HÆSTARÉTTARDÓMAR 1946 XVII HÆSTARÉTTARDÓMAR ÚTGEFANDI HÆSTIRÉTTUR XVII. BINDI 1946 REYKJAVÍK RÍKISPRENTSMIÐJAN GUTENBERG MCMXKLVII Reglulegir dómarar hæstaréttar 1946. Gizur Bergsteinsson. Forseti dómsins frá 1. janúar til 31. ágúst. Jón Ásbjörnsson. Forseti dómsins frá 1. september til 31. des- æmber. Árni Tryggvason. Jónatan Hallvarðsson. Þórður Eyjólfsson. 10. 11. 12. 13. 14. Registur. I. Málaskrá. Dómur Réttvisin og valdstjórnin gegn Höskuldi Guðmunds- syni. Ómerking héraðsdóms og heimvísun máls Ármann Jakobsson gegn Sveini Frímannssyni og Agli Sigurðssyni. Kærumál. Frávísunardómur ómerktur og máli vísað til héraðsdómara ........ Réttvísin og valdstjórnin gegn Ólafi Johnson og Arent Claessen. Brot gegn verðlagslögum og gjald- eyris. Sýknað af ákæru um brot á XV. kafla hegn- ingarlaganna ........0.0000 00. ee nett. RBéttvisin og valdstjórnin gegn Jóhannesi Sölva Sig- urðssyni. Bifreiðarslys. Manndráp af gáleysi Jón N. Jóhannessen gegn Guðmundi Jóhannessyni. Leigutaka gert að rýma húsnæði .................. Réttvísin og valdstjórnin gegn Hinrik Ragnarssyni. Um öflun rækilegri gagna ........000.0.00 00... Hansina Eiríksdóttir gegn Hector h/f. Húsaleiga. Útburðarmál s.ccceeeen eens Sildarverksmiðjur ríkisins gegn Kaupfélagi Eyfirð- inga og gagnsök. Um öflun rækilegri skýrslna .... Valdstjórnin gegn Hirti Georg Ingþórssyni. Brot gegn bifreiðalögum ..........00000 0... ern... Kristján Kristjánsson gegn Egsert Eggertssyni. Húsaleiga. Útburðarmál .......00..0.0.. Magnús Thorlacius gegn Stjórn Lögmannafélags Ís- lands. Kærumál. Agamál lögmanna. Ómerking úr- skúrðar .......0000 err Valdstjórnin gegn Ingibjarti Helga Magnússyni. Brot gegn bifreiðalögunum ......0.00000 00... Réttvísin gegn Vernharði Eggertssyni. Þjófnaður .. Valdstjórnin gegn Gústav Straumberg Karlssyni. Brot gegn lögum nr. 62/1915 og rgj. nr. 48/1920 .. Ottó Jörgensen, Þóroddur Guðmundsson, Kristján Bls. 27 31 34 35 41 44 47 53 ö7 16. 17. 18. 19. 20. al. 22. 23. 24. 29. 30. Dómur Sigtryggsson, Guðbrandur Magnússon og Óskar Garibaldason gegn Jóhanni Þorvaldssyni, Hjörleifi Magnússyni, Haraldi Gunnlaugssyni, Jónasi Jónas- syni, Halldóri Kristinssyni, Kristjáni Sigurðssyni og Skafta Stefánssyni og gagnsök. Innsetningar- mál. Samvinnufélög ........000000.000n. 0... Sigurður Jónasson, Gestur Pálsson og Jónas Ólafs- son gegn tollstjóranum í Reykjavik f. h. ríkissjóðs og gagnsök og tollstjórinn í Reykjavík f. h. ríkis- sjóðs gegn Ólafi Þorsteinssyni og Sigurborgu Geirmundardóttur. Skattamál ............0.0...... Sigurður Benediktsson gegn Magnúsi Thorlacius f. h. King Features Syndicate Inc., New York. Skulda- FRÁ a one 0 a sn á 0 á miði á á 3 BR á ha Réttvísin og valdstjórnin gegn Jóni N. Jóhannssyni. Bifreiðalagabrot. Manndráp af gáleysi ............ Valdstjórnin gegn Jóni Sigurðssyni Erlendssyni. Brot gegn áfengislögum, bifreiðalögum, umferðar- lögum og lögreglusamþykkt ........2.000000..00.. Björn Pálsson gegn Guðmundi Sigurðssyni. Ómerk- ÍR á á sa 5 ið Á 0 BR á ki 0 ennið 0 Björn Björnsson gegn bæjarstjóranum í Neskaup- stað f. h. bæjarsjóðs. Ómerking og heimvísun .... Hermann Hjartarson gegn hreppsnefnd Breiðdals- hrepps. Vísun máls frá hæstarétti .............. Leifur Böðvarsson gegn bæjarfógetanum á Akra- nesi f. h. ríkissjóðs. Skattamál .................... Jakob Jónsson, Kristján Jónsson, Þorsteinn Jóns- son og Björgvin P. Jónsson gegn Verzluninni Agli Jacobsen h/f. Húsaleiga. Útburðargerð .......... . Kristján Guðmundsson gegn Halldóri Benediktssyni. Útivistardómur .........0..00.0 s.n Útgerðarfélagið Narfi gegn Áka Jakobssyni. Frest- "ur veittur til sameiningar mála í hæstarétti ...... . Sigurður Jónasson gegn tollstjóranum í Reykja- vík f. h. ríkissjóðs og gagnsök. Skattamál ........ . Bæjarstjórn Siglufjarðar f. h. bæjarsjóðs gegn dán- arbúi Ingvars Guðjónssonar. Útsvarsmál. Lögtaks synjað í skuldafrágöngubúi .................2..... Guðmundur Jóhannsson gegn Ólafi Halldórssyni. Bifreiðamál. Skaðabótamál ........0.00000000.000... Fjármálaráðherra f. h. ríkissjóðs gegn Viggó Björg- ólfssyni og gagnsök. Fébótamál samkvæmt lögum nr. 99/1943 ......0.000 00. e nn 114 v Bls. 106 114 134 138 138 139 146 150 VI 31. 32. 33. 34. 35. 36. 37. 38. 39. 40. 41. 42. 43. 44, 46. 47. 48, 49. Dómur Franz A. Andersen gegn Tryggva Magnússyni og gagnsök. Ósannað, að sala hlutar hefði gerzt ... Valdstjórnin gegn Valdemar Ragnari Jónssyni. Brot gegn lögum nr. 105/1936 ..........000000000000.. Réttvísin og valdstjórnin gegn Sigurði Guðna Gisla- syni. Ómerking máls og heimvísun .............. Gunnar Bjarnason gegn Þorleifi Ben. Þorgrimssyni og Sigrúnu Pétursdóttur. Verklaun dæmd ....... RBéttvísin og valdstjórnin gegn Hinrik Ragnarssyni. Refsing og fébætur vegna líkamásrásar .......... Olíðverzlun Íslands h/f gegn hreppsnefnd Blöndu- ósshrepps f. h. hreppsins. Ómerking máls og heim- VÍSUM sl 00 lu a ER A á RÖÐ ES FS Á BR BK Laxinn h/f gegn Vélsmiðjunni Jötni h/f. Kærumál. Kröfu um frest synjað ......0.0000000 0... Valdstjórnin gegn Rögnu Sigurðardóttur. Brot gegn lögum nr. 3/1943 um verðlag .........0...0.00.... Valdstjórnin gegn Agnari Stefánssyni. Brot gegn 1. og 3. mgr. 23. gr. laga nr. 23/1941 um bifreiðar .. Vigfús Pálmason gegn Ragnari Guðmundssyni. Inn- setning í leigt húsnæði .........000..0. 0... ...0...0.. Ólafur O. Guðmundsson f. h. h/f Oddgeirs gegn Sigurgeir Sigurjónssyni. Utivistardómur .......... Enok Ingimundarson gegn Ólafi Eliassyni. Útivistar- ÓF ða á á A a A a Jón Magnússon gegn h/f Sæfara. Útivistardómur Ólína J. Erlendsdóttir gegn Oddnýju E. Sen og Jóni Dúasyni, Um það, hvort tilgreinda spurningu mætti leggja fyrir vitni. Kærumál ............00....... Ólína J. Erlendsdóttir gegn Oddnýju E. Sen. Kæru- mál. Um dómkvaðningu matsmanna ............. Réttvísin gegn Sveini Bergmanni Bjarnasyni og Birni Kolbeinssyni. Árás á lögreglumenn ........ Réttvísin og valdstjórnin gegn Emil Hjartarsyni og Jóhannesi Halldórssyni. Manndráp af gáleysi og brot gegn bifreiðalögum ..........000000 00... Rútur Jónsson gegn Jakob Thorarensen. Húsaleigu- mál. Útburðargerð ...........0..00000. 0... 0... Réttvísin og valdstjórnin gegn Steini Jónssyni og réttvísin gegn Guðmundi Kristjánssyni. Brot á verð- lagslögum og 147. gr. hegningarlaganna .......... Árni J. Björnsson gegn hreppsnefnd Borgarness- hrepps f. h. hreppsins. Um valdsvið hreppsnefndar og byggingarnefndar. Lögbann ..............0.... RS % % % % % % Bls. 162 168. 174} 174 178 184 186. 189 198 205 205 206. 206: 208: 212 219 226 230 235 öl, o2. 53. öd. öð. öð. 60. 61, 62. 63. 64. 63. 66. 67. 68. 69. Dómur Réttvísin gegn Gísla Sigurðssyni. Lögreglumaður verður offari. Fyrning sakar .................... Réttvísin og valdstjórnin gegn Hirti Magnúsi Guð- mundssyni og Einari Sigurjónssyni. Brot á bifreiða- lögum og umferðarlögum. Manndráp af gáleysi .. Guðmundur Ólafsson gegn Guðmundi Sigmundssyni. Húsaleigumál .........00000000 0000 senn. Júlíus Davíðsson gegn Ólafi Ásgeirssyni. Húsaleigu- mál. Útburðarmál ........00.0.000..0 000... Magnús Andrésson gegn Kristjáni Kristjánssyni. Um öflun frekari skýrslna ......0.00000000. 00... . Valdstjórnin gegn Jóhanni Þorgrimi Friðrikssyni. Ölvun við bÞifreiðarakstur ...........00000..0... . Bergsveinn Guðmundsson gegn Sigurði Ólafssyni og Helga Péturssyni. Verksamningur. Vanefndir. BI a nn 200 ax enni í 8 FR SF A BR BE SIÐ ER Eigendur jarðarinnar Þingness gegn landbúnaðar- ráðherra f. h. ríkissjóðs, eiganda jarðarinnar Hests, og kirkjumálaráðherra sem fyrirsvarsmanni Reyk- holts- og Hvanneyrarkirkna. Kærumál. Um valdsvið matsmanna samkvæmt 84. gr. laga nr, 112/1941 Hedvig D. Blöndal gegn Páli Zóphóniassyni og gagnsök. Húsaleigumál. Um rýming húsnæðis .... Réttvísin gegn Jóni Guðjónssyni. Likamsárás og brot á HÚSÍPIÐI 2. 00 ei ið a a BIÐ Á RA BÖR BR á Jón Jónsson gegn Kristjáni Jónssyni. Húsaleigumál og útburðar css: sessa Jón Magnússon gegn Ólafi Stefánssyni. Húsaleigu- mál og útburðar .......00.0000e.esnnen.ss. nn. Friðrik Guðjónsson gegn h/f Hrönn og gagnsök. Bjarglaun ..........000000eeeeerennnrr Réttvísin gegn Sigfúsi Jónassyni. Brot gegn 1. mgr. 221. gr. hegningarlaganna ..........20000000000.0.. Þorsteinn Ásgeirsson gegn fjármálaráðherra f. h. ríkissjóðs og gagnsök. Skaðabætur samkvæmt lög- um nr. 99/1943 .......0000 0000 Ingibjörg Jónsdóttir gegn Halldóri Guðmundssyni. Mál til heimtu húsaleigu og skaðabóta vegna þrá- setu sn á á 2 á a í á na ni a 0 Sé 10) á Valdstjórnin gegn Jóni Tómasi Markússyni. Akstur “manns, er var með áhrifum áfengis ............ Ingólfur Bjarnason f. h. Rafækjaverzlunarinnar Ljósafoss gegn Magnúsi Jónssyni. Húsaleigumál .. Borgarstjórinn í Reykjavik f. h. bæjarsjóðs gegn ið et æð si s2o . 2 9 æt R a to a VII Bls. 239: 262, 286. 290: 301 303: 306. VII Dómur Bis. háskólaráði f. h. Sáttmálasjóðs sem eiganda Tjarnar- biós. Útsvarsmál .......0..0000 00 eeen. 24, 309 70. Sighvatur Blöndal gegn fjármálaráðherra Í. h. rík- issjóðs. Synjun frests í máli. Kærumál .......... 24 312 71. Réttvísin og valdstjórnin gegn Guðmundi Holberg Þórðarsyni og Brynjólfi Einarssyni. Ómerking dóms og heimvísun .......0.00000.0nceennn nr. 79. Hermann Hjartarson gegn hreppsnefnd Breiðdals- hrepps f. h. hreppsins. Útsvarsmál. Lögtak fram- kvæmt af hreppstjóra .......000000 00 ne en en... 5, 342 73. Hreppsnefnd Svarfaðardalshrepps f. h. hreppsins gegn Stefáni Jónssyni og gagnsök. Um eignarrétt að fjöru á hafnarsvæði ........00.00000. 00.00.0000. 6; 345 74. Ingibjörg Einarsdóttir gegn skiptaráðandanum í Reykjavík f. h. dánarbús Sigurðar Sveinssonar. 314 ex Barnsfaðernismál .......0.000000 0000... rn... 7; 349 75. Slippfélagið í Reykjavík h/f gegn Ludvig Larsen og gagnsök. Skaðabótamál .......000000.0.00 0... 8, 353 76. Jón Jónsson gegn Ingólfi Guðmundssyni og gagn- sök. Skaðabótamál .......000000000 0000... 1% 358 77. Jón Ingimarsson gegn Guðmundi Holberg Þórðar- syni og Halldóru Björnsdóttur og gagnsök. Útburð- ATMÁL ....00000 eeen 1% 362 78. Eigendur og ábúendur Ölvaldsstaða, þeir Gunnar Jónsson, Björn H. Jónsson, Einar Runólfsson og Al- bert Jónsson gegn Ólafi Ólafssyni og Benjamin Ólafssyni. Úrskurður gerðardóms úr gildi felldur 14, 366 70. Hafnarstjóri Reykjavikur f. h. hafnarsjóðs gegn tollstjóranum í Reykjavík f. h. ríkissjóðs. Ekki skylt að greiða fasteignaskatt af hafnarmannvirkjum i% 374 80. Jóhann Þ. Jósefsson gegn Magnúsi Thorlacius. Kærumál. Ómerkingar- og frávísunarkröfu hrundið 1% 378 81. Ásgrímur Albertsson gegn Erlendi Þorsteinssyni. Kærumál. Ómerking og heimvísun .............. 15 381 82. Ásgrimur Albertsson gegn Erlendi Þorsteinssyni. Kærumál. Ómerking og heimvísun .............. 1% 382 83. Fiskur €£ Ís h/f gegn Höjgaard £ Schlutz A/S. Skaðabótamál ..........2%22..ennn ene 1%, 384 84. Einar M. Einarsson gegn Skipaútgerð ríkisins. Skaðabótamál ......... Í IR á A fi Á #2 á a 1s. 399 85. Þorlákur Einarsson gegn J. Þorláksson á Norðmann. Skáaðabótámál ss 5 a á aða a a a 20 397 86. Valdstjórnin gegn Eyvindi Árnasyni. Brot á verð- lagslögum .........000000 000. 20 404 87. 88. 89. 90. 91. 92. 93. 94. 95. 96. 97. 98. 99. 100. 101. 102. 104. 105. Dómur Réttvísin gegn Hauki Einarssyni, Magnúsi Gíslasyni og Steingrími Agli Þorkelssyni. Þjófnaður og þjófsmeyzla .......0002000 00 eenveer er nennt. Skipaútgerð ríkisins gegn Hraðfrystihúsi Dyýrfirð- inga. Um öflun frekari skýrslna ................ Þóra Borg Einarsson f. h. sjálfrar sin og sonar sins, Gunnars Borgþórs Gunnarssonar gegn fjár- málaráðherra f. h. ríkissjóðs og gagnsök. Skaðabóta- mál samkvæmt lögum nr. 99/1943 ........22.02... Sigurður Sigmundsson gegn Vigfúsi Einarssyni. Úti- vistardómur ......2000 000 ss Sigurður Björgvin Þorsteinsson. gegn Kristinu Jó- hönnu Guðmundsdóttur. Útivistardómur ......... Ólafur E. Einarsson á Co. h/f gegn Oddi Kristins- syni. Kröfu um hafningu máls hrundið. Frestur veittur .........0..0en ens Vélbátatrygging Eyjafjarðar gegn Jóni Ásgeirssyni. Vátryggingarmál ......00.00000 en 0n een. nn... Jónas Hvannberg gegn Skafta Daviðssyni og Davið Jóhannessyni og gagnsök. Um öflun skýrslna .... Hreppsnefnd Skilmannahrepps f. h. hreppsins gegn bæjarstjóra Akraness f. h. bæjarsjóðs. Útsvarsmál. Ágreiningur dómenda .......0.000.0.. 00.00.0000... Borgarstjórinn í Reykjavik f. h. bæjarsjóðs gegn eigendum Alþýðublaðsins. Dtaaninál a Eg H/f Sæfinnur gegn bæjarstjóranum í Neskaupstað f. h. bæjarsjóðs. Kærumál. Frestun máls ........ H/f Foss gegn Sigfúsi Baldvinssyni og Hirti Lárus- syni. Um málskostnað. Kærumál ................ Ragnheiður Guðmundsdóttir gegn Sigfúsi Sighvats- syni. Um öflun skýrslna ......0..0.00.0 0000... Ólafur E. Einarsson £ Co. h/f gegn Oddi Kristins- syni. Útivistardómur ......00000000 00... 000... Jón Þorsteinsson og Kristin Dahlsted gegn Karli Árnasyni. Útivistardómur ............0000000000.. María Jónsdóttir gegn Sigurði Berndsen. Kærumál. Synjað frests ........2000000 00 nenna Skipaútgerð ríkisins gegn hreppsnefnd Flateyrar- hrepps f. h. hreppsins. Skaðabótamál ............ Skipaútgerð ríkisins gegn hreppsnefnd Flateyrar- hrepps, f. h. hreppsins. Skaðabótamál ...... Sr Ásgeir Kristjánsson gegn Kaupfélagi Þingeyinga og sagnsök. Um samskipti samvinnufélags við félags- MM. í pr 3 str á 1 nr nn 0 Á BR PR ARÐ 6 Ð B R ts R to st SN si a ts Ax a 1 Su ex IX Bls. 407 414 415 440 440 442 449 A 106. 107. 108. 109. 110. 111. 112. 113. 114. 115. 116. 117. 118. 119. 120. 121. 122. 123. 124. 125. Dómur Dánarbú Ásgríms Sigfússonar, Ásgeir Stefánsson og Þórarinn Egilson gegn h/f Sviða. Skýring og fylling SAMNINgS .......20.0.00000 sv ever Ásgrímur Albertsson gegn Erlendi Þorsteinssyni. Synjun frests. Kærumál .........00.000000000 00... Holger P. Gíslason gegn Benedikt Sigfússyni. Bif- reiðaslys. Skaðabótamál ..........200000.0. 00... Ásgrímur Albertsson gegn Erlendi Þorsteinssyni. Kærumál. Ómerking úrskurðar .................. Réttvísin og valdstjórnin gegn Friðrik Jónssyni. Bif- reiðarslys. Manndráp af gáleysi .................. Réttvisin gegn Jóhanni Hermanni Júlíussyni og Sig- urði Björnssyni. Manndráp af gáleysi ............ Mjólkursamsalan í Reykjavík gegn borgarstjóranum í Reykjavík f. h. bæjarsjóðs. Útsvarsmál ........ Einar B. Guðmundsson f. h. Mildred M. Mc. Coy gegn Gunnari Sveinssyni. Bifreiðaslys. Skaðabætur .... Jóhann Karlsson £ Co. gegn Eiríki Kristjánssvni. Útivistardómur ..........0000. 000... Hraðsteypan Málmur h/f gegn Hans Þorsteinssyni. Útivistardómur ..........2..0.00 0000 ns Úlfar Valberg Þorkelsson gegn Guðbjörgu Maríu Helgadóttur. Útivistardómur ...........00..0.0..... Dieseltogarar h/f gegn Guðmundi Guðmundssyni. Skaðabætur vegna brottvikningar úr stöðu ........ Lárus Þ. Blöndal gegn h/f Björgvini. Kaupkröfu hrundið. Tómlætisverkun ............000000..00... Helgi Thorlacius, Rakel Sigurðardóttir og Helga Pétursdóttir gegn Önnu Guðmundsdóttur og Ástriði Ingimundardóttur. Ómerking úrskurðar. Kærumál Jóhann Hákonarson gegn Hjálmari Þorsteinssyni. Máli frestað sjálfkrafa í hæstarétti. Kærumál .... H/f Shell á Íslandi gegn H/f Gísla Súrssyni. Þóknun fyrir aðstoð skipi til handa ............ Réttvisin gegn Kristjáni Birni Bjarnasyni. Mann- dráp af gáleysi .......000000.0000 00. Mjólkurbú Flóamanna gegn fjármálaráðherra f. h. ríkissjóðs. Gjald í varasjóð samvinnufélags ekki talið til rekstrarkostnaðar félagsins ........,.,.. Réttvísin og valdstjórnin gegn Árna Magnúsi Bjarna. syni. Bifreiðaslys. Sýknað af ákæru um manndráp af gáleysi. Ágreiningur dómenda ...,............ Sigfús Baldvinsson og Hjörtur Lárusson gegn Ólafi 1%0 9 2845 2%0 3%g 30, 30, 5, 1 %1 1%, 15, 1, Bls. 460 467 470 476 479 486 490 494 494. 4941 495 499 505 öll öl5 öl8 126. 127. 129. 130. 131. 132. 133. 134. 135. 136. 137. 138. 139. 140. Dómur Stefánssyni og gagnsök. Sýknað af bótakröfu vegna brottvikningar skipstjóra ........................ Vélbátatrygging Eyjafjarðar og Leó Sigurðsson gegn Helga Benediktssyni. Sjálfkrafa frávísun máls frá hæstarétti ............2020000000. 000 Réttvísin og valdstjórnin gegn Sæmundi Guðmunds- syni, Um öflun skýrslna ......................., - H/f Rifsnes gegn Kaupfélagi Eyfirðinga og gagnsök. BJALLAN, ss ai 5 8 3 a á þá in a enn 00 á a H/f Fákur gegn Þórarni Gunnlaugssyni. Útivistar- dómur ..........0.0000 0000 enn Guðmundur Valgrímsson og Magnús Guðmundsson gegn Kristjáni Elíassyni. Útivistardómur ........ Anna Guðmundsdóttir og Ástríður Ingimundardóttir gegn Helga Thorlacius, Rakel Sigurðardóttur og Helgu Pétursdóttur. Kærumál. Synjun frests ...... Stórstúka Íslands gegn borgarstjóranum í Reykjavík f. h. bæjarsjóðs. Útsvarsmál .........,............. Réttvísin og valdstjórnin gegn Þorvaldi Jónas- syni. Brot gegn 219. og 245. gr. laga nr. 19/1940 og gegn bifreiðalögum, umferðarlögum, áfengislögum og lögreglusamþykkt ......0.0..2..000. 0 Sölumiðstöð hraðfrystihúsanna gegn borgarstjóran- um i Reykjavík f. h. bæjarsjóðs og gagnsök. Útsvars- Ál, sa von 0 eða ene a an á ÞIÐ A a a Á Á SRI Hringbraut 56 h/f gegn borgarstjóranum í Reykjavík í. h. bæjarins. Skýring og fylling leigusamnings um lóð ..........0.00. 000... Valdstjórnin gegn Guðna Ásgrímssyni. Brot gegn bifreiðalögum ..........0000.0.0.nsne rr Matthildur Halldórsdóttir og Kjartan Talkdbáson gegn fjármálaráðherra f. h. ríkissjóðs og gagnsök. Skaðabótamál samkvæmt lögum nr. 99/1943 ...... Kaupfélag Siglfirðinga gegn Útibúi Útvegsbanka Ís- lands h/f á Siglufirði. Víxilréttur glataður vegna vangeymslu. Ágreiningur dómenda ............... Póst- og símamálastjóri f. h. ríkissjóðs gegn borgarstjóranum í Reykjavik f. h. bæjarsjóðs. Skýr- ing á 6. og 7. gr. laga nr. 22/1945 ................ H/f Bragi gegn erfingjum Einars Benediktssonar. Málflytjanda brast heimild til að krefjast skýrslu um málsatriði. Kærumál .„...........0...00....0.. Ha %2 %2 14, 142 1%, 1%, 1%;, Xl Bls. 526 532 539 539 544 544 545 547 ö49 566 570 975 578 585 594 599 Xll 141. 142. 143. 144. 145. Dómur Áki Jakobsson gegn Guðmundi Jörundssyni og gagn- sök. Um öflun skýrslna ........000000....0.0 000... Jóhanna Pálmadóttir gegn Guðjóni Sæmundssyni. Synjað innsetningar í herbergi .........02.20.... Georg Magnússon gegn Hildiþór Loftssyni. Útivistar- dÓMUr .....0.000r nn Guðlaug Björnsdóttir gegn Magnúsi Jónssyni. Kröfu um frávísun máls frá héraðsdómi hrundið. Kærumál Karl Þorfinnsson gegn Hermanni Guðjónssyni og Magnúsi V. Jóhannessyni. Um vitnishæfi. Kærumál 192 2% 2 ?% 2 2, Bls. 602 603 607 608 610 II. Nafnaskrá. A. Einkamál. Bls. Áki Jakobsson ..........000000. ens 138, 602 Akranesskaupstaður ........0000000.00sessssss rr 429 Albert Jónsson ...........2eeeeeeeeeessss nr 366 Alþýðublaðið, eigendur .........0.000000000 00 svnn 433 Andersen, Franz A. .......20000.eeeneensssss ss 162 Anna Guðmundsdóttir .........00200.0...en00nn 504, 545 Ármann Jakobsson .........0..0..0 0. 8 Árni J. Björnsson ........0...eeeenee eee 235 Ásgeir Kristjánsson ...........00.0.0.000en en 449 Ásgeir Stefánsson .........0.0..0 000. 460 Ásgrímur Albertsson .......0000000.00 381, 382, 467, 473 Ásgrímur Sigfússon, dánarbú .........0.0000. 0000... 460 Ástríður Ingimundardóttir ...........00.0..0.00... 0... 504, 545 Benedikt Sigfússon .........0.0.00..0000snð sn 470 Bergsveinn Guðmundsson ......00.000000c00n ss 262 Berndsen, Sigurður ..........0.0000 00. .ceessnsa 440 Bjöfgvifi ól a una sú úr E I BB SS li á na a 499 Björgvin P. Jónsson .........0..00c0.eecceenss 134 Björn Björnsson ...........0000.00. 00 eeðnðð nn 127 Björn H. Jónsson ............0. see .0enðs ss 366 Björn Pálsson ............0.....eneeerðnrs 124 Blöndahl, Sighvatur .........0.00000000cnnennnn 312 Blöndal, Hedvig D. .........000000000002 son 269 Blöndal, Lárus Þ. ...........cceeeeeneessssss 499 Blönduóshreppur .........00000 000 ss ða 184 Borgarnesshreppur sanns eir 235 Bragi h/f .............0000 ee eeeeess ss 599 Breiðdalshreppur .........00..000080 00. 128, 342 Coy, Mildred M. Me. .......0000e0eeeensnenn nn 490 Dahlsted, Kristín .............0.00. 00 .ennen sn 440 Davið Jóhannesson .......0.000eeeeeesessssssn 428 Dieseltogarar h/f ............ee..eeeeeesssas nr 495 Eggert Eggertsson ..........0.0.sssessssssnnss 41 Egill Sigurðsson ..........0.0000.sseeeesssnssss 8 XIV Nafnaskrá. Bls Einar B. Guðmundsson f. h. Mildred M. Mc. Coy ............ Atli Einar Benediktsson, erfingjar .......0000000 000... 599 Einar M. Einarsson ........00000 000 392 Einar Runólfsson ........00.. 0000 en eens 366 Einarsson, Borg, Þóra ........00000 0000 nennt 415 Eiríkur Kristjánsson .........0... 0... nee renn 494 Enok Ingimundarson ......0..0000. 000. en ennta 205 Erlendur Þorsteinsson .......000.0.0000 0. 0... „2. 381, 382, 467, 473 Fákur h/f „......000.00. 0000 n enn 544 Fiskur úr ÍS HÆ gg vs 0 384 Flateyrarhreppur .....0000..000 ene nn nn nanna 442, 445 Foss h/f .....00...000 00. err 436 Friðrik Guðjónsson .......00000.. 0000. 286 Georg Magnússon .........000000 nn. 607 Gestur Pálsson .........00000 00 nan 106 Gísli Súrsson h/f ......000000 000 enn 506 Guðbjörg María. Helgadóttir .......0..0.0.00. 00... 0... 494 Guðbrandur Magnússon ........0000 0000... 60 Guðjón Sæmundsson ........0000 000 n nennt 603 Guðlaug Björnsdóttir .......00000020... ne. r rn 608 Guðmundur Guðmundsson .....0.0000200 nest enn 495 Guðmundur Holberg Þórðarson ......0..00%%. 0... en 00 n 0 362 Guðmundur Jóhannesson .....0...0000 0000 ð nn 97 Guðmundur Jóhannsson ......000.0 0000. 0 even 150 Guðmundur Jörundsson 22.20.0000... 00. n nn 602 Guðmundur Ólafsson ........0.000. sn seen 252 Guðmundur Sigmundsson ....0..00000000 0000. 252 Guðmundur Sigurðsson .........00000000.. 2. 0124 Guðmundur Valgrimsson ......0.00000 0. eeen 2. 544 Gunnar Bjarnason „22.00.0000... 000 nennt 174 Gunnar Borgþór Gunnarsson 00.00.0000... 0000... a 415 Gunnar Jónsson ....00.0000000 0. að 366 Gunnar SveinSSOn .....0.0.0.0. 00. 490 Hafnársjóður Reykjavíkur „.....0000000 0000 374 Halldór Benediktsson .......0.00000.ennen rennt 138 Halldór Guðmundsson ........00eeeee0 ss 301 Halldór Kristinsson .......000000 0000. 60 Halldóra Björnsdóttir .......0.000.0... eeen 0 nr nn nr 362 Hans Þorsteinsson .......000. 000 .ssrðnn enst. 494 Hansína Eiríksdóttir ......... 2ccccccececeeenener rr 32 Haraldur Gunnlaugsson .......0..0.0 0000... Ea in a 60 Hector h/f 22.02.0000. err a 39 Helga Pétursdóttir ..........00.2. 00 eeen etern 504, 545 Helgi Benediktsson ......... rip mon son e an EF RS fr 3 lina yn egg 5 0532 Helgi Pétursson ........00.0 0000 eðr nennt 262 Nafnaskrá. Hermann Guðjónsson ......000000000 00. Hermann Hjartarson .......0..20.000 000. 128, Hildiþór Loftsson ...........000000 0 .0.n ss Hjálmar Þorsteinsson .........2.25000 00. Hjörleifur Magnússon ........00.00.000.0 0... Hjörtur Lárusson ........0000.00 000. 436, Hölgéf P. GiSlásÖfi í sa á ti 3 í 8 08 8 6 #8 5 5 5 ÖÐ á bn 2 nn a nn sn Hraðfrystihús Dýrfirðinga ................0...0.... 0... Hraðsteypan Málmur h/f ........0..0000 0000 Hringbraut 56 h/f ........0.200000. 0... Hrönn h/f ...........0..20 0000 kvannbötg, Jólas a 232 a séð 53 á 208 8 08 á #0 5 5 á a nn a am a na 5 Hvanneyrarkirkja ...........0000002 0000. Höjgaard á Schultz A/S ......0.0000 00 Ingibjörg Einarsdóttir ....................0.0.. 2 Ingibjörg Jónsdóttir .............22000.08 0... Ingvar Guðjónsson, dánarbú .............0%. 00... r J. Þorláksson £“ Norðmann ........0.0000.. 000. að Jakob Jónsson .........0.00%2.000n nr Jóhann Hákonarson ........0.000000 0... ð nr Jóhann Karlsson £ Co. ....0.0.0000.00r ss Jóhann Þ. Jósefsson .......0000000. 000... Jóhann Þorvaldsson ............00000 000. 0 nn í Jóhanna Pálmadóttir ..............0...000 000. Jón Ásgeirsson .............0..0000 0. Jón Dúason .................. EG GR 0 EB IR Á A ni á 0 nn #6 3 Jón Ingimarsson ..............0000.0 0000 sn Jón JÓNSSOR ss sa á RA RM a 4 ia Jón Jónsson, Hofi .............000% 000. sess Jón N. Jóhannessen ...........0000000. 0. ins Jón Magnússon .....0c0ssssssssvsrss rss Jón Magnússon, Óðinsgötu 11 ................... ha a nm Jón Þorsteinsson ..............0.0.. lE 83 senn it si á it 3 RS Jónas Jónasson ...........0000.000 ens n nn Sa ri á Jónas Ólafsson ............0.00000 00 rn. Í Júlíus Davíðsson ..........002.0..0.0 000 enn Karl Árnason .............00000 0000. Í í ii aðli Kaupfélag Eyfirðinga ...........00...0000 0... 34, Kaupfélag Siglfirðinga ......1..0..20....5.. 0... 5 Kaupfélag Þingeyinga ............0..00... 0... san King Features Syndicate, Inc. a bi #0 0 NS Ea a A Flhrtaa * -Jakóbsson Í na ÁR I 55 EÐ 1 á á mm a a ps sta gp a 3 xvI Nafnaskrá. Bls Kristján Elíasson ..........0..0.0 0000. 000 eeen nð tr. 544 Kristján Guðmundsson .......000002eee eneste ðrnrre rr 138 Kristján Jónsson, Fossagötu 1 .......0.002.000 00.00.0000. 279 Kristján Jónsson, Klapparstíg 31 .....0.....000000 0000. 00.... 134 Kristján Kristjánsson ......0.0000000000enenreernn nr. 258 Kristján Kristjánsson borgarfógeti ..........0020.0000.00.... 41 Kristján Sigtryggsson ........000002e nennt r rn 60 Kristján Sigurðsson ........0.0000000.. nn nn enn... 60 Larsen, Ludvig ........ ls 353 Laxinn h/f .......0.00.0. 00. neeeennn sr 186 Leifur Böðvarsson .......000000 00 nn sess 129 Leó Sigurðsson .........0000.0000 neee ennta 532 Lögmannafélag Íslands, stjórn ........000000 00... ene... 44 Magnús Andrésson .....0.00.00000 een rennt ntn nr. 258 Magnús Guðmundsson .......00.00000 0 tðtnennrnnrr nr. 544 Magnús Jónsson, Freyjugötu 10 .........00000000000.. 0020... 303 Magnús Jónsson, Laugavegi 27 .......2..00000 0000... 0. 608 Magnús V. Jóhannesson ......0000.00 eee ennta nr nr 610 María Jónsdóttir .........000000.0 0... sr 440 Matthildur Halldórsdóttir ..........0000000. nn ene. 478 Mjólkurbú Flóamanna .......000000 0. eee rrenrennrr en. 515 Mjólkursamsalan í Reykjavík ...........0.000 000... 00... 486 Narli, útgerðarfélag .........000000 0000 even 138 Neskaupstaður .........0.000000 0000 naar 127, 435 Oddgeir h/f ........0..00000000 0... er 205 Oddur Kristinsson .......00000 0. 00en er err 421, 439 Ólafur Ásgeirsson ........0000.0. 00 et ns tre 255 Ólafur E. Einarsson £ Co. h/f 22.00.0000... 0000... 421, 439 Ólafur Elíasson ......cc..... 00 tr 205 Ólafur Halldórsson ........000000 0. a 150 Ólafur Stefánsson ..........00 000 281 Ólafur Stefánsson, Akttreyri „00.00.0000... 0... 526 Ólafur Þorsteinsson ........0.000 eeen 106 Ólína J. Erlendsdóttir ..........0.0.0.0... so .. 206, 208 Olíuverzlun Íslands h/f .......00000. 000 cant. 184 Óskar Garibaldagon ..........00000 0. eðr rðr 60 Ottó Jörgensen .......000000.0 0000 en str ran 60 Páll Zóphóníasson .......0000 0000 00 neðra r 269 Raftækjaverzlunin Ljósafoss .......0.00000000 000... 0... 303 Ragnar Guðmundsson .....00c0e0ereenrernrvnnr ner 198 Ragnheiður Guðmundsdóttir ........... a aði á andi á (RIÐ ES ER Á ag #90 438 Rakel Sigurðardóttir .........000000000n neva ennnn0r.... 504, 545 Reykholtskirkja .........00000 000 eeeeessnsnneennern 266 Reykjavíkurbær ...........000... 309, 433, 486, 547, 566, 570, 504 Rifsnes h/f ..........00000 00 esennnvasssesrnnnnass nn 539 Nafnaskrá. XVI Bls. Ríkissjóður 106, 129, 139, 156, 266, 297, 312, 374, 415, 515, 578, 594 Rútur Jónsson .........0..0000000. 0000. 226 Sáttmálasjóður, eigandi Tjarnarbiós ..................... 000. 309 Sen, Oddný E. ..........2.0000. 00 00ðð rr 206, 208 Shell á Íslandi h/f ............))0....... sr 506 Sigfús Baldvinsson ..............0.....00.0.00 0. 436, 526 Sigfús Sighvatsson ............)......0.... 0 438 Siglufjarðarkaupstaður ................................ 146 Sigrún Pétursdóttir ................................ , 174 Sigurborg Geirmundardóttir „..............,........0....0 106 Sigurður Benediktsson ............0........0. 114 Sigurður Björgvin Þorsteinsson .........................0... 421 Sigurður Jónasson ...........00%..00... 00. 106, 139 Sigurður Ólafsson ..........0.0....00n ld 262 Sigurður Sigmundsson ............0....00.000. 421 Sigurður Sveinsson, dánarbú ..........................00.., 349 Sigurgeir Sigurjónsson .,........0.......... 205 Síldarverksmiðjur ríkisins .............................0 34 SR DA 0 nn 0 1 428 Skafti Stefánsson .........200.0...00..0 0 60 Skilmannahreppur ...........00..0..00 00 EÐ a ag 429 Skipaútgerð ríkisins ....,...................... 392, 414, 449, 445 Slippfélagið í Reykjavík h/f ..................0....... 353 EÐ ÓS 0 0 sn 0 Sn 345 Stórstúka Íslands .........0..0000..0..... gas Sd Svarfaðardalshreppur ..........,.....0..0.. 345 Sveinn Frímannsson ..... ........00.. 0. 8 MÓI kn 08 2 8 0 á 0 0 BA á ma vn 460 Sæfari h/f ...........0.... 0... a 206 SÆ ME 2 a á 435 Sölumiðstöð hraðfrystihúsanna ........................ 000 566 Thorarensen, Jakob .......0.0.0...... 0000 226 Thorlacius, Helgi ............. rs 504, 545 Thorlacius, Magnús .............0000..0.0. 0000 44, 378 Thorlacius, Magnús, f. h. King Features Syndicate, Inc. ..... 114 Fjararbið 0 am it 0 rs 309 Tryggvi Magnússon .............0....0 000. 162 Úlfar Valberg Þorkelsson ..................... 494 Útvegsbanki Íslands, h/f, Útibú, Siglufirði ..............)) 585 Vélbátatrygging Eyjafjarðar .....................00.0.... 422, 532 Vélsmiðjan Jötunn h/f ...........0.00.0000.. 00. 186 Verzlunin Egill Jacobsen h/f ............... Ra a 0 a 134 Vigfús Einarsson .......................... 0. 421 Vigfús Pálmason ............... Sen 198 XVI Nafnaskrá. Bs. Þingnes, eigendur „20.00.0000... eter ern 266 þóra ls an 5 000 #0 0 áð Eg 0 BB ER BA 460 Þórarinn GunnlaugsSOn .....0.0ðt 00 ner tre 544 Þorlákur Einarsson ........0..0 00 ee et rer nan tr. 397 Þeirleifur Ben. Þorgrímsson ...0c.00ce.errnner renn. 174 Þóroddur Guðmundsson .....ccececcerernnnrr nr 60 Þorsteinn Ásgeirsson ......00..00 ten erna nr rr 297 Þorstölði JÓNSSON wa ene > ci í hi nt et sn EI BN 9 í 134 Ölvaldsstaðir, eigendur og ábúendur ......0.00000 0... 366 B. Opinber mál. Agnar Stefánsson ....c00e.eennneerrrrrrrn err 195 Árni Magnús Bjarnason .....0....0. 0 0000 nr enn rangri. 518 Björn Kolbeinsson .......000 eee. 0 ger tran rðr rr 911 Brynjólfur Einarsson ........00eee er er reen ern. 314 Claessen, Areml ananas nn AR FE RL Et tg 11 Einar Sigurjónsson .......0..00 er enter rnnn nr ern nt rr 944 En Hlatisom 270 ám #0. 5 ER BE A 0 0 alið ER FI ER 5 DR 219 Eyvindur Árnason ....0.000 eens reru rr rar nr r rr 404 Friðrik Jónsson ....0..00..00 ee etv eeen rr r rennt 476 Gísli Sigurðsson ...c.0.00000tt 0 nennt ern 239 Guðmundur Holberg Þórðarson ...cc.ccceneeernerenne0 enn. 314 Guðmundur Kristjánsson .....0...000. eee nn rennt ern nt ern. 930 Guðni ÁSgrÍMSSON .....00..0 00 nt t nr r nr rann 575 Gústav Straumberg Karlsson ..........0. 0... en... nn... 57 Haúkir EiMarssÓlk are 004 ið #00 000 0 AÐ BIT EP a a 00 Í 407 Hinrik Ragnarsson ......0.00.00 000 ee tenn rennt. %, 179 Hjörtur Georg Ingþórsson .......000......0. fa BB 3 BR 6 35 Hjörtur Magnús Guðmundsson 20.00.0000... rn enn. 944 Höskuldur Guðmundsson ......ceenneeerrnnrr rett 1 Ingibjartur Helgi Magnússon ....c000c0ene enter nn 47 Jóhann Hermann Júlíusson ....... Be 479 Jóhann Þorgrímur Friðriksson ......00...... 0... ....0.%0.. 260 Jóhannes Halldórsson ....ccce.00reeeneeerrnerrnr rr 919 Jóhannes Sölvi Sigurðsson 2......ccceceennne rent 0000. 29 Joknsön, Ólafur veccccdiis ss tre a RT rr 11 Jón Guðjónsson ....c.c00000 te ner r rr nett rrrrrr nr 975 Jón N. Jóhannsson .......0.eteeðnerenennnnnrrenðer rr rr rn 117 Jón Sigurðsson Erlendsson ..cc00ccceeeenneeetr run nnnnn nn. 121 Jón Tómas Markússon .......0000.eeeeeterreesnrrrr rr. 303 Kristján Björn Bjarnason ......ccceeeeeeeererecrrr000n00g0t 511 Magnús Gíslason ........0.......... rr 07 Ragna Sigurðardóttir ......0.0.eeeerereeeer rr er 0000 nn. 189 Sigfús JÓNASSON .......0..00r enn err tran nr nn rt 290 Sigurður Björnsson ......c.0e.e.ee terrier renn nn nn 479 Nafnáskrá. XIX Bls. Sigurður Guðni Gislason -..........00....0 0... 170 Steingrímur Egill Þorkelsson ...............0.00...00.. 407 Steinn Jónsson, sé á áa á a 8 á jú #8 3 BE 2 2 nn 2 op) en á ss 230 Sveinn Bergmann Bjarnason ............0.00000 0000 211 Sæmundur Guðmundsson .....000.00..00.0. ka á 2 5 539 Valdemar Ragnar Jónsson ...........0..00000 000 168 Vernharður Eggertsson ....................0..0 0. 53 Þorvaldur Jónasson .......0.0.0.0 000. ödg II. Skrá um lög, reglugerðir, samþykktir o. fl, sem vitnað er til 1855, 1869, 1878, 1885, 1887, 1901, 1903, 1911, 1914, 1914, í XVII. bindi hæstaréttardóma. 9. maí. Tilskipun, sem lögleiðir á Íslandi, með nokkrum breyt- ingum, lög 5. jan. 1851 um prentfrelsi. 4. gr. — 232. 6. gr. — 232. 25. júní. Almenn hegningarlög fyrir Ísland. 46. gr. — 65, öðl. 55. gr. — 410. 63. gr. — 55, 410, 4ll. 126. gr. — 239. 205. gr. — 56, 239. 230. gr. — 550. 231. gr. — 55, 410, 411, óll. 238. gr. — ÖÁd. 250. gr. — 550. 271. gr. — öðli. nr. 3 19. apríl. Lög um skipti á dánarbúum og félagsbúum o. fl. 34. gr. — 147. nr. 29 16. des. Lög um lögtak og fjárnám án undanfarins dóms eða sáttar. 7. gr. — 343. nr. 19 4. nóv. Lög um aðför. 33. gr. — 343. nr. 18 13. sept. Lög um manntal í Reykjavík. — 318. nr. 42 13 nóv. Lög um verzlunarskrár, firmu og prókúru- umboð. 7. gr. — 587, 590. nr. 53 11. júlí. Lög um verzlunarbækur. — 318. nr. 35 2. nóv. Lög um mælingu og skrásetningu lóða og landa í lögsagnarumdæmi Reykjavíkur. — 610. nr. 56 30. nóv. Siglingalög. 229. gr. — 510. 236. gr. — 288, 506, 510. 1915, 1919, 1920, 1921, 1921, 1922, 1923, 1926, 1927, 1928, 1929, 1930, Skrá um lög, reglugerðir, samþykktir o. fl. XKI nr. 62 3. nóv. Hafnarlög fyrir Akureyrarkaupstað. 8. gr. — 57. 14. gr. — 57. nr. 41 28. nóv. Lög um landamerki o. fl. III. kafli — 367. 8. gr. — 267, 268. nr. 48 20. júní. Hafnarreglugerð fyrir Akureyrarkaupstað. 1. gr. — 57, 58. 6. gr. — 57, 58. 47. gr. — 57. nr. 66 97. júní. Lög um fasteignaskatt. 1. gr. — 374, 376. 2. gr. — 377. nr. 77 27. júní. Lög um hlutafélög. — 143. VI. kafli — 109. 26. gr. — 110, 112, 113. 41. gr. —- 110. nr. 39 19. júní. Lög um lausafjárkaup. 9. gr. — 391. 12. gr. — 391. 46. gr. — 263. 49. gr. — 263. nr. 35 20. júní. Lög um breyting á lögum nr. 35/1914. — 610. nr. 46 15. júní. Lög um útsvör. 6. gr. — 432. nr. 18 31. maí. Lög um iðju og iðnað. — 168. nr. ö1 7. maí. Lög um nokkrar breytingar til bráðabirgða á hegningarlöggjöfinni og viðauka við hana. 6. gr. — 54, 410, 411. 7. gr. — 408, 410, 411. 8. gr. — 54, 55, 410, 411, 551. nr. 25 14 júní. Lög um gjaldþrotaskipti. —- 314, 318. 1. gr. — 327. 8. gr. —- 341. 39. gr. — 327. nr. 2 7. jan. Lögreglusamþykkt fyrir Reykjavík. 3. gr. — $6d. 7. gr. — 50, 118, 564. 31. gr. — 124, 246. 32. gr. — 124. 34. gr. — 213. 37. gr. — 561. 46. gr. — 124, 153. 78. gr. — 56. 96. gr. — 56, 561, 564. XXH 1930, 1931, 1931, 1932, 1933, 1935, 1935, 1935, Skrá um lög, reglugerðir, samþykktir o. fl. nr. 41 19. mai. Sjómannalög. 1. gr. — 258. 2. gr. —- 496, 497. 3. gr. —— 496, 531. 5. gr. — 527. 8. gr. — 498. 84, gr. —- 486. 85. gr. — 486. nr. 66 8. sept. Lög um hafnargerð í Dalvík. 10. gr. — 346, 347, 348. nr. 70 8. sept. Lög um notkun bifreiða. 4. gr. — öðl. 5. gr. -— 50, ööðl. 14. gr. — 50, 276. 15. gr. — 50, 276. nr. 47 28. júní. Lög um lækningaleyfi, um réttindi og skyldur lækna og annarra, er lækningaleyfi hafa, og um skottulækn- ingar. 10. gr. -- 601, 602. nr. 93 19. júní. Víæillög. 53. gr. — 588. 74. gr. — 588. nr. Í 7. jan. Lög um meðferð og sölu mjólkur og rjóma o. fl. — 487, 488. nr. 6 9. jan. Lög um tekjuskatt og eignarskatt. 7. gr. — 112, 130, 142, 143, 144, 145. 8. gr. — 110. 9. gr. —— 130. 10. gr. — 107, 130, 132, 133. 12. gr. — 145. 13. gr. — 111, 142. 32. gr..— 142. 34. gr. —- 142, 143. 36. gr. — 142. 37. gr. — 142. 38. gr. —— 142. 39. gr. — 142. 40. gr. —- 111, 142. 41. gr. — 111, 143. 45. gr. — 107. 48. gr. — 142, 143. 49. gr. — 111, 142, 143. nr. 32 9. jan. Lög um varðskip landsins og skipverja á þeim. 3. gr. — 392. 1955, 1935, 1935, 1936, 1936, 1936, 1936, Skrá um lög, reglugerðir, samþykktir o. fl. XXIIr 7. gr. — 3993. 8. gr. — 393. nr. 33 9. jan. Áfengislög. — 36, 47. 3. gr. — 561. 15. gr. -— Sðl. 17. gr. —— 183, 411, 56ð. 18. gr. — 56, 564. 21. gr. —- 50, 123, 198, 262, 305, 527, 561, 565, 577. 33. gr. — 561. 37. gr. — 183, 411, 565. 38. gr. — 56, 564. 39. gr. — 50, 123, 124, 198, 262, 305, 577. nr. 62 28. jan. Lög um skipulag á fólksflutningum. — 596. nr, 119, 18. maí. Lög um hæstarétt. 38. gr. — 124, 128. 41. gr. —- 139. nr. 33 1. febrúar Lög um ferðaskrifstofu ríkisins. 7. gr. — 597. nr, 36 1. febr. Lög um breyting á lögum nr. 62/1935. — 596. 7. gr. — 597. nr. 78 6. ágúst. Reglugerð um skipulagningu fólksflutninga með bifreiðum. 9. gr. — 594. nr. 85, 23. júní. Lög um meðferð einkamála í héraði. IX. kafli — 185. XVII. kafli — 588. 5. gr. — 462. 36. gr. — 507. 71. gr. —- 461. 89. gr. — 129. 105. gr. -- 163, 186, 312, 381, 383, 440, 504. 106. gr. —- 163. 108. gr. — 8, 266, 378. 109. gr. — 163, 256, 460. 110. gr. — 163, 188, 256, 313, 442, 460. 111. gr. — 188, 442. 113. gr. — 157. 114. gr. — 474. 117. gr. — 435, 505. 118. gr. — 125. 119. gr. — 125. 120. gr. — 34, 258, 414, 428, 438, 602. 125. gr. — 602. 128. gr. — 206. XXIV Skrá um iðg, reglugerðir, samþykktir o. fl. 143. gr. — 208. 146. gr. — 601. 148. gr. — 601. 154. gr. — 84. 175. gr. — 300. 186. gr. — 436. 188. gr. — 441. 190. gr. — 185, 382, 383, 504. 193. gr. — 185, 382, 383, 504. 223. gr. — 125, 185, 256, 504. 1936, nr. 96 23. júní. Lög um að Mjólkursamsalan í Reykjavík og sölnsamband íslenzkra fiskframleiðenda skuli vera undan- begin útsvari og tekju- og eignarskatti. — 487. 1936, nr. 105 23. júní. Lög um breyting á lögum nr. 18/1997 um iðju og iðnað. II. kafli — 168, 169. 15. gr. — 169. 1936, nr. 106 23. júní. Lög um útsvör. 4. gr. — 127. 6. gr. — 310, 434, 568. 8. gr. — 146, 186, 343, 430, 431. 94. gr. — 128. 1936, nr. 183 28. des. Reglugerð um tekjuskatt og eignarskatt. — 133. 12. gr. — 144. 1937, nr. 46 13. júní. Lög um samvinnufélög. 3. gr. — 450, 454, 456, 516. 15. gr. — 589. 17. gr. — 587, 590. 18. gr. — 98, 99, 104. 19. gr. — 60. 20. gr. — 64, 97, 104, 105. 21. gr. — 104. 24, gr. — 516, 517. 1937, nr. 72 24. júní. Reglugerð um gerð og notkun bifreiða. 1. gr. — 17. 1938, nr. 3. 6. jan. Lög um fasteignaskatt. — 376. 1938, nr. 27 13. jan. Lög um vátryggingarfélög fyrir vélbáta. — 423, 426. 22. gr; — 497. 1938, nr. 62, 11. júní. Lög um bókhald. — 314, 318. 2. gr. — 323. 4.—8. gr. — 323. 14. gr. — 323. 1938, 1938, 1939, 1940, Skrá um lög, reglugerðir, samþykktir o. fl. XXV 19. gr. — 323, 341. 20. gr. — 323. nr. 80 11. júní. Lög um stéttarfélög og vinnudeilur. 44. gr. — 10. 47. gr. — 10. nr. 96 11. júní. Lög um iðnaðarnám. — 160. nr. 219 21. des. Reglugerð um breyting á rgl. nr. 133/1936 um tekjuskatt og eignarskatt. 1. gr. — 129, 132, 133. nr. 19 12. febrúar. Almenn hegningarlög. VI. kafli —- 218, 219, 225, 341. XII. kafli — 212, 565. XV. kafli — 15, 20. XXIII. kafli — 2, 23, 118, 171, 180, 221, 222. XXVI. kafli — 314, 318. XXVII. kafli — 314, 318. 6. gr. — 11, 19. 7. gr. — 19. 20. gr. — 336. 22. gr. — 329. 25. gr. — 599. öl. gr. — 13. 68. gr. — 56, 341, 413, 486, 565. 69. gr. — 21, 406. 72. gr. — 549. 74. gr. — 12, 239, 514. 76. gr. — 56, 341, 413. 71. gr. — 13, 21, 27, 183, 225, 230, 251, 275, 341, 565. 80. gr. — 239. 81. gr. — 239. 82. gr. — 239. 106. gr. — 218. 108. gr. — 379, 380. 138. gr. — 239. 146. gr. — 13, 20, 234. 147. gr. — 13, 230, 231, 234. 155. gr. — $ðl. 215. gr. — 8, 27, 117, 220, 224, 250, 479, 486, 514, 520. 217. gr. — 275, 278. 218. gr. — 183, 239. 219. gr. — 561. 221. gr. — 290, 296. 231. gr. — 275, 278. 241. gr. — 380. XXVI 1941, 1941, 1941, 1941, 1941, 1942, Skrá um lög, reglugerðir, samþykktir o. tl. 244. gr. — 56, 213, 409, 412, 413, 564, 565. 245. gr. — 549. 247. gr. — 409. 248. gr. — 332, 338, 339, 340. 249. gr. — 334. 250. gr. — 329, 336, 338, 339. 254. gr. — 412. 262. gr. — 323. 264. gr. — 579. nr. 13 5. mai. Lög um viðauka við lög nr. 63/1937, um tollheimtu og tolleftirlit. 1. gr. — 213. nr. 93 16. júní. Bifreiðalög. 9. gr. — 27, 225, 250. 14. gr. — 7. 21. gr. — 219, 222, 224, 220. 23. gr. — 36, 48, 123, 195, 198, 262, 305, 561, 576, 577. 26. gr. — 7, 27, 124, 173, 250, 251, 479, 520, 561. 27. gr. — 7, 27, 173, 180, 225, 250, 251, 479, 520, 561. 28. gr. — 7, 22, 117. 29. gr. — 7, öbÍ. 34. gr. — 152, 153, 299, 361, 472. 35. gr. — 299. 38. gr. — 7, 27, 36, 48, 117, 123, 173, 195, 198, 225, 250, 262, 305, 479, 520, 576, 577. 39. gr. — 8, 22, 36, 48, 117, 124, 195, 198, 225, 252, 262, 303, 479, 561, 565, 576. nr. 24 16. júní. Umferðarlög. 2. gr. — 8, 200. 4. gr. — 8, 27, 173, 198, 262, 479, 519, 520, 561. 6. gr. — 124. 7. gr. — 250, 297. 9. gr. — 8, 472, ö6l. 14. gr. — 8, 27, 173, 198, 250, 262, 479, 520, 561. nr. 107 8. sept. 1941. Bráðabirgðalög um viðauka við og breyt- ing á lögum 8. sept. 1941, um húsaleigu. — 28. nr. 119 9. okt. Lög um lax- og silungsveiði. 2. gr. — 371. 84. gr. — A, „268. nr. 20 20. mai. Lög um breyting á lögum nr. 6/1935, um tekjuskatt og "eignarskatt. 4. gr. — 111, 142. 9. gr. — 110. 13. gr. — 107, 113, 145. 10. gr. — 111, 142. 1942, 1942, 1943, 1943, 1943, 1943, 1943, 1943, 1943, 1943, 1943, 1943, 1943, 1943, 1943, 1944, Skrá um lög, reglugerðir, samþykktir o. fl. XXVII mr. 32 11. júni. Lög um vátryggingarfélög fyrir vélbáta. — 427. 21. gt. — 427. nr. 61 4. júlí. Lög um málflyljendur. 8. gr. —- 44, 45. nr. 1 16. jan. Lög um innflutning og gjaldeyrismeðferð. 4. gr. —— 20. 6. gr. — 20. nr. 3 13. febrúar. Lög um verðlag. 1. gr. — 13, 19, 189, 191, 193. 2. gr. --- 234. 4, gr. — 13. 6. gr. —- 13. 7. gr. — 13, 19. 9. gr. — 13, 20, 189, 193, 230, 234, 406. 11. marz. Verðlagningarreglur Viðskiptaráðs. — 11, 13, 14, 15, 19, 20. 31. marz. Verðlagningarreglur Viðskiptaráðs. — 11, 13, 15. nr. 39 7. apríl. Lög um húsaleigu. — 32. 1. gr. — 29, 44, 254, 257, 307, 308, 309. 2. gr. —-204, 282. 3. gr. — 28, 30, 229, 273, 274, 5. gr. — 43. 10. gr. — 254. 14. gr. — 604. nr. 42, 14. apríl. Lög um dýrtíðarráðstafanir. 4. gr. — 516. nr. 47 14. apríl. Lög um heimild handa ríkisstjórninni til ákvörðunar um samflot íslenzkra skipa milli Íslands og Stóra-Bretlands. — 542. 6. okt. Verðlagningarreglur Viðskiptaráðs. — 11, 13, 19, 20. nr. 76, 10. nóv. Lög um breyting á lögum nr. 3/1943. 1. gr. — 515. nr. 77, 3. apríl. Reglugerð um innflutning og gjaldeyris- verzlun. 5. gr. — 13, 20. 17. gr. — 13, 20. nr. 86, 24. apríl. Reglugerð um samflot skipa. — 549. 14. des. Verðlagningarreglur Viðskiptaráðs. — 230, 234. nr. 99 16. des. Lög um ábyrgð ríkissjóðs á tjóni, sem hlýzt af veru herliðs Bandaríkja Norður-Ameríku hér á landi. — 156, 158, 297, 299, 415, 418, 420, 578, 581. nr. 57 17. apríl. Reglugerð um breyting á rgl. nr. 133/1936, um tekjuskatt og eignarskatt. — 132, 133. XXVIII Skrá um lög, reglugerðir, samþykktir o. fl. 1944, 1944, 1944, 1944, 1945, 1945, 1945, nr. 96 19. júní. Auglýsing um breyting á hafnarreglugerð fyrir Akureyrarkaupstað. — 57, 59. 23. júní. Verðlagningarreglur Viðskiptaráðs. — 405. 93. okt. Verðlagningarreglur Viðskiptaráðs. — 190, 193. nr. 65 1. des. Lög um breyting á lögum nr. 99/1943. — 418, 420, 581, 582. nr. 22 30. jan. Lög um skipulag á fólksflutningum með bif- reiðum. 1. gr. — 596, 597. 3. gr. — 598. 5. gr. — 596, 597, 598. 6. gr. — 595, 596, 597, 598. 7. gr. — 595. nr. 62 12 marz. Lög um veltuskatt. 8. gr. — 516. nr. 66 19. april. Lög um útsvör. — 568. 6. gr. — 488, 489, 548, 549. IV. Efnisskrá. A. Atriðisorð efnisskrár. Ábyrgð. Aðför. Sjá fógetagerðir, innsetn- ingargerðir, útburðargerðir. Aðgerðarleysisverkanir. Aðild. Aðiljaskýrslur. Áfengislagabrot. Sbr. blóðrann- sókn. Áfrýjun, Sbr. aðild, kæra, mála- samlag. Áfrýjunarleyfi. Ágreiningsatkvæði. kvæði. Analogia. Sjá lög, lögskýringar. Ásetningur. Sjá saknæmi. Atvinnuréttindi. Sbr. bifreiðar. Auðgunarbrot. Sjá gripdeild, þjófnaður. Áverkar. Sjá likamsáverkar. Sjá sérat- Barnsfaðernismál. Bifreiðar, bifreiðalagabrot. Björgun. Dráttaraðstoð. Blóðrannsókn. Borgaraleg réttindi. Byggingarnefnd. Dómar og úrskurðir. Dómarar. Dómkvaðning. Sjá dómarar, mat og skoðun. Dómstólar. Eftirgrennslan brota. Sjá opinber mál. Eiður. Eignarréttur. Embættísmenn.. Sjá stjórnsýslumenn. dómarar, Fasteignir. Sbr. landamerkjamál, dómur, lóðaleiga. Félagsdómur. Félög. Sjá hlutafélög, samvinnu- félög, stéttarfélög. Fjárnám. Sjá aðför. Fógetagerðir. Sjá dómarar, inn- setningargerðir, | útburðar- gerðir. Frávísun. Frestir, Friðhelgi heimilis. Sjá heimilis- helgi. Fyrning sakar. eignarréttur, lóðamerkja- Gagnsakir. Sjá málasamlag. Gáleysi. Sjá saknæmi. Gerðardómur. Gjafsókn. Gjafvörn. Gjaldeyrismál. Greiðsla. Gripdeild. Gærzluvarðhald. KKK Hafnarlög. Heimilishelgi. Heimvísun. Sjá ómerking. Hlutafélög. Hreppsnefnd. Húsaleiga. Húsaleigulög. Iðja og iðnaður. Innsetningargerðir. Kaup og sala. Kröfuréttindi. Sjá ábyrgð, að- gerðarleysisverkanir, greiðsla, kaup og sala, samningar, skaðabætur, umboð. Kærunadl. Landamerkjamál. Leiðbeiningarskylda dómara. Leiga. Sjá húsaleiga. Líkamsáverkar. Líkur. Sbr. sönnun. Lóðaleiga. Lóðamerkjadómur. Læknar. Læknaráð. Lög. Lögskýring. Lögbann. Löggæzla. Sjá lögreglumenn. Lögreglumenn. Lögsaga. Lögtak. Lögveðréttur. Lögvilla. Málcsamlag. Málflutningsmenn. Málflutningur. Málshöfðun. Málskostiaður. Málsmeðferð. Sbr. opinber mál. Manndráp. Mat og skoðun. Nauðgun. Neyðarvörn. Efnisskrá. Ómerking. Opinber mál. Sbr. lögreglumenn, sönnun, vitni. Opinberir starfsmenn. Sjá lög- reglumenn, stjórnsýslumenn. Rangar skýrslur. Refsingar. Reklamation. Sjá aðgerðarleysis- verkanir. Réttarfarsvítur. Saknæmi. Sameign. Samningar. Sbr. húsaleiga, lóða- leiga, skaðabætur. Samvinnufélög. Sératkvæði. Sérleyfi til fólksflutninga. Sjó- og verzlunardómur. Sjóveð. Skaðabætur. Skattar og gjöld. Skilorðsbundnir dómar. Skipti. Skirlífisbrot. Sjá nauðgun. Skuldajöfnuður. Sjá greiðsla. Skuldamál. Sbr. kaup og sala, skaðabætur. Stefnur. Stefnubirting. Stjórnsýsla. Stjórnsýslumenn. Svipting réttinda. Sjá atvinnu- réttindi, borgaraleg réttindi. Sönnun. Sönnunarbyrði. Sbr. aðiljaskyrslur, blóðrannsókn, mat og skoðun, vitni. Traustnám. Umboð. Umferðarlög. Upptaka eigna. Úrskurðir. Útburðargerðir. Útivist aðilja. Efnisskrá. Valdstjórn og allsherjarregla. Sbr. lögreglumenn. Vangeymsla. Sjá aðgerðarleysis- verkanir. Varðhald. Sjá refsingar. Vátrygging. Veitingahús. Verðlag, verðlagsmál. Verksamningar. Vettvangsmál. Sjá landamerkja- mál, lóðamerkjadómur. Vextir. XKKXI Viðskiptatilkynningar. gerðarleysisverkanir. Vinnusamningar. Vitni. Sjá sönnun. Víæxilmál. Vízlar. Sjá að- Yfirvöld. Sjá dómarar, lögreglu- menn, stjórnsýslumenn. Þjófnaður. Ölvun. Sjá áfengislagabrot, bif- reiðar. B. Efnisskrá. Ábyrgð. Bls. Ábyrgð á athöfnum annarra án samninga. Hermaður úr setuliði Bandaríkja Norður-Ameríku veittist að Íslending A á bryggju í Hafnarfirði, og hljóp skot úr byssu hermannsins í læri A. Í máli, sem A höfðaði gegn ríkissjóði Íslands til greiðslu bóta vegna árásarinnar, var ríkissjóður dæmdur samkvæmt lögum nr. 99/1943 156 Kennari í bifreiðarstjórn ber ábyrgð á stjórn bifreiðar, er nemandi stýrir, sbr. 21. gr. laga nr. 23/1941. Var hann því talinn samvaldur að slysi, er varð við aksturinn, og lát- inn Þbera refsiábyrgð 219 Amerisk herbifreið rakst á bifreið A og olli tjóni. Í máli, sem A höfðaði gegn ríkissjóði Íslands til greiðslu bóta, var rík- issjóði dæmt að greiða fébætur samkvæmt lögum nr. 99/1943 297 Starfsmenn í dráttarbraut B urðu þess valdandi fyrir vanrækslu í starfi þar, að A hlaut heilsutjón. B var talinn bera ábyrgð til fébóta á slysinu. ......... 353 Stjórnandi bifreiðar B var talinn eiga sök á árekstri, er olli skemmdum á bifreið A. B var dænidur til að greiða A bætur samkvæmt 34. gr. laga nr. 23/1941 358 Verzlunarfirmað B sá um uppskipun á sementi til firmans og réði menn til þeirra starfa. A slasaðist við þá vinnu, og áttu samverkamenn hans aðalsök á því slysi. B var talinn bera ábyrgð til fébóta gagnvart ÁA vegna þessarar vangæzlu verkamannanna 397 Hermaður úr setuliði Bandaríkja Norður-Ameríku á Íslandi varð Íslendingnum A að bana. Hermaðurinn var talinn eiga aðalsök á víginu. Ríkissjóður var dæmdur til greiðslu dán- arbóta A samkvæmt lögum nr. 99/1943 XXKII Etnisskrá. Bls. Strandferðaskip ríkisins olli skemmdum á bryggju úti á landi, og var vangæzlu skipverja um að kenna. Skipaútgerð ríkisins var talin bera fébótaábyrgð vegna þessarar van- ælu si a 442, 445 Fjórir hermenn úr setuliði Bandaríkja Norður-Ameríku réð- ust að íslenzkum hjónum, börðu manninn og héldu honum föstum, en nauðguðu konunni. Hlutu hjónin af líkamlegt og andlegt mein. Ríkissjóði Íslands var dæmt að greiða hjón- unum bætur samkvæmt ákvæðum laga nr. 99/1943 ...... 578 Aðför. Sjá fógetagerðir, innsetningargerðir, útburðargerðir. Aðgerðarleysisverkanir. Hlutafélag, A, sem hafði selt öll hlutabréf sin, var eftir út- hlutun arðs og varasjóðs slitið í júlí 1939. B, sem var forstjóri A, og eigandi 96% hlutafjárins, var tilkynnt af skattyfirvöldum í mai 1940, að tekjuskattur hans hefði verið að svo stöddu ákveðinn án tillitis til sölu hlutabréfa þessara eða úthlutunar úr varasjóði A. Í júlí 1942 ákvað rík- isskattanefnd, að B, C, D og E, sem voru í stjórn A, skyldu greiða tekjuskatt vegna sölunnar og úthlutunarinnar. Þrátt fyrir þennan drátt á skattálagningu, sbr. 13. gr. laga nr. 6/1935, þótti rétturinn eftir málavöxtum ekki, með hlið- sjón af 49. gr. sömu. laga, niður fallinn, og B, C, D og E þvi dæmdir til greiðslu skattsins in solidum .............. 106 Í leigusamningi aðilja frá 1937 var ákveðið, að húsaleigan skyldi greidd mánaðarlega eftir á. Í útburðarmáli, sem hófst í árslok 1944, byggði leigusali kröfu sína m. a. á því, að leigutaki hefði greitt leiguna mánaðarlega eftir á. Leitt var í ljós, að greiðslum hafði verið hagað á þann veg frá 1. okt. 1937 til 1. okt. 1942, án nokkurs fyrirvara af hálfu leigusala, en síðan hafði leigusali stundum gefið leigutaka kvittanir með fyrirvara af þessu efni, en stundum ekki. Að svo vöxnu máli var ekki talið, að þessi greiðsluháttur væri útburðarsök ........0.0.0.eeeesneðnð rn 134 Ríkisskattanefnd hafði fyrst á árinu 1942 gert A að greiða skattauka vegna ráðstafana á hlutafjáreign hans árin 1938 og 1939. Skattaálagning þessi þótti þó hafa farið fram nógu tímanlega samkvæmt ákvæðum 1. málsgr. 41. gr. og 34. gr. laga nr. 6/1935 .....0..0000000enenrnerrrrnr ner 139 Verkkaupi kvartar ekki yfir göllum á múrverki og glatar því rétti til að bera þá fyrir Sig 22.20.0000... 0000... 262 A hafði selt B tiltekið magn af torfi með samningi 10. júlí 1943. Þann 24. s. m. leit fyrirsvarsmaður B á torfið og frá Efnisskrá. XXKXIII Bls. 16. ágúst til 7. sept. s. á. tók B síðan við 65 mö af torf- inu, en hætti þá, og siðar í september bar hann fram kvörtun við A um að torfið, sem honum væri ætlað, væri ósamningshæft vegna galla. Þar sem B hafði tekið athuga- ' semdalaust við fyrrnefndum 65 má, var hann talinn hafa firrt sig rétti til bóta vegna vanefnda A, að því er það magn varðaði, en hins vegar ekki, að því er snerti eftir- stöðvarnar .........2...00000 00... 384 A krafði B um kaup fyrir störf umboðsmanns í júní— október 1942. Hafði A verið áður og síðar í þjónustu B við önnur störf. Aðiljar gerðu upp reikninga sína 15. des. 1943, og greiddi B þá A kaupeftirstöðvar til áramóta 1943—44 og Ýmsar fleiri fjárhæðir, þ. á m. launauppbót fyrir tíma- bilið nóvember 1942 til marz 1943. Þótti þetta benda til þess, að fullnaðarreikningsskil hefðu þá farið fram með aðiljum, og þar sem A hreyfði heldur ekki framangreindri kröfu sinni fyrr en eftir rúm 2 ár frá gjalddaga, þótti þessi krafa ekki á rökum Þvggð ..........000%.0 00 499 Aðild. Miklar deilur risu í kaupfélagi, og á aðalfundi kaus meiri hluti fulltrúa A—G í stjórn félagsins. Fulltrúar minni hlutans kusu hins vegar fyrri stjórn og gerðu ýmsar ráðstafanir um félagsmálefni. Í þeirri stjórn voru H-L. A—G kröfðust með innsetningargerð umráða bóka og eigna kaupfélagsins, sem voru í vörzlu HL ............0.0.00% 000. 60 Hlutafélagi hafði verið slitið, en eftir félagsslit kom í ljós, að félagið átti að greiða skattauka. Mál til heimtu hans var höfðað gegn öllum hluthöfum félagsins og þeir dæmdir til greiðslu skattsins ..........200002000.000.. nn 106 Hæstaréttarlögmaður sækir mál fyrir hönd aðilja, sem búsett- ur er erlendis ...........000.00.. 0. 114, 490 Krafizt var lögtaks í fjármunum dánarbús, sem tekið hafði verið til skipta sem skuldafrágöngubú. Lögtak varð ekki framkvæmt í slíku búi .........0.0000000. 00 146 Eigandi bifreiðar var sóttur til greiðslu fébhóta út af tjóni, er bifreiðin olli. Vátrvggjanda bifreiðar var stefnt til réttar- Sæ á ra 5 ea a 9 æt á A EG á JS SF EB á el á 0 Sn a 150, 358 Hreppsnefnd krafðist fyrir hönd hrepps lögbanns við bygg- ingu húss, sem byggingarnefnd hreppsins hafði heimildar- laust leyft. Hreppsnefndin var og aðili f. h. hreppsins í staðfestingarmáli lögbannsgerðarinnar ................... 235 Tvær kirkjur áttu veiðiitak í á ásamt öðrum. Kirkjumálaráð- herra var í fyrirsvari kirknanna í máli út af ágreiningi um staðartakmörk veiðiitaksins ............,............ 266 XXXIV Efnisskrá. Sameigendur, Á og B, sömdu svo, að A skyldi fá afnotarétt til- tekins hluta sameignarinnar. Var talið, að A hefði þar með öðlazt rétt til að koma einn fram í máli gagnvart þriðja manni um notkun þessa hluta ....2200200000 00... Eigandi skips, er bjargaði öðru skipi, höfðar mál til heimtu bjarglauna 22.20.0000... 00 nennt 286, Firma tveggja manna átti húseign. Firmað höfðaði mál til að fá metna gilda uppsögn á leigu í húsinu vegna þarfa annars eiganda fiTMANS 22.00.0000... 000. nennt Sjóður, sem átti og rak kvikmyndahús, var aðili í máli um útsvar, sem lagt var á rekstur kvikmyndahússins ..... Stúlka kenndi látnum manni barn. Dánarbú mannsins var rarnaraðili barnsfaðernismálsins .......00000000.00000.0.. Annar af sameigendum húss, A, vildi ekki veita hinum, B, atbeina fyrir dómstólum til að létta af ófögnuði, sem staf- aði af veru tiltekins manns í húsinu. Var B þá talið heimilt að höfða einum útburðarmál af þessu efni ............ Eigendur og ábúendur jarðar aðiljar í ágreiningsmáli um gildi gerðardóms, sem ákvað merki jarðarinnar .......... Hafnarsjóður Reykjavíkur aðili í máli um álagningu fasteigna- skatts af hafnarmannvirkjum í Reykjavík ....... 3 08 mi Skipaútgerð ríkisins var varnaraðili í máli, sem skipherra, er látinn var hætta skipstjórn á varðskipi ríkisins, höfðaði til greiðslu skaðabóta af því tilefni ........ ER Ekkja manns, er látizt hafði af slysförum, höfðar mál til heimtu dlánarbóta handa syni þeirra ....0.0.00220. 00... a na gs Stjórnmálaflokkur, sem gaf út dagblað, var aðili í máli út af útsvari, sem lagt var á rekstur blaðsins .....0.0000... Í héraði hafði ágreiningur um aðild máls verið sóttur og var- inn sérstaklega. Úrskurðinum hafði ekki verið skotið til hæstaréttar og varð því við þá úrlausn að sitja .......... Stórstúka Íslands, sem rak bókaverzlun, aðili í máli út af út- svari, sem lagt var á rekstur Þbókaverzlunarinnar ...... Dómkrafa umboðsmanns margra erfingja, sem áttu samaðild máls, ekki tekin til greina, þar sem aðiljar þessir höfðu ekki, þrátt fyrir fyrirspurn, tekið skýra afstöðu til kröfu- GEFÐAFÍNNAF „22.02.0000. er nennt Aðiljaskýrslur. a) Einkamál. Í agamáli lögmanna hafði ekki verið aflað nauðsynlegra gagna áður en úrskurður var upp kveðinn. M. a. hafði ekki verið fengin glögg skýrsla sóknaraðilja um tiltekið málsatriði. Úrskurðurinn var því ófefktir ss sn iljaskýrsla manns, er varð fyrir bifreiðarslysi, um að bif- Bls. 269 539 306 309 349 362 366 374 392 115 133 599 44 Efnisskrá. XKKV Bls. reiðin hefði staðið kyrr, er hann gekk að henni, en hún síðan farið af stað, hafði ekki verið hnekkt, enda játað af bifreiðarstjóranum. Var sú skýrsla því lögð til grundvallar, þrátt fyrir framburði vitna í gagnstæða átt ............ 150 A og B gáfu samhljóða skýrslu um, að A hefði tekið við til- teknu málverki til geymslu og sölu fyrir hönd B. A kvaðst síðan sjálfur hafa keypt málverkið, en gat ekki tilgreint stund né stað, er kaupin hefðu gerzt, og viðurkenndi, að eigi hefði verið skýrt rætt um kaupverðið. B neitaði þvi, að hann hefði selt A málverkið og greiðslur frá A hefðu einungis verið lán. Fræmburðir vitna voru óljósir um sak- aratriði. Á var ekki talinn hafa sannað, að kaupin hefðu SEFZt ...........00 renn 162 Máli frestað í hæstarétti og lagt fyrir héraðsdómara að gefa aðiljum kost á að gefa skýrslu fyrir dómi ...... 258, 438, 602 Aðili lýsti því, að hann hefði eftir uppkvaðningu fógetaúrskurð- ar í útburðarmáli, flutzt úr umræddu húsnæði. Var talið, að hann hefði með þessari yfirlýsingu gefið upp leigurétt SÍNN ms 53 ið á 00 í 3 GE ER BE BR 8 IS Bað Á 00, 2 mums #00. ss vn á 279 Stúlka kenndi látnum manni barn. Skýrsla stúlkunnar um sak- aratriði var lögð til grundvallar, þar sem vætti studdu málstað hennar og ekkert var fram komið, er veikti hann 349 Sannað þótti, að málsaðiljar hefðu gefið rangar skýrslur um málsatriði. M. a. af þeim sökum voru þeir dæmdir til greiðslu málskostnaðar ......0.0.00..0 00 366 0) Opinber mál. Í máli á hendur A og B út af brotum á verðlags- og gjald- eyrislögum hafði A í fyrstu skýrt svo frá, að B, sem var erlendis, hefði verið gert aðvart um tiltekna verðlagningar- reglu. B neitaði því, og í síðara þinghaldi hvarf A frá fyrri staðhæfingu sinni. Þetta sakaratriði var talið ósannað .. 11 A gaf skýrslu um áfengisneyzlu sína nokkru áður en hann var handtekinn við akstur bifreiðar. Samkvæmt skýrslu þess- ari, álitsgerð læknis og blóðrannsókn, þótti A með akstri sinum hafa gerzt brotlegur við 3. mgr. 23. gr. laga nr. DOFTÐRM gs 20 8 ið 83 fó a 6 ES NS hn a 000 vn 35, 47, 195 A, sem var ekki ljósmyndasmiður að iðn, var kærður fyrir að hafa stundað slíka starfsemi. Sú skýrsla A, að hann hefði einungis starfað að þessu stuttan tíma í frístundum, var lögð til grundvallar og starfsemi hans talin heimilisiðnaður 168 A, sem kærð var fyrir að selja grenigreinar of háu verði, lýsti því, að hún hefði vegið greinar þessar og tilgreindi þyngd þeirra. Þyngd greinanna varð eigi sannreynd á annan hátt, og var skýrsla A því lögð til grundvallar „............. 189 XKXVI Efnisskrá. A, sem var að kenna B bifreiðarakstur, viðurkenndi í refsimáli út af ökuslysi í sambandi við aksturinn, að hann hefði séð til barna að leik við veginn nokkru áður en bifreiðina bar að. Að svo vöxnu máli var Á talinn hafa sýnt vangæzlu, með því að brýna ekki fyrir B að aka sérstaklega varlega A hafði látið prenta 5000 eintök af bók, en er verðlagsyfirvöld skyldu ákveða verð bókarinnar, lagði A aðeins þá skýrslu fyrir þau, að eintakafjöldinn væri 2500. Í máli gegn Á hélt hann því fram, að hann hefði aðeins ætlað að gefa út 2500 eintök. Talið var, að A hefði borið að skýra frá upp- lagi bókarinnar og hann hefði því brotið 9. gr. laga nr. 3/1943 og 147. gr. laga nr. 19/1940 22.02.0000... 0 0... Lögreglumaður A, sem ákærður var fyrir að hafa orðið offari í starfi sínu, hélt því fram, að maður sá, er hann beitti harðræðum, hefði verið ölvaður. Þetta þótti ekki sannað, þrátt fyrir framburði nokkurra vitna í sömu átt, þar sem önnur vitni báru hið gagnstæða ........000000000.000.002.. A, sem kærður var fyrir ölvun við akstur, viðurkenndi neyzlu áfengis nokkru áður en hann hóf aksturinn, svo og að hafa fundið til áfengisáhrifa ......0...0020. 00.00.0000... 260, A viðurkenndi að hafa slegið B utan undir, en taldi að B hefði ekki hlotið nein meiðsl af. B taldi sig hins vegar hafa orðið fyrir verulegri líkamsárás af hálfu Á og lagði fram læknis- vottorð máli sínu til stuðnings. Var skýrsla B lögð að nokkru til grundvallar í refsimáli gegn A 2.....020000000 0000... A, sem m. a. var ákærður fyrir líkamsárás, var einn til frá- sagnar um þau efni, og var sú skýrsla hans því lögð til grundvallar .......00.00000 000 enn eer enn A, sem kærður var fyrir verðlagsbrot, taldi sig hafa fengið samþykki starfsmanns verðlagsstjóra til hækkunar á verði vörunnar og bar eitt vitni, að A hefði skýrt því frá þessu. Starfsmaðurinn neitaði, að rétt væri frá skýrt, og var stað- hæfing A því talin ósönnuð ....c00000000 0... 0... 0... Bifreiðarstjórinn A viðurkenndi að hafa með fyrirvara séð börn við þjóðveg, sem hann var að aka. Hann hægði þó eigi ferðina og var því sakfelldur fyrir ógætilegan akstur, sem olli banaslysi .........00000 0. snar nnnn A, sem ákærður var fyrir að hafa valdið dauðaslysi á sjó, viður- kenndi að hafa haldið áfram siglingu, þótt hann sæi illa út um glugga stýrishússins. Var hann sakfelldur fyrir brot á 215. gr. laga nr. 19/1940 og 85. gr. sjómannalaga ...... A, sem var ákærður fyrir manndráp, taldi sig hafa greitt högg þau, er leiddu til bana B, í neyðarvörn. Á þetta var ekki fallizt, þótt B hefði áður slegið til Á, sa sasssa Ökumaður A, sem ákærður var í bifreiðarslyssmáli, kvaðst ekki Bls. 219 230 239 303 275 290 404 476 479 öll Efnisskrá. XKXVII Bls. hafa orðið var barns þess, er beið bana, fyrr en slysið var um garð gengið. Var sú skýrsla lögð til grundvallar, og A ekki sakfelldur ...............s.n eens 518 Skýrslur A, sem ákærður var í Þifreiðaslyssmáli, voru mjög á reiki og því ekki byggt á þeim ...............000000.00.. 549 A gaf skýrslu um áfengisneyzlu sína áður en hann var hand- tekinn við akstur bifreiðar. Þótti samkvæmt henni sýnt, að aksturinn varðaði við 3. mgr. 23. gr. laga nr. 23/1941 575 Áfengislagabrot. Sbr. blóðrannsókn. A var grunaður um að hafa verið með áhrifum áfengis við akstur bifreiðar. Rannsókn á blóði hans sýndi, að í því voru „reducerandi“ efni, sem svöruðu til 1.15%, af áfengis- magni í blóðinu. Með því að ekki þóttu heldur fullar sannanir að því leiddar á annan hátt, að A hefði verið með áhrifum áfengis við aksturinn, var hann sýknaður af kæru um brot á áfengislögum nr. 33/1935 ......0..0000. 35 A var grunaður um að hafa ekið bifreið með áhrifum áfengis. Rannsókn á blóði hans sýndi, að í því voru „reducerandi“ efni, sem svöruðu til 1.25%, af áfengismagni í blóðinu. Með Því að ekki þóttu heldur öruggar sannanir að því leiddar á annan hátt, að A hefði verið með áhrifum áfengis við aksturinn, var hann sýknaður af kæru um brot á áfengis- lögum fimi. B8/1085 a 1 20 0 5 5 a a a 47 A hafði drukkið að jöfnu með tveim félögum sínum úr fullri „Vermouth“-flösku og um klukkustund síðar ekið bifreið um götur Reykjavikur. Ók hann þar hart og ógætilega og tók skakka beygju. Blóðrannsókn sýni áfengismagn 1.80%, og þar sem fjórir lögregluþjónar, er sáu A við handtökuna, töldu sig hafa séð greinileg merki um áfengisáhrif á A, var hann m. a. talinn hafa gerzt sekur við 21., sbr. 39. gr. laga. tim:-39/1935 a 27 án 6 po 4 00 6 000 á a 5 a na 2 gá ða 121 A ók bifreið og var með áhrifum áfengis. Var hann m. a. dæmdur fyrir brot á 21. gr., sbr. 39. gr. laga nr. 33/1935 og sviptur ökuleyfi 3 mánuði ..........0000000 0000... 260 A ók bifreið sinni ölvaður um götur kaupstaðar, án þess að slys hlytist af. Var hann m. a. dæmdur fyrir brot á 21., sbr. 39. gr. laga nr. 33/1935 og sviptur ökuleyfi ævilangt 303 A, sem var áberandi ölvaður, olli óspektum á almannafæri. Varðaði brot hans við 18. gr., sbr. 38. gr. laga nr. 33/1935 549 Með játningu ákærða A í opinberu máli út af umferðarslysi, svo og framburði vitnis, þótti sannað, að A hefði neytt áfengis við bifreiðaakstur, og enn fremur þótti allt háttalag hans benda til þess að hann hefði ekið bifreið með XXXVIII Efnisskrá. áhrifum áfengis. Var hann því talinn brotlegur við Í. mgr. 21. gr., sbr. 39. gr. laga nr. 39/1935 20.00.0000 A hafði neytt áfengis inni á veitingastofu, sem ekki hafði vin- veitingaleyfi. Var honum refsað fyrir brot á 17. gr., sbr. tl; ær. laga mr; 39/1030 sn 350 4 sá a Áfrýjun. Sbr. aðild, kæra. málasamlag. Með úrskurði fógeta var neitað kröfu A um útburð á B. Skömmu eftir útgáfu áfrýjunarstefnu, fluttist B úr húsnæðinu og gaf þar með upp leigurétt sinn. A hélt samt málinu fram til flutnings í hæstarétti, en krafðist þar eingöngu máls- kostnaðar fyrir báðum dómum. Þeirri kröfu var synjað, en honum hins vegar samkvæmt málavöxtum dæmt að greiða B málskostnað í hæstarétti ..........00.00.000 0000 Úrskurður héraðsdóms, þar sem aðilja var neitað um fram- haldsfrest, kærður til hæstaréttar, án þess að sóknaraðili sendi dóminum kröfur né greinargerð. Talið var, að kært væri í því skyni að fá úrskurðinn felldan úr gildi .. 312, Úrskurði héraðsdómara, sem hratt sýknukröfu sóknaraðiljans A vegna aðildarskorts varnaraðilja B, hafði ekki verið skotið til hæstaréttar. Varð þess vegna við það að miða, að B væri aðili málsins ..........02000000 000. Áfrýjunarleyfi. Áfrýjunarfrestur liðinn 60, 106, 129, 139, 156, 162, 174, 255, 281, 297, 301, 345, 392, 429, 442, 445, 449, 499, 526, 566, Áfrýjunarleyfis var ekki getið í stefnu og það ekki fengið fyrr en sama dag og stefnan var birt. Stefndi kom ekki fyrir dóm, og var málinu vísað ex officio frá hæstarétti Ágreiningsatkvæði. Sjá sératkvæði. Analogia. Sjá lög, lögskyringar. Ásetningur. Sjá saknæmi. Atvinnuréttindi. Sbr. bifreiðar. Bifreiðarstjóri, sem hafði orðið mannsbani með ógætilegum akstri, sviptur Ökuleyfi 1 ár ........0.000.0 0000... Bifreiðarstjóri, sem dæmdur var fyrir brot á 3. mgr. 23. gr. laga nr. 23/1941, sviptur ökuleyfi 3 mánuði .......... 35, Bifreiðarstjóri, sem dæmdur var fyrir brot á 3. mgr. 23. gr. laga nr. 23/1941 og 18 sinnum áður hafði gerzt brotlegur um gálausan akstur, sviptur ökuleyfi ævilangt ........ Bifreiðarstjóri, sem orðið hafði mannsbani með gálausun akstri, sviptur ökuleyfi 3 mánuði rr Bls. 549 279 440 460 578 532 22 575 47 Efnisskrá. NXKIX Bifreiðarstjóri, sem ekið hafði bifreið með áhrifum áfengis og auk þess Þbrotið umferðarreglur, sviptur ökuleyfi 6 AI á am én 5 88 Bið á 2 A á dú 0 a Yr 3 lið á á áð 5 Á pa á Bifreiðarstjóri, sem dæmdur var fyrir brot á 1. og 3. mgr. 23. gr. laga nr. 23/1941, sviptur ökuleyfi 6 mánuði ...... Bifreiðarstjóri, sem hafði orðið mannsbani með gálausum akstri, sviptur Ökuleyfi eitt ár .......,...0.0.0.......... Tveir bifreiðarstjórar, sein höfðu orðið mannsbanar með gá- lausum akstri, sviptir ökuleyfi ævilangt ................ A, sem ók bifreið ölvaður, sviptur ökuleyfi 3 mánuði ........ Bifreiðarstjóri, sem ók bifreið sinni ölvaður og oft áður hafði sætt refsingu fyrir ölvun, sviptur ökuleyfi ævilangt Bifreiðarstjóri, sem hafði orðið mannsbani með gálausum akstri, sviptur ökuleyfi 3 ár 2....200000..00n 0. een Stýrimaður, sem hafði valdið drukknun þriggja manna með sálausri siglingu, sviptur stýrimannsréttindum fimm ár .. Bifreiðarstjóri, sem ölvaður olli miklu umferðarslysi, og einnig var sekur um ýmiss önnur brot á almennum hegningar- lögum, sviptur ökuleyfi ævilangt ....................... Auðgunarbrot. Sjá gripdeild, þjófnaður. Áverkar. Sjá lMkamsáverkar. Barnsfaðernismál. A kenndi látnum manni, B, barn. Skýrslur allar og vætti studdu eindregið málstað A, og var B því talinn faðir BARNS 8 2 1220 á sin á áin a á Gili 8 Á Í EÐ á id 5 fi) í á þá li 4 4 Bifreiðar. Bifreiðalagabrot. A Ók áætlunarbifreið austur Suðurlandsbraut frá Reykjavík í éljaveðri í febrúarmánuði. Verkamenn á leið til vinnu gengu í sömu átt eftir veginum. A gaf hljóðmerki, er hann nálg- aðist mennina, og viku þeir þá til vinstri, nema einn, er sneri til hægri. A ók þá bifreiðinni milli mannanna, en sá, er vék til hægri, varð þá fyrir henni og beið bana af. Verkamaðurinn, er beið bana, var krampaveikur og af þeim sökum óeðlilegur í gangi. Verkamaðurinn hagaði að vísu göngu sinni ógætilega, en samt var talið, að A hefði ekki gætt þeirrar varúðar Í akstri sínum, sem lögboðin er, er hann ók fram hjá verkamanninum, án þess að fullvissa sig um, að hann hefði veitt bifreiðinni athygli og vikið nægj- anlega til hliðar. A var því talinn brotlegur við 215. gr. laga nr. 19/1940 og 1. mgr. 26. gr., 1. mgr. 27. gr. og 3. mgr. 28. gr., sbr. 38. gr. laga nr. 23/1941 og 3. mgr. 4. gr., sbr. Bls. 219 244 260 303 476 479 549 349 XL Efnisskrá. 14. gr. laga nr. 24/1941. Með því að aka bifreiðinni án virks hraðamælis var A einnig talinn brotlegur við 9. gr., sbr. 38. gr. laga nr. 23/1941. Var honum dæmt að greiða 2000 króna sekt og sviptur Ökuleyfi eitt ár samkvæmt 39. gr. laga nr. 28/1941 ........220000 000 enn nne enn A hafði ekið bifreið sinni um götur Reykjavíkur frá kl. 7 um kvöld fram undir kl. 3 næstu nótt, er hann var handtekinn af lögreglumönnum, grunaður um að vera með áhrifum áfengis. Við blóðrannsókn reyndist þá vera 1.15% „redu- cerandi“ efni í blóði hans. A kvaðst hafa verið illa fyrir kallaður við vinnu sína eftir hádegi daginn á undan. Hafi hann því drukkið nokkra sopa af óblönduðu whisky milli kl. 2 og 3 um daginn, en kvaðst ekki hafa fundið til áhrifa áfengis. Læknir taldi líklegt, að áfengismagn í blóði A, er hann hóf akstur um kvöldið, hefði eigi verið undir 1.71%0. Er til þess var litið, svo og þess, að fjórir lögreglumenn töldu sig hafa séð nokkur merki áfengisneyzlu á Á um nótt- ina, er hann var tekinn og Á taldi sjálfur líklegt, að þeir hefðu séð á sér þreytumerki, var talið, að Á hefði vegna undanfarandi neyzlu áfengis verið haldinn slíkri þreytu eða sljóleika, að akstur hans um kvöldið og nóttina hafi varðað við 3. málsgr. 23. gr. laga nr. 23/1941. Var A þvi samkvæmt 38. gr. sömu laga dæmdur í 400 króna sekt og sviptur ökuleyfi 3 mánuði. Hins vegar var hann sýknaður af kæru fyrir brot á áfengislögum nr. 33/1935 ........ A hafði ekið bifreið sinni á laugardagskvöldi frá Reykjavik að Selfossi, þar sem hann var á dansleik um nóttina. Kl. rúmlega 3 sömu nótt lagði hann af stað til Reykjavíkur með bifreiðina „en var þá handtekinn, grunaður um að vera með áhrifum áfengis. Við blóðrannsókn reyndust vera 1.25%, „reducerandi“ efni í blóði hans 1—2 klst. síðar. A kveðst hafa orðið ofurölvi næstu nótt á undan, en sofið í nokkrar klukkustundir á laugardag. Hann kvað sér hafa liðið illa í förinni að Selfossi vegna áfengisneyzlunnar nóttina áður. Læknir taldi líklegt, að áfengismagn í blóði A, er hann hóf akstur um kvöldið, hefði eigi verið undir 1.74%. Þegar til þess var litið, svo og þess að lögreglumenn töldu sig hafa séð merki áfengisneyzlu á A, er hann var tekinn, var talið, að A hefði vegna undanfarinnar neyzlu áfengis verið haldinn slíkri þreytu eða sljóleika, að akstur hans um kvöldið og nóttina hafi varðað við 3. mgr. 23. gr. laga nr. 23/1941. Var hann því samkvæmt 38. gr. sömu laga dæmdur í 800 kr. sekt og sviptur Ökuleyfi ævilangt. Hins vegar var hann sýknaður af kæru fyrir brot á áfengis- lögum nr. 33/1935 ....000000000 eð snar ten nrn nr Bls. 22 35 Efnisskrá. XLI Bls. A ók bifreið sinni, sem var Í góðu lagi, austur Suðurlands- braut um miðjan dag í maímánuði í björtu og þurru veðri. Ók hann með allt að 40 km hraða á klst. Á malarvegi brautarinnar að sunnan, sá hann tvo unga drengi, 6 og 8 ára, ganga í austurátt. Rétt áður en A kom á móts við þá, hljóp stærri drengurinn norður yfir brautina, en hinn hikaði, að því er A virtist. A hélt þó áfram með sömu ferð, og varð minni drengurinn þá fyrir bifreiðinni og beið samstundis bana. Talið var, að A hefði átt að gefa hljóð- merki, er hann sá drengina, er héldu í sömu átt og hann, við akbrautina, og ganga úr skugga um, að þeir hefðu veitt bifreiðinni athygli áður en hann ók fram hjá þeim. Var A því talinn samvaldur að banaslysinu og brot hans talið varða við 28. gr., sbr. 38. gr. laga nr. 23/1941, svo og 215. gr. laga nr. 19/1940. Var hann dæmdur í 1000 kr. sekt og sviptur Ökuleyfi 3 mánuði ......0.0000.00.0.0.. 117 A hafði drukkið að jöfnu með tveim félögum sínum úr fullri „Vermouth“-flösku og um klukkustund síðar ekið bifreið um götur Reykjavíkur. Lögreglumönnum Þótti akstur hans ekki með felldu og handtóku hann. Blóðrannsókn á A sýndi áfengismagn 1.80%. Samkvæmt henni, vitnisburðum fjög- urra lögreglumanna, er kváðu sig hafa séð greinileg merki áfengisáhrifa hjá A, svo og skýrslu hans sjálfs, þótti sann- að, að A hefði gerzt brotlegur við Í. mgr. 23. gr., sbr. 38. gr. laga nr. 23/1941. Einnig var hann talinn brotlegur við 26. gr. og 1. mgr. 27. gr „sömu laga með of hröðum og gá- lausum akstri í sama skipti, svo með því að taka skakka beygju. Var A dæmdur í 10 daga varðhald og sviptur öku- leyfi 6 Mántiði „20.00.0000... 00. nennt 121 A vann að uppskipun úr skipi á hafnarbakka við Reykjavíkur- höfn. Vörubifreið B, sem hann ók sjálfur, fór þar yfir fót A og braut hann, er henni var ekið að skipinu í sambandi við uppskipunarstarfið. Aðalorsök slyssins var talin óhappatil- viljun og ógætni A, sem var látinn bera tjón sitt að mestu leyti, en þar sem ekki þótti fram komin full sönnun þess, að slysi hefði ekki orðið afstýrt, ef B hefði litazt um áður en hann ók af stað, var hann látinn bera bótaábyrgð að % hluta ..0c.c.00en ee nt sen ene sest E.s Endi mgr 150 A, sem var bifreiðarstjóri áætlunarbifreiðar til mannflutninga, hafði gengið mjög ölvaður til svefns kl. 3 um nótt. Kl. 7 næsta morgun hóf hann akstur áætlunarbifreiðarinnar og ók henni langan veg. Var hann talinn hafa verið svo miður sin við akstur þenna vegna áfengisneyzlunnar, að varðaði við 3. mgr. 23. gr."Taga nr. 23/1941. Fyrir hádegi þennan sama: dag keypti A og 2 flöskur af sterku víni og tók XLII Efnisskrá. síðan að aka sömu bifreið í beinu framhaldi þess, að hann hafði neytt nokkurs af áfengi þessu. Með því atferli var A talinn hafa brotið 1. mgr. 23. gr. sömu laga. Var hann dæmdur í 800 kr. sekt og sviptur ökuleyfi 6 mánuði .... A, sem stundaði kennslu í Þifreiðarakstri, var í bifreið með nemanda sínum, B, er stýrði henni. Lá leið þeirra um götu í úthverfi Reykjavíkur, þar sem 4—5 ára börn voru að leik í sandhrúgu við veginn. Eitt barnanna hljóp fyrir bifreiðina, er hana bar að, og beið bana af. Talið var að ógætni barns- ins ætti mjög ríkan þátt í slysinu, en jafnframt var það metið A, sem bar ábyrgð á stjórn bifreiðarinnar, til vangæglu, að brýna það ekki fyrir B að viðhafa sérstaka árvekni vegna barnanna, sem þeir sáu við veginn, og hefjast ekki handa um að afstýra slysi fyrr en í óefni var komið. Var A því talinn brotlegur við 215. gr. laga nr. 19/1940 og 1. mgr. 27. gr. laga nr. 23/1941. Einnig hafði hann brotið 9. gr. og 1. og 3. mgr. 21. gr. hinna síðartöldu laga með því að aka bifreiðinni án virks hraðamælis, með því að kenna bif- reiðarakstur áður en hann náði 25 ára aldri og með þvi að hafa ekki kennslubifreiðarmerki við aksturinn. Var hann dæmdur í 3000 kr. sekt og sviptur ökuleyfi eitt ár. — B hafði að vísu einungis lært akstur í 8—10 klst., en samt þótti bera að gera þær kröfur til hans, að hann hægði ferð, sæfi hljóðmerki og gætti fyllstu varúðar, er hann nálgaðist börnin. Með því að gæta ekki þessa, þótti hann og sam- valdur að slysinu og var dæmdur samkvæmt 215. gr. laga nr. 19/1940 í 2000 kr. sekt .........200020 00... A ók vörubifreið sinni með mjög miklum hraða að gatnamót- um í Reykjavík. Hann hafði gott útsýni úr bifreið sinni og átti því að sjá til ferða fólksflutningabifreiðar B, sem bar að gatnamótunum frá hægri hlið. A hélt samt óbreyttum hraða inn á gatnamótin, þar sem bifreiðarnar rákust á, og bifreið A rann síðan stjórnlaus upp á gangstétt þar hjá, varð vegfaranda að bana og braut þar brún af steinvegg. B ók einnig bifreið sinni með of miklum hraða og mátti þó sjá til ferða A í tæka tíð, en dróg samt ekki úr hraðanum né staldraði við vegna umferðar frá vinstri. Voru þeir báðir taldir hafa orðið mannsbanar af gáleysi og brot- legir við 9., 26. og 1. málsgr. 27. gr., sbr. 38. gr. laga nr. 23/1941 og 2. gr., sbr. 14. gr. laga nr. 24/1941, auk 215. gr. laga nr. 19/1940. B var einnig talinn hafa brotið 1. málsgr. 7. gr., sbr. 14. gr. laga nr. 24/1941. — A hafði sama dag ekið of hratt og ógætilega á öðrum gatnamótum í Reykjavík með þeim afleiðingum að bifreið hans rakst þar á hjólreiðamann, sem meiddist lítillega á fæti, og reiðhjól Bls. 195 219 Efnisskrá. XLIII Bis. hans skemmdist. A og B voru hvorir um sig dæmdir til fangelsisvistar 10 mánuði og sviptir ökuleyfi ævilangt .. 244 A hafði í félagi við aðra neytt sterks áfengis úr einni flösku og síðan hafið akstur á bifreið. Vitni töldu sig sjá áfengis- áhrif á A og blóðrannsókn sýndi áfengismagn 1.6%. Var A því m. a. dæmd refsing, 10 daga varðhald, samkvæmt 23. gr., sbr. 38. gr. laga nr. 23/1941 og 4. gr., sbr. 14. gr. laga nr. 24/1941 og sviptur ökuleyfi 3 mánuði .............. 260 Herbifreið, eign herstjórnar Bandaríkja Norður-Ameríku, rakst á bifreið A á gatnamótum og olli talsverðum skemmdum á henni. Ekki var sannaður vítaverður akstur á hendur A, sem átti umferðarréttinn samkvæmt 1. málsgr. 7. gr. laga nr. 24/1941, en hins vegar var stjórnandi herbifreiðar- innar talinn eiga alla sök á árekstrinum. Ríkissjóði var dæmt að bæta A tjón hans samkvæmt 34. og 35. gr. laga nr. 23/1941, sbr. lög nr. 99/1943 ....0...00000 297 A Ók bifreið sinni ölvaður um götur kaupstaðar, en slys hlauzt ekki af akstrinum. A var dæmdur sekur við 23. gr., sbr. 38. gr. laga nr. 23/1941. Refsing hans var ákveðin 10 daga varðhald og hann sviptur öÖkuleyfi ævilangt ............ 303 Stjórnendur bifreiða A og B voru taldir eiga jafna sök á árekstri, er varð á gatnamótum í Reykjavík. Bifreið A skemmdist við áreksturinn og var B dæmdur til að greiða A helming viðgerðarkostnaðar og tjóns vegna afnotamissis bifreiðar- ÍNNAF ...........00.s ner 358 A ók bifreið sinni fram úr B, sem var á ferð með hestvagn á mjóum vegi. Lenti bifreiðin á vagninum með þeim afleið- ingum, að honum hvolfdi og varð B undir honum. Hlaut B af nokkur meiðsl og varð óvinnufær um tíma. Talið var, að slysið hefði orðið með þeim hætti, að A einn bæri fé- bótaábyrgð samkvæmt 34. gr. laga nr. 23/1941. Var honum því dæmt að greiða B lækniskostnað og bætur fyrir óþæg- indi, vinnutjón og örorku ....0000000c0..enee0r nn 470 A ók vörubifreið sinni Suðurlandsbraut á leið til Reykjavíkur. Á móts við Baldurshaga voru þrjú smábörn við vegarbrún- ina, en í þeim svifum að A nálgaðist þau, hljóp eitt þeirra, þriggja ára telpa, yfir veginn, varð fyrir bifreiðinni og beið þegar bana af. Talið var, að A hefði ekið óhæfilega hratt, a. m. k. með 45 km hraða á klst., fram hjá börnun- um, sem hann sá með nægum fyrirvara. Var A því dæmd refsing eftir 215 gr. laga nr. 19/1940, 26. og 27. gr., sbr. 38. gr. laga nr. 23/1941 og 4. gr. sbr. 14. gr. laga nr. 94/1941. Hann var og sviptur ökuleyfi 3 ár ..........., 476 A skildi vöruflutningabifreið sina eftir mannlausa og ljóslausa á vegarbrún Suðurlandsbrautar nálægt Reykjavík í lok XLIV Efnisskrá. Um októbermánaðar 1944. Er dimmt var orðið um kvöldið, ók hermaðurinn B, sem var í þjónustu setuliðs Bandaríkja Norður-Ameríku á Íslandi, herbifreið aftan á bifreið A. Herbifreiðin stórskemmdist og B beið bana af. Talið var, að B hefði átt meginorsök á slysinu með gálausum akstri. Hins vegar þótti A og hafa sýnt nokkra óvarkárni með því að láta að nauðsynjalausu bifreið sína standa án ljósa á einhverjum fjölfarnasta vegi landsins eftir að dimmt var orðið. Var því % hluti sakar lagður á ÁA og í samræmi við það dæmdur til greiðslu dánarbóta til ekkju og barns B kl. 18 að kvöldi um miðjan febrúar var strætisvagni ekið með litlum hraða að viðkomustað við götu í Reykjavík. Í sömu mund hljóp 5 ára barn skyndilega þvert fyrir vagninn og rakst á hann með þeim afleiðingum, að barnið beið bana af. Strætisvagninn var þannig gerður, að útsýn fram fyrir hann og til hliðar var mjög takmörkuð. Þótti stjórnandi vagnsins, eins og á stóð, ekki eiga sök á framan- greindu slysi og var því sýknaður af refsikröfum A, sem var með áhrifum áfengis, ók skrykkjótt og ógætilega eftir fjölförnum þjóðvegi, fór með miklum hraða fram úr annarri bifreið og utan í hana, þannig að hún valt og margir farþeganna slösuðust. A hvarf og burt frá slysstaðn- um, án þess að skýra frá nafni eða heimilisfangi. Var A talinn hafa brotið m. a. 1. mgr. 23., 26., 27 og 29. gr. laga nr. 23/1941 og honum dæmd refsing eftir 38. gr. sömu laga, svo og sviptur Ökuleyfi ævilangt ........0............... Löggæzlumaður handtók bifreiðarstjórann A við akstur og taldi hann með áhrifum áfengis. Blóðrannsókn sýndi áfeng- ismagn í blóði A 0,13%0. A hafði drukkið hálfflösku af brenni- vini frá því á tíunda tima kvölds til um kl. eitt eftir miðnætti og fann til áfengisáhrifa til kl. 2 til 2.30 um nóttina. Hann hóf síðan akstur nokkru fyrir kl. 3.30 sömu nótt. Var sá akstur talinn varða við 3. mgr. 23. gr. laga nr. 23/1941 og A dæmd 800 króna sekt, svo og sviptur ökuleyfi 3 mánuði Björgun. Dráttaraðstoð. Vélbáturinn G varð vélarvana vegna brotinnar skrúfu að kvöldi þess 12. okt. 1943, þá staddur 10 sjómílur SV af Látrabjargi. Vindur var suðvestlægur, frá 3—8 stig og tals- verður sjór. Skipverjar reyndu fyrst að komast áfram á segl- um, en kölluðu síðan á hjálp skipa, og kom togarinn R á vettvang snemma morguns 13. okt. og dróg vélbátinn til hafnar. Var liðveizla togarans talin björgun. Hann tafðist 19—20 klst. frá veiðum og var aflatjón hans talið kr. Bls. 490 518 549 575 Efnisskrá. 15000.00. Verðmæti hins bjargaða var metið kr. 203000.00. Bjarglaunin voru ákveðin kr. 30000.00 ......0.000..0000.. Vélbáturinn A, 20 brúttó-smálestir að stærð, var á heimleið af veiðum þann 28. ágúst 1943, er vél hans bilaði. Var hann þá um 30 sjómílur NV af Valhúsdufli. Austankaldi var og gott í sjó. Vélskipið B kom á vettvang til hjálpar og dróg A til heimahafnar. Tafðist B alls 17 klst. vegna hjáparstarfsins. Talið var, að hér hefði ekki verið um björgun í skilningi siglingarlaga að ræða, heldur aðstoð, og var eigendum B dæmdar kr. 4800.00 í þóknun fyrir þá aðstoð ............ Vélskipið R var á leið til Bretlands 1. april 1944 með farm af ísfiski og hafði samflot við v/s S. Varð þá vélarbilun hjá R, sem eigi var unnt að lagfæra um borð. S dróg þá R til hafnar í Bretlandi og var komið þangað síðari hluta . dags 4. apríl. R var talið hafa verið í slíkri hætttu, að hjálp S var metin björgun. Mat fór ekki fram á R, en miðað var við húftryggingar- og hagsmunahúftryggingarfjárhæðir skipsins. Töf S var talin nema um 40 klst. Voru björgunar- launin ákveðin 100 þús. krónur ....0000000000 00... Blóðrannsókn. Framkvæmd blóðrannsókn á áfengismagni í blóði Þifreiðar- stjóra, sem grunaður var um að hafa verið með áhrifum áfengis við akstur ..........200... 35, 47, 121, 195, 260, Borgaraleg réttindi. Maður, sem dæmdur var sekur um þjófnað samkvæmt 244. gr. laga nr. 19/1940, sviptur réttindum eftir 68. gr. sömu laga Maður, sem dæmdur var sekur við 1. málsgr. 221. gr. laga nr. 19/1940, sviptur réttindum samkvæmt 68. gr. sömu laga .. Þrir menn, sem dæmdir voru sekir samkvæmt 244. gr. og 1. mgr. 254. gr. laga nr. 19/1940, sviptir réttindum samkvæmt 68. gr. sömu laga .......00.00..0 never Maður, sem m. a. var dæmdur sekur við 219., 244 og 245. gr. laga nr. 19/1940, sviptur réttindum samkvæmt 68. gr. sömu laga .....0...0.0000000ðssnvanann Byggingarnefnd. Byggingarnefnd hrepps hafði ekki án samþykkis hreppsnefndar heimild til að leyfa byggingu á lóð, sem leigð hafði verið einungis til ræktunar ......0..0000 0000. 0000.n nn. Dómar og úrskurðir. Úrskurður fógeta ómerktur, þar sem hann hafði ekki tekið til- "tekna varnarástæðu til úrlausmar ...................... XLV Bls. 506 539 575 407 549 235 XLVI Efnisskrá. Fundið að því, að aðfararfrestur í héraðsdómi var ákveðinn 8 dagar í stað 1ði aga sms 00 a 000 á te Í héraðsdómi í opinberu máli skorti atvikalýsingu og úrlausn um fjölmörg atriði, sem málshöfðunarfyrirskipun og stefna tóku til. Héraðsdómur því ómerktur ............ Eftir kröfu A var sakamálsrannsókn látin fram fara út af um- mælum, sem B viðhafði um A, og opinbert mál síðan höfðað gegn B fyrir brot á 108. gr. laga nr. 19/1940. Á aukadóm- þingi var B refsað fyrir ummælin, en þau ekki ómerkt, þar sem þess hafði ekki verið krafizt. A höfðaði þá einkamál gegn B, krafðist ómerkingar á ummælunum, greiðslu kostnaðar af birtingu dómsins í opinbera málinu svo og miskabóta úr hendi B, auk málskostnaðar. B krafðist frá- visunar á ómerkingar- og bótakröfunni, en þeirri kröfu var hrmdið a 2 3 í 8 0 8 5 8 8 8 SKE 0 #5 á út a vn 0 a 9 BR EG 8 É Sand Héraðsdómari hafði ekki gætt fyrirmæla 190. og 193. gr. laga nr. 85/1936 um samning úrskurðar, sem var þess vegna ómerktur ..........00200 000. 381, 382, Dómarar. Fógeti hafði, andstætt í. mgr. 118. gr. og 2. tl. 119. gr. laga nr. 85/1936, sbr. 223. gr. sömu laga, haldið máli áfram og kveðið upp úrskurð í því, þótt gerðarbeiðandi, sem sótt hafði þing í fyrsta þinghaldi, kæmi ekki fyrir dóm, er málið var síðar fyrir tekið, né nokkur af hans hendi. Málsmeðferð í héraði og úrskurður voru því ómerkt .... Fógeti hafði ekki tekið til úrlausnar þá varnarástæðu í lög- taksmáli, að álagning útsvars hefði að verulegu leyti verið andstæð 4. gr. laga nr. 106/1936. Var úrskurður fógeta því ómerktur og málinu vísað heim .................... Fundið að málsmeðferð í fógetaréttarmáli .........,......... Héraðsdómari vittur fyrir málsmeðferð, er braut í bága við 105., 106., 109. og 110. gr. laga nr. 85/1936 ............ Fundið að því, að fógeti hafði hvorki greint nafn gerðarbeið- anda né fjárhæð lögtakskröfu í úrskurði ..........,..... Fundið að því í verðlagsmáli gegn A, að vara sú, sem um var að ræða, hafði ekki verið vegin, að A höfðu ekki verið kynntir framburðir tiltekinna vitna og ekki látinn gefa skýr- ingu á tilteknu sakaratriði ...........20000000.00....... Dómara gert að framkvæma dómkvaðningu um tiltekin atriði, þar sem ekki var talið, að fyrri dómkvaðning né athug- anir matsmanna hefðu tekið til þessara atriða .......,.,, Dómari í opinberu máli glataði málsskjölum, og fundust þau ekki fyrr en eftir nærfellt 4% ár. Var dómarinn átalinn fyrir vangeymsluna ........0..00.0.nnennn enn Bls. 314 978 504 124 124 134 162 184 189 208 Efnisskrá. XLVII Bls. Fundið að því, að aðfararfrestur var ranglega ákveðinn í hér- AðSdÓMIi „............220002 0000. 286 Dómkvaðning. Sjá dómarar, mat og skoðun. Dómstólar. Sú varnarástæða í útsvarsmáli á hendur A, að mikill hluti hins álagða útsvars hefði verið lagður á viðskiptaveltu verzlunar A og sú álagning væri andstæð 4. gr. laga nr. 106/1936, talin bera undir dómstóla .............00.00.0 00. 124 Dómstólar hafa úrskurðarvald um gildi uppsagnar á húsaleigu, þótt húsaleigunefnd hafi fellt úrskurð, sbr. 10. gr. laga mr. 39/1943 ..........02002000 ner 252 Ágreiningur um staðartakmörk veiðiítaks ber undir dómstóla 266 Almennir dómstólar eiga úrskurðarvald um greiðslu þóknunar fyrir lóðarafnot, en ekki lóðamerkjadómur .............. 608 Eftirgrennslan brota. Sjá opinber mál. Eiður. A heimti málverk úr höndum B, sem hafði haft það í vörzlum um árabil og innt fégreiðslur af hendi til A, og taldi B sig vera búinn að kaupa málverkið. Fram komnar líkur þóttu ekki nægilegur grundvöllur aðildareiðs um kaupin ...... 162 Eignarréttur. Landauki hafði myndazt í fjöru norðan hafnargarðs í Dalvík, er byggður var 1939, en fjara þessi var fyrir landi A. Í 10. gr. laga nr. 66/1931 um hafnargerð í Dalvík var svo mælt, að hafnarsjóður eigi allt það land innan hafnar- innar, sem flýtur yfir með stórstraumsflóði. Talið var, að þetta ákvæði gæti ekki svipt A endurgjaldslaust eignar- rétti að fjöru hans á hafnarsvæðinu og væri hann því eigandi fyrrgreinds landauka, enda hefði ekki farið fram eignarnám á landi þessu né þess verið beiðst ............ 345 Fasteignir. Sbr. eignarréttur, landamerkjamál, lóðamerkja- dómur, lóðaleiga. Í hafnarlögum fyrir Dalvík, nr. 66/1931, var svo ákveðið, að hafnarsjóður eigi allt það land innan hafnarinnar, sem flýtur yfir með stórstraumsflóði. Eftir byggingu hafnar- garðs í Dalvík 1939 myndaðist landauki norðan garðsins í fjöru, sem var fyrir landi A. Ákvæði hafnarlaganna gat ekki svipt A endurgjaldslaust eignarrétti að fjöru hans á hafnarsvæðinu, og var hann því talinn eigandi fyrrgreinds landauka, enda hafði ekki farið fram eignarnám á landi þessu né þess verið beiðst ..........0...0......... 345 XLVHI Efnisskrá. Félagsdómur. Kaupkrafa var reist á ákvæðum kjarasamnings milli stéttar- félaga sjómanna og útgerðarmanna. Ekki þurfti úrlausn Félagsdóms um skýringu ákvæðisins, heldur var almennum dómstólum rétt að meta öll atriði, er kaupkröfuna vörðuðu Frávísun. Stefna til hæstaréttar var birt af einum stefnuvotti og öðrum nafngreindum manni, er stefnuvotturinn hafði kvatt til. Þessi stefnubirting var ólögleg samkvæmt 89. gr. laga nr. 85/1936 og málinu því vísað frá hæstarétti .............. B hafði verið dæmdur til refsingar í opinberu máli fyrir um- mæli um A. A höfðaði síðan einkamál til ómerkingar um- mælanna, greiðslu kostnaðar af birtingu dómsins í opin- bera málinu, svo og miskabóta úr hendi B. B krafðist frá- vísunar á ómerkingar- og bótakröfunum, en þeirri kröfu var hrundið ..........0.0 000. Héraðsdómur var upp kveðinn 10. nóv. 1945, en áfrýjunarstefna sefin út 6. marz 1946 og birt 12. s. m. Áfrýjunarleyfi, sem ekki var skírskotað til í stefnu, var fengið sama dag og stefnan var birt. Enginn kom fyrir dóm af hálfu stefnda og var málinu vísað ex officio frá hæstarétti .............. Krafa A um frávisun bæjarþingsmáls, þar sem það ætti undir lóðamerkjadóm, ekki tekin til greina „................. Frestir. Máli frestað ex officio í hæstarétti til öflunar frekari sakar- BAGNA 20... 31, 34, 258, 428, 438, 539, Frestur veittur „til sameiningar mála í hæstarétti ............ Staðfestur úrskurður héraðsdóms um synjun framhaldsfrests til gagnasöfnumar .....000000. 0. 000 nennt. Úrskurður, þar sem umboðsmönnum aðilja í héraði var neitað um frest til að afla gagna hjá nafngreindum manni, stað- festur í hæstarétti, þar eð til þess hefði þegar gefizt ærinn Tit is sn 0 Áfrýjanda veittur 3 mánaða frestur í máli gegn andmælum stéfiiða - 2 í sj a 80 2 0 00 a nn Kærumáli um málskostnað í héraði frestað ex officio í hæsta- rétti vegna áfrýjunar aðalmálsins ........20........ 435, Úrskurður héraðsdómara, er synjaði um framhaldsfrest í máli, staðfestur í hæstarétti .........0.00000 0. enn n enn. Aðiljar máls höfðu talið gagnasöfnun í héraði lokið og hafði dómari ákveðið dag til munnlegs málflutnings Áður en til málflutnings kom, krafðist annar aðilja frekari frests til aukinnar gagnaðflunar, en gagnaðili mótmælti. Talið var, Bls. 602 138 186 421 505 440 Efnisskrá. að aðiljar væru bundnir við fyrrnefnda ákvörðun, og því synjað um frestinn ..... Skiptaráðandi hafði með úrskurði veitt aðilja framhaldsfrest til gagnaðflunar í máli, en hæstiréttur felldi úrskurðinn úr gildi, þar sem aðili þótti hafa fengið nægan frest í málinu 22... Friðhelgi heimilis. Sjá heimilishelgi. Fyrning sakar. Fyrir vangæzlu dómara höfðu skjöl opinbers máls á hendur A glatazt og fundust ekki í nærfellt 4% ár. Lá rannsóknin af þeim sökum niðri þann tíma. Nú var talið, að refsing A hefði verið hæfilega metin sektir, og leiddi þessi stöðvun á rannsókn málsins því til fyrningar sakar samkvæmt 1. tl. 81. gr., 80. og 2. mgr. 82. gr. laga nr. 19/1940 .......... Gagnsakir. Sjá málasamlag Gáleysi. Sjá saknæmi. Gerðardómur. Ágreiningur hafði verið um takmörk veiðiréttinda í Hvitá í Borgarfirði milli jarðar, er A, B, C og D áttu, og landspildu, sem E var talinn eiga. Þessir aðiljar sömdu um það vorið 1940 að leggja ágreininginn Í gerð, og skyldi úrskurður serðardómsins vera bindandi fyrir báða aðilja og eigi unnt að áfrýja honum. Gerðardómurinn kvað upp úrskurð sinn 30. maí s. á., en er hann var þinglesinn 26. júlí s. á., mót- mælti F gildi úrskurðarins, þar sem hann hefði eigi sam- Þykkt skipun gerðardómsins, en ætti þó umrædda land- spildu að jöfnu við E. Þessi véfenging á gildi gerðardóms- samningsins var þó talin markleysa og samningurinn bindandi. Hins vegar var fyrrgreindur úrskurður um merkin metinn ógildur, þar sem ljóst þótti „að gerðardóm- endur hefðu ekki gert sér nægilega glögga grein fyrir, hvert lína sú, er þeir tiltóku, lægi og hver mörk hún skap- aði á þrætusvæðinu ..........2..200.2200n 0. Gjafsókn. — Gjafvörn. Gjafvarnarhafi tapar máli í hæstarétti og var dæmdur til að greiða gagnaðilja sinum málskostnað fyrir hæstarétti, en málflutningslaun talsmanns gjafvarnarhafa dæmd úr ríkis- SJÓÐI ms: ga A á A 2 BR á FSS 5 3 Gjafsóknarhafi fyrir hæstarétti vann mál sitt. Honum dæmdur málskostnaður í báðum dómum, enda hafði hann lagt út öll réttargjöld ........00000000 000 sn ödð 239 342 L Efnisskrá. BIs. Gjaldeyrismál. A, sem var formaður og framkvæmdarstjóri íslenzks hlutafé- lags, hafði lagt ólöglega mikið á vörur þær, er hann keypti handa félaginu erlendis. B, sem var varaformaður og fram- kvæmdarstjóri sama félags, var samsekur A um þessi brot á verðlagningarreglum. Vegna þessarar ólöglegu álagningar safnaðist A og B innstæða í erlendum banka og stóðu eir ekki íslenzku bönkunum skil á þeim erlenda gjaldeyri fyrr en stefna hafði verið gefin út í refsimáli á hendur þeim. Voru þeir því taldir brotlegir við 5. mgr. 5. gr. og 17. gr. reglugerðar nr. 77/1943 og 4. og 6. gr. laga nr. 1/1943 og dæmdir til greiðslu sektar í ríkissjóð .................. 11 Greiðsla. Leigutaki greiddi húsaleigu með því að skuldajafna kröfu á hendur leigusala vegna kostnaðar við endurnýjun gólfdúka í húsnæðinu .........200.000n 0 134 Gripdeild. Talsverðar birgðir af olíu voru geymdar í tunnum og brúsum á víðavangi í nágrenni Reykjavíkur, en setulið Bandaríkja Norður-Ameríku hafði áður átt birgðir þessar. Hinn 1. maí 1946 fór Á á staðinn og tók af birgðunum 19 tunnur og 17 brúsa, og var sú taka hans, eins og á stóð, talin varða við 245. gr. laga mr. 19/1940 .....00..2.200........ 549 Gæzluvarðhald. Gæzluvarðhald látið koma til frádráttar refsivist .. 53, 407, 549 Hafnarlög. A hafði skotið kóp innan takmarka Akureyrarhafnar samkvæmt 1. gr. reglugerðar nr. 48/1920; sbr. 8. gr. hafnarlaga fyrir Akureyrarkaupstað nr. 62/1915. Hafði hann þar með brotið 6. gr. reglugerðarinnar, sbr. auglýsingu nr. 96/1944 og 14. gr. laga nr. 62/1915. Var A því dæmdur í sekt eftir 47. gr. reglugerðarinnar og 14. gr. hafnarlaganna .............. 57 Heimilishelgi. A ruddist í heimildarleysi inn í húsnæði fráskilinnar konu sinnar, gerði þar hússpjöll og veitti konunni áverka. Var A m. a. dæmd refsing eftir 231. gr. laga nr. 19/1940 .. 275 Heimvísun. Sjá ómerking. Hlutafélög. Hlutafélag, A, hafði selt öll hlutabréf sin sjúkrasamlagi, og var síðan leyst upp og strikað af hlutafélagaskrá. Við fé- Efnisskrá. LI Bls. lagsslitin hafði hluthöfunum verið greiddur söluhagnað- urinn og varasjóði úthluteð. Þremur árum síðar voru hlut- hafar (stjórnarmenn) skattlagðir af þessum sökum. Voru Þeir taldir skyldir að greiða skattinn solidariskt samkvæmt 6. mgr. 26. gr. laga nr. 77/1921, þar sem greiðslur höfðu far- ið fram andstætt fyrirmælum 2. og 3. málsgr. 26. gr. sömu Tað ia a 5 ið 4 GM 0 6 0 6 3 8 FAR EST 3 0 á na 106 Hreppsnefnd. Hreppsnefnd fékk lagt á lögbann við endurbyggingu skála í hreppnum, en skáli þessi var að nokkru leyti byggður á lóð hreppsins og lóðin hafði einungis verið leigð til rækt- unar. Byggingarnefnd hafði að vísu leyft byggingu þessa, en með því að nefndina brast heimild til að breyta lóðinni í byggingarlóð og hreppsnefndin hafði ekki veitt leyfi til slíkrar breytingar, var lögbannsgerðin staðfest ........ 235 Húsaleiga. Húsaleigulög. A hafði á leigu 3 herbergi og eldhús í húsi B í Reykjavík, en B hafði eignazt húsið árið 1940. B sagði upp leigumála A með löglegum fyrirvara vegna þarfar dóttur sinnar, manns hennar, 3 barna þeirra og starfsstúlku og krafðist síðan dóms fyrir kröfum sínum. Húsaleigunefnd hafði metið uppsögnina gilda að nokkru leyti. Héraðsdómur sýknaði A af kröfum B, þar sem nefndur tengdasonur B yrði ekki talinn heimilisfastur innanhéraðsmaður í Reykjavík í merkingu Í. mgr. 2. gr. laga nr. 39/1943. A hafði þegar fyrir húsaleigunefnd byggt varnir á þessu atriði, en nefndin, sem hefur samkvæmt 2. mgr. 3. gr. laga nr. 39/1943 vald til að veita undanþágu frá 1. mgr. sömu greinar, heimilaði þó í úrskurði sínum tengdasyni B að taka húsnæði á leigu hér í bæ. Var þetta því ekki talið seta valdið ógildi uppsagnarinnar, og þar sem B var talinn hafa brýna þörf fyrir íbúð A til handa dóttur sinni og fjöl- skyldu hennar, var leiguuppsögnin metin gild að öllu leyti samkvæmt 1. gr. laga nr. 39/1943 ........0000.... 27 A hafði selt B á leigu verzlunarhúsnæði í Reykjavík. Skyldi leigutiminn hefjast 1. júní 1942 og standa til 1. júní 1945. Uppsagnarfrestur var ákveðinn 6 mánuðir, miðað við 1. júní 1945, en B áskilinn forgangsréttur til áframhaldandi leigu í 3 ár, nema þvi aðeins að húseigandi eða erfingjar hans þyrftu á húsnæðinu að halda eða húsið yrði selt. A tilkynnti B skriflega 30. nóv. 1944, að A ætlaði að taka leiguhúsnæðið til eigin nota Í. júni 1945 og yrði húsaleigu- samningurinn ekki framlengdur. B vildi ekki rýma hús- LII Efnisskrá. ; sjó á á í. sáði Bls. næðið og krafðist A þá útburðar hjá fógeta, án þess að húsaleigunefnd hefði áður fjallað um málið. Með því að talið var, að leggja hefði átt málið fyrir húsaleigunefnd samkvæmt lögum nr. 39/1943 áður en það væri borið undir dómstóla, var synjað um framkvæmd útburðargerðar „. 39 A hafði til íbúðar í húsi sinu átta herbergi og eldhús. Bjó hann þar ásamt konu sinni og fjórum börnum, 10—15 ára að aldri. B hafði á leigu tvö herbergi og eldhús í húsi A. A sagði B upp leigusamningnum á þeim grundvelli, að móðir hans þyrfti á húsnæðinu að halda. Talið var, að húsakostur A væri það rúmur, að hann sæti látið móður sinni Í té sérstakt herbergi af íbúð sinni, enda yrði eitt herbergi að teljast nægilegt fyrir móður A. Uppsögn A var því metin ógild samkvæmt 1. mgr. 1. gr. laga nr. 39/1943 og synjað um framkvæmd ttburðar á B sas 41 Leigusali A krafðist útburðar á leigutaka B og bar fyrir sig ranskil á leigugreiðslum, en B hafði, eftir árangslausar áskoranir til A, látið endurnýja slitna sólfdúka í húsnæð- inu og skuldajafnað Þeim kostnaði eftir mati við húsa- leiguna. Þetta var B talið heimilt og þessi greiðsluháttur hans því ekki talinn ciga að varða útburði, né heldur það, að B hafði greitt húsaleiguna mánaðarlega eftir á, þótt leigusamningur aðiljanna gerði ráð fyrir fyrirframgreiðslu, þar sem slíkt hafði viðgengizt um langt árabil og frá upp- hafi, án þess að A hefði nema einstaka sinnum gert fyrir- vara af því €fni ....0.0000.0 0. ner nn 134 Með fógetaúrskurði 14. júlí 1944 var Á geri að rýma leiguibúð sina hjá 3B. Í byrjun ágústmánaðar s. á. lét eiginkona A flytja búföng úr ibúðinni vegna yfirvofandi útburðar, en fékk lögmanni þeirra hjóna til geymslu lykil að íbúðinni. B var síðan birt áfrýjunarstefna útburðarmálsins 14. ágúst s. á. B opnaði íbúð A upp á sitt eindæmi 16. sept. 1944 og leigði hana C frá 2. okt. s. á. til 1. okt. 1945. Með dómi hæstaréttar 5. marz 1945 var fógetaúrskurðurinn frá 14. júlí 1944 felldur úr gildi og synjað útburðar. Með óáfrýjuðum úr- skurði fógeta 28. sept. 1945 var C borinn út úr nefndri íbúð. Krafðist A nú umráða íbúðarinnar með innsetningar- serð, en B neitaði. Talið var, að B hefði ekki haft ástæðu til að ætla, að A hefði gefið upp leigurétt sinn með flutn- ingi búfanga sumarið 1944. Og þar seim vanræksla A um að bjóða fram leigu eða koma henni í geymslu þótti rétt- lætast af fyrri tregðu B og neitun á að taka á móti leigu- greiðslum og töku hans á íbúðinni í september 1944, þótti A ekki hafa fyrirgert leigurétti sínum, enda voru og ekki færðar sönnur á óhæfilega meðferð A á hinu leigða né Efnisskrá. óleyfilegt brottnám skúrs af lóð B, sem hann hafði borið fyrir sig. Var framkvæmd innsetningargerðar því heimiluð A sagði B upp leigu á húsnæði miðað við 1. okt. 1945 til handa dóttur sinni og fjölskyldu hennar. Uppsögnin metin gild og útburður leyfður, en þó ekki fyrir 14. maí 1946 .......... A, sem var einhleypur, hafði í húsi sinu afnot eins herbergis með aðgangi að baði og salerni. Í sama húsi hafði B á leigu stofu og svefnherbergi ásamt herbergi með baði og hrein- lætistækjum. A sagði B upp leigumálanum til skipta á hús- næði þeirra. Sú krafa ÁA var ekki tekin til greina, þar sem húsnæði A var ekki talið koma B að sömu eða svipuðum notum og húsnæði það, er hann hafði á leigu, sbr. 2. málsgr. 1. gr. húsaleigulaga nr. 39/1943 „............... Dómstólar hafa úrskurðarvald um gildi uppsagna samkvæmt 10 gr. laga nr. 39/1943, þótt húsaleigunefnd hafi fellt úrskurð ...........000 000 vee en A seldi neðri hæð húss síns í janúar 1944 og fluttist þaðan 14. mai s. á. Hann hafði sagt leigutaka sínum, B, er bjó á efri hæð sama húss, upp leigumála frá 14. maí s. á. til eigin nota, en sú uppsögn var ekki metin gild, þar sem A hafði látið íbúð sína af hendi með framangreindum hætti og ekki var sannað, að því hefðu valdið óviðráðanleg atvik, sbr. 3. málsgr. 1. gr. laga nr. 39/1943 ...........0....... A sagði leigutaka sinum, B, upp leigu á íbúðarhúsnæði. Húsa- leigunefnd mat uppsögnina gilda að nokkru, og staðfestu dómstólar þann úrskurð .........0..2.0 0... Leigutaki A hafði krafizt þess, að leigutaka hans, B, yrði vikið úr leiguhúsnæðinu vegna vanskila. Sú krafa var ekki tekin til greina í fógetarétti, og áfrýjaði A þá málinu til hæsta- réttar. Skömmu eftir útgáfu áfrýjunarstefnu til hæstaréttar hafði B flutzt úr húsnæðinu og var því auk þess sérstak- lega yfir lýst af hans hálfu, að hann hefði þar með gefið upp leigurétt sinn. Krafðist A þá einungis málskostnaðar fyrir báðum dómum, en þeirri kröfu var synjað og hann dæmdur til að greiða B málskostnað í hæstarétti vegna framhalds áfrýjunar, eftir að atvik höfðu breytzt, svo sem fyrr Segir .........0.00 neee Leigutaki A hafði tvisvar sinnum lagt hendur á leigusala B, sem var gamall og veiklaður, og hrakyrt hann. Með þessu var talið, að A hefði gert svo úr hófi á hluta B, að varðaði útburði, sbr. 2. gr. laga nr. 39/1943 #.....00000... A leigði B íbúðarhúsnæði frá 1. maí 1939, og notaði B húsnæðið til júlíloka 1942. Síðan höfðaði A mál gegn B til greiðslu van- goldinnar húsaleigu, rýrnunar og leigu á húsmunum og áhöldum, afnotagjalds af síma og skaðabóta vegna þrásetu. LIIl Bis. 198 226 252 279 281 LIV Efnisskrá. Bls. Var húsaleigukrafan tekin til greina að nokkru og krafan fyrir símaafnotin að fullu, en hins vegar sýknað af öðrum kröfuliðum .........c. css 301 Með læknisvottorði var talið sannað, að fisklykt frá fiskimjöls- verksmiðju, sem var nálægt heimili leigusalans A í Reykja- vik, hefði slæm áhrif á heilsufar hans. A hafði leigt B húsnæði annars staðar í bænum og sagði af þessum sökum B upp leigu á íbúð hans til eigin nota. Nú var talið, að samkvæmt meginreglu þeirri, er liggi til grundvallar 1. gr. laga nr. 39/1943, væri A heimilt að fá íbúð B gegn því að bjóða honum fullgilda íbúð í húsnæði því, er A bjó í. A bauð B ekki þau íbúðaskipti og var krafa hans um riftun á leigumála B því ekki tekin til greina ................ 306 Leigutakinn A hafði á leigu 4 herbergi og eldhús. Með úr- skurði húsaleigunefndar var A gert að rýma 2 herbergi af íbúðinni og veita aðgang að eldhúsi vegna þarfa dóttur leigusalans B. Skömmu síðar fékk B leyfi húsaleigunefndar til þess að dóttir hans og C hefðu íbúðaskipti. Þegar til kom, tók C ekki til afnota nema annað herbergið, en B leigði hitt herbergið D. A krafðist þess, að D rýmdi herbergið og varð svo að lokum, að A fékk umráð þess aftur. B krafð- ist nú umráða herbergis þessa með innsetningargerð, en þeirri kröfu var ekki sinnt, þar sem A hafi, eins og á stóð, átt rétt til herbergisins, sbr. 14. gr. laga nr. 39/1943 .. 603 Iðja og iðnaður. A, sem ekki hafði iðnréttindi í ljósmyndagerð, „kopieraði“ í frístundum á heimili sínu erlendar leikaramyndir og seldi „kopieringarnar“. Höfðað var refsimál á hendur Á fyrir brot á lögum nr. 105/1936, en hann sýknaður, þar sem talið var að hér hefði verið um heimilisiðnað að ræða .. 168 Innsetningargerðir. Miklar deilur höfðu risið í kaupfélagi, og snerist meiri hluti fulltrúa á aðalfundi 1945 gegn stjórn félagsins. Meiri hlut- inn lagði fram tillögu til breytinga á félagssamþykktum varðandi stjórnarkjör, og skyldi samkvæmt henni kjósa nýja stjórn á aðalfundinum 1945. Á fundinum kom upp mögnuð sundurþykkja út af fundarstjórn formanns félagsins og lauk þannig, að á framhaldsfundi kaus meiri hluti fulltrúa nýjan fundarstjóra, og fulltrúar þessir samþykktu síðan nefnda breytingartillögu og kusu A--G í stjórn kaupfélagsins. Full- trúar minni hlutans tóku ekki þátt í þessum samþykktum, en gerðu hins vegar ýmsar samþykktir á eigin fundi. H-1,, sem voru meðal fulltrúa minni hluta og fyrrverandi stjórn- Efnisskrá. enda kaupfélagsins, gerðu og ályktanir um brottrekstur fjölmargra fulltrúa meiri hlutans úr kaupfélaginu. Aðgerðir fulltrúa minni hlutans, og þar á meðal H—L, voru taldar ólögmætar, en A—G hins vegar taldir löglegir stjórnendur félagsins og þeim þvi heimiluð með innsetningargerð um- ráð bóka og eigna kaupfélagsins .............00..0000... Með úrskurði fógeta 14. júlí 1944 var A gert að rýma leiguibúð sina hjá B. Í byrjun ágústmánaðar s. á. lét eiginkona A flytja búföng úr íbúðinni vegna yfirvofandi útburðar, en fékk lögmanni þeirra hjóna til geymslu lykil að íbúðinni. B var síðan birt áfrýjunarstefna útburðarmálsins 14. s. m. B opnaði íbúð A upp á sitt eindæmi 16. sept. 1944 og leigði hana C frá 2. okt. s. á. til 1. okt. 1945. Með dómi hæsta- réttar 5. marz 1945 var fógetaúrskurðurinn frá 14. júlí 1944 felldur úr gildi og synjað útburðar. Með óáfrýjuðum úrskurði fógeta 28. sept. 1945 var GC borinn út úr nefndri íbúð. Krafðist A nú umráða íbúðarinnar með innsetningar- gerð, en B neitaði. Talið var, að B hefði ekki haft ástæðu til að ætla, að A hefði gefið upp leigurétt sinn með flutn- ingi búfanga sumarið 1944. Og þar sem vanræksla A wm að bjóða fram leigu eða koma henni í geymslu þótti réttlætast af fyrri tregðu B og neitun um að taka á móti leigu- greiðslum, svo og töku hans á íbúðinni í september 1944, þótti A ekki hafa fyrirgert leigurétti sínum, enda voru og ekki færðar sönnur á óhæfilega meðferð A á hinu leigða né óleyfilegt brottnám skúrs af lóð B, sem hann hafði borið fyrir sig. Var framkvæmd innsetningargerðar því AÐ ns BB GR 3 á Bli La Leigusali A krafðist umráða eins herbergis í íbúð leigutaka B, en B hafði áður verið gert að rýma 2 herbergi íbúðar sinnar vegna þarfa dóttur A. Síðar fékk A leyfi til að GC fengi þessi herbergi, en er til kom, notaði C ekki nema annað herbergið og leigði A hitt herbergið D. Eftir kröfu B rýmdi D það herbergi og fékk B það þá aftur til umráða. Krafa A um innsetningu í herbergið var ekki tekin til greina, sbr. 14. gr. laga nr. 39/1943 ............00. 0000 Kaup og sala. Listmálari A fékk B málverk til geymslu á árinu 1937 og til sölu f. h. A, ef viðunandi kaupboð fengist. Veturinn 1941—-42 vildi A fá málverkið úr höndum B, en hann neit- að, þar sem hann taldi sig vera búinn að kaupa málverkið. A neitaði því eindregið, að hann hefði seit B málverkið, og var það og talið ósannað með gögnum málsins ........ H/f A gerði h/f B tilboð um sölu á hlutabréfum A fyrir tiltekið LV Bls. LVI Efnisskrá. verð og skyldi bréfunum fylgja allar eignir Á samkvæmt framlögðum lista yfir eignir og skuldir. B samþykkti til- boðið, en áskildi, að efnahagsyfirlitið væri rétt í Öllum veru- legum atriðum. Við athugun rétt á eftir komu í ljós nokkrar vantaldar skuldir, og komu þessi mál til umræðu milli að- ilja á sameiginlegum fundi. Þá varð að samkomulagi, að A lækkaði kaupverð hlutabréfanna um nokkra fjárhæð, en B féll frá að gera athugasemdir við uppgerð eignanna og tók að sér „allar skuldir og skuldbindingar félagsins og cignir þess undantekningarlaust, og falla báðir aðiljar frá að gera nokkrar athugasemdir síðar, enda er kaupanda kunnugt um allar ráðstafanir, er félagið hefur gert til þessa dags í sambandi við félagið.“ All-löngu síðar var h/f A gert að greiða verulega skatthækkun vegna rekstrar félags- ins frá fyrri árum. H/f A k rafði fyrrverandi stjórnendur félagsins, C, D og E, um endurgreiðslu á skatthækkun þess- ari. Voru aðiljar sammála um, að þeir hefðu ekki haft þetta tilvik í huga, er samningar gerðust. Þótti þvi eðlilegast, þrátt fyrir framangreint orðalag samkomulagsins, að C—E bæru hallann af því. að kröfur bessar komu fram og voru þeir dæmdir til að greiða A fjárhæðina 200... Kröfuréttindi. Sjá ábyrgð, aðgerðarleysisverkanir, greiðsla, kaup og sala, samningar, skaðabætur, umboð. Kærumál. Aðili kærir til hæstaréttar frávísunardóm í héraði samkvæmt 108. gr. laga nr. 85/1936 .....000002 0000 r nn Stjórn Lögmannafélags Íslands hafði í úrskurði átalið fram- komu hæstaréttarlögmanns. Úrskurðurinn var kærður til hæstaréttar samkvæmt heimild í 8. gr. laga nr. 61/1942, en ómerktur sökum ófullnægjandi öflunar sakargagna .. Úrskurður héraðsdómara um synjun frests, sem kærður var til hæstaréttar samkvæmt 105. gr. laga nr. 85/1936, stað- festur 2... 186, 440, Úrskurður um heimild til að leggja spurningu fyrir vitni kærður til hæstaréttar samkvæmt 128. gr. laga nr. 85/1936 og staðfestur .........00 0000 a Bear #04 gr Héraðsdómari hafði synjað um dómkvaðningu matsmanna. Úr- skurður hans var kærður til hæstaréttar samkvæmt 143. gr. laga nr. 85/1936, en felldur þar úr gildi og lagt Íyrir dóm- ara að framkvæma dómkvaðninguna .....000000000.000.0. Úrskurður héraðsdómara um veitingu frests kærður samkvæmt 105. gr. laga nr. 85/1936, en staðfestur í hæstarétti ... Bls. 460 Lo > c 208 Efnisskrá. Héraðsdómari hratt frávísunarkröfu með úrskurði. Úrskurður- inn var kærður til hæstaréttar samkvæmt 108. gr. laga nr. 85/1936, en staðfestur ........2000.00 00. Úrskurður héraðsdómara um frest í máli var kærður til hæsta- réttar samkvæmt 105 gr. laga nr. 85/1936, en úrskurður- inn var ómerktur, þar sem ekki hafði verið gætt fyrirmæla 2. málsgr. 190. gr. og 4. málsgr. 193. gr. sömu laga 381, 382, Málskostnaðarákvæði fógetadóms kært, en kærumáli frestað í hæstarétti vegna áfrýjunar aðalmálsins ............ 435, Málskostnaðarákvæði héraðsdóms kært samkvæmt 186. gr. laga nr. 85/1936 og staðfest í hæstarétti .................... Héraðsdómari hafði með úrskurði skyldað lækni til að leggja fram skýrslu um krufningu á líki E. Úrskurðurinn var kærður til hæstaréttar, sem felldi hann úr gildi, þar sem lögmaður sá, er krafðist framlagningarinnar, var ekki tal- inn hafa nægilega heimild til þess .................... Héraðsdómari synjaði A um frekari frest til gagnasöfnunar í máli. Að vísu hafði gagnasöfnun verið talið lokið í máli þessu og dagur til munnlegs málflutnings ákveðinn, en þar sem dómari hafði ekki leiðbeint A, sem var ólöglærður, um öflun umræddra gagna, er voru þýðingarmikil, var A ekki talinn hafa fyrirgert rétti til frests .............. Aðilja hafði með úrskurði verið veittur framhaldsfrestur til gagnaðflunar í skiptaréttarmáli. Úrskurður skiptaráðanda var kærður til hæstaréttar samkvæmt 105. gr., sbr. 223. gr. laga nr. 85/1936, en felldur úr gildi, þar sem aðili þótti hafa fengið nægan frest Í málinu .............00........ A krafðist frávisunar bæjarþingsmáls á Þeim grundvelli, að lóða- merkjadómur ætti úrlausn þess. Héraðsdómari hratt kröfunni, en úrskurðurinn var kærður til hæstaréttar, sem staðfesti hann ......cceesessssðlr rr A hafði selt B íbúð, sem leigutakinn C bjó í. B krafðist úi- burðar á C og bar Á vitni í því máli. G mótmælti því, að A fengi að staðfesta framburð sinn með eiði eða dreng- skaparheiti, þar sem hann væri þannig við málið riðinn. Þessi mótmæli þóttu ekki hafa við rök að styðjast og var A því heimiluð staðfesting framburðar sins. Var sá úrskurður héraðsdómara kærður til hæstaréttar og staðfestur þar .. Landamerkjamál. Landamerkjadómur á úrskurðarvald ágreinings um staðartak- mörk veiðiítaks, sbr. 8. gr. laga nr. 41/1919 .............. Samið hafði verið um gerð, til að skera úr um ágreining um takmörk veiðiréttinda í á. Ágreiningur um gildi gerðardóms- LVII Bls. 378 504 505 436 599 473 öd5 608 610 266 LVIII Efnisskrá. samningsins og úrskurður gerðardómenda var talinn eiga sæta meðferð samkvæmt III. kafla laga nr. 41/1919 Leiðbeiningarskylda dómara. A, sem var ólöglærður, hafði lagt fram tvö vottorð í máli og gagnaðili tekið þau gild sem staðfest. Gagnasöfnun var siðan talið lokið og dagur til munnlegs málflutnings ákveð- inn. Áður en til málflutnings kom, krafðist A frests til að láta framangreinda vottorðsgefendur staðfesta vottorð sín. Talið var, að dómari hefði ekki, eins og á stóð, haft ástæðu til að leiðbeina A um öflun frekari gagn og A því bund- inn við ákvörðun dómara. Úrskurður héraðsdómara, er synjaði A um frestinn, var því staðfestur ...........0.... Héraðsdómari hafði ekki leiðbeint ólöglærðum aðilja um öflun Þýðingarmikilla gagna. Úrskurður héraðsdómara, sem neit- aði um frest til öflunar gagna þessara, var því ómerktur Víxileigandi, sam var ólögfróður, höfðaði mál til greiðslu vixils samkvæmt XVII. kafla laga nr. 85/1936, en hreyfði þvi jafnframt til vara, að krafa hans kynni að eiga stoð í 74. gr. laga nr. 93/1933. Eins og málatilbúnaði var háttað, Þótti eigi verða um það atriði dæmt, og var málsmeðferð og dómur í héraði því ómerkt og málinu visað frá undirrétti Leiga. Sjá húsaleiga, lóðarleiga. Líkamsáverkar. A, sem vann að uppskipun, varð fyrir hjóli vörubifreiðar á hafnarbakkanum og fótbrotnaði. A var talinn eiga nokkra sök á slysinu, en eigandi bifreiðarinnar þó talinn eiga að bæta A tjón hans að hluta, sbr. 34. gr. laga nr. 23/1941 Hermaður úr setuliði Bandaríkja Norður-Ameríku veittist að Íslendingnum A, og hljóp skot úr byssu hermannsins í læri A. Hermaðurinn var talinn eiga alla sök og ríkissjóði því dæmt að greiða A lækniskostnað og bætur fyrir atvinnu- tjón, örorku og þjáningar samkvæmt lögum nr. 99/1943 A var með áhrifum áfengis á veitingastað. B rakst þar óvart í A, en A sló þá B með krepptum hnefa högg mikið á vinstra auga, svo að hann féll, lenti með augað á borös- horni og missti meðvitund. A var dæmd refsing fyrir sam- kvæmt 218. gr. laga nr. 19/1940, svo og skaðabætur til B fyrir atvinnutjón, lækniskostnað og óþægindi .......... Lögreglumaður A réðst að B, sem veitzt hafði að A í starfi með ókvæðisorðum. Árás A þótti eftir atvikum of harkaleg, enda hlaut B veruleg meiðsl á öxl. Var verknaður Á talinn varða við 126. og 205. gr. hegningarlaga frá 25. júní 1869, sbr. 218. og 138. gr. laga nr. 19/1940, en sök var fyrnd ..,. Bls. 366 467 473 585 150 156 179 239 Efnisskrá. A réðst inn til fráskilinnar konu sinnar og veittist að henni með líkamlegu ofbeldi. Hlaut hún af nokkra minni háttar áverka, og var A m. a. dæmdur til refsingar fyrir brot á 217. gr. laga nr. 19/1940 ....0c0ccceeceneer less Verkamaður í skipasmíðastöð A féll á B, sem var þar til eftir- lits, og olli höfuðmeini, enda hrakaði heilsu B einnig á annan hátt við áfallið. A var talinn bera fébótaábyrgð vegna þessa. gáleysisverks starfsmanns sins og dæmdur til greiðslu sjúkrakostnaðar, örorku- og þjáningarbóta ..... Verkamaður A, sem vann að uppskipun í þjónustu B, varð fyrir Þungavöru, er verið var að flytja úr skipi, og hlaut af stór- . felld meiðsl, lærbrot, rifbrot og heilahristing. Slysið hlauzt aðallega fyrir handvömm samstarfsmanna ÁA við uppskip- unina og var B talið skylt að bæta honum atvinnutjón hans, lækniskostnað, orkutap og þjáningar .................... A varð fyrir bifreið B og hlaut af meiðsl á öxl. B var samkvæmt 34 gr. laga nr. 23/1941 dæmdur til að greiða A læknis- kostnað og bætur fyrir vinnutjón, örorku og þjáningar ,. A Ók bifreið sinni ölvaður um fjölfarinn þjóðveg. Ók hann þá utan í bifreið, sem valt um koll, og slösuðust 8 farþegar hennar meira og minna, en þó enginn lífshættulega. Var A því m. a. talinn hafa brotið 219. gr. laga nr. 19/1940 og dæmdur til fangelsisrefsingar ....................0...... Líkur. Sbr. sönnun. Það þóttu eigi nægar líkur fyrir því, að sala hefði farið fram á málverki, að B hafði haft það í vörzlu um árabil og hafði látið A, sem átti málverkið, fá fégreiðslur, enda taldi A þær hafa verið lán og B gat ekki tilgreint stað né stund, er kaupin hefðu gerzt, né tiltekið skýrt kaupverð. Þessar líkur þóttu heldur ekki nægur grundvöllur aðildareiðs .. Lóðarleiga. R hafði leigt S lóð til 75 ára, en afhending allrar lóðarinnar Þurfti ekki að fara fram fyrr en 5 árum eftir leigusamnings- gerð. Sú afhending fór ekki fram, og krafðist nú H, sem keypt hafði mannvirki S á lóðinni og tilheyrandi lóðarrétt- indi, allrar lóðarinnar og að mannvirkjum þeim, er R átti þar, yrði rýmt burt. Samkvæmt lóðarleigusamningi R og S var S heimilt að selja og framselja leigurétt sinn. Krafa H var tekin til greina an 000 00 0 0 0 Lóðamerkjadómur. A höfðaði mál gegn B til greiðslu þóknunar fyrir lóðarafnot. B krafðist frávísunar á þeim grundvelli, að málið ætti undir lóðamerkjadóm, en þeirri kröfu var hrundið ..... LIX Bls. 275 353 397 470 549 162 570 LX Efnisskrá. Læknar. Læknaráð. Læknir lýsir meiðslum, er maður hlaut í hifreiðarslysi, og dánarorsök samkvæmt krufningu .....00000.0. 0. 00... A, sem var grunaður um Ölvun við akstur, var handtekinn kl. 3 um nótt. Var þá tekið úr honum blóð til rannsóknar, og reyndust „reducerandi“ efni þá vera 1.15%0. Læknir lét uppi það álit, að telja yrði líklegt, að áfengismagn í blóði A, er hann hóf akstur kl. 7 kvöldið áður, hafi eigi verið undir 1.71%, og var m. a. þá byggt á þeim framburði A, að hann hefði einskis áfengis neytt frá því kl. 3 daginn áður en hann var handtekinn ........0..000000en sen A, sem var grunaður um ölvun við akstur, var handtekinn un kl. 3 aðfaranótt sunnudags. Blóðsýnishorn var tekið úr A milli kl. 4 og 5 sömu nótt, og reyndust „reducerandi“ efni þá vera 1.25%. Læknir lét uppi það álit, að telja yrði lík- legt, að áfengismagn í blóði A, er hann hóf akstur að kvöldi undanfarins laugardags, hafi eigi verið undir 1.74%., og var þá m. a. byggt á þeirri skýrslu A, að hann hefði eigi neytt neins áfengis frá því á laugardagsmorguninn .........,.. Læknir skoðar lík manns, sem farizt hafði í bifreiðarslysi 117, Tryggingarlæknir metur örorku manns ....000.0000.02... 239, Læknir lýsir meiðslum konu, er varð fyrir líkamsárás ...,.. Læknaráð gefur álit um dánarorsök konu 22.00.0000... Læknir rannsakar mann vegna ofnæmis og gefur vottorð þar að lútandi í sambandi við húsaleigumál ........... . . Læknar láta uppi álit, að heilsu A, sem var áður áfátt, hafi hrakað við slys .....00000000 0... a tila á a sr Læknir skýrir frá dánarorsök manns, sem orðið hafði fyrir lík- AMSÁFÁS 2..cccesr en I BRE 5 hv Læknir vottar um iknavatsökk barns, er orðið hafði fyrir öku- SlySi ...c0ceenen enst Læknir lýsir meiðslum, sem maður hlaut í umferðarslysi Læknir lýsir andlegu og líkamlegu ástandi hjóna, sem orðið höfðu fyrir árás hermanna ....... simi á 8 á Læknir var krafinn skýrslu um krufningu á líki tiltekins manns, en læknirinn neitaði. Héraðsdómari skyldaði lækninn til að leggja fram skýrsluna, en hæstiréttur felldi Þann úrskurð úr gildi, þar sem lögmaður sá, er kröfuna gerði, var ekki talinn hafa nægilega heimild til þess ............. áð Lög. Lögskýring. Samkvæmt 44. gr. laga nr. 80/1938 á félagsdómur að skera úr ágreiningi um skilning á vinnusamningi stéttarfélaga og gildi hans. A reisti kaupkröfu sina á hendur B á ákvæð- um slíks samnings, en almennum dómstólum var þó talið Bls. 22 35 47 244 397 215 290 306 353 397 518 549 578 599 Efnisskrá. rétt að meta öll atriði, er kaupkröfuna vörðuðu, þ. á m. að skýra nefnt samningsákvæði ........200000000...0.0.. A, sem var framkvæmdarstjóri íslenzks verzlunarfirma, dvaldist 6 ár erlendis og annaðist þá m. a. vörukaup þar fyrir firm- að. Íslenzk stjórnvöld veittu gjaldeyris- og innflutnings- leyfi fyrir vörum þessum. Talið var, að A væri í þessu starfi háður ákvæðum islenzkra laga um verðlag, innflutn- ing og gjaldeyrismeðferð svo og islenzkra refsilaga, sbr. 6. gr. laga nr. 19/1940 ......000000000 000 000 nn. Vanþekking A á Íslenzkum verðlagsreglum var ekki talin af- sakanleg og því ekki skilyrði til lækkunar eða niðurfalls refsingar á hendur honum af þeim sökum samkvæmt 74. gr. laga nr. 19/1940 ......00000000seenene ern Talið var, að Viðskiptaráð hefði samkvæmt 1. og 7. gr. laga nr. 3/1943 heimild til setningar varðlagningarreglna, er það setti 11. marz og 6. okt. 1943 og 31. marz 1944 .... Vörureikningar, er A og B lögðu fyrir verðlagsyfirvöld, voru ófullkomnir að því leyti, að þeir báru ekki með sér, hvert verð þeir guldu fyrir vörurnar og veittu verðlagsyfirvöld- unum efni til að krefja þá sagna um álagningu þeirra. Var því ekki talið, að reikningar þessir hefðu geymt yfirlýs- ingu A og B um að þeir hefðu ekki lagt meir en löglegt var á vöruna og þeir sýknaðir af ákæru um brot á 146. og 147. gr. laga mr. 19/1940 ......00.00000 0000... Í húsaleigumáli var talið, að A væri ekki „heimilisfastur innan- héraðsmaður“ í Reykjavík í skilningi 1. mgr. 3. gr. laga nr. 39/1943. Húsaleigunefnd, sem vald hefur samkvæmt 2. mgr. sömu greinar að veita undanþágu í þessu efni, hafði í úr- skurði heimilað A að taka húsnæði á leigu í Reykjavík. Var framangreind mótbára því ekki tekin til greina ...... Máli frestað ex officio í hæstarétti samkvæmt lögjöfnun frá 120. gr. laga nr. 85/1936 ........ 34, 258, 414, 428, 438, Samkvæmt 20. gr. laga nr. 46/1937 má meiri hluti stjórnenda samvinnufélaga ekki ganga úr á sama ári, nema óviðráðan- leg atvik valdi. Þetta ákvæði var ekki talið því til fyrir- stöðu, að algerlega ný stjórn var kosin í samvinnufélaginu A, þar sem mikil sundurþykkja var upp komin milli félags- manna og fyrri stjórn hafi virt að engu lögmætar ályktanir aðalfundar og gert tilraun til að reka marga félagsmenn úr FÉLAG 00 2 in A FB BA A Ákvæði 49. gr. laga nr. 6/1935 um, að gera skuli skattþegni skatt eftir á, ef í ljós kemur, að hann vantar á skrá, þó eigi lengra aftur í tímann en 3 ár, var skilið á þann veg, að heimild þessari mætti beita, hverju sem það sætti, að skattþegn vantar á skattskrá .........0.0000000000 00... 11 11 11 11 21 602 60 LXII Efnisskrá. Ákvæði 3. mgr. 1. gr. reglugerðar nr. 219/1939 talið brjóta í bága við 7. og 9. gr. laga nr. 6/1935, að því er tók til atvika skattamáls á hendur útgerðarmanni. Þótt ákvæði reglugerð- arinnar væri skýrt, eins og rikisskattanefnd hafði gert, var Það allt að einu talið fara í bága við 9. og 10. gr. laga nr. 1935 2 3 5 að á að 8 í ai á er á BB á SR Ba ÞE BR á 8 ið Orðin „upphaflegt hlutafjárframlag“ í d-lið 7. gr. laga nr. 6/1935 voru talin merkja það fé, er aðili leggur fram til stofnunar félags og þar til hlutafé er allt greitt .......... Samkvæmt lögjöfnun frá 34. gr. laga nr. 3/1878 var talið, að lögtak yrði ekki framkvæmt í skuldafrágöngubúi ........ Varnarástæða var ekki fram borin fyrr en við munnlegan mál- flutning í héraði. Taldi héraðsdómari hana því of seint fram komna og lagði eigi dóm á hana. Hæstiréttur taldi þó eftir atvikum rétt að taka vörn þessa til athugunar sam- kvæmt 113. gr. laga nr. 85/1986 2....000000 00 Ljósmyndunarstarfsemi A taldist vera heimilisiðnaður, og tók TI. kafli laga nr. 18/1927 með breytingum laga nr. 105/1936 þá ekki yfir slíka starfsemi ..........2200.00 00... A framdi verk, er hann var sóttur til refsingar fyrir, í reiði, sem sá, er fyrir varð, hafði vakið honum með stórfelldri móðgun. Þótti þvi eiga að tiltaka refsingu A með hliðsjón af 4. tl. 74. gr. laga nr. 19/1940 .......0.000000..000 0. Ákvæði 84. gr. laga nr. 112/1941 þótti verða að skýra þannig, að skera skuli úr með matsgerð ágreiningi um efni, sem í 1. mgr. getur og risið hefur í sambandi við ákvæði lag- anna um fiskirækt, veiði og veiðiaðferðir, en næði hins vegar ekki til ágreinings um staðartakmörk veiðiitaks Leigusali A þoldi af heilsufarslegum ástæðum eigi vist í íbúð sinni. Þótti hann því samkvæmt meginreglu þeirri, er ligg- ur til grundvallar 1. gr. laga nr. 39/1943, eiga kröfu til íbúðar leigutaka sins B í öðru húsi, gegn því að bjóða B fullgilda íbúð í staðinn. Þetta gerði A ekki, og var B því talið óskylt að rýma húsnæði sitt ...................... Þegar litið var á tilgang Sáttmálasjóðs samkvæmt stofnskrá og að tekjum af kvikmyndahúsi sjóðsins hafði verið varið í samræmi við hana, þótti sjóðurinn vera undanþeginn útsvarsskyldu af rekstri kvikmyndahússins samkvæmt c- lið III. í 6. gr. laga nr. 106/1936, sbr. b.-lið III. og c.lið Ti; Í Sömu STEIN sami sa sm á 1 GA AR GG A, sem átti fjóru á hafnarsvæði kauptúns, varð ekki með ákvæði laga um hafnargerð þar sviptur endurgjaldslaust eignarrétti að fjörunni .........0000000 0000... Mál um gildi gerðardóms, er ákvað landamerki jarða, talið eiga að sæta meðferð TIL. kafla laga nr. 41/1919 „........... 31s. 129 139 146 156 168 239 266 306 309 Efnisskrá. Hvorki orðalag 1. né 2. tl. 1. gr. laga nr. 66/1921 né skýring eðli máls samkvæmt þótti veita örugga heimild tit álagn- ingar fasteignaskatts af hafnarmannvirkjum ............. Kærumáli frestað í hæstarétti samkvæmt lögjöfnun frá 2. mgr. 117. gr. laga nr. 85/1936 vegna áfrýjunar aðalmálsins 435, Undanþága Mjólkursamsölunnar í Reykjavík frá útsvarsskyldu samkvæmt lögum nr. 96/1936 var einungis talin ná til Þeirrar starfrækslu, sem mörkuð er í lögum nr. 1/1935 .. Í 1. gr. laga nr. 75/1943 er ákveðið „að útsöluverð á mjólkur- afurðum skuli miðað við það verð til bænda, sem sam- komulag varð um í tiltekinni nefnd, að viðbættum óhjá- kvæmilegum kostnaði. Varasjóðsgjald til mjólkurbús, sem rekið var sem samvinnufélag, varð ekki talið til slíks kostnaðar ai 55 20 á a á BK ni BA 0 0 a Stórstúka Íslands rak bókasölu, og skyldi samkvæmt samþykkt- um hennar verja hagnaðinum til eflingar bindindi í land- inu. Þessi starfsemi þótti miða að almenningsheill og Stórstúkan því talin undanþegin útsvarsskyldu af rekstri bókabúðar sinnar <= ses 2 3 08 8 8 5 Bói 82 2 2 3 3 GB á A Á an a 0 Talið var, að ákvæði laga nr. 99/1943 væru ekki takmörkuð við Það tjón eitt, sem herliðsmenn ynnu í sambandi við hern- aðarstörf sin hér á lamdi ..............0.0.0.0.00 err. Í lögum nr. 22/1945 er greint annars vegar milli einkaleyfis, sem veitt eru kaupstöðum til fólksflutninga með strætis- vögnum innan kaupstaðar og hins vegar sérleyfa og und- anþáguheimildar til fólksflutninga á langleiðum. Sérleyfis- og undanþáguhafar skulu samkvæmt 7. gr. laganna greiða 71% gjald til ríkissjóðs af andvirði afhentra farmiða og skal gjaldinu aðallega varið til greiðslu kostnaðar við eftirlit bifreiða samkvæmt lögunum og til bygginga af- greiðslustöðva fyrir sérleyfisbifreiðar. Er litið var til þessa ákvæðis og markmiðsins, sem verja á gjaldinu til; þótti ekki heimilt að dæma kaupstaðinn R til að greiða slíkt gjald vegna fólksflutninga með strætisvögnum innan kaupstað- arins, en R hafði einkaleyfi til þess rekstrar ............ Lögbann. Hreppsnefnd fékk lagt lögbann við endurbyggingu skála á lóð hreppsins, en lóðin hafði einungis verið leigð til ræktunar Löggæzla. Sjá lögreglumenn. Lögreglumenn. A og B, sem voru með áhrifum áfengis, réðust inn í lögreglu- stöð, að lögreglumönnum, er gættu félaga A og B, og LEXI Bls. 374 505 486 öl5 547 578 594 ts ot LXIV Efnisskrá. reyndu að losa hann úr haldi. Var þeim dæmd refsing fyrir árásina samkvæmt 1. mgr. 106. gr. laga nr. 19/1940 Lögreglumaður A var að störfum við að halda uppi reglu. B veittist þá að A með ókvæðisorðum, en A brást harkalega við, þannig að B hlaut af áverka, sem leiddi til varanlegrar 20% örorku. Var þetta atferli A talið varða við 126. og 206. gr. hegningarlaga frá 1869, sbr. 218. og 138. gr. laga nr. 19/1940 Refsingu þótti eiga að tiltaka með hliðsjón af 4. tl. 74. gr. sömu laga og taldist hæfilega ákveðin sektir. A var sýknaður, þar sem rannsókn málsins hafði legið svo lengi niðri, að leiddi til fyrningar sakar samkvæmt 1. tl. 81. gr., 80. gr. og 2. mgr. 82. gr. laga nr. 19/1940 .......0000.0... Í refsimáli út af bifreiðarslysi var að því fundið, að lögreglu- menn fóru ekki á vettvang fyrr en daginn eftir að slysið varð, þótt lögreglunni væri tilkynnt það samdægurs .. Í refsimáli út af bifreiðarslysi var það átalið, að lögreglumenn, er komu á vettvang, létu ekki athuga ástand bifreiðar þeirrar, er slysi Olli .......0.00000eernernnr0n nr... Lögreglumaður, er handtók ölvaðan mann, A, með þýfi, hélt því fram, að A hefði boðið sér peninga, ef hann vildi sleppa sér. Þetta þótti ósannað, og var A því sýknaður af ákæru um brot á 19. kafla laga nr. 19/1940 ......2000..000000.. Lögsaga. Íslenzkur kaupsýslumaður, A, sem var formaður og fram- kvæmdastjóri íslenzks hlutafélags, dvaldist erlendis frá hausti 1939 fram á sumar 1945 og annaðist þar m. a. vöru- kaup handa hlutafélaginu. Íslenzk stjórnvöld létu hlutafé- laginu í té erlendan gjaldeyri til vörukaupanna og veittu því innflutningsleyfi, enda áttu vörurnar að seljast og hag- nýtast hér á landi. A var því um framkvæmd þessarar um- boðsmennsku fyrir hlutafélagið talinn háður ákvæðum ís- lenzkra laga um verðlag, innflutnings og gjaldeyrismeð- ferð svo og ákvæðum íslenzkra refsilaga, sbr. í. tl. 6. gr. laga nr. 19/1940 ......0000000 00 eðr nennt Lögtak. Í lögtaksmáli vegna útsvars á hendur dánarbúi A þótti ekki heimild til að dæma skiptaforstjóra dánarbúsins ...... Sýslumaður Suður-Múlasýslu fól hreppstjóra Breiðdalshrepps að taka lögtaki 1000 króna útsvar A, sem búsettur var í Þingeyjarsýslu, þrátt fyrir það að lögtaksgerðina bar undir fógetadóm Þingeyjarsýslu og átti að hefja á heimili A, sbr. 7. gr. laga nr. 29/1885 og 33. gr. laga nr. 19/1887. Hrepp- stjórinn tilkynnti síðan A þann 15. ágúst 1945, að lögtak 239 476 518 549 11 146 Efnisskrá. LXV Bls. yrði framkvæmt 24. s. m., en ekki tilgreint hvar né hve- nær. Hreppstjórinn framkvæmdi lögtakið þannig, að hann nefndan dag lét fá sér í hendur 1000 krónur í peningum, er Á átti inni hjá kaupfélaginu í Breiðdalsvík, en enginn var viðstaddur gerðina af hálfu A. Þessi fyrirskipun lög- taksins og framkvæmd þess var talin brjóta svo í bág við réttar lagareglur, að lögtaksgerðin var ómerkt ex officio 342 Lögveðréttur. B var dæmdur til að greiða A fébætur vegna tjóns, er bifreið B olli. Viðurkenndur var lögveðréttur A í bifreið B til tryggingar dæmdum fjárhæðum .............0..0..0..0... 358 Lögvilla. Verðlagsyfirvöld settu reglur 11. marz og 6. okt. 1943, þar sem svo var ákveðið, að aðili, sem stundar verzlun hér á landi og hefur umboðsmann eða útibú erlendis til að annast þar vörukaup fyrir sig, megi leggja allt að 5% af kaupverði vörunnar á verð hennar eftir að álagningu hafi verið bætt við kostnaðarverð, enda séu sýnd skilríki fyrir því, að um- boðsmaðurinn eða útibúið hafi annazt kaup vörunnar. Í viðaukareglum 31. marz 1944 var og tekið fram, að verð- lagning skyldi jafnan reist á reikningi frá erlendum selj- endum, Íslenzkur kaupsýslumaður, sem var formaður og framkvæmdastjóri íslenzks hlutafélags, dvaldist erlendis á þessu tímabili og annaðist þar m. a. vörukaup handa félag- inu. Á flestar þessar vörur lagði hann 5—20% og sendi með vörunum til Íslands reikninga, er hann sjálfur gaf út. Var verð vörunnar og álagning Á ósundurliðað á reikningum þessum og sást því ekki, hvert verð hinir erlendu seljendur höfðu tekið fyrir vöruna. Í máli, er ákæruvaldið höfðaði gegn ÁA af þessum sökum, vildi hann réttlæta þessar at- hafnir sínar með þvi, að sér hafi verið algerlega ókunn- ugt um hinar íslenzku verðlagsreglur fyrr en 25. okt. 1944 og þá hafi hann hætt að leggja meira en 5% á vörur Þær, er hann keypti handa hlutafélagi sinu. Það var að visu talið ósannað gegn neitun A, að hann hefði fengið vitneskju um reglu þessa fyrr en hann heldur fram. Ís- lenzk stjórnvöld létu hins vegar hlutafélaginu í té erlendan gjaldeyri til vörukaupanna og veittu því innflutningsleyfi, enda áttu og vörurnar að seljast og hagnýtast hér á landi. A var því um framkvæmd umboðsmennsku þessarar tal- inn háður ákvæðum islenzkra laga um verðlag, innflutn- ing og gjaldeyrismeðferð, sbr. 1. tl. 6. gr. laga nr. 19/1940, og þá þ. á m. nefndum verðlagningarreglum. Þegar til þessa EXNI Efnisskrá. 11. var litið, var vanþekking A á verðlagsreglunum ekki talin afsakanleg, enda var talið, að honum hefði verið þess kostur að fylgjast með íslenzkum verðlagsákvæðum. Voru því ekki skilyrði til lækkunar eða niðurfalls refsingar A samkvæmt 3. tl. eða lokaákvæði 74. gr. laga nr. 19/1940 Málasamlag. a) Einkamál. . Kröfusamlag. 1. Kröfusamlag af hálfu sækjanda: Leigusali krefur leigutaka um vangoldna húsaleigu. rýrnun og leigu á húsmunum og áhöldum, afnota- gjald af síma og skaðabætur fyrir þrásetu ...... Fyrrverandi skipherra varðskips sækir Skipaútgerð ríkisins til greiðslu jafnvirðis björgunarlauna, launa- uppbótar, fatapeninga og sjúkrasamlagsiðgjalda 2. Gagnkröfur: A A af hendi beggja aðilja 34, 60, 106, 139, 156, „ 269, 286, 297, 345, 353, 358, 362, 415, 428, 449, 526, 539, 566, Aðiljasamlag. 1. Sóknaraðilja: Menn, er kosnir voru í stjórn kaupfélags af meiri hluta fulltrúa, krefjast þess að fá með innsetningargerð umráð bóka og eigna félagsins úr hendi fyrrverandi stjórnenda .....0...0.000. 0. nanna Fjórir eigendur húss krefjast útburðar á leigutaka í húsi. þeirra sin 2 500 á 00 00 00 a Tveir múrarar, aðiljar að verksamningi, sækja verk- kaupa um greiðslu samkvæmt samningnum ...... Eiginkona og sonur manns, er beið bana af völdum her- manns í setuliði Bandaríkjamanna, sækja ríkissjóð í sameiningu til greiðslu dánarbóta ............. Hjón, sem orðið höfðu fyrir árás erlendra setuliðsmanna, sóttu saman ríkissjóð til greiðslu skaðabóta 2. Varnaraðilja: Útgerðarmenn vélbáts krafðir kaupg 'jalds skipverja Nýkjörnir stjórnendur kaupfélags krefjast með innsetn- ingargerð umráða bóka og eigna félagsins úr hendi fyrrverandi stjórnarmanna ......0000000.000.. . Stjórnendur hlutafélags, er var slitið, sóttir til greiðslu tekjuskatts, sem síðar var lagður á félagið ...... B og C höfðu leigusamning um lóð og sömdu við um að grafa þar fyrir húsgrunni. A sótti B og C til greiðslu launa fyrir verkið ..........0.2.00..0... Bls. 11 301 578 60 134 262 60 106 174 Efnisskrá. LEXVII Annar eigandi húss sótti sameiganda sinn, seim ekki vildi taka þátt í málssókn með honum, ásamt manni þeim, er truflaði húsfrið, til að fá hann borinn út H/f A, sem keypt hafði öll hlutabréf í h/f B, sótti fyrrverandi stjórnendur í B til greiðslu skattauka, sem síðar hafði verið á lagður .................. Tveir útgerðarmenn sóttir saman til greiðslu skaðabóta til skipstjóra á skipi þeirra 2... ÞJ Opinber mal. 1. Aðili kærður fyrir fleiri brot en eitt 1,11, 22, 35, 49, 117, 191, 170, 179, 195, 219, 230, 239, 244, 260, 275, 303, 476, 479, 518, 549, 2. Fleiri en einn aðili kærður í sama máli: Formaður og varaformaður hlutafélags, sem báðir voru framkvæmdarstjórar þess, sóttir saman til refsingar fyrir brot á verðlags- og gjaldeyrislögum og KV. kafla almennra hegningarlaga ................ sr Tveir menn, sem staðið höfðu að árás á lögreglhnnenn, sóttir saman til refsingar .........00000 Tveir menn sóttir saman fyrir brot á hegningarlögum og bifreiðalögum ...............0 0000 Tveir menn sóttir saman, annar fyrir brot á verðlagslöggjöf og XV. kafla hegningarlaganna, en hinn einungis fyrir brot á XV. kafla hegningarlaganna .........0.000.. Tveir menn sóttir saman fyrir brot á hegningarlögum, bifreiða- og umferðarlögum .......0.0.0..0 . Tveir menn sóttir saman fyrir brot á hegningarlögum, lögum um gjaldþrotaskipti og lögum um bókhald .... Þrir menn sóttir saman, Á og B fyrir þjófnað og C fyrir þjófsneyælu 203 a á 800 á sta 2 4 Stýrimaður og háseti á skipi sóttir saman vegna sjóslyss, sem þeir voru taldir valdir að ............ Málflutningsmenn. Hæstaréttarlögmaður Á taldi starfsbróður sinn B hafa hagað sér óviðurkvæmilega, er B hafði leitað fjárnáms fyrir dóm- skuld, sem Á kvaðst hafa verið búinn að lofa að greiða B. Kærði A málið fyrir stjórn Lögmannafélags Íslands sam- kvæmt 8. gr. laga nr. 61/1942 og krafðist aðallega sektar á hendur B, en til vara áminningar. Úrskurður félagsstjórn- arinnar um átölur í garð B var kærður til hæstaréttar, sem felldi hann úr gildi, þar sem stjórnin hafði eigi aflað allra nauðsynlegra gagna, áður en hún kvað upp úrskurð SINN 2... 0200 a ia 0 á Á g ER) BER BR BIs. 362 460 526 575 11 211 219 230 314 407 LXVIII Efnisskrá. Flytjendur máls í héraði víttir fyrir málsmeðferð, er var and- stæð ákvæðum 105., 106., 109. og 110. gr. laga nr. 85/1936 Héraðsdómslögmaður vittur fyrir tilefnislausa kæru máls, sbr. 188. gr. laga nr. 85/1990 22.00.0000... di Á un se . Hæstaréttarlögmaður átalinn fyrir tilefnislausa kæru úrskurðar Hæstaróttarlögmaður höfðaði mál fyrir hönd erfingja E gegn B til ógildingar á samningi, sem E hafði gert við B. Í mál- inu krafðist lögmaðurinn þess, að skýrsla læknisins D um krufningu á líki E yrði lögð fram. Læknirinn neitaði, en héraðsdómari skyldaði hann til þess með úrskurði. Þeim úrskurði var skotið til hæstaréttar, en hann lagði fyrir hér- aðsdómara að tilkynna þeim venzlamönnum E, sem getur i 3. mer. 25. gr. laga nr. 19/1940, um kröfu lögmannsins og gefa þeim kost á að taka afstöðu til hennar. Svör nokkurra venzlamanna voru ekki lögð fram og yfirlýsingar annarra voru óákveðnar. Að svo vöxnu máli þótti lögmaðurinn ekki hafa nægilega heimild til að krefjast þess, að krufningar- skýrslan yrði lögð fram og var úrskurður héraðsdómara því felldur úr gildi ......00000000 00. neðan Málflutningur. Í skuldamáli B gegn A var sýknukrafa fyrst byggð á því, er munnlegur málflutningur fór fram í héraði, að skuldin væri fyrnd. Var þessi ástæða talin of seint fram komin, til þess að hún yrði tekin til greina gegn mótmælum B Mál flutt skriflega í hæstarétti samkvæmt 1. tölulið 38. gr. laga nr. 112/1935 .....200000.00 en rann nn 124, Varnaraðili í kærumáli sendir hæstarétti hvorki kröfur né greinargerð Cl... 312, 381, 382, 436, 440, 467, Í kærumáli bárust hæstarétti engar kröfur né greinargerð frá sóknaraðilja. Mál samt sem áður dæmt ............ 312, Mál til greiðslu víxils var höfðað í héraði samkvæmt XVII. kafla laga nr. 85/1936. Í því máli varð eigi um það dæmt, hvort greiðslukrafan ætti stoð Í 74. gr. laga nr. 93/1933 ...... Málshöfðun. Sbr. opinber mál. Fyrirskipun ákæruvaldsins um málshöfðun á hendur ÁA og B var bundin við ákveðna kafla almennra hegningarlaga og lög um gjaldþrotaskipti og bókhald. Rannsókn málsins tók yfir viðskiptagerninga ákærðu og athafnir þeirra í fjár- málaefnum um nokkur ár, en héraðsdómari tók aðeins nokkur þeirra atriða til meðferðar og úrlausnar í dómi sinum. Talið var, að málshöfðunina yrði að skilja svo, að hún tæki til allra þeirra atriða í rannsókninni, þar sem ástæða var til að skera úr því í dómi, hvort um sök 440 545 599 114 128 473 440 585 Efnisskrá. LXIX Bls. ákærða væri að tefla. Héraðsdómurinn var ómerktur og málinu vísað heim til dómsálagningar af nýju ........ 314 Málskostnaður. Sbr. gjafsókn, ómaksbætur. a) Í einkamálum. 1. Málskostnaður látinn falla niður: Kröfur áfrýjanda teknar til greina að öllu eða nokkru leyti, en málskostnaður þó látinn falla niður 27, 174, 374, 499, 429, 545 Áfrýjandi tapaði máli, en var þó eigi dæmt að greiða máls- kostnað 106, 139, 198, 226, 269, 312, 433, 436, 460, 515 Dómur eða úrskurður héraðsdómara ómerktur vegna rangr- ar meðferðar og málskostnaður látinn falla niður 124, 184, 266, 504, 585 Í máli, sem ómerkt var vegna galla á málsmeðferð, krafð- ist hvorugur aðilja málskostnaðar og féll hann því MIÓ 2 mn an á á 0 á án Bað BS EÐ a am 5 iði án a ba a ni 381, 382 Í kærumáli voru kröfur sóknaraðilja ekki teknar til greina, en málskostnaður felldur niður, þar sem hans var ekki krafið. am sams að í a 0 RS HB A a 440, 467 Í kærumáli hæstaréttarlögmanns Á gegn stjórn Lögmanna- félags Íslands, krafðist A aðallega málskostnaðar úr ríkissjóði, en til vara úr hendi hæstaréttarlögmanns B, sem kært hafði A fyrir stjórn Lögmannafélagsins. Þar sem bresta þótti heimild til að dæma aðilja þessa til greiðslu málskostnaðar, var hann látinn niður falla .. 44 Máli vísað ex officio frá hæstarétti. Enginn kom fyrir dóm af hálfu stefnda og málskostnaður því látinn niður falla .....0000000n ner 124, 532 2. Aðilja, sem áfrýjaði dómsathöfn til breytinga og fékk kröfur sínar teknar til greina að meira eða minna leyti, dæmdur málskostnaður 60, 129, 208, 281, 286, 297, 342, 384, 392, 397, 415, 449, 473, 490, 547, 570, Stefndu, sem höfðu gefið rangar skýrslur í málinu, og tapað því í verulegum atriðum, dæmdir til greiðslu máls- kostnaðar in solidum fyrir báðum dómum .......... 366 Aðili, sem dæmdur var í héraði til greiðslu fjárhæðar, áfrýjaði málinu. Í hæstarétti var krafan á hendur hon- um lækkuð, en honum samt gert að greiða gagnaðilja málskostnað fyrir báðum dómum .......... 262, 470, 539 Aðili, er dæmdur var í héraði til greiðslu fjárhæðar, áfrýjaði málinu. Í hæstarétti var krafan á hendur honum lækkuð, en honum samt gert að greiða gagnaðilja sínum máls- kostnað í hæstarétti, þar sem hann hafði, án lögmætra - forfalla, ekki sótt þing í héraði ..................... 301 Gt 1 o LXX Efnisskrá 6. Aðili, sem tapaði máli að öllu eða mestu leyti, dæmdur til að greiða málskostnað 32, 41, 114, 134, 150, 156, 162, 186, 206, 235, 252, 255, 279, 306, 309, 345, 349, 378, 442, 445, 486, 495, 499, 506, 526, 566, 594, 599, 603. 608, Gjafsóknar- og gjafvarnarmál: Áfrýjandi, sem hafði fengið gjafsóknarleyfi, en lagt út öll réttargjöld, vann mál og var dæmdur málskostnaður Stefndi, sem fengið hafði gjafvörn, tapaði máli og var dæmdur til að greiða gagnaðilja málskostnað fyrir hæstarétti, en málflutningslaun talsmanns stefnda voru dæmd úr ÞÍKISSTÓÐI am van aa nr a en SIÐ RS Á ES Ba Ómerkingardómar: Frávísunardómur, byggður á því, að félagsdómur ætti úr- lausn sakarefnis, ómerktur og varnaraðiljum dæmt að greiða sóknaraðilja kærumálskostnað in solidum .... Dómur eða dómsathöfn héraðsdómara ómerkt vegna rangrar málsmeðferðar og málskostnaður látinn niður falla 2.....2020..err rr Aðalsök og gagnsök: A—G kröfðust umráða eigna kaupfélags úr hendi H-L með innsetningargerð. Unnu A—(G málið í héraði og var dæmdur málskostnaður. Áfrýjað var af hendi beggja. Úrskurður fógeta staðfestur og H—L dæmdir til greiðslu málskostnaðar í hæstarétti ............. . skattamáli ríkissjóðs gegn A—E, voru D og E sýknaðir að svo stöddu í héraði og málskostnaður felldur niður agnvart þeim. A—C töpuðu málinu og voru dæmdir til greiðslu máskostnaðar. Áfrýjað var af hendi beggja, og voru A—E dæmdir til greiðslu skattsins, en máls- kostnaður látinn falla niður fyrir báðum dómum .... Ríkissjóður krafði A skattauka vegna sölu hlutabréfa. Var A dæmdur til greiðslu skattsins að verulegu leyti í hér- aði, svo og til greiðslu málskostnaðar. Báðir áfrýjuðu, og úrslit urðu svipuð í hæstarétti, en málskostnaður felldur niður fyrir báðum dómum ...... á BR í BS 5 B var í héraði dæmt að greiða A fébætur vegna slyss. Báðir aðiljar áfrýjuðu. Bætur til A voru hækkaðar og B dæmdur til greiðslu málskostnaðar fyrir báðum dóm- ÚR 000 á in UG BA RF GUS FR EP „ev... 156, 415, A taldi sig hafa gn hlut af B, en B andmælti. Í héraði var málið látið velta á eiði B. Báðir áfrýjuðu, og var sýknu- krafa B tekin til greina í hæstarétti. Á var dæmt að greiða málskostnað fyrir báðum dómum .......... Í húsaleigumáli milli leigusalans A og leigutakans B voru þanni < us Bls. 610 397 342 124 60 106 139 518 Efnisskrá. dómkröfur Á aðeins teknar til greina að hluta. Máls- kostnaður fyrir báðum dómum var felldur niður A höfðaði mál gegn B til heimtu björgunarlauna og var dæmd há fjárhæð í héraði, en málskostnaður látinn falla niður. Báðir áfrýjuðu. Bjarglaun voru lækkuð í hæstarétti, en B dæmt að greiða málskostnað fyrir báð- um dómum ......00.00. err B var í héraði dæmt að greiða A bætur vegna slyss. Báðir aðiljar áfrýjuðu, en héraðsdómur varðandi bætur var staðfestur. B var dæmt að greiða A málskostnað fyrir háðu ÓU 33 4 1580 á á á Ei 8 APR A SR 5 8 Bú 0 BR 1 8 Áfrýjað var af beggja hálfu dómi um fébætur Á til B og voru þær lækkaðar í hæstarétti. Staðfest var ákvæði héraðsdóms um málskostnað til B, en málskostnaður í hæstarétti felldur miður .........000002 0000. Annar eigandi húss, A, varð að krefjast útburðar á C, en sam- eigandinn B vildi ekki veita A atbeina. A beindi málinu því bæði gegn B og C og vann það í héraði. Báðir aðiljar áfrýjuðu. Úrskurður fógeta var staðfestur og B og G dæmdir til greiðslu málskostnaðar í hæstarétti eftir kröfu A, en C einn til greiðslu málskostnaðar í héraði, þar sem þar var ekki krafizt málskostnaðar úr hendi B Skipstjóri A höfðaði mál gegn útgerðarmönnum B og C til greiðslu skaðabóta vegna brottvikningar úr starfi. A vann mál sitt að mestu í héraði og var dæmdur málskostn- aður. Báðir áfryjuðu, en B og C voru sýknaðir í hæsta- rétti og þeim dæmdur málskostnaður fyrir báðum dóm- um úr hendi Á .......0000.e0ssneesn Dómi í. björgunarlaunamáli var áfrýjað af hendi beggja. Bjarglaun voru lækkuð í hæstarétti, en bjarganda þó dæmdur málskostnaður fyrir báðum dómum ........ Málskostnaðarákvæði héraðsdóms kært til hæstaréttar sam- kvæmt 186 gr. laga nr. 85/1936 .....00000000 b) Í opinberum málum. Aðili dæmdur sekur. Einn aðili sakfelldur og dæmdur til greiðslu alls sakar- kostnaðar 22, 35, 47, 53, 57, 117, 121, 179, 189, 195, 260, 275, 290, 303, 404, 476, 511, 549, Tveir aðiljar ákærðir og sakfelldir. Hvor um sig dæmdur til greiðslu málsvarnarlauna talsmanns í héraði og fyrir hæstarétti, en báðir til greiðslu annars sakarkostnaðar in solidum .......0..00000e. eens 11, LXXI Bls. 269 286 353 358 362 526 539 436 479 LXKI Efnisskrá. Tveir aðiljar sakfelldir og dæmdir til greiðslu málskostnaðar in solidðum .......00000 rr 211, 219, 230, Þrir menn sakfelldir og dæmdir til greiðslu sakarkostnaðar ii SÓUN. 2 5 ia a a í 0 a 8 5 á Á ri á aa á þið 0 6 8 a 9. Aðili sýknaður og sakarkostnaður lagður á ríkissjóð 168, 239, 3. Héraðsdómur ómerktur og sakarkostnaður lagður á ríkis- BJÓÐ. la á ina á ið BAÐ Á 8 5 GR Á UM Á li #00 0 00 ii ri 0 á BA 1, Málsmeðferð. Sbr. opinber mál. Máli frestað í hæstarétti og lagt fyrir héraðsdómara að veita aðiljum kost á að afla framhaldsgagna 31, 34, 258, 414, 428, ' a 438, 539, Fundið að því, að fógeti hafði ekki ákveðið, hvort mál skyldi flutt munnlega eða skriflega og gagnasöfnun hafði ekki farið fram á réttu stigi Máls ........000000.0 0... Varnarástæðu var ekki hreyft í héraði fyrr en við munnlegan flutning málsins og henni því mótmælt sem of seint fram kominni. Héraðsdómari féllst á þetta, en hæstiréttur taldi eftir atvikum rétt að taka vörn bessa til athugunar sam- kvæmt 113. gr. laga nr. 85/1986 22.00.0000... Meðferð bæjarþingsmáls var andstæð 105., 106., 109. og 110. gr. laga nr. 85/1936, og voru dómandi og málflytjendur harð- lega vittir fyrir málsmeðferðina .....0.200000000... Fundið að því, að fógeti hafði hvorki greint nafn gerðarbeið- anda né fjárhæð lögtakskröfu í úrskurði ................ Fundið að því, að fógeti hafði ekki gætt reglna 109. og 110. gr., sbr. 223. gr. laga nr. 85/1936 .....20200000 0000. Í skaðabótamáli var sakarefni skipt samkvæmt 71. gr. laga nr. 85/1936 og það atriði, hvort stefndi væri skaðabótaskyldur, sótt og varið sérstaklega ........220000. 00... r Stefndi í hæstarétti neitaði áfrýjanda um frest og krafðist hafn- ingar máls, þar sem ráðgert samkomulag um greiðslu sankvæmt héraðsdómi hefði eigi náðst og málið þó ekki búið til flutnings af hálfu áfrýjanda. Þessar kröfur voru cigi taldar á rökum reistar og hafningarkröfunni því hrundið Í máli til heimtu vátryggingarfjár var sakarefni skipt sam- kvæmt 71. gr. laga nr. 85/1936 og ágreiningur um greiðslu- skylduna tekinn sérstaklega til úrlausnar .............,.. Manndráp. A ók áætlunarbifreið austur Suðurlandsbraut frá Reykjavík í éljaveðri í febrúarmánuði. Verkamenn á leið til vinnu gengu í sömu átt eftir veginum. A gaf hljóðmerki, er hann nálg- aðist mennina, og viku þeir þá til vinstri, nema einn, er sneri til hægri. A ók þá bifreiðinni milli mannanna, en sá, Bls. 244 407 518, 314 384 421 Efnisskrá. LXKXIII Bls. er vék til hægri, varð þá fyrir henni og beið bana af. Verkamaðurinn, er beið bana, var krampaveikur og af þeim sökum óeðlilegur í gangi. Verkamaðurinn hagaði að vísu göngu sinni ógætilega, en samt var talið, að A hefði ekki gætt nægilegrar varúðar Í akstri sinum og hann því meðvaldur að mannsbana af gáleysi. Var hann því m. a. dæmdur fyrir brot á 215. gr. laga nr. 19/1940 ............ 22 A ók með allt að 40 km hraða á klukkustund á Suðurlandsbraut fram úr tveimur 6 og 8 ára gömlum drengjum, er héldu í sömu átt og hann, og gengu réit við akbrautina. Eldri drengurinn hljóp yfir brautina rétt áður en bifreið A bar að, en yngri drengurinn varð fyrir bifreiðinni og beið bana af. Talið var, að A hefði átt að gefa hljóðmerki, er hann sá til drengjanna og ganga úr skugga um, að þeir hefðu veitt bifreiðinni athygli áður en hann ók fram hjá Þeim. Að vísu var talið, að slysið yrði að miklu leyti rakið til hegðunar drengsins, en A var þó talinn samvaldur að slysinu vegna nefndra vfirsjóna og hann því m. a. dæmdur fyrir manndráp af gáleysi samkvæmt 215. gr. laga nr. 19/1940 ..ccc0cce. sense sl 117 A var að kenna B bifreiðarakstur í úthverfi Reykjavíkur. 4—5 ára börn voru að leik við veginn framundan, og er bifreiðina bar að, hljóp eitt þeirra fyrir hana og beið bana af. Það var metið A til vangæzlu að brýna ekki fyrir B sér- staka árvekni vegna barnanna og hefjast ekki handa um að afstýra slysi fyrr en í óefni var komið. Var Á því tal- inn samvaldur að slysinu og dæmdur í sekt, m. a. fyrir brot á 215. gr. laga nr. 19/1940. B var einnig dæmdur til sektar fyrir brot á sömu lagagrein, þar sem hann hægði ekki á ferð, gaf eigi hljóðmerki né gætti annarrar varúðar, er hann nálgaðist börnin ..........00.00eeeseeeneerrn rn 219 Vöruflutningabifreið og fólksflutninga, sem óku með miklum hraða, rákust á á gatnamótum í Reykjavík. Við árekst- urinn hentist vörubifreiðin upp á gangstétt, þar sem menn voru á ferð, og varð einum þeirra að bana. Stjórnendur beggja bifreiðanna voru taldir hafa valdð dauða manns- ins af gáleysi og þvi dæmdir til refsingar, m. a. sam- kvæmt 215. gr. laga nr. 19/1940 .......0..0.000.00. 0000... 244 A kom ölvuð á heimili B að næturlagi og dvaldist þar um stund að óvilja hans. Að sögn B tók hann síðan A og leiddi hana úr herbergi því, er hún dvaldist í, en hún gekk sjálf út úr húsinu. Við útidyr var pallur með ónýtu handriði og tröppur niður. A féll nú aftur á bak á handriðið, sem lét undan, og datt hún þá niður á jörðina. Lá hún þarna hreyfingarlaus, en B skipti sér ekkert af henni, fór aftur LXXIV Efnisskrá. Bls. inn til sín, lokaði á eftir sér og slökkti. Tveir menn, er komu þarna að um þetta leyti, kölluðu síðan á lögregi- una, og fluttu lögreglumenn A á slysastofu til læknisað- gerðar. Nokkrum dögum síðar andaðist Á í sjúkrahúsi, og hafði hún ekki áður getað gefið skýrslu um málsatvik. Við krufninguna fannst mikið brot á hnakkabeini svo og svæsin heilahimnubólga. Var dánarorsökin talin vera heilahimnubólga og ekki unnt að fullyrða, að beint sam- band hafi verið milli þess sjúkdóms og kúpubrotsins. Ósannað var talið, að B hefði valdið falli A eða meiðsl- um hennar, en hins vegar var vanræksla hans á að koma henni til hjálpar talin varða við 1. málsgr. 221. gr. al- mennra hegningarlaga og hann dæmdur í 2 mánaða fangelsi 290 A ók bifreið á þjóðvegi með a. m. k. 45 km hraða á klukku- stund og hægði ekki á ferðinni, þótt hann sæi smábörn við vegarbrúnina framundan. Eitt barnanna hljóp yfir veginn, varð fyrir bifreiðinni og beið bana. A var talinn hafa ekið of hratt og gálauslega. Var honum því dæmd refsing samkvæmt 215 gr. laga nr. 19/1940 ............ 476 Skip var á siglingu fyrir Norðurlandi í slæmu veðri. Á verði í stýrishúsi var stýrimaðurinn A og hásetinn B. Héldu þeir áfram ferðinni, þótt lítt sæist út vegna sjóseltu á glugg- um stýrishússins. Skipið sigldi þá á litinn bát, sem var að veiðum, og dukknuðu af honum þrir menn. Voru A og B taldir valdir að slysi þessu vegna vangæzlu. Var A og B þvi dæmd refsing samkvæmt 215 gr. laga nr. 19/1940 og 85. gr. laga mr. 41/1930 ........0000. 0000 0r 479 A og félagi hans höfðu lagzt ölvaðir til svefns. B og félagi hans fóru inn í svefnherbergi þeirra og vöktu þá félagana til að hafa tal af þeim. A brást illa við, sló til B og spark- aði í félaga hans. B bar af sér höggið og sló jafnframt tvö högg til A, sitt með hvorri hendi. Lenti annað höggið á munni A, en hitt á vinstra kinnbeini. Féll A þegar mátt- laus á gólfið og andaðist rétt á eftir. Talið var, að A hefði hlotið bana af þessu gáleysisverki B og honum því dæmd refsing samkvæmt 215. gr. laga nr. 19/1940 .............. 511 Fimm ára barn hljóp þvert í veg fyrir strætisvagn, sem ók hægt að viðkomustað við götu í Reykjavík. Varð barnið fyrir vagninum og beið bana af. Strætisvagninn var þannig gerður, að útsýn fram fyrir hann og til hliðar var mjög takmörkuð. Stjórnanda vagnsins þótti eigi, eins og á stóð, verða gefin refsiverð sök á slysinu og hann þvi m. a. sýknaður af ákæru um brot á 215. gr. laga nr. 19/1940 518 Efnisskrá. LXXV Mat og skoðun. Læknir skoðar mann, er hlaut meiðsli í bifreiðarslysi ...... Tæknir skoðar lík manns, er beið bana af bifreiðarslysi 22, 117, 244, Læknir lætur uppi álit um sennilegt áfengismagn í blóði bifreiðarstjóra 8 klst. áður en tekið var af blóði hans til rannsóknar ..........00000.. renn Læknir lætur uppi álit um sennilegt áfengismagn í blóði bif- reiðarstjóra mörgum klukkustundum áður en blóðsýnis- horn var tekið .............000.0.een. le A hafði unnið verk fyrir B og GC. Vegna skipta D við B og C hafði farið fram mat dómkvaddra manna á verki þessu, án þess að Á ætti þar nokkurn hlut að máli. Það mat varð ekki lagt til grundvallar í máli milli A annars vegar og B og G hins vegar út af greiðslu launa fyrir verk Bs: en a 0 9 tmm #0 a 0 EÐ SR Á OR nn Á vs ti ir á 7 Í dómkvaðningu yfirmatsmanna var þeim ekki falin rannsókn á tilteknum atriðum og ekki höfðu þeir heldur athugað þau sérstaklega. Yfirmatsgerð þeirra var því ekki talin því til fyrirstöðu, að dómkvaddir yrðu sérstakir menn til álits- gerðar um þessi atriði ........00000.0.00 000. Dómkvaddir menn gefa álit um galla á múrverki og meta til peningaverðs kostnað af að bæta úr göllunum .......... Læknir lýsir áverka á manni ........00000000.... 275, 549, Læknir lýsir áverkum og dánarorsök konu, sem varð fyrir SlySi .......00002000 0 seen Dómkvaddir menn meta kostnað af viðgerð bifreiðar, sem skemmdist í árekstri ..........2.2000000 0000 Læknir framkvæmir ofnæmisprófanir á manni Í sambandi við húsaleigumál og vottar um ofnæmi hans gegn tiltekinni fisktegund ...........0000.0.0.0 ve. ss Tryggingaryfirlæknir metur örorku manns, er varð fyrir SIYSI, 0 a ei a 5 ið á sið á 198 5 ati tja a li vi 0 Á rr 0 353, Dómkvaddir menn láta uppi álit um öryggi uppskipunar .... Í opinberu máli gegn A fyrir varðlagsbrot lét hann fram fara mat á munum þeim, sem hann var kærður fyrir að hafa selt of háu verði. Það mat þótti ekki hafa þýðingu í mál- inu, þar sem ákvæðin um hámarksverð töldust vera löglega Sett ........000000 nn Dómkvaddir menn meta kostnað af viðgerð á bryggju, sem strandferðaskip skemmdi ......00.000..00000 0... 442, Læknir skoðar lík manns, sem orðið hafði fyrir líkamsárás .. Mat hafði ekki farið fram á verðmæti bjargaðs skips. Í máli ö18 35 47 262 578 397 397 445 511 LXXVI Efnisskrá. um ákvörðun bjarglauna var þá að því leyti litið á húf- tryggingar- og hagsmunahúftryggingarfjárhæðir skipsins Eftirlitsmenn bifreiða rannsaka bifreið eftir umferðarslys .. Nauðgun. Erlendir setuliðsmenn nauðguðu Íslenzkri konu. Konan sótti ríkissjóð Íslands til greiðslu skaðabóta samkvæmt lögum nr. 99/1943 og voru henni dæmdar bætur með skírskotun til 264. gr. laga nr. 19/1940 .....0002000 0000 Neyðarvörn. A ætlaði að vekja B úr svefni, til að hafa tal af honum. B, sem var ölvaður, brást illa við og sló til A, en hann bar af sér höggið. A sló þá tvö högg til B, sem féll við og and- aðist rétt á eftir. Ekki var talið, að A hefði, eins og á stóð, unnið verk sitt í meyðarvÖrn ....200000000 000 Ómerking. a) Einkamál. Stefnandi í héraði (S) hafði fengið framseldar kaupkröfur skipverja á sildveiðum og höfðaði mál á hendur útgerðar- mönnunum. Krafðist S kaups skipverjanna frá afskráning- ardegi til skiladags, og var sú krafa reist á tiltekinni grein í samningi um kaup og kjör á sildveiðum milli stéttar- félaga sjómanna og útgerðarmanna. Héraðsdómur taldi, að félagsdómur ætti að skera úr ágreiningsmálinu, þar sem um væri að ræða skýringu á ákvæði samnings milli stéttar- félaga (,kollektivs“ samnings), og vísaði því málinu frá dómi. Hæstiréttur taldi hins vegar, að almennum dóm- stólum væri rétt að meta öll atriði, er vörðuðu kaupkröfu skipverjanna, þar á meðal að skýra ákvæði nefndrar samn- ingsgreinar. Ómerkti hæstiréttur því héraðsdóminn og vis- aði málinu heim til löglegrar meðferðar ................ Úrskurður stjórnar Lögmannafélags Íslands um áminningu til hæstaréttarlögmanns var kærður til hæstaréttar samkvæmt 8. gr. laga nr. 61/1941. Úrskurðurinn var ómerktur, þar sem talið var, að stjórnin hefði ekki aflað allra nauðsyn- legra gagna, áður en hún kvað upp úrskurð í málinu .. A, sem krafizt hafði innsetningargerðar hjá B, sótti þing, er málið var fyrst tekið fyrir í fógetadómi. Næsta tiltekna þingdag kom A ekki og enginn af hans hendi, og var ekki kunnugt um nein lögmæt forföll hans. Fógeti hélt samt serðinni áfram og kvað siðan upp úrskurð í málinu. Með því að fógeti hefði átt að hefja málið, þegar svo var ástatt, samkvæmt í. mgr. 118. gr. og 2. ti. 119. gr. laga nr. 85/1936, Bls. 539 549 578 öll 44 Efnisskrá. LXXVII Bls. sbr. 223. gr. sömu laga, var meðferð málsins í héraði og úrskurður Ómerkt ........00000 000. 124 Í lögtaksmáli hafði gerðarþoli m. a. uppi þær varnir, að mikill hluti útsvars þess, sem hann var krafinn um, hefði verið lagður á viðskiptaveltu verzlunar hans, en sú álagning hafi verið andstæð 4. gr. laga nr. 106/1936. Fógeti hafði ekki tekið þessa varnarástæðu, sem ber undir dómstóla, til úr- lausnar, og var úrskurður hans því ómerktur og málinu vís- að heim til úrskurðar um sakarefnið ................... 127 A sendi fógeta bréf og beiddist lögtaks hjá B. Fógeti tók málið fyrir í dómi, þar sem enginn kom af hálfu A, en B and- mælti framkvæmd lögtaksins og færði rök fyrir. Fógeti tók málið síðan til úrskurðar. Var þessi meðferð talin svo andstæð ákvæðum IX. kafla laga nr. 85/1936, að úrskurður fógeta var ómerktur og málinu vísað heim til löglegrar MiÉðÍEPðAR nr ið á A SR BB KL VI GG 184 Sýslumaður Suður-Múlasýslu fól hreppstjóra Breiðdalshrepps að taka lögtaki 1000 króna útsvar A, sem búsettur var í Þingeyjarsýslu, þrátt fyrir það að lögtaksgerðina bar undir fógetadóm Þingeyjarsýslu og átti að hefja á heimili A, sbr. 7. gr. laga nr. 29/1885 og 33. gr. laga nr. 19/1887. Hrepp- stjórinn tilkynnti síðan A þann 15. ágúst 1945, að lögtak yrði framkvæmt 24. s. m., en ekki var tilgreint, hvar né hvc- nær. Hreppstjórinn framkvæmdi lögtakið þannig, að hann nefndan dag lét fá sér í hendur 1000 krónur í peningum, er A átti inni hjá kaupfélaginu í Breiðdalsvík, en enginn var viðstaddur gerðina af hálfu A. Þessi fyrirskipun lögtaksins og framkvæmd þess var talin brjóta svo í bág við réttar lagareglur, að lögtaksgerðin var ómerkt ex officio ...... 342 Í úrskurði héraðsdómara voru hvorki greindir málsaðiljar né málsatvik og málsástæðum ekki lýst nema að litlu leyti. Úrskurðurinn var því ómerktur, sbr. 2. málsgr. 190. gr. og 4. málsgr. 193. gr. laga nr. 85/1936 ............ 381, 382, 504 Héraðsdómari hafði synjað A um frekari frest til gagnasöfn- unar í máli. Að vísu hafði gagnasöfnun áður verið talið lokið, en þar sem héraðsdómari hafði ekki leiðbeint A, sem var ólöglærður, um öflun umræddra gagna, er voru þýð- ingarmikil, var A ekki talinn hafa fyrirgert rétti til frests, og úrskurður héraðsdómara því ómerktur .............. 473 Meðferð víxilmáls í héraði og dómur ómerkt, þar sem tiltekin málsástæða þótti vanreifuð .......2.00000.000 00... 585 b) Opinber mál. A var sóttur til refsingar fyrir brot á almennum hegningar- lögum, bifreiða-, umferðar- og áfengislögum. Fulltrúi hér- LXXVII Efnisskrá. aðsdómara, er kvað upp refsidóminn, hafði eigi löggildingu til uppkvaðningar dóma í sakamálum. Einnig var rannsókn málsins áfátt í ýmsum greinum. Héraðsdómurinn var því ómerktur og málinu vísað heim í hérað til nýrrar rann- sóknar og uppsögu dóms af Nýji .....0000000. Dómsmálaráðuneytið hafði fyrirskipað höfðun sakamáls gegn A og B, og var málshöfðunin bundin við tiltekna kafla al- mennra hegningarlaga og lög um gjaldþrotaskipti og bók- hald. Rannsókn málsins tók yfir fjármálagerninga ákærðu og athafnir þeirra í viðskiptaefnum um nokkur ár, en hér- aðsdómarinn hafði einungis í dómi sínum tekið til með- ferðar og úrlausnar nokkur þeirra atriða, sem rannsókn- in laut að. Í dómi hæstaréttar voru rakin hin helztu þessara atriða, og þar sem svo mjög skorti á atvikalýsingu og úr- lausn sakarafriða, var héraðsdómur ómerktur og málinu vísað hein til dómsálagningar af nýjú „................. Opinber mál. Sbr. lögreglumenn, sönnun, vitni. Löggilding fulltrúa héraðsdómara tók ekki til uppkvaðningar dóma í sakamálum. Dómur hans í slíku máli því ómerktur og málinu vísað heim í hérað til löglegrar meðferðar Lagt fyrir héraðsdómara að halda framhaldsrannsókn í opin- beru máli, yfirheyra tvö vitni og lýsa nánar staðháttum á SÍNSSEÐÐ! á. á aan 2 vom a 0 a 0 #70 0 a ii a Á Á RA Í Á Á nn a sig Á Úrskurður um öflun frekari gagna í refsimáli ............ 31, Bifreiðarstjóri dæmdur sekur fyrir að aka Þifreið illa fyrir kallaður vegna undanfarinnar neyzlu áfengis. Fundið að því, að ekki var tekin skýrsla af lækni þeim, er tók blóð úr bifreiðarstjóranum, né heimilisfólki í húsi, er hann hafði komið í á þeim tíma, er hér skipti máli .......... A dæmdur sekur fyrir að aka Þifreið illa fyrir kallaður vegna undanfarinnar neyzlu áfengis. Fundið að því, að lögreglu- maður, er handtók A, var hvorki spurður nægilega né látinn staðfesta skýrslu sína, og að menn þeir, sem setið höfðu að sumbli með A nóttina áður og unnið með honum næsta dag, voru ekki vfirheyrðir ..........000000 0000 A var kærð fyrir ólöglega álagningu á grenigreinar, sem hún seldi. Fundið að því, að greinar þær, sem óseldar voru í byrjun rannsóknar, höfðu ekki verið vegnar, að A höfðu ekki verið kynntir framburðir tiltekinna vitna og hún ekki látin gefa skýringu á öðru tilteknu sakaratriði „..... Vítt var meðferð opinbers máls, þar sem dómarafulltrúi, er var vitni að atburðum málsins, hélt frumpróf þess og hrapaði að eiðfestingu vitna. Einnig þótti rannsókn málsins hafa dregizt um of og yfirheyrsla vitnis hafa verið ófullkomin Bls. 314 189 a1i Efnisskrá. LXXIX Bls. Átalið, að ákærðu, sem orðið höfðu mannsbanar með gálausum akstri, voru ekki sviptir ökuleyfum sínum til bráðabirgða þegar eftir slysið ...........0.0.020...nnen 244 Kona slasaðist við að falla niður af útidyrapalli húss. Hús- ráðandi var ákærður af þessum sökum og síðar dæmdur fyrir brot á 1. málsgrein 221. gr. laga nr. 19/1940. Fundið að því, að lögreglumenn tóku ekki ákærða og menn þá, er hjá honum voru staddir, strax til rannsóknar og athug- uðu ekki aðstæður og verksummerki. Einnig var það átalið, að læknir sá, sem skoðaði konuna eftir slysið, hafði ekki gert nægilega gangskör að því að koma henni strax í sjúkra- hús ...........2. 00. e.s. 290 Fundið að því, að blóð var eigi tekið til rannsóknar úr manni, sem grunaður var um ölvun við akstur, og menn þeir ekki yfirheyrðir, sem gerðu lögreglunni viðvart um akstur kærða 303 Fundið að því í opinberu máli út af ökuslysi, að lögreglumenn fóru ekki á slysstaðinn fyrr en daginn eftir að slysið varð, Þótt vitneskja um það bærist samdægurs, að réttarpróf voru eigi haldin í málinu fyrr en 6 vikum síðar og hvorki ákærði né vitni spurt um þýðingarmikið atriði ........ 476 Fundið að því í opinberu máli út af sjóslysi, að próf málsins voru ekki nægilega rækileg .............0.0.00..0.. 479 Átalið í opinberu máli út af Ökuslysi, að lögreglumenn Þeir, sem fyrst komu á vettvang, athuguðu ekki ástand um- ræddrar bifreiðar ..........00.0.2002 00... 518 Opinberir starfsmenn. Sjá lögreglumenn, stjórnsýslumenn. Rangar skýrslur. A og B höfðu lagt vörureikninga fyrir verðlagsyfirvöld, sem voru ófullkomnir að því leyti, að þeir báru ekki með sér, hvert verð var greitt fyrir vörurnar erlendis og veittu því ærið tilefni til að krefja ÁA og B sagna um álagningu þeirra. Að svo vöxnu máli var ekki talið, að reikningar þessir seymdu yfirlýsingu þess efnis, að Á og B hefðu ekki lagt meira á vöruna en lögleyft var. Voru þeir því sýknaðir af kæru um brot á 146. og 147 gr. laga nr. 19/1940 ...... 11 Útgefandi bókar, A, leitaði staðfestingar verðlagsyfirvalda á verði bókar einnar. Fékk hann prentsmiðjustjórann B, er annaðist prentun bókarinnar „að tilgreina einungis 2500 eintök á reikningi um-prentunarkostnaðinn, þótt eintökin væru raunverulega 5000. Reikning þennan lagði A fyrir verðlagsyfirvöldin, sem byggðu verðreikning sinn á honum. B vissi, að A ætlaði að leggja reikninginn fyrir verðlags- EXXX Efnisskrá. vfirvöld í þessu skyni, og voru þeir því báðir dæmdir til refsingar samkvæmt 147. gr. laga nr. 19/1940 2... Refsingar. 1. Um refsingar og einstök refsiverð verk. Tveir menn dæmdir í sama máli til refsingar fyrir brot á verðlags- og gjaldeyrislögum ......000000 0000... Maður dæmdur í sama máli til refsingar fyrir manndráp af gáleysi og brot á ákvæðum bifreiða- og umferðarlaga 22, 117, 219, 244, Aðili dæmdur í sama máli til refsingar fyrir brot á áfengis-, bifreiða- og umferðarlögum ......0000.000 0... Maður dæmdur í sama máli til refsingar fyrir brot á 218. gr. laga nr. 19/1940 og ákvæðum áfengislaga ...........,.. Tveir menn dæmdir í sama máli til refingar fyrir brot á 147. gr. laga nr. 19/1940 og verðlagsákvæðum ...........,.. Maður dæmdur til refsingar í sama máli fyrir líkamsárás og brot á húsftiði ass a vð a ER ET Maður dæmdur í sama máli til refsingar samkvæmt 219. og 245. gr. laga nr. 19/1940, bifreiðalögum, umferðarlögum, áfengislögum og lögreglusamþykkt ....000000000000.0..... 9. Einstakar refsitegundir og önnur viðurlög. a. Sekt dæmd og varðhald sem vararefsing 11, 22, 35, 47, 57, 117, 189, 195, 219, 230, 275, 404, 479, b. Varðhald dæmt ...0..0.000.0..0.... 121, 211, 260, 303, 476, c. Fangelsi dæmt ........... 53, 179, 211, 244, 290, 407, 479, d. Upptaka eignar dæmd ....0.00..0.000 0... 0... 11, 230, e. Svipting réttinda samkvæmt 3. málsgr. 68. gr. laga nr. 19/1940 ......0.0neenneen renn ö3, 407, 479, f. Svipting ökuleyfis samkvæmt 39. gr. laga nr. 23/1941 99, 35, 47, 117, 121, 195, 219, 244, 260, 303, 476, 549, g. Skilorðsbundinn refsiðómur .....00000000 0. ner nn nr. Reklamation. Sjá aðgerðarleysisverkanir. Réttarfarsvítur. Lögmenn vittir fyrir málsmeðferð ........000..... 162, 440, Saknæmi. Bifreiðarstjóri ók fram úr gangandi manni, án þess að fullvissa sig um, að hann hefði veitt bifreiðinni athygli og vikið nægjanlega til hliðar. Bifreiðarstjórinn var því vegna að- gæzluskorts talinn samvaldur að dauða hins gangandi manns, er varð fyrir bifreiðinni .......0.0000.00020000.. Bls. 230 11 549 573 öll 549 404 549 570 211 öðð Efnisskrá. LXXKXI Bifreiðarstjórarnir A og B óku með miklum hraða að sömu gatnamótum, án þess að gæta hvor að annars ferðum. Rákust bifreiðar þeirra þar á, með þeim afleiðingum, að önnur bifreiðin kastaðist upp á gangstétt og varð þar veg- faranda að bana. Voru Á og B báðir taldir eiga sök á slysinu með sálausum akstri ........0...0.... 0 Bifreiðarstjóri olli banaslysi með því að aka of Erna og sýna ekki að öðru leyti næga aðgæglu ................. - 219, Stýrimaður og háseti ollu drukknun þriggja manna með lausri siglingu skips .......2......00.0 A sló B tveim höggum og lenti annað á munni B, en hitt á kinn- beini. B hné máttlaus niður og andaðist rétt á eftir. Fkki /ar talið, að um ásetningsverk hefði verið að ræða hjá A, heldur gáleysi, og var honum því dæmd refsing samkvæmi 215 gr. laga nr. 19/1940 ........00... 0. ; Bifreiðarstjóri olli umferðarslysi með of hröðum og Öðtilsnnn akstri á annan hátt ..... EÐ ÞG BB rr a a 200 ti 55 I Sameign. A og B áttu hús í Reykjavik í óskiptri sameign, og höfðu hvor um sig eignarráð tiltekinnar hæðar, en sameiginleg umráð og afnot kjallara. Sonur B og gestir hans röskuðu stórlega heimilisfriði og högum A með háreysti og svalli dag og nótt. B vildi ekki styðja A, til að fá ófögnuði þessum af létt, og var A þá talið heimilt einum að fá aðstoð dómstóla til að bera þá út, er óspektum ollu .............00..... Samningar. Sjá húsaleiga, lóðaleiga, skaðabætur. A gerði f. h. vikublaðs samning við erlent firma, B, um að firmað sendi blaðinu vikulega tilteknar myndir ásamt les- máli, gegn vissu gjaldi á viku. Var blaðinu jafnframt áskil- inn einkaréttur til birtingar á myndum þessum hér á landi. B hóf síðan sendingar á myndum til A, en Þar sem A greiddi ekki endurgjaldið, riftaði B samningnum og krafð- ist greiðslu fyrir myndir þær, er sendar höfðu verið A. Þær varnir A, að B hefði vanefnt samninginn verulega af sinni hálfu, með því að senda ekki prentmyndamót með mynd- unum, voru ekki teknar til greina, þar sem ekki var talið, að B hefði skuldbundið sig til þess samkvæmt samningi aðiljanna. A var því dæmdur til greiðslu umsamins endur- gjalds, enda ekki talið skipta máli, að hve miklu leyti A notfærði sér rétt sinn samkvæmt samningi aðiljanna Í samningi hjóna A og B um fjárskipti í sambándi við skilnað þeirra, var því m. a. lýst, að hvorugt ætti hér eftir nokkrar fjárkröfur á hitt fram yfir það, sem samningurinn greindi. Bls. 244 476 479 öll 549 362 114 LXXXII Efnisskrá. Bótakrafa B á hendur A, vegna atvika, sem gerzt höfðu fyrir samningsgerð, var eigi nefnd í samningnum, og þótti B því hafa firrt sig rétti til bótanna 22.02.0000... 000... 0... Í samkomulagi h/f A og h/f B í sambandi við sölu á hlutabréf- um, var því yfir lýst, að kaupandinn B tæki að sér allar fyrri skuldir A, enda væri B kunnugt um allar fyrri fjár- hagslegar ráðstafanir félagsins A. Síðar komu fram skatt- kröfur á hendur B vegna rekstrar A frá fyrri árum. Voru fyrrverandi stjórnendur A dæmdir til að endurgreiða kaup- endunum þær fjárhæðir, þar sem eðlilegt þótti, þrátt fyrir nefnt samkomulag, að þeir bæru hallann af því, að kröfur þessar kæmu fram 20.00.0000... ernir Reykjavíkurbær (R) hafði með samningi 1933 leigt S tiltekna lóð til 75 ára, en afhending allrar lóðarinnar skyldi ekki fara fram strax, heldur skyldi spilda, sem hesthús og hlaða R stóð á, afhendast í síðasta lagi 1. nóv. 1938. Af þessu varð þó ekki. Á árinu 1945 keypti H af S húseign þá, er S hafði látið reisa þarna, ásamt meðfylgjandi lóðarréttindum, en samkvæmt samningum frá 1933 var S heimilt að selja eða veðsetja leiguréttinn að lóðinni ásamt mannvirkjum. Fram- salið til H var því talið heimilt og R skylt eftir kröfu H að rýma burt mannvirkjum þeim á lóðarspildunni, er af- hent skyldi í síðasta lagi 1. nóv. 1938, og fá umráð hennar í hendur H .......0..000 00. 0 nn Samvinnufélög. Deilur höfðu risið innan kaupfélags vegna ýmissa framkvæmda, er stjórn félagsins hafði staðið að. Töldu andstæðingar stjórnarinnar, að ýmsar gerðir hennar væru félaginu mjög óhagkvæmar og fjárhagslega hættulegar, enda hefði hún og ráðizt Í framkvæmdir, sem lægju fyrir utan markmið og verkahring kaupfélagsins. Kaupfélaginu var skipt í 4 deildir samkvæmt heimild í 19. gr. laga nr. 46/1937. Dag- ana 1—-5. júní 1945 voru kosnir 63 fulltrúar og 31 vara- fulltrúi í deildum til setu á aðalfundi, er haldinn var 7. s. m., og urðu andstæðingar stjórnarinnar í meiri hluta. Á aðalfundinum kom upp sundurþykkja milli meiri hluta fulltrúa og formanns kaupfélagsins, sem hafði fundarstjórn á hendi. Neitaði hann að bera framkomna tillögu upp, nema að nokkru leyti, en fundi var síðan frestað til 10. júní. Voru þá 63 fulltrúar á fundi, og lögðu 44 þeirra fram tillögu til dagskrár, þar sem vitt var fundarstjórn for- mannsins og samþykkt að kjósa annan fundarstjóra. For- maður neitaði að bera tillögu þessa undir atkvæði. Einn fulltrúa á fundi leitaði þá atkvæða um tillöguna og nefndi Bls. 460 570 Efnisskrá. LXXKXIII BIs. tvo fulltrúa til talningar atkvæða. Var hún samþykkt með 44 samhljóða atkvæðum og nýr fundarstjóri með 43 at- kvæðum. Talið var að þessi kosning væri lögmæt eins og á stóð, þar sem nægur meiri hluti stóð að atkvæðagreiðslunni, sem var greinileg, og skipti á fundarstjóra heimil eftir fram- komu formannsins á aðalfundi 7. júní. Fulltrúar þeir, sem voru í minni hluta á fundinum, vildu ekki hlita valdi meiri hluta, og varð af truflun á fundi. Hinn nýkjörni fundarstjóri og 42 fulltrúar héldu því áfram fundi á öðrum stað og var þar m. a. gerð ályktun um, að stjórninni væri óheimilt að gera bindandi samþykktir fyrir félagsins hönd, nema með samþykki meiri hluta fulltrúa, þar til aðalfundi væri lokið, en honum var enn frestað til 21. júní og skyldi Þá taka til meðferðar framkomna tillögu til breytinga á félagssamþykktum. Samkvæmt henni skyldi stjórnin skipuð 7 aðalmönnum og 3 til vara. Skyldi kjósa alla á aðalfundi 1945, kjörtimi skyldi vera 4 ár, en úr fyrstu stjórn skyldi einn maður ganga eftir eitt ár og síðan tveir á ári. Þessi breyting var samþykkt með 46 sam- hljóða atkvæðum og A—G kosnir í stjórn kaupfélagsins. Fulltrúar minni hlutans héldu áfram fundi 10. júlí og töldu sig afgreiða þar ýmis mál, en fundur þessi gat ekki talizt aðalfundur að lögum. H, I, J og K, sem voru stjórn félagsins, gerðu 16. júní ályktun um að reka 29 fulltrúa meiri hlutans úr félaginu, og 18. s. m. gerðu H, Í, J og L enn ályktun um að reka úr félaginu 41 félagsmann vegna hátternis þeirra á aðalfundi. Þessar ályktanir voru taldar ólögmætar svo og kosning sömu manna til deildafunda 18. og 19. júni, þar sem full- trúar meiri hluta fóru löglega með æðsta vald í félaginu. Þar sem sundurþvkkja meiri og minni hluta var orðin svo mikil, sem áður greinir, og þar sem H—L höfðu ekki virt lögmætar ályktanir aðalfundarins og auk þess ólöglega reynt að reka fulltrúa úr félaginu, þótti 20. gr. laga nr. 46/1937 ekki vera því til fyrirstöðu, að ný stjórn var kosin 21. júní. A—G voru því taldir löglegir stjórnendur félagsins og þeim fengin með innsetningargerð umráð bóka og eigna kaupfélagsins úr höndum H—L „...........000.00000 000... 60 Kaupfélagið A rak m. a. Þá starfsemi að hraðfrysta fisk til útflutnings og salta sild. B, sem var félagsmaður í A, lagði inn til félagsins bæði fisk til frystingar og sild til sölt- unar og fékk tiltekið verð fyrir. Síðar kom í ljós, að A hafði allmiklar tekjur af framangreindri starfsemi, og krafðist B þá uppbótar á það verð, sem hann hafði fengið við af- LXXXIV Efnisskrá. hendinguna, enda taldi hann sig ekki bundinn af því, að aðalfundur A hafði fellt að greiða sannvirði fyrir hrað- frystan fisk frá byrjun. Talið var, að B ætti sem félags- maður í A, rétt til fullnaðarverðs fyrir vöru þá, er hann lagði inn í Á samkvæmt 4. tl. 3. gr. laga nr. 46/1937 og 1. málslið í. mgr. 23. gr. samþykkta A. Ályktun aðalfundar sat ekki svipt B þessum rétti, og þar sem hann hafði ekki heldur glatað honum fyrir vangeymslu, voru kröfur B á hendur ÁA teknar til greina ............0. 00 Árið 1944 notaði ríkisstjórnin heimild laga nr. 42/1943 til að lækka útsöluverð mjólkur á verðjöfnunarsvæði Reykjavíkur gegn því að greiða úr ríkissjóði fé, er nægði til þess að framleiðendur fengju tiltekið verð fyrir hvern líter mjólk- ur. Mjólkursamsalan tilkynnti ríkisstjórninni, hver þessi fjárhæð væri, og var einn liður hennar rúmar 150 þús. króna, sem leggja skyldi í varasjóð mjólkurbúsins A, sem er skráð samvinnufélag. Ríkisstjórnin neitaði að greiða Þennan hluta nefndrar fjárhæðar, og höfðaði A þá mál segn ríkissjóði til greiðslu þessarar. Samkvæmt 1. gr. laga nr. 75/1943 skyldi útsöluverð á mjólkurafurðum miðað við verð til bænda, sem samkomulag varð um í tiltekinni nefnd, að viðbættum óhjákvæmilegum kostnaði. Varasjóðsgjaldið til A varð eigi talið til slíks kostnaðar og var dómkrafa A því ekki tekin til gr€ina ......02.00.0 0... Sératkvæði. Ágreiningur í héraði um niðurstöðu í sjó- og verzlunardóms- RÁÐ. * mm 2 0 00 0 0 0 nn 0 pn mr RE 8 BB BE BIÐ UR enn Tveir dómenda hæstaréttar greiða sératkvæði í útsvarsmáli Tveir dómenda hæstaréttar greiða sératkvæði í refsimáli út af ÓKMSISI ms 3 0 á æi 8 6 08 28 EM ER Á 3 HOP EÐ EP BB JP IS EB Einn dómenda í hæstarétti greiðir sératkvæði í máli um bjarg- TA. 0 2 nr a í nn sr SR BE BB I EA AÐ á SG a Tveir dómenda hæstaréttar greiða sératkvæði í vixilmáli Sérleyfi til fólksflutninga. Reykjavíkurbæ, R, var veitt einkaleyfi til fólksflutninga með strætisvögnum innan kaupstaðarins samkvæmt lögum nr. 29/1945. Póst- og simamálastjórnin, P, krafðist þess f. h. ríkissjóðs, að R greiddi 7% sérleyfisgjald af andvirðri af- hentra farmiða strætisvagnanna, en sú krafa var ekki tekin til greina, þar sem ákvæði 7. gr. laga nr. 22/1945 um sérleyfisgjald var ekki talið ná til farmiðasölu við þá fólks- flutninga með sfrætisvögnum, sem R hafði fengið einkaleyfi til að annast ........00..0 0... sr Bls. 449 ölð 429 ö18 539 585 594 Efnisskrá. EXXKXKV Sjó- og verzlunardómur. Mál á hendur útgerðarmönnum til heimtu kaupkrafna skip- VEPJA ......0.00s0nse rr Mál til heimtu Þjarglauna ..........0...00.. 0. 286, 506, Mál til ákvörðunar greiðsluskyldu samkvæmt vátryggingarskir- teini skips ..........2000000nnnn Mál til heimtu skaðabóta fyrir spjöll, sem skip olli á bryggju 442, Refsimál út af sjóslysi ...........0.00 000. Mál til heimtu skaðabóta vegna brottvikningar úr skipstjóra- SÍÖGU aa á nú ars a a 5 80 a 0 a a 5 A 5 6 83 a a 495, Mál til greiðslu skaðabóta vegna árekstrar skipa ............ Sjóveð. Sjóveð dæmt til tryggingar bjarglaunum .................... Sjóveð dæmt til tryggingar skaðabótum vegna brottvikningar úr skipstjórastöðu .......00000000. Sjóveð dæmt til tryggingar þóknun fyrir dráttaraðstoð ...... Skaðabætur. a) Vegna vanefnda á samningum o. fl. A sótti leigutaka sinn, B, um bætur fyrir þrásetu í íbúð, en sú krafa var ekki tekin til greina, þar sem A hafði ekki stutt hana neinum rökum .............0000.000.0000 00. Þann 10. júli 1943 gerði A samning við B um að selja honum 300 mö af góðu ófúnu einangrunartorfi frá Minni-Borg í Grímsnesi fyrir tiltekið verð. Hinn 24. s. m. leit fyrirsvars- maður B á torfið og frá 16. ágúst til 7. sept. tók B siðan við 65 möð af torfinu, en hætti þá, og siðar í september bar hann fram kvörtun við A, að torfið, sem honum væri ætlað. væri ósamningshæft vegna galla. Talið var sannað, að torfið væri svo gallað, að ósamninghæft væri, en þar sem B tók athugasemdalaust við fyrrnefndum 65 má, var A ekki tal- inn ábyrgur til fébóta vegna vanefndanna, nema að því er varðaði 245 mö torfs, enda taldist kvörtun B að því leyti ekki hafa komið svo seint fram, að hann hefði fyrirgert rétti sínum af þeim sökum, og tilboð Á um afhendinguna á torfi í Reykjavík var ekki fullnægjandi ................ A hafði verið skipaður skipherra á varðskip ríkisins um 6 ára bil. Var skipunin gerð í samræmi við 3. gr. laga nr. 32/1935 og skyldi gilda, svo fremi ríkið gerði út skip til strandgæzlu og björgunar. Eftir nokkra mánuði var A látinn hætta skipstjórn, en greidd föst laun hans út ráðningartimabilið. Hins vegar var honum neitað um greiðslu, sem jafngilti að fjárhæð hlutdeild skipherra í bjarglaunum þeim, er inn komu vegna björgunarstarfa varðskipsins, sem um var að Bls. 8 599 422 445 479 526 532 286 495 506 301 384 LXXXVI Efnisskrá. ræða, frá því að A hætti störfum og til stefnudags í máli hans gegn Skipaútgerð ríkisins. Talið var, að A hefði mátt ganga að því vísu, er hann réðst til starfans, að hann mundi njóta skipherrahlutar af þeim fégróða, sem yrði af bjargstarfa á ráðningartímanum, og þar sem ekki þóttu sönnuð þau atvik í málinu, er varðað gætu A réttarspjöll- um í þessum efnum, var honum dæmd fjárhæð, sem jafn- gilti framangreindum hlut skipherra ........... A hafði verið ráðinn skipstjóri á skip, en útgerðarmaður B sagði honum fyrirvaralaust upp starfi að lokinni einni ferð. Ósannað var, að A hefði einungis verið ráðinn til þessarar einu ferðar eða að hann hefði sjálfur afsalað sér skipstjórninni. Þar sem ekki voru heldur sannaðar þær sakir á A, að heimiluðu fyrirvaralausa uppsögn, Voru honum dæmdar bætur fyrir framangreinda riftun vinnu- SAMNINGSINS ........000sen nr Á á ens Skipstjóra A hafði verið sagt upp starfi fyrirvaralaust. Krafði hann þá útgerðarmanninn B bóta, en krafa hans var ekki tekin til greina, þar sem sannað þótti, að A hefði í tiltekið skipti komið ölvaður til skips og tekið við stjórn þess, en það hafi heimilað B að svipta Á skipstjórn tafarlaust, sbr. 5. gr. laga nr. 41/1930 og 21. gr. laga nr. 33/1935 2... b) Skaðabætur utan samninga. Verkamaður A, er vann við uppskipun, varð fyrir vörubifreið á hafnarbakkanum. Eigandi bifreiðarinnar dæmdur til að greiða !4 bóta, þar sem Á var talinn eiga meginsök á slys- inu. Dæmdar voru bætur fyrir atvinnutjón, sjúkrakostnað og þjáningar ......00.000000 000. 00 nunna a Íslendingurinn A gekk við annan mann í febrúar 1942 niðús á bryggju í Hafnarfirði og nam staðar við hlera á bryggj- unni. Varðmaður úr herliði Bandaríkja Norður-Ameriku kom þar að og vildi bægja Íslendingunum frá hleranum, og hlýddu þeir því, en varðmaðurinn elti þá og hafði í hönd- um byssu með byssusting. Fór svo, að skot hljóp úr byss- unni og í læri A, sem varð fyrir miklum meiðslum. Sótti A ríkissjóð til bótagreiðslu samkvæmt lögum nr. 99/1943, og var sú krafa tekin til greina, enda ekki talið, að ÁA ætti sjálfur neina sök á slysinu. Voru honum því dæmdar bætur fyrir atvinnutjón, lækniskostnað, fataskemmdir og örorku, þjáningar og óþægindi ........0000..00.0.00000.. sr A, sem hafði veitt B líkamsáverka, dæmdur til að greiða hon- um bætur fyrir atvinnutjón, lækniskostnað og óþægindi Skaðabótakrafa var höfð uppi á hendur Á í opinberu máli gegn honum. A var sýknaður af refsikröfunni vegna fyrn- Bls. 392 495 526 150 156 179 Efnisskrá. LXXXVIF Bls. ingar sakar. Samkvæmt því varð skaðabótakrafan ekki dæmd í því MÁL 2502 200 000 00 0 0 a 239 A hafði veitt fráskilinni konu sinni, B, áverka. Í refsimáli gegn A krafðist B fébóta úr hendi hans. A og B höfðu gert samning um fjárskipti sin eftir að atburðir þessir gerðust, og lýstu þau þar yfir því, að hvorugt ætti hér eftir nokkr- ar fjárkröfur á hitt fram yfir það, sem samningurinn greindi. Bótakrafa B var ekki undanskilin í samningnum og þótti hún því hafa firrt sig rétti til kröfunnar ...... 275 Herbifreið, eign herstjórnar Bandaríkja Norður-Ameríku, rakst Á bifreið A og olli talsverðum skemmdum á henni. Ekki var sannaður vítaverður akstur á hendur A, sem átti um- ferðarrétt, en hins vegar var stjórnandi herbifreiðarinnar talinn eiga alla sök á árekstrinum. Ríkissjóði var dæmt að bæta A tjón hans samkvæmt lögum nr. 99/1943 ........ 297 A var skipstjóri á skipi, sem tekið hafði verið til viðgerðar í dráttarbraut B. Er A var eitt sinn að líta eftir viðgerðinni, féll einn skipasmiðanna, sem vann á þilfari, ofan á höfuð A, sem hlaut heilsutjón af. Talið var, að slys þetta hefði orðið fyrir vangæzlu starfsmanna B við störf í þjónustu hans og bæri hann því ábyrgð til fébóta á slysinu. Var B dæmdur til að greiða Á lækniskostnað og bætur fyrir örorku, þjáningar, óþægindi og röskun á stöðu og högum. Var m. a. við það miðað, að heilsu A, sem var áfátt fyrir slysið, hefði hrakað við áfall þetta ....... BR 353 Bifreiðar A og B rákust á á gatnamótum í Reykjavík og skemmdist bifreið A. Ók stjórnandi bifreiðar B af bif- reiðastæði inn á aðalbraut og gætti ekki nægilega að um- ferðinni. Stjórnandi bifreiðar A kom á eftir honum og sá til ferða hans og átti með varúð að geta forðað árekstri. Voru því báðir taldir eiga jafna sök á árekstrinum, og A og B eiga að bera helming tjóns þess, er A hlaut, en það var viðgerðarkostnaður og tjón vegna afnotamissis bif- Feiðarinnar ..........eeesveneseðns 358 A var að uppskipunarstarfi í lest á skipi, sem hlaðið var sementi. Eitt sinn, er verið var að draga upp hlera með sementspokum úr lestinni, aflagaðist hlerinn svo, að pok- arnir duttu niður í lestina og féllu á A. Hlaut hann af mikil meiðsl og varanlegt heilsutjón. Verzlunarfirmað B átti sementið, sá um uppskipun þess og hafði ráðið A til starf- ans. Ljóst var talið, að slysið hafi aðallega orðið fyrir handvömm verkamannanna við meðferð losunartækjanna, sem töldust vera hættuleg. Verkamennirnir voru að störf- um í þjónustu B, sem var því talinn bera ábyrgð til fé- bóta vegna vangæzlu þeirra og dæmdur til að greiða A LXXKVIII Efnisskrá. bætur fyrir atvinnutjón, örorku og þjáningar. Við ákvörðun bótanna var þó litið á það til lækkunar, að A, sem var van- ur uppskipunarvinnu, hafði ekki sýnt fulla varúð í starfinu Þrir menn, sem dæmdir voru fyrir þjófnað og þjófsneyzlu, dæmdir til greiðslu skaðabóta in solidum ..... Í EÐUR BIÐ Á non Tveir Íslendingar, A og B, óku í bifreið veg, sem lá við her- mannaskála setuliðs Bandaríkjanna, og voru þar stöðvaðir af varðmönnum. A, sem ók bifreiðinni, kvaðst hafa skilið varðmennina svo, að þeim félögum væri leyft að halda áfram, en er þeir höfðu ekið nokkra metra, hleypti einn varðmanna af byssu og varð það skot B að bana. Ekki var talið sannað, að þeir félagar hefðu viljandi óhlýðnazt boði varðmannanna, en hins vegar var litið svo á, að varðmað- urinn hefði, eins og á stóð,-átt að viðvara þá félaga með öðrum hætti en hann gerði. Var varðmaðurinn því talinn eiga aðalsökina á viginu og ríkissjóður dæmdur til að greiða ekkju og svni B dánarbætur samkvæmt lögum nr. 99/1943 Eitt af strandferðaskipum ríkisins lagðist að bryggju í kaup- stað í hreppnum A og olli skemmdum á bryggjunni. Ofsa- veður var á, og var hvorttveggja, að óvarlegt var talið að leggjast að bryggju í slíku veðri og skipinu ekki lagt rétt að bryggjunni. Skipaútgerð ríkisins var því dæmt að bæta A framangreint tjón ....0...000.0. neðar Eitt af strandferðaskipum ríkisins olli tvísvar spjöllum á bryggju í kaupstað í hreppnum Á. Í fyrra skiptið urðu skemmdirnar, meðan skipið lá við bryggju, en í síðara skiptið, er það var að fara frá, og var vangæzlu skipverja um að kenna í bæði skiptin. Skipaútgerð ríkisins var því dæmt að bæta framangreint tjón .....0.0000 A ók bifreið sinni á hestvagn, sem B var með, og slasaðist B svo, að hann varð óvinnufær um tíma. Á var einn talinn bera fébótaábyrgð samkvæmt 34. gr. laga nr. 23/1941 og dæmdur til að greiða B lækniskostnað og bætur fyrir óþægindi, vinnutjón og Örorku .....00000..000 0... A hafði að nauðsynjalausu skilið bifreið sína eftir ljóslausa á einum fjölfarnasta vegi landsins. B ók í dimmu á Þifreið- ina og hlaut bana af. Talið var, að ógætni B hefði átt meginþátt í slysinu, en hins vegar hefði Á sýnt þá óvar- kárni með því að skilja bifreið sína eftir á framangreindan hátt, að 74 hluti sakar var lagður á A. Var hann dæmdur til að greiða ekkju og barni B dánarbætur í samræmi við Að a ia 5 0 3 AR 5 á A BB #0 að a á nt #0 Fjórir hermenn úr erlendu setuliði hér á landi réðust að ís- lenzkum hjónum, sem voru í berjamó, börðu manninn og héldu honum föstum, en nauðguðu konunni. Hlutu hjónin Bls. 397 407 415 442 445 470 490 Efnisskrá. LXXKIX af líkamlegt og andlegt mein. Þau kröfðu ríkissjóð bóta samkvæmt ákvæðum laga nr. 99,/1943 og voru þeim dæmdar bætur fyrir atvinnutjón, röskun á högum, þjáningar o. fl., mik lækniskostnaðar a í sa í sin a 2 á sg Á A Skattar og gjöld. a) Til bæjar- og sveitarfélaga. Í lögtaksmáli hafði gerðarþoli m. a. uppi þær varnir, að mikill hluti útsvars þess, sem hann var krafinn um, hefði verið lagður á viðskiptaveltu verzlunar hans, en sú álagning hafi verið andstæð 4. gr. laga nr. 106/1936. Fógeti hafði ekki tekið þessa varnarsástæðu, sem ber undir dómstóla, til úr- lausnar, og var úrskurður hans því ómerktur .......... Árið 1942 var lagt útsvar á ÁA á Siglufirði, en hann taldi út- svarið ólöglega á lagt, þar sem hann greiddi útsvar af öll- tm rekstri sínum annars staðar. Áður en lögtaksmáli vegna útsvarsálagningarinnar væri lokið, andaðist A, og var bú hans síðan tekið til opinberra skipta sem skuldafrá- söngubú. Hæstiréttur taldi ÁA að vísu hafa haft heimilis- fasta atvinnustofnun á Siglufirði nefnt ár, þar sem hann hefði haft þar húsnæði á leigu árið 1941 vegna starfsemi sinnar þar, haft þar opna skrifstofu mestan hluta ársins og stjórnað atvinnurekstrinum þaðan að mestu leyti. Hins vegar yrði að synja um framkvæmd lögtaksins, þar sem það yrði ekki gert í skuldafrágöngubúi samkvæmt lög- jöfnun frá 34. gr. laga nr. 3/1878 20.00.0000 Árið 1944 var lagt útsvar á Tjarnarbíó í Reykjavík. Stjórn Sáttmálasjóðs, sem er eigandi kvikmyndahússins, neitaði að greiða útsvarið á þeim grundvelli, að tilgangur sjóðs- ins væri glöggt afmarkaður og miði eingöngu til almenn- ingsheilla og sjóðurinn því undanþeginn útsvarsskyldu að lögum. Bæjarsjóður krafðist lögtaks fyrir útsvarinu, en synj- að var um framkvæmd gerðarinnar, því að Sáttamálasjóður yrði að teljast undanþeginn útsvarsskyldu af rekstri kvik- myndahússins samkvæmt c-lið III. í 6. gr. laga nr. 106/1936, sbr. b-lið III. og c-lið II. í sömu grein, þegar litið væri á tilgang sjóðsins samkvæmt stofnskrá hans svo og þess, að tekjum af Tjarnarbíó hefði verið varið í samræmi við hana A, sem hafði verið veitt tiltekið prestakall frá fardögum 1943, fluttist þangað eigi, en fékk annan til að þjóna prestakall- inu, og seldi prestsetrið ásamt öðrum landsnytjum á leigu frá sama tíma. Í maímánuði 1944 sagði A prestsembættinu lausu, án þess að hafa flutzt búferlum í prestakallið eða haft þar nokkur afnot lands eða aðra starfsemi, að því er séð varð, er valdið gæti útsvarsskyldu samkvæmt b-lið Bls. 578 124 146 309 XC Efnisskrá. 8. gr. laga nr. 106/1936 eða öðrum ákvæðum þeirra laga. Samt var lagt 1000 króna útsvar á A í þeim hreppi, sem prestsetrið var í, árið 1944, og er Á greiddi eigi útsvarið, var krafizt lögtaks, sem hreppstjóri síðan framkvæmdi. Sú lögtaksgerð var ómerkt vegna ólöglegrar framkvæmdar SERÐABIÐRAR í 5 ir 3 teir á ht 5 Ba á 5 nú ÞG I á GR fá a Kaupstaðurinn A átti lendu úr jörð í hreppnum B, svo og jörð innan kaupstaðarins. A leigði ýmsum mönnum spildur úr landi jarðarinnar á erfðafestu, en nokkur hluti var óleigt beitiland. Fyrrnefnd lenda var sameinuð beitilandi jarðar- innar og ýmsum af áðurnefndum erfðafestuhöfum veitt þar hagaganga fyrir búpening sinn gegn Þbeitartolli til A. Þessi nýting A á lendunni var talin skapa honum útsvars- skyldu til B samkvæmt b-lið 8. gr. laga nr. 106/1936 Útsvar hafði verið lagt á eigendur dagblaðs í Reykjavík vegna blaðaútgáfunnar, en stjórnmálaflokkur átti og gaf út blaðið. Talið var að útgáfa blaðsins væri eðlilegur þáttur í stjórn- málastarfsemi flokksins, en ekki raunverulegt atvinnu- fyrirtæki. Samkvæmt 6. gr. II. 2. b. laga nr. 106/1936 voru eigendur blaðsins því eigi taldir útsvarsskyldir ........ Brauð- og sælgætissölu Mjólkursamsölunnar í Reykjavík var gert að greiða útsvar til bæjarsjóðs Reykjavíkur árið 1945, en Samsalan neitaði greiðslu, þar sem hún taldi sig undan- þegna útsvarsskyldu samkvæmt lögum nr. 96/1936. Talið var, að undanþága samkvæmt þeim lögum tæki aðeins til þeirrar starfrækslu, sem mörkuð er í lögum nr. 1/1935, þ. e. sölu og dreifingu á mjólk og mjólkurafurðum, og samsalan væri því útsvarsskyld af verzlun með brauð- vörur, sælgæti, smjörlíki, öl og gosdrykki, sem umrædd út- svarsálagning náði til. Var því heimilað að heimta útsvarið með lögtaksgérð 2... 00 ið á at Á Stórstúka Íslands rak bókabúð í Reykjavík og samkvæmt sam- Þvkktum hernar skyldi hagnaði varið til eflingar bindindi í landinu. Þótti ekkert fram komið, er benti til þess, að hagnaðinum væri varið á annan hátt. Þar sem starfsemin miðaði þannig til almenningsheilla, var Stórstúkan talin undanþegin útsvarsskyldu af rekstri þessum samkvæmt 6. gr. A, II. 2, c-lið laga nr. 66/1945 ......0....0..0.2.000.. Árið 1945 var lagt útsvar í Reykjavík á Sölumiðstöð hraðfrysti- húsanna, sem stofnuð var 1942 og skrásett í firmaskrá Reykjavíkur s. á. Tilgangur sölumiðstöðvarinnar var að selja sjávarafurðir, sem framleiddar voru hjá félagsmönn- um, annast innkaup nauðsynja til rekstrar frystihúsanna, öflun markaða og nýjar tilraunir um vinnslu afurðanna. Var sölumiðstöðin einnig rekin með þessum hætti og að Bls. 4 d 33 86 547 Efnisskrá. XCI Bls. öðru leyti í samræmi við samþykktir hennar. Sölumiðstöðin var talin félag samkvæmt útsvarslögum og starfsemi hennar atvinnustarfsemi, sbr. 6. gr. laga nr. 106/1936. Hún var ekki talin undanþegin útsvarsskyldu að lögum, og var lög- tak því heimilað til innheimtu framangreinds útsvars .. 566 b) Skattar til ríkissjóðs. Í júlí 1939 seldi hlutafélag, A, sjúkrasamlagi öll hlutabréf sin fyrir kr. 300000.00, en eign þess var tiltekin fasteign, og var félagið þá leyst upp og strikað af hlutafélagaskrá. Í maí 1940 tilkynntu skattayfirvöld forstjóra hlutafélags- ins, B, að skattar hans hefðu að svo stöddu verið ákveðnir án tillits til sölu þessarar. Í júlí 1942 var honum svo til- kynnt, að ríkisskattanefnd hefði ákveðið að A skyldi greiða rúmar 54 þús. kr. í tekjuskalt vegna sölunnar á hlutabréf- unum og úthlutunar á varasjóði. Var síðustu stjórnend- um A, þeim B, C, D, E og F, stefnt til greiðslu skattsins. Voru tekjurnar taldar skattskyldar samkvæmt 6 .málsgr. 8. gr. laga nr. 6/1935 og voru B, G, D, E og F solidariskt ábyrgir fyrir greiðslu skattsins, enda var skatturinn ekki talinn of seint á lagður, sbr. 49. gr. laga nr. 6/1935 og fasteign sú, er seld var, hafði verið skemur en 5 ár í eigu A, sbr. 2. gr. laga nr. 131/1935. Til frádráttar hinum skatt- skyldu tekjum kom þó útsvar og skattur, er A hafði goldið árið 1939, sbr. g-lið 10. gr. laga nr. 6/1935 .............. 106 Yfirskattanefnd hafði 1943 hækkað skatta útgerðarmanns A fyrir árið 1942 af þeim sökum, að ekki væri heimild til að taka til greina fyrningu á skipi A 10 mánuði til söludags á árinu 1942. Ríkisskattanefnd staðfesti úrskurð yfirskatta- nefndar og hækkaði auk þess tekjur A um mikla fjárhæð, þar sem hún leyfði ekki afskriftir fyrri ára. Hæstiréttur taldi, að það ákvæði 3. mgr. 1. gr. reglugerðar nr. 219/1933, sem kveður svo á, að mismunur á söluverði hluta, annarra en fasteigna, og eftirstöðvum á afskrift hans skuli teljast skattskyldar tekjur, ef hluturinn er seldur hærra verði en hann er fyrndur niður í, fari í bága við 7. og 9. gr. laga nr. 6/1935, að því er tók til atvika þessa máls. A var og talið heimilt að reikna til frádráttar tekjum, er hann aflaði 1942. fyrningu nmefnds skips þann hluta ársins, sem það var í eigu hans. Var því synjað lögtaks fyrir þeim sköttum,. sem lagðir höfðu verið á A af þessum sökum. .......... 129 A átti 96% af hlutafé hlutafélags, eða kr. 96000.00. Árið 1938 seldi hann hlutafélaginu 10 þús. kr. af hlutafé sínu fyrir 24 þús. kr. og næsta ár seldi hlutafélagið tilteknum að- ilja öll hlutabréfin. Var félaginu þá slitið og eignir þess XclH Efnisskrá. umfram greitt hlutafé þá taldar kr. 185601.45 og kom í hlut A kr. 177352.45. Árið 1942 var A gert að greiða skattauka vegna þessara ráðstafana á hlutafjáreign sinni. Var sú skatt- lagning talin heimil samkvæmt lögum nr. 20/1942, sbr. d- lið 7. gr. laga nr. 6/1935, og 12. gr. reglugerðar nr. 133/19836, sbr. sömu lagaákvæði, en frá skattskyldum tekjum A 1940 bar að draga hluta þann af skatti hlutafélagsins, sem Á átti að greiða að lokum .........000%0 000 ne Hafnarsjóður Reykjavikur neitaði að greiða fasteignaskatt til ríkissjóðs af tilteknum hafnarmannvirkjum. Var þá krafizt lögtaks fyrir skattinum, en þeirri kröfu var synjað, þar sem hvorki orðalag 1. og 2. töluliðs 1. gr. laga nr. 66/1921 né skýring greinarinnar eðli málsins samkvæmt þótti veita örugga heimild til þeirrar skattaálagningar .............. Skilorðsbundnir dómar. Maður, er tók þátt í árás á lögreglumenn, dæmdur skilorðs- bundnum refsidómi .........02.2000 rn Skipti. Dánarbú A hafði verið tekið til opinberra skipta sem skulda- frágöngubú. Samkvæmt lögjöfnun frá 34. gr. laga nr. 3/1878 varð ekki framkvæmt lögtak í slíku búi Skírlífisbrot. Sjá nauðgun. Skuldajöfnuður. Sjá greiðsla. Skuldamál. Sbr. kaup og sala, skaðabætur. B krafði A um endurgjald fyrir myndir ásamt lesmáli, sem aðiljar höfðu samið um að sendar yrðu A vikulega til birtingar í blaði hans. A taldi sér óskylt að greiða, þar sem prentmyndamót hefðu ekki fylgt myndunum. A var dæmt að greiða skuldina, þar sem ekki var talið, að samið hefði verið um sendingu prentmyndamóta ..........)0........ A sótti B til greiðslu vangoldinnar húsaleigu og afnotagjalds fyrir síma og fékk dóm fyrir að nokkru ................ Stefnur. Stefnubirting. Stefna til hæstaréttar var birt af einum stefnuvotti og öðrum manni, er stefnuvotturinn hafði kvatt til. Stefnubirting þessi var ólögleg samkvæmt 89. gr. laga nr. 85/1936 og málinu þvi vísað frá hæstarétti ........00000 00... Stjórnsýsla. Stjórnsýslumenn. A hóf endurbyggingu hermannaskála að nokkru leyti á lóð hreppsfélags, er í hlut átti, en lóðin hafði einungis verið Bls. 139 374 all 146 114 301 128 Efnisskrá. XCllI leigð til ræktunar. Bygginganefnd hreppsins hafði að vísu leyft endurbygggingu bessa, en með því að nefndina brast heimild til að breyta lóðinni í byggingarlóð og hrepps- nefndin hafði ekki veitt leyfi til slíkrar breytingar, var staðfest lögbannsgerð, er hreppsnefndin hafði fengið á Ígða cas ai ii 3 ai 5 BA á BN 1 BO 6 SE JR Á BE Á SR 5 ið Svipting réttinda. Sjá atvinnuréttindi, borgaraleg réttindi. Sönnun. Sönnunarbyrði. Sbr. aðiljaskýrslur, blóðrann- sókn, mat og skoðun, vitni. a) Einkamál. Miklar deilur höfðu risið í kaupfélagi, og urðu miklar væringar með félagsmönnum á aðalfundi. Fulltrúar minni hluta töldu atkvæðagreiðslu ógreinilega og talningu atkvæða ábótavant, en það þótti Ósannað ........02200000s0n ee Í skuldamáli hélt skuldari því fram, að þriðji maður hefði tekið að sér greiðslu skuldarinnar. Ekki voru þó nein rök að því leidd og þessi staðhæfing því ekki tekin til greina .. Ósannað var, að skuldari hefði kvartað tímanlega út af van- efndum samnings, og sú málsvörn því ekki tekin til GRG a iði a ven 0 nn a RIÐ AÐ 3 EDA BR BB EA jóni Á 114, Í Þbifreiðarslysmáli hélt sá slasaði því fram, að bifreiðin hefði staðið kyrr nokkru áður en hann varð fyrir henni og var þetta játað af ökumanni. Þótti þetta því sannað, þótt tveir lögreglumenn, er viðstaddir voru, teldur sig ekki hafa orðið þéssa. Varir „0 A fékk B málverk til geymslu og sölu, ef viðunandi verð fengist fyrir það. B taldi sig hafa keypt málverkið, en gat ekki til- greint stað né stund, er kaupin hefðu gerzt og ekki nefnt ákveðið kaupverð. A neitaði því, að hann hefði selt B mál- verkið og þótti það ósannað, enda þótti heldur ekki verða staðhæft, að greiðslur þær, er B hafði innt af hendi til A, væru til lúkningar kaupverðinu .............0....000... Verkkaupar höfðu ekki sannað, að einstakir liðir í reikningi verksala væru rangir né þeir gallar væru á framkvæmd verksins, að lækka bæri reikningsfjárhæðina af þeim sök- um. Var krafa verksala því tekin til greina óbreytt ...... Leigusali A sagði leigutaka sinum B upp leigu á húsnæði og taldi sig þurfa sjálfur á því að halda. A hafði selt eigin íbúð sína og flutzt úr henni. Þótti ósannað, að því hefðu valdið óviðráðanleg atvik, að hann missti þannig húsnæði, og var krafa hans á hendur B því ekki tekin til greina .. Leigutaki viðurkenndi að hafa lagt hendur á leigusala sinn, svo Bls. 235 60 114 262 150 162 174 255 KCIV Efnisskrá. og að hafa hrakyrt hann. Skýrslur vitna hnigu einnig í sömu átt, og var þetta atriði því talið sannað .......... Stúlka kenndi látnum manni, A, barn, og þar sem allar skýrslur og vætti studdu eindregið málstað hennar og ekkert kom fram, er veikti hann, var Á talinn faðir barnsins ........ Fyrrverandi skipherra varðskips, A, krafði Skipaútgerð ríkisins skaðabóta vegna brottvikningar úr starfi. Var af hálfu Skipaútgerðarinnar talið, að tiltekin atvik hefðu gerzt, er heimiluðu bótalausa brottvikningu, en sönnur skorti fyrir þessu. Skertist réttur A því ekki af þessum sökum ...... A var ráðinn til skipstjórnarstarfa hjá B, en lét skömmu siðar af störfum, vegna brottvikningar af hálfu B, að því er A hélt fram. Var talið, að allar skýrslur málsins benti til að A hefði upphaflega staðið til boða áframhaldandi skip- stjórn hjá B og ósönnuð sú staðhæfing B, að Á hefði afsalað sér skipstjórninni. Bótakröfur A vegna Þbrottvikningarinnar voru því teknar til greina .......002000. 00. 00 nn Erfingjar A höfðuðu mál til riftingar á samningi, er A hafði gert. Lögmaður erfingjanna krafðist framlagningar á skýrslu um krufningu á líki A. Sönnur þótti skorta fyrir því, að erfingjarnir hefðu veitt lögmanninum heimild til þessarar kröfugerðar, sem þess vegna var ekki sinnt .... b) Opinber mál. A var handtekinn af lögreglumönnum, grunaður um ölvun við akstur. Lögreglumennirnir töldu sig hafa séð nokkur merki áfengisneyzlu á A, en m. a. með tilliti til blóðrannsóknar þótti eigi vera nægar sönnur fyrir ölvun Á ...... 35, 47, Talið sannað með framburðum fjögurra lögreglumanna og blóðrannsókn, að Þifreiðarstjóri hefði verið ölvaður við SE 2 6 á 5 a 2 8288 ti ÍBR 4 1958 þ Í BR Í JA I BB Atvik að líkamsárás sönnuð með vætti vitna ...... 179, 239, Í verðlagsmáli tókst eigi að sanna, hver hagnaður var af ólög- legri álagningu, og hann því eigi gerður upptækur ...... A og B voru ákærðir fyrir líkamsárás á lögreglumenn. Lög- reglumennirnir unnu eið að framburðum sínum, og þóttu atvik að árásinni sönnuð með framburðum þessum, en skýrslur annarra vitna þóttu ekki ljósar ................ A taldi, að B hefði ráðist á sig og veitt sér talsverða áverka, og var þeim lýst í vottorði læknis, sem skoðaði A sam- dægurs. B neitaði því að hafa veitt A áverka þessa og þótti varhugavert að telja sannað, að allir áverkar þeir, er í læknisvottorði greindi, væru af völdum B ........ ansi í A rak B, sem var með áhrifum áfengis, út úr húsi sínu, og féll B niður af útidyratröppum hússins. Hlaut B af tals- Bls. 281 349 392 495 599 575 121 549 189 ali 275 Efnisskrá. XCV Bls. verð meiðsl. A var einn til frásagnar um atvik að slysinu, en hann neitaði því að vera valdur að falli B, og þótti það því ósannað ...........20000aeeenssnnss ss 290 A var kærður fyrir verðlagsbrot. A kvaðst hafa fengið leyfi B, sem var starfsmaður verðlagsstjóra til hinnar háu álagn- ingar, en B neitaði, að rétt væri hermt. Vitnið C bar, að A hefði skýrt því frá þessu leyfi, sem B átti að hafa veitt. Þetta atriði var þó talið ósannað ...................... 404 Traustnám. Kaupfélagið S var útgefandi vixils og féll M frá afsögn vixils- ins fyrir hönd S. M var ekki talinn bær að gefa þessa yfirlýsingu, þar sem honum hafði ekki verið veitt lögleg prókúra. Víxileigandi var heldur ekki talinn hafa öðlazt sams konar rétt á hendur S fyrir traustnám, þar sem pró- kúra M hafði ekki verið birt í Lögbirtingablaði og hann gat ekki talizt grandlaus um heimild M til að skuldbinda S 585 Umboð. Miklar deilur höfðu risið í kaupfélagi S og minni og meiri hluti fulltrúa hvor um sig kosið sér stjórn. Stjórn minni hlutans hafði tilkynnt prókúruumboð M til firmaskrár og var það skrásett þar, en ekki birt í Lögbirtingablaði. Stjórn meiri hlutans hafði tilkynnt annan prókúruhafa og fengið skrásettan. Eftir skráninguna hafði M gefið yfirlýsingu á víxil, sem S hafði gefið út, að fallið væri frá afsögn vix- ilsins. Talið var, að M hefði ekki verið veitt lögleg prókúra og S því talið óbundið af framangreindri yfirlýsingu M 585 Umferðarlög. Sjá bifreiðar. A, sem ekið hafði bifreið með áhrifum áfengis, braut einnig 6. gr. laga nr. 24/1941 með akstri sinum .............. 121 Tvær bifreiðar rákust á á gatnamótum. Stjórnendur þeirra gættu ekki umferðarreglna og voru m. a. dæmdir fyrir brot á lögum nr. 24/1941 ..........00..0.0. 000. nan 244 Upptaka eigna. Fyrirsvarsmenn islenzks hlutafélags höfðu brotið verðlagningar- reglur, sem settar voru ÍÍ. marz og 6. okt. 1943 og 31. marz 1944, og nam hagnaður sá, er félagið hafði haft af verðlagsbrotunum, kr. 369855.23. Samkvæmt 3. tl. 69. gr. laga nr. 19/1940 var hagnaður þessi allur gerður upptækur í ríkissjóð og einnig sá hluti hans, er var hagnaður sam- kvæmt vörureikningum, er út voru gefnir fyrir 11. marz 1943, þar sem vörur þessar voru tollafgreiddar og verð- XCVI Efnisskrá. lagðar hér á landi eftir 29. marz 1943, sbr. 4. tl. verðlagn- ingarreglna frá 11. marz s. á. 2...02000000ensnn Ekki tókst að leiða í ljós, hvern hagnað A hafði haft af ólög- legri álagningu vara, og varð hann þvi ekki gerður upp- tæku as a á a 20 á SR A SV 0 00 A 0 ER Dæmd var upptaka ólöglegs ágóða af völdum verðlagsbrots .. A var sakfelldur í verðlagsmáli og ólöglegur hagnaður gerður upptækur í ríkissjóð .........0.00.0000.. 00... Úrskurðir. Opinberu máli frestað ex officio í hæstarétti með úrskurði og lagt fyrir héraðsdómara að afla frekari gagna ...... 31, Einkamáli frestað ex officio í hæstarétti og lagt fyrir héraðs- dómara samkvæmt lögjöfnun frá 120. gr. laga nr. 85/1936 að veita aðiljum kost á öflun framhaldsgagna 34, 258, 414, 428, 439, Frestur veittur með úrskurði til sameiningar mála í hæstarétti Máli frestað í hæstarétti með úrskurði til framhalds málatil- DÚNAðAÐ 2 0 v0 = inn áð 0 Ek á A FR 5 FR 8) Á 5 Sl 5 á Kærumáli frestað ex officio með úrskurði vegna áfrýjunar að- almálsins ..........0200000 nes 435, Útburðargerðir. A hafði leigt B verzlunarhúsnæði í Reykjavík. Skyldi leigutím- inn hefjast 1. júní 1942 og standa til 1. júní 1945. Uppsagn- arfrestur var ákveðinn 6 mánuðir, miðað við 1. júní 1945, en B áskilinn forgangsréttur til áframhaldandi leigu í 3 ár, nema því aðeins að húseigandi eða erfingjar hans þyrftu á húsnæðinu að halda eða húsið yrði selt. A tilkynnti B skriflega 30. nóv. 1944, að A ætlaði að taka leiguhúsnæðið til eigin nota 1. júní 1945 og yrði leigusamningurinn ekki framlengdur. B vildi ekki rýma húsnæðið, og krafðist A þá útburðar hjá fógeta, án þess að húsaleigunefnd hefði áð- ur fjallað um málið. Með því að talið var, að leggja hefði átt málið fyrir húsaleigunefnd samkvæmt lögum nr. 309/1943, áður en það væri borið undir dómstóla, var synjað um framkvæmd útburðar .....0..000000 000. n nn A bjó ásamt konu sinni og fjórum börnum, 10—15 ára að aldri, í átta herbergjum ásamt eldhúsi. A taldi sig þurfa á auknu húsnæði að halda fyrir móður sína og sagði því leigutaka sinum, B, upp leigu á tveim herbergjum og eldhúsi. Talið var að húsakostur A væri það rúmur, að hann gæti látið móður sinni í té sérstakt herbergi af íbúð sinni, enda yrði eitt herbergi að teljast nægilegt. Uppsögn A var því metin ógild og synjað um framkvæmd útburðar á B .......... Bls. 11 189 230 404 602 138 d21 32 Efnisskrá. XCVI Bls. Leigusali A krafðist útburðar á leigutaka B og bar fyrir sig vanskil á leigugreiðslum, en B hafði, eftir árangurslausar áskoranir til A, látið endurnýja slitna gólfdúka í húsnæð- inu og skuldajafnað þeim kostnaði eftir mati við húsa- leiguna. Þetta var B talið heimilt og því synjað útburðar, enda þótti það heldur ekki útburðarsök, að B hafði greitt húsaleiguna mánaðarlega eftir á, þótt leigusamningurinn gerði ráð fyrir fyrirframgreiðslu, þar sem slíkt hafði við- gengizt um langt árabil og frá upphafi, án þess að A hefði nema einstaka sinnum gert fyrirvara af því efni ....... 134 A var talinn hafa brýna þörf fyrir húsnæði handa dóttur sinni og fjölskyldu hennar. Uppsögn hans í leigumála B, miðuð við 1. okt. 1945, var því metin gild og framkvæmd útburðar leyfð, en þó ekki eftir atvikum fyrir 14. maí 1946 ...... 226 Húseigandi, A, seldi íbúð sína og fluttist úr henni 14. mai 1944. Hann sagði upp leigu á húsnæði B til eigin nota, miðað við sama dag, en sú uppsögn var ekki metin gild, þar sem ósannað var, að óviðráðanleg atvik hefðu valdið því, að A lét af hendi íbúð sína ............2....00. 0... 0000 255 Leigutaki A hafði tvisvar sinnum lagt hendur á leigusala sinn, B, sem var gamall og veiklaður, og hrakyrt hann. Krafa B um útburð á A var tekin til greina, sbr. 2. gr. laga nr. B0/1943 á 5 á 8 0 0 0 a 281 A og B áttu húseign í Reykjavík í óskiptri sameign, og hafði A eignarráð efri hæðar, en B þeirrar neðri, og bæði höfðu umráð og afnot kjallara hússins. Sonur B og gestir hans röskuðu stórlega heimilisfriði og högum A með há- reisti og svalli dag og nótt. B vildi ekki styðja A til að létta þessum ófögnuði af, og var A því sjálfum heimilt að krefjast aðstoðar fógeta, til að svipta son B umráðum á húsnæði í umræddu húsi, og var sú krafa hans tekin til BEINA ...........200.0000.ees ss 362 Útivist aðilja. Útivist stefnda. Mál flutt skriflega samkvæmt 1. tl. 38. gr. laga mr. 112/1935 s....2022.0..000 0. 124, 128 Áfrýjandi sótti ekki dómþing. Útivistardómur 138, 205, 206, 421, 439, 440, 494, 544, 607 Aðili sótti ekki þing í héraði og hafði þó ekki lögmæt forföll. Hann var dæmdur til greiðslu málskostnaðar í hæsta- rétti, þótt hann ynni annars á með málskotinu .........., 301 Valdstjórn og allsherjarregla. Sbr. lögreglumenn. A og B, sem voru með áhrifum áfengis, réðust inn í lögreglu- stöð og að lögreglumönnum, sem gættu þar eins félaga A og XCVIII Etnisskrá. B, og reyndu að ná honum úr haldi. Var þeim dæmd refsing samkvæmt 1. mgr. 106. gr. laga nr. 19/1940, A 2 mánaða fangelsi „en B 30 daga varðhald, skilorðsbundið ........ Vangeymsla. Sjá aðgerðarleysisverkanir. Aðili, sem ekki var bær að skuldbinda útgefanda vixils, S, hafði gefið út yfirlýsingu um, að S félli frá afsögn víxilsins og var hann ekki afsagður. Víxilréttur vixileiganda á hendur S var því talinn niður fallinn vegna vangeymslu, sbr. 53. gr. laga nr. 93/1983 22.00.0000. .0er ene nr een nn inn. Varðhald. Sjá refsingar. Vátrygging. A hafði tryggt skip sitt hjá Tryggingarstofnuninni B, og var svo kveðið á í tryggingarskirteininu, að um trygginguna giltu í einu og öllu ákvæði laga nr. 27/1938. Vátryggingar- tímabilið var frá 21. febr. 1944 til 20. febr. 1945. Hinn 14. nóv. 1944 var skipinu lagt upp til vetrarlegu við hafn- argarð í Reykjavík eftir tilvísun hafnaryfirvalda. Stórviðri gerði aðfaranótt 16. jan. 1945 og slitnaði skipið þá frá hafn- argarði, rak út úr höfninni og strandaði nokkru fyrir utan. Skipið var siðan talið óbætandi. B neitaði greiðslu tryggingarfjár, þar sem ekki hafi verið um forsvaranlegt vetrarlægi að ræða. Eftir atvikum var þó talið. að A hefði ekki fyrirgert rétti sinum af þessum sökum og var B því dæmt greiðsluskylt samkvæmt vátryggingarsamningnum Veitingahús. Menn sæta refsingu fyrir brot á 17. gr., sbr. 37. gr. laga nr. 33/1935 fyrir neyzlu áfengis í veitingahúsum 183, 411, Verðlag. Verðlagsmál. Verðlagsyfirvöld settu reglur 11. marz og 6. okt. 1943, þar sem svo var ákveðið, að aðili, sem stundar verzlun hér á landi og hefur umboðsmann eða útibú erlendis til að annast þar vörukaup fyrir sig, megi leggja allt að 5% af kaupverði vör- unnar á verð hennar, eftir að álagningu hafi verið bætt við kostnaðarverð, enda séu sýnd skilríki fyrir því, að umboðs- maðurinn eða útibúið hafi annazt kaup vörunnar. Í við- aukareglum 31..marz 1944 var og tekið fram, að verðlagning skyldi jafnan reist á reikningi frá erlendum seljendum. Íslenzkur kaupsýslumaður, Á, sem var formaður og fram- kvæmdastjóri íslenzks hlutafélags, dvaldist erlendis á þessu tímabili og annaðist þar im. á. vörukaup handa hlutafélag- Bis. 211 585 422 565 Efnisskrá. XCIX Bls. inu. Á flestar þessar vörur lagði hann 5%-—-20% og sendi með vörunum til Íslands reikninga, er hann sjálfur gat út. Var verð vörunnar og álagning ÁA ósundurliðuð á reikning- um þessum og sást því ekki, hvert verð hinir erlendu selj- endur höfðu tekið fyrir vöruna. Ólögleg umframálagning á vörur þessar reyndist, að viðbættri heildsöluálagningu, nema kr. 367690.89 og afsláttur, er erlendir seljendur veittu A og hann tók ekki tillit til við álagninguna, nam, að við: bættri heildsöluálagningu á hann, kr. 2164.34. A var talinn bundinn af íslenzkum verðlagsákvæðum um kaupmennsku þessa, og með því að hann hafði með þessu atferli sínu brotið 2. tl. verðlagningarreglna frá 11. marz 1943, 1. lið 2 sams konar reglna frá 6. okt. s. á. svo og reglur frá 31. marz 1944, var honum dæmt að greiða sekt í ríkissjóð sam- kvæmt 2. mgr. 9. gr. laga nr. 3/1943 ......200000000000.. 11 B, sem var varaformaður og framkvæmdarstjóri hlutafélags, var kunnugt um að A, sem var formaður og framkvæmdar- stjóri sama félags og dvaldi erlendis til að annast vörukaup fyrir félagið, lagði meira en lögleyfð 5% á ýmsar af vör- um þessum á tímabilinu frá 11. marz 1943 til 25. okt. 1944. B gerði samt ekkert til að hefta þessar athafnir Á, fyrr en í símskeyti 25. okt. 1944, en lagði reikninga þá, sem Á samdi um verð hins keypta varnings og sérgreindu ekki verð vörunnar og álagningu, fyrir íslenzk verðlagsyfirvöld, sem lögðu þá til grundvallar við ákvörðun verðs á vörunum. Með þessu atferli var B talinn hafa brotið gegn 2. tl. verðlagn- ingarreglna frá 11. marz 1943, I. lið 2 sams konar reglna frá 6. okt. s. á., svo og reglum frá 31. marz 1944 og honum þvi dæmt að greiða sekt í ríkissjóð samkvæmt 2. mgr. 9. gr. laga mr. 3/1943 ........0000..0000eener nenna 11 Sannað þótti, að nokkur brögð hefðu verið að því, að A hefði selt grenigreinar hærra verði en verðlagsyfirvöld höfðu heimilað. Þótti A því hafa brotið 1. gr. laga nr. 3/1943 og var dæmd refsing fyrir .........002000.0 0. g ns. 189 A leitaði staðfestingar viðskiptaráðs á verði bókar, sem hann gaf út. Sagði hann upplag bókarinnar vera 2500 eintök, og miðaði ráðið verðlagningu sína við það, en síðar kom í ljós, að raunverulega voru þau 5000. Með þessu var Á talinn brotlegur við reglur viðskiptaráðs frá 14. des. 1943 og 2. málsgr. 9. gr. laga nr. 3/1943. Hlaut hann sekt fyrir, og ólög- legur ágóði var gerður upptækur ..........0.00..00000... 230 Viðskiptaráð ákvað hámarksverð á líkkistum í auglýsingu 16. júní 1944. Verðlagsstjóri kærði útfararstjóra A í Reykjavík fyrir að hafa selt 16 kistur fyrir of hátt verð á tímabilinu 4— 18. sept. s. á. A taldi sig hafa fengið samþykki starfs- Cc Efnisskrá. manns verðlagsstjóra til þessarar verðlagningar, en það sannaðist ekki gegn neitun starfsmannsins. A var því sak- felldur fyrir brot á fyrrnefndri tilkynningu og dæmdur í sekt samkvæmt 2. mgr. 9. gr. laga nr. 3/1943 og ólöglegur hagnaður gerður upptækur ............000000 000. 0... Verksamningar. A og B tóku að sér múrvinnu í húsi C fyrir ákveðið verð. Í verksamningi aðilja var tiltekið, hverjar greiðslur C skyldi inna af hendi á fimm stigum verksins. Luku A og B við verk sitt samkvæmt fjórum liðum samningsins og fengu greiðslu fyrir verk samkvæmt þremur þeirra. Hins vegar neitaði C greiðslu fyrir fjórða liðinn og bar fyrir sig galla á verkinu. Jafnframt neitaði hann að skipta lengur við A og B. A og B kröfu þá C um vangreiddar fjárgreiðslur sam- kvæmt verksamningnum. Með matsgerð dómkvaddra manna var að vísu talið sannað, að verki ÁA og B hefði verið mjög ábótavant „en þar sem ósannað var að C hefði fyrr kvartað yfir verkum þeirra og þeir buðust til að bæta úr mis- smiðum, var C talið skylt, sbr. 49. gr. laga nr. 39/1922, að greiða fyrir unnið verk þeirra. Hins vegar þótti mats- gerðin sanna svo mikla galla á verki A og B, að C var talið heimilt að synja áframhaldandi viðtöku á verki þeirra og neita þeim greiðslu samkvæmt verksamningi að öðru leyti, sbr. 46. gr. laga nr. 39/1982 ......02000000 000... nn. Vettvangsmál. Sjá landamerkjamál, lóðamerkjadómur. Vextir. Héraðsdómi, þar sem dæmdir voru 5$% ársvextir, var ekki gagnáfrýjað og vaxtaákvæði því óbreytt ...... 114, 442, Einungis krafizt 5% ársvaxta og þeir því dæmdir 156, 174, 262, 470, 495, Krafizt 6% ársvaxta og þeir dæmdir 106, 139, 297, 353, 358, 384, 392, 397, 415, 460, 490, 506, Vextir dæmdir frá sáttakæru- eða stefnudegi samkvæmt kröfu 358, 384, 392, 397, 415, 460, 470, 495, 506, 539, Vextir aðeins dæmdir frá stefnudegi, þótt þeirra væri krafizt frá fyrri tíma sims... as 297, 353, 442, Vaxta ekki krafizt og þeir því ekki dæmdir ................. 12% ársvextir dæmdir samkvæmt 45. gr. laga nr. 6/1935 og 13. gr; laga mr; 20/1942 cs asa anna ei á an 106, A var dæmd tiltekin fjárhæð, en viðurkennt var, að hún hafði staðið A til boða áður en mál var höfðað. Vextir voru því ekki dæmdir ...........00.0. sess ser na Bls. 445 578 539 578 445 301 139 Efnisskrá. Viðskiptatilkynningar. Sjá aðgerðarleysisverkanir. Vinnusamningar. A hafði tekið að sér að annast fyrir B og C gröft fyrir hús- grunni eftir reikningi, auk tiltekinnar þóknunar. Fram hafði farið mat á verki þessu að tilhlutun D, vegna við- skipta hans og B og C, en án þess að Á ætti þar hlut að máli. Í máli, er A höfðaði gegn B og C til greiðslu launa fyrir vinnuna, varð matsgerð þessi ekki lögð til grund- vallar. Og þar sem ekki voru leiddar að því sönnur, að einstakir liðir í reikningum Á væru rangir eða þeir gallar á framkvæmd verksins, að lækka bæri kröfu A, var hún tekin til greina að fullu ...........0...00.0 00... n. Talið var, að útgerðarmaður A hefði ráðið skipstjóra B sem skipstjóra um óákveðinn tíma. Fyrirvaralaus uppsögn A á þeim samningi bakaði honum því skaðabótaskyldu gagn- vart B ........0000000 eeen A taldi sig hafa unnið störf umboðsmanns fyrir B í júni— október 1942. Í nóvember 1944 krafði hann B kaups fyrir þessi störf. Þann 15. des. 1943 höfðu aðiljar gert upp reikninga sina þann veg, að benda þótti til fullnaðarreikn- ingsskila. Að svo vöxnu máli og þar sem A lét svo langan tima líða áður en hann krafði B, var þessi kaupkrafa hans ekki tekin til greina .........0000020000.000nn sn A var ráðinn skipstjóri á skipi B til óákveðins tíma. Nú sagði B A fyrirvaralaust upp starfi, og var sú brottvikning ekki talin bótaskyld, þar sem sannað var, að A hafði eitt sinn komið ölvaður til skips og tekið við stjórn þess ........ Vitni. Sjá sönnun. Lagt fyrir héraðsdómara að halda framhaldsrannsókn í opin- beru máli, þar á meðal yfirheyra tvö nafngreind vitni .. Ekki talið útilokað, að svar vitnis við spurningu hefði þýð- „ ingu í máli, og því heimilað að leggja spurninguna fyrir vitnið ............00000 enn e en 2 hafði selt B íbúð, sem leigutakinn C bjó í. B krafðist síðan útburðar á C og bar A vitni í því máli. C mótmælti því, að A fengi að staðfesta framburð sinn með eiði eða dreng- skaparheiti, þar sem hann væri þannig við málið riðinn. Þessi mótmæli þóttu ekki hafa við rök að styðjast, og var A því heimiluð staðfesting framburðarins .............. Víxilmál. Mál til greiðslu vixils var höfðað í héraði samkvæmt XVII. kafla laga nr. 85/1936. Í því máli varð eigi um það dæmt, cl Bls. 174 495 499 526 206 610 CH Efnisskrá. hvort greiðslukrafan ætti stoð í 74. gr. laga nr. 93/1933. Var málsmeðferð og dómur því ómerkt og málinu vísað frá undirrétti .........00000.0e nennt Víxlar. Kaupfélagið S hafði gefið út víxil 13. júli 1944, og var hann samþykktur af G. Víxillinn var framlengdur tvisvar, en féll síðast í gjalddaga 12. júlí 1945. Næsta dag ritaði M yfirlýsingu á vixilinn um, að S félli frá afsögn vixilsins, og var hann ekki afsagður. Miklar deilur höfðu um þessar mundir verið í kaupfélaginu S og minni og meiri hluti full- trúa hvor um sig kosið stjórn. Stjórn minni hlutans hafði tilkynnt prókúruumboð M til firmaskrár 10. júlí 1945 og fór fram skráning næsta dag, en skráningin var ekki birt þá í Lögbirtingablaði. Stjórn meiri hlutans tilkynnti pró- kúruumboð annars manns 21. júní s. á., og var það skrásett næsta dag, en ekki heldur birt í Lögbirtingablaði. Talið var, að M hefði ekki verið veitt lögleg prókúra fyrir S og hann hefði því ekki verið bær að falla frá afsögn á fyrrnefndum vixli. Eigandi víxilsins, Ú, sem krafði S um greiðslu vixil- fjárhæðarinnar, var heldur ekki talinn hafa öðlazt sams konar rétt fyrir traustnám, og var vixilréttur því talinn niður fallinn vegna vangeymslu, sbr. öð. gr. laga nr. 93/1933 Yfirvöld. Sjá dómarar, lögreglumenn, stjórnsýslumenn. Þjófnaður. A, sem stal frakka úr forstofu húss, dæmdur til refsingar sam- kvæmt 244 gr. laga nr. 19/1940 .......0000200 0000... A og B brutust inn í skrifstofu og stálu þaðan peningakassa með miklum fjármunum í. Þeim var dæmd refsing sam- kvæmt 244. gr. laga nr. 19/1940. C, sem vissi að munirnir voru þjófstolnir, fékk nokkuð af þeim í sinn hlut. Var hann dæmdur til refsingar samkvæmt Í. mgr. 254. gr. laga nr. 19/1940 ......0000000ðennnneenenesrrrr rn A stal munum úr húsi, sem var í smíðum. Á dæmd refsing eftir 244. gr. laga nr. 19/1940 .......000000 0000 nr. ene en A stal yfirhöfnum og kökum úr húsi og var dæmd refsing sam- kvæmt 244. gr. laga mr. 19/1940 ......2.0000000.0 0000... Ölvun. Sjá áfengislagabrot, bifreiðar. Bls. 585 407 407 Hæstaréttardómar. Útgefandi: Hæstiréttur. KKVII. árgangur. 1946. Miðvikudaginn 9. janúar 1946. Nr. 111/1945. Réttvísin og valdstjórnin (Hrl. Gustav A. Sveinsson) gegn - Höskuldi Guðmundssyni (Hrl. Sveinbjörn Jónsson). Héraðsdómur ómerktur og málinu vísað til héraðsdómara. Dómur hæstaréttar. Héraðsdóm í máli þessu hefur kveðið upp Guðmundur Eggerz, fulltrúi bæjarfógetans á Akureyri og sýslumanns- ins í Eyjafjarðarsýslu. Löggilding handa Guðmundi Eggerz til fulltrúastarfa hjá greindum dómara, útgefin af dóms- málaráðuneytinu 23. febrúar 1945, tekur ekki til uppkvaðn- ingar dóma í sakamálum. Brast fulltrúann því heimild til uppsögu dóms í máli þessu. Af þessari ástæðu verður ex officio að. ómerkja hinn áfrýjaða dóm og visa málinu heim í hérað. Rannsaka ber málið rækilegar, áður en dómur gengur í því af nýju í héraði. Spyrja ber unnustu ákærða, sem hjá honum sat í bifreiðinni, um það, hvort hún hafi séð ákærða neyta áfengis þann morgun, er slysið varð, eða nóttina áður og hvort hún hafi þá séð áfengisáhrif á honum. Svo skal og farþegi sá, Aðalsteinn að nafni, sem fór úr bifreiðinni á Hofsósi, einnig spurður um það, hvort hann hafi orðið vís áfengisneyzlu ákærða eða áfengisáhrifa á honum. Þá ber að lýsa betur ræsi því, er bifreiðin fór yfir, er slysið varð. dýpt þess og hversu stórir steinar liggja að því. Loks ber að rannsaka þau atriði, er framhaldsrannsóknin gefur efni til. Allur áfrýjunarkostnaður sakar þessarar greiðist úr ríkis- 2 sjóði, þar á meðal málflutningslaun sækjanda og verjanda fyrir hæstarétti, kr. 300.00 til hvors. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera ómerkur, og vísast málinu heim í hérað til framhaldsrannsóknar og og dómsuppsögu af nýju. Allur áfrýjunarkostnaður sakarinnar greiðist úr ríkissjóði, þar með talin málflutningslaun skipaðs sækjanda og verjanda fyrir hæstarétti, hæstaréttar- lögmannanna Gústavs Á. Sveinssonar og Sveinbjörns Jónssonar, kr. 300.00. til hvors. Dómur aukaréttar Eyjafjarðarsýslu og Akureyrar 25. maí 1945. Mál þetta er höfðað gegn ákærða, Höskuldi Guðmundssyni bif- reiðarstjóra, til heimilis í Aðalstræti nr. 12 á Akureyri, samkvæmt fyrirlagi dómsmálaráðuneytisins í bréfi, dags. 24. janúar 1945, af réttarins hálfu fyrir brot á 23. kafla almennra hegningarlaga frá 12. febrúar 1940 og af valdstjórnarinnar hálfu fyrir brot á Þifreiða- lögunum nr. 23 frá 16. júní 1941, umferðarlögunum nr. 24 frá 16. júni 1941 og áfengislögunum nr. 33 frá 9. janúar 1935. Málsatvik eru þessi: Morguninn 10. september 1944 féll maður út úr bifreið, er ákærði stýrði, skammt fyrir utan Hofsós og beið bana, en um ferð þessa er þetta upplýst með eigin játningu ákærða og í öðrum skýrslum. ' Ákærði hafði um rúmlega mánaðarskeið flutt grjót og sand til Skeiðarárfossavirkjunarinnar Í Skagafjarðarsýslu á bifreiðinni A. 161, eign Guðmundar Jónassonar bifreiðarstjóra á Akureyri. Um kl. 10 á laugardagskvöldið 9. september ók ákærði bifreiðinni úr Haganesvík, og var ferðinni heitið til Hofsóss, en þar átti dans- leikur að vera um nóttina. Helgi nokkur Helgason réð ákærða til fararinnar. Snemma um sunnudagsmorguninn var lagt af stað frá Hofsós. Samkvæmt skýrslu héraðslæknis var komið með slasaða kl. rúmlega 6 að morgni til hans, en vitnið Karl Jóhannsson leit á úr sitt, þegar slysið var um garð gengið, og vantaði klukkuna þá #7 mínútur í 6. Er þá hér um hálftíma ferð að ræða. Ákærði telur, að lagt hafi verið af stað kl. 4, en bifreiðarstjórarnir Alfreð Jóns- son og Guðbjartur Júlíus Geirsson kl. 5. Helgi og unnusta ákærða sat hjá honum í stýrishúsinu, en aðrir farþegar, 7 að tölu, í lausa- skýli á palli bifreiðarinnar. Á skýlinu voru 3 dyr, ein fyrir hvern 3 bekk. Allir karlmennirnir voru, að því er ákærði segir, mjög ölv- aðir, er hann lagði af stað frá Hofsós, og hófust þá þegar ryskingar og hörkuáflog í bifreiðarskýlinu, og það áður en lagt var af stað. Þegar komið var út á slétta mela skammt fyrir utan Hofsós, þá var bankað úr Þilskýlinu á ákærða, og stöðvaði hann þá undireins bifreiðina. Lá þá einn mannanna úr skýlinu flatur á bakinu vinstra megin við bifreiðina, sem eina Þillengt aftan við bifreiðina. Var hann meðvitundarlaus. Þessi maður var Sigurbergur Steinsson. Vöruflutningabifreið K 27 var rétt á eftir bifreið ákærða. Tók bif- reiðin manninn upp og ók honum til læknis á Hofsós. Samkvæmt skýrslu héraðslæknisins á Hofsós var komið með Sigurberg Steins- son til hans rúmlega 6 að morgni 10. september. Var maðurinn þá ósjálfbjarga og meðvitundarlaus, og andaðist hann kl. 8, eða tæp- um tveimur klukkustundum, eftir að komið var með hann til hér- aðslæknis. Í skýrslu sinni getur héraðslæknirinn þess, að sterkan vinþef hafi lagt af hinum slasaða manni, að spurningum öllum hafi hann svarað út í hött eða alls ekki, að yfirhöfn og yfirföt hafi verið gauðrifin og blóðblettur á löfum yfirhafnar. Á hvirfli aftar- lega kom í ljós áverki, bogadreginn skurður (flipi), ca. 3—4 em á lengd, og hafði blætt úr, en ekki var finnanlegt, að bein væri þar skaddað. Nokkru fyrir neðan miðju á vinstra framhandlegg, utan megin, var blár og bólginn blettur, kringlóttur, lítið eitt stærri en 2ja krónu peningur, ölnarbeinið virtist óbrotið. Við hreyfingu kviðar kveinkaði sjúklingur sér, en engan áverka var þar að sjá eða annars staðar. Að lokum komst héraðlæknir að þessari niður- stöðu: „Af kliniskum einkennum má helzt ráða, að hauskúpan hafi klofnað og blætt inn í heilann“. Um einstök atriði skal þetta tekið fram: Þegar farið var frá Hofsós á sunnudagsmorguninn, voru allir farþegarnir, karlmennirnir, meira eða minna drukknir að einum undanskildum, enda hefur ákærði skýrt svo frá: Undireins og lagt var af stað úr Hofsósi, hófust ryskingar og hörkuáflog í skýlinu á bifreiðinni, jafnvel áður en lagt var af stað, byrjuðu þeir að fljúg- ast á í skýlinu.“ Vitnið Alfreð Jónsson segir og, að begar farþeg- arnir voru að fara upp í skýli á bifreið hans, hann stýrði K 27, hafi hann heyrt áflog og brothljóð inni í skýlinu á bifreið A 161, sem stóð rétt fyrir aftan K 27. Þá hefur vitnið Karl Jóhannsson borið, að ryskingar hafi hafizt í bifreiðarskýlinu, áður en lagt var af stað frá Hofsós. Var það sérstaklega einn farþeginn, Knud Herdner, seim var mjög drukkinn, er stóð fyrir ryskingunum, og brotnaði þá rúða á hægri hlið bílskýlisins. Slysið vildi til skammt fyrir utan Hofsós. Ekki liggja fyrir ná- kvæmar upplýsingar um, hvernig vegurinn fyrir utan Hofsós er, en allt bendir til, að hann muni ekki góður. Samkvæmt athugun dómarans og ákærða í réttarhaldinu í Skagafirði 14. september 4 hefur bifreið ákærða um það leyti, er slysið varð, farið yfir skurð eða vatnsrás, áður en hún komst upp á sjálfan veginn, en bifreið ákærða, að því er virðist, farið yfir sléttan mel til þess að komast fram hjá annari bifreið, og vildi slysið þannig til, er bifreiðin komst aftur upp á veginn. Farþegar bifreiðarinnar telja, að slysið hafi viljað til vegna ójöfnu á veginum, og einn þeirra, Karl Jó- hannsson stúdent, segir, að bifreiðin hafi henzt allmikið til og að hann hafi tvisvar sinnum kastazt upp undir loft á þaki Þifreiðar- innar, sem tók kast á báðar hliðar. Þá má telja upplýst, að ákærði hafi að minnsta kosti ekið með 30 km hraða á klukkustund, þegar slysið vildi til. Bæði er, að ákærði telur sjálfur, að hann hafi ekið með þessum hraða, og þá liggja fyrir framburðir vitnanna um þetta atriði, ökuhraðann. Tramburður Alfreðs bónda Jónssonar, er ók flutningabifreiðinni K 27, er á þessa leið: „Hann segist hafa litið á hraðamæli bifreiðar sinnar, rétt áður en bifreið Á 161 fór fram úr K 37, og sýndi hann þá 30 kílómetra hraða á klukkutíma, og með því að jafnt bil hélzt á milli K 27 og A 161, hefur ÁA 161 verið með framangreindum hraða, þegar slysið varð.“ Vitnið Guðbjartur Júlíus Geirsson, er stýrði bifreiðinni K 37, telur, að þegar A 161 ók fram hjá því, hafi það stöðvað bifreið sína, en hann telur, að hann, áður en hann stöðvaði bifreið sína, hafi ekið með 30 km hraða á klukkustund. Víitnið tekur fram, að það hafi ekki litið á hraðamælinn. Er þetta því ágizkun vitnisins. Framburður vitnisins Jóns Jóhannssonar lögregluþjóns: „... en A 161 mun hraðar og ógætilega, og var hraði A 161 aukinn, er henni hafði verið ekið fram úr K 37“, þykir ekki það nákvæmur, að byggt verði sérstaklega á honum um ökuhraðann. Þá vill rétturinn í þessu sambandi taka fram, að hraði bifreið- arinnar hlýtur að hafa verið æði mikill, úr því að hurðirnar fuku frá bifreiðarskýlinu, og þar sem ekki er upplýst, að verulegar skemmdir hafi orðið, virðist allt benda til þess, að hinar miklu skemmdir á skýlinu eigi rót sína að rekja til þess kasts, er bif- reiðin tók, um leið og slysið vildi til, en að þessum skemmdum verður síðar nánar vikið. Það er upplýst, að um leið og bifreiðin kastast til, fremsta hurðin á skýlinu opnast og fellur út, hrekkur Sigurbergur Steins- son, sem er mjög drukkinn og situr við hurðina, út á veginn og bíður bana af. En hins vegar er ekkert fram komið í rannsókn- inni, er bendi til, að annað en þetta, að hann hrekkur út, hafi verið orsök slyssins eða dauða hans. Þá má geta þess, að um leið og Sigurbergur dettur út úr skýlinu, hrökk einnig Guðjón Högni Pálsson, er situr við hlið. Sigurbergs, að hálfu leyti út, en hann náði í kaðal, sem skýlið var bundið með á bifreiðarpallinn, og meiddist ekki. Rétturinn hefur veitt því athygli, að í vottorði hér- > aðslæknis er tekið fram, að yfirhöfn slasaða hafi verið gauðrifin. Er því líklegt, þar sem engar upplýsingar liggja fyrir um þetta atriði, að fötin hafi rifnað við áflogin í bílskýlinu. Skal nú vikið að áfengisneyzlu ákærða. Vítnið Friðbjörn Þórhallsson, er hafði á hendi forstöðu dans- skemmtunarinnar á Hofsós umrædda nótt, 10. september, telur, að ákærði hafi verið ölvaður, bæði þegar hann kom að Hofsós um kvöldið og eins, þegar hann fór þaðan um morguninn, en Þó minna, er hann fór þaðan. Ekki sá hann þó ákærða neyta áfengis, en dregur ályktun sína um ölvun ákærða af því, að hann, Þegar hann drakk kaffi, hafi hann verið „með pat og látbragð drukkinna manna.“ Vitnið Halldór Jónsson, einn þeirra, er stóð fyrir skemmtuninni, segir, að ákærði hafi haft vín um hönd, og að hann hafi séð hann súpa á flösku, en ekki virtist vitninu ákærði áberandi drukkinn. Hins vegar eru framburðir annarra vitna un Þetta atriði á þessa leið. Alfreð Jónsson gat ekki séð, að ákærði væri ölvaður, er hann lagði af stað frá Hofsós, og sá hann ekki neyta áfengis. Karl Jóhannsson sá ákærða aldrei á ferðinni neyta áfengis og sá ekki á honum ölvun, en vitnið tekur fram, „að dimmt hafi verið, svo það sé ekki að marka“. Pétur Joensen segist ekki hafa merkt það af neinu, að ákærði hafi verið undir áhrifum áfengis í förinni, og ekki vitað til, að hann hafi neytt áfengis. Skarphéðinn Veturliðason segist ekki hafa komizt að því á nokk- urn hátt, að ákærði væri ölvaður eða að hann neytti áfengis í ferðinni. Magnús Stefán Guðlaugsson segist ekki hafa séð ákærða neyta nokkurs áfengis og ekki hafa merkt, að hann væri undir áhrifum áfengis. Knud Herdner Georgsson sá ekki ákærða neyta áfengis, en hitt sá hann, að Helgi Helgason, sem var hjá bilstjóra, var með vinflösku. Helgi Helgason kveðst ekki vita til, að ákærði hafi neytt áfengis í ferðinni, og ekki hafa séð á honum vin. Jón Jó- hannsson telur, að ákærði hafi verið undir áhrifum áfengis, en setur þess jafnframt, að það hafi ekki getað athugað ástand hans eins nákvæmlega og það hefði viljað. Þar sem nú Þannig liggja fyrir samhljóða framburðir 6 farþega bifreiðarinnar og einnig framburðir bifreiðarstjóra Alfreðs Jónssonar um það, að ákærði hafi ekki verið undir áhrifum áfengis og að vitnin hafi ekki séð hann bragða áfengi, þykir framburður hinna 3ja vitna. er borið hafa hið gagnstæða, ekki það greinilegir, að talið verði sannað, að ákærði hafi við aksturinn verið undir áhrifum áfangis, gegn ein- dregnum mótmælum hans um, að svo hafi verið. Framburður vitnisins Guðbjarts Júlíusar Geirssonar þykir litið upplýsa um þetta atriði. Samkvæmt þessu verður að sýkna ákærða fyrir brot á áfengislögunum. Um framkomu ákærða eftir slysið skal tekið fram. að upplýst er, að hann hélt kyrru fyrir á slysstaðnum, þangað til að ekið var 6 í burtu með hinn slasaða mann, en að öðru leyti liggja engar sann- anir fyrir um, að hann hafi sérstaklega átt þátt í eða hjálpað til við brottflutning mannsins. Ákærði heldur fram, að ekki hafi verið hægt að láta hinn slasaða mann inn í Þbílaskýlið, eins og það var orðið útleikið, og þá heldur hann fram, að hann hafi beðið „Adda“, Alfreð Jóns- son, um að fara með manninn til læknis, en þetta vitni, Alfreð Jónsson, befur gefið þá skýrslu, að það og einn af farþegum hans hafi tekið hinn meðvitundarlausa mann, Og að einhver úr bifreið K 37 hafi mælzt til þess við vitnið, að hann færi með manninn til læknis, og er betta í samræmi við framburð vitnisins Jóns Jó- hannssonar lögregluþjóns. Skal í þessu sambandi tekið fram, að í aukarétti Eyjafjarðarsýslu og Akureyrar 5. april 1945 var lagt fram símskeyti frá greindu vitni, rskj. nr. 12, þess efnis, að ákærði hefði beðið það að aka hinum slasaða manni til læknis, en í lögreglurétti Skagafjarðarsýslu 24. f. m. heldur vitnið Alfreð Jónsson fram, að þetta sé rangt og stafi af misminni sínu og því, að hann hafi skrif- að skeytið í flýti. Hins vegar tekur Alfreð fram í greindum lög- reglurétti Skagafjarðarsýslu, að Jón Jóhannsson hafi beðið hann að fara með manninn til læknis, en eins og tekið er fram hér að framan, bar Alfreð það í byrjun, að einhver úr bifreið K 37 hafi beðið hann um þetta. Ákærði kannast ekki við að hafa átt á slys- staðnum tal við lögregluþjón Jón Jóhannsson. En fyrir lögreglu- rétti Reykjavíkur hefur hann, Jón, borið það, að hann hafi sagt ákærða að fara með manninn strax til læknis á Hofsós, en að ákærði hafi sagt, að hann gæti ekki farið með manninn þangað, án þess að gera nánari grein fyrir þessu. Allt bendir þannig til, að ákærði hafi engin afskipti haft af hinum slasaða manni á slysstaðn- um. Og ákærði hefur viðurkennt, að hann gerði lögreglunni ekki aðvart um slysið. . Um bifreiðina sjálfa þetta: Hún var skoðuð á Akureyri 19. mai 1944 og var þá í góðu lagi. Þá var hún aftur skoðuð af bifreiðaeftirlitsmanninum á ÁAkur- eyri 21. september 1944, og var þá heldur ekkert við hana að at- huga, nema hvað afturljós loguðu ekki. Hins vegar eru allar líkur fyrir, að farþegaskýli það, er fest var á bifreiðarpallinum, hafi verið lélegt eða litt nothæft. Að öðrum kosti gat það naumast skemmzt svo mikið, er raun varð á. En menn þeir, er dómarinn útnefndi til þess að skoða skýlið eftir slysið, lýsa skemmdum þannig: „Þeim megin, sem hurðir eru á skýlinu, er hliðin brotin úr því, allir bekkir, sem í skýlinu hafa verið, eru einnig brotnir, 9 brotnir alveg niður og sá þriðji einnig mikið skakkur og brot- inn. Auðsætt er, að um ný brot er að ræða, enda hefði ekki verið lagt upp með að nota skýlið til mannflutninga, eins og það nú er. 7 Annar matsmaður bætir því við í réttinum, að einn aflstuðullinn í hinni brotnu hlið skýlisins sé heill. Ákærði hefur kannazt við, að farþegaskýlið hafi ekki verið lög- lega útbúið, þar sem það var fest með kaðli, en ekki með járn- boltum. Ákærði festi sjálfur skýlið á pallinn með öðrum manni, og ekki lét hann bifreiðaeftirlitsmann skoða skylið. Skaðabótakröfur hafa ekki verið gerðar. Skulu nú tekin fram aðalatriði málsins: 1. Skýlið er bundið niður með kaðli, í stað þess að festa átti það niður með járnboltum. Bifreiðaeftirlitsmaður skoðaði ekki skýlið, sem að öllum líkindum hefur verið lélegt eða lítt not- hætt. 2. Samkvæmt skoðunarvottorði bifreiðarinnar mátti ákærði að- eins hafa einn mann í stýrishúsinu, en hann hafði tvo, og við þetta bætist, að annar þeirra, Helgi Helgason, var svo fullur, að því er hann sjálfur segir, að hann vissi ekkert, hvað gerð- ist, og vitnið Knud Herdner Georgsson ber það, að hann hafi séð Helga, „sem sat í stýrishúsi bifreiðarinnar hjá bílstjóra með vinflösku“. Það, að ákærði hefur mjög drukkinn mann í stýrishúsinu hjá sér, er alvarlegt brot á öllum varúðarreglum. 3. Allir farþegarnir, að tveimur undanteknum, eru fullir. Einn þeirra, Guðjón Högni Pálsson, er borinn út í bifreiðina. Knud H. Georgsson og Helgi Helgason vissu ekki, hvað gerðist. 4. Þegar slysið varð, er ökuhraðinn að minnasta kosti 30 km á klukkutíma. Þegar tekið er tillit til þess, að ákærði ók út af veginum og hann var að öllum líkindum ekki vel kunnugur hon- um, að minnsta kosti kannast hann við, að honum hafi sýnzt skurðurinn eða vatnsrásin grynnri en hann í raun og veru var, þykir þetta ógætilegur akstur. Og hér við bætist, að ákærða mátti vera ljóst, að honum bar að aka mjög gætilega, þar sem farþegarnir voru fullir og bilsskýli ekki svo fest sem vera bar. 5. Ákærði virðist enga hjálp hafa veitt hinum slasaða manni. Þá skal tekið fram, að ákærði heldur fram, að ekki hafi verið hægt að aka hægra megin fram hjá bifreiðinni K 37. En réttur- inn lítur svo á, að, eins og á stóð, bar ákærða enga nauðsyn til að aka fram fyrir bifreiðina. Talsmaður ákærða telur, að bifreið- inni hafi verið ekið afturljósalausri í umræddri för. Ákærði er kominn yfir lögaldur sakamanna og hefur ekki sætt ákæru eða refsingu áður. Með skírskotun til framanskráðs þykir hann hafa gerzt sekur við 7. gr. ö. mgr. reglugerðar nr. 72 frá 24. júní 1937, 14. gr. 3. mgr. bifreiðalaganna frá 16. júní 1941, 28. gr. 3. mgr. sömu laga —- ákærði ók fram hjá til vinstri —, 26. gr. 1. mgr., 27. gr. 1. mgr. og 29. gr. sömu laga, sbr. 38. gr. laganna. 8 Þá hefur ákærði gerzt sekur við 2. gr., 4. gr., 9. gr. 1. og 2 mgr. umferðarlaganna frá 16. júní 1941, sbr. 14. gr. sömu laga. Loks telur rétturinn, að þegar litið er á öll framanskráð atriði, beri að telja ákærða brotlegan við 215. gr. hegningarlaganna. Þykir refsing hans hæfilega ákveðin 30 daga varðhald. Þá þykir og rétt samkvæmt 39. gr. laga nr. 23/1941 að svipta ákærða leyfi til að aka bifreið í 1 ár frá birtingu dóms þessa. Ákærði greiði allan kostnað sakarinnar, þar með talin mál- flutningslaun til skipaðs talsmanns síns, Friðriks Magnússonar hér- aðsdómslögmanns, er ákveðast kr. 300.00. Málið hefur verið rekið vítalaust. Því dæmist rétt vera: Ákærði, Höskuldur Guðmundsson, sæti varðhaldi í 30 daga. Hann skal sviptur leyfi til að aka DÞifreið í 1 ár frá birt- ingu dóms þessa. Hann greiði allan kostnað sakarinnar, þar með talin málsvarnarlaun til skipaðs talsmanns sins, héraðs- dómslögmanns Friðriks Magnússonar, kr. 300.00. Dóminum skal fullnægja með aðför að lögum. Miðvikudaginn 9. janúar 1946. Kærumálið nr. 16/1945. Ármann Jakobsson gegn Sveini Frímannssyni og Agli Sigurðssyni. Frávísunardómur ómerktur og máli vísað til héraðsdómara. Dómur hæstaréttar. Héraðsdóminn hafa kveðið upp Friðjón Skarphéðinsson, bæjarfógeti á Akureyri, og samdómandinn Benedikt Stein- grimsson. Hinn samdómandinn, Gísli Eyland, greiddi sér- atkvæði í málinu. Með kæru 13. desember f. á. er hingað barst 27. sama mánaðar, hefur sóknaraðili samkvæmt 108. gr. laga nr. 85/1936 kært dóm sjó- og verzlunardóms Akureyrar, upp kveðinn 10. sama mánaðar, þar sem vísað var frá héraðs- dómi máli sóknaraðilja gegn varnaraðiljum. Krefst sóknar- aðili þess, að frávísunardómurinn verði úr gildi felldur og 9 að varnaraðiljar verði dæmdir til að greiða honum máls- kostnað í hæstarétti, kr. 400.00. Varnaraðiljar krefjast þess, að héraðsdómurinn verði staðfestur og að sóknaraðili verði dæmdur til að greiða þeim málskostnað, kr. 400.00, í héraði og fyrir hæstarétti. Sóknaráðili, sem hefur fengið sér framseldar kaupkröfur 9 skipverja á v/b Gaut E A 669, sækir í héraði varnaraðilja til að greiða sér kaup þeirra frá afskráningardegi til skiladags. Er krafa þessi reist á 9. gr. samnings um kaup og kjör á síldveiðum milli stéttarfélaga sjómanna og út- serðarmanna, dags. 1. júlí f. á. Verður að telja almennum dómstólum rétt að meta öll atriði, er kaupkrófuna varða, og að skýra ákvæði nefndrar samningsgreinar í því sambandi. Ber þvi áð fella hinn kærða dóm úr gildi og vísa málinu til héraðsdóms til löglegrar meðferðar. Eftir þessum úrslitum þykir rétt, að varnaraðiljar greiði in solidum sóknaraðilja kærumálskostnað í hæstarétti. sem ákveðst 150 krónur. Dómsorð: Hinn kærði dómur er úr gildi felldur. Varnaraðiljar. Sveinn Frímannsson og Egill Sigurðs- son, greiði in solidum sóknaraðilja, Ármanni Jakobs- syni, 150 krónur í kærnmálskostnað. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Dómur sjó- og verzlunardóms Akureyrar 10. desember 1945. Mál þetta, sem tekið var til úrskurðar eða dóms þann 99. nóv. s. 1, hefur Ármann Jakobsson héraðsdómslögmaður, Akureyri, höfðað fyrir sjó- og verzlunardóminum með stefnu, útgefinni 30. okt. s. 1, á hendur þeim Sveini Frímannssyni og Agli Sigurðs- syni, báðum á Akureyri, og gerir stefnandi þær dómkröfur, að stefndu verði dæmdir in solidum til að greiða stefnanda kr.:1980.00 ásamt 6% ársvöxtum frá 26. ágúst 1945 til greiðsludags og máls- kostnað að skaðlausu. Þá krefst hann og sjóveðréttar í v/b „Gaut“ E A 669 fyrir upphæðum þessum. Krafa stefnanda er gerð fyrir eftirstöðvum á kauptryggingu 9 manna, er voru á sildveiðum á v/b „Gaut“ s. 1. sumar, og hafa þeir 10 framselt stefnanda kröfurnar. Kauptryggingarkrafan er gerð fyrir dagana 21.—26. ágúst 1945, eða frá afskráningardegi til „upp- serðardags“, og byggist á 9. gr. samnings um kaup og kjör á sild- veiðum milli stéttarfélaga sjómanna og útgerðarmanna, sem gerður var 1. júlí 1945. Stefndu véfengja, að krafa þessi sé lögmæt, og telja sér ekki skylt að greiða hina umstefndu upphæð, vegna þess að dráttur á uppgjöri við sjómennina, eftir að þeir voru afskráðir, verði ekki gefinn stefndu að sök. Gera stefndu þá kröfu, að málinu verði vísað frá dómi, þar sem hér verði að dæma um gildi vinnusamnings, en samkvæmt 2. tölulið 44. gr. laga nr. 80 1938 eigi félagsdómur að fjalla um slík mál. Verði frávísunarkrafan tekin til greina, krefjast stefndu málskostnaðar úr hendi stefnanda. Í 44. gr. laga nr. 80 11. júní 1938 um stéttarfélög og vinnudeilur segir, að verkefni félagdóms sé að dæma í málum út af ágreiningi um skilning á vinnusamningi og gildi hans meðal annars. Í máli þessu er ágreiningur um skilning á 9. gr. framangreinds stéttarfélagssamnings, og er því fallizt á það með stefndu með til- vísun til 2. töluliðs lagagreinar þeirrar, er síðast var vitnað til, sbr. 47. gr. Á sömu lögum, að vísa beri málinu frá dómi. Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður falli niður. Því dæmist rétt vera: Máli þessu vísast frá dómi. Málskostnaður fellur niður. 'Sératkvæði Gísla Eylands sjó- og verzlunardómsmanns. Stefnandi sækir í máli þessu kaupkröfur, sem byggjast á 9. gr. samnings milli stéttarfélaga sjómanna og útgerðarmanna á sild- veiðum 1945. Verður að telja almennum dómstólum rétt að meta atriði þau, er varða gildi þessara kaupkrafna. Um gildi ofangreinds samnings er ekki ágreiningur, og ákvæði 9. greinar hans, þau sem hér eiga við, eru það skýlaus, að ekki verður um deilt. Fellur mál þetta því ekki undir verkefni félagsdóms samkvæmt 2. tölul. 44. gr. 1. nr. 80 1938. Samkvæmt þessu verður frávísunarkrafan ekki tekin til greina. Því úrskurðast: Frávísunarkrafan verður ekki tekin til greina. 11 Laugardaginn 12. janúar 1946. Nr. 151/1945. Réttvísin og valdstjórnin (Hrl. Theódór B. Líndal) gegn Ólafi Johnson (Hrl. Einar Arnórsson) og Arent Claessen (Hrl. Einar B. Guðmundsson). Setudómari hrl. Sveinbjörn Jónsson í stað hrd. Jónatans Hallvarðssonar. Brot gegn verðlagslögum og gjaldeyrislögum. Sýknað af ákæru um brot gegn XV. kafla hgl. Dómur hæstaréttar. Ákærði Ólafur Johnson dvaldist í Bandaríkjum Norður- Ameríku frá því haustið 1939 og fram á sumar 1945. Ann- aðist hann þar m. a. vörukaup handa hlutafélaginu Ó. Johnson á Kaaber, sem hann er einn aðalhluthafi í. Íslenzk stjórnvöld létu hlutafélagi þessu erlendan gjaldeyri í té til þessara vörukaupa og veittu því innflutningsleyfi, enda áttu vörur þær, sem ákærði Ólafur keypti vestan hafs handa hlutafélaginu, að seljast og hagnýtast hér á landi. Ákærði Ólafur var því um framkvæmd nefndrar umboðsmennsku fyrir Ó. Johnson á Kaaber h/f háður ákvæðum íslenzkra laga um verðlag, innflutning og gjaldeyrismeðferð svo og ákvæðum íslenzkra refsilaga, sbr. 6. gr. 1. tl. laga nr. 19/1940. Bar ákærða Ólafi því m. a. að fara eftir þeim regl- um, sem verðlagsyfirvöldin settu 11. marz 1943 og 6. októ- ber s. á., en í reglum þessum var svo ákveðið, að aðili, sem verzlun stundar hér á landi og umboðsmann hefur eða úti- bú erlendis til þess að annast þar vörukaup fyrir sig, megi leggja allt að 5% af kaupverði vörunnar á verð hennar. „eftir að álagningu hefur verið bætt við kostnaðarverð“, enda séu skilríki sýnd fyrir því, að umboðsmaðurinn eða útibúið hafi annazt kaup vörunnar. Þá átti og ákærði Ólafur að hlíta viðaukareglum frá 31. marz 1944, þar sem svo er mælt, að verðlagning skyldi jafnan reist á reikningi frá er- lendum seljendum. 12 Rannsókn og ákæra þessa máls hefur einungis beinzt að athöfnum ákærðu, eftir að reglurnar frá 11. marz 1943 voru gefnar út. Frá þeim tíma og til 25. október 1944 hlitti ákærði Ólafur ekki reglum verðlagsyfirvaldanna, heldur lagði hann. svo sem nánar er rakið í héraðsdómi, frá 5% og allt að 20% á flestar þær vörur, sem hann keypti handa hlutafélagi sínu í Ameríku. Á kaffi það, er hann keypti þar, lagði hann þó ekkert. Með öllum þeim vörum, sem ákærði Ólafur lagði á, sendi hann til Íslands reikninga, er hann gaf út. Var verð vörunnar og álagning Ólafs ósundurliðað á reikningum þessum, og sást því ekki, hvert verð hinir eriendu seljendur höfðu tekið fyrir vöruna. En ólögleg umframálagning Ólafs á því tímabili, er hér skiptir máli, reyndist vera að viðbættri heildsöluálagningu á hana kr. 367690.89, og af- sláttur, er erlendir seljendur veittu Ólafi og hann tók ekki tillit til við álagninguna, nam að viðbættri heildsöluálagn- ingu á hann kr. 2164.34. Ákærði Ólafur hefur viljað réttlæta nefndar athafnir sínar með því, að sér hafi verið algerlega ókunnugt um hinar íslenzku verðlagsreglur, er nefndar voru, fyrr en í október 1944, en þá hafi hann hætt að leggja meira en 5% á vörur þær, sem hann keypti vestan hafs handa hlutafélagi sínu. Að vísu er ósannað gegn neitun hans, að hann hafi fengið vitneskju um reglur þessar fyrr sn hann heldur fram, en þegar litið er til stöðu hans í New York og horfs hans við íslenzkum hagsmunum, er ollu því, að hann var um kaupmennsku þá, er í máli þessu greinir, bundinn af íslenzkum verðlagsákvæðum, þá verður vanþekking hans á verðlagsreglunum ekki talin afsakanleg, enda var honum I-ostur að fylgjast með íslenzkum verðlagsákvæðum, og eru því ekki skilyrði fyrir hendi samkvæmt 3. tl. eða lokaákvæði JA. gr. laga nr. 19/1940 til lækkunar eða niðurfalls þeirrar refsingar, sem hann hefur unnið til með athöfnum, sem andstæðar voru gildandi verðlagsákvæðum. Það verður að teljast sannað, að ákærða Arent Claessen hafi frá upphafi verið það ljóst, að ákærði Ólafur lagði á því tímabili, sem hér skiptir máli, meira en 5% á ýmsar þær vörur, sem hann, þ. e. Ólafur, keypti handa hlutafélag- inu í Ameríku. Ákærði Arent Claessen gerði samt ekkert til 13 að hefta þessar athafnir Ólafs fyrr en í símskeyti 25. októ- ber 1944, en lagði reikninga þá, sem Ólafur samdi um verð hins keypta varnings, fyrir verðlagsyfirvöldin, og voru reikn- ingar þessir lagðir til grundvallar við ákvörðun verðs á varn- ingnum. Telja verður með vísun til 1. og 7. gr. laga um verðlag nr. 3/1943, að Viðskiptaráð hafi haft heimild til setningar reglna þeirra, sem það setti 11. marz 1943, 6. október s. á. og 31. marz 1944. Ákærðu brutu með ofan- greindum athöfnum gegn 2. tl. verðlagningarreglnanna frá 11. marz 1943 og 1. lið 2 sams konar regina frá 6. október S. á. svo og reglunum frá 31. marz 1944. Varðar þetta brot hinna ákærðu við 9. gr. 2. mgr. laga nr. 3/1948. Vegna umframálagningar þeirrar, er að framan greinir, safnaðist ákærðu innstæða í amerískum banka, að fjárhæð £7627.34 í bandaríkjadollurum. Ákærðu stóðu ekki íslenzku bönkunum skil á þessum erlenda gjaldeyri, svo sem boðið er Í o. mgr. 5. gr. reglugerðar nr. 77/1943, fyrr en eftir að stefna í máli þessu hafði verið gefin út á hendur þeim. Þykja ákærðu með þessu hafa gerzt brotlegir við greint ákvæði svo og 17. gr. nefndrar reglugerðar og 4. og 6. gr. laga nr. 1/1943. Reikningar þeir, sem ákærðu lögðu fyrir verðlagsyfirvöld- in, greindu ekki, svo sem þegar er lýst, verð það, sem ákærði Ólafur greiddi seljendum varningsins í Ameríku, heldur var þar talið fram í einu lagi verð varningsins, er hinir amerísku seljendur fengu, og álagning sú, er ákærði Ólafur lagði á hann. Reikningar þessir voru því ófullkomnir, þar sem þeir báru ekki með sér, hvert verð ákærðu guldu fyrir varninginn, og veittu reikningarnir verðlagsyfirvöldunum ærið efni til að krefja ákærðu sagna um álagningu þeirra. Verður ekki, að svo vöxnu máli, talið, að reikningar þessir hafi geymt yfirlýsingu ákærðu þess efnis, að þeir hefðu ekki lagt á vöruna vestan hafs meira en 5%. Þykja ákærðu því ekki hafa gerzt brotlegir við 146. gr. eða 147. gr. laga nr. 19/1940. Sekt sú, sem hvor hinna ákærðu hefur unnið til, þykir að athuguðum málavöxtum og með hliðsjón af efnahag ákærðu, sbr. öl. gr. laga nr. 19/1940 svo og 77. gr. sömu 14 laga, hæfilega ákveðin kr. 80000.00, og komi varðhald 9 mán- uði í stað sektar hvors þeirra, ef hún greiðist ekki innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Ákærðu hafa haldið því fram, að upptaka eigna eigi ekki að taka til kr. 75109.55, sem er hagnaður samkvæmt vöru- reikningum, er út voru gefnir fyrir 11. marz 1943, en þar sem vörur þessar voru tollafgreiddar og verðlagðar hér á landi eftir 29. marz 1943, þá þykir einnig bera að gera þenna hagnað upptækan, sbr. 4. tl. verðlagningarreglna frá 11. marz nefnt ár. Með þessari athugasemd ber að staðfesta ákvæði héraðsdómsins um upptöku hins ólöglega hagnaðar. Ákvæði sama dóms um greiðslu sakarkostnaðar í héraði ciga að vera óröskuð. Um greiðslu áfrýjunarkostnaðar sakarinnar fer sem hér segir: Ákærði Ólafur Johnson greiði málsvarnarlaun skip- aðs verjanda sins í hæstarétti, sem ákveðast kr. 2500.00. Ákærði Arent Claessen greiði málsvarnarlaun skipaðs verjanda sins í hæstarétti, sem ákveðast kr. 2500.00. Allan annan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin málssóknarlaun skipaðs sækjanda í hæstarétti, kr. 3500.00, greiði hinir ákærðu in solidum. Dómsorð: Ákærðu, Ólafur Johnson og Arent Claessen, greiði hvor 80000 króna sekt til ríkissjóðs, og komi 9 mánaða varðhald í stað sektar hvors þeirra, ef hún verður ekki greidd innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Ákvæði héraðsdóms um upptöku ólöglegs hagnaðar og málskostnað í héraði eiga að vera óröskuð, Ákærði Ólafur Johnson greiði málsvarnarlaun skip- aðs verjanda sins fyrir hæstarétti, hæstaréttarlögmanns Einars "Arnórssonar, kr. 2500.00. Ákærði Arent Claessen greiði málsvarnarlaun skipaðs verjanda sins fyrir hæstarétti, hæstaréttarlögmanns Einars B. Guðmundssonar, kr. 2500.00. Allan annan áfrýjunarkostnað, þar með talin máls- 15 sóknarlaun skipaðs sækjanda í hæstarétti, hæstaréttar- lögmanns Theódórs B. Líndals, kr. 3500.00. greiði hinir ákærðu in solidum. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur aukaréttar Reykjavíkur 12. nóvember 1945. Ár 1945, mánudaginn 12. nóvember, var í aukarétti Reykjavíkur, sem haldinn var í skrifstofu réttarins af Bergi Jónssyni sakadóm- ara upp kveðinn dómur í málinu nr. 3075—3076/1945: Réttvísin og valdstjórnin gegn Ólafi Johnson og Arent Claessen, sem tekið var til dóms sama dag. Mál þetta er af réttvisinnar og valdstjórnarinnar hálfu höfðað gegn Ólafi Johnson stórkaupmanni, Grenimel 35 hér í bæ, og Arent Claessen stórkaupmanni, Laufásvegi 40 hér í bæ, fyrir brot segn XV. kafla almennra hegningarlaga nr. 19 13. febrúar 1940, verðlagslöggjöfinni og gjaldeyrislöggjöfinni. Ákærðu eru komnir yfir lögaldur sakamanna, Ólafur fæddur 29. maí 1881 og Arent fæddur 31. janúar 1887, og hefur hvorugur þeirra áður sætt ákæru eða refsingu. Hlutafélagið O. Johnson á Kaaber var skráð í hlutafélagaskrá Reykjavíkur 30. desember 1935, og hefur stjórn félagsins verið sú sama frá upphafi, ákærði Ólafur formaður, ákærði Arent vara- formaður og Friðþjófur O. Johnson meðstjórnandi. Báðir eru ákærðu framkvæmdastjórar félagsins og hafa verið frá stofnun þess. Félagið rekur heildverzlun hér í bænum. Frá því á árinu 1939 og fram í síðastliðinn júnímánuð var ákærði Ólafur í New York í Bandaríkjum Norður-Ameriku og annaðist vörukaup fyrir félagið og auk þess fyrir innflytjendasambandið og var annar af framkvæmdastjórum innkaupanefndarinnar. Á sama tíma stýrði ákærði Arent rekstri félagsins hér. Í verðlagningarreglum, útgefnum af verðlagsstjóra í umboði Við- skiptaráðs hinn 11. marz 1943, birtum í Lögbirtingablaði hinn 13. sama mánaðar, segir svo í 2. tölulið: „Hafi verzlun umboðsmann cða útibú erlendis til þess að annast þar vöruinnkaup fyrir sig, má verzlunin bæta allt að 5% af innkaupsverði vörunnar við verð hennar, eftir að álagningu hefur verið bætt við kostnaðarverð, ef skilríki eru sýnt fyrir því, að umboðsmaðurinn eða útbúið hafi annazt innkaup vörunnar.“ Hinn 31. marz 1944 var gefinn út svo hljóðandi viðauki við þessar reglur: „Verðlagningin skal jafnan byggð á vörureikningi frá erlendum seljanda.“ Áður en þessi regla kom til framkvæmda, hafði tíðkazt, að umboðsmenn íslenzkra innflytjenda vestanhafs sendu vörur hingað til lands með vörureikningum, sem þeir gáfu 16 út sjálfir. Til að ganga úr skugga um, hvort nefndum ákvæðum frá i1. marz 1943 hefði verið hlýtt og þá hve mikil brögð hefðu verið að brotum gegn þeim, voru hlutaðeigandi fyrirtækjum gefin fyrir- mæli um það í apríl 1944 að skila verðlagsstjóra frumvörureikn- ingum um þær vörusendingar, sem sendar höfðu verið hingað með vörureikningum íslenzkra borgara í Bandaríkjunum. Við saman- burð frumreikninga, er O. Johnson £ Kaaber h/f skilaði verðlags- stjóra samkvæmt nefndum fyrirmælum, og eigin Nörureikningun umboðsmanns félagsins í Bandaríkjunum, ákærða Ólafs, kom í ljós, að umboðsmaðurinn hafði lagt meira en hin heimiluðu 5% á sumar vörur. Með bréfi, dagsettu 3. janúar síðastliðinn, kærði verðlagsstjóri félagið fyrir þetta. Af beim frumreikningum, er verðlagsstjóra höfðu þá borizt, sem voru um 32 vörusendingar, að innkaupsverði kr. 737160.52, taldi hann hafa komið í ljós, að ólöglegur hagnaður félagsins næmi af Þeim sendingum kr. 112811.70, og er sú tala út af fyrir sig óvéfengd af ákærðu. Vant- aði þá frumreikninga fyrir 110 vörusendingum, að innkaupsverði kr. 2047415.51. Undir rekstri málsins hefur félagið skilað verð- lagsstjóra öllum þessum frumreikningum. Hinn 6. janúar s. 1. var hrl. Ragnar Ólafsson löggiltur endurskoðandi skipaður til að framkvæma endurskoðun hjá félaginu til upplýsingar máli þessu. Samkvæmt skýrslu hans, sem er tölulega óvéfengd af ákærðu, eftir að þeir höfðu látið athuga hana af sinni hálfu, nemur álagn- ing umboðsmanns félagsins í New York, ákærða Ólafs, umfram hin heimiluðu 5% á vörur þær, er hann sendi hingað til lands á eigin vörureikningum, og afsláttur hinna erlendu seljenda, hvorttveggja að viðbættri heildsöluálagningu, kr. 369855.23. Upphæðin skiptist þannig, að umframálagning umboðsmanns að viðbættri heild- söluálagningu á hana nemur kr. 367690.89, en afslátturinn að við- bættri heildsöluálagningu nemur kr. 2164.34. Allar þær vörur, sem hér er um að ræða, eru toll- og verðreiknaðar hér eftir gildis- töku nefndrar reglu frá 11. marz 1943. Ákærði Ólafur hefur við- urkennt að hafa lagt meira en 5% á sumar vörur, er hann keypti fyrir félagið í Ameríku og sendi hingað og að álagning þessi hafi verið frá 5% og upp í 20%. Fór álagningin mjög eftir magni og tegund hins keypta og hversu heppileg innkaupin voru á hverj- um tíma. Á allt það kaffi, er félagið keypti frá Brasilíu á tímabil- inu janúar 1943 til ársloka 1944, að verðmæti kr. 800291.45, va; ekkert lagt vegna umboðsmannsins og ef til vill á lítið eitt annað af vörum. Allar vörurnar, sem á var lagt, voru sendar hingað á vörureikningum, útgefnum af ákærða Ólafi, og var verð þeirra greint þar ósundurliðað, þ. e. a. s. eigi sundurliðað innkaups- verð og álagning. Þegar reglan frá 11. marz 1943 gekk í gildi, ákvað ákærði Arent að leggja ekki hin heimiluðu 5% á vöruna 17 hér, því að hann áleit, að ákærði Ólafur legði á hana vestra, og vitað var, að starfsemi hans þar átti að standa undir sér fjárhags- lega. Hefur því ekkert verið lagt á vöruna hér vegna starfsemi ákærða Ólafs vestra. Allt frá því að þessi regla gekk í gildi, áleit ákærði Arent, að ákærði Ólafur mundi leggja meira en 5% á þær vörur, er hann sendi félaginu frá Ameríku, og taldi hann það nauð- synlegt til að hafa upp í kostnaðinn við starfsemi ákærða Ólafs, og taldi ákærði Arent þetta réttmætt, þar sem starfsemi ákærða Ólafs yrði að skoðast sem sérstakt fyrirtæki. Allt voru betta þó hug- leiðingar ákærða Arents, sem hann byggði ekki á neinu skjallegu, og síðasta atriðið, að starfsemi ákærða Ólafs væri sérstakt fyrir- tæki, hafði eigi við nein rök að styðjast. Ekki lét ákærði Ólafur hann vita um álagningu sína vestra, og mun ákærði Arent því eigi hafa vitað, hver álagning hans var í einstökum tilfellum. Þó ákærði Arent teldi álagningu ákærða Ólafs vegna umboðsins vestra hærri en leyfilegt var, gerði hann engar ákveðnar ráðstafanir til þess að koma í veg fyrir hana fyrr en með símskeyti 25. október 1944. Að vísu er ljóst af bréfkafla á ensku, sem ákærði Ólafur hefur birt kafla úr bréfi frá 6. júlí 1944, að ákærði Arent hefur þá Þegar rætt um 5% álagningarregluna, og lætur þar þá skoðun í ljósi, að hann búist við, að ómögulegt muni reynast að fá nokkurt sam- Þykki hjá verðlagsstjóra eða ráðherra til þess að fara yfir 5% álagn- ingu. Jafnframt segir hann, að „vitanlega“ (of course) muni 5% álagning ekki nægja fyrir útgjöldum skrifstofunnar í New York, og virðist vera ráðalaus (wondering) um það, hvað skuli til bragðs taka. Eins og bréfkafli þessi er orðaður, virðist tæplega unnt að hugsa sér annað en að bréfritarinn hafi áður haft bréfaskipti við móttakanda bréfsins um margnefnda 5% álagningarreglu og að hann, er hann skrifar bréfið, þykist fullviss um, að ákærði Ólafur viti áður um hana. Samt verður ekki vegna framburðar ákærðu beggja talin full sönnun fyrir bréfaskiptum um þetta áður. Í símskeytinu frá 25. október 1944, sem áður er minnzt á, segir, að verðlagsstjóri hafi í trúnaðarsamtali við ákærða Arent „strongly advised sending originals all future shipments charging maximum five percent“ og ákærði Ólafur beðinn að haga sér samkvæmt því framvegis. Ákærði Ólafur heldur því fram, að hann hafi skilið þetta þannig, að verðlagsstjóri hafi „fastlega ráðlagt“ afhend- ingu frumreikninga og 5% álagningu, og hefur hann og talsmaður hans lagt allmikla áherzlu á, að aðeins sé um ráðleggingu að ræða. Ákærði Ólafur fór samt eftir skeytinu og lagði eftir móttöku þess, skömmu eftir 25. október, ekki meira en 5% á vörur, er hann sendi félaginu síðar, enda er ljóst, að réttara var að skilja hin tilfærðu orð sem „áminnir alvarlega“ eða eitthvað þess konar, þar sem verðlagsstjóri á í hlut, því auðvitað er hann sem emb- 2 18 ættisimaður ekki neinn viðskiptaráðunautur 0. Johnson á Kaaber h/f, heldur segir aðeins til um það, hve há álagning má vera, svo ekki varði ábyrgð að lögum. Í upphafi rannsóknar málsins skýrði ákærði Arent svo frá, að þegar 5%-reglan frá 11. marz 1943 gekk í gildi, hafi ákærða Ólafi verið gert aðvart um hana annað hvort með skeyti eða með því að senda honum dagblöð með auglýsingu um. regluna. Ákærði Ólafur hefur eindregið neitað, að sér hafi verið send tilkynning um þetta. Kveðst hann enga vitneskju hafa fengið um reglu þessa frá skrifstofu félagsins hér, ekki hafa fengið Lögbirtingablaðið, meðan hann var í Ameríku, og ekki hafa séð reglu þessa auglýsta í dag- blöðum. Kveðst hann því ekki hafa vitað um reglu þessa fyrr en seint á árinu 1944, er hann fékk skeyti félagsins, dagsett 25. októ- ber 1944, sem áður er á minnæt, og er þar þó eigi annað sagt en að fastlega sé ráðið til að leggja eigi meira en 5% á vestra. Eftir að ákærði Ólafur hafði neitað vitneskju um reglu þessa fyrr en seint á árinu 1944 og ákærði Arent vissi um þá neitun, er framburður hans í réttarhaldi hinn 6. september s. 1. á þá leið, að ákærði Ólafur kannist ekki við að hafa fengið neitt skeyti um þetta, og ekki er sjáanlegt í skjalasafni félagsins né bókum, að hon- um hafi verið sent slíkt skeyti, og hann minnist þess ekki sérstak- lega, að slíkt skeyti væri sent. Hann telur og, að ákærða Ólafi hafi ekki að jafnaði verið sent Lögbirtingablaðið eða aldrei, en dagblöðin hafi honum verið send, en ekki veit hann til þess, að honum (ákærða Ólafi) væri sérstaklega bent á, að í þeim væri margnefnd reglugerð. Ákærðu voru báðir sammála um, að ákærði Ólafur hafi aldrei óskað eftir, að sér væru send verðlagsákvæði frá skrifstofu félagsins í Reykjavík. Af því, sem nú hefur verið sagt, verður ekki um það ráðið, hvort ákærða Ólafi hefur verið sent skeyti um 5% regluna, svo sem ákærða Arent virðist hafa minnt samkvæmt framburði hans 4. jan. s. 1. Hins vegar má telja það víst, að ákærða Ólafi hafi verið send dagblöð. héðan að heiman frá þeim tíma, er 5% reglan frá 11. marz 1943 gekk í gildi. Það er vitað, að í dagblöðum Reykja- víkur hinn 13. marz 1943 var birt tilkynning frá verðlagsstjóra til þess að vekja athygli kaupsýslumanna á verðlagningar- og álagn- ingarreglum, sem birtar voru sama dag í Lögbirtingablaðinu, en þar var einmitt 5% álagningarreglan fólgin Í. Verður að telja mjög ótrúlegt, með tilliti til þess, sem fram hefur komið, að ákærði Ólafur hafi ekki fengið eitthvað af blöðum þessum, og er það þá einnig mjög ólíklegt, að hann hafi ekki veitt því athygli, sem í blöð- unum stóð um verðlagsmál eða önnur viðskiptamál, sem sér- staklega varða atvinnu hans. Eru mjög miklar líkur fyrir því, að hann hafi ekki verið „bona fide“ um 5% álagningarregluna, eftir að dagblöð frá marz 1943 komu til hans. En þótt samt sé gengið 19 út frá því, sem ákærði heldur fram um þetta, getur það eigi leyst hann frá refsiábyrgð, því að vanþekking laga og löglega birtra stjórnvaldserinda svo sem margnefnds verðlagsákvæðis, veldur cigi sýknu. Verður og að meta ákærða Ólafi til mikils gáleysis að leggja eigi fyrir félagið að láta sig fá vitneskju um öll verðlags- ákvæði, er beinlínis vörðuðu starf hans fyrir félagið í Ameríku. Um álit ákærða Arents á álagningu ákærða Ólafs og afskipta- leysi hans af henni hefur áður verið rætt. Ákærðu hafa haldið því fram sér til afsökunar, að verðlagsstjóra hafi verið kunnugt um hina of háu álagningu félagsins vegna umboðsmannsins í Ameríku, löngu áður en hann kærði félagið. Verðlagsstjóri heldur því hins vegar fram, að sér hafi eigi orðið kunnugt um þetta fyrr en síðast á árinu 1944, er athugaðir höfðu verið frumvörureikningar þeir, er félagið hafði skilað sér. Verður af því, sem fram er komið um þetta atriði, eigi séð, að bað fái orkað á úrslit málsins. Fyrirsögn margnefndrar tilkynningar frá 11. marz 1943 er: „hegl- ur um verðlagningu vara, sem ákvæði um hámarksálagningu gilda um.“ Fyrirsögn tilkynningarinnar frá 6. október 1943, er nam hina úr gildi, er: „Reglur um verðlagningu vara, sem ákvæði um há- marksálagningu eða hámarksverð gilda um.“ Af þessu kynni að mega álykta, að margnefnd 5% regla gilti einungis um þær vörur, er sérstök hámarksákvæði giltu um, en óbundið væri, hvað leggja mætti á aðrar vörur vegna umboðsmannsins í New York. Á þetta verður þó eigi fallizt, því að samkvæmt 1. gr. verðlagslaganna var verð allra vara háð valdi Viðskiptaráðs, og það hafði raun- verulega afskipti af verðlagi annarra vara en þeirra, sem sérstök verðlagsákvæði giltu um, sbr. reglur Viðskiptaráðs frá 26. febrúar 1943, aðra regluna frá 11. marz sama ár og 7. gr. verðlagslaganna. Var framkvæmdin og sú, að hver verðreikningur um vörur, seim sérstök verðlagsákvæði voru eigi um, var athugaður, álagning inn- flytjandans eftir atvikum samþykkt eða lækkuð, og sú ákvörðun talin jafngilda sérstökum verðlagsákvæðum, enda kveður Við- skiptaráð undantekningarlaust hafa verið farið eftir þessu af inn- flytjenda hálfu. Þó að því sumar þær vörur, er Ó. Johnson £ Kaaber h/í fluttu inn og meira var lagt á vegna amerikuumboðsmannsins en 5%, hafi eigi verið háðar sérstökum verðlagsákvæðum, þykir 5% reglan samt sem áður ná til þeirra, enda er það í fullu samræmi við framkvæmdir Viðskiptaráðs í þessum efnum. Af því, sem nú hefur verið rakið um málavexti, þykir ljóst, að ákærðu — Ólafur með hliðsjón af niðurlagi 1. töluliðs 6. gr. og 7. gr. almennra hegningarlaga — hafi gerzt brotlegir við 2. tölulið verðlagningarreglna frá 11. marz 1943 og I. lið 2 í verðlagn- ingarreglunum frá 6. október sama ár, hvorttveggja sbr. 9. gr. 2. mgr. verðlagslaganna. 20 Eins og sést af skýrslu endurskoðandans, nemur afsláttur hinna erlendu seljenda að viðbættri heildsöluálagningu á hann kr. 2164.34. Afslátt þenna fékk félagið af verði viðkomandi vara hjá hinum amerísku seljendum þeirra, en hann var ekki greindur í vöru- reikningum, heldur var verð vörunnar þar talið að fullu, eins og enginn afsláttur hefði verið gefinn. Var varan síðan greidd þessu verði seljandanum í Ameríku, sem svo endurgreiddi félaginu afsláttinn. Mun afsláttur Þessi all- mjög tíðkaður í verzlunarviðskiptum. Heildsöluálagning hér kom jafnt á hið raunverulega verð vörunnar og afsláttinn. Eigi verður litið á afslátt þenna sem umboðslaun, þar sem hér var um vöru- kaup félagsins sjálfs að ræða, en eigi umboðsverzlun. Í verðlagn- ingarreglum frá 11. marz og 6. október 1943 er eigi leyft að telja afslátt sem þenna með í innkaupsverði vöru. Með því að telja afsláttinn með í innkaupsverðinu, teljast ákærðu hafa gerzt brot- legir við nefndar verðlagningarreglur, sbr. 9. gr. 2. mgr. verð- lagslaganna nr. 3 13. febrúar 1943. Vörur þær, er félagið keypti frá Bandaríkjunum, voru greiddar þangað í bandaríkjadollurum samkvæmt leyfum Viðskiptaráðs. Nú þurfti félagið, eins og áður er sýnt fram á, eigi að nota til greiðslu hins raunverulega vöruverðs allan þann erlenda gjaldeyri, er um- boðsmanni þess, ákærða Ólafi, var greiddur fyrir vörur þær, er hann sendi hingað til lands á eigin vörureikningum, og var fé þetta lagt í banka í New York, að svo miklu leyti sem það fór eigi til greiðslu kostnaðar af starfsemi ákærða Ólafs. Samkvæmt 5. gr. 5. mgr. reglugerðar um innflutning og gjaldeyrisverzlun nr. 77 3. april 1943 bar félaginu að skila sölubanka gjaldeyrisins Þeim hluta gjaldeyrisins, sem eigi þurfti að nota til greiðslu andvirðis hinnar keyptu vöru. Hafa ákærðu með því að láta þessa skyldu undir höfuð leggjast, gerzt brotlegir við nefnda reglugerðargrein, sbr. 17. gr. 1. mgr. sömu reglugerðar og 4. og 6. gr. laga nr. 1 16. janúar 1943 um innflutning og gjaldeyrismeðferð. Hinn 13. f. m. yfirfærði félagið frá skrifstofu sinni í New York til Utvegsbanka Íslands h/f 47627.34 bandaríkjadollara, eða 308277.48 íslenzkar krónur, en það var innstæða félagsins í hin- um bandaríska banka, er skapazt hafði, svo sem áður segir. Þar sem yfirfærsla þessi fór eigi fram, fyrr en ákærðu hafði verið til- kynnt málshöfðun fyrir brot gegn gjaldeyrislöggjöfinni af nefnd- um sökum, getur hún eigi firrt þá refsiábyrgð á brotum. Loks er ákærðu gefið að sök brot gegn XV. kafla almennra hegningarlaga nr. 19 12. febrúar 1940. Sú eina grein þess kafla, er hér gæti komið til, álita, er 146. greinin, sem leggur við því refsingu, ef opinberu stjórnvaldi er gefin röng yfirlýsing um mál- efni, sem yfirlýsanda er skylt að gefa upplýsingar um. Yfirlýsingar þær, sem ákærðu hafa lagt fyrir opinber stjórnvöld í sambandi 21 við þetta mál, eru vörureikningarnir, bæði þeir upprunalegu og vörureikningar ákærða Ólafs. Vörureikningar ákærða Ólafs greina verð vörunnar ósundurliðað. Þar er eigi sagt, fyrir hvaða verð hann hafi keypt vöruna, né heldur, hve mikið hann hafi lagt á hana. Þó að hann samkvæmt framansögðu mætti eigi leggja nema 5% á vöruna, þykir hann eigi með reikningum hafa gerzt brot- legur við nefnda hegningarlagagrein. Sama máli gegnir um ákærða Arent. Eigi verður heldur séð, að ákærðu hafi með notkun frum- vörureikninganna gerzt brotlegir við nefnda grein. Verða þeir því sýknaðir af ákæru réttvísinnar í þessu máli. Refsingar ákærðu, hvors um sig, fyrir brot þau, er að framan greinir, þykja með hliðsjón af 77. gr. hegningarlaganna hæfilega ákveðnar 80000.00 króna sekt til ríkissjóðs, og komi varðhald í eitt ár í stað hvorrar sektar, verði þær eigi greiddar innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. , Ágóði sá, er félagið hefur haft af verðlagsbrotum ákærðu, nem- ur samkvæmt framansögðu kr. 369855.23. Samkvæmt 69. gr. 3. tölu- lið hegningarlaganna ber að gera hann upptækan ríkissjóði til handa, og ber að dæma hina ákærðu fyrir félagsins hönd til að greiða hann innan 15 sólarhringa frá birtingu dómsins. Ákærða Ólaf ber að dæma til að greiða málsvarnarlaun skip- aðs verjanda sins, dr. jur. Einars Arnórssonar hrl., kr. 2000.00, og ákærða Arent ber að dæma til að greiða málsvarnarlaun skip- aðs verjanda síns, hrl. Einars B. Guðmundssonar, kr. 2000.00. Allan annan kostnað sakarinnar ber að dæma ákærðu til að greiða in solidum. Rekstur málsins hefur verið vítalaus. Því dæmist rétt vera: Ákærðu, Ólafur Johnson og Arent Claessen, greiði hvor 80000.00 króna sekt til ríkissjóðs, og komi eins árs varðhald í stað hvorrar sektar, verði þær eigi greiddar innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. * Ákærðu greiði f. h. O. Johnson á Kaaber h/f ríkissjóði upp- tækan ólöglegan ágóða, kr. 369855.23, innan 15 sólarhringa frá birtingu dóms þessa. Ákærði Ólafur Johnson greiði málsvarnarlaun skipaðs verjanda sins, dr. jur. Einars Arnórssonar hrl., kr. 2000.00. Ákærði Arent Claessen greiði málsvarnarlaun skipaðs verj- anda sins, hrl. Einars B. Guðmundssonar, kr. 2000.00. Allan annan sakarkostnað greiði ákærðu in solidum. Dómi þessum skal fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Mánudaginn 14. janúar 1946. Nr. 130/1945. Réttvísin og valdstjórnin (Hrl. Gunnar J. Möller) gegn Jóhannesi Sölva Sigurðssyni (Hrl. Ólafur Þorgrímsson). Setudómari próf. Ísleifur Árnason í stað hrd. Jónatans Hallvarðssonar. Bifreiðarslvs. Manndráp af gáleysi. Dómur hæstaréttar. Telja verður, að maður sá, er varð fyrir bifreið ákærða, hafi hagað göngu sinni ógætilega, þar sem hann hélt sig ekki utarlega á akbrautinni. Á hinn bóginn ók ákærði bif- reið sinni fram hjá manni þessum, án þess að fullvissa sig um, að hann hefði veitt bifreiðinni athygli og vikið nægj- anlega til hliðar. Þvkir hann því ekki hafa gætt þeirrar var- úðar um aksturinn, sem boðin er í þeim greinum bifreiða- laga, sem til er vitnað í hinum áfrýjaða dómi, svo og í 3. málsgr. 28. gr. sömu laga. Samkvæmt þessu og að öðru leyti 1neð skírskotun til forsendna hins áfrýjaða dóms þykir refs- ing ákærða hæfilega ákveðin 2000.00 króna sekt í ríkissjóð, og komi 20 daga varðhald í stað sektarinnar, verði hún ekki greidd innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Þá ber og samkvæmt 39. gr. bifreiðalaganna að svipta ákærða leyfi til að aka bifreið eitt ár frá birtingu dómsins. Ákvæði héraðsdóms um greiðslu sakarkostnaðar í héraði skal vera óraskað. Ákærði greiði allan áfrýjunarkostnað málsins, þar með talin málflutningslaun skipaðs sækjanda og verjanda fyrir hæstarétti, 350 krónur til hvors. Dómsorð: Ákærði, Jóhannes Sölvi Sigurðsson, greiði 2000 króna sekt í ríkissjóð, og komi 20 daga varðhald í stað sektarinnar, verði hún ekki greidd innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. 23 Ákærði skal sviptur leyfi til að aka bifreið eitt ár frá birtingu dómsins. Ákvæði héraðsdóms um greiðslu málskostnaðar skal vera óraskað. Ákærði greiði allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin málflutningslaun skipaðs sækjanda og verj- anda í hæstarétti, hæstaréttarlögmannanna Gunnars J. Möllers og Ólafs Þorgrímssonar, kr. 350.00 til hvors. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur aukaréttar Reykjavíkur 27. ágúst 1945. Ár 1945, mánudaginn 27. ágúst, var í aukarétti Reykjavíkur, sem haldinn var í skrifstofu réttarins af Bergi Jónssyni sakadómara, uppkveðinn dómur í málinu nr. 2453/1945: Réttvísin og vald- stjórnin gegn Jóhannesi Sölva Sigurðssyni, sem tekið var til dóms hinn 14. sama mánaðar. Mál þetta er af réttvísinnar og valdstjórnarinnar hálfu höfðað gegn Jóhannesi Sölva Sigurðssyni bifreiðarstjóra, Aðalstræti 16 hér í bæ, fyrir brot gegn XXIII. kafla almennra hegningarlaga nr. 19 12. febrúar 1940, bifreiðalögum nr. 23 16. júní 1941 og um- ferðarlögum nr. 24 16. júní 1941. Ákærði er kominn yfir lögaldur sakamanna, fæddur 11. júní 1921. Hinn 10. marz 1943 var hann sektaður um kr. 30.00 fyrir að hafa tvo farþega í framsæti bifreiðar, en að öðru leyti hefur hann ekki, svo kunnugt sé, sætt ákæru eða refsingu. Hinn 23. febrúar s. 1., klukkan rúmlega 8 árdegis, varð bifreiðar- slys á Suðurlandsbraut skömmu vestan Elliðaánna, og beið Oddur Snorrason verkamaður, Sólheiði í Sogamýri, bana af. Á þessuni tíma ók ákærði 26 manna áætlunarfólksbifreiðinni G 201 frá Reykjavík austur Suðurlandsbraut áleiðis til Mosfellssveitar í áætl- unarferð. Ákærða minnir, að 8 farþegar væru í bifreiðinni, oe hefur nafngreint tvo þeirra, Val Júlíus Hinriksson, gæzlumann á Korpúlfsstöðum, og Svanþór Jónsson múraranema, Óðinsgötu 17 B hér í bæ. Óvíst er, hverjir hinir farþegarnir voru. Bifreiðin var í góðu lagi að öðru leyti en því, að hraðamælir hennar var óvirk- ur, og hafði hann verið það um nokkurt skeið. Um fjórum klukku- stundum eftir slysið reyndi lögreglan hemla bifreiðarinnar, og voru þeir þá í góðu lagi. Ákærði var vel fyrir kallaður í akstrin- um, hafði sofið vel um nóttina, og þetta var fyrsta ferð hans benna dag. Veður var kalt og hvasst suðvestan, og gekk á með skafrenningséljum. Samkvæmt vottorði Veðurstofunnar var veðrið 24 kl. 8 um morguninn SSW 6, alskýjað, skyggni 2—4 km og hiti 0 stig. Við veðurathugun kl. 5 árdegis sama dag var snjókoma og við veðurathugun kl. 11 árdegis sama dag voru snjóél. Milli athug- ana var snjókoma öðru hverju. Vegurinn, þar sem slysið varð, er malbikaður og mjög breiður, þar sem þar kemur saman nýi veg- urinn að Elliðaárbrúnni og vegurinn, sem liggur að gömlu Elliða- árbrúnum. Vegurinn var snjólaus og umferð um hann engin á þessu svæði nema G 201 og þeir tveir fótgangandi menn, sem nú verður að vikið. Þessir menn voru áðurnefndur Oddur Snorra- son og Þorsteinn Magnússon verkamaður, Selby-camp 19. Þeir gengu austur Suðurlandsbraut og voru á leið til vinnu í sand- gryfjunum innan við Elliðaár og höfðu skóflur um öxl. Þeir gengu með venjulegum gönguhraða, og rétt áður en slysið varð, gekk Þorsteinn aðeins á undan Oddi. Þorsteinn segir þá hafa gengið um miðbik vinstri vegarhelmings og Odd nær vegarmiðju en sig, en ákærði telur þá hafa gengið á miðjum veginum. Vitnin Valur og Svanþór segja þá hafa gengið nálægt miðjum veginum. Strax og ákærði sá mennina, en þá átti hann töluverðan spöl, sennilega nokkra tugi metra, ófarna til þeirra, gaf hann hljóðmerki. Þá telur hann sig hafa ekið með 20—-30 km hraða, miðað við klukkustund. Þorsteinn heyrði hljóðmerkið og færði sig út á vinstri vegarbrún- ina, en leit ekki við og sá þvi hvorki Odd né bifreiðina, fyfr en slysið var orðið. Bæði ákærði og vitnin, Valur og Svanþór, bera, að Oddur hafi, þegar hljóðmerkið var gefið, vikið til hægri inn á veginn, og er það óvéfengt. Ákærði skýrir nú frá næstu viðburðum á þessa leið: Í sömu and- ránni og hann gaf hljóðmerkin, skipti hann gangvél bifreiðarinnar úr fjórðu í þriðju gangskiptingu, sté snöggvast af benzingjöfinni á hemlana, en sá þá, að svigrúm yrði til að komast á milli mann- anna, og sté hann því þá af hemlunum og á benzingjöfina og ók áfram, og telur hann ökuhraðann þá hafa verið 10—15 km, miðað við klukkustund, og á þeim hraða hafi bifreiðin verið, þegar slysið varð. Þegar ákærði gaf hljóðmerkið, bjóst hann við, að mennirnir færu út á vinstri vegbrún, og beygði hann því stefnuna litið eiit til hægri og hyggur, að við það hafi bifreiðin komizt á miðju vegarins, því að áður hafði hann ekið á vinstri vegarhelmingi. Þegar hann sá, að Oddur beygði til hægri, beygði ákærði til vinstri, og þegar hann ók fram á milli mannanna, var bifreiðin komin aðeins vinstra megin við vegarmiðju. Þegar fremsti hluti bifreiðarinnar, vélarhúsið, fór fram á milli mannanna, gekk Oddur áfram og til hægri, en um leið og ákærði var að fara fram hjá honum, leit hann út um hægri framrúðuna og sá þá, að andlit Odds vissi að bifreiðinni, og heyrði um leið, að skarpt högg kom á bifreiðina hægra megin, en heyrði ekkert óp. Um leið hemlaði ákærði, svo sem unnt var, og þegar bifreiðin nam staðar, segir 25 hann Odd hafa legið ca. 2 lengdir Þifreiðarinnar, 15 metra, aftan við afturenda hennar. Ekki varð ákærði þess var, að Oddur dræg- ist neitt með bifreiðinni. Vitnið Valur Júlíus Hinriksson, sem sat í framsæti bifreiðarinnar við hlið ákærða og hefur bifreiðarstjóra- réttindi og er nokkuð vanur bifreiðaakstri, gizkar á, að ökuhrað- inn austur veginn hafi verið 35—40 km, miðað við klukkustund. en vitnið tekur fram, að það hafi ekkeri um ökuhraðann hugsað, meðan aksturinn stóð yfir, og sé hraðaágizkun þessi gerð eftir á. Vitnið telur, að ákærði hafi dregið úr þessum ökuhraða, áður en hann kom að mönnunum, en getur ekki um það sagt, hvort þetta gerðist nær eða fjær mönnunum. Þegar bifreiðin var að koma á móts við mennina, virtist vitninu sá þeirra, sem var hægra megin við hana, en það var Oddur, færa sig til vinstri. Vitnið sá ekki, hvar hann lenti á bifreiðinni, en virtist það vera framarlega á hægri hlið hennar. Vitnið fullyrðir, að maðurinn hafi ekki orðið fyrir framenda bifreiðarinnar. Þegar bifreiðin hafði numið staðar, sá vitnið Odd liggja nokkurn spöl aftan við bifreiðina, en það getur ekki um það sagt, hve langur sá spölur var, en gizkar á þrjár lengdir bifreiðarinnar. Vitnið hljóp strax í næsta hús og símaði til lögreglunnar um slysið. Vitnið Svanþór Jónsson sat í næsta sæti fyrir aftan ákærða hægra megin í bifreiðinni. Vitnið var að lesa í blaði, þar til hljóðmerkið var gefið, og veitti akstrinum því litla athygli, en því virtist bifreiðinni vera ekið á venjulegum hraða austur veginn. Vitnið kveður ákærða hafa dregið úr hraða bifreiðarinnar, þegar hann nálgaðist mennina, og þegar slysið varð, hafi bifreiðin verið orðin ferðlitil og hafi verið á að gizka tvær lengdir hennar frá afturenda hennar að Oddi, þegar hún hafði numið staðar. Þegar vélarhús bifreiðarinnar var að færast fram á milli mannanna, sá vitnið Odd hægra megin við það, og var hann að vísu nálægt bifreiðinni, en þó eigi svo nálægt, að vitninu virtist það hættulegt. Kveðst vitnið hafa séð báða mennina, Þegar frammendi bifreiðarinnar fór á milli þeirra, og virtist því vera nóg bil milli þeirra fyrir bifreiðina. Þegar bifreiðin var að fara milli mannanna, heyrði vitnið glamur við hægri hlið bifreiðarinnar um miðju, að því er vitninu virtist, og telur það, að skófla sú, er Oddur bar um öxl, hafi þá rekizt í bifreiðina. Þetta þótti vitninu undarlegt, þar sem það taldi bifreiðina hafa haft nóg rúm til að komast á milli mannanna, og kveðst það hafa látið undrun sina yfir þessu í ljós við ákærða. Telur vitnið, að Oddur hljóti að hafa fært sig að bifreiðinni, eftir að hún var farin að fara framhjá hon- um, eða hrakið að henni af stormi eða snúið sér og þá lent á bif- reiðinni. . Þegar vitnið Þorsteinn Magnússon sá bifreiðina fara fram hjá sér, eftir að Oddur hafði rekizt á hana, virtist því hún vera á töluverð- um hraða, en það treystist ekki til að áætla hraðann nánar. Þetta 26 vitni segir bifreiðina hafa numið staðar 4—5) lengdir sinar fyrir framan vitnið. Eftir slysið lá Oddur meðvitundarlaus nálægt miðju vegarins. Hann lá á vinstri hlið, og snéri höfuð hans til austurs, og skófla hans lá rétt hjá honum. Hann var með sár á höfði, og dreyrði úr því. Lögreglan kom brátt á veltvang og lét færa Odd á Landspitalann. Samkvæmt vottorði Landspítalans var Oddur við komuna þangað algerlega meðvitundarlaus. Uppi á höfðinu hægra megin var ca. 4 em langur skurður. Engin blæðing var úr eyrum eða nefi, en rétt eftir komuna þangað tók að myndast mar kring- um hægra auga. Púls var 80/min. Yfirendi hægra viðbeins var brotinn rétt við herðablaðið. Sjúklingurinn var strax látinn í rúm, en ástand hans fór versnandi, púls varð lítill, hraður og óreglu- legur, öndun grunn og hrygglukennd, og þannig smádró af hon- um, þar til hann andaðist hinn 25. febrúar kl. 16.30. Krufning sýndi brotinn höfuðkúpubotn og mikla blæðingu á heilann. Ekkja Odds hefur upplýst, að hann hafi frá æsku verið bilaður á taugum, og hafi bilun þessi lýst sér í krampatifringi. Segir hún hann stundum, sérstaklega fyrr á árum, hafa vegna þessa gengið hraðar en ella, en ekki segist hún hafa séð hann skjögra eða taka ósjálfráð hliðarspor. Vitnið Ólafur Ólafsson, er síðast var verkstjóri Odds, varð þess daglega vart, að Oddur fékk krampadrætti Í andlitið og átti illt með að tala, meðan á þeim stóð, en eigi sá vitnið hann taka ósjál- ráð hliðarspor eða bakföll á göngu. Vitnið Þorsteinn Magnússon hafði alloft orðið Oddi samferða til vinnu og orðið þess vart, að hann átti vanda til krampakasta og hristist þá til og skjögraði stundum til hliðar. Vitninu virtist hann alltaf vilja ganga inni á veginum og álitur, að hann hafi vegna krampakastanna forðazt að ganga á vegarbrúnunum. Þetta, að Oddur hafi viljað ganga inni á veginum, kveðst ekkja hans hafa heyrt fólk tala um. Vitnin Valur og Svanþór tóku ekki eftir neinu óeðlilegu við göngulag Odds í umrætt skipti, en bæði vitnin þekktu hann áður og vissu, að hann var krampaveikur, og kveðst Valur hafa vitað, að hann átti til að taka vixlspor eða kippast til í gangi. Þegar ákærði gaf hljóðmerkið, tók hann ekki eftir neinu ein- kennilegu við göngulag Odds, en þegar bifreiðin nálgaðist hann meira, tók ákærði eftir, „að Oddur var eins og skjögrandi. Var eins og hann vippaðist til, og axlir hans kipptust til. Hann virtist þó halda nokkurn veginn stefnu á ganginum.“ Sannað er, að framendi bifreiðarinnar var kominn fram hjá Oddi, þegar áreksturinn varð, og verður að álíta, að Oddur, sem hafði beygt til rangrar hliðar, hafi af einhverjum ástæðum, sjálf- ráðum eða ósjálfráðum, breytt stefnu sinni nær bifreiðinni og við það rekizt á hana. Hraði bifreiðarinnar var að vísu ekki mikill, 27 en eins og á stóð, sérstaklega, þar sem ákærði sá, að Oddur var óeðlilegur í gangi og beygði skakkt, hefði honum að áliti réttar- ins borið að sýna meiri varkárni um ökuhraðann og að aka eigi svo nálægt Oddi sem hann gerði. Óvarkárni ákærða.í þessum efn- um verður að telja meðorsök slyssins, og hefur ákærði því gerzt brotlegur við 215. gr. almennra hegningarlaga nr. 19 12. febrúar 1940, 26. gr. 1. mgr. og 27. gr. 1. mgr. sbr. 38. gr. bifreiðalaga nr. 23 16. júní 1941 og 4. gr. 3. mgr. sbr. 14. gr. umferðarlaga nr. 24 16. júní 1941. Með því að aka bifreiðinni án virks hraðamælis hefur ákærði brotið 9. sbr. 38. gr. bifreiðalaganna. Þykir refsins ákærða eftir atvikum og með hliðsjón af 77. gr. almennra hegn- ingarlaga hæfilega ákveðin 20 daga varðhald. Ákærða ber að dæma til greiðslu alls sakarkostnaðar, þar með talin málsvarnarlaun skipaðs verjanda sins, hrl. Ólafs Þorgríms- sonar, kr. 300.00. Rekstur málsins hefur verið vitalaus. Því dæmist rétt vera: Ákærði, Jóhannes Sölvi Sigurðsson, sæti varðhaldi í 920 daga. Ákærði greiði allan sakarkostnað, þar með talin málflutn- ingslaun skipaðs verjanda síns, Ólafs hæstaréttarlögmanns Þorgrímssonar, kr. 300.00. Dómi þessum skal fullnægja með aðför að lögum. Miðvikudaginn 16. janúar 1946. Nr. 160/1945. Jón N. Jóhannessen (Hrl. Sigurður E. Ólason) Segn Guðmundi Jóhannessyni (Hrl. Kristján Guðlaugsson). Leigutaka gert að rýma húsnæði. Dómur hæstaréttar. Áfrýjandi hefur skotið máli þessu til hæstaréttar með stefnu 10. des. 1945. Krefst hann þess aðallega, að uppsögn hans 28. júní 1945 á leigumála stefnda verði dæmd gild og og stefnda verði gert að rýma allt leiguhúsnæðið nú þegar. Til vara krefst áfrýjandi þess, að stefnda verði dæmt að flytjast úr hinni leigðu ibúð að undanskildu forstofuher- 28 bergi hennar. Svo krefst hann og málskostnaðar úr hendi stefnda fyrir báðum dómum eftir mati hæstaréttar. Stefndi krefst aðallega staðfestingar hins áfrýjaða dóms, en til vara, að staðfestur verði úrskurður húsaleigunefndar frá 24. sept. 1945. Hann krefst og málskostnaðar af áfrýj- anda fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Af hálfu stefnda hefur því verið haldið fram í máli þessu, að Björn Jónsson, tengdasonur áfrýjanda, sé ekki „heimilis- fastur innanhéraðsmaður“ í Reykjavík, sbr. 1. mgr. 3. gr. laga nr. 39/1943, þar sem hann hafi flutzt til bæjarins, eftir að bráðabirgðalög nr. 107 frá 8. sept. 1941 tóku gildi. Sams- konar andmæli hafði stefndi uppi fyrir húsaleigunefnd haustið 1944 og sumarið 1945, er mál aðilja var þar til úr- skurðar. En húsaleigunefnd, sem vald hefur samkvæmt 2. mgr. 3. gr. laga nr. 39/1943 til að veita undanþágu frá ákvæðum 1. mgr. sömu gr., hefur þrátt fyrir nefnd andmæli stefnda heimilað honum í úrskurði að taka húsnæði á leigu hér í bæ. Verður þegar af þeirri ástæðu ekki unnt að fallast á nefnda mótbáru stefnda. Með því að áfrýjandi hefur brýna þörf fyrir umrædda ibúð til handa dóttur sinni og tengdasyni og ekki þykja efni til að undanskilja forstofuherbergið, þá ber að taka aðal- kröfu áfrýjanda til greina. Eftir atvikum þykir mega ákveða, að málskostnaður fyrir báðum dómum falli niður. Dómsorð: Uppsögn áfrýjanda, Jóns N. Jóhannessens, 28. júní 1945 á leigumála stefnda, Guðmundar Jóhannessonar, telst gild, og ber stefnda að rýma húsnæði það, er hann hefur á leigu í húsi áfrýjanda nr. 14 við Ránargötu. Málskostnaður fyrir báðum dómum falli niður. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 23. nóvember 1945. Mál þetta, er dómtekið var 15. þ. m., hefur Jón N. Jóhannessen, fyrrverandi sóknarprestur, Ránargötu 14 hér í bæ, höfðað fyrir 29 bæjarþinginu með stefnu, útgefinni 3. október 1945, gegn Guð- mundi Jóhannessyni, Ránargötu 14 hér í bænum, og gert þær dóm- kröfur, aðallega að siðargreind uppsögn á húsnæðisleigumála stefnda verði metin gild að öllu leyti og stefnda gert að rýma nú þegar allt húsnæði það, er hann hefur á leigu í húsinu nr. 14 við Ránargötu hér í bæ. Þá hefur stefnandi og krafizt þess, að stefnda verði gert að greiða sér málskostnað að skaðlausu. Til vara hefur stefnandi gert þá kröfu, að sér verði dæmdur umráðaréttur yfir öllu nefndu húsnæði, að fráteknu forstofuher- bergi þess. Stefndi hefur aðallega krafizt sýknu og málskostnaðar sér til handa að mati dómarans, en fíl vara, að síðargreindur úrskurður húsaleigunefndar Reykjavíkur verði staðfestur. Jafnframt hefur hann með stefnu, útgefinni 22. okt. 1945, höfðað gagnsök og gert þær dómkröfur, að greindur úrskurður húsaleigu- nefndar Reykjavíkur verði úr gildi felldur, að áðurgreind uppsögn aðalstefnanda á leigumála aðilja verði metin ógild og sér dæmdur leiguréttur til alls umrædds húsnæðis. Þá hefur gagnstefnandi krafizt þess, að aðalstefnanda verði gert að greiða sér málskostnað að skaðlausu í aðalsök og gagn- sök. Í gagnsök krefst gagnstefndi (aðalstefnandi) sýknu og máls- kostnaðar sér til handa. . Tildrög máls þessa eru þau, að hinn 28. júní s. 1. sagði aðal- stefnandi aðalstefnda upp leigumála þeim um húsnæði það, er aðalstefndi hefur á leigu í kjallara (á neðstu hæð) hússins nr. 14 við Ránargötu, til brottflutnings 1. október 1945, en aðalstefn- andi virðist hafa verið eigandi húss þessa síðan árið 1940. Er húsnæði þetta að stærð 3 herbergi og eldhús. Aðalstefnandi kvaðst þurfa húsnæði þetta fyrir dóttur sína, Guðrúnu, mann hennar og 3 börn þeirra ásamt starfsstúlku. Gildi uppsagnar þess- arar var borið undir húsaleigunefnd Reykjavíkur. Með úrskurði, uppkveðnum 24. september s. 1., mat húsaleigunefndin uppsögnina gilda að hluta, þannig að leigutaki (aðalstefndi) var skyldaður til þess að rýma forstofuherbergi íbúðarinnar og leyfa aðgang að hálfu eldhúsi íbúðarinnar og hreinlætistækjum. Úrskurði Þessum hefur aðalstefnandi ekki viljað hlíta, og hefur hann því höfðað mál þetta. Dómkröfur sínar í aðalsök og gagnsök byggir aðalstefnandi á því, að tengdasonur sinn Björn Jónsson og dóttir sín Guðrún séu algerlega húsnæðislaus ásamt 3 börnum þeirra og starfsstúlku, er þau hafi ráðið til sín, Kveður hann sér vera brýna þörf á húsnæði þessu til íbúðar fyrir þau, og sé sér því heimilt samkvæmt 1. gr. laga nr. 39 frá 1943 að segja aðalstefnda upp leigusamningnum um húsnæðið. 30 Aðalstefndi byggir sýknukröfu sína í aðalsóök og aðalkröfu sína í gagnsök á því, að aðalstefnanda hafi verið óheimilt að segja sér upp húsnæðinu til afnota fyrir dóttur hans og fjölskyldu hennar, þar eð þau hafi ekki flutzt til bæjarins fyrr en hinn 20. október 1941, og séu þau því ekki heimilisfastir innanhéraðsmenn í merk- ingu húsaleigulaganna nr. 39 frá 1941. Aðalstefnandi telur hins vegar, að áðurgreindur Björn hafi flutzt búferlum til Reykjavíkur í lok ágústmánaðar 1941 og þá strax fengið til afnota herbergi í nefndu húsi sínu. Hafi hann því verið orðinn heimilisfastur inn- anhéraðsmaður hér, er húsaleigulögin gengu í gildi. Þá hefur aðal- stefnandi bent á, að yrði hins vegar litið þannig á, að svo væri ekki, þá verði fyrrgreindur úrskurður húsaleigunefndar Reykja- víkur ekki skilinn á annan veg en Þann, að hún hafi talið hann heimilisfastan innanhéraðsmann og því óbeint veitt honum bú- setuleyfi hér í bænum, sbr. 3. gr. nefndra laga. Það er upp komið í máli þessu, að nefndur Björn kom hinsað til bæjarins 29. ágúst 1941 og hafði þá meðferðis rekkjuvoðir sínar svo og ýmsan fatnað, en kona hans og börn komu hingað í októ- bhermánuði s. á. Hins vegar telur Björn sig hafa flutzt búferlum til bæjarins hinn 90. okt. 1941 samkvæmt tilkynningu til yfirvalda *eykjavíkurbæjar, dagsetiri 6. nóvember 1941. Þykir verða að leggja tilkynningu þessa til grundvallar heimilisfesti hans hér í bænum. Verður því að telja, að Björn sé ekki heimilisfastur innanhér- aðsmaður í lögsagnarumdæmi Reykjavíkur í merkingu ákvæða nefndra laga og að aðalstefnandi eigi því ekki rétt á að segja aðal- stefnda upp húsnæðisleigumála til hagsbóta fyrir Björn og fjöl- skyldu hans. Ekki verður heldur fallizt á Þá skýringu aðalstefn- anda, að í margnefndum úrskurði húsaleigunefndarinnar felist búsetuleyfi til handa Birni né að vera Björns sjálfs hér í bænum fyrir gildistöku húsaleigulaganna skipti nokkru máli í þessu sam- bandi. Úrslit aðalsakar verða því þau, að sýkna ber aðalstefnda af öll- um kröfum aðalstefnanda, en rétt þykir eftir atvikum, að máls- kostnaður falli niður. Með skírskotun til þess, er að framan greinir Í aðalsök um rétt Björns til þess að fá húsnæði á leigu hér í bænum, þykir verða að taka kröfur gagnstefnanda í gagnsök til greina að öllu leyti og fella úr gildi fyrrgreindan úrskurð húsaleigunefndar Reykjavíkur. Þá þykir rétt, að gagnstefndi greiði gagnstefnanda kr. 150.00. í málskostnað. Einar Arnalds borgardómari kvað upp dóminn. 31 Því dæmist rétt vera: Í aðalsök á aðalstefndi, Guðmundur Jóhannesson, að vera sýkn af kröfum aðalstefnanda, Jóns N. Jóhannessens, en máls- kostnaður falli niður. Í gagnsök er framangreindur úrskurður húsaleigunefndar Reykjavíkur úr gildi felldur. Gagnstefndi greiði gagnstefnanda kr. 150.00 í málskostnað. Dóminum ber að fullnægja innan 15 daga frá lögbirtingu hans að viðlagðri aðför að lögum. Miðvikudaginn 16. janúar 1946. Nr. 140/1945. Réttvísin og valdstjórnin (Hrl. Einar B. Guðmundsson) gegn Hinrik Ragnarssyni (Hrl. Ólafur Þorgrímsson). Um öflun rækilegri gagna. Úrskurður hæstaréttar. Áður en dómur gengur í máli þessu í hæstarétti, þykir rétt að leggja fyrir héraðsdómarann að afla frekari sagna um atriði þau, er kærandinn, Helgi Þórðarson, reisir skaða- hótakröfu sína á. Sérstaklega ber að leiða í ljós, hve lengi hann hafi að dómi læknisins verið óvinnufær vegna áverk- ans, svo og hver kostnaður við læknishjálp hafi orðið. Loks ber að afla annarra gagna, er framhaldstannsókn gefur efni til. Ályktarorð: Héraðsdómarinn skal afla framangreindra gagna, svo fljótt sem kostur er. 32 Mánudaginn 21. janúar 1946. Nr. 131/1945. Hansína Eiríksdóttir (Hrl. Gunnar Þorsteinsson) gegn Hector h/f (Hrl. Kristján Guðlaugsson). Húsaleiga. Útburðarmál. Dómur hæstaréttar. Kristján Kristjánsson, borgarfógeti í Reykjavík, hefur kveðið upp hinn áfrýjaða úrskurð. Áfrýjandi, sem skotið hefur máli þessu tl hæstaréttar með stefnu 19. október 1945, gerir þær dómkröfur, að hinn áfrýjaði úrskurður verði felldur úr gildi og að lagt verði fyrir fógetann að framkvæma útburðargerð þá, sem um er beðið. Svo krefst hann og málskostnaðar fyrir báðum dóm- um úr hendi stefnda eftir mati hæstaréttar. Stefndi krefst staðfestingar hins áfrýjaða úrskurðar og málskostnaðar úr hendi áfrýjanda fyrir hæstarétti eftir mali dómsins. Mál þetta bar að leggja fyrir húsaleigunefnd samkvæmt lögum nr. 39/1943, áður en það var borið undir dómstóla. Þetta hefur ekki verið gert, og ber því að staðfesta hinn áfrýjaða úrskurð að niðurstöðu til. Eftir þessum úrslitum ber að dæma áfrýjanda til að greiða stefnda málskostnað fyrir hæstarétti, sem þykir hæfi- lega ákveðinn 700 krónur. Dómsorð: Hinn áfrýjaði úrskurður á að vera óraskaður. Áfrýjandi, Hansína Eiríksdóttir, greiði stefnda, „Hector“ h/f, 700 krónur í málskostnað í hæstarétti að viðlagðri aðför að lögum. Úrskurður fógetaréttar Reykjavíkur 8. október 1945. Í máli þessu, sem tekið var til úrskurðar 3. þ. m., hefur gerðar- beiðandi, Hansína Eiríksdóttir, til heimilis Hrefnugötu 2 hér í bæ, krafizt þess, að skóverzlunin Hector h/í verði borin úti úr hús- 33 næði því, sem félagið hefur á leigu fyrir atvinnurekstur sinn í húsi gerðarbeiðanda, nr. 7 við Laugaveg hér í bæ. ' Gerðarþoli hefur undir munnlegum flutningi málsins mótmælt framgangi hinnar umbeðnu gerðar. Þá hefur hann og gert þá vara- kröfu, að ef rétturinn féllist á málsástæður og kröfur gerðarbeið- anda, að útburður yrði ekki leyfður nema gegn a. m. k. 10000.00 króna tryggingu. Lögðu aðiljar þannig málið undir úrskurð fó- setaréttarins. Aðiljar hafa hvor um sig krafizt málskostnaðar. Tildrög máls þessa eru þau, að hinn 27. maí 1942 seldi Þórarinn Benediktz kaupmaður f. h. Hansínu Eiriksdóttur, gerðarbeiðanda máls þessa, gerðarþola, h/f Hector, á leigu sölubúð í húsinu nr. 7 við Laugaveg. Enn fremur voru gerðarþola heimiluð afnot af kjallara hússins til að taka þar upp vörubirgðir verzlunarinnar svo og afnot af porti bak við húsið í sama skyni. Skriflegur samningur var gerður um leigu þessa, og er hann framlagður í máli þessu sem rskj. nr. 2. Samkvæmt samningnum skyldi leigutíminn hefjast 1. júní 1942 og standa til þriggja ára, eða til 1. júní 1945. Enn Íremur segir í sömu málsgrein, að uppsagnarfrestur, miðað við þann dag, þ. e. 1. júní 1945, skuli vera af beggja hálfu 6 mánuðir, og sé leigutaka áskilinn forgangsréttur til áframhaldandi leigu til ðja ára, eða til 1. júní 1948, nema því aðeins, að húseigandi eða erfingjar hans þurfi á húnæðinu að halda eða í því tilfelli, að húsið yrði selt. Hinn 30. nóvember 1944 skrifaði gerðarbeiðandi gerðarþola bréf, þar sem gerðarþola var tilkynnt, að gerðarbeiðandi ætlaði sjálfur að taka húsnæði gerðarþola til eigin afnota. er leigutími húsnæðisins væri á enda hinn Í. júní 1945, og yrði húsaleigusamn- ingurinn ekki framlengdur. Bréf þetta hefur verið lagt fram í máli Þessu sem rjskj. nr. 4. Gerðarþoli svaraði aftur um hæl, að hann myndi ekki flytja úr húsnæðinu, bæði vegna þess, hve mikill hörgull væri á hús- næði til verzlunarrekstrar, og einnig vegna þess, að í samningnum á rskj. 2 væri gert ráð fyrir uppsögn, og hlyti slík uppsögn að eiga að leggjast fyrir húsaleigunefnd, sem þá að sjálfsögðu tæki afstöðu til uppsagnarinnar. Með bréfi til fógetaréttarins, dags. 29. júní s. l., sjá rskj. 1, bað gerðarbeiðandi svo um útburð á gerðarþola. Vitnar hann þar í bað ákvæði samningsins á rskj. 2, að leiguafnotin séu takmörkuð við þriggja ára leigutímabil, og séu þau afnot nú niður fallin. Þá bendir hann einnig á það, að ákvæði samningsins um forgangs- rétt gerðarþola til áframhaldandi leigu séu ekki „effectiv“ nú. þar sem gerðarbeiðandi óski sjálfur að taka húsnæðið til eigin afnota og hafi tilkynnt gerðarþola það með þeim fyrirvara, sem áskilinn var Í samningnum. Fyrir réttinum hefur gerðarþoli haldið fram sömu málsástæð- 3 34 um og mótmælum og hér að framan getur og mótmælir því þar að áuki sérstaklega, er fram virðist koma i rskj.1, að uppsagnar- ákvæði samningsins eigi aðeins við það, að forleiguréttur sinn falli niður, ef húseigandi eða erfingjar hans þurfi á húsnæðinu að halda. Þá kveður gerðarþoli, að ákvæðið um forleiguréttinn hafi verið sett inn í samninginn samkvæmt beiðni sinni, og hafi það verið ætlan sín, að það ákvæði verndaði leigurétt sinn, ef húsaleigulög yrðu afnumin, áður en útrunnið væri samnings- tímabilið. Eins og að framan getur, stendur Í samningnum á rskj. nr. 2. að leigutíminn skuli standa til 1. júní 1945, en jafnframt er í næstu málsgrein gert ráð fyrir uppsögn af hálfu aðilja. Verður að telja, að ætlazt hafi verið til, að leigutíminn stæði um 3 ár hið skemmsta, því að með öðru móti virðast þessi ákvæði tæplega geta sam- rymæt. Til að slíta leiguafnotum leigutaka hefði því þurft formlega uppsögn, sem að sjálfsögðu verður að leggja fyrir húsaleigunefnd, áður en fógetarétturinn er bær að úrskurða um hana. Samkvæmt þessu verður að neita um framgang hinnar um- beðnu gerðar. Rétt þykir, að málskostnaður falli niður. Því úrskurðast: Hin umbeðna gerð skal ekki fara fram. Málskostnaður falli niður. Mánudaginn 28. janúar 1946. Nr. 13/1945. Síldarverksmiðjur ríkisins (Hrl. Einar B. Guðmundsson) gegn Kaupfélagi Eyfirðinga og gagnsök (Hrl. Sveinbjörn Jónsson). Um öflun rækilegri skýrslna. Úrskurður hæstarétiar. Áður en dómur er lagður á mál þetta í hæstarétti, þykir rétt, að héraðsdómarinn veiti aðiljum kost á samkvæmt analogiu 120. gr. laga nr. 85/1936 að afla skýrslna um atriði þau, er hér greinir. 35 Leita þarf skýrslna um það, hvort atvinnu- og samgöngu- málaráðuneytinu hafi verið um það kunnugt, er það ákvað skömmtun á sildarmjöli í október 1942, að aðaláfrýjandi hafi þá þegar lofað gagnáfrýjanda eða öðrum ákveðnu magni af sildarmjöli. Og hafi ráðuneytinu verið um slíkt kunnugt, hvort það hafi ætlazt til, að aðiljar, sem lofað hafði verið sildarmjöli, fengi aðeins 60% af því magni, sem þeim hafði verið lofað. Ef svo var, þá ber og að grennslast eftir þvi, hvort ráðuneytið hafi viljað, að aðiljar, sem pantað höfðu meira magn sildarmjöls en þeir höfðu fengið loforð fyrir, fengi 60% af því magni, sem þeir höfðu pantað, eða ein- ungis af því, sem lofað hafði verið. Svo er og rétt að afla rækilegra gagna um það, hvað ráðherra og starfsmönnurn nefnds ráðuneytis annars vegar og fyrirsvarsmönnum Síildarverksmiðja ríkisins hins vegar hafi farið á milli um þessi efni. Loks ber að veita aðiljum kost á að afla annarra þeirra gagna, sem framangreindar skýrslur kunna að veita efni til. Ályktarorð: Héraðsdómarinn skal veita aðiljum kost á öflun framangreindra gagna. Mánudaginn 28. janúar 1946. Nr. 109/1945. Valdstjórnin (Hrl. Kristján Guðlaugsson) segn Hirti Georg Ingþórssyni (Hrl. Sigurgeir Sigurjónsson). Setudómarar hrl. Einar B. Guðmundsson og hrl. Sveinbjörn Jónsson í forföllum hrd. Gizurar Bergsteinssonar og í stað hrd. Jónatans Hallvarðssonar. Brot gegn bifreiðalögum. Dómur hæstaréttar. Kærði skýrir svo frá, að hann hafi verið illa fyrir kall- aður við vinnu sína eftir hádegi þann 14. júlí 1944. Hafi 36 kann þá drukkið nokkra sopa af óblönduðu whisky milli kl. 2 og 3 um daginn, en ekki kveðst hann hafa fundið til áhrifa áfengis. Kærði tók að aka bifreið um kl. 7 þann dag, og var öðru hverju að akstri, þangað til kl. um 3 næstu nótt á eflir, er lögreglumenn stöðvuðu bifreið hans og tóku hann til rannsóknar. Reyndist áfengismagn í blóði hans þá vera 1,15 af þúsundi. Samkvæmt álitsgerð Jóhanns yfir- læknis Sæmundssonar, sem lögð hefur verið fyrir hæsta rétt, má telja líklegt, að áfengismagn í blóði kærða, er hann hóf akstur bifreiðar kl. 7 síðdegis þann 14. júlí 1944, hafi eigi verið undir í,71 af þúsundi, og er þá byggt á þeim fram- burði kærða, að hann hafi einskis áfengis neytt frá því kl. 3 síðdegis nefndan dag og þangað til honum var tekið blóð til rannsóknar um nóttina á eftir. Þegar þetta er virt og þess einnig gætt, að fjórir lögreglumenn telja sig hafa séð nokk- ur merki áfengisneyglu á kærða um nóltina, er hann var tekinn, og kærði sjálfur kveður líklegt, að þeir hafi séð á sér þreytumerki, þá verður að telja, að hann vegna undan- farandi neyæzlu áfengis hafi verið haldinn slíkri þreytu eða sljóleika, að akstur hans um kvöldið og nóttina varði við 3. mgr. 23. gr. laga nr. 23/1941. Hins vegar ber að sýkna hann af kæru fyrir brot á lögum nr. 33/1935. Refsing kærða samkvæmt 38. gr. laga nr. 23/1941 þykir hæfilega ákveðin 400 króna sekt til ríkissjóðs, er afplánist 10 daga varðhaldi, ef sektin greiðist ekki innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Þá ber og samkvæmt 39. gr. sömu laga að svipla kærða leyfi til aksturs bifreiðar o mánuði frá birtingu dóms þessa. Eftir þessum úrslitum ber kærða að greiða allan kostnað sakarinnar, þar með talin laun skipaðs sækjanda í hæsta- rétti, kr. 350.00, og skipaðs verjanda sins í héraði og fyrir hæsiarétti, samtals kr. 550.00. Það er athugavert, að ekki hefur verið tekin skýrsla af lækni þeim, er tók blóð úr kærða, né heimilisfólki hjá Þor- valdi þeim Jónassyni, er í málinu greinir. 37 Dómsorð: Kærði, Hjörtur Georg Ingþórsson, greiði 400 króna sekt til ríkissjóðs, og komi 10 daga varðhald í stað sektarinnar, ef hún greiðist ekki innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Kærði skal sviptur leyfi til aksturs bifreiðar 3 mán- uði frá birtingu dóms þessa. Kærði greiði allan kostnað sakarinnar, þar með talin málflutningslaun skipaðs sækjanda í hæstarétti, hæsta- réttarlögmanns Kristjáns Guðlaugssonar, kr. 350.00, og málflutningslaun skipaðs verjanda síns í héraði og fyrir hæstarétti, hæstaréttarlögmanns Sigurgeirs Sigurjóns- sonar, samtals kr. 550.00. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur lögregluréttar Reykjavíkur 31. janúar 1945. Ár 1945, miðvikudaginn 8Íí. janúar, var í lögreglurétti Reykja- víkur, sem haldinn var í skrifstofu sakadómara af fulltrúa hans Þórði Björnssyni, kveðinn upp dómur í málinu nr. 3051 /1944: Valdstjórnin gegn Hirti Georg Ingþórssyni. Mál þetta, sem dómtekið var 13. þ. m., er af valdstjórnarinnar hálfu höfðað gegn Hirti Georg Ingþórssyni skrifstofumanni, til „eins á Ásvallagötu 71 hér í bæ, fyrir brot gegn áfengislögum . 33 1935 og bifreiðalögum nr. 23 1941. Sd er kominn yfir lögaldur sakamanna, fæddur 22. marz 1901 að Óspaksstöðum í Staðarhreppi, og hefur, svo kunnugt sé, sætt eftirtöldum kærum og refsingum: 1930 154, Áminning fyrir afturljósleysi á bifreið. 1930 214, Áminning fyrir brot gegn samþykkt um bifreiðastæði. 1931 1% Áminning fyrir afturljósleysi á bifreið. 1938 % Sátt, 10 kr. sekt fyrir of hraðan akstur. Málavextir eru þessir: KI. 2,50 aðfaranótt 15. júlí s. 1. kom Vilhjálmur Heiðdal, Karla- götu 11 hér í bæ, á lögreglustöðina og kærði yfir barsmiðum Þor- valds Jónassonar, Hátúni 9 hér í bæ, í bifreiðinni R 2752, sem kærði á. Lögreglumennirnir Sigurður Gunnlaugur Halldór Inga- son, Friðrik Jónsson, Tryggvi Haraldsson og Bergsteinn Jónsson fóru að leita að bifreiðinni og fundu hana í Vonarstræti og stöðv- uðu hana. Kærði stjórnaði bifreiðinni, en auk þess voru í henni öð fyrrgreindur Þorvaldur, Pálína Helga Sigmundsdóttir, kona kærða, og Hallfríður Hansína Guðmundsdóttir ráðskona, til heimilis að Bringum í Mosfellssveit. Farið var með fólk þetta á lögreglustöð- ina, og vegna gruns um, að kærði væri undir áhrifum áfengis, var farið með hann á læknavarðstofuna, þar sem blóðsýnishorn var tekið úr honum. Sigurður Gunnlaugur Halldór Ingason og Bergsteinn Jónsson hafa borið það, að nokkru áður en þetta skeði, sá fyrrnefndi segir um stundarfjórðungi, áður en Vilhjálmur Heiðdal hafi komið á lögreglustöðina, en sá síðarnefndi segir nokkru eftir kl. 2 um nótt- ina, hafi þeir verið á gangi á uppfyllingunni við Hafnarhúsið og séð bifreið á henni. Önnur framhurð Þifreiðarinnar hafi verið opin. Þeir hafi gengið að bifreiðinni, en kærði, sem reyndist vera stjórnandi hennar, hafi þá komið til þeirra. Hafi hann verið með stóryrði og svarað bendingum þeirra með þjósti. Bergsteinn kveðst hafa sagt við kærða vegna stóryrða hans, að annaðhvort hlyti hann að vera undir áhrifum áfengis eða tæpur á sönsum. Lögreglumenn- irnir segjast síðan hafa gengið frá bifreiðinni. Bergsteinn Jónsson kveðst ekki geta staðhæft, að kærði hafi verið undir áhrifum áfengis. Hann hafi verið ósvífinn í fram- komu, en ekki hafi virzt neitt óeðlilegt við göngulag hans, mæli eða útlit. Bergsteinn kveðst ekki hafa komið svo nálægt honum, að hann geti sagt um, hvort áfengislykt hafi lagt úr vitum hans. Sigurður Gunnlaugur Halldór Ingason segir, að sér hafi kærði virzt vera eitthvað undir áhrifum áfengis, og byggir það á því, að hann hafi verið fölur og voteygur. Þá hafi hann reykt vindlinga í sífellu og kveikt á nýrri með eldri stubb. Hann hafi ekki reikað í spori, talað litið, og því ekki seta sagt um, hvort nokkuð athuga- vert hafi verið við mæli hans. Friðrik Jónsson hefur borið það, að það hafi ekki leynzt, að kærði hafi verið undir ábrifum áfengis. Hafi hann verið dauf- eygður, fölur í framan, linmæltur og á vörum hans hafi verið húð, eins og oft sé á drukknum mönnum, er munnur þeirra verði þurr. Hins vegar hafi hann ekki reikað í spori, og Friðrik kveðst ekki hafa komið það nálægt honum, að hann geti sagt um, hvort áfengis- lykt hafi lagt úr vitum hans. Tryggvi Haraldsson hefur borið það, að kærði hafi verið undir áhrifum áfengis. Hann hafi verið fölur í andliti, varir hans verið þurrar og augu hans vot og rauð, en hann hafi ekki reikað í spori. Tryggvi kveðst ekki hafa beyrt hann tala og ekki komið svo nálægt honum, að hann geti sagt um, hvort vinlykt hafi lagt úr vitum hans. Jakob Björnsson lögregluþjónn, sem var varðstjóri á lögreglu- stöðinni, er komið var með kærða þangað, kveðst ekki hafa getað betur séð en að kærði væri undir áhrifum áfengis. Hafi hann verið rauður í andliti og þrútinn til augnanna. Hins vegar hafi hann 39 ekki reikað í spori eða verið með drykkjuraus, og ekki hafi verið neitt sérstakt athugavert við mæli hans. Jakob kveðst ekki hafa komið það nálægt kærða, að hann geti borið um, hvort vinlykt hafi lagt úr vitum hans. Kærði skýrir svo frá, að um klukkan langt gengin 19 um kvöldið hafi fyrrnefndur Þorvaldur Jónasson hringt frá Slippnum til hans í Skipaútgerð ríkisins, þar sem hann vinnur, og beðið hann að aka sér heim til sín, en kærði og Þorvaldur eru kunn- ingjar. Kærði kveðst hafa orðið við bón hans og ekið honum í hifreið sinni R 2752 heim til hans, en komið þó við í nokkrum verzlunum á leiðinni. Hann hafi dvalið heima hjá Þorvaldi góða stund og þegið þar kaffi. Síðan hafi hann ekið með konu Þor- valds suður að Þóroddsstöðum í Öskjuhlíð, tekið þar börn hans í bifreiðina, en ekið svo með þau heim til Þorvalds. Kærði kveðst síðan hafa dvalið þó nokkuð lengi hjá Þorvaldi og segir ástæðuna til þess þá, að Þorvaldur hafi beðið hann um að aka sér seint um kvöldið niður að höfn, því að hann þyrfti að tala þar við varð- mann. Hann hafi svo ekið Þorvaldi í bifreiðinni niður að höfn og stöðvað bifreiðina við Hafnarhúsið. Þeir hafi báðir farið inn á skrifstofu Skipaútgerðarinnar og notað þar síma. Þorvaldur hafi siðan farið um borð í skip eitt, sem verið hafi í höfninni. Kærði kveðst á meðan hafa fyrst beðið í skrifstofunni, en síðan farið út í bifreiðina. Er hann hafi verið við bifreiðina, hafi lögreglumenn komið að henni og opnað hana. Kærði kveðst hafa gengið til þeirra og spurt, hvort nokkuð væri athugavert við bifreiðina, en þeir þá kveðið nei við og gengið burt. Segir kærði, að lögreglu- mennirntr hafi ekki vikið að því, að nokkuð athugavert væri við hann. Þorvaldur hafi komið nokkrum minútum síðar að bifreið- inni. Kærði kveðst hafa verið að snúa bifreiðinni við hjá Sprengi- sandi, er fyrrnefndur Vilhjálmur Heiðdal og Sophus Jensen bakari, Leifsgötu 15, hafi farið inn í hana og hafi verið ómögulegt að fá þá til að fara út úr henni. Hafi hann fyrst ekið þeim heim til sín á Ásvallagötu 71 og bar hafi fyrrgreindar Pálína Helga, kona hans, og Hallfríður Hansína komið í bifreiðina. Síðan hafi verið ekið niður í miðbæ og þar hafi tekizt að koma þeim Vilhjálmi og Sophusi úr bifreiðinni. Kærði kveðst siðan hafa ekið bifreiðinni suður Lækjargötu og vestur Vonarstræti, þar sem lögreglumenn stöðvuðu ferð hans. Kærði neitar því að hafa verið undir áhrifum áfengis við akst- urinn í umrætt skipti. Hann kveðst hafa verið eitthvað illa fyrir kallaður eftir hádegi 14. júlí s. 1. og hafi hann drukkið nokkra sopa af óblönduðu whisky milli klukkan 14 og 15 á vinnustað sin- um. Hafi hann orðið hressari við þetta, en ekki komizt undir áfengisáhrif. Hann neitar því eindregið að hafa neytt frekara vins í umrætt skipti. Hann hafi unnið allan daginn, og kunni lögreglu- 40 mennirnir því að hafa getað séð þreytumerki á sér. Þorvaldur hafi verið undir áfengisáhrifum, er hann hitti hann við Slippinn, og muni hann hafa neytt áfengis, er hann fór um borð í skipið. Framburður Þorvalds Jónassonar er í samræmi við framburð kærða, en hann kveðst þó ekki muna, hvort hann fór snöggvast með kærða á skrifstofu Skipaútgerðarinnar. Hann kveðst ekki hafa getað séð vin á kærða eða vita til þess, að hann neytti áfengis í umrætt skipti. Vilhjálmur Heiðdal og Sophus Jensen hafa borið það, að þeim hafi verið boðið í bifreið kærða við Sprengisand og farið í henni heim til hans. Þar hafi tvær konur komið í bifreiðina. Síðan hafi kærði ekið bifreiðinni niður í miðbæ, og þar hafi þeir farið úr henni. Þeir segjast ekki geta fullyrt, að kærði hafi verið undir áhrifum áfengis, og ekki hafi þeir séð hann neyta áfengis, enda hafi ekkert áfengi verið haft um hönd í bifreiðinni, á meðan þeir voru Í henni. Þeir segjast sjálfir hafa verið búnir að neyta áfengis, cn lögreglumenn töldu þá vera undir áhrifum áfengis. Pálína Helga Sigmundsdóttir og Hallfríður Hansína Guðmunds- dóttir segjast hafa komið í bifreið kærða við heimili hans, og hafi þá verið í henni auk kærða Þorvaldur Jónasson og tveir menn aðrir. Kærði hafi síðan ekið Þifreiðinni niður í miðbæ og þar hafi tveir síðasttaldir menn, sem verið hafi óvelkomnir í henni. farið úr henni. Í Vonarstræti hafi svo lögreglumenn stöðvað.bifreið- ina. Þær segjast ekki hafa getað séð eða vita til þess, að kærði hefði neytt áfengis í þetta skipti. Áfengisákvörðun í blóðsýnishorninu, sem tekið var úr kærða, sýndi, að áfengismagn þess var 1,15 af þúsundi. Einkenni þau, sem Tryggvi Haraldsson byggir þá staðhæfingu sína, að kærði hafi verið undir áhrifum áfengis, á, eru aðeins þau, að hann hafi verið fölur í andliti, varir hans rauðar og augu hans vot og rauð, en Friðrik Jónsson á því, að hann hafi verið dauí- eygður, fölur í framan, linmæltur og á vörum hans hafi verið húð, eins og oft sé á drukknum mönnum. Jakob Björnsson kveðst ekki hafa getað betur séð en að kærði væri undir áhrifum áfengis og byggir það á því, að hann hafi verið rauður í andliti og þrútinn til augnanna. Allir þrír segja, að kærði hafi ekki reikað í spori, og Jakob bætir því við, að hann hafi ekki verið með drykkjuraus eða neitt sérstakt athugavert við mæli hans. Sigurður Gunnlaugur Halldór Ingason og Bergsteinn Jónsson töluðu við kærða niður við höfn, nokkru áður en hann var handtekinn, og vissu þá, að hann var með bifreið, en létu hann afskiptalausan. Sigurður Gunnlaugur Halldór segir svo, að er kærði hafi verið handtekinn, hafi honun: virzt hann vera undir áhrifum áfengis, og byggir það á því, að hann hafi verið fölur, voteygður og reykt vindlinga í sífellu. Hins vegar hafi hann ekki reika í spori. Bergsteinn kveðst aftur á 41 móti ekki geta staðhæft, að kærði hafi verið undir áhrifum áfengis, er hann var bandtekinn, og hafi ekki virzt vera neitt óeðlilegt við mæli, útlit eða göngulag hans. Þegar bess er gætt, að einn lögreglumannanna gat ekkert óeðli- legt séð við mæli, útlit eða göngulag kærða, að einkenni þau, er hinir lögreglumennirnir byggja þá skoðun sína, að kærði hafi verið undir áfengisáhrifum, á, eru ekki ótviræðari eða önnur en áður greinir, að engin önnur vitni, sem leidd hafa verið í málinu, hafa borið, að kærði hafi verið undir áfengisáhrifum, og loks að samkvæmt áfengismagninu í Þlóðsýnishorninu úr kærða eru frekar líkur fyrir því, að hann hafi ekki verið undir áfengis- áhrifum, þykir ekki gegn eindregnum mótmælum hans örugg sönnun fram komin fyrir því, að hann hafi ekið bifreiðinni R 2152 undir áhrifum áfengis í umrætt skipti. Verður því að sýkna hann af kæru valdstjórnarinnar í máli þessu, og ber þá að greiða úr ríkissjóði allan kostnað sakarinnar, þar með talin málsvarnar- laun skipaðs verjanda hans, Sigurgeirs Sigurjónssonar hæstaréttar- lögmanns, kr. 200.00. Málið hefur verið rekið vitalaust. Því dæmist rétt vera: Kærði, Hjörtur Georg Ingþórsson, skal vera sýkn af kæru valdstjórnarinnar í máli þessu. Allur kostnaður sakarinnar greiðist úr ríkissjóði, þar með talin málsvarnarlaun skipaðs verjanda kærða, Sigurgeirs Sig- urjónssonar hæstaréttarlögmanns, kr. 200.00. Miðvikudaginn 30. janúar 1946. Nr. 115/1945. Kristján Kristjánsson (Hrl. Gústav A. Sveinsson) gegn Eggert Eggertssyni (Hrl. Magnús Thorlacius). Setudómari „Próf. Ólafur Lárusson í stað hrd. Árna Tryggvasonar. Húsaleiga Útburðarmál. Dómur hæstaréttar. Hinn áfrýjaða úrskurð hefur kveðið upp sem setufógeti Kristinn Ólafsson lögfræðingur. Áfrýjandi hefur skotið máli þessu til hæstaréttar með 42 stefnu 11. september 1945. Hann krefst þess, að hinn áfrýj- aði úrskurður verði úr gildi felldur og að fógeta verði gert að framkvæma útburðargerð þá, er í málinu greinir. Hann krefst og málskostnaðar úr hendi stefnda fyrir báðum dóm- um eftir matl hæstaréttar. Stefndi krefst þess, að hinn áfrýjaði úrskurður verði stað- festur og að áfrýjandi greiði honum málskostnað fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Húsakostur áfrýjanda er það rúmur, að telja verður, að honum sé unnt að láta móður sinni í té sérstakt herbergi. En ekki verður talið, að móðir áfrýjanda hafi brýna þörf fyrir sérstakt eldhús, enda hefur hún eigi haft eldhús út af fyrir sig á heimilum þeim, sem hún hefur dvalið á mörg undanfarin ár. Ber því að staðfesta hinn áfrýjaða úrskurð að niðurstöðu til. Eftir þessum úrslitum verður áfrýjandi dæmdur til að greiða stefnda kr. 500.00 í málskostnað fyrir hæstarétti. Dómsorð: Hinn áfrýjaði úrskurður á að vera óraskaður. Áfrýjandi, Kristján Kristjánsson, greiði stefnda, Egg- ert Eggertssyni, kr. 500.00 í málskostnað fyrir hæsta- rétti. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Úrskurður fógetaréttar Reykjavíkur 29. júní 1945. Í máli þessu, sem tekið var undir úrskurð 27. júní s. l., hefur gerðarbeiðandi, Kristján Kristjánsson, Ránargötu 18 hér í bæ, krafizt þess, að gerðarþoli, Eggert Eggertsson, yrði borinn út úr íbúð þeirri, er hann býr í kjallara húss gerðarbeiðanda, RBánar- götu 18. Hefur gerðarþoli mótmælt framgangi gerðarinnar, og lögðu báðir aðiljar málið undir úrskurð fógetaréttarins. Aðiljar hafa hvor um sig krafizt málskostnaðar. Málavextir eru þessir. Árið 1940 tók gerðarþoli, Eggert Eggertsson, á leigu kjallara- íbúð í húsi gerðarbeiðanda, Kristjáns Kristjánssonar, Ránargötu 18. 43 ibúð þessi er tvö íveruherbergi, baðherbergi og eldhús og enn fremur aðgangur að þurrklofti, vatnssalerni og þvottaherbergi. Með bréfi, dags. 1. febr. s. l., sagði gerðarbeiðandi gerðarþola upp íbúð þessari frá 14. mai 1945 og færði fram þá ástæðu, að móðir hans væri húsnæðislaus og gerðarbeiðandi þyrfti því á íbúðinni að halda fyrir hana. Nú gat gerðarþoli ekki rýmt íbúðina 14. maí vegna húsnæðis- skorts, og snéri gerðarbeiðandi sér þá daginn eftir til húsaleigu- nefndar og beiddist úrskurðar hennar um, að gerðarþola bæri að flytja úr íbúðinni af fyrrgreindum ástæðum. Úrskurður húsaleigu- nefndar í málinu féll síðan 25. mai, og var þar neitað að fallast á heimild fyrrgreindrar uppsagnar á húsnæðinu. Forsendur húsa- leigunefndar fyrir þessum úrskurði voru þær, að nefndin taldi, eftir að hafa skoðað íbúðir beggja aðilja, að leigusali hefði það rúmt húsnæði, að ekki yrði fallizt á, að hann hefði brýna þörf fyrir íbúð leigutaka í merkingu húsaleigulaganna. En upplýst er í málinu, að gerðarbeiðandi hefur til afnota átta herbergi og eldhús í húsi sínu Ránargötu 18 og býr þar með konu sinni og fjórum börnum, 10--15 ára að aldri. Gerðarbeiðandi vildi ekki hlíta úrskurði húsaleigunefndar og hefur því snúið sér til fógetaréttarins með beiðni um útburðar- gerð þessa. Gerðarbeiðandi skýrir svo frá, að móðir hans hafi verið hjá fósturdóttur sinni þar til í nóvember 1944, að hún tilkynnti gerðar- beiðanda, að hann yrði að útvega annað húsnæði fyrir móður sína. Kveðst hann þá hafa fengið á leigu fyrir hana eitt herbergi og að- gang að eldhsúi með því skilyrði, að hún flytti burt þaðan 14. maí s. l., og er lögð fram í málinu yfirlýsing gerðarbeiðanda þess efnis, dags. 22. des. 1944. Afleiðingin af því, að gerðarþoli fór ekki úr íbúðinni á tilsettum tíma, hefði orðið sú, að gerðar- beiðandi hefði orðið að flytja móður sína vestur í Dali í júní s. 1. vegna húsnæðisskorts. Þá hefur gerðarbeiðandi haldið fram þeim skilningi á öðrum lið 5. gr. húsaleigulaga frá 1943, nr. 39, að úr því að húsaleigu- nefnd hafi ekki tekið af honum það húsnæði, sem móðir hans hefði haft til afnota, meðan hún bjó hjá honum fyrir þremur ár- um, geti nefndin ekki með úrskurði sínum skert það nú. Gegn þessu heldur gerðarþoli því fram, að gerðarbeiðandi hafi sjálfur ærinn húsakost til að skjóta skjólshúsi yfir móður sina, og enn fremur mótmælir hann, að hún hefði þurft að fara frá fósturdóttur sinni, og sömuleiðis er því mótmælt, að gerðarbeið- andi hefði þurft að skuldbinda sig til að láta móður sína flytja af Bollagötu 12 þann 14. maí þ. á., en þar hafði gerðarbeiðandi útvegað henni samastað. 44 Engar sönnur hafa fram komið af hálfu gerðarbeiðanda fyrir heim atriðum, er gerðarþoli hefur þannig mótmælt. “ Gerðarbeiðandi reisir heimild sina til uppsagnar á íbúð gerðar- þola á því einu, að honum sé brýn Þörf húsrúmsins fyrir móður sína. Þar sem beinum orðum er tilskilið í 1. gr. húsaleigulaganna nr. 39/1943, að leigusala sé að dómi húsaleigunefndar brýn þörf húsnæðisins til íbúðar fyrir sig eða skyldmenni sin, og í þessu máli liggur fyrir gagnstætt álit húsaleigunefndar, sem ekki hefur verið að neinu leyti hnekkt, heldur virðist þvert á móti á fullum rökum reist, ber af þeirri ástæðu að synja um framgang þessarar gerðar. Samkvæmt þessari niðurstöðu ber að úrskurða gerðarþola málskostnað af hálfu gerðarbeiðanda, og þykir hann hæfilega metinn kr. 150.00. Því úrskurðast: Umbeðin útburðargerð skal ekki ná fram að ganga. Gerðarbeiðandi, Kristján Kristjánsson, greiði gerðarþola, Eggert Eggertssyni, 150 krónur í málskostnað innan fimmtán daga frá lögbirtingu þessa úrskurðar að viðlagðri aðför að lögum. Föstudaginn 1. febrúar 1946. Kærumálið nr. 1/1946. Magnús Thorlacius gegn stjórn Lögmannafélags Íslands. Agamál lögmanna. Ómerking úrskurðar. Dómur hæstaréttar. Hinn kærði úrskurður er uppkveðinn af stjórn Lög- mannafélags Íslands, þeim Sigurgeir Sigurjónssyni hæsta- réttarlögmanni, Gunnari FE. Benediktssyni héraðsdómslög- manni og Ágúst Fjeldsted héraðsdómslögmanni. Máli þessu er skotið til hæstaréttar samkvæmt heimild í 8. gr. laga nr. 61/1942 um málflytjendur. Stjórn Lögmannafélags Íslands hefur ekki aflað allra nauðsynlegra gagna, áður en hún kvað upp úrskurð í máli þessu. Bogi Brynjólfsson héraðdómslögmaður, sem stóð að 45 fjárnámi því, sem í málinu getur, hefur ekki verið krafinn sagna um, hvað sóknaraðilja og honum fór á milli, er hann tók við heimtu dómskuldarinnar. Einkum þurfti að spyrja hann um það, hvort sóknaraðili skýrði honum frá samtöl- um þeim, er hann hafði átt við Einar Ásmundsson hæsta- réttarlögmann um greiðslu dómskuldarinnar. Einnig þurfti að spyrja Boga Brynjólfsson, hvort hann hafi gert skuldara eða skrifstofu Eggerts Claessens viðvart, áður en hann hófst handa um fjárnámið. Þá bar og að leiða í ljós, hvort fógeti gerði sömu aðiljum viðvart, áður en hann fór í fjárnámsför- ina. Svo var og rétt að fá glögg svör sóknaraðilja um Það, hvort Einar Ásmundsson hermir réti samtal þeirra, er þeir hittust hjá borgardómara 13. nóv. f. á. Vegna þessara megingalla á meðferð málsins ber að ómerkja hinn kærða úrskurð. Sóknaraðili hefur krafizt kærumálskostnaðar aðallega úr ríkissjóði, en til vara úr hendi kæranda, Eggerts Claessens hæstaréttarlögmanns. En þar sem heimild þykir bresta til að dæma þessum aðiljum að greiða kærumálskostnað, fellur hann niður. Dómsorð: Hinn áfryjaði úrskurður er úr gildi felldur. Málskostnaður fellur niður. Úrskurður Lögmannafélags Íslands 5. janúar 1946. Með bréfi, dags. 28. nóv. 1945, til stjórnar Lögmannafélags Ís- lands kærir hrl. Eggert Claessen hrl. Magnús Thorlacius fyrir brot gegn ákvæðum 4. gr. samþykktar fyrir Lögmannafélag Íslands svo og ákvæðum 8. gr. laga um málflytjendur nr. 61 frá 4. júlí 1942 og krefst þess aðallega, að stjórn félagsins samkvæmt 8. gr. |. 61/1942 geri hrl. Magnús Thorlacius á hendur háa sekt, sem frekast telst rétt, til styrktarsjóðs félagsins, en til vara, að félagsstjórn veiti honum áminningu samkvæmt sömu lagagreinum. Kærði, Magnús Thorlacius, krefst algerrar sýknu af báðum kröfum kæranda. Kærði og kærandi hafa báðir gefið stjórninni skriflega skýrsln um kæruatriðið og hafa lýst því yfir, að þeir hefðu ekki frekara fram að færa en greint er í skjölum málsins. Málavextir eru þeir, að með kæru, dags. 25. sept. 1945, kærði hrl. Eggert Claessen f. h. firmans Höjgaard £ Schultz til hæsta- 46 réttar úrskurð, kveðinn upp í bæjarþingi Reykjavkur 25. sept. s. 1., í málinu h/f Fiskur á Ís gegn Höjgaard £ Schultz, þar sem sóknar- aðilja var synjað um frekari frest í máli varnaraðilja gegn honum. Hæstiréttur kvað upp dóm sinn í máli þessu þann 26. október s. 1 með þeim úrslitum, að hinn áfrýjaði úrskurður skyldi vera óraskaður, auk þess sem firmað Höjgaard á Shultz, sem hrl. Eggert Claessen var umboðsmaður fyrir, var gert að greiða h/f Fiski á ís kr. 350.00 í málskostnað fyrir hæstarétti. Nokkru eftir að hæstaréttardómur þessi var upp kveðinn, hringdi kærði, sem var umboðsmaður h/f Fisks og Íss til skrif- stofu kæranda og spurði, hvort skrifstofan myndi greiða téða málskostnaðarupphæð. Kærandi var ekki viðstaddur, en fyrir svör- um varð félagi hans, hrl. Einar Ásmundsson. Kvaðst hann vera ókunnur málavöxtum og ekkert haft með mál þetta að gera. Vísaði hann því kærða til kæranda sjálfs um Þetta atriði. Enn fremur er því ómótmælt haldið fram af hálfu kæranda, að hrl. Einar Ásmundsson hafi svo skömmu síðar hringt til skrifstofu kærða. Var hann ekki við sjálfur, en Einar kveðst hafa beðið skrif- stofustúlku kærða að skila því til hans, að upphæð sú, kr. 350.00, er hann hefði talað um við Einar, yrði greidd á skrifstofu þeirra kæranda og Einars gegn kvittun á endurriti dómsins. Eftir að þetta símtal átti sér stað, kveðst Einar einnig hafa talað við kærða sjálfan Í síma og itrekað það, sem hann hafði áður um þetta sagt við skrifstofustúlkuna. Kveðst Einar. jafn- framt hafa sagt, að sama væri, hvort hann sendi peninga þá, sem um var að ræða, eða. að kærði sækti þá, ef hentugleikar væru til, gegn kvittun á afrit dómsins. Við þetta virtist kærði ekkert hafa að athuga. . Nokkru eftir þetta símtal, eða hann 13. nóv. s. 1. um kl. 3 e. h., voru þeir Einar og kærði saman í réttarhaldi hjá Þorgardómara. Spurði Einar þá kærða, hvort hann væri búinn að fá eftirrit af dóminum, svo að hægt væri að kvitta á hann fyrir greiðslunni. Hefur því ekki verið mótmælt, að kærði hafi þá svarað því til, að hann skyldi athuga það. Um sama leyti og þetta samtal átti sér stað, eða kl. 3% e. h., hringdi Kristján Andrésson, skrifstofustjóri Höjgaard £ Schultz, heim til kæranda og skýrði honum frá því, að þar á skrifstofu firmans væri kominn fulltrúi borgarfógeta og með honum fyrr- verandi sýslumaður Bogi Brynjólfsson til þess að gera fjárnám hjá firmanu fyrir kr. 350.00 málskostnaðarupphæð. Vissi skrifstofu- stjórinn ekki, hvernig í þessu lægi, og spurði, hvað gera ætti í málinu. Talaði kærandi þá við Boga í símann, en hann kvaðst ein- göngu mæta í réttinum f. h. kærða og vísaði til hans. Ráðlagði þá kærandi skrifstofustjóranum að greiða fjárnáms- kröfur þessar, sem þá námu samtals með kostnaði kr. 442.55. 47 Strax að lokinni fjárnámsgerð þessari, átti nefndur skrifstofu- stjóri símtal við hrl. Einar Ásmundsson og skýrði honum frá, hvað gerzt hafði. Hringdi þá Einar til kærða, sem neitaði að tala við hann um málið og skellti heyrnartólinu á símann. Kærði heldur því fram, að greiðslustaður fyrrgreinds hæsta- réttardóms hafi verið hjá sér og greiðsludráttur firmans Höjgaard á Schultz hafi verið réttarbrot gagnvart h/f Fiski og Ís. Jafn- framt hefur hann ásakað kæranda um óviðeigandi framkomu gagnvart sér í sambandi við önnur mál, kærumáli þessu óviðkom.- andi. Neitar hann því eindregið, að hann hafi gerzt sekur um framferði, sem lögmannastéttinni sé ósamboðin. Jafnvel þótt fallizt verði á það með kærða, að greiðslustaður fyrrgreinds málskostnaðar hafi verið hjá honum, þá þykir þó ekki hafa verið tilefni til þess, eins og á stóð fyrir kærða, að láta inn- heimta dóm þenna á þann hátt, sem að framan er lýst. Þegar á það er einnig litið, að hér var um að ræða viðskipti tveggja fé- lagsmanna Lögmannafélags Íslands, sbr. á. gr. samþykkta félags- ins, og enn fremur það, að ítrekaðar yfirlýsingar lágu fyrir af hálfu kæranda eða félaga hans um, að sjálfsagt væri að greiða dóminn gegn kvittun á endurrit hans, og loks með tilliti til ann- arra atvika málsins, þá þykir ekki verða hjá því komizt að átelja framangreint athæfi kærða, sbr. 3. mgr. 8. gr. 1. nr. 61/1949. Hins vegar þykir ekki næg ástæða til að taka til greina sektarkröfu kæranda. Því úrskurðast: Framangreind framkoma hrl. Magnúsar Thorlacius telst ámælisverð. Mánudaginn 4. febrúar 1946. Nr. 108/1945. Valdstjórnin (Hrl. Magnús Thorlacius) gegn Ingibjarti Helga Magnússyni (Hrl. Theódór B. Líndal). Setudómari próf. Ísleifur Árnason í stað hrd. Jónatans Hallvarðssonar. Brot gegn bifreiðalögum. Dómur hæstaréttar. Samkvæmt ástæðum þeim, sem greinir í héraðsdómi, ber að sýkna kærða af broti gegn lögum nr. 33/1935. Frásögn kærða er á þá leið, að hann hafi setið að sumbli 48 aðfaranótt laugardagsins 2. september og orðið þá ofurölvi. Kveðst hann síðan hafa sofið í nokkrar klukkustundir, eða til kl. 17 um daginn. Um kvöldið hafi hann síðan ekið á bifreið sinni, B 2451, austur að Tryggvaskála við Ölfusár- brú. Hann hefur neitað því, að hann hafi drukkið vín frá því snemma á laugardagsmorgun, en játar, að sér hafi í för- inni til Tryggvaskála liðið illa vegna vindrykkjunnar að- faranótt laugardagsins. Blóðsýnishorn var tekið úr kærða milli kl. 4 og 5 aðfaranótt sunnudagsins j. september. Reyndist áfengismagn í blóði hans 1,20%0. Samkvæmt álits- gerð Jóhanns yfirlæknis Sæmundssonar, sem lögð hefur verið fram í hæstarétti, er sennilegt, að áfengismagn í blóði kærða, er hann hóf akstur laugardaginn 2. september, hafi ekki verið undir 1,74%0, og er þá miðað við þá skýrslu kærða, að hann hafi ekki neytt áfengis frá því á laugardags- morguninn og þangað til blóðið var tekið úr honum. Þegar virt eru þau atriði, sem nú voru rakin, og athugaðar eru skýrslur lögreglumanna, að þeir hafi séð merki áfengis- neyzlu á kærða, þá verður að telja, að kærði hafi vegna undanfarinnar neyglu áfengis verið haldinn slíkri þreytu eða sljóleika, að akstur hans laugardagskvöldið 2. septem- ber og aðaranótt sunnudagsins ö. september 1945 varði við 3. mgr. 23. gr. laga nr. 23/1941. Refsing kærða þykir samkvæmt 38. gr. laga nr. 23/1941 hæfilega ákveðin 800 króna sekt til ríkissjóðs, er afplánist 15 daga varðhaldi, ef hún greiðist ekki innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Þá ber og með skírskotun til fyrri brota kærða á áfengis- og bifreiðalögum og samkvæmt 39. gr. bifreiðalaga að svipta kærða leyfi til aksturs bifreiðar ævilangt. Eftir þessum úrslitum ber kærða að greiða allan kostnað sakarinnar, þar með talin laun skipaðs sækjanda í hæsta- rétti, kr. 350.00, og skipaðs verjanda í héraði og fyrir hæsta- rétti, samtals kr. 550.00. Rannsókn máls þessa er ekki svo rækileg sem skyldi. Dómara bar að spyrja lögreglumanninn Bergstein Jónsson nánar og láta hann síðan staðfesta skýrslu sína. Þá hefði átt að spyrja menn þá, sem kærði sat að sumbli með að- 49 faranótt laugardagsins, um vinneyglu þeirra þá og um það, lvenær þeir hættu drykkju. Loks hefði átt að spyrja menn á bifreiðastöð þeirri, er kærði heldur sig á, um akstur hans 2. september og um hátterni hans og hag þann dag. Dómsorð: Kærði, Ingibjartur Helgi Magnússon, greiði 800 króna sekt til ríkissjóðs, og komi 15 daga varðhald í stað sektarinnar, ef hún greiðist ekki innan 4 vikna frá birt- ingu dóms þessa. Kærði skal sviptur leyfi til aksturs bifreiðar ævilangt. Kærði greiði allan kostnað sakarinnar, þar með talin málflutningslaun skipaðs sækjanda í hæstarétti, hæsta- réttarlögmanns Magnúsar Thorlacius, kr. 350.00, og málflutningslaun skipaðs verjanda í héraði og fyrir hæstarétti, hæstaréttarlögmanns Theódórs B. Líndals, samtals kr. 550.00. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur lögregluréttar Reykjavíkur 7. marz 1945. Ár 1945, miðvikudaginn 7. marz, var í lögreglurétti Reykjavíkur, sem haldinn var á skrifstofu sakadómara af fulltrúa hans, Þórði Björnssyni, uppkveðinn dómur í málinu nr. 886/1945: Valdstjórnin gegn Ingibjarti Helga Magnússyni, sem tekið var til dóms 2. f. m. Mál þetta er höfðað að fyrirlagi dómsmálaráðuneytisins af valdstjórnarinnar hálfu gegn Ingibjarti Helga Magnússyni bifreiða- stjóra, til heimilis á Tryggvagötu 6 hér í bæ, fyrir brot gegn áfeng- islögum nr. 33 1935 og bifreiðalögum nr. 23 1941. Kærði er kominn yfir lögaldur sakamanna, fæddur 5. septem- ber 1906 í Reykjavík, og hefur, svo kunnugt sé, sætt eftirtöldum kærum og refsingum: 1929 3%% Sátt, 20 kr. sekt fyrir lögreglubrot. 1930 214 Sátt, 20 kr. sekt fyrir brot gegn bifreiðalögunum. 1930 % Sátt, 15 kr. sekt fyrir lögreglubrot. 1930 %, Sátt, 10 kr. sekt fyrir ofhraða á bifreið. 1930 284, Sátt, 15 kr. sekt fyrir ofhraða á bifreið. 1930 284, Aðvörun fyrir afturljósleysi á bifreið. 1930 1%. Sátt, 15 kr. sekt fyrir ofhraða á bifreið. 1932 27% Sátt, 10 kr. sekt fyrir ofhraða á bifreið. 90 1934 264 Dómur hæslaréttar, 300 kr. sekt og svipting ökuskirteinis i eitt ár fyrir brot gegn áfengislögum og Þifreiðalögum. 1935 114, Sátt, 10 kr. sekt fyrir of hraðan akstur. 1937 1%) Undir rannsókn vegna ökuóhapps. Fellt niður. 1938 44 Sátt, 10 kr. sekt fyrir of hraðan akstur. 1938 % Sátt, 15 kr. sekt fyrir of hraðan akstur. 1938 %o Áminning fyrir brot gegn 7. gr. lögreglusamþykktar Reykjavíkur. 1939 114, Undir rannsókn vegna ökuóhapps. Fellt niður. 1940 #4 Undir rannsókn vegna Ökuóhapps. Fellt niður. 1940 % Undir rannsókn vegna ökuóhapps. Fellt niður. 1940 184, Dómur Jögregluréttar, 300 kr. sekt og sviptur ökuskírteini ævilangt fyrir brot gegn 21. sbr. 39. gr. áfengislaganna og 5. gr. 3. mgr. og 15. gr. sbr. 14. gr. bifreiðalaganna. Málavextir eru þessir: Aðfaranótt 3. september s. 1. var dansleikur haldinn í Tryggva- skála við Ölfusárbrú. Kl. 3.10 um nóttina, er dansleikurinn var úti, voru lögregluþjónarnir Hákon Kristinsson og Bergsteinn Jóns- son staddir við Ölfusárbrúna. Vestan megin við hana stöðvuðu þeir bifreiðina R 2451, sem ekið var í áttina til Reykjavíkur, og báðu stjórnanda hennar, sem var kærði, um að sýna ökuskirteini sitt. Í bifreiðinni var einn farþegi, Sigurður Jónsson bifreiðarstjóri, Baldursgötu 11 hér í bæ. Lögreglubjónarnir álitu kærða undir áhrifum áfengis og tóku hann því fastan. Höfðu þeir hann með sér til Reykjavíkur, þar sem blóðsýnishorn var tekið úr honum. Kákon Kristinsson og Bergsteinn Jónsson hafa báðir borið það. að kærði hafi verið undir áhrifum áfengis við akstur bifreiðar- innar í umrætt skipti. Segir Hákon, að kærði hafi verið með drykkjuraus, reikað örlítið í spori, mæli hans verið óeðlilegt og þvöglulegt, og hafi hann viðurkennt að vera undir áhrifum áfengis. Bergsteinn segir, að framkoma kærða hafi verið ör, augu hans hafi ekki verið eins skýr og í algáðum mönnum, áfengislykt hafi verið úr vitum hans, og hafi hann viðurkennt að hafa neytt áfengis. en ekki tiltekið, hvenær. Hann kveðst ekki hafa séð kærða reika i spori, og hann hafi verið kurteis í framkomu. Þá hafi ekkert at- hugavert verið við akstur kærða og hafi hann hemlað bifreiðina, strax er honum var gefið stöðvunarmerki. Hákon hefur unnið eið að framburði sínum, en Bergsteinn vildi ekki vinna eið að sínum framburði „að svo stöddu“. Kærði skýrir svo frá, að aðfaranótt laugardags 2. september s. |. hafi hann drukkið vín fram undir morgun með kunningjum sínum hér í bænum og orðið mjög ölvaður. Hann hafi svo sofið í nokkrar klukkustundir, eða til kl. 17 um daginn, en siðan farið niður á Bifreiðastöð Íslands og verið þá „timbraður“ og illa fyrir kall- aður. Um kvöldið hafi hann farið með áðurgreindan Sigurð Jóns- öl son Í bifreið sinni, R 2451, sem hann ekur frá Bifreiðastöð Íslands, á dansleik í Tryggvaskála við Ölfusárbrú. Sigurður hafi verið með vin í bifreiðinni og verið eitthvað kenndur. Kærði kveðst hafa farið á dansleikinn, drukkið þar bjór og dansað, en Þeir Sigurður hafi þó ekkert verið saman. Er dansleikurinn var úti, hafi hann hitt Sigurð, þeir farið út í áðurgreinda bifreið og verið nýlagðir af stað, er lögreglumenn hafi stöðvað þá. Kærði neitar því eindregið að hafa verið undir áhrifum áfengis við akstur bifreiðarinnar í þetta skipti og kveðst ekki hafa neytt áfengis frá því snemma á laugardagsmorgun. Hins vegar viður- kennir hann, að sér hafi liðið mjög illa vegna vindrykkjunnar að- faranótt laugardags, og af þeim ástæðum verið búinn að biðja kunningja sinn um að aka bifreiðinni frá Ölfusásbrú til Revkja- víkur. Hafi hann ætlað að bíða eftir þessum kunningja sínum vestan megin Ölvusárbrúar. Kærði neitar Því að hafa viðurkennt að vera undir áhrifum áfengis, er hann var handtekinn. Sigurður Jónsson, sem kveðst hafa fengið kærða til að aka sér héðan úr bænum austur að Ölfusárbrú umrætt kvöld, segist hafa farið á dansleikinn í Tryggvaskála og ekki hitt kærða aftur fyrr en við bifreið hans að dansleiknum loknum. Sigurður kveðst hafa verið með vín í bifreiðinni á austurleiðinni, en fullyrðir, að kærði hafi ekki neytt af því, og kvaðst ekki vita til bess, að hann neytti áfengis í þetta skipti. Hann kveðst ekki hafa veitt kærða svo at- hygli, er þeir lögðu af stað frá Tryggvaskála um nóttina, að hann sæti nokkuð sagt um, hvort hann var þá með víni, en viðurkennir að hafa verið sjálfur undir áfengisáhrifum um kvöldið og nóttina. Lárus Salómonsson og Tryggvi Friðlaugsson lögregluþjónar voru við löggæzlu á dansleiknum í Tryggvaskála. Lárus kvaðst þekkja kærða vel í sjón og hafa séð hann í byrjun dansleiksins við inngangsdyrnar. Hafi það þá ekki leynzt, að hann var undir áhrifum áfengis, og það sézt bæði á andliti hans og hreyfingum, því að hann hafi verið ör. Lárus kveðst hafa setið við hlið kærða í bifreið til Reykjavíkur og hafi annar lögreglu- þjónanna, er handtóku hann, sagt honum, að kærði hefði játað brot sitt. Hafi hann því ekki veitt kærða eins athygli og annars hefði verið, en kveðst þó geta fullyrt, að hann hafi ekki verið, eins og hann eigi að sér að vera. Kærði hafi verið ör, talað meira en venjulega sagt, að það, seim hann hefði drukkið, væri svo litið, spotti sá, er hann hefði ekið, svo stuttur, og hvort mætti ekki þess vegna sleppa þessu alveg, þegar heim kæmi. Tryggvi Friðlaugsson kveðst hafa séð kærða tilsýndar vera að dansa seinni hluta dansleiksins og ekki getað þá betur séð en að hann væri undir áhrifum áfengis. Útlit hans hafi bent til þess, því að hann hafi verið þrútinn í andliti og augu hans verið rauð. Tryggvi kveðst hafa séð kærða, er búið var að handtaka hann, og o2 grunað þá strax, að það væri fyrir að aka bifreið undir áfengis- áhrifum, en hann hafi ekki veitt kærða neina sérstaka athygli og farið í annari bifreið en hann til Reykjavíkur. Hann kvaðst hafa heyrt, að kærði viðurkenndi að hafa verið búinn að neyta áfengis, en svo lítils, að hann hafi beðið um, að málið yrði fellt niður. Kolbeinn Guðnason bifreiðaviðgerðarmaður, til heimilis að Skarði við Ölfusá, hefur borið það, að hann hafi séð kærða, sem hann kannast við, nokkrum sinnum á dansleiknum og talað að minnsta kosti tvisvar sinnum við hann. Seinast hafi hann séð kærða, nokkru áður en dansleikurinn var úti, við bifreið sína og þá búizt við, að hann ætlaði að fara að leggja af stað af dans- leiknum. Hann kveðst ekki hafa getað séð, að kærði væri undir áhrifum áfengis eða hefði neytt þess, og kveðst ekki hafa vitað til þess, að hann hefði gert það. ' Áfengisákvörðun í blóðsýnishorninu úr kærða sýndi, að áfengis- magn þess var 1,25 af þúsundi. Bergsteinn Jónsson byggir þá fullyrðingu sína, að kærði hafi verið undir áfengisáhrifum, aðeins á því, að framkoma hans hafi verið ör, augu hans ekki verið eins skýr og í algáðum mönnum og að áfengislykt hafi lagt úr vitum hans. Lárus Salómonsson segir, að í byrjun dansleiksins hafi það ekki leynzt, að kærði hafi verið undir áhrifum áfengis, sem hafi bæði sézt á andliti hans og hreyfingum, því að hann hafi verið ör, en þó að hann sæti við hlið kærða í bifreið til Reykjavkur, segir hann ekki meira um ástand hans þá en að hann hafi ekki verið, eins og hann eigi að sér að vera, aðallega talað meira og verið ör. Tryggvi Friðlaugs- son kveðst hafa séð kærða, en aðeins tilsýndar seinni hluta dans- leiksins, er hann var að dansa, og ekki getað betur séð en að kærði væri undir áfengisáhrifum. Hafi útlit hans bent til þess, því að hann hafi verið þrútinn í andliti, og augu hans verið rauð. Tryggvi kveðst ekki hafa veitt kærða neina sérstaka athygli, er búið var að handtaka hann. Kolbeinn Guðnason kveðst hafa séð kærða seinast, nokkru áður en dansleikurinn var úti, og ekki getað séð, að hann hefði neytt áfengis. Þegar þess er sérstaklega gætt, að Bergsteinn Jónsson, sem var annar þeirra lögregluþjóna, sem stöðvuðu kærða í akstri bifreið- arinnar, hefur ekki viljað vinna eið að framburði sinum, að Lárus Salómonsson, sem sat við hlið kærða til Reykjavíkur, treystir sér ekki til að fullyrða, að hann hafi þá verið undir áfengisáhrifum. þó að hann segi, að það hafi ekki leynzt i byrjun dansleiksins, að einkenni þau, er lögregluþjónarnir, að undanteknum Hákoni Kristinssyni, byggja þá skoðun sína, að kærði hafi verið undir áfengisáhrifum á; eru ekki ótvíræðari en þau, er áður greinir, og loks að samkvæmt áfengismagninu í blóðsýnishorninu úr kærða eru litlar líkur fyrir því, að hann hafi verið undir áfengisáhrif- 53 um, þykir ekki gegn eindregnum mótmælum hans örugg sönnun fram komin fyrir því, að hann hafi ekið bifreiðinni R 2451 undir áhrifum áfengis í umrætt skipti. Þá hefur ekkert komið fram í málinu, er sýni, að kærði hafi verið haldinn slíkri þreytu og sljó- leika, að hann hafi ekki getað á tryggilegan hátt stjórnað bifreið. inni, heldur hefur annar þeirra lögreglumanna, er stöðvuðu bifreið hans, borið það, að ekkert athugavert hafi verið við akstur hans. Verður því að sýkna kærða af kæru valdstjórnarinnar í máli þessu, og ber þá að greiða úr ríkissjóði allan kostnað sakarinnar, þar með talin málsvarnarlaun skipaðs verjanda hans, Theódórs B. Líndals hæstaréttarlögmanns, kr. 400.00. Sókum sérstakra anna við önnur dómstörf hefur nokkur drátt- ur orðið á uppkvaðningu dóms þessa. Rekstur málsins hefur verið vítalaus. Því dæmist rétt vera: Kærði, Ingibjartur Helgi Magnússon, skal vera sýkn af kæru valdstjórnarinnar í máli þessu. Allur kostnaður sakarinnar greiðist úr ríkissjóði, þar með talin málsvarnarlaun skipaðs verjanda kærða, Theódórs B. Líndals hæstaréttarlógmanns, kr, 400.00. Miðvikudaginn 6. febrúar 1946. Nr. 135/1945. Réttvísin (Hrl. Ragnar Ólafsson) gegn Vernharði Eggertssyni (Hrl, Gunnar J. Möller). Þjófnaður. Dómur hæstaréttar. Með skirskotun til forsendna hins áfrýjaða dóms ber að staðfesta hann. Ákærði greiði allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin málflutningslaun skipaðs sækjanda og verjanda fyrir hæstarétti, 200 krónur til hvors. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur skal vera óraskaður. Ákærði, Vernharður Eggertsson, greiði allan áfrýj- unarkostnað sakarinnar, þar með talin málflutnings- laun od skipaðs sækjanda og verjanda fyrir hæstarétti, hæstaréttarlögmannanna Ragnars Ólafssonar og Gunn- ars J. Möllers, 200 krónur til hvors. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur aukaréttar Reykjavíkur 22. september 1945. Ár 1945, laugardaginn 22. september, var Í aukarétti Reykja- vikur, sem haldinn var í hegningarhúsinu af Bergi Jónssyni saka- dómara, uppkveðinn dómur í málinu nr. 2439/1945: Réttvisin gegn Vernharði Eggertssyni, sem tekið var til dóms sama dag. Mál þetta er af réttvísinnar hálfu höfðað gegn Vernharði Egg- ertssyni verkamanni, til heimilis í skála nr. 12 við Þóroddsstaði hér í bænum, fyrir brot gegn XXVI. kafla almennra hegningarlaga nr. 19 12. febrúar 1940. Ákærði er kominn yfir lögaldur sakamanna, fæddur 4. desem- ber 1909, og hefur sætt þessum kærum og refsingum: 1925 1931 1931 1931 1931 1932 1932 1932 1932 1932 1933 1933 1934 254 2% 2% 710. 2%0 108 1% 204 . % 4. 136 16 23% Aðvörun fyrir ölvun og 3 krónur í skaðabætur. Dæmdur í aukarétti Reykjavíkur eftir 6. gr. laga nr. 51/1928 í 20 daga fangelsi við venjulegt fangaviðurværi, skilorðsbundið (fyrir þjófnað). Sætt, sekt 50 krónur fyrir ölvun á almanna færi. Sætt, sekt 100 krónur fyrir ölvun á almannafæri. Dæmdur í aukarétti Reykjavíkur eftir 8. gr. laga ne. 51/1928 í 4 mánaða fangelsi við venjulegt fangaviðurværi. Sætt, sekt 50 kr. fyrir ölvun á almannafæri. Sætt, sekt 50 kr. fyrir ölvun á almannafæri. Sætt, sekt 50 kr. fyrir ölvun á almannafæri. Dómur aukaréttar Reykjavíkur, 6 mánaða fangelsi við venjulegt fangaviðurværi fyrir ölvun og þjófnað. Sætt, sekt 75 kr. fyrir ölvun á almannafæri. Dómur aukaréttar. Reykjavíkur, betrunarhússvinna í 1 ár fyrir innbrotsþjófnað og sreiði in solidum 362 kr. í skaða- bætur. Dómur aukaréttar Reykjavíkur, fangelsi við venjulegt fangaviðurværi í 3 mánuði, 500 kr. sekt og 40 krónur skaðabætur fyrir brot gegn hegningarlögunum, áfengis- lögunum og bifreiðalögunum. Dómur hæstaréttar í sama máli, 7% 1934, fangelsi við venjulegt fangaviðurværi í 4 mánuði og 40 krónur skaðabætur fyrir brot gegn 238. gr. hegningarlaganna m. m. Dómur hæstaréttar, 14 mánaða betrunarhússvinna fyrir brot gegn 8. ér. laga nr. 61 frá 1928, sbr. 231. gr. hinna 1935 1936 1938 1938 1938 1938 * 1938 1938 1938 1938 * 1938 í 1939 1939 * 1940 1940 ' 1941 1941 1941 1942 1943 1944 4944 1944 1944 1944 1944 1944 1945 1945 1945 1945 1945 1945 í 1945 1945 1945 : 1945 3 1% 2 % 154 28 öð alm. hegningarlaga frá 25. júní 1869, sbr. 46. gr. og 63. gr. sömu laga. Dómur aukaréttar Reykjavíkur, 8 mánaða betrunarhúss- vinna fyrir brot gegn 8. gr. laga nr. 51 1928 o. fl. Sætt, 25 kr. sekt fyrir ölvun og óknytti á almannafæri. Dómur aukaréttar Reykjavíkur, 1 árs betrunarhússvinna fyrir þjófnað. Kærður fyrir ölvun innanhúss. Látið falla niður. Sætt, 25 kr. sekt fvrir ölvun á almannafæri. Sætt, 25 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. Sætt, 25 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. Sætt, 25 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. Kærður fyrir að hafa tekið náttból í bil. Látið niður falla. Kærður fyrir ólvun innanhúss. Látið falla niður. Sátt, 25 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. Áminning fyrir hávaða og óspekiir á almannafæri. Kærður fyrir óspektir, afgreitt til bæjarfógetans á Akur- eyri með beiðni um að senda málið sýslumanni Stranda- sýslu. Sátt, 25 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. Sátt, 25 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. Sátt, 25 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. Sátt, 25 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. Sátt, 25 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. Dómur aukaréttar Reykjavíkur, 15 mánaða fangelsi og sviptur kosningarétti og kjörgengi fyrir þjófnað. Sátt, 50 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. Kærður fyrir ölvun innanhúss. Fellt niður. Sátt, 50 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. Sátt, 50 kr. sekt fyrri ölvun á almannafæri. Sátt, 50 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. Sátt, 50 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. a = - mv Sátt, 50 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. Sátt, 50 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. Sátt, 50 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. Sátt, 50 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. Sátt, 50 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. Sátt, 50 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. Sátt, 75 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. Sátt, 50 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. Sátt, 100 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. Sátt, 50 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. Sátt, 75 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. Sátt, 50 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. - % 56 1945 2% Sátt, 50 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 1945 % Sátt, 50 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 1945 % Sátt, 50 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 1945 % Sátt, 50 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 1933 304, Vestmannaeyjar: Dómur 14 mánaða betrunarhússvinna fyrir ítrekaðan innbrotsþjófnað. Staðfest í Hæstarétti ?%, 1934. 1931 % Siglufjörður: 50 kr. sekt fyrir götuóspektir og áflog. 1939 2840 Strandasýsla: Dómur aukaréttar, 10 daga fangelsi við venjulegt fangaviðurværi og 100 kr. sekt fyrir brot gegn 205. gr. hegningarl., 18. sbr. 38. gr. áfengislaganna nr. 33 1935 og 78. sbr. 96. gr. lögreglusamþykktar Reykjavíkur. 1943 % Keflavík: Sátt, 25 kr. sekt fyrir brot á 18. gr. laga nr. 33 1935. Sumpart með eigin játningu ákærða og sumpart með fram- burðum vitna og öðrum gögnum er sannað, að hann fór hinn 19. þ. m. ölvaður inn í forstofu í verzlunarhúsi Ragnars Blöndals h/f hér í bæ og tók þar í heimildarleysi frakka, sem í var óframseld tékkávisun, að upphæð kr. 439.80, og hafði á brott með sér, en skildi eftir mjög lélegan frakka sinn. Í frakkanum, sem hann tók, mun auk ávísunarinnar hafa verið einn reikningur og eitthvað smádót. Ákærði fór með frakkann inn í veitingastofu eina hér í bænum og hitti þar menn, er hann þekkti. Einn þessara manna fékk tékkávisunina í hendur og fór ásamt öðrum mannanna með hana í Sparisjóð Reykjavíkur og nágrennis, en á hann var hún stiluð, og ætlaði að fá hana greidda, en það fékkst ekki. Óvíst er, hvort ákærði stuðlaði að þessari för með ávísunina. Frakkinn og ávísunin hafa komizt til skila, en reikningurinn og smádótið ekki, hafi það verið í frakkanum. Skaðabhótakrafa hefur eigi fram komið. Með töku frakkans hefur ákærði gerzt brotlegur við 244. gr. almennra hegningarlaga, og þykir refsing hans með tilliti til fortiðar hans hæfilega ákveðin fangelsi í 6 mánuði. Ákærði hefur verið í gæzluvarðhaldi frá 20. þ. m., og samkvæmt 76. gr. hegningarlaganna ber að ákveða, að það komi til frádráttar refsingunni. Samkvæmt 68. gr. 3. mgr. hegningarlaganna ber að ákveða, að ákærði skuli frá birtingu dóms þessa sviptur kosningarrétti og kjörgengi til opinberra starfa og annarra almennra kosninga. Ákærða ber að dæma til greiðslu alls sakarkostnaðar. Rekstur málsins hefur verið vítalaus. t Því dæmist rétt vera: Ákærði, Vernharður Eggertsson, sæti fangelsi 6 mánuði. Gægluvarðhald ákærða komi til frádráttar refsingunni. ð7 Ákærði er frá birtingu dóms þessa sviptur kosningarétti og kjörgengi til opinberra starfa og annarra almennra kosninga. Ákærði greiði allan kostnað sakarinnar. Dómi þesum skal fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Föstudaginn 8. febrúar 1946. Nr. 98/1945. Valdstjórnin (Hrl. Gústav A. Sveinsson) gegn Gústav Straumberg Karlssyni (Hrl. Garðar Þorsteinsson). Brot gegn lögum nr. 62/1915 og rgj. nr. 48/1920. Dómur hæstaréttar. Samkvæmt 8. gr. hafnarlaga fyrir Akureyrarkaupstað nr. 62/1915 skulu takmörk hinnar löggiltu hafnar Akur- eyrar ákveðin með reglugerð. Í 1. gr. hafnarreglugerðar fyrir nefndan kaupstað nr. 48/1920 er svo kveðið á, að höfnin takmarkast að norðan af beinni línu, er hugsast dregin úr yzta Glerárós í Geldingsá. Innan nefndrar línu takmarkast hún af landinu umhverfis fjarðarbotninn á alla vegu. Kærði skaut kóp þann, er í málinu greinir, innan tak- marka hafnarinnar, og hefur hann með því gerzt brotlegur við 6. gr. hafnarreglugerðarinnar, sbr. auglýsing nr. 96/1944 og 14. gr. laga nr. 62/1915. Hins vegar er ekki heimild til að dæma kærða samkvæmt lögreglusamþykkt fyrir Akureyrar- kaupstað og ber að sýkna hann fyrir brot á henni. Refsing kærða þykir samkvæmt 47. gr. hafnarreglugerðar nr. 48/1920 og 14. gr. laga nr. 62/1915 hæfilega ákveðin 50 króna sekt til hafnarsjóðs Akureyrar, og aflpánist hún 2 daga varðhaldi, ef hún greiðist ekki innan 4 vikna frá birt- ingu dóms þessa. Eftir þessum úrslitum ber að dæma kærða til að greiða allan kostnað sakarinnar, þar með talin málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns í héraði, kr. 150.00, og málflutnings- laun skipaðs sækjanda og verjanda fyrir hæstarétti, kr. 300.00 til hvors. öð Dómsorð: Kærði, Gústav Straumberg Karlsson, greiði 50 króna sekt til hafnarsjóðs Akureyrarkaupstaðar, og afplánist hún 2 daga varðhaldi, ef hún greiðist ekki innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Kærði greiði allan kostnað sakarinnar, þar með talin málsvarnarlaun skipaðs verjanda hans í héraði, hér- aðsdómslögmanns Jóns Sveinssonar, kr. 150.00, og málflutningslaun skipaðs sækjanda og verjanda fyrir hæstarétti, hæstaréttarlögmannanna Gústavs A. Sveins- sonar og Garðars Þorsteinssonar, kr. 300.00 til hvors. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur lögregluréttar Eyjafjarðarsýslu og Akureyrar 5. apríl 1945. Mál þetta er af valdstjórnarinnar hálfu höfðað með stefnu. út- gefinni 9. f. m., gegn Gústav Karlssyni, Hafnarstræti nr. 2, Akur- eyri, fyrir brot á lögreglusamþykkt Akureyrarkaupstaðar, sbr. aus- lýsing um breytingu á hafnarreglugerð fyrir Akureyrarbæ frá 19. júní 1944, til hegningar, greiðslu iðgjalda og málskostnaðar. Atvik málsins eru þessi: Um kl. 11,30 árdegis 5. f. m. heyrðist skothvellur frá bát, sem var við austurlandið hér á höfninni milli Veigastaða og Varðgjár. Lögreglan hafði gætur á bátnum, og er hann kom að landi, var í honum nýskotinn kópur, enda hefur kærði, Gústav Karlsson, kann- azt við, að hann hafi skotið kópinn í Veigastaðalandi, en færir sér til málsbóta, að þurrt land verði um fjöru, þar sem hann skaut selinn, hringanór, og að Eiríkur nokkur, sem býr með föður sín- um á Veigastöðum, hafi heimilað honum að skjóta undan Veiga- staðalandi. Samkvæmt 6. gr. lögreglusamþykktarinnar, sbr. auglýsingu dómsmálaráðuneytisins nr. 119 4. ágúst 1944, er öll veiði með skot- um bönnuð innan takmarka hafnarinnar, en samkvæmt hafnar- reglugerð fyrir Akureyrarkaupstað frá 20. júní 1920, 1. gr., tak- markast Akureyrarhöfn að norðan af beinni línu, sem hugsast dregin frá ytri Glerárós í Geldingsá, og innan nefndrar linu tak- markast hún af landinu umhverfis fjarðarbotninn á alla vegu. Þá má geta þess, að í 6. gr. greindrar hafnarreglugerðar var veiði með skotum bönnuð 200 metra frá landi út á Pollinn, en þessu ákvæði var breytt þannig með auglýsingu atvinnu- og samgöngu- 59 málaráðuneytisins frá 19. júní 1944, að veiði með skotum er bönn- uð innan takmarka hafnarinnar. Ofangreind ákvæði eru ljós, og þar sem kærði skaut selinn langt fyrir innan takmarkalínu hafnarinnar, virðist það ekki geta losað kærða við ábyrgð, enda þótt rétt væri, að mjög grunnt hafi verið, þar sem hann skaut selinn. Þá lítur rétturinn svo á, að það sé aug- ljóst, að landeigandinn geti ekki heimilað veiði með skotum innan takmarka hafnarinnar. Með dómi, gengnum hér fyrir lögreglurétti 8. febrúar s. l., var kærði dæmdur fyrir brot á 6. gr. lögreglusamþykktar Akureyrar, selsdráp, í 100 kr. sekt til Akureyrarbæjar auk málskostnaðar. Fyrir brot á framangreindum ákvæðum 6. gr. lögreglusam- þykktarinnar, sbr. auglýsing um breyting á hafnarreglugerð fyrir Akureyrarkaupstað frá 19. júní 1944, nr. 96, greiði kærði í sekt til Akureyrarbæjar kr. 100.00, en verði sektin eigi greidd innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa, komi í staðinn 3 daga varðhald. Selurinn, er kærði skaut, var virtur á kr. 15.00, og skal þessi upphæð renna í bæjarsjóð Akureyrar samkvæmt 97. gr. lögreglu- samþykktarinnar. Kærði greiði allan af sökinni leiðandi kostnað, þar með talin málsvarnarlaun til skipaðs talsmanns, hérðsdómslögmanns Jóns Sveinssonar, er þykja hæfilega ákveðin kr. 100.00. Rekstur málsins hefur verið vítalaus. Því dæmist rétt vera: Kærði, Gústav Karlsson, greiði 100 króna sekt til bæjar- sjóðs Akureyrar, og komi 3 daga varðhald í stað sektarinnar, verði hún ekki greidd innan fjögra vikna frá birtingu dóms þessa. Þá greiði kærði verð selsins, 15 krónur, til bæjarsjóðs. Loks greiði kærði allan sakarkostnað, þar á meðal kr. 100.00 til skipaðs talsmanns, hdl. Jóns Sveinssonar. Dómi þessum skal fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. 60 Mánudaginn 11. febrúar 1946. Nr. 112/1945. Ottó Jörgensen, Þóroddur Guðmundsson, Kristján Sigtryggsson, Guðbrandur Magnús- son og Óskar Garibaldason (Hrl. Ragnar Ólafsson) gegn Jóhanni Þorvaldssyni, Hjörleifi Magnússyni, Haraldi Gunnlaugssyni, Jónasi Jónassyni, Halldóri Kristinssyni, Kristjáni Sigurðssyni og Skafta Stefánssyni og gagnsök. (Hrl. Egill Sigurgeirsson). Innsetningarmál. Samvinnufélög. Dómur hæstaréttar. Aðaláfrýjendur, sem skotið hafa máli þessu til hæstaréttar með stefnu 7. september 1945, krefjast þess, að hinn áfrýi- aði úrskurður og innsetningargerð verði úr gildi felld og sagnáfrýjendum dæmt að greiða þeim málskostnað bæði í héraði og fyrir hæstarétti. Gagnáfrýjendur, sem að fengnu áfrýjunarleyfi 30. janúar 1946, hafa skotið málinu til hæstaréttar með stefnu sama dag, hafa krafizt þess, að hinn áfrýjaði úrskurður verði stað- festur og að aðaláfrýjendur verði dæmdir til að greiða þeim málskostnað in solidum fyrir hæstarétti. Svo sem nánar er lýst í hinum áfrýjaða úrskurði, greinist Kaupfélag Siglfirðinga í 4 deildir samkvæmt heimild í 19. gr. laga um samvinnufélög nr. 46/1937. Dagana 1.—5. júní 1945 voru haldnir fundir í deildum og þar kosnir fulltrúar og vara- fulltrúar til setu á aðalfundi kaupfélagsins í samræmi við ákvæði nefndrar greinar samvinnulaganna og samþykktir I:aupfélagsins. Voru 63 aðalfulltrúar kjörnir og 31 varafull- írúi. Auglýst var með þeim hætti, sem boðið er í sam- þykktum kaupfélagsins, að aðalfundur skyldi haldinn 7. júní 1945. Á þann aðalfund komu, eftir því sem bókað er, 59 fulltrúar, en 61 voru viðstaddir atkvæðagreiðslu síðar á fundinum. Virðast þeir allir hafa verið teknir gildir fund- armenn. Á þessum tíma höfðu risið deilur og ýfingar innan 61 félagsins vegna ýmissa framkvæmda, er stjórn kaupfélags- ins hafði staðið að, og í þremur deildum kaupfélagsins höfðu hlotið kosningu fulltrúar, sem andvígir voru stjórn kaupfélagsins og töldu, að ýmsar gerðir hennar væru kaup- félaginu mjög óhagkvæmar og fjárhagslega hættulegar. Þá litu þeir svo á, að stjórnin hefði ráðizt í framkvæmdir, sem lægju fyrir utan markmið og verkahring kaupfélagsins. Á aðalfundinum kom upp sundurþykkja milli meirihluta fulltrúa og formanns kaupfélagsins, sem fundarstjórn hafði á hendi. Var því á fundinum borin upp tillaga um að fresta honum til 10. s. m. og fela framkvæmdarstjóra og stjórn „að auglýsa fundinn af nýju“ og geta þess í fundarboði, að bornar yrðu fram tillögur um breytingar á samþykktum fé- lagsins. Fundarstjóri leitaði einungis atkvæða um frestun fundar, en neitaði gegn vilja fundarmanna að bera undir at- kvæði tillöguna að öðru leyti. Svo synjaði hann og fundar- Imönnum þess að ganga til atkvæða um framkomna tillögu um takmörkun á valdi stjórnarinnar. Leiddi þessi fundar- stjórn til þess, að einungis 15 fulltrúar greiddu atkvæði un fundarfrestun, en aðrir fulltrúar greiddu ekki atkvæði. Var fundinum síðan frestað. Hinn 10. s. im. var aðalfundur settur af nýju. 63 fulltrúar virðast hafa verið á fundi þessum. Á fundinum var lögð fram tillaga til dagskrár, þar sem 44 fulltrúar víttu fundarstjórn formanns stjórnar kaupfélagsins og samþykktu að kjósa ann- an fundarstjóra þegar í stað. Formaður, sem enn var í sæti fundarstjóra, neitaði að bera tillögu þessa undir atkvæði. Kvaddi þá einn fulltrúa, Bjarni Jóhannsson, sér hljóðs, las tillöguna upp, leitaði atkvæða fulltrúanna um hana og nefndi tvo fulltrúa til að telja atkvæði. Samkvæmt þeirri talningu var tillagan samþykkt með 44 samhljóða atkvæðum. Því næst lét Bjarni fulltrúa ganga til atkvæða um kosningu fundarstjóra, og var Jóhann Þorvaldsson kjörinn fundar- stjóri með 43 atkvæðum. Það verður að líta svo á, að formaður kaupfélagsstjórnar hafi ranglega synjað að bera undir atkvæði áðurgreindar tillögur, sem fram komu 7. júni, svo og tillögu þá um kosn- ingu annars fundarstjóra, sem þegar er greind og fram kom 62 á fundinum 10. júni. Þar sem formanni kaupfélagsstjórnar hafði farið fundarstjórn svo illa úr hendi og hann ekki gætt réttra reglna, þá var kosning nýs fundarstjóra heimil. Meira en tveir þriðju hlutar allra þeirra fulltrúa, sem á fundi voru, greiddu því atkvæði að skipta um fundarstjóra. Af hendi sagnáfrýjenda hefur því verið haldið fram, að ekki verði mark tekið á atkvæðagreiðslu þessari bæði sökum þess, að í mesta lagi 38 fullgildir fulltrúar hafa samþvkkt að skipta um fundarstjóra, og vegna þess að talning atkvæða hafi ekki verið framkvæmd með nægilega öruggum hætti. Af skjöl- um málsins virðist mega álykta, að 63 fulltrúar hafi komið á fund þenna. Af þeim 44 fulltrúum, sem guldu því atkvæði að skipta um fundarstjóra, voru, að því er ætla má, 12 vara- fulltrúar. Nú er svo kveðið á í 5. gr. reglna um kosningu deildarstjórna og fulltrúa fyrir kaupfélagið, að varamenn taki sæti aðalmanna í forföllum þeirra eftir atkvæðamagni. Þessu ákvæði hafði verið beitt þannig, að vanti aðalfulltrúa á fund, hefur verið ekinn gildur varanaður, sem komið hefur úr sömu deild, og það jafnvel þótt annar varamaður, er fjarverandi var, kynni að hafa meira atkvæðamagn. Var ug á sjálfum fundinum 10. júní ekki hreyft athugasemdum við setu varamanna þar. Ber því að meta öll atkvæðin gild. Ekkert er fram komið í málinu, er sanni það, að atkvæða- greiðslan á fundinum 10. júní hafi verið ógreinileg eða taln- ingu atkvæða þar ábótavant. Tók nú Jóhann Þorvaldsson við fundarstjórn, voru fund- arritarar kosnir, og hélt fundurinn áfram um stund í sama fundarsal, án þess að fulltrúar þeir, sem í minnihluta voru, vildu hlíta valdi meirihluta. Varð af þessu truflun á fund- inum, og leiddi af þvi, að hinn nýkjörni fundarstjóri og 42 fulltrúar, er virðast hafa greitt honum atkvæði, fóru í önn- ur salarkynni í sama húsi, héldu fundinum þar áfram og afgreiddu þar ýmis mál, en einn fulltrúi úr hópi meirihluta vék af fundi. Var þar á fundinum m. a. gerð ályktun um, að kaupfélagsstjórninni væri óheimilt að gera bindandi sam- þykktir fyrir félagsins hönd nema með samþykki meiri- hluta fulltrúa, þar til aðalfundi væri lokið. Loks var sam- þykkt að fresta aðalfundinum af nýju til 21. júní og fela 63 framkvæmdarstjóra og fundarstjóra að boða með auglýs- ingu til þess fundar, þar sem getið særi, að á fundinum yrði tekin til meðferðar tillaga til breytinga á samþykktum fé-- lagsins, er fram kom á fundinum 10. júní og þar var útbýtt, áður fulltrúar meirihlita og minnihluta skildu, en tillaga þessi miðaði að því, að stjórn félagsins skyldi skipuð 7 mönnum, kosnum á aðalfundi, í fyrsta skipti á aðalfundi 1945. Þá skyldi og kjósa 3 varamenn. Kjörtími aðalmanna skyldi vera 4 ár, þó þannig, að úr stjórn þeirri, sem fyrst væri kosin, gengi einn maður eftir eitt ár og síðan tveir á ári. Víkur nú sögunni að fulltrúum minnihlutans. Eftir að fundarstjóri og fulltrúar meirihluta höfðu vikið úr sal þeim, þar sem fundurinn 10. júní var settur, hélt formaður kaup- félagsstjórnar, og 18 fulltrúar með honum þar fundi áfram og töldu sig afgreiða þar ýmis mál. En þar sem samkoma meirihlutans var samkvæmt því, sem að framan er lýst, lög- mætur og ályktunarfær aðalfundur, verður samkoma minni- hlutans ekki skoðuð aðalfundur að lögum. Næst gerist það, að þeir aðaláfrýjendurnir Ottó Jörgen- sen, Guðbrandur Magnússon, Þóroddur Guðmundsson og Kristján Sigtryggsson, sein voru í stjórn kaupfélagsins, serðu hinn 16. júní ályktun kaupfélagsstjórnar um að reka úr félaginu 29 fulltrúa meirihlutans. Hinn 18. s. m. gerðu og aðaláfrýjendurnir Guðbrandur Magnússon, Þóroddur Guð- mundsson, Kristján Sigtryggsson og Óskar Garíbaldason enn ályktun kaupfélagsstjórnar að reka úr félaginu alls 41 félagsmann. Brottrekstur fulltrúanna var rökstuddur með því, að þeir hefðu gerzt brotlegir við samþykktir félags- ins og fundarsköp með hátterni sínu á aðalfundi. Brottrekst- ur fulltrúanna var algerlega ólögmætur, þar sem þeir fóru löglega með æðsta vald í kaupfélaginu, svo sem áður er rakið. Þá var og ólögleg gegn vilja aðalfundarins boðun funda í þremur deildum kaupfélagsins svo og fundir deild- anna 18. og 19. júní, enda komu á deildafundi þessa ein- ungis 73 af 460 deildamönnum, og á engan fundinn kom einn þriðji deildamanna, sbr. 6. gr. reglna um kosningu deildarstjórna og fulltrúa kaupfélagsins og 2. gr. fundar- skapa félagsins. 6d Samþykkt var og tilkynnt á aðalfundinum 10. júní að fresta fundarstörfum til 21. júní. Fullvist má telja eftir gögnum málsins, að bæði fulltrúum og félagsmönnum hafi 11. júní verið kunnugt, að aðalfundi skyldi haldið áfram 21. júní og að á dagskrá væri tillaga sá til breytinga á sam- Þþykktum félagsins, er útbýtt var á fundinum 10. júní, áður meiri og minnihlutinn skildu. Á aðalfundinum 21. júní var samþykkt með 46 samhljóða atkvæðum greind breyting á samþykktum félagsins, og fór samkvæmt því fram kosning 7 manna í stjórn félagsins og þriggja varamanna. Hlutu sagnáfrýjendur í máli þessu kosningu í stjórn kaupfélags- ins, svo sem greinir í úrskurði fógeta. Þar sem ósamþykki aðaláfrýjenda og fulltrúa þeirra, er með meirihlutavald fóru á aðalfundi, var orðið svo mikið, að loku var skotið fyrir samstarf þeirra á milli, og þar sem aðaláfrýjendur höfðu ekki virt lögmætar ályktanir aðalfundarins og auk þess á ólögmætan hátt gert tilraun til að reka fulltrúana, þá þykir 20. gr. samvinnulaga nr. 46/1937 ekki hafa verið því til fyrirstöðu, að kosin væri ný stjórn á fundinum 21. júní. Samkvæmt þessu þykir bera að staðfesta hinn áfrýjaða úrskurð. Eftir þessum úrslitum þykir rétt, að aðaláfrýjendur gréiði in solidum gagnáfrýjendum málskostnað fyrir hæstarétti, sem þykir hæfilega ákveðinn kr. 2000.00. Dómsorð: Hinn áfrýjaði úrskurður á að vera óraskaður. Aðaláfrýjendur, Ottó Jörgensen, Þóroddur Guð- mundsson, Kristján Sigtryggsson, Guðbrandur Magnús- son og Óskar Garíbaldason, greiði in solidum gagn- áfrýjendum, Jóhanni Þorvaldssyni, Hjörleifi Magnús- syni, Haraldi Gunnlaugssyni, Jónasi Jónassyni, Halldóri Kristinssyni, Kristjáni Sigurðssyni og Skafta Stefáns- syni, kr. 2000.00 í málskostnað fyrir hæstarétti. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. 65 Úrskurður fógetaréttar Siglufjarðar 6. september 1945. Í bréfi, dagsettu 11. júli 1945, fóru gerðarbeiðendur í máli þessu, stjórn Kaupfélags Siglfirðinga, kosin 21. júní 1945, Þeir Jóhann Þorvaldsson barnakennari, Hverfissötu 4, Hjörleifur Magnússon bæjarfógetafulltrúi Hólavegi 25, Haraldur Gunnlaugsson skipa- smiður, Túngötu 25, Jónas Jónasson verkstjóri, Lindargötu 17, Halldór Kristinsson héraðslæknir, Aðalgötu 8, Kristján Sigurðsson verkstjóri, Eyrargötu 6, og Skafti Stefánsson útgerðarmaður, Snorragötu 7, allir á Siglufirði, þess á leit við bæjarfógetann á Siglufirði, að hann setti þá með beinni fógetagerð inn í öll um- ráð bóka og eigna Kaupfélags Siglfirðinga sem lögmæta stjórn 'té- lagsins, en um þau höfðu gerðarþolar, áður kosin stjórn Kaup- félags Siglfirðinga, þeir Ottó Jörgensen símstjóri og Póstafgreiðslu- maður, Suðurgötu 36, Þóroddur Guðmundsson alþingismaður, Eyrargötu 12, Kristján Sigtryggsson húsgagnasmiður, Vetrarbraut 17, Guðbrandur Magnússon kennari, Grundargötu 16, og Óskar Garibaldason skrifstofumaður, Hvanneyrarbraut 25, allir á Siglu- firði, neitað gerðarbeiðendum. Var málið fyrst tekið fyrir í fó- getarétti Siglufjarðar 14. júli 1945, en því réttarhaldi lauk á þann veg, að hinn reglulegi fógeti kvað upp úrskurð um, að hann viki sæti í málinu. Hinn 18. júlí 1945 skipaði dómsmálaráðherra Gunnar A. Pálsson lögfræðing í Reykjavík setufógeta í málið. Hefur hann því farið með það að öllu leyti, síðan hinn reglulegri fógeti vék „sæti, og þá einnig kveðið upp úrskurð þenna. Að undangenginni gagnasöfnun og öðrum venjulegum undirbún- ingi, var mál þetta munnlega flutt í fógetarétti Siglufjarðar dagana 21. og 22. ágúst 1945 og að því loknu tekið til úrskurðar. Réttarkröfur gerðarbeiðenda eru þær, að þeir verði með inn- setningargerð settir inn í öll umráð bóka og eigna Kaupfélags Sigl- firðinga sem lögmæt stjórn þess, allt á þeirra ábyrgð, og að gerðar. bolum verði gert að greiða þeim málskostnað eftir mati fógeta- réttarins. Réttarkröfur gerðarþola ern þær, að synjað verði um hina um- beðnu innsetningargerð og að þeim verði úrskurðaður hæfilegur málskostnaður eftir mati réttarins. Enn fremur krefjast gerðar- þolar hæfilegrar tryggingar frá gerðarbeiðendum, verði bin um. beðna innsefningargerð framkvæmd. Þess skal getið, að í fyrstu beindu gerðarbeiðendur máli þessu og gegn kaupfélagsstjóra Kaupfélags Siglfirðinga, en í réttarhaldi 24. júlí 1945 féll umboðsmaður þeirra frá því. Gerðarbeiðendur skýra svo frá málavöxtum, að frá aðalfundi Kaupfélags Siglfirðinga, héreftir skammstafað KF.S., sem hald- inn var dagana 27. april og 7. mai 1944, hafi stjórn félagsins verið bannig skipuð: Ottó Jörgensen gerðarþoli formaður, Þóroddur ð 66 Guðmundsson gerðarþoli varaformaður, Guðbrandur Magnússon gerðarþoli ritari, Kristján Sigtryggsson gerðarþoli meðstjórnandi og Kristján Sigurðsson gerðarbeiðandi meðstjórnandi. Séu þeir Ottó, Þóroddur og Kristján Sigtryggsson allir fylgismenn Sósíal- istaflokksins og hafi þeir því saman myndað meirihluta í stjórn- inni. Meirihluta þessum hafi þeir náð með því að smala fólki, er beim fylgdi, í félagið fyrir aðalfundinn 1944. Eftir að stjórnar- meirihluti þessi hafi tekið við völdum í félaginu, hafi hann brátt farið að gera ýmsar ráðstafanir, er hafi verið þess eðlis, að meiri- hluti félagsmanna hafi fyllzt óánægju og gremju í hans garð, og einnig hafi komið í ljós, að rekstur og rekstrarútkoma félagsins hafi verið þannig, að ekki hafi verið við unandi. Enn fremur hafi framkoma formanns stjórnarinnar í ýmsu verið slík, að óhæf verði að teljast. Það, sem gerðarbeiðendur telja einkum ámælisvert hjá stjórn- inni eða meirihluta hennar og við framkomu formanns stjórnar- innar fyrir aðalfundinn 1945, verður nú rakið í stuttu máli. Skýra gerðarbeiðendur frá því, svo sem nú greinir: 1. Kaupfélagið eigi 18 þúsund króna hlutabréf í h/f Gilslaug, en það félag mun vera stofnað á árinu 1942. Félag þetta hafi á sinum tíma tekið á leigu land og hitaréttindi til starfrækslu gróðurhúsa Í landi jarðarinnar Gils í Fljótum, en sú jörð er eign Þórodds Guðmundssonar gerðarþola. Byggð hafi verið gróðurhús að Gili, og hafi ætlunin verið að starfrækja þau, en veturinn 1943--1944 hafi húsin fokið. Þau hafi þó verið endurbyggð sumarið 1944, en starfræksla þeirra gengið mjög illa. Þrátt fyrir þetta hafi stjórn K.F.S. lagt allmikið fé um- fram hlutaféð í áhættu fyrir h/f Gilslaug og það jafnvel, eftir að aðalfundur K.F.S. 1944 hafi verið búinn að samþykkja, að félagið skyldi ekki binda sér meiri fjárhagslegar byrðar vegna h/f Gilslaugar en þá var orðið. Muni hafa verið svo komið s. |. áramót, að K.F.S. hafi að öllu samanlögðu átt í áhættu hjá h/f Gilslaug um kr. 70000.00. Meirihluti félagsmanna K.F.S. hafi því talið áhættu þá, er búið var að stofna K.F.S. í fyrir h/f Gilslaug, allt of mikla og stjórninni með öllu óheimilt að auka hana, a. m. k. án samþykkis fulltrúafundar, en þess muni ekki hafa verið leitað. Loks telja gerðarbeiðendur stjórnarmeiri- hlutann í K.F.S. hafa ívilnað h/f Gilslaug á óréttmætan hátt bæði með því að gefa félaginu um helming alls afsláttar, er KFS. gaf viðskiptavinum sínum 1944, eða um kr. 5000.00, og einnig með því að láta það hafa ýmsar vörur fyrir um kr. 15000.00 fyrir s. 1. áramót, sem þó ekki hefðu verið færðar félaginu til reiknings á. Mm. k. þá samtímis. 2. Seint á árinu 1944 hafi stjórn K.F.S. keypt vörubirgðir verzi- unarinnar Önnu og Gunnu, en aðaleigandi þeirrar verzlunar 67 hafi verið systir Þórodds Guðmundssonar gerðarþola. Enn fremur hafi stjórnin um sama leyti keypt vörubirgðir verzl- unarinnar Geislans, er mágur Þórodds hafi átt í félagi við annan mann. Kaupverð varanna hafi verið nálægt kr. 150000.00, en útsöluverð þeirra nálægt kr. 200000.00. Meiri- hluti þessara vara muni hafa verið tilbúinn fatnaður og vefn- aðarvara, gamlar vörur og litt útgengilegar, svo að tvímæla- laust sé, að kaupin hafi verið óhagstæð K.F.S., enda ástæðu- laus með öllu. Hafi því meirihluti félagsmanna verið Þeim andvigur og gagnrýnt þau mjög harðlega. Seint á s. 1. ári hafi stjórnin keypt síldarsöltunarstöð dánar- bús Ingvars Guðjónssonar á Siglufirði fyrir kr. 355000.00, án þess að leita áður álits fulltrúafundar eða félagsfundar um kaupin, en til þess teija gerðarbeiðendur stjórninni tvímæla- laust hafa borið skyldu, því að með kaupum þessum og fyrir- hugaðri starfsemi í sambandi við þau hafi verið farið út fyrir verksvið K.F.S. samkvæmt 2. gr. samþykkta félagsins. Kaup þessi hafi og verið of stórfengleg til þess, að rétt væri fyrir K.F.S. að ráðast í þau, eins og fjárhag þess sé og hafi verið háttað. Seinna hafi stjórnarmeirihlutinn svo stofnað h/f Sölt- unarfélag Kaupfélagsins, er hafi þann tilgang að annast sild- arsöltun, og hafi K.F.S. fyrir atbeina stjórnarmeirihlutans verið látið leggja til helming hlutafjár þess, eða kr. 125000.00. Með þessu hafi og verið farið út fyrir verksvið KFS. Telja gerðarbeiðendur félagsstjórnina hafa brotið samþykktir félags- ins með báðum þessum ráðstöfunum, enda hefði Þurft að breyta samþykktum K.F.S. til þess, að þær væru heimilar. Vegna framkomu meirihluta stjórnarinnar hafi sumir beztu starfsmenn K.F.S. ekki viljað vinna hjá félaginu, og af því hafi leitt, að þeir hafi farið, og hafi þá í stað Þeirra verið teknir hreinræktaðir flokksmenn stjórnarmeirihlutans. Ekki hafi stjórnarmeirihlutinn þolað neina grgnrýni og hafi hann t. d. rekið ábyrgðarmann blaðsins Neista úr félaginu, en það blað hafi hafið gagnrýni út af starfsemi og rekstri K.F.S. Svo ástæðulaus hafi brottrekstur Ólafs verið, að á að. alfundi K.F.S. 7. júní 1945 hafi verið samþykkt tillaga með yfirgnæfandi meirihluta atkvæða, er ógilti brottreksturinn og taldi hann jafnframt ofbeldisráðstöfun, er enga stoð ætti sér í samþykktum og reglum K.F.S. Rekstrarútkoma K.F.S. hafi verið með fádæmum léleg s. 1. ár og það svo, að þess muni engin dæmi finnast í neinu kaupfé- lagi hér á landi. Reikningar félagsins sýni að vísu tekjuaf- gang kr. 12724.91, en það sé mjög villandi. Í raun réttri sé mikill tekjuhalli hjá félaginu. Meðalálagning s. 1. ár muni hafa verið rúmlega 21%. Afskrift vörubirgða hafi hins vegar verið 68 aðeins rúmlega 19%, eða 2% neðan við meðalálagningu. Sam- kvæmt afskriftarreglum fyrir félög í S.Í.S. beri þeim að af- skrifa vörubirgðir sínar um meðalálagningu að viðbættuni a. m. k. 5%, en samkvæmt því hefði K.F.S. átt að afskrifa vörubirgðir sínar um rúmlega 26%. Hefði þeim reglum verið fylgt, hefði afskriftin átt að aukast um ca. 70 þúsund krónur, en við það hefði tekjuhalli KFS. árið 1944 orðið um kr. 60000.00. Flest kaupfélög hafi á árinu 1944 afskrifað vöru- birgðir sínar um 30% af útsöluverði, og hefði KFS. geri Það, myndi tekjuhalli félagsins hafa numið um kr. 95000.00. Þetta telja gerðarbeiðendur gerast í K.F.S. á sama tíma og önnur sambandsfélög greiði félagsmönnum sinum arð að með- töldu stofnsjóðsgjaldi, er nemi frá 7%— 13% af ágóðaskyldri úttekt þeirra. Á starfsárinu 1944 telja gerðarbeiðendur, að vörurýrnun hjá KFS. hafi orðið óeðlilega mikil, eða á milli 110000.00 og 120009.00 krónur. Muni hún í einni Geild félagsins hafi verið um 11%, en óeðlileg verði vörurýrnun að teljast, sé hún um eða yfir 2%. Á wörurýrnuninni hafi engin frambærileg skýr- ing fengizt. Þá telja gerðarbeiðendur og, að af ymsu sé auð- sætt, að bókhaldi félagsins sé harla ábóta vant. En allt bendi það, er talið hefi verið í þessum lið, ótvirætt til þess, að stjórnin hafi ekki gætt hagsmuna félagsins, svo sem henni var skylt, og að hún hafi vanrækt nauðsynlegt eftirlit með rekstri þess. Á aðalfundi K.F.S. árið 1944 telja serðarbeiðendur framkomu félagsformanns, er stjórnaði þeim fundi, hafa verið slíka, að ekki hafi verið við unandi. Nefna þeir sem dæmi, að á fund- inum hafi Kristján Sigurðsson gerðarbeiðandi flutt tillögu varðandi trúnaðarmannaval í félaginu, er ræddur var 7. liður dagskrárinnar, €r var kosning nokkurra trúnaðarmanna. Sé svo bókað í fundargerðabók aðalfundarins, að formaður hafi úrskurðað, að tillaga Kristjáns skyldi teljast undir 8. lið dag- skrárinnar, er var: Önnur mál. En er að þeim lið hafi komið og komið hafi fram tillaga, er m. a. hafi hnigið í þá átt að hefja umræður um tillögu Kristjáns, hafi formaður lyst yfir, að hann vísaði síðarfluttu tillögunni frá, þar eð dagskrár- liðurinn, er hún ætti að teljast til, val trúnaðarmanna, væri begar afgreiddur á lögmætan hátt. Hafi þannig tillaga Kristjáns alls ekki fengizt rædd á fundinum. Þá hafi formaður og á ýmsan hátt annan beitt aðalfundinn ólögum, t. d. hafi hann meinað Halldóri Kristinssyni gerðarbeiðanda að tala um nýí- greinda tillögu Kristjáns Sigurðssonar, hann hafi talið at- kvæði einn og neitað að skipa teljara, einnig hafi hann neitað að taka til greina athugasemdir, er gerðar hafi verið við 69 tillögur. Fundi hafi hann slitið, áður en fundargerðin fengist lesin upp, og neitað hafi hann að taka ný mál á dagskrá. Þá hafi stjórnin og haft að engu ýmsar samþykktir og álykt. anir aðalfundarins, t. d. samþykktina um, að K.F.S. hætti ekki meira fé í h/f Gilslaug en búið væri, svo og þá samþykkt fund- arins, að stjórnin skyldi sjá um, að sambykktir félagsins yrðu teknar til rækilegrar athugunar í deildum félagsins nægilega snemma til þess, að breytingar á þeim, er nauðsynlegar kynnu að teljast, gætu orðið samþykktar á næsta aðalfundi, þ. e. aðalfundinum 1945. 8. Gerðarbeiðendur skýra svo Írá, að í gildi hafi verið særnningur um kaupfélagsmál milli Framsóknarfélags Siglufjarðar, AL Þýðuflokksfélags Siglufjarðar og Sósíalistafélags Siglufjarðar. Hafi þessi samningur á sínum tíma verið gerður vegna tog- streitu, er verið hafi í K.F.S., sem verið hafi óheppileg fyrir félagið. Hafi samningurinn því verið gerður í því skyni að tryggja hagsmuni kaupfélagsins með því að fyrirbyggja deilur viðkomandi stjórnmálaflokka innan vébanda þess, t. d. um kosningar í stjórn félagsins. Samningi þessum hafi Sósífalista- félag Siglufjarðar sagt upp frá 1. janúar í944 að telja, en vafa- laust sé, að stjórnarmeirihlutinn í KFS. hefði getað afstýrt uppsögninni, ef hann hefði viljað. Hann hafi hins vegar ekki sert það, en af uppsögn samningsins hafi síðan leitt illvígar deilur, er á allan hátt hafi haft slæmar afleiðingar á málefni K.F.S. Við þær ásakanir, er í framangreindum liðum, (8. felast í sarð stjórnarinnar eða meirihluta hennar og félagsformanns, hafa serðarþolar gert eftirfarandi athugasemdir og skýringar: Við 1. Hlutaféð í h/f Gilslaug hafi verið lagt fram, á meðan Framsóknarmenn og Alþýðuflokksmenn skipuðu meirihluta í stjórn K.F.S. Enn fremur hafi KJF.S. á árinu 1943, en þá hafi stjórn þess enn verið skipuð Franisóknar- og Alþýðuflokksmönnum að meirihluta, gengið í ábyrgð fyrir h/f Gilslaug fyrir kr. 30000.00 og lánað hlutafélaginu vörur fyrir kr. 110900.00. Á því ári hafi gróðurhúsin fokið og uppskeran eyðilagzt, en hið siðargreinda hafi verið að kenna garðyrkjumanni félagsins, er haft hafi með- mæli frá S.ÍS., þegar hann var ráðinn. Fjárhagur h/f Gilslaugar hafi því verið slæmur vorið 1944 og aðstaða slæ, þar sem gróður- húsin hafi verið eyðilögð. Ekki hafi því verið nema um tvenni að velja fyrir K.F.S., annaðhvort að láta gera h/f Gilslaug upp sem gjaldþrota og þá að tapa bví fé, er það hafði lagt í hlutafé- lagið, eða að byggja gróðurhúsin af nýju, fá nýjan garðyrkjumann og freista á þann hátt að vinna upp fyrri skakkaföll og tryggja K.F.S. það fé, er það hefði lagt í hlutafélagið. Sá kostur hefði verið valinn og horfi nú betur um málefni Gilslaugar en áður. Þá telja gerðarþolar rangt, að ekki hafi verið leitað samþykkis fulltrúafundar um endurbyggingu húsanna. Það hafi verið gert 8. apríl 1944 og fulltrúafundur þá samþykkt endurbygginguna, jafnframt því sem hann hafi veitt h/f Gilslaug veðleyfi fyrir end- urbyggingar- og rekstrarláni og lofað, að K.F.S. gengi ekki að fé- laginu til greiðslu skuldar þess við kaupfélagið. Eftir aðalfundinn 1944 hafi K.F.S. hvorki lagt fram hlutafé í h/f Gilslaug né gengið í ábyrgðir fyrir það. Skuld félagsins við K.F.S. hafi einnig verið mun minni í árslok 1944 en í ársbyrjun. Þá telja gerðarþolar og rangt, að h/f Gilslaug hafi verið gefinn óeðlilega mikill afsláttur, svo og það, að búið hafi verið að afhenda félaginu vörur um s. 1. áramót, er ekki hafi verið bókfærðar samtímis. Við 9. Gerðarþolar telja, að vörubirgðakaup þau, er um ræðir i þessum lið, séu þannig til komin, að nefndar verzlanir hafi boðið K.F.S. vörubirgðir sínar til kaups um mánaðamótin október og nóvember 1944. Hafi þáverandi kaupfélagsstjóri, Sigurður Tómas- son, viljað kaupa vörubirgðirnar, enda hafi það verið á hans valdi. Hann hafi þó viljað fá samþykki stjórnarinnar lil þess, þar sem um óvenjuleg vörukaup hafi verið að ræða. Hafi þrír þeirra fjögra stjórnarmanna, er á fundi hafi verið, þegar kaupin voru rædd, samþykkt þau, þ. á m. gerðarbeiðandinn Hjörleifur Magnússon, en Þóroddur Guðmundsson gerðarþoli hafi ekki greitt atkvæði, og sé því með öllu rangt, að hann hafi komið kaupunum á vegna venzla- fólks sins, en því hafi gerðarbeiðendur haldið á loft. Vörubirgð- irnar hafi kostað um kr. 150000.00, og hafi það verið hagstæð kaup, enda hafi vörurnar verið góðar, og muni þegar vera seldur af þeim helmingur eða ef til vill tveir þriðjuhlutar með hagnaði fyrir KF.S. Þá háfi það og mælt með kaupunum, að K.F.S. hafi getað sengið inn í leigusamning verzlunarinnar Geislans og þannig getað framkvæmt ályktun, er aðalfundur K.F.S. 1944 hafi gert um. að athugaðir væru möguleikar á að stækka vefnaðarvöruverzlun fé. lagsins, en það hafi til þess tíma reynzt ómögulegt. Enn fremur kafi KFS. verið heimilt að undanskilja kaupunum það af vör- um verzlanarinnar Geislans, er félagið ekki vildi. Eigendur hvorra- tveggja vörubirgðanna hafi loks skuldbundið sig til að setja ekki upp vefnaðarvöruverzlanir á næstu árum, og sé að þessu öllu at- huguðu ljóst, að þessi skipti hafi yfirleitt verið hagstæð KFS. Við 3. Gerðarþolar skýra svo frá, að 8. október 1944 hafi öll stjórnin, þ. á m. gerðarbeiðandinn Kristján Sigurðsson, samþykkt að gera tilraun til að festa kaup á sildarsöltunarstöð fyrir félagið með framtíðarstarfrækslu fyrir augum. Hafi einkum verið hafðar i huga stöðvar dánarbúa Ingvars Guðjónssonar eða Ole Tynes, og í stjórnarsamþykktinni verið gert ráð fyrir 250000.00 króna hámarksverði á þeim hvorri um sig. Hafi stjórnin talið hyggilegra að gera ráð fyrir svona lágu verði, ef ályktunin spyrðist, en hins 71 vegar hafi henni ekki komið til hugar, að stöðvarnar yrðu seldar svo ódýrt. Kaupin hafi síðan komizt á um Ingvarsstöðina, en verðið verið kr. 355000.00 með söltunaráhöldum, er gerðarþolar telja rúmlega 25000.00 króna virði, og megi verð stöðvarinnar teljast hagstætt K.F.S. Kaupin hafi síðan verið borin undir full- trúafund 4. janúar 1945, er hafi samþykkt þau. Ársleiga stöðar- innar sé kr. 40000.00 og geti orðið allt að kr. 60000.00, ef mikið sé saltað, og verði það að teljast góðar tekjur af eigninni. Á sama fulltrúafundinum, sem kaupin hafi verið samþykkt, hafi meiri- hluti stjórnarinnar lagt til, að stofnað væri hlutafélag um rekstur stöðvarinnar, en minnihlutinn hafi viljað, að K.F.S. starfrækti stöð- ina sjálft. Hlutafélagsstofnun hafi orðið ofaná og K.F.S. orðið aðal- hluthafi í því félagi og eigi þar helming hlutafjár. Telja gerðar- þolar hag K.F.S. betur borgið með þessu fyrirkomulagi, þar sem sildarsöltun sé áhættusamur atvinnuvegur, þótt arðvænn sé stund- um, og öruggara sé fyrir K.F.S. að fá góða leigu eftir stöðina frá söltunarfélaginu en að starfrækja hana sjálft, þótt hins vegar komi þar á móti, að það fái ekki nema helming þess ágóða, er á stöð- inni verði, þegar um ágóða af rekstri hennar verði að ræða. Við 4: Gerðarþolar telja rangt, að sumir beztu starfsmenn K.F.S. hafi farið úr þjónustu þess vegna framkomu meirihluta stjórnar- innar við þá, svo og, að þeir hafi stutt að því, að nokkrir óhæfir starfsmenn hafi verið teknir í þjónustu félagsins. Við 5: Gerðarþolar skýra svo frá, að blaðið Neisti, er Ólafur H. Guðmundsson sé ábyrgðarmaður að, hafi birt mjög ósæmilegar greinar um K.F.S., til þess fallnar að rýra álit þess og vekja tor- tryggni félagsmanna. Stjórnin hafi líka öll samþykkt að höfða mál gegn honum út af tiltekinni grein. Þegar skrifum Neista um K.F.S. hafi ekki linnt að heldur, þá hafi stjórnin samþykkt með 4 at- kvæðum gegn atkvæði Kristjáns Sigurðssonar gerðarbeiðanda að víkja Ólafi úr félaginu, enda hafi það verið fullkomlega réttmæt ráðstöfun, eins og á stóð, og jafnvel bein skylda stjórnarinnar. Við 6: Gerðarþolar viðurkenna, að rekstrarútkoma K.F.S. hafi verið frekar léleg árið 1944, en telja, að þar sé mest um að kenna óvenjulega mikilli vörurýrnun, einkum í matvörubúð, um 11%, og enda nokkurri í vefnaðarvörubúð. Telja þeir ekki unnt að ásaka stjórnina um neitt í sambandi við það, þar eð eftirlit með slíku hvili á kaupfélagsstjóranum, en ekki hafi verið venja að láta fara íram vörukönnun nema einu sinni á ári. Stjórnin geti ekki annað gert en að láta yfirskoða reikninga félagsins og sannreyna rýrn- unina svo og að skipta um þá menn, er fyrst og fremst verði að telja bera ábyrgð á henni. Hvorttveggja hafi verið gert. Yfirskoðun reikninga sé hafin, Sigurður Tómasson hafi hætt kaupfélagsstjóra- störfum og Björn Dúason hætt störfum sem deildarstjóri matvöru- deildar. Þá telja gerðarþolar afskrift af vörubirgðum í árslok 1944 72 hafa verið mjög svipaða og árið áður eða þó kannske heldur minni. Muni afskriftin 1943 hafa verið um 20%, en 1944 um 19%. en ekki muni það þó muna meira en þvi, að hagnaðurinn 1944 lækkaði um ca. kr. 10000.00, og yrði þannig ca. rúmar kr. 2060.00, ef afskrifað hefði verið eftir sömu reglum og árið 1943. Telja þeir afskriftina eðlilega og því ranga þá staðhæfingu gerðarbeiðanda. að hún sé of lág, og þær ályktanir, er þeir draga af þvi, þess vegna markleysur. Við 7: Gerðarþolar telja, að rétt hafi verið af formanni á aðal- fundinum 1944 að vísa tillögu Kristjáns Sigurðssonar gerðarbeið- anda varðandi trúnaðarmannaval í KF.S., er fram kom undir 7. lið dagskrárinnar: Kosningar, til 8. dagskrárliðarins: Önnur mál. enda eigi kosningar í trúnaðarstöður að fara fram umræðulaust. Um þessa tillögu hafi Halldóri Kristinssyni verið neitað að ræða, Þegar hún kom fram, og hafi sú neitun verið réttmæt af sömu ástæðu. Þegar að 8. dagskárlið hafi komið, hafi tillaga Kristjáns verið aftur tekin, en önnur komin í hennar stað, sem átt hefði undir 7. dagskrárlið, er þegar hefði verið afgreiddur. Hefði þeirri tillögu því að réttu verið vísað frá. Formaður hafi skipað tvo talningamenn á aðalfundinum, þegar þess hafi verið óskað og ágreiningur hafi verið um atkvæðatalningu. Formaður hafi slitið fundi, þegar öll mál, er fyrir hafi legið, hafi verið afgreidd. Stjórnin hafi farið eftir fyrirmælum aðalfundarins 1944 um að leggja ekki meira fé í h/f Gilslaug en þá hefði þegar verið búið. Að því er varði samþykkt aðalfundarins um undirbúning væntan- legra samþykktabreytinga af hálfu stjórnarinnar, þá hafi félags- mönnum verið sent fyrirspurnarbréf, sem fáir hafi að vísu svarað. Við 8: Ekki telja gerðarþolar það geta verið ásökun á stjórn- ina eða meirihluta hennar, að samkomulagi því, er verið hafi í gildi milli Framsóknar-, Alþýðuflokks- og Sósialistafélags Siglu- fjarðar, hafi verið sagt upp af hálfu Sósíalistafélagsins. Slíkt sé stjórnarmeirihlutanum óviðkomandi og honum væri því ekki mn að kenna, enda þótt uppsögnin hefði haít einhverjar óheppilegar afleiðingar fyrir K.F.S. Hafa þá verið raktar ásakanir gerðarbeiðenda á hendur stjórn- inni eða meirhluta hennar svo og félagsformanni fyrir aðalfund- inn 1945 og enn fremur svör og athugasemdir gerðarþola við þeim. Nokkurs misræmis gætir Í frásögnum og skýringum aðilja, og verð. ur það nú athugað, að svo miklu leyti sem skjöl og önnur gögn málsins gera kleift. Um í. Ekki hefur reikningur h/f Gilslaugar við KFS. verið lagður fram í málinu, og er því ekki unnt að sjá með vissu, hvernig skiptum þeirra er farið. H/f Gilslaug sýnist þó hafa verið allfjár- frekt fyrirtæki og litlar tekjur hafa haft enn þá a. m. k. Virðist svo sem K.F.S eigi allmikið fé í hættu hjá hlutafélaginu og að sengið hafi verið alllangt í því að styðja það, t. d. þegar fulltrúa- fundur K.F.S. samþykkti 8. apríl 1944 að veita h/f Gilslaug veð- leyfi fyrir endurbyggingar- og reksirarláni og lofaði jafnframt, að K.F.S. gengi ekki að h/f Gilslaug til greiðslu skulda hlutafélags- ins. Samþykkt þessi var gerð með 16 atkvæðum gegn 13, og virðist meirihluti stjórnarinnar hafa staðið að henni. Ekki liggja fyrir sannanir um, að fulltrúafundur hafi beinlínis samþykkt endur- byggingu gróðurhúsa h/f Gilslaugar, en framangreint veðleyfi full- frúafundarins og loforð um að ganga ekki að félaginu til greiðslu skulda þess við K.F.S. þykja þó gera líklegt, að meirihluti mættra fulltrúa hafi verið endurbyggingu hlynntur. Um 2. Ekki liggja fyrir nein gögn, er unnt sé að ráða af, hve hagstæð K.F.S. hérgreind vörubirgðakaup hafa verið. Í fundargerð stjórnarfundarins, sem kaupin voru rædd á, er bókað, að verð vörubirgðanna til K.F.S. væri útsöluverð að frádregnum 27%. Hvernig verð þetta hefur verið fyrir K.F.S., hefur að sjálfsögðu farið alveg eftir því, um hvaða vörur var að ræða, hvort þær voru seljanlegar, hvernig ástand þeirra var o. s. frv., en um þetta liggja engin gögn fyrir. Engin hlunnindi fyrir K.F.S. virðast hafa fylgt kaupunum á vörum verzlunarinnar Önnu og Gunnu, og einnig sýnast vörurnar hafa verið keyptar upp til hópa af þeirri verzlun. Af vörum verzlunarinnar Geislans mátti hins vegar undanskilja það, er K.F.S. ekki vildi, og einnig fékk K.F.S. verzlunarhúsnæði í sambandi við þau kaup. Um 3. Eftir því. hvernig tilgangur K.F.S. er skilgreindur í 9. ær. samþykkta þess, verður að telja, að hérgreind söltunarstöðvar- kaup og söltunarfélagsstofnun hafi verið utan starfssviðsmarka fé- lagsins. Virðist því, að sjálfsagt hefði a. m. k. verið að halda full- frúafund um kaupin, áður en þau voru fullráðin, enda var hér og um að ræða stórfenglega ráðstöfun, sem líkleg var til þess að geta haft mikil áhrif á hag K.F.S. í framtíðinni. Um afskipti Kristjáns Sigurðssonar gerðarbeiðanda af kaupum þessum er það eitt upplýst, að hann samþykkti tillöguna 8. október 1944 um, að gerð yrði tilraun til að festa kaup á söltunarstöð og kaupverð „miðað við 200—250 þúsund króna hámarksverð á stöðv- um dánarbúa Ingvars Guðjónssonar eða Q. Tynes“. Hvort hann hefur viljað, að stjórnin gengi endanlega frá kaupunum a. m. k. fyrir svona hátt verð, án þess að leggja málið áður fyrir almennan félagsfund eða fulltrúafund, er ekki unnt að ráða í af gögnum málsins. Urn 4. Sem dæmi um menn, er gengið hafi úr þjónustu K.F.S. vegna framkomu stjórnarinnar, hafa gerðarbeiðendur einkum nefnt Þá Árna Jóhannsson bókara og Björn Dúason deildarstjóra. Ekki hefur umsagnar þeirra verið leitað um þetta atriði, og því ekki unnt neitt um það að segja. . Urn 5. Ekki hafa greinar þær um KF.S., er birtust í Neista og Ólafur H. Guðmundsson var rekinn úr félaginu fyrir, verið lagðar fram í málinu. Verður þannig ekki séð, hversu réttlætanlegur brott- rekstur hans hefur verið. En hins vegar taldi yfirgnæfandi meiri- hluti aðalfundarfulltrúanna 1945 Þrottreksiur Ólafs ofbeldisráð- stöfun eina af hálfu meirihluta stjórnarinnar og ógilti hann með 48 atkvæðum gegn 15. Um 6. Af gögnum málsins þykir sýnt, að rekstrarútkoman hjá K.F.S. árið 1944 sé mjög léleg og að rétt muni vera hjá gerðar- beiðendum, að hún sé í raun réttri verri en reikningar félagsins sýna, þar eð minna hefur verið afskrifað af vörubirgðum en var- legt má telja. Virðist svo af gögnum málsins sem rekstrarhalii hefði orðið á árinu, hefði afskriftin verið eðlilega há. Á vöru- rýrnuninni hefur engin skýring fengizt. Bendir þetta hvorttveggja til þess, að hagsmuna KFS. hafi ekki verið gætt sem skyldi, hverju eða hverjum, sem um er að kenna. Um 7. Þegar tillaga Kristjáns Sigurðssonar gerðarbeiðanda varð- andi trúnaðarmannaval kom fram á aðalfundinum 1944 undir 7. "dagskrárlið: Kosningar, neitaði félagsformaður, sem var fundar- stjóri aðalfundarins, að bera hana upp undir þeim dagskrárlið og neitaði einnig Halldóri Kristinssyni gerðarbeiðanda að ræða hana. Vísaði hann tillögunni undir 8. dagskrárlið: Önnur mál. Ekki verður séð, að Kristján hafi tekið tillögu sína aftur, og verður þvi að ætla, að hún hafi legið fyrir, þegar kom að 8. dagskrárlið, enda ílutti Kristján sjálfur ásamt Halldóri Kristinssyni tillögu undir þeim dagskrárlið, er í síðari hluta sínum fór Íram á, að tillaga sú, er Kristján flutti undir 7. dagskrárlið og fundarstjóri hafði þá bannað að ræða og visað til 8. dagskrárliðs, yrði tekin til umræðu. Þá tillögu neitaði fundarstjóri að bera upp og gaf fundinum heldur ckki kost á að ræða tillögu Kristjáns, sem hann þó hafði vísað til S. dagskrárliðs. Þessi meðferð fundarstjóra á tillögum þessum virðist ekki verða skilin á annan hátt en þann, að hann hafi viljað komast hjá að láta ræða tillögu Kristjáns, og geta má þess hér. að engin þau ákvæði sýnast vera í samþykktum eða fundarsköpum KF.S., er gætu valdið því, að óheimilt hefði verið að ræða hana, og virðist þvi eðlilegast, að hún hefði verið rædd undir 7. lið dag- skrárinnar. Þau atriði önnur, er gerðarbeiðendur ásaka formann um undir þessum lið, þ. e. að hann hafi talið atkvæði einn, neitað að skipa teljara, neitað að taka til greina athugasemdir um tillögur, neitað að taka ný mál á dagskrá og loks slitið fundi, áður en fundar- gerðin væri lesin upp, komu fram á aðalfundinum í fyrra í mót- mælum, er þau frú Guðrún Björnsdóttir og Trausti Reykdal létu bóka eftir sér, þegar fundinum hafði verið slitið. Svaraði for- maður þeim einnig með bókun í fundargerðarbókina. Eru svör 75 formanns ekki skýr, og mótmælum þeirra frú Guðrúnar og Trausta ekki gerð þau skil sem skyldi. Kveðst formaður hafa skipað tvo talningamenn, þegar þess hafi verið óskað af fulltrúum og ágrein- ingur hafi verið um atkvæðatalningu. Ásökuninni um, að hafa neit- að að taka til greina athugasemdir um tillögur, svarar formaður ekki, og ásökunum um, að hafa neitað að taka ný mál á dagskrá og að hafa slitið fundi, áður en fundargerðin væri lesin, svarar formaður orðrétt á þessa leið: „Fundarstjóri sleit fundi, þegar öll mál voru afgreidd, sem fyrir lágu, en bað jafnframt fulltrúa að bíða, meðan ritari læsi fundargerðina. Þar sem svo virðist sem nokkrir vanstilltir fundarmenn ætluðu sér og gerðu tilraun til að spilla fundarfriði, var ekki hægt að viðhafa önnur fundarsköp, einnig í fullu samræmi við framkomu einstakra fundarmanna.“ Ekki verður af þessu svari ráðið með vissu, hvort formaður hefur leyft að taka ný mál á dagskrá eða hvort fundargerð hefur verið lesin upp í fundarlok, en helzt virðist þó, sem svo hafi ekki verið. Hvort K.F.S. hefur lagt fé til h/f Gilslaugar eftir aðalfundinn. 1944, verður ekki séð af gögnum málsins. — Ekki verður annað séð af því, sem fram hefur komið í málinu, en að stjórnin hafi vanrækt að sjá um framkvæmd þeirrar ályktunar aðalfundarins 1944, að samþykktir félagsins yrði teknar til athugunar í deildum þess nægilega snemma til þess, að hugsanlegar breytingartillögur sætu legið fyrir aðalfundinum 1945. Fyrirspurnarbréf það, set serðarþolar nefna í þessum lið, varðar ekki á neinn hátt sam- bykktabreytingar og var heldur ekki sent deildunum, heldur fé- lagsmönnum almennt. Bréf þetta sýnist hins vegar hafa verið sent samkvæmt annari ályktun aðalfundarins, er var um það, að félags- mönnum skyldu tvisvar á ári sendir athugasemdamiðar, er þeir sætu skrifað á það, sem þeim virtist miður fara í félaginu. Um 8. Samkomulag nefndra stjórnmálafélaga, er greinir í þess- um lið, virðist aðallega hafa verið um, að menn þeir, er félög- unum fylgdu og væru félagsmenn í K.S.F., skyldu standa saman um kosningar á trúnarmönnum kaupfélagsins, en frá efni samn- ingsins hefur ekki verið skýrt að öðru leyti. Er ekki ólíklegt, eftir því sem fyrir liggur, að stjórnarmeirihlutinn hafi staðið að upp- sögn samningsins, enda skýrði formaður svo frá í ræðu, er hann hélt, þegar mál þetta var munnlega flutt, að hann hefði verið and- vigur þessu samkomulagi og unnið gegn þvi. Af þeim atburðum, sem gerzt hafa innan K.F.S., síðan samkomulagi þessu var sagt upp, virðist auðsætt, að uppsögn þess hafi haft þau áhrif að auka togstreituna innan félagsins og hún þannig, a. m. k. að þvi leyti, orðið því til óþurftar. ' Allt það, sem nú hefur verið skýrt frá, hafa aðiljar og þá sér- staklega gerðarbeiðendur talið nauðsynlegt, að kæmi fram í málinu til skýringar þeim atvikum, er nú verður farið að lýsa. Og með 76 því að fógetarétturinn gat fallizt á, að svo væri, þá hefur framan- greind forsaga málsins verið rakin hér allýtarlega. K.F.S., sem er samvinnufélag, mun vera stofnað á árinu 1929. Fyrst framan af mun félagið hafa verið óskipt heild, þannig að á aðalfundinum og öðrum félagsfundum höfðu allir félagsmenn at- kvæðisrétt og kusu stjórn og aðra trúnaðarmenn félagsins beint. En fyrir nokkrum árum var þessu breytt þannig, að félagssvæðinu, Siglufjarðarkaupstað, var skipt í fjögur deildarsvæði, sem hvert um sig kusu fulltrúa á aðalfundi og félagsfundi félagsins til eins. árs í senn í hlutfalli við fjölda félagsmanna á deildarsvæðinu. Þessir fulltrúar höfðu einir atkvæðisrétt á félagsfundum, en allir félagsmenn höfðu þó aðgang að þeim, málfrelsi og tillögurétt. Eftir núgildandi samþykktum K.F.S. skulu fulltrúar vera 1 fyrir hverja 10 deildarmeðlimi, en í reglum um kosningu deildarstjórna og fulltrúa segir enn fremur, að auk þess skuli koma fuiltrúi fyrir brot úr tug, sem sé %o eða stærra. Skulu fulitrúar þessir kosnir á aðalfundum deildanna, er halda skal í marz eða april ár hvert, hæfilega löngum tíma áður en aðalfundur kaupfélagsins er hald- inn, en hann á að halda fyrir lok aprilmánaðar ár hvert. Vara- fulltrúa skal kjósa eftir þörfum samkvæmt samþykktum K.F.S., cn í reglum um kosningu deildarstjórna og fulltrúa segir, að þeir skuli vera helmingi færri en aðalfulltrúar. Skulu varafulltrúar taka sæti aðalfulltrúa í forföllum þeirra eftir atkvæðamagni. —- Á aðalfundum deildanna skal og kjósa 3 menn í deildarstjórn og 3 til vara. Atkvæðisrétt á deildarfundi eiga allir félagsmenn á deild- arsvæðinu. Aðalfund deildanna skal boða með viku fyrirvara. Deildarstjórn boðar deildarfundi, en vanræki hún það, skal fé- lagsformaður gera það. Á árinu 1945 voru aðalfundir deilda haldnir, svo sem nú greinir: Aðalfundur 1. deildar var haldinn 1. júní. Í þeirri deild vora þá 167 félagsmenn, og mættu á fundinum 80. Aðalfulltrúar á aðalfund 1945 voru kosnir: Sveinn Þorsteinsson. Kristján Sigurðsson. Kristinn Sigurðsson. Trausti Reykdal. Arnþór Jóhannsson. Ingólfur Árnason. Jónas Guðmundsson. Björn Dúason. Jónas Björnsson. Haraldur Hjálmarsson. Gunnlaugur Sigurðsson. Kristinn Jóakimsson. Halldór Kristinsson. Sigurður Magnússon. Björgvin Bjarnason. Jón Jóhannsson. Guðni Guðnason. Þessir voru kosnir varafulltrúar og með þeirri atkvæðatölu, er við nöfnin greinir: 71 Guðvarður Jónsson 39. Sigurður Jóhannesson 27. Sigurður Magnússon múrari 29. Jón Kjartansson 27. Jóhann Sveinbjörnsson 28. Adolf Einarsson 26. Stefán Þórarinsson 27. Einar Ásgrímsson 26. Aðalfundur 2. deildar var haldinn 4. júní. Í þeirri deild voru þá 167 félagsmenn, og mættu 116 á fundinum. Aðalfulltrúar á aðalfundi 1945 voru kosnir: Páll Ásgrímsson. Jóhann Guðjónsson. Gunnar Jóhannsson. Hallur Garibaldason. Þórarinn Hjálmarsson. Hlöðver Sigurðsson. Þóroddur Guðmundsson. Einar Indriðason. Óskar Garibaldason. Ari Bjarnason. Guðjón Þórarinsson. Vilhelm Friðriksson. Ásgrímur Albertsson. Sigurður Sveinsson. Sigþór Guðjónsson. Njáll Sigurðsson. Heiðdal Jónsson. Þessir voru kosnir varafulltrúar og með þeirri atkvæðatölu, er við nöfnin greinir: Helgi Kristinsson 57. Björn Einarsson 56. Þorsteinn Aðalbjörnsson 57. Sigríður Sigurðardóttir 55. Karl Sæmundsson 57. Eyþór Baldvinsson 55. Benedikt Sigurðsson 57. Jóhann Malmquist 53. Aðalfundur 3. deildar var haldinn 5. júní. Í þeirri deild voru þá 101 félagsmaður, og mættu 54 á fundinum. Aðalfulltrúar á aðalfund 1945 voru kosnir: Jónas Jónasson. Sigurður Gunnlaugsson. Sigurður Jakobsson. Jóhann Jóhannsson cand. theol. Stefán Guðmundsson múrari. Magnús Baldvinsson. Friðrik Sigtryggsson. Jón Helgason. Snorri Friðleifsson. Rögnvaldur Gottskálksson. Þessir voru kosnir varafulltrúar og með þeirri atkvæðatölu, er við nöfnin greinir: Jón Björnsson (Ljótsst.) 41. Jóhann Rögnvaldsson 32. Páll Hjartarson 33. Einar Eyjólfsson 30. Ólafur Eiríksson 32. Stefán Guðmundsson 25. Aðalfundur 4. deildar var haldinn 2. júní. Í þeirri deild voru þá 192 félagsmenn, og mættu 123 á fundinum. Aðalfulltrúar á aðalfund 1945 voru kosnir: Njáll Jónasson. Jóhann Þorvaldsson. Friðleifur Jóhannsson. Kristján Ásgrímsson. Skafti Stefánsson. Guðmundur Þorleifsson. Ásgeir Gunnarsson. Páll Eriendsson. Árni Jónasson. Friðrik Sveinsson. Sigurður Sveinsson. Snorri Tómasson. Þórir Konráðsson. Ingólfur Arnarson. Jón Kristjánsson. Jóhann G. Möller. Gunnlaugur Hjálmarsson. Viggó Guðbrandsson. Sveinn Björnsson. Þessir voru kosnir varafulltrúar og með þeirri atkvæðatölu, er við nöfnin greinir: Jónas Halldórsson 64. Bjarni Jóhannsson 63. Johan Landmark 64. Eggert Theódórsson 63. Þorkell Jónsson 64. Jónas Jónsson 63. Steinn Skarphéðinsson 64. Þorsteinn Gottskálksson 629. Jörgen Hólm 63. Gerðarbeiðendur skýra svo frá, að vegna óánægju með stjórnar- meirihlutann í K.F.S. hafi andstæðingar sósíalista haft með sér kosningasamtök í deildunum og fengið kosna alla fulltrúana í 1., 3. og 4. deild félagsins á aðalfundinn 1945, eða samtals 46 aðai- fulltrúa, og enn fremur alla varafulitrúa í sömu deildum, samtals 23. Þó muni síðar einn eða tveir þessara fulltrúa hafa heltzt úr lest þeirra. Fylgismenn stjórnarmeirihlutans hafi hins vegar fengið kosna alla aðalfulltrúana í 2. deild, 17 að tölu, og einnig alla varafulltrú- ana í þeirri deild, en þeir voru 8. Aðalfundur K.F.S. árið 1945 kom fyrst saman fimmtudaginn 7. júni. Dagskrá sú, er fyrir fundinum lá, var þessi: 1. Athugun kjörbréfa. Bréf Ólafs H. Guðmundssonar. Skýrsla stjórnar. Skýrsla kaupfélagsstjóra. Skýrsla endurskoðenda. Ráðstöfun tekjuafgangs. Erindi deilda. Kosningar: a. Einn maður í stjórn félagsins til þriggja ára í stað „Kristjáns Sigurðssonar (gerðarbeiðanda), er úr gengur. Einn varamaður í stjórn til tveggja ára. Einn aðalendurskoðandi til tveggja ára. Einn varaendurskoðandi til tveggja ára. e. Tveir fulltrúar á aðalfund S. Í. $. 9. Önnur mál. Kjörbréfi virðast öll hafa verið tekin gild, og deila aðiljar ekki um það, að þarna hafi komið saman lögmætur aðalfundur K.F.S. Þann ap 19 Bókað er í fundarbyrjun, að mættir séu 59 fulltrúar, en síðar á fundinúm sýnir atkvæðagreiðsla, að mættir hafa verið þá a. m. k. 61 fulltrúi. Félagsformaður, Ottó Jörgensen gerðarþoli, var fund- arstjóri á fundi þessum. Eftir athugun kjörbréfa var tekið fyrir brottrekstrarmál Ólafs H. Guðmundssonar, er lauk á þann hátt, sem þegar er greint. Síðan kom fram fundarályktun nokkur, er síðar getur lítillega. Þá kom fram tillaga frá Halldóri Kristinssyni gerð- arbeiðanda svo hljóðandi: „Fundurinn samþykkir að fresta aðal- fundi til næstkomandi sunnudags kl. 15 og felur framkvæmdastjóra og stjórn að auglýsa fundinn að nýju og geta þess í fundarboðinu, að tillögur um lagabreytingar verði bornar fram.“ Aðra tillögu bar Haildór fram á fundi þessum. Frumrit hennar hefur glatazt, án þess. þó að félagsformaður hafi getað gert grein fyrir, á hvern hátt það hefur skeð. Hafa gerðarbeiðendur haldið fram, og félagsformaður ekki treyst sér til að mótmæla, að til- lagan hafi verið þannig: „Þar sem vitað er, að ýmsar ráðstafanir meirihluta stjórnar K.F.S á sl. 1. starfsári eru ekki í samræmi við vilja meirihluta fulltrúa á aðalfundi K.F.S., samþykkir fundurinn að heimila ekki stjórn K.F.S. eða meirihluta hennar að ganga frá leigusamningum eða gera aðrar bindandi samþykktir fyrir félagsins hönd nema með samþykki meirihluta fulltrúa, þar til aðalfundi er lokið.“ Þessarar síðari tillögu Halldórs Kristinssonar er ekki getið í fundargerðarbókinni, en viðurkennt er, að hún hafi komið fram, og telur Halldór, að hann muni hafa afhent formanni báðar til- lögur þær, er nú hafa verið greindar, samtímis, enda telja gerðar- beiðendur tillögur þessar svo nátengdar, að þær hafi þurft að koma fram samtímis, þar eð sú síðari hafi eiginlega verið bein og eðli- leg afleiðing af þeirri fyrri. Fundarstjóri telur hins vegar, að fyrri tillagan hafi komið fram, meðan stóð á umræðum um mál Ólafs H. Guðmundssonar, og að hún hafi verið rædd, að máli Ólafs afgreiddu. Meðan á umræðunum um frestunartillöguna hafi staðið, hafi Halldór komið með síðari tillöguna. Halldór hafi talað þrisvar um frestunartillöguna og í siðustu ræðu sinni vikið að síðari tillögu sinni og lesið hana upp. Næsta tillaga, sem bókuð er, að hafi komið fram á fundi þess- um, var frá Jóhanni G. Möller, svo hljóðandi: „Fundurinn sam- þykkir að slita nú þegar umræðum um málið og ganga til atkvæða „um fram komnar tillögur.“ Var sú tillaga borin upp og samþykkt með samhljóða atkvæðum. Neitaði nú formaður að bera undir atkvæði nema þenna hluta fresttillögunnar: „Fundurinn samþykkir að fresta aðalfundi til næstkomandi sunnudags kl. 15“, og var hann samþykktur með 15 samhljóða atkvæðum, en meirihlutafulltrúarnir. sátu hjá, þar eð þeir töldu framferði formanns ólögmætt. Síðari tillögu Halldórs 80 Kristinssonar neitaði formaður með öllu að bera undir atkvæði. Að þessu loknu, lét Halldór Kristinsson bóka eftir sér eftirfarandi mótmæli: „Um leið og ég neita fundarstjórn O. J. (formanns) í heild, þá leyfi ég mér að telja algerlega óheimilt að neita að bera fram tillögu mína alla, eins og hún var lögð fram — og þvi verra, eftir að fundarstjóri er búinn að bera upp tillögu Jóhanns Möllers um að slíta umræðum og ganga til atkvæða um fram komnar til- lögur.“ Hefur Halldór, er hann gaf aðiljaskýrslu í málinu, að gefnu tilefni skýrt mótmæli þessi á þann veg, að með þeim hafi hann mótmælt því, að frestunartillagan var ekki borin undir at- kvæði í heild, svo og því, að neitað var að bera undir atkvæði tillögu hans um takmörkun á valdsviði stjórnarinnar, meðan á að- alfundi stæði, sbr. hin undirstrikuðu orð í mótmælunum: alla og fram komnar tillögur. Virðist réttinum og ekki um að villast, að skilja verði mótmælin á þenna veg. Þess skal getið hér, að tvö vitni, er leidd voru í málinu, þeir Hlöðver Sigurðsson barna- skólastjóri og Ásgrímur Albertsson gullsmiður, báru það, að Hall- dór Kristinsson hafi í ræðu, er hann hafi haldið á fundinum, sagt frá því, að hann hefði fengið formanni tillöguna um tak- mörkun á valdsviði stjórnarinnar, og jafnframt lesið hana upp á fundinum. Hafi hann skýrt svo frá, að formaður væri því and- vigur, að hún væri borin upp. Er Halldór hefði skýrt frá þessu, hafi hann jafnframt lýst yfir, að hann félli frá því að fá tillöguna borna upp á fundinum, en myndi, að því er Hlöðvi skildist, taka málið upp aftur á framhaldsaðalfundi. Þessu hefur Halldór Kristins- son harðlega mótmælt og talið, að þetta misminni vitnanna muni stafa af því, er nú greinir: Hann hafi á fundi í h/f Söltunarfélagi kaupfélagsins talið vafasamt, að K.F.S. mætti eiga þar helmins hlutafjár, en Þóroddur Guðmundsson gerðarþoli andmælt þeirri skoðun hans. Þessu hafi hann skýri frá á fundinum 7. júní og þá jafnframt sagt, að hann myndi sætta sig við þetta í áll en athuga það betur síðar. Hafi hann sagt frá þessu í sömu ræðunni, sem hann hafi verið að tala um valdatakmörkunartillöguna í, og því kveðst hann ímynda sér, að misskilningur vitnanna sé af þessu sprottinn. Enginn málsaðilja og engin vitni, önnur en þeir Hlöðver og Ásgrímur, virðast hafa skilið Halldór á þann hátt, er þeir gerðu. Af þeirri ástæðu svo og því, að skýring Halldórs er mjög eðlileg, þykir gegn andmælum hans ósannað, að hann hafi tekið aftur síðari tillögu sína. Þegar framangreind mótmæli Halldórs höfðu verið bókuð, var fundinum frestað, svo sem samþykkt hafði verið. Félagsformaður og málflutningsmaður gerðarþola hafa réttlætt neitanir formanns um að bera frestunartillöguna upp í heild og valdatakmörkunartillöguna á þenna hátt: Síðari hluti frestunar- tillögunar hafi verið vitleysa, eins og hann var. Aðalfundinn hafi öl Þegar verið búið að auglýsa og hann hafi verið hafinn. Hafi því verið óheimilt að auglýsa aðalfund af nýju, en svo' hafi orðið að skilja síðari hluta tillögunnar, að til þess væri ætlazt, að nýr aðal- fundur yrði auglýstur. Þýðingarlaust hafi og verið að auglýsa, að tillögur til samþykktabreytinga kæmu fram, eftir að aðalfundur- inn var hafinn, þar eð þær hefðu ekki verið boðaðar í dagskrá þeirri, sem ákveðin hafi verið í auglýsingunni um aðalfundinn 7. júni, því að, eftir að aðalfundur hafi á annað borð verið byrjaður, hefði ekki verið unnt að koma á samþykktabreytingum, nema eftir 2. mgr. 29. gr. samþykkta K.F.S., er síðar verður nánar getið, en, að fullnægðum skilyrðum þess ákvæðis, hefði verið hægt að sam- þykkja samþykktabreytingar á framhaldsaðalfundinum, er ákveð- inn hafi verið 10. júní, án þess að þær hefðu verið boðaðar fyrirfram. Neitun sína um að bera upp valdatakmörkunartillöguna skýrir formaður svo: Hann kveðst hafa lesið niðuriag tillögu Jóhanns í. Mölers um umræðuslit upp á þann hátt, að ganga skyldi til atkvæða um frestunartillöguna, og hafi sér ekki komið til hugar, að ætlazt væri til, að gengið yrði til atkvæða um aðrar tillögur, þar eð ekki hefði verið búið að taka aðrar tillögur til umræðu. Hafi hann síðan borið frestunartillöguna upp og, að henni sam- þykktri, lýst fundi frestað. Þá hafi athygii sín verið vakin á, að einnig hafi verið ætlazt til, að valdatakmörkunartillagan yrði borin upp, en hann þá ekki talið rétt að gera bað, „bæði vegna bess, að hún hafi ekki heyrt undir dagskrárliðinn, og vegna þess, að búið var að fresta fundi.“ Rétturinn lítur svo á, að orðalag frestunartillögunnar hafi ekki gefið tilefni til þess, að unnt væri að skilja hana á þann veg, að hún fæli í sér að auglýsa nýjan aðalfund, sbr. upphaf tillögunn- ar: „Fundurinn samþykkir að fresta aðalfundi ...“, heldur hafi orðið að skilja hana þannig, að framhaldsaðalfundurinn yrði sér- staklega auglýstur. Þá verður og að líta svo á, að enda þótt rétt væri hjá gerðarþolum, að þýðingarlaust hefði verið að boða sam- Þbykktabreytingar í auglýsingunni um framhaldsaðalfundinn, þá hafi þó verið fyllilega lögmætt að gera það, en um það, hvort slíkt var þýðingarlaust, virðist þó, að ekki hefði verið unnt að segja fyrr en á framhaldsaðalfundinn kom, og ekki gat það á neinn hátt spillt, að sérstaklega væri vakin á því athygli, að tillögur til samþykktabreytinga væru væntanlegar á framhaldsaðalfundinum. Að þessu athuguðu verður að telja neitun formanns um að bera frestunartillöguna upp í heild óréttmæta. Hafi formaður lesið framangreinda tillögu Jóhanns G. Möllers upp á þann hátt, er hann telur í máli Þessu, þá hefur hann farið rangt með hana. Tillöguna var ekki unnt að skýra á þann veg, er formaður kveðst hafa gert. Hún ber ljóslega með sér, að sam- 6 82 kvæmt henni skyldi ganga til atkvæða um allar framkomnar til- lögur. Þar sem í tillögunni er talað um að siíta umræðum um málið, verður að hafa það í huga, að meirihlutafulltrúarnir, en í þeirra hópi var tillögumaðurinn, virðast hafa talið frestunartillöguna og valdatakmörkunartillöguna nátengdar, svo og það, að svo virðist sem a. m. k. Halldór Kristinsson hafi rætt tillögurnar að nokkru leyti báðar í einu. Að valdatakmörkunartillagan hafi ekki „heyrt undir dagskrárliðinn“, er ekki afsökun fyrir því að bera hana ekki upp, því að svo verður að lita á, sem báðar tillögurnar hafi verið ræddar utan dagskrár. Ef formaður sökum formfestu ekki treysti sér til að bera upp valdatakmörkunartillöguna, enda þótt hann hefði lýst fundi frestað, virðist hann þó hafa getað a. m. k. með samþykki fulltrúanna sett fundinn af nýju til þess að bera tillöguna undir atkvæði, eftir að honum var orðið ljóst, að til þess var ætlazt, eftir að honum átti að vera ljóst, að hin samþykkta tillaga Jóhanns G. Möllers fól það í sér. Verður samkvæmt því, er nú hefur verið greint, að líta svo á, að neitun formanns um að bera valdatakmörkunartillöguna undir atkvæði hafi verið ólögmæt. Ástæða þykir til að geta enn nokkurra atriða úr skjölum máls- ins og aðiljaskýrslu formanns varðandi fundarstjórastörf hans 7. júni. Í byrjun fundarins báru þeir Haraldur Gunnlaugsson og Ragnar Jóhannesson fram fundarályktun varðandi kosningu nokk- urra aðalfundarfulltrúa 2. deildar. Var ályktunin nokkuð rædd, en að því búnu úrskurðaði fundarstjóri hana frá umræðum. Er engin grein gerð fyrir því í fundargerðinni, af hverju Þetta var gert, né heldur því, hvers vegna ályktunin var ekki borin undir atkvæði. Formaður kveður Halldór Kristinsson hafa komið til sín með til- lögu, meðan á umræðunun um frestunartillöguna hafi staðið. Kveðst hann ekki hafa athugað hana að efni til, en sagt við Hal- dór, að þýðingarlaust væri að koma með tillögur um önnur mál, meðan frestunartillagan væri til umræðu, og hafi þá Halidór farið með tillöguna aftur. -- Verður að telja þessar móttökur formanns með öllu óviðeigandi, þar eð hann virðist ekki hafa getað haft neinn grun um, hvers efnis tillaga sú var, er Halldór kom með. - Tillögu frá Jóhanni G. Möller um, að fundurinn viki formanni úr fundarstjórasæti, virðist formaður hafa neitað að taka við, og mun Jóhann þá hafa tekið hana aftur. Þá hefur formaður í aðiljaskýrslu sinni sagt frá því, að á meðan staðið hafi á umræðum, hafi þeir Jóhann G. Möller og Bjarni Jóhannsson haft sig í frammi um að færa honum ýmsar tillögur, en ekki er ljóst, "um hvað þær hafa verið, né heldur, hvaða af- greiðslu þær hafa hlotið, enda er þeirra ekki getið í fundargerð. inni, svo sem vænta hefði mátt. 83 Hvað snertir sjálfa fundargerðina, þá virðist formaður sam- kvæmt því, sem fram er komið hér að framan, ekki hafa gætt bess sem skyldi, að tillögur væru færðar í hana eða þeirra a. m. k. getið. Af hálfu gerðarþola hefur verið á það minnzt, að svo mikið los hafi verið komið á fundinn, um það leyti sem honum var frestað, að ógerlegt hafi verið að afgreiða mál á honum. Ekki þykir þó unnt að ætla af gögnum málsins, að veruleg brögð hafi verið að þvi, og virðast fundarstörf hafa getað haldið áfram á eðlilegan hátt, unz þeim var lokið. Það, sem nú hefur verið rakið um fundarstjórn formanns á aðalfundinum 7. júní, þykir sýna, að nægilegt tilefni hafi verið til dagskrártillögunnar, er flutt var í upphafi framhaldsaðalfund- arins 10. júní, en henni verður nánar lýst hér á eftir. Eftir fundarfrestunina 7. júní kom aðalfundur KFS. aftur saman sunnudaginn 10. júni kl. 15 í sal Gesta- og Sjómannaheimil- isins á Siglufirði. Er bað allstór salur, líklega um 912 m, ásamt útskoti, líklega um 36 nm. Hlíðar salarins munu vita nokkurn veginn suður og norður, en gaflar nokkurn veginn austur og vestur. Sæt- um var svo fyrir komið, að formaður, er var fundarstjóri, skyldi sitja við borð fyrir suðurgafli, en fulltrúar á bekkjum, er bannig var skipað, að tveir voru til hægri handar formanni, hvor fram af öðrum, við austurhlið salarins, tveir til vinstri handar, hvor fram af öðrum, við vesturhlið, en fyrir framan bekki þessa munn hafa verið einhverjir stólar. Þá munu loks hafa verið þrír full. irúabekkir þvers í húsinu andspænis formanni, cn nokkuð frá honum, líklega nokkurn veginn við nyrðri enda bekkja þeirra, er voru með austur- og vesturvegg salarins. Hefur Þannig orðið nokkur auður ferhyrningur á gólfinu fyrir framan formann, er sæti hans og fulitrúabekkirnir mynduðu. Fyrir aftan þverbekki þá, er fulltrúum voru ætlaðir, var komið fyrir áheyrendabekkjum, er líklegt þykir, að greindir hafi verið frá fulltrúabekkjunum með einhverju meira bili en var á milli annarra bekkja í salnum, eins og gerðarbeiðendur halda fram. Ekki getur fundargerðin þess, hve margir fulltrúar voru mættir, en svo virðist, að þeir hafi svo til allir verið mættir eða þá varamenn í þeirra stað. Þá var og margt almennra félagsmanna á fundinum. Um það bil, sem fundurinn skyldi hefjast, kvaddi formaður fulltrúa til að taka sæti á bekkjum þeim, er þeim voru sérstak- lega ætlaðir, og virðist því hafa verið hlýtt. Þegar þessu var lokið, mun formaður hafa lýst fundinn settan, en annað hvort rétt áður eða í sama mund afhenti einn meirihlutafulltrúanna, Bjarni Jó- hannsson yfirlögregluþjónn, honum tillögu, sem í málarekstrinum hefur alltaf verið nefnd dagskrártillaga og verður einnig kölluð það hér á eftir. Var tillaga þessi svo hljóðandi: „Með skírskotun 81 til 14. gr. fundarskapa KFS. samþykkir fundurinn eftirfarandi dagskrártillögu: Þar eð formaður félagsstjórnar, Ottó Jörgensen, hefur beitt ofríki úr fundarstjórasæti og neitað að bera undir at- kvæði skriflegar tillögur, er fulltrúar hafa fram borið, vitir fund- urinn harðlega fundarstjórn formanns og samþykkir að kjósa nú þegar annan fundarstjóra.“ Undir tillögu þessa höfðu ritað 36 aðalfullfrúar og 8 varafuli- trúar, og virðast þeir flestir hafa verið mættir á fundinum eða þá aðrir í þeirra stað. Höfðu þeir fyrir fundinn falið Bjarna að koma tillögunni á framfæri. Umboðsmaður gerðarþola hefur mótmælt því í greinargerð sinni sem ósönnuðu, að þessir menn hafi undir- ritað tillöguna og að þeir hafi gert það af fúsum og frjálsum vilja, en þar eð skjalið hvorki eftir útliti sínu né efni vekur grun um, að það sé falsað, né heldur hefur það verið sennilegt gert, þá verður þessum mótmæium samkvæmt 154. gr. einkamálalaganna ekki sinnt. Tillögu þessa las formaður upp, en neitaði að bera hana undir atkvæði, og kveðst hann í því sambandi hafa vitnað til fundar- skapa K. F. S., er ákvæðu, að formaður skyldi stjórna fundum, en í forföllum hans varaformaður. Kveðst hann síðan hafa beðið varaformann, Þórodd Guðmundsson gerðarþola, að taka sæti fund- arstjóra, og sjálfur hafið lestur skýrslu stjórnarinnar, en Þrátt orðið að hætta lestrinum vegna háreysti, sem orðið hafi í fundar- salnum, enda varaformaður lýst fundarhléi, meðan ró væri að komast á. —- Bjarni Jóhannsson kveðst hafa beðið formann um orðið til að ræða tillöguna, um leið og hann afhenti honum hana. Í annað sinn kveðst hann hafa beðið um orðið, þegar formaður neitaði að bera tillöguna upp, og er sér hafi þá enn ekki verið sinnt, hafi hann beðið um orðið í þriðja sinn og vitnað um leið í fund- arsköp K. F. S. Hafi þá formaður svarað, að fundarsköp breyttu ekki samþykktum félagsins, en að því svari fengnu, kveðst Bjarni hafa staðið upp, lesið upp tillöguna, er hann hafði samrit af, beðið fulltrúa að greiða um hana atkvæði og nefnt jafnframt sem teljara þá Arnþór Jóhannsson skipstjóra og Jóhann Sveinbjörnsson toll- þjón. Telur Bjarni, að formaður hafi verið í fundarstjórasæti, þegar hann hafi staðið upp, en að sig minni, að varaformaður hafi sezt í það, meðan á atkvæðagreiðslunni hjá sér hafi staðið. Fund- arhlé hafi varaformaður ekki gefið, fyrr en eftir að meirihlutafuli- trúarnir hefðu verið búnir að kjósa fundarstjóra og hann tekinn við fundarstjórn. Svo er að sjá af gögnum málsins, að rétt sé, að Bjarni hafi beðið um orðið um tillöguna, en ekki fengið, og að eftir að Bjarni stóð upp, hafi þeir formaður og hann einhverja stund talað báðir í einu, en ræða Bjarna þó yfirgnæft. Hefur verið deilt allmjög um aðstöðu alla á fundinum um þetta leyti, en þau deiluatriði verða öð athuguð síðar, eftir því sem tilefni verður til. — Varaformaður kveður, að þegar svo hafi verið komið, að formaður og Bjarni hafi talað samtímis, hafi hann bæði vegna þess og annars hávaða í salnum gefið fundarhlé, meðan ró væri að komast á, eftir að hafa árangurslaust skorað á menn að hætta að trufla fundinn og gefa formanni hljóð til að flytja skýrslu sína. Hafi þá formaður hætt að tala, en Bjarni haldið áfram. Fulltrúar greiddu atkvæði um dagskrártillöguna eftir tilmælum Bjarna, og reyndust 44 vera með henni. Mótatkvæði komu engin fram, enda þótt gögn málsins þyki sýna, að þeirra hafi verið leitað. Að tillögunni samþykktri, lét Bjarni fara fram atkvæðagreiðslu um fundarstjóra, og hlaut Jóhann Þorvaldsson gerðarbeiðandi kosn- ingu með 43 atkvæðum. Tók Jóhann síðan við stjórn fundarins af hálfu meirihlutafulltrúanna, nefndi ritara þá Halldór Kristinsson gerðarbeiðanda og Sigurð Gunnlaugsson, og virðast þeir allir hafa komið sér fyrir við borð, er þeir hafi sett á auða svæðið, er var á milli fulltrúabekkjanna. Virðist Jóhann síðan eftir einhver ræðuhöld af hálfu fulltrúanna hafa lýst yfir, að fundurinn héldi áfram eftir dagskrá. Tvær fundargerðir liggja fyrir um fund þenna, önnur undirrituð af Jóhanni Þorvaldssyni ásamt riturum þeim, er hann tilnefndi, en hin af Otto Jörgensen og þeim Óskari Gari- baldasyni gerðarþola og Hlöðvi Sigurðssyni barnaskólastjóra sem riturum, en sá síðarnefndi tók við ritarastörfum af Jóhanni Þor- valdssyni af hálfu minnihlutafulltrúanna, eftir að Jóhann tók við fundarstjórn samkvæmt kosningu meirihlutafulltrúanna, en til þess tima virðist Jóhann hafa verið fundarritari ásamt Óskari. Svo sem fyrr er greint, var lokið við afgreiðslu tveggja fyrstu dagskrárliða aðalfundarins hinn 7. júní. Í fundargerð meirihluta- fulltrúanna 10. júní er bókað svo um afgreiðslu dagskrárliðanna: - Um 3. dagskrárlið: Formaður neitaði að gefa skýrslu stjórnar- innar, um 4. dagskrárlið: Kaupfélagsstjóra var samkvæmt tilmælum hans veittur frestur til að flytja skýrslu sina, um 5. dagskrárlið: Kristmar Ólafsson endurskoðandi sagðist ekki flytja skýrslu sína nú frekar en aðrir, er skýrslur ættu að flytja, heldur síðar á fund- inum, um 5. dagskrárlið: Samþykkt var að fresta afgreiðslu liðsins, enda hefði stjórnin enga skýrslu gefið og ekki óskað að leggja fyrir fundinn tillögu um ráðstöfun arðsins, og um 7. dagskrár- lið: Engin erindi deilda bárust. Þá var komið að 8. lið dagskrár- innar: Kosningar. Kom þá fram svohljóðandi tillaga til breytingar á 1. lið 14. gr. samþykkta K. F. S.: „Stjórn félagsins skal skipuð 7 mönnum, kosnum á aðalfundi, í fyrsta skipti á aðalfundi 1945. Þá skál og kjósa 3 varamenn. Kjörtimi aðalmanna skal vera 4 ár, þó þannig, að úr stjórn þeirri, sem fyrst er kosin eftir samþykktum þessum, gangi einn maður úr eftir 1 ár, síðan 2 á ári. Fyrsta árið gangi einn varamaður úr, 2 eftir tvö ár.“ 86 Þá var og lagt til að breyta e-lið 16. gr. samþykktanna, en þá breytingu er ekki tilefni til að ræða hér. Ofangreindar tillögur til samþykktabreytinga voru afhentar að- alfundarfulltrúunum á fundinum. Munu þeir flestallir hafa tekið við þeim, og allir áttu þeir kost á að fá þær. Þegar tillögur þessar voru komnar fram, er bókað svo í fund- argerð meirihlutafuiltrúanna, að fundurinn hafi samþykkt með 42 samhljóða atkvæðum að fresta kosningu eins aðalmanns og eins varamanns í stjórn K. F. $S. vegna hinna framkomnu tillagna til samþykktabreytinga. Þá var kjörinn aðalendurskoðandi Kari Dúa- son með 39 atkvæðum og varaendurskoðandi Georg Pálsson einnig með 39 atkvæðum. Loks voru kjörnir tveir fulltrúar á aðalfund s. Í. S., þeir Sigurður Tómasson kaupfélagsstjóri og Kristján Sip- urðsson gerðarbeiðandi, báðir með 38 atkvæðum. Þegar hér var komið, er bókað, að fundarstjóri, Jóhann Þorvaldsson, hafi til- kynnt fulltrúum, að fundurinn yrði fluttur í annan sal í sama húsi, þar eð formaður og varaformaður kaupfélagsins trufluðu svo fund- inn, að ekki væri lengur unnt að halda honum áfram á sama stað. Fluttu meirihlutafulltrúarnir síðan í sal á öðru lofti hússins, en minnihlutafulltrúarnir sýnast hafa setið eftir. Fundargerð minnihlutafulltrúanna segir, að þegar Bjarni Jó- hannsson hafi hafið að láta fara fram atkvæðagreiðslu um dag- skrártillöguna, hafi formaður, réttara mun þó vera varaformaður, enda leiðrétt í rekstri málsins af hálfu gerðarþola, gefið fundar- hlé, meðan ró væri að komast á. Síðan segir, að eftir nokkurn tíma hafi formaður sett fundinn á ný og beðið jafnframt varaformann að hafa fundarstjórn, meðan hann sjálfur læsi skýrslu stjórnar- innar. Hafi formaður síðan lesið skýrsluna og drepið á flestar gerðir stjórnarinnar, er nokkru máli hafi skipt. Þá hafi frú Guð- rún Björnsdóttir talað, en þar eð það, sem eftir frú Guðrúnu er haft í fundargerðinni, er að verulegu leyti rangt samkvæmt vott- orði, er hún hefur gefið í málinu, þykir ekki ástæða til að rekja það, en þess má geta, að í vottorði frú Guðrúnar segir, að hún hafi bent á hættuna, er K. F. S. stafaði af hinum miklu deilum og flokka- dráttum innan félagsins, og skorað á deiluaðilja að reyna að finna samkomulagsgrundvöll. Þá segir ennfremur í fundargerð minni- hlutafulltrúanna, að eftir ræðu frú Guðrúnar hafi Þóroddur Guð- mundsson lýst yfir, að hann væri fús til að beita sér fyrir því, að sættir kæmust á, en Jóhann Þorvaldsson lýst yfir, að hann tæki ekki til greina tilmæli frúarinnar, og myndi hann og fleiri full- trúar ganga af fundi, og hafi þeir síðan gert það. Það, sem hér er bókað eftir Jóhanni, kemur ekki heim við vottorð frú Guðrúnar, er segir, að Jóhann hafi enga slíka yfirlýsingu gefið, að ræðu henn- ar lokinni, heldur staðið upp og sagt, að nú yrði fundurinn fluttur 87 í annað herbergi í húsinu, en yfirlýsingu um, að það yrði gert, hafi hann verið búinn að gefa, áður en hún hóf mál sitt. Þá hafa fundargerðir meiri- og minnihlutafulltrúanna verið raktar fram að þeim tíma, er meirihlutafulltrúarnir fluttu fundinn í salinn á efra lofti hússins. Af gögnum málsins er vart unnt að sjá með fullri vissu, hvernig ástatt hefur verið á fundinum til þessa tíma. Hafa bæði málsaðiljar og vitni reynzt all ósamhljóða um það. Þó virðist ljóst, að nokkur órói hafi verið á fundinum, er aðallega virðist þó hafa verið fólginn í hávaða, köllum og jafnvel fóta- stappi, og ennfremur sýnist svo, að stundum hafi fleiri en einn talað í einu í salnum, og þykir ekki, að öllu athuguðu, ólíklegt, að rétt sé sú lýsing frú Guðrúnar Björnsdóttur, er hún segir í vottorði sínu, að þegar Jóhann Þorvaldsson hafi lýst yfir, að fundurinn yrði fluttur, hafi „sakir staðið þannig, að svo leit út, sem verið væri að halda tvo fundi í salnum.“ Verður ekki gerð nánari grein fyrir ástandinu á fundinum að sinni, en það athugað síðar, eftir því sem tilefni verður til, þegar ræddar verða einstakar málsástæður aðilja. Verður nú lýst framhaldi fundanna eftir fundargerðunum og þá fyrst framhaldi fundar minnihlutafulltrúanna. Svo sem fyrr var vikið að, var Hlöðver Sigurðsson barnaskóla- stjóri skipaður fundarritari á fundi þeim, er minnihlutafulltrú- arnir héldu áfram, eftir að Jóhann lýsti yfir, að hann flytti fund- inn. Þá er bókað, að haldið hafi verið áfram umræðum um skýrslu stjórnarinnar og síðan, að í þeim umræðum hafi komið fram svo hljóðandi tillaga frá Guðbrandi Magnússyni gerðarþola: „Fundurinn samþykkir að kjósa 5 manna nefnd, sem leiti sam- komulags um þau deiluatriði, sem upp hafa komið milli fulltrúa á aðalfundinum.“ Var tillaga þessi samþykkt með 19 samhljóða atkvæðum. Jafnframt er bókað, að hún hafi verið borin undir al- kvæði þeirra félagsmanna, er voru á fundinum sem áheyrendur, og þeir samþykkt hana einróma. Kosnir voru í nefndina Jón Jó- hannsson, Gunnar Jóhannsson, Ásgrímur Albertsson, Guðbrandur Magnússon og Hlöðver Sigurðsson. Síðan er bókað, að rætt hafi verið áfram um skýrslu stjórnarinnar, meðan nefndin starfaði, en nefndarmenn virðast þegar, eða a. m. k. Guðbrandur Magnússon, hafa farið á fund meirihlutafúlltrúanna, sbr. síðar. Þá er loks bókað, að gefið hafi verið fundarhlé „vegna starfa nefndarinnar til sunnudags 1. júlí, „ef þörf krefur“. Síðan er fundargerðin undirrituð. Þess er fyrst að geta um framhald fundargerðar meirihluta- fulltrúanna, eftir að þeir fluttu fundinn, að það hefst á því, að bókuð eru nöfn þeirra fulltrúa, er fóru á hinn nýja fundarstað. Voru það 31 aðalfulltrúi og 12 varafulltrúar. Einn aðalfulltrúi 88 Rögnvaldur Gottskálksson, er virðist hafa greitt atkvæði með meirihlutafulltrúunum um dagskrártillöguna og um fundarstjór- ann, fylgdi ekki meirihlutafulltrúum á hinn nýja fundarstað, þar eð hann þurfti að víkja af fundinum þegar eftir kosningu fundar- stjórans. Nöfn aðalfulltrúanna, er fóru á nýja fundarstaðinn, er ekki ástæða til að greina, en varafulltrúarnir voru þessir og mættir fyrir aðalfulltrúa, er hér greinir: “ Páll Hjartarson mættur fyrir Jóhann Jóhannsson ...... 3. deild, Adolf Einarsson mættur fyrir Svein Þorsteinsson .... 1. deild, Jón Björnsson mættur fyrir Jónas Jónasson ....0.0.000... 3. deild, Jóhann Sveinbjörnsson mættur fyrir Jónas Björnsson 1. deild, Einar Eyjólfsson mættur fyrir Snorra Friðleifsson . 3. deild, Jónas Halldórsson mættur fyrir Gunnlaug Hjálmarsson 4. deild. Ólafur Eiríksson mættur fyrir Magnús Baldvinsson „3. deild. Jónas Jónsson mættur fyrir Þóri Konráðsson ........ 4. deild, Guðvarður Jónsson mættur fyrir Sigurð Magnússon .... Í. deild, Þorkell Jónsson mættur fyrir Jón Ktistjánson ........ 4. deild, Bjarni Jóhannsson mættur fyrir Pál Erlendsson ........ 4. deild, Einar Ásgrímsson mættur fyrir Björgvin Bjarnason .... 1, deild. Þá kusu fulltrúar tvo menn Sem varafulltrúa á aðalfund S. Í. s.. og hlutu kosningu þeir Jóhann Þorvaldsson með 43 atkvæðum og Bjarni Jóhannsson með 42 atkvæðum. Að því loknu var tekinn fyrir 9. dagskrárliður: Önnur mál. Fram kom þá tillagan, er Halldór Kristinsson gerðarbeiðandi flutti á aðalfundinum 7. júní, sem formaður neitaði að bera undir atkvæði þá, en hún var tekin upp orðrétt hér að framan, þegar talað var um þann fund. Hefur hún í málinu verið nefnd valda- takmörkunartillagan, og er því nafni haldið um hana í úrskurði þessum. Var tillagan samþykkt með samhljóða atkvæðum, Þá kom fram svo hljóðandi tillaga, er einnig var samþykkt með samhljóða atkvæðum: „Fundurinn samþykkir að fela kaupfélags- stjóra að ganga frá leigusamningi við söltunarfélag K.F.S. fyrir lágmarksleigu 40—50 þúsund krónur, miðað við 9000 —10000 tunna söltun, og 1.50—-2.00 kr. á tunnu, sem umfram er. Öll við- haldsskylda hvílir á leigutaka.“ Nú er Guðbrandur Magnússon gerðarþoli kominn á fundinn. Bað hann um orðið og tilkynnti, að hann væri mættur fyrir hönd þeirra fulltrúa, er þarna væru ekki mættir, og flutti þau tilmæli til fundarins, að hann kysi ó manna nefnd til að „ræða um alls- herjarsamvinnu og samkomulagsgrundvöll allra fulltrúa K.F.S.“ Var þá flutt og samþykkt með samhljóða atkvæðum svo hljóðandi til- laga: „Fundurinn samþykkir að fela nefnd þeirri, er nú starfar fyrir fulltrúana, að mæta til viðræðna við þá nefnd minnihlutans, sem nú er hér mætt.“ 8g Loks kom fram svo hljóðandi tillaga: „Fundurinn samþykkir að fresta aðalfundinum enn á ný til 21. þ. m. og felur framkvæmda- stjóra og fundarstjóra að auglýsa dagskrá með framkomnum laga- breytingum.“ Var þessi tillaga samþykki með 43 samhljóða atkvæðum og fundi síðan frestað. Samninganefndir þær, er meiri. og minnihlutafulltrúarnir höfðu nú kjörið, virðast hafa haldið tvo sameiginlega fundi. Auk þess vann lögfræðingur S.ÍS. um skeið að sáttatilraunum milli deiluaðilja. Engum sættum var þó á komið, og þykir því ekki ástæða til að rekja gang sáttatilraunanna hér. Þegar hér var komið, höfðu leiðir meiri- og minnihlutafulltrú- anna skilið, og verður nú rakið það af því, er máli virðist skipta, sem hvor hlutinn um sig gerði frá þessum tíma, unz gerðarbeiðnin var send. Samkvæmt fundarsamþykktinni 10. júní auglýsti Jóhann Þor- valdsson gerðarbeiðandi framhaldsaðalfundinn 21. júní. Var fund- urinn haldinn síðdegis þann dag í Gesta- og Sjómannaheimilinu. Í upphafi fundargerðarinnar er bókað, að mættir séu 46 fulltrúar, en síðar virðast a. m. k. um tíma hafi verið mættir 48. Eftir setn- ingu fundarins las fundarstjóri yfirlýsingu, sem undirrituð var af 55 aðal- og varafulltrúum og send hafði verið stjórn K.F.S. Hafði yfirlýsing þessi verið afhent varaformanni í fjarveru formanns. Dagsett var hún 18. júní og efni hennar það, að stjórninni var til- kynnt samþykkt valdatakmörkunartillögunnar á fundinum 10. júní og brýnt fyrir henni, að hún gæti samkvæmt þeirri samþykkt engar bindandi ákvarðanir tekið fyrir félagið að svo komnu. Brott- rekstrar, er stjórnin hefði framkvæmt, sbr. síðar, væru því mark- leysa. Loks sagði í yfirlýsingunni, að þeir, er hana undirrituðu, litu svo á, að ýmsar ráðstafanir stjórnarinnar sýndu fullkomið ábyrgðarleysi hennar og ofbeldi gagnvart aðalfundi og félaginu og að hún hefði fyrirgert öllum rétti til að starfa sem ábyrg stjórn K.F.S. Þá var gengið til dagskrár fundarins. Fjórum fyrstu dagskrár- liðunum, skýrslu stjórnar, skýrslu kaupfélagsstjóra, skýrslu endur- skoðenda og ráðstöfun tekjuafgangs varð að fresta af ástæðum, er óviðráðanlegar voru fundinum. Næsti dagskrárliður var: Breyt- ingar á samþykktum félagsins. Ræddar voru tillögur þær til sam- þykktabreytinga, er fram komu á fundinum 10. júní og getið er hér að framan. Voru þær síðan samþykktar með 46 samhljóða atkvæð- um, sú um skipun stjórnarinnar að viðhöfðu nafnakalli, en hin á venjulegan hátt. Einn fulltrúi var mættur úr annari deild, Íík- lega Óskar Garibaldason, en hann greiddi ekki atkvæði. Var nú gengið til næsta dagskrárliðs: Kosning stjórnar og varastjórnar. 90 Í stjórn voru kosnir: Kristján Sigurðsson gerðarbeiðandi, Hjör- leifur Magnússon gerðarbeiðandi, Haraldur Gunnlaugsson gerðar- beiðandi, Gunnar Jóhannsson, Páll Ásgrímsson, Jóhann Þorvalds- son gerðarbeiðandi og Halldór Kristinsson gerðarbeiðandi. Tveir hinir síðastnefndu fengu 45 atkvæði, en hinir allir 46. Varamenn í stjórn voru kosnir: Jónas Jónasson gerðarbeiðandi með 46 at- kvæðum, Skafti Stefánsson gerðarbeiðandi með 45 atkvæðum og Arnþór Jóhannsson með 46 atkvæðum. Var nú gefið fundarhlé til klukkan 21, en þá var fundinum haldið áfram. Að hléinu loknu samþykkti fundurinn með 46 sam- hljóða atkvæðum ályktun frá stjórninni varðandi síðargreinda brott- rekstra eldri stjórnarinnar á fulltrúum og félagsmönnum, þar sem brottrekstrarnir eru taldir markleysa án stoðar í samþykktum K.F.S., og því lýst yfir, að hinir brottreknu séu þrátt fyrir þá fullgildir félagsmenn í K.F.S. —- Loks var samþykkt að fresta aðalfundinum um óákveðinn tíma og fela stjórninni að boða framhaldsaðalfund til að ljúka dagskránni, þegar hún teldi fært. Fundarhléið, er gefið var til klukkan 21, var þannig notað, að fundarstjóri, Jóhann Þorvaldsson, boðaði þá menn, er kosnir höfðu verið í stjórn K.F.S. samkvæmt fyrrgreindri samþykktabreyt- ingu, á fund. Mættu þeir allir. Lýstu þeir Gunnar Jóhannsson og Páll Ásgrimsson því strax yfir, að þeir teldu framhaldsfundinn 21. júní ekki löglegan, þar eð eldri stjórnin væri búin að halda fram- haldsaðalfund með meirihluta kjörinna fulltrúa og stjórnarkosn- ing hefði farið fram þar í samræmi við samþykktir K.F.S. Myndu þeir því ekki taka þátt í störfum þeirrar „gervistjórnar“, er þeir hefðu verið kosnir í. Viku þeir Gunnar og Páll síðan af fundi, en fundarstjóri, Jóhann Þorvaldsson, boðaði varamennina Jónas Jón- asson og Skafta Stefánsson gerðarbeiðendur á fundinn í þeirra stað, og tóku þeir sæti í stjórninni í stað þeirra Páls og Gunnars. Eru þeir Jónas og Skafti því gerðarbeiðendur í máli þessu, en ekki þeir Páll og Gunnar. Skipti stjórnin nú með sér verkum þannig, að Jóhann Þorvaldsson var kosinn formaður hennar, Hall- dór Kristinsson ritari og Kristján Sigurðsson varaformaður. — Síðan samþykkti stjórnin að leggja fyrir aðalfundinn ályktunina varðandi brottrekstrana, sem áður er sagt frá, að aðalfundurinn hafi samþykkt eftir fundarhléið, er gefið var til klukkan 21, og sleit fundi. Klukkan 21.40 sama daga hélt stjórnin enn stjórnarfund og hafði boðað á hann Guðbrand Magnússon gerðarþola, er um þetta leyti gegndi kaupfélagsstjórastörfum, sbr. síðar. Var Guðbrandi skýrt frá, að ný stjórn hefði nú verið kjörin í K.F.S., og hann spurður, hvernig ráðningu hans sem kaupfélagsstjóra væri varið, hvort hann vildi afhenda hinni nýkjörnu stjórn bækur þær og gögn, er stjórn: 91 K.F.S. bæri að hafa aðgang að, og loks hvort hann vildi starfa eftir fyrirmælum hennar. Skýrði Guðbrandur frá, að hann væri aðeins ráðinn munnlega og til óákveðins tíma. Þá kvaðst Guð- brandur telja kosningu stjórnar meirihlutafulltrúanna svo hæpna lagalega, að hann sem kaupfélagsstjóri myndi ekki veita henni viðtöku til fundahalda, né veita henni aðgang að bókum og gögn- um K.F.S., unz úr öllum þrætum innan félagsins hefði verið skor. ið lagalega. — Eftir þessi svör Guðbrands samþykkti öll stjórnin að segja honum upp kaupfélagsstjórastarfinu „frá deginum í dag að telja“ og afturkalla prókúruumboð hans. — Þessa stjórnarsam- þykkt tók Guðbrandur jafngilda og skrifleg uppsögn hefði verið send honum. Var síðan stjórnarfundinum slitið. Síðar mun hin nýkjörna stjórn hafa sent tilkynningu til sam- vinnufélagaskrár Siglufjarðar um stjórnarskipti í KF.S., aftur- köllun prókúruumboðs Guðbrands Magnússonar og jafnframt um, að það væri veitt Jóhanni Þorvaldssyni gerðarbeiðanda. Við þetta sýnist hafa setið af hálfu hinnar nýkjörnu stjórnar, unz gerðarbeiðnin var send, nema hvað svo virðist af skýrslu gerðarbeiðenda, að þeir hafi gert ítrekaðar tilraunir til að fá Guðbrand Magnússon til að láta af kaupfélagsstjórastörfum og af- henda þeim bækur, gögn og lykla K.F.S., en án árangurs. Vikur nú að gerðum stjórnar K.F.S. og minnihlutafulltrúanna eftir 10. júní, unz gerðarbeiðnin kom fram. Hinn 16. júní kl. 11 hélt stjórnin fund. Var þar lögð fram til- laga 4 stjórnenda um brottrekstur 29 aðal- og varafulltrúa úr F.F.S. Var hún rökstudd á þá leið, að þeir hefðu reynt að valda óeiningu og klofningi í félaginu með því að neita að taka þátt í aðalfundi félagsins og hlýða þar samþykktum og fundarsköpum, svo og með því að stofna til sérstakra fundarhalda, er þeir hefðu nefnt aðalfund K.F.S., og loks með því að auglýsa nú slíkan fund án samþykkis stjórnarinnar. — Var tillagan samþykkt með 4 at- kvæðum (atkvæði formanns þó talið greitt símleiðis vegna fjar- vistar hans) gegn atkvæði Kristjáns Sigurðssonar gerðarbeiðanda. Sama dag, klukkan 18,30, hélt stjórnin annan fund. Var Kristján Sigurðsson ekki mættur á honum, en hins vegar Hjörleifur Magnús- son gerðarbeiðandi. Var þar samþykkt að boða aukafundi í þrem- ur deildum félagsins vegna brottrekstrar fulltrúanna, er nú var getið, í fyrstu deild 18. júní klukkan 20,30, og í þriðju og fjórðu deild 19. júní klukkan 20,30, en úr þessum deildum voru hinir brottreknu fulltrúar. Gegn ákvörðun þessari greiddi einn stjórn- enda atkvæði, líklega Hjörleifur Magnússon. - Hinn 18. júní hélt stjórnin fund. Mættu þar 4, en enginn, er meirihlutafulltrúunum fylgdi. Þar var samþykkt að reka úr KFS. 38 menn fyrir að vera félagsmenn að yfirvarpi, en hafa mestöll við. 92 skipti sín annars staðar, og 3 menn fyrir að reka verzlun á félags- svæðinu með sömu vörur og K.F.S., að því er bezt verður séð. Þessi samþykkt var gerð með öllum atkvæðum. Brottrekstrar þessir allir, bæði fulltrúa og félagsmanna, munu hafa verið tilkynntir þeim brottreknu. Aukadeildarfundir þeir, sem ákveðið var 16. júní að halda skyldi, munu hafa verið auglýstir í búðargluggum K.F.S., fundurinn í fyrstu deild líklega þegar að kvöldi hins 16. júní, en hinir nokkru síðar, en líklega þó 18. júní e. í. v. 17. júni. Deildarfundirnir voru síðan haldnir á tilsettum tímum. Í fyrstu deild sóttu 22 félagsmenn fundinn, í þriðju deild 10 og í fjórðu deild 41. Nokkrar umræður urðu í öllum deildum um ýmis málefni KF.S., og var á öllum fundunum samþykkt ályktun þess efnis, að fundarmenn lýstu sig samþykka þeirri ákvörðun félagsstjórnar „að víkja úr félaginu þeim, sem fyrir óspektum stóðu á aðalfundi K.F.S. ...“ þ. e, þeim 29 aðalfundarfulltrúum, er stjórnin rak úr félaginu 16. júní. Í stað þessara brottreknu fulltrúa kusu fundarmenn siðar nýja fulltrúa, svo sem nú greinir: Fyrsta deild kaus 9 aðalfulltrúa, þriðja deild kaus 4 aðalfulltrúa og fjórða deild kaus 9 aðalfulltrúa og 3 vara- fulltrúa. Samtals voru þannig kosnir 25 aðal- og varafulltrúar í stað hinna 29 brottreknu. Ekki er skýrt í málinu, hvernig á þess- um mun stendur, en telja má vist, að hann stafi af þeirri fækkun, sem orðið hafði í deildunum við brottreksturinn. Hinn 20 júní var síðan haldinn framhaldsaðalfundur af hálfu stjórnarinnar, og hafa hinir nýkjörnu fulltrúar sennilega mætt þar, eða a. m. k. einhverjir þeirra ásamt hluta af þeim aðalfundarfull- trúum, er stjórnin hafði ekki rekið. Ekki er bókað, hve margir mættu, en svo virðist, sem mætt hafi 36 eða þar um bil. Flutt var skýrsla stjórnarinnar og endurskoðenda svo og lesin rekstrarreikn- ingur félagsins. Samþykkt var að fresta afgreiðslu reikninga K.F.S. og fela stjórninni að láta fram fara yfirskoðun rekstrar og reikn- inga félagsins, til þess, ef unnt væri, að fá upplýst, hvað ylli hinni óeðlilegu vörurýrnun. Þá var samþykkt tillaga um skiptingu árs- arðsins, en síðan gengið til kosninga á einum aðalmanni í stjórn til þriggja ára í stað Kristjáns Sigurðssonar gerðarbeiðanda, er úr átti að ganga, og einum varamanni til tveggja ára í stað Hjörleifs Magnússonar gerðarbeiðanda. Aðalmaður í stjórn var kosinn Jó- hann Guðmundsson með 36 atkvæðum og varamaður Jóhann Garibaldason með 34 atkvæðum. Jóhann Guðmundsson neitaði síðar að taka við stjórnarstörfum. Er hann því ekki einn gerðar- þola, heldur Óskar Garibaldason, er sæti tók í stjórninni Í hans stað sem varamaður, kosinn á aðalfundinum 1944. Þá fóru fram kosningar nokkurra trúnaðarmanna, er ekki þykir ástæða til að geta sérstaklega. Síðan var einróma samþykkt ákvörðun stjórn- arinnar um brottrekstur fyrrgreindra 29 aðalfundarfulltrúa og til- 93 laga um laun stjórnarinnar. Loks voru málefni K.F.S., „sem efst eru á baugi“, rædd nokkuð, en síðan var aðalfundinum slitið. Hinn 21. júní skipti stjórn minnihlutafulltrúanna verkum með sér á þann hátt, að Ottó Jörgensen gerðarþoli var kosinn formað- ur, Þóroddur Guðmundsson gerðarþoli varaformaður og Guðbrand ur Magnússon gerðarþoli ritari. Rétt þykir, áður en skilið er við athafnir eldri stjórnarinnar, að geta tvenns, er rætt hefur verið í rekstri málsins. Hinn 18. júní, klukkan 23, hélt eldri stjórnin fund, er allir gerðarþolar mættu á nema Ottó Jörgensen, og boðaði á hann Sigurð Tómasson kaup- félagsstjóra. Lauk skiptum þeirra Sigurðar þann veg á fundi þess- um, að stjórnin samþykkti að segja honum upp kaupfélagsstjóra- starfinu þá samstundis og taka af honum prókúruumboð fyrir K.F.S. Er bókað í fundargerðina, að þetta hafi verið gert eftir ósk Sigurðar, en við það hefur Sigurður þó ekki viljað kannast. Hefur verið um þetta deilt í rekstri málsins, en þar eð þetta atriði verður ekki talið hafa áhrif á úrslit þess, lítur rétturinn svo á, að hann þurfi ekki að taka neina afstöðu til þessa ágreinings. Á þessum sama fundi var Guðbrandur Magnússon gerðarþoli ráðinn kaup- félagsstjóri fyrst um sinn, €n áður en gerð þessi var tekin fyrir í fyrsta skipti, hafði annar maður, Már Einarsson, tekið við kaup- félagsstjórastarfinu. Loks var á þessum fundi samþykkt að halda framhaldsaðalfund 20. júni, kl. 20,30, en þeim fundi hefur þegar verið lýst. Þá skal þess loks getið, að 26. júní hélt eldri stjórnin fund út af því, að þá hafði hún fengið vitneskju um tilkynningu yngri stjórnarinnar til samvinnufélagaskrárinnar. Voru samþykkt mót- mæli til bæjarfógetans á Siglufirði við því, að hann hefði tekið við tilkynningunni, og einnig var samþykkt að tilkynna honum, að eldri stjórnin áskildi sér rétt til skaðabóta úr hans hendi í þessu sambandi. Var bæjarfógeta tilkynnt þetta í bréfi, dagsettu 26. júní. Hafa nú verið raktar athafnir málsaðilja og fylgismanna þeirra. þær er nokkra þýðingu virðast geta haft um úrlausn máls þessa til þess tíma, að gerðarbeiðnin kom fram. Réttarkröfur sínar í máli þessu, þær er að framan greinir, byggja gerðarbeiðendur á því, er nú segir: Hinn 7. júní s. 1. hafi komið saman lögmætur aðalfundur K.F.S. og hafi hann samkvæmt 18. gr. samvinnulaganna og Íð. gr. samþykkta K.F.S., þegar er hann kom saman, orðið æðsti valdhafi í málefnum félagsins. Hann hafi orðið yfir stjórnina settur, hafi getað takmarkað vald hennar. gefið henni fyrirskipanir o. s. Írv. Framhaldsaðalfundurinn 10. júní hafi tvímælalaust verið lögmætur og þvi á sama hátt verði æðsti valdhafi í málefnum K.FS. Neitun félagsformanns um að bera til- löguna um, að hann viki sæti og kosin yrði annar fundarstjóri, 94 undir atkvæði, er fram kom í fundarbyrjun 10. júní, hafi verið ólögmæt með öllu, og þegar hann ekki fullnægði skyldu sinni í því efni, hafi aðalfundinum að sjálfsögðu verið heimilt að velja sér fundarstjóra á þann hátt, er hann gerði. Sá fundarstjóri hafi verið löglega kosinn, og því hafi það framhald fundarins, er farið hafi fram undir stjórn hans, og verið lögmætt svo og allar ákvarð- anir, er þar voru teknar, þ. á m. frestun fundarins til 21. júní. Í 2. mgr. 29. gr. samþykkta K.F.S. sé svo ákveðið, að þegar leggja eigi fyrir fund tillögur um breytingar á samþykktum félags- ins, skuli þess getið í fundarboði, en með því ákvæði eigi að tryggja það og það eitt, að væntanlegar samþykktabreytingar fari ekki fram hjá neinum fulltrúa. Með þeirri aðferð, er höfð hafi verið, að fresta fundinum, auglýsa, framhaldsaðalfund með 10 daga fyrir- vara og taka fram, að samþykktabreytingar yrðu á dagskrá, þá hafi þessu skilyrði samþykktanna verið fullnægt, að því er varði samþykktabreytingarnar, er gerðar hafi verið á framhaldsaðalfund- inum 21. júní, og því þeim fundi verið heimilt að gera þær, enda hafi þær verið gerðar á lögmætum aðalfundi og með nægu at- kvæðamagni. Ekki sé heldur vafi á þvi, að samþykktabreyting- arnar, er gerðar hafi verið, hafi að öllu leyti verið þess eðlis, að bær hafi verið fullkomlega heimilar bæði að samþykktum K.F.S. og landslögum. Ekki verði 20. gr. samvinnulaganna skilin á þann hátt, að hún hindri, að umræddar samþykktabreytingar séu lög- mætar. — Þá telja gerðarbeiðendur, að áframhald fundar minni- hlutafulltrúanna hafi verið marklaust með öllu. Samkvæmt 3. mgr. 13. gr. samþykkta K.F.S. sé fulltrúafundur því aðeins lögmætur, að þriðjungur fulltrúa sé þar mættur, en svo hafi ekki verið á fram- haldsfundi minnihlutafulltrúanna 10. júni, þar eð þar hafi í hæsta lagi mætt 18 eða 19 fulltrúar af 63. Auk þess ákveði 3. mgr. 19. gr. samvinnulaganna, að aðalfundur samvinnufélags sé því aðeins lög- mætur, að fulltrúar frá meira en helmingi félagsdeilda sæki hann, enda sé á fundinum meirihluti þeirra, sem þar eigi atkvæðisrétt, en hvorugu þessara skilyrða hafi verið fullnægt, að því er snerti framhald fundar þeirra minnihlutafulltrúa. Brottvikningar aðal- fundarfulltrúanna hafi verið alger markleysa. Bæði sé það, að enda þótt sakir þær, er hinir brottreknu fulltrúar voru bornir, væru sannar, sem þó ekki sé, þá séu þær ekki brottrekstrarástæður samkvæmt samþykktum K.F.S., og einnig sé stjórn samvinnufélags með öllu óheimilt að reka aðalfundarfulltrúa úr félaginu, þar eð þeir séu henni æðri, þeir kjósi stjórnina, hún beri ábyrgð fyrir þeim, og séu stjórnendur því í raun réttri trúnaðarmenn fulltrú- anna eða aðalfundarins, er saman standi af þeim. Og þar sem brott- rekstrar aðalfundarfulltrúanna séu markleysur, séu kosningar hinna nýju aðalfundarfulltrúa á deildarfundunum 18. og 19. júni það og. Einnig hafi deildarfundir þessir verið boðaðir gegn vilja deildar- 95 stjóra og með alltof skömmum fyrirvara og séu þvi einnig af þeim ástæðum marklausir. Þá séu hinar nýju fulltrúakosningar og lög- lausar sökum þess, að enda þótt brottrekstrarnir hefðu allir verið lögmætir, þá hefðu verið eftir óreknir það margir varafulltrúar, kosnir á hinum lögmætu deildarfundum fyrir aðalfundinn 7. júni, að ekki hefði þurft að kjósa nema 6 nýja fulltrúa, en í Þess stað hafi 25 verið kosnir. Loks sé svo það, að samkvæmt samþykktum K.F.S. verði fulltrúar ekki kosnir nema á aðalfundi deildanna, en hann sé aðeins einn á ári og eigi að boðast með viku fyrirvara. — Af öllu því, er nú hafi verið talið, leiði svo það, að fundur sá, er eldri stjórnin hafi haldið 20. júní og kallað aðalfund KFS. hafi verið ólögmætur, enda sé þess og sérstaklega að Sæta, að allar framangreindar ráðstafanir séu gerðar, eftir að aðalfundur- inn 10. júní kafi verið búinn að takmarka heimild stjórnarinnar til að gera bindandi samþykktir fyrir félagið. Samkvæmt Þeim málsástæðum, er nú hafa verið greindar, telja gerðarbeiðendur fvímælalaust, að eldri stjórn K.F.S. sé ekki lengur lögmæt stjórn þess. Telja gerðarbeiðendur, að þeir séu sjálfir lögmæt stjórn fé- lagsins samkvæmt framangreindum rökum sínum,. og beri því að taka til greina allar framangreindar réttarkröfur þeirra í máli þessu. Gerðarþolar byggja réttarkröfur sínar á þeim málsástæðum, er nú verða greindar: A1. Atkvæðagreiðslur þær, er Bjarni Jóhannsson hafi stjórnað á aðalfundinum 10. júní, hafi verið lögleysur og ógildar, og þvi allt, er á þeim hafi byggzt, ólöglegt, þar á meðal aðalfundur sá, er meirihlutafulltrúarnir hafi haldið 21. júní, og stjórnarkosning sú, er þar fór fram og gerðarbeiðendur leiða stjórnarheimild sína af. Stafi þetta af því, að samkvæmt 4. gr. fundarskapa K.F.S. skuli formaður vera fundarstjóri á fundum þess, en varaformaður í for. föllum hans, en þá fyrst, ef hvorugur þeirra sé mættur, megi fund- urinn kjósa sér fundarstjóra. Enn fremur segi í greininni, að fund- armenn séu skyldir að hlíta úrskurði formanns um allt, er varði fundarreglur. Tillaga sú, er Bjarni hafi borið upp, hafi ekki verið dagskrártillaga, heldur sjálfstæð tillaga, sem umræður hafi Þurft um, og hafi því borið að taka hana til afgreiðslu undir dagskrár- liðnum: Önnur mál, nema afbrigði hefðu verið leyfð, en fram á þau hafi ekki verið farið. Samkvæmt fundarsköpum K.F.S. megi ekki víkja formanni úr fundarstjórasæti, enda sé ljóst af 14. gr. fundarskapanna, að hún heimili aðeins afbrigði um einstök til- felli í fundartilhöguninni, en ekki að því er snerti fundarskipu- lagið sjálft, en til þess verði að telja, að formaður stjórni fundum. En jafnvel þótt talið yrði, að heimilt væri að vikja frá fundar- sköpunum að þessu leyti, þá hefði varaformaður átt að taka við fundarstjórn, nema honum væri vikið líka, en ekki hafi það verið Gg vert. En þegar þetta hvorttveggja hefði verið búið, hefði fyrst mátt kjósa sérstakan fundarstjóra. Úrskurðurinn um að vísa tillögunni írá, a. m. k. þegar hún hafi verið borin fram, hafi því verið réttur, en jafnvel þótt svo hefði ekki verið, hefði fundarmönnum samt horið að hiíta honum samkvæmt fundarsköpum K.F.S. Enginn fundarmanna hefði á löglegan hátt getað tekið fundarstjórn á þann hátt, er Bjarni gerði, og ef fundarmenn hefðu talið úrskurðinn rangan, hefðu þeir getað borið hann undir dómstólana og fengið bar leiðréttingu mála sinna. Engin nauðsyn hafi heldur verið til athafna Bjarna, formaður hafi ekkert ofbeldi sýnt sem fundar- stjóri, enda hefði staðið svo á, Þegar tillagan hafi komið fram, að hann hafi ætlað að fara að lesa skýrslu stjórnarinnar og varafor- maður að taka sæti hans. A2. Svo mikið öngbþveiti hafi ríkt á fundinum, þegar atkvæða- greiðslurnar hjá Bjarna fóru fram, að enginn möguleiki hafi verið á að láta fara fram Örugga atkvæðagreiðslu. Umgangur hafi verið og hávaði slíkur, að fullírúar hafi ekki getað heyrt til Bjarna, hann hafi ekki gefið þess kost að ræða málin, og ekki muni hann hafa leitað mótatkvæða. Ekki hafi verið unnt að telja atkvæðin, er greidd hafi verið, og muni aðeins hafa verið talið, hve margir hafi undirritað tillöguna, og sé það rangt, að áí hafi greitt henni at- kvæði. A3. En enda þótt talið yrði sannað, að 44 hafi greitt atkvæði undir stjórn Bjarna, þá hafi ekki nema í mesta lagi 32 aðalfull- trúar getað gert það. Varafulltrúar þeir, 12 að tölu, sem talið sé, að hafi greitt tillögunni um kosningu nýs fundarstjóra atkvæði, muni ekki hafa haft fulltrúaréttindi á fundinum, og hafi þeirra at- kvæði, þótt greidd hefðu verið, þess vegna verið ógild. Tillagan hafi því ekki getað fengið % atkvæða atkvæðisbærra fundar- manna, en það hefði hún þurft að fá til þess að verða talin sam- Þykkt sem afbrigði frá fundarsköpum K.F.S. Bí. Framhaldsaðalfundur þeirra meirihlutafulltrúa 21. júní var ekki ályktunarfær, að því er gerðarþolar telja. Jóhann Þorvalds- son gerðarbeiðandi hafi enga heimild haft til að kalla hann sam- an, í fyrsta lagi vegna þess, að hann hafi ekki verið löglega kos- inn fundarstjóri, og í öðru lagi vegna þess, að félagsstjórn eigi sam- kvæmt samþykktum K.F.S. að boða félagsfundi, en fulltrúar geti ekki gert það sjálfir, nema þeir hafi áður árangurslaust skorað á stjórnina að gera það, en svo hafi ekki verið hér. B9. Af þeim 46 mönnum, sem mættu á fundinum 21. júní, (þessi orð eru tekin orðrétt úr ræðu umboðsmanns gerðarþola, og verð- ur að telja, að í þeim felist viðurkennig á því, að 46 fulltrúar hafi mætt á fundinum 21. júní, en því mótmælti hann í greinargerð sinni sem ósönnuðu, enda þótt nöfn allra mannanna séu skráð í 97 fundargerðina) hafi verið búið að víkja 26 úr félaginu á löglegan hátt, og hafi þvi aðeins mætt þar 20 menn með fulltrúaréttindum. Deildarfundir hefðu verið búnir að samþykkja ráðstöfun Þessa og kjósa nýja menn í þeirra stað, og hafi það vafalaust verið rétt- mætt, því að heimild stjórnarinnar til að víkja mönnum úr fé- laginu nái til allra félagsmanna, fulltrúa sem annarra, og hafi brott- vikningin því verið gild, þangað til hún hefði verið felld úr gildi annað hvort af ályktunarfærum aðalfundi eða dómstólunum. En hvernig sem litið yrði á brottvikninguna, sé þó vafalaust, að deildar- fundirnir hefðu getað afturkallað umboð fulltrúanna til að mæta á aðalfundinum á þann hátt, er gert hafi verið 18. og 19. júni. Fundir þessir hafi á allan hátt verið lögmætir og ályktanir beirra því lög- legar og bindandi. C. Samþykktabreytingarnar, sem stjórnarkosningin 21. júní hafi verið byggð á, hafi ekki verið löglega samþykktar samkvæmt 29. gr. samþykkta K.F.S. Samþykktunum verði aðeins breytt á aðal- fundi, en hann sé ekki nema einn á ári. Ef samþykktabreytinga sé getið í fundarboði til aðalfundar, þurfi þær samþykki % atkvæðis- bærra fundarmanna, en ella atkvæði % þeirra, og auk þess sam- þykki meirihluta félagsstjórnar til að öðlast gildi. Sé þessu Þannig fyrir komið, til þess að einhver tilviljunarmeirihluti á aðalfundi geti ekki hringlað með samþykktir félagsins að litt athuguðu máli, eins og hér hafi átt að gera. Skilyrðunum um hinn aukna meiri- hluta og samþykki meirihluta stjórnarinnar hafi ekki verið unnt að fullnægja hér, en þess hefði þurft, þar sem tillögurnar um sam- þykktabreytingarnar hafi ekki komið fram fyrr en á aðalfundin- um, þegar af þeirri ástæðu, að svo mikill hluti fulltrúa hafi ekki verið þeim samþykkur og meirihluti stjórnarinnar hafi verið Þeim andvígur. Auglýsing Jóhanns Þorvaldssonar gerðarbeiðanda hafi ekki getað talizt nægilegt fundarboð, þar eð hún hafi ekki verið sett upp fyrr en 6—8 dögum fyrir aðalfundinn 21. júní, og heldur ekki frumvarpið að samþykktabreytingunum, sem afhent hafi verið einhverjum fulltrúum á aðalfundinum 10. júnií, þar eð í því hafi ekki staðið, hvenær leggja ætti það fyrir aðalfund. D. Samþykktabreyting sú, er hér ræði um, geti ekki verið gild samkvæmt 20. gr. samvinnulaganna, er taki fram, að meirihluti stjórnar samvinnufélags megi aldrei ganga úr á sama ári, nema óviðráðanleg atvik valdi. Sé þannig ákveðið í lögunum, að stjórn- arumboð sé óafturkallanlegt út kjörtímabil hvers einstaks stjórn- anda, nema hann missi almenn skilyrði til að gegna stjórnarstörfum eða óviðráðanleg atvik valdi, en svo hafi ekki verið hér, og hafi því ekki fundurinn 21. júni, þótt lögmætur hefði verið, getað tekið stjórnarumboðið af þeim stjórnendum, er ekki hafi átt að ganga úr stjórninni. Sé þetta gert til að skapa nauðsynlega festu og sam- 98 ræmi í stjórn samvinnufélaga, enda eðlileg varúðarráðstöfun, sér- staklega þegar þess sé gætt, að samvinnufélögin séu að nokkru leyti opinber eign. Verða nú framangreindar málsástæður, er gerðarþolar telja eiga að valda því, að réttarkröfur þeirra verði teknar til greina, teknar til athugunar hver um sig. Um Ai. Svo sem þegar hefur verið greint, lítur rétturinn svo á, að ærið tilefni hafi verið til þess, að dagskrártillagan, sem kom fram í byrjun framhaldsaðalfundarins 10. júní um að víkja for- manni úr fundarstjórasæti og kjósa annan fundarstjóra, var flutt. Virðist hún hafa verið bein og eðlileg afleiðing þess, sem á undan var gengið í fundarstjórn formanns og lýst hefur verið. Ekki eru nein ákvæði um það í samþykktum K. F. S., að for- maður skuli vera fundarstjóri á fundum félagsins. Hins vegar segir í 4. gr. fundarskapa félagsins, að formaður skuli vera fundarstjóri á félagsfundum, en varaformaður í forföllum hans. Í 14. gr. söma fundarskapa segir, að afbrigði frá þeim geti fulltrúafundur gert í einstökum tilfellum, þegar nauðsyn þyki bera til, ef það sé sam- þykkt af % hlutum allra fulltrúa, sem á fundi séu. Þessi heimild til afbrigða verður ekki skilin á annan veg en þann, að hún heimili hverskonar afbrigði, er hinn tiltekni meirihluti telur nauðsynleg, þar á meðal afbrigði á þá lund, að fundurinn geti, hvenær sem er, tekið ákvörðun um, að hvorki formaður né varaformaður skuli stjórna honum, heldur sá, er fundurinn kýs sérstaklega til þess. Dagskrártillagan var því á allan hátt lögmæt samkvæmt fundar- sköpum K. F. $S. Tillagan, er samkvæmt efni sínu fól í sér afbrigði frá fundarsköpum, var þess eðlis, að skylt var að bera hana undir atkvæði þegar í stað og óheimilt með öllu að neita að bera hana upp eða fresta henni til síðasta dagskrárliðar: Önnur mál. Var því neitun formanns um að bera tillöguna upp í alla staði óréttmæt. Þar sem svona stóð á, verður að telja, að eina leiðin, er fundur- inn hafi haft til þess að ná rétti sinum, hafi verið sú, sem farin var, b. e., að sá fulltrúanna, er falið hafði verið að koma tillögunni á framfæri, bæri hana undir atkvæði fundarmanna. Þess réttar, er aðalfundurinn átti, gat hann ekki neytt á annan hátt en gert var, eins og þarna stóð á, enda ómögulegt, eins og löggjöf vorri er háttað, að fá þá aðstoð dómsvaldsins, er að gagni hefði komið, nægilega skjótt. Fyrir slíkum atvikum, sem hér ræðir um, er að sjálfsögðu ekki gert ráð í lögum. Til þess eru þau of óeðlileg. Hins vegar gerir 18. gr. laga um samvinnufélög og 13. gr. samþykkta K. F. S. ráð fyrir, að félagsstjórn kunni að vanrækja að boða til fundar, sem henni er skylt að boða eftir kröfu tiltekins hluta félagsmanna eða félags- deilda, og er svo ákveðið Í greinunum, að hafi stjórnin ekki boð- að til fundarins innan tiltekins tíma, geti hlutaðeigendur sjálfir 99 kvatt til fundar. Virðast ákvæði þessi sett í þeim tilgangi, að stjórn samvinnufélags geti ekki að eigin geðþótta varnað félagsmönnum að ræða og taka ákvarðanir um þau efni, er þeir kunna að æskja, en stjórnin er mótfallin. En þýðingarlaus væru þau með öllu, ef fundurinn gæti ekki losað sig við þann mann úr fundarstjórasæti, er það skipaði samkvæmt ákvæðum í fundarsköpum og beitti valdi til þess að meina fundinum að ræða þau mál, er hann hefði ætlað. Ætla má því, að ef löggjafinn hefði gert ráð fyrir slíkum tilvikum og hér ræðir um, þá hefði hann einnig veitt félagsfundi heimild til sjálfstæðra athafna, eins og gert er í 18. gr. laga um samvinnufélög, til að skipta um fundarstjórn á sama eða svipaðan hátt og hér var gert. Svo hefði líklega og verið gert undir sama skilorði í samþykktum K. F. S. Virðist því liggja nærri að telja, að athafnir Bjarna Jóhannssonar á aðalfundinum 10. júní hafi einnig verið heimilar samkvæmt lögjöfnun við fyrrgreind ákvæði 18. gr. laga um samvinnufélög og 13. gr. samþykkta K. F. S. Samkvæmt því, er nú hefur verið sagt, verður að telja, að heim- ilar hafi verið þær aðferðir um atkvæðagreiðslurnar, er Bjarni Jóhannsson stjórnaði á aðalfundinum 10. júní, er beitt var. Um A 2. Fulltrúar á aðalfundinum 10. júní sátu í sérstökum bekkjum, svo sem þegar er lýst, og er ekki annað sýnilegt en að þeir hafi verið þar kyrrir eða hafi a. m. k. ekki farið út fyrir fulltrúa- svæðið, sem lýst var hér að framan, (nema e. t. v. 1--8 minni- hlutafulltrúar), meðan stóð á 'atkvæðagreiðslunum hjá Bjarna. Sýnist ekki hafa verið um að villast, hverjir fundarmanna voru fulltrúar og hverjir ekki, sbr. t. d. framburð Guðbrands Magnús- sonar gerðarþola, er segir, að þegar hann hafi komið inn í fund- arbyrjun, hafi verið búið að koma fulltrúum þannig fyrir í bekkj- um, að ekki hafi verið hægt að villast á, hverjir væru fulltrúar. Gerðarbeiðendur, þeir er á fundinum. voru, þeir Jóhann Þorvalds- son, Halldór Kristinsson, Kristján Sigurðsson og Skafti Stefáns- son, eru sammála um, að atkvæðagreiðslurnar hafi verið greini- legar og aðstaða við þær verið góð eða a. m. k. sæmileg. Gerðar- þolar voru allir á fundinum. Enginn þeirra hefur skilorðslanst talið aðstöðuna svo slæma, að óframkvæmanlegt hafi verið að telja atkvæði. Otto Jörgensen telur aðstöðu til atkvæðatalningar hafa verið illa, Þóroddur Guðmundsson telur hana hafa verið slæma og talningu atkvæða hafa verið annaðhvort ill- eða ófram- kvæmanlega, svo að öruggt væri, Kristján Sigtryggsson segir, að erfitt muni hafa verið að telja atkvæði, Óskar Garibaldason sagði fyrst, að aðstaða til atkvæðagreiðslu og talningar atkvæða hafi ekki verið sem ákjósanlegust, og síðar, að gefnu tilefni frá um- boðsmanni gerðarþola, að aðstaðan hafi verið svo slæm, að hann myndi sjálfur ekki hafa treyst sér til að láta fara fram nákvæma atkvæðagreiðslu, og loks segir Guðbrandur Magnússon, að sér hafi 100 fundizt, að vel væri hægt að telja atkvæði, og að ekki sé líklegt, að teljararnir hafi talið aðra fundarmenn í misgripum fyrir full- trúana. Þeir meiriblutafulltrúarnir Sigurður Gunnlaugsson, Jóhann Möller og Bjarni Jóhannsson telja aðstöðuna hafa verið góða. Minnihlutafulltrúarnir Hlöðver Sigurðsson og Gunnar Jóhannsson telja, að óframkvæmanlegt hafi verið að láta atkvæðagreiðslur fara fram, Ásgrímur Albertsson segir, að mikil framiköll hafi verið og fulltrúar sumir staðið upp og gengið til, Páll Ásgrímsson segir, að sér hafi þótt atkvæðagreiðslurnar fara ógreinilega fram, og loks segir Jón Jóhannsson, að ókyrrð hafi verið nokkur í salnum, meðan atkvæðagreiðslurnar hafi farið fram, en þó ekki meiri en oft komi fyrir á fundum, þar sem dálítill hiti sé í málum. Áheyrendurnir Páll Jónsson byggingafulltrúi og Kristján Stur- laugsson kennari telja atkvæðagreiðslurnar hafa verið greinilegar, Eggert Theodórsson leggur ekki dóm á það, en segir, að ókyrrð hafi verið mikil, og frú Jóhanna Pétursdóttir segir, að „heilmikil læti“ hafi verið, er mest hafi lýst sér í tali og upphrópunum, en leggur ekki frekar en Eggert neinn dóm á atkvæðagreiðslurnar. Teljararnir, þeir Jóhann Sveinbjörnsson tollþjónn, sem unnið hefur eið að framburði sínum, og Arnþór Jóhannsson skipstjóri, er gefið hefur vottorð, sem tekið var gill sein staðfest, segja báðir, að auð- velt hafi verið að telja atkvæðin og að þeir hafi talið rétt, Ekki mun neinn fundarmanna hafa beðið Bjarna um orðið um dagskrártillöguna, mótatkvæða mun hann hafa leitað um hana, en engin komið fram. Um það, hvernig heyrzt hafi til Bjarna, þegar hann las tillöguna upp, eru framburðir nokkuð skiptir, en með öllu er ástæðulaust að ætla, að fulltrúar hafi ekki vitað, um hvað tillagan var, enda hafði formaður sjálfur lesið hana upp áður, eins og fyrr segir. Af því, sem hér hefur verið rakið, verður að álykta, að framan- greindar atkvæðagreiðslur hafi verið nægilega greinilegar til þess að verða teknar gildar og að atkvæði hafi verið rétt talin, 44 með dagskrártillögunni og 43 með nýja fundarstjóranum. Um A 3. Í 5. gr. reglna um kosningu deildarstjórna og fulltrúa fyrir K. F. $. er svo ákveðið, að varamenn taki sæti aðalmanna í forföllum þeirra eftir atkvæðamagni. Telja má upplýst í málinu, að aðalfulltrúarnir Jóhann Jóhannsson, Sveinn Þorsteinsson, Jónas Jónasson, Jónas Björnsson, Snorri Friðleifsson, Gunnlaugur Hjálm- arson, Magnús Baldvinsson, Jón Kristjánsson, Páll Erlendsson og Björgvin Bjarnason hafi verið forfallaðir frá að mæta á aðalfund. inum 10. júní, og staðhæft hefur verið, að þeir Þórir Konráðsson og Sigurður Magnússon hafi og haft forföll, og eru engar mótlíkur leiddar gegn því. Af ofangreindum aðalfulltrúum eru 4 í fyrstu deild, 4 í þriðju deild og 4 í fjórðu deild. Af varafulltrúum, er mættu úr fyrstu deild, höfðu þeir Guðvarður Jónsson og Jóhann Svein- 101 björnsson samkvæmt atkvæðamagni sinu tvímælalausan rétt til að mæta samkvæmt reglum K. F. S., þeim er áður gat. Adolf Ein- arsson og Einar Ásgrímsson höfðu hins vegar lægra atkvæðamagn en aðrir varafulltrúar deildarinnar, er ekki mættu, og munaði 3 atkvæðum á þeim og atkvæðahæsta varafulltrúanum, er ekki mætti. Af varafulltrúum, er mættu úr 3. deild, höfðu þeir Páll Hjartar- son, Jón Björnsson og Ólafur Eiríksson tvímælalausan rétt til að mæta, og má geta þess hér, þar eð Ólafur Eiríksson var að atkvæða- tölu jafn Jóhanni Rögnvaldssyni, sem ekki mætti, að engin ákvæði eru í reglum K. F. S. um, í hverri röð varafulltrúar með jöfnum atkvæðum skuli mæta í forföllum aðalmanna, og sýnist þá vera óbundið, hver þeirra mætir. Einar Eyjólfsson, er mætti sem vara- fulltrúi, hafði hins vegar 2 atkvæðum minna en Jóhann Rögnvalds- son, sem ekki mætti. Af þeim varafulltrúum, er mættu úr 4. deild, höfðu Jónas Hall- dórsson og Þorkell Jónsson tvímælalansan rétt til að mæta, en þeir Jónas Jónsson og Bjarni Jóhannsson höfðu hvor um sig einu at- kvæði færra en tveir aðrir varafulltrúar, sem ekki mættu. Þess skal getið, að aðalfulltrúinn Árni Jónasson úr 4. deild var forfallaður 10. júní og mætti ekki á fundinum, en ekki sýnist neinn sérstakur varafulltrúi hafa mætt í hans stað. Það, sem nú hefur verið sagt um hina mættu varafulltrúa, hefur verið rakið til þess að sýna, að mjög litlu munaði, að varafull- trúar mættu nákvæmlega í samræmi við reglur um kosningu deildarstjórna og fulltrúa fyrir K.F.S., en annars eru það Þau atriði, er nú greinir, sem hafa úrslitaþýðingu um þessa máls- ástæðu gerðarþola, eins og hér stendur á: Greindar reglur eru að líkindum settar af aðalfundi K.F.S. til leiðbeiningar fyrir fundarstjóra, og telja verður, að aðalfundur geti vikið frá þeim, þegar honum býður svo við að horfa. Ottó Jörgensen gerðarþoli skýrði svo frá því í aðiljaframburði sínum, að undanfarin ár hafi það verið venja, að taka gilda varafulltrúa, er á fund hafi komið, ef þeir hafi verið mættir fyrir ákveðinn mann, og hafi það verið gert, án þess að ströngustu skilyrða hafi verið gætt um, hvort aðalfulltrúi hafi raunverulega verið forfall- aður og kvatt viðkomandi til að mæta fyrir sig, og þá einnig án þess að athuga, að varafulltrúarnir mættu í réttri röð. Að þessu hvorutveggja athuguðu svo og því, að telja verður, að bæði aðalfundurinn sjálfur og félagsformaður hafi viðurkennt alla varafulltrúana, er þeir, án þess að nokkur athugasemd kæmi um það, settust á fulltrúabekkina, eftir tilmælum formanns í fundar- byrjun, þá verður að telja, að varafulltrúarnir hafi allir haft full- trúaréttindi á fundinum. Af þessum ástæðum verður að telja öll hin greiddu atkvæði um umrædda tillögu og fundarstjórakosninguna gild. 102 Samkvæmt því, sem sagt hefur verið um málsástæður gerðar- þola hér að framan undir Á 1-—3, lítur rétturinn svo á, að at- kvæðagreiðslur þær, er Bjarni Jóhannsson stjórnaði á aðalfund- inum 10. júni, hafi verið lögmætar, þær hafi verið nægilega greini- legar, atkvæði verið rétt talin og hin töldu atkvæði öll fullgild. Um Bi. Svo sem þegar er sagt, litur rétturinn svo á, að Jóhann Þorvaldsson hafi verið löglega kjörinn fundarstjóri á aðalfund- inum 10. júni. Eins og þarna stóð á, verður ekki talinn neinn vafi á því, að aðalfundurinn 10. júni hafi getað falið framkvæmdastjóra og hinum nýkjörna fundarstjóra sínum að auglýsa framhald aðal- fundarins 21. júní með samþykkt þeirri, er gerð var í fundarlokin, enda var það hvorttveggja, að þá mátti líta svo á, að stjórnin eða meirihluti hennar hefði sagt sig úr lögum við aðalfundinn, og eftir öllum atvikum mátti telja fyrirfram vist, að hún myndi ekki sinna tilmælum fundarins um auglýsingu framhaldsaðalfundar í því skyni, sem hann átti að halda. ; Um B2. Ástæður þær, er meirihluti eldri stjórnarinnar byggir á brottrekstur hinna 26 aðal- og varafulltrúa, er fram fór á stjórn- arfundinum 16. júní, eru þær, að þeir hafi neitað að taka þátt í löglegum aðalfundi félagsins og hlíta þar samþykktum og fundar- sköpum þess svo og stofnað til sérstakra iundarhalda, er þeir hafi kallað aðalfund K.F.S., og loks auglýst slíkan fund í nafni félags- ins án samþykkis stjórnarinnar. Samkvæmt því, sem sagt hefur verið hér á undan, eru þetta rangar sakargiftir, eins og hér stóð á, og heimila því alls ekki brottrekstur umræddra manna. Auk þess verður eðli málsins samkvæmt að telja það utan valdssviðs stjórnarinnar að reka aðalfundarfulltrúa úr félaginu, meðan stendur á aðalfundi, a m. k. án samráðs við aðalfundinn sjálfan. Brottrekstrar hinna 26 aðal- og varafulltrúa verða því að teljast ógildir, og breytir það engu í því efni, þótt deildafundir þeir, er nú verða ræddir, hafi samþykkt þá. Fullrúar á aðalfund K.F.S. skulu, svo sem fyrr greinir, kosnir á aðalfundi deildanna, sem er einn á ári og boðaður skal með viku fyrirvara. Deildarfundi skal deildarstjóri kalla saman eftir tillög- um stjórnar og framkvæmdastjóra. “ Deildarfundirnir, er haldnir voru 18. og 19. júní, voru auka- fundir. Voru þeir auglýstir með ekki lengri fyrirvara en tveggja daga. Fundirnir voru boðaðir af stjórn K.F.S. og, að því er ætla verður, án samþykkis og gegn vilja deildastjórnanna, enda gáfu allar deildastjórnirnar, er málið skipti, út tilkynningar til félags- manna um, að fundirnir væru þeim með öllu óviðkomandi og að þær teldu þá ólögmæta. Þegar af þessum ástæðum verður ekki talið, að fundir þessir hafi getað svipt aðalfundarfulltrúana um- boðum þeirra, og þarf því ekki að taka afstöðu til þess, hvort slíkt er almennt á valdi almennra deildarfunda. 103 Samkvæmt því, sem sagt hefur verið undir B1 og 2, verður að líta svo á, að framhaldsfundurinn 21. júní hafi verið ályktunar- fær aðalfundur K.F.S., eins og hann var skipaður. Um C. Í 29. grein samþykkta K.F.S. segir, að þeim verði ekki breytt nema á aðalfundi, og þurfi a. m. k. % hlutar atkvæðisbærra fundarmanna að samþykkja breytinguna. Þegar leggja á sam. bykktabreytingar fyrir fund, skal geta þess í fundarboði. Aðal- fund á að auglýsa með 10 daga fyrirvara. Breytingum á samþykktum má koma fram á aðalfundi, þótt ekki hafi verið boðaður í fundarboði, en þá þurfa þær að hljóta % hluta greiddra atkvæða og fylgi meirihluta félagsstjórnar til að öðlast gildi. Rétturinn verður að fallast á þá skoðun gerðarbeiðanda, að það ákvæði, að samþykktabreytinga skuli geta í fundarboði aðal- fundar, sé til þess sett að tryggja, að ekki fari fram hjá neinum. að breytingarnar séu væntanlegar, svo og til þess að veita hæfi- legan umhugsunarfrest um hinar væntanlegu breytingar. Verður því að líta svo á, að heimilt sé að beita þeirri aðferð, er hér var beitt, til þess að koma fram samþykkiabreytingum með samþykki einungis % hluta atkvæðisbærra fundarmanna, þ. e. að fresta aðal- fundi, er auglýstur hefur verið án boðunar samþykktabreytinga, og auglýsa framhaldsaðalfund með 10 dagd fyrirvara og geta þess í fundarboði, að tillögur til samþykktabreytinga muni liggja fyrir. Hér má og geta þess, að breytingar þær, er samþykktar voru á hinum lögmæta aðalfundi K.F.S. 21. júní, hlutu samþykki meira en í% hluta mættra fulltrúa, en meirihluti stjórnar félagsins var ekki mættur og gat því ekki neytt þess réttar, er hann taldi sig eiga til að hindra samþykktabreytingarnar, en telja verður, að þess réttar verði stjórnin að neyta á fundi. Má því og líta svo á, að samþykktabreytingin hafi einnig verið gerð að fullnægðum hin- um strangari skilyrðum 29. gr. samþykkta K.F.S. Áður en meiri- og minnihlutafulltrúarnir skildu á fundinum 10. júní, var fulltrúum boðið og afhent, þeim er það vildu, frumvarp að samþykktabreytingum þeirra meirihlutafulltrúanna, og áður en hinu lögmæta framhaldi þess fundar lauk, var samþykkt að aug- lýsa, að framhaldsaðalfundur, er samþykktabreytingar væru vænt- anlegar á, yrði haldinn 21. júní. Auglýsingar um framhaldsaðal- fundinn 21. júní voru samkvæmt framburði Sigurðar Tómassonar festar upp i 2—3 búðum K.F.S. hinn 13. júní, en rifnar niður aftur eftir fyrirmælum Þórodds Guðmundssonar gerðarþola, líklega 15. eða 16. júní. Þá var fundurinn og auglýstur í Siglfirðingi, er út kom 15. júní, og enn fremur með tveimur auglýsingum við götur bæjarins, en ekki er alveg ljóst, hvenær þær voru settar upp. Telja má eftir gögnum málsins, að alkunnugt hafi verið á Siglufirði, að fundinn átti að halda á hinum tiltekna tíma. 104 Ekki eru fyrirmæli um það í samþykktum K.F.S., í hverju formi boðun aðalfundar skuli vera, og þykir því mega lita svo á, að til framhaldsfundarins 21. júní hafi verið nægilega boðað og í sam- ræmi við samþykktir K.F.S. á framangreindan hátt. Samkvæmt því, er hér hefur verið rætt, verður því að telja sam- þykktabreytingarnar, sem stjórnarkosningin 21. júní byggðist á, lögmætar samkvæmt ákvæðum 29. gr. samþykkta K.F.S. Um D. Í 20. gr. laga um samvinnufélög segir m. a. „... Í sam- þykktum skal tiltaka tölu stjórnenda og kjörtíma, og séu þeir eigi færri en þrír. Skulu þeir ganga úr á víxl, og aldrei meirihluti á sama ári, nema óviðráðanleg atvik valdi ...“. Í 18. gr. sömu laga segir, að félagsfundur hafi æðsta vald í málefnum félagsins, með þeim hætti, sem lög ákveði og samþykktir þess. Þá segir og í 91. gr. laganna, að stjórnendur beri ábyrgð fyrir aðalfundi, einn fyrir alla og allir fyrir einn, nema sá, er látið hafi bóka ágreinings- atkvæði í gerðarbók félagsins. Af hálfu gerðarþola er því haldið fram, að greint ákvæði 20. gr. samvinnulaganna sé bindandi ákvæði. Sé það sett í því skyni að skapa nauðsynlega festu og samræmi Í stjórn samvinnufélaga. Virð- ist réttinum, að fallast megi á þessa skoðun gerðarþola um til- gang ákvæðisins, enda verður vart komið auga á önnur atriði, er gætu skýrt tilvist þess. Í 20. gr. laga um samvinnufélög er ákvæði um, að stjórnendur félags skuli ekki vera færri en 3, en hins vegar er ekkert tekið. fram um, hve margir þeir skuli eða megi vera flestir. Verður því að telja, að aðalfundur samvinnufélags geti sjálfur ráðið, hve marga hann hefur í stjórn félagsins, og sé hann ekki bundinn við annað en að hafa þá ekki færri en þrjá. Af þessu leiðir, að aðalfundur getur á hvaða tíma, sem er, fjölgað svo mikið í stjórn félags með samþykktabreytingu, að sá hluti stjórnarinnar, sem ekki á að ganga úr á þeim fundi, verði alger minnihluti í hinni nýju og fjölmenn- ari stjórn. Þegar svo væri að farið, væri það á engan hátt á valdi meirihluta gömlu stjórnarinnar að ákveða stjórnarathafnir og þar- með hefði hann misst aðstöðu til að halda þeirri festu og því samræmi í stjórn félagsins, er hann kynni að hafa talið æskilega. Með þessari aðferð, sem telja verður heimila eftir lögunum um samvinnufélög, gæti nægilega sterkur aðalfundarmeirihluti náð sömu eða a. m. k. nálega sömu aðstöðu í stjórn samvinnufélags, eins og hann myndi ná undir því skilorði, að víkja mætti allri stjórninni á fundinum. — Sýnist því greint ákvæði, þótt bindandi væri, ekki til þess fallið að ná ofangreindum tilgangi sínum. Samkvæmt hinum tveimur ákvæðunum, sem tekin voru upp úr lögunum um samvinnufélög hér að framan, ber stjórn samvinnu- félags ábyrgð fyrir aðalfundi sem æðsta valdhafa í málefnum fé- 105 lagsins. Ekki skýra lögin nánar, hvers konar ábyrgð fyrir aðal- fundinum átt er við. Telja verður þó, þar sem engar takmarkanir eru settar, að stjórnin beri ábyrgð fyrir aðalfundinum á öllum þeim athöfnum, er hún hefur framkvæmt og staðið að sem stjórn fé- lagsins. Nú má hugsa sér mörg þau tilvik, að aðalfundurinn væri mjög ósammála stjórn félagsins bæði um einstakar gerðir hennar og stefnu hennar í málefnum félagsins almenni. Stjórnin vildi hins vegar ekki breyta afstöðu sinni, heldur halda áfram á sömu braut, teldi t. d. framkvæmd vilja aðalfundarins geta valdið félaginu tjóni. Tvímælalaust væri það í samræmi við ákvæði laganna um samvinnufélög, að vilji aðalfundarins réði í slíkum tilvikum. Með tilliti til afstöðu stjórnarinnar kynni fundurinn að vantreysta henni til að framkvæma vilja hans, og væri hann þá illa settur og lítið orðið úr æðsta valdi hans í félagsmálum, ef hann gæti ekki skipt um menn í stjórninni og sett í hana menn, er hann treysti betur til að framfylgja þeirri stefnu, er hann óskaði. — Margvís- leg tilvik gætu og komið fyrir, án þess að verða að lögum talin óviðráðanleg atvik, er gerðu það sjálfsagða ákvæði lítils virði, að stjórnin bæri ábyrgð fyrir aðalfundi, ef aðalfundurinn hefði ekki heimild til að víkja stjórn eða meirihluta hennar, allri eða öllum samtímis. Að því athuguðu, að fyrstgreint ákvæði 20. gr. laga um sam- vinnufélög virðist ekki til þess fallið, að ná þeim tilgangi, sem telja verður, að því sé ætlað, enda þótt bindandi væri talið, svo og því, að sem bindandi ákvæði verður það vart talið samræmast þeim öðrum ákvæðum samvinnulaganna, sem greind hafa verið og telja verður til grundvallaratriða laganna, og loks því, að sem bind- andi ákvæði samræmist það mjög illa hinum lýðræðislega anda, sem samvinnulögin eru byggð á, þá verður rétturinn að líta svo á, að ákvæði þetta sé ekki ófrávíkjanlegt, heldur sé það sett í lögin sem leiðbeiningarregla, er löggjafinn hafi talið æskilegt, að fylgt væri undir öllum venjulegum kringumstæðum. Lítur því rétturinn svo á, að umrædd samþykktabreyting brjóti á engan hátt bág við 20. gr. laga um samvinnufélög. Samkvæmt því, er nú hefur verið sagt, þykir engin varnar- ástæða gerðarþola hafa við rök að styðjast. Verða úrslit málsins því þau, að framangreindar réttarkröfur gerðarbeiðenda verða teknar til greina á þann hátt, að heimilaður verður framgangur hinnar umbeðnu innsetningargerðar á ábyrgð gerðarbeiðenda og gegn þeirri tryggingu, er fógeti kann að krefjast. Að því, er varðar málskostnað þykir ekki eftir málavöxtum unnt að gera gerðarþolum að greiða gerðarbeiðendum hann að fullu. Hins vegar ber að gera þeim að greiða nokkra fjárhæð upp í máls- kostnað. Þykir hún með tilliti til þess, hversu viðamikið málið er, 106 dýrra ferðalaga umboðsmanns gerðarbeiðenda og mikillar vinnu og langs tíma, er hann hefur orðið að fórna málinu, hæfilega ákveðin kr. 5000.00. Því úrskurðast: Framangreind umbeðin innsetningargerð á að fara fram á ábyrgð gerðarbeiðenda, stjórnar Kaupfélags Siglfirðinga, kosinnar 21. júní 1945, þeirra Jóhanns Þorvaldssonar o. fl., gegn þeirri tryggingu, er fógeti kann að krefjast. Gerðarþolar, áður kosin stjórn Kaupfélags Siglfirðinga, Þeir Ottó Jörgen- sen o. fl, greiði óskipt gerðarbeiðendum kr. 5000.00 upp í málskostnað innan 15 daga frá lögbirtingu úrskurðar þessa að viðlagðri aðför að lögum. Föstudaginn 15. febrúar 1946. Nr. 91/1945 Sigurður Jónasson, Gestur Pálsson og Jónas Ólafsson (Hrl. Guttormur Erlendsson) gegn Tollstjóranum í Reykjavík f. h. ríkissjóðs og gagnsök (Hdl. Hermann Jónsson) og Tollstjórinn í Reykjavík f. h. ríkissjóðs gegn Ólafi Þorsteinssyni og Sigurborgu Geir- mundsdóttur. Setudómarar próf. Ísleifur Árnason og hrl. Sveinbjörn Jónsson í stað hrd. Árna Tryggvasonar og hrd. Jón- atans Hallvarðssonar. Skattamál. Dómur hæstaréttar. Aðaláfrýjendur hafa skotið máli þessu til hæstaréttar með stefnu 27. júlí 1945. Krefjast þeir aðallega algerrar sýknu af kröfum gagnáfrýjanda, til vara, að þeim verði aðeins dæmt að greiða kr. 2293.76, en til vara, að þeim sverði einungis gert að greiða kr. 21598.08, og loks til þrautavara, að dæmd fjárhæð verði lækkuð í kr. 52127.04. 107 Þá krefjast þeir, að vextir verði aðeins dæmdir frá stefnu- degi og eigi hærri en 6%. Svo krefjast þeir og þess, að þeim verði dæmdur málskostnaður úr hendi gagnáfrýjanda fyrir báðum dómum, ef aðalkrafa þeirra eða varakrafa yrði fil greina tekin, en að málskostnaður verði látinn falla niður fyrir báðum dómum, ef fallizt yrði á síðari varakröfur þeirra. Gagnáfrýjandi hefur að fengnu áfrýjunarleyfi 14. janúar þ- á. skotið málinu til hæstaréttar með stefnu 15, s. m. Hef- ur hann stefnt aðaláfrýjendum svo og þeim Ólafi Þor- steinssyni og Sigurborgu Geirmundsdóttur. Krefst hann þess, að greindir aðiljar verði dæmdir til að greiða in solidum eða til vara pro rata kr. 54270.72 ásamt 6% vöxt- um frá 11. nóvember til öl. desember 1942 og 12% árs- vöxtum frá síðar nefndum degi til greiðsludags. Svo krefst hann og málskostnaðar af sömu aðiljum bæði í héraði og fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Það hefur komið fram í hæstarétti, að hin stefndu Ólafur Þorsteinsson og Sigurborg Geirmundsdóttir voru stjórnar- menn Tóbaksverzlunar Íslands h/f ásamt aðaláfrýjendum árið 1939, og var því ábyrgð þeirra á stjórnarákvörðunum i félaginu söm og aðaláfrýjenda. Með skirskotun til raka þeirra, sem fram koma í héraðs=- dómi, og lagaákvæða þeirra, er þar greinir, þykja stjórn- endur Tóbaksverzlunar Íslands h/f eiga að greiða in solid- um tekjuskatt þann, sem félaginu bar að ljúka við slit þess. En er skattur var reiknaður, bar að draga frá tekjum sam- kvæmt g-lið 10. gr. laga nr. 6/1935 útsvar og skatt, er fé- lagið hafði goldið árið 1939. Eru aðiljar sammála um, að skatturinn verði þá kr. 52127.04. Ber að dæma stjórnend- urna in solidum til að greiða fjárhæð þessa ásamt 6% árs- vöxtum frá 11. nóvember 1942 til 31. desember s. á. og 12% ársvöxtum frá þeim degi til greiðsludags, sbr. 45. gr. laga nr. 6/1935 og 13. gr. laga nr. 20/1942. Eftir atvikum þykir rétt. að málskostnaður fyrir báðum dómum falli niður. 108 Dómsorð: Aðaláfrýjendur, Sigurður Jónasson, Gestur Pálsson og Jónas Ólafsson, og stefndu, Ólafur Þorsteinsson og Sigurborg Geirmundsdóttir, greiði in solidum gagn- áfrýjanda, Tollstjóranum í Reykjavik f. h. rkissjóðs, kr. 52127.04 ásamt 6% ársvöxtum frá 11. nóvember 1942 til 31. desember s. á. og 12% ársvöxtum frá þeim degi til greiðsludags. Málskostnaður bæði í héraði og fyrir hæstarétti falli niður. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 9. maí 1945. Mál hetta. sem dómtekið var 4. f. m. og flutt hefur verið skrif- lega, hefur tollstjórinn í Reykjavík f. h. ríkissjóðs höfðað fyrir bæjarþinginu með stefnu, útgefinni 14. júlí 1944, gegn Sigurði forstjóra Jónassyni, Miklubraut 3, Gesti cand. juris Pálssyni, Laugaveg 15, Jónasi verzlunarmanni Ólafssyni, Freyjugötu 49, Ólafi fulltrúa Þorsteinssyni, Auðarstræti 9, og Sigurborgu Geir- mundsdóttur, Miklubraut 3, öllum hér í bæ, til greiðslu, aðallega in solidum, en fil vara pro rata, á skatti, að fjárhæð kr. 54270.72, ásamt 6% dráttarvöxtum p. a. frá 11. nóv. 1942 til 31. des. 1942 og 12% p. a. frá þeim tíma til greiðsludags og málskostnaðar eftir mati dómsins. Stefndu krefjast aðallega sýknu og málskostnaðar úr hendi stefnanda, en til vara, að skattur verði aðeins reiknaður af kr. 71938.46. Málsatvik eru þau, að þann 12. júlí 1939, gerði forstjóri hluta- félagsins Tóbaksverzlunar Íslands í umboði hluthafa félagsins Sjúkrasamlagi Reykjavíkur tilboð um kaup á öllum hlutabréfum félagsins fyrir kr. 300000.00, en eignir félagsins eru í tilboðinu sagðar vera húseignin Tryggvagata 28 hér í bæ með öllu tilheyr- andi. Í tilboðinu er því yfir lýst, að það leiði af kaupum þessum, að Tóbaksverzlun Íslands h/f leysist upp. Sjúkrasamlagið gekk að tilboði þessu, og var félagið síðan leyst upp og strikað út úr hlutafélagaskrá Reykjavíkur samkvæmt tilkynningu félagsstjórn- arinnar, seim er dagsett 22. júlí 1939, og með samþykki atvinnu- málaráðuneytisins. Er samþykki þess dagsett 24. júlí s. á., og segir þar, „að þar sem opinber stofnun á hér hlut að máli og telja 109 ná vist, að engir gætu beðið tjón af því, að ekki væri fylgt ákvæðum VI. kafla hlutafélagalaga nr. 77/1921 um félagsslit, þá vill ráðuneytið samþykkja, að h/f Tóbaksverzlun Íslands verði slitið og félagið strikað út af hluthafaskrá.“ Um leið og kaupin fóru fram, gaf forstjóri Tóbaksverzlunar Íslands h/f Sjúkrasamlaginu yfirlýsingu um, að hann ábyrgðist „Sjúkrasamlagi Reykjavíkur greiðslu á öllum kröfum, sem kynni að koma fram á Tóbaks- verzlun Íslands h/f eða í sambandi við hana, að frátekinni veð- skuld á húsinu.“ Þann 18. maí 1940 ritaði Skattstofa Reykja- víkur stefnda Sigurði bréf, þar sem segir, að skattstofan hafi að svo stöddu ákveðið tekjuskatt hans, án þess að taka tillit til sölu hlutabréfa hans í Tóbaksverzlun Íslands h/f eða úthlutunar úr því félagi. Virðist síðan ekkert gerast í máli þessu, þa: til sumarið 1942, þá ritar ríkisskattanefndin stefnda Sigurði sem fyrrver- andi forstjóra Tóbaksverzlunar Íslands h/f bréf, sem er dags. 12. júní. Er honum boðið þar að færa fram athugasemdir, áður en falli úrskurður nefndarinnar um tekju- og eignarskatt félags- ins fyrir síðasta starfsár þess, þ. e. skattárið 1939. Þann 20. júlí 1942 kvað ríkisskattanefndin upp úrskurð í máli þessu, og segir þar svo: „Félaginu var ekki gert að greiða neinn skatt fyrir skattárið 1939, og hefur rikisskattanefnd því tekið til úrlausnar spurninguna um skattskyldu þess og sköttun fyrir nefnt ár ... Tóbaksverzlun Íslands h/f keypti Tryggvagötu 28 hinn 30. ágúst 1934 á kr. 259000.00. Hagnaður af umræddri sölu til Sjúkrasam- lagsins nemur því kr. 41000.00, og er hann skattskyldur sem tekjur hjá félaginu, með því að það hafði ekki átt húsið full 5 ár. Varasjóður félagsins, sem innifalinn var í hinni úthlutuðu eign þess, nam kr. 138230.77, og ber að telja % hluta þeirrar upphæðar til skattskyldra tekna félagsins. ... Skattskyldar tekjur félagsins skattárið 1939 teljast samkvæmt framangreindu: 1. Söluhagnaður af Tryggvagötu 28 ........... kr. 41000.00 2. 34 hlutar af kr. 138230.77, sem úthlutað var úr VAFASJÓðI .......0..00 000 BK 5 — 82938.46 Samtals kr. 123938.46 þar frá dragast 5% af innborguðu hlutafé .. kr. 5000.00 og verða skattskyldar tekjur því ............ — 118938.46 Ber félaginu að greiða af þeirri upphæð í tekjuskatt kr. 54270.79.“ Eftir þenna úrskurð ríkisskattanefndarinnar voru siðustu fyrir- svarsmenn Tóbaksverzlunar Íslands h/f, áður en það var leyst upp á árinu 1939, krafðir um skatt þenna, en þar sem skatturinn fékkst ekki greiddur, var til þessa máls stofnað gegn öllum hluthöfum í h/f Tóbaksverzlun Íslands, en það eru stefndu í máli þessu. Átti stefndi Sigurður 96% af hlutafénu, en hin stefndu 1% hvert um sig. Stefnandi byggir aðalkröfu sína á því, að framsal hlutabréfa "Tóbaksverzlunar Íslands h/f til Sjúkrasamlags Reykjavíkur hafi 110 raunverulega eigi verið annað en ákveðið form á afsali á eignum félagsins, þar sem félagið leið á samri stundu undir lok. Og þar sem andvirði þessara eigna félagsins ásamt varasjóði þess hafi verið skipt á milli hluthafanna að réttri tiltölu við hlutafjáreign hvers þeirra um sig, án þess að þess væri gætt að halda eftir nægi- legri fjárhæð til lúkningar væntanlegum sköttum félagsins, þá beri hluthafar félagsins solidariska ábyrgð á greiðslu skattanna. Stefndu byggja aðalkröfu sína á því í fyrsta lagi, að Tóbaks- verzlun Íslands h/f var slitið og hún máð af hlutafélagaskrá Reykjavíkur árið 1939. Félagið hafi því ekki verið til sem juridisk persóna á árinu 1940 og þvi ekki unnt að gera því að greiða skatt þá né síðar. Leggja þeir áherzlu á það, að þar eð félaginu hafi verið löglega slitið, sbr. framangreint samþykki atvinnumálaráðu- neytisins, hafi úthlutun eigna þess til hluthafanna einnig verið lög- mæt og þvi ekki endurkræf. Benda þeir á, að ákvæði 9. gr. laga nr. 20 frá 1942, er banna félagsslit og úthlutun eigna þess, fyrr en skattar hafa verið greiddir fyrir allan starfstíma þess, gengu ekki í gildi fyrr en 20. mai 1942. Fyrir þann tíma hafi ekki verið neitt slíkt ákvæði í íslenzkum lögum og sanni það, að hér hafi verið löglega að farið. Þá halda þeir því og fram, að í íslenzkum lög- um sé engin heimild til að telja hluthafa ábyrga fyrir greiðslu skatta, sem lagðir eru á hlutafélag, eftir að því var slitið. Loks benda þeir á það, að fjárhæð þeirri, sem krafizt er í máli þessu, var úthlutað til hluthafanna. Í fyrrgreindum úrskurði ríkisskatta- nefndar var hluthöfum þessum gert að greiða skatt af þeirri fjár- hæð, er þeir fengu við þá úthlutun umfram nafnverð hlutabréfa sinna, og er rekið hér fyrir bæjarþinginu mál á hendur þeim til greiðslu þeirrar skattahækkunar. Telja stefndu það eigi samrýman- legt að krefjast hvors tveggja, endurgreiðslu fjárhæðarinnar í máli þessu og skatta af sömu fjárhæð í hinu málinu. Við slit fyrrgreinds hlutafélags og úthlutun eigna þess til stefndu fór jafnframt fram úthlutun úr varasjóði félagsins. Af ákvæðum $. málsgr. 8. gr. laga nr. 6 frá 1935 mátti stefndu vera ljóst, að við það mynduðust félaginu skattskyldar tekjur á árinu 1939. Sam- kvæmt ákvæðum 2. mgr. 26. gr. laga nr. hlutafélög nr. 77 frá 1921, sbr. 2. og 3. mgr. 41. gr. sömu laga, er óheimilt að greiða hluthöf- um, fyrr en trygging er sett fyrir greiðslu á óeindöguðum eða ósamþykktum kröfum, en til slíkra krafna þykir samkvæmt eðli málsins bera að telja skattakröfur. Framangreint samþykki at- vinnumálaráðuneytisins fær eigi talizt hafa breytt þessu, enda verður eigi af því ráðið, að undanþága samkvæmt 3. mgr. 26. gr. laga nr. 77 frá 1921 sé í því fólgin. Er af þessu ljóst, að rétt var að leggja skatt á framangreint hlutafélag vegna rekstrar þess á árinu 1939, þótt því hafi verið slitið, er skattur var á lagður. Leiðir þessi varnarástæða stefndu því ekki til sýknu, en ekki þykir ástæða til 1l1 í þessu máli að taka afstöðu til þess atriðis, er síðast var rakið hér í næstu málsgrein að framan. Í öðru lagi byggja stefndu aðalkröfu sina á því, að lögum sam- kvæmt hafi verið of seint að leggja skatt á félagið 20. júlí 1942 vegna rekstrar þess á árinu 1939. Styðja þeir það við ákvæði 13. gr. laga nr. 6 frá 1935 um, að skatt skuli miða við tekjur næsta almanaksárs á undan skattaákvörðun. Nú hafi skattayfirvöldin þeg- ar á árinu 1940 verið kunnar þær ráðstafanir, sem stefndu höfðu gert um eignir félagsins. Félaginu hafi hins vegar verið sleppt af skattskrá með vitund og vilja skattstofunnar án nokkurs fyrirvara af hennar hálfu, enda hafa stefndu mótmælt eindregið staðhætf- ingum stefnanda í gagnstæða átt. Af þessum rökum telja stefndu það ljóst, að hér hafi ekki verið notuð heimild 49. gr. laga nr. 6 frá 1935, enda ekki skilyrði þess fyrir hendi, heldur hafi ríkisskatta- nefnd hér beitt eða ætlað að beita heimidinni í síðasta máls;ið, 1. málsgrein, 41. gr. sömu laga. Þá grein telja stefndu hins vegar að skilja beri með hliðsjón af 40. gr. sömu laga, þ. e. ríkisskattanefnd hafi tekið ákvarðanir sínar fyrir nóvemberlok þess árs, er skatt skyldi á leggja, og því í þessu tilviki fyfir nóvemberlok 1940. Heimild 10. gr. laga nr. 20 frá 1942 telja stefndu ekki geta átt við hér þegar vegna gildistöku ákvæða þeirra laga sjálfra, er heimili beitingu þeirra um tekjur skattþegna á árinu 1941, en ekki fyrr. Telja stefndu andstætt tilgangi skattalaga og hagsmunum skattþegna að draga svo lengi, sem hér er gert, ákvarðanir um skattaálögur. m. a. með tilliti til lagabreytinga sem þeirra, er felast í c-lið 4. gr. laga nr. 20 frá 1942, þar sem felld var niður heimild til að draga tekjuskatt eins árs frá skattskyldum tekjum næsta árs á eftir. Kveða þeir ákvæðin í IV. kafla laga nr. 6 frá 1935 um fresti skattayfir- völdum til handa sett til öryggis skattþegnum, og megi ekki bregða út af þeim ákvæðum, eins og hér hafi þó gert verið. Ákvæði 49. gr. laga nr. 6 frá 1935 um það, að gera skuli skatt- begni skatt eftir á, ef í ljós kemur, að hann vantar á skrá, þó eigi lengra aftur í tímann en 3 ár, þykir verða að skilja á þá leið, að heimild þessari megi beita, hverju sem það sætir, að skattþegn vantar á skattskrá. Hefur þessi skilningur og stoð í greinargerð fyrir frumvarpi til laga þessara. Skiptir því eigi máli um þetta, hvort skattstofan átti sök þess, að Tóbaksverzlun Íslands h/f var ekki á skattskrá árið 1940, Tilkynning sú, er ríkisskattanefnd sendi stefnda Sigurði sem fyrrverandi forstjóra greinds félags um þessa fyrirætlun sína, fullnægði ákvæðum þeim, sem niðurlag nefndrar lagagreinar setur, enda ómótmælt, að hún hafi borizt með næg- um fyrirvara. Verður samkvæmt þessu að telja skattaálagningn þessa hafa farið fram í tæka tíð lögum samkvæmt, og leiðir hossa varnarástæða stefndu því eigi til sýknu. Í þriðja lagi styðja stefndu aðalkröfu sina við það, að þar eð 112 Sjúkrasamlag Reykjavíkur hafi eignazt öll hlutabréf í Tóbaks- verzlun Íslands h/f árið 1939, beri því að svara til sakar í máli þessu, en ekki hinir fyrri hluthafar. Af skjölum máls þessa verður ekki annað ráðið en greindu hlutafélagi hafi verið slitið, er Sjúkrasamlagið eignaðist hlutabréfin og verður þessi sýknuástæða stefndu því eigi til greina tekin þegar af þeirri ástæðu. Í greinargerð sinni hreyfðu stefndu einni varnarástæðu enn, þ e. að ríkisskattanefnd hafi a. m. k. að ýmsu leyti beitt Blvd laga þeirra, er ekki voru í gildi fyrr en 1942, við skattaálögur þess- ar. Síðar í rekstri málsins virðast þeir þó hafa fallið frá henni eða a. m. k. hafa þeir ekki freistað nánari rökstuðnings, og verður þessari ástæðu því heldur ekki sinnt. Samkvæmt öllu framanrituðu verður aðalkrafa stefndu því ekki tekin til greina. Varakrafa stefndu byggist á þvi, að samkvæmt e-lið 7, gr. laga nr. 6 frá 1935 teljist ágóði af sölu fasteignar ekki til skatískyldra tekna, hafi hún verið í eign skattþegns 3 ár, nema þegar ræðir um fasteign, sem keypt hefur verið í því skyni að selja hana aftur með ágóða, Beri hví að draga frá skattskyldum tekjum fyrrgreinds hluta. félags kr. 41000.00. Með 2. gr. laga nr. 131 frá 1935 var e-lið 7. gr. laga nr. 6 frá 1935 breytt á þá leið, að eigi skiptir máli, í hverju skyni fasteign er keypt, og ágóði af sölu hennar telst skattskyldar tekjur, ef skatt- þegn hefur átt hana skemur en 5 ár. Verður varakrafa stefndu því eigi til greina tekin. Í frumvörn sinni hreyfðu stefndu því, að engin ákvæði ís- lenzkra laga heimiluðu það, að þeir væri sóttir til ábyrgðar fyrir skattgreiðslur félagsins, og byggðu öðrum þræði sýknukröfur sin- ar á því. Nú segir svo í 6. mgr. 26. gr. laga um hlutafélög nr. 77 frá 1991 að stjórnendur hlutafélags ábyrgist einn fyrir alla og allir fyri einn skuldir félagsins, að því leyti sem því nemur, sem greitt var gagnstætt fyrirmælum 2. og 3. mgr. sömu lagagreinar. Samkvæmt öllu framanrituðu bera stjórnendur Tóbaksverzlunar Íslands h/f því óskipta ábyrgð á greiðslu dómkröfunnar í máli þessu. Hins vegar gilda ekki svo víðtæk ákvæði um aðra hluthafa, sbr. margnefnda lagagrein. Af því, sem upp er komið í málinu, er ljóst, að þeir stefndu Sigurður, Gestur og Jónas áttu sæti í stjórn félagsins, er greindar ráðstafanir voru gerðar, og ber samkvæmt öllu framanrituðu að taka til greina kröfur stefnanda um, að þeir verði dæmdir til þess að greiða honum einn fyrir alla og allir fyrir einn hina umstefndu fjárhæð, enda hafa engin rökstudd andmæli komið fram gegn fjár- hæð kröfunnar út af fyrir sig. Vexti þykir hins vegar ekki heimild 113 til að dæma þá til að greiða frá fyrri tíma en stefnudegi, en frá þeim degi ber samkvæmt 13. gr. laga nr. 20 frá 1942 að dæma þá til greiðslu 12% dráttarvaxta p „a. enda hefur fjárhæð vaxt- anna út af fyrir sig ekki sætt sérstökum andmælum. Þá þykir og rétt, að stefndu Sigurður, Gestur og Jónas greiði stefnanda in solidum málskostnað, er þykir hæfilega ákveðinn kr. 2500.00. Hins vegar þykir, sbr. 26. gr. laga nr. 77 frá 1921, og gegn and- mælum af hálfu hinna stefndu, þeirra Ólafs og Sigurborgar, eigi unnt að dæma um greiðsluskyldu þeirra í þessu máli, og ber því að sýkna þau bæði að svo stöddu, en rétt þykir, að málskostnaður falli niður gagnvart þeim. Einar Arnalds, settur borgardómari, kvað upp dóm þenna, en uppsaga hans hefur dregiz um venju fram vegna dómaraskipta við embættið og embættisanna, er af því leiddi. Því dæmist rétt vera: Stefndu Ólafur Þorsteinsson og Sigurborg Geirmundsdóttir skulu að svo stöddu vera sýkn af kröfum stefnanda, tollstjór- ans í Reykjavík, í máli þessu, en málskostnaður gagnvart þeim falli niður. Stefndu Sigurður Jónasson, Gestur Pálsson og Jónas Ólafs- son greiði einn fyrir alla og allir fyrir einn stefnanda kr. 54270.72 með 12% dráttarvöxtum p. a. frá 14. júlí 1944 til greiðsludags og kr. 2500.00 í málskostnað innan 15 daga frá lögbirtingu dóms þessa að viðlagðri aðför að lögum. 114 Mánudaginn 18. febrúar 1946. Nr. 47/1944. Sigurður Benediktsson (Hrl. Egill Sigurgeirsson) Segn Magnúsi Thorlacius f. h. Kings Features Syndicate Inc., New York (Hri. Magnús Thorlacius). Setudómari próf. Ísleifur Árnason í stað hrá. Árna Tryggvasonar. Skuldamaál. Dómur hæstaréttar. Áfrýjandi hefur skotið máli þessu til hæstaréttar með stefnu 19. apríl 1944. Gerir hann þær dómkröfur, að hann verði algerlega sýknaður og að honum verði dæmdur máls- kostnaður fyrir báðum. dómum eftir mati hæstaréttar. Stefndi krefst staðfestingar hins áfrýjaða dóms og máls- kostnaðar fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Af þeim ástæðum, sem greindar eru í hinum áfrýjaða dómi, ber að staðfesta hann. Eftir þessum úrslitum ber að dæma áfrýjanda til að greiða stefnda málskostnað fyrir hæstarétti, sem þykir hæfi- lega ákveðinn 800 krónur. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óÓraskaður. Áfrýjandi, Sigurður Benediktsson, greiði stefnda, Magnúsi Thorlacius f. h. King Features Syndicate Inc., New York, 800 krónur í málskostnað fyrir hæstarétti. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 8. marz 1944. Mál þetta, sem dómtekið var 25. f. m., hefur Magnús hrl. Thorla- cius f. h. King Features Syndicate Inc. í New York höfðað fyris bæjarþinginu með stefnu, útgefinni 17. nóv. Í. á., gegn Sigurði blaðamanni Benediktssyni, Borgarholti við Engjaveg hér í bænum, til greiðslu skuldar, að fjárhæð sænskar kr. 380.00, ásamt 6% 115 ársvöxtum frá 20. nóv. 1938 til greiðsludags og málskosinaðar að skaðlausu. . Stefndi hefur aðallega krafizt sýknu og málskostnaðar, en il vara, að sér verði einungis gert að greiða s.kr. 20.00 án vaxta og málskostnaðar. Málavextir eru þessir: Um sumarið 1938 tókust samningar með stefnda fyrir hönd vikublaðsins Vikunnar og fyrirtæki, er nefnist Bulls Presstjánst A/B í Stocholm, þar sem hið sænska firma tókst á hendur að láta blaðinu í té á viku hverri myndir ásamt lesmáli úr framhaldsefni því, sem nefnt er „Serien Gyldenspjaet“, í samningi um. þetta, er undirritaður var 8. og 23. júní 1938. Endurgjald fyrir þetta var ákveðið í samningnum s. kr. 20.00 á viku hverri, og skyldu skipti þessi hefjast hinn 17. júlí s. á. Var blaðinu jafnframt áskilinn einka- réttur til birtingar þessa efnis á Íslandi, en samningurinn skyldi gilda í eitt ár. Hinn 5. sept. s. á. ritaði stefndi Bulls Presstjánst A/B og viðurkennir viðtöku reiknings, að fjárhæð s. kr. 120.00, um tímann frá 17. júlí til 27. ágúst, en hefir einnig uppi kvörtun um það, að honum hafi ekki verið send prentnyndamót nægilega snemma. Þau hafi ekki komið til Reykjavíkur fyrr en 31. ágúst, og þar eð vikublaðið „Hjemmet“ í Kaupmannahöfn hafi þegar birt sama efni hér á landi, komi bað ekki að gagni. Í bréfum, dags. 20. og 28. sept. s. á., minnir hið sænska hlutafélag stefnda á það, að hann hafi samið við forráðamenn „Hjemmet“ um myndamótin, sem séu því ekki samningsatriði með sér og stefnda, og skorar jafn- framt á hann að efna saminginn. Verður ekki séð, að stefndi hafi svarað bréfum Þessum. Hinn 16. okt. 1938 var stofnað hér í bænum hlutafélagið Vikan í því skyni m. a. að gefa út vikublað með sama nafni. Kom 1, tölu- blað þess út hinn 17. nóv. s. á. Stefndi var í upphafi hluthafi í fé- laginu og ritstjóri blaðsins, en virðist síðar hafa látið af starfinu og gengið úr félaginu, án þess að séð verði, hvenær Það gerðist. Í maímánuði 1942 mun stefnandi hafa sent blaðinu kröfubréf um greiðslu stefnukröfunnar í máli þessu. H/f Vikan krafðist nán- ari skýringa og virðist hafa fengið þær í bréfum sama sumar. Eitt Þeirra hefur verið lagt fram í máli þessu, og segir þar m. a., að framangreint Bulls Presstjánst, sem fari með umboð stefnanda á Norðurlöndum, hafi tilkynnt samningana við stefnda í júlímánuði 1938, en í desember hafi bið sænska félag sent fyrirmæli um riftun samningsins sakir vanefnda um greiðslu, og hafi skuldin þá numið s. kr. 380.00 fyrir tímann frá 17. júlí til 26. nóv. Í mafmánuði tf. á. lét stefnandi höfða mál á bæjarþinginu gegn h/f Vikunni til greiðslu skuldar þessarar, en það mál var síðan hafið og mál þetta höfðað, eins og áður segir. Stefndi byggði í upphafi sýknukröfu sína á því, að sér bæri ekki 116 að greiða skuld þessa, heldur útgefanda blaðsins, h/f Vikunni, en síðar í málflutningnum virðist hann hafa fallið frá þessari ástæðu, enda eru á engan hátt leidd rök að því, að nefnt hlutafélag hafi tekið að sér samninginn eða skuldina. . 9 Í annan stað hefir stefndi haldið því fram, að Bulls Presstjánst A/B hafi vanefnt samninginn svo verulega, að hann hafi frá upp- hafi verið úr gildi fallinn, og visar þar til bréfs síns frá 5. sept. 1938, er áður getur. Í því bréfi er, eins og fyrr var sagt, kvartað undan drætti á sendingu myndamóta, en gegn mótmælum stefn- anda þykir ekki sýnt fram á, að það atriði hafi verið hluti af samn- ingnum, sbr. fyrrgreind bréf til stefnda í sama mánuði. Verður ekki séð, að stefndi hafi á þeim tíma haft uppi neinar réttmætar kvartanir um efndir á samningnum, og verður þegar af þeirri ástæðu að telja hann bundinn við efndir hans. Í munnlegum flutningi málsins vildi stefndi styðja sýknukröfu sína við það, að skuldin væri fyrnd. Gegn mótmælum stefnanda er eigi unnt að taka til greina þessa ástæðu, þar eð hún hefir eigi komið fram nægilega fljótt, enga verður að telja, að stefndi hefði getað komið henni að á fyrra stigi málsins. Með hliðsjón af framanrituðu bykir sýknukrafa stefnda eigi svo rökstudd, að unnt sé að sinna henni. “ Varakröfu sína hefir stefndi byggt á því, að efni það, er um var samið, hafi aðeins birzt Í einu tölublaði Vikunnar, á meðan samn- ingurinn var Í gildi. Með tilvísun til þess, er áður segir um gildi samningsins, þykir það ekki geta haft þýðingu í málinu, að hve miklu leyti stefndi færði sér í not réttindi sin samkvæmt honum, og verður því þessari kröfu heldur ekki sinnt. Verða málalok því þau, að dómkröfur stefnanda verða teknar til greina, þó svo, að ársvextir verða ákveðnir 5% og taldir frá stefnudegi. Rétt þykir, að stefndi greiði stefnanda málskostnað, er ákveðst kr. 150.00; Árni Tryggvason, settur borgardómari, hefur kveðið upp dóm þenna. Því dæmist rétt vera: Stefndi, Sigurður Benediktsson, greiði stefnanda, King Features Syndicate Inc., sænskar kr. 380.00 með 5% ársvöxt- um frá 17. nóv. 1943 til greiðlsudags og kr. 150.00 í máls- kostnað innan 15 daga frá lögbirtingu dóms Þessa að viðlagðri aðför að lögum. 117 Miðvikudaginn 20. febrúar 1946. Nr. 139/1935 Réttvísin og valdstjórnin (Hrl. Hermann Jónasson) gegn Jóni N. Jóhannssyni (Hrl. Kristján Guðlaugsson) Bifreiðalagabrot. Manndráp af gáleysi. Dómur hæstaréttar. Drengirnir voru á malarbrautinni nærri brún steinsteypta vegarins. Héldu þeir í sömu átt og ákærði. Bar ákærða því að gefa hljóðmerki, svo sem boðið er í 28. gr. laga nr. 23/19%1, og ganga úr skugga um, að drengirnir hefðu veitt bifreiðinni athygli, áður en hann ók fram hjá þeim. Ákærði * gerði þetta ekki, og hefur hann því gerzt brotlegur við nefnda grein bifreiðalaganna, sbr. 38. gr. sömu laga, svo og 215. gr. laga nr. 19/1940, en meta ber refsing ákærða með hliðsjón af því, að slysið má að miklu leyti rekja til hegðunar drengs- ins. Þykir refsing ákærða hæfilega ákveðin 1000.00 króna sekt til ríkissjóðs, er afplánist 12 daga varðhaldi, ef hún greiðist ekki innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Svo ber og að svipta ákærða ökuleyfi um 3 mánaða skeið, sbr. 39. gr. laga nr. 23/1941. Samkvæmt þessu ber að dæma ákærða til að greiða allan sakarkostnað, þar með talin málsvarnar- laun skipaðs verjanda ákærða í héraði, kr. 300.00, og mál- flutningslaun skipaðs sækjanda og verjanda fyrir hæsta- rétti, kr. 350.00 til hvors. Dómsorð: Ákærði, Jón N. Jóhannsson, geriði 1000 króna sekt til ríkissjóðs, er afplánist 12 daga varðhaldi, ef hún greiðist ekki innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Svo ber og að svipta ákærða ökuleyfi um 3 mánuði frá birtingu dómsins. Ákærði greiði allan kostnað sakarinnar, þar með talin málflutningslaun skipaðs sækjanda fyrir hæsta- 118 rétti, hæstaréttarlögmanns Hermanns Jónassonar, kr. 350.00, og málflutningslaun skipaðs verjanda í héraði og fyrir hæstarétti, hæstaréttarlögmanns Kristjáns Guðlaugssonar, samtals kr. 650.00. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur aukaréttar Reykjavíkur 17. september 1945. Ár 1945, mánudaginn 17. september, var í aukarétti Reykja- víkur, sem haldinn var í skrifstofu réttarins af Bergi Jónssyni sakadómara, uppkveðinn dómur í málinu nr. 2032/1945: Réttvísin og valdstjórnin gegn Jóni Niels Jóhannssyni, sem tekið var til dóms 12. sama mánaðar. Mál þetta er af réttvísinnar og valdstjórnarinnar hálfu höfðað gegn Jóni Niels Jóhannssyni Þifreiðarstjóra, til heimilis á Skóla- vörðustig 17 B, fyrir brot gegn XXIII. kafla almennra hegningar- laga nr. 19 12. febrúar 1940, bifreiðalögum nr. 23 16. júní 194í og umferðarlögum nr. 24 16. júní 1941. Ákærði er kominn yfir lög- aldur sakamanna, fæddur 7. júní 1909, og hefur, svo kunnugt sé, sætt þessum kærum og reisinguIm: 1932 13 Sátt, 50 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 1936 2% Kærður fyrir skemmdir á kassa-apparati. Viðurkennt, en ekki talin ástæða til málssóknar. 1937 “ás Sátt, 25 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 1939 %% Áminning fyrir brot gegn wmferðarreglum. 1942 % Sátt, 40 kr. sekt fyrir ölvun og brot gegn 7. gr. lög- reglusamþykklar Reykjavikur. 1944 174, Sátt, 25 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. Hinn 9. maí síðastliðinn, um kl. 16,30, ók ákærði vörubifreið sinni R 271 austur Suðurlandsbraut. Hlass var ekkert á bifreiðinni og enginn í henni nema ákærði, sem var vel fyrir kallaður að öllu leyti. Veður var bjart og burrt og bifreiðin í góðu lagi, bæði heml- ar og stýrisútbúnaður. Við mót Suðurlandsbrautar og Holtavegar varð sex ára drengur, Eggert Matthias Kaaber, Hlíðarenda við Laugarásveg, fyrir bifreiðinni og beið bana af. Þar sem slysið varð og á öllu því svæði, er hér skiptir máli, er Suðurlandsbraut Þannig háttað, eins og hinn framlagði uppdráttur sýnir, að suður- hluti hennar, um 8,25 metra breiður, er steinsteyptur, en norður- hlutinn, sem er nokkru mjórri, er malborinn. Holtavegur liggur til norðausturs. af Suðurlandsbraut. Ákærði ók austur vinstri helming steypta vegarins með, að hann telur, allt að 40 km hraða, miðað við klukkustund. Þegar hann nálgaðist Holtaveg, sá hann tvo drengi á malarveginum, og voru þeir sem næst fyrir opnum Holta- veginum, 2--3 metra frá norðurbrún steypta vegarins. Honum virt- 119 ist drengirnir ganga austur veginn, og ætlaði hann að aka áfram, án þess að draga úr hraða bifreiðarinnar. Rétt áður en hann kom á móts við drengina, hljóp stærri drengurinn, sem var Ágúst Guðjón Hróbjartsson, Langholtsvegi 61, 8 ára, norður Holtaveginn, en hinn hikaði, og sýndist ákærða hann snúa sér að bifreiðinni. Ákærði sá svo ekki frekar til hans, því að hann var í þessu að aka fram hjá honum, en Í sömu andránni heyrði hann eitthvað koma við bifreiðina, en gat ekki gert sér grein fyrir, hvar. Hann stöðvaði nú bifreiðina, eftir að hafa stýrt henni út á malarveg. inn, og aðgætti nú, hvað gerzt hafði. Þá lá drengurinn á grúfu nærri nyrzt á steypta veginum, snéri langs eftir veginum, og vissi höfuðið vestur. Það blæddi úr vitum drengsins, og virtist ákærða hann vera dáinn. Í þessu komu þarna að Ólafur Hannes Finsen verzlunarmaður, Skálholti við Kaplaskjólsveg, í bifreið austan veginn og Garðar Þormar bifreiðarstjóri, Aðalstræti 9 C, í bifreiðinni R. 2505 vestan veginn og námu staðar á slysstaðnum. Farþegi í R 2505 var Björn Kolbeinsson bifreiðarstjóri, Miklubraut ó, og sat í framsætinu hægra megin við Garðar Þormar. Þeir Garðar og Ólafur tóku drenginn upp og settu hann inn í bifreið Ólafs og fluttu hann á Landspítalann, en báðir telja Þeir, að hann hafi dáið um leið og slysið varð. Vitnið Garðar Þormar ók R 2505 á eftir R 271 austur veginn. Um tíma, áður en slysið varð, óku þær ámóta hratt, og var bilið á milli þeirra að áliti þessa vitnis á að gizka 25—-30 metrar. Öku- hraða bifreiðanna telur vitnið hafi verið 20—25 eða allt að 30 km, miðað við klukkustund. Báðar bifreiðarnar óku á vinstra helmingi steypta vegarins. Vitnið sá drengina á málarveginum rétt við Holtaveginn mjög nálægt brún steypta vegarins, og virtist því þeir vera að kankast á. Þegar R 271 var á móts við drengina, sem ekki hefur verið nema augabragð, sá vitnið annan drengjanna, Eggert Matthias, hlaupa álútan á vinstri hlið bifreiðarinnar og lenda með höfuðið á fremra fjaðrahengsli á vinstri afturfjöður „bifreiðarinnar, eftir því sem vitninu sýndist. Við þetta skall dreng- urinn frá bifreiðinni á götuna, en bifreiðin nam strax staðar. Vitnið sá hinn drenginn hlaupa niður Holtaveginn. Þegar dreng. urinn hljóp á bifreiðina, virtist vitninu hann vera að víkja undan hinum drengnum. Vitnið Björn Kolbeinsson álítur, að ökuhraði beggja bifreið- anna hafi verið um 35 km, miðað við klukkustund, Þegar slysið varð, og að bilið milli þeirra hafi verið á að gizka 15-.20 metrar. Rétt áður en komið var að Holtavegi, sá vitnið drengina á þeim stað, sem fyrr er greint, og sýndist þeir vera að kankast. Vitnið veitti þeim þó enga sérstaka athygli, fyrr en það sá annan Þeirra. Eggert Matthías, hlaupa álútan að steypta veginum og beint á 1 271, sem þá var ekið fram hjá. Vitninu sýndist drengurinn lenda 120 á bifreiðinni framan við afturhjólið, takast á loft, snúast og falla svo á veginn. Hinn drenginn sá það fara niður Holtaveg. Vitnið staðfestir frásögn ákærða um, hvernig drengurinn lá á veginum. Mjög skömmu áður en slysið varð, ók vitnið Ólafur Hannes Finsen austur Suðurlandsbrautina og sá þá tvo drengi, sem eflaust hafa verið margnefndir drengir, utan í norðurbrún vegarins nokkru austan við slysstaðinn, og virtist þvi þá enginn galsi vera í þeim. Vitnið snéri við á mótum Suðurlandsbrautar og Grensás- vegar og ók síðan vestur Suðurlandsbrautina. Það sá bifreiðarnar R 271 og R 2505 koma vestan veginn og gizkar á, að þær hafi ekið á 25—-30 km hraða, miðað við klukkustund, og að bilið milli þeirra hafi verið um 20 metrar. Vitnið sá ekki slysið, en sá, að bifreið- arnar voru stöðvaðar allt í einu. Vitnið nam staðar á slysstaðnum og sá, hvað orðið var, og ók „neð drenginn á sjúkrahús, sem áður segir. Drengurinn Ágúst Guðjón Hróbjartsson, 8 ára að aldri, sem var þarna með Eggert Matthíasi, hefur verið yfirheyrður, og segir hann, að þeir drengirnir hafi í þetta sinn verið að koma úr leik- kofa, sem þeir áttu þarna í grenndinni. Eftir því sem næst verður komizt um málavexti af frásögn drengsins, voru þeir á malborna veginum við gatnamót Holtavegar, þegar bifreiðin kom að, og ætl- aði Eggert Matthias þá yfir Suðurlandsbrautina, en stökk á bif- reiðina og lenti á afturhluta hennar, Þá varð Ágúst Guðjón hrædd- ur og hljóp burt. Hann segir þá ekki hafa verið að ólmazt né í neinum galsa, þegar bifreiðin kom. Við krufningu líks drengsins fannst mjög mikið brot á haus- kúpunni, mikil sköddun á heila, hryggjarliðir brotnir og átta rif brotin vinstra megin. Er það álit próf. Niels Dungals, sem fram- kvæmdi krufninguna, að þessi stórkostlegu meiðsli hafi leitt svo að segja samstundis til bana, því að blæðingar hafi verið mjög litlar úr frá þeim. Samkvæmt málavöxtum, er nú hafa verið raktir, verður eigi séð, að ákærða verði gefin refsiverð sök á slysinu, og eigi hefur hann gerzt brotlegur við Þifreiða- eða umferðarlögin. Ber því að sýkna hann að öllu leyti, og málskostnað allan, þar á meðal máls- varnarlaun til Kristjáns hæstaréttarlögmanus Guðlaugssonar, skip- aðs verjanda ákærða, kr. 300.00, ber að greiða úr ríkissjóði. Rekstur málsins hefur verið vítalaus. Því dæmist rétt vera: Ákærði, Jón Níels Jóhannsson, skal vera sýkn af ákærum réttvísinnar og valdstjórnarinnar í máli þessu. Allur sakarkostnaður greiðist úr ríkissjóði, þar með talin málsvarnarlaun, kr. 300.00, til Kristjáns hæstaréttarlögmanns Guðlaugssonar, skipaðs verjanda ákærða. 121 Föstudaginn 22. febrúar 1946. Nr. 147/1945. Valdstjórnin (Hrl. Hermann Jónasson) gegn Jóni Sigurðssyni Erlendssyni (Hrl. Garðar Þorsteinsson). Brot gegn áfengislögum, bifreiðalögum, umferðarlögum og lögreglusamþykkt. Dómur hæstaréttar. Hæfilegt þykir, að kærði sé sviptur ökuleyfi 6 mánuði alls. Að öðru leyti ber að staðfesta héraðsdóminn með skir- skotun til forsendna hans. Samkvæmt þessum málalokum ber kærða að greiða allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin málflutnings- laun skipaðs sækjanda og verjanda í hæstarétti, kr. 350.00 til hvors. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður að öðru leyti en því, að kærði, Jón Sigurðsson Erlendsson, skal sviptur ökuleyfi 6 mánuði alls. Kærði greiði allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar talin málflutningslaun skipaðs sækjanda og verjanda í hæstarétti, hæstaréttarlögmannanna Hermanns Jónas- sonar og Garðars Þorsteinssonar, kr. 350.00 til hvors. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur lögregluréttar Reykjavíkur 21. ágúst 1945. Ár 1945, þriðjudaginn 21. ágúst, var í lögreglurétti Reykjavíkur, sem haldinn var í skrifstofu sakadómara af fulltrúa hans, Þórði Björnssyni, kveðinn upp dómur í málinu nr. 2064/1945: Vald- stjórnin gegn Jóni Sigurðssyni Erlendssyni, sem tekið var til dóms samdægurs. Mál þetta er af valdstjórnarinnar hálfu höfðað gegn Jóni Sig- urðssyni Erlendssyni verkamanni, Hallveigarstíg 10 hér í bæ, fyrir brot gegn áfengislögum nr. 33 1935, bifreiðalögum nr, 23 1941, umferðarlögum nr. 24 1941 og lögreglusambykkt fyrir Reykjavík nr. 2 1930. . 122 Kærði er kominn yfir lögaldur sakamanna, fæddur 28, ágúst 1914 í Reykjavík, og hefur, svo kunnugt sé, ekki sætt refsingu, en kærum sem hér segir: 1929 8í Kærður fyrir þjófnað og hlutdeild í þjófnaði. Málið af- greitt til sljórnarráðsins. 1936 234 Undirgekkst að greiða 25 kr. skaðabætur fyrir spellvirki. Málavextir eru þessir: Aðfaranótt 8. maí s. 1. bauð kærði tveimur kunningjum sinum, þeim Brynjólfi Eiríkssyni á Hrafnkelsstöðum í Hraunhreppi og Guðmundi Inga Eiríkssyni á Álftabakka í Álftaneshreppi, heim til sín að Hallveigarstíg 10. Kærði tók fram Vermouthflösku, sem hann átti, og tæmdu þeir úr henni. Munu þeir hafa drukkið álíka mikið hver af víninu, og kveðst kærði hafi fundið til áfengisáhrifa, er lokið var úr flöskunni. Kærði segir, að um eða jafnvel meira en klukkutíma síðar hafi þeir farið út í bifreið hans, R 436, er var fyrir utan húsið. Brynjólfur segir, að áður hafi verið umtal um, að hann æki þeim, en hann hafi viljað það síður bæði vegna vín- neyzlu sinnar, þó að hann fyndi ekki til áfengisáhrifa, svo og þess, að hann væri óvanur að aka bifreið í bænum, en kærði minnist þess ekki, að það hafi verið orðað við Brynjólf, að hann skyldi aka bifreiðinni. Kærði seitist undir síýri Þifreiðarinnar og ók henni af stað. Kærða og félögum hans ber ekki saman um, hvert hann ók henni. Guðmundur Ingi segir aðeins, að kærði hafi ekið henni dálítið um bæinn, en Brynjólfur segir, að hann hafi ekið með þá að húsi einu innst á Laugavegi, þar sem kærði hafi snöggvast farið inn, en síðan hafi hann ekið niður Skúlagötu um Ingólfsstræti og Bankastræti upp á Skólavörðustíg. Kærði kveðst ekki muna eftir því, að hann færi inn á Laugaveg, en hann hafi ekið um nokkrar götur í miðbænum, seinast suður Lækjartorg. Um ki. 5.05 þessa nótt var bifreiðinni R 2004 ekið niður Banka- stræti, og stýrði Magnús Sigurðsson lögregluvarðstjóri henni, en farþegar í henni voru lögregluþjónarnir Lárus Salómonsson, Páil Eiríksson og Ólafur Ólafsson. Er þeir áttu ófarna nokkra metra, Lárus Salómonsson segir 10— 14 metra, að gatnamótum Lækjargötu og Lækjartorgs, var bifreið kærða ekið norðan úr Lækjartorgi upp í Bankastræti. Segja lögregluþjónarnir, að henni hafi verið ekið hart og ógætilega yfir á syðri vegarhelming Bankastrætis, þ. c. vegarhelming bifreiðarinnar R 2004, nokkru fyrir framan þá bif- reið. Lárus Salómonsson segir, að hraði bifreiðarinnar R 436 hafi verið allt of mikill, og hafi ekkert verið hægt á henni yfir gatna- mótin og hafi stjórnandi hennar ekki virzt hafa vald á henni. Bif- reiðinni hafi síðan verið þverbeygt yfir á nyrðri helming Banka- strætis um billengd fyrir neðan R 2004. Lögregluþjónarnir veittu bifreið kærða eftirför og náðu henni, þar sem hún nam staðar fyrir utan Hallveigarstíg 10. Kærði sat 123 þá undir stýri hennar og annar fyrrgreindra félaga hans við hlið hans, en hinn í aftursæti. Kærði viðurkenndi að hafa ekið bifreið. inni. Páll Eiríksson hefur borið það, að kærði hafi verið undir áhrifum áfengis, og hafi það bæði sézt á augum hans, sem hafi verið fljótandi og dauf, svo og á göngu hans, því að hann hafi reikað i spori, er hann hafði stigið út úr bifreiðinni. Magnús Sigurðsson segir, að kærði hafi virzt greinilega drukkinn, og hafi hann bæði reikað í spori og verið eins og slappur í máli. Ólafur Ólafsson segir, að kærði hafi verið greinilega undir áhrifum áfengis, því hann hafi verið með drykkjuraus og verið rauður í augum. Lárus Salómonsson segir, að kærði hafi verið greinilega ölvaður, og hafi hann bæði reikað í spori og drykkjusljóleiki verið í andliti hans. Farið var með kærða á lögreglustöðina og þaðan á læknavarð- stofuna, þar sem tekið var Þblóðsýnishorn úr honum. Kærði viðurkennir ekki að hafa verið undir áhrifum áfengis, er hann ók bifreiðinni, og telur, að áfengisáhrifin, er hann fann til af vermouthdrykkjunni, hafi verið horfin, nokkru áður en hann ók henni. Hann neitar því að hafa ekið hratt og ógætilega úr Lækj- ærtorgi í Bankastræti. Brynjólfur Eiríksson kveðst ekki skilja, að kærði hafi verið undir áhrifum áfengis, og hafi hann eigi merkt það á akstri hans, en hann kveðst hafa haft orð á því við hann, að sér þætti hann aka nokkuð hratt innan bæjar. Guðmundur Ingi Eiríksson kveðst lita svo á, að kærði hafi ekki verið undir áhrifum áfengis vis aksturinn, og segir, að hann hafi eigi getað verið neitt verulega kenndur af vinneyzlu sinni, enda hafi hann eigi getað neitt merkt það á akstri hans, þó að hann hafi hins vegar keyrt allhratt um bæinn, og hafi þeir Brynjólfur haft orð á því við hann. Kærði man ækki, að félagar hans hefðu orð á þessu við hann. Áfengisákvörðun í blóðsýnishorninu úr kærða sýndi, að áfeng- ismagn þess var 1,80 af þúsundi. Lárus Salómonsson lagði bifreið kærða fyrir utan Hallveigar- stíg 10 og lét bifreiðina renna, og kveður hann fóthemla hennar hafa verið óvirka, er hann steig á þá, en handhemill hennar verið í lagi. Kærði segir, að fóthemlar bifreiðarinnar hafi verið í lagi, „og hefur sýnt í lögregluréttinum skoðunarvottorð hennar. Sam- kvæmt því skoðaði bifreiðaeftirlitsmaður bifreiðina 8. mai s. 1. og taldi hana þá í lagi. Þó að kærði hafi ekki viljað viðurkenna að hafa fundið til áfengisáhrifa við akstur bifreiðarinnar, þykir sannað með sam- hljóða frumburðum fyrrgreindra fjögurra lögregluþjóna, áfengis- magni blóðsýnishornsins svo og framburði kærða sjálfs, að hann hafi fundið til áhrifa áfengis við akstur bifreiðarinnar í umrætt skipti. Hefur hann því gerzt brotlegur gegn 21. sbr. 39. gr. áfengis- laga nr. 33 9. janúar 1935 og 1. mgr. 23. gr., sbr. 38. gr. bifreiða- 124 laga nr. 23 16. júni 1941. Þá þykir sannað með framburðum lög- reglumannanna, að kærði hefur ekið bifreiðinni of hratt og ógæti- lega og tekið ranga beygju úr Lækjartorgi upp í Bankastræti. Varðar sú háttsemi hans við 26. gr. og 1. mgr. 27. gr. bifreiðalaganna, 6. gr. umferðarlaga nr. 24 16. júní 1941, sbr. 1. mgr. 31. gr., 32. gr. og 46. gr. lögreglusamþykktar fyrir Reykjavík nr. 2 7. janúar 1930. Hins vegar er ósannað, að fóthemlar bifreiðar kærða hafi verið óvirkir. Refsing kærða þykir hæfilega ákveðin varðhald í 10 daga. Þá ber samkvæmt 39. gr. áfengislaganna og bifreiðarlaganna að svipta kærða bifreiðarstjóraréttindum í 3 mánuði frá birtingu dóms þessa. Kærða ber að dæma til greiðslu alls sakarkostnaðar, þar með talin málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns, Garðars Þorsteins- sonar hrl., krónur 150.00. Málið hefur verið rekið vitalaust. Því dæmist rétt vera: Kærði, Jón Sigurðsson Erlendsson, sæti varðhaldi í 10 daga. Hann skal sviptur bifreiðastjóraréttindum í 3 mánuði frá birtingu dóms þessa. Hann greiði allan kostnað sakarinnar, þar með talin máls- varnarlaun skipaðs verjanda sins, Garðars Þorsteinssonr hrl., krónur 150.00. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Föstudaginn 22. febrúar 1946. Nr. 118/1945. Björn Pálsson (Hri. Sveinbjörn Jónsson) gegn Guðmundi Sigurðssyni. (Enginn). Ómerking. Dómur hæstaréttar. Guðbrandur Ísberg, sýslumaður í Húnavatnssýslu, hefur kveðið upp hinn áfrýjaða úrskurð. Stefndi hefur ekki komið fyrir dóm né nokkur af hans hendi, enda þótt honum sé löglega stefnt. Hefur málið þvi verið flutt skriflega samkvæmt 1. tölulið 38. gr. laga nr. 112/1935, og er dæmt eftir framlögðum skjölum. Mál þetta kom fyrst fyrir fógetadóm 1. júní 1945, og 125 sótti áfrýjandi, sem krafizt hafði gerðarinnar, þá þing svo og gerðarþoli, stefndi í málinu. Á því dómþingi var málinu frestað, og næsti þingdagur ákveðinn 22. júní s. á. Þegar þing skyldi heyja þann dag, kom áfrýjandi ekki fyrir dóm og enginn af hans hendi. Var þó eigi kunnugt um lögmæt forföll hans. Þrátt fyrir þetta hélt fógeti áfram gerðinni og kvað upp úrskurð í málinu 23. s. m. andstætt ákvæðum 1. mgr. 118. gr. og 2. tölulið 119. gr. laga nr. 85/1936, sbr. 223. gr. sömu laga, en samkvæmt nefndum lagaboðum ber að hefja mál, er sækjandi kemur eigi fyrir dóm í síðari þing- höldum. Af þessum sökum verður að ómerkja meðferð málsins í héraði og hinn áfrýjaða úrskurð. Málskostnaður fyrir hæstarétti falli niður. Dómsorð: Meðferð málsins í héraði og hinn áfrýjaði úrskurður eiga að vera ómerk. Málskostnaður fyrir hæstarétti fellur niður. Úrskurður fógetaréttar Húnavatnssýslu 23. júní 1945. Gerðarbeiðandi, Björn Pálsson, bóndi Ytri-Löngumýri, Svina- vatnshreppi, telur sig hafa misst silfurrefsafbrigði (White face) úr refagarði sínum á síðastliðnum vetri, sem svo hafi verið skot- inn af gerðarþola, Guðmundi Sigurðssyni, Leifsstöðum, við fjár- hús að Bollastöðum í Blöndudal, þar sem hann var farinn að ganga eftir æti. Er talið, að dýrið hafi verið skotið 29. janúar, en hve- nær það slapp, er óupplýst, og ber mikið á milli. Gerir gerðar- beiðandi kröfu til þess, að skinnið af refnum verði tekið með fógetagerð úr vörzlu skotmannsins og afhent sér sem eiganda þess, enda sanni merki það, er á refnum var, eignarrétt hans á dýr- inu, alveg á sama hátt sem um sauðkind eða hross væri að ræða. Gerðarþoli kveðst hafa skotið refinn sem hvern annan villiref og neitar að afhenda skinnið, sem hann telur sína réttmætu eign, nema að greitt sé fullt verð samkvæmt mati. Enginn ágreiningur virðist vera um það, að hið umdeilda skinn sé af ref þeim, er gerðarbeiðandi missti úr haldi. Velta því úrslit málsins á því, hvort gerðarbeiðandi verði talinn eigandi dýrsins, og þá einnig skinnsins, eftir að það slapp úr haldi og gerðist villi- refur. 126 Gerðarbeiðandi vísar til merkis þess, sem var á dýrinu, og telur, að það helgi honum dýrið, á sama hátt og venja er um bú- té. Á þetta getur fógetarétturinn ekki fallizt. Mark er sett á búfé, til þess að hægt sé að lesa það úr öðru búié sams konar, þótt það gangi saman í heimahögum eða á afrétt. Búfé má leita uppi og draga sundur í rétt, svo að segja, hvenær sem menn óska. Refir geta hlaupið landshorna á milli á örstuttum tíma og verða yfirleitt ekki fundnir með leit og því síður reknir til réttar. Vegna tjóns þess, sem þeir geta valdið, liggja sektir við að sleppa þeim úr haldi, og valdi þeir sannanlegu tjóni, ber þeim að bæta það, sem missti þá úr haldi. En slík bótaskylda er ekkert sérkenni eignar- réttar, heldur einnig vörzlu almennt. Og merki á eyrum loðdýra er ekki eignarmark heldur ættarmerki. Almennt er viðurkennt, að íslenzkur refur, sem sleppur úr haldi, taki þegar upp háttu villtra kynbræðra sinna og verði fljótt óbekkjanlegur frá þeim. Slíkt dýr verður því einnig að teljast villt og réttdræpt hverjum þeim, sem vill og getur ráðið því bana, og eignarréttur til dýrsins dauðs virð- ist hljóta að vera hinn sami sem til venjulegs villirefs. Villtur fugl í hendi manns, sem hefur handsamað hann, verður ekki af honum tekinn. Hann er eign hans. En missi hann fuglinn, á hann þess engan kost að gera eignarrétt sinn gildandi lengur og getur ekki helgað sér hann úr hendi skotmanns, jafnvel þó hann væri merktur. Silfurrefir munu að vísu leita frekar en íslenzkir refir að bústöðum manna til að leita fanga, fyrst eftir að þeir sleppa úr haldi. Þó hefur opinberlega verið sagt frá silfurref í Þingeyjar- sýslu, sem lagði lag sitt við íslenzkan villiref og átti greni með honum. Hér virðist því nánast um örlitinn stigmun að ræða, eu ckki eðlismun. Ef játa á manni eignarrétti að silfurref, sloppnum: úr haldi, verður einnig að játa eignarrétti að Íslenzkum ref, sloppn- um úr haldi, jafnvel þó hann hafi árum saman lifað villtur sem grenlægja. Þá ber og þess að gæta, að allar þær ráðstafanir, sein í lögum um loðdýrarækt er gert ráð fyrir, að gerðar séu til þess að ná aftur sloppnum refum, eru augljóslega miðaðar við það, að tjón hljótist ekki af dýrinu, án tillits til þess, þótt verðmæti dyýrs- ins fari forgörðum. Samkvæmt framansögðu litur rétturinn svo á, að frjáls refur sé viltur refur, alveg án tillits til þess, hvort refurinn er merktur ettarmarki eða ekki. En af því leiðir, að slíkur refur verður að teljast eign þess, er veiðir hann. Því úrskurðast: Hin umbeðna fógetagerð á ekki að njóta framgangs. 127 Föstudaginn 22. febrúar 1946. Nr. 11/1945. Björn Björnsson (Hrl. Gunnar Þorsteinsson) Segn “, Bæjarstjóranum í Neskaustað f. h. bæjar- sjóðs (Hrl. Einar B. Guðmundsson). Setudómari próf. Ólafur Lárusson í stað hrd. Jóns Ásbjörnssonar. Ómerking og heimvísun. Dómur hæstaréttar. Jónas Thoroddsen, bæjarfógeti í Neskaupstað, hefur kveðið upp hinn áfrýjaða úrskurð. Fyrir fógetadómi hafði áfrýjandi uppi þær varnir, að mikill hluti útsvars þess, sem hann var krafinn um, hefði verið lagður á viðskiptaveltu verzlunar hans, en sú álagn- ing hafi verið andstæð ákvæðum 4. gr. laga um útsvör nr. 106/1936. Fógeti hefur ekki tekið þessa varnarástæðu, seni ber undir dómsióla, til úrlausnar, og þykir því verða að ómerkja hinn áfrýjaða úrskurð og leggja fyrir fógeta að. skera úr um sakarefnið. Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður fyrir hæsta- rétti falli niður. Dómsorð: Hinn áfrýjaði úrskurður er úr gildi felldur, og er málinu visað heim til úrskurðar um sakarefni sam- kvæmt framanskráðu. Málskostnaður fyrir hæstarétti fellur niður. Úrskurður fógetaréttar Neskaupstaðar 25. október 1944. Gerðarbeiðandi hefur krafizt þess, að lögtak verði látið fram ganga fyrir ógreiddu útsvari gerðarþola fyrir árin 1943 og 1944, samtals kr. 8665.52, auk kostnaðar við gerð þessa. Heldur gerðarbeiðandi því fram, að útsvörin séu álögð sam- kvæmt skala niðurjöfnunarnefndar Neskaupstaðar, en reglur nefndarinnar hafi verið margviðurkenndar af ríkisskattanefnd á undanförnum árum. Enn fremur heldur gerðarbeiðandi því fram, að lagt hafi verið útsvar á gerðarþola eins og aðra hliðstæða gjald- endur. 128 Gerðarþoli hefur hins vegar neitað að greiða hið umkrafða út- svar, þar eð hann telur, að reglur niðurjöfnunarnefndar, þær sem hér um ræðir; brjóti freklega í bága við núgildandi útsvarslög, þar eð ekki sé farið eftir þeirri Þungamiðju -útsvarslaganna að leggja útsvör á eftir efnum og ástæðum, svo og þar eð það ákvæði laganna um, að ekki sé gert upp á milli gjaldþegnanna innbyrðis, sé algerlega sniðgengið. Bendir gerðarþoli á það máli sínu til stuðnings, að útsvar sitt 1943 sé um 69% af raunverulegum tekj- um sínum, þ. e. netto-tekjum 1942 að frádregnu útsvarinu, og að titsvar sitt 1944 sé á sama hátt um 63% af raunverulegum tekjum ársins 1943. Gerðarbeiðandi heldur fast við kröfu sína um, að lögtakið verði látið fram fara, og telur, að gerðarþoli hafi gengið fram hjá þeim aðiljum, sem málið eigi að úrskurða, en það séu yfirskattanefnd og ríkisskattanefnd. Vísar gerðarbeiðandi þessum málstað sínum til stuðnings í 24. gr. útsvarslaganna nr. 106 23. júní 1936. Rétturinn lítur svo á, að það sem hér sé um deilt, sé aðeins, hve hátt útsvar beri að leggja á gerðarþola í máli þessu, þar eð útsvarsskylda hans hér í Neskaupstað hefur ekki verið véfengd. Samkvæmt 24, gr. útsvarslaganna nr. 106 frá 23. júní 1936 er úrskurður ríkisskattanefndar fulinaðarúrskurður um útsvarsupp- hæð, og getur því rétturinn ekki lækkað útsvar gerðarþola, enda þótt hann áliti það ósanngjarnt. Er því lögtakskrafa gerðarbeið- anda tekin til greina ásamt málskostnaði, sem telst hæfilega metinn á kr. 200.00. Því úrskurðast: Umbeðið lögtak skal fram ganga fyrir lögtakskröfunni, kr. 8665.52, svo og málskostnaði, kr. 200.00. Föstudaginn 22. febrúar 1946. Nr. 132/1945. Hermann Hjartarson (Hrl. Sveinbjörn Jónsson) gegn Hreppsnefnd Breiðdalshrepps (Enginn). Vísun máls frá hæstarétti. Dómur hæstaréttar. Stefndi hefur hvorki komið fyrir hæstarétt né nokkur af hans hendi, og hefur málið því verið flutt skriflega sam- kvæmt 1. tölulið 38. gr. laga nr. 112/1935. 129 Stefna til hæstaréttar í máli þessu, dags. 18. október 1945, hefur samkvæmt áritun á hana verið birt af einum stefnu- votti og öðrum nafngreindum manni, er stefnuvotturinn kveðst hafa kvatt til í forföllum hins stefnuvottsins. Slík stefnubirting er andstæð 89. gr. laga nr. 85/1936, og leiðir þessi galli til vísunar málsins frá hæstarétti. Eftir þessari niðurstöðu á málskostnaður fyrir hæstarétti að falla niður. Dómsorð: Máli þessu vísast frá hæstarétti. Málskostnaður fellur niður. Mánudaginn 25. febrúar 1946. Nr. 158/1945. Leifur Böðvarsson (Hrl. Sigurgeir Sigurjónsson) gegn Bæjarfógetanum á Akranesi f. h. ríkissjóðs (Hrl. Kristján Guðlaugsson). Setudómarar próf. Ólafur Lárusson og hrl. Sveinbjörn Jónsson í stað hrd. Jóns Ásbjörnssonar og hrá. Jónatans Hallvarðssonar. Skattamál. Dómur hæstaréttar. Áfrýjandi hefur að fengnu áfrýjunarleyfi 4. desember 1945 skotið máli þessu til hæstaréttar með stefnu 5. s. m. Krefst hann þess, aðallega að synjað verði um framgang lögtaksgerðar og honum dæmdur málskostnaður bæði í héraði og fyrir hæstarétti, en til vara, að lögtak verði ein- ungis heimilað fyrir kr. 1980.00 og málskostnaður verði lát- inn falla niður fyrir báðum dómum. Stefndi krefst stað- festingar hins áfrýjaða úrskurðar og málskostnaðar úr hendi áfrýjanda fyrir hæstarétti. Í 3. mgr. 1. gr. reglugerðar nr. 219/1939 er svo kveðið á, að sé hlutur seldur hærra verði en hann er fyrndur niður 9 130 í, skuli mismunurinn á söluverði hans og eftirstöðvum af afskrift hans teljast skattskyldar tekjur. Venjuleg fyrning á fasteignum er þó undan skilin. Að því er tekur til atvika þessa máls, fer ákæði þetta í bága við 7. og 9. gr. laga nr. 6/1935. Ríkisskattanefnd hefur skýrt ákvæði reglugerðar- innar þannig, að í því felist heimild til að skattleggja sem tekjur þann hluta af söluverði skips, sem nemur fyrningu þess, meðan seljandi átti það, þó ekki meira en söluverð fer fram úr skráðu verði. Jafnvel þó þessi skilningur sé lagður í ákvæði reglugerðarinnar, þá fer það allt að einu í bága við 9. og 10. gr. laga nr. 6/1935. Loks verður að telja, að áfrýj- anda hafi verið heimilt að reikna til frádráttar tekjum, er hann aflaði 1942, fyrningu skipsins þann hluta þess árs, er það var í eigu hans. Samkvæmt framanskráðu ber að fella hinn áfrýjaða úr- skurð úr gildi. Eftir þessum úrslitum þykir rétt, að stefndi greiði áfrýj- anda málskostnað bæði í héraði og fyrir hæstarétti, sem ákveðst samtals kr. 1200.00. Dómsorð: Hinn áfrýjaði úrskurður er úr gildi felldur. Stefndi, bæjarfógetinn á Akranesi f. h. ríkissjóðs, greiði áfrýjanda, Leifi Böðvarssyni, samtals kr. 1200.00 í málskostnað í héraði og fyrir hæstarétti. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Úrskurður fógetaréttar Gullbringu- og Kjósarsýslu 30. júní 1945. Ár 1945, laugardaginn þann 30. júni, var í fógetarétti Gullbringu- og Kjósarsýslu, sem haldinn var á skrifstofu embættisins í Hafnar- firði í forföllum hins regulega fógeta af fulltrúa hans Oddgeiri Magnússyni, upp kveðinn úrskurður í lögtaksmálinu: Bæjarfógetinn á Akranesi f. h. ríkissjóðs gegn Leifi Böðvarssyni útgerðarmanni, til heimilis að Fögrubrekku i Seltjarnarneshreppi, en mál þetta var tekið til úrskurðar af nýju 22. f. m. Máli þessu var með dómi hæstaréttar 12. marz s. 1. vísað heim 131 til löglegrar meðferðar og uppsögu úrskurðar af nýju, þ. e. hin áfrýjaði úrskurður og meðferð málsins frá 12. maí 1944 skyldi ómerk vera. Málavextir eru þessir: Með bréfi, dags. 22. febr. f. á., hefur gerðarbeiðandinn, bæjar- fógetinn á Akranesi, að undangengnum úrskurði s. d., sent til inn- heimtu þinggjaldsseðil gerðarþola með gjalddaga 18. sept. 1943, að ógreiddum eftirstöðvum, kr. 1980.00. Einnig skattseðil sama með gjalddaga 31. des. 1943, sem sýnir ógreiddan viðbótar- tekju- og eignarskatt, lifeyrissjóðsgjald, stríðs- gróðaskatt og verðlækkunarskatt sama (gerðarþola) samkvæmt úr- skurði ríkisskattanefndar, upp kveðnum 25. nóv. 1943, alls kr. 12619.50. Lætur gerðarbeiðandi þess getið í lögtaksbeiðninni, að gerðar- þoli hafi tilkynnt sér, að skattar þessir yrðu ekki greiddir öðru- vísi en með málssókn eða lögtaki. Umboðsmaður gerðarþola, hrl. Sigurgeir Sigurjónsson, hefur gert þær réttarkröfur, að neitað verði um framgang gerðarinnar og að umbjóðanda hans verði tildæmdur málskostnaður að skað- lausu samkvæmt taxta M. F. Í. Umboðsmaður gerðarþola hefur til rökstuðnings kröfum sinum bent á, að fyrir árið 1942 hafi umbjóðanda hans verið gert að greiða samtals í skatta kr. 14203.00, og hafi þá upphaflega verið miðað við framtal gerðarþola óbreytt. Gerðarþoli greiddi þessa upphæð, en eftir að greiðslan átti sér stað, breytti yfirskattanefnd Akranesskaupstaðar framtali gerðarþola þannig, að hún neitaði að taka til greina fyrningu m/s Fagraness í 10 mánuði til söludags á árinu 1942, kr. 4500.00, með þeirri röksemd, að þar sem skipið hafi verið selt á árinu fyrir miklu hærra verð en kaupverð þess nam upphaflega, þá geti ekki verið um fyrningu að ræða á því ári, og hækkaði nefndin þá skatta gerðarþola um samtals kr. 1980.00 upp í kr. 16183.00. Við þetta vildi gerðarþoli eigi una og kærði til ríkisskatta- nefndar (með bréfi, dags. 28. sept. 1943,) og krafðist þess, að nefnd skattahækkun yrði felld niður með öllu. Ríkisskattanefndin staðfesti síðan úrskurð yfirskattanefndar Akranesskaupstaðar, en hækkaði auk þess tekjur gerðarþola um kr. 26441.30, þ. e. leyfði ekki afskriftir þær, er fram höfðu farið á fyrri árum, þannig að tekjur gerðarþola voru hækkaðar samtals um kr. 30941.30. Samkvæmt þessum úrskurði ákvað ríkisskattanefndin skatta gerðarþola samtals kr. 28802.50, sem að frádregnum kr. 14203.00, er greiddar hafa verið, nema kr. 14599.50, eða þeirri upphæð, sem lögtaks var krafizt fyrir. 132 Umboðsmaður gerðarþola hefur algerlega mótmælt réttmæti þessarar kröfu á þeim forsendum, að úrskurður yfirskattanefndar Akranesskaupstaðar og ríkisskattanefndar séu ekki lögum sam- kvæmir. Telur umboðsmaður gerðarþola, að ríkisskattanefnd hafi byggt þessa ákvörðun sína á 3. mgr. 1. gr. reglugerðarinnar frá 1939, er hljóðar svo: „Ef hlutur er seldur hærra verði en hann er fyrndur niður í, skal mismunurinn á söluverði hans og eftirstöðvum af af- skrift hans teljast skattskyldar tekjur. Þetta á þó ekki við um reglulega fyrningu á fasteignum.“ Heldur umboðsmaður gerðarþola því fram, að þessi regla eigi ekki stoð í lögum þeim, er reglugerðin byggist á, en Í öðru lagi, að þó svo væri, þá gildi reglan ekki hér, þar sem hér sé um skip að ræða, en um þau gildi sama reglan og um fasteignir per ana- logiam, sbr. sömu málsgrein in fine. Þá heldur umboðsmaðut gerðarþola því fram, að umbjóðandi hans hafi samkvæmt 10. gr. tekjuskattslaganna nr. 6 frá 1935 haft heimild til að draga frá venjulega fyrningu, eða í þessu tilfelli 6% af vátryggingarverði m/s Fagraness, hvað hann hafi gert athuga- semdalaust af skattanefndum öll þau ár, er hann átti skipið og þar til skattaneindin svipti gerðarþola þeim rétti, og það alger- lega heimildarlaust, að hann telur. Umboðsmaður gerðarbeiðanda, hrl. Kristján Guðlaugsson, hefur gert þær réttarkröfur, að hin umbeðna gerð nái fram að ganga og að umbjóðanda hans verði tildæmdur hæfilegur málskostnaður eftir mati réttarins. Umboðsmaður gerðarbeiðanda hefur mótmælt þeirri skoðun umboðsmanns gerðarþola, sem hann aðallega byggir kröfu sína á, þ. e. að 3. mgr. 1. gr. fyrrgreindrar reglugerðar frá 1939 hafi ekki stoð í lögum nr. 6 9. janúar 1935. Þá hefur umboðsmaður gerðarbeiðanda mótmælt þeirri skoðun umboðsmanns gerðarþola, sem hann byggir kröfur sínar á, í öðru lagi, að þótt reglan hafi stoð í lögum, þá gildi hún ekki hér, þar sem um skip sé að ræða, en um þau gildi sama reglan sem um fasteignir per analogiam samkvæmt sömu grein in fine. Telur umboðsmaður gerðarbeiðanda slíka lögjöfnun vafalaust vera heimila, ef fasteignir og skip lytu að öllu leyti sömu reglum, en svo sé að sjálfsögðu ekki. Telur hann og, að ráðherra geti vafalaust látið undantekningar- ákvæðin um venjulega fyrningu fasteigna einnig ná til skipa, svo sem gert hafi verið Í reglugerð nr. 57 frá 17. apríl 1944. Þetta hafi ekki verið gert í reglugerð nr. 219 21. des. 1939 og skiljist sér, að úrskurður ríkisskattanefndar sé réttur, og fullyrðir, að analogia umboðsmanns gerðarþola í þessu efni hafi ekki við 133 rök að styðjast, heldur þurfi skýlaust laga- eða reglugerðarákvæði til að skip skuli við sölu lúta sömu reglum og fasteignir, að því er fyrningu varðar. Eigi verður að áliti réttarins fallizt á varnarástæður umboðs- manns gerðarþola. Ákvæði 3. mgr. reglugerðar nr. 219 frá 1939 virðist sett sam- kvæmt heimild í lögum nr. 6 frá 9. jan. 1935, gr. 10, og getur rétt- urinn því ekki fallizt á þá varnarástæðu gerðarþola, að reglugerðar- ákvæðið eigi ekki stoð í lögum. Heimild ráðherra, sbr. 1. nr. 6 frá 1935, til að ákveða með reglugerð, hvernig fyrningarafskrift skuli koma til frádráttar skattskyldum tekjum, virðist nægilega rúm til að skipa þessum málum, svo sem gert er í reglugerð nr. 219 frá 1939. Aðalvarnarástæða gerðarþola verður því ekki tekin til greina. Niðurlagsákvæði 3. mgr. reglugerðar nr. 219 frá 21. des. 1959 um breytingu á reglugerð nr. 133 frá 23. des. 1936 um tekju- og eignarskatt er undantekningarákvæði, sem ekki verður lögjafnað frá á þann hátt, sem gerðarþoli hefur viljað halda fram. Saman- burður í ákvæði reglugerðar nr. 133 frá 1936, 3. mgr. in fine, og ákvæði reglugerðar nr. 57 frá 17. apríl 1944, 3. mgr. in fine, bendir og til þess, að ekki sé heimilt að lögjafna frá niðuriags- ákvæði 3. mgr. reglugerðar nr. 219 frá 1939, heldur beri að skoða niðurlag 3. mgr. reglugerðar nr. 57 frá 1944 sem efnisbreytingu á niðurlagsákvæði 3. mgr. reglugerðar nr. 219 frá 1939. Sú varnar- ástæða gerðarþola, að skip falli undir ákvæði reglugerðar nr. 219 frá 1939, 3. mgr. in fine, verður því heldur ekki tekin til greina. Þá verður heldur ekki á það fallizt hjá umboðsmanni gerðarþola, að umbjóðandi hans geti losnað við skattgreiðslu þá, sem hann nú er krafinn um, með þeim rökum, að gerðarþoli hafi óátalið af- skrifað 6% á ári af vátryggingarverði m/s Fagraness öll þau ár, sem hann átti skipið. Sú afskrift hefur á sínum tíma verið heimil og gerðarþoli notið skatthlunninda hennar vegna öll þau ár, sem hann átti skipið. Þegar hann hins vegar selur skipið á árinu 1942, kemur í ljós, að söluverð skipsins er slíkt, að afskriftarheimildin hefur verið notuð algerlega um þörf fram, og því ber gerðarþola að greiða skatta af þeim fjárhæðum, sem hann vegna fyrningar hefur fengið dregið frá tekjum fyrri ára. Mótmæli gerðarþola gegn framgangi gerðarinnar verða því ekki tekin til greina, og ber því að taka til greina kröfur gerðarbeið. anda og leyfa framgang hinnar umbeðnu lögtaksgerðar til trygg- ingar framangreindum þinggjaldskröfum gerðarbeiðanda. Rétt þykir, að gerðarþoli greiði kr. 600.00 í málskostnað. Dráttur sá, sem orðið hefur á uppkvaðningu úrskurðar Þessa, stafar m. a. af margháttuðum embættisönnum dómarans. 134 Því úrskurðast: Hin umbeðna lögtaksgerð skal ná fram að ganga. Gerðarþoli greiði umboðsmanni gerðarbeiðanda kr. 600.00 í málskostnað innan fimmtán daga frá lögbirtingu úrskurðar þessa að viðlagðri aðför að lögum. Miðvikudaginn 27. febrúar 1946. Nr. 36/1945. Jakob Jónsson, Kristján Jónsson, Þorsteinn Jónsson og Björgvin P. Jónsson (Hri. Gústav Sveinsson) gegn Verzluninni Agli Jacobsen h/f (Hrl. Gústaf Sveinsson) Húsaleiga. Úthurðargerð Dómur hæstaréttar. Hinn áfrýjaða úrskurð hefur upp kveðið Þosteinn S. Thorarensen, fulltrúi borgarfógeta. Áfrýjendur hafa skotið máli þessu til hæstaréttar með stefnu 15. marz 1945. Krefjast þeir þess, að hinn áfrýjaði úrskurður verði felldur úr gildi og að lagt verði fyrir fógeta að framkvæma útburðargerðina. Svo krefjast þeir og máls- kostnaðar úr hendi stefnda fyrir fógetarétti og hæstarétti eftir mati dómsins. Stefndi krefst þess, að fógetaúrskurðurinn verði stað- festur og að áfrýjendur verði dæmdir til að greiða honum in solidum málskostnað fyrir hæstarétti. Með skirskotun til forsendna hins áfrýjaða úrskurðar ber að staðfesta hann. Eftir þessum úrslitum ber áfrýjendum að greiða stefnda in solidum málskostnað fyrir hæstarétti, er þykir hæfilega ákveðinn 700 krónur. Það athugast, að fógeti hefur ekki ákveðið, hvort málið skyldi flytja munnlega eða skriflega og að gagnasöfnun hefur ekki farið fram á réttu stigi málsins. 135 Dómsorð: Hinn áfrýjaði úrskurður á að vera óraskaður. Áfrýjendur, Jakob Jónsson, Kristján Jónsson, Þor- steinn Jónsson og Björgvin P. Jónsson, greiði in solidum stefnda, verzluninni Agli Jacobsen h/f, kr. 700.00 í málskostnað fyrir hæstarétti. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Úrskurður fógetaréttar Reykjavíkur 25. janúar 1945. Í máli þessu, sem tekið var til úrskurðar 11. jan. s. 1., hafa eigendur hússins Klapparstígs 31 hér í bæ, þeir Jakob Jónsson, Kristján Jónsson, Þorsteinn Jónsson og Björgvin P. Jónsson, krafizt þess, að Verzlunin Egill Jacobsen h/f verði borin út úr húsnæði því, er hún hefur haft á leigu í húsinu nr. 31 við Klapparstíg. Byggir gerðarbeiðandi kröfu sina á því, að gerðarþoli skuldi sér nú 5 mánaða húsaleigu, samtals krónur 2387. Gerðarþoli hefur mótmælt framgangi hinnar umbeðnu gerðar, og lögðu aðiljar málið undir úrskurð fógetaréttarins. Aðiljar hafa hvor um sig krafizt málskostnaðar. Málavextir eru þessir: Með leigusamningi, dags. 16. ágúst 1937, seldi Þorsteinn Jóns- son kaupmaður f. h. eigenda hússins Klapparstígs 31 Verzluninni Egill Jacobsen á leigu frá 1. okt. 1937 verzlunarhúsnæði í ofan- greindu húsi. Verzlunin hefur síðan haft þetta húsnæði til afnota. Í 6. gr. leigusamningsins segir, að leiga skuli vera kr. 350.00 á mánuði og skuli greiðast fyrirfram þann 1. hvers mánaðar. Er þar enn fremur svo ákveðið í 5. gr., að leigusali skuli annast allt viðhald hins leigða, t. d. endurnýja gólfdúka, ef þeir slitna, á sinn kostnað. Á siðastliðnum vetri fór gerðarþoli þess á leit við gerðarbeið- anda, að gólfdúkar verzlunarinnar yrðu endurnýjaðir vegna slits, er á þeim hafi orðið, en gerðarbeiðandi muni eigi hafa sinnt þeirri málaleitun, og heldur ekki síðari tilmælum í þá átt. Með bréfi, dags. 1% s. l, sneri gerðarþoli sér svo til borgar- dómarans í Reykjavík og fór fram á, að dómkvaddir yrðu 2 skoð- unar- og matsmenn til að skoða dúkana á gólfum verzlunarinnar, og skyldu þeir einnig segja álit sitt um, hvort nauðsyn bæri til endurnýjunar dúkanna, enn fremur hve mikið ný dúkalagning mundi kosta, ef til þess kæmi. Samkvæmt áliti matsmanna, dags. 25. maí s. 1, sjá rskj. 4, var dúkurinn það slitinn, að nauðsyn 136 bæri til, að nýr dúkur væri lagður, og mundi kostnaður við þá lagningu nema kr. 1531.80 eða kr. 1480.00 eftir því, hvaða tegund dúks væri notuð. 8. júní s. 1. tilkynnti svo gerðarþoli gerðarbeiðanda, sjá rskj. 12, bæði um álit matsmanna og einnig, að nýr dúkur mundi verða lagður á kostnað gerðarbeiðanda. Enn fremur að kostnaður samkvæmt matsgerðinni yrði dreginn frá leigugreiðslum. Ekki mun þessu bréfi gerðarþola hafa verið mótmælt þá. Er dúkalagningunni var lokið, var gerðarbeiðanda tilkynnt það með bréfi, dags. 28. ág. s. 1, sjá rskj. 5, og það með, að framvegis yrði engin leiga greidd, unz leigugreiðslur næmu samtals kostn- aðinum við dúkalagninguna. Ekki mun gerðarbeiðandi heldur hafa mótmælt efni þessa bréfs. ' Með bréfi, dags. %s s. l, sjá rskj. 6, bauð gerðarþoli gerð- arbeiðanda uppgjör á þessum skiptum. Taldist gerðarþola svo til, að gerðarbeiðandi ætti inni hjá sér húsaleigu fyrir mánuðina ágúst—nóvember inclusive, samtals kr. 1918.00, og er margnefndur dúkalagningarkostnaður, kr. 1531.80, væri frá dreginn, næmi inn- eign gerðarbeiðanda kr. 386.20, en þar sem gerðarbeiðandi hefði neitað að veita þeirri upphæð viðtöku, yrði henni deponerað í Landsbanka Íslands, og yrði sama meðierð Íramvegis á höfð um leigugreiðslur, þangað til rættist úr þessum viðtökudrætti gerðar- beiðanda. Þetta bréf mun ekki hafa borizt gerðarþola fyrr en 17. des. s. L, og þann 21. des. s. 1. mótmælti gerðarbeiðandi þessu uppgjöri sem allsendis ófullnægjandi. Þann 16. des. s. 1. sneri gerðarbeiðandi sér til fógetaréttarins og krafðist útburðar á gerðarþola, þar sem gerðarþoli skuldaði sér 5 mánaða húsaleigu. Telur gerðarbeiðandi, að gerðarþola hafi brostið heimild til að skuldajafna dúklagningarkostnaðinum við leigugreiðslurnar, og sé greiðsludráttur hans því óverjandi, svo tiburði ætti að varða. Vísaði gerðarbeiðandi einnig til 6. greinar samningsins á rskj. 2, en þar segir, svo sem áður getur, að leiga skuli greidd fyrirfram. Hafi því gerðarþoli vanefnt samningsskyld- ur sínar gróflega einnig að þessu leyti. Hvað því atriði viðvíkur, að gerðarþoli hafi ekki átt rétt á fyrrnefndri skuldajöfnun, athugast eftirfarandi: Gerðarþoli hefur, svo sem að framan getur, þráfaldlega, en árangurslaust, farið fram á nýja gólfdúkslagningu, og var þó að óhnekktu mati dómkvaddra, óvilhallra matsmanna full þörf á nýjum gólfdúk. Verður því að álíta, að gerðarþoli hafi átt rétt á að hefjast handa um að dúk- leggja gólf verzlunarinnar á kostnað gerðarbeiðanda. Enn fremur að greiðasta leiðin til að færa þau útgjöld á virkan hátt yfir á kostnað gerðarbeiðanda hafi verið sú, að skuldajafna kostnaðin- um við dúkalgninguna við leigugreiðslurnar, þar sem gerðarþoli hafði samkvæmt fyrri framkomu gerðarbeiðanda í þessu efni 137 fyllstu ástæðu til að líta þannig á, að hann mundi ekki endur- greiða gerðarþola þenna kostnað ótilneyddur. Því hefur verið hreyft af hálfu gerðarbeiðanda, að eigi sé sannað, að slitið á gólfdúknum sé eigi að kenna atvikum, sem gerðarþola sé næst að bera ábyrgð á. Eðlilegast virðist nú að lita þannig á, að þetta slit stafi að all- mestu leyti af venjulegum umgangi viðskiptavina í fjölsóttri verzl- un og að samkvæmt eðlilegum forsendum fyrir leigu á verzlunar- húsnæði, sbr. einnig 5 gr. leigusamningsins, beri gerðarþoli ekki sérstaklega ábyrgð á því sliti. Leiga fyrir verzlunarhúsnæði þetta mun, allt frá því er samn- ingstímabilið hófst, hafa verið greidd eftir á, sbr. einnig vottorð endurskoðunarskrifstofu N. Manschers á rskj. 8, dags. 19. des. 1944. Allt frá 1. okt. 1937 til 1. okt. 1942 gaf gerðarbeiðandi gerðar- bola kvittanir fyrir greiddri leigu án nokkurs fyrirvara vegna greiðsludráttar. Af hálfu gerðarbeiðanda er gefin sú skýring á þessum fyrir- varalausu kvittunum, að gerðarbeiðandi hafi átt skuld að lúka gerðarþola, sjá rskj. 2, 3. gr., allt til 1. okt. 1942, er sú skuld var að fullu greidd. Hafi af þeim sökum verið þýðingarlaust að reyna að ná rétti sinum á gerðarbola vegna þessa greiðsludráttar. Hvað sem þessari skuld líður, verður þó eðlilegast að líta þannig á, að gerðarþoli hafi, til þess að vernda rétt sinn, getað gefið þessar kvittanir með fyrirvara, — tákn þess, að hann teldi þessa greiðsluaðferð gerðarþola ólögmætt samningsrof gagnvart sér, og að hann, hvað sem frekari aðgerðum liði, áskildi sér allan rétt gegn gerðarþola út af því efni án nokkurs óhagræðis fyrir sig. Eftir 1. okt. 1942 mun gerðarbeiðandi, sbr. eigin skýrslu á rskj. 13, stundum hafa gefið kvittanir með fyrirvara, en stundum ekki, sjá t. d. kvittanir á rskj. 7. Það verður nú e. t. v. ekki sagt, að venja hafi skapazt þess efnis, að gérðarþoli hafi þrátt fyrir hljóðan 6. gr. leigusamningsins öðlazt rétt til að fá að greiða eftirá. En þó verður í öllu falli að lita þannig á, að gerðarbeiðandi hafi samkvæmt framansögðu gefið gerðarþola ærna ástæðu til að ætla, að hann legði ekki á neinn hátt ríka áherzlu á, að leiga yrði greidd fyrirfram, eins og tilskilið var í upphafi. Verður því ekki álitið, að af hálfu gerðar- Þola sé um svo veruleg vanskil að ræða, að útburði eigi að varða. Með uppgjörstilboði sinu þann 9. des. s. 1. og síðan með deposi- tio á leigu fyrir des. þann 18. sama mánaðar, sjá rskj. nr. 11, enn fremur með depositio á janúarleigu, þann 5. jan. þ. árs, sjá rskj. nr. 16, hefur gerðarþoli sýnt, að hann skortir hvorki vilja né getu til að standa í skilum með leigugreiðslur sínar. Að öllu þessu athuguðu kemst rétturinn að þeirri niðurstöðu, að synja beri um framkvæmd hinnar umbeðnu fógetagerðar. Auk 138 þess þykir samkvæmt málavöxtum sannlegast, að gerðarbeiðandi greiði gerðarþola kr. 140.00 í málskostnað. Því úrskurðast: Hin umbeðna fógetagerð skal ekki fara fram. Gerðarbeiðendur, eigendur hússins Klapparstigs 31, þeir Jakob Jónsson, Kristján Jónsson, Þorsteinn Jónsson og Björg- vin P. Jónsson, greiði in solidum gerðarþola, Verzluninni Agli Jacobsen h/f, kr. 140.00 í málsko.tuað innan 15 daga frá birtingu úrskurðar þessa að viðlagðri aðför að lögum, Miðvikudaginn 27. febrúar 1946. Nr. 106/1944. Kristján Guðmundsson gegn Halldóri Benediktssyni. Dómur hæstaréttar. Málssókn þessi fellur niður. Áfrýjandi, Kristján Guðmundsson, sem eigi mætir í mál- inu, greiði 50 króna aukagjald til ríkissjóðs, ef hann vill fá mál sitt tekið fyrir af nýju. Föstudaginn 1. marz 1946. Nr. 10/1946. Útgerðarfélagið Narfi gegn Áka Jakobssyni. Frestur veittur til sameiningar mála í hæstarétti. Úrskurður hæstaréttar. Áfrýjandi höfðaði mál þetta í héraði gegn stefnda til greiðslu fjárkröfu, og gekk dómur í málinu á bæjarþingi Reykjavikur þann 6. nóvember 1945. Stefndi, sem dæmdur var til fjárgreiðslu, áfrýjaði dóminum með stefnu 25. janú- ar síðastliðinn, og á samkvæmt stefnunni að þingfesta málið i næstkomandi maímánuði. Áfrýjandi skaut málinu af sinni 139 hálfu til hæstaréttar með stefnu 29. janúar síðastliðinn til þingfestingar í febrúarmánuði þ. á. Þegar málið var þingfest 27. f. m. krafðist áfrýjandi þess, að hinn áfrýjaði dómur yrði staðfestur, stefnda dæmt að greiða honum málskostnað fyrir hæstarétti eftir mati dómsins og að málið yrði þegar í stað tekið til dóms. Stefndi krafðist aðallega frests til mai- mánaðar næstkomandi, en til vara frests samkvæmt mati dómsins, en frestinn ætlar hann að nota til þess að láta birta áfrýjunarstefnu sína og sameina síðan málin hér fyrir dómi. Samkvæmt 3. mgr. 41. gr. laga nr. 112/1935 á stefndi rétt á að fá frest til þess, að hans sök verði sameinuð sök áfrýj- anda. Áfrýjandi á heimilisfang í fjarlægu héraði, stefnu- frestur hefur verið ákveðinn 4 vikur, og þykir því frestur til maímánaðar hæfilegur. Ber þvi að taka aðalkröfu stefnda til greina. Ályktarorð: 'Stefnda, Áka Jakobssyni, veitist frestur til næstkom- andi maímánaðar, til þess að hans sök verði sameinuð sök áfrýjanda, Útgerðarfélagsins Narfa, í máli þessu. Mánudaginn 4. marz 1946. Nr. 94/1945. Sigurður Jónasson (Hrl. Guttormur Erlendsson) gegn Tollstjóranum í Reykjavík f. h. ríkissjóðs og gagnsök (Hdl. Hermann Jónsson). Setudómari hrl. Sveinbjörn Jónsson í stað hrd. Jónatans Hallvarðssonar. Skattamál. Dómur hæstaréttar. 'Aðaláfrýjandi hefur skotið máli þessu til hæstaréttar með stefnu 1. ágúst 1945. Krefst hann aðallega sýknu af öllum kröfum gagnáfrýjanda og málskostnaðar úr hendi hans fyrir báðum dómum eftir mati hæstaréttar. Þá hefur aðal- áfrýjandi gert ýmsar varakröfur til lækkunar á stefnukröf- 140 um í héraði, enda krefst hann þess, að vextir verði aðeins dæmdir 6% frá stefnudegi til greiðsludags og málskostnaður falli þá niður fyrir báðum dómum. Gagnáfrýjandi hefur að fengnu áfrýjunarleyfi 29. nóvem- ber 1945 skotið málinu til hæstaréttar með stefnu sama dag. Krefst hann þess, að gagnstefndi verði dæmdur til greiðslu kr. 67376.96 ásamt 6% ársvöxtum frá 11. nóvember til 31. desember 1942 og 12% ársvöxtum frá hinum síðartalda degi til greiðsludags. Svo krefst hann og málskostnaðar úr hendi gagnstefnda bæði í héraði og fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Samkvæmt þeim rökum, er í héraðsdómi greinir, eru skattskyldar tekjur aðaláfrýjanda árið 1940 kr. 188250.00 Frá þeirri fjárhæð ber að draga $%, hluta af kr. 52127.04, sem er sá hluti, er aðak áfrýjanda ber að lokum að greiða af skatti Tóbaksverzlunar Íslands h/f ............. —- 49810.28 Skattskyldar tekjur aðaláfrýjanda árið 1940 5 ME þr a kr. 138439,79 enda er ekki, eins og á stendur, efni til að draga þar frá tekjuskatts-viðaukann frá 1939. Tekjuskattur af kr. 138400.00 nemur þá .. kr. 63880.32 Viðbótartekjuskattur frá 1939 ............ —— 5532.80 Kr. 69413.12 Frá því dragast þegar greiddar .......... — 2036.16 Vangoldinn tekjuskattur aðaláfrýjanda árin 1939 og 1940 nemur því samtals .......... kr. 67376.96 Ber honum að greiða gagnáfrýjanda þá fjárhæð ásamt 6% ársvöxtum frá 11. nóvember 1942 til 31. desember s. á. og 12% ársvöxtum frá þeim degi til greiðsludags, sbr. 45. gr. laga nr. 6/1935 og 13. gr. laga nr. 20/1942. Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður fyrir báðum dómum falli niður. Dómsorð: Aðaláfrýjandi, Sigurður Jónasson, greiði gagnáfrýj- anda, tollstjóranum í Reykjavík f. h. ríkissjóðs, kr. 141 67376.96 ásamt 6% ársvöxtum frá 11. nóvember til 81. desember 1942 og 12% ársvöxtum frá þeim degi til greiðsludags. Málskostnaður í héraði og fyrir hæstarétti fellur niður. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 17. júlí 1945. Mál þetta, sem dómtekið var 27. f. m. og flutt hefur verið skrif- lega, hefur tollstjórinn í Reykjavík f. h. ríkissjóðs höfðað fyrir bæjarþinginu með stefnu, útgefinni 14. júlí 1944, gegn Sigurði forstjóra Jónassyni, Miklubraut 3 hér í bæ, til greiðslu skatta, samtals að fjárhæð kr. 91943.04, ásamt 6% dráttarvöxtum p. a. frá 11. nóvember 1942 til 31. desember 1942 og 12% p. a. frá þeim degi til greiðsludags og málskostnaðar að mati dómara. Stefndi hefur aðallega krafizt sýknu og málskostnaðar að mati dómara, fil vara, að hann verði aðeins dæmdur til að greiða kr. 4152.80, og til þrautavara, að hann verði aðeins dæmdur til að greiða kr. 4938.08. Málavextir eru þessir: . Stefndi var einn hluthafa í hlutafélaginu Tóbaksverzlun Íslands, og átti hann á árinu 1938 hlutabréf, er námu 96% hlutafjárins, eða kr. 96000.00. Á því ári seldi hann félaginu sjálfu kr. 10000.00 af hlutafé sínu fyrir kr. 24000.00. Hinn 12. júlí 1939 gerði stefndi í umboði allra hluthafanna Sjúkrasamlagi Reykjavíkur tilboð um kaup á öllum hlutabréfum í félaginu. Gekk sjúkrasamlagið að til- boði þessu, og var félaginu síðan slitið og það máð af hlutafélaga- skrá Reykjavíkur samkvæmt tilkynningu félagsstjórnarinnar, dag- settri 22. júlí 1939. Við slit félagsins voru eignir þess umfram innborgað hlutafé (kr. 100000.00) taldar nema kr. 185601.45, og var þessari fjárhæð úthlutað til hluthafa, og komu í hlut stefnda kr. 177352.45. Hinn 18. mai 1940 ritaði skattstofa Reykjavíkur stefnda bréf, þar sem segir, að hún hafi að svo stöddu ákveðið tekjuskatt hans, án þess að taka tillit til sölu hlutabréfa hans í fé- laginu eða úthlutunar úr því. Virðist síðan ekkert gerast í máli þessu, þar til ríkisskattanefndin ritar stefnda bréf, dagsett 12. júni 1942. Er honum boðið þar að bera fram athugasemdir, áður upp yrði kveðinn úrskurður nefndarinnar um það, hvort stefndi skyldi greiða skattauka fyrir skattárin 1939 og 1938 vegna fyrr- greindra ráðstafana hans á hlutafjáreign sinni. Hinn 20. júlí 1942- kvað ríkisskattanefndin upp úrskurð um þessi atriði og fleiri, er 142 varða þóttu félagið og hluthafana, og segir þar svo m. a. Hlut- höfum félagsins hefur ekki verið gert að greiða skatt vegna fram- angreindrar úthlutunar á eignum félagsins. En til skattskyldra tekna þeirra telst sú upphæð, sem hver þeirra hefur fengið greidda umfram nafnverð hlutabréfanna. Hluthafarnir voru og fengu greiðslu umfram nafnverð hlutabréfa sinna, svo sem hér greinir. Sigurður Jónasson forstjóri, Tjarnargötu 42, kr. 177352.49. Skattárið 1939 verða skattskyldar tekjur þessara manna og tekjuskattur árið 1940, svo sem hér greinir: 1. Sigurður Jónasson: Skattskyldar tekjur .........- kr. 188250.00 í stað kr. 10900.00 Tekjuskattur ......0..0000.... — 88446.40 í stað — 2036.16 Á árinu 1938 seldi Sigurður Jónasson forstjóri hlutafélaginu sjálfu eigin hlutabréf, að nafnverði kr. 10000.00, á kr. 24000.00, og eru kr. 14000.00 af söluverðinu skattskyldar tekjur hans. Þessi upphæð hefur þó ekki verið talin með tekjum hans til skatts um- rætt ár. Ber því að hækka tekjur hans, sem henni nemur, og hækka skatt hans samkvæmt því. Skattskyldar tekjur Sigurðar Jónassonar skattárið 1938 verða því kr. 21050.00 í stað kr. 7050.00 og tekjuskattur árið 1939 kr. 6227.20 í stað kr. 694.40." Skattauka stefnda samkvæmt framanrituðu telur stefnandi nema kr. 5532.80 fyrir skattárið 1938 og kr. 86410.24 fyrir skattárið 1939, og hefur hann höfðað mál þetta til innheimtu þessara fjárhæða, þar eð stefndi hefur ekki fengizt til að greiða þær. ' Stefndi byggir aðalkröfu sína á því í fyrsta lagi, að lögum sam- kvæmt hafi verið of seint að leggja skatt á hann 20. júlí 1942 vegna tekna hans á árunum 1938 og 1939. Styðst hann um það við ákvæði 13. gr. laga nr. 6 frá 1935 um, að skatt skuli miða við tekjur næsta almanaksárs á undan skattákvörðun. Nú hafi skattayfirvöldum þeg- ar á árunum 1939 og 1940 verið kunnar áðurgreindar ráðstafanir hans, en honum hafi verið gert að greiða skatta af tekjum beggja ára án tillits til þeirra ráðstafana, og hefur stefndi eindregið mót- mælt þeim staðhæfingum stefnanda, að fyrirvari hafi verið gerður af hálfu skattstofunnar í þessum efnum. Telur stefndi þessa skoðun sina í samræmi við önnur ákvæði laga nr. 6 frá 1935, til dæmis niðurlag 7. gr., 32. gr. og 36.—-40. gr., svo og við gagnályktun af þeim ákvæðum 34. gr. og 48. og 49. gr. er heimila skattaálögu aftur í tímann. Heimild 10. gr. laga nr. 20 frá 1942 telur stefndi ekki geta átt við hér þegar vegna gildistökuákvæða þeirra laga sjálfra, er heimili beitingu þeirra um tekjur skattþegna á árinu 1941, en ekki fyrr. Telur stefndi andstætt tilgangi skattalaga og hagsmunum skattþegna að draga svo lengi, sem hér er gert, ákvarð- anir um skattaálögu, m. a. með hliðsjón af lagabreytingum sem þeirri, er felst „ c-lið 4. gr. laga nr. 20 frá 1942, þar sem felld var 143 niður heimild til að draga tekjuskatt, greiddan á skattári, frá skattskyldum tekjum næsta árs á eftir. Kveður hann ákvæðin í IV. kafla laga nr. 6 frá 1935 um fresti skattayfirvöldum til handa sett til öryggis skattþegnum, og megi ekki breyta út af þeim ákvæðum, eins og hér hafi þó gert verið. Með 4. málslið 1. málsgreinar 41. gr. laga nr. 6 frá 1935 er ríkis- skattanefnd fengið vald til þess að breyta af sjálfsdáðum ályktun- um skattanefndar. Verður ekki séð af lögunum, að ríkisskattanefnd sé settur ákveðinn frestur til slíkra ákvarðana, en af 34. gr. i.f. (sbr. og nú 10. gr. laga nr. 20 frá 1942) má þá telja, að heimild þessari megi beita 5 ár aftur í tímann, enda eru skilyrði ekki fyrir hendi til svo gagngerðra takmarkana þessa valds ríkisskatta- nefndar, sem gagnályktun af 34., 48. og 49. gr. laga nr. 6 frá 1935 mundi leiða til, auk þess sem tvær þeirra voru ekki í lögum, er ríkisskattanefnd var falið þetta vald fyrst með lögum nr. 20 frá 1932. Tilkynning sú, sem rikisskattanefnd sendi stefnda um þessa fyrirætlun sína, fullnægði ákvæðum þeim, sem sett eru í niðurlagi 1. málsgr. 41. gr. laga nr. 6 frá 1935, enda ómótmælt, að hún hafi borizt honum með nægum fyrirvara. Verður samkvæmt framan- rituðu að telja skattálagningu þessa hafa farið fram í tæka tíð lög- um samkvæmt, og leiðir þessi varnarástæða stefnda því eigi til sýknu. Í öðru lagi byggir stefndi sýknukröfu sína á því, að í úrskurði ríkisskattanefndar frá 20. júlí 1942 sé beitt þeim reglum, sem felast í lögum nr. 20 frá 1942, og séu þær frábrugðnar þeim reglum, sem i gildi voru 1939 og 1940. Heldur stefndi því fram, að ákvæðið i d-lið 7. gr. laga nr 6 frá 1935 um, að úthlutanir við félagsslit um- fram upphaflegt hlutafjárframlag séu skattskyldar tekjur hluthafa, beri að skilja á þann veg, að hluthafi megi draga kaupverð hluta- bréfs sins frá því fé, sem honum er úthlutað. Hins vegar hafi lög nr. 20 frá 1942 valdið þeirri breytingu, að nú megi aðeins draga nafnverð hlutabréfanna frá úthlutun. Telur stefndi þetta lögleysu, er valda beri ómerkingu úrskurðar ríkisskattanefndar. Með hliðsjón af lögum um hlutafélög nr. 77 frá 1921 þykir ekki unnt að skilja orðin „upphaflegt hlutafjárframlag“ á annan hátt en að með þeim sé átt við það fé, sem maður leggur fram til stofnunar félagsins og þar til hlutafé er allt greitt. Verður því eigi séð, að skipt geti máli, hversu miklu fé menn kaupa hlutabréf síðar af öðrum hluthöfum. Samkvæmt þessu verður eigi talið, að lög nr. 20 frá 1942 hafi valdið efnisbreytingum á reglum þeim, er lög nr. 6 frá 1935 settu um skattmat arðs af hlutabréfum, og verður því eigi unnt að taka til greina sýknukröfu stefnda á þess- um grundvelli. Loks hefur stefndi rökstutt sýknukröfu sína með tvennu móti. Annars vegar hefur hann haldið því fram, að þar eð hann hafi 144 keypt hlutabréf þau, er hann seldi félaginu árið 1938, sama verði og hann fékk fyrir þau, sé þar ekki um skattskyldar tekjur að ræða, og hefur hann um þetta skirskotað til framangreinds skiln- ings sins á orðunum „upphaflegt hlutafjárframlag“. Nú segir svo í 12. gr. reglugerðar nr. 133/1936: „Ef félag end- urkaupir hlutabréf af hluthöfum sínum hærra verði en nafnverð þeirra hljóðar, telst mismunurinn arður til hluthafa.“ Með hliðsjón af því, að við slit félaga greiða hluthafar ekki skatt af fé því, sem hluthafa var goldið umfram nafnverð bréfa, er hann hefur selt félaginu, þykir ákvæði þetta styðjast við d-lið 7. gr. laga nr. 6 frá 1935, og verður sýknukrafa stefnda af þessum lið því eigi til greina tekin, og verður stefndi dæmdur til greiðslu þessa kröfuliðs, enda hefur fjárhæð hans ekki sætt sérstökum andmælum. Hins vegar hefur stefndi haldið þvi fram, að til frádráttar út- hlutun til hans við félagsslit eigi að koma mismunur nafnverðs hlutabréfa hans og kaupverðs þeirra, er hann eignaðist þau. Þá byggir hann og rétt á afriti af skýrslu skattstjóra til ríkisskatta- nefndar um málavexti þessa. Telur hann skattstjóra þar hafa sýnt, að miða beri við kaupverð en ekki nafnverð, þar eð mismunur beirra fjárhæða, að svo miklu leyti sem skattstjóra var kunnugt. hafi verið dreginn frá úthlutun til stefnda, Þannig að út komu í skýrslu þessari kr. 77877.00 og af því séu kr. 77000.00 látnar koma til hækkunar á skattskyldum tekjum hans. Hinn raunverulega mis- mun kveður stefndi hafa numið kr. 97800.00, en skattstjóri hafi aðeins gert ráð fyrir kr. 60300.00, og eigi því enn eftir að draga frá kr. 37500.00. Loks heldur stefndi því fram, að enn beri að draga frá úthlutun til sín kr. 54270.22. Þessi fjárhæð er þannig til komin, að með fyrrgreindum úrskurði rkisskattanefndar var Tó- baksverzlun Íslands h/f gert að greiða skatt, sem þeirri fjárhæð nam, á árinu 1940, en með dómi bæjarþings Reykjavíkur hinn 19. mai 1945 var stefndi persónulega og tveir aðrir menn, er voru hluthafar í félaginu, dæmdir til greiðslu hennar, einn fyrir alla og allir fyrir einn. Að öllum þessum frádrætti loknum sé ljóst, að stefndi hafi haft minni en engar skattskyldar tekjur af þessum ráðstöfunum, og það svo, að hann hafi í raun réttri engan tekju- skatt átt að greiða á árinu 1940, og hefur hann jafnframt áskilið sér rétt til endurheimtu þeirrar fjárhæðar, er hann greiddi þá (kr. 2036.16). Gegn andmælum stefnanda verður ekki talið, að fyrrgreind skýrsla skattstjóra geti haft nokkur áhrif á úrslit máls þessa, og verður hún eigi lögð til grundvallar. Með skírskotun til þess, sem þegar hefur verið sagt hér að framan um „upphaflegt hlutafjár- framlag, verður stefndi ekki talinn eiga rétt til frádráttar, þótt hann hefði keypt hluti sína hærra verði en nafnverði. Hins vegar sætir öðru um þær kr. 54270.72, sem Tóbaksverzlun Íslands h/f 145 var gert að greiða í tekjuskatta árið 1940 og að framan getur, Þeirri fjárhæð var ranglega úthlutað hluthöfum, og þykir því bera að draga hana frá fé því, sem talið var arður til hluthafa, enda stefndi, sem fyrr segir dæmdur til greiðslu hennar. Samkvæmt því, er fyrr segir um hlutafjáreign stefnda, ber því að draga 8%0 af Þessari fjárhæð, eða kr. 51858.68 frá framangreindum kr. 1773592.49. Mismuninn, kr. 125493.81, verður þá samkvæmt öllu framanrit- uðu að telja úthlutun til stefnda á árinu 1939 í merkingu d.liðs 7. gr. laga nr. 6 frá 1935. Skattskyldar tekjur hans á því ári hafa því, sbr. 3. mgr. 12. gr. laga nr. 6 frá 1935, numið kr. 136350.00, og ber honum að greiða í tekjuskatt af þeirri fjárhæð kr. 62870.08 samkvæmt reglum þeim, er í gildi voru 1940 (lög nr. 1 frá 1940), að frádregnum fyrrgreindum kr. 2036.16. Úrslit málsins verða því þau, að stefndi verður dæmdur til að greiða stefnanda kr. 5532.80-60833.92, eða samtals kr. 66366.79. Vextir verða hins vegar ekki dæmdir frá fyrri tíma en stefnudegi, en frá þeim degi ber samkvæmt 13. gr. laga nr. 20 frá 1942 að dæma stefnda til greiðslu 12% dráttarvaxta p. a., enda hefur fjár- hæð vaxtanna út af fyrir sig ekki sætt sérstökum andmælum. Eftir þessum málalokum þykir og rétt, að stefndi greiði stefnanda málskostnað, er ákveðst kr. 2500.00. Einar Arnalds borgardómari kvað upp dóm þenna. Því dæmist rétt vera: Stefndi, Sigurður Jónasson, greiði stefnanda, tollstjóranum í Reykjavík, kr. 66366.72 með 12% dráttarvöxtum p. a. frá 14. júlí 1944 til greiðsludags og kr. 2500.00 í málskostnað innan 15 daga frá lögbirtingu dóms þessa að viðlagðri aðför að lögum. 10 146 Miðvikudaginn 6. marz 1946. Nr. 66/1945. Bæjarstjórn Siglufjarðar f. h. bæjarsjóðs (Hrl. Einar B. Guðmundsson) gegn Dánarbúi Ingvars Guðjónssonar (Hrl. Sveinbjörn Jónsson). Setudómari próf. Ólafur Lárusson í stað hrd. Jónatans Hallvarðssonar. Útsvarsmál. Lögtaks synjað í skuldafrágöngubúi. Dómur hæstaréttar. Einar Ingimundarson lögfræðingur hefur sem setufógeti kveðið upp hinn áfrýjaða úrskurð. Áfrýjandi, sem skotið hefur máli þessu til hæstaréttar með stefnu 24. mai 1945, krefst þess, aðallega að hinn áfrýj- aði rskurður verði úr gildi felldur og lagt verði fyrir fógeta að framkvæma lögtak, en til vara, að dæmt sé gilt, að Ing- var heitinn Guðjónsson hafi verið útsvarsskyldur á Siglufirði 1942 og að skiptaforstjórum í búi hans verði dæmt að greiða áfrýjanda kr. 91000.00 með dráttarvöxtum frá gjalddaga. Svo krefst áfrýjandi og málskostnaðar úr hendi stefnda bæði í héraði og fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Útsvar það, sem lagt var á Ingvar Guðjónsson á Siglufirði 1942, var alls að fjárhæð kr. 21000.00 og er í máli þessu krafizt lögtaks fyrir því ásamt dráttarvöxtun. Eftir því sem upp hefur komið í máli þessu, rak Ingvar Guðjónsson umfangsmikinn atvinnurekstur á Siglufirði á: þeim tíma, er hér skiptir máli. Af gögnum málsins virðist mega ráða, að Ingvar hafi haft á leigu hæð í húsi á Siglu- firði allt árið 1941 vegna starfsemi sinnar þar, haft þar skrifstofu opna mestan hluta þess árs og stjórnað atvinnu- rekstrinum þaðan að mestu leyti. Virðist hann því hafa haft þar heimilisfasta atvinnustofnun, sbr. 8. gr. a-lið laga nr. 106/1936. í máli þessu er krafizt lögtaks í fjármunum dánarbús Ingvars Guðjónssonar, sem tekið hefur verið til opinberra skipta sem skuldafrágöngubú. 147 Samkvæmt lögjöfnum frá 34. gr. laga nr. 3/1878 verður ekki framkvæmt lögtak í skuldafrágöngubúi, og verður því að synja um framkvæmd lögtaksins. Þá eru og ekki efni til í lögtaksmáli sem þessu að dæma varakröfu áfrýjanda á hendur skiptaforstjórum dánar- búsins. Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður í héraði og fyrir hæstarétti falli niður. Dómsorð: Lögtaksgerð sú, sem krafizt er í máli þessu, á ekki fram að ganga. Málskostnaður í héraði og fyrir hæstarétti fellur niður. Úrskurður fógetaréttar Siglufjarðar 16. maí 1945. Í máli þessu, sem var tekið upp af nýju 19. des. 1944 í sam- ræmi við dóm hæstaréttar, upp kveðinn 11. des. 1944, og tekið var til úrskurðar 1. maí s. 1, hafa umboðsmenn gerðarbeiðanda krafizt þess, að fram fari lögtak í dánarbúi Ingvars Guðjónssonar úigerðarmanns, síðast húsetts að Kaupangi í Eyjafirði, til fulln- ustu á útsvari, er á hann var lagt við niðurjöfnun útsvara á Siglu- firði árið 1942, sem að meðtöldu viðbótarútsvari og dráttarvöxt- um til 31. des. 1942 nemur kr. 21672.00. Þá hefur umboðsmaður gerðarbeiðanda og krafizt lögtaks til fullnustu dráttarvaxta frá 1. janúar 1943 til greiðsludags auk kostnaðar við gerðina. Umboðsmenn gerðarþola hafa hins vegar andmælt framgangi gerðarinnar, og hafa því umboðsmenn aðilja lagt ágreiningsefnið undir úrskurð fógetaréttarins. Báðir aðiljar krefjast málskostnaðar eftir mati réttarins. Málavextir eru sem hér greinir: Við niðurjöfnun útsvara á Siglufirði árið 1942 gerði niðurjöfn- unarnefndin á staðnum Ingvari Guðjónssyni, til heimilis að Kaup- angi í Eyjafirði, að greiða kr. 30000.00 í útsvar til bæjarsjóðs Siglufjarðar, þar eð hún taldi rekstur þann, er Ingvar hafði með höndum á Siglufirði, aðallega söltun síldar, útsvarsskyldan þar. Ingvar Guðjónsson neitaði að greiða útsvar þetta. Vorið 1942 lækk- aði bæjarstjórn Siglufjarðar umrætt útsvar niður í kr. 15000.00. Ingvar neitaði enn að greiða og taldi útsvarið lagt á sig að ólögum á Siglufirði, þar eð hann greiddi útsvar af öllum rekstri sinum til Öngulstaðahrepps í Eyjafirði, þar sem hann var heimilisfastur. 148 Kærði Ingvar yfir titsvari þessu til niðurjöfnunarnefndar Siglu- fjarðar 22. júni 1942 og til yfirskattanefndar Siglufjarðar 5. ágúst 1942 og krafðist þess í báðum þessum kærum, að umrætt útsvar yrði niður fellt. Báðar þessar nefndir komust að þeirri niður- stöðu, að Ingvari bæri að greiða útsvar til Siglufjarðarkaupstaðar, og úrskurðuðu, að útsvarið skyldi óbreytt standa. Þann 14. nóv. 1942 kærði Ingvar Guðjónsson margnefnt útsvar til ríkisskattanefndar, en sú kæra mun hafa borizt nefndinni of seint. Snemma á árinu 1943 beiddist bæjarsjóður Siglufjarðar lögtaks hjá Ingvari Guðjónssyni til fullnustu áðurnefnds útsvars auk drátt. arvaxta og kostnaðar, og féll úrskurður fógetaréttar Siglufjarðar 13. marz 1943 á þá lund, að lögtak til greiðslu áðurnefndra upp- hæða skyldi ná fram að ganga. Lögtaksþoli skaut úrskurði þessum til hæstaréttar með áfrýjunarstefnu, dags. 5. maí 1943. Hæstiréttur ómerkti úrskurð fógetaréttar Siglufjarðar með dómi, uppkveðnum 11. des. 1944, og vísaði málinu heim í hérað til uppkvaðningar úvskurðar af nýju. Ingvar Guðjónsson andaðist 8. des. 1943. Var bú hans tekið til skinta af skiptaráðanda Eyjafjarðarsýslu, og gaf hann út innköllun til erfingja og skuldheimtumanna hins látna 10. jan. i944, og var sú innköllun síðan birt Í Lögbirtingablaði, sem lög mæla fyrir. Þeir bræður, Gunnlaugur, Friðrik og Frímann Guðjónssynir voru 19. febr. 1944 skipaðir skiptaforstjórar dánarbúsins, og til: kynntu þeir (þó ekki nema Gunnlaugur og Friðrik) sýslumannin- um í Eyjafjarðarsýslu lok skipta 15. nóv. 1944 til birtingar í Lög- birtingablaði, sbr. réttarskj. nr. 8. Töldu þeir í tilkynningu þess- ari, að skiptum hefði lokið 4. nóv. 1944. Bæjarsjóður Siglufjarðar lýsti ekki útsvarskröfu sinni á hendur dánarbúinu, enda hafa umboðsmenn gerðarbeiðanda haldið því fram við rekstur þessa máls, að slíkt hafi verið öldungis óþarft, þar eð nefnd krafa hafi verið í máli fyrir hæstarétti allan þann tíma, er skipti dánarbúsins stóðu yfir. Umboðsmenn gerðarbeiðanda hafa við rekstur þessa máls rök- stutt kröfur sínar um framgang gerðarinnar með því, að Ingvar Guðjónsson hafi haft opna skrifstofu á Siglufirði allt það tímabil, er máli skiptir um útsvarsskylduna, sem hér hefur verið deilt um, hann hafi átt verðmiklar fasteignir á Siglufirði, hann hafi haft fastráðið starfsfólk í þjónustu sinni umrætt tímabil, hann hafi haft með höndum umfangsmikinn atvinnurekstur á þessum tíma, hann hafi á bréfhausum sínum talið starfrækslu sina heimilisfasta á Siglufirði, að yfirskattanefnd Siglufjarðarkaupstaðar hafi á sín- um tíma komizt að þeirri niðurstöðu, að Ingvari bæri að greiða þar útsvar, og loks, að Ingvar hafi greitt útsvar til bæjarsjóðs Siglu- fjarðar samfleytt frá árinu 1935 til umrædds árs. Er í þessu sam- 149 bandi vísað til ýmissa vottorða og annarra upplýsinga varðandi þetta efni í réttarskj. nr. 3, bls. 1, 21, 23, 20, 22, 13, $—10 og 20—21. Kröfu sina um synjun á framgangi gerðarinnar hafa umboðsmenn gerðarþola rökstutt fyrst og fremst með því, að skiptum á dánar- búi Ingvars Guðjónssonar sé lokið og lögtak verði því ekki fram- kvæmt hjá aðilja, sem ekki er framar til. Hafa þeir krafizt úr- skurðar um þetta atriði sérstaklega. Umboðsmaður gerðarbeiðanda hefur í réttarhaldi látið bóka mótmæli gegn staðhæfingu umboðsmanna gerðarþola um aðildar- skort dánarbúsins og talið, að með því að mæta í réttarhöldum í máli þessu og halda uppi vörnum fyrir dánarbúið hafi einn skipta- forstjóranna viðurkennt aðild dánarbúsins, þótt skiptum í því væri talið lokið. Nú er það svo, að þótt einn skiptaforstjóri dánarbús Ingvars Guðjónssonar hafi mætt í réttarhöldum við rekstur þessa máls og vörnum yfirleitt verið uppi haldið fyrir þess hönd, hefur Því jafnan verið mótmælt, að dánarbúið gæti verið réttur aðili þessa máls, eftir að skiptum er lokið og skiptalok auglýst, sem lög mæla fyrir. Vegna þessara mótmæla verður því ekki fallizt á Það, að að- ild dánarbúsins hafi verið viðurkennd með móti skiptaforstjórans i réttarhöldum við rekstur málsins. Rétturinn getur heldur ekki fallizt á þá staðhæfingu umboðsmanns gerðarbeiðanda, sem fram kemur á réttarskj. nr. 9, bls. 1—2, að mál þetta fjalli aðeins um útsvarsskyldu Ingvars Guðjónssonar án tillits til aðildarbrests dánarbús hans, þar eð aðildarskorturinn hlýtur fyrst að koma til úrlausnar, enda úrskurðar krafizt um hann sérstaklega. Með skírskotun til tilkynningar um skiptalok, sbr. réttarskj. nr. 8, og ómótmæltrar staðhæfingar umboðsmanna gerðarþola um það, að skiptalok hafi verið auglýst, sem lög mæla fyrir um, verður því að líta svo á, að dánarbú Ingvars Guðjónssonar sé ekki framar réttur aðili til að beiðast lögtaks í sem slíku, og beri því Þegar af beirri ástæðu að synja um framgang umbeðinnar- gerðar. Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður falli niður. Nokkur töf hefur orðið á rekstri máls þessa vegna flutnings þess frá Siglufirði til Reykjavíkur. Því úrskurðast: Hið umbeðna lögtak skal ekki ná fram að ganga. Málskostnaður falli niður. 150 Föstudaginn 8. marz 1946. Nr. 64/1945. Guðmundur Jóhannsson (Hrl. Theódór B. Lindal) gegn Ólafi Halldórssyni (Hrl. Ragnar Ólafsson). Setudómarar próf. Gunnar Thoroddsen og próf. Ísleifur Árnason í stað hrá. Árna Tryggvasonar og hrd. Þórðar Eyj- ólfssonar. Bifreiðamál. Skaðabótamál. Dómur hæstaréttar. Áfrýjandi hefur skotið máli þessu til hæstaréttar með stefnu 7. maí f. á. Gerir hann þær dómkröfur, aðallega að hann verði algerlega sýknaður og að stefnda verði gert að greiða honum málskostnað fyrir báðum dómum eftir mati hæstaréttar. Til vara krefst hann þess, að hann verði ein- ungis dæmdur til að greiða hæfilegar bætur eftir mati dóms- ins og að honum verði þá dæmdur málskostnaður fyrir hæstarétti úr hendi stefnda. Stefndi krefst staðfestingar hins áfryjaða dóms og málskostnaðar fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Stefndi skýrir svo frá, að bifreið áfrýjanda hafi staðið kyrr, er hann gekk eða hljóp að henni og kastaði böndum þeim, sem í málinu getur, upp á pall bifreiðarinnar, en rétt í því hafi hann fallið og Í sömu andránni hafi bifreiðinni verið ekið af stað og slysið þá orðið. Þessari skýrslu stefnda hefur ekki verið hnekkt, enda er það játað af áfrýjanda, að hann hafi numið staðar með bifreið sína, en eftir því virðast lögreglumenn þeir, er viðstaddir voru, ekki hafa tekið. Telja verður, að aðalorsök slyssins megi rekja til óhappa- tilviljunar og ógætni stefnda. Hins vegar er ekki fram kom- in full sönnun þess, að slysinu hefði ekki orðið afstýrt, ef bifreiðarstjórinn hefði litazt um, áður en hann ók af stað. Samkvæmt þessu þykir mega staðfesta hinn áfrýjaða dóm að niðurstöðu til. Eftir þessum úrslitum ber að dæma áfrýjanda til að greiða 151 stefnda málskostnað í hæstarétti, sem þykir hæfilega ákveð- inn 900 krónur. Dómsorð:. Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Áfrýjandi, Guðmundur Jóhannsson, greiði stefnda, Ólafi Halldórssyni, 900 krónur í málskostnað í hæsta- rétti. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. í Dómur bæjarþings Reykjavíkur 27. marz 1945. Mál þetta, sem dómtekið var 20. þ. m., hefur Ólafur Halldórsson verkamaður, Bræðraborgarstíg 23 hér í bæ, höfðað fyrir bæjar- þinginu, að undangenginni árangurslausri sáttaumleitan, með stefnu, útgefinni 27. júní 1944, svo og framhaldsstefnu, útgefinni 7. febrúar s. l., gegn Guðmundi Jóhannssyni bifreiðarstjóra, Bakka- stig 5 hér í bænum. Hefur stefnandi gert þær dómkröfur, aðallega að stefndi verði dæmdur til að greiða sér skaðabætur vegna bif- reiðarslyss, að fjárhæð kr. 25211.27, en til vara aðra lægri fjárhæð að mati dómarans með 5% ársvöxtum frá sáttakærudegi 23. júní 1944 til greiðsludags og málskostnað að mati dómarans. Þá hefur Sjóvátryggingarfélagi Íslands h/f verið stefnt í máli þessu til réttargæzlu, en siðarnefnd bifreið stefnda, R 2471, er tryggð hjá því félagi. Stefndi hefur aðallega krafizt sýknu og málskostnaðar sér til handa, en til vara, að kröfur stefnanda verði lækkaðar og máls- kostnaður þá látinn falla niður. Málavextir eru þeir, að því er stefnandi skýrir frá, að þann 1. september 1943 hafi hann verið að starfi við uppskipun hjá Eim- skipafélagi Íslands h/f. Unnið hafi verið að uppskipun úr skipi einu, er hafi legið austan við Grófarbryggju hér í bænum. Kveðst stefnandi hafa unnið við lest nr. Í, og hafi starfi hans verið í því fólginn að vera á bryggjunni ásamt öðrum manni, taka á móti vörunum, þegar þær kæmu Í „stroffunum“ út yfir bryggjuna, setja vörurnar á pall bifreiða þeirra, er óku burt með þær, og krækja „stroffunum“ af króknum. „Stroffurnar“ hafi verið látnar vera kyrrar á vörunum, þegar á bifreiðarpallinn kom, og ekið þannig á brott, en bifreiðarnar hafi síðan komið aftur með „stroffurnar“, er þær höfðu verið losaðar. Rigning hafi verið umræddan dag og sleipt á bryggjunni, enda verið að skipa upp mjölvöru. Um kl. 21.20 segir stefnandi, að vöruflutningabifreiðinni R 2471, sem er eign stefnda og vann við brottakstur varanna, hafi verið ekið fram bryggjuna 152 hægra megin og síðan sveigt til vinstri inn á bryggjuna, til þess að aka aftur á bak að lestinni. Er bifreiðin hafi verið komin milii ljósastaura, sem eru þar á bryggjunni, hafi hún stöðvazt. Kveðst stefnandi þá hafa séð, að „stroffa“ lafði út af bifreiðarpallinum og dróst í bleytuna. Hafi hann þá hlaupið að bifreiðinni og kastað „stroffunni“ upp á pallinn, svo að hún óhreinkaðist ekki og spillti vörunum. Stefnandi kveðst þá hafa staðið framanvert við hægra afturhjól bifreiðarinnar, en í þessu hafi bifreiðinni verið ekið áfram og hann fallið á bryggjuna. Hafi þá hægra afturhjólið farið yfir vinstri fót sinn og brotið hann. Stefnandi var síðan fluttur í sjúkra- hús, og lá hann þar til 31. desember 1943, er hann fór heim til sín. Hafði hann þá ferlivist, en var undir læknishendi og sótti nudd og rafmagnsaðgerðir vegna meiðslanna til 2. maí s. l. Vinnu hóf stefnandi aftur þann 4. maí 1944. Stefnandi telur, að stefndi, sem ók bifreiðinni í umrætt sinn, eigi alla sök á slysi þessu, og beri honum því samkvæmt ákvæð- um 34. gr. bifreiðalaganna nr. 23 frá 1941 að bæta sér allt það tjón, sem af því hafi hlotizt. Stefndi, sem, eins og áður getur, ók sjálfur bifreiðinni, R 2471, í umrætt sinn, hefur skýrt svo frá fyrir dómi, að er hann ók niður bryggjuna hægra megin, hafi hann séð, að onnur bifreið var við lestaropið að taka á móti vörum, og hafi verið um það bil lokið við að ferma hana. Hafi hann þá stöðvað bifreið sína örstutta stund, meðan bifreið þeirri, er fyrir var, var ekið frá. Kveðst stefndi hafa séð stefnanda fara niður af þeirri bifreið og standa á að gizka 4—5 metra frá sér á bryggjunni. Stefndi kveðst þá hafa ekið hægt áfram og sveigt til vinstri inn á bryggjuna, en er hann hafi verið kominn um 1 bifreiðarlengd áfram, hafi hann fundið, að bifreiðin hoppaði á einhverju. Hafi hann þá samstundis stöðvað bifreiðina, farið út, og hafi þá komið í ljós, að hægra afturhjól bifreiðarinnar hafði farið yfir vinstri fót stefnanda, og lá hann þar rétt fyrir aftan hjólið. Stefndi segir, að hann hafi ekki orðið var við, að „stroffurnar“ drægjust í umrætt sinn. Sýknukröfu sína byggir stefndi á þvi, að stefnandi hafi farið út fyrir sinn verkahring með því að hlaupa að bifreiðinni, meðan hún var á ferð og áður en hún var komin á þann stað, er hún átti að vera á. Með þessu atferli sínu, er hann (stefndi) hafi alls ekki getað gert ráð fyrir, hafi stefnandi hagað sér svo ógætilega, að slysið sé að engu leyti sér að kenna, og hefði, eins og á stóð, hlotið að verða, hvernig sem hann hagaði sér við aksturinn. Sé því ekki vm neina vangæzlu að ræða af sinni hálfu. Tveir lögregluþjónar voru staddir þar á bryggjunni, þegar um- rætt slys varð. Hafa þeir skýrt svo frá, að bifreiðinni R 2471 hafi verið ekið mjög hægt fram bryggjuna og síðan beygt inn á hana til að aka aftur á bak að skipinu. Í því að bifreiðin beygði, hafi 153 stefnandi hlaupið að bifreiðinni og ætlað að laga „stroffu“, er var á Þifreiðarpallinum, en runnið til, þar sem hált hafi verið á bryggjunni. Hafi hann dottið og lent undir bifreiðinni, þannig að hægra afturhjólið hafi farið yfir vinstri fót hans. Annar þessara lögregluþjóna hefur skýrt svo frá fyrir dómi, að hann hafi séð „stroffuna“ lafa út af bifreiðarpallinum hægra megin, um miðju hans, en stefnandi muni hafa dottið, rétt í því hann ætlaði að taka í „stroffuna“. Samkvæmt ákvæðum 1. mgr. 34. gr. bifreiðalaganna nr. 23 frá 1941 skal sá, er ábyrgð ber á bifreið, bæta það tjón, er hlýzt af notkun bifreiðar, nema leitt sé í ljós, að slysi eða tjóni hafi eigi orðið afstýrt, þótt bifreiðin hefði verið í lagi og ökumaður sýnt fulla aðgæzlu og varkárni. Í 46. gr. lögreglusamþykktar Reykjavíkur segir, að Þar sem vegur er sleipur og þar sem umferð er mikil, skuli bifreiðarstjóri gæta sérstakrar varúðar við akstur. Svo sem að framan greinir, var mjög hált á bryggjunni, þegar slys þetta varð, umferð mikil og margt manna að vinna þar. Stefnda bar því að sýna sérstaka aðgæzlu við aksturinn. Stefndi hefur fyrir dómi viðurkennt að hafa aðeins horft beint fram á eftir bifreið þeirri, er á brottu ók, þegar hann ók af stað til að beygja inn á bryggjuna. Það er að vísu fram komið, að stefndi ók mjög hægt í umrætt sinn, en telja verður, að hefði hann litið vel í kringum sig, um leið og hann ók af stað, séu líkindi til, að slysinu hefði orðið afstýrt. Samkvæmt þessu og með skirskotun til hinna tilvitnuðu laga- greina verður að telja, að stefndi eigi nokkra sök á því, hvernig fór, og verður því sýknukrafa hans ekki tekin til greina. Svo sem að framan greinir, telja lögregluþjónar þeir, er voru áhorfendur að slysinu, að bifreiðin hafi verið á ferð, þegar stefn- andi gekk að henni, og þykir verða að leggja það til grundvallar. Stefnandi virðist hafa gengið aftan að bifreiðinni og að henni, án þess að vekja á sér eftirtekt bifreiðarstjórans á nokkurn hátt, sem honum þó bar að gera, þar sem hann ætlaði að laga áðurnefnda „stroffu“ á pallinum. Auk þess vissi hann, að mjög hált var á bryggjunni, og því ástæða til að sýna sérstaka varkárni. Telja verður, að með þessu framferði sínu hafi stefnandi hagað sér - þannig og sýnt svo mikla óvarkárni, að hann eigi sjálfur megin- sök á, hvernig fór. Með skírskotun til alls þessa svo og annars þess, sem fram er komið í málinu, verður að telja, að báðir aðiljar eigi sök á slysi þessu, og þykir rétt að skipta sök þannig, að stefndi beri 74 hluta sakar og bótaábyrgð samkvæmt því, en stefnandi beri % hluta sakar og beri tjón sitt sjálfur að því leyti (sbr. 3. mgr. 34. gr. bifreiðalaganna nr. 23 frá 1941). 154 Kröfur sínar sundurliðar stefnandi þannig: 1. Atvinnumissir ....... kr. 18096.27 2. Sjúkrahússvist ....... — 1815.00 3. Lækniskostnaður ..... —- 900.00 4. Þjáningarbætur ...... — 4000.00 Kr. 25911.27 (sic) Um í. Svo sem að framan greinir, lá stefnandi á sjúkrahúsi frá slysdegi til 31. des. 1943, að hann fór heim til sin, en síðan var hann undir læknishendi til 2. maí 1944. Vinnu hóf hann þann 4. maí og hefur unnið síðan. Þann 26. maí Í. á. var stefnandi skoð- aður af Jóhanni Sæmundssyni tryggingaryfirlækni, og telur hann, að stefnandi hafi verið óvinnufær til 4. maí s. á. en að varanleg örorka hljótist ekki af meiðslinu. Stefnandi, sem stundar hafnarvinnu sem aðalatvinnu , skýrir svo frá, að 4 undanfarin ár hafi það verið fastur siður bæði hjá Eimskipafélagi Íslands h/f og firmanu H. Benediktsson £ Co., að hann væri tekinn til starfa hjá þessum aðiljum með öðrum manni, og hafi þeir ætið haft sömu vinnu og sama kaup, en langmestur hluti vinnu beirra hafi verið hjá þessum fyrirtækjum. Þessi sam- starfsmaður sinn hafi frá slysdegi til áramóta haft í kaup hjá áður- greindum fyrirtækjum kr. 7873.52 og frá áramótum til 4. maí f. á. kr. 10222.75, eða alls kr. 18096.27 fyrir þann tíma, er. hann (stefn- andi) var frá verkum. Telur stefnandi, að hann hefði að minnsta kosti haft sömu tekjur umgetinn tíma. Stefndi hefur mótmælt þessum lið sem of háum og talið, að ekki beri að reikna atvinnutjón stefnanda í þessu sambandi meir en nemi kaupi meðalverkamanns á þessum tíma, eða um kr. 1200.00 til 1400.00 á mánuði. Þá hefur stefndi krafizt þess, að liður þessi verði lækkaður með tilliti til hugsanlegra frátafa vegna veikinda svo og þess, að stefnanda verði ívilnað í sköttum vegna slyssins. Stefnandi hefur lagt fram vottorð verkstjóra beggja fyrirtækja þeirra, er áður greinir, og votta menn þessir, að föst regla hafi verið, að nefndir menn hafi alltaf verið teknir saman til vinnu. Vottorðum þessum hefur ekki verið sérstaklega mótmælt né tekju- hæð greinds samstarfsmanns stefnanda, og verða því skýrslur stefn- anda um þessi atriði lagðar til grundvallar. Með tilliti til þessa svo og þess, að gera má ráð fyrir, að stefnandi hefði orðið fyrir ein- hverjum frátöfum frá vinnu á greindu tímabili, þykja bætur fyrir atvinnutjón hæfilega metnar kr. 17000.00. Um 2. Liður þessi er viðurkenndur og verður því tekinn til greina að öllu leyti. ' Um 3. Í greinargerð stefnda í málinu mótmælti stefndi lið þess- um á þeim grundvelli, að stefnandi ætti ekki aðild til innheimtu þessarar kröfu. Í hinum munnlega málflutningi var af hálfu stefnda 155 fallið frá þessum mótmælum, en liðnum nú mótmælt sem of háum. Af stefnanda hálfu var hins vegar talið, að mótmæli þessi væru of seint fram komin. Þar sem telja verður, að fullt tilefni hefði verið fyrir stefnda að koma áður fram með þessi mótmæli, verður samkvæmt ákvæð- um 110. gr. laga nr. 85 frá 1936 að fallast á þá skoðun stefnanda, að þau séu of seint fram komin. Verður því ekkert tillit tekið til mótmælanna og þessi liður tekinn til greina óbreyttur. Um 4. Svo sem áður getur, brotnaði stefnandi á vinstri fæti. Brotið var lokað, en bein gerðist seint, og lá hann í gipsi í rúma þrjá mánuði. Hins vegar virðist brotið hafa gróið vel, þegar frá leið, og fóturinn hafa orðið svo til jafn góður. Stefnandi er 46 ára að aldri og hefur verið heilsuhraustur. Með tilliti til þessa svo og annars þess, er fram hefur komið í málinu, þykja bætur samkvæmt þessum lið hæfilega ákveðnar kr. 2500.00. Samkvæmt framanrituðu hefur tjón stefnanda vegna slyss þessa numið kr. 22215.00 (kr. 17000.00 - kr. 1815.00 - kr. 900.00 -- kr. 2500.00), og ber stefnda að greiða % hluta þess, eða kr. 7405.00. Stefnandi hóf málssókn þessa með sáttakæru, útgefinni 23. júní s. l., en stefna var útgefin 27. s. m. Í sáttakæru þessari og stefnu er stefndi aðeins krafinn greiðslu á kröfum þeim, er greinir í 1., 2. og 3. lið hér að framan, og verður stefndi því dæmdur til að greiða vexti frá sáttakærudegi af fé því, er honum ber að greiða samkvæmt þessum liðum. Með framhaldsstefnu, útgefinni 7. febrúar s. 1, krafði stefnandi stefnda um greiðslu á kröfu þeirri, er greinir í 4. lið hér að framan, og krafðist þar vaxta frá stefnu- degi. Verður því stefnda aðeins gert að greiða vexti frá þeim degi af fé því, er honum ber að greiða samkvæmt þeim lið. Málalok verða því þau, að stefndi verður dæmdur til að greiða stefnanda kr. 7405.00, með 5% ársvöxtum af kr. 6571.67 frá 23. júni 1944 til 7. febrúar 1945 og af kr. 7405.00 frá þeim degi til greiðsludags.. Þá þykir rétt, að stefndi greiði stefnanda málskostnað, er telst hæfilega ákveðinn kr. 800.00. Árni Tryggvason borgardómari kvað upp dóm þenna. Því dæmist rétt vera: Stefndi, Guðmundur Jóhannsson, greiði stefnanda, Ólafi Halldórssyni, kr. 7405.00 með 5% ársvöxtum af kr. 6571.67 frá 23. júní 1944 til 7. febrúar 1945 og af kr. 7405.00 frá þeim degi til greiðsludags og kr. 800.00 í málskostnað innan 15 daga frá „lögbirtingu dóms þessa að viðlagðri aðför að lögum. 156 Mánudaginn í1. marz 1946. Nr. 114/1945. Fjármálaráðherra f. h. ríkissjóðs (Hrl. Sigurður E. Ólason) gegn Viggó Björgólfssyni og gagnsök. (Hri. Garðar Þorsteinsson). Setudómarar próf. Gunnar Thoroddsen og próf. Ólafur Lárusson í stað hrd. Árna Tryggvasonar og hrd. Þórðar Eyj- ólfssonar. Fébótamál samkvæmt lögum nr. 99/1943. Dómur hæstaréttar. Aðaláfrýjandi hefur skotið máli þessu til hæstaréttar með stefnu, dags. 10. september 1945, að fengnu áfrýjunarleyfi, dags. 81. ágúst s. á., og gert þær dómkröfur, aðallega að hin- um áfrýjaða dómi verði breytt og hrundið á þá leið, að hin umstefnda skaðabótaupphæð verði lækkuð verulega eftir mati dómsins, en til vara hefur hann krafizt þess, að dómur- inn verði staðfestur. Hann hefur og krafizt þess, að máls- kostnaður í héraði verði látinn falla niður, en sér dæmdur málskostnaður fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Af hálfu stefnda hefur málinu samkvæmt áfrýjunarleyfi, dags. 24. september 1945, verið gagnáfrýjað með stefnu, dags. 29. september s. á. Krefst gagnáfrýjandi þess, að allar kröfur sínar í héraði verði teknar til greina og sér dæmdur máls- kostnaður fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Bótakrafa gagnáfrýjanda er í fjórum liðum. Tvo af kröfu- liðunum, kostnað við nuddlækningar, kr. 281.25, og bætur fyrir fataskemmdir, kr. 1200.00, hefur aðaláfrýjandi sam- þykkt að greiða, og ber því að taka þá liði báða til greina. Gagnáfrýjandi hefur enn fremur krafizt kr. 17970.79 í bæt- ur fyrir atvinnutjón sitt. Var hann algerlega frá vinnu, frá því er hann fékk áverkann 22. febrúar 1942 og fram í des- ember sama árs, en vinnu fullan vinnudag hóf hann ekki fyrr en 5. febrúar 1943. Telur hann vinnutjón sitt þenna tíma hafa numið kr. 5138.85. Auk þess framlengdist náms- 157 timi hans vegna slyssins um 50 vikur, þannig að hann lauk eigi iðnprófi sínu fyrr en 25. september 1945, en samkvæmt námssamningi hans við Vélsmiðju Hafnarfjarðar h/f skyldi námi hans vera lokið 8. október 1944. Vinnutjón sitt þenna tíma, muninn á sveinakaupi og nemendakaupi, telur gagn- áfrýjandi vera kr. 12831.94. Til stuðnings kröfum þessum hefur gagnáfrýjandi lagt fram Ýtarlega greinargerð frá vinnuveitanda sínum um kaup og vinnutíma nemenda hans cg sveina á þeim tíma, sem hér er um að ræða, og er ekkert komið fram í málinu, er hnekki henni, og verður því að telja það nægilega rökstutt, að gagnáfrýjandi hafi vegna áverkans misst af kaupi. sem nemur upphæð þessa kröfuliðs hans. Loks hefur gagnáfrýjandi krafizt kr. 15000.00 í bætur fyrir örorku, sársauka og óþægindi. Að því er örorkuna snertir, er þess að geta, að upplýst er í hæstarétti, að trygg- ingayfirlæknir skoðaði gagnáfrýjanda hinn 6. þ. m., og reyndist ástand hans í öllum verulegum atriðum óbreytt frá því, sem það var 9. maí 1944, og taldi læknirinn örorkuna óbreytta. Að þessu athuguðu verður eigi talið, að þessi kröfuliður gagnáfrýjanda sé of hár. Í héraði var borin fram af hálfu aðaláfrýjanda sú varnar- ástæða, að lækka bæri bótakröfu gagnáfrýjanda vegna þess, að hann hafi að nokkru leyti átt sök á slysinu sjálfur. Héraðs- dómarinn taldi ástæðu þessa of seint fram komna og lagði því eigi dóm á hana. Hæstiréttur telur þó eftir atvikum rétt að taka vörn þessa til athugunar samkvæmt 113. gr. laga nr. 85/1936. Um varnarástæðu þessa er þess að geta, að engu banni hafði verið lýst við umferð um bryggjuna og að engin við- vörun hafi verið birt um, að þeir, er leið áttu um hana, mættu ekki nálgast hlera þá, er á bryggjunni voru. Verður því ekki talið, að gagnáfrýjandi hafi sýnt neitt gáleysi, þótt hann gengi fram á bryggjuna ög staldraði við hlerann. Í málinu liggja fyrir vitnisburðir nokkurra sjónarvotta um þenna atburð, og er engin ástæða til að rengja gildi þeirra. Vitnisburðir þessir eru samhljóða um að lýsa framkomu gagnáfrýjanda á bryggjunni svo, að hún hafi ekkert tilefni 158 gefið til þess, að hermaðurinn veitti honum áverkann, Verð- ur því að telja ríkissjóði samkvæmt lögum nr. 99/1943 skylt að greiða gagnáfrýjanda bætur að fullu án nokkurs frádráttar. Samkvæmt þessu ber að dæma aðaláfrýjanda til að greiða gagnáfrýjanda kr. 281.25 -- 1200.00 17970.79 15000.00 = kr. 34452.04 með 5% ársvöxtum frá 14. sept- ember 1944 til greiðsludags. Svo ber og að dæma aðaláfrýj- anda til að greiða gagnáfrýjanda 3000 krónur í málskostnað í héraði og fyrir hæstarétti. Dómsorð: Aðaláfrýjandi, fjármálaráðherra f. h. ríkissjóðs, greiði gagnáfrýjanda, Viggó Björgólfssyni, kr. 34452.04 með 5% ársvöxtum frá 14. september 1944 til greiðslu- dags og samtals kr. 3000.00 í málskostnað í héraði og fyrir hæstarétti. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 17. apríl 1945. Mál þetta, sem dómtekið var 9. þ. m., hefur Viggó Björgólfsson vélsmiðanemi, Strandgötu 47 í Hafnarfirði, höfðað fyrir bæjar- þinginu með stefnu, úitgefinni 11. september Í. á., gegn fjármálaráð- herra f. h. ríkissjóðs til greiðslu skaðabóta, að fjárhæð kr. 99829.25 með 5% ársvöxtum frá stefnubirtingardegi til greiðsludags, og málskostnaðar að skaðlausu. Með framhaldsstefnu, útgefinni 30. janúar s. Í., breytti stefnandi kröfum sinum á þá lund, að hann krafðist bóta, að fjárhæð kr. 35091.04, auk 5% ársvaxta frá 14. september f. á. til greiðsludags og málskostnaðar að skaðlausu, en við munnlegan flutning málsins lækkaði hann kröfur sínar í kr. 34452.04 auk vaxta og málskostnaðar, sem fyrr segir. Stefndi hefur krafizt lækkunar bótakröfunnar og að málskostn- aður verði látinn falla niður. Tildrög málsins eru þessi: Hinn 22. febrúar 1942, um kl. 13.30, gekk stefnandi við annan mann niður bæjarbryggjuna Í Hafnarfirði. Er þeir voru komnir á að gizka 20—30 metra niður bryggjuna, sáu þeir, að höggvið hafði verið gat á hana og settur yfir það hleri. Hægðu þeir þá gönguna og horfðu á nýsmíði þessa. Þá heyrðu þeir, að varðmaður 159 í herliði Bandaríkjanna kallaði til þeirra, og skildu þeir hann svo, að hann vildi bægja þeim frá hlera þessum. Hlýddu þeir þegar og gengu áfram niður bryggjuna, en varðmaðurinn elti þá og hafði í höndum byssu með áföstum byssusting. Veittist hann að föru- naut stefnanda og hrakti hann með byssustingnum út á brún bryggjunnar, en stefnandi stóð kyrr á meðan. Loks hopaði varð- maðurinn nokkur skref og spennti byssugikkinn, en vopnið snerist við það í höndum hans, svo að hlaupið vissi að stefnanda, og í sömu svifum hljóp skot úr byssunni. Lenti það í vinstra læri stefnanda framanverðu, braut lærlegginn, og fór kúlan í gegn og skildi. eftir lófastórt sár á aftanverðu lærinu. Var stefnandi þegar fluttur í sjúkrahús og lá þar í 182 daga. Telur stefnandi herstjórn Bandaríkjanna bera alla ábyrgð á tjóni því, er hlotizt hefur af þess- um verknaði varðmannsins, og hefur hann því höfðað mál þetta til bótagreiðslu úr ríkissjóði samkvæmt ákvæðum laga nr. 99 frá 1943. Stefndi hefur stutt lækkunarkröfur sínar m. a. við það, að stefn- andi hafi sjálfur átt nokkra sök á slysi þessu, og sé því rétt að skipta sökinni að tiltölu. Skýrir stefndi svo frá, að á bryggjunni hafi verið tveir hlerar og undir þeim komið fyrir sprengiefni, og hafi sú ráðstöfun verið liður í landvörnum Bandaríkjamanna hér, en varðmanninum hafi verið skylt að bægja á brott hverjum þeim, er léti í ljós óþarfa forvitni um aðgerðir þessar, þótt eigi væru bannaðar mannaferðir um bryggjuna, ef nauðsynlegar væru. Þar eð ferð stefnanda um bryggjuna hafi verið tilefnislaus með öllu, telur stefndi, að þeir félagar hefðu átt að skilja það, er þeir sáu her- mann þar á verði, að þar væri ekki heimil venjuleg umgengni, og telur hann jafnframt sennilegt, að þeir hafi þrjóskazt við fyrir- skipunum hans, og telur í því sambandi, að sjónarvottar að slysinu hafi verið vilhallir vegna þjóðernis sins. Varnarástæðu þessari hreyfði stefndi ekki fyrr en í hinum munnlega flutningi málsins, og hefur stefnandi mótmælt henni sem of seint fram kominni, auk þess að mótmæla henni sem rangri. Telja verður, að stefndi hafi haft tilefni til-að bera fram þessar staðhæfingar þegar í greinargerð sinni, enda átt þess kost þá, og verður því eigi unnt að taka þær til greina gegn mótmælum stefnanda. Stefndi verður því talinn bera fulla bótaábyrgð á tjóni stefnanda vegna meiðsla þessara. Bótakrafa stefnanda er í 4 liðum: Ís Atvinnutjón sin kr. 17970.79 2. Kostnaður af nuddlækningum ................ — 281.25 3. Fataskemmdir ........00.000n00 ns — 1200.00 4. Bætur fyrir örorku, sársauka og óþægindi .... — 15000.00 Samtals kr. 34452.04 160 Um 1. Stefnandi, sem var við vélvirkjanám hjá Vélsmiðju Hafn- arfjarðar h/f, var frá vinnu sinni vegna slyssins til 5. febrúar 1943. Þá hóf hann vinnu fullan vinnudag, en um miðjan desember 1942 byrjaði hann til reynslu og vann þá hluta úr degi að jafnaði eða eins og hann þoldi. Samkvæmt skýrslu vinnuveitanda stefn- anda hefur hann misst kaup, er nemur kr. 5138.85. Námi stefn- anda skyldi verða lokið samkvæmt námssamningi hinn 8. okt. 1944. Vegna slysfara þessara framlengdist námstíminn um 50 vikur, og krefst stefnandi þess, að sér verði bættur mismunur sá, sem er á kaupi nemenda og sveina. Sá mismunur er talinn nema kr. 12831.94 samkvæmt skýrslu vinnuveitandans. Stefndi hefur mótmælt þessum lið sem of háum og telur fyrr- greindar skýrslur rangar og órökstuddar. Hann hefur mótmælt því, að stefnandi eigi kröfu til bóta fyrir yfirvinnukaup, þar eð nem- endur eigi ekki að vinna yfirvinnu. Þá hefur hann og mótmælt stundafjölda þeim, sem stefnandi kveðst eiga kaup fyrir, og bendir þar á ákvæði iðnaðarnámslaganna nr. 96 frá 1938, þar sem há- mark starfstíma nemanda er ákveðið 42 stundir á viku þann tíma, sem hann stundar bóklegt nám. Sömuleiðis hefur hann mótmælt sem órökstuddri launauppbót þeirri, 25%, sem stefnandi krefst, og talið hana ekki samrýmast landslögum. Þá hefur hann og mót- mælt því, að forföll stefnanda vegna slyss þessa verði til þess að lengja námstima hans, þar eð þau séu lögleg forföll, og muni hann seta krafizt þess að fá að ganga undir próf á tilsettum tíma, enda hafi stefnandi ekki misst af hinu bóklega námi lengur en til vors 1942. Loks telur stefndi ofreiknaðan tima þann, er stefnandi hafi tafizt frá náminu, þar eð hann hafi tekið upp vinnu sina um miðjan desember 1942. Af fyrrgreindum skýrslum Vélsmiðju Hafnarfjarðar h/f er það ljóst, að meðaltal starfstíma nemenda hennar hefur ekki farið fram úr hámarki því, er lög nr. 96 frá 1938 setja um hann, Þá er og vitað, að launauppbót 25% var eigi gegn lögum, enda þá greidd opinberum starfsmönnum. Gegn mótmælum stefnanda og yfir- lýsingum lærimeistara hans verður eigi heldur talið, að námstími stefnanda hafi hafizt á ný fyrr en 5. febrúar 1943, og ljóst er af skjölum málsins, að námstíma stefnanda verður eigi talið lokið fyrr en 25 september 1945. Með skírskotun til þessa þykja bætur til stefnanda samkvæmt þessum lið hæfilega ákveðnar kr. 13000.00. Um 2. og 3. Þessir kröfuliðir hafa ekki sætt sérstökum andmæl- um og verða því teknir til greina óbreyttir. Um 4. Sári stefnanda og lengd sjúkrahúsvistar hans er að nokkru lýst hér að framan. Hinn 9. maí Í. á. fór fram skoðun og mat á örorku hans, og kom það helzt fram, að nokkur beygja er á brot- stað lærleggjarins, vöðvarýrnun nokkur og minnkað afl vöðvanna 161 framan á leggnum og á leggnum. utanverðum. Er þetta talið geta valdið því, að stefnandi þreytist fyrr við vinnu en áður, svo og aukinni hættu á, að hann misstígi sig á ósléttu eða með þungar byrðar. Taldi læknirinn litlar líkur fyrir auknum bata og mat s örorkuna 100% fram í ársbyrjun 1943, en varanlega örorku 10—15%. Þessum lið hefur stefndi mótmælt sem of háum. Telur hann vottorð læknisins reikult og óákveðið um það, hvort fullur bati muni fáanlegur. Í annan stað telur hann þau óþægindi, er stefn- andi kann að hafa af meiðslum sinum, ekki líkleg til að valda stefnanda tekjurýrnun og bendir á, að honum hefur verið goldið fullt kaup, eftir að hann hóf vinnu á ný. Þá telur hann og, að verði litið svo á, að örorkumatið skapi stefnanda bótarétt, beri að miða bæturnar við lágmark matsins, eða 10%, og véfengir einnig í því sambandi grundvöll útreiknings stefnanda á bótum. Af vottorði og örorkumati tryggingaryfirlæknisins er ljóst, að stefnandi mun hafa nokkur óþægindi af afleiðingum slyssins. Með hliðsjón af því svo og hinni löngu legu og öðrum Þjáningum og óþægindum, er stefnandi hefur af þessu haft, þykja bætur sam- kvæmt þessum lið hæfilega ákveðnar kr. 12000.00. Úrslit málsins verða því þau, að stefnda verður gert að greiða stefnanda bætur, samtals að fjárhæð kr. 26481.25, með vöxtum, eins og krafizt var, og málskostnað, er þykir hæfilega ákveðinn kr. 2000.00. Árni Tryggvason borgardómari kvað upp dóm þenna. Því dæmist rétt vera: Stefndi, fjármálaráðherra f. h. ríkissjóðs, greiði stefnanda, Viggó Björgólfssyni, kr. 26481.25 með 5% ársvöxtum frá 14. september 1944 til greiðsludags og kr. 2000.00 í málskostnað innan 15 daga frá lögbirtingu dóms þessa að viðlagðri að- för að lögum. 11 162 Miðvikudaginn 13. marz 1946. Nr. 34/1944. Franz Á. Andersen (Hrl. Ólafur Þorgrimsson gegn Tryggva Magnússyni og gagnsök. (Hrl. Gunnar J. Möller). Setudómari próf. Ólafur Lárusson í stað hrd. Þórðar Eyjólfssonar. Ósannað, að sala á málverki hefði farið fram. Dómur hæstaréttar. Aðaláfrýjandi, sem hefur að fengnu áfryjunarleyfi 30. marz 1944 skotið máli þessu til hæstaréttar með stefnu 31. s. m., hefur gert þær dómkröfur, að honum verði dæmdur eignarréttur að málverki því, sem í máli þessu greinir, aðal- lega segn greiðslu kr. 1500.00 = kr. 557.00, en til vara gegn greiðslu á kr. 2500.00 = 557.00. Sva krefst aðaláfrýj- andi og málskostnaðar fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Gagnáfrýjandi, sem hefur að fengnu áfryjunarleyfi 25 september 1944 skotið málinu til hæstaréttar með stefnu 16. október s. á., hefur gert þær dómkröfur. aðallega að að aláfrýjanda verði skilyrðislaust dæmt að skila honum greindu málverki, en til vara, að úrslit málsins verði látin velta á eiði sínum, og til þrautavara, að aðaláfrýjnda verði dæmt að greiða honum kr 1943.00. Loks krefst gagnáfrvi andi málskostnaðar fyrir báðum dómum eftir mati hæst; réttar. Aðiljar máls þessa eru a eitt sáttir um það, að aðaláfrv; andi hafi tekið við málverkinu Álfareiðinni til geymslu or til sölu fyrir hönd gagnáfrýjanda, ef í það fengist kaupboð. ei gagnáfrýjandi taldi viðunandi. Aðaláfrýjandi, sem kveðst sjálfur hafa keypt málverkið, getur þó ekki tilgreint stund eða stað, er kaupin hafi gerzt. Þá hefur aðaláfrýjandi játað, að aldrei hafi verið skýrt talað um verð það, er hann skyldi greiða fyrir málverkið. Gagnáfrýjandi hefur neitað því eindregið, að hann hafi selt aðaláfrýjanda málverkið. Kveður hann, að fégreiðslur aðal- 163 afrýjanda til sín, þær er í héraðdómi getur, hafi einungis verið lán, en alls ekki greiðslur upp í andvirði málverksins. Vottorð þau og vætti, sem aðiljar hafa vísað til, skera ekki ur, enda eru vættin óljós um sönnunaratriðið, og vottorði Tómasar Gíslasonar hefur verið andmælt sem óstaðfestu fyrir dómi. Þegar virtar eru þær reyndir málsins, sem nú var lýst. verður ekki talið, að aðaláfrýjandi hafi leitt sönnur að því, að hann hafi keypt málverkið, og ekki eru leiddar slíkar líkur að kaupunum, að úrslit málsins verði látin velta á eiði ann- ars hvors aðilja. Samkvæmt þessu ber að dæma aðaláfrýjanda til að skila sagnáfrýjanda málverkinu Álfareiðinni. Eftir þessum úrslitum ber að dæma aðaláfrýjanda til að greiða gagnáfrýjanda samtals kr. 500.00 í málskostnað í héraði og fyrir hæstarétti. Meðferð máls þessa í héraði hefur verið mjög andstæð ákvæðum laga nr. 85/1936. Málið var upphaflega rekið fyrir fógetadómi, en fógeti taldi sig ekki bæran til að skera úr ágreiningi aðilja. Þegar málið kom fyrir bæjarþingið, hög- iðu umboðsmenn aðilja sér ekki eftir 105. og 106. gr nefndra laga. heldur lagði umboðsmaður gagnáfrýjand; „uk stefnu og nýrrar greinargerðar þegar fram skjöl fo setamálsins. þar á meðal greinargerðir og bókanir fyrir fo seta. alls 21 skjal. Var síðan leitað sátta, áður en stefndi trgði fram sína greinargerð. Ekki var ákveðið á því stigi náls, sem í 109. gr. nefndra laga segir. hvort málflutn ingur skyldi vera skriflegur eða munnlegur. Aðiljar fengu vkki sameiginlegan frest, svo sem boðið er í 110. gr. laganna. heldur tóku þeir fresti á víxl frá 7. maí 1942 til 19. nóvem her s. á. Málið hvíldi frá þeim tíma í rúmt ár, eða til 23 nóvember 1943, er munnlegur málflutnigur fór fram. Verð „rað víta harðlega þessa málsmeðferð. Dómsorð: Aðaláfrýjandi, Franz A. Andersen, skal skila gagn. afrýjanda, Trvggva Magnússyni, málverki því. er í máli þessu greinir. 164 Aðaláfrýjandi greiði gagnáfrýjanda samtals kr. 500.00 í málskostnað í héraði og fyrir hæstarétti. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 30. nóvember 1943. Mál þetta, sem dómtekið var 23. þ. m., er höfðað á bæjarþing- inu með stefnu, útgefinni ð. mai 1942, af Tryggva Magnússyni list- málara, Ökrum á Seltjarnarnesi, gegn Franz A. Andersen endur- skoðanda, Reynimel 49 hér í bænum. Eru dómkröfur stefnanda þessar: Aðallega, að stefndi verði skilorðslaust dæmdur til að skila honum síðargreindu málverki, til vara, að úrslit málsins verði látin velta á eiði hans (stefnanda) og loks til Þrautavara, að stefndi verði dæmdur til að greiða andvirði málverksins, kr. 2500.00, að frádregnum kr. 557.00, er stefnandi kveðst skulda stefnda. Enn fremur krefst stefnandi málskostnaðar, hvernig sem málið fer. " Stefndi krefst algerrar sýknu af aðal- og varakröfum stefn- anda. Þrautavarakröfunni mótmælir hann sem of hárri og krefst bess. að verð málsverksins verði talið kr. 1500.00 eða það ákveðið með mati, miðað við hæfilegt kaupverð þess árið Í940. Frá verði málverksins verði siðan dregið það, sem hann hafi þegar greitt stefnanda af verði þess, en sér síðan gert að greiða stefnanda hugsanlegan mismun. Þá krefst stefndi og málskostnaðar eftir mati réttarins. Atvik máls þessa eru þau, að árið 1930 eða þar um bil gerði stefnandi eftir atviki úr íslenzkum þjóðsögum málverk, er hann nefndi Álfareið. Nokkru síðar kom hann málverki þessu fyrir til geymslu í verzlun einni hér í bænum, en ekki mun það hafa verið til sölu þar. Enn síðar, eða líklega árið 1935, bauð stefnandi Menntamálaráði málverkið til kaups fyrir kr. 2500. Af kaupum varð þó ekki, og skýrir stefnandi svo frá, að ástæðan hafi verið sú, að ráðið hafi þá fylgt þeirri reglu að kaupa ekki fyrir meira en kr. 1200.00 í einu af hverjum málara. Árið 1937 var stefnandi búinn að taka málverkið heim til sín. Var stefndi kunningi hans og heimagangur á heimili hans. Varð nú það samkomulag með máls- aðiljum um umrætt málverk, að stefndi tæki það á heimili sitt og reyndi að selja það fyrir stefnanda eða þá, að hann keypti það sjálfur. Stefnandi telur, að verð hafi verið ákveðið kr. 2500.00, en stefndi telur, að verðið hafi verið ákveðið kr. 1500.00, a. m. k. ef hann keypti málverkið sjálfur. Ekki varð:úr því, að stefndi seldi málverkið, og veturinn 1941—-1942 ætlaði stefnandi að sækja það heim til stefnda, en þá neitaði stefndi að afhenda það og taldi sig vera búinn að festa kaup á þvi. Er stefndi reyndist ófáan- legur til að afhenda málverkið, gerði stefnandi tilraun til að fá 165 sér fengin umráð þess með fógetavaldi, en þegar sú tilraun varð árangurslaus, höfðaði hann mál þetta og gerir í því framangreindar kröfur. Aðalkröfu sína í málinu byggir stefnandi á því, að stefndi hafi aðeins haft málverkið í vörzlum sínum í því skyni að selja það fyrir hann, og hafi stefnda einnig verið heimilt að kaupa það sjálfum. Það hafi þá hvorki orðið úr því, að stefndi seldi mál- verkið né keypti það sjálfur. Telur stefnandi sig því tvímælalaust hafa verið eiganda þess, er hann vitjaði þess til stefnda, og hafi honum því skilorðslaust borið að afhenda sér það. e Varakröfuna byggir stefnandi á því, að ef eignarréttur hans yfir málverkinu þætti ekki nógu glöggur til að viðurkennast skilorðs- laust, þá geti þó ekki meiru munað en því, að rétt væri að heimila honum að synja þess með eiði, að hann hafi selt stefnda umrætt málverk. Þrautavarakrafa byggist loks á því, að ef svo yrði litið á, að hann hefði selt stefnda málverkið, þá ætti verð þess að reiknast kr. 2500.00, en til frádráttar verðinu að koma þær kr. 557.00, sem hann kveðst skulda stefnda. Stefndi byggir dómkröfur sinar, þær er til álita geta komið, á því, að hann hafi keypt málverkið af stefnanda fyrir kr. 1500.00, og að til frádráttar þeirri fjárhæð eigi að koma Það, er hann hafi þegar greitt stefnanda. Telur hann það meira en stefn- andi viðurkennir, en hefur þó ekki getað gert grein fyrir því. Lausn málsins veltur á því, hvort stefndi hefur keypt umrætt málverk af stefnanda, og verður því að ræða rök hans fyrir þeirri staðhæfingu. Stefndi heldur því fram, að peningagreiðslur þær, sem aðiljar eru sammála um, að hann hafi látið stefnanda í té, hafi verið af- borganir af kaupverði málverksins. Hann hefur leitt sem vitni varðandi mál þetta Friðrik Sigfússon, Hringbraut 183 hér í bæ. Kveður Friðrik í framburði sinum, að líklega vorið 1940 hafi hann komið með stefnda á heimili stefnanda. Hafi umrætt málverk þá borizt í tal, og sér skilizt á orðum stefnanda og konu hans, að stefndi væri eigandi þess, en ætti aðeins eitthvað ógreitt af kaup- verðinu. Þá hefur Tómas Gislason gefið vottorð um, að hann hafi verið vitni þess, að stefndi hafi greitt stefnanda ýmsar fjárhæðir, er hafi átt að ganga til greiðslu málverksins, og kveður Tómas sér sérstaklega minnisstætt, að er ein slík greiðsla hafi farið fram, hafi verið haft orð á því, að með þessu móti yrði ekki langt, þang- að til málverkið væri greitt að fullu“. Enn hefur stefndi lagt fram vottorð Más Benediktssonar, er segir frá því, að vorið 1939 hafi beir stefndi rætt um kaup á mynd þeirri, er hér ræðir um. Vildi Már eignast myndina, en telur, að í tilefni af því hafi stefndi sagt sér, að hann hefði ekki enn sem komið væri, óskoraðan ráðstöfunar. 166 rétt yfir henni, en byggist þó við að fá hann. Kveður Már sér hafa fundizt, að með þessu ætti stefndi við það, að hann hefði ekki enn þá greitt andvirði myndarinnar að fullu. Loks hefur stefndi leitt sem vitni Svölu Thorsteinsson, er hefur borið, að hún hafi eitt sinn seint á árinu 1940 verið viðstödd, þegar stefndi greiddi reikning frá Andrési Andréssyni klæðskera fyrir stefn- anda, og hafi hún tekið það svo, að sú greiðsla ætti að ganga upp í kaupverð Álfareiðarinnar, sem stefndi hafi löngu áður verið bú- inn að segja henni, að hann hefði keypt af stefnanda. — Vottorð hefur stefndi og lagt fram frá Tómasi Guðmundssyni, en ekki er ástæða til að ræða það, þar eð það er óstaðfest og því mótmælt af þeirri sök. Stefndi hefur skýrt svo frá, að eitt sinn á árinu 1940 hafi stefn- andi komið til sín í Landsbankann, en þar vann stefndi á þeim tíma, og spurt sig, hvort sér væri ekki sama, þótt hann tæki föt út á eftirstöðvar af andvirði málverksins hjá Andersen á Lauth h/tf., en í þvi fyrirtæki mun stefndi hafa átt. Ekki kvaðst stefndi hafa samþykkt það, en þetta með öðru sýni, að hann hafi á þeim tíma verið búinn að kaupa málverkið. Hafa nú han atriði í málflutningi stefnda verið rakin, er þykja seta varðað úrlausn málsins. Stefnandi hefur lagt fram mörg vottorð, er með tilliti til þess, hvernig sönnunarbyrði í máli þessu er farið, ekki þykir ástæða til að rekja, en þau hníga öll í þá átt, að stefnandi hafi ekki selt steinda málverkið og að hann hafi ætið talið sig eiganda þess. Sjálfur heldur stefnandi því sama fram, og telur hann, að peninga- greiðslur stefnda til sin hafi eingöngu verið kunningjalán, en ekki greiðsla fyrir Álfareiðina. Hann telur stefnda skýra rangt frá samtali þeirra í Landsbankanum árið 1940. Kveður hann þá hafa talað um kaup á málverkinu, en ekkert úr þeim orðið, hvorki þá né síðar. Framburður Friðriks Sigfússonar þykir ekki öruggur þegar af þeirri ástæðu, að því er ómótmælt haldið fram af hálfu stefnanda. að Friðrik hafi verið mjög drukkinn í það skipti, sem hann kom heim til stefnanda. Tómas Gíslason hefur ekki verið leiddur fyrir rétt. Þykir vottorð hans ekki svo ljóst, sem æskilegt hefði verið, en styður þó staðhæfingar stefnda. Vottorð Más Bene- diktssonar sýnist hins vegar ekki styðja málstað stefnda, þar eð stefndi sagði Má, að hann hefði þá enn þá ekki óskoraðan ráð- stöfunarrétt yfir myndinni, og el'' skiptir máli, hverjar ályktanir Már dró af þvi. Svala Thorsteinsson gaf tvö vottorð í málinu og mætti auk þess sem vitni, þegar málið var fyrir fógetaréttinum. Virð. ist hún fremur reikul, en þó styrkir framburður hennar stefnda. Ósannað er, hvor aðilja skýrir rétt frá samtalinu í Lands bankanum árið 1940. 167 Stefndi hefur kannazt við, þegar hann var leiddur fyrir fógeta- réttinn til skýrslugjafar, að aldrei hafi verið fastákveðið verð á málverkinu milli aðilja. Hann kveðst þó hafa gert ráð fyrir að fá það fyrir kr. 1500.00, ef hann keypti það sjálfur. Þá skýrði hann og svo frá í fógetaréttinum, að hann gæti ekki nefnt ákveðinn tima eða stað, er kaupin hefðu gerzt á, enda hafi oft verið um þau talað. Í munnlega málflutningnum var því þó haldið fram af hans hálfu, að kaupin hefðu ekki gerzt síðar en snemma árs 1940. Þegar þessa er gætt svo og þess, sem áður segir um vitni þau, er stefndi styður staðhæfingar sínar við, þá þykir ekki unnt að líta svo á, að honum hafi tekizi að sanna, að hann hafi verið búinn að kaupa málverkið af stefnanda, þegar stefnandi vitjaði þess veturinn 1941—1942, en þegar litið er til þess, á hvern hátt málverkið komst í vörzlur stefnda, þykir sönnunarbyrðin um, að kaup hafi gerzt, hvíla á stefnda. Og þar sem telja verður, að stefndi hafi eftir öllum atvikum ekki getað orðið kaupandi mál- verksins með því einu að tilkynna stefnanda, að hann teldi sig vera búinn að kaupa það, þegar stefnandi ætlaði að taka það frá honum, þá verður að lita svo á, að ósannað sé, að stefnidi hafi nokkru sinni orðið eigandi umrædds málverks við kaup. — En þótt telja verði þetta ósannað, eins og máli þessu er háttað, þá þykja þó nokkrar líkur vera að því leiddar, að stefndi kunni að hafa keypt málverkið af stefnanda. Felast þær líkur aðallega í fyrrgreindum fjárgreiðslum hans til stefnanda, framburði Svölu Thorsteinsson og vottorði Tómasar Gíslasonar. Líkur þessar þykja svo veigamiklar, að ekki þykir unnt að taka til greina aðalkröfu stefnanda. Verður því varakrafa hans tekin til greina og stefnda gert að skila honum framangreindu málverki, ef stefnandi synjar þess með eiði, að hann hafi selt stefnda það. Verði stefnanda eiðfall, skal stefndi hins vegar greiða honum kr. 1943.00, enda er ósannað, að verð það, er stefnandi heimtar fyrir málverkið, kr. 2500.00, sé á nokkurn hátt ósanngjarnt. Vinni stefnandi eiðinn, skal stefndi greiða honum kr. 450.00 í máls- kostnað, en verði honum eiðfall, þykir hæfilegt að gera stefnda að greiða honum kr. 250.00 upp í málskostnað. Dráttur sá, sem orðið hefur á því, að dómur væri lagður á mál þetta, stafar af því, að fyrirhugað var, eftir að gagnasöfnun var lokið, að málverkið yrði metið af dómkvöddum mönnum. Reyndist það ýmsum erfiðleikum bundið og var loks gefizt upp við þá fyrirætlun, þegar umboðsmaður stefnda lýsti því nú fyrir skömmu, að ekki reyndist unnt að finna málverkið, en stefndi mun sjálfur vera erlendis og ekki hafa gefið umboðsmanni sinum vitneskju um, hvar málverkið er niður komið. Gunnar A. Pálsson, fulltrúi lögmannsins í Reykjavík, kvað upp þenna dóm. 168 Þvi dæmist rétt vera: Ef stefnandi, Tryggvi Magnússon, synjar þess með eiði á varnarþingi sínu innan aðfararfrests í máli þessu og eftir löglegan undirbúning, að hann hafi selt stefnda, Franz Ander- sen, málverkið Álfareiðina, þá skal stefnda skylt að skila stefn- anda nefndu málverki. Enn fremur skal stefndi þá greiða stefnanda kr. 450.00 í málskostnað. Verði stefnanda eiðfall, skal stefndi greiða honum kr. 1943.00 og kr. 250.00 upp í málskostnað. Dóminum ber að fullnægja innan 14 daga frá lögbirtingu hans að viðlagðri aðför að lögum. Miðvikudaginn 13. marz 1946. Nr. 161/1945. Valdstjórnin (Hrl. Guttormur Erlendsson) gegn Valdimar Ragnari Jónssyni (Hrl. Garðar Þorsteinsson). Setudómarar próf. Ólafur Lárusson og hri. Sveinbjörn Jónsson í stað hrá. Jónatans Hallvarðssonar og hrd. Þórð- ar Eyjólfssonar. Brot gegn lögum nr. 105/1936. Dómur hæstaréttar. Samkvæmt því, sem upp er komið í málinu um ljós- myndunarstarfsemi kærða, verður ekki talið, að II, kafli laga nr. 18/1927 með breytingum laga nr. 105/1936 taki yfir slíka starfsemi, sem verður að teljast til heimilisiðn- aðar. Ber því að sýkna kærða af kærum valdstjórnarinnar í máli þessu. Eftir þessum úrslitum verður að leggja á ríkissjóð greiðslu alls sakarkostnaðar, bæði í héraði og fyrir hæsta- rétti, þar með talin laun sækjanda og verjanda fyrir hæsta- rétti, 150 krónur til hvors. Dómsorð: Kærði, Valdimar Ragnar Jónsson, á að vera sýkn af kærum valdstjórnarinnar í máli þessu. 169 Allur kostnaður sakarinnar, bæði í héraði og fyrir hæstarétti, greiðist úr ríkissjóði, þar með talin mál- flutningslaun sækjanda og verjanda fyrir hæstarétti, hæstaréttarlögmannanna Guttorms Erlendssonar og Garðars Þorsteinssonar, 150 krónur til hvors. Dómur lögregluréttar Reykjavíkur 24. nóvember 1945. Ár 1945, laugardaginn 24. nóvember, var í lögreglurétti Reykja- víkur, sem haldinn var á skrifstofu réttarins af fulltrúa saka- dómara, Ragnari Jónssyni, kveðinn upp dómur í málinu nr. 3180/1945: Valdstjórnin gegn Valdimar Ragnari Jónssyni. - Málið er höfðað gegn kærða fyrir brot gegn lögum nr. 105/1936 um breytingu á lögum um iðju og iðnað. Það var dómtekið hinn 0. s. m Kærður er Valdimar Ragnar Jónsson gr til heim- ilis á Ránargötu 7 hér í bæ. Hann er talinn fæddur 28. febrúar 1922 á Eskifirði. Hann hefur ekki sætt ákæru né refsingu. Með bréfi, dags. 24. marz 1944, kærði Ljósmyndarafélag Íslands yfir starfsemi kærða, er það taldi fara í bága við iðnlöggjöfina. Kærði er að atvinnu sýningarmaður í Gamla bió. Hann hóf að taka myndir eftir amerískum leikaramyndum og kopiera eftir þeim og seldi framleiðsluna í verzlun hér í bænum, sem síðan seldi myndirnar almenningi. Hann kveðst einungis hafa stundað Þetta í frístundum sínum sem heimilisiðnað. Hann hefur ekki iðnréttindi. Þessa starfsemi rak hann einungis í hálfsmánaðar- tíma, með því að hann kvaðst þá hafa heyrt, að ljósmyndarar vé- fengdu rétt sinn til hennar, og hætti hann þess vegna, þar til úr því fengist skorið, hvort honum væri þessi starfsemi heimil. Eftir það kveðst hann þó hafa selt það af framleiðslu sinni, er hann átti óselt. Það verður að telja, að kærði hafi með því að hefja þessa fram- leiðslu sett upp beina atvinnustarfsemi, enda þótt hann ræki hana i fristundum og á heimili sínu. Hefur kærði því gerzt sekur við 15. gr. 1. tölul. áðurgreindra laga. Refsing hans þykir hæfilega ákveðin 100 kr. sekt til ríkissjóðs. Sektin greiðist innan mánaðar frá lögbirtingu dómsins, en afplánist ella í varðhaldi í 7 daga. Þá greiði kærði og allan kostnað sakarinnar, þar með talin máls- varnarlaun til skipaðs talsmanns síns, Garðars Þorsteinssonar hrl., er ákveðast kr. 200.00. Á málinu hefur orðið dráttur, og koma ástæður hans fram í prófum málsins. 170 Því dæmist rétt vera: Kærði, Valdimar Ragnar Jónsson, greiði 100 króna sekt til ríkissjóðs. Sektin greiðist innan mánaðar frá birtingu dóms þessa, en afplánist ella í varðhaldi í 7 daga. Kærði greiði allan kostnað sakarinnar, þar með talin máls- varnarlaun til skipaðs talsmanns sins, Garðars Þorsteinssonar hri., kr. 200.00. Dóminum skal fullnægja með aðför að lögum. Föstudaginn 15. marz 1946. Nr. 110/1945. Réttvísin og valdstjórnin (Hrl. Guttormur Erlendsson) gegn Sigurði Guðna Gíslasyni. (Hrl. Einar Ásmundsson). Ómerking máls og heimvísun. Dómur hæstaréttar. Löggilding Kristins Ólafssonar, fulltrúa bæjarfógetans í Hafnarfirði og sýslumannsins í Gullbringu- og Kjósarsýslu, er kveðið hefur upp héraðsdóm í máli þessu, útgefin af dómsmálaráðuneytinu 1. október 1943, tekur ekki til upp- kvaðningar dóma í sakamálum. Brast fulltrúann því heimild til að leggja dóm á mál þetta. Af þessum sökum verður ex officio að ómerkja hinn áfrýjaða dóm og visa málinu heim í hérað til uppsögu dóms af nýju. Allur áfrýjunarkostnaður sakar þessarar greiðist úr rík- issjóði, þar með talin laun sækjanda og verjanda fyrir hæstarétti, 150 krónur til hvors. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera ómerkur, og vísast málinu heim í hérað til uppsögu dóms af nýju. Allur áfrýjunarkostnaður sakarinnar greiðist úr rík- issjóði, þar með talin málflutningslaun skipaðs sækj- 171 anda og verjanda fyrir hæstarétti, hæstaréttarlögmann- anna Guttorms Erlendssonar og Einars Ásmundssonar. 150 krónur til hvors. Dómur aukaréttar Hafnarfjarðar 6. maí 1945. Ár 1945, laugardaginn 6. maí, var í aukarétti Hafnarfjarðar, sem haldinn var á skrifstofu embættisins, Suðurgötu 8 í Hafnar- firði, í forföllum hins reglulega dómara af fulltrúa hans Kristni Ólafssyni, upp kveðinn eftirfarandi dómur í málinu réttvísin og valdstjórnin gegn Sigurði Guðna Gíslasyni, sem tekið var til dóms 18. apríl s. l. Mál þetta er af réttvísinnar og valdstjórnarinnar hálfu höfðað gegn Sigurði Guðna Gíslasyni bifreiðarstjóra, Vesturkoti, Hvaleyri, fyrir brot gegn XIII. kafla almennra hegningarlaga nr. 19 frá 19. febr. 1940 og bifreiðalögum nr. 23 frá 16. júní 1941 og umferðar- lögum nr. 24 frá 16. júni 1941. Ákærði er kominn yfir lögaldur sakamanna, fæddur 7. júlí 1905, og hefur ekki sætt sekt né dómi fyrir neitt lagabrot. Málavextir eru þessir: Fimmtudaginn 23. nóv. 1944 var ákærði Sigurður Guðni Gísla- son að sandflutningi með bifreiðinni G. 424. Stóð til.að byrja á að aka sandi utan frá Hvaleyri inn í flugvöll í Reykjavík, en þar sem fyrir lá pöntun á sandbíl innan úr Langholti, tók hann fyrir að fara fyrstu ferðina þangað. Reykjavíkurbrautin var að kalla auð frá Hafnarfirði til Reykjavíkur, svo ákærði setti eigi keðjur á hjól bif- reiðarinnar, þó hann færi útúrkrók þessa einu ferð og æki Sléttu- veg, sem reyndist síðar að vera klakaður og háll. Eftir að mættur hafði skilað af sér sandinum um kl. 20 mín. yfir 10 f. h. umræddan dag, hélt hann til baka og ók fyrst Klifveg, en beygði síðan inn á Sléttuveg. Um leið kom ákærði auga á tvo drengi á skíðasleða ca. 115 metrum neðar á veginum, og renndu þeir sér í sömu átt og ákærði ók. Drengirnir renndu sér hægra megin á veginum, og sat annar í sætinu, en hinn stóð fyrir aftan og hélt báðum höndum í handfangið á sleðanum, en öðrum fæti stóð hann á sleðajárninu og spyrnti áfram með hinum fæti. Þegar ákærði átti eftir ca. 40 metra til drengjanna, gaf hann hljóðmerki, sem drengur sá, er stýrði sleðanum, heyrði, og vék hann sleðanum enn meira til hægri, svo að segja fast á hægri vegarbrún. Um leið gaf annar drengjanna merki með því að rétta út eða veifa með hend- inni vinstra megin, og virtist ákærða það vera drengurinn, er var í sætinu, sem merkið gaf. Ákærði skildi merkið svo, að dreng- urinn væri að gefa til kynna, að bilnum væri óhætt að halda áfram þeim megin. Er þetta var, telur ákærði, að hann hafi ekið með ca. 30 km hraða á klukkustund, tæplega hraðar, en sleðinn farið 172 eitthvað hægara, því rétt á eftir var ákærði kominn móts við sleðann. Ók ákærði eftir vinstri brún vegarins, en sleðinn fór alveg eftir hægri brún, og gizkaði ákærði á, að Þilið milli þeirra hefði verið sem svarar tveimur föðmum. Leit ákærði nú út, og var sleðinn þá móts við hús bifreiðarinnar aftan til, en beygði þá snögglega þvert inn á veginn og rakst á bifreiðina aftarlega. Ákærði hemlaði þegar bílinn með fót- og handbremsum, en vegna þess að flughált var á veginum, rann billinn áfram um 29 metra, þar til hann stöðvaðist. Ákærði fór út úr bifreiðinni, og sá þá, að annar drengjanna lá á götunni skammt frá, en hinn drengurinn stóð yfir honum. Hljóp ákærði til þeirra, og er hann kom að, sá hann strax, að ekki var lengur lifsmark með drengnum, sem lá á götunni, enda hafði hann mikinn áverka á höfði, og fossaði blóðið út um nasir hans. Ákærði tók líkið upp og lét það á bilinn og breiddi yfir. Drengurinn, sem fyrir slysinu varð, hét Guðmundur Jón Jóhanns- son, fæddur 4. júní 1936, en með honum var bróðir hans, Þórir Hörður 7 ára, en foreldrar þeirra eiga heima í Fögruhlíð, sem er þarna stutt frá. Ákærði fór bangað og tilkynnti móðurinni slysið, en faðirinn var staddur í Blönduhlíð, sem er þar nokkuð burtu. Ákærði fór þangað, og þaðan var siðan símað til lögreglunnar í Reykjavík, sem kom brátt á slysstaðinn. Lík drengsins var flutt á Landsspítalann, og við líkskoðun kom í ljós, að stórt beinstykki hafði brotnað úr aftanverðri hauskúp- unni og rekizt inn í heila og valdið dauða samstundis. Hinn dreng- urinn hafði marizt litils háttar á fæti, en ekki hlotið önnur meiðsl. Frásögnin um atvik að slysinu eru samkvæmt framburði ákærða, með því að drengurinn, sem eftir lifði, gat ekki gert sér grein fyrir, hvernig slysið bar að, og aðrir sjónarvottar voru ekki. Samkvæmt skýrslu lögreglunnar reyndist bifreið ákærða í lagi eftir slysið. Ákærði var óþreyttur og vel fyrir kallaður, er þetta kom fyrir. Sléttuvegur var háll og svellaður, svo hvorki markaði fyrir bíl né sleðaförum. Eins og áður er tekið fram, gaf ákærði hljóðmerki í hæfilegri fjarlægð, áður en hann náði sleðanum, og munu drengirnir hafa báðir heyrt það, þar sem sá, sem stýrði, vék fast út á hægri brún vegarins, en hinn virtist hafa gefið merki með hendinni. Breidd vegarins á þessum stað mun vera það mikil, að 23. metra bil hefði a. m. k. átt að geta verið milli sleðans og bilsins, þegar hann fór fram hjá. Rétturinn verður því að telja, að ákærði hafi ekki sýnt gáleysi í að aka, eins og hann gerði. Það virðist ekki hægt að rekja orsök slyssins til þess, að bílstjórinn hafði ekki 173 keðjur á hjólunum, né þess, að hann hafi ekið með of miklum hraða eða sýnt sérstaka óaðgæzlu, með því að slysið bar að með svo óvæntum og skjótum hætti, að ekkert ráðrúm gafst til að hemla og stöðva bílinn fyrr en um seinan. Að öllu þessu athuguðu getur rétturinn eigi talið ákærða bera refsiverða ábyrgð á dauða drengsins Guðmundar Jóns Jóhanns- sonar, og ber því að sýkna hann af ákæru réttvísinnar í máli þessu. En með því að aka bifreiðinni, án þess að hafa keðjur á hjól- um á hálum vegi, og eftir atvikum of hratt hefur ákærði brotið 26. og 27. gr. bifreiðalaga nr. 23 frá 16. júní 1941 og 4. gr. um- ferðarlaga nr. 24 frá 16. júní 1941. Samkvæmt 38. gr. bifreiðalag- anna og 14. gr. umferðarlaganna þykir refsing ákærða hæfilega ákveðin 300 króna sekt í ríkissjóð, og komi 15 daga varðhald í stað sektarinnar, verði hún ekki greidd innan fjögra vikna frá lögbirtingu dóms þessa. Ákærði greiði allan sakarkostnað, þar með talin málsvarnar- laun skipaðs verjanda sins, hrl. Einars Ásmundssonar, kr. 250.00. Rekstur málsins hefur verið vítalaus. Því dæmist rétt vera: Ákærði, Sigurður Guðni Gíslason, greiði 300 króna sekt í ríkissjóð, og komi fimmtán daga varðhald í stað sektarinnar, verði hún eigi greidd innan fjögra vikna frá lögbirtingu dóms þessa. Ákærði greiði allan sakarkostnað, þar með talin málsvarn- arlaun skipaðs verjanda síns, Einars Ásmundssonar hrl., kr. 250.00. Dómi þessum skal fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. 174 Miðvikudaginn 20. marz 1946. Nr. 132/1944. Gunnar Bjarnason (Hrl. Ragnar Ólafsson gegn Þorleifi Ben. Þorgrímssyni og Sigrúnu Pétursdóttur (Hrl. Einar Ásmundsson). Setudómari hrl. Sveinbjörn Jónsson í stað Árna Tryggvasonar. Verklaun dæmd. Dómur hæstaréttar. Áfrýjandi hefur, að fengnu áfrýjunarleyfi 12. október 1944, skotið máli þessu til hæstaréttar með stefnu 25. s. m. Hann krefst þess, aðallega að stefndu verði in solidum dæmd til að greiða honum kr. 9676.92 með 5% ársvöxtum af kr. 9166.92 frá 2. nóvember 1943 til greiðsludags, en til vara lægri fjárhæð eftir mah dómsins. Hann krefst og málskostnaðar bæði í héraði og fyrir hæstarétti úr hendi stefndu eftir mati hæstaréttar. Stefndu gera þær dómkröf- ur, aðallega að hinn áfrýjaði dómur verði staðfestur, en til vara, að þeim verði dæmt að greiða áfrýjanda fjárhæð san; kvæmt mati hæstaréttar. Svo. krefjast þau málskostnaðar fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Mat það, er í málinu greinir, fór fram að tilhlutun Reykyja- vikurbæjar vegna viðskipta bæjarins og stefndu, án þess að afrýjandi ætti þar nokkurn hlut að máli eða væri kvaddur til réttargæzlu í sambandi við það. Verður matsgerðin því ekki lögð til grundvallar í máli þessu. Ágreiningslaust er, að greiðslur áfrýjanda fyrir verk þau. re hann lét vinna fyrir stefndu, að viðbættri umsaminni þóknun til hans, nemi fjárhæð þeirri, er hann krefur stefndu um. Stefndu hafa ekki leitt sönnur að því, að einstakir liðir í reikningum áfrýjanda, er lagðir hafa verið fram, séu rangir, næ að þeir gallar hafi verið á framkvæmd verksins, að lækka beri kröfu áfrýjanda af þeim sökum. Ber því að taka kröfu áfrýjanda um greiðslu kr. 9676.92 til greina með vöxtum. eins og krafizt er. 175 Staðfesta ber ákvæði héraðsdóms um málskostnað, en eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður fyrir hæstarétti falli niður. Dómsorð: Stefndu, Þorleifur Ben. Þorgrímsson og Sigrún Pét- ursdóttir, greiði in solidum áfrýjanda, Gunnari Bjarna- syni, kr. 9676.92 með 5% ársvöxtum af kr. 9166.92 frá 2. nóvember 1943 til greiðsludags. Málskostnaðarákvæði héraðsdóms á að vera óraskað, en málskostnaður fyrir hæstarétti fellur niður. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 26. maí 1944. Mál þetta, sem dómtekið var 22. þ. m. er höfðað fyrir bæjar þinginu með stefnu, útgefinni 2. nóv. 1943, af Gunnari Bjarnasyni forstjóra, Víðimel 65 hér í bæ, gegn Þorleifi Ben. Þorgrímssyni os Sigrúnu Pétursdóttur, báðum til heimilis að Bergstaðastræti 2 hér í bænum, til greiðslu skuldar in solidum, að fjárhæð kr. 9166.92. ásamt 5% ársvöxtum frá stefnudegi til greiðsludags og málskostn aðar samkvæmt reikningi. —- Með framhaldsstefnu, útgefinni 28. í m., hefur stefnandi krafið stefndu til viðbótar um kr. 510.00 auk málskostnaðar. Stefndu kröfðust í upphafi aðallega sýknu af kröfum stefnanda en til vara. að þeim yrði aðeins gert að greiða stefnanda ki 2870.00. Við hinn munnlega málflutning breyttu stefndu kröfum sinum á þá lund, að þeim yrði aðeins gert að greiða kr. 2875.00 vn málskostnaður félli niður. Málsatvik eru þau, að á árinu 1942 munu stefndu hafa fengið ioforð forráðamanna Reykjavíkurbæjar um að fá á leigu lóðina nr. 100 við Laugaveg hér í bæ, enda fullnægðu þau venjulegum skil yrðum til að fá lóðarleigusamning, en sá siður mun vera hjá Reykjavikurbæ að gera eigi lóðarsamning, fyrr en grafið hefur verið fyrir húsi og botn steyptur í grunni. Stefndu munu síðan hafa látið byrja á að grafa fyrir húsi a lóðinni. Þann 7. ágúst 1942 tók stefnandi að sér að ljúka við greindan grunngröft, svo og, að því er virðist, að byggja hús á lóðinni. Skýrir stefnandi svo frá, að hann hafi verið tregur til að taka að sér nefnt verk, en stefndu hafi lagt mjög fast að sér, þar sem búast mætti við, að lóðin yrði annars tekin af þeim. Kveðst stefnandi síðan hafa tekið að sér verkið, en tekið það 176 fram, að ekki væri unnt sakir manneklu að hraða því. Svo hafi verið um samið, að verkið skyldi greiðast vikulega eftirá sam- kvæmt reikningi, en stefnandi skyldi frá 15% af útlögðu fé sem þóknun. Vinna hafi síðan hafizt um 14. ágúst og hafi verið unnið í þrjár vikur, en ekkert fengizt greitt frá stefndu. Hafi þá verið hætt vinnu, en þann 14. sept. 1942 hafi stefndu greitt kr. 1000.00 og lofað greiðslu framvegis á réttum tíma. Hafi síðan verið hafin vinna aftur, en stefndu þó ekki greitt neitt. Um 6. nóvember hafi vinna stöðvazt vegna vélarbilunar, og þann dag hafi stefndu greitt kr. 1500.00 og lofað reglulegum greiðslum framvegis, en það hafi eigi verið efnt. Um þessar mundir virðast forráðamenn bæjar- ins hafa gefið í skyn, að lóðin yrði tekin af stefndu. Kveðst stefn- andi þá hafa fengið frá stefndu afsal (dags. 7. nóv. 1942) fyrir lóðinni svo og framsal á öllum rétti stefndu á hendur Reykja- vikurbæ, ef hann skyldi taka lóðina til sin, og hafi skjal þetta átt að vera trygging til sín fyrir greiðslunni frá stefndu, en ekki hafi átt að beita því sem afsali, ef þau stæðu í skilum. Hins vegar gaf stefnandi stefndu yfirlýsingu, dags. sama dag, þar sem hann skuldbatt sig til að byggja hús á lóðinni, ef til kæmi. Þann 11. nóv. ritaði síðan stefnandi bréf til borgarstjóra og skýrði honum frá orsökum þeirra tafa, sem orðið hefðu á grunngreflri í lóðinni. Forráðamenn bæjarins virðast hafa tilkynnt stefndu um miðjan nóvember, að þeir tækju lóðina af þeim, vegna þess að litið gengi með húsbygginguna, og þann 20. nóv. ritar stefnandi bæjarráði bréf, þar sem hann óskar þess, að lóðin verði leigð sér, ef þess sé enginn kostur, að stefndu fái að halda henni. Forráðamenn bæjarins virðast ekki hafa sinnt þessu og sviptu stefndu rétti til lóðarinnar. Buðu þeir þeim greiðslu eftir mati fyrir mannvirki þau, er á lóðinni voru. Telur stefnandi, að stefndu skuldi sér hina umstefndu fjárhæð fyrir nefndan grunngröft, og hafi þau reynzt ófáanleg til að greiða þetta, þrátt fyrir það að þau hafi verið krafin og þau hafi marglofað greiðslu. Stefndu hafa skýrt svo frá, að eftir að þau fengu rétt til nefndrar lóðar, hafi stefndi Þorleifur hafið gröft fyrir húsi á lóðinni og eytt í það nokkru fé. Síðan hafi byggingameistari einn tekið við verkinu. Þegar stefnandi hafi tekið við, hafi verið búið að grafa og aka burtu um 200 mö úr grunninum. Vinnubrögð hjá stefnanda hafi gengið sérstaklega seint, og oft hafi ekkert verið unnið í marga daga. Auk þess hafi sumt af því, er unnið var, verið gagnslaust. Þannig hafi verið byrjað á skurði fyrir skólpleiðslu, sem ekki hafi verið notaður og mokað ofan í aftur. Telja stefndu, að vegna þess, hve verkið hafi gengið seint hjá stefnanda, hafi forráðamenn bæjarins tekið af þeim lóðina og leigt hana öðrum. Hafi stefnandi þannig valdið þeim stórtjóni. Þann 28. maí 1943 var af dómkvöddum yfirmatsmönnum metið verðmæti þess verks, 177 er unnið hafði verið í lóðinni, og töldu matsmennirnir Það kr. 10375.00 virði. Töldu matsmennirnir gröft í lóðinni 250 mi, á kr. 25.00 hvern teningsmetra, skurðgröft 45 má, á kr. 25.00 hvern teningsmetra, og sprengingar í skurði 10 möð, á kr. 300.00 hvern teningsmetra. Stefndu, sem hafa ákveðið haldið því fram, að þau hafi ekki fengið sundurliðaðan reikning um vinnu þá, er stefnandi lét í té, fyrr en í máli þessu, telja reikninga stefnanda óhæfilega háa. Dómkröfur sínar byggja stefndu á áðurgreindu yfirmati. Telja þau, að búið hafi verið að grafa 200 mö í lóðinni, er stefnandi tók við verkinu, og sé það samkvæmt matinu 5000.00 króna virði. Verk það, er stefnandi hafi látið í té, sé bannig 5375.00 króna virði, en þar upp í hafi hann fengið greiddar 2500.00 krónur, og sé því skuld sín kr. 2875.00. Skrifstofustjóri stefnanda hefur borið fyrir dómi, að stefnda Þorleifi hafi verið sendir yfirlitsreikningar um hverja vinnu- viku, jafnóðum og unnið var, en vinnuskýrslur og Önnur frum- gögn hafi stefndu ætið staðið til boða á skrifstofu stefnanda. Hafa og verið lögð fram vottorð á þá lund, að stefndi Þorleifur muni hafa notfært sér þetta og enda fylgzt með vinnunni. Gegn ákveðn- um mótmælum stefndu verður þó ekki talið sannað, að Þeim hafi verið gerðir kunnir sundurliðaðir reikningar stefnanda, jafnóð- um og verkið var unnið, og verður því ekki talið, að þau hafi sam- þykkt þá með þeim hætti né af þeim sökum, að stefndi Þorleifur, sem ekki mun vera byggingafróður, hafi fylgzt með verkinu. AS því er snertir verðmæti þess verks, er unnið var í nefndri lóð, þykir verða að leggja áðurnefnt yfirmat til grundvallar, enda hefur því á engan hátt verið hnekkt. Verður því gröftur sá, sem fram- kvæmdur var, talinn 10375.00 króna virði alls. Lagt hefur verið fram í málinu vottorð Jóns Sigurðssonar verkfræðings, en hann mun starfa hjá Reykjavíkurbæ, þar sem hann telur, að þann 13. ágúst 1942 hafi hann að ósk bæjarverkfræðingsins í Reykjavík at- hugað þau mannvirki, er gerð höfðu verið á lóðinni nr. 100 við Laugaveg hér í bæ. Hafi þá verið búið að grafa og aka burt um 200 má af uppgreftri úr hússtæðinu. Eftir atvikum þykir verða að leggja þetta vottorð til grundvallar í málinu. Samkvæmt framangreindu verður talið, að stefnandi hafi innt af hendi eftirtalda vinnu við nefndan grunngröft, sem verðleggst Þannig: 1. Gröftur á lóð 50 mö á kr. 25.00 hver teningsmetri kr. 1250.00 2. Gröftur á skurði 45 mö kr. 25.00 hver teningsmetri — 1195.00 3. Sprengt í skurði 10 möð á kr. 300.00 hver tenings- metri ........... RL Í JU 7 á 0 #5 SG 2 8 BR on a vn 0 — 3000.00 Alls kr. 5375.00 12 178 Auk þeirra verka, er tekin eru með í nefndu yfirmati, er ljóst af hinum framlögðu vinnuskýrslum, að stefnandi hefur látið stefndu í té nokkra vinnu svo og efni, sem ekki er talin með í matinu. 1. Þann 14. okt. 1942 er unnið þrjá tíma að lagfæra girðingu um grunninn og goldið fyrir það kr. 17.65. Verk þetta er ekki tekið með í nefndu mati, og þar sem þessu hefur ekki verið sér- staklega mótmælt af stefndu, þykir verða að gera stefndu að greiða þessa upphæð að viðbættri umsaminni þóknun, 15%, eða alls kr. 20.30. 9. Þann 4. nóv. s. á. er enn unnið við nefnda girðingu og greitt fyrir það kr. 73.59. Með tilvísun til þess, er segir um lið 1, ber stefndu að greiða stefnanda þessa fjárhæð að viðbættri 15% þóknun, eða með kr. 84.52. 3. Í vikunni frá 18. til 24. nóv. s. á. virðist stefnandi hafa látið aka möl í veg að grunninum og goldið fyrir það kr. 109.20. Verk þetta virðist ekki vera tekið með í nefndu mati, og þykir því með tilvísun til þess, er segir um lið 1, verða að gera stefndu að greiða þessa fjárhæð að viðbættum 15%, eða alls kr. 125.58. 5. Þann 8. des. 1942 virðist stefnandi hafa látið stefndu í té girðingarnet, er kostaði kr. 300.00. Með iilvisun til þess, er segir um lið 1 hér að framan, ber stefndu að greiða stefnanda þessa fjár- hæð að viðbættum 15%, eða alls kr. 345.00. 5. Þann 28. des. 1942 virðist stefnandi hafa látið stefndu í té rör fyrir kr. 148.00. Með tilvísun til þess, er segir undir lið 1 hér að framan, ber stefndu að greiða stefnanda þetta fé að viðbættum 15%, eða alls kr. 170.32. ' Samkvæmt framangreindu ber stefndu að greiða stefnanda kr. 6120.72 (5375.00 - 20.30 84.52 | 125.58 -|- 345.00 | 170.32), að frádregnum kr. 2500.00, er þau hafa þegar greitt, eða alls kr. 3620.72. Málalok verða þvi þau, að stefndu verða in solidum dæmd að greiða stefnanda kr. 3620.72 með vöxtum, eins og krafizt hefur verið. Eftir þessum málalokum þykir rétt, að stefndu greiði stefn- anda málskostnað, er þykir hæfilega ákveðinn kr. 500.00. Árni Tryggvason, settur borgardómari, kvað upp dóm þenna. Því dæmist rétt vera: Stefndu, Þorleifur Ben. Þorgrímsson og Sigrún Pétursdóttir, greiði bæði fyrir annað og annað fyrir bæði stefnanda, Gunnari Bjarnasyni, kr. 3620.72 með 5% ársvöxtum frá 2. nóvember 1943 til greiðsludags og kr. 500.00 í málskostnað innan 15 daga frá lögbirtingu dóms þessa að viðlagðri aðför að lögum. 179 Föstudaginn 22. marz 1946. Nr. 140/1945. Réttvísin og valdstjórnin (Hrl. Einar B. Guðmundsson). gegn Hinrik Ragnarssyni (Hrl. Ólafur Þorgrímsson). Refsing og fébætur vegna líkamsárásar. Dómur hæstaréttar. Með skirskotun til forsendna hins áfrýjaða dóms ber að staðfesta refsiákvæði hans. Helgi Þórðarson, er ákærði veitti áverkann, kveður sig hafa verið óvinnufæran vegna meiðslanna frá 2. til 26. jan- ar 1945. Sveinn læknir Pétursson, er Helgi leitaði læknis- hjálpar til, kveðst hafa bannað honum að vinna fram til 5. febrúar 1945. Samkvæmt þessu þykir kröfu Helga um bæt- ur fyrir atvinnutjón, kr. 1175.68, vera í hóf stillt, og verður hún því tekin til greina. Þá hefur Sveinn læknir Pétursson skýrt svo frá, að kostnaður Helga vegna lækninga nemi kr. 300.00, og ber því einnig að dæma Helga þá fjárhæð. Loks þykja bætur til Helga vegna þjáninga og óþæginda hæfilega ákveðnar í héraðsdómi kr. 1000.00. Samkvæmt framansögðu ber að staðfesta niðurstöðu hér- aðsdóms. Eftir þessum úrslitum ber ákærða að greiða allan áfrýj- unarkostnað sakarinnar, þar með talin málflutingslaun skipaðs sækjanda og verjanda í hæstarétti, kr. 550.00 til hvors. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Ákærði, Hinrik Ragnarsson, greiði allan áfrýjunar- kostnað sakarinnar, þar með talin málflutningslaun skipaðs sækjanda og verjanda í hæstarétti, hæstaréttar- lögmannanna Einars B. Guðmundssonar og Ólafs Þorgrímssonar, kr. 550.00 til hvors. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. 180 Dómur aukaréttar Reykjavíkur 23. ágúst 1945. Ár 1945, fimmtudaginn 23. ágúst, var í aukarétti Reykjavíkur, sem haldinn var í skrifstofu réttarins af Bergi Jónssyni sakadóma- ara, upp kveðinn dómur í málinu nr. 2104/1945: Réttvísin og vald- stjórnin gegn Hinrik Ragnarssyni, sem tekið var til dóms 23. ágúst 1945. Mál þetta er að fyrirlagi dómsmálaráðuneytisins höfðað gegn Hinrik Ragnarssyni bifreiðarstjóra, til heimilis að Litla-Haga hér í bæ, til refsingar, greiðslu skaðabóta og sakarkostnaðar fyrir brot gegn 93. kafla almennra hegningarlaga nr. 19 12. febrúar 1940. Í rannsókn málsins upplýstist áfengislagabrot ákærða, og er málið því einnig höfðað gegn honum fyrir brot á áfengislögum nr. 33 9. jan. 1935. Ákærði er kominn yfir lögaldur sakamanna, fæddur 15. nóvem- ber 1920 á Sandi í Snæfellsnessýslu, og hefur sætt eftirtöldum kærum og refsingum, svo að kunnugt sé: 1936 1% Sátt í Siglufirði, 30 kr. sekt fyrir götuóspektir. 1938 3% Áminning í Reykjavík, utan réttar, fyrir óspektir. 1942 %s Sátt í Reykjavík, 20 kr. sekt fyrir brot gegn 2. mgr. 27. gr. bifreiðalaga. 1943 %s Sátt í Reykjavik, 20 kr. sekt fyrir brot gegn reglum um einstefnuakstur. 1945 1%% Sátt í Reykjavík, 30 kr. sekt fyrir akstur bifreiðar án afturljóss og með of marga farþega í framsæti bifreiðar. Málavextir eru þeir, er nú skal greina! Síðastliðið gamlárskvöld var haldinn dansleikur í Alþýðuhús- inu við Hverfisgötu. Var ákærði á dansleik þessum ásamt konu sinni, Jónu Margréti Árnadóttur, Haraldi Guðmundssyni skipa- smið, Vesturgötu 30, og konu hans, Guðbjörgu Aðalsteinsdóttur. Engar vinveitingar voru á dansleik þessum, en Haraldur Guð- mundsson hafði meðferðis þangað einn pela af áfengi, sem þeir ákærði og hann drukku á dansleiknum, en konur þeirra neyttu þar einskis vins, eftir því sem þær og Haraldur hafa borið, en ákærði kveður þau öll hafa drukkið áfengi, sem hann segir hafa verið eina flösku af brennivíni. Á dansleiknum var einnig Helgi Ólafur Hafsteinn Þórðarson verkamaður, til heimilis að Bergstaðastræti 50 B hér í bæ. Sat hann við borð í efri veitingasalnum, en ákærði í þeim neðri. Kveðst Helgi hafa neytt áfengis, áður en hann fór á dansleikinn, og fundið til áhrifa þess þar, en ekki verið ölvaður. Hvorki kveðst hann hafa haft áfengi með sér á dansleikinn né neytt þess þar. Milli klukkan í og 2 um:nóttina var hann einn sins liðs á gangi í neðri veitingasalnum og ætlaði að ganga fram hjá borði því, er ákærði sat við, en þar sem mikil mannþröng var þarna, rakst hann óvart 181 á öxl ákærða, sem stóð þegar upp frá borði sínu og sló til Helga, en missti marks. Afsakaði Helgi sig, bað ákærða vera rólegan og ætlaði að ganga burtu, en í því sló ákærði hann með krepptum hnefa högg mikið á vinstra auga. Við högg þetta féll Helgi um stól og lenti með vinstra auga á borðshorni og missi meðvitund. Raknaði hann aftur við frammi í snyrtiherbergi, og var húsvörð- urinn, Haraldur Sigurðsson, þá að þvo honum um augað, en sprungið hafði fyrir á þvi og blæddi úr. Við svo búið fór Helgi heim til sin. Ákærði skýrði svo frá málavöxtum, að klukkan tæplega 12 um kvöldið hafi Helgi gengið framhjá borði hans. Guðbjörg Aðal- steinsdóttir, kona Haralds Guðmundssonar, hafði þá verið ný- staðin upp frá borðinu og ætlaði að fara að dansa við einhvern mann, sem ákærði veit eigi, hver er. Um leið og Helgi fór fram hjá borðinu, hafi hann hrint Guðbjörgu, svo að hún féll við á Þórarin Hjartarson, sem sat um þessar mundir við borð ákærða, en Helgi hafi ekki rekizt á öxl sina. Stóð ákærði nú upp, gekk til Helga og spurði, hvers konar umgengni væri í honum. Helgi svar- aði engu, en tók allharkalega í hálsmál ákærða, sem sleit sig lausan, þar sem hann er með barkaskurð og þolir ekki, að harka- lega sé komið við háls hans. Við þetta féll Helgi, og lenti augabrún hans á stól eða borði, en fyrrgreindur Þórarinn reisti hann upp. Rétt í þessu kom húsvörðurinn og fór burt með Helga. Kveður ákærði Helga hafa verið mjög Ölvaðan á dansleiknum, en sjálfur hafi hann aðeins fundið til áfengisáhrifa. Vitnið Guðbjörg Aðalsteinsdóttir húsfreyja, Vesturgötu 30, hefur borið, að milli kl. 1 og 2 um nóttina hafi það staðið upp frá borði því, er það sat við og ætlað fram í snyrtiherbergi, en ekki að dansa, enda hafi enginn maður boðið því í dans á þessari stundu. Mikil þrengsli voru kringum borðið, og straukst eða rakst mjög ölvaður maður, sem ruddist áfram milli borðanna, á vitnið, og hefur margnefndur Helgi Þórðarson viðurkennt, að vel geti verið, að hann hafi strokizt við vitnið, þegar hann fór fram hjá borðinu. Vitnið veitti þessu enga eftirtekt, en leyfði manninum að komast fram hjá sér og hélt svo áfram fram í snyrtiherbergið. En þegar vitnið var komið nokkur skref í áttina að dyrum snyrtiherberg- isins, heyrði það hávaða og leit við. Sá það þá, að ákærði var eins og hálfpartinn ofan á manni þeim, er rakst á vitnið, og voru þeir að standa upp. Þegar mennirnir voru staðnir upp, kom húsvörð- urinn til þeirra. Vitnið kveður það rangt, að því hafi legið við falli, er Helgi Þórðarson rakst á það, og einnig kveður það rangt, að fyrrgreindur Þórarinn Hjartarson hafi tekið í það og varið það falli, og ekki kveðst það hafa fallið utan í Þórarin. Haraldur Guðmundsson skipasmiður, Vesturgötu 30, skýrir svo frá, að mikil þrengsli hafi verið á dansleiknum og í sal þeim, er 182 borð þeirra félaga stóð í. Ekki kveðst hann hafa séð vin á ákærða. Klukkan 1—2 um nóttina sá Haraldur, hvar Helgi Þórðarson ruddist áberandi ölvaður milli borða. Þegar Helgi fór fram hjá borði ákærða og Haralds, stóð kona hans upp og ætlaði að ganga eitthvað frá, en hrökklaðist undan honum. Ekki sá Haraldur hann falla eða hrökklast utan í Þórarin Hjartarson. Stóð ákærði þá upp, og áttu þeir Helgi einhver orðaskipti saman, en tókust svo litlu síðar á og duttu í gólfið. Ekki tók Haraldur vel eftir handa- lögmáli þeirra Helga Þórðarsonar og ákærða, þar sem þau gerðust í einni svipan og mikil mannþröng var þarna, enda var Haraldur einnig að reyna að koma í veg fyrir, að borð þeirra félaga ylti um koll. Vitnið Jóna Margrét Árnadóttir húsfreyja, Litla-Haga, sem gift er ákærða, hefur borið það, að bæði ákærði og Haraldur Guð- mundsson hafi verið búnir að neyta áfengis, áður en þeir fóru á dansleikinn, og einnig hafi þeir neytt þess þar. Það kveður ákærða hafa verið talsvert undir áhrifum áfengis og Harald Guðmunds- son talsvert mikið. Vitnið sá, þegar Helgi Þórðarson eins og rudd- ist mjög ölvaður á milli borða einhvern tíma milli kl. 1 og 2 um nóttina, en mjög mikil þrengsli voru á dansleiknum og sérstaklega í kringum borð ákærða og Haralds Guðmundssonar. Þegar marg- nefndur Helgi fór fram hjá borði því, er vitnið sat við, rakst hann á Guðbjörgu Aðalsteinsdóttur, konu Haralds Guðmundssonar, en hún var nýstaðinn upp. Ekki sá vitnið hana hrasa eða detta utan í Þórarin Hjartarson, sem sat um þessar mundir við borðið. Strax eftir að Helgi rakst á Guðbjörgu, stóð ákærði upp frá borð- inu og talaði eitthvað við Helga, sem tók þá í jakkaboðang hans. En þá hrinnti ákærði honum, svo að hann féll um stól og skall á borðsrönd. Í þessum svifum kom húsvörðurinn, og gekk Helgi burt með honum. Vitnið kveður vinstra auga Helga hafa marizt talsvert og bólgnað upp, en ekkert hafi blætt úr því. Vitnið Þórarinn Hjartarson sjómaður, Bergþórugötu 8, skýrir svo frá, að það hafi sezt við borð ákærða einhverntímann um- rædda nótt, en ákærði og það eru kunningjar. Meðan vitnið sat við borðið, stóð kona Haralds Guðmundssonar upp frá því og gekk í burtu í þeim tilgangi að fara að dansa, að því er vitnið telur, þó að það hafi ekki séð nokkurn mann bjóða henni í dans á þess- ari stundu. Rétt eftir að hún var staðin upp frá borðinu, varð vitnið vart við, að hún kom við öxl þess, en þó ekki fast. Í þess- um svifum stóð ákærði upp frá borðinu og spurði mann nokkurn, sem stóð fyrir aftan vitnið, „hvaða kurteisi það væri að hrinda kvenfólki.“ Maður þessi greip þá, án þess að segja nokkurt orð, um hálsmál ákærða og hélt honum upp að vegg. Ákærði annað 183 hvort sló mann þenna eða reif sig lausan. Féll maðurinn þá aftur yfir sig og kom höfuð hans hvorki við stól né borð, en ákærði stóð kyrr. Hjálpaði vitnið manninum að standa upp, en í þeim svifum bar húsvörðinn að, og fór hahn burt með manninn, sem fengið hafði glóðarauga mjög bólgið. Vitnið Haraldur Sigurðsson umsjónarmaður, Háteigsveg 26, hefur skýrt svo frá og unnið eið að framburði sínum, að það hafi séð, er margnefndur Helgi Þórðarson gekk nokkuð hratt fram hjá borði ákærða og rakst lítils háttar á einhverja konu, en hún hafi hvorki dottið utan í borðið né á mann, er við það sat. Stóð ákærði nú upp frá borði sinu og sló Helga Þórðarson með kreppt- um hnefa í andlitið, svo að hann féll með andlitið á borðsrönd og niður á gólf. Hjálpaði vitnið Helga svo fram í snyrtiherbergið, en einhver maður hafði hjálpað honum til að rísa upp á hnén. Kveð- ur vitnið Helga hafa hlotið talsverðan áverka af högginu og hafi annað augað bólgnað upp. Bæði ákærða og Helga kveður vitnið hafa verið undir áfengisáhrifum, en ekki áberandi ölvaða. Bjarni Bjarnason læknir skoðaði Helga Þórðarson 4. janúar s. 1., og hefur hann gefið vottorð þess efnis, að Helgi hafi verið með glóðarauga vinstra megin og augað sjálft blóðhlaupið. Sveinn Pétursson augnlæknir skoðaði Helga Þórðarson 9. jan. s. 1. og hefur gefið eftirfarandi vottorð um áverkann: „Helgi Þórðarson varð fyrir höggi 31. des. 1944, svo að hann fékk áverka á vinstra auga. Skoðaður af mér 9. jan. 1945. Þá sjást eftirstöðvar at mari neðan við augað og á auganu sjálfu. Sést blæðing utanvert við sjáaldur og smáblæðingar innan í auganu, sem gerir það að verkum, að sjón er ofurlítið minnkuð. Þetta virðist ætla að lagast alveg, en ekki hægt að segja, á hve löngum tíma. Hef bannað sjúklingnum að vinna fyrst um sinn.“ Helgi Ólafur Hafsteinn Þórðarson kveðst hafa hlotið allmikinn áverka, vinstra augað hafi bólgnað mjög mikið og sjón daprazt. Átti hann í þessu frá 2. til 26. jan. s. 1., að báðum dögum meðtöld- um, og varð á þeim tíma að ganga til Sveins Péturssonar augn- læknis. Bannaði læknirinn honum að vinna þann tíma. Eins og atvikum er lýst hér að framan, þykir sannað, að ákærði Hinrik Ragnarsson hafi veitt Helga Þórðarsyni framangreindan áverka, og hefur hann með því atferli sínu brotið gegn 218. gr. almennra hegningarlaga nr. 19 12. febrúar 1940. Með eigin játningu ákærða og framburði vitna er sannað, að ákærði hafi neytt áfengis á opinberum dansleik, og hefur hann því brotið gegn 1. mgr. 17. gr. sbr. 1. mgr. 37. gr. áfengislaga nr. 33 9. jan. 1935. Þykir refsing ákærða með hliðsjón af 77. gr. almennra hegn- ingarlaga hæfilega ákveðin fangelsi í 30 daga. 184 Helgi Ólafur Hafsteinn Þórðarson hefur krafizt þess, að ákærði verði dæmdur til að greiða sér kr. 2475.68 í skaðabætur, og hefur hann sundurliðað kröfu sína þannig: ' a. Bætur fyrir atvinnutjón ......2020000000 00... kr. 1175.68 b. Lækniskostnaður .......0.000000 00... — 300.00 c. Bætur vegna óþæginda og leiðinda ............ — 1000.00 Vaxta hefur eigi verið krafizt. Kr. 2475.68 Verður eigi séð, að upphæð þessi sé óeðlilega há, og verður því að taka hana að öllu leyti til greina og dæma ákærða til greiðslu þessarar upphæðar. Loks ber að dæma ákærða til greiðslu alls sakarkostnaðar. Máli Haralds Guðmundssonar skipasmiðs, Vesturgötu 30, hefur verið lokið sérstaklega með réttarsátt. Rekstur málsins hefur verið vítalaus. Því dæmist rétt vera: Ákærði, Hinrik Ragnarsson, sæti fangelsi 30 daga. Hann greiði Helga Ólafi Hafsteini Þórðarsyni kr. 2475.68 innan 15 daga frá lögbirtingu dóms þessa. Ákærði greiði allan kostnað sakarinnar. Dómi þessum skal fullnægja með aðför að lögum. Föstudaginn 22. marz 1946. Nr. 80/1945. Olíuverzlun Íslands h/f (Hrl. Theódór B. Líndal). gegn Hreppsnefnd Blönduósshrepps f. h. hreppsins (Hrl. Einar B. Guðmundsson) Ómerking máls og heimvísun. Dómur hæstaréttar. Stefndi krafðist þess í bréfi til fógeta 22. marz 1945, að lögtak yrði gert í eignum áfrýjanda á Blönduósi til heimtu útsvars, að fjárhæð kr. 900.00, er lagt var á áfrýjanda í Blönduóshreppi vorið 1944. Hinn 11. júni 1945 byrjaði fógeti framkvæmd lögtaks- gerðarinnar. Kom gerðarbeiðandi ekki á það dómþing og enginn af hans hálfu, en af hendi áfrýjanda kom umboðs- maður hans á Blönduósi fyrir fógeta og andmælti fram- 185 kvæmd lögtaksins af þeirri ástæðu, að áfrýjandi væri ekki útsvarsskyldur í Blönduósshreppi, og voru bókuð rök hans fyrir því. Fógeti tók þá málið til úrskurðar, án þess að gerð- arbeiðanda gæfist færi til að svara vörn gerðarþolanda. Þessi meðferð var, eins og á stóð, andstæð réttum reglum, þar sem fógeti hefði átt að veita gerðarbeiðanda kost á að tala máli sínu og láta síðan flytja málið samkvæmt IX. kafla sbr. 223. gr. laga nr. 85/1936. Af þessum ástæðum verður að ómerkja hinn áfrýjaða úrskurð og vísa málinu heim í hérað til löglegrar meðferðar og uppsögu úrskurðar af nýju. Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður fyrir hæsta- rétti falli niður. Það athugast, að í fógetaúrskurðinum er hvorki greint nafn gerðarbeiðanda né fjárhæð lögtakskröfu. Er það and- stætt fyrirmælum 2. mgr. 190. gr. og 1. mgr. 193. gr. sbr. 223. gr. laga nr. 85/1936. Dómsorð: Hinn áfrýjaði úrskurður á að vera ómerkur, og vís- ast málinu heim í hérað til löglegrar meðferðar og upp- sögu úrskurðar af nýju. Málskostnaður fyrir hæstarétti falli niður. Úrskurður fógetaréttar Húnavatnssýslu 15. júní 1945. Samkvæmt þeim upplýsingum, sem fyrir liggja, rekur Olíu- verzlun Íslands h/f verzlun á Blönduósi með benzin og smurn- ingsolíur í eigin húsi og á eigin lóð. Eru vörurnar fluttar á staðinn að öllu leyti á kostnað og ábyrgð félagsins og geymdar á þess ábyrgð. Sá maður á Blönduósi, sem annast afgreiðslu var- anna fyrir félagið, ræður engu um verð þeirra né tilhögun verzl- unarrekstrarins og ber enga ábyrgð á honum umfram venjulegan búðarþjón. Hann hefur fyrirmæli um að selja gegn staðgreiðslu. Honum ber að skila andvirði seldra vara, en það ber venjulegum búðarþjóni einnig að gera. Frá beinni „contantsölu“ og skilun and- virðis er þó sú frávikning, að verulegur hluti sölunnar fer fram samkvæmt fyrirmælum félagsins til ákveðinna manna, sem félagið hefur samið um milliliðalaust, og greiða þeir menn fyrir vöruna beint til félagsins. Greiðsla til sölumanns félagsins á Blönduósi er 186 ákveðin sumpart sem tiltekinn aurafjöldi af seldum lítra sumpart sem hundraðsgjald af söluverði. Er slíkur háttur alþekkt kaup- greiðslufyrirkomulag, er í hlut á sölumaður við útbú veræzlunar. Með tilvísun til þess, sem hér hefur verið sagt, verður að telja, að verzlunarrekstur Olíuverzlunar Íslands h/f á Blönduósi sé raunverulegt útbú, rekið þar, en af því leiðir, að greiða ber út- svar af verzlunarrekstrinum samkvæmt a-lið 8. gr. laga nr. 106/1936. ; Því úrskurðast: Olíuverzlun Íslands h/f, útbú, Blönduósi, ber að greiða út- svar af verzlunarrekstri sinum þar til Blönduóshrepps, og ber því að framkvæma hina umbeðnu lögtaksgerð. Föstudaginn 22. marz 1946. Kærumálið nr. 2/1946. Laxinn h/f gegn Vélsmiðjunni Jötni h/f Kröfu um frest synjað. Dómur hæstaréttar. Með kæru 28. febrúar þ. á. sem hingað barst 7. þ. m., hefur sóknaraðili samkvæmt 105. gr. laga nr. 85/1936 kært tirskurð, kveðinn upp á bæjarþingi Reykjavíkur 27. febrúar síðastliðinn, þar sem sóknaraðilja var synjað um frekari frest í máli aðilja. Krefst hann þess, að hinn kærði úrskurð- ur verði felldur úr gildi og að honum verði veittur 4 vikna frestur í málinu. Svo krefst hann og málskostnaðar fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. ; Varnaraðili krefst staðfestingar hins kærða úrskurðar og kærumálskostnaðar eftir mati dómsins. Með skírskotun til forsendna hins áfrýjaða úrskurðar ber að staðfesta hann. Eftir þessum úrslitum ber að dæma sóknaraðilja til að greiða varnaraðilja kærumálskostnað fyrir hæstarétti, sem þykir hæfilega ákveðinn 250 krónur. 187 Dómsorð: Hinn áfrýjaði úrskurður á að vera óraskaður. Sóknaraðili, Laxinn h/f, greiði varnaraðilja, Vél- smiðjunni Jötni h/f, 250 krónur í kærumálskostnað. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Úrskurður bæjarþings Reykjavíkur 27. febrúar 1946. Mál þetta, sem tekið var til úrskurðar 22. þ. m., hefur Vél- smiðjan Jötunn h/f hér í bæ höfðað fyrir bæjarþinginu með stefnu, útgefinni 9. október 1944, gegn h/f Laxinum hér í bænum til greiðslu skuldar, að fjárhæð kr. 1292.31, ásamt 6% ársvöxtum frá 1. apríl 1944 til greiðsludags og málskostnaðar að skaðlausu. Stefndi krafðist í fyrstu aðallega frávísunar á hluta kröfunnar, en fil vara sýknu af þeim hluta. Af öðrum liðum kröfunnar hefur stefndi krafizt sýknu og málskostnaðar í aðalsök. Eins og síðar verður greint, hefur aðalstefndi fallið frá kröfu sinni um frávísun hluta sakarefnis. Þá hefur stefndi og höfðað gagnsök með stefnu, útgefinni 7. nóvember 1944, og krafizt þess, að gagnstefndi verði dæmdur til að greiða gagnstefnanda skaðabætur, að fjárhæð kr. 30000.00, með 6% ársvöxtum frá 1. apríl 1944 til greiðsludags og málskostnaðar að skaðlausu. Gagnstefndi hefur krafizt sýknu og málskostnaðar í sagnsök. Mál þetta var þingfest hinn 12. október 1944 og umboðsmanni stefnanda þá veittur viku frestur til þess að leggja fram greinar- argerð sína. Hinn 19. s. m. var sú greinargerð lögð fram og umboðsmanni stefnda þá veittur tveggja vikna frestur til greinar- gerðar og að honum liðnum viku framhaldsfrestur í sama skyni. Hinn 9. nóvember lagði umboðsmaður stefnda fram gagnstefnu og greinargerð. Var þá veittur tveggja vikna sameiginlegur frestur til sagnasöfnunar um framangreinda frávísunarkröfu aðalstefnda, en á bæjarþingi hinn 23. nóvember féll umboðsmaður þess frá þeirri kröfu, og var umboðsmanni gagnstefnda þá veittur viku frestur til greinargerðar í gagnsök og að honum liðnum enn tveggja vikna frestur í sama skyni. Er sá frestur var á enda, var enn veittur framhaldsfrestur í sama skyni til 25. janúar 1945, en þann dag var enn veittur tveggja vikna framhaldsfrestur til hins sama svo og til sáttaumleitana. Hinn 8. febrúar 1945 lagði umboðsmaður gagnstefnda loks fram greinargerð sina Í gagnsök og var þá veittur sameiginlegur frestur í 4 vikur til öflunar gagna. Að honum liðn- um var veittur tveggja vikna framhaldsfrestur í sama skyni svo og til sáttaumleitana og að honum liðnum enn tveggja vikna fram- 188 haldsfrestur til þess að ljúka gagnasöfnun í málinu. Hinn 5. apríl 1945 var loks veittur 3 vikna framhaldsfrestur til gagnasöfnunar aðallega í því skyni að fá fyrir dóm skýrslu forstjóra aðalstefn- anda. Af því varð þó eigi, og töldu umboðsmenn aðilja gagna- söfnun lokið á bæjarþingi hinn 26. april 1945, þó þannig að um- boðsmaður gagnstefnanda áskildi sér rétt til aðiljayfirheyrslu yfir forstjóra aðalstefnanda, og umboðsmaður aðalstefnanda áskildi sér sams konar rétt gagnvart forstjóra gagnstefnanda. Dagur til munn- legs flutnings máls þessa var síðan ákveðinn oftar en einu sinni, en flutningi þess frestað vegna tilmæla umboðsmanna aðiljanna, sem töldu, að sættir væru að komast á í málinu. Er sýnt þótti af drætti málsins, að sættir hefðu ekki tekizt, var ákveðið, að munn- legur flutningur málsins skyldi fram fara hinn 1. marz næstkom- andi, og var umboðsmönnum aðiljanna tilkynnt sú ákvörðun hinn 19. þ. m. Að beiðni umboðsmanns gagnstefnanda var skýrsla tekin fyrir dómi af forstjóra aðalstefnanda á bæjarþingi hinn 22 þ. m. Í því þinghaldi óskaði umboðsmaður gagnstefnanda þess, að tekin yrði fyrir dómi skýrsla af framkvæmdastjóra umbjóðanda hans, og óskaði eftir 4 vikna fresti til þess, þar eð framkvæmdarstjór- inn væri nú erlendis og ekki væntanlegur hingað til lands fyrr en í næsta mánuði. Umboðsmaður aðalstefnanda mótmælti frekari fresti í málinu, og var atriðið því tekið til úrskurðar. Af því, sem að framan hefur verið sagt um rekstur máls þessa, . þykir ljóst, að aðiljar hafi haft nægilega fresti til að ljúka gagna- öflun í því. Verður því með skirskotun til 111. gr. sbr. 110. gr. laga nr. 85 frá 1936 að synja um hinn umbeðna frest. Jón Bjarnason, fulltrúi borgardómarans, kvað þupp úrskurð Þenna. Því úrskurðast: Hinn umbeðni frestur verður ekki veittur. 189 Mánudaginn 25. marz 1946. Nr. 31/1945. Valdstjórnin (Hrl. Gunnar Þorsteinsson) gegn Rögnu Sigurðardóttur (Hrl. Sigurgeir Sigurjónsson). Setudómari hri. Sveinbjörn Jónsson í stað hrd. Jónatans Hallvarðssonar. Brot á lögum nr. 3/1943 um verðlag. Dómur hæstaréttar. Eftir að úrskurður gekk í hæstarétti 4. júní f. á., hefur löggiltur endurskoðandi athugað verzlunarbækur kærðu og frekari rannsókn farið fram um sum atriði málsins. Kærða hefur skýrt svo frá, að hún hafi vegið nokkrar af grenigreinum þeim, er hún seldi í verzlun sinni, á þeim tíma, sem í málinu getur, og hafi henni reiknazt til, að meðal- þungi þeirra hafi verið 1 til 2 kílógrömm, en sumar hafi verið allt að 3 kílógrömm að þyngd. Greinar þessar seldi kærða yfirleitt á 10 eða 15 krónur hverja. Samkvæmt þessu svo og þeim atriðum, sem lýst er í héraðsdómi, verður að telja, að nokkur brögð hafi verið að því, að kærða hafi selt greni hærra verði en verðlagsyfirvöld höfðu heimilað henni. Ekki hefur tekizt að leiða í ljós við rannsókn málsins, hvern hagnað kærða hefur haft af hinni ólöglegu álagningu. Með framangreindu atferli sínu hefur kærða gerzt brot- leg við 1. gr. laga um verðlag nr. 3/1943, og þykir refsing sú, er hún hefur til unnið samkvæmt 2. málsgr. 9. gr. sömu laga, hæfilega ákveðin 8000 króna sekt til ríkissjóðs. er af- plánist 80 daga varðhaldi, ef hún greiðist ekki innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Ákvæði héraðsdóms um greiðslu málskostnaðar á að vera óraskað. Kærða greiði allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin laun skipaðs sækjanda og verjanda í hæstarétti, 1000 krónur til hvors. Það er aðfinnsluvert, að í upphafi rannsóknarinnar var 190 ekki hafizt handa um að vega einstakar greinar, sem óseldar voru hjá kærðu. Við framhaldsrannsókn málsins voru kærðu ekki kynntir þeir framburðir vitna, er um getur í áðurgreindum úrskurði hæstaréttar, og hún ekki spurð um, hvernig stæði á því, að hún lagði mun meira fé í banka en talið var í verzlunarbókum hennar, að inn hefði komið við vörusölu hennar dagana 16.—23. desember 1944. Dómsorð: Kærða, Ragna Sigurðardóttir, greiði 8000 króna sekt til ríkissjóðs, er afplánist 80 daga varðhaldi, ef hún greiðist ekki innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Ákvæði héraðsdóms um greiðslu málskostnaðar skal vera óraskað. Kærða greiði allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin málflutningslann skipaðs sækjanda og veri- anda fyrir hæstarétti, hæstaréttarlögmannanna Gunn- ars Þorsteinssonar og Sigurgeirs Sigurjónssonar, 1000 krónur til hvors. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur lögregluréttar Reykjavíkur 23. janúar 1945. Ár 1945, þriðjudaginn 23. janúar, var Í lögreglurétti Reykjavikur, sem haldinn var í skrifstofu sakadómara af fulltrúa hans, Þórði Björnssyni, kveðinn upp dómur í málinu nr. 3044/1944: Vald- stjórnin gegn Rögnu Sigurðardóttur, sem tekið var til dóms 16. Þ. m. Mál þetta er af valdstjórnarinnar hálfu höfðað gegn Rögnu Sigurðardóttur kaupkonu, til heimilis á Hringbraut 66 hér í bæ, fyrir brot gegn lögum um verðlag nr. 3 1943, sbr. tilkynningu verðlagsstjóra í Lögbirtingablaði 23. október 1944. Kærða er komin yfir lögaldur sakamanna, fædd 24. júni 1907, og hefur, svo kunnugt sé, hvorki sætt ákæru né refsingu. Málavextir eru þessir: Fyrir síðastliðin jól fékk blómaverzlunin „Flóra“, en kærða er eigandi þeirrar verzlunar, tvær sendingar af greni frá útlöndum. Hvor sending var 3000 kg að þyngd, og voru Þær báðar tollaf- greiddar í fyrra mánuði. Samkvæmt verðútreikningi, sem umboðs- 191 maður verzlunar kærðu sendi verðlagsstjóra, mátti grenið kosta með 25% heildsöluálagningu og 50% smásöluálagningu kr. 4.50 pr. kg í smásölu, en kærðu var þó heimilað að selja grenið á kr. 5.00 pr. kg. Með tilliti til óvenjulegrar rýrnunar var innflytjendum grenis heimiluð 35% heildsöluálagning á það, svo að smásölu- verð kærðu á greninu mátti hæst vera kr. 5.20 pr. kg. Verður að telja þá ákvörðun viðskiptaráðs að ákveða hámarksverð grenisins pr. kg leyfilega, þar sem ráðið hefur samkvæmt 1. gr. laga nr. 3 13. febrúar 1943 um verðlag vald til að ákveða hámarksverð á á hvers-konar vörum og verðmæti, en í því þykir vera heimild fyrir ráðið að ákveða, við hvað hámarksverðið skuli miðað. Kærða byrjaði sölu á greninu Í verzlun sinni 14. f. m., og fór salan fram í porti bak við verzlunarbúðina. Kveðst kærða hafa auglýst söluna í blaði þann morgun, en í útvarpinu bæði um há- degið og um kvöldið sama daga og um hádegið 16. f. m. 15. f. m. keyptu tveir eftirlitsmenn verðlagsstjóra tvær greni- greinar í verzlun kærðu. Segja þeir, að allt grenið í verzluninni hafi verið í eintsökum greinum, og hafi verð þeirra ýmist verið 10 eða 15 krónur eftir stærð og fegurð. Keyptu þeir sína greinina hvor, mismunandi stórar, og kostaði sú stærri 15 krónur, en hin 10 krónur. Greinarnar tóku þeir af handahófi úr stórum greina- bunka, og geta þeir ekki sagt um, hvort þær voru stærri eða minni en aðrar greinar í bunkunum. Þeir fóru síðan með greinarnar á Löggildingarstofuna, þar sem þær voru vigtaðar. Reyndist þyngd minni greinarinnar 234. gr, en hinar 720 gr. Í fyrsta réttarhaldi hélt kærða því fram, að grenið hefði ekki í nærri öllum tilfellum verið vigtað, er það var selt út úr verzl- uninni, en þyngd greinanna verið áætluð samkvæmt gamalli reynslu, og hafi því alltaf getað skeikað einhverju um þyngd þeirra. Síðar hefur kærða skýrt frá því, að Helga Pálsdóttir, Jens Corne- lius Lambertsen og Gösta Richard Edvardson, sem afgreiddu grenið í verzlun hennar, staðfest það, að allt grenið hafi verið bútað niður í einstakar greinar, áður en sala þess hófst, og hafi greinunum verið skipt í tvo flokka eftir þyngd, fegurð og tegund. Greinarnar hafi ekki verið vigtaðar, heldur seldar í stykkjum, þannig að hver grein í öðrum (dýrari) flokknum hafi verið seld á 15 kr., en í hinum flokknum á 10 kr. Kærða segir, að 15 króna flokkurinn hafi verið þriðjungi stærri en 10 krónu flokkurinn, en veit ekki með vissu, hvort úr honum seldist meira. Hún segir, að sumar greinarnar hafi verið um 2 kg, sumar um 3 kg að þyngd, en aðrar léttari, en getur ekki sagt um þyngd léttustu greinanna. Afgreiðslufólk kærðu treystir sér ekki til að fullyrða um, hve greinarnar í hvorum flokki hafi yfirleitt verið þungar. 18. f. m. vigtaði löggiltur vigtarmaður greni það, sem þá var 192 óselt í verzlun kærðu, og reyndist það vera 2470 kg auk rusls, sem ekki var vigtað, en áætluð 100 kg. Kveðst kærða nálega ekkert hafa selt af þessum 2470 kg, og er ósannað, hvað hún hefur selt af þeim. Helga Pálsdóttir kveðst hafa tekið á móti öllum peningum, sem komið hafi inn daglega fyrir sölu á greninu, og hafj þeim pen- ingum verið haldið aðskildum, þar til búið hafi verið að telja þá að kvöldi hvers dags. 14. f. m. hafi andvirði hins selda grenis numið kr. 6025.00, 15. f. m. numið kr. 4345.00 og 16. f. m. kr. 1125,00, eða samtals þessa þrjá daga kr. 11495.00. Kærða kveður innkaupsverð hins selda grenis hafa numið kr. 77103.90, og hafi því ágóðinn af sölu grenisins verið tæp 50%. Í málinu hafa verið leidd nokkur vitni, sem kveðast hafa keypt greni í verzlun kærðu fyrir síðastliðin jól. Sigríður Klemensdóttir skrifari, Leifsgötu 18, kveðst hafa keypt tvær greinar álíka stórar á 10 krónur hvora og tekið þær af handa- hófi úr greinabúnka, þar sem hver grein kostaði kr. 10.00. Grein- arnar hafi hún keypt þó nokkrum dögum fyrir jól, og haldi hún, að sala grenisins hafi þá verið að hefjast. Aðra greinina hafi hún keypt fyrir Halldór Halldórsson skrifstofumann, Hömrum við Suður- landsbraut, og hafi hún strax afhent honum aðra greinina. Hall- dór kveðst hafa fengið Sigríði snemma 1 seinusíu viku fyrir jól til að kaupa grein fyrir sig Í verzlun kærðu. Hann kveðst hafa látið greinina út á snaga við eldhúsglugga hjá sér, en nokkrum dögum síðar hafi hann leyft verðlagseftirlitsmönnum að láta vigta grein- ina. Var hún vigtuð 22. Í. m. á Löggildingarstofunni, og reyndist þungi hennar vera 525 gr. : Stefán Jónsson, skrifstofustjóri í viðskiptaráði, kveðst hafa keypt tvær greinar Í verzlun kærðu og farið eftir auglýsingu í dagblaði eða útvarpi, sem hann heldur, að hafi verið á fyrsta degi sölu grenisins. Hafi önnur greinin kostað 15 kr., en hin 7 kr., og hafi sú grein verið með. minni greinum, er hann sá. Hann hafi spurt afgreiðslumanninn um verð nokkurra einstakra greina, sem hafi þá nefnt 5, 7, 10, 12 og 15 króna verð. Stefán kveðst hafa látið báðar greinarnar, €r hann keypti, undir rimlabekk í garði við heimili sitt. 21. f. m. fór eftirlitsmaður frá verðlagsstjóra með greinarnar á Löggildingarstofuná, þar sem þær voru vigtaðar, og reyndist þyngd þeirra vera 930 gr. Vigtarmaðurinn kveðst ekki hafa tekið eftir því, hvort grenið væri ein eða fleiri greinar, en eftirlitsmaður verðlagsstjóra fullyrðir, að báðar greinarnar hafi þá verið vigtaðar saman, og verður að telja, að svo hafi verið. Jens Cornelius Lambertsen segir, að vera megi, að hann hafi látið einhvern kaupanda, sem hafi verið óánægður með 10 og 15 króna verðið á greinunum, fá grein fyrir eitthvað lægra verð. Hafi þetta þá verið samkvæmt ákvörðun hans sjálfs, en ekki með leyfi annars, en hann kveðst ekki muna eftir neinu ákveðnu til- 193 felli, þar sem afsláttur hafi verið veittur frá hinu ákveðna verði. Gösta Richard Edvardson, sem mun hafa afgreitt Stefán Jónsson og Sigríði Klemensdóttur, kveðst hafa haldið sér við fyrirmælin um að selja greinarnar á 10 og 15 krónur stykkið, eftir því í hvor- um bunkanum þær voru. Þó kunni það að hafa komið fyrir, að hann hafi selt mjög smáar greinar á eitthvað lægra verð en ákveðið var, en hann muni ekki, hvað það verð hafi þá verið. Hann kveðst ekki muna eftir því, að söluverð nokkurrar greinar hafi verið 12 krónur eða lægra en 10 krónur, en hafi það komið fyrir, að grein hafi verið seld á minna en 10 krónur, hafi Það ekki verið að fyrirlagi neins annars. Elín Egilsdóttir, Fjólugötu 21, kveðst hafa keypt tvær greinar fyrsta eða annan dag þann, er þær voru auglýstar til sölu. Hafi hún valið sitt hvora greinina úr tveimur greinabunkum, og hafi þó nokkur stærðarmunur verið á greinunum. Önnur greinin hafi kostað 10 krónur, en hin 15 krónur, og hafi þær ekki verið vigt- aðar. Elín kveðst ekki geta fullyrt, hvort greinarnar hafi verið heldur stærri eða minni en aðrar greinar, sem í bunkanum voru, en hún hafi reynt að hafa þær sem stærstar og fegurstar. Hún kveðst hafa geymt greinarnar úti á svölum, en samkvæmt beiðni bróður síns hafi hún vigtað þær nokkrum dögum seinna heima hjá sér, og hafi þyngd beggja greinannna saman verið 900 gr. Vogin, sem hún hafi notað, hafi ekki verið fullkomin og grein- arnar numið við gólfið, er þær hafi verið vigtaðar. Stefán Jónsson og Sigríður Klemensdóttir eru ein til frásagnar um það, hvar, á hvaða tíma og á hvaða verði þau keyptu greinar sinar og að verðlagseftirlitið hafi fengið einmitt þær sömu greinar til að láta vigta á Löggildingarstofunni. En kærða hefur ekki vé- fengt framburði þeirra, heldur styður framburður hennar og starfs- fólks hennar svo og eftirlitsmanna verðlagsstjóra um sölu á greni úr verzlun hennar framburðina, sem þykir því verða að leggja til grundvallar. Greinar þær, er Elín Egilsdóttir kveðst hafa keypt, hafa hins vegar ekki verið vigtaðar með þeim hætti, að hægt sé að telja fullsannað, hver þyngd þeirra hafi verið. Samkvæmt þessu er sannað, þegar þær greinar, sem eftirlitsmenn verðlags- stjóra keyptu, eru taldar með, að kærða hefur selt eina grein, sem var 234 gr að þyngd, á 10 krónur, eina grein, sem var 7920 gr, á 15 krónur, eina grein, sem var 525 gr, á 10 krónur og tvær greinar, sem voru báðar saman 930 gr, á 22 krónur. Smásöluverð greina þessara hefur þannig verið langtum hærra en það, sem verðlagsstjóri heimilaði, sem var kr. 5.20 pr. kg. Þessi háttsemi kærðu varðar við 1. gr. laga um verðlag nr. 3 13. febrúar 1943, sbr. 18. tölulið tilkynningár verðlagsstjóra nr. 34 1944 í Lögbirtingablaði 23. októ- ber 1944. Það er upplýst í málinu með játningu kærðu og vitnafram- 13 194 burðum, að hún hefur ekki selt grenið úr verzlun sinni eftir þyngd, heldur bútað það í einstakar greinar og selt þær alla jafnan á 10 og 15 krónur stykkið. Kaupendur fyrrgreindra greina, sem seldar voru of hátt, tóku þær alveg af handahófi úr greinabunkum. Hlýt- ur kærða því við sölu grenisins að hafa brotið fyrirmæli verð- lagsstjóra um smásöluverð þess langtum oftar en í þeim tilfellum. Það magn, sem til álita kemur, að kærða hafi selt með óleyfi- legum hagnaði, eru þau 3430 kg, sem búið var að selja, er greni- birgðir hennar voru vigtaðar 18. f. m. Það þykir vera ósannað, að andvirði hins selda grenis hafi numið kr. 11495.00, eins og kærða hefur haldið fram, eða hvert það hefur verið, og er því ekki hægt að sjá, hversu víðtækt verðlagsbrot kærðu er af sölu- verði grenisins. Þá eru þær greinar, er eftirlitsmenn verðlags- stjóra, Sigríður Klemensdóttir og Stefán Jónsson, keyptu, of fáar til þess að hægt sé að telja verð þeirra greina meðalverð kærðu á greninu og ólöglegan ágóða sem því svarar. Samkvæmt þessu er engin niðurstaða fengin um það, hvern hagnað kærða hafi haft af sölu grenisins umfram það, er heimilað var. Verður því ekki kveðið á um upptöku ólögmæts hagnaðar í máli þessu. Með tilvísun til framanritaðs og að því athuguðu, að kærða virðist í engu hafa skeyii seituii reglum um verð hinnar umræddu vöru, en upplýsingar skortir hins vegar um það, hvern ágóða hún hefur haft af þeirri háttsemi, þykir refsing hennar samkvæmt 2. mgr. 9. gr. laga nr. 3 1943 hæfilega ákveðin 20000 króna sekt til ríkissjóðs, er greiðist innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa, en ella komi í stað sektarinnar varðhald í 100 daga. Kærðu ber að dæma til greiðslu alls kostnaðar sakarinnar, þar með talin málsvarnarlaun skipaðs verjanda sins, Sigurgeirs Sig- urjónssonar hæstaréttarlögmanns, 700 krónur. Málið hefur verið rekið vitalaust. Því dæmist rétt vera: Kærða, Ragna Sigurðardóttir, greiði 20000 króna sekt til ríkissjóðs, og komi varðhald í 100 daga í stað sektarinnar, verði hún eigi greidd innan 4 vikna frá lögbirtingu dóms þessa. Kærða greiði allan kostnað sakarinnar, þar með talin máls varnarlaun skipaðs verjanda sins, Sigurgeirs Sigurjónssonar hæstaréttarlögmanns, 700 krónur. Dómi þessum skal fullnægja með aðför að lögum. 195 Mánudaginn 25. marz 1946. Nr. 7/1946. — Valdstjórnin (Hrl. Gunnar Þorsteinsson) gegn Agnari Stefánssyni (Hrl. Gústaf A. Sveinsson). Brot gegn 1. og 3. mgr. 23. gr. laga nr. 23/1941 um bifreiðar. Dómur hæstaréttar. Sigurður M. Helgason, fulltrúi bæjarfógetans á Akureyri, hefur kveðið upp hinn áfrýjaða dóm. Kærði gekk mjög ölvaður til svefns kl. 3 aðfaranótt 22. ágúst, svo sem lýst er í héraðsdómi. Klukkan 7 um morgun- inn reis hann úr rekkju og ók áætlunarbifreiðinni A 207 skömmu síðar frá Hjalteyri til Akureyrar og síðan um Ak- ureyrarbæ og áleiðis til Hjalteyrar aftur. Telja verður víst, að kærði hafi við þenna akstur vegna fyrirfarandi neyzlu áfengis verið svo miður sín, að varði við 3. mgr. 23. gr. bifreiðalaga nr. 23/1941. Fyrir hádegi sama dag keypti kærði á Akureyri tvær flöskur af sterku vini, og tók hann að aka bifreiðinni í beinu framhaldi af því, að hann hafði neytt nokkurs af áfengi þessu. Varðar það brot hans við 1. mgr. 23. gr. sömu laga. Refsing kærða þykir samkvæmt 38. gr. bif- reiðalaganna hæfilega ákveðin 800 króna sekt til ríkissjóðs, og komi 10 daga varðhald í stað sektarinnar, verði hún eigi greidd innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Þá ber og samkvæmt 39. gr. bifreiðalaganna að svipta kærða leyfi til að stjórna bifreið 6 mánuði. Ákvæði héraðsdóms um greiðslu sakarkostnaðar stað. festist. Kærða ber að greiða allan áfrýjunarkostnað málsins, þar með talin laun skipaðs sækjanda og verjanda fyrir hæstarétti, 400 krónur til hvors. Dómsorð: Kærði, Agnar Stefánsson, greiði 800 króna sekt til ríkissjóðs, og komi 10 daga varðhald í stað sektarinnar, 196 verði hún ekki greidd innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Hann skal og sviptur ökuleyfi 6 mánuði. Ákvæði héraðsdóms um greiðslu sakarkostnaðar á að vera óraskað. Kærði greiði allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin laun skipaðs sækjanda og verjanda fyrir hæstarétti, hæstaréttarlögmannanna Gunnars Þorsteins- sonar og Gústafs A. Sveinssonar, 400 krónur til hvors. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur lögregluréttar Eyjafjarðarsýslu og Akureyrar 4. des. 1945. Mál þetta er af valdstjórnarinnar hálfu höfðað með stefnu, útgefinni 15. október s. Í., gegn bifreiðarstjóra Agnari Stefánssyni, til heimilis Norðurgötu 19 hér í bæ, fyrir brot á bifreiðalögum nr. 23 16. júní 1941, umferðarlögum nr. 24 16. júní 1941 og áfengislög- um nr. 33 9. janúar 1935. Kærði er kominn yfir lögaldur sakamanna, fæddur 26. marz 1909 í Spónsgerði í Möðruvallasókn. Hann hefur aldrei áður sætt kæru eða refsingu fyrir neitt brot, svo vitað sé. Atvik málsins eru þessi: 22. ágúst s. 1. voru lögregluþjónarnir Steinþór Ásgeirsson og Ás- geir Kröyer, báðir frá Reykjavik, og Gísli Ólafsson héðan úr bæn- um á leið út á Hjalteyri í bifreið. Á veginum ofan við Bragholt, sem er skammt ofan við Hjalteyri, hafði bifreiðin A 207 numið staðar. Bifreiðarstjóri hennar var Agnar Stefánsson, kærði í máli þessu. Þrír farþegar voru í bifreiðinni. Hugðust lögregluþjónarnir athuga, hvort bifreiðarstjórinn færi eftir reglum sérleyfishafa, en þá kom í ljós, að hann var undir áhrifum áfengis, að því er lög- regluþjónarnir telja. Viðurkenndi hann þá að hafa verið ölvaður kvöldið áður og fram eftir nóttu og einnig að hafa neytt nokkurs áfengis þá sama daginn. Tóku þeir hann með sér og fluttu hann á lögreglustöðina á Akureyri, og tók héraðslæknirinn þar úr honum blóðsýnishorn. Kærði hefur skýrt frá því fyrir réttinum, að hann hafi verið mikið ölvaður um kvöldið og nóttina áður og eigi farið að sofa fyrr en um kl. 3 um nóttina. Eigi segist hann þó hafa ekið bif- reiðinni neitt þá og hefur eigi á annan hátt upplýstst, að svo hafi verið. Kl. 7 um morguninn lagði hann af stað til Akureyrar í bif- reið sinni. Segist hann þá ekki hafa neytt neins áfengis og enga ölvun fundið á sér. Fyrir hádegi þenna dag kaupir kærði eina flösku af „gin“ og eina flösku af „whisky“ í útsölu áfengisverzl- 197 unar ríkisins á Akureyri. Fundust báðar þessar flöskur í bílnum hjá kærða og voru sýndar í réttinum, og hefur kærði viðurkennt, að það væri hans flöskur. Var þá „gin“flaskan tæplega hálf, en um % eftir í hinni flöskunni. Hefur kærði viðurkennt að hafa drukk- ið verulegan hluta þess, sem búið var úr „whisky“ flöskunni, en gefið kunningjum sinum nokkuð af því. Kærði vildi fyrst í stað eigi kannast við, að hann ætti „gin“- flöskuna, en síðar viðurkenndi hann, að hann ætti hana líka. Um hana hefur það upplýstst, að hann lét annan mann, Kristján Magnússon, fá 1 pela úr henni, og hefur Kristján þessi verið leidd- ur sem vitni í málinu og skýrt frá því, og jafnframt hefur hann borið, að áður en hann fékk úr henni, hafi verið í henni upp í axlir. Var því dálítið búið að taka úr henni, og er því líklegt, að kærði hafi verið búinn að drekka eitthvað úr henni, en hann hefur al- gerlega neitað, að svo hafi verið. Kærði segist einskis áfengis hafa neytt eftir kl. 2 um daginn til kl. 4, að hann lagði af stað út eftir, né heldur á leiðinni. Þá hefur hann viðurkennt að hafa fundið á sér litils háttar breytingu, eftir að hann drakk úr flöskunni. Vitnin Geirlaug Konráðsdóttir og Baldur Halldórsson, sem fóru með kærða út í Arnarneshrepp þenna dag, hafa bæði borið, að þau hafi enga ölvun séð á kærða eða séð neitt.í fari hans, sem bent gæti til þess. Hins vegar hefur vitnið Steinþór Ásgeirsson borið, að hann hafi verið „merkjanlega áberandi ölvaður“. Hann hafi verið slapp- ur og þrútinn í andliti, augun sljó og málfarið þvöglulegt, og enn fremur segist þetta vitni hafa fundið af honum víinlykt. Þá hefur vitnið Gísli Ólafsson, lögregluþjónn, sem var með áðurnefndum Steinþóri, borið það, að kærði hafi verið undir áhrifum áfengis. Við rannsókn héraðslæknisins á blóðsýnishorni því, sem tekið var úr kærða, reyndist: alkóhól vera 1,21%0. Áfengismagnið í blóðinu er ekki svo mikið, að því er fræði- menn telja, að vist sé, að kærði hafi verið undir áhrifum af því, en miklar líkur eru þó til, að svo hafi verið samkvæmt niður- stöðum þeirra. En þegar játning hans um áfengisneyzlu og að hann hafi fundið til ölvunar, nokkru áður en hann lagði af stað í ferðina til Hjalteyrar, og upplýst er, að hann ók nokkuð um þæ- inn, áður en hann lagði af stað í þessa ferð, er athugað svo og vitnisburður hinna tveggja lögregluþjóna, sem athuga manninn gaumgæfilega með tilliti til þessa, þá verður að telja sannað, að hann hafi verið undir áhrifum áfengis. Enn fremur er það sannað með játningu kærða, að hann hafi neytt áfengis við bifreiðarakstur. Taka ber tillit til þess, að kærði ók áætlunarbifreið til mannflutn- inga. Samkvæmt framansögðu verður að telja fullsannað, að kærði í máli þessu, Agnar Stefánsson, hafi gerzt sekur um brot á bif- 198 reiðalögum nr. 23 16. júní 1941, 23. gr., sbr. 38. og 39. gr., umferðar- lögum nr. 24 16. júní 1941, 4. gr. sbr. 14. gr., og áfengislögum nr. 33 9. jan. 1945, 21. sbr. 39. gr. Þykir refsing sú, sem hann hefur unnið til, hæfilega ákveðin 10 daga varðhald. Þá ber og að svipta hann leyfi til að aka bifreið í 3 mánuði frá lögbirtingu dóms þessa. Kærði greiði allan kostnað sakarinnar. Rekstur málsins hefur verið vitalaus. Því dæmist rétt vera: Kærði, Agnar Stefánsson, sæti 10 daga varðhaldi. Hann skal svipta leyfi til að aka bifreið í 3 mánuði frá lög- birtingu dóms þessa. Kærði greiði allan kostnað sakarinnar, þar á meðal kr. 200.00 málsvarnarlaun til skipaðs verjanda sins, Jóns Sveins- sonar hdl. Dóminum skal fullnægja með aðför að lögum. Miðvikudaginn 27. marz 1946. Nr. 88/1945. Vigfús Pálmason (Hrl. Gunnar Þorsteinsson) Segn Ragnari Guðmundssyni (Hrl. Eggert Claessen). Innsetning í leigt húsnæði. Dómur hæstaréttar. Kristján Kristjánsson borgarfógeti hefur kveðið upp hinn áfrýjaða úrskurð. Áfrýjandi hefur skotið máli þessu til hæstaréttar með stefnu 19. júlí 1945. Krefst hann þess, að hinn áfrýjaði úr- skúrður verði felldur úr gildi og að stefnda verði dæmt að greiða honum málskostnað bæði í héraði og fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Stefndi krefst staðfestingar hins áfrýjaða úrskurðar og málskostnaðar fyrir hæstarétti úr hendi áfrýjanda eftir mati dómsins. Með úrskurði fógeta 14. júli 1944 var stefnda gert að rýma íbúð sína í húsi áfrýjanda. Hinn 20. s. m. fór áfrýjandi úr 199 bænum og hafði þá ekki gert ráðstafanir til þess, að út- burðurinn yrði framkvæmdur. Stefndi var um þessar mundir farinn norður í land til síldveiða. Eiginkona hans, sem ætl- aði að dveljast norðanlands hjá manni sínum um sumarið, flutti í byrjun ágústmánaðar búföng þeirra og aðrar eignir úr íbúðinni. Kveðst hún hafa gert þetta vegna þess, að hún taldi óvarlegt að skilja munina eftir, er hún fór úr bænum, þar sem yfir vofði útburður samkvæmt fyrrnefndum fógeta- úrskurði. Lykla að íbúðinni fól hún til geymslu hæstaréttar- lögmanni þeim, er farið hefur með mál þetta fyrir stefnda. Áfrýjandi kom aftur til bæjarins hinn 5. ágúst. Íbúð stefnda var enn lokuð og með þeim ummerkjum, er að framan get- ur, er áfrýjanda var hinn 14. ágúst birt áfrýjunarstefna í útburðarmálinu, Veittist áfrýjanda því ekki, eins og á stóð, ástæða til að ætla, að stefndi vildi gefa upp leigurétt sinn að íbúðinni, Áfrýjandi opnaði á eindæmi sitt og án aðstoðar fógeta íbúð stefnda hinn 16. september 1944. Leigði hann síðar nafngreindri konu íbúðina frá 2. október s. á. til 1. október 1945. Kona þessi var eftir kröfu stefnda borin út úr íbúð- inni hinn 28. september 1945 samkvæmt úrskurði fógeta 11. s. m., en þeim úrskurði hefur ekki verið áfrýjað. Fékk fógeti þá stefnda íbúðina aftur til umráða. Svo sem rakið er í hæstaréttardómi 5. marz 1945, hafði áfrýjandi gert ítrekaðar tilraunir til þess að koma stefnda burt úr íbúðinni og sýnt mikla tregðu um viðtöku húsa- leigu. Hinn 13. júní 1944 bauð stefndi fram greiðslu á húsa- leigu fyrir þann mánuð, en henni var þá af hálfu áfrýjanda neitað viðtöku. Eftir þetta bauð stefndi ekki fram leigu fyrr en 23. marz 1945, er hæstaréttardómur hafði gengið í út- burðarmálinu. Þegar á það er litið, að tregða áfrýjanda olli því í önd- verðu, að óregla komst á leigugreiðslur af hendi stefnda, sem áður hafði ávallt staðið í skilum, og neitun af hendi áfrýjanda á viðtöku húsaleigu í júní 1944 svo og taka áfryj- anda á íbúðinni í september s. á. gaf stefnda ástæðu til að ætla, að þýðingarlaust væri að bjóða fram leigugreisölu, fyrr en útburðarmálið væri útkljáð í hæstarétti, þá verður 200 ekki talið, að vanræksla stefnda á því að bjóða fram leigu eða koma henni í geymslu sé slík, að hann hafi fyrirgert leigurétti sínum. Þá hefur áfrýjandi ekki leitt sönnur að því gegn mótmælum stefnda, að meðferð hans á hinu leigða húsnæði hafi verið óhæfileg. Loks hefur áfrýjandi viljað reisa kröfur sínar á því, að stefndi hafi í heimildarleysi tekið burt skúr af lóð sinni. Stefndi telur sig hafa verið eiganda að þessum skúr, og eru ekki komin fram í málinu gögn, er skeri úr um þenna ágreining aðilja. Verður innsetningar- beiðni stefnda því ekki hnekkt á þessum grundvelli. Samkvæmt framansögðu ber að staðfesta ákvæði hins áfrýjaða úrskurðar um framkvæmd gerðarinnar. Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður bæði í héraði og fyrir hæstarétti falli niður. Dómsorð: Á x* hina Afi Xa Tipclrnir Ákvæði hins áfrýjaða úrskurðar um framkvæmd innsetningargerðarinnar á að vera Óraskað. Málskostnaður bæði í héraði og fyrir hæstarétti falli niður. Úrskurður fógetaréttar Reykjavíkur 12. júlí 1945. Í máli þessu, sem tekið var til úrskurðar 5. þ. m., hefur gerðar- beiðandi, Ragnar Guðmundsson, Reynimel 51 hér í bænum, krafizt þess að verða með beinni fógetagerð settur inn í umráð íbúðar, sem hann áður bjó í, í húsinu nr. 32 við Baldursgötu. Gerðarþoli, Vigfús Pálmason, Baldursgötu 32, hefur mótmælt framgangi hinnar umbeðnu gerðar, og lögðu aðiljar málið undir úrskurð fógetaréttarins. Aðiljar hafa, hvor um sig, krafizt máls- kostnaðar að mati réttarins. Í upphafi byggði gerðarþoli mótmæli sin gegn framgangi gerð- árinnar á því m. a., að hann væri ekki réttur aðili máls þessa, eða þótt svo væri, ætti hann um það samaðild með núverandi íbúum hinar umdeildu íbúðar, og bæri þvi að synja um framgang gerðar- innar vegna aðildarskorts. Sérstakur úrskurður var kveðinn upp um þetta atriði þann 7. apríl s. Í, og var niðurstaðan sú, að þótt réttur þriðja manns gæti orðið því til fyrirstöðu, að hin umbeðna innsetningargerð mætti ná fram að ganga, væri málinu á þessu stigi þess réttilega beint gegn gerðarþola einum. Verða því í úr- skurði þessum ekki tekin til meðferðar þau atriði, er varða rétt 201 núverandi afnotahafa til setu í hinni umdeildu íbúð. Málavextir eru þeir, er hér greinir: Með úrskurði fógetaréttar Reykjavíkur, upp kveðnum 14. júlí 1944 í málinu Vigfús Pálmason gegn Ragn- ari Guðmundssyni, var ákveðið, að gerðarbeiðandi máls þessa, Ragnar Guðmundsson, skyldi borinn út úr hinni umdeildu íbúð, sem hann þá bjó í, vegna vanskila. Utburðurinn var ekki fram- kvæmdur sökum þess, að ekki var beiðzt frekari aðgerða fógeta í málinu, eftir að úrskurður féll. Fyrstu daga ágústmánaðar 1944 flutti kona gerðarbeiðanda muni þeirra hjóna úr hinni umdeildu ibúð, og lét hún meðal annars taka læsingu, sem gerðarbeiðandi mun hafa átt, frá hurð íbúðarinnar. Gerðarþoli var utanbæjar, þegar brottflutningur munanna fór fram, og er hann kom aftur nokkrum dögum síðar, hafði kona gerðarbeiðanda látið setja áður- greindan lás að nýju fyrir íbúðina og afhent lykla hennar í hendur hrl. Eggert Claessens, sem þá hafði gerzt málflutningsmaður gerð- arþola, að því er áðurgreint útburðarmál varðaði. Um leið og kona gerðarbeiðanda flutti muni þeirra burt úr hinni umdeildu íbúð, seldi hún til niðurrifs geymsluskúr, sem stóð á lóð hússins og gerðarbeiðandi hafi látið reisa þar mörgum árum síðar en gerð- arþoli eignaðist húsið, en það var árið 1940. Skúr þessi var rif- inn og fluttur í burtu, um sama leyti sem kona gerðarbeiðanda flutti muni þeirra úr húsinu. Með hæstaréttarstefnu, útgefinni 14. ágúst síðastl., áfrýjaði gerðarbeiðandi útburðarúrskurði þeim, er áður getur. Umboðs- maður gerðarbeiðanda kveður áfrýjunarstefnuna hafa verið birta þegar í stað eftir útgáfu hennar, og hefur því ekki verið mótmælt. Hinn 16 sept. síðastliðinn lét gerðarþoli opna hina umdeildu íbúð, sem þá hafði staðið lokuð og ónotuð, frá því að munir gerð- arbeiðanda voru fluttir burtu, en gerðarbeiðandi, sem sið- astliðið sumar var skipstjóri á sildveiðiskipi, dvaldi ásamt konu sinni norður í landi um þessar mundir og allt fram í janúar s. 1. Með leigusamningi, dagsettum 2. okt. s. 1, seldi gerðarþoli nafngreindri konu hina umdeildu íbúð á leigu til 1. okt. n. k. Dómur hæstaréttar í hinu áfrýjaða útburðarmáli gekk 5. marz síðastliðinn, og var hann á þá lund, að úrskurður fógetaréttar- ins frá 14. júlí var úr gildi felldur. Að fengnum dómi hæsta- réttar sneri gerðarbeiðandi sér til fógeta með beiðni um gerð þessa, dagsetta 10. marz 1945. Í áðurgreindum dómi hæstaréttar var gerðarþola máls þessa gert að greiða gerðarbeiðanda kr. 650.00 í málskostnað. Upphæð þessa sendi gerðarþoli gerðarbeiðanda í póstávísun, dagsettri 17. marz síðastliðinn. Í réttarhaldi í máli þessu 23. s. m. afhenti gerðarbeiðandi fógeta póstávisun þessa í því skyni, að hún kæmi til skuldajafnaðar við væntanlega kröfu serðarþola um húsaleigu, en leigu hafði gerðarbeiðandi ekki boðið fram, frá því að hann bauð fram leigu fyrir júnimánuð 1944 í 202 réttarhaldi í fógetarétti Reykjavíkur 13. þess mánaðar. Gerðar- þoli neitaði þá að veita leigunni viðtöku. Leiga fyrir hið umdeilda húsnæði var 50 krónur á mánuði auk verðlagsuppbótar, og átti hún að greiðast mánaðarlega, en aðilja greinir á um, hvort hún hafi átt að greiðast fyrirfram eða eftirá, og hefur ekki verið úr þvi skorið. Gerðarbeiðandi byggir kröfu sína um framgang hinnar um- beðnu gerðar á áðurnefndum dómi hæstaréttar frá 3. marz s. 1. Telur hann, að samkvæmt þeim dómi hafi hann aldrei glatað leigu- rétti að hinni umdeildu íbúð, og eigi hann því heimtingu á gagn- vart gerðarþola að fá umráð hennar í sínar hendur. Er því ein- dregið mótmælt af hálfu gerðarbeiðanda, að hann hafi á nokkurn hátt fyrirgert leigurétti sínum að hinni umdeildu íbúð, eftir að úrskurður fógetaréttarins frá 14. júlí Í. á gekk. Kveður gerðar- beiðandi sig aldrei hafa afhent íbúðina í hendur gerðarþola, enda hafi lyklar hennar aldrei verið afhentir honum, og að brott- flutningur muna sinna Og skúrs þess, er áður getur, hafi aðeins stafað af því, að hann þurfti atvinnu sinnar vegna að dvelja utan bæjar, en þar sem fyrir lá úrskurður fógeta um útburð á honum, hafi hann ekki viljað eiga bað á hættu, að sú gerð yrði framkvæmd að sér fjarstöddum, og því komið eignum sinum fyrir annars stað- ar, meðan hann var fjarverandi. Hér hafi því ekki verið um al- geran brottflutning sinn úr íbúðinni að ræða. Gerðarbeiðandi hefur viðurkennt, að hann hafi ekki boðið fram leigu fyrir hina umdeildu íbúð frá því í júní síðasta árs, þar til í réttarhaldi í máli þessu 23. marz s. l., svo sem áður greinir, en hann mótmælir, að þetta verði metið sér til vanskila, þar sem fyrir hafði legið synjun gerðarþola að taka við greiðslu fyrir júnimánuð, og hafi honum því borið að krefja um greiðslu, ef hann óskaði, að greitt yrði, en þrátt fyrir fjarveru sína hafi gerðarþola verið í lófa lagið að koma slíkri kröfu á framfæri við málflutningsmann sinn, sem hann hefði getað fengið upplýsingar um, hver var, eftir að áður- nefnd hæstaréttarstefna var birt. Þá andmælir gerðarbeiðandi öll- um mótmælum gerðarþola gegn framgangi gerðarinnar, sem byggj- ast á brottflutningi skúrs þess, sem oft hefur verið á minnzt hér að framan. Telur gerðarbeiðandi sig hafa verið eiganda að skúr þessum og hafi sér því verið heimilt að ráðstafa honum ettir geð- þótta sinum. Gerðarbeiðandi mótmælir því einnig að hafa valdið nokkrum spjöllum á eignum gerðarþola í sambandi við marg- nefndan brottflutning. Enn fremur hefur gerðarbeiðandi hreyft því, að hér kæmu ekki til álita neinar þær málsástæður, er varða brottflutninginn úr íbúð- inni eða leigugreiðslur á tímabilinu, frá því, að fógetaréttar- úrskurðurinn frá 14. júlí f. á. var uppkveðinn, og þar til dómur hæstaréttar gekk 3. marz S. 1, þar sem bæði þessi atriði hafa 203 verið rædd við flutning útburðarmálsins fyrir hæstarétti, og muni hæstiréttur því þegar hafa tekið afstöðu til þeirra. Gerðarþoli byggir mótmæli sin gegn framgangi gerðarinnar á því, að eftir að úrskurður fógetaréttarins frá 14. júlí f. á.. var upp kveðinn, hafi hann í fyrsta lagi vegna vanskila gerðarbeið- anda og í öðru lagi vegna framkomu hans í sambandi við brott- flutninginn úr hinni umdeildu íbúð verið búinn að öðlazt rétt til að rifta við hann leigumálanum hinn 16. sept. s.1., er gerðarþoli tók umráð hinnar umdeildu íbúðar í sínar hendur. Heimild sína til riftunar leigumálans vegna vanskila byggir gerðarþoli á því, að leiga fyrir mánuðina júlí, ágúst og september s. |. hafi ekki verið boðin fram, og auk þess hafi gerðarbeiðandi skuldað leigu fyrir júnímánuð f. á. Telur gerðarbeiðandi, að þrátt fyrir synjun sína á að veita leigugreiðslunni fyrir júní viðtöku, hafi gerðar- beiðanda, ef hann vildi firra sig vanskilavitum, borið að bjóða leiguna fram, enda kveðst gerðarþoli ekki hafa átt hægt um vik að krefjast leigunnar, þar eð sér hafi verið ókunnugt um dvalar- stað gerðarbeiðanda á þessu tímabili. Gerðarþoli hefur ekki gert kröfu um, að greiðslufall leigunnar frá þeim tíma, sem hann ráð. stafaði hinni umdeildu íbúð. eða frá 2. október s.1., verði metið gerðarbeiðanda til vanskila. Heimild sína til riftunar leigumálanum við gerðarbeiðanda út af brottför hans úr hinni umdeildu íbúð á s. 1. sumri byggir gerð- ar þoli á tvennum ástæðum. Í fyrsta lagi, að gerðarbeiðandi hafi með fyrirvaralausri brottför gefið sér réttmæta ástæðu til að ætla, að hann væri með öllu fluttur úr hinni umdeildu íbúð, og hafi hann þvi tekið sér umráð hennar í góðri trú, sem útiloki rétt gerðar- beiðanda til að fá hana aftur í hendur. Í öðru lagi hafi viðskilnaður gerðarbeiðanda við íbúðina og aðfarir hans í sambandi við flutn- inginn verið með þeim hætti, að það réttlæti riftun leigumálans af sinni hálfu. Varðandi fyrra atriðið af hinum tveimur síðastnefndu skýrir gerðarþoli svo frá, að Pétur Jakobsson fasteignasali, sem verið hafi umboðsmaður gerðarbeiðanda varðandi leigugreiðslur, hafi, eftir að úrskurður fógetaréttarins 14. júlí f. á. var upp kveðinn, skýrt sér og málflutningsumboðsmanni sinum, hvorum um Sig, svo frá, að framkvæmd úrskurðarins yrði óþörf, þar eð gerðarbeiðandi ætlaði að flytja burt úr íbúðinni af sjálfdáðum. Auk þess hafi Pétur - tjáð sér siðar, að lyklar að íbúðinni mundu hafa verið skildir eftir í skránum, og ef þá væri ekki þar að finna, mundi þeir hafa Slatazt þaðan. Enn fremur telur gerðarþoli hinn fyrirvaralausa brottflutn- ing gerðarbeiðanda á öllum munum sínum hafa út af fyrir, sig veitt nógu sterkar líkur fyrir því, að hann væri fluttur burtu að fullu og öllu, til að grundvalla góða trú sina til ráðstöfunar á íbúðinni. : Varðandi síðara atriðið byggir gerðarþoli á því, að gerðarbeið- 204 andi hafi í heimildarleysi rifið burtu geymsluskúrinn, sem marg- nefndur er hér að framan, en skúr þenna telur gerðarþoli hafa verið eign sína, þar eð hann hafi í góðri trú keypt hann með húsinu, er hann eignaðist það árið 1940, enda hafi skúrinn verið naglfastur við húsið. Með þessum spjöllum á eignum sínum svo og yfirleitt slæmum viðskilnaði við íbúðina, m. a. brottnámi á gólfdúk af einu gólfi hennar, telur gerðarþoli, að gerðarbeiðandi hafi fyrirgert leigurétti sinum að hinni umdeildu ibúð, svo að sér hafi verið riftun leigumálans heimil, Í síðasta skipti, sem leiga var boðin fram af hálfu gerðarbeið- anda, fyrir júnimánuð f. á., neitaði gerðarþoli henni viðtöku. Eftir það verður ekki talið, að gerðarbeiðanda hafi borið skylda til að gera frekari ráðstafanir um greiðslu leigunnar en að vera viðbúinn að greiða hana, ef krafizt yrði. Ekki verður séð, að slík krafa hafi komið fram af hálfu gerðarþola fyrr en í sambandi við mál þetta, en þá hafði gerðarbeiðandi þegar boðið skuldajöfnuð við gjald- fallna peningakröfu á hendur gerðarþola. Verður því ekki talið, að gerðarbeiðandi hafi með vanskilum fyrirgert leigumála sínum, enda verður sú viðbára gerðarþola ekki tekin til greina, að hann hafi ekki getað náð til gerðarbeiðanda til að koma fram greiðslukröfu. þar sem gerðarþoli hlaut með hægu móti að geta komizt að, hver var málflutningsumboðsmaður gerðarbeiðanda, eftir að honum var birt áfrýjunarstefna sú, er áður greinir, og snúið sér til hans með greiðslukröfuna. Gerðarþoli tók sér, svo sem áður getur, umráð hins umdeilda húsnæðis 16. september s.1., og 2. okt. s. 1. ráðstafaði hann því til núverandi íbúa þess. Áður en þetta var, hafði honum verið birt áfrýjunarstefna, þar sem áfrýjað var til breytinga úrskurði fógeta- réttarins frá 14. júlí f. á. Þegar þessa er gætt ásamt því, að gerðar- beiðandi hafði aldrei afhent gerðarþola íbúðina og ekki fengið honum í hendur lykla hennar, verður ekki talið, að gerðarþoli geti hyggt rétt sinn til að taka íbúðina til ráðstöfunar á góðri trú sinni um, að gerðarbeiðandi væri að fullu og öllu fluttur burt úr henni enda er ósannað, að Pétur Jakobsson hafi gefið gerðarþola Bald til að ætla, að svo væri, og mótmælt af hálfu gerðarbeiðanda, að Pétur hafi þá haft nokkra heimild til að gefa fyrir sig skuldbind- andi yfirlýsingar varðandi leigumálann um ibúðina. Þær málsástæður, að gerðarbeiðandi hafi við brottflutning muna sinna úr íbúðinni valdið spjöllum á henni og öðrum eignum gerðar- þola og með þvi fyrirgert leigurétti sinum, hafa ekki verið bornar undir mat húsaleigunefndar, svo sem fyrir er mælt í lögum nr. 39 frá 1943, 2. gr., og koma því ekki til álita í máli þessu. Samkvæmt því, sem rakið er hér að framan, lítur rétturinn svo á, að gerðarþoli hafi án heimildar tekið sér umráð hinnar um- 205 deildu íbúðar í hendur, og verður samkvæmt því að leyfa fram- gang hinnar umbeðnu gerðar gagnvart gerðarþola á ábyrgð gerðar- beiðanda. Eftir þessum úrslitum þykir rétt, að gerðarþoli greiði gerðar- beiðanda kr. 500.00 í málskostnað. Því úrskurðast: Hin umbeðna gerð skal fram fara gagnvart gerðarþola á ábyrgð gerðarbeiðanda. Gerðarþoli, Vigfús Pálmason, greiði gerðarbeiðanda, Ragn- ari Guðmundssyni, 500 krónur í málskostnað innan 15 daga frá birtingu úrskurðar þessa að viðlagðri aðför að lögum. Föstudaginn 29. marz 1946. Nr. 12/1946. Ólafur O. Guðmundsson f. h. h/f O. Oddgeirs gegn Sigurgeir Sigurjónssyni. Dómur hæstaréttar. Málssókn þessi fellur niður. Áfrýjandi, h/f O. Oddgeir, er eigi mætir í málinu, greiði 50 króna aukagjald til ríkissjóðs, ef hann vill fá mál sitt tekið fyrir af nýju. Föstudaginn 29. marz, 1946. Nr. 74/1945. Enok Ingimundarson gegn Ólafi Elíassyni. Dómur hæstaréttar. Málssókn þessi fellur niður. Áfrýjandi, Enok Ingimundarson, er eigi mætir í málinu, greiði 50 króna aukagjald til ríkissjóðs, ef hann vill fá mál sitt tekið fyrir af nýju. 206 Föstudaginn 29. marz 1946. Nr. 16/1943. Jón Magnússon gegn h/f Sæfara. Dómur hæstaréttar. Málssókn þessi fellur niður. Áfrýjandi, Jón Magnússon, er eigi mætir í málinu, greiði 50 króna aukagjald til ríkissjóðs, ef hann vill fá mál sitt tekið fyrir af nýju. Mánudaginn 1. april 1946. Kærumálið nr. 4/1946. Ólína J. Erlendsdóttir gegn Oddnýju E. Sen og Jóni Dúasyni Setudómari próf. Ólafur Lárusson í stað hrd. Jóns Ásbjörnssonar. Um það, hvort tilgreinda spurningu megi leggja fyrir vitni. Dómur hæstaréttar. Með kæru 9. f. m., er hingað barst 19. s. m., hefur sóknar- aðili samkvæmt 128. gr. laga nr. 85/1936 kæri úrskurð, kveð- inn upp á bæjarþingi Reykjavíkur 9. f. m., þar sem heim- ilað er að leggja spurningu fyrir vitnið Jón Dúason. Krefst sóknaraðili þess, að hinn kærði úrskurður verði felldur úr gildi, svo krefst hann og kærumálskostnaðar úr hendi varnaraðilja Oddnýjar E. Sen eftir mati hæstaréttar. Varn- araðili gerir þær kröfur, að hinn kærði úrskurður verði staðfestur og að sóknaraðilja verði dæmt að greiða honum kærumálskostnað eftir mati dómsins. Með skírskotun til forsendna hins kærða úrskurðar þykir eiga að staðfesta hann. Eftir þessum úrslitum ber að dæma sóknaraðilja til að greiða varnaraðilja kærumálskostnað, er þykir hæfilega ákveðinn 250 krónur. 207 Dómsorð: Hinn kærði úrskurður á að vera óraskaður. Sóknaraðili, Ólína J. Erlendsdóttir, greiði varnarað- ilja Oddnýju E. Sen 250 krónur í kærumálskostnað. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Úrskurður bæjarþings Reykjavíkur 9. marz 1946. Mál þetta, sem tekið var til úrskurðar 5. þ. m., hefur Ólína Er- lendsdóttir, Amtmannsstíg 6 hér í bæ, höfðað fyrir bæjarþinginu með vitnastefnu, útgefinni 20. f. m. Taldi vitnastefnandi sig Þurfa að leiða vitni í sambandi við hæstaréttarmálið nr. 126/1945, Ólína Erlendsdóttir gegn Oddnýju E. Sen. Mál þetta var þingfest á bæj- arþinginu 26. f. m., og var þá sótt þing af hálfu beggja aðilja. Á bæjarþingi þann 5. þ. m. kom fyrir dóm að ósk vitnastefnda óstefndur sem vitni Jón Dúason dr. jur. Vitni þetta staðfesti vott- orð, er það hafði gefið í máli þessu, en vottorð þetta fjallaði meðal annars um athugun vitnisins á íbúð vitnastefnanda 1. des. s. 1. Þá gaf vitnið nokkrar skýringar á vottorðinu. Umboðsmaður vitnastefnda óskaði þá, að svo hljóðandi spurning yrði lögð fyrir vitnið: „Telur vitnið, að loftskemmdirnar í baðherberginu hafi stafað eða geti hafa stafað frá loftpipunni ?“ Umboðsmaður vitnastefnanda mótmælti því, að spurning þessi yrði lögð fyrir vitnið, þar sem dómkvaddir yfirmatsmenn hefðu þegar látið uppi álit sitt um þetta efni og staðfest matsgerðina fyrir dómi. Umboðsmaður vitnastefnda krafðist þess hins vegar, að spurn- ingin yrði lögð fyrir vitnið, enda gæti svar þess við henni haft þýðingu fyrir mál þeirra aðiljanna. Var atriðið síðan tekið til úrskurðar. Það er komið fram í málinu, að umrætt baðherbergi hefur verið skoðað af dómkvöddum yfirmatsmönnum og að þeir hafa látið í ljós álit sitt um orsakir til skemmda í lofti þess. Þrátt fyrir þetta þykir ekki rétt að neita um, að spurning þessi verði lögð fyrir vitnið, enda verður ekki talið útilokað, að svar vitnisins við henni kunni að hafa þýðingu fyrir mál þeirra aðiljanna. Benedikt Sigurjónsson, fulltúi borgardómara, kvað upp úrskurð Þenna. Því úrskurðast: Framangreinda spurningu er heimilt að leggja fyrir vitnið Jón Dúason. 208 Mánudaginn 1. april 1946. Kærumálið nr. 5/1946. Ólína J. Erlendsdóttir gegn Oddnýju E. Sen Setudómari próf. Ólafur Lárusson í stað hrd. Jóns Ásbjörnssonar. Um dómkvaðning matsmanna. Dómur hæstaréttar. Með kæru 4. f. m., sem hingað barst 19. f. m., hefur sókn- araðili samkvæmt 143. gr. laga nr. 85/1936 kært úrskurð, upp kveðinn í bæjarþingi Reykjavíkur 4. f. m. um synjun á dómkvaðningu matsmanna. Krefst hann þess, að hinum kærða úrskurði verði breytt og lagt verði fyrir héraðsdóm- ara að dómkveðja matsmenn einnig til að meta, hvort spjöll, sem orðið hafa af vatnsrennsli á fyrstu hæð hússins nr. 6 við Amtmannsstíg hér í bæ, geti stafað af vatnsrennsli í eitt skipti eða tvö eða hvort spjöllin hljóti að stafa af margitrek- uðu vatnsrennsli. Svo krefst sóknaraðili og kærumálskostn- aðar úr hendi varnaraðilja eftir mati dómsins. Varnaraðili krefst þess, að úrskurður héraðsdómara verði staðfestur og sóknaraðili verði dæmdur til að greiða honum kærumálskostnað eftir mati dómsins. Í máli sóknaraðilja á hendur varnaraðilja, sem dæmt var á bæjarþingi Reykjavíkur 27. september 1945 og áfrýjað hef- ur verið til hæstaréttar, krefst sóknaraðili þess m. a., að svo verði kveðið á, að varnaraðili hafi fyrirgert leigurétti sínum í húsi sóknaraðilja nr. 6 við Amtmannsstíg hér í bæ. Hinn 94. marz 1945 fékk sóknaraðili dómkvadda í málinu þrjá yfirmatsmenn „til þess að skoða skemmdir á íbúð sinni og gefa svar við því, af hverju þessar skemmdir stafa“. Sókn- araðili taldi matsgerð hinna dómkvöddu manna frá 7. apríl s. 1 ekki fullnægjandi og lagði því fyrir þá í bréfi 27. nóvem- ber s. 1. ýmsar spurningar, er þeir svöruðu í bréfi 30. des- ember f. á. og fyrir dómi, svo sem rakið er í hinum áfrýjaða úrskurði. Telur sóknaraðili sér nú nauðsynlegt að fá dóm- kvadda aðra matsmenn til þess að framkvæma mat það, sem 209 greint var í kröfugerð hans, þar sem yfirmatsmennirnir hafi ekki gefið ákveðin svör við því, hvort spjöll á íbúð sóknar- aðilja í húsinu nr. 6 við Amtmannsstig hafi stafað af endur- teknu vatnsrennsli í íbúð varnaraðilja í sama húsi. Svo sem dómkvaðning yfirmatsmannanna 24. marz 1945 ber með sér, var þeim ekki sérstaklega falið að rannsaka, hvort spjöllin í íbúð sóknaraðilja stöfuðu af itrekuðu rennsli vatns frá efri hæð hússins, og ekki verður séð, að yfirmatsmennirnir hafi farið á vettvang og athugað þetta atriði sérstaklega, áður en þeir svöruðu spurningum, er að því lúta. Þegar þessa er gætt svo og á það litið, að þeir treystast ekki til að gefa slögg svör um greint atriði, sem virðist geta haft þýðingu fyrir úr- slit málsins, þykir yfirmatsgerðin frá 7. april s. 1. og skýr- ingar matsmanna á henni ekki vera því til fyrirstöðu, að nú séu dómkvaddir matsmenn til að framkvæma mat það, sem krafizt er. Ber því að fella úrskurð héraðsdómara, að því leyti sem hann er kærður, úr gildi og leggja fyrir dómarann að framkvæma dómkvaðningu þá, sem áður greinir. Eftir þessum úrslitum þykir rétt, að varnaðaraðili greiði sóknaraðilja kr. 100.00 í kærumálskostnað. Dómsorð: Hinn áfrýjaði úrskurður er úr gildi felldur, að því leyti sem hann er kærður, og ber héraðsdómara að framkvæma dómkvaðningu þá, sem krafizt er. Varnaraðili, Oddný E. Sen, greiði sóknaraðilja, Ólínu J. Erlendsdóttur, kr. 100.00 í kærumálskostnað. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Úrskurður bæjarþings Reykjavíkur 4. marz 1946. Með bréfi, dags. 2. þ. m. fór matsbeiðandi þess á leit, að dóm- kvaddir yrðu tveir menn til að meta, hvað kosta muni fullkomin viðgerð á skemmdum þeim, sem orðið hefðu af vatnsrennsli á fyrstu hæð hússins nr. 6 við Amtmannsstig hér í bæ, og að láta í ljósi rökstutt álit sitt um, hvort skemmdir þessar geti stafað af vatnsrennsli í eitt eða tvö skipti eða hvort skemmdirnar hljóti að stafa af margitrekuðu vatnsrennsli. 14 210 Af hálfu Oddnýjar E. Sen hefur engum andmælum verið hreyft gegn fyrra lið matsbeiðnarinnar. Hins vegar hefur því verið mótmælt af hennar hendi, að matsmenn verði nú dómkvaddir til að láta uppi álit sitt um, hvort umræddar skemmdir hafi orðið af völdum vatns- rennslis í eitt eða fleiri sinn, þar sem yfirmatsmenn hafi þegar fyrir dómi látið uppi álit sitt um þetta efni. — Var atriðið síðan tekið til úrskurðar í dag. Málsatvik eru þau, að þann 94. marz 1945 fékk matsbeiðandi dómkvadda þrjá yfirmatsmenn til að skoða skemmdir á íbúð henn- ar að Amtmannsstig 6 hér í bæ og gefa svar við því, af hverju þessar skemmdir stöfuðu. Yfirmatsmennirnir framkvæmdu síðan matið, og er yfirmatsgerðin dagsett 7. apríl s. 1. Staðfestu þeir hana fyrir dómi 17. maí s. 1. Þann 96 f. m. var tekið fyrir í bæjarþingi Reykja- víkur vitnamál milli aðilja máls þessa í sambandi við mál það, er aðiljar reka nú fyrir hæstarétti. Umboðsmaður Ólínu Erlendsdóttur lagði þar fram bréf til yfirmatsmannanna, dags. 27. nóv. s. 1, og svarbréf þeirra, dags. 30. des. s. Í. Í nefndu bréfi er svo hljóðandi spurning til yfirmatsmannanna.: „Geta skemmdir í baðherbergi neðri hæðar stafað af slysni íbúa efri hæðar í eitt eða tvö skipti?“ Vfirmatsmennirnir svöruðu spurningunni þannig: „Þar eð timbur- gólf er í baðherbergi frú Sen, þarf ekki nema í eitt skipti að vilja til slysni með vatn til að valda skemmdum á lofti neðri hæðar.“ Yfirmatsmennirnir komu fyrir dóm í sama þinghaldi og staðfestu þá álit sitt í nefndu bréfi. Umboðsmaður matsbeiðanda lét þá leggja svo hljóðandi spurningu fyrir yfirmatsmennina: „Teljið þér, að þær skemmdir, sem hér hafa orðið, stafi af slysni íbúa „efri hæðar í eitt eða tvö skipti?“. Einn yfirmatsmaðurinn kvaðst ekki geta um þetta sagt, þar sem ekki sæist á veggjum eða lofti, hvort vatn hefði runnið einu sinni eða tvisvar, en væri um margitrek- uð vatnsrennsli að ræða, mundu skemmdirnar hafa orðið marg- falt meiri. Annar yfirmatsmaðurinn kveðst ekki geta um þetta sagt, og sá þriðji kveðst heldur ekki geta um þetta sagt, en taldi greini- legt, að mikið vatn hafi runnið þarna. Af framangreindu verður að telja ljóst, að matsbeiðandi hefur þegar fengið álit yfirmatsmanna um það atriði, sem hann nú vill fá álit nýrra matsmanna Um. Það verður því að telja, að gegn mótmælum gagnaðilja sins eigi hann nú ekki rétt á að fá dóm- kvadda menn til að láta uppi álit sitt um atriði þetta. Málalok verða því þau, að dómkvaddir verða tveir menn til að meta, hvað kosta muni fullkomin viðgerð á nefndum skemmdum að Amtmannsstig 6, en hins vegar verður eigi lagt fyrir mats- mennina að láta uppi álit sitt um, hvort skemmdirnar stafi af vatnsrennsli í eitt eða fleiri sinn. Einar Arnalds borgardómari kvað upp úrskurð þenna. 211 Því úrskurðast: Framangreind dómkvaðning skal fara fram aðeins að Því er varðar mat viðgerðarkostnaðar á framangreindum skemmdum. Mánudaginn 1. apríl 1946. Nr. 124/1945. Réttvísin (Hrl. Eggert Claessen) gegn Sveini Bergmanni Bjarnasyni og Birni Kolbeinssyni (Hrl. Sigurður Ólason). Setudómari hrl. Einar B. Guðmundsson í stað hrd. Jónatans Hallvarðssonar. Árás á lögreglumenn. Dómur hæstaréttar. Með skirskotun til forsendna hins áfrýjaða dóins ber að staðfesta hann, þó þannig, að refsing ákærða Sveins Berg- manns Bjarnasonar þykir hæfilega ákveðin tveggja mánaða fangelsi og refsing ákærða Björns Kolbeinssonar 30 daga varðhald, er skal vera skilorðsbundið, enda verði reynslu- tíminn 5 ár. Ákærðu greiði in solidum allan áfrýjunarkostnað. sakar- innar, þar á meðal málflutningslaun skipaðs sækjanda og verjanda fyrir hæstarétti, 1000 krónur til hvors. Ýmsir gallar eru á rannsókn málsins. Kristján Jónsson, fulltrúi bæjarfógetans á Ísafirði, hélt frumpróf málsins. Var það ekki viðurkvæmilegt, þar sem hann var viðstadd- ur atburði þá, sem málið er risið af, og bar síðan vitni í mál- inu. Hann hrapaði að eiðfestingu vitna, áður en skýrsla var tekin af ákærðu. Sýslumanninum í Strandasýslu var sent málið til rannsóknar 8. marz 1944 vegna dvalar ákærðu og ýmissa vitna í lögsagnarumdæmi hans. Hann aðhafðist ekk- ert í þvi og sendi það frá sér til sakadómarans í Reykjavík 11. okótber s. á. Ögmundur Ólafsson, sem bar vitni í mál- inu á Ísafirði 4. marz 1944 og vann eið að, gaf 13. apríl 212 1945 vottorð, þar sem hann breytti frásögn sinni ákærða Birni Kolbeinssyni í vil. Þetta vottorð staðfesti hann á dóm- þingi í Reykjavík 15. maí s. á. Lét þá dómarinn undir höfuð leggjast að ganga á hann um ástæður fyrir því, að hann breytti framburði sínum. Verður að vita þessa galla á meðferð málsins. Dómsorð: Ákærði Sveinn Bergmann Bjarnason sæti fangelsi tvo mánuði. Ákærði Björn Kolbeinsson sæti varðhaldi 30 daga, en fullnustu refsingar hans skal frestað og niður skal hún falla að fimm árum liðnum frá uppkvaðningu dóms þessa, verði skilorð VI. kafla almennra hegn- ingarlaga nr. 19/1940 haldin. Ákvæði héraðsdóms um sakarkostnað á að vera úraskað. Ákærðu greiði in solidum allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin málflutningslaun skipaðs sækjanda og verjanda fyrir hæstarétti, hæstaréttarlög- mannanna Eggerts Claessens og Sigurðar Ólasonar, 1000 krónur til hvors. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur aukaréttar Reykjavíkur 21. ágúst 1945. Ár 1945, þriðjudaginn 21. ágúst, var í aukarétti Reykjavíkur, sem haldinn var í skrifstofu réttarins af Bergi Jónssyni saka- dómara, upp kveðinn dómur í málinu nr. 264—265/1945: Rétt- visin gegn Sveini Bergmann Bjarnasyni og Birni Kolbeinssyni, sem tekið var til dóms hinn 8. sama mánaðar. Mál þetta er af réttvísinnar hálfu höfðað gegn Sveini Bergmann Bjarnasyni sjómanni, Brekkustíg 6 A, og Birni Kolbeinssyni kynd- ara, Miklubraut 5, fyrir brot gegn XII. kafla almennra hegningar- laga nr. 19 12. febrúar 1940. Ákærði Sveinn Bergmann Bjarnason er kominn yfir lögaldur sakamanna, fæddur 21. júní 1918, og hefur hann, svo kunnugt sé, sætt þessum kærum og refsingum: 213 1930 1% Sátt, 10 kr. sekt fyrir ljósleysi á reiðhjóli. 1930 2%, Sátt, 10 kr. sekt fyrir sams konar brot. 1932 1% Kærður fyrir þjófnað, sleppt með alvarlegri áminningu. 1933 2%., Kærður fyrir reiðhjólsþjófnað. Afgreitt til barnaverndar. nefndar. 1936 17%2 Undirgekkst að greiða skaðabætur fyrir spellvirki. 1938 3% Sátt, 50 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 1939 % Sátt, 25 kr. sekt fyrir tálmun við störf lögregluþjóns. 1940 1% Áminning fyrir ólæti á götu. 1940 Ig Sátt, 25 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 1940 2%, Dómur aukaréttar, 30 daga fangelsi fyrir brot Segn 241. gr. hegningarlaganna, skilorðsbundið. 1941 234 Sátt, 25 kr. sekt, 58 krónur skaðabætur fyrir ölvun og skemmdir. „1942 116 Sátt, 100 kr. sekt fyrir brot gegn 1. gr. laga nr. 13 1941, 1942 % Sátt, 25 kr. sekt fyrir ölvun og áflog. 1942 % Sátt, 25 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 1942 % Sátt, 20 kr. sekt fyrir brot gegn 34. gr. lögreglusam- Þykktar Reykjavíkur. 1943 1%% Sátt, 200 kr. sekt, 250 kr. skaðabætur fyrir líkamsárás. Ákærði Björn Kolbeinsson er kominn yfir lögaldur sakamanna, fæddur 6 „jan. 1921. Hinn 9. nóvember s. 1. hlaut hann að greiða 25 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri, en að öðru leyti hefur hann ekki, svo kunnugt sé, sætt ákæru eða refsingu. Hinn 16. febrúar 1944 voru ákærðu og nokkrir félagar þeirra staddir á Ísafirði sem farþegar með e/s Súðinni. Voru þeir á leið til Ingólfsfjarðar, ráðnir í byggingarvinnu við sildarverksmiðju þar. Síðari hluta dagsins tóku ákærðu og félagar þeirra, Hákon Þorsteinsson verka- maður, Bergþórugötu 41, og Ólafur Ingi Jónsson verkamaður, Fálkagötu 10 A, að neyta áfengis, og komust þeir allir undir áhrif þess. Þegar atburðir þeir, sem ákærðu eru gefnir að sök, gerðust, var Ólafur mjög ölvaður, en hinir mun minna, að því er virðist. Klukkan 9 um kvöldið fóru þeir félagar á kvikmyndasýningu í Alþýðuhúsinu á Ísafirði. Meðan á fyrri hluta sýningarinnar stóð, fór Ólafur út úr sýningarsalnum niður í kjallara hússins sinna erinda, en villtist síðan í húsinu vegna ókunnugleika og ölvunar og gerði þar lítils háttar spell, og varð þetta til þess, að lögreglan handtók hann, en lét hann þó lausan skammt frá húsinu og bannaði honum að fara aftur inn í Alþýðuhúsið. Ólafur hlýddi því þó eigi, heldur fór aftur inn í húsið. Sóttu hann þá þangað þrír lögregluþjónar, yfirlögregluþjónninn Jón Ásbjörn Jóhannesson og lögregluþjónarnir Jón Finnsson og Halldór Jónmundsson og færðu hann á lögreglustöðina, og þar sem Ólafur sýndi þeim mótþróa, settu þeir á hann handjárn. Undir rannsókn máls þessa var Ólafur sektaður með réttarsátt fyrir ölvun sina, og féllst hann á að greiða 214 bætur fyrir spjöll þau, sem hann var talinn hafa gert í Alþýðuhús- inu. Þegar Ólafur var færður í lögreglustöðina, fylgdust þangað með honum tveir samferðamenn þeirra félaga Kristinn Gunn- laugur Erlendsson rafsuðumaður, Hverfisgötu 72, sem var undir áfengisáhrifum og neytt hafði áfengis með þeim síðari hluta dags- ins, og Ólafur Thoroddsen rafvirki, Vesturgötu 3, og þótti þeim Ólafur sæta harkalegri meðferð en þeim þótti ástæða til. Kristinn fór af lögreglustöðinni til Alþýðuhússins og hitti þar hina ákærðu og Hákon og skýrði þeim frá, hvernig komið var fyrir Ólafi. Þannig stóð á, að e/s Súðin átti að fara að leggja af stað:frá Ísa- firði, og var þeim félögum áhugamál að ná í Ólaf, svo að hann missti ekki af skipinu. Þeir fóru því til lögreglustöðvarinnar í því skyni að fá Ólaf með sér um borð,en ósannað er með öllu, að þeir hafi haft uppi ráðagerðir um að leysa hann úr haldi með ofbeldi. Fyrir framan lögreglustöðina hafði safnazt saman hópur manna. Þeir félagar gengu snúðugt gegnum hóp þenna og að dyr- um lögreglustöðvarinnar, sem voru aftur, en ólæstar. Björn var fyrstur að dyrunum, og án þess að berja að dyrum, tók hann í hurðarhúninn og ætlaði að opna dyrnar, en þá var ýtt á hurðina innan frá, og sáu ákærðu, að það gerði lögregluþjónn, og þeim skildist, að þeim væri bönnuð innganga. En þá ýttu þeir fastar á hurðina, og tókst lögregluþjóninum, sem ýtti á að innan, ekki að halda hurðinni aftur, og komust ákærðu því inn. Eftir að ákærðu komu inn, urðu þar ryskingar skamma stund, en mjög greinir þá, sem þarna voru staddir, á um, hvernig þær fóru fram. Skulu nú framburðir viðstaddra raktir í höfuðatriðum. Í lögreglustöðinni voru þrir lögregluþjónar, þeir sem áður eru nefndir, fulltrúi bæjarfógetans á Ísafirði og Ögmundur Ólafsson, timburmaður á Súðinni, auk ákærðu og nokkurra samferðamanna þeirra. Yfirlögregluþjónninn ber, að ákærðu hafi, um leið og þeir höfðu ruðzt inn, ráðizt á Halldór Jónmundsson lögregluþjón, sem þarna var að gæta Ólafs og var að reyna að sefa hann, og hafi þeir reynt að taka Ólaf af honum. Hafi annar ákærðu, óvíst hvor, tekið yfir háls Halldórs og þeir báðir reynt að hafa hann undir, en þá tók yfirlögregluþjónninn þann ákærða, sem ákafar virtist sækja að Halldóri, sem var Björn, en þá náði Halldór tökum á hinum. Í viðureign þeirra féll hatturinn af kolaofninum, sem þarna var inni. Ber þetta vitni, „að árás þessi hafi verið mjög frekleg og hin grófasta á allan hátt.“ Brátt sefuðust ákærðu, og varð ekki meira úr ryskingum, og fylgdi vitnið þeim síðan um borð í e/s Súðina, og fór Ólafur, sem þá hafði verið látinn laus, þangað með þeim. Að þessum framburði hefur vitnið unnið eið. Jón Finnsson lög- regluþjónn staðfestir framburð yfirlögregluþjónsins, sem í upp- 215 hafi yfirheyrslu þessa vitnis var lesinn fyrir því, og hefur vitnið unnið eið að framburði sínum. Framburðir þessara tveggja lögregluþjóna voru lesnir fyrir vitn- inu Halldóri Jónmundssyni lögregluþjóni í upphafi yfirheyrslu hans, og staðfestir hann framburði þeirra. Segir hann hina ákærðu hafa ráðizt strax á sig, þar sem hann gætti Ólafs, og hafi þeir ætlað að taka hann af sér. Þeir hafi tekið allóþyrmilega á sér og Sveinn gripið um hálsinn á sér og ætlað að snúa sig niður. Vitnið tók á móti, og í þeim sviptingum rakst vitnið á ofninn, sem eldur var í, hrukku þá hatturinn og hringarnir ofan af ofninum, en buxur vitnisins sviðnuðu, svo að á þær kom stórt gat. Að þessum framburði hefur vitnið unnið eið. Vitnið Kristján Jónsson, fulltrúi bæjarfógetans, skýrir svo frá, að ákærðu hafi, strax og þeir komu inn í lögreglustöðina, ráðizt á Halldór Jónmundsson lögregluþjón, sem þá gætti Ólafs. Hafi þeim (báðum að því er virðist) tekizt að hrekja hann upp að þili og hafi hann fallið þar á bekk. Í þessari viðureign hafi Halldór rekizt á ofninn og hafi látið nærri, að ofninn félli alveg um. Segir vitnið, að nú hafi hinir lögregluþjónanir skorizt í leikinn, og hafi ákærðu þá sefazt. Ekki minnist vitnið þess, að nein orðaskipti færi milli ákærðu og lögreglunnar, áður en ryskingarnar hófust, nema að Jón Finnsson bannaði ákærðu inngöngu. Vitnið kveður nokkur átök hafa orðið milli yfirlögregluþjónsins og ákærðu, áður en þeir sefuðust. Ákærði Sveinn skýrir svo frá, að þegar þeir komu inn, hafi hann séð Ólaf liggja þar á bekk mjög órólegan, og hafi lögregluþjónn, sem var Halldór, gætt hans og hálf setið ofan á honum. Kveðst ákærði hafa gengið rakleitt að þeim, kippt í öxl lögregluþjónsins og spurt hann, hvort hann gæti ekki farið gætilegar með Ólaf. Lögregluþjónninn hafi þá brugðizt illa við og ofsalega, ýtt ákærða frá sér og sagt honum ekki koma þetta við og um leið slegið hann á munninn, svo að sprakk fyrir á vörum hans. Þá tók ákærði á lögregluþjóninum, og lentu þeir í stimpingum, en hann neitar að hafa tekið lögregluþjóninn hálstaki. Hann minnist þess ekki, að neitt færi úr skorðum þarna inni „en kveður það þó vel geta verið. Eftir að stimpingar þessar höfðu staðið skamma stund, hættu þeir þeim að beiðni yfirlögregluþjónsins. Ákærði Sveinn fullyrðir, að Björn hafi ekki tekið á Halldóri, og minnist þess ekki, að hann lenti í átökum við neinn lögregluþjónanna. Ákærði Sveinn neitar eindregið að hafa að fyrra bragði ráðizt á Halldór, en kveðst hins vegar hafa orðið reiður, þegar Halldór hratt honum og sló hann, og þá hafa ráðizt á móti honum. Ákærði Björn skýrir svo frá, að þegar þeim komu inn í lög- reglustöðina, hafi þeir orðið all æstir af að sjá Ólaf liggja hand- járnaðan á gólfinu, óhreinan og hálftrylltan. Hann sá Svein og 216 Halldór lenda i ryskingum þarna inni, og telur hann þær hafa hafizt þennig, að Halldór hafi ætlað að ýta Sveini út, en Sveinn þá ráðizt á móti honum og þeir þá tekizt á. Minnir Björn, að þeir féllu báðir á gólfið og að áður hefði ofninn farið úr skorðum vegna ryskinganna. Björn kveður hina lögregluþjónana ekki hafa tekið þátt í ryskingum þarna, heldur hafi þeir beðið þá Svein og Halldór að stilla sig. Björn neitar að hafa tekið nokkurn þátt í ryskingum þarna, en vera megi, að hann hafi stjakað við lög- regluþjóninum Halldóri eða ýtt honum frá Ólafi, en hitt sé al- gerlega rangt, að hann hafi hjálpað Sveini til að koma lögreglu- þjóninum undir. Ólafur, sem þarna var inni, handtekinn, man, að hann sá ákærðu þarna, en man ekki, að hann sæi þá lenda í nein- um illdeilum. Hákon Þorsteinsson gerir mjög lítið úr viðureign- inni í lögreglustöðinni. Hann ber, að er beir félagar voru komnir inn í lögreglustöðina, hafi lögregluþjónn þar, sem eftir öðru að dæma hefur verið Halldór, tekið í einhvern þeirra og ætlað að ýta honum út, en sá (Sveinn) ekki viljað fara út, heldur veitt mótspyrnu og ýtt lögregluþjóninum aftur á bak, og hafi þetta endað með því, að lögregluþjónninn hafi fallið aftur á bak á legu- bekk barna. Eftir öðrum ryskingum man hann ekki þarna og man ekki eftir, að ráðizt væri á neinn sérstakan. Þessir framburðir ákærðu og Hákonar hafa verið bornir undir lögregluþjónana, en þeir halda við áður rakta framburði sína. Yfirlögregluþjónninn tekur þá fram, að hann hafi ekki séð Halldór berja Svein í and- litið og telur sig hljóta að hafa séð það, ef um það hefði verið að ræða. Ekki sá hann Svein með neina skeinu né heyrði hann kvarta um áverka. Hann segir Halldór ekki hafa verið reiðan, en hafa þurft að beita sér til að hrinda árásinni. Hann kveður hina ákærðu hafa verið mjög ölvaða og tryllta af æsingu og rosta- fengna í orðum. Jón Finnsson lögregluþjónn ber, að Björn hafi staðið að árás- inni á Halldór ásamt Sveini, en ekki greinir hann nánar athafnir Björns. Yfirlögregluþjónninn hafi svo tekið annan þeirra, sem eftir öðrum framburðum að dæma hefur verið Björn, en vitnið haldið Ólafi. Ekki sá vitnið Halldór berja Svein né varð þess áskynja, að Sveinn hefði hlotið áverka. Ekki kveðst hann hafa séð, að Halldór yrði reiður í viðureigninni við Svein. Halldór Jónmundsson lögregluþjónn ber, að Ólafur hafi setið á legubekk, þegar ákærðu komu inn, en ekki á gólfinu, og hafi vitnið þá staðið við hlið hans og stutt við hann á hægri öxl. Vitnið neitar því, að Sveinn hafi hnippt í sig, heldur hafi hann reynt að hrinda sér frá Ólafi og spurt sig, hvort það ætlaði að drepa manninn. Vitnið kveður Svein hafa reynt að taka fyrir kverkar sér, en sjálft kveðst það ekki hafa slegið hann og man ckki, að 217 það sæi neinn áverka á honum eftir viðureignina. Kveðst vitnið fyrst hafa hrundið Sveini frá sér með því að styðja á axlir honum. Ber vitnið, að Björn hafi hvað eftir annað reynt að ná tökum á sér, og vitnið telur, að hann hafi einu sinni slegið sig í öxlina, en af því að Sveinn hafði náð tökum á vitninu, hafi Björn ekki komizt að til að ná tökum á því. Vitnið Ögmundur Ólafsson var statt á lögreglustöðinni, þegar ákærðu ruddust inn. Ber þetta vitni, að Ólafur hafi þá orðið mjög æstur og reynt að rísa upp, en Halldór lögregluþjónn hafi þá tafar- laust snúið hann niður. Hafi þá ákærði samkvæmt fyrri fram- burði vitnisins ráðizt á Halldór og komið til áfloga milli þeirra og lögregluþjónanna. Staðfestir vitnið, að lögregluþjónarnir skýri rétt frá atburðum við fyrstu yfirheyrslu þeirra, en þeir fram- burðir voru lesnir fyrir þessu vitni. Í síðari framburði ber vitnið, að Halldór hafi verið allæstur og yfirlögregluþjónninn hafi beðið hann að stilla sig. Einnig ber vitnið þá, að sér hafi virzt Björn ekki taka þátt í árásinni, heldur draga sig í hlé, og varð vitnið ekki annars vart en hann kæmi prúðmannlega fram. Vitnið Kristinn Gunnlaugur Erlendsson segir viðureignina hafa hafizt þannig, að Sveinn hafi gengið fast að Halldóri lögregluþjóni og spurt, hvort hann gæti ekki farið gætilegar með Ólaf, og hafi þessi tilmæli ekki verið sett ókurteislega fram. Lögregluþjónninn hafi þá hrint Sveini frá sér og verið einkennilega æstur. Strax upp úr þessu tókust þeir á, en ekki sá vitnið, hvor fyrr tók á hinum. Í þessum stimp- ingum datt hatturinn af ofninum, og lögregluþjónninn sló Svein á munninn. Yfirlögregluþjónninn hafi beðið Halldór að stilla sig og Sveinn spurt Halldór, hvort ekki væri hægt að taka þetta ró- lega. Þetta vitni fullyrðir, að Björn hafi ekki lagt hendur á lög- regluþjóninn og að hann hafi ekkert lagt til þessara mála, nema að hann hafi eitthvað reynt að stilla til friðar milli Sveins og Halldórs, og megi vera, að hann hafi þá orðið fyrir einhverjum hrindingum. Þetta vitni ber, að allmikil þvaga og þrengsli hafi verið þarna inni. Vitnið Ólafur Thoroddsen ber, að þröng hafi verið inni í lög- reglustöðinni og vont að sjá, hverjir voru þar viljandi eða óvilj- andi í stimpingum. Vitnið sá einhverjar litils háttar hrindingar milli Sveins og Halldórs, en man ekki, hver átti upptökin. Vitn- inu virtist á skorta um skapstillingu Halldórs, og minnir, að yfir- lögregluþjónninn bæði hann að stilla sig. Þeir Sveinn og Halldór veltust í stimpingum þessum út úr legubekknum og rákust á ofn- inn, og við það datt hatturinn af honum, hann opnaðist, og glóð féll út á fólfið. Vitnið sá Björn engan þátt taka í viðureigninni. Að vísu hafði það ekki alltaf auga á honum, en álitur afar ólíklegt, að það hefði ekki orðið þess vart, ef Björn hefði lent í stimping- 218 um. Vitnið segir ákærðu hafa verið mikið drukkna og Kristinn Gunnlaug einnig, en þó ekki eins mikið. Vitnið hefur staðfest framburð sinn með eiði. Vitnið Ólafur Þórir Hansen ber, að þegar ákærðu komu inn í lögreglustöðina, hafi Ólafur Ingi Jónsson verið þar í járnum og Halldór lögregluþjónn staðið yfir honum. Ólafur hafi nú risið upp og virzt vera veikur, kúgazt, en lögregluþjónninn hafi þá barið höfði hans niður við vegginn, svo að sprakk fyrir á augabrún og blæddi úr. Hafi Sveinn þá gengið til lögreglubjónsins og spurt, hvort hann gæti ekki farið vægilegar með manninn. Við þessu hafi lögregluþjónninn brugðizt illa, orðið óður og uppvægur og hrint Sveini harkalega frá sér. Fullyrðir vitnið, að Sveinn hafi ekki lagt hendur á hann að fyrra bragði, en hins vegar sá vitnið lögregluþjóninn slá til Sveins í ryskingunum, en veit ekki, hvort höggið hitti. Vitnið segir Björn engin afskipti hafa haft af viður- eigninni, og það segir hina ákærðu enga tilraun hafa gert til að taka Ólaf með valdi af lögreglunni. Þetta vitni segir hina ákærðu hafa verið lítið drukkna. Hafa nú verið rakin höfuðatriði framburða ákærðu og vitna, og eru framburðirnir allsundurleitir. Þess ber að gæta, að ákærðu voru undir áhrifum áfengis, er atburðurinn gerðist. Þá verður að telja skýrslur vitna, einkanlega Ólafs Þóris Hansens, um meðferð- ina á Ólafi Inga Jónssyni allöfgakenndar. Á það ber að líta, að flestöll vitnin, önnur en lögregluþjónarnir og fulltrúinn, voru meira og minna undir áhrifum áfengis, þegar atburðurinn gerð- ist, og auk þess flestir félagar ákærðu. Verður að telja hina eiðfestu framburði lögregluþjónanna sterkustu sönnunargögn málsins. Þykja ákærðu með framferði sínu hafa gerzt brotlegir við 106. gr. 1. mgr. almennra hegningarlaga nr. 19 12. febrúar 1940. Þykir refsing Sveins hæfilega ákveðin fangelsi í 30 daga, en refsing Björns, sem telst hafa átt miklum mun óverulegri þátt í brotinu, varðhald í 15 daga. Á þessar ákvarðanir refsinganna orkar einnig fortíð ákærðu, sem áður er rakin. Rétt þykir að ákveða, að fulln- ustu refsingar Björns skuli fresta og hún niður falla að 2 árum liðnum frá uppkvaðningu dóms þessa, verði skilorð VI. kafla al- mennra hegningarlaga nr. 19 12. febrúar 1940 haldin. Halldór Jón- mundsson lögregluþjónn hefur krafizt þess, að ákærðu verði dæmdir til að greiða sér kr. 200.00 í bætur fyrir fataskemmdir, sem hann hafi orðið fyrir Í ryskingunum. Þessari kröfu hafa ákærðu mótmælt, og þar sem hún þykir eigi nægilega rökstudd, verður hún eigi tekin til greina. Hina ákærðu ber að dæma in solidum til greiðslu alls sakar- kostnaðar, þar með talin málsvarnarlaun skipaðs verjanda þeirra, hrl. Sigurðar Ólasonar, kr. 700.00. Rekstur málsins hefur verið vítalaus. 219 Því dæmist rétt vera: Ákærði Sveinn Bergmann Bjarnason sæti fangelsi í 30 daga. Ákærði Björn Kolbeinsson sæti varðhaldi í 15 daga, en fullnustu refsingar hans skal frestað, og niður skal hún falla að 2 árum liðnum frá uppkvaðningu dóms þessa, verði skil- orð IV. kafla almennra hegningarlaga nr. áð 12. febrúar 1940 haldin. Ákærðu greiði in solidum allan sakarkostnað, þar með talin málsvarnarlaun skipaðs verjanda þeirra, Sigurðar hæsta- réttarlögmanns Ólasonar, kr. 700.00. Dómi þessum skal fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Miðvikudaginn 3. apríl 1946. Nr. 17/1946. Réttvísin og valdstjórnin (Hrl. Egill Sigurgeirsson) gegn Emil Hjartarsyni (Hrl. Theódór B. Líndal) . og Jóhannesi Halldórssyni (Hrl. Kristján Guðlaugsson). Manndráp af gáleysi og brot gegn bifreiðalögum. Dómur hæstaréttar. Ákærði Emil Hjartarson kveður, að fjarlægðin frá bif- reiðinni til barnanna hafi verið ekki undir 10—15 metrar, þegar hann tók eftir börnunum í sandhrúgunni. Börn þessi voru 45 ára, og var því rík ástæða til varúðar, þar sem húast má við, að svo ung börn hlaupi skyndilega inn á ak- brautina, þegar þau eru að leik rétt utan við hana. Ákærði Emil brýndi samt ekki að því sinni fyrir ákærða Jóhannesi að viðhafa sérstaka árvekni vegna barnanna og hófst ekki handa um að afstýra slysi fyrr en í óefni var komið. Með greindri hegðun sinni hefur ákærði Emil, sem samkvæmt 21. gr. laga nr. 23/1941 bar ábyrgð á stjórn bifreiðarinnar, gerzt samvaldur að slysinu. Þetta hátterni ákærða, akstur hans án virks hraðamælis, kennsla bifreiðaaksturs, áður en 220 ákærði náði 25 ára aldri og vanræksla á því að hafa kennslu- merki á bifreiðinni varðar við lagaákvæði þau, sem greinir í héraðsdómi. Þykir refsing ákærða Emils hæfilega ákveðin kr. 3000.00 sekt í ríkissjóð, og komi 30 daga varðhald í stað sektarinnar, verði hún ekki greidd innan 4 vikna frá birt- ingu dóms þessa. Ákvæði héraðsdóms um svipting ökuleyfis á hendur ákærða Emil þykir mega staðfesta. Ákærði Jóhannes Halldórsson sá börnin í sandhrúgunni, er bifreiðin átti ófarna allt að 30 metra að þeim. Hann mátti, svo sem áður var sagt um ákærða Emil, gera ráð fyrir þvi, að þau hlypu fyrirvaralaust inn á veginn, er bifreiðina bæri að þeim. Þótt hann hefði enn ekki lært akstur nema að litlu leyti, mátti samt gera þá kröfu til hans, að hann hægði ferð, gæfi hljóðmerki og gætti fyllstu varúðar, er hann nálg- aðist börnin. Þetta gerði hann ekki, heldur ók með óbreytt- um hraða, allt þar til slysið varð. Verður af þessum sökum að telja varúðarleysi hans samorsök slvssins. Hefur hann þvi gerzt brotlegur við 215. gr. hegningarlaga nr. 19/1940. Þykir refsing hans hæfilega ákveðin 2000 króna sekt til rík- issjóðs, og komi 20 daga varðhald í stað sektarinnar, ef hún verður ekki greidd innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Um greiðslu sakarkostnaðar fer sem hér segir. Ákærði Emil Hjartarson greiði málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns Í héraði og fyrir hæstarétti, samtals 700 krón- ur. Ákærði Jóhannes greiði málsvarnarlaun skipaðs verj- anda sins í héraði, 300 krónur, og málflutningslaun skipaðs verjanda sins fyrir hæstarétti, 400 krónur. Allan annan kostnað sakarinnar greiði hinir ákærðu in solidum, þar með talin málflutningslaun skipaðs sækjanda fyrir hæstarétti, 500 krónur. Dómsorð: Ákærði Emil Hjartarson greiði 3000 króna sekt til ríkissjóðs, og komi 30 daga varðhald í stað sektar- innar, ef hún greiðist ekki innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Ákvæði héraðsdóms um sviptingu ökuleyfis á hend- ur ákærða Emil Hjartarsyni staðfestist. 221 Ákærði Jóhannes Halldórsson greiði 2000 króna sekt í ríkissjóð, og komi 20 daga varðhald í stað sektar- innar, ef hún greiðist ekki innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Ákærði Emil Hjartarson greiði málflutningslaun skipaðs verjanda sins í héraði og fyrir hæstarétti, hæstaréttarlögmanns Theódórs B. Líndals, 700 krónur. Ákærði Jóhannes Halldórsson greiði málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns í héraði, héraðsdómslögmanns Jóns N. Sigurðssonar, 300 krónur, og málflutningslaun skipaðs verjanda síns fyrir hæstarétti, hæstaréttarlög- manns Kristjáns Guðlaugssonar, 400 krónur. Allan annan kostnað sakarinnar greiði hinir ákærðu in solidum, þar með talin málflutningslaun skipaðs sækj- anda fyrir hæstarétti, hæstaréttarlögmanns Egils Sig- urgeirssonar, 500 krónur. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur aukaréttar Reykjavíkur 5. nóvember 1945. Árið 1945, mánudaginn 5. nóvember, var í aukarétti Reykja- vikur, sem haldinn var í skrifstofu réttarins af Bergi Jónssyni sakadómara, upp kveðinn dómur í málinu 2378--2379/1945. Rétt- vísin og valdstjórnin gegn Emil Hjartarsyni og Jóhannesi Hall- dórssyni, sem tekið var til dóms 8. október þ. á. Mál Þetta er af réttvisinnar og valdstjórnarinnar hálfu höfðað gegn Emil Hjartar- syni húsgagnasmið, Langholtsvegi 22, og Jóhannesi Halldórssyni húsgagnasmið, Dyngjuvegi 17, fyrir brot gegn XXIII. kafla al- mennra hegningarlaga nr. 19 12. febrúar 1940 og bifreiðalögum nr. 23 16. júní 1941. Ákærði Emil er kominn yfir lögaldur sakamanna, fæddur 25. mai 1921 og hefur ekki, svo kunnugt sé, sætt ákæru né refsingu. Ákærði Jóhannes er kominn yfir lögaldur sakamanna, fæddur 30. október 1913, og hefur hann eigi, svo kunnugt sé, sætt ákæru eða refsingu að öðru leyti en því, að hann var í lögreglurétti Reykjavíkur hinn 4. ágúst 1942 sektaður með réttarsátt um kr. 10.00 fyrir brot gegn reglum um einstefnuakstur. Miðvikudaginn 4. júlí s. 1. varð bifreiðarslys um kl. 18.10 á Langholtsvegi á móts við húsin nr. 29—31. Drengurinn Hreiðar 222 Sæmundsson, Efstasundi 28, fæddur 24. júlí 1940, varð þar fyrir bifreiðinni R 2927 og beið bana af. Bifreið þessi, sem er fólksbifreið, keypt hjá sölunefnd setu- liðsbifreiða, var skrásett hér 30. maí s. Í. og skoðuð sama dag og reyndist þá vera Í allgóðu ástandi. Rétt eftir slysið athugaði lög- reglan bifreiðina og reyndi hemla hennar. Hemlarnir reyndust góðir og jafnir á báðum hjólum, og bifreiðin virtist yfirleitt í góðu standi. Samkvæmt framburði ákærða Emils var yfirbygging henn- ar þó í smíðum, og samkvæmt framburði beggja ákærðu var hraða- mælir hennar í ólagi. Stýrið er vinstra megin á Þifreiðinni og fót- hemlastigið er vinstra megin við benzingjöfina. Þegar slysið varð, var ákærði Emil að kenna ákærða Jóhannesi bifreiðarakstur á bifreiðinni R 2927, og voru þeir báðir í eðlilegu ástandi og vel fyrir kallaðir að eigin sögn. Þá úndanfarin kvöld hafði ákærði Emil kennt ákærða Jóhannesi akstur á þessari bif- reið, og hafði sú kennsla farið fram í 8—-10 klukkustundir alls. Ákærði Jóhannes ber, að ákærði Emil hafi í upphafi kennslunnar brýnt fyrir sér varkárni gagnvart öllum vegfarendum og sérstak- lega varað sig við börnum og hestum. Ákærði Emil kveðst í hverri kennslustund hafa brýnt fyrir ákærða Jóhannesi að fara gætilega þar, sem börn væru nálægt. Mjög skömmu fyrir slysið lögðu ákærðu af stað í bifreiðinni frá heimili ákærða Emils suður Langholtsveginn, og sat ákærði Jó- hannes undir stýri hennar sem nemandi í bifreiðarakstri, en á- kærði Emil sat hægra megin við hann í framsætinu sem Ökukennari og stjórnandi bifreiðarinnar, sbr. 21. gr. 1. mgr. bifreiðalaganna nr. 23 16. júní 1941. Í fyrri kennslustundum hafði ákærði Emil haft á bifreiðinni hin lögboðnu merki um, að hún væri kennslu- bifreið, en í þetta sinn setti hann þau ekki upp. Var ætlun hans að setja þau upp við heimili ákærða Jóhannesar, sem er ekki langt frá slysstaðnum, en þar ætluðu þeir að nema staðar. Bifreiðin hefir fjórar gangskiptingar áfram, og hafði henni verið skipt í þriðju gangskiptingu fyrir slysið. Ökuhraðinn suður veginn var, að því er ákærðu gizka á, sem næst 10— 12 milur ensk- ar, miðað við klukkustund, og hélzt hann sá sami fram að slysinu. Vestan við Langholtsveginn á móts við húsið nr. 29 var sandhrúga, og á þessum tíma voru þar þrjú börn, fjögurra og fimm ára gömul, að leika sér, þeirra á meðal drengurinn Hreiðar Sæmundsson fjögurra ára. Ákærði Jóhannes tók eftir börnunum úr nokkurri fjarlægð, og virtust honum þau vera tvö, standa uppi á sandhrúgunni og horfa í áttina til bifreiðarinnar. Sýndist honum fullorðinn maður standa hjá þeim, en það mun hafa verið missýning. Þegar bifreiðin nálg- aðist hrúguna, taldi ákærði enga hættu í þvi fólgna að aka fram hjá börnunum og ók því áfram á óbreyttum hraða. 223 Ákærði Emil getur ekki um það sagt með vissu, í hvaða fjar- lægð bifreiðin var frá börnunum, þegar hann tók fyrst eftir þeim, en segir hana þó ekki hafa verið skemmri en 10—15 metra. Hann taldi, að ákærði Jóhannes hefði orðið barnanna var um svipað leyti og vakti ekki athygli hans á þeim. Bifreiðin ók á vinstri vegar- helmingi, en vegurinn, sem þarna er malborinn, er sem næst 6 metra breiður, og á að gizka metersbil var frá hægri vegarbrún að sandhrúgunni, sem börnin voru uppi á. Þegar bifreiðin var að komast á móts við sandhrúguna, hljóp Hreiðar sálugi úr henni inn á veginn, en lítil telpa, sem einnig var á sandhrúgunni og sjónarvottinum Sveini Gíslasyni, Hjallavegi 48, virtist einnig ætla að hlaupa inn á veginn, nam staðar við vegbrúnina. Sveinn kall- aði til drengsins, en hann sinnti því ekki. Ákærði Jóhannes ber, að drengurinn hafi hlaupið inn á veginn og fyrir framenda bif- reiðarinnar svo nálægt henni, að ákærði sá hann ekki úr sæti sínu, þegar hann var kominn fram fyrir bifreiðina. Hann kveður ákærða Emil hafa þá strax þrifið í handhemlana, en sig hafa beygt stefnu bifreiðarinnar til vinstri, og hafi bifreiðin runnið skáhallt út af veginum og numið þar staðar, en um leið og ákærði Emil tók í handhemlana, telur hann sig hafa ætlað að stíga á fót- hemlana, en hafa í fátinu, sem á sig var komið, ekki stigið á þá, heldur á benzingjöfina. Ákærði Emil ber, að þegar bifreiðin hafi verið að koma á móts við sandhrúguna, hafi drengurinn og stúlkan hlaupið frá henni inn á veginn, en stúlkan numið staðar rétt við vegbrúnina. Dreng- urinn hafi hlaupið hratt inn á veginn og fram fyrir bifreiðina svo nálægt, að hann fór í hvarf við vélarhúsið frá ákærða séð. Í þessu sveigði ákærði Jóhannes bifreiðina til vinstri út af veginum, en ákærði Emil neytti handhemlanna, eins og unnt var. Telur hann það áreiðanlegt vera, að ákærði Jóhannes hafi á slysaugnablikinu stigið á benzingjöfina í stað fóthemlanna. Vitnið Sveinn Gíslason sá ekki aðdraganda slyssins fyrr en rétt um það bil, er það var að gerast, og felast engar upplýsingar í framburði vitnisins fram yfir Þær, er nú hafa verið raktar. Þegar bifreiðin hafði numið staðar, lá drengurinn ca. 5 metra fyrir aftan hana. Ákærði Emil ók strax með hann í bifreiðinni á Landspitalann, en hann andaðist þar rétt eftir komuna Þangað, Við krufninguna kom í ljós, að hann hafði skaddazt mikið inn- vortis, og ályktar Rannsóknarstofa Háskólans, sem framkvæmdi krufninguna, að banameinið hafi verið „innvortis blæðingar og shock út frá þvi.“ Að tilhlutun verjanda ákærða Emils hefur verið leitað álits tveggja sérfróðra manna um bifreiðar og ökukennslu, þeirra Jóns Ólafssonar bifreiðaeftirlitsmanns og Steingríms Gunnarssonar öku- kennara, um, hvort aðrar tiltækilegar aðferðir en notaðar voru 224 hafi, eins og á stóð, verið fyrir ákærða Emil til að forða slysi og hver sé skýringin á því, að bifreiðin rann áfram, þótt handhemlum væri beitt að fullu. Þessu hafa þeir svarað þannig: „Eins og sljórntækjum bifreiðarinnar er fyrir komið, er ekki hægt að álíta, að Emil hafi getað gert annað en hann gerði, nema að rjúfa rafkveikju vélarinnar, en það er þó ekki hægt að gera samtímis, því að nota verður sömu hönd til hvors tveggja: Að beita handheml- inum og rjúfa kveikjuna. Teljum við því ekki, að um vanrækslu sé hér að ræða af hendi Emils. Skýringin á því, að bifreiðin rann áfram, þótt handhemlinum væri beitt að fullu, hlýtur að vera að- allega sú, að vélin hafi fengið gasgjöf og tengslið ekki verið rofið (ekki koplað frá). Hvorugt þetta gat Emil haft áhrif á.“ Eins og þessi álitsgerð sýnir, verður að telja ákærða Emil hafa gert allt, sem af honum varð krafizt, til að forða slysi, þegar svo var komið, að drengurinn var farinn að hlaupa inn á veginn, þó að það kæmi ekki að haldi, annað hvort vegna þess, að ákærði Jóhannes gaf benzin á vélina um leið, eða af öðrum ástæðum. Samkvæmt 21. gr., 6. mgr. bifreiðalaganna ber ökukennari ábyrgð á, að akstursæfingar fari fram á þeim stöðum og með þeim hætti, að telja megi hættulaust fyrir aðra umferð, er tekið er til- lit til kunnáttu nemandans. Nú stóð þannig á í því tilfelli, er hér liggur fyrir, að nemandinn, ákærði Jóhannes, hafði einungis lært akstur í 8—10 klukkustundir. Þar sem hann þannig var byrjandi við námið, bar ökukennaranum, ákærða Emil, rík skylda til að hafa vakandi athygli á akstri hans og gæta Þess til hins ýtrasta, að engum stafaði hætta af akstrinum. Bar honum enn rikari skylda til aðgæzlu sökum gerðar bifreiðarinnar, sem olli því, að hann náði eigi til fóthemlanna úr sæti sinu. Þó að hann hefði áður brýnt fyrir ákærða Jóhannesi að fara varlega, þar sem börn væru nálægt, bar honum að aðvara hann sérstaklega í þessu til- felli, og honum bar að gæta þess, að unnt væri að stöðva bifreið- ina þegar í stað, ef börnin færu út á veginn. Af börnum á þess- um aldri má ætið búast við skyndilegum og gálauslegum hreyf- ingum, enda reyndist svo þarna. För drengsins úr sandhrúgunni og inn á miðjan veginn hefur að vísu tekið mjög skamman tíma, en þó svo langan, að ætla má, að hefði ákærði Emil beitt sérstakri athygli, er drengurinn lagði af stað í þá för, hefði hann getað gert ráðstafanir til að stöðva bifreiðina í tæka tíð eða beygja fram hjá drengnum. Þó að ógætni drengsins ætti mjög ríkan þátt í slysinu, þykir ákærði Emil þó við þetta tækifæri ekki hafa sýnt þá gætni, sem af honum varð krafizt, eins og á stóð, og varð þetta gáleysi hans meðorsök slyssins og dauða drengsins. Með gáleysi þessu hefur hann því að áliti réttarins ger“4 brotlegur við 215. gr. almennra 225 hegningarlaga nr. 19 12. febrúar 1940 og 27 gr. 1. mgr., sbr. 38. gr. bifreiðalaga nr. 23 16. júni 1941. Þá hefur hann einnig með þvi að aka bifreiðinni án virks hraðamælis, með því að kenna bif- reiðaakstur, áður en hann náði 25 ára aldri, og með því að hafa ekki uppi kennslubifreiðarmerkin við aksturinn gerzt brotlegur við 9. gr. og 21. gr. 1 og 3. mgr. sbr. 38. gr. bifreiðalaganna. Af 21. gr. bifreiðalaganna leiðir, að ökukennari ber ábyrgð samkvæmt þeim lögum á akstrinum, meðan kennsla stendur yfir. Ber þegar af þessari ástæðu að sýkna ákærða Jóhannes af ákær- unni um brot gegn bifreiðalögunum. Honum bar sem nemanda ákærða Emils að hlíta forsjá hans í öllu, er að akstrinum laut, og átti að mega treysta því, að hann leiðbeindi sér við margnefnt „ tækifæri og að hann afstýrði slysum. Vegna þessa þykir óvarlegt að telja hann bera refsiábyrgð samkvæmt XXIII. kafla almennra hegningarlaga á þeim aðgæzluskorti í akstri bifreiðarinnar, sem talinn er hafa verið meðorsök slyssins, eða því, að hann í fáti í slysaugnablikinu sté á benzingjöfina í stað fóthemlanna. Verður ákærði Jóhannes því sýknaður í máli þessu. Refsing ákærða Emils þykir með hliðsjón af 77. gr. hegningar- laganna hæfilega ákveðin fangelsi í 30 daga, en eftir atvikum þykir mega ákveða, að fullnustu refsingar skuli fresta og hún niður falla að 2 árum liðnum frá uppkvaðningu dóms þessa, verði skil- orð VI. kafla almennra hegningarlaga haldin. Samkvæmt 39. gr. bifreiðalaganna ber að svipta ákærða Emil bifreiðarstjóraréttind- um í eitt ár frá birtingu dóms þessa. Málsvarnarlaun skipaðs verjanda ákærða Jóhannesar, hdl. Jóns N. Sigurðssonar, kr. 300.00, greiðist úr ríkissjóði, en annan kostnað sakarinnar greiði ákærði Emil, þar með talin málsvarnarlaun skipaðs verjanda sins, hrl. Theódórs Líndals, kr. 300.00. Rekstur málsins hefur verið vitalaus. Því dæmist rétt vera: Ákærði Jóhannes Halldórsson skal vera sýkn af ákæru rétt- „vísinnar og valdstjórnarinnar í máli þessu. Ákærði Emil Hjartarson sæti fangelsi í 30 daga, en fulln- ustu refsingarinnar skal fresta, og niður skal hún falla að 2 árum liðnum frá uppkvaðningu dóms þessa, verði skilorð VI., kafla almennra hegningarlaga nr. 19 12. febrúar 1940 haldin. Ákærði Emil skal sviptur bifreiðastjóraréttindum í eitt ár frá birtingu dóms þessa. Málsvarnarlaun skipaðs verjanda ákærða Jóhannesar, hdl. Jóns N. Sigurðssonar, kr. 300.00, greiðist úr ríkissjóði, en ann- 15 226 an kostnnað sakarinnar greiði ákærði Emil, þar með talin málsvarnarlaun skipaðs verjanda sins, hrl. Theódórs Lindals kr. 300.00. Dómi þessum skal fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Miðvikudaginn 3. april 1946. Nr. 144/1945. Rútur Jónsson (Hrl. Gútaf A. Sveinsson) gegn Jakob Thorarensen (Hrl. Gunnar Þorsteinsson). Húsaleigumál. Útburðargerð. Dómur hæstaréttar. Unnsteinn Beck, fulltrúi borgarfógetans i Reykjavík, hefur kveðið upp hinn áfrýjaða úrskurð. Áfrýjandi hefur skotið máli þessu til hæstaréttar með stefnu 6. nóvember f. á. Krefst hann þess, að hinn áfrýj- aði úrskurður verði úr gildi felldur og að stefnda verði dæmt að greiða honum málskostnað í héraði og fyrir hæsta- rétti eftir mati dómsins. Stefndi krefst staðfestingar hins áfrýjaða úrskurðar og málskostnaðar fyrir hæstarétti úr hendi áfrýjanda eftir mati dómsins. Samkvæmt forsendum hins áfrýjaða úrskurðar verður að staðfesta hann, en rétt þykir, eins og á stendur, að áfrýj- andi sé ekki sviptur afnotum húsnæðisins fyrir 14. maí næstkomandi. Rétt þykir, að málskostnaður í hæstarétti falli niður. Dómsorð: Hinn áfrýjaði úrskurður á að vera óraskaður, þó svo, að áfrýjanda, Rúti Jónssyni, er ekki skylt að rýma leiguibúð sína í húsinu nr. 2 A við Skálholtsstig fyrir 14. maí 1946. Málskostnaður í hæstarétti fellur niður. 227 Úrskurður fógetaréttar Reykjavíkur 31. október 1945. Í máli þessu, sem tekið var til úrskurðar 26. þ. m., hefur gerðar- beiðandi, Jakob Thorarensen, Ljósvallagötu 10 hér í bæ, krafizt þess, að gerðarþoli, Rútur Jónsson, verði með beinni fógetagerð borinn út úr íbúð þeirri, sem hann nú býr í í húsinu nr. 2 A við Skálholtsstig hér í bænum. Gerðarþoli hefur mótmælt framgangi hinnar umbeðnu gerðar, og lögðu aðiljar málið undir úrskurð fógetaréttarins. Aðiljar hafa hvor um sig krafizt málskostnaðar. Undanfarið hefur gerðarþoli búið í hinni umdeildu íbúð, sem er 3 herbergi og eldhús. Fjölskylda gerðarþola er auk konu hans þrjár upp komnar dætur og dótturdóttir, auk þess dvelur á heimili hans stúlka ofan úr Borgarfirði, sem kom þangað s. |. vor. Gerðarbeiðandi býr, sem áður getur, á Ljósvallagötu 10 hér í bæn- um ásamt konu sinni, og virðist ekki vera fleira fólk í heimili hans en þau tvö. Hafa þau þar til íbúðar fjögur herbergi og eldhús, nánar tiltekið borðstofu, setustofu, litið svefnherbergi og auk þess einkaskrifstofu gerðarbeiðanda, en hann er, sem kunnugt er, rit- höfundur. Í skrifstofu þessari geymir gerðarbeiðandi bókasafn sitt, og er því ekki mótmælt, að lítið rúm sé þar fram yfir það, sem fer undir bækurnar. Á s. 1. vori losnaði 3 herbergja íbúð á neðstu hæð í húsi gerðarbeiðanda nr. 10 við Ljósvallagötu. Býr þar nú dóttir gerðarbeiðanda, Laufey, ásamt barni sínu, sem fæddist í september s. 1. Áðurgreind dóttir gerðarbeiðanda er gift, og telst maður hennar til heimilis í Hafnarfirði og rekur þar verzlun, en því er ómótmælt, að raunverulegt dvalarheimili hans sé á heimili konunnar, þótt hann haldi sínu fyrra heimilisfangi. Ekki hefur því verið haldið fram, að fyrrgreindur tengdasonur gerðarbeiðanda hafi húsnæði fyrir sig og fjölskyldu sína annað en eitt ibúðarherbergi í Hafnarfirði. Hinn 26. júní s. 1. sagði gerðarbeiðandi gerðarþola upp hinni umdeildu ibúð frá 1. þ. m. að telja á þeirri forsendu, að hann þyrfti á íbúðinni að halda til afnota fyrir dóttur sína, Elínborgu, sem þá var væntanleg til landsins frá Ameriku, þar sem hún hefur dvalið frá því í nóvember 1942. Í júlímánuði s. 1. kom svo siðar- nefnd dóttir gerðarbeiðanda til landsins ásamt manni sínum, sem einnig hefur dvalið ytra við nám. Átti hann, áður en hann fór út, heima á Akureyri, en starfar nú hér í Reykjavík sem starfsmaður flugmálastjórnar, en hann er flugvallarfræðingur að menntun. Uppsögn þeirri, er áður greinir, neitaði gerðarþoli að hlita, nema að undangengnum úrskurði, og var uppsögnin lögð fyrir húsaleigunefnd til umsagnar. Með úrskurði, upp kveðnum 10. sept. s. 1, tók húsaleigunefnd afstöðu til uppsagnar þessarar. Var nið- urstaða úrskurðarins á þá leið, að uppsögnin var ekki tekin til 228 greina. Byggðist úrskurður húsaleigunefndar á þvi, að gerðar- beiðandi og fjölskylda hans hefðu svo rúmt húsnæði, að honum væri ekki brýn þörf viðbótar við það til afnota fyrir dóttur sína og fjölskyldu hennar. Sem sakir standa, munu ekki vera aðrir í fjölskyldu margnefndrar dóttur gerðarbeiðanda en þau hjónin, en samkvæmt læknisvottorði, sem lagt var fram fyrir húsaleigunefnd, eiga þau barns von í næsta mánuði. Kröfur sínar um framgang hinnar umbeðnu gerðar byggir gerðarbeiðandi á því, að sér sé brýn þörf á húsnæði gerðarþola til íbúðar fyrir dóttur sina og fjölskyldu hennar. Mótmælir hann því, að hann eða fjölskylda hans hafi svo mikið húsnæði, að hann geti bætt úr húsnæðiskosti þeirra á annan hátt en að fá íbúð gerðarþola lausa. Sérstaklega bendir gerðarbeiðandi á, að það geti ekki haft áhrif á rétt sinn til að fá íbúð gerðarþola lausa, þótt önnur íbúð hafi losnað í húsnæði sínu s. 1. vor. Þá íbúð hafi hann fengið annari dóttur sinni til íbúðar, og hafi hún hennar fulla þörf fyrir sig og fjölskyldu sína. Telur gerðarbeiðandi einn- ig, að það væri án allrar lagaheimildar að fara að svipta dóttur sína, sem býr á Ljósvallagötu 10, íbúð hennar að nokkru eða öllu leyti og fá öðrum afnot hennar, þar sem heimild húsaleigunefndar til slíkrar úthlutunar á húsnæði sé nú numið úr lögum. Enn hefur gerðarbeiðandi bent á það til styrktar máli sínu um brýna þörf dóttur sinnar fyrir húsnæði, að þau hjón eigi allmikið af hús- gögnum, sem þau hafi notað á heimili sinu í Ameríku og haft með sér þaðan, en hvergi getað komið fyrir nema litlum hluta þeirra, og liggi verulegur hluti af þeim hér á skipaafgreiðslu. Telur gerð- arbeiðandi, að húsnæðisbörf fólks beri eigi eingöngu að miða við það minnsta, sem komizt verði af með til þess að það geti talizt hafa þak yfir höfuðið, heldur einnig, að það geti komið þar fyrir hóflega miklum húsbúnaði. Gerðarþoli hefur hreyft þeirri mót- báru, að nú nýlega hafi losnað eitt herbergi og eldhús í kjallara hússins nr. 2 A við Skálholtsstig, og hefði gerðarbeiðanda verið hægt að koma dóttur sinni fyrir þar, í stað þess að segja sér upp íbúðinni. Gegn þessari mótbáru hefur gerðarbeiðandi fært það fram, að íbúð sú, sem losnaði í kjallaranum, sé svo lítil, að hún sé algerlega ófullnægjandi fyrir dóttur sína og fjölskyldu hennar. Hér sé aðeins um að ræða eitt mjög litið ibúðarherbergi og sé lofthæð þess tæpast nóg til þess, að það sé íbúðarhæft. Gerðarþoli byggir mótmæli sin á því í fyrsta lagi, að fógeta- rétturinn geti ekki breytt úrskurði húsaleigunefndar. Í öðru lagi byggir hann mótmæli sín á því, að gerðarbeiðandi og fjölskylda hans hafi yfir svo miklu húsrými að ráða, að honum geti ekki talizt brýn þörf að losa íbúð gerðarþola fyrir dóttur sína. Einnig hefur gerðarþoli í þessu sambandi lagt ríka áherzlu á, að gerðar- 229 beiðandi hafi fengið lausa íbúð á neðstu hæð hússins nr. 10 við Ljósvallagötu s. 1. vor, sem hann hafi tekið til afnota fyrir aðra dóttur sína, og búi hún þar við óþarflega rúman húsakost, en maður hennar sé utanbæjarmaður, sem ekki hafi leyfi til að hafa húsnæði á leigu hér í bænum. Enn hefur gerðarþoli, svo sem áður getur, bent á það, að íbúð hafi nýlega losnað í kjallara hússins nr. 2 A við Skálholtsstig og að gerðarbeiðandi hefði getað tekið hana til afnota fyrir dóttur sína. Loks hefur gerðarþoli mótmælt því, að tengdasonur gerðarbeiðanda, sem verið er að losa hina um- deildu íbúð fyrir, sé bæjarmaður í merkingu húsaleigulaganna og sé honum því óheimilt að taka hér íbúð á leigu. Á það verður ekki fallizt, að fógetarétturinn geti ekki skorið úr um atriði það, sem hér er um deilt, enda hafa dómstólar marg- oft fellt úrskurði um mat húsaleigunefndar á þörf manna fyrir húsnæði. Samkvæmt vottorði flugmálastjóra, sem er ómótmælt, er tengda- sonur gerðarbeiðanda, sem hyggst að taka hina umdeildu ibúð á leigu, starfsmaður flugmálastjórnarinnar sem sérfræðingur í flug- vallastjórn. Verður að telja, að maður, sem gegnir slíkri stöðu fyrir ríkið, sé opinber starfsmaður, og er honum samkvæmt því heimilt að taka leigt hér í bænum samkvæmt 2. mgr. 3. gr. laga nr. 39 frá 1943. Fógeti hefur kynnt sér íbúð þá, er losnaði í kjallara hússins nr. 2 A við Skálholtsstig í haust. Svarar stærð hennar og umbúnaður til þess, sem gerðarbeiðandi hefur lýst og tilgreint er hér að framan, og verður að fallast á, að þar sé ekki um viðunanlegt hús- næði að ræða fyrir margnefnda fjölskyldu. Gerðarbeiðandi lét af hendi við dóttur sína og fjölskyldu henn- ar íbúð þá, sem losnaði hjá honum á Ljósvallagötu 10 s. 1. vor. Var honum þetta heimilt, þar sem dóttir hans var búsett hér í bænum áður. Verður ekki á það fallizt, að í þeirri íbúð sé rúm til að bæta heilli fjölskyldu við það fólk, sem fyrir er. Skiptir hér ekki máli, þótt maður síðastnefndrar dóttur gerðarbeiðanda kunni að teljast utanbæjarmaður. Á það má að vísu fallast, að gerðar- beiðandi og kona hans hafi rýmra húsnæði fyrir sig en brýn þörf krefur, en þó ekki svo, að í það verði bætt heilli fjölskyldu, án bess að þau þyrftu að þrengja að sér meira en góðu hófi gegnir, einkum þegar tillit er tekið til þess, að íbúð gerðarbeiðanda er miðuð við þarfir einnar fjölskyldu, og mundi því verða þar mjög lítið pláss, ef henni ætti að skipta í tvo hluta, sem fullnægðu þvi, að verða sjálfstæðar íbúðir tveggja fjölskyldna. Af því, sem að framan greinir, leiðir, að leyfa ber framgang hinnar umbeðnu gerðar á ábyrgð gerðarbeiðanda, en eftir at- vikum þykir rétt, að málskostnaður falli niður. 230 Því úrskurðast: Hin umbeðna gerð skal fram fara á ábyrgð gerðarbeiðanda. Málskostnaður falli niður. Föstudaginn 5. april 1946. Nr. 97/1945. Réttvísin og valdstjórnin (Hrl. Hermann Jónasson) gegn Steini Jónssyni (Hrl. Lárus Jóhannesson) og Réttvísin (Hrl. Hermann Jónasson) gegn Guðmundi Kristjánssyni (Hrl. Lárus Jóhannesson). Setudómari próf. Ísleifur Árnason í stað hrd. Jónatans Hallvarðssonar. Brot á verðlagsákvæðum og á 147. gr. laga nr. 19/1940. Dómur hæstaréttar. Með verknaði þeim, sem lýst er í hinum áfrýjaða dómi, hefur ákærði Steinn Jónsson brotið reglur viðskiptaráðs frá 14. desember 1943, og varðar það við 2. málsgr. 9. gr. laga nr. 3/1943. Með því að leggja hinn ranga reikning fyrir verðlagsyfirvöldin hefur hann einnig gerzt sekur við 147. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940. Þykir refsing hans með hliðsjón af 77. gr. sömu laga hæfilega ákveðin 9500 króna sekt til ríkissjóðs, og komi 20 daga varðhald í stað sektarinnar, verði hún ekki greidd innan fjögurra vikna frá birtingu þessa dóms. Frá þeirri fjárhæð, sem í héraðsdómi er talin ólöglegur ágóði ákærða Steins Jónssonar, ber að draga sölulaun bók- sala, 20%. Verður hinn ólöglegi gróði því kr. 3540.00 -- kr. 708.00 = kr. 2832.00, sem ber að gera upptækan ríkissjóði til handa. Brot ákærða Guðmundar Kristjánssonar er í hinum 231 áfrýjaða dómi réttilega talið varða við 147. gr. hinna al- mennu hegningarlaga nr. 19/1940. Þykir refsing hans hæfi- lega metin 2000 króna sekt til ríkissjóðs, og komi 18 daga varðhald í stað sektarinnar, verði hún ekki greidd innan fjögurra vikna frá birtingu dóms þessa. Ákvæði héraðsdóms um greiðslu sakarkostnaðar í héraði staðfestist. Ákærðu greiði in solidum allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin málflutningslaun skipaðs sækj- anda og verjanda í hæstarétti 400 krónur til hvors. Dómsorð: Ákærði Steinn Jónsson greiði 2500 króna sekt í ríkis- sjóð, og komi 20 daga varðhald í stað sektarinnar, ef hún greiðist ekki innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Ákærði Guðmundur Kristjánsson greiði 2000 króna sekt í ríkissjóð, og komi 18 daga varðhald í stað sekt- arinnar, ef hún greiðist ekki innan 4 vikna frá birt- ingu þessa dóms. Ólöglegur ágóði ákærða Steins Jónssonar, 2832 krón- ur, skal vera upptækur ríkissjóði til handa. Ákvæði héraðsdóms um greiðslu sakarkostnaðar í héraði staðfestist. Ákærðu greiði in solidum allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin málflutningslaun skipaðs sækjanda og verjanda í hæstarétti, hæstaréttarlög- mannanna Hermanns Jónassonar og Lárusar Jóhannes- sonar, 400 krónur til hvors. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur aukaréttar Reykjavíkur 15. maí 1945. Ár 1945, þriðjudaginn 15. maí, var í aukarétti Reykjavíkur, sem haldinn var í skrifstofu réttarins af Ragnari Jónssyni, settum saka- dómara, upp kveðinn dómur í málinu nr. 771—772/1945: Réttvisin og valdstjórnin gegn Steini Jónssyni og réttvísin gegn Guðmundi 232 Kristjánssyni, sem tekið var til dóms 11. sama mánaðar. Mál þetta er af réttvísinnar og valdstjórnarinnar hálfu höfðað gegn Steini Jónssyni lögfræðingi, Laugavegi 39 hér í bæ, fyrir brot gegn XV. kafla almennra hegningarlaga nr. 19 12. febrúar 1940 og verðlags- löggjöfinni og af réttvísinnar hálfu gegn Guðmundi Kristjánssyni prentsmiðjustjóra, Bergþórugötu 23 hér í bæ, fyrir brot gegn XV. kafla almennra -hegningarlaga nr. 19 12. febrúar 1940. Ákærði Steinn Jónsson er kominn yfir lögaldur sakamanna, fæddur 20. september 1911, og hefur hvorki sætt ákæru né refs- ingu, svo kunnugt sé. Ákærði Guðmundur Kristjánsson er kominn yfir lögaldur saka- manna, fæddur 17. júlí 1910, og hefur eigi sætt refsingu, svo kunn- ugt sé, en hinn 19. maí 1941 sætti hann aðvörun fyrir brot gegn 6. og 4. gr. tilskipunar frá 9. mai 1855. Með bréfi, dagsettu 19. desember síðast liðinn, kærði verðlags- stjóri hina ákærðu fyrir brot í sambandi við útgáfu bókarinnar „Afmælisdagar“, er ákærði Steinn gaf út á síðari hluta síðast lið- ins árs. Segir svo í kærunni, að samkvæmt auglýsingu viðskipta- ráðs frá 14. desember 1943 skuli útgefendur bóka leita sam- þvkkis verðlagsstjóra á verði þeirra. Séu þeir þá ávallt krafðir upplýsinga um útgáfukostnað og upplagsstærð bókarinnar og, ef ástæða þykir til, látnir sanna upplýsingar sínar með reikningum frá þeim, sem unnið hafa verk þau, sem um er að ræða. Fyrir skömmu hafði ákærði Steinn fengið staðfest 60 króna verð á nefndri bók og hafi hann í því sambandi sagt upplag hennar vera 2500 eintök og afhent meðal annars reikning um prentunar- kostnað frá Alþýðuprentsmiðjunni, þar sem upplagið er talið 2500 eintök. Verðlagsstjóri kveðst svo hafa komizt að raun um, að upp- lagið hafi verið 5000 eintök, og hafi báðir ákærðu í viðtali viður- kennt, að svo væri. Er því haldið fram í kærunni, að hefði rétt verið sagt til um upplagsstærðina, hefði verð bókarinnar orðið 50 krónur eintakið og hafi 60 króna verðið fengizt staðfest vegna rangra upplýsinga um upplagsstærðina. Kveðst verðlagsstjóri hafa fyrirskipað útgefandanum að lækka verð bókarinnar niður í 50 krónur eintakið. Hann telur mjög torvelt að komast að, hverju ólöglegur hagnaður hafi numið, en hefði brot þetta, er verðlags- stjóri telur vera, ekki komizt upp, hefði ólöglegur ágóði getað numið 40 þúsund krónum. Ákærði Steinn viðurkennir að hafa einn gefið út nefnda bók á síðast liðnu ári. Fyrst í stað hugsaði hann sér að gefa hana út í 2000 eintökum, en ákvað síðar að hafa upplagið 2500 eintök. Al- þýðuprentsmiðjan tók að sér prentun bókarinnar, og samdi ákærði Steinn við forstjóra prentsmiðjunnar, ákærða Guðmund, um hana. Þar sem litil prentun var á bókinni, vildi ákærði Steinn fá afslátt af prentunarkostnaðinum, og varð það að samkomu- 233 lagi, að til uppbótar á prentunarkostnaði hinna 2500 eintaka skyldi prentuð ákærða Steini að kostnaðarlausu önnur 2500 eintök. Voru þannig alls prentuð 5000 eintök bókarinnar. Ákærði Steinn bað ákærða Guðmund um reikning yfir prentunarkostnaðinn og að setja á hann eintakafjöldann 2500. Þetta gerði ákærði Guðmundur, og er reikningurinn tímasettur í október síðast liðnum. Kveðst ákærði Guðmundur hafa talið, að greiðslan væri fyrir nefndan eintakafjölda, og því eigi greint aðra eintakatölu í reikningnum. Ákærði Steinn sagði honum ekki, að hann ætlaði að leggja reikn- inginn fyrir verðlagsstjóra vegna verðákvörðunar á bókinni, en hann taldi þó víst, að svo væri. Hann vissi ekki, við hvaða ein- takafjölda ákærði Steinn ætlaði að miða verð bókarinnar í við- ræðum sinum við verðlagsstjóra, en gerði frekar ráð fyrir, að það yrði ekki hærri eintakafjöldi en á reikningnum stóð. Ákærði Steinn átti viðræður við fulltrúa verðlagsstjóra um verð bókarinnar, áður en nefndur reikningur var gerður. Í þess- um viðræðum nefndi ákærði eigi annan eintakafjölda en 2500. Hin 2500 eintökin nefndi hann ekki, sökum þess að hann bjóst við, að ef hann skýrði frá þeim, yrði verð bókarinnar miðað við 5000 eintök, og þyrfti þá að selja 2000—-3000 eintök til að fá upp í kostnað, en ákærði gerði ekki ráð fyrir mikilli sölu bókarinnar. Segir hann tilgang sinn hafa verið að gefa út 2500 eintök og ekki fleiri, en um hvað við hinn hluta upplagsins skyldi gera, var hann óráðinn. Hefði bókin selzt vel, kveðst hann hafa ætlað að gefa hin 2500 eintökin út sem 2. útgáfu og þá að sjálfsögðu snúa sér til verðlagsstjóra um verðlag. hennar. Ef þessi hefði ekki orðið raunin, kom honum til hugar að selja afgangsupplagið fyrir slump. Upplýst er, að ákærði Steinn samdi við Nýja bókbandið um að binda Þókina í 2500 eintökum. Bókhandið tók að sér geymslu þess upplags, er þar var fram yfir, en ekki bað ákærði um band á það. Ákærði Steinn og fulltrúi verðlagsstjóra eru sam- mála um, að þeir hafi átt nokkur samtöl saman um verð bókar- innar, áður en ákærði afhenti reikning prentsmiðjunnar, og að í þeim samtölum hafi verið áætlað um verð bókarinnar, en að endanlegt verð muni eigi hafa verið ákveðið, fyrr en eftir að ákærði lagði prentunarreikninginn fyrir verðlagsstjóra. Þegar verðlagsstjóri lagði fyrir ákærða að lækka verð bókar- innar, gerði ákærði það strax. Á þessum tíma höfðu verið afgreidd til áskrifenda 245 eintök bókarinnar, og kostaði hvert kr. 55.00. Eftir því sem fyrir liggur, hefur ákærði endurgreitt áskrifendun- um 5 krónur af hverju eintaki. Á þessum tíma höfðu bóksalar, eftir því sem fyrir liggur, selt 354 eintök á kr. 60.00 hvert, kr. 10.00 of hátt hvert eintak, eftir því sem verðlagsstjóri heldur fram, og ætti ólöglegur ágóði eftir því að vera kr. 3540.00. Þykja málavextir nú hafa verið nægilega raktir. 234 Samkvæmt 2. gr., 2. mgr., laga nr. 3 13. febrúar 1943 um verð- lag, sbr. tilkynningu viðskiptaráðs frá 14. desember 1943 um verðlag á bókum, var ákærða Steini skylt að skýra verðlagsstjóra frá upplagsstærð bókarinnar. Hver, sem ætlun ákærða hefur verið um sölufyrirkomulag bókarinnar, bar honum, eins og á stóð, að skýra verðlagsstjóra frá, hve stórt upplag hafði verið prentað af henni. Þar sem hann greiði þetta ekki, hafi hann gerzt brot- legur við 146. gr. almennra hegningarlaga, sbr. 9. gr. 1. mgr. verðlagslaganna, og við sömu greinar varðar notkun hans á hin- um ranga reikningi Alþýðuprentsmiðjunnar. Með útgáfu reiknings þessa, eins og á stóð, hefur ákærði Guð- mundur gerzt brotlegur við 147. gr. almennra hegningarlaga. Þykir refsing ákærða Steins eftir atvikum hæfilega ákveðin 1500 króna sekt til ríkissjóðs, og komi varðhald í 50 daga í stað sektarinnar, verði hún eigi greidd innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Refsing ákærða Guðmundar þykir eftir atvikum hæfilega ákveð- in 1000 króna sekt til ríkissjóðs, og komi 40 daga varðhald í stað sektarinnar, verði hún ekki greidd innan 4 vikna frá birtingu dóms hessa A Þar sem 60 króna verðið var meðal annars byggt á hinum röngu upplýsingum um upplagsstærðina, en verðið var ákveðið 50 krónur að fengnum réttum upplýsingum um hana, þykir ólög- legur ágóði ákærða Steins af broti sinu vera krónur 3540.00, eins og áður segir, og ber að gera hann upptækan ríkissjóði til handa. Hina ákærðu ber að dæma in solidum til greiðslu alls sakar- kostnaðar, þar með talin málsvarnarlaun skipaðs verjanda sins, hrl. Lárusar Jóhannessonar, kr. 500.00. Rekstur málsins hefur verið vitalaus. Þvi dæmist rétt vera: Ákærði Steinn Jónsson greiði 1500 króna sekt til ríkis- sjóðs, og komi varðhald í 50 daga í stað sektarinnar, verði hún eigi greidd innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Ákærði Guðmundur Kristjánsson greiði 1000 króna sekt til ríkissjóðs, og komi varðhald í 40 daga í stað sektarinnar, verði hún eigi greidd innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Ólöglegur ágóði ákærða Steins, kr. 3540.00, er upptækur ríkissjóði til handa, og greiði ákærði hann innan 15 sólar- hringa frá birtingu dóms þessa. Ákærðu greiði in solidum allan sakarkostnað, þar með tal- in málsvarnarlaun skipaðs verjanda þeirra, hrl. Lárusar Jó- hannessonar, kr. 500.00. Dómi þessum skal fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. 235 Mánudaginn 8. april 1946. Nr. 51/1945. Árni J. Björnsson (Hrl. Einar B. Guðmundsson) gegn Hreppsnefnd Borgarnesshrepps f. h. hrepps- ins (Hrl. Ragnar Ólafsson). Setudómarar próf. Ólafur Lárusson og hrl. Sveinbjörn Jónsson í stað hrá. Jóns Ásbjörnssonar og ER, Þórðar Eyjólfssonar. Um valdsvið hreppsnefndar og byggingarnefndar. Lögbann. Dómur hæstaréttar. Jón Steingrímsson, sýslumaður í Mýra- og Borgarfjarðar- sýslu, hefur kveðið upp hinn áfrýjaða dóm. Áfrýjandi, sem skotið hefur máli þessu til hæstaréttar með stefnu 18. apríl 1945, krefst þess, að hinn áfrýjaði dóm- ur verði felldur úr gildi og lögbann það, sem í málinu greinir, dæmt ógilt. Svo krefst hann og málskostnaðar úr hendi stefnda bæði í héraði og fyrir hæstarétti eftir mati dóms- ins. Stefndi krefst þess, að hinn áfrýjaði dómur verði stað- festur og áfrýjanda verði dæmt að greiða honum máls- kostnað fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Eftir því sem fram er komið í máli þessu, var geymslu- hús áfrýjanda, það er mál þetta er risið af, byggt að nokkru leyti á lóð hreppsins, sem leigð hafði verið einungis til ræktunar. Með því að byggingarnefnd brast heimild til að breyta lóðinni í byggingarlóð og hreppsnefnd hafði ekki veitt leyfi til slíkrar breytingar, var lögbannið réttilega á lagt, og ber því að staðfesta hinn áfrýjaða dóm að niður- stöðu til. ' Eftir þessum úrslitum þykir rétt, að áfrýjandi greiði stefnda kr. 600.00 í málskostnað fyrir hæstarétti. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Áfrýjandi, Árni J. Björnsson, greiði stefnda, hrepps- 236 nefnd Borgarnesshrepps f. h. hreppsins, kr. 600.00 í málskostnað fyrir hæstarétti. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Dómur aukaréttar Mýra- og Borgarfjarðarsýslu 12. febrúar 1945. Mál þetta, sem er höfðað með stefnu, útgefinni 18. des. f. á., hefur verið þingfest 29. s. m. og tekið til dóms 26. f. m., er höfðað til staðfestingar á lögbannsgerð, er fram fór 23. okt. 1944, þar sem samkvæmt kröfu hreppsnefndar Borgarnesshrepps var lagt lög- bann við því, að gerðarþoli, Árni J. Björnsson verzlunarstjóri í Borgarnesi, héldi áfram byggingu vörugeymsluhúss þess, er hann var að byggja við Brákarbraut í Borgarnesi. Tildrög málsins eru þessi: Snemma í septembermánuði hóf Árni J. Björnsson, að fengnu leyfi byggingarnefndar Borgarnesshrepps, að endurbyggja her- mannaskála í Borgarnesi á lóð neðan við vörugeymsluhús Verz|- unarfélagsins Borgar h/f vestan Brákarbrautar. Hinn 5. september undirrituðu 20 Borgnesingar áskorun til hreppsnefndar um, að hún felli úr gildi leyfi, er byggingarnefnd kynni að hafa veitt til að endurreisa hermannaskála í kauptún- inu, og að hún komi í veg fyrir, að nokkur hermannaskáli verði endurreistur í kauptúninu, hvorki í sama ástandi eða breyttur. Á fundi sínum 11. september samþykkti hreppsnefndin að fella úr gildi leyfi það, er stefndi hafði fengið hjá byggingarnefnd til að endurbyggja hermannaskálann við Brákarbraut, og lagði jafn- framt fyrir byggingarnefnd að leggja framvegis beiðnir um bygg- ingarleyfi fyrir hreppsnefnd, áður en hún tæki þær til afgreiðslu. Virðist stefndi hafa ætlað að una við ógildingu hins veitta bygg- ingarleyfis, því 13. september sækir hann um leyfi til að byggja járnvarið geymsluhús, er hann sendir teikningu af, á hinni sömu lóð við Brákarbraut. Ákvað byggingarnefnd á fundi 14. sept. að veita hið umbeðna leyfi, án þess að bera það mál áður undir hreppsnefndarfund. Hélt svo stefndi áfram að endurbyggja skál- ann, en í breyttu formi, þannig, að hliðar hans voru hækkaðar gluggar settir á þær, og ris sett á skálann. ' Á fundi sínum 25. sept. samþykkti hreppsnefndin að fella úr gildi byggingarleyfi það, er byggingarnefnd gaf stefnda 14, s. m,, og tilgreinir sem ástæður til þess, að hún vilji eigi leyfa endur- byggingu hermannaskála í kauptúninu, hvorki í upprunalegu eða breyttu formi, og að hún hafi eigi heimilað stefnda lóðarréttindi undir bygginguna. Loks ákvað hreppsnefndin á fundi sínum 28. september að fela samkvæmt 9. gr. sveitarstjórnarlaganna hreppsnefndarmanni 237 Þórði Pálmaásyni kaupfélagsstjóra að fá lagt lögbann við því, að stefndi héldi áfram að reisa hina umþrættu byggingu. Sneri stefnandi sér svo sama dag til fógeta og krafðist lög- banns við áframhaldandi byggingu geymsluhússins, og var það lögbann á lagt með úrskurði fógetaréttar Mýra. og Borgarfjarðar: sýslu, 23. okt. 1944. Fyrir fógetaréttinum og undir rekstri staðfestingarmálsins hefur stefnandi haldið því fram, að hreppsnefnd Borgarness- hrepps hefði fullan rétt til þess að banna, að byggt yrði geymslu- hús það, er stefndi er að byggja við Brákarbraut, og tilfærir því til stuðnings: 1. að samkvæmt byggingarsamþykkt fyrir Borgarnes frá 10. nóv. 1914 sé yfirstjórn byggingarmála kauptúnsins í höndum hreppsnefndar, og hljóti af því að leiða, að hreppsnefnd sé heimilt að fella úr gildi byggingarleyfi, er byggingarnefnd hefur veitt, ef hún telur þau koma í bága við hagsmuni kaup- túnsins. að geymsluhús þetta sé að verulegu leyti byggt á óútmældri lóð Borgarnesshrepps, er hreppsnefnd hafi eigi leigt stefnda sem byggingarlóð. Þá hefur stefnandi lagt fram bréf félagsmálaráðuneytisins, dags. 31. okt. 1944, þar sem ráðuneytið út af því, að hreppsnefnd og byggingarnefnd Borgarnesshrepps hafa æskt úrskurðar þess um valdsvið nefnda þessara, hvorrar gagnvart annarri, lætur í ljósi það álit sitt, að hreppsnefndin hafi yfirstjórn byggingarmálanna í sínum höndum og geti sett byggingarnefnd starfsreglur eftir sinni vild og sé ekki bundin af tillögum bygginarnefndar, heldur geti veitt byggingarleyfi og synjað um, eftir því sem hún telur rétt vera. Stefndi telur, að hann hafi með leyfi byggingarnefndar, út- gefnu 14. sept. s. l., fengið óafturkallanlega heimild til að reisa geymsluhús það, sem hann á í byggingu við Brákarbraut í Borg- arnesi. Telur hann hreppsnefnd, er kosið hafi byggingarnefnd, enga heimild hafa til að fella úr gildi leyfi, er hún hafi veitt, enda sé skýlaust tekið fram í 3. grein byggingarsamþykktar. fyrir Borgarnes, að byggingarnefnd veiti öll byggingarleyfi. Þá mótmælir hann því, að hið umþrætta geymsluhús sé að nokkru leyti byggt á óútmældri lóð hreppsins, og heldur því fram, að það sé byggt á lóð, er Verzlunarfélagið Borg h/f, er hann veitir forstöðu, fékk útmælda 22. marz 1927. Undir rekstri málsins fyrir fógetaréttinum og undir rekstri staðfestingarmálsins hafa athuganir farið fram um takmörk bygg- ingarlóðar þeirrar, er Verzlunarfélagið Borg h/f fékk útmælda 1927, og byggingar og ræktunarlóðar þeirrar, er Guðjón Bachmann fékk útmælda 1910 (nú lóð Ástríðar Ólafsdóttur), en þær athug- anir hafa eigi leitt til endanlegrar niðurstöðu um, hvort hið um- to 238 þrætta geymsluhús er að öllu leyti byggt á byggingarlóð Verzlun- arfélagsins Borgar h/f eða að nokkru leyti á óútmældri lóð Borg- arnesshrepps. Eru að vísu ummerki lóðar verzlunarfélagsins, eins og stefndi lýsir þeim á rjsskj. 6, eigi með þeim hætti, að vel sam- rýmist lýsingu lóðarinnar í lóðarsamningi 22. marz 1927. En stefn- andi hefur heldur eigi getað bent á ákveðin ummerki á ræktunar- lóð þeirri, er Guðjón Bachmann fékk útmælda 1910 og féll til hreppsins 1940 samkvæmt ákvæðum lóðarsamningsins. Stefnandi hefur eigi farið þá leið, er honum virðist hafa staðið opin, að fá því slegið föstu með lóðarmerkjadómi, hver væru takmörk byggingarlóðar Verzlunarfélagsins Borgar h/f og rækt- unarlóðar þeirra, er Ástríður Ólafsdóttir hafði á leigu, og verð- ur rétturinn því að lita svo á, að hann hafi eigi fært svo ríkar sannanir fyrir því, að hið umþrætta geymsluhús standi á óút- mældri lóð Borgarnesshrepps, að lögbannið verði staðfest af þeirri ástæðu. Hins vegar verður rétturinn að líta svo á, að hreppsnefnd Borgarnesshrepps, er hefur samkvæmt skýlausum fyrirmælum byggingarsamþykktar Borgarness yfirstjórn byggingarmálanna í Borgarnesi, hafi verið heimilt að fella úr gildi byggingarleyfi það, er byggingarnefnd veitti stefnda 14. sept. 1944, enda er það veitt þvert ofan í þann vilja, er hreppsnefnd lét í ljósi á fundinum 11. september, og án þess að farið væri eftir þeim fyrirmælum, er hreppsnefndin þá gaf byggingarnefnd. Verður þá að telja, að geymsluhús það, er stefndi á í smiðum við Brákarbraut í Borgar- nesi, sé byggt án lögmæts byggingarleyfis, og ber þá að leggja bann við byggingu þess. Samkvæmt framansögðu verður að taka til greina dómkröfu stefnanda um, að lögbannsgerð sú, er fram fór í fógetarétti Mýra- og Borgarfjarðarsýslu 23. okt. 1944, verði staðfest. Þá ber og að dæma stefnda til að greiða stefnandanum málskostnað, sem eftir atvikum virðist hæfilega ákveðinn 300 krónur. Því dæmist rétt vera: Lögbann það, er lagt var í fógetarétti Mýra- og Borgar- fjarðarsýslu 23. okt. 1944 samkvæmt kröfu hreppsnefndar Borgarnesshrepps við því, að Árni J. Björnsson verzlunar- stjóri í Borgarnesi haldi áfram byggingu vörugeymsluhúss þess, sem hann er að byggja við Brákarbraut í Borgarnesi, staðfestist. Stefndi, Árni J. Björnsson, greiði stefnanda, Þórði Pálma- syni fyrir hönd hreppsnefndar Borgarneshrepps, 300 — þrjú hundruð — krónur í málskostnað. ; Dóminum ber að fullnægja innan 14 daga frá löglegri birt- ingu hans að viðlagðri aðför að lögum. 239 Mánudaginn 8. apríl 1946. Nr. 67/1945. Réttvísin (Hrl. Lárus Jóhannesson) gegn Gísla Sigurðssyni (Hrl. Egill Sigurgeirsson). Setudómari hrl. Sveinbjörn Jónsson í stað hrd. Jóns Ásbjörnssonar. Lögreglumaður verður offari. Fyrning sakar. Dómur hæstaréttar. Ísleifur Árnason prófessor hefur kveðið upp hinn áfrýj- aða dóm samkvæmt umboðsskrá. Sigfús Baldvinsson veittist að ákærða með ókvæðisorðum, er hann var að gegna lögreglustarfa sínum. Hegðun Sig- fúsar veitti ákærða samt ekki, eins og á stóð, efni til svo barkalegrar atgöngu að Sigfúsi og raun ber vitni. Atgangan með þeim afleiðingum, sem af henni hlauzt, varðaði ákærða því við 126. og 205. gr. hegningarlaga 25. júní 1869, sem í gildi voru, er atburðir málsins gerðust. Eftir að hegningar- lög nr. 19/1940 gengu í gildi, bar að heimfæra brot ákærða til 218. gr. og 138. gr. þeirra laga. Þar sem ákærði framdi verk það, sem hann nú er sóttur til refsingar fyrir, í reiði, er Sigfús með stórfelldri móðgun hafði vakið honum, átti að tiltaka refsingu hans með hliðsjón af 4. tl. 74. gr. laga nr. 19/1940, og hefði refsingin verið hæfilega ákveðin sektir. Af þeim ástæðum, sem greinir í héraðsdómi, lá rann- sókn máls þessa niðri frá 18. desember 1940 til 24. marz 1945. Þessi stöðvun á rannsókn málsins leiddi, þar sem til sekta var einungis unnið, til fyrningar sakar samkvæmt 1. tl. 81. gr. 80. og 2 mgr. 82. gr. laga nr. 19/1940. Ber því að sýkna ákærða af refiskröfu ákæruvaldsins í máli þessu. Samkvæmt þessari niðurstöðu um refsikröfuna verður skaðabótakrafa Sigfúsar Baldvinssonar á hendur ákærða ekki dæmd í máli þessu. Allan kostnað sakarinnar ber að dæma á hendur ríkis- sjóði, þar með talin málflutningslaun skipaðs sækjanda og verjanda fyrir hæstarétti, kr. 800.00 til hvors. 210 Átelja verður héraðsdómara fyrir vangæzlu á skjölum máls þessa. Dómsorð: Ákærði, Gísli Sigurðsson, á að vera sýkn af kröfum ákæruvaldsins í máli þessu. Allur kostnaður sakarinnar greiðist úr ríkissjóði, þar með talin málflutningslaun skipaðs sækjanda og verjanda fyrir hæstarétti, hæstaréttarlögmannanna Lárusar Jóhannessonar og Egils Sigurgeirssonar, kr. 800.00 til hvors. Dómur aukaréttar Hafnarfjarðarkaupstaðar 26. marz 1945. Mál þetta er af réttvísinnar hálfu höfðað fyrir aukarétti Hafnar- fjarðarkaupstaðar með stefnu, útgefinni 24. þ. m., gegn Gísla Sig- urðssyni lögregluþjóni, Hverfisgötu 38 í Hafnarfirði, fyrir meint brot gegn 14. og 23. kafla almennra hegningarlaga nr. 19 frá 12. febr. 1940, sbr. 13. og 18. kap. hegningarlaganna frá 1869, svo og til greiðslu málskostnaðar í málinu og skaðabótagreiðslu. Ákærði er kominn yfir lögaldur sakamanna, fæddur 23. júni 1903. Hefur hann hvorki sætt ákæru né refsingu fyrir nokkurt afbrot. . Málavextir virðast þeir, sem nú skal greina. Aðfaranótt sunnu- dagsins 7. apríl 1940 var dansleikur haldinn á veitingahúsinu Birninum í Hafnarfirði. Mun nokkuð hafa kveðið að áfengisnautn á dansleiknum. Um nóttina, klukkan á að gizka 3, tóku lögreglu- þjónarnir ákærði og Jón Guðmundsson tvo menn af dansleiknum vegna ölvunar og fluttu þá í fangelsi. Eftir beiðni Jóns aðstoðaði Kristján Andrésson verzlunarmaður, Vörðustig 7 í Hafnarfirði, lög- regluþjónana við þetta. Annar þeirra manna, sem fangelsaðir höfðu verið í umrætt skipti, var Kristján Stefánsson, háseti á línuveið- aranum Öldunni, sem Sigfús Baldvinsson útgerðarmaður, Fjólu- götu 10 á Akureyri, hafði gert út frá Hafnarfirði á vetrarvertiðinni. Hafði Sigfús dvalarstað á Birninum, meðan á útgerðinni stóð. Frétti Sigfús brátt um handtöku Kristjáns, og þar sem ráðgert hafði ver- ið, að Aldan færi heimleiðis á sunnudagsmorguninn, ákvað hann að reyna að fá Kristján látinn lausan þegar um nóttina, til þess að skipið þyrfti ekki að tefjast vegna hans morguninn eftir. Fór Sigfús í þessu skyni að fangelsinu, sem er vestarlega í Hafnar- firði, og voru í fylgd með honum þeir Valtýr Pálmason og Cæsar Hallgrímsson, báðir frá Akureyri. Er að fangelsinu kom, var hurð þess lokuð, en ekki læst, og gengu þeir allir inn í anddyrið. Voru 241 lögregluþjónarnir og Kristján þá í þann veginn að koma hinum ölv- uðu mönnum, er þeir höfðu komið með, fyrir í fangaklefum. Fór Sig- fús þess þegar á leit við lögregluþjónana, að þeir létu Kristján laus- an, en þeir synjuðu þess og sögðu, að Sigfús og þeir, sem með hon- um voru, hefðu ekkert þarna að gera, og skipuðu þeim að fara út. Urðu þeir Sigfús Jítt við Þeirri skipun, og ýttu lögregluþjónarnir þeim þá út fyrir dyrnar. Í þessum viðskiptum og er út fyrir fang- elsið kom, féllu nú nokkur hniífilyrði af hálfu þeirra allra Sig- fúsar, Valtýs og Cæsars í garð lögregluþjónanna, aðallega á þá leið, að þeir væru undir áhrifum víns eða fullir við starfið og vit- lausir. Er út fyrir fangelsið kom, þótti lögregluþjónunum fram- koma Valtýs og ókvæðisorð hans og brigzlyrði í þeirra garð keyra svo úr hófi, að þeir handtóku hann eg settu í fangelsið. Var Valtýr síðan daginn eftir kærður til lögreglustjórans í Hafnarfirði fyrir framkomu hans um nóttina. Játaði hann, að efni kærunnar væri rétt, og var máli hans lokið með sátt þess efnis, hann skyldi greiða 50 króna sekt til Menningarsjóðs fyrir brot sitt. Sama dag undir- gekkst fyrrnefndur Kristján, sá er Sigfús hafði ætlað að fá lausan úr fangelsinu, Í lögreglurétti Hafnarfjarðar 25 króna sekt fyrir ölv- un og óspektir á almannafæri. Er lögregluþjónarnir höfðu gengið frá Valtý í fangelsinu, var haldið af stað þaðan. Atvikaðist þá svo, er komið var nokkurn spöl austur Vesturgötu, að þeir ákærði og Sigfús urðu samferða, Jón og Cæsar gengu saman nokkuð á undan þeim, en Kristján hélt sig út af fyrir sig, Tókust þegar orðahnippingar með þeim Sig- fúsi og ákærða, en ekki er fyllilega upplýst, hvað þeim fór á milli, en þá greinir á um það. Vitninu Kristjáni Andréssyni heyrðist Sigfús hafa svipuð ummæli og áður við fangelsið, eða þau, að framkoma lögreglyþjónanna væri ósæmileg og þeir væru undir áhrifum vins í starfinu, en ákærði hafi svarað á þá leið, að hann gæti ekki verið að stæla við Sigfús, en hann nyti þess, að fang- elsið væri fullskipað. Þeir Sigfús og ákærði urðu samferða eftir götunni, þar til þeir koma á móts við vesturdyr Bjarnarins. Stað- næmdust þeir þá, og var Sigfús uppi á gangstéttinni framan við húsið, en ákærði úti á götunni. Náðst hefur til fjögurra vitna, Þeirra Harðar Vigfússonar, Margrétar Ólafsdóttur, Jóhanns Guð- mundssonar og Einars Karls Magnússonar, sem öll telja sig hafa fylgzt nokkuð mei þvi, hvað fram fór milli ákærða og Sigfúsar þarna fyrir framan Björninn. Hafa öll þessi vitni staðfest fram- burði sína með eiði. Öll bera vitni þessi það, að þeim hafi virzt þeir báðir i æstu skapi, þeir hafi verið hávaðasamir, skammazt eða verið í háa xifrildi, eins og vitnin orða það. Þá segir eitt vitnið, að þeir hafi steytt hnefana hvor í áttina til annars. Annars gátu vitnin lítið um það borið, hvað þeim fór á milli í orðum. Þó telja tvö af vitunum sig minnast þess, að Sigfús hafi brugðið 61 242 ákærða um það, að hann væri glaseygur, en önnur tvö þeirna staðhæfa, að Sigfús hafi sagt, að ákærði væri glaseygur djöfull, en svo er farið um ákærða, að hann hafði, er þetta gerðist, misst vinstra augað, og er gler í þeirri augnatóft hans í auga stað. Hjá öllum vitnunum kemur það fram, að með greindum ummælum í; garð ákærða hafi orðahnippingunum lokið. Eitt vitnið ber þas, að þegar Sigfús hafði borið ákærða það á brýn, að hann væri glaseygur djöfull, hafi ákærði slegið Sigfús eitt högg, að því er vitnið heldur í höfuðið. Ekkert hinna vitnanna sá ákærða slá Sig- fús, og eitt þeirra, sem kveðst hafa séð viðureignina greinileg,, telur sig geta fullyrt, að ákærði hafi ekki slegið hann. Er þyí eigi sannað gegn mótmælum ákærða, að hann hafi greitt Sigfúsi högg. Verður að telja, að framhald samskipta þeirra ákærða og Sigfúsar hafi verið með þeim hætti, að þegar er hann hafði borið ákærða greindum brigzlum, hafi ákærði ráðizt að honum, tekið hann „haustaki“, fellt hann á hægri hlið i götuna og síðan fallið á hann ofan. Er Sigfús var orðinn undir, sveigði ákærði aðra hönd hans (hægri) aftur fyrir bak, í því skyni að setja á hann handjárn, en í sömu svifum kom Kristján Andrésson, sem skroppi3 hafði inn í veitingahúsið og því ekki séð viðureignina, ákærða t;1 aðstoðar. Reistu ákærði og hann Sigfús á fætur og leiddu hann síðan á milli sin að fangelsinu og settu hann þar í fangaklefa, en hleyptu um leið tveimur mönnum, er þar voru fyrir, út úr klefan- um. Yfirgáfu þeir svo að vörmu spori fangelsið. Bæði ákærði og Kristján neita því, að Sigfús hafi kvartað um meiðsl á leiðinni í fangelsið, eða eftir að þangað var komið, svo og að Sigfús hafj sætt nokkrum harðræðum af þeirra hálfu í umrætt skipti. Klukkan tæplega 5 þessa sömu nótt varð ákærða og Jóni Guð. mundssyni lögregluþjóni gengið í fangelsið, til þess að athuga upphitun þess. Eftir kalli frá Sigfúsi fór Jón inn í klefann til han,. Kvartaði Sigfús þá við hann um eymsli í öxlinni, og er Jón hafjí athugað hægri öxl hans, fann hann, að aftan og ofan til á hem var kúla, sem Sigfús kveinkaði sér mjög í, ef stutt var á. Átti Jóg þá tal við ákærða, og kom þeim saman um að fara með Sigfús j1 læknis til rannsóknar. Fóru þeir því næst með hann til Theódós Mathiesens læknis, sem býr rétt við fangelsið. Við læknisskoðun kop í ljós, að hægri öxl Sigfúsar var nokkuð þrútin og aum viðkom. Enn fremur taldi læknirinn sig sjá greinilega, að ytri endi vir beinsins væri rifinn laus úr liðnum við hyrnuna á herðablaðins og stæði út í vöðvann eða húðina. Ekki virtist honum, að um li- hlaup væri að ræða í axlarlið, en taldi, að verið gæti, að vit beinið væri brotið, og áleit því rétt að bíða með verulegar 3— gerðir, þar til röntgenmynd hefði verið tekin. Bjó læknirinn þá til bráðabirgða um hönd Sigfúsar í fatla. Að læknisskoðuning lokinni fóru ákærði og Jón síðan með Sigfúsi heim til hans á | 243 Björninn. Næsta morgun fylgdu þeir ákærði og Ólafur Guðlaugs- son Sigfúsi á Landspitalann í Reykjavík. Var þar tekin röntgen- mynd af öxl hans. Kom þar í ljós, að um brot var ekki að ræða. Var þar búið um meiðslið með böndum yfir öxlina, en álitið, að það myndi ekki duga, heldur þyrfti uppskurð til þess að ráða bót á meiðslinu. Vegna þess að ekki fékkst vist á sjúkarhúsi, lá Sig- fús á Birninum í næstu 9 daga. Hinn 16. apríl var hann lagður inn á Landakotsspítala, og gerði Matthías Einarsson læknir að meiðslunum. Lá Sigfús þar til 29. apríl, en fór þá þaðan á Hótel Vík og dvaldi þar um nokkurt skeið. Í vottorði Matthíasar Einars- sonar læknis, dags. 24. maí 1940, segir læknirinn, að hann búist við því, að höndin verði Sigfúsi ónýt næstu tvo mánuði, en úr því geri hann ráð fyrir því, að hún fari að styrkjast, og að hann verði mikið til jafngóður eftir 1—2 ár. Eftir að hafa skoðað Sig- fús, mat Jóhann Sæmundsson tryggingaryfirlæknir hinn 11. nóv. 1940 örorku hans vegna meiðslanna á þessa leið: 100% fyrstu 2%—-3 mánuðina, næstu 4 mánuðina 40%, en varanlega örorku um 20%. Það verður að teljast vafalaust, að Sigfús hafi hlotið meiðsl þau, sem nú hefur verið rætt um, er ákærði felldi hann á göt- una, eins og að framan segir. Telur Sigfús, að ákærði eigi alla sök á þeim, því hann hafi ráðizt á sig algerlega að tilefnislausu. Beri ákærða því að greiða honum skaðabætur fyrir atvinnutjón, legu- og lækniskostnað, heilsutjón og þjáningar þær, sem hann hafi orðið fyrir vegna meiðslanna, Hefur Sigfús á þessum grundvelli kraf- izt þess, að ákærði verði í máli, þessu dæmdur til þess að greiða honum kr. 35301.00 með 5% ársvöxtum frá 29. nóv. 1940 til greiðsludags. Ákærði hefur haldið því fram og vitnin Jón Guðmundsson og Kristján Andrésson hafa borið það, að Sigfús hafi verið ölvaður umrædda nótt. Byggja þeir þetta álit sitt á því, að þeir hafi fundið vinlykt af honum, svo og á framkomu hans. Þá er það og álit Theódórs Mathiesens læknis, að Sigfús hafi verið undir áhrifum vins, er lögregluþjónarnir komu með Sigfús til hans. Hins vegar hafa allmörg vitni, er áttu orðaskipti við Sigfús um nóttina, borið það, að þau hafi ekki merkt vin á honum, og hann sjálfur telur sig aðeins hafa tekið 3 lítil staup af brennivíni fyrir klukkan 19 um kvöldið. Verður því eigi talið sannað, að Sigfús hafi verið undir áhrifum áfengis í umrætt skipti, enda þótt framkoma hans bendi til þess, að hann hafi verið ör af víni. ; Eins og hér á undan er rakið, sýndi Sigfús ákærða, að því er séð verður án réttmæts tilefnis, áreitni, er ákærði var að skyldu- störfum í og við fangahúsið, svo og á leiðinni þaðan að Birnin- um. Í framhaldi af þessu brigzlaði hann og ákærða á óviðurkvæmi- legan hátt um líkamsgalla. Enn fremur hafði hann hávaða í ZA4 frammi. Þá þykir ekki unnt að hafna þeirri staðhæfingu ákærða að hann hafi álitið Sigfús ölvaðan og haft nokkurt tilefni til að óttast árás af hans hálfu. Verður því að telja, að ákærði hafi, eins og á stóð, haft nægilega ástæðu til þess að veita Sigfúsi atgöngu í því skyni að handtaka hann og fjarlægja hann af almannafæri. Og þó að Sigfús hlyti fyrrgreind meiðsl í þeirri viðureign, verða þau eigi gefin ákærða að sök sem ásetnings- eða gáleysisverk. Þykir því verða að sýkna ákærða af ákærum réttvísinnar í máli þessu, og kemur þá áðurgreind skaðabótakrafa á hendur honum ekki til álita. Eftir þessum úrslitum ber að greiða allan kostnað málsins úr ríkissjóði. Dráttur sá, sem orðið hefur á máli þessu, stafar af því, að rétt- arbókin ásamt útskrift af prófum málsins lagðist af vangæzlu dóm- arans með alls óskyldum gögnum niður í nokkurs konar rusla- kistu, þar sem dómaranum datt ekki í hug að leita, og kom hún fyrst fram nú eftir áramótin. Því dæmist rétt vera: Ákærði, Gísli Sigurðsson; skal vera sýkn af ákærum rétt- vísinnar í máli þessu. Allur kostnaður málsins greiðist úr rikissjóði. Miðvikudaginn 10. apríl 1946. Nr. 8/1946. Réttvísin og valdstjórnin (Hrl. Einar Árnórsson) gegn Hirti Magnúsi Guðmundssyni (Hrl. Ólafur Þorgrímsson) og Einari Sigurjónssyni (Hrl. Theódór B. Lindal). Setudómari próf. Ólafur Lárusson í stað hrd. Jóns Ásbjörnssonar. Manndráp af gáleysi. Brot á bifreiðalögum og umferðar- lögum. Dómur hæstaréttar. Það er sannáð í málinu, að ákærði Hjörtur Magnús Guðmundsson ók með hóflausum hraða austur Skothúsveg. Er hann ók götu þessa, hafði hann gott útsýni til Sóleyj- 245 argötu og átti því að sjá til ferða R 1719 í tæka tíð. Hann hélt þó miklum hraða inn á gatnamótin og missti stjórn á bilnum við áreksturinn. Hentist billinn síðan stjórnlaus upp á gangstétt á horni vegamótanna, varð þar vegfaranda að bana, braut þar brún af steinvegg og kastaðist síðan um 20 metra áfram upp brekku Skothúsvegar. Ákærði Einar Sigurjónsson, er ók norður Sóleyjargötu, hafði og gott útsýni vestur um Skothúsveg, og mátti hann því einnig í tæka tíð sjá ferð R 1300. Sannað er, að hann ók með óhæfilega miklum hraða og skeytti því ekki að draga úr hraðanum og bíða, ef nauðsyn krefði vegna um- ferðar, er kom honum á vinstri hönd. Samkvæmt þessu og að öðru leyti með skírskotun til for- sendna héraðsdóms þykir refsing hvors hinna ákærðu hæfi- lega ákveðin fangelsi 10 mánuði. Staðfesta ber ákvæði héraðsdóms um sviptingu ökuleyfis og greiðslu málskostnaðar. Ákærði Hjörtur Magnús Guðmundsson greiði málflutn- ingslaun skipaðs verjanda síns fyrir hæstarétti, 400 krónur, og ákærði Einar Sigurjónsson greiði málflutningslaun skip- aðs verjanda síns fyrir hæstarétti, 400 krónur. Allan annan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar á meðal laun sækjanda málsins fyrir hæstarétti, 600 krónur, greiði ákærðu in solidum. Átelja verður, að ákærðu voru ekki þegar eftir slysið sviptir ökuleyfum sínum til bráðabirgða. Dómsorð: Ákærðu, Hjörtur Magnús Guðmundsson og Einar Sigurjónsson, sæti hvor 10 mánaða fangelsi. Ákvæði héraðsdóms um sviptingu ökuleyfis og greiðslu málskostnaðar eiga að vera óröskuð. Ákærði Hjörtur Magnús Guðmundsson greiði mál- flutningslaun skipaðs verjanda síns fyrir hæstarétti, Ólafs hæstaréttarlögmanns Þorgrímssonar, kr. 400.00. Ákærði Einar Sigurjónsson greiði málflutningslaun 216 skipaðs verjanda sins fyrir hæstarétti, Theódórs B. Lindals hæstaréttarlögmanns, kr. 400.00. Allan annan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar á meðal laun skipaðs sækjanda málsins fyrir hæstarétti, Einars hæstaréttar- lögmanns Arnórssonar, kr. 600.00, greiði ákærðu in solidum. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur aukaréttar Reykjavíkur 1. nóvember 1945. Ár 1945, fimmtudaginn Í. nóvember, var í aukarétti Reykjavíkur, sem haldinn var í skrifstofu réttarins af Bergi Jónssyni sakadóm- ara, upp kveðinn dómur Í málinu nr. 2380—-2381/1945: Réttvísin og valdstjórnin gegn Hirti Magnúsi Guðmundssyni og Einari Sigur- jónssyni, sem tekið var til dóms hinn 26. október þ. á. Mál þetta er af réttvísinnar og valdstjórnarinnar hálfu höfðað gegn Hirti Magnúsi Guðmundssyni bifreiðarstjóra, Skólavörðustis 19 hér í bæ, og Einari Sigurjónssyni bifreiðarstjóra, Ásbyrgi á Selfossi í Árnessýslu, fyrir brot gegn XXIII. kafla almennra hegn- ingarlaga nr. 19 12. febrúar 1940, bifreiðalögum nr. 23 16. júní 1941 og umferðarlögum nr. 24 16. júní 1941. Ákærðu eru komnir yfir lögaldur sakamanna, Hjörtur Magnús fæddur 6. febrúar 1924 og Einar 11. júlí 1917. Sá fyrrnefndi hefur engum ákærum eða refsingu sætt, en sá síðarnefndi var 27. nóvem- ber 1942 sektaður í lögreglurétti Reykjavíkur um 20 krónur fyrir brot gegn 3. mgr. 31. gr. lögreglusamþykktar Reykjavíkur, en að öðru leyti hefur hann hvorki sætt ákæru né refsingu. 1. Hinn 19. júlí s. 1, klukkan að ganga 10 að kvöldi, rákust bif- reiðarnar R 1719 og R 1300 á á gatnamótum Fríkirkjuvegar, Sól- eyjargötu og Skothúsvegar hér í bænum með þeim afleiðingum, að Filippus Svavar Guðmannsson, Einholti 7, ungur piltur, hlaut bana af, og báðar bifreiðarnar skemmdust mikið. Þegar þetta gerðist, voru Filippus Svavar og Jóhann Ágúst Jóhannsson, Há- teigsvegi 19, á gangi vestur nyrðri gangstétt Skothúsvegar, austan gatnamótanna, og voru komnir á horn Skothúsvegar og Frikirkju- vegar, og gekk Jóhann Ágúst lítið eitt á undan Filippusi Svavari. Meðfram gangstéttinni á þessum stað er steinsteyptur veggur. Ákærði Hjörtur Magnús ók vörubifreiðinni R 1300 vestan Skot- húsveg. Hann var að koma frá íþróttavellinum og var á leið heim. Hjá honum í stýrishúsi bifreiðarinnar sat Kjartan Sveinn Guð- jónsson bifreiðarstjóri, Grettisgölu 46. Um ökuhraða R 1300 hefur 247 Kjartan Sveinn borið sem. vitni og unnið eið að, að við Tjarnar- brúna hafi hraðinn verið minnkaður töluvert, en frá þvi, og þar til slysið gerðist, hafi hann ekki verið minni en 30 km, miðað við klukkustund, og hyggur hann hraðann á þessum tíma hafa verið 30—40 km, miðað við klukkustund. Ákærði Hjörtur Magnús hefur við alla rannsókn málsins neitað að skýra frá ökuhraða bifreiðarinnar, en þessa frásögn vitnisins Kjartans Sveins hefur hann talið rétta, og hefur hann talið vitnið færari en sig að áætla hraðann rétt. Kveðst hann hafa tekið að draga úr hraðanum, þegar hann var kominn austur yfir Tjarnarbrúna með tilliti til þess, að gatnamót voru framundan, en ekki sökum þess að hann tæki eftir neinu farartæki nálægt, sem varast þyrfti. Hann ók bifreiðinni í 4. gangskiptingu. Hraðamælir bifreiðarinnar var í ólagi. Öll vitni, er bera um ökuhraða R 1300 í þetta sinn, segja hann hafa verið mikinn. Vitnið Jóhann Ágúst Jóhannsson, sem áður er nefndur, sá R 1300 koma yfir Tjarnarbrúna, en leit af henni, þegar hún var komin rúmlega yfir brúna, og sá hana svo ekki fyrr en slysið var orðið. Meðan vitnið sá hana, segir það henni hafa verið ekið hratt, mun hraðar en tíðkast hér á götun- um. Nánar getur vitnið ekki tilgreint hraðann. Vitnið Vilborg Þorgilsdóttir frú, Laufásvegi 26, var, þegar þetta skeði, á gangi vestur Skothúsveg. Rétt vestan við Tjarnarbrúna mætti vitnið R 1300, og var henni þá að sögn vitnisins ekið ákaflega hratt. Rétt eftir að vitnið mætti bifreiðinni, heyrði það hávaða aftan við sig, sem eflaust hefur stafað af árekstrinum, og sá þá bifreiðarnar, eins og þær stóðu eftir áreksturinn. Ákærði Einar veitti R 1300 ekki athygli, fyrr en rétt í því, að áreksturinn varð, en hann telur, að henni hafi verið ekið ákaflega hratt, og honum virtist engin tilraun vera gerð til að stöðva hana eða draga úr ferð hennar. Farþegar í R 1719 voru nemendurnir Sigríður Thors, Laufásvegi 70, og Halldóra Valgerður Hjaltadóttir, Sjafnargötu 4, sem báðar hafa borið vitni í máli þessu. Þær urðu ekki R 1300 varar, fyrr en skammt var á milli bifreiðanna. Ber Sigríður, að R 1300 hafi verið ekið ákaflega hratt, en Halldóra Valgerður, að henni hafi verið ekið mjög hratt. Samkvæmt því, sem nú hefur verið rakið um ökuhraða R 1300, er sannað, að hann hefur verið meiri en leyfilegt er samkvæmt 2. mgr. 26. gr. bifreiðalaganna og mun meiri en leyfilegt er hér í bænum samkvæmt lögreglusamþykkt Reykjavíkur, 46. gr., og var akstur bifreiðar þessarar mjög ógætilegur af þessari ástæðu, eins og á stóð, og hættulegur. Ákærði Hjörtur Magnús var vel fyrir kallaður í akstri þessum og ók vinstra megin á götunni. Skýrir hann svo frá, að þegar hann átti ófarna á að gizka eina bifreiðarlengd að gatnamótum Skot- húsvegar og Fríkirkjuvegar, hafi hann séð R 1719 aka norður 248 Sóleyjargötu, kveðst ekki geta sagt um, hve hratt hún ók, en þegar hann kom auga á hana, hafi hún verið svo langt í burtu, að hann taldi sig hafa tíma til að aka yfir gatnamótin, áður en hana bæri að. Þess vegna ók hann R 1300 áfram með sama hraða og áður og var kominn meira en hálfa leið yfir Fríkirkjuveginn, þegar R 1719 ók á R 1300, þannig að framstuðari R 1719 lenti á hægra afturhjóli R 1300. Þegar ákærði Hjörtur Magnús sá, að R 1719 var rétt kominn að R 1300, beygði hann stefnu R 1300 aðeins undan til vinstri, þannig að hún mun þá hafa stefnt á gangstéttina á horni Fríkirkjuvegar og Skothúsvegar. Ákærði Einar ók fólksflutningabifreiðinni R 1719 norður Sól. eyjargötu. Hann var að koma frá Laufásvegi 70 og leið til mið- bæjarins með áðurnefnda tvo farþega, Sigríði Thors og Halldóru Valgerði Hjaltadóttur, og hafði enga ástæðu til að flýta sér sér- staklega. Hann var vel fyrir kallaður, og ekkert sérstakt varð hon- um til truflunar. Hraðamælir R 1719 var ónýtur, en ákærði Finar telur sig hafa ekið norður Sóleyjargötuna í þetta sinn á 15. 9 milna hraða, miðað við klukkustund, í mesta lagi 20 milna rati. Um það leyti sem hann tók að líta til beggja handa, þegar hann nálgaðist gatnamótin, gaf hann benzingjöfina upp, án þess þó að stíga af henni, en bifreiðin rann áfram með sama eða svipuðum hraða og áður þrátt fyrir þetta. Þegar hann var að koma inn á gatnamót Skothúsvegar og Sóleyjargötu, kveðst hann hafa litið til vinstri vestur Skothúsveg og enga bifreið séð í nánd eða aðra þá umferð, er sér stafaði hætta af. Telur hann sig mega fullyrða að R 1300 hafi þá ekki verið komin yfir Tjarnarbrúna. En leit nú til hægri og álitur, að bifreið sín hafi runnið áfram um tvær lengdir sinar, frá því hann leit af Skothúsveginum fyrir vestan sig og þar til hann heyrði hvin, sem kom frá vinstri. Hann leit þá strax til vinstri, og var þá 23 metra bil á milli framenda bifreiðanna. Ákærði breytti ekki stefnu bifreiðarinnar, en hemlaði strax, svo sem unnt var, en alveg í þessu hefur áreksturinn orðis og segir ákærði framstuðarann á R 1719 hafa lent á hægra afturhjóli R 1300. Þegar ákærði Einar leit til hægri rétt fyrir áreksturinn, sá hann tvo menn, þá Filippus Svavar og Jóhann Ágúst, á gangstétt inni, þar sem slysið varð, og hélt ákærði, að þeir væru á leið vest- ur Skothúsveg. Vitnið Sigríður Thors ber, að R 1719 hafi verið ekið fremur hratt norður Sóleyjargötuna, en nánar treystir vitnið sér ekki að tilgreina hraðann. Þegar R 1719 var að koma að gatnamótum Skothúsvegar og Sóleyjargötu, veitti vitnið R 1300 fyrst athygli, og var hún þá, að vitnið minnir, rétt komin yfir Tjarnarbrýna. Vitnið álítur, að ákærði Einar hafi ekki veitt R 1300 athygli, fyrr en á eftir vitnínu, því að hann dró ekki úr hraðanum strax, Rétt áður en áreksturinn varð, varð vitnið þess vart, að R 1719 var 249 hemluð mjög snögglega. Framburður vitnisins Halldóru Hjalta- dóttur um akstur R 1719 er mjög á sömu lund og framburður vitn- isins Sigríðar Thors, og um ökuhraða 1719 segir þetta vitni, að ekið hafi verið frekar hratt og að hraðinn hafi ekki verið minnk- aður, fyrr en hemlað var rétt fyrir áreksturinn. Vitnið Baldur Kristjónsson íþróttakennari, Nönnugötu 6 í Hafn- arfirði, var á gangi austur Skothúsveg, þegar slysið varð, og var þá staddur rétt austan við gatnamót Skothúsvegar og Bjarkargötu. Vitnið veitti R 1300 enga athygli, fyrr en um leið og áreksturinn varð, en sá til R 1719, þegar hún var suður undir Njarðargötu, og hafði auga á henni norður Sóleyjargötuna, en leit af henni, rétt áður en slysið gerðist. Vitninu virtist henni vera ekið óvenjr hratt, eftir því sem gerist innanbæjar, og því virtist hraði hennar vera svipaður venjulegum ökuhraða á góðum vegum utanbæjar og áætlar, að hann hafi verið um 40 km, miðað við klukkustund. Ekki hafði verið dregið úr hraða hennar, þegar vitnið sá hana síðast fyrir slysið. Það sem næst vakti athygli vitnisins á þess- ari bifreið, var hávaðinn af árekstrinum. Þenna framburð hefur vitnið, sem að vísu er eigi bifreiðarstjóri, en er vant bifreiðaferð- um, staðfest með eiði. Vitnið Kjartan Sveinn Guðjónsson ber, að þegar R 1300 hafi verið nýkomin yfir Tjarnarbrúna, hafi það séð til ferða R 1719 sunnan Sóleyjargötuna og síðan hafi það horft á þá bifreið fram að árekstrinum. Vitnið telur, að R 1719 hafi verið ekið ámóta hratt og R 1300, eftir að hraði hinnar síðarnefndu var minnkaður við Tjarnarbrúna, en áður er greindur framburður vitnisins um hann. Vitninu virtist R 1719 vera hemlað nokkru fyrir áreksturinn, og það kveðst eftir áreksturinn hafa athugað hemlaför hennar, og hafi þau þá að þess áliti verið um 6 metrar á lengd. Ákærði Hjörtur Magnús varð ekki var við R 1719, fyrr en R 1300 var um eina bif- reiðarlengd frá gatnamótum Skothúsvegar og Fríkirkjuvegar, og kveðst hann ekki geta borið um ökuhraða hennar, en hann áleit sig hafa tíma til að aka yfir gatnamótin, áður en R 1719 bæri að. Samkvæmt því, sem nú hefur verið rakið, bæði framburði vitna og framburði ákærða Einars sjálfs um ökuhraða R 1719 og þvi, hvernig áreksturinn varð, þykir sannað, að ökuhraði R 1719 hafi verið ólöglega mikill. Samkvæmt 7. gr. í mgr. umferðarlaganna átti R 1300 þarna umferðarréttinn, og bar R 1719 því að bíða, meðan hún færi yfir gatnamótin, en með því að vanrækja þá skyldu og aka með ólöglegum hraða hefur ákærði Einar átt verulegan þátt í slysinu. . Skemmdir þær, sem á bifreiðunum urðu við áreksturinn, sýna, að hann hefur verið allmikill. Telur ákærði Hjörtur Magnús, að hann hafi að einhverju leyti misst stjórn á R 1300 við áreksturinn, en við hann fór hún upp á gangstéttina, þar sem Filippus Svavar, 250 varð fyrir henni, og vörupallur hennar rakst í steinvegginn, svo að ofan af veggnum brotnaði stykki. Síðan beygði R 1300 inn á Skothúsveg og nam staðar hægra megin á honum nokkru ofan við árekstrarstaðinn. R 1719 beygði mjög til austurs við áreksturinn, en stöðvaðist strax að öðru leyti. Hvorugur ákærðu gaf hljóðmerki við gatna- mótin. Mjög fljótt eftir áreksturinn kom lögregla á vettvang og mældi upp staðinn og athugaði ummerki. Ekki sá hún hemlaför eftir R 1300 né heldur eftir R 1719, svo nein vissa sé fyrir, enda höfðu þá bifreiðar ekið yfir slysstaðinn og menn traðkað um hann. Filippus Svavar var þegar fluttur í sjúkrabifreið á Landspital- ann. Hann mun hafa andazt strax, og krufning leiddi í ljós, að hann hafði skaddazt mjög mikið, og segir í vottorði Rannsóknar- stofu Háskólans um krufninguna, að meiðslin hafi leitt svo að segja strax til dauða. Bifreiðarnar skemmdust svo mikið, að hvor- ugri var unnt að aka, og varð að draga þær af staðnum. Gat lög- reglan því ekki reynt þær í akstri, en þær höfðu báðar þá nýlega verið skoðaðar af bifreiðaeftirlitinu og reynzt í góðu standi. Samkvæmt framansögðu hafa báðir hinir ákærðu gerzt brot- legir við 9. gr., 26. gr. og 27. gr. 1. mgr. sbr. 38. gr. bifreiðalaganna og 2. gr., sbr. 14. gr. umferðarlaganna, og ákærði kinar auk þess við 7. gr., 1. mgr. sbr. 14. gr. umferðarlaganna. Dauði Filippusar Svavars Guðmannssonar stafaði af gáleysi beggja hinna ákærðu, og hafa þeir þvi gerzt brotlegir við 215. gr. hegningarlaganna. ll. Um kl. 12.50 sama dag og nefnt slys varð, ók Hallgrímur Sæ- mundsson, 19 ára skólapiltur, Lindargötu 23, á reiðhjóli austur Hverfisgötu. Skýrir hann svo frá, að þegar hann kom að mótum Hverfisgötu og Hringbrautar, hafi hann hjólað úti undir vinstri gangstétt og í hægara lagi. Þegar hann kom á gatnamótin, ók R 1300, sem ákærði Hjörtur Magnús stýrði, fram úr honum á tals- vert meiri hraða en' venjulegur er hér á götunum og þverbeygði fyrir framan hann til vinstri inn á Hringbrautina, án þess að draga úr hraðanum. Hallgrimur hemlaði strax reiðhjólið, en pallur bif- reiðarinnar rakst í hægri öxl hans, svo að hann datt á götuna og meiddist litillega á hægra fæti, og framhjólið fór undan reiðhjól- inu. Ákærði ók að málningarverksmiðjunni Hörpu, þar sem hann vann, og þangað fór Hallgrímur á eftir honum og náði tali af hon- um. Kannaðist ákærði þá eigi við, að bifreiðin hefði snert Hall- grím, en hann lagfærði reiðhjólið. Ákærði gaf eigi hljóðmerki við gatnamótin, og Hallgrimur kveðst eigi hafa séð hann gefa neina bendingu um, hvert hann myndi beygja. Ákærði kveðst hafa ekið nefnda leið og séð Hallgrim á hjólinu. Hann kveðst ekki hafa ekið hraðar en lög leyfa, hafa gefið merki um, að hann ætlaði að 251 beygja til vinstri með því að rétta vinstri höndina út um glugga bifreiðarinnar og ekki hafa beygt inn á Hringbrautina, fyrr en hann taldi bifreiðina vera komna fram fyrir hjólreiðarmanninn. Hann kveðst ekki hafa orðið var við, að hjólreiðarmaðurinn yrði fyrir bifreiðinni, fyrr en hann sagði honum það á eftir við máln- ingarverksmiðjuna, og lagaði ákærði þá reiðhjólið. Ákærði kveðst hafa stigið af benzingjöfinni, nokkru áður en hann kom að gatna- mótunum, en ekki hafa hemlað, fyrr en hann hafði lokið að beygja. - Vitnið Sigurjón Guðmundsson verkamaður, Laugavegi 103 A, var í þetta sinn á gangi austur Hverfisgötu skammt frá árekstrar- staðnum og sá til ferða R 1300 og hjólreiðarmannsins og herbif- reiðar, sem ók á eftir R 1300. Skýrir vitnið svo frá, að Hallgrímur hafi hjólað mjög hægt úti við vinstri gangstétt, en R 1300 hafi verið á a. m. k. 30 km hraða, miðað við klukkustund. Við gatna- mótin hafi R 1300 þverbeygt fyrir manninn til vinstri inn á Hring- braut, án þess að draga úr hraðanum, og hafi henni síðan verið ekið áfram. Þegar bifreiðin beygði, rakst maðurinn í vörupall hennar aftanverðan og féll á götuna. Er hann stóð upp, nuddaði hann hægri fót sinn, og við árekstur þenna fór framhjólið úr reiðhjólinu. Vitnið sá ákærða gefa bifreiðarstjóra herbifreiðar- innar merki með hendinni um, að hann ætlaði að beygja inn á Hringbraut, en þegar ákærði gaf merki, hafi hann ekki verið kominn frammeð hjólreiðarmanninum, svo að hann hafi eigi getað séð merkið. Þenna framburð hefur vitnið staðfest með eiði. Vitnið Gunnar Bjarnason bifreiðaviðgerðarmaður, Hringbraut 67, var á gangi norður Hringbraut nálægt árekstrarstaðnum, þegar þetta gerðist. Það sá bifreiðina aka af Hverfisgötu inn á Hringbraut, og virtist hún vera á drjúgri ferð, ca. 25—30 km hraða, miðað við . klukkustund, og ekki draga úr hraðanum á beygjunni. Vitnið sá hjólreiðarmanninn ekki fyrr en eftir áreksturinn. Samkvæmt því, sem nú hefur verið rakið, þykir sannað, að ákærði hafi í þetta skipti ekið of hratt og ógætilega, og hefur hann með því gerzt.brotlegur við 26. og 27. gr., 1. mgr., sbr. 38. gr. bifreiðalag- anna og 2. sbr. 14. gr. umferðarlaganna. Loks lenti ákærði Hjörtur Magnús á R 1300 þenna sama dag í smávægilegum árekstri við tvær bifreiðar á gatnamótum Lindar- götu og Vatnsstigs, en ekki bar þessa árekstra þannig að, að ákærða sé sök á gefandi. Ill. Refsing ákærða Hjartar Magnúsar fyrir framangreind brot Þykir með hliðsjón af 77. gr. hegningarlaganna hæfilega ákveðin fangelsi í 6 mánuði. Refsing ákærða Einars fyrir framangreind brot þykir hæfilega ákveðin fangelsi í 6 mánuði. Með brotum sínum hafa ákærðu sýnt svo stórkostlegt gáleysi 252 við bifreiðaakstur, að rétt þykir að svipta þá ökuleyfi ævilangt samkvæmt 39. gr. bifreiðalaganna, ákærða Hjört Magnús frá 9. júlí s. 1. að telja. Ákærði Hjörtur Magnús greiði málsvarnarlaun skipaðs verj- anda síns, hrl. Ólafs Þorgrímssonar, kr. 400. 00, og ákærði Einar greiði málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns, hrl. Theódórs Lin- dals, kr. 400.00, en allan annan sakarkostnað greiði ákærðu in solidum. Rekstur málsins hefur verið vitalaus. Þvi dæmist rétt vera: Ákærði, Hjörtur Magnús Guðmundsson og Einar Sigurjóns- son, sæti hvor 6 mánaða fangelsi og eru sviptir bifreiðastjóra- réttindum ævilangt, Hjörtur Magnús frá 2. júlí s. 1. að telja. Ákærði Hjörtur Magnús greiði málsvarnarlaun skipaðs verj- anda síns, hrl. Ólafs Þorgrímssonar, kr. 400. 00, og ákærði Einar greiði málsvarnarlaun skipaðs verjanda sins, hrl. Theó- dórs Líndals, kr. 400.00, en allan annan svkarkostrað greiði ákærðu in solidum. sim 1 fr Dómi þessum skal fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Föstudaginn 12. apríl 1946. Nr. 40/1944. Guðmundur Ólafsson (Hrl. Einar Arnórsson) gegn Guðmundi Sigmundssyni (Hrl. Einar B. Guðmundsson). Setudómarar próf. Ísleifur Árnason og hrl. Sveinbjörn Jónsson í stað hrj, Árna Tryggvasonar og hrd. Jóns Ásbjörnssonar. Húsaleigumál. Dómur hæstaréttar. Áfrýjandi hefur skotið máli þessu til hæstaréttar með stefnu 14. apríl 1944. Krefst hann þess, að honum verði heimilað að taka til sinna nota húsnæði það, stofu og svefn- herbergi ásamt herbergi með baði og hreinlætistækjum, sem stefndi hefur á leigu á stofuhæð húss áfrýjanda, Garðastræti 13 A, gegn því, að stefndi fái í staðinn húsnæði það, eitt her- bergi með aðgangi að baði og salerni, sem áfrýjandi hefur 253 nú til nota á 2. hæð sama húss. Svo krefst áfrýjandi og máls- kostnaðar úr hendi stefnda bæði í héraði og fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Stefndi krefst staðfestingar hins áfrýjaða dóms og máls- kostnaðar af áfrýjanda fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Húsnæði stefnda er ibúð, sérstaklega gerð handa ein- bhleypum manni og einkar vel fyrir komið til slíkra nota. Herbergi áfrýjanda er hins vegar í sambandi við íbúð fjöl- skyldu á sömu hæð með sameiginlegum innri gangi, baði og salerni. Auk þess er húsrými hans mun minna en íbúð stefnda. Verður því að telja, að stefnda mundi ekki koma herbergi áfrýjanda að sömu eða svipuðum notum og húsnæði það, er hann nú hefur. Ber þegar af þessari ástæðu að staðfesta hinn áfrýjaða dóm. Eftir þessum úrslitum þykir rétt, að áfrýjandi greiði stefnda málskostnað fyrir hæstarétti, 600 krónur. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Áfrýjandi, Guðmundur Ólafsson, greiði stefnda, Guð- mundi Sigmundssyni, kr. 600.00 í málskostnað fyrir hæstarétti að viðlagðri aðför að lögum. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 18. janúar 1944. Mál þetta, sem dómtekið var 12. þ. m., hefur Guðmundur Ólafs- son, Garðastræti 13 A hér í bæ, höfðað fyrir bæjarþinginu með stefnu, útgefinni 18. nóv. f. á., gegn Guðmundi Sigmundssyni loft- skeytamanni, sama stað. Gerir stefnandi þær dómkröfur, að síðar- greindum úrskurði húsaleigunefndar Reykjavíkur, upp kveðnum 23. júní f. á., verði breytt þannig, aðallega að síðarnefnd húsa- leiguuppsögn verði metin gild skilyrðislaust og stefnda gert að rýma umrætt húsnæði, en fíl vara, að viðurkenndur verði réttur stefnanda til að skipta á íbúð við stefnda. Þá krefst stefnandi og málskostnaðar úr hendi stefnda. Stefndi krefst sýknu og málskostnaðar sér til handa. Málsatvik eru þau, að með samningi, dagsettum 16. sept. 1939, tók stefndi í máli þessu á leigu tvö íbúðarherbergi ásamt W.C., sturtu, skápum og geymslu á 1. hæð í húsi stefnanda, nr. 13 A við 254 Garðastræti hér í bæ. Var leigutíminn ákveðinn frá 1. nóv. 1939 til jafnlengdar næsta ár „með forgangsrétti til áframhaldandi leigu umræddrar íbúðar, jafnt gagnvart húseiganda sjálfum og öðrum, að ofanskráðum leigutima útrunnum,“ eins og það er orðað í samningnum. Hefur stefndi síðan búið áfram í húsnæðinu, án þess að frekar hafi verið um samið, en með bréfi, dagsettu 11. mai f. á., sagði stefnandi stefnda upp leigunni frá 1. okt. s. 1. telja á þeim grundvelli, að honum væri brýn þörf á húsnæðinu til eigin af- nota. Stefndi taldi sig hins vegar hafa rétt til húsnæðisins áfram og neitaði að rýma það, og var þetta ágreiningsmál aðiljanna þá lagt fyrir húsaleigunefnd Reykjavíkur til úrskurðar. Við meðferð málsins þar gerði stefnandi jafnframt þá varakröfu, að honum yrði heimilað að skipta á íbúð sinni, (einu herbergi á 2. hæð sama húss með aðgangi að W.C. og baði þar) og íbúð stefnda, samkvæmt ákvæðum 2. málsgr. 1. gr. laga um húsaleigu nr. 39 1943. Með úr- skurði sínum, upp kveðnum 23. júni s. l., hratt húsaleigunefnd bæði aðal- og varakröfu stefnanda og taldi stefnda óskylt að rýma umrætt húsnæði. Stefnandi hefur eigi viljað una þessum úrskurði nefndarinnar, og hefur hann þvi höfðað mál þetta gegn stefnda og gert í því framangreindar dómkröfur. Stefnandi, sem er einhleypur og rekur nú skóverzlun í kjallara nefnds húss, hefur, eins og fyrr segir, til afnota 1 herbergi á 2. hæð hússins. Hann telur þetta húsnæði vera ófullnægjandi fyrir sig, enda hafi og óbeint þrengzt um sig, er hann breytti skóvinnu- stofu sinni í húsinu í skóverzlun. Ekki þykja þó leidd að því næg rök gegn mótmælum stefnda, að stefnandi hafi, eins og ástatt er, „brýna þörf“ fyrir aukið húsnæði í skilningi 1. málsgr. 1. gr. húsaleigulaganna, og getur því aðal-krafa stefnanda um skilyrðis- lausa viðurkenningu á gildi uppsagnarinnar þegar af þeirri ástæðu ekki orðið tekin til greina. Samkvæmt 2. málsgr. 1. gr. húsaleigulaganna eru heimil skipti á íbúðum leigusala og leigutaka, ef ibúð leigusala kemur leigutaka að sömu eða svipuðum notum að dómi húsaleigunefndar, enda hafi leigusali tilkynnt leigutaka vilja sinn um ibúðaskiptin með sama fyrirvara og um uppsögn væri að ræða. Húsaleigunefnd taldi, að athuguðu máli, húsnæði leigusala (stefnanda) eigi koma leigu- taka (stefnda) að sömu eða svipuðum notum og núverandi hús- næði hans, en stefnandi staðhæfir hins vegar, að svo sé, enda sé stefndi einhleypur maður og noti íbúð sína svo að segja eingöngu sem næturdvalarstað. Stefndi mótmælir vara-kröfu stefnanda í fyrsta lagi á þeim grundvelli, að húsaleigunefnd hafi ein úrskurðarvald um íbúðaskipti samkvæmt húsaleigulögunum, og hún hafi þegar fellt sinn úrskurð. Á þetta þykir ekki verða fallizt, þar sem telja verður, að dóm- stólarnir hafi og úrskurðarvald um þetta (sbr. 10. gr. húsa- 255 leigulaganna), og verður þessi málsástæða því ekki tekin til greina. Í öðru lagi mótmælir stefndi vara-kröfunni af þeim sökum, að í fyrrgreindri uppsögn á leigumálanum felist engin tilkynning um vilja stefnanda til íbúðarskipta, og þegar af þeirri ástæðu geti þau ekki komið til greina. — Með því að lita svo á, að hið .minna felist í hinu meira, þykir þó eftir atvikum verða að telja, að í umræddri húsaleiguuppsögn felist nægileg tilkynning að þessu leyti, og verð- ur vara-kröfunni því ekki hrundið á þessum grundvelli. Hins vegar þykir bera að fallast á, að fyrrnefnd íbúð leigusala (stefnanda) komi leigutaka (stefnda) ekki að sömu eða svipuðum notum sem núverandi íbúð hans, bæði með tilliti til stærðar íbúðarinnar og meðfylgjandi þæginda svo og þess, hvernig störfum stefnda sem loftskeytamanns er háttað, en hann vinnur aðra vikuna á daginn og hina á nóttunni, þannig að hann hefur mikla þörf fyrir næðis- sama íbúð, en að því leyti verður íbúð stefnanda að teljast mun lakari en íbúð stefnda. Samkvæmt framansögðu ber því að sýkna stefnda af öllum kröf- um stefnanda, en eftir atvikum þykir þó rétt, að málskostnaður falli niður. Árni Tryggvason, settur borgardómari, hefur kveðið upp dóm Þenna. Því dæmist rétt vera: Stefndi, Guðmundur Sigmundsson, skal vera sýkn af kröf- um stefnanda, Guðmundar Ólafssonar, í máli Þessu. Málskostnaður falli niður. Föstudaginn 12. april 1946. Nr. 156/1944. Júlíus Davíðsson (Hrl. Gústaf A. Sveinsson) gegn Ólafi Ásgeirssyni (Hrl. Einar B. Guðmundsson). Setudómari próf. Ísleifur Árnason í stað hrd. Jóns Ásbjörnssonar. Húsaleigumál. Útburðargerð. Dómur hæstaréttar. Sigurður Eggerz, bæjarfógeti á Akureyri, hefur kveðið upp hinn áfrýjaða úrskurð. Áfrýjandi hefur að fengnu áfrýjunarleyfi 21. desember 256 1944 skotið máli þessu til hæstaréttar með stefnu 27. des- ember s. á. Krefst hann þess, að hinn áfrýjaði úrskurður verði felldur úr gildi og að lagt verði fyrir fógeta að fram- kvæma útburð þann, sem krafizt er. Einnig krefst áfrýjandi málskostnaðar úr hendi stefnda fyrir báðum dómum eftir mati hæstaréttar. Stefndi krefst staðfestingar hins áfrýjaða úrskurðar og málðkostnaðar úr hendi áfrýjanda fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Ekki verður talið, að stefndi hafi með yfirlýsingu sinni til áfrýjanda 4. janúar 1944 svipt sig rétti til að bera húsa- leigumál sitt undir úrskurð dómstóla. Áfrýjandi sagði stefnda upp leigumála að húsnæði hans á efri hæð hússins nr. 1 við Sniðgötu þann 22. desember 1943, vegna þess að hann hafði í hyggju að selja neðri hæð húss- ins, þar sem hann bjó sjálfur. Seldi hann síðan íbúð sína 25. janúar 1944 og fluttist úr henni 14. maí s. á, Þor se áfrýjandi lét íbúð sína af hendi með þessum hætti og ekki er sannað, að því hafi valdið óviðráðanleg atvik, þykir hann ekki eiga rétt til húsnæðis þess, sem stefndi býr nú í. Ber því að staðfesta niðurstöðu hins áfrýjaða úrskurðar. Eftir þessum úrslitum þykir rétt, að áfrýjandi greiði stefnda 500 krónur í málskostnað fyrir hæstarétti. Það athugast, að málið hefur verið flutt skriflega fyrir fógetadómi, án þess að ákvörðun hafi verið tekin um það samkvæmt 109. gr. sbr. 223. gr. laga nr. 85/1936, og reglna 110. gr. sömu laga hefur ekki verið gætt að öllu leyti. Dómsorð: Hinn áfrýjaði úrskurður á að vera óraskaður. Áfrýjandi, Júlíus Davíðsson, greiði stefnda, Ólafi Ás- geirssyni, 500 krónur í málskostnað fyrir hæstarétti. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Úrskurður fógetaréttar Akureyrar 23. júní 1944. Gerðarbeiðandi, Júlíus Davíðsson, hefur með bréfi, dags. 16. maí 1944, krafizt þess, að gerðarþoli, Ólafur Ásgeirsson, verði bor- 257 inn út úr húsnæði því, sem hann nú hefur á efri. hæð Sniðgötu 1 á Akureyri. Segir gerðarbeiðandi, að hann hafi ekkert húspláss nema * þvottahúsið á Sniðgötu 1 og eitt lítið herbergi. Mái þetta hefur legið fyrir húsaleigunefnd Akureyrar, og felldi hún úrskurð í málinu 21. febr. síðastliðinn. Lýsir húsaleigunefnd málavöxtunum svo, að Ólafur Ásgeirsson, gerðarþoli, búi á efri hæð hússins, en eigandi þess, Júlíus Davíðs. "son, á neðri hæðinni. Júlíus seldi neðri hæðina „og skuldbatt sig til að víkja úr íbúðinni 14. maí síðastl. Ólafi Ásgeirssyni var sagt upp íbúðinni með nægilegum fyrirvara. Enn fremur hefur gerðar- beiðandi sagt, að hann hafi eigi getað fengið aðra íbúð. Júlíus hefur sagt, að hann hafi þurft að minnka skuldir sínar og rýmka um sig. Meiri hluti húsaleigunefndar úrskurðaði, að gerðarþoli, Ólafur Ásgeirsson, skyldi vikja úr íbúðinni, þar sem honum hefði verið sagt upp með nægilegum fyrirvara og gerðarbeiðanda sé brýn nauðsyn á að fá íbúðina, enda banni eigi lögin, að hann taki efri hæðina. Minni hlutinn felur aftur uppsögnina ógilda, þar sem gerðarþoli hafi eigi borið uppsögn leigusamningsins undir húsa- leignefnd, og enn telur hann, að eigi liggi fyrir þau gögn, er sýni, að brýn nauðsyn hafi verið að uppsögninni. Gerðarbeiðandi hefur fært máli sínu til stuðnings, að gerðar- þoli hafi sagt, að hann myndi víkja eftir úrskurði húsaleigu- nefndar, en þar til segir gerðarþoli, að hann hafi átt við, að hann mundi víkja fyrir löglegum úrskurði húsaleigunefndar. Þar sem húsaleigunefndin er klofin í málinu, virðist eðlilegt, að gerðar- boli vilji fá dómsúrskurð í málinu, og virðist því gerðarbeiðandi ekki getað lagt mikla áherzlu á þessa yfirlýsingu. Bein ákvæði um atriði það, sem hér er lagt til úrskurðar, er ekki í húsaleigulögunum frá 7. apríl 1943. Hins vegar segir í 3. málsgr. 1. gr. laganna: Að nú missir leigusali af sér óviðráðanleg- um orsökum húsnæði það, sem hann hefur notað til eigin at- vinnurekstrar, og getur hann þá, ef honum verður að dómi húsa- leigunefndar talin þess brýn þörf til afnota fyrir þenna atvinnu- rekstur, sagt upp leigusamningi um húsnæði, er notað hefur verið í öðru skyni en til íbúðar í húsi, er hann hefur eignazt fyrir 9. september 1941. Það virðist eðlilegt að ætla, að lík ákvæði þessu gildi fyrir hús- næði með sérstöku tilliti til þess, hve ákvæðin um íbúð eru ströng. Og þar sem leigusali missti eigi íbúðina af sér óviðráð- anlegum orsökum og eigi er sannað, að honum hafi verið brýn nauðsyn að selja íbúðina, en undir brýna nauðsyn getur það eigi talizt í þessu efni, þó hann við söluna gæti minnkað skuldir sinar og bætt hag sinn, enda leggja húsaleigulögin höft á gróða manna, því verður útburðarkrafa gerðarbeiðanda eigi tekin til greina. Málskostnaður fellur niður. 17 258 Fógetinn tekur fram, að hann kom úr Reykjavíkurferð miðviku- daginn 21. þ. m., og hefur því úrskurðurinn eigi orðið kveðinn upp fyrr. Því úrskurðast: Krafa gerðarbeiðanda, Júlíusar Davíðssonar, um útburð á Ólafi Ásgeirssyni úr efri hæð hússins Sniðgötu 1 verður eigi tekin til greina. Málskostnaður fellur niður. Föstudaginn 12. apríl 1946. Nr. 5/1945. Magnús Andrésson (Hrl. Einar B. Guðmundsson) gegn Kristjáni Kristjánssyni (Hrl. Ólafur Þorsrímsson) r Þorgrin ) Setudómarar próf. Gunnar Thoroddsen, próf. Ísleifur Árnason og hrl. Svein- björn Jónsson í stað hrd. Árna Tryggvasonar, hrd. Jóns Ásbjörnsson- ar og hrd. Þórðar Eyjólfssonar. Um öflun frekari skýrslna. Úrskurður hæstaréttar. Áður en mál þetta er dæmt í hæstarétti, þykir reéti sam- kvæmt lögjöfnun frá 120. gr. laga nr. 85/1936 að veita að- iljum kost á því að afla skýrslna um atriði þau, sem nú greinir. Æskilegt er, að aðiljar komi fyrir dóm og gefi þar ræki- legar skýrslur um viðskipti sín. Skal áfrýjanda gefinn kost- ur á að svara því, hvers vegna hann hafi ekki gert skrif- legan samning um ráðningarkjörin við stefnda, svo sem boðið er í 1. gr. laga nr. 41/ 1930. Inna skal áfrýjanda eftir því, hvort stefndi hafi, á tímabilinu frá því hann fór af skipinu og fram yfir næstu áramót þar á eftir, krafizt launa úr hendi áfrýjanda eða þess að taka aftur við skipstjórn á skipinu. Þá er og rétt að fá svör áfrýjanda við því, hvenær 259 hann ákvað, að Einar Einarsson skyldi taka við skipstjórn- inni og hvenær hann ræddi það mál fyrst við Einar. Stefndi, sem kveður áfrýjanda hafa veitt sér „frí“, skal fá færi að svara því, hvort hann hafi krafið áfrýjanda mán- aðarlega um laun og, ef svo var, þá hversu oft. Rétt er, að stefndi sé spurður um það, hvort hann hafi andmælt „fríi“. Hann skal krafinn sagna um, hver hafi stílað kvittun þá, sem hann gaf fyrir viðtöku launa sinna hinn 5. ágúst 1942, og leitað skal skýrslna um, til hvaða tíma launin voru reiknuð. Vitneskja skal fengin, ef kostur er, hvernig kvittanir þær voru orðaðar, sem stefndi hafði áður gefið við móttöku launa sinna úr hendi áfrýjanda. Rétt er að afla, ef unnt er, eftirrits eftir bókum áfrýj- anda af viðskiptareikningi stefnda. Rækilegar skýrslur skulu fengnar um stöðu og kjör stefnda á 1/v Ólafi Bjarnasyni og hverjar ástæður hafi til þess leg- ið, að stefndi fór af því skipi. Skal um þetta afla vættis þeirra, sem um geta borið. Í ljós skal leitt, hvort v/s Capi- tana kom við í Reykjavik á leið frá Englandi til Akureyrar, þar sem stefndi lét af skipstjórn á því. Einar Einarsson skal ýtarlega um það spurður, hvenær áfrýjandi hafi lofað honum skipstjórastöðu á v/s Capitana, hvort það hafi verið áður en stefndi lét af störfum á skipinu. Aðiljar skulu fyrir dómi samspurðir um allt það, er þeim ber á milli. Loks ber að veita aðiljum kost á því að afla annarra þeirra gagna, sem greindar skýrslur kunna að gefa efni til. Ályktarorð: Héraðsdómarinn skal veita aðiljum kost á öflun of- angreindra skýrslna. 260 Föstudaginn 12. april 1946. Nr. 28/1946. Valdstjórnin (Hrl. Gústaf A. Sveinsson) gegn Jóhanni Þorgrími Friðrikssyni (Hrl. Gunnar J. Möller). Setudómari próf. Ísleifur Árnason í stað hrd. Jóns Ásbjörnssonar. Ölvun við bifreiðarakstur. Dómur hæstaréttar. Sigurður M. Helgason, fulltrúi bæjarfógetans á Akureyri, hefur kveðið upp héraðsdóminn. Með skirskotun til forsendna hins áfrýjaða dóms þykir bera að staðfesta hann. Eftir þessum úrslitum þykir rétt, að kærði greiði allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, bar með talin málflutninss- laun skipaðs sækjanda og verjanda í hæstarétti, 350 krónur til hvors. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Kærði, Jóhann Þorgrímur Friðriksson, greiði allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin málflutn- ingslaun skipaðs sækjanda og verjanda fyrir hæsta- rétti, hæstaréttarlögmannanna Gústafs A. Sveinssonar og Gunnars J. Möllers, 350 krónur til hvors. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur lögregluréttar Akureyrar 2. janúar 1946. Mál þetta er af valdstjórnarinnar hálfu höfðað með stefnu, út- gefinni 31. október 1945, gegn bifreiðarstjóra Jóhanni Þorgrimi Friðrikssyni, til heimilis Aðalstræti nr. 12 hér í bæ, fyrir brot á bifreiðalögum nr. 23 16. júní 1941, umferðarlögum nr. 24 16. júní 1941 og áfengislögum nr. 33 9. jan. 1935. Kærði er kominn yfir lögaldur sakamanna, fæddur að Brekku í Kaupangssveit í Eyjafirði 13. júni 1895. Hann hefur aldrei sætt neinni refsingu eða kæru, svo kunnugt sé. 261 Maálavextir eru þessir: Laugardaginn 28. júlí 1945 var lögreglunni gert aðvart um, að bifreiðin A 285 stæði á miðju Þórunnarstræti ofanvert við bæinn og væri bifreiðarstjórinn, sem var kærður í máli þessu, ölvaður. Fór lögreglan þegar á vettvang, og hafði þá Valdimar Halldórs- son, sem tilkynnt hafði lögreglunni um ölvun mannsins, tekið lyklana úr bifreið kærða, og afhenti hann lögreglunni þá. Fór lögreglan með kærða beint á lögreglustöðina, og tók yfirlæknir Guðm. Karl Pétursson þar blóðsýnishorn úr kærða. Kærði hefur lýst aðdraganda þessa atburðar þannig, að hann hafi þenna dag verið að vinna við vegagerð úti í Glerárþorpi með bil sinn. Eftir vinnutíma þenna dag hafi nokkrir af verkamönn- unum, þar á meðal kærði sjálfur, keypt saman eina flösku af „Gin“, og hafi þeir drukkið úr henni þar á staðnum. Ók kærði síðan til bæjarins með nokkuð af verkamönnunum og nam staðar á Þórunnarstræti, ofan við bæinn, til að hleypa þar manni úr bíln- um. Meðan hann stóð þarna á götunni, kom þar að bill, og stýrði honum áðurnefndur Valdemar Halldórsson. Varð hann þess þá var, að kærði í máli þessu var undir áhrifum áfengis, og fór hann þá í næsta hús til þess að tilkynna lögreglunni það, og kom hún innan lítillar stundar á staðinn. Eins og að ofan segir, hefur kærði viðurkennt við rannsókn málsins, að hann hafi neytt nokkurs áfengis, skömmu áður en hann er tekinn af lögreglunni, og enn fremur hefur hann viður- kennt að hafa fundið dálitla breytingu á sér af áfenginu. Nokkur vitni hafa verið leidd í málinu. Aðalsteinn Bergdal lög- regluþjónn hefur borið, að augljóst hafi verið, að kærði hafi verið ölvaður, og dró það af látæði hans, sem var öðru vísi en hann á að sér að vera. Björn Guðmundsson lögregluþjónn, sem kom að kærða við bíl hans umræddan dag ásamt lögregluþjónunum Að- alsteini Bergdal og Magnúsi Jónassyni, segist strax hafa séð, að Þorgrímur væri undir áhrifum áfengis, vegna þess að hann hafi verið í æstu skapi og óstilltari en hann á að sér að vera. Magnús Jónasson lögregluþjónn segist hafa séð kærða og heyrt hann tala og hafi sér virzt hann vera undir áhrifum áfengis og dregur þá ályktun einkum af hinni æstu framkomu hans. Enn fremur hafa vitnin Ingólfur Magnússon og Guðmundur Matthíasson bæði borið, að þau hafi séð kærða drekka með verka- mönnunum áfengi, rétt áður en lagt var af stað til bæjarins. Enn fremur hafa vitnin Árni Friðriksson og Valdimar Halldórsson bor- ið það, að þeir hafi séð ölvun á kærða í þetta skipti. Í blóðsýnis- horni því, sem tekið var úr kærða, hefur reynzt vera 1,6%, alkohol, og hefur kærði ekkert haft við þá niðurstöðu að athuga. Samkvæmt framanrituðu verður að telja, að kærði í máli þessu, Jóhann Þorgrímur Friðriksson, hafi gerzt sekur um brot á bif- 262 reiðalögum nr. 23 16. júni 1941, 23. gr. sbr. 38. og 39. gr. um- ferðarlögum nr. 24 16. júni 1941, 4. gr., sbr. 14. gr., og áfengislög- um nr. 33 9. jan. 1935, 21. gr., sbr. 39. gr. Þykir refsing sú, sem hann hefur unnið til, hæfilega ákveðin 10 daga varðhald. Þá ber að svipta hann leyfi til að aka bifreið í 3 mánuði frá lögbirtingu dóms þessa. Kærði greiði allan kostnað sakarinnar. Enginn óþarfa dráttur hefur orðið á máli þessu. Því dæmist rétt vera: Kærði, Jóhann Þorgrimur Friðriksson, sæti 10 daga varð- haldi. Hann skal sviptur leyfi til að aka bifreið í 3 mánuði frá lögbirtingu dóms þessa. Kærði greiði allan kostnað, sem leitt hefur og leiða kann af máli þessu, þar á meðal kr. 200.00 til skipaðs talsmanns sins, Jóns Sveinssonar hdl. Dóminum skal fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Laugardaginn 14. april 1946. Nr. 71/1944. Bergsveinn Guðmundsson (Hrl. Gunnar Þorsteinsson) gegn Sigurði Ólafssyni og Helga Péturssyni (Hrl. Ragnar Ólafsson). Setudómarar hrl. Einar B. Guðmundsson og. próf. Ísleifur Árnason í stað hrd. Árna Tryggvasonar og hrd. Jóns Ásbjörnssonar. Verksamningur. Vanefndir. Riftun. Dómur hæstaréttar. Áfrýjandi, sem hefur skotið máli þessu til hæstaréttar með stefnu 31. maí 1944, krefst þess, aðallega að hann verði sýknaður, en til vara, að hann verði einungis dæmdur til að greiða kr. 715.00 með 5% vöxtum frá 5. júni 1943. Svo krefst hann málskostnaðar úr hendi stefndu bæði í héraði og fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Stefndu krefjast þess, að héraðsdómurinn verði staðfestur 263 og þeim dæmdur málskostnaður fyrir hæstarétti úr hendi áfrýjanda eftir mati dómsins. Tveir matsmenn voru dómkvaddir 22. marz 1943 sam- kvæmt beiðni áfrýjanda til þess að virða, hvort verki stefndu væri ábóta vant, og ef svo væri, þá að hve miklu leyti, og meta til peningaverðs, hve mikið kosta mundi að bæta úr göllunum. Matsmenn þessir skiluðu skoðunargerð og mats hinn 9. maí 1943 og hafa síðar komið fyrir dóm og gefið rækilegri skýrslu um verk stefndu. Telja þeir verki stefndu mjög ábóta vant í ýmsum greinum. Áætluðu matsmenn, að lag- færing á þeim hluta verksins, sem stefndu unnu, hefði kostað kr. 1400.00, miðað við nothæft verk, en ef miðað er við verk fulllærðra iðnaðarmanna, hefði verk stefndu verið mjög ófullkomið og kostnaður við lagfæringu miklu meiri, en hér sé þess að geta, að steypan undir múrhúðun á loft- um hafi verið mjög óslétt vegna óhagkvæms „undirsláttar“, sem áfrýjandi samkvæmt málflutningnum verður að teljast bera ábyrgð á. Stefndu áttu inni hjá áfrýjanda, þegar hann neitaði að skipta lengur við þá, kr. 2115.00 fyrir unnin verk, og er þessi niðurstaða fengin með því að leggja tilhögun verk- samningsins um greiðslur til grundvallar. Þar sem áfrýjandi hafði ekki áður, svo sannað sé, kvartað undan verkum stefndu og þeir buðust til að bæta úr missmíði á verkinu, sbr. 49. gr. laga nr. 39/1922, þá þykir bera að dæma áfrýj- anda til að greiða þeim nefnda fjárhæð, kr. 2115.00, með vöxtum eins og krafizt er. Hins vegar eru með skýrslum matsmanna leiddar sönnur að svo miklum göllum á verki stefndu, að áfrýjanda var heimilt að hafna áframhaldandi viðtöku á verki þeirra og synja þeim greiðslu samkvæmt verksamningi að því leyti, sbr. 46. gr. laga nr. 39/1922. Ber því að sýkna áfrýjanda af greiðslu þess hluta af kröfu þeirra, kr. 3885.00. Eftir þessum úrslitum þykir rétt, að áfrýjandi greiði stefndu málskostnað, sem er hæfilega ákveðinn í héraði og fyrir hæstarétti kr. 1200.00. 264 Dómsorð: Áfrýjandi, Bergsveinn Guðmundsson, greiði stefndu, Sigurði Ólafssyni og Helga Péturssyni, kr. 2115.00 með 5% ársvöxtum frá 5. júní 1943 til greiðsludags og sam- tals kr. 1200.00 í málskostnað í héraði og fyrir hæsta- rétti. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 26. maí 1944. Mál þetta, sem dómtekið var 15. þ. m., hefur Áki hdl. Jakobs- son hér í bæ f. h. Sigurðar Ólafssonar og Helga Péturssonar höfð- að fyrir bæjarþinginu eftir árangurslausa sáttaumleitun með stefnu, útgefinni 28 febr. s. 1, gegn Bergsveini byggingameistara Guðmundssyni, Ránargötu 4 hér í bæ, til greiðslu skuldar, að fjár- hæð kr. 5500.00, ásamt 5% ársvöxtum frá sáttakærudegi, 5. júni 1943, til greiðsludags og málskostnaðar að skaðlausu. Stefndi hefur aðallega krafizt sýknu og málskostnaðar, en til vara, að sér verði gert að greiða kr. 315.00 eða aðra fjárhæð að mati dómara og málskostnaður verði þá látinn falla niður. Málavextir eru þessir: Með samningi, dagsettum 20. nóvember 1942, tókust stefnendur á hendur múrsmíðavinnu í húsi, sem stefndi var þá að byggja að Lambastöðum á Seltjarnarnesi. Segir svo Í samningnum, að verkið sé fólgið í því að járnbinda og steypa loft yfir þakhæð hússins, enn fremur að múrhúða húsið allt að utan og innan, þ. e. að gróf- og finhúða húsið í hólf og gólf, leggja í gólf og slétta undir dúka. Að utan skyldi slétthúða húsið. Fyrir verk þetta skyldi stefnend- um greiddar kr. 14000.00 þannig: 1. Þegar búið væri að steypa loftið ............ kr. 3000.00 2. Þegar búið væri að grófhúða stofuhæð ...... — 3500.00 3. Þegar búið væri að slétthúða húsið að utan .. — 3500.00 4. Þegar lokið væri við grófhúðun á kjallara .... — 2000.00 5. Þegar lokið væri við fínhúðun alls hússins að ÍNNAN ......0000.0 000 —- 2000.00 Stefnendur luku verkum þeim, er greinir í 1., 2. og 4. tölulið, og tóku við greiðslum stefnda fyrir þau. Því næst luku þeir verk- inu í 5. tölulið, en greiðslu fyrir þann lið fengu þeir enga hjá stefnda. Hinn 17. ímarz f. á. ritaði umboðsmaður stefnenda stefnda 265 bréf og krafði hann skila. Virðist bréf þetta hafa orðið til þess, að stefndi lét dómkveðja tvo matsmenn til þess að skoða verk stefnenda og meta galla á því til peninga. Matsgerð þeirra er dag- sett 9 maí f. á., og samkvæmt henni telja þeir, að kosta muni kr. 4785.00 að lagfæra og ljúka við verk stefnenda samkvæmt verk- samningnum. Hinn 27. maí f. á. ritar umboðsmaður stefnenda stefnda enn bréf og tilkynnir honum, að stefnendur vilji standa við verksamninginn, séu reiðubúnir til að ljúka verkinu og lag- færa galla á þvi, sem þeim verði sök á gefin, en áður (23. marz) hafði stefnda verið tilkynnt, að stefnendur væru tilbúnir til að ljúka verkinu, þar eð frost væri í rénun, og hann jafnframt kraf- inn svars um það, hvort hann ætlaði sjálfur að standa við samning- inn. Stefnendur fengu engin svör við bréfum þessum, og telja, þeir, að stefndi hafi með þessu atferli rofið verksamninginn, og beri honum því að greiða eftirstöðvar verkalaunanna að fullu, þar eð hann hafi eigi þekkzt boð þeirra um að ljúka verkinu. Stefndi byggir sýknukröfu sína á því, að vinnubrögð stefnenda og frágangur þeirra á verkinu hafi verið svo léleg, að hann hafi eftir árangurslausar aðfinnslur við þá orðið að segja þeim að hætta. Stefnendur hafa eindregið mótmælt því, að stefndi hafi í nokkru fundið að verkum þeirra, þótt hann hafi verið viðstaddur nærri daglega og fylgzt með þeim, svo og þvi, að þeim hafi verið sagt að hætta vinnunni. Hefur stefndi ekki fært sönnur á þessar staðhæfingar sínar, og verður sýknukrafa hans því eigi til greina tekin. Lækkunarkröfu sína byggir stefndi á fyrrgreindu mati. Hér að framan var því lýst, að stefndi veitti engin svör til- boðum stefnenda og áskorunum, er þeir gerðu honum, bæði áður en kunnugt varð um niðurstöður matsmanna og eftir það. þykir eigi verða hjá því komizt að telja, að hann hafi með þessari hátt- semi sinni svipt sig þeim rétti, sem hann annars kynni að hafa átt til að bera það fyrir sig, að verkum þeirra væri ábóta vani, enda er og, eins og áður segir, ósannað, að stefndi hafi haft uppi kvartanir um þetta innan hæfilegs frests, en hann, sem er bygg- ingafróður, fylgdist með verkum stefnenda. Verður varakrafa stefnda því eigi heldur tekin til greina. Málalok verða þá þau, að stefndi verður dæmdur til greiðslu stefnukröfunnar, kr. 5500.00, með vöxtum, eins og krafizt var. Rétt þykir og, að stefndi greiði stefnendum kr. 300.00 upp í máls- kostnað. Árni Tryggvason, settur borgardómari, kvað upp þenna dóm, en dómsuppsaga hefur dregizt nokkuð umfram venju vegna mjög mikilla embættisanna og þá sérstaklega vegna fjölda mála um breytingu á kjörskrá hér í bænum. 266 Því dæmist rétt vera: Stefndi, Bergsveinn Guðmundsson, greiði stefnendum, Sig- urði Ólafssyni og Helga Péturssyni, kr. 5500.00 með 5% árs- vöxtum frá 5. júní 1943 til greiðsludags og kr. 300.00 upp í málskostnað innan 15 daga frá lögbirtingu dóms þessa að við- lagðri aðför að lögum. Föstudaginn 3. maí 1946. Kærumálið nr. 6/1946. Eigendur jarðarinnar Þingness gegn Landbúnaðarráðherra f. h. ríkissjóðs, eig- anda jarðarinnar Hests, og Kirkjumálaráðherra sem fyrirsvarsmanni Reykholts- og Hvanneyrarkirkna. Setudómari próf. Gunnar Thoroddsen í stað hrd. Gizurar Bergsteinssonar. Um valdsvið matsmanna samkvæmt 84. gr. laga nr. 112/1941. Dómur hæstaréttar. Héraðsdóm hefur upp kveðið Theódór B. Lindal hæsta- réttarlögmaður sem setudómari í málinu ásamt samdóm- endunum Þorsteini Kristleifssyni og Þorvaldi T. Jónssyni. Með kæru 30. marz s. 1., er hingað barst o. apríl s. l., hef- ur sóknaraðili samkvæmt 108. gr. laga nr. 85/1936 kært dóm landamerkjadóms Mýra- og Borgarfjarðarsýslu, upp kveðinn 26. marz s. 1., þar sem vísað var frá dómi máli sókn- araðilja gegn varnaraðiljum. Kærandi hefur ekki sent hæstarétti neina greinargerð né kröfur, en ætla má, að kært sé í því skyni, að héraðsdómurinn verði úr gildi felldur. Varnaraðiljar hafa ekki borið fram neinar kröfur né greinargerð í málinu. Skýra verður 84. gr. laga nr. 112/1941 á þá leið, að skera skuli úr með matsgerð ágreiningi um efni, er Í 1. mgr. get- ur og risið hefur í sambandi við ákvæði nefndra laga um 267 fiskirækt, veiði og veiðiaðferðir. Hins vegar þykja ákvæði greinarinnar ekki taka til þess sakarefnis, sem hér liggur fyrir, þar sem aðilja greinir á um staðartakmörk veiðiítaks. Ber úrlausn þess undir landamerkjadóm, sbr. 8. gr. laga nr. 41/1919. Verður því að fella hinn kærða dóm úr gildi og vísa málinu heim í hérað til löglegrar meðferðar. Málskostnaður fyrir hæstarétti fellur niður. Dómsorð: Hinn kærði dómur er úr gildi felldur. Málskostnaður fyrir hæstarétti fellur niður. Dómur landamerkjadóms Mýra- og Borgarfjarðarsýslu 26. marz 1946. Mál þetta er höfðað samkvæmt beiðni Einars B. Guðmunds- sonar hrl. í Reykjavík f. h. eiganda jarðarinnar Þingness í Anda- kilshreppi í bréfi, dags. 7. júní 1944, og var þingfest í landamerkja- dómi Mýra- og Borgarfjarðarsýslu af Theódór B. Líndal hrl. sem setudómara 2. ágúst 1945. Kærandi lýsti kröfum sínum á þessa leið: Þingnessbændur krefjast þess, að þeir eigi veiði að hálfu á móti Hesti, þar sem lönd Þingness og Hests liggja saman að Grímsá, að undanteknum Laxfoss og Myrkhyl. Sérstaklega krefjast Þingness- bændur þess, að Þingnes eigi jafna veiði í Lambaklettsfljóti á móti Hesti. Viðvíkjandi Laxfossi eru kröfur þeirra þessar: Að Laxfoss verði aðeins talinn ná frá suðurbakka árinnar að Miðbergi og að hann takmarkist að ofan við efri brún aðalstalls- ins, en að neðan við neðri brún kersins fyrir neðan fallið, sem myndast af klöpp þeirri, er þar brýtur á. Enn fremur skal þess getið til skýringar, að þeim er ekki kunn- ugt um annað en að Þingnes eigi óátalið allan rétt á Myrkhyl, og sama ér um svonefnda Smáfossa fyrir ofan hann. Áskilinn er rétt- ur til frekari krafna, ef tilefni verður. Þá krefst ég, (svo) að beim verði til dæmdur allur kostnaður, sem af máli þessu leiðir, svo sem það væri eigi gjafsóknarmál, eftir mati dómsins, þar með talin hæfileg málssóknarlaun til mín. Fyrir málsaðilja á hina hlið, þ. e. landbúnaðarráðherra f. h. jarðarinnar Hests og kirkjumálaráðherra sem fyrirsvarsmann Reykholtskirkju og Hvanneyrarkirkju, setti Sveinbjörn Jónsson hrl. fram svofelldar kröfur á dómþingi, sem haldið var 30. ágúst 1945! Af hálfu Hests aðallega: Að jörðinni Hesti verði dæmd öll veiði í Grímsá sunnan miðlinu árinnar, að Laxfossi undanskildum, eins 268 og hann kann að verða ákveðinn af réttinum, en til vara, að eigend- um Þingness og Hests verði talin jafnheimil veiði í ánni, þar sem hún rennur milli landa téðra jarða, að undanskildum Laxfossi, eins og segir í aðalkröfu. Enn fremur krefst ég f. h. umbjóðanda mins málskostnaðar úr hendi stefnanda eftir mati réttarins. Af hálfu kirkjumálaráðuneytisins: Að takmörk fossins, þ. e. Laxfoss í Grímsá, verði ákveðin frá efstu brún fossins, eins langt niður eftir ánni og nokkurra straumsáhrifa gætir frá fossinum, og að hann verði ákveðinn ná þvert yfir ána milli landa. Enn fremur krefst ég, að málshefjendur verði dæmdir til að greiða umbjóðanda mínum hæfilegan málskostnað eftir mati réttarins. Sátta var leitað árangurslaust að því sinni, en málinu frestað með samkomulagi til frekari sáttatilraunar og athugunar. Á dómþingi 26. marz 1946 tókst með aðiljum svofelld sátt: Eigendum Hests og Þingness er jafnheimil veiði í Grímsá, þar sem hún rennur landa jarðanna á milli, að Laxfossi undanskild- um, eins og hann kann að verða ákveðinn með endanlegum dómi eða mati. Aðiljar viðurkenna, að eignarhlutföll veiðiréttar í Laxfossi séu þessi: Reykholtskirkja á 5g hluta, Hvanneyrarkirkja á % hluta, - Jörðin Hestur á % hluta, Ágreiningur er því aðeins um staðartakmörk Laxfoss, að því er veiði snertir að ofan og neðan, svo og Þingnessmegin. " Sátt var reynd um þenna ágreining árangurslaust. Voru þá, eftir að munnlegur málflutningur hafði verið ákveð- inn, undirritaðir meðdómsmenn kvaddir til setu í dómnum. ' Dómurinn ákvað, að formhlið málsins yrði tekin til sérstakrar athúgunar, þótt engin krafa aðilja um frávísun hefði komið fram. Samkvæmt kröfum þeim, sem nú eru gerðar í málinu, en þær eru, eins og að framan greinir, aðeins um, að staðartakmörk Laxfoss sem veiðisvæðis verði ákveðin, er hér aðeins deilt um átaðartakmörk ítaks. Slíkur ágreiningur fellur að vísu almennt undir úrskurð landamerkjadóms, sbr. 8. gr. laga nr. 41/1919 um landamerki o. fl. En í lögum nr. 112 %o 1941 um lax- og silungs- weiði er afdráttarlaust boðið, sbr. 1. mgr. 84. gr., að ef menn greinir á um! „... takmörk fiskihverfis .. foss ... eða veiði- staðar ... eða önnur slík ákvæði laga þessara, og skal þá skera úr þeim ágreiningi með matsgerð.“ Ágreiningur sá, sem hér er úm að ræða, virðist beinlinis falla undir téð ákvæði. Það verður og "eigi heldur talið neitt einsdæmi né fara í bág við stjórnar- skrána, þótt tiltekin ákvæði varðandi eignarrétt séu dregin undan Valdi dómstóla og fengin sérstökum aðiljum eða sérdómstólum til meðferðar, einkum þegar um er að ræða efni, þar sem sér- 269 þekkingar eða þekkingar á staðháttum er brýn þörf. Framan. greindu ákvæði laxveiðilaganna virðist því bera að beita hér, og leiðir af því, að vísa ber málinu frá dómi ex officio. Kærendur, eigendur Þingness, hafa fengið gjafsókn í málinu: Laun skipaðs talsmanns þeirra, Einars B. Guðmundssonar hrl., ákveðast kr. 1000.00, er greiðist úr ríkissjóði. Ferðakostnaður meðdómsmanna og dagpeningar nema kr. 480.00 og skiptast þannig, að E. B. Guðmundsson f, h. eigenda Þingness greiðir kr. 240.00, en ríkissjóður sem eigandi Hests kr. 60.00. Kirkjumálaráðherra f. h. Hvanneyrarkirkju kr. 30.00 og sami f. h. Reykholtskirkju kr. 150.00. Að öðru leyti fellur málskostnaður niður. Dómsorð: Máli þessu vísast frá dómi. E. B. Guðmundssyni hrl., skip- uðum talsmanni eigenda Þingness, bera kr. 1000.00 í máls- sóknarlaun úr ríkissjóði. Dagpeninga og ferðakostnað meðdómsmanna, kr. 480.00, greiði aðiljar þannig: FE. B. Guðmundsson f. h. eigenda Þing- ness greiði kr. 240.00, ríkissjóður sem eigandi Hests greiði kr. 60.00, kirkjumálaráðherra f. h. Hvanneyrarkirkju greiði kr. 30.00 og sami í. h. Reykholtskirkju kr. 150.00. Að öðru leyti fellur málskostnaður niður. Dómi þessum ber að fullnægja innan 15 daga að viðlagðri aðför að lögum. Mánudaginn 6. maí 1946. Nr. 21/1946. Hedvig D. Blöndal (Hrl. Gústaf A. Sveinsson} gegn Páli Zóphóníassyni og gagnsök (Hrl. Magnús Thorlacius). Setudómari próf. Ísleifur Árnason í stað hrd. Jóns Ásbjörnssonar. Húsaleigmál. Um rýming húsnæðis. Dómur hæstaréttar. Aðaláfrýjandi hefur skotið máli þessu til hæstaréttar. með stefnu 12. febrúar þ. á. Hefur hún krafizt þess, að úr- skurður húsaleigunefndar Reykjavíkur, upp kveðinn 15. 270 ágúst f. á., varðandi leiguhúsnæði hennar í húsinu nr. 7 við Sóleyjargötu, verði úr gildi felldur, enda verði uppsögn sagnáfrýjanda á leigumála hennar 14. febrúar, 19. og 29. júni f. á. metin ógild. Einnig krefst aðaláfrýjandi máls- kostnaðar úr hendi gagnáfrýjanda í héraði og fyrir hæsta- rétti eftir mati dómsins. Gagnáfrýjandi hefur skotið málinu til hæstaréttar með stefnu 21. febrúar þ. á. Krefst hann þess, að hinn áfrýjaði dómur verði staðfestur og aðaláfrýjanda dæmt að greiða honum málskostnað í hæstarétti eftir mati dómsins. Samkvæmt forsendum hins áfrýjaða dóms þykir verða að staðfesta hann, en rétt þykir, að málskostnaður í hæsta- rétti falli niður. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Málskostnaður í hæstarétti fellur niður. . Dómur bæjarþings Reykjavíkur 17. janúar 1946. Mál þetta sem dómtekið var 10. þ. m. hefur Hedvig D. Blöndal, Sóleyjargötu 7 hér í bæ, höfðað fyrir bæjarþinginu með stefnu, út- gefinni 21. ágúst s. l., gegn Páli Zóphóníassyni alþingismanni, Sól- eyjargötu 7 hér í bænum. Hefur stefnandi gert þær dómkröfur, að úrskurður húsaleigunefndar Reykjavíkur, upp kveðinn 15. ágúst s. l., varðandi húsnæði það, er stefnandi nú býr í að Sóleyjar- götu 7, verði úr gildi felldur, enda verði uppsögn stefnda á hús- næðisleigumála stefnanda, dags. 14. febrúar 1945, uppsögn konu stefnda, dags. 29. júní s. l., svo og tilmæli stefnda í sömu átt, dags. 19. júní s. l., metin ógild og að stefndi verði dæmdur til að greiða málskostnað að skaðlausu. Þá hefur Helga H. Eiríkssyni skólastjóra, Sóleyjargötu 7 hér í bæ, verið stefnt til réttargæzlu í málinu, en hann og stefndi Páll eru sameigendur hússins nr. 7 við Sóleyjargötu. Hafa engar kröfur verið gerðar á hendur stefnda Helga, og hann hefur ekki sótt þing né sækja látið. Stefndi, sem hefur krafizt sýknu af öllum kröfum stefnanda svo og málskostnaðar sér til handa, hefur höfðað gagnsök með gagn- stefnu, útgefinni 17. f. m. Hefur gagnstefnandi gert þær dóm- kröfur í gagnsök, aðallega að viðurkennt verði með dómi, að leigumála gagnstefnda (aðalstefnanda) um húsnæði það, er hún s býr í að Sóleyjargötu 7, sé slitið, að því er varðar hálft eldhús, 271 hálfa geymslu, hálft baðherbergi, nyrzta herbergið í vesturhlið hússins, herbergi milli þess og eldhúss og eystra herbergið í suð- urenda hússins, og að henni verði gert að rýma húsnæði þetta þegar í stað. Til vara hefur gagnstefnandi krafizt þess, að fyrr- greindur úrskurður húsaleigunefndar Reykjavíkur, upp kveðinn 15. ágúst s. l., verði staðfestur. Þá hefur gagnstefnandi í báðum til- vikum krafizt málskostnaðar sér til handa í gagnsök. Gagnstefndi hefur krafizt sýknu af öllum kröfum gagnstefnanda i gagnsök og málskostnaðar sér til handa að mati dómarans. Málavextir eru þessir: Árið 1934 tók aðalstefnandi á leigu íbúð í kjallara hússins nr. 7 við Sóleyjargötu hér í bænum, en hús þetta, sem er tvær hæðir, ris og kjallari, var þá í óskiptri sameign Helga H. Eiríkssonar og annars nafngreinds manns. Leigumálinn mun ekki hafa verið skriflegur, en með venjulegum kjörum og til óákveðins tíma. Býr aðalstefnandi enn í íbúð þessari, sem er 4 íbúðarherbergi, ytri for- stofa, innri forstofa, eldhús, baðherbergi og geymsla. Heimilis- fólk áðalstefnanda er hún sjálf, þrjú börn hennar upp komin og tvö ung fósturbörn. Þann 25. sept. 1940 keypti aðalstefndi hálfa húseign þessa og á hana nú í óskiptri sameign með áðurgreindum Helga. Aðalstefndi býr á efri hæð hússins, sem er 5 íbúðarher- bergi, ytri forstofa, innri forstofa, eldhús, baðherbergi og geymsla og hefur auk þess til afnota tvö íbúðarherbergi á rishæðinni og geymslu í kjallara. Býr aðalstefndi í húsnæði þessu með konu sinni, einni dóttur upp kominni og þjónustustúlku. Auk þess eru á heimili aðalstefnda sonur hans kvæntur og tvö ung börn þeirra hjóna. Fólk þetta kom hingað til lands í júlímánuði s. |. eftir langdvöl erlendis. Þá hefur annar sonur aðalstefnda búið hjá huhum ásamt konu sinni og einu ungbarni, en hann mun hafa rýmt þaðan 15. f. m. og fengið sér íbúð á leigu annars staðar, sem hann þó hefur skuldbundið sig til að rýma, þegar endanlega sé út- kljáð þetta mál aðiljanna. Með bréfi, dags. 14. febrúar 1945, sagði aðalstefndi aðalstefnanda upp leigumálanum um húsnæði hennar til brottflutnings 14. maí s. 1. og færði þær ástæður, að hann þyrtti að nota handa syni sínum sinn hluta íbúðar þeirrar, er aðalstefn- andi bjó í. Uppsögn þessi er undirrituð af aðalstefnanda einum. Þann 19. júní s. 1. ritaði aðalstefndi aðalstefnanda bréf og óskaði þess, að hún rýmdi íbúð sína fyrir 1. okt. s. 1. Þann 29. júní s. 1. ritaði kona aðalstefnda fyrir hans hönd aðalstefnanda bréf og sagði henni þar upp leigumálanum, að því er varðaði þann hluta íbúðarinnar, er hún taldi aðalstefnda eiga afnotarétt að, en bað er: hálft eldhús, hálf geymsla, hálft baðherbergi, nyrzta herbergi í vesturhlið hússins, herbergi milli þess og eldhúss, svo og eystra herbergi í suðurenda hússins. Skyldi aðalstefnandi rýma húsnæði þetta þann í. okt. s. 1., en aðalstefndi kvaðst þurfa húsnæði þetta 272 handa syni sinum. Sama dag undirritaði kona aðalstefnda fyrir hans hönd og nefndur Helgi H. Eiríksson svo hljóðandi samning: „Við undirritaðir eigendur húseignarinnar nr. 7 við Sóleyjargötu, Reykjavík, höfum komið okkur saman um að skipta afnotarétti kjallaraíbúðar hússins, sem hér segir: Í hlut Páls Zóphóniassonar kemur hálft eldhús, hálf geymsla, hálft baðherbergi, nyrzta her- bergi í vesturhlið hússins (snýr að Sóleyjargötu), herbergi milli þess og eldhúss og eystra herbergi í suðurenda hússins. Afnota- réttur af hinum hluta íbúðarinnar skal koma í hlut meðundir- ritaðs meðeiganda hússins Helga H. Eiríkssonar.““ Með yfir- lýsingu, dags. 16. júlí s. 1., lýsti Helgi H. Eiríksson yfir því, að hon- um stæði á sama, hvor hluti íbúðarinnar félli í hans hlut. Áðurgreind uppsögn var síðan borin undir húsaleigunefnd Reykjavíkur, og var málið sótt og varið þar. Með úrskurði, upp kveðnum 15. ágúst s. 1, mat nefndin uppsögnina gilda, að því er varðaði nyrzta herbergið í vesturhlið hússins, eystra herbergið í suðurenda þess. Enn fremur bæri aðalstefnanda að láta aðal- stefnda í té afnot af eldhúsi, geymslu og baðherbergi á móti sér, en afnotarétt að ytri og innri forstofu skyldu aðiljar hafa að jöfnu. Aðalsök: Dómkröfur sínar í aðalsök byggir aðalstefnandi í fyrsta lagi á því, að fyrrgreindar uppsagnir aðalstefnda hafi verið ógildar, þar sem hann einn hafi ekki heimild til þess að segja upp leigumálanum um húsnæði. Kveðst aðalstefnandi hafa tekið hús- næðið á leigu, meðan það var í óskiptri sameign nefnds Helga og annars manns, €n aðalstefndi hafi keypt eignarhluta þess manns og þannig gengið inn í rétt hans og tekið á sig skyldur hans. Leiga hafi ætið verið greidd í einu lagi til nefnds Helga. Sam- kvæmt þessu þurfi báðir eigendur hússins að segja sér upp leigu- málanum, svo gilt sé gagnvart sér, en þess hafi ekki verið gætt. Að því er varðar „skiptagerninginn“ frá 29. júní s. 1., telur aðal- stefnandi, að hér sé aðeins um málamyndagerning að ræða, sem því engar lögfylgjur hafi. Og þótt talið yrði, að samningurinn hefði gildi milli samningsaðiljanna, þá hafi hann ekki gildi gagnvart sér, þar sem þeir einir geti ekki breytt leigumála sínum. Loks hefur aðalstefnandi talið, að þar sem Í nefndum „skiptagerningi“ sé aðeins rætt um afnotarétt aðilja að kjallaraibúðinni, þá feli það ekki í sér, að hvor aðili megi ráðstafa sínum hluta að geðþótta. - Aðalstefndi hefur hins vegar haldið því fram, að með „skipta- gerningi“ þeirra húseigendanna frá 29. júní s. l. hafi hann öðl- azt rétt til að ráðstafa og því segja einn upp leigumálanum um þann hluta húsnæðisins, er hann fékk afnotarétt af samkvæmt samningnum. Svo sem að framan getur, þá sömdu aðalstefndi og sameigandi hans svo um þann 29. júní s. l., að gagnstefndi skyldi fá afnota- rétt af þeim hluta kjallaraíbúðarinnar, sem hann hefur sagt: upp 273 leigumálanum um. Telja verður, að með samningi þessum hafi gagnstefnandi öðlazt rétt til að koma einn fram gagnvart þriðja mahni um notkun þessa hluta íbúðarinnar, þar á meðal haft heim- ild til að segja einn upp leigmálanum um hann. Verða því dóm- kröfur aðalstefnanda ekki á þessu byggðar. Í öðru lagi byggir aðalstefnandi dómkröfur sínar á því, að að- alstefndi hafi ekki fengið ráðstöfunarrétt á sérstökum hluta kjall- araíbúðarinnar fyrr en með „skiptagerningnum“ frá 29. júní 1945, þótt hann hafi orðið sameigandi að henni 25. sept. 1940. Samkvæmt ákvæðum 1. mgr. 1. gr. laga nr. 39 frá 1943 um húsaleigu sé heim- ild húseigenda til að segja upp leigumála um húsnæði bundin við það, að hann hafi eignazt húsið fyrir 9. sept. 1941. Aðalstefndi hafi í raun og veru ekki eignazt neinn ákveðinn hluta kjallara- íbúðarinnar fyrr en 29. júni s. l. og sé því uppsögn hans óheimil „af þessum sökum. Aðalstefndi hefur mótmælt þessu og talið, að í þessu sambandi beri að miða við eignarheimild sína frá 25. sept. 1940, en þá hafi hann eignazt hálft húsið, þar á meðal hálfa kjallaraíbúðina. Svo sem að framan getur, eignaðist aðalstefndi hús þetta Þann 25. sept. 1940, þar. á meðal eignarhluta sinn í nefndri kjallaraíbúð, og virðist það ekki geta skipt máli í þessu sambandi, Þótt afnota- réttinum hafi ekki verið skipt fyrir 9. sept. 1941. Verður því ekki talið, að uppsögn hans sé ógild af þessum sökum, og verða því dómkröfur stefnda ekki á þessu byggðar. Í þriðja lagi hefur aðalstefnandi byggt dómkröfur sínar á því, að aðalstefndi hafi ekki brýna þörf fyrir aukið húsnæði í merk- ingu 1. gr. húsaleigulaganna, hvorki handa sér sjálfum né sonum sinum. Íbúð aðalstefnda sé mjög stór, eða 7 íbúðarherbergi, sum stór, auk innri forstofu, baðherbergis og eldhúss. Aðalstefndi búi í húsnæði þessu með konu sinni, dóttur og einni þjónustustúlku. Sá sonur aðalstefnda, er nú búi þar í íbúðinni hjá honum með konu sinni og tveimur börnum, hafi flutzt hingað í bæinn á s. 1. sumri eftir langdvöl erlendis og sé því samkvæmt ákvæðum 1. mgr. 3. gr. húsaleigulaganna óheimilt að leigja honum húsnæði, þar sem hann sé ekki heimilisfastur innanhéraðsmaður hér. Að því er varðar hinn son aðalstefnda, þá hefur aðalstefnandi bent á, að hann hafi nú íbúðarhúsnæði á leigu hér í bænum. Hefur aðal- stefnandi í því sambandi algerlega mótmælt þvi, að þessum syni aðalstefnda beri nauðsyn til að rýma það húsnæði, þegar er þetta mál aðiljanna er útkljáð. Aðalstefndi hefur hins vegar haldið því fram, að honum sé brýn nauðsyn á auknu húsnæði handa sonum sínum. Sé sá sonur sinn, sem komið hafi hingað til lands í sumar, opinber starfsmaður ríkisins og hafi því rétt til að taka hér hús- næði á leigu samkvæmt ákvæðum 2. mgr. 3. gr. húsaleigulaganna. Að því er varði hinn son sinn, hafi hann búið hjá sér allt þar til 18 274 á s. 1. hausti, að hann hafi fengið annað húsnæði til bráðabirgða og aðeins með þvi skilyrði að rýma það húsnæði, þegar er mála- ferlum þessum væri lokið. Það er upp komið í málinu, að sá sonur aðalstefnda, er flutti búferlum hingað á s. 1. sumri, er fastráðinn mælingamaður hjá vega- málastjóra. Verður þvi að telja, að hann sé opinber starfsmaður í merkingu ákvæða 2. mgr. 3. gr. húsaleigulaganna, og er því heimilt að leigja honum íbúðarhúsnæði hér í bænum. Að því er varðar hinn son aðalstefnda, þá er fram komið, að hann hefur allt þar til 15. sept. s. 1. búið hjá föður sínum, en fékk þá húsnæði á leigu annars staðar. Samkvæmt leigusamningi hans um húsnæðið ber honum að rýma það, þegar lokið er þessum málaferlum aðiljanna. Þar sem samningi þessum hefur á engan hátt verið hnekkt, verður hann lagður til grundvallar að þessu leyti. Það er að visu upp komið í málinu, að íbúð aðalstefnda er mjög rúmgóð, en með til- liti til aðstæðna allra þykir hann þó samkvæmt ákvæðum 1. gr. húsaleigulaganna eiga rétt á auknu húsnæði til handa fyrrgreind- um sonum sínum. Þykir húsnæði það, er aðalstefnanda ber að rýma í þessu skyni, hæfilega ákveðið í úrskurði húsaleigunefndar Reykjavíkur, upp kveðnum 15. ágúst s. 1. Samkvæmt þessu verður aðalstefndi sýknaður af kröfum aðal- stefnanda í aðalsök, en eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður falli niður. Gagnsök: Aðalkröfu sína Í gagnsök byggir gagnstefnandi á þvi, að hann eigi rétt til að ráðstafa öllu því húsnæði, er í hans hlut hafi komið með samningi þeirra húseigendanna frá 29. júní s. 1. Með skírskotun til þess, sem að framan greinir um aðalsök, verður ekki talið, að hann eigi rétt á frekara húsnæði en honum var úrskurðað af húsaleigunefnd Reykjavíkur. Verður því aðal- krafa hans eigi tekin til greina. Hins vegar verður varakrafa hans í gagnsök tekin til greina sam- kvæmt því, sem að framan er greint. Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður í gagnsök falli niður. Einar Arnalds borgardómari kvað upp dóm þenna. Dómsorð: Í aðalsök skal aðalstefndi, Páll Zóphóniasson, vera sýkn af kröfum aðalstefnanda, Hedvig D. Blöndals, í máli þessu, en málskostnaður falli niður. Í gagnsök er framangreindur úrskurður húsaleigunefndar Reykjavíkur, upp kveðinn 15. ágúst 1945, staðfestur. Málskostnaður í gagnsök falli niður. Dómi þessum ber að fullnægja innan 15 daga frá lögbirtingu hans að viðlagðri aðför að lögum. 275 Miðvikudaginn 8. maí 1946. Nr. 139/1944. Réttvísin (Hrl. Magnús Thorlacius) gegn Jóni Guðjónssyni (Hrl. Guttormur Erlendsson). Setudómari hrl. Sveinbjörn Jónsson í stað hrd. Jónatans Hallvarðssonar. Likamsárás og brot á húsfriði. Dómur hæstaréttar. Ákærði veittist með líkamlegu ofbeldi að Guðrúnu Kristó- fersdóttur, en varhugavert þykir að telja sannað, að öll meiðsl hennar, er í læknisvottorði greinir, sé af hans völdum. Brot ákærða eru í héraðsdómi réttilega heimfærð til 217. og 231. gr. laga nr. 19/1940. Þykir refsing hans hæfilega ákveðin, sbr. 77. gr. nefndra laga, 1000 króna sekt til ríkis- sjóðs, og komi 12 daga varðhald í stað sektarinnar, ef hún greiðist ekki innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Í samningi, er ákærði og Guðrún Kristófersdóttir gerðu með sér 9. apríl 1945 og meðal annars fjallar um fjárskipti þeirra á milli vegna væntanlegs lögskilnaðar þeirra, lýsa þau því, að hvorugt eigi hér eftir nokkrar fjárkröfur á hitt, fram yfir það, er í samningi þessum greinir. Þar sem bóta- krafa Guðrúnar Kristófersdóttur, sem í héraðsdórni greinir, er ekki undanskilin í nefndum samningi, þykir Guðrún hafa firrt sig rétti til að krefja ákærða bóta, og verður því að sýkna ákærða af þessari kröfu. Ákvæði héraðsdóms um greiðslu sakarkostnaðar í héraði eiga að vera Óröskuð. Ákærði greiði allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin málflutningslaun skipaðs sækj- anda og verjanda í hæstarétti, kr. 500.00 til hvors. Dómsorð: Ákærði, Jón Guðjónsson, greiði 1000 króna sekt í rikis- issjóð, og komi 12 daga varðhald í stað sektarinnar, ef hún greiðist ekki innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. 276 Ákvæði héraðsdóms um greiðslu sakarkostnaðar eiga að vera óröskuð. Ákærði greiði allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin málflutningslaun skipaðs sækjanda og verj- anda í hæstarétti, hæstaréttarlögmannanna Magnúsar Thorlacius og Guttorms Erlendssonar, kr. 500.00 til hvors. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur aukaréttar Reykjavíkur 18. september 1944. Ár 1944, mánudaginn 18. september, var í aukarétti Reykja- víkur, sem haldinn var Í skrifstofu réttarins af sakadómara Jón- atan Hallvarðssyni, upp kveðinn dómur í málinu nr. 2178/1944: Réttvísin gegn Jóni Guðjónssyni. Mál þetta, sem tekið var til dóms 6. þ. m., er að fyrirlagi dóms- málaráðuneytisins höfðað gegn Jóni Guðjónssyni trésmið, til heimilis á Gunnarsbraut 28 hér í bæ, fyrir brot gegn 23. og 25. kafla almennra hegningarlaga nr. 19/1940 til refsingar, málskostn- aðargreiðslu og greiðslu skaðabóta. Kærði er kominn yfir lögaldur sakamanna, fæddur 11, apríl 1904 að Litlu-Brekku í Geiradal í Barðastrandarsýslu, og hefur, svo kunnugt sé, sætt eftirtöldum kærum og refsingum: 1932 266 Undir rannsókn út af bifreiðarbruna. Mál ekki höfðað að fyrirlagi dómsmálaráðuneytisins. ; 1939 % Sátt 100 króna sekt fyrir brot gegn 15. gr., 1. mgr. sbr. 14. gr. bifreiðalaga nr. 70 1931. Málavextir eru þessir: Ákærði er giftur Guðrúnu Kristófersdóttur, til heimilis að Hverfisgötu 76B hér í bæ, og hafa þau slitið samvistir. Kærði kveðst í nokkur kvöld fyrir 21. janúar s. 1. hafa fylgzt með sam- bandi Guðrúnar og manns nokkurs, að nafni Karl Bernharð Strand. Kveðst hann hafa 7 eða 8 sinnum séð til þeirra inn um eldhús- gluggann á ibúð Guðrúnar á Hverfisgötu 76 BB, en eldhúsgluggi þessi sé á annarri hæð hússins og snúi út að húsaporti. Kveðst ákærði hafa reist stiga að glugganum, farið upp Í stigann og kíkt inn um gluggann inn Í eldhúsið. Gluggatjaldið hafi ekki verið al- veg dregið niður að gluggakistu og hafi því verið auðvelt að sjá inn í eldhúsið. Ákærði kveðst hafa séð Guðrúnu og Karl hvað eftir annað í faðmlögum og heitum ástaratlotum. Aðfaranótt 21. janúar s. Í. kveðst ákærði hafa séð inn um glugg- 27 ann, að Guðrún hafi farið úr eldhúsinu inn í svefnherbergið og komið aftur eftir örskamma stund á náttkjól einum saman. Karl hafði þá verið farinn úr jakka, vesti og verið að losa um bux- urnar. Guðrún hafi slökkt ljósið, er hún hafi komið aftur inn í eldhúsið, og kveðst ákærði ekki hafa séð, hvað skeði eftir það. Ákærði náði síðan í tvo menn, þá Ingibjart Arnórsson trésmið og Guðmund Axel Björnsson vélaviðgerðarmann til að vera votta að hjúskaparbroti Guðrúnar. Þeir gengu inn um ólæstar útidyr fyrr- greinds húss, fóru upp stigann og staðnæmdust á Þrepi fyrir ofan hann. Ákærði vék sér siðan lítið eitt til vinstri og staðnæmdist við hurð, sem var fyrir eldhúsdyrum Guðrúnar. Tók ákærði í hún hurðarinnar og sló snöggt í hana með hægra fæti, en hún opnaðist ekki. Ákærði sparkaði þá án tafar í hurðina í annan sinn, og brotnaði annar „fyldningur“ hurðarinnar að ofanverðu og féll inn á eldhúsgólfið. Myrkur var í eldhúsinu, og beindi ákærði ljósi, sem hann hélt á í hendinni, inn í herbergið. Ákærði og menn þeir, sem með honum voru, kveðast því hafa séð, hvar Guðrún og mað- ur sváfu undir teppi á dívani í eldhúsinu, en Guðrún og Karl Bernharð Strand neita því, að þau hafi sofið á dívaninum, heldur hafi Guðrún sofið í herbergi inn af eldhúsinu. Karl Bernharð Strand, sem er sjómaður, kveðst ekki hafa viljað sofa í skipi sínu þessa nótt, og hafi hann fengið að sofa á dívani í herbergi Guð- rúnar kunningjakonu sinnar. Ákærði fór ekki inn í eldhúsið, en bað Guðmund Axel að sækja lögreglu á staðinn. Eftir skamma stund komu þrír lögregluþjónar á vettvang, og lýsti ákærði hús- brotinu á hendur sér og kvaðst mundu bæta það. Um klukkan 9,30 næsta morgun kom ákærði aftur til Guðrúnar og náði í hurð þá, er hann hafði brotið, til að gera við hana. Eru framburðir þeirra á sinn hvorn veg um það, hvað þá gerðist. Guðrún segir, að ákærði hafi þá vaðið inn í ólæsta íbúð hennar, bar sem hún lá í rúminu. Hafi hann ráðizt á hana, klipið hana og kreist. Þá hafi hann tekið fyrir kverkar henni og sagt eitthvað á þá leið, að úr því að hún hefði ekki manndóm til að drepa sig sjálf, ætlaði hann að gera það. Hún kveðst hafa hrópað á hjálp, og tekizt að síðustu að komast upp á næstu hæð fyrir ofan til konu, að nafni Jakobínu, sem þar býr. Guðrún hefur lagt fram svo hljóð- andi vottorð Bjarna Bjarnasonar læknis, dagsett 21. janúar s. 1. um meiðsli þau, er hún hafi hlotið af völdum ákærða í þetta skipti: „Hef í dag rannsakað Guðrúnu Kristófersdóttur, Hverfisgötu 76. Hún hefur bólgu og blóðhlaupinn blett á efri vör hægra megin og Þrútinn rauðan blett á hálsi vinstra megin með smá húðrispum. Enn fremur sams konar blett á vinstra brjósti ca. lófastóran. Blóð- uga skeinu á baugfingri vinstri handar. Kveður hún áverka þessa stafá af árás, sem hún hafi orðið fyrir í morgun.“ 218 Guðrún hefur krafizt þess, að ákærði verði dæmdur til refs- ingar fyrir athæfi sitt og 250 kr. skaðabóta vegna árásarinnar. Ákærði neitar því hins vegar eindregið að hafa slegið Guðrúnu með hnefanum eða hendinni og enn fremur að hafa tekið um háls hennar eða hrisst hana eða klipið hana. Hann kveðst hafa sagt við hana, að hún ætti nú að láta verða af því, sem hún hefði alltaf verið að hóta, að drepa sig. Með því einu gæti hún losað sig við þá smán, er hún væri sokkin i. Er Guðrún hafi svarað honum ýmsum ókvæðisorðum, hafi hann slegið hana einu sinni utanundir (á kinnina) með hönzkum sinum, og hafi hún alls ekkert meiðzt við það. Ákærði neitar því að greiða Guðrúnu nokkrar skaðabætur vegna meiðsla. Vitnið Jakobina Jónsdóttir Walderhaug, sem býr á næstu hæð fyrir ofan Guðrúnu, hefur borið það, að Guðrún hafi einn morgun í janúar komið flýjandi til hennar upp á loft. Vitnið var ekki komið á fætur, er það heyrði, að hlaupið var upp stigann og kall- að var með karlmannsröddu, að þangað skyldi Guðrún fara til mellu, eins og hún sjálf væri. Guðrún hafi svo komið inn í her- bergi vitnisins, og hafi hún verið öll útgrátin og þrútin í andliti. Blóð hafi runnið úr vör hennar og hún hafi verið rauðflekkótt um hálsinn. Þá hafi blætt úr fingri hennar. Sagði Guðrún vitninu, að maður hennar hefði komið inn í íbúð hennar og ráðizt á sig með þeim afleiðingum, sem útlit hennar sýndi. Kærði hefur, með þvi að ryðjast heimildarlaust inn í húsið nr. 76B við Hverfisgötu og gera þar hússpjöll, gerzt brotlegur gegn 231. gr. almennra hegningarlaga nr. 19 12. febrúar 1940. Þá þykja og nægjanlegar sannanir fram komnar fyrir því, að ákærði hafi gerzt sekur um líkamsárás og veitt Guðrúnu þá áverka, sem um ræðir í hinu framlagða læknisvottorði. Hefur hann með því at- ferli brotið gegn 217. gr. hegningarlaganna. Þykir refsing ákærða hæfilega ákveðin 300 króna sekt til ríkis- sjóðs, og komi í stað sektarinnar, verði hún ekki greidd innan í vikna frá lögbirtingu dóms þessa, varðhald í 15 daga. Bótakrafa Guðrúnar Kristófersdóttur þykir eftir atvikum eigi ósanngjörn, og verður hún því tekin til greina. Ber ákærða því að greiða Guðrúnu kr. 250.00 innan 15 daga frá lögbirtingu dóms þessa. Ákærða ber að dæma til greiðslu alls sakarkostnaðar, þar á meðal kr. 250.00 til Guttorms Erlendssonar hæstaréttarlögmanns, skipaðs verjanda sins Í málinu. Rekstur málsins hefur verið vitalaus. Því dæmist rétt vera: Ákærði, Jón Guðjónsson, greiði 300 kr. sekt til ríkissjóðs, og komi í stað sektarinnar, verði hún eigi greidd innan 4 vikna frá lögbirtingu dóms þessa, varðhald í 15 daga. 279 Ákærði greiði Guðrúnu Kristófersdóttur 250 krónur innan 15 daga frá lögbirtingu dóms þessa. Ákærði greiði allan kostnað sakarinnar, þar á meðal kr. 250.00 til Guttorms Erlendssonar hæstaréttarlögmanns, skip- aðs verjanda síns í málinu. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Miðvikudaginn 8. maí 1946. Nr. 129/1945. Jón Jónsson (Hrl. Magnús Thorlacius) gegn Kristjáni Jónssyni (Hrl. Einar Baldvin Guðmundsson). Húsaleigumál og útburðar. Dómur hæstaréttar. Þorsteinn S. Thorarensen, fulltrúi borgarfógeta, hefur kveðið upp hinn áfrýjaða úrskurð. Áfrýjandi, sem hefur skotið máli þessu til hæstaréttar með stefnu 15. október 1945, krafðist þess upphaflega hér fyrir dómi, að hinn áfrýjaði úrskurður yrði felldur úr gildi og lagt yrði fyrir fógeta að framkvæma útburðargerð þá, sem í málinu greinir. Svo krefst áfrýjandi þess og, að stefnda verði dæmt að greiða honum málskostnað í héraði og fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Stefndi krefst þess, að úrskurðurinn verði staðfestur og áfrýjanda verði dæmt að greiða honum málskostnað fyrir hæstarétti. Hinn 20. febrúar þ. á. lýsti stefndi því skriflega, að hann hefði 21. október 1945 flutzt úr húsnæði þvi, sem hann hafði á leigu hjá áfrýjanda. Málflytjandi stefnda hér fyrir dómi hefur staðfest þann eðlilega skilning þessarar yfirlýsingar stefnda, að hann hafi með henni gefið upp allan rétt til leigu í húsnæði áfrýjanda í húsinu nr. 1B við Fossagötu. Mál- flytjandi áfrýjanda hér fyrir dómi breytti í svarræðu dóm- kröfu sinni á þá leið, að hann krafðist einungis málskostn- aðar í héraði og fyrir hæstarétti, og kemur sú krafa ein hér til álita. 280 Með því að vafaatriði voru í útburðarmáli þessu í héraði, var það á rökum reist, að fógeti lét málskostnað falla niður. Ber því að staðfesta málskostnaðarákvæði hins áfrýjaða úr- skurðar. Samkvæmt þessu og þar sem áfrýjun á úrskurðinum í heild var haldið áfram til munnlegs málflutnings þrátt fyrir yfirlýsingu stefnda frá 20. febrúar 1946, þá þykir rétt að dæma áfrýjanda til greiðslu málskostnaðar í hæstarétti, sem telst hæfilega ákveðinn kr. 500.00. Dómsorð: Stefndi, Kristján Jónsson, á að vera sýkn af kröfum áfrýjanda, Jóns Jónssonar, í máli þessu. Áfrýjandi greiði stefnda kr. 500.00 í málskostnað fyrir hæstarétti. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Úrskurður fógetaréttar Reykjavíkur 25. september 1945. Í máli þessu, sem tekið var til úrskurðar 19. þ. m., hefur Jón Jónsson, Fossagötu 1 B, krafizt þess, að leigjandi sinn, Kristján Jónsson s. st., verði borinn út vegna vanskila á húsaleigu. Gerðarþoli hefur mótmælt framgangi hinnar umbeðnu fógeta- serðar, og lögðu aðiljar málið undir úrskurð fógetaréttarins. Hvor aðilja um sig hefur krafizt málskostnaðar. Málavextir eru þeir, að s. 1. 5 ár ca. hefur gerðarþoli, Kristján Jónsson, haft á leigu 1 herbergi í húsi gerðarbeiðanda, Fossagötu 1B. Enginn skriflegur samningur hefur verið gerður, en aðiljum ber saman um, að leiga hafi verið ákveðin kr. 25.00 á mánuði. Ekki var heldur ákveðið neitt um það, að leiga skyldi greidd mánað- arlega, og ber aðiljum saman um, að allmikil óregla hafi ríkt um leigugreiðslur. Hins vegar kveðst gerðarbeiðandi samkvæmt al- mennri venju hafa gengið út frá þvi, þegar hann leigði gerðar. þola þetta herbergi, að leiga skyldi greidd mánaðarlega. Kveður gerðarbeiðandi nú, að gerðarþoli skuldi sér húsaleigu allt frá 1. maí 1944, og telur hann þau leiguvanskil svo veruleg, að útburði ætti að varða. Gerðarþoli ber á engan hátt á móti þvi, að hann skuldi leigu frá þeim tíma, er gerðarbeiðandi tiltekur, en bætir því við, að leigu- greiðslur hafi allajafna farið mjög óreglulega fram, stundum hafi 281 jafnvel dregizt um marga mánuði, að leiga væri greidd, án þess að gerðarbeiðandi hafi fundið að því. — Gerðarbeiðandi staðfestir Það, að leiga hafi verið greidd næsta óreglulega, og hafi það komið fyrir, að liðið hafi 2—3 mánuðir milli greiðslna. Þess ber að geta, að gerðarbeiðandi hefur aldrei gefið gerðar- þola neinar kvittanir fyrir leigugreiðslum, og ekki er upplýst, að hann hafi nokkurn tíma krafið gerðarþola um áfallna leigu. Í nóvembermánuði 1944 kveðst gerðarþoli hafa komið að máli við gerðarbeiðanda og boðið honum húsaleigu þá, sem á væri fallin, en ekki varð þó af neinu uppgjöri, og kveður gerðarþoli, að gerðarbeiðandi hafi þverlega neitað að veita leigugreiðslu möót- töku. Í sömu átt hnígur einnig vitnisburður Sigríðar Sigtryggs- dóttur, sambýliskonu gerðarbeiðanda. Gerðarbeiðandi neitar þvi hins vegar algerlega, að gerðarþoli hafi boðið sér neitt uppgjör, heldur aðeins spurt sig að, hversu mikið hann skuldaði, en það kvaðst gerðarbeiðandi enn ekki hafa tekið saman. Það virðist ljóst samkvæmt framburði aðiljanna, að allmikil óregla hafi ríkt um leigugreiðslur fyrir hið umrædda herbergi, án þess þó að gerðarbeiðandi hafi sannanlega gert neinn fyrirvara þar að lútandi. Að því athuguðu og enn fremur því, að gerðar- beiðandi mun aldrei hafa krafið gerðarþola um hina áföllnu leigu, svo og því, að allmiklar líkur eru fyrir því m. a. vegna framburðar sambýliskonu gerðarbeiðanda, að gerðarþoli hafi árangurslaust reynt að gera húsaleiguna upp í nóvember s. l., virðist réttinum útburðarkrafa þessi ekki svo grundvölluð, að útburði ætti að valda, og ber því að synja um hina umbeðnu gerð. Rétt þykir, að málskostnaður falli niður. Því úrskurðast: Gerð þessi skal ekki fram fara. Málskostnaður fellur niður. Miðvikudaginn 8. mai 1946. Nr. 145/1945. Jón Magnússon (Hrl. Gunnar Þorsteinsson) gegn Ólafi Stefánssyni (Hrl. Theódór B. Líndal). Húsaleigumál og útburðar. Dómur hæstaréttar. Kristján Kristjánsson borgarfógeti hefur kveðið upp hinn áfrýjaða úrskurð. 282 Áfrýjandi hefur skotið máli þessu til hæstaréttar með stefnu 7. nóvember f. á., að fengnu áfrýjunarleyfi 2. s. m. Krefst hann þess, að hinn áfrýjaði úrskurður verði úr gildi felldur og lagt verði fyrir fógeta að framkvæma útburðar- gerð þá, sem krafizt er. Einnig krefst áfrýjandi málskostn- aðar úr hendi stefnda fyrir báðum dómum eftir mati hæsta- réttar. Stefndi krefst staðfestingar hins áfrýjaða úrskurðar og málskostnaðar úr hendi áfrýjanda fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Samkvæmt skýrslum vitna og viðurkenningu stefnda sjálfs verður að telja sannað, að hann hafi lagt hendur á áfrýjanda, sem er gamall maður og veiklaður, í eitt skipti í húsi hans síðla árs 1944 og hrakyrt hann. Einnig er sann- að, að stefndi lagði aftur hendur á áfrýjanda í íbúð sinni þann 12. janúar 1945, ýtti honum út í anddyri hússins og síðan inn í annað herbergi. Með þessu þykir stefndi hafa gert svo úr hófi á hluta áfrýjanda, að honum sé verulega óþægilegt að hafa stefnda í húsi sínu, sbr. 2. gr. laga nr. 39/1943. Ber því að fella hinn áfrýjaða úrskurð úr gildi og leggja fyrir fógeta að framkvæma útburðargerðina. Eftir þessum úrslitum þykir rétt, að stefndi greiði áfrýj- anda 700 krónur í málskostnað í héraði og fyrir hæstarétti. Dómsorð: Hinn áfrýjaði úrskurður er úr gildi felldur, og ber fó- geta að framkvæma útburðargerð þá, sem krafizt er. Stefndi, Ólafur Stefánsson, greiði áfrýjanda, Jóni Magnússyni, 700 krónur í málskostnað í héraði og fyrir hæstarétti. Dóminum ber að fullnægja að viðlagði aðför að lögum. Úrskurður fógetaréttar Reykjavíkur 26. júlí 1945. Í máli þessu, sem tekið var til úrskurðar 19. þ. m., hefur Jón Magnússon, Óðinsgötu 11, krafizt þess, að leigutaki sinn, Ólafur Stefánsson s. st., verði borinn út vegna óhæfilegrar framkomu í sinn garð. 283 Gerðarþoli, Ólafur, hefur neitað réttmæti gerðar þessarar og mót- mælt framgangi gerðarinnar. Lögðu aðiljar málið undir úrskurð fógetaréttarins. Málskostnaðar hefur verið krafizt af hálfu beggja málsaðilja. Gerðarbeiðandi, Jón Magnússon, skýrir þannig frá málavöxtum, að kvöld eitt í október 1944 hafi gerðarþoli komið vaðandi upp á efsta loft hússins á Óðinsgötu 11, þar sem gerðarbeiðandi hefur herbergi sitt. Hafi gerðarþoli fyrst sparkað í hurðina, og þegar gerðarbeiðandi fór fram til að athuga, hverju þetta sætti, hafi gerð- arþoli fyrst skammað sig óbótaskömmum og ráðizt svo á sig og hrakið sig fram og aftur um þurrkloft, sem er þar framan við herbergi gerðarbeiðanda. Leikurinn hafi svo borizt fram á gang utar af þurrkloftinu, og þar hafi gerðarþoli loks sleppt sér og farið niður stigann áleiðis til íbúðar sinnar. Kveðst gerðarbeið- andi hafa farið.á eftir gerðarþola niður stigann í þeim tilgangi að reka hann niður. Þegar þeir svo voru komnir að dyrum iíbúð- arinnar á miðhæð hússins, hafi gerðarþoli flogið á sig og gripið sig haustaki. Þá skýrir gerðarbeiðandi einnig svo frá, að hinn 12. janúar þessa árs hafi hann farið á fund gerðarþola til viðræðna við hann út af Sigurði nokkrum Guðmundssyni, sem ásamt konu sinni dvaldi um tíma í íbúð gerðarþola, en um þessar mundir leitaðist gerðar- þoli við að losna við nefndan Sigurð úr húsnæði sínu. Kveðst gerðarbeiðandi við þetta tækifæri hafa komið að dyrum íbúðar gerðarþola og sagt við gerðarþola, að ómannúðlegt væri að reka Sigurð og konu hans úr húsnæðinu, þar sem þau væru bæði lasin og undir læknishendi. Hafi gerðarþoli þá brugðizt reiður við og sagt, að hann (gerðarbeiðanda) varðaði ekkert um þetta. Hafi svo gerðarþoli ráðizt að sér af mikilli reiði og hrint sér að her- bergisdyrum Sigurðar Guðmundssonar, sem eru reyndar fast við dyrnar, sem gerðarbeiðandi stóð við, — og ýtt sér þar inn. Vegna alls þessa höfðaði gerðarbeiðandi mál fyrir húsaleigu- nefnd með bréfi, dagsettu 5. febr. þ. árs, og krafðist þess, að gerðarþola yrðu óheimiluð áframhaldandi afnot húsnæðis hans. Úrskurður nefndarinnar gekk 1. marz s. á. og samkvæmt honum skyldi gerðarþoli rýma húsnæði sitt. Þegar gerðarþoli neitaði að hlíta framangreindum úrskurði, sneri gerðarbeiðandi sér til fógetaréttarins með beiðni um útburð á gerðarþola. Gerðarþoli skýrir mjög á annan veg frá atburðum þeim, er að ofan greinir. — Það er upplýst af báðum aðiljum, að gerðarþoli, sem tók þetta húsnæði á leigu vorið 1943, hefur aldrei fengið neinn útidyralykil að húsinu. Einnig að gerðarþoli hefur oftar en einu sinni farið þess á leit við gerðarbeiðanda að fá slíkan lykil, en gerðarbeiðandi jafnan sagt, að slíkir lyklar væru ófáan- 284 légir. — Októberkvöld það, er að framan getur, kveðst gerðar- þoli hafa komið heim um kl. 10 að kveldi og hafi húsið þá verið lokað. Kveðst gerðarþoli þá hafa kallað upp til Skúla Magnús- sonar, sem býr á miðhæð hússins, og beðið hann að opna fyrir sér. Er svo hafði verið gert, kveðst gerðarþoli hafa farið upp til Jóns Magnússonar til að átelja hann fyrir þessar aðfarir við sig, og til að krefjast þess enn einu sinni, að sér yrði fenginn lykill að húsinu. Hafi Jón þá orðið illur við og svarað illu einu og hafi orðið orðahnippingar milli þeirra. Loks hafi gerðarbeiðandi reitt áð sér hnefann og ætlað að slá sig. Gerðarþoli kveðst þá hafa tekið í öxl honum og beðið hann vera rólegan. Síðan kveðst gerðarþoli hafa farið niður í íbúð sína. Þá skýrir gerðarþoli þannig frá tilviki því, er gerðist 12. jan. s. 1. Gerðarbeiðandi hafi komið næsta ofsafenginn inn í íbúð sína óg helt sér yfir unnustu sina með svæsnum munnsöfnuði. Kveður gerðarþoli, að unnusta sín, sem er veikluð á taugum, hafi orðið óttaslegin og tekið þetta nærri sér. Gerðarþoli kveðst hafa. verið þarna nærstaddur og komið á vettvang og skipað gerðarbeiðanda að fara út. Er það ekki hreif, segist gerðarþoli hafa tekið í öxl gerðarbeiðanda og ýtt honum út úr herberginu. Vitnisburður Sigurðar Erlendssonar, sambýlismanns gerðar- beiðanda, hnigur mjög í sömu átt og framburður gerðarbeiðanda sjálfs. Segir vitnið, að Ólafur Stefánsson hafi sparkað í hurðina hjá gerðarbeiðanda af afli miklu, þegar ekki var opnað, er Ólafur hafði bankað. Enn fremur, að Ólafur hafi ráðizt á gerðarbeiðanda, en ekki kveðst vitnið muna, hvort þeir töluðu nokkuð saman áður eða ekki. Vitnið Þuríður Auðunsdóttir, kona Skúla Magnússonar, er leigir á Óðinsgötu 11, kveðst hafa hleypt Ólafi Stefánssyni inn þetta kvöld, og hafi Ólafur farið upp á loft til Jóns Magnússonar. Kveðst Þuríður svo hafa heyrt þaðan hark nokkurt, svo sem menn ættu þar í áflogum. Rétt á eftir og eftir að. hún var komin inn til sín, kveðst hún hafa heyrt hávaða og hark fyrir utan íbúð sína. Fór hún fram til að vita, hvað gengi á, og sá þá gerðarbeiðanda og gerðarþola í áflogum þar á ganginum. Málsaðiljum ber saman um, að samkomulag þeirra í milli hafi verið allgott, áður en ofannefndar ýfingar hófust með þeim. Aðiljum ber saman um, að gerðarþoli hafi farið á fund gerðar- beiðanda þetta umrædda októberkvöld til að átelja hann fyrir að hafa lokað sig úti, en ber samkvæmt framansögðu ekki saman um, hvað á eftir fór. Rétturinn verður nú að líta svo á, að upplýst sé í málinu, að ein- hvers konar átök hafi átt sér stað milli málsaðiljanna við hið um- rædda tækifæri. Þrátt fyrir framburð vitnisins Sigurðar Erlends- sonar virðist réttinum þó ekki slík sönnun fengin fyrir því gegn 285 mótmælum gerðarþola, að þau átök hafi verið gerðarþola svo eingöngu að kenna, að fært þyki að óheimila honum áframhald- andi leiguafnot húsnæðis hans af þeim sökum. Líku máli er að gegna um átök þau, sem urðu þá strax eftir á miðhæð hússins, að ekki er sannað, að gerðarþoli hafi átt sök á þeim. Alveg sama máli virðist gegna um illindi þau, er urðu með að- iljum 12. jan. s. 1, bæði um upphaf þeirra og gang, að þar mætir fullyrðing fullyrðingu af hálfu aðilja. Er algerlega ósannað gegn mótmælum gerðarþola, að hann hafi átt upptök að þeim átökum. Við munnlegan flutning þessa máls 19. þ. m. var því haldið fram af hálfu gerðarbeiðanda, að gerðarþoli hafi ekki enn greitt húsaleigu frá 1. maí s. 1. Var einnig af þessari ástæðu krafizt út- burðar á gerðarþola. Af hálfu gerðarþola var þvi haldið fram, að þessi krafa væri of seint fram komin, og henni um leið mótmælt sem rangri. Hins vegar var það tekið fram að á sínum tima hefði gerðarþoli orðið að greiða gerðarbeiðanda kr. 2000.00 til að komast inn í húsið, og var krafizt, að sú upphæð kæmi til skuldajafnaðar við leigu- kröfu gerðarbeiðanda. Einnig var boðin greiðsla á leigukröfunni í réttinum. . Tilvist þessarar fyrirframgreiðslu var svo aftur mótmælt af hálfu gerðarbeiðanda. Þá var greiðslutilboði af hálfu gerðarþola hafnað nema með þeim fyrirvara, að útburður færi fram allt að einu. Aðrar upplýsingar um þessa kröfu gerðarbeiðanda liggja ekki fyrir hér í réttinum. Þykir því svo mjög skorta á allan skýrleik bÞessarar kröfu, eins og sakir standa, og annarra atvika (svo) í sambandi við hana, að réttinum virðist ekki unnt að telja þessa kröfu geta verið útburðarsástæðu. Að öllu þessu athuguðu kemst rétturinn að þeirri niðurstöðu, að synja beri um hina umbeðnu útburðargerð, en þykir hins vegar rétt, að málskostnaður falli niður. Því úrskurðast: Hin umbeðna fógetagerð skal ekki fram fara. Málskostnaður falli niður. 286 Föstudaginn 10. mai 1946. Nr. 44/1946. Friðrik Guðjónsson (Hrl. Sveinbjörn Jónsson) gegn H/F Hrönn og gagnsök (Hrl. Gunnar Þorsteinsson). Setudómari hrl. Einar Baldvin Guðmundsson í stað hrd. Jóns Ásbjörnssonar. Bjarglaun. Dómur hæstaréttar. Guðmundur Hannesson, bæjarfógeti í Siglufirði, hefur kveðið upp héraðsdóminn ásamt sjódómsmönnunum Sveini Þorsteinssyni og Guðmundi Jónssyni. Aðaláfrýjandi hefur skotið máli þessu til hæstaréttar með stefnu 22. marz þ. á. Hann krefst þess,.að lækkuð verði fjár- hæð sú, sem dæmd var í héraði, og að honum verði dæmdur málskostnaður í hæstarétti úr hendi gagnáfrýjanda eftir mati dómsins. Gagnáfrýjandi hefur áfrýjað málinu með stefnu 2. apríl s. L Gerir hann þær dómkröfur, að staðfest verði ákvæði héraðsdóms um greiðslu björgunarlauna og sjóveðrétt og að aðaláfrýjandi verði dæmdur til greiðslu málskostnaðar í héraði og fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Þriðjudaginn 12. október 1943, kl. 8 síðdegis, var vélbát- urinn Geir SI 55 staddur 10 sjómilur SV af Látrabjargi. Vestansuðvestan stinningskaldi var á. Varð þess þá vart, að skrúfa bátsins var biluð, og nýtti ekki af henni. Á bátn- um voru öll lögboðin segl. Voru stórsegl, aftursegl og fokka dregin upp og siglt í norðvestur til kl. 11 síðdegis, en eftir það til norðurs. Stjörnarmenn bátsins töldu hann hjálpar- þurfa og kölluðu á aðstoð skipa. Um kl. 11.30 síðdegis náðu þeir sambandi við botnvörpuskipið Geir RE 241, sem var að veiðum út af Önundarfirði, og hét hann hjálp sinni. Var vélbátnum Geir nú siglt áfram í norður til kl. 3 árdegis mið- vikudaginn 13. október, en þá var breytt stefnu og siglt í austur-norðaustur. Kl. 5 árdegis sama dag var botnvörp- ungurinn Geir kominn til vélbátsins, er þá var staddur um 8 sjómilur norðnorðvestur af Látrabjargi. Tókst botnvörp- 287 ungnum að koma streng til vélbátsins. Því næst voru tog- strengir botnvörpungsins dregnir til vélbátsins og fest í stjórnborðsakkeri hans, og jafnframt gefnir út nokkrir faðmar af keðju. Hélt botnvörpungurinn síðan um kl. 5.50 af stað til Dýrafjarðar með vélbátinn í togi. Um kl. 6.30 bil- aði akkerishringur sá, sem vírunum var fest í. Drógu skipin þá togvirana og akkerið til sín. Tókst að koma togvírum á ný til bátsins. Var þeim nú fest í bakborðsakkeri bátsins, er jafnframt gaf út um 15 faðma af keðju. Þá var haldið af stað af nýju um kl. 7.30 árdegis. Kl. 12.30 síðdegis sama dag voru skipin komin til Þingeyrar og lögðust þar að bryggju. Hélt þá botnvörpungurinn aftur á veiðar. Var hann kominn á sömu veiðislóðir og áður um kl. 7 síðdegis sama dag, 13. október. Hafði hann alls tafizt frá veiðum um 19—20 klukkustundir. Er vélbáturinn var tekinn á land á Þingeyri, kom í ljós, að annað skrúfublað hans var brotið. Samkvæmt því, er greinir í leiðarbók botnvörpungsins Geirs, var veðurátt SSV, vindstig 3 og sjór 6, er hann kom að vélbátnum kl. 5 morguninn 13. október, en seinna fór vindur vaxandi upp í 7—-8 vindstig með krapaéljum. Hefur formaður vélbátsins lýst þessa skýrslu rétta í sjódómi, og virðist hún geta samrýmzt vottorði Veðurstofu Íslands um veður á þessum slóðum 13. október. Sjóferðarpróf út af skipsdrætti þeim, er að framan greinir, fór fram í sjó- og verzlunardómi Reykjavíkur 19. október 1943. Með matsgerð, dags. 29. febrúar 1944, hafa dómkvaddir menn metið vélbátinn Geir ásamt búnaði hans í því ástandi, sem báturinn var í, er hann kom til Þingeyrar 13. október 1943, á 203 þúsund krónur. Eins og á stóð, verður að telja, að vélbáturinn hafi verið staddur í neyð, og að hjálp sú, er botnvörpungurinn veitti honum, hafi verið björgun. Aflatjón botnvörpungsins vegna tafar hans virðist mega meta kr. 15000.00. Með hliðsjón af öllum atvikum málsins þykja bjarglaunin hæfilega ákveðin kr. 30000.00 og verður aðaláfrýjandi 288 dæmdur til að greiða gagnáfrýjanda þá fjárhæð ásamt 6% vöxtum frá 10. maí 1944 til greiðsludags. Eftir þessum úrslitum ber aðaláfrýjanda að greiða gagn- áfrýjanda málskostnað í héraði og fyrir hæstarétti, er þykir hæfilega ákveðinn alls kr. 4500.00. Loks ber samkvæmt 1. tölulið 236. gr. siglingalaganna að dæma gagnáfrýjanda sjóveðrétt fyrir framangreindum fjár- hæðum í v/b Geir SI 55. Það athugast, að í héraðsdómi er aðfararfrestur ákveðinn 3 dagar í stað 15 daga. Dómsorð: Aðaláfrýjandi, Friðrik Guðjónsson, greiði gagnáfrýj- anda, h/f Hrönn, kr. 30000.00 með 6% ársvöxtum frá 10. maí 1944 til greiðsludags og málskostnað í héraði og fyrir hæstarétti, samtals kr. 4500.00. Gagnáfrýjandi hefur sjóveðrétt í v/b Geir SI 55 til tryggingar nefndum fjárhæðum. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að. lögum. Dómur sjó- og verzlunardóms Siglufjarðar 11. marz 1946. Máli þessu er með dómi hæstaréttar 23. nóv. 1945 vísað heim til dómsuppsögu að nýju. Með stefnu, dags. 25..sept. 1944, krefst stefnandinn, h/f Hrönn í Reykjavik, að stefndi, Friðrik Guðjónsson útgerðarmaður, Siglu- firði, verði dæmdur til þess að greiða sér 60000 kr. í björgunar- laun með 6% ársvöxtum frá 10. marz 1944 fyrir að botnvörpung- urinn Geir RE 241, eign stefnanda, sem var að veiðum um 15 sjó- mílur út af Grundarfirði, hafi um kl. 11% að kveldi þess 12. okt. 1943 farið af veiðum og samkvæmt beiðni skipstjórans á m/s Geir, SI 55, eign stefnda, til þess að bjarga vélbátnum og fundið vélbát- inn um 8 sjómílur NNV af Látrabjargi og dregið hann til hafnar á Þingeyri og komið Þangað um hálftíma eftir hádegi næsta dag (13. s. m.). Ekkert skemmdist togvírinn frá togaranum að ráði við dráttinn, sem gekk fremur vel. Fyrst var vörpuvir frá togar- anum fest í stjórnborðsakkeri bátsins, en eftir nálægt klukkutíma fór akkerishringurinn í sundur, en togvir var þá að vörmu spori komið frá togaranum yfir í vélbátinn og fest um b.b. akkeri vél- 289 bátsins, og dugði sá umbúnaður til Þingeyrar. Er togarinn svo kominn kl. 7 um kveldið 13. s. m. á sömu veiðislóðir undan Ön- undarfirði og hann var á um hálftólf kvöldið áður, er skipstjóri vélbátsins beiddist hjálpar. Hefur þá farið um 197 klukkutími í hjálpina fyrir togarann, sem áætlar veiðitap sitt á þessu tímabili vera um 130 kitt af ýsu og 20 kitt af rauðsprettu og nema um 17000 krónum, en umboðsmaður stefnda véfengir þessa áætlun. Stefnandi krefst sér tildæmdan málskostnað með kr. 3637.25 og sjóveð tildæmt fyrir kröfum sínum. Stefnandi telur, að vélbátur stefnda hafi verið í hættu og beri sér því björgunarlaun, en viður- kennir, að togarinn hafi eigi verið lagður í hættu við björgunina, en misst afla við það, svo sem fyrr segir. Stefndi hefur mótmælt björgunarkröfu stefnanda og talið, að hér væri aðeins um aðstoð, en ekki björgun að ræða. Krefst stefndi, að stefnuupphæðin verði stórlækkuð eftir mati réttarins, en máls- kostnaður verði látinn falla niður. - Í rekstri málsins hefur farið fram mat á vélbátnum, og var skipið með vél og búnaði virt á 203000 kr. Farmur skipsins, 34 smálestir af frosinni sild, var virtur á 28 þúsund krónur. Telur stefndi, að hann eigi ekki farminn, og er því ómótmælt af stefn- anda. Telur stefndi sér þvi óskylt að greiða björgunarlaun (eða aðstoðarlaun) af farminum, og verður að telja, að það sé rétt. Dómarinn lítur svo á, að vélbáturinn hafi verið í hættu staddur, er hann bað um hjálp, enda leit skipstjórinn á vélbátnum svo á. Um kl. 8 um morguninn 12. okt. 1943 (svo) brotnaði annað skrúfu- blaðið, og stefnisrörið var byrjað að losna, svo að úr því gat vélbáturinn ekkert komizt nema á seglum, en vindur stóð af landi, og var vindstaðan því mjög óhentug. Þótt vélbáturinn hefði góðan seglakost, og skipverjar neyttu hans af fremsta megni, sýna skips- Prófin, að seint vannst til lands á seglunum. Þannig sést af skips- prófunum, að þegar vélbátnum tekst að ná kalli togarans kl. 11.35 síðdegis 12. okt. 1943, var vélbáturinn 7 sjómílur NN af Látra- bjargi, en næsta dag kl. 5 síðdegis (svo), eða um 17% klukku- stundum síðar (svo), þegar togarinn nær vélbátnum í drátt, er vélbáturinn. 8 sjómílur NNV frá Látrabjargi. Hafði þó alla þessa tíð verið siglt eftir beztu getu, fyrst í norðvestur til kl. 11 árdegis (12. okt.) (svo), en síðan í norður til kl. 3 siðdegis næsta dag 13. okt. Var þá lagt yfir og siglt í aust-norð-vestur, unz togarinn náði vélbátnum kl. 5 síðdegis, 13. okt.) (svo). Verður því að telja al- veg óvist, að í þeirri vindátt frá landinu í allhvössu SSV hefði vélbátnum tekizt að ná landi, einkum er vindur síðar sté upp í „1—8 vindstig með krapahrið“, og sé hér því um björgun að ræða. Þegar er litið annars vegar á, að togarinn lagði sig í enga hættu við björgunina, en hins vegar hafði af björguninni allmikið afla- tjón — ekki ósennilegt að áætla af framkomnum gögnum, að tog- 19 290 arinn hafi farið á mis við afla, meðan á björgun stóð, er næmi 15000 kr. eða meir — litur dómurinn svo á, að rétt sé að ákveða björgunarlaun 50 þúsund krónur, sem stefnda beri að greiða stefnanda með 6% vöxtum frá 10. maí 1944, sem stefndi virðist ganga inn á með málflutningi sinum. Tildæmist stefnanda sjóveð fyrir þeirri upphæð í skipinu v/b Geir SI 55. Eftir atvikum er rétt, að málskostnaður falli niður. Því dæmist rétt vera: Stefndi, Friðrik Guðjónsson útgerðarmaður, Siglufirði, greiði stefnanda, h/f Hrönn í Reykjavík, fimmtíu þúsund krón- ur í björgunarlaun með 6% ársvöxtum frá 10. maí 1944. Stefnanda tildæmist sjóveðréttur fyrir tildæmdum fjárhæðum í hinu bjargaða skipi, v/b Geir SÍ 55. Málskostnaður falli niður. Hið ídæmda ber að greiða innan 3ja sólarhringa frá lögbirt- ingu dómsins að viðlagðri aðför að lögum. Mánudaginn 13. maí 1946. Nr. 85/1945. Réttvísin (Hrl. Sigurður Ólason) gegn Sigfúsi Jónassyni (Hrl. Lárus Jóhannesson). Setudómari próf. Ísleifur Árnason í stað hrd. Jónatans Hallvarðssonar. Brot gegn 1. mgr. 221. gr. hegningarlaganna. Dómur hæstaréttar. Samkvæmt úrskurði hæstaréttar 7. desember f. á. hefur læknaráð látið uppi álit um þar greind atriði. Telur það engan vafa á því, að dánarorsök Þórunnar Björnsdóttur hafi verið heilahimnubólga. Hins vegar telur læknaráð ekki unnt að fullyrða, að beint samband hafi verið milli þess sjúkdóms og kúpubrotsins. Loks telur læknaráð, að lega Þór- unnar úti muni ekki hafa skipt nokkru máli um dánaror- sökina. Að þessu athuguðu og með skirskotun til forsendna héraðsdóms ber að staðfesta hann, þó þannig að refsing ákærða þykir hæfilega ákveðin 2ja mánaða fangelsi. 291 Rétt þykir, að ákærði sé sviptur kosningarrétti og kjör- gengi til opinberra starfa og annarra almennra kosninga frá uppsögu dóms þessa. Ákvæði héraðsdóms um greiðslu sakarkostnaðar stað- festist. Ákærði greiði allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar á meðal málflutningslaun skipaðs sækjanda og verjanda í hæstarétti, kr. 500.00 til hvors. Það er aðfinnsluvert, að lögreglumenn skyldu ekki þegar i stað taka ákærða og menn þá, sem hjá honum voru staddir, til rannsóknar, þar á meðal sjá um, að blóðrannsókn færi fram á ákærða. Svo átti og að athuga þegar í stað aðstæður og verksummerki. Það athugast og, að læknir sá, sem skoð- aði Þórunni eftir slysið, gerði ekki nægilega gangskör að því, að koma henni strax á sjúkrahús. Dómsorð: Ákærði, Sigfús Jónasson, sæti fangelsi 2 mánuði. Hann er sviptur kosningarrétti og kjörgengi til opin- berra starfa og annarra almennra kosninga, frá upp- sögu dóms þessa að telja. Ákvæði héraðsdóms um greiðslu sakarkostnaðar í héraði staðfestist. Ákærði greiði allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar á meðal málflutningslaun skipaðs sækjanda og verj- anda í hæstarétti, hæstaréttarlögmannanna Sigurðar Ólasonar og. Lárusar Jóhannessonar, kr. 500.00 til hvors. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur aukaréttar Reykjavíkur 3. marz 1945. Ár 1945, laugardaginn 3. marz, var í aukarétti Reykjavíkur, sem haldinn var í skrifstofu réttarins af Jónatan Hallvarðssyni saka- dómara, upp kveðinn dómur í málinu nr. 113/1945: Réttvísin gegn Sigfúsi Jónassyni, sem tekið var til dóms 20. sama mánaðar. Mál þetta er af réttvísinnar hálfu höfðað gegn Sigfúsi Jónas- 292 syni verkamanni, Bakkastíg 8 hér í bæ, fyrir brot gegn XXIII. kafla almennra hegningarlga nr. 19 12. febrúar 1940. Ákærði er kominn yfir lögaldur sakamanna fæddur 22. nóvem- ber 1909, og hefur, svo kunnugt sé, sætt þessum kærum og refs- ingum: 1933 %% Kærður af O. Ellingsen fyrir að gefa út ávísun á enga innstæðu. Kærði greiddi kröfuna, og málið féll niður samkvæmt ósk kærandans. 1934 264, Sátt, 500 kr. sekt fyrir áfengisbruggun. 1935 208 Sátt, 25 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 1938 % Kærður fyrir ölvun Í heimahúsum. Fellt niður. 1938 3% Dómur aukaréttar: 10 daga fangelsi við venjulegt fanga- viðurværi, skilorðsbundið, fyrir þjófnað. 1939 % Kærður fyrir ölvun í heimahúsum. Fellt niður. 1939 23, Áminning fyrir brot gegn lögum nr. 69 1936. 1939 2%s Áminning fyrir ólöglegan tilbúning á skrautljósum, 400 "stykki slíkra ljósa gerð upptæk. 1940 % Sátt, 25 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 1941 %s Undir rannsókn út af meintum ólöglegum áfengiskaup- um. Látið falla niður. 1941 1%, Sátt, 25 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 1942 24 Sátt, 25 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 1942 2%, Sátt, 250 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri og ólöglegt áfengi í vörzlu. 1943 18, Kærður af Guðrúnu Böðvarsdóttur, Bakkastig 8, fyrir drykkjuskap og slæma framkomu á eigin heimili. Fellt niður eftir atvikum með því, að kærði sótti af fúsum vilja um dvöl á drykkjumannahælinu í Kumbaravogi í minnst G mánuði. 1943 % Sátt, 50 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 1943 1% Sátt, 200 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri og meinta áfengissölu. Laugardagskvöldið 25. nóvember s. 1. var ákærði heima hjá sér undir áhrifum áfengis. Gestkomandi voru hjá honum Sigurbjörg Benediktsdóttir, Leifsgötu 7, og erlendur hermaður, sem óupplýst er, hvað hét, og eigi hefur náðst í. Hermaður þessi lagði til eina flösku af whisky, og neyttu þau öll þrjú hennar. Þegar komið var fram á nótt, kom Þórunn Björnsdóttir, fædd 21. ágúst 1914, til þeirra drukkin. Skýrði Sigurbjörg svo frá, að með henni hafi verið tveir menn, Íslenzkur og norskur, sem hafi farið mjög brátt burtu aftur, en enginn deili veit hún á mönnum þessum. Ákærði man ekki eftir þessum mönnum. Þórunn Björnsdóttir, sem, eins og áður segir, var fædd 21. ágúst 1914, var mjög óreglusöm. Samkvæmt hegningarskrá ríkisins hafði hún sætt sektum 58 sinnum á árunum 1936 til 1944 fyrir áfengis- 293 lagabrot og auk þess verið kærð fyrir ölvun 23 sinnum, án þess að til refsingar kæmi. Hefur ákærði borið, að hann hafi oft bann- að Þórunni að koma heim til sín. Um veru Þórunnar á Bakkastig $ nefnda nótt eru ákærði og Sigurbjörg tvö ein til frásagnar. Frá- sögn ákærða er á þá leið, að hún hafi dvalið um klukkustund inni hjá sér og gestum sinum og sungið, öskrað og látið ýmsum illum látum, eins og hún hafi verið vön, þegar hún var drukkin. Hann vildi, að hún færi burt og bað hana fyrst um það með góðu, en það bar engan árangur. Síðan tók hann að skamma hana og hún hann á móti, en þetta hafði þau áhrif, að hún var fáanleg til að fara út. Ákærði tók þá utan um hana og leiddi hana út úr her- berginu. Gegnum fremra herbergið og forstofu gekk hún ein, en ákærði rétt á eftir henni. Á allri leiðinni út skammaði Þórunn ákærða. Þórunn opnaði útidyrnar og gekk út á tröppupallinn, sem þar er. Timburtröppur eru upp að útidyrunum og pallur við dyrnar. Um hann var, þegar þetta gerðist, handrið, en Það var laust við húsvegginn, og hafði verið mánuðum saman og trassað að gera við það. Var ákærða kunnugt um þetta. Auk þess sem handriðið var laust við húsvegginn, var það allt orðið fúið og mjög ótraust. Þegar Þórunn var komin út úr dyrunum út á pall- inn, snéri hún sér við, en féll um leið aftur á bak á handriðið, sem lét undan, og féll hún þá aftur á bak niður á jörðina og rak um leið upp óp. Telur ákærði, að hún hafi á pallinum tekið spor aftur á bak, og bendir á í þessu sambandi, að hún hafi verið all- mikið drukkin. Hann hefur staðfastlega neitað því að hafa hrundið Þórunni út úr dyrunum eða á tröppunum og kveðst ekki hafa farið út fyrir útidyraþröskuldinn, fyrr en hún var fallin niður af tröpp- unum. Í sömu andránni komu þarna að tveir menn, Jens Jensson innheimtumaður, Ánanaustum B., og Torfi Ólafsson sjómaður, Ný- lendugötu 7. Orðaskipti urðu milli þeirra og ákærða eitthvað á Þá leið, að þeir spurðu, hvers vegna ákærði hefði hrundið Þórunni, en ákærði neitaði að hafa gert það. Sagði þá annar maðurinn, að þeir skyldu ná í lögregluna, og fóru þeir síðan burtu til að ná í lögregluna að áliti ákærða. Þegar þeir voru farnir, fór ákærði inn í húsið, lokaði á eftir sér og slökkti öll ljós. Kveðst hann. á að gizka 10—15 mínútum síðar hafa séð út um glugga lögregluna koma, taka Þórunni og flytja hana burtu. Þegar Þórunn féll niður af tröppunum, var ákærða ljóst, að hún féll niður á harða jörð, jafnvel freðna, og að kantur gamallar steinstéttar var þar. Þá litlu stund, sem hann sá Þórunni eftir fallið, en áður en hann fór inn í húsið, tók hann ekki eftir, að hún hreyfðist neitt. Honum var strax ljóst, að eitthvað hættulegt hafði gerzt, þó hann grunaði ekki, að Þórunn mundi bíða bana af þessu, og kveðst hann, hefði hann verið algáður, strax mundi hafa komið henni til hjálpar. En við þenna atburð kveðst ákærði hafa fengið taugaáfall, og sökum þess 294 og að hann var ölvaður, hafi hann eiginlega ekkert getað hugsað. Þar sem annar mannanna, sem að komu, sagðist ætla að sækja lögregluna, taldi ákærði, að lögreglan mundi koma og hjálpa Þór- unni, og þess vegna fór hann inn, án þess að skipta sér af henni. Ákærði telur, að vegna nefnds ástands sins eftir fall Þórunnar hefði hann ekki getað komið Þórunni til hjálpar, þó að hann hefði viljað. Vitnið Sigurbjörg Benediktsdóttir skýrir svo frá, að Þórunn hafi verið hávaðasöm, meðan hún dvaldi hjá ákærða, og hafi hann viljað, að hún færi burtu. Hún tók því illa, og lenti þá í rifrildi milli þeirra. Gerði ákærði þá margar tilraunir til að koma henni út og dró hana oft áleiðis að dyrunum, en hún kom alltaf aftur. Loks fóru þau bæði út úr herberginu, og hafði vitnið á tilfinningunni, að ákærði léti Þórunni út með valdi, en þorir ekki að fullyrða, að svo hafi verið. Vitnið og hermaðurinn blönduðu sér ekki í þess- ar deilur og sátu kyrr inni, og sá vitnið Þórunni ekki, eftir að hún fór út úr herberginu. Eftir að hún og ákærði fóru út úr herberg- inu, heyrði vitnið þau rifast og áleit, að ákærði ætti í stímabraki við hana, en það getur ekki um það borið, á hvern hátt hún fór út úr útidyrunum né hvers vegna hún féll niður af tröppunum. Fljótlega eftir að ákærði fór út úr herberginu með Þórunni, kom hann aftur inn og hefndi þá ekki, hvað fyrir hafði komið. Hann slökkti ljósið í herberginu, sem vitnið og hermaðurinn voru í, og fór inn Í annað herbergi. Vissi vitnið ekkert af því, er lög- reglan kom og tók Þórunni. Klukkan rúmlega 3 þessa nótt voru áðurnefndir Jens og Torfi á gangi niður Bakkastíginn. Þeir höfðu hitzt af tilviljun efst á stígnum. Var Jens algáður, en Torfi dauðadrukkinn, að heita mátti, og ætlaði Jens að fylgja honum að húsinu Bakka. Báðir hafa þeir verið leiddir sem vitni Í máli þessu. Torfi man svo að segja ekkert um málavexti, og er engar upplýsingar að finna í hans fram- burði. Vitnið Jens skýrir svo frá, að þegar þeir komu á móts við Bakkastig 8, hafi það heyrt hávaða karls og konu bakatil við húsið, og heyrðist þó mest til konunnar. Bæði voru þau að heyra drukk- in, og var það mest hróp og garg, sem til konunnar heyrðist. Vitnið vildi forvitnast um, hvað þarna væri á seyði, og gekk austur með norðurgafli hússins, en þegar það átti ófarinn á að gizka 3 metra spöl að norðausturhorni hússins, sá það handrið falla til jarðar frá austurhlið hússins fram fyrir norðausturhornið, og alveg í sama mund sá það stúlku falla til jarðar hálfpartinn aftur á bak og hálf partinn á hlið, og féll hún á höfuðið á gaddfreðna jörð- ina. Vitnið þekkti stúlkuna ekki strax, en fékk síðar vitneskju um, að þetta var Þórunn Björnsdóttir. Þegar vitnið sá þetta, hljóp það austur fyrir húsið að tröppunum og sá þá ákærða standa á miðjum tröppupallinum, sem handriðið vantaði á. Vitnið taldi stúlkuna 295 vera í hættu og ákvað strax að reyna að hjálpa og sagði því Torfa að standa hjá stúlkunni, meðan það næði í lögregluna. Þá hafði ákærði orð á því, að vitnið skyldi ekki ná í lögregluna, en vitnið, sem hafði slegið því föstu með sjálfum sér, að ákærði hefði hrundið Þórunni fram af tröppunum, svaraði honum hvatskeyt- lega á þá leið, að nú skyldi hann ekki sleppa. Vitnið hljóp nú í vélsmiðjuna Héðin og símaði í lögregluna, en fór að því búnu aftur á vettvang. Þá var Torfi farinn þaðan, en Þórunn lá hreyfingar- laus. Vitninu kom þá til hugar, að önnur erindi lögreglunnar hefðu verið látin ganga fyrir því að sinna Þórunni, og hljóp það því af stað áleiðis til lögreglustöðvarinnar, en á Vesturgötu mætti Það lögreglubifreið, sem var á leið á vettvang, og fór með henni þangað. Lögreglan flutti Þórunni á brott, en vitnið fór heim til sín. Þórunn var nú flutt á slysastofuna til læknisaðgerðar, en þar sem henni var eigi komið á sjúkrahús um nóttina, og lögreglunni tókst ekki að ná tali af neinum í húsi því, er Þórunn var talin eiga heima í, var hún höfð í varðhaldsklefa í kjallara lögreglustöðvar- innar um nóttina. Næsta morgun var henni komið í Landspital- ann, en þar andaðist hún á miðnætti hinn 8. desember s. 1. Hafði hún aldrei virzt með fullu ráði, meðan hún var í sjúkrahúsinu, og var því eigi skýrsla tekin af henni um málavexti. Hinn 11. sama mánaðar var lík hennar krufið á rannsóknar- stofu Háskólans, og er ályktun rannsóknarstofunnar um bana- meinið þessi: „Við krufninguna fannst mikið brot á hnakkabeini og allmikil blæðing út frá því milli heilabastsins og beinsins, svo að það hefur framkallað aukinn þrýsting í heilabúinu. Enn fremur fannst svæsin heilahimnubólga á neðanverðum heilanum, og í upprifnum hör- undsblöðrum fundust sams konar sýklar og í heilahimnunni. Banameinið hefur verið heilahimnubólga og blóðeitrun (sepsis), en ekki var unnt að sjá samband milli heilahimnubólgunnar og kúpubrotsins. . Þar sem ekki sáust nein áverkamerki á hörundi hnakkans, þar sem beinið hafði brotnað, er einna sennilegast, að kúpubrotið hafi hlotizt af falli á hnakkann, en fallinu hefur þá fylgt allmikill þungi, þar sem brotið er nokkuð mikið. Kúpubrotið út af fyrir sig er alvarlegur áverki, en hefði þó verið mögulegt, að það hefði gróið, þar sem blæðing virðist hafa verið stöðvuð. Ekki er unnt að fullyrða neitt um, hver hafa verið upptök heila- bólgunnar né hvort eða að hve miklu leyti hún stendur í sambandi við kúpubrotið. Þar sem ekkert sár var á húðinni á höfðinu og ekki sýnileg merki þess, að bólgan hafi gengið út frá brotstaðnum, þarf ekki að hafa verið neitt orsakasamband milli heilahimnubólgunnar og brotsins.“ 296 Samkvæmt þeim framburðum, er raktir hafa verið, er ákærði einn til frásagnar um, hvers vegna Þórunn féll niður af tröppun- um, og þar sem ekkert er fram komið, er hreki frásögn hans um þetta, verður að byggja á henni, en af því leiðir, að honum verður eigi gefin sök á falli Þórunnar né meiðslum. Þegar Þórunn var fallin niður af tröppunum, sá ákærði hana liggja hreyfingarlausa og var ljóst, að eitthvað hættulegt hafði gerzt, en hann segir sig þó ekki hafa grunað, að fallið hefði verið lífshættulegt. Um hugleiðingar ákærða um þetta verður vitanlega ekkert sagt, en honum var ljóst, að hætta var á ferðum og, eins og á stóð, var honum ófyrirsjáanlegt, hvað af falli Þórunnar hlytist, og mátti hann allt eins búast við, að hún væri lífshættulega slösuð. Ákærði gat sér að hættulausu komið henni til hjálpar, strax og hún var fallin, og kallað á gesti sína þeim að hættulausu sér til aðstoðar, en hvorugt gerði hann, heldur fór inn, slökkti ljós og skipti sér ekki frekar af Þórunni. Hann hafði þá heyrt Jens Jens- son segja, að hann ætlaði að sækja lögregluna, og séð Jens fara burtu, og mátti hann þá telja víst, að Jens næði að forfallalausu í lögregluna. En þeir möguleikar voru, að Jens hindraðist í að ná í lögregluna og að lögreglan væri að sinna öðrum störfum og gæti ekki komið strax á vettvang. Hins vegar hlaut honum að vera ljóst, að Þórunni kynni að vera skjótrar hjálpar þörf. Þykir vanræksla hans á að koma henni til hjálpar varða við 221. gr., 1. mgr., al- mennra hegningarlaga og refsing ákærða hæfilega ákveðin fang- elsi í 3 mánuði. Ákærða ber að dæma til greiðslu alls sakarkostnaðar, þar með talin málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns, hrl. Lárusar Jóhannes- sonar, kr. 300.00. Rekstur málsins hefur verið vítalaus. Því dæmist rétt vera: Ákærði, Sigfús Jónasson, sæti fangelsi í 3 mánuði. Ákærði greiði allan sakarkostnað, þar með talin máls- varnarlaun skipaðs verjanda sins, hrl. Lárusar Jóhannessonar, kr. 300.00. Dómi þessum skal fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. 297 Föstudaginn 17. mai 1946. Nr. 101/1945. Þorsteinn Ásgeirsson (Hrl. Guttormur Erlendsson) Segn Fjármálaráðherra f. h. ríkissjóðs og gagnsök (Hrl. Sigurður Ólason). Skaðabætur samkvæmt lögum nr. 99/1943. Dómur hæstaréttar. Aðaláfrýjandi, sem skotið hefur máli þessu til hæsta- réttar með stefnu 15. ágúst 1945, krefst þess aðallega, að stefndi verði dæmdur til greiðslu kr. 16869.22 ásamt 6% ársvöxtum frá 29. júli 1944 til greiðsludags og málskostn- aðar fyrir báðum dómum eftir mati hæstaréttar. Til vara krefst aðaláfrýjandi þess, að stefndi verði dæmdur til greiðslu kr. 14493.86 með vöxtum og málskostnaði, eins og áður greinir. Gagnáfrýjandi hefur, að fengnu áfrýjunarleyfi 15. októ- ber 1945, skotið málinu til hæstaréttar með stefnu 29. s. m. Krefst hann þess aðallega, að hann verði sýknaður af öllum kröfum aðaláfrýjanda, en til vara, að fjárhæð bóta verði lækkuð eftir mati dómsins. Einnig krefst hann lækk- unar á vöxtum í 5% og að málskostnaður í héraði verði látinn niður falla. Hann krefst málskostnaðar í hæstarétti úr hendi aðaláfrýjanda eftir mati dómsins. Það er upp komið, að Suðurlandsbraut var orðin aðal- braut samkvæmt 2. mgr. 7. gr. umferðarlaga nr. 24/1941, þegar árekstur sá varð, er í máli þessu greinir. Þá átti aðal- áfrýjandi og umferðarrétt samkvæmt 1. mgr. 7. gr. sömu laga. Samkvæmt þessu og þar sem vítaverður akstur er ekki sannaður á hendur aðaláfrýjanda, verður að leggja alla sök á árekstri bifreiðanna á stjórnanda amerísku herbifreiðar- innar. Eftir uppkvaðningu héraðsdóms hefur fárið fram yfir- mát á vinnulaunum í sambandi við viðgerð á bifreið aðal- áfrýjanda. Telja yfirmatsmenn vinnulaunin hæfilega metin kr. 6188.13, og ber að leggja þá niðurstöðu til grundvallar. 298 Efniskostnaður og málningar nemur kr. 894.00. Viðgerðar- kostnaður er því alls kr. 7082.13. Ætla verður, að aðal- áfrýjandi hafi getað aflað sér nokkurra tekna á þeim nær- fellt þriggja mánaða tíma, sem bifreið hans var úr akstri, og þykja bætur hans fyrir atvinnutjón samkvæmt því og öðrum þeim gögnum, er fyrir liggja, hæfilega metnar kr. 3600.00. Hins vegar þykir mega fallast á úrlausn héraðs- dóms um greiðslu matskostnaðar og stöðvargjald. Úrslit málsins verða því þau, að gagnáfrýjandi verður dæmdur til að greiða aðaláfrýjanda samtals kr. 10682.13 með 6% vöxtum frá stefnudegi svo og málskostnað í hér- aði og fyrir hæstarétti, er þykir hæfilega ákveðinn kr. 3000.00. Dómsorð: Gagnáfrýjandi, fjármálaráðherra f. h. ríkissjóðs, greiði aðaláfrýjanda, Þorsteini Ásgeirssyni, kr. 10682.13 með 6% ársvöxtum frá 15. desember 1944 til greiðslu- dags og kr. 3000.00 í málskostnað í héraði og fyrir hæstarétti. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 18. maí 1945. Mál þetta, sem dómtekið var 11. þ. m., hefur Þorsteinn Ásgeirs- son bifreiðarstjóri hér í bæ höfðað fyrir bæjarþinginu með stefnu, útgefinni 15. desember Í. á., gegn fjármálaráðherra f. h. ríkissjóðs til greiðslu skaðabóta, að fjárhæð kr. 16869.22, ásamt 6% árs- vöxtum frá 29. júli 1944 til greiðsludags og málskostnaðar að skaðlausu. Stefndi hefur aðallega krafizt sýknu og málskostnaðar, en til vara, að kröfur stefnanda verði lækkaðar og málskostnaður látinn falla niður. ' Málavextir eru þessir: Laust eftir hádegi hinn 12. september 1943 ók stefnandi bifreið sinni, R 454, austur Suðurlandsbraut, og voru 4 farþegar í bifreið- inni. Er bifreiðin var nærri komin að vegamótum Suðurlands- brautar og Langholtsvegar, varð stefnandi var við það, að á móti honum kom bifreið, sem síðar kom í ljós, að var herbifreið, merkt Ww 326130, eign herstjórnar Bandaríkja Norður-Ameríku. Er stefn- 299 andi var að aka fram hjá vegamótunum, kveðst hann hafa orðið þess var, að herbifreiðin beygði snögglega, án þess að gefa um það nokkur merki, í því skyni að aka inn á Langholtsveg, og þótt stefnandi reyndi að hliðra til með því að víkja til vinstri, ók her- bifreiðin á hægri hlið bifreiðar stefnanda. Urðu af árekstri þess- um allmiklar skemmdir á bifreið stefnanda, og þar eð hann telur stjórnanda herbifreiðarinnar hafa átt alla sök á slysi þessu, hefur hann samkvæmt heimild í lögum nr. 99 frá 1943 höfðað mál þetta til bóta fyrir tjón það, er hann hlaut af slysinu. Stefndi hefur ekki fært fram neinn rökstuðning fyrir aðalkröfu sinni, og verður henni þvi'eigi sinnt gegn mótmælum stefnanda. Varakröfu sína hefur stefndi fyrst og fremst byggt á því, að stjórnendur beggja bifreiðanna hafi átt sök á slysi þessu, og beri því að skipta sökinni með þeim. Styður hann þessa staðhæfingu við það, að stefnandi hafi ekið ólöglega hratt, einkum þegar þess er gætt, að ekið var steyptan veg, blautan eftir rigningu. Telur hann vafasaman framburð farþéganna um, að hraðinn hafi verið 40—50 kim, miðað við klukkustund, og heldur þvi fram, að hrað- inn muni hafa verið all-miklu meiri. Að visu er viðurkennt af hálfu stefnda, að herbifreiðin hafi ef til vill sýnt óvarkárni með því að beygja, svo sem gert var, en það, að henni var ekið tiltölulega hægt, auki enn líkur fyrir miklum hraða bifreiðar stefnanda, sem auk þess hafi ekki gert tilraun til að stöðva með hemlum. Í málinu hefur ekkert komið upp, sem sannað geti staðhæfingar stefnda um meiri ökuhraða stefnanda en framburður farþeganna sýnir. Samkvæmt öllu framanrituðu þykir ljóst, að stjórnandi her- bifreiðarinnar hefur með því að sveigja, án þess að gefa um það merki, á hægri hlið bifreiðar stefnanda, sýnt slíka vangæzlu, að telja verður, að hann eigi alla sök á slysi þessu, enda verður eigi talið, að stefnandi hafi þrátt fyrir ökuhraða sinn orðið meðvaldur að slysinu með þeim hætti, að leggja beri nokkurn hluta sakar á hann. . Verður krafa stefnda um skiptingu sakar því eigi til greina tekin og samkvæmt 34. og 35. gr. laga nr. 23 frá 1941, sbr. lög nr. 99 frá 1943, ber honum því að bæta stefnanda tjón það, er hann beið við áreksturinn. Stefnandi hefur sundurliðað kröfur sínar svo: 1. Viðgerðarkostnaður .......0002000.00.......... kr. 9832.02 2. Matskostnaður .....0.0.ce0es.ecen senn. -— 212.20 3. Atvinnutjón frá 12. sept—7. des. 1943, alls 86 daga á kr. 75.00 .....c.000ecc00. 000... — 6450.00 4. Stöðvargjald frá 15. sept. til 30. nóv. 1943 .... — 375.00 Samtals kr. 16869.22 300 Stefndi hefur öðrum þræði byggt varakröfu sína á því, að kröf- ur þessar séu ýmist allt of háar eða órökstuddar, og verða varni: hans teknar til athugunar við hvern kröfulið út af fyrir sig. Um 1. Áður en viðgerð hófst á bifreið stefnanda, fór fram mat tveggja dómkvaddra manna að kröfu hans. Var mat þeirra á þá leið, að taka myndi 34 daga að ljúka viðgerðinni og kostnaður myndi nema kr. 5100.66. Viðgerð hófst hinn 3. október 1943 og var að sögn stefnanda ekki lokið fyrr en 7. des. 1943, en viðgerðar- kostnaður nam, að frádregnum helmingi kostnaðar við málun bif- reiðarinnar, kr. 9832.02. Gegn eindregnum mótmælum stefnda hef- ur stefnandi ekki fært sönnur á réttmæti reikningsins, og verður því að leggja matsgerðina til grundvallar, enda hefur henni á engan hátt verið hnekkt. Þessi kröfuliður verður því tekinn til greina með kr. 5100.66. Um 2. Stefndi hefur mótmælt þessum kröfulið og haldið þvi fram, að verði honum á annað borð sinnt, beri að taka tillit til hans við ákvörðun málskostnaðar. Samkvæmt 175. gr. laga nr. 85 frá 1936 þykja þessi andmæli hafa við rök að styðjast, og verður þessi kröfuliður því tekinn ti! meðferðar við ákvörðun málskostnaðar í máli þessu, Um 3. Svo sem fyrr greinir, reiknar stefnandi atvinnutjón sitt kr. 75.00 dag hvern og miðar við tímann frá slysdeginum til 7. des- ember 1943, en þá virðist hann telja bifreið sina nothæfa á ný. Af skjölum málsins og flutningi þess þykir ekki verða annað ráðið en að bótakrafa þessi sé einungis fyrir afnotamissi bifreiðarinnar sjálfrar. Hefur stefnandi haldið því fram, að vegna anna í bifreiða- viðgerðarverkstæðum hafi hvorki verið unnt að hefja viðgerð né ljúka henni fyrr. Stefndi hefur eindregið mótmælt þvi, að ekki hafi verið hægt að láta gera við skemmdirnar fyrr og á skemmri tíma svo og því, að hann eigi að bera halla af töfum, sem þannig eru til komnar. Þá hefur hann og mótmælt sem allt of hárri dagpeningakröfu stefnanda. Eigi þykir unnt að taka nema lítillega tillit til tafar þeirrar, sem á viðgerð bifreiðarinnar virðist hafa orðið, og Þykja bætur til stefnanda samkvæmt þessum lið m. a. með hliðsjón af fyrrgreindu mati svo og öðru, sem upp hefur komið í málinu um þessi atriði, hæfilega ákveðnar kr. 1700.00. Um 4. Gegn mótmælum stefnda er ekki unnt að teka Þenna lið til greina, þar eð stefnandi hefur ekki fært fram nein gögn til stuðnings honum. Úrslit málsins verða því þau, að stefnda verður gert að greiða stefnanda kr. 6800.66 með 6% ársvöxtum frá stefnudegi til greiðslu- dags og málskostnað, er þykir hæfilega ákveðinn kr. 750.00. Einar Arnalds, settur borgardómari, kvað upp dóm þenna. 301 Því dæmist rétt vera: Stefndi, fjármálaráðherra t. h. ríkissjóðs, greiði stefnanda Þorsteini Ásgeirssyni, kr. 6800.66 með 6% ársvöxtum frá 15. desember 1944 til greiðsludags og kr. 750.00 í málskostnað innan 15 daga frá lögbirtingu dóms þessa að viðlagðri aðför að lögum. Föstudaginn 1/ maí 1946. Nr. 107/1945. Ingibjörg Jónsdóttir (Hrl. Garðar Þorsteinsson) gegn Halldóri Guðmundssyni (Hrl. Guttormur Erlendsson). Mál til heimtu húsaleigu og skaðabóta vegna þrásetu. Dómur hæstaréttar. Hannes Guðmundsson, fulltrúi bæjarfógeta á Siglufirði, hefur kveðið upp hinn áfrýjaða dóm. Áfrýjandi hefur að fengnu áfrýjunarleyfi 21. ágúst 1945 skotið máli þessu til hæstaréttar með stefnu 30. ágúst s. á. Krefst hún þess, að henni verði aðeins dæmt að greiða stefnda kr. 208.00 vaxtalaust. Svo krefst hún og þess, að málskostnaður verði látinn falla niður í héraði, en að stefnda verði dæmt að greiða henni málskostnað fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Stefndi krefst þess, að áfrýjanda verði dæmt að greiða honum aðallega kr. 2894.15, til vara kr. 1694.15 og til þrautavara kr. 1183.00. Þá krefst hann og málskostnaðar úr hendi áfrýjanda bæði í héraði og fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. - Með leigusamningi, dags. 27. april 1939, leigði stefndi áfrýjanda íbúð í húsi sínu á Siglufirði frá 1. maí 1989 að telja. Húsaleiga skyldi vera kr. 85.00 á mánuði. Áfrýjandi notaði húsnæði þetta til júliloka 1942. Stefndi hefur í hæstarétti fallið frá tveimur kröfuliðum, sem hann bar fram í héraði, þ. e. sérstakri leigu fyrir eitt herbergi, kr. 680.00, og vísitöluálagi á húsaleigu, kr. 134.30, eða samtals kr. 814.30. Krafa hans nú sundurliðast þannig: 1. Vangoldin húsaleiga ..........000...... kr. 719.15 2. Rýrnun og leiga á húsmunum og áhöldum — 780.00 3. Afnotagjald af síma ......0.0.0.000000... — 195.00 4. Skaðabætur vegna þrásetu í leiguibúðinni — 1200.00 Samtals kr. 2894.15 Um 1. Á reikningi þeim, er stefndi lagði fram í héraði og miðar kröfu sína við þar, er áfrýjanda taldar til tekna ýmsar greiðslur, er stefndi hefur hér fyrir dómi viljað færa niður um kr. 511.15. Þessi niðurfærsla getur ekki orðið tekin til greina, og ber því að dæma stefnda einungis kr. 208.00 eftir þessum kröfulið. Um 2. Stefndi hefur enga sennilega grein gert fyrir því, að hann eigi rétt til greiðslu þeirrar, er hann krefst í þessum lið, og verður hann því ekki tekinn til greina. Um 3. Af hálfu áfrýjanda hefur verið við það kannazt, að hún hafi notað síma stefnda. Þykir því rétt að taka þenna kröfulið til greina. Um 4. Stefndi hefur ekki sýnt fram á, að neinn grund- völlut sé undir þessum kröfulið, og verður þvi að sýkna áfrýjanda af honum. Samkvæmt því, er að framan segir, ber áfrýjanda að greiða stefnda samtals kr. 403.00. Þar sem áfrýjandi sótti ekki þing í héraði án lögmætra forfalla, ber henni að greiða stefnda málskostnað í hæsta- rétti, er ákveðst kr. 600.00. Dómsorð: Áfrýjandi, Ingibjörg Jónsdóttir, greiði stefnda, Hall- dóri Guðmundssyni, kr. 403.00 og kr. 600.00 í máls- kostnað fyrir hæstarétti. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Dómur bæjarþings Siglufjarðar 9. maí 1945. Með stefnu, dags. 25. apríl s. 1., að undangenginni árangurs- lausri sáttatilraun, krefst stefnandinn, Halldór Guðmundsson 303 kaupmaður, Siglufirði, að stefndi, frú Ingibjörg Jónsdóttir, þá á Siglufirði, nú veitingakona á Sauðárkróki, greiði sér skuld, kr. 3197.30, en af þeirri upphæð séu kr. 1997.30 fyrir ógreidda húsa- ' leigu, leigu og rýrnun á eldhúsáhöldum, borðbúnaði og húsgögn- um og kr. 1200.00 sem skaðabætur fyrir að sitja í húsnæði stefn- anda, eftir að löglegur uppsagnarfrestur var liðinn. Málskostnað krefst málflytjandi stefnanda, að stefndi greiði sér með kr. 448.73. Stefndi hefur eigi mætt né látið mæta, þrátt fyrir að henni hefur verið löglega stefnt, og verður því að dæma málið eftir framlögðum skjölum og skilríkjum, en samkvæmt þeim ber að taka kröfur stefnanda til greina að öllu, líka að því er málskostnað snertir. Því dæmist rétt vera: Stefndi, Ingibjörg Jónsdóttir, nú veitingakona á Sauðár. króki, greiði stefnandanum, Halldóri Guðmundssyni kaup- manni, Siglufirði, kr. 3197.30 og 448.73 í málskostnað. Hið idæmda ber að greiða innan 15 daga frá lögbirtingu dóms þessa að viðlagðri aðför að lögum. Miðvikudaginn 22. maí 1946. Nr. 55/1946. Valdstjórnin (Hrl. Sigurgeir Sigurjónsson) gegn Jóni Tómasi Markússyni (Hrl. Gunnar Möller). Akstur manns með áhrifum áfengis. Dómur hæstaréttar. Freymóður Þorsteinsson, fulltrúi bæjarfógetans í Vest- mannaeyjum, hefur kveðið upp héraðsdóminn. Hinn 19. desember 1941 sætti kærði í lögregludómi Vest- mannaeyja sekt og missi ökuleyfis 6 mánði fyrir akstur bifreiðar með áhrifum áfengis. Auk þess hefur kærði, svo sem rakið er í héraðsdómi, sex sinnum sætt refsingu fyrir ölvun á árunum 1939— 1943. Þykir því rétt að svipta hann ökuleyfi ævilangt samkvæmt 39. gr. laga nr. 23/1941. Að öðru leyti ber að staðfesta hinn áfrýjaða dóm með skirskot- un til forsendna hans. 304 Eftir þessum úrslitum ber kærða að greiða allan áfrýj- unarkostnað sakarinnar, þar með talin laun skipaðs sækj- anda og verjanda fyrir hæstarétti, 300 krónur til hvors. Það athugast, að kærða var eigi tekið blóð til rannsóknar og að eigi voru yfirheyrðir menn þeir, er gerðu lögregl- unni viðvart um akstur kærða. Dómsorð: Kærði, Jón Tómas Markússon, skal sviptur ökuleyfi ævilangt. Að öðru leyti á héraðsdómurinn að vera órask- aður. Kærði greiði allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin laun skipaðs sækjanda og verjanda fyrir hæstarétti, hæstaréttarlögmannanna Sigurgeirs Sigur- jónssonar og Gunnars J. Möllers, 300 krónur til hvors. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur lögregluréttar Vestmannaeyja 4. janúar 1946. Mál þetta, sem dómtekið var hinn 17. þ. m., er höfðað af vald- stjórnarinnar hálfu gegn Jóni Tómasi Markússyni bifreiðarstjóra, Þorlaugargerði, Vestmannaeyjum, fyrir meint brot gegn bifreiða- lögunum nr. 23 frá 16. júni 1941 og áfengislögum nr. 33 frá 9. janúar 1935 til refsingar og þar með sviptingar ökuréttinda og greiðslu sakarkostnaðar. Kærði Jón Tómas Markússon er fæddur 30. nóvember 1915 á Sæbóli í Aðalvík, og hefur, svo kunnugt sé, sætt eftirfarandi kær- um og refsingum: 1939 1% Sætt, 35 kr. sekt fyrir ölvun og óspektir. 1940 1%, Sætt, 35 kr. sekt fyrir sama brot. 1941 % Sætt, 30 kr. sekt fyrir sama brot. 1941 % Sætt, 25 kr. sekt fyrir sama brot. 1941 1%, Sætt, 125 kr. sekt og missir ökuleyfis í 6 mánuði vegna ölvunar við bifreiðarakstur og kr. 500.00 í skaðabætur til Vestmannaeyjabæjar. ' 1943 2% Sætt, 50 kr. sekt fyrir ölvun og óspektir. 1943 1%, Sætt, 25 kr. sekt fyrir sama brot og enn fremur kr. 100.00 í skaðabætur vegna skemmda á fötum. Atvik málsins eru eftirfarandi samkvæmt því, er upplýst er með. játningu kærða og öðrum gögnum: Hinn 29. nóvember s. 1. kl. um 5 síðdegis ók kærði bifreið sinni, 305 V 36, heiman að frá Þorlaugargerði niður í bæ. Var hann þá að flytja mjólk fyrir bændur fyrir ofan Hraun. Um sjö leytið fór hann heim til bróður sins, er býr í Vestra-Stakkagerði og hafði vín meðferðis. Þar borðaði hann kvöldverð og drakk ca. 1 glas af brennivíni og drakk það einn, bví bróðir hans þáði ekki vín hjá honum. Síðan fór hann þaðan. Tók hann bifreið sína, þar sem hann hafði skilið við hana hjá húsi Eyjabíós, og ók litils háttar um bæinn. Klukkan að ganga 10 um kvöldið fékk lögreglan vitn- eskju um, að kærði væri við keyrslu um bæinn og væri ölvaður. Brá lögreglan þegar við og fór að veitingastað Halldórs Ó. Ólafs- sonar, en bifreið kærða stóð þá á götunni fyrir framan. Er lög- regian nálgaðist veitingastaðinn, sá hún kærða koma þaðan út við annan mann, og voru báðir drukknir. Mann þenna kvaðst kærði hafa hitt hjá veitingastaðnum. Fóru þeir svo báðir inn í bifreiðina, og er lögreglan kom að, sat kærði við stýrið með svisslykilinn í hendinni og ætlaði að fara að setja Þifreiðina af stað. Lögreglan sagði honum að koma út, og hlýddi hann því tregðulaust. Bar þá útlit hans og mæli skýr merki ölvunar. Hann var með brenni- vínsflösku í vasanum. Viðurkenndi hann þegar að vera ölvaður, og var honum bannað að keyra og látinn afhenda svisslykilinn. Í réttarhaldi daginn eftir viðurkenndi kærði að hafa verið búinn að neyta talsverðs víns, áður en bifreiðin var tekin af honum, og . hafa verið allmikið ölvaður. Þó kveðst hann muna nokkurn veginn, hvað gerðist. Ekkert tjón hlauzt af akstri kærða í umrætt skipti, og ekkert hefur komið fram, er bendi til þess, að akstri hans hafi verið áfátt. Kærði var sviptur ökuréttindum til bráðabirgða hinn 30. nóvem- ber s. 1, daginn eftir að ofangreint atvik gerðist. Kærði hefur um eins árs skeið stundað bifreiðarakstur sem aðal- atvinnu og starfað hjá bifreiðastöð Vestmannaeyja. Hefur hann stundað starf sitt vel, eftir því sem forstjóri stöðvarinnar hefur vottað. Hann hefur verið heilsulitill undanfarin tvö ár vegna taugaveiklunar og ekki mátt stunda erfiðisvinnu. Eftir að umrætt atvik gerðist, sótti hann um inntöku í góðtemplarastúku, er starfar hér í umdæminu. Kærði hefur með framferði sinu, er að ofan er lýst, að aka bif- reið sinni undir áhrifum áfengis, gerzt brotlegur við fyrirmæli 23. greinar bifreiðalaga nr. 23 frá 16. júní 1941 og 21. grein áfengis- laga nr. 23 frá 9. jan. 1935, og þykir refsing hans hæfilega ákveðin 10 daga varðhald samkvæmt 38. gr. nefndra bifreiðalaga og 39. grein áfengislaga. Svo þykir og bera að svipta kærða ökuréttindum. Kemur þá til athugunar, hvort hér sé um ítrekað brot að ræða. Eins og fyrr er að vikið, gekkst kærði undir í lögreglurétti Vestmanna- eyja 19. des. 1941 að greiða kr. 125.00 í sekt fyrir ölvun við bif- 20 306 reiðarakstur og að missa ökuréttindi í 6 mánuði. Á þeim tíma voru í gildi sömu bifreiðalög og nú, en samkvæmt þeim er varð- hald lágmarksrefsing fyrir ölvun við bifreiðarakstur, nema því aðeins að sérstakar málsbætur séu fyrir hendi, og þar er' einnig lagt svo fyrir, að ökuleyfissvipting skuli gerð með dómi. Svo hefur verið talið, að refsing samkvæmt réttarsætt, er væri fyrir neðan lágmarksrefsingu, er lög leggja við brotinu, hefði ekki ítrekunar- áhrif, nema það væri tekið fram í sættinni sjálfri. Þessa reglu verður enn að telja í gildi. Af þvi leiðir, að ofangreind réttarsætt hefur ekki iítrekunarverkanir, þar sem hvergi er vikið að því í sættinni og refsingin er undir lágmarksrefsingu laganna. Hins vegar þykir rétt að láta brot þetta hafa nokkur áhrif á tímalengd ökuleyfissviptingar hans nú. Með tilliti til þess, er nú hefur verið tekið fram, og annarra atvika þykir nægjanlegt að svipta kærða ökuréttindum í níu mán- uði frá 30. nóvember s. 1. að telja. Svo ber honum að greiða allan sakarkostnað og þar með talin málsvarnarlaun til skipaðs verjanda hans, Friðþjófs G. Johnsens hérðsdómslögmanns, er ákveðast kr. 250.00. Nokkur dráttur hefur orðið á uppsögu dóms þessa, er stafar af önnum vegna lögreglu- og sakamálarannsókna. Því dæmist rétt vera: Kærði, Jón Tómas Markússon, sæti 10 daga varðhaldi. Hann er sviptur ökuréttindum í 9 mánuði frá 30. nóvember s. 1. að telja. Hann greiði allan sakarkostnað og þar á meðal kr. 250.00 í málsvarnarlaun til skipaðs verjanda síns, Friðþjófs G. John- sens héraðsdómslögmanns. Dómi þessum ber að fullnægja með aðför að lögum. Föstudaginn 24. mai 1946. Nr. 11/1946. Ingólfur Bjarnason f. h. Raftækjaverzlunar- innar Ljósafoss (Hrl. Gunnar Þorsteinsson) gegn Magnúsi Jónssyni (Hrl. Ólafur Þorgrímsson). Húsaleigumál. Dómur hæstaréttar. Áfrýjandi, sem skotið hefur máli þessu til hæstaréttar með stefnu 29. janúar 1946, krefst þess, að leiguuppsögnin 307 frá 13. febrúar 1945 verði gild metin og stefnda verði gert að rýma íbúð þá, sem hann hefur á leigu í húsinu nr. 27 við Laugaveg. Svo krefst áfrýjandi og málskostnaðar í hér- aði og fyrir hæstarétti úr hendi stefnda eftir mati dómsins. Stefndi krefst staðfestingar á héraðsdómi og málskostn- aðar fyrir hæstarétti úr hendi áfrýjanda eftir mati dómsins. Eftir uppsögu héraðsdóms hefur prófessor Níels Dungal framkvæmt ofnæmisprófanir á áfrýjanda Ingólfi Bjarna- syni, og hefur áfrýjandi samkvæmt vottorði prófessorsins töluvert ofnæmi gagnvart ýsu. Heimilislæknir áfrýjanda hefur nú gefið vottorð þess efnis, að áfrýjandi sé veikur af „asthma“, sem einkum verður vart, er áfrýjandi er á heim- ili sínu. Að þessu athuguðu verður að telja sannað, að fisk- lyktin frá fiskimjölsverksmiðju þeirri, sem er nálægt heimili áfrýjanda, hafi ill áhrif á heilsufar hans. Þar sem svo stóð á, var áfrýjanda því heimilt samkvæmt þeirri meginreglu, er liggur til grundvallar 1. gr. laga nr. 39/1943, að krefjast þess að fá íbúð þá, sem stefndi hefur, til sinna nota gegn því að bjóða stefnda til afnota fullgilda íbúð í húsi sínu Hólum við Kleppsveg, sem áfrýjandi býr nú í. Þar sem áfrýjandi hefur ekki boðið stefnda íbúðaskipti, verður krafa hans ekki tekin til greina, og ber því að staðfesta hér- aðsdóminn að niðurstöðu til. Eftir þessum úrslitum þykir rétt að dæma áfrýjanda til að greiða stefnda málskostnað fyrir hæstarétti, sem þykir hæfilega ákveðinn kr. 600.00. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Áfrýjandi, Ingólfur Bjarnason f. h. Raftækjaverzi- unarinnar Ljósafoss, greiði stefnda, Magnúsi Jónssyni, kr. 600.00 í málskostnað fyrir hæstarétti. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 3. nóv. 1945. Mál þetta, sem dómtekið var 31. f. m., hefur Ingólfur Bjarna- son, Hólum við Kleppsveg hér í bæ, f. h. Raftækjaverzlunar. 308 innar Ljósafoss, Laugaveg 27 hér í bænum, höfðað fyrir bæjar- þinginu með stefnu, útgefinni 15. júní s. l., gegn Magnúsi Jóns- syni, Laugaveg 27 hér í bænum. Hefur stefnandi gert þær dóm- kröfur, að síðargreindur úrskurður húsaleigunefndar Reykjavíkur, upp kveðinn 4. júní s. 1., verði úr gildi felldur og stefnda gert að rýma íbúð þá, er hann nú býr í að Laugavegi 27. Þá hefur stefn- andi krafizt málskostnaðar sér til handa að mati dómarans. Stefndi hefur krafizt sýknu og málskostnaðar sér til handa að mati dómarans. Málavextir eru þeir, að um þriggja ára skeið hefur stefndi haft íbúð á leigu í húsinu nr. 27 við Laugaveg hér í bænum. Hús þetta hefur verið í eigu firmans Raftækjaverzlunarinnar Ljósafoss síðan árið 1940, en firma þetta er sameign Ingólfs Bjarnasonar og ann- ars manns. Íbúð stefnda er á neðri hæð hússins, og er 3 her- bergi og eldhús. Býr stefndi þar með sambýliskonu sinni, upp kominni dóttur og 11 ára syni sambýliskonunnar. Leigumálinn virðist ekki vera skriflegur, en með venjulegum kjörum og til óákveðins tíma. Með uppsögn, dags. 13. febrúar s. 1., sagði stefnandi stefnda upp leigumálanum um húsnæðið til þrott- flutnings 14. maí s. 1. Gildi uppsagnar þessarar var borið undir húsaleigunefnd Reykjavikur, og með úrskurði, upp kveðnum 4. júni s. 1. mat nefndin uppsögnina ógilda. Dómkröfur sínar byggir stefnandi á því, að nefndur Ingólfur Bjarnason hafi brýna nauðsyn fyrir húsnæði það, er stefndi býr í. Ingólfur búi að Hólum við Kleppsveg hér í bænum og hafi hann þar til afnota 5 herbergi og eldhús. Þannig hagi til, að þar nálægt sé fiskimjölsverksmiðja og þvi mikið, af fiskúrgangi nálægt hús- inu. Ingólfur þjáist af óþoli (allergi) gagnvart fiskúrgangi, og beri honum því brýn nauðsyn til að fá sér annað húsnæði. Hefur stefnandi til stuðnings þessu lagt fram vottorð læknis nokkurs um þetta efni. Með skirskotun til þess telur stefnandi, að nefndur Ingólfur hafi brýna þörf fyrir annað húsnæði samkvæmt ákvæð- um 1. mgr. 1. gr. húsaleigulaganna. Sýknukröfu sína byggir stefndi á því, að Ingólfi Bjarnasyni sé ekki brýn nauðsyn að fá til íbúðar húsnæði sitt, þar sem Ingólfur búi nú í húsi, sem hann eigi sjálfur, en ósannað sé, að hann þjáist af nokkrum þeim sjúkdómi, er skapi honum brýna þörf til að flytja úr því. Hefur stefndi í því sam- bandi mótmælt áðurgreindu læknisvottorði sem röngu. Loks hefur stefndi bent á, að Ingólfur ætli að selja hús sitt, ef hann flytjist úr því;.en hafi ekki boðið sér (stefnda) íbúðaskipti, sem hann hefði verið fús á að hlíta. Í nefndu læknisvottorði segir svo: „Ingólfur Bjarnason, Hólum við Kleppsveg, vifðist hafa óþol (allergi) gagnvart fiskúrgangi, og befi ég því ráðlagt honum að flytja tr því umhverfi, er hann býr nú í til bæjarins.“ Önnur gögn um þetta efni hafa ekki komið fram 309 í málinu, og þar sem vottorð þetta er allóákveðið að orðalagi og því mótmælt sem röngu, verður ekki talið sannað, að nefndur Ing- ólfur þjáist af nokkrum þeim sjúkdómi, er skapi honum brýna þörf á að flytja úr húsnæði því, er hann nú býr í. Samkvæmt þessu verður ekki talið sannað, að Ingólfur hafi brýna þörf fyrir húsnæði stefnda í merkingu ákvæða 1. mgr. í. gr. húsaleigulaganna. Með vísan til þess verður því að sýkna stefnda af kröfum stefn- anda. Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður falli niður. Einar Arnalds borgardómari kvað upp dóm þenna. Því dæmist rétt vera: Stefndi, Magnús Jónsson, skal vera sýkn af kröfum stefn- anda, Ingólfs Bjarnasonar f. h. Raftækjaverzlunarinnar Ljósa- foss, í máli þessu. Málskostnaður fellur niður. Föstudaginn 24. maí 1946. Nr. 104/1945. Borgarstjórinn í Reykjavík f. h. bæjarsjóðs (Hrl. Einar Baldvin Guðmundsson) gegn Háskólaráði f. h. Sáttmálasjóðs sem eiganda Tjarnarbíós (Hrl. Sveinbjörn Jónsson). Setudómari Einar borgardómari Arnalds í stað hrd. Jónatans Hallvarðssonar. Útsvarsmál. Dómur hæstaréttar. Sigurður Grímsson, fulltrúi borgarfógetans í Reykjavík, hefur kveðið upp hinn áfrýjaða úrskurð. Áfrýjandi, sem skotið hefur máli þessu til hæstaréttar með stefnu 10. ágúst 1945, gerir þær dómkröfur, að hinn áfrýjaði úrskurður verði úr gildi fellur og að lagt verði fyrir fógetann að framkvæma lögtak það, sem krafizt er. Svo krefst hann og máliskostnaðar fyrir hæstarétti úr hendi stefnda eftir mati réttarins. Stefndi krefst staðfestingar hins áfrýjaða úrskurðar og málskostnaðar fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. 310 Þegar litið er á tilgang Sáttmálasjóðs samkvæmt stofn- skrá hans og að tekjum af Tjarnarbió hefur verið varið í samræmi við hana, þá þykir stefndi vera undanþeginn út- svarsskyldu af rekstri kvikmyndahússins samkvæmt c-lið III í 6. gr. laga nr. 106/1936, sbr. b-lið III og c-lið Il í sömu grein. Samkvæmt þessu ber að staðfesta hinn áfrýjaða úrskurð. Eftir þessum úrslitum þykir rétt, að áfrýjandi greiði stefnda 1000 krónur í málskostnað fyrir hæstarétti. Dómsorð: Hinn áfrýjaði úrskurður á að vera óraskaður. Áfrýjandi, borgarstjórinn í Reykjavik f. h. bæjar- sjóðs, greiði stefnda, háskólaráði f. h. Sáttmálasjóðs sem eiganda Tjarnarbiós, 1000 krónur í málskostnað fyrir hæstarétti. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Úrskurðar fógetaréttar Reykjavíkur 10. júlí 1945. Gerðarþola, Tjarnarbió hér í bæ, var gert að greiða í útsvar til bæjarsjóðs Reykjavíkur fyrir ár 1944, kr. 55000.00. Þar eða fyrir- svarsmenn gerðarþola hafa neitað að greiða útsvar þetta, hefur bæjargjaldkeri Reykjavikur f. h. bæjarsjóðs krafizt þess, að lögtak væri látið fara fram í eignum gerðarþola til tryggingar ofan- greindri útsvarsskuld. Umboðsmaður gerðarþola hefur krafizt þess, að neitað verði um framgang hinnar umbeðnu lögtaksgerðar og gerðarbeiðandi úr- skurðaður til að greiða umbjóðanda sinum, háskólaráði Íslands vegna Sáttmálasjóðs, hæfilegan málskostnað fyrir fógetaréttinun eftir mati réttarins. Ástæðurnar fyrir kröfum sínum telur umboðsmaður gerðar- þola þær, að gerðarþoli, þ. e. Tjarnarbíó, sem sé eign Sáttmála- sjóðs, sé að lögum undanþegið útsvarsskyldu, og skirskotar um það til stofnskrár sjóðsins, sbr. auglýsingu nr. 11 29. júni 1919, 2. gr., 1., 2. og ðja tölulið, svo og 3. gr. Samkvæmt ákvæðum þessara greina telur umboðsmaður gerðarþola augljóst, að Sáttmálasjóður starfi eingöngu til almenningsheilla. Sé hann því tvímælalaust undanþeginn útsvari samkvæmt 3. lið c og 6. gr. laga nr. 106/1936. Enn fremur telur hann, að sjóðurinn virðist einnig undanþeginn öll útsvari samkvæmt 3. lið a sömu greinar að minnsta kosti með lög- jöfnun. Samkvæmt þessu heldur umboðsmaður gerðarþola því fram, að þar eð Tjarnarbió sé einn hluti eignar Sáttmálasjóðs og rekið af honum, þá hljóti að gilda hið sama um sjóðsreksturinn og sjóðinn sjálfan. Enda sé í B-lið III 6. gr. óbeint gert ráð fyrir, að . sjóðir þeir og stofnanir, er getur um í C-lið þar á eftir, geti stund- að atvinnu. Heldur nefndur umboðsmaður þvi fram, að kvik- myndarekstur Sáttmálasjóðs sé í alla staði lögmætur samkvæmt skipulagsskrá sjóðsins, þar eð beinlínis sé þar gert ráð fyrir, að stjórn hans ávaxti fé hans á sem arðvænlegastan hátt, og virðisi stjórnin eigi bundin við neinar sérstakar aðferðir í því efni. Umboðsmaður gerðarbeiðanda hefur haldið fast við kröfu sína um lögtak. Hann heldur þvi fram, að enda þótt Sáttmálasjóður háskólans sé ekki útsvarsskyldur, þ. e. a. s. sú starfsemi, er í stofnskránni greinir: Að geyma sjóðinn og ávaxta hann svo og að úthluta ákveðnum hluta tekna hans eftir settum reglum, þá gegni öðru máli um útsvarsskyldu almennra atvinnufyrirtækja, sem sjóðurinn og aðrir slíkir kunni að stofna til, jafnvel án beinna heimilda í samþykktum sinum eða stofnskrám. Telur hann, að rekst- ur kvikmyndahúsa og hvers konar almennur atvinnurekstur, sem stofnað sé til af sjóðum eða stofnunum, sem annars kynni að vera undanþegnar útsvarsskyldu, verði að teljast útsvarsskyldur, nema hann sé berum orðum undanþeginn útsvarsskyldu. Svo sé ekki um rekstur kvikmyndahúss gerðarþola. Þess vegna haldi hann fast við kröfu sina um lögtak, en hins vegar geri hann ekki kröfu um máls- kostnað fyrir fógetaréttinum. Það er in confesso í máli þessu, að Sáttmálasjóður sé eigandi Tjarnarbíós og reki það. Í stofnskrá sjóðsins, sbr. auglýsingu nr. 11 26. júní 1919, 2. gr., er tekið fram, hver sé tilgangur sjóðsins. Virðist hann glöggt afmarkaður, og einsætt, að hann miðar ein- göngu til almenningsheilla. Og þar sem enn fremur ekkert hefur komið fram í málinu, er mæli gegn því, að arður af Tjarnabió renni allur til sjóðsins, þá lítur rétturinn svo á, að gerðarþoli, þ. e. Tjarnarbió, falli undir ÍIl. kafla c-lið 6. gr. útsvarslaganna, og beri því að neita um framgang hinnar umbeðnu lögtaksgerðar. Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður sé látinn niður falla. Því úrskurðast: Hin umbeðna lögtaksgerð á eigi fram að ganga. Málskostnaður falli niður. 312 Föstudaginn 24. maí 1946. Kærumálið nr. 7/1946. Sighvatur Blöndahl gegn Fjármálaráðherra f. h. ríkissjóðs. Synjun frests í máli. Dómur hæstaréttar. Með kæru 6. þ. m., er hingað barst 14. þ. m., hefur sókn- araðili samkvæmt 105. gr. laga nr. 85/1936 kært úrskurð bæjarþings Reykjavíkur, upp kveðinn 6. þ. m., þar sem dómari synjar sóknaraðilja ex officio um frest í máli hans gegn varnaraðilja. Kærandi hefur ekki sent hæstarétti neina greinargerð eða kröfur, en ætla má, að kært sé í því skyni, að úrskurðurinn verði úr gildi felldur. Varnaraðili hefur ekki borið fram neina greinargerð eða kröfur í málinu. Með skírskotun til forsendna hins kærða úrskurðar ber að staðfesta hann. Málskostnaður fyrir hæstarétti fellur niður. Dómsorð: Hinn kærði úrskurður á að vera óraskaður. Málskostnaður fyrir hæstarétti fellur niður. Úrskurður bæjarþings Reykjavíkur 6. maí 1946. Mál þetta, sem tekið var til úrskurðar 2. þ. m., hefur Sighvatur Blöndahl cand. jur., Suðurgötu 18 hér í bæ, höfðað fyrir bæjar- þinginu með stefnu, útgefinni 8. desember 1944, gegn fjármála- ráðherra f. h. ríkissjóðs til greiðslu skaðabóta, að fjárhæð kr. 100000.00, svo og málskostnaðar að mati dómarans. Stefndi hefur aðallega krafizt sýknu af öllum kröfum stefnanda, en til vara, að honum verði aðeins gert að greiða hæfilegt endur- gjald fyrir not herstjórnar Bandaríkja Norður-Ameríku á húsum og landi stefnanda í Engey. Til þrautavara hefur stefndi krafizt lækkunar á kröfum stefnanda. Þá hefur stefndi í öllum tilvikum krafizt málskostnaðar úr hendi stefnanda að mati dómarans. Kröfur sinar byggir stefnandi á því, að stefnda beri að greiða sér hina kröfðu fjárhæð í skaðabætur fyrir spjöll, er orðið hafi af völdum setuliðs Bandaríkja Norður-Ameriku á landi, húsum og mannvirkjum á eignarjörð hans, Engey. 313 Mál þeita var þingfest þann 14. desember 1944, og lagði um. boðsmaður stefnanda þá fram stefnu og yfirlýsingu um, að sam. komulag væri með aðiljum um að ganga fram hjá sáttamönnum. Umboðsmaður stefnanda fékk síðan frest til 5. apríl 1945 til að rita greinargerð af sinni hendi, þar sem hann kvaðst eigi geta það, fyrr en mat hefði farið fram á nefndum spjöllum. Frestur þessi var síðan framlengdur oft, og þann 4. október 1945 lagði umboðsmaður stefnanda loks fram greinargerð svo og matsgerðir. Þann dag fékk umboðsmaður stefnda frest til að rita greinargerð af sinni hálfu til 25. s. m. Sá frestur var síðan margoft fram- lengdur, þar sem umboðsmaður stefnda taldi sig eigi geta ritað greinargerð fyrr en aflað hefði verið ýmissa gagna frá hinni erlendu herstjórn. Þann 7. febrúar 1946 kom loks greinargerð frá umboðsmanni stefnda. Þann dag fengu umboðsmenn aðilja síðan sameiginlegan frest til gagnaðflunar til 7. marz s. á. Þann 7. marz fengu umboðsmenn aðilja framhaldsfrest til gagnaöflunar til 4. apríl s. 1. Þann dag óskuðu umboðsmenn aðilja enn eftir fram- haldsfresti til gagnaöflunar til 2. þ. m. Færði umboðsmaður stefn- anda þau rök fyrir beiðni sinni, að honum væri nauðsyn á að afla gagna og skýrslna hjá nafngreindum manni, er þá dvaldi er- lendis, en von væri á hingað til lands á næstunni. Var frestur þessi síðan veittur. Á bæjarþingi þann 2. þ. m. óskuðu umboðs- menn aðilja enn eftir tveggja vikna framhaldsfresti til gagnaöfl- unar, og færði umboðsmaður stefnanda sömu rök fyrir frestbeiðn- inni og áður greinir. Tók dómarinn þá atriðið ex officio til úrskurðar. Af því, sem að framan greinir, er ljóst, að umboðsmenn aðilja hafa haft marga og langa fresti í máli þessu, sem þeir virðast eigi hafa notað, sem þeim bar. Þeir hafa haft sameiginlegan frest til gagnaöflunar frá 7. febrúar s.1., en á því tímabili hafa engin gögn fram komið frá þeim. Að því er varðar gögn þau, er umboðsmaður stefnanda telur sig þurfa að fá frá áðurnefndum manni, sem er- lendis dvelur, þá mun hann hafa farið af landi brott löngu eftir, að mál þetta var höfðað, og allt óvíst um heimkomu hans nú. Þá hefur eigi komið ljóst fram, hvers konar gagna eigi að afla hjá manni þessum. Með vísan til alls þessa og með skírskotun til ákvæða 110. gr. laga nr. 85 frá 1936 um einkamál í héraði, þá Þykja um- boðsmenn aðilja þegar hafa fengið nægjanlega fresti í máli þessu, og verður frekari frestur þvi ekki veittur. Benedikt Sigurjónsson, fulltrúi borgardómara, kvað upp úr- skurð þenna. Því úrskurðast: Hinn umbeðni frestur verður ekki veittur. 314 Miðvikudaginn 5. júni 1946. Nr. 38/1945. Réttvísin og valdstjórnin (Hrl. Ragnar Ólafsson) gegn Guðmundi Holberg Þórðarsyni (Hrl. Lárus Jóhannesson) og Brynjólfi Einarssyni (Hrl. Gústaf A. Sveinsson). Setudómari hrl. Theódór B. Líndal í stað hrd. Jónatans Hallvarðssonar. Ómerking dóms og heimvisun til dómsálagningar af nýju. Dómur hæstaréttar. Með bréfi, dags. 28. marz 1944, fyrirskipaði dómsmála- ráðuneytið höfðun sakamáls gegn Guðmundi Holberg Þórð- arsyni og Brynjólfi Einarssyni fyrir brot gegn XXVI. og XXVII. kafla hegningarlaga nr. 19/1940, lögum nr. 25/1929 um gjaldþrotaskipti og lögum nr. 62/1938 um bókhald. Hinn 17. apríl s. á. var stefna gefin út á hendur hinum ákærðu í samræmi við fyrirskipun ráðuneytisins, og gekk dómur í málinu 1. nóvember 1944. Málinu var síðan áfrýjað til hæstaréttar 26. febrúar 1945. Voru sækjandi og verjendur skipaðir 9. marz 1945. Sökum þess, hvað mál þetta er óvenjulega flókið og umfangsmikið, svo og vegna sérstakra anna verjanda ákærða Guðmundar Holbergs Þórðarsonar var málið ekki flutt fyrr en nú. Málshöfðunin er, svo sem lýst var, bundin við ákveðna kafla almennra hegningarlaga og lög um gjaldþrotaskipti og bókhald. Rannsókn málsins tekur yfir fjármálagerninga ákærðu og athafnir þeirra Í viðskiptaefnum um nokkur ár, þó einkum á árinu 1942. Héraðsdómari hefur einungis tek- ið til meðferðar og úrlausnar í dómi sínum nokkur þeirra atriða, sem rannsóknin lýtur að. En fyrirskipun ráðuneytis um málshöfðun og stefnuna á hendur ákærðu verður að skilja svo, að þær taki til allra þeirra atriða í rannsókn- inni, þar sem ástæða er til að skera úr því í dómi, hvort um 315 sök ákærðu sé að tefla. Nú er ljóst, að svo er háttað um fjölmörg tilvik, sem annað hvort eru ekki tekin til úr- lausnar í dóminum eða þeim ekki gerð þar nægileg skil. Skulu hér eftir rakin þau af þessum atriðum, sem einkum er nauðsyn, að héraðsdómari lýsi og meti ákærðu til sak- fellingar eða sýknu, áður en málið verður dæmt í hæstarétti. 1. st Greiðsla kr. 30000.00 til Ólafs Þorgrímssonar hrl. vegna heildverzlunar Árna Jónssonar á sumrinu 1942. Vörukaup ákærða Guðmundar MH. Þórðarsonar af Björgvin Grímssyni, eiganda Fatagerðarinnar, í nóvem- ber 1942 svo og tékkaviðskipti hans og ákærða. Viðskipti ákærða Guðmundar Holbergs og Bjarnar Guðmundssonar verzlunarmanns, einkum vixlavið- skipti þeirra, kaup Bjarnar á hlutabréfum í h/f Hótel Heklu, framlag hans til væntanlegs verzlunarfélags H. Þórðarson á Co. Skipti þeirra vegna hússins nr. 51 B við Laugaveg, vöruúttekt Bjarnar hjá ákærða haustið 1942 og loks vixilskuldbinding Bjarnar vegna kaupa á Svanastöðum. Veðsetning ákærða Guðmundar Holbergs á Þjórsár- túni 15. september 1942 til tryggingar á skuld, sem Einar Þorgrímsson forstjóri átti á hendur ákærða. Ráðstöfun af hluta á andvirði því, sem Garðar Þor- steinsson hæstaréttarlögmaður skyldi gjalda í júlí 1942 fyrir húseignina nr. 33 við Seljaveg. Reykjavík. Ráð- stöfun á veðbréfum í húsunum nr. 7 við Þverholt og nr. 22 við Mánagötu í Reykjavík 21. júlí 1942 til trygg- ingar m. a. á eldri skuldum, er hæstaréttarlögmaður- inn átti á hendur ákærða. Útgáfa og atferli í sambandi við innstæðulausa tékkávísun, að fjárhæð kr. 59500.00, sem ákærði gaf út á Búnaðarbankann 15. júní 1942 og rann til Garðars. Afhending á vixlum til Garðars sum- arið og haustið 1942. Loks handveðsetning á víxlum til Garðars sumarið og haustið 1942. Greiðslur ákærða Guðmundar Holbergs eftir 6. október 1942 á kr. 15200.00 til Guðlaugs Þorlákssonar f. h. Einars Thorsteinssonar.. Handveðsetning ákærða 14. st 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 316 desember 1942 á veðbréfi til tryggingar á dómskuld, sem Einar Thorsteinsson átti á hendur ákærða. Útgáfa ákærða Guðmundar Holbergs á innstæðulausri tékkávísun, að fjárhæð 46000.00, til greiðslu á hluta af kaupverði hússins nr. 33 við Seljaveg, Reykjavík, er Gústaf Adolf Ólafsson hdl. seldi ákærða, svo og atferli í sambandi við útgáfu þriggja annarra tékkávísana til sama manns. Afhending ákærða Guðmundar sumarið 1942 til Gústafs á víxli, að fjárhæð kr. 6500.00, til tryggingar eða greiðslu eldri skuldar. Útgáfa ákærða Guðmundar Holbergs sumarið 1942 á tveimur ávísunum til Hafliða Halldórssonar forstjóra. Víxlaviðskipti ákærða Guðmundar Holbergs og Ingi- mundar Jónssonar iðnaðarmanns og annað atferli ákærða í skiptum við hann. Greiðsla ákærða Guðmundar Holbergs sumarið 1949 á kr. 10000.00 upp í dómsátt til Ingólfs Guðmundssonar. Greiðsla ákærða Guðmundar Holbergs í nóvember 1942 á skuld við Jón Heiðberg heildsala með tveimur vixlum. Lántaka ákærða Guðmundar Holbergs 15. nóvember 1942 á kr. 3500.00 úr hendi Karls Lúðvíkssonar lyfja- fræðings. Afhending ákærða Guðmundar Holbergs haustið 1942 á vörum til Lárusar Jóhannessonar hæstaréttarlög- manns til tryggingar eldri skuldum. Ráðstöfun ákærða Guðmundar Holbergs á hlutabréfi frú Margrétar Árnadóttur í h/f Hótel Heklu. Útgáfa ákærða Guðmundar Holbergs á innstæðulaus- um ávísunum til Ólafs Magnússonar kaupmanns, veð- setning ákærða til Ólafs á húsunum nr. 2 við Kapla- skjólsveg, nr. 86 við Njálsgötu og nr. 11 við Grundar- stíg í Reykjavík fyrir eldri skuldum. Handveðsetning ákærða Guðmundar Holbergs 11. júlí 1942 til fulltrúa Ragnars Bjarkans að nokkru fyrir eldri skuldum. öl7 17. Greiðsla ákærða Guðmundar Holbergs 3. desember 1942 á kr. 15000.00 til Sigurjóns Jónssonar bankaritara. 18. Greiðsla ákærða Guðmundar Holbergs eftir 18. sept- ember 1942 á kr. 9000.00 til Sigurgeirs hrl. Sigurjóns- sonar f. h. Sigurðar Berndsens kaupsýslumanns. 19. Afhending ákærða Guðmundar Holbergs síðara hluta árs 1942 á vörum til Skúla Jóhannssonar heildsala til lúkningar eldri skuld svo og víxlaviðskipti ákærða við Skúla í september eða október 1942. 20. Víxlaviðskipti ákærða Guðmundar Holbergs og Sveins Péturssonar augnlæknis, Þorláks Guðmundssonar skó- smiðs, Sæmundar heildsala Þórðarsonar og Þorsteins kaupmanns Jónssonar og annað atferli ákærða við þá, þar á meðal greiðsla á Er. 5000.00 seint á árinu 1942 til Sæmundar Þórðarsonar. Með því að í héraðsdómi skortir atvikalýsingu og úrlausn um allar þær athafnir og tilvik, sem að framan eru greind, þykir ekki fært að leggja dóm á málið í hæstarétti, að svo stöddu, og verður því að ómerkja hinn áfrýjaða dóm og vísa málinu heim í hérað til dómsálagningar af nýju. Eftir þessum málalokum verður að dæma ríkissjóð til að greiða allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin málflutningslaun skipaðs sækjanda fyrir hæstarétti, kr. #500.00, málsvarnarlaun til skipaðs verjanda ákærða Guð- mundar Holbergs Þórðarsonar fyrir hæstarétti, kr. 4000.00, og málsvarnarlaun til skipaðs verjanda ákærða Brynjólfs Einarssonar fyrir hæstarétti, kr. 2700.00. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera ómerkur, og vísast málinu heim í hérað til dómsálagningar af nýju. Allur áfrýjunarkostnaður sakarinnar greiðist úr rík- issjóði, þar með talin málflutningslaun skipaðs sækj- anda, Ragnars hæstaréttarlögmanns Ólafssonar, kr. 7500.00, málsvarnarlaun skipaðs verjanda ákærða Guð- mundar Holbergs Þórðarsonar, hæstaréttarlögmanns 318 Lárusar Jóhannessonar, kr. 4000.00, og málsvarnar- laun skipaðs verjanda ákærða Brynjólfs Einarssonar. hæstaréttarlögmanns Gústafs A. Sveinssonar, kr. 2700.00. Dómur aukaréttar Reykjavíkur 1. nóvember 1944. Ár 1944, miðvikudaginn 1. nóvember var Í aukarétti Reykja- víkur, sem haldinn var í skrifstofu réttarins af Jónatan Hallvarðs- syni sakadómara, upp kveðinn dómur í málinu nr. 2498—2499/1944: Réttvísin og valdstjórnin gegn Guðmundi Holberg Þórðarsyni og Brynjólfi Einarssyni, sem tekið var til dóms hinn 9. fyrra mán- aðar. Mál þetta er af réttvísinnar og valdstjórnarinnar hálfu höfðað gegn Guðmundi Holberg Þórðarsyni, fyrrverandi stórkaupmanni, til heimilis á Spitalastig 5. hér í bæ, og Brynjólfi Einarssyni verzl- unarmanni, til heimilis á Grundarstig 11 hér í bæ, fyrir brot gegn XXVI. og XXVII. kafla almennra hegningarlaga nr. 19 12. febrúar 1940, lögum nr. 25 14. júní 1929 um gjaldbrotaskipti og lögum nr. 62 11. júní 1938 um bókhald. Ákærði Guðmundur Holberg Þórðarson er kominn yfir lög- aldur sakamanna, fæddur 1. ágúst 1906, og hefur, svo kunnugt sé. sætt þessum kærum og refsingum: 1932 104 Kærður af Guðbirni Guðmundssyni fyrir meint svik. Sök sannaðist ekki. 1932 132 Kærður af Sturlaugi Jónssyni á Co. fyrir meint tékksvik. Kærði innleysti ávísunina með kr. 200.00 og málið var afturkallað. 1932 2%, Sátt, 100 kr. sekt fyrir brot gegn lögum nr. 53/1911. 1934 % Sátt, 50 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 1940 % Sátt, 5 kr. sekt fyrir brot gegn lögum nr. 18/1901. 1941 1 Sátt, 5 kr. sekt fyrir brot gegn lögum nr. 18/1901. 1941 %4o Dómur hæstaréttar, 800 kr. sekt fyrir brot gegn húsa- leigulögunum. 1941 164, Kærður fyrir ölvun innanhúss. Fellt niður. 1942 % Sátt, 100 kr. sekt fyrir brot gegn reglugerð um raforku- virki. Ákærði Brynjólfur Einarsson er kominn yfir lögaldur saka- manna, fæddur 27. febrúar 1912, og hefur, svo kunnugt sé, sætt þessum kærum og refsingum: 1937 164 Áminning fyrir að auðkenna ekki kennslubifreið. 1937 3% Sátt, 15 kr. sekt fyrir brot á umferðarreglum. 1938 2% Áminning fyrir brot á umferðarreglum. 1939 % Sátt, 15 kr. sekt fyrir brot á umferðarreglum. 319 1939 104 Undir rannsókn út af ökuóhappi. Ekki talin ástæða til málssóknar. 1942 114 Sátt, 50 kr. sekt fyrir of háa álagningu á vefnaðarvöru. Upptækur ólöglegur ágóði kr. 8.10. Með bréfi til skiptaréttar Reykjavíkur, dagsettu 26. janúar 1943, beiðist ákærði Guðmundur Holberg þess, að bú sitt verði tekið til gjaldþrotaskipta þegar í stað, þar eð hann telji sig ekki geta staðið i skilum við lánardrottna sína. Samkvæmt þessari beiðni, stað- festri af Guðmundi í skiptaréttinum næsta dag, 27. janúar 1943, úrskurðaði rétturinn sama dag, að bú hans skyldi tekið til gjald- Þrotaskiptameðferðar. Með bréfi, dagsettu 29. sama mánaðar, sendi skiptaráðandi sakadómaraembættinu afrit úrskurðarins. Þá þegar, hinn 3. febrúar, var Ragnari Ólafssyni lögfræðingi og löggiltum endurskoðanda, núverandi hæstaréttarlögmanni, falin endurskoð- un bókhalds ákærða Guðmundar. Hinn 9. febrúar 1943 hófst lög- regluréttarrannsókn um gjaldþrotið, og var Guðmundur þann dag úrskurðaður í gæzluvarðhald. Fyrsti þáttur rannsóknar þessarar stóð óslitið til 17. apríl sama ár, en þá var Guðmundur látinn laus úr gæzluvarðhaldi. Bókhaldsendurskoðun stóð fram um síðastliðin áramót, og eru skýrslur endurskoðandans dagsettar 26. nóvember, 18. desember og 8. janúar síðastliðinn. Lögregluréttarrannsóknin hélt nú áfram, og var málið síðan sent dómsmálaráðuneytinu til fyrirsagnar, en með bréfi, dagsettu 28. marz s. l., fyrirskipar ráðuneytið máls- höfðun gegn hinum ákærðu á þann hátt, er að framan segir. Rann- sókninni lauk 17. apríl s. 1. Hinn 19. april s. 1. voru verjendur ákærðu skipaðir, hrl. Lárus Jóhannesson fyrir ákærða Guðmund Holberg og hrl. Gústaf A. Sveinsson fyrir ákærða Brynjólf. Sá fyrrtaldi skilaði vörn hinn 4. f. m., en sá síðartaldi hinn 9. f. m. Í skipunarbréfum verjendanna var fyrirtökudagur málsins í auka- rétti ákveðinn 1. júní s.l., og var fyrir þá lagt að skila þá vörn- unum, en af ýmsum ástæðum, er verjendur hafa greint frá, dróst, sem áður segir, að þeir skiluðu vörnunum, og þykir það eftir at- vikum vítalaust. Með áðurnefndum skiptaréttarúrskurði var bú Guðmundar sjálfs tekið til gjaldþrotaskiptameðferðar, þar á meðal heildverzlun hans, sem var einkaeign hans. Með úrskurði skiptaréttarins, upp kveðnum 6. febrúar s. l., var bú Þorláks Guðmundssonar skóðmiðs, Karlagötu 20, sem hafði haft mikil viðskipti við ákærða Guðmund Holberg, tekið til gjaldþrotaskiptameðferðar. Með úrskurðum skiptaréttarins, upp kveðnum 19. sama mánaðar, voru bú fyrir- tækjanna Windsor Magasin, Perlubúðarinnar og Sportvörugerðar- innar tekin til gjaldþrotaskiptameðferðar, en ákærðu voru báðir skráðir eigendur fyrstnefnda fyrirtækisins, ákærði Brynjólfur þess í miðið og ákærði Guðmundur Holberg og sambýliskona 320 hans, Jónheiður Kristin Lárusdóttir, þess síðastnefnda. Lögreglu- réttarrannsóknin um öll þessi gjaldþrot var tekin inn í rannsókn- ina um gjaldþrot ákærða Guðmundar Holbergs, og var hrl. Ragnari Ólafssyni falin bókhaldsrannsókn nefndra þriggja fyrirtækja. Rannsókn allra þessara gjaldþrota hefur orðið all umfangs- mikil og löng, meðal annars sökum þess, hve viðskipti ákærða Guðmundar hafa í mörgum tilfellum verið ónákvæm og flækju- kennd, en framar öllu hefur þó hin megna bókhaldsóreiða hans, sem síðar verður að vikið sérstaklega, torveldað og tafið rann- sóknina. Ákærði Guðmundur Holberg er stúdent að menntun. Hann lauk stúdentsprófi 1927 og innritaðist sama ár í lagadeild Háskóla Ís- lands. Þar stundaði hann nám, þó þannig, að hlé varð á fra til 1934 eða 1935, að hann hætti námi. Á árunum 1931—1932 rak hann smásöluverzlun hér í bænum, en frá því hann hætti námi og fram á árið 1939, stundaði hann aðallega húsabyggingar og húsasölu hér í bænum. Hinn 7. nóvember 1939 keypti hann leyfi til heildsöluverzlunar hér í bænum, en ekki virðist hann hafa byrjað verulega á heildsölu fyrr en á árinu 1940, og bókhald hans hefst ekki fyrr en 1. nóvember 1940, þó að vísu séu færðar nokkrar nótur yfir vörur, sem seldar voru fyrir þann tíma. Síðan rak hann heildverzlun óslitið fram að. gjaldþroti undir nafninu Heild- verzlun Guðm. H. Þórðarsonar, en eigi lét hann færa nafn þetta í firmaskrá. Jafnframt heildverzluninni rak hann húsabyggingar og húsasölu með miklum ábata, svo sem síðar verður að vikið. Ákærði Brynjólfur réðst í þjónustu ákærða Guðmundar Hol- bergs um mánaðamótin október og nóvember 1939 og var óslitið i þjónustu hans frá því fram að gjaldþroti. Þegar hann réðst í þjón- ustu Guðmundar Holbergs, stóð svo á, að hann var í skuld við hann (ákærða G. H. Þ.) vegna bifreiðakaupa, og var áformað, að hann ynni skuldina af sér. Vistin framlengdist síðan, og hafði Brynjólfur bæði fæði og húsnæði hjá Guðmundi. Aldrei var um það samið, hve mikið kaup Brynjólfur skyldi hafa, og aldrei fór neitt uppgjör fram um það, en Brynjólfur fékk greitt smátt og smátt það, sem hann þarfnaðist þá og þá, en allar virðast þær greiðslur hafa verið litlar. Yfirleitt hefur afstaða Brynjólfs gagn- vart Guðmundi Holberg verið sem hlýðins hjús gagnvart húsbónda. Hann wirðist hafa unnið Guðmundi allt, er hann vann, haft óreglu- legan vinnutíma og gert það, er fyrir hann var lagt, án þess að gera sér sem skyldi grein fyrir þeim afleiðingum, er þau verk gátu haft fyrir hann sjálfan, svo sem samþykktir vixla eftir beiðni Guðmundar Holbergs, án þess að neitt kæmi fyrir. Eins.og áður segir, var Brynjólfur talinn eiga verzlunina Wind- sor Magasin að hálfu á móti Guðmundi og Perlubúðina einn, og auk þess var hann talinn eigandi verzlunarinnar Ástor einn. Öll 321 voru fyrirtæki þessi smásöluverzlanir. Hinn 24. september 1942 var skrásett í firmaskrá Reykjavíkur tilkynning ákærðu, dagsett 15. s. m., um, að þeir rækju smásöluverzlunina Windsor A Magasin með ótakmarkaðri ábyrgð. Verzlunin Perlubúðin er skrásett í firmaskrá Reykjavíkur 29. september 1941, en hinn 29. desember 1942 tilkynnir ákærði Brynjólfur til firmaskrárinnar, að hann hafi hinn 11. febrúar 1942 keypt verzlunina. Verzlunin Astor var eigi skrásett á firmaskrá. Ákærðu eru á einu máli um, að Guðmundur Holberg hafi stungið upp á því við Brynjólf, að hann yrði skrifaður fyrir eða talinn kaupandi að Perlubúðinni og hálfu Windsor Magasin og stofnaði Astor. Kvaðst Guðmundur Holberg vilja, að Brynjólfur eignaðist fyrirtæki þessi með tímanum, og kvaðst hann ætla að taka smátt og smátt af kaupi Brynjólfs upp í andvirði verzlananna. Kvaðst hann með þessu vilja skapa heildverzlun sinni viðskiptavini og gat þess einnig, að óheppilegt væri og óvinsælt fyrir heildsala að eiga smásöluverzl- anir. Þetta samþykkti ákærði Brynjólfur, og varð hann því talinn fyrir verzlunum, eins og sagt hefur verið. Hins vegar lagði hann aldrei einn einasta eyri til kaupa verzlananna eða í þær síðar, heldur lagði ákærði Guðmundur Holberg allt fé í þær, og aldrei tjáði ákærði Guðmundur Holberg honum, að hann hefði tekið af kaupi hans upp í andvirði verzlananna. Ákærði Guðmundur Hol- berg réð síðan verzlunum þessum bæði um húsnæði og fólkshald og greiddi húsaleigu og kaup starfsfólks. Hann annaðist vöruinn- kaup til þeirra, þau eru ekki voru úr heildverzlun hans sjálfs. Allt það fé, er inn kom fyrir vörusölu í verzlunum þessum, rann í sjóð Guðmundar. Bókhaldi öllu fyrir verzlanir þessar var mjög ábóta vant, og ein þeirra, Astor, hafði, að heita má, ekkert bókhald. Verður ekkert af bókhaldinu ráðið um, hvort Brynjólfur hafi raun- verulega átt verzlanir þessar og verzlunarhluta. Af framantöldu sem og rannsókn málsins yfirleitt varðandi nefnd fyrirtæki verður að álíta, að eignarréttur Brynjólfs að verzlunum hafi einungis verið að nafninu til og tilkynningar hans til firmaskrárinnar um eignarrétt sinn að þeim til málamynda, en að Guðmundur hafi ver- ið raunverulegur eigandi allra verzlananna. Sportvörugerðin var iðnfyrirtæki, er framleiddi aðallega kven- kjóla. Samkvæmt firmaskrá Reykjavíkur keyptu ákærði Guðmund- ur Holberg og áðurnefnd sambýliskona hans það fyrirtæki 2. marz 1942. Ákærði Brynjólfur var ekki talinn eigandi þess, en hafði pró- kúruumboð fyrir það. Ákæran um brot gegn bókhaldslöggjöfinni. Í málshöfðunarskipun dómsmálaráðuneytisins er tekið fram, að ekki séu fyrirskipaðar frekari aðgerðir út af gjaldþroti fyrirtækj- 21 322 anna Sportvörugerðin, Windsor Magasin og Perlubúðin sérstak- lega. Kemur því ekki til álita, hvort bókhald þessara fyrirtækja hafi uppfyllt skilyrði bókhaldslaganna. Verður. það því bókhald heildverzlunar ákærða Guðmundar Holbergs og hans sjáfs að öðru leyti og bókhald verzlunarinnar Astor, sem hér koma til álita. Á því er enginn vafi, að ákærði Guðmundur Holberg var bók- haldsskyldur fyrir heildverzlunina samkvæmt 2. gr. 1. tölu.ið bók- haldslaganna, og þar sem sú niðurstaða er fengin, að hann hafi verið raunverulegur eigandi verzlunarinnar Ástor, var hann einnig samkvæmt sama ákvæði bókhaldsskyldur fyrir þá verzlun. Samkvæmt sama ákvæði hefur hann einnig verið skyldur til að hafa bókhald um hin miklu fasteignakaup sín og sölur. Verður hér byggt á niðurstöðum endurskoðandans, án þess að ástæða þyki til að fara frekar út í einstök atriði, en niðurstaða hans um bókhald heildverzlunarinnar og ákærða Guðmundar Hol- bergs persónulega, er þessi: „Bókhaldi gjaldþrota var mjög ábóta vant, meðal annars í eftir- farandi atriðum: 1. Sjóðbók yfir daglegar inn- og útborganir hefur aldrei verið færð. 9. Færslur í dagbók voru ekki fullnægjandi og sjáanlega færðar, löngu eftir að viðskipti fóru fram. 3. Síðan í ágúst 1942 til gjaldþrots virðist engin tilraun hafa ver- ið gerð til bókfærslu. 4. Gjaldþroti hafði umfangsmikla fasteignasölu, fasteignaleigur og húsabyggingar, án þess að nokkur tilraun væri gerð til að bókfæra þau viðskipti. 5. Gjaldþroti hafði margs konar og umfangsmikil vixlaviðskipti og lánsútveganir, en aðeins örlítið brot af þeim viðskiptum var bókfært.“ Auk þessa var mikil óreiða í fylgiskjölum, þau ekki í skipu- legri röð, svo sem lögboðið er. Í skýrslum endurskoðandans um bókhald verzlunarinnar Astor segir, að telja megi, að verz:unin hafi ekkert bókhald haft. Hið eina bókhaldskyns, sem fyrir lá úr verzluninni, var dagbókar- kladdi með 10 færslum á timabilinu 16. maí til 9. september 1942 án fylgiskjala auk nokkurra kvittana og skjala, er fundust í vörzl- um gjaldþrotabús ákærða Guðmundar Holbergs. Ákærði Guðmundur Holberg annaðist aldrei bókhald sitt sjálf- ur og fylgdist: mjög litið með því. Var það ákærði Brynjólfur, sem hafði það með höndum, þar til sérstakur bókhaldari, Lárus Stefánsson, var ráðinn 20. október 1941. Þá tók hann við því og hafði það með höndum til næsta haústs, að hann hætti störfum hjá ákærða Guðmundi Holberg. Kveðst ákærði Guðmundur Hol- berg hafa orðið að. láta hann fara úr þjónustu sinni í september 323 1942 sökum óreglu. Lárus hefur borið vitni í málinu og skýrt frá þvi, að sér hafi eigi verið unnt að færa bækurnar, svo vel væri. sökum þess að mjög hafi á það skort, að hann fengi þau gögn, er nauðsynleg voru til bókhaldsins, og hafi bókhaldið því orðið mjög ófullkomið. Eftir að Lárus hætti störfum hjá ákærða, réð hann til sín annan mann til bókhaldsins, en starf hans fór í bók- hald fyrir Hótel Heklu h/f, og varð því ekkert úr, að hann færði bækur heildverzlunarinnar. Ekkert hefur komið fram um, að bókhald ákærða hafi verið falsað eða skjöl eða bækur eyðilagðar eða komið undan í sviksamlegum tilgangi. Sú bókhaldsóreiða, er nú hefur verið lýst, varðar ákærða Guðmund Holberg refsingu samkvæmt 2. gr. 1. tölulið, 4—8. gr. og 14. gr. sbr. 19. og 20. gr. bókhaldslaganna og 262. gr. almennra hegningarlaga. Þar sem ákærði Brynjólfur var einungis starfsmaður ákærða Guðmundar Holbergs við bókhald heildsöluverzlunarinnar og vist má auk þess telja, að ákærði Guðmundur Holberg hafi búið mjög illa í hendur hans með gögn til bókhaldsins, verður honum eigi gefin refsiverð sök á því, hve ófullkomið það var. Sama á við um bókhald verzl- unarinnar Astor, þar eð ákærði Guðmundur Holberg var samkvæmt framansögðu raunverulegur eigandi hennar og því bókhalds. skyldur hennar vegna, en ákærði Brynjólfur einungis starfsmaður hans við þá verzlun, enda þótt hann væri talinn eigandi hennar. Ákæran um brot gegn lögum nr. 25 14. júní 1929 um gjaldþrotaskipti. Eina ákvæðið í gjaldbrotaskiptalögunum, sem til athugunar kemur, hvort ákærðu hafi brotið, er niðurlagsákvæði 1. greinar. Þar sem mál er eigi höfðað út af gjaldbrotum Windsor Magasin og Perlubúðarinnar sérstakléga, er ljóst, að ákærði Brynjólfur fellur utan þessa sviðs, og verður því sýknaður af þessu ákæru- atriði. Til þess að komast að niðurstöðu um sekt eða sýknu ákærða Guðmundar Holbergs af þessu ákæruatriði, verður að gera sér svo ljósa grein, sem unnt er, af fjárhag hans um árabil fyrir gjald- brotið. En eigi er auðvelt að fá ljósa mynd af þessu, og ber þar að- allega tvennt til: Bókhaldsóreiða ákærða og ófullkomnar skýrslur hans sjálfs um þetta atriði. Vitni hafa engin komið fram, er vitað hafi um raunverulegan fjárhag ákærða á þeim tíma, er hér skiptir máli. Eins og áður segir, stofnsetti ákærði heildverzlun. sína á árinn 1940. Bækur voru færðar yfir rekstur heildverzlunarinnar árið 1940, 1941 og hluta af árinu 1942, en öll árin var bókfærslan mjög óörugg,.og hinar færðu bækur virðast því ekki gefa rétta hug- mynd um rekstur. verzlunarinnar þessi ár. Endurskoðandi .búsins yfirfór þessar. bækur og önnur skjöl, sem fundust í vörzlum ákærða við gjaldþrot og gerði reikninga heildverzlunarinnar upp af nýju, 324 Samkvæmt uppgjöri endurskoðandans nam vörusala heildverzl- unarinnar 1940 2... kr. 47 153.31 1941 000. — 699 805.25 1942—1943 ...... — 2032 747.38 —..—- kr. 2 780 305.94 Vörur við gjaldþrot (söluverð) .. kr. 213 376.08 Kr. 2 993 682.02 Bruttohagnaður af þessari vörusölu virðist hafa verið kr. 467 791.01, en það er ca. 18% % af innkaupsverði varanna. Netto- hagnaður virðist hins vegar samkvæmt færslum Tap Hagnaður 1940 a kr. 1 680.37 1941 ...........- kr. 205 890.31 1942— 1943 ...... — 642 457.82 einkaúttekt 1941 . — 32 485.89 1942 . — 14 357.21 netto hagnaður .. — 391 404.78 Kr. 644138.19 Kr. 644138.19 Til að finna út hagnað af verzluninni, má bæta við þetta: Hagnaður samkvæmt framansögðu .....0.0...... kr. 391404.78 Fært eigið kaup 1940 „20.00.0000... 0000... = 10 800.00 — 1941 2... a 18 000.00 Vörur afhentar hrl. Lárusi Jóhannessyni við gjaldþrot, óbókfært „20.00.0000... 000... Eg 50 321.93 En frá þessu ber að draga: Kr. 470526.7) 1. Ófærðar kvittanir fyrir vöru- greiðslum Í vörzlum hrl. Lárusar Jóhannessonar .... kr. 272 945.50 2. Skuldir vegna vörukaupa samkvæmt kröfulista við gjaldþrot ......0....... --- 20 304.49 —— ——— kr. 203 249.99 Netto ágóði af heildverzlun ........0.00.00... kr. 177276.72 Allt frá 1939 og fram til gjaldþrots rak ákærði umfangsmiklar húsbyggingar og fasteignasölu. Yfir þessa starfsemi færði ákærði ekkert bókhald. En endurskoðandi búsins hefur reiknað sam- kvæmt nótum og reikningum, sem fundust í vörzlum ákærða við 325 gjaldþrot, svo og samkvæmt eigin játningum ákærða um sumar húseignirnar, sem ber saman við framburð vitna, að hagnaður ákærða af húsbyggingum og fasteignasölu hafi numið kr. 1218 010.14. Þetta telur ákærði þó mikils til of hátt, og má vera að einhverju skeiki, en það er hafið yfir allan efa, að ákærði hefur haft mjög mikinn hagnað af fasteignunum. Eins og áður segir, rak ákærði ýmist einn eða í félagi við aðra eftirtaldar smásöluverzlanir: Windsor-magasin, Laugavegi 8 og Vesturgötu 2. Perlubúðina, Vesturgötu 39. Sportvörugerðina, Hverfisgötu 50. Astor, Laugavegi 8. Í bókum ákærða eru ekki færðar neinar stofnfjárgreiðslur til þessara fyrirtækja. En í bókum fyrirtækjanna eru færðar nokkrar innborganir frá ákærða. Ekki er heldur hægt að sjá af bókum ákærða, að hann hafi haft nokkurn hagnað af rekstri þessara fyrir- tækja. En samkvæmi viðskiptareikningi ákærða hjá Lárusi Jó- hannessyni hrl. virðist Windsor-magasin hafa greitt til ákærða kr. 74098.57 umfram það, sem Lárus greiddi vegna Windsormaga- sin, og við gjaldþrot voru Lárusi afhentar vörur frá Windsor til greiðslu á skuldum ákærða við Lárus, kr. 86143.00. Á þessum árum keypti og seldi ákærði nokkrar bifreiðar, og reiknar endurskoðandi búsins samkvæmt þeim upplýsingum, sem eru fyrir hendi, að ákærði hafi tapað kr. 17135.15 á þessum við- skiptum. Auk þessa eru upplýsingar um kostnaðargreiðslur og skaðabæt- ur, sumar vegna verzlunarrekstrar ákærða, aðrar vegna fasteigna- sölu ákærða, og enn aðrar persónulegar greiðslur og skattar. Þessar greiðslur eru: Ófærðir vanskilavextir viðskiptamanna 1941 ... kr. 1 301.60 =. —— 1942 ... — 3 912.40 — vextir, greiddir bönkunum ........... — 55 831.67 vanskilavextir, greiddir Útvegsbankanum eftir gjaldþrot ....................... — 2 2615 -— vanskilavextir, greiddir Útvegsbankanum — 59.20 — kostnaður, greiddur Lárusi Jóhannessyni — 48 826.20 að — — Gústaf Ólafssyni .. — 4 397.75 a 2 samkvæmt lýstum forgangs- kröfum ............. — 596 552.89 a samkvæmt almennum kröfum — 35 256.65 —- skaðabætur samkvæmt almennumkröfum — 41 724.00 Kr. 790123.61 326 Frá dregst: innborgaðir vextir frá Útvegs- bankanum .....00000000. kr. 367.28 Innborgaðir vextir frá Lárusi Jóhannessyni ......0.0..... —- 1 408.14 —-—— 0 01774% Kr. 788 348.19 Við gjaldþrot voru húsgögn ákærða seld fyrir kr. 10 902.77, en innkaup þeirra eru falin í einkaúttekt ákærða. Samkvæmt þessu hefði ákærði átt að eiga við gjaldþrot: Ágóða áf heildverzun ......00000. 000... 00... kr. 177 276.72 Greitt til Lárusar Jóhannessonar vegna ákærða frá Windsor Magasin .....0.00.000.0000000.. 3 74 098.57 Vörur frá Windsor Magasin, afhentar Lárusi Jó- hannessyni upp Í skuldir ákærða ............ sn 86 143.00 Hagnaður af fasteignasölu ......00.000...000.. — 1218 010.14 Húsgögn, söluverð 20.20.0000... 0000... a 10 902.77 Frá dregst: Kr. 1 566 431.20 Tap á Þílúm ....0.0........ kr. 17 135.15 Ófærður kostnaður og skaða- bætur 2... — 788 348.19 —-—— kr. 805 483.34 Netto-eign hefði átt að vera 2.ccc.0000000... kr. 760 947,86 Endurskoðandi búsins lætur fylgja þessari niðurstöðu athuga- semdir í 12 liðum, þar sem bent er á ýmis atriði, sem ekkert er bókfært um, sem líklegt er, að orkað hafi á fjárhag ákærða bæði til hags og óhags. Þykir eigi ástæða til að rekja athugasemdir þess- cr í einstökum atriðum, en þær hniga í þá átt, að ótaldir séu í bókfærslu ákærða verulegir útgjaldaliðir, eins og fjárhagurinn við gjaldþrot ljóst sýnir, að hlýtur að vera. Ákærði telur, að auk þessa séu kvittanir, að upphæð kr. 102931.56, sem voru í vörzlum hans við gjaldþrot fyrir greiðslum, seim engin verðmæti hafi komið fyrir, eða greiðslur fyrir verð- mæti, sem búið var að telja búinu til tekna, án þess að það hafi verið skuldað fyrir greiðslunum. Við gjaldþrot vantaði ákærða hins vegar kr. 1345066.94 til þess að eiga fyrir skuldum, og munar það kr. 2106014.80 frá þvi, sem endurskoðandi búsins telur, að átt hefði að vera. Upp í þenna mismun koma útistandandi skuldir, sem Í bókum eru taldar kr. 1094980.72, en að sögn ákærða voru þær að mestu leyti greiddar honum fyrir gjaldþrot, og eru þær því ekki verðmæti í búinu nema að mjög litlu leyti. 327 Enn fremur voru í vörzlum ákærða viðskiptanannavíxlar, að nafnverði kr. 3254455.84. En ákærði taldi, þegar honum voru sýndir þessir vixlar, að aðeins ca. kr. 40 þúsund væru ógreiddir. Af framanskráðu er augljóst, að bókfærsla ákærða hefur verið svo ófullkomin, að hún hefur sýnt mjög ranga mynd af raunveru- legum hag hans. Er því eigi unnt að leggja hana til grundvallar, þegar dæma skal um, hvenær ákærði sá gjaldþrot sitt fyrir. Hinn afar slæmi fjárhagur hans við gjaldbrotið hefur átt sér alllangan aðdraganda, því að ekki er upplýst um neitt einstakt atriði á síð- ustu mánuðum fyrir gjaldþrotið, er hafi eyðilagt fjárhag ákærða. Það er upplýst, að hann komst í greiðsluvandræði snemma á sumri 1942, og við álagningu opinberra gjalda þá um vorið var honum gert að greiða til ríkis og bæjar samtals kr. 500549.60. Er sú upp- hæð talin með forgangskröfum hér að framan. Ákærði heldur því fram, að hann hafi ekki séð gjaldþrot sitt fyrir, og telur jafnvel í fyrsta réttarhaldi rannsóknarinnar, að hann eigi enn fyrir skuldum þrátt fyrir gjaldþrotið. Er slíkt hin mesta fjarstæða, eins og áður segir, og verður að álíta, að ákærði hafi séð gjaldþrot sitt fyrir nokkurn tíma fyrir gjaldþrot. Eigi verður með vissu um það sagt, hve löngu fyrir gjaldþrotið hann sá það fyrir, en sennilegast er, að það hafi verið, er hann fékk vitneskju um þau opinberu gjöld, er á hann voru lögð 1942, eða upp úr því, þ. e. a. s. stemmsumars 1942. Verður að ganga út frá, að svo hafi verið. Þar sem hann gaf sig eigi upp sem gjaldþrota fyrr en áður segir, hefur hann því gerzt brotlegur við 5. málsgrein 1. gr. sbr. 39. gr. gjaldþrotaskiptalaganna nr. 25 14. júni 1929. Sala verzlunarinnar Astor. Ákærði Guðmundur Holberg hafði um nokkurra ára skeið all- mikil viðskipti við Ólaf Magnússon kaupmann, Flókagötu 18 hér í bæ. Þau hófust 1938 eða 1939 með því, að Ólafur kéypti smá. víxla af ákærða. Síðar tók hann að lána ákærða fé til húsabygg- inga, sem tryggt var með 2. veðrétti í húseignunum. Varð það svo úr, að Ólafur fór að kaupa af ákærða víxla og ávísanir í stór- um stíl, og þá oft á þann hátt, að hann greiddi andvirði þeirra ekki í peningum, heldur með vixlum, sem hann samþykkti sjálf- ur, en ákærði síðan seldi, og voru þeir víxlar venjulega gjald- kræfir nokkru siðar en víxlar þeir, sem ákærði lét Ólaf fá. Enn fremur keypti Ólafur af ákærða ýmis veðskuldabréf og vixla, tryggða með fasteignaveðum, og lánaði honum fé út á slík verð- mæti. Loks aðstoðaði hann ákærða við innlausn farmskirteina yfir vörur, sem hann hafði pantað, en hafði ekki fé til að innleysa, og fékk þá um leið farmskirteinin í hendur. Vegna allra þessara viðskipta var svo komið vorið 1942, að ákærði skuldaði Ólafi um 300. þúsund krónur, en þess ber að geta, að báðir aðiljar 328 höfðu ekkert eða mjög ómerkilegt bókhald um viðskipti sin. Þegar hér var komið, dró Ólafur að sér höndina um lánveitingar til ákærða og tók að krefja hann um tryggingar fyrir skuldunum. Var það sérstaklega að áeggjan Haralds sonar síns, sem hafði ótrú á fjárhagsstyrkleika og viðskiptahæfi ákærða, að Ólafur tók þetta skref. Hann fékk nú hrl. Ólaf Þorgrímsson til að ganga í mál þetta fyrir sig, og eftir að ýmsir möguleikar höfðu komið til orða um lausn málsins, varð það úr, að Ólafur keypti verzlunina Astor, og skal þeirri sölu nú nánar lýst. Ákærði Guðmundur Holberg heldur því fram, að ákærði Brynjólfur hafi átt verzlun þessa, en skuldað heildverzlun sinni á annað hundrað þúsund krónur, þegar hér var komið. Eignar- réttur ákærða Brynjólfs á þó eigi stoð í veruleikanum, eins og áður er tekið fram, og er því áður slegið föstu, að ákærði Guðmundur Holberg hafi raunverulega átt verzlun þessa. Ákærði Guðmundur Holberg samdi nú svo um, að verzlunin skyldi seld Ólafi Magnús- syni, og var það gert með sölu- og afsalsbréfi, dagsettu 17. des- ember 1942, undirrituðu af ákærða Brynjólfi. Er verzlunin þar seld Ólafi með öllum vörubirgðum, verzlunaráhöldum og öllu, er verzl- uninni tilheyrir, fyrir 200 þúsund krónur. Telur seljandi í afsals- bréfinu, að vörubirgðir verzlunarinnar séu við afhendingu um 200 þúsund króna virði, en það, sem kynni að vanta upp á þessa upphæð við vörutalningu um næstu áramót, skuldbatt hann sig að bæta með vörum eftir vali kaupanda, þannig að allar vöru- birgðir verzlunarinnar, miðað við kaupdag, séu 200 þúsund króna virði, miðað við útsöluverð að frádregnum 25%. Í afsalsbréfinu er tekið fram, að kaupverðið sé að fullu greitt við undirskrift þess, en ekki nánar greint, hvernig Þeirri greiðslu var háttað. Hins vegar er upplýst,að Ólafur greiddi ákærða kr. 50000.00 í peningum, en hinn hluti andvirðisins, kr. 150000.00, gekk til greiðslu skulda ákærða við Ólaf. Við vörutalningu, sem fram fór strax eftir nýár, kom í ljós, að vörubirgðir verzlunarinnar voru allmiklu, eða um 50 þúsund krónum, minni en áætlað hafði verið, og bætti ákærði það að nokkru leyti upp með afhendingu nýrra vara til Ólafs, að verðmæti kr. 47000.00. Eftir að gjaldþrotaskipti hófust, fór þrotabúið í riftunarmál við Ólaf Magnússon út af sölu Astor, og með dómi bæjarþings Reykja. víkur í því máli, upp kveðnum 9. febrúar s. 1, var salan ógilt og Ólafur skyldaður til að skila hinu keypta, en búið til að endur- greiða honum 350 þúsund krónurnar. Eins og tekið er fram í kaflanum að framan um ákæruna fyrir brot gegn gjaldþrotaskiptalögunum, sá ákærði það fyrir, áður en sala verzlunarinnar Astor fór fram, að hann mundi ekki geta greitt skuldir sínar að fullu. Með sölu verzlunarinnar og með þvi að greiða þannig tiltölulega háa gjaldkræfa skuld sina, þegar 329 hann sá gjaldþrotið fyrir, og þannig að ívilna einum skuldheimtu- manna sinna hefur hann gerzt brotlegur við 250. gr. 4. tölulið almennra hegningarlaga. Þegar Astorsalan fór fram, var ákærða Brynjólfi, sem var manna kunnugastur högum ákærða Guðmundar Holbergs, þó ákærði Guðmundur Holberg segði honum að vísu aldrei, hvernis fjárhag sínum væri komið, kunnugt um, að ákærði Guðmundur Holberg hafði verið í megnum greiðsluvandræðum í marga mán- uði, eða frá vorinu 1942, enda kveður hann engan starfsfrið hafa verið í heildverzluninni síðustu mánuðina fyrir gjaldþrotið fyrir ásókn skuldheimtumanna. Einnig var honum kunnugt um hin háu opinberu gjöld, er lögð voru á ákærða Guðmund Holberg árið 1942. Þá hefur ákærði Brynjólfur skýrt svo frá, að verzlunin hafi farið að ganga ver en áður vorið 1942 og að hún hafi verið mjög rýr frá því um haustið og fram að gjaldþroti. Auk þessa var hon- um kunnugt um hina óbotnandi óreiðu og flækjur í viðskiptum ákærða. Verður af þessu öllu að telja óyggjandi, að honum hafi, Þegar Astorsalan fór fram, verið ljóst, að ákærði Guðmundur var á gjaldþrotabarmi, og hefur hann því með þátttöku sinni í sölu verzlunarinnar, sem raunverulega var eigi annað en undirskrift afsalsins, sem talinn eigandi hennar gerzt meðsekur ákærða Guð- mundi Holberg í broti hans gegn framangreindu hegningarlaga- ákvæði. Varðar þessi háttsemi ákærða Brynjólfs því við 250. gr. 4. tölulið, sbr. 22. gr. almennra hegningarlaga. Sala húseignarinnar Þverholts 7. Viðskipti ákærða Guðmundar Holbergs og Sigurjóns Jónssonar bankaritara, Þverholti 7, hófust 1940 eða 1941, eftir því sem næst verður komizt. Árið 1941 seldi ákærði Sigurjóni húseignina Lindargötu 62, en snemma árið 1942 seldi Sigurjón ákærða húseignina Lindargötu 60. Síðar seldi ákærði Sigurjóni húseignirnar Laugaveg 158 og Þver- holt 7* en Sigurjón ákærða húseignirnar Bergstaði 2 og Sjónarhól í Mosfellssveit. . Sú sala, er hér kemur til álita, er sala ákærða á húseigninni Þverholti 7. Sumarið 1942 átti ákærði hús þetta og vildi selja það. Sigur- jón hafði áhuga á að kaupa það, og áttu þeir viðtöl um þetta. Endirinn varð sá, að þeir ákváðu í samtali, er fram fór á heimili ákærða, að ákærði seldi Sigurjóni húsið fyrir 135 þúsund krónur. Við eitt eða tvö samtöl þeirra um þetta málefni var Björn Ólafs lögfræðingur staddur sem ráðunautur Sigurjóns. Síðan samdi Björn skjöl öll þessu viðvíkjandi. Hinn 25. ágúst 1942 afsalaði ákærði Sigurjóni húseign. þessari. Í afsalinn er tekið fram. að Sigurjón hafi greitt ákærða kaupverðið 330 að fullu með því að taka að sér að greiða áhvílandi veðskuldir á 18. veðrétti, samtals að eftirstöðvum kr. 57325.57, með því að gefa út skuldabréf til ákærða með 4. veðrétti í eigninni, að upphæð. kr. 9024.25, og loks með því að greiða ákærða eftirstöðvar kaup- vérðsins, kr. 68650.21, í peningum. Innifalið í þessari peninga: greiðslu var þó. um 18 þúsund króna veðskuldabréf, er ákærði tók sem peningagreiðslu. Þegar sala þessi fór fram, var ákærði eigi þinglesin eigandi hússins, heldur Sigurður Jóhannsson ís- hússtjóri í Ólafsvík. Hafði Eyjólfur Jóhannsson, bróðir Sigurðar, á sínum tíma selt ákærða húsið, en skort skriflegt umboð til þess, óg fór þinglýsing eigi fram. Umboð Sigurðar fékkst svo 12. janúar 1943 fyrir milligöngu Björns Ólafs. Þegar afsalsbréf ákærða Sig- urjóni til handa var undirritað, hvíldu eigi önnur þinglýst veð- bönd á eigninni en þau, er Sigurjón tók að sér samkvæmt framan- sögðu að standa straum af. Hinn 21. júlí 1942, eða rúmum mán- uði áður en hann afsalaði Sigurjóni eigninni, gaf ákærði út trygg- ingarbréf í eigninni til handhafa 80 þúsund króna vixils og afhenti það og víxilinn sama dag hrl. Garðari Þorsteinssyni, sem hann hafði mjög mikil viðskipti við. Kveðst ákærði hafa látið hæstaréttar- lögmanninn fá bréfið sem bráðabirgðatryggingu fyrir skuldum sinum við hann, en hæstaréttarlögmaðurinn telur sig hafa fengið. bréfið til eignar. Hvort heldur var, skiptir ekki máli hér. Sama dag og ákærði gaf út tryggingarbréfið og hæstaréttarlög- maðurinn fékk það í hendur, kom sá síðarnefndi því til fulltrúa lögmanns til þinglestrar. Heldur hæstaréttarlögmaðurinn því fram, að ákærði hafi beðið sig að láta ekki þinglýsa bréfinu strax, og hafi hann (hrl.) því sagt lögmannsfulltrúanum, að hann réði því, hvort hann innritaði bréfið til þinglýsingar fyrr eða síðar, en hann skyldi gæta þess, að láta bréfið ganga á undan öðrum skjöl- um, er berast kynnu varðandi eignina. Þessum orðum kveðst lög- mannsfulltrúinn ekki muna eftir, en mótmælir þeim þó ekki. Jafn- framt því sem hæstaréttarlögmaðurinn afhenti lögmannsfulltrúanum þetta bréf, afhenti hann honum tvö önnur skjöl til þinglestrár, þar á meðal 150 þúsund króna handhafatryggingarbréf í húseign ákærða Mánagötu 22, sem ákærði hafði gefið út sama dag og látið hæsta- réttarlögmanninn fá á sama hátt og tryggingarbréfið í Þverholti 7. Lögmannsfulltréinn gleymdi að þinglýsa skjölum þessum þar til 17. september 1942, eða tæpum mánuði eftir, að ákærði afsalaði Sig- urjóni eigninni. Sigurjón hefur staðfastlega haldið því fram undir allri rannsókn málsins, að ákærði hafi ekki skýrt sér frá 80 þús- und króna tryggingarbréfinu í Þverholti 7 í samningum þeirra um eignina og að hann hafi ekki haft hugmynd um veðsetningu þessa, fyrr en Björn Ólafs skýrði honum frá henni í símtali um mánaða- mótin nóvember og desember 1942. Að þessu hefur Sigurjón unnið 3ð1 drengskaparheit, og á veðsetningu þessa er ekki minnczi í afsals- bréfi því, er ákærði gaf Sigurjóni fyrir eigninni. Björn Ólafs hefur borið það sem vitni í málinu, að hann hafi aldrei heyrt ákærða eða Sigurjón minnast á veðsetningu þessa í þau sennilega tvö skipti, er hann heyrði þá tala um þetta mál, áður en afsalið fór fram, en um mánaðamót nóvember og desember 1942 kveðst hann hafa orðið þéss var, að tryggingarbréfinu hafði verið þinglýst, og þá einum eða tveimur dögum síðar tilkynnt Sigurjóni þetta. Hafi Sigurjón þá orðið mjög undrandi á þessu og hafi hann ætið haldið því fram við sig, að ákærði hafi aldrei skýrt sér frá veðbandi þessu. Sigurjón heldur því fram, eins og áður segir, að ákærði hafi ekki minnzt á þetta við sig einu orði fyrir húsakaupin eða eftir þau, fyrr en Sigurjón talaði við hann um þetta, eftir að Björn skýrði honum frá veðsetningunni. Hefur hann tekið fram, að hefði hann haft vitneskju um veðsetninguna, áður en kaupin voru ráðin, hefði hann aldrei keypt eignina eða þá að minnsta kosti látið útborg- unina ganga til handhafa tryggingarbréfsins. Ákærði heldur því fram, að hann hafi í samtali við Sigurjón eitt sinn heima hjá sér, áður en kaupin fóru fram, skýrt honum frá tryggingarbréfinu og að það lægi hjá Garðari Þorsteinssyni hæstaréttarlögmanni í sambandi við víxlaviðskipti sín við hann. Kveðst hann hafa tekið fram, að hann teldi bréfið vera að veði fyrir 40 þúsund króna skuld og að hann mundi sjá um aflýsingu þess -— en hann hafi þá ekki vitað, hvort því hefði verið þing- lýst — en tækist sér þetta ekki, yrðu kaupin að ganga til baka. Hafi þeir þó báðir gert ráð fyrir, að til þess kæmi ekki. Síðar kveðst hann og hafa drepið á þetta í viðtali við Sigurjón. Vitni segir hann engin hafa verið að samtölum Þessum, og hann kveðst ekki hafa minnzt á þetta við Björn Ólafs eða í hans áheyrn. Ákærði hefur skýrt allýtarlega frá samtali sínu og Sigurjóns, þegar þeir ræddu kaupin, og hann kveðst hafa sagt honum frá tryggingar- bréfinu og lýst, hvar þeir voru í stofunni og ýmsum öðrum smá- atriðum. Hefur Sigurjón staðfest, að ákærði skýri rétt frá þessu að öðru leyti en um frásögnina um tryggingarbréfið. Í viðtölum þeirra, er fóru á undan samningunum um eignina, kom meðal ann- ars til tals, að Sigurjón keypti Mánagötu 22 af ákærða, og eru þeir á einu máli um, að ákærði hafi í því sambandi sagt Sigurjóni frá 150 þúsund króna tryggingarbréfinu í þeirri eign, er hrl. Garðar Þorsteinsson fékk samtímis Þverholtsbréfinu. Er því haldið fram af ákærða hálfu, að þetta bendi óneitanlega til þess, að hann hafi einnig skýrt Sigurjóni frá Þverho:tsbréfinu, sem eins eða mjög svipað stóð á og með Mánagötubréfið. Auk þess er á það bent af ákærða hálfu, að fyrri húsaviðskipti hans og Sigurjóns hafi verið laus í formi og braskkennd á báða bóga og að ákærði hafi í sam- bandi við þau séð um lausnir veðbanda eftir afsal, án þess að á veðböndin væri minnzt í afsali, heldur hafi það verið samkvæmt munnlegu viðtali. Björn Ólafs hefur borið sem vitni, að hann hafi einum eða tveimur dögum eftir, að hann fékk vitneskju um 80 þúsund króna tryggingarbréfið, talað við ákærða í sima um málið og hafi ákærði þá ekki minnzæt á, að hann hefði skýrt Sigurjóni frá veðinu, áður en hann gaf honum afsal fyrir eigninni. Hinn 3. desember 1949, eftir því sem næst verður komizt, fóru þeir Sigurjón og Björn báðir saman á fund ákærða til að ræða mál þetta. Spurði þá Sigur- jón ákærða, hverju þetta sætti, og krafðist tafarlausrar aflýsingar tryggingarbréfsins. Ákærði hélt því fram í þessu samtali, að hann hefði sagt Sigurjóni frá bréfinu áður, en Sigurjón mótmælti því þá strax mjög kröftuglega, og kveður Björn Sigurjón hafa hótað ákærða kæru. Ber Sigurjón, að ákærði hafi virzt fallast á þessi mótmæli sín, en Björn ber, að ákærði hafi við mótmæli Sigurjóns og skammir dregið úr því, sem hann áður hafði sagt, án þess þó að taka það aftur, og hafi hann þá farið að tala um möguleika á að gera Sig- urjón skaðlausan af tryggingarbréfinu. Varð það síðan úr, að ákærði setti Sigurjóni nokkrar tryggingar vegna margnefnds bréfs. Hafa nú verið rakin öll höfuðatriði um, hvort ákærði hafi leynt Sigurjón íryggingarbréfinu, er þeir sömdu um húsakaupin og skjal- festu þau. Annars vegar er hin eindregna neitun ákærða, og hnig- ur það til stuðnings henni, að hann hafði skýrt Sigurjóni frá Mána- götubréfinu og að fyrri húsaviðskipti þeirra höfðu verið laus í formi. Hins vegar er framburður Sigurjóns, og hefur hann stað- fest höfuðatriði hans með drengskaparorði. Mjög er sá fram- burður studdur af framburði vitnisins Björns Ólafs, og enn fremur mælir öll skynsemi með því, að Sigurjón hefði eigi gengið að kaup- unum, eins og þau voru úr garði gerð, hefði hann haft vitneskju um tryggingarbréfið. Loks styður hin hóflausa óreiða og sukk í viðskiptum ákærða framburð Sigurjóns og að, þegar salan fer fram, er mjög farið að halla undan fæti um fjárhag ákærða. Að öllu athuguðu verður að líta svo á, að nægilega sé sannað, að ákærði hafi eigi skýrt Sigurjóni frá tryggingarbréfinu, áður en hann seldi honum Þverholt 7, og hefur ákærði með því gerzt brotlegur við 248. gr. alm. hegningarlaga. Handveðsetning 350 þúsund króna tryggingarbréfs í Hótel Heklu o. fl. Eins og fram er tekið í næsta kafla hér á undan, krafði Sigur- jón Jónsson ákærða hinn 3. desember 1942, eftir því sem næst verður komizt, trygginga vegna 80 þúsund króna tryggingarbréfs- ins í Þverholti 7. Varð það þá að samkomulagi, að ákærði fengi frest til 15. janúar 1943 til að afhenda Sigurjóni margnefnt 80 333 þúsund króna bréf, enda setti hann þá jafnframt Sigurjóni að hand- veði til tryggingar skaðleysi af 80 þúsund króna bréfinu og 5000 króna vixli, er Sigurjón keypti þá samtímis af ákærða, útgefnum 3. des. 1943, og á gjalddaga 15. janúar 1944, þessi verðbréf: 1. Tryggingarbréf með víxli til handhafa, tryggt með 4. veðrétti í Hótel Heklu. Vixillinn að upphæð kr. 350000.00. 2. Áðurnefnt 4. veðréttar skuldabréf í Þverholti 7, að upphæð kr. 9024.22. Afhenti ákærði Sigurjóni bréf þessi sem handveð samkvæmt framansögðu. Fresturinn til 15. janúar leið, án þess að ákærða tækist að losa 80 þúsund króna veðbandið af Þverholti 7. Varð það þá úr, að hann lét Sigurjón, hinn 25. janúar 1943, eða tveimur dögum fyrir gjaldþrot, hafa til frekari tryggingar skaðleysi sínu þessi verðbréf: 1. Tryggingarbréf með víxli til handhafa, tryggt með 3. veðrétti i Svanastöðum í Mosfellssveit. Víxillinn að upphæð kr. 45000.00. 2. Tryggingarbréf með víxli til handhafa, tryggt með 3. veðrétti i Grjótlæk í Stokkseyrarhreppi. Víxillinn að upphæð kr. 20000.00. . Um þessi tvö síðastnefndu bréf má segja, að þau hafi raun- verulega verið mjög lítils virði vegna veðskulda, er hvildu á eign- unum á fyrri veðréttum. Þegar ákærði lét Sigurjón fá nefnd fjögur bréf að handveði, sá hann gjaldþrot sitt fyrir, eins og áður er tekið fram, og varðar því handveðsetningin hann refsingu sam- kvæmt 250. gr. 4. tölulið almennra hegningarlaga. Um hið fyrrstnefnda bréf, 350 þúsund króna 4. veðréttartrygg- ingarbréf í Hótel Heklu, skal þetta tekið fram. Félagið Hótel Hekla h/f átti húseignina Hótel Heklu, en í félagsstjórninni voru báðir hinir ákærðu og Margrét Árnadóttir frú, og var ákærði Guðmundur Holberg formaður stjórnarinnar, en ákærði Brynjólfur ritari. Bréfið er dagsett 15. nóvember 1942 og undirritað af ákærða Guðmundi Holberg einum sem einstaklingi, og var upphaflega að sögn beggja ákærðu útbúið í þeim tilgangi að fá út á það fé til endurbóta á hótelinu. Nú kveður ákærði Guðmundur Holberg það hafa verið fyrirsjáanlegt, að félagið þyrfti ekki að nota bréfið fyrst um sinn, og hafi það því orðið að samkomulagi milli meiri hluta félags- stjórnarinnar, þ. e. beggja ákærðu, að ákærði Guðmundur Holberg mætti nota bréfið til eigin þarfa um nokkurra mánaða skeið. Ákærði Brynjólfur kveður ákærða Guðmund Holberg hafa spurt sig, hvort hann mætti ekki nota bréfið í eigin þarfir, meðan þeir hlutir, sem fá ætti til hótelsins, fengjust ekki, og kveðst hann hafa fallizt á það. Á tryggingarbréfið rita báðir ákærðu sem stjórnarmenn Hótel Heklu h/f samþykki á veðsetningunni, og minnir ákærða Brynjólf, 3ð1 að veðleyfi þetta væri ritað á bréfið, um leið og Sigurjóni var af- hent það, og fullyrðir Björn Ólafs, að svo hafi verið, og mjög á sömu lund er frásögn Sigurjóns um þetta. Ákærði Brynjólfur var viðstaddur afhendingu tryggingarbréfsins í hendur Sigurjóni og gerði hann engar athugasemdir við hana, enda hafði hann, sem áður segir, samþykkt, að ákærði Guðmundur Holberg mætti ráð- stafa því í eigin þarfir. Verður að telja, að ákærðu hafi með þess- ari ráðstöfun misnotað aðstöðu sína gagnvart nefndu hlutafélagi á þann veg, að refsingu eigi að varða samkvæmt 249. gr. hegn- ingarlaganna. Viðskipti við Sverri Bernhöft stórkaupmann. Viðskipti ákærða Guðmundar Holbergs og Sverris Bernhöfts stórkaupmanns, Kjartansgötu 6 hér í bæ, hófust um mitt árið 1940. Keypti ákærði talsvert af vörum af Sverri, og hefur Sverrir skýrt svo frá greiðslum ákærða, að hann hafi staðið mjög vel í skilum, þar til snemma á sumri 1942, en þá hafi skipt svo um, að hann hafi alls ekkert greitt eftir það. Við gjaldþrotið skuldaði ákærði Sverri kr. 67000.00 í gjaldföllnum vöruvixlum auk kostnaðar og kr. 55000.00 í ógjaldfölinum vöruvixlum og auk þess þá 12000 króna ávísun, er síðar verður að vikið. Um þetta eru þeir Sverrir og ákærði á einu máli í rannsókninni, en kröfulýsing Sverris í búið er allmiklu lægri en áðurnefndar skuldir samanlagðar. Sverrir leysti hina gjaldföllnu vöruvíxla til sín úr bönkunum í ágúst 1942 og krafði síðan ákærða hvað eftir annað um greiðslu þeirra, en án árangurs. Kom nú til tals milli þeirra, að Sverrir keypti hús af ákærða og fengi með því greiðslu víxilskuldanna, og mun það hafa verið seint í ágúst, sem hugmynd þessi komst á það stig, að ákveðið var, að Sverrir keypti Mánagötu 22 af ákærða fyrir kr. 187000.00, og gerðu þeir um þetta kaupsamning, dag- settan 10. september 1942. Er svo ákveðið í kaupsamningnum, að kaupandi taki að sér að greiða áhvílandi 1. veðréttarlán á eign- inni, kr. 39000.00, greiði kr. 30000.00 í peningum við útgáfu af- sals, greiði kr. 68000.00 með vixlum, samþykktum af ákærða, og gefi út við afhendingu afsals skuldabréf, að upphæð kr. 50000.00. Í samningnum er ákveðið, að kaupin miðist við 1. október 1942 og að þá skuli afsal gefið út gegn uppfyllingu samningsins af kaup- anda hálfu. Hinn 21. júlí 1942 hafði ákærði gefið út tryggingarbréf með II. veðrétti í eigninni fyrir víxli, að upphæð kr. 150000.00, og hafði hann handveðsett skjöl þessi hrl. Garðari Þorsteinssyni til trygg- ingar víxilskuldum, en af sömu ástæðu og það dróst að þinglýsa 80 þúsund króna tryggingarbréfinu í Þverholti 7, dróst þar til 17. september 1942 að binglýsa þessu tryggingarbréfi. Sverrir heldur því nú "ram, að ákærði hafi ekki sagt sér frá þessari veðsetningu 335 og að hann hafi ekkert um hana vitað, fyrr en ganga skyldi endan- lega frá kaupunum með útgáfu afsals, en þessu hefur ákærði mót- mælt og haldið því fram, að hann hafi skýrt Sverri frá veðsetn- ingunni, þegar þeir ákváðu kaupin. Þeir eru sammála um, að kaupin hafi verið ráðin eitt sinn í stuttu samtali heima hjá ákærða og hafi engin vitni verið að þvi. Þá ræddu þeir um kjör þau, er áður eru rakin, og kveðst ákærði hafa sagt Sverri, að eignin yrði afhent honum einungis með áhvilandi 1. veðréttarskuldinni, kr. 39000.00, en jafnframt kveðst hann hafa skýrt frá því, að hann hefði notað II. veðrétt í eigninni sem Þbaktryggingu fyrir vixla- reikningi hjá kunningja sínum, en hafi hvorki nefnt upphæð reikningsins né nafn kunningjans né hvernig þessari veðsetningu væri nánar háttað. Kveðst ákærði hafa sagzt mundu gera nýjan samning við þenna kunningja sinn, svo af kaupunum gæti orðið. Út á þetta segir hann Sverri ekkert hafa gefið og að ekkert hafi nánar verið rætt um þetta sérstaklega, nema að Sverrir hafi spurt sig, hverjum hann skuldaði vixlareikninginn, en hann (ákærði) hafi sagzt ekki vilja skýra honum frá því að svo stöddu, en mundi skýra honum frá því síðar. Sverrir ber, að hann minnist þess ekki, að ákærði skýrði sér nokkurn tíma eða á nokkurn hátt frá þessari veðsetningu, fyrr en ætlunin var að gefa út afsalið, og hefur hann staðfest þenna framburð sinn með eiði. Síðan var það eitt sinn í október, 20. október, eftir því sem hrl. Kristján Guðlaugsson minnir, að þeir hittust ákærði og Sverrir í þeim tilgangi að ganga endanlega frá kaupunum. Með Sverri var málflutningsmaður hans, hrl. Kristján Guðlaugsson. Bera þeir Kristján og Sverrir, að ákærði hafi þá skýrt frá því, að um 100 þúsund krónur hvildi á Il. veðrétti eignarinnar vegna vixilskulda. Hefur Kristján borið, að þessar upplýsingar hafi, eftir því sem sér virtist, komið Sverri algerlega á óvart, og minnist hann ekki meinna atvika, er gætu bent til þess, að Sverri hafi verið kunn- ugt um það áður, að veðband þetta hvildi á eigninni. Ákærði kveðst á fundi þessum hafa sagt, að hann gæti ekki gengið frá kaupunum, fyrr en hann hefði komizt að samningum við. hrl. Garðar Þorsteinsson um 150 þúsund króna II. veðréttar trygg- ingarbréfið. Á þessum fundi slitnaði ekki með öllu upp úr kaup- unum, heldur veitti Sverrir fyrir atbeina Kristjáns ákærða frest til að ganga frá málinu á þeim grundvelli, sem. ákveðinn var í kaupsamningnum. Þetta gerði þó ákærði ekki, og riftaði því Sverrir kaupunum með bréfi, dagsettu 28. október 1942. : Fulltrúi hrl. Kristjáns Guðlaugssonar, Jón Norðmann Sigurðs- son lögfræðingur, samdi kaupsamninginn samkvæmt upplýsing- um frá Sverri og átti oft viðtöl við hann um kaupin bæði fyrir og eftir samningsgerðina. Ber Jón, að Sverrir hafa aldrei fyrir samn- ingsgerðina minnzt á við. sig, að hann hefði vitneskju um, að 336 önnur veð hvíldu á eigninni en það, sem í kaupsamningnum er greint. Í réttarhaldi 10. marz 1943 skýrir Hafliði Halldórsson, for- stjóri Gamla Bíós h/f, frá því sem vitni, að Sverrir hafi talað við sig annað hvort í júlí eða ágúst 1942 og spurt sig, hvort hrl. Garðar Þorsteinsson mundi eiga veð í einhverju húsi við Mána- götu. Hafi Hafliði svarað því til, að sér væri þetta ókunnugt, og skyldi Sverrir snúa sér um þetta til Garðars. Í réttarhaldi 31. marz s. 1. var Hafliði spurður, hvort hann muni þá nánar en áður, hvenær þetta gerðist. Svaraði hann því þá svo, að sér hafi verið kunnugt, þegar Garðar fékk veð í Mánagötuhúsinu, en muni ekki, hvenær það var, því að hann hafi ekki sett það á sig, en það hafi verið einhvern tíma síðar, sem Sverrir spurði sig um þetta. Hygg- ur hann, að það hafi ekki verið löngu síðar. Sérstaklega vegna þessa vitnisburðar Hafliða þykir viðurhluta- mikið að telja sannað gegn eindreginni neitun ákærða, að hann hafi leynt Sverri veðinu fyrir undirskrift kaupsamningsins. Hugs- anlegt er, að farið hafi fram hjá Sverri í hinu stutta samtali hans og ákærða eða gleymzt honum síðar hin tölulausa og nafnlausa frásögn ákærða um, að eignin væri baktrygging fyrir vixlareikn- ingi hjá kunningja sínum. Verður ákærði eigi sakfelldur fyrir þetta atriði. Hins vegar hefur ákærði við undirskrift kaupsamningsins séð gjaldþrot sitt fyrir og því með honum gerzt brotlegur við 250. gr., 4. tölulið, sbr. 20. gr. almennra hegningarlaga. Annað atriði úr viðskiptum ákærða og Sverris Bernhöfs kemur hér til athugunar, en það er 12000 króna tékkávísunin, sem áður er nefnd. Sverrir skýrir svo frá ávísun þessari, að: ákærði hafi eitt sinn haustið 1942 komið til sin á skrifstofuna og beðið sig að gera sér þann greiða að láta sig fá 12000 krónur upp í þær 30000 krónur, sem Sverrir ætti að greiða sér eftir nokkra daga, þegar gengið yrði frá húsakaupunum. Sverrir gerði þetta og afhenti ákærða féð, en fékk í staðinn frá ákærða tékkávísun fyrir sömu upp- hæð á reikningslán nr. 805 við Útvegsbanka Íslands h/f, sem ákærði ritaði um leið. Er ávisun þessi, dagsett 9. október 1942, lögð fram sem lögregluréttarskjal nr. 17. Um þessa ávísun kveður Sverrir ekki hafa verið annað talað í þetta sinn þeirra á milli en að Sverrir hefði hana í höndum, þar til húsakaupin yrðu útkljáð, en þá skyldi hún afhendast ákærða ásamt 18 þúsund krónum sem fullnaðargreiðsla hinnar umsömdu 30000 króna peningagreiðslu. Ekki kveðst Sverrir hafa spurt ákærða, hvort innstæða væri til fyrir ávísuninni, og hann hefur unnið eið að því, að ákærði hafi við afhendingu ávísunarinnar ekki minnzt á, að innstæða væri ekki fyrir henni né að ekki mætti framvísa henni í bankanum. Lét nú Sverrir ávísunina liggja í sjóði hjá sér, þar til mjög skömmu eftir, að slitnaði upp úr húsakaupunum. Þá spurðist hann fyrir 337 um það í Útvegsbankanum, hvort innstæða væri fyrir henni, en fékk neitandi svar. Síðan afhenti hann hrl. Kristjáni Guðlaugs- syni hana til innheimtu, og fékk hann ákærða dæmdan til greiðslu hennar, en greiðsla hafði engin fengizt við gjaldþrot. Hrl. Kristján Guðlaugsson hefur borið, að Sverrir hafi ekki sagt sér, er þeir ræddu um ávísunina, að ákærði hefði sagt sér, að ekki væri inn- stæða fyrir henni eða að hann mætti ekki framvísa henni í bank- anum. Fulltrúi hrl. Kristjáns Guðlaugssonar, Jón N. Sigurðsson lögfræðingur, annaðist innheimtutilraunir ávísunarinnar. Hefur hann borið, að Sverrir hafi ekkert sagt sér um, að ákærði hefði tekið fram við sig, þegar hann afhenti ávísunina, að ekki mætti framvísa henni í bankanum eða að engin innstæða væri fyrir henni. Hafi Sverrir einmitt sagt vitninu, að hann hefði verið grun- laus um, að ávísunin væri ónýt, þegar hann tók við henni. Jón N. Sigurðsson framvísaði ávísuninni tvisvar eða þrisvar í bankan- um, án þess að fá greiðslu, og hinn 18. nóvember 1942 var hún árituð í bankanum um, að næg innstæða væri eigi fyrir henni. Ákærði skýrir svo frá ávísun þessari. Nokkrum dögum fyrir 9. október 1942, dagsetningardag ávis- unarinnar, bað hann Sverri Í símtali um 12—-15 þúsund króna lán til nokkurra daga. Sverrir kvað það sjálfsagt. Rétt eftir samtalið fór svo ákærði með ritaða ávísunina á skrifstofu Sverris, og afhenti Sverrir honum þar 12000 krónur í peningum, án þess að óska kvitt- unar eða tryggingar. Tók ákærði þá upp ávísunina og spurði Sverri, hvort ekki væri rétt, að ávísunin lægi í sjóði hjá honum, þar til ákærði endurgreiddi lánið, og féllst Sverrir á það. Kveðst ákærði hafa verið mjög að flýta sér og hafa litið á ávísunina sem kvittun fyrir láninu. Tekur ákærði fram, að þar sem talað hafi verið um, að ávísunin lægi í sjóði hjá Sverri, þar til ákærði greiddi lánið, hafi verið auðvitað, að hún fengist ekki greidd í bankanum, því að ástæðulaust hafi verið fyrir sig að fá lánið, ef hann hefði getað tekið sömu upphæð út ur bankanum. Í þessu sambandi skal þess getið, að ákærði segir þetta hafa gerzt fyrir hádegi, þ. e. á banka- tíma, en Sverrir kveður það hafa gerzt að kvöldi, en óupplýst er, hvort réttara er. Þegar ákærði var um það spurður, hvort hann hefði sagt Sverri berum orðum við afhendingu ávísunarinnar, að hún fengist ekki greidd í bankanum, kveðst hann „nú muna“, að hann hafi sagt, að Sverrir mætti ekki framvísa henni í bank- anum. Nokkrum dögum síðar mæltist Sverrir til þess, að ákærði greiddi ávísunina, en þá sagði ákærði illa standa á hjá sér með að greiða, og varð það þá að samkomulagi, að ávísunin skyldi bíða og yrði tekin sem greiðsla upp í væntanlegt andvirði Mána- götu 22. Heldur ákærði því fram, að lánið hafi upphaflega verið kunningjalán, óháð Mánagötukaupunum, en siðar hafi það verið tengt við þau. Ákærði hefur viðurkennt, að reikningslánið í Út- 22 338 vegsbankanum, sem ávísunin er á, hafi verið í mörg þúsund króna skuld frá sinni hendi, þegar hann gaf ávísunina út, og hafi sér þá verið óheimilt að ávísa á reikningslánið, nema að fá til þess sérstaka yfirdráttarheimild, og hana hafði hann ekki fengið. Hann hefur ekki haldið því fram, að hann hafi beinlínis sagt Sverri, að innstæða væri ekki fyrir ávísuninni. Eftir atvikum þykir óvar- legt að telja sannað, að Sverrir Bernhöft hafi, er hann tók við ávísuninni, verið blekktur um gildi hennar. Hins vegar þykir mega ganga út frá því, að það hafi verið ákærða vitanleg forsenda fyrir lánveitingunni af hendi Sverris, að fjárhæðin endurgreiddist í sambandi við hin fyrirhuguðu húsakaup. Af þeim viðskiptum varð ekki, svo sem áður er lýst, af ástæðum, sem ákærði, er hann fékk lánið, hlaut að sjá fyrir. Varðar þessi lántaka ákærða því við 248. gr. hegningarlaganna. Viðskipti við Steindór Einarsson bifreiðaeiganda. Ákærði Guðmundur átti um nokkurt skeið allmikil viðskipti við Steindór Einarsson bifreiðaeiganda, Sólvallagötu 68 hér í bæ. Aðallega voru þetta láns- og vixlaviðskipti, en þó einnig leiga hús- næðis, sala gamalla bifreiða til ákærða o. fl. Framan af stóð ákærði í skilum við Steindór, en þegar kom fram á sumarið 1942, tók hann að lenda í vanskilum. Samkvæmt bókhaldi ákærða, er brýt- ur ekki í bág við framburði ákærða og Steindórs, greiddi ákærði í vörum til Steindórs upp í skuldir kr. 32667.78 á tímabilinu frá 1. október 1942 til gjaldþrois. Hinn 20. eða 21. september 1942 lét ákærði Steindór fá vöruvixla, samtals að upphæð kr. 55233.82, og auk þess notuð húsgögn fyrir kr. 3500.00 sem greiðslu eldri skulda. Af vixlum þessum voru víxlar á Windsor Magasin og Sportvörugerðina, samtals að upphæð tæpar 22 þúsund krónur, sem ekki greiddust. Með framangreindum greiðslum til Steindórs á þeim tíma, er ákærði sá gjaldþrot sitt fyrir, hefur hann brotið 250. gr. 4. mgr. almennra hegningarlaga. Viðskipti við Sæmund Þórðarson stórkaupmann. Ákærði Guðmundur Holberg hafði töluverð viðskipti við Sæ- mund Þórðarson stórkaupmann, Tjarnargötu 10 hér í bæ. Bæði keypti hann vörur af Sæmundi, og einnig höfðu þeir allmikil vixla- viðskipti saman. Voru þau aðallega þannig, að Sænmundur sam- þykkti víxla fyrir ákærða í greiðaskyni, en ákærði gaf honum jafnframt yfirlýsingar um, að hann væri sá raunverulegi skuldari vixlana. Ákærði seldi síðan vixlana og greiddi þá síðan vel flesta, en suma varð Sæmundur að innleysa, og var ákærði af þessum sökum kominn í talsverða skuld við hann fyrir gjaldþrotið. Til greiðslu á þessari skuld fékk Sæmundur. úr' heildverzlun ákærða 339 hinn 8. janúar 1943 vörur fyrir kr. 4417.00 og hinn 15. sama mán- aðar vörur fyrir kr. 10580.40. Taldi Sæmundur sig þó eiga að fá af- slátt frá þessu verði, en ekki mun það hafa verið fastákveðið frá ákærða hálfu, en líkur til, að svo hefði orðið, hefðu þeir fengið tóm til að gera þetta upp, en fáum dögum eftir síðari afhending- una varð ákærði gjaldþrota. Sæmundi er ekki ljóst, til greiðslu hvaða vixla vörur þessar áttu að ganga, en hann kveðst, rétt áður en hann fékk þær, hafa orðið að innleysa víxla, sem svo var háttað um, er að framan segir. Með þessari vörugreiðslu til Sæ- mundar fáum dögum fyrir gjaldþrotið hefur ákærði brotið 250. gr., 4. tölulið, almennra hegningarlaga. Sala bifreiðarinnar R 1208. Í marzmánuði 1941 útvegaði hdl. Gústaf Adolf Ólafsson ákærða Guðmundi Holberg 6000 króna lán gegn sex mánaða vixli hjá Sveini Gunnarssyni lækni hér í bæ. Samtímis eða með bréfi, dag- settu 17. marz og þinglýstu 20. s. m., veðsetti ákærði bifreið sína, fólksflutningsbifreiðina R 1208, með 1. veðrétti fyrir vixilskuld þessari. Ákærði greiddi ekki víxilinn á gjalddaga, og varð það þá úr um áramót 1941 og 1942, að héraðsdómslögmaðurinn greiddi lækninum víxilinn, og eignaðist þar með víxilinn með tryggingar- bréfinu. Hinn 16. apríl 1942 seldi ákærði Hafiiða Halldórssyni forstjóra í Gamla Bíó h/f bifreiðina fyrir 12000 krónur, án þess að skýra honum frá veðsetningunni. Hann heldur því að vísu fram, að hann hafi greitt héraðsdómslögmanninum veðskuldina á tímabilinu 1. febrúar til 1. júlí 1942, en eigi fær sú staðhæfing hans staðizt gegn framburði og gögnum héraðsdómslögmannsins. Með því að selja bifreiðina veðsetta, án þess að gera kaupanda hennar kunnugt um veðið, hefur hann brotið 248. gr. hegningar- laganna. 2000 kr. tékkávisun. Vorið 1942 stóð Kristján Ingvar Kristjánsson húsgagnabólstrari, Njálsgötu 30 B, í samningum við Kristján Belló Gíslason bifreiða- stjóra, Karlagötu 6, sem þá var í þjónustu ákærða Guðmundar Holbergs, um að selja honum húseignina Bergþórugötu 2. Hafði komið til mála, að ákærði Guðmundur Holberg hjálpaði Kristjáni Belló um fé til kaupanna. Þar sem ákvarðanir um kaupin drógust á langinn, varð Kristján Ingvar óþolinmóður og bað því Þormóð Ögmundsson lögfræðing, starfsmann í Útvegsbanka Íslands h/f, að ganga í málið fyrir sig og reyna að fá greiðslu hjá Kristjáni Belló upp í kaupverðið, svo að hann hlypi ekki frá kaupunum. Lögfræðingurinn fékk nú hjá ákærða Brynjólfi 2000 króna tékkávísun á hlaupareikning Windsor Magasin nr. 1826 við Útvegs- banka Íslands h/f, útgefna af ákærða Brynjólfi f. h. Windsor Maga- 340 sin. Lögfræðingurinn vissi sem starfsmaður bankans, að ekki var til innstæða fyrir ávísuninni á gjalddaga og framvísaði henni því ekki. Hann skýrði nú ákærða Brynjólfi frá þessu, en hann sagði ákærða Guðmund Holberg þá veikan, en brátt mundi hann ná í hann (ák. G. H.) og leggja þá inn á reikninginn. Þannig stóðu sakir í nokkra daga, þar til ákærði Brynjólfur kom eitt sinn til lögfræðingsins í bankanum og tók við gömlu ávísuninni, en gaf jafnframt út nýja tékkávísun sömu upphæðar og á sama reikning, dagsetta nokkra daga fram í tímann. Ávisun þessi er framlögð sem lögregluréttarskjal nr. 140. Hún var dagsett fram í tímann með það fyrir augum, að þá yrði til innstæða fyrir henni, og sagði ákærði Brynjólfur lögfræðingnum beinlinis, að á gjalddaga yrði innstæða fyrir henni. Lögfræðingurinn framvísaði ekki ávísun- inni, heldur framseldi hana í hendur Kristjáni Ingvari. Hann fram- vísaði henni brátt í bankann, en þá reyndist ekki innstæða fyrir henni. Hann fól þá Kjartani Þórðarsyni lögfræðingi að innheimta hana, og framvísaði hann henni í bankann og fékk áritun bank- ans, dagsetta 18. mai 1942, um að ekki væri næg innstæða fyrir henni, en ávísunin er dagsett 27. marz 1942. Upp úr þessu hætti Kristján Ingvar við að selja Kristjáni Belló húsið og seldi það öðrum. Ákærði Brynjólfur viðurkennir að hafa gefið ávísanirnar út. en þar sem óljóst er af rannsókninni, hvernig háttað var með hina fyrri ávísun, verður það einungis hin, rskj. nr. 140, sem hér kemur til álita. Ákærði Brynjólfur viðurkennir, að sér hafi verið ljóst. þegar hann gaf ávísunina út, að ekki væri til innstæða fyrir henni, og minnir, að hún væri útgefin daginn, sem hún var dagsett, án þess þó að fullyrða það. Kveður hann ákærða Guðmund Holberg hafa beðið sig að gefa ávísunina út, að ákærða Brynjólfi skildist í sambandi við væntanleg húsakaup Kristjáns Belló af Kristjáni Ingvari. Kveður hann ákærða Guðmund Holberg hafa sagt sér. að ekki kæmi til þess, að greiða þyrfti ávísunina, því að brátt yrði gengið frá samningum um húsakaupin. Ákærði Guðmundur Holberg man hvorki eftir, að hann bæði ákærða Brynjólf að gefa ávísunina út né að hann ráðgaðist við sig um útgáfu hennar, en telur vafalaust, að ákærða Brynjólfi hafi verið kunnugt um, að hann ætlaði að aðstoða Kristján Belló fjár- hagslega við húsakaupin. Hins vegar man hann, að 2000 króna tékkávísun var „deponeruð“ hjá Þormóði Ögmundssyni í sambandi við þetta, og átti að skila henni aftur, ef ekkert yrði úr kaupun- um. Þykir ekki vera á því vafi, að ákærði Guðmundur Holberg hafi ráðið því, að ávísunin var gefin út og fengin í hendur Þor- móði. Varðar því atferli beggja hinna ákærðu í sambandi við ávís- un þessa við 248. gr. almennra hegningarlaga. 341 Niðurlag. Auk þeirra atriða, er nú hafa verið rakin og refsiverð eru hin- um ákærðu, koma fyrir Í rannsókn málsins mörg atriði, þar sem borin eru á ákærða Guðmund Holberg verk, sem refsiverð væru eftir XXVI. kafla almennra hegningarlaga, ef sönnuð væru. Má þar til nefna skýrslur einstakra vitna um, að hann hafi selt víxla, sem ákveðið var, að einungis mætti nota til framlengingar eldri víxlum, sem nýja vixla, fengið mann til að samþykkja óútfyllta vixla og lofað að hafa þá einungis vissa upphæð, en selt þá svo með miklu hærri upphæð, tekið kvittanir fyrir einni eða tveimur 10 þúsund króna greiðslum, án þess að greiða féð, og síðar haldið fram, að greitt hefði verið, lofað vörum fyrir vixlasamþykktir í greiðaskyni, en svikið það, látið úti tékkávísanir, sem eigi var innstæða til fyrir o. s. frv. Um atriði þessi hafa farið fram yfir- heyrslur, án þess að sakir yrðu sannaðar, og standa tíðast stað- hæfing gegn staðhæfingu um sökina. Þykir eigi ástæða til að rekja atriði þessi hér. Þá skal þess getið, að ákærði hefur fengið nokkra menn til að samþykkja fyrir sig í greiðaskyni mikið af víxlum. Virðast a. m. k. sumir þessara manna hafa samþykkt þessa greiða- vixla í blindni og án þess að vera borgunarmenn fyrir þeim að neinu leyti, að heita má. Víxla þessa setti ákærði út í viðskipa- lífið, og hafa þeir þar orðið til truflunar og vandræða og a. m. k. einn samþykkjandi greiðavixla þessara varð gjaldþrota vegna beirra. Ekki er sannað, að ákærði hafi með sviksamlegum hætti fengið neinn þessara manna til víxlasamþykktanna, enda er því yfirleitt ekki haldið fram af þeim, er víxlana samþykktu. Fyrir brot ákærða Guðmundar Holbergs, sem hér að framan hafa verið rakin, þykir refsing hans með hliðsjón af 77. gr. almennra hegn- ingarlaga hæfilega ákveðin fangelsi í 2 ár. Skilyrði þykja eigi fyrir, að gæzluvarðhald hans komi til frádráttar refsingunni sam- kvæmt 76. gr. almennra hegningarlaga. Fyrir brot ákærða Brynjólfs, sem hér að framan hafa verið rak- in, þykir refsing hans með hliðsjón af 77. gr. almennra hegningar- laga hæfilega ákveðin fangelsi í 4 mánuði, en eftir atvikum þykir rétt að ákveða, að fullnustu refsingar hans skuli fresta og hún niður falla að 2 árum liðnum frá uppkvaðningu dóms þessa, verði skilorð VI. kafla almennra hegningarlaga haldið. Samkvæmt 68. gr. 3. mgr. almennra hegningarlaga ber að svipta báða hina ákærðu kosningarrétti og kjörgengi til opinberra starfa og annarra almennra kosninga. Samkvæmt 4. mgr. 8. gr. gjaldþrotaskiptalaganna, 19. gr. bók- haldslaganna og 68. gr., 1. og 2. mgr., hegningarlaganna Þykir rétt að svipta ákærða Guðmund Holberg ævilangt rétti til þess að reka eða stjórna verzlun eða atvinnufyrirtæki. Ákærða Guðmund Holberg ber að dæma til greiðslu málsvarn- 342 arlauna skipaðs verjanda sins, hrl. Lárusar Jóhannessonar, kr. 5000.00, og til greiðslu kostnaðar við gæzluvarðhald sitt. Ákærða Brynjólf ber að dæma til greiðslu málsvarnarlauna skipaðs verjanda sins, hrl. Gústafs A. Sveinssonar, kr. 3500.00. Af öðrum kostnaði sakarinnar greiði ákærðu in solidum %o hluta, en ákærði Guðmundur Holberg einn 1%o0 hluti. Í byrjun dómsins er gerð grein fyrir rekstri málsins, sem hefur verið vítalaus. Því dæmist rétt vera: Ákærði Guðmundur Holberg Þórðarson sæti fangelsi í 2 ár. Ákærði Brynjólfur Einarsson sæti farígelsi í 4 mánuði, en fullnustu refsingar hans skal fresta og niður skal hún falla að 9 árum liðnum frá uppkvaðningu dóms þessa, verði skilorð VI. kafla almennra hegningarlaga nr. 19 12 febrúar 1940 haldið. Ákærðu eru frá birtingu dóms þessa sviptir kosningarrétti og kjörgengi til opinberra starfa og annarra almennra kosn- inga, og ákærði Guðmundur Holberg er ævilangt sviptur rétti til að reka eða stjórna verzlun eða atvinnufyrirtæki. Ákærði Guðmundur Holberg Þórðarson greiði málsvarnar- laun skipaðs verjanda síns, hrl. Lárusar Jóhannessonar, kr. 5000.00, og allan kostnað við gæzluvarðhald sitt. Ákærði Brynjólfur Einarsson greiði málsvarnarlaun skip- aðs verjanda sins, hrl. Gústafs Á. Sveinssonar, kr. 3500.00. Af öðrum kostnaði sakarinnar greiði ákærðu in solidum: 10 hluta, en ákærði Guðmundur Holberg einn 1%5 hluti. Dómi þessum skal fullnægja með aðför að lögum. Miðvikudaginn 5. júní 1946. Nr. 132/1945. Hermann Hjartarson (Hrl. Sveinbjörn Jónsson gegn Hreppsnefnd Breiðdalshrepps f. h. hrepps- ins (Hrl. Sigurður Ólason). Útsvarsmál. Lögtaksgerð framkvæmd af hreppstjóra. Dómur hæstaréttar. Hina áfrýjuðu lögtaksgerð hefur framkvæmt hreppstjóri Breiðdalshrepps samkvæmt úrskurði sýslumannsins í Suð- ur-Múlasýslu. Áfrýjandi hefur skotið máli þessu til hæstaréttar með 343 stefnu 12. marz þ. á. Krefst hann þess, að hin áfrýjaða lög- taksgerð verði úr gildi felld og að stefnda verði dæmt að greiða honum málskostnað fyrir hæstarétti eftir mati dóms- ins. Stefndi hefur fengið gjafvörn hér fyrir dómi og sér skipaðan talsmann. Gerir hann þær dómkröfur, að lögtaks- gerðin verði staðfest og að áfrýjandi verði dæmdur til að greiða honum málskostnað fyrir hæstarétti, eins og málið væri ekki gjafvarnarmál. Áfrýjanda, sem verið hefur sóknarprestur að Skútustöð- um, var veitt Eydalaprestakall frá fardögum árið 1943. Eigi fluttist hann þó austur þangað, en sat áfram á Skútustöð- um samkvæmt leyfi kirkjustjórnarinnar og fékk annan prest til að þjóna Eydalaprestakalli. Jörðina Eydali ásamt öðrum landsnytjum, er prestsembættinu fylgja, seldi hann á leigu frá fardögum 1943. Í maímánuði 1944 sagði áfrýj- andi prestsembættinu aftur lausu, án þess að hafa flutzt búferlum í prestakallið eða haft þar nokkur afnot lands eða aðra starfsemi, svo séð verði, er valdið geti útsvarsskyldu samkvæmt b-lið 8. gr. útsvarslaga nr. 106/1936 eða öðr- um ákvæðum þeirra laga. Samt sem áður var áfrýjanda árið 1944 gert að greiða 1000 króna útsvar i Breiðdalshreppi, og er hann greiddi eigi útsvarið, var hreppstjóra Breiðdals- hrepps af sýslumanni Suður-Múlasýslu falið að taka út- svarið lögtaki. En þessi aðferð sýslumanns var röng, þar sem lögtaksgerðina bar undir fógetadóm Þingeyjarsýslu og átti, eins og á stóð, að hefja á heimili áfrýjanda, sbr. 7. gr. laga nr. 29/1885 og 33. gr. laga nr. 19/1887. Hinn 15. ágúst 1945 tilkynnti hreppstjóri Breiðdalshrepps áfrýjanda með símskeyti, að lögtak yrði framkvæmt 24. s. m., en ekki var tilgreint, hvar eða hvenær dags. Samkvæmt endurriti af lög- taksgerð, er liggur fyrir í málinu, framkvæmdi hreppstjór- inn síðan lögtakið þannig, að hann nefndan dag lét fá sér í hendur 1000 krónur í peningum, er áfrýjandi átti inn hjá kaupfélaginu í Breiðdalsvík. Áfrýjandi var eigi viðstaddur gerð þessa né neinn af hans hálfu. Fyrirskipun lögtaks þessa og framkvæmd þess brýtur svo í bága við réttar lagareglur, að varða verður ómerkingu lögtaksgerðarinnar ex officio. 344 Eftir þessum úrslitum ber að dæma stefnda til að greiða áfrýjanda 600 krónur í málskostnað fyrir hæstarétti. Laun skipaðs talsmanns stefnda fyrir hæstarétti þykja hæfilega ákveðin 350 krónur, er ber að greiða úr ríkissjóði. Dómsorð: Hin áfrýjaða lögtaksgerð á að vera ómerk. Stefndi, hreppsnefnd Breiðdalshrepps f. h. hrepps- ins, greiði áfrýjanda, Hermanni Hjartarsyni, 600 krónur í málskostnað fyrir hæstarétti. Laun skipaðs talsmanns stefnda fyrir hæstarétti, Sigurðar Ólasonar hæstaréttarlögmanns, 350 krónur, greiðist úr ríkissjóði. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Lögtaksgerð: Árið 1945, 24. dag ágústmánaðar, var hreppstjóri Breiðdals- hrepps, ásamt tilkvöddum vottum, Einari Björnssyni, Hamri, og Baldvin Björnssyni, Breiðdalsvík, staddur að Breiðdalsvík til þess að framkvæma lögtak á ógreiddu útsvari Hermanns Hjartarsonar, fyrrverandi Eydalaprests, álögðu 1944. Lögð var fram lögtaksbeiðni oddvita Breiðdalshrepps, dag- sett 18. júní s. 1., með áritaðri lögtaksheimild sýslumannsins í Suð- ur-Múlasýslu, dagsettri 14. júlí s. 1, svo hljóðandi: Oddviti Breiðdalshrepps Suður-Múlasýslu. Gilsárstekk, 184 1945. Hér með leyfi ég mér að beiðast þess, að þér, herra sýslu- maður, heimilið lögtak á ógreiddu útsvari Hermanns Hjartar- sonar — skipaðs prests í Eydölum — álögðu í Breiðdalshreppi 1944, að upphæð kr. 1000.00 — eitt þúsund krónur —. Virðingarfyllst, Páll Guðmundsson. Til sýslumannsins í Suður-Múlasýslu. Ofangreint útsvar má taka lögtaki á ábyrgð Breiðdalshrepps, og er hreppstjóra þess hrepps falið að framkvæma lögtakið. Skrifstofu Suður-Múlasýslu, 14. júli 1945. Kristinn Júlíusson settur, 315 Lögtakið var birt Hermanni með símskeyti, dagsettu 15. þ. m. Afgjald Eydalaeyja, er Hermann Hjartarson leigði Sigurði Jóns- syni, bónda á Ósi, 1943 hafði verið fastsett til tryggingar útsvars- greiðslunni, og var geymt á reikningi í Kaupfélagi Stöðfirðinga, Breiðdalsvík. Krafðist þá hreppstjóri, að sér væru afhentar kr. 1000.00 — eitt þúsund krónur — af innstæðu Hermanns Hjartarsonar, og upp- hæðina afhenti starfsmaður kaupfélagsins, Stefán Þórðarson. Lögtaksgerð lokið. Páll Guðmundsson. Vottar: Einar Björnsson. Baldvin Björnsson. Fimmtudaginn 6. júní 1946. Nr. 77/1945. Hreppsnefnd Svarfaðardalshrepps f. h. hreppsins (Hrl. Einar Baldvin Guðmundsson) gegn Stefáni Jónssyni og gagnsök (Hrl. Gunnar Þorsteinsson). Setudómari próf. Ólafur Lárusson í stað hrd. Jóns Ásbjörnssonar. Um eignarrétt að fjöru á hafnarsvæði. Dómur hæstaréttar. Hinn áfrýjaða dóm hefur upp kveðið Friðjón Skarphéð- insson bæjarfógeti ásamt samdómendum Valdimar Páls- syni hreppstjóra og Jónasi Snæbjörnssyni menntaskóla- kennara. Aðaláfrýjandi hefur skotið máli þessu til hæstaréttar með stefnu 21. júní 1945. Krefst hann aðallega algerrar sýknu at kröfum gagnáfrýjanda í málinu, en til vara, að gagn- áfrýjanda verði einungis ákveðinn eignarréttur að þeim hluta þrætulandsins, sem sjór féll af um stórstraumsfjöru 1939, en aðiljum kemur saman um, að sú spilda nái 130 metra til norðurs frá hafnargarðinum og sé 30 metra breið. Svo krefst aðaláfrýjandi og málskostnaðar úr hendi gagnáfrýj- anda bæði í héraði og fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. 346 Gagnáfrýjandi hefur að fengnu áfrýjunarleyfi 26. október 1945 áfrýjað málinu með stefnu 30. s. m. Krefst hann stað- festingar héraðsdóms og málskostnaðar af aðaláfrýjanda bæði í héraði og fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Ekki var unnt með 10. gr. laga nr. 66/1931 að svipta gagn- áfrýjanda endurgjaldslaust eignarrétti að fjöru hans á hafn- arsvæðinu. Er hann því enn eigandi lands þess, sem var fjara 1939, og af þvi leiðir, að hann er og eigandi landauka þess, sem við það hefur bætzt, enda hefur ekki farið fram cignarnám á þessu landi né þess verið beðizt. Ber því að staðfesta hinn áfrýjaða dóm. Eftir þessum málsúrslitum þykir rétt, að aðaláfrýjandi greiði gagnáfrýjanda kr. 700.00 í málskostnað fyrir hæsta- rétti. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Aðaláfrýjandi, hreppsnefnd Svarfaðardalshrepps f. h. hreppsins, greiði gagnáfrýjanda, Stefáni Jónssyni, kr. 700.00 í málskostnað fyrir hæstarétti. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Dómur bæjarþings Akureyrar 28. maí 1945. Mál þetta hefur Stefán Jónsson, Brimnesi, Svarfaðardalshreppi, höfðað með stefnu, útgefinni 15. nóv. 1943, á hendur hreppsnefnd Svarfaðardalshrepps f. h. hreppsins, og gerir stefnandi þær kröf- ur, að viðurkenndur verði. með dómi eignarréttur hans að land- auka þeim, malar- og sanduppfyllingu, sem myndazt hefur á síð- ari árum í fjörumálinu fram undan Brimnesi, norðan landgöngu- garðsins við hafnarbryggjuna i Dalvík. Þá krefst hann og máls- kostnaðar úr hendi stefnda. Stefndi, hreppsnefnd Svarfaðardals- hrepps, sem telur hafnarsjóð Dalvíkur eiga umrædda landspildu, mótmælir kröfum stefnanda og krefst sýknu og málskostnaðar. — Málið hefur verið rekið fyrir bæjarþingi Akureyrar með sam- þykki málsaðilja. Dómur gekk í því í héraði þann 7. marz 1944, en hæstiréttur ómerkti hann og vísaði málinu heim 8. des, s. á. Var það síðan tekið upp aftur í bæjarþingi hér þann 17. febr, s. 1. Dómendur fóru á vettvang og athuguðu þrætustaðinn þann 25. apríl s. l, og var málið tekið til dóms af nýju þann 25. þ. m. 3d7 Málavextir eru þessir: Árið 1939 var byrjað á byggingu hafnargarðs á Dalvík. Síðan bygging garðs þessa hófst, hefur myndazt landauki norðan hans úr möl og sandi. Aðiljum kemur saman um, að landauki þessi hafi orðið til við það, að garðurinn stöðvar sjávaruppburð malar og sands, þannig að fjaran hefur smám saman hækkað og færst utar. Miðað við flóðlínur 1939 og 1945, er landauki þessi þri- hyrndur að lögun, ca. 2900 fermetrar að flatarmáli. Um fjöru- línu 1939 hafa ekki fengizt upplýsingar, er á verði byggt, en fjörulína er nú 26,5 metrum utar en flóðlina. Stefnandi hefur gert þá grein fyrir stefnukröfu sinni, að gerð sé krafa um viðurkenn- ingu á eignarrétti að landssvæði milli stórstraumsflóðmáls, eins og það var 1939, en aðiljar eru sammála um, hvar það var, og stór- straumsfjörumáls, eins og það er nú, á 130 metra svæði meðfram sjó, talið frá hafnargarðinum til norðurs. Svæði þetta er ca. 6400 fermetrar að stærð samkvæmt uppdrætti, er gerður hefur verið af því og aðiljar hafa samþykkt. Með 10. gr. laga nr. 66 8. sept. 1931 um hafnargerð í Dalvík er svo fyrir mælt, að hafnarsjóður eigi allt það land innan hafnar- innar, sem flýtur yfir með stórstraumsflóði.. Byggir stefnandi kröfu sina um eignarrétt að landsspildunni á því, að ofangreint ákvæði hafnarlaganna sé að engu hafandi, þar eð það samrýmist ekki ákvæði stjórnarskrárinnar um friðhelgi eignarréttar. Telur stefn- andi, að fjörulandið hafi fylgt eignarjörð hans, Brimnesi, frá fornu fari, og sé því ekki hægt að svipta hann eignarrétti að því með lagaákvæði einu saman, án þess að fullar bætur komi fyrir. Sama máli sé að gegna um landauka í fjörunni og fram af henni. „Stefndi, hreppsnefnd Svarfaðardalshrepps, telur hins vegar, að hafnarsjóður Dalvíkur eigi landspilduna, þar eð yfir flaut um stórstraumsflóð svæði það, sem um er deilt, er hafnarlögin gengu í gildi, enda mótmælir stefndi því, að ákvæði 10. gr. hafnarlaganna brjóti í bága við ákvæði stjórnarskrárinnar. Vill stefndi skýra téð hafnarlagaákvæði þannig, að með gildistöku þess hafi hafnar- sjóður Dalvíkur eignazt fjörulandið, en stefnandi muni ef til vill eiga bótakröfu fyrir það, og sé þetta sérstök tegund eignarnáms. Til vara byggir stefnd hreppsnefnd sýknukröfu sina á því, að landaukinn er að öllu leyti myndaður og til orðinn vegna hafnar- gerðarinnar í Dalvik, sem hafnarsjóður Dalvíkur hefur kostað. Til þrautavara krefst stefndi þess, að einungis verði viðurkenndur eignarréttur stefnanda til þess landssvæðis, er að stærð samsvarar því landi, er lá þurrt um stórstraumsfjöru, milli stórstraumsflóð- máls og stórstraumsfjörumáls árið 1939, áður en mannvirkjagerðin hófst, en svæði þetta telur stefndi ca. 1300 fermetra að stærð. Sú regla hefur gilt frá fornu fari, að menn ættu fjöru fyrir landi sínu og netlög. Tilætlun löggjafans með 10. gr. laga nr. 66 8. sept 348 1931 virðist hafa verið sú, að við gildistöku laganna yrði hafnar- sjóður Dalvíkur eigandi að því landi innan Dalvikurhafnar, er yfir flyti um stórstraumsflóð. — Samkvæmt 63. gr. þáverandi stjórnarskrár gat þetta ekki staðizt, nema fullt verð kæmi fyrir. Telur rétturinn, að meðan þessa hefur ekki verið gætt, verði hafn- arsjóður ekki eigandi umrædds lands, og getur því ekki fallizt á skýringar stefnda um þetta og telur, að nefnt ákvæði samrýmist ekki eignarréttarákvæði stjórnarskrárinnar. Verður því fyrsta sýknuástæða stefnda ekki tekin til greina. Þá verður athugað, hvaða áhrif það hafi á niðurstöðu máls- ins, að land það, sem deilt er um, er myndað vegna mannvirkja- gerðar hafnarsjóðs Dalvikur. Þessi varnarástæða getur einungis komið til greina um þann hluta þrætusvæðisins, sem myndazt hefur síðan 1939, en ekki um það svæði, er var, milli stórstraums- flóðmáls og stórstraumsfjörumáls, áður en landmyndunin hófst. Hafnarmannvirkin eru að sjálfsögðu ekki gerð með það fyrir aug- um að mynda þenna landauka, og hefur hafnarsjóður Dalvíkur því ekki lagt í kostnað vegna myndunar hans sérstaklega. Verður ekki talið, að eignarréttur stefnda geti byggzt á þessu. Með tilvísun til þess, sem segir hér að framan um 10. gr. laga nr. 66 1931, verður þrautavarasýknuástæða stefnda heldur ekki tek- in til greina. Ber samkvæmt þessu að viðurkenna eignarrétt stefnanda að hinu umdeilda svæði. Rétt þykir, að stefndi greiði stefnanda kr. 500.00 upp í máls- kostnað og þóknun til meðdómsmanna, Valdimars Pálssonar og Jón- asar Snæbjörnssonar, kr. 300.00 til hvors, og ferðakostnað Valdi- mars Pálssonar, kr. 100.00. Að öðru leyti falli málskostnaður niður. Því dæmist rétt vera: Eignarréttur stefnanda, Stefáns Jónssonar, viðurkennist að umdeildu fjörulandi og landauka milli stórstraumsflóðmáls, eins og það var 1939, og stórstraumsfjörumáls, eins og það er nú, 130 metra meðfram stórstraumsflóðmáli til norðurs, talið frá hafnargarðinum í Dalvík. Stefndi, hreppsnefnd Svarfaðardalshrepps f. h. hreppsins, greiði stefnanda kr. 500.00 upp í málskostnað og meðdómsmönn- unum Valdimar Pálssyni og Jónasi Snæbjörnssyni, kr. 300.00 til hvors, og ferðakostnað Valdimars Pálssonar, kr, 100.00. Að öðru leyti fellur málskostnaður niður. Dómi þessum ber að fullnægja, að því er málskostnaðar- ákvæði snertir, innan 15 daga frá lögbirtingu hans að við- lagðri aðför að lögum. 319 Föstudaginn 7. júní 1946. Nr. 142/1945. Ingibjörg Einarsdóttir. (Hrl. Ólafur Þorgrímsson) gegn Skiptaráðandanum í Reykjavík f. h. dánar- bús Sigurðar Sveinssonar (Hrl. Gústaf A, Sveinsson). Barnsfaðernismál. Dómur hæstaréttar. Áfrýjandi, sem skotið hefur máli þessu til hæstaréttar með stefnu 5. nóvember 1945, krefst þess aðallega, að kveðið sé á í dómi, að Sigurður heitinn Sveinsson hafi verið faðir að meybarni því, er áfrýjandi ól þann 28. janúar 1945, en til vara krefst hún staðfestingar hins áfrýjaða dóms. Svo krefst hún og málskostnaðar af stefnda fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Stefndi krefst staðfestingar á héraðsdómi og málskotnaðar úr hendi áfrýjanda í hæstarétti eftir mati dómsins. Þar sem skýrslur þær og vætti, sem rakin eru í héraðs- dómi, styðja öll eindregið málstað áfrýjanda og ekkert er upp komið, sem veiki hann, þá þykir bera að telja Sigurð heitinn Sveinsson föður að nefndu barni áfrýjanda. Eftir þessum úrslitum þykir rétt, að stefndi greiði áfrýj- anda 800 kr. í málskostnað fyrir hæstarétti. Dómsorð: Sigurður heitinn Sveinsson skal teljast faðir mey- barns þess, er áfrýjandi, Ingibjörg Einarsdóttir, ól þann 28. janúar 1945. Stefndi, skiptaráðandinn í Reykjavík f. h. dánarbús Sigurðar Sveinssonar, greiði áfrýjanda 800 kr. í máls- kostnað fyrir hæstarétti. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. 350 Dómur bæjarþings Reykjavíkur 13. október 1945. Ár 1945, laugardaginn 13. október, var í bæjarþingi Reykja- víkur, sem haldið var í skrifstofu sakadómara af fulltrúa hans. Valdimar Stefánssyni, upp kveðinn dómur í barnsfaðernismálinu nr. 5/1945: Ingibjörg Einarsdóttir gegn skiptaráðandum í Reykja- vik f. h. dánarbús Sigurðar Sveinssonar, sem tekið var til dóms 11. sama mánaðar. Hinn 28. janúar síðastliðinn ól kærandi, Ingi- björg Einarsdóttir, ógift, Laugavegi 33 hér í bæ, óskilgetið full- burða meybarn, er í skírninni hlaut nafnið Sigríður. Föður að barninu lýsir kærandi Sigurð Sveinsson, sjómann frá Arnardal við Ísafjarðardjúp, síðast til heimilis á Karlagötu 2 hér í bænum, en hann fórst með e/s Goðafossi 10. nóvember síðastliðinn. Hefur kærandi krafizt þess, að barnsfaðernismál verði höfðað gegn dán- arbúi Sigurðar og að því verði slegið föstu með dómi, að hann hafi verið faðir barnsins. Til vara krefst hún, að sér "verði til- dæmdur fyllingareiður. Skiptaráðandinn í Reykjavik f. h. dánarbús Sigurðar Sveins- sonar krefst þess, að kæranda verði tildæmdur fyllingareiður, sökum þess að eigi sé fullsannað, að Sigurður hafi verið faðir barnsins. Kærandi og Sigurður kynntust fyrst á verzlunarmanna- hátíð á Þingvöllum í ágústbyrjun 1943, og hélzt kunningsskapur þeirra fram að andláti Sigurðar. Allan þenna tíma var hann skráður háseti á e/s Goðafossi, sem var í Amerikusiglingum, að undanteknu tímabilinu 30. april til 13. júlí 1944. Kærandi hefur skýrt svo frá og er það óvéfengt, að Sigurður hafi verið hér í bænum allt hið fyrrnefnda timabil, eða meðan skipið fór eina Ameríkuferð. Kærandi heldur því fram, að hún og Sigurður hafi verið mikið saman, þegar hann var hér í höfn, eftir að þau kynntust, þar á meðal á tímabilinu í fyrravor, og barnið segir hún vera getið við samfarir þeirra í maibyrjun 1944. Hún vissi Í júní sama ár, að hún var orðin barnshafandi og skýrði Sigurði strax frá því, og sökum þess að kærandi hafði áður orðið veik í móðurlífi, segir hún þau hafa leitað til Bjarna Bjarnasonar læknis út af þessu. Hún segir þau aðallega hafa verið saman í herbergjum þeirra eða hjá kunningjakonu kæranda, Huldu Bene- diktsdóttur, Bókhlöðustig 6. Einnig hafi þau oft farið saman á skemmtistaði, eins og gerist og gengur. Hinn 16. september 1944, eða tveimur dögum áður en Sigurður lagði af stað í síðustu för sína, segir hún þau hafa heitizt eiginorði, en ekki opinberuðu þau það né settu upp hringa, og ekki veit hún til þess, að Sigurður hafi skýrt nokkrum frá þessu, en sjálf kveðst hún hafa skýrt fjöl- skyldu sinni frá þessu, áður en Sigurður fórst. Loks skýrir kær- andi frá því, að hún hafi strax eftir Goðafossslysið skýrt Hólm- fríði Kristjánsdóttur, móður Sigurðar, systur hans Viktoríu Sveins- Jðl dóttur og manni hennar, Ingólfi Sigurðssyni, frá, að hún gengi með barni Sigurðar, og að þetta fólk hafi tekið sér vel og vin- samlega og þau hjónin hjálpað sér um peninga og átt fleiri sam- skipti við kæranda og eigi véfengt frásögn hennar um, að Sig- urður væri faðir að barninu. Þetta er viðurkennt af hjónunum. Þau segjast ekki hafa getað rengt kæranda, en hins vegar engar sönnur vitað fyrir staðhæfingu hennar. Sigurður hafi aldrei sagi þeim frá sambandi sínu við kæranda og þau hafi einungis einu sinni séð þau saman. Það var á dansleik sjómannadagsins á Hótel Borg 1944, en þá voru þau þar í fylgd með hjónunum. Móðir Sig- urðar, sem að sögn kæranda tók frásögn hennar um, að Sigurður væri faðir barnsins, mjög vel og innilega og bað kæranda að láta barnið heita í höfuðið á Sigurði, er sjúklingur á geðveikrahæl- inu Kleppi og hefur því eigi orðið leidd sem vitni í málinu. Faðir Sigurðar, Sveinn Sigurðsson, bóndi í Arnardal, og systir hans, María Sveinsdóttir, Kolviðarhóli, sem leidd hafa verið sem vitni, segja Sigurð aldrei hafa nefnt kæranda við sig, og er þeim ókunn- ugt um samband þeirra. Faðir kæranda, Einar Þórðarson skósmiður, Laugavegi 33, hefur borið sem vitni, að kvöld eitt, rétt áður en Sigurður heit- inn lagði af stað í síðustu för sína með e/s Goðafossi, hafi hann verið staddur heima hjá vitninu og hafi þá hann og kærandi sagt beim foreldrum hennar, að þau væru trúlofuð, en hefðu ákveðið að opinbera ekki trúlofunina að svo stöddu. Einnig ber vitnið, að Sigurður hafi komið nokkrum sinnum heim til kæranda á Lauga- veg 33. Vitnið Maria Kristin Jónsdóttir, Laugavegi 33, móðir kæranda, hefur borið, að sér hafi verið kunnugt um, að kærandi og Sigurður voru saman af og til veturinn 1943— 1944 og að þau voru mikið saman sumarið 1944 og að Sigurður kom þá oft heim á Laugaveg 33. Um það leyti er Sigurður fór síðustu för sína, segir vitnið kæranda hafa sagt sér, að þau væru trúlofuð, en vitnið. heyrði Sigurð ekki tala um þetta. - Vitnið Geirlaug Einarsdóttir saumastúlka, Laugavegi 33, systir kæranda, ber að hún hafi þekkt Sigurð heitinn, frá því hann og kærandi kynntust á verzlunarmannahátíðinni á Þingvöllum 1943. Ber hún, að hann hafi eftir það oft komið heim til kæranda, þegar hann var í höfn, allt þar til hann fór síðustu för sína, og að sér hafi verið kunnugt um, að kærleikar voru með þeim, því að Þau hafi bæði sagt sér það, og eins hafi hún nokkrum sinnum séð þau í ástaratlotum í herbergi kæranda. Vitnið heyrði ekki af Sig- urðar munni, að hann væri trúlofaður kæranda, en kærandi sagði vitninu, að svo væri, þegar Sigurður fór í síðustu för sína, og þar áður hafði hún getið hins sama við vitnið. Vitnið Rósa Einarsdóttir, Laugavegi 33, systur kæranda, er 352 skipsjómfrú á e/s Lyra. Hún ber, að með sér og kæranda hafi ver- i5 mikill trúnaður og hafi sér verið kunnugt um, að hún og Sigurður hafi verið mikið saman frá því í ágúst 1943 og þar til hann fórst. Bæði hitti vitnið þau heima á Laugavegi 33, og eins heimsóttu þau vitnið um borð í e/s Lyra. Kveðst vitnið hafa verið sú fyrsta úr fjölskyldu kæranda, sem hún sagði, að hún væri barnshafandi, og hafi hún þá og ætið endranær sagt Sigurð föður að barninu. Kunningi þessa vitnis, vitnið Lars Sem, þjónn á e/s Lyra, sá kær-. anda og Sigurð saman bæði á Laugavegi 33 og um borð í e/s Lyra í heimsókn hjá Rósu, og kveður vitnið sér hafa verið kunnugt um, að með þeim hafi verið kærleikar. Vitnið Hulda Benediktsdóttir skrifstofustúlka, Bókhlöðustíg 6 hefur borið, að hún hafi þekkt kæranda Í mörg ár, en Sigurð heitinn frá því á verzlunarmannahátiðinni á Þingvöllum í ágúst 1943. Þar var vitnið með kæranda, og þar kynntist kærandi Sig- urði. Eftir þetta fylgdist vitnið nokkuð með kunningsskap þeirra og var oft með þeim saman að skemmta sér. Þau voru oft heima bjá vitninu, og um tima haustið 1943, meðan kærandi þjó hjá vitninu, vissi vitnið til þess, að þau voru tvö ein Í herberginu og vitnið kveðst hafa séð þau í ástaratlotum. ' Vitnið Ásgeir Jónssón starfsmaður í skattstofu Reykjavíkur, til heimilis á Njálsgötu 86, ber, að hann og Sigurður heitinn hafi verið trúnaðarvinir í mörg ár. Hann sá Sigurð og kæranda saman nokkrum sinnum vorið 1944, en ekki ræddu þeir þá neitt um sam- band þeirra. Skömmu áður en Sigurður fór í síðustu för sína, var vitnið statt heima hjá honum á Karlagötu 2, og voru þeir þar að. tala saman tveir einir og segja hvor öðrum frá högum sinum. Þá sagði Sigurður vitninu í fullri alvöru, að hann ætti barn í vændum með kæranda, en ekki nefndi hann, hvenær það myndi fæðast. Ekki sagði hann vitninu, að hann væri trúlofaður henni eða að þau ætluðu að setja bú saman. Þenna framburð hefur vitnið staðfest með eiði. Eins og áður segir, ber kærandi, að:hún og Sigurður hafi leitað til Bjarna læknis Bjarnasonar, ér þau vissu, að kærandi var orðin barnshafandi, og að þau hafi gert þetta sökum þess, að kærandi hafði áður orðið veik í móðurlífi. Bjarni læknir Bjarnason hefur verið leiddur sem vitni um þetta. Hann hefur hvorugt þeirra ritað í bækur sínar eða spjaldskrá, en hann þekkir kæranda í sjón og man, að hún leitaði eitt sinn til hans, en man ekki, hvers vegna. Lækninum hefur verið sýnd ljósmynd af Sigurði heitnum, og man hann, að hann hefur séð þann mann, og minnir fastlega, að hann hafi komið til sín á lækningastofuna, en man ekki, hvers vegna né hvort hann kom þangað með kæranda. Kærandi ber, að læknirinn hafi ekkert fundið athugavert við sig og engin lyf látið sig fá, og 353 hefur læknirinn tekið fram, að slík tilfelli séu yfirleitt ekki færð í bækur lækna. Af þeim málavöxtum, sem nú hafa verið raktir, er ljóst, að sterkar líkur eru fyrir því, að Sigurður heitinn hafi verið faðir barns kæranda, en eigi þykja þær líkur svo óyggjandi, að unnt sé að taka aðalkröfu kæranda til greina. Verður því niðurstaða máls þessa sú, að vinni kærandi eftir lögmætan undirbúning innan 30 daga frá birtingu dóms þessa eið á lögmætu varnarþingi að þvi, að hún hafi haft holdlegar samfarir við Sigurð heitinn Sveinsson á tímabilinu frá 25. april til 8. júní 1944, þá skal hann teljast faðir barnsins. Verði henni eiðfall, skal skiptaráðandinn í Reykjavík f. h. dánarbús Sigurðar Sveinssonar vera sýkn af kröfum kæranda. Málskostnaðar hefur eigi verið krafizt. Því dæmist rétt vera: Vinni kærandi, Ingibjörg Einarsdóttir, innan 30 daga frá 2 birtingu dóms þessa eftir lögmætan undirbúning og á lög- mætu varnarþingi eið að þvi, að hún hafi á tímabilinu frá 25. apríl til 8. júní 1944 haft holdiegar samfarir við Sigurð heitinn Sveinsson frá Arnardal, er fórst með e/s Goðafossi 10 nóvember 1944, skal nefndur Sigurður Sveinsson teljast faðir að barni því, Sigríði að nafni, er kærandi ól 28, janúar 1945. Vinni hún eigi eiðinn, skal skiptaráðandinn í Reykjavik f. h. dánarbús Sigurðar Sveinssonar vera sýkn af kröfum hennar í máli þessu. Laugardaginn 8. júní 1946. Nr. 148/1944. Slippfélagið í Reykjavík h/f (Hrl. Einar Baldvin Guðmundsson) Segn Ludvig Larsen og gagnsök (Hrl. Theódór B. Líndal). Setudómari próf. Ólafur Lárusson í stað hrd. Árna Tryggvasonar. Skaðabótamál. Dómur hæstaréttar. Aðaláfrýjandi, sem skotið hefur máli þessu til hæstaréttar með stefnu 15. desember 1944, krefst þess, aðallega að hann verði algerlega sýknaður, en til vara, að fjárhæð sú, sem 23 304 dæmd var í héraði, verði lækkuð til mikilla muna. Svo krefst aðaláfrýjandi og málskostnaðar í héraði og fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Gagnáfrýjandi, sem skotið hefur málinu til hæstaréttar með stefnu 22. desember 1944, krefst þess, að aðaláfrýjanda verði dæmt að greiða honum kr. 40860,00 ásamt 6% ársvöxt- um frá 6. júni 1944 til greiðsludags og málskostnað bæði í héraði og fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Telja verður, að aðaláfrýjandi beri ábyrgð til fébóta á slysinu, sem hlauzt af gáleysi starfsmanna hans við störf í þjónustu hans. Samkvæmt skýrslum, sem fram hafa komið í málinu, er það sannað, að gagnáfrýjandi hafði þjáðst fyrir slysið af of háum blóðþrýstingi, nokkurri æðakölkun og kviðsliti. Það þykir mega við það miða, að heilsu gagnáfrýjanda hafi hrakað við áfall það, er í málinu greinir, enda telja læknar líkur vera til þess. Þegar litið er á það, sem nú var rakið, aldur gagnáfrýj- anda svo og það, að hann hélt fullu kaupi í 5 mánuði eftir slysið, þykja fébætur fyrir örorku, þjáningar, óþægindi og röskun á stöðu og högum hans hæfilega ákveðnar í hinum áfrýjaða dómi. Ber því að dæma aðaláfrýjanda til að greiða gagnáfrýjanda kr. 17200.00 ásamt 6% ársvöxtum frá 6. júní 1944 til greiðsludags. Eftir þessum úrslitum ber að dæma aðaláfrýjanda til að greiða gagnáfrýjanda málskostnað í héraði og fyrir hæsta- rétti, sem þykir hæfilega ákveðinn samtals kr. 2000.00. Dómsorð: Aðaláfrýjandi, Slippfélagið í Reykjavik h/f, greiði gagnáfrýjanda, Ludvig Larsen, kr. 17200.00 ásamt 6% ársvöxtum frá 6. júní 1944 til greiðsludags svo og sam- tals kr. 2000.00 í málskostnað í héraði og fyrir hæsta- rétti. . Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. 305 Dómur bæjarþings Reykjavíkur 18. nóvember 1944. Mál þetta, sem dómtekið var 13. þ. m., hefur Ludvig Larsen, Bjarmalandi hér í bæ, höfðað fyrir bæjarþinginu með stefnu, út- gefinni 6. júní s. I., gegn Slippfélaginu í Reykjavík h/f til greiðslu skaðabóta, að fjárhæð 40860.00, ásamt 6% ársvöxtum frá 1. sept- ember 1942 til greiðsludags og málskostnaðar eftir mati dómarans. Stefndi krefst aðallega sýknu og málskostnaðar úr hendi stefn- anda, en fil vara, að stefnukrafan verði lækkuð til mjög verulegra muna og málskostnaður verði látinn falla niður. Málsatvik eru þau, að í ágústmánuði 1942 var v/s „Agnes“, sem stefnandi var skipstjóri á, til viðgerðar á dráttarbraut stefnda. Meðan viðgerðin fór fram, var stefnandi oft á stjái við skipið, til þess að fylgjast með aðgerðinni, enda bjó hann um Þessar mundir í skipinu. Þann 15. ágúst var stefnandi að líta eftir vinnunni og kvaddi þá Sveinn nokkur Ólafsson, sem var starfsmaður stefnda. stefnanda til að lita á skrúfu skipsins, sem verið var að rétta. Gekk stefnandi þar að og staðnæmdist öðrum megin skrúfunnar, en fyrrgreindur Sveinn og Hermann nokkur Erlendsson stóðu hin- um megin. Allt í einu féll einn smiðanna, Jóhann Árnason, sem var að vinna á þilfari skipsins, ofan á höfuð stefnanda, Þannig að bak Jóhanns lenti vinstra megin á höfði stefnanda. Var fallið um 4 metrar, og voru atvik að því þau, að fyrrgreindur Jóhann og Aðalsteinn nokkur Maack, sem báðir voru starfsmenn stefnda, voru að leggja slitborð ofan á öldustokk skipsins. Losuðu þeir um „tekkverkið“ öðrum megin, beygðu það inn á við og festu það með virum á 4 tommu nagla, er Aðalsteinn rak niður í bilfarið, sem var fúið á þessum stað. Aðalsteini líkaði ekki, hvernig „rekk- verkið“ var fest, svo að hann dró út naglann, sem það var fest við, en gætti þess ekki, að það var fjaðurmagnað, og slóst Það út á við. Skall „rekkverkið“ á Jóhann, sem stóð utan við bað, og féll hann niður af skipinu og ofan á höfuð stefnanda, eins og áður er sagt. Stefnandi fékk mikið högg við þetta, féll þó ekki alveg og tókst með hjálp að staulast um borð í skipið. Eftir þetta áfall kveðst stefnandi hafa þjáðst svo af svima og höfuðverkjarköstum, að hann hafi verið ófær til að stunda nokkra vinnu. Enginn læknir var sóttur til stefnanda þann 15. ágúst, og lögreglurannsókn út af slys- förum þessum hófst eigi fyrr en í júlímánuði 1943, og stefnandi virðist fyrst gera reka að málinu þann 25. marz 1943, en þann dag ritar hann norska aðalræðismanninum hér um málið. Jóhann Sæmundsson tryggingaryfirlæknir hefur skoðað stefnanda, og er skoðunarvottorð hans dagsett 15. nóvember 1943. Stefnandi byggir kröfur sínar á því, að starfsmenn stefnda hafi með vitaverðu gáleysi verið valdir að slysinu, en stefndi beri 356 ábyrgð á tjóni, sem unnið er þriðja manni í sambandi. við skyldu- störf manna í þjónustu hans. Stefndi byggir sýknukröfu sína fyrst og fremst á því, að stefn- andi hafi ekki orðið fyrir neinum likamsmeiðslum eða heilsutjóni við slys þetta, enda verði að rekja núverandi heilbrigðisástand stefnanda til annarra orsaka, sem stefnda séu óviðkomandi. Það er leitt í ljós í máli þessu, að stefnandi starfaði áfram sem skipstjóri á skipi sinu fram í janúarmánuð 1943 eftir áfall það, er hann varð fyrir þann 15. ágúst 1942, en samkvæmt þeim gögnum, sem lögð hafa verið fram í málinu, verður að telja sannað, að það er strax eftir áfallið, sem stefnandi fer fyrst að kvarta um svima og höfuðverkjarköst, og hann virðist hafa verið vinnufær að fullu fyrir þann tíma. Að vísu kom fram við rannsókn tryggingaryfir- læknisins veruleg hækkun á blóðþrýstingi hjá stefnanda, sem læknir- inn taldi ekki vera afleiðingar slyssins, en sá sjúkdómur veldur að dómi læknisins oft svima og höfuðverkjarköstum. Áfall það, er stefnandi varð fyrir, var þó mjög verulegt, þar sem maður féll ofan á höfuð hans úr um 4 metra hæð, enda er leitt í ljós í málinu, að stefnandi hafi náfölnað, borið sig illa vegna kvala í höfði og oft legið þess vegna fyrst á eftir. Telur tryggingaryfirlæknirinn, „að slíkt högg á höfuðið hafi haft veruleg áhrif á blóðrás heilans, eink- um þegar þess er gætt, að maðurinn þjáist af hækkuðum blóðþrýst- ingi ... Hér virðist því vera um að ræða versnun á sjúkdómi, er slasaði hefur haft fyrir, án þess að hann vlli sjúkdómseinkennum.“ Samkvæmt framansögðu svo og öðrum gögnum í málinu verður að telja sannað, að stefnandi hafi orðið fyrir heilsutjóni við áfall það, er hann varð fyrir þann 15. ágúst 1942, og verður því þessi sýknuástæða stefnda ekki tekin til greina. Þá hefur og stefndi rökstutt sýknukröfu sína með því, að jafn- vel þótt svo yrði talið, að stefnandi hafi orðið fyrir einhverju heilsutjóni, þá beri hann enga ábyrgð á þvi. Eins og atvikum hefur verið lýst hér að framan, verður dóm- arinn að lita svo á, að starfsmenn stefnda hafi farið ógætilega að verki, er þeir sveigðu „rekkverkið“ inn á við og festu vírana, sem áttu að halda því, við nagla,sem rekinn var niður í fúið þilfarið, en sérstaklega þykir það ógætilegt, að Aðalsteinn Maack skyldi eigi, áður en hann dró naglann, aðvara Jóhann Árnason, sem stóð utan við „rekkverkið“. Orsök slyss þess, er stefnandi varð fyrir, verður að rekja til þessarar vangæzlu af hálfu starfsmanna stefnda, en stefnandi sjálfur verður eigi talinn eiga neina sök á þvi, Leitt er í ljós í málinu, að þessir tveir fyrrgreindu starfsmenn stefnda höfðu engin fyrirmæli um það frá yfirmönnum sínum að festa „rekkverkið“ á þann hátt, sem þeir gerðu, en samkvæmt þeim al- mennu reglum, er telja verður, að gildi um ábyrgð manna á verk- 357 um annarra, þykir stefndi þó eiga að bera ábyrgð á fyrrgreindri vangæzlu starfsmannanna, sem verða að teljast hafa haldið sér inn- an eðlilegs verkahrings síns við umrædd störf, og eigi stefndi því að bæta stefnanda tjón það, er hann hefur af slysi þessu hlotið. Sýknukrafa stefnda verður því eigi tekin til greina. Tjón sitt sundurliðar stefnandi þannig: 1. Röntgenmynd á Landspítalanum .............. kr. 65.00 2. Kostnaður við læknisskoðun .................... — 75.00 3 Lyf sins nn nn 0 — 20.00 4, Nætpvakt sn — 30.00 ð. Bill eftir lækni ..............000...000 0... — 10.0 6. Atvinnutjón (örorkubætur) ................... —- 30660.00 7. Bætur fyrir þjáningu og óþægindi og röskun á stöðu og högum ..........2000.0 0000 0nn — 10000.00 Samtals kr. 40860.00 Um 1—ó. Stefndi hefur ekki véfengt þessa liði út af fyrir sig. og verða þeir því teknir til greina óbreyttir, enda verður að telja, að til þessara útgjalda sé beint stofnað vegna slyss stefnanda. Um 6. og 7. Jóhann Sæmundsson tryggingaryfirlæknir hefur í fyrrgreindu vottorði áætlað, að slys þetta hefði varla valdið hjá manni, sem hraustur er fyrir, meiri örorku en 100% í 3 mánuði og alls ekki yfir 20% varanlegri örorku. Þar sem hér er um að ræða 60 ára gamlan mann, sem hefur hækkaðan blóðþrýsting. telur læknirinn áfall þetta afdrifarikara og batahorfur mjög slæm- ar, svo að gera megi ráð fyrir, að hann verði framvegis ófær til skipstjórnar. Þann 27. október 1944. hefur læknirinn enn skoðað stefnanda, og segir svo í vottorði hans: „Kvartanir hans eru öllu meiri en áður, aðallega um rig í hálsi og sársauka þar. Skoðun leiðir í ljós, að púlshraði er nú 92, en blóðþrýstingur ca. 205/100. Er því blóðþrýstingur við þessa skoðun hærri en við skoðun í fyrra, en að öðru leyti er ástandið svipað og áður.“ Það er óum- deilt í málinu, að stefnandi fékk greitt skipstjórakaup hjá útgerð skipsins (The Divisonal Sea Transport Office), til janúarloka 1943 og missti þvi engar atvinnutekjur vegna slyssins fram að þeim tima, en mánaðarlaun hans voru um 1400 krónur. Stefnandi, sem er norskur rikisborgari, er fæddur 1883, ókvæntur og virðist ekki hafa haft neinn á sínu framfæri. Að öllu framangreindu athuguðu 'svo og öðru því, sem upp er komið í málinu, þykja bætur fyrir örorku, þjáningar, óþægindi og röskun á stöðu og högum stefn- anda hæfilega metnar í heild kr 17000.00. Úrslit málsins verða því þau, að stefndi verður dæmdur til að greiða stefnanda kr. 200.00 - kr. 17000.00, eða samtals kr. 17200.00, ásamt vöxtum, er reiknast 5% p. a. og teljast frá stefnu- 358 degi. Þá ber og að dæma stefnda til að greiða málskostnað, er þykir hæfilega ákveðinn kr. 1200.00. Árni Tryggvason Þborgardómari hefur kveðið upp dóm þenna. Því dæmist rétt vera: Stefndi, h/f Slippfélagið í Reykjavík, greiði stefnanda, Ludvig Larsen, kr. 17200.00 ásamt 5% ársvöxtum frá 6. júní 1944 til greiðsludags og kr. 1200.00 í málskostnað. Dómi þessum ber að fullnægja innan 15 daga frá lögbirt- ingu hans að viðlagðri aðför að lögum. Miðvikudaginn 12. júni 1946. Nr. 44/1945. Jón Jónsson (Hrl. Theódór B. Lindal) gegn Ingólfi Guðmundssyni og gagnsök (Hrl. Magnús Thorlacius). Setudómari próf. Ísleifur Árnason í stað hrd. Árna Tryggvasonar. Skaðabótamál. Dómur hæstaréttar. Aðaláfrýjandi, sem skotið hefur máli þessu til hæsta- réttar með stefnu 10. april f. á., krefst þess, aðallega að hann verði algerlega sýknaður, en til vara, að lækkuð verði fjárhæð sú, er dæmd var í héraði. Hann krefst og máls- kostnaðar í héraði og fyrir hæstarétti úr hendi gagnáfrýj- anda eftir mati dómsins. Gagnáfrýjandi hefur áfrýjað málinu með stefnu 18. april f. á. Hann gerir þær dómkröfur, að aðaláfrýjanda verði dæmt að greiða honum kr. 2347.27 með 6% ársvöxtum frá 8. nóvember 1944 til greiðsludags og málskostnað í héraði og fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Svo krefst hann þess og, að viðurkenndur verði lögveðréttur í bifreiðinni K 16 honum til handa til tryggingar kröfum þessum. Bifreiðarstjórinn á K 16 ók af stæðinu á ská inn á hægri helming Laugavegar, sem er aðalbraut, og gætti ekki nægi- lega að umferðinni, eins og á stóð. Bifreiðarstjórinn á R 155 kom á eftir honum og sá til ferða hans. Átti hann því að 359 geta varazt árekstur, ef hann hefði gætt nægilegrar var- úðar. Samkvæmt þessu eiga þeir báðir jafna sök á árekstrin- um. Er því rétt að láta hvorn aðilja bera helming tjónsins. Krafa vegna viðgerðar á R 155, kr. 947.27, er ekki vé- fengd að fjárhæð til. Ætla má, að gagnáfrýjandi hafi beðið nokkurt tjón vegna afnotamissis bifreiðarinnar, og þykja bætur fyrir það hæfilega metnar kr. 300.00. Samkvæmt þessu verður aðaláfrýjandi dæmdur til að greiða gagnáfrýjanda kr. 623.63 með vöxtum, eins og kraf- izt er. Málskostnaðarákvæði héraðsdóms staðfestist, en rétt þykir, að málskostnaður í hæstarétti falli niður. Loks ber að dæma gagnáfrýjanda lögveðrétt í bifreiðinni K 16 til tryggingar framangreindum fjárhæðum. Dómsorð: Aðaláfrýjandi, Jón Jónsson. greiði gagnáfrýjanda, Ingólfi Guðmundssyni, kr. 623.63 ásamt 6% ársvöxt- um frá 8. nóvember 1944 til greiðsludags og kr. 300.00 í málskostnað í héraði, en málskostnaður í hæstarétti fellur niður. Gagnáfrýjandi hefur lögveðrétt í bifreið- inni K 16 fyrir hinum dæmdu fjárhæðum. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 24. marz 1945. Mál þetta, sem dómtekið var 16. þ. m., hefur Ingólfur Guð. mundsson stórkaupmaður, Garðastræti 14 hér í bæ, höfðað fyrir bæjarþinginu með stefnu, útgefinni hinn 8. nóvember f. á., gegn Jóni Jónssyni, Hofi í Hofshreppi, Skagafjarðarsýslu, til greiðslu skaðabóta, að fjárhæð kr. 2347.27, ásamt 6% ársvöxtum frá 1. októ- ber 1944 til greiðsludags og málskostnaðar að skaðlausu. Þá krefst stefnandi og þess, að viðurkenndur verði með dómi lögveðréttur hans í bifreiðinni K 16 fyrir framangreindum kröfum. Sjóvátryggingarfélagi Íslands h/f hefur verið stefnt til réttar- gæzlu í málinu. Stefndi hefur aðallega krafizt sýknu og málskostnaðar, en til vara verulegrar lækkunar á kröfum stefnanda. Málavextir eru þessir: 360 Hinn 17. ágúst í. á., um kl. 6 síðdegis, var bifreið stefnanda, R 155, á leið niður Laugaveg, og kveður bifreiðarstjórinn öku- hraðann hafa verið 15—-20 km, miðað við klukkustund. Skýrir bifreiðarstjórinn svo frá, að hann hafi verið að koma að vegamót- um Rauðarárstigs og Laugavegar, þegar hann sá, að bifreiðinni K 16, eign stefnda, var ekið inn á Laugaveginn, að sunnan. Kveðst hann hafa gert ráð fyrir, að K 16 yrði stöðvuð, þar eð Laugavegur er aðalbraut, og því hafi hann haldið áfram. Hinni bifreiðinni var þá ekið á ská yfir Laugaveg, og kom það bifreiðarstjór- anum á R 155 á óvart, svo að hann varð of seinn til að stöðva bit- reið sína, og rakst hún aftan á K 16 hægra megin. Hlutust af því miklar skemmdir á framenda og vinstri hlið bifreiðarinnar, og lauk viðgerð á þeim 23. september f. á. Telur stefnandi bifreiðarstjór- ann á K 16 hafa valdið slysi þessu með ógætilegum og ólöglegum akstri og beri slefndi því bótaábyrgð á öllu þvi tjóni, er af, árekstr- inum varð. Stefndi byggir sýknukröfu sina á því, að bifreiðarstjórinn í bif- reið stefnanda hafi einn átt sök á slysinu, og hafi of hraður og ógætilegur akstur hans við gatnamótin valdið því. Heldur hann þvi fram, að bifreiðarstjórinn á K 16, sem ók með 10—-15 km hraða og hóf ferð sina af auðri lóð rétt við gatnamótin, hafi, er að þeim kom, litið til hægri inn Laugaveg og ekki orðið var bif- reiðar stefnanda. Hafi hann því haldið áfram yfir Laugaveg í því skyni að beygja síðan aftur yfir götuna og inn í bifreiðasmiðju þá, sem stendur við gatnamótin. Hins vegar hafi R 155 rekizt aftan á K 16, rétt áður en hún komst upp að gangstéttinni norðan Lauga- vegar. Af samanburði á ökuhraða bifreiðanna sé því ljóst, að R 155 hafi átt svo langa leið ófarna til gatnamóta, að reglurnar um aðalbraut geti ekki átt hér við, en auk þess hefur stefndi véfengt, að nokkur merki um aðalbraut hafi verið sett við gatnamót þessi. Þá hefur stefndi og bent á, að bifreiðarstjórinn í R 155 hafi ekki farið að lögum, er hann ók á hægra vegarhelmingi, enda megi rekja orsök árekstrarins til þess, og auk þess hafi hann sýnt van- gæzlu með því að gefa hvorki hljóðmerki til viðvörunar né nota hemla í tæka tið. . Þótt eigi verði talin fram komin í máli þessu full sönnun þess, að merki um aðalbraut hafi verið á gatnamótunum við þetta tæki- færi, þykir leið sú, er stjórnandi K 16 hafði í hyggju að fara, vera svo óvenjuleg á þessum slóðum, að telja verður, að honum hafi borið að gæta hinnar ýtrustu varkárni. Þar er ekki þykir ljóst af því, sem upp hefur komið í málinu, að mismunur á ökuhraða bif- reiðanna hafi verið svo mikill, sem stefndi heldur fram, þykir sú staðreynd, að stjórnandi K 16 sá ekki bifreið stefnanda, bera því vott, að hann hefur ekki beitt þeirri aðgæzlu, sem honum var skylt, og þá sérstaklega, er hann beygði sem næst þvert yfir Lauga- 36l veg, án þess að gefa nokkurt merki um það. Hins vegar verður og litið svo á, að stjórnandi R 155 hafi ekki gætt sin sem skyldi, er hann varð þess var, að K 16 stöðvaðist ekki við gatnamótin, þar eð hann dró ekki nægilega snemma úr hraðanum, og ekki er sýnt, að hann hafi gert vart við sig með hljóðmerkjum. Samkvæmt í. málsgrein 34. gr. laga nr. 23 frá 1941, sbr. 4. málsgr. sömu greinar, ber því að skipta sök á slysi þessu, og þykir samkvæmt framanrit- uðu rétt, að stefndi beri ábyrgð á tjóni því, er af hlauzt, að % hlutum, en stefnandi að á. Verður nú athuguð fjárhæð bótakröfunnar. Skiptir stefnandi henni svo: 1. Viðgerðarkostnaður ..........0.0000200.000.. kr. 947.27 2. Bætur fyrir afnotamissi bifreiðarinnar í 35 daga, kr. 40.00 um dag hvern .......220000000.0.0000.. —- 1400.00. Samtals kr. 2347,27 Um í. Við munnlegan flutning málsins féll stefndi að mestu frá mótmælum sínum gegn þessum lið, sem verður því tekinn til greina óbreyttur. Um 2. Stefnandi rökstyður þenna kröfulið með því, að þótt bif- reið hans sé fólksflutningabifreið (Hupmobile 1936), hafi hann haft hennar mikil not við heildverzlun sina, I. Guðmundsson £ Co. hér í bænum, svo og nokkur not við bifreiðaverzlunina H. Jónsson á Co., sem stefnandi er meðeigandi að. Kveðst hann hafa notað bifreiðina til ýmiss konar sendiferða og vöruflutninga og telur kröfu sinni í hóf stillt, að því er dagbætur varðar. Þá hefur hann og afsakað drátt þann, er virðist hafa orðið á viðgerðinni, með þvi, að annir í bifreiðasmiðjunni hafi valdið, svo og því, að biða hafi burft umsagnar trúnaðarmanns Sjóvátryggingarfélags Íslands h/f. Stefndi hefur andmælt því, að stefnandi hafi haft nokkur not bifreiðar sinnar í atvinnuskyni, og eigi stefnandi því enga bót- kröfu að þessu leyti. Til vara hefur stefndi mótmælt fjárhæð dag- bóta svo og dagafjölda, enda sé hann vitalaus af hinum óeðlilega drætti, er á viðgerðinni varð. Þótt eigi sé það sannað í málinu, að stefnandi hafi notað bif- Teið sina svo mjög í þágu atvinnu sinnar, sem hann vill vera láta, og ekkert liggi fyrir um beinan kostnað hans af þessu tilefni, þykir hann eiga rétt til nokkurra bóta fyrir óþægindi þau og aukna fyrirhöfn, er hann hafi af árekstri þessum haft. Samkvæmt gögn- um þeim, sem fyrir hendi eru um eðlilegan viðgerðartíma, þykja bætur að þessu leyti hæfilega ákveðnar kr. 600.00. Stefndi hefur ekki andmælt sérstaklega kröfu stefnanda um við- urkenningu lögveðréttar í bifreiðinni K 16, og ber því, með skir: skotun til 5. mgr. 34. gr. laga nr. 23 frá 1941, að taka þá kröfu til greina. 362 Úrslit málsins verða því þau, að stefnda verður gert að greiða stefnanda kr. 947.27 - 600.00 að % hlutum, eða samtals kr. 1031.51, auk 6% ársvaxta frá stefnudegi svo og málskostnað, er þykir hæfilega ákveðinn kr. 300.00, og á stefnandi lögveðrétt í bif- reiðinni K 16 til tryggingar framangreindum fjárkröfum. Árni Tryggvason borgardómari kvað upp dóm þenna. Því dæmist rétt vera: Framangreindur lögveðréttur er viðurkenndur. Stefndi, Jón Jónsson, greiði stefnanda, Ingólfi Guðmunds- syni, kr. 1031.51 með 6% ársvöxtum frá 8. nóvember 1944 tii greiðsludags og kr. 300.00 í málskostnað innan 15 daga frá lögbirtingu dóms þessa að viðlagðri aðför að lögum. Miðvikudaginn 12. júni 1946. Nr. 71/1946. Jón Ingimarsson (Hrl. Ólafur Þorgrímsson) gegn Guðmundi Holberg Þórðarsyni og Halldóru Björnsdóttur og gagnsök (Hrl. Sigurður Ólason). Setudómari próf. Ólafur Lárusson . í stað hrd. Þórðar Eyjólfssonar. Útburðarmál. Dómur hæstaréttar. Aðaláfrýjandi, sem skotið hefur máli þessu til hæstaréttar með stefnu 28. maí 1946, krefst þess, að úrskurður fógeta verði staðfestur og að gagnáfrýjendur verði dæmdir in sol- idum til að greiða honum málskostnað fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Gagnáfrýjendur, sem áfrýjað hafa málinu með stefnu 11. júní 1946, krefjast þess, aðallega að málinu verði vísað frá héraðsdómi, en til vara, að synjað verði um framkvæmd útburðargerðar. Svo krefst og gagnáfrýjandi Guðmundur Holberg Þórðarson málskostnaðar bæði í héraði og fyrir hæstarétti úr hendi aðaláfrýjanda, en gagnáfrýjandi Hall- dóra Björnsdóttir krefst málskostnaðar fyrir hæstarétti af aðaláfrýjanda. Sameign aðaláfrýjanda og gagnáfrýjanda Halldóru að hús- 363 inu nr. 5 við Spítalastig er svo háttað, að aðaláfrýjandi hef- ur eignarráð efri hæðar hússins, en gagnáfrýjandi Halldóra neðri hæðar, en bæði hafa umráð og afnot kjallara. Af rétt- arsambandi þeirra vegna sameignarinnar leiðir, að þeim ber skylda til að stuðla að því eftir megni, að að hvort þeirra geti ótruflað hagnýtt sér sinn hluta hússins á eðlilegan og lögmætan hátt. Nú er það leitt í ljós í máli þessu, að gagn- áfrýjandi Guðmundur Holberg og þó einkum menn þeir, sem hann hleypir inn í húsið, hafa þar í frammi slíka há- reysti, svall og ósiðlegt atferli, bæði að degi til og nóttu, að heimilisfriði aðaláfrýjanda og högum er stórkostlega rask- að. Er honum ekki skylt að búa undir því. Þar sem gagn- - áfrýjandi Halldóra hefur ekki viljað veita aðaláfrýjanda at- beina til að létta þessum ófögnuði af húsinu, er aðaláfrýj- anda sjálfum heimilt að hefjast handa og fá hjálp dómstóla til að bera út þá, sem óspektum valda. Samkvæmt þessu ber að taka kröfu aðaláfrýjanda um útburð til greina. Eftir þessum úrslitum verður að dæma gagnáfrýjanda Guðmund Holberg til að greiða aðaláfrýjanda kr. 500.00 í málskostnað í héraði, en málskostnaðar úr hendi gagnáfrýj- anda Halldóru var ekki krafizt fyrir fógetadómi. Svo ber og að dæma gagnáfrýjendur til þess in solidum að greiða máls- kostnað í hæstarétti, sem ákveðst kr. 700.00. Dómsorð: Gagnáfrýjandi Guðmundur Holberg Þórðarson skal með útburðargerð sviptur umráðum á húsnæði í hús- inu nr. 5 við Spitalastíg í Reykjavík. Gagnáfrýjandi Guðmundur Holberg greiði aðaláfrýj- anda, Jóni Ingimarssyni, kr. 500.00 í málskostnað fyrir fógetadómi. Gagnáfrýjendur, Guðmundur Holberg Þórðarson og Halldóra Björnsdóttir, greiði aðaláfrýjanda in solidum kr. 700.00 í málskostnað fyrir hæstarétti. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. 364 Úrskurður fógetaréttar Reykjavíkur 6. maí 1946. Í máli þessu, sem tekið var til úrskurðar hinn 2. maí s. 1., hefur gerðarbeiðandi, Jón Ingimarsson, Spítalastig 5 hér í bæ, krafizt þess, að gerðarþoli Guðmundur H. Þórðarson verði borinn út úr húsnæði því, sem hann býr nú í í húsinu nr.5 við Spitalastig hér i bæ. Gerðarþoli hefur mótmælt framgangi hinnar umbeðnu gerðar. Þá hefur móðir gerðarþola, Halldóra Björnsdóttir, skála nr. 15 við Háteigsveg, gerzt meðalgönguaðili í málið og mótmælt gerðinni. Lögðu aðiljar málið undir úrskurð fógetaréttarins. Aðiljar hafa krafizt málskostnaðar. Gerðarbeiðandi, Jón Ingimarsson, eignaðist árið 1939 hálft húsið nr. 5 við Spitalastig á móti móður gerðarþola, Halldóru Björnsdóttur, en hún hafði þá lengi átt húsið ein. Hafa þau síðan átt húsið saman. Gerðarbeiðandi býr á efri hæð hússins með konu sinni og 5 börn- um, 13—-23 ára að aldri. Gerðarþoli hefur neðri hæðina til afnota, en aðiljar hafa báðir afnot af geymslum í kjallara. Kveður gerðarbeiðandi, að snemma á árinu 1945 hafi farið að bera á þvi í ríkum mæli, að gerðarþoli og ýmsir, er til hans hafi sótt, hafi farið að hafa í frammi háreysti og svall, jafnt daga sem nætur. Hafi þar verið framin peningaspil, drykkja og áflog, og hafi hávaði og margs konar annað ónæði af þessum völdum gert gerðar- beiðanda og fólki hans illmögulegt að búa í húsinu, þar sem oft hafi enginn næturfriður fengizt nótt eftir nótt. Mjög oft sé líka ýmiss konar óspektir og ósiðsemi höfð í frammi fyrir utan húsið. og stafi þær frá gestum gerðarþola og öðrum, sem krefjist þar inn- göngu. Verði lögreglan oft að koma til að skakka leikinn, og kveðst gerðarbeiðandi iðulega hafa orðið að sækja lögreglu til þeirra hluta. Kveðst gerðarbeiðandi hafa gert itrekaðar tilraunir til að fá bætti úr þessu ástandi. Kveðst hann hafa snúið sér til sameiganda sins munnlega vorið 1945 og síðan tvisvar sinnum skriflega, hinn 2. október og 17. desember „1945, en þessar tilraunir hafi orðið ár- angurslausar. Afrit af bréfum þessum sendi gerðarbeiðandi gerðar. þola. Telur gerðarbeiðandi þetta framferði gerðarþola algerlega ólög- mætt gagnvart sér og ritaði því fógetaréttinum hinn 6. marz s. 1. og krafðist útburðar á gerðarþola. Áður hafði málið verið lagt fyrir húsaleigunefnd. Gerðarþoli hefur mótmælt gerðinni aðallega á þeim grundvelli, að gerðarbeiðanda skorti aðild til þess að fara einn með mál þetta, þar sem hann sé ekki einn eigandi hússins. Vísar hann sérstaklega 365 til bréfs móður sinnar til gerðarbeiðanda, sjá hér rskj. 4, þar sem hún neitar að ljá honum atbeina sinn til málarekstrar þessa. Móðir gerðarþola, Halldóra Björnsdóttir, hefur gerzt meðal- sönguaðili í máli þessu og mótmælt framgangi gerðarinnar. Vitnið Sæmundur Tómasson, Spítalastig 3, sem tvívegis hefur kært til lögreglunnar vegna ónæðis af völdum gerðarþola, sjá hér rskj. 4 og 6, skýrir svo frá, að sumir íbúar húss hans hafi oft ekki haft svefnfrið fyrir gerðarþola og gestum hans jafnvel ekki nótt eftir nótt. Einn af leigjendum Sæmundar, Guðrún Einarsdóttir, skýrir svo frá, að snemma á árinu 1945 hafi farið að bera á miklu háreysti úr íbúð gerðarþola, svo að hún hafi margoft ekki notið svefns meirihluta nætur. Kveður hún, að hávaði þessi hafi stafað frá gerðarþola og gestum hans, sem hafi setið þar að drykkju og spilamennsku. Hafi þar oft lent í ryskingum og hafi lögreglan oft komið til að skakka leikinn. Kveður hún einnig, að húsið hafi oft sinnis um nætur verið lamið utan af mönnnum, meira og minna ölvuðum, sem hafi leitazt eftir að komast inn til gerðarþola. Þá getur hún þess, að komið hafi fyrir, að hún hafi orðið fyrir per- sónulegri áreitni af mönnum þessum. Vitnið Olgeir Guðjónsson, sem bjó á sömu hæð og gerðarþoli í húsinu nr. 5 við Spitalastig árið 1945, kveður, að oft hafi borið á hávaða af völdum gerðarþola, og kveðst Olgeir oft hafa orðið að sækja lögregluna vegna þessa, og einu sinni kveðst hann hafa sent kæru til rannsóknarlögreglunnar. Þessum vitnum ber saman um það, að hlé hafi stundum orðið á ólátum þessum, og játar gerðarbeiðandi það einnig. Olgeir Guð- jónsson kveðst einnig hafa orðið var við það, að gerðarþoli hafi sjálfur orðið að biðja um lögregluaðstoð gegn þessum gestum sin- um. Lagt hefur verið fram, sjá rskj. nr. 4, vottorð lögregluþjóns um lögregluaðstoðarbeiðnir vegna illdeilna gesta gerðarþola út af spilum og ölæðishávaða af þeirra völdum, sem hafi staðið fólki í næstu húsum fyrir næturró. á Með ofangreindum vitnaframburðum svo og öðru, sem komið er fram í máli þessu, verður sannað að teljast, að gerðarþoli hafi gerzt sekur um stórkostlegan og vitaverðan ójöfnuð gagnvart gerð- arbeiðanda. Það verður ekki talið skipta neinu máli, hvernig sameign gerð- arbeiðanda og móður gerðarþola að húsinu er nánar varið eða hvernig afnotaskiptingu þeirra að húsinu er háttað. Ekki verður heldur álitið, að það skipti neinu í þessu sambandi, hvort móðir gerðarþola tekur þátt í málarekstri þessum. Hitt er víst, að gerðar- beiðandi hefur tvívegis skorað á hana að skerast í leikinn gagn- vart óbolandi framferði af völdum gerðarþola, en hún hefur neitað 366 að skipta sér nokkuð af því máli. Hefur hún þar með gerzt með- sek gerðarþola um framangreind réttarbrot hans gagnvart gerðar- beiðanda, og verður á engan hátt talið, að henni sé heimilt eðl: málsins samkvæmt að misbeita þannig sameignarrétti sínum yfir húseigninni. Kemst rétturinn því að þeirri niðurstöðu, að leyfa beri fram- gang gerðarinnar, og þykir rétt, að gerðarþoli og meðalgöngu- aðilinn greiði in solidum gerðarbeiðanda kr. 450.00 í málskostnað. Því úrskurðast: Gerð þessi skal fara fram á ábyrgð gerðarbeiðanda, Gerðarþoli, Guðmundur H. Þórðarson, Spitalastig 5, og með- algönguaðili, Halldóra Björnsdóttir, skála nr. 15 við Háteigs- veg, greiði in solidum gerðarbeiðanda, Jóni Ingimarssyni, Spitalastig 5, kr. 450.00 í málskostnað innan 15 daga frá birt- ingu úrskurðar þessa að viðlagðri aðför að lögum. Föstudaginn 14. júní 1946. Nr. 93/1945. Eigendur og ábúendur Ölvaldsstaða, þeir Gunnar Jónsson, Björn H. Jónsson, Einar Runólfsson og Albert Jónsson (Hdl. Þórólfur Ólafsson) gegn Ólafi Ólafssyni og Benjamín Ólafssyni (Hrl. Gunnar Möller). Úrskurður gerðardóms úr gildi felldur. Dómur hæstaréttar. Héraðsdóminn hafa kveðið upp Jón Steingrímsson sýslu- maður ásamt samdómendum, Kristjáni Guðmundssyni odd- vita og Guðmundi Jónssyni kennara. Áfrýjendur, sem skotið hafa máli þessu til hæstaréttar með stefnu 1. ágúst 1945, gera þær dómkröfur, aðallega að hinn áfrýjaði dómur verði ómerktur og málinu vísað heim til meðferðar og dómsálagningar af nýju. Til vara gera áfrýjendur þessar kröfur: 367 1. varakrafa: Að gild séu metin merki þau, er ákveðin voru af gerðardómi þann 30. maí 1940 svo og ákvörðun hinna dómkvöddu matsmanna á þeim merkjum, er fram fór „1. júní 1942. 2. varakrafa: Að úrskurður gerðardómenda verði stað- festur, en landamerkjadómi falið að setja merkin eftir úrskurði gerðardómsins. varakrafa: Að verði úrskurður gerðardómsins ekki tal- inn gildur, þá verði kveðið á um það, að aðiljar séu bundnir við að leggja málið í gerð samkvæmt samningn- um um gerðardóm. Þá krefjast áfrýjendur og, að stefndu verði in solidum dæmdir til að greiða þeim málskostnað bæði í héraði og bæstarétti samkvæmt mati dómsins. Stefndu krefjast staðfestingar hins áfrýjaða dóms og málskostnaðar fyrir hæstarétti úr hendi áfrýjanda in solidum eftir mati hæstaréttar. Telja verður, að mál um gildi gerðardóms þess, er hér greinir, sæti meðferð samkvæmt Ill. kafla laga nr. 41/1919. En þar sem nefndir hafa verið samdómendur, þykir ákvæð- um þess kafla eftir atvikum fullnægt. Hér fyrir dómi hefur verið lagður fram kaupsamningur frá 18. maí 1935, þar sem Jón Björnsson frá Svarfhóli selur Ólafi Ólafssyni, Lækjarkoti, svonefndar Lækjarkotsleigur, en ekkert er talið þinglesið um eignarrétt að þeim. Þá liggur og fyrir vottorð sýslumanns Mýra- og Borgarfjarðarsýslu þess efnis, að í máli um merki Bóndhóls og Lækjarkots- leigna, sem dæmt var í héraði 20. júní 1935, hafi Ólafi Ólafs- syni verið einum stefnt og hann komið einn fram sem fyrir- svarsmaður Lækjarkotsleigna. Hreppstjóri Borgarhrepps hefur og skýrt frá atriðum, er benda til þess, að Lækjar- kotsleigur hafi árin 1935—-1941 fylgt Lækjarkoti. Enn hafa og tvö vitni, hvort í sínu lagi, eftir stefnda Benjamin og eitt vitni eftir stefnda Ólafi ummæli, er þetta styðja. Fram- koma Ólafs Ólafssonar, er hann undirritaði gerðardóms- samninginn, og hegðun Benjamins Ólafssonar, sem allar likur eru til, að vitað hafi um gerðardóminn, verður og ekki skilin á annan hátt en þann, að þeir hafi talið Ólaf Ólafs- Gð 368 son bæran til að semja um gerðardóminn. Þegar á allt þetta er litið, verður véfenging stefndu á gerðardómssamningn- tm að teljast markleysa ein. Í úrskurði sínum 30. maí 1940 ákváðu gerðardómendur, að hin umdeildu merki á veiðisvæði Ölvaldsstaða og Lækjar- kotsleigna skuli vera lína, dregin úr austurhorni Lækjar- kotsleigna í -hásuður. Þar sem vafi lék á um nákvæma legu imarkalínunnar samkvæmt þessum úrskurði og gerðardóm- endur höfðu hvorki markað hana á uppdrátt né miðað í kennileiti, þá fengu áfrýjendur tvo menn dómkvadda til að ákveða merkjalínu þessa. Bæði í héraði og hér fyrir dómi hafa stefndu haldið þvi fram, að úrskurð gerðardómsins beri að meta ógildan, meðal annars vegna þess, að hann sé ekki nógu nákvæmur, feli ekki í sér þá niðurstöðu, sem gerðardómendur ætluðust til, og samrýmist ekki kröfum aðilja. Ráða má af skýrslum gerðardómenda, sem fram hafa komið í málinu, að þeir hafi ekki gert sér nægilega glögga grein fyrir þvi, hvernig lína, dregin úr austurhorni Lækjar- kotsleigna í hásuður, liggur og hver mörk hún skapar á þrætusvæðinu. Af þessu leiðir, að stefndu þurfa ekki að hlíta úrskurði gerðardómenda, sem í málinu greinir, en hins vegar hafa ekki verið færð fram nein þau atriði, er hnekki gildi gerðardómssamningsins, og er hann því bindandi fyrir að- ilja. Stefndu hafa í máli þessu gefið rangar skýrslur um kaup á Lækjarkotsleigum. Samkvæmt því og að öðru leyti með hliðsjón af úrslitum málsins ber að dæma þá in solidum til greiðslu málskostnaðar bæði í héraði og fyrir hæstarétti, sem þykir hæfilega ákveðinn samtals 1400 krónur. Dómsorð: Merki þau milli veiðisvæða Ölvaldsstaða og Lækjar- kots í Borgarhreppi, sem ákveðin voru með úrskurði gerðardóms 30. maí 1940, eru ekki metin gild. Samningur um gerðardóm milli áfrýjenda, Gunnars Jónssonar, Björns H. Jónssonar, Einars Runólfssonar og 369 Alberts Jónssonar, annars vegar og stefnda Ólafs Ólafs- sonar hins vegar er bindandi gagnvart stefndu, Ólafi Ólafssyni og Benjamin Ólafssyni. Stefndu greiði in solidum áfrýjendum samtals 1400 krónur í málskostnað í héraði og fyrir hæstarétti. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Landamerkjadómur Mýra- og Borgarfjarðarsýslu 28. júlí 1945. Mál þetta er höfðað samkvæmt beiðni stefnenda í bréfi, dags. 11. maí þ. á., þingfest 15. s. m., áreið gerð og tekið til dóms, að því er snertir aðal-, vara- og þrautavarakröfur stefnenda, í gær. Tilefni þessa máls er, að ágreiningur hefur verið milli aðilja þess um takmörk veiðiréttinda í Hvítá, er tilheyra jörð stefnenda, Ölvaldsstöðum, og landsspildunni Amtmannsleigum, er stefndu telja sig eiga. Vorið 1940 varð það að samkomulagi milli stefnenda og Ólafs Ólafssonar að leggja ágreining þenna í gerð þriggja manna, þeirra: Daviðs Þorsteinssonar hreppstjóra á Arnbjargarlæk, Theódórs B. Lindals hrl. í Reykjavík og Einars B. Guðmundssonar hrl. í Reykja- vík, og skyldi úrskurður gerðardómsins vera bindandi fyrir báða aðilja, og eigi hægt að áfrýja honum. Hinn 30. mai 1940 kvað gerðardómurinn upp úrskurð sinn, og var hann á þá leið, „að hin umdeildu merki á veiðisvæði Öl- valdsstaða og Lækjarkotsleigna skuli vera lína dregin úr austur- horni Lækjarkotsleigna í hásuður.“ Var úrskurður gerðardómsins þinglesinn á manntalsþingi Borg- arhrepps 26. júli 1940, og mótmælti þá Benjamín Ólafsson gildi hans, „þar sem hann hafi eigi samþykkt skipun gerðardómsins, en sé eigandi hálfra veiðiréttinda fyrir Lækjarkotsleigum móti Ólafi bróður sínum.“ Hinn 2. jan. 1941 voru þeir Ásgeir Þ. Ólafsson dýralæknir í Borgarnesi og Runólfur Sveinsson skólastjóri á Hvanneyri dóm- kvaddir af sýslumanni Mýra- og Borgarfjarðarsýslu samkvæmt kröfu stefnenda til þess að ákveða merkalinu milli veiðisvæða Öl- valdsstaða og Lækjarkotsleigna samkvæmt gerðardómi, gengnum 30. maí 1940. Ákváðu. þeir 1. júní 1942 línuna bannig: „Linan liggur úr austurhorni Lækjarkotsleigna, austan við Kistuhöfða, á milli Rauðahnjúkafjalls (hæðardepill 782) og ávalrar bungu (hæð- ardepill 633) að sjá í þúst, sem lægst ber í lægðinni milli nefndra hæðardepla. Mið (varða) hefur verið steypt í klettana vestan Öl- valdsstaða.“ 24 370 Var ákvörðun hinna dómkvöddu manna þinglesin á manntals- þingi Borgarhrepps 26. júni 1943, og lýsti Ólafur Ólafsson yfir, að hann mótmælti henni sem markleysu, og Benjamin Ólafsson, að hann mótmælti henni. Þrátt fyrir úrskurð gerðardómsins og ákvörðun hinna dóm- kvöddu manna hefur Benjamin Ólafsson haft lagnir á veiðisvæði því, sem tilheyrir Ölvaldsstöðum samkvæmt gerðardóminum, og hafa því stefnendur með bréfi, réttarskj. 1, snúið sér til sýslu- manns Mýra- og Borgarfjarðarsýslu og óskað þess, að ágreinings- mál þetta verði tekið fyrir sem landamerkjamál. Eru dómkröfur stefnenda í málinu, sem hér segir: Aðallega: að merkjadómurinn viðurkenni með dómi sinum merki þau, er ákveðin voru af gerðardómi þann 30. maí 1940, og sömuleiðis ákvörðun Hinna dómkvöddu matsmanna á þeim merkj- um, sem fram fór Í. júní 1942. Til vara: að úrskurður gerðardómsmanna verði staðfestur á þann hátt, er í aðalkröfu greinir, en að landamerkjadómurinn setji sjálfur niður merkin samkvæmt honum. Til þrantavara: að ef gerðardómsúrskurðurinn skyldi af ein- hverjum ástæðum ekki verða talinn gildur, þá verði slegið föstu, að aðiljar séu bundnir til að leggja málið í gerð samkvæmt samn- ingnum um gerðardóminn. Loks: ef ekkert af þessum kröfum verður tekið til greina, þá telja stefnendur sig hafa rétt til að gera og gera allar þær kröfur um merki, sem þeir á sínum tíma gerðu fyrir gerðardóminum, því að þó þeir vilji sætta sig við gerðardóminn, vegna þess að þeir telja hann bindandi fyrir báða aðilja, þá gengur hann skemmra þeim í hag en hinar upphaflegu kröfur þeirra. Að síðustu krefjast þeir málskostnaðar. Dómkröfur stefndu eru, sem hér segir: „Að merkjalína verði sett á veiðisvæði milli Lækjarkots og Holts annars vegar og Ölvaldsstaða hins vegar með línu, sem tekin er úr austurhorni Lækjarkotsleigna um fjöru, bar sem Beigalda og Ölvaldsstaðamerki enda. Þaðan sé lína dregin beina sjónhendingu á Skessutind.“ Enn fremur krefjast þeir málskostnaðar. Þá krefst Benjamin Ólafsson þess, að gerðardómurinn frá 30. maí 1940 verði ógiltur, og mótmælir kröfu um nýjan gerðardóm. Ólafur Ólafsson krefst. þess, að gerðardómurinn verði lýstur ógildur. Í réttarhaldi 5. júni: s. 1. lögðu málsaðiljar fram tilmæli um, að mál þetta verði, að svo stöddu, sótt og varið einungis, að því er snertir gildi gerðardómsins 30. maí 1940, þ. e. aðalkröfu, varakröfu og þrautavarakröfu stefnenda. Bentu þeir á ákvæði 5. mgr. 71. gr. 371 laga nr. 85/1936 um meðferð einkamála í héraði til stuðnings þess- ari beiðni sinni. Féllst landamerkjadómurinn á, að rétt mundi að verða við þess- um tilmælum, þar sem sýnt er, að það getur orðið til vinnusparn- aðar, og verður einnig til þess, að málið liggur gleggra fyrir landa- merkjadóminum. Verður þvi í dómi landamerkjadómsins aðeins fjallað um þann þátt málsins, er að framan greinir og málsaðiljar óska sérstaks úrskurðar um. Stefndu halda því fram, að óheimilt sé vegna ákvæða 4. tl. 9. gr. laxveiðilaganna nr. 112 frá 1941 að leggja undir úrskurð gerðar- dóms ágreining um takmörk veiðiréttinda. Telja þeir, að ákvæðið um, að eigi megi skilja veiðirétt við landareign, geri það að verk- um, að eigi sé hægt að semja um gerðardómsmeðferð, er geti orðið þess valdandi, að veiðiréttur skiljist frá jörðu. Landamerkjadómurinn telur, að hér sé eigi um neina eigna- yfirfærslu á veiðirétti að ræða, heldur um ákvörðun takmarka milli veiðiréttinda, er óglögg voru. Þá skilur og landamerkjadóm- urinn ákvæði 4. tl. 2. gr. laxveiðilaganna þannig, að þar sé aðeins lagt bann við að skilja veiðirétt frá þeirri landspildu, er helgar veiðiréttinn. Verður því krafa stefndu um ógildingu gerðardóms- ins af þessari ástæðu eigi tekin til greina. Þá hafa stefndu mótmælt gildi gerðardómsins af þeirri ástæðu, að eigi hafi undirritað samninginn nema annar þeirra (Ólafur), en landspildan, Lækjarkotsleigur, sé óskipt sameign þeirra bræðra að hálfu hvors. . Skýra þeir svo frá, að síðla sumars árið 1933 hafi þeir keypt Lækjarkotsleigur af Jóni heitnum Björnssyni frá Svarfhóli, kaup- manni í Borgarnesi, og átt að greiða fyrir þær 200 hesta af heyi með jöfnum greiðslum á 8 árum. Eigi segja þeir, að kaupsamn- ingur hafi verið gerður og þeir ekkert afsal fengið fyrir eigninni. Þá segja þeir, að þeir hafi nytjað eignina þannig, að Benjamín hafi stundað laxveiði í net fyrir leigunum, og hafi veiði hans skipzt til helminga milli þeirra. Hins vegar hafi Ólafur slegið !eig- urnar og hirt hey af þeim, en stundum hafi Benjamin fengið nokkuð af því hjá honum. Þeir hafa lagt fram útskrift úr hreppskilabók Borgarhrepps írskj. 16) um framtalið veiðimagn jarðanna Lækjarkots og Holts árið 1933 til 1939, og sýnir hún, að flest árin er talin jöfn lax- veiði á báðum jörðunum, þó er eingöngu talin laxveiði í Holti árið 1933, enda upplýst, að það ár stundaði Benjamin laxveiðina með Árna Helgasyni í Borgarnesi, og árið 1939 er laxaveiði 40 löxum meiri í Holti en í Lækjarkoti, enda átti Benjamin þá og stundaði laxveiði fyrir landspildum neðan Lækjarkotsleigna, er hann átti með Stefáni Jónssyni bónda á Brennistöðum. 372 Loks hafa þeir lagt fram á réttarskj. nr. 11, vottorð Sverris Gíslasonar formanns fasteignamatsnefndar Mýrasýslu um, að á jarðlýsingarblöðum fyrir jarðirnar Lækjarkot og Holt frá árinu 1939 sé talið, að hvor jörðin fyrir sig eigi hálfa laxveiði fyrir Amt- mannsleigum. Stefnendur hafa véfengt, að rétt sé frá skýrt hjá stefndu, að Lækjarkotsleigur séu sameign þeirra. Benda þeir á, að Ólafur hafi, er hann undirritaði samninginn um gerðardóminn, á engan hátt getið þess, að annar aðili ætti aðild þess máls með honum. Þá hafi eigi verið annað almennt vitað en Ólafur væri einkaeigandi leign- anna, enda hefði Guðmundur Þ. Gíslason á Bóndhól höfðað mál gegn honum út af takmörkum veiðiréttinda milli Bóndhóls og Lækjarkotsleigna, er dæmt var í Hæstarétti 20. jan. 1939, og hafi í því máli eigi komið fram, að um annan varnaraðilja vegna Lækij- arkotsleigna væri að ræða en Ólaf. Loks telja þeir, að Benjamín, er muni hafa verið kunnugt um störf gerðardómsins, er gerðar- dómsmenn gengu á þrætustaðinn, hafi verið skylt að hreyfa þá þegar mótmælum gegn framgangi gerðarinnar, og telja þeir, að afskipti hans af störfum gerðardómsmannanna hafi jafngilt sam- þykkt hans á samningnum um gerðardóm. Landamerkjadómurinn verður að lita svo á, að enda þótt stefndu hafi eigi lagt fram skjallegar eignarheimildir fyrir Lækjarkots- leigum þeim til handa, styðji vottorðin á réttarskjölum nr. 11 og 16 frásögn þeirra um, að þeir hafi árið 1933 kevpt leigurnar að helm- ingi hvor af þáverandi eiganda þeirra, Jóni Björnssyni frá Svarf- hóli, kaupmanni í Borgarnesi, og lagt þær til jarða sinna, Lækjar- kots og Holts, er voru ein jörð, þar til er þeim var skipt árið 1930. Þótt lítt sé skiljanlegt, hvers vegna Ólafur eigi gat þess, er hann undirritaði samninginn um gerðardóminn, að Benjamin væri með- eigandi hans að Lækjarkotsleigum, getur landamerkjadómurinn eigi fallizt á, að það geti orðið til þess að svipta Benjamin þeim rétti, er hann kynni að hafa til að mótmæla gerðardóminum og telja sig óbundinn af honum. Einkaaðild Ólafs að landamerkjamálinu milli Guðmundar Þ. Gíslasonar, eiganda Bóndhóls, og hans sem eiganda Lækjarkots- leigna bendir að vísu nokkuð í þá átt, að hann hafi, er það mál var rekið fyrir undirrétti og Hæstarétti, verið einkaeigandi Lækjar- kotsleigna, en verður þó eigiemetin sem full sönnun þess, þar sem þetta mál var sameinað öðru máli, er Benjamin ásamt Stefáni Jóns- syni á Brennistöðum var varnaraðili að, og gat því gætt hagsmuna sinna vegna Lækjarkotsleigna í Bóndhólsmálinu, enda er eigi upp- lýst, að nokkur ágreiningur væri milli bræðranna um tilhögun varna Í því máli. Formleg sannanleg mótmæli Benjamins gegn gildi gerðardóms- ins koma að vísu eigi fram fyrr en við þinglýsingu hans á mann- 373 talsþingi Borgarhrepps árið 1940. Hins vegar heldur hann því fram, að hann hafi á tímabilinu frá því gerðardómsmenn gengu á þrætustaðinn og þar til er gerðardómurinn var upp kveðinn, getið þess við tvo gerðardómsmennina Davíð Þorsteinsson og Einar B. Guðmundsson, að hann væri eigandi hálfra Lækjarkotsleigna, og mótmælt gerðinni. Hefur Davíð eigi viljað neita, að svo gæti hafa verið, enda þótt hann muni það eigi fyrir víst, en Einar man, að Benjamín hefur talað um þetta við hann, en eigi, hvort það var áður en gerðardómurinn var upp kveðinn. Landamerkjadómurinn telur eigi upplýst, að Benjamin Ólafs- syni hafi verið vitanlegt um gerðardómssamninginn, fyrr en hann hitti gerðardómsmennina, er þeir skoðuðu þrætustaðinn. Mótmælti hann þá að vísu eigi, að gerðardómurinn starfaði, en hóf þar á eftir að koma að mótmælum sinum, meðal annars með því að til- kynna einum eða tveimur gerðardómsmönnunum þau. Þegar svo gerðardómurinn var þinglesinn á manntalsþingi Borgarhrepps 26. júlí 1940, lét hann bóka mótmæli sin gegn gildi hans. Verður landamerkjadómurinn að telja, að hann hafi eigi með þessu atferli sínu sýnt það tómlæti um að koma mótmælum sinum á framfæri, að meta beri sem samþykki hans á samningnum um gerðardóminn. Samkvæmt framansögðu getur landamerkjadómurinn eigi tekið til greina aðalkröfu stefnenda um, að staðfestur verði úrskurður gerðardóms, er gekk þann 30. mai 1940 og ákvörðun dómkvaddra matsmanna á merkjum milli Ölvaldsstaða og Lækjarkotsleigna, er fram fór 1. júní 1942. Eigi verða heldur teknar til greina vara- og Þrautavarakrafa stefnenda. Landamerkjadómurinn sér eigi að svo stöddu, þar sem gera verður ráð fyrir, að mál þetta verði áfram rekið fyrir réttinum. þar til endanleg niðurstaða um landamerkin er fengin, ástæðu til að ákveða um málskostnað og skiptingu hans vegna þess hluta málsins, er nú er lokið, heldur verði hann ákveðinn og honum skipt við endalok þess. Því dæmist rétt vera: Aðalkrafa stefnenda, þeirra Gunnars Jónssonar, Björns H. Jónssonar, Einars Runólfssonar og Alberts Jónssonar, eigenda og ábúenda Ölvaldsstaða, um, að merkjadómurinn viðurkenni með dómi sinum merki þau, er ákveðin voru af gerðardómi Þann 30. maí 1940, og sömuleiðis ákvörðun hinna dómkvöddu matsmanna á þeim merkjum, er fram fór 1. júni 1942, verður eigi tekin til greina. Eigi verða heldur teknar til greina vara- krafa og þrautavarakrafa stefnenda. 374 Föstudaginn 14. júní 1946. Nr. 73/1945. Hafnarstjóri Reykjavíkur f. h. hafnarsjóðs (Hdl. Tómas Jónsson) gegn Tollstjóranum í Reykjavík f. h. ríkissjóðs (Hal. Jón Sigurðsson). Ekki skylt að greiða fasteignaskatt af hafnarmannvirkjum. Dómur hæstaréttar. Bjarni Pálsson, fulltrúi borgarfógetans í Reykjavík, hef- ur kveðið upp hinn áfrýjaða úrskurð. Áfrýjandi, sem skotið hefur máli þessu til hæstaréttar með stefnu 31. maí 1945, gerir þær dómkröfur, að synjað verði um framkvæmd lögtaksgerðar og stefnda verði dæmt að greiða honum málskostnað fyrir hæstarétti eftir mati dóms- ins. Stefndi krefst staðfestingar úrskurðarins og málskostn- aðar úr hendi áfrýjanda fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Hvorki orðalag 1. og 2. töluliðs 1. gr. laga nr. 66/1921, sem takmarka upphafsákvæði greinarinnar, né skýring greinarinnar eðli málsins samkvæmt þykir veita örugga heimild til álagningar skatts þess, sem krafizt er í máli þessu. Ber því að fella hinn áfrýjaða úrskurð úr gildi og synja um framkvæmd lögtaksgerðar. Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður fyrir hæsta- *rétti falli niður. Dómsorð: Hinn áfrýjaði úrskurður er úr gildi felldur. Málskostnaður í hæstarétti fellur niður. Úrskurður fógetaréttar Reykjavíkur 25. maí 1945. Með því að hafnarsjóður Reykjavíkur hafði neitað að greiða fasteignaskatt af ýmsum mannvirkjum hafnarinnar, krafðist toll- stjórinn í Reykjavik þess með lögtaksbeiðni, dags. 22. jan. 1945, svo og framhaldsbeiðni, dags. 26. febr. s. á., að lögtak yrði gert í þar greindum eignum til tryggingar greiðslu fasteignaskatts af 375 beim fyrir árið 1944. Gerðarþoli lét mæta við lögtakið, er það var fyrst tekið fyrir 29. jan. þ. á., og mótmæla framgangi þess, og hefur málið síðan verið sótt og varið hér í réttinum og var tekið til úr- skurðar 19. þ. m. Umboðsmaður gerðarbeiðanda krefst þess, að lögtakið nái fram að ganga að öllu leyti, en umboðsmaður gerðarþola mótmælir framgangi þess. Hafa umboðsmenn beggja aðilja krafizt málskostn- aðar til handa umbjóðendum sínum. Lögtaks er krafizt á fasteignaskatti af eftirgreindum eignum: Geirsgata, Faxagarður nr. 4 á rskj. 8, .... kr. 1667.40 a Faxabryg ggja - ð- — 8, sa -— 300.00 —— Kolauppfylling — 0 —- 8, 2... 1820.00 Örfiriseyjargarður 21—- — 8, .... — 2992.50 Samtals 1. 6279.90 Örfiriseyjargarður er í skjölum málsins, þar á meðal kortinu á rskj. nr. 8, einnig nefndur Norðurgarður og er garðurinn úr Ör- firisey með stefnu í land-suður út á móts við Ingólfsgarð. Árið 1942 eru lóðir, bryggjur og garður hafnarinnar metin sér- staklega hvert fyrir sig til felslögnsennn, og samkvæmt því mati hefur fasteignaskattur verið lagður á mannnvirki þessi frá og með þvi ári. Aðiljum kemur ekki saman um, hvort mannvirki þessi hafi verið metin til fasteignamats árið 1931, er allsherjarmatið var framkvæmt. Telur umboðsmaður gerðarbeiðanda, að þau hafi verið innifalin í heildarmati á fasteignum hafnarinnar, en umboðsmaður gerðarþola telur fráleitt, að svo hafi verið. — Lögtaks er, eins og áður er getið, krafizt fyrir fasteignaskatti af nokkrum þessara eigna fyrir árið 1944. Mótmæli sín gegn framgangi lögtaksins hyggir gerðarþoli á eftirtöldum ástæðum: 1. Að fasteignaskatts hafi ekki verið krafizt af þessum mann- virkjum fyrr en 1942, og verði hann því ekki krafinn nú að óbreytt- um aðstæðum. 2. Að engin bein eða ótvíræð heimild sé til.í lögum fyrir skatt. lagningunni. 3. Að ekki hafi verið beitt réttri aðferð við framkvæmd fast- eignamatsins á þessum mannvirkjum. Skal nú hver þessara liða tekinn til sérstakrar athugunar. Um 1. Eins og áður er getið, kemur aðiljum ekki saman um. hvort mannvirki hafnarinnar hafi verið með í heildarmati því á fasteignum hennar, sem fram fór árið 1931, en þetta virðist þó engu máli skipta í þessu sambandi, þar eð gerðarþoli er ekki krafinn um skattgjald fyrir tímabilið fram að 1942. Verður að telja heimilt að krefja gerðarþola um fasteignaskatt af mannvirkj- um þessum frá árinu 1942, ef heimild er annars fyrir því í lög- um nú að leggja skattinn á slík mannvirki, og það jafnt fyrir því, 376 hvort sú heimild var fyrir hendi árið 1931 eða ekki. Þessi mótmæli gegn framgangi lögtaksins verða því ekki tekin til greina. Um 2. Um fasteignaskatt gilda lög nr. 66 frá 27. júní 1921. Sam- kvæmt 1. gr. þeirra laga ber að greiða árlega skatt í ríkissjóð af öllum fasteignum í landinu, sem ekki eru sérstaklega undanþegnar, og skal skatturinn reiknaður af virðingarverði eftir fasteigna- matslögum. Er skatturinn ákveðinn 3%, — þrir af þúsundi — af jörðum, lóðum og lendum, og skulu mannvirki á þeim skattskyld að sama hluta eftir 1930. Af húsum öllum er skatturinn 1%% -- einn og hálfur af þúsundi. — Um fasteignamat giltu árið 1944 lög nr. 3 frá 6. jan. 1938. Það er að visu rétt, sem haldið hefur verið fram af gerðarþola, að hvorki í lögum um fasteignaskatt né fasteignamat er að finna bein ákvæði um mat eða skattlagningu hafnarmannvirkja, en ekki verður þó talið, að upptalning laganna sé tæmandi í þessu efni. Allar fasteignir ásamt mannvirkjum á þeim eru skattskyldar eftir lögum um fasteignaskatt, séu eignirnar ekki undanþegnar skattgjaldi sérstaklega. Séu hafnarmannvirkin því fasteignir eða mannvirki á fasteignum, er heimilt að meta þau og leggja á þau fasteignaskatt, þar eð ekki verður séð, að þau séu undanþegin skattgjaldi hvorki í lögum um fasteignaskatt ná öðr- um lögum. Samkvæmt skýrgreiningu hlutaréttarins er fasteign ákveðinn hluti af yfirborði lands. Verður að ætla, að við þá skýrgreiningu sé átt í lögum um fasteignaskatt, úr því engin önnur skýring er gefin þar á hugtakinu. — Við uppfyllingar út í sjóinn, eins og höfnin hefur látið gera, hefur því myndazt fasteign, og tekur þetta bæði til eiginlegra uppfyllinga og skjólgarða, enda þótt mikill hluti af verði slíkra framkvæmda megi teljast mannvirki á fast- eigninni, þá skiptir það engu máli í þessu sambandi, þar eð mann- virkin eru metin með fasteignunum og skattlögð ásamt þeim með sama hluta af þúsundi. Samkvæmt þessu verður Kolauppfyllingin, Faxagarður og Örfiriseyjargarður (Norðurgarður) að teljast fast- eignir. Faxabryggju, sem byggð er á niðurreknum staurum út í sjó- inn suður frá Faxagarði, er samkvæmt eðli málsins réttast að telja mannvirki á Faxagarði, og hefði hún því átt að metast og skatt- leggjast með honum í einu lagi. En þar sem því hefur ekki verið mót- mælt sérstaklega, að þetta hafi verið gert höfninni til hægðarauka og matið því orðið sama að niðurstöðu til, þótt metið hefði verið í einu lagi, þá þykir þetta atriði engu máli geta skipt. Samkvæmt þessu verður því að telja, að mat og skattlagning umræddra -hafn- armannvirkja til fasteignaskatis hafi næga stoð í lögum. Um 3. Um aðferðina við framkvæmd fasteignamatsins er það upplýst, að allar þær eignir, sem mál þetta tekur til, hafa verið metnar með hliðsjón af kostnaðarverði samkvæmt reikningum hafnarinnar. 377 Í lögum um fasteignamat segir svo í 2. gr., að fasteign hverja skuli meta sanngjörnu söluverði. Eru því næst talin þau atriði, sem til hliðsjónar skuli hafa við matið til að finna hið rétta söluverð. Tekjur þær, sem af fasteigninni fást, hlunnindi þau, er henni fylgja, leigumálar og verð það, er fasteignin eða nágrannafast- eignir hafa verið seldar fyrir síðustu 10 árin. Um leigumála eða sölu á umræddum eignum hafnarinnar eða sambærilegum ná- grannaeignum mun ekki hafa verið að ræða. Hvað tekjurnar af eignunum snertir, er þess að gæta, að sumar þeirra gefa af sér miklar tekjur, en aðrar, svo sem skjólgarðarnir, litlar eða engar tekjur beinlínis. Samt verður ekki hjá því komizt að lita á hafnar- mannvirkin sem eina heild, skjólgarðarnir, sem litlar eða engar tekjur gefa beinlínis, gera höfnina nothæfa og örugga og auka þannig óbeint tekjurnar af bryggjunum. Þar sem mannvirkin eru nú metin hvert í sínu lagi, virðist því ekki einhlítt að miða matið við þær tekjur, sem hvert þeirra fyrir sig gefur af sér, heldur hefði orðið að meta þau með hliðsjón af heildartekjunum af mannvirkj- unum. Samræmið milli matsins á hinum einstöku eignum hefði því orðið svipað, hvor aðferðin sem notuð var. Og þar sem fallast verður á það, að sanngjarnt söluverð eignanna mundi aldrei verða álitið lægra en kostnaðarverð þeirra, verður ekki fallizt á að neita beri um framgang lögtaksins vegna þess, að matið hafi farið rang- lega fram að þessu leyti. Ekki verður heldur talið, að tilkynna hefði þurft gerðarþola sérstaklega, að meta ætti og skattleggja nefndar eignir hans, þar eð honum hlaut að vera það ljóst, í hvaða skyni fasteignamatsnefndin fékk afnot reikninga hafnar- innar yfir kostnaðarverð mannvirkjanna, enda verður ekki betur séð en að matið hafi verið auglýst og lagt fram á lögskipaðan hátt. Samkvæmt þessu verður niðurstaðan í réttinum sú, að leyfa beri framgang lögtaksins að öllu leyti. Eftir atvikum þykir þó rétt, að málskostnaður falli niður. Því úrskurðast: Hið umbeðna lögtak skal ná fram að ganga. Málskostn- aður fellur niður. 378 Laugardaginn 15. júní 1946. Kærumálið nr. 8/1946. Jóhann Þ. Jósefsson gegn Magnúsi Thorlacius. Ómerkingar- og frávísunarkröfu hrundið. Dómur hæstaréttar. Með kæru 21. f. m., er hingað barst 31. s. m., hefur sókn- araðili samkvæmt 108. gr. laga nr. 85/1936 kært úrskurð, upp kveðinn 17. f. m. á bæjarþingi Reykjavíkur, þar sem hrundið var frávísunarkröfu sóknaraðilja í máli varnarað- ilja gegn honum. Sóknaraðili krefst þess, að hinn kærði úrskurður verði ómerktur og fyrrgreindu máli vísað frá bæjarþinginu. Einnig krefst hann málskostnaðar úr hendi varnaraðilja fyrir bæjarþinginu svo og kærumálskostnaðar eftir mati hæstaréttar. Varnaraðili krefst staðfestingar hins kærða úrskurðar og kærumálskostnaður úr hendi sóknaraðilja eftir mati dóms- ins. Með skirskotun til forsendna hins kærða úrskurðar ber að staðfesta hann. Eftir þessum úrslitum þykir rétt, að sóknaraðili greiði varnaraðilja 150 krónur í kærumálskostnað. Dómsorð: Hinn kærði úrskurður skal vera óraskaður. Sóknaraðili, Jóhann Þ. Jósefsson, greiði varnaraðilja, Magnúsi Thorlacius, 150 krónur í kærumálskostnað. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Úrskurður bæjarþings Reykjavíkur 17. maí 1946. Mál þetta, sem tekið var til dóms eða úrskurðar 8. þ. m., hefur Magnús Thorlacius hæstaréttarlögmaður hér í bæ höfðað fyrir bæjarþinginu með stefnu, útgefinni 18. febrúar s. l., gegn Jóhanni 379 Þ. Jósefssyni alþingismanni, Bergstaðastræti 86 hér í bænum. Hef- ur stefnandi gert þær dómkröfur, að síðargreind ummæli í vott- orði stefnda, dags. 28. mai 1945, verði dæmd dauð og ómerk, að stefnda verði dæmt að greiða stefnanda kr. 800.00 til að standast kostnað á birtingu dóms í máli þessu og í aukadómþingsmáli Reykja- víkur nr. 493/1946: Réttvísin gegn Jóhanni Þorkeli Jósefssyni svo og bætur fyrir miska o. fl, með 6% ársvöxtum frá stefnudegi til greiðsludags. Loks hefur stefnandi krafizt málskostnaðar að skaðlausu úr hendi stefnda. Stefndi hefur aðallega krafizt þess, að máli þessu verði visað frá bæjarþinginu og stefnanda gert að greiða málskostnað að mati dómarans. Til vara hefur stefndi krafizt sýknu af öllum kröfum stefnanda og að hann verði dæmdur til að greiða málskostnað að mati dómarans. Munnlegur málflutningur hefur fram farið um frávísunarkröfu stefnda, en stefnandi hefur krafizt þess, að henni verði hrundið og stefnda gert að greiða málskostnað í þeim hluta málsins. Málsatvik eru þau, að með bréfi, dags. 22. júni 1945, til saka- dómarans í Reykjavík kærir stefnandi stefnda fyrir ýmis ummæli, er stefndi hafi viðhaft um stefnanda í vottorði einu, er fram hafi verið lagt í bæjarþingsmáli Reykjavíkur nr. 166/1945: Bogi Brynjólfsson gegn Árna Sigfússyni. Telur stefnandi, að í ummæl- um þessum sé fólgið brot gegn 108. gr. hinna almennu hegningar- laga nr. 19 frá 1940 og óskar þess, að sakamálsrannsókn verði látin fram fara og stefnda refsað fyrir ummælin. Sakamálsrann- sókn virðist síðan hafa fram farið og mál verið höfðað gegn stefnda af réttvísinnar hálfu. Með dómi, upp kveðnum á aukadóm- þingi Reykjavíkur 30. janúar s. 1. í málinu nr. 493/1946, Réttvísin gegn Jóhanni Þorkeli Jósefssyni, var stefndi talinn brotlegur gegn 108. gr. hegningarlaganna vegna ummæla þessara og hann dæmdur til refsingar fyrir þau. Ummælin voru hins vegar ekki ómerkt, og segir svo um það atriði í forsendum dómsins: „Krafa hefur ekki komið fram um að ómerkja hin kærðu ummæli.“ Dómi þessum virðist ekki hafa verið áfrýjað. Stefnandi höfðaði siðan mál þetta og gerði í því fyrrgreindar kröfur. Ummæli þau, sem stefnandi nú krefst ómerkingar á, eru þessi: „e.. en hún (þ. e. herstjórn Bandaríkjahersins hér) færðist undan greiðslu skaðabóta og bar, að því er virtist, aðallega fyrir sig þá afstöðu, sem hrl. Magnús Thorlacius hafði sem umboðs- maður Árna tekið til málsins.“ „... og hafði hann þá þegar — að minum dómi — gert málið talsvert erfiðara til sóknar, þar sem hann virðist hafa viðurkennt, án þess að sjáanleg ástæða væri til þess, að það mat, sem kunn- ugt er, að lagt var fram í málinu af hálfu Árna Sigfússonar, væri ósanngjarnlega hátt.“ 380 „Það gefur auga leið, að þess háttar viðurkenning eða staðhæf- ing af hálfu umboðsmanns Árna gat ekki orðið til þess að draga fram hans hlut, heldur þvert á móti.“ „-.. og virtist hann ... hafa óvenjulegar hugmyndir um það, á hvern hátt honum bæri að berjast fyrir þeim málsstað, er hann hefði tekið að sér.“ „Þetta var að minum dómi algert vixlspor, sem stigið var Þarna ...“ „Fyrir utan það fannst mér allur gangur og tilþrif Thorlaciusar í málinu vera nokkuð litið röggsamlega vaxin „é Ummæli þessi eru hin sömu og stefndi var dæmdur til refsingar fyrir í nefndu aukadómþingsmáli. Stefndi byggir frávísunarkröfu sina á því, að mál út af því efni, er það snýst um, heyri ekki undir bæjarþingið, þar sem það eigi að sæta opinberri ákæru. Mál út af ummælum þessum hafi að kröfu stefnanda verið rannsakað að hætti sakamála og síðan verið höfðað mál á hendur sér af réttvísinnar hálfu og at- ferli þetta talið varða við 108. gr. hegningarlaganna, en öll mál um brot gegn þeirri grein sæti opinberri málsmeðferð. Þar sem þegar hafi verið dæmt um sakarefni þetta, geti stefnandi ekkert frekar í því gert og eigi enga aðild að málinu. Það heyri ekki undir bæj- arþingið, og því beri að frávísa þvi. Stefnandi hefur hins vegar mótmælt frávísunarkröfunni, að þvi er varðar ómerkingu nefndra ummæla, á þeim grundvelli, að hann hafi í kæru sinni ekki krafizt ómerkingar ummælanna og ekkert hafi verið dæmt um það atriði í áðurgreindum dómi aukadóm- þings Reykjavíkur. Hefur stefnandi í þessu sambandi bent á, að samkvæmt ákvæðum 1. mgr. 241. gr. hegningarlaganna skuli meið- andi ummæli því aðeins dæmd ómerk, að sá krefjist þess, sem misgert var við. Þá hefur stefnandi haldið því fram, að sam- kvæmt ákvæðum b. liðar 2. tl. 242. gr. hgl. skuli slík brot og þau, er felast í nefndum ummælum, þvi aðeins sæta opinberri ákæru, að sá krefjist þess, sem misgert var við. Að því er fjárkröfuna varðar, telur stefnandi, að þar sem hann hafi ekki borið fram neina slíka kröfu í áðurgreindu sakamáli út af ummælunum, þá geti hann komið henni að í einkamáli, og komi því heldur ekki til mála að frávísa þeirri kröfu. Um ómerkingarkröfuna: Svo sem að framan getur, var stefndi með áðurgreindum dómi aukadómbþings Reykjavíkur, upp kveðnum 30. jan. s. l,, talinn hafa brotið gegn ákvæðum 108. gr. hegningarlag- anna með nefndum ummælum sinum um stefnanda og honum refsað fyrir þau. Hins vegar var í því máli ekki stefnt til ómerkingar á um- mælunum, og hefur því ekki verið dæmt um það sakarefni. Þótt mál um refsikröfuna hafi farið að hætti sakamála, þykir krafan um ómérkingu ummæla þeirra, sem refsað var fyrir, ekki þess eðlis, 381 að nokkuð sé því til fyrirstöðu, að þessi dómstóll fjalli um hana. Með vísun til þess verður þessum kröfulið því ekki vísað frá bæj- arþinginu. Um fjárkröfuna: Að því er varðar bætur til stefnanda fyrir miska vegna nefndra ummæla stefnda svo og fégjöld til að stanld- ast kostnað af birtingu dóms í nefndu sakamáli og máli þessu, þá gerði stefnandi enga slika fjárkröfu í sakamálinu, en eigi verður dæmt um slíkar kröfur í sakamáli, nema þess sé krafizt. Stefn- anda er því heimilt að hafa uppi slíkar kröfur í einkamáli, og verður þessum kröfulið þvi heldur ekki vísað frá bæjarþinginu. Ákvörðun um málskostnað verður tekin við væntanlegan efnis- dóm í máli þessu. Einar Arnalds borgardómari kvað upp dóm þenna. Því úrskurðast: Framangreindar frávisunarkröfur verða ekki teknar til greina. Laugardaginn 15. júni 1946. Kærumálið nr. 9/1946. Ásgrímur Albertsson gegn Erlendi Þorsteinssyni. íímerking og heimvisan. Dómur hæstaréttar. Guðmundur Hannesson bæjarfógeti hefur kveðið upp hinn kærða úrskurð. Með kæru 23. f. m., sem hingað barst 4. þ. m., hefur sóknaraðili samkvæmt 105. gr. laga nr. 85/1936 skotið til hæstaréttar úrskurði, upp kveðnum á bæjarþingi Siglu- fjarðar 23. maí þ. á., þar sem sóknaraðilja var synjað um frest í máli varnaraðilja gegn honum. Krefst sóknaraðili þess, að hinn kærði úrskurður verði felldur úr gildi og hon- um veittur hæfilegur frestur til vitnaleiðslu í málinu. Varnaraðili hefur hvorki sent hæstarétti kröfur né grein- argerð í kærumálinu. Í hinum kærða úrskurði greinir hvorki aðilja málsins né málsatvik, og málsástæðum er þar ekki lýst nema að litlu leyti. Hefur héraðsdómari því ekki gætt fyrirmæla 2. máls- 382 gr. 190. gr. og 4. málsgr. 193. gr. laga nr. 85/1936. Þykir vegna þessara megingalla á úrskurðinum verða að ómerkja hann og vísa máli þessu heim í hérað til uppsögu úrskurðar af nýju. Málskostnaður í hæstarétti fellur niður. Dómsorð: Hinn kærði úrskurður á að vera ómerkur, og vísast málinu heim í hérað til uppsögu úrskurðar af nýju. Málskostnaður í hæstarétti fellur niður. Úrskurður bæjarþings Siglufjarðar 23. maí 1946. Þar sem telja verður, að stefndi, þrátt fyrir ítrekaðar áminn- ingar dómarans um að nota veittan frest vel til öflunar gagna. eins og stefndi viðurkennir, að dómarinn hafi áminnt hann um, hefur ekki notað veittan frest til þeirrar gagnaöflunar, sem hann nú óskar, enda jafnvel eftir 1. mai sá stefndi, um hvað vott- orðin á rskj. 8 og 9 snerust, og hægt jafnvel eftir þann tíma að hafa leitt vitnin fyrir 9. mai, verður að telja, að stefndi hafi með framkomu sinni og óhæfum drætti á öflun gagnanna, þótt áminntur væri í upphafi málsins að hraða málinu, sem frekast væri hægt, fyrirgert rétti til frekari gagnaöflunar og beri því að neita um frekari frest í málinu. Því úrskurðast: Stefnda verður eigi gegn mótmælum stefnanda veittur frek- ari frestur í máli þessu. Laugardaginn 15. júní 1946. Kærumálið nr. 10/1946. Ásgrímur Albertsson gegn Erlendi Þorsteinssyni. Ómerking og heimvísan. Dómur hæstaréttar. Guðmundur Hannesson bæjarfógeti hefur kveðið upp hinn kærða úrskurð. 383 Með kæru 23. f. m., sem hingað barst 4. þ. m., hefur sókn- araðili samkvæmt 105 gr. laga nr. 85/1936 skotið til hæsta- réttar úrskurði, upp kveðnum á bæjarþingi Siglufjarðar 23. maí þ. á., þar sem sóknaraðilja var synjað um frest í máli varnaraðilja gegn honum. Krefst sóknaraðili þess, að hinn kærði úrskurður verði felldur úr gildi og honum veittur hæfilegur frestur til vitnaleiðslu í málinu. Varnaraðili hefur hvorki sent hæstarétti kröfur né grein- argerð í kærumálinu. Í hinum kærða úrskurði greinir hvorki aðilja málsins né málsatvik, og málsástæðum er þar ekki lýst nema að litlu leyti. Hefur héraðsdómari því ekki gætt fyrirmæla 2. mgr. 190. gr. og 4. málsgr. 193. gr. laga nr. 85/1936. Þykir vegna þessara megingalla á úrskurðinum verða að ómerkja hann og vísa máli þessu heim í hérað til uppsögu úrskurðar af nýju. Málskostnaður í hæstarétti fellur niður. Dómsorð: Hinn kærði úrskurður á að vera ómerkur, og vísast málinu heim í hérað til uppsögu úrskurðar af nýju. Málskostnaður í hæstarétti fellur niður. Úrskurður bæjarþings Siglufjarðar 23. maí 1946. Þar sem telja verður, að stefndi, þrátt fyrir ítrekaðar og viður- kenndar áminningar til stefnda um að nota vel hinn veitta frest til öflunar gagna, hafi ekki notað veittan frest til þeirrar gagna- öflunar, sem hann nú óskar, og jafnvel hægt eftir 1. maí að hafa leitt þessi vitni fyrir 9. s. m., verður að telja, að stefndi hafi með framkomu sinni í óhæfum drætti í öflun gagna, þótt áminntur hafi verið að hraða málinu sem frekast væri hægt, fyrirgert rétti sínum til frekari gagnaöflunar og beri því að neita gegn mót- mælum stefnanda um frekari frest í málinu. Því úrskurðast: Stefnda verður eigi gegn mótmælum umboðsmanns stefn- anda veittur frekari frestur í málinu. 384 Laugardaginn 15. júni 1946. Nr. 152/1945. Fiskur ár Ís h/f (Hrl. Magnús Thorlacius) Segn Höjgaard €. Schultz A/S (Hrl. Eggert Claessen). Setudómari próf. Ólafur Lárusson í stað hrd. Árna Tryggvasonar. Skaðabótamál. Dómur hæstaréttar. Áfrýjandi, sem skotið hefur máli þessu til hæstaréttar með stefnu 28. nóvember 1945, gerir þær dómkröfur, að stefnda verði dæmt að bæta honum fé allt það tjón, sem hann hafði beðið af vanefnd stefnda á samningi aðilja frá 10. júlí 1943. Svo krefst áfrýjandi og málskostnaðar úr Lendi stefnda bæði í héraði og fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Stefndi hefur krafizt þess, að héraðsdómurinn verði stað- festur og áfrýjandi verði dæmdur til að greiða honum máls- kostnað í hæstarétti eftir mati dómsins. „Hinn 8. júlí 1943 gerðu fyrirsvarsmenn stefnda ráðstaf-. anir til þess, að tekið yrði frá það af torfbirgðum stefnda við Minni Borg í Grímsnesi, sem hagnýta mætti við lagn- ingu hitaveitu Reykjavíkur, en torf þetta var skorið árið 1940, og hafði mestur hluti þess verið geymdur í stökkum frá þeim tíma. Hinn 10. sama mánaðar gerðu fyrirsvars- menn aðilja samning þann, er í málinu greinir, um sölu til áfrýjanda á 300 möð af nefndum torfbirgðum. Hinn 11. sama mánaðar létu fyrirsvarsmenn stefnda hefja flutninga frá Minni Borg á því torfi, sem ætlað var til hitaveitunnar. Stóðu þeir flutningar fram yfir miðjan ágúst- mánuð. Hinn 24. júlí ók fyrirsvarsmaður áfrýjanda ásamt Böðvari Tómassyni á Stokkseyri, er honum var til aðstoðar, að Minni Borg, og litu þeir þá á torfið. Hinn 16. ágúst næst- an á eftir tók nefndur Böðvar Tómasson að flytja torf fyrir áfrýjanda frá Minni Borg til Stokkseyrar, en þaðan átti sið- an að flytja það til Vestmannaeyja. Voru farnar 11 ferðir með torf til Stokkseyrar fram til 7. september og fluttir 385 65 mö af torfi, en þá lét fyrirsvarsmaður áfrýjanda hætta flutningunum. Síðar í septembermánuði kom fyrirsvars- maður áfrýjanda til Reykjavikur og bar þá fram við fyrir- svarsmenn stefnda kvörtun undan því, að torf það, sem skilið var eftir handa áfrýjanda að Minni Borg, hefði verið ósamningshæft, en það af torfinu, sem nýtilegt var, hefði verið flutt til Reykjavíkur. Þessi kvörtun stoðar áfrýjanda ekki um þá 65 mö torfs, sem hann sótti að Minni Borg og tekið var við athugasemdalaust af hans hálfu. Kvörtun áfrýjanda, að því er varðar hinn hluta torfs þess, sem um var samið, kom að visu seint fram, en ekki verður talið, að áfrýjandi hafi fyrirgert rétti sínum af þeim sökum, þar sem fyrirsvarsmenn stefnda báru ekki of seina kvörtun strax fyrir sig, heldur tóku í bréfi 28. september 1943 að gera áfrýjanda tilboð um torf, sem afgangs varð við hitaveituna. í Reykjavík, til efnda á samningi aðilja. Páll Pálsson, Minni Borg, sem stefndi fól að taka frá torf, sem hagnýtt yrði við hitaveituna, hefur sem vitni skýrt svo frá, að torf það, sem eftir varð að Minni Borg, er stefndi hafði tekið þar torf til hitaveitunnar, hafi verið tómt snepla- dót og grautfúið. Vitnið Olgeir R. Sigurðsson verzlunarstjóri á Minni Borg, sem aðstoðaði stefnda við flutning torfsins til Reykjavíkur, hefur lýst því, að við töku torfsins handa hitaveitunni hafi verið skilið eftir og kastað burtu mjög lé- legu torfi, sem var grautfúið og í sneplum. Vitnið Böðvar Tómasson, sem flutti torf fyrir áfrýjanda til Stokkseyrar, hefur látið uppi það álit sitt, að torfið hafi verið fúið og losnað sundur, er það var tekið upp. Vætti þessara manna sannar það, að torfið á Minni Borg, sem áfrýjanda var ætlað til efnda á samningi aðilja, var ósamningshæft vegna galla. Tilboð stefnda um afhendingu á torfi í Reykjavík er ekki fullnægjandi. Samkvæmt því, sem nú var rakið, er stefndi ábyrgur til fébóta vegna tjóns, sem áfrýjandi kann að hafa beðið af vanefnd á nefndum samningi, að því er varðar 235 mö torfs. Eftir þessum úrslitum ber að dæma stefnda til greiðslu málskostnaðar í héraði og fyrir hæstarétti, sem ákveðst samtals kr. 1500.00. 95 386 Dómsorð: Stefndi, Höjgaard á Schultz A/S, er gagnvart áfrýj- anda, Fiski á Ís h/f, ábyrgur til fébóta vegna þess tjóns, sem áfrýjandi kann að hafa beðið af vanefnd stefnda á samningi aðilja frá 10. júlí 1943, að því er varðar afhendingu á 235 mö af torfi. Stefndi greiði áfrýjanda samtals kr. 1500.00 í máls- kostnað í héraði og fyrir hæstarétti. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 27. nóvember 1945. Mál þetta, sem dómtekið var 16. þ. m., hefur Magnús Guðbjarts- son Í. h. Fisks á Íss h/f í Vestmannaeyjum höfðað fyrir bæjar- þinginu með stefnu, útgefinni hinn 25. júlí 1944, gegn Höjgaard á Schultz A/S hér í bæ og borið fram þær kröfur, aðallega að stefnda verði dæmt, að viðlögðum hæfilegum dagsektum, að afhenda sér 300 rúmmetra af góðu og ófúnu einangrunartorfi og til þess að greiða sér kr. 50000.00 í skaðabætur vegna dráltar á afhendingu ásamt 6% ársvöxtum af þeirri fjárhæð frá 10. ágúst 1943 til greiðslu- dags, allt að frádregnum kr. 6000.09, en til vara, að stefndi verði dæmdur til greiðslu á kr. 56000.00 með vöxtum, sem fyrr greinir. Þá krefst stefnandi og málskostnaðar að skaðlausu, hvernig sem málið fer. AÐ þessu sinni fór málflutningur fram um það eitt, hvort stefndi sé Þótaskyldur vegna vanefnda á siðargreindum samningi, og var sú skipting sakarefnis viðhöfð að beiðni aðilja og með sam- þvkki dómara. Af hálfu stefnanda var þess þá krafizt, að stefnda yrði dæmt skylt að greiða bætur fyrir allt það tjón, sem stefnandi kveðst hafa orðið fyrir af vanefndum stefnda á síðargreindum samningi svo og til greiðslu málskostnaðar. Jafnframt var stefnanda áskilinn rétt- ur til þess að breyta síðar aðalkröfu sinni um afhending einangr- unartorfs í fjárkröfu í bótaskyni. Stefndi hefur krafizt algerrar sýknu og málskostnaðar. Málavextir eru þessir: Árið 1940 lét stefndi skera reiðing í Grimsneshreppi, um 19000 torfur, og var því komið fyrir í stökkum að Minni-Borg þar í hreppi. Um veturinn eða vorið varð vart hita í torfinu, og var það því þurrkað og stakkað af nýju um sumarið 1941 og stóð síðan óhreyft til ársins 1943. Á því vori sendi stefndi einn verkstjóra 3ð7 sinna til þess að rannsaka það, hvort torfið væri enn nothæft til einangrunar á aðalæð hitaveitu Reykjavíkur, en til þeirra nota var það ætlað í upphafi. Taldi verkstjórinn ólíklegt, að svara myndi kostnaði að nota torf þetta, bar eð það væri orðið svo laust í sér, að eigi myndi unnt að vefja því um vatnsæðarnar. Í júní 1943 fór annar verkstjóri stefnda og skoðaði torfið, og taldi hann allmikið af því nothæft. Athugaði hann efstu torfurnar í tveim stórum stökkum, er hann taldi geyma aðalmagn torfsins, þar til hann fann torfu, er honum fannst nægilega löng (um 1'% metri) og ekki of laus í sér. Sýndi hann hana síðan manni þar á staðnum og skyldi sá hafa hana til hliðsjónar við sundurgreining torfsins, en það verk var honum falið með bréfi stefnda, dagsettu 8. júlí 1943, en þar segir svo m. a.: „Vi beder Dem herved om at foretage en Sorterins af vore Törvestakke i Grimsnes ved Minni-Borg, saaledes at da Stykker, der endnu er brugelige, kan blive sendt til Hitaveita Reykjavíkur.“ Í júlímánuði sama ár sneri stefnandi sér til bæjarverkfræðings- ins í Reykjavík þeirra erinda að fá keypt torf til einangrunar frystiklefa sinna í Vestmannaeyjum, en var vísað um það til stefnda. Átti hann þar tal við einn verkfræðinga stefnda, Eric V. Lundgaard, er sýndi eða lét sýna honum eina torfu austan af Minni-Borg, og tókust með þeim samningar, er staðfestir voru af hálfu Þeggja aðilja með svo hljóðandi yfirlýsingu, dagsettri 10. júlí 1943: „Við staðfestum hér með að hafa selt yður 300 mö torf frá Minni-Borg í Grímsnesi á kr. 30.00 — þrjátíu krónur — pr. mö, í allt kr. 9000.00 — níu þúsund krónur. Torfið á að vera gott einangrunartorf og ófúið, en má að öðru leyti vera laust í sér, og ekki er skilyrði, að það sé alveg þurrt. Torfið er úr stökkum. Greiðla fer þannig fram: Nú við undirskrift kr. 3000.00 — þrjú þúsund krónur — og afgangurinn, kr. 6000.00 — sex þúsund krónur — þegar afhending hefur farið fram.“ Hinn 16. ágúst næstan eftir þetta hóf stefnandi að láta flytja torf frá Minni-Borg til Stokkseyrar, en þaðan átti síðan að flytja Það til Vestmannaeyja. Alls voru farnar 11 ferðir á tímabilinu til 7. september sama ár, en þá var flutningunum hætt. Síðar í þeim mánuði kom stefnandi til Reykjavíkur og hafði þá athugað torfið, sem var á Stokkseyri. Átti hann nú enn tal við fyrirsvarsmann stefnda, og ritaði stefndi honum síðan bréf til Vestmannaeyja, dagsett 28. september 1943, er hljóðar svo: „Ifölge Aftale af 10 Juli d.A. solgte Firmaet til Dem 300 mö Iso- leringstörv fra Minni-Borg af nærmere angivet Kvalitet under den Forudsætning, at Leverancen straks fandt Sted. Afhentningen be- gyndte imidlertid först i Midten af August Maaned og saa sent, at vi allerede havde transporteret hele Restpartiet til Reykjavík. Iflg. 388 Opmaaling, der blev foretaget i Stokkseyri, blev der ialt kun leverei 65 mö fra Minni-Borg, og man blev derfor enig om, at Firmaect skulde levere Resten fra Beholdningen i Rvík, enten fra de Stakke, De allerede har set ved Álafossmýri, eller fra andre Stakke langs Hovedledningen, der indeholder smaa, vaade men friske Rester af de Törv, der bliver brugt til Isolering af Staalrörene. Vi maa nu af Hensyn til den fremrykkede Aarstid bede Dem om at aftage Partiet för den 75. October, da vi efter den Tid maa göre, hvad vi kan for at sælge alt, hvad der er blevet tilbage, og saa- ledes ikke kan garantere nogen Leverance til Dem.“ Þessu bréfi svaraði stefnandi með bréfi, dagsettu 8. október sama ár, og var það á þessa leið: „Með tilvísun til samnings vors, dags. 10. Júlí, og bréfs yðar, móttekið dags. 28. september, leyfum vér oss að taka þetta fram: Svo var um talað, að þér tækjuð fyrst nokkuð af torfinu, áður en vér tækjum það torf, sem oss var ætlað. Síðar fréttum vér, að búið væri að taka megnið af torfinu á brott. Strax og vér fréttum þetta, hringdum vér til gjaldkera yðar til þess að fá hið sanna í málinu. Hann fullyrti, að það torf, er oss var ætlað, væri eftirliggjandi á Minni-Borg. Vér fengum svo leyfi hans til þess að hefja flutning á torfinu. En svo þegar Böðvar Tómasson, Stokkseyri, sem átti að taka á móti torfinu og flytja það til Stokkseyrar, ætlaði að taka það, var ekki annað eftir en fúið og blautt torf, sem alls ekki upp- fyllti þau skilyrði, sem samið var um. Samt sem áður flutti hann af torfi þessu til Stokkseyrar ca. 65 mö. Vér álítum, að þetta torf sé ónothæft til einangrunar, og munum því ekki leggja í þann kostnað að flytja það til Vestmannaeyja. Þar sem málum er nú svo komið, þá erum vér neyddir til að fresta einangrun frystiklefans til næsta sumars, og leyfum vér oss í því sambandi að gera þá fyrirspurn til yðar, hvort þér munið þá geta skuldbundið yður til að skaffa oss torf, sem sé ekki lakara en samið var um í fyrstu og verði oss ekki dýrara. Þar sem ekki hefur verið staðið við gerða samninga af yðar hálfu, áskiljum vér oss allan rétt til þess að vera gerðir skaðlausir vegna samningsrof- anna.“ Stefndi ritaði stefnanda enn bréf, dagsett 20. nóvember 1943, og segir Svo! „Vi har modtaget Deres Brev, dateret den 8. Oktober. „Vi kan ikke godkende Deres Paastand om, at det var efter Af- tale med os, at De ventede med at aftage Deres Törvekvantum. Da De ikke afhentede Törven, blev den i höj Grad forringet í Kvalitet paa Grund af Regn, hvorved vi har lidt Tab, som vi maa mene, at De bærer “Ansvar for, og maa vi forbeholde os enhver Bet overfor Dem i den Anledning. De 65 mö Törv, som De lod köre til Stokkseyri, blev overtaget í 389 Grimsnes af Deres Repræsentant uden nogetsomhelst Forbehold og derfor antaget af ham paa Deres Vegne som kontraktmæssig Vare. Og vi maa selvfölgelig protestere imod, at det er vor Skyld, hvis De maa udsætte at isolere Deres Frysehus. Men til Trods for, hvad der var sket í Sagen, vilde vi gerne söge at bidrage til den bedst mulige Ordning af denne, og derfor traf vi den Atale med Dem, som ommeldes i.vort Brev til Dem, dat. 28. Sept. d.A., nemlig at De skulde aftage Törvene her i Reykjavík. Dette forbigaar De aldeles i Deres ovennæyvnte Brev. Men som udtrykkelig fremhævet í vort nævnte Brev af 28. Sept. d.A., skulde De aftage Partiet för den 15. f.M. Dette gjorde De ikke, og nu er det jo blevet for sent. Vi er villige til at optage en Forhandling med Dem om en ende- lig Opgörelse m.H.t. Deres Indbetaling til os som Forskud i An- ledning af denne Forretning.“ Loks er bréf stefnanda, dagsett 9. desember 1943, og er þetta í því meðal annars: „Við höldum fast við það, að þér áskilduð yður að taka fyrst af torfinu, áður en afhending til okkar hæfist. Því er algerlega mótmælt, sem segir í bréfi yðar 28. september þ. á., að samning- urinn hafi verið gerður með þeirri forsendu, að afhending hæfist strax. Ef samningurinn hefur verið gerður með þeirri forsendu af yðar hálfu, þá var sú forsenda oss með öllu ókunn. Þvert á móti ætluðuð þér að taka af torfinu fyrst, en skilja eftir nóg til að efna samninginn við oss. Þér höfðuð því enga réttmæta ástæðu til að flytja meginið af torfinu, sem oss hafði verið selt, til Reykjavíkur og valda því þar með, að samningurinn hlaut að vera vanefndur af yðar hálfu. Auk venjulegrar ábyrgðar yðar á þeim vanefndum, verður ekki betur séð en að þér eigið sök á vanefndunum þar á ofan. Það er ekki rétt, að vér höfum fallizt á, að þér afhentuð eftirstöðvarnar af birgðum yðar í Reykjavík, Álafossmýri eða annars staðar með- fram hitaveitunni. Þetta er svo fjarstætt, að engu tali tekur. M. a. minnist þér á, að vér höfum séð torfið við Álafossmýri, en betta er með öllu rangt hermt, og hlýtur þetta að vera byggt á einhverjum misskiiningi hjá yður. Vér höfum aldrei séð þetta torf við Ála- fossmýri né annars staðar, þar sem þér nefnið. Oss furðar á, að þér skulið vilja negla oss á, að umboðsmaður vor hafi ekki hreyft athugasemdum við því, hversu ástatt var um torfið, sem hann tók. Munnlega hafið þér viðurkennt, að það væri ósamningshæft. Vér ætluðum þó að láta það gott heita. En á það höfum vér aldrei fallizt, að yður hafi ekki borið að afhenda oss eftirstöðvar hins selda torfs samkvæmt samningnum. Og þér verðið 390 að bera ábyrgð á vanefndum yðar og bæta oss allt tjón, sem vér höfum orðið og verðum fyrir þeirra vegna.“ Samnings- og sáttaumleitanir með aðiljum reyndust árangurs- lausar, og höfðaði stefnandi síðan mál þetta, sem fyrr segir. Stefnandi byggir kröfur sínar í fyrsta lagi á því, að alit það torf, sem stefndi átti að Minni-Borg, hafi verið fúið, er samningar aðiljanna voru gerðir, og hafi ráðamönnum stefnda verið þetta kunnugt og hann því beittur svikum við kaupin. Dregur stefnandi þessa ályktun af þeirri staðreynd, að í torfinu hitnaði, sem fyrr var lýst, en af því hljóti að leiða fúa, en jafnframt styðst hann við vætti manns þess, sem fyrr var sagt, að hafði á hendi sundur- greining torfsins, svo og manns þess, er hóf að sækja torfið fyrir stefnanda. Þá mótmælir hann og eindregið vætti þeirra manna, sem hafa gefið vottorð í gagnstæða átt, þar eð eigi hafi nema einn eða tveir vitað af eiginni raun, hvaðan torf það var, sem þeir sáu, en þeir, er það vissu, hafi eigi rannsakað, hvort fúi var í því, enda séu þeir vilhöll vitni. Loks hafi ekki komið fram andmæli segn þessari staðhæfingu í bréfum stefnda né mótmæli gegn kröf- um hans, byggð á þeim grundvelli, að hann hafi kvartað of seint um þessa galla, ekki Íyrr en við munnlegan flutning málsins, en það sé samkvæmt réttarfarslögum um seinan. Í öðru lagi eru kröf- ur stefnanda byggðar á því, að þótt svo kynni að reynast, að torfið að Minni-Borg hafi ekki allt verið ónýtt af fúa, þá hafi stefndi rofið samning aðiljanna með því að láta flytja burt þaðan allt það torf, sem óskemmt var, áður en stefnanda var veitt heimild til þess að taka sitt torf, en eins og þegar er Íram komið af bréfum hans, heldur hann því fram, að hann hafi samkvæmt munnlegu umtali við samningsgerðina átt að bíða þess, að flutt yrði burt það torf, sem nothæft þótti til hitaveitunnar, en þá flutninga hóf stefndi hinn 11. júlí 1943 og hélt þeim áfram fram í ágústmánuð. Það hafi þess vegna verið skylda stefnda að sjá um það, að eftir yrði torf í stökkum, er fullnægði samningsskilyrðunum og nægilegt magn til efnda samningnum. Hins vegar sé fullsannað, að ekki var annað skilið eftir en fúnir og ónýtir sneplar á við og dreif. Loks hafi framboð stefnda á öðru torfi ekki verið fullnægjandi, þar eð það hafi verið nýtt torf og því óhæft til einangrunar fyrr en að þurrk- un lokinni. Stefndi styður kröfur sínar fyrst og fremst við það, að með öllu sé ósannað, enda rangt, að torfið hafi verið fúið, er kaupin voru gerð. Telur hann því til stuðnings m. a. það, að stefnandi hafi sjálfur skoðað það við annan mann hinn 24. júlí sama ár og þeir ekki orðið varir neinna skemmda, að því er séð verði. Þá hafi og margir menn á vegum stefnda skoðað torf þetta og talið hæft til einangrunar hitaveituæðanna, enda hafi það síðan verið notað til hennar. Í annan stað hefur stefndi eindregið mótmælt sem rangri 391 staðhæfingu stefnanda um afhendingartímann og haldið fast við frásögn sína um það, að stefnanda hafi verið bæði rétt og skylt að taka þegar í stað til að sækja sinn hluta af torfinu. Torfið hafi verið í stökkum, er salan fór fram, en stefnandi hafi hins vegar dregið að sækja það í meira en mánuð; algerlega að tilefnislausu, og beri hann þvi sjálfur ábyrgð á skemmdum á torfinu, sem hon- um mátti vera ljóst eftir viðræður aðiljanna, að yrði rifið úr stökkunum vegna hinnar fyrirhuguðu sundurgreiningar þess, en þrátt fyrir það sé og leitt í ljós í málinu, að tveir torfstakkar voru sem næst óhreyfðir hinn 16. ágúst. Loks heldur stefndi því fram, að meira en tvöfalt magn það, sem um var samið, hafi verið eftir, er sótt hafði verið torf það, sem notað var við hitaveituna. Þá heldur stefndi því og fram, að þótt svo kynni að verða litið á, að torf það, sem stefnandi keypti, hafi verið gallað, þá hafi framboð stefnda á öðru torfi, eins og fram kemur af framangreindum bréf- um þess, leyst það undan bótaábyrgð. Að lokum heldur stefndi því fram, að ljóst sé af gögnum málsins, að kvörtun um galla kom engin fram af hálfu stefnanda fyrr en um mánaðamótin september október 1943, og sé hún því of seint fram komin, þar eð þessi stað- reynd liggi í augum uppi, allt frá því áður en mál þetta var höfðað, sé eigi unnt að telja varnir, byggðar á henni, of seint fram komnar í málinu. Stefnanda hefur ekki tekizt að færa sönnur á þá staðhæfingu sína, að allt torf stefnda að Minni-Borg hafi verið skemmt af fúa. þegar samningur aðiljanna var gerður, og er því eigi unnt að taka til greina kröfur hans á þeim grundvelli. Þá hefur stefnandi heldur ekki fært sönnur á það gegn eindregnum andmælum stefnda, að svo hafi verið um samið, að afhending torfsins skyldi bíða nánari fyrirmæla stefnda, og verður því með vísan til 2. mgr., 12. gr. laga nr. 39 frá 1922 að líta svo á, að stefnandi mætti krefjast hins selda torfs þegar í stað. Með hliðsjón af 9. gr. sömu laga verður að telja afhendingar- stað hins selda torfs hafa verið að Minni-Borg, þar eð báðum samningsaðiljum var kunnugt um tilvist torfsins þar. Ekki er vé- fengt í máli þessu, að nægilegt magn til efnda samningnum var á staðnum, er kaupin gerðust, enda engin vissa fengin um það í máli þessu, hvort eða hversu mjög skemmdar torfbirgðir stefnda voru á þeim tíma. Með skírskotun til alls, er að framan er sagt, verður því að telja ósannað í máli þessu, að stefndi hafi vanefnt fyrrnefndan samning aðiljanna frá 10. júlí 1943, og ber því að taka til greina sýknukröfu hans, en með hliðsjón af öllum málavöxtum þykir þó rétt, að málskostnaður falli niður. Einar Arnalds borgardómari kvað upp dóm þenna, en dráttur á uppsögu hans stafar af embættisönnum. 392 Því dæmist rétt vera: Stefndi, Höjgaard £ Schultz A/S, skal vera sýkn af kröfum stefnanda, Fisks £ Íss h/f, í máli þessu. Málskostnaður falli niður. Þriðjudaginn 18. júní 1946. Nr. 112/1944. Einar M. Einarsson (Hrl. Gunnar Þorsteinsson) gegn Skipaútgerð ríkisins (Hrl. Ólafur Þorgrímsson). Setúdómarar hrl. Einar B. Guðmundsson og próf. Ólafur Lárusson í stað hrd. Árna Tryggvasonar og hrd. Jóns Ásbjörnssonar. Skaðabótamaál. Dómur hæstaréttar. Áfrýjandi hefur að fengnu áfrýjunarleyfi 13. september 1944 skotið máli þessu til hæstaréttar með stefnu 18. sept- ember s. á. Gerir hann þær dómkröfur, að stefndi verði dæmdur til að greiða honum kr. 18536.20 eða til vara aðra lægri fjárhæð ásamt 6% ársvöxtum af þeirri fjárhæð, sem dæmd verður, frá 23. janúar 1942 til greiðsludags. Loks krefst hann málskostnaðar bæði í héraði og fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Stefndi krefst þess, að héraðsdómurinn verði staðfestur og áfrýjandi verði dæmdur til að greiða honum máls- kostnað fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Dómsmálaráðherra skipaði áfrýjanda 3. maí 1937 skip- herra á Ægi um 6 ára bil frá 10. april 1937 að telja. Var skipunin gerð í samræmi við 3. gr. laga nr. 32/1935 og skyldi gilda, svo fremi ríkið gerði út skip til strandgæzlu og björgunar. Áfrýjandi var látinn hætta skipstjórn 27. desember 1937. Voru honum greidd áfram hin föstu laun sin út ráðningar- tímabilið, en synjað greiðslu, er hann krafðist til uppbótar á því, að hann varð af ýmsum fjárhagshlunnindum, er hann hafði notið sem skipherra á Ægi. Höfðaði hann þess vegna mál þetta og krafðist kr. 18536.20. Með hinum áfrýjaða 393 dómi, sem ekki hefur verið gagnáfrýjað, hafa honum verið dæmdar kr. 2987.37, en stefndi sýknaður af greiðslu kr. 15548.82, sem jafngilda að fjárhæð hlutdeild skipherra í bjarglaunum þeim, sem komið hafa inn vegna bjargstarfa Ægis frá 27. desember 1937 og fram til upphaflegs stefnu- dags í máli þessu, 23. janúar 1942. Hefur áfrýjandi nú hér fyrir dómi einnig krafizt þessarar fjárhæðar. Ægir er búinn bjargtækjum, svo sem mælt er í 7. gr. laga nr. 32/1935, og hefur frá upphafi verið notaður til bjarg- starfa jafnframt strandgæzlu. Bjarglaun hafa og verið greidd skipherra og skipshöfn á honum skv. ákvæði 8. gr. nefndra laga. Áfrýjandi mátti því ganga að því vísu, er hann réðst skipherra á Ægi, að hann mundi njóta skipherrahlutar af Þeim fégróða, sem yrði af bjargstarfa á ráðningartímanum. Nú var áfrýjandi látinn fara af Ægi af sérstökum ástæðum og án þess að sakir væru þá hafðar uppi á hendur honum. Í máli þessu hefur verið bent á nokkur atriði til sönnunar því, að hann hafi unnið til þess að vera sviptur skipherra- stöðu. Atvik þessi eru að nokkru ekki sönnuð og að nokkru ekki þess eðlis, að þau hefðu átt að varða áfrýjanda stöðu- missi. Þá er og ekki sönnuð á hendur honum sú framkoma. eftir að hann lét af stjórn Ægis, að hann varði réttarspjöll- um. Föst laun voru honum og greidd út samningstímann, sem væri hann enn í þjónustu ríkisins. Samkvæmt því, sem nú var rakið, þykir áfrýjandi eiga rétt til jafnvirðis þeirrar hlutdeildar, er hann hefði átt í bjarg- launum til Ægismanna, ef hann hefði því skipi stjórnað á þeim tíma, er hér skiptir máli, en skipherrahlutur bjarg- launa er á þessum tíma ómótmælt talinn hafa verið kr. 15548.83. Stefndi telur, að til frádráttar þessari fjárhæð eigi að koma þær tekjur, sem áfrýjandi hefði getað aflað sér á þeim tíma, sem mál þetta tekur til. Sannað er, að áfrýjandi hefur á þessum tíma haft kr. 1100.00 tekjur, og kemur sú fjárhæð til frádráttar, en ekki þykir, eins og högum áfrýj- anda og horfi við stefnda var háttað, vera heimilt að færa - fjárhæðina meira niður sökum þess, að hann hefði átt að afla sér tekna annars staðar frá. Niðurstaðan verður því sú, að stefndi verður dæmdur til 394 að greiða áfrýjanda kr. 2987.37, þ. e. dæmda fjárhæð í hér- aði, sem ekki hefur verið véfengd í hæstarétti, kr. 14448.83 (= kr. 15548.83 -— kr. 1100.00), eða alls kr. 17436.20 ásamt 6% ársvöxtum frá 23. janúar 1942 til greiðsludags. Eftir þessum úrslitum þykir rétt að dæma stefnda til að greiða áfrýjanda málskostnað í héraði og fyrir hæstarétti, sem er hæfilega ákveðinn kr. 2000.00. Dómsorð: Stefndi, Skipaútgerð ríkisins, greiði áfrýjanda, Ein- ari M. Einarssyni, kr. 17436.20 ásamt 6% ársvöxtum frá 23. janúar 1942 til greiðsludags og samtals kr. 2000.00 í málskostnað í héraði og fyrir hæstarétti. Dóminum Þer að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 3. júní 1944. Mál þetta, sem dómtekið var 26. f. m., hefur Einar M. Einarsson skipherra hér í bæ höfðað fyrir bæjarþinginu með stefnu, út- gefinni 15. febr. 1944, gegn Skipaútgerð rikisins. Gerir stefnandi þær dómkröfur, aðallega að stefndi verði dæmdur til að greiða sér kr. 18536.20 ásamt 6% ársvöxtum frá 23. jan. 1942 til greiðslu- dags og málskostnað að skaðlausu, en til vara að stefndi verði dæmdur til að greiða sér hæfilega fjárhæð eftir mati dómarans ásamt vöxtum og málskostnaði, eins og þegar er greint. Stefndi krefst aðallega sýknu, en til vara, að sér verði aðeins gert að greiða kr. 2987.37. Málskostnaðar krefst stefndi, hvernig sem málið fer. Málsatvik eru þau, að þann 3. mai 1937 skipaði dómsmálaráð- herra stefnanda til þess, um næstu 6 ár frá 10. apríl 1937 að telja, að vera skipstjóri á varðskipinu Ægi. Skyldi ráðning þessi gilda, svo fremi ríkið hefði eigin skip landsins til strandgæzlu og björg- unar allan ráðningartímann. Með bréfi sama ráðherra, dagsettu 27. desember 1937, var stefnanda siðan vikið frá skipstjórn Ægis „fyrst um sinn“, og skyldi hann láta af störfum þegar í stað. Hefur stefnandi ekki gegnt skipherrastörfum á Ægi síðan, en þó notið fullra fastra launa til loka ráðningartímabilsins auk dýrtíðarupp- bótar og fæðispeninga, eins og þeir voru, er hann lét af störfum. Nemur þetta samtals kr. 92356.58. Mun stefnandi oft hafa óskað eftir að taka við starfi sínu aftur, en án árangurs. Auk launa sinna og fæðispeninga hafði stefnandi ýmis hlunnindi. meðan hann var 395 skipherra, svo sem hluta af björgunarlaunum, er Ægir vann til, fatnað o. fl. Stefnandi byggir aðalkröfu sína á því, að rikið hafi allan ráðn- ingartímann haft Ægi til strandgæzlu og björgunar. Honum hafi aðeins verið vikið frá skipstjórn Ægis fyrst um sinn, en greidd föst laun með dýrtíðaruppbót allan ráðningartímann. Telur stefnandi því, að ráðningarsamningnum hafi í raun og veru ekki verið rift, heldur hafi hann verið í gildi allan tímann. Telur hann sig því eiga kröfu til fullnægingar samningsins að öllu leyti og þá einnig til þeirra hlunninda, er hann krefur í máli þessu, enda hefði hann unnið til þeirra, ef hann hefði fengið að gegna stöðu sinni. Stefndi byggir sýknukröfu sína fyrst og fremst á því, að ráðn- ingarsamningurinn við stefnanda hafi fallið úr gildi þann 27. des. (937, enda hafi stefnandi brotið svo verulega af sér í starfi sinu, að frávikning hans hafi verið réttmæt, þannig að Hann eigi ekki kröfu til neinna fébóta, en sú greiðsla, sem hann hafi fengið síðan, hafi verið umfram alla skyldu. En jafnvel þótt talið yrði, að stefn- andi hefði á sinum tima átt bótakröfu á hendur stefnda vegna frá- vikningarinnar, þá hafi stefnanda þegar verið greidd miklu hærri fjárhæð en slíkri bótakröfu næmi. Einnig telur stefndi, að stefn- andi hafi firrt sig öllum rétti til skaðabóta með því að neita að taka við skipstjórn á v/s Artic á árinu 1939 og stjórna björgun skipsins Persiér á árinu 1941, eins og stefndi bað hann að gera á ráðningartímabilinu. Loks telur stefndi, að stefnandi hafi sjálfur getað hagnýtt alla starfskrafta sína út ráðningartimabilið, enda hafi hann og gert það þannig, að tekjur þær, sem hann hafi aflað sér, nemi margfaldlega stefnukröfunni í máli þessu. Það sem fyrst kemur til álita er því, hvort starfssamningi stefn- anda, er stofnaðist þann 3. mai 1937, hafi verið rift eða ekki við brotthvarf hans úr starfinu þann 27. des. s. á. Telja verður að vísu, að í fyrrnefndu bréfi ráðherra frá 27. des. 1937 hafi út af fyrir sig falizt riftun á samningnum — a. m. k. fyrst um sinn —, og hefði ekkert fleira komið til, hefði það komið til athugunar, hvort sú fyrirvaralausa riftun hefði verið réttmæt eða ekki, bótaskyld eða eigi. Þegar þess er hins vegar gætt, að stefndi greiðir stefnanda þrátt fyrir þetta bréf og án nokkurs fyrirvara fast kaup óslitið allan hinn umsamda ráðningartíma og leitar jafnframt til hans um vinnu, að því er virðist til endurgjalds, eins og þegar er lýst, þá verður að telja, að stefnandi hafi haft réttmæta ástæðu til að ætla, að umræddur starfssamningur væri Í gildi milli aðiljanna, þannig að stefndi sé við hann bundinn. Stefnandi virðist og hafa hagað sér samkvæmt þessu með endurteknu framboði á starfskröftum sin- um, og getur aukavinna sú, er stefnandi innti af hendi fyrir aðra og ósannað er, að hafi veitt honum meira en 1100 króna tekjur, ekki talizt vera ósamrýmanleg gildi samningsins, jafnframt því, sem 396 það getur ekki talizt stefnanda til áfellis, þótt hann neitaði að vinna önnur störf en samningurinn fjallaði um. Af þessu leiðir að ekki þykir þörf á að athuga sérstaklega sakargiftir þær, er stefndi telur hafa réttlætt brottvikningu stefnanda, en gögn þau, er fyrir liggja, virðast þó ekki styðja það, að um slík afglöp hafi verið að ræða, að heimilað hafi fyrirvaralausa brottvikningu án bóta. Samkvæmt framansögðu verður því að telja, að stefnda beri að fullnægja áðurnefndum samningi gagnvart stefnanda og verður sýknukrafan því ekki tekin til greina. Dómkröfur stefnanda sundurliðast þannig: 1. Þóknun fyrir björgunarstarf Ægis (hlutur skip- stjóra) frá 27. desember 1937 og út ráðningartima- Bilið Þr kr. 15548.83 2. a. Föt sámkvæmt samningi, árin 1938—1941 (incl.) ............ kr. 1345.00 b. Viðbótarþóknun samkvæmt 5. gr. samningsins frá 29. april 1941, kr. 100.00 á mánuði .......... — 823.31 c. Hækkun á fæðispeningum 1941, 1 kr. á dag, dýrtiðaruppbót .. 583.06 d. Sjúkrasamlagsgjald ............ — 236.00 „— 2987.37 Samtals kr. 18536.20 Um í. Samkvæmt varðskipalögunum skulu skipverjar varðskip- anna fá hluta af björgunarlaunum í réttu hlutfalli við mánaðar. tekjur hvers þeirra, en þó mest ganga til þeirra skipverja, er frekast hafa lagt sig í hættu við björgunina. Verður að fallast á það með stefnda, að stefnandi eigi ekki kröfu til slíkra óvissra tekna, er hann einungis hefði getað aflað, ef hann hefði sjálfur haft á hendi skipstjórn eða átt annan þátt í björgun, en eigi verð- ur staðhæft, að svo hefði orðið. Verður því þessi kröfuliður ekki tekinn til greina. Um 2. Þessi kröfuliður hefur ekki verið véfengdur út af fyrir sig, og verður hann því tekinn til greina óbreyttur. Úrslit málsins verða því þau, að stefndi verður dæmdur til að greiða stefnanda kr. 2987.37 án nokkurs frádráttar vegna þeirrar óverulegu aukavinnu, er stefnandi hefur haft tekjur af samkvæmt framansögðu. Mál um sama sakarefni og það, er hér liggur fyrir, og milli sömu aðilja var upphaflega höfðað hér fyrir dómi með stefnu, útgef- inni 23. janúar 1942. Með samkomulagi 'aðilja og dómara var það mál hafið vegna formgalla, og síðan var mál þetta höfðað, eins og fyrr segir. Með tilliti til þessa þykir rétt, að stefndi greiði stefn- anda vexti af hinni dæmdu fjárhæð frá stefnudegi fyrra málsins 397 og ákveðast þeir 5% p. a. Eftir öllum atvikum þykir hins vegar rétt, að málskostnaður falli niður. Árni Tryggvason, settur borgardómari, hefur kveðið upp dóm þenna. Dráttur sá, sem orðið hefur á því, að mál þetta yrði flutt munn- lega, eftir að gagnasöfnun var talið lokið, stafar sumpart af mikl- um önnum við borgardómaraembættið og sumpart af veikinda- forföllum málflutningsmanns stefnanda. Því dæmist rétt vera: Stefndi, Skipaútgerð ríkisins, greiði stefnandanum, Einari M. Einarssyni, kr. 2987.37, með 5% ársvöxtum frá 23. jan. 1942 til greiðsludags. Málskostnaður -falli niður. Dóminum ber að fullnægja innan 15 daga frá lögbirtingu hans að viðlagðri aðför að lögum. Fimmtudaginn 20. júni 1946. Nr. 151/1944. Þorlákur Einarsson (Hrl. Sveinbjörn Jónsson) gegn J. Þorláksson á. Norðmann (Hrl. Gústaf A. Sveinsson). Setudómarar próf. Ólafur Lárusson og hrl. Theódór B. Líndal í stað hrd. Árna Tryggva- sonar og hrd. Jóns Ásbjörnssonar. Skaðabótamál. Dómur hæstaréttar. Áfrýjandi hefur með stefnu 18. desember 1944 skotið máli þessu til hæstaréttar og hefur þann 12. nóvember 1945 fengið gjafsókn í því fyrir hæstarétti og sér skipaðan tals- mann. Hann gerir þær dómkröfur, aðallega að stefndi verði dæmdur til að greiða honum kr. 73050.00 eða til vara aðra lægri fjárhæð ásamt 6% ársvöxtum frá 28. febrúar 1944 til greiðsludags. Svo krefst hann og málskostnaðar úr hendi stefnda bæði í héraði og fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Stefndi krefst þess, að héraðsdómurinn verði staðfestur og honum verði dæmdur málskostnaður fyrir hæstarétti úr hendi áfrýjanda eftir mati dómsins. 398 Ljóst er, að verkamenn þeir, sem létu sementspokana á hlerann, hafa annað hvort ekki fest lykkjuna nægilega vel á krókinn eða ekki lagfært hana, ef hún hefur færzt úr lagi, þegar hlerinn var dreginn til í lestinni, áður en hann var undinn upp. Slysið hlauzt því aðallega fyrir handvömm verkamannanna við meðferð losunartækjanna, sem verða að teljast hættuleg. Verkamennirnir voru að störfum í þjón- ustu áfrýjanda, og þykir því samkvæmt reglunum um ábyrgð manns á starfsmönnum sínum rétt að leggja á hann aðal- ábyrgð til fébóta vegna vangæzlu þeirra. En nokkuð skorti á, að áfrýjandi, sem er vanur uppskipunarvinnu, sýndi fulla varúð. Verður þvi við ákvörðun fébóta að taka tillit til þessa varúðarskorts hans. Áfrýjandi sundurliðar bótakröfu sína þannig: 1. Atvinnutjón næstu 6 mánuði eftir slysið kr. 11200.00 9. Örorkubætur ....0.000.0. 000... — 50000.00 3. Bætur fyrir þjáningar og óþægindi .... — 10000.00 4. Læknishjálp og annar sjúkrakostnaður .. — 1850.00 Samtals. kr. 73050.00 Um 1. Áfrýjandi, sem var tæplega 62 ára, er slysið varð, var samkvæmt yfirlýsingu læknis alger öryrki 4 fyrstu mán- uðina eftir slysið, en 5. mánuðinn var hann 85% öryrki og 75% öryrki 6. mánuðinn. Miðað við taxta Dagsbrúnar og örorku áfrýjanda, hefur hann misst laun þessa 6 mánuði, að fjárhæð kr. 6000.00, og er þá ekki gert ráð fyrir eftir- vinnu eða helgidagakaupi, sem áfrýjandi telur sig mundi hafa haft, að fjárhæð kr. 5200.00. Með vísun til þess, er áður segir um ábyrgð á slysinu, þykja bætur samkvæmt þessum lið hæfilega ákveðnar kr. 6000.00. Um 2—-3. Í héraðsdómi er lýst slysinu, áverkum þeim, sem áfrýjandi hlaut, svo og afleiðingum slyssins, en varanleg örorka hans er metin 50—55%. Bætur fyrir varanlega ör- orku og þjáningar þykja hæfilega ákveðnar kr. 22000.00. Bætur samkvæmt 1.—3. kröfulið nema því samtals kr. 28000.00. Stefndi hafði keypt áfrýjanda slysatryggingu. Af henni hefur verið greiddur sjúkrakostnaður samkvæmt 4. kröfulið. Auk þess hafa áfrýjanda verið greiddar frá slysa- 399 tryggingunni kr. 10373.35. Þessa. fjárhæð ber að draga frá áðurnefndum kr. 28000.00. Verður niðurstaðan því sú, að stefndi verður dæmdur til að greiða áfrýjanda kr. 17626,65 með vöxtum, eins og krafizt er. Eftir þessum úrslitum ber stefnda að greiða áfrýjanda, sem hefur lagt út öll réttargjöld málsins, málskostnað bæði í héraði og fyrir hæstarétti, sem ákveðst kr. 3000.00. Dómsorð: Stefndi, J. Þorláksson £ Norðmann, greiði áfrýjanda, Þorláki Einarssyni, kr. 17626.65 ásamt 6% ársvöxtum frá 28. febrúar 1944 til greiðsludags og samtals kr. 3000.00 í málskostnað í héraði og fyrir hæstarétti. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 1. desember 1944. Mál þetta, sem dómtekið var 24. f. m., hefur Þorlákur Einars- son verkamaður, Ránargötu 16 hér í bæ, höfðað fyrir bæjarþing- inu með stefnu, útgefinni 28. febrúar s. 1, gegn Óskari Norðmann f. h. J. Þorlákssonar £ Norðmanns hér í bænum til greiðslu skaða- bóta, aðallega að fjárhæð kr. 73050.00, ásamt 6% ársvöxtum frá stefnudegi til greiðsludags, en fil vara aðra lægri fjárhæð að mati dómarans. Enn fremur hefur stefnandi krafizt málskostnaðar sér til handa að mati dómarans, svo sem mál þetta væri eigi gjaf- sóknarmál, en stefnanda hefur verið veitt gjafsókn. Stefndi hefur krafizt sýknu og málskostnaðar sér til handa. Málsatvik eru þau, að þann 9. október 1942 var stefnandi máls þessa að starfi við uppskipun á sementi úr e/s Cisnerós, er þá lá við hafnarbakkann hér í Reykjavík. Stefndi mun hafa átt nefnda vöru og séð um uppskipun hennar, og var stefnandi í þjónustu hans. Stefnandi vann um borð í skipinu í lest nr. III og hafði ásamt öðrum manni það verk með höndum að láta sementspoka á hlera, sem hafðir eru til þess að lyfta á pokunum upp úr lestinni. Hlerar þessir eru 1.45 m að lengd og 0.60 m á breidd og smíðaðir úr 2 þumlunga þykkum plönkum. Á báðum endum hleranna eru járn- bentir klampar þvert yfir þá, en gat á hverju horni. Gegnum götin á hvorum enda er dregin „stroffa“ úr digrum kaðli, sem er festur neðan á hleranum og getur þannig ekki dregizt til. Þegar draga skal hlera þessa upp, er báðum „stroffunum“ krækt á krók dráttar- virsins og hlerinn síðan dreginn upp með skipsvindunni. Í umrætt 400 skipti hafði þegar verið tekið allmikið af vörum úr lestinni og var komið niður í botn um miðjuna, en vörur voru til endanna. Sementið var sett á hlera á tveimur stöðum Í fremri enda lestar- innar, og vann stefnandi þar stjórnborðsmegin, en aðrir tveir menn bakborðsmegin. Lá skipið með stjórnborðshlið að bryggj- unni. Stefnandi og maður sá, sem með honum var, létu á hlerana á stafla, sem var um 1—1% mannhæð frá lestargólfinu. Eitt sinn, er verið var að draga upp hlera með sementspokum frá mönnum þeim, sem unnu bakborðsmegin, og hlerinn var kominn nokkuð upp fyrir lestaropið, fór önnur „stroffan“ af króknum, og stakkst hlerinn allt í einu á endann, og féllu þá pokarnir af honum niður í lestina. Féllu pokarnir ofan á stefnanda, þar sem hann var við vinnu sína á staflanum, og felldu hann fram af honum niður á lestargólfið. Meiddist stefnandi mjög mikið við þetta, þannig að vinstri lærleggur brotnaði, þrjú rif brotnuðu í hægri síðu, tvær framtennur, og auk þess fékk stefnandi mjög alvarlegan heilahrist- ing. Var stefnandi þegar fluttur í sjúkrahús, og var hann þar til 18. janúar 1943, að hann fór heim til sín, en var engan veginn fullfær og Þbatavon talin litil. Þann 6. april 1943 var stefnandi skoðaður af Þórarni Sveinssyni lækni, seim mat Örorku hans fyrstu 4 mánuðina frá slysinu 100%, einn mánuð þar á eftir 85% og einn mánuð þar á eftir 75%. Þann 9. júlí 1943 var stefnandi skoðaður af Jóhanni Sæmundssyni trýggingarlækni, er taldi, að varanleg ör- orka hans mundi nema 55—60%. Þann 29. f. m. var stefnandi aftur skoðaður af Jóhanni Sæmundssyni, er nú mat örorku hans 50— 55%. Stefnandi var slysatryggður við vinnu Þessa af stefnda, svo sem lögboðið er, og mun hafa fengið greiddar bætur frá tryggingar- stofnun ríkisins (rúmar 12 þús. kr.). Dómkröfur sínar byggir stefnandi á því, að stefndi beri ábyrgð á tjóni því, sem af slysi þessu hafi hlotizt, þar sem það hafi orsak- azt af gáleysi og óvarkárni starfsmanna stefnda, er hafi unnið á hans ábyrgð. Telur stefnandi, að orsök þess, að „stroffan““ fór úr króknum, hljóti að hafa verið sú, að hún hafi ekki legið rétt í hon- um, en það hafi aftur stafað af atferli manna, er stefndi beri ábyrgð á. Í fyrsta lagi munu menn þeir, er á hlerann settu, og kræktu stroffunum á krókinn, eigi hafa gætt þess sem skyldi, að „stroffurnar högguðust ekki á króknum, meðan hlerinn var dreg- inn frá þeim stað, er á hann var látið, og þar til hann var beint undir losunarásendanum. Í öðru lagi hafi „lúgumaður“ eigi fylgzt nægilega vel með hler- anum á leiðinni upp, en hann hefði átt að sjá, ef missmíði var á festingunni, og getað varað við þvi, ef hætta var á ferðum, enda sé það hans aðalstarf, en það hafi hann ekki gert. Í þriðja lagi telur stefnandi, að stefndi beri ábyrgð á, hvernig 401 fór, af þeim ástæðum, að verkstjóri hans hafi valið þann mann sem „lúgumann“, sem var óvanur og ekki starfa sínum vaxinn. Sýknukröfu sína byggir stefndi á því, að hann beri enga ábyrgð á nefndu slysi, þar sem bæði tæki öll og verkstjórn hafi verið óað- finnanleg, þar á meðal hafi „lúgumaður“ hagað sér á allan hátt, svo sem honum bar. Hafi slysið hins vegar hlotizt af gáleysi sam- starfsmanna stefnanda í lestinni, þá beri hann (stefndi) ekki ábyrgð á því, þar sem hann hafi að því leyti fullnægt sinni skyldu með því að kaupa verkamönnunum, þar á meðal stefnanda, lögboðna slysatryggingu. Þá hefur stefndi og haldið því fram, að stefnandi eigi sjálfur sök á slysinu vegna ógætni sinnar, þar sem hann hafi verið að vinna undir lestaropinu, meðan verið var að draga hler- ann upp, og þrátt fyrir það, að hann hafi verið varaður við að gera slíkt. Menn þeir, er létu sementið á umræddan hlera, hafa borið bað, að þeir hafi krækt „stroffunum“ á krókinn vel og samvizkusam- lega, og hafi þeir fylgzt vel með hleranum, meðan hann dróst til, þangað til að hann var beint undir losunarásendanum, og ekkert missmíði séð á. Hins vegar kveðast menn þessir ekki hafa fylgzt með hleranum á leiðinni upp, þar sem þeir hafi farið inn undir lestarkarminn, enda varaðir við að vera ekki undir, meðan verið væri að draga hlerana upp. Maður sá, sem var „lúgumaður“ í um- rætt skipti, kveðst engrar missmíðar hafa orðið var, fyrr en „stroffan“ fór úr króknum, en hlerinn hafi hvergi rekizt í á leið. inni Upp. Maður þessi mun vera sjómaðuf, en eigi hafa verið „lúgumaður“ áður. Vindumaðurinn kveðst og einskis hafa orðið var. Vindan hafi gengið jafnt og vel og hafi dráttarvindan eigi verið í gangi, þegar „stroffan“ hafi farið úr króknum, en hins vegar hafi verið byrjað að draga 'slakann af svokölluðum „útvir“, sem flytur los- unarásinn út fyrir skipshliðina, en ekki hafi verið orðið stritt á virnum. Aflað hefur verið álits dómkvaddra kunnáttumanna um öryggi uppskipunar þessarar, og telja þeir, að fullkomins öryggis hafi verið gætt um útbúnað allan og áhöld. Virðast hinir dómkvöddu menn telja, að orsök slyssins sé sú, að misstrítt hafi orðið á „stroff- unum“ og þær aflagazt, þegar hlerinn var dreginn til með pok- unum á niðri í lestinni, þangað til hann var undir losunarásend- anum. Þegar átakið hafi komið á „stroffurnar“, hafi önnur lagzt á krókoddinn og haldizt þar, meðan dregið var beint upp, en farið af, er átak kom á krókinn til hliðar, þegar byrjað var að taka slakann af „útvírnum“. Telja hinir dómkvöddu menn, að „lúgu- maður“ verði ekki talinn hafa sýnt vanrækslu í starfi sínu, en 26 402 ógætni hafi þá helzt átt sér stað hjá mönnum þeim, er létu á hler- ann og settu „stroffurnar“ á krókinn, þar sem þeim hafi borið að fylgjast með hleranum, þar til hann dróst á loft, og aðvara „lúgu- manninn“, ef „stroffurnar“ fóru ekki vel í króknum, áður en dregið var upp. Af framantöldum gögnum svo 08 öðru því, sem upp er komið í málinu um þessi atriði, verður eigi annað séð en að áhöld öll við uppskipunina og útbúnaður hafi verið í góðu lagi, og orsaka slyss- ins sé þvi eigi að leita þar. Af hálfu stefnanda hefur því verið hreyft, að það hafi verið vítavert, að verkstjóri stefnda hafi ekki verið viðstaddur, þegar umrætt slys varð. Þess þykir þó ekki verða krafizt, að verkstjóri sé ávallt viðstaddur á vinnustað, ef manna- skipan hans og önnur fyrirmæli um framkvæmd verks mega telj- ast forsvaranleg. Kemur þá til athugunar, hvort verkstjóri verði sakfelldur fyrir val sitt á hinum svonefnda „lúgumanni“, enda verði talið, að slysinu hefði orðið afstýrt, ef um vanan „lúgumann“ hefði verið að ræða, en stefnandi hefur talið, að valinn hafi verið óvanur „lúgumaður“, enda þótt kostur væri á vönum manni til þess starfa. Eins og nánar verður rakið hér á eftir, þykir ekki sýnt, að umræddur „lúgumaður“ hafi vanrækt skyldur sínar sem slíkur við uppskipun þessa, en auk þess liggur fyrir í málinu óvé- fengt vottorð fjögurra verkstjóra, sem vanir eru uppskipunarvinnu hér í bæ, þar sem þeir taka fram, að á síðustu árum hafi það oft komið fyrir af óviðráðanlegum orsökum, að ókleift hafi reynzt að fá vana menn til uppskipunarvinnu og þá einnig til „lúgumanns“ starfa. Til þess starfa hafi þá verið teknir menn, sem ætla mátti, að treystandi væri til starfsins, enda þótt þeir hefðu eigi gegnt uppskipunarstörfum áður. Jafnframt hafa tveir þessara verkstjóra vottað, að þeir myndu hiklaust hafa trúað manni þeim, er gegndi lúgumannsstörfum í umrætt skipti, fyrir slíku starfi, enda þótt viðurkennt sé, að hann hafi verið óvanur uppskipunarvinnu. Að þessu athuguðu svo og með tilliti til þess, að Ósannað er gegn mót- mælum stefnda, að kostur hafi verið á vönum manni til þessara starfa, þvkir verkstjóri stefnda ekki verða áfelldur fyrir valið á manni þessum út af fyrir sig. Er þá athugandi, hvort nefndur „lúgumaður“ geti talizt hafa sýnt vangæzlu í starfi sinu, eins og stefnandi heldur fram, enda telur hann, að stefndi beri þá skaða- bótaábyrgð vegna þeirrar vangæzlu. Að skoðun hinna dómkvöddu kunnáttumanna var starf „lúgu- manns“ í umrætt skipti fólgið í því 1) að láta vindumann ekki lyfta byrðinni, fyrr en örugglega var gengið frá kaðalaugunum (stroffunum), sem festa átti í losunarkrókinn og verkamenn í lest áttu að annast, 2) að láta draga byrðina hægt og varlega, þar til hún var komin beint undir lyftiásendann, 3) að fylgjast með þvi, að sementspokarnir færu vel á hlefanum, 4) að aðvara verkamenn- 403 ina í lestinni, meðan byrðin var dregin upp, svo og 5) að stjórna vindumönnum við starf þeirra. Um fyrsta atriðið er það að segja, að ekki verður annað séð en að „lúgumaður“ hafi gæti skyldu sinnar að þessu leyti, eftir því sem unnt er að krefjast, þar sem hann virðist ekki hafa getað séð ofan af þilfari, hvernig umræddri festingu var háttað, og varð að treysta verkamönnunum Í lestinni í því efni, en af gögnum máls- ins virðist mega ráða, að þeir hafi tilkynnt „lúgumanni“, að svo væri um búið, að lyfta mætti byrðinni. Samkvæmt óvéfengdu vottorði þriggja verkstjóra er þess og að gæta, að mikið ryk er samfara uppskipun á sementi, og getur „lúgumaður“ því ekki séð eins vel ofan í lestina og annars væri. Hvað snertir annað, þriðja og fimmta atriðið, bá verður ekki séð, að „lúsumaður“ verði áfelldur í þeim efnum. Um fjórða atriðið hefur stefnandi haldið því fram, að engin aðvörun hafi komið, og sama hefur einn verka- manna borið. „Lúgumaður“ staðhæfir hins vegar, að bæði hann og verkstjórinn hafi aðvarað verkamennina að þessu leyti, og er það stutt framburðum vitna, að slíkar aðvaranir hafi verið gefnar. Verður því ekki séð, að „lúgumaður“ hafi gerzt sekur um van- rækslu í þessu efni, auk þess sem fallast verður á það með stefnda. að stefnandi hafi sem vanur uppskipunarmaður átt að vara sig og standa ekki undir byrðinni, meðan hún var dregin upp. Að þessu öllu athuguðu þykir þó ekki verða staðhæft, að „lúgumaðurinn“ hafi sýnt vangæzlu í starfi sínu. Með skírskotun til framanritaðs og annarra gagna málsins þykir því ekki annað sýnt en að orsakanna til slyssins sé þar að leita, en að verkamenn þeir, sem festu umræddum „stroffum“ á losunarkrókinn, hafi gerzt sekir um vangæzlu í því efni. En með tilliti til þess, hversu háttað er sambandi verkamanna þessara og hins stefnda firma, sem keypt hefur verkamönnunum lögboðna slysatryggingu, þykir stefnda ekki bera skylda að bæta það tjón, sem stefnandi telst hafa orðið fyrir vegna yfirsjónar þessara manna. Sýknukrafan verður þvi tekin til greina, en rétt þykir, að máls- kostnaður falli niður. Málflutningslaun hins skipaða talsmanns stefnanda, Sveinbjörns Jónssonar hrl., ákveðast kr. 2000.00 og greiðast úr ríkissjóði. Árni Tryggvason borgardómari kvað upp dóm þenna. Því dæmist rétt vera: Stefndi, Óskar Norðmann f. h. J. Þorláksson £ Norðmann, skal vera sýkn af kröfum stefnanda, Þorláks Einarssonar, í máli þessu, en málskostnaður falli niður. Málflutningslaun skipaðs talsmanns stefnanda, Sveinbjörns Jónssonar hrl., kr. 2000.00, greiðist úr ríkissjóði. 404 Fimmtudaginn 20. júní 1946. Nr. 69/1945. Valdstjórnin (Hrl. Gústaf A. Sveinsson) gegn Eyvindi Árnasyni (Hrl. Magnús Thorlacius). Setudómarar próf. Ólafur Lárusson og hrl. Sveinbjörn Jónsson í stað hrd. Árna Tryggva- sonar og hrd. Jónatans Hallvarðssonar. Brot á verðlagsákvæðum. Dómur hæstaréttar. Með skírskotun til forsendna hins áfrýjaða dóms ber að staðfesta hann, þó svo, að greiðslufrestur sektarinnar verði 4 vikur frá birtingu dóms þessa. Eftir þessum úrslitum ber kærða að greiða allan áfrýj- unarkostnað sakarinnar, þar með talin laun skipaðs sækj- anda og verjanda fyrir hæstarétti, kr. 350.00 til hvors. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður, þó svo, að greiðslufrestur sektarinnar verði 4 vikur frá birtingu dóms þessa. Kærði, Eyvindur Árnason, greiði allan áfrýjunar- kostnað sakarinnar, þar með talin málflutningslaun skipaðs sækjanda og verjanda í hæstarétti, hæstaréttar- lögmannanna Gústafs A. Sveinssonar og Magnúsar Thorlacius, kr. 350.00 til hvors. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur lögregluréttar Reykjavíkur 16. apríl 1945. Ár 1945, mánudaginn 16. april, var í lögreglurétti Reykjavíkur, sem haldinn var í skrifstofu sakadómara af fulltrúa hans, Valdi- mar Stefánssyni, upp kveðinn dómur í málinu nr. 243/1943: Vald- stjórnin gegn Eyvindi Árnasyni, sem tekið var til dóms hinn 14. sama mánaðar. Mál þetta er af valdstjórnarinnar hálfu höfðað gegn Eyvindi Árnasyni útfararstjóra, Laufásvegi 52 hér í bæ, fyrir brot gegn verðlagslöggjöfinni. 405 Kærði, sem kominn er yfir lögaldur sakamanna, sætti í janúar 1916 10 króna sekt fyrir brot gegn byggingarsamþykkt og á ár- unum 1919—1924 sætti hann sex sinnum 50 króna sektum fyrir ölvun á almannafæri. Að öðru leyti hefur hann ekki, svo kunnugt sé, sætt ákæru né refsingu. 3 Í Lögbirtingablaðinu, er út kom 23. júní 1944, var tilkynning frá verðlagsstjóra, dagsett 16. sama mánaðar, á þessa leið: „Viðskipta- ráð hefur ákveðið, að frá og með 24. júní 1944 megi verð á lík- kistum, öðrum en zink- og eikarkisíum, hæst vera kr. 900.00. Ódýr- ari gerðir, sem framleiddar hafa verið, mega ekki hækka í verði nema með samþykki verðlagsstjóra. Verð á zink- og eikarkistum er og háð samþykki hans.“ Hinn 23. október s. 1. kærði verðlagsstjóri yfir því, að kærði hefði á tímabilinu 4.—18. september s. 1. selt 16 likkistur of háu verði, og næmi samanlagður ólöglegur hagnaður hans af brotinu kr. 6665.00, sem þó síðar leiðréttist í kr. 6565.00. Segir í kærunni, að komið hafi í ljós við athugun, að kærði hefði selt líkkistur á nefndu tímabili á allt að kr. 1750.00. Kistan sjálf hafi Þó í þessum tilfellum ekki verið reiknuð nema á kr. 900.00, en málning og bólstrun reiknuð aukalega. Hafi slík sundurliðun kistuverðsins eigi tíðkazt, áður en hámarksverðið, sem miðist við fullgerða kistu, var sett. Listi sá, er verðlagsstjóri hefur látið gera um verð Þeirra 16 líkkistna, sem kært er yfir, hefur verið borinn undir kærða, sem hefur viðurkennt hann tölulega réttan. Er verðið á Þeim kistum frá kr. 120.00 til 850.00 fram yfir hámarksverðið og Ólöglegur hagnaður að áliti verðlagsstjóra kr. 6565.00, sem áður segir. Þetta verð setti kærði á kisturnar, án þess að fá samþykki verðlagsstjóra á verði þeirra, eins og ráð er fyrir gert í tilkynningunni frá 16. júni 1944. Kærði skýrir svo frá, að hann hafi farið eftir tilkynn- ingu þessari, þar til eftir að hann átti tal um líkkistuverðið við Jörund Oddsson, starfsmann verðlagsstjóra, en það samtal fór fram rétt eftir mánaðamót ágúst og september s. 1. Í þessu samtali segist kærði hafa lagt mikla áherzlu á að fá að selja vandaðri og dýrari kistur heldur en 900 kr. kisturnar. Þessu hafi starfsmaður verð- lagsstjóra svarað á þá leið, að þeir, sem vildu borga meira en há- marksverð fyrir kisturnar og fá þær sérlega vandaðar, væru sjálf- ráðir að því, en kærði yrði ætið að hafa til kistur á hámarksverð- inu. Strax eftir samtal þetta kveðst kærði hafa farið til Tryggva Árnasonar útfararstjóra og tjáð honum, að verðlagseftirlitsmaður- inn hefði leyft sér að selja kistur hærra verði en hámarksverðinu, ef kaupendur óskuðu eftir dýrari og vandaðri kistum. Þetta hefur Tryggvi útfararstjóri staðfest. Þegar hámarksverðið var sett á lík- kistur, átti kærði 9 fullgerðar kistur af vandaðri og dýrari teg- undum, en þá hætti hann við að selja þær og átti þær því, þegar 406 nefnt samtal við verðlagseftirlitsmanninn fór fram. Eftir samtalið tók kærði að selja kistur þessar á sama verði og á þeim hafði ver- ið, flestar á kr. 1250.00, en eina á kr. 1600.00. Enn fremur lét hann smiða nýjar kistur af þessum dýrari gerðum og seldi þær. Allar þessar kistur voru á reikningum taldar á kr. 900.00, en aukalega var talin greiðsla fyrir málningu, bólstrun og efni að nokkru leyti. Á að gizka hinn 19. september s. 1. áttu kærði og verðlagseftirlitsmaðurinn tal saman, og segir kærði eftirlitsmann- inn þá hafa aftekið, að verð kistnanna mætti vera yfir kr. 900.00. Kveðst kærði þá hafa hætt starfsemi sinni og hafi sonur sinn þá tekið við henni. Jörundur Oddsson kveður kærða eigi skýra rétt frá hinu fyrrnefnda samtali eða að kærði hafi mjög misskilið sig i þvi. Í þessu samtali kveðst hann algerlega hafa haldið sig við verðauglýsinguna frá 16. júní s. 1, kveðst hafa sagt kærða, að hann væri óbundinn af hámarksverði því, sem tiltekið er í auglýsing- unni, við sölu á zink- og eikarkistunum og gæti selt þær hærra verði en 900 krónur, þó því aðeins, að hann hefði áður fengið samþykki verðlagsstjóra til þess. Hitt segir hann rangt, að hann hafi sagt, að kærði væri óbundinn með verð vandaðri gerða kistna, ef hann einungis hefði alltaf til kistur, sem kostuðu kr. 900.00. Vitni voru engin að samtali þessu, og við samprófun kærða og eftirlitsmannsins náðist ekkert samræmi um framangreindan ágrein- ing. Eftirlitsmaðurinn hefur sem vitni staðfest framburð sinn með eiði. Staðhæfingar kærða um samtal þetta eru því ósannaðar og fá ekki orkað á úrslit málsins. ' Mat það á líkkisíum á verkstæði kærða, er fram hafur farið að tilhlutun verjanda kærða, fær eigi orkað á úrslit málsins, þar sem verðlagsákvæðin frá 16. júní s. 1. um líkkistur teljast löglega sett. Með sölu áðurgreindra 16 líkkistna hefur kærði þvi gerzi brotlegur við margnefnda tilkynningu frá 16. júní s. 1. um há- marksverð á líkkistum, og samkvæmt 9. gr. 2. mgr. verðlagslag- anna nr. 3 13. febrúar 1943 þykir refsing hans eftir atvikum hæfi- lega ákveðin 1000 króna sekt, og komi 40 daga varðhald í stað sektarinnar, verði hún eigi greidd innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Samkvæmt 69. gr. 3. tölulið almennra hegningarlaga nr. 19 12. febrúar 1940 ber að gera upptækan áðurgreindan ólöglegan hagn- að af broti kærða, kr. 6565.00 ríkissjóði til handa. Kærða ber að dæma til greiðslu alls sakarkostnaðar, þar með talin málsvarnarlaun verjanda sins, hrl. Magnúsar Thorlacius, kr. 400.00. Rekstur málsins hefur verið vítalaus. 407 Því dæmist rétt vera: Kærði, Eyvindur Árnason, greiði 1000 króna sekt til ríkis- sjóðs, og komi 40 daga varðhald í stað sektarinnar, verði hún eigi greidd innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Ólöglegur ágóði, kr. 6565.00, skal upptækur ríkissjóði til handa, og greiði kærði hann innan 15 sólarhringa frá birt- ingu dóms þessa. Kærði greiði allan sakarkostnað, þar með talin málsvarn- arlaun verjanda sins, Magnúsar Thorlacius hrl., kr. 400.00. Dómi þessum skal fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Fimmtudaginn 20. júní 1946. Nr. 67/1946. Réttvísin (Hrl. Guttormur Erlendsson) gegn Hauki Einarssyni, Magnúsi Gíslasyni og Steingrími Agli Þorkelssyni (Hrl. Sigurður Ólason). Setudómari próf. Ólafur Lárusson í stað hrd. Árna Tryggvasonar. Þjófnaður og þjófsneyzla. Dómur hæstaréttar. Refsing ákærða Hauks Einarssonar þykir hæfilega ákveð- in 2 ár og 6 mánuðir. Að öðru leyti ber að staðfesta hinn áfrýjaða dóm. Ákærðu ber að greiða in solidum allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin málflutningslaun skipaðs sækj- anda og verjanda fyrir hæstarétti, kr. 300.00 til hvors. Dómsorð: Ákærði Haukur Einarsson sæti fangelsi 2 ár og 6 mánuði. Að öðru leyti skal hinn áfrýjaði dómur vera óraskaður. Ákærðu, Haukur Einarsson, Magnús Gíslason og Steingrímur Egill Þorkelsson, greiði in solidum allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin laun skip- 408 aðs sækjanda og verjanda fyrir hæstarétti, hæstaréttar- lögmannanna Guttorms Erlendssonar og Sigurðar Óla- sonar, kr. 300.00 til hvors. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur aukaréttar Reykjavíkur. 6. maí 1946. Ár 1946, mánudaginn 6. maí, var Í aukarétti Reykjavíkur, sein haldinn var í hegningarhúsinu af Bergi Jónssyni sakadómara, upp kveðinn dómur í málinu nr. 1451—53/1946: Réttvísin gegn Hauki Einarssyni, Magnúsi Gíslasyni og Steingrími Agli Þorkeis- syni, sem tekið var til dóms sama dag. Mál þetta er af réttvísinnar hálfu höfðað gegn Hauki Einars- syni verkamanni, bragga nr. 11 við Sundlaugaves, Magnúsi Gísla- syni sjómanni, Vesturbraut 9 í Keflavík, og Steingrími Agli Þor- kelssyni verkamanni, bragga 11 við Sundlaugaves, fyrir brot gegn XXVI. kafla almennra hegningarlaga nr. 19 12. febrúar 1940. Ákærðu eru komnir yfir lögaldur sakamanna, Haukur fæddur 8. júlí 1920, Magnús fæddur 31. júlí 1915 og Steingrímur Egill fæddur 27. september 1911. ; o Ákærði Haukur hefur, svo kunnugt sé, sætt bessum kærum og refsingum: 1933 2% Kærður fyrir þjófnað. Afgreitt til barnaverndarnefndar. 1933 3140 Kærður fyrir þjófnað. Afgreitt til barnaverndarnefndar. 1934 264 Kærður fyrir þjófnað. Afgreitt til barnaverndarnefndar. 1935 2% Kærður fyrir þjófnað. Afgreitt til barnaverndarnefndar. 1936 % Kærður fyrir þjófnað. Ráðstafað Í sveit að fyrirlagi dómsmálaráðuneytisins. 1936 % Sátt, 25 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 1936 2145 Sátt, 25 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 1937 %; Dómur aukaréttar, 30 daga fangelsi við venjulegt fanga- viðurværi, skilorðsbundið fyrir þjófnað. 1937 %s Sátt, 25 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 2 1937 1%s Áminning fyrir ölvun. 1938 204 Sátt, 25 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 1938 80% Sátt, 25 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 1938 1%% Sátt, 25 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 1938 164 Kærður fyrir þjófnað á kjöti o. fl. Látið falla niður gegn skaðabótum, með því að hið stolna var litils virði. 1938 % Sátt, 25 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 1938 1% Sátt, 25 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 1939 1% Dómur aukaréttar, 5 mánaða fangelsi við venjulegt fanga- viðurværi fyrir brot gegn 7. gr. laga nr. 51 1928, 1939 1%0 Sátt, 25 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 409 1939 1%, Sátt, 25 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 1939 1%0-Sátt, 25 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 1939 2%, Sátt, 25 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 1939 1%. Sátt, 25 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 1939 1% Sátt, 25 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 1939 2%, Sátt, 25 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 1940 % Dómur aukaréttar, 6 mánaða fangelsi við venjulegt fanga- viðurværi fyrir þjófnað og áfengislagabrot. 1940 % Sátt, 25 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 1940 1% Sátt, 25 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 1940 % Sátt, 25 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 1940 3% Sátt, 25 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 1940 %40 Sátt, 25 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 1940 %o Sátt, 25 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 1940 1%, Sátt, 25 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 1940 2%0 Dómur aukaréttar, Í árs fangelsi fyrir brot gegn 244. gr. hegningarlaganna, sviptur kosningarétti og kjörgengi og rétti til þess að kaupa og neyta áfengis, þar til að 5 árum liðnum frá fullnustu refsingarinnar. 1941 214, Sátt, 25 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 1941 15, Sátt, 25 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 1942 1% Sátt, 25 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 1942 2% Sátt, 25 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 1942 2%, Sátt, 50 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 1943 % Sátt, 50 kr. sekt fyrir Ölvun á almannafæri. 1943 % Sátt, 50 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 1943 ?2% Sátt, 50 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 1943 2% Sátt, 50 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 1943 %% Dómur aukaréttar, fangelsi í eitt ár, sviptur kosninga- rétti og kjörgengi fyrir brot gegn 247. gr. hegningarlag- anna. 1944 314 Sátt, 50 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 1944 %% Dómur aukaréttar, 8 mánaða fangelsi, sviptur kosningar- rétti og kjörgengi fyrir þjófnað. 1945 27% Sátt, 50 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 1945 31 Sátt, 50 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 1945 258 Sátt, 50 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 1945 1% Sátt, 50 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 1946 3% Sátt, 50 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 1946 % Sátt, 50 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. Ákærði Magnús hefur, svo kunnugt sé, sætt þessum kærum og refsingum: Í Reykjavík: 1931 2%, Áminning fyrir bjölluleysi á reiðhjóli. 1932 184 Dómur aukaréttar, ðja mánaða fangelsi við venjulegt á á 1933 1935 1935 1937 1937 1937 1937 1937 1938 1938 1941 1942 1942 1942 1942 1943 1943 1943 1944 1944 1944 1944 1945 1945 1945 1946 1946 % 1% 1% 2% júlí 1%5 %1 % 1 % 1% % % 1%), 2% % 1% 1% 2% 1% %o 20 256 Mo 138 1% 410 fangaviðurværi skilorðsbundið fyrir brot gegn 231. gr. hegningarlaganna og 6. og 7. gr. laga nr. 51 1928, 150 kr. skaðabætur og vikið burt úr Reykjavíkurbæ um þriggja ára skeið. Sátt, 20 kr. sekt fyrir lögreglusamþykktarbrot. Dómur aukaréttar, 2ja ára betrunarhússvinna fyrir þjófn- að og ofbeldi við fangavörð. Dómur sama réttar, 8 mánaða betrunarhússvinna fyrir brot gegn 8. gr. laga nr. öl 1928. Sátt, 25 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. Sátt, 25 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. Undir rannsókn fyrir grun um innbrotsþjófnað. Fellt niður vegna sannanaskorts. Sátt, 100 kr. sekt og 50 kr. skaðabætur fyrir ölvun og slagsmál. Dómur aukaréttar, 2ja ára betrunarhússvinna fyrir brot gegn 6., 7. og 8. gr. laga nr. 51 1928, sbr. 55. og 63 gr. hegningarlaganna. Staðfest í hæstarétti 184 1938. Dómur aukaréttar, 3ja mánaða beftrunarhússvinna fyrir innbrotsbjófnað. ' Kærður fyrir þjófnað á hrognkelsanetum. Látið falla nið- ur samkvæmt bréfi dómsmálaráðuneytisins 1% 1939. Sátt, 25 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. Sátt, 25 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. Sátt, 25 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. Sátt, 25 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. Sátt, 50 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. Sátt, 50 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. Sátt, 50 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. Sátt, 50 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. Sátt, 75 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. Sátt, 100 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri og slagsmál. Kærður fyrir ölvun í heimahúsum. Fellt niður. Kærður fyrir ölvun í heimahúsum. Fellt niður. Sátt, 150 kr. sekt fyrir ölvun og mótþróa við lögregluna. Sátt, 50 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. Sátt, 50 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. Kærður fyrir ölvun innanhúss. Fellt niður. Sátt, 50 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. Á Siglufirði: 1945 214 Sátt, 40 kr. sekt fyrir ölvun og óspektir. Ákærði Steingrímur Egill hefur, svo kunnugt sé, sætt þessum kærum og refsingum: Í Reykjavík: 1930 284 Sátt, 50 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 1931 1931 1933 1933 1933 1934 1935 1935 1936 1939 1939 2 1939 1939 1942 1943 1944 1944 1944 1944 1944 1945 1945 Á ál1 1% Dómur aukréttar, 10 mánaða betrunarhússvinna fyrir brot gegn 231 gr. hegningarlaganna og sumpart 6. gr. laga nr. 51, 1928. 134, Dómur hæstaréttar, 18 mánaða betrunarhússvinna fyrir brot gegn 6. og 7. gr. laga nr. 51 1928, sbr. 231. gr., 4. lið, og með hliðsjón af 63. gr. hegningarlaganna. 13% Sátt, 50 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 22%, Dómur aukaréttar, 8 mánaða betrunarhússvinna fyrir innbrotsþjófnað. 214 Sátt, 50 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 214, Dómur aukaréttar, 15 mánaða betrunarhússvinna fyrir innbrotsþjófnað. 74 Dómur aukaréttar, Í mánaðar betrunarhúsvinna fyrir inn- - brotsþjófnað. Hegningarauki. 44 Sátt, 25 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 134, Dómur aukaréttar, 15 mánaða betrunarhússvinna fyrir brot gegn 8. gr. laga nr. öl 1928. 204, Sátt, 25 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 20, Sátt, 50 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 254, Dómur aukaréttar, 12 mánaða betrunarhússvinna fyrir brot gegn 6. gr, sbr. 8. gr. laga nr. 51/1928 og 17. gr. 1. mgr., sbr. 37. gr. laga nr. 33/1935. %4, Dómur aukaréttar, 2ja ára betrunarhússvinna fyrir inn- brotsþjófnað. 27, Sátt, 25 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 3 Sátt, 50 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 14 Sátt, 50 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. % Sátt, 50 kr. seki fyrir ölvun á almannafæri. 27%% Sátt, 50 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. %o Sátt, 50 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri og áflog. 1%, Kærður fyrir ölvun í bifreið. Fellt niður. % Sátt, 50 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 28, Sátt, 50 kr. seki fyrir ölvun á almannafæri. Siglufirði: 1936 4% Sátt, 50 kr. sekt fyrir götuóspektir. 1936 1%% Sátt, 30 kr. sekt fyrir götuóspektir. Kvöldið 25. f. m. voru ákærðu Haukur og Magnús saman ölvaðir hér í bænum. Um miðnætti áttu þeir leið upp Hverfisgötu fram hjá stjórnarráðshúsinu. Þegar þeir gengu þar, fór Haukur skyndilega að bakhlið stjórnarráðshússins og Magnús á eftir, án þess að þeir hefðu talað um það áður, hverra erinda þeir færu þangað. Þegar Þangað var komið, braut Haukur með olnboganum rúðu í bakdyra- hurð hússins, seildist gegnum rúðuopið til smekklássins, sem dyr- unum var læst með, og opnaði þannig dyrnar. Varð Magnúsi nú ljóst, að hér var um innbrotsþjófnað að ræða. Haukur fór nú upp 412 á efri hæð hússins og Magnús á eftir. Þar opnaði Haukur dyr að skrifstofum dómsmálaráðuneytisins með sama hætti og hann hafði opnað bakdyr hússins. Hann gekk nú inn í skrifstofurnar og að peningaskáp, sem þar var, sem láðst hafði að læsa daginn áður, opnaði hann og tók úr honum læstan peningakassa. Var Magnús þá kominn inn í skrifstofurnar. Ekki vissu þeir, hvað var í kass- anum, en Haukur gizkaði á, að þar væru peningar, svo þúsundum króna skipti. Ákærðu Haukur og Magnús fóru nú með kassann inn í bragga nr. 11 við Sundlaugaveg, þar sem ákærði Steingrímur Egill Hfj fyrir, og vaknaði hann við komu þeirra og sá þá sprengja upp kassann í bragganum. Þeir Haukur og Magnús halda því fram, að Steingrímur Egill hafi aðstoðað þá við að sprengja upp kassann, en því neitar Steingrímur Egill. Þeir Haukur og Magnús halda þvi fram, að þeir hafi bæði strax um nóttina og eins morguninn eftir sagt Steingrími Agli, að þeir hefðu stolið peningakassanum og hvar. Þetta kveðst Steingrímur Egill ekki hafa heyrt, en kveðst þó, strax og hann sá þá Hauk og Magnús með kassann, hafa talið víst, að þeir hefðu stolið honum, enda hafi þeir strax um nóttina gefið sér þetta í skyn í umtali þeirra um kassann. Ákærðu tóku úr kassanum alla þá peninga, er í honum voru, en létu annað vera þar kyrrt, þar á meðal sex tékkávísanir, samtals að upphæð kr. 773.30. Síðan settu þeir kassann í poka og fóru þeir Magnús og Steingrímur Egill með hann úr bragganum og fleygðu honum í sjóinn, og þar fannst hann að tilvísun Steingríms Egils með öllum þeim skjölum, sem í honum áttu að vera. Samkvæmt skýrslu þess starfsmanns dómsmálaráðuneytisins, sem gætti peningaskápsins og kassans, áttu að vera í kassanum, þegar hann var tekinn, kr. 5695.92, að meðtöldum tékkávísunum. Peningum þeim, sem í kassanum voru, skiptu ákærðu með sér þannig, að Haukur og Magnús fengu jafnt, en Steingrímur Egill nokkru minna en hvor þeirra. Peningunum eyddu ákærðu í drykkjuslark, að undanteknum kr. 300.00, er Steingrímur Egill var með, þegar hann var handtekinn og kr. 207.00, sem Magnús var með, þegar hann var handtekinn. Dómsmálaráðuneytið hefur veitt viðtöku þessum kr. 507,.00 og peningakassanum með þeim skjölum, sem í honum voru, er hann fannst. Framanskráður verknaður varðar hina ákærðu Hauk og Magnús refsingu samkvæmt 244. gr. hegningarlaganna og ákærða Stein- grim Egil samkvæmt 254. gr. 1. mgr. almennra hegningarlaga. II. Aðfaranótt 14. október s. 1. fór ákærði Magnús ölvaður inn í hús við Auðarstræti, sem var í smiðum, og tók þaðan að ófrjálsu kistu 413 með nokkrum smíðatólum í og hafði á brott með sér. Þegar ákærði játaði þetta brot sitt þremur dögum siðar, skilaði hann kistunni með öllu, sem í henni átti að vera. Taka kistunnar varðar ákærða refsingu samkvæmt 244. gr. hegningarlaganna. Ill. Refsingu ákærða Magnúsar ber að ákveða með hliðsjón af 77. gr. hegningarlaganna. Með tilliti til fyrra brotaferils ákærðu þykja refsingar þeirra fyrir framanskráð brot hæfilega ákveðnar þannig, að þeir Haukur og Magnús sæti hvor fangelsi í 2 ár, en Steingrímur Egill fangelsi i 18 mánuði. ' Ákærðu Haukur og Steingrímur Egill hafa verið í gæzluvarð- haldi frá 28. f. m. og ákærði Magnús frá 29. f. m. Samkvæmt 76. gr. hegningarlaganna ber að ákveða, að gæzluvarðhald hvers þeirra komi til frádráttar refsingum þeirra. Samkvæmt 68. gr. 3. mgr. hegningarlaganna ber að svipta þá kosningarrétti og kjörgengi til opinberra starfa og annarra al- mennra kosninga frá birtingu dóms þessa að telja. Af hálfu dómsmálaráðuneytisins hefur þess verið krafizt, að ákærðu verði in solidum dæmdir til að greiða ríkissjóði kr. 1405.62, en það er sá hluti hinna stolnu peninga, sem eigi hefur komið til skila. Þessa kröfu hafa ákærðu samþykkt, og verður hún tekin til greina. Hina ákærðu ber að dæma in solidum til greiðslu alls sakar- kostnaðar. Rekstur málsins hefur verið vitalaus. Dómsorð: Ákærðu Haukur Einarsson og Magnús Gíslason sæti hvor fangelsi í 2 ár. Ákærði Steingrímur Egill Þorkelsson sæti fangelsi í 18 mánuði. Gæzluvarðhald ákærðu hvers um sig komi til frádráttar refs- ingunum. Ákærðu eru frá birtingu dóms þessa sviptir kosningarétti og kjörgengi til opinberra starfa og annarra almennra kosn- inga. Ákærðu greiði ríkissjóði in solidum kr. 4405.62 innan 15 sólarhringa frá birtingu dóms þessa. Ákærði greiði in solidum allan sakarkostnað. Dómi þessum skal fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. 414 Föstudaginn '21. júni 1946. Nr. 49/1945. Skipaútgerð ríkisins (Hrl. Ólafur Þorgrímsson) gegn Hraðfrystihúsi Dýrfirðinga (Hrl. Theódór B. Lindal). Setudómari próf. Ólafur Lárusson í stað hrd. Árna Tryggvasonar. Um öflun frekari skýrslna. Úrskurður hæstaréttar. Áður en dómur er lagður á mál þetta í hæstarétti, þykir rétt samkvæmt analogiu 120. gr. laga nr. 85/1936 að veita aðiljum kost á að afla skýrslna um atriði þau, er nú skal greina: 1. Hvenær viðgerð hafi fram farið á bryggjunni til að bæta úr spjöllum þeim, sem talin eru hafa á henni orðið af völdum e/s Esju 16. desember 1943. 2. Spyrja skal fyrir dómi smiði þá, er að viðgerðinni kunna að hafa unnið, og aðra, er um geta borið, hver spjöll hafi verið á bryggjunni, hvort viðir þeir, er brotnuðu, hafi verið að einhverju leyti úr sér gengnir, svo sem fúnir, maðk- smognir eða laskaðir. Þá ber og að inna þá eftir því, hvort þeir hafi gert sér grein fyrir orsökum bryggjuskemmdanna. 3. Hve mikilli fjárhæð viðgerðarkostnaðurinn hafi num- ið, og að hve miklu leyti verðmæti bryggjunnar kann að hafa aukizt við það, að nýtt efni kom í stað gamals. Þá er og rétt, að aðiljar afli gagna um önnur þau atriði, sem öflun framhaldsskýrslnanna kann að veita efni til. Ályktarorð: Héraðsdómarinn skal veita aðiljum kost á öflun fram- angreindra gagna. 415 Laugardaginn 22. júní 1946. Nr. 24/1946. Þóra Borg Einarsson f. h. sjálfrar sín og sonar síns, Gunnars Borgþórs Gunnarssonar (Óskar Borg cand. jur.) gegn Fjármálaráðherra f. h. ríkissjóðs og gagnsök (Hrl. Einar Baldvin Guðmundsson). Setudómarar Kristján Kristjánsson borgarfó- geti og próf. Ólafur Lárusson í stað hrá. Árna Tryggvasonar og hrd. Jóns Ásbjörnssonar. Skaðabótamál samkvæmt lögum nr. 99/1943. Dómur hæstaréttar. Aðaláfrýjandi, sem hefur skotið máli þessu til hæstaréttar með stefnu 21. febrúar þ. á., krefst þess, að gagnáfrýjanda verði dæmt að greiða henni sjálfri kr. 100000.00 og henni f. h. sonar hennar, Gunnars Borgþórs Gunnarssonar, kr. 15070.35 ásamt 6% ársvöxtum af hvorri tveggja fjárhæð frá 15. desember 1944 til greiðsludags. Svo krefst aðaláfrýjandi og málskostnaðar úr hendi gagnáfrýjanda bæði í héraði og fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Gagnáfrýjandi, sem áfrýjað hefur málinu með stefnu 21. febrúar þ. á., krefst aðallega sýknu, en til vara, að fjárhæð sú, sem dæmd var í héraði, verði lækkuð til mikilla muna. Þá krefst hann og málskostnaðar úr hendi aðaláfrýjanda bæði í héraði og fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Próf þau, sem ameríska herstjórnin hélt í máli þessu, hafa ekki fengizt til afnota í málinu. Magnús Einarsson ók af Suðurlandsbraut út í hliðargötu við Hálogaland, áður víg það varð, er í málinu greinir. Var Gunnar heitinn Einarsson farþegi í bíl hans. Austanvert við götu þá, sem þeir óku, voru hermannaskálar, og voru þeir félagar stöðvaðir af varðmönnum. Kveður Magnús þá félaga hafa skilið varðmennina svo, að þeim Gunnari væri leyft að halda áfram, enda hafi hann oft ekið götu þessa áður með leyfi varðmanna, en er þeir höfðu ekið nokkra metra, kvað við skot það, sem varð Gunnari Einarssyni að bana. Ekki 416 hafa verið leiddar að því sönnur, að þeir félagar hafi vilj- andi óhlýðnazt boði varðmanna, enda kunna þeir að hafa 1nisskilið varðmennina, þar sem þeir töluðu framandi mál. Eins og á stóð, bar varðmanninum því að gefa þeim Gunnari viðvörun, er ekki yrði misskilin, t. d. með skoti fram hjá bilnum, áður enn hann beindi banvænu skoti að þeim í bíln- um. Verður því að líta svo á, að varðmaðurinn cigi aðalsök- ina á víginu. Þegar litið er á það, sem nú var sagt, og hagi aðaláfrýj- anda, þykja fébætur henni til handa hæfilega ákveðnar kr. 65000.00. Fébætur til handa syni hennar, Gunnari Borgþór Gunnarssyni, ákveðast kr. 15070.35, svo sem krafizt hefur verið. Ber því að dæma gagnáfrýjanda til greiðslu hvorrar- tveggja þessarar fjárhæðar ásamt 6% ársvöxtum frá 15. desember 1944 til greiðsludags. Eftir þessum úrslitum ber að dæma gagnáfrýjanda til greiðslu málskostnaðar, sem ákveðst samtals kr. 8000.00 í héraði og fyrir hæstarétti. Dómsorð: Gagnáfrýjandi, fjármálaráðherra Í. h. ríkissjóðs, greiði aðaláfrýjanda, Þóru Borg Einarsson, sjálfri kr. 65000.00 og henni f. h. sonar hennar, Gunnars Borg- þórs Gunnarssonar, kr. 15070.35 ásamt 6% ársvöxtum af hvorritveggja fjárhæð frá 15. desember 1944 til greiðsludags og samtals kr. 8000.00 í málskostnað bæði í héraði og fyrir hæstarétti. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 22. nóvember 1945. Mál þetta, sem dómtekið var 14. þ. m., hefur Þóra Borg Einars- son, Laufásvegi 5 hér í bæ, höfðað fyrir bæjarþinginu með stefnu, útgefinni 15. desember 1944, gegn fjármálaráðherra f. h. ríkissjóðs og gert þær dómkröfur, að stefnda verði gert að greiða sér skaða- bætur, að fjárhæð kr. 100000.00, svo og f. h. barns hennar, Gunn- ars Borgþórs, kr. 15070.05 sem framfærslueyri með því, ásamt 6% dl7 ársvöxtum af hvorritveggja fjárhæð frá stefnudegi til greiðsludags og málskostnað að mati dómarans. Stefndi hefur krafizt aðallega sýknu og málskostnaðar sér til handa að mati dómarans, en fil vara, að sökinni á síðargreindum atburði verði skipt og bætur til stefnanda lækkaðar í samræmi við við það. Málavextir eru þessir: Að kvöldi hins 14. marz 1942 var Gunnar Einarsson vélfræð- ingur, eiginmaður stefnanda, skotinn til bana af amerískum varð- manni, er hann ásamt Magnúsi Einarssyni framkvæmdarstjóra og í bifreið hans var á leið að Laufskálum við Ensjaveg hér í bænum. Nefndur Magnús hefur skýrt frá atburði þessum fyrir lögreglu- rétti Reykjavíkur á þá leið, að Gunnar heitinn Einarsson hafi komið heim til hans að Sogamýrarbletti 54 hér í bæ umgetið kvöld kl. 21.00. Kveður hann þá hafa drukkið (nokkur smá staup) nokk- uð af víni, er hann telur hafa verið „gin“, en þó það lítið, að hvor- ugur hafi fundið til vináhrifa, svo teljandi væri. Um kl. 22.15 hafi Þeir báðir farið þaðan að heiman, og kveðst Magnús hafa ekið Gunnari í bifreið sinni, en það er fjögurra manna bifreið með stýrisútbúnaði hægra megin. Magnús kveðst þá aðeins hafa fundið til vínáhrifa, en telur, að hæfi hans til bifreiðarstjórnar hafi ekki verið neitt ábóta vant. Hafi hann ekið, sem leið liggur, að Suður- landsbraut, vestur hana, unz komið hafi verið móts við herbúðir bær, er setulið Bandaríkja N-Ameríku höfðu þar og nefndust „Há- logaland camp“, en þar sveigt út af veginum til hægri. Kveðst hann hafa ætlað að aka eftir götuslóðum þeim, er liggi vestanvert við nefndar herbúðir, norður á Engjaveg að húsinu Laufskálar, er stendur skammt vestan við þann veg, en þangað hafi ferð þeirra Gunnars verið heitið að heimsækja fyrri konu hans og tvö börn Þeirra. Segir Magnús, að rétt norðan við Suðurlandsbraut hafi bandarískur varðmaður, sem stóð nálægt varðmannsbyrgi þar, stöðvað bifreiðina. Hafi varðmaðurinn komið að hægri hlið hennar og spurt, hvert ferðinni væri heitið. Hafi þeir Gunnar þá svarað samtímis, að þeir ætluðu að Laufskálum. Hafi varðmaðurinn þá sagt eitthvað, er Magnús hafi ekki tekið vel eftir, enda skilji hann illa ensku, og hafi Gunnar svarað því einhverju, en varðmaðurinn hafi þá sagt ,all-right“, og gengið frá bifreiðinni. Kveðst Magnús hafa skilið þetta á þann veg, að þeir mættu halda áfram ferð sinni, og hafi hann ekið af stað. En er hann hafði ekið um fjórar bifreiða- lengdir, hafi annar varðmaður stöðvað bifreiðina. Hafi sá komið að vinstri hlið bifreiðarinnar og talað við Gunnar gegnum rúðuop framhurðar bifreiðarinnar. Magnús kveðst ekki hafa fylgzt með því, er þeim fór á milli, en segir, að hvor hafi sagt þrjár eða fjórar setningar. Að því búnu hafi Gunnar sagt, að allt væri í lagi, og um leið hafi varðmaðurinn vikið frá bifreiðinni. Hafi hann þá enn 27 418 ekið af stað, en er bifreiðin hafði farið þrjár eða fjórar lengdir sínar, hafi kveðið við skot. Kveðst hann fyrst hafa haldið, að skot þetta væri þeim óviðkomandi, en þó stöðvað bifreiðina þegar i stað, en þá um leið tekið eftir því, að framrúða bifreiðarinnar var öll sprungin. Í sama bili hafi Gunnar hnigið að vinstri öxl hans og blóð lagað úr vitum hans. Hafi hann þá þreifað á höfði Gunn- ars og fundið skotsár á hnakka hans. Um leið hafi margir Banda- ríkjahermenn komið þarna að, og hafi einhverjir þeirra tekið Gunnar út úr bifreiðinni, og telur Magnús, að hann hafi þá verið dáinn. Magnús kveðst mjög oft áður þenna vetur hafa ekið þessa leið að Laufskálum bæði að degi til og að kvöldlagi. Hafi varð- menn þá ætið stöðvað sig og spurt, hvert ferðinni væri heitið, en svo alltaf leyft sér að halda áfram án frekari aðgerða. Telur stefnandi, að, eins og atburðum sé lýst hér að framan, sé ljóst, að varðmaður sá, er viðurkennt sé í málinu, að skotið hafi umræddu skoti, er leiddi Gunnar til dauða, eigi einn sök á atburði þessum, en samkvæmt lögum nr. 99 frá 1943 beri stefnda að bæta henni það tjón, er hún hafi beðið vegna atburðarins. Þá hefur stefnandi hreyft því við munnlegan flutning málsins, að stefndi beri sjálfstæða bótaábyrgð á verknaði bessum utan fyrr- greindra lagaákvæða. Kveður hún, að Bandaríki N.-Ameriku hafi að beiðni íslenzku rikisstjórnarinnar tekið að sér hervernd lands- ins, og byggist vera herliðsins hér á landi á samningi milli ríkj- anna. Í 4. gr. samnings þessa segir m. á. svo: „Bandaríkin skuld- binda sig til að haga vörnum landsins þannig, að þær veiti íbúum þess eins mikið öryggi og frekast er unnt og að þeir verði fyrir sem minnstum truflunum af völdum hernaðaraðgerða, og séu þær gerðar í samráði við íslenzk stjórnarvöld að svo miklu leyti sem mögulegt er.“ Enn fremur segir síðar í sömu grein: „Hernaðar- yfirvöldunum ætti einnig að vera gefin fyrirmæli um að hafa í huga, að Íslendingar hafa ekki vanizt vopnaburði öldum saman, og að þeir eru með öllu óvanir heraga, og skal umgengni herliðs- ins gagnvart íbúum landins hagað í samræmi við það.“ Þessi ákvæði samningsins hafi verið vanefnd af báðum aðiljum, þar eð íslenzka ríkisstjórnin hafi ekki fylgzt með, hvernig herliðið beitti heraganum við íbúa landsins, og Bandaríkin hafi ekki tekið neitt tillit til þess, að Íslendingar voru óvanir heraga, sem sjáist á því, að varðmönnum hafi verið heimilt að beita hvaða ráðstöfunum sem væri til þess að hefta för þeirra inn á yfirráðasvæði setuliðsins. Telur stefnandi þetta vera orsök dauða Gunnars, og sé stefndi þegar af þeirri ástæðu bótaskyldur. Hins vegar hefur stefnandi tak- markað fjárhæð hvorrar kröfu innan ramma þess, er lög nr. 99 frá 1943, sbr. lög nr. 65 frá 1944, setja um fjárhæð bótanna. Stefndi byggir aðalkröfu sína á því, að við hlið allra herbúða Bandarikjaliðsins hefi verði aðvörun, bæði á íslenzku og ensku, 419 um, að aðgangur væri bannaður og að vopnaðir hermenn væru á verði, og því hljóti almenningi fljótt að hafa orðið ljóst, að ekki mætti fara inn á þessi svæði, nema skýlaust leyfi væri fengið hjá viðkomandi varðmönnum. Þessa hafi þeir Gunnar og Magnús ekki gætt, enda segir í skýrslu herstjórnarinnar um þetta atriði, að varðmaðurinn hafi ekki gefið þeim leyfi til að halda áfram ferð- inni, og mótmælir stefndi framburði Magnúsar um þetta atriði. Þá sé og ljóst af þeim framburði konu Magnúsar, að hún hafi séð vináhrif á Gunnari, er hann kom til þeirra um kvöldið, og fram- burði Magnúsar um áfengisneyzlu þeirra Gunnars og áhrifa hennar á sig, að þeir hafi báðir verið undir vináhrifum, er þeir óku inn í herbúðirnar, og þó sérstaklega Gunnar. Telur stefndi, að þessi vanræksla þeirra félaga um öflun skýlauss leyfis til ferðarinnar gegnum herbúðirnar, sem helzt verði rakin til vínáhrifa þeirra, sé slík, að varðmanninum verði ekki kennt um, hvernig fór, og beri stefndi því enga ábyrgð á tjóni því, er af verknaðinum hlauzt. Strax eftir atburð þenna hófst rannsókn fyrir rétti setuliðs Bandaríkjanna. Lyktaði henni með sýknu varðmannsins, en þau gögn hefur herstjórnin neitað að láta í té til afnota í máli þessu. Því er ómótmælt haldið fram af hálfu stefnanda, að eigi hafi verið hægt að komast að húsinu Laufskálum annan veg en gegn- um herbúðir þessar. Telja verður þvi, að varðmönnum herbúð- anna hljóti að hafa verið ljóst, að íslenzkt fólk, sem ætlaði að nefndu húsi, gerði að öðru jöfnu ráð fyrir að fá að fara ferða sinna gegnum herbúðirnar, og bar þeim því sérstaklega að gæta þess, að fyrirskipanir þeirra, að því er umferð varðaði, væru það glögg- ar, að þær yrðu ekki misskildar. Af hálfu stefnda hefur þvi hins vegar verið haldið fram, að varðmennirnir hafi greinilega sagt þeim Gunnari og Magnúsi, að þeim væri ekki heimilaður aðgangur, og hefur stefnanda ekki tekizt að færa sannanir á hið gagnstæða. Leitt er í ljós við rannsókn málsins, að hermaður sá, er skaut á bifreiðina, var sá varðmaðurinn, sem fyrr stöðvaði hana. Stefn- andi hefur ómótmælt haldið því fram, að samkvæmt mælingu setu- liðsmanna Bandaríkjahersins hafi staður bifreiðarinnar, er hún var stöðvuð, eftir að slysið vildi til, verið 14.7 metrar innan við hlið herbúðanna. Það verður að lita svo á með hliðsjón af vegalengd þeirri, er bifreiðin var komin inn í herbúðirnar, svo og því, að hún var stöðvuð aftur af öðrum varðmanni, áður en skotið reið af, að varð- maðurinn hafi orðið offari í aðferð þeirri, er hann beitti til að hindra ferð þeirra Gunnars, enda hljóti honum að hafa verið ljóst, að afleiðing skotsins kynni að geta orðið slík, sem raun bar vitni. Verður því að telja, að varðmaðurinn eigi nokkra sök á atburð- inum. Hins vegar eru, eins og áður er sagt, ekki færðar sönnur á það 420 gegn eindregnum mótmælum stefnda, að varðmenn setuliðsins hafi veitt þeim Gunnari og Magnúsi leyfi til umferðar um herbúðirnar í umrætt skipti, og verður því að telja, að þeir Gunnar hafi einnig átt nokkra sök á, hvernig fór. Með skirskotun til framanritaðs og með hliðsjón af atvikum öll- um þykja þeir Gunnar heitinn og varðmaðurinn, sem skaut, eiga að jöfnu sök á slysi þessu. Ber því stefnda að greiða stefnanda helming þess tjóns, er hún hefur beðið af atburði þessum, enda ekki véfengt, að lög nr. 99 frá 1943 og lög nr. 65 frá 1944 komi hér til. Stefnandi hefur látið reikna út dánarbótakröfu sína vegna frá- falls manns sins, og nemur hún kr. 158559.30, svo og framfærslu- kröfu barnsins, og nemur hún kr. 15070.05, en, eins og fyrr greinir, hefur hún takmarkað bótakröfu sina persónulega við kr. 100000.00. Stefndi hefur ekki véfengt framfærslukröfu barnsins, að því er tölulega fjárhæð hennar varðar, og verður hún því lögð óbreytt til grundvallar. Stefndi hefur hins vegar mótmælt bótakröfu stefn- anda á þeim grundvelli, að fyrrgreind lög verði að skilja á þann veg, að einn og sami verknaður geti ekki leitt af sér hærri fjár- kröfu á hendur ríkissjóði en kr. 100000.00. Þá hefur stefndi mót- mælt bótakröfunni sem of hárri. Það er upp komið í málinu, að Gunnar heitinn Einarsson var 35 ára að aldri, er hann lézt. Hann var vélfræðingur að mennt og starfaði hjá Kol á Salt h/f hér í bæ. Árið 1941 námu atvinnutekjur hans kr. 14346.25 og 2% mánuð ársins 1942 kr. 4164.46. Með hlið- sjón af þessu svo og því, að eigi er fram komið annað en að Gunnar hafi verið heilsuhraustur, þykir tjón það, er stefnandi hefur beðið vegna dauða manns hennar, bætur fyrir þjáningar hennar og röskun á stöðu og högum hæfilega ákveðnar kr. 60000.00. Ber stefnda því samkvæmt framansögðu að greiða stefnanda helming af kr. 60000.00, eða kr. 30000.00, svo og vegna ófjárráða sonar hennar, Gunnars Borgþórs, helming af kr. 15070.05, eða kr. 7535.03, með 6% ársvöxtum af hvorri fjárhæð, eins og krafizt er, frá stefnudegi til greiðsludags. Þá þykir og rétt, að stefndi greiði stefnanda málskostnað, er þykir hæfilega ákveðinn kr. 2800.00. Einar Arnalds borgardómari kvað upp dóminn. Því dæmist rétt vera: Stefndi, fjármálaráðherra f. h. ríkissjóðs, greiði stefnanda, Þóru Borg Einarsson, persónulega kr. 30000.00 og f. h. ófjár- ráða sonar hennar, Gunnars Borgþórs, kr. 7535.03 með 6% ársvöxtum af hvorri fjárhæð frá 15. desember 1944 til greiðslu- dags og kr. 2800.00 í málskostnað. Dóminum ber að fullnægja innnan 15 daga frá lögbirtingu hans að viðlagðri aðför að lögum. 421 Laugardaginn 22. júní 1946. Nr. 152/1944. Sigurður Sigmundsson gegn Vigfúsi Einarssyni. Dómur hæstaréttar. Málssókn þessi fellur niður. Áfrýjandi, Sigurður Sigmundsson, sem eigi mætir í mál- inu, greiði 50 króna aukagjald til ríkissjóðs, ef hann vill fá mál sitt tekið fyrir af nýju. Laugardaginn 22. júní 1946. Nr. 52/1946. Sigurður Björgvin Þorsteinsson gegn Kristínu Jóhönnu Guðmundsdóttur. Dómur hæstaréttar. Málssókn þessi fellur niður. Áfrýjandi, Sigurður Björgvin Þorsteinsson, sein eigi mætir í málinu, greiði 50 króna aukagjald til ríkissjóðs, ef hann vill fá mál sitt tekið fyrir af nýju. Laugardaginn 22. júní 1946. Nr. 157/1945. Ólafur E. Einarsson £ Co. h/f (Hrl. Eggert Claessen) gegn Oddi Kristinssyni (Hrl. Magnús Thorlacius). Setudómari próf. Ólafur Lárusson í stað hrd. Árna Tryggvasonar. Kröfu um hafningu máls hrundið. Frestur veittur. Úrskurður hæstaréttar. Mál þetta var þingfest í janúarmánuði þ. á. Með sam- komulagi aðilja var því þá frestað til aprílmánaðar og síðan til júnímánaðar. Er málið var tekið fyrir í dag, bað umboðsmaður áfrýj- anda um frestun þess til septembermánaðar n. k. Umboðs- maður stefnda andmælti þeim fresti og krafðist þess, að mál- ið væri hafið. Styður hann þá kröfu sína við það, að því kafi verið lýst af hálfu áfrýjanda, er málinu var frestað í aprílmánuði, að dómkrafan mundi verða greidd og kærni því eigi til flutnings málsins hér fyrir dómi. Þetta hafi hins vegar brugðizt. án þess þó að málið hafi verið búið til flutn- ings af hálfu áfrýjanda. Umboðsmaður áfrýjanda segir samkomulag eigi hafa orðið um greiðslu samkvæmt héraðs- dómi og kveður unnið að undirbúningi þess, að málið verði flutt fyrir hæstarétti. Mótmælir hann því kröfu stefnda og krefst þess. að málinu verði frestað, svo sem áður greinir. Með því að stefndi hefur engar sönnur fært fyrir greind- um staðhæfingum sinum, verður krafa hans um hafningu málsins þegar af þeirri ástæðu eigi tekin til greina. Ber því að fresta málinu til septembermánaðar n. k. samkvæmt kröfu áfryjanda. Ályktarorð: Áfrgjanda er veittur frestur Hl septembermánaðar n. k. Mánudaginn 24. Júni 1946. Nr. 61/1916. Vélbátatrvgging Eyjafjarðar (Hrl. Sveinbjörn Jónsson) gegn Jóni Ásgeirssyni (Hrl. Eggert Claessen). Setudómari próf. Ísleifur Árnason í stað hrd. Árna Tryggvasonar. Vátryggingarmál. Dómur hæstaréttar. Hinn áfrýjaða dóm hafa upp kveðið Ingólfur Jónsson cand. jur., setudómari Í málinu, og samdómendur Sigurjón Á. Ólafsson og Þorsteinn Árnason. Áfrýjandi hefur skotið máli þessu til hæstaréttar með 423 stefnu 16. maí s. 1. Krefst hann algerrar sýknu af kröfum stefnda í þessum þætti málsins og málskostnaðar úr hendi hans fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Stefndi krefst þess, að kveðið verði á með dómi, að hann eigi rétt til fégreiðslu úr hendi áfrýjanda samkvæmt vá- tryggingarskirteini v/s Hrings S.I. 1 nr. 176, útgefnu 21. febrúar 1944 af Sjóvátryggingu Siglufjarðar. Svo krefst hann og málskostnaðar af áfrýjanda fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Með skírskotun til forsendna héraðsdóms þykir mega taka kröfu stefnda til greina. Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður fyrir hæsta- rétti falli niður. Dómsorð: Stefndi, Jón Ásgeirsson, á rétt til fégreiðslu úr hendi áfrýjanda, Vélbátatryggingar Evjafjarðar, samkvæmt vátryggingarskirteini v/s Hrings S.I. nr. 176, útgefnu 21. febrúar 1944 af Sjóvátryggingu Siglufjarðar. Málskostnaður fyrir hæstarétti fellur niður. Dómur sjó- og verzlunardóms Reykjavíkur 6. apríl 1946. Mál þetta er höfðað hér fyrir réttinum með stefnu, útgefinni 18. janúar 1946, samkvæmt samkomulagi málsaðilja. Hefur það orðið að samkomulagi milli þeirra, að kveðinn verði sérstaklega upp dómur um greiðsluskyldu stefnda samkvæmt vátryggingar- skírteini nr. 176, útgefnu 21. febrúar 1944, og er dómurinn sam- þykkur þessari meðferð málsins, sbr. lög nr. 85/1936, 71. gr., sið- ustu málsgrein. Stefnandi lýsir málsatvikum þannig: Með tryggingarskirteini nr. 176, útgefnu 21. febrúar 1944 af Sjó- vátrygging Siglufjarðar, tryggði hann hjá téðri tryggingarstofnun skip sitt „Hring“ S.I. 1. Er kveðið svo á í tryggingarskirteininu, að um tryggingu „gilda í einu og öllu ákvæði laga nr. 27 13. jan. 1938 um vátryggingarfélög fyrir vélbáta“. Skipið var virt á venju- legan hátt 25. febrúar 1944 á kr. 339000.00 og vátryggingarupp- hæðin %o hlutar þess, eða kr. 305100.00. Vátryggingin gilti frá 21. febrúar 1944 til 20. febrúar 1945, að báðum þeim dögum með- töldum. Hinn 14. nóvember 1944 kom skipið til Reykjavíkur. Hafði stefnandi ákveðið að láta það ekki sigla yfir veturinn, enda þurfti 424 vél þess aðgerðar við. Daginn eftir var skipshöfnin afskráð og skipinu „lagt upp“. Kveður hann, að skipinu hafi verið komið fyrir vestan Ægisgarðs í Reykjavíkurhöfn samkvæmt tilvísun hafnar- yfirvaldanna, og sé það föst venja, að skipum sé „lagt upp“ á þeim stað. Taki öll vátryggingarfélög Reykjavíkurhöfn gilda sem vetr- arlegustað og endurgreiði iðgjöld samkvæmt því. M/s Hringur var bundinn við e/s Elsu og m/s Capitana, sem lágu fyrir við Ægisgarð (Capitana bundin við m/s Eldborg, sem þá lá næst garðinum) og var „binding“ m/s Hrings þannig, að framan: Tvöfaldur 8 þml. „bykkur““ graskaðall, bundinn í e/s Elsu, og 2% þuml. „þykkur“ vir bundinn í m/s Capitana: að aftan: Tvöfaldur 8 þml. „þykkur“ graskaðall (eins og að framan), einniz bundinn í e/s Elsu, og 2% þml. „þykkur“ vir, bundinn í m/s Capitana. Telur hann, að binding þessi hafi í alla staði verið forsvaran- leg samkvæmt venju í því efni. Kveðst stefnandi síðan sjálfur stöðugt og næstum daglega hafa haft eftirlit með skipinu, og auk þess hafi hann ráðið til þess sérstakan eftirlitsmann, Pétur Péturs- son, að líta eftir því, þar á meðal sérstaklega eftir „bindingu“ skipsins, að hún væri ávallt í lagi. Enn fremur hafi Bjarni (eða Björn) Guðmundsson skipstjóri stöðugt eftirlit af hálfu hafnaryfir- valdanna með skipum þeim, sem lágu við Ægisgarð, og hafi hann aldrei gert neina athugasemd um „bindingu“ m/s Hrings. Hins vegar var enginn varðmaður um borð í skipinu, enda sé það ekki fyrirskipað og venja, að svo sé, þegar skipum er „lagt upp“ í Reykjavíkurhöfn. Vegna þrengsla í Reykjavíkurhöfn þurfa þau skip, sem næst liggja bryggjum, stöðugt að koma og fara og hagræða þá festum þeirra skipa, sem „liggja uppi“ og bundin eru saman út frá þeim. Einnig verða breytingar á þeim skipum, sem „liggja uppi“, sum fara í siglingar, en öðrum er „lagt upp“. Urðu því tíðar breytingar á afstöðu m/s Hrings á þeim tíma, sem hér um ræðir. Stefnandi kveðst hafa farið niður á Ægisgarð 14. janúar 1945 til þess að aðgæta, hvort allt væri í lagi með m/s Hring, og reyndist allt í lagi. Sama dag athugaði umsjónarmaðurinn, Pétur Péturs- son, hið sama og sá ekkert athugavert. Daginn eftir, hinn 15. s. m., fór hvorugur til þess að líta eftir skipinu, en nóttina eftir, að- faranótt 16. sama mánaðar, gerði afspyrnurok hér í Reykjavík. Var þá aðstaðan vestan við Ægisgarð þannig, að skipin lágu þar í þremur röðum, og voru 6—-7 skip í hverri röð, öll skipin mann- laus, sem upp hafði verið lagt, en svo var um þau flest. Í nyrztu röðinni lágu 6 skip, hvert utan á öðru, og var m/s Hringur í þeirri röð, lengst frá garðinum, en ekkert skip lá utan á honum. Tvö af skipum í þessari röð höfðu komið á mánudagskvöldið 15. janúar og farið inn í röðina án leyfis hafnarvarðanna. 425 Um nóttina gerði afspyrnurok, og um kl. 5.30 fór hafnsögumaður, Ingólfur Möller, niður á Ægisgarð til eftirlits. Höfðu þá skipin í miðröðinni slitnað frá að framan og rekið á nyrztu röðina, þar sem m/s Hringur lá, hafði hann slitnað frá og var kominn út fyrir Ægisgarð ásamt e/s Elsu, en „binding“ hans við það skip hafði þá enn ekki bilað. Í sjóprófi 18. janúar 1945 lætur hafnsögumaður, Ingólfur Möller, í ljósi þá skoðun, að orsökin til þess, að m/s Hringur slitnaði frá, hafi verið sú, að skipin í miðröðinni hafi rekið á hann. Um ki. 6,30 sést m/s Hringur svo reka út úr hafnarmynninu, og gerði dráttarbáturinn Magni tilraun til þess að bjarga honum, en það mistókst, enda þótt í hann væri fest tvisvar sinnum. Strandaði skipið síðan við Rauðarárvík. Sama dag tilkynnir stefnandi vátryggjanda um strand skipsins, en hann hafði þá hætt störfum, og stefndi í máli þessu, Vélbáta- trygging Eyjafjarðar, Akureyri, tekið að sér trygginguna. Var stefnanda vísað til umboðsmanns þess félags hér í bænum, Arnórs Guðmundssonar skrifstofustjóra, og sneri hann sér til hans og fór fram á, að stefndi léti ná skipinu út sem fyrst og léti athuga ástand þess. En stefndi neitaði að sinna því að svo stöddu, þar til upplýst yrði, hvort honum væri skylt að bæta tjónið. Þann 18. s. m. fór síðan fram sjóprófið í málinu, þar sem um- boðsmaður var mættur fyrir hönd stefnda, hr. Sveinbjörn Jóns- son hrl. Þann 27. s. m. fékk stefnandi síðan bréf, dagsett sama dag, frá Samábyrgð Íslands á fiskiskipum, sem er endurtryggjandi stefnda. Var stefnanda tilkynnt þar, að ekki sé viðurkennt, að bæta beri umrætt sjótjón. Jafnframt er skorað á stefnanda, að gera ráðstaf- anir til þess að bjarga skipinu og hafa um þar að lútandi ráðstaf- anir samráð við Samábyrgð Íslands og sámþykki hennar um samn- inga þá, sem gerðir yrðu um björgun. Stefnandi leitaði með auglýsingum í blöðunum tilboða, og var þeim öllum hafnað á fundi hjá Samábyrgðinni, sem stefnandi mætti á, og kveður hann stjórn Samábyrgðarinnar hafa ákveðið vegna stefnda: að fá Magnús Guðmundsson skipasmið til þess að ná skipinu út. Vann hann síðan að björgun skipsins, og hafði honum tekizt að ná því út 15. febrúar 1945, og var það sett í land 1 skipasmíðastöð hans. Þann 3. marz 1945 samþykkti stefndi að vísa málinu til Sam- ábyrgðarinnar, en jafnframt mælir hann með því, að stefnanda verði greiddar fullar bætur. Samábyrgðin neitaði að greiða tjónið. Ekkert skeður svo í málinu fyrr en stefndi með bréfi, dags. 26. apríl 1945, tilkynnir stefnanda, að Samábyrgðin vilji bjóða honum að velja um tvo kosti. 1. að vátryggjendur greiði björgunar- og viðgerðarkostnað Hrings 426 að % hlutum samkvæmt mati eftir venjulegan frádrátt (10% etc.). að málsaðiljar fari fram á við dómara Hæstaréttar að ákveða með gerðardómi, hvort vátryggjendum beri að greiða kostnað- inn og þá að hve miklu leyti. Þetta tilboð gerði stefndi að sinu tilboði og óskaði svars við fyrstu hentugleika. Með bréfi, dags. 29. april s. á., samþykkti stefnandi að ganga að fyrri lið tilboðsins. Fór þá mat fram á m/s Hring að tilhlutun umboðsmanns stefnda. Varð matsupphæðin kr. 298914.00, en björgunarkostnaður varð alls kr. 62458.80 samkvæmt reikningum Magnúsar Guðmunds- sonar. Varð nú að samkomulagi milli aðilja, að m/s Hringur verði að teljast óbætandi. Krafðist stefnandi fullnægingar áður samþykkts tilboðs, en Sam- ábyrgðin neitaði að standa við það, nema dregnar væru frá kr. 65650.00, sem er „nýtt fyrir gamalt“. Stefnandi vildi ekki samþykkja þetta, og gerir því áður fram tekna kröfu í málinu. Verða því ekki á þessu stigi málsins frekar raktar fjárkröfur stefnanda. Stefndi gerir þær kröfur að verða sýknaður af kröfum stefn- anda, og krefst málskostnaðar eftir mati réttarins. Byggir stefndi sýknukröfuna á því, að stefnandi hafi firrt sig rétti til vátryggingarfjárins með framferði sinu við geymslu báts- ins. Stefndi hafi lagt skipi sinu vélvana, og „festing“ þess hafi verið mjög ábóta vant, þar sem hún hafi ekki verið varanleg, heldur skipinu fest við önnur skip, sem voru ýmist að koma eða fara, og skip stefnanda jafnan leyst og fest á ný við hver skipaskipti. Stefn- anda hafi borið að hafa jafnan eftirlitsmenn um borð í skipinu, en það hafi hann vanrækt, og telur líklegt, að skipið hefði aldrei slitnað upp, ef maður hefði verið í því. Mótmælir hann því, að hann eða nokkur fyrir hans hönd hafi samþykkt þenna stað og útbúnað sem vetrarlægi fyrir skipið, enn fremur því, að staður þessi sé venjulegt vetrarlægi. Jafnframt mótmælir hann því, að stefnandi hafi gætt skipsins, eins og vera bar eftir strandið, og að hann hafi þannig firrt sig rétti til bóta. Sala flaksins hafi verið algerlega á ábyrgð stefn- anda og gerð af honum. Stefnanda hafi líka borið að tilkynna vetr- arlægi skipsins. Skipsvátryggingarskirteini nr. 176 á rskj. nr. 3 í máli þessu kveður svo á, að fyrir vátryggingu þessa gildi í einu og öllu ákvæði laga nr. 27 13. janúar 1938 um vátryggingarfélög fyrir vélbáta, en það tryggir ekki gegn hernaðartjóni né afleiðingum þess. Skirteinið er dagsett 21. febr. 1944 og gildir frá 21. febrúar 1944 til 20. febrúar 1945, að báðum þeim dögum meðtöldum. Lögin, to 427 sem vitnað er í, eru að vísu úr gildi felld með lögum nr. 32 11. júní 1942 um sama efni, en ákvæðin, sem snerta mál þetta, eru mjög sama veg í báðum lögunum, en að sjálfsögðu gilda hér um lögin frá 1942. Það má telja sannað, að legustaðurinn vestan Ægisgarðs í Reykjavíkurhöfn sé viðurkenndur staður til vetrarlegu skipa af þeirri stærð, sem m/s Hringur er, enda alkunnugt, að skip liggja þar mánuðum saman til aðgerðar og til geymslu. Ekki verður annað séð af framlögðum gögnum í málinu og vitna- leiðslum en að stefnandi hafi hagað sér um gæzlu m/s Hrings mjög á sama veg og aðrir skipaeigendur, sem líkt stendur á um. Festar skipsins virðast hafa verið sæmilega traustar. Það er upplýst í málinu, að um óvenjulegt stórviðri og sjógang hafi verið að ræða. Hafnarvöld Reykjavíkur virðast ekki hafa fundið neitt að legu m/s Hrings á þessum stað, og er þó játað, að þeim hafi verið kunnugt um veru skipsins þarna, og skiptir því ekki máli, hvort upphaflega hefur verið sótt um leyfi til legu skipsins. Þess er ekki krafizt í lögum um vátryggingu fyrir vélbáta eða reglugerð um Samábyrgð Íslands á fiskiskipum, að tilkynna þurfi fyrirfram um vetrarlegu eða vetrarlegustað skips. 21. grein, 2. stafliður, laga nr. 32/1942, sbr. 22. gr., 2. staflið, laga nr. 27/1938 á við um hér um rætt skip, m/s Hring. Verður ekki annað séð en skipið hafi verið í gildu ástandi til að vera „lagt upp“ á þess- um stað. Frá því hefur verið gengið eigi lakar en venja er um önnur skip, og þess gætt á sama hátt, og aðstaða þess hin sama og skipa, sem hliðstætt vátryggingarfélag, er starfar eftir sömu lögum og stefndi, hefur greitt „Ristorno“ fyrir, sbr. rskj. nr. 65 og nr. 66, og verður vátrvyggða, stefnandanum, ekki sefin sök á þvi, hvernig fór. Úrslit málsins verða því þau, að stefnandinn á rétt á greiðslu allrar vátryggingarupphæðar m/s Hrings úr hendi stefnda sam- kvæmt framanskráðu vátryggingarskirteini. Málskostnaður verður ekki ákveðinn að þessu sinni, en tillit skal taka til þessa hluta málsins við ákvörðun málskostnaðar, þegar dómur gengur um fjárkröfur þess. Óþarfur dráttur hefur enginn orðið á meðferð málsins. Ingólfur Jónsson hdl. hefur tekið þátt í uppkvaðningu dóms þessa sem setu-borgardómari samkvæmt rskj. nr. 63. Því dæmist rétt vera: Stefnandinn, Jón Ásgeirsson útgerðarmaður, Reykjavík, hefur rétt til greiðslu allrar vátryggingarupphæðar m/s Hrings, S.I. 1, úr hendi stefnda, Vélbátatryggingar Eyjafjarðar, Akureyri, 428 samkvæmt vátryggingarskirteini nr. 176, útgefnu 21. febrúar 1944 af Sjóvátryggingu Siglufjarðar. Málskostnaður ákveðst, þegar dómur gengur um fjárkröfur málsins. Þriðjudaginn 25. júní 1946. Nr. 76/1945. Jónas Hvannberg (Hrl. Einar Baldvin Guðmundsson) gegn Skafta Davíðssyni og Davíð Jóhannessyni og gagnsök (Hrl. Gunnar Þorsteinsson). Setudómarar próf. Ísleifur Árnason og borg- arfógeti Kristján Kristjánsson í stað hrd. Árna Tryggvasonar og hrd. Jóns Ásbjörns- sonar. Um öflun skýrslna. Úrskurður hæstaréttar. Áður en dómur er lagður á mál þetta í hæstarétti, þykir rétt samkvæmt lögjöfnun frá 120. gr. laga nr. 85/1936 að veita aðiljum kost á að afla skýrslna um þau atriði, er nú skal greina. Gagnáfrýjendur hafa m. a. viljað reisa kröfur sínar um ógildingu samninga þeirra, er í málinu greinir, á því, að gagnáfrýjandi Davíð Jóhannesson hafi vegna ellisljóleika ekki verið fær til að gera samninga þessa. Gögn brestur um andlega heilsu hans. Þykir því rétt að beina því til aðilja að láta nú sérfræðing í tauga- og geðsjúkdómum framkvæma nákvæma rannsókn á Davíð. Er rétt, að læknirinn gefi rækilega skýrslu um andlega heilbrigði Davíðs nú. Æski- legt er að fá ályktun læknisins um andlegt hæfi Davíðs undanfarin 5—6 ár, ef þess er kostur. Álits hins sérfróða læknis skal leitað um það, hvort heilsa Daviðs leyfi, að hann séu spurður fyrir dómi. Spyrja ber Eyvind Eiríksson, Útey, hvenær og hvernig hann fékk vitneskju um byggingarbréfið frá 22. janúar 1941, það er í málinu greinir, og hvort hann hafi gert Skafta 429 viðvart og, ef svo er, þá hvenær. Þá er og rétt, að aðiljar afli gagna um önnur þau atriði, sem öflun framhalds- skýrslna kann að veita efni til. Ályktarorð: Héraðsdómarinn skal veita aðiljum kost á öflun framangreindra gagna. Mánudaginn 23. september 1946. Nr. 143/1944. Hreppsnefnd Skilmannahrepps f. h. hrepps- ins (Hrl. Gústaf A. Sveinsson) gegn Bæjarstjóra Akraness f. h. bæjarsjóðs (Hrl. Sveinbjörn Jónsson). Setudómari próf. Ísleifur Árnason í stað hrd. Árna Tryggvasonar. Útsvarsmál. Dómur hæstaréttar. Áfrýjandi hefur skotið máli þessu til hæstaréttar með stefnu 7. des. 1944 að fengnu áfrýjunarleyfi 30. nóv. s. á. Krefst hann þess, að hinn áfrýjaði úrskurður verði felldur úr gildi og að lagt verði fyrir fógeta að framkvæma lög- takið. Svo krefst hann og málskostnaðar úr hendi stefnda bæði í héraði og fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Stefndi krefst staðfestingar á úrskurðinum og að áfrýjanda verði dæmt að greiða honum málskostnað fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Eftir því, sem upp hefur komið fyrir hæstarétti, eru at- vik málsins þessi: Hinn 1. desember 1928 keypti Ytri-Akranesshreppur, nú Akranesskaupstaður, lendu úr jörðinni Ósi í Skilmanna- hreppi. Lenda þessi liggur að landi jarðarinnar Garða á Akranesi, sem einnig er í eign stefnda. Hefur stefndi leigt ýmsum mönnum á Akranesi spildur úr landi Garða á erfða- festu, en nokkur hluti þess er óleigt beitiland. Lendan úr 430 Ósslandi var sameinuð nefndu Þeitilandi Garða með girð- ingu, og hefur ekki verið seld á leigu. Hefur stefndi veitt ýmsum erfðafestuhöfum í Garðalandi leyfi til þess að láta búpening sinn ganga sameiginlega á lendu þessari og beiti- landi Garða. Fyrir hagagönguna tekur stefndi beitartoll, sem reiknaður er fyrir mánaðargöngu búpenings, en innheimtur einu sinni á ári. Telja verður, að vegna framangreindrar nýtingar stefnda á eignarhluta sínum úr landi jarðarinnar Óss útsvarsárið 1941 hafi hann samkvæmt b-lið 8. gr. þágildandi útsvars- laga nr. 106/1936 orðið útsvarsskyldur í Skilmannahreppi. enda er ekki heimild til að telja bæjarfélög eða sveitar, er hafa slík afnot af landi jarða í öðru sveitarfélagi, undan þeirri skyldu. Ber því að fella hinn áfrýjaða úrskurð úr gildi og leggja fyrir fógeta að framkvæma lögtakið. Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður bæði í héraði og fyrir hæstarétti falli niður. Dómsorð: Hinn áfrýjaði úrskurður er úr gildi felldur, og ber fógeta að framkvæma lögtakið. Málskostnaður bæði í héraði og fyrir hæstarétti fellur niður. Sératkvæði hrd. Gizurar Bergsteinssonar og hrd. Jóns Ásbjörnssonar. Jón sýslumaður Steingrímsson hefur sem setufógeti kveð- ið upp hinn áfrýjaða úrskurð. . Áfrýjandi, sem hefur að fengnu áfrýjunarleyfi 30. nóv. 1944 skotið máli þessu til hæstaréttar með stefnu 7. des. s. á., krefst þess, að úrskurður fógeta verði felldur úr gildi og að lagt verði fyrir fógeta að framkvæma lögtak það, sem krafizt er. Svo krefst hann og, að stefnda verði dæmt að greiða honum málskostnað bæði í héraði og fyrir hæsta- rétti eftir mati dómsins. Stefndi krefst þess, að úrskurður fógeta verði staðfestur og að áfrýjandi verði dæmdur til að greiða honum máls- kostnað fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. 431 Umboðsmenn aðilja hér fyrir dómi skýra frá atvikum máls þessa á þann hátt, sem nú verður rakið: Ytri-Akranesshrepp- ur, nú Akranesskaupstaður, keypti 1928 hluta af beitilandi jarðarinnar Óss, sem er í Skilmannahreppi. Liggur Óssland að landi jarðarinnar Garða, sem Ákranesskaupstaður á og er innan vébanda kaupstaðarins. Stjórnvöld kaupstaðarins girtu Garðaland og Ósshlutann einni og sömu girðingu. Er íbúum Akranesskaupstaðar, þeim er búfé eiga, leigð erfðafestulönd í Garðalandi svo og hagbeit innan nefndrar girðingar. Endurgjald fyrir hagbeitina er reiknað sem mán- aðargjald fyrir hverja skepnu, sem höfð er þar á beit. Akra- nesskaupstaður á enga gripi á þessu landi, og ekki láta stjórnvöld kaupstaðarins stunda þar heyskap, ræktun mat- jurta eða hafa þar önnur búskaparnot fyrir reikning kaup- staðarins. Ráðstöfun kaupstaðarins á jarðarhlutanum verð- ur því ekki talin slík sjálfstæð starfræksla á landinu, að telja megi til ábúðar, lóðarafnota, er gefa arð, eða leigu- liðaafnota, sbr. b-lið 8. gr. laga nr. 106/1936, og brestur því lagaheimild til að taka kröfur áfrýjanda til greina, enda breytir það engu um þessa niðurstöðu, þó að stefndi hafi árin 1930— 1937 greitt áfrýjanda útsvar. Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður í héraði og fyrir hæstarétti falli niður. Dómsorð: Hinn áfrýjaði úrskurður á að vera óraskaður. Málskostnaður í héraði og fyrir hæstarétti fellur niður. Úrskurður fógetaréttar Akranesskaupstaðar 27. júlí 1944. Með beiðni, dags. 1. júlí 1943, fór oddviti Skilmannahrepps þess á leit við bæjarfógetann á Akranesi, að hann gerði lögtak hjá Akranesskaupstað fyrir 54 króna útsvari, er Skilmannahreppur lagði á kaupstaðinn árið 1942. Hinn 7. s. m. úrskurðaði hinn reglulegi fógeti, Þórhallur Sæ- mundsson, bæjarfógeti á Akranesi, að hann viki sæti í málinu ex officio, þar sem hann á sæti í bæjarstjórn Akranesskaupstaðar. Hinn 6. október 1943 skipaði dómsmálaráðuneytið Jón Stein- grimsson sýslumann í Borgarnesi til þess sem setufógeta í Akra- nesskaupstað að fara með og úrskurða mál þetta. 432 Gerðarbeiðandi byggir kröfu sina á því, að Akranesskaupstaður cigi landsvæði í Skilmannahreppi, sem kaupstaðurinn hafi arð og afnot af. Umboðsmaður gerðarþola, bæjarstjórinn á Akranesi, mótmælir því, að hin umbeðna lögtaksgerð fari fram. Skýrir hann svo frá, að land það, er Akranesskaupstaður á í Skilmannahreppi, sé beiti- land, er keypt hafi verið undan jörðinni Ósi, til að nytja það til beitar fyrir skepnur, er íbúar Akraness áttu, til viðbótar beiti- landi jarðarinnar Garða, er kauptúnið þá átti. Fullyrðir hann, að kaupstaðurinn hafi engan arð af þessu landi, því beitargjöld hafi eigi verið hækkuð, er það var keypt, enda hafi kaup þessa land- svæðis eingöngu verið gert með hag almennings fyrir augum. Mót- mælir hann því, að Akranesskaupstaður reki atvinnu í Skilmanna- hreppi, en telur, að hann eigi þar óarðbæra eign. Gerðarbeiðandi mótmælir framangreindum rökum gerðarþola. Telur hann, að Akranesskaupstaður hafi keypt beitilandið til hags- bóta fyrir einstaka menn, er landbúnað stunda að öðrum þræði. Hafi kaupin verið Skilmannahreppi til óhags, vegna þess að þau hafi leitt til þess, að minni búskap var hægt að reka á jörðinni Ósi, en Akranesskaupstað il hagsbóta, því að þessi aðstaða kaup- staðarbúa til búskapar skapi þeim auknar tekjur, er bæjarsjóður væntanlega leggi útsvar á. AS réttarins áliti verður eigi talið, að Akranesskaupstaður sæti útsvörum í Skilmannahreppi, þótt hann hafi keypt hluta af beiti- landi einnar jarðar í hreppnum og heimili kaupstaðarbúum beit fyrir búpening sinn á því landi. Verður því að telja óheimilt að leggja á kaupstaðinn útsvar það, er í máli þessu getur, sbr. lög nr. 46/1926, 6. gr. A III. b., og verður því krafa gerðarbeiðanda um, að lögtakið nái fram að ganga, eigi tekin til greina. Málskostnaður falli niður. Dráttur sá, er orðið hefur á því, að úrskurður væri kveðinn upp, stafar af annriki setufógetans við sýslufundarstörf og undir- búning manntalsþinga, enda hefur hann eigi átt erindi til Akra- ness fyrr en nú á þingaferðum. Því úrskurðast: Lögtakið á eigi fram að fara. 133 Miðvikudaginn 25. september 1946. Nr. 19/1946. Borgarstjórinn í Reykjavík f. h. bæjarsjóðs (Hrl. Einar B. Guðmundsson) gegn Eigendum Alþýðublaðsins (Hrl. Sigurgeir Sigurjónsson.) Setudómarar próf. Ísleifur Árnason og hrl. Sveinbjörn Jónsson í stað hrá. Árna Tryggvasonar og hrd. Jónatans Hallvarðssonar. Útsvarsmál. Dómur hæstaréttar. Sigurður Grímsson, fulltrúi borgarfógetans í Reykjavík, hefur kveðið upp hinn áfrýjaða úrskurð. Áfrýjandi, sem skotið hefur máli þessu til hæstaréttar með stefnu 9. febrúar 1946, gerir þær dómkröfur, að hinn áfrýjaði úrskurður verði úr gildi felldur og að lagt verði fyrir fógetann að framkvæma lögtak það, sem krafizt er. Svo krefst hann og málskostnaðar fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Stefndi krefst staðfestingar hins áfrýjaða úrskurðar og málskostnaðar fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Telja verður útgáfu Alþýðublaðsins, eins og henni nú er háttað, eðlilegan þátt í stjórnmálastarfsemi Alþýðuflokks- ins, sem gefur blaðið út, en ekki raunverulegt atvinnufyrir- tæki. Með þessari athugasemd ber að staðfesta hinn áfrýj- aða úrskurð. Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður í hæstarétti falli niður. Dómsorð: Hinn áfrýjaði úrskurður á að vera óraskaður. Málskostnaður í hæstarétti fellur niður. Úrskurður fógetaréttar Reykjavíkur 23. nóv. 1945. Gerðarþola, Alþýðublaðinu hér í bæ, var gert að greiða í út- svar til bæjarsjóðs Reykjavíkur fyrir ár 1944, kr. 1100.00, og fyrir ár 1945, kr. 1000.00. Þar eð útsvör þessi hafa eigi fengizt greidd, 28 434 hefur borgarstjórinn í Reykjavík f. h. bæjarsjóðs krafizt þess, að þau yrðu innheimt með lögtaki. Umboðsmaður gerðarþola hefur mótmælt framgangi hinnar umbeðnu lögtaksgerðar og krafizt þess, að gerðarbeiðanda verði gert að greiða gerðarþola málskostnað að skaðlausu eftir mati réttarins. Kröfur sínar byggir umboðsmaður gerðarþola á þvi, að hann (gerðarþoli) sé samkvæmt 6. gr., A. Il. 2. b., laga um út- svör nr. 106 frá 28. júní 1936 undanþeginn útsvarsskyldu, þar eð það ákvæði nái til stjórnmálafélaga, en Alþýðublaðið sé ekki sjálfstætt fyrirtæki, heldur sé það gefið út af Alþýðuflokknum, og öll útgjöld og tekjur í sambandi við rekstur blaðsins séu greidd úr eða renni í flokkssjóð. Þá hefur og umboðsmaður gerðarþola bent á, að á umræddu ári (1943) hafi orðið verulegur rekstrar- halli á blaðinu, og hefur hann lagt fram í rskj. nr. 6 rekstrar- reikning blaðsins fyrir árið 1943 til 31. desember það ár. Umboðsmaður gerðarbeiðanda hefur haldið því fram, að enda þótt stjórnmálasamtökin Alþýðuflokkurinn sé undanþegin út- svarsskyldu samkvæmt 6. gr. lí b. útsvarslaganna, þá nái sú undan- þága ekki til hvers konar almenns atvinnurekstrar, sem slíkur félagsskapur kunni að stofna til, þar á meðal ekki til blaðaútgáfu- starfsemi, sem sé útsvarsskyld eftir almennum reglum, enda hvergi undanþegin útsvarsskyldu að lögum. Með skirskotan til þessa hefur umboðsmaður gerðarbeiðanda haldið fast við kröfu sína um lögtak. Gerðarþoli hefur áskilið sér rétt til endurgreiðslu á kr, 500.00, er hann hefur greitt upp í útsvar 1944, enda er það in confesso í málinu, að hann hafi greitt upphæð þessa með fyrirvara. Aðiljar lögðu atriðið undir úrskurð réttarins. Í 6. gr. 11 2. b. útsvarslaganna eru talin upp þau félög, er und- anþegin eru útsvarsskyldu, og eru stjórnmálafélög þeirra á meðal. Eins og umboðsmaður gerðarþola hefur tekið fram, er Alþýðublaðið ekki sjálfstætt fyrirtæki, heldur haldið úti af Alþýðuflokknum, sem ber hallann af því eða nýtur tekna af því, ef um er að ræða. Það er vitanlegt, að blaðið er fyrst og fremst stjórnmálablað flokks- ins og þar af leiðandi einn þáttur í stjórnmálastarfsemi hans. Enda þótt blaðið hafi einhverjar tekjur, svo sem af auglýsingum eða þ. h., þá breytir það í engu afstöðu blaðsins til stjórnmálaflokksins eða hefur það þau áhrif, að á það verði litið sem sérstætt fyrirtæki, enda er það ljóst af því, sem fyrir liggur í málinu, að rekstrarhalli blaðsins árið 1943 hefur verið borinn af Alþýðuflokknum sem slíkum. Rétturinn verður því að fallast á, að Alþýðublaðið sé ekki sjálfstætt fyrirtæki, heldur aðeins þáttur í stjórnmálastarfsemi Al- hýðuflokksins og haldið úti fyrir hans reikning, og beri því að lita svo á, að það falli undir undanþáguákvæði 6. gr. II 2. b. út- svarslaganna. Þykir því verða að neita um framgang hinnar um- 435 beðnu lögtaksgerðar, en eftir atvikum verður málskostnaðarkrafa gerðarþola ekki tekin til greina. Því úrskurðast: Hin umbeðna lögtaksgerð á ekki fram að "ganga. Málskostnaðarkrafa gerðarþola er ekki tekin til greina. Föstudaginn 27. september 1946. Kærumálið nr. 12/1946. H/f Sæfinnur gegn Bæjarstjóranum í Neskaupstað f. h. bæjar- sjóðs. Setudómari próf. Ísleifur Árnason í stað hrd. Árna Tryggvasonar. Frestun máls. Úrskurður hæstaréttar. Með kæru, dags. 1. júli þ. á., sem hingað barst 12. ágúst s. á., kærir sóknaraðili málskostnaðarákvæði úrskurðar fó- setadóms Akureyrar og Eyjafjarðarsýslu, sem upp var kveðinn 24. júní í lögtaksmáli varnaraðilja á hendur sókn- araðilja. Varnaraðili hefur skotið framangreindu máli til hæsta- réttar með stefnu 14. þ. m. til þingfestingar í desembermán- uði n. k. Þykir því rétt samkvæmt lögjöfnun frá 2. mgr. 117. gr. laga nr. 85/1936 að fresta kærumálinu ex officio, unz séð er, hvort áðurnefnt áfrýjunarmál verður í dóm lagt. Ályktarorð: Máli þessu er frestað ex officio samkvæmt framan- skráðu. 436 Föstudaginn 27. september 1946. Kærumálið nr. 11/1946. H/f Foss gegn Sigfúsi Baldvinssyni og Hirti Lárussyni. Setudómari próf. Ísleifur Árnason í stað hrd. Arna Tryggvasonar. Um málskostnað. Dómur hæstaréttar. Með kæru, dags. 14. júní 1946, sem hingað barst 24. s. m., hefur kærandi skotið til hæstaréttar samkvæmt 186. gr. laga nr. 85/1936 málskostnaðarák væði í dómi sjó- og verzl- unardóms Hafnarfjarðar frá 11. júni þ. á. í máli varnar- aðilja gegn sóknaraðilja. Krefst hann þess, að téð ákvæði verði fellt úr gildi og að varnaraðiljar verði dæmdir til að greiða honum málskostnað í undirrétti í greindu máli að mati hæstaréttar. Þá krefst hann og kærumálskostnaðar fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Varnaraðiljar hafa ekki sent hæstarétti greinargerð um málið. Eftir atvikum þykir rétt að staðfesta hið kærða málskostn- aðarákvæði. Kærumálskostnaður í hæstarétti fellur niður. Dómsorð: Málskostnaðarákvæði héraðsdóms í málinu Sigfús Baldvinsson og Hjörtur Lárusson gegn H/f Fossi á að vera óraskað. Kærumálskostnaður í hæstarétti fellur niður. Dómur sjó- og verzlunardóms Hafnarfjarðar 11. júní 1946. Ár 1946, þriðjudaginn 11. júní, var i sjó- og verzlunardómi Hafn- arfjarðar, sem haldinn var í réttarsal embættisins af fulltrúa bæj- arfógeta Kristni Ólafssyni sem sjódómsformanni og meðdómend- um Birni Helgasyni skipstjóra og Sigurði Guðnasyni skipstjóra, uppkveðinn dómur í ofangreindu máli, sem dómtekið var 24. maí s. l. 437 Mál þetta er höfðað fyrir sjó- og verzlunardómi með stefnu, útgefinni 23. marz 1945, af Sigfúsi Baldvinssyni og Hirti Lárus- syni, útgerðarmönnum á Akureyri, gegn stjórn h/f Foss í Hafnar. firði, þeim Jóni B. Elíassyni skipstjóra, Ólafi Einarssyni fram- kvæmdastjóra og Guðmundi Erlendssyni verkstjóra, til greiðslu á skaðabótum, að upphæð kr. 83462.30, eða til vara annarri hæfilegri upphæð að mati dómsins auk 6% ársvaxta frá stefnudegi til greiðsludags, og málskostnaðar eftir mati dómsins. Í flutningi málsins varð að samkomulagi milli umboðsmanna aðilja og samþykkt af dómurunum, að máflutningi yrði skipt þannig í tvennt, að málið yrði fyrst flutt um skaðabótaskylduna eina, og liggur það því fyrir til úrlausnar nú. Umboðsmaður stefnda hefur krafizt þess, að félagið yrði alger- lega sýknað. Í fyrsta lagi byggir hann kröfu sína um sýknu á því, æð um aðildarskort sé að ræða, því stefnendur eigi enga kröfu á hendur umbjóðanda sínum, þar sem þeir hafi engin viðskipti átt við hann um kaup á vél Þeirri, sem um ræðir í málinu. Í öðru lagi mótmælir hann, að stefndi sé skaðabótaskyldur yfirleitt í sambandi við sölu eða vegna sölu á vél Þeirri, er hér um ræðir. Í þriðja lagi mótmælir hann skaðabótaskyldunni einnig á þeim grundvelli, að þó hún kynni að hafa verið fyrir hendi, þá hafi rétthafi hennar glatað skaðabótaréttinum gagnvart stefnda vegna ófullnægjandi tilkynningar. Þá hefur hann og krafizt umbjóðanda sínum tildæmdan hæfi- legan málskostnað úr hendi stefnenda. Stefnendurnir skýra svo frá, að veturinn 1944 hefðu þeir keypt 280 ha diselmótor frá H/f Fossi í Hafnarfirði fyrir milligöngu Vélasölunnar h/f. í Reykjavík, og var söluverð 126 þúsund krón- ur. Þegar farið var að setja vélina í skip þeirra m/s Rúnu, hefði komið „í ljós, að „girinn“ vantaði frá vélinni. Gírinn var svo sendur seinna, en þá hefði hann reynzt svo skemmdur, að skipa- eftirlitið hefði dæmt. hann ónothæfan, og þó reynt hefði verið að Sera við hann, hefði sú viðgerð aðeins dugað til bráðabrigða. Þá hefðu einnig vantað keðjur frá vélinni, sem hefði orsakað margra daga töf. Þetta hvort tveggja, sérstaklega þó bilanir á girnum, hefði haft í för með sér miklar tafir og bakað útgerð- inni gífurlegt tjón bæði vegna viðgerða og rekstrartafa, og reikna Þeir sér, að það nemi hinni umstefndu upphæð, er þeir telji H/f Foss ábyrgt fyrir bæði gagnvart stefnendum eða. eftir atvikum gagnvart Vélasölunni h/f, en rétt hennar gagnvart h/f. Fossi hafa þeir fengið sér. framseldan. Í aðiljaskýrslu Þorgils G. Einarssonar (rskj. 6), sem er fram- kvæmdarstjóri stefnds félags frá stofnun þess í marz 1940 og til þessá dags, segir hann frá atvikum að sölu umræddrar vélar. Eftir nokkrar viðræður“ milli hans og Sæmundar. Stefánssönar,: for- 438 stjóra Vélasölunnar h/f, hafi kaupin verið afráðin um miðjan sept. 1943 á þann veg, að h/f Foss seldi Sæmundi E. Stefánssyni f. h. S. Stefánssonar á Co. h/f umrædda Liztervél fyrir kr. 115000.00 og kr. 1000.00 fyrir að skila henni á afhendingarstað. Samkvæmt þessu og öðrum upplýsingum, sem fram komnar eru um það atriði í þessu máli (sbr. rjsk. 9), virðist nægilega sannað, að stefndi hafi selt umrædda vél Sæmundi Stefánssyni f. h. S. Stefánsson á Co h/f, en hvorki stefnendum máls þessa né Véla- sölunni h/f. Það getur ekki skipt neinu máli hér, þó eigendur kunni að vera hinir sömu að S. Stefánsson £ Co og Vélasölunni h/f, þar sem hér er um að ræða tvö sjálfstæð hlutafélög. Verður þvi að fallast á þá röksemdafærslu stefnda, að stefn- endur bresti aðild til höfðunar máls þessa, og þvi ber að sýkna stefnda af kröfum stefnendanna vegna aðildarskorts. Það þykir eftir atvikum rétt, að málskostnaður falli niður. Þvi dæmist rétt vera: Stjórn h/f Foss skal vera sýkn af kröfum stefnendanna, Sigfúsar Baldvinssonar og Hjartar Lárussonar, í máli þessu. Málskostnaður falli niður. Mánudaginn 30. september 1946. Nr, 47/1946. Ragnheiður Guðmundsdóttir gegn Sigfúsi Sighvatssyni. Setudómari próf. Ísleifur Árnason í stað hrá. Árna Tryggvasonar. Um öflun skýrslna. Úrskurður hæstaréttar. Áður en dómur er lagður á mál þetta í hæstarétti, þykir rétt samkvæmt lögjöfnun frá 120. gr. laga nr. 85/1936 að veita aðiljum kost á að afla skýrslna um þau atriði, er nú skal greina. Rétt er, að Aðalsteinn Guðmundsson lögfræðingur, sem sætti hagsmuna áfrýjanda gagnvart stefnda, sé látinn gefa skýrslu um málið fyrir dómi. Sérstaklega skal hann spurð- ur um það, hvort hann hafi tekið við leigugreiðslum hjá 439 áfrýjanda fyrir mánuðina júni, júlí og ágúst 1945, og ef svo var, þá hvenær. Þá skal hann inntur eftir því, hvort hann hafi boðið stefnda eða umboðsmanni hans greiðslu á tíma- bilinu frá 5. júní til 3. sept. 1945, og hafi svo verið, hvers vegna greiðsla hafi þá farizt fyrir. Enn skal hann um það spurður, hvort hann hefi haft uppi gagnkröfu á nefndu tímabili við umboðsmann stefnda og af hvaða rótum hún hafi verið runnin, ef gerð var. Æskilegt er, að stefndi gefi skýrslu fyrir dómi, einkum um það, hvaða tímabil Helgi heitinn Erlendsson hafi ann- azt kyndingu húss stefnda, hvaða laun hann hafi átt að fá fyrir það starf sitt, og þá með hvaða hætti launin hafi verið greidd. Þá er rétt, að aðiljar afli gagna um önnur þau atriði, er framhaldsskýrslur gefa efni til. Ályktarorð: Héraðsdómarinn skal veita aðiljum kost á að afla framangreindra gagna. Mánudaginn 30. september 1946. Nr. 157/1945. Ólafur E. Einarsson £ Co. h/f gegn Oddi Kristinssyni. Dómur hæstaréttar. Málssókn þessi fellur niður. Áfrýjandi, Ólafur Einarsson £ Co. h/f, er eigi mætir í málinu, greiði 50 króna aukagjald til ríkissjóðs, ef hann vill fá mál sitt tekið fyrir af nýju. 440 Mánudaginn 30. september 1946. Nr. 85/1946. Jón Þorsteinsson og Kristín Dahlsted Segn Karli Árnasyni. Dómur hæstaréttar. Málssókn þessi fellur niður. Áfrýjendur, Jón Þorsteinsson og Kristín Dahlsted, er eigi mæta í málinu, greiði 50 króna aukagjald til ríkissjóðs, ef þau vilja fá mál sitt tekið fyrir af nýju. Föstudaginn 4. október 1946. Kærumálið nr. 18/1946. María Jónsdóttir gegn Sigurði Berndsen. Setudómari próf. Ísleifur Árnason í stað hrd. Árna Tryggvasonar. Synjað frests. Dómur hæstaréttar. Með kæru 19. júní þ. á., sem hingað barst 23. f. m., hefur sóknaraðili samkvæmt 105. gr. laga nr. 85/1936 kært úr- skurð bæjarþings Reykjavíkur, upp kveðinn 12. júní s. l., þar sem sóknaraðilja er synjað um frest í máli, er varnar- aðili hefur höfðað gegn honum. Sóknaraðili hefur hvorki sent hæstarétti greinargerð né kröfur af sinni hendi, en ætla má, að kært sé í því skyni, að úrskurður borgardómara verði úr gildi felldur og að fresturinn verði veittur Í málinu. Varnaraðili hefur eigi borið fram neina greinargerð eða kröfur af sinni hálfu. Af ástæðum þeim, sem raktar eru í hinum kærða úr- skurði, ber að staðfesta hann. Þar sem kröfur hafa eigi komið fram af hendi varnar- aðilja, fellur kærumálskostnaður niður. 441 Af hálfu sóknaraðilja hefur hvorki í héraði né fyrir hæstarétti svo mikið sem verið reynt að færa rök að því, að eigi hafi verið unnt að leiða fyrir dóm vitni það, sem í málinu greinir, til staðfestingar vottorði því, sem mót- mælt var á dómþingi 13. desember 1945. Verður því að víta umboðsmann sóknaraðilja, Brand héraðsdómslögmann Brynjólfsson, fyrir tilefnislausa kæru málsins, sbr. 188. gr. laga nr. 85/1936. Dómsorð: Hinn kærði úrskurður á að vera óraskaður. Kærumálskostnaður fellur niður. Úrskurður bæjarþings Reykjavíkur 12. júní 1946. Mál þetta hefur Sigurður Berndsen, Grettisgötu 71 hér í bæn- um, höfðað eftir árangurslausa sáttaumleitan með stefnu, útgefinni 13.. nóvember s. 1, gegn Maríu Jónsdóttur, Háteigsvegi 26 hér í bæ, til greiðslu skuldar, að fjárhæð kr. 1600.00, með 5% ársvöxtum frá sáttakærudegi til greiðsludags og málskostnaðar að skaðlausu. Stefndi hefur krafizt sýknu og málskostnaðar. Málavextir eru þessir: Hinn 20. apríl 1945 gaf stefndi skriflega viðurkenningu fyrir því, að hún skuldaði stefnanda kr. 1600.00 í sölulaun fyrir hæð í húsinu nr. 12 við Hraunteig, sem stefnandi hefur selt Kristjáni nokkrum Sumarliðasyni. Fjárhæð þessa lof- aði stefndi að greiða 14 mai 1945. Þegar ekki varð af greiðslu, höfðaði stefnandi mál þetta og byggir dómkröfur sínar á fyrr- greindri yfirlýsingu stefnda. Stefndi byggir kröfur sínar á því, að stefnandi hafi ekki séð um sölu hæðar þeirrar, er áður greinir, og eigi því enga kröfu á þóknun, en hún kveðst hafa gefið fyrrnefnda yfirlýsingu sökum Þess, að stefnandi hafi ranglega skýrt sér svo frá, að hann hafi séð um söluna. Mál þetta var þingfest 15. nóvember s. 1. Fékk umboðsmaður stefnda þá frest til greinargerðar til 29. s. m. og framhaldsfrest í sama skyni til 6. desember s. l., en þá lagði hann fram greinar- gerð í málinu. Umboðsmenn aðilja fengu síðan sameiginlegan frest til gagnasöfnunar til 13. desember. Lagði umboðsmaður stefnda þá fram eitt vottorð, sem umboðsmaður stefnanda mótmælti þegar sem röngu og óstaðfestu fyrir dómi. Upp frá þessu hafa umboðs- menn aðiljanna fengið sífellda framhaldsfresti til gagnaöflunar, án þess þó að nokkuð hafi verið gert í málinu, þar til 6. þ.. m. Fór þá umboðsmaður stefnda enn fram á vikufrest til gagnaöfi- 442 unar og taldi það vera í því skyni að leiða Kristján Sumarliðason, sem gefið hefur áðurnefnt vottorð í málinu, fyrir dóm. Umboðs- maður stefnanda mótmælti öllum frekari fresti í málinu, þar eð hann taldi, að nægur timi hefði unnizt til að leiða nefndan Kristján fyrir dóm. Var atriðið siðan tekið til úrskurðar. Af því, sem að framan var rakið um sögu máls þessa hér fyrir dóminum, er ljóst, að stefnda gafst tilefni til að láta staðfesta hið umrædda vottorð þegar hinn 13. desember s. 1. Verður eigi annað séð en að þegar hafi verið veittir nægilegir frestir í því skyni og ber því með skírskotun til 111. gr. sbr. 110. gr. laga nr. 85 frá 1936 að synja um hinn umbeðna frest. Unnsteinn Beck, fulltrúi borgardómara, hefur kveðið upp úr- skurð þenna. Því úrskurðast: Hinn umbeðni frestur verður ekki veittur. Mánudaginn 7. október 1946. Nr. 47/1945. Skipaútgerð ríkisins. (Hrl. Ólafur Þorgrimsson) Segn Hreppsnefnd Flateyrarhrepps f. h. hreppsins (Hrl. Ragnar Ólafsson). Setudómari próf. Ólafur Lárusson í stað hrd. Árna Tryggvasonar. Skaðabótamál. Dómur hæstaréttar. Áfrýjandi hefur skotið máli þessu til hæstaréttar með stefnu 16. apríl 1945, að fengnu áfrýjunarleyfi 11. s. m. Gerir hann þær dómkröfur, aðallega að hann verði alger- lega sýknaður, en til vara, að dæmd fjárhæð verði lækkuð. Svo krefst hann málskostnaðar fyrir báðum dómum eftir mati hæstaréttar. Stefndi krefst staðfestingar hins áfrýjaða dóms og máls- kostnaðar fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Samkvæmt því, sem fram er komið í málinu, virðist e/s Esja ekki hafa lagzt rétt að bryggju stefnda í umrætt skipti. Með þessari athugasemd og að öðru leyti með skirskotun til forsendna hins áfrýjaða dóms ber að staðfesta hann, að þvi er fébætur varðar. 443 Eftir þessum úrslitum þykir rétt að dæma áfrýjanda til að greiða stefnda samtals 2000 krónur í málskostnað fyrir báðum dómum. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður, að því er fébætur varðar. Áfrýjandi, Skipaútgerð ríkisins, greiði stefnda, hrepps- nefnd Flateyrarhrepps f. h. hreppsins, samtals 2000 krónur í málskostnað í héraði og fyrir hæstarétti. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Dómur sjó- og verzlunardóms Reykjavíkur 7. júní 1944. Mál þetta, sem dómtekið var 30. f. m., er höfðað fyrir sjó- og verzlunardóminum með stefnu, útgefinni 15. janúar 1944, af hreppsnefnd Flateyrarhrepps Í. h. Flateyrarhrepps gegn Skipa- útgerð ríkisins. Gerir stefnandi þær dómkröfur, að stefndi verði dæmdur til að greiða skaðabætur, kr. 14817.84 ásamt 6% ársvöxt- um frá 22. febrúar 1943 til greiðsludags svo og kostnað við mats- gerð, kr. 613.45, og málskostnað eftir mati dómsins. Stefndi krefst aðallega sýknu, en til vara, að fébótakrafan verði stórlega lækkuð eftir mati dómsins. Í báðum tilvikum krefst hún málskostnaðar úr hendi stefnanda eftir mati dómsins. Málsatvik eru þau, að þann 22. febrúar 1943 lagðist v/s Esja, sem er eign stefnda, við hafnarbryggjuna á Flateyri. Veður var þá mjög slæmt NA 10, og segir í leiðarbók skipsins, að innri hluti bryggjunnar hafi svignað talsvert, um leið og skipið lagðist að henni. Eigandi bryggjunnar, stefnandi í máli þessu, taldi, að bryggjan hefði orðið fyrir talsvérðum skemmdum við þetta, og voru þessar skemmdir metnar af dómkvöddum mönnum á kr. 18000.00, en skemmdunum lýsa þeir þannig: „„Norðurálma bryggjuhaussins sveigð sem næst 60 sm frá lóðréttri línu. Fram- kantur bryggjuhaussins, sem var nýr, þverbrotinn um ó m frá norð-austur horni haussins. Fimm af lóðréttum máttarstólpum bryggjunnar brotnir. Tvö sjóbönd brotin ásamt skástifu í norð- austur horni bryggjunnar. Burðarslá (dregari) í norðaustur upp- kanti brotinn með meiru.“ Við þessar skemmdir hefur nú verið gert, og nam viðgerðarkostnaðurinn kr. 14817.84, sem ásamt mats- kostnaði er dómkrafa stefnanda í máli þessu. Stefnandi byggir kröfur sínar á því, að umræddar skemmdir 444 á bryggjunni hafi orsakazt vegna óvarkárni skipverja á Esju, og beri því eigendum skipsins að bæta það tjón, sem af þessu hlauzt. Stefndi byggir sýknukröfu sina á því, að ósannað sé, að um- ræddar skemmdir hafi orsakazt, þegar Esja lagðist við bryggjuna. Og þótt svo yrði talið, þá sé ósannað, að skipverjar eigi nokkra sök á skemmdunum. Bryggjan sé gömul og feyskin, auk þess sem vantað hafi fullnægjandi styrktarstoðir, og sé það orsök skemmd- anna, en um enga handvömm hafi verið að ræða af hálfu skip- verja. Vitnið Jón Þorbjarnarson hefur borið, að það hafi heyrt brot- hljóð í bryggjunni, þegar skipið lagðist að henni, og kveðst það hafa tekið eftir því, að norðausturhorn bryggjunnar, sem skipið hvildi eingöngu á, skekktist upp að landinu, en kveðst ekki hafa veitt skemmdunum nánari eftirtekt. Vitnið Jóhannes Ívar Guð- mundsson segist hafa setið í bíl á bryggjunni, þegar skipið lagðist að henni. Heyrði það þá brothljóð og fann, að billinn kastaðist til. Gekk bryggjan til, er skipið lagðist á hana, en skemmdirnar skoðaði vitnið ekki nánar, en tók þó eftir, að norðausturbrún bryggjunnar skekktist. Vitnið Jón Guðmundur Guðmundsson segir, að þegar skipið kom að bryggjunni, hafi það skollið með síðuna á norðausturhorn hennar. Heyrði vitnið þá greinilega brothljóð í bryggjunni og sá, að norðausturendi bryggjuhaussins lét undan og svignaði upp að landinu. Segir það, að skipið hafi legið nokkra stund á horni bryggjunnar, en verið síðan fært fram með bryggj- unni. Ásgeir Sigurðsson skipstjóri á Esju hefur borið, að formaður hafnarnefndar Flateyrarhrepps hafi kvartað um það, að skipið lægi ekki vel við bryggjuna, og að skipið hafi síðar verið fært til við bryggjuna, svo það lá ekki eins þungt á norðurendanum, en þá hafi bryggjan verið orðin skökk. Telur skipstjórinn, að full- nægjandi styrktarstoðir hafi vantað undir bryggjuna, og byggir það á því, að skástífur í áttina til lands hafi vantað í bryggjuna. Samkvæmt þessum vitnaframburðum svo og öðrum gögnum í máli. þessu verður dómurinn að telja nægilega sannað, að skemmdir hafi hlotizt á bryggjunni, um leið og skipið lagðist að henni eða lá við hana. Ekkert er komið upp í málinu, er bendi til þess, að bryggjan hafi verið skemmd fyrir eða sérstaklega veikbyggð, enda verður að telja sannað, með lýsingu hinna dómkvöddu manna á skemmdunum, að. skástifur hafi ekki vantað í bryggjuna. Verður dómurinn að lita svo á, að skemmdirnar hafi hlotizt vegna van- gæzlu skipverja á Esjunni, þar sem ekki hafi verið rétt að leggja skipinu að bryggjunni í þeim veðurofsa, sem var, og auk þess virðist skipið. ekki hafa legið rétt við bryggjuna fyrst í stað. Þar sem stefnandi hefur lagt fram sundurliðaðan reikning um viðgerðarkostnaðinn, sem ekki hefur verið hnekkt, verða kröfur 445 hans teknar til greina, að öðru leyti en því, að vextir ákveðast 5% og reiknast frá stefnudegi máls þessa. Samkvæmt þessu ber stefnda að greiða stefnanda kr. 14817.84 með 5% ársvöxtum frá 15. janúar 1944 til greiðsludags, og máls- kostnað, þar með talinn matskostnað, sem þykir hæfilega ákveðinn kr. 1500.00. Í dóminum áttu sæti þeir Árni Tryggvason, settur borgardóm- ári, og meðdómsmennirnir Hafsteinn Bergþórsson útgerðarmaður og Jón Axel Pétursson hafnsögumaður. Því dæmist rétt vera: Stefndi, Skipaútgerð ríkisins, greiði stefnanda, hreppsnefnd Flateyrarhrepps f. h. Flateyrarhrepps, kr. 14817.84 með 5% ársvöxtum frá 15. janúar 1944 til greiðsludags og kr. 1500.00 í málskostnað. Dóminum ber að fullnægja innan 15 daga frá lögbirtingu hans að viðlagðri aðför að lögum. Miðvikudaginn 9. október 1946. Nr. 48/1945. Skipaútgerð ríkisins (Hrl. Ólafur Þorgrímsson gegn Hreppsnefnd Flateyrarhrepps f. h. hreppsins (Hrl. Ragnar Ólafsson). Setudómari próf. Ólafur Lárusson í stað hrd. Árna Tryggvasonar. Skaðabótamál. Dómur hæstaréttar. Áfrýjandi hefur skotið máli þessu til hæstaréttar með stefnu 16. apríl 1945 að fengnu áfrýjunarleyfi 11. s. m. Gerir hann þær dómkröfur, aðallega að hann verði alger- lega sýknaður, en til vara, að dæmd fjárhæð verði lækkuð. Svo krefst hann og málskostnaðar fyrir báðum dómum eftir mati hæstaréttar. Stefndi krefst staðfestingar hins áfrýjaða dóms og máls- kostnaðar fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Þegar e/s Súðin lagði frá bryggju stefnda þann 15. sept- ember 1942, virðast skipverjar ekki hafa fullvissað sig um, 446 að landfestar hefðu verið losaður af festarhælnum í tæka tíð. Verður því að telja, að áfrýjandi beri ábyrgð á því tjóni, sem á bryggjunni varð, er festarhællinn losnaði. Með þess- ari athugasemd og að öðru leyti með skirskotun til forsendna hins áfrýjaða dóms ber að staðfesta hann. Eftir þessum úrslitum þykir rétt, að áfrýjandi greiði stefnda málskostnað í hæstarétti, sem ákveðst 600 krónur. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Áfrýjandi, Skipaútgerð ríkisins, greiði stefnda. Hreppsnefnd Flateyrarhrepps í. h. hreppsins. 600 krón- ur í málskostnað í hæstarétti. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Dómur sjó- og verzlunardóms Reykjavíkur 7. júlí 1944. Mál þetta, sem dómtekið var 30. f. m., er höfðað fyrir sjó- og verzlunardóminum með stefnu, útgefinni 15. janúar 1944, af hreppsnefnd Flateyrarhrepps Í. h. Flateyrarhrepps gegn Skipa- útgerð ríkisins. Gerir stefnandi þær dómkröfur, að stefndi verði dæmdur til að greiða skaðabætur, kr. 1587.00 ásamt 6% ársvöxt- um frá 1. apríl 1942 til greiðsludags og kr. 1199.66 ásamt 6% árs- vöxtum frá 25. sept. 1942 til greiðsludags, svo og kostnað við mats- gerðir, kr. 30.75 og kr. 136.50, og málskostnað eftir mati dómsins. Stefndi krefst aðallega sýknu, en til vara, að fébótakrafan verði stórlega lækkuð eftir mati dómsins. Í báðum tilvikum krefst hún málskostnaðar úr hendi stefnanda eftir mati dómsins. Málsatvik eru þau, að þann 1. apríl 1942, um kl. 11.30 í. h., lagð- ist e/s Súðin, sem er eign stefnda, við hafnarbryggjuna á Flat- eyri. Veður var þá mjög slæmt. Samkvæmt dagbók Súðarinnar var veðrið suðaustan 10 kl. 10,30 Í. h. þenna dag, en austan 11—12 kl. 930 e. h., og var þá ekki hægt að komast frá bryggjunni vegna veðurs. Eigandi bryggjunnar, stefnandi í máli þessu, taldi, að hún hefði orðið fyrir nokkrum skemmdum, meðan Súðin lá við hana. Telur hann, að skipið hafi rifið upp frambrún bryggjunnar við norð-austurhornið á 3—4 metra bili og einnig hluta úr „dekk- inu“. Þessar skemmdir voru metnar af dómkvöddum mönnum á kr. 1587.00. Hinn 25. september 1942 var e/s Súðin aftur stödd á Flateyri og lá við fyrrgreinda bryggju. Heldur stefnandi því fram, að 447 begar Súðin var að fara frá bryggjunni, hafi strengur sá, er skipið var bundið með, festst við festi-,polla“ á bryggjunni og rifið hann upp, þannig að hann hafi brotið bryggjuna út frá sér. Voru þessar skemmdir metnar af dómkvöddum mönnum á kr. 1199.66. Stefnandi byggir kröfur sínar á því, að hvorartveggja skemmd- irnar á bryggjunni hafi orsakazt vegna óvarkárni skipverja á Súð- inni, og beri því eigendum skipsins að bæta það tjón, sem af þessu hlauzt. Stefndi byggir sýknukröfu sína á þvi, að ósannað sé, að um- ræddar skemmdir hafi orðið af völdum Súðarinnar á Flateyri þann 1. apríl og 25. sept. 1942. Og þótt svo yrði talið, þá eigi skip- verjar á Súðinni enga sök á skemmdunum. Bryggjan sé gömul og feyskin, og hafi því ekki þolað, að lagzt var við hana þann 1. apríl, en það hafi verið gert á venjulegan hátt og án þess að um nokkra handvömm hafi verið að ræða af hálfu skipverja. Þetta sé opinber bryggja, sem verði að vera svo traust, að hvorki henni né skipum sé hætta búin við að leggjast við hana, enda hafi og fullt bryggjugjald verið krafið og greitt fyrir afnotin. Hafi eitt- hvert tjón orðið á bryggjunni þann 25. sept., hafi það orðið vegna mistaka þeirra manna, sem áttu að losa strenginn af festi-, poll- anum“, en þeir hafi ekki verið í þjónustu stefnda. Verði aðalkrafa stefnda ekki tekin til greina, hefur hún gert þá varakröfu, að stefnukrafan, sem byggð er á tveimur matsgerðum, verði stórlega lækkuð, þar sem matsgerðirnar séu órökstuddar og tvímælalaust of háar. Stefnandi hefur lagt fram sundurliðun á kostnaði við aðgerð á hvorumtveggja skemmdunum á bryggjunni, samtals kr. 5294.36, en krefst eigi þeirrar fjárhæðar, heldur sundurliðar kröfur sínar þannig: 1. Tjón 1. apríl 1942, samkvæmt mati ............ kr. 1587.00 Kostnaður við matsgerð: Þóknun matsmanna ............... kr. 20.00 Dómkvaðning matsmanna .......... —- 10.75 2. Tjón 25. sept. 1942: Festi-, polli“ næstur suð-austurhorni á frambrún bryggjunnar rifinn af boltum og frambrúnin sprengd og brotin út frá staurnum beggja vegna samkvæmt mati ......00.00.0% 0000... — 1199.66 Kostnaður við matsgerð: Þóknun matsmanna ............... kr. 120.00 Dómkvaðning matsmanna .......... — 16.50 — — 136.50 Um í. Vitnið Guðmundur Valgeir Jóhannesson, sem er eftirlits- maður bryggjunnar, hefur borið, að um það bil helmingur Súðar- 448 innar, þ. e. aftari hluti hennar, hafi staðið út af norðausturhorni bryggjunnar. Taldi hann þetta óverjandi, þar sem ekki voru hafðar landfestar úr framanverðu skipinu, en veðurhæðin mjög mikil. Segir vitnið, að skipið hafi ekki verið fest þannig, fyrr en það fór þess á leit, en tjónið þá orðið. Vitnið Ögmundur Ólafsson, III. stýri- maður á Súðinni, bar, að skipið hafi legið þannig við bryggjuna, að framendi þess, um þriðjungur, hafi staðið austur af bryggjunni. Segir það, að eftirlitsmenn bryggjunnar hafi ráðlagt, að strengur yrði lagður í land, og að það hafi verið gert. Enn fremur að sýni- legt hafi verið, að bryggjan svignaði og riðlaðist til, en brot sá það engin. Samkvæmt þessum vitnaframburðum svo og öðrum gögnum í máli þessu, og þegar þess er gætt, hve veðurhæðin var mikil, verð- ur dómurinn að telja nægilega sannað, að skemmdir hafi hlotizt á bryggjunni af völdum Súðarinnar í þetta skipti, enda ekkert komið upp í málinu, er bendi til þess, að bryggjan hafi verið skemmd fyrir. Verður dómurinn að lita svo á, að þessar skemmdir hafi hlotizt vegna vangæzlu skipverja á Súðinni, þar sem ekki hafi verið for- svaranlegt að leggja skipinu að bryggjunni í þeim veðurofsa, sent var, auk þess sem skipið virðist ekki hafa legið rétt við bryggjuna né verið nægilega tryggilega bundið. Verður því sýknukrafa stefnda ekki tekin til greina, að þvi er snertir þenna lið, og þar sem mats- gerðinni hefur á engan hátt verið hnekkt, ber að taka þenna kröfu- lið til greina óbreyttan. Um 2. Í málinu hefur verið lagt fram vottorð frá tveimur mönn- um, sem voru sjónarvottar að því, þegar e/s Súðin fór frá haf- skipabryggjunni á Flateyri þann 25. sept. Segja þeir, að skipið hafi rifið festar-,,polla“ af boltum og sprengt tré á frambrún bryggjunnar, en festar-,„pollinn“ hafi verið óskemmdur, þegar skipið lagði að bryggjunni. Hefur vottorð þetta ekki verið véfengt sem óstaðfest. Vitnið Guðmundur Valgeir Jóhannesson var ekki á bryggjunni, þegar Súðin fór frá henni, en hefur borið, að annar fyrrgreindra vottorðsgjafa og aðrir sjónarvottar hafi skýrt sér svo frá, að skipið hafi haft „spring“ á festi „polla“ við suðaustur- horn bryggjunnar. Þegar skipið hafi verið komið nokkuð frá, hafi komið átak á „springið“, vegna þess að það hafi virzt vera fast um borð í skipinu. Hafi þá „pollinn“ rifnað af boltum og bryggjubrúnin að nokkru með, en skipið hafi oltið mjög mikið vegna átaksins, þótt logn væri. Vitnið kveðst hafa skoðað verks- ummerki strax, eftir að skipið fór frá. Þeir skipverjar á Súðinni, sem leiddir hafa verið sem vitni í máli þessu, minnast þessa atviks ekki, en með framangreindu vott- orði og vitnaframburði verður að telja sannað, að skemmdir hafi orðið á bryggjunni, um leið og Súðin lagði frá henni. Verður ekki annað séð en að skemmdirnar hafi orsakazt þannig, að skipverjar á Súðinni hafi ekki gefið það mikinn slaka á vírinn, að hægt væri 449 að kippa virnum upp af festi-,pollanum“ á bryggjunni. Verður því að telja skipverja eiga sök á þessu tjóni, og þar sem fyrr- greindri matsgerð hefur ekki verið hnekkt, verður þessi kröfu- liður einnig tekinn til greina. Úrslit málsins verða því þau, að stefndi verður dæmdur til að greiða stefnanda kr. 1587.00 - kr. 1199.66, eða samtals kr. 2786.66, með 5% ársvöxtum frá stefnudegi, 15. janúar 1944, til greiðsludags, svo og málskostnað (þar með talinn matskostnað), sem þykir hæfi- lega ákveðinn kr. 400.00, Í dóminum áttu sæti þeir Árni Tryggvason, settur borgardóm- ari, og meðdómsmennirnir Hafsteinn Bergþórsson útgerðarmaður og Jón Axel Pétursson hafnsögumaður. Því dæmist rétt vera: Stefndi, Skipaútgerð ríkisins, greiði stefnanda, hrepps- nefnd Flateyrarhrepps f. h. Flateyrarhrepps, kr. 2786.66 með 5% ársvöxtum frá 13. janúar 1944 til greiðsludags og kr. 400.00 í málskostnað. Dóminum ber að fullnægja innan 15 daga frá lögbirtingu hans að viðlagðri aðför að lögum. Föstudaginn 11. október 1946. Nr. 80/1943. Ásgeir Kristjánsson (Hrl. Sveinbjörn Jónsson) Segn Kaupfélagi Þingeyinga og gagnsök (Hrl. Gunnar Möller). Setudómari próf. Ólafur Lárusson í stað hrd. Árna Tryggvasonar. Um samskipti samvinnufélags við félagsmenn. Dómur hæstaréttar. Hinn áfrýjaða dóm hefur upp kveðið Júlíus Havsteen, sýslumaður Þingeyjarsýslu. Aðaláfrýjandi, sem hefur áfrýjað máli þessu með stefnu 18. sept. 1943, krefst þess, aðallega að gagnáfrýjanda verði dæmt að greiða honum kr. 7500.00, en til vara kr. 1500.00. Svo krefst hann og málskostnaðar úr hendi gagnáfrýjanda bæði í héraði og fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. 29 450 Gagnáfrýjandi hefur skotið máli þessu til hæstaréttar með stefnu 25. marz 1944 að fengnu áfrýjunarleyfi 8. s. m. Krefst hann algerrar sýknu og málskostnaðar úr hendi aðaláfrýj- andi bæði í héraði og fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Aðaláfrýjandi, sem er félagsmaður í Kaupfélagi Þingey- inga, átti samkvæmt 4. tl. 3. gr. laga nr. 46/1937 og 1. málslið 1. mgr. 23. gr. samþykkta kaupfélagsins rétt til fullnaðar- verðs fyrir vöru þá, sem hann lagði inn í kaupfélagið og í máli þessu greinir. Hann varð ekki með ályktun aðalfundar sviptur þessum rétti, og ekki hefur hann glatað honum fyrir vangeymslu. Ber því að taka aðalkröfu hans til greina og dæma gagnáfrýjanda til að greiða honum kr. 7500.00. Eftir þessum úrslitum verður að dæma gagnáfrýjanda til að greiða aðaláfrýjanda samtals kr. 2500.00 í málskostnað í héraði og fyrir hæstarétti. Dómsorð: Gagnáfrýjandi, Kaupfélag Þingeyinga, greiði aðal- áfrýjanda, Ásgeiri Kristjánssyni, kr. 7500.00 og samtals kr. 2500.00 í málskostnað í héraði og fyrir hæstarétti. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Dómur aukaréttar Þingeyjarsýslu 23. júlí 1943. Mál það, sem hér liggur fyrir og dómtekið var 10. maí siðast- liðinn, er, að undangengnum árangurslausum sáttaumleitunum, höfðað af útgerðarmanni Ásgeiri Kristjánssyni í Húsavík fyrir auka- rétti Þingeyjarsýslu með stefnu, dags. 24. okt. 1941, gegn fram- kvæmdarstjóra og stjórn Kaupfélags Þingeyinga í Húsavík f. h. Kaupfélags Þingeyinga til greiðslu á uppbótum á innlögðum fiski til hraðfrystingar af vélbátnum „Einari Hjaltasyni“ á árunum 1937--1940, kr. 3500.00, og uppbót á innlagðri sild til söltunar af sama bát árið 1939, kr. 4000.00, eða samtals f. kr. 7500.00, svo og til greiðslu málskostnaðar eftir réttarins mati. Tildrög málsins eru þessi: Árið 1937 hóf Kaupfélag Þingeyinga þá starfsemi að hraðfrysta fisk til útflutnings-og hélt henni áfram til ársins 1942 a. m. k. Á árunum 1937—1940 var lagður inn fiskur til hraðfrystingar við frystihús kaupfélagsins af eigendum og útgerðarmönnum vélbáts- ins „Einars Hjaltasonar“ frá Húsavík, en sækjandi máls þessa, Ás- 451 geir Kristjánsson, er einn þeirra og var jafnframt þessi árin og mun enn vera félagsmaður í Kaupfélagi Þingeyinga. Um verðið á fiskinum til innleggs voru engir sérstakir samn- ingar gerðir við sjómenn í Húsavík, en auglýst var á sérstökum miðum, sem festir voru upp sumrin 1937 og 1938 á frystihúsdyr- unum, þar sem fiskinum var veitt móttaka, en hin árin yfir skriftarborði í flökunarklefa frystihússins, þar sem út voru gefnar nótur fyrir hinn innlagðra fisk, og í eitt skipti á skúr, sem áfastur er við aðalfiskhús kaupfélagsins, að frystihúsrekstur Kaupfélags Þingeyinga keypti fisk og kola tilteknu verði, og var verð þetta hið sama og Fiskimálanefnd hafði í hvert sinn ákveðið. Árið 1939 tók eða keypti Kaupfélag Þingeyinga síld til söltunar, og var þá lögð inn sild af vélbátnum „Einari Hjaltasyni“, en hvorki er það upplýst, að kaupfélagið hafi gert sérstaka samnnipa um sildarverðið, né að það hafi auglýst verð, sem gefið var fyrir síldina. Þegar fram var lagður eða félagsmönnum birtur rekstrarreikn- ingur kaupfélagsins fyrir árið 1940, komu m. a. fram á honum tekjur af hraðfrystingunni árið 1937—-1940, kr. 22793.57, og tekjui af sildarsölu 1939, kr. 27184.41. Litu nú eigendur og útgerðarmenn vélbátsins „Einars Hjalta- sonar“ svo á, að þeim bæri sem félagsmönnum uppbót sú á inn- lögðum fiski til hraðfrystingar og innlagðri síld til söltunar fyrir framangreind ár, sem í máli þessu er krafizt, og gerðist stefnandi, Ásgeir Kristjánsson, eigandi að allri uppbótarkröfunni, kr. 7500.00, sem stefnt er út af. Kröfu sinni til stuðnings heldur sækjandi því fram, að bar sem eigendur vélbátsins „Einars Hjaltasonar“ hafi ávallt verið félags- menn í Kaupfélagi Þingeyinga, beri þeim samkvæmt samvinnulög- gjöfinni og samþykktum kaupfélagsins, sérstaklega 93. gr., tvi- mælalaus réttur til þess að fá uppbót á útborgað verð, ef vörurnar seldust hærra verði en í fyrstu var búizt við. Hið ákveðna verð. sem þeir hafa fengið, þegar afurðirnar voru innlagðar, hafi Þeir aðeins skoðað sem bráðabirgðaverð, eins og venjulegt er og hefur verið að greiða fyrir afurðir þær, sem K. Þ. tók og tekur við af félagsmönnum sínum, en talið víst, að síðar yrði gert upp að fullu og þeir þá látnir endurgreiða, ef halli hefði orðið á sölu afurðanna, en fengið uppbót í hlutfalli við ágóða og innlegg. Í þessu sambandi hefur sækjandi tekið fram, að vel megi vera, að kröfur sínar séu ekki reiknaðar nákvæmlega upp á eyri, en það komi til af því, að hvorki hafi framkvæmdarstjóri né stjórn kaupfélagsins látið sér í té upplýsingar um heildarinnlegg Þessara tveggja vörutegunda, sem stefnt er út af, né heldur viljað ákveða uppbætur á innlegg nefnds vélbáts, og hafi sér því verið einn kostur nauðugur að ákveða og reikna út uppbætur, eins og hann 452 vissi þær réttastar samkvæmt upplýsingum, er hann um þær hafi aflað sér. Þykir réttast að geta þess þegar á þessu stigi málsins, að sjálf- ar tölur sækjanda hafa ekki verið af stefnda véfengdar. Sækjandi tekur fram, að hann á ári hverju hafi orðið að gefa loforð til kaupfélagsins um fiskinnlegg, en síðan hafi stjórn félags- ins eða framkvæmdarstjóri metið, hvað fiskmagnið lofaða myndi seljast, og lagt þá upphæð til grundvallar fyrir því, hversu mikið sækjandi mætti taka út. Sé þetta m. a. sönnun þess, að afurðir sínar hafi aldrei verið keyptar föstu verði. Auglýsingarnar um verð á fiski, teknum til hraðfrystingar nefnd ár, segist sækjandi aldrei hafa séð og alls ekki hafa orðið var við það, að almennt væri svo litið á af sjómönnum í Húsavík, að K. Þ. keypti hin umgetnu ár fisk og kola föstu verði. Þessu til sönnunar hefur hann lagt fram vottorð, undirrituð af 40 útgerðar- og sjó- mönnum í Húsavík, og vísar jafnframt til framburða vitna þeirra, er hann hefur leitt í máli þessu, kröfum sínum og upplýsingum til sönnunar. Stefndi í máli þessu hefur krafizt algerðrar sýknu af kröfum og kærum sækjanda þessa máls bæði í framkominni aðalkröfu og varakröfu. Aðalkröfu sína byggir stefndi á þeim forsendum, sem nú skal greina. Með hraðfrystingunni á fiski til útflutnings hafi Kaupfélag Þing- eyinga hafið starfsemi, sem var alger nýbreytni í félaginu, og því hafi félagsmenn verið tregir til þess að bera persónulega áhættuna wið þessa tilraun. Hafi því verið ákveðið, að félagið keypti fisk- inn föstu verði þannig, að félagsheildin bæri áhættuna og nyti þá líka arðsins, ef nokkur yrði. Um sildina 1939 sé það að segja, að erfitt hafi verið að fá út- gerðarmenn til þess að salta síld á Húsavík, nema þeim væri tryggt, að þeir gætu endanlega borið úr býtum það verð, sent greitt var almennt fyrir hrásild, en þetta var Ósamrýmanlegt um- boðssölufyrirkomulaginu, en þar sem félagsheildinni var hags- munamál, að sildarútgerð væri rekin í Húsavík nefnt ár, hafi svo ráðizt, að K. Þ. hafi ákveðið að kaupa sild föstu verði, og sanni réttarskjal nr. 19 í máli þessu, að þetta hafi sildarútgerðarmönn- um í félaginu verið kunnugt. Aðallega sé þó sýknu krafizt sökum þess, að Kaupfélagi Þingeyinga var fyllilega heimilt að kaupa fisk til hraðfrystingar og síld til söltunar föstu verði af félagsmönnum sinum og að félagsmönnum hafi verið það ljóst eða mátt vera það ljóst, að K. Þ. keypti föstu verði árin 1937—-1940. Það hafi um langt skeið verið viðskiptavenja í K. Þ. að kaupa ýmsar vörur föstu verði hjá félags- mönnum, svo sem skyr, fiður, rabarbara, rekavið, bögglasmjör o. 453 s. Írv., og sé á þessum kaupum og því, að kaupa fisk og sild, eng- inn eðlismunur, þessu ráði aðalfundur í hvert sinn og hafi á aðal- fundum hin nefndu ár verið gerð grein fyrir þessari verzlunar- aðferð. Þá hafi það verið „notoriskt“ eða á almannavitorði á Húsavík, eða meðal sjómanna þar, að K. Þ. keypti hin umræddu ár fisk og sild föstu verði. Þetta sanni fyrst og fremst hinar uppfestu aug- lýsingar, þar sem verðtaxti Fiskimálanefndar á hverjum tíma var látinn gilda, alveg eins og sildin var keypt sama verði og síldar- kaupendur almennt greiddu. Með því að auglýsa, að hraðfryst- ingin keypti fiskinn fyrir ákveðið verð og áskyldi sérstök skilyrði fyrir afhendingu hans og gæði, hafi K. Þ. gert útgerðarmönnum ákveðið kauptilboð og sögnin „að kaupa“ svo og að fiskinum skuli skilað á vigt, sýni glöggt, „að hér voru tveir sjálfstæðir aðiljar að kaupa og selja, en ekki umboðssali að veita vörum móttöku til sölumeðferðar.“ Þá sýni og vitnaleiðslurnar í máli þessu í sambandi við réttar- skjal nr. 18 í málinu, að sjómönnum hafi frá upphafi verið kunn- ugt um, að K. Þ. keypti hinar umræddu sjávarafurðir föstu verði, og komi þetta glöggt fram í óánægju þeirri, sem sækjandi hefur lagt kapp á að sanna, að átt hafi sér stað meðal sjómanna, því hún hafi einmitt sprottið af því, að verðið var strax fast og óhagganlegt. Loks hafi sækjanda persónulega verið það fullljóst, þar sem hann var meðal helztu útgerðarmanna á Húsavík, að K. Þ. greiddi fast verð fyrir hinar umræddu afurðir hans á nefndum árum, og megi í því sambandi sérstaklega minna á framkomu hans á fundi Þeim, sem haldinn var á Húsavík 6. febr. 1941 af nefndum, kosn- um úr öllum deildum K. Þ. í Húsavík, svo og úr Fiskifélagsdeild Húsavíkur og Verkamannafélagi Húsavíkur til þess að ræða og komast að niðurstöðu um frystihúsmál K. Þ. Bar sækjandi fram svo hljóðandi tillögu: „Fundurinn skorar eindregið á stjórn K. Þ. að gefa sannvirði fyrir hraðfrystan fisk frá byrjun,“ en tillagan var felld með 8 atkvæðum gegn 3. Til stuðnings varatillögu sinni um sýknu heldur stefndi því fram, að ef rétturinn líti svo á, að það sé rétt hjá sækjanda, að han. hafi lagt afurðir þær, sem mál þetta er risið út af, inn hjá K. Þ. til sölumeðferðar í umboðssölu, þá beri samt sem áður að sýkna sig sökum þess, að hinum samansafnaða arði af sölu þessara af- urða hafi með löglegri félagssamþykkt á aðalfundi kaupfélagsins 1941 verið ráðstafað til þess að mynda tvo tryggingarsjóði, hvorn að upphæð 20 þúsund krónur, til þess að mæta töpum, sem kunna að verða af sölu umræddra afurða hjá félaginu í framtíðinni. Tryggingarsjóðir þessir eru færðir á rekstrarreikningi K. Þ. 1940 og stofnaðir samkvæmt skýlausum tilmælum fiskinnleggjenda sjálfra eingöngu til gagns fyrir frystihúsreksturinn og sildarverzl- 454 unina. Tillaga hafi að vísu komið fram frá fundarmanni á nefnd- nm aðalfundi um að skipta upp í reikninga viðkomandi félags- manna, er lagt hafi inn fisk í hraðfrystinguna frá byrjun þessarar starfsemi til ársloka 1940, þeim arði eða sérstaka sjóði, sem þannig hefur myndazt, en þessi tillaga hafi verið felld með samhljóða atkvæðum fulltrúa, einnig þeirra, sem mættu fyrir deildirnar í Húsavík. Gegn sýknukröfum stefnda hefur sækjandi tekið sérstaklega fram út af aðalkröfunni, að það sé með öllu rangt, að leitað hafi verið álits félagsmanna um það, hvort þeir vildu bera persónu- lega áhættuna af hinni nýju frystihússtarfsemi eða ekki. Þetta hefði stjórn K. Þ. átt að gera, en látið það algerlega undir höfuð leggjast, og sama sé að segja um þá staðhæfingu stefnda, að erfitt hafi verið að fá útgerðarmenn til að salta sild í Húsavík, nema þeim væri tryggt það verð, sem þá var greitt fyrir hrásild. Um þetta hafi Kaupfélag Þingeyinga engar eftirgrennslanir gert, og ekkert hafi komið fram í máli þessu, sem sýni, að stjórn K. Þ. hafi gert nokkrar samþykktir, ráðstafanir eða samninga við félags- menn sína um að kaupa fisk til hraðfrystingar eða sild til sölt- unar föstu verði árin 1937—-1940. Í lögum um samvinnufélög frá 13. júní 1937, sérstaklega í 3. gr. laganna, séu talin upp ýmis aðaleinkenni á skipulagi samvinnufs- laga í þeim tilgangi að binda þau við ákveðnar starfsaðferðir og með 4. tölulið nefndar greinar sé lögfest eitt aðaleinkenni sam- vinnufélaganna sem sé, að þau greiði ekki fast verð fyrir afurðir meðlima sinna, heldur sé endanlegt verð þá fyrst greitt, er af- urðirnar hafa verið seldar og vitað, hvað fyrir þær hefur fengizt. Þessa meginreglu hafi K. Þ. tekið upp i samþykktir sínar, sbr. 23. gr. samþykktanna, og þetta sé orðin svo föst venja í viðskipt- um K. Þ. við félagsmenn, að út af henni megi ekki bregða, nema sérstaklega sé um samið við þá eða fulltrúaráð félagsins setji um það sérstakar reglur eða samþykktir, sem gerðar séu félagsmönn- um kunnar. Það geti ekki talizt hliðstætt, að K. Þ. kaupi í dag- legum viðskiptum smáafurðir eða aukaframleiðslu, sem engin eða lítil áhætta stafi af að taka föstu verði hjá félagsmönnum, við það að taka sjávarafurðir, sem fisk og sild, föstu verði, þar sem oltið seti á tugum og jafnvel hundruðum þúsunda króna. Þá verði það með engu móti talið upplýst í máli þessu, að það hafi verið á al- mannavitorði eða „notoriskt“, að K. Þ. tæki fisk til hraðfryst- ingar og sild til söltunar hin umgetnu ár. Þvert á móti sýni fram- lögð vottorð sjómanna og útgerðarmanna á Húsavík í máli þessu, svo og vitnaleiðslur þær, sem fram hafa farið í sambandi við vott- orðin, að skoðanir manna hafa verið mjög á reiki um það í Húsa- vík, með hvaða kjörum K. Þ. tók fisk til hraðfrystingar og sild til söltunar, þó mikill meiri hluti þeirra félagsmanna, sem hagsmuna d55 höfðu að gæta í sambandi við vörur þessar, hafi verið þeirrar skoðunar, að fiskurinn og sildin væru ekki keypt föstu verði. Á vottorðum kaupfélaga ýmissa, sem fram hafa verið lögð í máli þessu, sé ekkert mark takandi, þar sem félögin séu öll eða flest undir sömu syndina seld, eins og stefndi í máli þessu, og því raun- verulega að gefa vottorð í sjálfs sín sök. Staðirnir, þar sem auglýsingarnar hafi verið festar upp, sé eng- an veginn á almannafæri, og flestir þeir sjómenn og útgerðarmenn, sem rekið hafi í þær augun, hafi litið á hið tilgreinda verð Fiski- málanefndar sem gildandi fyrir utanfélagsmenn, en aðeins sem rceikningsverð til félagsmanna, sem síðar yrði bætt upp, og beri vitnaleiðslurnar í máli þessu ljósan vott um þessa skoðun. Gegn varakröfu stefnda um sýknu er því af hálfu sækjanda haldið fram, að eins og samþykktir þær, sem gerðar hafi verið á framan- greindum nefndarfundi hinn 6. febr. 1941, hafi ekki verið bindandi fyrir sig, og hann á fundinum tekið fram, að yrði K. Þ. ekki við til- mælum sínum eða tillögu wm greiðslu uppbótar á fiski og síld 1937— 1940, myndi hann leita réttar síns með málssókn, eins séu sam- Þykktir fulltrúaráðs K. Þ. ekki bindandi fyrir sig og geti ekki svipt sig uppbótargreiðslum þeim, sem stefnt er út af í máli þessu. Félagið gæti ekki svipt einstaka félagsmenn eignum sínum, eins og hér hafi verið gert, jafnvel ekki með sérstökum sjóðsstofnunum. Út af staðhæfingu sækjanda um, að hann sé óbundinn af því, sem samþykkt var á nefndarfundi 6. febr. 1941, tekur stefndi sér- staklega fram, að enginn slíkur fyrirvari sé bókaður á fundinum af hálfu sækjanda, né um það, að hann hafi áskilið sér rétt til að lög- sækja stefnda til greiðslu á verðuppbót þeirri, sem stefnt er út af í máli þessu. Tillaga sækjanda um úthlutun arðsins af hraðfrysti- starfseminni árin 1937—1940 var felld, en í staðinn samþykkt varatillaga þess efnis, að leggja fenginn arð í sérstakan varasjóð, „er hafður sé til þess að mæta verðfalli hraðfrysts fisks, þegar aftur kreppir að.“ Eins og sækjandi sé bundinn við samþykkt þessa fundar, eins sé hann sem félagsmaður í Kaupfélagi Þingey- inga ekki síður, heldur miklu fremur bundinn við samþykktir að- alfundar K. Þ. 1941, þar sem ágóðanum af hraðfrystirekstrinum og sildarsölunni var með samhljóða atkvæðum fulltrúa ráðstafað eftir óskum útgerðarmanna og sjómanna til stofnunar tryggingarsjóða þeirra tveggja, sem teknir voru upp á rekstrarreikningi K. Þ. 1940, en um sjóðstofnanirnar voru fundarmenn einhuga. Þegar kveða skal upp dóm í máli því, sem hér liggur fyrir, virðist fyrst og fremst þurfa að skera úr tveimur spurningum, sem sérstaklega snerta aðal-sýknukröfu stefnda. Var Kaupfélagi Þingeyina heimilt að kaupa fisk þann til hrað- frystingar og sild þá til söltunar, sem mál þetta er út af risið, föstu verði hjá félagsmönnum? 456 Var það á almannavitorði eða „notoriskt“ í Húsavikurkauptúni og þá einkum meðal sjómanna og útgerðarmanna, að K. Þ. keypti fisk til hraðfystingar og sild til söltunar einungis gegn föstu verði 1937—-1940 af félagsmönnum jafnt og af utanfélagsmönnum? Kaupfélag Þingeyinga er með elztu samvinnufélögunum hér á landi, og taka því lög um samvinnufélög frá 13. júní 1937 sérstak- lega til þess svo og samþykktir félagsins, prentaðar 1939. Samkvæmt nefndri löggjöf er markmið samvinnufélaga „að efla hagsæld félagsmanna í réttu hlutfalli við þátttöku þeirra í félags- starfinu,“ verksvið þeirra: Í. Að kaupa vörur til heimilisþarfa handa félagsmönnum o. s. frv., 2. að selja afurðir af búum félags- manna eða vörur, er þeir framleiða sjálfir með eigin atvinnurekstri o. s. frv., en í 3. gr. laganna eru talin aðaleinkenni á skiplagi sam- vinnufélaga, og þykir þá sérstaklega hlýða að taka hér upp 4. tölu- lið nefndrar greinar, sem er SVO hljóðandi: „Tekjuafgangi í árs- reikningi félagsins, er stafar af því, sem útsöluverð á keyptum vörum félagsmanna hefur verið ofan við kostnaðarverð, ellegar útborgað verð fyrir seldar vörur þeirra hefur reynzi neðan við fullnaðarverð, skal úthlutað eftir viðskiptamagni hvers um sig.“ Þetta lagafyrirmæli, sbr. sérstaklega orðið „skal“ um úthlutun arðs eða uppbótar, að lokinni sölu vörunnar, til framleiðanda, er svo tekið orðrétt upp Í samþykktum Kaupfélags Þingeyinga, en þau frávik eru gerð í 24. gr. samþykktanna og þau ein, að „nánari fyrirmæli um verðlagningu á vörum og úthlutun á tekjuafgangi getur fulltrúaráðið sett með reglugerð, er félagsstjórnin semur og fulltrúaráð samþykkir.“ Því er haldið fram af stefnda eða umbjóðanda hans, að hrað- frystingin á fiski til útflutnings hafi verið nýbreytni í félaginu, „og voru þvi félagsmenn tregir til að bera persónulega áhættuna við þessa tilraun,“ og enn fremur sagt: „Var því ákveðið, að fé- lagið keypti fiskinn með föstu fyrirfram ákveðnu verði.“ Fyrir því, að þessar staðhæfingar séu réttar, liggur engin upplýsing í máli þessu, og virðist þó hafa verið innan handar og sjálfsagt af stjórnendum K. Þ. að ræða einmitt þessi atriði með sjómönnum í félaginu og fá úr þeim glöggt skorið ellegar láta fulltrúaráðið staðfesta jafn gagngerða fyrirkomulagsbreytingu sem þá, að kaupa fisk og sild föstu fyrirfram ákveðnu verði, er kemur í bága við lög og fastar reglur Í verzlun með aðalafurðir félagsmanna. Sama er að segja um kaupin á síld til söltunar af félagsmönnum 1939. Ekkert er það í máli þessu af hálfu Kaupfélags Þingeyinga, sem upplýsir, að um fast verð hafi sérstaklega verið samið við fé- lagsmenn eða það auglýst. Það breytir engu í þessu sambandi, að upplýst er og kunnugt, að Kaupfélag Þingeyinga hefur tekið með föstu verði ýmsa minni háttar aukaframleiðslu félagsmanna. Slík starfsemi, sem er með öllu áhættulaus fyrir félagsheildina, verður 457 að teljast sprottin af kröfum hins daglega viðskiptalifs og því sem begjandi samkomulag milli félagsins og félagsmanna. Hitt mun ekki sjást, að samvinnufélög hafi tekið eða taki aðalframleiðslu- vörur bænda svo sem kjöt ull, gærur með föstu fyrirfram ákveðnu verði, en einmitt slíkar vörur eru hliðstæðar fiski og sild, þegar um sölu þeirra er að ræða og til þeirra kasta kemur að gera endan- lega upp sannvirði þeirra, en það er einmitt hið svonefnda sann- virði, sem félagsmenn eiga rétt á að fá að lokum. Af orðalagi auglýsinga þeirra, sem festar voru upp með verði á fiski, keyptum til hraðfrystingar 1937--40, verður ekkert sér- staklega ráðið um það, hvort beri að skilja þær svo, að hið til- tekna verð sé einnig fast fyrir félagsmenn. Það er upplýst, að verð fiskimálanefndar er á þeim lagt til grundvallar, en það er ekkert í orðalagi þeirra, sem gefur til kynna þá miklu nýbreytni fyrir félagsmenn, sem stefndi vill halda fram, að þær hafi boðað, að einnig fyrir þá hafi samkvæmt auglýsing- unum aðeins um fast verð verið að ræða. Að vísu segir í þeim „kaupir“, en merking þessa sagnorðs er í daglegu tali svo víðtæk, að það út af fyrir sig er ekki nægileg aðvörun eða auglýsing til félagsmanna um fastbundið verð. Þegar svo athugað eru vottorð þau og vitnaleiðslur þær, sem fram hafa farið um það, hvort félagsmenn hafi litið á hið auglýsta verð sem fast fyrir þá, kemur í ljós, að um þetta atriði eru vottorðsgefend- ur og vitnin mjög á reiki og ósamhljóða. Fjórtán vottorðsgefendur segja, að þeim hafi verið vel kunnugt, að kaupfélagið tók fisk- inn til hraðfrystingar aðeins gegn föstu fyrirfram ákveðnu verði, en fjörutíu vottorðsgefendur segja hið gagnstæða, og þegar athug- aðir eru framburðir vitna, kemur það fram hjá meira hlutanum, að þeir hafa skilið auglýsingarnar svo, þeir sem á annað borð sáu þær og veittu þeim eftirtekt, að hið auglýsta verð hafi gagnvart félagsmönnum aðeins verið venjulegt reikningsverð,, sem siðar yrði bætt upp, ef til kæmi, að hraðfrystingin bæri sig. Láta sum vitnin Í ljósi, að þau hafi við nánari athugun litið svo á, að K. Þ. væri ekki heimilt að setja félagsmönnum fast verð. Þá er það upp- lýst, að óánægja hefur risið meðal sjómanna út af því, að stjórn K. Þ. og framkvæmdarstjóri hafi ætlað að hafa verðið fastbundið einnig gegn félagsmönnum, og er Í því sambandi eftirtektarverður framburður vitnisins Hallmars Helgasonar. Segist vitnið hafa orðið vart við óánægju félagsmanna út af því, að kaupfélagið ætlaði að setja fast verð á frystan fisk og saltaða sild þegar árið 1939, við meiri óánægju 1940, en við hana mesta í janúar 1941, og „þá mætti kaupfélagsstjórnin á fundi í deildum til að ræða þessi mál eftir óskum félagsmanna.“ Verður af þessu séð, að hvorki hafa sjómenn á Húsvík, sem voru félagsmenn í K. Þ, almennt litið á hið auglýsta verð sem 158 „notoriskt“ fastbundið verð fyrir þá né talið kaupfélaginu heimilt að skammta þeim fast verð. Þá ber og réttarskjal nr. 26 í máli þessu, sem er útdráttur úr fundargerð félagsstjórnar K. Þ. 10. apríl 1940, það með sér, að á stjórnarfundinum er tekin ákvörðun um, að eftirstöðvum þeim, sem yfirfærðar eru á sildarkaupareikningi félagsins, skuli hvorki verja til uppbótar á verði innlagðrar sildar ársins 1939 né til al- mennrar eyðslu á rekstursreikningi félagsins, heldur leggja þær í sérstakan sjóð. Virðist þetta óbein játning stjórnarinnar á því, að ekki var annað með þenna gróða að gera en annað hvort að skila honun sem uppbótum til þeirra félagsmanna, sem lögðu inn sild 1939, ellegar fá samþykki til þess, að stofna með honum sérstakan tryggingarsjóð, „sem hafi það hlutverk að bera töp, ef verða kunna á slíkum viðskiptum eftirleiðis.“ Og þegar svo goluþyturinn 1939 út af fasta verðinu til félags- manna á fiski, innlögðum til hraðfrystingar, verður að hvassviðri 1940 og að stormi 1941, þá er líka slegið undan og horfið til nýrr- ar sjóðstofnunar, í stað þess að úthluta sjómönnum uppbót. Í sambandi við það, sem hér að framan er sagt, skal svo að sið- ustu fram tekið, að gegn eindreginni neitun sækjanda á því, að sér hafi verið kunnugt um hið fastbundna verð á fiski til hraðfryst- ingar og sild til söltunar af hálfu K. Þ. eða stefnda árin 1937—. 1940, verður hið gagnstæða ekki talið sannað í máli þessu. Samkvæmt því, sem hér að framan hefur verið rökstutt, verður í máli þessu ekki hægt að taka til greina aðalkröfu stefnda um sýknu, og skal þá horfið að varakröfu stefnda fyrir sýknu. Eins og þegar er fram tekið, tók félagsstjórn K. Þ. hinn 10. apríl 1940 þá ákvörðun að stofna sérstakan tryggingarsjóð með hagnaði þeim eða eftirstöðvum, sem urðu af verzlun félagsins með saltaða sild 1939, og var á þessa sjóðstofnun fallizt bæði af sjómönnum og útgerðarmönnum, og má Í því sambandi vísa til réttarskjals nr. 19 í máli þessu svo og til fulltrúafundar 1941, sem staðfesti sjóð- stofnunina, eins og hún var tekin upp á rekstrarreikningi K. Þ. 1940. Þá er upplýst í máli þessu, að á fundi þeim, sem haldinn var í Húsavík 6. febr. 1941 af nefndum úr öllum deildum K. Þ. í Húsavík ásamt: nefndum úr Fiskifélagsdeild og Verkamannafélagi Húsavíkur, var tillaga sækjanda um, að K. Þ. greiddi uppbætur á hraðfrystan fisk frá byrjun starfseminnar, felld, en samþykkt að verja arði hraðfrystingarstarfseminnar 1937—1939 til endurbóta á frystihúsi K. Þ. og enn fremur samþykkt „að gera kröfu til þess, að arður síðastliðins árs (1940) verði látinn ganga til hlutaðeigandi félags- manna sem verðuppbót. Geti stjórn K. Þ. ekki orðið við kröfu fundarins, skorar hann á stjórn K. Þ. að leggja fenginn arð í sér- 459 stakan varasjóð, er hafður sé til þess að mæta verðfalli hraðfrysts fisks, þegar aftur kreppir að.“ Hinn 4. apríl 1941 mætti sjö manna nefnd frá sjómönnum í Húsa- vík til þess að ræða við félagsstjórn K. Þ. um sjávarútvegsmál, og var sækjandi í máli þessu einn þessara nefndarmanna. Báru sjómenn þar upp tvær óskir eða tilmæli, og var önnur sú, að K. Þ. tæki framvegis fisk félagsmanna til hraðfrystingar í umboðssölu, og taldi félagsstjórnin sjálfsagt að verða við henni, Þar sem hún væri í samræmi við aðalreglur félagsins, en hin óskin var á þá leið, að K. Þ. greiddi félagsmönnum arð hraðfrystingar- innar fyrir 1940 í verðuppbætur. Við þeirri málaleitun taldi stjórnin sig ekki geta orðið, en vildi hins vegar verða við þeirri varakröfu sjómanna, að leggja arðinn af rekstrinum í varasjóð fyrir hraðfrystingu og sildfrystingu félagsins. Ekki verður annað séð en að fundir þeir, sem hér eru nefndir, hafi farið vel fram og ágreiningslaust, og var sækjandi einn fund- armanna og þá um leið í tölu flutningsmanna þeirra, sem reifuðu hraðfrystihúsmálið við stjórn kaupfélagsins. Það virðist einmitt hafa verið niðurstöður þessara tveggja funda svo og niðurstaða stjórnarnefndarfundarins 10. apríl 1940, um stofnun tryggingarsjóða þeirra tveggja, sem fram kom á rekstr- errcikningi K. Þ. f. 1940, sem lágu fyrir aðalfundi eða fulltrúa- ráðsfundi Kaupfélags Þingeyinga 1941 og fundurinn samþykkti einróma, án þess að fulltrúar deilda í Húsavikurhreppi gerðu þar nokkurn ágreining. Tryggingarsjóðir þessir virðast því stofnaðir samkvæmt ský- lausum tilmælum sjómanna og útgerðarmanna sjálfra og, eftir því sem séð verður, eingöngu til hagsbóta fyrir hraðfrystihúsrekstur- inn og síldarverzlunina, og þar sem löglegur fulltrúaráðsfundur samþykkti sjóðstofnanirnar einróma, en hann hefur æðsta vald í málefnum félagsins með þeim hætti, sem lög og samþykktir þess ákveða, en samkvæmt þeim virðist heimilt að stofna sjóði sem þá, cr hér um ræðir, sbr. c-lið 2. gr. samþykkta K. Þ., verður að telja serðir aðalfundar K. Þ. 1941 bindandi einnig fyrir sækjanda þessa máls sem félagsmann í Kaupfélagi Þingeyinga með sérstöku til- liti til þess, að hann með framkomu sinni á framannefndum fund- um virðist hafa fallið frá rétti sinum til þess að gera frekari kröfu segn stefnda, Kaupfélagi Þingeyinga, en samkvæmt því, sem nú er sagt, verður ekki hjá því komizt að taka varakröfu stefnda um sýknu til greina og samkvæmt henni að sýkna stefnda, þ. e. fram- kvæmdarstjóra K. Þ., Þórhall Sigtryggsson, ásamt stjórnarnefndar- mönnum, þeim Birni Sigtryggssyni, Bjartmari Guðmundssyni, Baldri Baldvinssyni, Páli Jónssyni og Karli Kristjánssyni, f. h. Kaupfélags Þingeyinga af kröfum og kærum stefnanda, Ásgeirs 460 Kristjánssonar, í máli þessu. Til þess að sekta málsaðilja fyrir gagn- kvæm móðgandi ummæli finnst ekki nægileg ástæða. Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður falli niður. Mál þetta hefur verið rekið skriflega samkvæmt síðustu málsgrein 109. gr. laga nr. 85 23. júní 1936 um meðferð einkamála í héraði. Þá þykir og rétt að geta þess, að frest þann, sem varð á rekstri málsins, meðan héraðsdómari lá veikur í vetur, sem leið, notuðu málsaðiljar samkvæmt 110. gr. nefndra laga til þess að skiptast á skjölum í málinu og flýta fyrir úrslitum. Dráttur sá, sem orðið hefur á uppkvaðningu dóms þessa, stafar aðallega af veikindum dómarans og veikindum bæði á heimili hans og fulltrúa hans svo og af óvenju miklum embættisönnum. Því dæmist rétt vera: Stefndi, framkvæmdastjóri K. Þ., Þórhallur Sigtryggsson, svo og stjórnarnefndarmenn K. Þ., þeir Björn Sigtryggsson, Bjartmar Guðmundsson, Baldur Baldvinsson, Páll Jónsson og Karl Kristjánsson, allir f. h. Kaupfélags Þingeyinga, Húsavík, skulu vera sýknir af kröfum stefnandans, Ásgeirs Kristjáns- sonar, í máli þessu. Málskostnaður falli niður. Mánudaginn 14. október 1946. Nr. 26/1945. Dánarbú Ásgríms Sigfússonar, Ásgeir Stefáns- son og Þórarinn Egilson (Hrl. Lárus Fjeldsted) gegn H/f Sviða (Hrl. Garðar Þorsteinsson). Setudómarar próf. Gunnar Thoroddsen og próf. Ólafur Lárusson í stað hrd. Árna Tryggvasonar og hrd. Jónatans Hallvarðs- sonar. Skýring og fylling samnings. Dómur hæstaréttar. Áfrýjendur hafa skotið máli þessu til hæstaréttar með stefnu 28. febr. 1945. Krefjast þeir aðallega algerrar sýknu af kröfum stefnda í málinu, en til vara, að dæmd fjárhæð verði lækkuð. Svo krefjast þeir og málskostnaðar úr hendi stefnda bæði í héraði og fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. 461 Stefndi krefst staðfestingar á hinum áfrýjaða dómi og málskostnaðar af áfrýjendum in solidum fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Eins og í héraðsdómi greinir, var sýknukröfu áfrýjenda vegna aðildarskorts stefnda hrundið í héraði með úrskurði 9. maí 1944. Úrskurði þessum hefur hvorki verið skotið til kæstaréttar samkvæmt 71. gr. laga nr. 85/1936 né heldur ásamt dómi þeim, sem hér liggur fyrir. Verður þess vegna ekki hjá því komizt að telja stefnda aðilja máls þessa. Aðiljar eru á einu máli um það, að við kaup hlutabréf- anna og við samningsgerðina 25. sept. 1941 hafi hvorki selj- andi né kaupandi haft í huga, að auknar skattkröfur, er stöfuðu frá rekstri félagsins á fyrri árum, yrðu gerðar á hendur því. Svo verður og samkvæmt málflutningnum að leggja það til grundvallar, að á þeim tíma hafi hvorugum samningsaðilja verið kunnar skuldir þær, kr. 21531.86 og kr. 4292.00, sem í héraðsdómi greinir, enda voru þær ekki skráðar í bókum félagsins. Þar sem svo stóð á, þykir eðli- legast, þrátt fyrir orðalag samningsins frá 25. sept. 1941, að áfrýjendur beri hallann af því, að framangreindar kröfur komu síðar fram á hendur félaginu. Ber því að dæma þá til þess að greiða stefnda kröfurnar, eins og gert er í hér- aðsdómi. Með því að samningsgerðin um hlutabréfin var ekki eins glögg og ástæður lágu til og óvarlega frá samningnum geng- ið af hálfu kaupenda, þykir rétt, að málskostnaður fyrir báðum dómum falli niður. Dómsorð: Áfrýjendur, dánarbú Ásgríms Sigfússonar, Ásgeir Stefánsson og Þórarinn Egilson, greiði stefnda, h/t Sviða, in solidum kr. 83900.85 ásamt 6% ársvöxtum af kr. 79650.26 frá 26. okt. 1943 til 11. nóv. 1943 og af kr. 83900.85 frá þeim degi til greiðsludags. Málskostnaður bæði í héraði og fyrir hæstarétti fellur niður. 162 Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Dómur bæjarþings Hafnarfjarðar 18. janúar 1945. Árið 1945, fimmtudaginn 18. janúar, var í bæjarþingi Hafnar- fjarðar, sem haldið var á skrifstofu embættisins í Hafnarfirði af hinum reglulega dómara, bæjarfógeta Bergi Jónssyni, kveðinn upp dómur í ofangreindu máli. Mál þetta, sem dómtekið var 3. janúar s.1., er höfðað fyrir bæjar- þinginu með stefnu, útgefinni 26. október 1943, af Garðari Þor- steinssyni brl. f. h. Sviða h/f gegn fyrrverandi stjórn Sviða h/f, þeim Ásgrími Sigfússyni, fyrrum útgerðarmanni í Hafnar- firði, Þórarni Egilson útgerðarmanni, sama stað, og Ásgeiri Stefánssyni framkvæmdarstjóra, sama stað, öllum persónulega, til greiðslu in solidum kr. 105167.26 ásamt 6% ársvöxtum frá stefnubirtingardegi til greiðsludags auk málskostnaðar sam- kvæmt taxta Málflutningsmannafélags Íslands, og framhaldsstefnu. útgefinni 11. nóvember 1943, af sama stefnanda gegn sömu stefndu til hækkunar framangreindri frumstefnukröfu um krónur 1250.59, og var þá stefnukrafan orðin kr. 109417.85 ásamt 6% árs- vöxtum frá stefnudegi til greiðsludags, og málskostnaðar samkvæmt taxta Málflutningsmannafélags Íslands. Báðir aðiljar hafa lýst því yfir í málsskjölum, að þeir séu á einu máli um það að leggja málið eigi til sátta fyrir sáttanefnd, og við þingfestingu málsins lýstu þeir yfir því með skírskotun til 15. tölul. 5. gr. laga nr. 85/1936 um meðferð einkamála í héraði, að útilokað sé, að sátt gæti á kom- izt fyrir sáttanefnd. Dómarinn leitaði um sættir bæði við þingfest- ingu aðalstefnu hinn 2. nóvember 1943 og framhaldsstefnu hinn 11. nóvember 1943, en sáttatilraun reyndist árangurslaus. Af hálfu stefndu var í fyrsta lagi höfð frammi krafa um sýknu vegna aðildarskorts, en stefnandi mótmælti þeirri kröfu. Varð samkomulag um það með aðiljum að óska munnlegs flutnings um sreinda kröfu eina út af fyrir sig, áður en málið kæmi til álita að efni til, ef svo mætti verða. Fór fram munnlegur málflutningur um Þetta atriði hinn 21. apríl 1944, en sýknukröfunni var hrundið með úrskurði dómsins, upp kveðnum 2. maí f. á. Úrskurðurinn var eigi kærður til hæstaréttar, en málið tekið fyrir af nýju 13. júní 1944, og að loknum gagnasöfunum var málið tekið til munnlegs málflutnings í réttarhaldi 9. nóvember 1944. Af ástæðum, sem getur um Í málinu, varð munnlegur málflutningur ekki háður fyrr en 3. janúar 1945, svo sem fyrr greinir. Stefnandi hefur við lokamálflutninginn lækkað stefnukröfu sína þannig, að frá kr. 109417.85 dragist kr. 25517.00, sbr. rskj. nr. 28, og er því krafa hans kr. 83900.85 ásamt 6% ársvöxtum frá stefnu- degi til greiðsludags og málskostnaði. 463 Stefndu mótmæla kröfum stefnanda og krefjast sýknu í málinu og málskostnaðar að skaðlausu samkvæmt mati dómarans. Málavextir eru sem hér segir: Hinn 8. september 1941 sendi Gísli Jónsson í umboði Sviða h/f í Hafnarfirði tilboð til Hrímfaxa h/f, sem eru stefnendur í máli þessu, um sölu á 88 hlutabréfum Sviða h/f, og skyldi kaupverð vera kr. 18500.00 á hvert bréf, að nafnverði kr. 1500.00. Auk þess fylgdu kaupunum 8 hlutabréf, sem félagið átti sjálft. Kaupverð alls skyldi vera kr. 1628000.00, og skyldu fylgja bréfunum allar eignir félags- ins samkvæmt lista yfir eignir og skuldir, sem umboðsmaður lét fylgja og hafði undirritað. Stjórn h/f Hrimfaxa, stefnandi í máli þessu, samþykkti sölutilboðið með áritun á það og áskildi í sam- þykkinu, að efnahagsreikningurinn (framangreindur lHsti um eignir og skuldir) væri réttur í öllum verulegum atriðum. Á tímabilinu frá 8. sept. til 25. sept. 1941 var af hálfu stefnanda gerð nokkur athugun á bókum Sviða h/f, og virtist stefnanda vantaldar skuldir á listann í 7 liðum, samtals að upphæð kr. 76835.10, að því er stefnanda segist frá. Aðilja greinir nokkuð á um það, hvort listi þessi hafi verið ræddur, eða að minnsta kosti, að hve miklu leyti, á sameiginlegum fundi aðilja hinn 25. sept. 1941. Umboðsmaður stefnanda segir, að listinn hafi legið fyrir fundinum og rætt hafi verið um alla 7 liðina, en umboðsmaður stefndu kveðst aðeins muna eftir, að stefnandi hafi „röflað“ eitthvað, en viðurkennir þó, að muna eftir, að fjóra liðina var minnzt á. En hvað sem réttast kann að vera um þetta atriði, er viðurkennt af báðum, að fund- inum lauk með undirskrift beggja aðilja undir samkomulag eða yfirlýsingu, sem liggur fyrir í málinu, þar sem seljendur (stefndu: lækkuðu kaupverðið um 28000.00 kr., og kaupandi (stefnandi) fell- ur frá að gera athugasemdir við uppgerð á eignum og skuldum seljenda og „tekur á sig allar skuldir og skuldbindingar félagsins og eignir þess undantekningarlaust, og falla báðir aðiljar frá að gera nokkrar athugasemdir síðar, enda er kaupanda kunnugt um allar ráðstafanir, er félagið hefur gert til þessa dags í sambandi við félagið.“ Eftir áramót 1942 athugaði G. E. Nielsen endurskoðandi bókhald Sviða h/f frá undanförnum árum samkvæmt fyrirmælum ríkisskatta- nefndar, og 4. marz 1942 skrifaði ríkisskattanefndin stefnanda, þá- verandi eiganda Sviða h/f, og tilkynnti athugun þessa og lét fylgja skýrslu endurskoðandans. Var tekið fram í bréfinu, að búast mætti við skatthækkun, reista á skýrslunni. Stefnandi sendi umboðs- manni stefndu bréfið og skýrsluna þegar í stað og tók jafnframt fram, að hann sem kaupandi hlutabréfanna teldi sér væntanlegar skattahækkanir óviðkomandi, og bæri fyrri eigendum að gera at- hugasemdir við skýrsluna. Hinn 14. marz 1942 svaraði umboðs- maður stefndu með bréfi og lýsir yfir því, að stefndu telji sér málið 464 óviðkomandi með skírskotun til samkomulagsins frá ?% 1941 og annarra skjala snertandi sölu hlutabréfanna. Hinn 23. marz s. á. var umboðsmanni stefndu svarað bréflega og honum tilkynnt enn, að stefnandi telji sér athugasemdir endurskoðenda og væntanlegar skatthækkanir á félagið fyrir árið 1940 óviðkomandi, og kveðst muni sækja seljendur hlutabréfanna um endurgreiðslu, ef nýr skatt- ur af þeim ástæðum verði lagður á Sviða h/f og ef kaupandi (stefn- andi) skyldi neyðast til að greiða hann um stundarsakir. Hinn -18. maí 1942 fékk stefnandi bréf frá ríkisskattanefnd, þar sem tilkynntur er úrskurður nefndarinnar, en samkvæmt honum voru skattar Sviða h/f fyrir 1940 hækkaðir þannig: Tekjuskattur úr kr. 78540.00 í kr. 120640.00. Stríðsgróðaskattur úr kr. 29115.00 í kr. 65952.00, og eignarskattur úr 3450.80 í kr. 3856.70. Var 14 daga Irestur veittur til svars um löglega fjáryfirfærslu í nýbyggingarsjóð. Út af þessu skrifar stefnandi umboðsmanni stefndu bréf hinn 6. júní, endurtekur fyrri afstöðu sína til skatthækkana og sendir afrit af bréfi ríkisskattanefndar, til þess að umboðsmaður stefndu eða þeir sjálfir geti svarað athugasemdunum. Enn fremur kveðst stefn- andi muni krefja endurgreiðslu á þeim sköttum, sem hann kunni að verða tilneyddur að greiða. Umboðsmaður stefndu svaraði þessu bréfi 18. s. m. og kveður umbjóðendur sína standa við allar fyrri yfirlýsingar. Kveður stefn- anda verða að bera ábyrgð á vanrækslu, ef hann geri sig sekan í henni. Mótmælir allri ábyrgð á skattaútreikningi eða skattskyldu Sviða h/f. Þá var óskað lögtaks hjá Sviða h/f, og skrifar stefnandi þá enn bréf til umboðsmanns stefndu, minnir á skattahækkanirnar, end- urtekur ábyrgðarleysi sitt á hækkunum og áskilur sér endur- greiðslurétt, ef hann verði að greiða þær. Tilkynnir, að lögtakið muni hefjast sama dag kl. 2, til þess að umboðsmanni stefndu eða þeim sjálfum veitist kostur á að mæta. Bréfi þessu svarar umboðs- maður stefndu samdægurs og kveðst vera fús til að mæta í lög- taksmálinu og veita umboðsmanni stefnanda aðstoð, án þess að við- urkenning á nokkrum skyldum umbjóðenda sinna til greiðslu skatt- auka felist í þvi. Enn segist stefnandi hafa skrifað umboðsmanni stefndu bréf 7. ágúst og spurzt fyrir um varnir, sem hann kynni að vilja láta koma fram við lögtaksgerðina, en hann svarar 31. ágúst, að lögtaksmálið sé sér óviðkomandi og verði stefnandi að svara að öllu leyti til sakar. Lögtak var úrskurðað, og greiddi stefnandi þá skattaukana. Voru það samtals kr. 79343.40. Er stefnt fyrir þeirri upphæð og kr. 4250.59 að auki, sem var 10% viðauki við skattana, en síðar hefur stefnandi dregið kr. 25517.00 frá þessum upphæðum sam- kvæmt upplýsingum Nielsens endurskoðanda um, að sú upphæð 465 hafi verið offærð á árið 1940, sbr. rskj. nr. 28. Er því stefnu- krafa þessa liðs samtals kr. 58076.99. Tvær aðrar upphæðir hefur stefnandi greitt og telur sig eiga endurgreiðslurétt á: 1. Stríðstryggingariðgjald og stimpilgjald frá 1940, sem ekki hafði verið tekið með á efnahagsreikning 31. des. 1940, kom: hvergi fram í bókhaldi félagsins og kom fyrst fram á árinu 1942, £ 825:6:9, eða ísl. kr. 21531.86. 2. Kr. 4292.00 til Stríðstryggingarfélags íslenzkra skipshafna fyrir árið 1941, en sú upphæð var ekki færð í bækur félags- ins, og kveður stefnandi sér hafa verið ókunnugt um þá upphæð fyrr en um áramót 19439----1943. Stefnandi rökstyður kröfur þessar með því, að hér sé um „faldar“ skuldir að ræða, sem ekki geti hafa fallið undir sam- komulagið frá 25. sept. 1941, því hann hafi ekki haft nokkra hugmynd um, að þessar kröfur gætu komið fram, þar sem stefndu ekki hafi látið þeirra getið, og sjálfur hafi stefnandi aðeins látið fram fara lauslega tölulega athugun á bókum félagsins, en enga „kritiska“ endurskoðun. Stefndu halda því hins vegar fram, að greint samkomulag frá 25. sept. 1941 hafi átt að vera „endir allrar deilu“, og geti stefn- andi því enga kröfu haft í frammi á hendur þeim, frá því hafi verið gengið með þeim 28 þús. króna afslætti, sem veittur var á kaupverði bréfanna. Hefur umboðsmaður stefndu látið þess sér- staklega getið, að hann hafi sjálfur orðað samkomulagið og talið sig undirhyggjulaust hafa tekizt að láta það koma greinilega fram í orðalagi, að þetta ætti að vera „endir allrar deilu“ um skuldir og eignir. Enn fremur hefur því verið haldið fram af hálfu stefndu, að kaupin hafi verið kaupendum svo hagstæð og þeir með þeim hagnazt svo mikið á seljanda, að hann eigi frekar endurgreiðslurétt á hendur þeim/ Stefnandi hefur haldið því fram, að hið síðast talda skipti ekki á neinn hátt máli, með Því allt hafi verið selt fyrir fast verð, og telur dómarinn þá skoðun rétta, eftir því sem fyrir liggur í málinu. Dómarinn lítur svo á, að úrslit málsins hljóti að velta aðallega á tveim atriðum. Í fyrsta lagi, hvort stefnandi var tilneyddur að greiða sjálfur af hendi þær kröfur, sem hann hefur stefnt út af, og Í öðru lagi, hvort endurgreiðsluréttur á hendur stefndu getur samrýmzt samkomulagi aðilja frá 25. sept. 1941 eða ekki. Það virðist tvímælalaust um allar þær kröfur, sem hér koma til greina, að stefnandi varð að hlita því, að gengið væri að honum fyrir þess- um skuldum, þar sem hann hafði við kaup hlutabréfanna tekið við eignum og skuldum hlutafélagsins og átti út á við að svara til skuldanna, hvernig sem endurgreiðslurétti á hendur stefndu 30 466 væri varið á milli aðilja sjálfra. Í þeim tilfellum var einnig um svo réttháar kröfur að ræða, að stefnanda var raunverulega ókleift að skjóta sér undan greiðslu þeirra. Samkomulagið frá 2. sept. 1941 er að orðalagi mjög víðtækt, sérstaklega þar sem sagt er, að kaupandi „tekur á sig allar skuldir og skuldbindingar félags- ins og eignir þess nndantekningarlaust.““ En þegar nánar eru at- huguð ákvæði eða ummæli skjalsins, sést að þetta er byggt á for- sendum, sem takmarka allmikið svið þessa viðtæka orðalags. Í lok þriðju málsgreinar segir „enda er kaupanda kunnugt um allar ráðstafanir, er félagið hefur gert til þessa dags í sambandi við fé- lagið.“ Í þessari setningu hlýtur að felast sá fyrirvari, að hann nái aðeins til þeirra ráðstafana, sem kaupanda gat verið kunnugt um eða hægt var að ætlast til, að hann byggist við eða hefði eitthvað tilefni til að ráða í. Samkvæmt þessum skilningi virðist augljóst, að þær ráðstafanir, sem urðu til þess, að greindar stefnukröfur komu fram síðar og féllu á stefnanda, svo hann sá sér ekki fært annað en að greiða skuldina upp á væntanlega endurgreiðslu, komast ekki undir hina síðarnefndu málsgrein samningsins, því ekki var hægt að ætlast til þess, að stefnanda væri kunnugt um, að rannsókn myndi fara fram á bókhaldi félagsins með þeim árangri, að félagið reyndist hafa haft þá galla á bókhaldi eða talið þannig fram til skatts, að rannsókn leiddi til stórfelldra skatthækkana um fleiri ár aftur í tímann. Sama má segja um það, að þeim er ekki bent á, að kröfur myndu koma fram fyrir liðinn tíma fyrir lögboðin stríðstryggingariðgjöld, stimpilgjöld og gjöld til $triðstryggingarfélags islenzkra skipshafna, úr því ekki var getið um það á eigna- og skuldalista eða í bókum félagsins. Virðist eðli- legast að líta svo á, að kvartanir stefnanda yfir þeim kr. 76835.10, sem hann heldur fram, að hafi virzt vantaldar skuldir hinn 25. sept. 1941, hafi gefið tilefni til þess, að 28000 kr. afslátturinn var veittur, en ekki hafi verið gert ráð fyrir því hvorki af seljendum eða kaupendum, að hærri skuldir ættu eftir að reynast vantaldar. Verður seljendum ekki ætluð sú undirhyggja, að reyna að hylja vitund sína eða grun um slíkar skuldir, sem stefnt er fyrir í máli þessu, með hlutdeild sinni í samkomulaginu og orðalagi þess í þeim tilgangi að velta þeim á kaupanda og nota sér Þannig, að hann hlaut að vera grandlaus um tilveru skuldanna. Samkvæmt framanrituðu er það skoðun dómarans, að hinar umstefndu kröfur falli ekki undir margnefnt samkomulag aðilja frá 25. sept. 1941. Þegar af þeirri ástæðu og með skirskotun til framanritaðs ber að taka kröfur stefnanda að öllu leyti til greina og dæma stefndu til þess að greiða stefnanda in solidum stefnu- kröfuna, kr. 83900.85, ásamt 6% ársvöxtum frá 26. október 1943 af kr. 79650.26 til 13. nóvember 1943, en frá þeim degi 6% árs- vextir af kr. 83900.85 til greiðsludags og kr. 3000.00 í málskostnað. 467 Þess ber að geta, að á meðan mál þetta var Íyrir rétti, dó einn hinna stefndu, Ásgrímur Sigfússon framkvæmdarstjóri, en um- boðsmaður hinna stefndu hefur svarað til saka fyrir dánarbú hans. Þvi dæmist rétt vera: Hinir stefndu, dánarbú Ásgríms Sigfússonar, Ásgeir Stefáns- son og Þórarinn Egilson, greiði stefnandanum, Garðari Þor- steinssyni f. h. Sviða h/f, in solidum kr. 83900.85 ásamt 69 ársvöxtum frá 25. október 1943 af kr. 79650.26 til 13. nóv. 1943, en frá þeim degi 6% ársvextir af kr. 83900.85 til greiðslu- dags og kr. 3000.00 í málskostnað, allt innan 15 daga frá lög- birtingu dóms þessa að viðlagðri aðför að lögum. Mánudaginn 14. október 1946. Kærumálið nr. 14/1946. Ásgrímur Albertsson segn Erlendi Þorsteinssyni. Setudómari próf. Ísleifur Árnason í stað hrd. Árna Tryggvasonar. synjun frests. Dómur hæstaréttar. Guðmundur Hannesson, bæjarfógeti á Siglufirði, hefur kveðið upp hinn kærða úrskurð. Í kærumáli þessu, sem hæstarétti hefur verið sent með bréfi bæjarfógeta Siglufjarðar, dags. 25. f. m. og hingað komnu 1. þ. m., hefur sóknaraðili kært úrskurð, kveðinn upp á bæjarþingi Siglufjarðar 19. f. m., þar sem sóknaraðilja er synjað um frekari frest varnaraðilja gegn honum. Hæstarétti hefur borizt greinargerð frá sóknaraðilja. Krefst hann þess, að úrskurði héraðsdómara verði hrundið og honum veittur nægilegur frestur til vitnaleiðslu í málinu. Varnaraðili hefur hvorki sent hæstarétti kröfur né grein- argerð í kærumálinu. Á dómþingi 9. maí þ. á. lagði sóknaraðili fram vottorð tveggja manna, og voru vottorð þessi tekin gild sem stað- fest væru af umboðsmanni varnaraðilja. Var öflun gagna þá talið lokið og dagur til munnlegs málflutnings ákveðinn. 468 Þar sem héraðsdómari hafði þá ekki ástæðu til að leiðbeina sóknaraðilja um öflun frekari gagna, verður sóknaraðili að teljast bundinn við ákvörðun þá, sem tekin var í málinu. og á hann því ekki rétt til frekari frests. Samkvæmt þessu bera að staðfesta hinn kærða úrskurð að niðurstöðu til. Málskostnaður í hæstarétti fellur niður. Dómsorð: Hinn kærði úrskurður á að vera óraskaður. Málskostnaður í hæstarétti fellur niður. Úrskurður bæjarþings Siglufjarðar 19. september 1946. Aðiljar málsins eru Erlendur Þorsteinsson, framkvæmdarstjóri Sildarútvegsnefndar, Siglufirði, sem stefnandi, og sem stefndi Ás- grímur Albertsson gullsmiður, Siglufirði, við málshöfðunina ritstjóri og ábyrgðarmaður blaðsins Mjölnis. Mál þetta er höfðað með stefnu, útgefinni 14. febr. s. 1., og málið þingfest 21. febr. 1946, en samkvæmt stefnunni stefnir stefnandi stefnda fyrir átalin ummæli í grein blaðsins Mjölnis frá 23. jan. 1946, er kom út „í blaðinu undir fyrirsögninni: Hvers vegna er Erlendur Þorsteinsson andvígur byggingu niðursuðuverksmiðju“ til refsingar fyrir ummælin, til ómerkingar ummælanna og til greiðslu bóta fyrir mannorðsspjöll þau, er ummælin valdi. Við þingfestingu málsins 21. febr. s. 1. lagði stefnandi fram greinargerð af sinni hálfu, en stefndi sendi þá aðilja-spurningu til stefnanda, sem stefnandi svaraði. Bað stefndi svo um frest í mál- inu til 9. maí s. 1. og fékk hann. 9. maí s. 1. leggur stefndi svo fram greinargerð af sinni hálfu og leggur fram vottorð frá Tryggva Helgasyni sildarútvegsnefndarmanni og annað vottorð frá Kristján; Eyfjörð sildarútvegsnefndarmanni, og hljóðuðu bæði vottorðin um stefnanda á síldarútvegsnefndarfundi 24. ágúst 1945. Stefndi gagnspyr og formann Sildarútvegsnefndar, sem stefnandi hafði leitt sem vitni í réttarhaldi í málinu 9. maí s. 1. Svo langt frá því að biðja þá um frest til vitnaleiðslu, sem málavextir benda til, að að ekki hefði fengizt gegn mótmælum gagnaðilja, samþykkir stefndi með stefnanda, að öflun gagna skuli lokið, og báðir aðiljar biðja um sameiginlegan frest til 23. maí s. 1. til þess að flytja málið, og var sá frestur veittur. Með bréfi, dags. 15. maí s. 1, krefst stefndi, að öflun gagna verði tekin upp aftur Í málinu, og vill fá frest til nýrrar vitnaleiðslu um, hvað stefnandi hafi sagt og gert á fyrrgreindum fundi Sildarútvegsnefndar 24. ágúst 1945 og réttar- haldi málsins 23. maí s. 1. Tekur umboðsmaður stefnanda hin 469 framlögðu áðurnefndu vottorð téðra sildarútvegsnefndarmanna gild sem eiðfest væru. Bókun réttarhaldsins 9. maí ber með sér, að stefndi hefur eigi þá beðið dómarann um frest til vitnaleiðslu, enda gerði stefndi það eigi, eins og þó umrætt bréf frá 15. maí s. 1. vill vera láta, enda gat slíkt ekki samrýmzt því að samþykkja, að öflun gagna væri lokið, auk þess sem málavextir stefnda til frestunar hefðu verið þeir, að stefndi hafði þá í einu haft frest í málinu frá 21. febr. s. 1. til 9. maí, og notaði þann frest til þeirrar einnar sagnaðflunar að gagnspyrja eitt vitni, er stefnandi leiddi, og leggja fram tvö vottorð fyrrgreindra sildarútvegsnefndarmanna um það. er fram hafði farið af hendi stefnanda á sildarútvegsnefndar- fundi 24. ágúst 1945. Auk þess viðurkennir stefndi, að dómarinn hafi brýnt fyrir stefnda, er hann fékk frest, að nota hann vel til öflunar gagna. Að vísu segir stefndi, að hann muni ekki, hvort dómarinn tæki fram, að nota bæri frestinn til vitnaleiðslu, en hann kveðst þó muna, að dómarinn hafi lagt ríka áherzlu á, að málinu yrði hraðað sem frekast mætti. Auðvitað er vitnaleiðsla öflun gagna, og eigi er málinu hraðað eftir mætti, ef vitnaleiðslu i því er ekki hraðað eftir beztu getu. Í fyrirtöku málsins 23. maí s. 1. heldur stefndi enn fast við upptöku öflunar nýrra gagna í málinu, en umboðsmaður stefn- anda tekur þá gild sem eiðfest umrædd vottorð sildarútvegs- nefndarmanna Tryggva Helgasonar og Kristjáns Eyfjörðs. Fellur þá úrskurður dómarans, er neitar stefnda um frekari frest. Úr- skurði þeim áfrýjar svo stefndi til hæstaréttar, er nemur úr- skurðinn úr gildi af ástæðum, er eigi víkja að því, hvort stefndi hafi rétt til umbeðins frests eða eigi, og vísar frestbeiðninni heim í hérað til uppsögu úrskurðar af nýju. Af því, er framan segir, er ljóst, að stefndi hefur, þrátt fyrir að stefndi viðurkennir áminningar dómarans að nota frestinn ve! til öflunar gagna, ekki notað frestinn frá 21. febr. til 9. mai, svo sem skylt var og dómarinn benti honum á, og við það gegnum neitun stefnanda ekki haft frekari rétt til frekari frests til frekari gagnaðflunar. Verður þetta enn auðsærra, er stefndi 9. maí sam- þykkir, að öflun gagna sé lokið, og ásamt stefnanda biður um sameiginlegan frest til þess að flytja málið, en áður en byrjað er að flytja málið, ber vitnaleiðslu að vera lokið, svo sem lög greina. Fyrir því úrskurðast: Stefnda, Ásgrími Albertssyni, verður eigi gegn mótmælum gagnaðiljans veittur frekari frestur til vitnaleiðslu í máli þessu. 470 Miðvikudaginn 16. október 1946. Nr. 56/1945. Holger P. Gíslason (Hrl. Sveinbjörn Jónsson) gegn Benedikt Sigfússyni (Hrl. Garðar Þorsteinsson). Setudómari próf. Ísleifur Árnason í stað Árna Tryggvasonar. Bifreiðaslys. Skaðabótamál. Dómur hæstaréttar. Friðjón Skarphéðinsson, bæjarfógeti á Akureyri, hefur kveðið upp héraðsdóminn. Áfrýjandi hefur skotið máli þessu til hæstaréttar með stefnu 20. apríl 1945. Gerir hann þær dómkröfur, aðallega að hann verði sýknaður, en tl vara, að fjárhæð sú, sem dæmd var í héraði, verði lækkuð. Svo krefst hann og máls- Fostnaðar fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Stefndi krefst staðfestingar hins áfrýjaða dóms og máls- kostnaðar í hæstarétti úr hendi áfrýjanda eftir mati dómsins. Bætur stefnda til handa fyrir tjón það, er í 4. og 5. kröfu- lið getur, þykja hæfilega ákveðnar kr. 12500.00 samtals. Ákvæði héraðsdóms um aðra liði bótakröfunnar þykir mega staðfesta. Ber því að dæma áfrýjanda til að greiða stefnda kr. 13560.00 ásamt 5% ársvöxtum frá 30. júni 1944 til greiðsludags. Eftir atvikum þykir rétt, að áfrýjandi greiði stefnda sam- tals kr. 2000.00 í málskostnað í héraði og fyrir hæstarétti. Dómsorð: Áfrýjandi, Holger P. Gíslason, greiði stefnda, Bene- dikt Sigfússyni, kr. 13560.00 með 5% ársvöxtum frá 30. júní 1944 til greiðsludags og samtals kr. 2000.00 í málskostnað í héraði og fyrir hæstarétti. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. 471 Dómur bæjarþings Akureyrar 21. marz 1945. Mál þetta, sem dómtekið var þ. 20. þ. m., er höfðað fyrir auka- rétti Eyjafjarðarsýslu, en var siðan með samkomulagi aðilja rekið fyrir bæjarþingi hér með stefnu, útgefinni 30. júní f. á., af Bene- dikt Sigfússyni húsmanni, Hofi, Arnarneshreppi, gegn Holger P. Gíslasyni rafvirkja, Reykjavík, til greiðslu skaðabóta vegna bifreiðarslyss, að fjárhæð kr. 44060.00, með 5% ársvöxtum frá út- gáfudegi stefnu til greiðsludags og málskostnaðar að skaðlausu. Stefndi krefst aðallega sýknu og málskostnaðar, en til vara lækkunar á kröfum stefnanda. Atvik máls þessa eru þau, að þann 2. júlí 1943, laust fyrir kl. 8 síðdegis, var stefnandi á ferð gangandi eftir veginum fyrir sunnan Hvamm í Arnarneshreppi með hestvagn, en svarðarhlass var á vagninum. Fólksbifreiðin R 129, sem stefndi stýrði og var einkabifreið hans, kom á eftir stefnanda og ætlaði að aka fram hjá honum hægra megin á veginum, en stefnandi hafði, að því er stefnda virtist, numið staðar á vegkantinum vinstra megin með hestinn og vagninn. Vegurinn er mjór á þessu svæði. Stefndi ók hægt og varlega, á fyrsta hraðastigi, er hann ætlaði fram hjá hestvagninum. Í tjónstilkynningunni til vátryggingarfélagsins Baltica segir stefndi, að þegar hann ætlaði að aka fram hjá, hafi vinstri afturhlíf bifreiðarinnar krækzt fyrir hjólöxul vagnsins með þeim afleiðingum, að vagninum hvoifdi og stefnandi varð undir svarðarhlassinu. Við aðiljayfirheyrslu í málinu síðar hélt stefndi því fram svo og vitni, er með honum voru í bifreiðinni, að hest- urinn hafi fælzt, þegar bifreiðin var komin á hlið við hestinn og vagninn, og samtímis því hafi hjóli vagnsins og aurhlif bifreiðar- innar lent saman, enda kom dæld í aurhlifina. Stefndi nam sam- stundis staðar, og fór hann og samferðafólk hans út úr Þifreiðinni og hjálpuðu stefnanda á fætur. Stefnandi heldur því fram, að stefndi hafi ekið hratt og bÞif- reiðin hafi ekið utan í hestvagninn, þannig að vagninn valt út af veginum á hvolf, en hesturinn hafi hrökklazt út af veginum, en annars ekki sakað. Stefnandi, sem gekk við hlið hestsins vinstra megin, kvaðst hafa orðið undir vagninum, en hesturinn hafi dreg- ið hann ofan af sér. Stefnandi hlaut nokkur meiðsl af áfalli þessu, sem virðast hafa verið mar í hægri öxl. Hann lá aldrei rúmfastur, en varð óvinnu- fær vegna stirðleika og sársauka í axlarliðnum. Samkvæmt læknis- rannsókn, er fór fram 1. febr. 1944, hafði hægri handleggur rýrnað nokkuð, og var talsvert minna afl í hægri hendi en vinstri. Var stefnandi þá talinn algerlega óvinnufær og ólíklegt talið, að hann muni nokkurn tíma verða það aftur. Stefnandi var 68 ára gamall, er slysið varð, og telur sérfræð- 472 ingur, er athugað hefur skýrslur læknanna varðandi meiðsl stefn- anda, að elli hans sé því valdandi, að hann hafi ekki fengið fullan bata eftir 1—2 mánuði. Stefnandi byggir skaðabótakröfu sína á því, að stefndi hafi átt sök á slysinu með ógætilegum akstri. Stefndi byggir hins vegar sýknukröfu sína á því, að hann hafi sýnt alla varúð, er honum bar, en orsök slyssins lHggi í því, að stefnandi hafi ekki haft stjórn á hestinum. Atvik slyssins eru ekki alls kostar ljós, enda er lögregluréttar- skýrsla tekin af stefnanda 7 mánuðum eftir slysið, og stefndi ásamt vitnum þeim, er með honum voru í bifreiðinni, gefa skýrslu fyrir dómi 15% mánuði, eftir að slysið varð. Stefndi virðist ekki hafa gert löggæzlumanni aðvart um slysið samkvæmt 9. gr. um- ferðarlaga nr. 24 1941. Tjónstilkynning stefnda til vátryggingar- félagsins Baltica er rituð þremur dögum eftir, að slysið varð, og verður því að teljast betra sönnunargagn í málinu, þar sem hún er útgefanda í óhag, heldur en skýrsla stefnda fyrir dómi og vitna, er með honum voru í bifreiðinni, sem tekin var 15% mánuði siðar. Það er og upplýst með vitnaleiðslum, að hestur sá, er var fyrir vagninum, var vanur bifreiðaumferð og ófælinn. Bendir það og ekki til, að hesturinn hafi fælzt, að þegar stefndi og vitnin komu út úr bifreiðinni, stóð hesturinn utan við veginn og virðist ekki hafa verið á hreyfingu. Ekki verður séð, að stefnandi hafi sýnt af sér óvarkárni, er slysið varð. Hins vegar er eigi heldur sýnt, að slysið hefði hlotið að vilja til, þrátt fyrir alla aðgæzlu og varkárni af hálfu bifreiðarstjórans, stefnda í máli þessu. Verður því að telja stefnda skylt að bæta stefnanda tjón af slysinu samkvæmt 34. gr. bifreiðalaga nr. 23 1941. Bótakröfu sína sundurliðar stefnandi þannig: 1. Lækniskostnaður ......0.000000 0000. kr. 30.00 9. Ferðakostnaður á læknisfund ................ — 30.00 3. Bætur fyrir sársauka og óþægindi, þ. á m. tauga- Al sr 0 0 0 0 nn ða ir MU ÍR FOR BÚ 5 — 5000.00 4. Bætur fyrir vinnumissi til útgáfudags stefnu .. -— #9000.00 5. Bætur fyrir tapaða vinnuorku .............. —- - 30000. 00 Sagitals | 5 44060.00 Stefndi hefur viðurkennt tvo fyrstu liði bótakröfunnar, og verða því einungis 35. liðir athugaðir. Um 3. Þessum lið mótmælir stefndi sem allt of háum, einkum að því er varðar bætur fyrir taugaáfall, þar eð ekkert hafi komið fram, er gefi tilefni til að álita, að stefnandi hafi fengið tauga- 473 áfall. Virðast þau mótmæli á rökum byggð, og þykja bætur sam- kvæmt þessum lið hæfilega ákveðnar kr. 1000.00. Um 4. Stefnandi var 68 ára gamall, er slysið varð. Hann var ásamt aldraðri konu sinni, sem nú er látin, í húsmennsku og ekki fullkominn verkmaður sökum aldurs og slits. Framfæri sitt hafði hann af nokkrum skepnum, er hann hirti og heyjaði fyrir. Hafa tekjur hans því verið mjög lágar. Þykir því tjón stefnanda sam- kvæmt þessum lið hæfilega metið kr. 4500.00. Um 5. Með tilvísun til þess, sem segir um kröfulið 4, og með tilliti til þess, að ekki liggur fyrir örorkumat og ekki er útilokað, að stefnanda kunni eitthvað að batna, þykja bætur samkvæmt þess- um lið hæfilega áætlaðar kr. 12000.00. Telst tjónið af umræddu slysi þannig hafa numið kr. 17560.00, sem stefnda ber að greiða stefnanda auk málskostnaðar, sem þykir hæfilega ákveðinn kr. 2000.00. Því dæmist rétt vera: Stefndi, Holger P. Gíslason, greiði stefnandanum, Benedikt Sigfússyni, kr. 17560.00 með 5% ársvöxtum frá 30. júní 1944 til greiðsludags og kr. 2000.00 í málskostnað innan 15 daga frá lögbirtingu dóms þessa að viðlagðri aðför að lögum. Miðvikudaginn 16. október 1946. Kærumálið nr. 15/1946. Ásgrímur Albertsson gegn Erlendi Þorsteinssyni. Setudómari próf. Ísleifur Árnason í stað hrd. Árna Tryggvasonar. Ómerking úrskurðar. Dómur hæstaréttar. Guðmundur Hannesson, bæjarfógeti á Siglufirði, hefur upp kveðið hinn kærða úrskurð. Í kærumáli þessu, sem hæstarétti hefur verið sent með bréfi bæjarfógeta Siglufjarðar, dags. 25. f. m. og hingað komnu 1. þ. m., hefur sóknaraðili kært úrskurð, kveðinn upp á bæjarþingi Siglufjarðar 19. f. m., þar sem sóknar- aðilja er synjað um frekari frest í máli varnaraðilja gegn honum. Hæstarétti hefur borizt greinargerð frá sóknaraðilja. 474. Krefst hann þess, að úrskurði héraðsdómara verði hrundið og honum veittur nægilegur frestur til vitnaleiðslu í mál- inu. Þá krefst hann og málskostnaðar fyrir hæstarétti. Varnaraðili hefur hvorki sent hæstarétti kröfur né grein- argerð í kærumálinu. Í blaðagrein þeirri, sem í úrskurðinum getur, bar sóknar- aðili varnaraðilja það á brýn, að hann hafi keypt og fengið innfluttan sykur frá Ameríku handa sænskum sildarkaup- mönnum og látið hagsmuni þeirra sitja í fyrirrúmi fyrir hagsmunum Síildarútvegsnefndar, er hann starfaði fyrir. Á dómþingi 9. mai þ. á. lýsti varnaraðili yfir því, að tveir nafngreindir menn í Sildarútvegsnefnd, atvinnumálaráð- herra og einhver úr Viðskiptaráði hefðu verið ásáttir um að greiða fyrir sykurinnflutningnum, er hann hefði rætt við þessa aðilja um það efni. Á dómþingi þessu var öflun gagna talið lokið og dagur til til munnlegs málflutnings ákveðinn. Er flytja skyldi málið inunnlega, æskti sóknaraðili 4 vikna frests til þess að fá skýrslu ofangreindra aðilja fyrir dómi. Vitnaskýrslur þeirra gátu skipt máli um sakarefnið, og bar því dómar- anum þegar 9. maí að benda sóknaraðilja á það og spyrja hann. hvort hann vildi kveðja þá vættis. Ekki verður séð, að dómarinn hafi leiðbeint sóknaraðilja, sem er ólöglærður, um þessi atriði, sbr. 114. gr. laga nr. 85/ 1936. Af þessu leiðir, að sóknaraðili hafði ekki fyrirgert rétti til frests þess, sem hann bað um 23. maí þ. á. Ber því að fella hinn kærða úr- skurð úr gildi. Eftir þessum úrslitum þykir rétt, að varnaraðili greiði sóknaraðilja kr. 100.00 í kærumálskostnað. Dómsorð: Hinn kærði úrskurður er úr gildi felldur. Varnaraðili, Erlendur Þorsteinsson, greiði sóknar- aðilja, Ásgrími Albertssyni, kr. 100.00 í kærumáls- kostnað. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. 475 Úrskurður bæjarþings Siglufjarðar 19. september 1946. Aðiljar málsins eru Erlendur Þorsteinsson, framkvæmdar- stjóri Síldarútvegsnefndar, Siglufirði, sem stefnandi, sem stefndi Ásgrímur Albertsson gullsmiður, Siglufirði, við málshöfðunina rit- stjóri og ábyrgðarmaður blaðsins Mjölnis. Mál þetta er höfðað með stefnu, útgefinni 14. febr. s. l., og málið þingfest 21. febr. 1946, en samkvæmt stefnunni stefnir stefn- andi stefnda fyrir átalin ummæli í grein blaðsins Mjölnis, er kom út 23. jan. 1946 í Siglufirði með fyrirsögninni „Fáheyrt hneyksli“, til refsingar fyrir ummælin, til ómerkingar ummælanna og til greiðslu bóta fyrir mannorðsspjöll þau, er ummælin valdi. Við þingfestingu málsins 21. febr. s. 1. lagði stefnandi fram greinargerð af sinni hálfu. Bað stefndi svo um frest í málinu til 9. maí og fékk hann, og lagði dómarinn um leið og hann veitti frestinn ríka áherzlu á það við stefnda, að hann notaði hann vel til gagnaðflunar og að málinu yrði hraðað sem mest, að hægt væri, Gg viðurkennir stefndi það. 9 maí leggur stefndi svo fram greinar- serð af sinni hálfu og spyr stefnanda aðiljaspurningar, sem hann hann fær svarað. Svo langt frá því að biðja þá um frest til vitna- leiðslu, sem vannotkun stefnda á þegar veittum löngum fresti bendir til, að ekki hefði fengizt gegn mótmælum andaðiljans, sam- þykkir stefndi með stefnanda, að öflun gagna skuli lokið, og með stefnanda biður um sameiginlegan frest til 23. maí til þess að flytja málið. Var þá frestur veittur. Bókun réttarhaldsins 9. maí s. 1. ber með sér, að stefndi hefur eigi þá beðið dómarann um frest til vitnaleiðslu, enda gerði stefndi það ekki. Málavextir stefnda til nýs frests 9. maí til vitnaleiðslu hefðu og verið þeir, að stefndi hafði ekkert notað hinn langa frest frá 21. febrúar til 9. maí, sem stefndi hefur viðurkennt, að dómarinn hafi áminnt hann um að nota vel til gagnaöflunar. Stefnda var innan handar fyrir 9. maí að hafa leitt þau vitni, er hann vildi leiða og hann taldi til styrktar sínum málstað, en þegar hann hirðir eigi um slíkt og það þrátt fyrir áminningu og leiðbeiningu dómarans um að nota vel frestinn, hlýtur slík van- notkun langs frests að leiða til, að stefndi nú getur eigi fengið nýjan frest til þess að leiða vitni um þau atriði, er hann hefði getað fyrir 9. maí hafa leitt. Því úrskurðast: Stefnda, Ásgrími Albertssyni, verður eigi gegn mótmælum stefnanda veittur frekari frestur til vitnaleiðslu í máli þessu. 476 Föstudaginn 18. október 1946. Nr. 69/1946. Réttvísin og valdstjórnin (Hrl. Ragnar Ólafsson) Segn Friðrik Jónssyni (Hrl. Sveinbjörn Jónsson). Setudómari próf. Ísleifur Árnason í stað hrd. Árna Tryggvasonar. Bifreiðarslys. Manndráp af gáleysi. Dómur hæstaréttar. Bifreið ákærða rann a. m. k. þrjár lengdir sínar, frá því að ákærði byrjaði að hemla og þar til hún nam staðar. Má af því ráða, að henni hafi verið ekið óhæfilega hratt, eins og á stóð. Með þessari athugasemd og að öðru leyti með skirskotun til forsendna hins áfrýjaða dóms ber að stað- festa hann, þó þannig, að refsing ákærða verði 60 daga varðhald og að hann sé sviptur ökuleyfi 3 ár. Ákærði greiði allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin málflutningslaun skipaðs sækjanda og verjanda í hæstarétti, 500 krónur til hvors. Rannsókn þessa máls er í ýmsum greinum ábótavant. Lögreglumenn fóru ekki á vettvang fyrr en daginn eftir, að slysið varð, enda þótt lögreglunni væri tilkynnt það samdægurs. Réttarpróf er ekki hafið fyrr en 28. september f. á. og því eigi haldið áfram með nægilegum hraða. Hvorki hefur ákærði né farþeginn í bifreiðinni verið spurðir um það, hvort ákærði hafi gefið hljóðmerki, er hann nálgaðist börnin. Er þetta aðfinnsluvert. Dómsorð: Ákærði, Friðrik Jónsson, sæti varðhaldi 60 daga. Hann skal sviptur ökuleyfi 3 ár. Ákvæði héraðsdóms um málskostnað á að vera óraskað. Ákærði greiði allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin málflutningslaun skipaðs sækjanda og verj- 477 anda í hæstarétti, hæstaréttarlögmannanna Ragnars Ólafssonar og Sveinbjörns Jónssonar, 500 krónur til hvors. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur aukaréttar Reykjavíkur 12. febrúar 1946. Ár 1946, þriðjudaginn 12. febrúar, var í aukarétti Reykjavíkur, sem haldinn var í skrifstofu réttarins af Bergi Jónssyni sakadóm- ara, upp kveðinn dómur í málinu nr. 3553/1945: Réttvísin og valdstjórnin gegn Friðrik Jónssyni, sem tekið var til dóms 24. janúar s. 1. Mál þetta er af réttvísinnar og valdstjórnarinnar hálfu höfðað gegn Friðrik Jónssyni bifreiðarstjóra. Ránargötu 10 hér í bæ, fyrir brot gegn XXIII. kafla hegningarlaga nr. 19 12 febr. 1940, bifreiðalögum nr. 23 16. júní 1941 og umferðarlögum nr. 24 16. júní 1941. Ákærði er kominn yfir lögaldur sakamanna, fæddur 25. sept- ember 1904. Hinu 10. október 1944 var hann með réttarsætt sekt- aður um 20.00 krónur fyrir ólöglegan flutning fólks, en að öðru leyti hefur hann eigi, svo kunnugt sé, sætt ákæru né refsingu. Hinn 15. ágúst s. 1. vann ákærði með bifreið sinni, vöruflutninga- bifreiðinni R 2644, að malarakstri í veg á Sandskeiði. Síðari hluta dagsins, þegar ákærði var hættur vinnu, ók hann bifreiðinni vest- ur Suðurlandsbraut áleiðis til Reykjavíkur. Við hlið hans í stýris- húsinu sat Gunnleif Kristin Sveinsdóttir, sem á þeim tíma var matráðskona hjá vegavinnuflokknum á Sandskeiði, en aðrir voru ekki í bifreiðinni. Farmur var enginn á bifreiðinni, og hún var samkvæmt prófun lögreglunnar daginn eftir í góðu lagi. Veður var gott og þurrt, en sólskinslaust. Þegar ákærði ók fram sjá Baldurshaga um klukkan 5,30 sið- degis, varð þriggja ára gömul stúlka, Erna Guðrún, dóttir Karls Svavars Þorsteinssonar veitingamanns á Baldurshaga fyrir bif- reiðinni og beið bana af. Framan við veitingastaðinn Baldurshaga, sem stendur við Suðurlandsbrautina, er vegurinn sem næst 9 metra breiður, malborinn, en frá vegarbrúninni og heim að hús- inu er malborið svæði, sem næst 11 metra breitt frá vegi að húsi og alllangt, og er enginn eða lítill sem enginn hæðarmunur á veg- inum og þessu svæði, og er til þess ætlazt, að aka megi bifreiðum hindrunarlaust af veginum inn á svæðið, hvar sem er, og öfugt. Er vegurinn og svæði þetta glöggt sýnt á hinum framlagða upp- drætti. Þenna dag fóru Erna heitin og tvö systkini hennar, 5 ára og 2 ára, til berja og voru að koma úr þeirri ferð, þegar slysið varð. Þegar ákærði, sem var að öllu leyti vel fyrir kallaður, kom í 478 námunda við Baldurshaga, ók hann á vinstri vegarhelmingi með a áð gizka 45 km hraða, miðað við klukkustund. Þegar hann tók eftir börnunum, sem þá stóðu í hóp á norðurbrún vegarins fram- undan vesturenda hússins, telur hann bifreiðina hafa verið í um 65 metra fjarlægð frá þeim. Virtist honum börnin vera róleg og engin merki sýna þess, að þau ætluðu yfir veginn. Ákærði ók áfram með óbreyttum hraða, en þegar hann átti ófarna um eina bifreiðarlengd að börnunum, hljóp Erna heitin þvert inn á veginn. Um leið og ákærði sá það, beygði hann til vinstri og hemlaði bæði með fót- og handhemlum, og álitur hann sig hafa hemlað eins mikið og unnt var. Þegar hann hafði breytt stefnu bifreiðarinnar, varð hann þess var, að barnið lenti á bifreiðinni, og virtist honum það lenda utan á hægra frambretti eða stigbretti. Telur hann, að barnið hafi þá verið komið á syðri vegkantinn. Bifreiðin stöðv- aðist, þegar hún var komin rúmlega hálfa aðra lengd sína frá þeim stað, er ákærði telur hana hafa rekizt á barnið, og um þrjár lengdir bifreiðarinnar frá þeim stað, sem ákærði byrjaði að hemla á. Þegar bifreiðin hafði numið staðar, lá barnið meðvit- unarlaust um eina lengd bifreiðarinnar aftan við hana. Framanskráð atvikalýsing er samkvæmt framburði ákærða. Vitnið Gunnleif Kristin Sveinsdóttir, sem hjá honum sat í bifreið- inni, hefur skýrt frá atvikum efnislega samhljóða ákærða, svo langt sem skýrsla hennar nær. Hún kveður ökuhraðann hafa verið venjulegan utanbæjarhraða og alls ekki mikinn. Segir hún ákærða hafa dregið úr ökuhraða bifreiðarinnar, þegar hann nálg- aðist börnin, en eigi kemur það þó alls kostar heim við skýrslu ákærða sjálfs. Eigi voru önnur vitni að slysinu. Heimafólk í Baldurshaga var inni, þeim megin í húsinu, er frá veginum sneri. Strax og ákærði hafði stöðvað bifreiðina, tók hann barnið upp og bar það inn í húsið, og tók faðir þess við þvi. Var síðan farið með það í skyndi á Landspítalann í bifreið, sem þarna var stödd. Þar andaðist það um kl. 8 síðdegis sama daga af afleið- ingum slyssins. Við krufninguna kom í ljós höfuðkúpubrot og blæðing á heilann og innvortis lemstur, sem útlit var fyrir, að or- sakazt hefðu af miklum þunga, sem lagzt hefði ofan á bringsmalir barnsins. Bendir þetta til þess, að barnið hafi að einhverju leyti orðið undir hjóli bifreiðarinnar, en ákærði telur þó útilokað, að svo hafi verið. Faðir barnsins hefur haldið því fram, að bifreið ákærða hafi staðnæmzt litið eitt fjær árekstrarstaðnum en ákærði hefur haldið fram. Ósannað er, að svo hafi verið, og verður gengið út frá skýrslu ákærða um þetta atriði. Þar sem ákærði sá þrjú smábörn á vegbrúninni framundan, bar honum skylda til að gæta sérstakrar varúðar gagnvart þeim, 479 því að af börnum á þessum aldri má ætíð búast við skyndilegum og gálauslegum hreyfingum, enda reyndist svo í þetta sinn. Verð- ur að telja það skyldu bifreiðarstjóra, þegar eins stendur á og þarna, að aka eigi hraðar en svo, þegar komið er í námunda við börnin, en að unnt sé að stöðva bifreiðina þegar í stað, ef börnin hlaupa inn á veginn. Ákærði gætti ekki þessarar varúðar, og Þykir hann því hafa ekið of hratt, eins og á stóð. Þetta varð með- orsök slyssins og þykir varða ákærða refsingu samkvæmt 215. gr. almennra hegningarlaga nr. 19 12. febrúar 1940, 26. gr., 1. mgr., og 27. gr., 1. mgr. sbr. 38. gr. bifreiðalaga nr. 23, 16. júni 1941 og 4. gr., 3. mgr., sbr. 14. gr. umferðarlaga nr. 24, 16. júni 1941. Refsingin þykir hæfilega ákveðin fangelsi í 30 daga. Samkvæmt 39. gr. bifreiðalaganna þykir bera að svipta ákærða bifreiðarstjóra- réttindum í Í ár. Ákærða ber að dæma til greiðslu alls sakarkostnaðar, þar með talin málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns, hrl. Sveinbjörns Jóns- sonar, kr. 300.00. Rekstur málsins hefur verið vitalaus. Dómsorð: Ákærði, Friðrik Jónsson, sæti fangelsi í 30 daga. Ákærði skal sviptur Þifreiðarstjóraréttindum í eitt ár frá birtingu dóms þessa. Ákærði greiði allan sakarkostnað, þar með talin málsvarn- arlaun skipaðs verjanda síns, hrl. Sveinbjörns Jónssonar, kr. 300.00. Dómi þessum skal fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Föstudaginn 25. október 1946. Nr. 153/1945. Réttvísin (Hrl. Gústaf A. Sveinsson) gegn Jóhanni Hermanni Júlíussyni (Hrl, Sveinbjörn Jónsson) og Sigurði Björnssyni (Hrl. Lárus Fjeldsted). Setudómari próf. Gunnar Thoroddsen í stað hrd. Árna Tryggvasonar. Manndráp af gáleysi. Dómur hæstaréttar. Ákærði Jóhann Hermann Júlíusson þykir með vísun til þeirra raka, sem í héraðsdómi greinir, hafa unnið til refs- 480 ingar, og ákveðst hún samkvæmt þeim lögum, sem í dóm- inum eru talin, 5 mánaða fangelsi. Svo skal hann og svipt- ur réttindum til að vera stýrimaður um 5 ár. Ákærða Sigurði Björnssyni mátti vera ljóst, að ákærði Jóhann Hermann hafði ekki nægilega útsýn til sjávar fram undan skipinu. Verður og að telja, að ákærða Sigurði hafi borið að vera þarna á verði ásamt stýrimanni. Ber því að. refsa honum samkvæmt þeim refsilögum, sem getur í hin- um áfrýjaða dómi. Ákveðst refsing hans 500 króna sekt, er afplánist 10 daga varðhaldi, ef hún greiðist ekki innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Ákvæði héraðsdóms um sakarkostnað í héraði staðfestist. Ákærði Jóhann Hermann Júlíusson greiði málsvarnar- laun verjanda sins í hæstarétti, kr. 500.00. Ákærði Sigurður Björnsson greiði málsvarnarlaun verj- anda síns í hæstarétti, kr. 500.00. Allan annan kostnað sakarinnar bæði í héraði og fyrir hæstarétti greiði hinir ákærðu in solidum, þar með talin málssóknarlaun skipaðs sækjanda í hæstarétti, kr. 600.00. Próf máls þessa eru ekki nægilega rækileg, einkum um verkaskiptingu á skipinu. Dómsorð: Ákærði Jóhann Hermann Júlíusson sæti fangelsi 5 mánuði. Hann er sviptur rétti til stýrimennsku um 5 ár. Ákærði Sigurður Björnsson sæti 500 króna sekt, er af- plánist varðhaldi 10 daga, ef hún greiðist ekki innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Ákvæði héraðsdóms um sakarkostnað staðfestist. Ákærði Jóhann Hermann Júlíusson greiði málsvarn- arlaun skipaðs verjanda síns í hæstarétti, hæstaréttar- lögmanns Sveinbjörns Jónssonar, kr. 500.00. Ákærði Sigurður Björnsson greiði málsvarnarlaun skipaðs verj- anda sins í hæstarétti, hæstaréttarlögmanns Lárusar Fjeldsteds, kr. 500.00. Allan annan áfrýjunarkostnað sakarinnar greiði báðir 481 hinir ákærðu in solidum, þar með talin málssóknarlaun skipaðs sækjanda fyrir hæstarétti, hæstaréttarlögmanns Gústafs A. Sveinssonar, kr. 600.00. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur sjó- og verzlunardóms Ísafjarðar 2. október 1945. Ár 1945, þriðjudaginn 2. október, var í sjó- og verzlunardómi Ísafjarðar, sem haldinn var í bæjarfógetaskrifstofunni af Jóhanni Gunnari Ólafssyni bæjarfógeta sem formanni dómsins með með- dómsmönnunum Haraldi Guðmundssyni skipstjóra og Kristjáni Kristjánssyni varahafnsögumanni, kveðinn upp dómur í ofan- greindu máli, sem dómtekið var í dag. Mál þetta er af réttvísinnar hálfu höfðað gegn þeim Jóhanni Hermanni Júlíussyni stýrimanni, til heimilis að Hafnarstræti 5 á Ísafirði, og Sigurði Björnssyni háseta, til heimilis að Ránargötu 5 á Flateyri, fyrir brot gegn XXIII. kafla hegningarlaga nr. 19/1940, sbr. 68. gr. sömu laga, og sjómannalögum nr. 41/1930. Ákærðu eru báðir komnir yfir lögaldur sakamanna. Jóhann Hermann Júlíusson er fæddur 26. marz 1912 að Atla- stöðum í Sléttuhreppi í Norur-Ísafjarðarsýslu, en Sigurður Björns- son 17. des. 1907 að Stóragarði í Mýrahreppi í Vestur-Ísafjarðar- sýslu. Ákærði Jóhann Hermann Júlíusson hefur sætt eftirtöldum refs- ingum. . 1. 1937, 14. júni: Áminntur fyrir brot gegn 6. grein laga nr. 70/1931 um notkun bifreiða (of hraðan akstur). 2. 1944, 25. jan.: Sektaður um 25 krónur til bæjarsjóðs Ísafjarðar fyrir brot gegn 3. grein lögreglusamþykktar Ísafjarðar. Ákærði Sigurður Björnsson hefur hvorki sætt ákæru né refsingu hér í umdæminu, svo kunnugt sé. Tildrög málsins eru þessi: Að kvöldi 25. júní 1944 var vélskipið Harpa Í.S. 42 frá Flateyri við fiskveiðar út af Haganesvík á Skagafirði. Er leið að miðnætti, var haldið af stað austur með landi og siglt í 1—2 sjómilna fjar- lægð frá ströndinni. Var ferðinni heitið austur undir Tjörnes. Þegar komið var út af Almenningsnöf, sem er yzta nes austan Fljóta- vikur, fór skipstjórinn, Guðmundur Sölvi Ásgeirsson frá Flateyri, af verði, en við tók stýrimaðurinn, Jóhann Hermann Júlíusson, ákærði í þessu máli, og með honum þeir Sigurður Björnsson há- seti, meðákærði í máli þessu, og 1. vélstjóri, Guðmundur Ólafsson frá Flateyri. Út af Siglufjarðarmynni sigldi v.s. Harpa á færeyskan trillubát, sem þar var við handfæraveiði. Á bátnum var fjögra manna áhöfn, og drukknuðu þrir þeirra, en einum var bjargað. 31 482 Við rannsókn málsins hefur þetta upplýstst um nánari atvik að slysinu. Formaður á hinum færeyska trillubát var Johan Beck frá "Tværaa í Trangisvaagfirði, og var hann eigandi bátsins, sem nefndur var Brynhild. Hásetar voru Eli og Henning Beck, synir Johans Becks, og Clement Johannesen, og var hann frá sama stað í Færeyjum. Clement Johannesen var bjargað. Hann hefur skýrt frá því, að um kl. 2 f. h. hafi þeir farið frá Siglufirði í fiski- róður. Var þetta fyrsta sjóferð þeirra frá Siglufirði. Voru þeir við handfæraveiðar á um 12 faðma dýpi, 1—2 sjómilur frá mynni Siglufjarðar. Vindur var austlægur og svo hvasst, að tveir af skipshöfninni urðu að vera í andófi. Þegar. þeir höfðu verið þarna við handfæraveiðar skamma hríð, veittu þeir því athygli, að skip kom að vestan og stefndi beint á trillubátinn. Þegar skip- ið var komið svo nálægt bátnum, að árekstur virtist yfirvofandi, kölluðu þeir allir, til þess að vekja á sér athygli, en enginn á vél- skipinu virtist taka eftir þeim, og engan mann sáu þeir ofan þilja. Í sömu andránni og áreksturinn varð, hljóp Johan Beck aftur í bátinn og virtist ætla að reyna að draga úr þunga árekstrar- ins. Rakst stefni skipsins á bakborðshlið trillunnar, fyrir aftan vélarúmið. Brotnaði skutur trillunnar við höggið, og sökk hann þegar í sjó. Samstundis hvolfdi bátnum. Komst Clement á kjöl og Henning nokkuð upp á síðuna, en í þeim svifum sökk bátur- inn, og fóru þeir í sjóinn. Taldi Clement, að báturinn hefði ekki flotið nema brot úr minútu á hvolfi, og var hann við afturenda vélskipsins, þegar hann sökk. Vindhraðann áætlaði Clement 4-5 stig. Eftir að þeir, sem á vélskipinu voru, urðu árekstrarins varir, snéru þeir skipinu við og virtust gera allt, sem þeir gátu, til þess að bjarga mönnunum. Ákærði Jóhann Hermann Júlíusson hefur skýrt svo frá atvikum fyrir sjódómi Siglufjarðar 26. júni 1944, að nóttina, sem slysið varð, hafi hann verið á verði á v.s. Hörpu, sem var á leið austur að Tjörnesi. Stóð hann sjálfur við stýrið, en meðákærði, Sig- urður Björnsson háseti, við glugga á stjórnborðshlið stýrishúss- ins. Enginn af skipshöfninni var á þilfari. Vindur var austan, um 5—6 vindstig, og ágjöf svo mikil, að ilfært var um þilfarið. Gluggar á framanverðu stýrishúsinu voru salthúðaðir að utan- verðu. Hann varð ekki var við áreksturinn eða neitt, sem benti til þess, að skipið hefði orðið fyrir höggi. Hins vegar sagði Sig- urður, að skipið hefði komið við eitthvað, og teygði hann sig út í gluggann, en fór síðan út úr stýrishúsinu og kallaði til hans, að eitthvert flak væri fyrir aftan skipið. En síðar mundi ákærði ekki til þess, að Sigurður hefði haft orð á þvi, að skipið hefði orðið fyrir árekstri. Ákærði kveðst þegar hafa sagt Sigurði að vekja skipstjóra, en 483 á meðan snéri hann skipinu við og átti skammt eftir að flakinu, Þegar skipstjóri kom upp. Þá sá ákærði þrjá menn í sjónum og enn fremur árar og spýtnabrak. Tókst að ná tveimur af mönn- unum upp í skipið, en þriðji maðurinn sökk, áður en til hans náðist. Hér fyrir sjódóminum hefur ákærði þannig lýst nánar til- drögum að slysinu: Hann tók við stjórn skipsins, eftir að lagt var af stað frá Haganesvík. Skipstjóri fór þá niður í káetu að sofa. Taldi ákærði, að klukkan muni þá hafa verið nálægt 1,30, en síðar skýrði hann frá því, að hann hefði ekki gætt á klukkuna, þegar skipstjóri fór niður. Hins vegar leit hann á klukkuna, þegar björgun var lokið og lagt var af stað til Siglufjarðar, og var hún þá 3,30. Skyggni var slæmt, en þó sá ákærði Gjögrana við Eyjafjörð, Sól var ekki á lofti og dimmur bakki til hafsins. Allmikil ágjöf var á skipið, meðan það sigldi með fullri ferð. Þegar áreksturinn varð, voru beir Sigurður tveir í stýrishúsi, ákærði sjálfur við stýrið, en meðákærði Sigurður við gluggann í boganum á stjórnborðshlið stýrishússins, en ákærði mundi ekki, hvort glugginn hefði verið opinn eða lokaður. Framburður ákærða um gluggaskipun og tölu glugga á stýrishúsinu var nokkuð á reiki, og einnig um það, við hvaða glugga Sigurður hefði staðið, er áreksturinn varð. Samkvæmt því, sem upplýst er í málinu, er stýrishúsið boga- dregið að framan, og eru þrír gluggar á framhlið, einn gluggi á sitt hvorum boga og tveir á hvorri hlið, eða alls níu gluggar. Ákærði hefur skýrt frá því, að enginn glugganna á framhlið stýrishússins hafi verið opinn sökum þess, hversu mikið gaf á skipið, og voru þeir salthúðaðir að utan, og sást því illa út um þá, en á gluggunum á bogunum var engin salthúð. Ákærði stýrði skip- inu eftir áttavita, en kveðst þó annað veifið hafa gætt fram fyrir skipið. Treysti hann „útkiggsmanni“ alveg til að hafa sætur á skipaferðum, og opnaði þess vegna ekki gluggana á framhlið stýrishússins. Á hinn bóginn gaf hann Sigurði ekki nein fyrir- mæli um að hafa gætur á skipaferðum. Ákærði Sigurður Björnsson hefur á eftirfarandi hátt skýrt frá tildrögum að slysinu: Hinn 25. júní 1944 var v/s Harpa ÍS. 49, sem ákærði var háseti á, við fiskveiðar með botnvörpu út af Haganesvík. Um mið- nætti var lagt af stað austur með landi. Tók stýrimaður þá við vakt ásamt ákærða og Í. vélstjóra. Veður var þá sæmilegt, vind- ur austlægur og lítil alda. Ágjöf var því lítil, en þó skvettist öðru hverju inn á skipið. Veður var bjart, svo að nálega var eins bjart og um dag. Skyggni var svo gott, að Gjögrar, sem eru fjöll austan Eyjafjarðar, sáust greinilega. Út af Siglufirði kom ákærði upp úr hásetaklefa frá að hita kaffi. Stýrimaður var þá við stýrið í stýrishúsi, en fleiri voru ekki ofan þilja. Fyrsti vélstjóri sat í 48t hásetaklefa, þegar ákærði fór þaðan. Ákærði tók sér stöðu við fremri glugga á stjórnborðsblið stýrishússins, án þess þó að stýrimaður gæfi honum nein fyrirmæli í þá átt. Hafði hann höf- uðið fast við gluggann, sem var opinn. Aðrir gluggar á stýris- húsinu voru lokaðir. Úr glugganum sá hann upp á land og á ská fram undir „vanta“ á skipinu. Sjódrif skvettist á gluggana á fram- hlið stýrishússins, og sást því ekki vel út um þá. Um tíu minútum eftir að ákærði kom í stýrishúsið, varð hann þess var, að skipið snerti eitthvað, en ekki gat hann gert sér grein fyrir, hvað það var. Hafði hann orð á þessu við stýrimann, en hann hafði einskis orðið var. Fór ákærði samstundis út á þilfar og aftur fyrir stýris- húsið til þess að athuga þetta nánar, og sá hann þá menn í sjón- um og brak á floti. Snéri hann þegar við, og skýrði stýrimanni frá þessu. Mennirnir og brakið flutu aftur undan skipinu á stjórn- borða. Stýrimaður snéri skipinu samstundis, en ákærði fór niður í káetu til þess að vekja skipstjóra og skýra honum frá því, sem við hafði borið. Skipstjóri kom þegar upp og stjórnaði björgun mannanna. Þegar ákærði kom upp úr káetu, hljóp hann fram í hásetaklefa, til þess að vekja þá af skipshöfninni, sem þar sváfu. Ákærði skýrði frá því, að skipið hefði farið með venjulegri fullri ferð, og taldi hann, að hraðinn mundi hafa verið 5—6 sjó- mílur, miðað við klukkustund, þegar áreksturinn varð. Ákærði gizkaði á, að liðið muni hafa um hálf klukkustund frá því, að björgun hófst, og þangað til haldið var af stað til Siglufjarðar. Vitnið Kristján Gíslason, matsveinn á v/s Hörpu, hefur borið það, að um það leyti sem hann kom upp á Þilfar um nóttina, hafi verið eins bjart og um hádag og sézt vel til fjalla. Var klukk- an þá um 3 f. h. Suðaustan kaldi var og sjór smár. Hann varð €kki var við högg, þegar áreksturinn varð, og vaknaði ekki fyrr en kallað var til þeirra, sem sváfu Í hásetaklefanum. Vitnið sá fjóra menn í sjónum, og voru þeir í 20--30 faðma fjarlægð frá skipinu, þegar hann kom upp á þilfar. Guðmundur Sölvi Ásgeirsson skipstjóri á v/s Hörpu ÍS. 42 hefur verið leiddur sem vitni í máli þessu. Hann hefur gefið eftir- farandi skýrslu: Þegar skipið var út af Almenningsnöf austan Fljótavíkur, fór hann af verði og gaf stýrimanni, sem þá tók við skipstjórn, skipun um að halda austur með landi, í hæfilegri fjarlægð frá landi. Skyldi stefnan vera á Gjögrana aústan Eyja- fjarðar. Vindur var þá austan, allt að 5—6 vindstigum. Lítils háttar vindbára var beint á móti og vaskágjöf á skipið. Stýris- búnaði skipsins er þannig fyrir komið, að stýrishjólið er fyrir miðju stýrishússins, um hálfan metra frá framhlið hússins. Sá, sem stendur við stýrishjólið (stýrið), getur því séð beint fram fyrir skipið og til beggja hliða, ef ekki er móða á gluggunum. 485 Venja er að hafa gluggana opna, ef ekki sést nægilega vel út um Þá, vegna móðu eða salthúðar, sem á þá hefur setzt. Þegar vitnið fór af verði, var þokubakki meðfram sjóndeild- ærhring til hafsins og skuggsýnt, enda var þá lágnætti eftir sólar- gangi. Þegar hann kom aftur upp klukkan rúmlega 3, var enn þá Þokubakki til hafsins og ekki sá til sólar. Hins vegar var sól farin að skína á fjöllin og því bjart yfir til landsins. Á sjóinn sló skugga af þokubakkanum. Vitnið tók samstundis og hann kom upp í stýrishúsið við stýrinu og stjórnaði björgun mannanna. Hann hefur skýrt frá þvi, að skipið sigli með 6!4 sjómilna hraða, miðað við klukkustund, þegar það fari með venjulegri fullri ferð. Þá hefur Guðmundur Ólafsson, 1. vélstjóri, verið leiddur sem vitni í málinu. Vitnið sat niðri í hásetaklefa, þegar áreksturinn varð, en hann varð þó ekki var við hann eða neitt högg, hróp eða hljóð. Þegar vitnið kom upp úr hásetaklefanum, sá hann brak á floti nokkurn spöl aftan við skipið á stjórnborða. Þegar hann kom í stýrishúsið var Guðmundur „Sölvi Ásgeirsson skipstjóri tekinn við stjórn skipsins, og hafði það beygt í átt að Þbrakinu. Vél skipsins var spennt %, og taldi vitnið, að skipið mundi hafa farið með sjö sjómilna hraða, þegar slysið varð. Vitnið fór sem snöggvast niður í vélarúmið og leit á vélina, en fór síðan tafar- laust upp aftur og aðstoðaði við björgunina. Í málinu hefur verið lagður fram uppdráttur af stýrishúsi v/b Hörpu (rskj. nr. 6). Einnig hefur verið lagt fram vottorð frá veðurstofunni í Reykjavík, og segir þar, að 25. júní 1944, kl, 18 samkvæmt sumar- tíma, hafi á Siglunesi verið 3 vindstig á austan, skýjað, skyggni 10—20 km, gráð á sjó og 26. júní 1944, kl. 0,7 eftir sumartíma, austan 4, skýjað, skyggni 10—-20 km. Ekkert hefur komið fram við rannsókn málsins, sem bendi til þess, að skipshöfn v/s Hörpu hafi ekki gert allt, sem í hennar valdi stóð, til þess að bjarga mönnunum. Engar skaðabótakröfur hafa komið fram í málinu. Í máli þessu var dæmt fyrir aukarétti Ísafjarðar 13. des. 1944, en með dómi Hæstaréttar 6. júní 1945, var málinu vísað heim til rannsóknar og dómsálagningar fyrir sjódómi. Dómurinn litur svo á, að ákærðu hafi gert sig seka um hirðu- leysi um skyldur sínar og sýnt vitavert gáleysi við framan- greint atvik. Bar stýrimanni, ákærða Jóhanni Hermanni Júlíus- syni, sem gegndi starfi skipstjóra, að gæta fyllstu varúðar og hafa eða láta hafa nána gát á skipaferðum á siglingaleið skips- ins, en það gerði hann ekki, og hefur hann með þessu hirðuleysi sínu orðið valdur að slysinu. Að því er snertir ákærða Sigurð Björnsson, lítur dómurinn 186 svo á, að honum hefði átt að vera ljóst, að stýrimaður sýndi ekki nægilega varúð í starfi sínu, og bar honum því af sjálfsdáðum að gæta nauðsynlegra varúðarreglna. Ber að heimfæra brot ákærðu undir 215. grein almennra hegn- ingarlaga nr. 19/1940 og 84. grein sjómannalaga nr. 41/1930, og þykir refsing sú, sem ákærði Jóhann Hermann Júlíusson hefur unnið til, hæfilega ákveðin þriggja mánaða fangelsi. Þá skal hann samkvæmt heimild í 68. grein almennra hegningarlaga nr. 19/1940, og 84. grein sjómannalaga sviptur stýrismannsréttind- um í tvö ár frá birtingu dóms þessa að telja. Refsing ákærða Sigurðar Björnssonar þykir með tilliti til stöðu hans á skipinu hæfilega ákveðin 300 króna sekt til ríkissjóðs, og komi 20 daga varðhald í stað hennar, verði hún eigi greidd innan 4 vikna frá lögbirtingu dóms þessa. Ákærðu greiði kostnað sakarinnar in solidum. Rekstur málsins hefur verið vítalaus. Því dæmist rétt vera: Ákærði Jóhann Hermann Júlíusson sæti fangelsi í þrjá mánuði. Hann skal sviptur stýrimannsréttindum í tvö ár frá lögbirtingu dóms þessa að telja. Ákærði Sigurður Björnsson greiði 300 króna sekt til ríkis- sjóðs, og komi 20 daga varðhald í stað sektarinnar, verði hún eigi greidd innan 4 vikna frá lögbirtingu dóms þessa. Ákærðu greiði kostnað sakarinnar in solidum. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Mánudaginn 28. október 1946. Nr. 118/1946. Mjólkursamsalan í Reykjavík (Hrl. Egill Sigurgeirsson) gegn Borgarstjóranum í Reykjavík f. h. bæjar- sjóðs (Hrl. Einar B. Guðmundsson). Setndómari próf. Ísleifur Árnason í stað hrá. Árna Tryggvasonar. Útsvarsmál. Dómur hæstaréttar. Steindór Gunnlaugsson, fulltrúi borgarfógetans í Reykja- vík, hefur kveðið upp hinn áfrýjaða úrskurð. 487 Áfryjandi hefur skotið máli þessu til hæstaréttar með stefnu 29. ágúst þ. á. Krefst hann þess, að hinn áfrýjaði úr- skurður verði úr gildi felldur og að honum verði dæmdur málskostnaður í héraði og fyrir hæstarétti úr hendi stefnda eftir mati dómsins. Stefndi krefst staðfestingar úrskurðarins og málskostnaðar fyrir hæstarétti eftir mati. dómsins. Undanþága frá útsvarsskyldu til handa áfrýjanda sam- kvæmt lögum nr. 96/1936 virðist einungis taka til þeirrar starfrækslu, sem mörkuð er í lögum nr. 1/1935. Er hann því útsvarsskyldur af verzlun með vörur þær, sem í úr- skurði fógeta greinir. Samkvæmt þessu ber að staðfesta hinn áfrýjaða úrskurð að niðurstöðu til og dæma áfrýjanda til að greiða stefnda kr. 1500.00 í málskostnað fyrir hæstarétti. Dómsorð: Hinn áfrýjaði úrskurður á að vera óraskaður. Áfrýjandi, Mjólkursamsalan í Reykjavík, greiði stefnda, borgarstjóranum í Reykjavík f. h. bæjarsjóðs, kr. 1500.00 í málskostnað fyrir hæstarétti. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Úrskurður fógetaréttar Reykjavíkur 26. júlí 1946. Gerðarþola, Brauð- og sælgætissölu Mjólkursamsölunnar, var gert að greiða í útsvar til bæjarsjóðs Reykjavíkur fyrir árið 1945, kr. 40000.00. Þar eð gerðarþoli hefur eigi greitt útsvar þetta, hefur borgar- stjórinn í Reykjavík f. h. bæjarsjóðs krafizt þess, að það verði innheimt með lögtaki. . Umboðsmaður gerðarþola hefur mótmælt framgangi hinnar um- beðnu lögtaksgerðar. Af hans hálfu er því haldið fram, að starf- semi Mjólkursamsölunnar sé undanþegin útsvarsskyldu með lög- um nr. 96 23. júni 1936, en þar er svo ákveðið, að Mjólkursam- salan skuli undanþegin öllum tekju- og eignarskatti, svo og því að greiða aukaútsvar eftir efnum og ástæðum. Vegna þessara laga hafi aldrei síðan. verið lagt útsvar á samsöluna fyrr en árið 1945 og tekjuskatts hafi aldrei verið krafizt. Samsalan hafi tekið til 488 starfa 15. jan. 1935 og hafi þá auk mjólkur og mjólkurafurða selt brauðvörur, sælgæti, smjörlíki, öl, gosdrykki og egg. Allar sömu vörutegundir hafi Mjólkursamsalan selt síðan, að undanteknum eggjum. Fyrir fyrsta starfsárið, 1935, var samsölunni gert að greiða kr. 4050.00 í útsvar árið 1936, en ekki er upplýst í málinu, hvort það hefur verið greitt. Umboðsmaður gerðarþola telur útsvarsálagninguna ólöglega og brot á ákvæðum áðurgreindra laga frá 1936. Og með skattfrelsi undanfarinna 10 ára, þá sé það ástand helgað af undanfar- andi venju og geti gerðarbeiðandi ekki nú eftir aðgerðarleysi sitt allan þenna tíma gert útsvarskröfu gildandi gegn gerðarþola. Um- boðsmaður gerðarþola heldur því og fram, að ekki verði gerður greinarmunur á brauða- og sælgætissölu Mjólkursamsölunnar og öðrum verzlunarrekstri hennar, enda fjárhagur þeirrar sölu ekki aðgreindur og engar sérreglur settar um fyrrnefnda sölu. Brauð- og sælgætissalan seti því ekkert grætt og ekkert eignazt. Sé um hagnað af henni að ræða, komi það aðeins fram í því, að minni frádráttur verði á þvi, sem útborgað sé til framleiðenda, en mót- sett, ef um tap sé að ræða á slíkri sölu. Það er stofnunin sjálf, Mjólkursamsalan, sem nýtur útsvarsundanþágu laga nr. 96 frá 1936 að áliti umboðsmanns gerðarþola. Hann mótmælir því og að Mjólkursamsalan sé félag í skilningi útsvarslaganna nr. 66 1945, þar sem hér sé aðeins um samtök nokkurra aðilja að ræða um að koma framleiðslu sinni í verð, og sé ekki skrásett í firmaskrá Reykjavíkur. Enn fremur er á það bent af hálfu gerðarþola, að eigendur samsölunnar, og þar með brauða- og sælgætissölunnar, sé samvinnufélög og sé því útsvarið einnig þess vegna ólöglega á lagt, þar sem ekki sé fylgt að því leyti löglegum aðferðum, sbr. 6. gr. 2., 2. tölul. laga nr. 66 1945, enda einnig undanþegin útsvars- skyldunni samkvæmt 6. gr. 2 Umboðsmaður gerðarbeiðanda hefur tekið það fram, að Mjólk- ursamsalan í Reykjavík sé rekin samkvæmt fyrirmælum laga nr. 1 1935 um meðferð og sölu mjólkur og rjóma o. fl. Þar sé svo ákveðið, að þar sem fleiri en eitt mjólkurbú eru starfandi á sama verðjöfnunarsvæði, svo sem er hér, þá skuli öll sala og dreifing á neyzlumjólk, rjóma og skyri Í kaupstað eða kaupstöðum verð- jöfnunarsvæðisins fara fram frá einni sölumiðstöð. Auk þess sé stjórn samsölunnar heimilað að taka í sínar hendur sölu og dreif- ingu annarra mjólkurafurða, sem mjólkurbúin framleiða. Hins vegar sé öðrum en mjólkurbúum eða samsölu, sem hér er um að ræða, bannað að selja greindar vörur. Með þessum lagaákvæðum sé starfsvið Mjólkursamsölunnar afmarkað. Það sé því aðeins Mjólkursamsalan í Reykjavík, svo sem hún er skilgreind í lögum, sem sé undanþegin útsvarsskyldunni. Þar af leiðandi sé annars 489 konar starfsemi þess fyrirtækis, svo sem brauða- og sælgætissala, ekki undanþegin útsvarsskyldu, enda ástæðulaust, þótt rétt þætti að undanþiggja skattgreiðslu þá starfsemi framleiðenda, sem beindist að því að koma afurðunum í verð. Umboðsmaður gerðar- beiðanda heldur því þess vegna fram, að gerðarþoli hafi verið út- svarsskyldur hér allan tímann, síðan samsalan hófst, enda þótt láðst hafi að leggja útsvar á þessa starfsemi á undanförnum árum. En slíkt geti á engan hátt skapað gerðarþola venjuhelgaðan rétt til undanþágu frá skattgreiðslu, enda sé það ekki á valdi þeirra, sem leggja á útsvör eða aðra skatta, að breyta löggjafarákvæðum um skattskyldu, jafnvel þó um langan tíma sé. Enn fremur er því haldið fram af hálfu gerðarbeiðanda, að ef Mjólkursamsalan væri útsvarsskyld samkvæmt reglum um samvinnufélög, þá sé útsvarið réttilega lagt á viðskipti utanfélagsmanna, brauðsöluna, sbr. 6. gr. 2, 2. tölulið útsvarslaganna, sbr. og 5. gr. Mjólkursamsalan geti heldur ekki verið undanþegin útsvarsskyldu samkvæmt 6. gr., 2, 2. c. lið sömu laga, þar sem hún sé hagsmunasamband atvinnu- rekenda og verji ágóða sinum þeim til hags. Báðir málsaðiljar hafa krafizt málskostnaðar eftir mati rétt- arins. Rétturinn verður nú að vera þeirrar skoðunar, að úrslit þessa máls um útsvarsskyldu gerðarþola velti aðeins á því, hvort lög nr. 96 frá 1936 undanþiggi sölu þá, sem útsvarið er lagt á, út- svarsskyldu. Tilefni þeirrar lagasetningar er að sjálfsögðu sú, að niðurjöfnunarnefnd Reykjavíkur lagði útsvar 1936 á Mjólkur- samsöluna. Það verður ekki séð af undirbúningi málsins á Alþingi né heldur af lögunum sjálfum, hve langt lögunum er ætlað að ná eða hver takmörk eru fyrir því, hve víðtæk sölustarfsemi Mjólk- ursamsölunnar má vera til að njóta verndar um undanþágu frá útsvarsskyldu. En að sjálfsögðu hefur það ekki verið tilætlun lög- gjafans, að undanþágan gildi um hvers konar verzlunarrekstur, sem Mjólkursamsalan kynni eða gæti rekið í sambandi við og samhliða sölu þeirra afurða,, sem henni er rétt og skylt að selja samkvæmt lögum nr. í frá 1935. Rétturinn verður því að líta svo á, að undanþága sú um útsvars- greiðslu, sem felst í lögum nr. 96 frá 23. júní 1936 til handa Mjólk- ursamsölunni í Reykjavík, sé takmörkuð við sölu og dreifingu á neyzlumjólk, rjóma, skyri og öðrum mjólkurafurðum, sem mjólk- urbúin framleiða, eins og lög nr. 1 frá 1935 ákveða starfsvið sam- sölunnar, en, nái ekki til annars verzlunarrekstrar hennar, sem lagt hefur verið útsvar á og ágreiningur er um í máli þessu. Samkvæmt þessu verður því að telja útsvarið réttilega á lagt, og verður því að leyfa framgang hinnar umbéðnu lögtaksgerðar á ábyrgð gerðarbeiðanda, Rétt þykir eftir atvikum, að málskostnaður falli niður. 490 Því úrskurðast: Hin umbeðna lögtaksgerð á fram að ganga á ábyrgð gerð- arbeiðanda. Málskostnaður falli niður. Miðvikudaginn 30. október 1946. Nr. 70/1946. Einar B. Guðmundsson f. h. Mildred M. Mc. Coy. (Hrl. Einar B. Guðmundsson) Segn Gunnari Sveinssyni (Hrl. Theódór B. Lindal). Setudómari próf. Gunnar Thoroddsen í stað hrá. Árna Tryggvasonar. Bifreiðaslys. Skaðbabætur. Dómur hæstaréttar. Áfrýjandi, sem skotið hefur máli þessu til hæstaréttar með stefnu 27. mai þ. á., gerir þær dómkröfur, að stefndi verði dæmdur til að greiða honum 48000 krónur ásamt 6% ársvöxtum af þeirri upphæð frá 25. október 1944 til greiðslu- dags. Svo krefst hann og málskostnaðar fyrir undirrétti og hæstarétti eftir mati dómsins. Stefndi krefst staðfestingar hins áfrýjaða dóms og málskostnaðar fyrir hæstarétti sam- kvæmt mati hæstaréttar. Ljóst er, að maður sá, sem fyrir slysinu varð, hefur með ógætni sinni og óhæfilega hröðum akstri átt meginsök á því. Hins vegar verður að telja, að stefndi hafi einnig sýnt nokkra óvarkárni, er hann að nauðsynjalausu lét bifreið sína standa án ljósa á einhverjum fjölfarnasta vegi lands- ins, eftir að dimmt var orðið. Samkvæmt því, sem nú var rakið, þykir rétt að leggja % hluta sakarinnar á stefnda. Hinn látni maður var 25 ára að aldri, er slysið varð, og er talið, að tekjur hans, næstu 5 ár áður en hann gekk í her- þjónustu, hafi verið samtals um 4500 bandaríkjadalir. Eig- inkona hans var 19 ára að aldri, og áttu þau eitt barn á fyrsta ári. Tekur krafan á hendur stefnda einnig til bóta 491 barninu til handa. Samkvæmt þessu þykir hæfilegt að. gera stefnda að greiða áfrýjanda 14000 krónur ásamt vöxt- um, eins og krafizt er, enda hefur upphafstíma vaxt- anna ekki verið mótmælt. Þá þykir og rétt, að stefndi greiði áfrýjanda samtals 1800 krónur í málskostnað fyrir báðum dómum. Dómsorð: Stefndi, Gunnar Sveinsson, greiði áfrýjanda, Einari B. Guðmundssyni f. h. Mildred M. Mc. Coy, kr. 14000.00 ásamt 6% ársvöxtum frá 25. október 1944 til greiðsludags, og 1800 krónur samtals í málskostnað í héraði og fyrir hæstarétti. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 17. apríl 1946. Mál þetta, sem dómtekið var 12. þ. m., hefur Mildred M. McCoy, til heimilis að IÍdabel Mc Curtain County Oklahoma, Bandaríkj- um Norður-Ameríku, höfðað fyrir bæjarþinginu með stefnu, út- sefinni 19. nóv. s. 1., gegn Gunnari Sveinssyni, Álafossi í Mosfells- sveit, til greiðslu skaðabóta, að fjárhæð kr. 48000.00 með 6% árs- vöxtum frá 25. október 1944 til greiðsludags, og málskostnaðar að skaðlausu. . Stefndi hefur krafizt sýknu og málskostnaðar sér til handa að mati dómarans. Málsatvik eru þessi: Þann 25. október 1944, um kl. 18,40, ók eig- inmaður stefnanda, Louis Mc Coy, sem var hermaður í þjónustu setuliðs Bandaríkja Norður-Ameríku hér á landi, lítilli herbif- reið (jeep) frá herstöðvum setuliðsins innan við bæinn til bæjar- ins. Mc. Coy var með einn farþega, liðsforingja í setuliðinu, og skildi hann eftir hér í bænum, en skyldi sækja hann aftur á ákveðinn stað í bænum um kl. 20,30 sama dag. Mc Coy kom aftur til herstöðvanna úr ferð þessari kl, 19,12, en kl..20,25 ók hann aft- ur af stað frá herstöðvunum til bæjarins að sækja nefndan liðs- foringja. Ók Mc Coy Suðurlandsbraut til bæjarins. Um 44—45 metrum fyrir vestan vegamót Suðurlandsbrautar og Grensásvegar stóð vörubifreiðin G. 321, eign stefnda, á vinstri vegarbrún. Var hún mannlaus og sneri í áttina til Reykjavíkur. Er Mc Coy kom að þessum stað, virðist hann ekki hafa séð vörubifreiðina og ók aftan á hana, og lenti framhluti herbifreiðarinnar á hægri hluta vörupallsins á G 321. Herbifreiðin stórskemmdist, og Mc Coy hlaut 492 slík meiðsl, að hann lézt samstundis. Bifreiðin G 321 rann nokkuð áfram og út af veginum, en virðist litið hafa skemmzt við árekst- urinn. Þannig hagar til á slysstaðnum, að vegurinn er steyptur í tveim hlutum, og er hvor hluti 2,96 m á breidd. Beggja megin steypta vegarins er malborinn vegur. Þeim megin sem G 321 stóð, er malborni hlutinn um í m á breidd, en hinum megin 4,80 m á breidd. Telur stefnandi, að G 321 hafi staðið um 3 til 4 ensk fet inn á vinstri hluta steypta vegarins. Dimmt var um kvöldið, þegar slysið varð, og vegurinn blautur. Dómkröfur sínar byggir stefnandi á því, að stefndi eigi megin- sök á nefndu slysi. Hann hafi skilið bifreið sína eftir mannlausa á fjölförnum vegi án ljósa eða sérstakra varúðareinkenna, þó dimmt væri orðið og skyggni slæmt. Þá hafi bifreiðin náð það mikið inn á steypta hluta vegarins, að hún hafi torveldað umferð um hann, og hafi hifreiðar, er um veginn fóru, þurft að vikja til hliðar til þess að komast fram hjá G. 321. Með því framferði sinu, sem að framan er lýst, telur stefnandi, að stefndi hafi sýnt svo vítavert gáleysi, að honum beri að bæta meginhluta tjóns þess, er af hafi hlotizt. Mc Coy heitinn muni að vísu ekki hafa sýnt fyllstu aðgæælu við aksturinn, og eigi hann því einnig nokkra sök á, hvernig fór. Telur stefnandi, að stefndi eigi að % hlutum sök á nefndu slysi, og beri honum því að bæta tjón það, er af hafi hlotizt, samkvæmt því, eða alls kr. 48000.00, sem er stefnukrafan í máli þessu. Stefndi skýrir svo frá málavöxtum, að um kl. 14 þann 25. októ- ber 1944 hafi hann ekið bifreið sinni, G 321, sem er vörubifreið, smíðuð árið 1931 og ber 1,5 smálest, frá Reykjavík áleiðis til Álafoss. Áður en hann hafi lagt af stað, kveðst stefndi hafa fyllt benzingeymi bifreiðarinnar af benzini. Stefndi kveðst síðan síðari hluta sama dags hafa ekið frá Álafossi sem leið liggur til Reykja- víkur. Um kl. 17 eða 18 kveðst stefndi hafa verið staddur á Suður- landsbraut, vestanvert við vegamót Suðurlandsbrautar og Grens- ásvegar. Hafi bifreiðin þá allt í einu staðnæmzt, og við athugun hafi komið í ljós, að hún var benzinlaus. Þá hafi bifreiðin staðið öll á vinstra helmingi steypta hluta vegarins, en þar sem veginum halli þarna nokkuð til austurs, kveðst stefndi hafa látið hana renna nokkuð aftur á bak og stöðvað hana svo, er vinstri hjólin hafi alveg verið komin á vegarbrúnina. Hafi bifreiðin þá náð 2 til 3 fet inn á steypta hluta vegarins. Vél bifreiðarinnar hafi verið á 1. hraðastigi, en handhemill ekki á. Ljós hafi ekki verið á bifreið- inni, en aftan á pallbrúninni hægra megin hafi verið rautt gler (kattarglyrni), er sé þannig, að á það glampi, ef bifreið með ljós- um nálgist. Stefndi kveðst síðan hafa farið til bæjarins, og ætlað að sækja bifreiðina sama kvöld, en af því hafi ekki orðið, Um kl. 14 næsta dag kveðst stefndi síðan hafa farið að sækja bifreiðina 493 og hafa þá séð, að hún hafði runnið nokkuð áfram og út af veg- inum. Hafi hann síðan fengið sér aðra bifreið og dregið G 321 til bæjarins. Sýknukröfu sína byggir stefndi á því, að hann eigi enga sök á nefndu slysi. Hann hafi lagt bifreið sinni yzt á vegarbrún vinstra megin og hægt hafi verið að aka fram hjá henni, án þess að fara vfir á hægri vegarhluta. Þá hefur stefndi bent á, að Mc Coy heit- inn hafi tvisvar ekið fram hjá G. 321, eftir að hún var stöðvuð þarna. G. 321 hafi að vísu ekki verið með stöðvunar(park)-ljósum, enda sé slíkt eigi venja hér á landi, en hins vegar hafi hún verið með „kattar-glyrni“, eins og áður segir, og sé það nægilegt til við- vörunar þeim, er um veginn aki. — Stefndi telur, að orsök slyss- ins hafi verið sú, að Mc Coy heitinn hafi ekið með ofsahraða og án þess að sýna þá varfærni, er krefjast verði af bifreiðarstjórum, og eigi hann einn sök á, hvernig fór. Svo sein að framan er lýst, skildi stefndi bifreið sína eftir mann- lausa á vegi, sem er mjög fjölfarinn. Það er fram komið í málinu, að bifreiðin stóð svo tæpt á vinstri vegarbrún, sem unnt var, og virðist sem hún hafi staðið um 0,80 til 1,00 metra inn á steypta hluta vegarins, Dómarinn hefur farið á vettvang og athugað staðhætti. Vinstri helmingur steypta vegarins þarna var 2,96 m á breidd, og gátu þvi venjulegar bifreiðar ekið fram hjá G 321, án þess að fara yfir á hægri vegarhlutann, Stefndi hafði eigi tendruð ljósker á bif- reið sinni, er hann yfirgaf hana, en slíkt er eigi fyrirskipað né venja hér á landi, og verður því eigi talið honum til vangæzlu. Það má telja ljóst af framkomnum gögnum, að Mc Coy heitinn hafi ekið mjög hratt í umrætt sinn, en dimmt var og skyggni slæmt. Telja verður, að sú háttsemi stefnda, áð skilja bifreiðina þarna eftir mannlausa, hafi, eins og á stóð, verið vítalaus og að hann hafi lagt bifreiðinni á forsvaranlegan hátt. Með vísan til þessa, svo og með hliðsjón af öðru því, sem fram er komið í málinu um þessi atriði, verður ekki talið, að stefndi eigi neina sök á nefndu slysi, og verður því sýknukrafa hans tekin til greina. Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður falli niður. Einar Arnalds borgardómari kvað upp dóm þenna. Dómsorð: Stefndi, Gunnar Sveinsson, skal vera sýkn af kröfum stefn- anda, Mildred M. Mc Coy, í máli þessu, en málskostnaður falli niður. 494 Miðvikudaginn 30. október 1946. Nr. 14/1946. Jóhann Karlsson á Co. gegn Eiríki Kristjánssyni. Dómur hæstaréttar. Málssókn þessi fellur niður. Áfrýjandi, Jóhann Karlsson á Co., er eigi mætir í málinu, greiði 50 króna aukagjald til ríkissjóðs, ef hann vill fá mál sitt tekið fyrir af nýju. Miðvikudaginn 30. október 1946. Nr. 129/1946. Hraðsteypan Málmur h/f gegn Hans Þorsteinssyni. Dómur hæstaréttar. Málssókn þessi fellur niður. Áfrýjandi, Hraðsteypan Málmur h/f, er eigi mætir í mál- inu, greiði 50 króna aukagjald til ríkissjóðs, ef hann vill fá mál sitt tekið fyrir af nýju. Miðvikudaginn 30. október 1946. Nr. 68/1946. Úlfar Valberg Þorkelsson gegn Guðbjörgu Maríu Helgadóttur. Dómur hæstaréttar. Málssókn þessi fellur niður. Áfrýjandi, Úlfar Valberg Þorkelsson, er eigi mætir í mál- inu, greiði 50 króna aukagjald til ríkissjóðs, ef hann vill fá mál sitt tekið fyrir af nýju. 495 Einnig greiði hann stefndu, Guðbjörgu Maríu Helga- dóttur, sem hefur látið mæta í málinu og krafizt ómaks- bóta, 100 krónur í ómaksbætur að viðlagðri aðför að lögum. Miðvikudaginn 30. október 1946. Nr. 84/1945. Dieseltogarar h/f (Hrl. Lárus Jóhannesson) gegn Guðmundi Guðmundssyni (Hrl. Egill Sigurgeirsson). Setudómari próf. Ísleifur Árnason í stað hrd. Árna Tryggvasonar. Skaðabætur vegna brottvikningar úr stöðu. Dómur hæstaréttar. Máli þessu hefur áfrýjandi skotið til hæstaréttar með stefnu 11. júlí 1945. Krefst hann aðallega algerrar sýknu af kröfum stefnda í málinu, en til vara, að úrslit málsins verði látin velta á eiði framkvæmdarstjóra áfrýjanda eða til þrautavara á eiði stefnda. Svo krefst hann og málskostn- aðar úr hendi stefnda bæði í héraði og fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Stefndi krefst staðfestingar hins áfrýjaða dóms og málskostnaðar af áfrýjanda fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Máli þessu er þannig háttað, að sumarið 1944 vantaði áfrýjanda skipstjóra á skip sitt í stað skipstjóra, sem var að láta þar af störfum. Leituðu fyrirsvarsmenn áfrýjanda þá til stefnda. Fór hann í veiðiferð á skipinu ásamt fyrra skip- stóra og tók síðan við stjórn skipsins, er því var siglt til Englands með aflann. Af þessu svo og af skýrslum, er fram hafa komið í málinu, þykir mega ráða, að stefnda hafi stað- ið til boða, áður en skipið fór til Englands, áframhaldandi skipstjórn á því, en ósönnuð er sú staðhæfing áfrýjanda, að stefndi hafi sjálfur afsalað sér skipstjórninni að þeirri ferð lokinni. Samkvæmt því, sem hér var rakið, og að öðru 496 leyti með skírskotun til forsendna héraðsdóms þykir mega staðfesta hann. Eftir atvikum þykir rétt, að áfrýjandi greiði stefnda niálskostnað fyrir hæstarétti, kr. 700.00. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Áfrýjandi, Dieseltogarar h/f, greiði stefnda, Guð- mundi Guðmundssyni, kr. 700.00 í málskostnað fyrir hæstarétti. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Dómur sjó- og verzlunardóms Reykjavíkur 29. maí 1945. Mál þetta, sem dómtekið var 23. þ. m., hefur Guðmundur skip- stjóri Guðmundsson, Bárugötu 29 hér í bæ, höfðað fyrir sjó- og verzlunardóminum með stefnu, útgefinni 18. október f. á. gegn stjórn Dieseltogara h/f hér í bæ f. h. félagsins til greiðslu kaup- kröfu, að fjárhæð kr. 18000.00 með 5% ársvöxtum frá stefnudegi til greiðsludags, og málskostnaðar að skaðlausu. Þá krefst hann og þess, að viðurkenndur verði með dómi sjóveðréttur hans í skipinu Íslendingi RE 73 fyrir fjárhæðum þessum. Stefndi hefur aðallega krafizt sýknu, en til vara verulegrar lækkunar á kröfum stefnanda og málskostnaðar. Í greinargerð af hálfu stefnda kom og fram krafa um það, að stefnandi yrði dæmd- ur til sektargreiðslu fyrir óþarfa málsýfingu, en frá þeirri kröfu hefur síðar verið fallið. Stefnandi skýrir svo frá málavöxtum: Í ágústmánuði f. á. kom Guðmundur Jónsson, sem þá var skip- stjóri á Íslendingi og einn stjórnenda stefnda, að máli við stefn- anda og fór þess á leit, að stefnandi tæki að sér skipstjórnina. Eftir nokkrar samræður fékk stefnandi tveggja klukkustunda um- hugsunarfrest, og er þeir hittust aftur að honum liðnum, var stefnandi enn deigur við að taka að sér starf þetta, ef honum skyldi bjóðast annað starf betra. Bauð Guðmundur Jónsson hon- um þá 6 mánaða uppsagnarfrest, og tók stefnandi þá að sér starfið. Hinn 24. ágúst f. á. fór stefnandi ásamt Guðmundi Jónssyni með skipið til fiskveiða, og var bæði veiddur fiskur og keyptur í það, en síðan fór stefnandi með skipið til Englands. Hinn 22. septemi- ber s. L, er skipið var komið heim aftur, var stefnanda sagt upp starfinu án fyrirvara. Telur stefnandi sig samkvæmt 2. og 3, gr. 497 sjómannalaganna nr. 41 frá 1930 eiga kröfur til bóta úr hendi stefnda, og telur þær eiga að nema stefnukröfunni í máli Þessu. Stefndi byggir aðalkröfu sína í fyrsta lagi á því, að stefnandi hafi verið ráðinn til þeirrar ferðar aðeins, sem lokið var 29. sept. s. 1. Heldur stefndi því fram, að stefnandi hafi, áður en hann fór með skipið til Englands, af tekið með öllu, að hann vildi vera áfram skipstjóri á skipinu, þar eð það væri illa fallið til fisk. veiða. Hafi þá að undirlagi Guðmundar Jónssonar verið tekið bað ráð, að láta stefnanda fara í Englandsferðina, til þess að hann bæri á þann hátt sæmilega úr býtum þann tíma, sem hann væri á skipinu. Þá leggur stefndi áherzlu á það, að stefnandi var ekki skráður skipstjóri þann tíma, sem skipið var við veiðar og fisk- kaup, þótt honum hafi verið greidd laun sem slíkum. Stefnandi seti því eigi hafa talið sig ráðinn skipstjóra fyrr en hann fór í Eng- landsferðina, og hafi honum þá átt að vera það ljóst, að hann var ráðinn til hennar einnar. Af öllum málavöxtum kemur ótvírætt fram, að stefnandi var ráð- inn sem skipstjóri á Íslending. Samkvæmt 2. gr. sjómannalaganna bar honum 3 mánaða uppsagnarfrestur, væri eigi annað ákveðið með aðiljum um lengd ráðningartímans, og gegn andmælum stefn- anda hefur stefndi eigi fært sönnur á fyrrgreindar staðhæfingar sínar, en sönnunarbyrðina verður að telja hvíla á stefnda. Verður aðalkrafa stefnda þvi eigi tekin til greina af bessum sökum. Í annan stað hefur stefndi byggt aðalkröfu sína á því, að fram- koma stefnanda í Englandsferðinni hafi verið slík, að hún hafi réttlætt fyrirvaralausan brottrekstur hans af skipinu, enda hafi skipshöfnin hótað að ganga af skipinu, ef stefnandi ætti að halda áfram stjórn þess. Gegn eindregnum mótmælum stefnanda hefur stefndi ekki fært sönnur á staðhæfingar sínar um óviðeigandi fram- komu stefnanda í starfi hans, enda njóta þær lítillar stoðar í fram- burði þeirra skipverja, sem komið hafa fyrir dóm í málinu. Verður aðalkrafa stefnda, byggð á þessum rökum, því eigi tekin til greina. Samkvæmt framanrituðu verður stefnandi talinn eiga rétt til bóta úr hendi stefnda, og verður því næst fyrir að taka til athug- unar fjárhæð bótanna, og verður varakrafa stefnda tekin til með- ferðar jafnframt. Stefnandi hefur sundurliðað tjón sitt sem hér segir: . 1. Kaup í 3 mánuði. Samkvæmt samningum um kaup og kjör skipstjóra skal mánaðarkaup nema kr. 700.00 um mánuð hvern, en með verðlagsuppbót, miðaðri við vísitölu 173, nemur kaupið kr. 1911.00 á mánuði og því samtals kr. 5733.00. 2. Áhættuþóknun, er nemur kr. 42.00 á dag þann tíma, sem skipið er í förum milli landa, og áætlar stefnandi hana kr. 1764.00 um Þetta tímabil. 3. Fæðispeningar í 3 mánuði á kr. 350.00, samtals kr. 1050.00. 32 498 4. Samkvæmt samningum um áhættubóknun skal auk áður- greindra dagpeninga greiða skipstjóra 2% af brúttó-söluverði afla eða farms. Telst stefnanda svo til, að í október f. á. hafi Íslendingur selt fyrir £ 7141—0—0, í nóvember fyrir £ 7252—0—0 og í desem- ber fyrir £ 7240—0—. Kveðst hann því eiga þóknun, sem nemi kr. 3744.74 - kr. 3802.94 kr. 3891.04, eða samtals kr. 11438.72, Samtals verði þessir fjórir liðir kr. 20075.72, og telur hann sig því hafa stillt í hóf stefnukröfunni. Um 1. Stefndi hefur ekki, að því er séð verður, hreyft sérstök- um andmælum við þessum kröfulið, og verður hann því tekinn til greina óbreyttur. Um 2. Stefndi hefur andmælt því, að sér geti borið að greiða stefnanda þetta fé, þar eð áhættuþóknun sé þess eðlis, að sá einn eigi að verða hennar aðnjótandi, sem hættir lifi sínu á sjónum. Á þetta verður ekki fallizt, þar eð þessa þóknun verður að telja til tjóns þess, er stefnandi hefur hlotið af brottvikningunni, þar eð hún hefði fallið til hans að öðrum kosti. Hins vegar hefur stefndi lyst því yfir, að á þvi tímabili, sem hér skiptir máli, hafi skip- stjóra Íslendings verið greiddar kr. 1050.00 í þessa þóknun, og þar eð stefnandi hefur ekki sannað tjón sitt samkvæmt þessum Hið meira, verður sú fjárhæð dæmd honum. Um 3. Stefndi hefur ekki mótmælt fjárhæð þessari sérstaklega og verður liðurinn því tekinn til greina óbreyttur, enda styðst hann við fyrrgreindan samning um kaup og kjör skipstjóra. Um 4. Stefndi hefur mótmælt þessum lið sem of háum og talið þar fyrst til, að hinn fasti skipstjóri sigli yfirleitt ekki með farm- inn til sölu í Bretlandi, heldur sé í landi á meðan, en sá, er sigli skipinu um hættusvæðið, taki þóknun þessa, enda sé hún bundin við það, að hann leggi lif sitt í hættu. Með tilvísan til þess, er um þetta atriði var sagt undir 2. lið hér að framan, verður þessari mótbáru ekki sinnt, enda er ekki gegn mómælum stefnanda unnt að telja í í ljós leitt nokkuð það, er sanni, að slík tilhögun hafi átt að gilda um starf stefnanda hjá stefnda. Þá hefur stefndi og upplýst, að fyrri tvær tölurnar í þessum kröfulið séu hærri en raunveruleg greiðsla til skipstjórans nam, og hafi honum verið greiddar af októbersölunni kr. 3726.01, en af nóvembersölunni kr. 3784.20, og verða þessar tölur lagðar til grund- vallar, þar eð stefnandi hefur eigi fært sönnur á meira tjón sitt. Síðasta talan, kr. 3891.04, hefur sætt sérstökum mótmælum á þeim grundvelli, að sala farmsins fór ekki fram fyrr en nokkrum dögum eftir 21. desember f. á, en eftir þann dag telur stefndi ekki, að stefnandi geti átt frekari kröfur á hendur sér, þar eð þá hafi verið á enda 3 mánuðir frá því, að stefnandi fór úr skipsrúmi. Með hliðsjón af fyrirmælum 8. gr. sjómannalaganna þykir ekki verða hjá. því komizt að dæma stefnanda hluta þessarar fjárhæðar, og 499 þykir hæfilegt að ætla honum helming Hennar, eða kr. 1945.52, Sam- kvæmt framanrituðu verða bætur stefnanda eftir þessum lið kr. 9455.73. Málinu lýkur því svo, að stefndi verður dæmdur til að greiða stefn- anda kr. 5733.00 -- 1050.00 -þ 1050.00 9455.73, eða samtals kr. 17288.73 með vöxtum, eins og krafizt var, svo og málskostnað, sem Þykir hæfilega ákveðinn kr. 1500.00. Þá verður einnig tekin til greina krafa stefnanda um sjóveðrétt í skipinu Íslendingi, enda á hún stoð í lögum. Í dóminum áttu sæti Einar Arnalds, settur borgardómari, og með- dlómsmennirnir Jón Axel Pétursson hafnsögumaður og Þorsteinn Þorsteinsson hagstofustjóri. Því dæmist rétt vera: Stefndi, Dieseltogarar h/f, greiði stefnanda, Guðmundi Guð- mundssyni, kr. 17288.73 með 5% ársvöxtum frá 18. október 1944 til greiðsludags og kr. 1500.00 í málskostnað. Á stefnandi sjóveðrétt í m/s Íslendingi RE 73 til tryggingar fjárhæðum þessum. Dómi þessum ber að fullnægja innan 15 daga frá lögbirtingu hans að viðlagðri aðför að lögum. Föstudaginn 1. nóvember 1946. Nr. 128/1945. Lárus Þ. Blöndal (Hri. Einar B. Guðmundsson) gegn H/f Björgvin (Hrl. Lárus Fjaldsted), Setudómarar próf. Ólafur Lárusson og hrl. Sveinbjörn Jónsson í stað hrd. Árna Tryggvasonar og hrd. Jóns Ás- björnssonar. Kaupkröfu hrundið. Tómlætisverkun. Dómur hæstaréttar. Áfrýjandi hefur að fengnu áfrýjunarleyfi 27. sept. 1945 skotið máli þessu til hæstaréttar með stefnu 15. október s. á. Krefst hann þess aðallega, að stefnda verði dæmt að greiða honum kr. 16140.00, til vara kr. 8640.00 og til þrauta- vara aðra fjárhæð eftir mati dómsins. Svo krefst hann og 6% ársvaxta af fjárhæð þeirri, sem dæmd kynni að verða, 500 frá 1. janúar 1944 til greiðsludags og málskostnaðar úr hendi stefnda í héraði og fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Stefndi krefst staðfestingar hins áfrýjaða dóms og máls- kostnaðar af áfrýjanda fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Áfrýjandi lét af skipstjórn hjá stefnda í desember 1943. Gerðu aðiljar upp reikninga sína þann 15. des. 1943, og galt áfrýjandi stefnda þá kaupeftirstöðvar til áramóta 1943-—1944 svo og ýmsar fleiri fjárhæðir, þar á meðal launauppbót fyrir nóvember 1942 til marzmánaðar 1943. Bendir þetta til þess, að fullnaðarreikningsskil hafi þá farið fram með aðiljum. Þegar þessa er gætt svo og hins langa tíma, er áfrýjandi lét líða, áður en hann krafði stefnda, svo sannað sé, þá þykja kröfur hans ekki vera á rökum byggðar. Samkvæmt þessu ber að staðfesta hinn áfrýjaða dóm að niðurstöðu til, enda þykir áfrýjandi ekki eiga rétt til vaxta af fjárhæð þeirri, sem honum er dæmd, með því að viðurkennt er af áfrýjanda, að hún hefði staðið honum til boða, áður en mál var höfðað. Eftir þessum málsúrslitum verður að dæma áfrýjanda til að greiða stefnda málskostnað fyrir hæstarétti, kr. 600.00. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Áfrýjandi, Lárus Þ. Blöndal, greiði stefnda, h/f Björgvin, kr. 600.00 í málskostnað fyrir hæstarétti. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Dómur sjó- og verzlunardóms Ísafjarðar 17. apríl 1945. Ár 1945, þriðjudaginn 17, april var í sjó- og verzlunardómi Ísa- fjarðar, sem haldinn var Í bæjarfógetaskrifstofunni af Jóhanni Gunnari Ólafssyni bæjarfógeta sem formanni dómsins með með- dómsmönnunum Ólafi Júlíussyni skipstjóra og Ingimundi Guð- mundssyni vélsmið, kveðinn upp dómur í ofangreindu máli, sem dómtekið var 9. april 1945. Mál þetta er höfðað fyrir sjó- og verzlunardóminum með stefnu, útgefinni 8. nóvember 1944, af Lárusi Þ. Blöndal skipstjóra, Reykja- vík, gegn h/f Bjögvin hér í bænum til greiðslu á kr. 16140.00, kaupi fyrir mánuðina júni--október 1942, útlögðum ferðakostnaði og her- 501 bergisleigu og vanreiknuðu kaupi fyrir 31. dag átta mánaða, sem stefnandi var í þjónustu stefnda, ásamt 6% ársvöxtum frá 1. janúar 1944 til greiðsludags og málskostnaðar að skaðlausu eða eftir reikn- ingi. Stefnandi hefur gert þær varakröfur, að stefndi verði dæmdur til að greiða sér kr. 8640.00 auk vaxta og málskostnaðar. Stefndi hefur krafizt algerðrar sýknu að öðru leyti en þvi, að hann hefur boðizt til að greiða kr. 600.00 fyrir vantalda kaupdaga. Þá hefur hann krafizt þess, að stefnandi verði dæmdur í sekt fyrir óþarfa málsýfingu. Loks hefur stefndi krafizt þess, að málinu verði vísað frá dóminum, sökum þess að það eigi ekki heima fyrir sjó- og verzlunardóminum. Frávísunarkröfu sína hefur stefndi rökstutt með því, að krafa sú, sem stefnt er út af, sé eingöngu fyrir starf- semi á þurru landi. Það er upplýst í málinu, að um þær mundir, sem stefnandi telur kröfu þá orðna til, sem hann hefur stefnt út af, var hann ráðinn skipstjóri á m/s Gróttu, eign stefnda, en þó að vísu ekki tekinn til starfa. Lítur rétturinn svo á, að af þessum sökum hafi stefnanda verið heimilt að stefna málinu fyrir sjó- og verzlunardóm. Frávísunarkrafan verður því ekki tekin til greina. Málið var flutt skriflega, Málavextir eru þeir, að siðast á árinu 1941 varð það að sam- komulagi stefnanda og stefnda, að stefnandi yrði skipstjóri á m/s Gróttu, eign stefnda, þegar búið yrði að umbyggja skipið og setja í það nýja vél. Stefnandi virðist þó ekki hafa komið til Ísafjarðar fyrri en í nóvember 1942, um það leyti sem lokið var við að um- byggja skipið. Í marzmánuði 1942 fór stefnandi til Englands á vegum stefnda til þess að sjá um, að í framkvæmd kæmist afhending á vél, sem stefndi hafði keypt hjá enskri vélaverksmiðju. Úr þessari Eng- landsför kom stefnandi síðara hluta maímánaðar 1942, og dvaldist hann áfram í Reykjavík eftir það og þangað til hann fór til Ísa- fjarðar til þess að taka við skipstjórn á m/s Gróttu, nema hvað hann fór þangað stutta ferð einu sinni. Stefnandi hefur haldið því fram, að stefndi hafi ráðið hann sem umboðsmann fyrir hann til þess að annast ýmiss konar viðskipti fyrir stefnda, og telur sig hafa dvalið í Reykjavík mánuðina júni— október 1942 í þessu skyni. Síðari hluta árs 1942 kveðst hann hafa fengið í hendur reikningsyfirlit yfir viðskipti sín við stefnda, og hefði hann þá séð, að honum var ekki fært til tekna kaup fyrir þessa 5 mánuði. Ræddi hann þá málið við framkvæmdastjóra stefnda, og varð þá að samkomulagi, að stefndi greiddi honum hálft skipstjórakaup fyrir þetta tímabil, eða 1500 krónur á mánuði. Stefndi fór fram á gjaldfrest. Síðan leið og beið þar til 17. ágúst 1944, að enn fóru fram viðræður um kaupið, Bauð stefndi þá fram 5000 króna fullnaðargreiðslu, en því kveðst stefnandi hafa hafnað. Stefnandi taldi, að með þessu væri fallinn niður samningur Þeirra 502 um hálfa kaupgreiðslu, og ætti hann skilyrðislausan rétt til að fá fullt kaup, eða 3000 krónur á mánuði. Stefndi hefur mótmælt staðhæfingum stefnanda og haldið því fram, að hann hafi alls ekki ráðið stefnanda til þess að vera um- boðsmann sinn í Reykjavík, heldur hafi hann aðeins verið beð- inn að annast smávegis innkaup vegna endurbyggingar m/s Gróttu. Þá hefur hann einnig neitað því, að nokkurt samkomulag hafi orðið milli þeirra í þá átt, að stefndi greiddi stefnanda hálft kaup eða yfirleitt nokkurt kaup, og hafi yfirleitt aldrei verið á það minnzt. Stefndi heldur því fram, að stefnandi hafi yfirleitt engar athuga- semdir gert við uppgerð viðskipta þeirra nema Þær, að honum hafði ekki verið reiknað kaup frá 1. nóv. 1942, er hann kom til Ísafjarðar, heldur frá lögskráningu á skipið 17. nóv., og hefði það verið leiðrétt möglunarlaust. Telur stefndi, að þá hefði verið rétti tíminn til að minnast á vanreiknað kaup, en það hefði stefnandi ckki gert. Þá hefur stefndi getið þess, að stefnandi hafi með þessu sert honum greiða, og hefði honum meðal annars þess vegna verið greitt hærra kaup en samningar stóðu til. Stefndi hefur einnig bent á það, að í nóvember 1942 hafi kostnaður við Englandsferð stefn- Anda verið honum greiddur að fullu, en engar kaupgreiðslur aðrar. Þá hefur stefndi mótmælt útlögðum ferðakostnaði, kr. 260.00, vegna ferðar Thomsens vélfræðings til Ísafjarðar og kr. 280.00 fyrir her- bergi á Hótel Vík sem sér algerlega óviðkomandi. Hins vegar hefur stefndi viðurkennt kr. 600.00, sem stefnandi serir kröfur til fyrir 31. dag þeirra átta mánaða, sem hann var í þjónustu stefnda, og boðið fram greiðslu á þeirri upphæð. Stefnandi hefur rökstutt kröfur sínar á eftirfarandi hátt: Hann hefur lagt fram í málinu útdrátt úr „sjóðbók sinni, og nær hann vfir tímabilið júni—nóvember 1942. Útdráttur þessi sýnir, að stefn- andi hefur á þessu tímabili keypt ýmsar vörur til m/s Gróttu fyrir stefnda. Ekki er þó hægt að sjá af útdrættinum, að allur sá erindis- rekstur sé fyrir stefnda. Í júnímánuði virðist stefnandi hafa keypt fyrir stefnda linuspil og kýrauga og annazt eina dollaragreiðslu. Í júlímánuði kaupir hann hjól og keðju, línur o. fl. fyrir allmikla fjárhæð og annast eina greiðslu til Bifreiðaeinkasölu ríkisins. Í ágústmánuði virðist erindisreksturinn lítill. Þá kaupir stefnandi ofnajárn og hákarlskróka og annast tvær smágreiðslur. Í sept- ember verður ekki séð, að stefnandi hafi annazt nema eitt erindi og fengið ofnajárnin endurgreidd. Sama máli gegnir um október. Þá virðist stefnandi hafa annazt eitt erindi samkvæmt sjóðbókarútdrættinum. Innifaldar í sjóðbókarútdrætti þessum virðast vera kr. 2275.30, sem koma stefnanda eingöngu sjálfum við, enda er fram tekið, að stefnandi hafi fært þessa upphæð á cinkareikning sinn samkvæmt rskj. nr. 5. Símareikningur stefn- anda var samkvæmt útdrættinum kr..94í.25 fyrir tímabilið júní 503 il nóvember, og hefur stefndi endurgreitt stefnanda þá upphæð, þannig að 4. des. 1942 greiðir hann kr. 168.40, símareikninga fyrir október s. á., en 15. des. 1943 fær hann greiddar kr. 1400.00 fyrir símagjöld og risnu í 1£ mánuði. Verður þetta ráðið af rskj. nr. 9. Stefnandi hefur bent á það, að stefndi mundi ekki hafa greitt stefnanda svo háan simareikning, ef hann hefði ekki verið í þjón- ustu stefnda. Þessu hefur stefndi mótmælt og bent á, að símtöl þessi séu að mestu leyti hraðsímtöl, sökum þess að öðruvísi verði sambandi varla náð. Er þetta alkunnugt. Stefnandi hefur ekki að áliti réttarins fært fullnægjandi sönn- ur á það, að hann hafi verið ráðinn sérstakur umboðsmaður stefnda í Reykjavík mánuðina júní—okt. 1942. Gegn mótmælum stefnda hefur hann ekki fært líkur fyrir því, að hann fitji upp á kröfum þessum fyrr en með þessari málssókn, rúmum tveimur árum eftir að kaupkröfur hefðu átt að myndast. Þau störf, sem hann leysti af hendi fyrir stefnda á ofangreindu timabili, virðast ekki hafa verið það umfangsmikil eða mikilverð, að þau bendi til slíks ráðningarsamnings. Þau störf virðast ekki vera meiri en búast hefði mátt við af væntanlegum skipstjóra án sér- stakrar þóknunar, einkum þegar þess er gætt, að stefnandi naut betri kjara en almennt gerðist og fékk endurgreiddan símakostn- aðinn í sambandi við erindisreksturinn. Stefnandi hefur lagt fram vottorð firmans S. Stefánssonar € Co. h/f, þar sem skýrt er frá því, að hinn enski vélfræðingur hafi farið til Ísafjarðar eftir beiðni stefnda. Þessu hefur hann mótmælt, og hefur stefnandi ekki fært frekari sönnur á þetta at- riði. Þessi hluti kröfunnar verður ekki tekinn til greina. Þá hefur stefndi mótmælt reikningi stefnanda fyrir herbergi á Hótel Vik sem sér óviðkomandi. Þessum andmælim hefur ekki verið hnekkt. Verður krafan því ekki tekin til greina. Samkvæmt framansögðu verður niðurstaða málsins sú, að sýkna ber stefnda af kröfu stefnanda að undanskildum þeim kr. 600.00, sem viðurkenndar hafa verið. Krafa stefnda un, að stefn- andi verði sektaður fyrir óþarfa málsýfingu, verður ekki tekin til greina. Málskostnaður falli niður. Því dæmist rétt vera: Stefndi, h/f Björgvin, greiði stefnanda, Lárusi Þ. Blöndal, kr. 600.00. Að öðru leyti skal stefndi vera sýkn af kröfum stefnanda í máli þessu. . Málskostnaður falli niður. Dómi þessum ber að fullnægja innan 15 daga frá lögbirt- ingu hans að viðlagðri aðför að lögum. 504 Þriðjudaginn 5. nóvember 1946. Kærumálið nr. 16/1946. Helgi Thorlacius, Rakel Sigurðar- dóttir og Helga Pétursdóttir. gegn Önnu Guðmundsdóttur og Ástríði Ingimund- ardóttur. Setudómari próf. Ísleifur Árnason í stað hrd. Árna Tryggvasonar. Ómerking. Dómur hæstaréttar. Jónas Thoroddsen, fulltrúi borgarfógetans í Reykjavík, hefur kveðið upp hinn kærða úrskurð. Með kæru 14. f. m., sem hingað barst 22. s. m., hafa sóknaraðiljar samkvæmt 105. gr. laga nr. 85/1936 skotið til hæstaréttar úrskurði, er kveðinn var upp í skiptarétti Reykjavíkur hinn 9. október þ. á. Með úrskurði þessum var sóknaraðiljum veittur tveggja vikna frestur til vitna- leiðslu, aðiljayfirheyrslu og gagnasöfnunar, en umboðsmað- ur sóknaraðilja hafði krafizt fjögurra vikna frests í þessu skyni. Gera sóknaraðiljar þær dómkröfur, að hinn kærði úrskurður verði úr gildi felldur og að varnaraðiljum verði dæmt að greiða þeim kærumálskostnað eftir mati hæstaréttar. Varnaraðiljar krefjast staðfestingar hins kærða úrskurðar og kærumálskostnaðar úr hendi sóknaraðilja eftir mati dómsins. Í hinum kærða úrskurði greinir eigi aðilja málsins. Ekki er þar heldur lýst málsatvikum né málsástæðum nema að litlu leyti. Skiptarétturinn hefur því eigi gætt fyrirmæla 2. málsgr. 190. gr. og 4. málsgr. 193. gr. sbr. 223. gr. laga nr. 85/1936. Vegna þessara megingalla á úrskurðinum þyk- ir verða að ómerkja hann og visa máli þessu heim í hérað til uppsögu úrskurðar af nýju. Rétt þykir eftir atvikum, að kærumálskostnaður falli niður. Dómsorð: Hinn kærði úrskurður á að vera ómerkur. Kærumálskostnaður fellur niður. 505 Úrskurður skiptaréttar Reykjavíkur 9. október 1946. Atriði það, sem hér er lagt undir úrskurð réttarins, er um Það, hversu langur frestur skuli veittur til vitnaleiðslu, aðiljayfir- s heyrslu og til þess að ljúka endanlega við gagnasöfnun í málinu. Eftir atvikum þykir réttinum fresturinn hæfilega ákveðinn 2 vikur, enda verði þá vitnaleiðslum, aðiljayfirheyrslum og gagna- söfnun lokið. Því úrskurðast: Tveggja vikna frestur er veittur í máli þessu til vitnaleiðslu, aðilja- yfirheyrslu og gagnasöfnunar. Miðvikudaginn 6. nóvember 1946. Kærumálið nr. 17/1946. Jóhann Hákonarson gegn Hjálmari Þorsteinssyni. Setudómari próf. Ísleifur Árnason: í stað hrd. Árna Tryggvasonar. Máli frestað sjálfkrafa í hæstarétti. Úrskurður hæstaréttar. Með kæru 27. september þ. á., er hingað barst 25. þ. m., kærir sóknaraðili málskostnaðar- og sektarákvæði dóms, er upp var kveðinn á bæjarþingi Reykjavíkur 21. september s. 1. í málinu: Hjálmar Þorsteinsson gegn Jóhanni Hákonar- syni og Sigurði Sveinbjörnssyni. Varnaraðili hefur skotið framangreindu máli til hæsta- réttar með stefnu 30. f. m. til þingfestingar í desember- mánuði n. k. Þykir því rétt samkvæmt lögjöfnun frá 2. málsgr. 117. gr. laga nr. 85/1936 að fresta kærumálinu ex officio, unz séð er, hvort áðurnefnt áfrýjunarmál verður í dóm lagt. Ályktarorð: Máli þessu er frestað ex officio samkvæmt framan- skráðu. 506 Föstudaginn 8. nóvember 1946. Nr. 56/1946. H/f Shell á Íslandi (Hrl. Gunnar Þorsteinsson} gegn H/f Gísla Súrssyni (Hrl. Sigurgeir Sigurjónsson). Setudómarar próf. Gunnar Thoroddsen og próf. Ólafur Lárusson Í stað hrd. Árna Tryggvasonar og hrd. Jóns Ásbjörnssonar. Þóknun fyrir aðstoð skipi til handa. Dómur hæstaréttar. Áfrýjandi, sem skotið hefur máli þessu til hæstaréttar með stefnu 23. apríl þ. á., krefst þess, að stefnda verði dæmt að greiða honum kr. 20000.00 eða til vara aðra lægri fjár-. hæð eftir mati dómsins ásamt 6% ársvöxtum frá 13. júní 1944 til greiðsludags. Svo krefst hann og málskostnaðar úr: hendi stefnda bæði í héraði og fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Loks krefst hann þess, að dæmdur verði sjóveð- réttur í v/b Erni GK 285, nú Auði GK 285, fyrir fjárhæðum þeim, sem dæmdar verði. Stefndi krefst staðfestingar héraðsdóms og málskostn- aðar fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Samkvæmt ástæðum þeim, sem greinir í héraðsdómi, þykir mega staðfesta ákvæði hans um þóknun til handa áfrýjanda fyrir aðstoð. Eftir atvikum er rétt að dæma stefnda til að greiða áfrýj-- anda málskostnað í héraði og fyrir hæstarétti, sem ákveðst samtals kr. 2000.00. Sjóveðréttur er viðurkenndur í v/b Erni GK 285, nú Auði GK 285, til tryggingar hinum dæmdu fjárhæðum samkvæmt 4. tl. 236. gr. laga nr. 56/1914. Dómsorð: Stefndi, h/f Gísli Súrsson, greiði áfrýjanda, h/f Shell á Íslandi, kr. 4800.00 með 6% ársvöxtum frá 13. júni 1944 til greiðsludags og samtals kr. 2000.00 í máls- kostnað í héraði og fyrir hæstarétti. 507 Áfrýjandi á sjóveðrétt í v/b Erni GK 285, nú Auði GK 285, til tryggingar hinum dæmdu fjárhæðum. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Dómur sjó- og verzlunardóms Hafnarfjarðar 16. febrúar 1946. Mál þetta er upphaflega höfðað fyrir sjó- og verzlunardóminum með stefnu, útgefinni 13. júní f. á., af Hallgrími Fr. Hallgrímsssyni f. h. h/f Shell á Íslandi gegn Óskari Jónssyni framkvæmdarstjóra, Norðurbraut 3, Hafnarfirði, f. h. h/f Gísla Súrssonar til greiðslu björgunarlauna, kr. 20000.00 eða annarar hæfilegrar upphæðar að mati dómsins auk 6% ársvaxta frá stefnudegi til greiðsludags, og málskostnaðar að skaðlausu eftir mati dómsins. Enn fremur er krafizt viðurkenningar á sjóveðrétti í vélbátnum „Erni“ GK 285 fyrir hinum tildæmdu fjárhæðum. Stefndi krefst sýknu af greiðslu björgunarlauna og málskostn- aðar gegn greiðslu hæfilegrar þóknunar fyrir aðstoð, þó ekki yfir 800 kr., og að stefnanda verði gert að greiða honum málskostnað eftir mati réttarins. Jafnframt er vátryggjendum v/b „Arnar“ stefnt til réttargæzlu í málinu, þeim Ingvari Vilhjálmssyni framkvæmdarstjóra f. h. vá- tryggingarfélagsins „Gróttu“ og Sigurði Kristjánssyni alþingis- manni f. h. Samábyrgðar Íslands á fiskiskipum, en engar kröfur eru gerðar þeim á hendur. Hafa þeir látið sækja þing í málinu, en engum kröfum hreyft. Mál þetta var munnlega flutt í sjó- og verzlunardóminum hinn 16. marz f. á., og dómur þar upp kveðinn 27. s. m. Var málinu því næst áfrýjað til Hæstaréttar og dæmt þar hinn 12 nóv. f. á. með þeim úrslitum, að meðferð málsins í héraði, frá því munn- legur málflutningur hófst, svo og héraðsdómurinn var ómerkt með tilvísun til 4. tl. 36. gr. laga nr. 85/1936, og málinu vísað heim í hérað til löglegrar meðferðar og dómsuppsögu að nýju. Er málið kom á ný fyrir sjó- og verzlunardóminn, vék hinn reglulegi sjódómsformaður, Guðmundur Í. Guðmundsson bæjarfó- geti, sæti í málinu með úrskurði 27. septmeber f. á. Skipaði þá dóms- málaráðuneytið Sigurð Ólason hæstaréttarlögmann til þess að fara með og dæma málið í hans stað, en með honum sátu dóminn sjó- og verzlunardómsmennirnir Björn Helgason skipstjóri og Bror Westerlund forstjóri. Fór síðan fram munnlegur málflutningur að nýju og var málið því næst endurupptekið til ýtarlegri gagnasöfn- unar og að því búnu dómtekið hinn 9. þ. m. Málavextir eru þeir, að hinn 28. ágúst 1943 var vélbáturinn „Örn“ GK 285 frá Hafnarfirði, eign hins stefnda hlutafélags, að síldveið- um með reknetum 40 sjómilur NV frá Valhúsbauju. Klukkan tæp- 308 lega 1 e. h., er báturinn var á heimleið, bilaði vélin, og reyndust engin tiltök að gera við hana á hafi úti. Var báturinn þá staddur 30—32 sjómílur NV af Valhúsbauju, að því er skipverjar skýra frá. Austankaldi var á, 3—4 vindstig, en gekk til norðausturs, er leið á daginn, og lygndi um miðnættið. Loft var léttskýjað og gott í sjó, (sjólag 4). Nú telja skipverjar á m/b „Erni“, að auðvelt hefði verið að sigla bátnum til hafnar á Reykjanesskaga, enda hafi báturinn haft lög- ákveðinn seglaútbúnað og æfða áhöfn. En þar sem báturinn var með 40 tunnur nýveiddrar sildar innanborðs og vitanlegt var, að sigling til lands tæki langan tima, ákvað skipstjórinn að leita að- stoðar um drátt til Hafnarfjarðar til þess að bjarga aflanum. Sendi hann þvi Slysavarnafélaginu skeyti gegnum talstöð bÞáts- ins og beiddist aðstoðar skipa eða báta á þessum slóðum, en félagið kom beiðninni samstundis á framfæri með útvarpstilkynningu. Í tilkynningunni segir að vísu, að báturinn sé ca. „20 sjómílur“ undan Valhúsbauju, og er ekki upplýst, hvernig á þessari skekkju stendur. Þegar þetta skeði, var vélskipið „Skeljungur“, eign stefnanda, á leið vestan um land til Skerjafjarðar. Heyrði það tilkynningu Slysavarnafélagsins og var þá, eða kl. ca. 1 e. h., statt um 10 sjó- mílur NV af Gróttu og átti eftir ca. 2 tíma ferð til Skerjafjarðar. Sneri það þegar við og hélt á staðinn, sem til var vísað, en bátur- inn fannst ekki, enda var hann samkvæmt framansögðu mun dýpra. Hafði Skeljungur talsamband við m/b „Örn“ öðru hverju, meðan á leitinni stóð. Kveðst skipstjórinn á „Erni“ hafa viljað halda sig sem mest á sömu slóðum, meðan á leitinni stóð, en þó hengt upp segl og stefnt í átt til Garðskaga. Klukkan 4,50 e. h. kom „Skelj- ungur“ að bátnum, að því er dagbók „Skeljungs“ greinir, 27 sjó- mílur NV af Gróttu, sem kemur heim við mið, sem tekin voru. En það er allmiklu norðar og innar í flóanum en staður sá, sem stefndi telur, að vélin hafi bilað. Hefur báturinn eftir því rekið allmikið, meðan á leitinni stóð, sem gæti komið heim við það, að aðfall var og innstreymi („norðanstraumur“), en með tilliti til þess hins vegar, hvernig vindstöðu var háttað og að bátnum var haldið í átt til Garðskaga, sýnist rekið óeðlilega mikið, og er því sannlegast, að staðurinn, þar sem vélbilunin varð, hafi ekki verið rétt upp gef- inn. Klukkan um 6 e. h. hafði „Skeljungur“ komið dráttartaugum í bátinn, og lagði „Örn“ þær til að nokkru leyti. Var því næst lagt af stað til Hafnarfjarðar og komið þangað eftir nokkra töf vegna eftirlitsskipsins við Gróttu laust eftir miðnætti, eða kl. 5,50. En þar sem dimmt var af nóttu, treysti Skeljungur sér ekki til Skerjafjarðar þá þegar, beið birtingar og kom í Skerjafjörð kl. 8 um morguninn (rskj. nr. 19). Hafði „Skeljungur“ þá alls tafizt 17 klukkustundir vegna umræddrar aðstoðar. 509 Vélbáturinn „Örn“ GK 285, nú „Auður“ GK 285, er 20 brúttó- smálestir að stærð, byggður úr eik og furu árið 1907, en umbyggður og stækkaður árið 1941. Samkvæmt matsgerð, er stefnandi lét fram fara, þegar eftir fram- angreinda atburði, var báturinn með öllu tilheyrandi metinn á kr. 138000.00, en veiðarfæri og afli í umræddri veiðiferð kr. 8230.00, eða samanlagt kr. 146230.00, og hefur mati þessu ekki verið hnekkt. Skoðun hafði farið fram á bátnum skömmu áður, og vottar skoð- vnarmaðurinn, að báturinn hafi fullnægt skilyrðum þeim, sem lög setja um seglaútbúnað og annað það, sem fylgja á slíkum bátum. Á bátnum voru nokkurra daga vistir fyrir áhöfnina, 6 manns, tal- stöð í fullu lagi, en hins vegar hvorki skipsbátur né fleki, sem og heldur ekki var lögskylt að hafa. Vélskipið „Skeljungur“ hafði samkvæmt upplýsingum stefnanda verið metið í björgunarmáli í sjó- og verzlunardómi Reykjavíkur á kr. 740000.00. Er og upplýst, að beinn rekstrarkostnaður skipsins. var ca. 2000.00 kr. á sólarhring á þeim tíma. Engar skemmdir urðu á skipunum eða útbúnaði þeirra, enda gekk drátturinn að óskum, Síldarafla m/b „Arnar“ varð bjargað, en þó ekki að öllu leyti, að því er stefndi telur. Stefnandi heldur því fram, að verið hafi um fullkomna björgun að ræða, þar sem m/b „Örn“ hafi verið nær öllu ósjálfbjarga og rekið fyrir sjó og vindi, enda þess vegna beiðzt hjálpar gegnum Slysavarna- félagið. Telur stefnandi mjög tvísýnt, að báturinn hefði náð landi á seglum næstu dægur, eins og veðurfari var háttað, auk þess sem bát- urinn hafi verið í mikilli hættu af hernaðarástæðum, og „Skeljungur“ einnig lagt sig í slíka hættu við björgunina. Að öðru leyti viður- kennir stefnandi, að björgunin hafi ekki verið sérstökum erfiðleik- um bundin, enda sé bótakröfunni og stillt mjög í hóf, þar sem hún sé miðuð við 134 % af verðmæti því, sem bjargað var. Stefndi mótmælir því hins vegar eindregið, að um björgun hafi verið að ræða, heldur einungis venjulega aðstoð án sérstakrar áhættu eða fyrirhafnar. Telur hann kr. 800 vera hæfilega þóknun fyrir hina veittu aðstoð. M/b „Erni“ hefði verið innan handar að ná til hafnar á seglum, eins og veðri og vindátt var háttað. Vitnar stefndi í því sambandi til álits bátaskoðunarmannins, er telur, að enda þótt „vél hefði bilað í bátnum við veiðar hér á flóanum, þá hefði hann komizt hjálparlaust að landi í öllu sæmilegu veðri að sumarlagi.“ Þá vitnar stefndi og til þess, að m/b „Örn“ hafi áður þetta sama sumar lent í vélbilun á svipuðum stað og við svipaðar að- stæður og auðveldlega náð landi á seglum. Ástæðan til þess, að beiðzt var aðstoðar, hafi eingöngu verið sú, að forða aflanum frá skemmdum. Þá telur stefndi og, að „Skeljungur“ hefði ekki þurft að tefjast svo lengi vegna aðstoðarinnar, sem raun varð á. öl0 Rétturinn verður að líta svo á, að eins og öllum atvikum og að- stöðu var háttað, sem nú hefur verið rakið, verði ekki talið, að um björgun sé að ræða í merkingu siglingalaga. Þrátt fyrir vélbilunina er ekki hægt að segja, að v/b „Örn“ hafi verið staddur í neyð eða yfirvofandi hættu, sbr. 229. gr. siglingalaganna. Er og ekki annað upplýst en að báturinn hafi verið í fullkomnu lagi að öllum út- búnaði, enda þótt vélar nyti ekki við. Sjór var kyrr og veður gott Þenna dag og næstu dægur, og þar sem auk þess vindátt gerðist vestlægari með morgundeginum, virðist mega ganga út frá, að báturinn hefði að forfallalausu náð landi Þann dag í öllu falli. Hins vegar verður að lita svo á, að v/s „Skeljungur“ hafi veitt m/b „Erni“ allmikilvæga aðstoð, og engan veginn án áhættu eða fyrirhafnar. Rétt þykir við ákvörðun þóknunarinnar að taka sérstakt tillit til þess, að m/b „Örn“ hafði, auk annarra verðmæta, 40 tunnur af nýveiddri sild, sem metin hefði verið á 2000 kr., og lá undir bráð- um skemmdum, ef hjálp hefði ekki borizt. Með hliðsjón af þessu svo og timatöf „Skeljungs“, áhættu og öðrum atriðum, sem máli þykir skipta í þessu sambandi, telur rétt- urinn þóknun stefnanda hæfilega ákveðna kr. 4800.00. Verður stefnda gert að greiða stefnanda þá fjárhæð ásamt 6% ársvöxtum frá 13. júni 1944 til greiðsludags, en sú krafa hefur engum and- mælum mætt í málinu. Þá ber eftir þessum málalokum að dæma stefnanda málskostn- að úr hendi stefnda, er telst hæfilega ákveðinn kr. 800.00. Loks viðurkennist sjóveðréttur í m/b „Erni“ GK 285, nú „Auði“ GK 285, fyrir framangreindum fjárhæðum, sbr. 4. tölulið 236. greinar siglingalaga nr. 56/1914. Því dæmist rétt vera: Stefndi, Óskar Jónsson f. h. h/f Gísla Súrssonar, greiði stefnanda, Hallgrími Fr. Hallgrímssyni f. h. h/f Shell á Íslandi, kr. 4800.00 með 6% ársvöxtum frá 13. júni 1944 til greiðsludags, og kr. 800.00 í málskostnað, allt innan 15 daga frá lögbirtingu dóms þessa að viðlagðri aðför að lögum. Hefur stefnandi sjóveðrétt í m/b „Erni“ GK 285, nú „Auði“ GK 285, til tryggingar framangreindum fjárhæðum. öll Miðvikudaginn 13. nóvember 1946. Nr. 117/1946. Réttvísin (Hrl. Gunnar Þorsteinsson) gegn Kristjáni Birni Bjarnasyni (Hrl. Einar B. Guðmundsson). Setudómari próf. Ísleifur Árnason í stað hrd. Árna Tryggvasonar. Manndráp af gáleysi. Dómur hæstaréttar. Jón Steingrímsson, sýslumaður í Mýra- og Borgarfjarðar- sýslu, hefur kveðið upp hinn áfrýjaða dóm. Með skirskotun til forsendna héraðsdómsins þykir mega staðfesta hann. Ákærði greiði allan áfrýjunarkostnað málsins, þar með talin málflutningslaun skipaðs sækjanda og verjanda fyrir hæstarétti, kr. 700.00 til hvors. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Ákærði, Kristján Björn Bjarnason, greiði allan áfrýj- unarkostnað málsins, þar með talin málflutningslaun skipaðs sækjanda og verjanda fyrir hæstarétti, hæsta- réttarlögmannanna, Gunnars Þorsteinssonar og Einars B. Guðmundssonar, kr. 700.00 til hvors. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur aukaréttar Mýra- og Borgarfjarðarsýslu 29. apríl 1946. Mál þetta er af réttvisinnar hálfu höfðað gegn Kristjáni Bjarna- syni bifreiðarstjóra í Borgarnesi fyrir brot gegn XXIII. kafla al- mennra hegningarlaga nr. 19 frá 1% 1940 með stefnu, útgefinni % 1946, og tekið til dóms 2. þ. m. Ákærði er kominn yfir lögaldur sakamanna, fæddur 1% 1994. Hann hefur eigi, svo kunnugt sé, sætt ákæru eða refsingu. Laugardagskvöldið 29. des. 1945 var haldin dansskemmtun í Sam- komuhúsinu í Borgarnesi, og stóð hún til kl. 2 um nóttina. Um kl. 12 um kvöldið komu 7 menn frá Akranesi á bifreiðinni R 1966 til ö12 Borgarness, og fóru þeir allir á skemmtunina. Í bifreiðinni voru fimm Akurnesingar og tveir Reykvíkingar, er unnu að því að mála Íþróttahúsið á Akranesi. Var annar Reykvíkingurinn Garðar Stefáns- son verkamaður, Fjölnisveg 1 í Reykjavík. Á leiðinni frá Akranesi til Borgarness var vin haft um hönd í bifreiðinni, og var Garðar Stefánsson nokkuð ölvaður, er hann kom á skemmtunina. Er skemmtuninni lauk, voru þeir ferðafélagarnir frá Akranesi dreifðir um bæinn. Fór svo, að 3 Akurnesingar settust að á Hótel Borgar- nesi og sváfu þar um nóttina. 2 Akurnesinganna og 1 Reykvikingur fóru um nóttina í bifreiðinni til Akraness. Garðar Stefánsson hitti, er skemmtuninni lauk, Jóhann Guðlaugsson frá Kárastöðum, verka- mann í Borgarnesi, er verið hefur geðbilaður og var nýlega kominn af geðveikrahælinu á Kleppi, fyrir utan samkomuhúsið. Kveðst Jó- hann hafa verið dálitið ölvaður, en segir, að Garðar hafi verið mjög drukkinn. Hjálpaði Jóhann Garðari til að leita upp bifreið þá, er hann hafði komið í, en eigi fundu þeir hana. Fóru þeir þá inn í herbergi Jóhannesar Jóhannessonar bifreiðarstjóra í Borgarnesi, sem er frændi Jóhanns, og háttuðu þeir þar, Jóhann í rúmi Jó- hannesar, en Garðar á divan í herberginu, og sofnuðu fljótlega. Þetta sama kvöld fór Jóhannes Jóhannesson bifreiðarstjóri í Borg- arnesi á bifreiðinni M 2 á dansskemmtun að Hlöðutúni. Á þá sömu skemmtun fór og Kristján Bjarnason bifreiðarstjóri í Borgarnesi á bifreiðinni M 16. Rétt áður en skemmtuninni lauk, fór Kristján Bjarnason af henni og keyrði niður í Borgarnes. Er hann hafði losað sig við farþega, er með honum voru, nema stúlku eina, keyrði hann að húsi Jóns Guðmundssonar í Borgarnesi, þar sem Jóhannes býr, og ætlaði að hafa tal af honum, því hann gerði ráð fyrir, að hann væri þá kominn af dansskemmtuninni. En er hann kom inn í herbergið, sá hann, að þar sváfu Jóhann Guðlaugsson og honum ókunnur maður. Eigi vakti hann þá félaga, en ákvað að keyra upp veg og mæta Jóhannesi Jóhannessyni og segja honum frá þessu. Rétt fyrir neðan Hamar mætti hann Jóhannesi og sagði honum frá, hvernig umhorfs væri í herbergi hans. Urðu þeir Kristján Bjarnason og Jóhannes Jóhannesson samferða niður í Borgarnes og fóru beina leið inn í herbergi Jóhannesar. Sváfu félagarnir Jóhann og Garðar þá enn. Fóru þeir Kristján og Jóhannes að vekja þá Jóhann og Garðar. Vakti Kristján Jóhann, er flótlega vaknaði og var sýnilega drukk- inn og talaði ruglingslega. Jóhannes vakti hins vegar Garðar, en hann, er einnig var sýnilega drukkinn, lagðist þegar út af aftur. Ýtti Jóhannes þá rösklega við honum á ný, svo hann vaknaði og spurði, hvers vegna hann fengi ekki að sofa í friði. Samtímis sparkaði hann fyrir bringsmalir Jóhannesar, er stóð fyrir framan dívaninn, svo hann hrökklaðist út í horn á herberginu. Þá steig Garðar fram úr dívaninum og stóð andsænis Kristjáni, er stóð við rúmið, og sló öl5 til hans. Bar Kristján af sér höggið og sló jafnframt tvö högg til Garðars, sitt með hvorri hendi. Lenti hægri handar höggið á munni Garðars, en "vinstri handar höggið á vinstra kinnbeini hans. Hné Garðar í þessum svifum niður á sólfið Þannis, að höfuð hans hvíldi á afturenda dívansins. Blæddi jafnframt úr munni hans. Héldu þeir Kristján og Jóhannes í fyrstu, að Garðar hefði fallið sem snöggv- ast í öngvit, en vissu fljótt, að eitthvað meira var að, Lögðu þeir hann þá upp á dívaninn, en rétt á eftir fölnaði hann upp, og eftir það gátu þeir eigi merkt æðaslög hjá honum. Rétt á eftir komu þeir Helgi Runólfsson og Ólafur Auðunsson, báðir til heimilis í Borgarnesi, er voru í bilnum með Jóhannesi, inn í herbergið, og bar Ólafur gljáfægt vindlingaveski að vitum Garðars, Þar sem hann lá á dívaninum, og kom eigi móða á það. Þá tóku þeir Garðar af dívaninum og báru hann út í bifreiðina M 16 og keyrðu með hann til læknis. Báru þeir hann inn í hús læknisins, vöktu hann upp og báðu hann að athuga manninn. Lýsti læknir yfir því, að hann væri látinn. Fóru þeir Kristján og Ólafur þá til sýslumanns og tilkynntu honum látið og atvik að því. Var það kl. tæplega 7 um morguninn. Dómarinn hóf þegar í stað rannsókn málsins. Jafnframt gerði hann í samráði við rannsóknarlögregluna í Reykjavík ráðstafanir til að koma líkinu sem fyrst til réttarkrufningar í Reykjavík. Um hádeg i kom flugvél frá Reykjavík að sækja líkið, og var það Þann 3142 krufið á Rannsóknarstofu háskólans af prófessor Níelsi Dungal. Í skýrslu um réttarkrufninguna segir um áverka á líkinu: „Út úr hægra munnviki sést tawmur af storknuðu blóði, sem hefur runnið út á kinnina. Þegar varirnar eru athugaðar að innanverðu, sést, að ca. % em frá vinstra munnviki er efri vörin sprungin að innan. Er það ca. % em löng sprunga, sem snýr upp og niður, og ca. 3—5 mm djúp. Beint andspænis henni á neðri vörinni er ofurlitil sprunga í slimhúðinni, sem ekki er nema 2—3 mm löng og mjög grunn, en dálitið mar í kringum hana.“ Ályktun rannsóknarstofunnar um dánarorsök er þessi: „Við krufninguna hefur fundizt mikil blæðing undir heilahimnu og inn í öll hólf heilans. Hvergi finnst neitt æxli né útvíkkun á æð. En vegna þess, hve blóðið var alls staðar mikið, er engin leið til að finna óbreytta æð, sem hefði sprungið. Sennilega er hér um að ræða, að einhver æð hefur sprungið rétt undir heilahimnunni og blóðið fossað þaðan undir heilahimnuna og þaðan inn í hólf heil- ans. Þetta hefur valdið bráðum dauða, því heilaþrýstingurinn hefur skyndilega hækkað, og getur það leitt fljótlega til dauða. Blæðing þessi hefur sennilega orsakazt af högginu, sem hinn látni hefur fengið á munninn, en öll líkindi eru til þess, að æðar hans hafi verið sérstaklega veikar fyrir, úr því að þær hrökkva í sundur við ekki meiri áverka. Magasár fannst hjá manninum, sem sýnilega er ekki nýtt. Ekki er óhugsandi, að það hafi átt sinn þátt í því, að æðar 33 óld sjúklingsins voru stökkvari en eðlilegt er, því að magasjúkingar nær- ast jafnaðarlega ver en heilbrigt fólk, og getur það komið fram á æðunum, svo að blæðingarhætta eykst.“ Samkvæmt því, sem komið hefur fram við rannsókn málsins og réttarkrufningu, verður rétturinn að telja það sannað, að ákærði hafi orðið Garðari Stefánssyni að bana með höggum þeim, er hann greiddi honum sunnudagsmorguninn 30. des. 1945 í herbergi Jó- hannesar Jóhannessonar í Borgarnesi. Fjarstætt er að ætla, að það hafi verið áselningur ákærða að bana Garðari með höggum þessum, enda virðast þau eigi hafa verið þyngri en oft eru greidd manna á millum í slagsmálum, án þess að nokkrir verulegir áverkar hljótist af. Hins vegar verður eigi talið, að ákærði hafi greitt höggin í neyð- arvörn, þótt Garðar heitinn hafi slegið til hans, áður en hann greiddi þau. Framkoma ákærða, meðan á rannsókn og rekstri málsins stóð, hefur verið hin prúðmannlegasta. Skyýrði hann af sjálfsdáðum frá broti sinu og öllum atvikum að því og reyndi á allan hátt að auð- velda rannsóknina. Þó ber að átelja það, að ákærði og Jóhannes Jóhannesson, er báðir hafa bifreiðarstjórapróf, tóku lík Garðars heitins og fluttu það í bifreið til læknis, í stað þess að kveðja lækninn á staðinn. Hefði það getað orðið að tjóni, ef lif hefði leynæt með IMANNIÐUM. Samkvæmt framansögðu verður að lita svo á, að dauði Garðars Stefánssonar hafi hlotizt af sáleysisverknaði ákærða, og ber því að heimfæra brot ákærða undir 915. gr. almennra hegningarlaga nr. 19 frá 125 1940. Refsing ákærða með hliðsjón af 9. tölulið 74. gr. hegningarlag- anna þykir hæfilega ákveðin varðhald í 8 mánuði. Ákærða ber að dæma til greiðslu alls sakarkostnaðar, þar með talin málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns, Einars B. Guðmunds- sonar hæstaréttarlögmanns, kr. 400.00. Pekstur málsins hefur verið vítalaus. Því dæmist rétt vera: Ákærði, Kristján Bjarnason bifreiðarstjóri í Borgarnesi, sæti -arðhaldi í átta mánuði. Ákærði greiði allan sakarkostnað, þar með talin málsvarnar- laun skipaðs verjanda sins, Einars B. Guðmundssonar hæsta- réttarlögmanns, 400.00 — fjögur hundruð — krónur. Dóminun skal fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. öl5 Föstudaginn 15. nóvember 1948. Nr. 138/1945. Mjólkurbú Flóamanna (Hrl. Egill Sigurgeirsson) gegn Fjármálaráðherra f. h. ríkissjóðs (Hrl. Einar B. Guðmundsson). Setudómari próf. Ísleifur Árnason í stað hrd. Árna Tryggvasonar. Gjald í varasjóð samvinnufélags ekki talið til rekstrar- kostnaðar félagsins. Dómur hæstaréttar. Áfrýjandi, sem skotið hefur máli þessu til hæstaréttar með stefnu 31. október f. á., gerir þær dómkröfur, að stefndi verði dæmdur til að greiða honum kr. 152765.56 ásaml 6% ársvöxtum frá stefnudegi, 14. maí 1945, til greiðsludags og málskostnað fyrir báðum dómum eftir mati hæstaréttar. Stefndi krefst staðfestingar héraðsdóms og málskostnaðar fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Samkvæmt 1. gr. laga nr. 75/19483 skal útsöluverð á mjólkurafurðum miðað við verð það til bænda, sem sam- komulag varð um í landbúnaðarvísitölunefnd, að viðbætt- um óhjákvæmilegum kostnaði. Varasjóðsgjald það, sem deilt er um í máli þessu, verður eigi talið til slíks kostn- aðar. Samkvæmt þessu ber að staðfesta hinn áfrýjaða dóm. Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður fyrir hæsta- rétti falli niður. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Málskostnaður fyrir hæstarétti fellur niður. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 26. september 1945. Mál þetta, sem dómtekið var 17. þ. m., hefur Mjólkurbú Flóa- manna höfðað fyrir bæjarþinginu 14. maí 1945 gegn landbúnaðar- ráðherra og fjármálaráðherra f. h. ríkissjóðs til greiðslu á kr. 152765.56 auk 6% ársvaxta frá stefnudegi til greiðsludags og máls- kostnaðar að skaðlausu. ö16 Stefndi hefur krafizt sýknu og málskostnaðar. Málavextir eru þéssir. Árið 1944 notaði ríkisstjórnin heimild laga nr. 42 frá 1943 ti þess að lækka útsöluverð mjólkur á verðjöfnunarsvæði Reykja- víkur, gegn því að greiða úr ríkissjóði svo mikið, sem nægði til þess, að framleiðendur fengi kr. 1.23 fyrir hvern litra. Með bréfi, dagsettu 19. marz 1945, skýrði mjólkursamsalan landbúnaðarráðu- 'neytinu frá þvi, að samkvæmt endurskoðun á reikningum ársins 1944 frá stefnanda, Mjólkursamlagi Borgfirðinga, Mjólkurbúi Hafn- arfjarðar, Mjólkursamsölunni og mjókurstöðinni í Reykjavík, vanti kr. 1914252.31 til þess, að unnt sé að greiða framleiðendum kr. 1.23 sem meðalverð hvers lítra. Einn liður í fjárhæð þessari var talinn kr. 157722.41, er leggja bæri í varasjóð stefnanda, en ráðuneytið taldi ríkissjóði óskylt að leggja fram þá fjárhæð, og hefur stefnandi því höfðað mál þetta, sem fyrr segir, til greiðslu hluta hennar. Kröfur sínar byggir stefnandi á því, að þar eð það sé skráð sem sam- vinnufélag samkvæmt lögum nr. 36 frá 1921, nú nr. 46 frá 1937, hvíli á því ótvíræð skylda til þess að leggja í varasjóð a. m. k. 1% af óskiptum tekjum, sbr. 24. gr. þeirra laga, svo og gagnályktun af 8. gr. laga nr. 62 frá 1945. Varasjóður samvinnufélags, sem lögskylí sé að leggja fé til, sé hins vegar óskiptilegur, þ. e. félagsmönnum verði ekki úthlutað úr honum við félagsslit, sbr. 9. tl. 3. gr. lag: nr. 46 frá 1937, og í 24. gr. sömu laga séu mjög strangar skorður reistar við útborgun úr sjóði þessum. Af þessu sé því ljóst, að fé það, sem lagt hafi verið í varasjóð, geti ekki talizt séreign félags- manna né verði útborgað til þeirra hvers um sig, og öllu heldur beri að líta á framlagið sem eins konar skattgjald, er að lokum verði almenningseign. Nú hafi nefnd sú, er samkvæmt 4. gr. laga nr. 42 frá 1943 var falið að finna grundvöll fyrir vísitölu landbúnaðarafurða, miðað verð það, er bændum beri fyrir mjólkina samkvæmt framansögðu, við afhendingu hennar í mjólkurbú og að ekki skuli aðrir kostnaðar- liðir koma því til frádráttar en þeir, sem taldir eru í áliti hennar, dagsettu 18. ágúst 1943, en þar er ekki gert ráð fyrir öðrum kostn- aði af dreifingu afurðanna en flutningi þeirra á afhendingarstað. Felur stefnandi framanritað sýna, að framlag til varasjóðs stefn- anda sé hluti af dreifingarkostnaði og því rekstrarkostnaður, er framleiðendur mjólkurinnar eigi ekki að standa skil á sjálfir, held- ur beri stefnda að greiða það, enda hafi ríkisstjórnin (atvinnumála- ráðuneytið) viðurkennt þessa skyldu sína í bréfi til mjólkursam- sölunnar, dagsettu 3. janúar 1944. Í því bréfi tilkynnti ráðuneytið þá ákvörðun sína að greiða 16 aura uppbót á hvern mjólkurlitra, sem mjólkurbú á verðjöfnunarsvæðinu tóku á móti 15. september 1943 til loka sama árs, og heldur stefnandi því fram, að ráðuneyt- öl7 inu hafi verið kunnugt, að framlag til varasjóðs stefnanda o. fl. hafi verið falið í þeirri fjárhæð, enda hafi maður sá, er reiknaði út og gerði tillögur um uppbót þessa, talið hið lögboðna varasjóðs- tillag til kostnaðar. Loks hefur stefnandi bent á, að framlag Þetta sé innifalið í verðákvörðun mjólkurverðlagsnefndar, er nam kr. 1.70 árið 1944. Stefndi byggir kröfur sinar á því, að varasjóðsgjaldið sé fram- lög félagsmanna stefnanda og miðað við viðskipti þeirra og sé ekki unnt að telja það til rekstrarkostnaðar stefnda frekar en hjá fé- lögum með aðra skipan, svo sem hlutafélögum, er einnig hafi vara- sjóði. Telur stefndi, að þótt hann greiði framlag þetta ekki bein- línis til félagsmanna stefnda, komi það þeim að fullum notum, þar eð hlutverk varasjóðs sé að tryggja félagsmenn gegn taprekstri svo og til eflingar framkvæmda stefnda og þar með til hagsbóta fyrir félagsmenn og búrekstur þeirra, enda sé það aðeins við félagsslit, að bannað sé að greiða úr varasjóði meira en þarf til lúkningar skuldbindingum þeim, er hvíli á félagsheildinni. Samkvæmt þessu tel- ur stefndi, að varasjóðsframlagið sé greiðsla til framleiðendanna og þvi hluti af vísitöluverðinu, kr. 1.23 fyrir hvern lítra, og leiði af Því enn fremur, að ekki sé hægt að telja framlagið hluta af dreif- ingarkostnaði eftir afhendingu. Loks hefur stefndi haldið því fram, að uppbótin fyrir tímabilið frá 15. september 1943 til loka þess árs hafi verið ákvörðuð af ráðuneytinu og hafi ekki átt stoð í út- reikningum eða tillögum manns þess, er að framan getur, enda hafi ríkisstjórninni verið ókunnugt um það, hvort varasjóðsframlagsins sætti í þeim útreikningi eða ekki. Fallast verður á það með stefnda, að framlag til sjóða félags fái ekki talizt til rekstrarkostnaðar, enda séu sjóðir þeir eign félags áfram. Af þeim ákvæðum laga nr. 46 frá 1937, sem að varasjóði lúta, verður ekki annað ráðið en hann sé sameign félagsmanna og að þeir hafi, þó með skorðum þeim, er 24. gr. sömu laga setur, óskoraðan ráðstöfunarrétt yfir honum allt til félagsslita. Greiðsla fjár þessa í varasjóð veldur þess vegna ekki því, að fé- lagsmenn séu sviptir fé þessu eða umráðum þess, og verður því eigi unnt að telja framlag þetta hluta af dreifingarkostnaði, þar eð féð er, eins og fyrr segir, eign félagsmanna áfram. Þess ber og að gæta, að grundvöllur sá, sem stefnandi starfar á, er ekki lög- boðinn um mjólkurbú almennt, og væri mjólkurframleiðendum því unnt að komast hjá greiðslu framlags í sjóði sem þann, er um ræðir í máli þessu. Samkvæmt framanrituðu ber því að taka sýknukröfu stefnda til greina, enda hefur stefnandi gegn mótmælum hans ekki sannað þá staðhæfingu sína, er fyrr greinir, að ríkisstjórnin hafi með greiðslu fyrrtalinnar uppbótar bundið sig til greiðslu varasjóðsframlagsins. ö18 Úrslit málsins verða því þau, að stefndi verður sýknaður af öll- um kröfum stefnanda, en eftir atvikum þykir rétt, að málskostn- aður falli niður. Einar Arnalds borgardómari kvað upp dóm Þenna. Þvi dæmist rétti vera: Stefndi, landbúnaðarráðherra og fjármálaráðherra í. h. ríkis- sjóðs, skal vera sýkn af kröfum stefnanda, Mjólkurbús Flóa- manna, í máli þessu. Málskostnaður falli niður. Mánudaginn 18. nóvember 1946. Nr. 133/1946. Réttvísin og valdstjórnin (Hrl. Sveinbjörn Jónsson) gegn Árna Magnúsi Bjarnasyni (Ragnar Jónsson cand jur.). Setudómari próf. Ólafur fárusson í stað hrd. Árna Tryggvasonar. Bifreiðaslys. Sýknað af ákæru um manndráp af gáleysi. Ágreiningur dómenda. Dómur hæstaréttar. Strætisvagn sá, er ákærði ók, þegar slysið varð, er þann- ig gerður, og sæti bifreiðarstjóra og gluggum þannig hagað, að útsýn fram fyrir vagninn og þó einkum til hliðar er injög takmörkuð. Þykir varhugavert að telja ákærða til sakar, að hann sá ekki dreng þann, sem fyrir slysinu varð, fyrr en það var orðið. Ber því að staðfesta hinn áfrýjaða dóm. Eftir þessum úrslitum verður að leggja allan áfrýjunar- kostnað sakarinnar á ríkissjóð, þar með talin málflutnings- laun skipaðs sækjanda og verjanda fyrir hæstarétti, kr. 600.00 til hvors. Lögreglumenn þeir, er fyrst komu á vettvang, létu ekki athuga ástand strætisvagnsins, og bar þeim þó sérstaklega að láta rannsaka ljósabúnað hans og hemla. Verður að átelja þessa vangæzlu þeirra. Í Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Áfrýjunarkostnaður sakarinnar greiðist úr ríkis- sjóði, þar með talin málflutningslaun skipaðs sækjanda og verjanda í hæstarétti, hæstaréttarlögmanns Svein- björns Jónssonar og cand. jur. Ragnars Jónssonar, kr. 600.00 til hvors. Sératkvæði hrd. Gizurar Bergsteinssonar og hrd. Jóns Ásbjörnssonar. Sjónarvottar að slysi því, sem í máli þessu greinir, skýra svo frá, að barn það, sem bana beið, hafi hlaupið fyrir bif- reiðina, lent á framvara hennar og orðið síðan undir henni. Ákærði varð samt ekki barnsins var fyrr en eftir að hann, þ. e. ákærði, fann hnykk í bifreiðinni og heyrði óp fólks, sem í bifreiðinni var, en það sá barnið hlaupa fyrir hana og hverfa undir hana. Samkvæmt 5. mgr. 4. gr. umferðar- laga nr. 24/1941 skal ökumaður hafa góða útsýn fram eftir vegi og til hliðar, og ber hann ábyrgð á, að ökutæki hans sé í lagi, og skal geta stöðvað það snögglega, ef með þarf. Slys það, sem nú var lýst. varð í þröngri götu, þar sem börn voru á ferð. Var ákærða því rík ástæða til að sýna sérstaka aðgæzlu og varfærni, hafa vakandi auga á börn- unum og vera við því búinn að stanza snögglega, ef börn- in hlypu út á akbrautina og fyrir bifreiðina. Þetta gerði ákærði ekki, heldur ók hann á barn, sem var á hlaupum á götunni ásamt öðrum börnum og komið var fram fyrir bifreiðina frá hægri hlið, miðað við ákærða, án þess að hann veitti því athygli. Aðalorsök slyssins má að vísu rekja til atferlis barnsins, en ætla verður, að ákærði hefði mátt afstýra slysi, ef hann hefði ekið nógu gætilega og tekið eft- ir barninu í tæka tíð. Verður því að telja, að ákærði hafi með aðgæzluskorti orðið samvaldur að dauðaslysi barns- ins, enda getur það ekki leyst hann að fullu undan sök, að útsýn er mjög óhæg úr sæti bifreiðarstjóra í bifreið þeirri, sem hann hafði tekið að sér að aka og hann bar þvi ábyrgð á, sbr. 4. gr. laga nr. 24/1941. 020 Með framangreindu hátterni hefur ákærði gerzt brotleg- ur við 215. gr. laga nr. 19/1940, 4. gr. sbr. 14. gr. laga nr. 94/1911 og 5. mgr. 26. gr. og Í. mgr. 27. gr. sbr. 38. gr. laga nr. 23/1941. Þykir refsing hans hæfilega ákveðin 1500 króna sekt í ríkissjóð, er afplánist 15 daga varðhaldi, et hún greiðist ekki innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Svo ber og að svipta ákærða ökuleyfi um eitt ár frá birtingu dóms þessa. Ákærði greiði allan kostnað sakarinnar bæði í héraði og fyrir hæstarétti, þar með talin laun skipaðs verjanda í hér- aði, kr. 300.00, og málflutningslaun skipaðs sækjanda og verjanda fyrir hæstarétti, kr. 600.00 til hvors. Það er aðfinnsluvert, að lögreglumenn þeir, sem komu á vettvang eftir slysið, létu ekki fara fram tannsókn á strætisvagninum, einkum ljósabúnaði hans og hemlum. Dómsorð: Ákærði. Árni Magnús Bjárnason, greiði 1500 króna sekt í ríkissjóð, er afplánist 15 daga varðhaldi, ef hún greiðist ekki innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Hann er sviptur ökuleyfi eitt ár frá birtingu dóms þessa. Ákærði greiði allan kostnað sakarinnar, þar með tal- in laun skipaðs verjanda í héraði, Ragnars lögfræð- ings Jónssonar, kr. 300.00, og málflutningslaun skip- aðs sækjanda og verjanda fyrir hæstarétti, Sveinbjörns hæstaréttarlögmanns Jónssonar og Ragnars lögfræð- ings Jónssonar, kr. 600.00 til hvors. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur aukaréttar Reykjavíkur 6. júlí 1946. Ár 1946, laugardaginn 6. júlí, var í aukarétti Reykjavikur, sem haldinn var í skrifstofu réttarins af Bergi Jónssyni sakadómara, upp kveðinn dómur í málinu nr. 2236/1946: Réttvísin og vald- stjórnin gegn Árna Magnúsi Bjarnasyni, sem tekið var til dóms 4, s. m. = Mál þetta er að fyrirlagi dómsmálaráðuneytisins af réttvísinnar og valdstjórnarinnar hálfu höfðað gegn Árna Magnúsi Bjarnasyni bifreiðarstjóra, Laugarnesvegi 67, til refsingar, ökuleyfissviptingar og greiðslu sakarkostnaðar fyrir brot gegn 18. og 23. kafla almennra hegningarlaga nr. 19 12. febrúar 1940, bifreiðalögum nr. 23 16. júní 1941 og umferðarlögum nr. 24 16. júní 1941. Ákærði er kominn yfir lögaldur sakamanna, fæddur 21. febr. 1923 í Reykjavík, og hefur hvorki sætt ákæru né refsingu, svo að kunnugt sé. Málavextir eru þeir, er nú skal greina: Miðvikudaginn 13. febrúar s. 1., kl. 18, ók ákærði strætisvagnin- um R. 975, en í honum var margt farþega, frá Lækjartorgi upp Bankastræti og Skólavörðustig, austur Njálsgötu og beygði suður Gunnarsbraut og hugðist nema staðar á viðkomustað rétt sunnan við Skarphéðinsgötu, en norðan megin við gatnamót Gunnarsbraut- ar og Skarphéðinsgötu varð 5 ára drengur, Garðar Hólm Sigur- seirsson, fyrir bifreiðinni og hlaut bana af. Ákærði skýrir svo frá, að hann hafi ekið eftir vinstri (nyrðri) brautarhelming Njálsgötu og tekið bugðuna stóra inn á Gunars- braut, en á gatnamótum þessum er mjög þröngt, auk þess sem hann kveður græna vörubifreið hafa staðið vestan megin á Gunn- arsbrautinni milli Njálsgötu og Skarphéðinsgötu, en ekkert af vitn- um þeim, sem um þetta atriði hafa borið, minnast þessa. Kveðst ákærði hafa ekið með 15 til 20 km hraða, miðað við klukkustund, eftir Njálsgötu, áður en hann beygði suður Gunnarsbraut, en þá dreg- ið úr hraðanum og ekið bifreiðinni, sem er 4 gíruð, í 3. gir og telur, að hraði hennar hafi varla verið meiri en 10 km, miðað við klukkustund. Á Gunnarsbraut segist hann svo aðeins hafa aukið við hraðann, til þess að bifreiðin rynni að viðkomustaðnum sunn- an við Skarphéðinsgötu, en milli hennar og Njálsgötu er mjög stuttur spotti. Ákærði kveðst, rétt eftir að hann hafði ekið inn á Gunnarsbraut og bifreiðin orðin svo að segja rétt fyrir á göl- unni, hafa heyrt slink, eins og eitthvað kæmi utan í bifreiðina, en ekki orðið var við, að nokkuð yrði fyrir hjólum hennar, og um leið hafi einhver eða einhverjir farþeganna hljóðað upp yfir sig. Kveðst ákærði þá hafa hemlað strax, og hafi bifreiðin stanzað Þegar í stað. Ekki kveðst hann hafa skipt um gir, er hann stöðvaði bifreiðina, en stöðvað vél hennar og haft hana í gir, þegar hann steig út úr vagninum. Þá segist hann hafa slökkt á ljóskerum bif- reiðarinnar, en man ekki, hvori logaði á afturljóskerinu og öðru „parkljóskerinu“, en telur þó, að þau hafi bæði verið biluð. Er bifreiðin hafði verið stöðvuð, stóð hún þvert fyrir Skarphéðins- götu. Fyrir aftan vinstri afturhjól bifreiðarinar, en þau eru tvö- föld, og undir henni lá drengurinn, Garðar Hólm Sigurgeirsson, meðvitundarlaus. Var lögreglunni gert aðvart um slysið og einnig 522 eftirlitsmanni strætisvagnanna. Ákærði ók svo drengnum upp að Landspítala, en hann mun hafa látizt á leiðinni þangað. Ekki kveðst ákærði vita, hvaðan drengurinn kom, og ekki orðið var við hann, fyrr en slysið var um garð gengið. Hann hafi ekki orðið var við, að börn hlypu austur yfir Gunnarsbraut í átt frá Njálsgötu. Kveður hann hemla bifreiðarinnar og annan útbúnað safa verið í góðu lagi, en er ekki viss um, að ljós hafi verið á báðum ljóskerunum, vel geti verið, að ekki hafi logað á ljóskerinu hægra megin, en er viss tm, að logað hafi á hinu. Ekki hefur tekizt að upplýsa þetta, enda var bifreiðin ekki skoðuð eftir slysið. Þá kveður ákærði útsýni vera mjög litið úr strætisvögnum, þegar þeir eru fullir af fólki. Sjáist sérstaklega illa út um hægri hliðarrúðuna, þar eð bæði dyrastafur og farþegar byrgi mjög útsýnið. Ákærði var að öllu leyti vel fyrir kallaður, var vanur að aka strætisvagn- inum þessa leið og hafði ekið honum þenna dag frá klukkan 13. Hann kveður ekkert hafa dregið athvgli sína frá akstrinum og hvorki verið að taka á móti peningum af farþegum né gefa þeim til baka. Af farþegum þeim, sem í strætisvagninum voru í umrætt skipti. hafa verið yfirheyrð vitnin Bárður Óli Pálsson verkstjóri, Skeggja- götu 6, 35 ára að aldri, Ólafur Georgsson verzlunarmaður, Freyju- götu 46, 28 ára að aldri, en þeir stóðu báðir í miðjum vagninum og sáu því eigi, hvernig slysið skeði, og Helga Jensen húsfreyja, Leifsgötu 15, 43 ára að aldri, sem kveðst hafa setið hægra megin í strætisvagninum Í 3. sæti, talið framan Írá, ; Vitnið Bárður Óli kveður bifreiðinni hafa verið ekið í kröppum boga á Njálsgötu og inn á Gunnarsbraut og muni hún hafa verið sem næst bein fyrir á götunni, er slysið varð. Ekki varð það vart við, að hjól bifreiðarinnar færu yfir drenginn. Telur vitnið, að hraði bifreiðarinnar hafi verið um 20 km, miðað við klukkustund, eftir að henni var ekið inn á Gunnarsbraut, en þar hafi bifreiðar- stjórinn aukið lítillega hraðann, og fannst vitninu ákærði aka greitt og ógætilega á þessum gatnamótum. Kveður vitnið ákærða hafa hemlað, er einhver farþeganna hljóðaði upp yfir sig, en þó ekki snöggt, og bifreiðin runnið talsvert áfram. Hemlar hafi þó verið góðir, því skömmu áður, er bifreiðinni var ekið yfir Hringbraut, hafi hún verið stöðvuð mjög snögglega vegna bifreiðar, sem þar var á ferð. Ekki varð vitnið vart við, að ákærði skipti bifreiðinni í lægri gir, og ekkert hljóð kveðst það hafa heyrt í girkassa. Þá segist það ekki hafa séð greinileg hemlaför eftir bifreiðina og ekki tekið eftir ljósaútbúnaði hennar. Vitnið Ólafur Georgsson kveður ákærða hafa hægt á hraða hif- reiðarinnar, áður en hann ók af Njálsgötu inn á Gunnarsbraut, og telur, að hraði hennar hafi verið 5 til 10 km, miðað við klukku- stund, þegar slysið skeði. Ekki kveðst það geta sagt um, hvort ekið 523 hafi verið í krappri bugðu um þessi galnamót. Skömmu eftir að ekið hafði verið inn á Gunnarsbraut, kveðst vitnið hafa heyrt eins og barnshróp, en ekki séð drenginn verða fyrir bifreiðinni né orð- ið vart við, að nokkuð yrði fyrir hjólum hennar, Rétt í þessu var strætisvagninn stöðvaður, en ekki snöggt, heldur eins og þeir al- mennt eru stöðvaðir hjá viðkomustöðvum, og taldi vitnið svo vera, þar til einhverjir af farþegunum voru komnir út úr bifreiðinni. Ekki tók vitnið eftir ljósaútbúnaði bifreiðarinnar, en hemla kveður það hafa verið í góðu lagi, því að á gatnamótum Barónstigs og Njálsgötu hefði ákærði orðið að stöðva bifreiðina mjög snöggt til að forðast árekstur. Vitnið Helga Jensen hefur borið það, að dregið hafi verið úr hraða Þifreiðarinnar, um leið og henni var ekið inn á Gunnars- braut, og hraði hennar ekki aukinn eftir það, en veit ekki, hvort sú bugða hafi verið tekin kröpp eða stór. Telur vitnið, að bifreiðin hafi verið orðin bein fyrir vinstra megin á götunni, þegar slysið skeði. Rétt áður kveðst vitnið hafa litið út um hægri hliðarrúðu strætisvagnsins og séð þá drenginn koma hlaupandi og hverfa undir bifreiðina, en er ekki öruggt um, hvaðan hann kom. Kveðst það svo hafa heyrt ískur, og strætsivagninn þá verið stöðvaður strax, en ekkert runnið til. Vitnið Ingólfur Gísli Gústafsson, Fálkagötu 19, 14 ára að aldri, skýrir svo frá, að það hafi ekið á reiðhjóli norður Gunnarsbraut og verið komið aðeins norður fyrir Skarphéðinsgötu, þegar stræt- isvagninum var ekið af Njálsgötu suður Gunnarsbraut. Kveður það honum hafa verið ekið í stórri bugðu á þessum gatnamótum, nokk- uð hratt og hann verið beinn fyrir á götunni, er drengurinn varð fyrir miðjum framvara bifreiðarinnar, en hann hafi komið hlaupandi fyrir- varalaust af vestari gangstétt Gunnarsbrautar. Segir það hann hafa kastazt litið eitt frá Þifreiðinni, orðið síðan undir henni miðri, en hjól hennar muni ekki hafa farið yfir hann. Kveður það bif- reiðina hafa verið hemlaða um leið og hún rakst á drenginn, en dregizt lítið eitt til á götunni, og hafi drengurinn legið á sama stað eftir slysið og þegar hann varð fyrir bifreiðinni. Hjá viðkomustað“ strætisvagnanna á Gunnarsbraut rétt sunnan við Skarphéðinsgötu biðu komu strætisvagnsins Jón Guðjónsson Jónsson verksmiðjustjóri, Viðimel 40, 44 ára að aldri, Ólafur Helgi Auðunsson bifreiðarstjóri, Ránargötu 7, 40 ára að aldri, og Garðar Karlsson skógerðarmaður, Tjarnargötu 45, 25 ára að aldri, Vitnið Jón Guðjónsson Jónsson kveður strætisvagninum hafa verið ekið í nokkuð krappri bugðu af Njálsgötu suður Gunnars- braut á þeim hraða, sem stætisvögnum er almennt ekið á, og hafi hann um það bil verið orðinn réttur fyrir vinstra megin á ak- brautinni, er slysið varð. Ekki getur vitnið sagt um, hvort aukið hafi verið við hraða bifreiðarinnar á Gunnarsbraut, en telur, að ö24 það hafi ekki verið gert. Ekki minnist það, að nokkuð hafi verið athugavert við ljós bifreiðarinnar. Það kveðst hafa séð þrjá drengi að leik vestan megin á Gunnarsbraut skammt frá Skarphéðins- götu. Skyndilega hafi einn drengjanna hlaupið þvert yfir götuna, lent sem ' næst á miðjum framvara bifreiðarinnar, kastazt einn til tvo metra frá henni og svo orðið undir henni miðri. Telur vitnið, að hjól bifreiðarinnar hafi ekki farið yfir drenginn og að hann hafi legið sunnar á Gunnarsbrautinni eftir slysið, eins og hann hefði dregizt eitthvað til með henni. Ekki kveðst vitnið hafa getað séð, að hægt væri á bifreiðinni, er hún rakst á drenginn, ekki orð- ið vart við ískur í bremsum né heldur, að skipt væri um gir. Vitnið Ólafur Helgi Auðunsson kveður strætisvagninum hafa verið ekið á venjulegum hraða, en treystir sér ekki til að segja um, hvort honum hafi verið ekið á stórri bugðu inn á Gunn- arsbraut eða hert á hraða hans þar. Virtist því drengurinn koma hlaupandi frá vestari gangbraut Gunnarsbrautar eða Skarphéðins- götu og verða fyrir miðjum framvara bifreiðarinnar, er þá muni hafa verið rétt fyrir vinstra megin á götunni, Ekki kveðst vitnið hafa getað séð, að drengurinn kastaðist frá bifreiðinni, heldur væri eins og hann hyrfi undir hana miðja, og hafi ákærði eigi virzi taka eftir þessu, því að hann stöðvaði ekki bifreiðina fyrr en ein- hver hrópaði til hans. Virtist vitninu hún kastast lítið eitt til og fannst það heyra hljóð úr gírkassa hennar, eins og verið væri að skipta í lægri gir. Ekki kveðst vitnið hafa tekið eftir því, hvort ljós væri á báðum ljóskerum bifreiðarinnar, þegar henni var ekið suður Gunnarsbráut, en þegar bifreiðin hafði verið stöðvuð eftir slysið, segist vitnið hafa tekið eftir þvi, að ljós var aðeins á vinstra ljós- kerinu, en man ekki, hvort ljósunum hafði þá verið breytt eða að- eins hafi logað á „parkluktum“. Ekki kveðst vitnið hafa getað séð, að drengurinn yrði undir hjólum bifreiðarinnar, og telur, að dreng- urinn hafi legið sunnar og nær gangstéttinni, eftir að bifreiðin var stöðvuð, heldur en þegar hann féll við aksturinn. Vitnið Garðar Karlsson kveður bifreiðinni hafa verið ekið á venju- legum hraða strætisvagna og gizkar á um 20 km, miðað við klukku- stund, og telur, að ekki hafi verið aukið við hraða hennar, eftir að hún var komin inn á Gunnarsbraut. Kveðst vitnið hafa séð tvo til þrjá krakka koma vestur yfir götuna í áttina frá Pétursbúð, sem er á horni Njálsgötu og Gunnarsbrautar, en er þeir voru komnir að vestari gangbraut Gunnarsbrautar, hafi einn drengur snúið við og hlaupið fyrirvaralaust yfir götuna og lent á miðjum framvara stræt- isvagnsins, sem eigi var orðinn réttur fyrir á götunni. Vitnið kveðst þó ekki vera fullviss um, nema drengurinn Garðar Hólm hafi kom- ið vestan frá Skarphéðinsgötu eða einhvers staðar vestan megin af Gunnarsbraut. Ekki segist vitnið hafa getað séð, að drengurinn kastaðist frá strætisvagningim, heldur hafi hann orðið undir hon- um miðjum. Hafi ákærði eigi stöðvað bifreiðina fyrr en einhver hrópaði upp, og muni hún þá bafa verið komin lengd sína frá þeim stað, er drengurinn varð undir henni. Kveður það drenginn hafa dregizt með bifreiðinni, þannig að hann lá sunnar á Gunnars- brautinni en þar, sem bifreiðin rakst á hann. Vitnið kveðst ekki hafa tekið eftir ljósum bifreiðarinnar og ekki heldur, að skipt hefði verið í lægri gir. Lögregluþjónarnir Einar Ásgrímsson og Bergsteinn Jónsson fóru að slysstaðnum, en er þeir komu þangað, hafði drengnum verið ekið í strætisvagninum að Landspítalanum. Engin bremsuför voru sjáanleg á slysstaðnum, enda gatan rök og umferð hafði verið mikil. Blóðpollur var sjáanlegur við gatnamót Gunnarsbrautar og Skarp- héðinsgötu. Uppdráttur var gerður af slysstaðnum, réttarskj. nr. 2, þar sem Þblóðpollurinn var markaður á, og telja bæði vitni og á- kærði, að drengurinn hafi legið nærri þeim stað eftir slysið. Eins og fyrr greinir, kveður ákærði bifreið hafa staðið vestan megin á Gunnarsbraut milli Skarphéðinsgötu og Njálsgötu, en ekk- ert af vitnum, sem um þetta atriði hafa borið, minnast þess. Var haldin framhaldsrannsókn, hvað þetta atriði snerti, og meðal ann- arra yfirheyrður Magnús Tómas Jónasson bifreiðarstjóri, Njálsgötu 104, 29 ára að aldri. Kveðst hann aka dökkgrænni vörubifreið, R. 2668, og oft skilja við hana vestan megin á Gunnarsbraut á fyrr- greindum vegarspotta, en man ekki, hvort hún hefur staðið þar, þegar slysið varð. Segist hann ekki hafa frétt um slysið fyrr en um kvöldið, þegar hann kom heim til sin, og man ekki, hvort hann var þá fótgangandi eða í bifreið, Meðan verið var að yfir- heyra Magnús Tómas, kveðst ákærði hafa séð bifreiðina R. 2668 fyrir framan húsið Fríkirkjuveg 11, skrifstofu sakadómara, og hafi það verið sama bifreiðin og stóð á Gunnarsbraut milli Njálsgötu og Skarphéðinsgötu, er slysið varð. Eins og að framan getur, andaðist drengurinn á leiðinni að Landspítalanum, og leiddi krufning í ljós, að botn höfuðkúpunnar hafði brotnað mjög mikið. Segir í vottorði Rannsóknarstofu há- skólans, að dauðaorsökin hafi verið hið mikla brot á kúpubotn- inum, sem skyndilega hefur orsakað mikið rask á heilabúinu. Eins og atvikum er lýst hér að framan, þykir ákærði eigi hafa sýnt óvarkárni og eftirtektarleysi við akstur bifreiðarinnar, þótt hann hafi ekki komið auga á drenginn, enda virðist útsýni bifreiðar- stjóra úr strætisvagninum eigi nægilegt, og alls óvist, að takast mætti að afstýra slysinu, þó að ákærði hefði komið auga á dreng- inn, þegar hann hleypur skyndilega á framvara bifreiðarinnar. Að öllu athuguðu verður ákærði eigi talinn bera refsiverða sök á dauða drengsins, og ber því að sýkna hann af öllum ákærum réttvís- innar og valdstjórnarinnar í máli þessu. Allur málskostnaður greiðist úr ríkissjóði, þar með talin máls- 526 varnarlaun skipaðs verjanda ákærða hér við réttinn, Ragnars Jóns- sonar lögfræðings, kr. 300.00. Bekstur málsins hefur verið vitalaus. Dómsorð: Ákærði, Árni Magnús Bjarnason, á að vera sýkn af ákærum réttvísinnar og valdstjórnarinnar í máli þessu. Allur sakarkostnaður greiðist úr ríkissjóði, þar með talin málsvarnarlaun skipaðs verjanda ákærða hér við réttinn, Ragn- ars Jónssonar lögfræðings, kr. 300.00. Miðvikudaginn 20. nóvember 1946. Nr.143/1945. Sigfús Baldvinsson og Hjörtur Lárusson (Hrl. Gústaf A. Sveinsson) gegn Ólafi Stefánssyni og gagnsök (Hrl. Egill Sigurjónsson). Setudómari próf. Ólafur Lárusson í stað hrd. Árna Tryggvasonar. Sýknað af bótakröfu vegna brottvikningar skipstjóra. Dómur hæstaréttar. Héraðsdóminn hefur upp kveðið Friðjón Skarphéðins- son, bæjarfógeti á Akureyri, með meðdómsmönnum Gísla Eylands og Benedikt Steingrímssyni. Aðaláfrýjendur hafa skotið máli þessu til hæstaréttar með áfrýjunarstefnu, dags. 5. nóv. 1945, og gert þær dóm- kröfur aðallega, að þeir verði sýknaðir af kröfum gagná- frýjanda í málinu án eða með skuldajöfnuði við gagnkröfur, er þeir telja sig hafa gegn gagnáfrýjanda til bóta fyrir tjón. er hann hafði bakað þeim með afglöpum í starfi sínu í þeirra þjónustu. Til vara hafa þeir krafizt lækkunar á kröfu gagnáfrýjanda. Svo krefjast þeir og málskostnaðar úr hendi gagnáfrýjanda í héraði og fyrir hæstarétti eftir mati dóms- ins. Gagnáfrýjandi hefur að fengnu áfrýjunarleyfi 28. marz ö27 s. 1. skotið málinu til hæstaréttar með gagnáfrýjunarstefnu, dags. 4. apríl þ. á. Krefst hann þess, að aðaláfrýjendur verði in solidum dæmdir til að greiða sér kr. 17892.00 eða aðra lægri upphæð eftir mati dómsins. Svo krefst hann og 6% ársvaxta af hinni dæmdu upphæð frá stefnudegi til greiðsludags og málskostnaðar að skaðlausu í héraði og fyrir hæstarétti eftir mati dómsins svo og að viðurkennd- ur verði sjóveðréttur sér til handa í m/s Rúnu E A 380 fyrir hinum dæmdu upphæðum. Með samhljóða vitnisburði fjögra skipverja á m/s Rúnu, þ.- e. stýrimannsins Alfreðs Finnbogasonar, 2. vélstjóra Magnúsar Jóhannssonar og tveggja háseta, Jóns Árnasonar cg Björns Jónssonar, verður að telja sannað, að gagnáfrýj- andi hafi verið ölvaður, er hann kom til skips síns í Vest- mannaeyjum laust eftir miðnætti hinn 11. des. 1944 og tók við stjórn þess, og fær það eigi haggað gildi vitnisburða þessara, þótt tveir aðrir skipverjar, Ingvar Guðjónsson 1. vélstjóri og Júlíus B. Magnússon háseti hafi borið, að þeim hafi ekki virzt skipstjórinn vera drukkinn við umrætt tæki- færi, enda eru eigi fyrir hendi upplýsingar um það, hvaða aðstöðu vitni þessi höfðu til að athuga ástand gagnáfrýj- anda. Verður að telja, að þetta hafi heimilað útgerð skips- ins að svipta gagnáfrýjanda skipstjórninni fyrirvaralaust an bóta, sbr. 5. gr. sjómannalaga nr. 41 19. mai 1930 og 21. gr. áfengislaga nr. 33 9. jan. 1935. Verður því að sýkna aðaláfrýjendur af kröfum gagnáfrýjanda. Samkvæmt þessari niðurstöðu ber að dæma gagnáfrýj- anda til að greiða aðaláfrýjendum málskostnað í héraði og í hæstarétti með 1200 kr. Dómsorð: Aðaláfrýjendur, Sigfús Baldvinsson og Hjörtur Lár- usson, eiga að vera sýknir af kröfum gagnáfrýjanda, Ólafs Stefánssonar í máli þessu. Gagnáfrýjandi greiði aðaláfrýjendum 1200 kr. í máls- kostnað í héraði og fvrir hæstarétti að viðlagðri aðför að lögum. 528 Dómur sjó- og verzlunardóms Akureyrar 20. október 1945. Mál þetta, sem dómtekið var þann 12. þ. m., hefur Ólafur skip- stjóri Stefánsson, Eyrarveg 16, Akureyri, höfðað fyrir sjó- og verzl- unardóminum með stefnu, útgefinni 16. april s. l, gegn þeim Sig- fúsi Baldvinssyni útgerðarmanni, Fjólugötu 10, og Hirti Lárussyni útgerðarmanni, Eyrarlandsvegi 4, báðum á Akureyri, til greiðslu bótakröfu, að fjárhæð kr. 18561.15 ásamt 6% ársvöxtum frá stefnu- degi til greiðsludags, og málskostnaðar eftir reikningi eða mati rétt- arins. — Þá krefst stefnandi þess, að honum verði dæmt sjóveð í m/s Rúnu EA. 380 til tryggingar fjárhæðum Þessum. Stefndu hafa aðallega krafizt sýknu, en til vara lækkunar á kröf- um stefnanda og málskostnaðar að skaðlausu. Til þrautavara hafa þeir krafizt skuldajafnaðar með kröfum, er þeir telja sig eiga á stefnanda fyrir tjón, er þeir telja hann hafa valdið útgerðinni. Samkvæmt því, er stefnandi skýrir frá, eru málavextir þeir, að þegar hann kom með m/s Rúnu til hafnar í Reykjavík 11. des. s. 1. úr Englandsferð, en þangað hafði verið siglt með ísaðan fisk, sagði meðstefndi Sigfús Baldvinsson, sem þá var staddur í Reykja- vik, stefnanda upp skipstjórastöðu fyrirvaralaust og án löglegra ástæðna, að því er stefnandi telur. Samkvæmt sjómannalögum er uppsagnarfrestur skipstjóra 3 mánuðir, sé ekki um annað samið, og gerir stefnandi kröfu til, að stefndu greiði honum þriggja mánaða kaup, kr. 6000.00 á mánuði, auk kr. 561.15, sem hann telur kostnað, er hann varð fyrir vegna þess, að honum var ekki sagt upp í heimahöfn. Sundurliðast sá kostnaður þannig: Dvalarkostnaður í gistihúsi í Reykjavík ............. kr. 329.15 Farseðill með skipi til Akureyrar og fæði 2... — 939.00 Samtals kr, 561.15 Samkvæmt samningi skipstjórafélagsins hér og útgerðarmanna voru samningar um kaup og kjör skipstjóra sem hér segir að sögn stefnanda, og hafa stefndu ekki véfengt það: Grunnlaun kr. 700.00 á mánuði auk verðlagsuppbótar, miðað við vísitölu í janúar 1945. 273 stig, í febrúar og marz S. á., 274 stig, 250% áhættuþóknun á kaupið, meðan skipið sigldi á hættusvæði, 2% af brúttó afla og frítt fæði. Telur stefnandi, að upphæðir þessar nemi ca. kr. 6000.00 á mánuði. Við munnlegan flutning málsins hefur stefnandi gert þessa kröfu til vara, að bótakrafan nemi þeirri upphæð, er skipstjóri sá, er við tók af honum, bar úr býtum fyrstu þrjá mánuðina á eftir, en sú upphæð nam samkvæmt upplýsingum stefndu kr. 16130.85, sem sundurliðast þannig: 20 Kaup í 90 daga, kr. 63.23 á ag l000cl0r kr. 5690.70 Áhættuþóknun í 39 daga, kr. 54.32 á dag ........ . — 118.46 200 af brúttó aflasölu, £€ 15946.00 lll — 8321.09 Samtals kr. 16130.85 Stefnandi krefst þess, að við upphæðina bætist: Fæði í 3 mánuði á kr. 400.00 20... „.2 — 1200.00 Ferðakostnaður ..........2022000 00. = 561.15 Nemur varakrafan því alls kr. 17892.00 Samkvæmt því, sem skýrt er frá af hálfu hinna stefndu, eru atvik málsins þau, að þegar m/s Rúna kon til Reykjavíkur úr framangreindri ferð kl. 4 síðdegis þann 11. des. s. 1, hafi með- stefndi Sigfús Badvinsson farið um borð í skipið og átt tal við skipstjórann. Var þá ákveðið að fara af stað aftur kl. 6 síðdegis samdægurs til Ísafjarðar til þess að taka fisk í skipið, og var skipshöfninni tilkynnt það. Nokkru áður en skipið átti að fara, fór meðstefndi Sigfús ásamt stefnanda um borð í skipið. Komst hann þá að raun um það, að tveir hásetar voru að fara af skip- inu og aðrir tveir skipverjar voru óánægðir og töldu, að skip- stjórinn hefði sagt þeim upp eða að þeim væri heimilt að fara af skipinu fyrirvaralaust. Meðstefndi Sigfús kveðst hafa reynt að koma á sættum, en án árangurs. Varð því að fresta ferð skips- ins. Morguninn eftir, þann 12. des. s. 1., sagði hann síðan stefn- anda upp og fékk annan í staðinn. Fór skipið síðan áleiðis til Ísafjarðar kl. 5 þann dag. Varð skipið af fiskinum á Ísafriði að sögn stefndu vegna tafarinnar í Reykjavík og óþarfrar viðkomu í Vestmannaeyjum, er skipið kom til landsins. Misklíð milli skip- stjóra og hluta skipshafnarinnar segja stefndu hafa stafað af ölvun skipstjórans og ósæmilegri framkomu í Vestmannaeyjum, en skipið var þar statt 10. desember næst á undan, er það var á heimleið úr framangreindri Englandsferð. Telja stefndu, að þetta ásamt ýmsu, er áður hafði skeð og síðar verður vikið að í sambandi við þrauta- varasýknuástæðu stefndu, hafi réttlætt fyrirvaralausa uppsögn skip- stjórans. Aðalkröfuna um algera sýknu og málskostnað byggja stefndu á þessu. Til þrautavara er krafizt skuldajafnaðar milli þess, sem sækjandi kynni að fá tildæmt, og krafna stefndu á hendur stefnanda fyrir tjón, er þeir telja, að hann hafi bakað útgerðinni fyrir handvammir og óreglu í starfi, sem þeir byggja á því, er nú verður sagt: 1. 9. júní 1944, er Rúna var á sildveiðum, hvolfdi öðrum nótabátn- um, og töpuðust úr honum ýmsir lauslegir hlutir. Stefndu telja, að tjón þetta hafi orðið fyrir það, að hraði skipsins hafi verið of mikill, eða 9 mílur, og tjón af þessu meta þeir á kr. 1500.00. 34 9. Þann 18. ágúst 1944, er skipið hafði landað síld á Hjalteyri, kom í ljós, að annar nótabálurinn flóðlak, og varð að gera við hann. Telja stefndu, að lekinn hafi orsakazt af því, að skipið hafi farið of hratt með bátana í eftirdragi, er það var á leið til Hjalteyrar, en stormur var Og sjór. Viðgerð bátsins kostaði kr. 500.00, en veiðitjón útgerðarinnar telja stefndu kr. 5000.00 vegna tafarinnar. Gefa þeir stefnanda sök á þessu og telja hann bótaskyldan. 3. Þá telja stefndu sig hafa beðið 7000.00 kr. tjón við árekstur á bryggju á Hjalteyri þann 31. júli 1944 og við árekstur á skip í Fleetwood þann 30. nóv. sama ár, er þeir gefa stefnanda að sök. 4. Loks telja stefndu, að tjón það, er útgerð skipsins varð fyrir vegna þess, að skipið komst ekki í tækan tíma til Ísafjarðar, er stefnanda hafi verið sagt upp, svo sem fyrr segir, nemi kr. 20 000.00, með því að skipið hafi misst af söluferð til Eng- lands þess vegna. Um aðalsýknuástæðu stefndu hefur Þetta komið fram helzt: M/s Rúna kom til Vestmannaeyja kl. 3 síðdegis þann 10. des. 1944. Einn hásetinn var þá svo ölvaður, að setja varð hann í bönd, þar til hann sofnaði. Skipið hafði viðdvöl í Vestmannaeyjum þar ti um miðnætti. Fjórir skipverjar, þar á meðal sá, sem bundinn hafði verið, halda því fram, að stefnandi hafi verið ölvaður, er hann kom um borð um miðnætti. Hafi hann strax tekið við stjórn skipsins og gefið fyrirskipun um að leysa festar. — Kom þá í ljós, að smávegis ólag var á vélinni, Þannig að nokkur töf varð á, að skipið færi af stað, og varð að festa því aftur við bát, er skipið hafði rekið að í höfninni. Vitnum ber ekki saman um, hve langur timi það var, en telja, að það hali verið hálf eða heil stund, sem skipið tafðist við þetta. Þrir þessara skipverja telja, að meðan á þessu stóð, hafi stefnandi viðhaft óhæfilega framkomu og sagt þeim upp skiprúmi, Einn þessara skipverja segir þó, að daginn eftir hafi stefnandi beðið sig fyrirgefningar, og hafi hann Þá lofað stefnanda að fara ekki úr skiprúmi næstu ferð. Þegar skipið komst af stað frá Vestmannaeyjum, stýrði stefnandi sjálfur út úr höfninni og að Þridröngum. Segja þessi vitni, að þá hafi hann ekki verið eins á- berandi ölvaður. Stefnandi hefur neitað þvi, að hann hafi verið ölvaður umrætt skipti, og aðrir skipverjar, sem leiddir hafa verið sem vitni, telja, að hann hafi verið ódrukkinn. Þá er og á það bent af hálfu stefnanda, að stefnandi hafi sjálfur stýrt skipinu út úr höfninni í Vestmannaeyjum, án þess að nokkurt tjón eða óhapp kæmi fyrir, en ólíklegt sé, að ölvuðum mönnum sé það fært vegna þrengsla í höfninni og fjölda báta, sem lágu þar. öðl Samkvæmt þessu virðist ekki nægilega sannað, að stefnandi hafi verið ölvaður við stjórn skipsins. Þess ber og að gæta, að stefnandi. virðist hafa haft ástæðu til að segja þeim skipverja upp skiprúmi, ær setja hafði orðið í bönd vegna ölvunar, en gegn mótmælum stefnanda er ekki sannað, að hann hafi sagt öðrum skipverjum upp. Um óhöpp þau, sem stefndu gefa stefnanda að sök, samkvæmt 14. lið hér að framan, er það að segja, að ýmist er sannað, að stefnandi átti ekki sök á þeim, eða ósannað, að honum verði gefin sök á þeim. Aðalkrafa hinna stefndu um sýknu af þessum ástæð- um er því ekki nægilega rökstudd og verður ekki tekin til greina. Af þessu leiðir og, að þrautavarasýknuástæða stefndu verður heldur ekki tekin til greina. Telja verður því, að stefndu hafi bakað stefn- anda tjón, sem þeim er skylt að bæta. Kemur þá til álita varakrafa hinna stefndu um lækkun bóta- kröfunnar eða niðurfellingu hennar af þeim ástæðum, að stefnandi fékk stýrimannsstöðu á öðru skipi skömmu eftir brottför hans af m/s Rúnu. Samkvæmt 3. gr. sjómannalaga nr. 41/1930 á skipstjóri, sem vikið er úr stöðu án lögmæts fyrirvara og án þess að brottvikning sé nægilega réttlætt, rétt á bótum fyrir tjón það, sem frávikningin bakar honum. Sé annað eigi sannað um upphæð tjónsins, á hann rétt á þriggja mánaða kaupi og auk þess ferðakostnaði og fæðis- peningum til hafnar þeirrar, sem ráðningu skyldi slitið í Nú hefur ekki verið véfengt, að stefnandi hafi fengið atvinnu sem stýrimaður á öðru skipi nokkru eftir, að hann missti skipstjórastöðuna. Hins vegar hefur stefnandi þrátt fyrir áskorun ekki upplýst um kaup sitt í þeirri stöðu. Er því haldið fram af hans hálfu, að Þannig beri að skilja bótaákvæði sjómannalaganna, að bæturnar séu fyrst og fremst fyrir tjón það, er skipstjóri verður fyrir vegna þess, að hann hefur lakari aðstöðu til þess að fá skipstjórastöðu vegna álits- hnekkis, eftir að honum hefur verið vikið frá fyrirvaralaust. Rétturinn lítur svo á, að taka beri fullt tillit til þessa við ákvörðun á bótaupphæð, en hins vegar beri líka að taka tillit til atvinnu- tekna stefnanda eftir brottvikninguna. Verður þvi ekki hægt að leggja aðal- eða varakröfu stefnanda til grundvallar við ákvörðun á bótaupphæð. Með hliðsjón af því, að stefnandi hefur haft allgóða atvinnu og hann er maður á bezta aldri, þykir upphæð bótanna hæfilega ákveðin kr. 9000.00 auk ferðakostnaðar til heimahafnar, kr. 561.15, sem þykir mega taka til greina að fullu. Niðurstaða málsins verður því sú, að stefndu verða dæmdir til að greiða in solidum stefnanda kr. 9561.15 ásamt vöxtum, eins og krafizt er, og málskostnað, sem ákveðst kr. 1250.00. Þá verður einnig tekið til greina krafa stefnanda um sjóveðrétt í m/s Rúnu EA 380, enda er sú krafa í samræmi við lög. 352 Því dæmist rétt vera: Stefndu, Sigfús Baldvinsson og Hjörtur Lárusson, greiði stefnanda, Ólafi Stefánssyni, kr. 9561.15 ásamt 6% ársvöxtum frá 16. april 1945 til greiðsludags og kr. 1250.00 í málskostnað. Á stefnandi sjóveðrétt í m/s Rúnu EA 380 til tryggingar fjárhæðum þessum. Dómi þessum ber að fullnægja innan 15 daga frá lögbirt- ingu hans að viðlagðri aðför að lögum. Miðvikudaginn 20. nóvember 1946. Nr. 32/1946. Vélabátatrygging Eyjafjarðar og Leó Sig- urðsson (Hrl. Sveinbjörn Jónsson) gegn Helga Benediktssyni (Enginn). Setudómari próf. Ólafur Lárusson í stað hrd. Árna Tryggvasonar. Sjálfkrafa frávisun máls frá hæstarétti. Dómur hæstaréttar. Héraðsdóm hafa upp kveðið Freymóður Þorsteinsson. fulltrúi bæjarfógeta í Vestmannaeyjum, og samdómsmenn Lúðvík N. Lúðvíksson og Sigfús Scheving. Héraðsdómur í máli þessu er upp kveðinn 10. nóv. 1945. Áfrýjunarstefna er út gefin 6. marz 1946 og birt 12. s. m. Er ekki skirskotað til áfrýjunarleyfis í stefnunni, enda er það ekki fengið fyrr en sama dag og stefnan er birt. Af hendi stefnda hefur enginn komið fyrir hæstarétt. Þar sem svo stendur á, sem að framan segir, verður að visa máli þessu ex officio frá hæstarétti. Málskostnaður fyrir hæstarétti fellur niður. Dómsorð: Máli þessu er vísað frá hæstarétti. Málskostnaður fyrir hæstarétti fellur niður. 533 Dómur sjó- og verzlunardóms Vestmannaeyja 10. nóvember 1945. Mál þetta er dómtekið var 17. f. m. og endurupptekið í dag, er með stefnu, útg. 29. janúar 1945, birtri 30. s. m., höfðað af Jóni Guðmundssyni framkvæmdastjóra, Akureyri, f. h. Vélbátatryggingar Eyjafjarðar og Leó Sigurðssyni útgerðarmanni, Akureyri, á hendur Helga Benediktssyni útgerðarmanni, Vestmannaeyjum, til greiðslu skaðabóta, að upphæð kr. 5685.62 ásamt 6% ársvöxtum frá 29. nóvember 1944 til greiðsludags, og málskostnaðar að skaðlausu sam- kvæmt framlögðum reikningi, er nemur kr. 1345.34. Jafnframt krefj- ast stefnendur, að viðurkenndur verði með dómi réttarins sjóveð- réttur í v/s Skaftfellingi fyrir hinum tildæmdu upphæðum. Stefndi mætti í málinu og gerði þær kröfur, að verða algerlega sýknaður af öllum kröfum stefnenda og að stefnendur yrðu dæmdir til að greiða honum málskostnað eftir mati réttarins. Sumarið 1943 stunduðu skipin v/s Súlan EA 300 og v/s Skaft- fellingur VE 33 sildveiðar fyrir norðan land. V/s Súlan er eign stefnanda Leó Sigurðssonar, en v/s Skaftfellingur er eign stefnda, Helga Benediktssonar. Föstudaginn 23. júlí 1943 voru bæði skipin ásamt fleirum síldarskipum stödd austur af Tjörnesi og urðu þá vör við sildartorfu. Sigldu bæði skipin að torfunni, en er þau voru að komast að henni, varð árekstur milli þeirra. Lenti stefni Skaft- fellings aftan til á Þbakborðshlið Súlunnar og braut öldustokk, skammdekk, skansklæðningu, eina dekkstyttu og fleira. Á Skaftfell- ingi brotnaði stefnið við áreksturinn. Samkvæmt mati útnefndra manna, er fram fór á Siglufirði 24. júlí 1943, nam kostnaður við viðgerð á stefninu kr. 1250.00. Hinn 16. október 1943 framkvæmdu mafsmenn, útnefndir af bæjarfógetanum á Akureyri 29. sept. s. á., skoðun og mat á skemmdum Súlunnar vegna árekstrarins, og mátu Þeir tjónið á kr. 5401.02. Kostnaður við matið og réttarkostnaður nam kr. 284.60. Af þessum upphæðum greiddi Vélbátatrygging Eyja- fjarðar kr. 5117.06, en kr. 568.56, eða 10% af tjóninu, lenti á eiganda Súlunnar, Leó Sigurðssyni. Stefnendur máls þessa telja, að Skaft- fellingur hafi átt alla sök á árekstrinum, og beri því eiganda skips- ins að greiða tjónið, er Súlan varð fyrir. Á þetta hefur stefndi ekki fallizt og talið sökina hjá Súlunni. Stefnendur hafa þvi höfðað mál Þetta til þess að fá viðurkenningu á fyrrgreindum kröfum sinum. Sjópróf voru látin fara fram út af árekstrinum. Skipstjórinn á Skaftfellingi lét halda sjópróf á Siglufirði daginn eftir áreksturinn, hinn 24. júlí 1943. Hinn 20. september s. á. gáfu skipstjóri Súlunnar og tveir skipverjar skýrslu um atburðinn fyrir sjórétti á Akureyri. Og 23. október og 2. nóvember s. á. gáfu skipstjóri og stýrimaður m/s Dagnýjar SI 7 skýrslu um áreksturinn í sjórétti Akureyrar. Verða framburðir þessir raktir hér á eftir og fyrst byrjað á fram- 534 burði skipshafnar Skaftfellings, vegna þess að þeir eru fyllstir og samfelldastir. . Í útdrætti úr dagbók m/s Skaftfellings, er lagður var fram í sjó- rétti Siglufjarðar 23. júlt 1943 og undirritaður var af skipstjóra, Páli Þorbjarnarsyni, stýrimanninum, Jóni Einarssyni, vélstjóran- um, Jóhanni Bjarnasyni, og hásetunum Guðmundi Helgasyni og Jóni Sveinssyni, er skýrt svo frá, að kl. 12,30 föstudaginn 23. júlí 1943 hafi Skeftfellingur verið staddur austur af Tjörnesi, og sást þá sildartorfa. Var þá sett á fulla ferð og haldið að torfunni og hún aðeins höfð á stjórnborða. V/s Súlan kom aðeins á eftir Skaftfell- ingi á stjórnborða, og stjórnborða við hana var m/s Austri GK 410. en á bakborða við Skaftfelling kom m/s Dagný SI 7. Öll skipin héldu sömu stefnu eða því sem næst. Um kl. 12,35 var komið rétt að torf- unni, en þá beygði Súlan allt í einu til bakborða, án þess að gefa það til kynna með hljóðmerki, og var sýnilegt, að ásigling yrði, ef ekki yrði aðgert. Vegna m/s Dagnýjar gat Skaftfellingur ekki vikið til bakborða, og var því ekki um annað að ræða en reyna að bakka, og var vélin látin hafa fulla ferð aftur á bak. Árekstur varð samt milli Skaftfellings og Súlunnar um kl. 12,38. Var Þá Skaftfellingur svo til ferðlaus, en Súlan með óbreyttri ferð. Lenti stefni Skaft fellings aftan á bakborðssíðu Súlunnar, og brotnaði stefnið fyrir ofan sjó, en leka varð ekki vart. Ástæðan til þess, hve aftarlega var komið á Súluna, var sú, að afturstefni Skaftfellings snýst til bak- borða, þegar honum er bakkað. Er áreksturinn varð, var skipstjór- inn við stýrið, stýrimaður á stýrishúsþaki, vélarmaður í vélarúmi á verði og hásetar á þilfari eða uppi í hvalbak. Allir þeir, sem undirritað höfðu útdráttinn, staðfestu það í sjó- rétti Siglufjarðar, að rétt væri frá skýrt í öllum atriðum, en vél- stjórinn, Jóhann Bjarnason, þó aðeins að því leyti, er vélanotkunina snerti. Skipstjórinn, Páll Þorbjarnarson, tók það enn fremur fram, að á að gizka hafi verið 5—10 faðmar milli Dagnýjar og Skaftfellings. Hafi Skaftfellingur verið á um 7 mílna ferð, er hann var að fara að sildartorfunni, en skipin hafi siglt að torfunni hér um bil samhliða með bátana á stjórnborðssiðu, um 5 faðmar milli skipa, og hafi Skaftfellingur legið bezt við torfunni, þar sem Súlan hafi orðið að. beygja til bakborða til þess að komast að sildartorfunni með stjórn- borðssíðu, þar sem herpinótabátarnir voru. Hann kvað Súluna hafa nálgazt Skaftfelling aftan við þverskipsstefnu. Stýrimaðurinn, Jón Einarsson, tók það fram, að Súlan hafi ekki verið komin fram úr Skaftfelling, er hún beygði til bakborða, heldur verið alveg samhliða. Vélstjórinn, Jóhann Bjarnason, kveðst hafa verið niðri í véla- rúmi, er áreksturinn varð. Sagði hann, að Skaftfellingur hafi siglt á 6—7 mílna hraða að sildartorfunni, unz hringt hafi verið niður 35 i vélarrúm: „stop“, og svo að segja á sama augnabliki var hringt aftur: „fullt aftur á bak“. Þessu kvaðst hann hafa hlýtt samstundis. Guðmundur Helgason, háseti á Skaftfellingi, kvaðst hafa verið staddur á þilfari stjórnborðsmegin, er áreksurinn varð. Sagði hann, að Súlan hefði verið á meiri ferð en Skaftfellingur og komizt sam- hliða honum, er hún beygði. Jón Sveinsson, háseti á Skaftfellingi, kvaðst hafa verið staddur á hvalbaki skipsins, er áreksturinn varð. Hann sagði, að Súlan og Skaftfellingur hefðu verið samhliða að síldartorfunni, en Súlan að- eins heldur á eftir. Í útdrætti úr dagbók Súlunnar, undirrituðum af skipstjóra og stýrimanni, og staðfestum af þeim í sjórétti Akureyrar og Eyjafjarð- arsýslu 20. september 1943, er svo skýrt frá, að föstudaginn 23. júlí 1943, kl. 12,45, hafi Súlan verið að veiðum í $.S.A. af Mánáreyjum og keyrt að sildartorfu. Veður var bjart og sléttur sjór. Súlan keyrði með fullri ferð. Þá hafi Skaftfellingur komið og keyrt með fullri ferð á bakborðssiðu Súlunnar og brotið öldustokk, skammdekk, styttu og beygt uppistöður undir bátadekki og ef til vill fleira. Á stjórnborðssíðu við Súluna voru nót og bátar m/s Dagnýjar, og þar næst m/s Austri. Skipstjórinn á Súlunni, Þorsteinn Stefánsson, tók það fram, að Skaftfellingur hafi nálgazt Súluna aftan við þverskipsstefnu. Er hann sá, að hætta var á árekstri, kveðst hann hafa beygt til stjórn- borða, en gat ekki sveigt meira en gert var vegna nóta og báta, sem voru á stjórnborða. Hann kvað það rangt, að Súlan hefði beygt fyrir stefni Skaftellings. Hann sagði, að Súlan hefði haldið áfram með óbreyttri ferð, en hvorki hægt á sér né bakkað, og kvaðst hann álíta, að Súlan hefði gert það, sem réttast var í árekstraraugna- blíkinu. Skaftfellingi hefði hins vegar borið að bakka eða víkja, þar sem Súlan hafi verið á réttan bóg, en hvort Skaftfellingur hafi bakkað eða ekki, kvaðst hann ekki geta borið um, en hann hefði nálgazt Súluna á dálitilli ferð. Stýrimaðurinn á Súlunni, Hermann Sigurðsson, skýrði enn fremur svo frá, að skipið Dagný, Skaftfellingur, og Súlan hafi orðið vör við sildartorfu, og er skipin sigldu að torfunni, hafi Dagný og Skaftfellingur verið á bakborða við Súluna, en þegar að torfunni kóm, hafi Dagný verið komin á stjórnborða við Súluna. Dagný hafi siglt fyrir framan Súluna, og hafi þá verið dálítill vegarspotti milli Súlunnar og Skaftfellings. Hann kvaðst álíta, að Skaftfellingur hefði átt að víkja, en í stað þess hafi hann beygt að Súlunni til stjórn- borða. Hann kvað Súluna hafa haldið áfram sama striki í árekstrar- augnablikinu, enda ekki getað beygt til stjórnborða, af því að Dagný var þar fyrir og bátar hennar. Í tilefni framburðar skipstjórans á Súlunni, tók hann fram, að hafi Súlan sveigt til stjórnborða, hafi það varla getað verið nema örlítið og þá rétt áður en áreksturinn 030 varð. Hann kvað Súluna ekki hafa hægt á sér, heldur haldið áfram með sömu ferð og áður. Hann kveðst geta hugsað sér, að Súlan muni ekki hafa farið yfir 7 milna hraða, áður en áreksturinn varð, og kvaðst halda, að hraði Skaftfellings hafi verið líkur. Hann kvað það rangt, að Súlan hafi beygt fyrir stefni Skaftfellings, og það sé einnig rangt, að Súlan hafi nálgazt Skattfelling aftan við þver- skipsstefnu. Er áreksturinn varð, kvaðst hann hafa verið í brúnni hjá skipstjóra. Gísli Magnússon, skipverji á Súlunni, til heimilis Ránargötu 2, Akureyri, kveðst hafa verið staddur á þilfari Súlunnar, er árekst- urinn varð. Hann kveðst ekki geta borið um, hvoru megin Dagny hafi verið við þá, er áreksturinn varð, en bátar hennar og nót hati verið til sljórnborða við Súluna. Hann kveðst ekki hafa veitt því eftirtekt, hvort Súlan breytti um stefnu, áður en áreksturinn varð, og ekki vissi hann heldur, hve margar mílur Súlan gekk. Hann sagði, að Skaftfeilingur hefði verið til bakborða við þá. Hann kveðst ekki geta borið um, hvort þeir hafi verið aftan við þvert á Skaft- fellingi. Skipstjórinn á m/b Dagný, Arnþór Jóhannsson á Siglufirði, skýrði svo frá í sjóprófi 23. okt. 1943, að skipin Skaftfellingur, Austri, Súlan og Dagný hafi öll stefnt að sömu sildartorfunni. Hann kveðst hafa verið niðri í snurpubátnum, er áreksturinn varð milli Skaftfellings og Súlunnar. Hann kveðst ekki hafa tekið eftir því, hvort Súlan beygði fyrir stefni Skaftfellings, og ekki heyrði hann Súluna gefa hljóðmerki. Hann vissi ekki, hvort Súlan hægði á sér til þess að forðast árekstur. Stýriimaðurinn á Dagný, Ragnar Guðmundsson, til heimilis Bald- ursgötu 32. Reykjavík, skýrði svo frá í sjóprófi 2. nóv. 1943, að um- ræddan dag, hinn 23. júlí 1943, hafi þrjú skip, Dagný, Skaftfellingur og Súlan siglt að sömu sildartorfunni. Dagný sigldi suðaustlæga stefnu að torfunni, og eftir þvi virtist honum Súlan, er var til stjórnborða, sigla næstum því austur. Honum virtist þá Skaftfell- ingur vera til bakborða við Súluna, Hann sagði, að Dagný hefði orðið fyrst að torfunni og sleppt bátunum fyrir framan Súluna. Hafi þá Skaftfellingur komið fyrir aftan Þvert á Súluna. Hann kveðst ekki geta nákvæmlega um það borið, hvort Súlan var al- serlega stöðvuð, er áreksturinn varð. Hann kveðst heldur ekki geta borið um, hvort Súlan hefði getað vikið til stjórnborða, en tók þá um leið fram, að vegna skipsins Dagnýjar gat Súlan vikið til stjórnborða. Í tilefni útdráttar úr dagbók Súlunnar, þar sem segir, að nót og bátar Dagnýjar hefðu verið á stjórnborðssíðu við Súl- una, tók hann fram, að hér væri um litlar fjarlægðir að ræða, en skipstjórinn geti betur ákveðið staðinn, hvar bátarnir voru frá sínu skipi. Hann sagði, að það kunni að vera, að Súlan hafi sveigt til bakborða vegna báta Dagnýjar, en hann taldi alveg víst, að Súlan ðð/ hafi hægt á sér vegna bátanna, til þess að forðast árekstur á þá, en kvaðst þó ekki geta fullyrt það. Hann kveðst álíta, að Skaftfellingur hefði getað vikið til bakborða vegna Dagnýjar, því að það langt var milli skipanna, enda taldi hann, að Dagný hefði verið komin langt til stjórnborða bæði við Skaftfelling og Súluna, er áreksturinn varð. Hann sagði, að það væri með öllu rangt, að fyrrgreind 3 skip hafi komið samhliða að síldartorfunni með fimm faðma millibili, því að Dagný hafi komið fyrst að torfunni. Hann tók það fram, að meðan hann veitti skip- unum athygli fyrir áreksturinn, hafi Súlan ekki verið á eftir Skaft- fellingi. Aðrar upplýsingar varðandi áreksturinn liggja ekki fyrir í málinu, að því undanskildu, að skipstjórinn á Skaftfellingi tók það fram við munnlegan flutning málsins, að við áreksturinn hafi Skaft- fellingur snúið Súlunni enn meira til bakborða og við það hafi Dagný orðið til stjórnborða við Súluna, Hélt hann þó fram, að frá- sögn stýrimannsins á Súlunni og stýrimannsins á Dagný um afstöðu Dagnýjar til Súlunnar og Skaftfellings í árekstraraugnablikinu sé því röng, nema með þessari skýringu. Eins og framburður Skaftfellingsmanna annars vegar og skip- stjóra og stýrimanns Súlunnar hins vegar bera með sér, gætir all- mikils ósamræmis í framburðum þeirra um veigamikil atriði. Út af fyrir sig veikir það frekar frásagnir þeirra á Súlunni, hve seint þeir láta sjópróf fara fram, eða allt að 2 mánuðum eftir áreksturinn, enda þótt siglingalögin mæli svo fyrir, að sjópróf skuli halda eins fljótt og unnt er. Svo virðist sem ágreiningslaust sé, að skammt hafi verið milli skipanna á leiðinni að torfunni og þau hafi siglt næstum sam- hliða. En Skaftfellingsmenn telja, að Súlan hafi verið heldur á eftir, en þeir á Súlunni telja aftur á móti, að Skaftfellingur hafi verið á eftir. Framburður eina óhlutdræga vitnisins, stýrimannsins á Dag- ný, sker ekki úr um þetta. Hann tekur aðeins fram, að þegar hann veitti skipunum eftirtekt, hafi Skaftfellingur verið á bakborða við Súluna og Súlan hafi ekki verið eftir Skaftfellingi. Þessi fram- burður bendir til þess, að skipin hafi siglt næstum samhliða með stuttu millibili. Samkvæmt óvéfengjanlegum framburðum beggja að- ilja. virðast skipin hafa siglt með sama hraða og jafnri ferð. Það verður því ekki unnt að ganga út frá, að annað skipið hafi siglt hitt uppi, og með tilliti til þess, að upplýst virðist, að lítil fjarlægð hafi verið milli skipanna á leiðinni að torfunni, virðist ekki heldur unnt að ganga út frá, að leiðir hafi legið á mis fyrr en rétt fyrir áreksturinn vegna stefnubreytinga annars hvors skipsins eða beggja. Skaftfellingsmenn halda því fram, að fyrir áreksturinn hafi Súlan beygt til bakborða. En þeir á Súlunni virðast hins vegar telja, að Skaftfellingur hafi beygt til stjórnborða. Þetta er viðurkennt af Skaftfellingsmönnum að því leyti, að er skipinu var bakkað, hafi bað snúizt til stjórnborða. Skipstjóri og stýrimaður Dagnýjar gátu 538 ekkert ákveðið um þetta borið, en stýrimaðurinn taldi ekki ósenni- legt, að Súlan hefði vikið til bakborða vegna báta Dagnýjar. Ef litið er á aðstæður, verður framburður Skaftfellingsmanna senni- legri. Áreksturinn verður, er skipin eru að komast að torfunni. Bæði skipin eru, eins og algengast er, með herpinótabáta á stjórnborðs- síðu og máttu því alls ekki beygja til stjórnborða, því að að öðrum kosti fengu þau ekki báta sína rétt að torfunni, miklu líklegra var, að þau mundu þurfa að beygja til bakborða. Af þessari ástæðu er hreyfing Skaftfellings til stjórnborða ósennileg. Og enn þá ósenni- legri verður stefnubreyting Skaftfellings til stjórnborða fyrir þá sök, að því er ómótmælt haldið fram, að Skaftfellingur hafi bakkað einmitt í þessum sömu svifum. Hins vegar er stefnubreyting Súl- unnar til bakborða sennileg af sömu ástæðum og hér að ofan hefur verið tilgreint og þegar þess er einnig gætt, að af framburði stýri- mannsins á Dagný virðist mega leiða, að annað hvort hafi Súlan orðið að víkja til bakborða eða hægja á ferð sinni til þess að forðast árekstur á báta Dagnýjar, og viðurkennt er, að Súlan hægði ekki á ferð sinni, þykir verða að ganga út frá, þrátt fyrir gagnstæðar fullyrðingar Súlumanna, að Súlan hafi vikið til bakborða, eins og Skaftfellingsmenn halda fram. Þetta verður að telja höfuðorsök árekstrarins. Eins lítur rétturinn svo á, að réttara hafi verið, að Súlan hefði hægt á ferð sinni og bakkað, er árekstur var fyrirsjá- anlegur, í stað þess að halda áfram með sömu ferð eins og hún gerði. Hins vegar virðist með tilliti til skýrslna Dagnýjarmanna, að unnt hefði verið fyrir Skaftfelling að víkja til bakborða vegna skipsins Dagnýjar, og hefði það verið réttara, eins og á stóð. Með tilvísun til þess, er nú hefur verið tekið fram, lítur réttur- inn svo á, að Súlan hafi borið höfuðsök á árekstrinum, en Skaft- fellingur aðeins að óverulegu leyti. Verður því niðurstaða málsins sú, að stefndi verður sýknaður af öllum kröfum stefnanda, en eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður falli niður. Því dæmist rétt vera: Stefndi, Helgi Benediktsson, skal vera sýkn af kröfum stefn- endanna, Jóns Guðmundssonar f. h. Vélbátatryggingar Eyja- fjarðar og Leós Sigurðssonar, í máli þessu. Málskostnaður fellur niður. 099 Mánudaginn 25. nóvember 1946. Nr. 113/1946. Réttvísin og valdstjórnin gegn Sæmundi Guðmundssyni. Setudómari próf. Ólafur Lárusson í stað hrd. Árna Tryggvasonar. Um öflun skýrslna. Úrskurður hæstaréttar. Áður en dómur er lagður á mál þetta í hæstarétti, þykir rétt að leggja fyrir héraðsdómarann að afla skýrslu læknis um heilbrigðisástand Árna Ragnars Magnússonar. Með rann- sókn læknis ber að leiða í ljós, svo sem kostur er, hver var- anleg mein Árni Ragnar kunni að hafa hlotið af áverkum, er ákærði veitti honum, en Árni Ragnar hefur einkum kvart- að um minnisleysi í þessu sambandi. Svo ber og héraðs- dómaranum að afla annarra gagna, ef efni verða til. Ályktarorð: Héraðsdómaranum ber að afla framangreindra gagna. Mánudaginn 25. nóvember 1946. Nr. 15/1946. H/f Rifsnes (Hrl. Theódór B. Lindal) gegn Kaupfélagi Eyfirðinga og gagnsök (Hrl. Sveinbjörn Jónsson). Setudómari próf. Ólafur Lárusson í stað hrd. Árna Tryggvasonar. Bjarglaun. Dómur hæstaréttar. Aðaláfrýjandi, sem skotið hefur máli þessu til hæstáréttar. með stefnu 4. febrúar þ. á., krefst þess, að fjárhæð sú, er dæmd var í héraði, verði færð niður til mikilla muna, að málskostnaður í héraði verði látinn falla niður og að gagn- áfrýjanda verði dæmt að greiða honum málskostnað fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. 540 Gagnáfrýjandi, sem gagnáfrýjað hefur málinu með stefnu 21. febrúar þ. á., krefst þess, aðallega að aðaláfrýj- anda verði dæmt að greiða honum kr. 395237.46, ásamt 6% ársvöxtum frá 4. maí 1945 til greiðsludags, til vara, að fjár- hæð sú, sem dæmd var í héraði, verði hækkuð eftir mati dómsins, og til þrautavara, að héraðsdómurinn verði stað- festur. Svo krefst gagnáfrýjandi og málskostnaðar úr hendi aðaláfrýjanda bæði í héraði og fyrir hæstarétti. Samkvæmt skýrslum máls þessa virðist töf sú, sem v/s Snæfell varð fyrir vegna björgunar e/s Rifsness, hafa num- ið um 40 klukkustundum. Vegalengd sú, sem e/s Snæfell sigldi af leið, virðist hafa verið um 130 sjómílur. Björgun- in hafði ekki í för með sér spjöll á e/s Snæfelli og ekki annan kostnað en útgerðarkostnað e/s Snæfells þann tíma, sem töfinni nam. Þar sem engin virðing hefur verið framkvæmd á hinum björguðu verðmætum, ber við ákvörðun bjarglauna að líta á húftryggingu og hagsmunahúftryggingu e/s Rifsness, enda má ætla með hliðsjón af því, hversu háttað var öflun skipa- kosts á bjargtímanum, að hagsmunir þeir, sem eigendur hins bjargaða skips höfðu í varðveizlu þess, hafi ekki verið ininni en nemur báðum tryggingarfárhæðum. Þegar virt eru þau atvik, sem áhrif eiga að hafa á hæð bjarglaunanna, þykja þau hæfilega ákveðin kr. 100000.00 með vöxtum, svo sem krafizt er. Eftir þessum úrslitum þykir rétt, að aðaláfrýjandi greiði sagnáfrýjanda málskostnað í héraði og fyrir hæstarétti, sem þykir hæfilega ákveðinn samtals kr. 8000.00. Dómsorð: Aðaláfrýjandi, h/f Rifsnes, greiði gagnáfryjanda, Kaupfélagi Eyfirðinga, kr. 100000.00 með 6% ársvöxt- um frá 4. maí 1945 til greiðsludags og samtals kr. 8000.00 í málskostnað í héraði og fyrir hæstarétti. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. ö41 Sératkvæði hrd. Jóns Ásbjörnssonar. Ég er samþykkur dóminum að öðru leyti en því, að í stað 4. og 5. mgr. í forsendum komi: Með skirskotun til framangreindra atriða og þess, sein segir í hinum áfrýjaða dómi um verðmæti hins bjargaða, þykja bjarglaun hæfilega ákveðin kr. 100000.00 með vöxt- um, svo sem krafizt er. Dómur sjó- og verzlunardóms Reykjavíkur 8. desember 1945. Mál þetta, sem dómtekið var 30. f. m., hefur Kaupfélag Eyfirð- inga á Akureyri höfðað fyrir sjó- og verzlunardóminum með stefnu, útgefinni 4. mai 1945, gegn h/f Rifsnesi og Sjóvátryggingarfélagi Íslands h/f, báðum hér í bænum, til greiðslu in solidum á kr. 395237.46 með 6% ársvöxtum frá 5. maí 1944 til greiðsludags og málskostnaðar að skaðlausu. Við munnlegan flutning málsins bar stefnandi fram varakröfu um aðra lægri fjárhæð að mati dómsins, en féll jafnframt frá öllum kröfum á hendur Sjóvátryggingarfélagi Íslands h/f, sem hafði krafizt sýknu og málskostnaðar og féll þá um leið frá kröfum sinum. Stefndi hefur krafizt þess að verða aðeins dæmdur til greiðslu hæfilegrar fjárhæðar að mati dómsins og að málskostnaður verði látinn falla niður. Málavextir eru þessir: Hinn 1. april 1944 var v/s Rifsnes RE 272, eign stefnda, á leið til Bretlands með farm af iísfiski og hafði samflot við v/s Snæfell EA 740, eign stefnanda. Kl. 7,15 e. h. þenna dag brotnaði giröxull í vél Rifsness, og varð hún óstarfhæf. Viðgerð var ekki unnt að fram- kvæma um borð, og bað skipstjórinn skipsjóra Snæfells um dráttar- aðstoð til hafnar. Hófst drátturinn kl. 9,15, en kl. 11 slitnaði dráttar- taugin, sem samsett var af vir og keðju frá Rifsnesi og 2%" vir frá Snæfelli, 100 faðma löngum. Keðjunni, sem slitnað hafði, var ekki unnt að ná inn, og var henni því sleppt, en nýjum dráttartaugum komið á milli skipanna. Var því lokið kl. 2,00 f. h, 2. apríl og þá haldið af stað enn og stefnu skipanna breytt. Þau höfðu verið á leið til Fleetwood, en nú var siglt til Stornoway og komið þangað kl. 4 síðdegis hinn 3. april. Var Rifsnes dregið inn í höfnina og skilið þar eftir. Telur stefnandi, að hér hafi verið um að ræða ótvi- ræða björgun í merkingu siglingalaganna, enda hafi Rifsnes ekki verið ferðafært og þvi í greinilegri hættu. Gerir stefnandi grein fyrir kröfum sinum á þessa leið: 942 1. Björgunarlaun, miðuð við samanlagðar trygsingar- fjárhæðir skipsins (kaskótryggingu og kaskó- interessutryggingu) svo og söluverð farmsins .. kr. 377781.46 2. Bætur fyrir tapað farmgjald á heimleið ...... — 7900.00 3. Bætur fyrir tafir vegna Þbjörgunarstarfsins .... — 10256.00 Samtals kr. 395237.46 Stefndi byggir kröfur sinar í fyrsta lagi á því, að skipin voru í samfloti samkvæmt fyrirmælum laga nr. 47 frá 1943 og reglugerðar nr. 86 frá 1943, en í þeim fyrirmælum felist það, að fyrirfram sé samið um gagnkvæma aðstoð og hvoru skipi því lagðar á herðar ríkari skyldur í þeim efnum en ella. Sé því aðeins um dráttarað- stoð, en ekki björgun í skilningi siglingalaganna að ræða, Gegn and- mælum stefnanda verður eigi fallizt á þessi rök stefnda, enda verður þeim ekki fundin næg stoð í fyrrgreindum ákvæðum. Er því ekki unnt að taka til greina kröfu stefnda á þessum grundvelli. Í annan stað styður stefndi kröfur sínar með þeim rökum, að björgunarstarfið hafi verið illa af hendi leyst, þar eð skipið hafi án tilefnis verið dregið til annarar og afskekktari hafnar, en för beggja skipanna var heitið til Fleetwood, sem fyrr segir. Í Storno- way hafi skipið tæpast verið betur sett en í rúmsjó, þar eð í þeirri höfn hafi ekki verið unnt að gera við vélina, og farmur skipsins hafi verið þar algerlega verðlaus, þar eð Sornoway sé ekki fisk- kaupstaður. Þá telur stefndi og, að slit fyrri dráttartauganna beri vott um litla verklægni við starfið, og enn, að töf sú, er Snæfell varð fyrir, hafi aðeins numið tæpum sólarhring, þar eð sjálft hafi það þurfi um sólarhring til að komast á leiðaranda, þótt ekkert hefði tafið, en Rifsnes var aðeins dregið um 180 sjómílur. Löks hafi hætta sú, er Rifsnes var í, verið litil sem engin, þar eð skipið var óskemmt og á fjölfarinni skipaleið; Snæfell hafi ekki lagt sig í hættu við dráttinn og skemmdir hafi engar orðið á því né tækjum þess, enda hafi það verið svo illa tækjum búið, að telja megi það hafa verið ófært til að inna starfið af höndum. Að því er verðmæti hins bjargaða varðar, hefur stefndi mótmælt því, að kaskóinteressu- trygginguna megi telja til verðmætis skipsins, og haldið því fram, að kaskótrygginguna eina beri að leggja til grundvallar og að frá- dregnum viðgerðarkostnaði skipsins, um kr. 10000.00. Þá hefur hann, eins og áður var sagt, talið, að Snæfell hafi skilið Rifsnes eftir á stað, þar sem farmur þess var verðlaus, og sé því ekki unnt að telja, að um björgun hans sé að ræða. Að vísu hafi hann síðar selzt fullu verði í Fleetwood, en dráttur Rifsness þangað var með öllu án til- verknaðar Snæfells, og varð stefndi að greiða £ 2.200—0—0 fyrir þá aðstoð. Auk þess beri að sjálfsögðu að draga frá söluverðinu kostnað við hana, er nemi 10—-20%. Að lokum hefur stefndi ein- ö43 elregið mótmælt 2. og 3. kröfulið stefnanda sem ósönnuðum og sér óviðkomandi. Af því, sem upp er komið í málinu, er það ljóst, að aðstoð sú, er Snæfell veitti Rifsnesi, var björgun í merkingu siglingalaganna, enda hafði Rifsnes ekki seglabúnað né önnur færi á að komast til hafnar af eigin ramleik. Eigi verður annað séð en að björgunin hafi tekizt vel og verið unnin af verklægni, enda virðist veðurfar og veðurhorfur hafa valdið þeirri varúð, að Rifsnes var dregið til næstu hafnar, en ekki á upphaflegan ákvörðunarstað þess. Raun- veruleg töf Snæfells við að draga Rifsnes til hafnar þá vegalengd, er fyrr greinir, 180 sjómílur, virðist hafa verið um sólarhringur, enda var ekki farið meira en 80 sjómílur út af fyrirhugaðri sigl- ingaleið. Telja verður, að Rifsnes hafi verið í mikilli hættu, enda í ljós leitt við sjóferðaprófin, að önnur skip voru ekki á þessum slóð- um, er vélin bilaði, og Snæfelli var stofnað í aukna hættu, þar eð dlvöl þess á hættusvæði lengdist. Hins vegar virðist sá hluti dráttar- taugar, sem Snæfell lagði til, ekki hafa orðið fyrir skemmdum. Þegar ákvarða skal verðmæti þess, sem bjargað var, verður að leggja til grundvallar gangverð þess í því ásandi, sem það var á þeim stað, er björgun lauk, Mat á þessum grundvelli hefur ekki farið fram um verðmæti skipsins, en leitt er í ljós, að það var kaskótryggt fyrir kr. 560000.00 og tryggt kaskóinteressutryggingu fyrir kr. 140000.00. Nú verður að telja tryggingu sem þá síðarnefndu almennt keypta í því skyni að tryggja skipseiganda þann hag, sem hann telur sig hafa af eign skipsins umfram gangverð þess, þótt stundum sé svo Í framkvæmd um tryggingar skipa, að þessi trygging komi að hluta í stað kaskótryggingar. Stefnandi hefur ekki sýnt fram á það, að svo sé í þessu tilviki, og er því ekki gegn fyrr- greindum andmælum stefnda unnt að leggja til grundvallar hærri fjárhæð en kaskótryggingunni nemur, en frá henni virðist eiga að dlraga viðgerðarkostnaðinn, sem nam samkvæmt gögnum málsins, um kr. 7640.00. Farmur skipsins var seldur fyrir £ 9063—0—0, en frá söluverðinu ber að draga sölukostnað í Bretlandi, sem þykir hæfilega metinn 10% af fjárhæðinni. Samkvæmt þessu verður verð- mæti hins bjargaða samtals um kr. 765000.00, en fallast verður jafn- framt á það með stefnda, að tillit beri að taka til fyrrgreindrar þóknunar, £ 2200—0—0, sem greiða varð til þess að koma skipinu í höfn, þar sem viðgerð var unnt að framkvæma og markaður var fyrir farminn. Að því er varðar 2. og 3. kröfulið stefnanda samkvæmt framan- rituðu, er ekki unnt að telja, að stefnandi hafi fært á þá nægar sönnur gegn fyrrgreindum mótmælum stefnda til þess, að taka megi þá til greina. Að öllu þessu athuguðu þykja björgunarlaunin í heild hæfilega 544 ákveðin kr. 130000.00. Ber stefnda að greiða stefnanda þá fjárhæð. ásamt 6% ársvöxtum frá stefnudegi til greiðsludags svo og máls- kostnað, sem þykir hæfilega ákveðinn kr. 6500.00. Í dóminum áttu sæti Einar Arnalds borgardómari og meðdóms-. mennirnir Jón Axel Pétursson hafnsögumaður og Þorsteinn hag- stofustjóri Þorsteinsson. Dómsuppsaga hefur dregizt nokkuð vegna veikinda eins dóm- aranna. Því dæmist rétt vera: Stefndi, h/f Rifsnes, greiði stefnanda, Kaupfélagi Eyfirð- inga á Akureyri, kr. 130000.00 með 6% ársvöxtum frá 4. mai 1945 til greiðsludags og kr. 6500.00 í málskostnað innan 15 daga frá lögbirtingu dóms þessa að viðlagðri aðför að lögum. Föstudaginn 29. nóvember 1946. Nr. 86/1945. H/f Fákur gegn Þórarni Gunnlaugssyni. Dómur hæstaréttar. Málssókn þessi fellur niður. Áfrýjandi, H/f Fákur, er eigi mætir í málinu, greiði 50 króna aukagjald til ríkisjóðs, ef hann vill fá mál sitt tekið fyrir af nýju. Föstudaginn 29. nóvember 1946. Nr. 125/1946. Guðmundur Valgrímsson og Magnús Guð: mundsson gegn Kristján Elíassyni. Dómur hæstaréttar. Málssókn þessi fellur niður. Áfrýjendur, Guðmundur Valgrimsson og Magnús Guð- mundsson, er eigi mæta í málinu, greiði 50 króna aukagjald til ríkissjóðs, ef þeir vilja fá mál sitt tekið fyrir af nýju. SM hn ut Mánudaginn 2. desember 1946. Kærumálið nr. 18/1946. Anna Guðmundsdóttir og Ástríður Ingimundardóttir gegn Helga Thorlacius, Rakel Sigurðardóttur og Helgu Pétursdóttur. Setudómari próf. Ísleifur Árnason í stað hrd. Árna Tryggvasonar. Synjun frests. Dómur hæstaréttar. Jónas Thoroddsen, fulltrúi borgarfógeta í Reykjavík, hef- ur kveðið upp hinn áfrýjaða úrskurð. Með kæru 18. f. m.. er hingað barst 22. f. m., kæra sókn- araðiljar úrskurð skiptaréttar Reykjavíkur, er upp var kveðinn 16. f. m. í máli sóknaraðilja gegn varnaraðiljun, en með úrskurði þessum var varnaraðiljum veittur 2 vikna frestur til öflunar gagna. Sóknaraðiljar krefjast þess, að hinn kærði úrskurður verði úr gildi felldur og að varnaraðiljar verði dæmdir til að greiða þeim málskostnað fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Af hálfu varnaraðilja er krafizt staðfestingar á hinum kærða úrskurði og málskostnaðar fyrir hæstarétti úr hendi sóknaraðilja eftir mati dómsins. Þegar mál aðilja var til meðferðar í skiptarétti 12. nóv. þ. á., höfðu varnaraðiljar raunverulega haft frest frá 5. okt. þ. á., til þess að afla gagna í málinu. Hafa þeir ekki sýnt fram á, að frestur þessi hafi ekki verið þeim nægur. Þykir því bera að fella hinn kærða úrskurð úr gildi. Málskostnaður fyrir hæstarétti falli niður. Fyrirsvarsmanni sóknaraðilja, Garðari Þorsteinssyni hæstaréttarlögmanni, mátti vera það ljóst, að dómur hæstaréttar í kærumáli þessu mundi ekki ganga, fyrr en um það bil væri liðinn frestur sá, er varnaraðiljum var veittur af skiptaráðanda, sem ekki hafði veitt fresti um of, áður en hinn kærði úrskurður gekk. Var kæran þess vegna fyrirsjáanlega gagnslaus, og ber að átelja málskot þetta. 35 546 Dómsorð: Hinn kærði úrskurður er úr gildi felldur. Málskostnaður fyrir hæstarétti fellur niður. Úrskurður skiptaréttar Reykjavíkur 16. nóvember 1946. Atriði það, sem hér er lagt undir úrskurð skiptaréttarins, er um það, hversu langur frestur skuli veittur til vitnaleiðslu, aðiljayfir- heyrslu og til þess að ljúka endanlega við gagnasöfnun í málinu Anna Guðmundsdóttir o. fl. gegn Matstofunni Björk. Málavextir eru þeir, sem nú skal greina: Hinn 5. okt. 1946 var mál þetta fyrst tekið fyrir og frestað til 7. s m., en þá ákveðið samkvæmt kröfu aðilja, að munnlegur mál- flutningur skyldi fram fara miðvikudaginn 9. okt. um það, hvort uppskrift á eignum og skuldum félagsins skyldi fram fara, og um það, hvort félagið skuli tekið til skipta af skiptaréttinum. Þegar taka skyldi málið til munnlegs flutnings, fór umboðsmaður varn- araðilja fram á frest í Á vikur í ofangreindum tilgangi, en umboðs- maður sóknaraðilja vildi, að fresturinn væri styttri. Var þetta lag undir úrskurð skiptaréttarins, sem kvað þá Þegar í réttinum upp úrskurð um, að 2 vikna frestur skyldi veittur. Varnaraðili kærði úrskurð þenna til hæstaréttar, þar eð honum þótti fresturinn ekki nógu langur. Var úrskurðurinn ómerktur af hæstarétti þann 5. nóvember s. 1. af þargreindum ástæðum og málinu visað heim í hér- að til uppsögu úrskurðar af nýju og tekið til úrskurðar af skipta- réttinum þ. 12. nóvember s. 1. Sóknaraðili, Garðar Þorsteinsson brl. f. h. Önnu Guðmunds- dóttur, Skálholtsstig 7, og Ástu Ingimundardóttur, Njálsgötu 112, reykjavík, hefur krafizt þess f. h. umbjóðenda sinna. að uppskrift og skipti á eignum og skuldum félagsins Matstofunnar Bjarkar, Njálsgötu 112, væri látin fram fara, en eigendur nefndrar matstofu eru taldir vera Anna Guðmundsdóttir, Ásta Ingimundardóttir, Rakel Sigurðardóttir, Helga Pétursdóttir og Helgi E. Thorlacius, öll til heimilis í Reykjavík. Kröfu sína um það, að skiptarétturinn taki áðurgreint félag til uppskriftar og skipta, bvggir sóknaraðili aðal- lega á því, að fyrrgreindir aðiljar hafi þann 31. mai s. 1. gert stofn- samning að hlutafélaginu Björk, en félagið hafi hins vegar aldrei verið löglega stofnað, þar eð ekki hafi verið sambykkt lög fyrir fé- lagið og það ekki tilkynnt til firmaskrárinnar. Heyri því slit á fé- laginu undir skiptaréttinn. znn fremur krefst sóknaraðili þess, að úrskurðað verði um frest- inn, eins og málið liggur fyrir nú, en ekki eins og þegar það fór upprunalega til hæstaréttar, þar eð varnaraðili hafi haft nægan tíma til gagnasöfnunar, aðiljayfirheyrslu og til vitnaleiðslu. 1 547 Varnaraðili, Magnús Thorlacius hrl. f. h. Matstofunnar Bjarkar, heldur því hins vegar fram, að þann 31. maí s. 1. hafi hlutafélagið Maistofan Björk verið stofnað, en skrásetningu á félaginu hafi ekki verið lokið, áður en Anna Guðmundsdóttir, ritari félagsins, hafi farið til útlanda og gjaldkerinn, Rakel Sigurðardóttir, til Vest- mannaeyja. Enn fremur heldur varnaraðili því fram, að meiri hluti hluthafafundar hafi þann 29. september s. 1. samþykkt að slíta fé- laginu vegna ósamkomulags, og að þau slit heyri ekki undir skipta- réttinn samkvæmt hlutafélagalögunum., Varnaraðili krefst og þess, að úrskurðað verði um frestinn, eins og málið lá fyrir þann 9. októ- ber s. 1, og telur annað lögleysu. Rétturinn lítur svo á, að varnaraðilja geti verið nauðsynlegur nokkur frestur til gagnasöfnunar, aðiljayfirheyrslu og vitnaleiðslu í máli þessu og að leggja verði málið til grundvallar, svo sem því var heimvísað með dómi hæstaréttar þann 5. nóvember s. 1. Þykir fresturinn eftir atvikum hæfilega ákveðinn ? vikur. Því úrskurðast: Frestur í málinu Anna Guðmundsdóttir o. fl. gegn Matstof- unni Björk skal vera 2 vikur frá uppkvaðningu úrskurðar þessa. Mánudaginn 2. desember 1946. Nr. 79/1946. Stórstúka Íslands (Hri. Sveinbjörn Jónsson) gegn Borgarstjóranum í Reykjavík f. h. bæjar- sjóðs (Hrl. Einar B. Guðmundsson). Setudómari próf. Ísleifur Árnason í stað Árna Tryggvasonar. Útsvarsmál. Dómur hæstaréttar. Sigurður Grímsson, fulltrúi borgarfógetans í Reykjavík, befur kveðið upp hinn áfrýjaða úrskurð. Áfrýjandi, sem skotið hefur máli þessu til hæstaréttar með stefnu 14. júní þ. á., gerir þær dómkröfur, að hinn áfrýjaði úrskurður verði úr gildi felldur og að stefndi verði dæmdur til að greiða honum málskostnað fyrir báðum dóm- um eftir mati hæstaréttar. Stefndi krefst staðfestingar hins áfrýjaða úrskurðar og málskostnaðar fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. öd8 Hagnaði af bókasölu Stórstúku Íslands ber samkvæmi samþykktum hennar að verja til eflingar bindindi í landinu og þannig að vinna gegn áfengisböli. Er ekkert fram komið, sem bendi til þess, að greindum tekjum sé varið á annan hátt. Þar sem þessi starfsemi miðar til almennings heilla, þá þykir stefndi vera undanþeginn útsvarsskyldu af rekstri bókabúðar sinnar samkvæmt 6. gr. A, 11. 2, c lið laga nr. 66/1945. Samkvæmt þessu ber að fella hinn áfrýjaða úrskurð úr gildi og neita um framkvæmd hins umbeðna lögtaks. Eftir þessum úrslitum þykir rétt, að stefndi greiði áfrýj- anda samtals 800 krónur í málskostnað í héraði og fyrir hæstarétti. Dómsorð: Hinn áfrýjaði úrskurður er úr gildi felldur. Stefndi, borgarstjórinn í Reykjavík f. h. bæjarsjóðs, greiði áfrýjanda, Stórstúku Íslands, 800 krónur í máls- kostnað í héraði og fyrir hæstarétti. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Úrskurður fógetaréttar Reykjavíkur 2. maí 1946. Gerðarþola, Bókabúð Æskunnar hér í bæ, var gert að greiða í útsvar til bæjarsjóðs Reykjavíkur fyrir árið 1945 kr. 2500,00. Þar eð gerðarþoli hefur ekki greitt útsvar þetta, hefur borgarstjórinn i Reykjavík krafizt þess, að það yrði innheimt með lögtaki. Umboðsmaður gerðarþola hefur mótmælt framgangi hinnar um- beðnu lögtaksgerðar, þar eð hann telur, að gerðarþoli sé undan- þeginn útsvarsskyldu samkvæmt c-lið 2. kafla 6. gr. útsvarslaganna. Kveður hann Stórstúku Íslands eiganda bókabúðar Æskunnar, að öllum ágóða af rekstri búðarinnar sé varið til hagsmuna fyrir Góð- templararegluna og því til almenningsheilla. Umboðsmaður gerðarbeiðanda hefur haldið því fram í málinu, að þótt Góðtemplarareglan sem slík kunni að vera undanþegin út- svarsskyldu að lögum, sem önnur mannúðar- og menningarfélög, þá eigi undantekningarákvæðin í c-liðum 2. og 3. kafla 6. greinar útsvarslaganna þó aðeins við, að starfsemi þar greindra félaga og stofnana, sem tekna sé aflað með, sé í samræmi við eðlilegt starfs- svið félagsins eða stofnunarinnar, svo sem það sé nánar skilgreint í lögum og ákvæðum um tilgang félagsskaparins, sem hlut á að máli. 549 Það hefur komið fram í málinu, enda ekki véfengt af gerðar- beiðanda, að 1. O. G. T. hér á landi sé eigandi Bókabúðar Æsk- unnar. En enda þótt svo sé, verður rétturinn að líta svo á, að þó að sá félagsskapur sé undanþeginn útsvarsskyldu samkvæmt c-lið 2. kafla 6. gr. útsvarslaganna, þá leiði ekki eo ipso af því, að fyrir- tæki það, sem Góðtemplarareglan rekur og í þessu tilfelli Bókabúð ískunnar, séu undanþegin útsvarsskyldu yfirleitt. Lítur rétturinn svo á, að til þess að svo megi verða, verði starfsemi sú, sem um ræðir, að vera innan og í eðlilegu samræmi við eðlilegt starfssvið viðkomandi félagsskapar. Bókaverzlun er hins vegar almennur at- vinnurekstur, sem hvaða félag eða einstaklingur, sem er, getur rekið og rekur, en miðar ekki í eðli sínu sérstaklega til mannúðar- eða menningar í því tilfelli, sem hér um ræðir, fremur en sagt verður um aðrar bókaverzlanir, sem reknar eru í landinu. Því verður ekki séð, að fyrir liggi næg rök til þess, að fallizt verði á, að gerðar- Þoli sé undanþeginn útsvarsskyldu samkvæmt áðurnefndum ákvæð- um útsvarslaganna. Þykir því verða að leyfa framgang hinnar um- beðnu lögtaksgerðar. Rétt þykir eftir atvikum, að málskostnaður falli niður. - Því úrskurðast: Hin umbeðna lögtaksgerð á fram að ganga á ábyrgð serðar- beiðanda. Málskostnaður falli niður. Föstudaginn 6. desember 1946. Nr. 128/1946. Réttvísin og valdstjórnin (Hrl. Einar Arnórsson) gegn Þorvaldi Jónassyni (Hrl. Sigurður Ólason). Setudómarar próf. Ísleifur Árnason og hrl. Sveinbjörn Jónsson í stað hrd. Árna Tryggvasonar og hrd. Jóns Ás- björnssonar. Brot gegn 219. og 215. gr. laga nr. 19/1940 og brot gegn bifreiðalögum, umferðarlögum, áfengislögum og lög- reglusamþykkt. Dómur hæstaréttar. Taka ákærða á oliutunnum og brúsum hinn 1. maí þ. á. varðar við 245. gr. laga nr. 19/1940. Að öðru leyti eru brot ákærða rétt færð til refsilákvæða. Með hliðsjón af 72. gr. 590 hegningarlaganna þykir refsing ákærða hæfilega ákveðin fangelsi 2 ár. Ákvæði héraðsdóms um sviptingu réttinda og greiðslu málskostnaðar staðfestist. Ákærði greiði allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin laun skipaðs sækjanda og verjanda fyrir hæstarétti. kr. 1200.00 til hvors. Dómsorð: Ákærði, Þorvaldur Jónasson, sæti fangelsi 2 ár. Ákvæði héraðsdóms um sviptingu réttinda og greiðslu málskostnaðar eiga að vera óröskuð. Ákærði greiði allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin laun skipaðs sækjanda og verjanda fyrir hæstarétti, hæstaréttarlögmannanna Einars Arnórs- sonar og Sigurðar Ólasonar, kr. 1200.00 til hvors. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur aukaréttar Reykjavíkur 4. júlí 1946. Ár 1946, fimmtudaginn 4. júlí, var í aukarétti Reykjavíkur, senr haldinn var í hegningarhúsinu, Skólavörðustig 9, af Bergi Jónssyni sakadómara, uppkveðinn dómur í málinu nr. 2197/1946: Réttvísin og valdstjórnin gegn Þorvaldi Jónassyni, sem tekið var til dóms 21. júní s. l. Mál þetta er af réttvísinnar og valdstjórnarinnar hálfu höfðað segn Þorvaldi Jónassyni bifreiðarstjóra, Hátúni 9, til refsingar, ökuleyfissviptingar og greiðslu sakarkostnaðar fyrir brot segn 12., 23. og 26. kafla almennra hegningarlaga nr. 19 12. febrúar 1940, áfengislögum nr. 33 9. janúar 1935, Þifreiðalögum nr. 23. 16. júní 1941, umferðarlögum nr. 24 16. júni 1941 og lögreglusamþykkt fyrir Reykjavík nr. 2 7. janúar 1930. Ákærði er kominn yfir lögaldur sakamanna, fæddur 26, októ- her 1906 að Hlíð í Kirkjuhvammshreppi í Húnavatnssýslu, og hefur, svo kunnugt sé, sætt eftirtöldum kærum og refsingum: 1924 234 Dómur aukaréttar Húnavatnssýslu, 40 daga fangcdsi við. venjulegt fangaviðurværi, skilorðsbundið, fyrir brot gegn 250. gr. hegningarlaganna frá 1869. 1926 164; Dómur aukaréttar Reykjavíkur, 3 X 5 daga fangelsi við vatn og brauð fyrir brot gegn 230. gr. hegningarlaganna frá 1869. 1931 274 Sátt í Reykjavík, 20 kr. sekt fyrir brot gegn bifreiða- lögunum. öðl 1931 1*% Dómur lögregluréttar Reykjavíkur, 125 kr. sekt og svipt- ur bilstjóraréttindum í 6 mánuði fyrir brot segn bifreiða- lögunum og áfengislögunum. 1932 % Sátt í Reykjavík, 600 kr. sekt fyrir ólöglega áfengissölu. 1935 194, Dómur í Hafnarfirði, 90 daga fangelsi við venjulegt fanga- viðurværi, 20 kr. skaðabætur og sviptur ökuskírteini ævi- langt fyrir brot gegn 231. gr., 4. lið, hegningarlaganna, sbr. 8. gr. laga nr.51 1928, 4. og 5. gr. laga nr. 70 1931, sbr. 21. gr. laga nr. 33 1935. 1936 6g Dómur í Hafnarfirði, 800 kr. sekt fyrir brot gegn 15. gr. sbr. 33. gr. áfengislaganna nr. 33 1935. Staðfest í hæsta- rétti 1442 1936. 1938 22%% Dómur aukaréttar Reykjavíkur, Í árs betrunarhússvinna fyrir brot gegn 271. gr. sbr. 46. gr. hegningarlaganna frá 1869. 1944 244 Dómur sama réttar, 2 ára fangelsi, sviptur kosningarrétti og kjörgengi fyrir brot gegn 155. gr. hegningarlaganna og húsaleigulögunum. Staðfest í hæstarétti 1% 1945, Málavextir eru þeir, er nú skal greina: I. Fimmtudaginn 28. marz s. l., skömmu fyrir hádegi, ók ákærði bif- reiðinni R 3174, sem er herflutningabifreið með 10 hjólum, héðan úr bænum áleiðis upp að Eyri í Kjós, en með honum var Sveinn Jónsson, verkamaður, Miðtúni 50, og hafði hann meðferðis eina „flösku af sherry og eina flösku af brennivíni. Komu þeir við í sumarbústað í Blesugróf við Elliðaár, sem Sveinn var að hugsa um að kaupa, og dvöldust þar um “% klukkustund. Tók Sveinn þarna upp sherryflöskuna og saup duglega á henni og segir ákærða einnig hafa sopið lítillega á víninu. Í fyrstu neitaði ákærði því eindregið „að hafa bragðað áfengi í för þessari, en í réttarhaldi 6. maí s. 1. viðurkenndi hann loks að hafa dreypt á áfengi, meðan þeir dvöldust í Blesugróf, áður en þeir fóru þaðan upp að Eyri. Báðir hafa þeir borið, að ákærði hafi ekki neytt áfengis á leiðinni þangað upp eftir. Þar í fjörunni mokuðu þeir um 5% tonni af möl á bifreiðina, og telur ákærði, að þeir hafi lokið við verk þetta um kl, 4 til 4,30 um eftirmiðdaginn og þá ekið áleiðis til bæjarins. Sveinn Jónsson segir þá báða hafa neytt áfengis, er þeir voru staddir í fjörunni og höfðu lokið við malarmoksturinn. Kveðst hann hafa fundið til áfengisáhrifa, en ekki merkt vin á ákærða, enda drakk Sveinn meira og hafði ekki neytt malar frekar en ákærði. Hefur ákærði neitað því mjög eindregið að hafa bragðað á áfenginu nema hjá Blesu- gróf. Kveður hann Svein reyndar hafa rétt sér flöskuna þarna, er hann var sjálfur búinn að súpa á henni og skrúfa tappann á hana, en segist aðeins hafa borið hana upp að vörum sér, en ekki skrúfað tappann af. ir ákærði hafði ekið bifreiðinni úr fjörunni og upp á veginn, kveðst hann hafa stöðvað hana til að kæla vél hennar. Hafi Sveinn þá tekið upp brennivinsflöskuna og helt megninu af innihaldi henn- ar á sherryflöskuna, en lítið var orðið eftir í henni, hafi ákærði svo kastað brennivínsflöskunni, enda hafði það, sem var eftir í henni. helzt niður, en Sveinn svo drukkið niður í hálfa flöskuna með vinblöndunni í. Ekki kveðst Sveinn minnast þess, en treystir sér þó eigi til að véfengja það, og minnir, að ekið hafi verið við. stöðulausi niður fyrir Elliðaár. Báðum ber þeim saman um, að hvorki húfi verið stanzað á leiðinni niður fyrir Elliðaár, þar sem bifreiðin valt út af veginum, eins og síðar greinir, né heldur, að ákærði hafi þá neytt áfengis. Segir eigi af ferðum ákærða fyrr en hann var á leið eftir þjóð. veginum á móts við Korpúlfsstaði í Mosfellssveit. Þar kveður hann vörubifreið með farþegaskýli hafa verið ekið fram hjá bifreið sinni og hann síðar ekið fram hjá henni hjá Grafarholti, en vörubifreið bessari svo ekið aftur fram hjá bifreiðinni R 3174 nokkru þar fyrir neðan. Í brekkunni fyrir ofan Elliðaár ók ákærði svo enn fram með vörubifreiðinni, er hann segir hafa verið ekið vel út á vinstri vegarbrún og frekar hægt, eða á um 20 km hraða, miðað við klukku- stund. Rétt áður hafi hann verið búinn að mæta fólksflutninga- bifreið, en hennar vegna hafi verið auðvelt að komast fram með vörubifreiðinni. Ók hann svo niður brekkuna og yfir brýrnar á Elliðaánum, en skömmu eftir að hann kom yfir þær, valt bifreið hans á hliðina hægra megin út af veginum, þar sem hann segir, að vegarkanlurinn hafi sprungið undan þunga bifreiðarinnar, en hann hafi þurft að aka fram hjá tveimur bifreiðum, er stóðu sam- hliða á veginum. Síðar hefur hann fallið frá þessu og kveður það muni vera rétt, að bifreiðarnar hafi ekki staðið samhliða á vegin- um, heldur hafi þær báðar staðið þar vinstra megin (sunnan til). Valdimar Sveinbjörn Stefánsson bifreiðarstjóri, Leifsgötu 11, 49 ára að aldri, skýrir svo frá málavöxtum, að fimmtudaginn 28, marz s. 1. hafi hann verið í vinnu með vörubifreið sína R 1042 uppi hjá Reykjum í Mosfellssveit. Að lokinni vinnu lét hann farþegaskýli á vörupall bifreiðarinnar, þar eð hann flytur verkamenn, sem þarna vinna, til og frá vinnu. Kveðst hann hafa lagt af stað áleiðis til bæjarins um klukkan 4,40 um eftirmiðdaginn. Voru átta menn í farþegaskýlinu, en sá 9. sat "við hlið Valdimars í stýrishúsinu. Á móls við Lágafell í Mosfellssveit ætlaði hann að aka fram hjá bifreiðinni R 3174, sem hann kveður hafa verið ekið mjög hægt, wn 25 til 27 km hraða, miðað við klst., skrykkjótt og hlykkjótt eftir veginum. Gaf hann margsinnis hljóðmerki, en bifreiðinni R 3174 var ekki vikið nægilega út í vinstri vegarkant fyrr en hjá af- Jðð leggjaranum niður að Korpúlfsstöðum, og ók hann þar fram hjá henni. Kveðst hann hafa tekið eftir því, að ákærði og Sveinn Jóns- son hafi verið í djúpum samræðum, og hafi hann því grunað, að þeir væru ölvaðir, og segist hafa haft orð á því við Jón Jónsson, er sat við hlið hans í stýrishúsinu. Hjá Grafarholti stöðvaði Valdimar bifreið sína til að hleypa einum farþeganna út úr farþegaskýlinu og kveður bifreiðinni R 3174 þá hafa verið ekið á geysimiklum hraða, um 70 til 80 Km, miðað við klukkustund, fram hjá bifreið sinni. Segir hann veginn hafa verið rakan og pollóttan og hann hafa tætzt undan bifreiðinni R 3174. Góðan spöl fyrir neðan Grafar- holt hafi hann svo aftur ekið fram hjá bifreiðinni R 3174, en þá hafi henni verið ekið hægt eftir vinstri vegarhelmingi og auðvelt hafi verið að komast fram hjá henni. Skömmu áður en Valdimar ók niður brekkuna fyrir ofan Elliðaár, kveðst hann hafa sett vél bif- reiðar sinnar í 3. gir, en hún er fjórgiruð, og ekið niður eftir brekk- unni á um 35 km hraða, miðað við klukkustund, og alveg úti í vinstri vegarkanti, enda hafi hann mætt bifreið efst í brekkunni. Rétt eftir að hann hafði lokið við það, hafi bifreiðinni R 3174 verið ekið geysihratt fram með R 1042, og hafi vörupallur R 3174 slegizt í bifreið hans, en síðar hafi fremra afturhjól vinstra megin á R 3174 krækzt í hægra framhjól R 1042 og hún dregizt þannig góðan spöl niður brekkuna, en losnað síðar, er vinstri hjólin voru komin út fyrir veginn. Hafi bifreið hans svo farið út af veginum, þar sem hæst er niður af honum, eða um 7 metrar, og oltið á hlið- ina. Valdimar Sveinbjörn kveðst ekkert hafa meiðzt, svo að telj- andi sé, en farþegar hans slösuðust allir meira og minna, eins og siðar verður frá skýrt, og miklar skemmdir urðu á bifreiðinni. Strax eftir að slysið skeði, fór Valdimar að rafstöðinni við Ell- iðaár og símaði þaðan á slökkvistöðina og bað um sjúkrabifreiðar og lækni. Hringdi hann því næst á lögreglustöðina og skýrði frá slysinu, og komu fljótlega slúkrabifreiðar og lögregluþjónar að slysstaðnum. Vitnið Kristinn Ólafsson, Reynisvatni, 13 ára að aldri, hefur skýrt svo frá, að það hafi verið á leið heim til sín fimmtudaginn 28. marz s. 1, er bifreiðin R 1042 valt út af veginum í brekkunni fyrir ofan Elliðaár. Kveðst það hafa verið statt ofarlega í brekk- unni og séð, hvar bifreiðinni R 1042 hafi verið ekið hægt, vel vinstra megin á akbrautinni, áleiðis til Reykjavíkur, ér R 3174 var ekið mjög hratt utan í hægri hlið hennar, svo að hún fór út af veginum, þar sem hæst er niður af honum. Er bifreiðin R 1042 fór út af veginum, eins og að framan greinir, voru 7 farþegar í farþegaskýlinu, verkamennirnir Þorgeir Þorkels- son, 17 ára, og Björn Þorkelsson, 20 ára, báðir til heimilis að Litlu Grund í Sogamýri, Haukur Nielsson, Bragagötu 26 A, 24 ára að aldri, Ingi Jónsson, Freyjugötu 8, 24 ára, Einar Hjaltason, skála 35 öðd á Skólavörðuholti, 17 ára, Ingimar Jónsson, Gunnarsbraut 34, 60 ára, og Erling Valdimarsson, Leifsgötu 11, 16 ára, en í stýrishúsinu hjá Valdimar Sveinbirni sat Jón Jónsson, Grettisgötu 36, 63 ára. Ingimar Jónsson kveðst eigi hafa veitt umferðinni nokkra at- hygli og hefur þvi ekkert getað borið um akstursmáta ákærða, en segist þó hafa orðið þess greinilega var, að bifreiðin R 1042 varð. fyrir árekstri. Allir segja hinir farþegarnir, að bifreiðinni R 3174 hafi verið ekið hægt, en mjög slögótt, ýmist eftir vinstri eða hægri vegarhelmingi, á móts við Korpúlfsstaði, en mjög hratt hjá Grafar- holti og fram með bifreiðinni R 1042. Telja þeir Haukur, Björn og Einar hraða R 3174 hjá Grafarholti hafa verið allt frá 50 til 65 km, miðað við klukkustund, en Jón Jónsson kveðst ekki minnast þess að hafa séð bifreið ekið svo hratt. Björn Þorkelsson gizkar á, að hraði bifreiðarinnar R 3174 hafi verið um 60 til 65 km, miðað við klukkustund, þegar henni var ekið fram með bifreið Valdimars, en Erling telur hraða hennar þá hafa verið um 70 til 80 km, miðað við klukkustund. Þá hafa þeir Haukur, Björn, Ingi og Einar Hjalta- son borið, að orð hafi fallið í þá átt í farþegaskýlinu, að eftir akst- ursmáta ákærða að dæma, myndi hann vera ölvaður, en hinir far- þegarnir minnast þess eigi, að á þetta hafi verið drepið. Ákærði kveðst ekki hafa heyrt, að hljóðmerki væri gefið frá bif- reið Valdimars, áður en henni var ekið fram hjá bifreið hans á móts við Korpúlfsstaði, en í henni sé mikið skrölt og því erfitt að heyra til annarra bifreiða, og hafi hann ekið hlykkjótt og skrykkjótt eftir veginum, þá hafi það verið gert til að sneiða hjá holum, enda sé það venja sin að aka ýmist eftir vinstri eða hægri brautarhelmingi, eftir því hvoru megin sléttara sé. Framburður ákærða, hvað hraða bit. reiðarinnar snertir, hefur verið mjög á reiki og litið á honum byggj- andi, enda virðist honum eigi háfa verið ljóst, hvort hraðamælir bifreiðarinnar sýndi hraðann í kílómetrum eða milum, en samkvæmt vottorði skoðunarmanna mælist hraðinn í mílum. Kveður ákærði eigi mögulegt að aka bifreiðinni yfir 40 km eða 40 milur, miðað við klukkustund, þar sem lás á benzinpumpu bifreiðarinnar loki fyrir benzinrennslið, þegar komið er á þenna hraða. Þá segir hann vél bifreiðarinnar hafa unnið fremur illa þenna dag vegna ólags í ráfkerfi hennar. Eftir margvíslegar breytingar á framburði sínum kveðst ákærði muni hafa ekið á 65 km hraða, miðað við klukku- stund, niður brekkuna hjá Grafarholti, en að bifreiðin hafi ekki getað verið komin yfir 30 mílna hraða, miðað við klukkustund, er hann ók fram með bifreiðinni R 1042 í brekkunni fyrir ofan Elliðaár, en svo hafi hraðinn aukizt niður brekkuna, og hann síðan dregið úr honum milli brúnna á Elliðaánum og hafi hann þá verið 45 km, miðað við klst., en mælirinn hafi sýnt 35. Er ákærði ætlaði að aka fram fyrir vörubifreiðarnar, þar sem bifreið hans valt á - = 0 hliðina, kveðst hann hafa ekið á um 30 km hraða, miðað við klukku- stund, og hafi hann verið nýbúinn að skipta í 3. gir. Sveinn Jónsson kveður ákærða hafa ekið ýmist áberandi hægt eða hratt, og er hann ók fram með bifreiðinni R 1042, hafi hann ekið nokkuð hratt og mjög hratt niður í brekkunni og þar til bif- reiðin valt á hliðina, en ekki kveðst Sveinn hafa orðið var við, að bifreiðin R 3174 hafi rekizt utan í R 1042, og hún oltið á hliðina út af veginum. Einnig hefur ákærði eindregið neitað því að hafa vitað til þessa. Um það leyti sem bifreiðin R 1042 fór út af veginum, var Magnús Júlíus Magnússon bifreiðarstjóri, Rauðarárstig 13, 49 ára að aldri, á leið til bæjarins frá sandgryfjunum við Elliðaárvog í vörubifreið sinni R 1333. Aftan á palli bifreiðarinnar voru Sigurður Norðmann Júlíusson verkamaður, Vesturgötu 5, 27 ára að aldri, Kjartan Guðjónsson sjómaður, Egilsgötu 12, 38 ára að aldri, og Hilmar Stein- þórsson verkamaður, Laugavegi 160, 17 ára. Öll þessi vitni hafa staðfest framburði sina með eiði og skýra svo frá málavöxtum, að Sigurður Norðmann hafi séð, er bifreiðin R 1042 vár að velta út af veginum, og hafi R 3174 verið þar nokkuð neðar í brekkunni á mjög miklum hraða. Gerði hann nú Magnúsi Júlíusi viðvart, en hann stöðvaði þegar í stað bifreið sína úti á vinstri brún vegarins. Í þessu var vörubifreiðinni R 1939 ekið þarna fram hjá, og einnig stöðvuð. vinstra megin á veginum fyrir framan R 1333, en á sama tíma hafi ákærði ætlað að aka bifreiðinni R 3174 þarna fram hjá, en við þetia hafi hún oltið á hliðina út af veginum. Þeir Siðurður Norðmann, Kjartan og Magnús Júlíus kveðast hafa fundið vínlykt úr vitum ákærða og að hann og Sveinn hafi verið undir áhrifum áfengis, en Sveinn þó mun meira. Hilmar Steinþórsson kveðst aftur á móti ckki hafa veitt þeim ákærða og Sveini nokkra athygli, þó segist hann hafa séð, að Sveinn var óstyrkur á fótum, en taldi það stafa af meiðslum. Magnús Júlíus spurði ákærða, hvort hann væri undir áhrifum áfengis, og segir ákærða hafa svarað eitthvað á þá leið, að honum kæmi það ekki við, en ákærði segist eigi muna, hverju hann svaraði. Var ákærði beðinn að bíða á slysstaðnum, þar til lög- regluþjónar kæmu á vettvang, og honum tjáð, að bifreiðin R 1042 hefði oltið út af veginum, þegar hann ók fram með henni. Sinnti hann þessu engu, en fékk far til bæjarins ásamt Sveini með vöru- bifreiðinni R 2539, en henni ók Ólafur Jón Sigurjónsson bifreiðar- stjóri, skála 34 í Laugarnescamp, 24 ára að aldri. Skýrir hann svo frá, að hann hafi verið á leið upp að Rauðhólum, er hann kom að Þifreiðinni R 3174. Hafi ákærði þá beðið hann að aka þeim Sveini til bæjarins. Varð Ólafur Jón við þessari beiðni, því að honum virtist Sveinn vera slasaður á höfði, og ók þeim að Hátúni 9, þar sem þeir fóru úr bifreiðinni. Ekki kveðst Ólafur Jón hafa séð áfengis- ðð6 áhrif á ákærða eða fundið vinlykt úr vitum hans, enda átti hann þarna aðeins tal við ákærða í gegnum hliðarglugga bifreiðarinnar, og á leiðinni til bæjarins stóð hann aftan á palli hennar, en Sveinn sat inni í stýrishúsinu. Vitnið Bjarni Óskar Guðmundsson bifreiðarstjóri, Höfðaborg 63, 38 ára að aldri, skýrir svo frá, að það hafi verið á leið til bæjar- ins í vörubifreiðinni R 1939, þegar menn þeir, er stóðu á palli bif- reiðarinnar R 1333, gáfu því merki um að nema staðar. Kveðst vitnið þá hafa hægt á ferð bifreiðar sinnar og ekið rakleitt fram fyrir R 1333 og stanzað þar vinstra megin á akbrautinni. En í sama mund og það ók fram með bifreiðinni R 1333, hafi það heyrt hljóð- merki frá bifreiðinni R 3174 og henni ekið talsvert hratt fram með bifreið vitnisins og oltið á hliðina hægra megin út af veginum. Kveðst vitnið hafa fundið vinþef úr vitum kærða, en segist ekki hafa getað merkt á honum áfengisáhrif. Aftur á móti hafi Sveinn verið drukkinn. a Hjá Hátúni 9 skildu þeir ákærði og Sveinn, sem fór og keypti sér áfengi Í áfengisverzluninni. Gerðist hann mikið drukkinn og. var síðar handtekinn, er hann var staddur hjá slysstaðnum. Ákærði fór aftur á móti inn til sín og hitti þar konu sína, Svanhildi Ragn- heiði Sigurðardóttur, sem kveður ákærða hafa beðið um kaffi, en hún hafi svarað honum hranalega, þar eð hann hafði farið á skó- hlífum inn á nýÞónað gólf, og hafi hann þá farið aftur út. Ekki kveðst hún hafa veitt honum nokkra sérstaka athvgli og hvorki séð á honum áfengisáhrif né fundið vinþef úr vitum hans. Eftir þetta fór ákærði inn í íbúð Hákonar Sumarliðasonar, starfs- manns í Kassagerð Reykjavíkur, 27 ára að aldri, en hann býr einnig á Hátúni 9. Kveður ákærði sig minna að hafa sagt Hákoni frá því, að bifreið hans hafi oltið, en Hákon minnist þess eigi og segir þá aðeins hafa heilsazt, en engin önnur orðaskipti hafi farið á milli þeirra, enda hafi hann strax farið aftur út til að kaupa mjólk. Há- kon kveðst hvorki hafa séð áfengisáhrif á ákærða né fundið áfengis- lykt úr vitum bans og honum hafi eigi virzt ákærði vera öðru vísi en hann átti að sér að vera, enda hafi hann enga sérstaka athygli veitt honum. ' Ákærði fór nú upp að Þifreiðaverkstæðinu Stilli við Laugaveg -og hringdi þaðan á Litlu-bilastöðina og bað um leigubifreið. Vitnið Þorkell Sigurðsson bifreiðarstjóri, Bragagötu 27, 22 ára að aldri, sem hefur unnið eið að framburði sinum, skýrir svo frá, að það hafi ekið ákærða frá bifreiðaverkstæðinu Stilli og að bifreiðaverk- stæði Egils Vilhjálmssonar. Hafi ákærði tjáð vitninu, að hann hefði ekið bifreið sinni út af veginum inn við Elliðaár, og ætlaði að reyna að fá kranabifreið til að ná henni upp. Orsök þessa hefði verið sú, að tvær bifreiðar hefðu verið stöðvaðar hlið við hlið fyrir framan bifreið hans, þar sem hún var í akstri, en nokkru fyrir ofan Þenna öð! slysstað hefði annarri bifreið verið ekið út af veginum. Ók vitnið. ákærða því næst að Þifreiðaverkstæði Ketils Jónassonar við Klapp- arstig og svo þaðan inn á Barónsstíg, þar sem ákærði átti tal við einhverja rafmagnsmenn, því næst að áhaldahúsi bæjarins og svo inn á Nóatún, en þar fór ákærði úr bifreiðinni og kveðst ætla að hitta mann þann, er með honum var, er slysið skeði. Kom ákærði að vörmu spori aftur, kvaðst ekki hafa hitt manninn, lét aka sér inn á Laugarnesveg 67 og fór þar úr bifreiðinni, en bað vitnið að færa fyrrgreindum Katli lykilinn að benzintanki bifreiðarinnar. Ekki hitti það Ketil, svo að það fór aftur með lykilinn inn á Laug- arnesveg til ákærða. Vitnið kveður ákærða hafa haft orð á þvi, að hann hafi eigi tilkynnt lögreglunni slysið, því að hann væri lítils háttar undir áhrifum áfengis. Og er það hafi spurt hann, hvernig á því stæði, að hann æki bifreið þannig á sig kominn, hefði ákærði sagzt oft hafa ekið bifreið með áhrifum áfengis og verið það undan- farna daga, en ekkert komið fyrir sig. Þá hefði ákærði tjáð þvi, að hann væri búinn að drekka mikið edik og þar af leiðandi mundi ekki sjást mikið vín á honum. Ekki kveðst vitnið vera fullvisst um, hvort það hafi fundið vínlykt úr vitum ákærða eða að hann hafi verið undir áhrifum áfengis, en því virtist framkoma hans vera einkennileg. Ákærði hefur neitað því að hafa tjáð vitninu, að hann hafi oft ekið bifreið með áhrifum áfengis og verið með vini, er slysið skeði. Þá kveðst hann ekki minnast þess að hafa tjáð vitninu, að hann vildi ekki tilkynna lögreglunni slysið, sökum þess að hann væri undir áhrifum áfengis, og segir, að hafi hann sagt þetta, þá hafi hann gert það af misgáningi vegna þess, að hann hafi orðið eitt- hvað ruglaður eftir slysið. Þá kveður ákærði það rangt, að hann hafi tjáð vitninu, að hann hafi drukkið edik, en í réttarhaldi því, er þeir ákærði og vitnið voru samprófaðir, kvaðst hann hafa drukk- ið sýrublöndu hjá Hákoni Sumarliðasyni, en hann segist ekki hafa orðið var við, að matur eða drykkjarföng hafi verið snert á heimili sinu, meðan hann var að sækja mjólkina, en ákærði var farinn á brott úr íbúð hans, er hann hafði lokið við mjólkurkaupin. Þá kveðst Hákon enga sýru eiga, en hvort edik hafi verið til á heimili hans, segist hann ekki vita. Er ákærði hafði heyrt framburð Há- konar, kvaðst hann hafa drukkið sítrónusafa, er verið hafi í bolla upp í skáp, en Hákon kveður vel geta verið, að sitrónusafi hafi verið þar, enda eigi hann iðulega sitrónur heima hjá sér. Vitnið Eiríkur Hjörtur Sigurður Gröndal verkstæðisformaður hjá Agli Vilhjálmssyni hf, Rauðarárstíg 9, 40 ára að aldri, hefur borið það, að fimmtudaginn 28. marz, milli klukkan 5 og 6 um eftirmið- daginn, hafi því verið tjáð, að maður nokkur hefði hringt í miklum ákafa til þess, en það hafði verið fjarverandi nokkra stund. Rétt í þessu hafi ákærði hringt til þess að nýju og sagzt vera búinn að öð8 hringja oft og beðið vitnið um að aðstoða sig við að sækja bifreið sína, en hún hefði oltið skammt frá Elliðaánum. Þar seim vitninu virtist ákærði vera æstur og einkennilegur í máli, sagði það honum að koma til sín og svo skyldu þeir fara og ná í bifreiðina. Litlu síðar hafi Valdimar Sveinbjörn komið og skýrt frá slysinu og hafi vitnið þá lofað honum að sækja hans bifreið fyrst. Áður en vitnið lagði af stað að slysstaðnum, kom ákærði og sagði það honum að bíða eða koma aftur að klukkustund liðinni. Vitnið kveðst hafa fundið sterka áfengislykt úr vitum ákærða, en ekki geta fullyrt, að hann hafi verið undir áhrifum áfengis, þó að það telji svo muni vera. Vitnið Ketill Hlíðdal Jónasson Þifreiðaviðgerðarmaður, bróðir ákærða, 27 ára að aldri, kveður ákærða hafa komið til sín á bif- reiðaverkstæði sitt við Klapparstíg um klukkan 6 e, h. Hafi það verið að festa vél í bifreið og legið undir henni og minnist þess ekki að hafa séð framan í ákærða, meðan þeir ræddu saman. Kveðst vitnið ekki hafa heyrt neitt óeðlilegt við mæli hans og hann að engu leyti komið því einkennilega fyrir. Bað ákærði það að aðstoða sig við að sækja bifreiðina R 3174 og lofaði það að vera komið að slvsstaðn- um 20 til 30 mínútum siðar. Var ákærði þá eigi staddur þar, svo vitnið fór við svo búið aftur il bæjarins, enda tjáðu lögregluþjón- ar því, að ákærði mundi vera valdur að slysinu fyrir ofan Elliða- árnar. Næsta morgun kveðst vitnið svo hafa hitt ákærða á Lausgar- nesvegi 67 og ekki getað séð þess nokkur merki, að hann hefði verið ölvaður kvöldið áður eða um nóttina, en ákærði hefði kvartað um meiðsli vegna mars. Þá kveðst vitnið hafa minnzt á slysið í brekk- unni fyrir ofan Elliðaárnar, en ákærði hefði ekki kannazt við að vita til þess, að hann væri valdur að þvi. Vitnið Sveinn Jónsson áhaldavörður, Hrlsatalgi 21, 56 ára að aldri, kveður ákærða hafa komið til sin og beðið sig um aðstoð til að sækja bifreiðina R 3174. Segist vitnið hafa setið við skrifborð sitt, aðeins séð ákærða yfir öxl sér og veitt honum mjög litla athygli. Kveðst það hvorki hafa séð áfengisáhrif á honum né fundið áfengis- lykt úr vitum hans. Meðan vitnið og ákærði áttu tal saman, kom fyrr- greindur Ólafur Jón Sigurjónsson, sem nú hafði frétt um slysið í brekkunni fyrir ofan Elliðaár, Spurði Ólafur Jón ákærða, hvort hann hefði gefið sig fram við lögregluna, en hann kvaðst þá ekkert um slys þetta vita og fór burt með þeim ummælum, að hann ætlaði að fara beina leið til lögreglunnar. Ekki kveðst Ólafur Jón heldur hafa séð áfengisáhrif né fundið vinlykt úr vitum hans þarna. Vitnið Margrét Bjarnfríður Þorsteinsdóttir, Laugarnesvegi 67, móðir ákærða, kveðst hafa komið heim til sín klukkan langt gengin 8 e. h. fimmtudaginn 28. marz s. 1, og hafi ákærði þá legið fyrir. Gaf það honum kaffi, en hann tjáði því, að hann hefði ekið bifreið sinni út af vegi. Er það spurði hann, hvort hann hefði verið drukk- inn, svaraði hann því neitandi. Kveðst vitnið engin áfengisáhrif hafa 309 séð á ákærða og ekki tekið eftir, að nokkur vinlykt væri úr vitum hans. Það segir ákærða hafa kveinkað sér eitthvað, verið hálf ringl- aðan og morguninn eftir sagzt vera óglatt. Lögregluþjónarnir Kristján Vattnes Jónsson, Magnús Vigfús Sören- sen, Einar Ásgrímsson og Konráð Ingimundarson fóru að slysstaðn- um. Í bifreiðinni R 3174 fannst meðal annars áfengisflaska með vin- blöndu á. Þá kveða lögregluþjónarnir, að mátt hafi sjá þess ógreini. leg merki á veginum, að bifreiðarnar hafi dregizt saman nokkurn spotta, áður en bifreiðin R 1042 fór út af veginum og valt á hlið- ina, þar sem hæst er niður af honum, eða um 7 metrar, eins og sést á uppdrætti lögreglunnar, rskj. nr. 2, og uppdrætti Jóns Víðis mælingamanns, rskj. nr. 4, en allir, sem um geta borið, telja uppdrætti þessa rétta. Lögregluþjónarnir Konráð Ingimundarson og Einar Ásgrímsson kveða felguna á einu af vinstri afturhjólum bifreiðarinnar R 3174 hafa verið beyglaða, og má sjá það greini- lega á mynd, sem tekin var af hjólum bifreiðarinnar, rskj. nr. 8, að hún hefur orðið fyrir miklu höggi. Ákærði kveður ekkert hafa verið athugavert við hjólfelgurnar vinstra megin á bifreiðinni, svo að hann hafi vitað til. Ákærði hefur borið það, að hemlar bifreiðarinnar R 3174 hafi ekki verið í góðu Jagi, því að hann hafi þurft að stíga tvisvar til þrisvar á fóthemilinn til þess að hann verkaði. Jón Sigursteinn Ólafsson, forstöðumaður bifreiðaeftirlits ríkisins, og tveir starfsmenn þess, Gestur Ólafsson og Hjörleifur Jónsson. skoðuðu og reyndu bifreiðina R 3174 30. marz og 2. apríl s. 1. Hafa þeir gefið vottorð þess efnis, að bifreiðin hafi að öllu leyti verið í sóðu lagi að öðru leyti en þvi, að hliðarrúður stýrishússins og einn- ig afturrúðan hafi verið sprungnar, en útsýni til hliðanna þó sæmi- legt. Hemlar hafi verið öflugir og verkað ágætlega, en verið frekar bungir í átaki, og kveður Hjörleifur Jónsson, að eigi hafi þurft að stiga nema einu sinni á fóthemilinn, til þess að hann verkaði. Reynt /ar á Suðurlandsbraut og Vesturlandsvegi að Reynisvatnsvegamól- um, hve hratt hægt væri að aka bifreiðinni án hlass. Á láréttum vegi var hægt að aka henni á 30 mílna hraða, miðað við klukkustund á 5. og 4. hraðastigi, en niður brekkurnar hjá Grafarholti og fyrir ofan Elliðaár á 45 milna hraða, miðað við klukkustund. Þann 9. april s. 1. skoðaði Jón Ólafsson bifreiðina að nýju og athugaði sérstaklega, hvort ekki sæjust merki eftir árekstur á vinstri hlið bifreiðarinnar. Kveður hann tvær dældir vera í pallbrúninni, en þær virðast þegar hafa verið þar, er slysið varð. Ytri brún hjólfelgunnar á fremra afturhjólinu vinstra megin sé ýfð upp eða inn í hringinn á um 14 em kafla og rétt þar við sé djúp rispa eða skurður í hjólbarðanum á ská út frá felgunni um 5 em á lengd, en á vinstra framhjóli sé ekk- ert óeðlilegt að sjá. Allir farþegarnir, sem voru í bifreiðinni R 1042, meiddust og voru 560 fluttir á Landspitalann, þar sem gert var að sárum þeirra, en síðar voru þeir fluttir heim til sín að tveim undanteknum, sem eflir urðu í sjúkrahúsinu. Verður nú greint frá meiðslum þeirra: Einar Hjalta- son brotnaði á vinsta læri rétt ofan við hnéð og einnig á vinstri upphandlegg rétt um olnbogaliðinn. Samkvæmt vottorði Gunnars Cortes læknis, gefnu 12. apríl s. l., varð að spengja lærlegsinn, til að hægt yrði að setja brotið rétt saman, og kveður hann Einar, sem lá þá á Landspítalanum, eiga langt í land. Ingimar Jónsson lá á Landspítalanum frá *%% til 5, 1946. Hefur Gunnar Cortes læknir gefið vottorð þess efnis, að Ingimar hafi verið talsvert „shockeraður“ við komuna í sjúkrahúsið og kvartað um verki í vinstri síðu. Mikil eymsli hafi verið við palp á brjóstkassa vinstra megin, öndun þvinguð og yfirborðsleg. Dálítið hruflaður á hnúum hægri handar, en engin önnur meiðsli sjáanleg. Röntgen- myndir hafa sýnt fractura costarum. Samkvæmt vottorði Péturs Jakobssonar læknis varð Ingi Jóns- son fyrir þeim meiðslum, að hryggtindur brotnaði hægra megin á lendarlið og mikil blæðing hafi verið í holdi út frá vinstra nýra. Axel Blöndal læknir hefur stundað þá Björn og Þorgeir Þorkels- syni. Samkvæmt vottorðinu, er læknirinn gaf 8. maí s. 1, telur hann Þorgeir ekki munu vera vinnfæran um óákveðinn tíma, en Björn segir hann hafa verið óvinnufæran í hálfan mánuð vegna tognunar í hálsvöðvum og áverka, er hann fékk á vinstra gagnauga. Í um- sögn röntgendeildar Landspítalans varðandi meiðsli Þorgeirs Þor- kelssonar segir, „að beinstykki hafi sprungið úr tuberculum majus og að sprunga liggi niður í epifysuna, en smá ójöfnur séu einnig á liðbrúnum í tibia.“ Úlfar Þórðarson læknir hefur gefið eftirfarandi vottorð um meiðsli Jóns Jónssonar. „Þann ?54 1946 slasaðist Jón Jónsson, 67 ára, Grettisgötu 36, í bilslysi og hlaut eftirfarandi áverka: 1) Commotio cerebri (heilahristing) allmikinn (uppköst í 4 daga). 2) Skurð á báðar varir, saumað með 5 saumum. 3) 3 tennur brotnar (2 úr neðri góm, Í úr efri góm). 4) Skurður 3 em á v. fæti. 5) Slæmt mar og tognun á h. öxl. 6) Skráma milli augnanna. Ástand hans sæmilegt eftir atvikum, en þó enn þá mikill svimi og höfuðverkur. Ekki hægt að gefa upp ákveðið, nær hann verður vinnufær.“ Samkvæmt vottorði Karls Jónassonar læknis fékk Haukur Niels- son heilahristing og skarst neðan við hægra auga. Var honum ráð- lagt að liggja í 7—10 daga. Erling Valdimarsson kveðst hafa fengið snert af heilahristing, tognað um vinstra hné og marizt nokkuð á vinstri öxl og mjöðm. Segist hann hafa legið rúmfastur á heimili sínu í rúma viku. öl Með of hröðum og ógætilegum akstri hefur ákærði orðið valdur að framangreindum umferðaslysum, en ekki þykir sannað gegn eindregnum mótmælum ákærða og með tilliti til framburðar Sveins Jónssonar, að hann hafi orðið var við, er bifreiðarnar rákust saman og R 1042 fór út af veginum. Hefur ákærði með þessu atferli sínu serzt brotlegur við 219. gr. almennra hegningarlaga nr. 19 12. febr. -1940, 2., 4. og 5. mgr. 26. og 1. mgr. 27. sbr. 38. gr. bifreiðalaga nr. 23 16. júní 1941 og 3. mgr. á. sbr. Í4. gr. umferðarlaga nr, 24 16. júní 1941. Með því að hverfa burt af slysstaðnum, án þess að skýra frá nafni sínu og heimilisfangi, hefur ákærði gerzt brotlegur við 29. sbr. 38. gr. bifreiðalaga, 9. sbr. 14. gr. umferðarlaga og 37. sbr. 96. gr. lögreglusamþykktar fyrir Reykjavík nr. 2 7. janúar 1930. Með framburði Sveins Jónssonar og eigin játningu ákærða er sannað, að hann hafi neytt áfengis við bifreiðarakstur, en einnig þykir frampkomnar nægilegar sannanir fyrir því, að ákærði hafi ekið bifreiðinni með áhrifum áfengis, þegar litið er á akstursmáta hans, það háttalag hans að hverfa burt af slysstaðnum og gefa sig eigi fram við lögregluna og með tilliti til framburða framangreindra vitna, sem kveða hann hafa verið með áfengisáhrifum, en þau höfðu bæði betri aðstæður til að dæma um þetta og höfðu enga ástæðu til að draga úr þessu, eins og flest þeirra, er segjast ekki hafa getað séð áfengisáhrif á honum. Hefur ákærði því einnig gerzt brotlegur við 1. mgr. 23. sbr. 38. gr. bifreiðalaga og 1. mgr. 21. sbr. 3. gr. áfengislaga nr. 33 9. janúar 1935. 11. Miðvikudaginn 1. maí s. 1. um kl. 3 e. h. var Roy Ófeigur Breið- fjörð bifreiðarstjóri, Spitalastig 8, 22 ára að aldri, á leið upp að Árbæ í bifreið, sem Guðmundur Guðmunds Sigurjónsson bifreiðar- stjóri, Njálsgötu 110, 26 ára að aldri, ók, til þess að líta eftir benzin- og olíubirgðum, er Sverrir Júlíusson útgerðarmaður á, en. birgðir þessar voru áður eign ameríska herliðsins. Á Suðurlandsbraui- inni mættu þeir bifreiðinni R 3174, en á vörupalli hennar voru 19 tunnur af traktorolíu og 17 smurningsolíubrúsar. Virtist þeim þetta vera af fyrrgreindum birgðum, svo að þeir sneru við og fóru að Hátúni 9, en þangað hafði bifreiðinni R 3174 verið ekið. Áttu þeir tal við ákærða, sem þeir segja, að hafi tjáð þeim, að hann hefði komið með olíubirgðir þessar sunnan með sjó, þar sem hann ætti benzin og olíu, en farið þessa leið til bæjarins, því að hann hefði þurft að koma við í Sogamýri. Þar sem þeir voru nú ekki vissir um, að ákærði hefði tekið af birgðunum uppi hjá Árbæ, óku þeir þangað upp eftir og sáu strax, að tekið hafði verið af þeim, og einnig voru þar greinileg hjólför eftir bifreiðina R 3174. Fóru þeir því aftur að Hátúni 9 og sáu, hvar ákærði fór upp á vörupall bif- reiðarinnar, opnaði eina tunnuna og byrjaði að sjúga upp úr henni 36 962 gegnum slöngu. Kveður Roy Ófeigur ákærða hafa boðið bifreiðar- stjóra nokkrum, er þarna var, traktoroliu til kaups, kveðið hana vera ágæta og hann hefði notað hana í allan vetur. Þá hafi Roy Ófeigur sagt við ákærða, að þetta myndi verða kært, ef hann færi ekki með olíuna aftur upp að Árbæ, en þessu hefði ákærði neitað, og því hefði hann farið á lögreglustöðina og skýrt frá mála vöxtum. Lögregluþjónarnir Þórður Kárason og Guðbrandur Ágúst Þor- kelsson fóru að Hátúni 9, en þá var hvorki ákærði þar né bifreiðin. Fregnuðu þeir, að hún væri hjá bifreiðaverkstæðinu Stilli við Lauga- veg. Fengu þeir Hákon Sumarliðason, sem verið hafði með ákærða, að sækja tunnurnar, til að aka bifreiðinni að lögreglustöðinni. Er þangað kom, var ákærði staddur þar, drukkinn og með áverka í andlitinu. Kærði hann yfir því, að hann hefði verið sleginn og bar sig illa. Var ákærði fluttur í fangahúsið við Skólavörðustig, þar sem ekki reyndist mögulegt að taka af honum skýrslu „vegna ölv- unar, en farið var með olíutunnurnar aftur upp að Árbæ. Ákærði skýrir svo frá málavöxtum, að Sveinn Jónsson, Miðtúni 50, hafi fyrir alllöngu tjáð sér, að fyrir ofan Árbæ væri mikið af benzini á tunnum, sem herinn hefði skilið eftir og hinir og þessir væru að taka af, og hefði Sveinn enn að nýju háft orð á þessu nokkru fyrir 1. maí s. 1. Kveður Sveinn það réit, að hann hafi haft orð á því, að benzinbirgðir væru fyrir ofan Árbæ, en neitar því ein- dregið að hafa sagt, að öllum væri heimilt að taka af þeim, enda hafi honum aldrei komið slíkt til hugar. í. maí s. 1. kveðst ákærði svo hafa farið upp að Árbæ og sótt þangað framangreindar olíutunnur og smurningsolíubrúsa. Fékk hann Hákon Sumarliðason til að aka bifreiðinni R 3174, en þeir Jón Þorbergur Haraldsson og Guðmundur Ragnar Einarsson, stjúp- sonur ákærða, fóru með þeim. Símon Þorgeirsson járnsmiðanemi, Grenimel 33, slóst einnig í förina með þeim, en hann hitti þá á leiðinni þangað upp eftir. Ákærði segir, að það hafi orðið að sam- komulagi, að þeir Hákon og Jón Þorbergur fengju tvær til fjórar íunnur af traktorolíunni. Þessu hafa þeir neitað og segja ákærða aðeins hafa haft orð á því, að Þeir gætu fengið eina tunnu. Þá segir ákærði, að þeir Jón, Hákon og hann hafi talað um það sín á milli, að herinn hefði skilið tunnur þessar eftir og hverjum manni væri heimilt að slá eign sinni á þær, og hafi Jón Þorbergur sér- staklega verið fastur á þeirri skoðun. Bæði Hákon og Jón hafa neitað því, að þeim hafi verið kunnugt um, að ákærði hefði tekið olíutunnurnar í heimildarleysi. Kveðst Hákon hafa innt ákærða eftir þvi, hvort hann ætti tunnurnar, er verið var að setja farminn á bifreiðina, en sjálfur kveðst hann að- eins hafa ekið henni og ekki hjálpað til að setja tunnurnar upp á bifreiðina, þar sem hann megi ekki reyna á sig. Hafi ákærði sagt, að enginn ætti þetta, herinn hefði skilið Það eftir og öllum frjálst 563 að taka af því, þetta væri gert á sína ábyrgð, og Hákon skyldi bara aka bifreiðinni. . Jón Þorbergur Haraldsson, 27 ára að aldri, kveðst ekkert hafa vitað, hver átti olíuna, ekkert spurt um það og ekki heyrt ákærða hafa orð á því, að herinn hefði skilið tunnurnar eftir og enginn ætti þær. Kveðst hann hafa haldið sig vera að vinna venjulega verkamannavinnu og taldi sér bera helgidagakaup fyrir starfann, Þar sem hann var unninn 1. mai. Guðmundur Rafnar, 20 ára að aldri, kveðst ekki hafa vitað um, hver ætti olíuna, hvorki heyrt ákærða né Jón Þorberg minnast á það, og verið ókunnugt um, að hún væri tekin í heimildarleysi. Há- kon hafi reyndar tjáð honum, að ákærði hefði sagt, að herinn hefði skilið olíuna eftir og enginn ætti hana. Símon Þorgeirsson, 23 ára að aldri, kveður ákærða hafa sagt sér, að herinn hefði skilið olíuna eftir og hver, sem vildi, mætti hirða hana. Vitnið Kristján Rafn Hjartarson, iðnnemi, Ásvallagötu 71, 20 ára að aldri, hefur borið það, að hann hafi komið í bifreið að Hátúni 9 1. maí s. 1. og ætlað að hitta kunningja sinn Guðmund Rafnar. Var ákærði þá staddur þar hjá bifreiðinni R 3174 talsvert drukkinn. Bað hann ákærða að láta sig fá benzin á bifreið sína, þar sem benzinafgreiðslur voru lokaðar á þessum tíma. Opnaði ákærði þá eina af jarðolíutunnunum og saug upp úr henni gegnum slöngu, en Kristján Rafn vildi ekki blöndu þessa. Ekki kveður hann ákærða hafa minnzt á að hafa notað traktorolíuna í allan vetur. Eftir að Roy Ófeigur hafði farið frá ákærða, en Kristján kveðst ekki hafa heyrt, hvað þeim fór á milli, bað ákærði hann að aka bifreiðinni fyrir sig upp að Stilli og þar bak við húsið, og varð hann við Þeirri bón hans. Segir Hákon Sumarliðason, að ákærði hefði fyrst beðið sig um það, en hann neitaði því, þar eð hann grunaði, að ekki væri allt með felldu og ákærði hefði ekki haft heimild til að taka olíuna. Kveðst ákærði hafa farið upp að S$tilli til að fá að hringja þar á lögreglustöðina og fá vitneskju um, hver ætti olíuna, og einnig kveðst hann hafa ætlað að skipta um rafmagnsgeymi í bifreiðinni. Tókst hann þar á við einhvern ölvaðan mann, en hvernig því Lykt- aði, kveðst Kristján Rafn eigi vita, þar eð hann fór strax burtu. Framburður ákærða um þetta atriði hefur verið mjög á reiki, enda hefur hann viðurkennt að hafa verið áberandi ölvaður og ekkert munað eftir, hvað hann sagði við Roy Ófeig, er hann átti tal við hann í síðara skiptið hjá Hátúni 9. Í fyrstu skýrði hann Þannig frá, að er hann steig út úr bifreiðinni, hefði Hjalti Bene- diktsson bifreiðarstjóri, Höfðaborg 12, ráðizt fyrirvaralaust á sig og barið sig, svo að hann hlaut mikinn áverka á vinstra auga. Hafi hann við þetta stungið höndunum í buxnavasana, en þá hefði Hjalti barið hann þrjú til fjögur högg, svo að hann féll í götuna, en í od þessu hafi bifreið borið þarna að, sem honum var ekið í að lög- reglustöðinni. Síðar er ákærði hafði heyrt framburð Hjalta Bene- diktssonar, kvað hann drukkinn mann hafa ráðizt á sig, en hann ekk- ert tekið á móti honum og beðið Kristján Rafn að losa sig við hann. Er hann hafi svo verið að ganga frá bifreiðinni, hefði Hjalti ráðizt á sig og slegið sig, en drukkni maðurinn þá verið farinn burtu. Hjalti Benediktsson, 30 ára að aldri, hefur borið það, að hann hafi séð í gegnum glugga í skrifstofu h/f Stillis, hvar ákærði var að hrinda dauðadrukknum manni, sem reyndi að bera hönd fyrir höfuð sér, en farizt það heldur óhönduglega. Hafi hann því farið og ætlað að skilja menn þessa, en ákærði hafi þá ráðizt að honum og slegið hann högg í hnakkann, svo að hann féll við, en ekkert meiðzt, staðið upp og beðið ákærða að láta ekki svona. Ákærði hefði svarað illindum einum, haldið árásinni áfram, svo að hann sló á- kærða högg á hökuna, en við það hafi hann fallið á aurbretti bif- reiðar, er þar var, enda hafi hann verið áberandi ölvaður, Kveðst Hjalti hafa farið burt í bifreið, en ákærði komið hlaupandi á eftir. Vitnið Karl Alfreð Hansen bifreiðarstjóri, Laugaveg 163, 25 ára að aldri, kveðst hafa ekið niður Laugaveg. Í. mai s. 1. Hafði ákærði bá komið hlaupandi og beðið um, að honum yrði ekki ekið að lögreglu- stöðinni, og varð vitnið við þessari beiðni hans. Kveður vitnið á- kærða hafa verið með glóðarauga, en ekki séð hann eiga í erjum við nokkurn mann. Olgeir Gunnar Jónsson verzlunarmaður, Bárugötu 34, 44 ára, sem séð hefur um sölu á olíubirgðum Sverris Júlíussonar, kveður traktorolíuna vera í 200 ltr. stáltunnum, sem seldar séu á 40 til 50 kr. tunnan (með umbúðum), eftir því, hversu mikið magn er keypt í einu. Smurningsolian, sem er ónotuð, sé á brúsum, en af henni hafi ekkert verið selt, og því sé honum ókunnugt um verð hennar. Hefur ekki tekizt að upplýsa það. Með framangreindri háttsemi sinni, töku oliunnar, áberandi ölvun og ryskingum á almannafæri, hefur ákærði gerzt brotlegur við 244. gr. almennra hegningarlaga, 18. sbr. 38. gr. áfengislaga og 3. og 7. sbr. 96. gr. lögreglusamþykktar Reykjavíkur. Ill. Aðfaranótt mánudagsins 20. mai s.l., um kl. í, var Lárus Saló- nionsson lögregluþjónn á ferð í lögreglubifreið í Hafnarstræti. Sá hann þá, hvar ákærði var staddur þar með böggul undir hendinni í sundi milli húsanna nr. 19 og 20. Er ákærði kom auga á lögreglu- bifreiðina, gekk hann eftir sundinu í áttina að Tryggvagötu, en Lárus ók þangað, kom á móti ákærða og hitti hann í sundinu, þar sem ákærði hafði komið bögglinum fyrir bak við kassa. Handtók Lárus ákærða þarna, en hann stympaðist á móti, svo að leggja varð hann í götuna. Kveður hann ákærða margsinnis hafa boðið sér 305 peninga, og sagzt skyldu borga það vel, ef hann vildi sleppa sér. Hafði ákærði ekki nema rúmar 50 krónur meðferðis og kveðst sök- um ölvunar ekki minnast þess að hafa boðið lögregluþjóninum fé til að sleppa sér. Jóel Kristinn Sigurðsson lögregluþjónn kom svo Lárusi til hjálpar, en heyrði ekki orðaskipti hans við ákærða. Þeir lögregluþjónarnir færðu svo ákærða, sem þeir kveða hafa verið tals- vert drukkinn, á lögreglustöðina, þar sem hann var settur í varðhald. Ákærði skýrir svo frá, að sunnudaginn 19. maí s.1., milli klukkan 6 og 7 síðdegis, hafi hann keypt tvær flöskur af brennivíni af ein- hverjum manni, sem hann þekkir ekki. Neytti hann áfengis þessa inni í veitingastofunni Gullfoss í Hafnarstræti og kveðst hafa gerzt svo ölvaður, að hann muni mjög óljóst eftir því, sem skeði. Hann segist allt kvöldið hafa verið eins síns liðs ýmist inni í veitinga- stofunni eða á gangi í Hafnarstræti. Einhvern tíma um kvöldið kveðst hann hafa verið að flækjast inni í eldhúsi veitingastofunnar og þá farið inn í kompu bak við eldhúsið. Þar segist hann hafa tekið tvær yfirhafnir, svarta gúmmíregnkápu og ljósan taufrakka, nokkrar jólakökur og eitthvert annað kaffibrauð. Fór hann siðan með þetta út í Hafnarstræti og kveðst munu hafa ætlað að ná í leigubifreið, er hann var handtekinn. Framangreindir munir hafa verið afhentir eigendunum, sem kveða taufrakkann vera 3 til 4 ára gamlan, til þess að gera nýhreinsaðan, og hafa kostað 80 til 90 kr., regnkápuna hafa verið dregna á hluta- veltu og kaffibrauðið, talsvert af smákökum og 5 til 6 jólakökur. ær kosta kr. 6.50 stykkið, hafa verið algerlega ónýtt. Ósannað þykir, að ákærði hafi boðið Lárusi Salómonssyni fé til að sleppa sér, og ber því að sýkna hann af kærunni um brot gegn 12. kafla almennra hegningarlaga. Hefur ákærði með háttsemi Þeirri, er nú hefur lýst verið, gerzt brotlegur við 244. gr. almennra hegn- ingarlaga og 17. sbr. 1. mgr. 37. gr. áfengislaga. IV. Með hliðsjón af 77. gr. hegningarlaganna þykir refsing ákærða hæfilega ákveðin fangelsi í 18 mánuði. Rétt þykir, að sæzluvarð- haldsvist hans frá 20. mai s. 1. komi með fullri dagatölu til frá- dráttar refsingunni. Samkvæmt 3. mgr. 68. gr. hegningarlaganna ber að svipta ákærða kosningarrétti og kjörgengi til opinberra starfa og annarra almennra kosninga og samkvæmt 1. mgr. sömu greinar, 21. gr. áfengislaganna og 39. gr. bifreiðalaganna ber að svipta hann ævilangt rétti til að stýra bifreið. Ákærða ber að dæma til greiðslu alls sakarkostnaðar, þar með talin málsvarnarlaun skipaðs verjanda hans hér við réttinn, hrl. Sigurðar Ólasonar, kr, 200.00. Rekstur málsins hefur verið vítalaus. 566 Dómsorð: Ákærði, Þorvaldur Jónasson, sæti fangelsi í 18 mánuði. Gæzlu- varðhald hans frá 20. maí 1946 skal með fullri dagatölu koma til frádráttar refsingunni. Ákærði er frá birtingu dóms þessa sviptur kosningarrétti og kjörgengi til opinberra starfa og annarra almennra kosninga. Hann er frá sama tíma ævilangt sviptur rétti til að stýra bifreið. Ákærði greiði allan kostnað sakarinnar, þar með talin máls- varnarlaun skipaðs verjanda sins hér við réttinn, hrl. Sigurðar Ólasonar, kr. 200.00. Dómi þessum skal fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Mánudaginn 9. desember 1946. Nr. 137/1946. Sölumiðstöð hraðfrystihúsanna (Hri. Sigurgeir Sigurjónsson} gegn Borgarstjóranum í Reykjavík f. h. bæjar- sjóðs og gagnsök (Hri. Einar B. Guðmundsson). Setudómarar próf. Ólafur Lárusson og hrl. Sveinbjörn Jónsson í stað hrá. Árna Tryggvasonar og hrá. Jóns Ás- björnssonar. Útsvarsmál. Dómur hæstaréttar. Sigurður Grimsson, fulltrúi borgarfógetans í Reykjavik. hefur kveðið upp hinn áfrýjaða úrskurð. Aðaláfrýjandi, sem hefur að fengnu áfrýjunarleyfi 2. okt. þ. á., skotið máli þessu til hæstaréttar með stefnu 4. s. m., krefst þess, að úrskurður fógeta verði staðfestur og gagná- frýjanda verði dæmt að greiða honum málskostnað fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Gagnáfrýjandi, sem að fengnu áfrýjunarleyfi 3. þ. m. hef- ur áfrýjað málinu með stefnu 4. þ. m., krefst þess, að úr- skurður fógeta verði úr gildi felldur og lagt verði fyrir fó- geta að framkvæma lögtak það, sem í málinu greinir. Svo krefst hann og málskostnaðar úr hendi aðaláfrýjanda bæði í héraði og fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. o07 Sölumiðstöð hraðfrystihúsanna var stofnuð 1942 og skrá- sett í firmaskrá Reykjavíkur s. á. Félagar geta þeir einir orðið, sem reka hraðfrvstihús, annaðhvort sem eigendur eða leigutakar, og er tilgangur félagsins að selja sjávarafurðir, sem framleiddar eru í hraðfrystihúsum félagsaðilja og ætl- aðar eru til sölu erlendis. Svo er það og markmið félagsins að annast innkaup nauðsynja til rekstrar á hraðfrystihús- unum, grennslast eftir nýjum mörkuðum fyrir afurðir fé- lagsaðilja og gera tilraunir með nýja framleiðslu og fram- leiðsluaðferðir í hraðfrystihúsunum. Félagsaðili hver greiði kr. 500.00 framlag til félagsins, er hann hefur samkvæmt umsókn verið úrskurðaður félagsaðili. Rennur framlag þetta í svonefndan stofnsjóð og er eign félagsaðilja. Svo greiðir og félagsaðili hver 3%0 af andvirði afurða, er sölumiðstöðin selur fyrir hraðfrystihús hans á fyrsta heilu starfsári þess. Félagsaðiljar skulu afhenda félaginu alla framleiðslu sína til sölumeðferðar jafnóðum og hún er fullbúin. Annast fé- lagsstjórn síðan sölu afurðanna svo og innkaup allra er- lendra efnisvara, sem félagsaðiljar þarfnast til rekstrar á hraðfrystihúsum sínum, annarra en olíu og trékassa. Fé- lagsstjórn heldur eftir 1% af fob söluverði hinna seldu af- irða til að standast kostnað af rekstri félagsins og starfsemi. Auk þess getur félagsstjórn lagt allt að 15% á kostnaðarverð þeirra nauðsynja, sem félagið selur félagsaðiljum. Aðal- fundur getur ákveðið að leggja allt að 25% af rekstraraf- gangi í varasjóð, en að öðru leyti skiptist rekstrarafgangur milli félagsaðilja í réttu hlutfalli við seldar afurðir hvers cins. Slíkar fjárhæðir standa sem lán félagsaðilja til sölu- miðstöðvarinnar, þangað til aðalfundur gerir aðrar ráðstaf- anir. Félagsaðiljar bera einungis ábyrgð á skuldbindingum félagsins með framlagi því, er þeir greiða við inngöngu í félagið, svo og með stofnsjóðseign sinni. Samkvæmt efnahagsreikningi 31. des. 1944 nam stofn- sjóður félagsins kr. 154 004.26 og inneignir félagsaðilja kr. 642 413.56. Auk þess voru kr. 760575.66 geymdar til ráð- stöfunar aðalfundar. Telja verður með visun til þess, sem nú var sagt um skipulag og starfsemi Sölumiðstöðvar hraðfrystihúsanna, 368 að sölumiðstöðin sé félag samkvæmt útsvarslögum og starf- semi hennar atvinnustarfsemi, sbr. 6. gr. laga nr. 106/1936 og nú lög nr. 66/1945. Sölumiðstöðin getur ekki talizt í hópi þeirra félaga, sem útsvarslögin eða önnur lög þiggja undan útsvarsgreiðslu. Var aðaláfrýjandi því skyldur til greiðslu útsvars í bæjarsjóð Reykjavíkur árið 1945. Samkvæmt þessu ber að fella hinn áfrýjaða úrskurð úr gildi og leggja fyrir borgarfógeta að framkvæma lögtak það, sem krafizt er. Eftir þessum úrslitum þykir rétt, að aðaláfrýjandi greiði sagnáfrýjanda málskostnað í héraði og fyrir hæstarétti, sem ákveðst samtals kr. 1500.00. Dómsorð: Hinn áfrýjaði úrskurður er úr gildi felldur, ög ber borgarfógeta að framkvæma lögtak það, sem krafizt er. Aðaláfrýjandi, Sölumiðstöð hraðfrystihúsanna, greiði gagnáfrýjanda, borgarstjóranum í Reykjavík f. h. bæjarsjóðs, samtals kr. 1500.00 í málskostnað í héraði og fyrir hæstarétti. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Úrskurður fógetaréttar Reykjavíkur 3. maí 1946. Gerðarþola, Sölumiðstöð hraðfrystihúsanna hér í bæ, var gert að greiða í útsvar til bæjarsjóðs Reykjavíkur fyrir árið 1945, kr. 6000.00. Þar eð gerðarþoli hefur ekki greitt útsvar þetta, hefur borgarstjór- inn f. h. bæjarsjóðs krafizt þess, að það yrði innheimt með lögtaki. Umboðsmaður gerðarþola hefur mótmælt framgangi hinnar um- beðnu lögtaksgerðar, þar eð hann heldur því fram, að gerðarþoli sé undanþeginn útsvarsskyldu samkvæmt 6. gr. útsvarslaganna, 2. lið c. Kveður hann Sölumiðstöð hraðfrystihúsanna stofnaða í þeim tilgangi (sbr. 2. og 9. gr. í lögum fyrirtækisins, rskj. nr. 4.) að selja sjávarafurðir, sem ætlaðar eru til sölu á erlendum markaði og fram- leiddar eru í hraðfrystihúsum félagsmanna, annast innkaup nauð- synja til rekstrár hraðfrystihúsanna, sbr. 9. gr. áðurnefndra félags- laga, leita eftir nýjum mörkuðum fyrir afurðir húsanna og gera tilraunir með nýja framleiðslu og framleiðsluaðferðir hraðfrysti- húsanna. Aðra atvinnu en þessa kveður hann gerðarþola ekki reka, og samkvæmt samþykktum félagsins sé ekki gert ráð fyrir, að fé- 569 lagið safni nokkrum eignum, öðrum en nauðsynlegum varasjóði, sbr. 11. gr. félagslaganna. Til þess að standast kostnað af rekstri félagsins og starfsemi. þess allri taki félagsstjórnin 1% af fob sölu- verði seldra afurða hraðfrystihúsa landsins, sem í félaginu séu, sbr. 10. gr. félagslaganna. Telur umboðsmaður gerðar þola, að gerðar- þoli sé þannig samkvæmt eðli sinu og tilgangi alveg hliðstæður Sölusamlagi íslenzkra fiskframleiðenda og öðrum slíkum fyrirtækj- um til almenningsheilla, og þvi sé óheimilt að leggja útsvar á gerð- arþola, og visar í því efni til dóms hæstaréttar í málinu nr. 48/1944: Fisksölusamlag Ísafjarðar segn bæjarsjóði Ísafjarðar. Þá bendir og umboðsmaður gerðarþola á það, að gerðarþoli fái engan hagnað fram yfir það, sem lagt er í varasjóð félagsins, til þess að standast kostnað við reksturinn, sem að framan greinir. Gerðarbeiðandi hefur hins vegar meðal annars haldið því fram, að gerðarþoli hafi á árinu 1944 rekið annars konar starfsemi heldur en greinir í samþykktum þess. — Það hafi sent fisk til Ameríku fyrir eigin reikning, en ekki í umboðssölu fyrir félagsmenn, og hafi félagið þvi gerzt kaupmaður fyrir eigin reikning og sé ekki heimild til að undanþiggja þá starfsemi útsvarsskyldu. Telur umboðsmaður gerðarbeiðanda, að hagnaðurinn af þessari verzlun, yfir 92 þúsund krónur, réttlæti fyllilega útsvarsálagningu þá, sem hér um ræðir. Virðist gerðarbeiðandi aðallega byggja fullyrðingu sína um útsvars- skyldu gerðarþola á þessu atriði. Umboðsmaður gerðarþola svo og framkvæmdarstjóri Sölumið- stöðvar hraðfrystihúsanna hafa fyrir réttinum upplýst, að sala sú, sem hér um ræðir, sé á fiski, sem seldur var til Ameríku, og að hagnaðurinn, umræddar 92 þúsund krónur, sé mismunurinn á því verði, sem selt var fyrir til brezka matvælaráðuneytisins, og þvi verði, sem fékkst út úr þessari Ameríkusölu. Til þess að allir fé- lagsmenn geti verið aðnjótandi þessa hærra verðs, var þeim félags- mönnum, sem afgreiddu ameríkufiskinn, aðeins greitt brezka verðið, en mismunurinn, kr. 92133.72, færður á rekstrarhagnað Sölumið- stöðvar hraðfrystihúsanna til þess þar með að verða deilt hlutfalls- lega út til allra félagsmanna eftir útflutningsmagni hvers um sig. — Þá getur og framkvæmdarstjórinn þess, að umræddar kr. 92 133.72 séu meðtaldar á rekstrarhagnaði sölumiðstöðvarinnar fyrir árið 1944, að upphæð kr. 760 575.00, en þessum rekstrarmismuni öllum hafi með aðalfundarsamþykkt 1945 verði deilt hlutfallslega niður á alla félagsmenn. Rétturinn felist á það, að gerðarþoli sé fyrirtæki rekið til almenn- ingsheilla og eigi því að vera undanþegið útsvari samkvæmt ákvæð- um útsvarslaganna, sem áður eru nefnd, enda hefur ekkert komið fram í málinu, er bendir til þess, að gerðarþoli hafi farið út fyrir starfssvið sitt. Sérstaklega virðist ljóst, að hagnaður sá, sem félagið fékk af 570 ofangreindri sölu fisks til Ameríku, var deilt milli félagsmanna að réttu hlutfalli, eins og öðrum hagnaði félagsins, þó að samþykkt um það færi ekki fram fyrr en á aðalfundi 1945. Lítur rétturinn því svo á, að synja beri um franfgang hinnar umbeðnu lögtaks- gerðar. Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður falli niður. Því úrskurðast: Hin umbeðna lögtaksgerð á eigi fram að ganga. Málskostn- aður falli niður. Miðvikudaginn 11. desember 1946. Nr. 6/1946: Hringbraut 56 h/f (Hrl. Magnús Thorlacius) gegn Borgarstjóranum í Reykjavík f. h. bæjarins. (Hrl. Einar B. Guðmundsson). Setudómarar próf. Ólafur Lárusson og hrl. Sveinbjörn Jónsson í stað hrá. Árna Tryggvasonar og hrá. Jóns Ás- björnssonar. Skýring og fylling leigusamnings um lóð. Dómur hæstaréttar. Áfrýjandi, sem skotið hefur máli þessu til hæstaréttar með stefnu 23. janúar þ. á., krefst þess, að hinn áfrýjaði úrskurður verði úr gildi felldur og lagt verði fyrir borgar- fógeta, aðallega að láta rýma burtu mannvirkjum gerðar- þolanda af lóðinni nr. 56 við Hringbraut og fá gerðarbeið- anda umráð lóðarhluta þessa, en til vara, að lagt verði fyrir fógeta að fá gerðarbeiðanda umráð lóðarhlutans án rým- ingar á mannvirkjum. Svo krefst áfrýjandi og málskostn- aðar úr hendi stefnda bæði í héraði og fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Stefndi krefst þess, að úrskurður borgarfógeta verði stað- festur og áfrýjanda verði dæmt að greiða honum málskostn- að fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Samkvæmt 7. gr. samnings þess, sem stefndi og Strætis- vagnar Reykjavíkur h/f gerðu hinn 21. nóv. 1933, er leigu- taka heimilt að selja og veðsetja leiguréttinn að lóðinni í ð71 heild ásamt húsum þeim og mannvirkjum, sem á henni verða gerð. Ákvæði þetta heimilaði Strætisvögnum Reykja- víkur h/f framsal það á leiguréttindum sínum, sem í máli þessu greinir, og skiptir það ekki máli um gildi framsalsins, hvort og að hve miklu leyti afnotaréttur framsalshafa tak- markast af nefndum samningi eða almennum réttarreglum. Ber stefnda því að rýma burt mannvirkjum þeim, sem á lóðinni eru, og afhenda hana áfrýjanda. Með vísun til þeirra atvika og raka, sem nú voru greind, verður að taka aðal- kröfu áfrýjanda til greina. Eftir þessum úrslitum þykir rétt að dæma stefnda til að greiða áfrýjanda málskostnað í héraði og fyrir hæstarétti, sem þykir hæfilega ákveðinn samtals kr. 1000.00. Dómsorð: Hinn áfrýjaði úrskurður er úr gildi felldur og ber borgarfógeta að láta rýma burtu mannvirkjum Reykja- víkurbæjar, sem eru á lóðinni nr. 56 við Hringbraut, og fá umráð lóðar þessarar í hendur gerðarbeiðanda, Hringbraut 56 h/f. Stefndi, borgarstjórinn í Reykjavík f. h. bæjarsjóðs, greiði áfrýjanda, Hringbraut 56 h/f, samtals kr. 1000.00 í málskostnað í héraði og fyrir hæstarétti. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Úrskurður fógetaréttar Reykjavíkur 15. janúar 1946. Í máli þessu, sem tekið var til úrskurðar 9. þ. m., hefur gerðar- beiðandi, Hringbraut 56 h/f, krafizt þess, að hesthús og hlaða gerð- arþola verði með beinni fógetagerð fjarlægt af lóðinni nr. 56 við Hringbraut hér í bænum. Gerðarþoli hefur mótmælt framgangi hinnar umbeðnu gerðar, og lögðu aðiljar málið undir úrskurð fógetaréttarins. Báðir hafa aðiljarnir krafizt málskostnaðar. Málavextir eru þessir: Með samningi, dags. 21. nóv. 1933, leigði Reykjavikurbær Strætis- vögnum Reykjavíkur h/f lóðina nr. 56 við Hringbraut til 75 ára. Flatarmál hennar er talið 2163.7 m?. Þó var ákveðið, að lóðin skyldi 572 ekki afhent öll strax, heldur skyldi lóðarspilda sú, er hesthús og hlaða bæjarins stendur á óg talin er að flatarmáli 839.8 m?, afhend- ast í síðasta lagi 1. nóv. 1938. Lóðarleigan til bæjarins átti ekki að greiðast nema af þeim hluta lóðarinnar, sem Þegar var afhentur, þar til Strætisvagnar Reykjavíkur h/f fengju hana alla til afnota. Í 4. gr. umrædds leigusamnings er bæjarstjórn áskilinn réttur til þess að taka leiguréttinn endurgjaldslaust eftir 15 ár, ef hún þarfn- ast lóðarinnar, gegn því að greiða verð mannvirkja eftir mati dóm- kvaddra manna. Hinn 25. jan. 1945 keypti Hringbraut 56 h/f húseignina nr. 56 við Hringbraut ásamt meðfylgjandi lóðarréttindum, og er síðan rekið þar trésmiðaverkstæði. Það hefur og komið fram í flutningi málsins, að Reykjavíkurbær hafnaði kaupum á nefndri húseign, áð- ur en Hringbraut 56 h/f keypti hana, m. a. af þeim sökum, að trúnaðarmenn bæjarins töldu húsið of litið og óhentugt til rekstrar strætisvagna. Með bréfi, dags. 23. marz 1945, tilkynnti borgarstjór- inn í Reykjavík Hringbraut 56 h/f, að félagið gæti ekki vænzt þess, að bærinn fái því til umráða þann hluta lóðarinnar, er Strætis- vagnar Reykjavikur h/f fengu ekki til afnota í upphafi og enn hefði ekki verið afhentur. Stjórn umrædds félags lét borgarstjórann vita í bréfi, dags. 25. maí 1945 að hún hefði annan skilning á máli þessu og taldi félag sitt eiga tvímælalaust rétt til hinnar umdeildu lóðar. Af því, sem fyrir liggur í skjölum málsins, og því, sem fram hefur komið í flutningi þess, virðist gerðarbeiðandi einkum byggja kröfu sína á 5. og 7. gr. lóðarleigusamningsins. En í 7. gr. segir, að leigutaka sé heimilt að selja og veðsetja leiguréttinn að lóðinni í heild ásamt húsum þeim og mannvirkjum, sem á henni verða gerðar. Réttur hins upphaflega leigutaka til þess hluta lóðarinnar, er um ræðir í 5. gr., sé algerlega einhliða, og hafi hann getað hag- nýtt sér hann, hvenær sem var eftir 1. nóv. 1938, og hafi þessi réttur að sjálfsögðu færzt yfir á núverandi eiganda að lóðarrétt- indunum. Þá telur hann, að nefndar húseignir gerðarþola valdi miklum óþægindum við rekstur gerðarbeiðanda, þar sem þær séu byggðar fast upp að verkstæðishúsinu og ófært sé að aka bil nema að fram- hlið þess. Gerðarþolandi heldur því hins vegar fram, að um framgang hinn- ar umbeðnu gerðar og beri að synja þegar af þeirri ástæðu, að gerðarbeiðandi eigi engan rétt til að fá hina umdeildu lóðar- spildu. Strætisvagnar Reykjavikur h/f hafi aðeins fengið fyrir- heit um þenna lóðarauka, en hafi aldrei þurft á honum að halda til rekstrar síns. Fyrirheit þetta hafi verið gefið af hálfu bæj- arins með tilliti til þess, að gert hafi verið ráð fyrir, að rekstur Strætisvagna Reykjavikur h/f kynni að aukast, er tímar liðu, svo 573 að þörf yrði fyrir stærri lóð en upphaflega var afhent, en tii þessa hefði ekki komið og hafi félagið látið sér það vel líka og aldrei gert neina kröfu í þá átt. Því er og haldið fram, að það hafi verið ákvörðunarástæða af hálfu bæjarins, er umræddur lóðarleigusamningur var gerður, sbr. 2. gr. hans, að lóðin væri notuð til rekstrar strætisvagna, og af þessum ástæðum hafi þessi lóð einmitt orðið fyrir valinu. Leigu- samningurinn hafi þvi verið vanefndur af leigutaka, þar sem annars konar rekstur fari þar fram en lóðin var leigð til. Sömuleiðis hefur því verið hreyft, að hagsmunir gerðarþola af því að halda hús- unum séu svo miklir bæði vegna verðmætis þeirra svo og nauð- synjar bæjarins fyrir geymslur í þeim miklu húsnæðisvandræð- um, sem nú séu í bænum, að hagsmunir gerðarbeiðanda af þvi, að húsin verði fjarlægð, séu hreinustu smámunir í þeim saman- burði, einnig með tilliti til þess, að svo stuttur tími sé eftir, þar til bærinn geti samkvæmt 4. gr. leigusamningsins tekið leiguréttinn endurgjaldslaust. Eins og ljóst er af framansögðu, er ágreiningur um, hvernig beri að skilja ákvæði 2. gr., 5. gr., og 7. gr. leigusamningsins á rskj. nr. 2. Í 2. gr. segir: „Lóðin er leigð til þess að reisa á henni byggingar fyrir bilageymslu og verkstæði og enn fremur íbúðarhús o. s. frv.“ Gerðarþoli telur, að í þessu ákvæði komi nægilega skýrt fram, að lóðin sé ekki leigð til annars konar starfsrækslu en þeirrar, er Strætisvagnar Reykjavikur h/f höfðu að markmiði, þ. e. rekstrar strætisvagna. Vitnið Valgeir Björnsson, er var bæjarverkfræðingur, þegar um- ræddur leigusamningur var gerður, hefur skýrt svo frá hér í rétt- inum, að hann hafi f. h. Reykjavíkurbæjar haft með höndum samn- ingsumleitanir við Strætisvagna Reykjavikur h/f og „að af sinni hálfu hafi ávallt verið litið svo á, að lóðin væri aðeins leigð til starfrækslu bilaverkstæðis og annarra bygginga í sambandi við rekstur strætisvagnanna, hugmyndin hafi verið, að íbúðarhús þau, er um getur í samningnum á rskj. nr. 2, yrðu byggð ofan á verkstæðis- og bílageymslubyggingunum.“ Þá hefur mætt sem vitni í réttinum Ólafur Þorgrímsson hrl., en hann annaðist ásamt Pétri bróður sínum, sem nú er látinn, undirbúning leigusamningsins af hálfu Strætisvagna Reykjavík- ur h/f. Skýrir hann svo frá, að engin munnleg skilyrði hafi verið sett um það atriði, að lóðin væri leigð til að reisa á henni byggingar fyrir bílageymslu o. s. frv., eins og í 2. gr. nefnds samnings getur, en telur, að lýsingin á því, til hverra afnota lóðin sé leigð, hafi verið sett í samræmi við umsókn félagsins um hana. Ákvæði 4. greinar leigusamningsins um uppsagnarrétt bæjarins að 15 árum liðnum telur hann hafa verið sett með tilliti til þess, að þegar í 574 upphafi hafi verið í bæjarstjórn uppi raddir um, að bærinn ræki strætisvagnana og að hann hefði möguleika á að taka þá lóð og mannvirki í sinar hendur. Það er ljóst, að skýrslur þeirra tveggja vitna, sem hér hafa verið raktar í aðalatriðum, eru mjög veigamikil sönnun um, hvernig skilja beri leigusamninginn á rskj. nr. 2, ef samkvæmar væru, þar sem vitnin unnu að samningsumleitunum hvort fyrir sinn aðilja. Eins og áður segir, stendur í 2. gr. leigusamningsins: „Lóðin er leigð til þess að reisa á henni byggingar fyrir bílageymslu, verk- stæði o. s. frv.“ Framburður beggja vitnanna virðist styðja þann skilning, að það hafi verið skilyrði fyrir lóðinni, að hún væri a. m. k. aðallega notuð til rekstrar strætisvagna. Vitnið Valgeir Björnsson telur það hafa verið sitt álit, að hún skyldi aðeins hag- nýtt til þessa rekstrar, og vitnið Ólafur Þorgrímsson telur, að skil- yrði 4. gr. um rétt bæjarins til að taka lóðina til sín að 15 árum liðnum án endurgjalds hafi verið sett vegna hugsanlegs rekstrar bæjarins á vögnum, en það virðist þvi sannlegast, að það hafi verið ákvörðunarástæða af hálfu bæjarins, er lóðin var látin af hendi við Strætisvagna Reykjavíkur h/f, að hún yrði í framtíðinni notuð til strætisvagnarekstrar. Því hefur verið hreyft af hálfu gerð- arbeiðanda, að jafnvel þó svo yrði litið á, að þessi hafi upphaflega verið tilgangurinn, hafi Reykjavíkurbær látið viðgangast sams konar rekstur samhliða rekstri strætisvagnanna óg nú fari þar fram. Sé því ekki um neina vanefnd á leigusamningnum að ræða af hálfu gerðarbeiðanda. Það. má telja sannað af framburði vitnanna Skúla Halldórssonar, Gunnars Björnssonar og vottorði Björgvins Jóhannssonar á rskj. 15, sem hefur verið tekið gilt sem staðfest væri, að rekin voru jafnhliða viðgerðarverkstæði fyrir strætisvagnana bæði húsgagna- verkstæði og trésmiðaverkstæði. Þessi starfsemi virðist þó að nokkru leyti hafa verið rekin til að nýta betur það vinnuafl, sem rekstur strætisvagnanna krafðist, sbr. fyrrnefnda vitnisburði Skúla og Gunn- ars, og því ekki nema óverulegur hluti heildarrekstrar félagsins. Þó að sennilegt sé, að forráðamönnum bæjarins hafi ekki verið með öllu ókunnugt um starfsemi þessa, verður ekki talið, að þeir hafi með afskiptaleysi sinu af þessari aukastarfsemi fallizt á breyt- ingu hins upphaflega leigusamnings um lóðina. Þar sem starfsemi þessi virðist hafa verið fremur óveruleg og auk þess er upplýst í flutningi málsins, að Reykjavíkurbær styrkti Strætisvagna Reykja- víkur h/f nokkuð við rekstur strætisvagnanna hin fyrstu ár, er því ekki óeðlilegt, að áðurnefndur aukarekstur væri liðinn af hálfu forráðamanna bæjarins, ef hann mætti létta undir með félaginu að bæta úr þörfum bæjarfélagsins fyrir góðan rekstur strætisvagnanna, enda var þá ekki fram komin nein krafa um afhendingu hins um- deilda lóðarhluta. ð/ð Báðir aðiljar hafa stutt réttarkröfur sínar með staðhæfingu um, að hagsmunir hvors um sig séu svo miklu meiri en hins, að úrslit málsins beri að láta velta á þeim. Eftir kröfu umboðsmanns gerðarbeiðanda gekk því fógeti á stað- inn að flutningi málsins loknum til að reyna að gera sér þess nokkra grein, en þar sem staðhæfingar þessar eru næsta lítið rökstuddar, þvkir ekki vera hægt að taka afstöðu til þessa atriðs. Samkvæmt því, sem áður er sagt, virðist hafa komið fram nokk- ur sönnun með framburði vitnanna Valgeirs Björnssonar og Ólafs Þorgrímssonar fyrir því, að það hafi verið ákvörðunarástæða af hálfu Reykjavíkurbæjar, er lóðin nr. 56 við Hringbraut var leigð Strætisvögnum Reykjavíkur h/f, að hún yrði notuð til rekstrar strætisvagna og stærð hennar ákveðin í samræmi við það. Sbr. einnig rskj. nr. 11 og nr. 12, sem ekki hefur verið sérstaklega mót- mælt, og með tilliti til þess, að orð 2. gr. leigusamningsins á rskj. nr. 2 þykja nánast benda í sömu átt, bókstaflega skilin, og nefnd grein verður alls ekki talin ósamrýmanleg ákvæði 7. gr. um heimild leigutaka til sölu o. s. frv. þykir réttur gerðarbeiðanda til hinnar umdeildu lóðarspildu ekki svo glöggur, að fært sé með beinni fógeta- serð að fjarlægja hús gerðarþola af lóðinni. Niðurstaða málsins verður því sú, að synja beri um framgang hinnar umbeðnu gerðar. En eftir atvikum þykir rétt, að málskostn- aður falli niður, Því úrskurðast: Hin umbeðna gerð skal ekki fara fram. Málskostnaður fellur niður. Miðvikudaginn 11. desember 1946. Nr. 111/1946: Valdstjórnin (Hrl. Gunnar Þorsteinsson) gegn Guðna Ásgrímssyni (Hrl. Magnús Thorlacius). Setudómari próf. Ísleifur Árnason í stað hrd. Árna Tryggvasonar. Brot gegn bifreiðalögum. Dómur hæstaréttar. Jón Steingrímsson, sýslumaður í Mýra- og Borgarfjarðar- sýslu, hefur kveðið upp hinn áfrýjaða dóm. Kærði var á dansskemmtun, er hófst á tíunda tímanum að kvöldi hins 13. október f. á. og lauk um kl. 2.30 eftir 9/6 miðnætti. Drakk hann þar hálfflösku af brennivini, og hafði hann lokið þeirri drykkju um kl. eitt eftir miðnætti. Eftir þann tíma kveðst hann ekki hafa neytt áfengis. Af þessari neyglu áfengis fann kærði á sér að eigin sögn fram til kl. 9 til 230 um nóttina. Þykir því mega ætla, að hann hafi af þeim sökum verið svo miður sín, er hann nokkru fyrir klukkan 3.30 hina sömu nótt hóf akstur bifreiðar, að bif- reiðarstjórn hans í því ástandi varði við 3. mgr. 23. gr. sbr. 38. gr. laga nr. 23/1941. Refsing kærða þykir hæfilega "ákveðin 800 króna sekt til ríkissjóðs, og komi varðhald 10 daga í stað sektarinnar, verði hún ekki greidd innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Samkvæmt 39. gr. bifreiðalaganna ber að svipta hann öku- leyfi 3 mánuði. Kærði greiði allan kostnað sakarinnar í héraði og í hæsta- rétti, þar með talin laun skipaðs sækjanda og verjanda fyrir hæstarétti, kr. 350.00 til hvors. Dómsorð: Kærði, Guðni Ásgrímsson, greiði í ríkissjóð 800 króna sekt, og komi varðhald 10 daga í stað sektarinnar, verði hún ekki greidd innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Hann er og sviptur ökuleyfi 3 mánuði. Kærði greiði allan kostnað sakarinnar í héraði og í hæstarétti, þar með talin laun skipaðs sækjanda og verjanda fyrir hæstarétti, hæstaréttarlögmannanna Gunnars Þorsteinssonar og Magnúsar Thorlacius, kr. 350.00 til hvors. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur lögregluréttar Mýra- og Borgarfjarðarsýslu 31. desember 1945. Mál þetta er af valdstjórnarinnar hálfu höfðað gegn Guðna Ás- grimssyni bifreiðarstjóra í Kalastaðakoti í Hvalfjarðarstrandar- hreppi fyrir brot gegn bifreiðalögum nr. 23 frá 1941 og áfengis- lögum nr. 33 frá 1935. Tildrög málsins eru þau, að aðfaranótt 14. okt. s. 1. kl. 3,30 var löggæzlumaður Björn Bl. Jónsson á eftirlitsferð í Hvalfirði. Hitti DET hann þá á þjóðveginum milli Ferstiklu og Hrafnabjarga fólks- flutningsbifreiðina RN 1011, er kærði keyrði. Stöðvaði hann bif- reiðina og athugaði bifreiðarstjórann. Telur hann, að þegar hafi komið í ljós, að hann hafi neytt áfengis, því að af honum var áfengis- "lykt, og auk þess var hann eigi skýr í máli og frekar daufgerður og óstyrkur. Viðurkenndi og kærði fyrir löggæzlumanninum að hafa neytt áfengis um kvöldið. Tók löggæzlumaðurinn kærða með til Reykjavíkur og lét þar lækni taka sýnishorn af blóði hans. Var blóð- sýnishorn þetta afhent Jóhanni Sæmundssyni lækni í Reykjavík til rannsóknar, og vottaði hann, að áfengismagn þess væri 0,18%. Kærði hefur viðurkennt, að hann hafi neytt áfengis, nokkru áð- ur en löggæzlumaðurinn stöðvaði hann við akstur aðfaranótt 14. okt. s. 1. Skýrir hann svo frá, að laugardagskvöldið 13. s. m. hafi verið haldinn dansleikur Í olíustöðinni í Hvalfirði, þar sem hann vinnur. Fékk hann að sækja fólk út á Hvalfjarðarströndina á dans- leikinn á bifreiðinni R.N. 1011, er tilheyrir olíustöðinni. Jafnframt átti hann að skila fólkinu heim aftur að lokinni dansskemmtuninni. Kveðst hann hafa átt, er skemmtunin byrjaði kl. 22, hálflösku af brennivíni og hafa drukkið úr henni á skemmtuninni, en eigi smakk- að neitt áfengi hjá öðrum. Úr flöskunni kveðst hann hafa verið bú- inn kl. um í um nóttina, og ekkert drukkið eftir það. Hann kveðst hafa fundið, að hann var undir áhrifum áfengis á skemmtuninni, en mjög hafi verið runnið af sér, er hann keyrði af stað með fólkið, eftir að skemmtuninni lauk. Rétturinn verður að líta svo á, að það sé sannað og viðurkennt af kærða, að hann hafi neytt áfengis, er hann fékkst við bifreiðar- akstur. Hins vegar verður eigi talið sannað, að hann hafi keyrt bifreið ölvaður. Kærði, sem er fæddur ?% 1918, hefur eigi áður sætt ákæru eða refsingu, Með atferli sínu hefur kærði brotið 23. gr., Í. mgr., sbr. 38. gr. bifreiðalaga nr. 23 frá 1941 og 21. gr. sbr. 39. gr. áfengislaga nr. 33 frá 1935, og þykir refsing hans hæfilega ákveðin 800 kr. sekt í ríkissjóð, og komi 8 daga varðhald í stað sektarinnar, ef hún er eigi greidd. Þá ber að svipta hann rétti til að stýra bifreið 3 mánuði frá birtingu dóms þessa. Loks ber að dæma kærða til að greiða allan sakarkostnaðinn. Rekstur málsins hefur verið vítalaus. Því dæmist rétt vera: Kærði, Guðni Ásgrímsson bifreiðarstjóri í Kalastaðakoti í Hvalfjarðarstrandarhreppi, greiði 800 — átta hundruð — króna sekt í ríkissjóð, og komi 8 — átta — daga varðhald í stað sektar- innar, sé hún eigi greidd innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. 37 18 Hann skal sviptur rétti til að stýra bifreið 3 — Þrjá —- mánuði frá birtingu dóms þessa. Svo greiði hann allan kostnað sakarinnar. Dómi þessum skal fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Föstudaginn 13. desember 1946. Nr. 41/1946. Matthildur Halldórsdóttir og Kjartan Jakobs- son (Hrl. Sveinbjörn Jónsson) gegn Fjármálaráðherra f. h. ríkissjóðs og gagnsök (Hrl. Einar B. Guðmundsson). Setudómari hrl. Hermann Jónasson í stað hrd. Árna Tryggvasonar. Skaðabótamál samkvæmt lögum nr. 99/1945. Dómur hæstaréttar. Aðaláfrýjendur hafa skotið máli þessu til hæstaréttar með stefnu 27. marz þ. á., að fengnu áfrýjunarleyfi 16. s. m. Gerir aðaláfrýjandi Matthildur Halldórsdóttir þær dóm- kröfur, að gagnáfrýjandi verði dæmdur til að greiða henni 100000.00 krónur eða aðra lægri fjárhæð eftir mati dóms- ins ásamt 542 ársvöxtum frá stefnudegi 11. desember 1944 til greiðsludags svo og málskostnað fyrir báðum dómum eftir mati hæstaréttar. Aðaláfrýjandi Kjartan Jakobsson krefst þess, að gagnáfrýjandi verði dæmdur til að greiða honum 50000 krónur eða aðra lægri fjárhæð samkvæmt mati dómsins ásamt 5% ársvöxtum frá 11. desember 1944. til greiðsludags. Svo krefst hann og málskostnaðar fyrir báðum dómum eftir mati hæstaréttar. Gagnáfrýjandi, sem skotið hefur máli þessu til hæsta- réttar með stefnu 10. apríl þ. á., að fengnu áfrýjunarleyfi 4. s. ma. krefst aðallega algerrar sýknu, en til vara, að dæmdar fjárhæðir verði lækkaðar að mati hæstaréttar. Svo krefst hann þess, að málskosinaður í héraði falli niður, en að honum verði dæmdur málskostnaður í hæstarétti úr hendi aðaláfrýjánda eftir mati hæstaréttar. 579 Hið glæpsamlega athæfi, sem aðaláfrýjendur urðu fyrir án nokkurs tilefnis af þeirra hálfu, var með ódæmum svívirði- legt og hlýtur að valda þeim stórfelldu sálarlegu meini og raska mjög högum þeirra til langframa. Samkvæmt þessu og með skírskotun til 264. gr. hegningarlaganna nr. 19/1940 ' þykja bætur til aðaláfrýjanda Matthildar Halldórsdóttur hæfilega metnar 60000 krónur og til aðaláfrýjanda Kjartans Jakobssonar 20000 krónur. Svo Þer gagnáfrýjanda að greiða 5% ársvexti af báðum þessum upphæðum frá 11. dlesember 1944 til greiðsludags. Eftir þessum úrslitum þykir rétt, að gagnáfrýjandi greiði aðaláfrýjendum samtals 10000 krónur í málskostnað í hér- aði og fyrir hæstarétti. Dómsorð: Gagnáfrýjandi, fjármálaráðherra fyrir hönd ríkis- sjóðs, greiði aðaláfrýjanda Matthildi Halldórsdóttur 60000 krónur ásamt 5% ársvöxtum frá 11. desember 1944 til greiðsludags. Gagnáfrýjandi greiði aðaláfrýjanda Kjartani Jakobs- syni 20000 krónur ásamt 5% ársvöxtum frá 11. desem- ber 1944 til greiðsludags. Gagnáfrýjandi greiði aðaláfrvjendum samtals 10000 krónur í málskostnað í héraði og fyrir hæstarétti. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 13. október 1945. Mál þetta, sem dómtekið var 5. þ. m., hafa þau hjónin Matt- hildur Halldórsdóttir og Kjartan Jakobsson, Hafnarstræti 20 hér í bæ, höfðað fyrir bæjarþinginu með stefnu, útgefinni 11. desember 1944, gegn fjármálaráðherra í. h. ríkissjóðs og gert þær dómkröfur, aðallega að stefnanda Matthildi verði dæmdar skaðabætur úr hendi stefnda, að fjárhæð kr. 100000.00, en stefnanda Kjartani skaðabætur, að fjárhæð kr. 50000.00, en til vara, að þeim hjónum verði dæmdar skaðabætur, samtals að fjárhæð kr. 100000.00, og til þrautavara, að fjárhæð bótanna verði ákveðin að mati dómarans. Þá krefjast þau 580 5% ársvaxta af hinni dæmdu fjárhæð frá 31. ágúst 1941 til greiðslu- dags og málskostnaðar að skaðlausu. Stefndi hefur krafizt aðallega sýknu og málskostnaðar, en tii vara, að stefnukröfurnar verði lækkaðar til mjög verulegra muna. vextir aðeins dæmdir frá stefnudegi og málskostnaður verði látinn falla niður. Málavextir eru þessir: Að kveldi hins 31. ágúst árið 1941, er stefnendur voru á heim- leið úr berjaferð, urðu þau fyrir árás fjögurra karlmanna í hraun- inu nálægt bænum Hólmi í Seltjarnarneshreppi. Menn þessir, er síðar reyndust vera hermenn úr liði Bandaríkja Norður-Ameríku, eða nánar tiltekið svonefndu United States Marine Corps, mættu hjónunum þarna í hrauninu, og ávörpuðu þeir mann- inn. Hann, sem ekki skildi ensku, hélt, að þeir væru að spyrja, hvað klukkan væri, og sýndi þeim því úr sitt. Síðan héldu hjónin áfram, en hermennirnir eltu þau spölkorn. Skyndilega réðust tveir þeirra á manninn, börðu hann í höfuðið og vörpuðu honum til jarðar. Lögðust þeir síðan ofan á hann og héldu honum föstum. Samtímis réðust hinar tveir að konunni, og greip annar þeirra hendi fyrir munn henni, síðan vörpuðu þeir henni til jarðar, og hélt annar henni niðri, meðan hinn hafði fullkomið samræði við hana með valdi. Skiptust þeir síðan á að halda hjónunum niðri, og höfðu hinir þrír einnig með valdi samræði við konuna. Þá slepptu þeir hjónunum og héldu brott, en þau flyttu sér að sumarbústað einum, er þar var spölkorn í burtu, 08 flutti eigandi hans þau hjónin til sakadómarans í Reykjavík, en þar var tekin skýrsla af þeim. Að beiðni sakadómarans í Reykjavík rannsakaði héraðslæknirinn í Reykjavík þau hjón sama kvöld. Segir svo í vottorði héraðslæknis- ins: „Rannsókn leiddi þetta í ljós: Maðurinn, Kjartan Jakobsson, var mikið blóðugur í andliti og blóðstorka í báðum nösum, enda nefbroddurinn dálitið þrútinn. Engar skeinur fundust á andlitinu, og hefur því blóðið stafað frá því, að honum hafa blætt nasir eftir áverka. Hakan var einnig nokk- uð þrútin og aum. Aftan á hnakka neðan til og ofan til á hálsi, einkum vinstra megin, var rauðleitur þroti og töluverð eymsli eins. og eftir högg. Á hér um bil miðjum hvirfli vinstra megin var aum kúla á stærð við stóran sveskjustein, auðsjáanlega eftir högg Háls- vöðvar vinstra megin voru og dálítið þrútnir og aumir. Aðra áverka fann ég ekki á honum, enda kvaðst hann hvergi ann- ars staðar finna til. Þess skal og getið, að hann kvaðst hafa nokkurn höfuðverk og sér hefði sortnað fyrir augum, fyrst eftir að hann varð fyrir höfuðhöggunum, og tel ég það sennilegt. Konan, Matthildur Halldórsdóttir, hafði dálitla hruflu á vinstri kinn, og efri vörin var einnig dálitið marin vinstra megin, eink- öðl un að innanverðu. Aðrir áverkar fundust ekki á henni, enda kvaðst hún hvergi meidd annars staðar. Næsta dag fóru svo herlögreglumenn með þau hjónin í svo- nefndan Baldurhaga Camp, og voru hermenn þar látnir ganga fyrir Þau, en þau kváðust þá þar þekkja aftur þrjá af árásarmönnunum. Varð þetta til þess, að allir hinir seku náðust og voru dæmdir af herrétti. Hlutu tveir þeirra 20 ára fangelsisvist, einn 15 ára fang- clsisvist, en einn 10 ára fangelsisvist. Enn fremur voru þeir allir sviptir hermannasæmd og reknir úr herdeildinni. Telja stefnendur, að samkvæmt lögum nr. 99 frá 1943, sbr. og lög nr. 65 frá 1944, beri stefndi ábyrgð á tjóni því, er þau hafi orðið fyrir við atburð þenna, og hafa þau því gert framangreindar kröfur. Stefndi byggir sýknukröfu sina á því, að bótaskylda vegna verkn- aðar þessa falli utan ákvæða nefndra laga, þar eð menn þessir hafi verið bandarískir sjóliðar í landgönguleyfi, og geti þeir því ekki talizt til herliðs Bandaríkjanna hér á landi, þ. e. þeirra manna, sen sét hingað komnir til þess að taka þátt í vörnum landsins. Það er upp komið, að hermenn þeir, er frömdu fyrrgreindan verknað, höfðu aðsetur í herbúðum hér á landi og voru í herliði Bandaríkja Norður-Ameríku. Verður því að telja, að skilyrðum ákvæða 1. gr. fyrrgreindra laga sé fullnægt að þessu leyti, Sýknu- krafa stefnda verður þvi ekki á þessu byggð. Í annan stað byggir stefndi sýknukröfu sína á því, að skýra beri ákvæði 1. gr. nefndra laga með hliðsjón af 5. gr. sáttmála þess, er gerður var milli ríkisstjórnar Íslands og forseta Bandaríkjanna. Þar sé tekið fram, að Bandaríkin lofi að bæta hvert það tjón, er Íslendingar verði fyrir af völdum hernaðaraðgerða þeirra. Verði því að skýra ákvæði 1. gr. laga nr. 99 frá 1943 þannig, að ríkissjóði sé því aðeins skylt að bæta tjón, að það hljótist af völdum hern- aðaraðgerða Bandaríkjanna hér á landi. Menn þessir hafa hins vegar, er þeir frömdu verknaðinn, verið utan starfssviðs síns og €kki verið að vinna að hernaðarstörfum, og verði bótaskylda stefnda, því ekki byggð á lögum þessum. 1. gr. laga nr. 99 frá 1943 hljóðar svo: „Ríkissjóði skal skylt að bæta íslenzkum ríkisborgurum tjón, er þeir hafa beðið eða kunna að bíða vegna aðgerða hernaðaryfir- valda Bandaríkja Norður-Ameríku hér á landi eða af völdum manna úr herliði þeirra.“ Af niðurlagi greinarinnar svo og fyrirsögn laganna, þar sem talað er um ábyrgð ríkissjóðs á tjóni, sem hlýzt af veru herliðs Banda- ríkja Norður-Ameríku hér á landi, verður ekki ráðið, að sá hafi verið tilgangur löggjafans að takmarka þessi ákvæði á þann hátt, er stefndi heldur fram. Verður því að telja, að stefndi beri bótaábyrgð samkvæmt lög- ö82 um þessum gagnvart stefnendum á tjóni því, er hlotizt hefur af árásinni. Sýknukrafa stefnda verður því ekki tekin til greina. Þá koma til athugunar kröfur stefnenda. Stefnandi Matthildur: Halldórsdóttir sundurliðaði tjón það, er hún taldi sig hafa beðið við atburð þenna, þegar hún gerði kröfu sína til amerísku her- stjórnarinnar, á eftirfarandi hátt: 1. Atvinnutjón og röskun á högum í 20 ár, kr. 300.00 PI. Mánuð .....00000000 0000 senn kr. 72000.00 2. Bætur fyrir andlegar og likamlegar þjáningar, óþægindi, sálarkvalir og niðurlægingu ........ kr. (50000.00 3. Fataskemmdir, læknishjálp og meðöl í nútið og framið. an..mssmasmrs — 2500.00 Samtals kr. 124500.00 Sökum ákvæða laga nr. 65 frá 1944 um hámarksfjárhæð hverrar bótakröfu hefur hún hins vegar takmarkað kröfu sína við kr. 100000.00 og kveðst því leggja sundurliðun þessa fram til hliðsjónar ákvörðunar bótanna, þó þannig, að verði einhver einstakur liður færður niður, hækki hinir að sama skapi, þannig að heildarfjár- hæð bótanna verði kr. 100000.00. Um 1. — Matthildur vann fyrir árásina Í niðursuðuverksmiðju s. Í F. og hafði þar allt að 100 króna tekjum á viku. En siðan hún varð fyrir árásinni, hefur hún ekkert unnið utan heimilisins, þar eð hún kveðst ekki hafa sálarþrek til þess að stunda vinnu innan um annað fólk. Hefur hún í þessu sambandi lagt fram vott- orð þess efnis, að laun þeirra kvenna, er unnu sömu störf og hún í nefndri verksmiðju, hafi numið frá 1. september 1941 til 20. maí 1945 kr. 30418.63. Þessum lið hefur stefndi mótmælt sem allt of háum svo og sem fjarstæðum, þar sem ekkert örorkumat liggi fyrir, er sýni, að hún hafi ekki getað stundað vinnu sína fullkomlega eftir sem áður. Það er upp komið í málinu, að verknaður þessi var fljótlega á almenningsvitorði, og hlýtur slík vitneskja að raska nokkuð hös- um konunnar. Auk þess má ætla, að atvik sem þetta hljóti að vekja minnimáttarkennd og draga úr sjálfsbjargarviðleitni. Þykir því verða að fallast á það með stefnanda, að hún eigi nokkrar bætur sam- kvæmt þessum lið, en að því er snertir fjárhæð þeirra, þykir rétt að ákveða bætur til stefnanda allar í einu lagi. Um 2. — Stefnandi Matthildur segir, að árásin sjálf og verkn- aðurinn hafi haft djúptæk áhrif á taugakerfi sitt og sálarlíf. Hún sé ávallt hrædd og búist við árás á sig, svo og þjáist hún af svefnleysi, en til slíkra einkenna kveðst hún ekki hafa fundið áður. Þá hafi hún og dregið sig út úr öllu félagslifi og samneyti við fólk, þar eð Jðð henni finnist það líta á sig sem sérstakt viðundur og hún jafnvel kenna hæðni hjá þvi. Stefndi hefur mótmælt þessum lið sem órökstuddum og of háum. Stefnandi Matthildur leitaði til Bjarna Bjarnasonar læknis, og segir svo í vottorði hans, sem dagsett er þann 16. marz 1949: Frú Matthildur Halldórsdóttir, Njarðargötu 45, hefur leitað mín bráfaldlega síðan 31. ágúst 1941, að hún kvaðst hafa orðið fyrir árás af amerískum hermönnum. Hefur hún þjáðst mjög af svefn- leysi, sem hefur ágerzt allt fram að þessum tíma. Stöðugur kvíði og hræðsla við öll óvænt hljóð og ótti við, að á sig verði ráðizt. Hafi þessi einkenni minnkað nokkuð síðustu vikur, en eru þó allmikið viðloðandi enn þá.“ Þá hefur og verið lagt fram í málinu álit dr, Helga Tómassonar yfirlæknis um almennar afleiðingar af áfalli sem slíku, er stefnandi varð fyrir. Er vottorð hans dagsett 28. maí 1945, og segir þar m. A. Svo! „Mundi ég telja, að hjá flestum myndi slíkt áfall, er þetta fólk hefur orðið fyrir, aldrei gróa sem heilt, þó auðvitað sé erfitt að segja um, hvernig gangur dulverkana (complexa) verði á framtíðar- hug fólks. En mér virðist, að hér hafi verið um slíkt andlegt svöðu- sár að ræða, að gersamlega sé hlægilegt að miða bætur eða bóta- kröfur við líkamlega áverka, fataskemmdir og þess háttar ómerki- leg aukaatriði.“ Með skirskotun til þessa svo og annars þess, er upp er komið í málinu, verður að telja, að stefnandi eigi kröfu til bóta fyrir þján- ingar, hneisu og óþægindi. Um 3. — Stefnandi Matthildur kveður föt sín hafa skenmzt og óhreinkazt við árásina. Þá hafi hún og, síðan árásin átti sér stað, Þráfaldlega leitað læknis vegna hennar. Stefndi hefur mótmælt lið þessum sem of háum. Það er upp komið í málinu, að föt stefnanda skemmdust nokkuð við árásina, og bera henni því bætur vegna þeirra skemmda. Hins vegar er því ómótmælt haldið fram, að stefnandi sé í sjúkrasam- lagi, og hefur hún gegn mótmælum stefnda ekki fært fram nein gögn fyrir lækniskostnaði eða að til slíks kostnaðar komi siðar. Stefnandi Kjartan Jakobsson sundurliðar tjón það, er hann taldi sig hafa beðið við atburð þenna, þegar hann gerði kröfu sína til amerísku herstjórnarinnar, á eftirfarandi hátt: „ 1. Atvinnutjón og röskun á högum, kr. 150.00 pr. mánuð í 20 ár ............. EB ða Á int tg kr. 36000.00 2. Bætur fyrir andlegar og líkamlegar þjáningar, óþægindi, sálarkvalir og niðurlægingu ........ — 20000.00 3. Fataskemmdir, læknishjálp og meðöl í nútið og Frami sa á #5 2 2 sið #8 8 EB -... — 1500.00 Samtals kr. 57500.00 öðd Hins vegar hefur hann einungis gert kröfu til 50000 króna bóta, en kveðst leggja sundurliðan þessa fram til hliðsjónar. Um 1. — Stefnandi Kjartan kveðst hafa verið frá vinnu í einn mánuð vegna afleiðinga árásarinnar. Kveður hann sér vera kval- ræði að því að vera í fjölmenni hér, þar sem atburður þessi sé kunnur. Sé því engan veginn séð fyrir endann á atvinnuörðug- leikum sinum í framtíðinni vegna þessa. Stefndi hefur mótmælt lið þessum sem allt of háum, þar eð ekki sé sýnt fram á neina örorku hans vegna árásarinnar, og hafi hann því ekki orðið fyrir öðru atvinnutjóni en í þenna eina mánuð. Hefur hann í því sambandi lagt fram sögn um að tekjur stefnanda árin 1939—1944 hafi verið þessar: Árið 1939 2... kr. 3500.00. árið 1940 ...... kr. 3550,00, — A — 8300.00, an TA — 14000.00, a Í 0 — 17400.00, og —— IA. — 21200.00. Gögn þessi hafa ekki sætt rökstuddum andmælum af hálfu stefn- anda. Gegn mótmælum stefnda hefur stefnanda því ekki tekizt að færa sönnur á meira atvinnutjón en stefndi hefur þegar viðurkennt. Að því er snertir fjárhæð bóta samkvæmt lið þessum, þá þykir rétt að ákveða bætur til stefnanda allar í einu lagi. Um 2. — Stefnandi Kjartan leitaði til Bjarna Bjarnasonar læknis. og segir svo Í vottorði hans, er dagsett er 16. marz 1942: „Hr. Kjartan Jakobsson, Njarðargötu 45, kom til min í byrjun september 1941 og kvaðst hafa orðið fyrir árás af amerískum her- mönnum 31. ágústmánaðar. Hann kvartaði um svefnleysi, taugaóstyrk og kvíða. Var illa útlítandi, fölur, tekinn og lotlegur. Ég varð að gefa honum svefnlyf og taugameðöl alllengi. En hann virðist nú hafa náð sér nokkurn veginn.“ Með skirskotun til þessa svo og þess. sen1 sagt er hér að framan um þetta efni, að því er konuna varðar, þykir stefnandi Kjartan eiga rétt til bóta fyrir þjáningar, hneisu og óþægindi. Um 3. — Stefnandi Kjartan kveður föt sin hafa skemmzt og óhreinkazt: við árásina. Þá hafi hann og síðan árásin átti sér stað, þráfaldlega leitað læknis vegna hennar. Stefndi hefur og mótmælt lið þessum sem of háum. Það er upp komið í málinu, að föt stefnanda skemmdust nokkuð við árásina, og ber honum því bætur vegna Þeirra skemmda. Hins gar er því ómótmælt haldið fram, að stefnandi sé í sjúkrasamlagi, og „hafur hann gegn mótmælum stefnda ekki fært fram nein gögn fyrir lækniskostnaði eða að til slíks kostnaðar komi síðar. Með skírskotun til framanritaðs svo og annarra gagna Í málinu þykja heildarbætur til stefnenda hæfilega ákveðnar kr. 30 000.00 til stefnanda Matthildar, en kr. 10 000.00 til stefnanda Kjartans. Ber 585 stefnda að greiða vexti af hinum dæmdu fjárhæðum, eins og krafizt ær, en þó aðeins frá stefnudegi. Eftir þessum málalokum þykir rétt, að stefndi greiði stefnanda Matthildi kr. 2000.00 í málskostnað, en stefnanda Kjartani kr. 800.00. Einar Arnalds borgardómari kvað upp dóminn. Því dæmist rétt vera: Stefndi, fjármálaráðherra f. h. ríkissjóðs, greiði stefnanda Matthildi Halldórsdóttur kr. 30 000.00 með 5% ársvöxtum frá 11. desember 1944 til greiðsludags og kr. 2000.00 í málskostnað. Stefndi greiði stefnanda Kjartani Jakobssyni kr. 10 000.00 með 5%o ársvöxtum frá 11. desember 1944 til greiðsludags og kr. 800.00 í málskostnað. Dóminum ber að fullnægja innan 15 daga frá lögbirtingu hans að viðlagðri aðför að lögum. Föstudaginn 13. desember 1946. Nr. 31/1946. Kaupfélag Siglfirðinga (Hrl. Egill Sigurgeirsson) gegn Útibúi Útvegsbanka Íslands h/f á Siglufirði (Hrl. Lárus: Fjeldsted) Setudómari próf. Ísleifur Árnason í stað hrd. Árna Tryggvasonar. Víxilréttur glataður vegna vangeymslu. Dómur hæstaréttar. Guðmundur Hannesson, bæjarfógeti á Siglufirði, hefur kveðið upp hinn áfrýjaða dóm. Áfrýjandi, sem skotið hefur máli þessu til hæstaréttar með stefnu 25. febrúar þ. á., krefst þess, að hann verði algerlega sýknaður og honum dæmdur málskostnaður úr hendi stefnda bæði í héraði og fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Stefndi krefst staðfestingar á héraðsdómi og málskostn- aðar úr hendi áfrýjanda fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Á aðalfundi Kaupfélags Siglfirðinga hinn 21. júní 1945 586 breytti mikill meirihluti fulltrúa samþykktum kaupfélagsins þannig, að stjórnin skyldi framvegis skipuð sjö mönnum í stað fimm. Jafnframt kaus sami meirihluti fulltrúa nýja stjórnarmenn, felldi úr gildi umboð fyrri stjórnar til með- ferðar á málum kaupfélagsins, og veitti hin nýja stjórn Jóhanni Þorvaldssyni prókúruumboð fyrir kaupfélagið. Samdægurs var breytingin á samþykktum félagsins, niður- fall á umboði fyrri stjórnar, kosning hinnar nýju stjórnar svo og prókúruumboð Jóhanns Þorvaldssonar tilkynnt til firmaskrár Siglufjarðar, og fór skrásetning fram daginn eft- ir, en ekki var þá framkvæmd birting þessara ákvarðana í Lögbirtingablaðinu. Mikil barátta hafði staðið um yfirráðin í kaupfélaginu, áður en þessar breytingar á stjórnarhögum þess voru sam- þykktar. Fyrri stjórn kaupfélagsins vildi nú ekki hlíta þess- um ráðstöfunum aðalfundar og láta af stjórn kaupfélagsins, heldur tilkynnti hún 21. júní til firmaskrárinnar nokkur mannaskipti í stjórninni, og hinn 10. júlí tilkynnti fyrri stjórnin enn til firmaskrárinnar, að Má Einarssyni hefði verið veitt prókúkúruumboð fyrir félagið. Fór skráning um þetta fram 11. s. m., en ekki var skráning þessi heldur birt þá í Lögbirtingablaði. Var nú málum komið svo, að bæði hin nýja og hin fyrri stjórn höfðu látið skrásetja hvor sína yfirlýsingu um það, hver væri prókúruhafi kaupfélagsins. Hinn 11. júlí s. á. krafðist stjórn, sem kosin var af meiri hluta fulltrúa hinn 21. júní, aðstoðar fógeta til að ná í sínar hendur bókum og eignum félagsins, og tók fógeti þessar kröfur til greina með úrskurði 6. sept. 1945. Var sá úrskurð- ur staðfestur í hæstarétti 11. febrúar 1946. Hinn 13. júlí 1944 gaf kaupfélag Siglfirðinga út víxil, að fjárhæð kr. 30000.00, sem samþykktur var af h/f Gilslaugu. Þáverandi framkvæmdarstjóri h/f Gilslaugar hefur í máli þessu gefið vottorð þess efnis, að fjárhæð vixils þessa, sem seldur var stefnda, hafi gengið til greiðslu víxils, er kaupfé- lagið skuldaði sparisjóði Siglufjarðar, en víxilskuldin við sparisjóðinn hafi átt rót sína að rekja til „útborgana kaup- félags Siglfirðinga vegna h/f Gilslaugar“. Vixill sá, sem gef- inn var út 13. júlí 1944 og nú var greindur, féll í gjalddaga ö87 hinn 13. janúar 1945. Var hann síðan framlengdur tvisvar og féll síðast í gjalddaga 12. júlí 1945. Hinn 13. s. m. ritaði Már Einarsson yfirlýsingu á víxilinn þess efnis, að kaupfé- lag Siglfirðinga félli frá afsögn hans, og var hann ekki afsagður. Már var ekki bær að lögum til að gera þenna löggerning, þar sem honum hafði ekki verið veitt lögleg prókúra. Er þá athugamál, hvort fyrirsvarsmaður stefnda hafi unnið stefnda til handa rétt fyrir nokkurs konar traustnám, sem kynni að hafa orðið, ef prókúra Más hefði verið birt í Lög- birtingablaði, svo sem mælt er í 7. gr. laga nr. 42/1903 og 17. gr. laga nr. 46/1937, og fyrirsvarsmaður stefnda hefði mátt vera grandlaus um heimild Más til að binda kaupfé- lagið. Nú var prókúra Más, sem veitt var eftir kosningu nýju stjórnarinnar, ekki birt í Lögbirtingablaði, en um gildi prókúru Más skiptir ekki máli, þótt umboð einhverra eldri stjórnarnefndarmanna, er sviptir voru umboði á fundinum 21. júní, hafi verið birt fyrir þann fund. Grandleysi fyrir- svarsmanns stefnda, er við Má skipti, getur ekki verið til að dreifa, þar sem alkunna var á Siglufirði í júlí 1945, hver átök þá voru um stjórn Kaupfélags Siglfirðinga og að meiri- hluti fulltrúa hafði á aðalfundi kosið nýja stjórnarnefndar- menn handa kaupfélaginu. Mátti því fyrirsvarsmönnum stefnda vera þetta kunnugt og var þeim því ærið efni til að athuga firmaskrá kaupstaðarins, en í hana hafði verið skrásett umboð nýju stjórnarinnar og prókúruhafa hennar Jóhanns Þorvaldssonar. Hefði rannsókn á firmaskrá þessari því fært fyrirsvarsmanni stefnda heim sanninn um það, að prókúru Más var ekki treystandi. Loks verður ekki séð, að hin nýja stjórn kaupfélagsins hafi í verki á neinn hátt bundið sig við löggerning Más fyrir hönd kaupfélagsins. Nýja stjórnin gerði það, sem eðlilegast var til að reka réttar sins. Hún bað um aðstoð fógeta hinn 11. júlí 1945, svo sem áður segir, til að fá í sínar hendur bækur og eignir kaup- félagsins og fylgdi því máli fram. Þegar þessi atvik og atriði eru virt, verður ekki talið, að Kaupfélag Siglfirðinga hafi orðið bundið af yfirlýsingu Más Einarssonar um, að niður mætti falla afsögn á vixlinum. 588 Samkvæmt því, sem nú var rakið, hefur víxilréttur stefnda á hendur áfrýjanda liðið undir lok vegna vangeymslu, sbr. 53. gr. víxillaga nr. 93/1933. Fyrirsvarsmaður stefnda hefur hreyft því í málsskýringarskjali, að kröfu hans um greiðslu fjárhæðar þeirrar, sem í víxlinum greinir, mætti til vara reisa á 74. gr. laga nr. 93/1933, ef vixilréttur væri glataður. Mál þetta hefur hann, sem er ólögfróður, samt einungis höfðað samkvæmt XVII. kafla laga nr. 85/1936 og hvorki leitt nægilega í ljós atvik málsins né reifað það svo, að dæmt verði, hvort krafa hans eigi stoð í 74. gr. nefndra laga. Þar sem málatilbúnaði, atburðalýsing og framsögu sakar er svo háttað, sem nú var lýst, þykir verða að ó- merkja málsmeðferð í héraði og dóm héraðsdómara og vísa málinu frá undirrétti. Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður í hæstarétti falli niður. Dómsorð: Meðferð máls þessa í héraði svo og hinn áfrýjaði dómur eiga að vera ómerk, og vísast málinu frá hér- aðsdómi. Málskostnaður í hæstarétti fellur niður. Sératkvæði hrd. Jóns Ásbjörnssonar og hrd. Þórðar Eyjólfssonar. Guðmundur Hannesson, bæjarfógeti á Siglufirði, hefur kveðið upp hinn áfrýjaða dóm. Áfrýjandi hefur skotið máli þessu til hæstaréttar með stefnu 26. febrúar þ, á. Krefst hann sýknu af kröfum stefnda í málinu og málskostnaðar úr hendi hans bæði í héraði og fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Stefndi krefst staðfestingar hins áfrýjaða dóms og máls- kostnaðar af áfrýjanda hér fyrir dómi eftir mati hæsta- réttar. Á aðalfundi Kaupfélags Siglfirðinga 21. júní 1945 var kjör- in ný félagsstjórn af meirihluta fulltrúa. Áður kjörin stjórn félagsins og sá minnihluti fulltrúa, er henni fylgdu að mál- 589 um, töldu kosningu nýju stjórnarinnar af ýmsum sökunt ólögmæta og neituðu að afhenda henni umráð félagsins. Nýja stjórnin veitti tilteknum manni prókúruumboð fyrir félagið 21. júní 1945, og samdægurs tilkynnti hún kosningu sína og prókúruna til samvinnufélagaskrár á Siglufirði. Til- kynningarnar voru skrásettar daginn eftir, en ekki voru þær birtar í Lögbirtingablaðinu samkvæmt 15. gr. laga um samvinnufélög nr 46/1937. Eldri stjórnin hélt rekstri félagsins áfram, og hinn 10. júlí 1945 réð hún nýjan kaupfélagsstjóra, Má Einarsson, og veitti honum prókúruumboð fyrir félagið, sem tilkynnt var til samvinnufélagaskrár daginn eftir. Þann sama dag, þ. e. 11. júlí 1945, krefst nýja stjórnin þess í bréfi til fógeta, að henni verði fengin í hendur umráð félagsins með inn- setningargerð. Var innsetningarmálið síðan rekið fyrir fó- setarétti, og þann 6. sept. 1945 féll úrskurður fógeta á þá leið, að innsetningargerðin skyldi fara fram. Tók nýja stjórnin nokkru síðar við rekstri félagsins. Eldri stjórnin skaut málinu til hæstaréttar, en með dómi hans 11. febrúar i946 var fógetaúrskurðurinn staðfestur. Víxill sá, er í máli þessu greinir, að fjárhæð kr. 30 000.00, er gefinn út 12. júni 1945 af áfrýjanda á hendur hlutafé- laginu Gilslaugu og samþykktur af því til greiðslu 12. júlí 1945. Hafði stefndi fengið víxilinn til framlengingar eldra víxli sömu fjárhæðar og með sömu víxilskuldurum. Víxill- inn var ekki greiddur, er hann féll í gjalddaga. Daginn eftir, 13. júlí, ritaði fyrr nefndur Már Einarsson á vixilinn, að af hálfu kaupfélagsins væri fallið frá afsögn á honum. Fór þessi áritun fram í samráði við útibústjóra Útvegsbankans á Siglufirði. Stefndi höfðaði síðan mál þetta í héraði á hend- ur h/f Gilslaugu og áfrýjanda til heimtu vixilfjárhæðarinnar. Í málinu hafði áfrýjandi uppi þá mótbáru, að víxilréttur- inn væri glataður gagnvart honum, þar sem víxillinn hefði ekki verið afsagður, en Már Einarsson hafi ekki verið bær um að falla frá afsögn af félagsins hálfu, þar sem ólögmæt - hafi verið stjórn sú, er að baki honum stóð og veitt hafði honum prókúruumboðið. Hér fyrir dómi reisir áfrýjandi kröfur sínar á þessari sömu málsástæðu. 590 Það er ágreiningslaust í málinu, að eldri stjórn kaupfé- lagsins hafði verið lögmæt stjórn þess, unz nýja stjórnin var kjörin. Hinn 1ð.júlí 1945, er fallið var frá afsögn á víxlinum, hafði ekki verið birt í Lögbirtingablaði tilkynning um stjórnarskiptin, og hafði eldri stjórn félagsins því enn formlega heimild til að koma fram fyrir hönd þess og gat bundið það gagnvart þeim, er hvorki vissu né áttu að vita um heimildarbrest hennar, sbr. 17. gr. laga nr. 46/1987. Gegn mótmælum útibústjóra Útvegsbankans á Siglufirði er ekki sannað, að honum hafi á greindum tima verið kunnugt um tilkynningu nýju stjórnarinnar til samvinnufélagaskrár, en sönnunarbyrði, um að hann hafi haft vitneskju um skrá- setninguna, hvílir á áfrýjanda, sbr. 17. gr. laga nr. 46/1937 og 7. gr. laga nr. 42/1903. Ekkert er heldur upp komið í málinu um það, að útibústjórinn hafi þá vitað um innsetn- ingarbeiðni nýju stjórnarinnar í bréfi til fógeta 11. júlí 1945 né að honum hafi á annan hátt verið kunnugt um heim- ildarbrest eldri stjórnarinnar til að koma fram fyrir hönd félagsins. Að vísu mun ágreiningurinn á aðalfundi félagsins 21. júní hafa verið alkunna á Siglufirði á þeim tíma, sem hér skiptir máli, en ekki verður til þess ætlast, að almenn- ingi hafi mátt vera ljóst, hvor deiluaðilinn hafði þar meira til síns máls. Þegar þess er einnig gætt, að eldri stjórnin fór enn með rekstur félagsins, þegar oftnefnd yfirlýsing var skráð á víxilinn, og að yfirlýsinguna má telja eðlilega framkvæmd í rekstri þess, þykir útibústjórnin ekki hafa sýnt þá ógætni með viðtöku hennar, að varða eigi brottfalli víxil- skyldu áfrýjanda. Ber því að staðfesta niðurstöðu hins á- frýjaða dóms að því leyti sem áfrýjanda er dæmt að greiða stefnda vixilfjárhæðina ásamt vöxtum og þóknun af fjár- hæðinni. Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður bæði í héraði og fyrir hæstarétti falli niður. Dómsorð: Áfrýjandi, Kaupfélag Siglfirðinga, greiði stefnda, úti- búi Útvegsbanka Íslands h/f, Siglufirði, kr. 30000.00 591 ásamt 6% ársvöxtum frá 12. júlí 1945 til greiðsludags og M%4% vixilfjárhæðarinnar í þóknun. Málskostnaður bæði í héraði og fyrir hæstarétti €ell- ur niður. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Dómur bæjarþings Siglufjarðar 12. febrúar 1946. Með stefnu, dags. 19. nóvember s. L, krefst stefnandinn, Hafliði "Helgason útibúsbankastjóri, Siglufirði, f. h. Útvegsbanka Íslands h/f, Siglufirði, að stefndu, h/f Gilslaug og Kaupfélag Siglfirðinga, verði dæmd til þess að greiða honum vixilupphæð, kr. 30000.00, sam- kvæmt víxli, samþykktum af h/f Gilslaugu með gjalddaga 12. júlí 1945, en útgefnum og ábektum af þáverandi kaupfélagsstjóra Kaup- félags Siglfirðinga f. h. kaupfélagsins. Er krafizt í stefnunni, að hlutafélagið og kaupfélagið verði dæmd in solidum til greiðslu téðrar víxilupphæðar með 6% ársvöxtum frá gjalddaga — 12. júli 1945 — 34% þóknunar af víxilupphæðinni og málskostnaðar eftir reikningi eða mati réttarins, en í málflutningn- um er málskostnaðar krafizt með kr. 3081.60. H/f Gilslaug hefur eigi mætt né látið mæta, og verður því að dæma hlutafélagið til greiðslu víxilupphæðarinnar með 6% vöxtum frá 12. júlí 1945 og 33% af víxilupphæðinni og málskostnað, sem álizt hæfi- legur 1000 krónur. Kaupfélag Siglfirðinga hefur látið mæta í málinu og krafizt sýknu, en 1000 króna í málskostnað af stefnanda. Málsástæður þær, er stefnt kaupfélag flytur fram sér til sýknu, eru á þessa leið. Víxillinn féll í gjalddaga 12. júlí s. 1. Þá fór Már Einarsson, ólög- lega kosinn, með kaupfélagsstjórastarf í kaupfélaginu og féll frá af- sögn víxilsins (13. s. m.). En með úrskurði fógetaréttar Siglufjarðar 6. sept. s. 1. sé honum hrundið sem kaupfélagsstjóra og öll umráð yfir kaupfélaginu af honum tekin. Því sé með úrskurði þessum slegið föstu, að hann háfi verið ólöglega kosinn kaupfélagsstjóri. Séu því verk hans, eins og það að falla frá afsögn á víxli, með öllu ógild, og beri því að skoða vixilinn sem óafsagðan og víxilréttinn því fall- inn fyrir vangæzlu, fyrir vantandi afsögn, og af því beri að sýkna útgefandann (og ábeking, kaupfélagið) af dómkröfunni. Krefst stefnt kaupfélag sýknu og 1000 kr. í málskostnað. Stefnandinn mótmælir þessu og bendir á, að Már Einarsson hafi verið tilkynntur til firmaskrár Siglufjarðar sem kaupfélagsstjóri án 592 nokkurrar athugasemdar frá bæjarfógetaembættinu, sem meira að segja hafi kvittað athugasemdalaust fyrir greiðslu fyrir firmatil- kynninguna. Hafi stefnandi því ekki annað vitað en hinn tilkynnti væfi löglegur kaupfélagsstjóri og því tekið gilt fráfall hans frá af- sögn. Eftir samvinnufélagaskrá Siglufjarðar var 19. júní tilkynnt til skrárinnar, að Guðbrandi Magnússyni hafi verið veitt prókúruum- boð, og hefur hann það til 10. júlí, er það er tilkynnt til firmaskrár og skrásett daginn eftir, að Már Einarsson hafi fengið prókúru- umboð. Þann 421. júní er tilkynnt og skrásett sú stjórn, sem kaus Má Einarsson fyrir kaupfélagsstjóra. Þann 22. júní er tilkynnt og skrásett sú kaupfélagsstjórn, sem með fyrrgreindum fógetaúrskurði voru afhent yfirráðin yfir kaup- félaginu úr höndum Más og þeirrar kaupfélagsstjórnar, sem kosið hafði hann fyrir kaupfélagsstjóra, en 21. júní hafði Jóhanni Þor- valdssyni verið veitt prókúruumboð fyrir kaupfélagið, en prókúru- umboð Guðbrands Magnússonar afturkallað, og var það tilkynnt og skrásett 22. júní, sem fyrr segir. Voru báðar þessar tilkynningar sendar 22. júní til birtingar Í Lögbirtingablaðinu. Bæjarfógetaembættið er þarna aðeins skrásetjari, sem skylt er að skrásetja tilkynningar, og engin afstaða tekin við skrásetninguna um lögmæti tilkynningarinnar. Það er dómstólamál, svo að stefn- andi getur engan rétt byggt á, að skrásetningunni hafi ekki fylgt athugasemd frá embættinu, auk þess sem það kemur ekki í ljós fyrr en daginn eftir, að efni tilkynningar um Má Einarsson og hans kaupfélagsstjórn sé véfengd og önnur kaupfélagsstjórn kosin. an eftir 21. júní var það nótoriskt í Siglufirði, að deilt var innan Kaupfélags Siglfirðinga um, hvor stjórnin væri lögleg og hvor hefði réttilega prókúrumboð. Gat það sizt farið fram hjá stefnanda sem lánveitanda (stefnda), er sérstakan áhuga hlaut að hafa á því, hvor deiluaðilja færi með lögleg völd og gæti skuldbundið kaupfélagið, enda er því sérstak- lega haldið fram af stefndu, en ekki sérstaklega mótmælt af stefn- anda, að stefnandi hafi vitað, að Jóhanni Þorvaldssyni hafi af hin- um deiluaðiljanum í kaupfélaginu verið veitt prókúruumboð. Af stefnda hálfu er þrátt fyrir bendingu dómarans ekkert upp- lýst um, hvort útgefandi víxilsins hafi haft leyfi til þess að skuld- binda kaupfélagið til víxilábyrgðar samkvæmt framlögðum víxli, er fremur virðist vera ábyrgðarvíxill fyrir samþykkjanda, en ekki víxill tekinn vegna kaupfélagsins sjálfs. En þetta o. fl. um víxilinn hefur ekki verið upplýst fyllilega. En vegna þessarar afstöðu stefnda verður að ganga út frá, að við útgáfu víxilsins, þótt ábyrgðarvíxill væri, sé ekkert að athuga af hálfu stefnda. ; 93 Öll málsvörn stefnda er á þá leið, að kaupfélagið sé laust við víxilábyrgðina, af því að vixillinn hafi ekki verið afsagður, en fall- ið frá afsögn víxilsins af ólöglegum kaupfélagsstjóra, sem heldur hafði ekkert löglegt prókúruumboð. Með hæstaréttardómi í gær, „sem beðið hefur verið eftir æð kveða upp dóm í þessu máli, er því slegið föstu, að stjórn, sem kaus Má fyrir kaupfélagssjóra, hafi ekki verið lögleg og Már þá eigi löglegur kaupfélagsstjóri. Már Einarsson fellur frá afsögn vixilsins 13. júlí og undirritar þá yfirlýsingu pr. pr. Kaupfélag Siglfirðinga með prókúrustimpli félagsins. 13. júlí er enginn slarfandi kaupfélagsstjóri í kaupfélag- inu nema Már Einarsson. Hins vegar verður að telja, að ekki þurfi prókúruumboð til þess að falla frá afsögn víxilsins. Að vísu gætir nokkurrar vangægzlu hjá stefnanda, sem hlaut að vita um deilurnar innan kaupfélagsins, en hann hefur að sjálfsögðu gert það í þágu kaupfélagsins sjálfs að láta eigi afsegja vixilinn. ar Ólöglegur kaupfélagsstjóri bær um gagnvart kaupfélaginu, svo sé fyrir það, að koma í veg fyrir ímynduð, ef ekki senni- eg, lántraustsspjöll kaupfélagsins, koma í veg fyrir afsögn vixils- ins með í þágu félagsins að falla frá afsögn hans. Verður að telja einasta starfandi kaupfélagsstjóranum, þótt ólög- legur sé, slíkt leyfilegt. a. m. k. sem óbeðnum negotiorum gestor í þágu kaupfélagsins. Þá var enginn annar kaupfélagsstjóri, og þótt annar hefði pró- kúruumboð, gegndi hann ekki kaupfélagsstjórastörfum. Verður því að telja það réttmæta ráðstöfun, eins og önnur til- fallandi störf kaupfélagsstjórans, sem hann óátalið gegndi, unz með útburðargerð var gerður endi á kaupfélagsstjórastöðu hans, að fallið var frá afsögn víxilsins af hálfu kaupfélagsins. Þegar það er at- hugað, hvað gerzt hefði, ef ekki hefði verið fallið frá afsögn, sem sé afsögn framkvæmd, er engin ástæða til þess að ætla, að ekki hefði verið fallið frá afsögn, hver, sem hefði verið kaupfélagsstjóri, og gerir það fráfall afsagnar því eðlilegra verk hins starfandi kaup- félagsstjóra, þótt ólöglegur væri, sem yrði þá a .m. k. óbeðinn nego- tiorum gestor, Verður því að telja rétt að dæma kaupfélagið til greiðslu á víxl- inum in solidum ásamt samþykkjanda með umstefndum vöxtum og kostnaði. Í málskostnað verður að telja hæfilegt, að stefndu greiði in solidum 1000 krónur. Fyrir því dæmist rétt vera: Stefndu, h/f Gilslaug og Kaupfélag Siglfirðinga, bæði Siglu- firði, greiði in solidum stefnanda, útibússtjóra Hafliða Helga- syni, Siglufirði, f. h. Útvegsbanka Íslands h/f, umstefnda 30000 38 ö94 kr. vixilskuld með 6“ ársvöxtum frá 12. júli 1945, %40 þóknunar af víxilupphæðinni og 1000 krónur í málskostnað. Dómi þessum ber að fullnægja innan 3ja daga frá lögbirt- ingu dóms þessa að viðlagðri aðför að lögum. Mánudaginn 16. desember 1946. Nr. 30/1946. Póst- og símamálastjóri f. h. ríkissjóðs (Hrl. Sveinbjörn Jónsson) gegn Borgarstjóra Reykjavíkur f. h. bæjarsjóðs (Tómas Jónsson cand. jur.). Setudómarar hrl. Hermann Jónasson og próf. Ólafur Lárusson í stað hrd. Árna Tryggvasonar og hrd. Jóns Ásbjörns- sonar. Skýring á 6. og 7. gr. laga nr. 22/1915. Dómur hæstaréttar. Áfrýjandi, sem skotið hefur máli þessu til hæstaréttar með stefnu 25. febrúar þ. á., krefst þess, að stefnda verði dæmt skylt að greiða frá 1. marz 1945 7% sérleyfisgjald samkvæmt 6. gr. laga nr. 22/1945 af sölu farmiða í strætis- vögnum Reykjavíkur, aðallega á öllum ferðum vagnanna, en til vara á ferðum þeirra á milli endastöðva á leiðinni Reykjavík—Lækjarbotnar. Þá krefst áfryjandi og þess, að stefnda verði dæmt skylt að láta áfrýjanda í té skýrslur um akstur strætisvagna Reykjavíkur samkvæmt 9. gr. reglu- gerðar nr. 78/1936. Loks krefst áfrýjandi málskostnaðar úr hendi stefnda í héraði og fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Stefndi krefst staðfestingar á héraðsdómi og málskostn- aðar úr hendi áfrýjanda fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Í lögum nr. 22/1945 er glöggt greint annars vegar milli einkaleyfis, sém veitt skal kaupstöðum til fólksflutninga með strætisvögnum innan kaupstaðar, og hins vegar sér-. leyfa og undanþáguheimildar bl fólksflutninga á lang- 595 leiðum, en leyfi þessi má veita aðiljum, er fullnægja til- greindum skilyrðum laganna. Samkvæmt orðalagi 7. gr. laganna skulu sérleyfis- og undanþáguhafar greiða sérleyf- isgjald, 7% af andvirði afhentra farmiða, og skal gjaldinu aðallega varið til að greiða kostnað við eftirlit með bifreið. um samkvæmt lögunum og til byggingar afgreiðslustöðva Íyrir sérleyfisbifreiðar. Þegar virt er orðalag þessa ákvæðis og það markmið, sem verja á gjaldinu til, verður ekki talin vera heimild fyrir hendi til að gera stefnda að greiða það. Með vísun til þess, sem nú var rakið, svo og til for- sendna héraðsdóms þykir rétt að staðfesta hann. Eftir þessum úrslitum ber að dæma áfrýjanda til að greiða stefnda málskostnað í hæstarétti, sem ákveðst kr. 5000.00. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Áfrýjandi, póst- og símamálastjóri f. h. ríkissjóðs, greiði stefnda, borgarstjóranum í Reykjavík f. h. bæj- arsjóðs, kr. 5000.00 í málskostnað í hæstarétti að við- lagðri aðför að lögum. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 31. janúar 1946. Mál þetta, sem dómtekið var 23. þ. m., hefur póst- og síma- málastjórinn hér í bæ höfðað fyrir bæjarþinginu með stefnu, út- gefinni 24. þ. m. gegn borgarstjóranum í Reykjavík f. h. bæjarins. Hefur stefnandi gert þær dómkröfur, aðallega að stefndi verði með dómi skyldaður til að greiða 7% sérleyfisgjald af andvirði seldra farmiða strætisvagna stefnda samkvæmt ákvæðum 6. gr. laga nr. 22 frá 1945 svo og til að gefa skýrslur um farmiðasölu samkvæmt ákvæðum 9. gr. reglugerðar frá 6. ágúst 1936. Til vara hefur stefn- andi krafizt þess, að stefndi verði skyldaður til að greiða 7% sér- leyfisgjald af andvirði seldra farmiða á ökuleiðinni Reykjavik— Lækjarbotnar. Þá hefur stefnandi krafizt málskostnaðar sér til handa að mati dómarans. Stefndi hefur krafizt sýknu og málskostnaðar sér til handa að mati dómarans. Málsatvik eru þau, að hinn 22. ágúst 1944 var stefnda veitt sér- leyfi til fólksflutninga með almenningsbifreiðum á leiðinni 296 Reykjavík—Lækjarbotnar með ymsum nánar tilteknum skilyrðum, og skyldi sérleyfistiminn vera til 1. marz 1947 með þeim breyting- um, sem á sérleyfinu kynnu að verða gerðar. Þann 14. desember s. á. var stefnda enn fremur veitt einkaleyfi til fólksflutninga með áætlunarbifreiðum innan lögsagnarumdæmis bæjarins. Bæði þessi leyfi voru veitt samkvæmt heimild í lögum nr. 62 frá 1935 um skipulag á fólksflutningum svo og lögum nr. 36 frá 1936 um breyt- ngu á þeim lögum. Hefur stefndi síðan haldið uppi flutningastarf- semi þessari. Fyrrgreind lög voru síðan numin úr gildi með lög- um nr. 22 frá 1945 um skipulag á fólksflutningum með bifreiðum, er nú gilda um þessi efni. Aðalkröfu sina í máli þessu byggir stefnandi á ákvæðum 6. gr. laga nr. 22 frá 1945, en þar segir svo í upphafi greinarinnar: „Sérleyfis- og undanþáguhafar skulu greiða séreyfisgjald, 7% — sjö af hundraði — af andvirði afhentra farmiða.“ Telur stefnandi, að það geti engu máli skipt, þótt leyfi það, sem bæjarstjórninni er veitt, sé í lögum kallað einkaleyfi, þar sem hér sé aðeins um venjulegt sérleyfi að ræða, og beri því að greiða sérleyfisgjald af því samkvæmt nefndu lagaákvæði. Hefur stefnandi bent á, að fé þessu skuli aðallega varið til að greiða kostnað við eftirlit og stjórn fólksflutninga með bifreiðum samkvæmt lögum þessum svo og til byggingar afgreiðslustöðva fyrir sérleyfisbifreiðar. Það sé því mjög óeðlilegt, að bæjarfélög, þar á meðal stefndi, eigi að vera undanþegin þessu gjaldi. Til stuðnings því, að einkaleyfi, er bæj- arstjórnum skal veita samkvæmt lögunum, séu aðeins venjuleg sér- leyfi, hefur stefnandi bent á, að í 1. gr. i. Í. sé talað um, að sýslu- eða sveitarfélög skuli hafa forgangsrétt til sérleyfa, en Þar sem. enginn eðlismunur sé á forgangsrétti til sérleyfa og einkaleyfi, sé aðeins um ónákvæmt orðalag að ræða í 5. gr. Loks hefur stefnandi bent á, að þann 23. maí 1945 hafi Viðskiptaráðið samþykkt að leyfa stefnda að hækka fargjöld með strætisvögnum hans, en um leið tekið fram, að ráðið gengi út frá því, að stefndi greiddi sér- leyfisgjaldið. Stefndi hafi engum athugasemdum hreyft við þessu og hækkað fargjöldin samkvæmt leyfi þessu. Að því er varðar kröfuna um skýrslugjöf stefnda, þá hefur stefnandi tekið fram, að sér sé nauðsynlegt að fá slíkar skýrslur, verði krafa hans um greiðsluskylduna tekin til greina, en ella ekki. Verði litið svo á, að stefnda beri ekki að greiða sérleyfisgjald af andvirði þeirra seldra farmiða, sem einungis gilda innan lög- sagnarumdæmisins, þá byggir stefnandi varakröfu sina á því, að stefnda beri þó að greiða gjaldið af andvirði allra þeirra farmiða, sem gilda út fyrir það, enda skipti það engu mál, þótt nokkur hluti leiðarinnar Mggi um og innan lögsagnarumdæmisins, Hefur stefnandi í þessu sambandi skýrt frá því, að stefndi hafi til þessa 597 einungis greitt gjaldið af ökutækjum þess hluta leiðarinnar, sem liggur utan þess, þ. e. frá mörkum Reykjavíkur að Lækjarbotnum. Syknukröfu sina byggir stefndi á því, að samkvæmt ákvæðum laga nr. 22 frá 1945 sé einkaleyfi bæjarstjórna til fólksflutninga með strætisvögnum undanþegið sérleyfisgjaldi. Í lögum þessum sé rætt um þrenns konar leyfi til fólksflutninga með bifreiðum. Sérleyfi samkvæmt ákvæðum Í. mgr. 1. gr, undanþáguleyfi samkvæmt ákvæðum 4. mgr. 1. gr. og einkaleyfi samkvæmt ákvæðum 2. mgr. 5. gr. laganna. Í 1. mgr. 6. gr. sé beint tekið fram, að sérleyfis- og undanþáguhafar eigi að greiða sérleyfisgjald, en ekki nefnt, að einkaleyfishöfum beri að greiða það. Þá hefur stefndi bent á, að sérleyfi séu bundin ýmsum skilyrðum. Þau séu ætíð veitt til ákveðins tíma, gildi fyrir ákveðna tölu bifreiða og feli í sér skyldu til að flytja póst, en engin slík skilyrði séu sett að því er einkaleyfi varða. Enn hefur stefndi bent á, að í 2. mgr. G. gr. nefndra laga sé tekið fram, að skylt sé að veita bæjarstjórn einkaleyfi til rekstrar strætisvagna innan lögsagnarumdæmis bæj- ar, þegar tímabil sérleyfishafa sé útrunnið, og sé af þessu ljóst. að ekki sé átt við það sama, þegar rætt er um einkaleyfi og sér- leyfi í lögunum. Svo sem að framan getur, skal meðal annars verja sérleyfisgjaldinu til að bvggja afgreiðslustöð fyrir sérleyfis- bifreiðar. Telur stefndi, að hér sé ekki átt við afgreiðslustöðvar fyrir bifreiðar, sem aka samkvæmt einkaleyfi. Hefur hann í því sambandi bent á, að í athugasemdum við frumvarp að lögum þess- um sé aðeins talað um byggingu afgreiðslustöðva fyrir bifreiðar, er gangi frá Reykjavík. Loks hefur stefndi mótmælt þvi, að um- mæli Viðskiptaráðs í áðurgreindu leyfi fyrir fargjaldahækkun, geti nokkru máli skipt í þessu sambandi. Að því er varðar kröfu stefn- anda um skýrslugjöf stefnda, þá hefur því verið lyst yfir af hálfu stefnda, að hann viðurkenni skyldu sína til þessarar skýrslugjafar, verði honum talið skylt að greiða nefnt sérleyfisgjald. Að því er varðar varakröfu stefnanda, hefur stefndi lýst því yfir, að hann greiði sérleyfisgjald af öllu ökugjaldi, er inn komi fyrir akstur strætisvagna hans utan lögsagnarumdæmis Reykja- víkur, enda sé þar um sérleyfi að ræða. Hins vegar telur stefndi sér óskylt að greiða gjald vegna aksturs á þeim hluta leiðarinnar, sem liggi innan lögsagnarumdæmisins. Ákvæði um skipulag á fólksflutningum með bifreiðum voru fyrst sett með lögum nr. 62 frá 1936, og er 7. gr. þeirra laga samhljóða 5. gr. núgildandi laga um þetta efni, nr, 22 frá 1945. Í lögum nr. 62 frá 1936 var ekkert gjald ákveðið fyrir sérleyfi, en í 7. gr. laga um ferðaskrifstofu ríkisins nr. 33 frá 1936 var ákveðið, að til að afla skrifstofunni tekna, skyldi greiða gjald af farseðlum með áætlunarbifreiðum, 5 aura af hverri heilli krónu í andvirði seðils- ins. Svo virðist sem gjald þetta hafi ekki verið krafið af Strætis- 598 vögnum Reykjavíkur h/f, er þá höfðu sérleyfi til fólksflutninga með áætlunarbifreiðum hér í bænum, enda munu fæstir farmiðar þeirra, er þeir seldu, hafa kostað 1 krónu eða meira. Í 3. gr. laga nr. 22 frá 1945 er talað um sérleyfi, sem veitt er einstaklingi eða félasi, en í 2. mgr. 5. gr. er rætt um einkaleyfi til bæjarstjórnar. Samkvæmt síðara ákvæðinu er skylt að veita einkaleyfi og aðeins það skilyrði sett, að bæjarstjórn hafi sótt um það innan tiltekins tíma, en í 2. gr. laganna er ráðherra heimilað að veita sérleyfi með vissum. skilyrðum, sem ekki virðast taka til einkaleyfa. Af þessu orða- lagi virðist ljóst, að það hafi verið tilgangur löggjafans að gera mun á sérleyfi og einkaleyfi. Verður því ekki fallizt á það með stefnanda, að einkaleyfi í 2. mgr. 5. gr. sé sama og sérleyfi og þessi orðamunur stafi aðeins af ónákvæmni, enda hefur fleirum en ein- um verið veitt sérleyfi samkvæmt lögum á sömu leið, en það er ekki heimilt, að því er varðar rekstur strætisvagna, óski viðkom- andi bæjarstjórn ein að taka hann í sinar hendur, sbr. 2. mgr. 5. gr, Í 6. gr. laganna er aðeins tekið fram, að sérleyfis- og undan- þáguhafar skuli greiða sérleyfisgjaldið og þar sem einkaleyfis- hafar eru þar undanskildir, verður þeim ekki talið skylt að greiða sjald þetta. Samkvæmt þessu verður að fallast á þá skoðun stefnda. að honum sé óskylt að greiða gjald þetta af ökutekjum af akstri, er einkaleyfi hans nær til. Verður því aðalkrafa stefnanda ekki tekin til greina. Að því er varðar varakröfu stefnanda, þá er komið fram í mál- inu, að stefndi hefur venjulegt sérleyfi til aksturs á leiðinni Peykjavík--Lækjarbotnar. Það er viðurkennt, að stefndi hefur greitt og greiðir sérleyfisgjald af öllum ökutekjum sinum á akstri á þeinr hluta leiðar þessarar, er liggur utan lögsagnarumdæmis Reykjavík- ur. Stefndi hefur einkaleyfi til fólksflutninga með áætlunarbil- reiðum innan lögsagnarumdæmis Reykjavíkur og þarf samkvæmt framansögðu eigi að greiða sérleyfisgjald af ökutekjum af þeim akstri. Telja verður, að einkaleyfi hans taki til allra fólksflutninga með áætlunarbifreiðum um og að mörkum lögsagnarumdæmisins, og því einnig að því er varðar leiðina að Lækjarbotnum. Sérleyfi hans tekur því aðeins til þess hluta leiðarinnar, er liggur utan lögsagnarumdænmiisins, en stefndi hefur ætið greitt sérleyfisgjald að, því leyti. Samkvæmt þessu verður varakrafa stefnanda heldur ekki tekin. til greina. Málalok verða því þau, að stefndi verður sýknaður af öllum kröf- tm stefnanda í máli þessu, en eftir atvikum þykir rétt, að máls- kostnaður falli niður. Einar Arnalds borgardómari kvað upp dóm þenna. 599 Dómsorð: Stefndi, borgarstjórinn í Reykjavík f. h. bæjarins, skal vera sýkn af öllum kröfum stefnanda, póst- og símamálastjóra, í máli þessu, en málskostnaður falli niður, Mánudaginn 16. desember 1946. Kærumálið Nr. 8/1945. H/f Bragi gegn Erfingjum Einars Benediktssonar. Setudómari próf. Ólafur Lárusson í stað hrd. Arna Tryggvasonar. Málflytjanda brast heimild til að krefjast skýrslu um máls- atriði. Dómur hæstaréttar. Með kæru 22. júní 1945, er hingað barst 3. júlí s. á., kærði sóknaraðili úrskurð bæjarþings Reykjavíkur, er upp var kveðinn 16. júní s. á. í máli varnaraðilja gegn sóknar- aðilja, en með úrskurði þessum var forstöðumanni Rann- sóknarstofu háskólans, Níelsi Dungal, gert að skyldu að leggja fram í málinu skýrslu, er hann hefur samið um krufningu á líki Einars skálds Benediktssonar. Sóknaraðili krefst þess, að úrskurðurinn verði úr gildi felldur og hon- um dæmdur kærumálskostnaður eftir mati hæstaréttar. Umboðsmaður varnaraðilja krefst þess, að úrskurðurinn verði staðfestur og honum dæmdur kærumálskostnaður eftir mati dómsins. Með úrskurði hæstaréttar, upp kveðnum 28. september 1945, var lagt fyrir héraðsdómara að tilkynna þeim venzla- mönnum Einars Benediktssonar, sem gelur í 3. mgr. 25. gr. laga nr. 19/1940, að þess sé krafizt, að krufningarskýrslan verði lögð fram í máli þessu, og gefa þeim kost á að and- mæla því, að skýrslan verði lögð fram, ef þeim þykir ástæða til. Héraðsdómari hóf þegar tilraunir til að afla þeirra vfir- 600 lýsinga, sem lyst var. Að lokinni þeirri eftirleitan. sendi hann hæstarétti skjölin aftur hinn 22. f. m. Tvö börn Einars skálds Benediktssonar, sem í Ameríku dveljast, hafa fyrir þar til bærum stjórnvöldum lýst því, að þau feli tilgreindri konu í Reykjavík á hendur að koma fram fyrir þeirra hönd í málinu, þar á meðal gefa þá yfirlýsingu, er hér er um að tefla, en kona þessi hefur hvorki, svo séð verði, komið fyrir dóm né tjáð sig á annan hátt um málið. Dóttir Einars Benediktssonar. er í Englandi dvelst, hefur lýst því fyrir sendiráði Íslands þar í landi, að hún hafi sent svar sitt Lil Sigurgeirs hæstaréttarlögmanns Sigurjónssonar. en svar þetta hefur samt ekki verið lagt fram í máli þessu. Hins vegar hefur einn sonur Einars Benediktssonar komið fyrir dóm í Reykjavík. Kveðst hann ekki geta, að svo stöddu, skýrt frá horfi sínu við þvi, hvort krafizt skuli, að krufn- imgarskýrslan verði fram lögð. Framangreind börn Einars Benediktssonar eru aðiljar máls þessa. Þau hafa sum ekki gefið ákveðnar yfirlýsingar um það efni, sem hér skal úr skorið, og umboðsmaður þeirra hér fyrir dómi hefur ekki, þótt tilefni væri til, aflað yfir- lýsingar konu þeirrar, sem fengið hafði umboð tveggja barn- anna. Svo hefur hann og ekki lagt fram svar þeirrar dóttur Finars, sem í Englandi dvelst. Þegar á þetta er litið, þá verð- ur umboðsmaður varnaraðilja ekki talinn hafa nægilega heimild til að krefjast þess, að krufningarskýrslan verði fram lögð. Ber því að fella hinn áfrýjaða úrskurð úr gildi. Eftir þessum úrslitum þykir rétt, að varnaraðiljar greiði sóknaraðilja kr. 400.00 í kærumálskostnað. Dómsorð: Hinn áfrýjaði úrskurður er úr gildi felldur. Varnaraðiljar, erfingjar Einars Benediktssonar, greiði sóknaraðilja, h/f Braga, kr. 400.00 í kærumálskostnað. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. 601 Úrskurður bæjarþings Reykjavíkur 16. júní 1945. Mál þetta, sem tekið var til úrskurðar 8. þ. m., hefur Sigurgeir hæstaréttarlögmaður Sigurjónsson f. h. þeirra Katrínar Hrefnu Benediktsson, Decastro, Benedikts Arnar Benediktsson, Erlu Bene- diktsson, Stefáns Más Benediktsson og Einars Vals Benediktsson höfðað fyrir bæjarþinginu með stefnu, útgefinni 11. september f. á., segn stjórn hlutafélagsins Braga hér í bæ f. h. félagsins og krafizt þess, að síðargreindur samningur verði dæmdur ógildur og stefndi dæmdur til greiðslu málskostnaðar að skaðlausu að mati dómara. Stefndi hefur krafizt sýknu og málskostnaðar. Málavextir erusþeir, að hinn 17. janúar 1938 undirritaði Einar heitinn Benediktsson fyrrum sýslumaður samning, þar sem hann selur og afsalar stefnda eignarrétti á öllu því, sem hann hafði samið, og var andvirði hins selda kr. 7000.00. Stefnendur halda því fram, að þegar Einar Benediktsson, faðir þeirra, gerði samning þenna, hafi hann og reyndar löngu fyrr verið svo farinn að heilsu, líkam- lega og andlega, að hann hafi ekki getað gert sér ljóst, hvað hann var að gera. Telja þeir, að heilsuleysi hans hafi verið alkunna, og beri því að ógilda samning þenna. Eftir að gagnaðflun var talið lokið í málinu hinn 26. apríl s. Í., ritaði umboðsmaður stefnenda dómaranum bréf og kvaðst hafa orðið þess áskynja, að Einar Benediktsson hafi verið krufinn, og sé skýrsla um skoðun á líki hans í vörzlum forstöðumanns Rann- sóknarstofu Háskólans, Níelsar prófessors Dungals, og krafðist þess, að prófessorinn yrði að viðlögðum dagsektum til sin skyldaður til þess að leggja skjal þetta fram í dóm, enda gæti það reynzt mjög þýðingarmikið fyrir úrslit máls þessa, þar eð af því megi ráða mikið um heilsufar hins látna, bæði andlega og líkamlega. Dómarinn kvaddi síðan samkvæmt heimild í 148. gr. laga nr. 85 frá 1936 umboðsmenn aðilja og fyrrgreindan prófessor Níels Dun- sal fyrir dóm, og var þeim veittur kostur að gera athugasemdir sin- ar um kröfu stefnenda. Kannaðist prófessorinn við að hafa í vörzl- um sínum skýrslu um skoðun á líki Einars Benediktssonar, en neit- aði að leggja hana fram, þar eð það væri sér óheimilt samkvæmt fyrirmælum 10. gr. laga nr. 47 frá 1932, er leggja læknum á herðar þagnarskyldu um slík einkamál, sem þeir komast að í embætti sínu. Umboðsmaður stefnda mótmælti einnig, að prófessorinn yrði skyld- aður til að leggja fram skjal þetta, og færði fram til rökstuðnings því einkum 2. mgr. 10. gr. laga nr. 47 frá 1932 svo og það, að hann teldi umboðsmann stefnenda á engan hátt hafa leitt rök að mikil- vægi skjalsins fyrir úrslit máls þessa. Var atriðið því næst tekið til úrskurðar. Telja verður, að framangreint skjal sé þess efnis, að 146. gr. laga nr. 85 frá 1936 taki til þess. Eigi virðist útilokað, að skjal þetta kunni 602 að hafa þýðingu fyrir málið, og ber því að taka til greina kröfur umboðsmanns stefnenda, enda verður eigi séð, að það fari í bága“ við 3. tölulið 126. gr. einkamálalaganna né heldur ákvæði 1. eða 2. málsgr. 10. gr. laga nr. 47 frá 1932. Verður prófessornum því gert að leggja skjal þetta fram í dóm innan 15 daga frá því, að honum er birtur úrskurður þessi, að viðlögðum dagsektum til umboðsmanns stefnenda, og þykja þær hæfilega ákveðnar 20 krónur. Bjarni Bjarnason, fulltrúi borgardómara, kvað upp úrskurð þenna. Því úrskurðast: Forstöðumanni Rannsóknarstofu Háskólans, Niels prófessor Dungal, er skylt að leggja framangreint skjal. fram í dóm innan 15 daga frá lögbirtingu úrskurðar þessa að viðlögðum 20 króna dagsektum til Sigurgeirs hæstaréttarlögmanns Sigurjónssonar. Úrskurðinum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Fimmtudaginn 19. desember 1946. Nr. 9/1946. Áki Jakobsson (Hrl. Lárus Jóhannesson) gegn Guðmundi Jörundssyni og gagnsök (Hrl. Magnús Thorlacius). Setudómari hrl. Sveinbjörn Jónsson í stað hrd. Árna Tryggvasonar. Öflun skýrslna. Úrskurður hæstaréttar. Áður en dómur verður lagður á mál þetta í hæstarétti, þykir rétt samkvæmt lögjöfnun frá 120. gr. laga nr. 85/1936, að héraðsdómari veiti aðiljum kost á því að afla skýrslna um eftirgreind atriði. 1. Umboðsmenn aðilja hafa deilt um það hér fyrir dómi, hvort aðaláfrýjandi hafi, áður en mál var höfðað í héraði, kvartað undan samningi þeim, sem Jakob J. Jakobsson gerði fyrir hönd hans við gagnáfrýjanda, og hvort hann hafi mótmælt gildi gernings þessa vegna umboðsskorts nefnds Jakobs. Ber aðiljum að gefa ná- kvæmar skýrslur um öll skipti sin í þessu sambandi, eftir að samningurinn var gerður, þ. á m. það, hvenær 603 Jakob hafi skýrt aðaláfrýjanda frá efni samningsins, hvenær aðaláfrýjandi hafi kvartað við gagnáfrýjanda eða mótmælt gildi samningsins vegna umboðsskorts Jakobs og með hverjum hætti hann hafi kvartað eða mótmælt, ef því er að skipta. 2. Þá ber aðiljum að afla annarra gagna, ef efni verða til. Ályktarorð: Héraðsdómaranum ber að veita aðiljum kost á að afla framangreindra gagna. Föstudaginn 20. desember 1946. Nr. 72/1946. Jóhanna Pálmadóttir (Hrl. Guttormur Erlendsson) gegn Guðjóni Sæmundssyni (Hrl. Gunnar Þorsteinsson). Setudómari próf. Ísleifur Árnason í stað hrd. Árna Tryggvasonar. Synjað innsetningar í herbergi. Dómur hæstaréttar. Þorsteinn S. Thorarensen, fulltrúi borgarfógeta í Reykja- vík, hefur kveðið upp hinn áfrýjaða úrskurð. Áfrýjandi hefur skotið máli þessu til hæstaréttar með stefnu 29. maí þ. á. Krefst hún þess, að hinn áfrýjaði úr- skurður verði úr gildi felldur og að stefnda verði dæmt að greiða henni málskostnað í héraði og fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Stefndi krefst staðfestingar hins áfrýjaða úrskurðar og málskostnaðar fyrir hæstarétti úr hendi áfrýjanda eftir mati dómsins. Úrskurður húsaleigunefndar 24. júlí 1943 er á því reistur, að nauðsyn hafi borið til að svipta áfrýjanda tveimur her-. bergjum til íbúðar handa dóttur stefnda. Þegar íbúðaskipti 604 dóttur stefnda og Guðlaugs Ketilssonar voru ákveðin og samþykkt af húsaleigunefnd 19. október 1943, tók Guð- laugur aðeins annað herbergið. Átti áfrýjandi þá rétt til að fá áfram afnot þess herbergis, sem Guðlaugur fluttist ekki í, sbr. 14. gr. laga nr. 39/1943. Stefndi virðist ekki hafa skýrt húsaleigunefnd frá því, er hann fékk samþykki bennar um íbúðaskiptin, að Guðlaugur myndi aðeins fá afnot annars herbergisins. Þegar litið er tl þessa og ann- arra skipta aðilja, þykir áfrýjandi ekki hafa fyrirgert rétti til herbergisins með þeim drætti, er á því varð, að hún krefðist umráða þess. Ber samkvæmt þessu að fella hinn áfrýjaða úrskurð úr gildi. Eftir þessum úrslitum þykir rétt, að sofnuð greiði áfrýj- anda málskostnað í héraði og fyrir hæstarétti, samtals kr. 1000.00. Dómsorð: Hinn áfrýjaði úrskurður er úr gildi felldur. Stefndi, Guðjón Sæmundsson, greiði áfrýjanda, Jóhönnu Pálmadóttur, málskostnað í héraði og fyrir hæstarétti, samtals kr. 1000.00. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Úrskurður fógetaréttar Reykjavíkur 19. marz 1946. Í máli þessu, sem tekið var til úrskurðar 9. þ. m., hefur gerð- arbeiðandi, Guðjón Sæmundsson, Tjarnargötu 10 C. krafizt þess, að sér verði með beinni fógetagerð fengin umráð herbergis eins í húsi sinu Tjarnargötu 10 C, en herbergi þetta kveður hann leigj- anda sinn, Jóhönnu Pálmadóttur, hafa að ólögum tekið til sinna nota. Gerðarþoli hefur mótmælt framgangi hinnar umbeðnu innsetn- ingargerðar, og lögðu aðiljar málið undir úrskurð fógetaréttarins. Aðiljar hafa hvor um sig krafizt málskostnaðar. Tildrög málsins eru þessi. Hinn 14. maí 1939 tók gerðarþoli, Jóhanna Pálmadóttir, fjögur herbergi og eldhús á leigu á 3. hæð hússins nr. 10 C við Tjarnar- götu. Með úrskurði húsaleigunefndarinnar í Reykjavík, uppkveðnum 94. júlí 1943, var gerðarþola gert að rýma tvö herbergi af íbúð sinni og veita aðgang að eldhúsi til handa giftri dóttur gerðar- 605 beiðanda, sem þá var talin húsnæðislaus og að auki barnshafandi. — Hinn 19. okt. s. á. fékk gerðarbeiðandi leyfi húsaleigunefndar- innar til þess, að dóttir hans og maður hennar hefðu íbúðaskipti við Guðlaug nokkurn Ketilsson og konu hans. En með því að greind- ur Guðlaugur taldi sig eigi þurfa að svo stöddu bæði herbergin, var annað herbergið leigt Ragnari nokkrum Björnssyni. Var það serðarbeiðandi sjálfur, sem leigði Ragnari herbergi þetta og tók við leigunni. Herbergi þetta er í suðvesturhorni hússins og snýr út að Suðurgötu. Ekki var aflað leyfis húsaleigunefndar fyrir þessari ráðstöfun herbergisins. Hinn 6. júní 1944 ritaði gerðarþoli, Jóhanna Pálmadóttir, húsa- leigunefndinni og fór þess á leit, að úrskurðurinn frá 24. júlí 1943 yrði tekinn til nýrrar athugunar, þar sem gerðarþoli taldi, að hann hefði verið byggður á röngum forsendum. Gerði hún þá kröfu aðal- lega, að sér yrði úrskurðað aftur allt það húsnæði, sem henni var á sínum tíma gert að rýma til handa dóttur gerðarbeiðanda, en til vara gerði hún kröfu um að fá aftur herbergi það, er Ragnar Björnsson hafði á leigu. Byggðist aðalkrafa gerðarþola, Jóhönnu, á því, að dóttir gerðar- beiðanda, sem sögð var barnshafandi, þegar henni var úrskurðað húsnæðið, hafi ekkert barn alið, og væri þar með grundvöllurinn undir úrskurðinum fallinn niður. Þá er varakrafan rökstudd þannig, að gerðarbeiðandi hafi í heimildarleysi ráðstafað hluta af íbúð þeirri, er gerðarþola var gert að rýma á sinum tíma, öðruvísi en látið var í veðri vaka, þegar úrskurðarins var aflað. Falli það at- riði því undir 14. gr. laga nr. 39/1943. Gerðarbeiðandi, Guðjón Sæmundsson, bar fram þær varnir fyrir húsaleigunefnd, að engu skipti í sjálfu sér, hvort dóttir hans hafi verið barnshafandi, heldur bæri að líta á hitt, að hún hafi verið húsnæðislaus fyrir væntanlegt heimili sitt og manns sins. Þá bendir gerðarbeiðandi á það, að því er varakröfunni viðvikur, að gerðar- þoli hafi ekki allan tímann frá því október 1943 og þar til 6. júní 1944 haft upp nein mótmæli gegn veru Ragnars Björnssonar í herbergi því, er honum hafi verið leigt, og hafi henni þó hlotið að vera dvöl hans þar kunnug. Úrskurður húsaleigunefndarinnar um kröfu gerðarþola er kveð- inn upp hinn 9. júlí 1945 og var á þann veg, að aðalkrafa gerðar- þola var ekki tekin til greina, en hins vegar var Ragnari Björns- syni gert að rýma herbergi sitt gerðarþola til handa, þar sem hann stæði ekki í þeim tengslum við gerðarbeiðanda eða áðurnefndan Guðlaug Ketilsson, að unnt mætti teljast að skerða húsnæði það. sem gerðarþoli hafði áður haft honum til handa. — Með því að Ragnar Björnsson virtist ekki líklegur til að rýma herbergi sitt sóðmótlega, krafðist gerðarþoli þess, að hann yrði borinn út, og í fyrsta þinghaldi í málinu fyrir fógetarétti hinn 20. ágúst 1945, 606 varð sú sætt með aðiljum, að Ragnar skuldbatt sig til að hafa rýmt herbergið fyrir 1. sept. að viðlögðum útburði. Sjá hér rskj. 10. —- Ragnar mun svo hafa flutt úr herberginu hinn 12. sept. Gerðarbeiðandi skýrir svo frá, að þegar er honum var kunnur ofangreindur úrskurður húsaleigunefndarinnar, hafi hann ákveðið að skjóta honum til dómstólanna í breytingarskyni. Þá kveðst hann einnig hafa beðið Ragnar Björnsson að afhenda sér herbergislyk- ilinn, er Ragnar Björnsson hafði flutt muni sína úr herberginu os hafði læst því, og það hafi Ragnar og gert. Sama dag hafi gerð- arþoli gengið eftir lyklinum, en þeirri málaleitun hafi verið synjað. þar sem til stæði að bera úrskurð húsaleignefndar undir dómstól- anna, og kveðst gerðarbeiðandi svo hafa búizt við því, að gerðar- Þoli sækti rétt sinn venjulega lagaleið, ef henni sýndist svo. En að kveldi hins 16. sept. s. 1. kveðst gerðarbeiðandi hafa orðið þess var, að gerðarþoli hafði útvegað sér aðgang að herberginu á eigin spýtur, og telur hann þær aðfarir gerðarþola gersamlega ólöglegar. Ritaði hann því fógetaréttinum bréf, dags. 11. jan. 1945, og krafðist þess, að umráð herbergisins yrðu með beinni fógetagerð tekin af gerðarþola og þau fengin sér í hendur. Í þessu máli hafa aðiljar visað til þeirra málsástæðna, sem bornar voru fram fyrir húsaleigunefnd í máli því, er leiddi til þess, að gerðarþoli fékk aftur hið nú umdeilda herbergi. Það verður nú engan veginn fallizt á þá skoðun gerðarþola, að máli skipti um töku hinna tveggja herbergja til handa dóttur gerð- arbeiðanda, hvort hún var barnshafandi eða ekki, heldur mun aðal- atriði þessa máls hafa verið, að hana skorti húsnæði fyrir sig og mann sinn til stofnunar heimilis. Gerðarþoli hefur að vísu haldið því fram, að sér hafi verið ó- kunnugt um, er gerðarbeiðandi fékk leyfi til framangreindra íbúða- skipta, en það verður ekki talið nauðsynlegt, eins og á stóð, að serðarþola væri tilkynnt um húsnæðisskipti, til þess að þau yrðu lögleg. Að því er viðvikur herbergi því, sem um er deilt í máli þessu, athugast eftirfarandi: Gerðarþoli hefur skýrt svo frá fyrir réttinum, að hún hafi fengið að vita það bráðlega, eftir að Ragnar Björns- son var fluttur í herbergið, að hann var ekki vandabundinn Guð- laugi Ketilssyni eða gerðarbeiðanda. Um miðjan veturinn 1943—'44 kveðst hún Fafa tjáð konu gerðarbeiðanda, að hún teldi Ragnar kominn að ólögum inn í herbergið. Kona gerðarbeiðanda, Arnheiður Jónsdóttir, hefur neitað því, að gerðarþoli hafi nokkru sinni fundið að dvöl Ragnars við sig. Eins og að framan segir, flytur Ragnar Björnsson inn í hið um- deilda herbergi seinni hluta októbermánaðar 1943, en gerðarþoli hefur ekki sannanlega krafizt álits húsaleigunefndar um dvöl hans þar fyrr en í byrjun júnímánaðar 1944. 607 Verður ekki talið, að þar sem gerðarþoli hafði þolað veru Ragn- ars Björnssonar í hinu umdeilda herbergi allan ofangreindan tima, án þess sannanlega að hafa fundið að því við gerðarbeiðanda, að gerðarþoli hafi átt rétt á því að fá herbergi þetta aftur til sinna nota. Ekki verður heldur talið, að sætt sú, sem Ragnar gerði við gerðarþola hinn 20. ágúst 1945, geti haft nein áhrif á mál þetta, eins og það nú liggur fyrir. Kemst fógetarétturinn því að þeirri niðurstöðu samkvæmt framansögðu, að gerðarbeiðandi eigi rétt á að fá herbergisumráðin aftur í sínar hendur, og beri því að leyfa framgang hinnar umbeðnu innsetningargerðar. Rétt þykir, að gerðarþoli greiði gerðarbeiðanda kr. 300.00 í málskostnað. Því úrskurðast: Hin umbeðna innsetningargerð skal fara fram á ábyrgð gerðarbeiðanda. Gerðarþoli, Jóhanna Pálmadóttir, Tjarnargötu 10 GC, greiði gerðarbeiðanda, Guðjóni Sæmundssyni s. st., kr. 300.00 í máls- kostnað innan 15 daga frá birtingu úrskurðar þessa að við- lagðri aðför að lögum. Föstudaginn 20. desember 1946. Nr. 75/1943. Georg Magnússon gegn Hildiþór Loftssyni Dómur hæstaréttar. Málssókn þessi fellur niður. Áfrýjandi, Georg Magnússon, er eigi mætir í málinu, greiði 50 króna aukagjald til ríkissjóðs, ef hann vill fá mál sitt tekið fyrir af nýju. 608 Föstudaginn 20. desember 1946. Kærumálið nr. 19/1946. Guðlaug Björnsdóttir segn Magnúsi Jónssyni Setudómari próf. Ísleifur Árnason í stað hrd. Árna Tryggvasonar. Kröfu um frávísun máls frá héraðsdómi hrundið. Dómur hæstaréttar. Í kærumáli þessu, sem hæstarétti hefur verið sent með bréfi borgardómarans í Reykjavík, dags. 14. þ. m. og hingað komnu sama dag, hefur sóknaraðili kært úrskurð, kveðinn upp á bæjarþingi Reykjavíkur 11. nóvember s. l., þar sem hrundið er kröfu sóknaraðilja um vísun máls varnaraðilja gegn honum frá héraðsdómi. Hæstarétti hefur borizt grein- argerð frá sóknaraðilja. Krefst hann þess, að hinn kærði úrskurður verði felldur úr gildi og málinu vísað frá héraðs- dómi. þá krefst hann og málskostnaðar í hæstarétti eftir mati dómsins. Varnaraðili, sem sent hefur hæstarétti greinargerð, hefur krafizt þess, að úrskurðurinn verði staðfestur. Svo hefur hann og krafizt hæfilegs málskostnaðar fyrir hæstarétti úr hendi sóknaraðilja. Með skírskotun til forsendna hins kærða úrskurðar, ber að staðfesta hann. Eftir þessum úrslitum þykir rétt, að sóknaraðili greiði varnaraðilja kr. 300.00 í málskostnað fyrir hæstarétti. Dómsorð: Hinn kærði úrskurður á að vera óraskaður. Sóknaraðili, Guðlaug Björnsdóttir, greiði varnarað- ilja, Magnúsi Jónssyni, kr. 300.00 í málskostnað fyrir hæstarétti. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. 609 Úrskurður bæjarþings Reykjavíkur 11. nóvember 1946. Mál þetta, sem tekið var til dóms eða úrskurðar hinn 1. þ. m., hefur Magnús Jónsson, Freyjugötu 10 hér í bæ, höfðað fyrir bæjar- þinginu eftir árangurslausa sáttaumleitan með stefnu, útgefinni á. september 1946, segn Guðlaugu Björnsdóttur, Freyjugötu 6 hér í bænum, til greiðslu á kr. 2212.50 eða lægri fjárhæð að mati dóm- ara auk 6% ársvaxta frá 29. ágúst 1946 til greiðsludags svo og málskostnaði að mati dómara. Dómkröfur stefnda á þessu stigi málsins eru þær, að málinu verði vísað frá dómi og að stefnandi verði dæmdur til að greiða henni málskostnað að skaðlausu samkvæmt mati dómara. Málavextir eru þeir, að stefnandi er eigandi húseignarinnar nr. 10 við Freyjugötu ásamt lóð Þeirri, er henni fylgir, en húseignin nr. 6 við sömu götu, eign stefnda, liggur upp að vesturenda lóðar stefnanda. Milli húsanna er rúmlega tveggja metra spilda af lóð stefnanda, auð og notuð til umferðar, en stefnandi hefur byggt yfir spildunni. Árið 1981 byggði stefndi viðbót við hús sitt, og svipti hún sig með því aðgangi frá götu að baklóð sinni. Áður en til þeirrar framkvæmdar kom, aflaði hún sér yfirlýsingar frá manni, er hún virðist hafa talið til þess bæran, um að íbúar húss hennar hefðu frjáls afnot af framangreindum undirgangi út að götunni. Með dómi merkjadóms Reykjavikur 26. október 1945 var yfirlýsing Þessi dæmd ógild, að því er varðar fasteignina nr. 10 við Freyju- götu. Dómur þessi var upp kveðinn í máli milli stefnanda máls þessa og manns þess, er yfirlýsinguna gaf. Stefndi í máli þessu gerðist meðalgönguaðili fyrir merkjadóminuin og krafðist þess, að viðurkenndur yrði réttur íbúa fasteignar hennar til nota undir- sangsins. Reisti hún kröfur sínar á því, að nefnd yfirlýsing væri gild, enda hefði stefnandi samþykkt umferðarréttinn. Þá hélt hún því fram, að hún hefði öðlazt notarréttinn fyrir hefð auk þess að al- mennt sé talin heimil umferð um undirganga öllum þeim, er þörf hafi. Kröfum þessum var vísað frá dómi ex officio, þar eð stefndi hafði eigi höfðað meðalgöngusök með stefnu, eins og 50. gr. laga nr. 85 frá 1936 mælir fyrir. Hefur stefnandi síðan höfðað mál þetta á hendur stefnda til þess að fá hana dæmda til greiðslu þóknunar fyrir lóðarnotin, er hann telur Hæfilega metna kr. 150.00 á ári, eða samtals kr. 2219.50 fyrir tímabilið frá 1. janúar 1932 til 1. sept- ember 1946. Stefndi rökstyður kröfu sína um frávísun máls þessa með því, ;, hvort hún hafi umferðarrétt þann um að eigi sé enn úr því skor lóð stefnanda, sem greinir hér að framan, þar eð kröfu hennar um viðurkenningu þessa réttar hafi verið vísað frá merkjadómin- um. Auk þess heldur hún því fram, að þar eð yfirlýsing sú, er að framan getur, hafi einungis verið ógild dæmd, að því er varðar 39 610 fasteign stefnanda, sé ekki úr því skorið, hvern rétt stefndi geti á henni reist. Stefnandi hefur mótmælt frávísunarkröfunni, en eigi krafizt málskostnaðar í þessum hluta málsins sérstaklega. Mál þetta er, sem fyrr var sagt, höfðað til greiðslu þóknunar úr hendi stefnda fyrir not hennar af lóð stefnanda. Verður eigi séð, að úrlausn slíks máls sé sérstaklega falin merkjadómi sam- kvæmt lögum nr. 35 frá 1914, sbr. lög nr. 35 frá 1923. Stefndi virð- , ist og leita kröfu sinni stuðnings í málsástæðum, sem beinast að efnishlið málsins, og þykir því eigi unnt að taka afstöðu til rétt- mætis þeirra á þessu stigi málsins. Krafa stefnda um frávisun máls- ins verður því eigi til greina tekin. Með vísun til framanritaðs eru eigi efni til að taka ákvörðun um málskostnað. Einar Arnalds borgardómari kvað upp úrskurð þenna. Því úrskurðast: Framangreind frávísunarkrafa verður eigi til greina tekin. Föstudaginn 20. desember 1946. Kærumálið nr. 20/1946. Karl Þorfinnsson gegn Hermanni Guðjónssyni og Magnúsi V. Jó- hannessyni Setudómari próf. Ísleifur Árnason í stað hrd. Árna Tryggvasonar. Um vitnishæfi. Dómur hæstaréttar. Sóknaraðili hefur með bréfi 30. nóvember þ. á. kært til hæstaréttar úrskurð borgardómarans í Reykjavík, upp kveð- inn 27. s. m., þar sem vitninu Magnúsi V. Jóhannessyni er heimilað að staðfesta með eiði eða drengskaparheiti fram- burð sinn í máli sóknaraðilja gegn varnaraðilja. Barst hæsta- rétti kæran 14. þ. m. Sóknaraðili hefur sent hæstarétti greinargerð, þar sem hann krefst þess, að hinn áfrýjaði úrskurður verði felldur úr gildi og að synjað verði um staðfestingu framburðar nefnds vitnis. Svo krefst hann og málskostnaðar úr hendi varnaraðilja fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. 611 Varnaraðili Hermann Guðjónsson hefur sent hæstarétti greinargerð, þar sem hann krefst staðfestingar hins kærða úrskurðar og málskostnaðar fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Með skírskotun til forsendna hins áfrýjaða úrskurðar ber að staðfesta hann. Eftir þessum úgslitum þykir rétt, að sóknaraðili greiði varnaraðilja Hermanni Guðjónssyni 200 krónur í kæru- málskostnað í hæstarétti. Dómsorð: Hinn áfrýjaði úrskurður á að vera óraskaður. Sóknaraðili, Karl Þorfinnsson, greiði varnaraðilja Hermanni Guðjónssyni 200 krónur í kærumálskostnað. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Úrskurður bæjarþings Reykjavíkur 27. nóvember 1946. Mál þetta, sem tekið var til úrskurðar 20. þ. m., hefur Karl Þorfinnsson, Nýlendugötu 22 hér í bænum, höfðað fyrir bæjar- þinginu með stefnu, útgefinni 9. sept. s. l, gegn Hermanni Guð- jónssyni, Nýja Stúdentagarðinum hér í bæ, og krafizt þess, að síðargreind húsnæðisuppsögn verði metin ógild. Jafnframt hefur hann í framhaldssök í málinu, höfðaðri með stefnu, útgefinni 1. október s. 1, krafizt þess, að felldur verði úr gildi úrskurður húsa- leigunefndar Reykjavíkur, upp kveðinn 23. september s. 1., í ágrein- ingsmáli út af leiguhúsnæði milli aðilja máls þessa. Enn fremur krefst stefnandi málskostnaðar í frumsök og framhaldssök. Stefndi hefur krafizt sýknu og málskostnaðar. Jafnframt hefur hann með stefnu, útgefinni 9. f. m., höfðað gagnsök í málinu og krafizt þess, aðallega að áðurnefnd húsnæðisuppsögn verði metin gild að öllu leyti og til vara, að áðurgreindur úrskurður húsaleigu- nefndar verði staðfestur og gagnstefndi verði skyldaður til að rýma húsnæði það, er úrskurðurinn greinir. Enn fremur krefst hann málskostnaðar í gagnsök að mati dómarans. Aðalstefnandi hefur krafizt sýknu í gagnsök og málskostnaðar að skaðlausu. Tildrög málsins eru þau, sem hér segir: Aðalstefndi fluttist hingað til bæjarins síðast liðið vor og starfar hér sem skrifstofumaður í endurskoðunardeild fjármálaráðuneytis- 612 ins. Hinn 3. mai s. 1. fékk aðalstefndi leyfi húsaleigunefndar Reykja- víkur til að kaupa hér íbúðarhúsnæði og segja upp leigu á því til að taka það til eigin afnota. Samkvæmt afsali, dags. 4. maí s. 1, keypti aðalstefndi íbúð, 3 herbergi og eldhús m. m., í húsinu nr. 29 við Nýlendugötu hér í bænum. Seljandi var Magnús V. Jóhann- esson yfirframfærslufulltrúi. Hið selda húsnæði er hluti af íbúð þeirri, sem aðalstefnandi býr í. Með bréfi, 12. mai s. 1, sagði aðal- stefndi aðalstefnanda upp þeim hluta af íbúð hans, sem aðalstefndi hafði keypt. Uppsögnin var miðuð við 1. okt. s. 1. Með bréti, dags. 9. júní s. 1, tilkynnti umboðsmaður aðalstefnanda aðalstefnda, að hann neitaði að taka uppsögnina til greina. Var gildi uppsagnar- innar síðan borið undir húsaleigunefnd, sem með úrskurði sínum, dags. 23. sept. s. 1, mat uppsögnina gilda að hluta og gerði aðal- stefnanda að rýma 2 herbergi íbúðar sinnar ásamt eldhúsi og seymsluherbergi að hálfu. Aðalstefnandi hefur ekki viljað viður- kenna gildi uppsagnar þessarar né sætta sig við úrskurð húsaleigu- nefndar varðandi hana og hefur því höfðað mál þetta. Aðalstefnandi byggir kröfur sinar hér fyrir dómi meðal annars á því, að afsal aðalstefnda frá 4. mai s. 1. sé málamyndargerningur. Einnig hefur hann gefið í skyn, að seljandinn, Magnús V. Jóhannes- son, muni hafa lofazt til að greiða aðalstefnda skaðabætur, ef ekki yrði unnt að losa hina seldu íbúð til afnota fyrir hann Í. okt. s. 1. Hinn 20. þ. m. kom framangreindur Magnús V. Jóhannesson hér fyrir dóm sem vitni í málinu Bar hann vætti um ýmis atriði, er vörðuðu söluna á hinni umdeildu íbúð. Var framburði hans mót- mælt af hálfu aðalstefnanda sem röngum, vilhöllum og óstaðfestum. Krafðist umboðsmaður aðalstefnda þess þá, að vitnið ynni eið að framburði sínum, en umboðsmaður aðalstefnanda mótmælti, að vitninu yrði heimiluð eiðvinning. Studdi hann mótmæli sín með þeirri staðhæfingu, „að vitnið bæri hér í eigin sök“. Mótmælti um- boðsmaður aðalstefnda: staðhæfingu þessari, og lögðu aðiljar at- riðið í úrskurð. Vitnið Magnús V. Jóhannesson hefur borið hér fyrir dómi, að afsalsgerningurinn frá 4. maí s. 1. sé ekki bundinn neinum skil- yrðum, sem ekki séu skráð í honum, og að engir baksamningar séu milli sín og aðalstefnda varðandi margnefnd íbúðarkaup. Vitnið hefur einnig mótmælt því, að það sé samkvæmt samningi skaðabóta- skylt gagnvart aðalstefnda, þótt honum takist ekki nú að fá íbúð- ina lausa til eigin afnota.. Aðalstefndi hefur einnig gefið yfirlýs- ingar hér fyrir dómi um framangreind atriði, og eru þær í sam- ræmi við framburð vitnisins. Gegn þessum staðhæfingum vitnisins og aðalstefnda verður ekki talið, að aðalstefnandi hafi leitt líkur að því, að vitnið hafi þeirra hagsmuna að gæta í sambandi við úrslit máls þessa, sem geri það varhugavert að heimila því að staðfest framburð sinn í málinu 613 með eiði. Ber því að heimila vitninu að vinna eið eða drengskapar- heit að framangreindum framburði sínum. Unnsteinn Beck, fulltrúi borgardómara, kvað upp úrskurð þenna. Því úrskurðast: Vitninu Magnúsi V. Jóhannessyni er heimilt að vinna eið eða drengskaparheit að framburði sínum hér fyrir dómi 20. þessa mánaðar.