokkuð stærri en húðunarlagið er þykkt, og er steinunum komið fyrir á múrskeið eða svipuðu áhaldi, sem haldið er láréttu, en síðan með snöggu taki borið að steinlimslaginu til þess að þrýsta steinunum í það. 2. Aðferð, eins og henni er lýst í 1. kröfu, og er auðkenni henn- ar, að steinlímslag það, sem lagt er á takmarkað svæði, sé með- fram takmarkalinu svæðisins afskorið eða afgirt með skurði, sem fellur lóðrétt á flöt þann, er undir liggur.“ Af hálfu stefnds er því fyrst og fremst haldið fram, að með því að láta framkvæma utanhúðun þá, er stefnandi fékk síðar einka- leyfi á, fyrir opnum tjöldum á þjóðleikhúsinu árið 1933, hafi uppgötvunin verið höfð opinberlega um hönd hér á landi og þann- ig svo kunn orðin, er einkaleyfisbeiðnin var borin upp, að kunn- áttumenn hafi getað fært sér hana í nyt. Stefnandi mótmælir því hins vegar, að þessar tilraunir hans með einkaleyfisaðferðina á Þjóðleikhúsinu geti firrt hann nokkr- um rétti í þessu sambandi. Af álitsgerðum dómkvaddra undir- og yfirskoðunarmanna þykir sýnt, að utanhúðun sú, sem framkvæmd var á Þjóðleikhúsinu árið 1933, fullnægi skilyrðum einkaleyfis stefnanda um gerð utanhúðar og þá sérstaklega um stærð steinkorna í hlutfalli við þykkt múr- húðar. Sama virðist og gilda um vinnuaðferðina. Þessi utanhúðun á Þjóðleikhúsinu var að vísu framkvæmd án þess að nokkur leynd væri höfð þar á, en þegar þess er gætt, að stefnandi var hér að vinna að tilraunum með aðferð, sem samkvæmt eðli sínu þurfti að reyna úti og þá m. a., hvernig hún þyldi veðurfar, þá þykir ekki verða fallizt á, að þessi framkvæmd geti talizt slik sýning fyrir almenning, sem gert er ráð fyrir í hinu tilvitnaða ákvæði einkaleyfislaganna. Verður því ekki talið, að óheimilt hafi verið að veita hið umrædda einkaleyfi af þessum sökum, auk þess sem sama gildir að þessu leyti og siðar verður rakið, að ekki þykir verða staðhæft, að kunnáttumenn hefðu getað framkvæmt utan- 210 húðun í samræmi við cinkaleyfi stefnanda með því að sjá um- rædda vinnu við Þjóðleikhúsið eða utanhúð þess, að lokinni vinnu. Þá hefur stefndur talið, að fimm hús önnur hér í bæ hafi verið. húðuð utan á árunum 1933 og 1934, án þess að stefnandi ætti þar hlut að máli, en með þeim hætti, að óheimilt hafi verið af þeim sökum að veita stefnanda umrætt einkaleyfi samkvæmt hinu til- vitnaða ákvæði einkaleyfislaganna. Af gögnum þeim, er fyrir liggja í málinu, verður ekki annað séð en að vinnnaðferð sú, sem notuð var við utanhúðun þessara húsa, hafi verið svo til hin sama og um getur í einkaleyfi stefn- anda. Um gerð utanhúðarinnar hefur verið leitað álits dómkvaddra undir- og yfirskoðunarmanna. Þykir verða að byggja á athugun- um yfirskoðunarmannanna að þessu leyti, en þeir hafa staðfest skoðunargerð sína fyrir dómi. Af skoðunargerð þessari verður ekki annað séð en að einungis eitt hús (fyrir utan Þjóðleikhúsið) fullnægi skilyrðum einkaleyfisins um gerð húðarinnar (steinastærð. í hlutfalli við þykkt múrhúðar). Nokkur vafi er um annað hús í þessu sambandi, en hin þrjú virðast ekki fullnægja þessum skilyrð- um. Þegar af þessari ástæðu og gegn mótmælum stefnanda verður að telja varhugavert að fullyrða, að utanhúðun í samræmi við. einkaleyfi stefnanda hafi fyrir 16. nóv. 1934 verið höfð „opinber- lega um hönd hér á landi“ ... „eða á annan hátt“ höfð „til sýnis almenningi“, í skilningi einkaleyfislaganna. Hér við bætist, að leitað hefur verið álits hinna dómkvöddu skoðunarmanna um það, hvort kunnáttumenn hefðu getað fram- kvæmt múrhúðun eins og þá, er stefnandi hefur fengið einkaleyfi á, a) með því að sjá múrháðunarvinnu d Þjóðleikhúsinu og öðr- um þeim húsum, er að framan voru nefnd, b) með því að sjá múr- húð þessara húsa að lokinni framkvæmd. Þykir einnig verða að byggja á því áliti yfirskoðunarmannanna í þessum efnum, sem þeir hafa staðfest fyrir dómi. Einn yfirskoðunarmanna hefur svarað a.lið spurningarinnár játandi, bæði að því er snertir vinnuaðferð og gerð utanhúðar- inhar, og sama svar hefur hann gefið við b-lið spurningarinnar, en hefur þó talið, eins og hinir yfirskoðunarmennirnir, að til- raunir og æfingar þyrftu að koma til, þegar svo væri ástatt. Hinir tveir yfirskoðunarmennirnir hafa hins vegar lýst því yfir, að hið játandi svar þeirra við spurningunni (með áðurgreindum fyrir- vara, að því er snertir b-lið), eigi aðeins við vinnuaðferðina, en ekki fyrrnefnda gerð húðarinnar. Það verða því ekki heldur talin leidd að því nægilega sterk rök í máli þessu, að uppgötvun stefn- anda hafi með framangreindum hætti verið svo kunn .orðin fyrir 16. nóv. 1934, „að þeir menn, sem vit hafa á“, hafi getað „fært sér“ hana „i nyt“. Samkvæmt framansögðu þykir stefndur þvi ekki hafa fært fyrir 27 þvi nægar sönnur, að óheimilt hafi verið að veita stefnanda um- rætt einkaleyfi vegna ákvæða 4. töluliðs 2. málsgr. 1. gr. einka- leyfislaganna, og verður sú sýknuástæða hans því ekki heldur tekin til greina. Aðrar varnarástæður hefur stefndur ekki haft uppi í málinu, og getur sýknukrafa hans því ekki orðið tekin til greina. Því hefur verið hreyft af hálfu stefnds, að endurgjaldið til stefnanda fyrir notkun hinnar einkaleyfðu uppgötvunar hafi ekki verið ákveðið í samræmi við ákvæði 9. sbr. 8. gr. einkaleyfislag- anna. Ekki verður séð, að þau ákvæði cigi hér við, og þar sem fjárhæð dómkröfunnar hefur ekki verið mótmælt út af fyrir sig, verða úrslit málsins þau, að stefndur verður dæmdur til að greiða stefnanda hina umstefndu fjárhæð ásamt vöxtum, eins og krafizt l:efur verið. Eftir öllum atvikum þykir þó rétt, að málskostnaður falli niður. Nokkur dráttur hefur orðið á því, að mál þetta yrði tekið til munnlegs málflutnings og dómsálagningar eftir uppkvaðningu áð- urnefnds hæstaréttardóms. Dráttur þessi stafar að mestu leyti af því, að aflað hefur verið margra nýrra gagna í málinu, en að öðru leyti af miklum önnum við borgardómaraembættið. Því dæmist rétt vera: Stefndur, Magnús Guðmundsson, greiði stefnandanum, Guðjóni Samúelssyni, kr. 400.00, með 6% ársvöxtum frá 17. sept 1942 til greiðsludags. Málskostnaður falli niður. Dóminum ber að fullnægja innan 15 daga frá lögbirtingu hans að viðlagðri aðför að lögum. Föstudaginn 15. júní 1945. Kærumálið nr. 6/1945. Vigfús Pálmason gegn Ragnari Guðmundssyni og Ólöfu Sveins- dóttur. Aðiljaskýrslu krafizt. Dómur hæstaréttar. Hinn áfrýjaða úrskurð hefur upp kveðið Unnsteinn Beck, fulltrúi borgardómara í Reykjavik. Með kæru 17. mai 1945, er hingað barst 2. júní s. á., hefur sóknaraðili skotið til hæstaréttar úrskurði fógetaréttar 278 Reykjavíkur 11. maí s. á., þar sem sóknaraðilja er synjað þess, að tilteknar aðiljaspurningar verði bornar upp fyrir varnaraðilja. Krefst sóknaraðili þess, að úrskurður þessi verði felldur úr gildi og að lagt verði fyrir dómarann að bera greindar spurningar upp fyrir varnaraðilja. Svo krefst hann og málskostnaðar fyrir hæstarétti úr hendi varnaraðilja eftir mati dómsins. Af hálfu varnaraðilja er krafizt staðfestingar hins áfrýj- aða úrskurðar og málskostnaðar fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Hæstaréttardómur frá 5. marz 1945, sem til er vitnað í hinum áfrýjaða úrskurði, ber það með sér, að varnaraðiljar höfðu ekki fyrirgert áfrýjunarheimild vegna fjarvistar úr leiguibúð sinni í húsi sóknaraðilja sumarið 1944. Að öðru leyti var ekki í greindum hæstaréttardómi dæmt um skipti aðilja eftir að fógetaúrskurður gekk í máli þeirra 14. júlí 1944. Svör varnaraðilja við 9. og 10. spurningu sóknaraðilja um það, hvert varnaraðiljar hafi flutzt, er þeir komu að norð- an, og hve stóra íbúð þau hafi þá fengið, virðast ekki skipta máli í deilumáli aðilja. Hins vegar þykir rétt, að lagt sé fyrir varnaraðilja að svara öðrum spurningum sóknaraðilja á héraðsdómsskjali nr. 19, sbr. 114. og 116. gr. laga nr. 85/1936. Verður samkvæmt því að fella hinn áfrýjaða úr- skurð úr gildi að því leyti. Eftir þessum úrslitum þykir rétt, að varnaraðiljar greiði in solidum sóknaraðilja málskostnað fyrir hæstarétti, kr. 150.00. Þvi dæmist rétt vera: Fógeta ber að leggja fyrir varnaraðilja spurningar þær, er greinir í héraðsdómsskjali nr. 19, að 9. og 10. spurningum undanteknum. Varnaraðiljar, Ragnar Guðmundsson og Ólöf Sveins- dóttir, greiði in solidum sóknaraðilja, Vigfúsi Pálma- syni, 150 krónur í málskostnað fyrir hæstarétti að við- lagðri aðför að lögum. 219 Úrskurður fógetaréttar Reykjavíkur 11. maí 1945. Umboðsmaður gerðarþola hefur krafizt þess, að aðiljaspurn- ingar nr. 1—15 á rskj. 19 verði bornar upp fyrir gerðarbeiðanda, Ragnari Guðmundssyni, sem er staddur hér í réttinum, og einnig fyrir konu hans, sem hér er fjarstödd. Áður hefur umboðsmaður gerðarþola skorað á gerðarbeiðanda og konu hans að mæta hér í réttinum til skýrslugjafar. Spurningarnar á rskj. 19 virðast allar lúta að brottflutningi gerðarbeiðanda úr hinni umdeildu íbúð eða skiptum málsaðilja út af brottflutningnum. Hinn 14. júlí s. i. kvað fógeti upp úrskurð um það, að gerðar- beiðandi máls þessa skyldi borinn út úr ibúð sinni á Baldursgötu 39. Úrskurði þessum var áfrýjað, og með dómi hæstaréttar uppkv. 5. marz s. l., var hann úr gildi felldur. Útburður samkvæmt hin- um áfrýjaða úrskurði hafði aldrei verið framkvæmdur, en áður en málið var flutt í hæstarétti, hafði gerðarbeiðandi máls þessa flutzt úr hinni umdeildu íbúð og tekið sér bólfestu annars staðar, a. m. k. um stundarsakir. Er hann nú, að fengnum áðurgreindum hæstaréttardómi, hugðist að flytja aftur í hina umdeildu íbúð, hafði gerðarþoli máls þessa ráðstafað henni til afnota fyrir annað fólk. Sneri gerðarbeiðandi sér þá til fógetans með beiðni um, að hann yrði með beinni fógetagerð settur inn í umráð íbúðarinnar með tilvísun til hæstaréttardómsins. Ein af ástæðum þeim, sem gerðarþoli byggir mótmæli sin gegn framgangi gerðarinnar á hér fyrir réttinum, er, að gerðarbeiðandi hafi svipt sig rétti til að fá aftur umráð hinnar umdeildu íbúðar með því að rýma hana fyrirvaralaust af sjálfsdáðum. Eins og áður getur, hafði gerðarbeiðandi þegar rýmt íbúðina áður en málið var flutt fyrir hæstarétti, og var það atriði upplýst fyrir hæstarétti. Verður því að ætla, að hæstiréttur hafi í dómi sínum tekið afstöðu til þessarar málsástæðu. En þar sem spurningarnar á rskj. 19 virðast allar beint eða óbeint lúta að henni, verður að telja þær óþarfar og ofaukið í máli þessu, og verða þær þvi ekki gegn mót- mælum umboðsmanns gerðarbeiðanda lagðar fyrir gerðarbeið- anda né konu hans. Því úrskurðast: Spurningarnar á rskj. 19 skulu ekki lagðar fyrir gerðar- beiðanda né konu hans. 280 Mánudaginn 18. júni 1945. Nr. 93/1944. Dráttarbraut Keflavíkur h/f (Einar B. Guðmundsson) segn Ágústi Bjarnasyni og Júlíusi Ingibergssyni og gagnsök. (Gunnar J. Möller). Ómerking vegna galla á meðferð máls. Dómur hæstaréttar. Í máli þessu brestur nægileg gögn um það, hvert hafi verið aflatjón gagnáfrýjenda þann tíma, sem vélbátur þeirra var frá veiðum vegna viðgerðar þeirrar, er fram fór í Vest- mannaeyjum fyrri hluta árs 1942. Nauðsyn bar til að fá rækilegri skýrslur um afla sambærilegra báta í Vestmanna- eyjum á þessu tímabili og um kostnað við útgerð þeirra. Hefði m. a. verið rétt að leita til Fiskifélags Íslands í þessu skyni. Síðan hefði sjódómurinn átt að meta gögn um afla- tjónið og rökstyðja efnislega og töluiega niðurstöðu sína unr það efni. Þá hefur og ekki verið aflað gagna um kröfu gagnáfrýjanda vegna þess, að Júlíus Ingibergsson varð af formannshlut sínum. Átti sjódómurinn að beina því til að- ilja að afla skýrslna um þessi atriði, sbr. 120. gr. laga nr. 85 frá 1936. Í stað þess hefur sjódómurinn áætlað afla- tjónið án nokkurs rökstuðnings og sýknað af kröfunni um bætur fyrir missi formannshlutar. Vegna þessara annmarka á meðferð málsins verður að ómerkja hinn áfrýjaða dóm og vísa málinu heim í hérað til löglegrar meðferðar og dómsálagningar af nýju. Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður í hæstarétti falli niður. Þvi dæmist rétt vera: Hinn áfrýjaði dómur skal vera ómerkur, og vísast málinu heim í hérað til löglegrar meðferðar og dóms- álagningar af nýju. Málskostnaður í hæstarétti fellur niður. 281 Dómar sjó- og verzlunardóms Hafnarfjarðar 9. júní 1944. Ár 1944, föstudaginn 9. júní, var í sjó- og verzlunardómi Hafn- arfjarðar, sem haldinn var í skrifstofu embættisins Suðurg. 8 af bæjarfógeta Bergi Jónssyni sem formanni dómsins og sjó- og verzlunardómsmönnunum Magnúsi Bjarnasyni bryggjuverði og Sigurði Guðnasyni skipstjóra sem meðdómsmönnum kveðinn upp dómur í ofangreindu máli, sem dómtekið var 19. maí s. 1. Mál þetta er höfðað fyrir sjó- og verzlunardómi Hafnarfjarðar með stefnu útgefinni 18. des. 1943 af Ágúst Bjarnasyni bæjargjald- kera og Júlíusi Ingibergssyni formanni, báðum til heimilis í Vest- mannaeyjum, gegn stjórn h/f Dráttarbrautar Keflavíkur, þeim sirni Ólafs skipstjóra, Mýrarhúsum, Seltjarnarnesi, Elíasi Þor- steinssyni framkvæmdarstjóra, Keflavík, og Valdimar Björnssyni útgerðarmanni, Keflavík, f. h. hlutafélagsins til greiðslu á kr. 63481.27 með 69c ársvöxtum frá 7. april 1943 til greiðsludags og málskostnaðar að skaðlausu eða eftir mati réttarins. Stefndi hefur mótmælt öllum kröfum stefnendanna og krafizt algerðrar sýknu og sér tildæmdan málskostnað. Til vara hefur hann gert þær kröfur, að bótakröfurnar yrðu lækkaðar að veru- legu leyti eftir mati réttarins. Málið var rekið fyrir sjó- og verzlunardómi Hafnarfjarðar í stað Gullbringu- og Kjósarsýslu samkvæmt samkomulagi umboðsmanna aðilja. Málavextir eru þessir: Haustið 1941 auglýsti h/f Dráttarbraut Keflavíkur í útvarpinu vélbátinn „Vestra“ G.K. 16 til sölu. Annar stefnendanna, Ágúst Bjarnason bæjargjaldkeri í Vestmannaeyjum, sneri sér til Jóns Guð- mundssonar endurskoðanda, Nýjabæ, Seitjarnarnesi, og bað hann að leita fyrir sig upplýsinga um bát þenna. Jón leitaði til Björns Ólafs, stjórnarformanns hins stefnda hlutafélags, sem hafði með sölu bátsins að gera. Skýrir Jón svo frá, að Björn hafi tjáð hon- um, að báturinn hafi undanfarið staðið uppi í dráttarbrautinni til viðgerðar og væri allur ný-yfirfarinn og seymdur og tekinn úr honum allur fúinn, sem fundizt hefði. Kvað hann þó ekki hægt að ábyrgjast, að ekki væri einhvers staðar fúapollar. Að fengnum þessum upplýsingum bað hann Jón um að festa kaup á bátnum fyrir stefnendur máls þessa, og gerði hann það. Nokkru síðar komu stefnendurnir báðir til Reykjavíkur, og var þá að fullu gengið frá kaupunum, og er afsal fyrir bátnum dag- sett 2. okt. 1941. Í afsalinu er ekkert fram tekið um það, hvort báturinn sé seldur í því ástandi, sem hann þá var, eða hvort hann skuli vera í haffæru standi. Stefnendur halda því fram, að umtalað hafi verið við söluna, að báturinn væri seldur í skipaskoðunarstandi, og Jón Guðmunds- 282 son, sem viðstaddur var undirskrift afsals, segir, að gengið hafi verið út frá því, að báturinn væri í haffæru standi. Rétt áður en gengið var frá kaupunum, hafði annar stefnend- anna, Júlíus Ingibergsson, farið til Keflavíkur og verið þar nokk- urn tíma og skoðað bátinn með væntanleg kaup fyrir augum. En þá var viðgerðinni að fullu lokið og búið að mála bátinn að utan og innan. Var báturinn siðan settur niður, og sigldi Júlíus hon- um ásamt vélstjóra sínum til Reykjavíkur, þar sem hann var „tek- inn út“. Þá voru kaupendunum einnig afhentir nokkrir hlutir, sem fylgja átti útbúnaði bátsins, og var það gert samkvæmt ákvörð- un skipaskoðunarmannsins Péturs Ottasonar, skipasmiðs í Reykja- vík, sem síðan gaf bátnum skipaskoðunarvottorð, og er það dag- sett %o 1941. Því næst var bátnum siglt til Vestmannaeyja, og þar fékk hann nýtt skipaskoðunarvottorð, dags. 23. jan. 1942. Eftir að báturinn kom til Vestmannaeyja, voru stundaðir á honum róðrar, þar til um miðjan febrúar, að skipstjórinn tók eftir fúabletti í byrðing bátsins. Var þá tekinn planki úr, en við það kom í ljós, að böndin voru einnig fúin. Var báturinn þá tekinn upp í Dráttarbraut Vestmannaeyja til nákvæmrar athugunar. Er farið var að rannsaka nánar bol báts- ins, kom í ljós mjög mikill fúi í böndum og Þyrðingi hans. Seljandanum var tilkynnt um galla þessa og jafnframt, að kaup- endurnir myndu gera skaðabótakröfur á hendur félaginu út af þessu. Jafnframt var seljandanum gefinn kostur á að gæta hags- muna sinna við væntanlega viðgerð, er átti að fara fram á bátn- um, með því að kaupendurnir myndu ekki rifta kaupunum. Fyrir- svarsmenn stefnds hlutafélags neituðu öllum skaðabótakröfum og töldu sér algerlega óviðkomandi galla, er komið höfðu fram á bátnum, eftir að salan fór fram, með því að hann hefði verið seldur í því ástandi, er hann var í við söluna, án nokkurrar ábyrgð- ar á göllum, sem síðar kynnu að koma í ljós. Létu nú kaupendurnir fara fram viðgerð á bátnum, og reyndist svo mikið þurfa að gera við, að talið var samsvara því, að þriðjungur hans hefði verið end- urbyggður. Samkvæmt framlögðum reikningum telja stefnendurnir kostnað við að gera bátinn haffæran kr. 20481.27. Umboðsmaður stefnds hlutafélags hefur neitað öllum kröfum stefnendanna og heldur því fyrst og fremst fram, að stefnendurnir geti engar kröfur gert á hendur stefndu félagi, nema þvi aðeins, að þeir geti sannað eitt af tvennu, annað hvort að seljandinn hafi tekið ábyrgð á göllum, er sala fór fram á bátnum, eða þá í öðru lagi leynt vísvitandi göllum, sem á bátnum væru. Umboðsmaður stefnds neitar þvi afdráttarlaust, að nokkur ábyrgð hafi verið tekin á bátnum, auk þess sem það sé fjarstæða að láta sér detta það í hug, þar sem báturinn hafi verið seldur 283 fyrir „slikk“ á aðeins kr. 30000.00, sem hann stóð dráttarbraut- inni í, en nýir bátar af sömu stærð hefðu um þetta leyti kostað um kr. 70000.00. Það næði því engri átt að gera sömu kröfur um ábyrgð, þegar um slíka sölu á gömlum báti væri að ræða, eins og begar selt væri fullu verði. Enn fremur hefðu kaupendurnir skoðað bátinn áður en sala fór fram og enga galla fundið og leitað sér upplýsinga um bátinn, og þeir hefðu engu verið leyndir um ástand hans og viðgerð. Umræddur bátur er smíðaður úr furu í Noregi 1917, en 18. nóv. 1938 var hann tekinn upp í slipp í Keflavík, og var hann þá lekur og vélin í ólagi. Lá hann þar í reiðuleysi þar til 13. júlí 1940, að h/f Dráttarbraut Keflavíkur gekk að bátnum og eignaðist hann fyrir ógreidda slippleigu, kr. 4050.00. Þvi næst lét félagið gera upp bátinn og telur, að sú viðgerð hafi kostað kr. 25912.73. Verkstjórinn, sem sá um viðgerð þessa, segir, að lúkar hafi verið innréttaður að nýju, þó var ekkert hreyft við innsúð nema aðeins þar, sem langbönd voru sett. Þá hafi verið rifin efsta umferð byrð- ingsins alveg framúr og afturúr, sama verið og um næsta borð við kjalsíur. Auk þessa hafi báturinn verið seymdur og hampþéttur. Alls staðar þar sem fúa varð vart, hafi verið gert við hann. Þá bendir umboðsmaður stefnds á, að ríkisskoðunin hafi fram farið 8. okt. 1941 og 23. jan. 1942, án þess að nokkrir gallar hefðu fundizt. Það sé sýnilegt, að maurafúi muni hafa komizt í bátinn, en á því geti seljandinn enga ábyrgð tekið, þvi maurafúi geti breiðzt út á mjög skömmum tima. Ef stefnendur máls þessa eigi skaðabótakröfur, þá verði þeir að beina þeim á hendur öðrum aðilja. Eftir að kunnugt hafði orðið um galla þá, er fram komu á vél- bátnum „Vestra“ í febrúar 1942, skrifaði Pétur Ottason umboðs- manni sækjanda og gerði grein fyrir ástæðum að vottorði því, er hann hafði gefið 8. okt. 1941. Segir hann þar, að haustið 1941 hafi Sigurður H. Guðmundsson, skipasmiður og skipaeftirlitsmaður í Keflavík, tjáð sér, að dráttarbrautin ætlaði að selja umræddan bát, en hann kynni ekki við að gefa bátnum skoðunarvottorð sjálfur, þar sem hann hefði gert við bátinn og húsbændur sínir, sem seldu. Hafi Sigurður jafnframt tekið fram, að báturinn væri ný-yfirfar- inn og Pétur mætti treysta því, að hann vissi ekki um nokkra galla, sem ekki hefði verið gert við. Kveðst Pétur því hafa treyst umsögn Sigurðar, sem hann þekkti sem áreiðanlegan mann og vandvirkan, og eftir að hafa litið á bátinn einum til tveimur klukku- stundum áður en báturinn var settur á flot. Jafnframt tekur Pétur Ottason fram, að honum hefði aldrei komið til hugar að gefa bátn- um haffærisvottorð, ef hann hefði vitað hið sanna um ástand bátsins. Skipaskoðunarmennirnir í Vestmannaeyjum framkvæmdu 18. 284 marz 1942 sérstaka skoðun vegna skemmda, sem þá hefðu komið í ljós. Upplýsa þeir þar, að ástæðan til að þeir fyrst gáfu bátnum meðmæli sin, hafi verið byggð á skoðunargerð og vottorði skoðun- armannsins í Reykjavík og því, að báturinn hefði verið ný-yfir- farinn og mikið látið af byrðing og saumi í bátinn, sbr. greinar- gerð skoðunarmanns, treyst því, að við bolinn væri ekkert at- hugavert. Hins vegar hafi það síðar komið í ljós, eftir að athugun á bátnum fór fram, þegar fúans varð vart, eftir að til Eyja kom, að böndin hefðu verið meira og minna grautfúin, bæði undir gamla byrðingnum og því, sem nýtt hafði verið látið. Einnig hefði lúkarinn verið klæddur innan á grautfúna innsúð, bönd og bjálka- súð. Skipið þá í því ástandi, að ekki hefði komið til mála að gefa því haffærisvottorð, hefðu þeir vitað um það raunverulega ástand þess. Skipasmiðir þeir, er önnuðust viðgerð vélbátsins „Vestra“, Vest- mannaeyjum, hafa gefið rökstutt álit, þar sem þeir telja óhugsandi annað en menn þeir, sem unnu að viðgerð bátsins í Dráttarbraut Keflavíkur, áður en hann var seldur, hafi þá orðið varir við fúa- skemmdir í bátnum, sem ekki voru teknar. Þetta álit sitt, sem þessir þrir skipasmiðir hafa staðfest og skýrt frekar fyrir rétti, rökstyðja þeir með eftirfarandi staðreyndum. 1. Lifbönd, sem sett höfðu verið í bátinn, voru fest á mauk- fúin bönd, það væri því óhugsandi, að fúi sá, sem þar var undir, hefði ekki sézt, þegar innsúð var rifin burt. Þar að auki hafi lif- bönd ekki verið boltuð í gegnum bönd bátsins sjálfs, heldur boltuð í smábúta, sem stungið var inn milli bandanna, sem að vísu hafi verið ófúnir, en mjög maðksmognir. Það væri því ekki útlit fyrir annað en að smiðirnir í Dráttarbraut Keflavíkur hefðu ekki treyst hinum raunverulegu böndum bátsins og gripið til þessara ráða, sem telja megi sérstakt fyrirbrigði í skipasmíði. 2. Hásetaklefi og lest verið klædd innan með panel. Þegar panel- klæðningin var rifin innan úr bátnum, hafi komið í ljós, að ganer- ingin undir henni var maukfúin, svo að víða hafi verið dottin á hana göt. Það sé því augljóst mál, að panellinn hafi verið settur til að hylja fúann, því enginn setji panelklæðningu í bát til styrktar. 3. Nýr byrðingur var settur á fúin bönd, og smiðir þeir, sem að því unnu, hlotið að veita fúanum athygli. 4. Þegar rifið var innan úr bátnum, hafi komið í ljós, að allvíða var seymt með 6" nöglum, sem voru beygðir í endann, eins og til þess að þeir hefðu betra hald. Hefðu þeir ekki komizt áður í kynni við slíka aðferð í skipasmíði. Samkvæmt þessu var það því álit þeirra, að báturinn hefði verið fúinn, þegar hann var seldur frá Keflavík árið 1941, og viðgerðin meira og minna svikin. 285 Enn fremur taka þessir þrir smiðir fram, að þeir telji skemmd- irnar vera venjulegan blautafúa vegna elli, en alls ekki maurfúa, og í sömu átt bendir vottorð það, sem fyrir liggur í málinu frá Sig. Péturssyni gerlafræðingi. Það verður að áliti réttarins samkvæmt því að teljast útilokað, að umræddar fúaskemmdir hafi getað myndazt að verulegu leyti frá því að salan fór fram 2. okt. 1941, þar til gallarnir komu í ljós um miðjan febrúar 1942. Rétturinn verður að ielja eftir þeim upplýsingum, sem fyrir liggja í máli þessu, að viðgerð sú, sem fram fór á vélbátnum „Vestra“ í Dráttarbraut Keflavíkur, áður en salan fór fram, hafi verið með þeim hætti, að seljandinn verði að bera ábyrgð á þeim göllum, er síðar komu fram, og mál þetta er af risið. Það má telja fullsannað, að svo hafi verið gengið frá viðgerð bátsins sem reynt hafi verið að hylja verulega fúagalla og frá- gangur viðgerðarinnar að þessu leyti framkvæmdur þannig, að blekkt var um raunverulegt ástand bátsins. Enda þótt söluverð bátsins hafi eftir atvikum verið lágt, verður ekki á það fallizt, sem umboðsmaður stefnds heldur fram, að bát- urinn hafi verið seldur fyrir „slikk“, svo engin ábyrgð á ástandi hans við söluna geti komið til greina. Þvert á móti virðist sú full- yrðing stefnendanna á rökum byggð, að báturinn hafi verið seld- ur í ríkisskoðunarástandi, og má til stuðnings því benda á þær upplýsingar, er stjórnarformaður hins stefnda hlutafélags gaf um viðgerð bátsins, er upphaflega var leitað kaupa á honum, það, að skipaskoðun er látin fram fara að tilhlutun seljanda við kaupin og allt það, sem þá vantaði samkvæmt vottorði skipaskoðunarmanns- ins, var lagt til af seljanda. Með skirskotun til framanritaðs verður niðurstaða réttarins sú, að stefnendurnir eigi skaðabótarétt á hendur stefndu hlutafélagi út af margnefndum bátakaupum, og koma þá til álita bótakröfur stefnendanna samkvæmt stefnunum, sem nú skal nánar vikið að. 1. Kostnaður við að gera bátinn haffæran kr. 20481.27. Eru lagðir fram í málinu sundurliðaðir reikningar frá skipasmiðastöð þeirri, er framkvæmdi viðgerðina. Umboðsmaður stefnds hefur almennt mótmælt upphæðinni sem of hárri og haldið fram, að hinn hæsti hugsanlegi viðgerðarkostn- aður, sem um geti verið að ræða, sé samkvæmt matsgerð, er kaup- endurnir létu fram fara nokkru fyrir viðgerðina, og nam kr. 14414.19. Rétturinn verður að fallast á, að stefnendunum beri að fá bættan að fullu raunverulegan viðgerðarkostnað við að gera bátinn haf- færan, og þar sem ekki hafa komið fram rökstudd mótmæli eða athugasemdir við ofangreindan kostnaðarreikning né einstaka liði hans, ber að taka hann til greina, eins og hann liggur fyrir. 286 2. Aflatjón kr. 37500.00. Stefnendur hafa miðað kröfu sina um bætur fyrir aflatjón við meðaltal tekjuafgangs fjögra vélbáta, sem gengu á veiðar í Vestmannaeyjum á þeim tíma, er viðgerð v/b „Vestra“ fór þar fram. Umboðsmaður stefnds hefur mótmælt þess- um kröfulið og haldið fram, að reikningar umræddra báta sýndu ekki á neinn hátt raunverulegan rekstrarkostnað, og upphæðin í heild allt of há. Rétturinn lítur svo á, að stefnendunum beri bætur fyrir afla- tjón, og telur þær hæfilega ákveðnar kr. 12000.00. 3. Tjón Júlíusar Ingibergssonar vegna missis formannshlutar kr. 5500.00. Kröfu þessa miðar hann við að hafa misst formannshlut (aukahlut formanns) af ca. 75000.00 kr. afla. Umboðsmaður stefnds hefur mótmælt þessum lið sem órök- studdum og algerlega óviðkomandi umbjóðanda sinum. Rétturinn verður að telja, að eigi sé nægilega gerð grein fyrir þessum kröfu- lið í málinu gegn mótmælum stefnda og því ekki hægt að taka hann til greina. Þá verður að lokum að dæma stefndan til að greiða stefnand- anum málskostnað, er þykir hæfilega metinn kr. 1000.00. Þá greiði stefndur 6% ársvexti af hinni tildæmdu upphæð frá 7. april 1943 til greiðsludags. Því dæmist rétt vera: Stefndur, h/f Dráttarbraut Keflavíkur, greiði stefnendun- um, Ágúst Bjarnasyni og Júlíusi Ingibergssyni, kr. 32481.27 með 6% ársvöxtum frá 7. april 1943 til greiðsludags og máls- kostnað með 1000 krónum. Dóminum ber að fullnægja innan 15 daga frá lögbirtingu hans að viðlagðri aðför að lögum. 287 Mánudaginn 18. júni 1945. Nr. 57/1944. G. Helgason £ Melsted h.f. (Einar B. Guðmundsson) gegn H.f. Minnie og gagnsök (Garðar Þorsteinsson). Setudómari próf. Ólafur Lárusson í stað hrd. Árna Tryggvasonar. Ábyrgð umboðsmanns vegna ósamræmis á umboði og samningsgerð. Dómur hæstaréttar. Aðaláfrýjandi hefur skotið máli þessu til hæstaréttar með stefnu 1. maí 1944. Krefst hann þess, að hann verði sýkn- aður af kröfum gagnáfrýjanda í máli þessu og að honum verði dæmdur málskostnaður úr hendi gagnáfrýjanda fyrir báðum dómum eftir mati hæstaréttar. Gagnáfrýjandi hefur að fengnu áfrýjunarleyfi 15. maí 1944 skotið málinu til hæstaréttar með stefnu 16. maí s. á. og krefst þess, að aðal- áfrýjandi verði dæmdur til að bera ábyrgð á tjóni, er gagn- áfrýjandi hafi beðið af því, að hinum tímabundna farm- samningi um v/s Minnie var sagt upp frá 4. nóv. 1943. Hann krefst og málskostnaðar bæði í héraði og fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Þegar leið að lokum samningstíma samkvæmt samningn- um frá 9. sept. 1942, urðu fyrirsvarsmenn aðilja ásáttir um það, að aðaláfrýjandi skyldi hefja umleitanir við flotastjórn Bandaríkjanna um nýjan tímabundinn farmsamning. Fyrir- svarsmaður gagnáfrýjanda kveður það hafa verið ófrávíkj- anlegt skilyrði frá sinni hálfu, að nýr samningur yrði gerður til 12 mánaða án heimildar til uppsagnar, þar sem skipið hefði að öðrum kosti verið gert út á síldveiðar þá um sum- arið, enda eiganda þess óhagkvæmt. að það væri bundið í þjónustu flotastjórnarinhar yfir sildveiðitímann og eiga uppsögn síðan yfirvofandi. Af hálfu aðaláfrýjanda er þvi haldið fram, að tilmæli hafi að vísu komið fram um þetta. en frá þeim hafi verið horfið, er flotastjórnin reyndist ófá- anleg til að gera slíkan samning. Í málinu er komið fram 288 bréf aðaláfrýjanda, dags. 19. maí 1943, til flotastjórnarinn- ar, þar sem hann kveður eiganda skipsins hafa falið sér að bjóða flotastjórninni farmsamning um skipið til 12 mán- aða frá 1. júlí 1943 að telja fyrir kr. 5300.00 á viku. Með bréfi 20. s. m. tók flotastjórnin þessu tilboði. Í hvorugu þess- ara bréfa er vikið að uppsögn á samningstímanum. Afrit af bréfi flotastjórnarinnar fékk fyrirsvarsmaður gagnáfryýj- anda í hendur um 7. júní 1943, og kveðst hann hafa treyst því, að samið mundi á þeim grundvelli. Hinn 30. júní 1943 undirritaði aðaláfrýjandi síðan samning við flotastjórnina með ákvæði um heimild til uppsagnar með 30 daga fyrir- vara, er flotastjórnin beitti hinn 5. okt. 1943 frá 4. nóv. s. á. Er ósannað, að fyrirsvarsmaður gagnáfrýjanda hafi vitað um þetta atriði samningsins fyrr en eftir að honum hafði verið sagt upp. Þar sem skipti aðilja voru með þeim hætti, sem nú var lýst, verður að telja, að á aðaláfrýjanda hvíli sönnunar- byrði fyrir því, að honum hafi verið heimilt að undirgang- ast uppsagnarákvæði það, sem í málinu greinir, og þar sem honum hefur ekki tekizt að færa sönnur á það. þykir verða að taka kröfur gagnáfrýjanda um viðurkenningu á bóta- skyldu aðaláfrýjanda til greina. Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður bæði í héraði og fyrir hæstarétti falli niður. Þvi dæmisi rétt vera: Aðaláfrýjandi, G. Helgason £ Melsted h/f., skal bæta gagnáfrýjanda, h/f Minnie, fétjón það, sem hann kanu að hafa beðið vegna þess, að flotastjórn Bandaríkjanna greiddi eigi umsamið farmgjald fyrir v/s Minnie í full- an 12 mánaða tíma frá 1. júlí 1943 að telja. Málskostnaður bæði í héraði og fyrir hæstarétti fellur niður. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 27. apríl 1944. Mál þetta, sem dómtekið var 18. þ. m., er höfðað fyrir bæjar- þinginu með stefnu útgefinni 23. nóvember 1943 af Garðari Þor- steinssyni hrl., hér í bæ, f. h. Minnie h/f gegn stjórn G. Helgason 289 á Melsted h/f, hér í bæ, f. h. félagsins. Hefur stefnandi gert þær dómkröfur aðallega, að stefnda verði dæmt til að greiða sér kr. 5300.00 ásamt 6% ársvöxtum frá stefnubirtingardegi, 23. nóvem- ber 1943, til greiðsludags, en fil vara, að því verði slegið föstu með dómi, að stefnda beri ábyrgð á tjóni því, sem stefnandi telur sig hafa hlotið við að v/s Minnie var ekki í síðargreindri leigu um 12 mánaða tíma. Þá hefur stefnandi krafizt málskostnaðar úr hendi stefnds að skaðlausu. Stefnda hefur aðallega krafizt sýknu og málskostnaðar sér til handa að mati dómarans, en til vara, að bótakrafan verði stórlega lækkuð. Með samkomulagi aðilja og samþykki dómarans hefur málflutn- ingur nú einungis fjallað um bótaskyldu stefnda, eða m. ö. o. um varakröfu stefnanda. Hefur stefnandi við munnlegan málflutning áskilið sér rétt til breytingar á fjárhæð bótakröfunnar svo og til að koma að siðar eða í sérstöku máli hækkun hennar. Stefnda hefur krafizt sýknu og málskostnaðar að því er snertir Þenna hluta málsins. Málavextir eru þeir, að með skipsleigusamningi, dagsettum 9. september 1942, seldi stefnda sem umboðsmaður stefnanda flota- stjórn Bandaríkja Norður-Ameríku á leigu v/s Minnie S.U. 576, sem er eign stefnanda. Leigutiminn skyldi vera frá 9. september 1942 til 30. júní 1943, en þó skyldi báðum aðiljum heimilt að segja upp samningum á þessu tímabili með 30 daga uppsagnarfresti. Skipið var síðan í siglingum samkvæmt samningnum til 30. júní 1943. Einn af stjórnendum stefnanda skýrir svo frá, að í maí mán- uði 1943 hafi verið rætt um að taka v/s Minnie úr leigu hjá nefndri flotastjórn og gera skipið út á sildveiðar þá um sumarið, enda hafði þá borizt uppsögn á skipsleigusamningnum. Um þetta leyti hafi Pétur Eggerz Stefánsson, sem er prókúruhafi hjá stefnda og mun hafa séð um skipsleiguna fyrir það, komið að máli við sig og falazt eftir því, að skipið yrði framvegis leigt nefndri flota- stjórn og beðið um að gert yrði tilboð um leiguna. Hafi síðan orðið að samkomulagi meðal ráðamanna stefnanda, að heimila stefnda að leigja skipið fyrir kr. 6000.00 á viku, en leigutiminn skyldi vera 12 mánuðir. Nokkrum dögum síðar hafi Pétur Eggerz Stefánsson komið með það gagntilboð frá flotastjórninni, að leigan yrði kr. 5300.00 á viku, en leigutíminn óbreyttur, 12 mánuðir. Hafi þetta síðan verið samþykkt af stefnanda. Í samræmi við þetta skrifaði stefnda flotastjórninni þann 19. maí 1943 og tjáðist hafa heimild til þess frá stefnanda að leigja v/s Minnie með 12 mánaða leigu- tíma frá 1. júlí f. á. að telja fyrir kr. 5300.00 á viku. Í bréfi frá flotastjórninni (dags. 20. s. m.) segir, að flotastjórnin hafi í sam- 19 290 ræmi við fyrrgreint bréf stefnda ákveðið að taka umrætt skip ó leigu fyrir kr. 5300.00 á viku. Leigutíminn muni byrja, þegar þá- verandi leigutimi væri útrunninn og standa í 12 mánuði (,con- tinue for a period of twelve (12) months“). Þetta bréf mun stefnda síðan hafa sent stefnanda. Þann 30. júni 1943 undirritaði Pétur Eggerz Stefánsson, að því er virðist fyrir hönd stefnda, en sem umboðsmaður stefnanda, skipsleigusamning við flotastjórn- ina, þar sem flotastjórninni var leigt v/s Minnie frá 30. júní 1943 til 20. júni 1944 fyrir kr. 5300.00 á viku. Í samningnum var ákvæði þess efnis, að hvor aðilja um sig gæti sagt honum upp með 30 daga fyrirvara, hvenær á tímabilinu sem væri. Samningur þessi mun ekki hafa verið sendur stefnanda, og framkvæmdarstjóri félags- ins, Steinþór Marteinsson, hefur borið fyrir dómi, að í kringum 30. júní s. 1. hafi Pétur Eggerz Stefánsson bringt til sín og óskað eftir að fá ákveðið svar um Það, hvort stefnandi vildi leigja skipið fyrir kr. 5300.00 á viku. Kveðst Steinþór þá hafa átt tal við stjórn stefnanda og síðan hringt til Péturs og sagt, að samþykkt væri að leigja skipið fyrir nefnda leigu til 12 mánaða. en ekkert hafi verið minnzt á uppsagnarákvæði. Þann 5. okt. 1943 tilkynnti flotastjórnin stefnda, að hún segði upp skipsleigusamningnum um m/s Minnie frá 4. nóv. 1943 að telja. Þetta virðist stefnda svo hafa tilkynnt stefnanda skömmu síðar, en stefnandi mótmælti uppsögninni og áskildi sér allan rétt á hendur stefnda með bréfi dags. í5. okt. s. 1, þar sem stefnandi taldi, að stefnda hefði farið út fyrir umboð sitt með því að hafa uppsagnarákvæði í umræddum samningi. Þann 4. nóv. s. 1. til- kynnti stefnandi síefnda, að skipið væri til ráðstöfunar fyrir það, en stefnandi myndi krefja það um leigu. Þessu svaraði steinda með símskeyti dags. 5. nóv. s. l., er áréttað var með bréfi dags. sama dag, þar sem stefnda kvaðst ekki telja sig hafa neinn ráðstöfunar- rétt á v/s Minnie og andmælti því að hafa farið út fyrir heimild sina í samningum við Ílotastjórnina. S$tefnandi hefur eigi viljað una þeim málalokum og hefur því höfðað mál þetta gegn stefnda. Dómkröfur sínar byggir stefnandi á því, að það hafi verið skil- yrði af sinni hálfu fyrir leigunni, að leigutíminn væri minnst 12 mánuðir. Stefnda hafi aðeins haft heimild til að leigja skipið með þessu skilyrði, og þar sem það hafi farið út fyrir umboðsheimild sína að þessu leyti, beri því að bæta það tjón, sem af hafi hlotizt. Prókúruhafi stefnda, Pétur Eggerz Stefánsson, hefur skyrt svo frá fyrir dómi, að honum hafi verið kunnugt um, að stefnandi vildi leigja skipið til 12 mánaða, en ekki hafi verið unnt að fá ílota- stjórnina til að falla frá því, að uppsagnarákvæði væri í samningn- um eins og áður. Kveðst hann hafa skýrt framkvæmdarstjóra stefnanda, Steinþóri Marteinssyni, frá þessu símtali, áður en geng- ið var frá samningum, og hann ekki haft neitt við það að athuga. 291 Svknukröfu sína byggir stefnda á því, að fyrirsvarsmönnum slefnanda hafi verið kunnugt um uppsagnarákvæðið og samþykkt, að það væri í samningnum, enda hafi sér aðeins verið falið að gera venjulegan skipsleigusamning við flotastjórnina, en hún hafi ætið uppsagnarákvæði í slíkum samningum, bótt þeir að öðru leyti séu gerðir til ákveðins tíma. Um þetta hafi fyrirsvarsmönn- um stefnanda verið eða átt að vera kunnugt, enda hafi þeir þekkt fyrri samninginn varðandi leigu á v/s Minnie. Þá hefur stefnda mótmælt því, að því hafi mátt vera það ljóst, að það hafi verið ákvörðunarástæða af stefnanda hálfu, að leigutíminn væri bund- inn við 12 mánuði. Í máli þessu fjallar ágreiningur aðilja um það, hvert hafi verið efni samnings þess (umboðssamnings), er beir gerðu sín á milli, áður en stefnda sem umboðsmaður stefnanda gerði fyrrgreindan skipsleigusamning við flotastjórnina. Stefnandi, sem byggir rétt sinn á því, að þessi samningur hafi verið með þeim hætti sein staðhæft er af þess hálfu, hefur máli sínu til stuðnings skírskotað til framburðar Péturs Eggerz Stefánssonar hér fyrir dómi, þar sem hann viðurkennir að hafa gert tilraunir til að fá uppsagnarákvæðið burt úr samningnum við flotastjórnina, auk þess sem bréf stefnda (dags 19. maí f. á) og svarbréf flotastjórnarinnar (dags. 20. s. m.) hafi veitt stefnanda réttmæta ástæðu til að ætla, að samningurinn væri að þessu leyti eins og stefndandi heldur fram. Þótt þessi sögn liggi fyrir í málinu og ósannað sé gegn mótmælum stefnanda, að fyrirsvarsmönnum félagsins hafi verið eða átt að vera kunnugt um, að hin erlenda flotastjórn gerði enga leigusamninga til tiltekins tíma án ákvæðis um uppsagnarfrest, þá þykja þó ekki þær sönnur að því leiddar, að efmi umboðssamnings málsaðilja hafi verið bað, sem stefnandi heldur fram, að framangreind dómkrafa félagsins geti orðið á því byggð. Hins vegar þykja fyrrgreind gögn veita þær líkur fyrir staðhæfingu stefnanda um efni samningsins, að rétt sé að láta úrslit málsins velta á eiði framkvæmdarstjóra stefnanda, Steinþórs Marteinssonar, þannig, að synji hann þess með eiði að hafa fyrir hönd stefnanda fallizt á, að stefnda gerði leigusamnins um framangreint skip við flotastjórn Bandarikja Norður-Ameríku með því efni, að uppsagnarákvæði væri í samningnum, þá telst stefnda eiga að bera bótaábyrgð á tjóni þvi, er stefnandi kann að hafa orðið fyrir, vegna þess að leigusamningnum um v/s Minnie var slitið innan 12 mánaða frá upphafi leigutimans, eins og að Íraman er lýst. Vinni frainkvæmdarstjórinn eið þenna, þykir rétt, að stefnda greiði stefnanda kr. 300.00 í málskostnað fyrir þenna hluta málsins. Verði nefndum framkvæmdarstjóra hins vegar eiðfall, skal stefnda vera sýknt af kröfum stefnanda, en málskostnaður falli þá niður. 292 Uppsögn dóms þessa hefur dregizt nokkuð umfram venju vegna mjög mikilla anna við embættið. Árni Tryggvason settur borgardómari kvað upp dóm þenna. Því dæmist rétt vera: Ef Steinþór Marteinsson framkvæmdárstjóri stefnanda, h.f. Minnie, synjar þess með eiði á varnarþingi sinu eftir lög- legan undirbúning og innan aðfararfrests í máli þessu að hafa f. h. félagsins fallizt á, að stefnda, G. Helgason á Melsted h.f., gerði leigusamning um framangreint skip við flotastjórn Bandaríkja Norður-Ameríku með því efni, að uppsagnarákvæði væri í samningnum, þá telst stefnda eiga að bera bótaábyrgð á því tjóni, er stefnandi kann að hafa orðið fyrir vegna þess, að framangreindum leigusamningi var slitið innan 12 mánaða frá upphafi leigutimans. Vinni nefndur framkvæmdarstjóri eið þenna, greiði stefnda stefnanda kr. 300.00 í málskostnað fyrir þenna hluta málsins. Verði nefndum framkvæmdarstjóra hins vegar eiðfall, skal stefnda vera sýknt af kröfum stefnanda, en málskostnaður falli þá niður. Dómi þessum ber að fullnægja innan 15 daga frá lögbirt- ingu hans að viðlagðri aðför að lögum. Miðvikudaginn 20. júni 1945. Nr. 52/1945. Þorsteinn Sigurðsson f. h. Láru Hafliða- dóttur og Ásdísar Hafliðadóttur (Magnús Thorlacius) gegn Garðari Þorsteinssyni (sjálfur). Útburðarmál. Dómur hæstaréttar. Hinn áfrýjaða úrskurð hefur upp kveðið Kristján Kristjánsson borgarfógeti. Áfrýjandi hefur skotið máli þessu til hæstaréttar með stefnu 17. april 1945 og krafizt þess, að hinn áfrýjaði úr- skurður verði felldur úr gildi og honum dæmdur máls- kostnaður úr hendi stefnda bæði í héraði og fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Stefndi krefst staðfestingar á fógeta- 293 úrskurðinum og málskostnaðar af áfrýjanda fyrir hæsta- rétti eftir mati dómsins. Það verður að telja, að áfrýjandi hafi átt rétt á 3 mánaða uppsagnarfresti til venjulegs flutningsdags, eða til 1. októ- ber 1945, en stefndi fór ekki fram á brottflutning áfrýjanda fyrr en í byrjun marz 1945. Voru því ekki skilyrði fyrir hendi. til að bera þá út án saka. Stefndi hefur haldið því fram, að áfrýjandi hafi fyrirgert leigurétti sínum vegna vanskila á húsaleigu, en ekki verður séð, að slík vanskil á leigugreiðslu hafi verið orðin, þegar úrskurður fógeta gekk, að varða eigi útburði. Loks hefur stefndi lagt fram matsgerð dómkvaddra manna sem sönnun þess, að áfrýjandi hafi unnið til útburð- ar með slæmri umgengni. Matsgerð þessari, sem ekki hefur verið staðfest fyrir dómi, hefur verið andmælt sem rangri og óstaðfestri. Verður útburður þess vegna ekki á henni reistur. Samkvæmt því, sem nú var rakið, verður að fella hinn áfrýjaða úrskurð úr gildi. Eftir þessum málalokum þykir rétt, að stefndi greiði áfrýjanda málskostnað bæði í héraði og fyrir hæstarétti samtals kr. 1000.00. Þvi dæmist rétt vera: Hinn áfrýjaði úrskurður er úr gildi felldur. Stefndi, Garðar Þorsteinsson, greiði áfrýjanda, Þor- steini Sigurðssyni f. h. Láru Hafliðadóttur og Ásdísar Hafliðadóttur, samtals kr. 1000.00 í málskostnað bæði i héraði og fyrir hæstarétti. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Úrskurður fógetaréttar Reykjavíkur 17. apríl 1945. Í máli þessu, sem tekið var til úrskurðar 11. þ. m., hefur Garðar Þorsteinsson hrl. krafizt þess, að þau Lára Hafliðadóttir og Haukur Friðriksson verði með beinni fógetagerð borin út úr húsnæði því, er þau hafa búið í í húsinu nr. 22 við Mánagötu hér í bæ, vegna þess að þau sitji þar í algeru heimildarleysi. 294 Gerðarþolar hafa neitað að rýma íbúðina, og lögðu aðiljar málið undir úrskurð fógetaréttarins. Aðiljar hafa hvor um sig krafizt málskostnaðar eftir mati rétt- arins. Málavextir eru þessir: Þann 1. okt. 1942 tók frú Guðlaug Eberhardt hið umdeilda húsnæði sem er ? stofur og eldhús og baðherbergi, á leigu af Sigurjóni Jónssyni, Lindargötu 62 hér í bæ. Virðist svo sem samn- ingurinn á rskj. 4 sé framleigusamningur, og hafi nefndur Sigur- jón Jónsson fengið íbúð þessa á leigu hjá Guðmundi H. Þórðar- syni. þáverandi eiganda hússins, hinn 16. ágúst 1942. Síðar komst húsið í eigu Garðars Þorsteinssonar, og sat frú Eberhardt áfram í þessari nú umdeildu íbúð ásamt dóttur sinni og syni, gerðarþolum þessa máls, Láru og Hauki, án þess að nýr samningur væri gerður við hinn nýja húseiganda. Þann 2. febrúar s. 1. lézt frú Guðlaug Eberhardt, og búa þau nú ein í hinni umdeildu íbúð erfingjar hennar, þau Lára Hafliða. dóttir ásamt kornungu barni sinu og Haukur Friðriksson, sem er maður einhleypur. Nokkru eftir andlát frú Eberhardt fór gerðarbeiðandi þess á leit við gerðarþola, að þau flyttu úr húsnæðinu. Er Þau tilmæli báru engan árangur, sneri gerðarbeiðandi sér til fogetaréttarins og krafðist þess, að gerðarþolar yrðu þegar í stað með beinni fó- sgctagerð bornir út úr nefndu húsnæði. í málflutningi bar gerðarbeiðandi fram þá varakröfu, að hin umbeðna útburðargerð vröi látin fram fara eigi síðar en 11. mai n. k. Færir gerðarbeiðandi það fram kröfu sinni til stuðnings, að leigusamningurinn á rskj. 4 hafi á sínum tíma verið gerður ein- göngu við frú Eberhardt sjálfa, og sé hann því samkvæmt eðli málsins fallinn niður við andlát hennar. Hafi gerðarþolar því engin leiguréttindi og beri að víkja, nær sem þess sé krafizt. Gerðarþolar hafa hins vegar mótmælt því, að leigusamningur- inn sé fallinn niður við andlát frú Eberhardt. Telja þeir sig eigi þurfa að rýma húsnæðið nema að undangenginni uppsögn með venjulegum uppsagnarfresti og að því tilskildu, að sú uppsögn hafi verið staðfest af húsaleigunefnd, en engin slík uppsögn hafi farið fram. Skulu nú þessar málsástæður nánar athugaðar. Það verður nú samkvæmt eðli málsins að ætla, að leigusalar yfirleitt, húsaleigusalar sem aðrir, leggi að jafnaði æði ríka áherzlu á, að hið leigða verði í umráðum þess, sem þeir með leigusamn- ingi trúa fyrir hinu leigða. Má í þessu sambandi minna á, að framleiga er að jafnaði talin óheimil, nema samþykki leigusala komi til. 295 Einnig má benda á fv rirmæli laga nr. 19/1887, 22. gr., en þar segir á þá leið, að fjárnám megi því aðeins gera í leigu- og bygg- ingarréttindum fasteigna, að eigi sé með því gengið á rétt eig- anda. Hér virðist vera innifalin lík regla og haldið er fram hér að ofan, að ef ekki er tryggt, að réttur leigusala verði ekki annar og verri, ef leiguréttur requisiti (þ. e. leigutaka almennt) vfir- færist á Sja mann, þá verði sá réttur ekki fjárnámi tekinn —- lög- leg aðiljaskipti fari ekki fram. Eftir lát hins upphaflega leigutaka samkvæmt samningnum. hefur gerðarbeiðandi í sjálfu sér enga tryggingu, hvorki fyrir meðferð hins leigða né heldur fyrir leigugreiðslum eða öðrum skyldum samkvæmt leigusamningnum. Virðist því. samkvæmt framansögðu, rétt að álita, að leiguréttur frú Eberhardt hafi ekki yfirfærzt á gerðarþola fyrir erfð, og þar sem enginn nýr samn- ingur hefur verið gerður milli þeirra og ger ðarbeiðanda, sé afnota- réttur af hinu umdeilda húsnæði þeim tií handa ekki fyrir hendi. Vegna þessa verður enn fremur að litla svo á, að formlegrar uppsagnar með venjulegum uppsagnarfresti hafi ekki verið þörf gagnvart gerðarþolum til þess að þeim bæri að víkja úr hinu um- deilda húsnæði, heldur hafi gerðarbeiðandi átt rétt á rýmingu húsnæðisins, þegar er tilmæli í þá átt höfðu borizt gerðarþolum.. Að þessu öllu athuguðu þykir rétt að leyfa framgang hinnar umbeðnu fógetagerðar á ábyrgð gerðarbeiðanda. Með tilliti til málavaxta að öðru leyti þykir rétt, að málskostn- aður falli niður. Því úrskurðast: Hin umbeðna útburðargerð skal fram fara á ábyrgð serðar- beiðanda. Málskostnaður fellur niður. Miðvikudaginn 20. júní 1945. Nr. 89/1943. Jón Þorkelsson gegn Verzlunarfélaginu Borg h/f og gagnsök. Setudómari próf. Ísleifur Árnason í stað hrd. Þórðar Eyjólfssonar. Öflun frekari skýrslna í einkamáli. Úrskurður hæstaréttar. Áður en mál þetta verður dæmt í hæstarétti, þykir rétt samkvæmt lögjöfnun frá 120. gr. laga nr. 85/1936 að leggja 296 fyrir héraðsdómara að beina því til aðilja málsins að afla skýrslna um þau atriði, sem nú verða talin. 1. Rétt er að fela löggiltum endurskoðendum að athuga skráningu í bækur gagnáfrýjanda um kaup hans haustið 1939 á sauðfé þeirra 11 fjáreigenda, sem greindir eru í málinu. Er þess þörf, að endurskoðandinn geri sér svo sem kostur er grein fyrir því, hvort vel og skipulega sé skráð í bækur þessar og einkum „innvigtunarbókina“, og hvort nokkrar líkur séu til, að skráning í þær um fjárkaupin 1939 hafi farið fram síðar en dagsetningar benda til, en því hefur verið haldið fram af umboðs- manni aðaláfrýjanda. Ber að leggja bækur þessar fram í málinu. Nauðsyn er að krefja vættis þá menn, er vógu kjötið og sláturafurðirnar, um þunga þeirra. Þá skulu og þeir, er skráðu í nefndar bækur um kjötþungann og gæruþung- ann, yfirheyrðir um það, hvenær skráningin fór fram og eftir hvaða heimildum. Þorkell Pétursson, faðir aðaláfrýjanda, og Pétur Torfa- son, bóndi í Höfn, telja, að upp undir 20 lömb frá Litla Botni hafi verið seld til lífs í Leirársveit. Hefur vætti manna þessara verið talin sönnun þess, að „innvigtunar- bók“ gagnáfrýjanda væri tortryggileg. Þykir því ástæða til, að nánari gagna sé aflað til að sannreyna hvort og, ef svo er, hve mörg lömb úr fénu frá Litla Botni hafi verið seld til lífs. Skal Pétur Torfason, er segist hafa selt lömbin, spurður um, hverjum hann hafi selt þau og kaupendurnir látnir um þetta bera. Skulu fengnar skýrslur manna þessara um það, hvort lömb, er þeir kunna að hafa keypt frá Litla Botni, hafi verið úr fé aðaláfryjanda eða föður hans. Loks skulu aðiljar og vitni samspurð um atriði, er þá greinir á um, og aðiljum gefinn kostur á að afla þeirra gagna og skýrslna, sem efni verða til. Því úrskurðast: Héraðsdómari skal veita aðiljum kost á að afla gagna Þeirra, er að ofan greinir. 297 Föstudaginn 22. júní 1945. Nr. 29/1945. Réttvísin og valdstjórnin gegn Kristjáni Stefánssyni. Framhaldsrannsókn fyrirskipuð í opinberu máli. Úrskurður hæstaréttar. Áður en mál þetta verður dæmt í hæstarétti, þykir nauð- syn til bera, að rannsókn sé framkvæmd um þau atriði, sem nú verða greind. 1. = Leitt skal í ljós, ef unnt er, hverja ákærði umgekkst laugardaginn 22. júlí 1944, áður en hann lagði upp í um- rædda ferð. Skulu þeir menn krafðir sagna um það, hvort þeir hafi orðið þess varir, að ákærði neytti áfengis. Svo skal ákærði og þeir, er um geta borið, spurðir um það, hvernig hann hafi verið fyrirkallaður. Ákærði skal yfirheyrður nákvæmar um áfengisneyzlu hans og honum á það bent, að það veki líkur gegn hon- um, að hann hafði áfengi með sér. Farþegarnir skulu inntir eftir því, hvort þeir hafi neytt áfengis áður en þeir fóru í ferð þessa eða á leiðinni, og lögreglumenn að því spurðir, hvort þeir hafi séð áfengi á þeim. Upplýsa skal nánar, hvernig vegi er háttað á slysstaðn- um, bæði um bratta hans og hliðarhalla, ef nokkur er, svo og hvort lausamöl hefur verið á veginum eða hann holóttur. Ákærði skal að því spurður, hvort hann hafi hemlað bif- reiðina, er slysið varð, og hvort hemlar hennar hafi verið í lagi. Rannsaka skal um ásigkomulag bifreiðarinnar eftir slysið, og yfirheyra viðgerðarmenn og aðra, er um það geta borið, einkum um stýrisútbúnað og hemla. Enn skal reynt að leiða í ljós, hversu langur tími leið frá því að slysið varð og þangað til Bolla heitnum var náð undan bifreiðinni og hvað ákærði og farþegarnir að- höfðust í björgunarskyni. 298 s. Þá skal og fengin skýrsla um krufningu á líki Bolla heitins, ef hún hefur verið framkvæmd. Loks skal rannsaka öll þau atriði, sem framhaldsrann- sóknin veitir efni til. Því úrskurðast: Héraðsdómara ber að framkvæma rannsókn þá, sem að ofan greinir. svo fljótt sem verða má. Föstudaginn 22. júni 1945. Nr. 70/1944. Sjúkrasamlag Reykjavíkur (Gunnar J. Möller) segn Stjórnarnefnd ríkisspítalanna (Sigurður Ólason). Setudómari hrl. Sveinbörn Jónsson í stað hrd. Árna Tryggvasonar. Skuldamál. Dómur hæstaréttar. Áfrýjandi hefur skotið máli þessu til hæstaréttar með stefnu 26. mai 1944 og krafizt sýknu af kröfum stefnda í málinu svo og málskostnaðar úr hendi hans fyrir báðum dómum eftir mati hæstaréttar. Stefndi hefur krafizt staðfestingar hins áfrýjaða dóms og málskostnaðar af áfrýjanda fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Yfirlýsing fyrrverandi félagsmálaráðherra, sem til er vitnað í hinum áfrýjaða dómi, getur engu ráðið um úrslit þessa máls. Með þessari athugasemd og að öðru leyti með skirskotun til forsendna hins áfrýjaða dóms ber að stað- festa hann. Eftir þessum úrslitum þykir rétt, að áfrýjandi greiði stefnda málskostnað fyrir hæstarétti, kr. 800.00. Því dæmist rétt vera: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Áfrýjandi, Sjúkrasamlag Reykjavíkur, greiði stefnda, 299 stjórnarnefnd rikisspítalanna, kr. 800.00 í málskostnað. fyrir hæstarétti. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 3. marz 1944. Mál þetta, sem dómtekið var 21. f. m., hefur skrifstofa rikis- spítalanna, hér í bæ, höfðað gegn Sjúkrasamlagi Reykjavíkur með stefnu útgefinni 22. nóvember f. á. til greiðslu svonefndra fæðing- arstofugjalda við Landsspitalann árin 1940, 1941 og 1942, samtals að fjárhæð kr. 12735.00 ásamt 5% ársvöxtum af kr. 3930.00 frá 1. jan. 1941, af kr. 4680.00 frá 1. jan. 1942 og af kr. 4125.00 frá 1. jan. 1943, allt til greiðsludags, auk málskostnaðar að skaðlausu. Við hinn munnlega málflutning gerði stefnandi þá varakröfu, að stefnda yrði dæmt til að greiða kr. 10770.00 ásamt vöxtum og málskostn- aði og þá Þrautavarakröfu, að samlagið yrði dæmt til að greiða kr. 8805.00 með 5% ársvöxtum af kr. 4680.00 frá 1. jan. 1942 og af kr. 4125.00 frá 1. jan. 1943 til greiðsludags auk málskostnaðar. Stefnda krefst sýknu og málskostnaðar sér til handa. Málavextir eru þessir: Er stefnda tók til starfa samkvæmt ákvæðum þágildandi alþýðu- tryggingarlaga nr. 26/1936, leitaði það m. a. samninga við sjúkra- hús hér í bænum um gjöld fyrir vist samlagsmanna á sjúkrahús- unum. Kveðst það þá þegar frá upphafi hafa lagt kapp á að fá ákveðið eitt fast gjald fyrir allan kostnað við dvöl samlagsmanns á hverju sjúkrahúsi og reynt að komast hjá öllum aukagjöldum í því sambandi, enda hafi slíkt verið og sé eitt af skilyrðunum fyrir öruggum rekstri samlagsins. Þannig gerði samlagið t. d. samninga við sjúkrahúsið Sólheima og St. Jósepsspítala, hér í bæ, (dags. 13. apríl og 14. júní 1937), þar sem ákveðið var daggjald fyrir sjúkra- húsvistina, og í daggjaldi þessu fólst allur kostnaður vegna dvalar- innar. Samlagið leitaði einnig samninga við sjúkrahús ríkisins, þ. á m. Landsspiítalann, og var stjórnarnefnd ríkisspitalanna í fyrir- svari við þær samningsumleitanir (sbr. $. gr. laga nr. 30/1933), en stefnandi virðist koma fram fyrir hönd þeirrar nefndar í máli þessu. Á fundi, sem stjórn stefnda hélt þann 22. des. 1936, var lagt fram tilboð frá nefndinni (frá 19. s. m.) um daggjöld á rikis- spítölunum (6 kr. á dag) og var þar fram tekið, að í daggjaldinu fælist læknishjálp, þar með taldar „röntgen“ og ljóslækningar, lyf og venjulegar sáraumbúðir. Greiðsla skyldi fara fram mánaðar- lega eftir á, og uppsagnarfrestur vera 6 mánuðir af beggja hálfu, miðað við 30. júní og 31. des. ár hvert. Á fundi sinum 30. des. 1936 samþykkti stjórn stefnda að ganga að tilboði þessu sem bráða- birgðasamningi, og virðast skipti aðiljanna að þessu leyti hafa 300 farið fram í samræmi við samning þenna árin 1937 og 1938. Var Þá ekki um nein frekari gjöld að ræða, þ. á m. ekki neitt sérstakt fæðingarstofugjald, Þótt gert væri ráð fyrir því í fjárlögum fyrir þessi ár, að Landsspitalinn hefði tekjur af slíkum sjöldum. Með bréfi dags. 24. des. 1938 tilkynnii stjórn ríkisspítalanna stefnda, að samlaginu gæfist kostur á daggjöldum í Landsspítalanum, kr. 6.50 fyrir fullorðna og kr. 4.50 fyrir börn, og var jafnframt tekið fram, að skurðstofu- og fæðingarstofugjald væri innifalið. Stjórn stefnda samþykkti þetta tilboð á fundi sínum 9. jan. 1939, og virð- ast þau kjör síðan hafa gilt árið 1939. Með bréfi dags. 28. des. 1939 tilkynnti stjórnarnefnd ríkisspítalanna stefnda, að hún sæi sér ekki fært að gefa samlaginu kost á sömu kjörum lengur en til næstu áramóta (1939—1940), því að fyrirsjáanlegt væri, að rekstrarkostnaður sjúkrahúsanna mundi hækka og því líklegt, að daggjöldin yrðu einnig að hækka. Virðist hafa verið gert ráð fyrir, að daggjöld í Landsspítalanum þyrftu af þessum sökum að hækka í kr. 7.50, en tilmæli komu frá stefnda um lækkun, og með bréfi dags. 8. febrúar 1940 ákvað ráðuneytið, að daggjald skyldi vera 7 kr. fyrir fullorðna og 5 kr. fyrir börn til ársloka 1940. Tilkynnti stjórnarnefnd ríkisspitalanna stefnda þetta í bréfi dags. 20. febrúar 1940, en í því bréfi tók nefndin það fram, að konum, sem fæddu í Landsspítalanum, bæri auk daggjaldanna að greiða fæðingar- stofugjald, en skurðstofugjöld hefðu verið „felld niður“, eins og það er orðað. Í bréfi dags. 26. febrúar 1940 fór stefnda þess á leit við ráðuneytið, að það felldi niður umrætt fæðingarstofugjald, enda hefði það aldrei verið greitt áður. Ráðuneytið leitaði um- sagnar stjórnarnefndar ríkisspítalanna um erindi þetta (þann 5. marz 1940), og þann 20. april s. á svaraði nefndin ráðuneytinu á þá lund, að vakin var athygli á, að hin „umbeðna undanþága“ næmi um „$—4 þús. kr. á ári“. Ráðuneytið virtist ekki hafa af- greitt þetta mál bréflega, en hins vegar liggur fyrir í málinu vott- orð frá Guðmundi Í Guðmundssyni hrl., formanni Sjúkrasamlags- ins, þar sem hann skýrir svo frá, að svo hafi samizt milli sín og Þáverandi félagsmálaráðherra, Stefáns Jóh. Stefánssonar hrl., á öndverðu ári 1940, að umrætt fæðingarstofugjald skyldi falla niður og ekki greiðast af hálfu Sjúkrasamlagsins eða samlagsmanna til Landsspítalans. Hafi ráðherrann lofað að senda samlaginu bréf- lega staðfestingu á þessu samkomulagi, en þrátt fyrir ítrekuð til- mæli um, að svo yrði gert, hafi sú staðfesting ekki komið. Hefur Stefán Jóh. Stefánsson einnig vottað, að rétt sé frá skýrt í framan- greindri yfirlýsingu Guðmundar Í. Guðmundssonar. Stefnda hefur síðan ekki fengizt til að greiða fæðingarstofugjöld þessi, þrátt fyrir ítrekaðar kröfur í þá átt, og hefur stefnandi því höfðað mál Þetta og gert í því framangreindar dómkröfur. 301 Krafa stefnanda sundurliðast þannig: Fæðingarstofugjöld árið 1940 ......00000 00. kr. 3930.00 — 1941 2... — 4680.09 —- — 1942 2... —- 4125. 09 Alls kr. 12735.00 og er enginn ágreiningur um hina tölulegu hlið kröfunnar. Stefnandi heldur því fram, að umrædd fæðingarstofugjöld séu með öllu óviðkomandi daggjöldunum og tekin til að standast auka- kostnað í sambandi við fæðingar. Gjöld þessi hafi frá upphafi verið ákveðin 15 kr. fyrir hverja fæðingu, og hafi þau ekki verið hækkuð, þrátt fyrir aukna dýrtið. Fyrst eftir að hið stefnda sjúkra- samlag hafi verið stofnað, hafi það fengið uppgjöf á greiðslu þess- ara gjalda, en sú undanþága hafi fallið niður í árslok 1939, og hafi verið tilkynnt stefnda í áðurgreindum bréfum frá 28. des. 1939 og 20. febrúar 1940. Kveðst stefnandi ekki vita til, að stefnda hafi síðan fengið neina undanþágu í þessu efni, enda er áðurnefnd- um vottorðum Guðmundar Í. Guðmundssonar og Stefáns Jóh. Stefánssonar mótmælt sem þýðingarlausum fyrir mál þetta, þar sem málið hafi ekki fengið formlega afgreiðslu af hálfu félags- málaráðuneytisins, og þar á meðal hafi fjármálaráðuneytið ekki samþykkt uppgjöf þessa, eins og nauðsynlegt hafi verið. Sýknukröfu sína byggir stefnda á því, að sá samningur milli málsaðilja, er felist í fyrrnefndum bréfum og samþykktum frá 19., 22. og 30. des. 1936, sé enn í fullu gildi, þar sem honum hafi ekki verið sagt upp, en í samningnum hafi verið gert ráð fyrir því, að allur aukakostnaður, þar á meðal vegna fæðinga, væri tekinn með í hinu svonefnda daggjaldi og samlaginu bæri þvi ekki að greiða meitt annað gjald til stefnanda vegna vistar samlagsmanna í Lands- spítalanum. Aðiljar hafi aldrei síðan samið um neina breytingu á samningnum að þessu leyti, hvað þá heldur, að stefnda hafi ein- hliða skuldbundið sig til slíkrar aukagreiðslu. Hér við bætist, að æðsti yfirmaður sjúkrahússins, félagsmálaráðherra, hafi á bind- andi hátt fellt niður hin umdeildu gjöld, og það án þess að sú niðurfelling væri bundin við neitt ákveðið tímabil. Í fjárlögum hvers árs eru tilgreind þau útgjöld, sem talið er, að rekstur sjúkrahúsa ríkisins hafi í för með sér á árinu, svo og þær tekjur, sem sömu stofnunum hlotnast á sama tíma. Í fjárlögum fyrir árin 1937, 1938 og 1939 er þannig m. a. gert ráð fyrir tekjum af skurðstofu- og fæðingarstofugjöldum við Landsspitalann, en þrátt fyrir það var hið stefnda sjúkrasamlag ekki látið greiða slík gjöld fyrir þessi ár samkvæmt sérstöku samkomulagi þar um, eins og áður er rakið. Í fjárlögum fyrir árin 1940, 1941 og 1942 er hins vegar ekki gert ráð fyrir tekjum af skurðstofugjöldum við Lands- spítalann, en tekjum af fæðingarstofugjöldum, eins og áður. Með 302 tilliti til þessa, og þar sem umrædd fæðingarstofugjöld geta ekki talizt falla utan þeirra gjalda, er sjúkrasamlög greiða til sjúkra- húsa samkvæmt alþýðutryggingarlögum, þykir verða að líta svo á, að stefnda hafi eigi getað búizt við að komast hjá greiðslu gjalda þessara, nema sérstaklega væri um það samið. Kemur þá til álita, hvort sá samningur málsaðilja, er felst í áðurnefndum bréfum og samþykktum frá 19., 22. og 30. des. 1936 svo og bréfi stefnanda frá 24. des. 1938 — og fól í sér lausn frá greiðslu fæðingarstofugjalda fyrir árin 1937, 1938 og 1939 — sé enn þá í gildi. Er þess þá fyrst að geta, að samkvæmt samþykkt stjórnar stefnda þann 30. des. 1936 var hér aðeins um „„bráðabirgðasamnins“ að ræða. Í nefndu samkomulagi aðiljanna var gert ráð fyrir 6 mánaða uppsagnar- fresti af beggja hálfu, miðað við 30. júní eða 31. des. ár hvert. Ákvæðunum um upphæð daggjaldanna virðist að vísu allmörguin sinnum hafa verið breytt — og þá miðað við almanaksárið, — án þess að þessara uppsagnarákvæða hafi verið gætt. Þrátt fyrir Það þykir þó ekki verða staðhæft, að nefnt ákvæði um uppsögn sé fallið niður í skiptum aðiljanna, og er þá athugandi, hvort eða hvenær uppsögn á nefndu samningsatriði hafi farið fram. Verður ekki séð, að yfirlýsing af hálfu stefnanda, er geti skoðazt sem uppsögn að þessu leyti, hafi komið fram fyrr en í bréfi stefnanda frá 20. febrúar 1940. Þar af leiðir, að nefnt ákvæði var ekki fallið úr gildi fyrir uppsögn fyrr en þann 1. jan. 1941, og verður stefnda því ekki talið eiga að greiða fæðingarstofugjöld fyrir árið 1940. Hér við bætist, að þáverandi félagsmálaráðherra virðist hafa fallizt á, að umrædd gjöld féllu niður, en með tilliti til þess, að uppgjöf ráðherra á gjöldum til ríkisspitalanna að nokkru eða öllu virðist jafnan hafa verið bundin við eitt almanaksár í senn, eins og ákvörðunin um þessar tekjur sjúkrahúsanna í fjárlögunum, þá þykir ekki verða talið, að stefnda hafi haft réttmæta ástæðu til að ætla, að nefnd uppgjöf af hálfu ráðherra hefði víðtækara gildi, enda var og í fjárlögum næstu ára (1941 og 1942) gert ráð fyrir Þessum gjöldum til Landsspítalans. Sýknukrafa stefnda þykir því ekki hafa við rök að styðjast, og ekki heldur aðal- eða varakrafa stefnanda, en sú síðarnefnda by gist á þvi, að umræddu samnings- atriði hafi verið löglega sagt upp, miðað við 30. júní 1940. Hins vegar verður þrautavarakrafa stefnanda tekin til greina, en hún felur í sér fæðingarstofugjöld fyrir árin 1941 og 1942. Ber stefnda því að greiða stefnanda kr. 8805.00, með vöxtum eins og krafizt er, svo og málskostnað, er þykir hæfilega ákveðinn kr. 500.00. Árni Tryggvason settur borgardómari hefur kveðið upp dóm Þenna. 303 Því dæmist rétt vera: Stefnda, Sjúkrasamlag Reykjavíkur, greiði stefnanda, skrif- stofu ríkisspitalanna, kr. 8805.00 með 5% ársvöxtum af kr. 4680.00 frá 1. jan. 1942 og af kr. 4125.00 frá 1. jan. 1943, hvort- tveggja til greiðsludags, svo og kr. 500.00 upp í málskostnað. Dóminum ber að fullnægja innan 15 daga frá lögbirtingu hans að viðlagðri aðför að lögum. Föstudaginn 22. júní 1945. Nr. 109/1944. Jón Jóhannesson (Garðar Þorsteinsson). gegn Aage Schiðth (enginn). Skuldamaál. Dómur hæstaréttar. Guðmundur Hannesson bæjarfógeti hefur kveðið upp binn áfrýjaða dóm. Stefndi, sem hefur löglega verið birt áfrýjunarstefna í máli þessu, útgefin 7. september 1944, hefur hvorki sótt né látið sækja þing í hæstarétti. Er málið því flutt skriflega samkvæmt 1. tölulið 38. gr. hæstaréttarlaga nr. 112/1935 og dæmt eftir framlögðum skilríkjum. Áfrýjandi hefur gert þær dómkröfur, að stefndi verði dæmdur til að greiða honum kr. 322.41 með 6% ársvöxtum frá 22. des. 1943 til greiðsludags og málskostnað bæði í hér- aði og fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Stefndi hefur eftir uppsögn héraðsdóms gefið aðilja- skýrslu fyrir dómi. Kveðst hann hafa skoðað bát þann, sem greinir í málinu, eftir að hrl. Garðar Þorsteinsson varð fyrir bans hönd hæstbjóðandi að bátnum á uppboði 15. septem- ber 1939. Stefndi fól samt Garðari Þorsteinssyni hvorki. svo séð verði, að leysa haldsréttarkröfu þá, er á bátnum hvildi. né fékk honum fé til þess. Þegar þessi atvik málsins eru virt, verður ekki talið, að stefndi hafi leitt rök að því, að Garðar hafi með vanrækslu eða aðgerðarleysi valdið honum tjóni. Samkvæmt þessu ber að dæma stefnda til að greiða áfrýj- 304 anda kr. 322.41 ásamt 6% ársvöxtum frá 22. desember 1943 til greiðsludags. Eftir atvikum þykir rétt, að stefndi greiði áfrýjanda sam- tals kr. 800.00 í málskostnað í héraði og fyrir hæstarétti. Því dæmist rétt vera: Stefndi, Aage Schiöth, greiði áfrýjanda, Jóni Jó- hannessyni, kr. 322.41 ásamt 6% ársvöxtum frá 22. des- ember 1943 til greiðsludags og samtals kr. 800.00 í málskostnað bæði í héraði og fyrir hæstarétti. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Dómur bæjarþings Siglufjarðar 12. júlí 1944. Með stefnu, dags. 20. jan. s. 1., krefst stefnandinn, Jón Jó- hannesson, málflm., Siglufirði, að stefndur Aage Schiöth lyfsali, Siglufirði, greiði stefnandanum kr. 322.41, sem hann telur fram- selda kröfu Garðars Þorsteinssonar hrm. í Reykjavík á stefndan, og sé krafan frá Garðari fyrir útlagðan kostnað hans við fjár- nám og uppboð í Keflavík syðra f. h. stefnds og ómakslaun út af því samkvæmt sundurliðuðum reikningi. Í vöxtu krefur stefnandi 6% frá 22. des. 1943 og í málskostnað kr. 141.20 samkvæmt sund- urliðuðum reikningi. Málavextir eru þeir, er hér segir: Sumarið 1939 (hvenær nánar er ekki upplýst) sendir Aage Schiöth lyfsali, Siglufirði, hrm. Garðari Þorsteinssyni í Reykjavík dóm uppkveðinn í sjódómi Siglufjarðar 24. jan. 1939 í málinu: sjódómsmálið Aage Schiöth gegn Útvegsbanka h/f, Seyðisfirði, Skúla Sveinssyni og Samábyrgð Íslands, þar sem komizt er svo að orði m. a. í niðurlagi dómsins, að Útvegsbanki h/f, Seyðisfirði, greiði Aage Schiöth fyrir björgun v/s Svava N.S. 247, sem bankinn var skráður eigandi að, kr. 2850.00 með 5% vöxtum frá 5. april 1938 og 300 kr. í málskostnað, og tildæmist stefnanda (A. Schiöth) sjóveð í skipinu o. s. frv. Hrmaðurinn (sic) gengur svo að bátn- um, og í bátinn verður Garðar Þorsteinsson hrm. f. h. A. Schiöth hæstjóðandi á uppboði 15. sept. 1939 fyrir 200 kr. og krafðist, að. umbjóðanda hans yrði báturinn lagður út sem ófullnægðum veð- hafa. Uppboðshaldari tekur sér 8 daga frest til þess að taka ákvörð- un um boðið, og er svo af gögnum málsins ekkert vitað um gang þess máls fyrr en 26. júní 1940, að vélbáturinn er seldur hæst- bjóðanda — Dráttarbraut Keflavíkur —- á 100 kr., en hún mun 305 hafa krafizt haldsréttar í bátnum fyrir áföllnum kostnaði, þá á 6. þús. króna. Á seinna uppboðinu mætti enginn fyrir A. Schiöth, sem kveðst ekki hafa vitað af uppboðinu. Hrm. Garðar Þorsteinsson heldur fram: Við fyrra uppboðið hvildi á bátnum haldsréttur við Dráttarbraut Keflavíkur á 6. þús- und krónur. Kveðst hann hafa spurt A. Schiöth að því, hvort hann vildi leysa til sín haldsréttinn, en hann hafi ekki viljað, og hafði þó A. Sehiöth, að sögn stefnanda, látið áður mann í Keflavík skoða bátinn. Þess vegna hafi hann ekki mætt við síðara uppboðið, þar sem haldsréttur var kominn á fyrir enn stærri upphæð en 15. sept. 1939. Þá leggur stefnandi, og að nokkru bhrm. Garðar Þorsteinsson, áherzlu á, að sjódómurinn hljóði á Útvegsbankann sem dómþola, og ef dómurinn sé réttur að því leyti, þá sé enn engu tapað, þá megi ganga að bankanum enn. Stefndur, Aage Schiöth, heidur fram: Hann hafi enga hugmynd haft um gang málsins eins og því hefur verið lyst hér að ofan. Garð- ar hafi ekki látið sig vita áður en síðara uppboðið var haldið, að haldsrétturinn væri á bátnum. Hann hafi að vísu orðið hæstbjóð- andi að bátnum 15. sept. 1939, en síðan hafi hann ekkert aðhafzt, og hafi þá hlaðizt slippleiga á bátinn til 26. júní 1940, er báturinn var seldur. Með þessu aðgerðarleysi sínu hafi hrm. Garðar Þor- steinsson bakað sér tjón með því að gera sjóveðrétt sinn að engu. Í máli þessu hafa engar fullnægjandi sannanir komið fram fyrir því, hvort hér sé um misskilning að ræða hjá stefndum eða hrm. Garðari Þorsteinssyni. Sú ástæða hjá Garðari Þorsteinssyni hrm.. sem stefnandi leggur í máli þessu svo mikla áherzlu á, að sjódómurinn hljóði á Útvegsbankann og sé það rétt í dómnum, þá sé ekkert tjón af drættinum enn orðið, þótt dómhafi hafi misst sjóveðsins, hann geti enn haldið sér að bankanum eftir dómnum, er að engu hafandi. Sjódómurinn hljóðar að vísu á bankann sem eiganda vélbáts- ins, en eigendur skipa ábyrgjast ekki sjóveðskröfur fyrir björgun með meiri hluta eigna sinna en sjóveðinu nemur, sbr. lög 56/1914, 229. gr., um að björgunarmenn eigi rétt á að fá björgunarlaun af því, sem bjargað er. Samt er það algild regla í dómum — líka hæstaréttar — að orða svo dóminn fyrir sjóveðkröfum í skipi, er eigendur aðeins ábyrgjast með skipinu, að eigandi skips sé dæmd- ur til þess að greiða sjóveðkröfuna, án þess að tekin sé fram sú sjálfsagða — lögmælta — forsenda, að slík greiðsluskylda nái ekki nema til þess, er sjóveðið hrekkur. Það er því ekki nema hár- togun á dómsákvæðunum, að þau heimili dómhafa nokkurn rétt til bankans umfram það, er sjóveðið gefur, og eru þessi ákvæði dómsins því engin ástæða fyrir stefnanda til þess að firra Garðar Þorsteinsson skaðabótum gegn stefndum, ef Garðari væri um 20 306 að kenna, að stefndur hafi misst sjóveðsins. Þá hefur ekki heldur við nokkuð að styðjast sú málsástæða stefnanda að stefnd- ur hefði þurft að gagnsiefna til þess að láta skaðabótakröfu sina koma upp í tilkostnað og ómakslaun Garðars Þorsteinssonar, upp í dómkröfuna í máli þessu. Það ætti að vera auðsætt, að ef verk er framkvæmt fyrir annan eftir beiðni hins, en framkvæmd verks- ins kemur að engu gagni fyrir handvömm þess, er framkvæmdina hefur á hendi, getur hinn borið fyrir sig þá ástæðu til varnar án gagnstefnu. Hann hefur fyrir ekkert að borga. Annað mál, að ef hann ætlar að ná skaðabótum umfram kröfuna fyrir ómak og til- kostnað umboðsmannsins, er nauðsyn gagnstefnu, annars ekki. Hins vegar eru, eins og mál þetta liggur fyrir, þær líkur fyrir því, að Garðar Þorsteinsson hrm. hafi látið umbjóðanda sinn fylgjast með uppboðinu á skipinu 15. sept. 1939 og þeim haldsrétti, er á skipinu hvildi, að rétt þykir að láta úrslit máls þessa velta á eiði Garðars Þorsteinssonar hrm., svo að ef hann innan 3ja mán- aða frá uppkvaðningu dóms þessa á varnarþingi sinu vinnur eið að því að hafa látið stefndan í máli þessu, A. Schiöth lyfsala, Siglu- firði, á árinu 1939 eftir miðjan sept. vita af uppboðinu 15. sept. 1939 og haldsrétti, er á skipinu hvildi, en A. Schiöth gefið honum í skyn, að hann vildi ekki innleysa haldsréttinn, þá beri stefnd- um Í máli þessu, lyfsala Aage Schiöth, Siglufirði, að greiða stefn- anda umstefnda skuld og kr. 140.00 í málskostnað, en ef Garðari verður eiðfall, þá sé stefndur sýkn af kröfum stefnanda, er greiði þá stefndum 120 kr. í málskostnað. Þvi dæmist rétt vera: Ef hrm. Garðar Þorsteinsson, Reykjavík, innan 3ja mán- aða frá uppkvaðningu dóms þessa á sinu varnarþingi vinnur eið að því að hafa á árinu 1939 eftir uppboð á skipinu látið Aage Schiöth lyfsala í Siglufirði vita af uppboðinu 15. sept. 1939 á skipinu og at haldsrétti þeim, er hvildi á skipinu, en Aage Schiöth gefið honum í skyn, að hann vildi ekki inn- leysa haldsréttinn, þá greiði Aage Schiöth lyfsali, Siglufirði, Jóni Jóhannessyni málflm., Siglufirði, kr. 322.41 með 5% frá 22 des. 1943 og 140 kr. í málskostnað, en ella sé stefndur sýkn af kröfum stefnanda í máli þessu, en stefnandi greiði þá stefndum 120 kr. í málskostnað. Hið ídæmda að greiða innan 15 daga, að því er stefndan snertir, frá eiðvinningu Garðars Þorsteinssonar, en að því, er til stefnanda kemur og Garðari Þorsteinssyni verður eiðfall frá því, er eiðfrestur Garðars Þorsteinssonar er útrunninn, að viðlagðri aðför að lögum. 307 Mánudaginn 24. september 1945. Kærumálið nr. 7/1945. Tunnuverksmiðja Siglufjarðar s/f. gegn Fjármálaráðherra f. h. ríkissjóðs. Synjun framhaldsfrests í máli. Dómur hæstaréttar. Hinn áfrýjaði úrskurður er kveðinn upp af Hannesi Guð- mundssyni, fulltrúa bæjarfógetans á Siglufirði. Í kærumáli þessu, sem hæstarétti hefur verið sent með bréfi bæjarfógeta Siglufjarðar, dags. 27. júní 1945 og hingað komnu 3. júlí þ. á., hefur sóknaraðili kært úrskurð, kveð- inn upp í bæjarþingi Siglufjarðar 22. júní þ. á., þar sem sókn- araðilja er synjað um frekari frest í máli varnaraðilja gegn Honum. Hæstarétti hafa ekki borizt neinar kröfur eða greinar- gerð frá sóknaraðilja, en ætla verður, að hann áfrýji úr- skurðinum í því skyni að fá framhaldsfrest þann, sem hér- aðsdómari hefur neitað honum um. Varnaraðili gerir þær kröfur, að hinn kærði úrskurður verði staðfestur og sóknaraðilja gert að greiða honum máls- kostnað fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Með skirskotun til forsendna hins áfrýjaða úrskurðar þykir mega staðfesta hann. Rétt þykir, að sóknaraðili greiði varnaraðilja kr. 300.00 í málskostnað fyrir hæstarétti. Það athugast, að héraðsdómari hefur ekki sent hæstarétti eftirrit úr þingbók um þinghöld málsins. Því dæmist rétt vera: Hinn áfrýjaði úrskurður á að vera óraskaður. Sóknaraðili, Tunnuverksmiðja Siglufjarðar s/f, greiði varnaraðilja, fjármálaráðherra f. h. ríkissjóðs, kr. 300.00 í málskostnað fyrir hæstarétti. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. 308 Úrskurður bæjarþings Siglufjarðar 22. júní 1945. Mál þetta hefur Jón Jóhannesson málflutningsmaður, Siglu- firði, höfðað fyrir hönd ríkissjóðs fyrir bæjarþinginu með stefnu, útgefinni ?% 1945, gegn Tunnuverksmiðju Siglufjarðar s/f hér í bæ. Gerir stefnandi þær dómkröfur, að stefnt samvinnufélag verði dæmt til þess að greiða sér f. h. ríkissjóðs kr. 267638.34 með 6“ árvöxtum af kr. 152735.25 frá 124 1944, af kr. 4835.37 frá 314 1944 og af kr. 110067.52 frá 20 1944, allt til greiðsludags, og máls- kostnað eftir framlögðum reikningi, til vara eftir mati réttarins. Hið stefnda samvinnufélag krefst sýknu og málskostnaðar. Við Þingfestingu málsins 26. april s. 1. óskuðu umboðsmenn stefnda eftir 4 mánaða fresti til samningar greinargerðar og gagnaöðflunar, sérstaklega til þess að útvega sönnunargögn frá framkvæmdar- stjóra fyrirtækisins, Þorkatli Clementz, sem dvelur í Svíþjóð. Með úrskurði, uppkveðnum í bæjarþingi Siglufjarðar 2. maí s. 1., var stefnda veittur 7 vikna frestur. Úrskurði þessum skaut stefn- andi til hæstaréttar, sem staðfesti úrskurðinn. Við þinghald mális- ins í gær óskaði umboðsmaður stefnda eftir framhaldsfresti til framlagningar greinargerðar og gagnaðflunar, en framkvæmdar- stjóri fyrirtækisins er í Svíþjóð, og hafði hann sent dómaranum símskeyti, þar sem hann kveðst hafa mikilsverðar upplýsingar að gefa í málinu, en hann komi ekki fyrr en í ágúst til landsins, og krefst stefndi því frests til 6. september n. k. til öflunar þessara gagna, sem framkvæmdarstjóri stefnda hafi, en stefndi ekki sjálfur. Stefnandi mótmælir frestinum og telur hann óþarfan þegar af Þeirri ástæðu, að framlögð gögn af sinni hálfu sanni dómkröfu sina, hvað sem upplýsingum framkvæmdarstjóra stefnda líði. Að vísu væri nokkur ástæða til þess að veita stefnda umbeð- inn framhaldsfrest, þegar svo sérstaklega stendur á, að fram- kvæmdarstjóra stefnda, er ælta má, að málinu sé kunnugri ea stefndi, er utanlands, en kemur heim innan þess tíma, er frests er krafizt, en þar sem framkvæmdarstjóri stefnda tilnefnir ekki, hverra gagna hann ætli að afla við heimkomu sína og leggja fram, verður eigi fyrir fram séð, að frests sé beiðzt til þess að afla þeirra gagna, er hnekkt gæti dómkröfunni, en að geta þess var framkvæmdar- stjóra stefnda innan handar, ef málefni stóðu til. Verður því að telja, að gegn eindregnum mótmælum stefnanda verði umbeðinn framhaldsfrestur ekki veittur til öflunar gagna, sem eigi er vitað um, að þýðingu hafi fyrir málsúrslit, þótt kæmu Fyrir því úrskurðast: Hinn umbeðni framhaldsfrestur skal eigi veittur. 309 Föstudaginn 28. september 1945. Nr. 33/1945. Soffía Vatnsdal (Einar B. Guðmundsson) gegn Steindóri Einarssyni og gagnsök (Sveinbjörn Jónsson). Setudómari próf. Ísleifur Árnason í stað hrd. Árna Tryggvasonar. Mál til fébóta vegna bifreiðarslvss. Dómur hæstaréttar. Aðaláfrýjandi, sem skotið hefur máli þessu til hæstaréttar með stefnu 8. marz þ. á., krefst þess, að gagnáfrýjanda verði dæmt að greiða henni kr. 81417.50 með 6% ársvöxt- um frá 18. júlí 1942 til greiðsludags svo og málskostnað bæði í héraði og fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Gasnáfrýjandi, sem gagnáfrýjað hefur málinu með stefnu G. marz þ. á., krefst aðallega algerrar sýknu, en til vara, að fjárhæð sú, sem honum var gert að greiða með héraðs- dómi, verði færð niður. Svo krefst hann og málskostnaðar úr hendi aðaláfrýjanda bæði í héraði og fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Það er upp komið, að bifreið sú, er í málinu greinir, var í lélegu ásigkomulagi og bilaði í akstri, þegar slysið varð. Þá fer því og fjarri, að leitt hafi verið í ljós eða atvik máls- ins berdi til þess, að ökumaður hafi sýnt fulla aðgæzlu og varkárni. Með þessari athugasemd þykir mega staðfesta héraðsdóminn, að því er varðar fébætur. Eftir úrslitum málsins ber að dæma gagnáfrýjanda til greiðslu málskostnaðar, sem þykir hæfilega ákveðinn sam- tals kr. 5000.00 í héraði og fyrir hæstarétti. Því dæmist rétt vera: Gagnáfrýjandi, Steindór Einarsson, greiði aðaláfrýj- anda, Soffíu Vatnsdal, kr. 56217.50 með 6% ársvöxtum frá 14. nóvember 1944 til greiðsludags og samtals kr. 5000.00 í málskostnað í héraði og fyrir hæstarétti. 310 Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 26. febrúar 1945. Mál þetta, sem dómtekið var 19. þ. m., hefur frú Soffia Vatnsdal, til heimilis í Keflavik, höfðað fyrir bæjarþinginu með stefnu, út- gefinni 14. nóvember 1944, gegn Steindóri Einarssyni bifreiða- eiganda hér í bæ til greiðslu skaðabóta vegna bifreiðarslyss, að fjárhæð kr. 81417.50, með 6% ársvöxtum frá 18. júlí 1942 til greiðsludags og málskostnaðar að skaðlausu. Stefndi hefur aðallega krafizt sýknu og málskostnaðar úr hendi stefnanda að mati dómarans, en fil vara hefur hann krafizt lækk- unar á kröfum stefnanda, og að málskostnaður verði látinn falla niður. Málsatvik eru þau, að þann 18. júlí 1942 var áætlunarbifreiðin R 1469, sem er eign stefnda, á leið frá Keflavík til Sandgerðis. Í bifreiðinni voru 12 farþegar, þar á meðal stefnandi og tvö börn hennar. Er bifreiðin var komin að svokölluðum Ellustekk, sem er um 6 km frá Keflavik, féll hún allt í einu niður að framan hægra megin og valt síðan út af veginum. Nokkrir farþegar meiddust við veltuna, þar á meðal stefnandi. Hlaut stefnandi opið beinbrot á hægra fæti um 10 cm fyrir ofan ökla, og stóðu brotendarnir út úr sárinu. Var stefnandi síðan sam- dægurs flutt á Landspitalann, og lá hún þar til 11. desember 1942, er hún fór heim til sín. Sár hennar hafðist illa við, og kom igerð í það, og beinbrotið greri ekki, heldur myndaðist svokall- aður „falskur liður“. Þann 19. janúar 1944 var stefnandi enn lögð í sjúkrahús, og var framkvæmd skurðaðgerð á fætinum. Tókst að- gerð þessi vel, og fór stefnandi af sjúkrahúsinu þann 12. apríl s.1., en var þó með göngugips á fætinum til 22. júní f. á. Lögreglan í Keflavík athugaði aðstæður á slysstaðnum sama dag og slysið varð, og var þá tekin skýrsla af bifreiðarstjóranum. Framhaldsrannsókn fór síðan fram í lögreglurétti Reykjavíkur í septembermánuði 1942, og var að því loknu höfðað mál gegn bif- reiðarstjóranum svo og eiganda bifreiðarinnar, stefnda í máli þessu, fyrir brot gegn bifreiðalögunum. — Með dómi lögreglu- réttar Reykjavikur, upp kveðnum 22. október 1942, var bifreiðar- stjórinn dæmdur til að greiða 200 króna sekt í ríkissjóð, en til vara 12 daga varðhald fyrir að aka áætlunarbifreið til mann- flutninga, án þess að hafa réttindi til þess, og stefndi í máli þessu var dæmdur til að greiða 1000 króna sekt í ríkissjóð, en til vara í 30 daga varðhald fyrir að láta hann án réttinda aka áætlunarbif- reið til mannflutninga svo og fyrir að hafa hraðamæli bifreiðar- innar í ólagi. ðll Dómi þessum hefur ekki verið áfrýjað. Telur stefnandi, að með dómi þessum sé því slegið föstu, að stefndi beri bótaábyrgð á tjóni þvi, er af slysi þessu hlauzt, þar sem sannað sé, að Þifreiðarstjórinn hafi ekki verið starfi sínu vax- inn og eigi þannig sök á slysinu. Þá hefur stefnandi og talið, að vagninn hafi verið í lélegu ástandi og því bilað, en bifreiðarstjór- inn hins vegar ekið of hratt. Hemlar bifreiðarinnar hafi verið lé- legir og bifreiðarstjórinn hafi heldur ekki beitt þeim sem skyldi. Hefur í því sambandi verið bent á, að bifreiðin hafi runnið 24 metra áfram á veginum, eftir að hún Þilaði. Bifreiðarstjórinn á R 1469 hefur skýrt svo frá aðdraganda slyss þessa, að umræddan dag hafi hann ekið sem leið liggur frá Kefla- vík áleiðis til Sandgerðis. Kveðst hann gizka á, að ekið hafi verið með um 40—45 km hraða á klukkustund, en hraðamælir bifreið- arinnar var í Ólagi. Er komið var að Ellustekk, hafi bifreiðin allt í einu fallið niður að framan hægra megin, og hafi bifreiðin þá leitað út af veginum sömu megin. Bifreiðarstjórinn kveðst þá hafa beygt til vinstri til þess að halda bifreiðinni á veginum og síðan stigið á hemlana til að draga úr hraðanum. Bifreiðin hafi hins vegar skoppað til á veginum, afturhluti hennar farið út af veg- inum hægra megin og hún þá oltið á hliðina eina veltu út af vegar- brúninni. Orsök þess, að bifreiðin féll niður að framan, taldi bif- reiðarstjórinn vera þá, að bolti í fjaðraklossa að aftanverðu á hægri framfjöður hefði brotnað, fjöðrin þá farið úr skorðum og vagn- grindin lagzt niður á framöxulinn. Sýknukröfu sína byggir stefndi á því, að eigi verði unnt að telja, að bifreiðarstjórinn eigi sök á slysinu. Hann hafi ekið með leyfilegum hraða og varlega. Bilun sú, er orsakaði slysið, hafi verið slík, að ómögulegt sé að krefjast þess, að bifreiðarstjórinn vari sig á slíku, og hann hafi hagað sér á allan hátt réttilega, eftir að bifreiðin bilaði. — Bifreiðin hafi að vísu verið nokkuð gömul, en í góðu ástandi. Hafi hún verið skoðuð þann 9. júli 1942 af bifreiðaeftirlitsmönnum ríkisins, og hafi þeir gefið vottorð um, að hún væri í ökufæri ástandi, og ekkert fundið athugavert við hana. Frá þeim degi og þar til slysið varð, hafi hún sama og ekkert verið notuð. Með skírskotun til þess telur stefndi, að slys þetta hafi orðið með þeim hætti, að hvorki honum né bif- reiðarstjóranum verði sök á gefin, og verði ekki lögð á hann bótaábyrgð vegna tjóns þess, er af því hlauzt. Þann 8. september 1942 var umrædd bifreið skoðuð að tilhlutun sakadómara af Jóni Ólafssyni bifreiðaeftirlitsmanni, en bifreiðin hafði þá verið flutt til Reykjavíkur. Segir svo í vottorði bifreiða- eftirlitsmannsins um skoðun þessa: „Fasti boltinn, sem tengir afturenda framfjaðrarinnar hægra megin við sjálfa vagngrindina, hefur losnað úr tengslum og fallið til jarðar og týnzt. — Þegar 312 Þetta kemur fyrir, bifreiðin er í akstri og á nokkurri ferð, færist framhjólið þeim megin aftur á við, eins langt og „hengslið“ við framenda fjaðrarinnar gefur eftir undan átaki því, er sifellt er á Þessum hlutum bifreiðarinnar, þegar hún rennur áfram. — Svona bilun og sú breyting, er verður á stillingu framhjólsins og afstöðu Þess við aðra hluta stýristækjanna, verkar á mjög svipaðan hátt og þegar snögglega springur lofthringur á framhjóli. Leitar þá bif- relðin mjög mikið út í þá hliðina, sem bilunin verður í, og veldur oft útafakstri, sérstaklega ef mikil ferð er á bifreiðinni.“ Bifreiðin var svo biluð og brotin, að eigi var unnt að reyna hana í akstri í sambandi við skoðunina, en ekki sá eftirlitsmaður- inn þá aðrar bilanir á stjórntækjum bifreiðarinnar en að framan greinir. Með skirskotun til þessa vottorðs og annarra gagna málsins verð- ur þannig að telja, að orsök þess, að bifreiðin féll niður að framan, hafi verið sú, að umræddur bolti hafi losnað úr tengslum. Samkvæmt ákvæðum 1. mer. 34. gr. bifreiðalaganna nr. 23 frá 1941 er sá, sem ábyrgð ber á bifreið, bótaskyldur fyrir það tjón, er hlýzt af notkun bifreiðar, nema leitt sé í ljós, að slysi eða tjóni hefði ekki orðið afsýrt, þótt bifreiðin hefði verið í lagi og öku- maður sýnt fulla aðgæzlu og varkárni. Ekki verður annað séð en að unnt hefði verið með fullkomnu eftirliti að sjá þá veilu á útbúnaði bifreiðarinnar, sem að framan er lýst. Ökúmaðurinn hefur og talið, að bifreiðin hafi yfirleitt verið í slæmu ástandi, þar á meðal hemlar lélegir, þegar hlass var komið í hana, en auk þess er viðurkennt, að bifreiðarstjór- inn, sem ekki hafði tilskilið próf til starfans, ók umræddri bifreið í fyrsta skipti í þessari ferð. Að þessu öllu athuguðu verður að telja stefnda bótaskyldan gagnvart stefnanda samkvæmt hinni til- vitnuðu lagagrein, og getur því sýknukrafa hans ekki orðið tekin til greina. Dómkröfur sínar sundurliðar stefnandi þannig: 1. Kostnaður við dvöl barna stefnanda utan heim- ilis í 4 mánuði ............00.000 000. kr. 1200.00 2. Ráðskonukaup í 2% ár .........0.0.0000 0... — 7500.00 3. Lækniskostnaður ......,.....0.0.00.00 000... — 5205.00 4. Ferðakostnaður ..............0..000.0000 00... — 1137.50 5. Fataskemmdir ..............0..00 00. — 1000.00 6. Barnavagn ...........20000 000 — 375.00 7. Örorkubætur .......0...0...00 000. — 40000.00 8. Bætur fyrir sársauka, lýti og óþægindi ...... — 25000.00 Alls kr. 81417.50 Um 1. Stefnandi, sem er gift kona, átti 3 börn, sem voru 6 ára, 3 ára og 7 mánaða að aldri, er slysið varð. Maður hennar dvaldi 313 þá um sumarið norður á Siglufirði vegna atvinnu sinnar, en kom hingað suður og dvaldi í Reykjavík, meðan líðan stefnanda var sem verst. Börnunum var þá komið fyrir utan heimilisins og greiddar kr. 200.00 á mánuði með hverju þeirra. Voru börnin 4 mánuði í þessu fóstri, þannig að samtals voru greiddar með þeim kr. 2400.00. Telur stefnandi, að framfærsla þeirra á heimilinu hefði kostað kr. 100.00 á mánuði fyrir hvert barn, og beint fjártjón nemi því kr. 1200.00 fyrir allan tímann. Stefndi hefur ekki mótmælt fjárhæð þessa liðs sérstaklega, en hins vegar haldið því fram, að óþarfi hafi verið að koma börnun- um í fóstur hjá óviðkomandi fólki, þar sem þau hjónin hafi haft starfsstúlku, er hafi getað séð um þau. Með tilliti til þess, sem fram hefur komið um ástæður á heimili stefnanda, þegar slysið varð, svo og þess, að maður hennar þurfti að vera fjarverandi, þykir eðlilegt, að börnunum væri komið í fóstur, og verður þessi kröfuliður því tekinn til greina óbreyttur. Um 2. Stefnandi skýrir svo frá, að í nóvembermánuði 1942 hafi verið fengin ráðskona til að standa fyrir heimilinu. Allan tímann síðan hafi orðið að hafa ráðskonu, og sé sú, er nú er þar, ráðin til 14 maí n. k. Ráðskonum þessum hafi verið greiddar kr. 500.00 í kaup á mánuði auk fæðis og húsnæðis og nemi greiðslurnar þannig samtals kr. 15000.00 fyrir 2% ár. Miðað sé við, að stefn- andi hefði orðið að hafa starfsstúlku allan þenna tíma, þóit ekkert slys hefði orðið, og hefði orðið að greiða henni kr. 250.00 á mánuði í kaup auk fæðis og húsnæðis. Telur stefnandi því beint tjón að þessu leyti kr. 7500.00. Stefndi hefur ekki mótmælt þessum kröfulið sem of háum, en krafizt þess, að tekið verði tillit til þessa liðs til lækkunar á ör- orkubótum samkvæmt "7. lið. Kröfuliður þessi verður því tekinn til greina að öllu leyti. Um 3 og 4. Kröfuliðir þessir eru viðurkenndir af stefnanda, og verða þeir því teknir til greina að öllu leyti. Um 5. Stefnandi skýrir svo frá, að við slysið hafi öll þau föt, sem hún var í, eyðilagzt, svo og föt þeirra barna hennar, sem með henni voru. Stefndi hefur mótmælt þessum kröfulið sem of háum, enda sé hann ekki nægilega rökstuddur. Með tilliti til þeirra gagna, er fyrir liggja að þessu leyti, þykja bætur samkvæmt þessum lið hæfilega ákveðnar kr. 800.00. Um 6. Kröfuliður þessi er viðurkenndur, og verður hann því tekinn til greina að öllu leyti. Um 7. Svo sem áður greinir, hlaut stefnandi opið beinbrot á hægra fæti við slysið. Í vottorði læknis þess, er stundaði stefnanda á Landspítalanum, segir svo:s „Á hægra fótlegg var opið bein- brot, og var sköflungurinn í sundur ca. 10 em fyrir ofan öklalið, 314 og stóð efri brot-endinn út úr sárinu, sem náði frá sköflungs-nibb- unni rétt neðan við hnéliðinn og niður að innanverðum öklaliðn- um, og sást sköflungurinn beinhimnuklæddur á ca. 20 cm löngu svæði, en kálfinn var flettur í sundur aftur í miðju með sundur- tættum vöðvum og sinum og tveim smáflísum úr beininu.“ Brotið greri mjög illa, kom ígerð í sárið, og sótti geðtruflun á stefnanda vegna ígerðarinnar. Stefnandi var á Landspítalanum til 11. des. 1942 og fór þá heim, en var stöðugt undir læknishendi og gat ekki stigið í fótinn. Þann 19. júní 1943 leitaði stefnandi til Bjarna Jónssonar læknis, er skoðaði hana og komst að þeirri nið- urstöðu, að myndazt hefði falskur liður í brotinu, og yrði að fram- kvæma skurðaðgerð til að bæta það, en taldi slíkt eigi fært fyrr en eftir nokkra mánuði vegna þess, hve sárið hafði sýkzt illa og igerðin verið langvinn. Þann 19. janúar f. á. var stefnandi enn lögð í sjúkrahús, og var nú gerð skurðaðgerð á fætinum og brotið spengt. Tókst aðgerð þessi vel, og fór stefnandi af sjúkrahúsinu þann 12. apríl f. á., en hafði þá göngugips upp á mitt læri. Þann 13. maí s. á. voru þær gipsumbúðir teknar og aðrar settar í stað- inn upp að hné. Þann 22. júni 1944 voru þær umbúðir teknar, enda var brotið þá vel gróið. — Segir m. a. svo í vottorði Bjarna Jónssonar læknis, dags. 7. júlí 1944: „Fóturinn verður nú hæfur til gangs, en vafasamt er, að hann verði nokkurn tíma jafn- góður, og útlitinu er varanlega spillt til muna.“ Þann 23. júní 1944 var stefnandi skoðuð af Jóhanni Sæmunds- syni tryggingaryfirlækni, er mat örorku hennar þannig: Frá slys- degi til 12. april 1944 100% örorku. Frá þeim degi til 22. júní s. á. 80 til 90% örorku; næstu 3 mánuði þar frá 60% örorku og þar mæstu 3 mánuði 40% örorku. Varanlega örorku mat tryggingar- yfirlæknirinn 20—25%, enda hefði stefnandi vöðvaskemmdir í kálfa og ör væru vaxin við dýpri holdhluta. Stefndi hefur mótmælt þessum lið sem allt of háum. Stefnandi var 26 ára að aldri, er slys þetta varð, og virðist hafa verið heilsuhraust. Hún er gift og á þrjú börn, svo sem áður greinir. Með skirskotun til þess, sem að framan segir, svo og annars. þess, sem fram hefur komið í málinu, þykja bætur samkvæmt þessum lið hæfilega ákveðnar kr. 28000.00. Um 8. Stefndi hefur mótmælt þessum lið sem of háum. Svo sem að framan er ritað, lá stefnandi lengi á sjúkrahúsi, stundum mjög þungt haldin, og þola varð hún miklar skurðað- gerðir. Samkvæmt læknisvottorðum eru og allmikil lýti að örum. Þeim, er hún hlaut vegna áverka sinna, og hún er enn hölt. Með tilliti til þessa svo og aldurs stefnanda og líifsstöðu þykja bætur samkvæmt þessum liðum hæfilega ákveðnar kr. 12000.00. Málalok verða því þau, að stefndi verður dæmdur til að greiða 315 stefnanda kr. 56217.50 (kr. 1200.00 kr. 7500.00 kr. 5205.00 kr. 1137.50 - kr. 800.00 - kr. 375.00 kr. 28000.00 - kr. 12000.00) með 6% ársvöxtum, er teljast frá stefnudegi. Eftir þessum málsúrslitum þykir rétt, að stefndi greiði stefn- anda málskostnað, er þykir hæfilega ákveðinn kr. 3000.00. Árni Tryggvason borgardómari kvað upp dóm þenna. Því dæmist rétt vera: Stefndi, Steindór Einarsson, greiði stefnanda, Soffiu Vatns- dal, kr. 56217.50 með 6% ársvöxtum frá 14. nóvember 1944 til greiðsludags og kr. 3000.00 í málskostnað innan 15 daga frá lögbirtingu dóms þessa að viðlagðri aðför að lögum. Föstudaginn 28. september 1945. Nr. 82/1945. Guðmundur Jónsson gegn Ingveldi Andrésdóttur. Dómur hæstaréttar. Málssókn þessi fellur niður. Áfrýjandi, Guðmundur Jónsson, er eigi mætir í málinu, greiði 50 króna aukagjald til ríkissjóðs, ef hann vill fá mál sitt tekið fyrir af nýju. Föstudaginn 28. september 1945. Kærumálið nr. 8/1945. H/f Bragi (Einar Ásmundsson) gegn erfingjum Einars Benediktssonar (Sigurgeir Sigurjónsson). Úrskurður um öflun rækilegri sakargagna. Úrskurður hæstaréttar. Áður en mál þetta verður dæmt í hæstarétti, þykir rétt samkvæmt 199. gr. laga nr. 85/1936 að leggja fyrir héraðs- dómara að leita frekari skýrslna. Umboðsmaður málshöfðenda í héraði í málinu: Erfingjar Einars Benediktssonar gegn h/f Braga hefur krafizt þess, að forstöðumaður rannsóknarstofu háskólans, Niels pró- 316 fessor Dungal, verði að viðlögðum dagsektum skyldaður til að afhenda til afnota í máli þessu skýrslu, er hann hefur samið um krufningu á líki Einars skálds Benediktssonar og það, er hann varð áskynja við þá krufningu, en umboðs- maður málshöfðenda telur, að ástæða sé til að ætla, að af skýrslunni megi ráða um andlegt hæfi Einars Benedikts- sonar á þeim tíma, er hann gerði samning þann við h/f Braga, er mál þetta er risið af. Umboðsmaður stefnda í hér- aði svo og prófessor Niels Dungal hafa andmælt skyldu prófessorsins til að leggja fram skýrslu um krufninguna og vísað m. a. til 10. gr. laga nr. 47/1932 til stuðnings þeim andmælum. Samkvæmt þessu er lagt fyrir héraðsdómara að tilkynna þeim venzlamönnum Einars skálds Benediktssonar, sem getur í 3. mgr. 25. gr. laga nr. 19/1940, að þess sé krafizt. að krufningarskýrslan verði lögð fram í máli þessu, og gefa þeim kost á að andmæla því, að skýrslan verði lögð fram, ef þeim þykir ástæða til. Því úrskurðast: Héraðsdómara ber að afla ofangreindra skýrslna. Miðvikudaginn 3. október 1945. Nr. 193/1944. Stefán Thorarensen (Theódór B. Lindal) segn Rögnu Sigurðardóttur f. h. Blómaverzlunar- innar Flóru og gagnsök (Sigurgeir Sigurjónsson). Setudómarar hrl. Hermann Jónasson og próf. Ísleifur Árnason í stað hrd. Árna Tryggvasonar og hrá. Jóns Ásbjörnssonar. Endurheimt ofgreiddrar húsaleigu. Dómur hæstaréttar. Aðaláfrýjandi hefur skotið máli þessu til hæstaréttar með stefnu 29. ágúst 1944. Krefst hann aðallega algerrar sýknu 317 af kröfum gagnáfrýjanda og málskostnaðar úr hendi hans fyrir báðum dómum eftir mati hæstaréttar. Til vara krefst aðaláfrýjandi þess, að dæmd fjárhæð verði færð niður eftir mati dómsins, og verði þá málskostnaður fyrir báðum dóm- um látinn falla niður. Gagnáfrýjandi hefur skotið málinu til hæstaréttar með stefnu 31. ágúst 1944. Krefst hann staðfestingar hins áfrýj- aða dóms og málskostnaðar úr hendi aðaláfrýjanda fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Með skirskotun til forsendna héraðsdóms þykir verða að staðfesta hann. Eftir atvikum þvkir rétt, að málskostnaður fyrir hæstarétti falli niður. Því dæmist rétt vera: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Maálskostnaður fyrir hæstarétti falli niður. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 30. júní 1944. Mál þetta, sem dómtekið var 21. þ. m., hefur Ragna Sigurðar- dóttir f. h. Blómaverzlunarinnar Flóru hér í bæ höfðað fyrir bæj- arþinginu með stefnu, útgefinni 4. janúar s. l., gegn Stefáni Thor- arensen lyfsala hér í bænum til greiðslu á kr. 11919.00 ásamt ó% ársvöxtum frá stefnudegi til greiðsludags og málskostnaðar að skaðlausu. Við munnlegan flutning málsins lækkaði umboðsmaður stefnanda stefnukröfuna í kr. 11409.00. Stefndi hefur aðallega krafizt sýknu og málskostnaðar, en til vara verulegrar lækkunar á dómkröfum stefnanda og að málskostn- aður verði þá látinn falla niður. Málavextir eru þessir: Með leigusamningi, dagsettum 22. september 1936, tók stefnandi á leigu sölubúð í austurenda hússins nr. 7 við Austurstræti, en hús- ið var þá eign dánarbús Gunnars Gunnarssonar. Samningur þessi skyldi gilda í eitt ár frá 1. október 1936 með rétti til framhalds til 1. okt. 1938, en úr því var áskilinn gagnkvæmur uppsagnarfrestur, 3 mánuðir fyrir 14. maí eða 1. okt. Hinn 7. marz 1941 eignaðist stefndi umrætt hús. Er stefnandi komst að. því, átti hann tal við stefnda og spurði hann, hvort hún ætti ekki kost á húsnæðinu fram- vegis, og virðist stefndi hafa tekið líklega í það, en eigi verður séð, að aðiljar hafi þá rætt um húsaleigufjárhæðina. Greiddi stefn- andi síðan óbreytta húsaleigu fyrir mánuðina marz—maí, en er greiða skyldi fyrir júní, áttu aðiljar tal saman. Fór stefndi þá 318 fram á hækkun leigunnar upp í kr. 600.00 á mánuði, og fóru svo leikar, að stefnandi greiddi þá leigu síðan. Er stefndi krafði stefn- anda um húsaleigu fyrir októbermánuð 1943, krafðist hann einnig uppbótar samkvæmt vísitölu, er þá nam 25%. Greiddi stefnandi einnig þessa fjárhæð og síðan samkvæmt þeirri húsaleiguvísitölu, er gilti á hverjum tíma. Síðari hluta ársins 1943 virðist stefndi hafa borið fram óskir um það, að stefnandi rýmdi húsnæðið, en hún treystist ekki til þess fyrr en hún hefði aflað sér þess annars staðar. Var loks gerður samningur með aðiljum, dagsettur 3. sept. f. á., þess efnis, að stefnandi skuldbatt sig til flutnings úr hús- næðinu 15. nóv. s. 1, en jafnframt til greiðslu húsaleigu til ára- móta samkvæmt samningi aðilja, eftir að stefndi eignaðist húsið, en með þessu taldi stefndi uppsagnarákvæði fyrrgreinds samn- ings fullnægt, að því er hann varðaði. Þann tíma (31 mán), sem greidd var hin hækkaða húsaleiga, greiddi stefnandi samtals kr. 21219.00. Nú telur hún hækkun þessa ólöglega og endurkræfa og kveður í stefnu, að húsaleiga um allan tímann hafi einungis átt að nema kr. 9300.00, og krafðist því endurgreiddra kr. 11919.00, en lækkun kröfunnar byggist á því, að greiðslu húsaleigu í desember 1943 skuli miða við það mat húsaleigunefndar, er síðar greinir. Kröfur sinar byggir stefnandi fyrst og fremst á því, að stefndi hafi beitt hana ólögmætri þvingun, er hann fékk hana til að greiða hærri leigu með því að hóta henni uppsögn leigusamningsins, en auk þess geyma húsaleigulögin bein ákvæði um endurgreiðslu- skyldu húseiganda, er svo standi á sem hér. Stefndi styður sýknukröfu sína við það, að stefnandi hafi af fúsum vilja fallizt á hækkun leigunnar. Skýrir hann svo frá, að 2. apríl 1941 hafi hann farið þess á leit við húsaleigunefnd Reykja- vikur, að metin yrði hæfileg leiga eftir húsnæði allra leigjenda í húsinu svo og húsinu nr. 8 við Hafnarstræti, er hann hafði keypt samtímis. Áður en til aðgerða nefndarinnar kom, hafi einn leigj- enda sinna stungið upp á því, að stefndi semdi sjálfur við leigu- takana um leiguhækkkun, og hafi því sú leið verið farin. Þá hefur hann og haldið því fram, að fjárhæð leigunnar hafi verið sann- gjörn, en telur húsaleigunefnd myndu hafa staðfest leigusamning aðilja með þeirri fjárhæð, hefði hann verið borinn undir nefnd- ina, og byggir hann það m. a. á þvi, að í nóvember f. á. staðfesti nefndin samning þann, er stefndi gerði við nýjan leigjanda sama húsnæðis, en húsaleigan skyldi nema kr. 600.00 á mánuði sam- kvæmt honum. Telur stefndi málssókn þessa óviðeigandi og sprottna af því einu, að stefnandi hafi reiðzt af því, að húsnæðið var aftur leigt sams konar verzlun, en stefnandi hafði flutt verzlun sína yfir götuna og verzlar nú andspænis húsi stefnda. Gegn andmælum stefnda verður eigi talið sannað, að hann hafi 319 beitt stefnanda ólögmætri þvingun til að samþykkja hækkun lcig- unnar, og verður krafa hennar eigi tekin til greina á þeim rökum. Í 6. gr. sbr. 13. gr. laga um húsaleigu nr. 39 frá 1943 segir, að óheimilt sé að hækka húsaleigu eftir húsnæði frá því, sem um var samið og goldið fyrir 14. maí 1940, nema með vissum skilyrðum, og jafnframt, að sé samið um hærri leigu en lögin heimila, sé sá samningur ógildur, að því er fjárhæðina snertir, og afturkræft það, sem leigutaki kann að hafa ofgoldið. Ákvæði þessi hafa haldizt óbreytt að efni til, frá því að þau voru sett í lögum nr. 91 frá 1940 (1. gr. sbr. 8. gr.), sem voru í gildi á þeim tíma, er framangreind skipti aðilja fóru fram. Ekkert þeirra skilyrða, er að framan get- ur, var fyrir hendi til hækkunar leigunnar samkvæmt ofangreind- um lagaákvæðum, og verður því með tilvísun til þessa að dæma stefnda til að endurgreiða stefnanda hækkun þá, er hún greiddi honum. Mat það, er áður getur, fær ekki haft áhrif á málið, þar eð það þykir verða að skoða sem samþykkt annars samnings ein- göngu, enda og nokkru rýmri ákvæði um hækkun húsaleigu í nú- gildandi húsaleigulögum en áður var. Varakröfu sína byggir stefndi aðallega á því, að stefnandi geti ekki átt endurheimturétt á vísitöluuppbótinni af allri leigunni, heldur aðeins af þeirri fjárhæð, sem stefndi kynni að verða dæmd. ur til að greiða. Samkvæmt húsaleigulögunum er það skilyrði til innheimtu uppbótar þessarar, að húsaleigusamningur sé sam- bykktur af húsaleigunefnd. Í máli þessu verður ekki séð, að þetta skilyrði sé fyrir hendi, en ekki verður séð heimild til að víkja frá því, og verður lækkunarkröfu stefnda því ekki sinnt. Málalok verða því þau, að stefndi verður dæmdur til að greiða stefnanda kr. 11409.00 með vöxtum, eins og krafizt var, svo og málskostnað, er þykir hæfilega ákveðinn kr. 600.00. Árni Tryggvason, settur borgardómari, kvað upp dóm þenna, en dómsuppsaga hefur dregizt nokkuð umfram venju vegna mikilla embættisanna. Þvi dæmist rétt vera: Stefndi, Stefán Thorarensen, greiði stefnanda, Rögnu Sigurðardóttur f. h. Blómaverzlunarinnar Flóru, kr. 11409.00 með 5% ársvöxtum frá á. janúar 1944 til greiðsludags og kr. 600.00 í málskostnað innan 15 daga frá lögbirtingu dóms þessa að viðlagðri aðför að lögum. 320 - Föstudaginn 5. október 1945. Nr. 100/1944. Valdstjórnin (Sigurgeir Sigurjónsson) Segn Jóni Jóhannssyni (Egill Sigurgeirsson). Brot gegn lögum um bifreiðar. Dómur hæstarétíar. Sigurður Eggerz, bæjarfógeti á Akureyri, hefur kveðið upp hinn áfrýjaða dóm. Það er upp komið í málinu, að maður sá, sem sat við hlið kærða í bifreiðinni, var svo drukkinn, að hann kveðst ekki nuna, hvað hann aðhafðist í bifreiðinni. Kærði ber það fyrir, að maður þessi hafi gripið í stýrið og með því valdið slys- inu. Þessari skýrslu kærða er að vísu óhnekkt, en það verð- ur að meta honum til vangæzlu, er varðar við 27. gr. bif- reiðalaga nr. 23/1941, að hann hafði mjög drukkinn mann við hlið sér í framsætinu, án þess að haga akstrinum á þann hátt, að háski eða truflun stafaði ekki af honum, eða gera aðrar virkar ráðstafanir í því skyni. Rannsókn sú, sem farið hefur fram á blóði kærða, þykir ekki veita nægar sannanir fyrir því, að kærði hafi verið með áhrifum áfengis við akstur bifreiðarinnar, svo að varði við 1. mgr. 23. gr. bifreiðalaganna. Eigi eru heldur slík áhrif fyllilega sönnuð á annan hátt. Kærði hefur hins vegar játað, að hann hafi setið að sumbli nóttina áður. Þegar þess er gætt, að í blóði hans var 1,15%. af áfengismagni eftir slysið, og litið er á vangæzlu hans við aksturinn, verður að telja, að hann vegna undanfarinnar neyzlu áfengis hafi ver- ið haldinn þeim sljóleik, að það varði við 3. mgr. 23. gr. nefndra laga. Refsing kærða samkvæmt 38. gr. áðurgreindra laga þykir hæfilega ákveðin 600 króna sekt til ríkissjóðs, er afplánist 12 daga varðhaldi, ef hún verður ekki greidd innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Ákvæði héraðsdómsins um ökuleyfissviptingu og greiðslu sakarkostnaðar í héraði þykir mega staðfesta. Ákærði greiði 321 allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin málflutn- ingslaun skipaðs sækjanda og verjanda fyrir hæstarétti, 250 krónur til hvors. Það er athugavert, að menn þeir, sem kærði sat að sumbli með nóttina, áður en slysið varð, voru ekki yfirheyrðir, er framhaldsrannsókn fór fram. Því dæmist rétt vera: Kærði, Jón Jóhannsson, greiði 600 króna sekt í rikis- sjóð, og komi varðhald 12 daga í stað sektarinnar, ef hún verður ekki greidd innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Kærði skal sviptur ökuleyfi 3 mánuði. Ákvæði héraðsdómsins um greiðslu sakarkostnaðar í héraði á að vera óraskað. Kærði greiði allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin málflutningslaun skipaðs sækjanda og verj- anda í hæstarétti, hæstaréttarlögmannanna Sigurgeirs Sigurjónssonar og Egils Sigurgeirssonar, 250 krónur til hvors. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur lögregluréttar Eyjafjarðarsýslu 11. júlí 1944. Mál þetta er af valdstjórnarinnar hálfu höfðað með stefnu, dags. 3. júlí 1944, gegn bifreiðarstjóra Jóni Jóhannssyni, Krabbastig 1, fyrir brot á bifreiðalögunum nr. 23 1941 og áfengislögunum nr. 33 9. jan. 1935 til hegningar og greiðslu alls kostnaðar, er af rann- sókn þessari og máli hefur leitt og kann að leiða. Atvik málsins eru þessi: Um kl. 2.30 hinn 8. júni ók bifreiðin A 377 austur af veginum (Hafnarstræti) rétt við lækinn norðan við húsið nr. 45 og kom niður á hjólin í fjörunni fyrir neðan. Bifreiðarstjórinn, kærði, segir, að maðurinn, sem sat við hliðina á honum, Óskar Sigurðs- son bílstjóri á B. S. O., hafi tekið í stýrið hjá sér, og afleiðingin varð sú, að bifreiðin fór út af veginum og kastaðist niður í fjöruna fyrir neðan. Óskar Sigurðsson hefur sagt fyrir réttinum, að hann hafi verið undir áhrifum áfengis, og kveðst eigi geta sagt um það, hvort hann hafi tekið í stýrið eða eigi, en hann staðhæfir, að hafi hann tekið í stýrið, þá hafi hann eigi gert það til að valda slysi, heldur hafi það verið gert af áhrifum frá áfenginu. 21 322 Farþegar þeir, sem voru í bilnum, hafa borið það, að þeir hafi eigi séð, að bilstjórinn væri undir áhrifum áfengis, og kærði sjálfur segist eigi hafa drukkið þenna dag, en segist hins vegar hafa drukkið töluvert daginn áður, enda var hann þá eigi við akstur. Samkvæmt blóðprufunni, er tekin var af kærða, fundust í blóðinu reducerandi efni, sem svara til 1.15% áfengis. Með blóð- prufunni virðist mega telja sannað, að kærði hafi ekið bilnum undir áhrifum áfengis, og virðist mega heimfæra brot hans undir 21. og 39. gr. áfengislaganna og 38. og 38. gr. bifreiðalaganna, og virðist refsingin hæfilega ákveðin 10 daga varðhald. Enn fremur ber að svipta kærða leyfi til að stýra bifreið í 3 mánuði frá birtingu dómsins. Kærði greiði allan af málinu leiðandi kostnað. Á málinu hefur enginn óþarfa dráttur orðið. Því dæmist rétt vera: Kærði, Jón Jóhannsson, sæti 10 daga varðhaldi og verði sviptur leyfi til að stýra bil í 3 mánuði frá birtingu þessa dóms. Kærði greiði allan af sökinni leiðandi kostnað. Dóminum ber að fullnægja undir aðför að lögum. Föstudaginn 5. október 1945. Kærumálið nr. 9/1945. H/f Ásmundur Segn Jóni Sigurðssyni. Málskostnaðarákvæði héraðsdóms kært. Dómur hæstaréttar. Með kæru 2. júlí þ. á., er hingað barst 22. ágúst s. 1., hefur sóknaraðili skotið til hæstaréttar málskostnaðarákvæði í dómi sjó- og verzlunardóms Reykjavíkur 26. júní s. 1. í máli varnaraðilja gegn sóknaraðilja. Krefst sóknaraðili þess, aðallega að málskostnaður verði látinn niður falla, en til vara, að hann verði færður niður til muna. Svo krefst hann og málskostnaðar fyrir hæstarétti úr hendi varnar- aðilja eftir mati dómsins. Varnaraðili krefst staðfestingar á málskostnaðarákvæð- inu og málskostnaðar fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. 323 Umboðsmenn aðilja sendu ekki hæstarétti neinar greinar- gerðir í kærumáli þessu. Var málinu því frestað samkvæmt ákvæðum 3. mgr. 199. gr. laga nr. 85/1936 og þeim veittur kostur á að flytja málið skriflega. Hafa þeir nú gert hæsta- rétti nokkra grein fyrir kröfum sinum. Eftir atvikum þykir málskostnaður fyrir héraðsdómi hæfilega ákveðinn 1000 krónur. Málskostnaður í hæstarétti þvkir hins vegar eiga að falla niður. Þvi dæmist rétt vera: Sóknaraðili, h/f Ásmundur, greiði varnaraðilja, Jóni Sigurðssyni, kr. 1000.00 í málskostnað í héraði. Málskostnaður í hæstarétti falli niður. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Dómur sjó- og verzlunardóms Reykjavíkur 26. júní 1945. Mál þetta, sem dómtekið var 19. þ. m., hefur Jón skipstjóri Sig- urðsson, Hringbraut 207 hér í bæ, höfðað fyrir sjó- og verzlunar. dóminum með stefnu, útgefirnni 19. janúar s. l., gegn stjórn h.f. Ásmundar, Akranesi, f. h. félagsins til greiðslu bóta, að fjárhæð kr. 27207.11, að frádregnum kr. 6496.23, með 6% ársvöxtum af kr. 27207.11 frá 13 1944 til 28. apríl 1945 og af kr. 20710.88 frá þeim degi til greiðsludags. Málskostnaðar krefst stefnandi að skaðlausu og að hann verði miðaður við hærri fjárhæðina hér að framan. Þá krefst stefnandi og þess, að viðurkenndur verði með dómi sjó- veðréttur hans í b/s Ólafi Bjarnasyni til tryggingar hinum dæmdu fjárhæðum. Til vara hefur stefnandi krafizt annarrar lægri fjár- hæðar að mati dómsins auk vaxta og málskostnaðar, sem fyrr greinir. Við munnlegan flutning málsins lækkuðu kröfur stefnanda um kr. 300.00 til leiðréttingar reikningsskekkju í stefnu. Stefndi hefur krafizt þess, aðallega að dómkrafa stefnanda verði lækkuð í kr. 1578.90, en til vara í fyrsta lagi í kr. 2496.90, í öðru lagi í kr. 5055.17, í þriðja lagi í kr. 8443.95 eða loks í kr. 10863.45. Þá hefur stefndi krafizt þess, að í öllum tilvikum verði ársvextir lækkaðir í 5% og miðaðir við stefnudag, svo og að máls- kostnaður verði látinn falla niður. Málavextir eru þessir: Stefnandi var í nokkur ár skipstjóri á b/s Ólafi Bjarnasyni. eign stefnda, þar til honum var sagt upp stöðunni með bréfi 324 stefnda, dagsettu 12. september 1944. Var svo tiltekið í bréfi þessu, að stefnanda væri sagt upp stöðunni frá þeim degi að telja og jafnframt, að hann héldi rétti til kaupgreiðslu í næstu 3 mánuði, einnig talið frá þeim degi. Í máli þessu krefst stefnandi nú bóta úr hendi stefnda fyrir framangreinda fyrirvaralausa brottvikningu úr starfi, og er krafa hans sundurliðuð svo: 1. Inneign hjá stefnda samkvæmt viðskiptareikningi kr. 6496.23 2. Fastakaup í 3 mánuði auk 3% þóknunar af sölu- verði afla skipsins, miðað við söluferðir á timabil- inu 12. september til 13. desember 1944 og meðal- söluverð fyrri ferða á árinu lagt til grundvallar — 13615.18 3. Áhættuþóknun, 15/16% söluverðs á sama grund- VElli ........0000000 000 — 3572.24 4. Lifrarhlutur .........0002000 000 — 1975.56 5. Fæðispeningar í 3 mánuði .........00.000..... — 918.00 6. Ýmis gjöld, er stefnandi kveðst hafa greitt fyrir stefnda .........20000 00 — 329.90 Samtals kr. 26907.11 Með bréfi, dagsettu 28. april, sendi stefndi stefnanda greiðslu fjárhæðar þeirrar, sem getur í 1. lið, og kemur sá liður því ekki til athugunar í málinu. Þá er 6. liður viðurkenndur af stefnda, og var boðin greiðsla hans í greinargerð og því haldið fram, að greiðslu hafi ekki verið krafizt fyrr en við höfðun máls þessa. Aðalkrafa stefnda er byggð á því, að stefnandi eigi ekki kröfu til hærri bóta en nemi 150 króna grunnlaunum á mánuði, og telur stefndi þau laun í 3 mánuði auk fyrrgreinds 6. kröfuliðs stefn- anda eiga að nema kr. 1578.90. Fyrsta varakrafa stefnda er byggð á þvi, að. auk fjárhæðar þeirr- ar, sem í aðalkröfu hans greinir, eigi stefnandi rétt á fæðispen- ingum, kr. 918.00. Önnur varakrafa stefnda byggist á því, að þar eð markmið bótanna sé að gera stefnanda jafnsettan, sem hefði hann haldið áfram í stöðu sinni, geti hann ekki auk fyrrgreindra fjárhæða átt kröfu til hærri launa en eftirmaður hans bar úr býtum, að því er snertir lifrarhlut, söluþóknun og áhættuþóknun, en þær fjár- hæðir nema samkvæmt viðskiptareikningi eftirmanns stefnanda kr. 260.40 1750.67 547.20. Byggir stefndi þetta á því, að þegar skipið hafði farið eina söluferð og fengið litið fyrir farminn, eða £ 2236—14—-3, var því komið í flokkunarviðgerð, sem staðið hafði á frá áramótum næstu á undan, en skylt var að framkvæma án tafar. Þriðja varakrafa stefnda byggist á því, að til viðbótar fjárhæð- unum í 1. varakröfu eigi að koma þriðjungur þeirra fjárhæða, sem stefnandi krefst í lifrarhlut, sölu- og áhættuþóknun, ef ekki verði 325 fallizt á rök hans um sömu liði í 2. varakröfu. Er þar einnig miðað við þá staðreynd, að skipið fór aðeins eina Söluferð. Fjórða varakrafan er byggð upp á sama hátt og 3. varakrafan, að öðru leyti en því, að fastakaup, er stefnanda kynni að bera, er reiknað kr. 2419.50 hærra. Er þetta byggt á þeirri venju, sem stefndi heldur fram, að ríki hér, að skipstjórar á skipum felags- manna í Félagi íslenzkra botnvörpuskipaeigenda fái 600 króna grunnlaun á mánuði, meðan skipið er í flokkun eða viðgerð, svo fremi þeir vinni við skipið eða hafi eftirlit með verkinu af hálfu út- sérðarmanns skipsins. Lækkunarkröfur sínar almennt hefur stefndi rökstutt með því, að veiði og sála hafi gengið mjög illa undir stjórn stefnanda, og hafi stjórn stefnda oft átt viðræður við stefnanda um það, áð hann léti af skipstjórn, ef ekki breyttist til batnaðar. Hann hafi því lengi, áður en til uppsagnar kom, mátt búast við þvi, að svo færi, enda verið ásáttur um það. Heldur stefndi því fram, að orða- lag uppsagnarbréfsins hafi frekar átt að skoða sem sönnun þess, að stefnandi færi ekki úr þjónustu stefnda vegna þess, að sakir væru á hendur honum, heldur en hitt, að hann ætti að fá miklar bætur. Gegn eindregnum mótmælum stefnanda er ósannað, að nokkurt slíkt samkomulag hafi verið með aðiljum sem það, er stefndi lætur skína í, og hafa þessi rök bví eigi áhrif á fjárhæð dómkröfu stefnanda. Stefnandi hefur haldið fast við það, að lHfrarhlut, sölu- og áhættuþóknun beri að miða við 3 ferðir á tímabilinu og að leggja beri meðalsöluverð fyrri ferða á árinu 1943 til grundvallar um fjár- hæðina. Hann hefur mótmælt því, að aðgerðir stefnda eftir hina ólögmætu uppsögn fái haft áhrif á fjárhæð bótanna, enda hafi verið ónauðsynlegt með öllu að láta flokkunarviðgerð skipsins hefjast fyrir 13. desember 1943, heldur hafi það ráð verið upp tekið, er í ljós kom, að söluverð aflans var allmiklu lægra í fyrstu ferðinni, eftir að stefnandi lét af skipstjórn, heldur en verið hafði, meðan hann sigldi skipinu. Það þykir verða að fallast á það með stefnda, að miða beri bæt- ur til stefnanda við það, að hann verði svo settur, sem hann hefði verið áfram í þjónustu stefnda. Mótmæli hans gegn því, að skipið var sett til viðgerðar og veiði- og söluferðir féllu því niður, þykja því ekki hafa við rök að styðjast, enda hefði hann ekki haft vald á slíkum aðgerðum stefnda, þótt hann hefði haldið áfram skip- stjórninni. Tjón það, sem stefnandi verður því talinn hafa beðið og á bætur fyrir samkvæmt 3. og 8. gr. sjómannalaganna, þykir því bera að miða við hinar raunverulegu tekjur eftirmanns hans í skipstjórastarfinu, en framtal stefnda á þeim hefur ekki verið vé- fengt. Samkvæmt þessu verður 2. kröfuliður stefnanda tekinn til greina með kr. 5414.27, þar eð fastakaupshækkun sú, sem lýst er 326 i 4. varakröfu stefnda, þykir með hliðsjón af framanrituðu eiga að koma stefnanda í hag, þó breytt samkvæmt gildandi verðlags- visitölu á þeim tíma. Kröfuliður 3. og 4. verða teknir til greina með kr. 547.20 og 260.40, 5. liðinn þykir verða að telja viður- kenndan af stefnda, og 6. liðurinn hefur, eins og fyrr segir, verið viðurkenndur þegar í greinargerð, og verða því teknir til greina óbreyttir. Samkvæmt framanrituðu verður stefnda dæmt að greiða stefnanda samtals kr. 7469.77. Krafa stefnda um lækkun ársvaxta hefur ekki við rök að styðjast, og verða þeir því dæmdir 6%, en hins vegar ekki taldir frá fyrri tíma en stefnudegi. Stefndi hefur haldið þvi fram, að fjárhæðin í 1. kröfulið stefnanda hafi verið boðin honum, áður en til málssóknar þessarar kom, en gegn möót- mælum stefnanda hafa ekki verið færðar sönnur á þessa staðhæf- ingu, og þýkir stefndi því eiga að greiða stefnanda vexti einnig af þessari fjárhæð, eins og krafizt var. Eftir þessum málalokum þykir rétt að dæma stefnda til að greiða stefnanda málskostnað, og þykir hann með hliðsjón af öllu fram- anrituðu hæfilega ákveðinn kr. 1300.00. Þá verður einnig tekin til greina krafa stefnanda um sjóveð- rétt í b/s Ólafi Bjarnasyni, enda á hún stoð í lögum. Í dóminum áttu sæti Einar Arnalds borgardómari og meðdóms- mennirnir Þorgrímur skipstjóri Sigurðsson og Þorsteinn Þor- steinsson hagstofustjóri. Því dæmist rétt vera: Stefndi, h.f. Ásmundur, greiði stefnanda, Jóni Sigurðssyni, kr. 7469.77 með 6% ársvöxtum af kr. 13966.00 frá 19. janúar 1945 til 28. apríl 1945 og af kr. 7469.77 frá þeim degi til greiðsludags og kr. 1300.00 í málskostnað. Á stefnandi sjóveð- rétt í b/s Ólafi Bjarnasyni til tryggingar fjárhæðum þessum. Dómi þessum ber að fullnægja innan 15 daga frá lögbirt- ingu hans að viðlagðri aðför að lögum. 327 Mánudaginn 8. október 1945. Nr. 102/1944. Gunnar Guðmundsson (Theódór B. Lindal) gegn Jónínu Jónsdóttur (Einar B. Guðmundsson). Mál til fébóta vegna bifreiðarslyss. Dómur hæstaréttar. Sigurður Eggerz, bæjarfógeti á Akureyri, hefur kveðið upp héraðsdóminn. Áfrýjandi, sem að fengnu áfrýjunarleyfi 25. ágúst Í. á. hefur skotið máli þessu til hæstaréttar með stefnu 29. s. m., krefst þess, aðallega að hann verði einungis dæmdur til að greiða stefnda kr. 3000.00 án vaxta, og málskostnaður bæði í héraði og fyrir hæstarétti falli niður. Til vara krefst hann þess, að fjárhæð sú, sem dæmd var í héraði, verði lækkuð eftir mati dómsins og málskostnaður fyrir báðum dómum falli niður. Stefndi krefst staðfestingar héraðsdóms og málskostnaðar fyrir hæstarétti úr hendi áfrýjanda eftir mati dómsins. Bætur samkvæmt 5. lið skaðabótakröfu stefnda þykja hæfilega ákveðnar kr. 2500.00. Ákvæði héraðsdóms um aðra kröfuliði þykir mega staðfesta. Samkvæmt þessu verður áfrýjandi dæmdur til að greiða stefnda kr. 4040.00 með 6% ársvöxtum frá 3. desember 1943 til greiðsludags svo og málskostnað fyrir báðum dómum, samtals kr. 1500.00. Því dæmist rétt vera: Áfrýjandi, Gunnar Guðmundsson, greiði stefnda, Jóninu Jónsdóttur, kr. 4040.00 með 6% ársvöxtum frá 3. desember 1943 til greiðsludags og samtals kr. 1500.00 í málskostnað í héraði og fyrir hæstarétti. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. 328 Dómur bæjarþings Akureyrar 7. febr. 1944. Mál þetta hefur höfðað Jónina Jónsdóttir húsfrú, Brekkugötu 5, Akureyri, fyrir bæjarþingi Akureyrar með stefnu, dags. 9. des- ember 1943, gegn eiganda bifreiðarinnar A 101, Gunnari Guð- mundssyni bilstjóra, Lækjargötu 16, Akureyri, til greiðslu á kr. 5940.00 auk 6% ársvaxta frá 3. desember 1943 til greiðsludags svo og til greiðslu málskostnaðar, en samkvæmt framlögðum reikningi er hann gerður kr. 720.00. Stefndi hefur krafizt, að hann yrði að- eins dæmdur til að greiða 3000 kr. vaxtalaust, þar sem sú greiðsla hafi verið boðin fram. Þá er krafizt sýknu af málskostnaðarkröfunni og enn er krafizt málskostnaðar, þar sem málshöfðun sé tilefnislaus. Málavextir eru þessir: Með dómi 27. nóvember 1943 var Gunnar Guðmundsson, stefndi í þessu máli, sýknaður af máli því, sem var höfðað gegn honum fyrir brot á hegningarlögunum og bifreiðalögunum af réttvísinnar og valdstjórnarinnar hálfu, en málskostnaður skyldi greiðast af almannafé. Hér skulu tekin upp atvik málsins, eins og þau eru tilgreind í ofannefndum dómi. „Fimmtudaginn 17. september 1942, kl. 17.40, hringdi ákærði, Gunnar Guðmundsson, á lögregluvarðstofuna og tilkynnti, að hann hefði ekið á dreng í Þingvallastræti. Fór lögreglan á staðinn. Riss af staðnum var fyrst gert, eftir að málið hafði verið reassumerað, en lögreglan athugaði staðinn þegar í byrjun. Ákærði ók 17. september síðastliðinn bifreiðinni A 101, þegar áreksturinn varð. Vegurinn var þurr og ekki háll, en umferð, segir hann, að hafi verið mikil. Ákærði sá dreng 7—8 metra fyrir framan bílinn og segir, að hann hafi verið i fylgd með 2 konum. Hann var búinn að skipta um gir og kominn niður á 10 km hraða á klukkustund. Hann ók á vinstra kanti, en drengurinn og konan gengu um miðjan veg, því bifreið fór fyrir sunnan þau. Þessu atriði er mótmælt af Jónínu Jónsdóttur, sem varð fyrir bilnum, og því haldið fram af henni, að engir bílar aðrir en ákærða hafi verið þarna á veginum, og sama segir móðir drengsins, sem varð fyrir slysinu. Hún segist eigi hafa séð neinn bil á leiðinni, og eins segir vitnið Laufey Sigurðardóttir. Aftur á móti segir Valdemar Thorarensen, að hann hafi ekið bifreið á eftir ákærða, en segist ekki hafa séð aðra bila á leiðinni. Ákærði segist hafa álitið, að konurnar mundu gæta drengsins og halda áfram veginn, og gat því eigi séð, að nein hætta væri á ferð- um. En þegar nær dregur, segir hann, að hann hafi séð, að um lítinn dreng var að ræða, og er 1% metri var eftir að drengnum, hljóp drengurinn þvert úr leið. Hemlaði ákærði strax með báðum 329 hemlum, og segir hann, að þeir hafi verið í lagi á undan slysinu, en eftir slysið upplýstist, er lögregluþjónn Gísli Ólafsson reyndi bílinn, að bremsuteinninn hægra megin var slitinn, og er það álitið eðlilegt, að hann hafi slitnað við áreksturinn eftir áliti bif- reiðaeftirlitsmannsins. Þó að ákærði hemlaði, rann bifreiðin samt í mölinni á veginum, en þá sneri hann bifreiðinni eins hart og hann gat upp að steingirðingu norðan við veginn, og við þetta lögð- ust vinstri bretti bifreiðarinnar saman, er þau rákust á steingarðinn. Ákærði hefur haldið því fram, að konurnar hafi eigi hreyft sig, fyrr en bifreiðin skall upp að veggnum, en þá hljóp önnur konan að barninu, og konan og barnið fengu áverka við það, að bifreiðin kastaðist frá steinveggnum. Barnið varð eigi undir Þifreiðinni. Atvik fleiri en áður getur í skýrslu ákærða eru eigi Í samræmi við það, sem Jónína Jónsdóttir og Sigríður Guðmundsdóttir og Laufey halda fram. Rétt áður en áreksturinn varð, gengur Sigríður Guðmundsdóttir, þá til heimilis í Þrúðuvangi á Akureyri, Jónína Jónsdóttir, Brekku- götu 5, Akureyri, og Laufey Sigurðardóttir vestur Þingvallastræti. Með Sigríði var barn í vöggu og lítill drengur tveggja ára. Þegar kom að nr. 14 í Þingvallastræti, fór Sigríður yfir götuna til þess að ná í mjólk. Laufey ók barni í vagninum, en Jónína hélt í hönd drengsins að sögn Laufeyjar. Nú segir Laufey, að í þessum svifum sjái þær bifreið, er kom að vestan. Segir vitnið, að sér hafi ekki virzt bifreiðin keyra mjög hart. Í þessum svifum sleit drengurinn sig af Jónínu og ætlaði að elta móður sína, og heldur vitnið, að ákærði hafi ætlað að aka austur götuna svo hart, að hann yrði á undan drengnum. Ákærði hefur neitað því, að hann hafi hert ferðina til þess að komast norður fyrir drenginn, en segist mundu hafa farið norður fyrir drenginn, ef sér sýndist það fært. Vitnið segir nú, að Jónina hafi hlaupið á eftir drengnum, náð í höndina á honum og dottið um leið. Við þetta, segir vitnið, að drengurinn hafi kastazt eitthvað frá bifreiðinni, sem var komin út af norðurkanti vegarins. Vitnið segir, að þegar þær sáu bifreiðina, hafi þær verið yzt á suðurkanti vegarins. Í sambandi við það, sem vitnið segir, að ákærði muni hafa ætlað að hraða sér, svo að hann kæmi norður fyrir drenginn, er rétt að taka fram, að ákærði segir í réttarhaldi 21. desember 1942, að hann hafi aukið hraðann, því fleiri bifreiðar voru þarna, svo hann mátti ekki aka of hægt. En síðar gefur hann þá skýringu, að það hafi verið löngu á undan árekstrinum, að hann herti hraðann. Framburður Jónínu um þetta veigamikla atriði málsins, hvernig slysið bar að, er á reiki. Í réttarhaldi 21. desember segir hún, að hún hafi hlaupið eftir barninu, og er hún var komin út á miðja götuna, sá hún bifreið. Virtist henni hún langt frá og taldi enga 330 hættu á, að hún yrði fyrir henni. Í þessum svifum kom bifreiðin við hana, og hún féll. Í réttarhaldi 11. maí segir hún, að það geti verið, að hún hafi leitt drenginn, og seinast fullyrðir hún það. Hún veit ekkert, hvað bifreiðin var- langt frá drengnum, er hún hljóp af stað. Sigríður sá ekkert, hvað gerðist, en er hún var að opna aðaldyrnar á nr. 14, heyrði hún hljóð og sá Jóninu liggja á göt- unni fyrir aftan bifreiðina, en hún sá ekki drenginn, en gekk suður götuna og sá drenginn á grúfu á miðri götunni rétt fyrir sunnan bifreiðina. Ákærði hefur nú í fyrstu neitað þvi, að Sigríður hafi farið yfir götuna, en síðar upplýstist, að hann hefur haldið, að stúlkurnar hafi aðeins verið 2, og hélt því, að Sigríður væri önnur stúlkan, sem var við barnavagninn. Ákærði hefur neitað þvi, að drengurinn hafi hlaupið á eftir Sigríði yfir götuna, þar sem ákærði hefur sagt, að hann hafi engan mann séð ganga yfir götuna, fyrr en áreksturinn varð, segist hann eiga við, að hann hafi engan séð fyrr en hann kom að Þingvallastræti. Ákærði heldur þvi fast fram, að bifreiðarnar muni hafa ekið fyrir sunnan stúlkurnar, meðan slysið átti sér stað. Ákærði heldur fast við, að stúlkurnar hafi verið á miðjum vegi, en ekki á suðurkanti. Vitnið Laufey hefur sagt, að barnið hafi verið komið rétt að bifreiðinni, þegar Jónína hljóp af stað. Heldur Laufey, að þegar drengurinn hljóp yfir götuna, muni bifreiðin hafa verið 3 metra eða minna frá drengnum. Þegar bifreiðin rakst á Jónínu, missti hún meðvitund og vissi eigi, hvað fram fór frekar. Var hún flutt til Steingríms Aðalsteins- sonar, Þingvallastræti 14. Pétur Jónsson læknir var kallaður þang- að og gerði að meiðslum hennar, en Victor Gestsson hefur stundað hana. Bæði Jónina Jónsdóttir og Sigríður Guðmundsdóttir ætluðu að gera skaðabótakröfu undir þessu máli, en þær hafa engar kröfur gert, enda er sú venja komin á hér að höfða sérstök skaðabótamál. Framburður ákærða um hina miklu umferð er tortryggilegur, en hins vegar hefur það verið upplýst þrátt fyrir vitnaleiðsluna, að. bifreið Valdemars Thorarensens var þarna á veginum, og ók hann á eftir ákærða, og verður eigi talið sannað, að framburður ákærða um þetta atriði sé eigi sannað. (svo) Atvik að því, hvernig slysið bar að, eru eigi fyllilega upplýst. Ákærði hefur haldið því fram, að stúlkan Jónína hafi gengið eftir miðjum veginum og leitt drenginn, og hafi sér því eigi dottið í hug, að nein hætta væri á því að aka áfram. En er hann aftur var kominn nærri drengnum, reif drengurinn sig af stúlkunni og þaut fram fyrir bílinn. Þessi skýrsla ákærða er eigi afsönnuð, en ef ganga mætti út frá henni, virðist hafa verið réttmætt af bílstjóranum að snúa eins hart og hann gat upp að steingirðingunni. 331 Það er því eigi sannað í málinu, að ákærði hafi brotið gegn umferðarlögum eða bifreiðalögum, og heldur eigi sannað, að hann hafi gerzt sekur við hegningarlögin, og ber því að sýkna hann af ákæru réttvísinnar og valdstjórnarinnar.“ Þrátt fyrir það þó stefndi í máli þessu væri sýknaður í lög- reglumálinu, verður að líta svo á, að ekki sé sannað, að ef hann hefði gætt allrar aðgætni, að slysið hefði þá orðið, og væri hann því samkvæmt því skaðabótaskyldur, en inn á þetta er eigi ástæða til að fara frekar, þar sem stefndi hefur viðurkennt skaðabóta- skyldu sina. Það virðist einnig augljóst af forsendum dómsins, að ekki er sannað upp á stefnandann í þessu máli, að hún hafi átt sök í Þílslysinu, en þar sem fallið er einnig frá að gera kröfu, byggða á þvi, þykir eigi ástæða til að fara frekar inn á það. Ágreiningurinn í þessu máli er því aðallega um, hve háar skaða- bætur skuli greiddar. Samkvæmt sáttakæru í málinu er skaðabótakrafan sundurliðuð þannig: 1. Vinnutap ........0.0.0000. 020 en kr. 1000.06 2. Hjúkrun ......000000 0... — 450.00 3. Lyfja- og lækniskostnaður ...........00.2.00... —- 370.00 4. Skemmdir á fatnaði ............02.0000000..0.. — 120.00 5. Hæfilegar bætur fyrir sársauka, þjáningar, óþæg- ingi og lýti ........00220000.0 nn nn. — 4000.06 Stefndi telur, að liðir 1—2 eigi að takast undir einum lið, og þykir hann hæfilegur kr. 450—-500.00. 3. og 4. liður er viðurkennd- ur réttur. Stefnda þykir krafan undir lið 5 óhæfilega há og vill færa hann niður í 1000 kr. Áður en lengra er farið, þykir rétt að íhuga læknisvottorð þau, sem fyrir liggja. Þrír læknar hafa skoðað sjúklinginn. Pétur Jónsson læknir kom fyrstur til sjúklingsins, eða 17. september. Segir hann, réttarskj. 2, að hún hafi haft rispur og skrámur á hægra fæti upp á læri, og auk þess var hún öll mikið bólgin um öklalið, á v. f. var allmikið mar á kálfanum, á h. augnabrún var ca. 2 centimetra langur sapandi skurður og mikið mar á kinnbeinaboga. Victor Gestsson stundaði sjúklinginn frá 17. sept. 1942 til 31. okt. s. á. Vottorð hefur hann gefið 31. okt. 1942, 30. júní 1943, 3. desem- ber s. á. og 28. jan. 1944, réttarskjal 10, 11, 12 og 21. Í fyrsta vottorðinu segir hann, að hún hafi haft grunn sár viða á hægri fæti og fótlegg og eitt á hægra kné. Einnig hafði hún grunnt sár á hægra auga. Hún var mikið marin bæði í andliti og á síðu, en mest á fótum. Hægri fótur frá tám upp á mitt læri var 332 svo að segja eitt mar. Á vinstra fæti var marið minna. Fæturnir voru mjög bólgnir, og hélzt sú bólga lengi í báðum fótuim, og enn þá er dálitil bólga á hægra fæti. Hún gengur enn þá hölt, og er hægri fótur bólginn, eftir að hún fer á fætur á daginn. Auk þessara meiðsla hefur Jónina orðið fyrir taugaáfalli í sam- bandi við þetta, og eru taugar hennar eigi komnar í samt lag og bær voru fyrir slysið. 30. júní 1943 segir Viktor Gestsson, að hún segist alltaf hafa verki í fæti utanvert á h. fótlegg. Kringum öklalið er dálitil bólga, Þegar komið er við bólguna, kvartar hún undan eymslum, og hún kvartar við hreyfinguna undan sársauka í öklalið. 3. desember 1943 segir Viktor læknir, að hún kvarti yfir verkj- um í hægra fæti, og hvar sem maður styður á fótlegginn, segir hún, að hann sé aumur. Við mælingar, sem gerðar voru á fótleggjum hennar, var hægri fóturinn digurri en vinstri og hægra læri dig- urra en vinstra. Jónína kvartaði undan eymslum, er þrýst var á h. gagnauga. Viðvíkjandi truflun á taugakerfinu getur læknirinn eigi sagt, að hve miklu leyti truflunin stafaði frá sjálfu slysinu, eða að hve miklu leyti truflunin var, áður en slysið vildi til. 28. jan. 1944 segir læknirinn, að Jónína Jónsdóttir kvartaði enn þá undan verkjum í fótum og fótleggjum. Hann segir, að hún hafi gengið í nudd og þurfi enn þá um óákveðinn tíma að ganga í nudd. Þá hefur héraðslæknirinn gefið vottorð á réttarskjali 12. Skýrir hann frá langvinnu heilsuleysi stefnanda. Mælingar hans sýna einnig, að hægri fótur er digurri en vinstri fótur. Vottorðið endar Þannig: „Að mínum dómi mun frú Jónína að mestu vera búin að ná sér eftir hið umgetna bílslys, en hefur þó enn þá nokkrar þrautir um hægri ökla, einkum ef hún reynir verulega á fótinn, og eitthvað meiri ónot í höfði en annars vegna afleiðinga af nefndu slysi.“ Rétturinn lítur svo á hina ýmsu liði skaðabótanna: Ad. 1. Stefnandinn virðist hafa verið hætt að leita sér atvinnu fyrir utan heimilið, og verður því vinnutjón hennar að miðast við vinnutap á heimilinu, og þykir það hæfilega metið 300 kr. hvort ár, eða kr. 600.00 bæði árin. Ad. 2. Krafan um kr. 450.00 fyrir hjúkrun virðist sanngjörn, og þykir því rétt að taka hana til greina. Ad. 3—4. Þær kröfur eru viðurkenndar og verða því teknar til greina. Ad. 5. Læknisvottorð þau, sem fyrir liggja, sýna, að stefnandinn hefur verið eigi lítið meidd, og má telja vist, að sársauki tölu- verður fylgi sárum þeim, sem læknar lýsa. Rúmföst lá hún og 1 mánuð. Sjúklingurinn fékk og taugaáfall, þó það væri, að því er virðist, eigi lengi. Fætur hennar eru mismunandi digrir, og enn 333 hefur hún eymsl og verki í fótum og fótleggjum. Og enn þarf hún að ganga í nudd. Áfall það, er hún fékk, hefur orðið henni enn örðugra vegna fyrri veikinda hennar. Samkvæmt framansögðu virðist mega taka kröfuna undir lið 5 til greina með 3000 kr. Samkvæmt þessu ber stefnda að greiða stefnandanum kr. 600.00 plus kr. 450.00 plus kr. 370.00 plus kr. 120.00 plus kr. 3000.00, eða samtals kr. 4540.00 ásamt 6% ársvöxtum frá 3. des- ember 1943 til greiðsludags. Í málskostnað greiði stefndi stefnanda kr. 640.00. Því dæmist rétt vera: Stefndi, Gunnar Guðmundsson bilstjóri, eigandi bifreiðar- innar A 101, Lækjargötu 16, Akureyri, greiði stefnandanum, Jónínu Jónsdóttur, Brekkugötu 5, Akureyri, kr. 4540.00 ásamt 6% ársvöxtum frá 3. des. 1943 til greiðsludags. Í málskostnað greiði stefndi stefnanda kr. 640.00. Dóminum ber að fullnægja innan 15 daga frá lögbirtingu hans að viðlagðri aðför að lögum. Miðvikudaginn 10. október 1945. Nr. 54/1945. Valdstjórnin (Gunnar Þorsteinsson) gegn Vernharði Bjarnasyni (Garðar Þorsteinsson). Ómerking héraðsdóms og heimvísun. Dómur hæstaréttar. Hinn áfrýjaða dóm hefur upp kveðið Júlíus Havsteen, sýslumaður í Þingeyjarsýslu. Í þinghaldi í máli þessu 20. sept. 1944 voru skýrslur teknar af fjórum vitnum varðandi sök kærða, en hvorki var kærða þá né síðar kynnt efni skýrslna þessara né honum veittur kostur á að gera athugasemdir við þær. Átti dómari, eftir ýtarlega prófun vitna þessara og samprófun þeirra við kærða, að eiðfesta vitnin, ef þeim og kærða bar á milli um atriði, sem máli skiptu. Þá bar að láta trúnaðarmann verð- lagsstjóra staðfesta kæru sína. Svo átti og að rannsaka nán- ar, hversu mikil brögð voru að ölsölu þeirri, sem kærða er 334 talin til sakar. Það er og mikill galli á meðferð máls þessa, að kærða hefur ekki verið tilkynnt, að mál yrði höfðað á hendur honum til refsingar fyrir brot á tilteknum lagaboð- um og til greiðslu sakarkostnaðar. Loks athugast það, að ekki hefur verið aflað hegningarvottorðs kærða, að honum er enginn frestur ákveðinn til greiðslu sektar, að vararefsing er ákveðin einfalt fangelsi í stað varðhalds og að máls- kostnaður, sem kærði á að greiða, er ákveðinn með tiltek- inni fjárhæð. Sökum framangreindra galla á meðferð málsins verður að ómerkja héraðsdóminn og visa málinu heim í hérað til löglegrar meðferðar og dómsálagningar af nýju. Eftir þessum úrslitum ber að dæma greiðslu áfrýjunar- kostnaðar sakarinnar á hendur ríkissjóði, þar með talin málflutningslaun skipaðs sækjanda og verjanda fyrir hæsta- rétti, kr. 300.00 til hvors. Því dæmist rétt vera: Hinn áfrýjaði dómur á að vera ómerkur, og vísast málinu heim í hérað til löglegrar meðferðar og dóms- álagningar af nýju. Ríkissjóður greiði áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin málflutningslaun skipaðs sækjanda og verj- anda fyrir hæstarétti, hæstaréttarlögmannanna Gunn- ars Þorsteinssonar og Garðars Þorsteinssonar, kr. 300.00 til hvors. Dómur lögregluréttar Þingeyjarsýslu 21. september 1944. Mál það, sem hér liggur fyrir, er höfðað af valdstjórninni gegn Vernharði Bjarnasyni, kaupmanni í Húsavík, fyrir brot gegn lög- um nr. 3 13. febr. 1943 um verðlag, og eru hin nánari tildrög þessi. Kærði rekur kvikmyndahús í samkomuhúsinu í Húsavíkur- hreppi, og samhliða sýningunum eða skömmu fyrir hverja sýn- ingu og í hléunum milli þátta lætur hann fara fram sölu á ölföng- um, gosdrykkjum, cigarettum og sælgæti. Venjulega annast sölu þessa stúlkan Nanna Þórhallsdóttir, til heimilis í Húsavík, en stund- um hafa piltar verið fengnir til þess í forföllum hennar. Í vetur, sem leið, varð trúnaðarmaður verðlagsstjóra í Húsavík þess var, að öl var selt á kr. 2.00 innihald einnar flösku í stað kr. 1.75, og 335 gerði athugasemd um þetta til þáverandi forstjóra þessarar „bíó- sölu“, Bjarna Benediktssonar póstafgreiðslumanns, sem tók þegar þessi fyrirmæli trúnaðarmannsins til greina og lækkaði verðið sam- kvæmt fengnum fyrirmælum. Var svo látið við svo búið standa í trausti þess, að fyrirmæl- unum yrði áfram hlýtt, og ekki fengizt um það, þó ölið væri þarna selt með gistihúsverði, en ekki venjulegu búðarverði, þar til í júlí síðastl., að kærði hækkaði aftur ölið upp í kr. 2.00 f. innihald hverrar flösku í stað kr. 1.80. Kærði þá trúnaðarmaður verðlagsstjóra brotið með skriflegri kæru, dags. 2. ágúst þ. á., og er það gert í samráði við verðlags- stjóra. Kærði hefur sér til málsbótar haldið fram, að hann að vísu hafi um tíma, eða í júlí og ágúst þ. á., látið selja innihald ölflöskunnar á kr. 2.00, en lagt svo fyrir, að endurgreiða hverjum þeim, er tómri flösku skilaði, 25 aura, svo raunverulega sé ekki um verð- lagsbrot að ræða. Afgreiðslustúlkan Nanna Þórhallsdóttir hefur í réttinum borið, að hún hafi fengið þessi fyrirmæli frá kærða og endurgreitt þeim, sem kröfðust þess, 25 aura f. glerið, þegar því var skilað, en jafnframt er upplýst, að afgreiðslupilturinn Páll Kristinsson hefur engin slík fyrirmæli fengið og því ekki endur- greitt. Hvergi hefur verið auglýst eða tilkynnt um þessa endur- greiðslu, svo ætla verður, að hún hafi farið fram aðeins af mjög skornum skammti, enda virðist vitnaframburður í máli þessu stað- festa, að svo hafi verið. Með þessari ölsölu, sem kært er yfir, hefur kærði brotið gegn tilkynningum og settum reglum viðskiptaráðs og verðlagsstjóra, sbr. tilkynningar nr. 47/1943 og tilkynningu nr. 6/1944, og þannig gerzt brotlegur gegn lögum nr. 3 1943 um verðlag. Verður því að sekta kærða samkv. 9. gr. nefndra laga, og virðist sektin með tilliti til þess, að nokkrar málsbætur virðast liggja fyrir í fyrirmælum um endurgreiðslu á tómum flöskum, hæfilega metin í þetta sinn kr. 125.00 í ríkissjóð. Sektin greiðist við birtingu dóms þessa, ellegar afplánist hún með 4 daga einföldu fangelsi. Í málskostnað greiði kærði 25 krónur. Því dæmist rétt vera: Kærði, kaupmaður Vernharður Bjarnason, til heimilis í Húsavík, greiði sekt í ríkissjóð kr. 125.00 — eitt hundrað tutt- ugu og fimm krónur — fyrir brot á lögum nr. 3 13. febr. 1943 um verðlag. Sektin greiðist við löglega birtingu dóms þessa, ellegar sæti kærði í hennar stað 4 daga einföldu fangelsi. Svo greiði kærði í málskostnað 25 krónur. Dóminum ber að fullnægja undir aðför að lögum. 336 Föstudaginn 12. október 1945. Nr. 124/1944. Sigurður Gizurarson (Egill Sigurgeirsson) segn Bæjargjaldkera Reykjavíkur f. h. bæjarsjóðs (Einar B. Guðmundsson). Útsvarsmál. Dómur hæstarétíar. Sigurður Grímsson, fulltrúi borgarfógetans í Reykjavík, hefur kveðið upp hinn áfrýjaða úrskurð. Áfrýjandi, sem að fengnu áfrýjunarleyfi 13. október 1944 hefur með stefnu 16. s. m. skotið máli þessu til hæsta- réttar, krefst þess, að úrskurðurinn verði felldur úr gildi og synjað verði um framkvæmd lögtaksgerðarinnar. Svo krefst hann og, að stefndi verði dæmdur til að greiða hon- um málskostnað fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Stefndi krefst staðfestingar á úrskurðinum og málskostn- aðar fyrir hæstarétti úr hendi áfrýjanda eftir mati dómsins. Það er upp komið í máli þessu, að áfrýjandi fluttist til Reykjavíkur í júlímánuði 1942 og réðst þá fastur starfsmað- ur hjá h/f Hamri og var í þeirri atvinnu, þegar útsvar það, sem í máli þessu greinir, var á hann lagt. Hafði hann hús- næði í Reykjavík, er h/f Hamar sá honum fyrir. Hann átti því raunverulega heimilisfang í Reykjavik og var þar út- svarsskyldur samkvæmt 8. gr. laga nr. 106/1936, þegar út- svarið var lagt á hann. Ber því að staðfesta úrskurð fógeta- dómsins. Eftir þessum úrslitum ber að dæma áfrýjanda til að greiða málskostnað fyrir hæstarétti, sem ákveðst kr. 400.00. Því dæmist rétt vera: Hinn áfrýjaði úrskurður á að vera óraskaður. Áfrýjandi, Sigurður Gizurarson, greiði stefnda, bæj- argjaldkera Reykjavíkur f. h, bæjarsjóðs, kr. 400.00 í málskostnað fyrir hæstarétti. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. 337 Úrskurður fógetaréttar Reykjavíkur 25. apríl 1944. Gerðarþola, Sigurði Gizurarsyni, Norðurstis 5 hér í bæ, var gert að greiða í útsvar til bæjarsjóðs Reykjavíkur fyrir árið 1943, kr. 400.00, nú að eftirstöðvum kr. 260.00. Þar sem hann hefur ekki greitt útsvar þetta, hefur bæjargjaldkeri f. h. bæjarsjóðs krafizt Þess, að það verði innheimt með lögtaki. Gerðarþoli hefur mótmælt framgangi hinnar umbeðnu lögtaks- serðar, þar sem hann telur, að hann hafi ekki verið útsvarsskyldur hér umrætt tímabil og útsvarið hafi því verið ranglega á hann lagt hér. Kveðst hann hafa komið hingað til bæjarins sumarið 1942 og verið hér í atvinnu síðan og haft hér herbergi á leigu. Kveðst hann hafa skráð sig hér á manntal þá um haustið með þeirri athuga- semd, að hann ætti lögheimili að Litlu-Hildisey í Austur-Landeyja- hreppi, endæ kveður hann, að lagt hafi verið á sig útsvar þar fyrir umrætt ár, sem hann hafi að fullu greitt. Gerðarbeiðandi hefur haldið fast við kröfu sína um lögtak, og lögðu aðiljar málið undir úrskurð réttarins. Samkvæmt þeim upplýsingum, sem fyrir liggja í málinu, hefur gerðarþoli flutzt hingað til bæjarins sumarið 1942 og dvalið hér síðan í atvinnu og haft hér herbergi á leigu. Rétturinn lítur svö á, að þessi dvöl gerðarþola hér í bænum sé þess eðlis, að hún hafi samkvæmt ákvæðum 8. gr. útsvarslaganna nr. 106 1936 bakað hon- um útsvarsskyldu hér umrætt tímabil, og að útsvar það, sem hér er um að ræða, sé því réttilega á hann lagt. Þykir því samkvæmt framansögðu verða að leyfa framgang hinnar umbeðnu lögtaksgerðar á ábyrgð gerðarbeiðanda. Því úrskurðast: Hin umbeðna lögtaksgerð á fram að ganga á ábyrgð gerðar- beiðanda. 22 338 Miðvikudaginn 17. október 1945. Nr. 8/1945. Ingibjörg N. Jóhannsdóttir, Ólafur Haukur Ólafsson og Arnfríður Eðvaldsdóttir gegn Stríðstryggingafélagi íslenzkra skipshafna. Setudómari hrl. Sveinbjörn Jónsson í stað hrd. Árna Tryggvasonar. Ágreiningur um greiðslu dánarbóta og lifeyris. Dómur hæstaréttar. Áfrýjendur hafa skotið máli þessu til hæstaréttar með stefnu 11. jan. þ. á. að fengnu áfrýjunarleyfi 9. s. m. og gjaf- sóknarleyfi 5. s. m. Krefjast þeir þess, að stefndi verði dæmdur til að greiða þeim dánarbætur, kr. 21000.00 með 5% ársvöxtum frá 18. febrúar 1943 til greiðsludags, kr. 21000.00 til kaupa lífeyris og málskostnað í héraði og fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Stefndi krefst staðfestingar hins áfrýjaða dóms og máls- kostnaðar fyrir hæstarétti úr hendi áfrýjanda eftir mati dómsins. Með vísun til forsendna hins áfrýjaða dóms þykir mega staðfesta hann. Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður fyrir hæsta- rétti falli niður. Málflutningslaun umboðsmanns áfrýjanda, kr. 1000.00, greiðist úr ríkissjóði. Því dæmist rétt vera: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Málskostnaður fyrir hæstarétti fellur niður. Málflutningslaun skipaðs talsmanns áfrýjenda, hrl. Magnúsar Thorlacius, kr. 1000.00, greiðist úr ríkissjóði. Dómur sjó- og verzlunardóms Reykjavíkur 28. apríl 1944. Mál þetta, sem dómtekið var 24. þ. m., hefur Ingibjörg N. Jó- hannsdóttir, Neskaupstað, fyrir sína hönd og f. h. sonar síns Ólafs Hauks Ólafssonar og f. h. tengdamóður sinnar, Arnfríðar Eðvalds- 339 dlóttur, höfðað fyrir sjó- og verzlunardóminum með stefnu; útgef- inni 24. jan. þ. á., gegn Stríðstryggingafélagi íslenzkra skipshafna til greiðslu á kr. 21000.00 í dánarbætur ásamt 5% ársvöxtum frá 18. febr. 1943 til greiðsludags svo og á kr. 21000.00 til kaupa á lífeyri og loks til greiðslu málskostnaðar eftir mati dóms- ins, eins og málið væri eigi gjafsóknarmál, en stefnendum hefur verið veitt gjafsókn. Stefndi krefst sýknu og málskostnaðar sér til handa. Málsatvik eru þau, að hinn 18. febrúar 1943 var v.s. Magnús N.K. 84 á leið til Englands. Kl. 8.00 var komið ofsaveður, og nokkru síðar kom leki að skipinu. Kl. 11.50 voru þeir Ólafur H. Jónsson og Sigdór Sigurðsson að dæla með þilfarsdælunni. Sást þá afar stórt brot, sem sýnilegt var, að lenda myndi á skipinu. Var þá kallað til mannanna og þeim skipað að forða sér. Leituðu þeir þá í hlé fyrir aftan vélarrúm skipsins, en í sömu svifum reið annað brot yfir skipið, og skolaði þá neindum tveim skipverjum fyrir borð. Jafn- framt hafði björgunarfleki skipsins slitnað, svo að hann losnaði, og tókst nefndum Sigdór að komast á flekann, og varð honum bjargað, en Ólafi skaut aldrei upp, og ekkert sást af honum nema sjóhattur. Í leiðarbók skipsins segir, að Sigdór hafi skýrt svo frá, að flekinn hafi tekið Ólaf með sér, og hafi flekinn kastazt á hann og vafalaust rotað hann. Nefndur Sigdór hefur staðfest fyrir dómi, að rétt sé frá skýrt í leiðarbókinni, en bætir þó við, að það sé sitt álit, að flekinn hafi rotað Ólaf, Þegar hann losnaði, og telur, að þeim Ólafi hefði að öllum líkindum tekizt að standa af sér sjóinn, ef þeir hefðu ekki sogazt út með flekanum. Stefnendur byggja kröfur sínar á því, að nefnt slys hafi orðið beinlínis af völdum styrjaldarinnar, þar sem sannað sé, að björg- unarflekinn hafi valdið dauða Óslafs, og flekinn sé eingöngu hafð- ur með skipinu til öryggis gegn þeim sérstöku hættum, sem af styrjöldinni stafa. Telja stefnendur því, að samkvæmt lögum um stríðsslysatryggingu sjómanna sé stefnda skylt að bæta þeim slys Þetta með hinum umstefndu fjárhæðum. Stefndi byggir sýknukröfu sína fyrst og fremst á því, að ósann- að sé, að nefndur björgunarfleki hafi átt þátt í slysinu, og jafnvel þótt svo yrði talið, þá hafi slysið ekki orðið beinlínis af völdum styrjaldar, þar sem orsökin sé í svo fjarlægu og óbeinu sambandi við styrjöldina. Í máli þessu er aðeins eitt vitni, Sigdór Sigurðsson, til frásagnar um, hvernig slysið bar að höndum. Eins og málsatvikum ér lýst hér að framan, er framburður þess um það, hvort flekinn hafi valdið slysinu, ekki ótvíræður. Gegn mótmælum stefnda verður dómurinn því að líta svo á, að ekki séu fram komnar nægar sann- anir fyrir því, að umræddur björgunarfleki hafi valdið dauða Ólafs H. Jónssonar, og verður þegar af þeirri ástæðu að sýkna 340 stefnda af kröfum stefnanda í máli þessu. Eftir öllum atvikum þykir þó. rétt, að málskostnaður falli niður. Málflutningslaun hins skipaða talsmanns stefnanda, Magnúsar Thorlacius hrl., ákveðast kr. 1000.00 og greiðast úr ríkissjóði. Í dóminum áttu sæti þeir Árni Tryggvason, settur borgardómari, og meðdómendurnir Pétur Sigurðsson sjóliðsforingi og Þorsteinn Þorsteinsson hagstofustjóri. Því dæmist rétt vera: Stefndi, Stríðstryggingafélas íslenzkra skipshafna, skal vera sýkn af kröfum stefnanda, Ingibjargar N. Jóhannsdóttur ft. h. sína, Ólafs Hauks Ólafssonar og Arnfríðar Eðvaldsdóttur, 1 máli þessu. Málskostnaður falli niður. Málflutningslaun skipaðs talsmanns stefnanda, Magnúsar Thorlacius hrl., kr. 1000.00, greiðist úr ríkissjóði. Mánudaginn 22. október 1945. Nr. 155/19441. Strætisvagnar Reykjavíkur h/f. (Theódór B. Líndal) gegn Ragnheiði Árnadóttur og gagnsök (Ragnar Ólafsson). Setudómari próf. Ísleifur Árnason í stað hrd. Árna Tryggvasonar. Fébótamál vegna bifreiðarsivss. Dómur hæstaréttar. Aðaláfrýjandi, sem skotið hefur máli þessu til hæstaréttar með stefnu 22. des. f. á., gerir þær dómkröfur, aðallega að hann verði algerlega sýknaður og að honum verði dæmdur málskostnaður fyrir báðum dómum úr hendi gagnáfrýjanda eftir mati hæstaréttar. Til vara krefst hann þess, að hann verði aðeins dæmdur til að greiða hæfilegar skaðabætur eftir mati hæstaréttar og að málskostnaður fyrir báðum dómum verði þá látinn falla niður. Gagnáfrýjandi, sem skotið hefur málinu til hæstaréttar með stefnu 9. janúar þ. á., krefst þess, að aðaláfrýjandi verði dæmdur til að greiða honum 311 8103 krónur í skaðabætur ásamt 5% ársvöxtum frá 3. októ- ber 1944 til greiðsludags og málskostnað fyrir báðum dóm- um eftir mati hæstaréttar. Það verður eigi talið sannað, að bifreiðarstjórinn hafi gætt þess, að allir þeir, er fara vildu úr bifreiðinni, væru farnir út og að afturdyrnar væru lokaðar, áður en hann ók af stað. Hins vegar benda framburðir vitna, sem þó eru ekki samhljóða í sumum atriðum, til þess, að gagnáfrýjandi hafi stigið út úr vagninum, áður en hann væri að fullu stanz- aður. Þegar þessa er gætt, þykir rétt með vísun til 34. gr. bifreiðalaganna nr. 23/1941, að aðaláfrýjandi bæti gagn- áfrýjanda tjón hans að hálfu. Kemur þá til álita fjárhæð skaðabótakröfunnar, sem sundurliðuð er í héraðsdómi. Um 1. kröfulið, kr. 1476.00, er enginn ágreiningur. 2. kröfulið, kr. 1627.00, þykir rétt að taka til greina að fullu. Bætur samkvæmt 3. kröfulið þvkja hæfilega ákveðnar 2500 krónur. Ber því að dæma aðaláfrýjanda til að greiða gagnáfrýj- anda helming ofangreindra fjárhæða, eða samtals kr. 2801.50 ásamt 5% ársvöxtum frá 3. október 1944 til greiðsludags. Samkvæmt þessum úrslitum þykir rétt, að aðaláfrýjandi greiði gagnáfrýjanda málskostnað fyrir báðum dómum, sem þykir hæfilega ákveðinn 1200 krónur. Því dæmist rétt vera: Aðaláfrýjandi, Strætisvagnar Reykjavíkur h/f, greiði sagnáfrýjanda, Ragnheiði Árnadóttur, kr. 2801.50 með 5% ársvöxtum frá 3. okt. 1944 til greiðsludags og sam- tals kr. 1200.00 í málskostnað fyrir báðum dónum. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 2. nóvember 1944. Mál þetta, sem var dómtekið 27. f. m., hefur Ragnheiður Árna- dóttir, Laugavegi 160 hér í bæ, höfðað fyrir bæjarþinginu með 342 stefnu, útgefinni 28. september s. l., gegn formanni Strætisvagna Reykjavíkur h/f. f. h. félagsins til greiðslu skaðabóta, að fjárhæð kr. 8103.00 með 5% ársvöxtum frá stefnubirtingardegi 3. f. m. til greiðsludags og málskostnaðar að mati dómara. Með stefnu, útgefinni 2. f. m., hefur stefnandi stefnt Sjóvátrygg- ingarfélagi Íslands h/f. til réttargæzlu í málinu, en síðargreind bifreið stefnda, R 976, var tryggð hjá þvi. Stefndi hefur aðallega krafizt sýknu og málskostnaðar, en til vara lækkunar bótakröfunnar, og að málskostnaður verði þá látinn falla niður. Stefnandi lýsir málavöxtum svo: Miðvikudaginn 15. september 1943 var hún farþegi í strætis- vagninum R 976, eign stefnda. Kom hún í vagninn gegnt heimili sínu og ók í honum niður Laugaveg. Rétt fyrir klukkan 17 nam vagninn staðar við Laugaveg 38, og fóru farþegar (kona með dreng) út um afturdyr vagnsins. Stefnandi fór á eftir þeim, en á meðan hún stóð á þrepinu utan dyra, var vagninum ekið af stað. Stefnandi hafði þá þegar búizt til að stiga niður á gangstéttina og stóð þvi öðrum fæti á þrepinu, en við kipp þann, er bifreiðin tók, skelltist afturhurðin í stefnanda, og missti hún þá jafnvægi og féll niður í gangstéttina. Kom hún þannig niður, að hægri fóturinn var snúinn um Öklann, og brotnaði hann þar við fallið. Telur stefnandi bifreiðarstjórann hafa sýnt slíka vangæzlu með því að aka af stað, áður en farþegar þeir, sem erindi áttu úr vagninum, voru komnir út, að hann hafi átt alla sök slyssins, og beri stefnda því að bæta tjón það, er af hlauzt. Stefndi byggir aðalkröfu sína á því, að slys þetta hafi orðið bifreiðarstjóranum að vitalausu, þar eð stefnandi hafi stigið út úr vagninum, áður en hann var stöðvaður, og eigi hún því alla sök slyssins. Styður stefndi þessa staðhæfingu siná við vætti þeirra farþega, sem í vagninum voru, er slysið varð, og rannsóknarlög- reglan fékk færi á að yfirheyra um aðdraganda slyssins. Ber vitnunum saman um það, að vagninn hafi ekið af stað, áður en stefnandi fór út úr honum, en þegar stefnandi og eitt þessara vitna sýndu á sér fararsnið, hafi einhver farþeganna hrópað til bifreiðarstjórans, að hann skyldi nema staðar, því að fleiri þyrftu að komast út. Hafi bifreiðarstjórinn orðið við þeim tilmælum, en stefnandi hafi stigið út úr vagninum, áður en hann var orðinn kyrr. Það hefur komið fram í málinu, að frágangur afturhurðar bif- reiðarinnar R 976 er slíkur, að hvorki getur bifreiðarstjórinn lokað dyrunum úr sæti sínu né heldur er í bifreiðinni ljósaútbúnaður, er gefi honum til kynna, hvort dyrnar eru opnar eða lokaðar. Slíkur frágangur á bifreið, þeirrar gerðar sem R 976, þykir valda því, að bifreiðarstjóranum ber að gæta aukinnar og sérstakrar 343 varkárni, er farþegar hans fara um afturdyrnar. Eigi er unnt að telja hann hafa gætt þessa sem skyldi, er slys þetta varð, þar eð hann ók af stað, án þess að ganga úr skugga um, að allir væru farnir, er fara vildu, og að afturdyrnar væru lokaðar, enda hefur staðhæfingu stefnanda um hið gagnstæða, er hún kom að þeim, ekki verið hnekkt, heldur hins vegar fengið stuðning af vætti konu þeirrar, er fór úr vagninum á eftir henni. Verður því samkvæmt 34. gr. bifreiðalaganna nr. 23 frá 1941 að telja bifreiðarstjórann í bifreiðinni R 976 hafa átt nokkra sök á slysinu, og ber stefnda því að bæta tjón stefnanda, er af því hlauzt. Hins vegar verður að telja það sannað með framburðum fyrrgreindra farþega, að stefnandi eigi meginsökina á umræddu slysi, þar sem hún beið eigi eftir stöðvun vagnsins. Með hliðsjón af 3. málsgr. 34. gr. bifreiða- laga þykir þetta eiga að valda niðurfærslu bóta til hennar, og þykir hæfilegt að færa þær niður um % hluta. Varakröfu sína studdi stefndi öðrum þræði við það, að stefn- andi ætti sjálf að nokkru sök á slysinu, og eru því atriði þegar gerð skil hér að framan. Þá hefur stefndi og mótmælt tveim liðum bótakröfunnar sem of háum, og verða kröfuliðirnir því teknir til athugunar hver um sig. Stefnandi hefur skipt kröfu sinni svo: 1. Læknishjálp og bifreiðakostnaður kr. 876.00 kr. 600.00 samtals ........000000 00. kr. 1476.00 2. Kostnaður af að láta aðra vinna heimilisstörf í forföllum stefnanda .........00000 0000... — 1627.00 3. Þjáningabætur .............20000 0000 ne... — 5000.00 Alls kr. 8103.00 Um 1. Kröfum þessum hefur ekki verið mótmælt, og verða þær því teknar til greina óbreyttar. Um 2. Stefnandi hafði með höndum venjuleg húsfreyjustörf á heimili sínu fyrir eiginmann sinn og þrjú uppkomin börn þeirra. Er hún varð fyrir slysi þessu, tók dóttir hennar, Greta Stein- Þórsdóttir, við störfum hennar, en varð þá sjálf að hætta verk- smiðjuvinnu, er hún hafði áður stundað. Kveðst stefnandi hafa verið ófær til vinnu í 3 mánuði og hafa greitt dóttur sinni laun fyrir þann tíma samkvæmt þeim kjörum, er hún hefði annars haft samkvæmt verkalaunasamningi Iðju og Félags íslenzkra iðnrek- enda, og námu þau fjárhæð kröfuliðsins. Stefndi hefur mótmælt fjárhæð þessa liðs á þeim grundvelli, að ósannað sé, að stefnandi hafi verið svo lengi frá vinnu, sem haldið er fram. Samkvæmt vottorði heimilislæknis stefnanda lá hún í gipsumbúðum í 5 vikur og hafði síðan fótavist í 3 vikur með göngugips, sem kallað er, en ekki segir frekar um forföll stefnanda vegna slyssins. Með hlið- sjón af þessu svo og öðru, sem upp er komið í málinu, þykja hæfi- legar bætur samkvæmt þessum lið kr. 1000.00. 344 Um 3. Þessum lið hefur stefndi mótmælt sem allt of háum. Með hliðsjón af því, sem sagt var undir 2. lið um legu stefnanda, svo og öðrum læknisvottorðum og gögnum í málinu þykja bætur samkvæmt þesum lið hæfilega ákveðnar kr. 2000.00. Úrslit málsins verða því þau, að stefnda verður dæmt að greiða stefnanda að % hluta bætur þær, er að framan greinir, eða alls kr. 1492.00 auka vaxta, eins og krafizt var, svo og málskostnað, sem ákveðst kr. 300.00. Árni Tryggvason borgardómari kvað upp dóm Þenna. Þvi dæmist rétt vera: Stefndi, Strætisvagnar Reykjavíkur h/f., greiði stefnanda, Ragnheiði Árnadóttur, kr. 1492.00 með 5% ársvöxtum frá 3. október 1944 til greiðsludags og kr. 300.00 í málskostnað. Dómi þessum ber að fullnægja innan 15 daga frá lögbirt- ingu hans að viðlagðri aðför að lögum. Miðvikudaginn 24. október 1945. Nr. 24/1945. Fjármálaráðherra f. h. ríkissjóðs (Sigurður Ólason) gegn Kristjáni Þorgrímssyni (Ólafur Þorgrímsson). Setudómari próf. Ólafur Lárusson í stað hrd. Árna Tryggvasonar. Fébótamál samkvæmt lögum. nr. 99/1943. Dómur hæstaréttar. Áfrýjandi, sem skotið hefur máli þessu til hæstaréttar með stefnu 21. febrúar 1945, krefst þess, aðallega að hann verði algerlega sýknaður, til vara, að hann verði sýknaður að svo stöddu, og til þrautavara, að dæmd fjárhæð verði færð niður eftir mati dómsins. Loks krefst hann, að honum verði dæmdur málskostnaður bæði í héraði og fyrir hæsta- rétti eftir mati dómsins. Stefndi krefst þess, aðallega að héraðsdómurinn verði staðfestur, en til vara, að honum verði dæmdar bætur eftir mati dómsins. Svo krefst hann og málskostnaðar fyrir hæstarétti úr hendi áfrýjanda. 345 Umboðsmenn aðilja hafa lyst yfir því hér fyrir dómi, að skýrslur hafi ekki fengizt hjá heryfirvöldum Bandaríkja um aðdraganda slyss þess, er í máli þessu greinir, en samkvæmt þeim gögnum, er lögð hafa verið fram í málinu og lýst er í héraðsdómi, hlauzt tjónið af völdum amerískrar flugvélar, er var á vegum Bandaríkjahers, án þess að vangæzlu stefnda væri á nokkurn hátt til að dreifa. Ber því að bæta stefnda tjón hans samkæmt ákvæðum laga nr. 99/1943. Kemur þá til athugunar skaðabótakrafa stefnda, sem sundurliðuð er í héraðsdómi. 1. Tveir dómkvaddir menn hafa metið kostnað af viðgerð þeirri, sem fram fór á bifreið stefnda eftir slysið, og kveða þeir viðgerðarkostnað þenna hæfilega talinn kr. 13262.36. Rétt þykir, eins og á stendur, að leggja mats- gerð þessa til grundvallar og dæma áfrýjanda til að greiða stefnda fjárhæð þessa. 2. Rétt þykir að staðfesta ákvæði héraðsdómsins um fé- bætur fyrir missi bifreiðarinnar í 24 daga og atvinnu- missi um sama tíma. Samkvæmt framanrituðu ber að dæma áfrýjanda til að greiða stefnda kr. 13262.36 - kr. 2500.00, eða kr. 15762.36 ásamt 6% ársvöxtum frá 3. júní 1914 til greiðsludags. Ákvæði héraðsdóms um málskostnað í héraði á að vera óraskað. Áfrýjandi greiði stefnda málskostnað fyrir hæstarétti, sem ákveðst kr. 1000.00. Því dæmist rétt vera: Áfrýjandi, fjármálaráðherra f. h. ríkissjóðs, greiði stefnda, Kristjáni Þorgrímssyni, kr. 15762.36 ásamt 6% ársvöxtum frá 3. júní 1944 til greiðsludags. Ákvæði héraðsdóms um málskostnað á að vera óraskað. Áfrýjandi greiði stefnda kr. 1000.00 upp í málskostn- að fyrir hæstarétti. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. 346 Dómur bæjarþings Reykjavíkur 23. desember 1944. Mál þetta, sem dómtekið var 18. þ. m., hefur Kristján Þorgríms- son bifreiðarstjóri hér í bæ höfðað fyrir bæjarþinginu eftir árang- urslausa sáttaumleitun með stefnu, útgefinni 15. júní s. l., gegn fjármálaráðherra f. h. ríkissjóðs til greiðslu skaðabóta, að fjárhæð kr. 17702.46, eða annarrar lægri fjárhæðar eftir mati dómara auk 6% ársvaxta frá 2. október 1943 til greiðsludags og málskostnaðar að skaðlausu. Stefndi hefur aðallega krafizt sýknu, til vara sýknu að svo stöddu og til þrautavara verulegrar lækkunar á dómkröfum stefn- anda að mati dómara. Þá hefur hann og krafizt lækkunar vaxta i 5% og aðallega málskostnaðar sér til handa, en til vara, að máls- kostnaður verði látinn falla niður. Málsatvik eru þessi: Hinn 2. október f. á. var stefnandi að vinnu með bifreið sína, R 728, á flugvellinum hér við bæinn. Var stefnandi þar að vinna í Þarfir setuliðsmanna. Um ki. 11.20 var verið að moka hlassi á bif- reiðina, en stefnandi sat í stýrishúsi. Í þeim svifum bar að ameríska herflugvél, sem var að reyna af hefja sig til flugs, en rakst á bif- reiðina og skemmdi hana mikið. Stefnanda tókst þó áður að bjarg- ast út úr bifreiðinni og sakaði lítt eða ekki. Þegar eftir árekstur- inn komu brezk hernaðaryfirvöld á vettvang, og var bifreiðinni þegar í stað komið fyrir til viðgerðar hjá bifreiðaverkstæði Tryggva Péturssonar á Co hér í bænum. Viðgerð á bifreiðinni var lokið að fullu hinn 24. nóvember f. á., og nam kostnaðurinn sam- tals kr. 14570.93. Auk þess kveðst stefnandi hafa orðið fyrir vinnutfjóni, samtals kr. 3131.52. Þar eð hernaðaryfirvöld Banda- ríkjanna, sem áttu vél þá, er slysinu olli, hafa ekki viljað greiða stefnanda fyrrgreindar bætur, hefur stefnandi höfðað þetta mál gegn fjármálaráðherra Íslands með skirskotun til laga nr. 99 frá 1943. Stefnandi byggir kröfur sínar á því, að samkvæmt fyrrgreind- um lögum sé ríkissjóði skylt að bæta íslenzkum ríkisborgurum tjón, er þeir bíða vegna aðgerða hernaðaryfirvalda Bandaríkja Norður-Ameríku, enda séu þau Þótaskyld að íslenzkum lögum. Kveður hann stjórnendur fyrrgreindrar flugvélar hafa átt alla sök á árekstrinum, enda hafi staður sá, er bifreiðin var á, verið valinn af manni þeim, er sagði stefnanda fyrir verkum. Stefndi byggir aðalkröfu sina á því, að hernaðaryfirvöld Bandaríkjanna beri ekki ábyrgð á slysi þessu, heldur séu brezk hernaðaryfirvöld ábyrg vegna þess, að stefnandi hafi verið við vinnu í þágu þeirra á flugvellinum, sem sé eign þeirra, og að Þeirra sé sökin á því, að bifreið stefnanda var látin standa svo nærri flugbraut, að slys þetta hlauzt af. 347 Þótt viðurkennt sé, að stefnandi var að vinnu í þágu brezka hersins og á flugvelli, er lýtur yfirráðum hans, verður ekki fallizt á rök stefnda fyrir sýknukröfu hans, þar eð ekkert hefur upp komið í málinu, er sýni, að ógætilega hafi verið að farið af hálfu stefnanda eða þeirra, sem sögðu honum fyrir verkum, en hins vegar óvéfengt, að flugvél sú, er slysinu olli, var eign hernaðaryfir- valda Bandaríkja Norður-Ameríku. Verður því samkvæmt ákvæð- um fyrrgreindra laga nr. 99 frá 1943 að telja stefnda bera bóta- ábyrgð á tjóni stefnanda af slysi þessu. Varakröfu sína byggir stefndi á því, að bótaskylda hans sam- kvæmt lögunum verði ekki virk fyrr en þrautreynt sé, hvort tjón- þoli geti ekki fengið bætur með samningum við fulltrúa hernaðar- yfirvaldanna. Kveður stefndi, að í þessu tilviki sé fjarri því, að reynt hafi verið til hlítar að ná samkomulagi um fjárhæð bót- anna, enda hafi gögnum þeim, er stefnandi studdi við kröfur sínar, verið mjög ábóta vant og því eigi fyrir það girt, að samn- ingar gætu tekizt á grundvelli ýtarlegri gagna af hans hálfu. Ekki verður séð, að þessi rök eigi stoð í nefndum lögum, heldur virðast lögin heimila tjónþolum beinan bótarétt á hendur stefnda, sein öðlast við það hinn sama rétt á hendur þeim, er tjóninu valda. Verður varakrafa stefnda því eigi tekin til greina. Kemur þá til athugunar fjárhæð skaðabótanna og þar með Þrautavarakrafa stefnda. Stefndi hefur haldið því fram, að reikn- ingurinn fyrir viðgerðarkostnaðinn sé óhæfilega hár, einkum að þvi er varðar smíði hins nýja stýrishúss, og telur hann verð þess allt of hátt í hlutfalli við verðmæti bifreiðar stefnanda yfirleitt. Að tilhlutan stéfnda hafa tveir dómkvaddir menn metið kostnað af viðgerð þessari, og nemur mat þeirra, er fram fór í þessum mán- uði, kr. 13262.36. Heldur stefndi því fram, að stefnanda hafi borið að láta fara fram mat sem þetta svo og lögreglurannsókn Þegar eftir áreksturinn til þess að tryggja sönnur um það, hversu miklu tjónið nam raunverulega, og verði hann því nú að þola niðurfærslu bótanna umfram matsfjárhæðina, sem eigi verði á byggt, af því að aðstæður allar voru erfiðari matsmönnum, er svo langt er um liðið. Bifreið stefnanda er 3 smálesta vöruflutningabifreið frá 1939, og er eigi véfengt, að stýrishúsið hafi verið smiðað árið 1940, en upp hefur komið í málinu, að meðalending slíkra húsa sé 7—8 ár. Með hliðsjón af þessu svo og því, að matsfjárhæðin er litlu lægri en reikningsfjárhæðin, þykir rétt að taka bótakröfu stefnanda til greina óbreytta að þessu leyti. Verður þá næst fyrir að athuga bætur fyrir vinnutjón. Stefn- andi hefur sundurliðað kröfu sina svo: A) missir bifreiðarinnar í 24 daga, kr. 80.00 á dag = kr. 1920.00, og b) verkamannakaup í 24 daga, kr. 50.48 á dag = kr. 1211.52. Heldur hann því fram, að 348 hann hafi engar tekjur haft þann tíma, sem viðgerðin tók, enda ekki verið vinnufær fyrstu vikurnar eftir slysið vegna meiðsla, er hann hafi hlotið þá. Skýrir hann og þannig frá, að þótt við- gerðin hafi staðið yfir nærri tvo mánuði, krefjist hann nú ein- ungis bóta fyrir 24 daga vinnutjón, vegna þess að hann hafi í samningaumleitunum sinum við hernaðaryfirvöldin látið þá kröfu nægja til samkomulags. Það verður að telja, að miðað við vinnustundafjölda viðgerðar- innar og annað það, er máli skiptir í þessu sambandi, sé daga- fjöldi sá, sem bóta er krafizt fyrir, sanngjarn. Með hliðsjón af því svo og því, sem upp hefur komið um atvinnumöguleika bif- reiðar af þessari gerð, þykja bætur stefnanda samkvæmt þessum lið hæfilega ákveðnar kr. 2500.00. Málalok verða því þau, að stefndi verður dæmdur til að greiða stefnanda kr. 14570.93 - kr. 2500.00, eða samtals kr. 17070.93, með 6% ársvöxtum frá sáttakærudegi, 3. júní s. l., svo og málskostnað, sem þykir hæfilega ákveðinn kr. 1000.00. Árni Tryggvason borgardómari kvað upp dóm þenna. Því dæmist rétt vera: Stefndi, fjármálaráðherra f. h. ríkissjóðs, greiði stefnanda, Kristjáni Þorgrímssyni, kr. 17070.93, með 6% ársvöxtum frá 3. júní 1944 til greiðsludags og kr. 1000.00 í málskostnað innan 15 daga frá lögbirtingu dóms þessa að viðlagðri aðför að lögum. Föstudaginn 26. október 1945. Kærumálið nr. 10/1945. Höjgaard £ Schultz A/S gegn h/f Fiski og Ís Synjun framhaldsfrests í máli. Dómur hæstaréttar. Með kæru 25. sept. þ. á., sem hingað barst 12. þ. m., hefur sóknaraðili kært úrskurð, kveðinn upp á bæjarþingi Reykja- vikur 25. sept. s. 1, þar sém sóknaraðilja var synjað um frekari frest í máli varnaraðilja gegn honum. Hæstarétti hafa ekki borizt neinar kröfur eða greinargerð frá sóknaraðilja, en ætla verður, að hann áfrýi úrskurðin- 349 um í því skyni að fá framhaldsfrest þann, sem héraðsdóm- ari hefur neitað honum um. Varnaraðili gerir þær kröfur, að hinn kærði úrskurður verði staðfestur og sóknaraðilja dæmt að greiða honum málskostnað fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Með skírskotun til forsendna hins áfrýjaða úrskurðar ber að staðfesta hann. Rétt þykir, að sóknaraðili greiði varnar- aðilja kr. 350.00 í málskostnað fyrir hæstarétti. Því dæmist rétt vera: Hinn áfrýjaði úrskurður á að vera óraskaður. Sóknaraðili, Höjgaard £ Schultz A/S, greiði varnar- aðilja, h/f Fiski og Ís, kr. 350.00 í málskostnað fyrir hæstarétti. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Úrskurður bæjarþings Reykjavíkur 25. september 1945. Mál þetta hefur h.f. Fiskur £ Ís í Vestmannaeyjum höfðað fyrir bæjarþinginu með stefnu, útgefinni 25. júlí 1944, gegn Höjgaard á Schultz A/S, Miðstræti 12 hér í bænum. Gerir stefnandi þær dóm- kröfur aðallega, að stefndi verði dæmdur til þess, að viðlögðum hæfilegum dagsektum, að afhenda honum 300 mö af góðu og ófúnu einangrunartorfi og til þess að greiða því kr. 50000.00 í skaðabætur vegna dráttar á afhendingu ásamt 6% ársvöxtum af þeirri fjár- hæð frá 10. ágúst 1943 til greiðsludags, allt að frádregnum kr. 6000.00. Til vara krefst stefnandi, að stefndi verði dæmdur til þess að greiða honum kr. 56000.00 með 6% ársvöxtum frá 10. ágúst 1943 til greiðsludags. Í báðum tilvikum krefst stefnandi málskostnaðar að skaðlausu. Stefndi krefst sýknu og málskostnaðar úr hendi stefnanda. Mál þetta var þingfest 6. september 1944, og hófst sameiginlegur frestur aðilja til gagnaöflunar 11. október s. á. Umboðsmenn að- ilja töldu henni lokið 10. janúar 1945. Málið var tekið upp til frekari gagnaðflunar, og skyldi henni loks lokið hinn 20. þ. m. Er málið kom fyrir á þæjarþingi þann dag, fór umboðsmaður stefnda fram á, að veittur yrði 4 vikna framhaldsfrestur í þessu skyni. Voru rök hans fyrir frestbeiðninni þau, að maður sá, er undirritað hefur vottorðið á dskj. nr. 24, væri enn bundinn við vinnu við hafnargerð á Húsavík, en hins vegar væntanlegur til Reykjavíkur um eða eftir næstu mánaðamót, og yrði þá unnt að 350 ljúka þeirri nauðsyn að gefa stefnda kost á að láta staðfesta vætti þetta fyrir dómi. Umboðsmaður stefnanda lýsti yfir því, að umbjóðendur hans vildu eigi fallast á frekari frest í þessu skyni, enda taldi hann nægan tíma hafa verið til þess að kveðja mann þenna fyrir dóm. Mótmælti hann því frestbeiðninni, og var atriðið tekið til úr. skurðar að kröfu umboðsmanns stefnda. Framangreint vottorð er dagsett 27. marz 1945 og var lagt fram á þæjarþingi 11. maí s. l., og hafði umboðsmaður stefnda þá þegar uppi mótmæli gegn því sem röngu og óstaðfestu. Með skírskotun til þess verður að telja, að frestur hafi verið nægur í máli þessu til þess að afla staðfestingar framangreinds vottorðs, og samkvæmt 110. gr. sbr. 111. gr. laga nr. 85 frá 1936 ber því að synja um hinn umbeðna frest. Bjarni Bjarnason, fulltrúi borgardómara, kvað upp úrskurð Þenna. Því úrskurðast: Hinn umbeðni frestur verður ekki veittur. Föstudaginn 26. október 1945. Nr. 68/1945. Réttvísin og valdstjórnin (Guttormur Erlendsson) gegn Guðmundi Egilssyni (Sigurgeir Sigurjónsson). Brot á bifreiðalögum. Manndráp af gáleysi. Dómur hæstaréttar. Héraðsdóminn hefur upp kveðið Þórhallur Sæmundsson, bæjarfógeti á Akranesi. Umbúnaður sá, sem gerður var til bráðabirgða á ræsi því, er Í málinu greinir, var einkum hættulegur fyrir þá sök, að breitt bil var milli trjáflekanna og alldjúp lægð þar á milli. Stallur nokkur var af veginum upp á flekana, enda var ekki sniðið af endum trjánna. Var því full nauðsyn til að setja þarna hættumerki og því frekar sem vegur var greiður að ræsinu beggja megin. Ákærði ók á bíl sínum yfir ræsi þetta, um hálfri klukku- stund áður en slysið varð. Átti hann því að geta varazt það, 3ðl er hann ók til baka. Svo var það og vangæzla af hans hendi að draga ekki nægilega úr hraða bifreiðarinnar, þegar hann sá ræsið framundan sér í nokkurri fjarlægð, er hann telur hafa verið 20—25 metra að minnsta kosti, en það hefði honum verið unnt, ef hraði bifreiðarinnar var ekki óhæfi- lega mikill. Samkvæmt þessu þykir með skirskotun til laga- greina þeirra, er í héraðsdómi greinir, svo og 38. gr. laga nr. 23/1941 mega staðfesta hinn áfrýjaða dóm, þó svo, að ákærði verði sviptur leyfi til að aka bifreið um 3 ár alls. Eftir þessum málsúrslitum ber ákærða að greiða allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin málflutnings- laun skipaðs sækjanda og verjanda í hæstarétti, kr. 600.00 til hvors. Það er aðfinnsluvert, að héraðsdómarinn Þórhallur Sæ- mundsson hefur dregið óhæfilega lengi að hefja rannsókn málsins. Settur héraðsdómari Ármann Snævarr, er rann- sakaði málið að mestu leyti, hefur yfirheyrt Ara Guðmunds- son verkstjóra, sem lét gera umbúnað þann á ræsinu, sem áður greinir, einungis sem vitni og hrapað að eiðtöku hans í fyrsta þinghaldi. Átti dómarinn að prófa málið á þeim grundvelli, að umbúnaður ræsisins kynni að vera með þeim hætti, að það varðaði þá, er að honum stóðu, refsingu að lögum. En af því leiddi, að hvorki átti að eiðfesta Ara Guð- mundsson né heldur Arnberg Stefánsson, sem vann að um- búnaði ræsisins og eiðfestur var í þinghaldi 8. okt. 1944. Verður að átelja þessa meðferð málsins. Því dæmist rétt vera: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður, þó svo, að ákærði, Guðmundur Egilsson, sé sviptur ökuleyfi 3 ár alls. Ákærði greiði allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin málflutningslaun skipaðs sækjanda og verjanda í hæstarétti, hæstaréttarlögmannanna Gutt- orms Erlendssonar og Sigurgeirs Sigurjónssonar, kr. 600.00 til hvors. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. 302 Dómur aukaréttar Akranesskaupstaðar 15. marz 1945. Mál þetta, sem dómtekið var 17. febr. s. 1, er höfðað af rétt- vísinnar og valdstjórnarinnar hálfu gegn Guðmundi Egilssyni for- stjóra til heimilis á Fjölnesvegi 16 á Akranesi fyrir brot gegn XXIII. kafla alm. hegningarlaga nr. 19 frá 12. febrúar 1940 og bif- reiðalögum nr. 23 frá 16. júní 1941. Ákærður, Guðmundur Egilsson, er kominn yfir lögaldur saka- manna, fæddur ?%, 1908. Hann hefur hinn 1% 1942 verið sekt- aður um 300 krónur til ríkissjóðs í lögreglurétti Akrnesskaup- staðar fyrir ölvun og ósæmilega framkomu við lögregluna á Akra- nesi, en að öðru leyti hvorki sætt kæru eða refsingu fyrir nokkurt lagabrot, svo að kunnugt sé. Ákærður hefur hið minna bifreiðar- stjórapróf, sem svo er kallað, og er ökuskirteini hans útgefið 14 1943 á Akranesi. Málavextir eru sem hér segir: 1. Þeir ákærður og Guðmundur sál. Bjarnason, Akurholti á Akra nesi, höfðu sumarið 1944 leigt laxveiði í Reyholtsdalsá í Borgar- firði. Ákærður átti einkabifreiðina E 6, sem er lítil „Fiat“ fólksbif- reið fyrir 3 farþega auk bifreiðarstjóra. Föstudagskvöldið 7. júlí s.1., kl. um 21, héldu þeir ákærður og Guðmundur sál. Bjarnason frá Akranesi upp í Reykholtsdal tillaxveiða. Við Urriðaá, eigi allskammt ofan við Akranes, námu þeir félagar staðar alllengi og veiddu þar tvo silunga. Síðan héldu þeir áfram áleiðis upp í Reykholtsdal, syðri leiðina. Þar sem vegur greinist nokkru fyrir neðan Hest í Borgar- firði, tóku þeir félagar skakka stefnu og héldu áfram veginn upp Lundarreykjadal, í stað þess að fara veginn yfir Grímsárbrú og fram Bæjarsveit, em áletruð spjöld sýndu vegastefnur þessar á áðurgreindum vegamótum. Er þeir voru komnir upp fyrir Gröf í Lundarreykjadal, átta þeir sig á, að þeir eru á skakkri leið, og snúa aftur og halda sömu leið til baka. Niður undan túninu í Gröf var steinsteypt ræsi á veginum. Hafði ræsið bilað, steypta Platan yfir ræsinu hafði sigið nokkuð öðru megin, og gat var komið á plötuna undan hjólfari, svo að orðið hafði að gera við bilunina til bráðabirgða. Bráðabirgðaviðgerðin var í því fólgin, að lögð voru þrjú 6"x6" tré á hvora vegbrún yfir ræsið og ofan á steinsteyptu plötuna. Neðan á trén voru negldar þverslár til að tengja trén saman, og auk þess voru báðar samstæður trjáa þessara festar saman í eitt með þrem þverslám úr tveggja þuml. þykkum „battingum“, er negldar voru neðan á trén, tvær slárnar yfir enda trjánna, en ein sem næst um miðju, og lá sú þverslá sem næst á miðri steinsteyptu plötunni eftir ræsinu endilöngu. Trjáfleki þessi eða „slyskjur“ náði ca. einn metra út fyrir steinsteyptu plötuna út á veginn báð- 353 um megin ræsisins. Voru þverslárnar, er endar „slyskjanna“ voru tengdir saman með, grópaðir niður í veginn beggja megin plöt- unnar, en sumpart fyllt upp með möl milli „slyskjanna“ frá plöt- unni og út fyrir trjáendana, en sumpart voru trén grópuð niður í veginn og snið sett á trjáendana, svo að bifreiðar yrðu lítið varar við ójöfnur, er þær rynnu upp á „slyskjurnar“. Á steinsteyptu plöt- unni yfir ræsinu var engin slik malarfylling, og lægðin, sem við þetta myndaðist milli „slyskjanna“, var 106 cm breið, en 2,6 metrar á lengd, eða nærri jafnlöng plötunni. Dýpt lægðar þessarar var 8—12 þumlungar, meiri að sunnanverðu en að norðanverðu vegna þess, að platan hafði sigið niður að sunnanverðu. Ákærður, sem alltaf ók bifreiðinni, hélt niður eftir dalnum á talsverðum hraða, tók ekki eftir ræsisumbúnaði þeim, sem áður er lýst, fyrr en hann var kominn mjög nærri ræsinu, mistókst þá að minnka ferð bifreiðarinnar, svo sem nauðsynlegt var, og lenti með bifreiðina öðru megin inn af „slyskjunni“ og niður í lægðina yfir plötunni, missti þá alveg stjórn á bifreiðinni, svo hún valt um koll og stöðvaðist út á vegarbrún öðrum megin, 8—10 metra frá trjáendunum, er yfir ræsið lágu. Stöðvaðist bifreiðin á hvolfi, en ekki er upplýst, hve margar veltur hún fór þarna. Ákærður og Guðmundur sál. Bjarnason sátu báðir frammi í bif- reiðinni, og sakaði ákærða lítt eða ekki, en Guðmundur Bjarnason rotaðist við fallið og dó svo að segja samstundis. Hafði hann orðið á milli hurðar og stafs í dyrum bifreiðarinnar, að því er sennilegast má telja. Brotnaði höfuðkúpa hans, er bifreiðin valt um koll, og lá efri hluti líkama hans úti á götunni út um opnar dyr bifreiðarinnar hægra megin, er bifreiðin stöðvaðist. Slys þetta varð laust eftir kl. 3 árdegis aðfaranótt hins 8. júlí 1944. KI. 3 og % árdegis kom ákærður heim að bænum Gröf í Lundarreykjadal og vakti þar upp til þess að fá lækni frá Borgar- nesi. Gekk það greiðlega, og náði hann sambandi við lækninn Egg- ert Einarsson og bað hann að koma, en að því loknu fór ákærður aftur á slysstaðinn, og voru þá hjónin í Gröf komin þangað á undan honum. Ákærður fór með lækninum. eftir að hann hafði skoðað lík Guðmundar sál. Bjarnasonar, niður í Borgarnes á fund sýslumanns, og komu þeir til sýslumannsins kl. um 7 árdegis. Fór sýslumaður þá á vettvang, og ákærður sömuleiðis, og eftir að sýslumaður hafði athugað verksummerki og gert þær mælingar á slysstaðnum, er hann taldi nauðsynlegar, hóf hann réttarrann- sókn út af slysinu heima á bænum Gröf í Lundarreykjadal þá um morguninn, en lét ekki taka blóðsýnishorn af ákærðum. Bifreiðin E 6 var skemmd eftir slysið þannig, að sprungið var á vinstra framhjóli, toppur bifreiðarinnar beyglaður hægra megin og fremra aurbretti sömu megin beyglað, stýrisumbúnaðurinn óvirkur og bilaður framöxull. 23 3öd 2 Bifreiðina E 6 keypti ákærður í maí 1943, þá notaða. Hún var skoðuð af bifrciðaeftirlitsmanninum á Akranesi 1% 1944, og þá gerð athugasemd um, að stýrisgangur væri í ólagi og viðgerð skyldi strax fram fara. # 1944 er bifreiðin aftur skoðuð af sama manni, og er bifreiðin þá í ökufæru standi og það, sem áfátt var fyrr, er bá komið í lag. Hestorkutala bifreiðarinnar er 10, þyngd hennar er 775 kg, breidd 1.40 metrar, en 115 cm milli hjóla. Er þessi gerð bifreiða fremur sjaldgæf hér og með þeim minnstu, sem hér finnast. Um ökuhraðann og akstur bifreiðarinnar E 6G frá Akranesi kvöldið 7% 1944 til þess tíma, er slysið varð, er ákærður einn til frásagnar. Eitt vitni, 15 ára gamall sonur Guðm. sál. Bjarnasonar, Haraldur að nafni, hefur borið það fyrir rétti, að ákærður hali yfirleitt „ekið hratt“, að þvi er honum hafi virzt. Þessum vitnis- burði hefur ákærður mótmælt. Í fyrsta réttarhaldinu í málinu, sem haldið var að Gröf nokkr- um klukkustundum eftir slysið, bar ákærður, að hann hefði ekið á allt að 40 km hraða pr. klst., er hann varð ræsisins var á leiðinni til baka niður eftir dalnum, rétt áður en slysið varð. All-löngu síðar undir rannsókn málsins hér á Akranesi hefur ákærður dregið úr þessu og talið, að hraði bifreiðarinnar hafi verið 25—30 km pr. klst. í stað 40 km. Ef ætla má, að rétt sé frá skýrt hjá ákærðum í því sama réttarhaldi, að ákærður hafi, þegar hann allt í einu sá ræsið og „slyskju“-umbúnaðinn fyrir framan sig, ekki hatt ráðrúm til að skipta bifreiðinni niður, heldur hafi hann „brems- að“ eins og hann þorði með „fótbremsunni“, sem þó gagnaði ekki, —- þá hlýtur bifreiðin að hafa verið á a. m. k. 40 km hraða pr. klst. að áliti réttarins, úr því að ákærðum tókst ekki að hægja ferð hennar meira en svo, að hún endaveltist, þegar hún kom yfir ræsið. Þó getur þessi hraði verið nálægt vegi hjá ákærðum, el hann hefur alls ekki veitt ræsisumbúnaðinum athygli fyrr en bif- reiðin var komin fast að „slyskju“-endanum eða því sem næst. 3. Staðhættir við áðurnefnt ræsi hjá Gröf eru samkvæmt uppdrætt- inum, sem bæjarfógetinn á Akranesi lét gera undir rannsókn máls- ins, þannig: Steinsteypta brúin (,platan“) yfir ræsið hjá Gröf er 2.70 m á lengd, en 2.75 m á breidd. Vegurinn að ræsinu bæði innan frá og utan frá góður og beinn, en beygjur á veginum ca. 100 metrum ofan við ræsið og ca. 100 metrum neðan við það. Með því að veður var gott umrædda nótt og nóttin björt á þessum tíma árs, hlaut að vera auðvelt að sjá ræsisumbúnaðinn á 20—39 metra færi, ef að var gætt, en á því færi átti að vera auðvelt með 355 hemlum einum að stöðva hvaða bifreið sem var, jafnvel á all- miklum hraða. . Nú hafði ákærður þegar farið yfir ræsi þetta á innleið um dal- inn, en ekki veitt þá þessum umbúnaði teljandi athygli. Bifreiðaeftirlitsmaðurinn á Akranesi, Bergur Arnbjörnsson, hefur fyrir rétti borið það, að hvar á vegi sem hann hefði slíkan umbúnað séð sem þann, er lýst hefur verið hér á undan, að verið hafi á ræsinu hjá Gröf, þá hefði sá staður og umbúnaður orðið sér hugstæður þannig, að sérstakrar varúðar þyrfti þar við. Athygli ákærðs téða nótt virðist hafa verið verulega áfátt, hvort sem það hefur stafað af svefnleysi, ofþreytu eða af öðrum sökum. Hann veitir eigi athygli spjöldum þeim á vegamótunum neðan við Hest, sem á var letrað: Bæjarsveitarvegur og Lundarreykjadals- vegur, og kveðst ákærður þó hafa verið ókunnugur þarna. Í öðru lagi veitir hann ræsisumbúnaðinum hjá Gröf enga verulega at- hygli, þegar þeir fara inn eftir dalnum fram hjá Gröf, en samt verður að gera ráð fyrir, að ákærður hafi þá orðið að hægja á ferð bifreiðarinnar, meðan hann fór yfir „slyskjurnar“. Í Þriðja lagi virðist ákærður ekki hafa hugað betur fram fyrir sig á veginum niður dalinn til baka en svo, að hann sér ekki ræsisumbúnaðinn, fyrr en hann er kominn nær fast að honum. Ákærður virðist þá hafa misst vald á bifreiðinni í fáti því, sem á hann kom, er hann sá, að í óefni var komið. 4. Það er álit réttarins, að ákærður hafi með akstri sínum, frá því að hann sneri við á Lundarreykjadalsvegi og þar til slysið varð, sýnt vítaverða óvarkárni, sem telja verður meginorsök slyss- ins. Hann er nýbúinn að fara yfir mjög varhugaverðan umbúnað ræsis, miðað við stærð og breidd bifreiðar hans, en setur ekki á sig, hvar það er á vegi, sem þó virtist auðvelt, þar sem ræsið liggur rétt hjá bænum, sem áður getur. Hann ekur á alltof mikl- um hraða niður eftir dalnum, þar sem hann veit af Þessari hindrun á veginum, og athygli hans virðist svo sljó, að vitavert verður að teljast, þar sem hann hefur sléttan, beinan og góðan veg fram- undan, veðrið bjart og gott, en þó sér hann ekki ræsisumbúnað- inn fyrr en um seinan. Það verður þó að takast til greina ákærðum til málsbóta, að ekkert hættumerki var sett við þenna bráðabirgðaumbúnað ræsis- ins hjá Gröf, enda þótt slík hættumerki séu annars víða á veguni, þar sem varlega ber að aka bifreiðum. Þýðing þessarar vanrækslu vegamálastjórnarinnar fyrir úrslit þessa máls minnkar Þó veru- lega við það, að, eins og áður segir, var ákærður nýlega búinn að fara yfir þetta sama ræsi og hlaut þá að hafa séð umbúnað bess allgreinilega svo og staðhættina þar, sem það var. 356 Þá hefur ákærður haldið því fram í máli þessu, að Guðmundur sál. Bjarnason muni hafa opnað hurð bifreiðarinnar, og að þess vegna hafi svo farið, sem fór, að hann slasaðist til bana. Hér við athugast, að ákærður hefur borið það fyrir rétti, að hann hafi, er hann sá, að í óefni var komið, þarna á ræsinu, kallað til Guðmundar sál. Bjarnasonar, „að hann skyldi passa sig“. Hvort fát hefur þá kom- ið á Guðmund sál. Bjarnason eða ekki, getur enginn sagt um, en sem bifreiðarstjóra bar ákærðum skylda til þess að lita vel eftir því, að hurðir bifreiðarinnar væru vel lokaðar, meðan bifreiðin var á ferð. Ekki virðist ákærður heldur hafa tekið eftir því, hvort Guð- mundur sál. Bjarnason opnaði hurðina eða hún hrökk opin með öðrum hætti, þegar bifreiðin steyptist. Af þessum ástæðum þykir ekki hægt að leggja mikið upp úr téðum fullyrðingum ákærðs til lækkunar á refsingu hans. Brot ákærðs varðar við XXIII. kafla almennra hegningarlaga, nr. 19 frá 1940, 215. gr., og 26. og 27. grein bifreiðalaga nr. 23 frá 1941. Þykir refsing hans hæfilega ákveðin 30 daga varðhald. Þá ber og samkvæmt ákvæðum 39. greinar bifreiðalaganna að svipta hann leyfi til að stýra bifreið í tvö ár frá uppsögn dóms þessa að telja. Loks skal hann dæmdur til að greiða allan kostnað sakar- innar, þar með talin málsvarnarlaun til skipaðs talsmanns sins hér fyrir réttinum, Sigurgeirs Sigurjónssonar hrl., er ákveðast kr. 275.00. Málið hefur verið rekið vitalaust. Því dæmist rétt vera: Ákærður, Guðmundur Egilsson, til heimilis á Fjölnesvegi 16, Akranesi, sæti varðhaldi í 30 daga. Hann skal sviptur leyfi til að stýra bifreið í tvö ár frá uppsögu dóms þessa. Hann greiði allan kostnað sakarinnar, þar með talin málsvarnar- laun til skipaðs talsmanns síns, Sigurgeirs Sigurjónssonar hrl., kr. 275.00. Dóminum skal fullnægja með aðför að lögum. 357 Mánudaginn 29. október 1945. Nr. 62/1945. Réttvísin og valdstjórnin (Gunnar J. Möller) gegn Birni Viktorssyni (Gunnar Þorsteinsson). Setudómari próf. Ísleifur Árnason í stað hrd. Jóns Ásbjörnssonar. Brot á bifreiðalögum. Manndráp af gáleysi. Dómur hæstaréttar. Þórhallur Sæmundsson, bæjarfógeti á Akranesi, hefur kveðið upp héraðsdóminn, en réttarrannsókn málsins hefur framkvæmt settur héraðsdómari Ármann Snævarr. Vegurinn, þar sem slysið varð, liggur um sléttlendi. Skurðir eru þar báðum megin vegarins og girðingar með- fram skurðunum. Maður sá, sem fyrir slysinu varð, hlýtur að hafa verið kominn yfir girðingu og skurð, áður en bif- reiðina bar að. Ákærði sá ekki manninn, fyrr en hann var fram undan Þbilnum á næstum miðjum vegi í ekki yfir tveggja metra fjarlægð, en ákærði hafði ekki, að eigin sögn, þá yfirsýn yfir veginn fram undan, sem boðið er í 26. gr. bifreiðalaga nr. 23/1941 og 4. gr. umferðarlaga nr. 24 s.-á. Telja verður, að orsök slyssins megi að miklu leyti rekja til hegðunar manns þess, sem fyrir því varð, en að nokkru leyti megi rekja slysið til þeirrar vangæzlu ákærða, sem áður er lýst. Varðar brot ákærða við 215. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940 og fyrrgreind ákvæði bifreiða- og umferðarlaga, sbr. 38. gr. bifreiðalaga og 14. gr. umferðarlaganna. Þykir refsing hans hæfilega ákveðin 2000 króna sekt til ríkissjóðs, og komi 20 daga varðhald í stað sektarinnar, ef hún verður ekki greidd innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Þá ber og samkvæmt 39. gr. bifreiðalaganna að svipta ákærða leyfi til að aka bifreið 1 ár frá birtingu dóms þessa. Ákvæði héraðsdóms um greiðslu sakarkostnaðar í hér- aði skulu vera óröskuð. Ákærði greiði allan áfrýjunarkostn- að málsins, þar með talin málflutningslaun skipaðs sækj- anda og verjanda fyrir hæstarétti, kr. 450.00 til hvors. 358 Því dæmist rétt vera: Ákærði, Björn Viktorsson, greiði 2000 króna sekt í ríkissjóð, og komi í stað sektarinnar 20 daga varðhald, verði hún ekki greidd, áður en 4 vikur er liðnar frá birtingu dóms þessa. Ákærði skal sviptur leyfi til að aka bifreið eitt ár frá birtingu dóms þessa. Ákvæði héraðsdóms um greiðslu sakarkostnaðar í héraði skulu vera óröskuð. Ákærði greiði allan áfrýjunarkostnað málsins, þar með talin málflutningslaun skipaðs sækjanda og verj- anda í hæstarétti, hæstaréttarlögmannanna Gunnars J. Möllers og Gunnars Þorsteinssonar, kr. 450.00 til hvors. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur aukaréttar Akranesskaupstaðar 31. janúar 1945. Mál þetta, sem var dómtekið 17. jan. s.l., er höfðað af réttvis- innar og valdstjórnarinnar hálfu gegn Birni Viktorssyni bifreiðar- stjóra, Auðarstíg 3 á Akranesi, fyrir brot gegn XXII. kafla alm. hegningarlaga nr. 19 frá 1940 og bifreiðalögum nr. 23 frá 1941. Ákærði, Björn Viktorsson, er kominn yfir lögaldur sakamanna, fæddur 27. júní 1925. Hann hefur ekki áður sætt ákæru eða refs- ingu fyrir nokkurt lagabrot, svo að kunnugt sé. Málavextir eru þeir, er nú skal greina: Kl. um 8 árdegis 23. okt. 1944 var ákærði, Björn Viktorsson, á leið frá Akranesskaupstað inn í Innri-Akranesshrepp á vörubif- reiðinni E 41, eign Ásmundar h/f, Akranesi, og stjórnaði ákærði bif- reiðinni. Var ákærði einn í bifreiðinni, sem var í mjólkurflutning- um, og var farmur hennar tómir mjólkurbrúsar og einn saltpoki, samtals um 300 kg að þyngd. Vegurinn var ekki blautur, en pollar í hjólförum. Þegar ákærði hafði ekið um 10 mínútur frá síðasta viðkomustað á Akranesi, var komið að beygju, sem er á veginum. Á miðri beygjunni var pollur, og slettist aur og bleyta úr honum app á framrúðurnar. Lét ákærði þá þurrkuna á rúðunni taka til starfa, og þó hún fljótlega óhreinindin burt á svæði því, er hún náði til. Á annarri framrúðunni var engin slík þurrka, enda ekki vanalegt að hafa nema eina þurrku á vörubifreiðum. Að því búnu 359 hugaði ákærði yfir veginn, og sá þá ekkert, er varast þyrfti, hvorki menn eða skepnur, þótt hann hefði þá gott útsýni yfir veginn. Skammt innan við beygjuna var annar pollur á veginum, og slettist örlítil bleyta úr honum á rúðurnar. Byrgði þessi bleyta ekki veru- lega fyrir útsýni, og vann þurrkan á henni fljótlega. Rétt áður en þetta gerðist, kom sólin upp, enda var heiður himinn, og skein sólin beint á móti ákærða eftir veginum og dró úr glöggu útsýni. Ákærði ók á ekki yfir 25 km hraða á klst., en mjög skömmu eftir að komið var yfir síðari pollinn, sem áður er getið, sá hann ailt í einu mann alveg við framenda bifreiðarinnar, eða á að gizka 2 metra frá henni að framan. Hemlaði ákærði þá bifreiðina með því að tvístíga hemlana, en tókst ekki að stöðva hana nógu fljótt til þess að forða slysi. Féll maðurinn, sem reyndist vera Ari Jörunds- son, til heimilis að Sólmundarhöfða í Innri-Akranesshreppi, 72 ára að aldri, á veginn og hlaut svo mikil meiðsl, að hann beið bana af 2-—3 klst. síðar. Á þessa lund hefur ákærði skýrt frá atvikum að þessu slysi, og er hann þar einn til frásagnar, því að enginn annar en Ári sál. Jörundsson virðist hafa verið nálægt, þar sem slysið varð, en Ari sál. var svo aðframkominn eftir slysið og rænulítill, að hann gat ekki skýrt frá tildrögum þess. Bifreiðin virðist hafa verið í sæmilegu lagi, en þó virðast heml- arnir á bifreiðinni ekki hafa verið alveg í bezta lagi. Hraðinn var ekki mikill, en aurbleyta á framrúðum og skin sólarinnar í andlit ákærða virðist hafa torveldað útsýni hans verulega um það leyti, er slysið varð. Veður var bjart og heiður himinn, vegurinn liggur um sléttlendi, þar sem ekkert skyggir á né hindrar útsýn. Líkur benda til, að Ari sál. Jörundsson hafi hlaupið í veginn fyrir bif- reiðina og ætlað að ná tali af bifreiðarstjóranum, en hætt sér of langt inn á veginn og verið of nærri bifreiðinni, til þess að bif- reiðarstjórinn, sem virðist hafa gert allt, sem í hans valdi stóð, eftir að hann kom auga á manninn, til að afstýra slysi, gæti hindrað, að bifreiðin rynni yfir Ara sál. Ákærði fékk ökuskírteini 12. janúar 1944, að afloknu svonefndu minna bifreiðarstjóraprófi. Hann byrjaði að aka bifreiðinni E 41 í mjólkurflutningum inn í Innri-Akraneshrepp í maí 1944 og hélt þvi áfram óslitið, þar til áðurgreint slys varð, og ekkert ökuslys hefur hent hann fyrr en þetta. Ari sál. Jörundsson er af tveim vitn- um í máli þessu talinn hafa verið óvenjulega „vogaður“ við bif- reiðar. Ekki verður þó talið líklegt, að Ari sál. hafi hlaupið sam- síða bifreiðinni og komizt þannig fram úr henni til að reyna að stöðva hana, þó slíkt gæti verið hugsanlegur möguleiki, heldur þykir líklegast, að hann hafi komið á veginn frá hlið framan við bifreiðina. Þar sem ákærði hafði sólskinið beint í andlitið og aur- bleyta var á rúðunum, var rík ástæða fyrir ákærða að gæta ýtrustu 360 varúðar með ökuhraðann, á meðan útsýni var svo torvelt, sem áður segir. Rétturinn lítur svo á, að þess verði undantekningarlaust að krefjast af bifreiðarstjóra, að hann taki eftir fólki, sem nálgast bifreið hans að framanverðu. Ef útsýn er erfið sökum sólskins eða bleytu á rúðum bifreiðarinnar, er því ríkari ástæða til þess að fara varlega og gæta vel að öllu og halda rúðum bifreiðarinnar hreinum, svo sem unnt er. Í málinu er ekkert sannað um það, hvernig ferðum Ara heitins Jörundssonar var háttað að öðru leyti en því, að hann var staddur framan við bifreiðina, áður en slysið varð, án þess að ákærði veitti honum eftirtekt fyrr en um seinan. Þykir það aðgæzluleysi hans, sem telja verður aðalorsök slyssins, varða við 215. gr. alm. hegningarlaga nr. 19 frá 1% 1940 og 26. gr. 1. málsgr. bifreiðalaga nr. 23 frá 164 1941, og þykir refsing hans eftir atvikum hæfilega ákveðin 20 daga varðhald. En með tilliti til ungs aldurs hans þykir mega ákveða refsing- una skilorðsbundna, þannig að hún falli niður að liðnum 5 árum frá uppkvaðningu dóms þessa, ef ákærði sætir eigi ákæru eða refs- ingu fyrir lagabrot, er varðar þyngri refsingu en sektum innan þess tima. Ákærði greiði allan kostnað sakarinnar, þar með talin máls- varnarlaun skipaðs talsmanns síns, Jóns hri. Ásbjörnssonar, Reykjavík, er ákveðast 250 krónur. Málið hefur verið rekið vítalaust. Því dæmist rétt vera: Ákærði, Björn Viktorsson, sæti varðhaldi í 20 daga. Refsingunni skal fresta og hún niður falla eftir 5 ár frá uppsögu dóms þessa, ef ákærði sætir eigi ákæru eða refsingu innan þess tíma fyrir lagabrot, er varðar þyngri refsingu en sektum. Hann greiði allan kostnað sakarinnar, þar með talin máls- varnarlaun til skipaðs talsmanns síns, Jóns Ásbjörnssonar hrl., Reykjavík, kr. 250.00. Dóminum skal fullnægja með aðför að lögum. 361 Miðvikudaginn 31. október 1945. Nr. 86/1944. Jóhann Bárðarson og Jóhann Þ. Jósefsson (Garðar Þorsteinsson) gegn fjármálaráðherra f. h. ríkissjóðs (Gunnar J. Möller). Setudómari próf. Ólafur Lárusson í stað hrd. Árna Tryggvasonar. Fébótamál vegna framkvæmdar á stjórnsýslu. Dómur hæstaréttar. Áfrýjendur, sem skotið hafa máli þessu til hæstaréttar með stefnu 26. júní 1944, hafa krafizt þess, að stefnda verði dæmt að greiða þeim kr. 17102.01 ásamt 5% ársvöxtum frá stefnubirtingardegi 23. nóv. 1943 til greiðsludags. Svo krefj- ast áfrýjendur og málskostnaðar úr hendi stefnda bæði í héraði og fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Stefndi krefst þess, aðallega að hann verði algerlega sýkn- aður, en til vara, að honum verði einungis dæmt að greiða áfrýjendum kr. 1519.42. Svo krefst hann og málskostnaðar úr hendi áfrýjenda fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Aðiljar þeir, sem ríkissjóður ber ábyrgð á, önnuðust ein- ungis fyrirgreiðslu á pöntunum varnings þess, er í máli þessu greinir, og réðu yfirvöld í Bandaríkjunum þvi, hvaðan hver einstök vörupöntun var afgreidd. Samkvæmt þessu og að öðru leyti með skírskotun til forsendna hin áfrýjaða dóms ber að staðfesta hann. Samkvæmt þessum úrslitum ber að dæma áfrýjendur in solidum til að greiða stefnda málskostnað fyrir hæstarétti, sem ákveðst kr. 1500.00. Þvi dæmist rétt vera: Stefndi, fjármálaráðherra f. h. rikissjóðs, á að vera sýkn af kröfum áfrýjenda, Jóhanns Bárðarsonar og Jóhanns Þ. Jósefssonar, í máli þessu. Áfrýjendur greiði stefnda in solidum kr. 1500.00 í málskostnað fyrir hæstarétti. 362 Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 27. marz 1944. Mál þetta, sem dómtekið var 21. þ. m., er, að undangenginni árangurslausri sáttaumleitan, höfðað fyrir bæjarþinginu með stefnu, útgefinni 23. nóvember 1943, af Jóhanni Bárðarsyni stór- kaupmanni og Jóhanni Þ. Jósefssyni alþingismanni, báðum hér í bæ, gegn fjármálaráðherra f. h. ríkissjóðs til greiðslu skaðabóta, að fjárhæð kr. 20018.20, ásamt 5% ársvöxtum frá sáttakærudegi, 24. september f. á., til greiðsludags og málskostnaðar að skaðlausu. Við hinn munnlega flutning málsins gerðu stefnendur þó þá vara- kröfu, að stefnda yrði gert að greiða sér kr. 17101.54 auk vaxta og málskostnaðar, eins og áður segir. Stefndur hefur aðallega krafizt sýknu af kröfum stefnenda og málskostnaðar sér til handa að mati dómarans, en til vara, að hann verði aðeins dæmdur til að greiða kr. 1547.65. Málavextir eru þeir, að þann 12. maí 1942 birti viðskiptanefnd í dagblöðum hér í bænum tilkynningu þess efnis, að framvegis fengjust ýmsar járn- og stálvörur, þar með taldir naglar, ekki keyptir í Ameríku nema fyrir milligöngu nefndarinnar. Bæri því að- koma pöntunum til nefndarinnar innan ákveðins tíma, og skyldu vörur í hverri pöntun vera minnst 100 smálestir að þyngd. Stefnandinn Jóhann Bárðarson mun á þessum tíma hafa starfað í sambandi við firmað Guðmund Ólafsson £ Co hér í bæ, og ákvað hann að panta nagla, en þar sem hann hafði aðeins innflutnings- leyfi fyrir 75 smálestum, þá fékk hann með sér stefnandann Jó- hann Jósefsson, er tók þær 25 smálestir, er á vantaði. Pöntunin var gerð í nafni firmans Guðmundar Ólafssonar £ Co., en stefnend- ur virðast hafa lagt fram allar bankatryggingar vegna kaupanna og Jóhann Bárðarson gengið frá pöntuninni. Stefnandinn Jóhann Bárðarson skýrir svo frá, að ekki hafi verið mögulegt að fá upp- gefið hjá viðskiptanefndinni, hvað verðið yrði hátt, en skrif- stofustjóri nefndarinnar hafi sagt sér, að sama verð yrði hjá öll- um, er fengju nagla sína samtímis. Nokkur hluti naglanna, eða um % hlutar þeirra, hafi síðan komið hingað um haustið 1942. Hafi naglarnir þá verið verðlagðir á venjulegan hátt og verðið sam- þykkt af verðlagsnefnd. Er farið var að selja vörurnar, hafi komið í ljós, að viðskiptamenn hafi kvartað yfir, að verðið væri of hátt, þar sem fá mætti sams konar vörur með lægra verði annars staðar. Hafi þetta orðið til þess, að menn hafi endursent póstkröfur og sendingar lent á flækingi, og hafi orðið að selja vöruna með af- slætti. Um áramótin 1942 til 1943 hætti Jóhann Bárðarson sam- starfi við Guðmund Ólafsson £ Co., en tók við öllum birgðum af 363 byggingarefni hingað komnu og ókomnu, þar á meðal nefndum nöglum. Snemma á árinu 1943 komu svo eftirstöðvar naglapönt- unarinnar. Var hún síðan verðlögð á venjulegan hátt og verðið samþykkt af verðlagseftirlitinu. Telja stefnendur, að enn hafi kom- ið í ljós, að varan hafi verið illseljanleg vegna þess, að hún var dýrari en aðrir seldu sams konar vörur. Kom í ljós við athugun, að nokkur hluti nagla þeirra, er stefnendur höfðu fengið, var dýr- ari að innkaupsverði en sams konar vörur, er aðrir höfðu fengið. Sneru stefnendur sér þá til viðskiptaráðs þann 10. mai 1943 og vildu fá leiðréttingu á þessu, en var synjað, og sömu afgreiðslu fékk málaleitun þeirra sama efnis hjá viðskiptamálaráðuneytinu. Hafa þeir því höfðað mál þetta og gert í því framangreindar dóm- kröfur. Stefnendur byggja bótakröfu sína á því, að viðskiptanefnd hafi skuldbundið sig til, að allir, er pöntuðu nagla samtímis, skyldu fá vöruna með sama verði. Hafi þetta fyrst og fremst falizt í þvi, að nefndin ein mátti panta vöruna, og hafi hún ekki gefið kaup- endunum upp verð, áður en pantað var. Auk þess hafi skrifstofu- stjóri nefndarinnar fullyrt, að verðið yrði það sama hjá öllum. Hafi þeir því treyst því, að að svo yrði, enda og forsenda af þeirra hálfu, og hafi átt að vera auðvelt fyrir nefndina að sjá um, að svo yrði í framkvæmd, þar sem hægt hefði verið fyrir hana að verðjafna vöruna, ef komið hefði í ljós, að verðmismunur var. Þar sem þetta hafi ekki verið gert, hljóti stefndur að bera ábyrgð á því tjóni, sem af hafi hlotizt. Viðskiptanefnd hafi verið opinber stofn- un, sem nú hafi verið lögð niður, og beri stefndur ábyrgð á gerð- um hennar. Stefndur hefur skýrt svo frá, að viðkiptanefnd hafi aðeins tek- ið við pöntunum frá þeim, er flytja vildu nefndar vörur inn. Ínn- kaupin séu siðan gerð af innkaupanefnd ríkisins í Ameríku hjá ríkisstjórn Bandaríkja Norður-Ameríku, sem ein ráði því fyrir milligöngu hinnar svonefndu láns- og leigukjarastofnunar, frá hvaða verksmiðjum varan sé afgreidd, en ríkisstjórnin ráði yfir þessari framleiðslu. Hámarksverð sé á vörunni frá verksmiðjun- um, en þar sem misjafnlega langt sé frá verksmiðjunum til þess staðar, er vörurnar séu teknar í skip, verði flutningskostnaðurinn á landi misjafnlega mikill og varan því misjafnlega dýr, er hún sé hingað komin. Stefndur, sem hefur viðurkennt ábyrgð sína á gerðum við- skiptanefndar og viðurkennt stefnendur sem rétta aðilja máls þessa, byggir sýknukröfu sína á því, að hann hafi enga ábyrgð tekið á því, að varan yrði jafn dýr til allra, enda slíkt óframkvæmanlegt, þar sem nefnda vörutegund sé aðeins hægt að fá útflutta fyrir milligöngu ríkisstjórnar Bandaríkja Norður-Ameríku, en hún ráði, hvaða verksmiðjur afgreiði vörurnar, eins og áður segir. Þá hefur 364 stefndur mótmælt því, að nokkur heimild sé til verðjöfnunar í til- fellum sem þessum. Stefndur hefur enn fremur mótmælt því, að skrifstofustjóri viðskiptanefndar hafi tekizt á hendur skuldbindingu gagnvart stefnendum um, að allir innflytjendur fengju nefndar vörur með sama verði. Það er að vísu komið upp í málinu, að sumar tegundir nagla þeirra, er stefnendur fengu, voru dýrari að innflutningsverði en samsvarandi naglar, er aðrir fengu, en með tilliti til þess, sem ómót- mælt hefur verið haldið fram af stefndum, hvernig þessum við- skiptum hefur verið háttað og áður greinir, þá verður ekki séð, að stefndur geti borið ábyrgð á því, þótt innflutningsverð vör- unnar yrði ekki jafnhátt til allra, þar sem ekki mun hafa verið unnt að fá hana á annan hátt en fyrir milligöngu rikisstjórnar Bandaríkja Norður-Ameríku. Viðskiptanefnd gat því ekki haft hönd í bagga með því, hvaðan varan var afgreidd, og þar sem ekki verður séð, að nein heimild hafi verið fyrir hendi til verðjöfnunar, varð hver innflytjandi að hlita því verði, er hann fékk vöruna á. Að því er snertir þá staðhæfingu stefnenda, að viðskiptanefnd hafi tekið á sig sérstaka ábyrgð að þessu leyti með yfirlýsingu til þeirra, þá hefur skrifstofustjóri nefndarinnar, er Jóhann Bárðar- son átti tal við, ómótmælt skýrt svo frá, að hann hafi sagt, að við- skiptanefnd gæti ekki sagt um verð vörunnar, en ganga yrði út frá því með tilliti til þess, að hámarksverð væri á þessari vörutegund í Bandaríkjunum, að sama innkaupsverð yrði fyrir sömu vöru. Af þessu þykir sýnt, að stefnendum má Þegar í upphafi hafa verið ljóst, að viðskiptanefnd var í óvissu um verð vörunnar, enda hefur og nefndur skrifstofustjóri ómótmælt skýrt svo frá, að sökum óvissu um ýmsa kostnaðarliði hafi innflytjendum verið gert að skyldu að undirrita skuldbindingu um viðbótargreiðslu, ef verð reyndist hærra en gizkað hafi verið á hér heima. Verður því ekki talið, að með þessu hafi viðskiptanefnd tekið ábyrgð á því, að verð yrði jafnt til allra innflytjenda. Með tilliti til alls þessa verður ekki fallizt á, að stefndur beri ábyrgð á því tjóni, sem stefnendur telja sig hafa orðið fyrir vegna verðmismunar á nefndum nöglum, auk þess sem ekki verður glögg- lega séð, hvort stefnendur hljóti tjón af þessum viðskiptum. Verð- ur því sýknukrafa stefnds tekin til greina, en eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður falli niður. Árni Tryggvason, settur borgardómari, kvað upp dóm Þenna. Því dæmist rétt vera: Stefndur, fjármálaráðherra f. h. ríkissjóðs, skal vera sýkn af kröfum stefnenda, Jóhanns Bárðarsonar og Jóhanns Þ. Jósefssonar. Málskostnaður falli niður. 365 Miðvikudaginn 31. október 1945. Nr. 81/1945. Ingveldur Andrésdóttir gegn Guðmundi Jónssyni. Dómur hæstaréttar. Málssókn þessi fellur niður. Áfrýjandi, Ingveldur Andrésdóttir, er eigi mætir í málinu, greiði 50 króna aukagjald til ríkissjóðs, ef hún vill fá mál sitt tekið fyrir af nýju. Miðvikudaginn 31. október 1945. Kærumálið nr. 11/1945. Eigendur m/b Framtíðarinnar gegn Hraðfrystihúsi Ólafsvíkur h/f. Málskostnaðarákvæði héraðsdóms kært. Dómur hæstaréttar. Með kæru 8. okt. þ. á., sem hingað barst 18. s. m., hefur sóknaraðili samkvæmt 186. gr. laga nr. 85/1936 kært máls- kostnaðarákvæði dóms bæjarþings Reykjavikur, er upp var kveðinn 4. s. m., í máli sóknaraðilja gegn varnaraðilja. Sóknaraðili krefst þess, að téð ákvæði héraðsdóms verði úr gildi fellt og að varnaraðili verði dæmdur til að greiða honum málskostnað í héraði í máli þessu samkvæmt fram- lögðum reikningi, samtals kr. 3960.28. Auk þess krefst sókn- araðili þess, að varnaraðili verði dæmdur til að greiða hon- um kærumálskostnað fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Varnaraðili hefur hvorki sent hæstarétti kröfur né greinar- gerð um málið. Með því að málskostnaður þykir hæfilega ákveðinn í hér- aðsdómi, þykir eiga að staðfesta málskostnaðarákvæði hans. Málskostnaður fyrir hæstarétti falli niður. 366 Því dæmist rétt vera: Málskostnaðarákvæði héraðsdóms í málinu: Eigend- ur m/b Framtíðarinnar gegn Hraðfrystihúsi Ólafsvíkur h.f. á að vera óraskað. Málskostnaður fyrir hæstarétti fellur niður. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 4. október 1945. Mál þetta, sem dómtekið var 26. f. m., hefur Sigurgeir hrl. Sigur- jónsson f. h. eigenda m/b Framtíðarinnar, Ólafsvík, höfðað sam- kvæmt samkomulagi fyrir bæjarþinginu með stefnu, útgefinni 30. april 1945, gegn Hraðfrystihúsi Ólafsvíkur h/f, Ólafsvík, til greiðslu skuldar, að fjárhæð kr. 34306.01 ásamt 5% ársvöxtum frá 1. april 1945 til greiðsludags og málskostnaðar að skaðlausu. Við munnlegan flutning málsins hefur stefndi fallizt á dóm- kröfu stefnenda og vaxtakröfu þeirra, en hins vegar gert kröfu um, að málskostnaður verði látinn falla niður, án þess þó að færa nokkur rök fyrir þeirri kröfu. Úrslit málsins verða því þau, að stefndi verður dæmdur til að greiða stefnendum kr. 34306.01 með vöxtum, eins og krafizt var, svo og málskostnað, er þykir hæfilega ákveðinn kr. 2000.00. Einar Arnalds borgardómari kvað upp dóm þenna. Því dæmist rétt vera: Stefndi, Hraðfrystihús Ólafsvíkur h/f, greiði eigendum m/b Framtíðarinnar kr. 34306.01 með 5% ársvöxtum frá 1. april 1945 til greiðsludags og kr. 2000.00 í málskostnað innan 15 daga frá lögbirtingu dóms þessa að viðlagðri aðför að lögum. Miðvikudaginn 31. október 1945. Kærumálið nr. 12/1945. Jens Sæmundsson gegn Jónasi Sveinssyni. Málskostnaðarákvæði héraðsdóms kært. Dómur hæstaréttar. Með kæru 6. okt. þ. á., sem hingað barst 18. s. m., hefur sóknaraðili samkvæmt 186. gr. laga nr. 85/1936 kært máls- 367 kostnaðarákvæði dóms bæjarþings Reykjavíkur, er upp var kveðinn 1. s. m. í máli sóknaraðilja gegn varnaraðilja. Sóknaraðili krefst þess, að téð ákvæði héraðsdóms verði úr gildi fellt og að varnaraðili verði dæmdur til að greiða honum í málskostnað í héraði í máli þessu, aðallega kr. 565.90, til vara kr. 415.90 og til þrautavara fjárhæð eftir mati dómsins. Auk þess krefst sóknaraðili þess, að varnar- aðili verði dæmdur til að greiða honum kærumálskostnað fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Varnaraðili hefur hvorki sent hæstarétti kröfur né grein- argerð um málið. Rétt þykir að dæma varnaraðilja til að greiða sóknaraðilja málskostnað í héraði, er telst hæfilega ákveðinn kr. 400.00. Svo ber og varnaraðilja að greiða sóknaraðilja kr. 150.00 í kærumálskostnað fyrir hæstarétti. Því dæmist rétt vera: Varnaraðili, Jónas Sveinsson, greiði sóknaraðilja, Jens Sæmundssyni, í málskostnað í héraði kr. 400.00 og kr. 150.00 í kærumálskostnað. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 1. október 1945. Mál þetta, sem dómtekið var 24. f. m., hefur Jens Sæmundsson trésmiður hér í bæ höfðað fyrir bæjarþinginu, að undangenginni árangurslausri sáttatilraun, með stefnu, útgefinni 21. febrúar s. Í., gegn Jónasi Sveinssyni lækni, Bergstaðastræti 67 hér í bænum. Hefur stefnandi gert þær dómkröfur, aðallega að stefndur verði dæmdur til að greiða kr. 2622.50 með 6% ársvöxtum frá sáttakæru- degi til 31. janúar 1945 til greiðsludags, svo og málskostnað að skaðlausu. Til vara krefst stefnandi greiðslu á kr. 1683.32, auk vaxta og málskostnaðar, svo sem fyrr segir, og til þraufavara greiðslu á kr. 1619.32, auk vaxta og málskostnaðar, svo sem að framan greinir. Stefndur hefur krafizt sýknu gegn greiðslu á kr. 1171.32, svo og málskostnaðar sér til handa að mati dómarans. Málavextir eru þeir, að um sumarið 1944 starfaði stefnandi að smíðavinnu hjá stefndum. Vann stefnandi að mestu leyti upp á 368 Laxnesi í Mosfellssveit, bjó þá þar og borðaði, en dvaldi Þó hér í bænum um helgar. Stefndur greiddi allan kostnað af fæði og hús- næði stefnanda að Laxnesi. Stefnandi telur, að kaup það, er hon- um hafi borið fyrir umgetna vinnu, nemi alls kr. 5602.50. Reiknar hann sérhverja vinnustund á kr. 9.00, en kveður kaup- taxta trésmiða á þessum tíma hafa verið kr. 9.05 á klukkustund í dagvinnu og kr. 14.48 á klukkustund í eftirvinnu. Nokkuð af um- ræddri vinnu kveðst stefnandi hafa unnið í eftirvinnu, en reiknað allar vinnustundir með jöfnu kaupi sem gagngjald þess, að stefnd- ur hafi séð sér fyrir fæði og húsnæði, meðan unnið var að Lax- nesi. Stefnandi kveður stefndan hafa greitt sér upp í laun þessi alls kr. 2980.00 og skuldi sér því kr. 2622.50, sem er aðalkrafa hans í máli þessu. Stefndur hefur mótmælt reikningi stefnanda sem alltof háum. Þann 2. marz s. 1. fékk hann dómkvadda tvo matsmenn til þess að meta til peningaverðs verk þau, er stefnandi framkvæmdi á Laxnesi. Töldu matsmennirnir, að hæfilegt gjald fyrir verk þetta næmi kr. 4692.32. Þá telur stefndur, að stefnandi hafi unnið 11 klst. annars staðar, er ekki sé tekið með í matinu, og beri honum fyrir það kr. 99.00. Stefnanda beri því alls kr. 4791.32 fyrir þessa vinnu sína. Upp í þetta kveðst stefndur hafa greitt kr. 2980.00, og auk þess beri stefnanda að greiða fyrir fæði sitt og húsnæði. Telur stefndur hæfilega greiðslu í þessu skyni kr. 10.00 á dag, en stefn- andi hafi verið 64 daga í Laxnesi, og eigi þess vegna krafa hans að lækka um kr. 640.00. Samkvæmt þessu kveðst stefndur skulda stefnanda kr. 1171.32, og miðast dómkröfur hans við það. Umrædd matsgerð hefur verið lögð fram í málinu, og hefur engum rökstuddum andmælum verið hreyft gegn henni. Þykir því verða að leggja mat þetta til grundvallar í málinu. Kaup það, sem stefnanda ber fyrir vinnu sína, er því matsfjárhæðin, kr. 4692.32 að viðbættum kr. 99.00, sem samkomulag er um, að stefndum beri að greiða, eða alls kr. 4791.32. Verður því aðalkrafa stefnanda ekki tekin til greina. Varakröfu sina byggir stefnandi á því, að verði greind matsgerð lögð til grundvallar, beri að draga frá matsfjárhæðinni, að viðbætt- um áðurgreindum kr. 99.00, þær kr. 2980.00, er þegar hafa verið greiddar, og séu þá eftirstöðvarnar kr. 1811.32. Að því er fæðis- kostnað varðar, telur stefnandi það fasta venju, að vinnukaupendur láti þeim vinnuseljendum, sem vinni utan heimilisstaðar, í té ókeypis húsnæði svo og matreiðslu, en verkamenn greiði aðeins efnið í matinn. Telur stefnandi, að efnið í matinn sé hæfilega metið á kr. 2.00 á dag, eða kr. 128.00 yfir allan tímann, sem hann var í Laxnesi, og kemur þannig út varakrafa hans. Þrautavarakröfu sína reiknar stefnandi á sama hátt, nema Þá telur hann fæðisefnið nema kr. 3.00 á dag. 369 Stefndur hefur, eins og fyrr greinir, talið fæðisgjaldið eiga að vera kr. 10.00 á dag, en engin gögn fært fram fyrir þvi. Það er komið fram í málinu, að aðiljar sömdu ekki um greiðslu fyrir fæði eða húsnæði stefnanda, meðan hann dvaldi á Laxnesi. Eftir atvikum þykir stefndum ekki verða gert að greiða fyrir húsnæði sitt þann tíma, er hann dvaldi þar, enda mun sá siður vera, að verkamönnum héðan úr bænum sé séð fyrir ókeypis hús- næði, þegar þeir vinna utanbæjar. Hins vegar þykir verða að gera stefnanda að greiða fyrir fæði það, er stefndur lét honum í té, og þykir hæfileg greiðsla í því skyni kr. 7.00 á dag, eða kr. 148.00 fyrir allan tímann, sem stefnandi hafði fæði í Laxnesi. Málalok verða því þau, að stefndur verður dæmdur til að greiða kr. 1363.32 (4692.32 99.00 = 2980.00 = 448.00) með vöxtum, svo sem krafizt er. Málskostnaðarkröfu sina byggir stefndur á því, að hann hafi alltaf verið fús að greiða stefnanda sanngjarna greiðslu fyrir verk hans, og eftir að mál þetta var höfðað, hoðizt til að greiða honum kr. 1500.00, enda félli málssókn hans þá niður. Þá hefur stefndur bent á, að hann hafi greitt allan kostnað af nefndu mati, um kr. 370.00. Gegn mótmælum stefnanda er ósannað, að stefndur hafi boðið fram greiðslu skuldarinnar fyrr en mál þetta var höfðað, og verð- ur því málskostnaðarkrafa hans ekki tekin til greina. Hins vegar Þykir eftir atvikum rétt, að málskostnaður falli niður. Einar Arnalds borgardómari kvað upp dóm þenna. Þvi dæmist rétt vera: Stefndur, Jónas Sveinsson, greiði stefnanda, Jens Sæmunds- syni, kr. 1363.32 með 6% ársvöxtum frá 31. janúar 1945 til greiðsludags. Málskostnaður falli niður. Dómi þessum ber að fullnægja innan 15 daga frá lögbirtingu hans að viðlagðri aðför að lögum. 24 370 Mánudaginn 5. nóvember 1945. Nr. 114/1944. Jóhann Þorsteinsson (Sveinbjörn Jónsson) gegn bæjarstjóra Akureyrar f. h. Akureyrarbæjar (Einar B. Guðmundsson). Ágreiningur um heimilisfang. Dómur hæstaréttar. Hinn áfrýjaði úrskurður er kveðinn upp af Sigurði Egg- erz, bæjarfógeta á Akureyri. Áfrýjandi, sem hefur að fengnu áfrýjunarleyfi 19. sept. 1944 skotið máli þessu til hæstaréttar með stefnu 22. s. m., krefst þess, að heimilisfang hans verði talið á Litlu-Há- mundarstöðum í Árskógshreppi veturinn 1942— 1943. Svo krefst hann og málskostnaðar fyrir hæstarétti úr hendi stefnda eftir mati dómsins. Stefndi krefst staðfestingar hins áfrýjaða úrskurðar og málskostnaðar úr hendi áfrýjanda fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Stefndi æskti í bréfi 18. febr. 1944 samkvæmt lögum nr. 95/1936 úrskurðar lögreglustjóra Akureyrar um heimilis- fang áfrýjanda „veturinn 1942— 1943“. Í bréfinu getur hann þess, að útsvar hafi verið lagt á áfrýjanda á Akureyri vorið 1943, en áfrýjandi hafi neitað að greiða það, með því að hann telji sig eiga heimili í Rauðuvík í Árskógshreppi, en heimilisfang hans þar kveður stefndi aðeins muni vera til málamynda. Hafi áfrýjandi flutzt til Akureyrar síðari hluta árs 1942 og átt þar heimili og stundað þar atvinnu síðan. Frekari grein gerir stefndi ekki fyrir málinu í bréfi þessu, og eigi lætur hann nein gögn fylgja því, er hann reisi álit sitt á, sbr. 6. og 8. gr. laga nr. 95/1936. Lögreglustjóri Akureyrar tók lauslega skýrslu af áfrýj- anda í lögreglurétti 29. febr. 1944. Ekki innti hann áfrýj- anda eftir því, hvar hann teldi heimilisfang sitt hafa verið veturinn 1942— 1943, og leiðbeindi honum ekki um kröfu- gerð í málinu. En eins og þegar hefur verið getið, telur áfrýjandi hér fyrir dómi, að heimili sitt hafi verið á Litlu- 371 Hámundarstöðum á þessum tima, en í héraði virðast bæði stefndi og héraðsdómari hafa gert ráð fyrir, að áfrýjandi teldi sig hafa þá verið heimilisfastan í Rauðuvík í Árskógs- hreppi. Ekki aflaði héraðsdómari neinna frekari gagna í málinu, en reisir úrskurð sinn á skýrslu áfrýjanda einni saman. Var þó brýn þörf á að kveðja bæjarstjóra Akureyr- ar fyrir rétt, láta hann afmarka nánar tíma þann, sem krafa hans miðast við, kynna honum skýrslu áfrýjanda og veita honum kost á að gera athugasemdir við hana. Svo átti lögreglustjóri og með atbeina stefnda, eftir þvi sem ástæður lágu til, að afla ýtarlegri gagna um dvöl áfrýj- anda á Akureyri frá 9. nóv. 1942 til 1. mai 1943, svo sem hvar hann hafi verið þar til húsa, hvort hann hefði haft herbergi þar á leigu, og ef svo var, um hve langan tíma leigumálinn hafi verið, hvar hann hafi haft fæði og hvernig háttað hafi verið starfi hans hjá Bifreiðastöð Akureyrar og hvort hann hafi ráðizt til hennar um tiltekinn tíma. Loks bar að rannsaka rækilega afstöðu áfrýjanda til Árskógs- hrepps á umræddum tíma. Í því skyni átti að krefja hrepps- nefndaroddvita Árskógshrepps skýrslna, en hann hefur skyrt svo frá í nýjum skjölum, sem lögð hafa verið fyrir hæstarétt, að áfrýjandi hafi árin 1942 og 1943 rekið bú á % hluta jarðarinnar Litlu-Hámundarstaða og auk þess rekið útgerð frá útgerðarstöð sinni Naustavík í Árskógshreppi sumarið 1942. Þar sem meðferð máls þessa í héraði er svo ábótavant, sem að framan getur, þykir ekki verða komizt hjá því að ómerkja hinn áfrýjaða úrskurð og vísa málinu heim í hérað til rækilegrar rannsóknar og uppkvaðningar úrskurðar af nýju. Eftir atvikum þykir rétt, að stefndi greiði áfrýjanda máls- kostnað fyrir hæstarétti, kr. 500.00. Því dæmist rétt vera: Hinn áfrýjaði úrskurður á að vera ómerkur, og vísast málinu heim í hérað til löglegrar meðferðar og upp- kvaðningar úrskurðar af nýju. 372 Stefndi, bæjarstjóri Akureyrar f. h. Akureyjarbæjar, greiði áfrýjanda, Jóhanni Þorsteinssyni, kr. 500.00 í málskostnað fyrir hæstarétti að viðlagðri aðför að lögum. Úrskurður lögregluréttar Eyjafjarðarsýslu og Akureyrar 1. marz 1944. Samkvæmt framburði Jóhanns Þorsteinssonar fyrir lögreglurétti 29. febr. 1944 vann hann á B. S. A., Akureyri, frá 1. jan. 1942 til 15. apríl s. á. Herbergi hafði hann hér á Akureyri á þessu tima- bili. Frá 15. apríl 1942 til 9. nóvember s. á. vann hann hingað og Þangað í Árskógshreppi. Til Akureyrar kom hann 9. nóvember 1942 og vann þá aftur á B. S. A., Akureyri. 1943 greiddi hann út- svar í Árskógshreppi, kr. 600.00. Síðastl. nóvember segist hann hafa fengið útsvarsseðil kr. 400.00 frá Akureyrarbæ. Samkvæmt þessu, sem að ofan er tekið fram, virðist lógheimili Jóhanns hafa verið veturinn 1942—1943 í Akureyrarbæ. Það heyrir ekki undir réttinn að ákveða, hvar greindur Jóhann hafi verið útsvarsskyldur. Því úrskurðast: Lögheimili Jóhanns Þorsteinssonar veturinn 1942—-1943 var á Akureyri. Mánudaginn 5. nóvember 1945. Nr. 23/1944. Bjarni Benediktsson (Einar B. Guðmundsson} gegn Tollstjóranum í Reykjavík f. h. ríkissjóðs (Kristján Guðlaugsson). Setudómarar próf. Gunnar Thorodd- sen og hrl. Sveinbjörn Jónsson í stað hrd. Jónatans Hallvarðssonar og hrd. Þórðar Eyjólfssonar. Skattamál. Dómur hæstaréttar. Bjarni Pálsson, fulltrúi borgarfógetans í Reykjavík, hef- ur kveðið upp hinn áfrýjaða úrskurð. Áfrýjandi, sem skotið hefur máli þessu til hæstaréttar með stefnu 21. febrúar þ. á., krefst þess, að hinn áfrýjaði úr- 373 skurður verði úr gildi felldur og synjað verði um fram- kvæmd lögtaksgerðar. Svo krefst hann málskostnaðar úr hendi stefnda bæði í héraði og fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Stefndi krefst þess, að hinn áfrýjaði úrskurður verði stað- festur og áfrýjandi verði dæmdur til að greiða honum máls- kostnað fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Samkvæmt 11. gr. laga nr. 6/1935 skulu tekjur hjóna, sem samvistum eru, taldar saman til skattgjalds. Hvorki orðalag ákvæðis þessa né skýring ákvæðisins eðli málsins samkvæmt þykir veita örugga heimild til þeirrar skatt- aukningar, sem hlýzt af því, ef skattur er ákveðinn af sam- anlögðum tekjum hjóna, er þau hvort í sínu lagi öfluðu fyrir stofnun hjúskapar á því ári, er þau gengu að eigast. Getur ákvæði 2. mgr. 18. gr. reglugerðar nr. 133/1936 ekki raskað þessari niðurstöðu. Ber því að fella hinn áfrýjaða úrskurð úr gildi og synja um framkvæmd lögtaksgerðar. Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður bæði í héraði og fyrir hæstarétti falli niður. Því dæmist rétt vera: Hinn áfrýjaði úrskurður er úr gildi felldur. Málskostnaður í héraði og fyrir hæstarétti fellur niður. Úrskurður fógetaréttar Reykjavíkur 13. febrúar 1945. Samkvæmt skattreikningi nr. 2306/1944 átti gerðarþoli, Bjarni Benediktsson borgarstjóri, að greiða samtals í skatta til tollstjór- ans í Reykjavík á árinu 1944 kr. 8917.00. Inn á upphæð þessa greiddi hann hinn % 1944 kr. 6783.00 og lét þess jafnframt getið, að eftirstöðvarnar, kr. 2134.00, mundi hann ekki greiða án úr- skurðar dómstólanna þar um. Með beiðni, dags. 22. jan. þ. á., hefur tollstjórinn í Reykjavík sem innheimtumaður skattanna krafizt þess, að lögtak yrði gert fyrir nefndum eftirstöðvum, og hefur málið síðan verið sótt og varið í réttinum og var tekið til úrskurð- ar 12. þ. m. Umboðsmenn aðilja hafa hvor um sig krafizt málskostnaðar til handa umbjóðanda sinum. 374 Málavextir eru þeir, að við álagningu tekju- og eignarskatts í Reykjavík á árinu 1944 taldi skattstjórinn í Reykjavik tekjur gerð- arþola og konu hans, er hann gekk að eiga 18. desbr. 1943, saman til skatts fyrir árið 1944. Er það ágreiningslaust í málinu, að tekju- skattur sá, er hjónunum hefði borið að greiða, ef lagt hefði verið á þau hvort í sínu lagi, hefði orðið kr. 2134.00 lægri en skattur sá, sem lagður var á gerðarþola á árinu 1944, eða þeirri upphæð, sem lögtaks er beiðzt fyrir. Mótmæli sin gegn framgangi lögtaks- ins byggir gerðarþoli á því, að óheimilt hafi verið að leggja tekj- ur þeirra hjónanna á árinu 1943 saman til skatts, þar eð þau hafi ekki gifzt fyrr en 18. desbr. 1943, og konan hafi þá verið búin að afla allra þeirra tekna, er hún hafði á árinu, og hafi ekkert af þeim runnið í bú þeirra. Nú standi svo í upphafi 11. gr. laga nr. 6/1935 um tekju- og eignarskatt, að tekjur hjóna, sem samvistum séu, skuli saman taldar til skattgjalds, og verði þetta ákvæði ekki skilið á annan veg en þann, að hjónin verði að vera samvistum, er tekn- anna sé aflað. Að visu segir í 2. mgr. 18. gr. reglugerðar um tekju- og eignarskatt nr. 133/1936, að hjón skuli skattlögð sameiginlega, Þótt þau hafi eigi gifzt fyrr en í lok skattársins, en þetta ákvæði reglugerðarinnar gangi lengra en fyrrnefnt ákvæði í 11. gr. tekju- og eignarskattslaganna og hafi því ekki stoð í lögum. Þvi hefur nú verið haldið fram af hálfu gerðarbeiðanda, enda ekki mótmælt sérstaklega af gerðarþola, að allt frá árinu 1921 hafi það verið ófrávíkjanleg regla að telja saman til skatts tekjur hjóna, sem samvistum eru við lok skattársins. Það virðist þvi mega ganga út frá því sem gefnu, að löggjafinn hafi alls ekki ætlað að breyta þeirri venju með setningu 11. gr. tekju- og eignarskattslag- anna, úr því að hún er ekki skýrar orðuð en raun ber vitni. Og þar sem ákvæðið í 2. mgr. 18. gr. fyrrnefndrar reglugerðar verður held- ur alls ekki álitið ósamrýmanlegt ákvæði 11. gr. tekju- og eignar- skattslaganna, þá verður að leyfa framgang hinnar umbeðnu lög- taksgerðar. Samkvæmt þessum úrslitum þykir rétt, að gerðarþoli greiði gerðarbeiðanda málskostnað, og telst hann hæfilega ákveðinn kr. 200.00. Því úrskurðast: Hið umbeðna lögtak skal ná fram að ganga fyrir lögtaks- kröfunni, kr. 2134.00, svo og málskostnaði, kr. 200.00. 375 Miðvikudaginn 7. nóvember 1945. Nr. 137/1944. Bæjarstjóri Ísafjarðar f. h. Ísafjarðarkaup- staðar (Sigurgeir Sigurjónsson) gegn H/f Shell á Íslandi (Gunnar Þorsteinsson). Setudómarar próf. Gunnar Thoroddsen, próf. Ólafur Lárusson og hrl. Theó- dór B. Líndal í stað hrd. Árna Tryggva- sonarsonar, hrd. Jóns Ásbjörnssonar og hrd. Jónatans Hallvarðssonar. Endurheimt á ofgreiddu útsvari. Dómur hæstaréttar. Áfrýjandi hefur skotið máli þessu til hæstaréttar með stefnu 8. nóvember 1944. Krefst hann algerrar sýknu af kröfum stefnda og málskostnaðar úr hendi hans fyrir báð- um dómum eftir mati hæstaréttar. Stefndi krefst staðfestingar hins áfrýjaða dóms og máls- kostnaðar úr hendi áfrýjanda fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Með skirskotun til forsendna hins áfrýjaða dóms ber að staðfesta hann. Eftir þessum málalokum þykir rétt, að áfrýjandi greiði stefnda málskostnað fyrir hæstarétti, kr. 600.00. Því dæmist rétt vera: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Áfrýjandi, bæjarstjóri Ísafjarðarkaupstaðar f. h. bæj- arsjóðs, greiði stefnda, h/f Shell á Íslandi, málskostnað fyrir hæstarétti, kr. 600.00. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 22. sept. 1944. Mál þetta, sem dómtekið var 19. þ. m., hefur h/f Shell á Íslandi höfðað samkvæmt samkomulagi fyrir bæjarþinginu með stefnu, útgefinni 5. maí s. 1, gegn Jóni Guðjónssyni, bæjarstjóra á Ísa- firði, f. h. Ísafjarðarkaupstaðar til endurgreiðslu á kr. 3000.00 auk 376 6% ársvaxta frá stefnudegi til greiðsludags og málskostnaðar að mati dómara. Stefndur hefur krafizt sýknu og málskostnaðar. Málavextir eru þeir, að árið 1943 lagði niðurjöfnunarnefnd Ísafjarðarkaupstaðar kr. 12000.00 útsvar á starfrækslu stefnanda Þar, en hann vildi ekki una því og kærði útsvar þetta til lækk- unar. Niðurjöfnunarnefndin og yfirskattanefnd Ísafjarðarsýslu og kaupstaðar úrskurðuðu báðar á þá leið, að útsvarið skyldi standa óbreytt. Loks var útsvarið kært fyrir rikisskattanefnd og í bréfi hennar, dags. 30. desember s. 1., til stefnanda var honum tilkynnt, að útsvarið væri lækkað í kr. 9000.00. Í árslok 1943, en áður en úrskurður ríkisskattanefndar varð kunnur, hafði stefnandi greitt útsvar sitt, eins og það var upphaflega ákveðið, og krafðist síðan endurgreiðslu á mismuninum. Stefndur hefur hins vegar eigi feng- izt til að verða við þeirri kröfu. Höfðaði stefnandi því mál þetta og styður kröfur sínar við ákvæði 27. gr. laga um útsvör nr. 106 frá 1936. Stefndur hefur byggt sýknukröfu sína á því fyrst og fremst, að stefnandi hafi svipt sig rétti til endurgreiðslu fjárins með því að greiða án fyrirvara útsvarsfjárhæðina, eins og hún var fyrst ákveð- in. Auk þess heldur hann því fram, að lækkun ríkisskattanefndar sé byggð á misskilningi eða röngum upplýsingum um starfsað- ferðir niðurjöfnunarnefndarinnar, og hafi endurgreiðslukrafan af Þeim sökum ekki við rök að styðjast. Í 1. mgr. 27. gr. laga nr. 106 frá 1936 segir m. a. svo: „Eigi get- ur gjaldandi vegna kæru eða áfrýjunar losazt undan að greiða út- svarið á ákveðnum gjalddaga, en verði það fært niður, skal mis- munurinn endurgreiddur honum.“ Með tilliti til þessa skýra ákvæðis svo og þess, að stefnandi hafði, svo stefndur vissi, lagt ágreiningsefnið fyrir rikisskattanefnd og beið úrskurðar hennar, er hann innti umrædda greiðslu af höndum, þá verður eigi talið, að stefndur hafi haft réttmæta ástæðu til að ætla, að stefnandi sleppti þar með endurgreiðslurétti sinum. Þykir því eigi unnt að taka sýknukröfu stefnds til greina á þessum grundvelli. Sýknukröfu stefnds, þá er hann styður við misskilning rikis- skattanefndar, eins og hann kemst að orði, er eigi heldur unnt að sinna, þegar af þeirri ástæðu, að í niðurlagi 24. gr. útsvarslaganna eru fyrirmæli um það, að úrskurður ríkisskattanefndar sé fullnað- arúrskurður um útsvarsupphæð, en þeim úrskurði ríkisskatta- nefndar, er hér um ræðir, hefur ekki verið haggað. Málinu lýkur því svo, að kröfur stefnanda verða teknar til greina, þó svo breyttar, að ársvextir verða eigi dæmdir hærri en fimm af hundraði. Þá ber stefndum og að greiða stefnanda máls- kostnað, er þykir hæfilega ákveðinn kr. 400.00. Árni Tryggvason borgardómari kvað upp dóm þenna. 377 Því dæmist rétt vera: Stefndur, Jón Guðjónsson bæjarstjóri f. h. Ísafjarðarkaup- staðar, greiði stefnanda, h/f Shell á Íslandi, kr. 3000.00 með 5% ársvöxtum frá 5. maí 1944 til greiðsludags og kr. 400.00 í málskostnað innan 15 daga frá lögbirtingu dóms þessa að viðlagðri aðför að lögum. Föstudaginn 9. nóvember 1945. Nr. 32/1945. Aðalsteinn Úlfarsson (Magnús Thorlacius) gegn Hreppsnefnd Borgarnesshrepps f. h. hrepps- ins. (Einar B.. Guðmundsson). Setudómari próf. Gunnar Thoroddsen í stað hrd. Árna Tryggvasonar. Endurheimt útsvars. Dómur hæstaréttar. Áfrýjandi, sem skotið hefur máli þessu til hæstaréttar með stefnu 5. marz þ. á., krefst þess, að stefnda verði dæmt að greiða honum kr. 2459.30 ásamt 6% ársvöxtum frá 7. októ- ber 1943. Svo krefst hann og málskostnaðar úr hendi stefnda í héraði og fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Stefndi krefst þess, að héraðdómurinn verði staðfestur og áfrýjanda verði dæmt að greiða honum málskostnað fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Yfirheyrsla aðilja hefur farið fram, eftir að héraðsdómur gekk. Áfrýjandi hefur frá því á árinu 1938 verið skipverji á v/s Eldborg, sem h/f Grímur í Borgarnesi gerir út. Hann hef- ur samt síðan á árinu 1939 verið búsettur í Reykjavík og haft þar íbúð á leigu. Kona hans og börn hafa dvalizt þar. Þrátt fyrir þetta hefur hann talið sig heimilisfastan í Borgar- nesi á manntalsskýrslum þar og talið þar fram til skatts. Þessi ár hefur verið lagt útsvar, kirkjugarðsgjald og hrepps- vegagjald á áfrýjanda í Borgarnesi, og hefur hluti af skip- verjalaunum hans gengið til greiðslu á gjöldum þessum. 378 Gekk svo til ársins 1943, en þá varð niðurjöfnunarnefnd Reykjavíkur kunnugt um búsetu hans í Reykjavík og lagði útsvar á hann, sbr. 8. gr. laga nr. 106/1936. Oddviti Borgar- nesshrepps, sem jafnframt var framkvæmdastjóri h/f Gríms, gerði reikningsskil við áfrýjanda í október 1943. Vildi oddviti þá, að laun áfrýjanda af hluta gengju til lúkningar nefndum gjöldum. Benti áfrýjandi þá á, að nú væri honum gert að greiða útsvar í Reykjavík, en oddviti taldi, að útsvar hans í Reykjavík yrði niður fellt, er hann sýndi skilríki fyrir útsvarsgreiðslu í Borgarnesi. Lét áfrýjandi þessi ummæli oddvita góð heita og samþykkti að greiða útsvarið. Með úrskurði fógetadóms Reykjavíkur 4. janúar f. á. var honum dæmt að greiða útsvar það, er lagt var á hann í Reykjavík. Greiddi hann það útsvar og höfðaði siðan endurheimtumál þetta. Áfrýjandi var búsettur með fjölskyldu sinni í Reykjavík, og mátti honum því vera ljóst, að vafasöm heimild var fyrir hendi til að leggja opinber gjöld á hann í Borgarnesi, sbr. 8. gr. laga nr. 106/1936. Sérstaklega var honum efni til varfærni um greiðslu slíkra gjalda í Borgarnesi, er tekið var að leggja útsvar á hann í Reykjavík. En þar sem áfrýjandi virðist hafa samþykkt greiðslu gjaldanna í Borgarnesi 1943 vegna stað- hæfingar oddvitans um það, að útsvar hans í Reykjavík yrði niður fellt, þá þykir verða, eins og á stendur, að taka kröfu áfrýjanda um endurheimtu gjaldanna í Borgarnesi 1943 til greina, og ber því að dæma stefnda til endurgreiðslu kr. 2459.30 með 6% ársvöxtum frá útgáfudegi stefnu, 30. júní 1944, til greiðsludags. Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður í héraði og fyrir hæstarétti falli niður. Því dæmist rétt vera: Stefndi, hreppsnefnd Borgarnesshrepps f. h. hrepps- ins, greiði áfrýjanda, Aðalsteini Úlfarssyni, kr. 2459.30 ásamt 6% ársvöxtum frá 30. júní 1944 til greiðsludags. Málskostnaður í héraði og fyrir hæstarétti falli niður. 379 Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 6. desember 1944. Mál þetta, sem dómtekið var hinn 28. f. m., hefur Aðalsteinn matsveinn Úlfarsson, Lokastig 18 hér í bæ, höfðað fyrir bæjarþing- inu með stefnu, útgefinni 30. júní s. l, gegn hreppsnefnd Borgar- nesshrepps f. h. hreppsins, til greiðslu skuldar, að fjárhæð kr. 2459.30, ásamt 6% ársvöxtum frá 7. október 1943 til greiðsludags og málskostnaðar að skaðlausu. Stefndi hefur krafizt sýknu og málskostnaðar. Málavextir eru þessir að sögn stefnanda: Stefnandi hefur átt heima í Reykjavík undanfarin 5 ár og á það enn. Síðan á árinu 1938 hefur hann unnið á v/s Eldborg, sem h/f Grímur í Borgarnesi gerir út. Árið 1943 var á hann lagt útsvar bæði í Borgarnesi og í Reykjavík og hinn 7. október f. á. var tekið fé af kaupi stefnanda hjá h/f Grími til greiðslu útsvars, hrepps- vega- og kirkjugarðsgjalds í Borgarnesshreppi, samtals kr. 2459.30. Greiðsla útsvars til bæjarsjóðs Reykjavíkur dróst hins vegar vegna mótmæla stefnanda, en hinn 4. janúar þ. á. var kveðinn upp úr- skurður í fógetarétti Reykjavíkur, og var stefnandi talinn skyldur til útsvarsgreiðslu í Reykjavík. Greiddi stefnandi síðan útsvar það, er lagt var á hann í Reykjavík, kr. 800.00, en telur, að samkvæmt fyrrgreindum úrskurði hafi hann verið ranglega krafinn útsvars í Borgarnesi, og hefur því höfðað mál þetta til endurgreiðslu þeirr- ar fjárhæðar, sem fyrr greinir. Stefndi byggir sýknukröfu sína á því, að stefnandi sé útsvars- skyldur í Borgarnesshreppi, þar sem hann hafi átt þar heimili sam- kvæmt manntalsskýrslum árin 1939— 1943, að báðum meðtöldum, og staðið á skattskrá þar árin 1941— 1944. Þá heldur stefndi því og fram, að auk þess að úrskurður fógetaréttar Reykjavíkur hafi engin bindandi áhrif fyrir Borgarnesshrepp, þá sé eigi heldur unnt að byggja á honum þá staðhæfingu, að stefnandi sé eigi útsvars- skyldur í Borgarnesi. Það er óvéfengt í málinu, að stefndi hefur á hverju ári síðan 1939 lagt framantalin gjöld á stefnanda þar í hreppi og hann einungis greitt gjöld þessi þar, þótt búsetu hans hafi verið eins háttað og nú öll þessi ár. Er og sannað, að stefnandi hefur þenna tíma verið skráður á manntals- og skattskrá í Borgarnesshreppi, og ekki verður séð, að stefnandi hafi nokkru sinni hreyft athugasemd- um við greiðslu þessara gjalda til hreppsins. Þykir stefnandi þvi ekki eiga rétt til endurgreiðslu hinnar umstefndu fjárhæðar, sem hann lét viðgangast, að greidd var til hreppsins, eftir að hann vissi eða mátti vita, að útsvar hafði einnig verið lagt á hann hér í Reykja- 380 vík árið 1943, auk þess sem hann notaði ekki heimild þá, sem um getur í d-lið 2. mgr. 8. gr. laga nr. 106 frá 1936, til þess að krefjast bess, að hann yrði felldur af útsvarsskrá á öðrum staðnum. Verð- ur sýknukrafa stefnda því tekin til greina, en eftir öllum atvik um þykir þó rétt, að málskostnaður falli niður. Árni Tryggvason borgardómari kvað upp dóm þenna. Þvi dæmist rétt vera: Stefndi, hreppsnefnd Borgarnesshrepps f. h. hreppsins, skal vera sýkn af kröfum stefnanda, „Aðalsteins Úlfarssonar, í máli Þessu. Málskostnaður falli niður. Föstudaginn 9. nóvember 1945 Kærumálið nr. 3/1945. Óli J. Ólason Segn Borgarfógetanum í Reykjavík. Setudómari próf. Gunnar Thoroddsen í stað hrd. Árna Tryggvasonar. Málskostnaðarákvæði héraðsdóms kært. Dómur hæstaréttar. Með kæru 28. marz þ. á., sem hingað barst með bréfi borgardómarans í Reykjavík 11. april þ. á., hefur sóknar- aðili samkvæmt 186. gr. laga nr. 85/1936 kært málskostn- aðarákvæði dóms bæjarþings Reykjavikur, er upp var kveð- inn 26. marz þ. á. í máli sóknaraðilja gegn varnaraðilja. Með stefnu 20. april þ. á. áfrýjaði varnaraðili nefndu bæj- arþingsmáli til hæstaréttar. Sama dag gekk í hæstarétti úr- skurður um það. að kærumálinu skyldi frestað ex officio, unz séð yrði, hvort fyrrgreint bæjarþingsmál yrði lagt í dóm. Nú hafa aðiljar þess hafið það í þinghaldi í hæsta- rétti 31. október s. 1, og ber þá að leggja dóm á kæru- Inálið. Sóknaraðili krefst þess, að málskostnaðarákvæði héraðs- dómsins verði fellt úr gildi og varnaraðili verði dæmdur til að greiða honum málskostnað, alls kr. 541.00. Svo krefst 381 hann og kærumálskostnaðar fyrir hæstarétti úr hendi varn- araðilja eftir mati dóinsins. Varnaraðili hefur hvorki sent hæstarétti kröfur né grein- argerð í málinu. Eins og nefndu bæjarþingsmáli er háttað, þykir máls- kostnaður nægilega hátt ákveðinn í héraði, og verður þvi krafa sóknaraðilja um hækkun hans ekki tekin til greina. Málskostnaður fyrir hæstarétti fellur niður. Því dæmist rétt vera: Málskostnaðarákvæði héraðsdóms í málinu: Óli J. Ólason gegn borgarfógetanum í Reykjavík á að vera óraskað. Málskostnaður fyrir hæstarétti fellur niður. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 26. marz 1945. Mál þetta, sem dómtekið var 20. þ. m., hefur Óli J. Ólason kaup- maður hér í bæ höfðað fyrir bæjarþinginu með stefnu, útgefinni 10. nóvember 1944, gegn Kristjáni Kristjánssyni borgarfógeta, Rán- argötu 18 hér í bæ, sem skrásetningarvaldsmanni og fyrir hönd ríkissjóðs svo og gegn honum sem skiptaráðanda fyrir hönd dán- arbús Þorvalds Benjaminssonar til réttargæzlu. Gerir stefnandi þær dómkröfur, að stefndur verði dæmdur til að setja firmað Th. Benjaminsson £ Co. á verzlunarskrá Reykjavíkur gegn lögmæltum gjöldum og að greiða fyrir hönd ríkissjóðs málskostnað að skað- lausu. Stefndur krefst sýknu og málskostnaðar úr hendi stefnanda. Málsatvik eru þau, að þann 23. júni 1944 undirritaði stefnandi og Þorvaldur Benjaminsson félagssamning um rekstur umboðs- og heildsölu undir firmanafninu Th. Benjaminsson £ Co., en þeir höfðu þá undanfarið haft félagsskap um umboðs- og heildverzlun hér í bænum. Þann 19. september 1944 andaðist Þorvaldur Benja- mínsson, en hinn 14. október s. á. fór umboðsmaður stefnanda þess á leit við stefndan, að firmað Th. Benjaminsson £ Co. væri sett á verzlunarskrá Reykjavíkur. Telur stefnandi, að af vangá hafi félagið ekki verið tilkynnt fyrr til skrásetningar. Stefndur synjaði beiðni umboðsmanns stefnanda um skráningu firmans, og var þá til þessa máls stofnað. Stefndur byggir sýknukröfu sina á því, að Þorvaldur heitinn Benjaminsson hafi ekki verið nægilega andlega heilbrigður til að gera jafn þýðingarmikinn samning og félagssamningurinn sé, enda 382 sé þetta ljóst af því, að samningurinn hafi verið verulega óhag- stæður honum. Til þessa bendi og það, að það sé fyrst eftir and- lát Þorvalds, sem beðið sé um skrásetningu firmans. Það er óvéfengt í málinu, að Þorvaldur Benjamínsson hafi und- irritað framangreindan félagssamning. Gegn mótmælum stefnanda hefur stefndur ekki fært sönnur á þá staðhæfingu sína, að Þor- valdur Benjamínsson hafi ekki verið nægilega andlega heilbrigður við undirskrift samningsins. Ekkert er upp komið í málinu, er bendi til þess, að um misneytingu hafi verið að ræða af hálfu stefnanda. Sýknukrafa stefnda verður því ekki tekin til greina, enda verður ekki séð, að neinar aðrar ástæður séu því til fyrirstöðu, að skráning fari fram. Úrslit málsins verða því þau, að stefndum verður dæmt gegu lögmæltum gjöldum að setja firmað Th. Benjaminsson £ Co. á verzlunarskrá Reykjavíkur. Eftir þessum úrslitum ber honum einn- ig að greiða stefnanda málskostnað, sem þykir hæfilega ákveðinn kr. 400.00. Árni Tryggvason borgardómari hefur kveðið upp dóm þenna. Því dæmist rétt vera: Stefndum, borgarfógetanum í Reykjavík, ber sem skrásetn- ingarvaldsmanni að setja firmað Th. Benjamínsson £ Co. á verzlunarskrá Reykjavíkur gegn lögmæltum gjöldum. Stefndur greiði fyrir hönd ríkissjóðs stefnandanum, Óla J. Ólasyni, kr. 4C0.00 í málskostnað. Dómi þessum ber að fullnægja innan 15 sólarhringa frá lög- birtingu hans að viðlagðri aðför að lögum. Mánudaginn 12. nóvember 1945. Nr. 79/1945. H/f Shell á Íslandi (Gunnar Þorsteinsson) gegn H/f Gísla Súrssyni (Sigurgeir Sigurjónsson). Setudómari próf. Ísleifur Árnason í stað hrd. Jóns Ásbjörnssonar. Ómerking héraðsdóms og málsmeðferðar og heimvísun máls. Dómur hæstaréttar. Annar samdómsmanna í héraði, Magnús Bjarnason, hafði samkvæmt dómkvaðningu framkvæmt mat á v/s Erni með farmi og búnaði. Honum var því óheimilt samkvæmt 4. 383 tölulið 36. greinar laga nr. 85/1936 að sitja í dómarasæti í málinu. Af þessari ástæðu verður að ómerkja meðferð máls- ins, frá því munnlegur málflutningur hófst, svo og héraðs- dóminn og vísa málinu heim í hérað til löglegrar meðferðar og dómsuppsögu af nýju. Málskostnaður fyrir hæstarétti falli niður. Því dæmist rétt vera: Meðferð málsins í héraði, frá því munnlegur mál- flutningur hófst, svo og héraðsdómurinn eiga að vera ómerk, og vísast málinu heim í hérað til löglegrar með- ferðar og dómsuppsögu af nýju. Málskostnaður fyrir hæstarétti fellur niður. Dómur sjó- og verzlunardóms Hafnarfjarðar 27. marz 1945. Ár 1945 þriðjudaginn 27. marz var í sjó- og verzlunardómi Hafnarfjarðar, sem haldinn var á skrifstofu embættisins í Hafnar- firði af Bergi Jónssyni bæjarfógeta sem formanni dómsins ásamt sjó- og verzlunardómsmönnum Magnúsi Bjarnasyni bryggjuverði og Birni Helgasyni skipstjóra sem meðdómsmönnum upp kveðinn dómur í ofangreindu máli, sem dómtekið var 16. marz s. Í. Mál þetta, sem þingfest var 16. júní s. l, er höfðað fyrir sjó- og verzlunardóminum með stefnu, útgefinni 13. júni f. á., af Hall- grími Fr. Hallgrímssyni f. h. h/f Shell á Íslandi gegn Óskari Jóns- syni framkvæmdarstjóra, Norðurbraut 3 í Hafnarfirði, f. h. h/f Gísla Súrssonar til greiðsiu björgunarlauna, að upphæð kr. 20000.00 auk 6% ársvaxta frá stefnudegi til greiðsludags svo og málskostnaðar að skaðlausu eftir mati dómsins. Enn fremur er þess krafizt, að viðurkenndur sé sjóveðréttur í vélbátnum Erni G.K. 285 fyrir hinum dæmdu fjárhæðum. Stefndur mótmælir kröfum stefnandans og krefst sýknu af kröfu um greiðslu björgunarlauna og málskostnaðar og að stefnda verði aðeins gert að greiða stefnanda hæfilega þóknun fyrir aðstoð, ekki yfir 800 kr., og stefnanda enn fremur gert að greiða honum hæfi- legan málskostnað. Málavextir eru þeir, að 28. ágúst 1943 var vélskipið Skeljungur, eign stefnandans, h/f Shell á Íslandi, á leið frá Ísafirði til Skerja- fjarðar. Kl. 1 s. d. sama dag var skipið statt 10 sjóm. frá Gróttu og fékk þá tilkynningu frá Slysavarnafélaginu um, að bátur væri með bilaða vél 20—-22 sm. N V frá Hafnarfirði, og var beðið að veita bátnum aðstoð. 384 Skeljungur sneri nú við og hélt á staðinn, sem til var vísað, en báturinn sást ekki. Eftir nokkra leit fannst hann, og kom Skelj- ungur að bátnum kl. 4.50 síðdegis 27 sm. N V af Gróttuvita. Bátur þessi reyndist að vera v/b Örn G. K. 285 frá Hafnarfirði. Var nú komið dráttartaugum frá Skeljungi í v/b Örn og því næst lagt af stað kl. 6 e. h. með bátinn í eftirdragi og haldið til Hafnar- fjarðar. Var komið þangað um klukkan eitt um nóttina og bátur- inn bundinn þar við bryggju. Þar sem dimmt var af nóttu, beið Skeljungur fram undir birtingu, en hélt síðan til Skerjafjarðar, og er þangað kom, höfðu farið 17 klst. í að veita fyrrgreinda hjálp. Þegar þetta gerðist, var vindur austan 3—4 stig og sjólag 4. Stefnandinn heldur því fram, að um hafi verið að ræða full- komna björgun, þar sem v/b Örn hafi verið með öllu ósjálfbjarga og rekið fyrir straumi og vindi, þegar Skeljungur kom að. V/b Örn var með ca. 40 tunnur af nýveiddri síld, en báturinn ásamt veiðarfærum er metinn samkvæmt framlagðri matsgerð á kr. 146230.00. En Skeljungur hefur samkvæmt uppgjöf stefnandans verið metinn á kr. 740000.00 í björgunarlaun í sjó- og verzlunar- dómi Reykjavíkur. Heldur stefnandinn því fram með hliðsjón af verðmætum þess- um, að stefnukröfu máls þessa sé mjög í hóf stillt, og hefur til samanburðar vitnað í hæstaréttardóma í björgunarmálum. Stefndur hefur hins vegar algerlega mótmælt því, að hér sé um björgun að ræða. Hin veitta hjálp sé aðeins venjuleg aðstoð og full- yrðir, að hæfileg þóknun fyrir hana sé 800 kr. í hæsta lagi. Það hefði verið hægðarleikur fyrir v/b Örn að komast til hafnar á seglum, eins og vindi og veðri var þá háttað. Því tíl stuðnings vitnar hann í framlagt vottorð skipaskoðunarmanns þess, er skoðað hafði bát- inn í ágúst 1943 (rskj. nr. 8a), um það, að báturinn hafi fullnægt skilyrðum þeim, sem lög fyrirskipuðu um seglaútbúnað slíkra báta, og telur skipaskoðunarmaðurinn, að enda þótt vél hefði bilað í bátnum við veiðar hér í „flóanum“, þá hefði hann átt að komast hjálparlaust að landi í öllu sæmilegu veðri að sumarlagi. Með skírskotun til framanritaðs vottorðs skipaskoðunarmanns- ins og að því athuguðu, að veður var gott, er umrædd hjálp var veitt, féllst rétturinn á þá skoðun stefnds, að eigi hafi verið hér um björgun að ræða. Hins vegar verður að telja, að v/s Skeljungur hafi veitt v/b Erni allverðmæta aðstoð, þar sem báturinn hafði auk annars verðmætis meðferðis nýveidda sild, sem metin hefur verið á 2000 kr. og lá undir skemmdum. Með hliðsjón af því og þeim tíma, sem til aðstoðarinnar fór og virðist réttlættur með framburði vitna, sem leidd hafa verið í málinu, ög að því athuguðu, að upplýst er, að rekstrarkostnaður v/s Skeljungs er á sólarhring kr. 2000.00, þykir þóknun stefnanda fyrir hina veittu aðstoð hæfilega ákveðin kr. 4000.00. 385 Þá ber og að taka til greina kröfu stefnandans um tildæmdan málskostnað, er þykir hæfilega metinn kr. 700.00. Enn fremur skal til greina tekin krafa stefnandans um sjóveð- rétt í v/b Erni G.K. 285 fyrir hinum tildæmdu fjárhæðum. Því dæmist rétt vera: Stefndur, Óskar Jónsson f. h. h/f Gísla Súrssonar, greiði stefnandanum, Hallgrimi Fr. Hallgrímssyni f. h. h/f Shell á Íslandi, kr. 4000.00 með 6% ársvöxtum frá 13. júní 1944 til greiðsludags og kr. 700.00 í málskostnað allt innan 15 daga frá lögbirtingu dóms þessa að viðlagðri aðför að lögum. Jafnframt hefur stefnandinn sjóveðrétt í v/b Erni G.K. 285 fyrir hinum tildæmdu fjárhæðum. Miðvikudaginn 14. nóvember 1944. Nr. 42/1945. Garðar Jónsson (Stefán Jóh. Stefánsson) gegn Skipaútgerð ríkisins (Ólafur Þorgrímsson). Setudómari hrl. Einar B. Guðmundsson í stað hrd. Arna Tryggvasonar. Ágreiningur um skiptingu bjarglauna milli skipverja. Dómur hæstaréttar. Áfrýjandi, sem skotið hefur máli þessu til hæstaréttar með stefnu 23. marz þ. á., að fengnu áfrýjunarleyfi 14..s. m., gerir þær kröfur, að stefndi verði dæmdur til að greiða honum kr. 183.52 með 5% ársvöxtum frá 1. febrúar 1941 til greiðsludags og málskostnað fyrir báðum dómum eftir mati hæstaréttar. Stefndi krefst staðfestingar hins áfrýjaða dóms og málskostnaðar fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Með skírskotun til forsendna hins áfrýjaða dóms ber að staðfesta hann. Eftir þessum úrslitum þykir rétt, að áfrýjandi greiði stefnda málskostnað fyrir hæstarétti, sem þykir hæfilega ákveðinn kr. 500.00. 25 386 Því dæmist rétt vera: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Áfrýjandi, Garðar Jónsson, greiði stefnda, Skipaút- serð ríkisins, kr. 500.00 í málskostnað fyrir hæstarétti. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Dómur sjó- og verzlunardóms Reykjavíkur 4. október 1944. Mál þetta, sem dómtekið var 29. f. m., hefur Garðar Jónsson bátsmaður hér í bæ höfðað fyrir sjó- og verzlunardóminum með stefnu, útgefinni 12 april s.1., gegn Skipaútgerð ríkisins hér í bæ til greiðslu eftirstöðva björgunarlauna, að fjárhæð kr. 504.52, sem stefnandi hefur siðan lækkað í kr. 183.62, ásamt 5% ársvöxtum frá 1. febr. 1941 til greiðsludags og málskostnaðar eftir mati dóms- ins. Stefndi krefst sýknu og málskostnaðar sér til handa. Málsatvik eru þau, að í janúarmánuði 1941 bjargaði e/s Súðin, sem cr eign stefnda, farini úr e/s Wirta. Voru e/s Súðinni dæmd björgunarlaun, en stefnandi, sem var skipverji á e/s Súðinni, þegar björgunin var innt af hendi, telur sig ekki hafa fengið sinn hluta björgunarlaunanna að fullu greiddan. Stefnandi byggir kröfu sína á því, að samanlagt mánaðarkaup hans —- grunnlaun ásamt föstum aukatekjum, dýrtiðaruppbót og yfirvinnukaupi, hafi að meðaltali verið kr. 812.09 um það leyti, sem björgunin var innt af hendi. Og samkvæmt því verði hlutur hans í björgunarlaunum kr. 504.52, en stefndi hafi einungis greitt kr. 321.00, og þá miðað við, að mánaðarkaupið hafi verið kr. 276.50. Stefndi hafi þannig sleppt yfirvinnu hans við útreikninginn, og valdi það mismuninum kr. 183,52. Telur stefnandi, að leggja beri til grundvallar við skiptingu björgunarlaunanna allt það kaup, er hann bar úr býtum, um það leyti sem björgunin var leyst af hendi, enda hafi hann gert fyrirvara við viðtöku fjárhæðarinnar, kr. 321.00. Stefndi hefur fyrst og fremst krafizt sýknu vegna aðildarskorts. Telur hún, að engin skylda hvíli á sér til að annast skiptingu á björgunarhlut skipverja, enda kveðst hún engin afskipti hafa af Því haft, önnur en þau að annast innheimtu björgunarlaunanna og afhenda siðan skipstjóra e/s Súðarinnar hlut skipverja. Skip- stjóri hafi skipt þessum hluta björgunarlaunanna, og beri því að beina málinu gegn honum. Í öðru lagi byggir stefndi sýknukröfu sina á því, að jafnvel þótt talið yrði, að hún væri réttur aðili Þessa máls, þá hafi stefnandi glatað rétti sínum vegna vangæzlu. Stefnandi gerði fyrrgreindan fyrirvara í júlímánuði 1942, en mál 387 þetta sé fyrst höfðað í apríl 1944, eins og fyrr greinir. Þessi fyrir- vari sé auk þess allt of óákveðinn, þar sem ekki sé greint, að hverju hann beinist. Loks telur stefndi, að grundvöllur sá, er byggt var á við skiptingu björgunarlaunanna, sé réttur, þar sem yfirvinna geti ekki talizt til mánaðarkaups í þessu sambandi. Með tilvísun til 233. gr. siglingalaganna verður ekki á það fallizt, að stefndi, sem sótti mál til heimtu björgunarlaunanna, sé ekki rétt- ur aðili þessa máls. Ekki verður heldur talið, að stefnandi hafi glatað rétti sínum vegna vangæzlu, þar sem hann höfðaði mál Þetta innan fyrninsarfrests stefnukröfunnar, enda verður að líta svo á, að fyrirvari hans hafi eftir atvikum verið nægilega ákveð- inn. Þessar sýknukröfur stefnda verða því ekki teknar til greina. Í 233. gr. siglingalaganna er svo ákveðið, að hluta skipshafnar í björgunarlaunum skuli „skipta milli hennar að réttri tiltölu við kaup manna á skipinu“. Dómurinn verður að líta svo á, að sigl- ingalögin eigi í þessu sambandi einungis við fast kaup og fastar aukatekjur, en ekki kaup fyrir yfir. eða eftirvinnu. Eru slíkar tekjur svo óvissar og svo mjög undir tilviljun komnar, að það myndi raska réttlátri skiptingu björgunarlauna milli skipverja, ef skipting launanna ætti einnig að byggjast á þeim. Stefnandi þykir þannig ekki eiga rétt til hinnar umstefndu kröfu úr hendi stefnda, og verður sýknukrafan því tekin til greina. Eftir öllum atvikum þykir þó rétt, að málskostnaður falli niður. Dóm þenna hafa kveðið upp þeir Árni Tryggvason borgar- dómari, Þorgrimur Sigurðsson skipstjóri og Þorsteinn Þorsteins- son hagstofustjóri. Því dæmist rétt vera: Stefndi, Skipaútgerð ríkisins, skal vera sýkn af kröfum stefnanda, Garðars Jónssonar, í máli þessu. Málskostnaður falli niður. Miðvikudaginn 14. nóvember 1945. Nr. 103/1945. Jón Gauti Jónatansson gegn Ingólfi Gíslasyni. Dómur hæstaréttar. Málssókn þessi fellur niður. Áfrýjandi, Jón Gauti Jónatansson, er eigi mætir í málinu. greiði 50 króna aukagjald til ríkissjóðs, ef hann vill fá mál sitt tekið fyrir af nýju. 388 Föstudaginn 16. nóvember 1945. Nr. 1/1945. Anna P. Helgadóttir (Eggert Claessen) Segn Einari M. Einarssyni og gagnsök (Sigurgeir Sigurjónsson). Búskipti hjóna. Ágreiningur um séreign. Dómur hæstaréttar. Kristján Kristjánsson, borgarfógeti í Reykjavík, hefur kveðið upp hinn áfrýjaða úrskurð. Aðaláfrýjandi hefur skotið máli þessu til hæstaréttar með stefnu 2. janúar þ. á. Krefst hún þess, að ákvæði hins áfrýj- aða úrskurðar um húsmuni í búi aðilja verði staðfest, en hálf húseignin nr. 10 við Grundarstig í Reykjavík verði dæmd séreign hennar. Hún krefst og málskostnaðar fyrir báðum dómum úr hendi gagnáfrýjanda eftir mati hæsta- réttar. Gagnáfrýjandi hefur áfrýjað málinu með stefnu 15. febrúar þ. á. Hann gerir þær dómkröfur: 1) að ákvæði hins áfrýjaða úrskurðar um eignarrétt að hálfri húseigninni nr. 10 við Grundarstig verði stað- fest. 2) að áletraðir munir, vindlakassi og vindlingaveski úr silfri, er greinir í viðbótarkaupmála frá 21. október 1932, verði dæmdir séreign hans. 3) aðallega að allir aðrir húsmunir aðilja, en til vara, að húsmunir þeir, er eigi eru greindir í kaupmálum, komi til jafnra skipta. Svo krefst hann málskostnaðar fyrir báðum dómum eftir mati hæstaréttar. Það verður ekki talið sannað, að húseign sú, er í málinu greinir, hafi verið fengin fyrir séreign aðaláfrýjanda, sbr. 3. tölulið 23. gr. laga nr. 20/1923, og ekki var eign þessi gerð séreign hennar með kaupmála, sbr. 29. gr. sömu laga. Ber því að staðfesta að efni til ákvæði hins áfrýjaða úrskurðar um húseign þessa. 389 Ekkert hefur komið fram, er hnekki gildi kaupmála þeirra, er aðiljar gerðu með sér 18. nóvember 1929 og 21. október 1932. Eru því húsmunir þeir. er þar eru taldir, þ. á m. áður nefndir silfurmunir, séreign aðaláfrýjanda. Hins vegar eiga húsmunir aðilja, sem eigi eru greindir í kaup- málanum og um er deilt, að koma til jafnra skipta. Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður bæði í héraði og fyrir hæstarétti falli niður. Það er aðfinnsluvert, að skiptaráðandinn hefur við með- ferð málsins eigi fyllilega gætt ákvæða 105., 106., 109. og 110. gr. sbr. 223. gr. laga nr. 85/1936. Því dæmist rétt vera: Hálf húseignin nr. 10 við Grundarstig í Reykjavik á að koma til jafnra skipta milli aðilja, Önnu P. Helga- dóttur og Einars M. Einarssonar. Húsmunir, sem taldir eru í kaupmálum aðilja frá 18. nóvember 1929 og 21. október 1932, eru séreign aðal- áfrýjanda, Önnu P. Helgadóttur. En öðrum húsmunum aðilja, sem um er deilt, skal skipt að jöfnu milli þeirra. Málskostnaður bæði í héraði og fyrir hæstarétti fellur niður. Úrskurður skiptaréttar Reykjavíkur 16. desember 1944. Í skiptaréttarmáli þessu, sem tekið var undir úrskurð 29. f. m., er ágreiningur milli aðiljanna, Einars M. Einarssonar fyrrv. skip- herra, Grundarstig 10 hér í bæ, og konu hans, frú Önnu Petreu Helgadóttur, sama stað, um skiptingu eigna þeirra, en þau hafa áformað að skilja að borði og sæng. Telur konan, að hún eigi séreign alla húsmuni, sem í búinu eru samkvæmt kaupmála, gerðum 18. nóvember 1929, og viðbótarkaupmála, dagsettum 22. október 1932. Þá telur hún og, að % húseignin nr. 10 við Grundarstig sé séreign sín og félagsbúinu óviðkomandi, og hefur hún mótmælt því, að nefndar eignir verði skrifaðar upp. Maðurinn heldur því hins vegar fram, að umræddir kaupmálar hafi aðeins verið gerðir í því augnamiði að tryggja konunni hús- munina gagnvart öðrum erfingjum eftir sinn dag, en alls ekki ætl- azt til þess, að þeir giltu milli hjónanna, ef til hjónaskilnaðar kæmi. Hefur hann gert þá aðalkröfu í málinu, að allt það, sem 390 tilgreint er í kaupmálunum, verði skrifað upp og skipt að jöfnu milli hjónanna eða að minnsta kosti þeir munir, sem eigi eru sér- staklega tilgreindir í kaupmálanum, en til vara, að hann fái silfur- muni þá, sem greindir eru í viðbótarkaupmálanum, enda beri munir þessir það með sér samkvæmt áletrun á þá, að þeir séir heiðursgjafir til sín persónulega fyrir vel unnin störf í þágu gef- endanna. Þá hefur hann og fastlega haldið því fram, að % hús- eignin Grundarstígur 10 sé eign félagsbúsins. Aðiljar hafa hvor um sig krafizt málskostnaðar. Í kaupmála aðiljanna, dagsettum 18. nóv. 1929, eru allir innan- stokksmunir, hverju nafni sem nefnast og tilgreindir eru á viðfest- um lista, séreign konunnar og einnig þau húsgögn og innbú, sem þau í framtíðinni kunna að eignast. Með kaupmála þessum gefur maðurinn jafnframt konunni 2000 krónur í peningum, og er henni heimilt að ráða yfir þeim sem sinni séreign, og skal allt það, er hún kann að kaupa fyrir þá peninga, og vera séreign hennar. Með viðbótarkaupmála, dagsettum 21. október 1932, verður og séreign konunnar auk ýmissa innanstokksmuna meðal annars vindlakassi og vihdlaveski úr silfri, en það eru áletraðir munir þeir, sem mann- inum voru gefnir sem heiðursverðlaun fyrir vel unnin störf í þágu sefendanna og varakrafa hans nær til. Telja verður, að umræddir kaupmálar séu gildur samningur milli aðiljanna eigi aðeins um þær eignir, sem beinlínis eru taldar þar upp, heldur líka þá húsmuni, sem þau hafa eignazt í hjúskap sínum, og þau verðmæti, er konan kann að hafa aflað sér fyrir þær 2000 krónur, er kaupmálinn getur um, enda er með öllu ósannað gegn neitun konunnar, að samið hafi verið um nokkrar takmarkanir á gildi kaupmálans. Eigi verður heldur talið, að máli skipti, þótt nafn mannsins sé skráð á muni þá, sem í kaupmála greinir, og þótt þeir séu persónulegar gjafir til hans, því ekki er annað séð en hann hafi haft fullkominn ráðstöfunarrétt yfir þeim sem öðrum eignum sínum. Verður því að fallast á þá kröfu kon- unnar, að húsmunir þeir, er getið er í skiptaréttinum 22. septem- ber síðastliðinn, séu hennar séreign og verði eigi skrifaðir upp né skipt sem félagseign aðiljanna, og er því hvorki aðalkrafa né vara- krafa mannsins í því efni tekin til greina. Það er fram komið í skjölum málsins, að fröken Hólmfríður Helgadóttir, Grundarstíg 10, keypti á árinu 1928 alla húseignina nr. 10 við Grundarstig af þáverandi eiganda hennar, Magnúsi Pét- urssyni bæjarlækni, og mun afsal hafa verið gefið út fyrir eign- inni, án þess þó að það væri þinglesið. Þann 22. nóvember 1929 afsalar Magnús Pétursson bæjarlæknir systrunum, áðurgreindri Hólmfríði og Önnu systur hennar, konu Einars M. Einarssonar, þessari sömu húseign, og mun þá fyrra afsalið hafa verið eyði- lagt, en afsal þetta var þinglesið á bæjarþingi Reykjavíkur 28. 391 sama mánaðar. Heldur konan því fram, að hún hafi keypt eign þessa fyrir þær 2000 krónur, er hún eignaðist sem séreign, Þegar kaupmálinn frá 18. nóvember 1929 var gerður, og sé hálf húseignin því séreign sin og félagsbúinu óviðkomandi. Styður hún mál sitt við framtal eiginmanns sins til tekju- og eignarskalts, þar seim sum árin er skráð, að húseignin sé séreign konu. Þá hefur hún og stutt mál sitt með vottorði Eyjólfs Kolbeins, mágs síns, en hann hefur haldið því fram, að það hafi verið beinlinis svo um talað, að sá helmingur húseignarinnar, sem áfsalaður var kon- unni, skyldi vera séreign hennar. Maðurinn hefur hins vegar haldið þvi fram, að húseign þessi væri eign félagsbúsins, enda myndi eignin að sjálfsögðu hafa verið tekin upp í annan hvorn kaupmálann, ef tilætlunin hefði verið sú, að hún yrði séreign konunnar. Neitar hann því með öllu, að þær 2000 krónur, er greinir í kaupmálanum, hafi verið greiddar tpp í kaupverð hússins, og heldur hann því fram, að konan hafi aldrei fengið þessa peninga. Telur hann, að þessi helmingur húss- ins hafi verið skráður á nafn konunnar í þeirri trú, að skattar yrðu við það lægri á félagsbúinu, en alls ekki í þeim tilgangi, að það yrði séreign konu sinnar, enda hafi hann alla tíða séð um greiðslur af áhvílandi lánum, bæði vexti og afborganir, og greitt það úr eigin vasa og þar með taldar þær 9000 krónur, sem hann greiddi af áhvilandi láni við Landsbanka Íslands 15. maí 1931. Þá telur hann og, að framtöl sin til tekju- og eignarskatts geti eigi ráðið neinum úrslitum í máli þessu, og hefur hann mótmælt fram- burði Eyjólfs Kolbeins hér fyrir réttinum sem röngum, að því er snertir eignarréttinn að húshelmingnum. Það er komið fram í máli þessu, að “ húseignin nr. 10 við Grundarstig er á nafni konunnar og hefur verið alla tíð, frá þvi að afsal var gefið þann 22. nóv. 1929. Hins vegar hafa hjónin ekki getið húseignarinnar í kaupmálanum frá 18. s. m. né heldur í við- bótarkaupmálanum frá 21. okt. 1932. Það er ósannað, að konan hafi lagt fram af sinni séreign fé til kaupanna, en aftur á móti fram komið, að maðurinn hefur staðið straum af öllum greiðslum af húsinu. Framtal mannsins til tekju- og eignarskatts fyrir árin 1929—-1944, að báðum meðtöldum, er á reiki, hvað snertir eignar- rétt að Þessum helming húseignarinnar. Á sumum skýrslum er húseignin talin séreign konu, en á sumum þeirra er hvergi á það minnzt, og síðustu árin 1940 til 1944 er húseignin ekki talin sér- eign konu. Samkvæmt því, sem hér að framan segir, verður að telja, að um- ræddur húshelmingur sé eign félagsbús hjónanna og beri því að skrifa upp og taka til skiptameðferðar sem sameign þeirra. Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður falli niður. 392 Því úrskurðast: Allir húsmunir í búi hjónanna Einars M. Einarssonar og Önnu Petreu Helgadóttur skulu teljast séreign konunnar og fé- lagsbúi þeirra óviðkomandi. Hálf húseignin Grundarstigur 10 skal teljast eign félagsbús- ins og takast til skiptameðferðar sem sameign hjónanna. Málskostnaður falli niður. Mánudaginn 19. nóvember 1945. Nr. 63/1945. Réttvísin og valdstjórnin (Stefán Jóhann Stefánsson) gegn Stefáni Agnari Magnússyni, Halldóri Rand- ver Þorsteinssyni, Haraldi Þorsteinssyni og Snorra Sturlusyni (Egill Sigurgeirsson). Setudómari próf. Ísleifur Árnason í stað hrd. Jónatans Hallvarðssonar. Fjársvik, skjalafals, þjófnaður og ólögleg áfengisneyzla. Dómur hæstaréttar. Með skirskotun til forsendna hins áfrýjaða dóms ber að staðfesta hann, þó svo, að refsing ákærða Halldórs Rand- vers Þorsteinssonar verði fangelsi 5 mánuði og ákærða Haralds Þorsteinssonar fangelsi 6 mánuði. Ákærðu Stefán Agnar Magnússon, Halldór Randver Þor- steinsson og Haraldur Þorsteinsson greiði in solidum allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin laun sækjanda og verjanda fyrir hæstarétti, 500 krónur til hvors. Það er aðfinnsluvert, að rannsókn málsins er ekki svo rækileg sem skyldi. Ekki sést, að sakborningum hafi verið stíað í sundur, meðan á rannsókn stóð, og hvorki hafa þeir verið samprófaðir nægilega sín á milli né við kærandann, Þorstein Þorsteinsson. 393 Því dæmist rétt vera: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður, þó svo, að refsing ákærða Halldórs Randvers Þorsteinssonar verði fangelsi 5 mánuði og refsing ákærða Haralds Þor- steinssonar fangelsi 6 mánuði. Ákærðu Stefán Agnar Magnússon, Halldór Randver Þorsteinsson og Haraldur Þorsteinsson greiði in solid- um allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin laun skipaðs sækjanda og verjanda fyrir hæstarétti, hæstaréttarlögmannanna Stefáns Jóhanns Stefánssonar og Egils Sigurgeirssonar, 500 krónur til hvors. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur aukaréttar Reykjavíkur 19. marz 1945. Ár 1945, mánudaginn 19. marz, var í aukarétti Reykjavíkur, sem haldinn var í skrifstofu réttarins af Jónatan Hallvarðssyni sakadómara upp kveðinn dómur í málinu nr. 570—-573/1945: Rétt- vísin og valdstjórnin gegn Stefáni Agnari Magnússyni, Haraldi Þorsteinssyni, Halldóri Randver Þorsteinssyni og Snorra Sturlu- syni, sem tekið var til dóms hinn 12. sama mánaðar. Mál þetta er af réttvísinnar og valdstjórnarinnar hálfu höfðað gegn Stefáni Agnari Magnússyni matsveini, Ingólfsstræti 7b, Har- aldi Þorsteinssyni verkamanni, Bergþórugötu 41, Halldóri Rand- ver Þorsteinssyni sjómanni, Laugaveg 147, og Snorra Sturlusyni verkamanni, Skólavörðuholti 61, fyrir brot gegn XXKVI. kafla al- mennra hegningarlaga nr. 19 12. febrúar 1940 og áfengislögum nr. 33 9. janúar 1935 og gegn þremur hinum fyrrnefndu fyrir brot gegn XVII. kafla almennra hegningarlaga nr. 19 12. febrúar 1940. Ákærður Stefán Agnar Magnússon er kominn yfir lögaldur saka- manna, fæddur 27. nóvember 1916, og hefur, svo kunnugt sé, sætt þessum kærum og refsingum: 1932 214 Undir rannsókn út af meintri þátttöku í bilþjófnaði. Sök sannaðist ekki, og málið féll niður. 1933 2%. Dómur aukaréttar Reykjavíkur: 4 mánaða fangelsi við venjulegt fangaviðurværi og greiði skaðabætur fyrir skjalafals, svik og þjófnað. 1935 314 Sátt: 10 kr. sekt fyrir brot á lögreglusamþykkt Reykvíkur. 1935 14% Dómur aukaréttar Reykjavíkur: 8 mánaða betrunarhús- vinna fyrir gripdeild. Dómur hæstaréttar í sama máli %o 1935: Refsiákvæði 394 staðfest. Brotið heimfært undir 239. gr. alm. hegningar- laga, sbr. 6. gr. laga nr. 51 1928 og 55. gr. alm. hegningar- laga. 1940 % Sátt: 50 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 1940 1%4 Sátt: 25 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri, 1940 154 Dómur aukaréttar Reykjavíkur: 6 mánaða fangelsi við venjulegt fangaviðurværi. 1940 1%., Sátt: 25 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 1941 1%, Sátt: 25 kr. sekt fyrir ölvun og árás. Lofaði skaða- bótum, kr. 11.00, 1941 3%) Dómur aukaréttar Reykjavikur: 8 mánaða fangelsi. Svipt- ur kosningarétti og kjörgengi fyrir brot gegn 244. sbr. 255. gr. hegnl. nr. 19 1940. Sátt: 25 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. Dómur aukaréttar Reykjavíkur: 15 mánaða fangelsi, sviptur kosningarétti og kjörgengi fyrir brot á 244. gr., 248. gr., með hliðsjón af 77. gr. 1. mgr. og 255 gr. hegnl. nr, 19 1940. 1942 2%, Sátt: 50 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 1942 144, Kærður fyrir ölvun á lokuðum dansleik. Fellt niður. 1944 1%% Sátt: 50 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 1945 154 Dómur aukaréttar: 6 mánaða fangelsi, sviptur kosninga- rétti og kjörgengi fyrir brot gegn 248. gr. hegningarlag- anna. Ákærður Haraldur Þorsteinsson er kominn yfir lögaldur saka- manna, fæddur 20. febrúar 1923, og hefur, svo kunnugt sé, sætt Þessum kærum og refsingum: 1937 %8 Kærður fyrir svik og þjófnað. Afgr. til barnav.n. 1938 264 Áminning fyrir brot gegn 50. gr. a-lið lögr.sþ. Reykja- víkur. 1942 1% Sátt: 100 kr. sekt fyrir brot gegn 4. mgr. 20. gr. bifreiða- laganna. 1942 %o Sátt: 40 kr. sekt fyrir að hafa 2 farþega í framsæti bif- reiðar og ljósleysi og afturnúmersleysi á bifreið. 1943 % Dómur aukaréttar: 30 daga fangelsi skilorðsbundið, sviptur kosningarétti og kjörgengi fyrir brot gegn 247. gr. hegningarlaganna. 1943 %, Dómur sama réttar: 45 daga fangelsi, sviptur kosninga- rétti og kjörgengi fyrir brot gegn 248. gr. hegningarlag- anna. 1945 1% Sátt: 25 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. Ákærður Halldór Randver Þorsteinsson er kominn yfir lög- aldur sakamanna, fæddur 26. september 1924, og hefur, svo kunn- ugt sé, sætt þessum kærum og refsingum: 1941 164, Sátt: 300 kr. sekt og in solidum 85 kr. skaðabætur fyrir 1941 1: 1941 £ RN - nf to 1941 1943 * 1943 1944 1944 1945 1945 1%1 % % 395 brot gegn 217. gr, hegnl., 18. gr. áfengislaganna og 3. gr. lögr.sþ. Rvíkur. Sátt: 5 kr. sekt fyrir brot gegn c-lið 50. gr. lögr.sþ. Rvíkur. Dómur aukaréttar: Sja mánaða fangelsi skilorðsbundið, sviptur kosningarétti og kjörgengi fyrir brot gegn 20. kafla hegningarlaganna. Sátt: 50 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. Dómur aukaréttar: 30 daga fangelsi, sviptur kosninga- rétti og kjörgengi fyrir brot gegn 248. gr. hegnl. og 17. gr. áfengislaganna. Sátt: 25 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. Sátt: 50 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. Sátt: 50 kr. sekt fyrir ölvun og slagsmál. Ákærður Snorri Sturluson er kominn yfir lögaldur sakamanna, fæddur 10. febrúar 1921, og hefur, svo kunnugt sé, sætt þessum kær- um og refsingum: 1934 1934 1935 * 1936 1937 1941 1941 1941 1941 1941 1943 1944 1944 ? 1944 s % 155 / 9. 5710 206 4 % 1% 10 26 % 1%1 24 1% Áminning fyrir rúðubrot og spellvirki á húsi. Lofaði skaðabótum. Kærður fyrir töku á reiðhjóli. Afgr. til barnaverndar- nefndar. Kærður fyrir töku á reiðhjólshlutum. Afgr. til barna- verndarnefndar. Kærður fyrir þjófnað á 10 krónum. Málinu lokið með því, að kærður skilaði þýfinu. Kærður fyrir þjófnað. Afgr. til barnaverndarnefndar. Sátt: 25 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. Sátt: 25 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. Sátt: 10 kr. sekt fyrir brot gegn 3. gr. lögr.sþ. Rvíkur. Sátt: 25 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. Sátt: 100 kr. sekt og kr. 269.50 í skaðabætur fyrir ölvun og óspektir. Dómur lögregluréttar: 250 kr. sekt fyrir að neyta áfengis við bifreiðaakstur, Sviptur ökuskírteini í 3 mánuði. Dómur aukaréttar: 30 daga fangelsi skilorðsbundið. Sviptur kosningarétti og kjörgengi fyrir brot gegn 248. gr. hegningarlaganna og 17. gr. áfengislaganna. Sátt: 75 kr. sekt fyrir að aka bifreið með lélega hemla og ófullnægjandi ljós. Dómur aukaréttar: 30 daga fangelsi og skaðabætur, kr. 2043.00, fyrir brot gegn 217. gr. hegningarlaganna, 18. gr. áfengislaganna og 3. og 7. gr. lögreglusamþykktar Reykjavíkur. I. Síðari hluta dags hinn 13. f. m. sátu ákærðir saman við borð í veitingahúsinu Ingólfskaffi hér í bænum og voru undir áhrifum 396 áfengis. Þá vantaði peninga fyrir meira áfengi. Ákærður Stefán Agnar fór þá í síma, sem er í veitingahúsi þessu, og hringdi upp Þorsteinn Þorsteinsson kaupmann í verzluninni Vík, Laugavegi 52. Sagðist ákærður í símtali þessu heita Guðjón Jónsson og vera matsveinn á togaranum Rán, sem væri nýkominn frá Englandi. Kvaðst hann hafa komið með í ferðinni tvö gólfteppi og eitthvað fleira, sem hann vildi selja, en sig vantaði peninga til að greiða tollinn af munum þessum. Þorsteinn sagði ákærðum að koma til sín til viðtals um þetta. Áður en símtalið fór fram, hafði borizt í tal við borð ákærðra að útvega þyrfti peninga, og hefur ákærður Halldór Randver borið, að ákærður Stefán Agnar hafi sagt, að hann gæti alltaf fengið lánaða peninga, svo að þeir gætu haft nóg að drekka allt kvöldið. Á þessu stigi kom eigi til orða skröksaga sú, er ákærður Stefán Agnar sagði Þorsteini í símanum. Ákærður Stefán Agnar heldur því fram í upphafi, að hinir ákærðir hafi heyrt það, sem hann sagði í símann, en dregur þó úr þessu siðar og kveðst þá ekki vita, hvort þeir hafi heyrt það. Hinir neita því allir eindregið, að hafa heyrt þetta, og milli símatækisins, sem ákærður Stefán Agnar lalaði í, og borðsins, sem hinir ákærðir sátu við, mun vera nokkur spölur. Er því ósannað, að hinir hafi heyrt símtal ákærðs Stefáns Agnars. Eftir símtalið talaði ákærður Stefán Agnar ekki um þetta við félaga sina, annað en að þeir skyldu ganga með sér inn að verzluninni Vík, og gerðu þeir það. Ákærðir Stefán Agnar og Hall. dór Randver gengu saman á undan, en hinir saman á eftir. Á leiðinni nefndi ákærður Stefán Agnar ckki við ákærðan Halldór Randver, að hann ætlaði að svíkja peninga út úr Þorsteini kaup- manni, en hann kveðst hafa sagt við hann, að peninga yrðu þeir að fá, hvað sem það kostaði, og hafi ákærður Halldór Randver verið því samþykkur. Þegar inn að verzluninni Vík kom, fóru ákærðir Stefán Agnar og Halldór Randver inn í skrifstofu til Þor- steins kaupmanns, en hinir ákærðir biðu úti. Þegar inn í skrif- stofuna kom, settust ákærðir Stefán Agnar og Halldór Randver sinn hvorum megin við borð, og gat sá fyrrnefndi þess strax við Þorstein, að hann hefði tekið kyndarann með, og átti með því við Þann síðarnefnda. Þetta kveðst ákærður Halldór Randver ekki hafa undrazt sökum þess, að hann hafi eitt sinn verið kyndari á erlendu flutningaskipi. Ákærður Stefán Agnar sagðist koma í sambandi við símtalið, og spurði þá kaupmaðurinn hann um varninginn. Tóku nú kaupmaðurinn og ákærður Stefán Agnar að ræða um varning- inn, kaupmaðurinn að skrifa hann hjá sér og ákærður að reikna út. Ákærður Stefán Agnar beindi þeirri spurningu til ákærðs Halldórs Randvers, hvað hann teldi marga metra vera í vörustranga, sem ákærðum Halldóri Randver skildist vera kjólaefni. Ákærður Hall- dór Randver kveðst ekki hafa vitað, hverju svara skyldi, og engu 397 hafa svarað. Þorsteinn kaupmaður hefur borið, að ákærður Stefán Agnar hafi borið það undir ákærðan Halldór Randver, hvað gólf- teppin væru stór og hvort þau mundu komast fyrir þar á skrifstofu- gólfinu, og hafi þá ákærður Halldór Randver látið í ljós, að hann héldi, að þau myndu eigi komast þar fyrir. Ákærður Halldór Randver minnist ekki þessa, en ákærðan Stefán Agnar minnir, að þetta gerðist. Ákærður Stefán Agnar bað nú Þorstein um 500 krón- ur og fékk þær og undirritaði kvittun fyrir þeim með nafninu Guðjón Jónsson, s/s Rán. Ákærðir eru á einu máli um, að ákærður Halldór Randver hafi ekki séð kvittunina og að ákærður Stefán Ágnar hafi ekki sagt honum, að hann hefði gefið upp rangt nafn. Ákærðir fóru nú út með peningana og hittu þar ákærðu Harald og Snorra, og eyddu þeir peningunum um kvöldið í áfengi og bilferðir. Ákærðan Harald minnir, að ákærður Stefán Agnar segði, er hann kom út frá Þorsteini kaupmanni, að hann hefði fengið 200 krón- ur að láni, og hefur ákærður Stefán Agnar samsinnt þessu. Ákærð- ur Stefán Agnar bar upphaflega, að hann hafi sagt félögum sinum allt af létta um, hvernig hann aflaði peninganna, en siðar tekur hann þá staðhæfingu aftur. Það er því ósannað gegn andmælum hinna, að ákærður Stefán Agnar hafi sagt þeim þetta. Daginn eftir hittust ákærðir allir. Þá símaði ákærður Stefán Agnar til Þorsteins kaupmanns og sagði sig vanta meiri peninga til að greiða með toll af teppunum. Var það þá úr, að ákærður ritaði miða til Þor- steins, þar sem Þann bað um 300 krónur. Ber ákærður Halldór Randver, að ákærður Stefán Agnar hafi beðið ákærðan Snorra að fara með miðann, en Snorri ekki viljað það. Ekki man ákærður Snorri þetta, og er þetta ósannað. Ákærður Stefán Agnar fékk nú ákærðan Harald til að fara með miðann í umslagi til Þorsteins, og vissi ákærður Haraldur ekki, hvað á miðanum stóð. Þorsteinn fékk ákærðum Haraldi 300 krónur og ritaði kvittun fyrir þeim og bað ákærðan að undirrita hana, og ritaði ákærður þá undir hana: Bjarni Sigurjónsson, Bergþórugötu 63. Hann vissi, að hús þetta er ekki til, og með nafninu átti hann ekki við neinn sérstakan. Ber þessi ákærður, að sökum þess, að ákærður Stefán Agnar vildi ekki fara með miðann sjálfur, hafi sig grunað, að einhver svik væru Í tafli með peninga þá, er hann hafði fengið hjá Þorsteini, og af þessum sökum kveðst Haraldur hafa ritað hið ranga nafn undir kvittunina. Ákærður Haraldur færði nú ákærðum Stefáni Agnar peninga þessa, og var útvegað áfengi fyrir þá. Síðar um daginn óku ákærðir í bifreið um bæinn og komu þá við í verzlun- inni Vík. Þá fór ákærður Stefán Agnar þangað inn á fund Þor- steins kaupmanns og fékk hjá honum 400 krónur út á gólfteppin og kvittaði fyrir þeirri upphæð með nafninu Guðjón Jónsson, s/s Rán, og gaf upp heimilisfang sitt á Öldugötu 26 og símanúmerið 4987. Þessum peningum eyddu ákærðir einnig í áfengi. Um kvöldið 398 bað ákærður Stefán Agnar ákærðan Harald að síma til Þorsteins kaupmanns og skýra honum frá, að Guðjón, matsveinn á togar- anum Rán, væri farinn til Keflavíkur með togaranum og gæti ekki komið með teppin fyrr en seinna. Allt, er ákærður Stefán Agnar sagði Þorsteini kaupmanni um sig og vörurnar, voru ósannindi, sögð í því skyni að ginna hann til að láta sig fá peninga. Með þessu atferli og ritun hins ranga nafns undir kvittanirnar hefur þessi ákærður gerzt brotlegur við 155. gr. í. mgr. og 248. gr. almennra hegningarlaga. Háttsemi ákærðs Haralds síðari daginn þykir varða við sömu greinar, sbr. 22. gr. hegningarlaganna varðandi svikin. Þrátt fyrir neitun ákærðs Halldórs Randvers um að hafa vitað um svikin við Þorstein, þykir vera hans með ákærðum Stefáni Agnari inni hjá Þorsteini fyrri daginn og framkoma hans yfirleitt vera þannig, að hann hafi vitað, að um svik var að ræða, og hefur hann þvi með þátttöku sinni í Þeim gerzt sekur við 248. sbr. 22. gr. almennra hegningarlaga. Hins vegar þykir eigi sannað, að ákærður Snorri hafi gerzt brotlegur við lög með þátttöku sinni í þeim atburðum, er lýst hefur verið. Ákærðir hafa allir játað, að þeir hafi neytt áfengis inni í veit- ingastofum báða nefnda daga, og hafa þeir með því gerzt brotlegir við 17. gr. 1. mgr. sbr. 37. gr. 1. mgr. áfengislaga nr. 33 9. janúar 1935. Il. Fyrri daginn, þegar ákærðir voru að leggja af stað frá Ingólfs- kaffi inn að verzluninni Vík, tók ákærður Haraldur að ófrjálsu gamlan rykfrakka, er hékk inni í veitingahúsinu, og hafði á brott með sér, Síðar lánaði hann ákærðum Stefáni Agnari frakkann. Frakkinn hefur komizt til skila. Með töku frakkans hefur ákærð- ur Haraldur gerzt brotlegur við 244. gr. almennra hegningarlaga. 111. Með hliðsjón af 77. gr. almennra hegningarlaga og fyrri brotum ákærðra Stefáns Agnars, Haralds og Halldórs Randvers þykja refs- ingar þeirra fyrir framangreind brot hæfilega ákveðnar þessar: Refsing ákærðs Stefáns Agnars fangelsi í 1 ár. Refsing ákærðs Haralds fangelsi í 4 mánuði. Refsing ákærðs Halldórs Randvers fangelsi í 4 mánuði. Samkvæmt 68. gr. 3. mgr. hegningarlaganna ber að svipta þá kosningarrétti og kjörgengi til opinberra starfa og annarra al- mennra kosninga. Þorsteinn Þorsteinsson kaupmaður hefur kraf- izt þess, að þeir ákærðir, sem sekir reyndust um sviksemi við hann í máli þessu, verði in solidum dæmdir til að greiða honum í skaða- bætur kr. 1200.00, þ. e. a. s. samanlagðar þær upphæðir, er hann greiddi ákærðum samkvæmt framansögðu. Þessa kröfu hafa 399 ákærðir Stefán Agnar, Haraldur og Halldór Randver samþykkt, og verður hún tekin til greina gagnvart þeim. Refsing ákærðs Snorra fyrir brot sitt gegn áfengislögunum þykir hæfilega ákveðin 50 króna sekt til Menningarsjóðs, og komi fangelsi í 3 daga í stað hennar, verði hún eigi greidd innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Ákærðir Stefán Agnar og Haraldur greiði in solidum máls- varnarlaun skipaðs verjanda þeirra, Egils hæstaréttarlögmanns Sigurgeirssonar, kr. 500.00. Ákærðir Halldór Randver og Snorri greiði in solidum máls- varnarlaun skipaðs verjanda þeirra, héraðsdómslögmanns Gunn- ars E. Benediktssonar, kr. 500.00. Allan annan sakarkostnað greiði ákærðir in solidum. Rekstur málsins hefur verið vítalaus. Því dæmist rétt vera: Ákærður Stefán Agnar Magnússon sæti fangelsi í eitt ár. Ákærðir Haraldur Þorsteinsson og Halldór Randver Þor- steinsson sæti fangelsi í 4 mánuði hvor. Ákærður Snorri Sturluson greiði 50 króna sekt til Menn- ingarsjóðs, og komi 3 daga fangelsi í stað, sektarinnar, verði hún eigi greidd innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Ákærðir Stefán Agnar Magnússon, Haraldur Þorsteinsson og Halldór Randver Þorsteinsson eru frá birtingu dóms þessa sviptir kosningarétti og kjörgengi til opinberra starfa og ann- arra almennra kosninga. Ákærðir Stefán Agnar Magnússon, Haraldur Þorsteinsson og Halldór Randver Þorsteinsson greiði in solidum Þorsteini Þorsteinssyni kr. 1200.00 innan 15 sólarhringa frá birtingu dóms þessa. Ákærðir Stefán Agnar Magnússon og Haraldur Þorsteinsson greiði in solidum málsvarnarlaun skipaðs verjanda beirra, Egils hæstaréttarlögmanns Sigurgeirssonar, kr. 500.00. Ákærðir Halldór Randver Þorsteinsson og Snorri Sturluson greiði in solidum málsvarnarlaun skipaðs verjanda þeirra, héraðsdómslögmanns Gunnars E. Benediktssonar, kr. 500.00. Allan annan málskostnað greiði ákærðir in solidum. Dómi þessum skal fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. 400 Miðvikudaginn 21. nóvember 1945. Nr. 15/1945. Bæjarstjórn Akraness (Sveinbjörn Jónsson) Segn Valdimar Guðmundssyni (Sigurgeir Sigurjónsson). Endurheimt á greiddu útsvari. Sýknað. Dómur hæstaréttar. Ármann Snævarr, settur bæjarfógeti á Akranesi, hefur kveðið upp héraðsdóminn. Áfrýjandi, sem skotið hefur máli þessu til hæstaréttar með stefnu 8. febrúar þ. á., krefst þess, að hann verði sýknaður og stefnda verði dæmt að greiða honum málskostnað bæði i héraði og fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Stefndi krefst þess, að héraðsdómurinn verði staðfestur og sér verði dæmdur málskostnaður úr hendi áfrýjanda fyrir bæstarétti eftir mati dómsins. Stefndi fluttist til Akraness 1935 ásamt foreldrum sin- um. Árið 1939 fór hann á stýrimannaskólann og útskrif- aðist þaðan 1941. Réðst hann þá á togara, sem gerður er út frá Hafnarfirði, og hefur hann verið á því skipi síðan. Hann hefur frá því haustið 1940 haft herbergi á leigu í Reykjavík og verið þar til húsa oftast, er hann var í landi. Samkvæmt þessu verður að telja, að heimili stefnda hafi árin 1941— 1944 verið í Reykjavík og að hann hafi verið út- svarsskyldur þar árin 1942 og 1943. Þrátt fyrir það þótt heimilisfang stefnda væri í Reykjavík árin 1941—-1944, lét hann samt skrifa sig þessi ár til heim- ilis hjá foreldrum sínum á Akranesi og taldi þar fram til skatts. Þar voru og útsvör lögð á hann 1942 og 1943. Greiddi hann útsvarið 1942 að fullu 31. desember 1942. Þetta ár, 1942, var einnig lagt á hann útsvar í Reykjavík, og var það tekið lögtaki með úrskurði fógetadóms Reykjavikur 30. septem- ber 1943. Árið 1943 var og lagt á hann í Reykjavík útsvar, er hann greiddi 22. desember 1943. Útsvar það, sem lagt á stefnda á Akranesi 1943, greiddi hann að nokru 5. febrúar 1944. Gerir hann í máli þessu kröfur til endurheimtu á út- 401 svari sinu á Akranesi 1942 og hluta útsvarsins 1943, alls að fjárhæð kr. 3334.00. Stefndi taldi, svo sem lýst var, að heimilisfang sitt á Akra- nesi árin 1941—-1944 og taldi þar fram til skatts, þótt hið rétta heimili hans væri í Reykjavík. Hann greiddi fjárhæðir þær, sem hann vill endurheimta, á Akranesi umyrðalaust og fyrirvara, að því er séð verður. Að svo vöxnu máli þykir ekki vera efni til að taka kröfu hans um endurheimtu til greina. Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður bæði í hér- aði og fyrir hæstarétti falli niður. Það athugast, að héraðsdómaranum hefur láðst að ákveða aðfararfrest í dómi sínum. Því dæmist rétt vera: Áfrýjandi, bæjarstjórn Akraness, á að vera sýkn af kröfum stefnda, Valdimars Guðmundssonar, í máli þessu. Málskostnaður í héraði og fyrir hæstarétti fellur niður. Dómur bæjarþings Akraness 9. nóvember 1944. Mál þetta, sem dómtekið var 4. þ. m., er höfðað fyrir bæjar- Þinginu með stefnu, útgefinni 4. f. m., af Valdimar Guðmundssyni sjómanni, Bárugötu 19, Reykjavik, gegn bæjarstjóranum á Akra- nesi f. h. bæjarsjóðs. Gerir stefnandi þær réttarkröfur, að bæjar- stjóranum sé f. h. bæjarsjóðs gert með dómsorði að greiða sér kr. 3334.00 ásamt 5% ársvöxtum frá 1. janúar 1944 til greiðsludags auk málskostnaðar að skaðlausu samkvæmt mati réttarins. Stefndur gerir þá aðalkröfu, að bæjarsjóður verði algerlega sýknaður af kröfum stefnandans, en til vara, að bæjarsjóði verði ekki gert að greiða hærri fjárhæð en kr. 1000.00. Þá krefst stefndur málskostnaðar eftir mati réttarins úr hendi stefnanda. Tildrög máls þess eru þau, að árin 1942 og 1943 eru lögð úti- svör á stefnanda þessa máls bæði í Reykjavík og í Akranesskaup- stað. Fjárhæð útsvaranna er árið 1942 á Akranesi kr. 1562.00, en í Reykjavík kr. 1200.00, árið 1943 nemur útsvarsupphæðin kr. 2972.00 á Akranesi, en kr. 1000.00 í Reykjavík. Heildarfjárhæð út- svara gjaldárin 1942 og 1943 nemur kr. 4534.00 á Akranesi, en kr. 2200.00 í Reykjavik. 26 402 Stefnandi galt árið 1942 útsvar sitt á Akranesi 31. des. sam- æris, en synjaði um greiðslu þess í Reykjavik. Varð sú synjun efni bess, að bæjargjaldkeri Reykjavíkur f. h. bæjarsjóðs beiddist þess, að útsvarið væri heimt lögtaki, og gekk um þá málavöxtu úrskurður i fógetarétti Reykjavíkur 30. sept. 1943, sbr. réttarskjal nr. 4 í máli þessu. Urðu lyktir málsins þær, að umbeðin lögtaksgerð skyldi fá framgang. Er úrskurður þessi lá fyrir, greiddi stefnandi bæjarsjóði Reykjavíkur útsvarsupphæðina 22. okt. 1943. Víkur nú að skilum á útsvörum gjaldársins 1943. Á því ári greiðir stefnandi álagt útsvar í Reykjavík að fullu 22. des. þ. á., en kr. 1772 upp í útsvarið á Akranesi 5. febr. 1944. Í munnlega málflutningnum hér í bæjarþinginu skildi ekki á um það, að stefnandi hefði innt þessa útsvarsgreiðslu af hendi, vegna þess að hann hefði þá ætlað sér lögskylt að greiða útsvarið á Akranesi gjaldárið 1943. Hins vegar taldi hann sér vera heimilt að færa til frádráttar álögðu útsvari hér á Akranesi þær kr. 1200, er gert var lögtak fyrir í Reykjavík og siðan voru borgaðar, sem áður getur. Stefnandi kallar sig hart leikinn með því að standa í tveim bæj- arfélögum skil á útsvörum um sömu útsvarsár og sækir í máli bessu annað bæjarfélagið, Akranes, um útsvarsframlög sín í bæjarsjóð Akraness fyrir gjaldárin 1942 og 1943, en þau nema stefnuupp- hæðinni, kr. 3334.00. Krafa stefnanda er slungin tveim þáttum, horfir annars vegar (A) að endurheimt útsvars þess, er inni var bæjarsjóði Akraness 31. des. 1942, að fjárhæð kr. 1562.00, en hins vegar (B) að heimt útsvarshluta þess, kr. 1772.00, er greiddur var 5. febr. 1944 upp í álagt útsvar 1943. Verður hugað að og greitt úr hvorum kröfu- þætti um sig og þá í öndverðu með aðalkröfu stefnds um sýknu í huga. Um A. Kröfu sína til heimtu kr. 1562.00 reisir stefnandi á því, að hann hafi fyrir útsvarsárið 1941 (sjaldárið 1942) greitt tveim bæjarfélögum útsvar, að honum sé óskylt að greiða útsvar nema einu bæjarfélagi, að fyrir liggi óhögguð réttarúrlausn um það, að honum hafi verið lögskylt að lúka öðru bæjarfélaginu, Reykja- vik, útsvar umrætt ár og að sú úrlausn taki af skarið um útsvars- skylduna og sé bindandi fyrir þenna rétt. Stefndur andæfir þessum kröfulið með þeim rökum, að stefn- andi hafi verið tekinn á manntal á Akranesi í október 1941 að eigin hvöt, að útsvör skuli skv. 8. gr. laga nr. 106 frá 1936 um út- svör á leggja eftir manntali hinu næsta á undan niðurjöfnun, að stefnandi greiddi hér skatta til ríkisins og að hald hans á her- bergi í Reykjavik sé þess eitt ekki umkomið að skapa honum heim- ilisfesti þar, slíka er í færum sé að baka honum útsvarsskyldu. Stefnandi reisir að meginþræði kröfur sínar á því tvennu, (I.) að lög standi ekki til útsvarssálagningar á hendur sér hér á Akra- 405 nesi, og sé hann því ranglega krafinn útsvars af hendi stefnda, og (1I.) að hið ranglega krafða fé sé endurkræft eftir reglum um of- borgun fjár. I. Í úrskurði fógetaréttar Reykjavíkur 30. sept. 1943 kemur skýrt fram, að gerðarþoli, stefnandi þessa máls, hafi haft uppi þær mótbárur gegn framgangi lögtaksgerðarinnar, að hann ætti lög- heimili á Akranesi. Allt að einu lizt fógetaréttinum það svo, að gerðarþoli hafi með dvöl sinni í Reykjavík orðið útsvarsskyldur Þar árið 1942. Þessi niðurstaða er bindandi fyrir þenna rétt, enda hefur úrskurðurinn ekki sætt áfrýjun. Verður því lagt hér til grund- vallar, að stefnandi hafi verið útsvarsskyldur í Reykjavík gjald- árið 1942 (útsvarsárið 1941). Telja verður, að ekkert þeirra at- vika liggi fyrir, er orki því, að stefnandi sé útsvarsskyldur í báðum bæjarfélögunum, Reykjavík og Akranesi. Fengin niðurstaða um út- svarsskylduna í Reykjavík leiðir til þess, að stefnanda hafi verið óskylt að greiða útsvar á Akranesi 1942. II. Stefnandi greiðir útsvar gjaldársins 1942 í Reykjavík, að undangengnu lögtaki, og er því að nokkru leyti um nauðungarskil af hans hendi að ræða. Sönnur eru ekki færðar á það í máli þessu, að stefnanda hafi verið kunnugt um útsvarsálagninguna á hendur sér í Reykjavík, þá er hann greiddi bæjarsjóði Akraness útsvarið 31. des. 1942. Vannst honum því ekki færi á að gera fyrirvara um endurheimt, er hann gerði lögskil þessi. Með því að fyrir liggja þau úrslit í máli þessu, að stefnandi sé einungis útsvarsskyldur í einu bæjarfélagi um útsvarsárið 1941, að hann sé útsvarsskyldur á því tímabili í Reykjavik, og að hann hafi greitt útsvar af tekjum, er til féllu þenna tíma bæði í Reykjavik og á Akranesi, er ekki unnt að taka aðalkröfu stefnda um sýknu af þessum kröfulið til greina. Um B. Endurgjaldskröfu sína um kr. 1772 styður stefnandi Þeim rökum, að hann hafi greitt útsvar gjaldárið 1943 að fullu í Reykjavík, að engar þær breytingar hafi orðið á högum hans frá árinu 1942, er leitt geti til annarrar niðurstöðu um útsvarsskyld- una 1943 en þá, er greinir í fógetaréttarúrskurðinum varðandi gjaldárið 1942, að hann sé einungis útsvarsskyldur í einu bæjar- félagi og að hann hafi innt af hendi útsvarshlutann 5. febr. þ. á. af misskilningi á réttarreglum. Stefndur reisir kröfu sína um sýknu á þvi, að stefnandi hafi talið hér fram 1943, að hann hafi átt frumkvæði að því, að hann yrði tekinn hér á manntal í október 1942, að hann hafi með þvi sýnt vilja sinn til heimilisfesti á Akranesi, enda komi það og skýrt fram í mótmælum hans í fógetarétti Reykjavíkur, og getið er í úrskurðinum 30. sept. f. á., að hann hafi greitt gjöld sin til ríkisins hér á Akranesi árið 1943, og að hann hafi af eigin hvöt greitt þann útsvarshluta, er nú er krafizt endurgreiðslu á. Þá er á 404 það bent af stefndum, að það eitt hafi tengt stefnanda við Reykja- vík, að þar haldi hann herbergi einungis til þægindaauka, en ekki vegna atvinnu sinnar, enda komi honum þaðan engar tekjur. Verður þá fyrst (I) hugað að útsvarsskyldu stefnanda, þ. e. hvort hann sé réttilega krafinn útsvars á Akranesi, og síðan (Il) að endurgjaldskröfu hans. 1. Í 8. grein laga um útsvör nr. 106 frá 1936 segir, að þar skuli leggja útsvar á gjaldþegn, sem hann hafi heimilisfang vitanlega eða samkvæmt manntali næst á undan niðurjöfnun. Um heimilisfangið og þá sérstaklega skráningu lögheimilis hafa báðir málsaðiljar lagt fram gögn málafylgju sinni til framdráttar. Framlag stefnanda er vottorð frá manntalsskrifstofu Reykjavikur- bæjar, rj.skj. nr. 5, en samkvæmt þeirri heimild er stefnandi talinn til lögheimilis í Reykjavík óslitið frá 1939. Stefndur hefur hins vegar haldið því fram ómótmælt, að stefnandi hafi sjálfur hlutazt til um, að hann yrði skráður hér á manntal, og manntalsskýrslurnar hafi engar athugasemdir haldið um það, að hann teldi sér lögheimili annars staðar en hér á Akranesi. Í máli þessu er þeim staðhöfnum til að dreifa, að stefnandi hefur enga atvinnu stundað á Akranesi allt frá haustinu 1940, að hann hefur eigi umrætt tímabil haldið sér húsnæði þar, og að þaðan hafa honum ekki runnið neinar tekjur. Verður því að fallast á það hjá stefnanda, að honum hafi verið óskylt að gjalda bæjar- sjóði Akraness útsvar gjaldárið 1943. lI. Kalla má sannað í máli þessu, að stefnandi hafi að eigin hvöt greitt til bæjarsjóðs Akraness þær kr. 1772, sem hér um ræðir. Enn fremur liggur það fyrir, að greiðsla þessi á sér stað, eftir að stefnandi stendur bæjarsjóði Reykjavíkur skil á útsvari ársins 1943. Því hefur eigi verið haldið fram af stefnanda hálfu, að við hafi verið sleginn varnagli um endurheimt, er útsvarsgreiðslan fór fram, en mótbáru, er að fyrirvaralausri greiðslu lýtur, hefur eigi verið hreyft af stefndum. Í greinargerð stefnds er að því vikið, að Hafnarfjarðarkaupstaður hafi gert þá kröfu, að útsvari stefnand- ans yrði skipt milli Hafnarfjarðar og Akraness, og hafi yfirskatta- nefnd Akranesskaupstaðar úrskurðað þá kröfu. Hvorki í téðri grein- argerð né í málflutningi sínum orðaði fyrirsvarsmaður stefnds atvik þetta sem beina varnarástæðu, og engin gögn voru af hans hendi lögð fram um skiptiúrskurð þenna, né getið niðurstöðu hans. Stefnandi hefur að sönnu, svo sem bent er á af stefndum, ekki freistað að fara leið þá, sem á er vísað í 8. gr. d-lið laga nr. 106 frá 1936. Þá eru eigi færðar sönnur á, að hann hafi gert fyrirvara um endurheimt greidds útsvarshluta, ef til kæmi. Með vanrækt þessa þykir hann, sem er maður ólöglærður, þó eigi hafa firrt sig rétti til endurheimtu fjár þessa. Aðalkrafa stefnds um sýknu af þessum þætti er því ekki tæk. 405 Dregur þá að úrlausn á varakröfu stefnds, er lýtur að því, að kröfur stefnandans séu færðar niður í kr. 1000.00. Er krafa þessi á því reist, að mismunur álagðra útsvara á Akranesi annars vegar og í Reykjavík hins vegar nemi um úlsvarsárin 1941 og 1942 (gjaldárin 1942 og 1943) kr. 4534, að frádregnum kr. 2200, eða kr. 2334.00. Á stefnanda eigi raunverulega að hvíla 4534 króna útsvar, þar eð sú fjárhæð sé á hann lögð hér, þar sem framtöl hans voru tiltæk, en í Reykjavík hafi framtals eigi notið, enda sé álagning þar gerð af handahófi og mikils til of lág. Í hlut Reykjavíkur eigi þá að koma kr. 2200 (kr. 1200 - kr. 1000), en hlutur Akraness nemi eftirstöðvunum, kr. 2334.00. Nú þegar hafi bæjarsjóði Akraness borizt kr. 3334.00, og komi það því eitt til álita að standa skil á Þeim kr. 1000.00, sem bæjarsjóði hafi þegar borizt um fram. hlut hans. Ef veita skal varakröfu stefnds úrlausn til þrautar, er í þvi fólgið það, að taka þarf afstöðu til og ákvarða fjárhæð útsvara og réttmæti hennar. Dómsstóla brestur vald til þessa, og verður því að vísa varakröfu stefnds frá dómi. Með skírskotun til framanskráðs verða lyktir máls þessa þær, að taka beri til greina kröfur stefnanda um endurheimt kr. 3334.00 úr hendi stefnds. Um vöxtu af fjárhæð þessari gegnir því máli. að ekki eru sönnur að því leiddar, að stefnandi hafi fyrr en með málssókn þessari krafið bæjarsjóð um endurskil fjárins, og þykir því verða að miða upphafstímamark vaxta við útgáfudag stefnu, 4. okt. 1944, en frá þeim tíma og til greiðsludags skal bæjarstjóri f. h. bæjarsjóðs svara stefnanda 5% ársvöxtum af áðurgreindri fjárhæð. Þá ber stefndum að greiða stefnanda kr. 300.00 í máls- kostnað. Því dæmist rétt vera: Varakröfu stefnds vísast frá dómi. Stefndur, bæjarstjórn á Akranesi f. h. bæjarsjóðs, skal greiða stefnanda kr. 3334.00 ásamt 5% ársvöxtum frá 4. okt. 1944 til greiðsludags og málskostnað með kr. 300.00. Dómi þessum skal fullnægja með aðför að lögum. 406 Miðvikudaginn 21. nóvember 1945. Kærumálið nr. 13/1945. Páll Zóphóníasson gegn Hedvig D. Blöndal. Frávisunardómur héraðsdóms ómerktur. Dómur hæstaréttar. Með kæru 22. október þ. á., sem hingað barst 7. þ. m., hefur sóknaraðili samkvæmt 108. gr. laga nr. 85/1936 kæri frávísunardóm, upp kveðinn á bæjarþingi Reykjavíkur 22. október þ. á. í gagnsök sóknaraðilja gegn varnaraðilja. Krefst sóknaraðili þess, að hinn áfrýjaði dómur verði felld- ur úr gildi og að varnaraðilja verði dæmt að greiða honum málskostnað í héraði og hér fyrir dómi eftir mati hæsta- réttar. Varnaraðili hefur engar kröfur gert né sent hæstarétti neina greinargerð af sinni hálfu. Samkvæmt samningi sóknaraðilja og sameiganda hans að húsinu nr. 7 við Sóleyjargötu í Reykjavík 29. júní þ. á. skyldi sóknaraðili fá til afnota og umráða þann hluta af kjallara hússins, er hann krefst í gagnsökinni, að varnar- aðili rými. Telja verður, að sóknaraðili hafi með samningi þessum m. a. fengið heimild frá sameiganda sinum til þess að koma einn fram gagnvart þriðja manni um notkun þessa hluta af íbúð varnaraðilja. Höfðun gagnsakarinnar fer því ekki í bága við 46. gr. laga nr. 85/1936. Verður því að ómerkja hina kærðu dómsathöfn. Eftir þessum úrslitum þykir rétt, að varnaraðili greiði sóknaraðilja kærumálskostnað í hæstarétti, sem ákveðst kr. 150.00. Því dæmist rétt vera: Hin kærða dómsathöfn á að vera ómerk. Varnaraðili, Hedvig D. Blöndal, greiði sóknaraðilja, Páli Zóphóníassyni, kr. 150.00 í kærumálskostnað. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. 407 Dómur bæjarþings Reykjavíkur 22. október 1945. Mál þetta, sem tekið var til dóms eða úrskurðar 18. þ. m., hefur Hedvig D. Blöndal, Sóleyjargötu 7 hér í bæ, höfðað fyrir bæjar- þinginu með stefnu, útgefinni 21. ágúst s. l., gegn Páli Zóphónias- syni alþingismanni, Sóleyjargötu 7 hér í bænum. Hefur stefnandi gert þær dómkröfur, að úrskurður húsaleisunefndar Reykjavíkur, upp kveðinn 15. ágúst s. 1., varðandi húsnæði það, er stefnandi nú býr í að Sóleyjargötu 7, verði úr gildi felldur, enda verði uppsögn stefnds á húsnæðisleigumála stefnanda, dags. 14. febrúar 1945, uppsögn konu stefnds, dags. 29. júní s. l, svo og tilmæli stefnds i sömu átt, dags. 19. júní s. l., metnar ógildar og að stefndur verði dæmdur til að greiða málskostnað að skaðlausu. Þá hefur Helga H. Eiríkssyni skólastjóra, Sóleyjargötu 7 hér í bæ, verið stefnt til réttargæzlu í málinu, en hann og stefndur Páll eru sameigendur hússins nr. 7 við Sóleyjargötu. Hafa engar kröfur verið gerðar á hendur stefndum Helga, og hann hefur ekki sótt þing né sækja látið. Stefndur, sem hefur krafizt sýknu af öllum kröfum stefnanda svo og málskostnaðar sér til handa, hefur höfðað gagnsök með gagnstefnu, útgefinni 17. f. m. Hefur gagnstefnandi gert þær dóm- kröfur í gagnsök, að viðurkennt verði með dómi, að leigumála gagnstefnds (aðalstefnanda) um húsnæði það, er hún nú býr í að Sóleyjargötu 7, sé slitið, að þvi er varðar hálft eldhús, hálfa geymslu, hálft baðherbergi, nyrzta herbergi í vesturhlið hússins, herbergi milli þess og eldhúss og eystra herbergið í suðurenda hússins, og að henni verði gert að rýma húsnæði þetta þegar i stað. Þá hefur gagnstefnandi krafizt málskostnaðar sér til handa að mati dómarans. Gagnstefndi hefur aðallega krafizt þess, að gagnsökinni verði vísað frá bæjarþinginu, en til vara, að hún verði sýknuð af kröf- um gagnstefnanda. Þá hefur gagnstefndi krafizt málskostnaðar sér til handa í gagnsök að mati dómarans. Gagnstefnandi hefur krafizt þess, að frávísunarkröfunni verði hrundið og honum dæmdur málskostnaður úr hendi gagnstefnda. Munnlegur málflutningur fór fram um frávísunarkröfuna 18. þ. m. Málavextir eru þessir: Árið 1934 tók aðalstefnandi á leigu íbúð í kjallara hússins nr. 7 við Sóleyjargötu hér í bænum, en hús þetta, sem er tvær hæðir, ris og kjallari, var þá í óskiptri sameign Helga H. Eiríkssonar og annars nafngreinds manns. Leigumálinn mun ekki hafa verið skriflegur, en með venjulegum kjörum og til óákveðins tíma. Býr aðalstefnandi enn í íbúð þessari, sem er 4 ibúðarherbergi, ytri for- stofa innri forstofa, eldhús, baðherbergi og geymsla. Heimilisfólk aðalstefnanda er hún sjálf, þrjú börn hennar uppkomin og tvö ung 408 fósturbörn. Árið 1939 eða 1940 keypti aðalstefndur hálfa húseign þessa og á hana nú í óskiptri sameign með áðurgreindum Helga. Aðalstefndur býr á efri hæð hússins, sem er 5 ibúðarherbergi, ytri forstofa, innri forstofa, eldhús, baðherbergi og geymsla, og hefur auk þess til afnota tvö íbúðarherbergi á rishæðinni. Býr aðal- stefndur í húsnæði þessu með konu sinni, einni dóttur uppkom- inni og þjónustustúlku. Auk þessa eru á heimili aðalstefnds sonur hans kvæntur og tvö ung börn þeirra hjóna. Fólk þetta kom hingað til lands í júlímánuði s. 1. eftir langdvöl erlendis. Þá hefur annar sonur aðalstefnds búið hjá honum ásamt konu sinni og einu ung- barni, en hann mun hafa rými þaðan 15. f. m. og fengið sér íbúð á leigu annars staðar, sem hann þó hefur skuldbundið sig til að rýma, þegar endanlega sé útkljáð þetta mál aðiljanna. Með bréfi. dags. 14. febrúar 1945, sagði aðalstefndur aðalstefnanda upp leigu- málanum um húsnæði hennar til brottfluinings 14. maí s. 1. og færði fram þær ástæður, að hann þyrfti að nota handa syni sín- um sinn hluta íbúðar þeirrar, er aðalstefnandi bjó í. Uppsögn Þessi er undirrituð af aðalstefndum einum. Þann 19. júní s. 1. rit- aði aðalstefndur aðalstefnanda bréf og óskaði þess, að hún rýmdi íbúð sína fyrir 1. okt. s. 1. Þann 29. júní s. 1. ritaði kona aðal- stefnds fyrir hans hönd aðalstefnanda bréf og sagði henni þar upp leigumálanum, að því er varðaði þann hluta íbúðarinnar, er hún taldi aðalstefnda eiga afnotarétt að, en það er: hálft eldhús, hálf geymsla, hálft baðherbergi, nyrzta herbergi í vesturhlið húss- ins, herbergi milli þess og eldhúss, svo og eystra herbergi í suður- enda hússins. Skyldi aðalstefnandi rýma húsnæði þetta þann 1. okt. s. 1, en aðalstefndur kveðst þurfa húsnæði þetta handa syni sínum. Sama dag undirritaði kona aðalstefnds fyrir hans hönd og nefndur Helgi H. Eiríksson svo hljóðandi samning: „Við undir- ritaðir eigendur húseignarinnar nr. 7 við Sóleyjargötu, Reykjavík, höfum komið okkur saman um að skipta afnotarétti kjallaraíbúðar hússins, sem hér segir: Í hlut Páls Zóphóniassonar kemur: Hálft eldhús, hálf geymsla, hálft baðherbergi, nyrzta herbergi í vestur- hlið hússins (snýr að Sóleyjargötu), herbergi milli þess og eld- húss og eystra herbergi í suðurenda hússins. Afnotaréttur af hin- um hluta íbúðarinnar skal koma í hluta meðundirritaðs meðeig- anda hússins Helga H. Eiríkssonar.“ Með yfirlýsingu, dags. 16. júlí s. 1., lýsti Helgi H. Eiríksson yfir því, að honum stæði á sama, hvor hluti íbúðarinnar félli í hans hlut. Áðurgreind uppsögn var síðan borin undir húsaleigunefnd Reykjavikur, og var málið sótt og varið þar. Með úrskurði, upp kveðnum 15. ágúst s. l., mat nefnd- in uppsögnina gilda, að því er varðaði nyrzta herbergið í vestur- hlið hússins, eystra herbergið í suðurenda þess. Enn fremur bæri aðalstefnanda að láta aðalstefndum í té afnot af eldhúsi, geymslu 409 og baðherbergi á móti sér, en afnotarétt að ytri og innri forstofu skyldu aðiljar hafa að jöfnu. Kröfu sína um, að gagnsökinni verði vísað frá bæjarþinginu, byggir gagnstefndi á því, að gagnstefnandi hafi ekki heimild til þess að höfða einn mál út af húsnæðisleigsumála hennar, þar sem kjallarinn sé í óskiptri sameign. Hinn sameigandinn, Helgi H. Eiríksson, hafi ekki tekið þátt í málshöfðun þessari og beri þvi samkvæmt ákvæðum 46. gr. laga nr. 85 frá 1936 um meðferð einka- mála í héraði að vísa málinu frá dómi. Að því er varðar „skipta- gerninginn“ frá 29. júni s. 1, þá telur gagnstefndi, að hér sé um hreinan málamyndagerning að ræða, enda viðurkennt af umboðs- manni gagnstefnanda í greinargerð, að hann hafi aðeins verið gerð- ur í þeim eina tilgangi að losa húsnæðið. Þá hefur gagnstefndi bent á, að í umræddum samningi sé aðeins skipt afnotarétti að kjallaraíbúðinni, en sameigninni sem slíkri ekki skipt. — Telur gagnstefndi, að þar sem hún hafi í upphafi tekið húsnæðið á leigu hjá sameigendunum, verði þeir nú báðir að eiga aðild að máls- höfðun út af leigmálanum, og geti umræddur „skiptagerningur“ ekki breytt neinu um það efni gagnvart sér. Kröfu sina um að frávísunarkröfu gagnstefnda verði hrundið byggir gagnstefnandi á því, að hann eigi einn aðild að gagnsökinni, þar sem hún taki aðeins til þess hluta íbúðar gagnstefnda, sem hann hafi fengið óskoraðan afnotarétt yfir með samningi þeirra sameigenda hússins frá 29. júní s. 1. Hefur gagnstefnandi mótmælt því, að hér sé um málamyndagerning að ræða, enda hafi samn- ingurinn ýmsan annan tilgang en að fá rýmt húsnæðið í kjallar- anum. Hefur gagnstefnandi viðurkennt, að sameign þeirra, hans og Helga H. Eiríkssonar, að kjallara hússins standi enn óbreytt, en með áðurgreindum samningi hafi þeir skipt með sér afnota- og ráðstöfunarrétti á honum, og sé sér því heimilt að höfða einn mál þetta, enda varði það aðeins sinn hluta kjallarans, eins og áður segir. Svo sem að framan greinir, er það fram komið í málinu, að gagn- stefndi tók umrædda íbúð á leigu af sameigendum hússins og gagnstefnandi hefur tekið við réttindum og skyldum annars þeirra. Þá er og fram komið, að íbúð þessi er enn í óskiptri sameign gagnstefnanda og sameiganda hans. Í samningi þeirra sameigend- ánna frá 29. júní s. 1. er þess aðeins getið, að þeir skipti „afnota- rétti“ íbúðarinnar, en ekki eignarréttinum. Þar sem íbúð gagn- stefnda er þannig í óskiptri sameign gagnstefnanda og sameig- anda hans, eiga þeir óskipta sakaraðild gagnvart gagnstefnda og verða báðir að taka þátt í málshöfðun til þess að fá slitið leigu- mála hennar um íbúðina, hvort sem um ræðir nokkurn hluta hennar eða alla, enda verður ekki talið, að margnefndur samn- 410 ingur sameigendanna um afnotaréttinn geti gert hér nokkra breyt- ingu á. Með skírskotun til þessa ber því samkvæmt ákvæðum 46. gr. einkamálalaganna að taka kröfu gagnstefnda til greina og vísa gagnsökinni frá dómi. Eftir þessum málalokum þykir rétt, að gagnstefnandi greiði sagnstefnda kr. 100.00 í málskostnað. Einar Arnalds borgardómari kvað upp dóm þenna. Þvi dæmist rétt vera: Framangreindri gagnsök er vísað frá bæjarþinginu. Gagnstefnandi, Páll Zóphóniasson, greiði gagnstefnda, Hedvig D. Blöndal, kr. 100.00 í málskostnað innan 15 daga frá lögbirtingu dóms þessa að viðlagðri aðför að lögum. Föstudaginn 23. nóvember 1945. Nr. 57/1945. Friðrik Guðjónsson (Sveinbjörn Jónsson) Segn H/f Hrönn og gagnsök (Gunnar Þorsteinsson). Setudómari hrl. Einar B. Guðmundsson í stað hrd. Jóns Ásbjörnssonar. Héraðsdómur ómerktur vegna galla, og málinu heimvísað. Dómur hæstaréttar. Héraðsdóminn hefur upp kveðið Hannes Guðmundsson, fulltrúi bæjarfógetans á Siglufirði, ásamt sjódómsmönnun- um Guðmundi Jónssyni og Sveini Þorsteinssyni. Hinum frýjaða dómi er mjög ábóta vant í ýmsum grein- um. Þar er ekki greind krafa stefnanda í héraði um viður- kenningu á sjóveðrétti og ekki er minnzt á dómkröfur stefnda. Atvikalýsing er mjög ófullkomin. Meðal annars vantar lýsingu á athöfnum skipverja á skipum þeim, er við málið koma, og hversu langan tíma b/v Geir tafðist frá veiðum. Þá rekur hvorki dómurinn né metur nægjanlega málsástæður fyrir því, hvort um björgun eða aðstoð hafi verið að tefla. Hvorki er í forsendum minnzt á þá fjárhæð 411 bjarglauna, sem dæmd er í niðurstöðu, né gerð grein fyrir því, hvernig hún er fengin. Vegna þessara megingalla á héraðsdóminum þykir verða að ómerkja hann og vísa málinu heim til löglegrar uppsögu dóms af nýju. Aðiljar hafa ekki að þessu sinni krafizt málskostnaðar í hæstarétti, og fellur hann því niður. Því dæmist rétt vera: Hinn áfrýjaði dómur skal vera ómerkur, og vísast málinu heim í hérað til löglegrar dómsuppsögu af nýju. Málskostnaður í hæstarétti fellur niður. Dómur sjódóms Siglufjarðar 27. nóvember 1944. Með stefnu, dags. 25. september s. 1., krefst stefnandinn, h/f Hrönn í Reykjavík, að stefndur, Friðrik Guðjónsson útgerðar- maður, Siglufirði, greiði sér 60000.00 kr. í björgunarlaun með 6% vöxtum frá 10. marz s. 1. fyrir, að botnvörpungurinn Geir R.E. 241, eign stefnanda, sem var að veiðum út af Önundarfirði, hafi farið af veiðum og samkvæmt beiðni skipstórans á v/b Geir SI. 55, eign stefnds, farið vestur að Látrabjargi og dregið v/b Geir S.I. 55 til hafnar á Þingeyri, en v/b Geir hafi misst not annars skrúfu- blaðsins, — sem hafði brotnað — og bað um hjálp. Aðiljar deila um, hvort hér sé um björgun að ræða eða aðeins aðstoð. Annað skrúfublaðið var þannig bilað á vélbátnum, að hann gat ekkert komizt nema á seglum. Þegar annað skrúfublaðið bilaði, kl. 8 um kvöldið þ. 12. okt. 1943, var vélbáturinn 10 sjómilur S.A.V. frá Látrabjargi. Undu skipverjar þá upp segl og sigldu fyrst í norðvestur, síðan Í norð- ur og svo í vest-norv.-austur. Næsta skip til þess að gegna hjálpar- kalli skipstjórans á vélbátnum var botnvörpungurinn Geir R. E. 241, og fór hann á vettvang. Var vélbáturinn þá (um kl. 5 árd. þ. 13. okt. 1943) um 8 sjómílur N.N.V. af Látrabjargi, um 18 sjó- milur frá Patreksfirði. Telja verður, að vélbáturinn hafi verið í hættu. Eftir 5% klukkustunda siglingu er hann að vísu nær höfn, en síðar var kominn sjógangur, og veður fór versnandi. En það, sem mestu skiptir, er, að skipstjórinn á v/b Geir S.I. 55 hefur í dagbók vél- hátsins innfært: „Var sýnilegt, að við þurftum á hjálp að halda, þvi 412 stefnisrörið var byrjað að losna“. Verður því eigi með fullum rökum fullyrt, að vélbáturinn hafi ekki verið í hættu. Verður því að telja rétt, að stefnanda beri björgunarlaun fyrir og sjóveð í vélbátnum. Samkvæmt stefnunni er krafizt björgunarlauna — 60000.00 kr. — af skipi stefnds, sem virt var á 203000.00 kr., og af farminum, sem virtur var á 28900 kr. Nú hefur það verið upplýst í málflutningnum, að stefndur átti eigi farminn, og ber því eigi að greiða björgunarlaun af honum. Málskostnaður, sem stefnandi hefur í málflutningnum krafizt með kr. 3637.25, er rétt, að falli niður, þar sem stefnandi hefur rang- lega krafizt greiðslu fyrir björgunarlaun á farmi, sem stefndur átti ekki. Fyrir því dæmist rétt vera: Stefndur, Friðrik Guðjónsson útgerðarmaður, Siglufirði, greiði stefnandanum, h/f Hrönn í Reykjavík, kr. 30000.00 með 5% vöxtum frá 25. september s. 1. Stefnanda tildæmist sjóveð fyrir dómsupphæðinni í hinu bjargaða skipi stefnds, v/s Geir S.I. 55. Málskostnaður falli niður. Hið idæmda ber að greiða innan 3ja sólarhringa frá lögbirt- ingu dómsins að viðlagði aðför að lögum. Föstudaginn 23. nóvember 1945. Nr. 30/1945. Valdstjórnin (Sveinbjörn Jónsson) gegn Hálfdáni Hálfdánarsyni (Eggert Claessen). Brot á heilbrigðissamþykkt og lögreglusamþykkt. Dómur hæstaréttar. Meðferð kærða á fiskúrgangi, sem lýst er í héraðsdómi, varðar við 1. gr. auglýsingar nr. 74/1937, sbr. 45. gr. heil- brigðissamþykktar Ísafjarðarkaupstaðar nr. 53/1906, og 85. sbr. 95. gr. lögreglusamþykktar sama kaupstaðar nr. 25/1931. Samkvæmt þessu og með skirskotun til forsendna héraðsdóms ber að staðfesta hann, þó svo, að frestur til greiðslu sektarinnar verði 4 vikur frá birtingu dóms þessa. 413 Eftir þessum úrslitum ber kærða að greiða allan áfrýjun- arkostnað sakarinnar, þar með talin laun skipaðs sækjanda og verjanda fyrir hæstarétti, kr. 300.00 til hvors. Þvi dæmist rétt vera: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður, þó svo, að frestur til greiðslu sektar verði 4 vikur frá birtingu dóms þessa. Kærði, Hálfdán Hálfdánarson, greiði allan áfrýjunar- kostnað sakarinnar, þar með talin málflutningslaun skipaðs sækjanda og verjanda fyrir hæstarétti, hæsta- réttarlögmannanna Sveinbjörns Jónssonar og Eggerts Claessens, kr. 300.00 til hvors. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur lögregluréttar Ísafjarðar 11. desember 1944. Ár 1944 mánudaginn 11. desember, var í lögreglurétti Ísa- fjarðar, sem haldinn var í skrifstofu bæjarfógeta af hinum reglu- lega dómara, Jóhanni Gunnari Ólafssyni, kveðinn upp dómur í ofangreindu máli, sem dómtekið var 8. des. s. Í. Mál þetta er höfðað af hálfu valdstjórnarinnar með stefnu, út- gefinni 22. nóvember 1944, gegn Hálfdáni Hálfdánarsyni fram- kvæmdarstjóra, til heimilis að Sundstræti 39, Ísafirði, fyrir brot gegn heilbrigðissamþykkt Ísafjarðar nr. 53/1906 og nr. 74/1937 og lögreglusamþykkt Ísafjarðar nr. 25/1931. Kærður er kominn yfir lögaldur sakamanna, fæddur í Bolunga- vík 3. apríl 1878, og hefur með dómi hæstaréttar 15. des. 1930 verið dæmdur í 6 mánaða fangelsi við venjulegt fangaviðurværi fyrir brot á 83 gr. laga nr. 28/1915, sbr. lög nr. 50/1923, 4. gr. og 10. gr., 114. gr. sbr. 55. gr. og 63. gr. alm. hegningarlaga. Uppreisn æru fékk hann 28. júlí 1937. Hann hefur ekki, svo kunnugt sé, sætt frekari kærum eða refsingum. Málavextir eru þessir: Með kæru, dags. 20. nóv. s. 1., kærði lögreglan á Ísafirði kærðan fyrir það, að hann sem framkvæmdarstjóri h.f. Norðurtanga, Ísa- firði, héldi áfram þrátt fyrir ítrekaðar aðvaranir að láta kasta fiskúrgangi út á götuna og í fjöruna framan við hraðfrystihús félagsins. Hinn 19. og 20. nóvember s. 1. hefði verið allstór haug- ur. af fiskúrgangi fyrir framan húsið og lekið úr honum leðja yfir götuna. Kærður hefur viðurkennt, að þetta væri rétt, að hann hafi látið setja hausa og fiskhryggi út á steypta stétt, sem sé framan við d14 húsið. Kveðst hann, síðan stéttin var byggð, aldrei hafa látið það mikið af fiskúrgangi, að það kæmist ekki fyrir á stéttinni, en sauðfé sæki mikið í fiskúrgangshrúguna og komi fyrir, að það sparki fiskúrganginum út á götuna. Kærður hefur skýrt frá því, að h.f. Fiskimjöl hafi lofað að hirða fiskúrgang þenna daglega og flytja hann burtu, en fyrir komi, að fiskúrgangurinn safnist fyrir frá degi til dags og yfir helgi. Kærður hefur viðurkennt, að lög- reglustjóri og Jón Á. Jóhannsson yfirlögregluþjónn hafi kvartað við hann í fyrra vetur og vor yfir því, að óþrif væri frá fiskúr- ganginum. Yfirlögregluþjónninn hefur verið leiddur sem vitni í málinu, og hefur hann borið það, að hann hafi veiti því eftirtekt, að fiskúr- gangi væri kastað út fyrir hraðfrystihús h.f. Norðurtanga, og læki úr honum leðja yfir götuna. Einnig hafi fiskúrgangur legið á göt- unni utan stéttarinnar til óþrifa. Þegar vitnið kvartaði yfir þessu við kærðan og aðvaraði hann að bæta úr þessum ágöllum, tók hann Þeim aðvörunum ekki vel. Þá hefur þetta vitni borið, að síðara hluta nóvember hefði hann séð {vær hrúgur af fiskslógi sitt hvoru megin við bryggju h.f. Norðurtanga allra efst í fjörunni. Kærður hefur ekki viljað viðurkenna, að þessar slóghrúgur hefðu verið Þarna fyrir hans tilverknað. Félag hans kaupi fiskinn alltaf slægðan, en hins vegar hefur hann skýrt frá því, að hann leyfi á stundum þeim, sem hann kaupir fisk af, að slægja í húsum félags- ins, en hann hafi lagt fyrir þá að flytja slógið fram á miðja bryggj- una og kasta því þar í sjóinn. Þá hefur verið leiddur sem vitni í málinu Guðbjartur Ásgeirs- son, verkstjóri í þjónustu h.f. Norðurtanga. Hann hefur skýrt frá því, að það sé samkvæmt fyrirmælum kærðs, að hausar og hryggir séu látnir út á stéttina framan við hraðfrystihúsið. Stétt þessi sé hallandi frá húsinu út að götunni, og komi oft fyrir, að út af stétt- inni renni eitthvað af fiskúrgangi niður á götuna. Á s. 1. vetri hafi leðja úr úrganginum oft lekið yfir götuna, og þegar fór að hlýna í fyrravor í veðri, hefi borið töluvert á ólykt frá því, sem úr úr- ganginum lak. Þenna framburð hefur kærður ekkert haft við að athuga. Í málinu hefur verið lagt fram bréf, dags. 28. okt. s. l., til h.f. Norðurtanga, þar sem félaginu er tilkynnt samþykkt heilbrigðis- nefndar frá 27. s. m. í þá átt, að félaginu sé „allsendis óheimilt að fleygja úrganginum (þ. e. fiskúrgingi) út á götuna við húsið, eins og gert hefur verið s. l. vetur .... Gerir nefndin þá kröfu til félagsins, að það komi hirðingu fiskúrgangsins þannig fyrir, að ekki stafi af honum óþrifnaður.“ Þessa tilkynningu hefur kærður viðurkennt að hafa fengið. Það er upplýst, að kærður hefur ekkert gert til að verða við kröfum heilbrigðisnefndar. 415 Það er upplýst í málinu, að alfaravegur er um Sundstræti og Fjarðarstræti, en götur þessar liggja með suðausturhlið og norð- urgafli hraðfrystihúss h.f. Norðurtanga. Með framangreindu atferli hefur kærður gerzt brotlegur við 1. og 2. grein auglýsingar um breytingar á heilbrigðissamþykkt Ísa- fjarðar nr. 74/1937 og 85. grein lögreglusamþykktar fyrir Ísa- fjarðarkaupstað nr. 25/1931. Refsing kærðs þykir hæfilega ákveðin 50 króna sekt til bæjar- sjóðs Ísafjarðar, og komi 3 daga varðhald í stað sektarinnar, verði hún eigi greidd innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Kærður greiði allan kostnað sakarinnar, þar á meðal kr. 100.00 til hins skipaða verjanda sins, Jóns Grímssonar kaupmanns. Rekstur málsins hefur verið vitalaus. Þvi dæmist rétt vera: Kærður, Hálfdán Háldánarson, greiði 50 króna sekt til bæj- arsjóðs Ísafjarðar innan 4 vikna frá lögbirtingu dóms þessa, ella sæti hann varðhaldi í 3 daga. Kærður greiði allan kostnað sakarinnar, þar með talin mál- flutningslaun skipaðs verjanda síns, Jóns Grímssonar kaup- manns, kr. 100.00. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Mánudaginn 26. nóvember 1945. Nr. 95/1945. Valdstjórnin (Sveinbjörn Jónsson) gegn F. C. Day (lárus Fjeldsted). Fiskveiðabrot. Dómur hæstaréttar. Sigfús M. Johnsen, bæjarfógeti í Vestmannaeyjum, hefur kveðið upp héraðsdóminn. Forstöðumaður Stýrimannaskólans í Reykjavik hefur eftir uppsögu héraðsdóms markað á sjóuppdrátt stað varð- skipsins samkvæmt mælingum skipherrans kl. 0140, sem lýst er í héraðsdómi, og reyndist staðurinn 0,7 sjómílur inn- an landhelgislínu. Er því sannað, að kærði hefur verið að veiðum í landhelgi, svo sem nánar er rakið í héraðsdómi, og varðar það brot hans við 1. gr. laga nr. 5/1920, sbr. ð. gr. nefndra laga og lög nr. 4/1924. Samkvæmt þessu og að því athuguðu, að gullgengi krón- 416 unnar er óbreytt frá uppsögu héraðsdóms, ber að staðfesta hann, þó svo, að frestur til greiðslu sektarinnar verði 4 vik- ur frá birtingu dóms þessa. Eftir þessum málalokum ber kærða að greiða allan áfrýj- unarkostnað sakarinnar, þar með talin málflutningslaun skipaðs sækjanda og verjanda fyrir hæstarétti, kr. 500.00 til hvors. Því dæmist rétt vera: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður, þó svo, að frestur til greiðslu sektar verði 4 vikur frá birtingu dóms þessa. Kærði, F. C. Day, greiði allan áfrýjunarkostnað sak- arinnar, þar með talin málflutningslaun skipaðs sækj- anda og verjanda fyrir hæstarétti, hæstaréttarlögmann- anna Sveinbjörns Jónssonar og Lárusar Fjeldsteds, kr. 500.00 til hvors. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur lögregluréttar Vestmannaeyja 13. maí 1945. Mál þetta er höfðað af valdstjórnarinnar hálfu gegn F. C. Day, skipstjóra á togaranum Yarmouth, F. D. 334, frá Fleetwood, fyrir brot gegn ákvæðum laga nr. 5/1920 um bann gegn botnvörpu- veiðum. Eru málavextir þeir, er nú skal greina og sannaðir eru með skýrslu skipherrans á varðskipinu Óðni og eigin játningu kærðs. Aðfaranótt hins 11. maí síðastliðinn var varðskipið Óðinn á eftirlitsferð austur með landi undan Vík í Mýrdal um landhelgis- línu. Kl. 0110 sást skip í A. %% S. Kl. 0118 var haldið beint á skip- ið. Kl. 0123 var sett upp stöðvunarmerki. Kl. 0131 var lagzt að hlið skipsins, er reyndist vera togarinn Yarmouth, F. D. 334 frá Fleet- wood. Var skipið að veiðum með stjórnborðsvörpu í sjó. Maður var settur um borð í togarann og þeim á togaranum sagt að nema staðar og um leið sett út dufl við hlið togarans, er byrjaði rétt á eftir að vinda upp vörpu sína. Kl. 0140 var gerð eftirfarandi staðarákvörðun við duflið: Dyrhólaviti > 237 507 Hatta > 65" 50" Hjörleifshöfði 417 Dýpi 91 metri, er gefur stað togarans 0,8 sjómílur innan land- helgislinu. Síðan var skipstjóri togarans sóttur um borð í varðskipið og honum sýndur staður duflsins, en hann kvaðst eigi geta mælt með sextanti, en hann hefði miðað Dyrhólavita N.V. og austurkant Hjörleifshöfða í N.A., þar sem hann var tekinn. Skipstjóranum var bent á, að hann hefði verið að veiðum í landhelgi og að farið yrði með hann til Vestmannaeyja til frekari rannsóknar. Staðurinn, þar sem togarinn Yarmouth var að veiðum með stjórnborðsvörpu í sjó aðfaranótt þess 11. mai s. 1. og duflið var sett út, var af varðskipsforingjanum í réttinum fært út á sjókorti, er sýnt var í réttinum, og teikning af staðarákvörðuninni var lögð fram í réttinum. Komu staðarákvarðanirnar, er færðar voru út hér í réttinum, með öllu heim við staðarákvarðanir þær, er að framan er lýst, og viðurkenndi kærði þær vera með öllu réttar sem og skýrslu skipherrans á Óðni í heild og játaði að hafa verið að veið- um með botnvörpu í landhelgi á þeim stað og tíma, er í skýrsl- unni greinir. Hins vegar segir kærði, að hann hafi ekki vitað, að hann var í landhelgi, hann sé með öllu ókunnur hér við land, hafi aldrei komið til landsins áður. Samkvæmt því, er að ofan segir, er það sannað í málinu með framburði varðskipsforingjans og eigin játningu kærðs, að hann hefur verið að botnvörpuveiðum í landhelgi, og hefur hann þar með gerzt brotlegur gegn ákvæðum 1. gr. laga nr. 5 frá 18. mai 1920 um bann gegn botnvörpuveiðum. Kærða, sem fæddur er 31. ágúst 1898, hefur ekki, svo kunnugt sé, verið refsað fyrir sams konar brot. Þykir refsing hans með tilliti til þess, að hér er um fyrsta brot að ræða, hæfilega ákveðin samkvæmt 3. gr. laga nr. 5/1920 29500.00 kr. sekt í Landhelgissjóð Íslands með tilliti til þess, að gengi íslenzkrar krónu er það í dag, að krónan jafngildir 33.90 aurum gulls. Verði sektin eigi greidd innan 4 vikna frá lögbirtingu dóms Þessa, sæti kærði 7 mánaða varðhaldi. Auk þess skal allur afli innanborðs í togaranum Yarmouth og öll veiðarfæri, þar með taldir dragstrengir, vera upptæk og and- virðið renna í Landhelgissjóð. Svo greiði kærði allan af máli þessu löglega leiddan og leið- andi kostnað. Því dæmist rétt vera: Kærði, F. S. Day, greiði kr. 29500.00 sekt í Landhelgissjóð Íslands, og komi í stað sektarinnar 7 mánaða varðhald, verði hún eigi greidd innan 4 vikna frá lögbirtingu dóms þessa. Allur afli og veiðarfæri, þar með taldir dragstrengir í tog- aranum Yarmouth, F.D. 334 frá Fleetwood, skal vera upptækt, og renni andvirðið í Landhelgissjóð Íslands. 27 418 Loks greiði kærður allan af máli þessu löglega leiddan og leiðandi kostnað. Dómi þessum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Mánudaginn 23. nóvember 1945. Nr. 16/1945. Guðlaugur Guðmundsson (Gunnar Þorsteinsson) segn Aðalbjörgu Sigbjörnsdóttur (Gunnar Möller). Innsetningargerð. Dómur hæstaréttar. Unnsteinn Beck, fulltrúi borgarfógeta, hefur kveðið upp hinn áfrýjaða úrskurð. Áfrýjandi, hefur skotið máli þessu til hæstaréttar með stefnu 11. april þ. á. og krafizt þess, að hinn áfrýjaði úr- skurður verði úr gildi felldur. Svo krefst hann og máls- kostnaðar úr hendi stefnda fyrir báðum dómum eftir mati hæstaréttar. Stefndi krefst þess, að fógetaúrskurðurinn verði staðfestur og að áfrýjanda verði dæmt að greiða henni málskostnað fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Með skírskotun til forsendna hins áfrýjaða úrskurðar ber að staðfesta hann. Eftir þessum úrslitum telst rétt, að áfrýjandi greiði stefnda málskostnað fyrir hæstarétti, og ákveðst hann kr. 1200.00. Þvi dæmist rétt vera: Hinn áfrýjaði úrskurður á að vera óraskaður. Áfrýjandi, Guðlaugur Guðmundsson, greiði stefnda, Aðalbjörgu Sigbjörnsdóttur, málskostnað fyrir hæsta- rétti, kr. 1200.00. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Úrskurður fógetaréttar Reykjavíkur 28. marz 1945. Í máli þessu, sem tekið var til úrskurðar 14. þ. m., hefur gerð- arbeiðandi, Aðalbjörg Sigbjörnsdóttir, Öldugötu 7, hér í bænum, 419 krafizt þess, að sér verði með beinni fógetagerð veittur aðgangur að geymslukompu, sem hún hefur notað í kjallara hússins nr. 7 við Öldugötu hér í bænum. Grerðarþoli, Guðlaugur Guðmundsson, Öldugötu 7 hér í bæ, hefur mótmælt framgangi hinnar umbeðnu gerðar, og lögðu aðiljar atriðið undir úrskurð fógetaréttarins. Hvor aðilja um sig hefur krafizt málskostnaðar. Málavextir eru þeir, að 1. október 1941 tók gerðarbeiðandi 3 herbergja íbúð á leigu í húsinu nr. 7 við Öldugötu. Leigusali var húseigandinn, gerðarþoli máls þessa. Um sama leyti og gerðarbeið- andi flutti í íbúðina, fékk hún til afnota lítinn seymsluskáp, sem er inn úr þvottaherbergi í kjallara hússins. Hefur gerðarbeiðandi jafnan notað skáp þenna sem geymslu upp frá þessu, og er það, að því er virðist, eina geymslan, sem hún hefur í húsinu. Um tima hafði gerðarbeiðandi þó útigeymslu eða einhver afnot hennar ásamt gerðarþola jafnframt skáp þessum. Samkvæmt vottorðum, sem fram hafa komið, virðist svo sem aðgangur að geymslu þessari hafi verið óhindraður lengi vel, eftir að gerðarbeiðandi fékk af. not hennar. Til þess að komast að geymslunni þarf að ganga í gegn- um 3 dyr auk dyranna, sem eru fyrir sjálfri geymslunni, til þess að komast að henni. Dyr þessar eru að göngum í húsinu (kjallar- anum) og þvottaherberginu, sem geymslan er inn af. Lykla að dyr- um sjálfrar geymslunnar hefur gerðarbeiðandi jafnan haft. Nú a. m. k. frá því s. 1. haust hefur gerðarþoli tekið að læsa dyrum þeim, sem ganga þarf um til að komast að geymslunni, og er það krafa gerðarbeiðanda í máli þessu, að dyr þessar verði opnaðar fyrir sér með beinni fógetagerð. Þessari kröfu hefur gerðarþoli mót- mælt og telur sig að vísu fúsan til að opna dyr þessar fyrir gerðar- beiðanda eitt skipti gegn því, að hún taki þá alla muni sína úr geymslunni og fái sér umráð hennar. Þegar mál þetta kom fyrst hér fyrir réttinn 21. des. s. 1., þótti umboðsmanni gerðarbeiðanda sýnt, að meðferð þess mundi taka nokkurn tíma, og gerði því þá kröfu til bráðabirgða, að geymslan yrði eitt skipti opnuð fyrir umbjóðanda sinum með beinni fógetagerð, svo hún gæti náð þar í muni, sem hún taldi sér nauðsynlegt að fá þá Þegar. Gerðarþoli mótmælti þessari bráðabirgðakröfu gerðarbeiðanda, og lögðu að- iljar það atriði í úrskurð, en síðar varð að samkomulagi, að gerð- arþoli leyfði gerðarbeiðanda aðgang að geymslunni eitt skipi í við- urvist fógeta, en málinu var þrátt fyrir það haldið áfram. Gerðarbeiðandi byggir kröfur sinar um framgang gerðarinnar á því, að hún hafi fengið margnefnda geymslukompu á leigu með íbúð sinni og haft aðgang að henni óhindrað fram á s. }. haust, að gerðarþoli tók að læsa dyrum þeim, sem til geymslunnar lágu. Telur gerðarbeiðandi sig eiga rétt á að hafa frjálsan umgang um dyr þessar til að notfæra sér geymsluna. 420 Mótmæli sín byggir gerðarþoli á því fyrst og fremst, að gerðar- beiðandi hafi aldrei fengið hina umdeildu geymslu á leigu. Hafi hún, er leigusamningur var gerður um íbuð hennar, neitað því að þurfa á geymslunni að halda, en síðar hafi orðið að samkomu- lagi, að hann lánaði henni geymsluna án endurgjalds, en telur sig ekki vera bundinn við það lán lengur. Þá hefur gerðarþoli mót- mælt því, að gerðarbeiðandi hafi nokkurn tíma haft frjálsan um- gang um dyr þær, sem hún nú krefst, að séu opnaðar. Gerðarbeiðandi hefur haft geymsluskáp þann, er um ræðir í máli þessu, til afnota frá þvi hún flutti í núverandi íbúð sina eða skömmu eftir þann tíma, og er þetta eina geymslan, sem fylgir íbúð hennar. Allan þenna tíma hefur hún haft lykil geymslunnar í sinum vörzlum. Gegn þeim sterku líkum, sem þetta skapar fyrir því, að hér séu um leigu á geymslunni að ræða, hefur gerðarþola ekki tekizt að sanna hið gagnstæða, og verður því að byggja á þvi, að gerðarbeiðandi eigi rétt á að notfæra sér geymsluna. Til þess að geta neytt þessa réttar sins, verður gerðarbeiðandi að geta gengið um dyr þær, sem um er deilt í máli þessu. Þar sem gerðar- Þoli hefur ekki reynzt fáanlegur til að veita gerðarbeiðanda leyfi til að ganga um margumræddar dyr, verður að leyfa framgang hinnar umbeðnu gerðar á ábyrgð gerðarbeiðanda. Eftir þessum úrslitum þykir rétt að gera gerðarþola að greiða gerðarbeiðanda málskostnað, og telst hann hæfilega metinn 200.00 krónur. Því úrskurðast: Hin umbeðna innsetningargerð skal fram fara á ábyrgð gerðarbeiðanda. Gerðarþoli, Guðlaugur Guðmundsson, greiði gerðarbeið- anda, Aðalbjörgu Sigbjörnsdóttur, kr. 200.00 í málskostnað inn- an 15 daga frá birtingu úrskurðar þessa að viðlagðri aðför að lögum. 421 Miðvikudaginn 28. nóvember 1945. Nr. 9/1944. Jón J. Fannberg (Magnús Thorlacius) Segn Borgarstjóra Reykjavíkur f. h. bæjarsjóðs (Einar B. Guðmundsson). Setudómari hrl. Sveinbjörn Jónsson í stað hrd. Árna Tryggvasonar. Fébótamál. Stjórnsýsla. Kostnaður af skolplögn. Dómur hæstaréttar. Áfrýjandi, sem skotið hefur máli þessu til hæstaréttar með stefnu 26. janúar 1944, krefst þess, að stefnda verði dæmt að bæta honum fé allt það tjón, er hann beið vegna þess, að skolplögnin frá húsi hans nr. 2 við Garðastræti varð 32,5 metrar í stað 5 metra, þó svo að fébætur verði ekki hærri en i héraðsstefnu er krafizt. Svo krefst hann og málskostnaðar úr hendi stefnda bæði í héraði og fyrir hæstaréti eftir mati dómsins. Stefndi krefst þess, að héraðsdómurinn verði staðfestur og málskostnaður fyrir hæstarétti verði dæmdur honum úr hendi áfrýjanda eftir mati dómsins. Lög nr. 42/1911 geyma ekki ákvæði um skyldu á hendur stjórnvöldum Reykjavíkur hvorki til að leggja holræsi í göt- ur, þar sem þau eru ekki fyrir, né til að leggja ný og full- komnari holræsi í samræmi við auknar þarfir. Slík skylda á hendur stefnda verður ekki heldur leidd af ákvæðum vatnalaga nr. 15/1923 né öðrum réttarreglum. Loks hefur byggingarnefnd Reykjavíkur ekki bakað stefnda skyldu til að greiða áfrýjanda fébætur, þótt hún leyfði áfrýjanda að hafa þá dýpt, er hann sjálfur vildi hafa, á kjallara undir húsi hans nr. 2 við Garðastræti. Ber því að staðfesta hér- aðsdóminn að niðurstöðu til. Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður fyrir hæsta- rétti falli niður. Þvi dæmist rétt vera: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Málskostnaður fyrir hæstarétti fellur niður. 122 Dómur bæjarþings Reykjavíkur 20. janúar 1944. Mál þetta, sem dómtekið var 14. Þ. m., hefur Jón J. Fannberg kaupmaður hér í bæ höfðað fyrir bæjarþinginu með stefnu, út- gefinni 20. september 1943, gegn Bjarna Benediktssyni borgar- stjóra f. h. Reykjavíkurborgar til greiðslu skaðabóta, að upphæð kr. 7474.44, ásamt 6% ársvöxtum frá 31. des. 1942 til greiðsludags og málskostnaðar að skaðlausu. Aðiljar hafa óskað þess, að málinu yrði skipt, þannig að dóm- ur yrði fyrst felldur um greiðsluskyldu stefnds, og hefur dómarinn samþykkt það samkvæmt heimild í 5. mgr. 71. gr. einkamálalag- anna. Við hinn munnlega málflutning um þenna hluta málsins hefur stefnandi því gert þær dómkröfur, að viðurkennt verði, að stefndum sé skylt að bæta stefnanda það tjón, sem hann hlaut við það, að skolpræsi varð að leggja frá húsi stefnanda, nr. 2 við Garðastræti. niður í ræsi í Tryggvagötu, í stað þessa að leggja skolpræsið í ræsi i Vesturgötu eða Garðastræti. Einnig krefst hann þess, að stefndum verði gert að greiða málskostnað eftir mati dómarans, að því er varðar þenna hluta málsins. Stefndur krefst sýknu af kröfum stefnanda og málskostnaðar eftir mati dómarans. Málsatvik eru þessi: Þann 25. júní 1941 sótti stefnandinn um leyfi til byggingar- nefndar Reykjavikur til þess að byggja fjórlyft verzlunar- og íbúð- arhús úr steinsteypu á lóðinni nr. 2 við Garðastræti. Með um- sókninni fylgdi teikning af húsinu, og er sýnt á henni, að kjallari hússins átti að vera um 2'% metra í jörðu niður og að vatnssalerni átti að vera í kjallaranum, en ekki var því sérstaklega lýst, hvernig ætlazt var til, að hagað yrði frárennsli frá húsinu. Var leyfi þetta veitt athugasemdalaust 4. júlí s. á. Hóf nú stefnandinn bvggingu húss þessa, en er grafa skyldi fyrir skolpveitu frá hús- inu, kom í ljós, að skolpæðin í Vesturgötu var svo skammt grafin niður, að hún varð ekki notuð fyrir frárennsli frá kjallara húss- ins, nema með því móti að grafa alllangt austur og niður eftir þeirri götu til þess að fá meira halla. Var því skemmri leið valin, að því er virðist með ráðum bæjarverkfræðings, og nýtt ræsi lagt þvert í gegnum Vesturgötu og áleiðis niður í Tryggvagötu í ræsi þar, en sú gata liggur miklu lægra en Vesturgatan. Lét stefnand- inn síðan gera ræsi þetta, eftir að stefndur hafði synjað um að framkvæma verkið eða bera kostnaðinn af þvi. Telur stefnandinn, að sér hafi verið óskylt að bera annan kostn- að af verki þessu en þann, sem leiði af lagningu holræsisins frá húsi hans og skemmstu leið út í ræsi í miðri Vesturgötu. Rökstyð- ur hann þetta með því, að byggingarleyfi fyrir húsinu hafi verið veitt skilyrðislaust, en á uppdrætti hússins hafi verið greinilega 423 sýnt, að vatnssalerni átti að vera í kjallaranum, og hafi stefndur lagt skolpræsi í einhverja ákveðna götu, þá sé honum skylt að hafa það þannig úr garði gert, að hægt sé að veita í það öllu skolpi frá þeim húsum, sem við götuna eru. Stefndur byggir sýknukröfu sína á því, að engin lög né aðrar réttarreglur séu til, er leggi bæjarsjóði þá skyldu á herðar að bæta það tjón eða þann kostnaðarauka, sem hann kunni að hafa orðið að greiða vegna framangreindra aðgerða. Það sé á ábyrgð þess, er reisa vill hús á lóð hér í bænum, hvar og hvernig sé unnt að ná sambandi við skolpleiðslukerfi bæjarins, þannig að húsið fái þau not kerfanna, sem óskað er eftir. Auk þess sé umrætt kjallara- gólf óvenjulega djúpt undir götuyfirborði, en þó hægt að fá frá- rennsli frá kjallaragólfi með því að leggja ræsi um 30 metra niður og austur Vesturgötu. Dómarinn verður að fallast á það með stefndum, að það út af fyrir sig, að byggingarnefnd Reykjavíkur skuli athugasemdalaust hafa leyft stefnanda að byggja umrætt hús samkvæmt nefndum uppdrætti, þar sem sýnt var salerni í hinum djúpa kjallara hússins, geti ekki skapað skyldu fyrir stefndan til að greiða stefnanda bann kostnaðarauka, sem áðurnefnd lagning á holræsinu áleiðis til Tryggvagötu telst hafa valdið honum. —- Kemur þá til athug- unar, hvort slík greiðsluskvlda verði rakin til ákvæða gildandi laga um þessi efni. Í lögum nr. 42/1911 um gjöld til holræsa og gangstétta í Reykja- vík o. fl. eru eftirfarandi ákvæði, sem hér skipta máli: „Þar sem bæjarstjórnin hefur lagt holræsi í götu á kostnað bæj- arsjóðs, er hverjum húseiganda skylt að gera á sinn kostnað ræsi, er flytji allt skolp frá húsi hans út í göturæsið ... kostnaður við holræsagerð í götum bæjarins greiðist sumpart úr bæjarsjóði og sumpart af lóðareigendum“ með sérstöku gjaldi. Í þessum ákvæðum eru þannig engin bein fyrirmæli um, hvernig holræsi þau, er bæjarstjórn kann að láta gera í götunum, skuli vera úr garði gerð, til þess að kostnaður við holræsagerðina að hluta verði tekinn af bæjarbúum með nefndu gjaldi. Það þykir þó verða að telja, að gerð holræsanna verði að vera slík, að fullnægi frá- rennslisþörf allra húsa, sem byggð eru við göturnar með venju- legum hætti, og þannig, að ekki þurfi óhæfilega langa leiðslu frá hverju húsi út í götuæðina, en orðalag hinna tilvitnuðu ákvæða verður hins vegar ekki skilið svo, að þar þurfi að vera um hina skemmstu leið að ræða. Nú verður það að teljast nægjanlega leitt í ljós, að umrætt holræsi í Vesturgötu, sem gert var kringum 1920 hafi fullnægt og fullnægi frárennslisþörf venjulegra húsa við þá götu, þótt hins vegar hafi eigi verið unnt með venjulega langri leiðslu að nota það til að veita í frárennsli frá hinum óvenju- djúpa kjallara í húsi stefnanda. 424 Í vatnalögum nr. 15 1923 fjallar X. Kafli um holræsi. Segir þar m. a. að bæjarstjórn sé heimilt að leggja holræsi til að taka við skolpi og afrennsli í kaupstaðnum (86. gr.), en bæjarstjórn skuli leggja holræsin svo, að hver lóðareigandi nái til þeirra í götu, sem lóð hans telst til. Þar eru og ákvæði um, að hverjum lóðar- eða húseiganda sé skylt að gera á sinn kostnað holræsi, er flytji frá húsum og lóðum allt skolp í aðalræsi, en aðili getur krafið sig undanþeginn skolpræsagjaldi, ef slík ræsislagning verður sérstak- lega kostnaðarsöm, enda geti hann komið skolpinu frá sér með öðrum fulltryggum hætti. Að öðrum kosti skal ræsið lagt og bæj- arsjóður þá taka þátt í kostnaðinum, nema samkomulag verði (88. gr.). — Samkvæmt 98. gr. vatnalaganna taka þessi ákvæði þeirra ekki til holræsa, sem gerð hafa verið með heimild í áður gild- andi rétti, eins og það er um ræðir í máli þessu, og gilda þvi ákvæði laganna frá 1911 þar um. Með tilliti til ákvæðisins í 98. gr. vatnalaganna þykir því verða að líta svo á, að samkvæmt lögunum frá 1911 sé stefndur ekki skyldur til að fella niður holræsagjald eða taka þátt í kostnaði við lagningu ræsis, sem reynist óvenjulega kostnaðarsamt — eins og orðið hefur hjá stefnanda — enda telst bæjarstjórn hafa fullnægt skyldum sínum samkvæmt umræddum lögum, eins og að framan er rakið. — Stefnandi Þykir þannig ekki eiga rétt til hinnar umstefndu kröfu úr hendi stefnda, og verður sýknukrafan því tekin til greina. Eftir öllum atvikum Þykir þó rétt, að málskostnaður falli niður. Árni Tryggvason, settur borgardómari. hefur kveðið upp dóm Þenna. Því dæmist rétt vera: Stefndur, borgarstjórinn í Reykjavik f. h. Reykjavikur- borgar, skal vera sýkn af kröfum stefnanda, Jóns J. Fann- bergs, í máli þessu. Málskostnaður falli niður. Föstudaginn 30. nóvember 1945. Nr. 96/1945. Valdstjórnin (Einar B. Guðmundsson) gegn James Betty (Lárus Fjeldsted). Fiskveiðabrot. Dómur hæstaréttar. Sigfús M. Johnsen, bæjarfógeti í Vestmannaeyjum, hefur kveðið upp héraðsdóminn. Forstöðumaður Stýrimannaskólans í Reykjavík hefur 425 eftir uppsögu héraðsdóms markað á sjóuppdrátt stað varð- skipsins samkvæmt mælingum skipherrans kl. 0205 hinn 11. maí þ. á., sem lýst er í héraðsdómi, og reyndist staðurinn 0,6 sjómílur innan landhelgislinu. Þessi mæling svo og mæl- ing yfirmanna varðskipsins við duflið nokkru síðar um nótt- ina í viðurvist kærða sanna, að kærði hefur verið að veiðum í landhelgi, svo sem nánar er rakið í héraðsdómi, og varðar það brot hans við 1. gr. laga nr. 5/1920, sbr. 3. gr. sömu laga og lög nr. 4/1924. Samkvæmt þessu og að því athuguðu, að gullgengi ís- lenzkrar krónu er óbreytt frá uppsögu héraðsdóms, ber að staðfesta hann, þó svo, að frestur til greiðslu sektarinnar verði 4 vikur frá birtingu dóms þessa. Eftir þessum málalokum ber kærða að greiða allan áfrýj- unarkostnað sakarinnar, þar með talin málflutningslaun skipaðs sækjanda og verjanda fyrir hæstarétti, kr. 700.00 til hvors. Því dæmist rétt vera: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður, þó svo, að frestur til greiðslu sektar verði 4 vikur frá birtingu dóms þessa. Kærði, James Betty, greiði allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin málflutningslaun skipaðs sækjanda og verjanda fyrir hæstarétti, hæstaréttarlög- mannanna Einars B. Guðmundssonar og Lárusar Fjeldsteds, kr. 700.00 til hvors. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur lögregluréttar Vestmannaeyja 15. maí 1945. Mál þetta er höfðað af valdstjórnarinnar hálfu gegn James Betty, skipstjóra á togaranum Strathalva, A. 757 frá Aberdeen, fyrir brot gegn ákvæðum laga nr. 5/1920 um bann gegn botnvörpu- veiðum, og eru málavextir þeir, er hér skal greina. Aðfaranótt hins 11. maí siðastliðins var varðskipið Óðinn við eftirlit undan Kötlutanga. Kl. 0159 var sett á fulla ferð og haldið að togara. Kl. 0205 lagt að hlið togarans Strathalva, A. 757, er var að veiðum með stjórnborðsvörpu, og settur maður um borð í hann og sett út dufl. Var síðan gerð við duflið eftirfarandi staðarákvörðun: 426 Dyrhólaviti >> 217 507 Hatta > 070 40 Hjörleifshöfði Dýpi 108 metrar, er gefur staðinn 0,7 sjómilur innan landhelgis- línu. Vatt þá togarinn upp vörpu sina. Síðan var skipstjórinn sóttur og honum sýndur staður dufls- ins og dýpi, og staður duflsins mældur aftur í viðurvist hans og reyndist sami og áður. Skipstjóranum var bent á, að hann hefði verið að landhelgisveiðum og að farið yrði með hann til Vest- mannaeyja til frekari rannsóknar. Veður NA 1, sléttur sjór. Kærði hefur haldið því fram, að hann hafi verið fyrir utan! landhelgislínuna, þegar varðskipið kom að skipi hans, en hins vegar viðurkennt að hafa verið að fiskveiðum með botnvörpu, er hann var tekinn. Staðhæfingar sínar um, að hann hafi ekki verið í landhelgi, byggir hann aðallega á dýptarmælingum, er hann hafi gert. Í því sambandi hefur varðskipsforinginn upplýst, að á þessum slóðum sé dýpið 75 faðmar, eða 143 metrar, um og innan við landhelgislinuna. Einnig segir kærði, að straumurinn eða fallið hafi legið austur og vestur og hann hafi alltaf haldið sömu stefnu frá landi, og hann hafi haldið 64—65 faðma (enskir), þegar hann hafi verið að toga. Hvað snertir strauminn eða fallið, er ósamræmi um Það í fram- burði kærða og framburði stýrimanna varðskipsins. Sama er að segja um útsetningu duflsins. Kærði segist ekki hafa séð duflið, er varðskipið setti út, og á þvi hafi ekki verið ljós. Bátsmaður á b/v Strathalva hefur og borið það, að hann hafi eigi séð duflið. Um þetta hefur varðskipsfor- inginn upplýst, að svo bjart hafi verið, að ljós hafi eigi þurft að hafa á duflinu. Skýrsla og staðarákvarðanir skipherrans á Óðni hafa verið staðfest í öllum greinum af fyrsta og öðrum stýrimanni á varðskip- inu Óðni og skýrsla, rskj. 1, ásamt framburðum þessara þriggja manna staðfest með eiði hér í réttinum. Afrit af staðarákvörðunum varðskipsins var lögð fram í réttinum og fært út á sjókortinu, er sýnt var Í réttinum. Staðarákvarðanir þær, sem hér að framan er lýst og í skýrsl- unni greinir, voru gerðar af skipherra varðskipsins ásamt stýri- mönnum hans, og seinni staðarákvörðunin, er reyndist nákvæm- lega sú sama og hin fyrri, einnig gerð í viðurvist kærða. Alllangur tími leið, frá því að duflið var sett út og þar til komið Að var aftur að togaranum og skipstjóri hans kom um borð í varð- skipið, því á meðan var það að annast töku annars togara. Bétturinn verður að líta svo á, að staðarákvarðanir og mæling- ar varðskipsins, sem gerðar eru með fullkomnustu tækjum, séu serðar af meiri nákvæmni en athuganir kærða, sem aðallega byggj- ast á dýptarmælingum, og mótbárur hans og staðhæfingar, sem eigi eru nægilega studdar, verði því eigi teknar til greina gegn staðarákvörðunum og mælingum varðskipsins, er ekkert virðist við að athuga. Verður því að teljast sannað, að kærði hafi verið að veiðum með botnvörpu í landhelgi á þeim stað og tima, er varðskipið hefur gefið upp, á skipi sínu, b/v Strathalva A. 757. Kærði, sem fæddur er 15. marz 1906, hefur eigi áður, svö kunnugt sé, sætt kæru eða refsingu fyrir landhelgisbrot. Brot kærða ber að heimfæra undir 1. gr. laga nr. 5 frá 1920, og þykir refsing hans sú, er hann hefur unnið til, með því að hér er um fyrsta brot að ræða, hæfilega ákveðin samkvæmt 3. gr. nefndra laga sekt í Landhelgissjóð Íslands, kr. 29500.00, með til- liti til þess, að gengi íslenzkrar krónu er það í dag, að krónan jafngildir 33.90 aurum gulls. Verði sektin eigi greidd innan 4 vikna frá lögbirtingu dóms þessa, sæti kærði 7 mánaða varðhaldi. Auk þess skal allur afli innan borðs í togaranum Strathalva A. 757 og öll veiðarfæri, þar með taldir dragstrengir, vera upptæk og andvirðið renna í Landhelgissjóð. Svo greiði kærði allan af máli þessu löglega leiddan og leiðandi kostnað. Því dæmist rétt vera: Kærði, James Betty, greiði 29500 kr. sekt í Landhelgissjóð Íslands, og komi í stað sektarinnar 7 mánaða varðhald, verði hún eigi greidd innan 4 vikna frá lögbirtingu dóms þessa. Allur afli og veiðarfæri, þar með taldir dragstrengir í tog- aranum Strathalva, A. 757 frá Aberdeen, skal vera upptækt, og renni andvirðið í Landhelgissjóð Íslands. Loks greiði kærði allan af máli þessu löglega leiddan og leiðandi kostnað. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. 428 Föstudaginn 30. nóvember 1945. Nr. 29/1945. Réttvísin og valdstjórnin (Sveinbjörn Jónsson) gegn Kristjáni Stefánssyni (Einar B. Guðmundsson). Brot á bifreiðalögum. Manndráp af sáleysi. Dómur hæstaréttar. Sigurður Eggerz, bæjarfógeti á Akureyri, hefur kveðið upp hinn áfrýjaða dóm. Eftir að mál þetta var dæmt í héraði, hefur réttarrann- sókn farið fram til að leiða í ljós þau atriði, sem greind eru í úrskurði hæstaréttar 22. júní þ. á. Við rannsókn þessa hefur komið upp, að síðla kvölds daginn áður en slysið varð, ók ákærði frá Akureyri til Haga- nessvíkur og síðan heim aftur um nóttina til Akureyrar. Svaf hann ekkert þessa nótt né daginn eftir. Hafði hann því, er slysið varð, vakað samfleytt þrjú dægur. Hann viðurkennir, að hann hafi verið orðinn nokkuð svfjaður og þreyttur, er á daginn leið. Ákærði synjaði þess fyrir tveimur lögreglumönnum, er komu á slysstaðinn, að hann hefði neytt áfengis þá um dag- inn fyrr eða síðar. Er fyrir dóm kom og eftir að honum hafði verið tekið blóð, er síðar reyndist hafa 1,56%0 áfengis- magn, skýrði ákærði svo frá, að hann hefði eftir slysið, og áður en lögreglan kom á vettvang, drukkið brennivín, er hann kvaðst hafa haft meðferðis í bifreiðinni. Þeir, sem með honum voru, kveðast þó hvorki hafa orðið þess vísir, að hann neytti áfengis né hefði það með sér. Öll frásögn ákærða um þetta efni þykir svo ósennileg, að ekki verður mark á henni tekið, og verður að leggja til grundvallar, að hann hafi neytt áfengis, áður en slysið varð. En þegar litið er á niður- stöðu blóðrannsóknarinnar og vætti samferðamanna hans og lögreglumanna, er ekki kveðast hafa séð áhrif víns á honum, þykir ekki fullyrðandi, að hann hafi verið með áhrifum áfengis, svo að varði við 1. mgr. 23. gr. laga nr. 23/1941. Hins vegar verður að telja, að hann hafi vegna undanfarandi áfengisneyzlu, svefnleysis og þreytu verið svo 429 á sig kominn, að bifreiðarakstur hans varði við 3. mgr. 23. gr. laga nr. 23/1941. Ákærði ók miður sín, svo sem nú var lýst, upp Vaðlaheiði eftir vegi, er liggur í allmiklum bratta, og sátu fjórir menn á palli bifreiðarinnar. Á veginum er mjög kröpp beygja rétt fyrir neðan slysstaðinn. Ákærði ók eftir beygju þessari á þriðja gir. Er hann kom af beygjunni, tókst honum ekki að koma bifreiðinni í beina stefnu eftir veginum, og ók hann út af honum, án þess að hann beitti hemlum til að stöðva bifreiðina. Var þessi akstur ógætilegur og varðar við 1. mgr. 27. gr. áðurnefndra laga. Þar sem mannsbani hlauzt af, þá ber að refsa ákærða sam- kvæmt 215. gr. hegningarlaganna nr. 19/1940. Samkvæmt 38. gr. laga nr. 23/1941 og nefndri grein hegn- ingarlaganna þykir refsing ákærða hæfilega ákveðin varð- hald 75 daga. Svo ber og samkvæmt 39. gr. laga nr. 23/1941 að svipta ákærða ævilangt leyfi til að aka bifreið. Ákvæði héraðsdóms um sakarkostnað ber að staðfesta. Ákærði greiði allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin málflutningslaun skipaðs sækjanda og verjanda í hæstarétti; 700 krónur til hvors. Því dæmist rétt vera: Ákærði, Kristján Stefánsson, sæti varðhaldi 75 daga. Hann skal sviptur ævilangt leyfi til að aka bifreið. Ákvæði héraðsdóms um sakarkostnað á að vera óraskað. Ákærði greiði allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin málflutningslaun skipaðs sækjanda og verj- anda í hæstarétti, hæstaréttarlögmannanna Sveinbjörns Jónssonar og Einars B. Guðmundssonar, 700 krónur til hvors. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur aukaréttar Eyjafjarðarsýslu og Akureyrar 24. ágúst 1944. Mál þetta er höfðað af réttvísinnar hálfu gegn bifreiðarstjóra Kristjáni Stefánssyni, Spítalavegi 19, Akureyri, fyrir brot á 23. kafla almennra hegningarlaga frá 12. febr. 1940 og af valdstjórnar- 430 innar hálfu fyrir brot á bifreiðalögum nr. 23 frá 16. júní 1941 og umferðarlögum nr. 24 frá 16. júní 1941 og áfengislögum nr. 33 frá 9. janúar 1935 til hegningar, greiðslu iðgjalds, ef krafizt verður, og alls kostnaðar, sem af rannsókn þessari og máli hefur leitt og leiða kann. Málsatvik eru þessi: Ár 1944, laugardaginn 22. júlí, stuttu fyrir kl. 22, hitti Haukur Arnars lögregluna og skýrði henni frá því, að bifreið A 328 hefði farið út af Vaðlaheiðarveginum og oltið, en menn, er í henni voru, meiðzt. Hraðaði hann sér til lögreglunnar, svo læknir og sjúkra- bifreið yrði send í flýti. Hjálp að öðru leyti, segir hann, að eigi hafi skort á staðnum, því fleiri bifreiðar en hans hafi komið ú staðinn. Náð var í Guðmund Karl Pétursson lækni, er lagði þegar af stað í bifreið sinni. Sjúkrabifreiðinni var gert aðvart, og fór lögreglan því næst á staðinn. Það var bifreiðin A 328, sem valt. Er hún vörubifreið og var ekið af Kristjáni Stefánssyni bifreiðar- stjóra, Spitalavegi 19, Akureyri. Hjá honum í stýrishúsinu sat pilt- ur, að nafni Björn Þorsteinsson, en 4 menn aðrir, Bolli Eggerts- son, Árni Friðriksson, Magnús Sveinsson og Kristján Albertsson, voru með bifreiðinni, en samkvæmt skýrslu lögreglunnar á réttar- skjali 1 sátu þeir á kössum á palli bifreiðarinnar, en þetta hefur verið leiðrétt og er eigi rétt, þeir sáu fyrir aftan kassana á segli. Lögreglan segir, að á staðnum hafi verið upplýst, að nokkrum metr- um frá fyrstu vegarbeygjunni vestan í Vaðlaheiði háfi bifreiðin ekið vestur af veginum, en vegarkanturinn er þarna hár, og hefur bifreiðin oltið 1% veltu og staðnæmzt liggjandi á hægri hlið. Riss af staðnum er á réttarskjali 2. Við veltuna höfðu menn þeir, er sátu á pallinum, kastazt af bifreiðinni, og einn þeirra Bolli Egv- ertsson hafði orðið undir palli bifreiðarinnar, er hún staðnæmdist, og mun hann hafa dáið samstundis, því ekkert hljóð hafði heyrzt frá honum. Menn þeir, sem komu þarna að á sama tíma og Haukur Arnars, lyftu bifreiðinni það mikið, að maðurinn var dreginn und- an henni, en ekkert lífsmark var með honum, er læknirinn kom þar að, og var líkið flutt á heimili hins látna, eftir að læknir hafði tjáð lögreglunni, að ekki væri frekari rannsókn á því nauð- synleg. Hinir 3, sem verið höfðu í bÞifreiðinni, virtust eigi hafa meiðzt alvarlega, en þó var Árni Friðriksson særður á hendi, og tók læknirinn hann með til aðgerðar. Bifreiðarstjórann og mann- inn, sem með honum var í stýrishúsinu, sakaði eigi. Bifreiðin var á leið austur að Laugum með drykkjarvörur frá Öl- og gosdrykkjagerð Akureyrar. Bifreiðarstjórinn hélt því fram við lögregluna, að þegar hann hefði ætlað „að rétta bifreiðina af“, eftir að hann hafði tekið beygjuna, hafi stýrið setið fast og hann eigi getað aftrað því, að bifreiðin lenti út af veginum. Hann sagð- ist hafa vitað, að ró vantaði í bolta í stýrisútbúnaðinn, áður en lagt 431 var af stað, og hefði sér strax dottið í hug, að þetta hefði komið að sök, en sambandið var á milli hlutanna eftir veltuna, en róna vantaði. Bifreiðarstjórinn skýrði lögreglunni frá því, að hann hefði ekið eigi harðar en 25—-28 kílómetra á klukkustund. Hann kveðst eigi hafa neytt áfengis þenna dag, hvorki fyrr né siðar. Blóðsýnis- horn var tekið af honum og sent til Bannsóknarstofu háskólans. Lögregluþjónn Gisli Ólafsson athugaði strax ástand bifreiðarinnar eftir slysið. Ákærði segist hafa farið frá Akureyri kl. 9—9?% áðurgreindan dag á bifreiðinni A 328. Á bifreiðinni voru 22 kass- ar með gosdrykkjum, en í hverjum kassa 24—-50 flöskur, hálfar og heilar. Gosdrykkirnir áttu að fara austur að Laugum, en allir mennirnir nema Björn ætluðu í Vaglaskóg, en um hann var ekki ákveðið, að sögn hans, hvort hann færi lengra. Ákærði var kominn upp fyrir svokallaða staurabeygju, en þar eftir er vegurinn nokk- uð beinn til næstu beygju. Allt í einu tók bifreiðin að sögn ákærða að sveigja til vesturs, og ákærði gat eigi rótað stýrinu, og segir hann, að bifreiðin hafi farið skáhallt niður vegkantinn og oltið þar. Hann heldur, að bifreiðin hafi farið 1% veltu um sjálfa sig. Hún lá á hliðinni. En rétt á eftir leiðréttir hann þetta og segir, að bifreiðin hafi farið eina veltu, af því að hjólin séu í vestur, þar sem bifreiðin lá. Hann segir, að pallur bifreiðarinnar hafi legið yfir magaholi Bolla, sem var látinn, þegar bifreiðarstjórinn kom að. Engir, sem í bifreiðinni voru, áttu að greiða fargjald. Ákærði segir, að vegurinn hafi verið þurr. Ákærði segir, eins og stendur í skyrslu lögreglunnar, að ró vantaði á bolta í stýrisútbúnaðinum, en boltinn var þó kyrr eftir slysið. Ákærði heldur því þrátt fyrir það fast fram, að hann hafi eigi getað hreyft stýrið. Gísli Ólafsson lögregluþjónn og bifreiðaeftirlitsmaður segja báðir, að þar sem boltinn var kyrr eftir slysið, þá hafi það eigi getað haft nein áhrif á stjórn bifreiðarinnar, þó róna vantaði. Ákærði segist hafa ekið á 3ja gir, er slysið varð, og hraðinn hafi verið 15—20 km á klukkustund. Blóðprufa sú, sem lögð hefur verið fram í réttin- um, hefur sýnt reduktion, er svarar til áfengismagns 1,50 eða 1,56 af þúsundi. Ákærði segist hafa haft fleyg hjá sér af áfengi, er hann hafi drukkið úr, eftir að slysið varð, og segir hann, að þess vegna hafi fundizt áfengi í blóðinu. Yfirlögregluþjónn Jón Benediktsson segir, að ákærði hafi lýst því yfir við sig, að hann hefði eigi bragðað áfengi þenna dag, hvorki fyrr né síðar. Og yfirlögreglu- Þjónninn bað Schiöth, er hlustaði á þetta, að minnast þess. Báðir lögregluþjónarnir hafa staðfest vitnisburð sinn um þetta með eiði. Schiöth hefur og sagt, að hann hafi eigi séð áfengi á ákærða, -og þó hann hafi talað mikið á leiðinni til Akureyrar, þá geti það hafa verið af nervösiteti. Ákærði heldur fast við framburð sinn um, að hann hafi drukkið áfengi á eftir slysið, og hafi hann drukk- ið það fyrir aftan bílinn, en hinir eigi séð það. Kristján Alberts- 432 son, Árni Friðriksson og Magnús Sveinsson hafa allir verið yfir- heyrðir í málinu. Enginn þeirra sá ákærða með brennivinsfleyg- inn, og enginn þeirra sá hann drekka, en þó er það mögulegt, að hann hefði drukkið, án þess að þeir sæju það. Kristján Albertsson getur þess, að hann hafi verið tekinn í bif- reiðina á Eyrarlandsveg nr. 3. Lánaði hann Bolla tjald, er þeir breiddu yfir sig. Vitnið veit eigi, hvernig stóð á því, að bifreiðin fór út af veginum. Hann kastaði sér aftur af bifreiðinni, er slysið varð. Hann meiddist eigi. Honum virtist bifreiðarstjórinn ekki aka hart og varð eigi var við neitt athugavert við aksturinn, þangað til slysið varð. Björn Þorsteinsson, sem sat hjá bilstjóranum, varð eigi var við, að hann hefði áfengi með sér. Sá ekkert vin á honum. Hann getur eigi gert sér grein fyrir, hvernig slysið vildi til. Magnús Sveins- son vissi eigi til, að ákærði hefði áfengi með sér. Hann getur eigi gert sér grein fyrir, hvernig slysið vildi til. Árni Friðriksson segist ekkert áfengi hafa haft með sér og veit eigi til, að ákærði eða aðrir hafi haft áfengi með sér. Vitninu virtist ákærði keyra lið- lega, en þó eigi hart, þegar í beygjuna kom. Það er sannað með eiðfestum vitnisburði 2ja lögregluþjóna, að ákærði sagðist eigi hafa drukkið áfengi dag þann, sem slysið varð, hvorki fyrr eða eftir. En síðar segist hann hafa drukkið á eftir slysið úr brennivinsfleyg, er hann hafði með. Enginn af þeim, sem í bílnum voru, sá þenna brennivinsfleyg eða sá ákærða drekka úr honum. Það verður að telja sannað með tilvísun til blóðprufunnar og vitnisburða lögregluþjónanna, að ákærði hefur verið undir áhrif- um áfengis, er hann stýrði bifreiðinni. Þá verður einnig að telja eftir rannsókn þá, sem farið hefur fram á stýrisútbúnaðinum, eftir að slysið varð, að róin, sem vantaði, hafi eigi orðið orsök slyssins. Hins vegar braut Þbifreiðarstjórinn gegn skyldum sínum með því að fara Í ferðina með stýrisútbúnaðinn, eins og hann var. Keyrsla ákærða virðist bera vott um mikið gáleysi, þar sem hann ók út af beinum veginum. Ákærði hefur með dómi bæjarþings Akureyrar 10. júlí 1944 ver- ið dæmdur í 10 daga varðhald fyrir bifreiðabrot og sviptur rétti til að stýra bifreið í 3 mánuði. Brot ákærða, sem kominn er yfir lögaldur sakamanna, ber að færa undir 215. gr. hegningarlaganna, 3. og 4. gr. umferðarlaganna, 38. og 39. gr. bifreiðalaga og 21. og 39. gr. áfengislaganna. Virðist hegningin með tilliti til hins fyrra brots og svo afleiðingar þeirrar, sem varð af þessu síðara broti, hæfilega ákveðin 2 mánaða fang- elsi. Þá þykir rétt, að ákærði sé sviptur rétti til að stýra bifreið upp á lífstíð. 453 Ákærði greiði allan af sökinni leiðandi kostnað, þar á meðal 200 kr. til hins skipaða talsmanns, Björns hdl. Halldórssonar. Rekstur málsins hefur verið vítalaus. Þvi dæmist rétt vera: Ákærði, Kristján Stefánsson, Akureyri, sæti 2ja mánaða fangelsi. Hann skal sviptur rétti til að stýra bifreið upp á lífstið. Ákærði greiði allan af sökinni leiðandi kostnað, þar á meðal 200 kr. til hins skipaða talsmanns, Björns hdl. Halldórssonar. Dóminum ber að fullnægja undir aðför að lögum. Föstudaginn 30. november 1945. Nr. 115/1944. Gunnar Sigurðsson segn Páli Pálssyni. Dómur hæstaréttar. Málssókn þessi fellur niður. Áfrýjandi, Gunnar Sigurðsson, er eigi mætir í málinu, greiði 50 króna aukagjald til ríkissjóðs, ef hann vill fá mál sitt tekið fyrir af nýju. Föstudaginn 30. nóvember 1945. Nr. 102/1945. Jón Gauti Jónatansson gegn Hjálmtý Péturssyni. Dómur hæstaréttar. Málssókn þessi fellur niður. Áfrýjandi, Jón Gauti Jónatansson, er eigi mætir í málinu, greiði 50 króna aukagjald til ríkissjóðs, ef hann vill fá mál sitt tekið fyrir af nýju. 28 434 Miðvikudaginn 5. desember 1945. Nr. 61/1945. Sigurgeir Einarsson (Gústav A. Sveinsson) gegn Halldóri Kiljan Laxness (Ragnar Ólafsson). Leigutaka synjað aðgangs að hitaveitustillum húss. Dómur hæstaréttar. Kristján Kristjánsson, settur borgarfógeti. hefur kveðið upp hinn áfrýjaða úrskurð. Áfrýjandi hefur að fengnu uppreistarleyfi 4. maí 1945 skotið máli þessu til hæstaréttar með stefnu 7. s. m. Hann krefst þess, að hinn áfrýjaði úrskurður verði úr gildi felld- ur og synjað sé um framkvæmd fógetagerðarinnar. Svo krefst hann og málskostnaðar úr hendi stefnda bæði í hér- aði og fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Stefndi krefst þess, að hinn áfrýjaði úrskurður verði staðfestur og honum dæmdur málskostnaður úr hendi áfrýjanda fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Stefndi hefur ekki í máli þessu leitt sönnur að þvi, að áfrýjandi hafi látið honum í té óhæfilega lítinn hita, og verður stefnda þegar af þessari ástæðu ekki veittur með fógetavaldi aðgangur að hitaveitukerfi í húsi áfrýjanda. Samkvæmt þessu ber að fella hinn áfrýjaða úrskurð úr gildi. Eftir þessum úrslitum ber að dæma stefnda til greiðslu málskostnaðar bæði í héraði og fyrir hæstarétti, sem þykir hæfilega ákveðinn kr. 1000.00. Því dæmist rétt vera: Hinn áfrýjaði úrskurður er úr gildi felldur. Stefndi, Halldór Kiljan Laxness, greiði áfrýjanda, Sigurgeir Einarssyni, samtals kr. 1000.00 í máls- kostnað í héraði og fyrir hæstarétti. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. 435 Úrskurður fógetaréttar Reykjavíkur 12. ágúst 1944. Í máli þessu, sem tekið var til úrskurðar 9. þ. m., hefur gerðar- beiðandi, Halldór Kiljan Laxness rithöfundur, krafizt þess, að sér verði með beinni fógetagerð veittur aðgangur að heitavatnsstillum húss þess, er hann býr í, sem er nr. 28 við Vesturgötu hér í bæn- um, en herbergi því, er stillarnir eru í, kveður hann gerðarþola hafa læst um mánáðamótin maí og júní s. 1. og með því meinað sér aðgang að þeim. Gerðarbeiðandi, Sigurgeir Einarsson kaupmaður, sem er eig- andi áðurgreinds húss og býr þar einnig, hefur mótmælt fram- gangi hinnar umbeðnu gerðar, og lögðu aðiljar málið undir úr- skurð fógetaréttarins. Aðiljar hafa hvor um sig krafizt málskostnaðar eftir mati rétt- arins. Málavextir eru þessir: Með húsaleigusamningi, dags. 22. april 1940, tók gerðarbeiðandi á leigu húsnæði á efstu hæð í húsi gerðar- þola nr. 28 við Vesturgötu. Var þar m. a. svo um samið, að hit- unartæki hússins skyldu vera í góðu lagi, en húsið var þá hitað með kolakyntri miðstöð, og hélzt það, þar til æð frá Hitaveitu Reykjavikur var lögð í miðstöðvarkerfi hússins seint í desember s. 1. Var þá stillum fyrir heita vatnið til hússins komið fyrir í her- bergi, þar sem miðstöðvarketillinn var. Frá þvi gerðarbeiðandi fluttist í núverandi íbúð sína, hefur gerðarþoli ekki lagt honum önnur hitunartæki en miðstöð þessa. Meðan miðstöð hússins var kynnt með kolum, sá gerðarþoli jafnan um kyndingu hennar, að undanskildum fáum dögum, næst áður en hitaveitan var lögð inn, en þá kynnti einn af leigjendum hússins. Á þessu tímabili virðist miðstöðvarherbergið jafnan hafa verið opið, en ókunnugt er, hvort leigjendur hafa gengið þar um og haft hönd í bagga með kyndingunni. Um það leyti sem vatni frá Hitaveitu Reykjavíkur var veitt í húsið, setti gerðarþoli lás fyrir herbergi það, sem stillarnir fyrir heita vatnið eru í, og meinaði með því gerðarbeiðanda aðgang að þeim. Skömmu síðar komst þó á samkomulag um, að gerðarbeið- andi fengi frjálsan aðgang að stillunum til að byrja með, unz fyrstu reikningar fyrir húsið kæmu frá Hitaveitu Reykjavíkur. Sá gerðarbeiðandi um stillingu á heitavatnsrennslinu til húss- ins, frá því að áðurnefnt samkomulag komst á og þar til um mán- aðamótin maí og júní s. l., að gerðarþoli læsti herberginu, sem stillarnir eru í, og meinaði honum þannig aðgang að þeim. Frá því Þetta gerðist, virðist heitu vatni mjög sjaldan hafa verið hleypt á miðstöðvarkerfi hússins. Gerðarbeiðandi byggir kröfur sínar á þvi, að hann hafi húsnæði sitt á leigu með hitunartækjum, en þau séu ekki önnur en marg- 136 nefnd miðstöð, sem fái heitt vatn frá Hitaveitu Reykjavikur. Telur hann sig samkvæmt leigusamningnum eiga þá kröfu á hendur gerðarþola, að hann veiti sér aðstöðu til að nota hitunartæki þau, sem húsnæðinu fylgja, svo sem honum þóknast og hann þykist þurfa við, en skilyrði þessa sé, að hann hafi frjálsan aðgang að hitavatnsstillum hússins. Er því mótmælt af hálfu gerðarbeiðanda, að gerðarþoli sé sem húseigandi réttbærri til að ráða yfir hita- vatnsrennsli miðstöðvarkerfisins en aðrir afnotahafar þess, enda sé vatn það, sem í kerfið er veitt, ekki eign húseiganda né fremur undirorpið umráðum hans en annarra íbúa hússins. Gerðarþoli hefur hér fyrir réttinum tjáð sig fúsan að greiða allan hitakostnað hússins, sem er umfram áætlaða meðalhita- eyðslu í því samkvæmt mati Hitaveitu Reykjavikur, gegn þvi, að hann fái framgengt þeirri kröfu sinni, að hafa frjálsan aðgang að heitavatnsstillunum. Mótmæli sín gegn framgangi gerðarinnar byggir gerðarþoli á þvi: í fyrsta lagi, að réttargrundvöllurinn fyrir kröfu gerðarbeið- anda sé ekki nægilega skýr til, að mál þetta megi sæta úrlausn fó- getaréttarins; í öðru lagi, að íbúðin sé leigð gerðarbeiðanda með hitunartækjum, en það þýði aðeins, að honum séu veittir mögu- leikar til að kaupa þann hita af gerðarbeiðanda, sem hann vill láta í té, og notfæra sér hann; í þriðja lagi, að þótt svo yrði litið á, að gerðarbeiðandi eigi kröfu á að fá heitf vatn í húsnæði sitt, þá eigi hann engan rétt á aðgangi að hitavatnsstillum alls miðstöðv- arkerfisins og geti ekki krafizt að fá ótakmörkuð umráð þess, hve miklum hita sé hleypt á það. Þau umráð hljóti að vera í sinum höndum sem húseigandá. Þá telur gerðarþoli, að samkvæmt leigu- samningnum geti sér aldrei borið skylda til að veita meiri hita til gerðarbeiðanda en sem svari venjulegum hita í íbúðarherbergjum. Því er sérstaklega mótmælt af gerðarþola, að það gefi gerðar- beiðanda rétt til að krefjast umráða yfir hitastillunum, að hann býðst til að greiða þann kostnað, sem ætla má, að leiði af því, að hann gerir kröfu til meiri hita en aðrir íbúar hússins. Í máli þessu er um það deilt, hvert réttarsamband hafi stofn- azt milli aðiljanna með húsaleigusamningi þeirra. Verður ekki fallizt á annað en fógetarétturinn sé bær að úrskurða um það atriði, enda má telja, að málsatvik séu nægilega skýr. Verður þvi ekki synjað um framgang gerðarinnar af þeirri ástæðu, að rétt- urinn sé ekki bær að skera úr um kröfur gerðarbeiðanda. Miðstöðvarofnarnir í húsnæði gerðarbeiðanda eru samtengdir miðstöðvarkerfi alls hússins, og verður ekki hleypt á þá hita með öðru móti en að opnað sé fyrir allt miðstöðvarkerfið með stillum þeim, er áður getur. Hins vegar má ætla, að aðrir íbúar hússins geti lokað fyrir hitann í herbergjum sinum með því að loka fyrir ofnana, þótt opið sé fyrir heita vatnið til miðstöðvar- 437 kerfisins. Verður því ekki séð, að öðrum íbúum hússins þurfi að vera það verulega til baga, þótt gerðarbeiðanda sé veittur aðgang- ur til að nota heita vatnið að vild sinni, ef full greiðsla kemur fyrir af hans hálfu. Gerðarþoli tókst á hendur með leigusamningnum 22. april 1940 að láta gerðarbeiðanda í té hitunartæki í íbúð hans, en önnur tæki en miðstöðina hefur hann ekki lagt til. Er augljóst mál, að fullt notagildi miðstöðvarinnar fyrir gerðarbeiðanda er undir því komið, að hann eigi þess kost að fá af henni þann hita, sem hann telur sig þarfnast. Þessu verður því aðeins náð, að hann eigi frjálsan aðgang að því að veita heitu vatni á miðstöðvarkerfið. Verður ekki fallizt á, að gerðarþoli hafi sem eigandi hússins og þar með miðstöðvarkerfisins neinn rétt til að ráða yfir hita- vatnsrennsli um kerfið fram yfir þá, sem hann hefur leigt afnot þess, og þar sem ekki verður séð, svo sem að framan greinir, að frjáls afnot gerðarbeiðanda af sinum hluta miðstöðvarkerfisins þurfi að valda gerðarþola sérstökum baga, fellst rétturinn á, að leyfa beri framgang hinnar umbeðnu gerðar á ábyrgð gerðarbeið- anda. Rétt þykir, að gerðarþoli greiði gerðarbeiðanda kr. 130.00 í málskostnað. Því úrskurðast: Hin umbeðna fógetagerð skal fram fara á ábyrgð gerðar- beiðanda. Gerðarþoli, Sigurgeir Einarsson, greiði gerðar- beiðanda, Halldóri Kiljan Laxness, kr. 130.00 í málskostnað innan 15 daga frá birtingu úrskurðar þessa að viðlagðri að- för að lögum. Föstudaginn 7. desember 1945. Nr. 116/1945. Óskar Guðmundsson (Sigurður Ólason) gegn Sigríði Þorvarðsdóttur og Þorsteini Hregg- viðssyni (Ólafur Þorgrímsson). Húsaleiga. Útburðargerð. Dómur hæstaréttar. Þorsteinn S. Thorarensen, fulltrúi borgarfógetans í Reykjavík, hefur kveðið upp hinn áfrýjaða úrskurð. Áfrýjandi hefur skotið máli þessu til hæstaréttar með 438 stefnu 12. september þ. á. Krefst hann þess, aðallega að hinn áfrýjaði úrskurður verði úr gildi felldur. Til vara krefst áfrýjandi þess, að hann verði einungis skyldaður til annað hvort að rýma eldhús íbúðarinnar að hálfu eða vestri ibúð- arstofuna. Til þrautavara krefst áfrýjandi þess, að honum verði einungis gert að rýma vestri stofuna og eldhúsið að hálfu. Loks krefst áfrýjandi málskostnaðar í héraði og fyrir hæstarétti úr hendi stefndu eftir mati hæstaréttar. Stefndu krefjast staðfestingar hins áfrýjaða úrskurðar og málskostnaðar fyrir hæstarétti úr hendi áfrýjanda eftir mati dómsins. Móðir stefndu Sigriðar Þorvarðsdóttur var orðin eigandi hússins nr. 5 við Þórsgötu fyrir 9. september 1941. Þykir stefnda Sigríður því samkvæmt lögjöfnun frá 1. mgr. 1. gr. laga nr. 39/1943 hafa heimild til að segja áfrýjanda upp íbúðinni vegna brýnnar þarfar sonar síns til húsnæðis. Upp- sögn hinna stefndu á leigumálanum 2. febrúar 1945 verður, eins og á stóð, að teljast nægjanlega skýr og með nægum fyrirvara. Samkvæmt þessu og að öðru leyti með skírskotun til for- sendna hins áfrýjaða úrskurðar þykir bera að staðfesta hann. Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður bæði í héraði og fyrir hæstarétti falli niður. Það athugast, að fógetinn hefur við meðferð málsins eigi gætt ákvæða 109. gr. sbr. 223. gr. laga nr. 85/1936. Því dæmist rétt vera: Hinn áfrýjaði úrskurður á að vera óraskaður. Málskostnaður bæði í héraði og fyrir hæstarétti fellur niður. Sératkvæði hrd. Árna Tryggvasonar. Ég tel, að það ákvæði 1. málsgr. 1. gr. laga nr. 39/1943, að leigusali skuli hafa „eignazt“ húsið, sem leiguibúðin er í, fyrir 9. september 1941, tákni ekki færslu eigna milli aðilja fyrir erfð, sbr. orðalag 3. málsgr. 3. gr. sömu laga, og haggi því framangreint ákvæði húsaleigulaganna um tímamark 439 ekki gildi uppsagnar þeirrar, sem urn ræðir í máli þessu. Með þessari athugasemd er ég samþykkur rökum dómsins að öðru leyti svo og niðurstöðu hans. Úrskurður fógetaréttar Reykjavíkur 8. september 1945. Í máli þessu, sem tekið var til úrskurðar 23. ágúst s. l, hafa gerðarbeiðendur, Sigríður Þorvarðsdóttir, búsett á Reyðarfirði í S.-Múlasýslu, og Þorsteinn Hreggviðsson, Miklubraut 20 hér í bæ, krafizt þess, að gerðarþoli, Óskar Guðmundsson, verði borinn út úr húsnæði því, sem hann hefur undanfarið haft á leigu í hús- inu nr.5 við Þórsgötu hér í bæ. Gerðarþoli mótmælti framgangi hinnar umbeðnu gerðar, og lögðu aðiljar málið undir úrskurð fógetaréttarins. Hvor aðili um sig hefur krafizt málskostnaðar. Málavextir eru sem hér segir: Hinn 2. febr. s. 1. sögðu gerðarbeiðendur gerðarþola upp hús- næði því, sem hann hefur undanfarið haft til leigu á Þórsgötu 5, en húsnæði það er 2 herbergi og eldhús. Hús þetta er í óskiptri sameign gerðarbeiðenda, 3 hæðir, og eru íbúðir á öllum hæðum, á fyrstu hæð tvö herbergi og eldhús, á annari hæð 3 herbergi og eldhús og á rishæð einnig 3 herbergi og eldhús. Það er upplýst í málinu, að hús þetta komst að hálfu í eigu Sigríðar Þorvarðsdóttur fyrir arf eftir móður hennar, Guðríði Ólafsdóttur, er andaðist haustið 1942, en skiptum var ekki lokið fyrr en á árinu 1943. Samerfingi Sigríðar að húsinu seldi svo Þorsteini Hreggviðssyni sinn hluta, og er sameign gerðarbeiðenda óskipt, eins og að framan getur. Uppsögn þessi er byggð á því, að gerðarbeiðandinn Sigríður Þorvarðsdóttir þurfi á húsnæðinu að halda til afnota fyrir son sinn, Þorvarð K. Þorsteinsson, sem nú er húsnæðislaus. Um Þor- varð er það upplýst, að hann hóf laganám við Háskóla Íslands haustið 1938 og lauk kandidatsprófi vorið 1944. Hinn 1. júlí s. á. gerðist hann starfsmaður í Atvinnumálaráðuneytinu. Allt til 1. okt. 1944 dvaldi hann á Stúdentagarðinum, þar sem hann hafði búið öll sín námsár, en þá flutti hann til tengdaforeldra sinna, og bjuggu þau þar, hann og kona hans, allt til 14. maí s. 1. Ekki mun Þor- varður þó hafa greitt neina sérstaka leigu fyrir dvöl þeirra hjón- anna þar. — Nú dvelur Þorvarður í stofu hjá einum kunningja sínum hér í bæ, einnig leigulaust, en konu sina og barn hefur hann orðið að senda úr bænum vegna þessara húsnæðisvandræða. Uppsögn sú, sem að framan getur, var svo lögum samkvæmt lögð fyrir húsaleigunefnd 14. apríl s. 1. Úrskurður nefndarinnar féll svo 14. maí s. l. og var á þá leið, að uppsögn þessi skyldi ekki tekin til greina. Með bréfi, dags. 2. júlí s. l., sneri Sigríður 410 Þorvarðsdóttir sér svo til fógetaréttarins með beiðni um útburð á gerðarþola, og var beiðnin byggð á sömu ástæðum og á sínum tíma lágu fyrir húsaleigunefnd. Hinn sameigandinn, Þorsteinn Hreggviðsson, tók þá ekki þátt í þeirri málshöfðun og var því með úrskurði fógelaréttarins, dags. 20. ágúst s. 1, synjað um gerðina vegna aðildarskorts. 20. ágúst s. 1. endurnýjuðu svo báðir sameig- endurnir að ofangreindu húsi útburðarbeiðni sina á hendur gerð- arþola. Varnir af hálfu gerðarþola byggjast aðallega á því, að gerðar- beiðendur hafi ekki eignazt húsið fyrr en á árinu 1943, þegar skiptum eftir Guðríði Ólafsdóttur var lokið, og sé því gerðarbeið- endum óheimilt að segja íbúum hússins upp húsnæði Þeirra. Þá er því enn fremur haldið fram af hálfu gerðarþola, að Þor- varður K., Þorsteinsson sé ekki löglegur íbúi hér í Reykjavík, þar eð hann hafi ekki, eins og opinberum starfsmönnum beri að gera, ef þeir vilja njóta hlunninda 2. mgr. 3. gr. húsaleigulaganna, til- kynnt húsaleigunefnd um komu sína í bæinn og hvaða húsnæði hann hafi fengið. Gerðarbeiðendur hafa aftur haldið því fram, að Guðríður heitin Ólafsdóttir hefði á sínum tíma haft rétt til að segja upp húsnæði í húsi sinu til handa dóttursyni sínum, nefndum Þorvarði, ef henni hefði verið álitin þess brýn þörf. Þessi réttur muni hafa fallið í arf til Sigríðar dóttur hennar, sem eigi samkvæmt því að verða eins sett í þessu efni og hefði hún eignazt húsið fyrir 9. sept. 1941, sjá 1. gr. húsaleigulaga. Viðvíkjandi hinu atriðinu, að Þorvarður sé ekki löglegur íbúi Þessa bæjar, hafa gerðarbeiðendur haldið þvi fram, að þar sem Þorvarður hafi aldrei haft annað húsnæði en það, sem hann bjó í á Stúdentagarðinum á leigu, hafi hann hingað til ekki haft neitt tilefni til að tilkynna húsaleigunefnd neitt um flutning sinn til bæjarins. Eigi þetta atriði ekki að geta staðið því í vegi, að segja megi upp húsnæði Þorvarði til handa. Það verður nú að.lita svo á, að þar sem Þorvarður gerist starfs- maður í Atvinnumálaráðuneytinu 1. júlí 1944, hafi hann þar með tekið sér bólfestu hér í bænum. Þar sem einnig verður að líta svo á, að tilgangur 3. gr. 2. mgr. húsaleigulaga sé sá, að veita húsaleigu- nefnd tækifæri til að fylgjast með því, hvaða húsnæði opinber starfsmaður sezt að í og þannig tekur frá innanbæjarmönnum, verður ekki hægt að álíta, að nein tilkynningarskylda hafi hvílt á Þorvarði, meðan hann bjó á Stúdentagarðinum. Það húsnæði er stúdentum einum áskilið og bæjarbúum almennt óviðkomandi. Ekki verður heldur álitið, að honum hafi borið nein tilkynningar- skylda til húsaleigunefndar, er hann flutti til tengdaforeldra sinna, því hann mun enga húsaleigu hafa greitt þar. Sama gildir um húsnæði það, er hann dvelur nú í, að hann dvelur þar eingöngu 441 sem gestur. — Samkvæmt orðum og anda húsaleigulaganna verður þess vegna að líta svo á, að Þorvarður hafi ekki enn sem komið er haft neitt tilefni til að tilkynna húsaleigunefnd neitt um komu sína hingað til bæjarins, og sé því út af fyrir sig heimilt að segja upp húsnæði honum til handa. Réttinum virðist einnig sannlegast að lita þannig á, að með þvi að arfleifandi gerðarbeiðandans Sigríðar Þorvarðsdóttur hafði á sínum tíma rétt til að segja upp húsnæði til handa dóttursyni sin- um, Þorvarði, hefði honum verið talin þess brýn þörf, þá muni einnig þessi uppsagnarréttur hafa fallið í Sigríðar hlut, er hús- eignin varð eign hennar við arf, eins og að framan getur. Þar sem Þorvarður K. Þorsteinsson virðist einnig hafa sýnt fram á brýna húsnæðisþörf sína, þykir verða að líta þannig á, að uppsögn þessi sé í alla staði réttmæt, þannig að leyfa beri fram- gang gerðarinnar á grundvelli hennar. Rétt þykir, að málskostnaður falli niður. Því úrskurðast: Hin umbeðna gerð skal fram fara á ábyrgð gerðarbeiðenda. Málskostnaður falli niður. Föstudaginn 7. desember 1945. Nr. 85/1945. Réttvísin gegn Sigfúsi Jónassyni. Umsagnar læknaráðs leitað. Úrskurður hæstaréttar. Áður en mál þetta er dæmt í hæstarétti, þykir rétt með skírskotun til 1. og 2. mgr. 2. gr. laga nr. 14/1942 að æskja umsagnar læknaráðs um eftirgreind efni. Álit skal gefið um skýrslu prófessors Níelsar Dungals, dags. 13. desember 1944, um krufningu þá, er hann fram- kvæmdi á líki Þórunnar Björnsdóttur, sem í málinu greinir. Einkum er leitað skýrslu um það, hvert banamein hennar hafi verið, hvort rekja megi bana hennar til kúpubrotsins beint eða óbeint, hvort ætla megi, að kúpubrotið hefði gróið, ef ekki hefði fleira til komið, og hvað þá hefði mátt ætla um heilsufar hennar. Þá er óskað umsagnar um það, hvort 442 samband kunni að vera milli fótasársins og heilabólgunnar, svo hvort lega stúlkunnar úti aðfaranótt sunnudagsins 26. nóvember 1944 með þeim hætti, er í gögnum málsins greinir, kunni að vera samverkandi orsök að dauða hennar. Loks er þess óskað, að læknaráð láti uppi álit sitt um önnur efni, sem það kynni að telja skipta máli um dánarorsökina. Því úrskurðast: Læknaráð láti í té umsögn um framangreind atriði. Föstudaginn 7. desember 1945. Kærumálið nr. 14/1945. Helgi Magnússon gegn Yngva Jóhannessyni. Um vitnaskyldu. Dómur hæstaréttar. Þorsteinn S. Thorarensen, fulltrúi borgarfógetans í Reykjavík, hefur kveðið upp hinn áfrýjaða úrskurð. Með kæru 19. f. m., sem hingað barst 27. s. m., hefur sóknaraðili samkvæmt ákvæðum 4. málsgr. 128. gr. laga nr. 85/1936 skotið til hæstaréttar úrskurði fógetaréttar Reykja- víkur 19. f. m., þar sem fjórum nafngreindum vitnum var ekki talið skylt að gefa skýrslu fyrir dómi um leigufjár- hæðir þær, sem þeir greiða varnaraðilja. Krefst sóknaraðili þess, að úrskurðurinn verði úr gildi felldur og varnaraðilja verði dæmt að greiða honum kostnað af kærumálinu eftir mati hæstaréttar. Varnaraðili hefur hvorki sent hæstarétti greinargerð né kröfur í málinu. Ekki verður talið, að svör við framangreindum spurning- um séu sýnilega þýðingarlaus fyrir málið, og ber vitnun- um því með skírskotun til 3. töluliðs 125. gr. laga nr. 85/1936 að gefa skýrslu fyrir dómi um þessi efni. Verður því að fella hinn áfrýjaða úrskurð úr gildi og dæma varnar- aðilja til greiðslu kærumálskostnaðar, sem þykir hæfilega ákveðinn kr. 150.00. 443 Því dæmist rétt vera: Vitnunum Jakob Alfred Stefánssyni, Ellert Kjartani Arnfinnssyni, Gunnari J. Svanholm og Guðjóni O. Hanssyni er hverju um sig skylt að gefa fyrir dómi skýrslu um, hversu háa leigu þau greiða fyrir herbergi í húsi varnaraðilja. Varnaraðili, Yngvi Jóhannesson, greiði sóknaraðilja, Helga Magnússyni, kr. 150.00 í kærumálskostnað fyrir hæstarétti að viðlagðri aðför að lögum. Úrskurður fógetadóms Reykjavíkur 19. nóvember 1945. Í réttarhaldi í máli þessu 17. þ. m., hefur umboðsmaður gerðar- þola, Magnús Thorlacius hrl., krafizt þess, að vitnunum Jakob Al- fred Stefánssyni, Ellert Kjartani Arnfinnssyni, Gunnari J. Svan- holm og Guðjóni O. Hanssyni verði úrskurðað skylt að upplýsa, hve mikið hver þeirra um sig greiði í leigu, en þessir menn eru leigutakar í húsi gerðarbeiðanda nr. 71 við Njálsgötu. Ofangreind vitni hafa neitað að gefa upplýsingar um þetta atriði, þar sem þau telja það málinu óviðkomandi. Var þá ágreiningurinn um svar- skyldu vitnanna um þetta atriði tekinn undir úrskurð fógetarétt- arins. Málavextir í útburðarmáli þessu eru í stuttu máli þeir, að gerð- arbeiðandi Yngi Jóhannesson, til heimilis Njálsgötu 71 hér í bæ, hefur krafizt, að gerðarþoli, Helgi Magnússon, rými eitt herbergi af íbúð þeirra, sem hann hefur nú á leigu í ofangreindu húsi gerð- arbeiðanda, með því að gerðarbeiðandi telur sig hafa þess brýna þörf. Gerðarbeiðandi hefur til afnota fyrir sjálfan sig 4 herbergi og eldhús, og býr þar með konu sinni og þrem börnum, 6, 11 og 16 ára, og tengdamóður sinni, fatlaðri á sjötugsaldri. Auk þess kveðst gerðarbeiðandi hafa þörf fyrir húshjálp, þar sem kona sin sé heilsuveil, og hefur hann lagt fram læknisvottorð þar að lútandi. Gerðarþoli hefur á leigu 4 herbergi og eldhús og býr þar ásamt konu sinni, sem hann kveður heilsuveila og hafa brýna þörf fyrir aðstoð við heimilisstörf. Ástæðuna fyrir kröfu sinni um upplýsingar um leigugreiðslur ofangreindra vitna kveður umboðsmaður gerðarþola þær, að hann telur, að gerðarbeiðandi hafi sagt fyrri leigjanda sinum, Haf- liða Bjarnasyni, upp húsnæði hans, til að geta leigt ofangreindum mönnum herbergi gegn hárri leigu. Telur umboðsmaður gerðar- Þola, að sá muni einnig vera tilgangur gerðarbeiðanda með mála- 444 rekstri þessum, og sé því næsta mikilvægt, að vitnin veiti þessar upplýsingar. Umboðsmaður gerðarþola hefur engar ástæður fært fram fyrir Þessum grun sínum um tilgang gerðarbeiðanda með málarekstri þessum, og virðist réttinum samkvæmt efni málsins næsta þýðing- arlitið, að spurningar þessa efnis verði bornar upp fyrir ofan- greindum vitnum, og þykir því ekki rétt að gera þeim neina skyldu til þess að svara þeim. Því úrskurðast: Vitnunum Jakob Alfreð Stefánssyni, Ellert Kjartani Arn- finnssyni, Gunnari J. Svanholm og Guðjóni O. Hanssyni skal ekki skylt að gefa upplýsingar í máli þessu um leiguupphæðir þær, er þeir greiða gerðarbeiðanda, Yngva Jóhannessyni. Miðvikudaginn 12. desember 1945. Nr. 126/1944. Eigendur v/b „Ársæls“ VE. 8 (Sveinbjörn Jónsson) Segn eigendum v/b „Kára“ V.E. 27 (Stefán Jóh. Stefánsson). Setudómari próf. Ísleifur Árnason í stað hrd. Jóns Ásbjörnssonar. Ómerking dóms og málsmeðferðar og heimvísun. Dómur hæstaréttar. Héraðsdóm hefur upp kveðið Sigfús M. Johnsen, bæjar- fógeti í Vestmannaeyjum, ásamt sjódómsmönnunum Páli Þorbjörnssyni og Lúðvík N. Lúðvíkssyni. Með hæstaréttardómi 19. maí 1943 var héraðsdómur í máli þessu, uppkveðinn 29. júní 1942, ómerktur svo og með- ferð málsins frá 31. október 1941, og málinu vísað heim í hérað til löglegrar meðferðar og dómsálagningar af nýju. Ástæður til ómerkingar þessarar voru m. a. þær, að aðiljar höfðu andstætt fyrirmælum 9. kafla lága nr. 85/1936 fengið fresti á víxl og skipzt á alls sex skriflegum greinargerðum auk greinagerða samkvæmt 105. og 106. gr. sömu laga. 445 Málið var tekið til meðferðar af nýju á dómþingi 18. nóvember 1943, er háð var af Freymóði Þorsteinssyni, full- trúa bæjarfógeta, ásamt sjódómsmönnunum. Var þá ákveð- inn skriflegur málflutningur. Átti dómurinn, eftir að sameiginlegur frestur til gagna- söfnunar hefði verið veittur, að sjá um, að málið yrði rekið samkvæmt 110. gr. laga nr. 85/1936, þannig að stefnanda yrði veittur kostur á að flytja tvisvar sókn og verjanda tvisvar vörn. Í stað þessa tók dómurinn við af stefnanda dómsgerðum fyrra málsins í heild. þar á meðal hinum sex sóknarskjölum og varnar, er ómerkt höfðu verið. Eftir það tekur dómurinn við af aðiljum sex greinargerðum og bók- unum, þremur af hálfu hvors. Er þessi meðferð málsins svo brýnt brot á ákvæðum110. gr. laga nr. 85/1936, að varða= verður ómerkingu héraðsdóms og málsmeðferðar frá og með þinghaldi 18. nóvember 1943, og ber að vísa málinu heim í hérað til löglegrar meðferðar og dómsuppsögu af nýju. Málskostnaður fyrir bæstarétti falli niður. Vegna framangreindrar löglausrar meðferðar málsins á nýjan leik verður samkvæmt 3. mgr. 34. gr. laga nr. 85/1936 að dæma formann sjódómsins, Sigfús M. Johnsen, og full- trúa hans, Freymóð Þorsteinsson, til 50 króna fésektar hvorn. Þá verður og að dæma Friðþjóf G. Johnsen hér- aðsdómslögmann, er málið flutti af hendi stefnanda í hér- aði, til 50 króna fésektar fyrir hlutdeild í rangri meðferð málsins samkvæmt 3. mgr. 34. gr. nefndra laga, sbr. 22. gr. laga nr. 19/1940 analogice. Fésektir þær, er að ofan greinir, skulu renna í ríkissjóð, og skal hver hinna dæmdu afplána sekt sína 2 daga varð- haldi, ef hún greiðist ekki innan 4 vikna frá lögbirtingu dóms þessa. Það athugast, að uppsaga héraðsdóms hefur dregizt í rúma 3 mánuði, og er sá dráttur ekki réttlættur. Á dómþingi í máli þessu 27. janúar 1944 var lagt fram varnarskjal af hálfu fyrirsvarsmanns stefndu í héraði, Sig- urðar Bjarnasonar, og undirritað af honum. Í skjali þessu veitist hann að forstöðumanni Stýrimannaskólans, Friðrik Ólafssyni, vegna álitsgerðar, er hann hafði samið og lögð 446 hafði verið fram í málinu. Nefnir Sigurður Bjarnason álits- serð þessa „fáránlegt plagg“ og „makalaust plagg“. Talar hann um, „hversu langt er seilzt hjá herra skólastjóranum, Þegar hann er að reyna að finna sök hjá Kára“. Kveðst hann „harma hitt, að hent skuli geta opinberan starfsmann að gleyma því, að hann á að vera óhlutdrægur, er álits hans er leitað sem sérfræðings, og gleymskan skuli geta komizt á það stig, að hann gerist saksóknari, sein að dæmi málflutn- ingsmanns búi til sök á hendur öðrum aðiljanum“. Fyrir þessi ósæmilegu og tilefnislausu ummæli ber að dæma nefndan Sigurð Bjarnason samkvæmt 5. tölulið 18. gr. laga nr. 85/1936 til greiðslu 200 króna sektar, er renni í ríkis- sjóð, og komi 8 daga varðhald í stað sektarinnar, ef hún greiðist ekki innan 4 vikna frá lögbirtingu dóms þessa. Svo ber og að dæma framangreind ummæli dauð og ómerk. Því dæmist rétt vera: Hinn áfrýjaði dómur og meðferð málsins frá og með 18. nóvember 1943 á að vera ómerk, og vísast málinu heim í hérað til löglegrar meðferðar og uppsögu dóms af nýju. Málskostnaður fyrir hæstarétti falli niður. Formaður sjódómsins, Sigfús M. Johnsen, fulltrúi hans Freymóður Þorsteinsson og héraðsdómslögmaður Friðþjófur G. Johnsen greiði hver um sig 50 króna sekt í tíkissjóð, og afpláni hver þeirra sekt sína 2 daga varðhaldi, ef hún greiðist ekki innan 4 vikna frá lög- birtingu dóms þessa. Fyrirsvarsmaður stefndu í héraði, Sigurður Bjarna- son, greiði 200 króna sekt í ríkissjóð, og komi 8 daga varðhald í stað sektarinnar, ef hún greiðist ekki innan 4 vikna frá lögbirtingu dóms þessa. Svo skulu og fram- angreind ummæli vera dauð og ómerk. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lög- um. 447 Dómur sjó- og verzlunardóms Vestmannaeyja 17. maí 1944. Mál þetta er höfðað fyrir sjó- og verzlunardómi Vestmanna- eyja af Guðmundi Einarssyni útgerðarmanni, Viðey hér, f. h. eigenda v/b Ársæls Ve. 8 með stefnu, útgefinni 24. september 1944, birtri 25. s. m., á hendur v/b Kára Ve. 27, þeim Þórdísi Guðjónsdóttur, Svanhóli, Jóhanni Sigfússyni, Lundi, Óskari Jóns- syni, Vestmannabraut 15, og Þórarni Guðjónssyni, Svanhóli, öll- um í Vestmannaeyjum. Málið var þingfest hinn 4. október 1941 og að flutningi loknum var það lagt í dóm hinn 4. júní 1942, og sekk dómur í því hinn 29. s. m. Með hæstaréttardómi, upp kveðn- um 19. maí 1943, var undirréttardómurinn ómerktur og meðferð málsins frá 31. október 1941 og visað heim til löglegrar meðferðar af nýju. Málið var því næst tekið fyrir hér í réttinum þann 18. nóvem- ber s. 1. og sótt og varið af nýju og lagt í dóm þann 11. febrúar s. l. Stefnendur gera þær réttarkröfur, að hinir stefndu verði in solidum dæmdir til að greiða þeim skaðabætur vegna árekstrar, að upphæð kr. 37787.50, ásamt 6% ársvöxtum frá stefnudegi 24. september 1941 til greiðsludags og málskostnað að skaðlausu sam- kvæmt reikningi, er lagður hefur verið fram í málinu og nemur að upphæð kr. 1807.80. Undir rekstri málsins lækkuðu stefnendur kröfu sína um kr. 10263.12, eða niður í kr. 27524.38, auk vaxta af þeirri upphæð og málskostnaðar samkvæmt ofanrituðu. Stefndir hafa gert þær réttarkröfur, aðallega að þeir verði algerlega sýknaðir af öllum kröfum stefnenda, en til vara, að þeir verði aðeins dæmdir til að greiða hlutfallslega upphæð af raun- verulegum viðgerðarkostnaði m/b Ársæls, ef dómurinn kæmist að þeirri niðurstöðu, að v/b Kára yrði gefin sök á árekstrinum að einhverju leyti. Einnig krefjast þeir málskostnaðar sér til handa eftir mati réttarins, en til vara, að málskostnaður verði látinn falla niður. Tildrög málsins eru þau, að hinn 17. apríl 1941, kl. um 6.45 e. h., varð árekstur milli v/b Kára Ve. 27 og v/b Ársæls Ve. 8 rétt hjá Klettsnefinu í Vestmannaeyjum. V/b Ársæll var að koma úr róðri og sigldi suður með Yzta-Kletti (Klettinum), en v/b Kári var á leið í róður og sigldi út víkina fyrir austan höfnina í Vest- mannaeyjum. Logn var og sólskin og sléttur sjór. Er bátarnir voru í ca. 200 metra fjarlægð hvor frá öðrum, urðu beir varir hvorir við annan. Eftir því sem fyrir liggur, virðast þeir báðir hafa siglt með venjulegum hraða, en ganghraði v/b Áræls er 6 sjómílur á klukkustund, en ganghraði v/b Kára 8 sjómílur á klukkustund. Í flánni rétt austan við, þar sem Klettsnefið skagar lengst til suð- urs, varð áreksturinn, og rakst stefnið á v/b Kára á stefni v/b Ársæls bakborðsmegin, og skall v/b Ársæll um leið utan í bergið. 448 V/b Kári skemmdist ekki við áreksturinn, en hins vegar varð v/b Ársæll fyrir allmiklum skemmdum og aðallega stjórnborðsmegin, eða þeim megin, er að berginu sneri. Meðal annars klofnaði stefni bátsins, og rann sjór inn í lúkar. Samt sem áður gat v/b Ársæll haldið áfram ferð sinni og komst hjálparlaust inn á höfn í Vest- mannaeyjum. Telja stefnendur, að v/b Kári eigi alla sök á árekstr- inum, og beri því hinum stefndu að greiða bætur fyrir allt það tjón, sem eigendur v/b Ársæls biðu við áreksturinn. Telja þeir, að tjónið nemi hinni umstefndu upphæð, og er þar í innifalið afla- tjón skipsins, aflahlutur skipshafnar, kostnaður við matsgerðir, sjópróf o. fl. Hinir stefndu telja hins vegar, að v/b Ársæll eigi alla sök á árekstrinum, og krefjast sýknu af þeim sökum. Eins gera þeir margar athugasemdir við kröfur stefnenda, sem þeir telja allt of háar. Um nánari atvik að árekstrinum hefur þetta komið fram í málinu. Formaðurinn á v/b Ársæli, Karl Ó. Guðmundsson, skýrði svo frá í sjóprófunum, sem fram fóru rétt á eftir, að áreksturinn varð, að er hann beygði inn á Víkina fyrir Klettsnefið, hafi hann séð v/b Kára koma austur Víkina og hafa stefnu austur, og var hann um 2 strik til bakborða við v/b Ársæl. Kveðst formaðurinn hafa verið kominn það sunnarlega, er hann sá v/b Kára fyrst, að hann hafi séð báða hafnargarðana og verið búinn að beygja eins mikið og hann þurfti til þess að taka stefnu beint inn á höfnina. Hafi v/b Kári þá verið í ca. 200 metra fjarlægð. Formaðurinn kveðst sjálfur hafa verið uppi ásamt vélstjóranum Sigurði A. G. Pálssyni og Júlíusi Guðjónssyni háseta. Hafi vélstjórinn verið á þilfari, en há- setinn og formaðurinn í stýrishúsinu. Hann kveðst hafa séð, að v/b Kári vék aðeins til bakborða, og hafi hann þá vikið til stjórn- borða, og eins nærri Klettinum og hann þorði, en í þessum svif- um sigldi v/b Kári á stefni v/b Ársæls bakborðsmegin með þeim afleiðingum, sem áður er lýst. Er áreksturinn var fyrirsjáanlegur, kveðst hann hafa hægt á ferð skipsins. Í sömu átt gengur fram. burður hásetans Júlíusar Guðjónssonar og vélstjórans, Sigurðar A. G. Pálssonar. Júlíus Guðjónsson kveðst fyrst hafa séð möstrin á m/b Kára koma undan Klettsnefinu, en báðir telja þeir, að v/b Kári hafi verið til bakborða við v/b Ársæl, er þeir sáu hann fyrst, en raunar aðeins til bakborða, eftir því sem vélstjórinn segir. Báðir segja þeir, að þegar v/b Kári nálgaðist, hafi v/b Ársæll beygt til stjórnborða, og tók Sigurður A. G. Pálsson það sérstak- lega fram, að aðeins hafi verið beygt lítils háttar, því ekki hafi verið hægt að beygja meira vegna þess, hve báturinn var nærri Klettinum. Báðir segja þeir, að hægt hafi verið á ferð v/b Ársæls, er árekstur var fyrirsjáanlegur, og virðist mega ráða af framburði þeirra og formannsins, að ekki hafi verið bakkað fyrr en eftir áreksturinn. Af framburðum þeirra virðist einnig auðsætt, að v/b 449 Ársæll hafi siglt nærri Klettinum, og er það einnig stutt með um- sögnum vitna, sem sáu til ferða v/b Ársæls rétt fyrir áreksturinn. Bæði formaðurinn og Júlíus Guðjónsson fullyrða, að v/b Ársæll hafi ekki beygt til bakborða, eftir að sást til v/b Kára. Timinn, sem leið, frá því þeir sáu til v/b Kára og þangað til áreksturinn varð, virðist hafa verið örstuttur, og áætlar vélstjórinn á v/b Ár- sæli, að ekki hafi verið um lengri tíma að ræða en um eina mínútu. Formaðurinn á v/b Kára, Sigurður Bjarnason, skýrir svo frá, að hann hafi lagt af stað í róður kl. 5,30 e. h. umræddan dag, og þegar komið var út fyrir hafnargarðinn, hafi stefna verið seti laust fyrir Klettsnefið. Sjálfur kveðst hann hafa verið við stýrið, auk þess hafi þrír skipverjar verið uppi, vélstjórinn, Kristján Sig- urjónsson, stýrimaðurinn, Jóhann Sigfússon, og Edvin Jóelsson há- seti. Er v/b Kári var ca. 80— 100 metra vestur af Klettsnefinu, kveðst formaðurinn hafa séð stefni v/b Ársæls koma fram undan Klettinum, og hafi þá fjarlægðin á milli bátanna verið um 200— 250 metrar. Vegna þess að stefna v/b Kára hafi legið nærri Kletts- nefinu, kveðst formaðurinn hafa vikið á stjórnborða til þess að gefa v/b Ársæli nægjanlegt rúm við Klettsnefið, en í sömu svifum hafi v/b Ársæll beygt til bakborða, og beygði hann þá sjálfur einnig til bakborða, eða upp að Klettinum og í veg fyrir v/b Kára. Kveðst formaðurinn þá hafa bakkað fullt aftur á, en allt að einu varð áreksturinn. Segir formaðurinn, að vél v/b Kára hafi haft svo vel aftur á, að v/b Kári fjarlægðist v/b Ársæl þegar eftir áreksturinn, og hjuggust þeir ekki saman aftur. Stýrimaðurinn á v/b Kára, Jóhann Sigfússon, kveðst hafa verið að stanga kaðla fyrir aftan stýrishúsið, áður en áreksturinn varð, og ekkert séð framundan sér, Hann kveðst hafa orðið þess var allt í einu, að vélinni var skipt aftur á, og rétt á eftir fann mættur höggið, er orsakaðist af árekstri bátanna. Kveðst hann hafa þotið upp til þess að sjá, hvað um væri að vera, og hafi þá v/b Kári verið að fjarlægjast v/b Ársæl, sem honum virtist liggja upp við bergið. Vélstjórinn á v/b Kára, Kristján Sigurður Sigurjónsson, kveðst hafa tekið eftir v/b Ársæl, er hann kom undan Klettsnefinu, og hafi hann séð á stjórnborðsbóg v/b Ársæls og tekið eftir númer- inu. Hann kveðst ekki hafa veitt v/b Ársæl frekari gaum í bili, en hins vegar kveðst hann hafa veitt þvi athygli, að formaður- inn á v/b Kára beygði fyrst til stjórnborða og þverlagði siðan til bakborða. Þá kveðst hann einnig hafa veitt því athygli, að v/b Ársæll beygði til stjórnborða upp að Klettinum. Einnig veitti hann því athygli, að v/b Kári bakkaði eða tók aftur á, og virtist hon- um það gert í sömu svipan og v/b Kári var að snúast til bak- borða. Hann segir einnig, að þegar áreksturinn varð, hafi verið dregið úr hraða v/b Kára og hafi v/b Kári losnað við v/b Ársæl beint út frá bátnum. Edvin Joelsson háseti kveðst hafa tekið eftir 29 450 v/b Ársæl, er v/ Kári var nærri kominn að Klettsnefinu, og beygði v/b Kári þá til stjórnborða, en v/b Ársæll til bakborða. Skipti þá engum togum, að v/b Kári beygði til bakborða, en v/b Ársæll til stjórnborða. Hafi v/b Kári þá bakkað með fullri ferð aftur á bak, og virtist hásetanum, að ferðin væri af v/b Kára, er bátarnir rák- ust á. Bæði formaðurinn, vélstjórinn og hásetinn telja, að árekst- urinn hefði orðið allt að einu, þótt v/b Kári hefði ekki beygt til bakborða, heldur haldið áfram og beygt til stjórnborða, en v/b Ársæll myndi þá hafa rekizt á v/b Kára aftan til við miðju. Af framburði þeirra virðist mega ráða, að v/b Kári hafi siglt nærri Klettsnefinu, en formaðurinn heldur því fram, að hann hafi siglt venjulega leið og þar af leiðandi ekki grynnra en venjulegt sé á útsiglingu. Samkvæmt framburði formannsins, sem sér á stefni v/b Ársæls, og framburði vélstjórans, sem sér á stjórnborðsbóg hans, hefur v/b Kári verið til stjórnborða við v/b Ársæl, er þeir fyrst urðu v/b Ársæls varir. Af hálfu stefnenda hefur verið lögð fram álitsgerð frá Friðrik Ólafssyni skipstjóra um tildrögin að árekstrinum og sök bátanna hvors um sig. Niðurstaða álitsgerðarinnar er sú, að báðir bátarnir hafi hagað siglingu sinni öðru vísi en vera ætti. Eina aðalorsök árekstrarins telur hann vera þá, að v/b Kári hafi farið of nærri Yzta-Kletti á leið sinni út Víkina. Telur hann, að skip, sem ætlar að beygja fyrir land, sem það hefur um bakborða, megi ekki fara það nærri, eigi það von á að mæta skipum, að það ætli þeim ekki nægilegt rúm landmegin við sig. Segir hann, að þótt hér sé ekki um mjótt sund að ræða, verði að taka hér tillit til ákvæða 25. greinar hinna alþjóðlegu siglingareglna. Aðra meginorsök árekstrarins telur skólastjórinn þá, að í stað þess að beygja ákveðið til stjórnborða og gefa um það merki, hafi v/b Kári fyrst beygt nokkuð til stjórnborða og síðan til bak- borða og lent við það á stefni v/b Ársæls bakborðsmegir. Þriðju meginorsök árekstrarins telur skólastjórinn þá, að v/b Ársæll hafi vanrækt að minnka ferð sína og gefa merki um, að hann sneri til stjórnborða og einnig það, að v/b Ársæll hafi van- rækt að setja á fulla ferð aftur á bak og gefa um það merki, jafn- skjótt og hann sá, að hætta var á árekstri. Álitsgerð þessari er rétturinn ekki samþykkur nema að nokkru leyti. Upplýst má telja, að v/b Kári sigldi allnærri Yztakletti á leiðinni út, en þó ekki svo, að til víta verði talið eða orsaka hefði þurft ásiglingu við v/b Ársæl. Þarna er ekkert sund, frá því hafn- armynninu sleppir, og reglan í 25. grein hinna alþjóðlegu sigl- ingareglna getur því alls ekki átt við. Auk þess hagar svo til þarna, að bátar, sem mætast fyrir Klettinum eða á þessari leið, hljóta að verða hvor annars varir, nokkru áður en þeir mætast. Verður því 2 að líta svo á, að venjulegar reglur komi til greina um siglingar á 451 þessari leið, og skipi beri að víkja fyrir öðru, er það hefur á stjórn- borða við sig. Rétturinn lítur því svo á, að það geti ekki talizt sök hjá v/b Kára né heldur v/b Ársæl, þótt þeir hafi siglt allnærri Klettsnefinu í umrætt skipti. Svo virðist sem hvorugur bátanna hafi gefið ákveðið merki, er þeir viku, eins og líka er gert ráð fyrir í álitsgerð skólastjór- ans. En sú venja er hér meðal fiskibáta að gefa ekki merki, þegar vikið er, og telur rétturinn því ekki unnt að leggja mikið upp úr þessu atriði. Eins og framburður skipshafnanna á v/b Ársæl og v/b Kára, sem raktir eru hér að framan, bera með sér, gætir þar allmikils ósamræmis Í tveim veigamiklum atriðum. Ársælsmenn halda því fram, að v/b Kári hafi verið til bakborða við þá, er þeir sáu hann fyrst, og hafi honum því borið að víkja. Káramenn aftur á móti halda því gagnstæða fram. Enn fremur halda Káramenn því fram, að v/b Ársæll hafi í fyrstunni beygt til bakborða, en því er al- serlega neitað af skipshöfn v/b Ársæls. Til þess að glöggva sig á öllum aðstæðum var farið á v/b Kára út að Klettsnefi hinn 10. maí 1941. Voru þar með formaður dóms- ins og meðdómendur, enn fremur umboðsmenn v/b Kára og Bátaábyrgðarfélags Vestmannaeyja svo og formenn beggja bát- anna. Voru báðir formenn látnir sýna árekstrarstaðinn og þá leið, er þeir fóru, frá því þeir sáust og þar til árekstur varð. Voru þeir nokkurn veginn sammála um, hvar áreksturinn hefði orðið, eða sunnan til í Klettsnefinu, eins og fram er tekið í sjóprófunum, en nokkru vestar en skip á útsiglingu fara að beygja, er ætla fyrir Klettinn. Enda virðist v/b Kári ekki hafa verið farinn að beygja fyrir Klettinn, er áreksturinn varð. Sigurður Bjarnason sýndi tvisvar þá leið, er v/b Kári fór, og virtist ekkert koma fram, er veikti framburð hans eða hans manna. Karl Guðmundsson var látinn gera þrjár tilraunir til að sýna leið þá, er v/b Ársæll hafi farið í umrætt skipti. Af þessum tilraunum virðist mega ráða, að ekki hefði örðið af árekstri, ef báðir bátarnir hefðu haldið þeirri stefnu óbreyttri, er þeir höfðu, er þeir sáust fyrst. Hefði v/b Kári þá orðið nær Klettinum en v/b Ársæll utar. Af þessum tilraunum var það einnig bert, að framburður formannsins á v/b Ársæli og manna hans um það, að þeir hafi haft v/b Kára á bakborða, er þeir sáu hann fyrst, fær alls ekki staðizt. Liggur þetta einnig í augum uppi, þegar komið er á staðinn og það haft í huga, að báðir bátarnir sigldu allnærri Klettinum. Framburður hásetans á v/b Ársæl, Júlíusar Guðjónssonar, um að hann hafi fyrst séð möstur v/b Kára koma fram undan Klettinum, getur heldur ekki samrýmzt því, að v/b Kári hafi verið til bakborða við v/b Ársæl. Að þessu athuguðu verður að ganga út frá, þrátt fyrir gagnstæðar full- yrðingar þeirra á v/b Ársæli, að v/b Kári hafi verið til stjórn- 29! 452 borða við þá, er þeir sáu hann fyrst, og bar þeim því að víkja. Þótt v/b Kári rekist síðar á bakborðskinnung v/b Ársæls, hnekkir þessu ekki, því þá er v/b Ársæll búinn að snúa upp að Klettinum og í veg fyrir v/b Kára. Með tilliti til þess, að framburður Ársæls- manna er rangur um jafn veigamikið atriði, þykir einnig var- hugavert að taka tillit til neitunar þeirra um að hafa beygt til bakborða. Með hliðsjón af því, er nú hefur verið greint, fær rétt- urinn ekki séð, að v/b Kára verði gefin sök á árekstrinum. Sigling v/b Kára og stjórntök formannsins virðast að öllu leyti réttlætan- leg, og þegar árekstur er fyrirsjáanlegur, er það gert, sem hægt er, til þess að draga úr tjóninu með því að bakka fullt með vélinni, það sem Ársælsmenn létu hins vegar hjá líða. Samkvæmt þessu þykir verða að sýkna hina stefndu af kröfum stefnenda að öllu leyti, en eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður falli niður. Nokkur dráttur hefur orðið á uppkvaðningu dóms þessa, sem stafar af því, að annar meðdómendanna hefur verið í stöðugum siglingum, síðan málið var tekið til dóms. Því dæmist rétt vera: Stefndir, eigendur v/b Kára, Þórdis Guðjónsdóttir, Jóhann Sigfússon, Óskar Jónsson og Þórarinn Guðjónsson, skulu vera sýknir af kröfum stefnenda, eigenda v/b Ársæls, í máli þessu, Málskostnaður falli niður. Föstudaginn 14. desember 1945. Nr. 89/1945. H/f Valur (Gunnar Þorsteinsson) gegn eigendum og skipverjum á Óla Garða G.K. 190 (Stefán Jóh. Stefánsson). Setudómarar hrl. Einar B. Guð- mundsson og hrl. Theódór B. Lín- dal í stað hrd. Árna Tryggvasonar og hrd. Jóns Ásbjörnssonar. Dómur hæstaréttar. Áfrýjandi, sem skotið hefur máli þessu til hæstaréttar með stefnu 19. júlí þ. á., krefst þess, aðallega að honum verði einungis dæmt að greiða stefndu kr. 60000.00, en til vara, að fjárhæð sú, sem honum var dæmt að greiða í héraði, verði færð niður eftir mati dómsins. Svo krefst áfrýjandi þess, að 453 málskostnaður í héraði verði látinn falla niður, en stefndu verði dæmt að greiða honum málskostnað fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Stefndu krefjast þess, að héraðsdómurinn verði staðfestur og þeim verði dæmdur málskostnaður fyrir hæstarétti úr hendi áfrýjanda eftir mati dómsins. Eftir því sem upp hefur komið hér fyrir dómi, þykir sannað. að töf „Óla Garða“ vegna bjargstarfsins hafi ekki farið fram úr hálfum öðrum sólarhring. Samkvæmt þessu og með skirskotun til þeirra atriða um björgunina, sem rakin eru í héraðsdómnum. þykja bjarglaunin hæfilega ákveðin kr. 140000.00 með vöxt- um eins og í héraðsdómi segir. Eftir þessum úrslitum ber að dæma áfrýjanda til greiðslu málskostnaðar, sem þykir hæfilega ákveðinn samtals í héraði og fyrir hæstarétti kr. 10000.00. Samkvæmt 1. tólulið 236. gr. siglingalaga nr. 56/1914 ákveðst sjóveðréttur í b/v Þorfinni RE 33 til tryggingar bjarglaunum og málskostnaði. Því dæmist rétt vera: Áfrýjandi, h/f Valur, greiði stefndu, eigendum og skipverjum á b/v Óla Garða G.K. 190 kr. 140000.00 ásamt 6% ársvöxtum frá 10. febrúar 1945 til greiðslu- dags svo og samtals kr. 10000.00 í málskostnað í hér- aði og fyrir hæstarétti. Eiga stefndu sjóveðrétt í b/v Þorfinni R.E. 33 til tryggingar hinum dæmdu fjárhæðum. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Dómur sjó- og verzlunardóms Reykjavíkur 25. apríl 1945. Mál þetta, sem dómtekið var 17. þ. m., hafa eigendur og skip- verjar á b/v Óla Garða G.K. 190 höfðað fyrir sjó- og verzlunar- dóminum með stefnu, útgefinni 10. febr. s. 1., gegn h.f. Val hér í bæn- um. Gera stefnendur þær dómkröfur, aðallega að stefndi verði dæmdur til greiðslu björgunarlauna, að fjárhæð kr. 500000.00, en fíl vara annarrar lægri fjárhæðar eftir mati dómsins. Í báðum til- vikum krefjast stefnendur 6% ársvaxta frá stefnudegi til greiðslu- 454 dags, málskostnaðar að skaðlausu svo og viðurkenningar á sjó- veðrétti í b/v Þorfinni RE 33 til tryggingar hinum dæmdu fjár- hæðum. Samtryggingu íslenzkra botnvörpunga hefur og verið stefnt til réttargæzlu í málinu. Stefndi krefst þess, aðallega að sér verði aðeins gert að greiða kr. 60000.00, en til vara aðra hæfilega fjárhæð eftir mati dómsins. Í báðum tilvikum krefst stefndi, að málskostnaður verði látinn falla niður. Málsatvik eru þau, að þann 26. febrúar 1944 bilaði ketill b/v Þorfinns, þegar hann var á leið frá Reykjavík til Fleetwood, en það er eign stefnda. Var skipið stöðvað vegna þessarar bilunar kl. 08.12 og var þá statt á 58*387 N. br. og 1155" V. lgd. Strax og gufan, sem streymdi út úr katlinum, minnkaði, kom í ljós, að báðir „Yrar“ voru mikið signir, og töldu stjórnendur b/v Þorfinns auð- sætt, að skipið kæmist ekki hjálparlaust ferða sinna. Togarinn Óli Garða var á sömu leið og b/v Þorfinnur, og höfðu skipin haft samflot. Vonu ljósmerki gefin b/v Óla Garða kl. 08.35 um, að b/v Þorfinnur væri hjálparþurfi. Ljósmerkin voru endurtekinekl. 08.55, og þá sent svo hljóðandi skeyti: „Ketillinn brenndur niður, getum ekki bjargað okkur sjálfir.“ Þar sem erfitt var að senda ljós- merki vegna kvikunnar, var innsigli talstöðvarinnar jafnframt rofið og talstöðin notuð tvisvar. Strax og skipverjar b/v Óla Garða fengu vitneskju um ástand b/v Þorfinns, fór þeir að undirbúa að koma dráttartaugum milli skipanna. Skutu þeir tveim skotum úr línubyssu, og heppnaðist hið síðara kl. 12.10. Var síðan togvir dreginn yfir í b/v Þorfinn. Kl. 13.18 lagði b/v Óli Garða af stað með b/v Þorfinn í eftirdragi á hægri ferð, en full ferð var sett á kl. 14.00. Meðan verið var að koma dráttartaugum milli skipanna, var NA stormur, 6 eða 8 vindstig, og sjór eftir því. Eftir að skipin voru komin af stað, gekk drátturinn vel. Virðist ferðin hafi verið um 4—->5 sjómílur til Barra-Head, en úr því um 6—6% sjóm., enda var veður gott eftir það. Þann 29. febr., kl. 08.00, voru skipin stöðvuð fyrir utan Fleetwood. Var b/v Þorfinnur dreginn að stjórnborðshlið b/v Óla Garða og lásað úr keðjunni, sem b/v Þor- finnur var dreginn með. Var keðjan og akkerið látið um borð í b/v Þorfinn. Meðan verið var að þessu, var vestankaldi og mikill straumur, og slógust skipin töluvert saman. Bognuðu 4—5 skjól- borðsstyttur á b/v Þorfinni, og 3 plötur í hlið þess dælduðust. B/v Óli Garða dældaðist á stb.-skjólborði fyrir framan svelg, og nokkr- ar styttur bognuðu. Kl. 3.20 kom dráttarbátur, sem dró b/v Þor- finn inn í höfnina í Fleetwood. — Aðiljar eru sammála um, að Hjálp sú, er b/v Óli Garða innti af hendi, teljist björgun samkvæmt 229. gr. siglingalaganna, en þar sem ekki hefur náðst samkomulag um upphæð björgunarlaunanna, er til máls þessa stofnað. 435 Stefnendur byggja kröfur sinar á þvi, að björgunin hafi tekizt vel, enda hafi framangreindur árekstur skipanna stafað af nátt- úruvöldum, er ekki mátti við gera. Bjargendur hafi sýnt verklagni og atorku, þar sem aðstæður hafi verið mjög erfiðar, þegar skipin voru lásuð saman. B/v Þorfinnur hafi verið í mjög mikilli hættu, Þar sem hann hafi verið ósjálfbjarga út á reginhafi á ófriðar- hættusvæði, enda allra veðra von á þessum árstíma. Bjargendur hafi orðið fyrir tjóni við björgunina, bæði hafi dráttartaugar eyðilagzt og eins hafi skipið sjálft erfiðað mikið, meðan björgunar- starfið fór fram, og skemmzt við fyrrgreindan árekstur. Loks séu verðmæti þess bjargaða yfir 650 þúsund krónur. Stefndi byggir kröfur sínar á því, að björgunin hafi ekki tekist fullkomlega, þar sem b/v Þorfinnur hafi orðið fyrir skemmdum, meðan björgunarstarfið fór fram, en sök þess verði öll að falla á skipstjórnarmenn b/v Óla Garða, þar sem það skip hafi verið stjórnhæft, en b/v Þorfinnur ekki. B/v Þorfinnur hafi ekki verið staddur í neinni sérstakri hættu, enda beri iðgjöld fyrir striðs- tryggingu það með sér, að kafbátahætta hafi verið lítil um þessar mundir. Björgunarstarfið hafi ekki verið neinum sérstökum erfið- leikum bundið, og bjargendur hafi ekki sýnt sérstaka verklagni, Þar sem b/v Þorfinnur hafi orðið fyrir tjóni, eins og fyrr greinir. Þá telur stefndi, að töf b/v Óla Garða hafi aðeins verið 28 klukku- stundir, þar sem hann hafi einmitt verið á leið til þess staðar, þar sem drættinum lauk. B/v Óla Garða hafi ekki verið stofnað í neina hættu vegna björgunarinnar, og verðmæti hins Þjargaða telur stefndur vera um kr. 620000.00. Það er leitt í ljós í málinu, að farmur b/v Þorfinns, sem var fiskur, var seldur á hámarksverði í Fleetwood. Björgunin hafi því tekizt fullkomlega, að því er farminn varðar, og, eins og að- stæður voru, verður að telja, að björgun skipsins hafi tekizt vel. Björgunin var unnin af verklagni, enda aðstæður mjög erfiðar, þar sem b/v Þorfinnur gat aðeins gefið út 45 faðma af keðju, svo bilið milli skipanna var fullstutt í því veðri og sjó, sem var. B/v Óli Garða virðist hafa dregið b/v Þorfinn samtals um 420 sjómilur og tafizt vegna björgunarstarfsins tæpa tvo sólarhringa. Eins og aðstæðum hefur veri lýst hér að framan, verður b/v Þorfinnur að teljast hafa verið staddur í mikilli hættu, en auk þess var farmur skipsins í sérstakri hættu, þar sem hann þoldi enga töf. B/v Óla Garða var stofnað í aukna hættu, þar sem hann varð að vera leng- ur á hættusvæði vegna björgunarstarfsins. Leitt er í ljós, að b/v Óli Garða lagði til tvo 200 faðma togvira, sem notaðir voru við dráttinn og eyðilögðust að mestu. Um verðmæti þess bjargaða er leitt í ljós, að togarinn Þorfinnur var þann. 6. febrúar 1945 met- inn af tveim dómkvöddum mönnum á kr. 720000.00, en eftir björg- unina höfðu farið fram viðgerðir á skipinu í Englandi. Var við- 456 gerðarkostnaðurinn samtals £ 10443—10—6, og virðist hann allur eiga að dragast frá matsverðinu. Farmur skipsins var seldur á f 7679—0—0, en frá þeirri fjárhæð ber að draga sölukostnað í Englandi, sem þykir hæfilega áætlaður 8% af söluverðinu. Sam- kvæmt þessu verður verðmæti hins bjargaða samtals um 630 þús- und krónur. Að þessu öllu athuguðu þykja björgunarlaunin í heild hæfilega ákveðin kr. 160000.00. Ber stefnda að greiða stefnendum þá fjár- hæð ásamt 6% ársvöxtum frá stefnudegi til greiðsludags og máls- kostnað (þar með talinn matskostnað), sem telst hæfilega ákveð- inn kr. 8500.00. Samkvæmt 1. tölulið 236. gr. siglingalaganna viðurkennist og sjóveðréttur í b/v Þorfinni RE 33 til tryggingar fjárhæðum þessum. Í dóminum áttu sæti þeir Árni Tryggvason borgardómari og meðdómendurnir Hafsteinn Borgþórsson útgerðarmaður og Þor- steinn Þorsteinsson hagstofustjóri. Því dæmist rétt vera: Stefndi, h.f. Valur, greiði stefnendum, eigendum og skip- verjum b/v Óla Garða, kr. 160000.00 með 6% ársvöxtum frá 10. febrúar 1945 til greiðsludags og kr. 8500.00 í málskostnað. Eiga stefnendur sjóveðrétt í b/v Þorfinni R.E. 33 til trygg- ingar fjárhæðum þessum. Dóminum ber að fullnægja innan 15 daga frá lögbirtingu hans að viðlagðri aðför að lögum. Mánudaginn 7. desember 1945. Nr. 60/1944. H/f Alliance (Gunnar Þorsteinsson) gegn Sjómannafélagi Reykjavíkur (Sigurgeir Sigurjónsson). Setudómarar próf. Ólafur Lárusson og hrl. Theódór B. Líndal í stað hrd. Árna Tryggvasonar og hrd. Jóns Ásbjörnssonar. Ágreiningur um kjör sjómanns á togara. Dómur hæstaréttar. Áfrýjandi, sem hefur skotið máli þessu til hæstaréttar með stefnu 10. maí 1944, krefst þess, aðallega að hann verði 457 algerlega sýknaður, en til vara, að fjárhæð sú, sem dæmd var í héraði, verði færð niður um kr. 88.20. Svo krefst hann og málskostnaðar úr hendi stefnda bæði í héraði og fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Stefndi krefst þess, að hinn áfrýjaði dómur verði stað- festur og honum verði dæmdur málskostnaður fyrir hæsta- rétti úr hendi áfrýjanda eftir mati dómsins. Orðalag 6. gr. samnings þess um kaup og kjör á togur- um, er í hinum áfrýjaða dómi greinir, veitti ástæðu til að ætla, að sjómenn, er væru á togara á veiðum, en færu í land, er togarinn sigldi til útlanda með aflann, nytu réttar til launa og fæðispeninga, meðan skipið væri í þeirri för. Þykir Garðar Jónsson því hafa unnið til launa þeirra og fæðis- peninga, sem áfrýjandi er sóttur til að greiða í máli þessu, og ósannað er, að Garðar hafi fengið tilkynningu um að koma til starfa í þágu áfrýjanda, meðan togarinn var Í för til Englands, og verður dæmd fjárhæð því ekki lækkuð vegna vanefnda af hendi Garðars. Ber því að staðfesta hinn áfrýjaða dóm. Eftir þessum úrslitum þykir rétt, að áfrýjandi greiði stefnda málskostnað fyrir hæstarétti, sem ákveðst kr. 600.00. Því dæmist rétt vera: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Áfrýjandi, h/f Alliance, greiði stefnda, Sjómannafé- lagi Reykjavíkur, kr. 600.00 í málskostnað fyrir hæsta- rétti. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Dómur sjó- og verzlunardóms Reykjavíkur 23. febrúar 1944. Mál þetta, sem dómtekið var 16. f. m., hefur Sjómannafélag Reykjavíkur höfðað fyrir sjó- og verzlunardómi Reykjavíkur með stefnu, útgefinni 26. nóvember 1943, gegn Ólafi H. Jónssyni f. h. Alliance h.f. hér í bæ til greiðslu á skuld, að upphæð kr. 499.41, ásamt 5% ársvöxtum frá 1. des. 1942 til greiðsludags og máls- kostnaði eftir mati dómsins. Enn fremur krefst stefnandi þess, að honum verði dæmdur sjóveðréttur í b/v Kára RE 111 til tryggingar 458 kröfum þessum ásamt kostnaði við fjárnám og uppboð, ef til þess skyldi koma. Stefndur krefst aðallega sýknu af kröfum stefnanda og máls- kostnaðar eftir mati dómsins, en til vara, að stefnukrafan verði lækkuð um kr. 88.20, að vextir verði aðeins reiknaðir frá stefnu- degi og að sjóveðréttur verði ekki viðurkenndur. Málsatvik eru þessi: Þann 10. október 1942 var Garðar nokkur Jónsson lögskráður sem netamaður á b/v Kára, sem er eign stefnda og var að fara á isfiskveiðar. Þann 28. s. m. kom skipið af veiðum til Reykjavíkur, áður en það fór með aflann til Englands. Urðu þá 15 skipverjar eftir í landi, þar sem venja er, að miklu færri menn séu á togur- um, er þeir sigla með aflann, heldur en á isfiskveiðum, og voru þeir allir afskráðir þann dag. Nefndur Garðar var einn Þessara 15 manna, og leit hann svo á, að samkvæmt 1. mgr. 6. gr. samnings frá 1. sept. 1942 um kaup og kjör á togurum milli Sjómannafélags Reykjavíkur, o. fl. annars vegar og Félags íslenzkra botnvörpuskipa- eigenda hins vegar bæri honum kaup og fæðispeningar fyrir þá daga, er b/v Kári var í Englandsförinni, eða til 10. nóv. 1949, en bað nemur upphæð þeirri, er stefnt er til greiðslu á. Stefndur er félagi í Félagi íslenzkra botnvörpuskipaeigenda, en nefndur Garðar er félagi Sjómannafélags Reykjavíkur, og hefur hann framselt því þessa kröfu, er hann hyggst eiga á hendur stefnda. Þar sem stefnd- ur hefur neitað að greiða kröfu þessa, hefur stefnandi höfðað mál þetta og gert í þvi framangreindar dómkröfur. Stefnandi byggir kröfur sínar á 1. mgr. 6. gr. fyrrgreinds samn- ings, en þar segir svo: „Þeir, sem ekki sigla til útlanda á togara, sem stundar veiðar, skulu halda mánaðarkaupi sinu og fæðispeningum, kr. 3.75 á dag. auk dýrtiðaruppDótar á hvort tveggja, meðan skipið er í ferðinni. Fæðispeningarnir greiðast fyrir þann tíma, sem skipverji nýtur ekki fæðis í skipinu.“ Telur stefnandi, að dómur félagsdóms, upp kveðinn 30. april 1943 í málinu nr. 2/1943, sé „res judicata“ um það, að fyrrgreint ákvæði bindi ekki rétt sjómanns til kaups og fæðispeninga því skilyrði, að hann hafi farið fleiri en eina veiðiför með viðkom- andi skipi eða að hann sé fastur skipverji, og þar sem nefndur Garðar hafi á engan hátt vanefnt skyldur sínar né sagt upp skip- rúmssamningnum, þá beri stefnda að greiða hina umstefndu skuld. Stefndur byggir sýknukröfu sína á því, að Garðar Jónsson hafi ekki átt kröfu til hlunninda samkvæmt 6. gr. fyrrgreinds samn- ings frá 30. september 1942, þar sem þetta ákvæði eigi aðeins við fasta skipverja, en ekki íhlaupamenn, sem fari aðeins eina veiði- ferð, eins og nefndur Garðar hafi geri. Auk þess hafi sjómann- inum í hinum fyrrgreinda dómi félagsdóms verið sagt upp, en 459 Garðar Jónsson hafi sjálfur sagt upp sinum skiprúmssamningi, og því verði ekkert af þessum dómi félagsdóms ráðið um það efni, er þetta mál fjallar um. Þá telur stefndur, að Garðar Jónsson hafi með vanefndum á skyldum sínum firrt sig rétti til þeirra hlunninda, sem hann kynni að hafa átt samkvæmt 6. gr. áður- greinds samnings. Samkvæmt 10. gr. þessa samnings sé útgerðar- manni heimilt að kalla þá skipverja, sem eftir verða og hafa kaup og fæðispeninga, á meðan skipið siglir með aflann, til þess að gera við veiðarfæri skipsins, sem skilin eru eftir í landi og þurfa viðgerðar, án sérstaks kaups, þó ekki yfir 2 vanalega vinnudaga á mann. Hafi stýrimaður kvatt Garðar til þessarar vinnu, en Garðar hafi ekki komið né boðið fram vinnu sína. Varakrafa stefnds er byggð á því, að nefndur Garðar hafi verið kallaður til viðgerðar á veiðarfærum skipsins, en hann ekki komið til vinnunnar, sem hann skv. 10. gr. samnings sé skyldur til að inna af hendi í tvo daga án sérstaks kaups. Sé varakrafan miðuð við, að tveggja daga kaup verkamanns sé dregið frá hinni umstefndu kröfu. Stefndur mótmælir sjóveðréttinum, þar sem meir en eitt ár var liðið, er mál þetta var höfðað, frá því er starfstíma Garðars lauk á skipinu. Eins og segir í hinum tilvitnaða dómi félagsdóms, verður að fallast á það með stefnanda, að ákvæði 1. mgr. 6. gr. samnings- ins frá 30. sept. 1942 séu svo víðtæk, að ekki verði talin felast í þeim heimild til þess að binda rétt sjómanns til kaups og fæðis- peninga samkvæmt þeirri grein því skilyrði, að hann hafi farið fleiri en eina veiðiför með viðkomandi skipi, né að gera greinar- mun á föstum skipverjum og íhlaupamönnum. Dómurinn litur svo á, að gegn mótmælum stefnanda verði ekki talið nægilega sannað, að Garðar Jónsson hafi sagt upp nefndum skipsrúmssamn- ingi. Verða því þessar sýknuástæður stefnds ekki teknar til greina, og kemur þá til álita, hvort Garðar Jónsson hafi með vanefndum firrt sig þeim rétti, sem hann ella kynni að hafa átt. Samkvæmt 10. gr. fyrrgreinds samnings er útgerðarmanni heimilt að kalla skipverja til umræddrar vinnu, en ekki verður séð, að nein skylda hvíli á skipverjum að koma af sjálfsdáðum, án þess að þeir hafi verið til vinnunnar kvaddir, enda hefur ekki verið leitt í ljós í máli þessu, að nokkur slík venja hafi skapazt. Hjálmar Guðmunds- son, stýrimaður á b/v Kára, hefur borið það fyrir dómi, að hann hafi þann 28. okt. 1942 tilkynnt Garðari Jónssyni og öðrum há- setum, er eigi skyldu fara utanlandsferðina, hvenær þeir ættu að koma til veiðarfæraviðgerða. Af hálfu stefnanda hefur því verið andmælt, að Garðari Jónssyni hafi verið tilkynnt þetta, og þar sem hér er einungis um eitt vitni að ræða, sem er í þjónustu stefnds, og ekkert annað er leitt í ljós framburði þessum til stuðnings, þá þykir ekki vera talið nægilega sannað, að Garðar Jónsson hafi verið kallaður til þess að ínna umrædda vinnu af hendi, og verður 460 því heldur ekki þessi varnarástæða stefnds tekin til greina. Af sömu ástæðu verður varakrafa stefnds, um að draga kr. 82.40 frá hinni umstefndu kröfu, ekki tekin til greina, en hins vegar verður að fallast á það með stefndum, að sjóveðréttur verði ekki viður- kenndur í b/v Kára til tryggingar kröfum þessum, þar sem meir en eitt ár leið frá því, er starfstíma Garðars Jónssonar lauk í skipinu og þar til mál þetta var höfðað, og er því sjóveðréttur þessi fallinn niður fyrir fyrningu. Þá verður og að fallast á það með stefndum, að ársvextir verði aðeins reiknaðir frá stefnudegi. Samkvæmt framansögðu verða því úrslit málsins Þau, að stefndur verður dæmdur til að greiða stefnanda kr. 499.41 ásamt 5% ársvöxtum frá 26. nóvember 1943 til greiðsludags og máls- kostnað, sem þykir hæfilega ákveðinn kr, 150.00. Dóminn skipuðu: Árni Tryggvason, settur borgardómari, og meðdómendurnir Þorgrímur Sigurðsson skipstjóri og Þorsteinn Þorsteinsson hagstofustjóri. Því dæmist rétt vera: Stefndur, Ólafur H. Jónsson f. h. Alliance h.f., greiði stefn- anda, Sjómannafélagi Reykjavíkur, kr. 499.41 með 5% árs- vöxtum frá 26. nóvember 1943 til greiðsludags og kr. 150.00 í málskostnað innan 15 daga frá lögbirtingu dóms þessa að viðlagðri aðför að lögum. Miðvikudaginn 19. desember 1945. Nr. 99/1945. Valdstjórnin (Sigurður Ólason) gegn Klængi Randver Jóni Kristjánssyni (Theódór B. Líndal). Setudómari próf. Ísleifur Árnason í stað hrd. Jónatans Hallvarðssonar. Brot á umferðarlögum, bifreiðalögum og áfengislögum. Dómur hæstaréttar. Friðjón Skarphéðinsson, bæjarfógeti á Akureyri, hefur kveðið upp héraðsdóminn. Kærði hefur viðurkennt að hafa neytt víns við akstur hér í bænum að kvöldi þess 15. júlí 1944. Hann kveðst ekki muna, hvað hann hafðist að nóttina eftir, en næsta morgun vakn- 461 aði hann í bifreiðinni, mikið brotinni, á Þingvallaveginum fyrir ofan Geitháls. Kveðst hann þá hafa verið með vin- bragð uppi í sér og allur lerka, eins og hann hefði sofnað mikið drukkinn. Sýnishorn af blóði kærða, sem ekki var tekið fyrr en eftir hádegi sama dags, hafði að geyma 1.85%o áfengismagn. Með skýrslum vitna er sannað, að eftir áðurgreinda áfengisneyzlu hér í bænum fór kærði á dansleik í Reykja- vík. Ók hann síðan um nóttina austur að Selfossi og Stokks- eyri með farþega. Hafði hann meðferðis flösku af áfengi, er hann átti sjálfur, og neytti hann af því við aksturinn svo og annars áfengis, er farþegar höfðu með sér. Á leiðinni að austan til Reykjavíkur ók kærði bifreiðinni utan í handrið Ölfusárbrúarinnar og reif þá aurbretti bifreiðarinnar. Undir Ingólfsfjalli fóru þeir tveir farþegar, sem vitni hafi borið í málinu, úr henni, og kveðst annað vitnið hafa gert þetta vegna þess, að það hafði talið kærða of drukkinn til að aka bifreiðinni, en framburður hins vitnisins er óljós um þetta atriði. Annað þessara vitna telur sig síðan hafa séð bifreið kærða aka austur Suðurlandsbraut kl. 6 að morgni þess 16. júlí, en að öðru leyti er ekki vitað um ferðir kærða fyrr en hann vaknaði í bifreiðinni, eins og áður segir. Með þessu atferli sínu hefur kærði gerzt brotlegur við lagagreinar þær, sem til er vitnað í hinum áfrýjaða dómi, og þykir refsing hans hæfilega ákveðin 25 daga varðhald. Svo ber og að svipta hann ævilangt leyfi til að aka bifreið. Ákvæði héraðsdóms um greiðslu sakarkostnaðar stað- festist. Kærði greiði allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin laun skipaðs sækjanda og verjanda fyrir hæsta- rétti, 350 krónur til hvors. Það athugast, að sýnishorn af blóði kærða var ekki tekið svo fljótt, sem kostur var, og ekki var höfðað mál gegn hon- um fyrir brot á 1. málsgr. 123. gr. hegningarlaga nr. 19/1940. Því dæmist rétt vera: Kærði, Klængur Randver Jón Kristjánsson, sæti 25 daga varðhaldi. Hann skal og sviptur ævilangt leyfi til til að aka bifreið. 462 Ákvæði héraðsdóms um greiðslu sakarkostnaðar skal vera óraskað. Kærði greiði allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin laun skipaðs sækjanda og verjanda fyrir hæstarétti, hæstaréttarlögmannanna Sigurðar Ólasonar og Theódórs B. Líndals, kr. 350 til hvors. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum Dómur lögregluréttar Eyjafjarðarsýslu og Akureyrar 19. marz 1945. Mál þetta, sem dómtekið var 13. þ. m., er af valdstjórnarinnar hálfu höfðað gegn Klæng Randver Jóni Kristjánssyni bifreiðar- stjóra, Myllunni hér í bænum, fyrir brot á bifreiðalögunum mr. 23 16. júní 1941, umferðarlögunum nr. 24 16. júní 1941 og áfengis- lögunum nr. 33 9. jan. 1935 til refsingar, greiðslu skaðabóta og málskostnaðar. Hefur h.f. Shell á Íslandi gert skaðabótakröfu í málinu, að upphæð kr. 12700.00, fyrir eyðileggingu á bifreið. Kærður, sem er kominn yfir lögaldur sakamanna, fæddur 4. janúar 1912, var í lögreglurétti Reykjavíkur þann 5. apríl 1944 sekt. aður um 25 kr. fyrir ölvun á almannafæri, en hefur ekki, svo vitað sé, sætt öðrum kærum né refsingum. Tildrög málsins eru þessi: Sunnudaginn 16. júlí s. 1. kom kærði á lögregluvarðstofuna í Reykjavík og skýrði frá því, að hann hefði unnið hjá h.f. Shell í Hvalfirði um tveggja mánaða skeið. Daginn áður var hann um kl. 13 sendur einn saman til Reykjavíkur á bifreiðinni RN. 1006, sein m.f. Shell hefur notað til flutninga á verkamönnum milli Hval- fjarðarstöðvarinnar og Reykjavíkur, en er annars herbifreið. Átti hann á mánudaginn að aka mönnum frá Reykjavík til Hvalfjarðar. Kærði dvaldi í Reykjavík um kvöldið, fór í kvikmyndahús, og Þaðan ók hann um kl. 23 í sömu bifreið áleiðis upp í Grafarholts- land, en þar taldi hann sig hafa ætlað að gista um nóttina í sumar- húsi hjá manni, er hann þekkti. Á leiðinni taldi hann sig hafa hitt 4 ameríska hermenn, sem báðu hann um að aka með sig að Café Broadway. Ók hann síðan, sem leið lá, áleiðis að veitingahúsi Þessu. Taldi hann sig síðast muna til sín vestan í Selási og ekki vita, hvað gerðist eftir það fyrr en kl. 9 morguninn eftir, að hann raknaði við, og lá hann þá í Þifreiðinni og vissi ekki, hvar hann var. Hann gekk síðan af stað, hitti bráðlega bifreið og fékk far með henni til Reykjavíkur. Var hann þá á gamla Þingvallaveg- inum. Peningaveski með 500 kr. hafði hann týnt. Veskið fannst síðar við Rauðavatn; en var þá peningalaust. Þegar hann vaknaði 163 í bifreiðinni, varð hann þess var, að hún var mikið brotin, eins og hún hefði oltið. Swisslyklinum hafði hann týnt. Lögreglan fór á vettvang og fann bifreiðina RN. 1006 skammt fyrir sunnan Hafravatn. Stóð hún þar á öllum hjólum utan til á veginum og sneri í áttina til Þingvalla. Bifreiðin bar það með sér, að hún hafði oltið á hægri hlið. Farþegahúsið, sem var úr tré, var brotið, aur og gangbretti skemmd, fjöður brotin, og rafgeymirinn lá á veginum einnig brotinn. Þess sáust ekki merki, að bifreiðin hefði oltið út af veginum í grennd við þann stað, sem hún stóð á, og bifreiðin var ekki í því ástandi, að hægt væri að aka henni. Virtist hún því hafa verið dregin þangað. Læknir rannsakaði kærða, og fundust engir áverkar, en mar og eymsli á hnakka, baki og síðu. Var og tekið blóð úr honum til áfengisákvörðunar, og sýndi blóðrannsóknin „reduktion“, er sam- svarar áfengismagni 1.85%. Síðar í réttarhaldi viðurkenndi kærður, að hann hefði verið í kvikmyndahúsi um kvöldið með Sigtryggi Páli Sveinssyni og hafi eftir það farið heim með honum í Meðalholt og drukkið tvo til þrjá „snafsa“ af Gin. Síðan hafi hann farið beint út í bifreið og ekið burt. Vitnið Sigtryggur Páll Sveinsson hefur staðfest þetta. En síðar breytir kærður framburði sinum á þá lund, að hann muni eftir, að hann ók frá Meðalholti áleiðis niður í bæ með einhverja tvo menn, sem hann man ekki, hverjir voru, en hann muni síðast til sín, er hann ók niður Laugaveg. Hann kveðst heldur ekki geta gert sér grein fyrir, hvenær hann neytti áfengis, en hefði tekið inn brúna skammta um daginn, meðan hann dvaldi í Reykjavík. Vitnið Sigurður Jóhann Helgason hefur skýrt svo frá, að hann hafi hitt kærðan ásamt Herði Haraldi Karlssyni í veitingasölum Oddfellowhússins umrætt kvöld, og hafi þeir boðið honum með sér austur að Selfossi, og fór hann með þeim þangað. Vitnið hafði meðferðis kampavínsflösku, en kærður brennivinsflösku. Þeir óku austur í erlendri bifreið, tóku upp tvo ameriska hermenn á leið- inni og óku þeim að Baldurshaga. Síðan tóku þeir upp amerískan hermann við Geitháls, og var hann með þeim eftir það. Ferðin austur gekk slysalaust. Frá Selfossi óku þeir til Stokkseyrar með fjóra menn, en þar varð einn eftir, en hinir óku að Selfossi aftur. Frá Selfossi óku þeir heimleiðis síðla nætur, og var með þeim kona, er fengið hafði far. Undir Ingólfsfjalli fór vitnið ásamt Herði út úr Þifreiðinni, því að kærður var þá orðinn ölvaður, og vildu þeir ekki vera lengur með honum í bifreiðinni. Skildi þar með þeim. Vitnið sá ekki vín á kærða, þegar þeir fóru af stað úr Reykjavik, en á leiðinni austur drukku þeir kampavínið og brennivínið á Selfossi og í ferðalaginu að og frá Stokkseyri, og telur vitnið, að kærður hafi drukkið einna mest, enda orðið 464 ölvaður. Bifreiðin ók utan í Ölfusárbrúar-handriðið á leiðinni .að austan, og rifnaði annað frambretti bifreiðarinnar við það. Kærð- ur ók bifreiðinni allan tímann að undanteknum spöl í Svínahrauni, sem hermaðurinn ók. Vitnið Hörður Haraldur Karlsson, sem var með í ferðinni aust- ur, hefur skýrt frá þessu ferðalagi nokkurn veginn á sama hátt. Vitni þetta gat þó ekki sagt um það, hvort kærður hefði drukkið áfengi á leiðinni austur eða í ferðalaginu yfirleitt, því það hafi verið hálfsofandi á leiðinni og setið í aftursæti. Það segir og, að kærður hafi verið með áfengi meðferðis, því það hafði séð flösku hjá honum, þegar þeir fóru frá Oddfellowhúsinu. Það gefur og aðra skýringu á þvi, hvers vegna þeir Sigurður fóru úr bifreið- inni hjá Ingólfsfjalli. Segir, að sér hafi sinnazt við konuna, er fékk far með þeim frá Selfossi, og þess vegna hafi þeir Jóhann farið úr bifreiðinni. Kærður hefur ekki kannazt við, að hann myndi eftir að hafa farið þessa ferð austur né heldur, að hann þekkti vitnið Sigurð Jóhann Helgason. Sérfræðingur í taugasjúkdómum hefur rann- sakað kærðan og ekkert fundið athugavert við heilsufar hans. Með játningu kærðs og vitnasönnunum verður að telja upplýst, að hann hafi gerzt brotlegur við 21. gr. áfengislaga nr. 33 1935, 23. gr. bifreiðalaga nr. 23 1941 og 4. gr. 2. mgr. umferðarlaga nr. 24 1941. Þykir refsing hans samkvæmt 29. gr. laga nr. 33 1935, 38. gr. laga nr. 23 1941, og 14. gr. laga nr. 24 1941 hæfilega ákveðin 500 króna sekt í ríkissjóð, og komi 20 daga varðhald í stað sektarinnar, verði hún ekki greidd innan 4 vikna frá lögbirtingu dóms þessa. Kærði greiði og allan sakarkostnað, þar með talin málsvarnarlaun skipaðs talsmanns síns, Steingríms Jónssonar fyrrv. bæjarfógeta, kr. 200.00. Þá verður og að svipta kærðan rétti til að stýra bifreið 1 ár frá 20. júlí 1944 að telja, en þá var hann sviptur ökuskírteini til bráðabirgða. Krafa um refsingu samkvæmt 259. gr. hegningarlaganna hefur ekki komið fram. Hins vegar hefur h.f. Shell á Íslandi gert þá kröfu, að kærður verði dæmdur til að greiða kr. 12700.00 fyrir eyðileggingu á bifreiðinni, en þá upphæð telur félagið verð henn- ar að frádregnu því verðmæti úr henni, sem eftir var. Með því að kærður hefur mótmælt skaðabótakröfunni sem of hárri, en ekki hefur fengizt sundurliðun á henni og frekari rökstuðningur, tel- ur rétturinn, að ekki verði hjá því komizt að vísa henni frá dómi í þessu máli. Rekstur málsins hefur verið vitalaus. Því dæmist rétt vera: Kærður, Klængur Randver Jón Kristjánsson, greiði 500 króna sekt í ríkissjóð, og komi 20 daga varðhald í stað sekt- 465 arinnar, verði hún ekki greidd innan 4 vikna frá lögbirtingu dóms þessa. Hann skal sviptur leyfi til að stýra bifreið 1 ár frá 20. júlí 1944 að telja. Hann greiði allan sakarkostnað, þar með talin málsvarnar- laun skipaðs verjanda sins, Steingríms Jónssonar fyrrv. bæj- arfógeta, kr. 200.00. Skaðabótakröfu h.f. Shell á Íslandi vísast frá dómi. Dómi þessum skal fullnægja með aðför að lögum. Miðvikudaginn 19. desember 1945. Kærumálið nr. 15/1945. Karl L. Benedikssson gegn Verksmiðjunni Drífu h/f. Málskostnaðarákvæði héraðsdóms kært. Dómur hæstaréttar. Friðjón Skarphéðinsson, bæjarfógeti á Akureyri, hefur kveðið upp héraðsdóminn. Með kæru 19. nóvember þ. á., er hingað barst 10. þ. m.. hefur sóknaraðili samkvæmt 186. gr. laga nr. 85/1936 kært málskostnaðarákvæði dóms bæjarþings Akureyrar, er upp var kveðinn 19. nóvember s. 1. Sóknaraðili krefst þess, að téðu ákvæði héraðsdóms verði breytt og að varnaraðili verði dæmur til að greiða honum í málskostnað í héraði í máli þessu aðallega kr. 449.00 eða til vara aðra fjárhæð eftir mati hæstaréttar. Auk þess krefst sóknaraðili þess, að varnaraðili verði dæmdur til greiðslu kærumálskostnaðar eftir mati dómsins. Varnaraðili krefst þess, að málskostnaðarákvæði héraðs- dóms verði staðfest og sóknaraðili dæmdur til að greiða hon- um kærumálskostnað eftir mati dómsins. Áður en til málssóknar kom, synjaði varnaraðili sókn- araðilja allrar greiðslu fyrir starf hans tímabilið frá 1. októ- ber 1944 til loka þess árs, og kannaðist varnaraðili ekki við skyldu sína til greiðslu þeirrar fjárhæðar, sem dæmd var í 466 héraði, fyrr en í greinargerð, er lögð var fram í málinu, en ekki bauð hann þá fram greiðslu þess fjár. Samkvæmt þessu þykir rétt að dæma varnaraðilja til að greiða sóknaraðilja málskostnað í héraði, er þykir hæfilega ákveðinn kr. 300.00. Svo ber og varnaraðilja að greiða sóknaraðilja kr. 150.00 í kærumálskostnað fyrir hæstarétti. Þvi dæmist rétt vera: Varnaraðili, verksmiðjan Drifa h/f, greiði sóknar- aðilja, Karli L. Benediktssyni, í málskostnað í héraði kr. 300.00 og kr. 150. í kærumálskostnað. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Dómur bæjarþings Akureyrar 19. nóvember 1945. Mál þetta, sem dómtekið var þann 9. þ. m., hefur stefnandinn, Karl L. Benediktsson, Munkaþverárstræti 18, Akureyri, höfðað, að undangenginni árangurslausri sáttatilraun, fyrir bæiarþingi Akur- eyrar með stefnu, útgefinni 1. júní s. 1., á hendur stjórn verksmiðj- unnar Drífu h.f., Akureyri, þeim Tómasi Steingrímssyni, Munka- Þverárstræti 35, Gunnari H. Kristjánssyni, Hafnarstræti 86, og Jóni G. Sólnes, Holtagötu í1, öllum á Akureyri, og gerir stefnandinn þær dómkröfur, að stefnd stjórn verksmiðjunnar Drífu h.f. verði fyrir félagsins hönd dæmd til að greiða stefnanda kr. 1920.00 auk 5%o ársvaxta frá sáttakærudegi til greiðsludags og málskostnað að skaðlausu. Stefndi mótmælir stefnukröfunni sem of hárri og krefst þess, að upphæðin verði lækkuð niður í kr, 1000.00. Þá krefst hann málskostnaðar úr hendi stefnanda. Atvik málsins eru þau, að árið 1942 stofnaði stefnandi ásamt fjórum öðrum mönnum ofangreint hlutafélag, og annaðist hann reikningsfærslu fyrir félagið frá stofnun þess til loka júnímán- aðar 1944. Var hann fjarverandi úr bænum um þriggja mánaða skeið eftir það. Stefnandi fékk ákveðna þóknun fyrir starf þetta, miðað við mánuð. Frá 1. jan. 1943 var þóknunin kr. 150.00 á mánuði án uppbóta, en hafði verið nokkru lægri áður. Þegar stefnandi fór úr bænum, sem fyrr segir, vorið 1944, afhenti hann stjórn stefnda bækur þess og skjöl. Er hann kom til bæjarins aftur um mánaðamót sept.-okt. 1944, bað formaður stjórnar stefnda hann að taka við reikningsfærslunni fyrir félagið, og gerði stefnandi það. Færði stefnandi síðan bækur félagsins til loka 467 febrúarmánaðar s. 1., en í fjarveru hans höfðu reikningar einungis verið færðir að nokkru leyti. Stefnandi gerði kröfu til að fá greiddar kr. 1920.00 fyrir vinnu i þágu stefnda fyrir tímabilið 1. okt. 1944 til 1. marz 1945, og miðaði hann þá upphæð við 10 króna greiðslu á klukkustund, og byggir hann stefnukröfu sína á þessu. Stefndi byggir aftur á móti kröfu sína um lækkun upphæðar- innar á því, að félaginu beri ekki að greiða hærri þóknun fyrir bók- færslustarfið en stefnandi hafi fengið áður, enda hafi hann átt að aðvara stefnda um það, er hann tók við starfinu aftur, ef hann ætlaðist til að fá breytt launakjör. Beri stefnanda því að réttu lagi að fá greiddar einungis kr. 150.00 á mánuði frá 1. okt. 1944 til 1. marz 1945, samtals kr. 750.00, auk kr. 250.00 fyrir vinnu við færslu bókanna það timabil, er hann var fjarverandi, sem hann annaðist að nokkkru leyti, er hann kom til baka. Þegar stefnandi tók við starfi sínu aftur eftir þriggja mánaða hlé, var af hálfu hvors aðilja ekki minnzt á þóknun fyrir starfið. Var stjórn stefnda því rétt að líta svo á, að sömu samningar skyldu gilda um þetta efni og áður höfðu gilt, enda bar stefnanda að gera stjórn stefnda ljóst, ef hann gerði kröfu til breytinga á launa- kjörum frá því, sem áður hafði tíðkazt. Ber því að taka kröfu stefnda til greina og dæma stefnda einungis til greiðslu á kr. 1000.00 ásamt vöxtum, eins og krafizt er og ekki hefur verið mót- mælt sérstaklega. Rétt þykir, að málskostnaður falli niður. Því dæmist rétt vera: Stefndi, verksmiðjan Drifa h.f., greiði stefnanda, Karli L. Benediktssyni, kr. 1000.00 auk 5% ársvaxta frá 5. maí 1945 til greiðsludags. Málskostnaður fellur niður. Dómi þessum ber að fullnægja innan 15 daga frá lögbirt- ingu hans að viðlagðri aðför að lögum.