Efnisskrá til bráðabirgða um hæstaréttardóma 1948. Áfengislagabrot ................. 90, 94, 193, 339, 409, 412, 460 Batnalhæli. ss A 246 Barnsfaðértismál si 481 Bifreiðamál. 1) Opinber mál 71, 88, 163, 207, 289, 360, 402, 409, 412, 440, 460, 492, 530, 562, 577 2) Skaðabótamál ...........0000 000... 72, 141, 145, 258 Bjanglann. sms tas svars a 368, 547 BPÉRTA. sn em sin á aa pn ap Bú fi Ei RA Já þú na a 1 Byggingarsamþykkt .........0.... 0000 322 Byggingarsamvinnufélag ..........000.. nn 428 Djútláraðstöð a a a 196 Einkaleyfi til kvikmyndahússrekstrar ...................... 155 ÍRANGELSUNI. 3 4.að vn Br Bið nað á ni á á A a BB i.e á Fögaa El Kr 507 Fiskveiðabrot .............. 70, 103, 399, 488, 527, 567, 570 Fjallskilasjóðsgjald ...........2.... 00. 230 FJÚFHAGSFÓÐ a ARE Gm a 322 Fjárskipti hjóna 2: sinensis ar 151 FóOPKGUPSPÉUR ps 343 FRÓÐA ns a úr BR RE 66, 278, 362, 375, 485 Gagnaöflun. EIKA nn a ia a að a að fi ER Á si BR Aðis AÐA rir Á 4 3 á 424, 555 Opinber mál siss ssssiaimsmssiss sg iii 87 Gjaldegfislöð unna ua nn rn a 106 Handtaka. Sjá fangelsun Húsaleigumál ...... 62, 100, 113, 122, 251, 329, 434, 446, 474, 552 KAG ÓG SA A 0 477 Kærumdl. Er viStir 13 28 peð sg ið æðið Á öl BR þvi RA 4 a a nn á BA PR í 421 FP 550 an Ban VR RS 342, 434 Málskostnaður .............2000 0000 299 RAUÐ 2 rs eið tdi 8 sn a a á is 5 BR BB 5 ið EB á Ga a Ra hi 255 á a a 160, 276, 438 Likamsárás ............. 00 175, 379, 440, 460, 485 Lögreglusamþykkt ............. 0... 296 Manndráp .......0......... 71, 163, 207, 289, 402, 492, 530, 577 Nauðgun .........00.00 0 199 Ómerking. Einkamál .......00..... 131, 243, 307, 312, 450, 502, 538, 556 Öpinbér Mál. isss na kra 204, 224, 287, 385 Orlofsfé smsssmism a sn a 6 0 #00 6 285 Samningar. Skýring ........02...0 0000 396 Sératkvæði ................ 66, 122, 131, 190, 3129, 363, 455, 587 Skaðabætur. Sjá og bifreiðamál .......... 190, 232, 356, 363, 418 Skattamál. Skattar til bæjarsjóðs ........0.000. 00... 111, 179, 336 Skattar til ríkissjóðs ..........02.00..0 00 587 Skjalafals si ra ER fi 1, 181, 324 SkldabRé 3 3 0 50 a 005 5 0 nm #8 8 0 ag #9 á á 8 Gr 115 SKÉÁÐANÖ n 339, 535 Svik. Vátryggingar- og fjársvik ............0............. 1, 393 Veiðiréttur ...............00 0. 170 Verðlagslöggjöf ..........0.0.. 00... 106, 303 Vinnusamfingif ln sk 455 VÍN NR ER a mar 3 ai ga 168 Þjófnaður ............00... 90, 94, 193, 215, 263, 315, 339, 409 Ölvun. Sjá áfengislagabrot, bifreiðamál. HÆSTARÉTTARDÓMAR ÚTGEFANDI HÆSTIRÉTTUR XIX. BINDI 1948 REYKJAVÍK RÍKISPRENTSMIÐJAN GUTENBERG MCMLI Reglulegir dómarar hæstaréttar 1948. Jónatan Hallvarðsson. Forseti dómsins frá 1. janúar til 31. ágúst. Árni Tryggvason. Forseti dómsins frá 1. september til 31. des. Gizur Bergsteinsson. Jón Ásbjörnsson. Þórður Eyjólfsson. 10. 1l. Registur. I. Málaskrá. Dómur Réttvisin gegn Snorra Jónssyni, Jóhannesi Sæmundi Pálssyni, Ástráði Proppé, Sigurði Jónssyni, Gísla Kristjánssyni, Þórði Halldórssyni, Baldri Þorgils- syni og Þorgils Hólmfreð Georgssyni. Brenna. Vátryggingar- og fjársvik. Skjalafals ....... ea Ólafur Jónsson gegn Nikulási Steingrimssyni. Elisa. leigumál. Útburðargerð ........0.0000000 0... 0. Magnús Andrésson gegn Þórshamri h/f. Útivistar- dÓMUr 2... Júlíus Þórðarson gegn Halldóri Jónssyni. Vísun máls frá hæstarétti. Sératkvæði ........00000.. 0... a Valdstjórnin gegn Evald Hentze. Fiskveiðabrot . Fjármálaráðherra f. h. ríkissjóðs gegn Hjörleifi Jónssyni, f. h. ólögráða sonar hans, Harðar Ágústs, og gagnsök. Bifreiðamál. Skaðabótamál ........... Réttvisin og valdstjórnin gegn Höskuldi Guð- mundssyni. Bifreiða- og umferðarlagabrot. Mann- dráp af gáleysi msn sa sn an Réttvísin gegn Einari Bjarna Þórarinssyni, Lárusi Guðmundssyni og Hauki Þorsteinssyni. Um öflun skýrslna times aaa ai atm á nr a 0500 ann pn Á an 0 Valdstjórnin gegn Bjarna Sigurjóni Jónssyni. Brot á reglugerð um takmörkun á akstri bifreiða ..... Réttvísin og valdstjórnin gegn Elí Bæring Einars- syni. Þjófnaður. Áfengislagabrot .......000...0... Béttvísin og valdstjórnin gegn Elí Bæring Einars- syni. Þjófnaður. Áfengislagabrot .......0..0.0... á Einar Eiríksson gegn Önnu Friðriksson. Húsaleigu- Mál as vga 3 ama 0000 ne 0 LA BR VS ER RA in á Valdstjórnin gegn Max Karp. Fiskveiðabrot Valdstjórnin gegn Reinhard Lárussyni, Fanneyju Lilju Guðmundsdóttur og Guðmundi Svavari Guð- mundssyni. Brot segn gjaldeyris- og verðlagslöggjöf 1% 1% 16 1 Bls. 87 88 90 94 100 103 106 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 23. 26. 21. 28. 29. 30. 31. Dómur Bæjarstjórn Akureyrarkaupstaðar f. h. bæjarsjóðs gegn Guðna Þórðarsyni. Útsvarsmál ............. Austurstræti 3 h/f gegn Ólafíu Torfason. Húsaleigu- MA aa aa yi tea gen a pn 0 tenn an pb an að gi Bæjarstjórn Ísafjarðar f. h. bæjarsjóðs og fjár- málaráðherra f. h. ríkissjóðs gegn Eggert Claessen f. h. N. C. Monberg A/S og gagnsök. Greiðsluskylda samkvæmt skuldabréfi ......0.00000..000.. 0... Guðjón H. Sæmundsson gegn Jóhönnu Pálmadóttur. Húsaleigumál. Sératkvæði .......0000.0.0.000.0. H/f Geir gegn Dráttarbraut Keflavíkur h/f. Úti- STÓR: 0 ala kt gn BR RIÐ ign Fjármálaráðherra í. h. ríkissjóðs gegn Kristjáni Kristjánssyni. Ómerking málsmeðferðar og úrskurð- ar. Sératkvæði a sas as 6 ið 2 A Arinbjörn Jónsson gegn Jósef Eggertssyni og gagn- sök. Bifreiðamál. Skaðabótamál ...........0...2... Jón Ingimundarson f. h. ófjárráða sonar sins, Hall- dórs Ingimundar, gegn Ásbirni Magnússyni og gagn- sök. Bifreiðamál. Skaðabótamál .......,.0000000.. Kjartan Sveinsson gegn Borghildi Pétursdóttur. Skýring á 64. gr. laga nr. 3/1878 ................ Georg Magnússon gegn lögreglustjóranum í Árnes- sýslu. Um veitingu leyfis til rekstrar kvikmyndahúss Sveinn S. Jónsson gegn Rósu Halldóru Hansdóttur og Jóni Guðmundssyni. Staðfesting vitnisburðar, KÆR L 0 a wig sona hné BJÚR BAR að ll þa að 5 Réttvisin og valdstjórnin gegn Sigurbirni Eyjólfs- syni. Bifreiða- og umferðarlagabrot. Manndráp af Als 0. En ia Fagaðilar Á Guðmundur Guðmundsson gegn Sigurði Helgasyni og gagnsök. Víxilmál ........000.0000000.......... Jóhann Guðjónsson, Ragnar Pálsson, Magnús Snorrason, Magnús Baldvinsson, Þiðrik Bald- vinsson, Þorkell Teitsson og Erlendur Jónsson gegn Favoretta Walterina Kennard og Geir H. Zoéga. Skýring á samningi um afnot veiðiréttar Réttvísin gegn Ingimundi Guðmundssyni. Líkams- ÁÐAN Sr seta kr eðldbrnnn fraðlalal þinn bæklinga á Öl Bæjarstjóri Seyðisfjarðarkaupstaðar f. h. bæjarsjóðs gegn h/f Shell á Íslandi. Endurgreiðsla útsvars .. Réttvísin gegn Einari Bjarna Þórarinssyni, Lárusi Guðmundssyni og Hauki Þorsteinssyni. Skjalafals x 104 tig 1% 198 Bls. 111 113 131 141 145 151 155 160 163 168 170 175 179 181 33. 34. 35. 36. 37. 41. 42. 43. 46. 41. 48. Dómur Kaupfélags Austfjarða gegn Bjarna Ö. Jónassyni. Skaðabætur vegna kostnaðar af vörusendingu. Sér- atkvæði 2... æst 5 ET a Réttvísin gegn Ingibirni Eggertssyni. Þjófnaður. Áfengislagabrot ........000 000... Skipaútgerð ríkisins gegn Trolle £ Rothe h/f e. % eigenda og vátryggjenda e/s Rolf Jarl, skips og farms. Þóknun fyrir dráttaraðstoð ............ Réttvísin gegn Ólafi Gunnari Grímssyni og Óskari Lúðvík Grímssyni. Nauðgun .......2.2.. ST Valdstjórnin gegn Þétri Magnúsi Sigurðssyni. Galli á málshöfðun. Ómerking dÓMS 20.00.0000... Béttvísin og valdstjórnin segn Kristbirni Borgþóri Þórarinssyni. Brot á bifreiða- og umferðarlögum. Manndráp af gáleysi ......02000000... as Réttvísin gegn Haraldi Kjartanssyni. Þjófnaður. Hegningarauki ..... a Er neo: nunnur . Réttvisin og ldstjónsi nin gegn Kristjáni G. Gíslasyni, Arnbirni Óskarssyni og Lárusi Guðjóni Lúðvigssyni. Galli á málshöfðun. Ómerking dóms ........... Jón P. Leví gegn hreppsnefnd Fremra-Torfustaða- hrepps f. h. hreppsins og hreppsnefnd Ytra-Torfu- staðahrepps f. h. hreppsins. Greiðsla fjallskilasjóðs- gjalds 2... axg:i þara Íeiteavimaðr nun SR Dráttarbraut Keflailkún h/f gegn ik Bjatnasýnd og Júlíusi Ingibergssyni og gagnsök. Skaðabætur vegna galla á seldum bát ......0000000.. Í Kristin Halldórsdóttir gegn Gesti Fanndal. Gallar á málsmeðferð. Ómerking máls ........ a ar Sesselja Sigmundsdóttir gegn Hlrnaneruðartáði Ís- lands. Ógiltur úrskurður um sviptingu leyfis til for- stöðu barnahælis .......00.0000.0.0........ EÐ Anna Líndal gegn Mjólkursamsölunni í Reykjavik. Húsaleigumál. Synjun útburðar 2... . Bogi Brynjólfsson gegn Einari Arnalds, borgar- dómara í Reykjavík, persónulega og f. h. ríkis- sjóðs. Ákvörðun ritlauna. Kærumál ....... BR Helgi Thorlacius gegn Steindóri Einarssyni. Skaða- bætur vegna Þifreiðarslyss ......02..... a Réttvísin gegn Herði Lárusi Valdimarssyni, Magnúsi Aðalsteini Aðalsteinssyni, Hinriki Ragnarssyni og Þórarni Andréssyni Sigurðssyni. Þjófnaður ...... Georg Magnússon gegn dánarbúi Garðars Þorsteins- sonar og Árna Tryggvasyni. Vitnaskylda embættis- manns. Kærumál ..... SG að or % % 13 1% 1% á Bx to to tt > Ér # s2 #X 12 Bls. 190 193 224 230 232 243 246 251 255 Dómur 49. Réttvísin og valdstjórnin gegn Jóni Finnboga Kjart- anssyni. Vísun máls frá dómstólum ............. 284 50. Vinnufatagerð Íslands h/f gegn Jóhönnu Sigurðar- dóttur, Ákvörðun orlofsfjár ........000.0.0... 0. 30 51. H/f Sæfell gegn hafnarsjóði Vestmannaeyja. Úti- vistar dómur is gn sat bi ry va a 304 52. Réttvísin gegn Eiði Thorarensen. Galli á málshöfð- un. Ómerking dóms .......00002000.. 0... 7% 53. Réttvísin og valdstjórnin gegn Stefáni Gunnbirni Egilssyni. Brot á Þbifreiða- og umferðarlögum. Mann- dráp Af gáleysi 2 x nð á að á ae 3 8 í biða Öóa t5 á 4 á 7 54. Valdstjórnin gegn Jóni Björnssyni Jónssyni. Brot á Jógreglusambykkt. 32 í a á #08 á á á bi # bi BS 1 55. Jóhann Hákonarson gegn Hjálmari Þorsteinssyni. Kært málskostnaðar- og sektarákvæði héraðsdóms % 56. Valdstjórnin gegn Pétri Þórhalli Júlíusi Gunnars- syni. Brot á verðlagsákvæðum ................... 1% 57. Jóhann Garibaldason og Jörgen Holm segn Kristjáni Björnssyni. Galli á málsmeðferð. Ómerk- IN rn a nn En a a ng a 144 58. Dánarbú Garðars Þorsteinssonar gegn Trans- Ocean, vöru- og skipamiðlun h/f. Málsástæða látin ódæmd. Ómerking dóms. Sératkvæði .............. 134 59. Réttvísin og valdstjórnin gegn Friðmar Sædal Markússyni og Aðalsteini Lárussyni. Þjófnaður og brot á 111. gr. hegningarlaga ............., 1% 60. Valdstjórnin gegn Eyjólfi Þórarinssyni. Brot á bygg- ingarsamþykkt og reglugerð um fjárhagsráð ..... 19 61. Réttvísin gegn Jóhanni Eyþórssyni. Skjalafals ... 19 62. Ólafur Jóhannesson gegn Jóhannesi Jóhannssyni. Húsaleigumál ..........0000000 00. ens... 205 63. Ís á Fiskur h/f gegn bæjarstjórn Akranesskaup- staðar f. h. bæjarsjóðs. Útsvarsmál ............. 214 64. Guðmundur G. Norðdahl gegn Vilhjálmi Jónssyni. Skuld vegna byggingarvinnu ............00.00..2. 254 65. H/f Ræsir gegn Þórði Runólfssyni. Máli frestað sjálfkrafa í hæstarétti. Kærumál ................ 265 66. Jónas Björnsson gegn Axel Guðmundssyni og Vig- . lundi Guðmundssyni. Forkaupsréttur ............. 265 67. RBéttvísin og. valdstjórnin gegn Finnboga Guð- mundssyni og Óskari Lárussyni. Þjófnaður. Áfengislag brölt ók 284; 68. Friðrik Bertelsen £ Co. h/f gegn Nic. Hyllestad. Riftun kaupa. Skaðabætur ......,....... A 285 VII Bls. 278 285 287 287 289 296 299 303 307 322 324 329 336 339 342 343 339 356 vill Dómur Bls. 69. Valdstjórnin gegn Gunnari Gíslasyni. Ölvun við akstur a a a á 020 #0 an RE % 360 70. Herluf Clausen gegn Óskari Ólafssyni, Vísun máls frá hæstarétti .........0000.00enneennr nn. % 362 "1. Kristin Guðjónsdóttir gegn Kaupfélagi verkamanna í Vestmannaeyjum og bæjarstjórn Vestímannaeyja- kaupstaðar f. h. bæjarsjóðs. Fébótamál vegna verð- rýrnunar fasteignar í kaupstað. Sératkvæði ...... % 363 79. Friðþjófur G. Johnsen, f. h. eigenda og vátryggj- enda v/s Havfrugvin V.N. 220 gegn Hinriki Jónssyni f. h. eigenda og skipshafnar b/v King Sol G.Y. 338 og gagnsök. Bjarglaun .......000.0.000000.... % 3868 73. Hannes Björnsson gegn Tryggva Jóhannessyni. Vis- un máls frá hæstarétti .......000000.0.... 0... % 375 74. Réttvísin og valdstjórnin gegn Óskari Þóri Guð- mundssyni. Líkamsárás. Hegningarauki .......... 10 379 75. Réttvísin og valdstjórnin gegn Friðriki Bertelsen, Bergljótu Bertelsen, Helga Jónasi Þórarinssyni, Baldvin Jónssyni og Hilmari Foss. Galli á máls- höfðun. Ómerking dóms 22.00.0000... 10, 385 76. Réttvísin gegn Guðjóni Guðmundssyni. Fjársvik .. 1% 393 77. Sveinn Frímannsson og Egill Sigurðsson gegn Ár- manni Jakobssyni. Ágreiningur um skilning á samningsákvæði .......0000.0eeeenenn rr 10, 396 78. Valdstjórnin gegn John Charles Ashcroft. Fisk- veiðabrot .....cceceecessseseeresseerrrr 10, 899 79. Béttvísin og valdstjórnin gegn Gunnari Guðjóns- syni. Brot gegn bifreiða- og umferðarlögum. Mann- dráp af gáleysi ......0.000000 ne nr nn. ner... 11, 402 80. Réttvísin og valdstjórnin gegn Kristjáni Jóni Magnússyni. Þjófnaður. Brot gegn áfengis- og bifreiðalögum ......00000ee eeen senn 14, 409 81. Valdstjórnin gegn Jóni Rafni Oddssyni og Guð- mundi Bjarnasyni. Brot gegn áfengis-, bifreiða- og umferðarlögum ......000000s0n rns rn 14 412 82. Ágúst Gizurarson gegn Stefáni Jakobssyni og Ás- geiri Guðmundssyni. Skaðabótamál .....000000... 18, 418 83. Bjarni Bjarnason, Gunnar Steindórsson og Grímur Gíslason gegn Byggingarfélaginu Smið h/f. Frávís- unarkröfu hrundið. Kærumál ........0.00..0.0.0... 18 421 84. Bifreiðastjórafélagið Hreyfill, Félag blikksmiða í Reykjavík, Félag járniðnaðarmanna í Reykjavík, Félagið Skjaldborg, Jðja, félag verksmiðjufólks, Rak- arasveinafélag Reykjavíkur, Starfsstúlknafélagið Sókn, Sveinafélag húsgagnasmiða i Reykjavík, 85. 86. 87. 88. 89. 90. 91. 92. 93. 94. 95. 96. 97. 98. Dómur Sveinafélag skipasmiða í Reykjavík, Verkamanna- félagið Dagsbrún og Þvottakvennafélagið Freyja gegn Alþýðuhúsi Reykjavíkur h/f, Jóni Axel Péturs- syni, Jónasi Guðmundssyni, Guðgeiri Jónssyni, dán- arbúi Sigurðar Ólafssonar og Jóninu Guðjónsdóttur. „Um öflun frekari gagna .............0000..00..0.. Ólafur Blöndal gegn Kjartani Bergmann Guðjóns- syni. Mál hafið. Ómaksbætur ...........00.0.... Gunnar Jóhannesson gegn Ófeigi Helgasyni, Úti- VMA a Að sr Dieseltogarar h/f gegn h/f Hamri. Útivistardómur Dieseltogarar h/f gegn Jóni Hjartarsyni á Co. Útivistardómur ..............0 0000 Dieseltogarar h/f gegn Rúllu- og hleragerðinni h/f, Útivistardómur .............0.0. 0000 Dieseltogarar h/f gegn h/f Segli. Útivistardómur Stjórn byggingarsamvinnufélags Reykjavíkur f. h. félagsins gegn Borghildi Pétursdóttur, Kjartani Sveinssyni og borgarfógetanum í Reykjavík og Kjartan Sveinsson gegn Borghildi Pétursdóttur, svo og Borghildur Pétursdóttir gegn stjórn byggingar- samvinnufélags Reykjavíkur f. h. félagsins og Kjartani Sveinssyni. Um rétt til húseignar bygg- ingarsamvinnufélags .........0..000.00 0... Kristinn Indriðason gegn Oddi Jónssyni. Máli frestað sjálfkrafa í hæstarétti. Kærumál .................. Hannes Björnsson gegn Tryggva Jóhannessyni og húsaleigunefnd Reykjavíkur. Húsaleigumál. Leigu- AÐ ans a a a S/f Hvítanes og Gústaf A. Sveinsson gegn Pétri Ketilssyni og Valdimar Þorsteinssyni. Vitnaskylda lögmanns,“ Kæli 2 ia air hið á a 4 Réttvísin og valdstjórnin gegn Magnúsi Tómasi Jónassyni og valdstjórnin gegn Jóni Jóhannssyni. Brot gegn bifreiða- og umferðarlögum og 219. gr. hegningarlaga xi í sa á ið Ea A endl á iði éti en ið) Þórður Þorgrímsson, Margrét Þorkelsdóttir og Þor- steinn Snædal f. h. Jóhönnu Lúðvíksdóttur gegn Þorsteini Brandssyni. Húsaleigumál. Synjun út- BÚRÖÐ: í .ð enn id yn Evald Christensen gegn bæjarstjórn Neskaupstaðar f. h. kaupstaðarins. Gallar á málsmeðferð. Ómerk- IN ÚISKÚRÓAR #3 a Magnús Andrésson gegn Kristjáni Kristjánssyni. Kaupkrafa skipstjóra. Sératkvæði ................ 236 23 IX BIs. 424 425 426 426 427 427 428 d34 434 438 440 446 450 455 Dómur Bls. 99. Réttvísin og valdstjórnin gegn Valtý Stefáni Jóns- syni. Ölvun við akstur. Brot gegn áfengis-, bif- reiða- og umferðarlögum svo og 219. gr. hegningar- ÁRA sk Sn naar Á ER EA ES ii gi 2%, 460 100. Ágúst Kr. Guðmundsson gegn Solveigu Matthias- dóttur, Rögnu Matthíasdóttur, Matthíasi Matthias- syni og Steingrími Matthíassyni. Húsaleigumál „. ?%, 474 101. Jón Björnsson gegn Gunnari Jósepssyni. Kaup á ÞÁ a is á sn á sið Á að 5 AÐ A 20 477 102. Aðalbjörg Sigbjörnsdóttir gegn Guðlaugi Guð- mundssyni. Útivistardómur .......00.. 0. 240 480 103. Þorbjörn Albert Guðmundur Þorbjörnsson gegn Guðrúnu Valdimarsdóttur. Barnsfaðernismál ..... M, 481 104. Jóhannes Kr. Jóhannesson gegn Erlendi Erlends- syni. Vísun máls frá hæstarétti .........0..202.... Mi 485 105. Réttvísin gegn Arinbirni Sigurðssyni. Líkamsárás %, 485 106. Valdstjórnin gegn George Reid. Fiskveiðabrot .... %, 488 107. Réttvisin og valdstjórnin gegn Sveinbirni Þórarni Timóteussyni. Brot gegn Þifreiða- og umferðar- lögum. Manndráp af gáleysi .......2.0..0000.0.000. %1 492 108. H/f Grímur gegn Ólafi Sigurðssyni. Héraðsdómari átti að víkja sjálfkrafa sæti í máli. Ómerking .. !%, 502 109. Réttvísin gegn Jóni Gizurarsyni, Jóhannesi Ólafs- syni og Snorra Laxdal Karlssyni. Lögreglumenn og fangavörður sekir við 131. gr. hegningarlaga. Sér- atkvæði ls 1020 sv á 0 00 0 ER EÐ Á 1, 507 110. Valdstjórnin gegn Alfred Samuel Evans. Fiskveiða- Bröt 22 8 að 53 a á iði 3 0 vn ii á á iði 0 Í FA A 1%%, 527 111. Réttvísin og valdstjórnin gegn Sveinbirni Þórhalls- syni. Brot gegn bifreiða- og umferðarlögum. Manndráp af gáleysi „.....2000000.neree err 1%, 530 112. Fiskur € Ís h/f gegn Tómasi M. Guðjónssyni. Skyldamál a = rr 5 ns 8 5 sen ar ei á SR RE 3 2%, 535 113. Sigurjón Pétursson gegn Nielsi Guðmundssyni og gagnsök. Galli á sáttatilraun. Ómerking málsmeð- ferðar og ÁÓMS ....c00.000 rns 264, 538 114. Steindór Jónsson gegn Útgerðarfélagi K. E. A. h/f. Bjarglaun .......000000 00 snernn nennt 2%1 547 115. Gísli Halldórsson gegn Eymundi Magnússyni. Húsaleigumál. Synjun útburðar .......020000000.. %2 552 116. Jón G. Guðmann gegn Þórði Gunnarssyni og gagn- sök. Um öflun gagna ........000000. 000... %2 555 117. Verkamannafélag Akureyrarkaupstaðar og Verka- kvennafélagið Einingin gegn Kaupfélagi verka- manna, Akureyri, og gagnsök. Gallar á málsmeð- 118. 119. 120. 122. 123. 124. Dómur ferð. Ómerking dóms og vísun krafna frá héraðs- OKI sens ga gi lan: fu am Bj li ta tepð pn %2 Valdstjórnin gegn Ólafi Péturssyni. Ölvun við akstur css sá va ia en 0 at tt a nr á a 10, Valdstjórnin gegn Snæbirni Stefánssyni. Fiskveiða- hröl meika si A A A A 1% Valdstjórnin gegn Guðmundi Vigfússyni. Fisk- VEIÐAÐLÖL 20. 2 5 óð að á á A BB 15, . Réttvísin og valdstjórnin gegn Kristni Daníelssyni. Brot gegn bifreiða- og umferðarlögum. Manndráp at máleysi. sa san sa aka í 5 a á 0 14, Tollstjórinn í Reykjavík f. h. ríkissjóðs gegn Ing- ólfi Finnbjörnssyni og gagnsök. Undanþága frá greiðslu tekjuskatts. Sératkvæði ........0...0.0.0.. 20 Bæjarútgerð Hafnarfjarðar gegn Ólafi Björnssyni. Úhvistardóimur „320 i0:aið)i njalli a 204 Dieseltogarar h/f gegn h/f Ólafi Einarssyni. Úti- VIStArdÓMUR %2 XI Bls. 556, 562 567 570: 571 587 593 593. Hæstaréttardómar. Útgefandi: Hæstiréttur. XKIX. árgangur. 1948. Fimmtudaginn 29. janúar 1948. Nr. 138/1946. Réttvísin (Hrl. Einar Arnórsson) Segn Snorra Jónssyni, (Hrl. Sigurður Ólason) Jóhannesi Sæmundi Pálssyni, (Hrl. Eggert Claessen) Ástráði Proppé, (Hrl. Gústaf A. Sveinsson) Sigurði Jónssyni, (Hrl. Theódór B. Líndal) Gísla Kristjánssyni, (Hrl. Sveinbjörn Jónsson) Þórði Halldórssyni, (Hrl. Sigurður Ólason) Baldri Þorgilssyni (Hrl. Magnús Thorlacius) og Þorgils Hólmfreð Georgssyni (Hrl. Einar B. Guðmundsson). Brenna. Vátryggingar- og fjársvik. Skjalafals. Dómur hæstaréttar. Rétt þykir að lýsa atvikum máls þessa í tímaröð, eftir því sem föng eru á, og verður því samhengis vegna ekki komizt hjá að endurtaka ýmis atriði, sem skilmerkilega eru rakin í héraðsdómi. Ákæra fyrir íkveikju í v/b France R.E. 159. Hinn 21. október 1943 fékk ákærði Snorri Jónsson afsal úr hendi Sigurðar Berndsens fyrir bátskrifli 9 smálesta, France R.E. 159, sem legið hafði frá því hinn 19. nóvember 1941 á skipasmíðastöð nokkurri hér í bæ. Var bátur þessi talinn af kunnáttumanni tæplega svo traustur og veiga- mikill, að það svaraði kostnaði að framkvæma viðgerð á 1 9 honum. Sigurður Berndsen kveðst hafa gefið kr. 14000.00 fyrir hann, en verð það, sem ákærði Snorri gaf fyrir hann, er talið kr. 18 000.00, og voru kaupin þáttur í viðskiptabraski aðilja. Ákærði Snorri vátryggði bátinn fyrir kr. 75 000.00. og kveður hann þá vátryggingu miðaða við verðmæti báts- ins, er viðgerð hefði farið fram á honum. Þrátt fyrir þetta lét ákærði Snorri bátinn eiga sig, opinn og óhirtan, á skipa- smíðastöðinni og tilkynnti ekki eigendaskiptin, en vesalingar leituðu sér á stundum afdreps í bátnum. Aðfaranótt 13. febrúar 1944 heyrðu tveir menn, sem bjuggu hvor í sínu húsi í grennd við skipasmiðastöðina, að sprenging varð þar, Jafnframt sá annar þeirra, að eldur steig upp úr styrishúsi báts þessa. Hinn maðurinn sá eldglampa stíga upp frá skipa- smíðastöðinni, en hús byrgðu útsýni hans þangað. Kölluðu menn þessir þegar á brunaliðið. Hafði þá orðið svo öflug sprenging í France, að þilfarið allt var rifið upp frá byrð- ingnum. Ekki varð ráðið af verksummerkjum með vissu, hver hefðu verið upptök eldsins, og ekki bentu neinar líkur til, að vesalingur, sem þarna hafði verið á ferli nokkru áð- ur, væri verksins valdur, en staðhættir eru þeir, að menn hefðu getað komizt að bátnum og komið þar fyrir eldfim- um sprengiefnum, án þess að athygli annarra manna beind- ist að þeim. Verðmæti bátsins France svaraði engan veg- inn til a fjárhæðar, sem Snorri hafði vátryggt hann fyrir. Ef ákærða Snorra hefði tekizt að fá brunatrygginguna greidda, hefði hann af því hlotið stórhagnað. Nú hefur ákærði Snorri orðið síðar uppvís að því að láta kveikja í húsum og vörum og framkvæma í auðgunarskyni tilraunir tilikveikju í þess konar fémætum. Allt þetta ber mjög böndin að ákærða Snorra um iíkveikju í France, en með því að hvorki Snorri né menn honum samsekir hafa játað þessa ikveikju og engir voru þar að verki staðnir, þá þykir var- hugavert að telja fullsannað, að ákærði Snorri sé valdur þessarar eldsuppkomu, og verður honum því ekki dæmd refsing fyrir hana. Fyrstu kynni ákærðu Jóhannesar Sæmundar Pálssonar og Snorra Jónssonar og upphaf félagsskapar þeirra um brennur. Ákærði Jóhannes Sæmundur Pálsson er fæddur 25. júlí 1923. Fékkst hann við rafvirkjun og aðrar iðnir, en frá því um áramót 1945--1946 stundaði hann ýmiss konar kaup- sýslustörf. Fyrstu kynni hans og Snorra urðu með þeim hætti, að Jóhannes og fleiri menn höfðu í huga að setja á stofn raftækjaverksmiðju og æsktu með auglýsingu hluta- fjártilboða. Meðal þeirra, sem gátu sig fram, var ákærði Snorri. Ekkert varð úr stofnun fyrirtækis þessa, en sam- band þeirra Jóhannesar og Snorra hélzt, og á öndverðum vetri 1945—-1946 setti Jóhannes upp vindrafstöð fyrir Snorra í Þykkvabæ austur. Þegar hann hinn 4. desember 1945 kom til Reykjavíkur úr þeirrri ferð, samdist svo með þeim Snorra, að Jóhannes keypti af honum vöruslatta nokkra gegn útgáfu þriggja mánaða víxils. Hugðist Jóhannes að flytja vörur þessar til Stykkishólms og fleiri staða á Vesturlandi og selja þær með hagnaði. Jóhannesi tókst ekki að flytja vörurnar vestur, enda hömluðu honum veður, og ekki var honum unnt að selja vörurnar í Reykjavík og Hafnarfirði. Var Jóhannes nú orðinn illa staddur fjárhagslega og ráðþrota, hvernig hann skyldi með vörurnar fara. Varð það þá úrræði hans að leita á náðir Snorra. Segir Jóhannes, að Snorri hafi þá bent hon- um á þá leið að auka vörukaup sín að miklum mun, bruna- tryggja vörurnar og brenna þær síðan í því skyni að komast yfir brunabæturnar. Virðist Jóhannes fljótt hafa fallizt á þessa hugmynd. Svo virðist sem þeir Jóhannes og Snorri hafi haft, þegar hér var komið, á prjónunum ráðagerðir um að flytja vörur vestur í Grafarnes, koma þeim þar fyrir í verzlunarbúð og kveikja þar í þeim. Jóhannes sýnist hafa keypt einhvern vöruslatta, vátryggt hann og sent hann vestur í Grafarnes, en ekki er uppvíst, að hann hafi gert nokkra tilraun til að kveikja í vörunum, og flutti hann þær síðar þaðan á brott. Við ilkveikjuáform sín þar hætti hann af sjálfsdáðum, og að því er séð verður, án þess að hann væri tálmaður í fyrirætlunum 4 sínum. Verður hann því ekki sakfelldur fyrir þær, sbr. 21. gr. hegningarlaga nr. 19/1940. Ekki er fullsannað gegn neitun Snorra, að hann hafi hvatt Jóhannes til íkveikju í Grafarnesi, svo að varða eigi Snorra refsingu, en samtök þeirra Jóhannesar og Snorra leiddu til þeirra atburða, sem nú verða raktir. Brenna í húsinu nr. 5 við Miðstræti í Reykjavík. 1. Hinn 6. janúar 1945 keypti ákærði Snorri húsið nr. 5 við Miðstræti í Reykjavík og lét annað hús upp í kaupverðið að meira eða minna leyti. Á húsinu hvildi þá 76000.00 króna skuld, og tók Snorri að sér greiðslu hennar. Húsið var að fasteignamati kr. 53100.00, en var brunatryggt krónum 252800.00 samkvæmt mati 8. janúar 1945 ásamt útiskúr, er síðar verður nánar getið, en skúrinn var sérstaklega virtur á kr. 2800.00. Húsið er stórt járnklætt timburhús, kjallari, þrjár hæðir og ris. Fólk bjó á öllum hæðum hússins, er glæpir þeir voru drýgðir, er nú verður lýst. Engir björgunar- kaðlar né björgunartæki voru þá í húsinu. Öll næstu hús. að einu fráskildu, eru úr timbri, og hefðu þau verið í brýnni hættu, ef húsið nr. 5 hefði orðið alelda. 2. Sú fyrirætlun virðist hafa verið fastmótuð í hug ákærða Snorra seint á árinu 1945 að brenna hús þetta í því skyni að afla sér brunabótanna og reisa síðan nýtt hús á hússtæðinu. En á húsinu hvíldu á þessum tíma tæpar 140 000.00 krónur. Snorri vildi ekki framkvæma sjálfur íkveikjuna, heldur leitaði hann um framkvæmdina til manna þeirra, sem greindir verða í þessum kafla. 3. Ákærði Sigurður Jónsson skýrir svo frá, að ákærði Snorri hafi haustið 1945 hvað eftir annað beðið hann að kveikja í húsinu nr. 5 við Miðstræti og boðið honum fyrst kr. 10 000.00 og síðar kr. 15 000.00 fyrir verkið. Snorri játar, að hann hafi hvatt Sigurð til íkveikjunnar, en telur það ofmælt, að hann hafi gert það hvað eftir annað. Snorri neitar því hins vegar ekki, að hann hafi boðið Sigurði þessar fjárhæðir. Snorri segir, að Sigurður hafi verið þess albúinn að taka að sér að drýgja glæpinn, en þessu mótmælir Sigurður og kveðst hafa neitað harðlega að fremja slíkt „myrkraverk“, enda 5 hafi hann óttazt afdrif íbúa hússins. Er ekki sannað gegn neitun Sigurðar, að hann hafi aðhafzt til framkvæmdar þess- ari íkveikju neitt það, er varði hann refsingu fyrir tilraun til hennar. Þá verður og að telja, að hann hafi þegar á þessum tíma verið með þeim hætti flæktur með Snorra í íkveikju- áformum, m. a. um geymsluskúrinn í Miðstræti 5, að hann hafi mátt vera uggandi um sinn hag, ef þau yrðu uppvís, og að því séu ekki fyrir hendi skilyrði til að dæma honum sér- staklega refsingu samkvæmt 169. gr. laga nr. 19/1940 fyrir að reyna ekki að afstýra brennu í Miðstræti 5. Hvatning Snorra til Sigurðar að framkvæma íkveikjuna varðar Snorra refsingu samkvæmt 164. gr. 2. mgr. og 248. gr. laga nr. 19/1940, sbr. 20. gr. og 1. mgr. 22. gr. sömu laga. 4. Í desember 1945 og janúar 1946 fór ákærði Snorri fram á það við ákærða Jóhannes Sæmund Pálsson, að hann kveikti í framangreindu húsi, og telur Jóhannes, að Snorri hafi boð- ið honum fyrst kr. 10 000.00 og siðan kr. 20 000.00 og áfram- haldandi fjárhagslega aðstoð fyrir framning verksins. Snorri játar, að hann hafi boðið Jóhannesi fé fyrir athæfið, en vill ekki fullyrða, að fastákveðin fjárhæð hafi verið nefnd. Tók Jóhannes að sér að drýgja glæpinn. Snorri vildi helzt láta kveikja í húsinu kl. 2 að degi, því að þá myndu mestur líkur til, að íbúar hússins björguðust, og auk þess myndi íkveikjan þá helzt takast, er vatnslítið var í bænum. Ræddu þeir Jó- hannes og Snorri mjög rækilega, hverja aðferð skyldi hafa við íkveikjuna. Var m. a. um það talað að láta kvikna út frá raflögn, en ekki var Jóhannes fús á að fremja íkveikjuna með þeim hætti. Nefndi þá Snorri loks þá aðferð, að Jóhannes færi inn í kjallarann, þar sem var verkstöð húsgagnabólstr- ara, veitti þeim, sem þar voru, vin, ung þeir yrðu ofurölva, léti þá síðan fara út og kveikti síðan í viðarull þeirri og tré- spónum, sem þar voru. Jóhannes velkti fyrir sér, hverja leið fara skyldi, en var ragur til framkvæmda. Snorri ýtti hins vegar undir hann. Tók nú Jóhannes það ráð, að bera þessar fyrirætlanir undir kunningja sinn, ákærða Gísla Kristjáns- son, pilt tæpra 18 ára, er þá var sjómaður á vélbát hér í bæ. Fyrir fortölur Jóhannesar ákvað Gísli að gerast þátttakandi 6 í framning íkveikjunnar, enda bauð Jóhannes honum fyrst 5000 krónur og síðar 6000 krónur fyrir þá hluttöku. Fóru þeir saman inn á verkstöð bólstraranna í kjallara hússins nr. 5 við Miðstræti og athuguðu aðstæður, en brast þá kjark til að láta til skarar skríða. Leið nú nálægt hálfum mánuði, án þess að þeir réðust til atlögu, en laugardagskvöldið hinn 19. janúar voru þeir saman á dansleik í Sandgerði. Seinni hluta nætur komu þeir aftur til Reykjavíkur, og kveðast þeir þá hafa verið með áhrifum áfengis. Fékk Jóhannes eld- spýtustokk hjá bílstjóra þeim, sem ók þeim til bæjarins. Er ákærðu höfðu stigið út úr bílnum, stakk Jóhannes upp á því, að þeir kveiktu nú í húsinu, og samþykkti Gisli það þeg- ar. Fóru þeir síðan rakleitt þangað. Tók Jóhannes sér stöðu við útsuðurhorn hússins. Gísli, sem tekið hafði við eldspýtu- stokknum, gekk að opnum glugga á verkstöð bólstraranna, en gluggi þessi er á suðurgafli hússins, og kastaði logandi eldspýtu inn um hann. Sáu þeir, að þegar tók að loga, og hröðuðu sér því næst á brott. Tveir húsgagnabólstrarar bjuggu í kjallara hússins. Þeir vöknuðu við eldsnark og fundu reykjarlykt úr vinnustofunni. Var þá eldur kominn þar upp undir loft. Um þetta leyti vökn- uiðu hjón, sem bjuggu á loftinu fyrir ofan, við það, að reyk- ur gaus upp í stofu þeirra. Bólstrararnir fóru út um glugga á herbergi sínu og gerðu slökkviliðinu viðvart, en það slökkti eldinn mjög skjótt. Veður var þurrt, vindur var austlægur og hraði hans 3 stig, er atburðir þessir gerðust. Spjöll á hús- inu af brunanum voru virt á kr. 2 450.00, og spjöll á verk- stöðinni námu yfir kr. 20 000.00. Það er enginn vafi á því, að þeir Jóhannes og Gísli hafa séð og skilið fullvel, að þeir stofnuðu með stórglæp sínum lífi marga manna í mjög bráða hættu svo og að verk þeirra gat leitt til yfirgripsmikillar cignaeyðingar. Gísli krafði síðan Jóhannes launa þeirra, sem Jóhannes hafði heitið honum fyrir íkveikjuna, en án ár- angurs. Varðar glæpurinn þá refsingu samkvæmt 2. mgr. 164. gr. og 248. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940. Ákærða Snorra Jónssyni gat alls ekki dulizt, að íkveikja í húsinu nr. 5 við Miðstræti myndi stofna íbúum hússins í hersýnilegan lífsháska og myndi valda hættu á eyðingu á 7 eignum annarra manna, jafnvel þótt kveikt væri í að degi eða að kveldi, eins og hann kveðst hafa ætlazt til. Hefur Snorri með því að hvetja Jóhannes til brennunar gerzt sek- ur við 2. mgr. 164. gr. og 248. gr., sbr. 22. gr. 1. mgr. hegn- ingarlaga nr. 19/1940. Ákærðu Snorri Jónsson og Þórður Halldórsson eru sam- saga um það, að Snorri hafi beiðzt þess af Þórði, að hann kveikti í oftnefndu húsi. Verður ekki annað séð af skýrslum Snorra og Þórðar en að Snorri hafi hvatt Þórð til verksins, eftir að íkveikja þeirra Jóhannesar og Gísla hafði ekki borið þann árangur, sem Snorri æskti. Kveðst Snorri oft hafa nefnt þetta við Þórð og boðið honum fé til. Þórður hafi ekki tekið því illa, en ekkert hafi úr framkvæmdum orðið. Þórð- ur segir, að Snorri hafi boðið honum 50 000.00 krónur fyrir ikveikjuna, en Snorri telur, að fémútan hafi ekki verið nándar nærri svo há. Þá lýsir Þórður því, að hann hafi harð- neitað að framkvæma íkveikjuna, enda hafi honum verið lióst, að hún gat leitt til manndrápa. Þessum umræðum Þeirra lyktaði síðar með því, að Þórður tók að sér að selja húsið, og gerði hann það. Það er ósannað með öllu, að Þórður hafi lofað eða reynt að kveikja í húsinu, og ber því að lýsa hann sýknan saka í þessu efni. Hins vegar hefur Snorri með því að hvetja Þórð til íkveikj- unnar og bjóða honum fémútu unnið til refsingar samkvæmt 2. mgr. 164. gr. og 248. gr., sbr. 20. gr. og 1. mgr. 22. gr. laga nr. 19/1940. Brenna í geymsluskúr við Miðstræti 5. Hinn 16. nóvember 1945 seldi ákærði Snorri Jónsson ákærða Sigurði Jónssyni vöruslatta í umboði Landsbanka Íslands. Voru vörur þessar taldar að heildsöluverði rúmlega kr. 90.000.00, en seldar á kr. 63.000.00, og samþykkti Sig- urður víxla fyrir andvirði þeirra. Sigurður vátryggði vör- urnar fyrir kr. 91 000.00, og voru þær geymdar í geymslu- skúr við Miðstræti 5. Var þetta timburskúr járnklæddur, byggður að steinvegg að austan og sunnan. Í skúrnum seymdi ákærði Jóhannes líka vörur, er hann taldi 25 000 króna virði, en vátryggðar voru á kr. 33 000.00. Vörur í skúr þessum voru því brunatryggðar alls krónum 124 000.00, en skúrinn sjálfur var, eins og áður segir, brunatryggður fyrir kr. 2 800.00 og var eign Snorra Jónssonar. Vörur þær, sem í skúrnum voru, virðast að miklu leyti hafa verið lítt selj- anlegar. Að kveldi dags hinn 4. febrúar 1946 fór Sigurður inn í skúrinn, hellti olíu í rusl á gólfinu og kveikti í því með eldspýtu. Fólk, er eldsins varð vart, kvaddi slökkviliðið þeg- ar á vettvang. Tókst því að slökkva eldinn, en spjöll urðu mikil á vörunum. Tjón á vörum Sigurðar var metið á kr. 69 926.17, og tjón á vörum Jóhannesar á kr. 12027.96. Greiddi viðkomandi vátryggingarfélag þessar fjárhæðir, og gat Sigurður því gert skil við Landsbankann. Um aðdraganda þessa glæps gefur ákærði Sigurður þá skýrslu, að ákærði Snorri hafi í október 1945 farið fram á það við hann að kveikja í skúrnum, en Sigurður kveðst þá ekki hafa verið fús til þess. Snorri segir, að íkveikja í skúrn- um hafi ekki borizt í tal þeirra fyrr en eftir kaup Sigurðar á vörunum. Sigurður sá fram á það, að hann gat ekki staðið í skilum með greiðslu á andvirði varanna, og virðist hafa leitað ráða hjá Snorra. Samtímis kvartaði hann við Snorra undan göllum á vörunum. Varð þetta til þess, að Snorri ráð- lagði honum að flytja vörurnar í húsið og kveikja þar í þeim, en Sigurður féllst ekki á að gera það. Sá ásetningur var samt fastur í huga Sigurðar að kveikja í vörunum Í skúrnum, og ræddi hann þessar fyrirætlanir sínar líka við Jóhannes, sem hvatti hann til framkvæmda og samþykkti og afhenti hon- um 2000 króna víxil, og átti sú fjárhæð að vera greiðsla að hálfu til manns, er Sigurður þóttist hafa fengið til að kveikja í skúrnum. Dæma ber ákærða Sigurði refsingu fyrir glæp sinn sam- kvæmt 1. mgr. 164. gr. og 248. gr. laga nr. 19/1940. Þá er og sannað með játningu Sigurðar, að hann reyndi með for- íölum og loforði um fémútu að koma nafngreindum manni til að kveikja í skúrnum. Þetta athæfi varðar Sigurð refs- ingu samkvæmt 1. mgr. 164. gr. og 248. gr., sbr. 20. og 1. mgr. 22. gr. laga nr. 19/1940. 9 Ákærði Snorri hvatti Sigurð til íkveikjunnar og herti hug hans til verksins. Ber að leggja á Snorra refsingu fyrir þetta samkvæmt 1. mgr. 164. gr. og 248. gr., sbr. 20. og 1. mgr. 22. gr. laga nr. 19/1940. Ákærði Jóhannes, sem átti vörur í skúrnum, ýtti undir Sigurð að framkvæma brennuna eða láta framkvæma hana og studdi fyrirætlunina fjárhagslega, svo sem áður segir. Þessi hlutdeild Jóhannesar varðar hann refsingu samkvæmt 1. mgr. 164. gr. og 248. gr., sbr. 1. mgr. 22. gr. laga nr. 19/1940. Loks hefur ákærði Gísli Kristjánsson borið það, að Jóhannes hafi með fortölum og loforði um fémútu reynt að leiða hann til að kveikja í oftnefndum geymsluskúr. Hefur Jóhannes játað, að þetta sé rétt. Verður Jóhannes að sæta refsingu fyrir það samkvæmt 164. gr., 1. mgr., og 248. gr., sbr. 20. og 1 mgr. 22. gr. laga nr. 19/1940. Brenna í geymsluskúr í Vonarstræti 4. Á baklóð hússins nr. 4 við Vonarstræti er geymsluskúr. H. A. Tulinius h/f geymdi þar vörubirgðir og brunatryggði þær ásamt húsgögnum á skrifstofu félagsins í Vonarstræti 4 fyrir kr. 170 000.00. Timburþak er á skúr þessum, múr- húðað að innan, en klætt bárujárni. Eldvarnarveggur er milli skúrsins og næsta húss fyrir norðan, en það er vörugeyimslu- hús. Voru vörur geymdar bæði á neðri hæð þess og þakhæð, sem er 1,5 metra upp yfir skúrinn. Telja verður, að geymslu- skúrinn hafi verið svo í sveit settur, að eldur hefði getað læst sig frá honum yfir í vörugeymsluhúsið og því valdið al- mannahættu. Ákærði Jóhannes kveikti bál í skúrnum aðfaranótt mánu- dagsins 18. febrúar 1946, Slökkviliðið var kvatt á vettvang kl. 3.40 árdegis, og tókst því skjótt að slökkva eldinn. Tjónið af eldinum var metið á kr. 420.94, og var það greitt af vá- tryggingarfélaginu. Þeir Jóhannes og Snorri eru samsaga um það, að Jóhannes hafi framkvæmt íkveikjuna sam- kvæmt hvatningu Snorra og vænzt umbunar fyrir, þótt Snorri hafi viljað draga íkveikjuna nokkuð, meðan hann athugaði, hvort hún hefði hagnað í för með sér. Verknaður 10 Jóhannesar varðar við 1. mgr. 164. gr. og 248. gr. laga nr. 19/1940. Hlutdeild Snorra varðar við sömu refsingarákvæði samanborin við 1. mgr. 22. gr. laga nr. 19/1940. Fyrirætlanir um brennu á Baldursgötu 12. Húsið nr. 12 við Baldursgötu var litið einlyft timburhús. Þar bjó kona ásamt syni sinum, uppkomnum, og tveimur stúlkum, 17 ára og 10 ára. Ákærði Snorri keypti hús þetta 1945. Var það vátryggt fyrir kr. 12 700.00, með vísitölu kr. 14 700.00. Snorri vildi losna við húsið af grunninum, og hugðist hann reisa þar nýtt hús. Eru þeir ákærðu, Snorri, Jóhannes og Þórður, samsaga um það, að Snorri hafi á önd- verðu ári 1946 leitazt við að fá þá Jóhannes og Þórð til að kveikja í húsinu og lofað þeim fémútu í því skyni. Mats- menn telja, að nágrannahúsum hafi ekki stafað hætta af brennu hússins, og segja þeir sennilegt, að íbúarnir hefðu bjargazt úr bruna hússins, en ávallt verður að telja mann- hættu samfara brennu húss, sem búið er í, þótt hún verði ekki hér talin bersýnileg. Ber því að refsa Snorra fyrir þetta athæfi samkvæmt 1. mgr. 164. gr. og 248. gr., sbr. 20, og 1. mgr. 22. gr. laga nr. 19/1940. Ekki er nein sök sönnuð á hendur þeim Jóhannesi og Þórði í þessu efni. Ákæra um viðbúnað við brennu sumarbústaða. Ákærði Jóhannes kveðst eitt sinn hafa verið að lýsa ikveikjuhugmyndum sinum fyrir ákærða Þórði Halldórs- syni. Hafi Þórður þá tjáð sig ganga með sams konar hug- myndir, enda hafi hann sagzt ætla að kaupa nokkru meira af vörum, fá sér sumarbústað, setja vörurnar í hann, vá- tryggja þær og kveikja síðan í öllu saman. Lét Jóhannes þá þess getið, að Snorri hefði vörur, er hann vildi selja. Jó- hannes kveðst nú hafa skýrt Snorra samdægurs frá þess- ari viðræðu þeirra Þórðar. Ákærði Þórður hefur ekki játað þenna framburð Jóhannesar, en á öndverðu ári 1946 keypti Þórður vörur af Snorra fyrir kr. 45 000.00 og flutti þær í sumarbústað í Grafarholti, en þenna sumarbústað útvegaði Snorri honum. Þá segir Jóhannes, að svo hafi verið samið 11 milli hans og Þórðar, að spilltar vörur úr skúrbrunanum í Miðstræti skyldu fluttar í sumarbústaðinn til brennu, enda hafi Þórður samþykkt tvo víxla fyrir andvirði þeirra. Sumar- bústaðurinn í Grafarholti var hólfaður í tvennt, og bjó fólk í öðrum endanum. Jóhannes telur þá Þórð og Sigurð hafa oft rætt brennuáform, en Þórður sé svo heiðarlegur maður, að hann vilji ekki brenna hús, sem búið er í. Hafi því komið upp ráðagerð um að kaupa annan sumarbústað, og hafi Þórður keypt sumarbústað við Seljalandsveg í Kringlumýri í maí 1946. Þórður hefur andæft öllum áburði um fyrirætl- anir um brennu. Snorri neitar því ákveðið, að hann hafi hvatt Þórð til íkveikju í Grafarholti. Ekki verður fullyrt, að játning Sigurðar um tilboð til ikveikju, er síðar greinir, taki til Grafarholtsbústaðarins. Verða ákærðu því ekki dæmdir fyrir tilraun til brennu þess sumarbústaðar. Þórður afhenti Jóhannesi nokkuð af vörum þeim, sem í Grafarholti voru, til brennu á Akranesi. Aðrar vörur frá Grafarholti flutti Þórður hins vegar í hinn svonefnda sumar- bústað í Kringlumýri, sem er óvandað skúrkrili, óhæft til seymslu á verðmætum vörum. Safnaði Þórður þarna saman vörum, sem hann metur yfir kr. 95 000.00, og má ætla að það mat hafi verið mikils til of hátt. Vörurnar vátryggði hann á kr. 180 000.00 yfir tímabilið 7. maí til 7. ágúst 1946, og er ljóst, að vörurnar hafa verið stórlega yfirtryggðar. Þórður lýsir því, að Snorri hafi hvatt hann til að brenna sumarbústað með vörum, vel vátryggðum, og Jóhannes segir Snorra hafa tjáð sér, að hann, Snorri, ætlaði að láta vörur í sumarbústaðinn til Þórðar, hafa þær vátryggðar á Þórðar nafni og brenna þær. Snorri vill ekki viðurkenna, að hann bafi hvatt Þórð til brennu í sumarbústað. Ákærði Sigurður staðhæfir, að á prjónunum hafi verið fyrirætlanir um að brenna sumarbústað Þórðar og kveðst Sigurður hafa lof- að Þórði að fremja verknaðinn gegn 11 000 króna þóknun, en fyrirhugaður tími til íkveikjunnar hafi ekki verið kom- inn, þegar rannsókn máls þessa hófst. Þórður kveður það rétt vera, að þeir Sigurður hafi rætt um iíkveikju í sumar- bústað Þórðar og Sigurður boðizt til að kveikja í honum, 12 en það hafi aldrei verið ætlan sín að láta framkvæma brenn- una, þótt hann hafi tekið því liklega við Sigurð. Játning Sigurðar og Jóhannesar, skýrslur þeirra um þá Snorra og Þórð, svo og sakburður Þórðar á hendur Sigurði og Snorra, bera mjög böndin að ákærðu, Sigurði, Þórði, Jó- hannesi og Snorra. Kaup Þórðar á vörunum, flutningur þeirra í mannlausan skúr úr sumarbústað, sem búið var í, benda og til viðbúnaðar við íkveikju. Í sömu átt bendir og vfirtrygging varanna. Allar þessar líkur eru svo sterkar gegn hinum nefndu fjórmenningum, að telja verður þá sanna að viðbúnaði við brennu á skúrnum í Kringlumýri ásamt þeim vörum, sem þar voru, í því skyni að svíkja viðkomandi vá- tryggingarfélag, og ber því að dæma þeim refsingu fyrir það samkvæmt 248. gr., sbr. 20. gr. og 1. mgr. 22. gr. laga nr. 19/1940. Ætla verður, að almannahætta hefði ekki stafað af brennu skúrs þessa, og varðar tilraunin því ekki við 164. gr. laga nr. 19/1940. Áform um brennu á Kvíabryggju í Grundarfirði. Ákærðu Jóhannes og Snorri játa, að borizt hafi í tal þeirra 1946 að kaupa hús í Grundarfirði, sem Snorra stóð til boða, og kveikja í því. Þetta umtal þeirra virðist hafa verið lauslegar bollaleggingar, sem þeir gerðu ekkert til að framkvæma, og verður þeim ekki dæmd refsing fyrir þær. Umtal um brennu á Alþýðuhúsinu Iðnó. Ákærði Jóhannes gefur þá skýrslu, að ákærði Sigurður hafi seinni hluta febrúar 1946 beðið hann að aðstoða sig við að kveikja í Alþýðuhúsinu Iðnó hér í bæ. Hafi Sigurður tjáð honum, að ónafngreindur maður hafi hvatt hann, þ. e. Sigurð, til verksins og boðið honum 20 000 krónur fyrir, og mætti ætla, að maðurinn væri fáanlegur til að greiða 30 000 krónur. Jóhannes tjáist hafa verið fús á að fremja íkveikj- una, þótt hann fengi einungis helming þeirrar fjárhæðar, sem Sigurði hefði verið boðin. Jóhannes segist hafa komizt að því nokkru síðar, að fólk bjó í Alþýðuhúsinu Iðnó, og hafi hann þá sagt Sigurði, að hann væri sökum mannháskans 13 hættur við brennuna. Sigurður hafi þá svarað, að þessi fyrir- ætlun væri úr sögunni, því að aðili sá, sem æskt hefði brenn- unnar, vildi ekki greiða nógu vel fyrir framning hennar. Sigurður hefur játað, að hann hafi sagt Jóhannesi, að ónafn- greindur maður hafi boðið honum 30 000 króna fémútu fyrir að kveikja í nefndu húsi, en Sigurður hafi krafizt 40 000 króna fyrir verkið. Svo háa fjárhæð hafi brennubeiðandi hins vegar ekki viljað greiða. Fyrir dómi hefur Sigurður staðhæft að það, sem hann tjáði Jóhannesi um brennubeiðni hins ónafngreinda manns, hafi verið fleipur eitt, „snakk og kjaftæði“, eins og hann orðar það. Þá skýrir Sigurður enn svo frá, að Jóhannes hafi lýst sig reiðubúinn til að fram- kvæma íkveikjuna fyrir þá fjárhæð, sem Sigurður kvað til boða standa, og hafi Jóhannes verið öðru hverju að minn- ast á þetta við Sigurð, sem hafi alltaf eytt tali um þetta efni, og hafi því ekkert frekar verið aðhafzt. Ljóst virðist, að Jóhannes hafi ekkert gert til undirbúnings íkveikju í húsinu. Hefur Jóhannes því ekki unnið til refsingar, að því er þetta ákæruatriði varðar. Varhugavert er að telja víst, að Sigurður hafi ætlazt til eða mátt miða við það, að Jóhannes tæki frásögn hans um brennubeiðni og fémútu hins ónefnda aðilja sem hvatningu, er farandi væri eftir, fyrr en Jóhannes hefði fengið nánari vitneskju um brennubeiðanda og að hann vildi standa við greiðslu fégjaldsins. Þykir því ekki alveg nægilegur grund- völlur til að dæma Sigurði refsingu fyrir hvatamennsku til ikveikju í Alþýðuhúsinu Iðnó. Fyrirætlanir um að sökkva bát. Af skýrslum hinna ákærðu, Jóhannesar, Snorra, Sigurðar og Þórðar, verður það ráðið, að stungið hafi verið upp á þeirri hugmynd í þeirra hóp og hún rædd, að kaupa eða taka á leigu vélbát, hlaða hann vörum, sem seljast skyldu um- sýslusölu, vátryggja vörurnar ríflega, fara í söluferð á bátn- um, selja það útgengilegasta af vörunum, sökkva síðan bátnum með afgangsvörunum og heimta vátrvggingarféð. Leið nú nokkur tími, án þess að reki væri gerður að framkvæmd hugmyndarinnar. Þá var það, að hafnir voru 14 fyrir atbeina Snorra samningar við Guðmund Guðmundsson kaupmann í Hafnarfirði um kaup á bát, sem hann átti og bar nafnið Teddy. Kom ákærði Þórður fram sem væntan- legur kaupandi báts þessa og gerði kaupsamning við Guð- mund um hann. Skyldi kaupverðið vera kr. 75 000.00, en Guðmundur átti að framkvæma viðgerð á bátnum og af- henda hann síðan. Þessi samningur varð aldrei efndur, Segir Þórður, að því hafi valdið afhendingardráttur af hendi Guðmundar, en Guðmundur kennir um fjárþröng Þórðar. Er nú kaupin voru úr sögunni, hófust ráðagerðir um að tak: Teddy á leigu, og var fyrirætlunin sú, sem áður var lýst, og fóru fram umræður við Guðmund um þetta. Var um það talað, að Sigurður og Þórður færu með bátnum sem sölu- menn, og kveðst Sigðurður ekki hafa neitað að gera það, enda hafi Snorri heitið honum ríflegri umbun. Þórður segist ekki hafa lofað að fara förina með Teddy, þó að hann kunni að hafa talað líklega við þá hina um það, en Snorri hafi lagt að honum, þ. e. Þórði, að fara með bátnum og sökkva honum. Um þetta hefur Sigurður þá sögu að segja, að Þórði hafi litizt ágætlega á hugmyndina, viljað eiga vörur í bátn- um og fara með honum sem sölumaður. Jóhannes kveðst hafa verið á umræðufundum um þessa fyrirætlan, og hafi hann ætlað að ganga í félagsskap hinna um framkvæmd þessarar hugmyndar. Guðmundur kveðst hafa dregið sig fljótt í hlé, þegar honum varð ljós fyrirætlan hinna, en nokkurn þátt tók hann í umræðum. Sú ein ályktun verður dregin af framangreindum skýrsl- um, að hinir ákærðu, Snorri, Sigurður, Þórður og Jóhannes, hafi haft á prjónunum ráðagerðir og samtök um að út- vega bát og sökkva honum með riflega vátryggðum vör- um og að þeir hafi haft nokkurn viðbúnað í þessu skyni, þótt sá viðbúnaður væri að vísu ekki langt á veg kominn. Ber að dæma þeim refsingu fyrir þetta samkvæmt 165. gr, Ð og 248. gr., sbr. 20. og 1. mgr. 22. gr. laga nr. 19/1940. Akranessbrenna. Allur aðdragandi brennu þessarar eru mjög rækilega rak- inn í héraðsdómi og má því stytta söguna hér. Var Jóhannes 15 upphafsmaður að hugmyndinni um að flytja vörur í hús á Akranesi, vátryggja þær hátt og kveikja síðan í öllu saman, og hreyfði Jóhannes hugmynd þessari, þegar hann var í marz eða april 1946 staddur á Akranesi, við ákærða Ástráð Proppé, sem þar er búsettur, en fundum þeirra bar saman í sambandi við vörur, er Jóhannes hafði selt Sigurði nokkr- um Davíðssyni, ekki fengið greiddar, og geymdar voru hjá Ástráði. Féllst Ástráður þegar á hlutdeild í brennufyriræti- unum. Þegar Jóhannes kom til Reykjavíkur úr Akranessför- inni, skýrði hann Snorra þegar frá þessari íkveikjuhugmynd, og er sagt, að Snorri hafi talið hana mjög skynsamlega. Bundust þeir Snorri, Jóhannes og Ástráður síðan á fundi í Reykjavík samtökum um að stofna til húsbruna á Akranesi og fengu bráðlega ákærða Sigurð í lið með sér. Viðbúnaði var hagað svo, að Ástráður fékk leyfi þess aðilja, sem um- ráð hafði um sláturhús Bjarna Ólafssonar £ Co. á Akranesi, til að geyma þar vörur, en húsi þessu og umhverfi þess verður nánar lýst síðar. Flutti Ástráður síðan nokkuð af húsgögnum og vörum frá sér í húsið, og hinir samtakamanna söfnuðu saman og fluttu til Akraness á bifreiðum vörurusl ýmiss konar, t. d. fóru þangað vörur frá Sigurði, er bjargazt höfðu úr skúrbrunanum í Miðstræti 5. Vöruleifar þessar hafa verið taldar rúmar 1í 400 krónur að verðmæti. Sig- urður fékk og eitthvað af vörum frá Snorra til að setja í brunann. Mest af vörum þeim, sem Jóhannes lét í brennuna, telja samtakamenn óútgengilegt skran. Sömdu nú samtaka- menn skrá um vörurnar og verðmæti þeirra. Vantar mikið á, að þeim Snorra og Jóhannesi hafi tekizt að gera grein fyrir, að þeir hafi átt svo mikið magn vara sem á skránum greinir, og ljóst er, að verðmæti varanna hefur hvergi nánd- ar nærri verið svo mikið sem skrárnar greina, enda virðast vörurnar þar reiknaðar með uppsprengdu verði, en tölur samkvæmt þeim voru þessar: 1. Vörur frá Snorra Jónssyni ...... os... kr. 372 390.66 Di — Jóhannesi Pálssyni .„..... — 168 254.75 3. — — H. A. Tulinus h/f, sem Snorri lét: í bruna ar. in a a — 20179.00 4. Vörur frá Ástráði Proppé ........0... — 20 990.00 16 5. Vörur, sem þeir Jóhannes og Ástráður tóku frá Sigurði Davíðssyni .......... — 17 035.00 Á reikningum samtakamanna var ákærði Sigurður tal- inn eiga þarna vörur að verðmæti kr. 42 632.45, en Snorri var á skránum talinn eigandi þeirra vara. Þá hafði ákærði Þórður Halldórsson samkvæmt samkomulagi við Jóhannes lagt í brunann vörur að heildsöluverði kr. 25 000.00, en þær vörur voru á skrám, er sýndar skyldu, innifaldar í vörum Jóhannesar, þar sem Þórðar skyldi ekki opinberlega getið sem vörueiganda. Með sama hætti voru í vörueign Jóhannes- ar taldar vörur, sem ákærði Baldur Þorgilsson lét í samráði við Jóhannes í brunann, og áttu þeir Þórður og Baldur að vera hlutdeildarmenn í ágóðahluta Jóhannesar af væntan- legu vátryggingarfé, enda hafði Jóhannes lofað Baldri kr. 20 000.00 og Þórði kr. 25 000.00 af vátryggingarfénu, en þeir Baldur og Þórður áttu samskipti við Jóhannes einan um þátttöku í brunanum. Svo var ákveðið, að það skyldi vera hlutverk ákærða Ástráðs Proppé, að útvega húsið á Akra- nesi, svo sem áður segir, og að vátryggja vöruruslið. Keypti 1 sr itrvegingu a N f; árhæð kr 600 0 frá á 6 mt Hann Válfyggingu, AÖ ÍJArBÆ0 KI. #9 000.0, Íra 6. mai til 6. nóvember 1946, á sínu nafni. Verður að telja fullvist, að vörurnar hafi verið geysilega yfirtyggðar. Fyrir sína hlut- deild átti Ástráður að fá fyrst og fremst brunabætur fyrir sjálfs sín vörur. Svo átti hann og að fá 30% af brunabót- um fyrir vörur Snorra og 20—-30% af brunabótum þeim, sem Í hlut Jóhannesar skyldu falla. Átti Ástráður að fá með þessum hætti a. m. k. mikið á annað hundrað þúsund krón- ur. Hins vegar átti Ástráður ekki að fá hundraðshluta af brunabótum þeim, sem Sigurði voru ætlaðar, og stóð það í sambandi við það, að Sigurði var af Snorra fengið hlutverk íkveikjumanns, en Snorri hafði forustuna um viðbúnað við brunann og samdi við Sigurð. Höfðu þeir Snorri og Sigurður farið hvor í sínu lagi upp á Ákranes og athugað staðháttu. Snorri vildi láta þegar til skarar skríða, en þá kom það babb í bátinn, að Sigurður lagðist í drykkjuslark, og treysti Snorri honum ekki svo á sig komnum til stórræða. Leitaði Snorri þá til Jóhannesar um að hlaupa í skarðið, og varð það úr, að Jóhannes tókst íkveikjuna á hendur. Undir- bjuggu þeir Snorri nú leiðangurinn, og útveguðu benzín til íkveikju. Snorri fól ákærða Þorgils Hólmfreð Georgssyni bifreiðarstjóra, sem virðist hafa verið Snorra nokkuð háður vegna skuldaskipta, að aka ákærða Jóhannesi til Akraness. Vissi Þorgils, í hvaða skyni förin var farin, en vildi ekki taka annan þátt í íkveikjunni en að aka Jóhannesi. Aðfara- nótt 15. maí 1946 lögðu þeir Jóhannes og Þorgils leið sín til Akraness. Steig Jóhannes úr bifreiðinni nálægt sláturhús- inu, en lét Þorgils síðan aka nokkurn spöl á brott og bíða þar, og virðist Þorgils ekki hafa verið kunnugt, í hvaða húsi Jóhannes ætlaði að kveikja. Opnaði Jóhannes því næst slát- urhúsið með lykli, sem Ástráður Proppé hafði á sínum tíma afhent samtakamönnumn sínum. Fór Jóhannes nú inn í hús- ið, helti benzíni yfir vörur og kastaði logandi eldspýtu í það. Sá hann, að þegar tók að loga, og hraðaði sér á brott til Þorgils og lagði fyrir hann að aka sem skjótast brott úr kaupstaðnum. Fóru þeir félagar fyrst upp í Norðurárdal í Borgarfirði og síðan næsta dag til Reykjavíkur. Húsið og vörur þær, sem í því voru, brunnu, en slökkviliði Akraness tókst að verja næstu hús, enda var veður stillt og sjávar- 'atn varð nýtt við slökkvistarfið, þar sem sláturhúsið stóð nálægt sjó. Kom þetta sér vel, því að vatnsveita Akraness var í ólagi þessa nótt og kom ekki að gagni. Veggir og gaflar sláturhúss þess, sem var brennt, voru tr holsteini, en þak, loft og stigi úr timbri. Var þakið klætt járni. Áfast við sláturhúsið var húsið nr. 3 við Suðurgötu, og var skilveggur úr steini milli þeirra. Var sláturhúsið vá- tryggt á kr. 62 900.00. Eldur komst í þakið á húsinu nr. 3, en varð bráðlega slökktur þar. Húsin nr. 5, 7 og 9 við Suður- götu eru sambyggð timburhús og Þilið milli þeirra og húss- ins nr. 3 við sömu götu, er áður var lýst, er 4,9 metrar við götu, en styttra að húsabaki. Var mikil hætta á því, að eld- urinn hefði borizt í þau hús, ef húsið nr. 3 hefði orðið alelda. Vestan við sláturhúsið, sem brann, er stórt frystihús, eign Harálds Böðvarssonar £ (Co. Er frystihús þetta úr stein- steypu, en þak úr timbri, járnklætt. Bilið milli þessa húss og sláturhússins, sem brann, var 1,4 metrar. Slökkviliðsstjór- inn á Akranesi segizt hafa óttazt um tima, að eldurinn 9 18 breiddist yfir í þak frystihússins. Við athugun á staðháttum, húsaskipun og umhverfi þykir fullljóst, að bruni sláturhúss- ins hafi haft í för með sér augljósa hættu á yfirgripsmikilli eyðingu eigna. Ber því að dæma hinum ákærðu Snorra, Jó- hannesi, Ástráði Proppé, Sigurði, Þórði, Baldri og Þorgils Hólmfreð refsingu samkvæmt 248. gr. sbr. 20. gr. og 2. mgr. 164. gr. laga nr. 19/ 1940, sbr. 1. mgr. 22. gr. sömu laga, að því er varðar Snorra, Ástráð og Sigurð, og 2. mgr. 22. gr. lag- anna, að því er varðar hina ákærðu Þórð, Baldur og Þorgils, en þáttur Þórðar og Baldurs var sá einn, eins og áður er lýst, að þeir lögðu vörur í brunann á vegum Jóhannesar, eftir að íkveikja var ráðin, og Þorgils átti þann hlut einn í brennunni, að hann ók Jóhannesi og ikveikjuefni á vettvang gegn greiðslu venjulegs ökugjalds. Ákærði Gísli hefur borið það, að Jóhannes hafi með for- tölum og loforði um 8000 króna fémútu reynt að fá hann til að kveikja í oftnefndu sláturhúsi, en Gísli ekki sinnt því. Hefur Jóhannes játað, að sakburður þessi sé réttur. Varðar þetta athæfi hann refsingu samkvæmt 2. mgr. 164. gr. og 248. gr., sbr. 20. og 1. mgr. 22. gr. laga nr. 19/1940. Fjársvik Jóhannesar Pálssonar. 1. Hinn 6. maí 1946 réð Jóhannes Óskar bifreiðarstjóra Franzson til þess að aka sér og vörum upp á Akranes. Þegar ferðinni var lokið, gat Jóhannes ekki greitt ökugjaldið, kr. 390.00, en ekki hafði hann tjáð Óskari, þegar hann réð Ósk- ar, að hann brysti fé til greiðslu. Jóhannes lofaði Óskari nú að greiða litlu síðar, en ekki efndi hann það loforð. Snéri Óskar sér því til sakadómara hinn 13. maí og kærði þetta at- hæfi Jóhannesar. Þessi greiðslusvik, er nú var lýst, varða Jóhannes refsingu samkvæmt 248. gr. laga nr. 19/1940. 2. Þegar ákærði Baldur Þorgilsson afhenti Jóhannesi vör- ur, sem þeir mátu 20 000 króna virði, í Akranessbrunann, fór Baldur fram á það við Jóhannes, að hann setti nokkra tryggingu fyrir þeim 20 000 krónum, sem Baldur átti að fá af brunabótafénu. Taldi Baldur sér nauðsynlegt að hafa slíka tryggingu í höndum til að sýna konu sinni, sem var ókunn- ugt um hin raunverulegu samskipti þeirra Jóhannesar. Þetta 19 varð efni þess, að Jóhannes samþykkti hinn 7. maí 1946 20 000 króna víxil til Baldurs og veðsetti honum jafnframt bifreiðina R 1981 til tryggingar framangreindri fjárhæð. Jó- hannes hafði enga heimild til að veðsetja bifreið þessa, með því að hann hafði þegar hinn 3. maí 1946 selt hana þriðja aðilja, en ekki vissi Baldur annað en Jóhannes ætti bif- reiðina. Það sést ekki, að Baldur hafi látið innrita veð sitt í bif- reiðinni. Hinn 12. júlí 1946 kærði Baldur til sakadómara, að Jóhannes hefði beitt hann fjársvikum við veðsetningu bif- reiðarinnar. Skýrði Jóhannes þá frá hlutdeild Baldurs í Akranessbrunanum, en áður hafði hann haldið hlífiskildi yfir Baldri. Bæði útgáfa víxilsins og veðbréfsins voru þáttur í glæpsamlegum athöfnum þeirra Baldurs og Jóhannesar og stofnuðu því ekki efnislegan rétt handa Baldri gagnvart Jó- hannesi. Eru því ekki efni til að dæma Jóhannesi refsingu fyrir þetta atferli. Skjalafals. 1. Skjalafals Jóhannesar Pálssonar. Ákærði Snorri Jónsson og Hallgrímur Tulinius skýra svo frá, að Jóhannes hafi keypt vörur af firma þeirra fyrir kr. 30 000.00 og gefið út víxla fyrir andvirðinu, en víxlar þessir hafi ekki verið greiddir á gjalddaga. Hafi Jóhannes þá af- hent þeim til tryggingar tvo víxla, sem þeir höfðu sjálfir útfyllt að nokkru. Jóhannes telur hins vegar, að þetta hafi verið greiðavíxlar til þeirra. Voru víxlar þessir útgefnir 12. febrúar 1946 og á þá ritað til samþykkis nafn Guðbrands Sveinssonar, Fossi, Staðarsveit. Var annar víxillinn að fjár- hæð kr. 7500.00 með gjalddaga 12. maí 1946, en hinn að fjárhæð kr. 6000.00 með gjalddaga 12. júlí s. á. Við rannsókn málsins er uppvíst orðið, að Guðbrandur Sveinsson hefur ekki ritað nafn sitt til samþykkis á víxla þessa, og hann þvertekur fyrir, að hann hafi veitt nokkra heimild til ritunar á nafni sínu. Nafnritunina framkvæmdi Þórður Sveinsson, bróðir Guðbrands, að eggjan Jóhannesar. Sagði Jóhannes honum, að nafnritunin væri hættulaus með öllu, og skildist 20 Þórði Sveinssyni á Jóhannesi, að Guðbrandur væri þessu samþykkur. Með þessu atferli og notkun þessara víxla hefur Jóhannes orðið sekur við 1. mgr. 155. gr. laga nr. 19/1940. 2. Skjalafals Snorra Jónssonar. Hinn 12. maí 1934 keyptu bræðurnir Snorri Jónsson, Jörgen Kristján Jónsson og Hjörleifur Jónsson húseignina nr. 8 við Nönnugötu hér í bæ og áttu þeir eignina að þriðja hluta hver. Snorri hafði fyrirsvar hússins út á við og stóð fyrir gerð viðbyggingar við húsið, að því er virðist á árun- um 1942—-43. Snorri hafði til þessa umboð Jörgens bróður sins og líklega einnig umboð Hjörleifs. Hafa þeir Jörgen og Hjörleifur kannazt við tvö lán, sem hvíldu á 1. og 2. veð- rétti í húsinu annað upphaflega að fjárhæð kr. 30 900.00 og hitt upphaflega að fjárhæð kr. 80 000.00. a. Þegar Jörgen, sem er sjómaður, kom af sjó hinn 1. júní 1946, fékk hann vitneskju um það hjá konu sinni, að fram- lengdur hafði verið í Búnaðarbankanum víxill, sem Snorri hafði selt þar, en Jörgen var talinn útgefandi og ábekingur á. Hafði kona Jörgens í grandlevsi framlengt víxilinn fyrir hönd Jörgens. Fór Jörgen því að athuga í bönkum og veð. bókum þau skuldbindingarskjöl. sem nafn hans var ritað á. Við nefnda athugun varð hann þess vís, að á húseigninni nr. 8 við Nönnugötu hvildi 3. veðréttarskuld, að fjárhæð kr. 39 000.00, samkvæmt veðbréfi til Péturs Péturssonar kaup- manns. Er svo kveðið á í tryggingarbréti þessu, sem dag- sett er 16. júní 1945, að húseignin nr. 8 við Nönnugötu sé sett að veði með 3. veðrétti til tryggingar víxli, að fjárhæð kr. 30 000.00, útgefnum 16. júní 1945 af Jörgen Jonssyni, samþykktum af Snorra Jónssyni til greiðslu 11. maí 1948. og ábektum af Hjörleifi Jónssyni. Undir tryggingarbréfið eru og skráð nöfn þeirra Snorra, Jörgens og Hjörleifs. Þeir Jörg- en og Hjörleifur hafa þvertekið fyrir, að þeir hafi skrifað nöfn sin á víxil þenna og tryggingarbréf. Svo neita þeir og. að þeir hafi veitt Snorra heimild til að rita nöfn sín á skjöl- in. Snorri hefur játað, að hann hafi skrifað nöfn þeirra í algeru heimildarleysi á skjöl þessi. Reyndi hann að líkja eftir rithöndum bræðra sinna til þess að blekkja Pétur kaup- 21 Mann, sem víxilinn keypti og tryggingarbréfið fékk, en Pét- ur veðsetti skjöl þessi síðar Landsbankanum. b. Við rannsókn máls þessa hefur komið upp, að Snorri hefur ritað nafn Jörgens bróður síns ýmist sem útgefenda á víxla þá, sem taldir verða upp, bæði frumvíxla og framleng- ingarvíxla, en víxla þessa samþykkti Snorri og seldi síðan Búnaðarbankanum. Snorri heldur því fram, að 2728 þús- und krónur af víxilfjárhæðum þessum hafi gengið til end- urbóta á húsinu nr. 8 við Nönnugötu og hafi hann haft umboð Jörgens til að rita nafn hans á víxla fyrir nefndri fjárhæð, en ekki hefur Snorri bent á neina ákveðna víxla, sem varða húsið. Snorri tjáir víxlana að öðru leyti óvið- komandi nefndu húsi, og segist hafa ritað nafn Jörgens á þá í algeru heimildarleysi og þá stælt rithönd Jörgens. Svo hafi og fé það, sem fékkst fyrir víxlana, ekki runnið til Jörgens eða komið honum til hagsbóta. Verða nú víxlar þessir raktir: 1. Vixill, að fjárhæð kr. 12000.00, er Búnaðarbankinn keypti 23. marz 1943. Snorri ritaði í heimildarleysi nafn Jörgens sem ábekings á þenna víxil og framlengdi hann alls 9 sinnum. Á víxilinn hefur Snorri ritað nafn ákærða Sig- urðar Jónssonar sem útgefanda, en Sigurður hefur lýst því, að Snorri hafi gert það með fullri heimild sinni. Víxill þessi var að eftirstöðvum kr. 3500.00 við upphaf rannsóknar. 2. Víxill, upphaflega að fjárhæð kr. 30 000.00, útgefinn og keyptur af bankanum 17. janúar 1945. Snorri ritaði í heimildarleysi nafn Jörgens sem útgefanda og nafn Hjör- leifs sem ábekings á þenna víxil. Víxilinn framlengdi Snorri á sinnum og falsaði nafn Jörgens á öllum framlengingar- víxlunum, en nafn Hjörleifs á einum framlengingarvíxlanna. Víxill þessi var að eftirstöðvum kr. 20 000.00. Þegar rann- sókn málsins hófst. 3. Víxill, upphaflega að fjárhæð kr. 20 000, útgefinn og keyptur af bankanum 4. september 1945. Þenna vixil fram- lengdi Snorri einu sinni. Snorri ritaði í heimildarleysi nafn Jörgens sem útgefanda og ábekings á víxilinn. Víxill þessi var að eftirstöðvum kr. 10 000 við upphaf rannsóknar. 4. Víxill, upphaflega að fjárhæð kr. 40 000.00, útgefinn 22 15. október 1945 og keyptur af bankanum 16. s. m. Víxil þetta framlengdi Snorri einu sinni og ritaði í heimildarleysi nafn Jörgens sem útgefanda og ábekings á vixilinn. Víxill- inn var að eftirstöðvum kr. 20 000.00 við upphaf rannsóknar málsins. 5. Víxill, upphaflega að fjárhæð kr. 20 000.00, útgefinn 18. marz 1946 og keyptur af bankanum sama dag. Snorri ritaði í heimildarleysi nafn Jörgens sem útgefanda og ábekings á þenna víxil. Víxillinn var framlengdur án afborgunar 22. maí 1946, eftir að Snorri hafði verið hnepptur í gæzluvarð- hald. Samþykkti Snorri framlengingarvíxilinn í gæzluvarð- haldinu. Var síðan farið með víxilinn til konu Jörgens, sen gaf hann út fyrir hönd manns sins, enda stóð hún í þeirri írú, að nafn mannsins hefði verið ófalsað á frumvíxlinum, svo sem að framan greinir. 6. Víxill, að fjárhæð kr. 20 000, útgefinn og keyptur af bankanum 30. marz 1946. Snorri ritaði í heimildarleysi nafn Jörgens sem útgefanda og ábekings á víxil þenna. 7. Víxill, að fjárhæð kr. 14 000.00, útgefinn 24. apríl 1946 og móttekinn af bankanum 26. s. m. Snorri ritaði í heimild- arleysi nafn Jörgens sem útgefanda og ábekings á vixil þenna. Með skírskotun til þess, sem segir í héraðsdómi, verður Snorri ekki talinn hafa falsað vixil, upphaflega að fjárhæð kr. 3300.00, útgefinn 8. nóvember 1945, en að eftirstöðvum kr. 1800.00, er rannsókn hófst. Sannað er, að Snorri hefur fengið greiddar út á fölsuð skjöl kr. 186 000.00. En svo virðist, að fjárhæð þessi hafi endurgreiðzt að öllu leyti. Falsanir Snorra varða hann refsingu samkvæmt 1. mgr. 155. gr. laga nr. 19/1940. Hótanir. Ákærði Þórður Halldórsson hefur borið það, að ákærði Sigurður hafi sagt við hann í sambandi við ráðabrugg um að brenna vörur, sem Snorri fékk upp í kaupverð hússins nr. 5 við Miðstræti: „Ef þú ekki heldur kjafti og þegir yfir þessu, skaltu verða myrtur.“ Hafi Sigurður endurtekið þessi 23 ummæli, en notað þá orðið „drepinn“ fyrir „myrtur“. Segist Þórður hafa talið þessi orð mælt af alvöru og tjáð Sigurði, að hann myndi gera ráðstafanir til, að lögreglan vissi, hvar morðingjans væri að leita, ef hann, Þórður, yrði drepinn. Kveðst Þórður siðan hafa sagt nafngreindum manni frá þessum heitingum Sigurðar, og hefur sá maður staðfest það. Sigurður hefur játað, að hann hafi viðhaft orðin, en engin fyrirætlun hafi legið á bak við þau. Sigurður er ekki saksóttur fyrir þenna verknað samkvæmt 233. gr. laga nr. 19/1940, og verður honum því ekki dæmd refsing fyrir hann. Refsingar. Hæfilegt þykir með vísan til 72. og 77. gr. laga nr. 19/1940, að ákærði Snorri Jónsson og Jóhannes Sæmundur Pálsson sæti hvor fangelsi 8 ár. Refsing ákærða Sigurðar Jónssonar ákveðst með hlið- sjón af 77. gr. laga nr. 19/1940 fangelsi 3 ár og 6 mánuðir. Refsing ákærða Gísla Kristjánssonar ákveðst með hlið- sjón af 2. tölulið 74. greinar laga nr. 19/1940 fangelsi 3 ár. Refsing ákærða Ástráðs Proppé ákveðst fangelsi 2 ár og 6 mánuðir. Refsing ákærða Þórðar Halldórssonar ákveðst með hlið- sjón af 77. gr. laga nr. 19/1940 1 ár og 9 mánuðir. Refsing hvors hinna ákærðu Baldurs Þorgilssonar og Þorgils Hólmfreðs Georgssonar ákveðst fangelsi 1 ár. Staðfesta ber ákvæði héraðsdóms um það, að sá gæglu- varðhaldstími hinna ákærðu, er þar greinir, komi til frá- dráttar refsingu þeirra. Svo ber og að staðfesta ákvæði hér- aðsdóms um sviptingu réttinda. Skaðabætur. 1. Staðfesta ber ákvæði héraðsdóms um, að ákærðu, Snorri Jónsson, Jóhannes Sæmundur Pálsson og Gísli Kristjánsson, greiði in solidum Sjóvátryggingarfélagi Íslands h/f kr. 21936.00 ásamt 6% ársvöxtum frá 25. janúar 1946 til greiðsludags og Almennum tryggingum h/f kr. 2600.00 ásamt 5% ársvöxtum frá 13. febrúar 1946 til greiðsludags, 21 til endurgreiðslu á skaðabótum og kostnaði vegna íkveikju í húsinu nr. 5 við Miðstræti. 2. Dæma ber ákærðu, Sigurð Jónsson, Jóhannes Sæmund Pálsson og Snorra Jónsson, til að greiða in solidum Sjó- vátryggingarfélagi Íslands h/f kr. 86954.13 ásamt 6% árs- vöxtum frá 6. april 1946 til greiðsludags, og er það endur- greiðsla á skaðabótum og kostnaði vegna brennu á vörum í geymsluskúr við húsið nr. 5 við Miðstræti. 3. Staðfesta ber ákvæði héraðsdóms um, að ákærðu, Jó- hannes Sæmundur Pálsson og Snorri Jónsson, greiði in solidum Sjóvátryggingarfélagi Íslands h/f kr. 470.94 ásamt 6% ársvöxtum frá 28. júní 1946 til greiðsludags, og er það endurgreiðsla á skaðabótum og kostnaði vegna íkveikju í geymsluskúr í Vonarstræti 4. 4. Staðfesta ber ákvæði héraðsdóms um, að ákærði Jó- hannes Sæmundur Pálsson greiði Óskari Henry Franzsyni bifreiðarstjóra kr. 440.59, sem er ökugjald ásamt ómaks- kostnaði. 5. Eftir uppkvaðningu héraðsdóms hefur ákærði Ástráð- ur Proppé greitt Brunabótafélagi Íslands kr. 4700.00, og hefur félagið gefið honum fullnaðarkvittun fyrir skuld hans við það vegna brunatjóns á Akranesi. Lækkar því krafa Brunabótafélagsins á hendur þeim Snorra Jónssyni, Jó- hannesi Sæmundi Pálssyni, Sigurði Jónssyni, Þórði Hall- dórssyni og Þorgils Hólmfreð Georgssyni úr kr. 47290.00 niður í kr. 42590.00, og ber þeim að greiða Brunabótafé- lagi Íslands þá fjárhæð in solidum. Málskostnaður. Staðfesta má ákvæði héraðsdóms um málsvarnarlaun í héraði. Annan sakarkostnað í héraði greiði allir hinir ákærðu in solidum að 4 hluta, en ákærðu, Snorri Jónsson, Jóhannes Sæmundur Pálsson, Sigurður Jónsson, Gísli Kristjánsson. Ástráður Proppé og Þórður Halldórsson, in solidum að % hlutum. Hver hinna ákærðu greiði verjanda sinum í hæstarétti málsvarnarlaun, svo sem nú verður sagt: Ákærði Snorri Jónsson kr. 5000.00, ákærði Jóhannes 2 Sæmundur Pálsson kr. 5000.00, ákærði Sigurður Jónsson kr. 4000.00, ákærði Gísli Kristjánsson kr. 2000.00, ákærði Ástráður Proppé kr. 3000.00, ákærði Þórður Halldórsson kr. 1500.00, ákærði Þorgils Hólmfreð Georgsson kr. 2000.00 og ákærði Baldur Þorgilsson kr. 2000.00. Allan annar áfrýjunarkostnað, þar með talin málssóknar- laun fyrir hæstaréti, kr. 11 000.00, greiði allir hinir ákærðu in solidum að %% hluta, en ákærðu, Snorri Jónsson, Jóhannes Sæmundur Pálsson, Sigurður Jónsson, Gísli Kristjánsson, Ástráður Proppé og Þórður Halldórsson, in solidum að 4 hlutum. Dómsorð: Ákærðu, Snorri Jónsson og Jóhannes Pálsson, sæti hvor fangelsi 8 ár. Ákærði Sigurður Jónsson sæti fangelsi 3 ár og 6 mánuði. Ákærði Gísli Kristjánsson sæti fangelsi 3 ár. Ákærði Ástráður Proppé sæti fangelsi 2 ár og 6 mánuði. Ákærði Þórður Halldórsson sæti fangelsi 1 ár og 9 mánuði. Ákærðu, Baldur Þorgilsson og Þorgils Hólmfreð Georgsson, sæti hvor fangelsi Í ár. Staðfest er ákvæði héraðsdóms um frádrátt gæzlu- varðhaldstíma og sviptingu réttinda. Ákærðu, Sigurður Jónsson, Jóhannes Sæmundur Pálsson og Snorri Jónsson, greiði in solidum Sjóvá- tryggingarfélagi Íslands h/f kr. 86954.13 ásamt 6% ársvöxtum frá 6. apríl 1946 til greiðsludags. Ákærðu, Snorri Jónsson, Jóhannes Sæmundur Páls- son, Sigurður Jónsson, Þórður Halldórsson og Þorgils Hólmfreð Georgsson, greiði in solidum Brunabótafé- lagi Íslands kr. 42590.00. 26 Ákvæði héraðsdóms um aðrar skaðabætur stað- festast. Ákvæði héraðsdóms um greiðslu málsvarnarlauna staðfestist. Hver hinna ákærðu greiði verjanda sinum þessi málsvarnarlaun í hæstarétti: Ákærði Snorri Jónsson hæstaréttarlögmanni Sigurði Ólasyni kr. 5000.00, ákærði Jóhannes Sæmundur Páls- son hæstaréttarlögmanni Eggert Claessen kr. 5000.00, ákærði Sigurður Jónsson hæstaréttarlögmanni 'Theó- dór B. Líndal kr. 4000.00, ákærði Gísli Kristjánsson hæstaréttarlögmanni Sveinbirni Jónssyni kr. 2000.00, ákærði Ástráður Proppé hæstaréttarlögmanni Gústaf A. Sveinssyni kr. 3000.00, ákærði Þórður Halldórsson hæstaréttarlögmanni Sigurði Ólasyni kr. 1500.00, ákærði Baldur Þorgilsson hæstaréttarlögmanni Magnúsi Thorlacius kr. 2000.00, og ákærði Þorgils Hólmfreð Georgsson hæstaréttarlögmanni Einari B. Guðmunds- syni kr. 2000.00. Allan annað kostnað sakarinnar bæði í héraði og fyrir hæstarétti, þar með talin málssóknarlaun skipaðs sækjanda fyrir hæstarétti, hæstaréttarlögmanns Einars Arnórssonar, kr. 11 000.00, greiði allir hinir ákærðu in solidum að '% hluta, en hinir ákærðu, Snorri Jóns- son, Jóhannes Sæmundur Pálsson, Sigurður Jónsson, Gísli Kristjánsson, Ástráður Proppé og Þórður Hall- dórsson, in solidum að *% hlutum. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur aukadómþings Reykjavíkur 30. september 1946. Ár 1946, mánudaginn 30. september, var í aukarétti Reykjavíkur, sem haldinn var í hegningarhúsinu af Bergi Jónssyni sakadómara, upp kveðinn dómur í málinu nr. 2753-—2760/1946: Réttvísin gegn Snorra Jónssyni, Jóhannesi Sæmundi Pálssyni, Ástráði Proppé, Sig- 27 urði Jónssyni, Gísla Kristjánssyni, Þórði Halldórssyni, Þorgils Hólmfreð Georgssyni og Baldri Þorgilssyni, sem tekið var til dóms hinn 29. ágúst sama ár. Mál þetta er af réttvísinnar hálfu höfðað gegn hinum ákærðu, Snorra Jónssyni stórkaupmanni, Nönnugötu 8 hér í bæ, og Jó- hannesi Sæmundi Pálssyni rafvirkja, Furubrekku í Staðarsveit, fyrir brot gegn XVII, XVIII. og XXVI. kafla almennra hegningar- laga nr. 19 12. febrúar 1940, og gegn hinum ákærðu, Ástráði Proppé húsgagnasmiðameistara, Bárugötu 15 á Akranesi, Sigurði Jónssyni fyrrverandi fornsala, þingholtsstræti 26 hér í bæ, Gísla Kristjáns- syni sjómanni, Móabúð í Eyrarsveit, Þórði Halldórsssyni kaupfé- lagsdeildarstjóra, Dagverðará í Breiðuvíkurhreppi, Þorgils Hólm- freð Georgssyni bifreiðarstjóra, Hliði í Bessastaðahreppi og Baldri Þorgilssyni skrifstofumanni, Grundarstíg 15 B hér í bæ, fyrir brot gegn XVIII. og XXVI. kafla sömu laga. Ákærðu eru komnir yfir lögaldur sakamanna. Ákærði Snorri Jónsson er fæddur að Grund í Bolungarvík hinn 10. júlí 1911. Hinn 30. apríl 1946 hefur hann með réttarsátt verið sektaður um kr. 10.00 fyrir brot gegn lögum nr. 18 1901. Ákærði Jóhannes Sæmundur Pálsson er fæddur að Furubrekku í Staðarsveit hinn 25. júlí 1923 og hefur eigi, svo kunnugt sé, sætt ákæru né refsingu. Ákærði Ástráður Proppé er fæddur í Reykjavík hinn 16. ágúst 1916. Hinn 16. október 1929 hefur hann með réttarsátt verið sekt- aður um kr. 10.00 fyrir akstur á ljóslausu reiðhjóli. Ákærði Sigurður Jónsson er fæddur í Reykjavík hinn 4. ágúst 1921 og hefur sætt þessum kærum og refsingum: 1937 %4 Kærður fyrir töku á brotajárni. Látið falla niður. 1941 % Áminning fyrir neyzlu áfengis í veitingahúsi. 1942 146 Sátt, 10 kr. sekt fyrir brot gegn reglum um einstefnu- akstur. 1949 25, Sátt, 25 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 1942 5%, Sátt, 300 kr. sekt fyrir áfengissölu. 1942 304, Sátt, 50 kr. sekt fyrir brot gegn 46. gr. lögreglusamþykkt- ar Reykjavíkur. 1943 164 Dómur lögregluréttar, 10 daga varðhald og sviptur öku- skirteini í 3 mánuði fyrir ölvun við bifreiðarakstur. 1944 84 Kærður fyrir vanskil á ökugjaldi. Afgreitt með því að kærði greiddi kröfuna, kr. 60.00. 1945 1% Sátt, 50 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. Ákærði Gísli Kristjánsson er fæddur að Móabúð í Eyrarsveit 21. janúar 1928 og hefur eigi, svo kunnugt sé, sætt ákæru né refs- ingu. Ákærði Þórður Halldórsson er fæddur að Bjarnafosskoti í Staðarsveit hinn 25. nóvember 1905. Hinn 10. ágúst 1932 var hann 28 í aukarétti Snæfellsness- og Hnappadalssýslu dæmdur í 3 X 5 daga fangelsi við vatn og brauð, skilorðsbundið, fyrir brot gegn 259. gr. almennra hegningarlaga frá 25. júni 1869. Ákærði Þorgils Hólmfreð Georgsson cr fæddur að Litla-Hálsi í Grafningi hinn 28. september 1923. Í marzmánuði 1937 var hann fjórum sinnum kærður fyrir þjófnað og hnupl og málum þeim vísað til barnaverndarnefndar. Hinn 17. janúar s. 1. var hann í aukarétti Reykjavíkur dæmdur í þriggja mánaða fangelsi, skil- orðsbundið í tvö ár, fyrir brot gegn 244. gr. og 254. gr. hegningar- laganna og 15. sbr. 33. gr. áfengislaganna og sviptur kosningar- rétti og kjörgengi. Ákærði Baldur Þorgilsson er fæddur 27. febrúar 1921 í Vest- mannaeyjum. Hinn 18. desember 1940 hefur hann með réttarsátt sætt 5 króna sekt fyrir brot gegn lögum nr. 18 1901. Hinn 1. febrúar 1945 hefur hann verið kærður fyrir ölvun á lokuðum dansleik, en það mál hefur verið fellt niður. Að öðru leyti en því, sem nú hefur verið rakið, hafa ákærðu eigi, svo kunnugt sé, sætt ákæru né refsingu. Málaveglir: Aðfaranótt hins 15. maí s. 1. brann sláturhús Bjarna Ólafssonar í Co. á Akranesi, Suðurgata 1 þar í bæ. Bruninn þótti tortryggi- legur á ýmsan hátt og við réttarrannsókn, er hafin var rétt eftir brunann, hefur fengizt vitneskja um, að hann var af manna völdum og eru allir hinir ákærðu, nema einn, við hann riðnir á einhvern hátt, svo sem lýst verður síðar. Var til brunans stofnað í því skyni að svíkja vátrvggingarfé út fyrir ýmsar vörur, er í því skyni höfðu verið í húsið settar samkvæmt því, sem nánar segir síðar. Við fyrrgreinda rannsókn hefur fengizt vitneskja um fleiri ikveikjur, framdar í sama skyni. Þá hefur verið greint frá brennu- og svikaáformum, sem eigi hafa komizt í framkvæmd. Loks hefur fengizt vitneskja um skjalafals. Brot þessi hafa sannazi fyrir játningar hinna ákærðu og aðra framburði þeirra fyrir rétti, er alloft hafa verið samhljóða, en greinir á um sum atriði. Einniv hafa verið tekin allmörg vætti vitna. Hagkvæmt þykir að rekja fyrst málsatvik um fyrrgreindan sláturhúsbruna á Akranesi, þótt hann yrði síðastur glæpanna, því allir hinir ákærðu, nema einn, koma hér nokkuð við sögu. Síðar verða hin önnur sakaratriði rakin. I. Bruni sláturhúss Bjarna Ólafssonar £ Co. Á öndverðum síðastliðnum vetri komst ákærði Jóhannes í kynni við ákærða Snorra. Jóhannes hafði þá um nokkurra ára skeið unnið að rafvirkjun og í því sambandi keypt rafmagnsvörur, en var Ókunnugur verzlun með aðrar vörur. Fyrstu viðskipti hans 29 og Snorra, en hann var forstjóri í heildsöluverzluninni H. A. Tuli- nius h/f í Reykjavík, voru þau, að Jóhannes setti upp fyrir hann vindrafstöð í Rimakoti í Þykkvabæ. Upp úr því keypti Jóhannes vörur af Snorra, er seldi þær f. h. firmans H. A. Tulinius h/f í því skyni að selja þær aftur, en illa gekk með sölu þeirra. Fyrstu vörurnar voru fyrir tæplega kr. 10000.00 gegn Þriggja mánaða vixli. Eftir þessi fyrstu vörukaup Jóhannesar af Snorra, keypti hann nokkrum sinnum vörur af honum sem forstjóra í H. A. Tuli- nius h/f gegn víxlum. Vörur þessar gekk honum mjög illa að selja og reyndust þær að mestu óseljanlegar. Einnig keypti ákærði Jóhannes vörur af öðrum, svo sem rafmagnsvörur hjá Skermagerð- inni Iðju, og reyndust þær einnig lítt seljanlegar. Af þessum ástæðum varð Jóhannes stórskuldugur, aðallega við H. A. Tuli- nius h/f. Jóhannes skyrir svo frá, að þegar honum hafi eigi tekizt að selja þær vörur, sem hann keypti fyrst af Snorra, hafi hann kvartað við hann yfir vörunum. Hafi þá Snorri boðið honum aðrar vörur til kaups, en Jóhannes þá látið í ljós, að kaup þessara vara yrðu einungis til þess að setja sig á höfuðið. Segir Jóhannes Snorra þá hafa stungið upp á því, að Jóhannes kæmi vörum Þþess- um fyrir í búð vestur í Grafarnesi, þar sem Jóhannes var kunn- ugur, og kveikti þar í þeim í því skyni að fá greitt vátryggingarfé þeirra. Segir Jóhannes þetta hafa verið í fyrsta sinn sem hugsun um íkveikju hafi komið í huga sinn. Kveðst hann fyrst í stað hafa verið ragur við að koma þessari hugmynd í fram- kvæmd, en Snorri hafi stappað í sig stálinu, og varð þessi hug- mynd hans að ásetningi um að fremja íkveikju, ef allt annað brygðist fyrir sér um að koma vörunum í peninga. Beyndin varð sú, að honum tókst ekki að selja vörurnar. Snorri viðurkennir að hafa rætt við Jóhannes um íkveikjuhugmynd þessa, en kveðst ekki muna, hvort þeirra átti frumkvæðið að henni. Eigi þykir þó ástæða til að efa frásögn Jóhannesar um þetta, því að Snorri virð- ist af fullu samvizkuleysi hafa talið íkveikjur og brennur æski- lega aðferð til þess að koma vörum í peninga og losa sig við þau hús, er hann taldi sér hag í að losna við. eftir þetta áttu hinir ákærðu, Snorri, Jóhannes og Sigurður, ymislegt saman að sælda hér í bænum um íkveikjur áður en kom að Akranesbrunanum, og verður það rakið síðar. Mjög fljótlega eftir fyrstu vörukaupin af Snorra, virðist Jó- hannes hafa ásett sér að koma vörum sínum í peninga með íkveikju, og skýrir hann svo frá, að fyrir og eftir s. 1. jól hafi hann keypt vörur af Snorra einungis í því skyni að brenna þær og hafi þær mestmegnis verið óútgengilegt skran. Á síðastliðnum vetri seldi Jóhannes Sigurði nokkrum Davíðs- syni kaupmanni, Akranesi, vörur fyrir kr. 10 000.00 og einnig áttu Þeir vöruskipti saman og þó að eigi sé fyllilega upplýst, hvernig 30 viðskipti þessi voru, m. a. vegna þess, að skýrsla hefur eigi verið tekin af Sigurði, sökum þess, að hann hefur legið sjúkur á berkla- hæli, verður eigi annað séð, en að þau hafi verið Jóhannesi mjög óhagstæð. Á áliðnum vetri fór hann til Akraness vegna þessara við- skipta og hitti þar að máli ákærða Ástráð, sem þá hafði í sínum vörzlum vörurnar, er Jóhannes hafði selt Sigurði. Skal þess þegar getið, að Ástráður var, þegar þessir atburðir gerðust, í slökkviliði Akraness og hafði verið skipaður til þess starfa. Eigi er vel ljóst, hvenær þetta gerðist. Ástráð minnir þetta hafa verið í marz, en Jóhannes að það hafi gerzt seint í apríl, en i raun og veru skiptir litlu hvort heldur var, eða hvort þetta gerðist einhvern tima á milli nefndra tímamarka, sem vel má vera. Þegar fundum þeirra bar saman í þetta sinn, stóð þannig á fyrir Ástráði, að hann var mjög skuldugur vegna byggingar húss sins, Bárugötu 15 á Akranesi, og var hann hræddur um, að skuldir sínar myndu falla á ábyrgðar- mennina, en það vildi hann í lengstu lög forðast. Segir hann þetta hafa verið aðalástæðuna til þátttöku sinnar í Ákranessbrennunni, en af henni hafði hann mikla hagnaðarvon, sem síðar verður lýst. Eftir að brennan var fullráðin, tókst honum skyndilega að selja hús sitt, Bárugötu 15, og gat hann þá greitt áðurnefndar skuldir sínar. Þegar þeir Jóhannes og Ástráður hittust, eins og að hefur verið vikið, barst í tal þeirra, að vörurnar, sem Ástráður hafði fengið frá Sigurði Daviðssyni, væru litt seljanlegar, og lét Jóhannes orð falla um, að réttast væri að koma þeim í peninga með því að kveikja í þeim. Stakk Jóhannes upp á því, að þeir byndust sam- tökum við ákærða Snorra um að safna saman vörum Í eitthvert hús á Akranesi og brenna þær þar í þeim tilgangi, að fá greitt vátryggingarféð fyrir þær. Ástráður féllst á þetta áform, en eigi var þetta þó í þetta sinn fastmælum bundið, né neinar sérstakar vörur eða sérstakt hús haft í huga. Þegar Jóhannes kom fil Reykja- víkur úr þessari för, skýrði hann Snorra frá brennuáforminu og segir hann, að Snorra hafi þótt það mjög skynsamlegt. Segir Jó- hannes Snorra strax hafa verið ákveðinn í að taka þátt í brenn- unni og hafi þetta þá verið fastmælum bundið þeirra á milli og skyldi brennan framin í þeim tilgangi að fá greitt vátryggingarfé þeirrar vöru, er ætlað var, að í húsinu brynni. Snorri skýrir svo frá, að Jóhannes hafi skýrt sér frá brennuáformi hans og Ástráðs og spurt sig, hvort hann vildi taka þátt í brennunni. Hann kveðst ekki hafa svarað því ákveðið strax, en eftir þetta samtal hafi hann og Jóhannes rætt um þetta öðru hvoru og hafi það smátt og smátt orðið ásetningur sinn að taka þátt í brennunni og hafi hann tjáð Jóhannesi þennan ásetning sinn í þessum viðtölum. Hinn 1. mai s. 1. fór Snorri til Akraness til fundar við Ástráð um brennu- áform þessi. Áður en það gerðist hafði Ástráður fengið leyfi til öl að geyma vörur stuttan tíma á lofti sláturhúss Bjarna Ólafssonar á Co. á Akranesi, húsinu nr. 1 við Suðurgötu, en ætlun hans var að þetta hús skyldi notað til brennunnar, sem og varð. Þegar þeir Snorri og Ástráður hittust á Akranesi 1. maí s. l, ræddu þeir brennuáformin og bundu fastmælum að framkvæma þau. Þeir gengu að sláturhúsinu og sá Snorri það og umhverfi þess og Ást- ráður sagði honum hver ætti húsið. Ræddu þeir um að flytja í hús Þetta vörur sinar og Jóhannesar, er brenna skyldi. Þeir Snorri og ákærði Sigurður virðast hafa verið nánir kunningjar og hafði Sigurður um skeið búið á heimili Snorra. Höfðu þeir og fyrir þennan tíma átt saman að sælda út af íkveikjuáformum. Snorri vildi fá Sigurð með sér til Akraness 1. maí, en ekki varð úr því, að Sigurður færi þá för. Kveðst Sigurður þá hafa vitað, að þessi för stóð í sam- bandi við fyrirhugaða brennu á Akranesi og hafi Snorri sagt sér, að hann færi förina til að gera ráðstafanir við Ástráð um brennuna. Mjög fljótlega eftir þessa för Snorra, segir Sigurður hann hafa sagt sér, að hann og Ástráður hefðu orðið sammála um að brenna vörur á Akranesi, en ekki segir hann það hafa komið til í þessu samtali, að hann tæki þátt í brennunni. Skömmu eftir för Snorra til Akraness hinn 1. maí, kom Ástráður til Reykjavíkur, og hittust þeir þá fjórir, hann, Snorri, Jóhannes og Sigurður, í skrif- stofu Snorra, en þar virðast ákærðu yfirleitt hafa haft bækistöð sína Í sambandi við glæpi þá, er mál þetta fjallar um. Á Þessum fundi lögðu þeir nánar en áður ráðin á um brennuna. Fram að þessu hafði Sigurður eigi verið þátttakandi í áformunum, en í þetta sinn tór Snorri fram á það við hann, að hann yrði með í verknaði þessum, og verður að ætla að það hafi verið ætlunin, að Sigurður íremdi sjálfa íkveikjuna, enda hafði Ástráður aftekið að fremja hana sjálfur. Sigurður sagðist vilja vita hvað til stæði, og er hinir höfðu skýrt honum frá þvi, féllst hann á að vera með þeim um brennuna, ef hann fengi 40 þúsund krónur af vátryggingarfénu að brennunni afstaðinni. Þeir samþykktu það og var þátttaka Sig- urðar þar með ákveðin og skyldu hann og Jóhannes annast sjálfa íkveikjuna, en eigi var ákveðið, hvenær hún skyldi framkvæmd. Vörurnar skyldu þeir flytja í sláturhúsið á Akranesi og Ástráður taka þar við þeim og hafa lyklaráð hússins og skyldi hann vátr yggja allar vörurnar á sínu nafni hjá Sjóvátryggingarfélagi Íslands h/i og greiða válryggingariðgjaldið. Eftir þetta gerði Sigurður ágrein- ing við Snorra út af þvi, hve lítið hann ætti að hafa upp úr brenn- unni samanborið við hina og varð þeim sundurorða um þetta, en endirinn varð sá, að Sigurður hélt áfram.þátttöku sinni í brenn- unni gegn því, að Snorri lofaði að greiða honum allt að 10 þúsund krónum eftir brennuna til viðbótar þeim 40 þúsund krónum, sem Sigurður samkvæmt áðursögðu skyldi fá af vátryggingarfénu. Þeir Jóhannes og Sigurður fluttu til Akraness allar þær vörur sínar og Snorra, er brenna skyldi, og tók Ástráður við þeim og fylgdu vöru- listar sumum sendingunum, er greindu tegundir, magn og verð. Listar yfir sumt af vörum Snorra bárust eigi Astráði fyrr en eftir brennuna. Í vörum þeim, sem voru á nafni Jóhannesar, voru vörur þeirra ákærðu, Þórðar og Baldurs, sem brátt verður að vikið. Þegar öllum vörunum hafið verið safnað saman á sláturhússloft- inu, virðist Snorri hafa átt þar vörur fyrir sem næst kr. 330 000.00, Jóhannes á sínu nafni fyrir sem næst kr. 170 000.00, Sigurður sem næst kr. 40 000.00, H. A. Tulinius h/f um kr. 20 000.00, sem Snorri hafði látið frá félaginu án vitundar annarra félagsmanna, og loks Ástráður sem næst kr. 20 000.00. Allar vörurnar vátryggði Ást- ráður í sex mánuði hjá Sjóvátryggingarfélagi Íslands h/f fyrir kr. 600 000.00 og greiddi iðgjaldið kr. 2400.00. Svo var um samið, að þeir Snorri og Jóhannes skyldu, að brennunni afstaðinni og greiddu vátrvggingarfénu, greiða Ástráði 30% af vátryggingarfé beirra vöru og skyldi það vera þóknun til hans fyrir þátttökuna í brennunni og umsjón með vörunum og að hafa þær á sinu nafni. Vörur Snorra og þar á meðal vörur Sig- urðar þóttist Ástráður hafa í umboðssölu, en Snorri hélt því fram, áður en hann játaði brot sitt, að þeir hefðu ætlað að stofna verzlun á Akranesi í félagi og hefði hann ætlað að leggja þessar vörur í verzlunina. Eftir brennuna skrifuðu Jóhannes og Ástráður „samn- ing“ með hjálp Snorra þess efnis, að Jóhannes hefði selt Ástráði vörurnar, sem voru á hans nafni, og var skjal þetta dagsett 1. maí, þ. e. a. s. löngu áður en það var ritað. Hafði þá rannsókn málsins verið hafin á Akranesi og voru ákærðu eigi óhræddir um sig. Alt var þetta gert til málamynda, í því skyni að slá ryki í augu yfir- valdanna. Snorri skýrir svo frá, að vörur þær, er hann lét í brennuna, hafi verið þar með því magni, sem upp er gefið í vörulistanum, og sumt af þeim, svo sem vefnaðarvaran, hafi verið ágæt og útgengi- lega vara. Aftur á móti kveðst hann hafa hækkað verð þeirra á listunum um 20—-30% frá heildsöluverði. Þó kveðst hann hafa talið vefnaðarvöruna á réttu heildsöluverði. Vörur þær, er Jó- hannes telur sig hafa látið í brennuna samkvæmt vörulista sín- um, voru meira og minna óseljanlegar. Hvorki magn þeirra né verð er rétt greint í listanum, heldur hvorttveggja hækkað mikið í mörgum tilfellum og á það við bæði um vörur Jóhannesar sjálfs ug þær vörur, er hann tók af Þórði og Baldri í brennuna, Sömu- leiðis er magn og verð vara Sigurðar töluvert hækkað á listanum yfir hans vörur og sumar tegundir, sem í listanum eru taldar, voru alls ekki í brennunni. Sumt þeirrar vöru, er Sigurður setti í brenn- una, hafði verið í útiskúrnum við Miðstræti 5, sem Sigurður kveikti í hinn 4. febrúar s. 1. og síðar verður að vikið, en hafði . þó eigi eyðilagzt. Eina vörutegundina í vörulista Sigurðar, bláma, 33 hafði Snorri látið Sigurð fá til að fylla upp í þær 40 þúsundir króna, sem hann skyldi eiga vörur fyrir í brunanum. Vörurnar, sem Ástráður átti í brennunni, voru mestmegnis húsgögn. Svo var um samið, að af þeim hluta vátryggingarfjárins, er Ást- 'áður fengi, skyldi hann greiða Snorra víxilskuld nokkra, kr. 17 000.00, sem Sigurður Davíðsson var skuldari að, eftir því sem bezt verður séð, og auk þess átti hann að greiða Jóhannesi kr. 10 000.00, en þá upphæð átti Jóhannes hjá Sigurði Daviðssyni og skyldi þetta verða greiðsla hennar. Hafa þeir Snorri og Jóhannes þannig ætlað sér að fá lúkningu á skuldum Sigurður Davíðssonar við þá með brennunni, en ákærðu eru sammála um, að Sigurður Davíðsson hafi engan þátt átt í brennunni. Um margar þær tölur, sem nefndar hafa verið, skal þess getið, að þær eru eigi nákvæmar, enda virðist eigi hafa gætt mikillar nákvæmni hjá ákærðu um fjárhæðir í sambandi við brennuna. Þeir Jóhannes og Þórður hafa lengi þekkzt, enda eru þeir úr sama byggðarlagi. Hefur Þórður undanfarið stundað verzlunar- störf hér í bæ og jafnframt lent út í nokkru braski. Hann vissi um, að ákveðin hafði verið vörubrenna á Akranesi og hafði þá vitn- eskju upphaflega annaðhvort frá Snorra eða Jóhannesi. Jóhannes ræddi áform þessi nánar við Þórð, sagði honum að brennan væri fastmælum bundin, yrði bráðlega framkvæmd og að vörurnar væru í skúr eða húsi, sem ekki væri búið Í, svo að engin hætta væri á, að manntjón hlytist af brennunni. Skýrði Jóhannes Þórði svo frá, að hann væri orðinn svo skuldum vafinn við Snorra og fleiri, að hann yrði að losa sig úr þeim með brennunni. Þegar þeir áttu Þetta tal saman, höfðu aðalmenn brennunnar ákveðið fyrir hversu háa upphæð Jóhannes mætti hafa vörur í brennunni. Jóhannes átti ekki vörur, sem nægðu í þá upphæð, og þess vegna sagði hann Þórði, að hann hefði gott tækifæri til að taka af honum vörur í brennuna og skyldi hann svo fá vátryggingarfé Þeirra eftir brennuna. Þetta féllst Þórður á, og varð það að samkomulagi, að Jóhannes tæki af Þórði tiltekið vörumagn í brennuna, en teldist sjálfur eiga það, en greiddi síðan Þórði kr. 25 000.00 af vátrygg. ingarfénu, eftir að það hefði verið greitt eftir brennuna. Þeir eru sammála um, að vörur þessar hafi raunverulega verið nálægt kr. 25 000.00 að heildsöluverði samkvæmt uppgjöf Þórðar, en sam- kvæmt skýrslu hans voru þær litt seljanlegar, mest smávörur og fegrunarvörur. Engin skilríki lét Jóhannes Þórð fá fyrir vörum þessum, en fastmælum var bundið með þeim, að Jóhannes skýrði eigi frá þessu. Eigi vissi Þórður hvenær eða hvernig brennan skyldi framkvæmd og virðast afskipti hans af brennunni eigi hafa verið önnur en nú hafa verið rakin. Hann virðist ekki hafa vitað í hvaða húsi vörurnar átti að brenna og því eigi hafa vitað gerð þess né afstöðu til annarra húsa né þá eyðileggingarhættu, er stafaði 3 ö4 af bruna hússins. Þórður kveðst hafa leiðzt út í bátttöku í brenn- unni, aðallega af ótta við þá Snorra, Sigurð og Jóhannes, en var- lega þykir þeirri skýrslu treystandi. Þórður afhenti Jóhannesi vörur sínar, en hann flutti þær til Akraness. Þeir Jóhannes og Baldur voru fyrir um tveimur árum starfsmenn og þekkjast síðan. Í síðastliðnum janúarmánuði Baldur verzlun, er hann hafði rekið í Keflavik, og átti há leifar, er að heildsöluverði voru sem næst 20 þúsund króna virði. Hann vildi selja vöruleifar þessar í einu lagi, en meiri hluti beirra var eigi útgengilegur og iókst honum því eigi að selja bær. Hann bauð Jóhannesi vörurnar til kaups, en hann vildi eigi kaupa þær. Jóhannes reyndi að selja þær fyrir hann, en tókst ekki, Þegar Jóhannes sá, skömmu fyrir Akranesbrennuna, að hann hefði ekdei vörur til að fylla upp í magn bað, er hann mátti hafa í brennunni, datt honum Baldur í hug og vöruleifar bans. Hann fór því á fund Baldurs og skýrði honum frá brennuáforminu og bauðst til að taka af honum vöruleilarnar í brennuna og skyldi Baldur síðan, að brennunni lokinni og rátryggingarfénu greiddu, fá af því 20 þúsund krónur. Jóhannes sagði Baldri, að margir þátttakendur væru í brennu Þessari og vörur Baldurs væru aðeins lítill hluti þeirrar vöru, er brenna ætti. Ekki skýrði hann frá, hverir aðrir þátttakendur væru eða hver ætti að fremja sjálfa iíkveikjuna. Hins vegar sagði hann brennuna eiga að fara Íram í verzlunarhúsi á Akranesi, sem enginn byggi Í, en ekki nefndi hann hvort húsið væri nýtt eða gamalt, úr hvaða efni né hver afstaða þess væri til annarra húsa. Í fyrsta samtali þeirra um þessi efni féllst Baldur á uppástungu Jóhannesar. Kveðst hann þó hafa verið tregur til þess og látið það í ljós, en ekki minnist Jóhannes þess. Varð það úr, að Baldur afhenti Jóhannesi vörurnar Í því skyni, að þær yrðu brenndar og hann fengi 20 þúsund krónur af vátryggingar- fénu og flutti Jóhannes síðan vörurnar til Akraness á sínu nafni. Þegar þetta gerðist, skuldaði Baldur ýmsum mönnum um 12 Þúsund krónur samtals, frá því hann rak verzlunina í Keflavík, en átti engar eignir, nema vöruleifar þessar og innanstokksmuni. Kveðst hann því hafa verið í miklum kröggum og úrræðalaus um fjármál sin og þess vegna hafa glæpæt til að taka tilboði Jóhannesar. Þó að tilgangur Baldurs með afhendingu vörunnar væri sá, er nú hefur lýst verið, hafði hann sölu hennar í huga og heldur hann því fram, að það hafi í raun og veru verið nokkuð óljóst fyrir sér, hvað hann væri að gera við vöruna, hvort hann væri að ráð- stafa henni, svo sem lýst hefur verið, eða selja hana. Kveðst hann þó eftir á sjá, að eigi hafi verið um sölu að ræða. Hann tjáði Jó- hannesi, að vegna konu sinnar og skuldheimtumanna gæti hann ekki látið vöruna af hendi tryggingarlaust. Jóhannes sagði þá Baldri, að hann hefði umráðarétt yfir bifreiðinni R 1981 og leyti sam- hætii 35 til að veðsetja hana. Varð það því úr, að Jóhannes samþykkti við móttöku vörunnar 20 000 króna vixil og veðsetti nefnda bifreið, sem hann í veðskjalinu kallar sína, „fyrir vörum, sem Baldur Þor- gilsson, Grundarstig 15 B, Reykjavík, hefur látið mig hafa,“ eins og bað er orðað í veðskjalinu. Jóhannes gat þess ekki við Baldur, að sér væri eigi heimilt að veðsetja bifreiðina. Hins vegar leit Jóhannes á víxilinn og tryggingarbréfið sem málamyndarskjöl, sem Baldur vildi hafa í höndum, til þess að sýna konu sinni, en hann (Jóhannes) skyldi fá aftur, þegar hann greiddi Baldri válrygg- ingarféð. Kveðst Jóhannes hafa treyst því, að Baldur notfærði sér eigi skjöl þessi bó svo færi, að vátryggingarfé vörunnar yrði eigi greiit. Nú fór það svo, að varan brann og vátryggingarféð varð eigi greiti. Jóhannes, sem játaði þátttöku sína í Akranessbrunanum i upphafi rannsóknarinnar, skýrði eigi frá þætti Baldurs í hon- um fyrr en eftir að rannsókn var upphaflega lokið og Baldur hófst banda um að ganga að hinni veðsettu bifreið. Varð Baldur þess Þá var, að eigi mundi allt með felldu með veðsetningarheimild Jóhannesar. Ritaði hann þá sakadómara og skýrði frá þessu og óskaði, að mál þetta yrði tekið til viðeigandi meðferðar. Þegar Jóhannesi varð þetta kunnugt, skýrði hann frá þætti Baldurs í brennunni, og játaði Baldur brot sitt fyrir réttinum eftir nokkra vafninga. Veðsetningarskjal Jóhannesar fyrir nefndri bifreið er ódagsett, en samkvæmt framburðum Jóhannesar og Baldurs var það ritað einhvern fyrstu dagana Í maí s. 1. Bifreið þessa hafði Jóhannes keypi á s.1. vetri, en selt hana aftur 5. marz s. 1. Olgeiri Þorsteins- syni, trésmið, Smálandsbraut 7 við Grafarholt. Jóhannes tilkynnti hvoruga eignaryfirfærsluna til bifreiðaskráningarinnar og þegar hann undirritaði veðskjalið, vissi hann ekki hvort viðsemjendur sínir hefðu geri það. Kveðst hann hafa haft ástæðu til að ætta, að Olgeir hefði ekki gert það og því hafa haldið, að bifreiðin væri á sínu nafni, þegar hann veðsetti hana. Svo var þó eigi, því hvorug eignayfirfærslan hafði verið tilkynnt bifreiðaskránni, og var bifreiðin því enn á nafni Hallgríms Tuliniusar stórkaup- manns, en frá honum eignaðist Jóhannes hana. Þar sem hér var í raun og veru eigi um veðsetningu að ræða, heldur málamynda- gerning og enginn auðgunartilgangur var þessu samfara, þykir Þetta atriði eigi vera refsivert. Hafa nú verið raktir eigendur þeirra vara, er fluttar voru í sláturhúsið til þess að brenna þær þar. Þegar vörunum hafði verið safnað saman í húsið og vátryggð- ar, lá næst fyrir ákærðu að kveikja í þeim, en áformað hafði verið, að þeir Jóhannes og Sigurður gerðu það. Um þetta leyti var Sig- urður mjög óreglusamur og hurfu Snorri og Jóhannes frá því að láta hann annast íkveikjuna og tók Jóhannes það verk að sér einn. Snorri hafði áður en þetta gerðist selt ákærða Þorgils tvær bit- 36 reiðar og var Þorgils stórskuldugur bæði Snorra og öðrum vegna kaupa þessara. Annað hvort 13. eða 14. maí s. 1. töluðust Snorri og Þorgils við í skrifstofu hins fyrr nefnda, og bað þá Snorri Þorgils að aka til Akraness kvöldið 14. maí. Þorgils grunaði, að eitthvað væri óhreint við þetta, en hafði þó eigi heyrt minnzt á hina fyrirhuguðu brennu. Vegna þessa hugboðs spurði hann Snorra í hvaða skyni þessa för ætti að fara og svaraði hann því. að hann ætti að fara til að kveikja í vörum í hagnaðarskyni. Ekki nefndi hann, hverir stæðu að þessari brennu. Hann spurði Þorgils, hvort hann vildi taka virkan þátt í íkveikjunni og fá borgun fyrir. Þessu neitaði Þorgils, en sagðist skyldu fara þessa för sem hver annar leigubifreiðarstjóri og fá greiðslu fyrir hana sem slíkur. Snorri féllst á þetta. Eigi bauð hann Þorgils nokkra tiltekna upphæð fyrir að taka virkan þátt í brennunni, en sagðist skyldu greiða vel fyrir það. Hinn 14. maí viðuðu Snorri og Jóhannes að sér að skrifstofu Snorra benzini því, sem nota átti til íkveikjunnar, og að kvöldi þess dags ók Þorgils með Jóhannes héðan áleiðis til Akraness til ikveikj- unnar. Snorri hafði verið með þeim við að koma þeim af stað og setja benzinbirgðirnar í bifreiðina. Þeir komu til Akraness nálægt kl. 2 um nóttina og lét Jóhannes Þorgils nema staðar við slátur- húsið. Hafði Þorgils orðið þess áskynja á leiðinni, að Jóhannes hafði benzin meðferðis. Þorgils sá, að það voru stór, gömul, rauð timburhús, sem hann nam staðar við, en sökum ókunnugleika á Akranesi, veit hann ekki, hvaða hús þetta voru. Ekki sýndi Jó- hannes honum húsið, sem hann ætlaði að kveikja í, heldur sagði honum að aka á brott og bíða sin á öðrum stað í bænum. Þangað ók Þorgils og beið Jóhannesar þar í ca. stundarfjórðung. Jóhannes fór að sláturhúsinu, sem var læst með hengilás, og opnaði það með lykli, sem hann hafði fengið hjá Ástráði, þegar hann flutti vör- urnar til Akraness, fór inn í húsið og upp á loftið, þar sem vör- urnar voru og skvetti þar úr benzínilátunum, sem hann hafði með- ferðis, yfir vörurnar. Síðan gekk hann niður loftstigann, kveikti þar á eldspýtu og fleygði henni logandi upp á loftskörina, þar sem hann vissi að benzin var. Sá hann þá strax koma upp loga og hrað- aði sér út úr húsinu og læsti á eftir sér. Fór hann þá jafnskjótt til Þorgils og sagðist hafa kveikt í og bað hann að aka í snatri burtu úr bænum. Þeir fór nú að Sanddalstungu í Norðurárdal, en þangað átti Þorgils erindi, en á leiðinni fleygðu þeir hinum tæmdu benzinilátum Jóhannesar í Hvitá. Það af benzini því, er Jóhannes hafði meðferðis til íkveikjunnar, en notaði eigi til hennar, settu þeir á bifreið Þorgils. Til Reykjavíkur komu þeir aftur úr för þess- ari rétt fyrir miðnætti daginn eftir, hinn Íó. mai. Daginn eftir greiddi Snorri Þorgils kr. 660.00 fyrir þessa för og aðra, sem hann hafði áður farið fyrir hann í löglegu skyni, og taldist Þor- 37 gils fá sem svaraði kr. 500.00 fyrir Akranessförina, sem mun láta nærri að vera venjulegt leigubifreiðargjald fyrir slíka ferð. Þor- gils heldur því fram, að um sama leyti og þetta gerðist hafi Snorri spurt sig, hvort hann mundi vera fáanlegur til að kveikja í vör- um, sem hann tilgreindi ekki nánar né hvar væru, og eigi bauð hann borgun fyrir. Þorgils kveðst ekkert hafa sagt við þessu og hafi þetta þá eigi tekið lengra. Snorri neitar þessu, kveðst ekki minnast þess, og er það því ósannað. Eigi liggja fyrir nákvæmar upplýsingar um stærð sláturhúss- ins, sem kveikt var í, en af framlögðum afstöðuuppdrætti hússins má sjá flatarmál þess. Hús þetta var hólfað í tvennt með steinskil- rúmi og brann alveg og hrundi stærri hlutinn, vesturhlutinn, en austurhlutinn brann minna. Veggir hússins voru úr holsteini, en loft, stigi og þak úr timbri og var þakið lagt bárujárni. Húsið var að brunabótamati kr. 17 000.00 og vátryggingarverð þess var því, þegar það brann, kr. 62 900.00 samkvæmt gildandi reglum um þau efni. Í næsta nágrenni hússins bæði að austan og vestan voru stór hús, og var húsið að austan úr timbri, en húsið að vestan bæði úr timbri og steini. Næstum því áföst því húsi eru mjög stór hús, bæði úr steini og timbri. Enginn bjó í húsinu né næstu hús- um, sem ýmist eru vörugeymsluhús, verzlunarhús eða frystihús. Í húsum þessum hafa verið geymd mikil verðmæti, þó að visu liggja eigi fyrir náin rannsókn um það, og í sláturhúsinu voru seymd nokkur verðmæti önnur en þær vörur, sem ákærðu átti þar. Eldsins í sláturhúsinu varð vart skömmu eftir að Jóhannes kveikti í því, og kom þá slökkvilið Akraness á vettvang. Var húsið þá alelda og eldurinn byrjaður að læsa sig í næsta hús, Suðurgötu 3. Þessa nótt var ekkert vatn í vatnsleiðslum Akranessbæjar, sem stafaði af því, að verið var að hreinsa vatnsþrærnar uppi við Akrafjall. Þetta vissu þó eigi ákærðu. Slökkviliðið dældi því sjó í eldinn, en húsið stóð nálægt sjó. Tókst brátt að slökkva í Suður- götu 3 og breiddist eldurinn þá eigi til fleira húsa og hafði hann verið slökktur um kl. 6 um morguninn. Samkvæmt vottorði Veður- stofunnar er Reykjavík næsta veðurathugunarstöð við Akranes. Að kvöldi 14. maí var vindur í Reykjavík vestan 3 stig, en kl. 2 um nóttina, einmitt á sama tíma og kveikt var í, var vindurinn SSW 2. Var þvi kyrrt veður um nóttina og hélzt það þar til slökkt hafði verið. Slökkviliðsstjórinn og byggingarfulltrúinn á Akranesi, Jóhann Bergur Guðnason, og varaslökkviliðsstjórinn, Jón Guðmundsson, hafa látið í ljós álit sitt á hættu þeirri „er stafaði af bruna húss- ins. Hvorugur telur nokkrum hafa verið lifshætta búin af brun- anum, þar sem enginn bjó í húsinu né nærliggjandi húsum. Einn varðmaður var að vísu | nærliggjandi steinsteyptu frystihúsi, en eigi telst honum hafa verið hætta búin. Hins vegar álítur slökkvi- 3ð liðsstjórinn, að hætta hafi verið á yfirgripsmikilli eyðingu á eign- um manna af eldsvoðanum. Til dæmis hafi frystihús Haralds Böðvarssonar, stórbygging úr steinsteypu, með þaki úr timbri og járni, verið í yfirvofandi hættu af eldinum, því að hlið þess, sem að eldinum snéri, hitnaði mjög mikið og um tíma óttaðist slökkvi- liðsstjórinn að kvikna mundi í þaki þess. Einnig telur hann þrjú sambyggð timburhús hafa verið í allverulegri hættu af eldinum. Loks telur hann Bárugötu 1, sem að mestu er járnvarið timburhús, en sumpart steinsteypt, hafa verið í yfirvofandi hættu, ef vind- staða hefði verið önnur en hún var, þegar eldurinn var uppi. Milli þessa húss, sem í voru geymdar sildarnætur og gotutunnur, og sláturhússins var ca. tveggja metra hár steinvegsgur. Taraslökkviliðsstjórinn svarar þannig spurningunni, hvort hann telji, að hætta hafi verið á yfirgripsmikilli eyðingu vegna clds- voðans, að ef stormur hefði verið þegar eldsvoðinn varð, hefði verið nokkur hætta á, að eldurinn hefði breiðst út til fleiri húsa í nágrenninu. Í þessu áliti varaslökkviliðsstjórans virðist gæta mik- illar varfærni og telja verður með slökkviliðsstjóranum að mikil hætta hafi verið á útbreiðslu eldsins, eins og á stóð, hvað þá ef stormur hefði verið. En engum var bersýnilegur lifsháski búinn af eldsvoðanum. Vegna gerðar hússins og afstöðu þess til annarra nær- liggjandi húsa, þar sem einungis mjó sund voru á milli þess og næstu húsa á tvo vegu, þykir það engum vafa bundið, að öllum hafi mátt vera það augljóst, að ef eldur yrði laus í húsi þessu, væri hætta yfirgripsmikilli eyðingu á nærliggjandi eignum, sérstaklega ef húsinu kviknaði á næturþeli og stormur væri á og jafnvel þó svo stæði ekki á. Jóhannes vissi að vísu, hvernig veður var, þegar hann kveikti í, en ekki gat hann gert sér fulla grein fyrir hvaða eyðingu eldurinn, sem hann hafði kveikt í benzinbleyttum vör- unum, mundi hafa í för með sér né vitað hvort sama veður héldist þar til eldurinn hefði verið slökktur. Þeir Snorri, Ástráður og Sigurður höfðu allir séð húsið og afstöðu þess og átti þeim því að vera ljós hætta sú, er stafaði af að kveikja í þvi. Ekki vissu þeir Ástráður og Sigurður hvaða veður yrði valið til íkveikjunnar og þó að kyrrt væri veður, þegar Jóhannes lagði af stað úr Reykja- vík til íkveikjunnar, vissi Snorri ekki hvernig veður mundi verða þegar hann væri kominn til Akraness. Af þessum ástæðum þykir þáttur hinna ákærðu, Snorra, Jóhannesar, Ástráðs og Sigurðar, sem telja ber aðalmenn brotsins, varða við 164. gr. 2. mgr. hegn- ingarlaganna, auk þess að ásetningur þeirra um vátryggingarsvik varðar við 248. gr. sbr. 20. gr. sömu laga. Hafði Ástráður tilkynnt vátryggingarfélaginu brunann Í símtali að kvöldi 16. maí, en ekki greiddi félagið vátryggingarféð, enda var rannsókn málsins strax hafin. Þar sem ósannað er að Þórði, Baldri og Þorgils hafi verið á í 39 kunnugt um afstöðu hússins til annarra húsa og þeir verða að teljast hlutdeildarmenn í brotinu, ber að heimfæra brot þeirra undir 164. gr. 1. mgr., sbr. 22. gr. hegningarlaganna og 248., sbr. 20. gr. sömu laga. Vegna bruna þessa hafa komið fram þær skaða- bótakröfur, sem nú verða raktar. Skemmdir sláturhússins af brunanum voru metnar kr. 45 850.00 og skemmdir á frystihúsi Haralds Böðvarssonar £ Co. af honum voru metnar kr. 1440.00 og greiddi Brunabótafélag Íslands þær bætur. Hefur félagið krafizt þess að ákærðu, Snorri, Jóhannes, Ástráður, Sigurður, Þórður og Þorgils, verði in solidum dæmdir til að greiða félaginu í skaðabætur þessar upphæðir, samtals kr. 47 290.00. Kröfuupphæðin er eigi véfengd af ákærðu hálfu. Af hálfu Snorra, Jóhannesar og Ástráðs er greiðsluskyldunni eigi mótmælt. Áf hálfu Þorgils hefur ekkert verið látið uppi um þetta. Af hálfu Sigurðar og Þórðar er því mótmælt, að þeir beri solidariska ábyrgð á þessu tjóni og eigi talið rétt, að þeir verði dæmdir til að greiða það, nema hlutfallslega við sök þeirra. Á þessar mótbárur er eigi unnt að fallast sökum hinnar refsiverðu þátttöku allra þessara manna í brennunni og þykir rétt að taka kröfuna til greina að öllu leyti. S/f Sigurfari á Akranesi hefur krafizt, að sömu menn verði in solidum dæmdir til að greiða sér kr. 9000.25 auk 5% ársvaxta frá 15. maí s. 1.til greiðsludags fyrir eyðileggingu veiðar- færa, er voru geymd í sláturhúsinu og brunnu þar. Árni B. Sigurðsson rakari, Suðurgötu 19 á Akranesi hefur krafizt þess, að sömu menn verði in solidum dæmdir til að greiða sér kr. 6785.70 auk 5% ársvaxta frá Í5. maí s. 1. til greiðsludags fyrir timbur, sem eyðilagzt hafi í brunanum, flatningskostnað og vinnutap sitt vegna eyðileggingar timbursins. Niels Ryberg Finsen verzlunarmaður, Vesturgötu 40 á Akra- nesi, hefur krafizt þess, að sömu menn verði in solidum dæmdir til að greiða sér kr. 3000.00 auk 5% ársvaxta frá 15. maí s. 1. til greiðsludags fyrir trétex, sem brunnið hafi í sláturhúsinu, og kostn- að við það. Sigurður Björnsson, Sigurhæð á Akranesi, hefur krafizt þess, að sömu menn verði in solidum dæmdir til að greiða sér kr. 1900.00 auk 5% ársvaxta frá 15. maí s. Í. til greiðsludags fyrir vörur, sem hann hafi átt í sláturhúsinu og farizt í eldinum. Fyrir aukaréttinum hefur komið fram bréfleg krafa Odds Hall- bjarnarsonar á Akranesi um 3662.00 króna bætur fyrir kaðla, sem brunnið hafi í sláturhúsbrunanum, en eigi er tiltekið í bréfi hans á hendur hvaða einstaklingum sú krafa er gerð. Bjarni Ólafsson á Co. á Akranesi hefur krafizt þess, að sömu ákærðu og áður voru nefndir, verði in solidum dæmdir til að greiða sér kr. 127 550.00 auk 5% ársvaxta frá 15. maí s. 1. til 40 greiðsludags fyrir eyðileggingu sláturhússins og vara, sem fé- lagið átti í því. Telur félagið húsið hafa verið 140 þúsund króna virði, miðað við umsamda leigu fram í tímann, og er því bóta- krafa þess vegna hússins þessi upphæð að frádregnum bruna- bótunum kr. 45 700.00, (að sögn B. Ól. £ Co.) eða kr. 94300.00. Af hálfu ákærðu er kröfum S/f Sigurfara, Árna B. Sigurðssonar, Niels Ryberg Finsen, Sigurðar Björnssonar, Odds Hallbjarnar- sonar og Bjarna Ólafssonar £ Co. mótmælt sem röngum og órök- studdum. Þar sem mótmæli þessi eru fram komin og sönnur hafa eigi verið færðar á kröfurnar, en gagnasöfnun og málflutningur um þær mundi tefja mjög refsimálið, þykir rétt að vísa þessum kröfum frá dómi. Miðstræti Ö. Á síðastliðnum vetri átti ákærði Snorri hús nr. 5 við Miðstræti hér í bænum. Húsið er járnklætt timburhús, kjallari, þrjár hæðir og ris. Aðalinngangur í húsið er í norðurenda þess með stigum upp á þriðju hæð. Einnig er inngangur í austurhlið þess og stigi upp á þriðju hæð. Báðir þessir stigar liggja saman frá fyrstu hæð upp á þriðju hæð í norðausturhorni hússins og einfalt þil á milli þeirra. Úr innri forstofu á þriðju hæð liggur stigi upp á rishæðina. Úr austurhlið hússins er gengið niður í kjallarann, en í húsgagna- bólstraravinnustofuna í kjallaranum er gengið frá suðurhlið, Svalir móti vestri eru á þremur hæðum hússins og eru dyr og gluggar út að þeim. Aðfaranótt 20. janúar síðastliðinn kveiktu ákærðu og Gísli og Jóhannes í húsi þessu að undirlagi Snorra. Skemmdir urðu litlar á húsinu sökum þess að slökkviliðið vann fljótt bug á eld- inum, en allmiklar skemmdir urðu í bólstraravinnustofunni í kjall- aranum, en þar var kveikt í. Í janúarmánuði s. 1. bjuggu 22 mann- eskjur í húsi þessu, 8 á fyrstu hæð, 3 á annarri og 9 á þriðju og tveir piltar uppi í rishæðinni. Af íbúum þriðju hæðar var ein kona 62 ára gömul. Í húsinu höfðu engar ráðstafanir verið gerðar til bjargar, ef eld bæri að höndum. Í því voru engin slökkvitæki né björgunarkaðlar, og hafði eigandi hússins og upphafsmaður íkveikjunnar, Snorri, ekkert látið sig um bessi efni hugað og skeytti eigi um það, hvort björgunarkaðlar væru í húsinu eða eigi. Á síðastliðnum „vetri rar Snorra það mikið áhugamál, að Mið- stræti 5 brynni. Áhugi hans stafaði af því, að hann langaði til þess að byggja nýbyggingu á lóðinni, er gamla húsið stendur á, og taldi hann sér hagkvæmara að rýma lóðina með brennu húss- ins, heldur en að leggja í að rifa það, enda gat hann ekki losnað við leigutakana samkvæmt ákvæðum húsaleigulaga. Hann bauð þremur mönnum fé til að kveikja í húsi þessu, hin- um ákærðu Jóhanesi, Sigurði og Þórði. Þórður skýrir svo frá, að 41 Snorri hafi boðið sér 50 þúsund krónur fyrir að kveikja í húsinu og stungið upp á, að hann flytti í húsið, til þess að auðveldara væri að koma íkveikjunni í verk. Kveðst Þórður hafa bent Snorra á, að stórhættulegt væri vegna íbúa hússins að kveikja í því, en Snorri hafi gert lítið úr því og talað mjög gálauslega um þetta atriði, svo sem sagt, að fólkið í húsinu gæti skriðið út. Snorri segir þessa frásögn Þórðar meira og minna ranga. Hann kveðst ekki hafa boðið 50 þúsund krónur fyrir að kveikja í húsinu, slíkt sé fjarstæða. Hann segir Þórð hafa stungið upp á því, að auð- valdara væri að koma ikveikjunni í framkvæmd, ef hann byggi í húsinu, en þessu neitar Þórður eindregið. Þórður kveðst hafa neitað að vinna þetta verk og Snorri segir hann aldrei hafa lofað að gera það, þó að hann tæki því ekki fjarri. Hins vegar eru þeir sammála um, að Þórður hafi selt húsið síðar fyrir Snorra. Þórður gerði aldrei neitt til að koma íkveikjunni í framkvæmd. Snorri bað Sigurð nokkrum sinnum að kveikja í þessu húsi og bauð honum fé fyrir. Segir Sigurður hann hafa boðið sér fyrst 10 þúsund og síðan 15 þúsund krónur fyrir íkveikjuna. Snorri man ekki hvaða upphæðir hann bauð Sigurði fyrir þetta verk, en hefur eigi andmælt staðhæfingum Sigurðar um þær. Ber þeim saman um, að Snorri hafi helzt viljað láta kveikja í húsinu um kl. 2 síðdegis og vakti það þá fyrir honum, að bæði væru mestar líkur til, að íbúar hússins björguðust og að á þeim tíma væru íbúar efstu hæðarinnar ekki heima og svo hins vegar, að á þeim tíma dags mundi litið eða ekkert vatn vera í bænum eða í grennd við húsið og þess vegna meiri líkur til, að það eyðilegðist í eld- inum. Þannig stóð á um tíma í vetur, að Sigurður átti vörur í úti- skúr við Miðstræti 5 og voru þær þar í óþökk eiganda skúrsins. Þetta vissi Snorri og stakk hann upp á því við Sigurð, að hann flytti vörurnar inn í húsið Miðstræti o og kveikti í þeim þar. Sigurður aftók að flytja vörurnar inn í húsið. Sigurður kveðst aldrei hafa viljað kveikja í húsinu og hafa neitað að gera það. Snorri heldur því fram, að Sigurður hafi ekki viljað kveikja í hús- inu, vegna hættunnar fyrir íbúa þess, og að hann hafi aldrei lofað að kveikja í húsinu, en oft rætt þetta við sig. Sigurður gerði aldrei meitt til að framkvæma íkveikjuna. Eins og áður segir, setti Jó- hannes upp vindrafstöð fyrir Snorra í Rimakoti í Þykkvabæ og hafði lokið því verki í byrjun síðastliðins desembermánaðar. Upp úr þvi fór Snorri að fara fram á það við Jóhannes, að hann kveikti fyrir sig í Miðstræti 5, og bauð honum peninga fyrir. Segir Jóhannes hann hafa lofað sér 10 þúsund krónum fyrir að vinna þetta verk, og síðar, þegar honum þótti dragast að koma þessu í framkvæmd, 20 þúsund krónur og áframhaldandi fjár- hagslegan stuðning. Snorri kveðst aldrei hafa tiltekið neinar sér- stakar upphæðir, sem hann hafi lofað Jóhannesi fyrir íkveikjuna, 49 en hitt megi vel vera, að Jóhannes hafi sett upp framangreindar“ upphæðir og Snorri samþykkt þær. Jóhannes segir Snorra hafa stungið upp á, að hann kveikti í húsinu út frá rafleiðslum í því og að hann dreyfði benzini um háaloft þess og kjallara vegna hinnar fyrirhuguðu íkveikju. Þessu neitar Snorra hvorutveggja. Hann minnist þess ekki að hafa nefnt notkun benzin við íkveikj- una, en hann segir Jóhannes hafa átt frumkvæðið að umræðum þeirra um að kveikja í húsinu út frá rafleiðslum. Snorri benti Jó- hannesi á þann möguleika að kveikja í húsgagnabólstraraverkstæð- inu í kjallara hússins og í sambandi við það töluðu þeir um, að Jóhannes gerði bólstrarana ölvaða, fengi þá út með sér og kveikti í verkstæðinu um leið og þeir færu út. Eins og af þessu sést, höfðu þeir uppi ýmsar ráðagerðir um íkveikjuna og ræddu hana oft og þykir eigi ástæða til að rekja þær umræður frekar að öðru leyti en því, að Snorri tók fram, að hann vildi að kveikt væri í húsinu að degi til eða kvöldi og að hann margtók fram við Jóhannes, að ekki mætti vegna íbúa hússins kveikja Í því á næturþeli. Kveðst Snorri hafa verið viss um, að íbúar hússins myndu bjargast, ef kveikt væri í að degi eða kvöldi og Jóhannes kveðst einnig hafa haldið það. Jóhannes var samt ragur við að fremja íkveikju þessa, en vegna eftirrekstrar Snorra og sakir launa þeirra, er í boði voru, lét hann þó verða at því að koma ikveikjunni í framkvæmd. Ekki gerði hann það þó beinlínis sjálfur, heldur fékk til þess kunningja sinn, ákærða Gísla Kristjánsson. Þeir þekktust um þetta leyti og var Gísli þá háseti á vélbát hér. Jóhannes bað Gísla að kveikja í Mið- stræti 5 og töluðu þeir oft saman um þetta. Jóhannes bauð Gísla fyrst kr. 5000.00, en síðar kr. 6000.00 fyrir að gera þetta, og stóð hið síðara boð, þegar íkveikjan var framkvæmd. Þeir voru yfir- leitt alltaf, þegar þeir ræddu um þetta, undir áfengisáhrifum og þegar Gísli var í því ástandi, lofaði hann Jóhannesi að vera með honum við íkveikjuna. Fyrsta kvöldið, sem beir ræddu um íkveikj- una, fóru þeir saman heim í húsið Miðstræti ó og inn í bólstrara- vinnustofuna og sá þar mikið af tréspónum, sagi og viðarull. Gísli var ódrukkinn í þetta sinn og vildi ekki taka þátt í íkveikj- unni og sagði Jóhannesi, að þeir skyldu bíða með hana. Eftir þetta voru þeir kjarklitlir við íkveikjuna og á báðum áttum hvað gera skyldi, en langaði þó í launin, sem í boði voru fyrir hana. Kvöldið í9. janúar s. 1. fóru þeir ásamt fleirum til Sandgerðis á dansleik. Þaðan komu þeir hingað til bæjarins næstu nótt, báðir drukknir. Þeir komu hingað í bifreið, og um leið og þeir fóru úr bifreiðinni, fékk Jóhannes eldspítustokk hjá bifreiðarstjóranum í þeim tilgangi að nota eldspiturnar til hinnar fyrirhuguðu íkveikju. Ekki hafði bifreiðarstjórinn þó hugmynd um þann tilgang. Þegar þer voru komnir út úr bifreiðinni, sagði Jóhannes við Gísla, að nú skyldu 43 þeir koma íkveikjunni í verk, og samþykkti Gisli það þegar í stað. Þeir gengu að húsinu og stóð Jóhannes á gangstéitinni við hús- kornið meðan Gísli gekk að glugga Þólstraraverkstæðisins, sem 'ar opinn, og fleygði logandi eldspitu inn um hann. Ljós var í vinnustofunni og sá Gísli, að tréspænir voru um allt inni í verk- slæðinu. Síðan hröðuðu þeir sér um borð í bát þann, sem Gísli vann á. Þar töfðu þeir skamma stund, en gengu siðan í land og í námunda við Miðstræti 5 og sáu þá, að slökkviliðið var komið á veltvang. Fóru þeir síðan að sofa. Þeir fengu enga þóknun hjá Snorra fyrir íkveikju þessa, og kveður Jóhannes Snorra hafa látið illa yfir því, að brennan skyldi mistakast. Jóhannes sagði Gísla ekki fyrr en síðar frá því, hver hefði beðið hann um íkveikjuna. Þegar íkveikjan var framin, kveðst Jóhannes ekkert hafa hugs- að út í afdrif íbúa hússins, ef það Þrynni. Áður segir hann sér aldrei hafa komið til hugar að kveikja í þvi á næturþeli. Áður en ikveikjan var framin, segir Gísli Jóhannes hafa sagt hér, að hana ætti að fremja í hagnaðarskyni. Skildist Gísla að eigandi hússins hefði keypt það lágu verði, en það væri háit vá- tryggt og myndi því eigandi hússins græða á bruna þess. Gísli var alókunnugur í húsinu, þegar hann kveikti í því. Hafði einungis einu sinni komið í það, í bólstraravinnustofuna, sem áður segir. Honum virtist þó á húsinu, að það væri íbúðarhús og eitt sinn fyrir íkveikjunóttina kveðst hann hafa spurt Jóhanens, hvort hann væri vitlaus að ætla að brenna allt fólkið í húsinu. Ekki man Gísli svar Jóhannesar við þessu, en segir meiningu þess hafa verið þá, að hann vildi ekkert um þetta tala, heldur eyða því. Gísli segir Jó- hannes hafa sagt sér einhverntíma fyrir ikveikjuna, að fólk byggi í húsinu og minnir hann, að hann segði að það byggi einungis á neðstu hæðinni, en þetta man hann eigi vel. Guðlaugur Bjarnason húsgagnabólstrari rak bólstraravinnu- stofu í Miðstræti 5, sem kveikt var í. Umrædda nótt sváfu þeir Guðlaugur og Júlíus Bjarnason prentari í herbergi inn af vinnu- stofunni. Um nóttina vöknuðu þeir og urðu eldsins í vinnustof- unni varir. Þeir fóru þá út um glugga á herberginu, sem þeir sváfu í, og brutu næsta brunaboða og kölluðu þannig á slökkvi- Hðið, sem kom í skyndi á brunastaðinn og slökkti eldinn. Hafði hann þá breiðzt út um vinnustofuna og upp í loft hennar og gaus reykur upp með útveggnum upp á neðstu hæðina. Í vinnustofunni skemmdust vörur og efniviður og herbergið sjálft nokkuð. Samkvæmt vottorði Veðurstofunnar var vindur kl. 5 aðfara- nótt 20. janúar ESE 3, þ. e. a. s. fremur kyrrt veður. Undir rann- sókn málsins var Jóni Sigurðssyni slökkviliðsstjóra og Sveini Sæmundssyni yfirlögregluþjóni falið að athuga hver hætta hefði getað stafað af íkveikju þessari. Álitsgerð þeirra, sem þeir hafa 44 staðfest, er á þessa leið: „Með tilliti til þess að íkveikjan á sér stað seinnihluta nætur (slökkviliðið kvatt út kl. 5.25) og flest fólk á þeim tíma í fasta svefni, enda aðfaranótt sunnudags, húsið stórt og gamalt timburhús, líklega með mjög þurrum viðum og gisið, með fjölda íbúa á 4 gólfum, þar af 9 á þriðju hæð og 2 á rishæð- inni þar yfir, engin slökkvitæki eða björgunarkaðlar fyrir hendi í húsinu sjálfu, og þar sem kveikt er í kjallara hússins, í verk- stæði með miklu af eldsmeti, svo sem hálmi og stoppi, þá teljum vér, að mönnum hafi getið verið lifshætta búin af íkveikjunni, ef eldsins hefði eigi orðið vart eins fljótt og raun varð á. Þá er óum- flýjanlegt að álykta, að ef slökkvistarfið hefði gengið það illa, að eldur hefði náð að breiðast út um húsið, þá hefði innbú íbúa þess verið í yfirvofandi hættu. Hefði svo farið, að húsið hefði orðið alelda, þá má telja líklegt, að skemmdir hefðu getað orðið af hita á timburhúsum þeim er gegnt því standa við Miðstræti og nr. 7 við Miðstræti, þar sem tæpir 10 metrar eru að þeim húsum, enda þótt vindmagn hafi aðeins verið 3 stig á þeim tima, er íkveikjan var framin.“ Af því, sem nú hefur verið rakið, er ljóst, að brot þeirra Jó- hannesar og Gísla varða við 164. gr. 2. mgr. hegningarlaganna og 248. gr., sbr. 20. og 22. gr. sömu laga. Enda þótt Snorri ætlaðist eigi til þess, að kveikt yrði í húsinu að nóttu, ber að heimfæra brot hans undir 164. gr. 2. mgr. hegningarlaganna og auk þess undir 248. gr., sbr. 20. gr. sömu laga. Eins og áður segir, bað Snorri þá Þórð og Sigurð að kveikja í Miðstræti 5. Varhugavert þykir að telja beiðnir þessar hafa verið þannig vaxnar, að refsiverðar tilraunir geti talizt. Verður Snorri því eigi sakfelldur fyrir þær. Jóhannes fór eitt sinn fram á það við Gisla, að hann kveikti í sláturhúsinu á Akranesi og bauð honum 8 þúsund krónur fyrir það fyrirfram. Gísli vildi ekki sinna þessu og gerði ekkert til að framkvæma þetta. Þessi beiðni Jóhannesar þykir eigi hafa náð því stigi að verða talin refsiverð tilraun og verður því eigi metin honum til sakfellingar. Vegna íkveikjunnar í Miðstræti 5 hafa komið fram nokkrar skaðabótakröfur. Sjóvátryggingarfélag Íslands h/f, sem hafði í tryggingu bólstr- araverkstæði þeirra Guðlaugs Bjarnasonar húsgagnabólstrara, Miðstræti 5 og Agnars Ívars húsgagnabólstrara, Kjartansgötu 2, hefur krafizt þess, að þeir hinir ákærðu, Jóhannes, Gísli og Snorri, verði in solidum dæmdir til að greiða félaginu útlagðar bruna- bætur til nefndra bólstrara kr. 19 936.00 og matskostnað o. fl., samtals kr. 21 936.00, auk 6% ársvaxta frá 25. janúar s. 1. (greiðslu- degi bótanna) til greiðsludags. Þessari kröfu er eigi andmælt af Jóhannesar hálfu, en af hálfu hinna er henni andmælt. Þar sem félagið greiddi bætur þessar samkvæmt mati og eigi þykir ástæða 45 til að véfengja kostnaðarliðinn, þykir rétt að taka kröfuna til greina þrátt fyrir andmælin af hálfu Gísla og Snorra. Af hálfu Guðlaugs Bjarnasonar mætti í máli þessu til skaða- bótakröfugerðar Sigurður Arngrímsson skrifari, Bergstaðastræti 28 B, og hafði umboð til kröfugerðar á hendur Snorra Jónssyni. Gerði hann þá kröfu f. h. Guðlaugs, að Jóhannes, Gísli og Snorri verði in solidum dæmdir til að greiða honum kr. 12 051.00, ásamt 5% ársvöxtum frá 20. janúar s. 1. til greiðsludags í skaðabætur fyrir vinnutap vegna brunans og eyðileggingu ýmissa muna í brenn- unni. Sami maður mætti af hálfu Agnars Ívars með sams konar um- boði og gerði þá kröfu á hendur sömu mönnum, að þeir verði dæmdir in solidum til að greiða sér kr. 8704.00 ásamt 5% árs- vöxtum frá 20. janúar s. 1. til greiðsludags vegna vinnutaps vegna brunans og eyðileggingar ýmissa muna í brennunni. Þar sem kröf- um þessum er andmælt sem ósönnuðum og órökstuddum og um- boðsmanninn skortir umboð til kröfugerðar á hendur Jóhannesi og Gísla, og þar sem gagnaðflun og málflutningur um kröfurnar mundi tefja mjög refsimálið, þykir rétt að vísa kröfum þessum frá dómi. Við bruna þennan skemmdist húsið Miðstræti 5, og hlutu AI- mennar tryggingar h/f að greiða í bætur. fyrir þær með kostnaði alls kr. 2600.00. Hefur félagið krafizt þess, að Snorri, Jóhannes og Gísli verði dæmdir in solidum til að greiða sér þessa upphæð í skaðabætur, ásamt 5% ársvöxtum frá 13. febrúar s. 1. til greiðslu- dags. Þessi krafa er viðurkennd af hálfu Snorra og Jóhannesar, en andmælt af hálfu Gísla. Með tilvísun til málavaxta verður þessi krafa tekin til greina, þrátt fyrir framkomin andmæli af Gisla hálfu. Útiskúr við Miðstræti 5. Í suðausturhorni lóðarinnar Miðstræti 5 er járnklæddur timbur- skúr með þremur dyrum á norðurhlið. Lítill gluggi er ofarlega á vesturhlið hans. Skúrinn er byggður upp að steinvegg að austan og sunnan. Bilið milli hússins og skúrsins er 1,20 m og liggur einn meter af norðurenda skúrsins samhliða húsinu. Að kvöldi 4. febrúar s. 1. kveikti ákærði Sigurður í vörum, sem hann átti í skúr þessum, í þeim tilgangi að fá greitt vá- tryggingarfé þeirra og var slökkviliðið kvatt út vegna bruna þessa kl. 2.24. Skemmdir urðu töluverðar af brunanum. Á síðastliðnu hausti hafði ákærði Snorri til sölu f. h. Lands- banka Íslands vörur, sem bankinn hafði að veði fyrir skuldum Hallgríms Tuliniusar stórkaupmanns við bankann. Vörur þessar voru geymdar í skúr þessum. Vörur þessar keypti Sigurður, en hann skýrir svo frá, að áður en til þess kæmi, hafi Snorri beðið 46 sig að kveikja í þeim og boðið sér 5 þúsund krónur fyrir, en hann kveðst ekki hafa haft kjark í sér til þess og neitað því. Snorri hefur eindregið neitað þessu og engin vitni voru að þessu, að sögn Sigurðar. Er þetta því ósannað. Hinn 16. nóvember kveðst Sigurður hafa keypt vörurnar af Snorra sem umboðsmanni bankans og telur Snorri vel mega vera, að sá tími sé réttur. Vör- urnar voru að nafnverði ki. 90 383.55, en af þeim var gefinn 304 afsláttur, svo að Sigurður keypti þær fyrir kr. 63 000.00 og sam- þykkti víxla fyrir kaupverðinu og hélt bankinn þeim. Vörurnar voru vátryggðar í Sjóvátryggingaríélagi Íslands h/f fyrir k 91 000.00 og var tryggingartímabilið frá 20. nóvember 1945 til í T. að. febrúar 1946. Sigurður heldur þvi fram, að þegar Snorri bauð honum vörurnar til kaups, hafi hann í og með talað um, að hann gæti kveikt í þeim. Þessu neitar Snorri, en játar hins vegar, að þeir hafi þegar eftir kaupin rætt um bann möguleika, að Sigurður kveikti í vörunum, og báðir eru beir á einu máli um það, að þeir hafi oft eftir kaupin rætt um þessa fyrirhuguðu iíkveikju,. Þegar Sigurður keypti vörurnar, var það æliun hans að selja það at þeim, sem unnt væri, en jafnframt hafði hann í huga að brenna hitt og segir hann þá hugmynd hafa sprottið af uppástungu Snorra um þetta. Sigurði tókst ekki að selja nokkuð af vörunum, enda voru þær meira og minna ófýsilegar og skemmdust af leka, að sögn Sigurðar, eftir að hann keypti þær. Þeir Snorri telja að e.t.v. hefði verið unnt að selja til útlanda eina tegund varanna, særuskó, og mun Snorri hafa hvatt Sigurð til að reyna það, en ekkert varð úr því. Jafnframt þessum vörum Sigurðar, átti ákærði Jóhannes vörur í skúrnum, sem voru illseljanlegar, en vátryggðar fyrir 33 þúsund krónur frá 25. janúar til 25. marz s. 1. Þeir Sig- urður og Jóhannes ræddu um það sín á milii að kveikja í skúrn- um, til þess að fá vátryggingarféð, og voru sammála um að láta af því verða, en Jóhannes vildi þó ekki fremja íkveikjuna sjálfur. Eitt sinn meðan þeir höfðu þeita í huga, sagði Sigurður Jóhannesi, að hann hefði fengið mann til að kveikja í skúrnum, en þyrfti að greiða honum 4 þúsund krónur fyrir og vildi hann, að Jóhanes greiddi helming þess fjár. Jóhannes var samþykkur því og sam- þykkti 2 þúsund króna vixil í þessu skyni og afhenti Sigurði. Jafnframt samþykkti hann annan víxil, að upphæð 3 þúsund krónur, og afhenti Sigurði, en óljóst er, hvernig á því stóð. Eigi varð þá úr því, að Sigurður fengi annan til ikveikjunnar, heldur framdi hann hana sjálfur. Jóhannes reyndi eilt sinn árangurslaust að fá ákærða Gísla til þess að kveikja í skúrnum. Fór hann með Gísla að skúrnum og sýndi honum hvernig hentugast væri að kveikja í honum, benti honum á að reka hendina inn um gat á hurðinni og kveikja í og vildi hann helzt, að Gisli gerði þetta þá að kvöldi sama dags. Til þess að styggja ekki Jóhannes, tók Gísli d7 €kki ólíklega í þetta, en kveðst aldrei hafa ætlað sér að gera Þetta, enda gerði hann ekkert til þess. Að kvöldi hins 4. febrúar s. 1, var Sigurður undir áhrifum áfengis. Var þá farinn að nálgast gjalddagi fyrsta víxilsins, sem hann hafði samþykkt fyrir kaupverði varanna. Hann fór þá ein- samall í skúrinn, hellti olíu í rusl á gólfi hans og kveikti í því með eldspitu. Síðan læsti hann skúrnum og fór heim til Snor ra, en þar var hann þá til húsa. Slökkviliðið kom brátt á vettvang og slökkti eldinn, án þess að hann breiddist til annarra húsa. Skemmdir urðu töluverðar á vörunum. Við mat, sem fram fór eftir brunann, reyndust vörur Sigurðar hafa verið að verðmæti kr. 81 721.56, en brunaleifar kr. 11 495.39. Skaðabætur, sem greiddar voru Sig- urði, námu því kr. 69 926.17. Nokkurt þóf varð milli Sigurðar og Sjóvátrvggingarfélags Íslands h/f áður en samkomulag náðist um framangreindar tölur, og fylgdist Snorri mjög vel með þeim samn- ingum. Greiðsla bótanna fór þannig fram, að Landsbanka Íslands voru greiddar kr. 64 271.28, þ. e. a. s. víxlar þeir, er Sigurður hafði samþykkt fyrir andvirði varanna ,en sjálfum voru Sigurði greiddar kr. 5654.89. Jóhanesi voru greiddar í skaðabætur fyrir brunatjón á sínum vörum kr. 12 027.96. Sigurður kveðst ekki hafa álitið íbúðarhús vera í hættu þó að skúrinn brynni. Auk þess taldi hann, að slökkviliðið mundi á augabragði slökkva eldinn, en honum virðist hafa verið nokkuð sama um, hvort vörurnar eyðilegðust af eldi eða vatni. Álit Jóns slökkviliðsstjóra Sigurðssonar og Sveins yfirlögreglu- Þjóns Sæmundssonar á hættu þeirri, er stafaði af íkveikjunni í skúrnum, er þetta: „Með tilliti til þess, að hér er um lítinn skúr að ræða, með eldtraustum veggjum að skúrnum á lóðunum nr. 7 við Miðstræti og nr. 26 við Þingholtsstræti og þar sem hann er eigi áfastur við íbúðarhúsið nr. 5 við Miðstræti, og þar sem íkveikjan á sér stað um kl. 20.00 og næstum því algert logn á beim tíma, þá teljum vér, að lifshætta hafi eigi stafað af Þessari íkveikju eða yfirvofandi tjón á eignum annarra manna.“ Sam- kvæmt vottorði Veðurstofunnar var veður hér í bæ, þegar kveikt var í skúrnum, ENE 1 og rigning. Þar sem ætið hlýtur nokkur almannahætta að vera sam- fara íkveikju sem þeirri, er nú hefur verið lýst, þykir brot Sig- urðar varða við 164. gr. Í. mgr. og 248. gr. hegningarlaganna. Með samráði sínu við ákærða Sigurð um fyrirhugaða íkveikju í skúrn- um, svo og með því að greiða ákærða Sigurði 2 þúsund króna víxil í því skyni að láta brenna skúrinn, þykir ákærði Jóhannes, er átti einnig vörur í skúrnum og fékk vátryggingarfé greitt fyrir Þær, hafa líka brotið ákvæði sömu hegningarlagagreina, svo og með því að reyna að fá ákærða Gísla til þess að kveikja í skúrn- um, sbr. 20. gr. hegningarlaganna. Hins vegar þykja eftir atvikum 48 ekki vera sönnuð þau afskipti á ákærða Snorra af þessari brennu, að þau verði metin honum til refsingar út af fyrir sig. Vegna þessa bruna hefur Sjóvátryggingarfélag Íslands h/f krafizt þess, að ákærðu Sigurður, Jóhannes og Snorri verði in. soliðum dæmdir til að greiða sér í skaðabætur kr. 87 054.13 ásamt 6% ársvöxtum frá 6. apríl s. 1. (greiðsludegi bótanna) til greiðslu- dags. Bótakrafan sundurliðast þannig: Greiddar bætur til Sigurðar samkvæmt mati .... kr. 69926.17 Matskostnaður ...00.c0000....... sr - 8500.00 Samtals kr. 73 426.17 Greiddar bætur til Jóhannesar samkvæmt mati .. kr. 12027.96 Matskostnaður .......... 0 ai á HE A I A 0 — 1500.00 Samtals kr. 13527.96 Alls til beggja kr. 87 054.13 Þessum kröfum er eigi andmælt af hálfu Jóhannesar. Af Sig- urðar hálfu er talið, að hann beri ábyrgð á upphæðinni a. m. k. að sínum hluta, en vöxtum mótmælt frá fyrri tíma en stefnudegi og einnig sem of háum. Af hálfu Snorra er kröfum þessum mótmælt sem honum óvið- komandi röngum og órökstuddum, enda verður hann ekki talinn skaðabótaskyldur fyrir þessa brennu frekar en refsiverður. Þar sem ástæðulaust er að efast um réttmæti matskostnaðarupphæðar- innar, teljast kröfuupphæðirnar réttar. Mótmælin gegn vaxtakröf- unni þykja eigi á rökum reist, þar sem félagið gat eigi sett kröfu sína fram fyrr en raun varð á og upphæð vaxtakröfunnar er lög- mæt. Þykir því krafan að öllu leyti réttmæt og verður tekin til greina gegn þeim ákærða Sigurði og ákærða Jóhannesi. Íkveikja í Vonarstræti í. Kl. 3.40 aðfaranótt 18. febrúar s. 1. var slökkviliðinu tilkynnt, að eldur hefði kviknað í skúr bak við húsið Vonarstræti 4 hér í bæ. Slökkviliðið fór á vettvang og slökkti og urðu mjög litlar skemmdir af eldinum. Skúr þessi var vörugeymsla H. A. Tulinius h/f og voru vörubirgðir þær, er í skúrnum voru, og vörubirgðir félagsins og skrifstofugögn inni í húsinu Vonarstræti 4 vátryggð í Sjóvátryggingarfélagi Íslands h/f fyrir kr. 170 000.00. Skúr þessi er steinsteyptur með timburþaki, múrhúðuðu að innan, en báru- járnklæddur að utan og €r hann byggður sem bifreiðageymsla. Sambyggt skúrnum að norðan er járnklætt gamalt timburhús, 59 fermetrar að stærð, ein hæð og ris, sem notað er sem vörugeymsla Gottfred Bernhöft £ Co. h/f. Eldvarnarveggur er á milli hússins og skúrsins upp að þaki hans. Við skúrþakið eru þrir smá glugg- 49 ar á húsinu, alveg niðri við þakklæðningu skúrsins, og járnklædd hlið hússins er um 15 m á hæð fyrir ofan skúrinn. Ákærði Jóhannes hefur játað að hafa kveikt í skúrnum að beiðni ákærða Snorra og hefur Snorri játað það rétt vera. Þeir eru sam- mála um, að Snorri hafi beðið Jóhannes að gera þetta og boðið honum fríðindi fyrir og að þetta hafi verið gert í þeim tilgangi að svíkja út vátryggingarfé vörubirgðanna í skúrnum. Jóhannes féllst á að gera þetta. Snorri skýrir svo frá, að það hafi verið ákveðið, að Jóhannes fremdi íkveikjuna eftir nánari ákvörðun sinni. Ekki kveðst hann þó hafa nefnt við Jóhannes, að hann Þiði með íkveikjuna, því að Jóhannes hafi verið farinn frá sér, begar hann (Snorri) athugaði, hvort hagur mundi vera að því að kveikja í skúrnum. Við þá athugun kveðst hann hafa séð, að tjón mundi vera að því, en þá var Jóhannes farinn og hann náði ekki í hann. Hafi svo Jóhannes kveikt í skúrnum næstu nótt og hurð skúrsins þá verið ólæst vegna þess, að læsing hennar hafði þá verið biluð í nokkra daga, en ekki vegna þess, að Snorri skildi hana eftir ólæsta vegna hinnar fyrirhuguðu íkveikju. Hafi hurðinni að vísu verið tyllt aftur með þremur nöglum. Jóhannes skýrir svo frá, að þeir hafi átt tvö samtöl um Þessa íkveikju og hafi hið síðara verið daginn fyrir íkveikjuna og hafi þeir þá ákveðið, að hún skyldi framin næstu nótt og hafi Snorri ætlað að skilja skúrinn eftir ólæstan um kvöldið, svo að Jó- hannes kæmist inn í hann um nóttina. Kveðst Jóhannes ekkert hafa átt að fá fyrir íkveikjuna, nema allar vörurnar í skúrnum eyðilegðust. Jóhannes fór á dansleik um kvöldið og drakk sig ölvaðan. Eftir dansleikinn fór hann inn í skúrinn, rakti þar um- búðapappir niður af rúllu, setti hann í eitt horn skúrsins og kveikti í með eldspitu. Siðan fór hann á brott. Ekkert greiddi Snorri Jóhannesi fyrir verk þetta, og segir Jóhannes hann hafa ávítað sig fyrir að láta íkveikjuna mistakast. Skemmdir á skúrn- um urðu engar við eld þennan, en í bætur fyrir skemmdar vörur af eldinum greiddi Sjóvátryggingarfélag Íslands h/f kr. 420.94, og tók Snorri við þeim bótum f. h. H. A. Tulinius h/f. Undir rannsókn málsins var Jóni Sigurðssyni slökviliðsstjóra og Sveini Sæmundssyni yfirlögregluþjóni falið að athuga, hver hætta hefði getað stafað af íkveikju þessari. Um þetta hafa þeir látið uppi og staðfest álit þetta: „Með tilliti til þess að ikveikjan átti sér stað um nótt, slökkviliðið kvatt til starfa kl. 3.40, og ef að eldsins hefði eigi orðið vart eins fljótt og raun varð á, þá telj- um vér nokkra hættu á, að eldurinn mundi hafa getað náð því, að brjótast upp í gegnum hið múrhúðaða þak, inn um fyrrnefndan glugga og hlið á geymsluhúsinu og þannig teflt í hættu töluverð- um verðmætum annarra, geymsluhúsi og vörulager. Með tilliti til þess, að lygnt veður var, er íkveikjan átti sér stað (2—4 vindstig), 4 50 teljum vér eigi hættu á að útbreiðsla eldsins mundi hafa getað náð til fleiri húsa en fyrrnefnds geymsluhúss á lóð Kirkjuhvols.“ Vitað er samkvæmt vottorði Veðurstofunnar, að vindur var S 2 kl. 2 þessa nótt, en SSE á kl. 5 sömu nótt. Með tilliti til þessarar álitsgerðar, þykir framangreint brot ákærðu varða við 164. gr. 1. mgr. og 248. gr. hegningarlaganna. Af hálfu Sjóvátryggingarfélags Íslands h/f er þess krafizt, að ákærðu Snorri og Jóhannes verði dæmdir in solidum til að greiða félaginu hinar útlögðu skaðabætur, kr. 420.94, auk matskostnaðar o. fl. kr. 50.00, alls kr. 470.94, ásamt 6% ársvöxtum frá 28. júní s. 1. til greiðsludags. Krafa þessi er samþykki af hálfu ákærðu og verður tekin til greina. Baldarsgata 12. Snorri Jónsson hefur í um tvö ár átt húsið nr. 12 við Bald- ursgötu hér í bænum. Það er skúrbyggt, lítið timburhús, járnklætt, ein hæð, frekar lág. Núverandi brunabótaverð hússins er kr. 12 700.00. Á síðastliðnum vetri bjó í húsinu ekkja með syni sin- um, uppkomnum, unglingsstúlku og 10 ára telpu. Hús þetta keypti Snorri í þeim tilgangi að byggja á lóð þess. Á síðastliðnum vetri datt honum í hug að brenna húsið, ekki vátryggingarfjárins vegna, heldur til þess að losna við það af lóðinni. Eitt sinn í vetur komu þeir Snorri, Jóhannes og Þórður saman að húsi þessu, sem er í grennd við heimili Snorra. Snorri stakk þá upp á Því við hina, að þeir kveiktu í húsi þessu fyrir sig, og bauð þeim kr. 5090.00 alls fyrir. Þeir gengu í húsportið og benti Snorri hinum þar á glugga, sem hann stakk upp á að þeir opnuðu og kveiktu þar í. Jóhannes heldur því fram, að Snorri hafi beðið þá að kveikja í húsinu á næturbeli og ráðlagt þeim að nota benvíin við ikveikj- una. Hvorugs þessa minnist Snorri. Snorri kveðst hafa talað um við Jóhannes og Þórð í þetta sinn að gæta þess, að enginn væri í húsinu, þegar þeir kveiktu í því. Jóhannes og Þórður eru sammála um, að þeir hafi neitað þessari beiðni Snorra. Segir Jóhannes þá hafa neitað bessu vegna þess að ekkjan svæfi í húsinu og aðstaðan til ikveikjunnar væri af- leit. Þórður kveðst hafa spurt Snorra, hvort hann ætlaði að brenna fólkið inni, en Snorri hafi svarað þvi svo, að það gæti forðað sér. Snorri segir Jóhannes hafa tekið fremur illa í beiðni sína um að kveikja í húsi þessu, en Þórð skár, án þess þó að lofa nokkru. Eftir þetta ræddu Snorri og Jóhannes ailoft um íkveikju í þessu húsi, en þeir telja þau viðtöl ekki hafa verið alvarlega meint. Sigurður Jónsson ber, að Snorri hafi nokkrum sinnum á síðast- liðnu hausti og veiri beðið sig að kveikja í Baldursgötu 12. Kveðst hann ekkert hafa gefið út á þá beiðni og aldrei hafa lofað að framkvæma hana né gert nokkuð til þess. Ekki kveðst Snorri öl minnast þess að hafa beðið Sigurð að kveikja í þessu húsi, en eigi vill hann þó neita, að svo hafi verið. Hvorki Jóhannes né Þórður gerðu nokkuð til þess að kveikja í húsinu. Kveðst Þórður mjög hafa áminnt Jóhannes um að láta Snorra ekki ginna sig til þessa né annarra óhæfuverka. Snorri kveðst eitt sinn hafa sagt Jóhannesi, að hann væri hættur við að brenna húsið. Ekki kveðst hann hafa sagt Þórði þetta. Hafa talið það ástæðulaust. Undir rannsókn málsins var Jóni Sigurðssyni slökkviliðsstjóra og Sveini Sæmundssyni yfirlögregluþjóni falið að athuga, hver hætta hefði getað stafað af íkveikju í húsi þessu, ef hún hefði verið framkvæmd. Um þetta hafa þeir látið uppi og staðfest það álit, að þó að eldur kæmi upp í Baldursgötu 12, stafaði nágranna- húsum þess eigi hætta af því og möguleikar á björgun íbúa húss- ins, ef í því kviknaði, væru mjög miklir, jafnvel þó að eldurinn kæmi upp að nóttu til. Af framanskráðu er ljóst, að Jóhannes, Þórður og Sigurður hafa ekkert aðhafzt í sambandi við hús þetta, er refsingu varði og beiðni Snorra, að Sigurður kveikti í húsinu Þykir ekki þannig vaxin að refsiverð tilraun sé. Aftur á móti er beiðni hans um, að Jóhannes og Þórður kveiktu í húsinu og at- hafnir hans í sambandi við þá beiðni þannig að refsiverð tilraun verður að teljast, og þar sem ætið hlýtur að vera nokkur almenna- hætta því samfara að kveikja í íbúðartimburhúsi inn í húsaþyrp- ingu, enda þótt nokkur spölur sé til næsiu húsa, þykir brot Snorra varða við 164. gr. 1. mgr. og 248. gr., sbr. 20, gr. hegningar- laganna. Sumarbústaður við Grafarholt. Á síðastliðnum vetri keypti ákærði Þórður vörur fyrir 45 þús- und krónur af ákærða Snorra og útvegaði Snorri honum geymslu fyrir vörur þessar í sumarbústað nálægt Grafarholti í Mosfells- sveit, en í nokkrum hluta bústaðarins var búið. Þórður skýrir svo frá, að skömmu eftir að hann flutti vörurnar í bústaðinn hafi Snorri stungið upp á því við sig að hann (Þórður) fengi meira af vörum frá sér og ákærða Sigurði í bústaðinn, vátryggði þær hátt og brenndi síðan bústaðinn með þeim í. Þessu kveðst Þórður hafa neitað og af ótta við, að Snorri léti kveikja í bústaðnum, kveðst hann ekki hafa vátryggt vörurnar í honum. Snorri neitar að hafa minnzt á íkveikju í þessum sumarbústað við Þórð og við sam- prófun náðist ekkert samræmi um þetta. Jóhannes heldur því iram, að Þórður hafi ætlað að kveikja í sumarbústað þessum, en hafi síðan hætt við það sökum þess, að fólk bjó í honum. Þar sem svo óljóst er, hvernig þessum hugleiðingum var háttað og þær leiddu eigi til neinna framkvæmda, verða ákærðu eigi sakfelldir fyrir Þetta atriði. Sumarbústaður í Kringlumýri. Ákærði Sigurður Jónsson skýrir svo frá, að meðan uppi voru ráðagerðirnar um Akranessbrennuna, hafi komið til orða milli sin og Þórðar að útvega sumarbústað, sem Þórður setti vátryggðar vörur í, og kveikja síðan í honum. Út frá þessum hugleiðingum hafi Þórður eftir sinni ábendingu keypt sumarbústað einn í Kringlumýri hér við bæinn og flutt í hann vörur, þar á meðal vörur úr Grafarholtsbústaðnum. Hafi Sigurður síðan að beiðni Þórðar tekið að sér að kveikja í bústaðnum og átt að fá fyrir það 11 þúsund krónur frá Þórði. Einnig hafi komið til tals, að Sigurður hefði í þessari brennu fatnaðarvöru fyrir 4—-5000 krón- ur. Vörur þessar voru þó aldrei fluttar í sumarbústaðinn. Segir hann tímann til þessarar íkveikju eigi hafa verið kominn, þegar rannsókn málsins hófst, og víst er, að eigi var kveikt í bústað þessum. Þórður segir það rétt vera, að hann hafi eftir ábendingu Sig- urðar keypt sumarbústað þennan og í því skyni að geyma í hon- um vörur, er hann hafði undir höndum, og hafði bæði í umboðs- sölu fyrir ýms fyrirtæki og átti sjálfur. Vörur í bústaðnum vá- tryggði hann hjá Sjóvátryggingarfélagi Íslands h/f fyrir 180 þús- und krónur yfir tímabilið 17. maí til 7. ágúst s. 1. Vörurnar, sem hann geymdi í Grafarholtsbústaðnum, flutti hann í þennan Þú- stað. Segir hann Snorra hafa stungið upp á því við sig að brenna þennan bústað og hafi hann viljað fá að hafa vörur í honum, sem þar skyldi svo brenna. Þessu neitar Snorri og segir aldrei hafa verið á þetta minnzt þeirra á milli, og við samprófun héldu þeir hvor við sína staðhæfingu um þetta. Þórður kveðst engar vörur hafa viljað taka af Snorra í bústaðinn og ekkert hafa rætt við hann þá uppástungu hans að brenna bústaðinn. Um Sigurð í sambandi við brennu bústaðar þessa heldur Þórður því fram, að hann hafi drukkinn boðizt til að kveikja í honum fyrir 11 þúsund krónur, en Þórður hafi eytt þessu og sagt Sigurði að hætta að hugsa um þetta. Við samprófun skýrði Þórður svo frá, að hann hafi talað líklega við Sigurð um þessi efni, þannig að Sigurður hafi mátt halda, að hann vildi að kveikt yrði í bústaðnum, en þó hafi þetta aldrei verið ætlun sín í alvöru. Jóhannes hefur borið, að hann hafi heyrt Þórð og Sigurð, hvorn í sinu lagi, tala um þessi brennu- áform og enn fremur heldur hann því fram, að Snorri hafi eftir Akranessbrunann sagt sér, að hann ætlaði að láta eitthvað af vör- um í sumarbústað Þórðar og láta þær brenna þar og hafa þær á nafni hans (Þórðar), svo að sitt nafn kæmi þar hvergi nærri opinberlega. Í þessum sumarbústað var aldrei kveikt og eigi er vitað að nokkuð hafi verið unnið að því að fremja þar íkveikju. 53 Það sem að framan er rakið um þessar íkveikjuhugleiðingar, þykir eigi þannig vaxið, að ákærðu verði sakfelldir fyrir það. Hús á Kvíabryggju í Grundarfirði. Í vetur og vor stóðu Snorra til boða til kaups eignir á Kvía- bryggju í Grundarfirði og átti hann viðræður við annan eiganda eignanna um þessi kaup, án þess að nokkuð yrði úr þeim. Snorri og Jóhannes ræddu eitt sinn saman um þessi væntanlegu kaup og ræddu þeir þá um þann möguleika að hafa á eignum þessum sumargistihús í sumar og láta síðan húsið brenna í haust. Snorri fullyrðir, að Jóhannes hafi borið þetta í tal, en Jóhannes man ekki hvor hóf máls á þvi. Hins vegar segist Snorri hafa tekið þess- ari hugmynd alllíklega. Eins og áður segir, varð ekki af kaupum þessum, og ákærðu gerðu ekkert til að koma íkveikjuhugmynd- inni í framkvæmd og hafa þeir því eigi bakað sér refsiábyrgð með Þessum hugleiðingum. Samkomuhúsið Iðnó. Ákærði Jóhannes skýrir svo frá, að um mót febrúar og marz s. 1. hafi Sigurður sagt sér, að hann hefði verið beðinn að kveikja í samkomuhúsinu Iðnó hér í bæ og sér verið boðnar 20 þúsund krónur fyrir verkið, en hann hafi viljað fá 30 þúsund krónur fyrir það og búast við að geta fengið það og skyldi Jóhannes fá helm- ing launanna, ef hann aðstoðaði sig við íkveikjuna. Jóhannes kveðst hafa tekið þessu líklega, en ekki lofað því. Síðar kveðst hann hafa komizt að því, að búið væri á háalofti hússins og þá hafi hann sagt Sigurði, að af þeim sökum vildi hann ekki aðstoða hann við íkveikjuna, en þá hafi Sigurður sagt, að þetta áform myndi vera úr sögunni, því að sá, sem hefði beðið sig um að kveikja í húsinu, sem Jóhannesi skildist helzt vera skrifstofu- stjóri samkomuhússtjórnarinnar, vildi ekki greiða sér nógu mikið fyrir það. Sigurður segir það rétt vera, að hann hafi fyrir nokkru sagt Jóhannesi, að farið hefði verið fram á við sig að kveikja í samkomuhúsinu Iðnó og að maðurinn, sem hefði farið fram á þetta við sig, vildi greiða 30 þúsund krónur fyrir verkið, en það Þætti sér alltof lág upphæð og væri þetta ekki vinnandi fyrir minna en 40 þúsund krónur, en svo háa upphæð væri maðurinn ófáanlegur til að greiða. Segir hann Jóhannes hafa verið fúsan til að vinna verkið fyrir þá upphæð, sem stóð til boða, og hafi hann við og við verið að minnast á þetta við sig, sem ætið eyddi um- tali um það. Hafi þetta umtal síðan dáið útaf. Sigurður heldur því eindregið fram, að það hafi verið tilhæfu- laus uppspuni sinn, að hann hafi verið beðinn að kveikja í sam- öd komuhúsinu og að þetta fleipur sitt hafi spunnizt út af einhverju „snakki og kjaftæði“. Forstjóri samkomuhússins Iðnó hefur eindregið neitað fyrir rétti, að hann vitni nokkra hæfu í þvi, að Sigurður hafi verið beð- inn að kveikja í húsinu. Ákærðu gerðu ekkert til að koma íkveikju þessari í fram- kvæmd, og verða hugleiðingar þeirra og umtal um hana eigi metnar þeim til sakfellingar. Vélbáturinn Teddy. Á síðastliðnum vetri gerðu ákærði Þórður og Guðmundur Guðmundsson kaupmaður, Vesturgötu 20 í Hafnarfirði, samninga um, að Guðmundur seldi Þórði vélbátinn Teddy, 20 smálesta bát, og var Snorri milligöngumaður um þessa samninga. Guðmundur gat eigi afhent bátinn í umsömdu ástandi á umsömdum tima, og riftaði þá Þórður kaupunum. Í sambandi við þennan bát gengu Snorri, Sigurður, Þórður og Jóhannes um skeið með þær hugmyndir að taka bátinn á leigu og senda hann hlaðinn vátryggðum vörum í söluferð með ströndum fram, eða fá eiganda bátsins til að leggja bátinn til í þessa ferð og eiga einnig í honum vátryggðar vörur og sökkva síðan bátnum í því skyni að fá vátryggingarverð farmsins. Um þetta ræddu þessir menn fram og aftur og voru með ymsar bollaleggingar um Þetta. sem allar virðast þó hafa verið meira og minna í lausu lofti. Virðist vilji þeirra til þessa verks hafa verið missterkur, en sérstaklega hefur Snorri haft forustuna í umræðum um þetta. Þetta var tal- fært við eiganda bátsins og stungið upp á því við hann, að vera með í þessu fyrirtæki, en annað virðast ákærðu ekki hafa gert til að koma þessu í framkvæmd. Verður eigi litið svo á, að þetta atriði sé refsivert ákærðu, og þykir eigi ástæða til að fara nánar út í atvikalýsingu þess. Vélbáturinn France. Aðfaranótt 13. febrúar 1944 kviknaði í v/b France. RE 159, gömlu 9 smálesta bátskrifli, sem stóð uppi í skipasmiðastöð Péturs Ottasonar hér í bænum. Jafnframt varð sprenging í bátnum og við hana losnaði þilfarið frá byrðingnum frá stefni og aftur að stýris- húsi og lyftist að framan, allt að því einn meter. Bát þennan átti ákærði Snorri á þessum tíma. Hafði keypt hann haustið áður af Sigurði Berndsen, Grettisgötu 71 hér í bæ. Afsalið er dagsett 21. október 1943 og afsalsverð talið 18 Þúsund krónur. Eignayfir- færsla á bátnum stóð þá í sambandi við önnur viðskipti, og telur Sigurður sennilegt, að Snorri hafi talið sér bátinn 40—50 þúsund króna virði. Hinn 30. október 1943 vátryggði hann Þbátinn hjá umboðsmanni Fireman's Insurance Company hér í bæ fyrir 7% 1 Je þúsund krónum. Grunur lék á, að bruni þessi og sprenging væri af völdum Snorra, og fór fram rannsókn um mál þeita, en ekkert sannaðist um upptök eldsins eða sprengingarinnar. Í sambandi við þetta mál, sem hér liggur fyrir, hefur Snorri verið mjög um það spurður, hvort hann hafi ekki verið þessa valdur eða vitað um, hver framdi þetta, en hann hefur staðfastlega synjað fyrir það, og er ósannað, að hann hafi átt þátt í þessu. Kæra Óskars Henry Franzsonar. Þegar ákærði Jóhannes var að flytja vörur sínar til Akraness í brennuna, fékk hann Óskar Henry Franzson bifreiðarstjóra, Víf- ilsgötu 2 hér í bæ, til þess að fara þangað með vörur eina ferð og var Jóhannes með honum í þeirri ferð. Ekki nefndi Jóhannes áður en ferðin var farin, að nokkur vandkvæði yrðu á að greiða gjaldið fyrir hana. Að lokinni ferðinni krafði Óskar hann um ökugjaldið kr. 390.59, en þá gat Jóhannes eigi greitt það, sagðist vera peningalaus, en lofaði að greiða það síðar, Úr því varð þó ekki. Þetta athæfi Jóhannesar varðar hann refsingu samkvæmt 248. gr. hegningarlaganna. Óskar hefur krafizt þess, að Jóhannes verði dæmdur til að greiða sér ökugjaldið, kr. 390.59, og auk þess kr. 50.00 fyrir snúninga og vinnutap vegna sviksemi hans, alls kr. 440.59. Þessa kröfu hefur Jóhannes samþykkt og verður hún tekin til greina. Skjalafals Jóhannesar Pálssonar. Hinn 10. og 12. febrúar s. l. fékk Jóhannes Þórð Sveinsson, bifreiðarstjóra til heimilis á Fossi í Staðarsveit, kunningja sinn, til að samþykkja fyrir sig í greiðaskyni tvo víxla, annan að upp- hæð kr. 7200.00, en hinn að upphæð kr. 7300.00 og til þess að rita nafn bróður Þórðar, Guðbrands Sveinssonar rafmagnsmanns, til heimilis á Fossi í Staðarsveit, sem samþykkjanda á tvo aðra vixla, annan að upphæð kr. 7500.00, en hinn að upphæð kr. 6000.00. Jóhannes skýrir svo frá tildrögum til bess, að hann fékk Þórð til að skrifa á víxlana, að þeir Snorri Jónsson og Hallgrímur Tuli- nius stórkaupmaður, stjórnendur H. A. Tulinius h/f, hafi beðið sig að fá einhverja menn til þess að samþykkja víxla, sem þeir (Snorri og Hallgrímur) gætu selt í banka. Hafi beir sagzt mundu greiða vixlana á gjalddögum og yrðu þeir því ekki sambykkjend- unum til baga. Hins vegar yrði þetta þeim til góðs, því að skil- vísleg greiðsla víxlanna í bankanum vekti traust bankans á sam- bykkjendum. Segir Jóhannes sér hafa skilizt á Hallgrími og Snorra, að ef einhver fengist til að samþykkja fyrir þá víxla í greiðaskyni, mundu þeir ef til vill láta greiða koma á móti. Jóhannes kveðst hafa lofað þeim að reyna þetta. Þeir Hallgrímur og Snorri neita 56 þessari skýrslu Jóhannesar. Þeir halda þvi fram, að víxlar þessir séu af því sprottnir, að Jóhannes hafi í vetur keypt allmikið af vörum af H. A. Tulinius h/f fyrir kr. 30 000.00 að sögn Hallgríms og greitt þær með víxlum, samþykktum af honum sjálfum. Hafi firmað síðan gefið þá út og selt Landsbankanum. Víxlar þessir áttu að sögn Hallgríms að falla í marz og april s. 1. Þeir Hall- grímur og Snorri segjast oft hafa farið fram á það við Jóhannes, að hann tryggði greiðslu þessara víxla, t. d. með vöruvíxlum eða víxlum, sem hann útvegaði, og hafi víxlarnir, sem Þórður ritaði á, verið til komnir á þennan hátt. Við samprófun um þetta ágrein- ingsatriði Jóhannesar annars vegar og Snorra og Hallgríms hins vegar hefur ekkert samræmi náðst. Þeir Hallgrímur og Snorri fylltu út víxileyðublöðin að tölum til áður, en að sumu öðru leyti eftir að Þórður ritaði á þau. Eftir að Þórður hafði ritað á þá, afhenti Jóhannes Hallgrimi og Snorra þá. Hallgrímur telur, að firmað hafi ekki reynt að selja þessa vixla, en Snorri telur, að Landsbankanum hafi verið boðnir þeir, en hann ekki viljað kaupa þá. Víxlar þessir voru í vörzlum firmans og í sumar hófst það handa um að innheimta þá hjá samþykkjendum. Kannaðist Guð- brandur þá eigi við að hafa ritað samþykki sitt á þá og óskaði rannsóknar um málið. Jóhannes skýrir svo frá, að eftir að hann hafi tekið að sér að útvega víxlasamþykkjendurna, hafi hann eitt sinn verið að drekka kaffi í veitingastofu einni hér í bænum með Guðbrandi Sveins- syni og þá hafa slegið upp á bvi við hann, hvort hann vildi sam- þykkja eða skrifa upp á víxla fyrir sig. Kveðst hann hafa sagt Guðbrandi, að öruggt væri, að víxlarnir yrðu greiddir, en heldur að hann hafi ekki sagt nokkuð nánar um þetta og man, að hann nefndi hvorki hve marga víxla væri um að ræða né upphæðir þeirra. Segir hann Guðbrand hafa svarað þessu með orðunum: „dú, ætli það ekki“, og hafi þeir ekki rætt þetta nánar og Guð- brandur engin loforð gefið um þetta. Jóhannes kveðst hafa verið með vixlana á sér og hafa beðið Guðbrand að skrifa á þá þarna í veitingastofunni, en hann hafi verið að flýta sér og ekki sagzt mega vera að því og segir Jóhannes vel mega vera, að Guðbrandur hafi sagzt ekki mega vera að því þá að athuga þeita málefni. Vegna þess asa, sem á Guðbrandi var, kveðst Jóhannes hafa spurt hann, hvort hann mætti ekki láta Þórð, bróður hans, skrifa upp á víxlana fyrir hann. Þessu heldur hann, að Guðbrandur hafi engu svarað, heldur farið út í þeim svifum. Eftir þetta talaði Jó- hannes aldrei við Guðbrand um þetta. Guðbrandur minnist ekki þessa samtals í veitingastofunni né að Jóhannes hafi beðið sig að skrifa upp á víxla fyrir sig eða aðra og hann neitar að hafa nokkru sinni samþykkt, að Þórður ritaði á nokkra víxla fyrir sig. Við samprófun Jóhannesar og Guðbrands náðist ekkert samræmi um — ÐI Þau atriði, er þá greinir á um. Jóhannes skýrir nú svo frá, að eftir að hann skildi við Guðbrand í veitingastofunni, hafi hann farið rakleitt í símastöðina hér í bænum og hitt Þórð Sveinsson þar af tilviljun. Virðist svo sem Þórður hafi skömmu áður ritað samþykki sitt á áðurnefnda tvo vixla í greiðaskyni við Jóhannes, eftir að Jóhannes hafði sagt honum, að þetta væri sér hagkvæmt og yrði Þórði ekki til neinna útgjalda. Þegar Jóhannes hitti Þórð í símastöðinni, eins og áður segir, tók hann vixileyðublöðin upp og bað Þórð að rita nafn Guðbrands sem samþykkjanda á þau. Það vildi Þórður ekki gera, en þá sagðist Jóhannes hafa hitt Guð- brand og beðið hann að skrifa upp á víxlana, en hann hefði ekki mátt vera að því og væri Þórði óhætt að rita á þá, enda yrðu þeir aldrei Guðbrandi til útgjalda. Þórði skildist á þessu, að Guðbrandur væri því samþykkur að vera á vixlunum og þess vegna ritaði hann nafn hans sem samþykkjanda á þá. Sá verknaður Jóhannesar, sem nú hefur verið lýst, varðar við 155., sbr. 22. gr. hegningarlaganna. Mál Þórðar Sveinssonar er af- greitt sérstaklega. Skjalafals Snorra Jónssonar. Með bréfi, dagsettu 7. júní s. l, fór bróðir ákærða Snorra, Kristján Jörgen Jensen Jónsson sjómaður, Nönnugötu 8 hér í bæ, þess á leit, að rannsökuð yrði fölsun nafns síns á átta víxla, að upphæð samtals kr. 109 300.00, sem allir voru í Búnaðarbanka Íslands, og fölsun nafns sins og bróður síns, Hafliða Jónssonar sjómanns, Nönnugötu 8, á 30 þúsund króna vixil og tryggingarbrét í húseigninni Nönnugötu 8 fyrir þeim víxli, sem Pétur Pétursson stórkaupmaður, Sólvallagötu 66, ætti. Rannsókn hefur farið fram um þetta efni og hefur Snorri viðurkennt að hafa ritað nafn Jörgens og Hafliða í heimildarleysi á 30 þúsund króna vixilinn og tryggingarbréfið og nafn Jörgens í heimildarleysi á flesta víxl- ana Og raunar ekki með leyfi hans, nema á einn þeirra. Árið 1934 eignuðust þeir bræður Snorri, Jörgen og Hafliði húseignina Nönnugötu 8 og hafa átt han í sameign síðan. Framan- greindur 30 þúsund króna víxill og tryggingarbréfið, er honum fylgir, eru dagsett 16. júni 1945, og er gjalddagi víxilsins 11. mai 1948. Þennan dag, 16. júni 1945, eða um sama leyti, keypti Pétur Pétursson stórkaupmaður víxil þennan og tryggingarbréf af Snorra, en með tryggingarbréfinu er Nönnugata 8 veðsett með þriðja veð- rétti og uppfærslurétti næst á eftir áhvílandi veðskuldum, Pétri Péturssyni eða þeim, sem hann framselur víxilinn, Á víxlinum er nafn Snorra sem samþykkjanda, Jörgens útgefanda og Hafliða ábekings, en nöfn þeirra allra standa undir tryggingarbréfinu. Bæði Jörgen og Hafliði hafa synjað fyrir að hafa ritað nöfn sin á þessi skjöl og Snorri hefur játað að hafa ritað þau í algeru öð heimildarleysi. Hann minntist aldrei á þetta efni við Hafliða. Hins vegar skýrir hann svo frá, að hann hafi einhvern tíma minnzt á við Jörgen, að sig vantaði peninga í bili og mundi þurfa að veð- setja húsið til að fá þá. Þessu segir hann Jörgen hafa svarað á þá leið, að það gæti komið til athugunar síðar, en ekki varð af því, að Snorri nefndi þetta við hann aftur. Þessa samtals minnist Jörgen ekki. Þegar Snorri ritaði nöfn þeirra Jörgens og Hafliða á skjöl þessi, reyndi hann að líkja eftir rithöndum þeirra. Pétur Péturs- son á skjöl þessi enn, en hefur veðsett þau Landsbanka Íslands. Hinir víxlarnir, sem hér koma til álita, eru þessir: í. Kr. 10 000.00, útgefinn 4. des. 1945, gjalddagi 4. júní 1946. Samþykkjandi Snorri Jónsson, útgefandi Jörgen Kr. Jónsson. 9. Kr. 20 000.00, útgefinn 18. marz 1946, gjalddagi 20. maí s. á. Samþykkjandi og útgefandi hinir sömu. 3. Kr. 3500.00, útgefinn 23. marz 1946, gjalddagi 24. maí s. á. Samþykkjandi Snorri Jónsson, útgefandi ákærði Sigurður Jónsson, ábekingur Jörgen Kr. Jónsson. 4. Kr. 20 000.00, útgefinn 30. marz 1946, gjalddagi 30. júni s. á. Samþykkjandi Snorri Jónsson, útgefandi Jörgen Kr. Jónsson. 5. Kr. 20 000.00, útgefinn 15. apríl 1946, gjalddagi 12. júní s. á. Samþykkjandi og útgefandi hinir sömu. 6. Kr. 14 000.00, útgefinn 24. april 1946, gjalddagi 24. mai s. á. Samþykkjandi og útgefandi hinir sömu. 7. Kr. 1800.00, útgefinn 8. mai eða marz (ililæsilegt hvort heldur er) 1946, gjalddagi 8. ágúst s. á. Samþykkjandi Jörgen Kr. Jónsson, útgefandi Snorri Jónsson. 8. Kr. 20 000.00, útgefinn 13. mai 1946, gjalddagi 13. nóvember s. á. Samþykkjandi Snorri Jónsson, útgefandi Jörgen Kr. Jónsson. 9. Kr. 20 000.00, útgefinn 22. mai 1946, gjalddagi 20. júlí s. á. Samþykkjandi Snorri Jónsson, útgefandi Viktoria Guðmunds- dóttir f. h. manns sins, JÖrgens Kr. Jónssonar. Um nafnaáritanir á vixla þessa er þannig farið, að Snorri hefur ritað sitt nafn á þá og nöfn Jörgens og Sigurðar og reyndi hann að líkja eftir rithöndum þeirra við áritanir nafna þeirra, en eigin- kona Jörgens, Viktoría Guðmundsdóttir, ritaði sem útgefandi Í. h. Jörgens á síðasttalda víxilinn. Víxlana nr. 1—8 seldi Snorri 3ttnaðarbanka Íslands, en víxill nr. 9 var seldur bankanum fyrir Snorra hönd eftir handtöku hans og með honum greiddur víxill nr. 2. Snorri og Sigurður eru sammála um, að víxill nr. 3 sé fram- lengingarvixill eldri víxils, sem Sigurður telur upphaflega hafa verið kr. 12 000.00, en Snorri telur hafa verið allháan, en man ekki upphæð á. Var Sigurður upphaflega útgefandi þess vixils og ö9 hafði leyft Snorra að rita nafn sitt á framlengingarvíxla hans, ef hann næði ekki í sig, þegar framlengja þyrfti. Þessarar heimildar neytti Snorri, þegar hann ritaði nafn Sigurðar á vixilinn og vegna hennar. Þykir hann eigi hafa unnið til refsingar með nafnaritun þessari. Víxillinn nr. 7 er framlenging eldri víxils, sem upphaflega nam kr. 3300.00, eða kr. 3500.00. Þann víxil samþykkti Jörgen og Snorri gaf hann út. Jörgen er togarasjómaður og því oft fjarverandi heim- ili sínu. Hann og Snorri eru sammála um, að Jörgen hafi átt og eigi að greiða þennan vxil og að Jörgen hafi falið Snorra að „sjá um víxilinn“ í fjarveru sinni og fengið honum fé til afborgunar af honum. Snorri greiddi af vixlinum og framlengdi eftirstöðvarnar með víxli nr. 7. Verður að líta svo á, að hann hafi haft heimild Jörgens til þess að rita nafn hans á víxil þennan og því eigi hafa unnið til refsingar með nafnritun þessari. Víxillinn nr. 9 er ritaður eftir að Snorri var hnepptur í gæzlu- varðhald. Eiginkona hans og fangavörður voru milligöngumenn um að fá samþykki hans á víxilinn og virðist hann hafa ætlazt til, að Jörgen gæfi hann út, enda þótt vixill þessi væri til framlens- ingar vixli, sem hann hafði falsað nafn Jörgens á. Hann átti eigi þátt í því að fá konu Jörgens til að gefa út vixilinn fyrir Jörgens hönd, og verður hann sýknaður af refsiábyrgð á þessum víxli. Á aðra víxla en víxlana nr. 7 og 9 ritaði Snorri nafn Jörgens í heimildarleysi. Þó ber þess að geta, að Snorri hefur frá upphafi haft með höndum fjárreiður beirra bræðra varðandi húseign þeirra, Nönnugötu 8. Vegna húskaupanna voru þeir saman á vixlum og Keldur Snorri því fram, að bann hafi haft leyfi Jörgens til að rita nafn hans á framlengingarvíxla þessara húsvíxla. Þess minnist Jörgen ekki. Telur Snorri að um 2/—28 þúsund af upphæðum þeirra víxla, sem hér um ræðir, eigi rót sína að rekja til þessara gömlu húsvíxla, en sé orðið flækt inn í síðari vixlaviðskipti, svo að illt sé úr því að greiða. Lögð hafa verið fram af Snorra hálfu tvö skjöl undirrituð af Jörgen. Í hinu fyrra, dagsettu 20. nóvem- ber 1941, veitir hann Snorra leyfi til að undirrita fyrir sína hönd skuldabréf eða aðrar skuldbindingar viðvíkjandi láni því, sem taka eigi vegna nýbyggingar á Nönnugötu 8. Í hinu, sem dagsett er 18. apríl 1942, veitir Jörgen Snorra fullt og ótakmarkað umboð til þess fyrir sina hönd að taka lán út á húseignina og undirrita fyrir sína hönd öll skjöl þar að lútandi. Segir svo, að umboð þetta nái til að breyta áhvílandi lánum á eigninni og taka lán hjá hvaða lánstofnun sem sé eða einstökum mönnum. Þessi umboð ná ein- ungis til ráðstafana varðandi húseignina og geta þau ekki rétt. lætt misnotkun Snorra á nafni Jörgens á víxlunum, sem eigi stóðu í neinu beinu sambandi við húseignina og eigi óbeinu heldur, að sögn Snorra, nema að fremur litlu leyti. Notkun Snorra á framan- 60 nefndum skjölum, víxlum og tryggingarbréti, er hann hafði í heim- ildarleysi ritað nöfn Jörgens og Hafliða á, verðar við 155. gr. 1. mgr. hegningarlaganna. Niðurlag. Með hliðsjón af 77. gr. hegningarlaganna þykja refsingar hinna ákærðu fyrir brot þau, er nú hafa verið rakin, eftir atvikum hæfi- lega ákveðnar þannig, að Snorri og Jóhannes sæti hvor fangelsi i 6 ár, Ástráður og Sigurður í 3 ár og 6 mánuði hvor, Gísli í 2 ár, Þórður í 18 mánuði, Baldur í 15 mánuði og Þorgils í 1 ár. Snorri hefur setið í gæzluvarðhaldi frá 21. mai s. 1. Samkvæmt 76. gr. hegningarlaganna þykir rétt að ákveða, að gæzluvarðhaldið frá 22. maí skuli koma með fullri dagatölu til frádráttar refsing- unni. Jóhannes hefur setið í gæzluvarðhaldi frá 20. maí s. |. Sam- kvæmt nefndri hegningarlagagrein þykir rétt að ákveða, að gæzlu- varðhald hans skuli koma með fullri dagatölu til frádráttar refs- ingunni. Ástráður sat í gæzluvarðaldi frá 18. til 31. maí s. 1. og sam- kvæmt nefndri hegningarlagagrein þykir rétt að ákveða, að gæzlu- varðhald hans skuli frá 20. maí koma með fullri dagatölu til frá- dráttar refsingunni. Sigurður hefur setið í gæzluvarðhaldi frá 22. mai s. 1. og sam- kvæmt nefndri hegningarlagagrein þykir rétt að ákveða, að gæzlu- varðhald hans frá 29. maí skuli með fullri dagatölu koma til frá- dráttar refsingunni. Þórður sat í gæzluvarðhaldi frá 24. maí til 6. júni s. 1. og sam- kvæmt nefndri hegningarlagagrein þykir rétt að ákveða, að gæzlu- varðhald hans frá 1. júní skuli með fullri dagatölu koma til frá- dráttar refsingunni. Baldur sat í gæzluvarðhaldi dagana 12.—15. júlí s. 1. og sam- kvæmt nefndri hegningarlagagrein þykir rétt að ákveða, að gæzlu- varðhaldið komi með fullri dagatölu til frádráttar refsingunni. Samkvæmt 68. gr. 3. mgr. hegningarlaganna ber að svipta hina ákærðu kosningarrétti og kjörgengi til opinberra starfa og annarra almennra kosninga frá birtingu dóms þessa að telja. Im skaðabótakröfurnar vísast til þess, sem áður er sagt. Hina ákærðu ber að dæma til þess að greiða skipuðum verj- endum sínum málsvarnarlaun þannig: Snorri hrl. Sigurði Ólasyni kr. 2000.00, Jóhannes hrl. Eggert Claessen kr. 2000.00, Ástráður hrl. Gústaf A. Sveinssyni kr. 2000.00, Sigurður hrl. Theódór B. Lindal kr. 1500.00, Gísli hrl. Sveinbirni Jónssyni kr. 500.00, Þórður hrl. Sigurði Ólasvni kr. 800.00, Þorgils hrl. Einari B. Guðmunds- syni kr. 500.00 og Baldur hrl. Magnúsi Thorlacius kr. 500.00. Hinir ákærðu, er setið hafa í gæzluvarðhaldi, greiði hver kostnað við 61 gæzluvarðhald sitt. Allan annan kostnað sakarinnar greiði allir hinir ákærðu in soldium að 7% hluta, en %4 hluta greiði Snorri, Jóhannes, Ástráður og Sigurður in solidum. Rekstur málsins hefur verið vítalaus. Dómsorð: Ákærðu, Snorri Jónsson og Jóhannes Sæmundur Pálsson, sæti hvor fangelsi í 6 ár. Ákærðu, Ástráður Proppé og Sigurður Jónsson, sæti hvor fangelsi í 3 ár og 6 mánuði. Ákærði Gísli Kristjánsson sæti fangelsi í 2 ár, ákærði ÞórðurHalldórsson í 18 mánuði, ákærði Baldur Þorgilsson í 15 mánuði og ákærði Þorgils Hólmfreð Georgsson í eitt ár. Gæluvarðhald ákærðu, Snorra Jónssonar, Jóhannesar Sæmundar Pálssonar, Ástráðs Proppé, Sigurðar Jónssonar, Þórðar Halldórssonar og Baldurs Þorgilssonar komi til frá- dráttar refsingu þeirra, svo sem ákveðið er í forsendum dómsins. Ákærðu skulu frá birtingu dómsins sviptir kosningarrétti og kjörgengi til opinberra starfa og annarra almennra kosninga. Ákærði Jóhannes Sæmundur Pálsson greiði Óskari Henrv Franzsyni kr. 440.59. - Ákærðu, Snorri Jónsson og Jóhannes Sæmundur Pálsson, greiði in solidum Sjóvátryggingarfélagi Íslands h/f kr. 470.94 ásamt 6% ársvöxtum frá 28. júní 1946 til greiðsludags. Ákærðu, Sigurður Jónsson og Jóhannes Sæmundur Páls- son, greiði in solidum Sjóvátryggingarfélagi Íslands h/f kr. 87 054.13 ásamt 6% ársvöxtum frá 6. apríl 1946 til greiðslu- dags. Ákærðu, Snorri Jónsson, Jóhannes Sæmundur Pálsson og Gísli Kristjánsson, greiði in solidum Sjóvátryggingarfélagi Ís- lands h/f kr. 21 936.00 ásamt 6% ársvöxtum frá 25. janúar 1946 til greiðsludags og Almennum tryggingum h/f kr. 2600.00 ásamt 5% ársvöxtum frá 13. febrúar 1946 til greiðslu- dags. Ákærðu, Snorri Jónsson, Jóhannes Sæmundur Pálsson, Ástráður Proppé, Sigurður Jónsson, Þórður Halldórsson og Þorgils Hólmfreð Georgsson greiði in solidum Brunabótafélagi Íslands kr. 47 290.00. Skaðabætur þessar skulu greiddar innan 15 sólarhringa frá birtingu dóms þessa. Skaðabótakröfum s/f Sigurfara, Árna B. Sigurðssonar, Niels Ryberg Finsen, Sigurðar Björnssonar, Odds Hall- bjarnarsonar, Bjarna Ólafssonar £ Co., Guðlaugs Bjarnasonar og Agnars Ívars vísast frá dómi. 62 Hver hinna ákærðu greiði skipuðum verjanda sinum máls- varnarlaun þannig: Ákærði Snorri Jónsson hrl. Sigurði Ólasyni kr. 2000.00, ákærði Jóhannes Sæmundur Pálsson hrl. Eggert Claessen kr. 2000.00, ákærði Ástráður Proppé hrl. Gústaf Á. Sveinssyni kr. 2000.00, ákærði Sigurður Jónsson hrl. Theódór B. Líndal kr. 1500.00, ákærði Gísli Kristjánsson hrl. Sveinbirni Jónssyni kr. 500.00, ákærði Þórður Halldórsson hrl. Sigurði Ólasyni kr. 800.00, ákærði Þorgils Hólmfreð Georgsson hrl. Einari B. Guð- mundssyni kr. 500.00 og ákærði Baldur Þorgilsson hrl. Magnúsi Thorlacius kr. 500.00. Ákærðu, er setið hafa í gæzluvarðhaldi, greiði hver kostnað við gæzluvarðhald sitt. Annan sakarkostn- að greiði allir hinir ákærðu in solidum að %, en % hluta greiði ákærðu Snorri Jónsson, Jóhannes Sæmundur Pálsson, Ástráður Proppé og Sigurður Jónsson in solidum. Dómi þessum skal fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Föstudaginn 30. janúar 1948. Nr. 100/1947. Ólafur Jónsson (Hrl. Magnús Thorlacius) gegn Nikulási Steingrímssyni. (Enginn) Húsaleisumál. Útburðargerð. Dómur hæstaréttar. Fulltrúi borgarfógeta, Þorsteinn S. Thorarensen, hefur kveðið upp hinn áfrýjaða úrskurð. Þegar mál þetta var þingfest í hæstarétti, kom enginn fyrir dóm af hálfu stefnda, þótt honum hafi verið löglega stefnt, og hefur málið þess vegna verið flutt skriflega sam- kvæmt 1. tölulið 38. gr. hæstaréttarlaga nr. 112/1935. Áfrýjandi hefur skotið málinu til hæstaréttar með stefnu 16. sept. 1947 og krefst hann þess, að hinn áfrýjaði úrskurður verði felldur úr gildi og lagt verði fyrir fógeta að fram- kvæma útburðargerð þá, sem krafizt er. Einnig krefst áfrýj- andi málskostnaðar úr hendi stefnda fyrir báðum dómum eftir mati hæstaréttar. Með vætti þriggja vitna verður að telja sannað, að stefndi hafi í óleyfi ráðizt inn í íbúð áfrýjanda aðfangadagskvöld 63 jóla 1946 og veitzt þar að nafngreindum manni, sem þar var gestkomandi, með meinyrðum og hótunum. Einnig er sannað með vætti þriggja annarra vitna, að stefndi var með slík drykkjulæti og háreysti í íbúð sinni að kvöldi þess 3. janúar 1947 og langt fram eftir næstu nótt, að svefnfriður var ekki í húsinu, og tvisvar sinnum kom hann þá óboðinn inn í íbúð áfrýjanda og hagaði sér þar illa. Með þessu þykir stefndi hafa gert svo á hluta áfrýjanda, að honum sé veru- lega óþægilegt að hafa stefnda í húsinu, sbr. 2. gr. laga nr. 39/1943. Ber því að fella hinn áfrýjaða úrskurð úr gildi að þessu leyti og leggja fyrir fógeta að framkvæma útburðar- gerðina. Eftir atvikum þykir þó rétt, að málskostnaður í hér- aði og fyrir hæstarétti falli niður. Dómsorð: Fógeta ber að framkvæma útburðargerð þá, sem krafizt er. Málskostnaður í héraði og fyrir hæstarétti fellur niður. Úrskurður fógetaréttar Reykjavíkur 31. júlí 1947. Í máli þessu, sem tekið var til úrskurðar hinn 53. Þ. m., hefur gerðarbeiðandi Ólafur Jónsson Bergstaðastræti 53, krafist þess, að gerðarþoli Nikulás Steingrimsson verði borinn út úr húsnæði því, sem hann hefur undanfarið haft á leigu í húsinu nr. 53 við Berg- staðastræti. serðarþoli hefur mótmælt framgangi hinnar umbeðnu gerðar, cg lögðu aðiljar málið undir úrskurð fógetaréttarins. Aðiljar hafa hvor um sig krafizt málskostnaðar. Húsið nr. 53 við Bergstaðastræti er eign gerðarbeiðanda Ólafs Jónssonar frá þvi 15. sept. 1945, og býr gerðarbeiðandi á efri hæð hússins og hefur þar til afnota 2 herbergi og eldhús. Á sömu hæð býr enn fremur gerðarþoli Nikulás Steingrímsson og hefur einnig 2 herbergi og eldhús. Hinn 19. marz s. 1. ritar gerðarbeiðandi fógetaréttinum og krefst útburðar á gerðarþola vegna óþolandi ónæðis, er stafi af drykkju- skap hans og standi öðrum íbúum hússins fyrir næði og svefni. — Gerðarbeiðandi hafði áður lagt atriði þetta undir húsaleigu- nefnd, en hún gaf þann úrskurð, að gerðarþoli skyldi ekki talinn hafa fyrirgert leigurétti sínum fyrir ofangreindar sakir. 64 Gerðarbeiðandi hefur skýrt svo frá, að þegar hann flutti í húsið í september 1945 hafi töluvert borið á drykkjuskap gerðarþola, allt fram undir áramót 1945—-46, en þá hafi gerðarþoli gengið í stúku, og hafi þá orðið nokkurra mánaða hlé á ólátum af hans. völdum. Síðan hafi þau hafizt af nýju og átt sér stað oft í mán- uði og oft staðið fram eftir nóttu. Til dæmis hafi drykkjulæti stafað frá gerðarþola hinn 19. og 27. desember 1946 og hinn 4. jan. 1947. Hafi þá orðið hlé þar til kvöldið 17. april og aðfaranótt hins 18., en þá hafi kveðið mikið að hávaða frá íbúð gerðarþola. Enn fremur hinn 11. maí s. 1. Gerðarþoli mótmælir algerlega útburðarástæðu þeirri, sem fram er færð af hendi gerðarbeiðanda. Kveðst hann aldrei neyta áfengis í heimahúsum, en fyrir komi að hann komi heim undir áhrifum áfengis, þó aldrei í fylgd með ölvuðum mönnum. Hann kveðst aldrei hafa í frammi hávaða undir þessum kringumstæðum, Gerðarbeiðandi hefur leitt nokkur vitni málstað sinum til sönn- unar. Vitnið Sigurður Magnússon skýrir svo frá, að mikill hávaði og ónæði hafi stafað af ölæði gerðarþola kvöldið 3. jan. og aðfara- nótt 4. jan. s. 1. Þá hafi gerðarþoli komið tvisvar óboðinn inn í ibúð gerðarbeiðanda og hegðað sér þar ósiðlega. Vitnið Elín Kristjánsdóttir kveðst hafa fengið að sofa í íbúð gerðarbeiðanda frá 8. til 23. desember 1946 og hafi tvisvar á þeim tíma komið fyrir, að gerðarþoli hafi verið ölvaður heima hjá sér, og hafi haft í frammi slíkan hávaða, að ekki hafi verið svefnfriður fyrr en langt var liðið nætur. Þá kveðst vitnið hafa verið stödd í íbúð gerðarbeiðanda kvöldið 24. desember 1946, og hafi þá gerðarþoli komið þar inn, nokkuð ölvaður. Hafi hann veitzt að Magnúsi Sig- urðssyni, eiganda og íbúa neðri hæðar hússins, sem þar hafi verið staddur, með ýmiss konar svívirðingum og hótunum. Nefndur Magnús Sigurðsson hefur einnig mætt sem vitni, og hefur hann skýrt svo frá, að mikið kveði að ölæðishávaða af völdum gerðar- þola, t. d. aðfaranótt 4. janúar s. 1. Telur vitnið hegðun gerðarþola óviðunandi að þessu leyti. Vitnið Magnús G. Guðmundsson kveðst um s. 1 áramót hafa verið statt í íbúð gerðarbeiðanda að kveld- lagi. Hafi þá gerðarþoli komið þar inn óboðinn og öldrukkinn, og veizt að Magnúsi Sigurðssyni, sem þar var staddur, með ókvæðis- orðum. Kveðst vitnið oft síðan hafa komið á heimili gerðarbeið: anda að kveldlagi, en aldrei hafa orðið vart neins ónæðis af völd- um gerðarþola. Vitnið Sigmar S. Jónsson, sem kveðst hafa verið daglegur gestur á heimili gerðarbeiðanda s. 1. ár, skýrir svo frá, að komið hafi fyrir, að gerðarþoli hafi verið undir áhrifum áfengis, en að sínu áliti hafi þó ekki stafað af því neitt ónæði. Vitnið Guðrún Sigurjónsdóttir kveðst hafa verið tíður gestur hjá gerðar- beiðanda, eftir að hann flutti í hús þetta, og hafi hún þá oft orðið vör við drykkjulæti í ibúð gerðarþola, stundum kvöld eftir 65 kvöld, og hafi það staðið íbúum hússins fyrir svefni lengi nætur. Reyndar kveðst hún ekki hafa orðið vör við hávaða af völdum gerðarþola á s. l. vetri. Gerðarþoli hefur einnig leitt nokkur vitni, og bera þau öll á Þann veg, að þau telji hegðun gerðarþola sem íbúa hússins óað- finnanlega með öllu. Ekkert vitna þessara býr í húsinu, en kveðast koma oftlega á heimili gerðarþola. Gerðarþoli mótmælir því að gerðarbeiðandi hafi nokkru sinni fundið að hegðun sinni við sig, áður en mál þetta var höfðað fyrir húsaleigunefnd. Það verður að telja nokkurn veginn sannað, að gerðarþoli hafi aðfaranótt hins 4. janúar s. 1. haft í frammi yfirgang við gerðarbeiðanda og fólk á hans vegum. Hins vegar verður ekki talið sannað, gegn mótmælum gerðarþola, að hann hafi gert íbú- um hússins ónæði með framferði sínu eftir þann tima, né heldur að gerðarbeiðandi hafi kvartað við gerðarþola vegna illar hegð- unar hans, áður en útburðarmál þetta var höfðað. Verður samkvæmt framansögðu ekki talið, að gerðarþoli hafi brotið af sér leigurétt sinn af þeim ástæðum, sem gerðarbeiðandi hefur gefið honum að sök. Ber því að synja um framgang hinnar umbeðnu gerðar, en rétt þykir, að málskostnaður falli niður. Samning úrskurðar þessa hefur dregizt vegna veikinda fógeta. Því úrskurðast: Gerð þessi skal ekki fram fara. Málskostnaður fellur niður. Mánudaginn 2. febrúar 1948. Nr. 57/1946. Magnús Andrésson gegn Þórshamri . h/f. Dómur hæstaréttar. Í þinghaldi 30. f. m. var þess krafizt af hálfu áfrýjanda, að mál þetta yrði hafið. Af hálfu stefnda var sótt þing og krafizt ómaksbóta. Málið er hafið og greiði áfrýjandi Magnús Andrésson stefnda Þórshamri h/f 300 krónur í ómaksbætur að við- lagði aðför að lögum. EG 66 Þriðjudaginn 3. febrúar 1948. Nr. 44/1947. Júlíus Þórðarson. (Hrl. Gunnar Þorsteinsson) gegn Halldóri Jónssyni (Enginn). Vísun máls frá hæstarétti. Sératkvæði. Dómur hæstaréttar. Af hendi stefnda hefur enginn komið fyrir hæstarétt í máli þessu, enda þótt löglega hafi verið stefnt, og hefur málið því verið skriflega flutt samkvæmt 1. tölulið 38. gr. hæsta- réttarlaga nr. 112/1935 og er dæmt eftir framlögðum skjöl- um. Áfrýjandi, sem skotið hefur máli þessu til hæstaréttar með stefnu 7. maí 1947, krefst aðallega frávísunar frá hér- aðsdómi, en til vara, að hann verði sýknaður af kröfum stefnda í máli þessu. Svo krefst hann og málskostnaðar úr hendi stefnda bæði í héraði og fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Áfrýjandi hefur lagt fram í hæstarétti yfirlýsingu stefnda, dags. 21. marz 1947. Lýsir hann þar yfir því, að málið hafi verið höfðað í héraði af nafngreindum hæstaréttarlögmanni án heimildar frá sér, enda hafi áfrýjandi „ekki komið nærri samningi þeim, sem krafa mín (þ. e. stefnda) er byggð á, að öðru leyti en því að skrifa undir hann sem vitundar- vottur.“ Ekki er fullsannað, að umgetinn hæstaréttarlögmann hafi skort umboð til höfðunar málsins, þar sem hann hefur ekki átt þess kost að koma fram athugasemdum af sinni hálfu. En með því að framangreind yfirlýsing stefnda verður ekki skilin á annan veg en þann, að hann telji sig ekki eiga þá kröfu, sem sótt var á hendur áfrýjanda í héraði, og að hann ætli ekki að neyta dómsins til heimtu hennar, þá verður ekki séð, að áfrýjandi hafi nein efni til áfrýjunar þessarar. Ber því að vísa málinu frá hæstarétti. Samkvæmt þessari niðurstöðu á málskostnaður fyrir hæstarétti að falla niður. 67 Dómsorð: Máli þessu vísast frá hæstarétti. Málskostnaður fyrir hæstarétti fellur niður. Sératkvæði Jóns Ásbjörnssonar hrá. Ég get ekki fallizt á framangreint atkvæði. Í máli þessu hefur áfrýjandi lagt fram vottorð frá stefnda þess efnis, að málið hafi verið höfðað í héraði án umboðs frá honum og að óvilja hans. Liggur ekkert fyrir, sem rýri gildi vottorðs þessa. Með skírskotun til framan ritaðs tel ég að ómerkja beri hinn áfryjaða dóm og vísa málinu frá hér- aðsdómi, svo sem áfrýjandi hefur krafizt. Málskostnaður bæði í héraði og fyrir hæstarétti þykir mér eiga að falla niður. Dómsorð mitt mundi því vera á þessa leið: Hinn áfrýjaði dómur á að vera ómerkur og vísast málinu frá héraðsdómi. Málskostnaður í héraði og fyrir hæstarétti falli niður. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 15. marz 1947. Mál þetta, sem dómtekið var 7. þ. m., hefur Halldór Jónsson útgerðarmaður, Akranesi, höfðað fyrir bæjarþinginu með stefnu útgefinni 24. júni 1946 gegn Júlíusi Þórðarsyni framkvæmdar- stjóra, Vesturgötu 43 Akranesi, til greiðslu skuldar að fjárhæð kr. 3180.23 með 6% ársvöxtum frá stefnudegi til greiðsludags og málskostnaðar að skaðlausu. Stefndi hefur aðallega krafizt sýknu af kröfum stefnanda, en til vara, að honum verði aðeins gert að greiða kr. 300.00. Þá hefur stefndi í báðum tilvikum krafizt málskostnaðar að mati dómarans. nesi félag, er hét Olíufélag (sic) Akraness. Skyldi félag þetta vera samvinnufélag. Þann 21. janúar s. á. var félag þetta tilkynnt til sam- vinnufélag. Þann 21. janúar s. á. var félag þetta tilkynnt til sam- vinnufélagaskrár Akraness. Er tilkynningin dagsett sama dag. Þá um leið var greitt skrásetningargjald, gjald fyrir prókúrutilkynn- ingu og upp í kostnað við auglýsingu í Lögbirtingarblaðinu. Stefndi var í stjórn félags þessa. Auglýsing um stofnun og skrásetningu fé- lags þessa birtist þó ekki fyrr en í Lögbirtingablaði, er út kom 14. nóvember 1946. Þann 28. janúar 1944 gerði formaður stjórnar 68 félagsins, sem einnig var prókúruhafi þess, fyrir hönd félagsins samning við stefnanda um flutning á benzini. Var stefndi vottur að samningsgerð þessari. Olíusamlagið stóð eigi í skilum með greiðsl- ur vegna samnings þessa, og höfðaði stefnandi því mál á hendur því til heimtu inneignarinnar. Með dómi uppkveðnum á bæjar- þingi Akraneskaupstaðar 20. september 1945 var Olíusamlag Akra- ness dæmt til að greiða stefnanda kr. 2425.00 með 5% ársvöxtum frá 3. júlí 1945 til greiðsludags og kr. 631.00 í málskostnað. Olíu- samlagið hefur ekki goldið dómskuld þessa, enda mun það vera eignalaust. Kröfur sínar í máli þessu byggir stefnandi á því, að honum hafi verið algerlega ókunnugt um, að Olíusamlagið var samvinnu- félag, fyrr en undir rekstri máls þessa. Hafi hann alltaf talið, að félagsmenn bæru ótakmarkaða ábyrgð á skuldbindingum félagsins. Telur stefnandi, að þótt tilkynning um að Olíusamlagið væri sam- vinnufélag hafi borizt lögreglustjóra Akraness innan lögmælts tíma, þá leiði það af ákvæðum 17. gr., sbr. 15. gr. laga nr. 46 frá 1937, að skrásetning þessi hafi ekki gildi gagnvart sér. Af þessum orsökum beri að líta á félagið sem óskrásett á þeim tíma, sem við- skipti þessi áttu sér stað, en samkvæmt ákvæðum 2. mgr. 9. gr. samvinnufélagalaganna beri stjórnendur og félagsmenn persónulega ábyrgð á skuldbindingum slíkra félaga. Nú hafi stefndi verið og sé í stjórn félagsins og beri hann því persónulega ábyrgð á skuld- bindingum þess. Fjárhæð stefnukröfunnar er aðalfjárhæð dóm- kröfunnar á hendur Olíusamlagi Akraness, málskostnaður og vextir til 24. júni 1946. Í hinum munnlega málflutningi byggði stefndi sýknukröfu sína á því, að verði litið á Olíusamlag Akraness sem óskrásett sam- vinnufélag samkvæmt ákvæðum 17. gr. laga um samvinnufélög, þá leiði það af ákvæðum 2. mgr. 9. gr. sömu laga, að hann beri ekki persónulega ábyrgð á skuld þessari, því í nefndri lagagrein segi, að stjórnendur eða félagsmenn í félagi, sem ekki er skrásett, beri aðeins ábyrgð á skuldbindingum, er þeir hafi gert fyrir félagsins hönd. Samning þann milli Olíusamlags Akraness og stefnanda, sem krafan er risin af, hafi prókúruhafi félagsins gert fyrir þess hönd. Stefnandi geti því ekki krafið sig, enda skipti engu máli í þessu sambandi, þótt hann hafi verið vottur við samningsgerðina. Varakröfu sína byggir stefndi á því, að Olíusamlag Akraness hafi frá upphafi verið samvinnufélag og ábyrgð félagsmanna á skuld- bindingu félagsins því takmörkuð. Félagið hafi verið tilkynnt til samvinnufélagsskrárinnar innan lögmælts tíma og skrásetningar- og birtingargjald greitt um leið. Dráttur sá, er á birtingu tilkynn- ingarinnar varð í Lögbirtingarblaðinu, hafi verið skrásetningar- valdsmanninum einum um að kenna og geti ekki orðið félagmönn- um til óhagræðis. Þá hljóti stefnanda að hafa verið um það kunn- 69 ugt eða mátt vera það, að hér var um samvinnufélag að ræða. Samkvæmt ákvæðum 3. gr. samþykktar Olíusamlags Akraness beri félagsmenn aðeins ábyrgð á fjárreiðum félagsins með stofnsjóðsinn- stæðu sinni og kr. 300.00 að auki. Sá þetta í samræmi við ákvæði 8. tl. 5. gr. laganna um samvinnufélög. Inngangseyrir í félagið hafi verið kr. 10.00 og tillag í stofnsjóð kr. 300.00 (í tilkynningu talið kr. 100.00), en hvorttveggja hafi hann þegar greiit. Af þessu leiði, að sér beri ekki að greiða meira en kr. 300.00 af skuldum félagsins. Það er fram komið, að Olíusamlag Akraness var tilkynnt til sam- vinnufélagaskrár Akraness innan lögmælts tíma samkvæmt ákvæð- um Íí. gr. laga nr. 46 frá 1937. Þá voru einnig greidd venjuleg skrásetningargjöld. Eins og að framan greinir, varð hins vegar ekki af birtingu tilkynningar fyrr en 17. nóvember f. á. Í 17. gr. nefndra laga segir svo: „Nú hefur lögskipuð birting eigi fram farið, og hefur skrásetning þá eigi þýðingu gagnvart öðrum en þeim, er sannanlega höfðu vitneskju um hana.“ Gegn eindregnum mótmælum stefnanda er ósannað, að honum hafi verið kunnugt um skrásetningu þessa fyrr en eftir að til skuldar þessarar var stofnað. Verður því skrásetningin eigi talin hafa þýðinga gagn- vart stefnanda, að því er þau skipti varðar, er hér um ræðir. Í 2. mgr. 9. gr. sömu laga segir svo: „Í félagi, sem ekki er skrá sett, bera stjórnendur þess eða félagsmenn sem eintaklingar ábyrgð á þeim skuldbindingum, er þeir gera fyrir félagsins hönd.“ Samningur á milli stefnda og Olíusamlags Akraness, er hér um ræð- ir, er af hálfu Olíusamlagsins undirritaður þannig: „pr. pr. Olíusam- lag Akraness. Gunnl. Jónsson“, en maður sá var formaður stjórnar félagsins og prókúruhafi. Stefndi var hins vegar vottur að samn- ingsgerðinni og ritaði undir hana sem slíkur. Af þessu er ljóst, að stefnda var kunnugt um samningsgerð þessa. Þar sem nefndur Gunnlaugur Jónsson undirritaði samninginn sem prókúruhafi, verð- ur hann talinn hafa gera það á ábyrgð og í umboði félagsstjórnar- innar. Með vísan til alls þessa verður að telja, að afstaða stefnda við nefnda samningsgerð hafi verið slík, að fullnægt sé skilyrðum þeim til persónulegrar ábyrgðar stjórnenda, sem sett eru í 9. mgr. 9. gr. nefndra laga. Samkvæmt þessu verður hvorki aðalkrafa né varakrafa stefnda til greina tekin og hann talinn bera persónulega ábyrgð á greiðslu framangreindrar kröfu. Fjárhæð kröfu stefnanda hér fyrir dómi hefur ekki sætt neinum rökstuddum andmælum og verður hún því tekin til greina óbreytt með vöxtum svo sem krafizt er. Eftir þessum málalokum þykir rétt, að stefndi greiði stefn- anda málskostnað, er þykir hæfilega ákveðinn kr. 600.00. sinar Arnalds borgardómari kvað upp dóm þenna. 70 Dómsorð: Stefndi Júlíus Þórðarson greiði stefnanda Halldóri Jóns- syni kr. 3180.23 með 6% ársvöxtum frá 24. júní 1946 til greiðslu- dags og kr. 600.00 í málskostnað innan 15 daga frá lögbirtingu dóms þessa að viðlagðri aðför að lögum. Þriðjudaginn 3. febrúar 1948. Nr. 116/1947. Valdstjórnin (Hrl. Gunnar Þorsteinsson) gegn Evald Hentze (Hrl. Lárus Fjeldsted). Fiskveiðabrot. Dómur hæstaréttar. Hjálmar Vilhjálmsson, bæjarfógeti á Seyðisfirði, hefur kveðið upp hinn áfrýjaða dóm. Skólastjóri Stýrimannaskólans hefur samkvæmt mæling- um skipherra varðskipsins markað á sjóuppdrátt staðinn, þar sem kærði var að dragnótaveiðum hinn 30. september f. á. Reyndist staður þessi 1 sjómilu innan landhelgilinu. Samkvæmt þessu og að því athuguðu, að gullgildi krón- unnar hefur haldizt óbreytt frá uppsögu héraðsdóms, þykir mega staðfesta héraðsdóminn, þó svo, að frestur til greiðslu sektarinnar ákveðst 4 vikur frá birtingu dóms þessa. Kærði greiði allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin málflutningslaun skipaðs sækjanda og verjanda fyrir hæstarétti, kr. 400.00 til hvors. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður, þó svo, að frestur til greiðslu sektarinnar er 4 vikur frá birtingu dóms þessa. Kærði Evald Hentze greiði allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin laun skipaðs sækjanda og verjanda fyrir hæstarétti, hæstaréttarlögmannanna 7 Gunnars Þorsteinssonar og Lárusar Fjeldsteds, kr. 400.00 til hvors. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur lögregluréttar Seyðisfjarðarkaupstaðar 1. október 1947. Mál þetta er af valdstjórnarinnar hálfu höfðað gegn Evald Hentze, skipstjóra á færeyska vélskipinu „Álvur“ S.A. 98 frá Skopen í Færeyjum, fyrir ætlað brot á 1. gr. laga nr. 33 frá 19. júní 1992, sbr. lög nr. 45 frá 13. júni 1937 og lög nr. 26 frá 12. febrúar 1940 svo og til greiðslu málskostnaðar. ' Kærði, sem náð hefur lögaldri sakamanna, er fæddur 30. marz 1909, hefur ekki, svo vitað sé, áður sætt ákæru né refsingu fyrir fiskiveiðalagabrot hér á landi. Um hádegi í gærdag var varðskipið Ægir á eftirlitsferð suður af Glettinganesi. Sást þá færeyska vélskipið „Álvur“ SA. 98, sem kærði er skipstjóri á, að dragnótaveiðum út af Loðmundarfirði. Skömmu síðar nam varðskipið staðar við hlið v.s. „Álvur“, þar sem það lá við dufl og var að draga inn dragnót sína, KI. 13.05 var gerð eftirfarandi staðarákvörðun í varðskipinu Ægi við hliðina á v.s. „Álvur“: Brimnestá > dd 22' Skælingur > öð“ 05" Dýpi 98 metrar, er gefur Glettinganesviti staðinn 0,9 sjómilur innan landhelgislinu samkvæmt því, sem segir í skýrslu skipherrans á varðskipinu Ægi. Kærði, skipstjórinn á v.s. „Álvur“, var nú sóttur og honum sýnt á kortinu, hvar hann var að veiðum, og einnig sýndar horna- mælingar, og viðurkenndi hann framangreinda staðarákvörðun rétta. Kærði hefur játað, að hann hafi verið á v.s. „Álvur“ innan land- helgislinu að dragnótaveiðum, en hann kvaðst hafa haldið, að hann væri utan landhelgislinu. Byggði hann þetta á athugunum sinum, en viðurkennir, að þær hafi verið ónákvæmar og rangar, sér muni hafa skjátlazt, en staðarákvörðun varðskipsins sé rétt. Með skýrslu skipherrans á varðskipinu Ægi og eigin játningu kærða er sannað, að hann hafi verið að fiskveiðum í landhelgi með dragnót. Með því að skip kærða er aðeins 28.71 smál. brúttó að stærð, verður brot hans ekki heimfært undir lög nr. 45 frá 13. júní 1937 um bann við dragnótaveiðum í landhelgi, sbr. lög nr. 26 frá 129. febr. 1940. Hins vegar hefur kærði með fiskveiðum sínum í land- helgi gerzt brotlegur við ákvæði laga nr. 33 frá 19. júní 1929 um rétt #2 til fiskveiða í landhelgi, 1. gr. og varðar það hann refsingu sam- kvæmt 13. gr. sömu laga, sbr. enn fremur lög nr. 4 frá 11. apríl 1924. Refsing kærða þykir, með hliðsjón af gullgengi íslenzkrar krónu í dag, 33.90 miðað við 100, hæfilega ákveðin 7300 króna sekt til ríkissjóðs Íslands, og komi 60 daga varðhald í stað hennar, ef hún er ekki greidd innan 4 vikna frá lögbirtingu dóms þessa. Enn fremur skulu öll veiðarfæri, þar með taldir dragstrengir svo og afli innanborðs í v/s „Álfur“ S. Á. 98, vera upptækt og eign ríkissjóðs. Eftir þessum úrslitum ber að dæma kærða til þess að greiða allan sakarkostnað. Rekstur málsins hefur verið vítalaus. Dómsorð: . Kærði Evald Henize greiði 7300 króna seki til ríkissjóðs Íslands, og komi 60 daga varðhald í stað sektarinnar, ef hún verður ekki greidd innan 4 vikna frá lögbirtingu dóms þessa. Afli og öll veiðarfæri, sem eru í v/s „Álvur“, S. A. 98, Þar með taldir dragstrengir, sé upptækt og eign ríkissjóðs. Kærði greiði allan kostnað sakarinnar. Dóminum skal fullnægt að viðlagðri aðför að lögum. Fimmtudaginn 5. febrúar 1948. Nr. 105/1945. Fjármálaráðherra í. h. ríkissjóðs (Hrl. Kristján Guðlaugsson) gegn Hjörleifi Jónssyni f. h. ólögráða sonar hans, Harðar Ágústs, og gagnsök (Hrl. Magnús Thorlacius). Bifreiðamál. Skaðabótamál. Dómur hæstaréttar. Aðaláfrýjandi, sem hefur skotið máli þessu til hæstarétt- ar með stefnu 25. ágúst 1945, gerir þær dómkröfur aðal- lega, að hann verði algerlega sýknaður, en til vara, að fé- bætur verði lækkaðar. Svo krefst hann og málskostnaðar fyrir báðum dómum eftir mati hæstaréttar, hvor krafan sem tekin verði til greina. Gagnáfrýjandi hefur skotið málinu af sinni hálfu til 9 (ð hæstaréttar með stefnu 5. október 1945, að fengnu áfrýj- unarleyfi 3. sama mánaðar. Gerir hann þær dómkröfur, að aðaláfrýjandi verði dæmdur til að greiða honum kr. 6325.40 ásamt 6% ársvöxtum frá 10. marz 1942 til greiðslu- dags. Svo krefst hann og málskosinaðar fyrir undirrétti og bæstarétti eftir mati hæstaréttar. Ökumanni herbifreiðarinnar var kunnugt eða átti a. m. k. að vera kunnugt, að smábörn væru í nánd við bifreið hans, er hann ók aftur á bak upp Klapparstíg og inn í Sölv- hólsgötu í umrætt skipti. Bar honum því að gæta ýtrustu varkárni við aksturinn. Á þessu virðist hafa verið misbrest- ur og er því sá, sem ábyrgð ber á bifreiðinni, fébótaskyldur vegna slyssins, sbr. 1. mgr. 34. gr. laga nr. 23/1941. Eigi þykja ástæður til skiptingar tjónsins samkvæmt 3. mgr. 34. gr. laga nr. 23/1941, þar eð um tæplega 5 ára gamalt barn var að ræða. Samkvæmt lögum nr. 99/1943 á því gagnáfrýjandi rétt á að krefjast fullra fébóta úr hendi aðaláfryjanda. Bætur fyrir þjáningar þykja hæfilega ákveðnar kr. 2500.00. Að því er aðra kröfuliði snertir, á héraðsdómurinn að vera óraskaður. Ber því aðaláfrýjanda að greiða gagn- áfrýjanda samtals kr. 3625.40 ásamt 6% ársvöxtum frá 10, marz 1942 til greiðsludags. Eftir þessum úrslitum ber aðaláfrýjanda að greiða gagn- áfrýjanda málskostnað bæði í undirrétti og hæstarétti, sem þykir hæfilega ákveðinn samtals kr. 1200.00. Dómsorð: Aðaláfrýjandi, fjármálaráðherra f. h. ríkissjóðs, greiði gagnáfrýjanda, Hjörleifi Jónssyni f. h. ólögráða sonar hans, Harðar Ágústs, kr. 3625.40 ásamt 6% ársvöxtum frá 10. marz 1942 til greiðsludags og samtals 1200 krónur í málskostnað fyrir báðum dómum, að viðlagðri aðför að lögum. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 29. maí 1945. Mál þetta, sem dómtekið var 24. þ. m. hefur Hjörleifur Jónsson bifreiðarstjóri, hér í bæ, f. h. ófjárráða sonar síns Harðar Ágústs, 74 höfðað fyrir bæjarþinginu með stefnu útgefinni 16. nóv. s. |. gegn fjármálaráðherra í. h. ríkissjóðs til greiðslu skaðabóta að fjárhæð kr. 6325.40 með 6% ársvöxtum frá 10. marz 1942 til greiðsludags og málskostnaðar að mati dómarans. Stefndi hefur aðallega krafizt sýknu og málskostnaðar sér til handa að mati dómarans, en fil vara, að sök á síðargreindu slysi verði skipt og kröfur stefnanda lækkaðar, en málskostnaðar látinn falla niður. Málavextir eru þeir, að þann 10. marz 1942 varð sonur stefn- anda, Hörður Ágúst, sem þá var 4 ára að aldri, undir amerískri herbifreið og hlaut nokkur meiðsl af. Sjónarvottur að slysi þessu hefur skýrt svo frá, að dag þenna, um kl. 14, hafi ameriskri herbifreið verið ekið aftur á bak upp Klapparstíg og síðan sveigt til vinstri inn í Sölvhólsgötu. Segir maður þessi, að hægri hlið bifreiðarinnar hafi snúið að sér, en á stigþrepi bifreiðarinnar þeim megin hafi setið tveir litlir drengir. Er drengirnir hafi séð sig, hafi þeir stokkið niður af þrepinu. Hafi þá annar drengurinn dottið og orðið með vinstri fót fyrir hægra framhjóli bifreiðarinnar. Kveðst maður þessi þá hafa kallað til Þifreiðarstjórans að stanza, sem hann hafi og þegar gert, enda bifreiðin á mjög hægri ferð, en meiðslum á drengnum hafi þó ekki orðið afstýrt, þar sem hann hafi fallið með fótinn alveg við hjólið. Sæti bifreiðarstjórans kveður maður þessi hafa verið vinstra megin á bifreiðinni og hafi bifreiðarstjórinn horft út um hliðargluggann þeim megin. Hinn slasaði drengur, sem reyndist vera Hörður Ágúst, var síðan fluttur á sjúkrahús og gert að meiðslum hans og lá hann á sjúkrahúsi til 31. marz s. á Dómkröfur sinar byggir stefnandi á því, að bifreiðarstjóri hinn- ar amerísku bifreiðar eigi alla sök á nefndu slysi. Honum hafi horið að lita vel í kringum sig, þegar hann ók aftur á bak upp götu og beygði inn í aðra götu, en ekki hafi verið nægilegt að líta aðeins til vinstri handar. Hafi hann því sýnt gáleysi og aðgæzlu- leysi við aksturinn. Með lögum nr. 99 frá 1943 hafi ríkissjóður tekið á sig Þbóta- ábyrgð á öllu tjóni, er íslenzkir ríkisborgarar bíði af aðgerðum hernaðaryfirvalda Bandaríkja Norður-Ameríku hér á landi eða af völdum manna úr herliði þeirra. Stefnda ber því að bæta allt það tjón, er orðið hafi af slysi þessu. Stefndi, sem hefur ekki mótmælt því, að áðurgreind lög komi hér til, byggir sýknukröfu sina á því, að drengurinn Hörður Ágúst eigi sjálfur alla sök á hvernig fór, en bifreiðarstjóranum verði á engan hátt um það kennt. Drengirnir hafi setzt á stigþrep bifreiðarinnar án vitundar bifreiðarstjórans og honum hafi eigi verið gerlegt að sjá þá þar, eða vara sig á veru þeirra þar, en það sé eðlilegt, að hann hafi horft út um vinstri gluggann, þar sem 75 stýri bifreiðarinnar sé þeim megin og hann hafi ekið aftur á bak til vinstri inn í Sölvhólsgötuna. Skýrslu bifreiðarstjórans um atburð þennan hefur eigi verið unnt að afla, þar sem hann er erlendur hermaður, og áðurgreindur sjónarvottur er sá einasti, er um það hefur borið, en aðiljar eru sammála um, að skýrslu þá skuli leggja til grundvallar um slysið. Samkvæmt ákvæðum 1. mgr. 34. gr. bifreiðalaganna nr. 23 frá 1941 skal sá, er ábyrgð ber á bifreið, bæta það tjón, er hlýtzt af notkun bifreiðar, nema leitt sé í ljós, að slysi eða tjóni hefði ekki orðið afstýrt, þótt bifreið hefði verið í lagi og ökumaður hefði sýnt fulla aðgæzlu og varkárni. Það verður að vísu að telja fram komið í máli þessu, að bif- reiðarstjórinn ók hægt í umrætt sinn, en ekki er leitt í ljós, hvort bifreiðin hafði lengri viðdvöl en þá, sem nauðsynleg var, til að beita henni aftur á bak, áður en henni var ekið upp Klapparstig og inn í Sölvhólsgötu. Þá er og ekkert upp komið um Það, hvenær drengirnir settust á stigbrep bifreiðarinnar, né hvort bireiðar- stjórinn hafði orðið þeirra var. Aðstæður geta því hafa verið þannig, að bifreiðarstjórinn hafi einnig átt að líta út hægra megin í aðgæzluskyni, áður en hann ók bifreiðinni aftur á bak. Ef hann hefði gert það, verður að gera ráð fyrir, að hann hefði komið auga á drengina á stigþrepinu og slysinu þá orðið afstýrt. Er því eigi sýnt fram á, að slysið hefði hlotið að vilja til, þrátt fyrir alla aðgæzlu af hálfu bifreiðarstjórans, og verður því sýknukrafa stefnda eigi tekin til greina. Hins vegar verður að telja, að með því að setjast á stigþrep bifreiðarinnar, hafi drengurinn Hörður Ágúst hagað sér svo óvar- lega (sbr. 5. gr. lögreglusamþykktar Reykjavikur), að rétt þykir, með skirskotun til ákvæða 3. mgr. 34. gr. bifreiðalaganna, að skipta ábyrgð á tjóninu milli aðilja þannig, að stefndi beri bótaábyrgð að hálfu á tjóni því, er drengurinn Hörður Ágúst hlaut við slys þetta. Skaðabótakröfu sína sundurliðar stefnandi þannig: 1. Húshjálp ............. kr. 600.00 2. Lyf og umbúðir ...... —- 130.00 3. Bifreiðakostnaður ..... — 29.50 4. Fataskemmdir ........ —- 44.90 5. Sjúkrahússreikningur .. —— 176.00 6. Læknishjálp .......... —— 300.00 7. Röntgenskoðun ........ —— 25.00 8. Læknisskoðun ........ — 20.00 9. Þjáningabætur ........ —- 5000.00 Alls kr. 6325.40 Um 1. Stefnandi hefur skýrt svo frá, að vegna meiðsla drengs- ins hafi verið nauðsynlegt að fá stúlku til aðstoðar á heimilið, en 76 þar séu í heimili 5 ung börn, en móðirin heilsuveil. Stúlka þessi hafi komið þann 10. marz 1942 og verið til 17. júni 1942 og hafi fengið goldið í kaup kr. 600.00. Stefndi hefur mótmælt þessum lið sem of háum og málinu óvið- komandi. Svo sem að framan getur, var Hörður Ágúst á sjúkrahúsi frá 10;—-314 1942 og verður ekki talið, að ástæða hafi verið til að fá aukna húshjálp þann tíma. Hins vegar er fram komið í málinu, að eftir að hann kom heim af sjúkrahúsinu, þurfti hann allmikillar hjúkrunar, og þykir því eðlilegt, að fengin væri stúlka á heimilið til aðstoðar. Með tilliti til þessa þykir stefnandi eiga rétt á bótum samkvæmt þessum lið og teljast þær hæfilega ákveðnar kr. 400.00. Um 9?—-8. Liðir þessir eru viðurkenndir og verða því teknir til greina að öllu leyti. Um 9. Meiðsli þau, er Hörður Ágúst hlaut í umrætt sinn, voru þau, að á innanvert vinstra hné kom 16—18 em langur skurður, S-laga, nokkuð tættur og mjög óhreinn. Húðsepi, lófastór, var latis og holt upp undir hnéskel, en sárið náði þó ekki inn í hnéliðinn. Gert var að sárunum þegar í stað, og lá hann á sjúkrashúsi til 31. marz s. á. en fór þá heim. Var þó áfram undir læknishendi, þar sem gróf í sárinu og það greri illa. Læknir virðist hafa stundað drenginn til 11. marz 1943 (sic), en eftir það virðist hjúkrun í heimahúsum hafa verið látin nægja. Þann 25. október 1944 var Hörður Ágúst skoðaður af Jóhanni Sæ- mundssyni tryggingayfirlækni. Segir svo Í vottorði hans: „Örið innan á vinstra hné liggur upp og niður, er allt að 15 cm langt, 3 em breitt mest, fullgróið, laust við vefina undir hörundinu. Kipr- ingur er í því, en ekki svo það hindri neitt hreyfingar á hnélið.“ Telur læknirinn, að varanleg Örorka af þessum sökum sé ekki mælanleg. Með skírskotun tili alls þessa, svo og annars þess, sem fram er komið í málinu um þessi atriði, þá þykja bætur samkvæmt þess- um lið hæfilega ákveðnar kr. 1500.00. Samkvæmt framanrituðu telst tjón stefnanda í þessu sambandi kr. 2625.40 (kr. 400.00 - kr. 130.00 kr. 29.50 kr. 44.90 kr. 176.00 kr. 300.00 í kr. 25.00 20.00 -þ kr. 1500.00), og ber stefnanda að bæta honum helming þess eða kr. 1319.70 með 6% ársvöxtum frá stefnudegi. Þá þykir rétt, að stefndi greiði stefnanda kr. 350.00 í máls- kostnað. Einar Arnalds, settur borgardómari, kvað upp dóm þenna. Því dæmist rétt vera: Stefndi, fjármálaráðherra f. h. ríkissjóðs, greiði stefnanda, Hjörleifi Jónssyni f. h. ófjárráða sonar hans, Harðar Ágústs, 71 kr. 1312.70 með 6% ársvöxtum frá 16. nóvember 1944 til greiðsludags og kr. 350.00 í málskostnað innan 15 daga frá lög- birtingu dóms þessa að viðlagðri aðför að lögum. Föstudaginn 6. febrúar 1948. Nr. 56/1947. Réttvísin og valdstjórnin (Hrl. Gústaf A. Sveinsson) gegn Höskuldi Guðmundssyni (Hrl. Sveinbjörn Jónsson). Bifreiða- og umferðarlagabrot. Manndráp af gáleysi. Dómur hæstaréttar. Sigurður M. Helgason, settur bæjarfógeti á Akureyri, hefur kveðið upp héraðsdóminn. Eftir að mál þetta var dæmt í héraði, hefur Aðalsteinn Ingimundarson, sem var farþegi í bifreið ákærða til Hofs- óss, komið fyrir dóm, en eigi bar hann um sakaratriði neiit það, er máli skipti. Atvik málsins eru rétt rakin í héraðsdómi. F arþegaskýli það, er ákærði hafði á bifreið sinni, var eigi gert með þeim hætti né svo fest á pall bifreiðarinnar, sem lög mæla. Far- þegar ákærða voru flestir mjög ölvaðir og sumir svo ofsa- fengnir, að til hörku áfloga kom milli þeirra í bifreiðinni, áður en lagt var upp frá Hofsósi. Það var því mjög óvarlegt af ákærða að hefja ferð, er svo stóð á. Skammt frá Hofsósi ók ákærði fram á bifreiðina K 37, er mun hafa verið á um 30 kílómetra hraða, miðað við klukkustund. Er svo var ástatt um farþega og bifreið ákærða, sem að framan er lýst, bar ákærða að gæta ýtrustu varkárni og aka mjög hægt, alls ekki hraðar en bifreið sú, er á undan honum var. Þrátt fyrir þetta ók ákærði út af veginum til vinstri og fram úr K 37. Er hann var að fara yfir ræsi það, sem lýst er í héraðsdómi, og inn á veginn, kastaðist bifreiðin svo til, að einn farþeg- anna, Sigurbergur Steinsson, féll út úr farþegaskýlinu til jarðar, og leiddi það fall til dauða hans skömmu síðar. Þessi akstur ákærða, sem mannsbani hlauzt af, var stórkostlega 18 gálaus, og sýndi ákærði með honum fullkomið ábyrgðar- leysi sem bifreiðarstjóri. Eigi verður talið sannað, að ákærði hafi verið með áfengisáhrifum við stjórn bifreiðarinnar. Menn komu hinum slasaða farþega þegar til hjálpar og var hann fluttur án tafar áleiðis til læknis. Verður ákærði þvi eigi talinn hafa unnið til refsingar með aðgerðaleysi í því sambandi. Samkvæmt framangreindu varðar hegðun ákærða við 5. tölulið 7. gr. sbr. 9. gr. reglugerðar nr. 72/1987, 26., 27. og 28. gr. sbr. 38. gr. bifreiðalaga nr. 23/1941, 2. og 4. gr. sbr. 14. gr. umferðarlaga nr. 24/1941 og 215. gr. hegningarlaga nr. 19/1940. Þykir refsing hans hæfilega ákveðin varðhald 5 mánuði. Samkvæmt 39. gr. bifreiðalaganna og 68. gr. hegningar- laganna ber að svipta ákærða rétti til bifreiðarstjórnar ævi- langt. Ákvæði héraðsdóms um greiðslu málskostnaðar ber að staðfesta. Ákærði greiði allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin málflutningslaun skipaðs sækjanda og verjanda fyrir hæstarétti, kr. 600.00 til hvors. Rannsókn málsins er áfátt að því leyti, að vitni, sem ekki voru samsaga um, hvort ákærði hafi neytt áfengis eða verið með áfengisáhrifum, voru eigi samprófuð né eiðfest. Þá hefur orðið óhæfilegur dráttur á rannsókninni af hendi dóm- arans í Skagafjarðarsýslu. Dómsorð: Ákærði Höskuldur Guðmundsson sæti varðhaldi 5 mánuði. Hann er sviptur ökuleyfi ævilangt. Ákvæði héraðsdóms um málskostnað staðfestist. Ákærði greiði allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin laun skipaðs sækjanda og verjanda fyrir hæstarétti, hæstaréttarlögmannanna Gústafs A. Sveins- sonar og Sveinbjörns Jónssonar, kr. 600.00 til hvors. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. 79 Dómur aukaréttar Eyjafjarðarsýslu og Akureyrarkaupstaðar 20. nóvember 1946, Mál þetta er höfðað gegn ákærða Höskuldi Guðmundssyni bif- reiðarstjóra, til heimilis Aðalstræti nr. 12 á Akureyri, samkvæmt fyrirlagi dómsmálaráðuneytisins með stefnu útgefinni 15. febrúar 1945 af réttvísinnar hálfu fyrir brot á XXIII. kafla almennra hegn- ingarlaga nr. 19 12. febr. 1940 og af valdstjórnarinnar hálfu fyrir brot á bifreiðalögum nr. 23 frá 16. júní 1941, umferðalögum nr. 24, sama dag, og áfengislögum nr. 33 9. janúar 1935. Ákærði er kominn yfir lögaldur sakamanna, fæddur að Há- hamri í Eyjafirði 7. apríl 1914. Hann hefur ekki sætt kæru né þolað dóm fyrir neitt afbrot, svo vitað sé. Málavextir eru þessir: Snemma að morgni hins 10. september 1944 var ákærði í máli þessu að aka vörubifreiðinni A-161 frá Hofsósi til Haganessvíkur i Skagafjarðarsýslu. Í skýli, sem var á palli bifreiðarinnar, voru nokkrir farþegar, og meðal þeirra Sigurbergur Steinsson. Nokkru æftir að bifreiðin fór frá Hofsós, féll Sigurbergur út úr skýlinu og beið bana af sama dag. Aðdragandi og atvik að slysinu voru sem hér segir: Ákærði vann þetta sumar með bifreiðina A-161, eign Guðmundar Jónassonar á Akureyri, við Skeiðfossvirkjunina í Fljótum í Skaga- firði. Laugardagskvöldið 9. september átti að vera dansleikur í Hofs- ósi og réði Helgi nokkur Helgason ákærða til að flytja fólk frá Haga- nessvík á dansleikinn. Fékk ákærði lánað skyli fyrir fólk hjá Júlíusi Geirssyni bifreiðarstjóra í Haganesvík, til að setja á bifreiðina, Var lagi á stað um kl. 10 um kvöldið og komið til Hofsóss um klukkustund siðar. Farþegar voru þessir: Hjá bifreiðarstjóri sátu áðurnefndur Helgi Helgason og unnusta ákærða, Indiana Ásgrímsdóttir, en í skýlinu voru Sigurbergur Steinsson, Guðjón Högni Pálsson, Knud Herdner Georgsson, Pétur Joensen, Karl Jóhannsson, Skarphéð- inn Veturliðason, Magnús Guðlaugsson og maður að nafni Aðal- steinn. Var fólk þetta allt að því er virðist á dansleiknum á Hofs- ósi næstu nótt. Snemma á sunnudagsmorguninn var aftur farið frá Hofsós og stýrði ákærði bifreiðinni, og voru allir farþegar þeir sömu og um kvöldið, nema Aðalsteinn, sem mun hafa farið með öðrum bil, og var sama fólkið í framsæti. Telur ákærði, að klukkan hafi þá verið 4, en 2 vitni hafa borið að klukkan hafi verið um 5. Skýlið, sem sumir farþeganna voru í, virðist hafa verið venjulegt timburskýli með þremur bekkjum og hurð fyrir hverjum bekk. Sátu farþegarnir þannig í skýlinu: Á fremsta bekk til vinstri Sigurbergur Steinsson, þá Guðjón Pálsson og Knud Herdner Georgs- son yzt til hægri. Á miðbekk Pétur Joensen til vinstri og Karl Jóhannsson til hægri, og í aftasta bekk Skarphéðinn Veturliðason til vinstri og Magnús Guðlaugsson til hægri. 80 Karlmennirnir, sem voru farþegar í bilnum, voru allir meira eða minna ölvaðir, nema Magnús Guðlaugsson, sem ekki segist hafa fundið á sér nein áhrif áfengis, og er upplýst með eigin játn- ingu Helga Helgasonar, að hann var svo mikið ölvaður, að hann mundi ekkert, sem gerðist á leiðinni milli Hofsóss og Haganess- víkur þennan morgun; Knuds Herdner, að hann hafi verið svo. mikið ölvaður, að hann mundi ekkert, hvað gerðist í bílnum frá því lagt var af stað frá Hofsós, þar til skömmu eftir slysið, að hann rankaði dálitið við sér, og Guðjóns Pálssonar, að hann hafi verið. borinn út í bifreiðina sökum ölvunar. Einnig telja vitni, sem í Þilnum voru, að Sigurbergur heitinn hafi verið mikið ölvaður. Upplýst er að ryksingar urðu nokkrar í bifreiðaskýlinu skömmu áður en lagt var af stað og einnig eitt- hvað eftir það. Þegar ákærði ók norður þjóðveginn var vörubif- reiðinni K-27 ekið rétt á eftir. Þegar bifreiðin var stödd dálitið fyrir innan Mýrakot á Höfðaströnd, varð bifreiðin K-37 fyrir á veginum og ók í sömu átt. Er dálítil beygja þarna á veginum, sem ekkert er upphleyptur á þessu svæði, og melur á vinstri hönd, en móar á þá hægri. Ók ákærði bifreið sinni þarna út af veginum, {il vinstri, til að komast fram úr K-37 og ók í dálitlum boga eftir melnum og svo upp á veginn aftur. Segist bifreiðarstjórinn á K-37, Guðbjartur Júlíus Geirsson, hafa stöðvað bifreið sina, þegar A-161 fór fram hjá henni. Rétt um það bil sem A-161 fór upp á veginn aftur, var dálítið ræsi á vegi hennar, sem liggur Írá veginum út í melinn, en rétt í sama mund og farið var yfir ræsi þetta, virðist Sigurbergur heitinn hafa fallið út úr Þifreiðarskýlinu, því hann lá þar örskammt frá vinstra megin við veginn, miðað við A-161, þegar að var komið. Var Sigurbergur þá meðvitundarlaus. Var hann síðan settur í bifreiðina K-27, sem kom að rétt á eftir og fluttur til læknis í Hofsós. Þar dó maðurinn eftir um 2 klst. og hafði hann aldrei komið til sjálfs sín eftir slysið. Ákærði fór ekki með hinum slasaða manni til Hofsóss, en hélt ferðinni áfram til Haganessvíkur. Tvö vitni, Sveinn Stefánsson og Árni Jónsson, sem sýslumaður- inn í Skagafjarðarsýslu tilnefndi skömmu eftir slysið, til að skoða skýlið, sem var á A-161, hafa lýst því þannig: Þeim megin, sem hurðir eru á skýlinu, er hliðin brotin úr því, allir bekkirnir, sem í skýlinu hafa verið, eru einnig brotnir, 2 brotnir alveg niður og sá þriðji einnig mikið skekktur og brotinn. Auðsætt er að um ný brot er að ræða, enda hefði ekki verið lagt upp með að nota skýlið til mannflutninga eins og það er nú. Árni Jónsson hefur bætt því við, að einn aflstuðull í hinni brotnu hlið skýlisins hafi verið heill. Þeir segjast ekki geta gert sér aðra grein fyrir orsökum ofangreindra skemmda, en að áflog hafi átt sér stað í skýlinu, þar sem bifreiðin hafi ekki oltið. si Skýlinu var fest þannig á bílinn, að það var bundið með kaðli, sem á tveimur stöðum var dreginn yfir þak þess og festur í króka á hliðum pallsins og einnig með bandi, sem fest var framan í pall- inn og brugðið aftur fyrir þak skýlisins og fest niður aftan á pallinum. Hurðirnar vinstra megin á skýlinu voru festar með venju- legum, litlum lömum og var þeim læst með venjulegum járnlokum, sem rennt var fyrir. Skoðaði ákærði skýlið strax eftir slysið og telur, að það hafi ekkert skaddazt síðan. Auk þess er að framan greinir, sem að mestu er samkvæmt framburði ákærða eða í samræmi við hann, hefur hann borið þetta: Spurningu um, hvort ölvun hafi verið í bílnum á leiðinni til Hofsóss um kvöldið, hefur hann svarað þannig: „ekki svo stafaði nein hætta af“, og ekki segist hann vita til að þá hafi verið neina ryskingar í skýlinu. Þegar lagt var af stað frá Hofsós, telur hann að 6 af farþegunum hafi verið mjög ölvaðir og minnti hann í fyrsta réttarhaldi, að þeir hefðu ekki verið fleiri, en leiðrétti það siðar. Þá segir hann, „að undireins og lagt var af stað frá Hofsósi hafi ryskingar og hörkuáflog hafizt í skýlinu á bifreiðinni, jafnvel áður en lagt var af stað, byrjuðu þeir að fljúgast á í skýlinu.“ Þó neitar hann því, að hann hafi orðið var við áflog í skýlinu eftir að Þif- reiðin var komin „á ferð út eftir“. Ekki sá hann neina „áverka“ á skýlinu, þegar hann lagði af stað frá Hofsós. Hann viðurkennir að hafa farið út af veginum vinstra megin, svo sein áður var lýst, til þess að fara fram úr K-37, og þegar hann var kominn fram úr henni, stefndi hann aftur upp á veginn. Þegar bifreiðin var rétt að koma á veginn aftur, fór hún yfir „skurð eða gröf“ og hentist bifreiðin nokkuð til, þegar hún fór yfir þessa ójöfnu, rétt áður en hún náði aftur veginum. Eigi segist hann skilja, að kastið á bifreiðinni hafi verið svo mikið, að öll brotin á skýlinu stafi af því. Þó viðurkennir hann, að honum hafi sýnzt skurðurinn minni eða grynnri en hann reynd- ist vera. Hann viðurkennir þá athugun sýslumanns rétta, að sam- kvæmt förunum hafi bifreiðin farið yfir skurðinn, rétt áður en hún komst aftur upp á veginn, og þar af leiðandi þá tekið kast til vinstri hliðar. Hann varð var við slysið með þeim hætti, að einhver, sem í skýlinu var, bankaði í glugga stýrishússins, og stöðv- aði hann bifreiðina þá þegar. Lá hinn slasaði maður þá flatur á bakinu vinstra megin við bif- reiðina, 2—-3 Þbíllengdum sunnar. Hann telur, að ekki hafi verið hægt að aka manninum til læknis á A-161, eins og skýlið var á sig komið. Ekkert veit hann um, hvernig bað atvikaðist, að maður- inn féll út úr bifreiðinni, en hann segir, að farþegarnir hafi sagt sér, að þeir hafi ekkert vitað fyrr en Sigurbergur féll út úr bif- reiðinni. 82 Hann neitar ákveðið, að hann hafi neytt neins áfengis í þess- ari ferð. Hann telur bifreiðina hafa verið í góðu lagi. Vitnið Alfreð Jónsson, bifreiðarstjóri á K-27, hefur borið, að bifreiðarnar hafi lagt af stað kl. 5 á sunnudagsmorguninn, og hafi bifreiðin A-161 þá staðið rétt aftan við sína bifreið. Heyrði hann þá áflog og Þrothljóð inni í skýlinu á A-161. Hann sá ákærða 9—-3 klst. áður en lagt var af stað og sá þá enga ölvun á honum, og eigi hafi hann komizt að því, að ákærði hafi neytt áfengis þessa nótt. Hann ók nokkurn spöl á eftir A-161. Allt í einu sá hann, að 9 af hurðunum fuku alveg frá skýlinu á A-161 og um leið sá hann mann hanga utan á skýlinu vinstra megin og komast svo aftur upp í það, en jafnframt kom hann auga á mann, sem lá á veginum, og stöðvaði hann þá skyndilega bifreið sína. Fór hann þegar út og tók manninn upp af götunni, með aðstoð manns, sem með hon- um var í bilnum, og lögðu þeir hann á þúfu. Einnig hefur hann borið, að hann hafi eigi séð það glöggt, að bifreiðin tók kast á vinstri hlið um leið og hún fór yfir skurðinn, rétt í því að hún komst aftur upp á veginn, kastaðist svo út á hægri hlið. Hann telur, að vegurinn þarna sé ihvolfur og hafi virzt, sem hinn slas- aði maður væri að síga niður af vinstri vegarbrúninni, begar að var komið. A-161 var stöðvuð rétt eftir að maðurinn féll út og K-37 bar þarna einnig brátt að. Hann hefur og borið, að Jón Jóhannsson lögregluþjónn, sem var í K-37, hafi beðið sig að flytja hinn slas- aða mann til læknis og gerði hann það. Hann sá engan mann úr ÁA-161 á slysstaðnum, nema Karl Jó- hannson, og eigi átti hann tal við neinn úr þeirri bifreið. Hann leit á hraðamælinn hjá sér rétt áður en A-161 fór fram úr K-37, og sýndi hann þá 30 km hraða á klukkustund, og hafi bilið haldizt jafnt á milli A-161 og K-37 og muni A-161 því hafa verið með þeim hraða, er slysið varð. Telur hann, að ójafna hafi verið þarna á veginum, og hafi bifreiðin A-161 verið komin svo sem billengd frá henni, er slysið varð. Hann segist ekki muna betur en að A-161 hafi eigi farið af slysstaðnum fyrr en hann fór með slasaða mann- inn, og að ákærði hafi gengið í veg fyrir sig á Ketilhálsi, þegar hann kom aftur frá Hofsósi og spurt um líðan hins slasaða manns og hvað læknirinn hefði sagt um hann. Vitnið Karl Jóhannsson hefur greint skilmerkilega frá ástand- inu Í skýlinu. Ryskingar hófust þegar áður en lagt var af stað og voru alltaf öðru hvoru fram undir það, er slysið skeði, en nokkrum minútum fyrir slysið varð hlé á þeim. Var Það Knud Herdner, sem olli ófriði þessum, og brotnaði við það rúða hægra megin í skýlinu, en eigi varð hann var við að meira brotnaði. 83 Þegar slysið bar að, telur hann að engar ryskingar hafi verið. Orsök slyssins telur hann þá, að bifreiðin hafi farið yfir ójöfnu á leiðinni, og henzt allmikið til, og hafi hann henzt tvisvar upp í loft á þaki bifreiðarskýlisins. Féll hurðin fyrir fremsta bekk Þá frá, og féll Sigurbergur heitinn þá út. Hann segir, að Sigurbergur hafi ekki orðið fyrir neinni árás, og eigi hafi orðið vart neins ágreinings milli hans og Herdners. Hann telur skýlið aðallega hafa brotnað við rykkinn, sem orsakaði slysið, en fortekur Þó eigi, að eitthvað kunni að hafa brotnað við ryskingarnar. Hann telur, að mennirnir hafi allir farið út úr bifreiðinni eftir slysið. Sigur- bergur lá upp í loft, meðvitundarlaus á þúfu, þegar vitnið kom að. Hann sá ákærða aldrei neyta áfengis í förinni, og ekki sá hann á honum ölvun, en tekur fram, að dimmt hafi verið, svo það sé eigi að marka. Vitnið Guðjón H. Pálsson segist ekki geta gert sér grein fyrir orsökum þess, að Sigurbergur þeyttist út úr skýlinu og hann sjálfur að nokkru leyti, en hann náði í kaðal og gat komizt inn aftur. En hann heldur, að orsökin hafi verið sú, að kast kom á bifreiðina. Hann telur líklegt, að bekkurinn hafi fallið niður og endi hans numið við hurðina og þeytt henni frá. Hann gerði bif- reiðarstjóranum þannig aðvart, að hann teygði sig út fyrir skýlið, að rúðu á hlið stýrishússins, og var bifreiðin þá undir eins stöðvuð. Hann telur engar erjur hafa verið í bilnum, er slysið varð. Vitnið Peter Joensen, Færeyingur, segist hafa verið dálitið kenndur, en varð ekki var við, að ákærði væri undir áhrifum áfengis eða að hann neytti áfengis. Bar honum saman við 2 sið. astgreind vitni. Vitnið Skarphéðinn Veturliðason segist hafa verið nokkuð drukkinn, en segist fullyrða, að hrindingar af manna völdum hafi eigi valdið slysinu. Hann segir, að kast eða snögg hreyfing hafi komið á bifreiðina. Eigi segist hann hafa komizt að því, að ákærði væri neitt ölvaður eða hefði neytt áfengis í ferðinni. Vitnið Magnús Stefán Guðlaugsson segist ekki hafa fundið á sér nein áhrif áfengis. Framburður hans er samhljóða framburði Skarphéðins Veturliðasonar hér að framan. Vitnið Knud Herdner Georgsson segist hafa verið svo drukk- inn, þegar lagt var af stað frá Hofsós, að hann muni ekkert eftir sér frá því og þar til skömmu eftir að slysið varð. Eigi sá hann ákærða neyta áfengis og eigi sá hann á honum ölvun, en hann þekkti manninn ekki neitt. Hann sá Helga Helgason með áfengis- flösku í stýrishúsinu hjá ákærða. Helgi Helgason var svo ölvaður, að hann vissi ekkert hvað gerðist á leiðinni milli Hofsós og Haga- nessvíkur. Vitnið Indiana Ásgrímsdóttir, unnusta ákærða, harðneitar því, St að ákærði hafi verið undir áhrifum áfengis í ferð þessari og ekki segist hún hafa séð hann neyta neins áfengis Í ferðinni eða kvöldið áður, og hafi hún verið með honum allan Þennan tíma. Hefur hér verið skýrt frá framburðum þeirra, sem voru í biln- um með ákærða. Vitnið Friðbjörn Þórhallsson, sem segist hafa haft á hendi forstöðu dansskemmtunarinnar á Hofsósi ásamt Hall- dóri Jónssyni, hefur borið, að hann hafi lítið svo á, að ákærði hafi verið ölvaður eða undir áhrifum áfengis, og ályktar það af þvi. að hann hafi verið með pat og látbragð drukkinna manna, þegar hann var að drekka kaffi, en hann hafi virzt minna ölvaður, þegar hann fór frá Hofsósi, en þegar hann kom. Eigi sá hann ákærða neyta áfengis. Vitnið Guðbjartur Júlíus Gestsson, bifreiðarstjóri á K-37, hefur borið eftirfarandi: Áður en hann hægði ferðina og stöðvaði, þegar A-161 nálgaðist, ók hann á um það Þil 30 kilómetra hraða, en hann segist ekki hafa litið á hraðamælinn. Hann sá, að hliðarslingur kom á A-161, þegar hann fór yfir vatnsrásina. Þegar búið var að taka slasaða manninn upp og farið af stað með hann, hélt vitnið áfram ferð sinni og var þá nokkurt bil á milli hans og A-161, Hann hefur borið, að sér hafi ekki virzt ákærði vera áberandi drukk- inn, og ekki veit hann til, að ákærði hafi neytt áfengis, hvorki á Haganesvík um kvöldið eða á Hofsósi um nóttina. Hann segist hafa séð, að ákærði var rólegur eftir að slysið varð. Vitnið Halldór Jónsson, sem var einn af þeim, sem stóðu fyrir skemmtuninni, segist hafa veitt ákærða eftirtekt, þegar hann var að drekka kaffi á Hofsós, og segist hann ekki geta sagt, að ákærði væri áberandi drukkinn, en hann sá, að hann hafði vín um hönd, og sá hann súpa á flösku, sem hann var með. Vitnið Jón Jóhannsson, lögregluþjónn frá Reykjavík, sem var farþegi í K-37, hefur borið þannig: K-37 fór frekar hægt þegar A-161 nálgaðist hann, þar sem A-161 ók út af veginum til að komast fram fyrir K-37. Vegurinn er þar á mel, og telur hann, að hægt hefði verið að aka beggja megin við veginn. Hann telur, að A-161 hafi lent á steinum, er hún ætlaði að beygja upp á veginn aftur. Hann telur, að slingur hafi komið á bifreiðina við það, að beygt var til vinstri eftir að beygt hafði verið inn á veginn, og hafi maðurinn þá fallið út. Fór vitnið strax að manninum, og var hann þá meðvitundarlaus. Bað hann ákærða að fara með hinn slasaða mann til læknis, en ákærði kvaðst ekki geta það, og fékk vitnið þá Þifreiðarstjórann á K-27 til að gera það. Hann telur ákærða ekki hafa gefið hljóðmerki, er hann fór fram úr K-37, og að hann hafi ekið hraðar en K-37 og ógætilega, og hafi hann aukið hrað- ann, er hann var kominn fram úr K-37. Hann segir, að ákærði hafi verið undir áhrifum áfengis, er hann talaði við hann eftir slysið, en tekur fram, að hann hafi eigi getað athugað vel ástand 85 hans. Hann segir, að þegar búið var að koma manninum af slys- staðnum, hafi ákærði verið farinn. Í réttarhaldi síðar, eftir að ákærða höfðu verið kynntir framan- greindir framburðir, hefur hann borið eftirfarandi: Hann segist hafa ekið með 30 kílómetra hraða og gefið hljóð- merki, þegar hann fór fram úr K-37. Ekki telur hann að hægt hefði verið að fara hægra megin fram hjá bifreiðinni. Hann telur að illmögulegt hafi verið fyrir sig að flytja slasaða manninn, vegna þess hve illa hefði farið um hann, og segist hann ekki hafa farið af slysstaðnum, fyrr en farið var með slasaða manninn til Hofs- óss, og segist hann hafa beðið bifreiðarstjórann á K-27 að gera það, og sá framburður Jóns Jóhannssonar um flutninginn á mann- inum rangur, og eigi segist hann hafa farið af stað aftur, fyrr en farið var af stað með slasaða manninn. Sýslumaðurinn í Skagafjarðarsýslu kom á slysstaðinn, Þegar bann var að rannsaka málið í Fljótum, en dimmt var þá af nóttu, svo hann virðist lítið hafa getað athugað staðinn. Hann fékk siðar Steinþór Ásgeirsson, lögregluþjón frá Reykjavík, til að athuga slysstaðinn, og gerði hann uppdrátt bann, sem lagður hefur verið fram í málinu. Enn fremur hefur hreppstjórinn í Hofsóshreppi og héraðs- læknirinn á Hofsósi athugað og mælt vatnsrásina, sem A-161 fór yfir þegar slysið varð, samkvæmt fyrirlagi sýslumannsins í Skaga- fjarðarsýslu. Héraðslæknirinn á Hofsósi, sem Sigurbergur heitinn var flutt- ur til, hefur lýst honum á þá leið, að hann hafi verið ósjálfbjarga og meðvitundarlaus. Hann talaði tómt rugl og sterka vínlykt lagði af honum og föt hans voru gauðrifin. Averki var aftarlega á hvirfli, bogadreginn skurður (flibi) ca. 3—4 em á lengd og hafði blætt úr, en ekki var finnanlegt, að bein væri þar skaddað. Nokkru fyrir neðan miðju á vinstri framhandlegg, utan megin, var blár og bólg- inn blettur, kringlóttur, litið eitt stærri en tveggja krónu peningur; ölnar-beinið virtist óbrotið. Við hreylingar kviðar kveinkaði sjúk- lingurinn sér, en engan áverka var þar að sjá eða annars staðar. Hann andaðist klukkan 8, eða tæpum 2 klukkustundum eftir að hann var færður lækni. Af kliniskum einkennum má helzt ráða, að hauskúpan hafi klofn- að og blætt inn í heilann. Sjúklingurinn fékk aldrei ráð eða rænu. Ástandi skýlisins á bifreiðinni A-161 eftir slysið hefur áður verið lýst með framburði skoðunarmannanna. Bendir það, sem upplýst er í málinu, til þess, að það hafi verið lélegt. Bifreiðin sjálf var ekki skoðuð fyrr en 21. september 1944, eftir að hún var komin til Akureyar, og var hún þá í góðu lagi að öðra leyti en því, að afturljós logaði ekki. Einnig var hún í góðu lagi við aðal- skoðun 19. mai 1944. 86 Upplýst er að ákærði fékk meira-prófs-skirteini á Akureyri 18. júní 1940. Ekki verður talið sannað með framburðum hinna þriggja vitna, sem tilgreind eru að framan, að ákærði hafi verið ölvaður þegar slysið bar að eða neytt áfengis þá um nóttina. Og þar sem ákærði hefur stöðugt neitað því að hafa bragðað áfengi á þessum tíma, og mörg vitni hafa borið, að þau hafi ekki orðið þess vör, að hann væri ölvaður, eða hefði neytt áfengis, þá verður að sýkna ákærða af þeim lið ákærunnar. Samkvæmt framanskráðu má þetta teljast sannað: Eigi verður annað séð en að skýlið, sem á bifreiðinni var, hafi verið mjög lé- legt, og því er ekki fest lögum samkvæmt á bifreiðina, heldur er það bundið með kaðli, farþegarnir eru allir ölvaðir, að tveimur undanskildum. Tveir farþegar eru í stýrishúsi, annar þeirra dauðadrukkinn. Í skýlinu eru að minnsta kosti þrir mannanna út úr drukknir, og voru þar áflog og illindi, þegar leggja átti af stað. Verður að telja, að með því að leggja þannig upp í ferðina, hafi eigi verið sýnd nægileg aðgæzla. Þá er upplýst, að ákærði ekur út af veginum, sem að vísu virð- ist vera þarna á nokkurn veginn sléttum mel, til að komast fram hjá öðrum bíl, en á því virðist honum ekki nein nauðsyn. Hann virðist ókunnugur veginum; ekur á að minnsta kosti 30 kílómetra hraða, miðað við klukkustund, og fer með þeim hraða yfir ræsi, 1 meters breitt og 25—-30 em djúpt og inn yfir vegkantinn, en þar virðist vegurinn hafa verið nokkru lægri en kanturinn. Verður að telja að þetta framferði ákærða, einkum þegar tekið er tillit til ástands farþega og skýlisins, sé mjög gálauslegt, og hafi hann með því ekki sýnt þá varkárni, sem honum var skylt að sýna sem bifreiðarstjóra. " “ Þar sem upplýst er að Sigurbergur heitinn fellur út úr bifreið- inni við það að ekið er yfir framangreint ræsi, og skýlið laskast mjög mikið við það, verður að telja framanskráð atferli ákærða orsaka dauðaslysið. Við ákvörðun ábyrgðar er þó rétt að taka til- lit til þess, að Sigurbergur heitinn er mikið ölvaður, en ekki verður séð, að það ráði úrslitum um slysið. Eigi verður séð, að ákærði veiti hinum slasaða manni neina aðstoð, eftir því sem upplýst er. Með þessu hefur ákærði brotið 215. gr. almennra hegningar- laga nr. 19 12. febrúar 1940, bifreiðalög nr. 23 16. júní 1941 7. og 14. gr., 3. mgr., 26., 27., 28. gr. 3. mgr., 29. gr., sbr. 38. gr., umferða- lög nr. 24 16. júní 1941, 2. gr., 4. gr. 3. mgr. og 9. gr. 2. mgr. Einnig hefur hann brotið reglugerð nr. 72 24. júni 1937, 7. grein, 5. lið. Þykir refsingin hæfilega ákveðin 30 daga varðhald. Svipta ber ákærða leyfi til að aka bifreið í Í ár frá birtingu hins 87 fyrra dóms í máli þessu, 27. júní 1945, sbr. 39. gr. bifreiðarlaga og 68. gr. almennra hegningarlaga. Ákærði greiði allan kostnað sakarinnar, þar á meðal kr. 350,00 til talsmanns síns, Friðriks Magnússonar hdl. Nokkur dráttur varð á framhaldsrannsókn málsins, sökum þess að það varð að senda það aftur til Skagafjarðar. Annars hefur málið verið rekið vítalaust. Þvi dæmist rétt vera: Ákærði Höskuldur Guðmundsson sæti varðhaldi í 30 daga. Hann skal sviptur leyfi til að aka bifreið í eitt ár frá 27. júní 1945 að telja. Hann greiði allan kostnað sakarinnar, þar á meðal kr. 350.00 til skipaðs talsmanns sins, héraðsdómslög- manns Friðriks Magnússonar. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Mánudaginn 9. febrúar 1948. Nr. 45/1947. Réttvísin gegn Einari Bjarna Þórarinssyni, Lárusi Guðmundssyni og Hauki Þorsteinssyni. Um öflun skýrslna. Úrskurður hæstaréttar. Áður en mál þetta verður dæmt í hæstarétti, þykir rétt ineð skírskotun til 1. og 2. málsgr. 2. gr. laga nr. 14/1942 að æskja álits læknaráðs um vottorð dr. med. Helga Tóm- assonar yfirlæknis um andlega heilsu ákærða Lárusar Guð- mundssonar, og felist þar í umsögn um það, hvort talið verði, að refsing geti borið árangur gagnvart ákærða Lár- usi, þannig, að hún geti skapað með honum hvatir til að forðast refsiverða hegðun, sbr. 15. og 16. gr. laga nr. 19/1940. Ályktarorð: Læknaráð láti í té umsögn um framangreind atriði. 88 Mánudaginn 9. febrúar 1948. Nr. 6/1948. — Valdstjórnin (Hrl. Theódór B. Lindal) gegn Bjarna Sigurjóni Jónssyni {Hrl. Ragnar Ólafsson). Brot á reglugerð um takmörkun á akstri bifreiða. Dómur hæstaréttai. Samkvæmt 5. 11. 12. gr. laga nr. 70/1947 er það eitt af hlutverkum innflutnings- og gjaldeyrisdeildar að fara með vöruskömmtun, eftir því sem ákveðið verður. Með þessu ákvæði felur löggjafinn handhafa framkvæmdarvalds að setja reglugerð um það, hvernig skömmtunin skuli fram- kvæmd. Ekki verður talið, að stjórnvaldið fari útí fyrir laga- mörk eða beiti valdi sínu á ómálefnislegan hátt, þótt það setji bilstjórum þeim, sem benzin fá til mannflutninga fyrir borgun, þau skilyrði, að þeir neyti hins skammtaða benzins til aksturs á þeim tíma sólarhrings, er ætla má, að akstur þeirra komi að sem mestum notum frá þjóðfélagslegu sjón- armiði, en þetta skilyrði felst einmitt í 6. gr. reglugerðar nr. 131/1947, þótt eigi sé þar skýrlega að orði komizt. Það er því ekki efni til að telja, að nefnt reglugerðarákvæði sé án stoðar í lögum að þessu leyti, og verður samkvæmt þessu að dæma kærða refsingu fyrir brot gegn reglugerðinni, og þykir hún samkvæmt 2. mgr. 22. gr. laga nr. 70/1947 og 15. gr. reglugerðar nr. 131/1947 hæfilega ákveðin kr. 600.00 sekt til ríkissjóðs, er afplánist 10 daga varðhaldi, ef hún greiðist ekki innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Ákærði greiði allan sakarkostnað bæði í héraði og fyrir hæstarétti, þar með talin málflutningslaun skipaðs sækjanda og verjanda fyrir hæstarétti, kr. 400.00 til hvors. Dómsorð: Kærði Bjarni Sigurjón Jónsson sæti 600 króna sekt til ríkissjóðs, er afplánist 10 daga varðhaldi, ef hún greiðist ekki innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. 89 Kærði greiði allan kostnað af sökinni bæði í héraði og fyrir hæstarétti, þar með talin málflutningslaun skip- aðs sækjanda og verjanda fyrir hæstarétti, hæstaréttar- lögmannanna Theódórs B. Lindals og Ragnars Ólafs- sonar, kr. 400.00 til hvors. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur lögregluréttar Reykjavíkur 8. janúar 1948. Ár 1948, fimmtudaginn 8. janúar, var í lögreglurétti Reykja- víkur, sem haldinn var í skrifstofu réttarins af Halldóri Þorbjörns- syni fulltrúa sakadómara, kveðinn upp dómur í málinu nr. 83/1948: Valdstjórnin gegn Bjarna Sigurjóni Jónssyni, sem dómtekið var 7. s. m. Mál þetta er af valdstjórnarinnar hálfu höfðað gegn kærða fyrir brot gegn reglugerð nr. 131, 23. september 1947 um sölu og afhendingu benzins og takmörkun á akstri bifreiða. Kærður er Bjarni Sigurjón Jónsson bifreiðarstjóri, Grettisgötu 36 hér í bæ. Hann er fæddur 28. marz 1913 að Melum á Kjalarnesi. Hann hefur áður sætt eftirtöldum kærum og refsingum: 1935 304 Dómur lögregluréttar Hafnarfjarðar, 500 kr. sekt fyrir brot gegn 6. gr. sbr. 30. gr. laga nr. 64/1980. 1947 %., Reykjavík. Sáit, 60 kr. sekt fyrir of hraðan akstur. Málavextir eru sem hér segir: Með 6. gr. reglugerðar nr. 131/1947, sem sett er af viðskipta- málaráðuneytinu með heimild í lögum nr. 70 5. júní 1947, nr. 37 12. júní 1939 og nr. 59 7. maí 1940, er bann lagt við ónauðsyn- legum akstri leigubifreiða til mannflutninga milli kl. 23 og 7, nema fyrir tiltekna tölu bifreiða og þá með sérstöku leyfi. Með kærum, dags. 29. nóvember og 1., 2., og 3. desember f. á., hefur lögreglan í Reykjavík kært kærða í máli þessu, sem er bifreiðar- stjóri að atvinnu, fyrir að hafa brotið reglur þessar. Kærði hefur greiðlega játað, að hann hafi alloft síðan framangreindar reglur voru settar, ekið bifreið sinni fyrir gjald að næturlagi, án tilskilis leyfis. Kveðst hann einkum hafa gert það um helgar, og hafa þá venjulega ekið 2—3 tíma fram yfir kl. 23 í hvert skipti. Kveður hann ástæðuna vera þá, að hann hafi eigi nægar tekjur af akstri þeim, er benzinskammtur hans leyfi, nema hann noti skammtinn nokkuð til næturaksturs, Af hálfu kærða er því haldið fram í máli þessu, að framan- greint reglugerðarákvæði hafi eigi nægilega stoð í lögum til að geta talizt gild réitarregla. Er þá að athuga varnarástæðu þessa. Telja verður í fyrsta lagi, að lög nr. 37/1939, sbr. lög nr. 59/1940, hafi engin ákvæði að geyma, er talin verði slík stoð, þar sem ríkis- 90 stjórninni er í þeim lögum einungis heimilað að setja fyrirmæli um sölu og úthlutun á nauðsynjavörum, en fyrirmæli 6. gr. reglu- gerðar nr. 131/1947 verða með engu móti talin varða slíkar ráð- stafanir. Af sömu ástæðu geta nefnd fyrirmæli eigi talizt hafa stoð í 5. tl. 12. gr. laga nr. 70/1947, en til skýringar því ákvæði virðist reglugerð nr. 131/1937 vera sett að öðru leyti. Ekki virðast heldur vera nein önnur ákvæði í síðastnefndum lögum, sem veitt geti 6. gr. reglugerðarinnar nægan grundvöll, og eru þá einkum höfð í huga hinar almennu reglur um hlutverk fjárhagsráðs í 2. gr. lag- anna. Rétturinn lítur svo á, að fyrirmæli, sem hafa slíkar tak- markanir á atvinnufrelsi í för með sér og margnefnt reglugerðar- ákvæði, verði að hafa skýra og ótvíræða stoð í lögum, til þess að verða gild metin. Þykir samkvæmt framansögðu refsing eigi verða dæmd fyrir háttsemi, sem fer í bága við ákvæði í 6. gr. reglugerðar nr. 131/1947, og ber þvi þegar af þeirri ástæðu að sýkna kærða af kæru valdstjórnarinnar í máli þessu. Eftir þessum úrslitum ber að ákveða, að allur kostnaður sakar- innar greiðist úr ríkissjóði, þar með talin málsvarnarlaun skipaðs talsmanns kærða, Ragnars Ólafssonar hæstaréttarlögmanns, er þykja hæfilega ákveðin 350 krónur. Rekstur málsins hefur verið vítalaus. Dómsorð: Kærði Bjarni Sigurjón Jónsson skal vera sýkn af kæru valdstjórnarinnar í máli þessu. Allur kostnaður sakarinnar greiðist úr ríkissjóði, þar með talin málsvarnarlaun skipaðs talsmanns kærða, Ragnars Ólafs- sonar hæstaréttarlögmanns, 350 krónur. Fimmtudaginn 12. febrúar 1948. Nr. 93/1947. Réttvísin og valdstjórnin (Hrl. Gústaf A. Sveinsson) gegn Elí Bæring Einarssyni (Hri. Theódór B. Líndal). Þjófnaður. Áfengislagabrot. Dómur hæstaréttar. Með skirskotun til forsendna hins áfrýjaða dóms ber að staðfesta hann. gi Ákærði greiði allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin málflutningslaun skipaðs sækjanda og Verjanda fyrir hæstarétti, kr. 400.00 til hvors. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Ákærði Elí Bæring Einarsson greiði allan áfrýjunar- kostnað sakarinnar, þar með talin laun skipaðs sækj- anda og verjanda fyrir hæstarétti, hæstaréttarlögmann- anna Gústafs A. Sveinssonar og Theódórs B. Lindals, kr. 400.00 til hvors. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur aukaréttar Reykjavíkur 11. marz 1947. Ár 1947, Þriðjudaginn 1í. marz, var í aukarétti Reykjavíkur, sem haldinn var af sakadómara Bergi Jónssyni, kveðinn upp dómur í málinu nr. 900/1947: Réttvísin gegn Eli Bæring Einarssyni, sem tekið var til dóms samdægurs. Mál þetta er af réttvísinnar og valdstjórnarinnar hálfu höfðað gegn Eli Bæring Einarssyni verkamanni, Bergstaðastræti 11 hér í bæ, fyrir brot gegn 26. kafla almennra hegningarlaga nr. 19 19. febrúar 1940 og áfengislögum nr. 33 9. janúar 1935, til refsingar, sviptingar borgararéttinda, greiðslu skaðabóta og málskostnaðar. Ákærði er kominn yfir lögaldur sakamanna, fæddur 23. júní 1927 í Reykjavík og hefur, svo kunnugt sé, sætt eftirfarandi kær- um og refsingum: 1937 23, Kærður fyrir þjófnað á peningum 1937 febr. Kærður fyrir hnupl á ýmsu dóti 1937 %, Kærður fyrir að hrekkja telpu, áminntur. 1938 2% Kærður fyrir að hnupla kassa með ljósaperum, ásamt öðrum dreng. 1938 1%%9 Kærður fyrir strok að heiman; tekinn af lögreglunni eftir 2ja sólarhringa burtveru og fluttur á barnaheimili. 1938 %o Kærður fyrir óknytti. 1938 24, Áminning fyrir sams konar brot. 1938 1%, Kærður fyrir þjófnað. 1939 % Kærður fyrir óknytti. 1939 % Kærður fyrir að strjúka frá Engey og þjófnað. 1939 10) Kærður fyrir þjófnað á tveimur úrum. 1939 %4 Kærður fyrir að hvolfa báti. 1939 1%{ Kærður fyrir hnupl á mjólkurflöskum og að fara til Hafnarfjarðar. 92 1939 294 Áminning fyrir boltaleik á götu. 1939 185 Uppvís að tilraun til þjófnaðar. 1942 1% Kærður fyrir þjófnað á 80 krónum. Áminntur; skaðabætur greiddar. 1943 234 Kærður fyrir bjófnað á reiðhjóli. þm 1943 24 Kærður fyrir þátttöku í að stela bifreið R 691. 1943 2% Kærður fyrir þátttöku í að stela bifreið R 1799. 1943 264 Kærður fyrir þátttöku í að stela bifreið R 1637. 1943 27% Kærður fyrir þátttöku í að stela bifreið R 116. 1943 34 Kærður fyrir þátttöku í að stela bifreið R 1970. 1943 34 Kærður fyrir innbrot og þjófnað á peningum o. fl. 1943 % Kærður fyrir þátttöku í stuldi á bifreið R 2477. 1943 214 Kærður fyrir þátttöku í stuldi á bifreið R 2128. 1943 24 Kærður fyrir stuld á bifreið. 1943 % Tekinn ölvaður á götu. 1943 % Kærður fyrir stuld á bifreið. 1943 % Kærður fyrir þjófnað á 1000 krónum. 1943 7% Kærður fyrir innbrot og Þjófnað á peningum. 1943 í maí. Kærður fyrir þjófnað o. fl. Dómsmálaráðuneytið ákvað með bréfi, dags. 134 1944, að saksókn skyldi falla niður, en ákærði skuli háður eftirliti sakadómara í eitt ár frá 184 1944—184 1945 og málið skuli tekið upp af nýju, ef ákærði gerist sekur um nýtt brot á eftirlitstímanum eða óhlýðnast settum fyrirmælum eftirlitsmanns. 1944 2% Reykjavík. Dómur aukaréttar, 4 mánaða fangelsi, skilorðs- bundið í 5 ár, fyrir þjófnað, svik og brot á bifreiðalögum og áfengislögum, sviptur kosningarrétti og kjörgengi og rétti til þess að öðlast Ökuskirteini í eitt ár, frá því hann fær aldur til þess að öðlast það. 4, Reykjavík. Dómur aukaréttar, 3ja mánaða fengelsi, svipt- ur kosningarrétti og kjörgengi fyrir þjófnað. Samkvæmt eigin játningu ákærða, sem er Í samræmi við það, sem á annan hátt hefur upplýstst í málinu, hefur hann gerzt sekur um háttsemi þá, er nú skal greina: 1944. >} I. Aðfaranótt 24. júlí s. 1. kom ákærði kenndur að Laugavegi 43 hér í bænum og ætlaði að hitta kunningja sinn, Yngva Ólafsson. Fór hann inn í herbergi Yngva í húsinu, og var herbergið ólæst svo og útidyrahurðin. Yngvi svaf í rúmi í herberginu, en menn að nafni Magnús Ólafsson og Jóhann Hans Jónsson, Kambshóli í Svínadal í Borgarfjarðarsýslu, sváfu í öðru rúmi. Buxur Jóhanns lágu á stól í herberginu og sá ákærði, að peningaveskið stóð upp úr vasa á buxunum. Tók hann peningaveskið og tók úr því 155 kr., að því er Jóhann Jónsson hefur borið í málinu, en kærði minn- ist þess ekki að hafa tekið meira en kr. 100 úr veskinu. Ákærði. 93 hélt síðan út úr húsinu með peningana og eyddi þeim síðan í eigin þarfir. II. Í júlímánuði s. 1. fór ákærði inn í herbergi Bergmanns Runólfs- sonar á Bergstaðastræti 11 hér í bæ, og opnaði hann herbergið á þann hátt, að hann tók hurðarhún að herbergishurðinni ofan af skáp í forstofunni. Hann hafði skinnfóðraðan (vetrar-)jakka á brott með sér úr herberginu og seldi síðan á 100 kr. Tveim dögum síðar fór ákærði aftur inn í herbergið og hafði þá Þláröndóttan jakka á brott með sér. Nokkru síðar fór ákærði enn inn í herbergið og tók þaðan út- varpstæki, sem hann seldi síðan Magnúsi Jónssyni, Laugavegi 34 hér í bæ, á 200 kr. Fyrir nokkuð af andvirðinu keypti hann flösku af brennivíni, sem hann drakk á dansleik í Alþýðuhúsinu hér í bæ. Bergmann Runólfsson, er átti greinda muni, hefur fengið aftur útvarpstækið og bláröndótta jakkann í hendur. ITI. Seinni hluta júnímánaðar s. 1. komu þeir Kristinn Malmquist Gunnarsson, Ljósvallagötu 32 hér í bæ, Eyþór Björgvinsson, Hring- braut 39 Akranesi, og Kristbjörn Jónsson, Strandgötu 39 Akureyri, til ákærða, er hann lá veikur í herbergi því, sem hann bjó þá í á Brautarholti 26 hér í bæ. Þeir voru með fullt fangið af peysum, sem þeir lögðu á gólfið í herberginu, og sögðu þeir honum frá þvi, að þeir hefðu stolið þeim, sem satt var. Ákærði sagði þeim að fara með peysurnar aftur þangað, sem þeir tóku þær. Það gerðu þeir ekki „en fleygðu þeim inn í súðarskáp í herberginu. Daginn eftir fór Kristbjörn Jónsson á burt með flestar peysurnar. Tveimur eða þremur dögum síðar fóru ákærði og Kristinn Malmquist Gunnars- son með þrjár peysur hvor niður í bæ og ætluðu að selja þær. Ákærði seldi þó ekki neina af peysunum, en gaf eina manni nokkr- um. Eina peysu notaði ákærði sjálfur. Hann hefur nú skilað tveim- ur af hinum þrem peysum. IV. Ákærði hefur með töku peninganna, útvarpstækisins og jJakk- anna gerzt brotlegur gegn 244. gr. almennra hegningarlaga nr. 19 12. febrúar 1940. Með því að neyta áfengis á veitingastað hefur hann brotið gegn 1. mgr. 17. gr. sbr. 1. mgr. 37. gr. áfengislaga nr. 33 9. janúar 1935. Ráðstöfun og notkun ákærða á peysunum, þó að hann vissi, að þær væru stolnar, varðar við 254 gr. hegningar- laganna. Þykir refsing ákærða, með hliðsjón af 77. gr. hinna almennu hegningarlaga nr. 19 frá 1%2 1940, hæfilega ákveðin, með tilliti til sakaferils hans, fangelsi í 9 mánuði. Jóhann Hans Jónsson hefur gert 155 kr. skaðabótakröfu á hend- 94 ur ákærða fyrir töku hans á peningunum. Bergmann Runólfsson 350 kr. skaðabótakröfu á hendur honum fyrir missi skinnfóðraða (vetrar-)jakkans og hreinsun og viðgerð bláröndótta jakkans og Magnús Jónsson 200 kr. skaðabótakröfu á hendur honum fyrir missi útvarpstækisins. “ Ákærði hefur samþykkt skaðabótakröfur þessar og verða þær því teknar til greina. Samkvæmt 38. gr. 3. mgr. hegningarlaganna ber að svipta ákærða kosningarrétti og kjörgengi til opinberra starfa og annarra al- mennra kosninga frá birtingu dóms þessa. Ákærða ber að dæma til greiðslu alls kostnaðar sakarinnar. Rekstur málsins hefur verið vítalaus. Háttsemi Kristins Malmquist Gunnarssonar, Eyþórs Björgvins- sonar og Kristbjörns Jónssonar er afgreidd í öðru máli. Dómsorð: Ákærði Elí Bæring Einarsson sæti fangelsi í 9 mánuði. Ákærði er frá birtingu dóms þessa sviptur kosningarrétti og kjörgengi til opinberra starfa og annarra almennra kosninga. Ákærði greiði Jóhanni Hans Jónssyni, Kambshóli í Svína- dal í Borgarfjarðarsýslu, kr. 155.00, Bergmanni Runólfssyni, Bergstaðastræti 11 hér í bæ, kr. 350.00 og Magnúsi Jónssyni Lauga- vegi 34 hér í bæ, kr. 200.00 innan 15 sólarhringa frá lög- birtingu dóms þessa að telja. Ákærði greiði allan kostnað sakarinnar. Dómi þessum skal fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Fimmtudaginn 12. febrúar 1948. Nr. 108/1947. Réttvísin og valdstjórnin (Hrl. Sigurgeir Sigurjónsson) gegn Elí Bæring Einarssyni (Hrl. Lárus Jóhannesson). Þjófnaður. Áfengislagabrot. Dómur hæstaréttar. Brot ákærða, sem er lýst í III. kafla héraðsdómsins og var í því fólgið, að ákærði fór að næturþeli inn um opinn glugga til þjófnaðar í íbúð, þar sem fólk var í svefni, varðar við 9. mgr. 244. gr. hegningarlaga nr. 19/1940. Önnur brot 95 ákærða, sem rakin eru í forsendum héraðsdómsins, varða við refsiákvæði þau, er þar greinir. Samkvæmt þessu og með hliðsjón af 72. og 255. gr. hegningarlaganna, þykir refsing ákærða hæfilega ákveðin fangelsi 15 mánuði. Að öðru leyti ber að staðfesta héraðsdóminn með skírskotun til forsendna hans. Ákærði greiði allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin málflutningslaun skipaðs sækjanda og verjanda fyrir hæstarétti, kr. 400.00 til hvors. Dómsorð: Ákærði Elí Bæring Einarsson sæti fangelsi 15 mán- uði. Að öðru leyti á hinn áfrýjaði dómur að vera órask- aður. Ákærði greiði allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin laun skipaðs sækjanda og verjanda fyrir hæstarétti, hæstaréttarlögmannanna Sigurgeirs Sigur- Jónssonar og Lárusar Jóhannessonar, kr. 400.00 til hvors. Dóminum Þer að fullnægja með aðför að lögum. Dómur aukaréttar Reykjavíkur 24. júní 1947. Ár 1947, þriðjudaginn 24. júní, var í aukarétti Reykjavíkur, sem haldinn var í skrifstofu réttarins af Valdimar Stefánssyni saka- dómara, upp kveðinn dómur í málinu nr. 2113/1947: Réttvísin og valdstjórnin gegn Elí Bæring Einarssyni, sem tekið var til dóms samdægurs. Mál þetta er af réttvísinnar og valdstjórnarinnar hálfu höfðað gegn Elí Bæring Einarssyni verkamanni, Bergstaðastræti 11 hér í bæ, fyrir brot gegn XXVI. kafla almennra hegningarlaga nr. 19 12. febrúar 1940 og áfengislögum nr. 33 9. janúar 1935. Ákærði er kominn yfir lögaldur sakamanna, talinn fæddur 23. júni 1927 í Reykjavík, og hefur, svo kunnugt sé, sætt eftirtöldum kærum og refsingum: 1937 ?23%, Kærður fyrir þjófnað á peningum. 1937 febr. Kærður fyrir hnupl á ýmsu dóti. 1937 %1 Kærður fyrir að hrekkja telpu; áminntur. 1938 ?2% Kærður fyrir að hnupla kassa með ljósaperum, ásamt öðrum dreng. 1938 1938 1938 1938 1939 1939 1939 1939 1939 1939 1939 1942 1943 1943 1943 1943 1943 * 1943 1943 1943 1943 1943 ? 1943 1943 1943 1943 þé si = SR o to = N = Á eo ER to SD á SR ss 2 ER ts sæ KK t sí t sa ts tz = ÞR se SR að Si sið et te ts Si R MR 3 SR / 6 SR SN Ás 96 Kærður fyrir strok að heiman; tekinn af lögreglunni eftir Sja sólarhringa burtveru, og fluttur á barnaheimili, Kærður fyrir óknytti. , Áminning fyrir sams konar brot. Kærður fyrir þjófnað. Kærður fyrir óknytti. Kærður fyrir að strjúka úr Engey og þjófnað. Kærður fyrir þjófnað á tveimur úrum. Kærður fyrir að hvolfa báti. Kærður fyrir hnupl mjólkurflöskun og að fara til Hafn- arfjarðar. Áminning fyrir boltaleik á götu. Uppvís að tilraun til þjófnaðar. Kærður fyrir þjófnað á 80 krónum. Áminntur, skaða- bætur greiddar. Kærður fyrir þjófnað á reiðhjóli. Kærður fyrir þátttöku í að stela bifreið R 691. Kærður fyrir þátttöku í að stela bifreið R 1799. Kærður fyrir þátttöku í að stela bifreið R 1637. Kærður fyrir þátttöku í að stela bifreið R 116. Kærður fyrir þátttöku í að stela bifreið R 1970. Kærður fyrir innbrot og þjófnað á peningum o. fl. Kærður fyrir þátttöku í stuldi á bifreið R 2477. Kærður fyrir þátttöku í stuldi á bifreið R 2128. Kærður fyrir stuld á Þifreið. Tekinn ölvaður á götu. Kærður fyrir stuld á bifreið. Kærður fyrir þjófnað á 1000 kr. Kærður fyrir innbrot og þjófnað á peningum. 1943 í maí. Kærður fyrir þjófnað o. fl. Dómsmálaráðuneytið ákvað 1944 1944 194 = með bréfi, dags. 134 '44, að saksókn skyldi falla niður, en ákærði skuli háður eftirliti sakadómara í eitt ár frá 184 ?44— 154 1945, og málið skuli tekið upp af nýju, ef ákærði gerist sekur um nytt brot á eftirlitsstímanum, eða óhlýðnast settum fyrirmælum eftirlitsmanns. Reykjavík. Dómur aukaréttar, 4 mánaða fangelsi skilorðs- bundið í 5 ár, fyrir þjófnað, svik og brot á bifreiðalög- um og áfengislögum, sviptur kosningarrétti og kjörgengi og rétti til þess að öðlast ökuskirteini í eitt ár, frá því hann fær aldur til þess að öðlast það. Reykjavík. Dómur aukaréttar, 3ja mánaða fangelsi, svipt- ur kosningarrétti og kjörgengi fyrir þjófnað. Dómur sama réttar, 9 mánaða fangelsi, sviptur kosningar- rétti og kjörgengi, fyrir brot gegn 244. og 254. gr. hegn- ingarlaganna og 17. gr. 1. mgr. áfengislaganna. 97 Samkvæmt eigin játningu ákærða, sem er í samræmi við það, sem á annan hátt er upplýst í málinu, hefur hann gerzt sekur um eftirtalda háttsemi: 1. 14. marz s. 1. hitti ákærði Hilmar Sigurjón Reyni Karlsson verkamann, Laugarnescamp 31 A hér í bæ, á knattborðsstofunni á Laugavegi 11 hér í bæ. Kvaðst sá síðarnefndi eiga þrjár flöskur af sterku vini, og spurði hann ákærða að því, hvort hann vildi drekka úr þeim með honum. Þáði ákærði það. Náði Hilmar Sigur- jón Reynir síðan í flöskurnar, en sagði ákærða frá því áður en Þeir byrjuðu að drekka úr þeim, að hann hefði stolið þeim úr bif- reið í austurbænum. Þrátt fyrir það drakk ákærði með honum úr flöskunum. Il. Laust eftir miðnætti aðfaranótt 15. marz s. 1. voru ákærði og Hilmar Sigurjón Reynir Karlsson á gangi inn Hverfisgötu hér í bæ, ákveðnir í að leita að víni í bifreiðum, sem þeir sæju mann- lausar. Þeir sáu bifreiðina R 1066 fyrir framan Þjóðleikhúsið og gengu að henni. Hilmar Sigurjón Reynir opnaði hana með þeim hætti að seilast til hurðarhúns að innanverðu, en ein framrúða bifreiðarinnar var lítillega opin. Þeir leituðu að víni í bifreiðinni, en fundu það ekki. Þeir sáu stormblússu í aftursætinu, og höfðu hana, ásamt veski, sem var í henni, á brott með sér. Í veskinu var tékkhefti og ökuskírteini, en engir peningar. Þeir fleygðu fyrst veskinu hjá bifreiðinni, en ákærði tók það síðan upp og stakk því í vasa sinn. Samkomulag varð um það milli þeirra, að ákærði skyldi fá stormblússuna, en léti Hilmar Reyni fá rauða ameríska skyrtu í staðinn. Blússunni hefur ákærði nú skilað aftur, að vísu nokkuð skemmdri „en ekki veskinu og innihaldi þess, sem hann kveðst hafa brennt. Ill. Um kl. 2 að nóttu um miðjan marz s. 1. voru ákærði og Hilmar Sigurjón Reynir staddir vestur í bæ, þar sem þeir ætluðu að hitta stúlkur, en þær voru þá ekki heima. Þeir fóru niður fyrir húsið nr. 7 við Hávallagötu til að kasta af sér vatni, að því er þá minnir. Þeir sáu þá, að gluggi var opinn á krók í kjallara hússins að sunn- anverðu, og ákváðu þá að athuga, hvort þeir gætu ekki slegið eign sinni á einhver verðmæti í kjallaranum. Þeir losuðu síðan glugg- ann af króknum, og hélt Hilmar Sigurjón Reynir honum galopn- um á meðan ákærði skreið inn um hann. Ákærði sá á borði í her- bergi þvi, er hann kom inn í, bæði peningabuddu og lindarpenna, og stakk hvorutveggja í vasa sinn. Herbergið var mannlaust, en hurð var opin yfir í annað herbergi, þar sem fólk svaf. Ákærði hélt síðan út um gluggann aftur til Hilmars Sigurjóns Reynis, sem beið fyrir utan. Skýrði ákærði honum frá töku lindarpennans, en 7 98 minntist ekki á budduna við hann. Þeir komu sér saman um, að ákærði skyldi geyma pennann, þar til þeir seldu hann í samein- ingu síðar. Síðan skildu þeir. Opnaði ákærði þá peningabudduna, og voru um 7 krónur í henni. Hann fleygði buddunni, en stakk pen- ingunum í vasa sinn og eyddi þeir í eigin þarfir. Daginn eftir seldi ákærði lindarpennann á 10 krónur, og eyddi með Hilmari Sigur- jóni Reyni andvirðinu í kaffi og vindlinga. Húsráðandinn á Hávallagötu 7 hefur ekki saknað lindarpenna úr íbúð sinni „en hefur hins vegar saknað á sama tíma stórrar kristalsskálar og lítils bláleits öskubakka úr gleri, með silfurbrydd- um börmum, samtals að verðmæti allt að tveim hundruðum króna. Gegn eindregnum mótmælum ákærða og framburði Hilmars Sigur- jóns Reynis um að hann viti ekki til, að ákærði tæki kristalsskál eða öskubakka úr íbúðinni, þykir varhugavert að telja lögfulla sönnun framkomna fyrir því, að ákærði hafi haft nefnda muni á brott með sér úr íbúðinni. IV. Um kl. 16, 11. april s. 1. voru ákærði og Hilmar Sigurjón Reynir Karlsson staddir nálægt Miklubraut hér í bæ. Langaði þá til að kaupa sér flösku af brennivíni, en skorti fé til þess. Stakk ákærði þá upp á því, að þeir færu inn í húsið nr. 1 við Miklubraut, og at- huguðu hvort þeir gætu ekki tekið þar peninga. Ákærði þekkti herbergjaskipun hússins og vissi, að lyklar að herbergjum þar voru geymdir í spjaldi í kjallaranum, og að sama númer var á hverjum lykli og á herbergi því, sem hann gekk að. Ef lykill var á spjald- inu, þýddi það sama og leigjandi herbergisins, þess, sem lykillinn gekk að, var ekki heima. Þeir sáu nokkra lykla á spjaldinu, og tóku einn þeirra. Síðan héldu þeir að herbergi því, sem sá lykill gekk að, opnuðu það með honum og fóru inn í það. Þeir leituðu þar árangurslaust að peningum. Hilmar Sigurjón Reynir fann eitt „carton“ af vindlingum í ólæstri tösku undir dívan í herberginu, og höfðu þeir þá á brott með sér úr herberginu ásamt verðlausu hermannamerki. Vindlingana seldu þeir síðan á 40 krónur, sem þeir eyddu í brennivín. Vv. Nótt eina seinni hluta aprílmánaðar s. 1. fóru ákærði og Magnús Karl Þorsteinsson sjómaður, Laufásvegi 27 hér í bæ, upp á loft í húsinu nr. 18 við Hafnarstræti hér í bæ, til að komast þar á sal- erni, en húsið var ólæst. Þeir fóru í sitt hvort salernið á sama gangi. Þegar ákærði kom aftur út í ganginn, var Magnús Karl þar með kvenveski, sem hafði legið ofan á taui á borði í ganginum, og hélt á peningum í hendinni, sem hann hafði tekið upp úr veskinu. Ákærði vildi fá sinn hluta af peningunum í veskinu, og skiptu þeir þeim jafnt á milli sín. Nam hluti hvors 25 krónum, og keyptu þeir flösku af brennivíni fyrir peningana. Vinsins neyttu þeir á veit- 99 ingastofunni „Gullfoss“ hé í bæ, ásamt þriðja manni, sem fór með vínið inn á veitingastofuna. VI. Á síðastliðnum vetri svaf ákærði oft í herbergi Svanhildar Páls- dóttur, vinstúlku sinnar á Öldugötu 25 hér í bæ, þar sem hún var í vist hjá Guðmundi Arnlaugssyni kennara. Í herberginu var ólæstur fataskápur, þar sem föt Guðmundar voru í. Morgun einn, seinast í apríl s. 1, er ákærði hafði sofið í herberginu um nóttina, hafði hann á brott með sér ein jakkaföt Guðmundar úr nefndum fata- skáp, í þeim tilgangi að fá fé fyrir þau. Hann fékk 100 krónur fyrir fötin á fornsölu, og eyddi hann peningunum í brennivín, Daginn eftir var ákærði staddur hjá Svanhildi, og var þá jakki hans rif- inn. Skildi hann jakkann eftir hjá Svanhildi, þar sem hún ætlaði að gera við hann síðar um daginn, og fór í staðinn í jakka, sem var í fataskápnum í herbergi Svanhildar. Er ákærði kom síðar um daginn til Svanhildar til að vitja jakka síns, skýrði hún hon- um frá því, að saknað væri fata og jakka úr klæðaskápnum. Ákærði skilaði þá jakkanum, sem hann var í og hafði tekið úr skápnum, og fór í jakka sinn, sem búið var að gera við. Jafnframt ákvað hann að reyna að ná aftur í fötin, sem hann hafði selt á fornsöl- unni, en er hann kom þangað, var búið að selja þau. VII. Háttsemi ákærða, sem lýst var í Í hér að framan, varðar við 254. gr. almennra hegningarlaga nr. 19 12. febrúar 1940, en háttsemi hans, sem lýst er í II—IV og VI. hér að framan, við 244. gr. sömu laga. Háttsemi hans, er lýst er í V. hér að framan, varðar við 244. gr. hegningarlasanna og 1. mgr. 17. gr. sbr. 1. mgr. 37. gr. áfengis- laga nr. 33 9. janúar 1935. Þykir refsing ákærða, með hliðsjón af 77. gr. hegningarlaganna, og með tilliti til fyrri brota hans, hæfi- lega ákveðin fangelsi í 6 mánuði. Hann sat í gæzluvarðhaldi frá 16.—-22. f. m., og ber samkvæmt 76. gr. hegningarlaganna að ákveða, að gæzluvarðhaldsvistin komi með fullri dagatölu til frádráttar refsingunni. Samkvæmt 68. gr. 3. mgr. hegningarlaganna ber að svipta ákærða kosningarrétti og kjörgengi til opinberra starfa og annarra al- mennra kosninga frá birtingu dóms þessa. Jakob Sveinbjörnsson bifreiðarstjóri, Öldugötu 54, hér í bæ, eig- andi blússunnar og veskisins, sem fjallað er um í II. hér að framan, hefur krafizt þess, að ákærði greiði honum 200 krónur í skaðabæt- ur. Þá hefur Guðmundur Arnlaugsson kennari, Öldugötu 25 hér í bæ, krafizt þess, að ákærði greiði honum 400 krónur í skaðabætur fyrir föt þau, er ákærði tók, og um ræðir í VI. hér að framan. Ákærði hefur samþykkt bótakröfur þessar, og verða þær því teknar til greina að öllu leyti. 100 Ákærða ber að dæma til að greiða allan kostnað sakarinnar. Rekstur málsins hefur verið vitalaus. Atferli Hilmars Sigurjóns Reynis Karlssonar og Magnúsar Karls Þorsteinssonar eru afgreidd sérstaklega. Dómsorð: Ákærði Elí Bæring Einarsson sæti fangelsi í 6 mánuði, en gæzluvarðhaldsvist hans frá 16.—22. mai 1947 skal með fullri dagatölu koma til frádráttar refsingunni. Ákærði er frá birtingu dómsins sviptur kosningarrétti og kjörgengi til opinberra starfa og annarra almennra kosninga. Ákærði greiði Jakob Sveinbjörnssyni 200 krónur og Guð- mundi Arnlaugssyni 400 krónur innan 15 daga frá lögbirtingu dóms þessa að telja. Ákærði greiði allan kostnað sakarinnar. Dómi þessum skal fullnægja með aðför að lögum. Föstudaginn 13. febrúar 1948. Nr. 144/1946. Einar Eiríksson (Hrl. Gústaf A. Sveinsson) gegn Önnu Friðriksson (Hrl. Magnús Thorlacius). Húsaleigumál. Dómur hæstaréttar. Þorsteinn S. Thorarensen, fulltrúi borgarfógeta, hefur kveðið upp hinn áfrýjaða úrskurð. Áfrýjandi, sem skotið hefur máli þessu til hæstaréttar með stefnu 30. okt. 1946, krefst þess, að hinn áfrýjaði úrskurður verði felldur úr gildi og lagt verði fyrir fógeta að framkvæma útburð þann, sem krafizt er. Svo krefst hann og málskostn- aðar úr hendi stefnda fyrir báðum dómum. Stefndi krefst staðfestingar hins áfrýjaða úrskurðar og málskostnaðar úr hendi áfrýjanda fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Það er upp komið í málinu, að stefndi hefur um árabil greitt áfrýjanda húsaleigu fyrir marga mánuði í einu eftir á, án þess að séð verði, að áfrýjandi hafi gert fyrirvara vegna þessa greiðsluháttar. Nú er ekki sannað, að áfrýjandi hafi skorað á stefnda að breyta þessum greiðsluhætti, fyrr en 101 hann krafðist útburðar í fógetarétti. Að svo vöxnu máli þykir stefndi því ekki hafa fyrirgert leigurétti sínum vegna van- skila á greiðslu húsaleigu. Með vísan til raka hins áfrýjaða úrskurðar verður stefndi ekki talinn hafa brotið leigumál- ann með öðrum hætti, og ber því að staðfesta úskurðinn að niðurstöðu til. Eftir þessum málalokum þykir rétt, að áfrýjandi greiði stefnda 600 krónur í málskostnað í hæstarétti. Það athugast, að þrátt fyrir það, að fógeti hafði ákveðið að mál þetta skyldi flytja munnlega, lögðu umboðsmenn að. ilja þó einungis fram skriflegar bókanir, og var málið að svo búnu tekið til úrskurðar. Dómsorð: Hin áfrýjaði úrskurður á að vera óraskaður. Áfrýjandi Einar Eiríksson greiði stefnda Önnu Frið- riksson 600 kr. í málskostnað í hæstarétti. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Úrskurður fógetadóms Reykjavíkur 17. október 1946. Í máli þessu, sem tekið var til úrskurðar hinn 15. okt. Þ. á., hefur gerðarbeiðandi, Einar Eiríksson, Marargötu 2 hér í bæ, kraf- izt þess, að gerðarþoli Anna Friðriksson verði borin út úr íbúð Þeirri, sem hún hefur á leigu í ofangreindu húsi gerðarbeiðanda. Gerðarþoli hefur mótmælt framgangi hinnar umbeðnu útburðar- gerðar, og lögðu aðiljar málið undir úrskurð fógetaréttarins. Gerðarbeiðandi hefur krafizt málskostnaðar. Undanfarið hefur gerðarþoli Anna Friðriksson haft á leigu 5 herbergi og eldhús í húsi gerðarbeiðanda, nr. 2 við Marargötu. Skriflegur samningur hefur ekki verið gerður um þetta leiguréttar. samband aðiljanna. Aðiljum ber saman um, að leiga hefi átt að vera kr. 200.00 á mán- uði. Gerðarbeiðandi kveður, að leigu hafi átt að greiða mánaðar. lega fyrirfram, en gerðarþoli kveður, að ekkert hafi verið um Það samið, og hafi reyndin verið sú, að léigan hafi verið greidd mjög óreglulega. Gerðarbeiðandi kveður, að í maí 1945 hafi gerðarþoli verið komin í mjög mikil vanskil með leigugreið,slur sínar, en þá hafi hún verið krafin um 4 mánaða leigu. Hafi hún þá einungis greitt fyrir 2 mánuði, en neitað að greiða afganginn, þar sem hún hefði á 102 sinn kostnað látið gera við miðstöðvarketil þar í húsinu, en gerðar- heiðanda bæri að láta inna slík verk af hendi. — Eftir þetta hafi hún enga leigu greitt, þar til 1. marz s. l, en þá hafi hún greitt skuldina upp með tékk á sparisjóð Landsbankans. Kveðst gerðar- beiðandi hafa tekið á móti þeirri greiðslu á pósthúsinu, en tékkur þessi var sendur Í pósti, og kvittað á móttökuviðurkenninguna með fyrirvara. — Frá 1. marz s. Í. og til 20. júní s.1., en þá ritar gerðar- beiðandi útburðarbeiðni sína, kveður gerðarbeiðandi að gerðar- þoli hafi enga leigu greitt sér. Þá heldur gerðarbeiðandi því fram, að á s.l. vetri hafi gerðarþoli, án síns leyfis, tekið Elsu Sigfúss söngkonu og barn hennar inn í íbúð sína, og hafi Elsa dvalið þar langan tíma. Vegna hvorttveggja þessa, leigu ranskilanna og óheimillar fram- leigu, ritaði gerðarbeiðandi fógetarétti Reykjavíkur hinn 20. júní s. 1. og krafðist útburðar á gerðarþola. Þess skal sérstaklega getið, að samkvæmt skýrslu gerðarbeið- anda hér fyrir réttinum, hefur húsaleigunefnd ekki metið leigu fyrir hið umdeilda húsnæði. Hins vegar skýrir gerðarbeiðandi svo rá, að vísitöluuppbót hafi verið tekin á leiguna frá því fyrst var gert ráð fyrir slíkum greiðslum í lögum. Gerðarþoli mótmælir báðum framangreindum útburðarástæð- um. Kveður hún, að sú hafi verið orðin venja, að leigan væri greidd mjög óreglulega, stundum hafi verið greitt fyrir marga mánuði í einu. — Kveðst hún t. d. hafa sent gerðarbeiðanda húsaleigu í eina fyrir tímabilið 1. júní 1944 til 28. febrúar 1945, og hafi gerðarbið- andi enga athugasemd gert við þann greiðslumáta. Sjá og rskj. 7 og 8. Þá kveðst hún hafa greitt gerðarbeiðanda 12 mánaða leigu hinn 26. febrúar 1946, sjá rskj. 5, en gerðarbeiðandi hafi enga athugasemd sert við sig út af þeirri greiðslu, hvorki munnlega eða bréflega. Er mál þetta kom fyrst fyrir fógetaréttinn, greiddi umboðs- maður gerðarþola áfallna leigu fyrir marz -júní s. 1. inel. og var þeirri greiðslu veitt viðtaka með fyrirvara. Síðan var boðin fram leiga fyrir júlí og september, en leiga fyrir ágúst og október var send í pósti, sjá rskj. 9 og 13. Engri þessara síðastnefndu greiðslna var veitt viðtaka. Allar greiðslurnar voru greiddar eða boðnar fram með uppbót samkvæmt húsaleiguvisitölu. Þar sem leigumat á hinni umdeildu íbúð hefur ekki farið fram, verður að telja, með tilvísun til 6. gr. laga nr. 39/1943, að gerðarþola hafi ekki borið að greiða annað eða meira en þær kr. 200.00, sem aðiljum ber saman um að upprunalega hafi verið um samið. Engu að síður hefur gerðarbeiðandi játað að hafa tekið vísitölnuppbót á leigugreiðslur gerðarþola, allt frá því lög gerðu ráð fyrir slíkum aukagreiðslum. Með greiðslum sinum og leiguframboðum undir rekstri málsins hefur gerðarþoli sýnt, að hana skortir hvorki vilja né getu til að standa í skilum með húsaleigugreiðslur sínar. 103 Án þess farið sé nánar út í greiðslur þessar, er þó sýnt, sam- kvæmt upplýsingum gerðarbeiðanda sjálfs um vísitöluuppbótar- tökur þær, sem að framan greinir, að því fer viðs fjarri, að gerðar- þoli skuldi gerðarbeiðanda nokkra húsaleigu, og verður útburður á gerðarþola engan veginn byggður á þessu atriði. Hvað hinu atriðinu viðvíkur, að gerðarþoli hafi á ólögmætan hátt tekið Elsu Sigfúss inn í íbúð sína, þá hefur gerðarþoli haldið því fram, að greind Elsa hafi eingöngu dvalið hjá sér sem gestur ug enga leigu greitt sér, og hafi gerðarbeiðandi aldrei fundið að þessu atriði fyrr en nú undir rekstri málsins. Gegn þessum mót- mælum hefur gerðarbeiðanda ekki tekizt að sanna, að vera Elsu Sigfúss hafi verið slík, að ólögmætt megi teljast gagnvart sér. Verður niðurstaða málsins sú samkvæmt framansögðu, að gerð þessari verður synjað framgangs og málskostnaðarkrafa gerðarbeið- anda ekki tekin til greina. Því úrskurðast: Gerð þessi skal ekki fram fara. Málskostnaðarkrafa gerðarbeiðanda verður eigi tekin til greina. Mánudaginn 16. febrúar 1948. Nr. 134/1947. Valdstjórnin (Hrl. Sveinbjörn Jónsson) gegn Max Karp (Hrl. Theódór B. Lindal). Fiskveiðabrot. Dómur hæstaréttar. Forstöðumaður Sjómannaskólans í Reykjavík hefur markað á sjóuppdrátt stað þann, er stjórnendur varðskips- ins mældu við dufl það, sem sett var í kjölfar togara kærða kl. 15.03 hinn 2. desember f. á., og reyndist staður þessi 1.1 sjómilu innan landhelgislinu. Gullgengi krónunnar hefur haldizt óbreytt frá uppsögu héraðsdóms. Samkvæmt þessu og að öðru leyti með skirskotun til forsendna hins áfrýjaða dóms ber að staðfesta hann, þó svo, að frestur til greiðslu sektar ákveðst 4 vikur frá birtingu dóms þessa. Kærði greiði allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin málflutningslaun skipaðs sækjanda og verjanda fyrir hæstarétti, kr. 400.00 til hvors. 104 Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður, þó svo, að frestur til greiðslu sektar er 4 vikur frá birtingu dóms þessa. Kærði Max Karp greiði allan áfrýjunarkostnað sak- arinnar, þar með talin laun skipaðs sækjanda og verj- anda fyrir hæstarétti, hæstaréttarlögmannanna Svein- björns Jónssonar og Theódórs B. Lindals, kr. 400.00 til hvors. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur lögregluréttar Reykjavíkur 3. desember 1947. Ár 1947, miðvikudaginn 3. desember, var í lögreglurétti Reykja- víkur, sem haldinn var í skrifstofu réttarins af Valdimar Stefáns- syni sakadómara, kveðinn upp dómur í málinu nr. 5262/1947; Vald- stjórnin gegn Max Karp, sem tekið var til dóms sama dag. Mál þetta er af valdstjórnarinnar hálfu höfðað gegn Max Karp, skipstjóra á þýzka togaranum Preussen P.G. 219 Wesermiinde, til heimilis í Súder-Wirden 15 í Weserminde, fyrir brot gegn lögum um bann gegn botnvörpuveiðum nr. 5 18. mai 1920, sbr. lög nr. 4 11. apríl 1924. Kærði er kominn yfir lögaldur sakamanna, kveðst vera fæddur 9. maí 1903, og hefur hann eigi, svo kunnugt sé, sætt ákæru né refs- ingu hér á landi. Samkvæmt skýrslu skipherrans á varðskipinu Ægi, sem kærði hefur viðurkennt rétta, eru málavextir þeir, er nú skal greina. Í gær var varðskipið á eftirlitsferð við Reykjanes, kom austan frá. Kl. 14.42 sást frá því togarinn Preussen, að sjá undan Hafnar- bergi. Kl. 14.46 var gerð eftirfarandi staðarákvörðun: Reykjanes- viti £ Karlskletti A Hafnarbergstá 67* 42! og Hafnarbergstá Á Tog- ari 25? 307. Hélt þá togarinn út frá landi, en varðskipið hélt til hans á fullri ferð. Kl. 14.50 var gefið stöðvunarmerki frá varðskip- inu. KI. 14.58 var skotið lausu skoti, og nam þá togarinn staðar rétt á eftir. Kl. 15.03 var dufl sett út í kjölvatni togarans, og stöðvaðist varðskipið samtímis. Var þá gerð þessi staðarákvörðun: Þórðarfell > 54 47 Reykjanesviti > 81 07 Eldey 105 Dýpi 107 metrar, Sýna mælingar þessar stað 1.0 sjómilu innan landhelgi. Togarinn var að botnvörpuveiðum, þegar hann var stöðvaður. Kærði og stýrimaður á togaranum kynntu sér mælingu skipherr- ans á vettvangi. Að loknum athugunum þar var haldið til Reykja- víkur og komið þangað kl. 21.00. Enda þótt kærði viðurkenni, svo sem sagt hefur verið, að hafa verið að botnvörpuveiðum í landhelgi, hefur hann haldið því fram, að það hafi eigi verið ásetningur sinn að fremja brot þetta. Hann skýrir svo frá, að nokkru fyrir töku togarans hafi hann togað norður með landi, og talið sig þá vera um 4 sjómílur frá ströndinni. Siðan hafi hann vegna Þbotnfestu snúið við til lands og suður, og muni skipið þá hafa farið inn fyrir landhelgislinuna. Kompásmiðanir, sem hann gerði, hafi þó eigi sýnt stöðu skipsins innan landhelgi, en mælitæki sín hafi verið svo ófullkomin, að Þeim sé eigi að treysta. Samkvæmt framansögðu befur kærði gerzt brotlegur við 1. sbr. 3. gr. laga nr. 5 1920, sbr. lög nr. 4 1924. Með tilliti til núverandi gullgildis íslenzkrar krónu þykir refsing kærða hæfilega ákveðin kr. 29500.00 í seki til landhelgissjóðs Ís- lands, og komi 7 mánaða varðhald í stað sektarinnar, verði hún eigi greidd innan Á vikna frá birtingu dóms þessa. Allur afli og veiðar- færi, þar með taldir dragstrengir togarans Preussen P. G. 219, skulu upptæk ger til sama sjóðs. Kærða ber að dæma til greiðslu alls sakarkostnaðar, þar með talin þóknun til talsmanns síns, hrl. Theódórs B. Líndals, kr. 300.00. Rekstur málsins hefur verið vítalaus. Dómsorð: Kærði Max Karp greiði kr. 29500.00 í sekt til landhelgissjóðs Íslands, og komi í stað sektarinnar 7 mánaða varðhald, ef hún greiðist ekki innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Allur afli og veiðarfæri, þar með taldir dragstrengir togar- ans Preussen P.G. 219, skulu upptæk vera handa sama sjóði. Kærði greiði allan sakarkostnað, þar með talin þóknun tals- manns síns, hrl. Theódórs B. Líndals, kr. 300.00. Dómi þessum skal fullnægja með aðför að lögum. 106 Fimmtudaginn 19. febrúar 1948. Nr. 94/1947. Valdstjórnin (Hrl. Gunnar Þorsteinsson) gegn Reinhard Lárussyni, Fanneyju Lilju Guð- mundsdóttur og Guðmundi Svavari Guð- mundssyni (Hrl. Einar B. Guðmundsson). Brot gegn gjaldeyris- og verðlagslögjöf. Dómur hæstaréttar. Pantanir á bifreiðum þeim, sem ólöglega voru fluttar til landsins, annaðist kærði Reinhard Lárusson einn, og er ekki sannað, að kærðu Fanneyju Lilju og Guðmundi Svavari hafi verið um þær kunnugt. Og þar sem ekki er fram komið, að þau Fanney og Guðmundur hafi átt færi á því að vita um þær tvær pantanir, sem hér er um að tefla, og þar með átt þess kost að skerast í leikinn og hindra innflutninginn, þá ber að staðfesta niðurstöðu héraðsdóms, að því er þau varðar. Kærði Reinhard Lárusson hefur tvisvar áður verið dæmd- ur til refsingar fyrir brot á verðlags- og gjaldeyrislöggjöf- inni. Með tilliti til þess og samkvæmt sakaratriðum máls þessa, sem rakin eru í héraðsdómi, þykir refsing hans hæfi- lega ákveðin 35000 króna sekt til ríkissjóðs, og komi 4 mán- aða varðhald í stað sektarinnar, ef hún verður ekki greidd innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Hér fyrir dómi hefur ákæruvaldið horfið frá kröfu um upptöku eigna. Samkvæmt þessari niðurstöðu ber kærða Reinhard Lár- ussyni að greiða allan kostnað sakarinnar bæði í héraði og fyrir hæstarétti, þar með talin laun skipaðs sækjanda og verjanda í hæstarétti, kr. 700.00 til hvors. Það athugast, að málshöfðunartilkynning í héraði er ekki svo skýrt mörkuð sem skyldi. Dómsorð: ; Kærðu, Fanney Eilja Guðmundsdóttir og Guðmundur Svavar Guðmundsson, eiga að vera sýkn af kæru vald- stjórnarinnar í máli þessu. 107 Kærði Reinhard Lárusson greiði kr. 35000.00 sekt til ríkissjóðs, og komi 4 mánaða varðhald í stað sektar- innar, ef hún verður ekki greidd innan 4 vikna frá birt- ingu dóms þessa. Svo greiði hann og allan kostnað sak- arinnar bæði í héraði og fyrir hæstarétti, þar með talin laun skipaðs sækjanda og verjanda fyrir hæstarétti, hæstaréttarlögmannanna Gunnars Þorsteinssonar og Einars B. Guðmundssonar, kr. 700.00 til hvors. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur lögregluréttar Reykjavíkur 18. apríl 1947. Ár 1947, föstudaginn 18. apríl var í lögreglurétti Reykjavíkur, sem haldinn var í skrifstofu réttarins af Valdimar Stefánssyni, sett- um sakadómara, kveðinn upp dómur í málinu nr. 1096—-98/1947: Valdstjórnin gegn Reinhard Lárussyni, Guðmundi Svavari Guð- mundssyni og Fanneyju Lilju Guðmundsdóttur, sem dómtekið var hinn 17. sama mánaðar. Mál þetta er af valdstjórnarinnar hálfu höfðað gegn Reinhard Lárussyni framkvæmdastjóra, Guðmundi Svavari Guðmundssyni trésmið, og Fanneyju Lilju Guðmundsdóttur frú, öllum til heimilis á Auðarstræti 9 hér í bæ, fyrir brot gegn innflutnings. og gjaldeyris- löggjöfinni. Hin kærðu eru komin yfir lögaldur sakamanna, og hefur Fanney Lilja eigi, svo kunnugt sé, sætt ákæru né refsingu. Kærði Reinhard hefur, svo kunnugt sé, sætt þessum kærum og refsingum: 1942 24 Sátt, 30 kr. sekt fyrir að hafa of marga farþega í fram- sæti bifreiðar. 1944 14 Sátt, 250 kr. sekt og 400 kr. skaðabætur fyrir brot gegn 3. gr. lögreglusamþykktar Reykjavikur. 1945 7% Dómur lögregluréttar Reykjavíkur, 2500 kr. sekt fyrir brot gegn 2. gr., sbr. 6. gr. laga nr. 1 1943 og 1. gr., sbr. 17. gr. reglugerðar nr. 77 1943. 1946 34 Áminning fyrir brot gegn lögreslusamþykkt Hafnar- fjarðar. 1947 274 Dómur aukaréttar Reykjavíkur, sýknaður af ákæru fyrir brot gegn 15. kafla hegningarlaganna, 7000 kr. sekt fyrir brot gegn verðlags- og gjaldeyrislöggjöfinni. Greiði in solidum, f. h. h/f Columbus, til ríkissjóðs upptækan ólöglegan ágóða, kr. 20 590.14. 1947 134 Sátt, 20 kr. sekt fyrir ólöglegt bifreiðastæði. sér ten 108 Ákærði, Guðmundur Svavar, hefur, svo kunnugt sé, sætt þessum kærum og refsingum: 1932 2% Sátt, 5 kr. sekt fyrir að hjóla ljóslaus og að sýna mót- Þróa. Áminning fyrir rúðubrot. Lofaði skaðabótum. Kærður fyrir árás. Afgreitt með skaðabótum. Kærður fyrir hnupl. Látið falla niður, með því að Þþyfið var undir 30 kr. virði og málssóknar ekki krafizt af hlutaðeiganda. 1938 % Áminning fyrir að klifra yfir sundlaugagirðingu og fara í laugina án heimildar að næturlagi. 1940 %1 Sátt, 5 kr. sekt fyrir akstur á ljóslausu reiðhjóli. 1941 2%%, Sátt 5 kr. sekt fyrir brot gegn 50. gr. e- og c-lið lögreglu- samþykktar Reykjavíkur. 1947 27%4 Dómur, sýknaður af ákæru fyrir brot gegn 15. kafla hegn- ingarlaganna, verðlagslöggjöfinni og gjaldeyrislösgjöfinni. Dæmdur til in soliðum að greiða vegna h/f Columbus til ríkissjóðs upptækan ólöglegan ágóða, kr. 20590.14. Hin kærðu eru og hafa á þeim tíma, er þeir atburðir gerðust, sem mál þetta er af risið, verið í stjórn hlutafélagsins Columbus, sem rekið hefur heildverzlun hér í bæ. Er kærði Reinhard og hefur verið formaður félagsstjórnarinnar og framkvæmdastjóri félags- ins. Kærða Fanney Lilja er eiginkona hans og kærði Guðmundur Svavar bróðir hennar. Með bréfi, c lags 6kia 3. Í. mm. kærði fiðskiptaráð yfir því, að með c/s Lublin, sem kom til Reykjavíkur 14. febrúar s. 1. og með e/s Grabbestrom, sem kom til Reykjavíkur 23. febrúar s. 1. hefðu komið 195 bifreiðar til Columbus h/f frá Renault bifreiðasmiðjun- um í Frakklandi og að þær væri flest allar eða jafnvel allar að áliti ráðsins fluttar fíl landsins án innflufnings- og gjaldeyrisleyfis. Við rannsókn málsins hefur kærði Reinhard gelið skýrslu af félagsins hálfu um málavexti, enda er hann sá hinna kærðu, er um bifreiðainnflutning þennan fjallaði. Félagið hefur frá öndverðu síðastliðnu ári verið einkaumboðs- maður hér á landi fyrir Renault bifreiðasmiðjurnar og á því ári fékk það innflutnings- og gjaldeyrisleyfi fyrir 147 bifreiðum frá bifreiðasmiðjunum. Þegar gildistími leyfa þessara rann út á sið- astliðnum áramótum, átti félagið ónotað leyfi fyrir 53 fólksbif- reiðum og 25 sendiferðabifreiðum eða samtals 78 bifreiðum. Hinn 24. janúar s. 1. endurnýjaði Viðskiptaráð leyfin fyrir fólksbif- reiðunum, 53 að tölu, enda hafði félagið þá fyrir nokkru fengið hingað 50 slíkar bifreiðar, sem biðu tollafgreiðslu eftir framleng- ingu leyfanna. Hafði félagið því leyfi fyrir þremur fólksbifreiðum, þegar bifreiðar þær, sem mál þetta snýst um, komu til landsins. Auk þess hefur það leyfi fyrir einni fólksbifreið, útgefið til handa Stórstúku Íslands. Eru þannig til innflutnings- og gjaldeyrisleyfi 1932 1934 1936 109 fyrir 4 bifreiðanna. Leyfin fyrir sendiferðabifreiðunum, sem féllu úr gildi á áramótum, hafa eigi verið endurnýjuð. Hefur félagið því eigi fengið innflutnings- eða gjaldeyrisleyfi fyrir 191 Þeirra bif- reiða, sem kært er yfir að það hafi flutt til landsins. Kærði Reinhard skýrir svo frá, að mikil eftirspurn hafi verið hér eftir Renault bifreiðum og að sökum þess, að treg hafi verið afgreiðsla á bifreiðum þessum frá verksmiðjunni, hafi hann í Þau þrjú skipti, sem hann hefur komið í verksmiðjurnar, farið fram á að fá hjá þeim eins mikið af Þifreiðum og þeim væri unnt að láta, og hið sama hafi hann farið fram á bæði í skeytum og bréfum. Síðast í s. 1. janúar barst félaginu skeyti frá verksmiðjunum bess efnis, að þær væru að senda því 100 fólksbifreiðar, 15 sendi. ferðabifreiðar og 10 flutningsbifreiðar, alls 125 bifreiðar. Kærði Reinhard samþykkti þetta um hæl í svarskeyti. Nokkru síðar barst félaginu annað skeyti frá verksmiðjunum þess efnis, að þær sendu félaginu 50 fólksbifreiðar og 20 sendiferðabifreiðar, alls 70 bif- reiðar, og var þessu skeyti einnig svarað samþykkjandi. Kærði Reinhard heldur því fram, að sér hafi þóit fyrri talan, 125 bifreiðar, svo há, að ótrúleg væri, og þess vegna hafi hann álitið, þegar hann fékk síðara skeytið, að verksmiðjurnar ætluðu einungis að senda félaginu 65 bifreiðar, en þá tölu fékk hann í huga vegna misskiln- ings á hinu franska símskeyti. Hitt segir hann sér eigi hafa komið til hugar að senda ætti félaginu bifreiðarnar, sem síðara skeytið var um, til viðbótar þeim, sem fyrra skeytið var um. Þegar kærði Reinhard samþykkti nefnd skeyti, var honum ljóst, að félagið hafði eigi nema að hverfandi leyti innflutnings- og gjaldeyrisleyfi fyrir bifreiðunum, en hann kveðst hafa samþykkt skeytin í því skyni að tryggja félaginu bifreiðarnar upp á væni- anleg innflutnings- og gjaldeyrisleyfi á þessu ári, eða þá a. m. k., að kaupendurnir hér fengju sjálfir leyfin. Áleit hann, að félagið mundi fá sinn skerf af bifreiðainnflutningi þessa árs eins og hins liðna. Enn fremur kveðst hann hafa álitið, að sending bifreiðanna hingað mundi taka svo langan tíma að unnt yrði að stöðva hana, er leyfin fengjust ekki. Kærðu önnuðust ekki útvegun skiprúms fyrir bifreiðarnar hins- að, en þegar kærði Reinhard fékk vitneskju um það hjá afgreiðsi- um áðurnefndra skipa hér, hversu mikið af bifreiðum væri væntan- legt frá verksmiðjunum, sendi hann verksmiðjunum skeyti um að stöðva allar bifreiðasendingar til félagsins vegna vöntunar inn- flutningsleyfa. Þegar verksmiðjunum barst þetta skeyti, voru skipin farin af stað með bifreiðarnar, og var því eigi kleift að stöðva flutning þeirra hingað, en hætt var við að senda félaginu 105 bif- reiðar, sem verksmiðjurnar höfðu ætlað því til viðbótar hinum. Félaginu hefur verið synjað innflutnings- og gjaldeyrisleyfis fyrir áðurnefndri 191 bifreið og hefur því eigi greitt andvirði þeirra. Farmgjöld bifreiðanna hefur félagið verið krafið um, og eru 110 bifreiðarnar geymdar á vegum skipaafgreiðslanna. Með afskiptum sinum af innflutningi bifreiðanna hefur kærði Reinhard gerzt brot- legur við 1. gr. 1. mgr. sbr. 17. gr. 1. mgr. reglugerðar nr. 7 16. janúar 1946, sbr. 2. gr. 2. tölulið sbr. 7. gr. laga nr. 91 30. nóvember 1945. Bæði hann og meðstjórnendur hans í félaginu, kærðu Guð- mundur Svavar og Fanney Lilja, eru á einu máli um, að hanni hafi einn ráðstafað innflutningi bifreiðanna fyrir félagsins hönd, og að meðstjórnendurnar hafi þar engu um ráðið og að innflutn- ingur þessi hafi eigi verið ræddur á stjórnarfundi. Kveðst kærða Fanney aldrei hafa setið stjórnarfund í félaginu og kærði Guð- mundur Svavar eigi síðan í apríl 1946. Hinn 18. desember s. Í. fór kærði Guðmundur Svavar utan og var í þeirri för til 19. febrúar s. 1. Var hann því erlendis, þegar skeytin um bifreiðainnflutning- inn fóru milli félagsins og verksmiðjanna. Þykir meðstjórnend- unum eigi verða gefin sök á innflutningi Þifreiðanna, og ber því að sýkna þá af kærum valdstjórnarinnar í málinu. Refsing kærða Reinhards samkvæmt framansögðu þykir hæfi- lega ákveðin 20 þúsund króna sekt til ríkissjóðs, og komi varð- haldi í 3 mánuði í stað sektarinnar, verði hún eigi greidd innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Eigi þykir rétt, eins og máli þessu er háttað, að beita eignaupp- töku samkvæmt 69. gr. hegningarlaganna. Þar sem vörn skipaðs verjanda hinna kærðu, hrl. Einars B. Guðmundssonar, fjallar nær eingöngu um mál þetta almennt og þátt kærða Reinhards í því, en málsvarnarlauna er eigi krafizt, að því er vörn fyrir hann snertir, verða engin málsvarnarlaun tildæmd. Kærða Reinhard ber að dæma til greiðslu alls kostnaðar sak- arinnar. Rekstur málsins hefur verið vítalaus. Dómsorð: Kærð, Guðmundur Svavar Guðmundsson og Fanney Lilja Guðmundsdóttir, skulu vera sýkn af kærum valdstjórnarinnar í máli þessu. Kærði Reinhard Lárusson greiði kr. 20000.00 í sekt til rikis- sjóðs, og komi varðhald í 3 mánuði í stað sektarinnar, verði hún eigi greidd innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Kærði Reinhard Lárusson greiði allan sakarkostnað. Dómi þessum skal fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. 111 Föstudaginn 20. febrúar 1948. Nr. 68/1947. Bæjarstjóri Akureyrarkaupstaðar f. h. bæj- arsjóðs (Hrl. Gústaf A. Sveinsson) gegn Guðna Þórðarsyni (Hrl. Sveinbjörn Jónsson). Setudómari próf. Ísleifur Árnason í stað hrd. Árna Tryggvasonar. Útsvarsmál. Dómur hæstaréttar. Guðmundur Eggerz, fulltrúi bæjarfógeta á Akureyri, hef- ur kveðið upp hinn áfrýjaða úrskurð. Áfrýjandi hefur að fengnu áfrýjunarleyfi 25. júni 1947 skotið máli þessu til hæstaréttar með stefnu 30. s. m. Krefst hann þess, að hinn áfrýjaði úrskurður verði felldur úr gildi og að lagt verði fyrir fógeta að framkvæma lögtakið. Svo krefst hann og málskostnaðar úr hendi stefnda bæði í hér- aði og fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Stefndi krefst staðfestingar hins áfrýjaða úrskurðar og málskostnaðar úr hendi áfrýjanda fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Áfrýjandi reisir heimild sína til útsvarsálagningar á stefnda eingöngu á því, að lögheimili hans hafi verið á Ak- ureyri árið 1944, en dvöl hans á Dagverðareyri hafi aðeins staðið í sambandi við atvinnu hans þar. Í málinu er það hins vegar komið fram, að stefndi hefur árum saman, þar á meðal allt árið 1944, verið fastráðinn starfsmaður sildar- verksmiðju á Dagverðareyri og haft þar fæði og herbergi til umráða. Hefur áfrýjandi ekki sannað, að heimilt hafi verið að leggja á stefnda á Akureyri útsvar það, sem hann er krafinn um í máli þessu. Ber því að staðfesta hinn áfrýj- aða úrskurð að niðurstöðu til. Eftir þessum úrslitum þykir rétt, að áfrýjandi greiði stefnda málskostnað fyrir hæstarétti, kr. 600.00. Dómsorð: Hinn áfrýjaði úrskurður á að vera óraskaður. Áfrýjandi, bæjarstjóri Akureyrarkaupstaðar fyrir 112 hönd bæjarsjóðs, greiði stefnda Guðna Þórðarsyni málskostnað fyrir hæstarétti, kr. 600.00. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Úrskurður fógetadóms Eyjafjarðarsýslu og Ákureyrar 21. nóv. 1946. Undir gerð þessari krefst gerðarbeiðandi, bæjarsjóður Akur- eyrar, að lögtak verði gert Í eignum gerðarþola Guðna Þórðarsonar, Dagverðareyri, fyrir útsvari, er lagt var á hann á Akureyri 1945 að upphæð kr. 475.20 auk dráttarvaxta. Þá krefst og gerðarbeið- andi málskostnaðar. Gerðarþoli mótmælir því, að lögtakið nái fram að ganga, þar sem heimili hans sé á Dagverðareyri, Glæsibæjarhreppi, þar sem hann hafi allar sínar atvinnutekjur. AS öðru leyti eru málsatvik þessi: Gerðarþoli á húseignina Hamarsstigur 1 á Akureyri, en í húsinu eru 4 herbergi og eldhús. Kona gerðarþola hefur 2 herbergi og eldhús, en í leigu af herbergi því, er gerðarþoli leigir út, hefur hann um kr. 40.00 á mánuði. Kona gerðarþola hélt árið 1944 að mestu leyti tl í Hamarsstig 1, en heimsótti þó oft bónda sinn á Dagverðareyri. Um gerðarþola sjálfan er þetta að segja: Hann hefur undan- farin ár haft fasta atvinnu við síldarverksmiðjuna á Dagverðar- eyri í Glæsibæjarhreppi, en aldrei haft atvinnu á Akureyri. Gerðar- þoli hefur eitt herbergi á leigu á Dagverðareyri og matast þar í matarfélagi, er hefur ráðskonu. Gerðarboli kom öll þessi ár, einnig árið 1944, aðeins um helgar til konu sinnar og það aðeins að vetr- inum. Tekjur gerðarþola voru árið 1944 að Dagverðareyri um kr. 23 000.00 og útsvar greiddi hann 1945 í Glæsibæjarhreppi um kr. 1600.00. Húsmuni á gerðarþoli bæði á Hamarsstig 1 og á Dag- verðareyri. Gerðarbeiðandi hefur máli sinu til stuðnings lagt fram í réttin- um manntal í Akureyrarkaupstað í október 1944, en gerðarþoli heldur fram, að skýrsla þessi sé þannig til komin -- á henni stend- ur bæði gerðarþoli og kona hans — að maður sá, er tók mann- talið, hafi sagt honum, að úr því að hann væri staddur á Hamars- stíg 1, bæri honum að standa á manntalsskýrslu bæjarins. Í at- hugasemd á skýrslunni er þess getið, að lögheimili gerðarþola sé á Dagverðareyri. Rétturinn ltur svo á, að samkvæmt framanskráðu megi lita svo á, að gerðarþoli eigi Í raun og veru tvö heimili, og ber þá sam- kvæmt lögum um útsvör nr. 106/1936 8. gr. d. að fella hann af útsvarsskrá á öðrum þeim stað, er útsvar var lagt á hann 1945, 113 og þar eð hann nú hafði allar sínar tekjur árið 1944, um Er. 23 000.00, á Dagverðareyri, þykir rétt að fella hann af útsvarskrá Akureyrarbæjar, og fer því hin umbeðna lögtaksgerð ekki fram. Eftir þessum úrslitum ber að sýkna gerðarþola fyrir málskostn- aðarkröfum gerðarbeiðanda. Mál þetta var tekið til úrskurðar þann 18. Þ. m. Því úrskurðast: Hið umbeðna lögtak fer ekki fram. Gerðarþoli Guðni Þórðar. son á að vera sýkn fyrir málskostnaðarkröfum gerðarbeiðanda, bæjarsjóðs Akureyrar. Mánudaginn 23. febrúar 1948. Nr. 101/1947. Austurstræti 3 h/f (Hri. Kristján Guðlaugsson) Segn Ólafíu Torfason (Hrl. Sigurður Ólason). Húsaleigumál. Dómur hæstaréttar. Þorsteinn S. Thorarensen, fulltrúi borgarfógetans í Reykjavík, hefur kveðið upp hinn áfrýjaða úrskurð. Áfrýjandi, sem hefur skotið máli þessu til hæstaréttar með stefnu 16. september 1947, gerir þær dómkröfur, að úr- skurður fógetaréttarins verði felldur úr gildi og að lagt verði fyrir fógetann að framkvæma útburðargerð þá, sem krafizt er. Svo krefst hann málskostnaðar fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Stefndi krefst staðfestingar hins áfrýjaða úrskurðar og málskostnaðar fyrir hæstarétti eftir mati hæstaréttar. Hvorki undantekningarákvæði 1. gr. laga nr. 39/1943 né önnur ákvæði í lögum veita hlutafélögum rétt til að segja leigutaka upp íbúð í húsi hlutafélagsins til afnota handa einstökum hluthafa í félaginu. Ber því að staðfesta hinn áfrýjaða úrskurð að niðurstöðu til. Eftir þessum úrslitum þykir rétt, að áfrýjandi greiði stefnda 1000 krónur í málskostnað fyrir hæstarétti. Dómsorð: Hinn áfrýjaði úrskurður á að vera óraskaður. Áfrýjandi Austurstræti 3 h/f greiði stefnda Ólafíu 8 114 Torfason 1000 krónur í málskostnað fyrir hæstarétti, að viðlagðri aðför að lögum. Úrskurður fógetadóms Reykjavíkur 21. ágúst 1947. Í máli þessu, sem tekið var til úrskurðar hinn 18. f. m., hefur gerðarbeiðandi, Austurstræti 3 h/f, krafizt þess, að gerðarþoli, Ólafía Torfason, verði borin út úr húsnæði því, sem hún hefur undanfarið haft á leigu í húsinu nr. 3 við Austurstræti. Gerðarþoli hefur mótmælt framgangi hinnar umbeðnu gerðar, og lögðu aðiljar málið undir úrskurð fógetaréttarins. Aðiljar hafa hvor um sig krafizt málskostnaðar. Gerðarbeiðandi eignaðist húsið nr. 3 við Austurstræti árið 1938, en samkvæmt rskj. 5 og 6 er félagið stofnað hinn 26. september 1938, til þess að eiga og reka nefnda húseign. Í stjórn félagsins eru Magnús Brynjólfsson, RBeynimel 29, formaður, Karl Kristinsson, Víðimel 67, framkvæmdarstjóri og Brynjólfur J. Brynjólfsson, Austurstræti 3. Félagið kaupir húseignina af Jóni Brynjólfssyni kaupmanni, sem nú er látinn, en hann er faðir þeirra Magnúsar og Brynjólfs ofannefndra og tengdafaðir Karls Kristinssonar. Gerðarþoli Ólafía Torfason hefur undanfarið haft á leigu tvö herbergi og eldhús á annarri hæð hússins Austurstræti 3. Gerðarbeiðandi segir gerðarþola upp húsnæði hennar miðað við 14. maí 1947. Byggist uppsögnin á því, að Brynjólfur J. Bryn- jólfsson þurfi á húsnæðinu að halda vegna væntanlegs hjúskapar og heimilisstofnunar, en hann býr nú í einu herbergi í húsinu Austurstræti 3, án aðgangs að eldunarplássi. Uppsögn þessi var lögð fyrir húsaleigunefnd, og gekk úrskurður = nefndarinnar um hana hinn ð. maí s. 1. þess efnis, að uppsögnin teldist gild. Þar sem gerðarþoli hafði úrskurð húsaleigunefndar að engu, ritar gerðarbeiðandi fógetarétti Reykjavíkur hinn 16. maí s. 1. og krefst útburðar á gerðarþola, og byggist útburðarkrafan á sömu ástæðu og á sínum tima lá fyrir húsaleigunefnd, húsnæðisþörf Brynjólfs J. Brynjólfssonar. Gerðarþoli mótmælir framgangi gerðarinnar. Telur hún, að gerðarbeiðandi Austurstræti 3 h/f sé sjálfstæð persóna að lögum, samkvæmt lögum um hlutafélög, og sé þannig ekki um nein skyld- leikatengsl að ræða milli félagsins sem slíks og Brynjólfs J. Brynj- ólfssonar, sem gætu heimilað gerðarbeiðanda að segja upp hús- næði fyrir hann samkvæmt Í. gr. núgildandi húsaleigulaga. Brynj- ólfur sé einungis leigjandi hjá gerðarbeiðanda. Að öðru leyti möót- mælir gerðarbeiðandi þvi einnig, að Brynjólfur hafi nokkra þörf fyrir aukið húsnæði. Af hálfu gerðarbeiðanda er því hins vegar haldið fram, að Jón heitinn Brynjólfsson hafi, er hann seldi húseignina, lagt á það sér- 115 staka áherzlu, að húseignin gengi ekki úr ættinni. Hafa tvö vott- orð verið lögð fram þeirri staðhæfingu til styrktar, sjá rskj. 8 og 9. Þannig megi lita svo á, að hlutafélagið Austurstræti 3 h/f sé í raun réttri sameignarfélag, þar sem hluthafar allir séu annað tveggja, börn eða tengdabörn Jóns heitins Brynjólfssonar, og ætti félagið sem slíkt að hafa allar sömu aðildir eins og hér væri um einfalda sameign að ræða. Ekki skal það út af fyrir sig dregið í efa, að Jón heitinn Brynj- ólfsson hafi lagt á það áherzlu, að húseignin Austurstræti 3 gengi ekki úr ættinni, en hins vegar verður ekki séð, að reynt hafi verið að búa þannig um hnútana í reglum félagsins, að hluthafar væri á nokkurn hátt bundnir við að eiga hlutabréfin. Í stofnsamningi er einmitt tekið fram, að hlutabréf hljóði á handhafa. Verður m. a. af þessari ástæðu ekki talið, að um sé að ræða neitt slíkt samband milli Austurstrætis 3 h/f og Brynjólfs J. Brynjólfssonar, að félagið geti sagt upp íbúð gerðarþola Brynjólfi til handa. Verður því að synja um framgang hinnar umbeðnu gerðar, og bykir rétt, að gerðarbeiðandi greiði gerðarþola kr. 150.00 í máls- kostnað. Samning úrskurðar þessa hefur dregizt vegna veikinda fógeta. Því úrskurðast: Gerð þessi skal ekki fram fara. Gerðarbeiðandi, Austurstræti 3 h/f, greiði gerðarþola, Ólafíu Torfason, Austurstræti 3, kr. 150.00 í málskostnað innan 15 daga frá birtingu úrskurðar þessa að viðlagðri aðför að lögum. Þriðjudaginn 24. febrúar 1948. Nr. 11/1947. Bæjarstjórn Ísafjarðar f. h. bæjarsjóðs og fjármálaráðherra f. h. ríkissjóðs (Hrl. Einar B. Guðmundsson) gegn Eggert Claessen f. h. N. C. Monberg A/S og gagnsök (Hrl. Gústaf A. Sveinsson). Setudómari próf. Ólafur Jóhannesson í stað hrd. Jóns Ásbjörnssonar. Greiðsluskylda samkvæmt skuldabréfi. Dómur hæstaréttar. Áðaláfrýjendur hafa skotið máli þessu til hæstaréttar með stefnu 29. janúar 1947. Gera þeir þessar kröfur: 116 Aðalkrafa: Að þeir verði algerlega sýknaðir og gagn- áfrýjandi verði dæmdur til að greiða þeim málskostnað bæði í héraði og fyrir hæstarétti. 1. varakrafa: Að þeim verði dæmt einungis að greiða gagnáfrýjanda d. kr. 18 801.43 og að gagnáfrýjanda verði dæmt að greiða þeim málskostnað í héraði og fyrir hæsta- rétti. 9. varakrafa: Að þeim verði dæmt að greiða gagn- áfrýjanda d. kr. 43 504.61 ásamt 5% ársvöxtum frá 3. sept- ember 1947 til greiðsludags. en málskostnaður verði látinn falla niður bæði í héraði og fyrir hæstarétti. Gagnáfrýjandi, sem áfrýjað hefur málinu með stefnu 29. janúar 1947, krefst þess, að aðaláfrýjendum verði dæmt að greiða honum d. kr. 55 878.28 ásamt 5% ársvöxtum frá 3. september 1946 til greiðsludags svo og innheimtulaun ísl. kr. 13 342.76, og málskostnað í héraði, ísl. kr. 20 732.11, svo og málskostnað fyrir hæstarétti. Styrjöldin olli því að vísu, að aðaláfrýjendur urðu þess ómegnugir að flytja fé til Danmerkur til greiðslu afborgana og vaxta af skuldabréfinu, sem í gjalddaga féllu eftir hernám landa þeirra, sem hér eiga í hlut. En þar sem skuldarlúkning og vaxta skyldi fara fram í Kaupmannahöfn í dönskum krónum, þá þykir eðlilegast að líta svo á, að ófæra sú til efnda, sem hlauzt af styrjöldinni, hafi einungis frestað greiðsluefndum og framlengt vaxtaákvæðin, en hafi engin áhrif haft á það ákvæði skuldabréfsins, að innstæða skuld- arinnar svo og vextir skyldu lúkast ákveðinni fjárhæð dansks gjaldeyris án tillits til gengis Íslenzks gjaldeyris. Ber því að- aláfrýjendum að greiða eftirstöðvar á innstæðu skuldabréfs- ins þeirri fjárhæð danskra króna, sem þar greinir, svo og 5% ársvaxta af eftirstöðvum þessum, unZ þær verða reiddar af hendi. Hins vegar er ekki efni til að dæma aðaláfrýjendur til greiðslu vaxtavaxta, þesar vegna orsaka þeirra, sem ollu truflun á skiptum aðilja. Niðurstaðan er því sú, að dæma ber aðaláfrýjendur til að greiða sagnáfrýjanda d. kr. 43 504.61 ásamt 5% ársvöxtum frá 3. september 1946 til greiðsludags. Svo ber og að dæma gagnáfrýjanda málskostnað bæði í héraði og fyrir hæstarétti. 117 Þykir hann hæfilega ákveðinn samtals ísl. kr. 14 000.00, og er við ákvörðun hans tekið tillit til kostnaðar gagnáfrýjanda af innheimtu. Dómsorð: Aðaláfrýjendur, bæjarstjórn Ísafjarðar f. h. bæjar- sjóðs og fjármálaráðherra f. h. ríkissjóðs, greiði in solidum gagnáfrýjanda, Eggert Claessen f. h. N. 0. Monberg A/S, d. kr. 43504.61 ásamt 5% ársvöxtum frá 3. september 1946 til greiðsludags og samtals ísl. kr. 14 000.00 í málskostnað í héraði og fyrir hæstarétti. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 30. október 1946. Mál þetta, sem dómtekið var 18. þ. m., hefur N. GC. Monberg A/S í Kaupmannahöfn höfðað fyrir bæjarþinginu með stefnu út- gefinni 4. mai 1946 gegn bæjarstjórn Ísafjarðarkaupstaðar f. h. bæjar- sjóðs Ísafjarðar og fjármálaráðherra f. h. ríkissjóðs til greiðslu in solidum á d. kr. 211 895.85 ásamt 5% ársvöxtum og vaxtavöxtum af þeirri fjárhæð frá 22. ágúst 1939 til greiðsludags, innheimtu- launum samkvæmt lágmarksgjaldskrá Lögmannafélags Íslands af allri dómkröfuupphæðinni og loks málskostnaðar að skaðlausu. Í framhaldsstefnu útgefinni 7. júní 1946 krafðist stefnandi Þess, að stefndu yrðu enn fremur dæmdir til að greiða dráttarvexti, 1% p. a. af d. kr. 222 490.64 frá 22. ágúst 1940 til greiðsludags, auk 6% ársvaxtavaxta af dráttarvaxtafjárhæðinni. Loks krafðist stefnandi málskostnaðar í framhaldssök að mati dómara. Við munnlegan flutning málsins orðaði stefnandi dómkröfur sínar á þá leið, að stefndu yrðu dæmdir in solidum til að greiða a) eftirstöðvar síðargreinds skuldabréfs, d. kr. 211 895.85, b) vexti og vaxtavexti ásamt dráttarvöxtum of þeim eftirstöðvum frá 22. ágúst 1939 til stefnudags, 4. maí 1946, d. kr, 97 855.76, c) 5% ársvexti auk 1% dráttarvaxta eða 6% ársvexti af samtölu a) og b) frá 4. maí 1946 til greiðsludags, d) innbeimtulaun, kr. 13 342.76, e) málskostnað að skaðlausu, kr. 20 732.11, allt að frádregnum d. kr. 242 878.55 með 6% ársvöxtum frá 2. sept- ember 1946. Síeindu hafa aðallega krafizt sýknu og málskostnaðar, til vara, að þeir verði einungis dæmdir til að greiða d. kr. 18 801.43 án vaxta, og til þrautavara, að þeim verði gert að greiða d. kr. 118 43 180.83 með 5% ársvöxtum frá 3. sept. 1946 og málskostnaður verði látinn falla niður. Málavextir eru þeir, að með skuldabréfi, dagsettu 15. janúar 1936, viðurkenndi bæjarstjórn Ísafjarðar í. h. hafnarsjóðs að skulda stefn- anda d. kr. 363 250.00 vegna byggingar bátahafnar á Ísafirði. Skyldi skuldin bera 5% ársvexti, er taldir væru frá lokum verks- ins, 22. april 1934, en greiðast á 12 árum með jöfnum greiðslum, d. kr. 30 270.83 á ári hverju, og var gjalddagi afborgana og vaxta ákveðinn 22. ágúst ár hvert, í fyrsta sinn 1935. Greiðslur skyldu fara fram í skrifstofu stefnanda í Kaupmannahöfn, og væri eigi staðið í skilum á réttum tíma um greiðslu afborgana eða vaxta, skyldi öll skuldin, auk vaxta, áfallinna og áfallandi, fallin í gjald- daga, ef skuldareigandi krefðist árangurslaust í símskeyti eða ábyrgðarbréfi greiðslu innan tveggja vikna. Fjármálaráðherra f. h. ríkissjóðs tókst á hendur sjálfskuldarábyrgð til tryggingar greiðslu þessarar auk vaxta og innheimtukostnaðar að skaðlausu, þar í talin málskostnaður og þóknun til málflutningsmanns. Fimm fyrstu greiðslurnar voru inntar af hendi og þegnar án athugasemda frá hálfu stefnanda, að því er séð verði. Hinn 10. apríl 1940 var Dan- mörk hernumin og kveðast stefndu árangurslaust hafa gert ítrek- aðar tilraunir til þess að koma greiðslu þeirri, er í gjalddaga féll 29. ágúst það ár, til stefnanda. Hinn 15. febrúar 1941 var greiðslan, eða öllu heldur jafnvirði hennar í íslenzkum krónum miðað við gengi 125.78, lögð inn í sparisjóðsbók nr. 9507 við útibú Lands- banka Íslands á Ísafirði. Var bók þessi merkt „Bátahöfn“ og geymd hjá hafnargjaldkera Ísafjarðar. Var ráðstöfun þessi gerð samkvæmt samþykkt hafnarnefndar Ísafjarðar hinn 6. febrúar 1941, svo hljóð- andi: „II. Bæjarstjóri skýrði frá, að hann hefði talað við skrif- stofustjórann í fjármálaráðuneytinu út af greiðslum vegna báta- hafnarinnar til firmans Monberg í Kaupmannahöfn. Hefði skrif- stofustjórinn talið, að greiða skyldi féð inn á sérstaka kontó í banka. Nefndin samþykkir að leggja inn á sparisjóðsbók við Landsbankann merkt „Bátahöfn“ upphæð, er svarar afborgun og vöxtum f. 1940 kr. 51 400.77 aurar reiknað á gengi 125.78, enda gangi upphæð bessi til greiðslu á afborgun og vöxtum á skuldabréfi N. C. Monberg með gengi því, er gildi, þegar yfirfærsla verður framkvæmanleg, þó ekki hærra en gengi frá 9. apríl 1940,“ Hinn 8. marz 1941 var umboðsmanni stefnanda, Eggert hrl. Claessen. tilkynnt þessi ráðstöfun í símskeyti, en svar hans, 11. s. m., var á þá leið, að hann hefði ekki umboð stefnanda til að taka greiðsl- ur gildar öðruvísi en samkvæmt ákvæðum skuldabréfsins og mót- mælti hann því jafnframt, að fyrrgreind ráðstöfun hefði nokkurt gildi gagnvart stefnanda. Stefndi héldu áfram með sama móti að leggja greiðslur sínar Í sparisjóðsbókina fyrir 1941—-1945, að báðum meðtöldum, þar eð þeir töldu ókleift sem áður að koma þeim í danskri mynt í hendur stefnanda á meðan hernámi Danmerkur var 119 eigi af létt. Hinn 4. marz s. . ritaði umboðsmaður stefnanda hinni stefndu bæjarstjórn og óskaði greiðslu á ógreiddum afborgunum samtals d. kr. 181 624.98 og ógreiddum vöxtum og vaxtavöxtum frá 22. ágúst 1939 til 22. ágúst 1945 d. kr. 72 064.86 eða samtals d. kr. 253 689.84. Kvaðst hann ekki mundu krefjast innheimtulauna, ef fjárhæð þessi yrði þegar goldin, en áskildi sér ella rétt til að sera kröfu til þeirra. Jafnframt taldi hann í bréfi þessu, að eftir- stöðvar skuldarinnar yrðu þá d. kr. 30 270.87 með 5% ársvöxtum af þeirri fjárhæð og af fyrrgreindum d. kr. 253 689.84 frá 29. ágúst 1945 til greiðsludags. Bréf þetta var lagt fyrir hafnarnefnd Daa fjarðar á fundi hennar 29. marz s. Í., og var gerð um það svo hljóð- andi ályktun: „Nefndin leggur til að bréfinu sé svarað í samræmi við fengnar upplýsingar frá fjármálaráðuneytinu og ráðstafanir séu gerðar til að innstæða sú, sem færð hefur verið á nafn N. C. Monberg A/S, verði yfirfærð á reikning skuldareiganda nr. 4940 í Köbenhavns Handelsbank í Kaupmannahöfn. Upplýsingar fjár- málaráðuneytis eru þær, að slík lán greiðist með gengi 135,57, vaxtavextir ekki greiddir, ekki vextir af afborgunum né heldur dráttavextir. Hafnarnefnd felur hafnarstjóra (Þ. e. bæjarstjóra) að annast framkvæmdir í þessu sambandi.“ Ályktun þessi var síðan samþykkt á fundi bæjarstjórnarinnar hinn 3, apríl s. 1, en ekki mun bréfinu þó hafa verið svarað á neinn hátt. Hinn 5. april sendi fyrrgreindur umboðsmaður stefnanda hinni stefndu bæjar- stjórn svo hljóðandi skeyti: „ðleð því að þér hafið ekki svarað bréfi mínu 4. f. m. viðvíkjandi skuldabréfskröfu Monbergs og ekkert greitt, krefst ég tafarlausrar greiðslu höfuðstóls og vaxta svo sem segir í bréfinu og innheimtulauna til mín samkvæmt lágmarks- taxta lögmannafélags Íslands stop Fari full greiðsla ekki fram innan tveggja vikna frá því þér takið við skeyti þessu, krefst ég f. h. skuldareiganda greiðslu allra eftirstöðva höfuðstóls vaxta og innheimtulauna.“ Með bréfi, dagsettu 13. s. m., tilkynnti hann fjár- málaráðuneytinu, hversu komið var málum, og fylgdu bréfinu af- rit framangreindra orðsendinga. Svör sn engin hafa borizt umboðsmanninum fyrr en bæjarstjóri Ísafjarðar kom til Reykja- víkur, líklega 26. apríl s. 1. Áttu þeir tal saman og síðast 3. maí, en að því loknu ritaði bæjarstjórinn úmboðsmanninum og bauð fram greiðslu á d. kr. 254 274.98 auk vaxta þeirra, er bankinn hafði greitt fyrir innstæðufé í framangreindri sparisjóðsbók. Fjárhæð Þessi var miðuð við gengi 135.57, en eigi gert ráð fyrir vaxtavöxt- um né kostnaði, en hins vegar var í henni falin síðasta greiðslan, er samkvæmt skuldabréfinu skyldi falla í gjalddaga 22. ágúst 1946. Stefna í málinu var gefin út 4 maí sem fyrr segir, fám dögum fyrr en bréf bæjarstjórans kom í hendur umboðsmanninum, sem virðist ekki hafa talið, að þar væri um lögmælt greiðsluboð að ræða, en kveðst ekki sjá neitt athugavert við það, að stefndu greiddu beint til skuldareiganda hverja þá fjárhæð, er þeir teldu sér skylt að 120 greiða, en taldi, að slíkri greiðslu yrði ekki veitt viðtaka, nema með fyrirvara um viðbótargreiðslu samkvæmt væntanlegum dómi í mál- inu. Fyrir milligöngu Landsbanka Íslands var Den Danske Land- mandsbank hinn 11. maí beðinn að greiða í reikning stefnanda fyrrgreindar d. kr. 254 274.98, og var sú fjárhæð greind í afborg- anir kr. 211 895.85 og vextir kr. 42379.13. Auk þess skyldi greiða * sg 3 o TS d. kr. 7 405.00, er var talið jafnvirði vaxta þeirra, sem áður greinir að Landsbankinn hafði goldið. Fé þetta skyldi greitt stefnanda gegn fullnaðarkvittun á skuldabréfið. Stefnandi neitaði að taka við fénu með þessu skilorði. Hinn 3. september s. 1. voru stefnanda siðan greiddar d. kr. 242 878.55 gegn venjulegri viðurkenningu, cn kr. 18 801.43 skyldu standa eftir og ekki greiddar stefnanda nema með fyrrgreindu skilorði. Stefndu hafa byggt syýknukröfu sína á því, að alger Ómöguleiki hafi valdið því, að greiðslum varð ekki komið til stefnanda á tiltekn- um gjalddögum, en hins vegar hafi engin tregða verið af þeirra hálfu um greiðslur. Allar greiðslurnar hafi verið greiddar í fram- angreindan sparisjóðsreikning á réttum gjalddögum, er undan sé skilin fyrsta greiðslan (1940), og sé það bæði afsakanlegt og skilj- anlegt, að nokkurn tíma hafi tekið að reyna fyrir sér um yfir- færslu og að komast niður á fyrirkomulag það, sem upp var tekið í staðinn. Telja þeir, að eins og á stóð, hafi greiðslurnar verið inntar af hendi á lögmætan hátt með því að „deponera“ fénu, eins og gert var. Gengi danskrar krónu var skráð hér á landi kr. 125.78 síðast áður en Danmörk var hernumin, og telja þeir því rétt að miða greiðslur sínar við það sengi, er ekki breyttist hér á landi fyrr en 10. september 1945. Þess vegna telja þeir sig hafa átt að standa stefnanda skil á hinu „deponeraða“ fé, er jafngilti d. kr. 203 689.18 afborgun (eftirstöðvum) er féll í gjalddaga 22. ágúst 1946, d. kr. 30 270.83, vöxtum af henni d. kr. 1513.54 og fyrrgreindum d. kr. 7405.00, eða samtals þeirri fjárhæð, er stefnandi hefur þegar veitt viðtöku. Varakrafa stefndu styðst við öll hin sömu rök, þó aðallega, að þar eð afborganir hafi verið goldnar á réttnm gjalddögum í spari- sjóðsbókina, beri stefndu ekki að svara vöxtum af hverri afborgun lengur en til gjalddaga hennar. Fjárhæð varakröfunnar er miðuð við það, að bætt sé við hið „deponeraða“ fé svo miklu, að nægi til þess að reikna með gengi 135.57, sem nú er skráð gengi danskrar krónu hér á landi, og er það í samræmi við boð bæjarstjóra, sem getið var hér að framan, Þrautavarakrafan byggist á því, að stefnandi verði talinn eiga kröfu til höfuðstóls skuldarinnar (kr. 211 895.85) með 5% ársvöxt- um frá 22. ágúst 1939 til greiðsludags (8. sept. s. 1), samtals d. kr. 286 059.38, að frádreginni þeirri fjárhæð, sem áður getur og greidd rar 8. september. Stefndu hafa eindregið mótmælt kröfu stefnanda um vaxtavexti 121 sem heimildarlausri. Kröfu stefnanda um dráttarvexti hafa Þeir einnig mótmælt og á þeim grundvelli, að óheimilt sé að draga hana inn í málið samkvæmt 2. mgr. 70. gr. einkamálalaganna. Þá hafa stefndu og haldið því fram, að óheimilt sé að krefjast hvorttveggja í senn, innheimtulauna og málflutningslauna af sömu kröfu, og heldur ekki heimilt samkvæmt gjaldskrá Lögmannafélags Íslands að miða slíkar þóknanir við höfuðstól skuldar að viðbættum vöxtum. Ljóst er af framanrituðu, að hin stefnda bæjarstjórn hafði eftir sem áður óskoraðan umráðarétt yfir fé því, er hún taldi sig hafa „deponerað“, enda má ráða það af framangreindri samþykkt hafn- arnefndar frá 6. febrúar 1941, að stefnanda skyldi ekki greitt allt féð, þegar yfirfærsla yrði framkvæmanleg, ef Sengi danskrar krónu yrði þá lægra en það var 9. apríl 1940. Verður því eigi talið, að stefndu hafi að þessu leyti fullnægt skyldum sinum samkvæmt skuldabréfinu með greindri ráðstöfun. Verður því eigi séð, að stefndu hafi leitt rök að heimild sinni til að miða greiðslur sínar öðrum þræði við gengi danskrar krónu hér á landi eins og það var árið 1940. Er því eigi unnt að taka sýknukröfu þeirra til greina. Varakröfu stefnda er og eigi unnt að taka til greina, þar eð ljóst er af framanrituðu, að afborganir hafa eigi verið greiddar á rétt- um gjalddögum. Samkvæmt framanrituðu ber stefndu því að greiða stefnanda eftirstöðvar skuldabréfsins, d. kr. 211 895.85 með 59% ársvöxtum frá 22. ágúst 1939 til greiðsludags, að frádregnum d. kr. 2429 878.55, sem eins og áður segir voru greiddar 3. september 1946. Samkvæmt óvéfengndum reikningi stefndu nemur mismunurinn d. kr. 43 180.83, og verða þeir því dæmdir in solidum til greiðslu þeirrar fjárhæðar með 5% ársvöxtum, er teljast frá þeim degi. Hins vegar verður krafa stefnanda um vaxtavexti ekki til greina tekin, þar eð eigi verður séð, að hún eigi stoð í skuldabréfinu eða verði byggð á öðrum heimildum. Þá þykir og verða að fallast á mótmæli stefndu gegn kröfum stefnanda í framhaldssök, enda verður eigi annað séð en að stefnandi hafi máti hafa hana uppi þegar í öndverðu. Verður þeim því vísað frá dómi, en rétt þykir, að málskostnaður í Íram- haldssök falli niður. Samkvæmt framanrituðu hafa stefndu ekki innt af höndum neinar greiðslur áður en mál betta var höfðað, Þótt unnt hafi verið að yfirfæra fé til Danmerkur frá og með 10. september 1945 og ekki verður séð, að stefndu hafi Sert nokkra til- raun til þess eða að semja við stefnanda fyrr en í apríllok 1946, þrátt fyrir áskoranir umboðsmanns hans 4. marz og 5. april s. 1. Þykir því rétt að dæma stefndu til greiðslu málskostnaðar, sem ákveðinn verður með hliðsjón af fjárhæð eftirstöðva höfuðstóls skuldabréfsins á stefnudegi. Kröfur stefnanda um innheimtulaun er hins vegar eigi unnt að taka til greina gegn mótmælum stefndu, enda er það ljóst af ákvæðum lágmarksgjaldskrár Lögmannafélags 122 Íslands, að sé skuld innheimt með málssókn, koma málflutnings- laun í stað innheimtulauna. Þykir málskostnaður hæfilega ákveðinn kr. 10 000.00. Einar Arnalds borgardómari kvað upp dóm þenna, en dráttur á uppsögn hans stafar af embættisönnum. Dómsorð: Framangreindum kröfum Í framhaldssök er vísað frá dómi, en málskostnaður falli niður í henni. Stefndi, bæjarstjórn Ísafjarðarkaupstaðar f. h. bæjarsjóðs. og fjármálaráðherra í. h. ríkissjóðs, greiði in solidum stefn- anda N. C. Monberg A/S danskar krónur 43 180.83 með 5% árs- vöxtum frá 3. september 1946 til greiðsludags og iíslenzkar krónur 10 000.00 í málskostnað innan 15 daga frá lögbirtingu dóms þessa að viðlagðri aðför að lögum. Fimmtudaginn 26. febrúar 1948. Nr. 52/1947. Guðjón H. Sæmundsson (Hrl. Gunnar Þorsteinsson) gegn Jóhönnu Pálmadóttur {Hrl. Guttormur Erlendsson). Húsaleigumál. Sératkvæði. Dómur hæstaréttar Þorsteinn S. "Thorarensen, fulltrúa borgarfógetans í Reykjavík, hefur kveðið upp hinn áfrýjaða úrskurð. Áfrýjandi hefur skotið máli þessu til hæstaréttar með stefnu 29. mai f. á. Gerir hann þær dómkröfur, að hinn áfrýjaði úrskurður verði úr gildi felldur og lagt verði fyrir fógeta að framkvæma útburð þann, sem krafizt er. Svo krefst hann málskostnaðar í héraði og fyrir hæstarétti úr hendi stefnda eftir mati dómsins. Stefndi krefst staðfestingar hins áfrýjaða úrskurðar og málskostnaðar fyrir hæstarétti af áfrýjanda eftir mati dóms- ins. Fyrir húsaleigunefnd og fógetadómi byggði áfrýjandi kröfu sína um, að stefndi viki úr íbúð þeirri, er hún hefur í húsi áfrýjanda, á þeim atvikum, er nú verða rakin í höfuð- atriðum. 123 1) Hinn 17. maí 1946 var fyrir húsaleigunefnd mál áfrýj- anda gegn stefnda, þar sem áfrýjandi krafðist þess, að stefndi yrði á brott úr íbúð sinni vegna framkomu hennar gagnvart öðrum leigjendum, einkum hjónunum Guðlaugi Ketilssyni og Jóhönnu Sigríði Hinriksdóttur. Í skjali, er stefndi þá lagði fram sér til varnar, bar hún það m. a. á áfrýjanda, að hann reyndi með „aðkeyptu liði (Guðlaugs Ketilssonar og konu hans svo og Ragnars Björnssonar)“ að flæma hana úr íbúðinni. Í meiðyrðamáli áfrýjanda gegn stefnda var henni með bæjarþingsdómi 2. nóvember 1946 gert að greiða 100 króna sekt og meinyrðin ómerkt. Ummæli stefnda voru að vísu óviðurkvæmileg, en þegar litið er til þess, að þau eru sett fram í sambandi við það, að stefndi var borin fyrrgreindum sökum, þykir hún eigi með þeim, eins og á stóð, hafa unnið til útburðar. Þá hafði stefndi í sama skjali meiðandi ummæli um konu Guðlaugs Ketilssonar, sambýliskonu sína. Með dómi bæjarþings Reykjavíkur 19. marz 1947 var stefnda dæmt að greiða 100 króna sekt vegna þeirra meinyrða og þau ómerkt. Þar sem útburðarkrafan á hendur stefnda virðist hafa byggzt á kæru þeirra hjóna, Guð- laugs Ketilssonar og konu hans, verður ekki talið, að stefndi hafi, eins og ástatt var, fyrirgert leigurétti sínum með þess- um meinyrðum. 2) Þá er krafizt útburðar stefnda vegna framkomu hennar og manns hennar, Jóns verkfræðings Ísleifssonar, gagnvart leigutökunum Guðlaugi Ketilssyni og konu hans 20. og 26. desember 1946 og 17. janúar 1947. Að kvöldi dags hinn 20. desember 1946 var stefndi og sam- býliskona hennar staddar í hinu sameiginlega eldhúsi þeirra. Urðu þær þá ósáttar. Kom þar þá að maður stefnda, Jón Ís- leifsson, er var að kom í heimsókn. Telja þau hjónin Jó- hanna Sigríður Hinriksdóttir og Guðlaugur Ketilsson, að Jón hafi barið Jóhönnu Sigríði Hinriksdóttur tvö eða þrjú högg á vinstri öxl og að lokum danglað í andlit henni, svo sem nánar er lýst í úrskurði fógeta. Erla Sigurðardóttir, unglingsstúlka, er var á vegum Guðlaugs Ketilssonar og konu hans, hefur staðfest framburð þeirra hjóna í megin atriðum, en viðurkennir þó að hafa sagt lögreglumönnum, er stefndi 124 kvaddi á vettvang út af útburðum þessum, að Jón hefði stjakað eða ýtt við Jóhönnu Sigríði. Jón Ísleifsson skýrir hins vegar svo frá, að hann hafi einungis lagt hönd á öxl jóhönnu Sigríðar og beðið hana að vera rólega. Stefndi og dóttir þeirra Jóns, Sigrún, hafa staðfest þessa skýrslu hans. Þar sem framburði Guðlaugs og konu hans hefur verið mótmælt sem röngum og óstaðfestum og skýrslur sjónar- votta eru svo andstæðar, sem nú var lýst, verður ekki talið sannað, að nein þau atvik hafi gerzt þessu sinni, er varða skuli stefnda útburði. Þá er Jón Ísleifsson sakaður um það, að bann hafi hinn 17. janúar 1947 hrint hurð á Jóhönnu Sigríði og hún hlotið af því m. a. mar og eymsli í handlegg. Eigi hafa verið færðar sönnur á sakburð þenna gegn eindregnum mótmælum Jóns. Enn er Jón Ísleifsson borinn þeim sökum, að hann hafi hinn 26. desember 1946, er hann var staddur í anddyri íbúð- ar stefnda, veizt þar að Jóhönnu Sigríði Hinriksdóttur með skammaryrðum. Eigi þykja atvik að þessum skiptum þeirra Jóns og Jóhönnu Sigríðar svo Í ljós leidd, að varðað geti stefnda ábyrgð. Loks hafa verið lögð fram nokkur vottorð um hávaða og óviðurkvæmilega hegðun stefnda, einkum söng í íbúð sinni. Sum þessara vottorða eru um atvik, er eiga að hafa gerzt, eftir að úrskurður í málinu gekk í héraði, og geta þau því ekki komið til álita hér. Þá þykir útburður eigi heldur verða reistur á vætti Ragnars Björnssonar og unnustu hans, en þau telja sig, hvort í sínu lagi, hafa orðið vör litilsvirðingar af hálfu stefnda í þeirra garð og sambýlishjónanna Guðlaugs Ketilssonar og konu hans á árunum 1943—-1945. Ragnar bjó í einu herbergi umræddrar íbúðar. En á því herbergi átti stefndi raunverulegan rétt, og hlauzt af því óvild milli henn- ar og Ragnars. Af hendi stefnda hafa verið lögð fram nokkur vottorð. Eru sum þeirra frá sambýlisfólki hennar, þar sem hún hefur búið áður, svo og frá sambýlisfólki hennar í húsi áfrýjanda. Er stefnda í vottorðum þessum borið hið bezta orð um góða framkomu. Áfrýjandi og kona hans, sem búa í sama húsi og stefndi, 125 hafa fyrir dómi borið, að þau hafi ekki orðið fyrir ónæði vegna hávaða af völdum stefnda. Hins vegar hafi þau haft óþægindi af klögumálum út af ósamkomulagi stefnda og sambýlisfólks hennar. Samkvæmt því, er nú hefur verið rakið, og að öðru leyti með vísan til forsendna fógetaúrskurðarins, þykir ekki verða staðhæft, að stefndi hafi unnið til útburðar. Ber því að stað- festa synjun fógeta um framkvæmd útburðar þess, sem kraf- izt er. Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður bæði í héraði Gg fyrir fógetarétti falli niður. Dómsorð: Hinn áfrýjaði úrskurður á að vera óraskaður. Málskostnaður fyrir hæstarétti fellur niður. Sératkvæði hrd. Árna Tryggvasonar og hrd. Jóns Áshjörnssonar. Þorsteinn S. Thorarensen, fulltrúi borgarfógetans í Reykjavík, hefur kveðið upp hinn áfrýjaða úrskurð. Áfrýjandi, sem skotið hefur máli þessu til hæstaréttar með stefnu 29. maí 1947, gerir þær dómkröfur, að úrskurður fó- getaréttarins verði felldur úr gildi og lagt verði fyrir fógeta að framkvæma útburðargerð þá, sem krafizt er. Svo krefst hann og málskostnaðar úr hendi stefnda bæði í héraði og hæstarétti eftir mati hæstaréttar. Stefndi krefst staðfestingar hins áfrýjaða úrskurðar og málskostnaðar fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Eftir að máli þessu var áfrýjað til hæstaréttar, hefur ýmissa gagna verið aflað af báðum aðiljum og nýjar vitna- leiðslur farið fram. Eins og í hinum áfrýjaða úrskurði greinir, var stefndi þann 2. nóv. 1946 dæmdur á bæjarþingi Reykjavíkur til refs- ingar samkvæmt 235. gr. hegningarlaganna fyrir illmæli um áfrýjanda í skjali, er stefndi hafði lagt fram í ágreiningsmáli aðilja, sem rekið var fyrir húsaleigunefnd. Var þar m. a. borið á áfrýjanda, að hann hefði reynt „með aðkeyptu liði“ 126 að flæma stefnda úr íbúð hans, og að hann „hundelti“ stefnda „með málaferlum og allra handa álygum“. Voru ummæli þessi ekki réttlætt á nokkurn hátt. Þykir áfrýjandi ekki hafa glatað rétti til að bera þetta fyrir sig, þótt nokkur tími væri liðinn frá því að illmæli þessi komu fram, er máli því, sem hér liggur fyrir, var hrundið af stað. Þá er það leitt í ljós, að ósamlyndi er orðið svo magnað á milli stefnda og samleigjanda hans, Guðlaugar Ketilssonar og konu hans, að til mikilla óþæginda er fyrir áfrýjanda. Hniga gögn málsins mjög í þá átt, að stefndi eigi megin- sök á þeim illdeilum. Er þess fyrst að geta, að í skjali þvi, er áður greinir, hafði stefndi m. a. borið það á konu sam- leigjanda sins, að hún væri „ótrúlega ósvifin“, að hún hefði notað „svivirðileg orð, sem stöppuðu nærri ógnunum“, að hún mundi fá „einhverslags borgun“ fyrir að reyna að flæma stefnda úr íbúðinni og að „þetta fólk“, sem hún einnig kall- ar hið „leigða fólk“, þ. e. konan og maður hennar, sé „ginnt á glapstigu heimskunnar í kröfum sínum“. Var stefndi á bæjarþingi Reykjavíkur þann 19. marz 1947 dæmdur til refs- ingar samkvæmt fyrrgreindri hegningarlagagrein fyrir þessi og ýmis fleiri illmæli um sambýliskonu sína, þar eð stefnda tókst ekki að réttlæta hin átöldu ummæli. Þann 20. desember 1946 lenti í sennu milli stefnda og fyrr- greindrar sambýliskonu hennar. Meðan á sennu þessari stóð, kom eiginmaður stefnda þar að. Þau hjónin hafa slitið sam- vistir, en þó er maðurinn tíður gestur á heimili konu sinnar og hafði, a. m. k. á þessu tímabili, lykil að íbúðinni. Hlut- aðist hann til um deilurnar, og verður að telja næjanleg: sannað, sérstaklega með eiðfestum framburði vitnisins Erlu Sigurðardóttur og viðurkenningu mannsins fyrir lögreglu- þjónum, sem þau hjónin kvöddu sjálf á vettvang, að hann hafi þá blakað hendi við sambýliskonu stefnda, þótt ekki hlytust meiðsl af. Þykir stefndi verða að bera ábyrgð á þessu, þar eð hún hafði heimilað manni sínum frjálsan aðgang að ibúð sinni og gerði a. m. k. ekkert til að hindra framan greinda móðgun hans í garð sambýliskonu hennar. Þá hefur kona áfrýjanda borið fyrir rétti og áfrýjandi staðfest það í aðiljaskýrslu sinni, að á annan dag jóla 1946 127 hafi sami maður viðurkennt fyrir þeim, að hafa þá kallað sambýlisfólk stefnda „leiguþý“. Verður ekki séð, að stefndi né maður hennar hafi mótmælt þessari skýrslu. Loks virðist mega ráða það af framburði nokkurra vitna, að stefndi hafi oft að kvöldlagi sungið ýmsa tvíræða kviðl- inga í íbúð sinni, sem sambylisfólk hennar mátti ætla, að beint væri að því. Óglöggt er, hvenær flest af þessu hefur gerzt, og þykir því ekki öruggt að byggja dóm í máli því, er hér liggur fyrir, á þessu atriði. En þegar litið er til annars þess, sem að framan er rakið, verður að telja, að stefndi hafi hagað sér þannig, að áfrýj- anda sé verulega óþægilegt að hafa hana í húsi sínu, og hefur hún þess vegna fyrirgert leigurétti sínum, sbr. 2. gr. laga nr. 39/1943. Verður því að fella hinn áfryjaða úrskurð úr gildi og leggja fyrir fógeta að framkvæma útburðargerð þá, sem krafizt er. Eftir þessum úrslitum þykir rétt, að stefndi greiði áfrýj- anda 1200 krónur í málskostnað í héraði og fyrir hæstarétti. Dómsorð: Hinn áfrýjaði úrskurður er úr gildi felldur og ber fógeta að framkvæma útburð þann, sem krafizt er. Stefndi Jóhanna Pálmadóttir greiði áfrýjanda Guð- jóni H. Sæmundssyni samtals 1200 krónur í máls- kostnað í héraði og fyrir hæstarétti að viðlagðri að- för að lögum. Úrskurður fógetadóms Reykjavíkur 28. maí 1947. Í máli þessu, sem tekið var til úrskurðar hinn 14. þ. m., hefur gerðarbeiðandi, Guðjón Sæmundsson, Tjarnargötu 10 GC, krafizt þess, að gerðarþoli Jóhanna Pálmadóttir verði borin út úr hús- næði því, sem hún hefur undanfarið haft á leigu í húsi hans, nr. 10 C við Tjarnargötu hér í bæ. Gerðarþoli hefur mótmælt framgangi hinnar umbeðnu gerðar, og lögðu aðiljar málið undir úrskurð fógetaréttarins. Aðiljar hafa hvor um sig krafizt málskostnaðar. Á 3. hæð hússins nr.10 C við Tjarnargötu hefur gerðarþoli Jó- hanna Pálmadóttir á leigu 2 herbergi og eldhúsafnot að hálfu móti 128 Guðlaugi Ketilssyni, sem býr á sömu hæð. — Á 2. hæð hússins býr gerðarbeiðandi Guðjón Sæmundsson. Með bréfi til fógetaréttar Reykjavikur, dags. 19. marz s. }., krefst gerðarbeiðandi útburðar á gerðarþola, og byggist útburðar- krafan á ótilhlýðilegri framkomu, er gerðarbeiðandi kveður gerð- arþola hafa sýnt bæði sér og fólki á sínum vegum. -—- Gerðarbeið- andi hafði lagt atriði þessi undir úrskurð húsaleigunefndar, svo sem lög gera ráð fyrir, og úrskurður nefndarinnar féll hinn 15. marz s. 1. á þá leið, að gerðarþola bæri að rýma húsnæði sitt. Málsástæður og atvikalýsing af hálfu gerðarbeiðanda eru á þess: leið: Fyrir liggur dómur bæjarþings Reykjavíkur, uppkveðinn 2. nóv.1946, þar sem gerðarþoli er dæmd í 100 kr. sekt í ríkissjóð, en til vara í 4 daga varðhald, fyrir illmæli um gerðarbeiðanda, sem fram höfðu komið í skjali, er lagt var fram í húsaleigunefnd hinn 17. maí 1946. Voru illmælin auk þess ómerkt og gerðarþola gert að greiða kr. 150.00 í málskostnað. Málskostnaður þessi var greidd- ur hinn 21. desember 1946. Auk þess Hggur fyrir sams konar dómur bæjarþingsins, þar sem gerðarþoli hlýtur sömu viðurlög og sama málskostnað að greiða vegna ummæla um Jóhönnu Sigríði Hin- riksdóttur, konu áðurnefnds Guðlaugs Ketilssonar, sem fram komu í sama húsaleigunefndarmáli hinn 17. maí 1946. Sjá um þessa dóma rskj. 5 og 7. Á grundvelli dóma þessara krefst gerðarbeiðandi, að gerðarþoli verið borin út úr húsnæði sínu, þar sem bæði sér og leisjanda sin- um, Guðlaugi Ketilssyni, séu veruleg óþægindi að veru gerðarþola í húsinu, sbr. 2. gr. húsaleigulaga. Þá skýrir gerðarbeiðandi svo frá, og er frásögn hans eingöngu byggð á skýrslu Guðlaugs Ketilssonar og konu hans, að kvöldið 20. desember 1946 hafi gerðarþoli gerzt næsta heimarik í eld- húsinu, sem hún og áðurnefnd Jóhanna Sigríður hafa sameiginleg afnot af. Hafi gerðarþoli rutt þar til ýmsum búshlutum, er Jóhanna Sigríður hafi lagt þar á eldhúsborð, og að auk ráðizt að Jóhönnu Sigriði með skömmum. Litlu síðar hafi maður gerðarþola, Jón Ísleifsson, komið inn í eldhúsið og ráðizt að Jóhönnu Sigríði með hinu illskulegasta orðbragði og slegið hana 3 allmikil högg á vinstri öxl, svo hún hrasaði við. Guðlaugur Ketilsson hafi verið þarna staddur, svo og Erla nokkur Sigurðardóttir, og er Jóhanna Sig- ríður hafi nefnt þau votta að þessum aðförum Jóns Ísleifssonar, hafi Jón ráðizt að Guðlaugi og slegið hann flötum lófa á öxlina. Að lokum hafi Jón svo slegið til þeirra hjónanna á vixl og hafi eitt höggið hitt Jóhönnu Sigriði í andlitið. Hafi þá Jóhanna Sigríður farið niður og hitt þar konu húseiganda og kvartað yfir framkomu Jóns við sig, en farið svo upp aftur, en þá hafi Jón rekið hana út úr eldhúsinu og hrint á hana hurðinni, svo hún meiddist á úlnlið hægri handar. 129 Vítnið Erla Sigurðardóttir skýrir frá átburðum mjög á sama hátt og að framan er lýst og hefur hún unnið eið að framburði sínum. Þá hnígur framburður Guðlaugs Ketilssonar einnig í sömu átt. Kveður hann, að Jón Ísleifsson hafi slegið Jóhönnu Sigríði Þungt högg á öxlina með hálfkrepptum hnefa og annað högg með flötum lófa á sama stað. Eftir þetta hafi Jón danglað eða fálmað utan í hana, bæði í öxlina og andlit. Þá hafi Jón einnig slegið sig tvisvar á öxlina með flötum lófa. Guðlaugur kveðst einnig hafa séð, er Jón skellti eldhúshurðinni á Jóhönnu Sigríði. Þá skýrir Jóhanna Sigríður Hinriksdóttir svo frá, að hún hafi verið stödd í eldhúsinu eftir hádegi hinn 17. janúar s. 1, og unnið Þar að uppþveotti. Gerðarþoli hafi einnig verið í eldhúsinu. Hafi Jón Ísleifsson þá komið skyndilega í gættina og hrundið hurð- inni upp. Kveðst Jóhanna Sigríður hafa orðið fyrir hurðinni og meiðst á hægri handlegg. Hefur verið lagt fram um meiðsli Þessi vottorð Þórarins Sveinssonar læknis, sjá rskj. 5. Vegna framanritaðs atferlis gerðarþola og fólks á hennar vegum við Guðlaug Ketilsson og konu hans, krefst gerðarbeiðandi þess, að gerðarþoli verði borin út úr húsnæði hennar. Gerðarþoli skýrir mjög á annan veg frá málavöxtum og kveður frásögn Guðlaugs Ketilssonar og konu hans og Erlu Sigurðardóttur alranga að flestu leyti. Gerðarþoli kveðst hafa verið stödd í eld- húsi kl. 8 að kveldi hins 20. desember 1946, og hafi þá Jóhanna Sigriður Hinriksdóttir komið inn og tekið handtösku gerðarþola, er lá á eldhúsborði, og fleygt henni út í horn. Gerðarþoli kveðst hafa tekið töskuna upp og látið hana aftur á borðið, en þá hafi Jóhanna Sigríður hrópað á mann sinn, Guðlaug, og Erlu Sigurðar- dóttur, og beðið þau að kalla á húseiganda. Í því hafi maður gerðar- Þola, Jón Ísleifsson, komið inn í eldhúsið og beðið Jóhönnu Sig- ríði að vera rólega og lagt hönd lauslega á öxl henni. Hafi þá Jó- hanna Sigríður hrópað upp, að Jón legði hönd á sig, og hlaupið niður í íbúð húseiganda, en bráðlega komið upp aftur og farið þá inn í eldhúsið. Hafi Jón Ísleifsson, sem stóð á ganginum utan við eldhúsið, látið eldhúsdyrnar aftur, en þá hafi Jóhanna Sigríður æpt upp yfir sig og sagt, að Jón hafi snúið upp á hendina á sér. Hafi hún svo stokkið niður í annað sinn. Meðan Jóhanna Sigríður var nú niðri hjá húseiganda, afréð gerðarþoli að kalla á lögregluna og lækni, til að hafa áreiðanleg vitni, þar sem Jóhann Sigríður taldi sig meidda. Þegar læknir var kominn, neitaði Jóhann Sigríður samt sem áður að láta hann skoða sig. Gerðarþoli kveðst þá hafa spurt greinda Erlu Sigurðardóttur, hvort hún hefði séð Jón Ísleifsson berja Jóhönnu Sigríði, en Erla hafi svarað, að hann hefði stjakað við henni. Þá skýrir gerðarþoli svo frá, að Jón Ísleifsson hafi lagt höndina á öxl Guðlaugi Ketilssyni á sama hátt og á öxl konu hans, og spurt 9 130 Guðlaug, hvort hann kallaði þetta að berja. Hafi Guðlaugur svarað, að hann teldi það ekki beinlínis. Jón Ísleifsson skýrir frá málavöxtum mjög á sama hátt og gerðar- þoli. Hann neitar því auk þess algerlega, að hafa nokkru sinni hrundið hurð á Jóhönnu Sigríði. — Þess skal getið, að þau Jón og gerðarþoli hafa slitið samvistum, en eru ei skilin að lögum. Hins vegar hefur Jón undanfarið komið mjög oft að kvöldlagi til að heimsækja konu sína og dóttur þeirra, sem þar býr einnig. Framburður Sigrúnar Jónsdóttur, dóttur gerðarþola, hnígur í sömu átt og framburður gerðarþola og Jóns Ísleifssonar. Hannes Guðmundsson læknir, sem samkvæmt ósk gerðarþola kom á vettvang hinn 20. desember s. l., hefur gefið vottorð um það, að Jóhanna Sigríður Hinriksdóttir hafi sagt sér, að hún væri ekki meidd, og færðist undan læknisskoðun. Lögregluþjónarnir Sigurður Þorsteinsson og Sigurbjörn Björnsson, sem staddir voru í íbúð gerð- arþola um leið og læknirinn, staðfesta frásögn hans. Þá skýra þeir einnig svo frá, að gerðarþoli hafi spurt stúlku, sem þarna var stödd, og mun þar átt við framangreinda Erlu Sigurðardóttur, hvort hún hefði séð Jón Ísleifsson berja Jóhönnu Sigríði Hinriksdóttur, en stúlkan hafi þá sagt, að Jón hafi stjakað við henni. Það er nú á ýmsan hátt sýnilegt af því, sem liggur fyrir í mál- inu, að mikið ósamkomulag hefur verið ríkjandi milli Guðlaugs Ketilssonar og þó sérstaklega konu hans og gerðarþola. Er ekki upplýst um orsakir að því ósamlyndi. Svo langt leið milli þess, að skjal það, er hafði inni að halda hin meiðandi ummæli um gerðarbeiðanda, var lagt fram í húsa- leigunefnd, og þar til útburðarmál var höfðað á grundvelli þess, að ekki virðist unnt að byggja útburðarúrskurð á hendur gerðar- Þola á þeim ummælum. Um atburði þá, er áttu sér stað hinn 20. desember 1946, er þess að geta, að ekki verður sagt neitt ákveðið um það, hvernig þær róstur hófust, né hvers eðlis þær voru, því skýrslur aðilja og ann- arra viðstaddra stangast mjög um það atriði. Þykir því ekki unnt að byggja útburð á gerðarþola á því atriði. Gegn ákveðnum mótmælum Jóns Ísleifssonar þykir ei sannað, að hann hafi hrundið hurð á Jóhönnu Sigríði Hinriksdóttur hinn 17. janúar s. 1. Verður útburður því ekki byggður á því atriði. Verður því að synja um hina umbeðnu útburðargerð, en eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður falli niður. Samning og uppsaga úrskurðar þessa hefur dregizt vegna mikils annrikis fógeta. Því úrskurðast: Gerð þessi skal ekki fram fara. Málskostnaður fellur niður. 131 Föstudaginn 27. febrúar 1948. Nr. 152/1946. H/f Geir gegn Dráttarbraut Keflavíkur h/f Dómur hæstaréttar. Málssókn þessi fellur niður. Áfrýjandi h/f Geir, sem ekki sótti þing í máli þessu, greiði 50 króna aukagjald til ríkissjóðs, ef hann vill fá mál sitt tekið fyrir af nýju. Einnig greiði hann stefnda Dráttarbraut Keflavíkur h/!t, sem sótt hefur þing og krafizt ómaksbóta, 250 krónur í omaksbætur að viðlagði aðför að lögum. Þriðjudaginn 2. marz 1948. Nr. 5/1948. — Fjármálaráðherra f. h. ríkissjóðs (Hrl. Kristján Guðlaugsson) gegn Kristjáni Kristjánssyni (Hrl. Einar B. Guðmundsson). Setudómari próf. Ólafur Jóhannesson í stað hrd. Jónatans Hallvarðssonar. Ómerking málsmeðferðar og úrskurðar. Sératkvæði. Dómur hæstaréttar. Benedikt Bjarklind, fulltrúi borgarfógeta í Reykjavík, hef- ur kveðið upp hinn áfrýjaða úrskurð. Í máli þessu er af hálfu ríkissjóðs krafizt lögtaks til tryggingar greiðslu á skattgjaldi Kristjáns Kristjánssonar forstjóra, Brekkugötu 4 á Akureyri. Málið var fyrst tekið fyrir í fógetadómi Akureyrar hinn 23. ágúst 1946, en þá var ákveðið, að lögtaksgerðinni skyldi frestað. Hinn 26. ágúst 1946 ritar bæjarfógetinn á Akureyri borgarfógeta Reykjavíkur bréf og biður hann að halda lögtakinu áfram í Reykjavík. Málið var næst tekið fyrir í fógetadómi Reykjavíkur hinn 17. desember 1946, og var flutningur málsins Þangað sam- 132 þykktur af hálfu málsaðilja. Eftir þetta var málið rekið í Reykjavík, unz úrskurður var kveðinn upp í því hinn 4. marz 1947, en þeim úrskurði hefur nú verið áfrýjað til hæsta- réttar. Samkvæmt lögbundinni dómaskipan landsins og þar sem 81. gr. laga nr. 85/1936 tekur ekki til lögtaksgerða, sbr. 228. gr. sömu laga, þá þykir ekki hafa verið heimild til að flytja málið með framangreindum hætti frá fógeta þeim, sem með það átti að fara að lögum, til annars fógeta, hvorki að því er varðaði málið í heild né til sérstaks úrskurðar um það, hvort hinn reglulegi fógeti, sem málið heyrir undir, skuli framkvæma lögtakið. Var borgarfógeti Reykjavíkur þess vegna ekki bær til að fara með mál þetta og kveða upp úr- skurð í því. Þykir því verða að ómerkja ex officio hinn áfrýjaða úrskurð svo og alla meðferð málsins fyrir fógeta- dómi Reykjavíkur og vísa málinu heim í hérað til löglegrar meðferðar. áð Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður bæði fyrir fó- setadómi og hæstarétti falli niður. Dómsorð: Hinn áfrýjaði úrskurður svo og meðferð málsins fyrir fógetadómi Reykjavíkur á að vera ómerk. Málskostnaður bæði í héraði og fyrir hæstarétti fell- ur niður. Sératkvæði hrd. Árna Tryggvasonar og hrd. Gizurar Bergsteinssonar. Lögtaksmál þetta hófst fyrir fógetadómi Akureyrar hinn 22. júlí 1946 með almennum úrskurði, og var því haldið þar áfram hinn 23. ágúst s. á. Síðar var málið flutt til fógeta- dóms Reykjavíkur samkvæmt ósk aðilja og tilmælum fó- geta Akureyrar. Gekk úrskurður í málinu í fógetadómi Reykjavíkur hinn 4. marz 1947. Flutningur málsins til Reykjavíkur með samþykki beggja aðilja var heimill sam- kvæmt lögjöfnun frá 81. gr. laga nr. 85,/1936, enda er sú meðferð hallkvæm og eðli málsins samkvæm. 133 , Áður en dómur verður lagður á mál þetta í hæstarétti þykir verða samkvæmt lögjöfnun frá 120. gr. laga nr. 85/1936 að skjóta því til aðilja að afla þeirra skýrslna, sem nú verða nefndar. Rétt er að kveðja fyrir dóm Ólaf framkvæmdarstjóra Jónsson, Ólaf Tr. Einarsson framkvæmdarstjóra, Kristján framkvæmdarstjóra Einarsson svo og aðra, sem stóðu að kaupum á verksmiðjunni á Dagverðareyri. Skulu þeir látnir gera rækilega grein fyrir aðdraganda að þessum kaupum. Spurðir skulu þeir um það, hver hafi ætlað að kaupa verk- smiðjuna á Dagverðareyri, áður en til tals kom, að þeir tækju við hlutabréfum í Dagverðareyri h/f, hvort fyrirhug- aður kaupandi hafi verið Alliance h/f og hvernig standi á því, að h/f Djúpavík gerist síðar aðili að kaupunum. Enn skulu þeir spurðir, hver hafi átt uppástunguna að þvi, að rekstur verksmiðjunnar á Dagverðareyri skyldi rekinn áfram í mynd sérstaks hlutafélags, hvort það hafi verið seljendur, og hvenær sú uppástunga hafi komið fram og verið sam- þykkt svo og uppástunga að því, að nokkru af eignum Dag- verðareyrar h/f var haldið utan við kaupin. Þá skulu Þeir rækilega krafðir sagna um það, hvers vegna andvirði allra hluiabréfanna eða verksmiðjunnar var greitt úr sjóði h/f Djúpuvíkur og hlutabréfin síðan talin eign þess hlutafélags í bókum þess og á skattaframtali, en bréfin ekki talin fram af þeim mönnum, sem bréfin voru skráð á nöfn þeirra, fyrr en farið var að gera reka að máli þessu, hvort þetta verði skýrt á annan hátt en þann, að h/f Djúpavík hafi verið einka- eigandi verksmiðjunnar á Dagverðareyri. Ef þeir vilja stað- hæfa, að Dagverðareyni h/f hafi haldizt áfram eftir kaupin á verksmiðjunni, ber að afla ýtarlega vættis þeirra um það, hvort þeir hafi við kaupin á hlutabréfunum, ef um slík kaup var að tefla, tekið tillit til þess, að svo kynni að fara, að hinir nýju hluthafar yrðu við félagsslit á sínum tíma að greiða tekjuskatt af meginhluta þeirrar fjárhæðar, sem þeir gáfu fyrir hlutabréfin. Svo skulu þeir og eftir því inntir, hvernig þeir hafi á undanförnum árum hagað rekstri verksmiðjunnar á Dagverðareyri, hvort tekjur af verksmiðjunni hafi verið 134 skattlagðar sérstaklega eða sem hluti af tekjum h/f Djúpu- víkur. Rétt er að prófa nánar þá frásögn stefnda, að hluthafar í Dagverðareyri h/f hafi verið í ábyrgð fyrir skuldum hluta- félagsins. Skal athugun gerð á því, hverjir hluthafar báru slíka ábyrgð og fyrir hvaða fjárhæðum. Æskilegt er, að frekari athugun sé gerð af kunnáttumönn- um á þeim skilum, er gerð voru á nokkrum hluta af eign- um Dagverðareyrar h/f, og skulu lagðar fram þær bækur, sem skilagrein þeirra Jakobs Frímannssonar og J. J. Ind- björs er reist á. Skal gefin skýrsla um vörumagn það, sem haldið var eftir, þegar eigendaskipti urðu að verksmiðjunni. Þá skulu seljendur verksmiðjunnar spurðir rækilega um það, hvað hafi valdið því, að þeir hættu við að selja h/f Alliance verksmiðjuna á Dagverðareyri samkvæmt tilboðinu frá 30. janúar 1941. Lögð skulu fram öll bréfaskipti milli Allance h/f og seljenda verksmiðjunnar, þar á meðal kauptilboð frá h/f Alliance. Bréfaskipti milli seljenda og h/f Djúpuvíkur skulu og lögð fram. Lagðar skulu fram bækur Dagverðareyrar h/f, frá því að sala verksmiðjunnar kom til umræðu og áfram. Athugað skal, hvernig seljendur töldu fram andvirði það, sem þeir fengu úr höndum kaupenda verksmiðjunnar. Svo ber og að leiða allt það í ljós, sem framhaldsrann- sóknin gefur tilefni til. Ályktarorð: Heimilt var að leggja mál þetta undir fógetadóm Reykjavíkur. Aðiljum veitist færi á að afla ofangreindra gagna og skýrslna. Úrskurður fógetaréttar Reykjavíkur 4. marz 1947. Með úrskurði ríkisskattanefndar, uppkveðnum hinn 14. desem- ber 1945, var úrskurðað, að félagsslit hefðu orðið í Sildarbræðslu- stöðinni á Dagverðareyri h/f við framsal þáverandi hluthafa í nefndu félagi á hlutabréfum og öðrum tilteknum eignum félagsins 135 til Djúpavík h/f o. fl. hinn 9. apríl 1941. Þvi beri að taka upp og áætla að nýju skatt viðkomandi aðilja, eftir að þeim hafi verið til- kynnt það og gefinn frestur til andsvara. Í framhaldi af því gerðist svo það hinn 8. apríl 1946, að ríkisskattanefnd tilkynnir gerðar- þola í máli þessu, Kristjáni Kristjánssyni, en hann var einn af fyrrverandi hluthöfum í Síldarbræðslustöðinni Dagverðareyri h/f, að nefndin hafi úrskurðað, að tekjur hans til skatts fyrir skatt- árið 1941 skyldu vegna sölu hans á nefndum hlutabréfum hækka um kr. 62 418.90, sem er upphæð sú, er hann fékk greidda umfram nafnverð 10 hlutabréfa, er hann var eigandi að við „félagsslitin“. Tekjur hans til skatts fyrir skattárið 1941 yrðu þannig alls að upp- hæð kr. 142 418.00. Persónufrádráttur sé kr. 3 600.00. Skattskyldar tekjur verði þá kr. 138 800.00. Tekjuskattur 1942 verði samkvæmt því kr. 27 486.00 í stað kr. 12 823.60, og stríðsgróðaskattur verði kr. 12 990.00 í stað kr. 1 490.00. Eignaskattur verði óbreyttur, kr. 1440.00, en lífeyrissjóðsgjald hækki um kr. 624.00. Hinn 23. ágúst 1946 var af bæjarfógetanum á Akureyri tekið fyrir að gera lögtak hjá gerðarþola fyrir skattahækkunum þessum, sem nema: Tekjuskattur ........... kr. 14 662.40 Lifeyrissjóðsgjald ....... 624.00 Stríðsgróðaskattur ...... -- 11500.00 Samtals kr. 26 786.40 Almennur lögtaksúrskurður fyrir þessum skattahækkunum gerð. arþola o. fl. hafði verið kveðinn upp hinn 22. júlí 1946 og aug- lýstur í blöðum á Akureyri. Gerðarþoli mætti sjálfur fyrir fógeta- rétti Akureyrar við fyrirtekt gerðarinnar og mótmælti framgangi hennar. Jafnframt óskaði hann þess, að gerðinni yrði haldið áfram fyrir fógetarétti Reykjavíkur, þar eð hann hefði fengið Einar B. Guðmundsson hrl. í Reykjavík til þess að halda uppi fyrir sig vörnum í málinu. Var þá gerðinni frestað um óákveðinn tíma, en með bréfi, dags. hinn 23. ágúst s. 1, fór bæjarfógetinn á Akureyri Þess á leit við borgarfógetann í Reykjavík, að málinu yrði haldið áfram fyrir fógetarétti Reykjavíkur. Vegna mikilla anna hér við embættið var eigi tími til að taka málið fyrir fyrr en hinn 17. des. s. l, og hefur það síðan verið sótt og varið hér fyrir réttinum og var tekið til úrskurðar hinn 12. f. m. Umboðsmaður gerðarbeiðanda krefst þess, að hin umbeðna lög- taksgerð nái fram að ganga fyrir áðurnefndum gjöldum auk dráttar- vaxta. Enn fremur krefst hann þess, að umbjóðanda sínum verði dæmdur hæfilegur málskostnaður, þar í innifalin málflutningslaun hans eftir framlögðum reikningi, eða til vara eftir mati réttarins. Umboðsmaður gerðarþola krefst hins vegar þess, að synjað verði um framgang hinnar umbeðnu lögitaksgerðar og að umbjóðanda sínum verði tildæmdur hæfilegur málskostnaður eftir mati réttarins. 136 Málavextir eru þessir: Hinn 9. apríl 1941 seldu allir þáverandi hluthafar í Síldar- bræðslustöðinni Dagverðareyri h/f öll hlutabréf sín í nefndu fé- lagi Djúpavík h/f o. fl., og voru bréfin 75 að tölu framseld á eftir- farandi nöfn: Djúpavík h/f 2....00000000 0. nun 69 hlutabréf Ólafur H. Jónsson, Reykjavik ......00.0000. 0... 1 2 Ólafur Tr. Einarsson, Hafnarfirði ................ 1 að Jón Sigurðsson, Reykjavík .......0.000000... a a Kristján Einarsson, Reykjavik ......... sn 1 sn Þorgils G. Einarsson, Hafnarfirði ........222..... 1 a Ottar Ellingsen, Reykjavik .......200000...0.0..... 1 ii Hlutabréf þessi, sem hvert um sig var kr. 2000.00 að nafnverði, voru seld á kr. 8000.00 hvert bréf. Arður af hlutabréfunum fyrir árið 1940 var undanskilinn í samningnum um kaupin, og skyldu seljendur njóta hans og bera jafnframt allan kostnað af rekstri félagsins á árinu 1940. Allar skuldir, er á félaginu hvildu frá rekstr- artíma seljanda, skyldu þeir og greiða. Kaupendur fengu og ásamt hlutabréfunum eignir félagsins, aðrar en þær, sem sérstaklega voru undanskildar samkvæmt samningnum, sem kallaður er „—— um sölu á hlutabréfum í Síldarbræðslustöðin Dagverðareyri, h/f — og um afhendingu á þeim og öðrum eignum félagsins til kaup- enda.“ Samkvæmt samningnum fengu kaupendur þannig umráð yfir: 1. Verksmiðjunni á Dagverðareyri. 9. Vélum, tækjum, varahlutum og útbúnaði samkvæmt lista. 3. Rétt til að kaupa tóma poka, kol og salt fyrir gangverð á Ak- ureyri, svo sem það er við undirskrift samnings. 4. Ganga inn Í gerða samninga um kaup á vélum og umbúðum. Seljandi afsalar sér þannig ekki: . Tómum pokum, kolum og salti. . Lýsisbirgðum og sildarmjöli. . Sjóði. Útistandandi skuldum. . Verðbréfum, öðrum en hlutabréfum. Seljandi tekur að sér að greiða: 1. Víxilreikning að upphæð kr. 700 000.00. 9. Inneign viðskiptamanna kr. 195 000.00. Kaupendur tóku við forráðum félagsins frá og með 10. april 1941 og höfðu alla áhættu og arð af framleiðslunni 1941 og kost- uðu það að öllu leyti. Eftir að kaup þessi höfðu farið fram og samn- ingur um þau var undirritaður, var aðalfundi félagsins frestað eftir beiðni hinna nýju hluthafa. Var framhaldsaðalfundur síðan haldinn í Reykjavík hinn 15. april 1941, og voru bar kosnir stjórnendur og aðrir starfsmenn félagsins. Síðan kaup þessu fóru fram, hefur Síld- arbræðslustöðin Dagverðareyri h/f starfað áfram og starfar enn. BO ia 3 . ot 137 Aðalfundir félagsins hafa verið haldnir árlega, en aðrar fundar- gerðir eru ekki bókaðar í gerðabók félagsins. Samkvæmt hluthafa- skrá félagsins frá 31. des. 1941 eru hluthafar þar taldir hinir sömu og þeir, er framsal fengu fyrir hlutabréfunum við undirritun kaup- samningsins. En samkvæmt skýrslu endurskoðanda ríkisskatta- nefndar, rskj. nr. 4, hefur þó komið í ljós, að samkvæmt dagbók Djúpavík h/f fyrir árið 1941 eru öll hlutabréfin, kr. 150 000.00 að nafnverði og kr. 600 000.00 að kaupverði, talin keypt af því félagi og andvirði þeirra greitt úr sjóði þess í april það ár. Mun það hafa staðið þannig í bókum félagsins fram á síðari hluta ársins 1945, er framkvæmdarstjóri félagsins tilkynnir ríkisskattanefnd, að réttir eigendur hlutabréfanna hafi þá fyrir nokkru greitt að fullu and- virði bréfanna, sem á sínum tíma hafi verið lagt út fyrir þá. Eignir félagsins, þær er seljendur undanskildu við söluna, voru seldar á árinu 1941, skuldir gerðar upp, og afganginum af söluverðinu skipt upp á milli eldri hluthafanna eftir hlutafjáreign þeirra. Við- skiptum í því sambandi mun þó ekki hafa verið lokið fyrr en á ár- inu 1943, er lokaskilagrein til seljenda hlutabréfanna er lögð fyrir þá. Forsaga þess, er hér hefur verið rakið, er nokkur, og er hún í stuttu máli þessi: Í ársbyrjun 1941 mun þáverandi framkvæmda- stjóri Síldarbræðslustöðvarinnar Dagverðareyri h/f hafa fengið umboð stjórnar og hluthafa félagsins til þess að selja eignir félags- ins. Ræddi hann málið við stjórn Rikisbræðslanna, en hún mun ekki hafa viljað sinna því. Þá sneri hann sér til framkvæmdastjóra Alliance h/f og tók hann málinu líklega. Í framhaldi af því er svo samþykkt á stjórnarfundi í Sildarbræðslustöðinni Dagverðareyri h/f hinn 27. jan. 1941 að gera Alliance h/f tilboð um kaup á sömu eignum Síldarbræðslustöðvarinnar Dagverðareyri h/f og síðar eru seldar Djúpavík h/f o. fl. ásamt hlutabréfunum, en um sölu hlutabréfanna er þó ekki talað í sambykkt þessari. Stjórn Síldar- bræðslustöðvarinnar Dagverðareyri h/f ritar svo framkvæmda- stjóra Aliance h/f bréf hinn 30. jan. s. á., þar sem tilboðinu er komið á framfæri ásamt lista yfir eignirnar og lýsingar á þeim. Tilboð þetta skyldi gilda til 20. febr. s. á. og vera endanlegt af hálfu tilboðsgjafa. Hinn 1. marz s. á. berst svar frá Alliance h/f, bar sem félagið samþykkir að kaupa og óskar eftir staðfestingu. Á stjórnarfundi í Síldarbræðslustöðin Dagverðareyri h/f, sem hald- inn var samdægurs, var þá ákveðið að boða til aukahluthafafundar í félaginu og senda staðfestingu að honum loknum. Hluthafafundur sá, sem haldinn var á tilsettum tíma og skyldi taka endanlega ákvörðun um tilboð það, sem borizt hafði frá Alliance h/f, sam- Þykkti svo einróma, eftir að málin höfðu verið skýrð fyrir fundar- mönnum, eftirfarandi tillögu: „Á lögmætum hluthafafundi í Síldar- bræðslustöðinni Dagverðareyri h/f, sem haldinn var að Hótel Gull- foss, Akureyri, fimmtudaginn 6. marz 1941, samþykkja hluthafar 138 einum rómi að selja hlutabréf sín í félaginu fyrir kr. 8000.00 hvert 2000.00 króna bréf. Er stjórn og framkvæmdastjóra falið að annast um, að allir hluthafar riti framsal á bréf sín til kaupenda og veita móttöku greiðslu. Afurðir ársins 1940, ásamt kola- og saltbirgðum og tómum pokum seljast ekki með bréfunum og ekki heldur neitt af þeim arði, sem kann að vera af rekstri verksmiðjunnar 1940.“ Allir hluthafar eða umboðsmerin þeirra undirrituðu fundargerð þessa fundar. Í framhaldi af þessu fer svo margumrædd sala fram hinn 9. april 1941, eins og áður hefur verið rakið. Gerðarbeiðandi byggir kröfur sínar á því, að félagssslit hafi orðið í Sildarbræðslustöðin Dagverðareyri h/f hinn 10. april 1941. Telur hann það sannað af eftirtöldum ástæðum: Að samkvæmt fundargerð, dags. 27. jan. 1941, hafi stjórnarnefnd Ríkisbræðslanna verið boðin Dagverðareyrarverksmiðjan og aðrar eignir félagsins til kaups, og að ef af þeim kaupum hefði orðið, hefðu orðið ótviræð félagsslit fyrir henni, sbr. hrd. nr. 91/1945, sbr. og hrd. nr. 94/1945. Í framhaldi af þessu söluboði hafi svo framkvæmdastjóri Síldar- bræðslustöðvarinnar Dagverðareyri h/f gert sölutilboð f. h. allra hluthafanna til Alliance h/f, sem samþykkti síðan kaupin. Þá sé kaupverðið greitt með einni og óskiptri greiðslu til stjórnenda Sildarbræðslustöðvarinnar Dagverðareyri h/f í aprilmánuði 1941 og skipti þeir þá væntanlega greiðslunni milli hluthafanna. Þá hafi hagnaði félagsins á tímabilinu frá 1. jan. til 10. apríl 1941 verið skipt að nokkru leyti milli hluthafanna. Loks telur gerðarbeiðandi upplýst „að frá því að kaupin hafi farið fram hinn 9. apríl 1941 og fram til 17. nóv. 1945, hafi ekki verið fullnægt ákvæðum 4. gr. 2. mgr. laga nr. 77/1921, sbr. 38. gr. sömu laga. Sölu eignanna af hálfu fyrri hluthafa telur hann sambærilega við sölu Ísafoldar h/f til Eimskipafélags Íslands h/f, en í því máli liggi fyrir hæstaréttar- dómur, sem gefi leiðbeiningar um hvað telja beri félagsslit, sbr. hrd. nr. 42/1943 og hvað þá beri að telja skattskvldar tekjur, sbr. 42. gr. 1. nr. 77/1921 og 2. gr. 1. nr. 20/1942, sbr. d-lið 7. gr. 1. nr. G/1935. Af öllu þessu telur hann sannað mál, að hér hafi verið um að ræða arðsúthlutun við félagsslit og beri því að skattleggja gerðar. þola fyrir hagnað hans af sölu hlutabréfa hans. Gerðarþoli byggir sinar kröfur á eftirfarandi: Að skattayfirvöld landsins hafi með athafnaleysi sinu og tómlæti fyrirgert rétti hins opinbera til að leggja umrædda viðbótarskatta á og að skattakrafan sé fyrnd. 10. gr. 1. nr. 20/1942, um að heimilt sé að reikna skatta gjaldenda allt að 5 árum aftur í timann, telur hann ekki geta komið til greina hér, þar eð gerðarþoli hafi talið fram allar tekjur sínar og eignir, og að skattayfirvöldin hafi því á sínum tíma fengið fulla vitneskju um sölu hlutabréfanna, en brátt fyrir það hafi þau ekkert aðhafzt fyrr en seint á árinu 1945. Drátt þennan telur hann óhæfi- legan og hafi hann í för með sér, að réttur ríkissjóðs til viðbótar- skattaálagningar sé fallinn niður fyrir vangeymslu eða fyrningu. 139 Þá geti og nefnt lagaákvæði ekki komið til greina í máli þessu, þar sem það sé viðurkennd regla, að skattalög geti ekki verkað aftur fyrir sig. Þá mótmælir gerðarþoli því, að Sildarbræðslustöðinni Dagverðareyri h/f hafi nokkru sinni verið slitið, enda sé það vit- anleg staðreynd, að félagið starfi enn. Það geti ekki skipt máli, þótt greiðslan fyrir hlutabréfin hafi verið ein og óskipt. Hluthafar í Síldarbræðslustöðinni Dagverðareyri h/f hafi selt hlutabréf sín 7 aðiljum, 6 einstaklingum og 1 fyrirtæki. Verðið hafi að vísu verið fjórfalt við nafnverð, en gerðarþoli hafi verið búinn að eisa sín bréf lengur en 3 ár og teljist því söluverð þeirra umfram nafnverð ekki tekjur, heldur eignaaukning. Það sé að vísu rétt, að fráfarandi stjórn félagsins hafi ráðstafað hagnaði af rekstri félagsins fyrir tímabilið frá 1. jan. til 10. apríl 1941 og að vissar eignir hafi verið undanskildar við söluna. Ástæðuna til þess telur hann eðlilega, þar eð hin fyrri stjórn og hluthafar hafi staðið í persónulegri ábyrgð fyrir vixilskuld fyrir félagið að upphæð kr. 700 000.00. Þessa skuld hafi þeir ekki viljað ábyrgjast áfram og því kosið að sjá um greiðslu á henni sjálfir, en það hefðu þeir ekki getað gert nema halda eftir einhverjum eignum. Þá mótmælir hann því, að ákvæðum 4. gr. 2. mgr. 1. nr. 77/1921, sbr. 38. gr. sömu laga, hafi ekki verið fullnægt. Hlutabréfin hafi verið framseld 1 fyrirtæki og 6 einstak- lingum, sem fullnægt hafi skilyrðum hlutafélagalaganna um stofn- endur hlutafélaga og hafi því ekki komið til mála að slíta bæri fé- laginu. Þá staðhæfir hann, að seljendur hafi ekki vitað betur en að kaupendur bréfanna hafi greitt þau sjálfir. Umboðsmaður gerð- arbeiðanda hefur mótmælt þeirri varnarástæðu gerðarþola, að skattkrafan sé fallin niður fyrir vangeymslu eða fyrningu og bendir í því sambandi á 15. gr. 1. nr. 20/1942, sbr. 10. gr. sömu laga. Hljóti það tímamark, sem þar er sett, að miðast við það ár, sem skattur sé á lagður, en ekki næsta ár á undan, er teknanna er aflað, en rann- sókn þessa máls hafi verið fyrirskipuð innan 3 ára frá því er skatt- álagning fór fram, skattgreiðendum hafi verið veittir eðlilegir og nægilegir frestir og endanlegur úrskurður ríkisskattanefndar verið kveðinn upp hinn 14. desember 1945. Þá mótmælir hann einnig Þeirri varnarástæðu gerðarþola, að félaginu hafi ekki verið slitið og bendir á, að sala hafi aðeins farið fram á nafni félagsins, verksmiðju- húsi og vélum, en öllum öðrum eignum félagsins hafi verið skipt upp á milli hluthafanna, eldra félagið gert upp endanlega, en nýtt tekið til starfa. Í 10. gr. laga nr. 20/1942 segir: „Komi síðar í ljós, að áætlun hefur verið of lág eða skattþegni hefur ekki verið gert að greiða skatt af öllum tekjum sinum og eignum, er heimilt að reikna skatt gjaldenda að nýju, þó ekki lengra aftur í tímann en 5 ár.“ Af grein- argerðinni fyrir frumvarpinu til laga þessara er augljóst, að með grein þessari er veitt skýlaus heimild til þess að reikna skatt gjald- Þegns að nýju innan þeirra tímatakmarka, sem sett eru, ef honum 140 hefur ekki verið gert að greiða skatt af öllum tekjum sínum, og skiptir ekki máli í því sambandi, hvort skatturinn hefur verið ákveðinn eftir eigin framtali gjaldanda eða ekki. Grein þessi, sbr. 15. gr. sömu laga, þykir að áliti réttarins eiga við í máli þessu og fá ekki staðist bær varnarástæður gerðarþola, að skattkrafan sé fallin niður fyrir vangeymslu eða fyrningu, bar sem hinum til- skildu tímaákvæðum hefur verið fullnægt, og leiða þær varnar- ástæður því ekki til þess, að neita beri um framgang hinnar um- beðnu lögtaksgerðar. Liggur þá næst fyrir að taka afstöðu til málsástæðna gerðar- beiðanda. Ekki þykir fært að taka til greina þær málsástæður serð- arbeiðanda, að fyrri aðgerðir og tilboð um sölu á eignum félagsins sé hinn endanlegi og bindandi grundvöllur undir sölunni til h/f Djúpavík o. fl. Tilboð það, sem Sildarbræðslustöðvum ríkisins var gefið á sínum tíma, ber að skoða sem algerlega sjálfstætt tilboð, sem engin lagaleg áhrif hafi á sölu hlutabréfanna síðar. Sama máli gegnir um tilboðið til Alliance h/f; það tilboð gilti aðeins til 20. febr. 1941, en svar við því barst fyrst hinn 1. marz s. á. og var þá óskað eftir staðfestingu á því. Í 4. gr. í. mgr. samningslaganna nr. 7/1936 segir: „Komi samþykki of seint fram, skal skoða það sem nýtt tilboð.“ Er af því ljóst, að um nýit tilboð var að ræða af hálfu Alliance h/f, sem hluthafar í Síldarbræðslustöðinni Dagverðareyri h/f höfðu frjálsar hendur um að taka eða hafna. Því tilboði var aldrei tekið af þeirra hálfu, eftir þeim gögnum að dæma, sem fram hafa komið undir rekstri máls þessa, en samþykkt var á hluthafa- fundi að selja hlutabréfin og tilteknar eignir, og verður ekki ráðið af þeirri samþykkt, að fyrir þá, er falið var að ganga frá sölu á þeim grundvelli, hafi verið lagt að selja Alliance h/f fremur en öðrum. Í framhaldi af því er svo h/f Djúpavík o. fl. seld umrædd hlutabréf og eignir hinn 9. april 1941. Ákvæði laga nr. 77/1921 um það, hvenær slíta beri hlutafélagi, er að finna í 38. gr. laganna. Þar segir að slita beri hlutafélagi, er hluthafar verði færri en 5. Við sölu marg umræddra hlutabréfa hinn 9. apríl 1941 eru þau framseld 6 einstaklingum og Í fyrirtæki, og verður því ekki talið, að það framsal hafi brotið í bága við 38. gr. nefndra laga. Í 4. gr. sömu laga segir um það, hve margir stofn- endur hlutafélaga skuli vera fæstir, þ. e. 5, og hverjum kostum beir skuli vera búnir, og hefur því ekki verið mótmælt, að hinir núver- andi eigendur hlutabréfanna uppfylli þau skilyrði, er þar eru sett. Þær málsástæður gerðarbeiðanda, að ákvæðum 4. og 38. gr. 1. nr. 77/1921 hafi ekki verið fullnægt og að um félagsslit hafi því verið að ræða af þeim ástæðum, fá því ekki staðizt og verða því ekki heldur teknar til greina. Þá verður ekki heldur séð, að sú ráðstöfun fyrrverandi hluthafa um að halda eftir nokkru af eign- um félagsins til þess að geta lokið skuldum þess, er þeir báru per- sónulega ábyrgð á, hafi það í för með sér, að um sé að ræða ráð- 141 stöfun eigna og arðsúthlutun við félagsslit, og fær því eigi heldur staðizt sú málsástæða gerðarbeiðanda, þar eð lög nr. 77/1921 virð- ast engin bein ákvæði hafa að geyma, er réttlæti þá skoðun, en ákvæði 2. gr. laga nr. 20/1942, sbr. d-lið 7. gr. laga nr. 6/1935 geta því aðeins átt við, að um félagsslit sé að ræða samkvæmt ákvæð- um laga nr. 77/1921. Ekki verður heldur talið, að það hafi nokkra úrslitaþýðingu í máli þessu, að einn aðili, Djúpavík h/f, greiðir kaupverðið í einu lagi til fyrrverandi stjórnar Sildarbræðslustöðv- arinnar Dagverðareyri h/f, sem síðar skipti henni milli hluthaf- anna eða það, að samkvæmt dagbók h/f Djúpavík fyrir árið 1941 og síðar eru öll bréfin talin keypt af því félagi og andvirði þeirra greitt úr sjóði þess, og að 6 af hinum nýju hluthöfum hafa ekki! talið hlutabréfin til eignar á skattframtölum sínum. Ábyrgðin á því verður ekki lögð á hina fyrri hluthafa, sem eindregið hafa neitað því að hafa vitað um það, eins og fram kemur í umsögnum þeirra hdl. Friðriks Magnússonar á rskj nr. 16 og Svanbjörns Frímanns- sonar á rskj. nr. 9. Tilvik þau, er hinir tilvitnuðu hæstaréttardómar fjalla um, þykja ekki að áliti réttarins svo hliðstæð þessu máli, að þau veiti rökum gerðarbeiðanda bann stuðning, er tillit verði tekið til, þar sem í þeim tilfellum var um ótvíræð félagsslit að ræða. Þá er það loks staðreynd, að Sildarbræðslustöðin Dagverðareyri h/f hefur starfað óslitið frá því er eigendaskipti urðu að hlutabréf unum hinn 9. apríl 1941 og er starfandi enn að sams konar at- vinnurekstri og áður. Niðurstaða réttarins verður því sú, að synja beri um hina um- beðnu lögtaksgerð. Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður falli niður. Því úrskurðast: Hin umbeðna lögtaksgerð skal ekki ná fram að ganga. Málskostnaður fellur niður. Þriðjudaginn 2. marz 1948. Nr. 14/1947. Arinbjörn Jónsson (Hrl. Theódór B. Líndal) Segn Jósef Eggertssyni og gagnsök (Hrl. Gunnar J. Möller). Bifreiðamál. Skaðabótamál. Dómur hæstaréttar. Aðaláfrýjandi hefur skotið máli þessu til hæstaréttar með stefnu 19. febrúar 1947. Krefst hann þess aðallega að hann 142 verði sýknaður af kröfum gagnáfrýjanda í málinu, en til vara, að lækkaðar verði fébætur til handa gagnáfrýjanda. Einnig krefst hann málskostnaðar úr hendi gagnáfrýjanda fyrir báðum dómum eftir mati hæstaréttar. Gagnáfrýjandi, sem skotið hefur málinu til hæstaréttar með stefnu 27. febrúar 1947, krefst þess, að aðaláfrýjanda verði dæmt að greiða honum kr. 2855.58 með 5% ársvöxt- um frá 22. marz 1946 til greiðsludags og málskostnað í hér- aði og fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Með skirskotun til forsendna hins áfrýjaða dóms þykir mega staðfesta hann. Eftir þessum úrslitum þykir rétt, að aðaláfrýjandi greiði gagnáfrýjanda kr. 600.00 í málskostnað í hæstarétti. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Aðal- áfrýjandi Arinbjörn Jónsson greiði gagnáfrýjanda Jósef Eggertssyni kr. 600.00 í málskostnað í hæstarétti að við- lagðri aðför að lögum. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 2. desember 1946. Mál þetta, sem dómtekið var 22. f. m., hefur Jósef Eggertsson, Sogabletti 5 hér í bæ, höfðað fyrir bæjarþinginu með stefnu útgef- inni 22. marz s. 1. gegn Arinbirni Jónssyni, Grenimel 21 hér í bæn- um, til greiðslu skaðabóta að fjárhæð kr. 2955.58 með 5% ársvöxt- um frá stefnudegi til greiðsludags og málskostnaðar að skaðlausu. Í hinum munnlega flutningi málsins lækkaði stefnandi kröfu sína í kr. 2855.58 með vöxtum og málskostnaði, eins og áður greinir. Þá hefur Sjóvátryggingarfélagi Íslands h/f verið stefnt til réttar- gæzlu í málinu, en síðargreind bifreið stefnda R 2957, er tryggð hjá því félagi. Stefndi hefur aðallega krafizt sýknu og málskostnaðar sér til handa að mati dómarans. Til vara hefur stefndi krafizt þess, að hann verði aðeins talinn bera ábyrgð á hluta af nefndu tjóni og að málskostnaður verði þá látinn falla niður. Málsatvik eru þau, að hinn 19. janúar s. 1. um kl. 23.50 var fólks- flutningabifreiðinni R 2666, sem er eign stefnanda, ekið yfir Tjarn- arbrúna austur Skothúsveg. Um sama leyti var „jeep“-bifreiðinni R 2957, eign stefnda, ekið suður Fríkirkjuveg. Á gatnamótum Skot- húsvegar, Fríkirkjuvegar og Sóleyjargötu varð árekstur milli bif- 143 reiðanna og skemmdust þær báðar nokkuð, en R 2666 þó mun meira. Ökumaðurinn á bifreið stefnanda hefur skýrt svo frá, að hann hafi í umrætt sinn ekið austur Skothúsveg. Er hann hafi verið að aka niður af Tjarnarbrúnni að austanverðu, hafi hann séð bifreið- ina BR 2957, er þá hafi verið á Fríkirkjuveginum á móts við Ís- húsið Herðubreið. Kveðst ökumaðurinn hafa haldið hiklaust áfram, þar sem hann hafi talið, að bifreið hans yrði alllöngu á undan R 2957 yfir gatnamótin. Þegar hann hafi um það bil verið kominn yfir gatnamótin, hafi hann orðið var við að R 2957 var ekið upp í Skothúsveginn með miklum hraða. Kveðst bÞifreiðarstjórinn þá hafa hægt hraðann og sveigt til hægri til að forðast árekstur. Það hafi þó ekki tekizt, og hafi R 2957 rekizt á vinstri hlið R 2666 á dyrastafinn milli hurðanna. Telur bifreiðarstjórinn, að á árekstr- arstundinni hafi afturhjól bifreiðar hans verið nálægt eða rétt ofan við samskeyti á steyptum og malbikuðum vegi, sem þarna sé. Við áreksturinn hafi R 2666 kastazt til og stöðvazt þannig „að aftur- hjólin voru uppi á gangstéttinni að sunnan, en framhjólin á ská út á götuna. Hafi efra afturhjólið verið nálægt neðri brún steyptrar brautar að húsi því, er stendur þar á horninu. Þá hafi R 2957 einnig kastazt til við áreksturinn og hafi hún staðnæmzt við syðri vegar- brúnina rétt fyrir neðan R 2666, og hafi hún þá snúið til vesturs. Farþegi, sem var í bifreiðinni R 2666 og sat við hlið bifreiðar- stjórans, hefur borið fyrir dómi, að þegar R 2666 var á Tjarnar- brúnni, hafi hann séð R 2957 á móts við Íshúsið Herðubreið, en ekki veitt henni frekari athygli fyrr en áreksturinn varð. Vitni þetta veitti því ekki athygli, hvar áreksturinn varð, en hefur talið, að bifreiðin hafi staðnæmzt á sama stað og Þifreiðarstjórinn á R 2666 heldur fram. Vitni þetta telur, að R 2666 hafi verið ekið með um 20 km hraða miðað við klukkustund, en hraðamælir bifreið- arinnar var í ólagi. Annar farþegi, sem í bifreiðinni var, hefur einnig komið fyrir dóm. Veitti hann ekki R 2957 eftirtekt fyrr en áreksturinn varð, en telur, að afstaða bifreiðanna eftir að þær stöðvuðust hafi verið sú, er bifreiðarstjórinn á R 2666 hefur talið. Telur stefnandi, að af framangreindum skýrslum sé ljóst, að R 2666 hafi komið fyrr að gatnamótunum en R 2957. Hafi ökumanni R 2666 því verið heimilt að halda áfram óhikað. Bifreiðarstjórinn á R 2957 eigi einn sök á árekstrinum, hann hafi ekið mjög hratt og auk þess sveigt til vinstri upp í Skothúsveginn, en það hafi valdið því, að árekstri varð ekki forðað. Bifreiðarstjórinn á R 2957 hefur skýrt svo frá, að í umrætt sinn hafi hann ekið suður Fríkirkjuveg og ætlað suður Sóleyjargötu. Hafi hann ekið með venjulegum hraða innanbæjar, en hraðamælir bif- reiðarinnar var í Ólagi. Bifreiðarstjórinn kveðst ekkert hafa orðið var við R 2666, fyrr en á gatnamótum Fríkirkjuvegar og Skothús- vegar, rétt áður en áreksturinn varð. Hafi hann þá sveigt til vinstri, 144 til að forða árekstri og ætlað að hemla, en fóturinn hafi runnið út af hemlinum og hafi bifreiðarnar rekizt á með nokkrum hraða. Telur bifreiðarstjórinn, að áreksturinn hafi orðið um 4 metrum fyrir neðan efra horn steypta hluta vegarins og við hliðarbrún steypta hlutans. Báðar bifreiðarnar hafi kastazt til við árekstur- inn. Hafi R 2666 stöðvazt 1--2 metrum fyrir ofan umferðamerki, er þarna sé á syðri vegarbrún. Afturhjólin hafi verið við gang stéttarbrúnina eða aðeins upp á henni, en framhjólin á götunni og hafi bifreiðin vísað skáhalt upp götuna. R 2957 hafi stöðvazt á miðjum veginum á móts við nefnt merki, en hún hafi þá snúið til vesturs. Eru þessi staðarmörk um 3 til 4 metrum neðar en bifreið- arstjórinn á R 2666 hefur talið að bifreiðarnar hafi stöðvazt á. Syknukröfu sina byggir stefndi á því, að R 2957 hafi átt um- ferðarréttinn á gatnamótunum. Bifreiðarstjóranum á R 2666 hafi borið að stöðva sína bifreið og hleypa R 2957 fram hjá. Þessa hafi hann ekki gætt og eigi hann því einn sök á árekstrinum. Það er komið fram í málinu, að umrætt kvöld var rigningar- suddi og götur blautar. Ökumaður R 2957 átti umferðarrétt á nefnd- um gatnamótum í umrætt sinn samkvæmt ákvæðum í. mgr. 7. gr. umferðalaganna nr. 24 frá 1941. Hins vegar bar honum að sýna fyllstu varúð við aksturinn. Með framburði hinna tveggja farþega í R 2666, sem áður er rakinn, verður að telja sannað, að bifreið- arnar hafi eftir áreksturinn stöðvazt þar sem ökumaður R 2666 heldur fram. Þegar þess er gætt, hve langt sá staður er fyrir ofan gatnamótin, þá bendir það til þess, að R 2666 hafi komið fyrr að gatnamótunum en R 2957, enda styður það framburður ökumanns og farþega R 2666 um stöðu R 2957, þegar fyrrgreind bifreið var stödd á Tjarnarbrúnni. Með skirskoun til þessa, og þar sem öku- maður R 2957 veitti eigi R 2666 athygli fyrr en rétt fyrir árekstur- inn og mistókst þá að hemla, sbr. ákvæði 5. mgr. 26. gr. bifreiðar laganna, þá verður að telja, að hann eigi megin sök á nefndum árekstri. Verður því sýknukrafa stefnda eigi tekin til greina. Það er upp komið, að ökumaður R 2666 veitti R 2957 athygli nokkru áður en komið var að gatnamótunum, en gætti hennar síðan eigi fyrr en rétt áður en áreksturinn varð. Ökumaður R 2666 hafði R 2957 sér á vinstri hönd og bar honum því samkvæmt ákvæð- um 1. mgr. 7. gr. umferðalaganna að víkja fyrir henni. Bar honum að veita R 2957 sérstaka athygli, enda þótt hann teldi sig öruggan með að komast yfir gatnamótin á undan henni. Þessa gætti öku- maður R 2666 ekki, og verður því að telja, að hann eigi einnig sök á árekstrinum. Með vísun til þess, svo og annars þess, sem fram er komið í mál- inu, þykir rétt að telja ökumann R 2957 eiga að % hlutum sök á árekstrinum, en ökumann R 2666 að 1g hluta. Tjón það, er afi árekstrinum varð, skiptist því á milli aðilja í þeim hlutföllum. Tjón sitt af skemmdum þeim, sem urðu á bifreiðinni R 2666 í 145 mm umrætt sinn, telur stefnandi nema kr. 2855.58. Hefur stefndi engum andmælum hreyft gegn fjárhæð þeirri, og verður hún þvi lögð til grundvallar í málinu. Samkvæmt framangreindu ber stefnda að bæta stefnanda % hluta Þeirrar fjárhæðar eða kr. 1903.72, sem hann verður dæmdur til að greiða með vöxtum, svo sem krafizt er. Þá þykir rétt, að stefndi greiði málskostnað, er þykir hæfilega ákveðinn kr. 400.00. Einar Arnalds borgardómari kvað upp dóm þenna. Dómsorð: Stefndi Arinbjörn Jónsson greiði stefnanda Jósef Eggerts- syni kr. 1903.72 með 5% ársvöxtum frá 22. marz 1946 til greiðsludags og Er. 400.00 í málskostnað innan 15 daga frá lög- birtingu dóms þessa að viðlagðri aðför að lögum. Miðvikudaginn 3. marz 1948. Nr. 110/1947. Jón Ingimundarson f. h. ófjárráða sonar síns, Halldórs Ingimundar (Hrl. Ragnar Jónsson) gegn Ásbirni Magnússyni og gagnsök (Hrl. Theódór B. Líndal). Bifreiðamál. Skaðabótamál. Dómur hæstaréttar. Aðaláfrýjandi hefur skotið máli þessu til hæstaréttar með stefnu 13. október 1947, að fengnu áfrýjunarleyfi 6. s. m. Krefst hann þess, að stefnda verði dæmt að greiða honum kr. 13 458.25 með 6% ársvöxtum frá 13. október 1946 til greiðsludags svo og málskostnað bæði í héraði og fyrir hæsta- rétti eftir mati dómsins. Gagnáfrýjandi hefur af sinni hálfu áfrýjað málinu með stefnu 25. október 1947, að fengnu áfrýjunarleyfi 20. s. m. Krefst hann aðallega algerrar sýknu af kröfum aðaláfrýj- anda, en til vara lækkunar á hinni dæmdu fjárhæð. Svo krefst hann þess og, að málskostnaður í héraði verði látinn falla niður, en honum dæmdur málskostnaður fyrir hæsta- rétti úr hendi aðaláfrýjanda eftir mati dómsins. 10 146 Eins og í héraðsdómi greinir, bar gagnáfrýjanda að gæta sérstaklega mikillar varkárni, er hann ók fram með opn- um dyrum sláturhússins og fram hjá bifreið, er stóð þar kyrr milli dyra. Þessarar skyldu sinnar gætti hann ekki nægilega. Þá braut hann og ákvæði 2. mgr. 9. gr. umferðarlaga nr. 24/1941 með því að skýra ekki lögreglu frá slysinu. Leiddi það til þess, að rannsókn málsins varð mjög ófullkomin, en gagnáfrýjandi verður að bíða halla af skorti á gögnum af þeim sökum, sbr. einnig 1. mgr. 34. gr. laga nr. 23/1941. Hins vegar má rekja orsök slyssins að nokkru leyti til hegð- unar drengsins Halldórs Ingimundar. Samkvæmt þessu þykir hæfilegt, að gagnáfrýjandi bæti tjón af slysinu að % hlutum. Koma þá til athugunar einstakir kröfuliðir aðaláfrýjanda. 1. og 2. kröfuliðir eru viðurkenndir og verða því teknir til greina að fullu. 3. og 4. kröfuliðir þykja hæfilega ákveðnir kr. 1500.00 og kr. 4000.00, eins og gert er í héraðsdómi. Rétt þykir að taka til greina bætur samkvæmt 5. kröfu- lið og meta þær kr. 450.00. Hæfilegt þykir að ákveða bætur samkvæmt 6. kröfulið kr. 1200.00. Samkvæmt framansögðu ber gagnáfrýjanda að greiða að- aðaláfrýjanda kr. 4444.95 með 5% ársvöxtum frá 13. okt. 1946 til greiðsludags. Þá ber og að dæma gagnáfrýjanda til að greiða málskostn- að í héraði og fyrir hæstarétti, er þykir hæfilega ákveðinn samtals kr. 2420.00. Þar af greiðast kr. 120.00 til ríkissjóðs og kr. 800.00 til skipaðs talsmanns aðaláfrýjanda í héraði, en kr. 1500.00 til aðaláfryjanda. Dómsorð: Gagnáfrýjandi Ásbjörn Magnússon greiði aðaláfrýj- anda, Jóni Ingimundarsyni f. h. ófjárráða sonar hans, Halldórs Ingimundar, kr. 4444.95 með 5% ársvöxtum frá 13. okt. 1946 til greiðsludags. Svo greiði hann og málskostnað í héraði og fyrir hæstarétti, samtals kr. 2420.00, þar af kr. 120.00 til ríkissjóðs, kr. 800.00 til 147 skipaðs talsmanns aðaláfrýjanda í héraði, Björns Hall- dórssonar héraðsdómslögmanns, og kr. 1500.00 til að- aláfrýjanda. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Dómur bæjarþings Akureyrar 2. maí 1947. Mál þetta, sem tekið var til dóms þann 29. f. m., hefur stefn- andi, Jón Ingimundarson verkamaður, Gránufélagsgötu 57 Akur- eyri, f. h. ólögráða sonar sins, Halldórs Ingimundar Jónssonar, höfð- að fyrir bæjarþingi Akureyrar, að undangenginni árangurslausri sáttatilraun, með stefnu útgefinni 6. des. f. á. og birtri 7. s. m. á hendur stefnda Ásbirni Magnússyni bifreiðarstjóra, Akureyri, og gerir þær kröfur fyrir dómi, að stefndi verði dæmdur til að greiða honum bætur fyrir tjón af völdum bifreiðarslyss, kr. 13 458.25 auk 6% ársvaxta frá 13. okt. s. 1. til greiðsludags og málskostnað að skaðlausu. Stefnandi fékk gjafsókn í málinu 18. des. f. á. og hefur krafizt þess, að málskostnaður verði tildæmdur, eins og málið væri eigi gjafsóknarmál. Stefndi krefst sýknu af öllum kröfum stefnanda og málskostn- aðar úr hendi hans. Til vara er kröfum stefnanda mótmælt sem ósönnuðum og allt of háum og krafizt lækkunar skaðabóta miðað við sök drengsins sjálfs á slysinu. Slys þetta vildi til framan við suðurhlið sláturhúss Kaupfélags Eyfirðinga á Oddeyri 26. sept. 1945 um:kl. 5 síðdegis. Stefndi ók bifreið sinni A 55, sem er leigubifreið til mannflutninga, austur með suðurhlið nefnds sláturhúss með þrjá farþega á leið niður að bryggju þar í grennd. Suðurhlið hússins er 25 m að lengd og eru fernar dyr á hliðinni. Engin gangstétt er meðfram húsinu. Um leið og stefndi ók fram hjá húsinu, hljóp drengur út um þriðju dyr hússins, talið vestan frá, lenti á bifreiðinni og fótbrotnaði. Dreng- ur þessi reyndist vera Halldór Ingimundur Jónsson, 9 ára gamall, fæddur 9. sept. 1936. Stefndi ók drengnum á sjúkrahús og var fótur hans röntgen- myndaður, settur í gibsumbúðir og drengurinn síðan fluttur heim til sín. Hafði drengurinn fengið þverbrot á báðum pípum vinstra fótleggs, 4 cm fyrir ofan ökla. Drengurinn hafði miklar kvalir og að kvöldi næsta dags var hann fluttur í sjúkrahús á ný og önnur röntgenmynd tekin. Sýndi myndin enga styttingu á fótlegg og góða afstöðu beinendanna. Var drengurinn síðan fluttur heim á ný og lá í gibsumbúðum í heimahúsum um 7 vikna skeið. Að þeim tíma liðn- um voru umbúðirnar teknar, og lá drengurinn nokkra daga um- búðalaus í rúminu. Þrjár næstu vikur var hann innanhúss, án þess að ganga stiga. Þá fór hann að fara út, gekk við staf og var mikið 148 haltur. Um miðjan janúar fór hann að ganga í skóla, en batnaði ekki, 15. marz var tekin mynd af brotstaðnum og kom þá í ljós, að sköflungsbrotið var ekki fullgróið sökum ófullnægjandi kölkunar. Var drengurinn þá aftur settur í gibsumbúðir og lá í þeim um 10 vikna skeið í heimahúsum eða til 1. júní. Var brotið þá rannsakað á ný og virtist fullgróið. Batnaði honum síðan smátt og smátt, en stefnandi telur hann enn ekki lausan við helti 13. okt. 1946, er sátta- kæra var rituð. Tjón það, er stefnandi telur sig hafa orðið fyrir vegna slyssins nemur upphæð þeirri, sem stefnt er fyrir. Telur hann stefnda eiga sök á slysinu og byggir kröfu sína á hendur honum á þvi. Stefndi byggir sýknukröfu sína á því, að slysið hafi borið að með þeim hætti, að hann hafi enga sök á því átt og því hefði ekki orðið afstýrt, þrátt fyrir það að bifreið hans var í fullu lagi og hann sýndi fulla aðgæzlu og varkárni við aksturinn. Orsök slyss- ins hafi einvörðungu stafað af óvarkárni drengsins. Hann hljóp út úir húsinu og lenti á hlið bifreiðarinnar, sem var að aka fram hjá á mjög hægri ferð, og bifreiðin ók ekki á hann. Varakröfu sína byggir stefndi á því, að drengurinn hafi a. m. k. átt meginsök á slysinu og auk þess séu kröfuliðirnir 3—-6 ymist á engum rökum byggðir eða of háir. Um atvik slyssins hefur þetta að öðru leyti komið fram: Stefndi hefur skýrt svo frá við lögreglu rannsókn, sem fór fram um slysið, að framan við sláturhúsið, sem hann ók fram hjá, hafi staðið bif- reið upp við húsið. Ók hann rétt hjá bifreiðinni á fyrsta hraðastigi með tæplega meir en 5 km hraða miðað við klst. Þegar stefndi kom fyrir bifreið þessa, sá hann að tveir drengir komt á harða hlaup- um út um dyr á húsinu og hljóp annar drengjanna, sá, sem á undan var, á bifreið stefnda og féll við á götuna. Stefndi stöðvaði Þif. reiðina þegar og var framhluti bifreiðar hans bá kominn austur fyrir dyrnar, en drengurinn lá vinstra megin við hana aftarlega. Álitur stefndi, að drengurinn hafi lent á hlið bifreiðarinnar milli hjólanna. Ekki gat stefndi um það sagt, hvort afturhjól bifreiðar- innar hafi farið yfir drenginn, en telur það ólíklegt. Þurrt var um og sáust því ekki för. Stefndi gaf ekki hljóðmerki um leið og hann fór fram hjá bifreiðinni. Hann kvaðst ekki hafa haft ráðrúm til að beygja til hægri, vegna þess hve brátt drenginn bar að. Vitnið Ragnar Jónsson, sem var farþegi í bifreiðinni og sat í aftursæti hægra megin, telur, að bifreiðin hafi ekið mjög hægt og heldur, að drengurinn hafi lent á henni móts við vinstra framhjól eða nálægt því og hafi eftir slysið legið móts við afturhurðina. Vitni þetta álítur, að hjól bifreiðarinnar hafi ekki farið yfir dreng- inn. Vitnið segir, að Þifreiðinni hafi verið hemlað snögglega og numið staðar svo að segja um leið, en telur þó að hún hafi runnið #3 m eftir að þeir urðu drengsins varir, en ekki hafi hún farið 149 það allt á hemluðum hjólum. Bifreiðin var á móts við dyrnar, sem drengurinn fór út um, þegar hún hafi numið staðar. Vitnið Pálmi Sigmundsson var einnig farþegi í bifreiðinni, en mundi óljóst eftir atvikum slyssins. Hann telur þó, að bifreiðin hafi strax numið staðar, þegar henni var hemlað og varð ekki var við, að hún færi yfir drenginn. Vitni þetta taldi, að bifreiðin hefði verið með venjulegum hraða, en fylgdist þó lítt með því. Einnig minnti þetta vitni, að drengurinn hefði legið móts við afturhurð bifreiðarinnar eftir slysið. Vitnið Ríkarður Jónsson gaf skýrslu um málið fyrir bæjar- bingi. Hann var einnig farþegi í bifreiðinni og sat í aftursæti. Hann sá drenginn fyrst í sömu andrá og hann lenti á bifreiðinni. Hann álitur, að drengurinn hafi hlaupið út á götuna fyrir framan bif- reið, sem bar á milli sláturhússins og bifreiðarinnar, sem vitnið sat í og lenti á miðri bifreiðinni. Vitni þetta telur, að bifreiðinni hafi verið ekið mjög hægt. Hann segir, að þeir þrir farbegar, sem voru í bifreiðinni, hafi verið undir áhrifum áfengis, en ekki mikið, og sjálfur kveðst vitnið hafa haft fulla dómgreind. Vitnið Ingólfur Árnason kveðst hafa staðið við dyr þær, sem drengurinn kom um, þegar slysið varð. Hann skýrir svo frá, að bifreið stefnda hafi ekið nálægt kyrrstæðu bifreiðinni og með venjulegum hraða, þ. e. þeim hraða, sem venjulega er ekið um götur bæjarins. Hann segir, að drengurinn hafi orðið hræddur við drukkinn mann og hlaupið út úr húsinu og lent á framhjóli bif- reiðarinnar, en sá ekki hvort hjólið fór yfir hann. Drengurinn var móts við afturhurð bifreiðarinnar, þegar hann var tekinn upp, og var þá bifreiðin numin staðar. Vitni þetta telur, að bifreið stefnda hafi verið komin fram hjá kyrrstæðu bifreiðinni, Þegar drengurinn hljóp út úr dyrunum. Framburður stefnda og tveggja vitnanna „sem í bifreiðinni voru, eru ósamhljóða framburði síðastgreinds vitnis nm hraða bifreiðar- innar, en vitni þetta virtist hafa haft góða aðstöðu til að fylgjast með því sem gerðist. Stefndi ók nærri húsinu og fram hjá kyrr- stæðri bifreið og var því sérstök ástæða til varfærni af hans hendi vegna umgangs um dyr hússins, þar sem engin gangstétt var með- fram þvi. Ekki þykir full sönnun fyrir því, að stefndi hafi ekið mjög hægt, sem honum bar að gera á þessum stað og að slysinu hefði ekki orðið afstyrt, ef stefndi hefði ekið mjög hægt og í nokkuð meiri fjarlægð frá húsinu, sem full ástæða virðist hafa verið til. Hins vegar verður þó að telja, að aðalorsök slyssins megi rekja til ógætni drengsins, sem slasaðist, er hann hljóp sgálaus- lega út á götuna. Með vísun til 1. mgr. 34. gr. bifreiðarlaganna nr. 25 1941 verður samkvæmt þessu ekki unnt að taka til greina sýknu- kröfu stefnda. Samkvæmt 3. mgr. tilvitnaðrar lagagreinar og með skírskotun til þess, sem að framan er rakið, þykir rétt að skipta sök Þannig, að stefndi beri % hluta hennar og bótaábyrgð eftir því, 150 en stefnandi beri % hluta sakar og beri tjón sitt sjálfur að því leyti. Stefnandi hefur sundurliðað kröfu sina þannig: 1. Lækniskostnaður og ferðir ........ á ES kr. 211.25 9. Fataskemmdir ....0..0.0... 0." á gg ev a a a — 47.00 3. Aukin heimilisvinna Í sambandi við veikindi drengsins, vökur, snúningar, ómak, kr. 300.00 í 8 mánuði .....-- áð 0 Ea ai BB — 9400.00 4. Þjáningabætur til handa drengnum .......... =. 5 000.00 5. Bætur fyrir missta sumarvinnu drengsins, sem gert er ráð fyrir, að unnið hefði fyrir sér í sveit — 800.00 6. Bætur fyrir það, að drengurinn missti af barna- skólavist heilt skólaár. Bæturnar miðaðar við árslaun 1415 ára unglinga ......... 2... — 5 000.00 Samtals kr. 13 458.25 Kröfuliðunum 1. og 2. er ekki mótmælt, og verða þeir því teknir til greina óbreyttir. 3. kröfulið er mótmælt sem alltof háum. Stefnandi og kona hans urðu ekki fyrir atvinnutjóni af völdum slyssins. Hins vegar fer ekki hjá því, að þau hafa orðið fyrir verulegum óþægindum og mjög aukinni heimilisvinnu vegna þessa, einkum móðir drengs- ins, sem hafði sjö manna heimili um að sjá. Þykir eftir öllum atvikum rétt að taka lið þennan til greina með kr. 1500.00. 4. kröfulið er mótmælt sem allt of háum og krafizt lækkunar á honum. Eins og að framan er rakið, leið drengurinn miklar þjáningar og batnaði seint. Þykja því bætur samkvæmt þessum lið hæfilega metnar kr. 4 000.00. 5. lið er algerlega mótmælt og krafizt sýknu af honum. Þar sem hvorki er vitað með vissu, hvort drengurinn hefði farið í sveit, né þótt svo hefði verið, hvort hann hefði unnið fyrir sér, þykja mótmæli gegn kröfu þessari á rökum byggð og verður hún ekki tekin til greina. 6. kröfulið er mótmælt sem röngum og ósönnuðum og á það bent, að unnt hefði verið að kenna drengnum í heimahúsum með- an hann lá. Upplýst er, að drengurinn tafðist um einn vetur við barnaskólanámið vegna slyssins og húsakynni á heimili hans voru mjög litilfjörleg, miðað við fjölskyldustærð, þannig að miklum erfiðleikum hefði verið bundið að kenna honum heima. Hins vegar þykir líklegt, að hann geti unnið upp skólamissinn þau ár, sem hann enn þá er skólaskyldur, með því að honum sé aflað auka- kennslu umfram barnaskóla og þurfi hann því ekki að tefjast heilan vetur við skyldunám af þessum sökum. Þykir hæfilegt að áætla kostnað við það kr. 1500.00. Samkvæmt framanrituðu hefur tjón stefnanda vegna slyssins 151 numið kr. 211.25, kr. 47.00, kr. 1500.00, kr. 4000.00 og kr. 1500.00, eða samtals 7258.25 og ber stefnda að greiða % hluta þess eða kr. 2419.42, ásamt 5% ársvöxtum, svo sem krafizt er í sáttakæru, frá sáttakærudegi, 13. okt. 1946, til greiðsludags. Eftir þessari niðurstöðu þykir hæfilegt að stefndi greiði kr. 620.00 í málskostnað, þar af til ríkissjóðs kr. 120.00 og til skipaðs talsmanns stefnanda, Björns Halldórssonar hdl., kr. 500.00. Mál- flutningslaun nefnds talsmanns stefnanda að öðru leyti, kr. 700.00, greiðist úr ríkissjóði. Friðjón Skarphéðinsson bæjarfógeti kvað upp dóm þenna. Dómsorð: Stefndi Ásbjörn Magnússon greiði stefnanda Jóni Ingi- mundarsyni f. h. Halldórs 1. Jónssonar kr. 2419.42 ásamt 5% ársvöxtum frá 13. okt. 1946 til greiðsludags. Stefndi greiði kr. 620.00 í málskostnað, þar af til ríkissjóðs kr. 120.00 og til skipaðs talsmanns stefnanda, Björns Halldórs- sonar hdl., kr. 500.00, en máflutningslaun talsmanns stefn- anda að öðru leyti, kr. 700.00, greiðist úr ríkissjóði. Dómi þessum ber að fullnægja innan 15 daga frá lögbirt- ingu hans að viðlagðri aðför að lögum. Fimmtudaginn 4. marz 1948. Nr. 107/1947. Kjartan Sveinsson (Hrl. Magnús Thorlacius) gegn Borghildi Pétursdóttur (Hrl. Sigurgeir Sigurjónsson). Skýring á 64. gr. laga nr. 3/1878. Dómur hæstaréttar. Kristján Kristjánsson, borgarfógeti í Reykjavík, hefur kveðið upp hinn áfrýjaða úrskurð. Áfrýjandi, sem skotið hefur máli þessu til hæstaréttar með stefnu 6. október 1947 gerir þær dómkröfur, að hinn áfrýjaði úrskurður verði felldur úr gildi og að húseign bús- ins verði lögð honum út eftir yfirmati því, sem fram hefur farið á eigninni. Svo krefst hann málskostnaðar fyrir báðum dómum eftir mati hæstaréttar. Stefndi krefst staðfestingar hins áfrýjaða úrskurðar og málskostnaðar fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Telja verður, að réttur þess hjóna, sem flutt hefur hlut inn í búið, til að heimta hann lagðan sér út eftir virðingu sam- kvæmt 64. gr. laga nr. 3/1878, sé takmarkaður við það, að verðmæti hlutarins fari ekki fram úr eignarhluta þess í bú- inu, sbr. upphaf greinarinnar. Lög nr. 20/1923 gera enga breytingu á þessu efni, og verður því að staðfesta hinn áfrýj- aða skiptaréttarúrskurð með skírskotun til forsendna hans. Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður í hæstarétti falli niður. Dómsorð: Hinn áfrýjaði skiptaréttarúrskurður á að vera órask- aður. Málskostnaður í hæstarétti fellur niður. Úrskurður skiptaréttar Reykjavíkur 4. október 1947. Við opinber skipti á félagsbúi Kjartans Sveinssonar, Ásvallagötu 69 hér í bæ, og fyrrverandi konu hans, Borghildar Pétursdóttur, kom fram ágreiningur í sambandi við húseignina nr. 69 við Ás- vallagötu hér í bænum. Var fyrst um það deilt, hvort búið ætti alla fasteignina eða hluta hennar. Var um þann ágreining kveðinn upp úrskurður hér í skiptaréttinum 15. október 1946 á þá leið, að öll fasteignin teldist eign búsins. Á dómbþingi 29. júlí 1947 gerði frú Borghildur Pétursdóttir kröfu um það með tilvísun til úrskurðar- ins, að öll fasteignin yrði seld á opinberu uppboði. Kjartan Sveins- son lýsti því þá þegar yfir, að áðurgreindum úrskurði yrði áfrýjað til hæstaréttar til breytingar, þar sem Axel bróðir sinn ætti hluta úr þessari eign. Jafnframt því gerði Kjartan kröfu um það, að bann fengi lagðan út hluta búsins í húseigninni eftir mati. Á dómþingi 20. ágúst sama ár hvarf Borghildur Pétursdóttir frá kröfu sinni um sölu á allri húseigninni, en krafðist þess hins vegar, að seld yrði á opinberu uppboði hálf húseignin, þ. e. öll efri hæð gamla hússins, 4 ibúðarherbergi, bað og salerni og á neðri hæð for- stofa, eldhús, búr og ein stofa, auk þess ein stofa í nýbyggingu, eitt seymsluherbergi í kjallara og þvottahús að hálfu og lóðarréttindi að hálfu, og að sannreynt verði með opinberu uppboði, hvert sé raun- verulegt markaðsverð á eign þessari, og verði krafa Kjartans um úl- lagningu tekin til greina, þá sé verð eignarinnar miðað við hæsta boð á hinu opinbera uppboði, ef það verður hærra en matsverð. Kjartan Sveinsson hefur aftur á móti mótmælt því, að opinbert uppboð fari fram á húseigninni, en krafizt þess að fá hluta búsins í henni útlagðan eftir mati. 153 Eftir að gagnasöfnun í máli þessu var lokið, var það flutt munn- lega 27. f. m. og að því loknu tekið undir úrskurð sama dag. Aðiljar hafa hvor um sig krafizt málskostnaðar. Samkvæmt beiðni Kjartans Sveinssonar fór fram mat á þeim hluta húseignarinnar nr.69 við Ásvallagötu hér í bæ, sem nú er sam- komulag um, að sé eign búsins, og var mat þetta framkvæmt þann 11. april 1946. Nam matsfjárhæðin kr. 110 000.00. Borghildur Pét- ursdóttir vildi ekki una þessu mati og fékk yfirmat. Nam matsfjár- hæð yfirmatsins kr. 127 000.00. Nú hefur Borghildur Pétursdóttir talið mat þetta allt of lágt. Hefur hún boðizt til að kaupa þessa eign búsins í húsinu fyrir kr. 180 000.00, og telur hún óverjandi að leggja til grundvallar við skipti á búinu fyrrgreint mat, án þess að sann- reyna fyrst með opinberu uppboði, hvert verð kunni að fást fyrir eignina, og byggir hún kröfu sína í máli þessu á þessu atriði. Kjartan Sveinsson hefur hins vegar mótmælt því, að opinbert uppboð verði haldið á eigninni, og telur hann rétt sinn til útlagn- ingar eftir mati tvímælalausan samkvæmt ákvæðum skiptalaganna nr. 3 frá 12 april 1878, 63. og 64. gr. og laga um réttindi og skyldur hjóna nr, 20 frá 20. júní 1923, 47. gr. 2. lið. Húseign þessa hafi hann sjálfur flutt í búið. Að vísu hafi hann, eftir að þau Borghildur gengu í hjónaband, fengið af viðbyggingu við húsið eitt herbergi, en látið í skiptum fyrir það 2 herbergi af gamla húsinu, og hafi þessi skipti farið fram með vitund og vilja þáverandi konu sinnar, Borghildar Pétursdóttur. Þá bendir hann og á, að í heimili sínu sé móðir sin og barn þeirra hjóna, auk ráðskonu, er hann hafi orðið að taka, eftir að konan hafi farið af heimilinu. Borghildur Pétursdóttir hefur neitað því, að Kjartan hafi lagt alla þessa eign í búið. Að vísu hafi nokkur hluti hennar verið byggður áður en þau gengu í hjónaband, en nokkur hluti hennar sé Þó byggður í búskap þeirra, og hefur hún mótmælt því, að nokkur skipti hafi átt sér stað á herbergi því, er þau fengu í viðbygging- unni, og þessum 2 herbergjum í gamla húsinu, og njóti Kjartan því einkis réttar fram yfir sig að fá eign þessa útlagða eins og hún er nú. En verði húshluti þessi lagður út, telur hún, að öruggasti grund- völlur fyrir réttum skiptum fáist með því að bjóða eignarhlutann upp á opinberu uppboði. Um búskipti þessi fer eftir lögum nr. 20 frá 20. júní 1923, þar sem hjónin stofnuðu hjúskap eftir gildistöku þeirra laga og kom því hér til greina 7. kafli þeirra laga svo og 6. kafli skiptalaganna nr. 3 frá 12 apríl 1878. Samkvæmt 64. gr. skiptalaganna geta málsaðiljar heimtað sinn hluta úr búinu útlagðan eftir virðingu. Verður að telja, að þessi út- lagning eftir virðingu til annars aðilja takmarkist við það, að aðrar eignir búsins, sem til skipta koma, væri jafnmiklar að matsverði, því eigi verður talið, að annað hjóna geti krafizt útlagningar á meiri verðmætum en sínum hluta í búinu, þótt boðin væri fram fjár- 154 greiðsla í staðinn. Nú hefur Kjartan Sveinsson krafizt þess, að fá úr búinu útlagða eftir virðingarverði eign búsins í Ásvallagötu 69 hér í bæ, sem metin er yfirmati á kr. 127 000.00, en aðrar eignir búsins námu við uppskrift og mat samtals kr. 25 391.67, en af þeim eignum hefur hann og undir skiptum í búi þessu krafizt útlagn- ingar sér til handa %s hluta í Stakkavík, sem metnar eru á kr. 4166.67. Uppskrift á búi hjónanna hófst þann 30. marz 1946, en við fram- haldsuppskrift í því þann 8. október sama ár var lögð fram við uppskriftina skrá Kjartans Sveinssonar frá 16. marz 1946 um skuldir búsins, og námu þær samkvæmt henni kr. 60 308.29, en á hinni umræddu eign hvíla samkvæmt veðbókarvottorði frá 3. maí 1946 2 skuldir á 1. og 2. veðrétti, sem nema samkvæmt áður- umgetinni skrá kr. 44 326.50. Af því, sem nú hefur verið lýst, má sjá, að Kjartan Sveinsson fengi meira en sinn hluta úr búinu lagðan sér út eftir virðingu, ef krafa hans um útlagningu á fasteign búsins á Ásvallagötu 69 hér í bæ væri tekin til greina, og verður eigi séð, að 64. gr. skiptalag- anna heimili svo víðtæka reglu fyrir málsaðilja. Hins vegar telur skiptaráðandi, eftir að hafa skoðað fasteign búsins á Ásvallagötu 69, að Kjartan Sveinsson hafi fært þá eign í búið, þar sem hið um- rædda herbergi í viðbyggingunni er í föstum tengslum við gamla húsið og telja verður, að það komi í stað þeirra 2 herbergja í gamla húsinu, sem þegar eru einangruð í því. Með vísun til þessara röksemda þykir verða að taka kröfu Borghildar Pétursdóttur til greina um það, að sannreynt verði með opinberu uppboði á hluta búsins í Ásvallagötu 69 hér í bæ, hvert sé raunverulegt markaðsverð á þeirri eign búsins, enda verður krafa Kjartans Sveinssonar um útlagningu ekki tekin til greina. Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður falli niður. Því úrskurðast: Sannreynt skal með opinberu uppboði, hvert sé raunveru- legt markaðsverð á hluta Kjartans Sveinssonar og Borghildar Pétursdóttur í húseigninni nr. 69 við Ásvallagötu hér í bæn- um. Krafa Kjartans Sveinssonar um útlagningu verður eigi tekin til greina. Málskostnaður falli niður. 155 - Föstudaginn 5. marz 1948. Nr. 122/1945. Georg Magnússon (Sjálfur) gegn Lögreglustjóranum í Árnessýslu (Hrl. Egill Sigurgeirsson). Um veitingu leyfis til rekstrar kvikmyndahúss. Dómur hæstaréttar. Áfrýjandi, sem skotið hefur máli þessu til hæstaréttar með stefnu 27. september 1945, krefst þess, að dæmt verði gilt, að stefndi hafi hinn 20. september 1943 veitt áfrýjanda einkaleyfi til kvikmyndahússrekstrar á Selfossi um 10 ára skeið. Svo krefst áfryjandi málskostnaðar úr hendi stefnda bæði í héraði og fyrir hæstarétti eftir mati hæstaréttar. Stefndi krefst þess, að héraðsdómurinn verði staðfestur cg að áfrýjanda verði dæmt að greiða honum málskostnað fyrir hæstarétti. Stefnda brast lagaheimild til að veita áfrýjanda leyfi það, sem hann gerir kröfu til í máli þessu. Ber þegar af þessari ástæðu að taka kröfu stefnda um sýknu í málinu til greina. Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður bæði í héraði og fyrir hæstarétti falli niður. Dómsorð: Stefndi, lögreglustjórinn í Árnessýslu, á að vera sýkn af kröfum áfrýjanda Georgs Magnússonar í máli þessu. Málskostnaður bæði í héraði og fyrir hæstarétti fell- ur niður. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 7. júlí 1945. Mál þetta, sem dómtekið var 29. f. m., hefur Georg Magnússon, hér í bænum, höfðað fyrir bæjarþinginu með stefnu útgefinni 12. september 1944 gegn lögreglustjóranum í Árnessýslu til viður- kenningar á því, að stefnandi hafi fengið einkaleyfi til kvik- myndahússreksturs á Selfossi með leyfi stefnda útgefnu hinn 20. september 1943, svo og til greiðslu málskostnaðar að mati dómsins. Stefndi hefur krafizt sýknu og málskostnaðar. Málavextir eru þessir samkvæmt skýrslum stefnanda: Á árunum 1939 og 1940 ferðaðist stefnandi um. landið og hélt 156 uppi kvikmyndasýningum. Meðal annarra staða, er sýningar þess- ar fóru fram á, var Selfoss. Var stefnandi kunnugur stefnda og bauð honum sem áhorfanda. Taldi stefndi hag að slíkum sýn- ingum og hvatti stefnanda til að koma upp föstum kvikmyndasýn- ingum á Selfossi, en stefnandi hafði þá eigi fjárráð til húsbygg- ingar þar, en nauðsyn þeirrar ráðstöfunar var ljós báðum aðilj- um. Í ársbyrjun 1943 var aðstaða stefnanda slík, að hann gat farið að undirbúa þessar framkvæmdir frekar. Hins vegar var hon- um ljóst, að til tryggingar slíkum atvinnurekstri var honum nauð- syn einkaleyfis til þeirrar starfrækslu, enda hafði hann haldið uppi föstum sýningum á Seyðisfirði í leiguhúsnæði, þar til hluta- félagi nokkru þar í kaupstaðnum var veitt einkaleyfi til kvik- myndasýninga þar. Vildi hann ekki eiga á hættu, að sama kæmi fyrir hann á Selfossi, eftir að hann lagði fé í byggingu kvikmynda- húss þar, sem gæti orðið honum verðlaust. Um mánaðarmótin marz--apríl 1943 fól hann því kunningja sinum, búsettum á Sel- fossi, að sækja fyrir sína hönd um einkaleyfi til kvikmynda- hússreksturs á Selfossi um næstu 10 ár. Fór samtal þeirra fram hér í bænum, en stefnandi var þá að búast til ferðar til Reyðar- fjarðar. Áður en stefnandi lagði af stað í ferð sína, sagði umboðs- maður hans honum, að leyfi væri fengið. Í ágúst sama ár kom stefnandi frá Reyðarfirði og fór brátt að Selfossi til þess að hefjast handa um byggingu kvikmyndahúss. Er hann vitjaði „leyfisins“ hjá umboðsmanni sínum, kom í ljós, að hann hafði, að undirlagi stefnanda, skrifað oddvita Sandvikurhrepps svo hljóðandi bréf, dagsett 4. apríl 1943: „Með tilliti til þess að Georg Magnússon, Reyð- arfirði, hefur í hyggju að reisa kvikmyndahús hér á staðnum, þá vil ég hér með fyrir hans hönd leyfa hér að fara fram á að nefndum adtg Magnússyni verði veitt einkaleyfi til kvikmyndareksturs hér á Selfossi næstu 10 ár. Vænti ég svars heiðraðrar hreppsnefndar Sid hið fyrsta.“ Á Þréfi þessu var svo hljóðandi áritun: „Hreppsnefnd Sandvíkurhrepps mælir með því að lögreglu- stjórinn í Árnessýslu veiti leyfi til kvikmyndareksturs, samkvæmt framanskráðu. Selfossi 7% 1943, Björn Sigurbjarnarson, oddviti Sandvíkurhrepps.“ Varð stefnanda þegar ljóst, að þetta skjal var ekki leyfi til kvikmyndahússreksturs, og snéri hann sér því til sýsluskrifstofunnar þegar Í stað, en hinn reglulegi lögreglustjóri ;ar þá fjarverandi og óskaði hinn setti lögreglustjóri þess, að málið biði heimkomu stefnda. Ritaði stefnandi þá svo hljóðandi um- sókn: „Hr. lögreglustjóri. Skv. meðfylgjandi bréfi vildi ég hér með sskja leyfis þess, er hreppsnefnd Sandvikurhrepps hefur mælt með að lögreglustjóri Árnessýslu veiti mér. Skjölin óskast geymd fyrst um sinn unz þeirra verður vitjað. Reykjavík, % ?43,“ og lét framangreint bréf með áritun oddvita fylg sja henni. Fór stefnandi síðan aftur til Reyðarfjarðar. Nokkru eftir að hann var kominn þangað, barst honum svo hljóðandi bréf stefnda, dagsett 16. ágúst 157 1943: „Í tilefni af bréfi yðar frá 9. þ. m. með umsókn um leyfi til kvikmyndasýninga hér á Selfossi, vil ég ekki láta hjá líða að tjá yður, að tveir aðiljar aðrir hafa áður rætt við mig um sams konar leyfi. Hvaða ákvarðanir, sem kunna að verða teknar um leyfisbeiðnir Þessar, tel ég næsta ólíklegt að nokkrum verði veitt einkaleyfi nema, ef ske kynni, að með þvi móti fengist vandaðra samkomu- hús fyrir þorpið en annars mætti vænta. Væri því æskilegt, að hér lægju fyrir upplýsingar um fyrirhugaðan sýningarstað yðar.“ Bréf þetta barst stefnanda frá fyrrgreindum umboðsmanni hans, sem tjáði honum jafnframt, að hann hefði sótt uppdrátt og lýsingu á fyrirhuguðu húsi stefnanda til hreppsnefndarmanna og sýnt þau stefnda. Hinn í8. september 1943 kom stefnandi á Selfoss og hitti stefnda að máli. Vék stefndi að því, að tveir menn aðrir hefðu komið til greina þá um sumarið, er byggja vildu kvikmynda- og samkomuhús á Selfossi, en kvaðst halda, að annar þeirra væri hættur að hugsa um slíkt, en óvíst væri um hinn. Stefnandi rak þá eftir afgreiðslu um- sóknar sinnar, þar eð brátt yrði of áliðið sumars til byggingafram- kvæmda. Sagði stefndi honum þá að koma til sín að morgni 20. s. m. og skyldi málið þá vera afgreitt. Stefndi dvaldist á Selfossi þessa daga og svipaðist nú um eftir byggingarlóð. Fyrrgreindur odd- viti hreppsnefndarinnar annaðist úthlutun hreppslóða, og snéri stefnandi sér því til hans og fann hann að máli síðari hluta 18. sept- ember. Hafði oddvitinn þá orð á umleitunum sömu manna, sem stefndi hafði nefnt. Kvaðst oddvitinn fylgja öðrum þeirra að málum og gaf í skyn að hann myndi vinna gegn því, að stefnanda yrði veitt byggingarleyfi og byggingarlóð hafði hann enga lausa handa stefn- anda, nema í útjaðri þorpsins. Að morgni hins 19. september sótti stefnandi um byggingarleyfi og hljóðaði umsóknin svo: „Hér með leyfi ég mér að fara þess á leit við háttvirta bygginganefnd á Sel- fossi, að hún gefi mér samþykki sitt til að reisa hús, skv. meðfylgj- andi teikningu, hér á staðnum. Áformað er að húsið standi við aðal- sölu og sé byggt úr vikursteini að mestu. Eftir atvikum tel ég æski- legt fyrir mig að eiga hús sem þetta hér á staðnum, án þess að notkun bess sé einskorðuð við nokkurn sérstakan tilgang.“ Síðdegis sama dag tjáði oddviti stefnanda, að bygginganefnd hafi synjað umsókn hans, þar eð sýnilegt væri, að húsið sé ætlað til kvikmyndasýninga. Eftir nokkur orðaskipti varð það úr, að oddviti ákvað að halda annan fund með nefndinni að kvöldi sama dags og bauð stefnanda að sitja þann fund. Á þeim fundi var engin ákvörðun tekin, en ákveðið að halda sameiginlegan fund næsta kvöld með hreppsnefnd og bygg- inganefnd og stefnanda boðið að sitja þann fund. Að morgni hins 20. s. m. hittust aðiljar samkvæmt því, er fyrr greinir. Kvaðst stefndi hafa verið boðaður á hinn fyrirhugaða kvöldfund og telja eðlilegt að fresta frekari aðgerðum þar til málið hafi verið rætt þar. Laust eftir hádegi kom stefndi að máli við stefnanda, þar sem hann stóð 158 úti við bifreið sina, og sagði honum, að hinn fyrirhugaði fundur yrði ekki haldinn. Jafnframt tjáði hann stefnanda, að byggingarleyfi hefði verið veitt honum og sýningarleyfisins mætti hann vitja í sýsluskrifstofuna um kl. 4 þann dag. Er stefnandi kom samkvæmi þessu í skrifstofuna, gekk skrifari stefnda út, en leyfið lá tilbúið, undirritað af skrifaranum, og afhenti stefndi stefnanda það og tók við gjaldinu, en leyfisbréfið hljóðar svo: „Lögreglustjórinn í Árnes- sýslu gerir kunnugt: Mér hefur tjáð herra Georg Magnússon, til heimilis í Tjarnargötu 47, Reykjavík, að hann hafi í hyggju að hefja rekstur kvikmyndahúss hér á Selfossi, og hefur hann í þvi skyni beðið um leyfisbréf. Með því að ekki er vitað um neitt til tálmunar leyfisveitingunni, er umsækjanda veitt hér með hið umbeðna leyfi, að því tilskildu, að hann fullnægi jafnan fyrirmælum þeim, sem sett eru, eða seit kunna að verða af lögregluvaldinu varðandi rekstur fyrirtækisins. Leyfi þetta er ekki framseljanlegt og fellur úr gildi, ef það er ekki notað innan 2 ára frá veitingu þess. Skrifstofu Ár- nessýslu 20. september 1943. F. h. s. Ólafur Kristmundsson.“ Stefn- andi fór þegar í stað til oddvitans og fékk hjá honum byggingar- leyfið, svo hljóðandi: „Að fengnum upplýsingum hjá sýslumanni um kvikmynda- og samkomuhússmál þorpsins og leyfisveitingu af hans hálfu yður til handa um kvikmyndarekstur hér í þorpinu, hef- ur bygginganefndin fallizt á að veita yður byggingarleyfi fyrir hús, að stærð 611.5 m? samkv. framlagðri teikningu, að því áskildu, að lóðin, sem ekki er fengin, hæfi húsinu. Þetta tilkynnist hér með. Virðingarfyllst, Björn Sigurbjarnarson.“ Taldi stefnandi sig nú hafa fengið einkaleyfi til kvikmyndasýninga á Selfossi og á þeim grund- velli tókst honum að afla sér byggingarláns og hófst handa um byggingu kvikmyndahússins. Eftir að unnið hafði verið 2—-3 vikur að byggingunni, var farið að grafa fyrir stórhýsi á Selfossi, og heyrði stefnandi sagt, að þar ætti að vera annað kvikmyndahús. Snéri stefnandi sér síðar til skrifara steinda, og spurðist fyrir um þetta, og fékk þau svör, að í hinu fyrirhugaða húsi ætti meðal ann- ars að sýna kvikmyndir, en ekki væri enn veitt sýningarleyfi. Eftir að stofnun h/f Selfossbió var tilkynnt í Lögbirtingablaðinu hinn 3. desember 1943, snéri stefnandi sér til þess félags, en fékk þau svör, að félagið teldi sig hafa leyfi til sýninga, án nokkurra sér- stakra takmarkana. Hefur stefnandi því nú höfðað mál þetta, sem fyrr segir, til þess að fá viðurkenningu þess, að hann hafi hinn 20. september 1943 öðlazt einkaleyfi, eins og áður segir. Byggir hann, eins og ljóst er af framanskráðu, kröfur sínar á því, að hann hafi aldrei sótt um annars konar leyfi en einkaleyfi og samkvæmt orða- lagi leyfisbréfsins hafi „hið umbeðna“ leyfi verið veitt. Hann hafi því, í réttmætu trausti til einkaleyfisaðstöðu sinnar, hafizt handa um húsbyggingu þá, er að framan greinir og telur það hafa valdið sér verulegu tjóni, ef það traust reynist ekki á rökum reist Stefndi rökstyður sýknukröfu sína með því, að stefnanda hafi 159 ávallt mátt vera ljóst, a. m. k. eftir viðtöku fyrrgreinds bréfs stefnda, 16. ágúst 1943, að ekki kæmi til þess, að honum yrði veitt einka- leyfi. Stefndi heldur því og fram, að í samtölum aðilja, þeim, er fyrr greinir að fram hafi farið 18. og 20. september 1943, hafi ljós- lega komið fram, að stefnandi gat ekki vænzt einkaleyfis, og hafi hann þá sótt fast, að fá „almennt“ leyfi til sýninga á Selfossi, þótt hann vissi, að aðrir höfðu fengið loforð stefnda um slíkt leyfi. Sér- staklega kveður stefndi þessa afstöðu hafa komið fram í síðasta samtali aðiljanna, sem fram fór við bifreið stefnanda, en stefndi kveðst að því loknu hafa farið fyrst heim til sín og þaðan í skrif- stofu sína, hafa þar gefið skrifara sínum fyrirmæli um útgáfu leyfis- bréfsins á þann hátt að fá honum eftirrit eldra leyfisbréfs, annarrar tegundar, og segja honum að bæta við athugasemdinni um bann við framsali og frest til upphafs notkunar þess. Kveðst hann siðan hafa farið út úr skrifstofunni frá skrifaranum og stefnanda, áður en bréfið var fullgert, og sé því röng frásögn stefnanda um afhendingu Þess. Í annan stað heldur stefndi því fram, að sér sé óheimilt að lögum að veita einkaleyfi til atvinnureksturs, enda fari veiting slíkra réttinda fram með sérstakri lagasetningu hverju sinni. Kveðst hann, hvarvetna þar sem hann nefni „einkaleyfi“, hafa átt við að samið yrði við stefnanda um það, að aðrir fengi ekki leyfi til kvik- myndasýninga vissan tíma, en slíka samninga kveðst hann aldrei myndu hafa gert, án fulls samþykkis hreppsnefndarinnar og þá að sjálfsögðu í þeim tilgangi að tryggja þorpinu með því vandaðra samkomuhús, eins og marg nefnt bréf hans frá 16. ágúst 1943 gefi fyllilega í skyn. Byggingarnefndarmenn þeir, er sátu fyrr greindan fund að kvöldi 19. september 1943 með stefnanda, hafa allir komið fyrir dóm í máli þessu. Er vætti þeirra samhljóða að því leyti, að þeim hafi öllum verið það ljóst, að fleiri en stefnandi áttu von á að fá sýningarleyfi á Selfossi, og tveir þeirra hafa borið það, að þetta hafi komið fram við stefnanda á fundi þessum, og allir kváðust Þeir hafa varað hann við því að ráðast í byggingu kvikmyndahúss þar í þorpinu. Þá hefur skrifari stefnda og komið fyrir dóm í mál- inu. Kvaðst hann sjálfur hafa vélritað og undirritað leyfisbréfið handa stefnanda, afhent það stefnanda og veitt gjaldinu viðtöku. Þá kvað hann stefnanda um leið hafa spurt sig, hvort nokkur annar væri búinn að fá sams konar leyfi, en kvaðst hafa svarað, að svo myndi ekki vera enn þá, en getið þess jafnframt, að Theódór nokk- ur Jónsson eða félag það, sem bann var að undirbúa stofnun á, myndi hafa loforð stefnda um slíkt leyfi og bent stefnanda á, að félag þetta hefði þá þegar hafið undirbúning húsbyggingar. Kvað vitnið þetta hið eina samtal sitt og stefnanda um þessi efni. Vætti framantalinna vitna, skýrslur stefnda og oftnefnt bréf hans frá 16. ágúst 1943, svo og orðalag fyrrgreinds byggingarleyfis, þykja gefa í skyn, að skipti stefnanda við stefnda og vitnin hafi verið á 160 þann veg, að eigi sé unnt að telja stefnanda hafa getað öðlazt rétt- mætt traust til þess, að fyrrgreint leyfisbréf frá 20. september 1943 hafi veitt honum einkaleyfi. Verður því, þrátt fyrir orðalag leyfisbréfsins skoðað í ljósi bréfa stefnanda 4. april og 9. ágúst 1943, að taka sýknukröfu stefnda til greina þegar af þessari ástæðu. Eftir öllum málavöxtum þykir þó rétt, að málskostnaður falli niður. Einar Arnalds borgardómari kvað upp dóm þenna. Því dæmist rétt vera: Stefndi, lögreglustjórinn í Árnessýslu, skal vera sýkn af kröfum stefnanda Georgs Magnússonar í máli þessu. Málskostnaður falli niður. Föstudaginn 5. marz 1948. Kærumálið nr. 1/1948. Sveinn S. Jónsson gegn Rósu Halldóru Hansdóttur og Jóni Guðmundssyni. Staðfesting vitnisburðar. Dómur hæstaréttar. Kristján Kristjánsson, borgarfógeti í Reykjavík, hefur kveðið upp hinn kærða úrskurð. Með kæru 18. febrúar 1948, er hingað barst 25. s. m., hefur sóknaraðili skotið til hæstaréttar úrskurði fógetadóms Reykjavíkur, sem upp var kveðinn 12. s. m., þar sem varnar- aðilja Rósu Halldóru Hansdóttur var sem vitni heimilað að staðfesta framburð sinn. Krefst sóknaraðili þess, að úr- skurðurinn verði úr gildi felldur og synjað verði um, að nefnt vitni staðfesti framburð sinn með eiði eða dreng- skaparheiti. Svo krefst hann og, að sér verði dæmdur kæru- málskostnaður að skaðlausu úr hendi varnaraðilja Jóns Guðmundssonar. Varnaraðili Rósa Halldóra Hansdóttir hefur hvorki sent hæstarétti kröfur né greinargerð í málinu. Frá varnaraðilja Jóni Guðmundssyni hefur borizt grein- 161 argerð. Hann krefst staðfestingar hins kærða úrskurðar og kærumálskostnaðar úr hendi sóknaraðilja eftir mati dóms- ins. Með skírskotun til forsendna hins kærða úrskurðar ber að staðfesta hann. Eftir þessum úrslitum er rétt að dæma sóknaraðilja til að greiða varnaraðilja Jóni Guðmundssyni kærumálskostnað, er þykir hæfilega ákveðinn 200 krónur. Að öðru leyti fellur kærumálskostnaður niður. Dómsorð: Hinn kærði úrskurður á að vera óraskaður. Sóknaraðili Sveinn S. Jónsson greiði varnaraðilja Jóni Guðmundssyni 200 krónur í kærumálskostnað. Að öðru leyti fellur kærumálskostnaður niður. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Úrskurður fógetadóms Reykjavíkur 12. febrúar 1948. Í máli þessu hefur gerðarbeiðandi Jón Guðmundsson, Frakka- stig 19 hér í bænum, krafizt þess, að Sveinn S. Jónsson s. st., verði með beinni fógetagerð borinn út úr húsnæði Því, sem hann hefur dvalið í að undanförnu í húsinu nr. 19 við Frakkastíg hér í bænum. Gerðarþoli hefur mótmælt framgangi gerðarinnar. Hvor um sig hafa aðiljar krafizt málskostnaðar. Gerðarbeiðandi heldur því fram, að hann hafi leyft nefndum Sveini í ágústmánuði 1946 að flytja inn í íbúð sína og hafast þar við um vikutíma, á meðan hann væri að útvega sér íbúð. Hins vegar mótmælir hann því, að barnsmóðir Sveins hafi farið inn í íbúðina með sínu leyfi. Hann kveðst þó hafa látið þetta afskipta- laust, þar til áðurgreindur tími var liðinn, en þar sem þau sýndu þá ekkert fararsnið á sér, kveðst hann hafa krafizt þess, að þau rýmdu íbúðina þegar í stað. Gerðarbeiðandi skýrir enn fremur svo frá, að gerðarþoli hafi lagt á sig hendur og hann hafi af þeim sökum hrökklazt úr íbúð. inni. Gerðarbeiðandi kveður gerðarþola ekki hafa flutt með sér nein húsgögn í íbúðina, heldur noti hann húsgögn sin svo sem hann eigi þau sjálfur. Gerðarþoli kveðst hins vegar hafa fengið húsnæði það, sem hann nú dvelur í, í skiptum fyrir annað, er hann hafi haft á leigu 11 162 í kjallara hússins nr. 19 við Frakkastíg. Segist hann margsinnis hafa boðið gerðarbeiðanda leigu eftir það, en án árangurs. Þá heldur hann því fram, að gerðarbeiðanda skorti aðild að málinu, með því að hann eigi ekki einn húsið, heldur sé það í óskiptri sam. eign gerðarbeiðanda og barna hans allra. Sjálfur kveðst hann eig: % hluta þess. Þá mótmælir hann því algerlega að hafa lagt hendur á gerðarbeiðanda að fyrra bragði. Í þinghaldi 19. desember s. Í. mætti sem vitni í málinu Rósa Halldóra Hansdóttir, Frakkastig 19 hér í bænum. Lýsti hún rétt vott- orð, er hún hafði gefið, og lagt hefur verið fram í málinu á rskj. nr. Í2. Gerðarþoli mótmælti framburði vitnisins sem óstaðfestum og því einnig, að því yrði leyft að staðfesta framburðinn. Byggði hann þessi mótmæli á því, að vitnið, sem væri ólæst og óskrifandi, mundi vera svo andlega vanþroska, að það bæri ekki skyn á helgi og þýðingu eiðs eða drengskaparheits. Atriði þetta var ekki tekið til úrskurðar fyrr en 24. Í; m. Úrskurður féll 30. s. m., og var synjað um staðfestingu að svo stöddu, með því að ekki þótti nægi- lega upplýst um andlegan þroska vitnisins. Gerðarbeiðandi lagði fram í þinghaldi 5. þ. m. vottorð Alfreðs Gíslasonar læknis, sem mun vera sérfræðingur í geðsjúkdómum, og lögðu aðiljar atriðið af nýju undir úrskurð sama dag. Samkvæmt nefndu vottorði stafar fákunnátía vitnisins ekki at vitsmunaskorti þess. Læknirinn telur hana að vísu vitgranna, en álítur vitnisburð hennar um atvik, sem hún sér og heyrir, jafn- gilda meðallagi, hvað áreiðanleik snertir. Með hliðsjón af þessu vottorði svo og öðru því, sem fram hefur komið í málinu um þetta atriði, þykir ekki ástæða til að ætla, að vitninu sé svo vitsmuna vant, að það beri ekki skyn á helgi og þýðingu staðfestingar, og verða þvi mótmæli gerðarþola gegn því að vitnið staðfesti framburð sinn ekki tekin til greina. Því úrskurðast: Vitninu Bósu Halldóru Hansdóttur heimilast að staðfesta framburð sinn. 163 Mánudaginn 8. marz 1948. Nr. 115/1947. Réttvísin og valdstjórnin (Hrl. Guttormur Erlendsson) gegn Sigurbirni Eyjólfssyni (Hrl. Ragnar Jónsson). Bifreiða- og umferðarlagabrot. Manndráp af gáleysi. Dómur hæstaréttar. Ákærði varð með stórkostlegu gáleysi valdur að dauða drengsins Gunnars Reynis Kristinssonar, og varðar brot ákærða við refsiákvæði þau, er í héraðsdómi greinir. Refsing ákærða þykir hæfilega ákveðin varðhald 5 mán- uði. Þá er rétt að svipta hann ökuleyfi ævilangt. Staðfesta ber ákvæði héraðsdóms um greiðslu málskostn- aðar. Ákærði greiði allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, Þar með talin málflutningslaun skipaðs sækjanda og verjanda fyrir hæstarétti, kr. 700.00 il hvors. Dómsorð: Ákærði Sigurbjörn Eyjólfsson sæti varðhaldi 5 mán- uði. Hann er sviptur ökuleyfi ævilangt. Ákvæði héraðsdóms um greiðslu málskostnaðar stað- festist. Ákærði greiði allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin laun sækjanda og verjanda fyrir hæsta- rétti, hæstaréttarlögmannanna Guttorms Erlendssonar og Ragnars Jónssonar, kr. 700.00 til hvors. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur aukaréttar Reykjavíkur 23. ágúst 1947. Ár 1947, laugardaginn 23. ágúst, var í aukarétti Reykjavíkur, sem haldinn var í skrifstofu réttarins af Þórði Björnssyni, settum sakadómara, upp kveðinn dómur í málinu nr. 3114/1947: Rétt- vísin og valdstjórnin gegn Sigurbirni Eyjólfssyni, sem tekið var til dóms hinn 30. f. m. Mál þetta er af réttvísinnar og valdstjórnarinnar hálfu höfðað 164 segn Sigurbirni Eyjólfssyni útgerðarmanni, Túngötu 15 í Kefla- vík, til refsingar, sviptingar bifreiðarstjóraréttinda og greiðslu sakarkostnaðar fyrir brot gegn 23. kafla almennra hegningarlaga nr. 19 19. febrúar 1940, bifreiðalögum nr. 23 16. júni 1941 og um- ferðalögum nr. 24 16. júní 1941. Ákærði er kominn yfir lögaldur sakamanna, fæddur 8. septem- ber 1896 að Kirkjubóli á Miðnesi, og hefur, svo að kunnugt sé, sætt eftirtöldum kærum og refsingum: 1918 2%0 Sátt í Reykjavík, 20 kr. sekt fyrir lögreglusamþykktar- brot. 1920 2%s Sátt í Reykjavík, 20 kr. sekt fyrir sams konar brot. 1922 174 Sátt í Hafnarfirði, 50 kr. sekt fyrir brot gegn sóttvarnar- lögum. 1923 104 Sátt í Reykjavík, 80 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 1938 13 Sektaður á Siglufirði (líklega dómur) 5500 kr. sekt fyrir brot gegn lögum um dragnótaveiðar. 1939 % Sátt í Keflavík, 25 kr. sekt fyrir brot gegn fiskveiða- samþykkt Keflavíkur. Málavextir eru þeir, er nú skal greina: Mánudaginn 19. maí s. 1. um klukkan 17 ók ákærði, sem var að öllu leyti vel fyrir kallaður, bifreið sinni G 953 austur Skúlagötu. Í framsæti bifreiðarinnar, við hægri hlið hans, sat Albert Bjarna- son útgerðarmaður, Túngötu 21 í Keflavik, en stýrið er vinstra megin Í bifreiðinni, og voru ekki aðrir í henni. Við gatnamót Vatns- stigs og Skúlagötu varð þriggja ára gamall drengur, Gunnar Reynir Kristinsson, Lindargötu 62, fyrir bifreiðinni og beið þegar bana af. Nokkru eftir að slysið varð, komu rannsóknarlögreglumennirnir Lárus Axel Helgason, Kristmundur Jóhannes Sigurðsson og Ing- ólfur Þorsteinsson yfirvarðstjóri, auk lögregluþjóna frá götulög- reglunni. Lárus Axel gerði uppdrátt af slysstaðnum, rskj. nr. 3, og sést þar, að bifreiðin hefur staðið rúman meter frá nyrðri gang- stéttarbrún eftir að hún var stöðvuð, þegar slysið varð. Einnig tók hann myndir þar af slysstaðnum, sem lagðar hafa verið fram. Bifreiðaeftirlitsmennirnir Hjörleifur Jónsson, Lindargötu 11, og Haukur Hrómundsson, Túngötu 18, skoðuðu bifreiðina G 953 sama daginn og slysið varð. Hafa þeir gefið vottorð þess efnis og borið það hér fyrir réttinum, að hún hafi að öllu leyti verið í góðu lagi, bæði fót- og handhemlar hafi virkað jafnt og vel. Brestur var í framrúðu bifreiðarinnar fyrir framan sæti ökumanns, en glerið er óbrjótanlegt og kveða beir hana engin áhrif hafa haft á útsýni úr bifreiðinni, og óbrjótanlegt gler ófáanlegt, og því hafi þetta verið látið óátalið. Á slysstaðnum var vegurinn góður, en litið eitt rakur, enda munu hafa verið smá rigningarskúrir þenna dag. Ákærði skýrir svo frá málavöxtum, að hann hafi ekið vel vinstra inegin austur Skúlagötu, mjög hægt, eða á um 15 km braða miðað við klukkustund. Ekki kveðst hann þó hafa litið á hraðamæli bif- 165 reiðar sinnar, en kveður einhvern mann, sem ók rétt á eftir sér, hafa sagt sér, að hann hefði ekið á þessum hraða, enda aki hann alltaf hægt og gætilega, sérstaklega hér í bænum. Hann kveðst ekki hafa séð drenginn né önnur börn fyrr en hann kom skyndi- lega auga á hann rétt fyrir framan bifreiðina aðeins til hægri við miðju vélarhússins (hooddsins). Kveðst hann þá hafa hemlað strax, og bifreiðin stansað þegar í stað. Ákærði kveðst ekki hafa orðið var við, að drengurinn yrði undir hjólum bifreiðarinnar, en hann varð var við að bifreiðin skall á drenginn. Þegar hann kom út úr bifreiðinni, lá drengurinn undir henni, og rétt fyrir aftan vinstra framhjól hennar, og var þegar örendur, eins og áður greinir. Ákærði segir mikla umferð hafa verið um Skúlagötu, þegar slysið varð, en hvort hann hafi þá verið að mæta bifreið eða rétt lokið við það, hefur hann ekki getað gert sér grein fyrir. Hann getur heldur ekki gert sér grein fyrir því, hvort drengurinn hafi verið á hlaupum, er hann kom auga á hann, en telur þó líkindi til þess. Ákærði kveður ekkert hafa dregið athygli sína frá umferðinni og hann hafi ekki átt í samræðum við farþega sinn. Kveðst hann hafa séð stutt hemlaför eftir afturhjól bifreiðarinnar um eitt til tvö fet á lengd, en ekki aðgætti hann, hvort hemlaför hefðu sézt eftir framhjól hennar. Hið sama hefur vitnið Albert Bjarnason borið, hvað hemlaför snertir. Kveður það bifreiðinni G 953 hafa verið ekið þráðbeint vinstra megin eftir akbrautinni austar Skúlagðiu á um ið til 20 km hraða miðað við klukkustund, er slysið varð. Segir vitnið ákærða vera mjög gætinn bifreiðarstjóra, og það hafi oft ekið með honum. Það veit ekki til þess, að nokkuð hafi dregið athygli hans frá akstrinum, og segir þá ekki hafa verið í samræð- um, er slysið varð. Ekki veit vitnið, hvernig slysið atvikaðist, og sá ekki barnið fyrr en slysið var orðið, en það fann eitthvað koma einhvers staðar við bifreiðina um leið og hún var hemluð, og segir, að hún hafi stöðvazt mjög snöggt. Ekki hefur vitnið getað gert sér grein fyrir, hvort mikil umferð hafi verið í námunda við slys- staðinn, og eigi kveður það bifreiðar hafa staðið þar nærri. Vitnið Michael Sigfinnsson bifreiðarstjóri, Stórholti 45, skýrir svo frá, að það hafi ekið bifreið sinni austur Skúlagötu á eftir bifreiðinni G 953, þegar slysið varð, en þó hafi verið ein bifreið á milli bifreiðar þess og bifreiðarinnar G 953, en ekki hefur tekizt að hafa upp á, hver ók þeirri bifreið eða hvert númer hennar er. Kveðst vitnið hafa haft bifreið sina í öðru ganghraðastigi, enda hafi bifreiðinni G 953 verið ekið hægt, varla yfir 15 km hraða miðað við klukkustund, jafnt og þráðbeint eftir akbrautinni. Ekki sá vitnið til ferða nokkurra barna yfir Skúlagötu í þá mund, er slysið varð. Það sá ekki hvernig barnið varð fyrir bifreiðinni, og teppi hafði verið breitt yfir það, er vitnið kom að slysstaðnum. Það segist hafa séð stutt hemlaför eftir öll hjól bifreiðarinnar G 953, varla yfir hálfan meter á lengd. 166 Vitnið Sigurður Bárðarson bifreiðarstjóri, Lindargötu 40, sem statt var í dyrum, er snúa að Skúlagötu, í undirgangi Kveldúlfs- hússins, skýrir svo frá, að ákærði hafi ekið þráðbeint austur eftir Skúlagötu, vel vinstra megin eftir akbrautinni, hægt, eftir því sem venjulega er ekið þarna, en nánar treystir það sér ekki til að ákveða hraðann. Kveður það nokkur börn hafa komið hlaupandi, litlu áður en slysið varð, af Vatnsstígnum, norður yfir Skúlagötu, og niður á Kveldúlfsbryggju. Tveir litlir drengir hafi verið lítið eitt á eftir börnunum, og munu þeir hafa verið á miðri Skúlagötu, er hin börnin voru komin yfir hana. Þeir hafi hlaupið þráðbeint og rakleitt yfir götuna, og ekki virzt taka eftir bifreiðinni G 953. en engin Önnur umferð hafi verið á götunni, og engar Þifreiðar staðið í námunda við slysstaðinn. Kveður það annan drenginn, sem minni var, hafa verið litið á eftir hinum. Gizkar það á, að minni drengurinn, sem fyrir slysinu varð, hafi verið tvo metra frá gangstéttarbrún, er framvari bifreiðarinnar, vinstra megin, rakst á hann. Segir það hann hafa fallið í götuna og vinsira frambjól bifreiðarinnar farið yfir hann. Kveðst það hafa heyrt greinilegan skell, er bifreiðin lenti á drengnum, en hann muni ekkert hafa kastazt frá henni, heldur fallið undir hana og dregizt með henni, enda hafi bifreiðarstjórinn ekki virzt taka eftir neinu fyrr en barnið lenti á framvaranum, því að þá fyrst hafi verið dregið úr hraða bifreiðarinnar og hún hemluð. Fór vitnið strax að bifreið- inni „og segir drenginn þá hafa legið rétt aftan við vinstra fram- hjól hennar, og því hafi þegar verið ljóst, að hann mundi hafa dáið samstundis, því að höfuðið hafi sjáanlega verið mikið brotið, enda var blóð og heilaslettur bæði á götunni og vinstra framhjóli bifreiðarinnar, sbr. myndir þær, sem lagðar hafa verið fram í máli þessu. Vitnið og Gunnar Daníelsson verkamaður, Brúarenda við Þormóðsstaði, tóku líkið undan Þifreiðinni, en ekki sá hann, hvernig slysið varð, og breiddu þeir yfir það teppi, og síðan var hringt á lögreglustöðina og tilkynnt hvað komið hefði fyrir. Kveðst vitnið hafa séð hemlafar eftir hægra afturhjól bifreiðar- innar, og hafi það verið nokkuð langt, en ekki hefur það treyst sér til að ákveða lengd þess nánar. Ekki kveðst Gunnar Daníelsson hafa séð nokkur hemlaför á slysstaðnum, enda hafi bann farið strax til að kalla á lögregluaðstoð. Lögregluþjónarnir Ingólfur Sveinsson og Lárus Axel Helgason segjast engin hemlaför hafa séð á slysstaðnum. Ingólfur Þor- steinsson yfirvarðstjóri rannsóknarlögreglunnar kveður engin hemlaför hafa sézt á slysstaðnum, en þó hafi eins og mátt greina á hjólförum bifreiðarinnar, að henni hafi verið hemlað að ein- hverju leyti, þó ekki svo, að hemlar hafi haldið nokkru hjólinu föstu, er hún stöðvaðist. Kristmundur Jóhann Sigurðsson rann- sóknarlögreglumaður kveðst engin hemlaför hafa séð á slysstaðn- 167 um, en förin eftir bifreiðina hafi virzt bera það með sér, að eitthvað hafi verið þyngt á hjólum hennar. Í ályktun krufningarskýrslu Þórarins Sveinssonar læknis segir, að við líkskoðun hafi komið í ljós, að höfuðbein, sérstaklega kinnbein og andlitsbein, séu mjög brotin, auk þess sem kúpubotn og höfuðbein hafi meira og minna brotnað líka, og heilinn allur tætzt í sundur af þessum Þbeinstrjúg. Sé því útlit fyrir að mikill bungi hafi komið yfir neðri hluta andlits og sprengt kúpubotninn með þessum afleiðingum. Auk þess sjáist upphandleggsbrot á hægri handlegg og viðbeinsbrot sömu megin. Ljóst sé af þessum áverk- um, að barnið hafi látizt samstundis. Eins og atvikum er lýst hér að framan, er upplýst, að barn það, er fyrir slysinu varð, hafi komið frá Vatnsstíg og farið norður yfir Skúlagötu, og þá orðið undir vinstra framhjóli bifreiðarinnar ( 953, sem ákærði ók, án þess að hann hafi orðið var við barnið fyrr en það var rétt fyrir framan bifreið hans, enda þótt hann hafi ekið mjög hægt eða á um 15 til 20 km hraða miðað við klukku- stund. Þykir ákærði með aðsæzluskorii vera samvaldur að dauða- slysi barnsins, þar eð hann sýndi ekki þá athygli og varkárni, sem krefjast verður af bifreiðastjórum, sem aka hér um bæinn, þar sem alltaf má búast við börnum á ferli. Með framangreindu hátterni hefur ákærði gerzt brotlegur við 215 gr. almennra hegningarlaga nr. 19 12. febrúar 1940, 1. mgr. 27. gr. sbr. 38. gr. bifreiðalaga nr. 23 16. júni 1941, og 2. gr. sbr. 14. gr. umferðalaga nr. 24 16. júní 1941. Þykir refsing hans hæfilega ákveðin varðhald í 60 daga. Samkvæmt 39. gr. bifreiðalaganna þykir bera að svipta ákærða bifreiðarstjóraréttindum í 3 ár frá birtingu dóms þessa að telja. Ákærða ber að dæma til greiðslu alls sakarkostnaðar, þar með talin málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns hér við réttinn, hrl. Ragnars Jónssonar, kr. 300.00. Rekstur málsins hefur verið vítalaus. Dómsorð: Ákærði Sigurbjörn Eyjólfsson sæti varðhaldi í 60 daga. Hann er frá birtingu dóms þessa sviptur bifreiðarstjóra- réttindum í 3 ár. Ákærði greiði allan kostnað sakarinnar, þar með talin málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns hér við réttinn, hrl. Ragnars Jónssonar, kr. 300.00. Dómi þessum skal fullnægja með aðför að lögum. 168 Þriðjudaginn 9. marz 1948. Nr. 131/1947. Guðmundur Guðmundsson (Hrl. Sigurgeir Sigurjónsson) segn Sigurði Helgasyni og gagnsök (Hrl. Gústaf A. Sveinsson). Vixilmál. Dómur hæstaréttar. Aðaláfrýjandi, sem skotið hefur máli þessu til hæstaréttar með stefnu 2. des. 1947, krefst þess aðallega, að hinn áfrýj- aði dómur verði ómerktur og málinu vísað heim í hérað til löglegrar meðferðar. Til vara krefst hann þess að hann verði sýknaður af öllum kröfum gagnáfrýjanda. Þá krefst aðaláfrýjandi málskostnaðar úr hendi gagnáfrýjanda fyrir báðum dómum eftir mati hæstaréttar, hvor krafa hans, sem tekin verði til greina. Gagnáfrýjandi, sem skotið hefur málinu til hæstaréttar með stefnu 15. des. 1947, krefst þess, að hinn áfrýjaði dóm- ur verði staðfestur og aðaláfrýjandi verði dæmdur til greiðslu málskostnaðar í hæstarétti. Með því að fallast má á rök héraðsdóms fyrir því, að aðal- áfrýjandi geti ekki komið að öðrum vörnum í máli þessu en þeim, er greinir í 208. gr. laga nr. 85/1936, verður ómerk- ingarkrafa hans ekki tekin til greina. Ber því að staðfesta hinn áfrýjaða dóm og dæma aðaláfrýjanda til að greiða gagnáfrýjanda kr. 1200.00 í málskostnað í hæstarétti. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Aðaláfrýjandi Guðmundur Guðmundsson greiði gagn- áfrýjanda Sigurði Helgasyni kr. 1200.00 í málskostnað í hæstarétti að viðlagðri aðför að lögum. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 29. október 1947. Mál þetta, sem dómtekið var 22. þ. m. hefur Sigurður stór- kaupmaður Helgason, Bankastræti 7 hér í bænum, höfðað fyrir bæjarþinginu með stefnu útgefinni 7. febrúar s. 1. og birtri sama 169 dag gegn Guðmundi kaupmanni Guðmundssyni, Vesturgötu 20 Hafnarfirði, til greiðslu vixils að fjárhæð kr. 40 000.00, nú að eftir- stöðvum kr. 21648.00, útgefins 16. april 1945 af stefnanda og sam- Þykkts að stefnda til greiðslu í Búnaðarbankanum hér í bæ 16. október 1945. Hefur stefnandi krafizt þess, að stefndi verði dæmdur til að greiða honum eftirstöðvar víxilsins, kr. 21 648.00, með 6% ársvöxt- um frá 16. október 1945 til greiðsludags, %% víxilfjárhæðarinnar í þóknun og málskostnað að skaðlausu. Stefndi krefst sýknu og málskostnaðar að skaðlausu. Stefnandi byggir kröfur sinar á víxli þeim, er að framan getur, sem hann hefur leyst til sín. Til frádráttar vixilfjárhæðinni lætur stefnandi koma kr. 18 352.00 vegna viðskipta aðiljanna, sem eigi eru nánar rakin í máli þessu. Stefndi byggir sýknukröfu sína á þvi, að hann hafi á sínum tíma afhent stefnanda tvo víxla, hvorn að fjárhæð kr. 20 000.00, til fram- lengingar á hinum umstefnda víxli. Kveður hann stefnanda hafa veitt víxlum þessum viðtöku til greiðslu á víxli þeim, sem mál þetta er af risið, án þess að láta hann af hendi. Í máli, sem nú er rekið fyrir bæjarþingi Hafnarfjarðar, sækir stefnandi stefnda um greiðslu á öðrum hinna fyrrgreindu vixla, en hinn mun hann hafa selt eða látið af hendi. Samkvæmt framangreindu telur stefndi, að stefn- andi eigi ekki kröfu á hendur honum til greiðslu hins umstefnda víxils. Stefndi hefur haldið því fram, að með greinargerð sinni hafi stefnandi tekið til andsvara í máli þessu á þann hátt, að það beri að meta sem samþykki hans á þvi, að varnir stefnda megi hafa uppi í málinu, þótt þeim ella yrði ekki komið að í víxilmáli. Samkvæmt stefnu er mál þetta höfðað sem víxilmál, og eiga þvi ákvæði XVII. kafla laga nr. 85 frá 1936 við um rekstur þess. And- svör stefnanda í greinargerð verða ekki metin sem samþykki hans á, að öðrum vörnum verði komið að í málinu en þeim, sem hafðar verða uppi í víxilmálum almennt, enda var því eindregið mótmælt af hans hálfu við munnlegan flutning málsins, að slíkar varnar- ástæður yrðu teknar til greina. Varnir stefnda eru ekki þess efnis, að þær verði hafðar uppi í víxilmáli, án samþykkis gagnaðilja, sbr. 208. gr. einkamálalaganna. Þar eð stefnandi hefur lagt fram sönnur þess, að hann hefur leyst til sín vixilinn með greiðslu hans, ber stefnda að greiða honum eftirstöðvar víxilsins, kr. 21 648.00, með vöxtum eins og krafizt er í stefnu. Því er ekki mótmælt, að stefn- andi hafi greitt víxilhafa 14% víxilfjárhæðarinnar í þóknun, er hann leysti til sín víxilinn. Ber því samkvæmt ákvæðum 1. sbr. 4. mgr. 49. gr. víxillaga nr. 93 frá 1933 að taka til greina kröfu hans um þóknun, er nemi %% vixilfjárhæðarinnar. Málskostnaður til handa stefnanda telst hæfilega metinn kr. 2000.00. Í greinargerð hefur umboðsmaður stefnda, Sigurgeir Sigurjóns- son hrl., viðhaft eftirfarandi móðgandi ummæli um stefnanda: „Er 170 af þessu ljóst ... að stefnandi er óheimildarmaður að víxlinum. Er hér að sjálfsögðu um stórlega vítavert og refsivert athæfi að ræða hjá stefnanda ..." Að kröfu stefnanda ber að ómerkja ummæli þessi og vita þau. Unnsteinn Beck, fulltrúi borgardómara, kvað upp dóm þenna. Dómsorð: Framangreind ummæli skulu vera ómerkt og ber að vita þau. Stefndi Guðmundur Guðmundsson greiði stefnanda Sigurði Helgasyni kr. 21 648.00 með 6% ársvöxtum frá 16. okt. 1945 til greiðsludags, % % framangreindrar víxilfjárhæðar í þóknun og kr. 2000.00 í málskostnað innan 15 daga frá lögbirtingu dóms þessa að viðlagðri aðför að lögum. Miðvikudaginn 10. marz 1948. Nr. 35/1947. Jóhann Guðjónsson, Ragnar Pálsson, Magnús Snorrason, Magnús Baldvinsson, Þiðrik Bald- vinsson, Þorkell Teitsson og Erlendur Jónsson (Hrl. Egill Sigurgeirsson) gegn Favoretta Walterina Kennard og Geir H. Togga (Hrl. Lárus Fjeldsted) Skýring á samningi um afnot veiðiréttar. Dómur hæstaréttar. Áfrýjendur hafa skotið máli þessu til hæstaréttar með stefnu 22. april 1947 og gert þessar kröfur. I. Aðalkrafa-: 1. Að framsal stefndu F. W. Kennard á réttindum sinum samkvæmt samningi dags. 4. ágúst 1937 til stefnda Geirs H. Zoöga með samningi dags. 17. ágúst og 7. okt. 1944 verði dæmt ógilt gagnvart áfrýjendum, aðallega frá upphafi, en til vara frá 1. janúar 1948, svo og að ákveðið verði, að réttur stefnda F. W. Kennard samkvæmt samningnum frá 4. ágúst 1937 sé niður fallinn. 2. Að dæmt verði, að ráðstöfun áfrýjanda samkvæmt 1. lið samningsins frá 4. ágúst 1937 á veiðiréttindum í Langá, tímabilið frá 1. janúar 1948 til 1. janúar 1958, sé ólögmæt og skuldbindi ekki áfrýjendur. II. Varakrafa: 1. Að ákveðið verði, að veiðiréttindi stefnda F. W. Kennard samkvæmt samningnum frá 4. ágúst 1937 séu persónuleg fyrir hana sjálfa og börn hennar, enda sé henni og börnum hennar óheimilt að leigja eða leyfa öðrum að nota veiðirétt- inn á tímabilinu frá 1. janúar 1948 til 1. janúar 1958. 2. Að stefnda F. W. Kennard og börnum hennar verði ein- ungis talið heimilt að leigja eða leyfa öðrum afnot veiði- réttarins, meðan þau nota réttinn sjálf. 3. Að ákveðið verði, að áfrýjendur hafi rétt til að fá lax keyptan af þeim, sem veiðiréttinn hefur, til heimilisþarfa sinna, eftir því sem þeir óska, fyrir kr. 0.60 hvert kg. Loks krefjast áfrýjendur þess, að stefndu verði dæmd in solidum eða hvort í sínu lagi til þess að greiða þeim máls- kostnað bæði í héraði og fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Stefndu hafa krafizt staðfestingar á hinum áfrýjaða dómi og málskostnaðar fyrir hæstarétti úr hendi áfrýjenda eftir mati dómsins. Stefndi F. W. Kennard átti veiðirétt í Langá fyrir jörðum áfrýjenda, en afsalaði sér með samningnum frá 4. ágúst 1937 réttinum til þáverandi eigenda jarðanna án endurgjalds. Áskildi hún sér jafnframt að halda veiðiréttinum um 20 ára skeið, þó svo, að hún undirgekkst að greiða gjald fyrir veiði- réttinn síðari áratuginn. Sammninginn ber að skýra með hlið- sjón af þessum aðdraganda, og þykir þá ákvæði 2. gr. hans heimila henni að framleigja veiðiréttinn með þeim hætti, sem hún hefur gert, enda þótt hún beri áfram ábyrgð gagn- vart áfrýjendum á efndum samningsins, svo sem leigu- greiðslum og því, að veiðin sé hóflega nýtt. Samkvæmt þessu og að öðru leyti með skirskotun til forsendna héraðsdóms ber að staðfesta hann. Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður fyrir hæsta- rétti falli niður. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Málskostnaður fyrir hæstarétti fellur niður. 172 Dómur bæjarþings Reykjavíkur 27. janúar 1947. Mál þetta, sem dómtekið var 17. þ. m., hafa þeir Jóhann Guð- jónsson, eigandi Leirulækjar, Ragnar Pálsson og Magnús Snorra- son, eigendur Hvitsstaða, Magnús Baldvinsson og Þiðrik Baldvins- son, eigendur Grenja, Þorkell Teitsson, eigandi Litla-Fjalls og Erlendur Jónsson, eigandi Jarðlangsstaða, höfðað fyrir bæjar- þinginu með stefnu útgefinni 3. maí 1946 gegn þeim Favoretta Walterina Kennard, Westbrook House, Hampton, Englandi og Geir H. Zoðöga stórkaupmanni hér í bænum. Gera stefnendur þessar dómkröfur: 1. Að viðurkennt verði með dómi, að stefndi Kennard hafi brotið svo af sér ákvæði síðargreinds samnings frá 4. ágúst 1937, að hún hafi fyrirgert öllum rétti samkvæmt honum og að stefnendur séu lausir allra mála. 2. Að afhending stefnda Kennard á réttindum sinum samkvæmt nefndum samningi til stefnda Zoöga verði dæmd ógild gagnvart stefnendum. 3. Að viðurkennt verði með dómi að stefndi Kennard hafi aðeins persónulegan og óframselj- anlegan veiðirétt í Langá. 4. Að veiðiréttindi stefnda verði aðeins talin ná til hennar sjálfrar og erfingja hennar. 5. Að stefnda verði talið óheimilt að selja veiðirétt sinn öðruvísi en á leigu, meðan hún sjálf notar réttinn. Til vara krefjast stefnendur þess, að viður- kennt verði með dómi, að þeir hafi rétt til að kaupa til heimilis- þarfa af laxi þeim, sem stefndu veiði í Langá, fyrir kr. 0.60 pr. kg, og að ráðstöfun stefnenda samkvæmt 1. lið samningsins frá 4. ágúst 1937 á veiðiréttindum í Langá yfir tímabilið í. janúar 1948 til 1. janúar 1958, verði metin ógild og óskuldbindandi fyrir þá, svo og lögum andstæð. Loks krefjast stefnendur þess, að stefndu verði in solidum eða hvort í sínu lagi dæmd til greiðslu máls kostnaðar að skaðlausu eftir mati dómara. Stefndu hafa kratizt þess aðallega að verða sýknuð af öllum kröfum stefnenda og málskostnaðar úr hendi þeirra in solidum eða hvers í sínu lagi, en til vara hefur stefndi Kennard krafizt þess, verði framleiga hennar til stefnda Zoéga talin óheimil, að viður- kennt verði með dómi, að hún og erfingjar hennar haldi óskertum öllum réttindum sínum samkvæmt margnefndum samningi, þ. e. veiðirétti til 1. janúar 1958 og forgangsrétti til leigu eftir þann tíma. Þá krefst hún og málskostnaðar sem fyrr greinir. Málavextir eru þessir: Er veiðilögin nr. 61 frá 1932 gengu í gildi, átti stefndi Kennard veiðiréttindin í Langá, en nokkru síðar fengu landeigendur heimild til innlausnar réttindanna, stofnuðu veiðifélag og voru matsmenn dómkvaddir. Áður en yrði af matsgerð og innlausn samkvæmt lögunum, komust landeigendur að samningum við stefnda, en þrir þeirra höfðu áður gert sérsamninga við hana. Samningurinn milli stefnda og þáverandi eigenda jarða þeirra, sem nú eru í eigu stefnenda, var gerður í Borgarnesi hinn 4. ágúst 1937 og eru 173 ákvæði hans, er helzt varða mál þetta, svo hljóðandi: „1. Frú F. W. Kennard gefur okkur afsal fyrir veiðirétti í Langá fyrir jörð- um okkar, gegn því að hún fái að nota veiðiréttinn endurgjalds- laust í 10 ár eða frá 1. janúar 1938 til 1. janúar 1948 og að hún og hennar erfingjar fái veiðirétt þenna leigðan í næstu 10 ár þar á eftir eða frá 1. janúar 1948 til 1. janúar 1958 gegn því hún greiði þau árin £ 60—0-——— sextíu pund sterling í leigu á ári samtals, en eftir þann tima hefur hún forgangsrétt að leigunni, ef hún vill og veiðirétturinn verður leigður, og þá með þeim skilyrðum, er um- semst þá. 2. Frú Kennard hefur leyfi til, meðan hún notar veiði- réttinn samkvæmt framantöldu, að leigja eða leyfa öðrum að nota hann um lengri eða skemmri tima, með sama rétti og hún hefur.“ Með samningi, dagsettum 17. ágúst og 7. okt. 1944, seldi stefndi Kennard stefnda Zoéga veiðiréttindi í Langá, þau, sem hún átti óskorað, svo og veiðiskála við ána og báta o. fl., en yfirfærði og framleigði stefnda Zoöga allan veiðirétt sinn samkvæmt fyrr- greindum samningi frá 1937, svo og samkvæmt síðari samningum við eigendur tveggja jarða, sem ekki taka þátt í málshöfðun þess- ari, Áf hálfu allra stefnenda voru borin fram mótmæli gegn ráð- stöfun þessari, er samningi stefndu var lýst á manntalsþingi, og hafa þeir síðan höfðað mál þetta til riftunar beggja samninga, svo sem fyrr hefur verið lýst. Stefnendur rökstyðja kröfur sinar með því, að samkvæmt fyrr- greindum samningi frá 1937 hafi stefndi Kennard aðeins öðlazt per- sónulegan veiðirétt í Langá í 10 ár gegn afsali veiðiréttinda sinna. Leigan til næstu 10 ára hafi aðeins náð til stefnda og erfingja henn- ar. Telja þeir sérstaklega fram til stuðnings þessum skilningi á samningsákvæðunum það, að orðunum „og hennar erfingjar“ var bætt í samninginn með bleki, en meginmál hans er vélritað; svo og að forgangsréttur stefnda, að liðnum 10 ára leigusamningi, sé bundinn við nafn hennar einnar. Enn fremur telja þeir, að stefnda sé því aðeins heimilt að leigja eða leyfa öðrum veiðina, að hún sjálf noti réttinn, þ. e. sé sjálf við ána á sumri hverju, en leigði eða leyfði öðrum afnotin þann tíma sumars, sem hún notaði hann ekki sjálf, enda hafi þessi tilhögun verið flest sumur, eftir að hún eignaðist réttindin. Nú hafi hún selt öll hús sín og alla aðstöðu við ána og fái ekki lengur talizt notandi veiðiréttarins. Loks kveðast stefnendur hafa treyst stefnda til að gæta þess, að ánni yrði ekki ofboðið með of mikilli veiði og að ekki kæmi til mála, að hún Ieigði eða leyfði öðrum veiðiréttinn, nema þeim, sem hún treysti til að fara vel með veiðina. Kveðast þeir aldrei hefðu gengið inn á að þessi veiðiréttur gengi kaupum og sölum, enda gæti þá svo farið, að áin væri orðin lítils virði, þegar veiðin félli aftur undir jarðirnar að 20 árum liðnum frá samningagerðinni. Telja stefn- endur stefnda hafa, með framsali sínu til stefnda Zoéga gerzt seka um svo stórfelld samningsrof, að riftun samningsins frá 1937 varði. 174 Stefndu styðja kröfur sínar með því, að samkvæmt ákvæðum samningsins frá 1937 hafi stefndi Kennard óbundnar hendur um framsal eða framleigu veiðiréttarins, enda hafi hún framleigst hann gegn endurgjaldi ýmist heil sumur eða hluta af sumri öll þau ár, sem samningurinn hefur verið í gildi, án athugasemda af hálfu stefnenda fyrr en nú var sagt, og hafi þeim þó verið kunnugt um allar ráðstafanir hennar að þessu leyti. Samkvæmt 1. gr. samningsins frá 1937 verður ekki annað séð, en að skilyrði þau, sem stefndi setur fyrir afsali réttinda sinna í hendur landeigenda, séu þau, að hún haldi veiðirétti í Langá um 20 ára tímabil gegn £ 60--0—-0 árlegu afgjaldi síðari 10 árin. Sam- kvæmt 2. gr. er henni heimilað framsal þessara réttinda, og þykir ekki unnt að telja stefnendur hafa fært á það sönnur í máli þessu, að aðrar og óskráðar takmarkanir hafi verið meðal samnings- ákvæða aðilja, né heldur, að orðalag 2. gr. geri nauðsynlega návist stefnda við ána, til þess að heimildinni þar megi beita. Ber því að sýkna bæði stefndu af aðalkröfu stefnenda. Fyrri varakröfuna rökstyðja stefnendur með því, að stefndi Kennard hafi boðizt til að selja landeigendum af veiði sinni með þessum skilmálum, þegar samningar voru gerðir í Borgarnesi, svo og að sjá um, að þeir, sem kynnu að nota veiðirétt hennar, gerðu hið sama. Halda þeir því fram, að þetta boð stefnda hafi ráðið úr- slitum um samningagerðina af hálfu landeigenda, þótt þeir hafi ekki sótt það fast, að ákvæði um það yrði sett í samninginn. Gegn ákveðnum andmælum af hálfu stefnda, hefur stefnendum ekki tekizt að sanna staðhæfingar sínar að bessu leyti, enda þykja andmæli stefnda hafa nokkra stoð í því að ekki verður séð, að landeigendur hafi krafizt þess að fá lax keypian við þessi kjör fyrr en í máli þessu. Verður þessi varakrafa stefnanda því eigi til greina tekin. Síðari varakrafa stefnanda er byggð á ákvæðum 4. töluliðs 2. gr. laga nr. 112 frá 1941, en þau ákvæði voru samhljóða í lögum nr. 61 frá 1932, sem í gildi voru við samningagerðina 1937. Er þar lagt bann við því, að réttur til stangarveiði sé skilinn við landar- eign um lengri tímabil en ið ár, nema leyfi ráðherra komi til. Telja stefnendur samning sinn við stefnda ganga í berhögg við ákvæði þetta, og sé hann því ógildur og eigi bindandi fyrir þá. Stefndi hefur andmælt þessum skilningi og talið, að með samn- ingnum hafi veiðiréttur ekki verið skilinn við lönd þeirra, heldur sameinaður þeim. Af greinargerð stefnenda í stefnu máls þessa er ljóst, að veiði- réttur í Langá var seldur undan jörðunum um síðustu aldamót og var í eigu erlendra manna siðan. Með vatnalögum nr. 15 frá 1923, 121. gr., var lögleitt bann það við skilnaði veiðiréttar og jarðar, sem að framan greinir og endurtekið var í veiðilögum frá 1936 og 1941. Þykir ljóst, að ákvæði þetta fái ekki tekið til veiðiréttinda, 175 sem þegar höfðu verið skilin við landareign á löglegan hátt, og ber því að sýkna stefnda einnig af þessari varakröfu stefnenda. Úrslit málsins verða því þau, að stefndu verða sýknuð af öllum kröfum stefnenda, en rétt þykir þó, að málskostnaður falli niður. Einar Arnalds borgardómari kvað upp dóm þenna. Dómsorð: Stefndu, Favoretta Walterina Kennard og Geir H. Zoéga, skulu vera sýkn af kröfum stefnenda, Jóhanns Guðjónssonar, Ragnars Pálssonar, Magnúsar Snorrasonar, Magnúsar Bald- vinssonar, Þiðriks Baldvinssonar, Þorkels Teitssonar og Er- lends Jónssonar, í máli þessu. Málskostnaður falli niður. Fimmtudaginn 11. marz 1948. Nr. 90/1947. Réttvísin (Hrl. Guttormur Erlendsson) gegn Ingimundi Guðmundssyni (Hrl. Egill Sigurgeirsson). Likamsárás. Dómur hæstaréttar. Með skírskotun til forsendna hins áfrýjaða dóms ber að staðfesta hann, þó þannig, að þar eð ákærði, sem ekki hefur verið refsað áður, átti að gæta reglu á samkomunni og framkoma Harðar Sigurjónssonar var ekki vítalaus, þykir rétt að refsing ákærða sé skilorðsbundin samkvæmt VI. kafla laga nr. 19/1940, og falli hún niður að liðnum 5 árum frá uppsögu dóms þessa, ef skilyrði nefnds kafla laganna verða haldin. Ákærði greiði allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin málflutningslaun skipaðs sækjanda og verjanda í hæsta- rétti, 500 krónur til hvors. Dómsorð: Ákærði Ingimundur Guðmundsson sæti varðhaldi 20 daga. En fullnustu refsingar hans skal fresta og niður skal hún falla að liðnum 5 árum frá uppsögn dóms 176 þessa, ef skilyrði VI. kafla laga nr. 19/1940 verða haldin. Ákvæði héraðsdóms um skaðabætur og málskostnað staðfestast. Ákærði greiði allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin málflutningslaun skipaðs sækjanda og verj- anda fyrir hæstarétti, hæstaréttarlögmannanna Gutt- orms Erlendssonar og Egils Sigurgeirssonar, 500 krón- ur til hvors. Dóminum Þber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur aukaréttar Reykjavíkur 28. maí 1946. Ár 1946, þriðjudaginn 28. mai, var í aukarétti Reykjavíkur, sem haldinn var á skrifstofu réttarins af Bergi Jónssyni sakadómara, kveðinn upp dómur í málinu nr. 2070/1946: Réttvísin gegn Ingi- mundi Guðmundssyni. Mál þetta, sem dómtekið var 11. april s. l., er af réttvísinnar hálfu höfðað gegn ákærða, Ingimundi Guðmundssyni verkamanni, Flókagötu 1 hér í bæ, til refsingar og greiðslu skaðabóta og máls- kostnaðar, fyrir brot á XXIII. kafla almennra hegningarlaga nr. 19 12. febrúar 1940. Ákærði er kominn yfir lögaldur sakamanna, fæddur 24. marz 1911. Hann hefur aldrei sætt kæru né refsingu, svo kunnugt sé. Málavextir eru sem hér segir: Hinn 4. nóvember var ákærði umsjónarmaður á dansleik, er haldinn var í Iðnó þá um kvöldið. Á dansleik þessum voru Hörður Sigurjónsson járnsmíðanemi, Hverfisgötu 82, og félagi hans, Sverrir Jónatansson, Hólsvegi 15. Um kl. 1 um nóttina varð ákærði þess var, að nefndur Sverrir var kominn úr jakkanum inni í dans- salnum, og sat þar á bekk ásamt Herði. Samkvæmt frásögn ákærða fór hann til Sverris og bað hann að fara í jakkann, en er Sverrir færðist undan því, tók ákærði í handlegg hans og ýtti honum á undan sér út úr húsinu. Bæði Hörður og Sverrir hafa við rann- sókn málsins haldið því fram, að ákærði hafi, án þess að segja eitt orð, gengið að Sverri og tekið handlegg hans aftur fyrir bak og leitt hann þannig að útidyrunum og hrundið honum út. Er ákærði hafði látið Sverri út, var Hörður Sigurjónsson einnig kominn að aðaldyrunum. Samkvæmt frásögn hans, hóf hann máls á því við ákærða, að félagi hans fengi að koma inn aftur, og hafði á orði að honum fyndist Sverrir sæta Ómaklegri meðferð, en ákærði brást þá illa við og sagði „þú vilt þá fara sömu leiðina“, eða eitt- hvað á þá leið, og hóf ákærði Hörð því næst á loft og varpaði hon- 177 um út úr dyrunum, og féll Hörður við og hlaut við það meiðsli, svo sem síðar greinir. Ákærði hefur hins vegar sagt nokkuð öðru- vísi frá. Segir hann, að Hörður hafi komið að og beðið um skýr- ingu á því, að Sverri var kastað út, og er ákærði hafði sagt Herði að fást ekki um það, hafi Hörður haft í frammi verstu fúkyrði og kallað sig helvitis asna eða því um líkt. Kveðst ákærði því ekki hafa séð annað fært en að láta hann út. Segir ákærði, að Hörður hafi veitt sér mótspyrnu með því að taka í jakkahorn sitt, og er ákærði hafi í dyragættinni ætlað að losa það tak, hafi Hörður spyrnt í hurðina, og hafi ákærði því mist tökin á Herði og hann fallið til jarðar. pig) Eina vitnið sem náðst hefur til og borið getur um viðureign beirra ákærða og Harðar við dyrnar, er Benedikt Jón Benedikts- son, sem var dyravörður í Iðnó á téðum dansleik, Kveðst hann hafa séð fyrst, er ákærði gekk til Sverris og fór með hann út, en hann kveðst ekki geta um það sagt, hvort nokkur orðaskipti urðu milli þeirra áður, þar eð hann stóð í nokkurri fjarlægð. Hann segir, að ákærði hafi ekki tekið handlegg Sverris aftur fyrir bak, heldur tekið í handlegg hans og leitt hann út, enda hafi Sverrir enga mótspyrnu veitt. Þá sá Benedikt Jón þegar ákærði lét Hörð út. Segir hann, að Hörður hafi fyrst haft orð á því ákærða, að Sverrir fengi að koma inn aftur, en ákærði hafi sagt honum að skipta sér ekki af því, og hafi hann sagt: „Hvers konar manntegund ert þú, að megi ekki tala við þig,“ eða eitthvað á þá lund, og hafi ákærði þá umsvifalaust hafið Hörð á loft og kastað honum út, og hafi Hörður þá fallið, en staðið rétt strax upp aftur. Hefur vitnið skýrt svo frá, að sér hafi virzt aðfarir ákærða nokkuð 1 harkalegar. Bæði Sverrir og Hröður hafa haldið því fram, að þeir hafi ekki verið undir áhrifum víns í umrætt skipti, en hafi hins vegar bragð- að lítils háttar áfengi, enda hafa ákærði og vitnið Benedikt Jón skýrt svo frá, að þeir hafi ekki séð vín á þeim, og vitnið Benedikt Jón tekið fram, að þeir hafi báðir verið stilltir og prúðir í fram- komu. Eins og áður segir, féll Hörður til jarðar, er ákærði kastaði honum út úr dyrunum. Að því er Hörður sjálfur segir, misti hann Þá snöggvast meðvitund, en reis þó fljótlega upp aftur og reikaði út að veggnum, en hné þar niður. Þá fór Sverrir og náði í lögreglu- aðstoð, en þá var Hörður kominn til meðvitundar aftur, og fór Þegar til næturlæknis. Við athugun kom í ljós, að vinstri upp- handleggur Harðar var brotinn upp við axlarlið. Vegna meiðsla þessara varð Hörður algerlega óvinnufær fram í miðjan desember. Ákærði hefur haldið því fram, að hann hafi talið sér fullheimilt að fjarlægja Hörð úr húsinu vegna tilefnislausra afskipta af starfi sinu og ókurteislegra ummæla hans við sig. Hann hefur og skýrt svo frá, að Hörður hafi veitt sér mótspyrnu með því að taka í jakkahorn sitt, og er bann hafi ætlað að losa takið, hafi Hörður 12 178 spyrnt í hurðina, og hafi hann við það misst tök þau, er hann hafði á Herði, og hafi Hörður fallið út úr dyrunum vegna þess. Hörður hefur neitað því, að hann hafi veiit nokkra mótspyrnu að öðru leyti en því, að hann kunni að hafa tekið eitthvað í jakka ákærða. Það verður ekki á það fallizt, að ákærði hafi haft heimild til að henda Herði út úr húsinu í umrætt skipti, þar eð hann hafi ekki haft í frammi þá hegðun, er réttlæti slíkt. Þá verður og að telja sannað, að aðfarir ákærða við verknað þenna hafi verið mjög ruddalegar, og meiðsli þau, er Hörður varð fyrir, verði að telja ákærða til sakar. Ber að heimfæra brot ákærða undir 218. grein almennra hegningarlaga nr. 19 12. febrúar 1940, og þykir refsing hans hæfilega ákveðin varðhald í 20 daga. Hörður Sigurjónsson hefur gert þá kröfu, að ákærði verði í máli þessu dæmdur til að greiða sér kr. 2500.00 i skaðabætur, og sundur- liðar hann kröfu sína á þessa leið: 1. Fyrir læknishjálp .....0000000. 00... kr. 150.00 9. Fyrir vinnutap ....00c00necr renn —- 250.00 3. Fyrir þjáningar og óþægindi ........000022.... — 2100.00 Á kröfu þessa hefur ákærði ekki viljað fallast, með því að hann sé ekki skaðabótaskyldur í umræddu tilfelli, og þótt svo verði talið, hefur hann mótmælt kröfum þessum sem of háum. Með tilliti til þess, er að framan greinir um refsiábyrgð ákærða, verður talið, að hann beri einnig að dæma til að greiða Herði Sigurjónssyni skaðabætur, og er þá að athuga um upphæð þeirra. Un lið 1) er það að segja, að hann hefur ekki verið rökstuddur, og verður hann því eigi tekinn til greina. Varðandi lið 2) hefur Hörður lagt fram vottorð frá vélsmiðj- unni Héðni, þar sem hann vinnur sem lærlingur, um það að stöðv- aðar hafi verið kaupgreiðslur til hans í 2 vikur. Kaup hans er þar talið 119.63 á viku. Ber samkvæmt því að dæma ákærða til að greiða Herði kr. 239.26 í bætur fyrir vinnutap. Bætur fyrir þau atriði, er undir lið 3) eru talin, Þykja eftir at- vikum hæfilega ákveðnar kr. 1500.00. Samkvæmt framansögðu ber að dæma ákærða til að greiða Herði Sigurjónssyni kr. 1739.26 í skaðabætur. Þá ber að dæma ákærða til að greiða allan sakarkostnað, þar með talin málsvarnarlaun til skipaðs talsmanns sins, Sigurgeirs Sigurjónssonar hrl., kr. 350.00. Rekstur málsins hefur verið vítalaus. Dómsorð: . Ákærði Ingimundur Guðmundsson sæti varðhaldi í 20 daga. Ákærði greiði Herði Sigurjónssyni, Hverfisgötu 82, kr. 1739.26 innan 15 daga frá lögbirtingu dóms þessa. Ákærði greiði allan kostnað sakarinnar, þar með talin máls- 179 varnarlaun til skipaðs talsmanns síns, Sigurgeirs Sigurjóns- sonar hri., kr. 350.00. Dóminum skal fullnægja með aðför að lögum. Föstudaginn 12. marz 1948. Nr. 3/1947. — Bæjarstjóri Seyðisfjarðarkaupstaðar f. h. bæjarsjóðs (Hrl. Lárus Jóhannesson) segn H/f Shell á Íslandi (Hrl. Gunnar Þorsteinsson). Endurgreiðsla útsvars. Dómur hæstaréttar. Hjálmar Vilhjálmsson, bæjarfógeti á Seyðisfirði, hefur kveðið upp hinn áfrýjaða dóm. Áfrýjandi, sem skotið hefur máli þessu til hæstaréttar með stefnu 9. janúar f. á., krefst þess aðallega, að hann verði algerlega sýknaður og stefnda verði dæmt að greiða honum málskostnað bæði í héraði og fyrir hæstarétti eftir rnati dómsins, en til vara, að málskostnaður í héraði og fyrir hæstarétti verði látinn falla niður. Stefndi krefst staðfestingar héraðsdóms og málskostn- aðar í hæstarétti. Tilgreint ákvæði 24. gr. útsvarslaganna er verklagsregla, sem sett er ríkisskattanefnd. Brot þessarar reglu veldur ekki ónýti úrskurðar þess, sem ríkisskattanefnd kveður upp. En ef skattanefndarmenn skeyta ekki reglunni, án þess að gildar ástæður réttlæti hátterni þeirra, getur það varðað þá viður- lögum sem brot í stjórnsýslu. Samkvæmt þessu ber að stað- festa héraðsdóminn. Eftir þessum úrslitum málsins ber að dæma áfrýjanda til að greiða stefnda málskostnað fyrir hæstarétti, sem þykir hæfilega ákveðinn kr. 800.00. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Áfrýjandi, bæjarstjóri Seyðisfjarðarkaupstaðar f. h. 180 bæjarsjóðs, greiði stefnda, h/f Shell á Íslandi, kr. 800.00 í málskostnað fyrir hæstarétti. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Dómur bæjarþings Seyðisfjarðar 11. október 1946. Mál þetta, sem dómtekið var 4. þ. m., hefur Hallgrímur Fr. Hall- grimsson, f. h. H/f Shell á Íslandi, höfðað fyrir bæjarþinginu með stefnu útgefinni 26. f. m. gegn Erlendi Björnssyni, bæjarstjóra á Seyðisfirði, f. h. Seyðisfjarðarkaupstaðar, til endurgreiðslu á Kr. 650.00, auk 6% ársvaxta frá stefnudegi til greiðsludags og máls- kostnað eftir reikningi eða mati dómara. Stefndi hefur krafizt sýknu og málskostnaðar. Til vara krefst stefndi, að vextir verði ekki tildæmdir og tl þrautavara, að vextir verði ekki ákveðnir hærri en 3%. Málavextir eru þeir, að árið 1945 lagði niðurjöfnunarnefnd Seyðisfjarðarkaupstaðar kr. 3650.00 útsvar á starfrækslu h/f Shell á Íslandi á Seyðisfirði, en félagið vildi ekki una þessu og kærði úi- svar þetta til lækkunar. Niðurjöfnunarnefndin og yfirskattanefnd Norður-Múlasýslu og Seyðisfjarðarkaupstaðar úrskurðuðu báðar á þá leið, að útsvarið skyldi standa óbreytt. Loks var útsvarið kært fyrir ríkisskattanefnd hinn 8. sept. 1945. Hinn 16. janúar 1946 kvað ríkisskattanefnd upp úrskurð um kæruna og ák rað að útsvarið skyldi lækka um kr. 650.00. Áður en úrskurður ríkisskattanefndar varð kunnur, hafði h/f Shell greitt útsvar sitt „eins og það var upphaflega ákveðið og krafðist síðan endurgreiðslu. Stefndi fékkst hins vegar eigi til að verða við þeirri kröfu. Höfðaði því stefnandi mál þetta og styður kröfur sínar aðallega við 27. gr. laga nr. 66 frá 12. april 1945, sbr. einnig 27. gr. laga nr. 106 frá 1936. Stefndi byggir sýknukröfu sína á því, að ríkisskattanefnd hafi kveðið upp úrskurð sinn að liðnum fresti beim, sem henni er til hess veittur samkvæmt 24. grein laga nr. 66 frá 1945 um útsvör. Úrskurður ríkisskattanefndar sé því fulkomin markleysa. Samkvæmt vottorði ríkisskattanefndar, rskj. nr. 17, var ástæðan til þess, að það dróst fram yfir lösákveðinn tíma að úrskurða téða úrsvarskæru, annríki nefndarinnar. Í 24. gr. útsvarslaganna segir, að ríkisskattanefnd skuli hafa lokið úrskurði eigi síðan en 2 mánuðum eftir að kæra kemur til nefndarinnar. Hvergi er kveðið á um það, hver áhrif það hafi á gildi úrskurðar, ef hann er síðar upp kveðinn en áskilið er í téðri lagagrein. Lagaákvæðið virðist miða að því að veita nefndinni aðhald um bað að úrskurða kærur innan hætilegs tima. Verði misbrestur á því, að kærur séu úrskurðaðar innan ákveðins tíma og ekki er því 181 til að dreifa, að fresta verði úrskurði, t. d. vegna vantandi upp- lýsinga, vegna veikinda eða annríkis eða af öðrum gildum ástæð- um, sýnast nefndarmenn geta bakað sér ábyrgð fyrir vanrækslu í starfi sínu, sbr. XIV. kafla almennra hegningarlaga nr. 19 frá 12. febrúar 1940. Umrætt lagaákvæði hefur því gagnlegan tilgang, Þótt ekki verði í það lagður sá skilningur, sem stefndi heldur fram, að úrskurðir, sem kveðnir eru upp eftir lok frestsins, séu af þeim sökum einum, markleysa. Virðist þessi skilningur stefnda næsta fráleitur og með öllu andstæður hlutarins eðli. Sýnu fráleitari er þessi röksemd stefnda, ef telja má upplýst, að orsök dráttarins sé annríki nefndarinnar. Leiðir af þessu, að sýknukröfu stefnda verður ekki sinnt. Varakrafa stefnda og þrautavarakrafa virðast ekki hafa við rök að styðjast, en vextir verða hins vegar, venju samkvæmt, eigi til- dæmdir hærri en fimm af hundraði. Eftir þessum úrslitum ber stefnda að greiða stefnanda máls- kostnað, er þykir hæfilega ákveðinn kr. 287.00. Dómsorð: Stefndi, Erlendur Björnsson bæjarstjóri, f. h. Seyðisfjarðar- kaupstaðar, greiði stefnanda, Hallgrími Fr. Hallgrímssyni, f. h. h/f Shell á Íslandi, kr. 650.00, ásamt 5% ársvöxtum frá 26. september 1946 til greiðsludags og kr. 287.00 í málskostnað innan 15 daga frá lögbirtingu dóms þessa að viðlagðri aðför að lögum. Þriðjudaginn 16. marz 1948. Nr. 45/1947. Réttvísin (Hrl. Eggert Claessen) gegn Einari Bjarna Þórarinssyni, (Hrl. Einar B. Guðmundsson) Lárusi Guðmundssyni (Hrl. Sigurður Ólason) og Hauki Þorsteinssyni (Hrl. Sveinbjörn Jónsson). Skjalafals. Dómur hæstaréttar. Ávísanaeyðublöð þau, er ákærðu Einar Bjarni og Lárus tóku úr vörzlu Árna Björnssonar, höfðu þá eigi verið fyllt út að öðru leyti en því, að á flest þeirra hafði verið stimpl- 182 að: „pr. pr. verzlunarfélagið Borg h/f“. Þessi verknaður ákærðu út af fyrir sig þykir því eigi varða við ákvæði 26. kafla laga nr. 19/1940. Með fölsun og notkun þeirra fjögurra tékkávísana, er í héraðsdómi greinir, hefur ákærði Einar Bjarni brotið gegn 1. mgr. 155. gr. hegningarlaganna. Þykir refsing ákærða hæfilega ákveðin fangelsi 8 mánuði. Staðfesta ber ákvæði héraðsdóms um frádrátt gæzluvarðhaldstíma hans. Svo sem lýst er í héraðsdómi, hefur ákærði Lárus brotið gegn 1. mgr. 155. gr. hegningarlaganna með þátttöku sinni í fölsun og ráðstöfun þriggja ávísana, að fjárhæð kr. 1500.00, kr. 2000.00 og kr. 3700.00. Á vísanaeyðublað það, er ákærði Einar Bjarni notaði til fölsunar ávísunar, að fjárhæð kr. 2400.00, sem í héraðsdómi greinir, var eitt þeirra eyðublaða, sem þeir Einar Bjarni og Lárus höfðu í sameiningu tekið frá Árna Björnssyni í því skyni að nota þau til falsana. Er ákærði Lárus því einnig sekur um hlutdeild í fölsun og notkun þessarar ávísunar, er varðar hann refsingu sam- kvæmt 1. mgr. 155. gr. sbr. 2. mgr. 22. gr. hegningarlaganna. Með úrskurði hæstaréttar 9. f. m. var ákveðið að leita álits læknaráðs um sakhæfi ákærða Lárusar, en í héraði var um þetta efni lögð fram skýrsla Helga yfirlæknis Tómas- sonar, sem rakin er í hinum áfrýjaða dómi. Læknaráð kveðst ekkert finna í skjölum málsins, er hnekki niðurstöðu yfir- læknisins, en hann telur, að refsing sé sennilega þýðingar- laus, að því er ákærða varðar, enda sé hann andlega van- þroska einfeldningur, þó eigi sé hann geðveikur. Hins vegar treystir læknaráð sér ekki til að taka afstöðu til þess, hvert gildi refsing kunni að hafa fyrir sakborninginn, honum til siðferðisbetrunar. Þegar athugaðir eru framburðir ákærða fyrir dómi og þau gögn, sem fyrir liggja um störf hans og æviferil, þykir þó eftir atvikum mega ætla, að refsing á hendur ákærða geti borið árangur. Ber því að dæma honum refsingu, sem er hæfilega ákveðin fangelsi 5 mánuði. En eftir öllum málavöxtum ákveðst, að refsingin skuli vera skilorðs- bundin samkvæmt VI. kafla hegningarlaganna, og sé reynslutími ákærða 5 ár frá uppsögu dóms þessa. Er rann- sókn málsins fór fram í héraði, var ákærði hafður í gæzlu- 183 varðhaldi frá 26. október til 1. nóvember 1946. Samkvæmt 76. gr. hegningarlaganna ber að ákveða, að gæzluvarðhalds- vist þessi skuli með fullri dagatölu dregin frá refsingu ákærða, ef hún kemur til framkvæmda. Rétt er að staðfesta ákvæði héraðsdóms um refsingu ákærða Hauks, þó svo, að reynslutími hans sé 5 ár frá upp- sögu dóms þessa. Ákvæði héraðsdóms um sviptingu réttinda, skaðabætur og málskostnað ber að staðfesta. Hver hinna ákærðu greiði verjanda sínum fyrir hæstarétti málsvarnarlaun, kr. 600.00. Annan áfrýjunarkostnað sakar- innar, þar með talin málssóknarlaun skipaðs sækjanda fyrir hæstarétti, kr. 1000.00, greiði allir hinir ákærðu in solidum. Dómsorð: Ákærði Einar Bjarni Þórarinsson sæti fangelsi 8 mán- uði. Gæzluvarðhaldsvist hans skal koma til frádráttar refsingunni. Ákærði Lárus Guðmundsson sæti fangelsi 5 mánuði. Ákærði Haukur Þorsteinsson sæti fangelsi 4 mánuði. Fullnustu refsinga ákærðu Lárusar og Hauks skal fresta, og niður skulu þær falla eftir 5 ár frá uppsögu dóms þessa, ef skilorð VI. kafla laga nr. 19/1940 verða haldin. Komi refsing ákærða Lárusar til framkvæmda, skal frá henni dreginn gæzluvarðhaldstími hans. Að öðru leyti á hinn áfrýjaði dómur að vera órask- aður. Hver hinna ákærðu greiði verjanda sínum í hæsta- rétti þessi málsvarnarlaun: Ákærði Einar Bjarni Þór- arinsson hæstaréttarlögmanni Einari B. Guðmundssyni kr. 600.00, ákærði Lárus Guðmundsson hæstaréttarlög- manni Sigurði Ólasyni kr. 600.00 og ákærði Haukur Þorsteinsson hæstaréttarlögmanni Sveinbirni Jónssyni kr. 600.00. Annan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar 184 með talin laun sækjanda í hæstarétti, hæstaréttarlög- manns Eggerts Claessens, kr. 1000.00 greiði allir ákærðu in solidum. Dóminun ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur aukaréttar Reykjavíkur 2. desember 1946. , Ár 1946, mánudaginn 2. desember, var í aukarétti Reykjavíkur, sem haldinn var í skrifstofu réttarins af Valdimar Stefánssyni, settum sakadómara, upp kveðinn dómur í málinu nr. 3589—-3591: Réttvísin gegn Einari Bjarna Þórarinssyni, Lárusi Guðmundssyni og Hauki Þorsteinssyni, sem tekið var til dóms hinn 25. nóvember sama ár. Mál þetta er af réttvísinnar hálfu höfðað gegn Einari Bjarna Þórarinssyni sjómanni, húsnæðislausum, en teljandi sig tl lög- heimilis hér í bæ og Lárusi Guðmundssyni kyndara, Baugsvegi 7, fyrir brot gegn XVII. og XKVI. kafla almennra hegningarlaga nr. 19 12. febrúar 1940 og gegn Hauki Þorsteinssyni vélvirkjanema, Hverfisgötu 62 fyrir brot gegn XVII. kafla sömu laga. Ákærði Einar Bjarni er kominn yfir lögaldur sakamanna, fæddur 91. desember 1922 að Kollsvík í Rauðasandshreppi. Hinn 20. desem- ber 1941 var hann sektaður um kr. 100.00 fyrir ólöglegan tóbaks- innflutning, en að öðru leyti hefur hann eigi, svo kunnugt sé, sætt ákæru né refsingu. Ákærði Lárus er kominn yfir lögaldur sakamanna, fæddur 26. ágúst 1919 að Kljá í Helgafellsveit. Hinn 6. nóvember 1940 sætti hann áminningu fyrir brot gegn umferðarreglum, en að öðru leyti hefur hann eigi, svo kunnugt sé, sætt ákæru né refsingu. Ákærði Haukur er kominn yfir lögaldur sakamanna, fæddur 14. desember 1991. Hinn 12. apríl 1935 var hann kærður fyrir reið- hjólsbjófnað og var það mál afgreitt til barnaverndarnefndar. Að öðru leyti hefur hann eigi, svo kunnugt sé, sætt ákæru né refs- ingu. Á síðastliðna sumri var ákærði Einar Bjarni á vélbátnum Har- aldi frá Akranesi, en kom hingað til bæjarins af bátnum 11. eða 12. september s. 1. Sökum þess, að hann var þá húsnæðislaus, fékk hann leigt herbergi á hótel Winsion og Þar bjó hann í viku. Sam- tímis honum var gestur í gistihúsinu Árni Björnsson verzlunar- stjóri í Borgarnesi. Dvaldi hann í gistihúsinu frá 13. til 19. septem- ber s. l Ákærði Lárus er kyndari gistihússins. Meðan Árni dvaldi í gistihúsinu, neytti hann áfengis úr hófi fram og ákærði Einar Bjarni með honum. Voru þeir að sögn ákærða Einars Bjarna saman Í drykkjuskap í þrjá daga, ýmist í herbergi Árna eða ákærða. Ákærði Lárus komst í kynni við þá og neytti áfengis með þeim. Eitt sinn, er Þeir voru allir saman að 185 kvöldi til, kom í ljós, að Árni hafði týnt veski sínu, en við leit fannst það í ferðatösku Árna í; herbergi hans. Í ferðatöskunni seymdi Árni tvö tékkhefti, annað á Sparisjóð Mýrasýslu, en hitt á Útvegsbanka Íslands h/f, og hafði hann stimplað sum eyðublöðin „Dr. pr. verzlunarfélagið Borg h/f“, en hann er forstjóri þess fyrir- tækis. Hefur hann skýrt svo frá, að hann hafi verið vanur að, stimpla tékkeyðublöðin þannig fyrirfram, allmörg í einu. Ákærði Einar Bjarni heldur því fram, að þegar veski Árna fannst í ferðatöskunni, hafi bæði hann og ákærði Lárus verið að leita þess þar og þá Þáðir séð tékkheftin. Hins vegar heldur ákærði Lárus því fram, að ákærði Einar hafi séð heftin í þetta sinn og síðan sagt sér frá því og að þau væru stimpluð, eins og áður er lýst og að unnt væri að taka peninga út á „þetta“, og hafi hann viljað fá sig til þátttöku í þessu með sér. Kveðst ákærði Lárus hafa látið leiðast til þessa. Ákærði Einar Bjarni heldur því fram, að eftir að þeir hafi séð tékkheftin í töskunni, hafi þeir rætt um sín á milli að taka úr þeim eyðublöð, en þó eigi bundið það fastmælum. Ákærði Einar Bjarni og Lárus eru sammála um, að daginn eftir að veskið fannst í töskunni, hafi Þeir báðir farið saman inn í her- bergi Árna og tekið þar í heimildarleysi nokkur eyðublöð úr tékk- heftum hans. Ákærði Einar Bjarni reif eyðublöðin úr tékkheft- unum og stakk á sig, en ákærði Lárus stóð hjá og hafði einnig! hönd a. m. k. á öðru heftinu. Ákærði Lárus heldur því fram, að Árni hafi eigi verið í her- berginu, þegar þetta gerðist, en ákærði Einar Bjarni heldur því hins vegar fram, að Árni hafi þá legið dauðadrukkinn í rúminu. Hann hafi þó vaknað, þegar ákærðu voru komnir inn til hans og leyft þeim að drekka úr flösku, sem var inni hjá honum, og siðan beðið þá að finna fyrir sig sokka. Hafi ákærðu þá farið í ferðar töskuna og fundið þar sokkana, en jafnframt tekið eyðublöðin. Minnir hann, að þeir tækju tvö eyðublöð úr öðru heftinu, en sex úr hinu. Þegar hinar fölsuðu tékkávísanir, sem mál þetta er af risið, tóku að koma fram í Sparisjóði Mýrasýslu, athugaði Árni tékkheftin og kom þá í ljós, að tvö eyðublöð voru horfin úr heftinu á bankann, en fimm úr hinu. Af þessum fimm eyðublöðum, sem Árni saknaði úr hinu síðarnefnda hefti, hefur eitt komið fram, sem Árni hafði notað sjálfur, án þess að hann myndi það, og hafa því eigi horfið úr því hefti af völdum ákærðu, nema í mesta lagi fjögur eyðublöð. Fjögur þeirra tékkeyðublaða, sem ákærðu tóku, eru komin fram í máli bessu með fölsuðum nöfnum. Hin eyðublöðin, sem þeir tóku, segja beir ákærða Einar Bjarna hafa eyðilagt. Um skýrslur ákærðu um fölsun tékkanna skal þess getið, að skýrslur ákærða Einars Bjarna eru að mun skýrari og fyllri, enda virðist hann hafa haft alla forgöngu í broti þeirra. Er ákærði Lárus, eins og síðar mun nánar rakið, mjög andlega miður sin 186 og mun litið skynbragð hafa borið á skjöl þau, er þeir félagar höfðu handa á milli eða þýðingu þeirra. Ákærði Einar Bjarni skýrir svo frá, að fyrsti tékkinn, sem þeir fölsuðu, sé rskj. nr. 1 í lögreglurétti Mýra- og Borgarfjarðarsýslu, þar sem kr. 1500.00 er ávísað á hlaupareikning nr. 90 í Sparisjóði Mýrasýslu. Er viðurkennt og óumdeilt að ákærði Einar Bjarni hafi í samráði við ákærða Lárus ritað í heimildarleysi nafn útgefanda og framseljanda á tékkann. Sem útgefanda ritaði hann nafn Árna Björnssonar, en nafnið Hlifar Guðmundsson sem framseljanda. Í tékkanum er Hlífari ávísað upphæð tékkans. Nafn þetta á ekki við neinn sérstakan mann. Kveðst ákærði Lárus hafa stungið upp á að rita nafnið Ívar á blaðið, en ákærða Einar Bjarna heyrðist hann segja Hlífar og ritaði því það nafn á tékkann. Ákærði Einar Bjarni telur sig hafa selt tékka þennan í Áfengisverzlun ríkisins og að beir hafi neytt sameiginlega þess áfengis, er hann keypti fyrir hann, og hann minnir, að hann hafi látið ákærða Lárus fá kr. 300.00 af fé því, er hann fékk fyrir tékkann. Ákærði Lárus neitar að hafa fengið neina peninga fyrir þennan tékka, og hefur ekki náðst sam- ræmi um þetta, og vitni eru engin um þetta atriði. Næst falsaði ákærði Einar Bjarni, að ákærða Lárusi viðstöddum og vitandi, tékkann, rskj. nr. 4 í lögreglurétti Reykjavíkur. Ritaði hann nafn Árna Björnssonar sem útgefanda, og er Jóhanni Magnússyni ávísað kr. 2000.00 af hlaupareikningi nr. 90 í Sparisjóði Mýrasýslu. Nafnið Jóhann Magnússon hafði ákærði Einar Bjarni séð á stofnum í tékk- hefti Árna og notaði þess vegna þetta nafn á tékkann. Ákærði Lárus fór siðan með tékka þennan í vínsöluna á Hverfisgötu 108 og fór þess á leit, að tékkinn yrði keyptur þar. Vantaði þá á hann fram- salið, og sagði afgreiðslumaðurinn ákærða Lárusi það. Ákærði Lárus ritaði þá aftan á tékkann orðin Björn Guðm., sem átti að vera Björn Guðmundsson. Afgreiðslumaðurinn sagði þessa áritun ekki vera fullnægjandi. Ákærði Lárus fór þá með tékkann til ákærða Zinars Bjarna, sem beið úti fyrir búðinni, og viskaði hann út það, sem ákærði Lárus hafði ritað á tékkann og ritaði í staðinn nafn Jóhanns Magnússonar. Ákærði Lárus fór þá aftur með tékkann í vinbúðina og fékk þá greiddar kr. 2000.00 fyrir hann. Af peningum þessum fékk ákærði Lárus að eigin sögn kr. 750.00, en kr. 800.00 að sögn ákærða Einars Bjarna. Ákærði Einar Bjarni skýrir svo frá, að samtímis því sem hann ritaði þennan tékka, hafi hann ritað tékkann, lögregluréttarskjal nr. 6, með sömu nöfnum og að upphæð kr. 2400.00. Er þeirri upp- hæð þar ávísað af hlaupareikningi nr. 90 í Útvegsbanka Íslands h/f. Ákærði Lárus hefur neitað að hafa vitað um ritun þessa tékka, og er ósannað, að svo hafi verið. Ágreiningslaust er að hann naut einskis af því, sem fyrir tékkann fékkst. Ákærði Einar Bjarni fékk annan mann, sem var ókunnugt um fölsunina, til að selja tékkann í vinsölunni á Hverfisgötu 108, og andvirði tékkans eyddi ákærði 187 Einar Bjarni í drykkjuskap. Upplýstist í þvi sambandi ólögleg sala áfengis, og var sá, er sekur reyndist, sektaður fyrir hana með. sáttargerð undir rannsókn málsins. Fjórði falsaði tékkinn, sem hér liggur fyrir, rskj. nr. 8 í lög- reglurétti Reykjavíkur, er að upphæð kr. 3700.00. Samkvæmt hon- um ávísar Árni Björnsson pr. pr. verzlunarfélagið Borg h/f Magnúsi Sölmundssyni nefndri upphæð af hlaupareikningi nr. 203 í Út- vegsbanka Íslands h/f. Sem framseljandi er ritaður Magnús Söl- mundsson. Ákærði Einar Bjarni hefur skýrt svo frá ritun þessa tékka, að hann og ákærði Lárus hafi báðir ritað hann á sunnudegi eftir hádegið og hafi þeir þá verið timbraðir og eiginlega hálf- drukknir eftir ölvun á dansleik um nóttina. Kveðst ákærði Einar Bjarni hafa ritað töluna 3700.00, en hitt hafi ákærði Lárus ritað með hjálp sinni og kveðst ákærði Einar Bjarni hafa stafað fyrir hann orðin og sagt honum, hvernig hann ætti að skrifa. Þegar ákærði Lárus hafi ritað á tékkann, kveðst ákærði Einar hafa farið ofan í meiri hlutann af því, sem hann hafði skrifað, til þess að laga stafagerðina. Ákærði Lárus hefur haldið því fram, að hann hafi ekki ritað tékka þenna, en frásögn hans um tékkann er mjög óljós, það svo, að tæpast er unnt að fá neinn botn í hana. Tékkinn sjálfur ber það með sér, að farið hefur verið ofan í stafina og stað- festir það frásögn ákærða Einars Bjarna um ritun hans, og eftir öllum atvikum málsins þykir það eigi vafa bundið, að skýrsla ákærða Einars Bjarna um þetta sé rétt. Tékki þessi var lengi í vörzlu ákærða Einars Bjarna án þess að þeir hefðu ákveðið, hvernig honum skyldi ráðstafað, og óumdeilt er að ákærði Lárus réði engu um ráðstöfun hans og naut einskis af því, sem fyrir hann fékkst. Hinn 22. október s. i. fór ákærði Einar Bjarni með tékka þennan til ákærða Hauks í vélaverkstæðið Stilli, þar sem ákærði Haukur vinnur, en þeir eru kunningjar. Ákærði Einar Bjarni sýndi honum þá tékkann, og kom þeim saman um að koma honum í peninga, og tók ákærði Haukur það að sér. Þeir ákváðu að reyna fyrst að koma iékkanum í peninga í vinbúðinni á Hverfisgötu 108, en ef það tækist ekki, skyldu þeir fara með hann vestur á Vesturgötu og kaupa þar gólfteppi, sem ákærði Einar Bjarni vissi um, fyrir kr. 2000.00. Síðan ætluðu þeir að kaupa fjórar víinflöskur, Ákærði Haukur reyndi að kaupa áfengi fyrir tékkann í vinbúðinni, en var Þá tjáð, að verzlunin tæki ekki við tékkum. Þá fóru ákærðu vestur á Vesturgötu og fór ákærði Haukur þar inn í verzlun Halla Þór- arins á Vesturgötu 17 og keypti þar gólfteppi fyrir kr. 2000.00, sem hann greiddi með tékkanum, og fékk kr. 1700.00 til baka. Gólfteppið fluttu ákærðu í geymslu til föður Hauks. Ákærði Bjarni lét ákærða Hauk fá kr. 600.00 af þeim peningum, sem þeir fengu til baka. Ákærði Einar Bjarni heldur því fram, að hann hafi sagt ákærða Hauk um leið og hann sýndi honum tékkann í Stilli, að 188 hann hefði sjálfur falsað hann. Ákærði Haukur segir ákærða Einar Bjarna hafa sagt sér þetta áður en hann keypti sólfteppið fyrir tékkann, en hann minnir, að hann segði sér Þetta ekki fyrr en hann (ákærði Haukur) hafði reynt að koma tékkanum út í vin" búðinni. Við samprófun um þetta hefur ákærði Einar Bjarni haldið því mjög eindregið fram, að hann hafi skýrt ákærða Hauk frá föls- uninni um leið og hann sýndi honum tékkann, og vildi þá ákærði Haukur eigi fullyrða, að frásögn sin um þetta atriði væri rétt. Virðast og allar líkur benda til, að skýrsla ákærða Einars Bjarna um þetta sé rétt. Þetta brot upplýstist daginn eftir að það var framið og var verzi- uninni þá afhent gólfteppið og kr. 1385.00, sem ákærðu Einar Bjarni og Haukur áttu eftir af fénu. Átti sá fyrrnefndi óeyddar kr. 800.00, en sá síðarnefndi kr. 585.00. Undir rekstri málsins hefur ákærði Haukur greitt verzluninni þær kr. 315.00, seim á vantaði, að hún fengi fullar bætur. Ákærðu Einar Bjarni og Lárus hafa eytt öllu því, er þeir fengu fyrir hina þrjá fyrrnefndu tékka. Við ritun þeirra reyndi ákærði Einar Bjarni ekki að breyta rithönd sinni. Honum var ókunnugt um reikningsnúmer Árna Björnssonar, og eru því reikningsnúmer þau, er hann ritaði á tékkana, ágizkun ein. Með töku eyðublaðanna þykja ákærða Einar Bjarni og Lárus hafa gerzt brotlegir við 244. gr. hegningarlaganna. Með notkun hinna fölsuðu tékka hafa allir hinir ákærðu gerzt brotlegir við 155. gr. 1. mgr. sömu laga. Með hliðsjón af 77. gr. hegningarlaganna þykir refsing ákærða Einars Bjarna hæfilega ákveðin fangelsi í 10 mánuði. Refsing ákærða Hauks þykir hæfilega ákveðin fangelsi í 4 mánuði, en ákveða þykir mega, að fullnustu refsingarinnar skuli fresta og hún niður falla að tveimur árum liðnum frá uppkvaðningu dóms þessa, verði skilorð VI. kafla hegningarlaganna haldin. Undir rannsókn málsins rannsakaði dr. med. Helgi Tómasson yfirlæknir andlegt ástand ákærða Lárusar, og er álit hans á því á þá leið, að ákærði sé ekki geðveikur, en andlega vanbroska einfeldningur og að það ástand hans verði enn meira áberandi vegna magnaðrar heyrnar- deyfu. Telur hann vitsmunalegan þroska svara til 9—11 ára aldurs cg eigi telur hann ákærðan hneigðan til óreglu eða sviksemi. Segir siðan í álitsgerð yfirlæknisins, að hafi ákærði gerzt sekur um lög- brot, sé refsing sennilega þýðingarlaus. Vegna þessa verður ákærða Lárusi samkvæmt 16. gr. 1. mgr. hegningarlaganna eigi ákveðin refsing fyrir framangreind brot sin. Eigi bykir ástæða til vegna réttaröryggis að gera neinar ráðstafanir samkvæmt 62. gr. hegn- ingarlaganna gagnvart honum. Ákærði Einar Bjarni var í gæzluvarðhaldi vegna máls þessa frá 24, október til 1. nóvember s. 1. Samkvæmt 76. gr. hegningarlag- anna ber að ákveða, að gæzluvarðhaldið skuli koma með fullri 189 dagatölu til frádráttar refsingu hans. Samkvæmt 68. gr. 3. mgr. hegningarlaganna ber að svipta hina ákærðu kosningarrétti og kjörgengi til opinberra starfa og annarra almennra kosninga frá birtingu dóms þessa. Vínsalan Hverfisgötu 108, sem keypti tékkana, lögregluréttarskjöl nr. 4 og 6, hefur krafizt þess, að ákærðu Einar Bjarni og Lárus verði in solidum dæmdir til að greiða sér upp- hæðir tékkanna, samtals kr. 4400.00, ásamt 5% ársvöxtum af kr. 2000.000 frá 17. september s. 1. til greiðsludags og af kr. 2400.00 frá 20. september s. 1. til greiðsludags. Þessar kröfur hafa ákærðu Einar Bjarni og Lárus samþykkt, og verða þær teknar til greina. Skaðabótakrafa hefur eigi verið gerð í þessu máli vegna 1500 króna tékkans, rskj. nr. í í lögreglnrétti Mýra- og Borgarfjarðarsýslu. Björn Jónsson kaupmaður, Vesturgötu 17, gerði þá kröfu í máli þessu, að ákærðu Einar Bjarni og Haukur yrðu in solidum dæmdir til að greiða sér kr. 300.00 í skaðabætur vegna viðskipta þeirra við sig, sem áður er lýst, auk ó% ársvaxta frá 22. október s. 1. til greiðsludags. Fyrir dómtöku málsins greiddi ákærði Haukur, eins og áður segir, kröfu þessa, og hefur Björn Jónsson því afturkallað kröfuna. Ákærða Einar Bjarna ber að dæma til að greiða málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns, hrl. Einars B. Guðmundsssonar, kr. 300.00. Ákærða Lárus Guðmundsson ber að dæma til að greiða máls- varnarlaun skipaðs verjanda síns, hrl. Sigurðar Ólasonar, kr. 300.00. Ákærða Hauk Þorsteinsson ber að dæma til að greiða máls- varnarlaun skipaðs verjanda síns, Steindórs Gunnlaugssonar lög- fræðings, kr. 300.00. Allan annan sakarkostnað ber að dæma hina ákærðu til að greiða in solidum. Bekstur málsins hefur verið vítalaus. Dómsorð: Ákærði Einar Bjarni Þórarinsson sæti fangelsi í 10 mánuði. Ákærða Lárusi Guðmundssyni verður eigi gerð refsing fyrir framangreind Þrot sín. Ákærði Haukur Þorsteinsson sæti fangelsi í 4 mánuði, en fullnustu refsingar hans skal fresta og niður skal hún falla að tveimur árum Hönum frá uppkvaðningu dóms þessa, verði skilorð VÍ. kafla almennra hegningarlaga nr. 19 12. febrúar 1940 haldin. Gæzluvarðhald ákærða Einars Bjarna komi með fullri daga- tölu til frádráttar refsingu hans. Ákærðu eru frá birtingu dóms þessa sviptir kosningarétti og kjörgengi til opinberra starfa og annarra almennra kosn- inga. 190 Ákærðu Einar Bjarni Þórarinsson og Lárus Guðmundsson greiði vinsölunni Hverfisgötu 108 kr. 4400.00 ásamt 5% árs- vöxtum af kr. 2000.00 frá 17. september 1946 og af kr. 2400.00 frá 20. september 1946 til greiðsludags. Ákærði Einar Bjarni Þórarinsson greiði málsvarnarlaun skipaðs verjanda sins, hrl. Einars B. Guðmundssonar, kr. 300.00. Ákærði Lárus Guðmundsson greiði málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns, hrl. Sigurðar Ólasonar, kr. 300.00. Ákærði Haukur Þorsteinsson greiði málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns, Steindórs Gunnlaugssonar lögfræðings, kr. 300.00. Allan annan sakarkostnað greiði ákærðu in solidum. Dómi þessum skal fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Miðvikudaginn 17. marz 1948. Nr. 89/1947. Kaupfélag Austfjarða (Hrl. Magnús Thorlacius) gegn Bjarna Ö. Jónassyni (Hril. Egill Sigurgeirsson). Skaðabætur vegna kostnaðar af vörusendingu. Sératkvæði S 8 KVÆÐI. Dómur hæstaréttar. Áfrýjandi, sem skotið hefur máli þessu til hæstaréttar með stefnu 29. ágúst 1947, krefst þess, að hann verði sýkn- aður af öllum kröfum stefnda í málinu og honum dæmdur málskostnaður úr hendi stefnda bæði í héraði og fyrir hæsta- rétti eftir mati dómsins. Stefndi krefst staðfestingar hins áfrýjaða dóms og máls- kostnaðar úr hendi áfrýjanda fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Í tilboði stefnda til áfrýjanda frá 21. júní 1943 kveðst hann eiga „von á sendingu af tilbúnum skíðum frá Ameríku, og vona, að hún komi með haustinu“. Í svarbréfi áfrýjanda frá 11. júlí s. á. segist hann biðja stefnda að senda skiðin, þegar hann fái þau. Þegar þetta er virt, verður að telja, að afhendingartími varanna hafi verið svo óákveðinn, að ekki geti talizt, að um afhendingardrátt hafi verið að ræða, þótt vörurnar kæmu ekki fyrr en raun varð á. Þykir áfrýjanda 191 því ekki hafa verið heimil riftun kaupanna af þessum sök- um. Ber þess vegna að taka til greina kröfu stefnda um bæt- ur, þó þannig, að ómaksbætur stefnda þykja eftir atvikum hæfilega ákveðnar kr. 300.00. Úrslit málsins verða því þau, að áfrýjandi verður dæmdur til að greiða stefnda kr. 648.60 með vöxtum, eins og krafizt hefur verið. Þá þykir og rétt, að áfrýjandi greiði stefnda 600.00 krónur samtals í málskostnað fyrir báðum dómum. Dómsorð: Áfrýjandi Kaupfélag Austfjarða greiði stefnda Bjarna Ö. Jónassyni kr. 648.60 með 6% ársvöxtum frá 1. marz 1944 til greiðsludags og samtals kr. 600.00 í málskostnað í héraði og fyrir hæstarétti. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Sératkvæði hrd. Gizurar Bergsteinssonar. Í tilboði sínu til áfrýjanda kveðst stefndi eiga „von á sendingu af tilbúnum skíðum frá Ameríku og vona, að hún komi með haustinu“. Segist stefndi vilja gefa áfrýjanda kost á „vegna fyrri ásætra viðskipta að tryggja yður eitthvað af þvi, sem ólofað er, ef þér skylduð hafa áhuga fyrir þvi“. Þessu tilboði svaraði áfrýjandi með bréfi hinn 11. júlí s. á. og biður stefnda „að senda oss, þegar þér fáið skíðin, til- greinda tölu skíða“. Stefndi fékk skíðin í desember frá hin- um erlenda seljanda og sendi áfrýjanda þau með e/s Esju hinn 18. desember. Komu þau til áfrýjanda um áramótin, en hann neitaði þeim viðtöku með bréfi 6. janúar 1944 og bar fyrir sig afhendingardrátt af hendi stefnda. Aðiljar fastskorðuðu ekki afhendingartíma skíðanna í samningi sínum, þeim er í greindum bréfum fólst, sökum þess að þau voru ekki komin til landsins. Eðlilegasti skiln- ingur í samningi aðilja er, að stefnda hafi verið ætlað nokk- urt svigrúm til afhendingar, án þess að aðiljar semdu um takmörk þess svigrúms. Áfrýjandi mátti því, er haustið 1943 leið og honum bárust ekki skíðin, setja stefnda hóf- 192 legan frest til að afhenda skíðin, og hefði áfrýjandi mátt rifta samninginn, ef stefndi efndi hann ekki innan þess frests. Áfrýjandi fór ekki fram með þessum hætti. Var hann því enn bundinn við samninginn, þegar honum bárust skíðin. Samkvæmt ofanrituðum rökum er ég samþykkur niður- stöðu hæstaréttardómsins. Dómur bæjarþings Hafnarfjarðar 30. maí 1947. Ár 1947, 30. mai var í bæjarþingi Hafnarfjarðar, er haldið var á skrifstofu embættisins af fulltrúa bæjarfógeta, Kristni Ólafssyni, upp kveðinn dómur í ofangreindu máli, sem dómtekið var 16. Þ. m. Málavextir eru þessir: Með bréfi, dagsettu 21. júni 1943, býður stefnandinn, Bjarni Ö. Jónasson umboðs- og heildsali, hér í bæ, Kaupfélagi Austfjarða, Seyðisfirði, til sölu skíði, sem hann segist vona að fá með haust- inu frá Ameríku. Þessu tilboði svarar Kaupfélagið með bréfi, dags. 11. júlí sama ár, og biður stefnda að senda sér tiltekinn fjölda af skíðum og skíðabindingum, „þegar þér fáið skiðin“, eins og komizt er að orði. Skíðin komu ekki til landsins fvrr en í desember, og virðast hafa verið send til Seyðisfjarðar með ferð Esju úr Reykjavík 18. desember sama ár. Með bréfi, dags. 6. janúar 1944, tilkynnir kaupfélagið stefn- anda, að bað endursendi skíðin, þar sem þau hafi ekki komið á tilskildum tíma, og var svo gert. Í bréfi, dags. 17. janúar, tilkynnir lögfræðingur stefnanda, að hann geri gildandi gagnvart stefnda kröfu út af öllum kostnaði og tjóni vegna þessara samningsrofa, svo sem vegna flutningskostnaðar og annars kostnaðar, og með bréfi 4. marz sundurliðar hann nánar kröfurnar yfir flutnings- kostnaðinn o. fl. samtals kr. 780.01, sem er stefnukrafa máls þessa, auk 6% ársvaxta af þessari upphæð frá 1. marz 1944 til greiðslu- dags og greiðslu málskostnaðar. Stefndi hefur neitað öllum kröfum stefnandans og krafizt al- serrar sýknu og tildæmdan málskostnað. Sýknukröfu sína byggir stefndi fyrst og fremst á því, að veru- legur dráttur hafi orðið á sendingu vörunnar og honum því heimilt að rifta kaupunum. Skíðin hefðu átt að koma með haustinu, í stað þess að þau komu ekki fyrr en um áramót. Þar sem skíði séu árstíðarvara, hafi það skipt steinda miklu máli, að þau yrðu af- hent í byrjun árstíðarinnar, auk þess séu þau oft notuð sem tæki- færisgjafir og því einnig mikilvægt atriði að hafa þau á boðstólum fyrir jól. Þegar stefndi var orðinn úrkula vonar um að skíðin kæmu fyrir jól, eða á tilsettum tíma, hefði hann gert pöntun annars 193 staðar, án þess að hann teldi ástæðu til að tilkynna stefnanda, að hann rifti kaupunum. Það hefði ekki borið að tilkynna slíkt, fyrr en tilefni gafst til þess, og það hefði því verið gert strax og skíðin komu. Til stuðnings þessu vísar stefndi til 26. gr. laga nr. 39 frá 1922, og samkvæmt þeim hefði stefnanda borið að gera fyrirspurn til stefnda, hvort hann, þrátt fyrir dráttinn, vildi kaupa skíðin. Gegn þessu heldur stefnandi því fram, að þegar kaup þessi fóru fram, hafi verið óvenjulegir tímar vegna styrjaldarástands og fyrir það hefðu vörupantanir að jafnaði tafizt mjög. Það hefði því alls ekki verið óeðlilegur dráttur á vörusendingu frá Ameríku, þó tæki hálft ár að koma henni til kaupanda, heldur jafnvel mátt teljast greið afgreiðsla eftir Þeirri venju, sem þá gilti. Stefndi hefði því alls ekki haft réttmæta ástæðu til þess aði treysta á, að varan kæmi fyrr, enda hefði hann ekki á neinn hátt látið í ljós, að hann legði áherzlu á, að varan kæmi fyrir vissan tíma, eða það skipti verulegu, en til þess hefði verið full ástæða af hans hálfu, ef hann hefði talið það sérstaklega mikilvægt. Rétturinn verður að telja, að sá dráttur, sem var á afgreiðslu vör- unnar, geti ekki talizt verulegur á slíkum styrjaldartímum, að því viðbættu, að stefndi í pöntuninni gefur ekki til kynna, að hann áskilji sér rétt að fá vöruna fyrir ákveðinn tíma, sbr. orðalagið „þegar skíðin komi“. Að þessu athuguðu verður rétturinn að fallast á kröfu stefnanda að öllu leyti og einnig greiðslu málskostnaðar, er þykir hæfilega metinn 300 krónur. Því dæmist rétt vera: Stefndi, Kaupfélag Austfjarða, Seyðisfirði, greiði stefnanda, Bjarna Ö. Jónassyni, kr. 780.01 með 6% ársvöxtum frá 1. marz 1944 til greiðsludags og málskostnaðar með 300 krónum, allt innan 15 daga frá lögbirtingu dóms þessa að viðlagðri að. för að lögum. Fimmtudaginn 18. marz 1948. Nr. 9/1948. Réttvísin (Hrl. Sigurgeir Sigurjónsson) gegn Ingibirni Eggertssyni (Hrl. Ólafur Þorgrímsson). Þjófnaður. Áfengislagabrot. Dómur hæstaréttar. Þjófnaðarbrot ákærða varðar við 244. gr. sbr. 255. gr. laga nr. 19/1940. Með þessari athugasemd og að öðru leyti 13 194 með skírskotun til forsendna héraðsdómsins ber að stað- festa hann. Ákærði greiði allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin málflutningslaun skipaðs sækjanda og vérjanda fyrir hæstirétti, kr. 350.00 til hvors. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Ákærði Ingibjörn Eggertsson greiði allan áfrýjunar- kostnað sakarinnar, þar með talin laun sækjanda og verjanda í hæstarétti, hæstaréttarlögmannanna Sigur- geirs Sigurjónssonar og Ólafs Þorgrímssonar, kr. 350.00 til hvors. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur aukaréttar Reykjavíkur 18. nóvember 1947. Ár 1947, þriðjudaginn 18. nóvember, var í skrifstofu réttarins af Valdimar Stefánssyni sakadómara upp kveðinn dómur í mál- inu nr. 4714/1947: Réttvísin og valdstjórnin gegn Ingibirni Eggerts- syni, sem tekið var til dóms sama dag. Mál þetta er af réttvisinnar og valdstjórnarinnar hálfu höfðað gegn Ingibirni Eggertssyni sjómanni, til heimilis að Máfahlíð 19 hér í bæ, til refsingar og málskostnaðargreiðslu fyrir brot gegn 96. kafla almennra hegningarlaga nr. 19 12. febrúar 1940, áfengis- lögum nr. 33 9. janúar 1935, og lögreglusamþykkt fyrir Reykjavík nr. 2 7. janúar 1930. Ákærði er kominn yfir lögaldur sakamanna, fæddur 11. júlí 1925 í Reykjavík, og hefur, svo kunnugt sé, sætt eftirtöldum kærum og refsingum: 1942 %, Sátt, 5 kr. sekt fyrir brot á óð. gr. lögreglusamþykktar Reykjavíkur. 1943 64 Sátt, 300 kr. sekt og 200 kr. skaðabætur fyrir árás. %a Sátt, 10 kr. sekt fyrir hjólreiðar án ljóss og bjöllu. 1943 3 1944 304 Sátt, 50 kr. sekt fyrir ölvun og slagsmál. 1945 1% Sátt, 50 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 1945 214 Sátt, 50 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 1945 2% Sátt, 100 kr. sekt fyrir ölvun og slagsmál. 1945 31% Sátt, 50 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 1945 SG Sátt, 25 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 1945 1%, Sátt, 200 kr. sekt og 245 kr. skaðabætur fyrir ölvun á al- amannafæri, óspektir og rúðubrot. 195 1945 %o Sátt, 50 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 1946 1% Sátt, 50 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 1946 % Sátt, 200 kr. sekt fyrir ölvun og óspektir. 1946 27 Sátt, 100 kr. sekt fyrir ölvun og óspektir. 1947 $S Sátt, 75 kr. sekt fyrir ölvun og óspektir. 1947 234 Sátt, 50 kr. sekt fyrir ölvun og óspektir. 1947 2%; Dómur aukaréttar Reykjavíkur, 4 mánaða fangelsi skil- orðsbundið í 3 ár, sviptur kosningarétti og kjörgengi fyrir brot gegn 244 gr. hegningarlaga og 17. gr. 1. mgr. sbr. 37. gr. 1. mgr. áfengislaga. (Mál nr. 1881, 1947.) 1947 3% Reykjavík. Sátt, 50 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. Samkvæmt eigin frásögn ákærða og því, sem á annan hátt er upplýst í máli þessu, eru málavextir þeir, er nú skal greina: Föstudaginn 7. þ. m. sat ákærði að drykkju inni í veitingastof- unni Hvoll hér í bæ. Gerðist hann svo ofurölvi, að hann man lítið sem ekkert eftir sér. Um klukkan sex síðdegis fór hann í Aðal- stræti 9, en þar er veitingastofan Gildaskálinn. Kveðst hann hafa farið þangað til að hitta stúlku, sem Ása heitir, en nánari deili á henni eru ekki kunn. Úr klæðaskáp í Aðalstræti 9 tók ákærði loð- kápu, eign Finnrósar Karólínu Guðmundsdóttur, er Þar býr, og hafði á brott með sér, en skildi eftir ljósan karlmannsrykfrakka, sem hann hefur enga grein getað gert fyrir, hvar hann hafi fengið, og verður því ekki talið sannað, að ákærði hafi tekið hann að ófrjálsu. Með loðkápuna fór hann inn í port hjá Mjóstræti 10, en Þaðan var hringt á lögreglustöðina og sagt til ákærða. Lögreglu- bjónar fóru nú á vettvang og handtóku ákærða efst í Bröttugötn, Þar sem hann var mjög áberandi ölvaður. Var ákærði færður í fangageymslu lögreglustöðvarinnar, en loðkápan tekin af honum og afhent eigandanum. Með framangreindum þjófnaði hefur ákærði serzt brotlegur við 244. gr. almennra hegningarlaga nr. 19 19. febrúar 1940. Með því að neyta áfengis inni á veitingastofu og vera áberandi ölvaður á almannafæri hefur ákærði gerzt brotlegur við 1. mgr. 17. gr. sbr. 1. mgr. 37. gr. og 18. gr., sbr. 1. mgr. 38. gr. áfengislaga nr. 33 9. janúar 1935 og 7. gr. sbr. 96. gr. lögreglusamþykktar fyrir Reykja- vík nr. 2 7. janúar 1930. Samkvæmt 77. gr. almennra hegningar- laga þykir refsing ákærða hæfilega ákveðin fangelsi í 3 mánuði. Samkvæmt 3. mgr. 68. gr. almennra hegningarlaga ber að svipta ákærða kosningarrétti og kjörgengi til opinberra starfa og annarra almennra kosninga frá birtingu dóms þessa að telja. Ákærða ber að dæma til greiðslu alls sakarkostnaðar. Rekstur málsins hefur verið vitalaus. Dómsorð: Ákærði Ingibjörn Eggertsson sæti fangelsi í 3 mánuði. Ákærði er frá birtingu dóms þessa sviptur kosningarrétti og 196 kjörgengi til opinberra starfa og annarra almennra kosninga. Ákærði greiði allan kostnað sakarinnar. Dómi þessum skal fullnægja með aðför að lögum. Föstudaginn 19. marz 1948. Nr. 46/1946. Skipaútgerð ríkisins (Hrl. Ólafur Þorgrímsson) gegn Trolle £ Rothe h/f f. h. eigenda og vátryggj- enda e/s Rolf Jarl, skips og farms (Hrl. Sveinbjörn Jónsson). Setudómari próf. Ísleifur Árnason í stað hrd. Árna Tryggvasonar. Þóknun fyrir dráttaraðstoð. Dómur hæstaréttar. Áfrýjandi hefur skotið máli þessu til hæstaréttar með stefnu 8. april 1946 að fengnu áfrýjunarleyfi 22. marz s. á. Krefst hann þess aðallega, að stefnda verði dæmt að greiða honum kr. 739 868.98, en til vara, að dæmd fjárhæð verði hækkuð eftir mati dómsins. Svo krefst hann og 6% ársvaxta af dæmdri fjárhæð frá 14. maí 1943 til greiðsludags og máls- kostnaðar úr hendi stefnda fyrir báðum dómum eftir mati hæstaréttar. Stefndi krefst staðfestingar hins áfrýjaða dóms og máls- kostnaðar úr hendi áfrýjanda fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Með skírskotun til forsendna héraðsdóms þykir bera að staðfesta hann, en eftir atvikum þykir rétt, að málskostn- aður fyrir hæstarétti falli niður. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Málskostnaður fyrir hæstarétti fellur niður. Dómur sjó- og verzlunardóms Reykjavíkur 16. nóvember 1945. Mál þetta, sem dómtekið var 7. þ. m., hefur Pálmi Loftsson f. h. Skipaútgerðar ríkisins höfðað fyrir sjó- og verzlunardóminum með 197 stefnu útgefinni 14. janúar 1944, gegn Carl Finsen f. h. Trolle £ Rothe h/f vegna eigenda og vátrvggjenda e/s Rolf Jarl, skips og farms, til greiðslu bjarglauna að fjárhæð kr. 739 868.98 með 6% ársvöxtum frá 14. maí 1943 til greiðsludags og málskostnaðar að skaðlausu. Við munnlegan flutning málsins var af hálfu stefn- anda borin fram varakrafa um aðra lægri fjárhæð að mati dómsins með vöxtum og málskostnaði, sem fyrr var sagt. Stefndu hafa aðallega krafizt sýknu og málskostnaðar, en til vara að stefnakrafan verði lækkuð að miklum mun og málskostnaðar úr hendi stefnanda. Málavextir eru þessir: Þriðjudaginn 30. marz 1943 kl. 1.50 e. h. létti e/s Súðin, eign stefnanda, akkerum og sigldi út með Hrísey að vestanverðu, en sökum þess, að dimmur hríðarbylur skall á, var snúið við og lagst innan Hríseyjar kl. 3.25 e. h. Sama dag kl. 2.40 e. h. tilkynnti loft- skeytamaður skipsins, að skip með kallmerkinu BLRX, sem síðar reyndist vera Rolf Jarl, skip stefndu, sendi út neyðarskeyti, þar sem það væri með brotið stýri og hætta væri á, að það ræki upp í Hrólfssker. Kl. 5.40 sama dag rofaði nokkuð til, og lagði Súðin þá af stað til þess að leita að hinu nauðstadda skipi og sást það kl. 6.18 e. h., er komið var skammt frá Hrísey. Var Súðinni siglt að skipinu og skipverjar spurðir, hvort þeir vildu fá hjálp, og var því svarað játandi. Var þá farið að reyna að koma dráttartaugum um borð í skipið, og var því verki lokið kl. 7.30 e. h. Af hálfu stefn- anda er skýrt svo frá, að þá hafi verið haldið af stað, en kl. 7.48 hafi dráttartangin slitnað. Þá hafi farið fram viðbúnaður til að koma annarri taug um borð í skipið og að því loknu hafi verið farið Þétt að skipinu og skipverjar spurðir að því, hvort þeir vildu meiri hjálp, en þeir hafi hafnað henni, enda hafi v/b Narfi þá verið kominn í samband við hið nauðstadda skip, þ. e. verið búinn að taka við dráttartaug frá þvi. Hvarf Súðin síðan frá við svo búið. Stefnandi byggir kröfur sínar á því, að með því að hefja drátt hins skipsins og að halda honum áfram í 18 mínútur, hafi Súðin breytt stefnu þess svo, að því stafaði síður hætta af því, hversu komið var um stýrisbúnað þess. Hefur stefnandi og bent í þessu sambandi á það, að samkvæmt óvéfengdu mati dómkvaddra manna námu verðmæti þau, er í hættu voru, samtals kr. 3 711.711.90. Stefndu hafa hins vegar haldið því fram og styðjast þar við sam- hljóða framburð skipverja á Rolf Jari, að dráttartaugin hafi slitnað, Þegar er átak kom á hana, og að stefna skipsins hafi ekki breytzt að neinu leyti. Sannað er í málinu, að Rolf Jarl var í háska statt, en gegn framangreindum málsskýringum stefndu hefur stefnandi hins vegar ekki fært sönnur á staðhæfingu sína um gagnsemi til- raunarinnar, og er því ekki unnt að líta svo á, að hér hafi verið um að tefla björgun í merkingu siglingalaganna. Enn fremur hefur stefnandi rökstutt kröfur sínar með því, að á hafi verið kominn 198 lögmætur björgunarsamningur í þessu tilviki og hafi stjórnendur Rolf Jarl rofið hann með ólögmætum hætti, er þeir neituðu að þiggja frekari hjálp Súðarinnar. Af stefndu hálfu hefur því ein- dregið verið mótmælt, að skipverjar á Rolf Jarl hafi rofið þann samning, sem stefnandi greinir, og rökstutt mótmælin með því, að enginn um borð í Rolf Jarl hafi orðið var fyrirspurna skipverja á Súðinni um það, hvort óskað væri frekari aðstoðar, eða a. m. k. hafi henni aldrei verið hafnað. Af málavöxtum sé hins vegar ljóst, að allir skipverjar á Rolf Jarl hafi verið önnum kafnir við að tengja skipið við fyrrgreindan vélbát og hafi því verið eðlilegt og sjálf- sagt, að notuð væri tæki þau (linubyssa), er Súðin hafði til um- ráða, til þess að endurnýja samband skipanna í stað orðaskipta. Nokkrir skipverjar á Súðinni, þ. á. m. skipstjórinn, svo og tveir farþegar hafa komið fyrir dóm í máli þessu og í sjóferðaprófum vegna atviks þessa. Með vottorði þeirra verður eigi talið sannað, gegn eindregnum andmælum af hálfu stefndu, að slík orð hafi farið milli skipverja skipanna tveggja, að gefið hafi skipverjum Súðar- innar réttmæta ástæðu til þess að líta svo á, án frekari eftirgrennsl- ana, að hjálp skips þeirra væri hafnað. Verður því ekki talið sann- að, að samningur sá um björgunartilraun, sem á var komin, hafi verið rofin með háttsemi skipverja á Rolf Jarl, og verður aðal- krafa stefnanda því ekki tekin til greina. Varakrafa stefnanda hefur nær eingöngu verið byggð á hinum sömu rökum sem aðalkrafa hans, en hins vegar þykir rétt að taka afstöðu til hennar á þann hátt, að metinn verði réttur hans. til bóta fyrir þann kostnað, er hann hefur haft af tilraunum skips. hans til hjálpar skipi stefnda. Súðin kom fyrst á vettvang þeirra skipa, sem heyrði neyðar- kall Rolf Jarl, og kom um borð dráttartaugum sem fyrr segir. Þótt ekki yrði af því, að Súðin bjargaði Rolf Jarl, eins og áður hefur verið lýst, þykir samkvæmt eðli málsins rétt, að stefndu bæti það tjón, sem Súðin varð fyrir í för sinni til hjálpar skipi þeirra. Með hliðsjón af því, sem upp er komið í málinu um verð- mæti dráttartauga þeirra, sem ónýttust við Þbjörgunartilraunina, svo og annan kostnað af þessari ferð skipsins, þykja þær bætur hæfilega ákveðnar kr. 4 000.00. Verða úrslit málsins því þau, að stefndu verða dæmdir til að greiða stefnanda kr. 4000.00 með vöxtum, eins og krafizt var, enda er þar miðað við útgáfudag stefnu í fyrra máli um sama efni, en það mál var hafið sakir formgalla. Að því er málskostnað varðar, skal þetta tekið fram: Hinn 13. april 1943 var lagt löghald á e/s Rolf Jarl til tryggingar dómkröf- um stefnanda í máli þessu, og nam kostnaður af þeirri fógetagerð kr. 3 388.80, er stefnandi hefur greitt. Er önnur trygging var sett í stað skipsins, fór fram löghaldslausn, og höfðu stefndu af báðum þessum fógetagerðum kostnað, sem nam kr. 3 543.20. Með hliðsjón 199 af þessum atriðum, svo og öllum málavöxtum, þykir rétt, að máls- kostnaður falli niður. Í dóminum áttu sæti Einar Arnalds borgardómari, Þorsteinn hagstofustjóri Þorsteinsson og Jón Axel Pétursson hafnsögu- maður. Því dæmist rétt vera: Stefndu, eigendur og vátryggjendur e/s Rolf Jarl, skips og farms, greiði stefnanda, Skipaútgerð ríkisins, kr. 4 000.00 með 3% ársvöxtum frá 14. maí 1943 til greiðsludags, en máls- kostnaður falli niður. Dómi þessum ber að fullnægja innan 15 daga frá lögbirt- ingu hans að viðlagðri aðför að lögum. Þriðjudaginn 6. april 1948. Nr. 109/1947. Réttvísin (Hrl. Theódór B. Lindal) gegn Ólafi Gunnari Grímssyni og Óskari Lúðvík Grímssyni (Hrl. Magnús Thorlacius). Nauðgun. Dómur hæstaréttar. Brot ákærðu, sem er réttilega lýst í héraðsdómi, varðar við hegningarlagagreinar þær, sem þar eru taldar, svo og, að því er Ólaf Gunnar Grímsson varðar, við 2. mgr. 22. gr. laga nr. 19/1940 og að því er Óskar Lúðvík Grímsson varðar við 1. mgr. sömu lagagreinar. Til þyngingar refsingar ákærðu ber að taka til greina, að þeir, sem eru atvinnubilstjórar og stúlkan A. B-dóttir hafði trúað fyrir því að aka sér heim til sín, fluttu hana á afvikinn stað utan við bæinn til þess að fremja þar glæpinn og vörnuðu henni með valdi að kom- ast út úr bifreiðinni á leiðinni, sem hún gerði itekaðar til- raunir til. Skildu þeir hana þar síðan eftir úti á víðavangi að afbrotinu frömdu, illa til reika. Með skírskotun til þessa, og þar sem telja verður, að ákærðu hafi komið sér saman um að vinna glæpinn, þykir refsing þeirra hvors um sig með hliðsjón af 3. tölulið og niðurlagsákvæði 70. gr. laga nr. 19/1940 hæfilega ákveðin fangelsi 3 ár. 200 Ákvæði héraðsdóms um sviptingu réttinda, skaðabætur og málskostnað þykir bera að staðfesta. Ákærðu greiði in solidum allan áfrýjunarkostnað sakar- innar, þar með talin málflutningslaun skipaðs sækjanda og verjanda í hæstarétti, kr. 500.00 til hvors. Dómsorð: Ákærðu, Ólafur Gunnar Grímsson og Óskar Lúðvík Grímsson, sæti hvor um sig fangelsi 3 ár. Ákvæði héraðsdóms um sviptingu réttinda, skaða- bætur og greiðslu málskostnaðar staðfestast. Ákærðu greiði in solidum allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar á meðal málflutningslaun skipaðs sækj- anda og verjanda í hæstarétti, hæstaréttarlögmannanna Theódórs B. Lindals og Magnúsar Thorlacius, kr. 500.00 til hvors. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur aukaréttar Reykjavíkur 19. júlí 1947. Ár 1947, laugardaginn 19. júlí, var í aukarétti Reykjavíkur, sem haldinn var í skrifstofu réttarins af Valdimar Stefánssyni saka- dómara, kveðinn upp dómur í málinu nr. 2526—-27/1947: Rétt- vísin gegn Ólafi Gunnari Grímssyni og Óskari Lúðvík Grímssyni, sem tekið var til dóms 2. sama mánaðar. Mál þetta er af réttvísinnar hálfu höfðað gegn þeim Ólafi Gunn- ari Grímssyni bifreiðarstjóra, Laugavegi 27 og Óskari Lúðvík Grims- syni bifreiðarstjóra, skála nr. 3 við Þóroddsstaði, báðum hér í bæ, fyrir brot gegn XXII. kafla almennra hegningarlaga nr. 19 12. febrúar 1940, til refsingar, sviptingar borgararéttinda og greiðslu skaðabóta og sakarkostnaðar. Ákærðu, sem eru bræður, eru báðir komnir yfir lögaldur saka- manna. Ákærði Ólafur Gunnar Grímsson er fæddur 22. desember 1921 í Reykjavík og hefur, svo kunnugt sé, sætt eftirtöldum kær- um og refsingum: 1937 %s Kærður fyrir að tilbúa og nota falska peninga við sjálf- sala. Afgreitt til barnaverndarnefndar. 1941 % Áminning fyrir brot gegn 15. gr. lögreglusamþykktar Reykjavíkur. 1941 ?*%%, Sátt, 5 kr. sekt fyrir brot gegn C-lið 50 gr. lögreglusam- Þykktar Reykjavíkur. 201 1942 1%, Sátt, 50 kr. sekt fyrir brot gegn 46. gr. lögreglusamþykktar Reykjavíkur. Sátt, 20 kr. sekt fyrir brot gegn reglum um aðalgötur og hliðargötur. Áminning fyrir brot gegn 1. mgr. 70. gr. lögreglusam- Þþykktar. Áminning fyrir ógætilegan akstur. 1 Sátt, 20 kr. sekt fyrir brot gegn 4. mgr. 26. gr. laga nr. 23 1941. 1946 184 Sátt, 20 kr. sekt fyrir brot gegn lögreglusamþykkt Reykja- víkur. 1946 2%, Sátt, 150 kr. sekt fyrir umferðarbrot, ölvun og óspektir. Ákærði Óskar Lúðvík Grímsson er fæddur 28. desember 1922 í Reykjavík og hefur, svo kunnugt sé, sætt eftirtöldum kærum og 1943 13 TS 1944 284 EN 1944 1% 1945 14 ER Fiksingunni 1939 234 Kærður fyrir rúðubrot. Afgreitt með skaðabótum. 1940 234 Áminning fyrir boltaleik á götu. 1940 154 Kærður fyrir ölvun. Fellt niður. 1941 %, Sátt, 25 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 1944 % Sátt, 300 kr. sekt fyrir brot gegn bifreiðalögunum og lög- reglusamþykkt Reykjavíkur. 1945 á Sátt, 25 kr. sekt fyrir brot gegn 48. gr. lögreglusambykktar Reykjavíkur, 28. gr. 2. mgr. bifreiðalaganna o. fl. 1946 204 Sátt, 75 kr. sekt fyrir ölvun og óspekiir, 200 kr. skaða- bætur í sama máli. 1946 ? Sátt, 75 kr. sekt fyrir ölvun og óspektir. 1946 2%% Áminning fyrir brot gegn 27. gr. bifreiðalaganna. Samkvæmt eigin játningu ákærðu, sem er í samræmi við það, sem með öðrum hætti er upplýst í málinu, eru málavextir þessir: Ákærðu eru báðir leigubifreiðarstjórar að atvinnu og hafa und- anfarið starfað á Þbifreiðarstöðinni „Hreyfill“, hér í bæ. Alla að- faranótt 2. maí s. 1. óku þeir með farþega viðs vegar um bæinn. Laust fyrir kl. 8 um morguninn 2. maí hittust þeir með bifreiðar sínar á bifreiðastæðinu hjá „Hreyfli“ og ætluðu þeir þá að hætta akstri vegna þess hve framorðið var. Á bifreiðastæðinu var einnig bifreið, sem tveir karlmenn, þeir Árni Sigurður Ágústsson verka- maður, Bergstaðastræti 7 hér í bæ, og Guðmundur Guðmundsson kaupmaður, Vesturgötu 20, Hafnarfirði og ein stúlka A. B-dóttir, G-stig 40 hér í bæ, voru í, öll ölvuð. Árni Sigurður skuldaði ákærðu peninga fyrir akstur, og fóru þeir til hans til að fá greiðslu hjá honum. Allt í einu fór ÁA. B-dóttir út úr bifreið- inni, og bera ákærðu að tilefni þess hafi verið það, að ákærði Ótkar Lúðvík hafi sagt við Árna Sigurð, að skuldin við hann staf- aði frá því að hann hefði ekið með hann og tvær nafngreindar stúlkur í bifreið sinni nokkru áður, en A. B-dóttir, Árni Sigurður og 202 Guðmundur muna ekki tilefnið. A. B-dóttir reikaði síðan á milli bif- reiða á bifreiðastæðinu. Ákærðu, sem þekktu A. B-dóttur ekki neitt, buðu henni upp í bifreið ákærða Óskars Lúðvíks, R 3705, sem er 6 manna Dodge- bifreið af gerð ársins 1940. A. B-dóttir þáði það og settist í aftursæti bifreiðarinnar. Ákærði Ólafur Gunnar settist við hægri hlið hennar, en ákærði Óskar Lúðvík settist við stýrið og ók bif-. reiðinni af stað inn Hverfisgötu. A. B-dóttir kveðst hafa beðið þá um að aka henni heim, og minnir ákærða Ólaf Gunnar, að hún hafi sagzt eiga heima á Klapparstíg, en ákærði Óskar Lúðvík minn- ist þess ekki, að hún bæði um að henni yrði ekið heim. Ákærði Ólafur Gunnar hefur borið það, að er bifreiðin var farin af stað, hafi ákærðu dottið í hug að komast yfir A. B- dóttur, en engin orðaskipti áttu sér stað á milli ákærðu um það. A. B-dóttir fór að ókyrrast, er bifreiðin var komin inn fyrir Klappar- stig og kvaðst vilja fara beint heim til sín. Ákærðu sinntu því ekki. Gerði hún margar tilraunir til að hlaupa út úr Þifreiðinni á ferð, en ákærði Ólafur Gunnar kom í veg fyrir, að það tækist. Ákærðu töluðu ekki saman um, hvert aka skyldi í bifreiðinni, en ákærði Óskar Lúðvík ók henni upp fyrir Vatnsgeymi, inn á Kringlumýrar- veg, og stöðvaði bifreiðina þar. Þar fór hann út úr henni og sagði um leið við Ólaf Gunnar: „Það er bezt að ég eigi við hana“, og átti þá við A. B-dóttur. Ákærði Óskar Lúðvík settist síðan við hægri hlið A. B- dóttur í aftursæti bifreiðarinnar, en ákærði Ólafur Gunnar tók við akstri bifreiðarinnar og ók henni í átt til Vatnsendahæðar. Ákærða Óskari Lúðvík datt nú í hug að reyna að komast yfir A. B- dóttur, hvað sem hún segði. Byrjaði hann að láta vel að henni og reyndi að kyssa hana. Smám saman gerðist hann frekari, fletti kjól hennar og kápu hennar upp um hana og reyndi að ná bux- unum niður um hana, en það tókst ekki. Hann opnaði buxnaklauf sina, lagðist að nokkru leyti ofan á hana og reyndi að hafa sam- ræði við hana. Mótspyrna hennar var þó það mikil, að honum tókst það ekki, og er ekki upplýst, að hann hafi tekið út getnaðar- Hm sinn. Meðan á þessu stóð, hafði ákærði Ólafur Gunnar ekið bifreið- inni inn Sogamýri og Breiðholtsveg og síðan inn á afleggjara, sem er vestan í Vatnsendahæð. Þar stöðvaði hann bifreiðina, því að honum fannst þar vera afskekktur staður. Hann fór út úr Þifreið- inni og opnaði hægri afturhurð hennar. Hætti ákærði Óskar Lúð- vík þá stympingunum við A. B-dóttur og fór út úr bifreið- inni. Um leið féll hún á gólf Þifreiðarinnar fyrir framan aftur- sætið. Ákærði Ólafur Gunnar var nú ákveðinn í að hafa samræði við A. B-dóttur, hvort sem hún samþykkti það eða hann yrði að taka hana nauðuga. Hann réðist nú á hana, tók út getnaðarlim sinn, lagðist ofan á hana, þar sem hún lá á gólfinu, kom lim sínum 203 inn Í kynfæri hennar og hreyfði hann þar stutta stund, án þess að upplýst sé, að honum hafi orðið sáðfall. Hann kveðst ekki hafa fært hana úr buxunum með höndunum, en heldur, að buxur hennar hafi mjakazt niður um hana í stympingum þeirra, því að allt í einu hafi hann fundið, að buxurnar hafi ekki verið hindrun fyrir sam- ræði þeirra. Hún brauzt mikið um og í því kom hann við afturhurð þá, sem höfuð hennar var við, svo að hurðin opnaðist. Tókst A. B-dóttur að komast að nokkru út úr bifreiðinni, og sá ákærði Ólafur Gunnar þá, að A. B-dóttir hafði tíðir. Kveðst hann þá hafa misst löngun til frekari samræðis við hana og hindraði ekki, að hún færi alveg út úr bifreiðinni. Féll A. B-dóttir í moldarflag, enda var hún orðin þreytt og andlega trufluð eftir viðureignina við ákærðu. Hún reis á fætur og bað ákærðu um að aka henni heim til bæjarins, en þeir sinntu því ekki. Lagði hún þá af stað gangandi yfir vegleysu í átt til út- varpsstöðvarinnar á Vatnsendahæð, sem hún sá í nokkurri fjar- lægð. Var hún þá á sokkaleistunum, því að hún hafði tapað skónum. Skammt frá útvarpsstöðinni hitti hún menn, sem náðu í lögreglu- bifreið, sem flutti hana til bæjarins. Ákærði Ólafur Gunnar hefur með atferli sínu gerzt brotlegur gegn 194. gr. 1. mgr. almennra hegningarlaga nr. 19 12. febrúar 1940 og þykir refsing hans hæfilega ákveðin fangelsi í Í ár. Ákærði Óskar Lúðvík hefur með atferli sinu gerzt brotlegur segn 194. gr. 1. mgr., sbr. 20. gr. 1 mgr. hegningarlaganna og þykir refsing hans hæfilega ákveðin fangelsi í 10 mánuði. Samkvæmt 68. gr. 3. mgr. hegningarlaganna ber að svipta ákærðu kosningarrétti og kjörgengi til opinberra starfa og annarra al- mennra kosninga frá birtingu dóms þessa að telja. Þá þykja ákærðu hafa sýnt með háttsemi sinni, að þeir séu ekki verðir til þess að hafa leyfi til að stýra bifreið, og ber samkvæmt 68. gr. hegningarlaganna að svipta þá því leyfi ævilangt. A. B-dóttir hefur borið það, að hún hafi verið illa haldin og lerkuð eftir atferli ákærðu, þó að þeir hafi ekki veitt henni beinan áverka. Hefur hún krafizt þess, að þeir verði dæmdir in solidum til að greiða henni kr. 10 000.00 fyrir óþægindi, veikindi og fyrir- höfn vegna atferlis þeirra og kr. 265.00 fyrir skemmdir og tap á fötum eða samtals kr. 10 265.00. Ákærðu hafa fallizt á seinni lið bótakröfunnar, kr. 265.00, en mótmælt fyrri liðnum sem of háum. Bótakröfur A. B-dóttur, sem er 32 ára að aldri og hafði áður haft holdleg mök við karlmenn, þykja þó, eins og atferli ákærðu sagnvart henni hefur verið lýst hér að framan, eðlilegar og verða Þær teknar til greina. Ákærðu ber að dæma til að greiða in solidum allan kostnað sakarinnar, þar á meðal kr. 400.00 til skipaðs verjanda síns í mál- ínu, Magnúsar Thorlacius hæstaréttarlögmanns. Málið hefur verið rekið vitalaust. 204 Dómsorð: Ákærði Ólafur Gunnar Grímsson sæti fangelsi í 1 ár. Ákærði Óskar Lúðvík Grímsson sæti fangelsi í 10 mánuði. Ákærðu eru frá birtingu dóms þessa sviptir kosningarétti og kjörgengi til opinberra starfa og annarra almennra kosn- inga. Ákærðu eru ævilangt sviptir leyfi til að stýra bifreið. Ákærðu greiði A. B-dóttur kr. 10 265.00 in soldium innan 15 daga frá birtingu dóms þessa að telja. Ákærðu greiði in solidum allan kostnað sakarinanr, þar á á meðal kr. 400.00 til skipaðs verjanda síns í málinu, Magnúsar Thorlacius hæstaréttarlögmanns. Dómi þessum skal fullnægja með aðför að lögum. Miðvikudaginn 7. april 1948. Nr. 65/1947. Valdstjórnin (Hrl. Einar Arnórsson) jegn jm Ka G Pétri Magnúsi Sigurðssyni (Hrl. Sveinbjörn Jónsson). Galli á málshöfðun. Ómerking dóms. Dómur hæstaréttar. Með bréfi 16. janúar 1947 endursendi dómsmálaráðu- neytið sakadómaranum í Reykjavik 3 endurrit réttarrann- sóknar, er hann hafði haldið vegna ætlaðrar ófullnægj- andi gerilsneyðingar á mjólk í Mjólkurstöðinni í Reykjavík, og lagði fyrir hann að halda áfram rannsókn málsins „og koma síðan fram ábyrgð gegn Pétri Magnúsi Sigurðssyni mjólkurbússtjóra fyrir brot gegn mjólkurlöggjöfinni með réttarsátt eða dómi.“ Hinn 30. s. m. var kærði kvaddur fyrir lögregludóm Reykjavíkur. Voru honum þar sýnd skjöl málsins og til- kynnt, að rannsókn málsins væri lokið „og mál væri af valdstjórnarinnar hálfu höfðað gegn honum fyrir brot gegn mjólkurlöggjöfinni.“ Hvorki er í skipan dómsmálaráðuneytisins né í tilkynn- ingu dómara um málshöfðun vitnað til tiltekinna og ákveð- 205 inna lagaákvæða, sem kærði sé saksóttur eftir. Þetta er slík- ur megingalli á málsmeðferðinni, að ekki þykir verða hjá því komizt að ómerkja hinn áfrýjaða dóm. Samkvæmt þessum úrslitum ber að dæma allan sakar- kostnað á hendur ríkissjóði, þar með talin málsvarnarlaun skipaðs verjanda í héraði, kr. 300.00, og laun skipaðs sækj- anda og verjanda fyrir hæstarétti, kr. 700.00 til hvors. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera ómerkur. Allur sakarkostnaður, bæði í héraði og fyrir hæsta- rétti, greiðist úr ríkissjóði, þar með talin málsvarnar- laun skipaðs verjanda í héraði, Sveinbjarnar hæstarétt- arlögmanns Jónssonar, kr. 300.00, og málflutningslaun skipaðs sækjanda og verjanda fyrir hæstarétti, hæsta- rétlarlögmannanna Einars Arnórssonar og Sveinbjarnar Jónssonar, kr. 700.00 til hvors. Dómur lögregluréttar Reykjavíkur 27. maí 1947. Ár 1947, þriðjudaginn 27. maí, var í lögreglurétti Reykjavíkur, sem haldinn var í skrifstofu réttarins af Valdimar Stefánssyni saka- dómara, upp kveðinn dómur í málinu nr. 1561/1947: Valdstjórnin gegn Pétri Magnúsi Sigurðssyni, sem tekið var til dóms hinn 20. sama mánaðar. Mál þetta er af valdstjórnarinnar hálfu höfðað gegn Pétri Magnúsi Sigurðssyni mjólkurbússtjóra Mjólkurstöðvarinnar í Reykjavík, til heimilis á Laugavegi 162, fyrir brot gegn mjólkur- löggjöfinni. Kærði er kominn yfir lögaldur sakamanna. Hinn 14. júlí 1938 sætti hann 5 króna sekt fyrir brot gegn lögum nr. 18 1901, og hinn 13. desember 1939 sömu refsingu fyrir sams konar brot. Að öðru leyti hefur hann eigi, svo kunnugt sé, sætt ákæru né refsingu. Á undanförnum árum hefur megnið af þeirri mjólk, sem seld hefur verið í bænum, farið í gegn um Mjólkurstöðina hér, og hefur stöðinni, samkvæmt 28. gr. reglugerðar nr. 22 15. marz 1935, borið skylda til að gerilsneyða alla sölumjólk. Kærði hefur á þeim tíma, er hér skiptir máli, verið mjólkurbússtjóri í stöðinni, og hefur honum því borið að sjá um, að hin lögboðna gerilsneyðing færi fram. Á sama tíma hefur Sigurður H. Pétursson gerlafræðingur verið 206 eftirlitsmaður af hálfu hins opinbera með því, að Mjólkurstöðin fullnægði skyldum sínum um meðferð sölumjólkur. Samkvæmt skýrslum eftirlitsmannsins um rannsóknir hans á gerilsneyddri mjólk úr Mjólkurstöðinni, kemur fram, að á tímabilinu 1. nóvem- ber 1944 til 28. febrúar 1945 hafi 7 sýnishorn eigi verið nægilega hituð af 151 sýnishorni, sem tekið var. Á tímabilinu 1. nóvember 1945 til 28. febrúar 1946 hafi 2 sýnishorn af 349 eigi verið nægi- lega hituð og að af 170 sýnishornum í marz og apríl 1946 hafi 7 eigi verið nægilega hituð. Voru sum þessara sýnishorna tekin í Mjólkurstöðinni, en sum í mjólkurbúðum. Að mjólkin var eigi nægilega hituð, merkir það, að gerilsneyðingarskyldunni hefur eigi verið fullnægt. Kærði kveðst ekki vita betur, en að öll mjólk stöðvarinnar hafi verið nægilega hituð og gerilsneydd og hefur haldið því fram, að rannsóknaraðferð eftirlitsmannsins sé eigi svo örugg, að á henni sé byggjandi. Eftirlitsmaðurinn heldur því aftur á móti fram, að eigi leiki minnsti vafi á því samkvæmt rannsóknum sínum, að þau sýnishorn, sem samkvæmt framansögðu voru eigi nægilega hituð, hafi í raun og veru verið þannig og að hann hafi eigi kært yfir þeim tilfellum, sem nokkrum vafa gátu verið bundin. Borið hefur verið undir dr. Jón Vestdal efnafræðing gildi þeirr- ar rannsóknaraðferðar, er eftirlitsmaðurinn hefur notað, og er það álit hans, að sú aðferð sé örugg í þeim tilfellum, er hún sýnir greinilega úrlausn, eins og eftirlitsmaðurinn heldur fram að gerzt hafi í þeim tilfellum, sem hann hefur kært yfir. Af kærða hálfu er aftur á móti lögð fram skýrsla Stefáns Jóns- sonar mjólkurfræðings, sem dregur í efa gildi rannsóknaraðferðar eftirlitsmannsins. Án þess að fara út í hinar efnafræðilegu útlistanir, sem fram cru komnar í máli þessu, þykir eigi vafi á því leika, að skýrslur eftir- litsmannsins um misbrest á gerilsneyðingu í Mjólkurstöðinni hafi við rök að styðjast. Hins vegar er eigi ástæða til að ætla, að hér sé um ásetningsbrot kærða að ræða, heldur skort á nægilegu og stöðugu eftirliti með að gerilsneyðingin væri á fullnægjandi hátt af hendi leyst. Með þessu hefur kærði gerzt brotlegur við 28. gr. 1. mgr. sbr. 79. gr. 1. mgr. reglugerðar nr. 22 15. marz 1935, sbr. 15. gr. 1. mgr. laga nr. 1 7. janúar 1935. Þykir refsing hans eftir atvikum hæfilega ákveðin 1000 króna sekt til verðjöfnunarsjóðs og komi varðhald í 20 daga í stað sektarinnar, verði hún eigi greidd innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Kærða ber að dæma til greiðslu alls sakarkostnaðar, þar með talin málsvarnarlaun skipaðs verjanda sins, hrl. Sveinbjörns Jóns- sonar, kr. 300.00. Rekstur málsins hefur verið vitalaus. 207 Dómsorð: Kærði Pétur Magnús Sigurðsson greiði kr. 1000.00 í sekt til verðjöfnunarsjóðs og komi 20 daga varðhald í stað sektar- innar, verði hún eigi greidd innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Kærði greiði allan sakarkostnað, þar með talin málsvarnar- laun skipaðs verjanda síns, hrl. Sveinbjörns Jónssonar, kr. 300.00. Dómi þessum skal fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Fimmtudaginn 8. apríl 1948. Nr. 132/1947. Réttvísin og valdstjórnin (Hrl. Einar B. Guðmundsson) Segn Kristbirni Borgþóri Þórarinssyni (Hrl. Magnús Thorlacius). Brot á Þifreiða- og umferðarlögum. Manndráp af gáleysi. Dómur hæstaréttar. Er ákærði blindaðist af sólskini, bar honum að stöðva bif- reið sína þegar í stað. Þetta gerði ákærði ekki, heldur ók bann áfram nokkurn spöl án þess að geta fylgzt með um- ferðinni. Samkvæmt þessu og að öðru leyti með skirskotun til raka héraðsdóms hefur ákærði brotið refsiákvæði þau, er í héraðsdómi greinir, og þykir refsing hans hæfilega ákveðin varðhald 60 daga. Samkvæmt 39. gr. laga nr. 23/1941 þykir rétt að svipta ákærða ökuleyfi 3 ár. Ákvæði héraðsdóms um málskostnað ber að staðfesta. Ákærði greiði allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin málflutningslaun skipaðs sækjanda og verjanda fyrir hæstarétti, kr. 450.00 til hvors. Dómsorð: Ákærði Kristbjörn Borgþór Þórarinsson sæti varð- haldi 60 daga. Hann er sviptur ökuleyfi 3 ár. Ákvæði héraðsdóms um málskostnað staðfestist. Ákærði greiði allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, 208 þar með talin laun sækjanda og verjanda fyrir hæsta- rétti, hæstaréttarlögmannanna Einars B. Guðmunds- sonar og Magnúsar Thorlacius, kr. 450.00 til hvors. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur aukaréttar Reykjavíkur 23. ágúst 1947. Ár 1947, laugardaginn 23. ágúst var í aukarétti Reykjavikur, sem haldinn var í skrifstofu réttarins af Þórði Björnssyni, seltum sakadómara, uppkveðinn dómur í málinu nr. 3163/1947: Réttvísin og valdstjórnin gegn Kristbirni Borgþóri Þórarinssyni, sem tekið var til dóms þann 24. fyrra mánaðar. Mál þetta er af réttvísinnar og valdstjórnarinnar hálfu höfðað segn ákærða Kristbirni Borgþóri Þórarinssyni bifreiðarstjóra, Hverfisgötu 98 A hér í bæ, fyrir brot á XXIII. kafla almennra hegn- ingarlaga nr. 19 12. febrúar 1940, bifreiðalögum nr. 23 16. júní 1941 og umferðarlögum nr. 24 16. júní 1941. Ákærði er kominn yfir lögaldur sakamanna, fæddur 13. des- ember 1923 í Reykjavík og hefur hann ekki, svo kunnugt sé, sætt annarri ákæru né refsingu en þeirri, að þann 25. júní 1947 var hann sektaður um 150 krónur fyrir brot gegn 6. gr. lögreglusam- þykktar Reykjavíkur. Málavextir eru þeir, sem nú skal greina: Að morgni fimmtudagsins 13. marz s. l., um kl. 8.10, ók ókærði bifreiðinni R 2875 inn Hverfisgötu hér í bæ. Bifreið þessa á Lands- sími Íslands og er hún 10 hjóla vöruflutnir gabifreið af gerðinni G. M. C. Við rannsókn málsins hefur ákærði borið, að hann hafi verið vel fyrirkallaður þennan morgun, hvorki þreyttur né svefn- þurfi, enda hafi hann sofið vel undanfarandi nótt og verið vakn- aður fyrir um 3 stundarfjórðungum á áðurnefndum tima nefnds morguns. Hann kveðst vera bindindismaður á áfengi og tóbak. Ákærði tók bifreiðarstjórapróf haustið 1942 og segist hann að mestu hafa ekið bifreið að staðaldri siðan, og bifreiðinni R 2875 tók hann að aka í þjónustu Landssímans í aprílmánuði 1946. Bifreið þessa segir hann hafa verið í góðu lagi á tíma þeim, sem hér um ræðir, að öðru leyti en því, að hraðamælir hennar hafi verið óvirkur og hafi hann verið það frá því ákærði tók að aka bifreiðinni. Ákærði hefur tekið sérstaklega fram, að hemlar (vökvahemlar) hennar hafi verið traustir á öllum hjólum. Þá hefur hann látið þess getið, að hann hefði óvenju góða sjón á vinstra auga, en ekki alveg fulla sjón á hægra auga. Veður var þurrt og bjart þennan morgun og skein sólin björt í heiði á austurloftinu. Götur voru snjólausar, en hrim mun hafa fallið á þær um nóttina og var það ekki að fullu bráðnað, er hér var komið sögu. Ekki hafði bifreiðin R 2875 snjó- keðjur, enda telur ákærði það hafa verið þýðingarlaust, þar eð ekki 209 hafi verið snjór á jörðu, heldur aðeins hrímskeljungur, eins og fyrr segir. Á leið sinni austur Hverfisgötu kveðst ákærði hafa ekið með jöfnum hraða og hafi hreyfill bifreiðarinnar verið tengdur í 4. sanghraðastig, en 5 ganghraðastig áfram séu á bifreiðinni. Gizkar hann á, að hraði bifreiðarinnar hafi verið um 20 km miðað við klukkustundarakstur. Er ákærði nálgaðist gatnamót Rauðarár- stigs, kveðst hann heldur hafa hægt á ferð bifreiðarinnar og er að gatnamótum kom, hafi hann litið til vinstri, norður Rauðarár- stíg, en enga umferð gangandi manna eða farartækja séð nálgast þaðan, en hann kveðst hafa séð vörubifreiðar standa kyrrar við vörubilastöðina „Þrótt“, sem hefur aðsetur við Rauðarárstíg, skammt norðan við Hverfisgötu, og hafi sumar þeirra staðið allt út að miðri götu. Er ákærði sá enga umferð nálgast af Rauðarár- stig, hélt hann út á gatnamótin og telur, að Þá hafi hraði bifreiðar- innar verið um 15 km miðað við klukkustundarakstur. Jafnframt sveigði hann bifreiðinni nokkuð til hægri, þannig, að hún tók stefnu á torgið, sem stendur við gatnamótin sunnan Hverfisgötu, en austan Rauðarárstigs, en þar hugðist ákærði stöðva bifreiðina til að taka farþega í hana. Kveðst ákærði hafa hætt að gefa benzin til hreyfilsins, er hann ók út á gatnamótin, en hugðist að láta bif- reiðina renna skáhalt upp að torginu hinum megin þeirra. Er ákærði var kominn á að gizka yfir mið gatnamótin, segir hann svo bjartan sólargeisla hafa fallið á augu sér, að hann hafi blindazt eitt augnablik og telur hann, að bifreiðin hafi runnið um 3--4 metra meðan hann var þannig blindaður af sólinni og unz hann hafði jafnað sig eftir ofbirtuna og sá vel í kringum sig aftur. Segist hann á meðan á þessu stóð hafa tyllt fætinum á fóthemilinn, enda hafi hann hvort sem var þurft að fara að hemla, til þess að fá stöðvað bifreiðina við torgið, en það var ætlun hans, eins og fyrr segir. Það næsta, sem ákærði sá vegna sólarinnar, var maður á reiðhjóli fast við framenda bifreiðarinnar og stefndi hún á hlið hjólsins þvera. Er þetta gerðist, íelur ákærði, að framendi bifreið- arinnar hafi verið nákvæmlega kominn yfir gatnamót Rauðarár- stigs. Snögghemlaði nú ákærði bifreiðinni og kveðst hafa beitt hemlum eins fast og hann gat og segir hann þá hafa verkað vel, en bifreiðin hafi runnið um 6 metra með hjól í hemlum, þar eð ising hafi verið nokkur á götunum. Rakst nú framvari bifreiðar- innar R 2875 á hjólreiðamanninn, og vissi ákærði nú ekki um stund, hvernig manninum og hjóli hans reiddi af, því hvorttveggja hvarf fyrir vélarþak bifreiðarinnar. Ekki telur hann Þó, að nokk- urt af hjólum bifreiðarinnar hafi runnið yfir hjólreiðarmanninn. Ákærði hefur látið þess getið við rannsókn málsins, að hann hafi séð manninn á reiðhjólinu líta við eða hika um leið og bifreiðin rakst á hann og hjólið. Er ákærði kom út úr bifreið sinni, að árekstrinum afstöðnum, stóð vinstra framhjól bifreiðarinnar ofan 14 210 á afturhjóli reiðhjólsins, en maðurinn lá þannig, að fætur hans voru inni undir framhluta bifreiðarinnar, en efri hluti líkama hans lá beint undir framvara hennar og samhliða honum. Reyndi mað- urinn að hreyfa sig og standa upp, en lagðist brátt út af aftur. Maður sá, er fyrir bifreið ákærða varð, hét Rútur Magnússon frá Steinum í AusturEyjafjallahreppi, fæddur 22. september 1921. Hann var fluttur á Landsspítalann þegar eftir slysið, en hafði hlotið slík lemstur við áreksturinn, að hann andaðist þar kl. 6.30 að kvöldi hins sama dags og slysið varð. Framkvæmdi Þórarinn Sveinsson læknir krufningu á líki hans daginn eftir að hann lézt, og hefur hann lýst áverkum á því þannig, að höfuðkúpa og kúpu- botninn hafi verið brotinn og mjög mikið mar og blæðing hafi verið framanvert hægra megin Í heilahelminginn. Enn fremur hafi verið marblæðing vinstra megin aftan til á litla heila. Telur lækn- irinn ljóst, að áverkar þessir hafi leitt til dauða með skjótum hætti. Vitað er um nokkra sjónarvotta að slysi þessu. Verða nú fram- burðir þeirra raktir, svo sem ástæða þykir til, svo og annarra, sem einhverjar upplýsingar hafa getað gefið varðandi slys þetta. Vitnið Einar Jónsson verkstjóri, Laugavegi 145 hér í bæ, 54 ára að aldri, stóð við húsið nr. 119 við Hverfisgötu, er slysið varð, og var það þar að bíða komu bifreiðarinnar R 2875, sem það ætl- aði að fara þar upp í. Fylgdist það því með ferðum hennar löngu áður en hún kom að gatnamótum Rauðarárstígs á leið sinni austur Hverfisgötu. Segir vitnið, að bifreiðin hafi ekið fremur hægt, meðan það sá til hennar, en ekki treystir það sér til að gizka nánar á um hraða hennar, enda er það ekki bifreiðarstjóri. Vitnið veitti því athygli, að bifreiðin sveigði að syðri gangstétt Hverfis- götu, áður en hún kom að gatnamótum Rauðarárstígs, enda hafi verið ætlunin hjá ákærða að stöðva bifreiðina við torgið sunnan Hverfisgötu, en austan Rauðarárstigs, eins og fyrr er getið. Hafi nú bifreiðin ekið þannig út á gatnamótin með óbreyttum hraða. Ekki sá vitnið manninn á reiðhjólinu fyrr en alveg um leið og slysið varð, en það telur það hafa viljað til með þeim hætti, a vinstri framendi bifreiðar ákærða rakst á blið reiðhjólsins, og telur vitnið líkindi til, eftir því hvernig áreksturinn bar að, að hjólreiðamaðurinn hafi ekið af vinstri vegarhelmingi Rauðarár- stígs norðan megin Hverfisgötu og stefnt á vinstri vegarhelming Rauðarárstígs, sunnan hennar, og verið kominn rúmlega yfir miðja götuna (Hverfisgötuna), er áreksturinn varð. Alveg á sama augna- bliki og áreksturinn varð, sá vitnið, að bifreiðinni var hemlað, og þann spöl, sem hún rann eftir það, þar til hún staðnæmdist, full- yrðir það, að afturhjól hennar hafi verið fasthemluð og ekki bifazt, en um framhjólin getur vitnið ekki borið. Við áreksturinn sá vitnið, að hjólreiðamaðurinn féll á götuna með hjóli sinu, og ýtti bifreiðin honum og hjólinu á undan sér eftir götunni þar til hún 2 og 211 stöðvaðast. Vitnið telur með öllu útilokað, að nokkurt hjól bif- reiðar ákærða hafi runnið yfir manninn, eftir að hann féll á göt- una. Það lýsir því á sama hátt og ákærði, hvernig hinn slasaði maður lá við bifreiðina eftir slysið. Vitnið Steingrímur Magnússon verkamaður, Laugarnesvegi 79 hér í bæ, 24 ára að aldri, var statt við húsið nr. 119 við Hverfis- götu, er slysið varð, og var það að bíða þar komu bifreiðar ákærða, ásamt vitninu Einari Jónssyni. Er framburður Þessa vitnis í fullu samræmi við framburð vitnisins Einars varðandi aðdraganda slyssins og það með hvaða hætti það vildi til. Álit þessa vitnis um hraða bifreiðar ákærða á leið hennar austur Hverfisgötu, áður en slysið varð, er þó ákveðnara en álit vitnisins Einars. Telur vitnið Steingrímur, að hraðinn hafi verið um 15 km miðað við klukku- stund meðan það sá til ferða bifreiðarinnar. Bæði hafa þessi vitni borið, að ekkert hafi verið athugavert við framkomu ákærða eftir að slysið varð, og einnig ber þeim saman um, að sterkt sólskin hafi fallið beint í augu þeirra, sem héldu austur Hverfisgötu á þessum tíma. Vitnið Páll Long Ingibergsson pipulagninganemi, Bústaðavegi 7 hér í bæ, 30 ára að aldri, var statt við biðstöð strætisvagna við húsið nr. 115 við Hverfisgötu, er slys Það, sem hér um ræðir, varð. Veitti það bifreið ákærða eftirtekt nokkru áður en hún kom að gatnamótum Rauðarárstígs á leið sinni austur Hverfisgötu. Virtist því bifreiðinni ekki vera ekið hart og telur, að hraði hennar hafi verið fyrir neðan löglegan innanbæjarhraða. Einnig segir vitnið. að bifreiðin hafi ekið eftir miðri götunni, áður en að fyrrnefnd- um gatnamótum kom, en því virtist hún beygja heldur til hægri, miðað við stefnu í austur, um leið og hún ók út á satnamót Bauðar- árstigs og vera stödd heldur á hægra vegarhelmingi, er slysið varð. Vitnið segir, að er bifreiðin nálgaðist mjög gatnamótin, hafi Rútur heitinn stigið á bak reiðhjóli sínu norðan megin við gatnamótin við eystri gangstétt Rauðarstígs og hafi hann síðan ekið óstöðugur út á gatnamótin, þannig að hann stefndi á vinstri vegarhelming Rauðarárstígs sunnan gatnamótanna. Kveðst vitnið hafa undrazt, að hjólreiðamaðurinn skyldi hætta sér út á gatnamótin, er bifreiðin R 2875 var svo nálægt þeim. Virtist því sem hann veitti henni ekki athygli fyrr en augnabliki áður en áreksturinn varð, en þá hafi hann reynt að sveigja frá bifreiðinni, en það hafi þá verið um seinan. Vitninu heyrðist sem benzingjöf bifreiðarinnar hafi verið aukin rétt um leið og hún ók út á gatnamótin, og hafi hún þá virzt kippast til, en alveg um leið og það gerðist, hafi bifreiðina borið að hjólreiðamanninum, þar sem hann var úti á nærri miðj- um gatnamótunum og stefndi hún á hjólið þvert. Er það var þannig fyrir framan bifreiðina, segir vitnið, að henni hafi verið snögg- hemlað, en um leið rakst hún á hjólreiðamanninn. Rann nú bit- 2 reiðin nokkurn spöl áfram á ísingunni á götunni, en ekki kveðst 212 vitnið vita, hvernig maðurinn og hjólið kunni að hafa oltið eða brunað áfram fyrir framan bifreiðina eftir áreksturinn. Vitnið sá hemlaför á götunni eftir bifreiðina, en ekki veit það, hvort þau hafa markazt eftir fram- eða afturhjól hennar eða hvorttveggja. Það er álit vitnisins, að ákærði hafi ekki veitt hjólreiðamanninum athygli, fyrr en rétt áður en áreksturinn varð, og einnig er það álit þess, að ekki hefði komið til þessa áreksturs, ef hjólreiðamað- urinn hefði verið stöðugri og ferðmeiri í akstrinum yfir gatna- mótin. Vitnið sá ákærða á slysstaðnum eftir að slysið varð. Virtist því ekkert athugavert við framkomu hans og sérstaklega ekki neitt í fari hans, sem benti til þess, að hann hefði neytt áfengis. Vitnið Jón Sveinbjörnsson vélstjóri, Laugavegi 159 hér í bæ, 47 ára að aldri, ók bifreið vestur Skúlagötu og suður Rauðarárstígs stuttu áður en slysið varð. Kveðst það fyrst hafa veitt Rúti halti Magnússyni athygli, er hann ók reiðhjóli sinu vestur Skúlagötu og nálgaðist gatnamót Rauðarárstígs, og ók hann þá á undan vitninu. Beygði síðan hjólreiðamaðurinn suður *auðarárstig og vitnið á eftir honum, og ók það síðan í humátt á eftir honum suður fyrr- nefnda götu í áttina að Hverfisgötu. Segist það heldur hafa nálg- azt hjólreiðamanninn, eftir því sem það ók lengra og gizkar það á, að það hafi ekið með 15—20 km hraða miðað við klukkustund. Ekki man vitnið eftir neinni annarri bifreið, sem verið hafi á ferli á Bauðarárstig norðan Hverfisgötu um þessar mundir, og telur fullvíst, að önnur farartæki hafi ekki verið þar á umræddum tíma en bifreið hans og reiðhjól Rúts heitins. Er vitnið átti 5--10 metra ófarna að gatnamótum Hverfisgötu, kveðst það hafa litið af hjól- reiðamanninum og litið niður Hverfisgötu, þar eð það bjóst við, að bifreiða væri von, sem ækju austur Hverfisgötu í þessum svif- um, enda hafi það komið á daginn, að bifreiðin R 2875 var þar á ferð. Sá vitnið, er hún ók austur yfir gatnamót Rauðarárstígs, og gizkar það á, að hraði hennar hafi þá verið 20—25 km miðað við klst. Ekki sá þetta vitni, er bifreiðin rakst á hjólreiðamanninn, þar eð það leit af honum, áður en hann hélt út á gatnamótin, en er það ók yfir þau, eftir að bifreiðin R 2875 var farin fram hjá, sá það, að hún hafði staðnæmæt skammt fyrir austan Rauðarárstíg, og er það gætti betur að, sá það að maður lá fyrir framan bifreið- ina og ákærði stóð þar yfir honum. Vitnið hefur látið þess getið, að meðan bað sá til hjólreiða- mannsins, hafi hann haldið hjóli sínu stöðugu á vinstri götuhelm- ingi og hafi ekkert virt athugavert við akstur hans. Vitnið segir enn fremur, að veður hafi verið bjart, er slys þetta varð, og glaða sólskin, en ekki veitti það athygli óþægilegri birtu vegna sólar- innar, enda hafi það ekki ekið beint á móti sólinni. Lögregluþjónarnir Ársæll Kristinn Einarsson og Sigurður Móses Þorsteinsson komu á slysstaðinn stuttu eftir að slysið varð. Var þá 213 verið að setja hinn slasaða mann inn í sjúkrabifreið og fór Ár- sæll Kristinn í henni á Landsspitalann, en þangað var hinn slas- aði maður fluttur, eins og fyrr segir, en Sigurður Móses gerði mæl- ingar á staðnum og athugaði þar aðstæður, svo sem venjá er hjá lögreglumönnum, er slys verður. Sigurður Móses Þorsteinsson hef- ur getið þess sem vitni við rannsókn málsins, að það hafi veitt því athygli, er það var á leiðinni austur Hverfisgötu á slysstaðinn, að bjart sólskin skein beint í augu þess og var þess valdandi, að út- sýn varð verri úr bifreið þess bæði til hliðar og Þó sérstaklega fram undan. Það segir, að hrímskeljungur hafi verið á götunni Þennan morgun, en ekki telur það, að ástæða hafi verið fyrir bif- reiðar að aka með snjókeðjur, því að götur hafi verið snjólausar. Ækki athugaði vitnið hemla bifreiðarinnar R 2875 á slysstaðnum, en því virtist bifreiðin traust að sjá og ekkert sérstakt sýnilega í ólagi á henni. Það hafði tal af ákærða á staðnum og sá það ekki neitt athugavert við hann. Ingólfur Þorsteinsson yfir varðstjóri í rannsóknarlögreglunni lét reyna hemla bifreiðarinnar R 9875 9 dögum eftir að slysið varð. Var það gert með þeim hætti, að ákærði ók bifreiðinni á mismunandi hraða á Fríkirkjuvegi og Sóleyjar- götu og snarhemlaði síðan, og kveðst yfirvarðstjórinn hafa komizt að þeirri niðurstöðu, að 6 metra hemlaför bifreiðarinnar svöruðu til þess, að henni væri ekið með 15 og alls ekki meira en 20 km hraða miðað við klukkustund, er tekið er tillit hálku Þeirrar, sem var á slysstaðanum, er slysið varð, og dálitils halla, sem þar er. Er hemlarnir voru reyndir, voru götur auðar en rakar, og rann bif- reiðin fulla 6 metra, er henni var fast og snögglega hemlað, er henni var ekið með 20 km hraða miðað við klukkustund. Þess skal getið, að hemlaför bifreiðarinnar R 2875 mældust vera 6 metrar á slys- staðnum. Ingólfur Þorsteinsson kom á slysstaðinn um 20 minútum eftir að margnefnt slys varð. Veitti hann því athygli, að birta var mjög óhagstæð, er ekið var í bifreið austur Hverfisgötu, þar eð bjart sólskin hafi skinið beint í gegnum framrúðu hennar og Í augu ökumanns. Þess skal að lokum getið, að kvaddir hafa verið sem vitni við rannsókn málsins þeir Ólafur Jóhannsson rennismiðanemi, Barma- hlíð 16 hér í bæ, 24 ára að aldri, en hann er unnusti uppeldissystur Rúts heitins Magnússonar og var nákunnugur honum frá barnæsku, enda uppalinn í sömu sveit, og Óskar Magnússon bifreiðarstjóri, Mánagötu 22 hér í bæ, 31 árs að aldri, en hann var albróðir Rúts heitins. Voru vitni þessu að því spurð, hvort Rútur heitinn hafi haft mikla æfingu í að aka reiðhjóli, og hafa þau bæði borið, að svo hafi verið „enda hafi hann tekið að aka reiðhjóli Þegar er hann var barn, búsettur á Steinum í Austur-Eyjafjallabreppi, og haldið því áfram síðan til dauðadags. Einnig telja þau hann hafa verið búinn að fá æfingu í að aka hjóli hér í bænum, því að hann hafi 214 ekið því í og úr vinnu sinni frá því hann tók að starfa hér í bæn- um í septembermánuði 1946 og þar til hann lézt 13. marz s. 1. Hefur nú málavöxtum verið lýst, eftir því sem ástæða þykir til, og ber þá að athuga, hvort ákærði telst hafa brotið þau ákvæði laga, sem mál þetta hefur verið höfðað gegn honum fyrir brot á. Það er upplýst í málinu, að Rútur Magnússon var á leið suður Rauðarárstíg á reiðhjóli og kominn mjög nálægt mótum Rauðar- árstigs og Hverfisgötu, er ákærði kom að þeim. En eigi að síður ók Rútur á hjóli sínu út í Hverfisgötu, þó að hún væri aðalgata, en Rauðarárstígur hliðargata. Á hinn bóginn hefur ákærði viðurkennt, að hann hafi ekki veitt Rúti athygli, fyrr en Rútur var kominn fast að framenda bifreiðar- innar. Kveðst ákærði þó hafa litið norður Rauðurárstis, er hann kom að gatnamótunum, og var hann þá ekki orðinn blindaður af sólinni, og heldur er ekki vitað um, að neitt hafi skyggt á umferð norðan Bauðarárstigs frá honum séð. Enn fremur er upplýst, að bifreið ákærða rann 6 metra eftir að hann tók að hemla henni, og bar honum þó að aka henni ekki hraðar yfir satnamótin, sem eru fjölfarin, en svo, að hann gæti stöðvað hana þegar í stað. Loks átti sólskinið og ísingin á götunni, en ákærða hlaut að vera kunn- ugt um hvorttveggja, að verða til þess, að hann sýndi enn meiri aðgæzlu og varkárni við akstur bifreiðarinnar en ella. Samkvæmt því, sem nú hefur verið greint, þykir ákærði með akstri sinum hafa orðið meðvaldur að dauða Rúts svo saknæmt sé og gerzt brotlegur gegn 215. gr. almennra hegningarlaga nr. 19 12. febrúar 1940, 1. mgr. 27. gr. og 5. mgr. 26. gr. bifreiðalaga nr. 23 16. júní 1941 og 2. gr. og 3. mgr. 4. gr. umferðarlaga nr. 24 16. júní 1941. Þá hefur ákærði með því að aka bifreið án virks hraðamælis brotið gegn 9. gr. bifreiðalaganna. Þykir refsing ákærða, samkvæmt 215. gr. hegningarlaganna, 38. gr. bifreiðalaganna og 14. gr. umferðarlag- anna og með tilliti til 77. gr. hegningarlaganna, hæfilega ákveðin varðhald í 30 daga. Þá þykir rétt samkvæmt í. mgr. 39. gr. bifreiðalaganna að svipta ákærða leyfi til að stýra bifreið í 2 ár frá birtingu dóms þessa að telja. Ákærða ber að dæma til að greiða allan sakarkostnað, þar með talin málsvarnarlaun til skipaðs verjanda síns í máli þessu, Magnúsar Thorlacius hrl., kr. 350.00. Rekstur málsins hefur verið vítalaus. Dómsorð: Ákærði Kristbjörn Borgþór Þórarinsson sæti varðhaldi í 30 daga. Hann skal sviptur leyfi til að stýra bifreið í 2 ár frá birt- ingu dóms þessa að telja. Hann greiði allan sakarkostnað, þar með talin málsvarnar- 215 laun til skipaðs verjanda síns í máli þessu, Magnúsar Thorlacius hrl., 350.00. Dómi þessum ber að fullnægja með aðför að lögum. = Föstudaginn 9. apríl 1948. Nr. 7/1948. Réttvísin (Hrl. Gunnar Möller) gegn Haraldi Kjartanssyni (Hrl. Gústaf A. Sveinsson). Þjófnaður. Hegningarauki. Dómur hæstaréttar. Fallast má á rök héraðsdóms fyrir því, að ákærði hafi framið þjófnað þann, er í málinu greinir. Með dómi auka- réttar Reykjavíkur 16, júlí 1947 var ákærði dæmdur til að sæta 4 mánaða fangelsi fyrir brot á 244. gr. og 1. málsgr. 247. gr. hegningarlaganna nr. 19/1940. Fyrir það afbrot ákærða, er mál þetta fjallar um og framið var fyrir 16. júlí 1947, verður honum því aðeins dæmdur hegningarauki samkvæmt 78. gr. hegningarlaganna. Þykir hann hæfilega ákveðinn fangelsi 2 mánuði. Að öðru leyti þykir mega stað- festa hinn áfryjaða dóm. “ Ákærða ber að greiða allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin laun skipaðs sækjanda og verjanda fyrir hæsta- rétti, 600 krónur til hvors. Dómsorð: Ákærði Haraldur Kjartansson sæti fangelsi 2 mánuði. Ákvæði hins áfrýjaða dóms um málskostnað og svipt- ingu réttinda skulu vera óröskuð. Ákærði greiði allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin málflutningslaun skipaðs sækjanda og verjanda fyrir hæstarétti, hæstaréttarlögmannanna Gunnars J. Möllers og Gústafs A. Sveinssonar, 600 krón- ur til hvors. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. 216 Dómur aukaréttar Reykjavíkur 12. nóvember 1947. Ár 1947, miðvikudaginn 12. nóvember, var í aukarétti Reykja- víkur, sem haldinn var af Valdimar Stefánssyni sakadómara, kveð- inn upp dómur í málinu nr. 4681/1947: Réttvísin gegn Haraldi Kjartanssyni, sem tekið var til dóms 20. fyrra mánaðar. Mál þetta er af réttvísinnar hálfu höfðað gegn Haraldi Kjartans- syni járnsmið, Melshúsi við Einarsstaði hér í bæ, fyrir brot gegn XXVI. kafla almennra hegningarlaga nr. 19 12. febrúar 1940 ti) refsingar, sviptingar borgararéttinda og greiðslu sakarkostnaðar. Ákærði er kominn yfir lögaldur sakamanna, fæddur 10. septem- ber 1906 að Prestshúsum í Hvammshreppi, og hefur, svo kunnugt sé, sætt eftirtöldum kærum og refsingum: 1934 1846 Dómur aukaréttar Reykjavíkur, 60 daga fangelsi við venjulegt fangaviðurværi, fyrir brot gegn 6. sbr. 8. gr. laga nr. 51 1928. Náðaður !' 1937. Dómur sama réttar, 60 daga fangelsi við venjulegt fanga- viðurværi fyrir brot gegn 8. gr. laga nr. öl 1928 og 50 kr. skaðabætur. Náðaður 184 1937. 1936 1938 54 Dómur sama réltar, 5 mánaða fangelsi við venjulegt fanga- viðurværi fyrir þjófnað. 1938 %s Dómur aukaréttar Reykjavíkur, 8 mánaða betrunarhúss- vinna fyrir brot gegn 8. gr. sbr. 6. og 7. gr. laga nr. 51 1928. 1939 3140 Dómur sama réttar, 8 mánaða betrunarhússvinna fyrir bjófnað. 1944 1% Dómur lögregluréitar Reykjavíkur, 10 daga varðhald og sviptur ökuréttindum í 3 mánuði fyrir brot gegn áfengis- lögum, bifreiðalögunum, umferðalögunum og lögreglu- samþykkt Reykjavíkur. 1946 12%% Kærður fyrir tókksvik. Fellt niður, með því að kærði inn- leysti kröfuna með 100 krónum. 1946 174 Dómur lögregluréttar Reykjavíkur, 10 daga varðhald og sviptur ökuskirteini ævilangt fyrir ölvun við bifreiðar- akstur. 1946 1% Reykjavík, sátt, 50 kr. sekt fyrir ógætilegan bifreiðaakstur. 1946 2%0 Reykjavík, sáti, 95 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 1947 2% Reykjavík. Kærður fyrir ölvun í bifreið og vanskil á öku- gjaldi. Lokið með því að kærði greiddi kröfuna. 1947 164 Reykjavík. Dómur aukaréttar, 4 mánaða fengelsi, sviptur kosningarrétti og kjörgengi fyrir brot gegn 244. er, og 247. gr. 1. mgr. hegningarlaganna. 1927 2% Dómur aukaréttar Ísafjarðar, 3 X 5 daga fangelsi við vatn og brauð, skilorðsbundið, fyrir brot gegn 230 gr. hegn- ingarlaganna. Málavextir eru þessir: 217 29. ágúst s. 1. tilkynnti Ingimar Þorsteinsson járnsmiður, Kapla- skjólsvegi 11 hér í bæ, rannsóknarlögreglunni, að nokkra undan- farna mánuði hefðu ýms verkfæri horfið úr járnsmiðju hans á Ný- lendugötu 14 hér í bæ. Urn mánaðamótin april—maí s. 1. hefði raf- magnsborvél horfið þaðan, snemma í ágúst biltjakkur og pumpa, seinustu vikurnar alls konar skrúflyklar og skifumál og um næstu helgi á undan rafmagnsslípivél, allt að 1000 króna virði. Hafi Kristján Hafsteinn Ólafsson járnsmiður, Brekkustíg 4 hér í bæ, átt rafmagnsborvélina, og hefur hann borið það, að hann hafi keypt hana í sölubúð Slippfélagsins á Mýrargötu 2 hér í bæ s. 1. vetur, ekki síðar en í marz, en hann man ekki, hvort það var fyrir eða eftir áramót. Minnir hann, að maður að nafni Sigur- geir Kristjánsson hafi afgreitt hann, en man ekki til þess að aðrir væru þá viðstaddir. Verð vélarinnar hafi verið 304 krónur, og hafi hann haft orð á þvi við afgreiðslumanninn, hvers vegna hann hefði það ekki 5. Kaupverðið hafi hann greitt Þegar í stað og ekki fengið neina sölunótu. Hann hafi notað vélina lítið sem ekkert og haft hana fyrstu 3--4 mánuðina heima hjá sér, en þá fékk hann að geyma hana í lítilli ólæstri skrifstofukompu í járnsmiðju Ingimars Þorsteinssonar á Nýlendugötu 14, og var kompan aðeins afþiljaður hluti af járnsmiðjunni. Var því greiður gangur fyrir starfsmenn- ina í járnsmiðjunni inn í kompuna. Karl Kristján Hafsteinn kveð- ur, að vélin hafi þá verið lykilslaus, og hafi hann sjálfur geymt lykilinn. Þá hafi hann verið búinn að taka hina amerísku kló, sem hafi verið á snúru vélarinnar, og setja í staðinn kló, sem hann hafi átt í fórum sínum frá gamalli tíð. Hann og Ingimar Þorsteins- son hafa báðir borið það, að nokkrum dögum eftir að vélin hafi verið lögð í kompuna, hafi sá fyrrnefndi ætlað að vitja hennar þar, en þá hafi hún verið horfin. Hafi þetta verið um mánaðamót april og maí, en þó máske nokkru fyrir eða eftir Þau. Laust fyrir mánaðamót ágúst—september s. 1. frétti Ingimar, að einn af starfsmönnum hans, ákærði Haraldur Kjartansson, hefði sett rafmagnsborvél að handveði í Söluskálann við Lindargötu hér i bæ, og sagði hann Karli Kristjáni Hafsteini frá þessu. Komust þeir að raun um, að það var rétt, að ákærði hafði sett Þar rafmagns: borvél að handveði. Skoðuðu þeir Ingimar og Karl Kristján Haf- steinn vélina, og taldi sá síðarnefndi að þetta væri vél sín, er hann hafði fengið að geyma hjá hinum fyrrnefnda. Leiddi Þetta til þess, að málið var tilkynnt til rannsóknarlögreglunnar, sem tók vélina í vörzlur sínar. Karl Kristján Hafsteinn hefur borið það, að hann sjái ekki bet- ur en að vél sú, sem ákærði veðsetti í Söluskálanum, sé eins og vélin, sem hann geymdi í kompunni á Nýlendugötu 14, og sé á henni kló sú, sem hann hafi sett á sína vél. Hefur hann lagt fram ameríska kló, sem hann kveðst hafa tekið af rafmagnssnúru vélar- innar, og aðra kló, sem hann telur sömu tegundar og sams konar 218 og kló sú, sem nú sé á rafmagnssnúrunni, og loks lykilinn að vél- inni. Ingimar Þorsteinsson kveðst aldrei hafa séð borvélina, sem Kart Kristján Hafsteinn fékk að geyma hjá honum, og geti hann því ekki borið um, hvort það sé vél sú, sem ákærði setti að handveði í Sölu- skálanum. Karl Kristján Hafsteinn hefur borið það, að tveimur eða þremur dögum eftir að hann gaf rannsóknarlögreglunni skýrslu um mál þetta, hafi ákærði komið til hans á vinnustað hans í Hamri hér í hæ. Þar hafi þeir vegna hávaða í vél farið afsíðis inn á salerni til að geta talazt við og hafi engir vottar verið við. Í samtali þessu hafi ákærði sagt þessa setningu: „Nú ertu búinn að finna helvítis vélina þína.“ Hafi ákærði lagt fast að honum að breyta framburði sinum í málinu, þannig, að hann segði, að við nánari athugun sæi hann, að þetta væri ekki borvél hans. Hafi ákærði lýst því átakan- lega, hvað það væri voðalegt fyrir hann að lenda í máli þessu. Í lok samtalsins hafi ákærði sagt: „Þú getur þó alltaf sagt, að þú hefðir lánað mér hana (þ. e. borvélina) í fyllirii.“ Karl Kristján Hafsteinn hefur unnið eið að framburði sínum. Ákærði hefur unnið í járnsmiðju Ingimars Þorsteinssonar við og við í 15--16 ár og að staðaldri s. 1. 3 ár, þar á meðal á þeim tíma, þegar borvél Karls Kristjáns Hafsteins hvarf þaðan. Ákærði kveðst hafa vitað af því, að hann átti borvél geymda um þetta leyti í ólæstri skrifstofukompu í smiðjunni, en hefur eindregið neitað því að vera valdur að hvarfi hennar eða að hann hafi tekið nokkra muni að ófrjálsu úr járnsmiðju Ingimars. Ákærði skýrir frá því, að hann hafi oft komið í sölubúð Slippfélagsins á Mýrargötu 2, einkum í erindum fyrir Ingimar til að kaupa bolta og skrúfur, en einnig einstöku sinnum Í eigin erindum. Hann hafi, að hann minnir, í ágúst eða eitthvað fyrr um sumarið 1946 keypt rafmagns- borvél fyrir sjálfan sig Í nefndri sölubúð fyrir 260—-270 krónur. Hafi hann greitt kaupverðið út í hönd og enga sölunótu fengið, en hann muni ekki hver afgreiddi hann eða hvort nokkrir aðrir hafi þá verið viðstaddir. Hann hafi notað vélina lítils háttar heima hjá sér, en hvergi annars staðar. Nokkru eftir kaup vélarinnar hafi hann sett hana Sigurði Berndsen kaupmanni, Grettisgötu 71 hér í bæ, að handveði fyrir 100 króna láni, sem hann hafi fengið hjá honum. Hafði hann þá ekki skipt um lit á vélinni eða breytt henni á nokkurn hátt, að því undanteknu, að hann hafi verið búinn að setja sjálfur nýja kló á rafmagnssnúruna við hana, því að klóin, sem upphaflega hafi fylgt henni, hafi verið fyrir ameríska stungu, svo og af þvi, að hann hafi viljað fá lengri snúru, sem þó varð ekki úr. Hann kveðst ekki muna hvar eða hvenær hann fékk hina nýju kló, en hann hafi verið búinn að eiga hana í nokkurn tíma. Vélin hafi verið hjá Sigurði þangað til snemma s. Í. vor, og nokkrum dögum eftir, eða rétt strax á eftir að hann skilaði ákærða henni, 219 hafi ákærði sett hana ásamt skrúfstykki að handveði hjá Hjálmtý Guðvarðarsyni í Söluskálanum á Klapparstig hér í bæ fyrir 200 krónum, að því ákærða hefur minnt. Hjálmtýr Guðvarðarson og sinar Björn Sigvaldason, starfsmaður hans, hafa hins vegar borið, að samkvæmt bókum Söluskálans hafi 150 krónur verið greiddar 15. apríl s.1. fyrir „bor og fl.“, og hafi peningar ekki í annað skipti verið greiddir út á borvél. Hljóti því hér að vera átt við borvél ákærða, og hefur ákærði ekki viljað véfengja þessa frásögn þeirra. Nokkru síðar kom ákærði aftur til Hjálmtýs og var þá með hnakk meðferðis, sem hann afhenti honum gegn 100 króna greiðslu, en borvélina leysti hann ekki út. Fjallar seinasti refsidómur ákærða frá 16. júlí s. 1. einmitt um hnakk þenna, sem ákærði átti ekki og veðsetti án heimildar. Ákærði kveður, að 1. september s. 1. hafi Ingimar Þorsteinsson skýrt honum frá því, að Karl Kristján Hafsteinn teldi sig vera bú- inn að finna borvél þá, sem hann hefði saknað í nokkurn tíma, og væri það vélin, sem ákærði hefði setí að veði í Söluskálanum. Ákærði kveðst þá hafa farið í vélsmiðjuna Hamar hér í bæ, þar sem Karl Kristján Hafsteinn vann, og spurt hann að því, hvort hann teldi sig vera búinn að finna borvél sína. Hafi hann kveðið svo vera. Ákærði neitar því að hafa viðhaft þau orð, sem Karl, Kristján Hafsteinn hefur eftir honum við þetta tækifæri og að ákærði hafi lagt að honum, að hann bjargaði honum út úr málinu, svo og að hann hafi lagt fast að honum að henn breytti fram- burði sínum í málinu. En ákærði viðurkennir að hafa sagt honum, að það kæmi sér illa fyrir hann (ákærða) að lenda í yfirheyrslum, og að hann muni ekki svo nákvæmlega, hvernig orð hans féllu í viðtalinu, að hann treysti sér til að tilfæra þau orðrétt. Sigurður Berndsen hefur borið það, að fyrst á árinu 1946 og alls ekki síðar en í febrúar, hafi hann lánað ákærða 100 krónur og fengið rafmagnsborvél að handveði til tryggingar láninu. Hann hafi ekki tekið eftir því, að lykill fylgdi með vélinni, sem hafi verið eins og bronsuð að utan með sérstöku bronsi, og því hrjúf að utan. Ákærði hafi leyst vélina út seinni hluta sumars sama ár, en Sigurður kveðst þá ekki hafa fundið vélina, og hafi hann ekki afhent honum hana fyrr en í april eða maí s. 1. Hann kveðst hvergi hafa ritað niður, hvenær hann tók við vélinni og skilaði henni aftur. Hefur Sigurði verið sýnd borvélin, sem ákærði veðsetti í Söluskálanum, og hefur hann, að lokinni athugun á henni, borið það, að það sé ekki sama borvél og hann fékk að handveði hjá ákærða, því að sú fyrrnefnda sé slétt að utan og óbronsuð, svo og, að því er hann minni „ekki eins stór. Ákærði kveður hins vegar, að lykill hafi fylgt vél þeirri, sem hann veðsetti Sigurði, og hafi lyk- illinn verið bundinn við snúruna hjá klónni. Þá neitar hann því, að hann hafi bronsað þá vél eða að hún hafi verið bronsuð. Rétturinn hefur tilnefnt þá Guðjón Guðmundsson starfsmann hjá rafmagnseftirliti ríkisins og Eirík Ormsson rafvirkjameistara til að skoða þær tvær klær og lykil, sem Karl Kristján Hafsteinn Ólafsson hefur lagt fram í málinu, og bera saman við rafmagns- borvél þá, sem ákærði veðsetti í Söluskálanum. Hafa þeir skilað skriflegu áliti, sem þeir hafa staðfest fyri rréttinum, og hljóðar þannig: „Reykjavík, 26. sept. 1947. Við undirritaðir, tilnefndir at yður hinn 19. þ. m., vegna réttarrannsóknar yfir Haraldi Kjartanssyni, höfum gert athuganir á eftirtöldum gögnum, sem við tókum við hjá yður: 1) Rafmagnsborvél, merkt: 220 volts U.S. — Current A.C. or D.C. Type 14 A.R.S. —- Capacity 1/4 — R. M. P. 2500 —- Amps 9 - Serial no 306186 —- The United States Electrical Tool Co. Cincinnati, 0. U.S.A. 2) Hluta af kvísl — aðeins einangrunin, en ekki tindar — merkt: Belden Cicago pat. Appld. For. 3) Kvísl, merkt D 6 A 250 v. 4) Lausan lykil fyrir bor „patronu“ Niðurstaðan af athugunum okkar eru þessi: I. a) Þrátt fyrir ítrekaðar eftirgrennslanir hefur okkur ekki tekizt að fá óvéfengjanlegar upplýsingar um nákvæma tegund þeirra upphaflegu kvísla, sem voru á aðtaugum þessara bor- véla frá verksmiðjunni, og þær væntanlega hafa verið seldar með hér. b) Kvísl sú, er var á aðtaug tækisins, þegar við tókum við því, merkt 6 A, 250 V.K., er með sívölum tindum og einangrun úr svörtu „bakalite“, algengur evrópiskur „standard“, þegar er kvísl af gamalli gerð, sem okkur er ekki kunnugt um að flutzt hafi til landsins árum saman. Kvíslin virðist enn fremur bera þess merki að hafa alloft verið tengd á taugar. Það eru engar líkur fyrir, að þessi kvísl hafi verið á tæk- inu, þegar það var keypt. Á aðtaug þessa tækis hefur í upphafi án efa verið kvísl af „amerískri“ gerð, kvísl með flötum tindum. Aðtaugin ber þess merki að hafa verið tin-kveikt við kvíslartindana. „Belden“ kvíslin er af amerískri gerð fyrir flata tinda, en eins og að framan getur, fylgdu tindarnir ekki með henni, en allar líkur benda til þess að þeir hafi verið gerðir fyrir kveikingu aðtaugar, en ekki gert ráð fyrir skrúfufestingu. rinnig er þessi kvísl gerð með gegntaksgati fyrir grunn- tengingartaug og má ætla, að slík kvísl hafi verið á tækinu. Teljum við mjög sennilegt, að á aðtaug tækisins, þegar það var keypt, hafi verið kvísl af slíkri gerð og „Belden“ kvíslin. Hins vegar eru betta all algengar kvíslar, sem flutzt hafa inn með amerískum handverkfærum. Hinar kvíslarnar báðar, eru eins og fyrr segir, af gamalli = Cc d — 221 gerð, en voru mjög algengar hér á landi fyrir $S--19 árum síðan, og er vafalaust allmikið í gangi af þeim enn þá. Þær eru hins vegar ekki báðar af nákvæmlega sömu tegund. í. Lykill sá að „patrónu“ vélarinnar, sem við fengum í hendur, virðist ganga greiðlega að henni og er merktur sama firma — Jakobs -—- og sömu tölu, 7. Það eru því allar líkur fyrir, að hann sé frá vél með sams konar „Patrónu“ og þessi er.“ Starfsmenn þeir, sem hafa verið sölubúð Slippfélagsins á Mýrar- götu 2 síðan í marz 1946, þeir Magnús Jónsson verzlunarstjóri og Sigurgeir Kristjánsson, Jóhann Ingvarsson og Guðbrandur Þor- steinsson verzlunarmenn hafa borið vitni í málinu. Magnús Jóns- son hefur upplýst það, að vélar af sömu stærð og gerð og sú bor- vél er, sem ákærði veðsetti í Söluskálanum frá United States Electrical Tool Company, hafi verið til sölu í verzluninni árin 1946 og 1947, eins og hér segir: 24, janúar 1946 8 stk. og útsöluverð vélar ........ kr. 304.30 29. október 1946 10 stk. og útsöluverð vélar ...... —- 293.40 S. febrúar 1947 6 stk. og útsöluverð vélar ........ —— 302.20 Séu vélar þessar af minnstu gerð, óbronsaðar og með amerískri kló, eins og klóin, sem Karl Kristján Hafsteinn hefur lagt fram í málinu. Verzlunarmennirnir þrír kannast allir vel við ákærða, því að hann hafi mjög oft komið í verzlunina til að kaupa bolta og skrúf- ur fyrir Ingimar Þorsteinsson, sem hefur verkstæði þarna skammt frá, og fullyrða þeir allir hver í sínu lagi, að þeir hafi ekki selt ákærða rafmagnsborvél eða vitað til þess, að hann keypti slíka vél í verzluninni. Verzlunarstjórinn Magnús kannast ekki við ákærða og getur því ekki sagt, um hvort hann muni hafa keypt rafmagns- borvél í verzluninni, en hann man ekki til þess að svo hafi verið. Verzlunarstjórinn og verzlunarmennirnir allir þrír kannast hins vegar vel við Karl Kristján Hafstein Ólafsson. Kveðst verzlunar- stjórinn muna það alveg greinilega að hann hafi fastlega verið að ráðgera seint á árinu 1946 eða allra fyrst á árinu 1947 að kaupa um 300 króna rafmagnsborvél, þ. e. vél frá United States Electrical Tool Company í verzluninni, og muni Sigurgeir Kristjánsson hafa afgreitt hann með vélina. Heldur verzlunarstjórinn, að vél sú, sem Karl Kristján Hafsteinn muni hafa keypt, hafi verið úr sendingu Þeirri, sem kom í verzlunina 7. febrúar s. 1, og tekur fram, að þar á undan hafi vélarnar ekki fengizt í tæpa tvo mánuði. Þá sé engan veginn útilokað, að vélin hafi verið seld honum á 304 krónur sakir misminnis manns þess, sem afgreiddi hann, um verð vélar- innar, enda margs konar verð á vörum í verzluninni, og verðið ekki skrifað við hvern hlut. Sigurgeir Kristjánsson hefur borið það, að Karl Kristján Haf- steinn hafi seinni hluta s. l. árs verið fastlega að ráðgera að kaupa eins rafmagnsborvél og þá, sem ákærði veðsetti í Söluskálanum. 222 Minnir hann, að úr þessum kaupum hafi orðið eftir s. 1. áramót, þó að hann geti ekki beinlínis fullyrt um það, vegna þess hve langt sé um liðið síðan. Slíkar vélar hafi þá kostnað rúmlega 302 krónur, en vera megi, að sakir misminnis hafi einhverjum verið seld vél á 304 krónur. Guðbrand Þorsteinsson minnir, að Karl Kristján Hafsteinn hafi einhvern tíma verið að hugsa um að kaupa rafmagnsborvél í verzl- uninni, en veit ekki fyrir víst, hvort nokkuð hafi orðið úr þvi. Jóhann Ingvarsson veit ekki til þess, að Karl Kristján Hafsteinn hafi keypt rafmagnsborvél í verzluninni. Verður nú athugað, hvort ákærði hefur brotið gegn þeim laga- ákvæðum, sem mál þetta hefur verið höfðað gegn honum fyrir brot á. Eins og áður hefur verið drepið á, kveðst ákærði hafa keypt rafmagnsborvél þá, sem hann veðsetti í Söluskálanum, í sölubúð Slippfélagsins á Mýrargötu 2, að hann minnir í ágúst eða eitthvað fyrr um samarið 1946 og hafi verð vélarinnar verið 260—270 krón- ur. Upplýst er þó, að engar borvélar voru seldar í verzluninni á þeim tíma með því verði, og samkvæmt því, sem allir starfsmenn verzlunarinnar fullyrða, hafa þeir ekki selt honum slíka vél. Þá kveðst ákærði hafa veðsett Sigurði Berndsen vélina nokkru eftir að hann hafi keypt hana og hafi hann þá ekki verið búinn að breyta henni á nokkurn hátt, nema setja nýja kló á snúru hennar. Sig- urður staðhæfir hins vegar, að það hafi alls ekki verið síðar en í febrúar 1946, sem ákærði hafi veðsett honum rafmagnsborvél, og hafi það ekki verið sú vél, sem ákærði veðsetti í Söluskálanum, því að hin fyrrnefnda hafi verið bronsuð að utan með sérstöku bronsi og því hrjúf að utan, en hin síðarnefnda er slétt að utan og óbronsuð, auk þess sem hann minni, að sú hafi ekki verið eins stór og hin fyrrnefnda. Loks kveðst Sigurður ekki hafa tekið eftir því, að lykill hafi fylgt vélinni, en ákærði hefur haldið því fram, að svo hafi verið. Á hinn Þóginn telur Karl Kristján Hafsteinn Ólafsson, að vél sú, sem ákærði veðsetti í Söluskálanum, sé eins vél og vél sín, sem hann geymdi í kompunni hjá Ingimar Þorsteinssyni, og kveðst hann hafa keypt vélina fyrir 304 krónur í sölubúð Slippfélagsins á Mýrar- götu 2 s. 1. vetur, ekki síðar en í marz, og minnir hann, að Sigur- geir Kristjánsson hafi afgreitt hann. Styrkja framburðir starfs- manna verzlunarinnar mjög framburð hans um kaup vélarinnar, því að bæði verzlunarstjórann og Sigurgeir minnir, að hann hafi keypt vél í verzluninni eftir s. |. áramót, þegar verð þeirra var kr. 302.20, en vera megi, að honum hafi verið gert að greiða 304 krónur vegna misminnis um verðið. Þá hefur Karl Kristján Haf- steinn lagt fram lykil, sem hann kveður vera að umræddri vél, kló, sem hann hafi tekið af snúru vélarinnar, svo og aðra kló, sem hann telur að sé sömu gerðar og kló sú, sem sé á snúru vélarinnar. 223 Samkvæmt álitsgerð hinna dómkvöddu manna, þeirra Guðjóns Guðmundssonar og Eiríks Ormssonar, hefur ákærði að vísu ekki lagt fram kló af nákvæmlega sömu tegund og sú er, sem nú er á snúrunni, og ekki er heldur sannað svo að óyggjandi sé, að hann hafi lagt fram lykil vélarinnar og kló þá, sem upphaflega var á snúru hennar, en þó er ekki aðeins vel mögulegt, heldur einnig eftir atvikum ekki ósennilegt, að svo sé. Loks hefur ákærði mót- mælt því að hafa viðhaft orð þau, sem Karl Kristján Hafsteinn hefur eftir honum í samtali þeirra í Hamri, og að hafa þá kannazt við að hafa tekið borvélina úr kompunni, en hefur þó viðurkennt, að hann muni ekki svo nákvæmlega, hvernig orð hans féllu í sam- talinu, að hann treysti sér til að tilfæra þau orðrétt. Þau atriði, sem nú hafa verið greind og borin saman úr fram- burðum þeirra, sem yfirheyrðir hafa verið, og öðru því, sem komið hefur fram í málinu, þykja sýna ekki einungis það, að framburður ákærða um það, hvernig og hvenær hann hafi fengið borvél þá, sem hann veðsetti í Söluskálanum, sé rangur, heldur einnig það, að sú vél sé einmitt borvél Karls Kristjáns Hafsteins, sem hvarf úr kompunni í járnsmiðju Ingimars Þorsteinssonar. Þegar svo hér við bætist það, að ákærði hefur sjö sinnum sætt refsingu fyrir þjófnað, vann í járnsmiðjunni á þeim tíma, er vélin hvarf þaðan, og hann vissi af vélinni í kompunni, sem var ólæst, svo og að hann hafði lykil að járnsmiðjunni og gat þvi komizt inn í hana hvort heldur að nóttu eða degi og þá þar með einnig inn í komp- una, verður að telja, að nægileg sönnun sé fram komin fyrir því, að ákærði hafi tekið vélina þar, og þá í þeim tilgangi að slá eign sinni á hana. Varðar sú háttsemi hans við 244. gr. almennra hegn- ingarlaga nr. 19 12. febrúar 1940, og þykir refsing hans, með hliðsjón af fyrri afbrotaferli hans, hæfilega ákveðin fangelsi í 8 mánuði. Ákærði var í gæzluvarðhaldi vegna máls þess frá 3. september s. 1. til 7. þ. m., en eigi þykja skilyrði vera fyrir því að gæzlu- varðhaldið komi til frádráttar refsingunni samkvæmt 76. gr. hegn- ingarlaganna. Samkvæmt 68. gr. 3. mgr. hegningarlaganna ber að svipta ákærða kosningarrétti og kjörgengi til opinberra starfa og annarra al- mennra kosninga frá birtingu dóms þessa að telja. Ákærða ber að dæma til greiðslu alls sakarkostnaðar, þar með talin málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns, Gústafs A. Sveins- sonar hæstaréttarlögmanns, kr. 300.00. Rekstur málsins hefur verið vitalaus. Dómsorð: Ákærði Haraldur Kjartansson sæti fangelsi í 8 mánuði. Ákærði er frá birtingu dóms þessa sviptur kosningarrétti og kjörgengi til opinberra starfa og annarra almennra kosninga. 224 Ákærði greiði allan kostnað sakarinnar, þar með talin máls- varnarlaun skipaðs verjanda sins, Gústafs Á. Sveinssonar hæstaréttarlögmanns, kr. 300.00. Dómi þessum skal fullnægja með aðför að lögum. Föstudaginn 9. april 1948. Nr. 147/1946. Réttvísin og valdstjórnin (Hrl. Gunnar Þorsteinsson) gegn Kristjáni G. Gíslasyni, Arnbirni Óskarssyni og Lárusi Guðjóni Lúðvígssyni (Hrl. Egill Sigurgeirsson). Galli á málshöfðun. Ómerking dóms. Dómur hæstaréttar. Með bréfi 6. april 1946 endursendi dómsmálaráðuneytið sakadómaranum í Reykjavík endurrit réttarrannsóknar, er hann hafði haldið út af ætluðu verðlagsbroti heildverzlunar- innar Kristjáns Gíslasonar £ Co. h/f. Jafnframt lagði ráðu- neytið fyrir sakadómara að halda áfram rannsókn málsins og höfða síðan mál gegn þeir Kristján G. Gíslasyni, Laufás- vegi 64, Lárusi G. Lúðvigssyni, Hringbraut 191, og Arn- birni Óskarssyni, Víðimel 48, fyrir brot gegn „verðlagslög- gjöfinni, gjaldeyrislöggjöfinni og XV. kafla hegningarlag- anna.“ Hinn 9. apríl 1946 komu ákærðu fyrir lögregludóm Reykjavíkur. Þar var þeim birt bréf ráðuneytisins og til- kynnt, að mál væri höfðað gegn þeim fyrir brot gegn „XV. kafla hegningarlaganna nr. 19 12. febrúar 1940, verðlags- löggjöfinni og gjaldeyrislöggjöfinni.“ Sama dag var auka- réttarstefna gefin út og birt hinum ákærðu. Í stefnunni er því lýst, að mál sé höfðað fyrir brot gegn „verðlagslögsjöf- inni og gjaldeyrislöggjöfinni“ auk nefnds kafla hegning- arlaganna. Í skipan dómsmálaráðuneytisins, tilkynningu dómara um málshöfðun og stefnu er eigi vitnað til tiltekinna og ákveð- inna lagaákvæða, er ákærðu séu sóttir eftir, að því er ætlað brot þeirra gegn verðlags- og gjaldeyrislöggjöf varðar. Þetta 225 er slíkur megingalli á meðferð málsins, að ekki þykir verða hjá því komizt að ómerkja héraðsdóminn. Samkvæmt þessum úrslitum ber að dæma allan sakar- kostnað, bæði í héraði og fyrir hæstarétti, á hendur ríkis- sjóði, þar með talin málsvarnarlaun skipaðs verjanda í hér- aði, kr. 1800.00 og málflutningslaun skipaðs sækjanda og verjanda fyrir hæstarétti, kr. 2000.00 til hvors. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera ómerkur. Allur sakarkostnaður, bæði í héraði og fyrir hæsta- rétti, greiðist úr ríkissjóði, þar með talin laun verjanda í héraði, Egils hæstaréttarlögmanns Sigurgeirssonar, kr. 1800.00, og laun sækjanda og verjanda fyrir hæstarétti, hæstaréttarlögmannanna Gunnars Þorsteinssonar og Egils Sigurgeirssonar, kr. 2000.00 til hvors. Dómur aukaréttar Reykjavíkur 24. september 1946. Ár 1946, þriðjudaginn 94. september, var í aukarétti Reykja- víkur, sem haldinn var í skrifstofu réttarins af Bergi Jónssyni saka- dómara, upp kveðinn dómur í málinu nr. 1204-—-1206/1946: Rétt- vísin og valdstjórnin gegn Kristjáni G. Gíslasyni. Arnbirni Ósk- arssyni og Lárusi Guðjóni Lúðvígssyni, sem tekið var til dóms 30. ágúst sama ár. Mál þetta er af réttvísinnar og valdstjórnarinnar hálfu höfðað gegn Kristján G. Gíslasyni stórkaupmanni, Laufásvegi 64, Arn- birni Óskarssyni framkvæmadarstjóra, Víðimel 48, og Lárusi Guð- jóni Lúðvígssyni framkvæmdarstjóra, Hringbraut 191, fyrir brot gegn XV. kafla almennra hegningarlaga nr. 19 129. febrúar 1940, verðlagslöggjöfinni og gjaldeyrislöggjöfinni. Ákærði Kristján G. Gíslason er kominn yfir lögaldur saka- manna, fæddur 6. marz 1909. Hinn 9. desember 1931 og 24. sept- ember 1937 hefur hann sætt áminningu fyrir brot gegn samþykkt um bifreiðarstæði, en að öðru leyti hefur hann eigi sætt ákæru né refsingu, svo kunnugt sé. Ákærði Arnbjörn Óskarsson er kominn yfir lögaldur saka- manna, fæddur 30. nóvember 1914. Hinn 31. júlí 1937 sætti hann 15 króna sekt fyrir brot gegn umferðarreglum. Hinn 6. janúar 1941 sætti hann 30 króna sekt fyrir brot gegn umferðarreglum og ljósleysi á bifreið. Hinn 28. apríl 1941 var hann dæmdur í 200 króna sekt og sviptur bifreiðarstjóraréttindum í 6 mánuði fyrir brot 15 236 gegn 21. gr. sbr. 39. gr. laga nr. 33 9. janúar 1935 og 3. gr. 3. mgr, 9. gr. 2. mgr. og 16. gr. sbr. 14. gr. laga nr. 70 8. september 1931. Að öðru leyti hefur hann eigi, svo kunnugt sé, sætt ákæru eða refsingu. Ákærði Lárus Guðjón Lúðvigsson er kominn yfir lögaldur sakamanna, fæddur 30. marz 1914. Hinn 13. apríl 1942 sætti hann 50 króna sekt fyrir brot gegn Í. gr. reglugerðar nr. 43 7. marz 1939, en að öðru leyti hefur hann eigi, svo kunnugt sé, sætt ákæru eða refsingu. Hinn 7. janúar 1942 var hlutafélagið Kristján G. Gíslason é so h/f skráð í hlutafélag: skrá Reykjavikur, og var stjórn félags- ins þá skipuð ákærðu og hefur svo verið síðan. Hefur ákærði Kristján frá upphafi verið formaður félagsstjórnarinnar og Íram- kvæmdarstjóri félagsins, en ákærðu Arnbjörn og Lárus meðstjórn- endur. Hver ákærðu hefur frá stofnun félagsins átt 16 þúsund króna hlutafé í félaginu, eða samtals 48 þúsund krónur, en allt hlutaféð hefur numið öl þúsundi króna. Félagið hefur frá stofnun sinni rekið heildsöluverziun hér í bænum. Í verðlagningarreglum, útgefnum íl. marz 1943, segir svo í 2. tölulið: „Hafi verzlun umboðsmann eða útibú erlendis til þess að annast þar vörukaup fyrir sig, má verzlunin bæta allt að 5% af inn- kaupsverði vörunnar við verð hennar eftir að álagningu hefur ver- ið bætt við kostnaðarverð, ef skilríki eru sýnd fyrir því, að um- boðsmaðurinn eða útibúið hafi annazt innkaup vörunnar.“ Verð- lagningarreglur þessar voru úr gildi felldar hinn 6. október 1943 og þá gefnar út nýjar verðlagningarreglur, og er 2. töluliður þeirra svo hljóðandi: „Hafi verzlun umboðsmann eða útibú erlendis til að annast þar vörukaup fyrir sig, má verzlunin bæta allt að 5% af innkaupsverði vörunnar við verð hennar, eftir að hún hefur verið verðlögð samkvæmt því, sem segir undir 1.“ Í 1. tölulið þessara reglna eru taldir þeir kostnaðarliðir, sem innflytjendum er, auk innkaupsverðs, heimilt að miða álagningu við. Hinn 31. marz 1944 var gefinn út svo hljóðandi viðauki við þessar reglur: „Verðlagningin skal jafnan byggð á vörureikningi frá erlendum seljanda.“ Áður en þessi regla kom til framkvæmda, hafði tíðkazl, að umboðsmenn Íslenzkra fyrirtækja, þeir er vestanhafs voru, sendu vörur hingað til lands með vörureikningum, sem þeir gáfu út sjálfir. Til að ganga úr skugga um, hvort áðurnefndum verð- lagningarreglum hefði verið hlýtt og þá hve mikil brögð hefðu verið að brotum gegn þeim, voru hlutaðeigandi fyrirtækjum gefin fyrirmæli í april 1944 um að skila verðlagsstjóra frumvörureikn- ingum um þær vörusendingar, sem sendar höfðu verið hingað með vörureikningum íslenzkra borgara í Bandaríkjum Norður-Ameríku. Í kæru á hendur Kristjáni G. Gíslasyni á Co. h/f, dagsettri 18. janúar 1945, skýrði verðlagsstjóri svo frá, að sér hafi borizt frá félaginu frumvörureikningar fyrir 98 vörusendingum, samtals að 221 innkaupsverði kr. 768 012.50, og að við samanburð á þessum reikn- ingum og reikningum þeim, sem útibú félagsins í New York hafi sent með vörunum hingað til lands, en verðlagning varanna var byggð á þeim, hafi komið í ljós, að álagning útibúsins hafi verið hærri en heimilað hafi verið og nemi mismunur þessi kr. 5 703.15 á áðurnefndum 98 vörusendingum. Hins vegar vanti frumvöru- reikninga um 99 vörusendingar, að innkaupsverði samtals kr. 543 269.60. Hinn 19. janúar 1945 var úrskurðuð rannsókn á skjöl- um og bókum félagsins, og við rannsókn þessa tók rétturinn í sínar vörzlur allmörg skjöl, er vera kynnu til upplýsingar máli þessu. Hinn 27. janúar 1945 var hrl. Ragnari Ólafssyni, löggiltum endurskoðanda, falin endurskoðun hjá félaginu til upplýsingar máli þessu. Í lokaskýrslu sinni um mál þetta, dagsettri 22. nóvember 1945, skýrir endurskoðandinn svo frá, að athuguð hafi verið álagn- ing félagsins á vörur, sem það hafi flutt inn frá Ameríku og toll- aðar hafi verið og verðlagning þeirra samþykkt af verðlagsstjóra á tímabilinu frá 11. marz 1943 fram í ársbyrjun 1945. Með loka- skýrslu þessari fylgdi sundurliðuð skrá yfir þessar vörur og sýndi skráin ólöglega álagningu kr. 9.520.44 á þær vörusendingar, sem frumvörureikningum hafði verið skilað fyrir, og er þá gengið út frá, að fyrirtækið Kristján G. Gíslason £ Co. í New York hafi verið útibú félagsins. Innflutningur félagsins á áðurnefndu tímabili nam 247 593.75 dollurum, en frumvörureikningum hafði félagið eigi skil- að verðlagsstjóra fyrir vörum, er voru að innkaupsverði 95 039.29 dollarar, og nemur það rúmum 38% af innflutningi félagsins á tímabilinu. Ákærði Kristján hefur fyrir félagsins hönd farið yfir áðurnefnda skrá endurskoðandans, þar sem fram kemur upphæð ólöglegs hagnaðar, kr. 9520.44, og hefur viðurkennt skrána tölu- lega rétta, en hins vegar hefur hann mótmælt því, að upphæð þessi sé Ólöglegur hagnaður. Þau mótmæli reisir hann fyrst og fremst á Þeim rökum, að fyrirtækið Kristján G. Gíslason £ Co í New York, sem verðlagsstjóri og endurskoðandinn ganga út frá, að hafi verið útibú félagsins, sé það ekki og hafi aldrei verið, heldur sjálfstæð útflutningsverzlun í New York, er lúti þarlendum lögum og sé óháð íslenzkum verðlagsákvæðum. Þar sem yfirgnæfandi meiri hluti þeirra vara, er félagið hefur fengið frá Ameríku á áðurnefndu tímabili, er frá fyrirtæki þessu, skiptir það megin máli, hvort fyrirtækið hefur verið útibú félagsins eða ekki, og skal nú vikið að því atriði. Samkvæmt skýrslu ákærða Kristjáns hafði félagið mjög óveruleg viðskipti við Ameríku fyrir 1942, en á því ári fór hann til New York til að greiða fyrir framtíðarviðskiptum við Ameríku. Í því skyni stofnaði hann þar í borg fyrirtækið Kristján G. Gíslason á Co., sem á þeim tíma, er hér skiptir máli, var einka- eign hans, og var það skrásett sem slíkt þar í borg. Liggur fyrir bandarískt embættisvottorð um þetta og skrásetning hafi farið fram í marzbyrjun 1942, Enn fremur Hggur fyrir vottorð frá The 228 National City Bank of New York um, að fyrirtækið hafi stofnað: reikning í aðaldeild bankans 9. desember 1942, þegar hann (reikn- ingurinn) fluttist frá útibúi bankans, og hafi ákærði Kristján þá til- kynnt bankanum, að fyrirtæki þetta starfaði sem eins manns eign og væri skráð á nafn ákærða hjá fylkisritara. Ákærði heldur því fram, að fyrirtæki þetta greiði skatta og skyldur í New York. Fyrirtæki þessu hefur frá upphafi veitt forstöðu sami maðurinn, Guðmundur Árnason, er ákærði Kristján réði til þess starfa. Fyrir- tæki þetta hefur sérstakt bókhald og er talið meðal viðskiptamanna í bókum félagsins og auk þess sem það hefur útvegað félaginu vör- ur, hefur það selt ýmsum öðrum verzlunum hér í bæ vörur. Ákærði Arnbjörn og Lárus halda því fram, að félagið eigi ekki fyrirtæki þetta og að þeir hafi aldrei verið kvaddir til ráða um það og telja þeir, að ákærði Kristján eigi það einn. Gagnstætt því, sem nú hefur verið rakið, hafa verðlagsstjóri og. viðskiptaráð litið svo á, að fyrirtækið væri eign félagsins og í bréfi til félagsins, dagsettu 20. maí 1944, heldur verðlagsstjóri þessu fram. Í þessu bréfi reisir hann þessa skoðun sina á þeim rökum, að í bréfhaus félagsins sé margnefnt fyrirtæki talið útibú þess og að á bréfhaus fyrirtækisins standi: Head Office, Reykja- vík, Iceland. Þetta er rétt, og í bréfaskiptum þessara aðilja er orð- um margoft svo hagað, að eigi verður annað séð en fyrirtækið vestra hafi útibúsafstöðu gagnvart félaginu. Ákærði Kristján segir sér vera ljóst, að í bréfaskiptum hafi eigi verið gerður svo glöggur munur sem skyldi á fyrirtækjunum og að Guðmundur Árnason hafi ætið stílað verzlunarbréf sín til félagsins, en ekki ákærða Kristjáns sjálfs, en þetta telur hann stafa af því, að Guðmundur hafi vitað, að ákærði vann hjá félaginu og annaðist þar allar bréfaskriftir. Af hálfu ákærðu er á það bent, að eigi geti það ráðið. um eignarrétt að fyrirtækinu, hvað prentað sé á bréfahausana. Er það að vísu rétt, en samt geta þessi atriði veitt mikilsverðar bend- ingar um hið rétta í þessum efnum. Af framanskráðu getur rétturinn eigi annað séð en að álitamál sé, hvort Kristján G. Gíslason á Co. í New York sé eða hafi verið útibú frá Kristjáni G. Gíslason £ Co. h/f hér eða sérstakt fyrirtæki. Bæði verðlagsstjóri og Viðskiptaráð annars vegar og ákærðu hins. vegar hafa nokkuð til sins máls. Það er ljóst, að Kristján G. Gísla- son á Co. er formlega sjálfstætt fyrirtæki, eign ákærða Kristjáns. eins, en ekki félagsins og skrásett sem slíkt í Bandaríkjunum. Af þessum ástæðum og gegn eindreginni neitun ákærðu þykir rétt- inum varhugavert að telja fyrirtækið útibú félagsins, eins og verð- lagsstjóri og Viðskiptaráð telja það vera, og verður því gengið út frá því, að Kristján G. Gíslason £ Co sé ekki og hafi ekki verið útibú frá Kristján G. Gíslason á Co. h/f. Hins vegar er ljóst, að fyrirtæki þetta hefur verið umboðsmaður félagsins vestanhafs, og 229 var félaginu því heimil 5% álagning vegna umboðsins á þær vörur, er fyrirtækið útvegaði því. Áðurnefndri upphæð, kr. 9520.44, sem endurskoðandinn taldi vera ólöglegan hagnað félagsins, má skipta í þrennt. 1. Kr. 6596.10, sem talin er ofálagning á vörur, sem voru undir ákvæðum um hámarksálagningu. 2. Kr. 2424.98, sem talin er ofálagning á vörur, sem ekki voru undir sérstökum hámarksákvæðum. - Kr. 499.36, commission. Nú er það svo um alla þessa liði, að þeir eru af endurskoð- anda talir ólöglegur ágóði félagsins á þeim grundvelli, að Kristján G. Gíslason á Co. hafi verið útibú félagsins hér. Þessar upphæðir hafa allar runnið til Kristjáns G. Gíslasonar £ Co. og tveir fyrri liðirnir eru álagning þess fyrirætkis, en ekki álagning hér innan- lands. Gengið er út frá því samkvæmt framansögðu, að Kristján G. Gislason á Co. hafi verið sjálfstætt fyrirtæki, og verður þá hinu kærða félagi eigi gefin sök á álagningu þess. Þegar af þessari ástæðu ber að sýkna hina ákærðu af ákærunni um brot gegn verð- lagslöggjöfinni. Eigi eru sannanir fram komnar fyrir Því, að ákærðu hafi gerzt brotlegir við gjaldeyrislöggjöfina né heldur XV. kafla hegningarlaganna og ber því að sýkna þá einnig af þeim ákærum. Samkvæmt þessu skal allur kostnaður sakarinnar greiðast úr ríkis- sjóði, þar með talin málsvarnarlaun skipaðs verjanda ákærðu, hrl. Egils Sigurgeirssonar, kr. 1800.00. Rekstur málsins hefur verið vítalaus. 3 Dómsorð: Ákærðu, Kristján G. Gíslason, Arnbjörn Óskarsson og Lárus Guðjón Lúðvígsson skulu vera sýknir af ákærum réttvísinnar og valdstjórnarinnar í máli þessu. Allur sakarkostnaður greiðist úr ríkissjóði, bar með talin málsvarnarlaun skipaðs verjanda hinna ákærðu, hrl. Egils Sig- urgeirssonar, kr. 1800.00. 230 Mánudaginn 12. april 1948. Nr. 85/1947. Jón P. Leví (Hrl. Magnús Thorlacius) gegn Hreppsnefnd Fremra-Torfustaðahrepps Í. h. hreppsins og hreppsnefnd Ytra-Torfustaða- hrepps f. h. hreppsins. (Hrl. Theódór B. Lindal). Greiðsla fj allskilasjóðsgjalds. Dómur hæstaréttar. Guðbrandur Ísberg, sýslumaður Í Húnavatnssýslu, hefur kveðið upp hinn áfrýjaða úrskurð. Áfrýjandi hefur með stefnu 18. ágúst 1947 skotið máli þessu til hæstaréttar og krafizt þess, að hinn áfrýjaði úr- skurður verði felldur úr gildi og synjað verði um fram- kvæmd lögtaksins. Svo krefst hann og málskostnaðar úr hendi stefndu in solidum bæði í héraði og fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Stefndu, sem fengið hafa gjaf vörn fyrir hæstarétti, krefj- ast staðfestingar hins áfrýjaða úrskurðar og málskostnaðar úr hendi áfrýjanda fyrir hæstarétti eftir mati dómsins, eins og málið væri ekki gjafvarnarmál. Samkvæmt 15. gr. sveitarstjórnarlaga nr. 12/1927 skulu hreppsnefndir sjá um notkun afrétta hreppsins og um fjall- skil, eftir því sem reglugerðir um fjallskil ákveða. Eftir 41. gr. sömu laga semja sýslunefndir fjallskilareglugerðir, er síðan skulu staðfestar af ráðherra. Í 13. gr. reglugerðar fyrir Vestur-Húnavatnssýslu um fjallskil o. fl. nr. 121/1940 er svo mælt, að allt sauðfé sé f jallskilaskylt, hvort sem það er á fjalli eða ekki. Þessi regla er á því reist, að sveitarstjórn- um er skylt að annast smölun afrétta, án tillits til þess, hvort fleira eða færra fé er þangað rekið. Fer reglan ekki í bág við lög né grundvallarreglur laga, og ekki verður talið, að það leysi áfrýjanda undan Í jallskilaskyldu gagnvart sveitar- stjórn, þó að honum sé meinað af ríkisvaldinu að nota afrétt vegna ráðstafana til að koma í veg fyrir útbreiðslu sauð- fjársjúkdóma. Samkvæmt þessu ber að staðfesta hinn áfrýj- aða úrskurð að niðurstöðu til. 231 Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður falli niður bæði í héraði og fyrir hæstarétti, en að laun skipaðs tals- manns stefnda, kr. 600.00, greiðist úr ríkissjóði. Fógeti hefur, andstætt ákvæðum 3. mgr. 185. gr. laga nr. 85/1936, látið ódæmdar málskostnaðarkröfur aðilja. Verð- ur að vita þetta. Dómsorð: Hinn áfrýjaði úrskurður á að vera óraskaður. Málskostnaður fellur niður bæði í héraði og fyrir hæstarétti, en málflutningslaun skipaðs talsmanns stefndu, Theódórs B. Líndals hæstaréttarlögmanns, kr. 600.00 greiðist úr ríkissjóði. Úrskurður fógetadóms Húnavatnssýslu 18. júlí 1947. Friðrik Arnbjarnarson hreppstjóri og oddviti, Stóra-Ósi, hefur, f. h. Fjallskilasjóðs Torfustaðahreppa, krafizt lögtaks hjá Jóni P. Leví bónda að Heggsstöðum í Ytri-Torfustaðahreppi til tryggingar og lúkningar ógreiddum fjallskilasjóðsgjöldum hans frá árinu 1945, að upphæð kr. 573.00, auk 6% vaxta frá 1. janúar 1946 að telja og málskostnaði að skaðlausu. Gerðarþoli og umboðsmaður hans hafa mótmælt því að gerðar- þola beri skylda til að greiða hið umkrafða gjald og neita að greiða það og mótmæla því jafnframt, að gerðin verði látin fara fram. Byggja þeir neitun sína á þeim rökum, að gerðarþoli hafi hvorki mátt reka né rekið nokkurt sauðfé á afréttir Torfustaðahreppa árið 1945. Sé því fjarstæða að krefja hann um fjallskil af fé, sem hann varð að hafa í heimahögum. Samkvæmt reglugerð fyrir Vestur-Húnavatnssýslu um fjallskil q. fl. frá 24. júlí 1940, 13. gr., sbr. 9. gr., er allt sauðfé á svæði því, er umrædd fjallskilareglugerð nær til, fjallskilaskylt, án tillits til Þess, hvort það er rekið á fjall eða ekki. Fjáreigandi, sem ekki rek- ur fé sitt á afrétt, er eftir sem áður skyldur til að greiða full fjall- skil af því. Og þar sem slíkt athæfi, að hafa fé í heimahögum, er brot á ákvæðum 9. gr. reglugerðarinnar, varðar það hann sektum samkvæmt 60. gr. sömu reglugerðar, ef kært er yfir verknaði hans. Þau rök gerðarþola, að honum hafi af tilgreindum ástæðum verið óheimilt að reka féð til afréttar, geta eftir atvikum gert hann víta- lausan af sektarákvæðum 60. gr. fjallskilareglugerðarinnar, en leysa hann á engan hátt undan þeirri skilyrðislausu kvöð að inna fjall- skil af höndum í hlutfalli við fjártölu sína. En sú kvöð byggist meðal annars á því, að jafnvel þó að allir fjáreigendur hefðu fé 232 sitt í heimahögum, yrði að leita afréttir fjallskilasvæðisins eftir sem áður með sama eða nálega engu minni tilkostnaði. Öllum býl- um á fjallskilasvæði Torfustaðahreppa fylgir réttur til að reka ótak- markaða tölu sauðfjár og hrossa á afréttir hreppanna, en á móti kemur sú kvöð að leita afréttirnar, sem sameign hreppsbúa, og inna önnur fjallskil af höndum. Hingað til hefur þátttaka búenda og annarra fjáreigenda verið miðuð við sauðfjár- og hrossaeign eingöngu, en siðustu árin hefur vegna fjárfæðar og fjárauðnar komið mikið til tals að miða fjárskilin einnig við annan búpening, svo og matsverð jarða að nokkru. En þar sem menn gera sér von um, að fjárskipti fari fram á næstunni og eðlilegur fjárbúskapur hefjist þá að nýju, hafa menn hikað við að breyta verulega alda- gömlu skipulagi fjallskilamálanna, aðeins til þess að mæta erfið- leikum líðandi stundar, sem vonir standa til að hverfi úr sögunni mjög bráðlega. Fógetarétturinn lítur þvi svo á, miðað við ákvæði 9. og 13. gr. fjallskilareglugerðar Vestur-Húnavatnssýslu, að gerðarþoli geti ekki krafizt undanþágu frá því að inna fjallskil af höndum af fé sínu, þótt það hafi ekki verið rekið á afrétt. Verður samkvæmt því að telja rétt, að lögtaksgerðin nái fram að ganga. Því úrskurðast: Hin umbeðna lögtaksgerð á að njóta framgangs. Miðvikudaginn 14. april 1948. Nr. 12/1947. Dráttarbraut Keflavíkur h/f (Hrl. Magnús Thorlacius) gegn Ágústi Bjarnasyni og Júlíusi Ingibergssyni og gagnsök (Hrl. Gunnar J. Möller). Setudómari próf. Ólafur Lárusson í stað hrd. Þórðar Eyjólfssonar. Skaðabætur vegna galla á seldum bát. Dómur hæstaréttar. Aðaláfrýjandi, sem skotið hefur máli þessu til hæstaréttar með stefnu 6. febrúar f. á., krefst þess, að hann verði sýkn- aður og honum dæmdur málskostnaður úr hendi gagnáfrýj- anda bæði í héraði og fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. 233 Gagnáfrýjendur, sem áfrýjað hafa héraðsdómi með stefnu 10. febrúar 1947, krefjast þess, að aðaláfrýjanda verði dæmt að greiða þeim kr. 62570.77 ásamt 6% ársvöxtum frá 7. april 1943 til greiðsludags svo og málskostnað bæði í héraði og fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Hinn 18. marz 1942 framkvæmdu þeir Matthias Finn- bogason og Runólfur Jóhannsson, skipaskoðunarmenn í Vestmannaeyjum, sérstaka skoðun á bátnum Vestra VE 16, eftir að kvartað var undan því, að skemmdir hefðu komið fram í bátnum, sem leynzt hefðu við fyrri skoðanir á hon- um. Skýra skipaskoðunarmenn þessir svo frá, að teknir hafi verið úr bátnum 3 plankar beggja megin úr kinnungunum og miðsíðu, og þá komið í ljós, „að böndin eru meira og minna grautfúin bæði undir gamla byrðingnum og því, sem nýtt hafði verið látið. Einnig hefur lúkarinn verið klæddur innan á grautfúna innsúð, bönd og Þjálkasúð.“ Skipasmiðirnir Gunnar Marel Jónsson, Unnsteinn Sigurðsson og Gísli Gísla- son framkvæmdu viðgerð á bátnum í Vestmannaeyjum. Í álitsgerð, dags. 29. okt. 1943, lýsa þeir skemmdum á bátn- um svo: „1) Lifbönd, sem sett höfðu verið í bátinn, voru fest á maukfúin bönd. Það er því óhugsandi, að fúi sá, sem þar var undir, hafi ekki sézt, þegar innsúð var rifin burt. Þar að auki voru lífböndin ekki boltuð gegnum bönd bátsins sjálfs, heldur boltuð í smábúta, sem stungið var inn milli bandanna, sem að vísu voru ófúnir, en mjög maðksmognir. Það er því ekki útlit fyrir annað en að smiðirnir í Dráttar- braut Keflavíkur hafi ekki treyst hinum raunverulegu bönd- um bátsins og gripið til þessara ráða, sem telja má sérstakt fyrirbrigði í skipasmíði. 2) Hásetaklefi og lest voru klædd innan með „panel“. Þegar panelklæðningin var rifin innan úr bátnum, kom í ljós, að ganeringin undir henni var maukfúin, svo að víða voru á hana dottin göt. Það er augljóst mál, að panellinn hef- ur verið settur til að hylja fúann, því enginn maður setur panelklæðningar í bát til styrktar. 3) Nýr byrðingur var settur á fúin bönd, og hlutu þvi smiðir þeir, er að því unnu, að veita fúanum athygli. 231 4) Þegar rifið var innan úr bátnum, kom í ljós, að allvíða var seymt með 6" nöglum, sem voru beygðir í endann, eins ög til þess að þeir hefðu betra hald. Höfum við ekki komizt í kynni við slíka aðferð í skipasmíði. Samkvæmt þessu er það álit okkar „að báturinn hafi verið fúinn, þegar hann var seldur frá Keflavík árið 1941, og við- gerðin meira og minna svikin.“ Þessa álitsgerð hafa þeir staðfest með vætti í máli þessu. Var þeim þá gert kunnugt bréf Sigurðar Helga Péturssonar gerlafræðings, dags. 2. október 1943, þar sem hann setur fram fræðikenningar um fúa, svonefndan hússvepp og maurfúa, sem getur unnið á viði á skömmum tíma. Kváðu vitni þessi, að engin merki hefðu sézt, er bentu til þess, að skemmdirnar í viðum Véstra VE 16 hefðu stafað af hús- sveppi eða maurfúa, en töldu hins vegar, að fúinn í bátnum ætti rót sína að rekja til „elli og vætu“. Þegar annars vegar er litið til vættis ofannefndra manna svo og skýrslu þeirrar, sem þeir Brynjólfur Einarsson og Gunnar Marel Jónsson gáfu um skoðun á bátnum 24. febrú- ar 1942 og rakin er í héraðdómi, og þess hins vegar gætt, að aðaláfrýjandi hafði ekki, þrátt fyrir viðvörun gagnáfrýj- anda Í símskeyti 24. febr. 1942, fyrirsvarsmenn við athugun bátsins og viðgerð í Vestmannaeyjum, þá verður að telja sannað, að hinir leyndu gallar, sem skipasmiðirnir og skipa- skoðunarmennirnir lýsa, hafi verið á bátnum, þegar aðal- áfrýjandi seldi gagnáfrýjendum hann. Það er viðurkennt í málinu, að báturinn átti við söluna til gagnáfrýjenda að vera haffær og fullnægja í því efni ákvæðum laga um örvggi skipa. Pétur ÓOttason skipaskoð- vnarmaður, sem gaf bátnum haffærisvottorð við söluna, hef- ur lýst því, að honum „hefði aldrei komið til hugar að gefa bátnum haffærisvottorð“, ef hann „hefði vitað hið sanna um ástand hans“. Þá segja og skipaskoðunarmennirnir Matthías Finnbogason og Runólfur Jóhannsson, sem skoð- að höfðu bátinn, eftir að hann kom til Vestmannaeyja, og gefið höfðu honum haffærisvottorð, „að ekki hefði komið til mála að gefa því, þ. e. skipinu, haffærisvottorð, hefði maður vitað hið raunverulega ástand þess.“ 235 Samkvæmt því, sem nú hefur verið rakið, verður að telja aðaláfrýjanda skaðabótaskyldan gagnvart sagnáfrýjendum, cg kemur þá fjárhæð fébóta til athugunar. Með hliðsjón af kostnaðarreikningum um viðgerðina í Vestmannaeyjum þykir hæfilegt að dæma gagnáfrýjendum kr. 17 000.00 í viðgerðarkostnað. Þegar athuguð eru gögn, sem fram hafa komið, um af- komu sambærilegra báta í Vestmannaeyjum á vetrarvertið 1942 og þess gætt, að viðgerð á Vestra VE 16 dróst óþarf- lega lengi, þá þykja bætur til handa gagnáfrýjendum vegna aflamissis hæfilega ákveðnar kr. 20 000.00. Kröfu Júlíusar Ingibergssonar til fébáta vegna missis á formannshlut verður að vísa frá héraðsdómi, þar sem málið er vanreifað, að því er tekur til þessarar kröfu. Niðurstaðan verður því sú, að dæma ber aðaláfrýjanda til að greiða gagnáfrýjendum kr. 37 000.00 ásamt 6% ársvöxt- um frá 7. apríl 1943, er stefna var upphaflega gefin út, til greiðsludags. Svo ber og að dæma aðaláfrýjanda til að greiða sagnáfrýjendum málskostnað í héraði og fyrir hæstarétti, sem þykir hæfilega ákveðinn kr. 5000.00. Héraðsdómendur hafa vítt málflutningsmenn þá, sem fluttu málið í héraði, án þess að tilgreina nægilega ummæli þau, sem þeir hafa viðhaft, að fráteknum orðunum „óprútt- inn málflutning“. Ber því sjálfkrafa að fella viturnar niður, að öðru en vítur fyrir tilgreind orð. Dómsorð: Ákvæði héraðsdóms um fébætur vegna missis á for- mannskaupi Júlíusar Ingibergssonar eiga að vera ómerk, og er þeirri kröfu vísað frá héraðsdómi. Aðaláfrýjandi, Dráttarbraut Keflavíkur h/f, greiði sagnáfrýjendum, Ágústi Bjarnasyni og Júlíusi Ingibergs- syni, kr. 37 000.00 með 6% ársvöxtum frá 7. apríl 1943 til greiðsludags svo og samtals kr. 5000.00 í málskostnað í héraði og fyrir hæstarétti. 236 Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Dómur sjó og verzlunardóms Hafnarfjarðar 26. nóvember 1946. Ár 1946, þriðjudaginn 26. nóvember, var í sjó- og verzlunardómi Hafnarfjarðar, sem haldinn var í réttarsal embættisins Suðurgötu 8, af fulltrúa bæjarfógeta, Kristni Ólafssyni, sem sjódómsformanni í forföllum hins reglulega dómara, og sjó- og verzlunardómsmönn- um Birni Helgasyni skipstjóra og Sigurði Guðnasyni skipstjóra, sem meðdómsmönnum, kveðinn upp dómur í ofangreindu máli. Upphaflega var mál þetta höfðað fyrir sjó- og verzlunardómin- um með utanréttarstefnu dags. 18. des. 1943 af þeim Ágústi Bjarna- syni bæjargjaldkera og Júlíusi Ingibergssyni formanni, báðum til heimilis í Vestmannaeyjum, gegn stjórn h/f Dráttarbrautar Kefla- víkur, þeim Birni Ólafs skipstjóra, Mýrarhúsum Seltjarnarnesi, Elíasi Þorsteinssyni framkvæmdarstjóra og Valdimar Björnssyni útgerðarmanni, báðum í Keflavík, f. h. hlutafélagsins, til greiðslu á kr. 63 481.27 með 6% ársvöxtum frá 7. apríl 1943 til greiðsludags og málskostnaðar að skaðlausu eftir mati réttarins. Stefndu hafa mótmælt kröfum stefnendanna, krafizt algerrar sýknu og að stefn- endunum verði gert að greiða málskostnað eftir mati réttarins, Enn fremur eru af þeirra hendi þær varakröfur gerðar í greinargerð, að bótakröfur yrðu lækkaðar að verulegu leyti eftir mati réttarins og stefnda tildæmdur málskostnaður, en við munnlegan flutning voru þessar varakröfur eigi hafðar uppi. Mál þetta, sem rekið hefur verið með samkomulagi aðilja fyrir sjó- og verzlunardómi Hafnarfjarðar, var dæmt þar 9. júní 1944. Síðan var málinu áfrýjað til hæstaréttar og dæmt þar 18. júní 1945 með þeim úrslitum, að dómurinn var ómerktur og málinu vísað heim í hérað til löglegrar meðferðar og dómsálagningar að nýju. Eftir að gagnasöfnun um þau atriði, er hæstaréttardómurinn til greinir að betur þurfi að upplýsa, var látinn fara fram að nýju munnlegur málflutningur og málið að því búnu dómtekið 19. nóvember síðastliðinn. Málavextir eru þessir: Haustið 1941 auglýsti h/f Dráttarbraut Keflavíkur í útvarpinu, að vélbátur, „Vestri“ G. K. 16, væri til sölu. Annar stefnandinn! Ágúst Bjarnason bæjargjaldkeri í Vestmannaeyjum snéri sér til Jóns Guðmundssonar endurskoðanda, Nýjabæ á Seltjarnarnesi, og bað hann að afla fyrir sig upplýsinga um bát þenna. Leitaði Jón þá til Björns Ólafs, stjórnarformanns hins stefnda hlutafélags, sem hafði sölu bátsins með höndum. Skýrir Jón svo frá, að Björn hefði tjáð honum, að báturinn hafi þá undanfarið staðið uppi í dráttarbraut til viðgerðar og væri allur ný-yfirfarinn og seymdur og tekinn úr honum allur fúi, sem fundizt hefði. Kvað hann þó ekki hægt að ábyrgjast, að ekki væri ein- hvers staðar fúapollur. Að fengnum þessum upplýsingum, báðu stefnendur Jón að festa kaup á bátnum fyrir sig, og gerði hann Það. Nokkru siðar komu stefnendurnir til Reykjavíkur, og annar þeirra, Júlíus Ingibergsson, fór til Keflavíkur og skoðaði bátinn með væntanleg kaup fyrir augum. En þá segir hann viðgerðinni að fullu lokið og búið hafi verið að mála bátinn að utan og innan. Var síðan að fullu gengið frá kaupunum, og er afsal fyrir bátnum til stefnendanna dagsett í Reykjavík 2. október 1941 og var um- samið kaupverð kr. 30 000.00. Ekki er tekið fram í afsalinu, hvort báturinn sé seldur í því ástandi, sem hann þá var, eða hvort hann skuli vera í haffæru standi. Í málflutningnum hefur mikill ágreiningur ríkt um þetta atriði, með því að umboðsmaður stefnendanna hefur jafnan haldið fram, að báturinn hafi verið seldur í ríkisskoðunarstandi, en þessu hefur verið mótmælt af hálfu stefnda, þar til nú við munnlegan flutning málsins, að það er viðurkennt og yfirlýst. Ekki er upplýst um aðra en stefnendur, sem hafi gefið sig fram og viljað kaupa bátinn. Þegar hann var auglýstur. Báturinn var síðan settur á flot, og sigldi Júlíus honum ásamt vélstjóra sínum til Reykjavíkur og var hann „tekinn út“. Þá voru kaupendum einnig afhentir nokkrir hlatir, sem seljandi lagði til og Íylgja átti útbúnaði bátsins. Var það gert samkvæmt ákvörðun skipaskoðunarinannsins Péturs Ottasonar skipasmiðs í Reykjavík, sem gaf bátnum skipaskoðunarvottorð, sem dagsett er 8. okt. 1941. Því næst var bátnum siglt til Vestmannaeyja, og þar gáfu skipa- skoðunarmennirnir Matthias Finnbogason og Runólfur Jóhannsson bátnum nýtt skipaskoðunarvottorð, dags. 23. jan. 1942. Byggja þeir þar á greinargerð um skoðun þá, sem fram fór 8. okt. 1941 og upp- lýsingum formanns um að báturinn hafi reynzt þéttur, Þó verði nokkuð bráðlega að endurbæta plankadekk og stýrishúsið. Eftir að báturinn kom til Vestmannaeyja voru stundaðir á hon- um róðrar þar til um miðjan febrúar 1942, að skipstjórinn tók eftir því eitt sinn, er hann var nýkominn úr róðri, að fúablettur var í byrðing bátsins. Þetta var nánar athugað og síðan tekinn úr planki, en við það kom í ljós, að böndin voru einnig fúin. Þá var báturinn tekinn upp í Dráttarbraut Vestmannaeyja til nákvæmrar athugunar. Er farið var að rannsaka bol bátsins, kom í ljós mikill fúi í böndum og byrðingi hans. Seljendunum var til- kynnt um galla þessa í símskeyti 24. febr. s. á. og jafnframt, að kaup- endurnir áskildu sér rétt til riftingar og fullra bóta. En með sim- skeyti 12. marz s. á. tilkynnir umboðsmaður stefnenda, að þeir hefðu ákveðið að rifta ekki kaupunum, en krefjast bóta fyrir við. gerðarkostnað og aflatjón. Jafnframt voru stefndu spurðir, hvort þeir vildu sjá um viðgerðina, sem eigi að byrja næstu daga, og hvort 23 þeir óski að fylgjast með verkinu. Með bréfi 17. marz s. á. neita stefndu öllum kröfum kaupenda um bætur fyrir galla sem þeim algerlega óviðkomandi. Báturinn hefði verið seldur í því ástandi, sem hann var þá, og kaupendur verið sjálfir við afhendingu og engu leyndir um ástand bátsins. Á bátnum hafði farið fram skoðun og matsgerð, dags. 24. febr. 1942, og var þar talið, að viðgerðar- kostnaður myndi nema, vinna kr. 7041.60 og efni kr. 7379.59, eða samtals kr. 14414.19, en slippgjald ekki meðtalið. Áætlað, að verkið tæki fjóra smiði tvo mánuði. Telja matsmennirnir, að við þurfi, til að setja bátinn í haffært ástand, að umbvggja ca. einn þriðja hluta af lengd hans, nema hvað nýtilegt kunni að reynast í útsúð. Stefndu hafði verið sent afrit af matsgerð þessari áður en við- gerðin hófst. Umræddur bátur, v/b Vestri, talinn 17 smálestir brúttó, var smíðaður úr furu í Noregi 1917, en 18. nóv. 1938 var hann tekinn í slipp í Keflavík, og var hann þá lekur og vélin í ólagi. Lá hann þar í reiðileysi, þar til þann 13. júlí 1940, að h/f Dráttarbraut Keflavíkur eignaðist hann á uppboði upp í ógreidda slippleigu, sem var kr. 4050.00. Því næst lét dráttarbrautin gera bátinn upp og reiknar, að sú viðgerð hafi kostað kr. 25 289.73, að viðbættri slipp- leigu og uppboðskostnaði samtals kr. 29 010.28. Verkstjórinn Sigurður H. Guðmundsson skipasmiður, sem sá um viðgerð þessa, segir, að lúkar hafi verið innréttaður að nýju, þó ekkert hreyft við innsúð, nema þar sem langböndin voru sett. Þá hafi verið rifin efsta umferð byrðingsins alveg fram úr og aftur úr, sama verið og um næsta borð við kjalsíur. Auk þess hafi báturinn verið seymdur og hampþéttur. Alls staðar, sem fúa varð vart, hafi verið gert við hann. Hefur verkstjórinn mætt í réttinum og staðfest þetta. Jafnframt hefur hann upplýst, að hann muni eftir að hafa í tveimur tilfell- um sett stubba inn milli banda til að bolta í, þar sem ekki hafi verið hald í böndunum, en mundi ekki, hvort böndin voru hald- laus af fúa eða af því að þau voru rifin. Viðgerðin virðist hafa staðið yfir mjög lengi á árunum 1940 og 1941. Því er haldið fram af hálfu stefndu, að fúagallar hafi ekki verið í bátnum, er salan fór fram, og skipaskoðunarvottorð þau, sem gefin voru 8. okt. 1941 og 23. jan. 1942, séu óræk sönnunargögn um það. Þau séu gefin af opinberum starfsmönnum og þeim hafi ekki verið hnekkt og verði ekki véfengd. Fúagallar þeir, er siðar komu í ljós, hafi myndazt eftir þetta af völdum hússvepps, sem komizt hafi í skipið. Eftir að kunnugt hafði orðið um galla þá, er fram komu á bátn- um um miðjan febrúar 1942, skrifaði Pétur Ottason skipaskoð- unarmaður umboðsmanni stefnendanna og gerði grein fyrir ástæð- um að skipaskoðunarvottorði því, er hann hafði gefið 8. okt. 1941. Segir hann þar, að haustið 1941 hafi Sigurður H. Guðmundsson skipasmiður og skipaeftirlitsmaður í Keflavík tjáð sér, að dráttar- brautin ætlaði að selja umræddan bát, en hann kynni ekki við að gefa bátnum skoðunarvottorð sjálfur, þar sem hann hefði gert við bátinn og húsbændur hans væru seljendur. Hafi Sigurður jafn- framt tekið fram, að báturinn væri nýyfirfarinn og Pétur mætti treysta því, að hann vissi ekki um nokkra galla, sem ekki hefði verið gert við. Kveðst Pétur þvi hafa treyst umsögn Sigurðar, sem hann þekkti sem áreiðanlegan mann og vandvirkan, og enn fremur hefði hann sjálfur litið á bátinn einum til tveimur klukkustundum áður en báturinn var settur á flot. Þá tekur Pétur Ottason fram, að honum hefði aldrei komið til hugar að gefa bátnum haffæris- vottorð, ef hann hefði vitað hið sanna um ástand bátsins. Hefur hann mætt sem vitni og staðfest bréf sitt, en jafnframt upplýst, að hann hefði ekki skoðað bátinn eftir að hann fór til Vestmanna- eyja, og hafi því af lýsingu annarra það, sem hann segi um ástand hans eftir það. Skipaskoðunarmennirnir í Vestmannaeyjum, þeir Matthías Finn- bogason og Runólfur Jóhannsson, framkvæmdu 18. marz 1942 sér- staka skoðun vegna skemmda, sem komið höfðu í ljós í bátnum. Upplýstu þeir þar, að ástæður til að þeir fyrst gáfu báinum með- mæli sín, hafi verið reist á skoðunargerð og vottorði skoðunar- mannsins í Reykjavík og því, að báturinn hefði verið ný-yfirfar- inn og mikið látið af byrðing og saum í bátinn, og samkvæmt greinargerð skoðunarmanns treyst því, að við bátinn væri ekkert athugavert. Hins vegar hafi það síðar komið í ljós, eftir að athugun á bátnum fór fram, þegar fúans varð vart, að böndin hefðu verið meira og minna grautfúin, bæði undir gamla byrðingnum og því, sem nýtt hefði verið látið. Einnig hefði lúkarinn verið klæddur innan á grautfúna innsúð, bönd og bjálkasúð. Skipið þá í því ástandi, að ekki hefði komið til mála að gefa því haffærisvottorð, hefðu þeir vitað um hið raunverulega ástand þess. Það er augljóst af þvi, sem hér hefur verið tilfært, að skipa- skoðunarvottorðin frá 8. okt. 1941 og 23. jan. 1942 eru hvorug byggð á eigin athugun eða rannsókn á bátnum og þannig til komin, að þau sanna ekkert um, hvort fúaskemmdir voru þá í bátnum eða ekki. Enda liggja fyrir eindregin álit þessara sömu skoðunar- manna um, að þeir síðar hafi sannfært sig um, að fúagallarnir hafi verið í bátnum, þegar þeir gáfu umrætt vottorð. Skal þá vikið nánar að fúaskemmdunum og orsökum þeirra. Í málinu hefur verið lögð fram álitsgerð sérfræðings, Sigurðar Péturssonar gerlafræðings, um fúann, eins og hann hefur lýst sér í v/b Vestra. Telur sérfræðingurinn óhugsanlegt, að fúaskemmd- irnar hefðu að öllu leyti orðið á fjórum mánuðum, nema þær hefðu stafað af „Fyr“ (Merulius lacrymas), sem á íslenzku er nefndur hússveppur. 240 Aftur á móti telur hann það ósennilegt, að sveppur þessi hafi lifað í viðnum allan tímann frá því að skipið var byggst 1917 og þar til hausið 1941, án þess að við hann hafi orðið vart, en þá allt í einu komið í ljós og eyðilagt viðinn á fjórum mánuðum. Hugsanlegt væri auðvitað, að sveppurinn hefði borizt í skipið með nýjum viði, sem í það hefði verið settur, en þá hefðu skemmd- irnar átt að vera mest áberandi í þeim nýja viði, en ekki í þeim samla. Telur hann því mjög litlar líkur til þess, að umræddar fúaskemmdir hafi stafað af hússveppi. Þá skýrir sérfræðingurinn frá þvi, hvernig hússveppur lýsir sér og hvernig þekkja megi fúa, sem hann hefur valdið. Þessi lýsing hefur verið borin undir þrjá af smiðum þeim, sem unnu að viðgerð bátsins, og annan skoðunarmanninn, sem framkvæmdi fyrrgreinda skoðunar- og matsgerð 1942. Þessir menn hafa allir borið samhljóða, að þeir hefðu ekki séð í bátnum nein þeirra ein- kenna, sem sérfræðingurinn talar um að bendi til hússvepps og láta það álit í ljós, að þeir telji óhugsandi, að fúaskemmdirnar hafi orsakazt af hússvepp. Ekki hefur verið upplýst í málinu um nein sambærileg tilfelli í Vestmannaeyjum eða annars staðar, þar sem hússveppur hefur valdið slíkum fúaskemmdum í skipum. Rétturinn verður því að telja, að þær upplýsingar, sem í málinu eru fyrir hendi um fúaskemmdirnar og orsök þeirra, bendi ótvi- rætt til, að ekki hafi verið um að ræða fúa af völdum hús- svepps. Þá skal að því vikið, er ráða má um fúagallana, er salan fór fram. Þrir skipasmiðir, er einnig unnu að viðgerð bátsins í Vestmanna- eyjum, hafa gefið nákvæma lýsingu á fúaskemmdunum, eins og þær þá reyndust. Jafnframt hafa þeir látið i ljós rökstutt álit á þá leið, að þeir telji óhugsandi annað en menn Þeir, er unnu að viðgerð bátsins í Dráttarbraut Keflavíkur áður en hann var seld- ur, hafi orðið varir við fúaskemmdir í bátnum, sem ekki voru. teknar. Er álit þetta mjög ytarlega rökstutt með staðreyndum og stað- fest fyrir rétti. Niðurstaða þeirra er sú, að báturinn hefði verið fúinn, þegar hann var seldur frá Keflavík árið 1941 og viðgerðin meira og minna svikin. Niðurstaða réttarins verður því sú, að það verður að teljast {ttilokað, að umræddar fúaskemmdir hafi getað myndazt að veru- legu leyti frá því að salan fór fram 2. okt. 1941, þar til gallarnir komu Í ljós um miðjan febrúar 1942. Það má teljast upplýst, að þannig hafi verið gengið frá viðgerð. bátsins í Keflavík, að dulizt hafi verulegir fúagallar, og frágangur viðgerðarinnar að þessu leyti framkvæmdur þannig, að blekkt var um raunverulegt ástand bátsins. Þar sem báturinn var mjög gamall og hafði legið lengi í reiðileysi áður en viðgerðin hófst og þá aug- 241 sýnilega talinn sáralítils virði, var sérstaklega rík ástæða til að viðgerðin yrði framkvæmd af alúð og vandvirkni, en all-mjög virðist hafa brostið á í því efni. Með skírskotun til framanritaðs verður rétturinn að láta í ljós það álit, að viðgerð sú, er fram fór á v/b Vestra í Dráttarbraut Keflavíkur, áður en salan fór fram, hafi verið með þeim hætti, að seljendurnir séu skaðabótaskyldir vegna galla þeirra, er síðar komu fram, og mál þetta er af risið. Þá koma til álita bótakröfur stefnendanna, og skulu þær nú raktar hver fyrir sig. I. Kostnaður við að gera bátinn haffæran, kr. 20 481,27. Eru lagðir fram sundurliðaðir reikningar yfir þennan kostnað. Umboðsmaður stefndu hefur almennt mótmælt upphæðinni sem allt of hárri og talið, að matsupphæðin, kr. 14 414.19, sé sá hæsti hugsanlegi viðgerðarkostnaður, sem um geti verið að ræða. Við munnlega flutning málsins nú hefur hinn nýi umboðs- maður stefndu borið fram mótmæli og athugasemdir við einstaka liði kostnaðarreikningsins og mótmælt matsgerðinni sem mark- leysu vegna þess, að matsmennirnir séu útnefndir utan réttar og stefndu ekki gefizt kostur á að mæta við gerðina og gæta þar hags- muna sinna. Rétturinn verður að fallast á, að í kostnaðarreikningi þessum séu liðir, sem þar eigi ekki að vera, svo sem ferðir til Reykjavíkur, kr. 700.00, matskostnaður kr, 400.00 og nokkrar minni upphæðir, sem ekki verður séð að standi í sambandi við fúagallana, eða ekki nægileg grein færð fyrir þeim. Að þessu athuguðu og þegar á það er litið, að viðgerðin á bátn- um er svo stórfelld, að um er að ræða að nokkru leyti endur- byggingu, sem ætti að hækka verðmæti bátsins almennt, þykir ekki rétt að leggja reikninga þessa til grundvallar, þó hins vegar megi hafa hliðsjón af þeim við ákvörðun bótaupphæðarinnar. Rétturinn getur ekki fallizt á, að matsgerð sú, sem fram fór 24. jan., sé markleysa fyrir það, að útnefningin fór fram utan réttar, með því að sú aðferð er algengust við tilnefningu matsmanna og almennt tekin gild. Það er upplýst, að stefnda hefur verið sent afrit af matsgerð- inni áður en viðgerðin hófst og þeir engar ráðstafanir gert til að hnekkja matinu eða láta nýtt mat fara fram og síðar í greinargerð miðað við það í varakröfum. Þar sem matsgerðin virðist eftir atvikum sæmilega rökstudd og láta nærri réttu lagi, þá telur rétturinn að leggja beri matsupphæð- ina til grundvallar ákvörðun bóta fyrir viðgerðarkostnaðinum, að viðbætiri slippleigu, kr. 415.90, og verður þá bótaupphæð þessi kr. 14 829.99. II. Aflatjón, bótakrafa kr. 37 500.00. Stefnendur hafa miðað kröf- ur sínar um bætur fyrir aflatjón við meðaltal tekjuafgangs fjögra 16 212 vélbáta, sem gengu á veiðar í Vestmannaeyjum á þeim tíma, er viðgerð v/b Vestra fór fram. Enn fremur hefur við flutning málsins nú verið lagður fram rekstursreikningur eins af bátum þessum, endurskoðaður af lög- giltum endurskoðanda, svo og yfirlit yfir afla tíu dragnótabáta, sem gengu á veiðar þar allt tímabilið, sem umrædd viðgerð fór fram. Umboðsmaður stefnda mótmælti þessum kröfulið sem hreinni fjarstæðu og hefur einnig mótmælt reikningum þeim, sem stefn- endur styðja kröfur sínar við. Þær nýju upplýsingar, sem lagðar eru fram, sýna lítið eitt lægri hagnað en krafa stefnendanna hefur verið miðuð við. Rétturinn felst á, að stefnendunum beri bætur fyrir aflatjón, miðað við tímann, sem telja má hæfilegan til viðgerðarinnar. Í áðurgreindri matsgerð er reiknað með, að vinnan við viðgerð- ina taki fjóra smiði tvo mánuði og vinnulaun metin kr. 7041.60, og telur rétturinn þetta eftir atvikum nærri sanni. Það er upplýst, að við bátinn unnu fleiri smiðir en matsgerðin reiknar með og langur tími líður áður en byrjað er á viðgerðinni. Í málinu er ekki gerð fullnægjandi grein fyrir þeim drætti, sem á þessu er, eða þeim alltof langa tíma, sem fer til viðgerðarinnar. Rétturinn verður að telja, að fullnægjandi upplýsingar liggi nú fyrir í málinu um afla sambærilegra báta í Vestmannaeyjum á við- gerðariímanum og aðrar nauðsynlegar reksturs-upplýsingar, svo unnt sé að meta aflatjónið. Að öllu því athuguðu og með skir- skotun til þess, sem fram hefur verið tekið um tíma þann, er telja má hæfilegan til að ljúka viðgerðinni, þá álítur rétturinn bætur fyrir aflatjónið réttilega metnar kr. 16 000.00. Il. Tap Júlíusar Ingibergssonar á formannshiut, kr. 5500.00. Kröfu þessa miðar hann við að hafa misst formannshlut (aukahlut formanns) af ca. 75 000 kr. afla. Umboðsmaður stefndu hefur mótmælt þessum lið sem órök- studdum og algerlega óviðkomandi umbjóðanda sínum. Það er upplýst, að Júlíus Ingibergsson hefur ráðizt sem stýri- maður á v/b Gisla J. Johnsen 5. marz, en sá bátur er hér um bil helmingi stærri en v/b Vestri. Enn fremur hefur Júlíus unnið mikið að útgerð v/b Vesira Í umræddum tima. Að þessu athuguðu og með skirskotun til þess, sem áður hefur verið fram tekið undir 11. lið um bætur fyrir aflatjón, þykir ekki ástæða til að dæma Júlíusi bætur fyrir missi formannshlutar. Þá ber að lokum að dæma stefndu til að greiða stefnandanum málskostnað, sem þykir hæfilega metinn kr. 2500.00. Þá skulu stefndu og greiða vexti af hinni tildæmdu fjárhæð, sem ákveðast 6% frá stefnudegi 18. des. 1943 til greiðsludags. Rétturinn telur ástæðu til að benda á og átelja, að þeir tveir lögfræðingar, sem flutt hafa málið af hálfu stefndu, hafa í máls- 243 vörn sinni borið um mikilsvarðandi atriði andstæðar málsástæður, svo að ekki samrýmist vönduðum málflutningi. Enn fremur hefur Magnús Thorlacius hæstaréttarlögmaður í munnlegum flutningi málsins sýnt réttinum og hæstaréttarlögmanni þeim, sem flutti málið á móti honum, ókurteisi með að gefa í skyn, að dómurinn sé hlutdrægur og málafærslumaðurinn hefði í frammi óprúttinn málflutning, og ber að víta slíkt. Því dæmist rétt vera: Stefndi h/f Dráttarbraut Keflavíkur greiði stefnendunum, Ágústi Bjarnasyni og Júlíusi Ingibergssyni, kr. 30 829.99 með 6% ársvöxtum frá 18. des. 1943 til greiðsludags og málskostnað með kr. 2500.00. Dóminum ber að fullnægja innan fimmtán daga frá lög- birtingu hans að viðlagðri aðför að lögum. Miðvikudaginn 14. april 1948. Nr. 57/1947. Kristín Halldórsdóttir (Hrl. Sveinbjörn Jónsson) gegn Gesti Fanndal (Hrl. Einar B. Guðmundsson). Gallar á málsmeðferð. Ómerking máls. Dómur hæstaréttar. Guðmundur Hannesson, bæjarfógeti á Siglufirði, hefur kveðið upp hinn áfrýjaða úrskurð. Meðferð máls þessa í héraði er mjög ábótavant og and- stæð reglum laga nr. 85/1936. Eftir að áfrýjandi hafði á dómþingi 21. apríl 1947 lagt fram beiðni um útburð með fylgiskjölum leggur stefndi fram skriflega vörn í málinu. Á sama dómþingi lagði áfrýjandi síðan fram greinargerð og mótmæli af sinni hálfu, án þess að skriflegur málflutn- ingur hefði verið ákveðinn samkvæmt 109. gr. sbr. 293. gr. laga nr. 85/1936. Málflutningnum er síðan haldið áfram skriflega og lýkur honum með bókunum aðilja, eins og tíðkaðist, áður en framangreind lög komu í gildi. Þá hefur fógeti ekki leiðbeint stefnda, sem var ólöglærður maður, 244 en ástæða virðist hafa verið til þess, einkum um kröfugerð. Þetta var fógeta þó skylt samkvæmt 114. sbr. 223. gr. nefndra laga. Þá er úrskurði fógetaréttarins einnig ábótavant. Eigi er greint þar nafn stefnda og atvikalýsingu og greinargerð um kröfur aðilja mjög áfátt. Vegna framangreindra galla þykir ex officio verða að ómerkja hinn áfrýjaða úrskurð og alla meðferð málsins fyrir fógetaréttinum. Hvorugur málsaðilja hefur krafizt málskostnaðar fyrir dómi og fellur hann því niður. Dómsorð: Hinn áfrýjaði úrskurður svo og meðferð málsins fyrir fógetaréttinum eiga að vera ómerk. Málskostnaður í hæstarétti fellur niður. Úrskurður fógetadóms Siglufjarðar 22. apríl 1947. Gerðarbeiðandi telur ástæður fyrir því, að hann fyrir hönd dóttur sinnar, Kristínar Halldórsdóttur, húseiganda að húsinu Að- algata 15 Siglufirði, eigi rétt til að gerðarþoli verði borinn út úr húsnæðinu, þessar: í. Að gerðarþoli hafi ekki staðið í skilum með greiðslu leig- unnar. 9. Að eftir leigusamningnum um húsnæðið frá 19. desember 1941 sé leigutíminn á enda 14. maí 1946, nema hafi forgangsrétt til leigu áfram eftir samkomulagi við húseiganda eða umboðs- mann hans, en slíks samkomulags hafi gerðarþoli alls ekki leitað, en vilji sitja áfram Í sömu leigu, en húseigandi geti fengið mikið hærri leigu. Jm 1. Samkvæmt málflutningi aðilja ber núverandi húseiganda, Kristínu Halldórsdóttur, leiga af húsnæðinu frá 1. janúar 1946, er Kristin verður eigandi hússins. Gerðarþoli sendir líka umræddum húseiganda húsaleiguna frá Í. janúar 1946 til 14. maí s. á. eða kr. 1019.94 í póstávísun. Þessa upphæð sendir hann 16. maí 1946, en 18. október 1946 sendir hann húseiganda kr. 2050.00 í Þankaávísun. Gerðarbeiðandi telur þetta vanskil af því, að gerðarþoli hafi ekki greitt sér upphæðir þessar, heldur sent þær til Reykjavíkur á nafn húseiganda, umbjóðanda gerðarbeiðanda, enda þótt hann vissi, að 245 húseigandi væri í Ameríku og án þess að láta sig vita um sending- una, en gerðarþoli hafi vitað, að gerðarbeiðandi hafi haft umboð til þess að taka á móti húsaleigunni, en þessu mótmælir gerðar- boli. Af áritun Þóris Halldórssonar á bréf 5. febrúar 1946, sem gerðarþoli virðist eftir málflutningnum hafa fengið, virðist gerð. arþoli hafa átt að geta séð, að hann mætti senda peningana fyrir húsaleiguna Þóri Halldórssyni, bróður húseiganda, og þar sem hann vissi, að þessi maður taldi sig % 1946 hafa umboð til þess að segja gerðarþola upp húsnæðinu, myndi sami maður geta a. m. k. sagt honum, hver tæki á móti húsaleigunni. Að vísu segir gerðarþoli, að hann hafi spurt Þóri um, hverjum ætti að afhenda húsaleiguna, en því neitar gerðarbeiðandi, og verður ekkert talið sannað, en ef þetta er rétt hjá gerðarþola, hefði hann átt að leggja húsaleiguna inn í banka í Siglufirði og tilkynna Þóri Það. En þótt telja megi það óeðlilegt, að gerðarþoli hafi ekki, —- svo sönnun liggi fyrir, — boðið Þóri greiðslu húsaleigunnar né látið hann vita um greiðslu húsaleigunnar, verður eigi talið, að gerðarþola hafi verið óleyfilegt að senda greiðsluna til Reykja- víkur á nafn húseigenda og að hann geri slíkt geti ekki skoðast vanskil, alveg eins og að hann ekkert hefði greitt og það því síður sem starfsmaður húseiganda í Reykjavík hefur tekið við áminnst- um húsaleigugreiðslum. Hitt er aftur á móti auðsætt, að kostnaðinn við þessa óeðlilegu aðferð, við að senda greiðsluna eins og gerðar- Þoli gerði, en ekki leggja hana inn í banka hér á nafn húseigenda, beri gerðarþola að bera. Að vísu vantar 6 aura upp á að mai- greiðslan sé fyllilega innt af höndum eftir leigusamningnum og ð krónur upp á að októbergreiðslan sé innt af hendi að fullu, en þótt gerðarþoli vilji tína til burðareyri sér til varnar til að draga frá vangreiðslunni, kemur það ekki til álita, því að hann gat lagt greiðsluna inn í banka á nafn húseiganda án nokkurs kostnaðar, ef Þórir eða gerðarbeiðandi hefði ekki viljað taka við greiðslunni, sem ósannað er og vægast sagt ólíklegt. Líka er það athugavert, að gerðarþoli greiðir októbergreiðsluna ekki fyrr en 18. október, en átti eftir leigusamningnum að greiða 1. október. En þótt Þannig nokkru sé áfátt um greiðsluna af hálfu gerðarþola, um kr. 5.06 af húsaleigunni og 17 daga drátt á októbergreiðslunni, verða slíkt eigi talin svo mikil vanskil, að valdi slitum leigusamnings og út- burði. Um 11. Eftir ákvæðum leigusamningsins er leigutíminn á enda 14. maí 1946 og þetta atriði samningsins undirstrikar Þórir með uppsögn á samningnum með áritun sinni á bréf Adolfs Einarssonar frá 15% 1946, sem telja verður eftir málflutningnum, að gerðarþoli hafi fengið. En í samningi þessum er þó gerðarþola áskilinn forgangs- réttur til leigingar umrædds pláss „eftir samkomulagi“, en svo virð- 246 ist sem aðiljum semji alls ekki um áframhaldandi leigingu, og kemur þá til athugunar, hvort og að hve miklu leyti ákvæði húsa- leigulaganna, einkum fyrsta málsgrein 6. gr., eigi við. Ef eingöngu á að fara eftir leigusamningnum, er réttur húseigandans til hærri leigu eftir 14. maí 1946 auðsær og réttur þar með til útburðar á leigutaka, sem vill ekki borga þá leigu, en af 1. málsgr. 1. gr. húsa- leigulaganna leiðir, að leigusala er óheimilt að segja upp nema gegn skilyrðum þeim, er þar greinir, en þeirra gætir ekki í um- ræddri útburðargerð og af 1. málsgr. 6. gr. sömu laga leiðir, að húsaleiguna má ekki hækka nema sem svarar því, er húsaleiguvísi- talan hækkar. Verður því leigusala talið óheimilt að segja leigutaka upp húsnæðinu, þrátt fyrir ákvæði leigusamningsins. Getur út- burður á leigutaka úr húsnæðinu því eigi farið fram. Þá hefur gerð- arbeiðandi krafizt, að gerðarþoli verði úrskurðaður til þess að borga kostnað við gerðina, án þess að geta hver sé. Líka hefur gerðarþoli krafizt, að gerðarbeiðandi greiði kostnað við gerðina og greiði sér 10 000.00 kr. í hneisubætur. Krafa gerðarþola um hneisubætur kemur eigi til álita, þar sem krafa um útburð úr húsnæði veldur leigutakanum eigi hneisu. Þykir því rétt, að kostnaður við gerðina falli niður. Fyrir því úrskurðast: Umbeðin útburðargerð skal eigi fram fara. Málskostnaður falli niður. Mánudaginn 19. april 1948. Nr. 160/1946. Sesselja Sigmundsdóttir (Hrl. Gunnar Þorsteinsson) segn Barnaverndarráði Íslands (Hrl. Ragnar Ólafsson). Ógiltur úrskurður um sviptingu leyfis til forstöðu barna- hælis. Dómur hæstaréttar. Áfrýjandi, sem skotið hefur málinu til hæstaréttar með stefnu 13. des. 1946, krefst þess, að úrskurður barna- verndarráðs Íslands frá 4. júní 1945 verði dæmdur ógildur og stefnda f. h. ríkissjóðs dæmt að greiða málskostnað í héraði og fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Stefndi krefst staðfestingar hins áfrýjaða dóms og máls-- 247 kostnaðar úr hendi áfrýjanda fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Frá því á síðara hluta árs 1944 hafði stefndi átt viðræður og bréfaskipti við áfrýjanda út af rekstri barnaheimilis þess, er hún hefur rekið að Sólheimum í Grímsnesi. Hafði rannsókn farið fram á starfsemi heimilisins í nóvember og desember 1944, og var talið, að hún hefði leitt í ljós nokkrar misfellur á rekstrinum. Á öndverðu ári 1945 var málum þessum svo komið, að stefndi vildi setja áfrýjanda tiltekin skilyrði um rekstur barnaheimilisins. Í bréfi til áfrýjanda 24. marz 1945 taldi stefndi, að áfrýjandi hefði gengið að skil- yrðum, sem þar voru tilgreind, og óskaði eftir skriflegri staðfestingu hennar á þessu. Í svarbréfi áfrýjanda 13. april s. á. taldi hún, að stefndi hefði sett fram ný skilyrði í bréfinu frá 15. marz, og kvaðst ekki mundu ganga að þeim. Síðan virðast viðræður hafa farið fram milli stefnda og áfrýjanda um þessi mál, en einn barnaverndarráðsmanna tilkynnti áfrýjanda bréflega þann 14. mai 1945, að ákveðið hefði verið að fresta úrskurði í málinu til 26. s. m., og hefði ekkert svar borizt frá áfrýjanda fyrir þann tíma, yrði litið svo á, að hún vildi ekki fallast á hin settu skilyrði, og úrskurður þá felldur í málinu. Hinn 25. maí s. á. ritaði áfrýjandi stefnda bréf, þar sem hún féllst á nefnd skilyrði í flestum grein- um. Ekki verður séð, að stefndi hafi átt neinar viðræður eða bréfaskipti um málið við áfrýjanda eftir þetta og þá ekki heldur tilkynnt henni, að þrátt fyrir þetta bréf hennar, yrði kveðinn upp úrskurður um það, hvort hún hefði rétt til að reka umrætt barnaheimili áfram, en þann úrskurð kvað stefndi upp 4. júní 1945 með þeim úrslitum, að áfrýjandi var svipt leyfi til forstöðu heimilisins. Er úrskurðurinn byggður á því, að áfrýjandi hafi ekki fallizt á umrædd skilyrði fyrir rekstri barnaheimilisins, en ekki er þar vikið að bréfi hennar frá 25. mai 1945. Verður að telja, að áfrýjandi hafi ekki, eins og á stóð og að framan er lýst, fengið fullnægjandi aðstöðu til að skýra mál sitt og gæta réttar síns, áður en úrskurður þessi var felldur, enda var úrskurðurinn ekki nægilega rökstudd- ur, þar sem ekki er tekin afstaða til f 'æmangreinds bréfs 248 áfrýjanda. Þykir þvi, þegar af þessum ástæðum, bera að meta úrskurðinn ógildan. Eftir þessum málalokum telst rétt að dæma stefnda f. h. ríkissjóðs til að greiða áfrýjanda samtals kr. 1000.00 í máls- kostnað í héraði og fyrir hæstarétti. Dómsorð: Úrskurður barnaverndarráðs Íslands 4. júní 1945 er ógildur. Stefndi, barnaverndarráð Íslands f. h. ríkissjóðs, greiði áfrýjanda Sesselju Sigmundsdóttur kr. 1000.00 í málskostnað í héraði og fyrir hæstarétti. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 7. desember 1946. Mál þetta, sem dómtekið var 29. f. m., hefur Sesselja Sigmunds- dóttir forstöðukona, Sólheimum, Grimsneshreppi, Árnessýslu, höfð- að fyrir bæjarþinginu, að undangenginni árangurslausri sáttaum- leitan, með stefnu útgefinni 19. marz s. 1. gegn Arngrími Kristjáns- syni skólastjóra, Hringbraut 139, Jakobi Jónssyni presti, Leifsgötu 16 og Ingimar Jóhannssyni, Reykjavikurvegi 29, öllum hér í bæ f .h. barnaverndarráðs. Hefur stefnandi gert bær dómkröfur, að felldur verði úr gildi úrskurður stefnda varðandi stefnandi, upp kveðinn 4. júní 1945, og að stefnda verði dæmt til að greiða máls- kostnað að mati dómarans. Stefnda hefur krafizt sýknu af kröfum stefnanda og málskostn- aðar sér til handa að mati dómarans. Að ósk aðilja og með samþykki dómarans samkvæmt heimild í 5. mgr. Ti. gr. einkamálalaganna hefur málflutningur að þessu sinni aðeins snúizt um þær sóknarástæður stefnanda, að nefndur úrskurður stefnda sé ómerkur vegna formlausrar og rangrar með. ferðar stefnda í máli þessu. Málsatvik eru þessi: Árið 1930 stofnaði stefnandi barnaheimili að Sólheimum í Grímsnesi. Naut hún til þess fjárstyrks frá Barnaheimilissjóði bjóð- kirkjunnar og Reykjavíkurbæ. Hefur stefnandi verið forstöðukona þess síðan. Tilgangur heimilisins var Í upphafi að sjá um uppeldi heilvita barna, sem voru munaðarlaus eða vangæf. Á árinu 1939 voru þó teknir fávitar á hælið og árið 1933 var reist sérstakt hús að Sólheimum fyrir þá. Með skipulagsskrá, dags. 2. nóv. 1933 og staðfestri 12. janúar 1934, var barnaheimilið gert að sjálfseignar- stofnun undir stjórn Þbarnaheimilisnefndar þjóðkirkjunnar og 249 stefnandi, er skyldi fara með stjórn heimilisins, meðan hún héldi heilsu og kröftum. Hefur stefnandi starfrækt heimili þetta síðan og notið til þess styrks frá ríkissjóði, Reykjavikurbæ og ýmsum einstaklingum. Fávitar voru allir fluttir brott af hælinu í septem- bermánuði 1944. Með lögum nr. 43 frá 1932 var stofnað barna- verndarráð, sem meðal annars skyldi hafa eftirlit með öllum barna- hælum á landinu. Tók brátt að brydda á ágreiningi milli ráðsins og stefnanda um rekstur heimilisins og fór slíkt vaxandi, er tímar liðu. Þann 2. október 1944 barst stefnda kæra á hendur stefnanda vegna reksturs heimilisins og aðbúð barna þar. Varð þetta til þess, að dóms- og kirkjumálaráðuneytið skipaði tveggja manna nefnd til að rannsaka starfsemi barnaheimilisins. Nefnd þessi tók til starfa 20. nóv. 1944 og skilaði skýrslu um störf sin 6. des. s. á. Urðu nú allmiklar bréfaskriftir og samtöl milli aðilja máls þessa um rekstur hælisins, en ekki náðist samkomulag. Þann 22. febrúar 1945 ritaði stefnandi skólanefnd Grímsnesskólahéraðs bréf út af máli þessu og fylgdi bréfi þessu afrit nefndrar rannsóknar. Bréfi Þessu svaraði skólanefndin með bréfi dags. 15. mars s. á. og fór Þess á leit, að hún fengi að vera laus við öll afskipti af máli þessu, enda taldi hún barnaheimilið sér óviðkomandi. Nokkrar frekari bréfaskriftir urðu enn milli aðilja vegna máls þessa. Þann 4. júni 1945 kvað stefnda síðan upp úrskurð á þá lund, að stefnandi væri svipt réttindum til að veita forstöðu barnaheimilinu að Sólheimum. Dómkröfur sinar í þessum hluta málsins byggir stefnandi í fyrsta lagi á því, að samkvæmt ákvæðum 12. gr. laga um barnavernd nr. 43 frá 1932 hafi barnaverndarnefndir, og utan kaupstaða skóla- nefndir sbr. 1. gr. laganna, heimild til að svipta menn rétti til að taka vandalaus börn til uppeldis. En báðir aðiljar geti skotið slík- um úrskurðum til barnaverndarráðs, er úrskurði síðan um málið að nýju, sbr. 4. til 21. gr. laganna. Í þessu máli hafi þessa ekki verið sætt. Stefnda hafi kveðið upp úrskurð sinn, án þess að fyrir lægi úrskurður skólanefndar Grímsneshrepps, og sé því úrskurðurinn markleysa ein. Af hálfu stefnda hefur því verið haldið fram, að auk þess sem barnaverndarráð eigi úrskurð um þau atriði, sem til þess er skotið eftir að barnaverndarnefndir eða skólanefndir hafa úrskurðað um Þau, þá hafi ráðið samkvæmt 3. tl. 21. gr. barnaverndarlaganna sérstaka eftirlitsskyldu með barnaheimilum, og hljóti þar í að fel- ast, að það geti svipt mann rétti til að veita slíku heimili forstöðu, án þess að bera það undir barnaverndar- eða skólanefnd, enda séu efnisástæður fyrir hendi til þessara aðgerða. Í 4. tl. 91. gr. sé enda sagt, að ráðið úrskurði um þau atriði, er undir það séu borin, en ekki tekið fram, að annar aðilji verði áður að hafa úrskurðað um þau. Þá hefur stefnda talið, að með bréfinu til skólanefndar Grimsnesshéraðs þann 22. febrúar 1945, svo og svarbréfi skóla- nefndarinnar frá 13. marz s. á., hafi því skilyrði verið fullnægt, að 250 skólanefndin fengi tækifæri til að taka afstöðu til málsins, áður en úrskurður gengi í ráðinu. Með ákvæðum 12. gr. laga um barnavernd nr. 43 frá 1932 er barnaverndar- og skólanefndum fengið vald til að svipta einstak- linga og stofnanir rétti til að taka börn í fóstur. Aðiljum er þó veitt heimild til að skjóta slíkum úrskurði til barnaverndarráðs og er í því sambandi vísað til 21. gr. laganna. Í 4. tl. 21. gr. laganna segir, að ráðið leggi úrskurð á þau mál, sem undir það séu borin og er þar m. a. vísað til 12. greinar. Af þessum ákvæðum laganna verður ekki annað ráðið, en að mál þau, sem hér um ræðir, skuli ætíð borin undir barnaverndar- eða skólanefnd, áður en barnaverndar- ráð úrskurðar um þau. Svo sem áður getur, ritaði stefnda skólanefnd Grimsnesshéraðs, en Sólheimar eru í því héraði, bréf dags. 22. janúar 1945. Bréfi þessu fylgdi meðal annars skýrsla um rannsókn þá, er fram fór árið 1944 á starfsemi barnaheimilisins. Í bréfi þessu segir svo: „Barna- verndarráð Íslands vill leyfa sér að æskja sem fyrst álits hátt- virtrar skólanefndar um málið í heild og hvað gera skuli.“ Bréfi þessu svaraði skólanefndin með bréfi dags. 15. marz s. á. og óskar þess að vera laus við öll afskipti af barnaheimilinu, enda telja sér það óviðkomandi. Með því að leggja málið fyrir hlutaðeigandi skólanefnd á framangreindan hátt verður steinda talið hafa full- rægt skilyrðum barnaverndarlaganna að þessu leyti. Verða því dómkröfur stefnandi ekki á þessu byggðar. Í öðru lagi hefur stefnandi byggt dómkröfur sínar á því, að henni hafi ekki verið gefinn kostur á að gæta hagsmuna sinna í málinu, áður en stefnda felldi úrskurð sinn í því, og hljóti það að varða því, að úrskurðurinn verði úr gildi felldur. Af hálfu stefnda hefur því verið haldið fram, að stefnandi hafi fullkomlega verið gefinn kostur á að skýra málið af sinni hálfu, meðan stefnda fjallaði um það áður en úrskurður þess féll. Meðal gagna þeirra, sem lögð hafa verið fram í málinu, eru bréf, er farið hafa á milli málsaðilja út af máli þessu. Af bréfum þessum, einkum niðurlagi dómsskjals nr. 14, er ljóst, að stefnandi hefur haft næga aðstöðu til að gæta hagsmuna sinna í sambandi við mál þetta, enda skýrt sín sjónarmið fyrir stefnda áður en úrskurður gekk. Verða þvi dómkröfur stefnanda heldur ekki á þessu atriði byggðar. Málalok í þessum hluta málsins verða því þau, að dómkröfur stefnanda verða ekki teknar til greina á beim grundvelli, að form- gallar hafi verið á meðferð máls þessa af hendi stefnda. Eftir öllum atvikum þykir rétt, að málskostnaður falli niður að því er varðar þennan þátt málsins. Einar Arnalds borgardómari kvað upp dóm þenna. 251 Dómsorð: Dómkröfur stefnanda Sesselju Sigmundsdóttur á hendur stefnda, Arngrími Kristjánssyni, Jakob Jónssyni og Ingimar Jóhannessyni, f. h. barnaverndarráðs, verða ekki teknar til greina á grundvelli framangreindra sóknarástæðna. Málskostnaður falli niður í þessum hluta málsins. Þriðjudaginn 20. apríl 1948. Nr. 120/1947. Anna Líndal (Hrl. Gústaf A. Sveinsson) Segn Mjólkursamsöólunni í Reykjavík (Hrl. Sveinbjörn Jónsson). Setudómari próf. Ísleifur Árnason í stað hrd. Árna Tryggvasonar. Húsaleigumál. Synjun útburðar. Dómur hæstaréttar. Kristján Kristjánsson, borgarfógeti í Reykjavík, hefur kveðið upp hinn áfrýjaða úrskurð. Áfrýjandi, sem skotið hefur máli þessu til hæstaréttar með stefnu 3. nóv. s.l., krefst þess, að hinn áfrýjaði úr- skurður verði felldur úr gildi og lagt verði fyrir fógeta að framkvæma útburðargerð þá, sem beðið er um. Þá krefst áfrýjandi og málskostnaðar í héraði og fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Stefndi hefur krafizt þess, að úrskurðurinn verði stað- festur og áfrýjanda verði dæmt að greiða honum málskostn- að fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Með skírskotun til forsendna hins áfrýjanda úrskurðar ber að staðfesta hann, að því er synjun útburðar varðar, en eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður í héraði og hæstarétti falli niður. Dómsorð: Hinn áfrýjaði úrskurður skal vera óraskaður að því er varðar synjun útburðar. 252 nit) Málskostnaður í héraði og fyrir hæstarétti fellur niður. Úrskurður fógetadóms Reykjavíkur 29. september 1947. Í máli þessu, sem tekið var til úrskurðar hinn 13. þ. mán., hefur gerðarbeiðandi, Anna Líndal, Óðinsgötu 32, krafizt þess, að gerð- arþoli, Mjólkursamsalan í Reykjavík, verði með beinni útburðar- gerð svipt afnotum af sölubúð, er gerðarþoli hefur haft á leigu í húsinu nr. 32 við Óðinsgötu. Gerðarþoli hefur mótmælt framgangi hinnar umbeðnu gerðar, og lögðu aðiljar málið undir úrskurð fógetaréttarins. Aðiljar hafa hvor um sig krafizt málskostnaðar. Gerðarþoli, Mjólkursamsalan í Reykjavík, hefur undanfarið haft á leigu sölubúð í húsinu nr. 32 við Óðinsgötu hér í bæ. Gerðar- beiðandi, Anna Líndal, kaupir hinn 1. október 1946 hálfa húseign- ina Óðinsgötu 32 af Magnúsi nokkrum Guðmundssyni, og hefur gerðarbeiðandi siðan átt húspart þenna í sameign við Jón Sigurðs- son. Hafa þau skipt húseigninni til afnota þannig, að í hlut gerðar- beiðanda Önnu fellur m. a. umrædd mjólkurbúð. Eignarheimild gerðarbeiðanda að húshelmingnum er þinglýst hinn 18. desember 1946, sjá rskj. 7, veðbókarvottorð. Gerðarbeiðandi hefur með bréfi til fógetaréttarins, dags. 19. maí s, l., krafizt útburðar á gerðarþola úr nefndri sölubúð, fyrst og fremsti vegna verulegra leiguvanskila og í öðru lagi vegna illrar umgengni um hið leigða. Gerðarbeiðandi kveðst hafa tilkynnt Mjólkursamsölunni eig- endaskipti sölubúðarinnar fljótlega eftir 1. október 1946. Engu að síður hafi þó leiga fyrir október og nóvember 1946 verið greidd fyrri húseiganda, Magnúsi Guðmundssyni, sem allt fram í desem- ber bjó í einu herbergi í húsinu, og hafi Magnús framselt sér póst- ávísanir þær, sem voru fyrir leigunni. Eftir að Magnús hafði rýmt herbergi sitt, kveðst gerðarbeiðandi hafa hringt til Mjólkursam- sölunnar, og tjáð gjaldkera, að Magnús væri fluttur og gæti hún því ekki tekið gildar leiguávísanir stílaðar á hann framvegis, heldur bæri að senda sér leiguna. Þrátt fyrir þetta hafi leigan fyrir desember 1946 ekki verið send sér fyrri en 26. apríl 1947, janúarleigan 1947 s. d. og febrúarleigan hinn 18. marz s. 1. Kveðst gerðarbeiðandi hafa kvittað með fyrirvara fyrir öllum þessum greiðslum og svo æ síðan. Hinn 22. marz s. 1. ritar gerðarbeiðandi Mjólkursamsölunni og kvartar yfir því, að hún hafi enn ekki fengið leigu fyrir desember 1946, né janúar og febrúar né það, sem af væri marz þ. á. Ítrekar hún einnig í bréfi þessu, að hún hafi tilkynnt samsölunni um eig- endaskipti að sölubúðinni, og kveður eignarheimild sinni hafa verið þinglýst í desembermánuði 1946. Sjá hér rskj. 3. 253 Enn ritar gerðarbeiðandi samsölunni hinn 18. apríl, sjá rskj. 4, og kvartar yfir vanskilum þeim, er orðin voru á leigugreiðslum, og kveðst ekki veita viðtöku greiðslu þeirri, er sér hafi borizt á pósthúsið frá því er bréfið á rskj. 3 var skrifað, vegna vanskilanna. Krefst gerðarbeiðandi þess enn fremur, að Mjólkursamsalan rými sölubúðina í síðasta lagi 14. maí s. 1. Eftir sendingu þess bréfs, kveður gerðarbeiðandi, að leiga fyrir desember 1946 og janúar 1947 hafi borizt sér, sbr. hér að framan. Af hálfu gerðarþola er þannig frá skýrt, að fyrri húseigendur hafi reynt að fá hina umdeildu sölubúð rýmda, og hafi neitað að taka á móti leigu, og hafi leigan því verið send í póstávísun. Vegna þessa hafi ráðamenn samsölunnar haft ástæðu til að fara varlega í sakirnar, og þannig ekki sent gerðarbeiðanda Önnu leiguna fyrri en hún tilkynnti um þinglestur eignarheimildar sinnar fyrir hinni umdeildu mjólkurbúð. Það er að vísu játað, að gerðarbeiðandi hafi þegar í októbermánuði 1946 ritað samsölunni um eigendaskiptin, en er farið var að rannsaka það mál, með því að kynna sér afsals- og veðmálabækur, hafi komið í ljós, að eigninni hafi ekki verið þinglýst á nafn gerðarbeiðanda. Þá hafi einnig komið í ljós, með símtali við gerðarbeiðanda í nóvember 1946, að þinglestur þessi hafði þá ekki átt sér stað. Því er haldið fram, að gerðarbeiðanda hafi verið tjáð það af gjald- kera samsölunnar, að henni yrði ekki greidd leigan fyrr en hún hefði látið þinglesa eignarheimild sína. Hafi henni því borið að tilkynna Mjólkursamsölunni, þegar sá þinglestur hefði fram farið. Þetta hafi hún þó ekki gert fyrr en með bréfi dagsettu 22. marz 1947. Þá er einnig svo frá skýrt af hálfu gerðarþola, að 20. marz 1947 hafi póstávisun, sem send hafi verið fyrri húseigendum sem greiðsla fyrir febrúarmánuð, verði endursend samsölunni. Um líkt leyti hafi gerðarbeiðandi tilkynnt um þinglýsingu á eignar- heimild sinni og hún verið staðreynd með athugun afsals- og veð- málabóka. Þá hafi og fyrri eigandi sölubúðarinnar, Magnús Guð- mundsson, aðspurður gefið gjaldkera samsölunnar þær upplýs- ingar, að hann hefði framselt gerðarbeiðanda póstávísanirnar fyrir októberleigunni og nóvemberleigunni 1946, en endursent póst- húsinu síðari ávísanir. Er spurt var eftir þeim ávísunum á pósthús- inu, fengust þær upplýsingar, að ef ávísanir væru endursendar þangað, yrði þær að vörmu spori framseldar greiðanda, en hins vegar væri oft ekki hægt að sjá, hvort þær hefðu verið innheimtar fyrri en 2—3 mánuðum eftir á, vegna endurskoðunar á pósthús- inu. Hafi nú verið beðið með að senda gerðarbeiðanda póstávis- anir sem leigu fyrir desember 1946 og janúar 1947 enn um hríð, þar til séð yrði, hvort áður sendar ávísanir fyrir þennan tíma kæmu ekki fram, en þegar svo loks upplýst varð, að þær höfðu ekki verið innheimtar, hafi leigan fyrir nefnda mánuði verið send gerðarbeiðanda hinn 26. apríl s. Í. 254. Þannig er því haldið fram, að ráðamenn Mjólkursamsölunnar hafi verið í góðri trú gagnvart því atriði, að um vangreiðslu eða vanskil gæti verið að ræða af sinni hálfu, og er framgangi útburð- argerðarinnar mótmælt á þeim grundvelli. Gerðarbeiðandi mótmælir því atriði, að sér hafi verið gert það vitanlegt, að Mjólkursamsalan myndi ekki greiða sér leiguna fyrri en hún hefði tilkynnt um þinglestur eignarheimildar sinnar að sölubúðinni. Það er viðurkennt af hálfu Mjólkursamsölunnar, að gerðarbeið- andi hafi tilkynnt bréflega um eignarhald sitt á hinni umdeildu sölubúð þegar í októbermánaðarbyrjun 1946. Hins vegar verður eigi séð, að gerðarbeiðandi hafi á nokkurn hátt gert tilraun til að sanna fyrir. gerðarþola, að hún ætti rétt á leigugreiðslum fyrir nefnda búð fyrr en með bréfi dags. 22. marz þ. á., að hún vísar til skráningar eignarinnar í afsals- og veðmálabækur Reykjavíkur, en til þess tíma hafði gerðarþoli sent fyrri húseigendum húsaleig- una í póstávísunum. Fram er komið í málinu, að fyrri eigandi fram- seldi gerðarbeiðanda póstávísanir fyrir október og nóvemberleig- unni 1946, en greiðsluávísanir fyrir desember 1946 og janúar 1947 munu eigi hafa verið innheimtar, en ávísunin fyrir febrúargreiðsl- una 1947 endursend af fyrri eiganda. Eins og hinar framlögðu af- klippur sýna, sjá rskj.-8, svo og annað, sem fram er komið í mál- inu, þar á meðal yfirlýsing gerðarbeiðanda um leigugreiðslur frá og með marzmánuði s.l., verður ekki séð, að gerðarþola hafi skort vilja eða getu til að greiða leigu á réttum tíma. Samkvæmt þessu verður að synja um framgang hinnar umbeðnu gerðar, og þykir rétt, að gerðarbeiðandi greiði gerðarþola kr. 200.00 í málskostnað. Því úrskurðast: Hin umbeðna gerð skal ekki fram fara. Gerðarbeiðandi, Anna Líndal, Óðinsgötu 32, greiði gerðar- bola, Mjólkursamsölunni í Reykjavík, kr. 200.00 í málskostnað innan 15 daga frá birtingu úrskurðar þess að viðlagðri aðför að lögum. 253 Miðvikudaginn 21. apríl 1948. Kærumálið nr. 2/1948. Bogi Brynjólfsson gegn Einari Arnalds, borgardómara í Reykjavík, persónulega og f. h. ríkissjóðs. Setudómari próf. Ólafur Lárusson e í stað hrd. Árna Tryggvasonar. Ákvörðun ritlauna. Dómur hæstaréttar. Með kæru 22. marz þ. á., er hæstarétti barst 31. s. m., hefur sóknaraðili samkvæmt analogíu 186. gr. laga nr. 85/1936 kært ákvörðun varnaraðilja um ritlaun fyrir dóms- gerðir í máli sóknaraðilja gegn Árna Sigfússyni, er rekið var fyrir bæjarþingi Reykjavíkur og dæmt þar 2. júlí 1947. Svo kærir sóknaraðili og samkvæmt 4. mgr. 34. gr. sömu laga varnaraðilja til greiðslu fésektar fyrir drátt á afgreiðslu greindra dómsgerða. Gerir sóknaraðili þær kröfur, að varn- araðilja verði annaðhvori í. h. ríkissjóðs eða persónulega dæmt að endurgreiða honum ofgreidd ritlaun eftir mati hæstaréttar, að varnaraðilja verði dæmt að greiða sekt og að varnaraðilja verði annaðhvort f. h. ríkissjóðs eða per- sónulega dæmt að greiða sóknaraðilja kærumálskostnað eftir mati hæstaréttar. Varnaraðili hefur sent hæstarétti greinargerð um málið og andmælt framangreindum kröfum sóknaraðilja. Dómsgerðir þær, er kæran varðar, eru samtals 171 bls. Hefur sóknaraðili goldið fyrir þær kr. 207.00 í ritlaun með fyrirvara um endurgreiðslu. Dómsgerðirnar hefjast á endur- riti úr bæjarþingsbók Rykjavíkur af þvi, sem þar hefur ver- ið bókað í ofangreindu máli, alls 15 bls. Þá er á bls. 16—-20 endurrit úr dómabók Reykjavíkur af dómi í málinu. Næst er á bls. 21—-164 endurrit dómskjala, sem heft eru í dóms- gerðirnar. Eru endurrit þessi ekki rituð af starfsfólki borg- ardómaraskrifstofunnar, heldur hafa sóknaraðili og gagn- aðili hans í héraði lagt þau til. Loks eru á bls. 165--171 2 256 dómskjöl í frumriti, heft með dómsgerðunum. Kveður sókn- araði sér aðeins hafa borið að greiða ritlaun fyrir framan- greint endurrit úr bæjarþingsbókinni, sem hann telur vera 141% bls. Hins vegar telur hann sér hafa verið óskylt að greiða ritlaun fyrir endurrit þau af dómskjölum, sem hann og gagnaðili hans í héraði höfðu afhent borgardómaraemb- ættinu. Krefst hann endurgreiðslu samkvæmt ákvörðun hæstaréttar á þeim hluta ritlaunanna, sen tekin hafi verið fyrir endurrit þessi. Varnaraðili hefur gert eftirfarandi grein fyrir ákvörðun ritlaunanna. Hann kveður upphaf dómsgerðanna, 20. bis., vélritað af starfsfólki borgardómaraskrifstofunnar. Sam- kvæmt 3. gr. laga nr. 2/1894 og 10. gr. laga nr. 85/1938 beri að taka kr. 1.50 fyrir hverja 4 blaðsíðna örk, ef leturmergð sé sú, er getur í 3 mgr. 3. gr. laga nr. 2/1894. En nú sé letur- mergð á hverri vélritaðri bls. dómsgerðanna tvöfalt meiri en í nefndu lagaboði greinir, og hafi hann því samkvæmt venju reiknað ritlaunin kr. 3.00 fyrir hverja vélritaða örk. Þegar við sé bætt verðlagsuppbót samkvæmt 2. gr. laga nr. 75,1947, verði ritlaun fyrir hverja örk kr. 9.00, og þá alls kr. 45.00 fyrir nefndar 20 bls. Þá kveður varnaraðili ekkert gjald vera tekið fyrir þau frumrit dómskjala, alls 7 bls., sem heft séu með dómsgerðunum. Loks séu 144 Þbls., eða 36 arkir, sem málsaðiljar í héraði hafi lagt til. Endurrit þessi verði starfsmenn borgardómaraembættisins að lesa saman við frumrit, áður en þau eru heft inn í dómsgerðirnar. Fyrir það starf kveðst varnaraðili hafa í samráði við dómsmála- ráðuneytið reiknað hálf ritlaun, eða kr. 4.50 fyrir hverja örk, og þá alls fyrir nefndar 36 arkir kr. 162.00. Þeirri skýrslu varnaraðilja, að fyrstu 5 arkir dómsgerð- anna séu vélritaðar af starfsfólki borgardómaraskrifstof- unnar, hefur ekki verið hnekkt. Eru ritlaun fyrir þær rétt reiknuð af varnaraðilja, kr. 45.00. Fyrir að lesa eftirrit dómskjala saman við frumrit var varnaraðilja heimilt að taka gjald samkvæmt ákvæðum 48. gr. laga nr. 27/1921 og 1. gr. laga nr. 121/1947. Það gjald nemur kr. 4.00 fyrir hverja vélritaða örk. Eftir því hefur sóknaraðilja verið gert að greiða um of kr. 0.50 fyrir samlestur hverrar arkar end- 251 urritanna, eða alls kr. 18.00 fyrir áðurgreindar 36 arkir. Ber varnaraðilja f. h. ríkisjóðs að endurgreiða sóknaraðilja þá fjárhæð. Sóknaraðili bað um ofangreindar dómsgerðir í bréfi til varnaraðilja, dags. 18. ágúst f. á., en afgreiddar eru þær frá borgardómaraembættinu hinn 17. marz þ. á. Telur sóknar- aðili þenna drátt á afgreiðslu dómsgerðanna brot á ákvæð- um 44. gr. laga nr. 85/1936, er sektuin eigi að varða sam- kvæmt 34. gr. sömu laga. Varnaraðili telur ókleift hafa verið, með þeim mannafla, sem að vélritun vinnur við borgardómaraembættið, að af- greiða dómsgerðirnar fyrr en raun var á. Þeirri reglu sé fylgt, að beiðnir um endurrit séu afgreiddar í sömu röð og þær berast, en þó svo, að endurrit dóma, sjóferðaprófa og vitna- skýrslna verði að ganga fyrir dómsgerðum. Kveður hann sér hafa verið ljóst, að núverandi starfslið embættisins, sem að vélritun vinnur, gæti ekki annað afgreiðslu dómsgerða innan þess frests, sem lög ákveða. Hafi hann því reynt að afla sér heimildar dómsmálaráðuneytisins til þess að ráða vélritunarstúlku til viðbótar því starfsliði, sem fyrir er, en ráðuneytið hafi ekki á það fallizt, og ekki hafi það heldur veitt leyfi til þess að greiða kaup fyrir eftirvinnu. Þegar þessar aðstæður varnaraðilja við embætti hans eru virtar, verður framangreindur dráttur á afgreiðslu dómsgerðanna ekki metinn honum til sakar. Krafa sóknaraðilja um að varnaraðilja verði dæmt að greiða sekt, verður því ekki tekin til greina. Eftir atvikum þykir rétt, að kærumálskostnaður falli niður. Dómsorð: Varnaraðili, Einar Arnalds borgardómari, greiði Í. h. ríkissjóðs sóknaraðilja, Boga Brynjólfssyni, kr. 18.00. Kærumálskostnaður fellur niður. 17 Lo St o Föstudaginn 23. apríl 1948. Nr. 106/1946. Helgi Thorlacius (Hrl. Magnús Thorlacius) gegn Steindóri Einarssyni (Hrl. Sveinbjörn Jónsson) Setudómari próf. Ísleifur Árnason í stað hrd. Árna Tryggvasonar. Skaðabætur vegna Þbifreiðarslyss. Dómur hæstaréttar. Áfrýjandi hefur skotið máli þessu til hæstaréttar með stefnu 14. ágúst 1946. Krefst hann þess, að stefnda verði dæmt að greiða honum kr. 60 767.92 ásamt 6% ársvöxtum frá 4. júlí 1943 til greiðsludags og málskostnað bæði í hér- aði og fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Svo krefst hann þess og, að honum verði ákveðinn lögveðréttur í bifreiðinni R 1483 fyrir dæmdum fjárhæðum. Stefndi krefst staðfestingar hins áfrýjaða dóms og máls- Iostnaðar úr hendi áfrýjanda fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Hæfilegt telst að ákveða áfrýjanda bætur samkvæmt 5. og 6. kröfulið samtals kr. 3200.00. Að öðru leyti þykir rétt að staðfesta niðurstöðu héraðsdóms um bætur áfrýjanda til handa með skírskotun til forsendna dómsins, en rétt þykir að taka til greina kröfu áfrýjanda um upphafstíma vaxta. Eftir þessum úrslitum þykir rétt, að stefndi greiði áfrýj- anda málskostnað í héraði og fyrir hæstarétti, samtals kr. 15900.00. Ákveða ber áfrýjanda samkvæmt kröfu hans lögveðrétt í bifreiðinni R 1483 til tryggingar dæmdum fjárhæðum. Dómsorð: Stefndi Steindór Einarsson greiði áfrýjanda Helga Thorlacius kr. 4042.12 með 6“ ársvöxtum frá 4. júlí 1943 til greiðsludags og málskostnað í héraði og fyrir hæstarétti samtals kr. 1500.00. Á áfrýjandi lögveðrétt í bifreiðinni R 1483 fyrir fjárhæðum þessum. 259 Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 28. maí 1946. Mál þetta, er dómtekið var 20. þ. m., hefur Helgi Thorlacius verzlunarmaður hér í bæ, höfðað fyrir bæjarþinginu með stefnu, útgefinni 9. júní 1944, gegn Steindóri bifreiðareiganda Einarssyni, hér í bænum, til greiðslu skaðabóta að fjárhæð kr. 13 180.12 með 6% ársvöxtum frá 4. júlí 1943 til greiðsludags og málskostnaðar að skaðlausu. Með framhaldsstefnu, útgefinni 12. júní 1945, hefur hann hækkað kröfur sinar í kr. 60 767.92 með 6% ársvöxtum frá 4. júlí 1943 og jafnframt krafizt málskostnaðar að skaðlausu. Loks hefur stefnandi krafizt þess, að viðurkenndur verði lögveðréttur honum til handa fyrir fyrrgreindum kröfum í bifreiðinni R 1483. Stefndi hefur krafizt lækkunar á kröfum stefnanda að mati dómarans og að málskostnaður verði látinn falla niður. Trolle £ Rothe h/f, sem nefnd bifreið var tryggð hjá, hefur verið stefnt til réttargæzlu í málinu, en engar kröfur hafa verið gerðar á hendur því né hefir það haft uppi dómkröfur. Málavextir eru þessir: Hinn 4. júlí 1943 tók stefnandi máls þessa sér far með áætlunar- bifreiðinni R 1483 frá Þingvöllum til Reykjavíkur. Bifreið þessi, sem er farþegabifreið og rúmar 21 farþega, er eign stefnda. Bitf- reiðinni, sem var fullskipuð farþegum, var ekið sem leið liggur frá Þingvöllum áleiðis til Reykjavíkur. Um kl. 20 var bifreiðin stödd á veginum nálægt Kárastöðum í Þingvallasveit. Vildi þá það óhapp til, að hægra framhjól bifreiðarinnar datt undan henni og rann í burtu. Við það féll bifreiðin niður á „bremsuskálina“ og rann áfram, en bifreiðarstjórinn missti stjórnar á henni. Er hún hafði runnið áfram eftir veginum um 35 metra, fór hún út af hon- um vinstra megin og lagðist á hægri hliðina. Við þetta hlutu all- margir farþegar meiðsl og þar á meðal stefnandi. Telur stefnandi, að slys þetta hafi orðið með þeim hætti, að stefndi beri bótaábyrgð á öllu tjóni, er af hafi hlotizt, samkvæmt 1. mgr. 34. gr. sbr. 1. mgr. 35. gr. bifreiðalaganna nr. 23 frá 1941 Stefndi hefur viðurkennt bótaábyrgð sína vegna slyss þessa, og kemur því aðeins til athugunar fjárhæð bótakröfu stefnanda. Bótakröfu sína sundurliðar stefnandi þannig: 1. Greittfyrir umbúðir og aðstoð á læknavarðstofunni kr. 22.12 2. Bætur fyrir fataskemmdir .................. — 1 158.00 8. Örorka 22... — 44 080.80 4. Greitt fyrir læknishjálp .............0....... 507.00 5. Bætur fyrir varanleg lýti ................., —- 10 000.00 G. Bætur fyrir þjáningar .........0.0.0.......0... = 5 000.00 Samtals kr. 60 767.92 260 Um 1. Stefndi hefur viðurkennt lið þenna, og verður hann því tekinn til greina að fullu. Um 2. Stefnandi telur, að eftirtalin föt sin hafi eyðilagzt við að atast í blóði og óhreinindum, er umrætt slys varð: Hattur, frakki, alklæðnaður, 2 vasaklútar, skór og auk þess sólgleraugu. Stefndi hefur mótmælt lið þessum sem of háum. Ljóst er af framburði stefnanda og vottorðum lækna, er gerðu að sárum hans, að föt stefnanda hafa skemmzt nokkuð af blóði. Hins vegar er ekki leitt í ljós, að þau hafi rifnað eða orðið fyrir öðrum skemmdum en þeim, sem ráða megi að mestu bót á með hreinsun. Að þessu athuguðu þykja bætur til stefnanda samkvæmt lið þessum hæfilega ákveðnar kr. 800.00. Um 3. Skýrir stefnandi svo frá, að er bifreiðin valt á hliðina, hafi hann kastazt úr sæti sínu út í hægri hlið bifreiðarinnar og lent þar á ljósastæði, sem hafi verið upp undir þaki hennar, aða fallið þaðan niður með hliðinni milli bekkja bifreiðarinnar. Við þetta hafi hann fengið allmikið sár á höfuðið. Stefnandi var strax eftir slysið fluttur á læknavarðstofuna í Reykjavík, og var þar gert að meiðslum hans. Í vottorði læknis varðstofunnar segir m. a. svo um meiðsli stefnanda: „Á enni hans var mjög mikið gapandi vinkilmyndað sár, 9—10 em langt, frá hársverði og niður fyrir mitt enni, ca. í miðlínu. áuk þess sáust smá húðskrámur á nefi og höndum. Sárið saumað saman með tveim silkiþráðum og 3 klemmum. Umbúðir.“ Daginn eftir slysið fór stefnandi í skoðun til Bjarna læknis Bjarnasonar. Í vottorði hans til Tryggingarstofn- unar ríkisins, dags. 7. s. m., segir svo um meiðsli stefnanda: „Stórt sár á enni — glóðarauga á báðum augum — mar og bólga aftan á hálsi. Contusiones £ vulnera cap. var. locor.“ Læknir þessi stundaði síðan stefnanda þar til 20. s. m., en þann dag brottskráði hann stefnanda sem vinnufæran, Um 4—6 mánuðum eftir slysið kveðst stefnandi hafa orðið var við, að vinstri axlarliður var stirður og að hann hafi átt erfitt með að hreyfa hendina aftur fyrir bakið. Leitaði hann þá á ný til Bjarna Bjarnasonar læknis, er vísaði honum í nuddaðgerðir til Kristjáns Hannessonar læknis. Í vottorði þess læknis segir, að stefnandi hafi: „periarthroitis humero-scapularins sin post. traumat.“ Var stefn- andi til lækninga hjá honum frá 29. september 1944 til 10. nóvem- ber s. á., en fékk eigi bata. Tryggingarlæknir ríkisins, Jóhann Sæmundsson, hefur metið örorku stefnanda vegna sjúkdóms þessa í öxlinni, er hann telur varanlega, um 15%. Stefnandi, sem hefur komið fyrir dóm í málinu, skýrir svo frá, áð er hann hafi fengið högg bað, er að framan getur, á höfuðið, hafi hann dofnað svo, að hann geti ekki sagt um, hvort hann hafi einnig meiðzt í öxlinni, en hann telur líklegt, að hann hafi fengið 261 högg á öxlina, er hann féll niður milli bekkja bifreiðarinnar, enda hafi hann, 2 dögum eftir slysið, verið orðinn mjög bólginn vinstra megin á hálsinum og niður á öxlinni. Þá kveðst stefnandi aldrei hafa orðið fyrir neinu höggi eða áverka á öxlina, hvorki fyrir né eftir umrætt slys. Sjúkdómur þessi hljóti því að vera afleiðing af slysinu og beri stefnda að bæta sér tjón það, er hann hafi beðið vegna hans. Stefndi hefur mótmælt lið þessum. Eins og að framan segir, getur stefnandi ekki fullyrt neitt um, hvort hann hafi hlotið högg á öxlina, er slysið vildi til, og læknis- vottorð eftir fyrstu skoðanir á honum geta ekkert um einkenni eftir slíkt. Hins vegar hefur Bjarni Bjarnason læknir gefið vottorð hinn 5. október 1944 um ástand stefnanda, er hann leitaði til hans dag- inn eftir slysið, og segir þar m. a. svo: „Enn fremur bólga og eymsli um v. axlarlið aftur á herðablað og eymsli í hálsvöðvum v. megin, gat ekki snúið til höfðinu né lyft v. handl. nema lítið eitt.“ Þá segir enn fremur, að stefnandi hafi kvartað lengi um höfuðverk og stirðleika í hálsi og enn fremur um þrautir og stirðleika í öxl- inni við erfiðisvinnu. Læknarnir Bjarni Bjarnason og Björgvin Finnsson hafa báðir komið fyrir dóm í málinu. Bjarni Bjarnason kveðst hafa orðið þess var, er hann skoðaði stefnanda daginn eftir slysið, að hann hafi verið bólginn vinstra megin á hálsinum og niður á öxl. Bólgu þessa hafi hann talið geta staðið í sambandi við sárið á höfðinu. Hafi hann búizt við, að hún mundi hjaðna um leið og sárið gréri og því ekki fundizt ástæða til að geta um hana í vottorði sínu til Tryggingarstofnunarinnar. Björgvin Finnsson minnist þess ekki, að stefnandi hafi verið annars staðar meiddur en getur á vottorði hans, en tekur þó fram, að hugsanlegt sé, að stefnandi hafi meiðzt í öxlinni, þótt hann hafi ekki orðið þess var, er hann gerði að meiðslum hans. Mál þetta hefur verið borið undir læknaráð að því er varðar það atriði, hvort kvilli sá í vinstri öxl stefnanda, er um ræðir, fái talizt afleiðing af nefndu slysi, og er ályktun réttarmáladeildar læknaráðs svo hljóðandi: „Það er al mennt viðurkennt, að periarthroitis humero-scapularis getur stafað af áverka á öxl, en hitt er líka vitað, að sjúkdómurinn gerir oft vart við sig án nokkurs undangengins áverka, ekki sízt, er eldri menn eiga í hlut. Eigi þess vegna að setja sjúkdóminn í samband við slys og telja hann afleiðing af slysinu, verður að krefjast þess, að um verulegan áverka hafi verið að ræða. Nú þykir það mjög ósennilegt, að stefnandi hafi hlotið verulegan áverka á öxlina, þegar hann varð fyrir bílslysinu, þó að læknir láti í té um það vottorð „eftir minni“ 15 mánuðum eftir atburðinn. Þegar eftir slysið og skömmu síðar, þegar fyrstu læknisvottorðin eru rituð, virðist enginn hafa gefið gaum neinum áverka á öxlina. Hinn slasaði verður fljótt vinnufær eftir slysið. Í kröfu sinni til bileig- andans í nóv. 1943 minnist stefnandi ekki á öxlina, og samkvæmt 262 seinni upplýsingum slasaða fer ekki að bera á sjúkdómnum í öxl- inni fyrr en 4—-6 mánuðum eftir slysið, þ. e. svo löngu síðar, að ósennilegt þykir, að um orsakasamband sé að ræða milli slyssins og axlarsjúkdómsins.“ Af hálfu stefnanda hefur því í þessa sam- bandi verið haldið fram, að læknaráð hafi ekki verið löglega skip- að, þar sem einungis þrír læknaráðsmenn tóku þátt í afgreiðslu málsins. Með skirskotun til 1. mgr. 6. gr. laga nr. 14 frá 1942 verður ekki talið, að þessi skoðun stefnanda hafi við rök að styðjast. Með skirskotun til framangreindrar ályktunar læknaráðsins svo og annars þess, sem upp er komið í málinu varðandi lið þenna, eru cigi leiddar nægar sönnur að því, að margnefndur sjúkdómur stefnanda eigi rót sina að tekja til slyssins, og þykir því verða að sýkna stefnda af kröfu stefnanda, að því er hann varðar. Um 4. Af skjölum málsins er sýnt, að liður þessi er allur til kominn vegna axlarsjúkdóms stefnanda, að undanskildum kr. 20.00 til læknanna Bjarna Bjarnasonar og Björgvins Finnssonar. Með vísan til þess, er að framan segir um lið 3, verður stefnda, sem eigi hefur andmælt hinni tölulegu fjárhæð, einungis gert að greiða stefnanda kr. 20.00 samkvæmt þessum lið. Um 5 og 6. Við slysið hlaut stefnandi mjög mikið gapandi vinkil- myndað sár, 9—-10 cm langt, frá hársverði og niður fyrir mitt enni ca. í miðlínu. Í vottorði Jóhanns Sæmundssonar læknis, dags. 20. október 1944, segir m. a. svo: „Á enni sést vinkilmyndað fullgróið ör, sem enn er dálitið rauðleitara en hörundið umhverfis, en þó ekki til stórra lýta. Örið er því sem næst á miðju enni um 8--9 em langt frá hársverði niður.“ Telja verður að stefnandi, sem er sextugur að aldri, eigi rétt til nokkra bóta úr hendi stefna vegna lýtis þessa. Meiðsl þau, er stefnandi hlaut við slysið, voru þau, eins og að framan getur, að hann hlaut sár á enni, högg á höfuðið og skrám- ur á andlit og hendur. Daginn eftir var hann orðinn all bólginn í andliti, með glóðarauga á báðum augum og átti erfitt með að hreyfa höfuðið sökum bólgu aftur á höfðinu og niður á herða- blað. Sár hans gréru hins vegar fljótt, og, eins og fyrr en sagt, taldi læknir hans hann vinnufæran 16 dögum eftir slysið. Að þessu at- huguðu þykja bætur til stefnanda samkvæmt báðum þessum lið- um hæfilega ákveðnar kr. 2500.00. Úrslit málsins verða þá þau, að stefnda verður gert að greiða stefnanda kr. 3342.12 (kr. 22.12 - kr. 800.00 - kr. 20.00 4 kr. 2500.00) með 6% ársvöxtum, er reiknast frá stefnudegi. Þá þykir rétt, að stefndi greiði stefnanda málskostnað, er þykir hæfilega ákveðinn kr. 600.00. Þá ber og að taka til greina kröfu stefnanda um lögveðrétt, enda á hún við lög að styðjast. Einar Arnalds borgardómari kvað upp dóminn. 263 Dómsorð: Framangreindur lögveðréttur er viðurkenndur. Stefndi Steindór Einarsson greiði stefnanda Helga Thorla- cius kr. 3342.12 með 6% ársvöxtum frá 9. júní 1944 til greiðslu- dags og kr. 600.00 í málskostnað innan 15 daga frá lögbirtingu dóms þessa að viðlagðri aðför að lögum. Föstudaginn 23. apríl 1948. Nr. 138/1947. Réttvísin (Hrl. Sigurgeir Sigurjónsson) gegn Herði Lárusi Valdimarssyni, Magnúsi Aðal- steini Aðalsteinssyni, Hinriki Ragnarssyni og Þórarni Andréssyni Sigurðssyni (Hrl. Sveinbjörn Jónsson). Setudómari hrl. Einar B. Guðmundsson í stað hrd. Árna Tryggvasonar. Þjófnaður. Dómur hæstaréttar. Atferli það, sem lyst er í V. kafla héraðsdómsins, var framið með þeim hætti, að ákærða Hinrik hlaut að vera ljóst, að um þjófnað var að ræða. Þátttaka hans varðar því við 244. gr. laga nr. 19/1940. Að öðru leyti eru afbrot ákærðu rétt færð til refsiákvæða. Með hliðsjón af 72. gr. hegningarlaganna þykir refsing ákærðu Harðar Lárusar og Magnúsar Aðalsteins hvors um sig hæfilega ákveðin fangelsi 3 ár og 4 mánuði. Staðfesta ber ákvæði héraðsdóms um frádrátt gæzluvarðhaldstíma þeirra. Hegningarauki ákærða Hinriks ákveðst fangelsi 3 mán- uði. Refsing ákærða Þórarins er hæfilega ákveðin fangelsi 6 mánuði. En fullnustu refsingar hans þykir mega fresta, og falli hún niður eftir 5 ár frá uppsögu dóms þessa, verði haldin skilorð VI. kafla laga nr. 19/1940. Samkvæmt 68. gr. hegningarlaganna „sbr. 20. gr. bifreiða- 264 laga nr. 23/1941, ber að svipta alla hina ákærðu réttindum bifreiðarstjóra ævilangt. Ákvæði héraðsdóms um sviptingu réttinda, skaðabætur og málskostnað staðfestast. Ákærðu greiði in solidum allan áfrýjunarkostnað sakar- innar, þar með talin málflutningslaun skipaðs sækjanda og verjanda fyrir hæstarétti, kr. 800.00 til hvors. Dómsorð: Ákærðu, Hörður Lárus Valdimarsson og Magnús Að- alsteinn Aðalsteinsson, sæti hvor fangelsi 3 ár og 4 mán- uði. Gægluvarðhaldstími þeirra skal koma til frá- dráttar refsingunni. Ákærði Hinrik Ragnarsson sæti fangelsi 3 mánuði. Ákærði Þórarinn Andrésson Sigurðsson sæti fangelsi 6 mánuði. En fullnustu refsingar hans skal fresta og niður skal hún falla eftir 5 ár frá uppsögu dóms þessa, verði skilorð VI. kafla laga nr. 19/1940 haldin. Ákærðu eru allir sviptir ökuleyfum ævilangt. Ákvæði héraðsdóms um sviptingu réttinda, skaða- bætur og málskostnað eiga að vera óröskuð. Ákærðu greiði in solidum allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin laun sækjanda og verjanda fyrir hæstarétti, hæstaréttarlögmannanna Sigurgeirs Sigurjónssonar og Sveinbjörns Jónssonar, kr. 800.00 til hvors. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur aukaréttar Reykjavíkur 30. október 1947. Ár 1947, fimmtudaginn 30. október, var Í aukarétti Reykja- víkur, sem haldinn var í skrifstofu réttarins af Valdimar Stefáns- syni sakadómara kveðinn upp dómur í málinu nr. 4451—54/1947: Réttvísin gegn Herði Lárusi Valdimarssyni, Magnúsi Aðalsteini Að- alsteinssyni, Þórarni Andréssyni Sigurðssyni og Hinrik Ragnars- syni, sem tekið var tíl dóms sama dag. 265 Mál þetta er af réttvisínnar hálfu höfðað gegn Herði Lárusi Valdimarssyni pípulagningarmanni, Fálkagötu 8, Magnúsi Aðal- steini Aðalsteinssyni verkamanni, Camp Knox 0—3— 1, Þórarni Andréssyni Sigurðssyni sjómanni, Sörlaskjóli 42, og Hinrik Ragn- arssyni bifreiðarstjóra, Skipasundi 9, fyrir brot gegn XXVI. kafla almennra hegningarlaga nr. 19 12. febrúar 1940. Ákærði Hörður Lárus Valdimarsson er kominn yfir lögaldur sakamanna, fæddur í Ósló í Noregi 17. janúar 1914, og hefur svo kunnugt sé, sætt þessum kærum og refsingum: 1927 % Kærður fyrir þjófnað. Afgreitt til dómara. 1929 %o Sátt, 10 kr. sekt fyrir ljósleysi á reiðhjóli. 1935 %, Sátt, 35 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 1936 14 Dómur aukaréttar, 40 daga fangelsi við venjulegt fanga- viðurværi, skilorðsbundið, fyrir brot gegn 6. gr. laga nr. öl 1928. 1941 205 Sátt, 10 kr. sekt fyrir brot gegn reglum um einstefnu- akstur. 1947 %) Sátt, 40 kr. sekt fyrir brot gegn 2. mgr. 5. gr. bifreiðalag- anna. Ákærði Magnús Aðalsteinn Aðalsteinsson er kominn yfir lög- aldur sakamanna, fæddur 26. október 1924 í Reykjavík. Hinn 93. maí 1946 var hann með réttarsátt sektaður um kr. 50.00 fyrir brot gegn lögum nr. 69 1936, sbr. reglugerð nr. 105 1936, 3. gr. 1. mgr. Ákærði Þórarinn Andrésson Sigurðsson er kominn yfir lög- aldur sakamanna, fæddur á Þórustöðum í Gerðahreppi 8. janúar 1915, og hefur, svo kunnugt sé, sætt þessum kærum og refsingum: 1944 1%3 Reykjavík, sátt, 50 kr. sekt fyrir áflog á almannafæri. 1946 % Reykjavík, sátt, 25 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 1947 233 Reykjavík, sátt, öð kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. Ákærði Hinrik Ragnarsson er kominn yfir lögaldur sakamanna, fæddur á Hellissandi 11. nóvember 1920, og hefur, svo kunnugt sé, sætt þessum kærum og refsingum: 1936 1% Siglufjörður, sátt, 30 kr. sekt fyrir götuóspektir. 1938 ?%4 Snæfellsness- og Hnappadalssýsla. Dómur, 500 kr. sekt fyrir brot gegn 6. gr. sbr. 30. gr. áfengislaganna. 1938 3% Reykjavík. Áminning utan réttar fyrir óspektir. 1942 %s Sátt, 20 kr. sekt fyrir brot gegn 2. mgr. 27. gr. bifreiða- laganna. 1943 2%, Snæfellsness- og Hnappadalssýsla, Dómur aukaréttar, 6 mánaða fangelsi skilorðsbundið í 2 ár fyrir brot gegn 257. gr. 1. mgr. hegningarlaganna nr. 19 1940. Dóms- niðurstaðan staðfest í hæstaréti 204 1944. Brotið heim- fært undir 257. gr. 2. mgr. sbr. 20. gr. hegningarlaganna nr. 19 1940. Reykjavík. Sátt, 20 kr. sekt fyrir brot gegn reglum um einstefnuakstur, Sú 1943 17% to 266 1945 144 Reykjavík. Sátt, 30 kr. sekt fyrir akstur bifreiðar án aftur- ljóss og með of marga farþega í framsæti bifreiðar. 1945 % Reykjavík. Sátt, 50 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 1945 304 Reykjavík. Sátt, 30 kr. sekt fyrir að hafa of marga farþega í framsæti bifreiðar. 1945 238 Dómur aukaréttar Reykjavíkur, 30 daga fangelsi og skaða- bætur kr. 2475.68 fyrir brot gegn 218. gr. hegningarlaganna og 37. gr. áfengislaganna. (Mál nr. 2104, 1945). Staðfest í i hæstarétti 2% 1946. 1947 1% Reykjavik. Sátt, 50 kr. sekt fyrir brot gegn 14. gr. bifreiða- laganna, 43. lögreglusamþykktar Reykjavíkur og 7. gr. um- ferðarlaganna. 1947 174, Dómur aukaréttar Reykjavíkur, 30 daga fangelsi fyrir brot gegn 217. gr. hegningarlaganna, skaðabætur í sama máli kr. 2990.00 til Einar G. Bjarnasonar. (Mál nr. 4243, 1947). Skulu nú rakin brot ákærðu, hvert fyrir sig, og eru þau sönnuð með eigin játningum þeirra, sem eru í öllum atriðum í samræmi við annað, sem fram hefur komið í málinu. 1. Í fyrrahaust, þegar þannig stóð á, að herliðið, sem hér hafði verið, hafði yfirgefið herskálahverfin hér í grenndinni, kom ákærðu Magnúsi, Herði og Þórarni saman um að fara í yfirgefið herskála- hverfi í Fossvogi og taka þar einhver verðmæti, er þeir fyndu þar. Magnús fékk lánaða vörubifreið til þessarar ferðar og ók henni. Förina fóru þeir á sunnudegi um miðjan dag. Þeir fóru í þrjá ólæsta herskála í hverfinu og tóku þaðan Þrjá oliukynta bað- vatnsofna, þrjú súrefnishylki og eitt element úr lofthitara. Þyfi þetta fluttu þeir heim til Harðar. Ofnana seldu þeir Hörður og Magnús siðar fyrir kr. 1200.00 alls, sem þeir skiptu með sér. Súr- efnishylkin seldu þeir fyrir kr. 100.00 hvert, alls kr. 300.00, og skiptu því fé jafnt milli allra þeirra Þriggja ákærðu, sem þátt tóku í þessu Þroti. Elementið seldu þeir ekki og hefur rannsóknar- lögreglan nú tekið það í sínar vörzlur. 11. Í fyrrahaust um það leyti, sem brezki herinn var að fara úr skálahverfi við Einarsstaði, fór ákærði Hörður inn í yfirgefinn skála í hverfinu og tók þaðan eina klósettskál og hafði heim með sér og hefur hún verið þar í notkun síðan. 11. Í fyrrahaust, um það Þil, sem herliðið fór úr svonefndum Tri- polikamp hér í bænum, fóru ákærðu Magnús, Hörður og Þórarinn inn í ólæstan verkstæðisskála í hverfinu og tóku þar ýmsa bif- reiðavarahluti, sem lágu á við og dreif um skálann. Þýfið fluttu 267 þeir heim til Harðar. Á síðastliðnu sumri seldu Hörður og Magnús þýfi þetta fyrir kr. 1100.00, létu Þórarinn fá kr. 300.00 af því fé, en skiptu afganginum jafnt milli sín. IV. Skömmu áður en herliðið yfirgaf Tripoliherbúðirnar fóru ákærðu Magnús og Hörður eitt sinn á næturþeli inn í herbúða- hverfið og komust þeir þar inn yfir fallinn kafla girðingarinnar, sem kringum það var. Þeir fóru að sölubúð hersins, sem læst var með hengilás, snéru hann sundur og fóru síðan inn í búðina. Þar fundu þeir peningakassa og höfðu hann á brott með sér. Þeir fóru með hann fram að sjó og brutu hann þar upp. Í honum voru á þriðja hundrað dollarar, sem ákærðu skiptu með sér, og hafa siðan selt. Kassanum fleygðu þeir í sjóinn. Samkvæmt frásögn Magnúsar tóku þeir einnig í þetta skipti nokkuð af fatnaði, en Hörður telur þá ekki hafa tekið hann fyrr en í næstu ferð, sem nú verður strax lýst. Þegar þeir höfðu lokið afskiptun sínum af peningakassanum, kom þeim saman um að fara strax aftur í búðina og fá Þórarinn með í þá för. Þeir fóru heim til Þórarins og vöktu hann upp, og var klukkan þá milli 2 og 3 að nóttu. Þórarinn var fús til að fara með þeim. Þeir fóru nú allir í búðina og tóku þar ýmsan varning, svo sem eitt útvarpstæki, tóbak, sápu, nokkrar reykjarpípur o. fl. Hörður segir þá einnig hafa tekið reiknivél í þessari ferð, en Magnús heldur því fram, að þeir hafi tekið hana áður. Munum þessum skiptu þessir ákærðu með sér. Sumir eru nú eyddir, en aðrir teknir í vörzlu rannsóknarlögreglunnar. Eftir brottför herliðsins úr herbúðunum tóku sömu ákærðu gólf- dúk af skálagólfi í þeim, og notuðu Hörður og Þórarinn hann. V. Skömmu áður en herliðið fór úr Camp Knox fóru ákærðu Hörður og Magnús þangað á næturþeli, klipptu gat á vírgirðing- una kringum hverfið og skriðu í gegn. Þeir fóru að íshúsi í hverf- inu. Það var læst með hengilás, en þeir brutu hann í sundur og fóru inn. Þarna voru geymd ýms matvæli. Virðist svo sem þeir hafi í þetta sinn tekið tvo kassa af hvoru kjöti og eplum, og borið þá út fyrir girðinguna. Fóru þeir siðan heim til Þórarins og fengu hann í lið með sér, og var honum ljóst, að um þjófnað var að ræða. Þeir þurftu að fá bifreið til að flytja þyfið, og varð það úr, að Þórar- inn vakti upp nágranna sinn, ákærða Hinrik, og bað hann að flytja fyrir þá í bifreið sinni varning, sem þeir höfðu keypt af her- mönnum. Hinrik féllst á það og ók að girðingunni. Þar beið hann meðan hinir stóttu þýfið og báru á bifreiðina. Var það fjórir kassar af hverju, kjöti, smjöri og eplum og nokkuð af pylsum. Hver ákærða fékk sinn kassann af hverri tegund og a. m. k. sumir lítils háttar 268 af pylsum og notuð þeir varning Þennan að svo miklu leyti, sem hann var eigi skemmdur, begar þeir tóku hann eða skemmdist hjá þeim. Allir eru þeir sammála um, að Hinrik hafi eigi verið sagt annað um varninginn en að hann væri keyptur af hermönnnum og verður eigi talið sannað, að Hinrik hafi með þátttöku sinni í þessum verknaði gerzt sekur við þann hegningarlagakafla, sem honum er stefnt fyrir brot gegn. VI. Aðfaranótt 13. desember s. 1. brutust Hörður og Magnús inn í sölubúð Mjólkursamsölunnar í Garðastræti 17. Þeir fóru að bak- dyrum Þbúðarinnar, plokkuðu smárúðu úr hurðinni og seildust gegnum rúðuopið til smekklássins og opnuðu þannig dyrnar, Í búð- inni leituðu þeir í skúffum og hillum, en fundu eigi aðra peninga en skiptimynt í bréfpoka í einni skúffunni og einnig skiptimynt í kassa. Þeir tóku allt úr bréfpokanum og nokkuð úr kassanum og lítið eitt af sælgæti. Peningarnir, sem þeir tóku, námu nálægt kr. 200.00, og skiptu þeir þeim milli sin. VI. Á síðastliðnum vetri, eftir að Reykjavíkurbær hafði keypt Camp Knox, fór Hörður eitt sinn inn í ólæstan skála í hverfinu og tók þaðan olíudreifara og hafði heim með sér. Ætlun hans var að nota oliudreifarann við miðstöðvarketil, en þegar til kom, þótti honum dreifarinn of stór, svo að hann notaði hann ekki. Hann geymdi því dreifarann þar til málið upplýstist og hefur hann komið til skila. Síðar, þegar Magnús var að innrétta skála þann í Camp Knox, sem hann fékk til afnota, kom honum og Herði saman um að fara inn í skála einn í hverfinu og taka þaðan stóran oliudreifara, sem þeir vissu að var þar í sambandi við olíukyntan gufu- ketil. Þeir fóru að skálanum, opnuðu lúgu á honum og rifu burt virnet, sem var fyrir henni. Síðan fór Hörður inn og losaði olíu- dreifarann, en Magnús beið úti á meðan. Þeir fluttu hann fyrst heim til Magnúsar, en síðar heim til Harðar og þar geymdu þeir hann þar til í s. 1. ágústmánuði, að þeir seldu hann fyrir kr. 800.00, sem þeir skiptu með sér til helminga. VIII. Í vetur eða vor fóru Hörður og Magnús inn í sjúkrahússkála í Camp Knox á þann hátt að fara inn um glugga, sem þeir höfðu rifið opinn, en honum verið tyllí aftur með nagla. Úr skálanum tóku þeir tvo lofthitara, annan í fullkomnu lagi, en í hinn vantaði ele- mentið. Einnig tóku þeir tíu karboratora frá oliuofnum. Þyfi þetta fluttu þeir heim til Harðar. Þeir höfðu ekki látið það af höndum, þegar málið upplýstist, og hafa því munir þessir komizt til eigenda. 269 IX. Eitt sinn í vetur tók Magnús tvo olíudreifara úr eldavélum í eldhúsum í Camp Knox og lét út fyrir girðinguna um skálahverfið. Hann fékk Þórarinn til að taka við þeim þar og flutti hann (Þór- arinn) þá heim til sín. Annan olíudreifarann seldi Magnús Þor- steini Halldórssyni vélgæzlumanni, Laugavegi 128, fyrir kr. 600.00. Hinn olíudreifarann lét Þórarinn Hinrik Ragnarsson fá, og mun honum ekki hafa verið ljóst, hvernig hann var fenginn. Að því er virðist nokkru síðar en þetta gerðist og meðan Magnús var vökumaður í Camp Knox, bað hann Þórarinn að koma um nótt að girðingunni og taka við olíudreifurum, sem hann ætlaði að taka í skálahverfinu. Þórarinn féllst á það og fékk Hinrik með sér í Þá för, og fóru þeir hana í bifreið Hinriks. Sagði Þórarinn honuni erindið, og var Hinrik frá upphafi ljóst, að munir þeir, er þeir Þórarinn tóku við af Magnúsi í þetta sinn, voru illa fengnir. Þegar þeir komu að girðingunni, fékk Magnús þeim tvo olíu- dreifara, kassa með járnfræsurum í borvélar og fáeina mæla, sem not- aðir eru til að mæla gufuþrýsting í gufukötlum, en alla þessa muni hafði Magnús tekið í skálanum. Þeir Þórarinn og Hinrik fluttu þýfi þetta heim til þess fyrrnefnda. Sjálfur fékk Hinrik annan olu- dreifarann, en að hinu þýfinu fékk hann kaupanda, Jóhann Garðar Björnsson vélsmið, Skipasundi 14. Keypti Jóhann, sem var grun- laus um að um þýfi væri að ræða, hina munina fyrir kr. 1590.00, sem Magnús og Þórarinn skiptu með sér. Jóhann hefur skilað mun- um þeim, sem hann keypti, og Þorsteinn sömuleiðis olíudreifar- anum, sem hann keypti, og hafa munir þessir komizt til eigenda, sem er Reykjavikurbær. Umsjónarmaður bæjarins með Camp Knox mun taka olíudreif- arana, sem Hinrik fékk í sinn hlut. X. Í júlí eða ágúst í sumar fóru Hörður og Magnús inn um opinn náðhúsglugga á húsi við Sörlaskjól, sem Mjólkursamsalan hefur mjólkur- og brauðabúð í. Úr náðhúsinu komust beir á gang, sem lá að búðinni, en milli hans og búðarinnar voru læstar dyr. Þeir ýttu á hurðina þar til hún opnaðist, en áður höfðu þeir ár: angurslaust reynt að opna dyrnar með lykli. Í búðinni fundu Þeir eigi aðra peninga en skiptimynt og tóku hana ekki, en hins vegar tóku þeir 10 pakka af smjöri og lítið eitt af kökum, sem þeir skiptu milli sín. XI. Aðfaranótt 27. júlí s.1. fóru Hörður og Magnús að afgreiðslu m/s Laxfoss, eign h/f Skallagríms í Borgarnesi, við Tryggvagötu. Útidyrahurð afgreiðslunnar var úr krossviði og skáru þeir gat á hana og seildust í gegnum það til smekklássins og opnuðu hann. 270 Þegar inn kom, var peningaskápurinn ólæstur, en í honum voru engir peningar. Þeir tóku nokkuð af orlofsmerkjum og Hörður tók ca. kr. 25.00, sem hann fann í skrifstofunni. Þegar málið upplýst- ist, skiluðu ákærðu orlofsmerkjunum að upphæð kr. 407.80 og full- yrða þeir, að það séu öll þau orlofsmerki, sem þeir hafi tekið á þessum stað, og er annað ósannað. XII. Aðfaranótt 4. ágúst s. 1. brutust Hörður og Magnús inn í tré- smiðju Þorkels Ingibergssonar í Mjölnisholti 12. Þeir spenntu upp glugga á húsinu og smugu síðar inn um hann og komu þá inn í vinnusalinn. Þaðan brutu þeir upp hurðir fyrir tveimur skrifstofu- herbergjum og fóru inn í þau og leituðu peninga. Í ólæstri skúffu í öðru herberginu fundu þeir umslag, sem í voru kr. 481.74, sem þeir tóku og skiptu með sér. Einnig tók Hörður þarna í smiðjunni fáein smiíðatól og önnur áhöld, og hafa þau komizt til skila. XIII. Aðfaranótt sunnudagsins 17. ágúst s. 1. brutust Hörður og Magnús inn í Pípuverksmiðjuna, Rauðarárstig 25. Þeir höfðu með sér bor og borsveif og boruðu með þeim göt á hurð og dyrastaf kringum smekklásinn, sem útidyrum hússins var læst með, og tókst þeim þá að opna dyrnar og fara inn. Á sama hátt opnuðu þeir tvær læstar skrifstofuhurðir inni í húsinu. Í skrifborðsskúffu einni fundu þeir peninga, kr. 1200.00 að sögn Harðar, en kr. 1000.00 að sögn Magnúsar, og tóku þá. Enn fremur tóku þeir lítinn pen- ingakassa með litlu einu af peningum. Öllum peningunum skiptu þeir með sér, en fleygðu kassanum. Einnig tóku þeir í húsi þessu fern skæri, tvo lindarpenna og skíðablússu. Af munum þessum hafa einungis þrenn skæri komið til skila. XIV. Aðfaranótt sunnudagsins 24. ágúst s. 1. fóru Hörður og Magnús að húsgagnavinnustofu Hjalta Finnbogasonar á Co. í Einholti 2 í því skyni að brjótast þar inn og stela. Fyrst ætluðu þeir að fara inn um lúgu á bakhlið hússins. Fyrir lúgunni var tréhleri og bor- uðu þeir nokkur göt á bann með bor, sem þeir höfðu með sér, en hættu síðan við að reyna að komast inn í húsið á þennan hátt og snéru sér að aðaldyrum þess. Þeir stungu skrúfjárni milli stafs og hurðar á þeim og spenntu hurðina þannig upp. Þarna inni var ramgert geymsluhólf með þykkri járnhurð fyrir og voru á henni tvennar læsingar. Önnur var venjulegur smekklás, en hin læst með tveimur járnfleinum, sem gengu Upp úr og niður úr hurðinni í gróp á dyraumbúningnum. Daginn áður hafði láðst að læsa síðari læsingunni. Þegar ákærðu komu inn, tók Magnús í handfang geymsluhólfsins og gekk hurðin upp við átakið. Í hólfinu var tré- 271 skápur, sem þeir brutu upp, en í honum voru engir peningar. Hins vegar voru í peningakassa í hólfinu um kr. 12 000.00, sem ákærðu tóku og skiptu með sér. Þeir sprengdu þarna upp skápa og skrifborð, en fundu þar ekkert fémætt. Magnús tók þarna litið teppissnifsi og hafði heim með sér, en það var gamalt og einskis nýtt. XvV. Aðfaranótt 25. ágúst s. 1. fóru Hörður og Magnús að netagerð- inni Neptún í Skipasundi 29. Útidyr hússins opnuðu þeir með þjófalykli, fóru síðan um húsið í leit að einhverju fémætu og uppi á lofti brutu þeir upp skáp, en fundu ekkert fémætt og fóru á brott við svo búið. XVI. Aðfaranótt sunnudagsins 31. ágúst s. 1. brutust sömu ákærðu inn í hús Bílasmiðjunnar h/f við Skúlagötu. Útidyr vinnustof- unnar voru læstar með smekklás, sem ákærðu opnuðu með því að stinga skrúfjárni fyrir hlaupjárnið. Þegar inn var komið, fóru þeir tipp á loft hússins. Þar komu þeir inn í ólæsta forstofu, en inn af henni voru tvö læst skrifstofuherbergi. Annað þeirra spenntu þeir upp á sama hátt og útidyrahurðina, en hitt opnuðu þeir með lykli að því sem lá hillu í ganginum framan við. Í nyrðri skrif- stofunni brutu þeir upp veggskáp og tóku úr honum skiptimynt og umslag með seðlum. Í syðri skrifstofunni brutu þeir upp skúffur, en fundu þar ekkert fémætt. Þar inni var eldtraustur peninga- skápur, sem þeir gátu ekki opnað, og af því að þeir vissu af log- suðutækjum niðri í vinnustofunni, ákváðu þeir að reyna að komast í skápinn með þeim. Þeir báru því logsuðutækin upp á loftið og með þeim skar Hörður, sem kunni með tækin að fara, stykki úr skáphurðinni og tókst þeim síðan að opna hann. Í skápnum var peningakassi, sem þeir brutu upp, og tóku þeir úr honum peninga. Alls telja þeir sig hafa tekið í þessu innbroti um kr. 1160.00— 1300.00. Af hálfu Bílasmiðjunnar h/f er því hins vegar haldið fram, að horfið hafi í þetta sinn allt að kr. 2000.00 eftir því, sem næst verður komizt. XVII. Aðfaranótt 19. f. m. fóru sömu ákærðu að trésmiðjunni Víði hér í bænum. Þeir tóku lausan hlera frá kjallaraglugga hússins og fóru inn um gluggann. Þeir fóru nú um húsið og brutu upp skáp og sjúkraumbúðakassa, cn tóku ekkert úr þeim. Hins vegar tóku Þeir tvær barnagrindur úr sölubúð trésmiðjunnar og höfðu á brott með sér og fékk sínar hvor þeirra. XVIII. Sömu nótt reyndu sömu ákærðu að brjótast inn í hús Slippfé- lagsins í Reykjavík h/f við Ægisgötu. Þeir fóru að dyrum á vestur- 212 enda hússins og stungu þær með sporpárni úr hurð og dyrakarmi til að komast fyrir læsingarjárnið. Það tókst þó ekki, og fóru ákærðu þá á Þrott við svo búið. KIRK. Aðfaranótt 22. f. m. brutust sömu ákærðu inn í hús Almenna byggingarfélagsins h/f í Borgartúni. Kvöldið áður höfðu þeir farið að húsinu til að kynna sér allar aðstæður. Um miðnætti fóru þeir að húsinu í Þifreið Harðar. Hluti hússins var ófullgerð nýbygg- ing og fóru þeir fyrst þar inn og upp á loft, og tók Magnús þar öxi og Hörður kúbein, sem þeir höfðu síðan með sér í innbrotinu, en skildu eftir í húsinu. Úr nýbyggingunni fóru þeir út á steyptan pall á húsinu, sem myndast af því að neðsta hæðin er nokkru stærri um sig en hinar. Þeir gengu eftir pallinum þar tl þeir komu að glugga, sem var kræktur með vindjárninu einu saman. Þeir reistu stiga upp að honum og fóru þeir eftir honum og inn um gluggann. Voru þeir þá komnir inn í autt læst herbergi. Þeir sprengdu það upp og komust þangað fram á gang hússins og eru skrifstofur Almenna byggingarfélagsins h/f við hann. Ákærðu suéru sér að hurð, sem var að skrifstofu innkaupastjóra félagsins, og boruðu göt á hana og náðu siðan í gegnum Þau til smekkláss- ins, sem læst var með, og gátu þannig opnað hurðina og komizt inn. Var þá greiður gangur um nokkrar samliggjandi skrifstofur, sem þeir fóru um í leit að peningum. Þeir opnuðu skápa og skúffur og þvinguðu eða brutu sum þeirra upp, en fundu enga peninga. Aftur á móti tóku þeir úr skáp einum í skrifstofunni 20 karton af vindlingum og nokkuð af vindlum. Er því haldið fram af félagsins hálfu, að horfið hafi við þetta tækifæri 8 vindlakassar, en nokkuð er óljóst af framburðum ákærðu, hve mikla vindla þeir tóku. Enn fremur tóku þeir nokkur handklæði, Magnús tók rafmagnsborð- klukku og Hörður lindarpenna og vatnshitunartæki nokkurt. Tó- baksvörunum og handklæðunum skipíu þeir á milli sín. Að þessu loknu fóru þeir upp á næstu hæð hússins, þar sem skrifstofur Helgafells h/f eru. Þeir sprengdu upp dyr að skrifstof- unum og leituðu síðan peninga í skápum og skúffum í skrifstof- unum, en fundu eigi. Sumar skúffurnar voru læstar, en ákærðu opn- uðu þær með lyklum, sem þeir fundu á borði. Í fremri skrifstof- unni var eldtraustur peningaskápur og stóð hann þar uppi á öðr- um skáp. Ákærðu tóku nú peningaskápinn niður af hinum og settu hann á hvolf á gólfið. Þeir fleitu síðan með kúbeini járn- klæðningunni af botni skápsins og veittist síðan auðvelt að rifa einangrunarlagið og innsta blikklagið. Í skápnum var peningakassi, sem ákærðu sprengdu upp, og tóku þeir úr honum peninga. Er því haldið fram af félagsins hálfu, að þeir hafi numið kr. 3000.00, eftir því sem næst verður komizt. Magnús heldur því fram, að í honum hafi verið næst kr. 1220.00, sem ákærðu hafi skipt með sér, en 213 Hörður ber, að Magnús hafi tekið peningana og stungið á sig, en síðar þegar þeir skiptu hafi hann fengið sér kr. 1200.00 að því er sig minni, og hafi hann (Hörður) haldið, að Magnús hefði tekið meiri peninga úr skápnum. Einnig tóku þeir úr skápnum, eftir því sem næst verður komizt, þrjár arkir orlofsmerkja, hverja að upp- hæð kr. 1000.00, og skiptu með sér. Ákærðu fóru út um aðaldyr hússins. Þegar þeir voru að fara út, tóku þeir eftir járnhurð inn af forstofunni. Magnús reyndi að sprengja hana upp með kúbeininu, en það tókst ekki. Vindlana og orlofsmerkin, sem Magnús fékk í sinn hlut í þessu innbroti, lét hann í poka, þar sem hann geymdi fleiri illa fengna muni. Í rannsókn þessa máls bárust böndin fyrr að Herði og var hann handtekinn hinn 7. þ. m., en Magnús hinn 10. þ. m. Þegar Magnús frétti handtöku Harðar, fór hann með poka þennan heim til Þórarins og bað hann að geyma hann og sagði honum jafn- framt, að í honum væri þýfi, sem hann væri hræddur við að hafa heima. Þórarinn sagði Magnúsi, að hann mætti láta pokann upp á loft, og gerði hann það, og þar var pokinn í híbýlum Þórarins þar til rannsóknarlögreglan sótti hann. Samtímis því að Magnús fór með pokann til Þórarins, gaf hann honum þrjú karton af vind- lingum, sem hann hafði tekið í skrifstofu Almenna byggingarfé- lagsins, og má af öllum atvikum telja vist, að Þórarni hafi verið ljóst, að þær voru stolnar. Þegar málið upplýstist, hafði Þórarinn reykt nokkuð af vindlingum þessum, en hann skilaði í hendur rannsóknarlögreglunnar sama magni og hann hafði fengið. Úr þessu innbroti hafa komið til skila til Almenna byggingar- félagsins h/f þessir munir: 80 vindlar, 17—18 karton vindlingar, 8 handklæði, borðklukkan, lindarpenninn og vatnshitarinn. Ákærðu hafa hvor um sig skilað einni örk orlofsmerkja, og hafa Þær komizt til skila til h/f Helgafells. XX. Aðfaranótt 28. f. m. brutust Hörður og Magnús inn í geymslu- skála nefndar setuliðsviðskipta við Njarðargötu. Þeir voru á ferli um bæinn þessa nótt í bifreið Harðar og í þjófnaðarhugleiðingum, en til framkvæmda kom ekki fyrr en á þessum stað. Vörður var í skálanum, sem jafnframt átti að gæta vöruskemma nefndarinnar víðar. Ákærðu sáu um nóttina vörðinn fara frá skálanum og sættu þeir þá færi og rifu gat hlið hans og fóru inn um það. Í skálanum var peningaskápur og var ytri hurð hans ólæst, en sú innri læst. Ákærðu opnuðu ytri hurðina, en stungu þá innri upp. Af hillu í skápnum tóku þeir peninga í umslagi og skiptu með sér. Telur Magnús þá hafa numið kr. 800.00, Hörður nálægt 1000.00 og af nefndarinnar hálfu er því haldið fram, að þeir hafi numið kr. 1000.00. Enn fremur tóku þeir tvo peningakassa úr skápnum. Sá minni 18 274 var ólæstur, en sá stærri læstur. Meðan ákærðu voru að fremja verk þetta, heyrðu þeir til bifreiðar og héldu að vörðurinn væri að koma. Þeir hlupu því brott og fleygðu minni peningakassanum, sem var ólæstur, og engir peningar voru í. Með hinn fóru þeir heim til Harðar og sprengdu hann þar upp. Í honum voru engir pen- ingar og brenndu ákærðu því, sem í honum var, en fleygðu hon- um sjálfum í sjóinn. Bifreið Harðar skildu þeir eftir nálægt skál- anum, sem þeir brutust inn í, og þegar lögreglan kom á vettvang, nokkru eftir brottför ákærðu þaðan, varð hún þess áskynja, að vél bifreiðarinnar var volg. Varð þetta til þess að grunur féll á Hörð um þátttöku í innbroti þessu, sem síðar leiddi til handtöku hans og upplýsingar máls þessa. Niðurlag. Af hálfu bandarísku sendisveitarinnar hér og sölunefndar setu- liðseigna hefur eigi verið óskað að taka við þeim munum, sem til skila hafa komið úr þjófnuðunum í herskálunum þessum að- iljum tilheyrandi, og verður því með þá farið sem óskilamuni. Brot ákærðu hafa nú verið rakin og varða þau við 244. gr. hegningarlaganna, nema brot Þórarins, sem lýst er í XIX. kafla, sem varðar við 254. gr. 1. mgr. sömu laga. Brot Harðar og Magnúsar, sem lýst er í KV. og XVIII. kafla, ber og að heimfæra undir 20. gr. 1. mgr. sömu laga. Þá ber að ákveða ákærðu refsingar með hlið- sjón af 77. gr. hegningarlaganna, að Hinrik undanskildum. Refsingar ákærðu Harðar og Magnúsar hvors um sig þykja hæfilega ákveðnar fangelsi í 2 ár, og samkvæmt 76. gr. hegningar- laganna ber að ákveða, að gæzluvarðhald þeirra komi til frádráttar refsingunum, en gæzluvarðhald Harðar var frá 8. til 21. þ. m. og Magnúsar frá 10. til 21. þ. m. Refsing Þórarins þykir hæfilega ákveðin fangelsi í 4 mánuði, en rétt þykir að ákveða að fullnustu hennar skuli fresta og hún niður falla að 2 árum liðnum frá uppkvaðningu dóms þessa, verði skilorð VI. kafla hegningarlaganna haldin. Eftir að ákærði Hinrik framdi brot það, sem hann er sak- felldur fyrir í þessu máli, hefur hann hinn 17. þ. m. verið dæmdur í 30 daga fangelsi fyrir brot gegn 217. gr. hegningarlaganna. Ber því að ákveða honum, samkvæmt 78. gr. 1. mgr. hegningarlaganna, hegningarauka fyrir brot það, sem hér liggur fyrir, og þykir hann hæfilega ákveðinn fangelsi í 2 mánuði. Samkvæmt 68. gr. 3. mgr. hegningarlaganna ber að svipta hina ákærðu kosningarrétti og kjör- gengi til opinberra starfa og annarra almennra kosninga frá birt- ingu dóms þessa að telja. Á hendur ákærðu Herði og Magnúsi in solidum hafa eftirtaldar skaðabótakröfur komið fram vegna framantalinna brota, bæði út af stolnum verðmætum, sem eigi hafa komið til skila, og skemmdum á húsum og munum: 0 0 ra * 10. 11. 12. 13. 275 Frá Ingibergi Þorkelssyni h/f ............,. kr. 781.74 Slippfélaginu í Reykjavík h/f ................ —- 200.00 Mjólkursamsölunni ..........0000000 000... —- 370.00 Hjalta Finnbogasyni á Co. ....0..0.0........ — 12 800.00 Almenna byggingarfélaginu h/f .............. —- 1 450.00 Helgafelli h/f ........0.00202 00 — 5 000.00 Pipuverksmiðjunni h/f ..................... —- 3116.00 Bílasmiðjunni h/f ..........2..0... 0000... — 3 200.00 Nefnd setuliðsviðskipta ..................... —- 3400.00 H/f Skallagrími ss — 300.00 Bæjarsjóði Reykjavikur .................... —-- 3 000.00 Jóhanni Garðari Björnssyni, Skipasundi 14 .. — 1500.00 Trésmiðjunni Víði .........0..00.2.0 000... — 300.00 Allar þessar kröfur hafa ákærðu samþykkt, og verða þær teknar til greina. Hina ákærðu ber að dæma in solidum til greiðslu alls sakar- kostnaðar. Rekstur málsins hefur verið vítalaus. Dómsorð: Ákærðu, Hörður Lárus Valdimarsson og Magnús Aðalsteinn Aðalsteinsson, sæti hvor fangelsi í 2 ár. Gæzluvarðhald þeirra komi til frádráttar refsingum þeirra. Ákærði Hinrik Ragnarsson sæti fangelsi í 2 mánuði. Ákærði Þórarinn Andrésson Sigurðsson sæti fangelsi í 4 mánuði, en fullnustu refsingar hans skal fresta og niður skal hún falla að 2 árum liðnum frá uppkvaðningu dóms þessa. verði skilorð VI. kafla almennra hegningarlaga nr. 19 129. febrúar 1940 haldin. Ákærðu eru frá birtingu dóms þessa sviptir kosningarrétti og kjörgengi til opinberra starfa og annarra almennra kosn- inga. Ákærðu, Hörður Lárus Valdimarsson og Magnús Aðalsteinn Aðalsteinsson, greiði in solidum eftirtaldar skaðabætur innan 15 sólarhringa frá birtingu dóms þessa: Ingibergi Þorkelssyni h/f .........0....... kr. 781.74. Slippfélaginu í Reykjavík hf Bi GR 3 RBB 5 á Á —- 200.00 Mjólkursamsölunni „.......5.00.0. 00. 370.00 Hjalta Finnbogasyni Co. ....200.00000. — 12 800.00 Almenna byggingarfélaginu h/f ............. — 1 450.00 Helgafelli h/f ...........00 20. —- 5 000.00 Pipuverksmiðjunni h/f ........0...0.....0... — 3116.00 Bílasmiðjunni h/f .....0..200000 0... — 3 200:00 Nefnd setuliðsviðskipta ........00...0......... — 3 400.00 SKATA MR 2 3 og ga gn pg á in 00 0 0 50 2 gs 300.00 Bæjarsjóði Reykjavikur .....0.2200000..00.. —- 8000.00 Jóhanni Garðari Björnssyni .........00..... —— 1500.00 Trésmiðjunni Víði .......000000000. 00... sa 300.00 Ákærðu greiði in solidum allan kostnað sakarinnar. Dómi þessum skal fullnægja með aðför að lögum. Föstudaginn 23. apríl 1948. Kærumálið nr. 3/1948. Georg Magnússon gegn dánarbúi Garðars Þorsteinssonar og Árna Tryggvasyni. Setudómari próf. Ólafur Lárusson í stað hrd. Árna Tryggvasonar. Vitnaskylda embættismanns. Dómur hæstaréttar. Með kæru 7. april 1948, sem hingað barst 8. s. m., hefur sóknaraðili samkvæmt 128. gr. laga nr. 85/1936 skotið til hæstarétti úrskurði bæjarþings Reykjavíkur, sem upp var kveðinn 1. apríl 1948, þar sem varnaraðilja Árna Tryggva- syni var talið óskylt að koma fyrir dóm í vitnamáli sóknar- aðilja gegn dánarbúi Garðars Þorsteinssonar. Krefst sóknar- aðili þess, að úrskurði þessum verði hrundið og sér verði heimilað að krefja varnaraðilja Árna Tryggvason vættis í ofangreindu máli. Svo hefur hann og krafizt, að sér verði dæmdur kærumálskostnaður úr hendi varnaraðilja eftir mati hæstaréttar. Varnaraðiljar hafa hvorki sent hæstarétti kröfur né grein- argerð í málinu. Undanþága sú frá vitnaskyldu, sem embættis- og sýslunar- mönnum er veitt í 4. tölulið 125. gr. laga nr. 85/1936, tekur aðeins til þeirra atvika, sem upplýsa má með vottorði úr embættisbók eða öðru opinberu skjali. Atvik þau, er sóknar- aðili krefur varnaraðilja Árna Tryggvason vættis um, virð- ast svo vaxin, að þau verði ekki upplýst með slíku vottorði. 277 Ber því að fella hinn áfrýjaða úrskurð úr gildi, og ber varn- araðilja Árna Tryggvasyni að koma fyrir dóm til vættis- burðar um nefnd atvik. Eftir atvikum þykir rétt, að kæru- málskostnaður falli niður. Dómsorð: Hinn áfrýjaði úrskurður er úr gildi felldur, og ber varnaraðilja Árna Tryggvasyni að koma fyrir dóm í ofangreindu vitnamáli til vættisburðar um atriði þau, er um ræðir í hinum áfrýjaða úrskurði. Kærumálskostnaður fellur niður. Úrskurður bæjarþings Reykjavíkur 1. apríl 1948. Með úrskurði hæstaréttar upp kveðnum 12. febrúar 1947 í málinu nr. 59/1945: Georg Magnússon gegn Garðari Þorsteinssyni, var lagt fyrir héraðsdómara að afla yfirlýsingar Árna Tryggva- sonar hrd. um afskipti hans sem þáverandi borgardómara af beiðni, sem vitnastefnandi telur sig hafa borið fram um endurupp- töku málsins fyrir héraðsdómi. Framangreindrar yfirlýsingar Árna Tryggvasonar hrd. hefur nú verið aflað, en vitnastefnandi hefur nú farið þess á leit, að Árni Tryggvason komi fyrir dóm til að staðfesta yfirlýsinguna og svara frekari spurningum um efni hennar. Árni Tryggvason hrd. hefur talið sér óskylt að koma fyrir dóm af þessu tilefni. Með skírskotun til 4. tl. 125. gr. laga nr. 85 frá 1936 verður Árna Tryggvasyni hrd. ekki talið skylt að koma fyrir dóm í máli bessu. Því úrskurðast: Árna Tryggvasyni hrd. er ekki skylt að koma fyrir dóm í vitnamáli þessu. Miðvikudaginn 28. april 1948. Nr. 95/1946. Réttvísin og valdstjórnin (Hrl. Guttormur Erlendsson) gegn Jóni Finnboga Kjartanssyni (Hrl. Lárus Jóhannesson). Setudómari próf. Ísleifur Árnason í stað hrd. Jónatans Hallvarðssonar. Vísun máls frá dómstólum. Dómur hæstaréttar. Svo sem rakið er í héraðsdómi, gekk hinn 11. marz 1944 í héraði refsidómur á hendur nokkrum mönnum, sem brot- legir urðu í sambandi við mál ákærða. Gekk dómur hæsta- réttar í máli manna þessara hinn 14. júní 1944, að því leyti sem því máli var áfrýjað. Lýðveldisstofnunin varð efni til þess, að fram fór all almenn náðun sakamanna þeirra, sem sætt höfðu refsidómi, en ekki höfðu tekið út refsingu. Máls- höfðun á hendur ákærða hafði hins vegar dregizt vegna um- fangsmikillar endurskoðunar á rekstri fyrirtækja hans. Ákærða fannst, að hlutur sinn ætti ekki að verða verri, þótt ekki hefði unnizt tími til að dæma mál hans fyrir lýðveldis- stofnunina. Leitaði ákærði því til dómsmálaráðherra og spurðist fyrir, hvernig tekið yrði umsókn hans um niður- felling saksóknar. Leitt er í ljós með vottorðum þáverandi dómsmálaráðherra Einars Arnórssonar, þáverandi fjár- málaráðherra Björns Ólafssonar og skrifstofustjóra í dóms- málaráðuneytinu, að ákærða var heitið því, að lagt skyldi til við Forseta Íslands að fella niður saksókn á hendur hon- um samkvæmt 29. gr. stjórnarskrárinnar, ef hann greiddi til tollstjóra framleiðslugjald það og refsigjald, sem fjármála- stjórn landsins taldi til skuldar á hendur honum vegna mis- ferlis þess, sem sannazt hafði á hann í rannsókn malsins, enda gyldi hann einnig kostnað af rannsókn málsins eftir reikningi dómsmálastjórnar. Féllst ákærði á þessa lausn málsins, enda þótt hann teldi framleiðslugjaldið og refsi- gjaldið of hátt reiknað af handhöfum ríkisvaldsins. Greiddi 279 hann því hinn 15. nóvember 1944 til tollstjóra kr. 190 254.27, en þá fjárhæð taldi hann samkvæmt frásögn verjanda of- reiknaða um rúmlega kr. 90 000.00. Hinn 21. október 1944 hafði ný ríkisstjórn tekið við völd- um. Staðhæfir lögfræðingur sá, sem gætti hagsmuna ákærða og greiddi nefnda fjárhæð til tollstjóra hinn 15. nóvember s. á., að hann hafi um leið og hann innti fjárhæðina af hönd- um hringt til skrifstofustjórans í dómsmálaráðuneytinu og tjáð honum, að hann væri að fullnægja skilyrðum þeim, sem ákærða höfðu verið sett og hafi skrifstofustjóri ekkert haft við þetta að athuga. Hefur þessi frásögn stuðning af skýrslu tollstjóra. En er nú kom til kasta hins nýja dómsmálaráð- herra, vildi hann ekki mæla með niðurfelling saksóknar á hendur ákærða, heldur lagði fyrir sakadómara með bréfi 22. febrúar 1945 að láta ganga dóm í refsimáli á hendur hon- um. Gafst ákærða því ekki kostur að fullnægja skilyrðum um greiðslu þess málskostnaðar, sem þá var á fallinn, en verjandi hans hér fyrir dómi kveður að fé til greiðslu hans hafi alltaf verið til reiðu og lýsir persónulegri ábyrgð sinni á greiðslu þess. Dómsmálaráðherra sá, sem tók við völdum 21. okt. 1944, átti í máli þessu um tvo kosti að velja. Annað hvort að efna heit fyrrverandi dómsmálaráðherra og leggja til við Forseta Íslands að fella niður saksókn gegn ákærða eða, ef hann vildi ekki takast á hendur stjórnskipulega ábyrgð á slíkum forsetaúrskurði, að leysa ákærða undan skilyrðum þeim, sem honum höfðu verið sett, og láta dómstóla dæma refsimál á hendur honum og skera úr því, hversu mikið framleiðslu- gjald og refsigjald hann skyldi greiða. Með því að láta standa óhaggaða skilagerð þá, sem ákærði gerði við handhafa ríkis- valdsins um greiðslu nefndra gjalda, en forsenda þeirrar skilagerðar var niðurfelling saksóknar, tókst dómsmálaráð- herra í raun réttri á hendur gagnvart ákærða skuldbindingu að leggja til við Forseta Íslands að fella niður saksóknina. Varð málið því ekki borið undir dómstóla af ákæruvaldinu, meðan málavöxtum var þannig háttað. Ber því að ómerkja hinn áfrýjaða dóm og málsmeðferð frá 3. júlí 1945 og vísa málinu að svo stöddu frá dómstólum. 280 Samkvæmt þessum úrslitum ber að dæma á hendur ríkis- sjóði allan kostnað af sökinni frá 3. júlí 1945, þar með talin málsvarnarlaun skipaðs verjanda í héraði, kr. 1000.00, og málflutningslaun skipaðs sækjanda og verjanda fyrir hæsta- rétti, kr. 2500.00 til hvors. Dómsorð: Hinn áfryjaði dómur og málsmeðferð frá 3. júlí 1945 eiga að vera ómerk og vísast málinu að svo stöddu frá dómstólum. Allur kostnaður af sökinni frá 3. júlí 1945 greiðist úr ríkissjóði, þar með talin málsvarnarlaun skipaðs verj- anda í héraði, hæstaréttarlögmanns Einars Ásmunds- sonar, kr. 1000.00, og málflutningslaun skipaðs sækj- anda og verjanda í hæstarétti, hæstaréttarlögmannanna Guttorms Erlendssonar og Lárusar Jóhannessonar, kr. 2500.00 til hvors. Dómur aukaréttar Reykjavíkur 10. maí 1946. Ár 1946, föstudaginn 10. maí, var í aukarétti Reykjavíkur, sem haldinn var í skrifstofu réttarins af Bergi Jónssyni sakadómara, kveðinn upp dómur í málinu nr. 1661/1946: Réttvísin og vald- stjórnin gegn Jóni Finnboga Kjartanssyni. Málið er höfðað gegn ákærða að fyrirlagi dómsmálaráðu- neytisins fyrir brot gegn XV., XVII. og XXVIL. kafla almennra hegningarlaga nr. 19 1940, lögum um bókhald nr. 62 1938, lögum um heimild fyrir ríkisstjórnina til ýmislegra ráðstafana vegna yfir- vofandi styrjaldar nr. 37 1939, reglugerð nr. 130 1943, sbr. reglu- gerð nr. 159 1940 um sölu og úthlutun á nokkrum matvælategund- um, lögum nr. 60 1939 um gjald af innlendum tollvörutegundum og reglugerð um sama nr. 9 1935. Málið var dómtekið hinn 29. des. s. 1. Ákærði er Jón Finnbogi Kjartansson framkvæmdastjóri, til heimilis Garðastræti 39 hér í bæ. Hann er fæddur 2. febrúar 1893 að Efri-Húsum í Mosvallahreppi. Hann hefur sætt eftirtöldum refs- ingum: 1925 ?4% Béttarsætt, 5 króna sekt fyrir brot gegn lögreglusamþykkt Reykjavíkur. 1925 % Béttarsætt, 5 króna sekt fyrir sama. 1937 % Áminning fyrir brot gegn reglugerð nr. 54/1936. 281 1941 264 Dómur aukaréttar, 100 króna sekt fyrir brot gegn 108. gr. almennra hegningarlaga. Ákærði er eigandi Sælgætisgerðarinnar Víkings að hálfu, en hefur einn farið með alla stjórn fyrirtækisins og borið ábyrgð þar á. Hann er og framkvæmdarstjóri hlutafélagsins Svans. Hann kveðst hafa haft yfirumsjón með bókhaldi beggja fyrirtækjanna og bera ábyrgð á því og skýrslum þeim, er gefnar hafa verið yfirvöldum um rekstur þeirra. 2. Hinn í. apríl 1943 kærði skömmíunarskrifstofa ríkisins yfir því, að fram hefðu komið við talningu þá daginn áður skömmtunar- seðlar fyrir sykri, er virtust vera falsaðir. Seðlar þessir urðu raktir til ákærða í þessu máli. Var hann þegar handtekinn og viðurkenndi Þá Þegar hluttöku sina í notkun seðlanna, og skal frásögn hans nú rakin. Ákærði var kunnugur Adolph R. Bergssyni fulltrúa hér í bæ. Kveðst hann eitt sinn með almennum orðum hafa leitt í tal við hann ríkjandi sykurleysi og farið að kvarta yfir sykurskorti fyrir- tækja sinna. Sló hann þá af fikti upp á því, að Adolph hjálpaði sér í þessu. Upp úr þessu hófust viðskipti milli beirra ákærða og Adolphs og fyrst með því, að Adolph seldi honum nokkuð af sykri, án Þess að krefjast skömmtunarheimildar fyrir, og greiddi ákærði hann yfir gangverði. Því næst fór Adolph að láta hann hafa skömmtunarseðla, og varð samkomulag um, að ákærði greiddi hon- um kr. 2.10 fyrir kilóseðil. Um magn þessara viðskipta og tímabil það, er þau stóðu yfir, eru heimildir á minnisblöðum nokkrum, er ákærði hafði skrifað og visaði á undir rannsókn málsins, svo og hafa komið fram nokkrir víxlar, er stafa frá viðskiptunum. Samkvæmt þeim heim- ildum hefur fyrsta greiðsla ákærða til Adolphs vegna þessara við- skipta farið fram 7. jan. 1942 og er að upphæð kr. 450.00, en sið. asta greiðslan er víxill útgefinn 15. febrúar 1943. Samtals nema greiðslur ákærða til Adolphs samkvæmt þessum heimildum kr. 37 495.64. Áætlar ákærði að af þeirri upphæð hafi kr. 5030.00 verið fyrir sykur, en hitt fyrir seðla. Magn það, er skömmtunarseðlarnir hljóðuðu upp á, telur hann rúm 16 000 kiló. Seðla þessa notfærði ákærði sér með þeim hætti, að hann keypti út á þá sykur af smásöluverzlun og notaði hann í framleiðslu fyrir- tækis sins, Sælgætisgerðarinnar Víkings. Það er upplýst í málinu, að af skömmtunarseðlum þeim, er Adolph seldi ákærða, var sumt prentað að tilhlutun Adolphs, en sumt fengið frá úthlutunarstofu seðlanna, frá starfsmönnum hennar, og sum- part þjófstolið. Af rannsókninni verður ekki ráðið, að ákærði hafi verið vitandi um fölsun seðlanna eða stuld, enda hefur hann ein- 282 dregið neitað því. Var það og heldur ekki á hann borið af Adolph. Ákærði hefur enn fremur játað að hafa keypt litilræði (154 kg) af skömmtunarseðlum fyrir sykri af Lárusi Hanssyni innheimtu- manni. Einnig þá seðla notaði hann á sama hátt. Þá hefur og upplýstst að ákærði hefur keypt nokkuð af sykri án skömmtunarheimildar af Herluf Clausen og Hauki Björnssyni til notkunar í Sælgætisgerðinni Víkingi. 3: Ákærði játaði að hafa ekki bókfært greiðslur þær, er hann innti af höndum vegna skömmtunarseðlanna, og heldur ekki sykur þann, er hann keypti út á seðlana, né sykur þann, er hann keypti án seðla. Til þess að fá fé til þessara greiðslna, lét hann óbókfærðar tilsvar- andi tekjur Sælgætisgerðarinnar Víkings, lét undan falla að færa allar sölur á bækur, færði ekki framleiðslu fyrirtækisins að fullu í iðju og Þirgðabók (tollbók) og gaf hana ekki alla upp til toll- greiðslu. Undirritaði starfsfólk hans jafnan tollskýrslur, en eftir fyrirsögn hans og skipun, og telur hann sig bera ábyrgð á þeim. Við rannsókn á bókhaldi h/f Svans hefur einnig komið fram, að sala hefur ekki að fullu verið færð í bækur og framleiðsla ekki verið gefin öll upp á skýrslum til tollstjóra. Einnig þessu telur ákærði sig hafa ráðið og bera ábyrgð á. Undir meðferð málsins var nákvæm rannsókn látin fram fara á bókhaldi fyrirtækjanna Sælgætisgerðarinnar Víkings og hlutafélags- ins Svans. Framkvæmdi hana samkvæmt skipun rannsóknardómar- ans Árni Björnsson löggiltur endurskoðandi. Rannsóknin var síðan afhent tollstjóra, og var það niðurstaða hans að telja bæri, að vangreidd væru gjöld af 2098 kg af framleiddu átsúkkulaði o. fl. hjá h/f Svan 1941, 323 — af framleiddu átsúkkulaði o. fl. hjá Víkingi í okt.--des. 1941. 97 098 — af framleiddu átsúkkulaði o. fl. hjá Víkingi í jan. 1942 til april 1943 og 365 —- af framleiddri súkkulaðihúð hjá sama fyrirtæki á sama tíma. Hið vangreidda framleiðslugjald þrefalt nemur samtals kr. 187 119.45 og matvælaeftirlitsgjald kr. 896.52. Hefur ákærði þegar greitt það, ásamt endurskoðunarkostnaði, en þó haft uppi mótbárur gegn sumum liðum þeim, er niðurstaðan er byggð á, sem tollstjóri aldrei sá ástæðu til að taka til greina, 4. Rannsókn máls þessa hófst, eins og áður segir, hinn 2. april 1943. Réttarprófin voru send dómsmálaráðuneytinu, er síðan með bréfi, 283 dags. 7. jan. 1944, fyrirskipaði málshöfðun gegn Adolph og nokkrum öðrum mönnum, er viðriðnir voru málið. Bókhaldsrannsókn í máli ákærða var þá ekki lokið og var því það ráð tekið að ljúka málum annarra ákærðu, en mál ákærða var tekið út úr, Féllu dómar í máli Adolphs og hinna 11. marz 1944 í héraði og í hæstarétti, að því leyti, sem þeim var áfrýjað, hinn 14. júní 1944. Upp úr lýðveldishátiðinni 1944 og í tilefni hennar fór fram al- menn náðun sakamanna þeirra, er þá höfðu þolað dóm. Í tilefni af því mun ákærði hafa látið leita til dómsmálaráðuneytisins með til- mæli um uppgjöf saka sinna. Frestaðist meðferð málsins af þeim sökum. Þeim tilmælum kom svo, að hann fékk vilyrði þáverandi dómsmálaráðherra fyrir því, að fallið yrði frá málshöfðun, enda yrði hið vangreidda framleiðslugjald þegar greitt af höndum. Fjár- málaráðuneytið féllst á að gera upp framleiðslugjaldið án dómsúr- skurðar, eftir að dómsmálaráðuneytið hafði lýst því yfir, að fallið yrði frá málshöfðun út úr þessum sökum. Ákærði gerði síðan upp framleiðslugjaldið, eins og áður er sagt, og greiddi tollstjóra, er veitti því viðtöku í samráði við fjármála- ráðuneytið. Innti ákærði þá greiðslu af hendi á þeim forsendum, að fallið yrði frá málshöfðun, eins og honum hafði verið heitið. Nú urðu ráðherraskipti í dómsmálaráðuneytinu áður en formlega hafði verið gengið frá þessu máli. Hinn nýi ráðherra ákvað að mál- inu skyldi fram haldið, og með bréfi dómsmálaráðuneytisins, dags. 22. febrúar 1945, var sakadómara boðið að fram halda mátinu og láta dóm ganga í þvi. 5. Skipaður talsmaður ákærða hefur krafizt sýknu honum til handa á þeim forsendum, áð með áðurgreindu samkomulagi við fyrrverandi 'áðherra hafi ákæruvaldið fallið frá málssókn á hendur honum eða a. m. k. lofað niðurfellingu málsóknar. Enda þótt augljóst sé, að ákærði hafi verið látinn greiða áðurgreinda upphæð á þeim forsend- um, að málssókn gegn honum yrði felld niður og við henni hafi verið tekið af tollstjóra að fyrirlagi fjármálaráðuneytisins með það fyrir augum, að ákærði væri að uppfylla sett skilyrði til niðurfell- ingar saksóknar, þá verður það þó ekki fært fram til sýknu ákærða, Þar sem ákvörðun um uppgjöf saka ákærða hafði ekki verið tekin á stjórnarfarslega formlegan hátt. Með notkun skömmtunarseðla gagnstætt því, seim til var ætlazt, hefur ákærði gerzt sekur við 157. gr. almennra hegningarlaga. Með því að nota til iðnfyrirtækja sinna skömmtunarvörur, sem fengnar voru án löglegrar heimildar til þeirra nota, hefur hann brotið 10. gr. sbr. 17. gr. reglugerðar nr. 159, 1940 um sölu og úthlutun á nokkr- um matvörutegundum, sbr. lög nr. 37 1939 um heimild fyrir ríkis- stjórnina til ýmislegra ráðstafana vegna yfirvofandi styrjaldar í Norðurálfu. 284 Til þess að leyna kaupum sinum á áðurgreindum skömmtunar- vörum hélt ákærði hluta af viðskiptum fyrirtækja sinna utan bók- halds. Varðar það atferli hans við 262. gr. almennra hegningarlag: og 19. gr. laga nr. 62 1938 um bókhald, svo og 8. gr. sbr. 5. gr. reglu- gerðar nr. 9 1935, sbr. lög nr. 60 1939 um gjald af innlendum toll- vörutegundum. Í framhaldi af þessu gefur ákærði siðan framleiðslu sína ranglega upp til tolls og lætur starfsfólk sitt undirrita rangar skýrslur um hana, gefnar að viðlögðum drengskap, sem síðan eru lagðar fyrir tollstjóra vegna ákvörðunar tollgjalds. Þetta athæfi varðar við 145. gr. almennra hegningarlaga og 7. gr. laga nr. 60 1939 um gjald al innlendum tollvörutegundum. Refsing ákærða, sem tiltaka ber samkvæmt 77. gr. almennra hegn- ingarlaga, þykir hæfilega ákveðin fangelsi í 8 mánuði. Gægzluvarðhald hans frá 3. til 19. april 1943 komi til frádráttar refsingunni með fullri dagatölu. Ákærði skal samkvæmt 68. gr. almennra hegningarlaga sviptur kosningarrétti og kjörgengi til opinberra starfa og til annarra al- mennra kosninga frá birtingu dóms þessa að telja. Ákærði greiði allan kostnað sakarinnar, þar með talin máls- varnarlaun til skipaðs talsmanns síns, Einars Ásmundssonar hrl., kr. 1000.00. Á drætti þeim, sem á rannsókn málsins varð, er þegar gerð grein hér að framan. Henni lauk hinn 26. april 1945 og verjandi var skip- aður hinn 3. maí. Verjandi skilaði vörn í málinu hinn 29. des. s. 1. og bar veikindi sin fyrir drættinum. Dráttur sá, sem á dómsuppsögn er orðinn, stafar af óvenjulegum embættisönnum dómarans á þessu ári. Dómsorð: Ákærði Jón Finnbogi Kjartansson sæti fangelsi í 8 mánuði. Gægluvarðhald hans frá 3.—19. apríl 1943 komi með fullri daga- tölu til frádráttar refsingunni. Ákærði skal sviptur kosningarrétti og kjörgengi til opinberra starfa og annarra almennra kosninga frá birtingu dóms þessa að telja. Ákærði greiði allan kostnað sakarinnar, þar með talin máls- varnarlaun skipaðs talsmanns sins, Einar Ásmundssonar hrl., kr. 1000.00. Dóminum skal fullnægja með aðför að lögum. 285 Fötudaginn 30. april 1948. Nr. 67/1947. Vinnufatagerð Íslands h/f (Hrl. Gústaf A. Sveinsson) gegn Jóhönnu Sigurðardóttur (Hrl. Ragnar Ólafsson). Ákvörðun orlofsfjár. Dómur hæstaréttar. Áfrýjandi, sem skotið hefur máli þessu til hæstaréttar með stefnu 30. júní 1947, krefst þess að verða dæmdur syýkn af öllum kröfum stefnda og málskostnaðar úr hendi hennar fyrir báðum dómum eftir mati hæstaréttar. Stefndi krefst staðfestingar hins áfrýjaða dóms og máls- kostnaðar úr hendi áfrýjanda fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Stefndi fékk ekki fast kaup fyrir starf sitt hjá áfrýjanda, en hafði ákvæðisvinnukaup, miðað við dagvinnutaxta. Sam- kvæmt 1. málsgrein 4. gr. laga nr. 16/1943 átti hún því rétt á að fá greitt í orlofsfé 4% af ákvæðisvinnukaupi sínu or- lofsárið 1945—-1946, eða kr. 663.26. Með því að málinu hefur ekki verið gagnáfryjað, verður þó að láta sitja við héraðs- dóminn og staðfesta hann að niðurstöðu til. Eftir þessum úrslitum þykir rétt, að áfrýjandi greiði stefnda 600 krónur í málskostnað í hæstarétti. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Áfrýjandi Vinnufatagerð Íslands h/f greiði stefnda Jóhönnu Sigurðardóttur kr. 600.00 í málskostnað í hæstarétti. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 28. apríl 1947. Mál þetta, sem dómtekið var 18. þ. m., hefur Jóhanna Sigurðar- dóttir, Frakkastig 14 BB hér í bæ, höfðað fyrir bæjarþinginu með 286 stefnu útgefinni 24. janúar s. 1. gegn Vinnufatagerð Íslands, hér í bænum, til greiðslu eftirstöðva orlofsfjár að fjárhæð kr. 256.80 með 5% ársvöxtum frá stefnubirtingardegi til greiðsludags og málskostn- aðar að skaðlausu. Stefndi hefur krafizt sýknu og málskostnaðar að mati dómarans. Stefnandi er félagi í Iðju, félagi verksmiðjufólks, og starfar að verksmiðjuvinnu hjá stefnda, sem mun vera í Félagi íslenzkra iðn- rekenda. Gilda samningar framangreindra félaga um kjör stefnanda. Orlofsárið 1945—1946 vann stefnandi að einhverju eða öllu leyti í ákvæðisvinnu og tók því laun miðað við vinnuafköst. Námu laun hennar á þessu tímabili kr. 16 581.38. Telur hún sig eiga að fá 4% af þeirri fjárhæð í orlofsfé eða kr. 663.26. Stefndi hefur hins vegar aðeins greitt henni orlofsfé miðað við fastakaup við störf hennar eða kr. 406.46, og er mál þetta höfðað til heimtu mismunar þessara fjárhæða. Stefnandi byggir kröfur sinar á því, að samkvæmt orlofslögunum eigi hún rétt á að fá í orlofsfé 4% af öllum launum sínum á orlofs- árinu, enda hafi öll störf sin verið unnin samkvæmt dagvinnutaxta. Telur hún þetta gilda jafnt fyrir því, þótt svo yrði litið á, að hún hafi verið í föstu starfi hjá stefnda, því þá eigi hún rétt á 12 daga sumarleyfi með launum, sem séu meðaltal þeirra launa, sem hún raunverulega hafi unnið fyrir á orlofsárinu. Stefndi byggir sýknukröfu sína á því, að hún hafi þegar greitt stefnanda allt það orlofsfé, sem hún eigi rétt á fyrir framangreint orlofsár. Telur stefnda, að samkvæmt 2. mgr. 11. gr. kjarasamninga milli Iðju og Félags iðnrekenda sé stefnandi í föstu starfi hjá stefnda. Beri henni samkvæmt því 12 daga orlof fyrir framangreint orlofsár, en einungis með þeim launum, sem greidd séu föstu starfsfólki við sams konar störf, enda skipti ekki máli, þótt hún raunverulega hafi haft meiri tekjur sökum þess að hún vann í ákvæðisvinnu. Bendir stefndi þessu til stuðnings á 2. mgr. 13. gr. í samningi Iðju og Félags íslenzkra iðnrekenda, sem gilti frá 30. september 1944 til 26. sept. 1946, en þar segir m. a.: „Fólk, sem vinnur ákvæðisvinnu, skal fá greitt fyrir „sumarleyfi samkvæmt ákvæðum um viku- og mán- aðarkaup 3 Samkvæmt 2. mgr. 11. gr. í kjarasamningum Iðju og Félags ís- lenzkra iðnrekenda, svo og 4. mgr. 4. gr. orlofslaganna, var stefn- andi í föstu starfi hjá stefnda orlofsár það, er að framan greinir. Ber henni því, samkvæmt 1. mgr. 3. gr., sbr. 4. mgr. 4. gr. orlofslag- anna nr. 16 frá 1943, 12 daga sumarleyfi með jafnháu kaupi og hún að meðaltali vann fyrir samkvæmt dagvinnutaxta á jafnlöngum tima umrætt orlofsár. Því er ómótmælt, að stefnandi hafi unnið hjá stefnda fyrir kr. 16581.38 orlofsárið 1945—1946 og að allt það kaup sé miðað við dagvinnutaxta. Aðiljum ber saman um, að reikna beri með 302 vinnudögum á ári hjá iðnverkafólki. Ber stefnanda sam- kvæmt því í orlofseyri 12/302 af kr. 16581.38 eða kr. 658.86. Af 287 þeirri fjárhæð hefur stefndi þegar greitt kr. 406.46, en mismuninn, kr. 252.40, ber stefnda að greiða stefnanda með vöxtum svo sem kraf- izt er í stefnu. Málskostnaður til handa stefnanda ákveðst kr. 180.00. Einar Arnalds borgardómari kvað upp dóm þenna. Dómsorð: Stefndi, Vinnufatagerð Íslands h/f, greiði stefnanda, Jóhönnu Sigurðardóttur, kr. 252.00 með 5% ársvöxtum frá 24. janúar 1947 til greiðsludags og kr. 180.00 í málskostnað innan 15 daga frá lögbirtingu dóms þessa að viðlagðri aðför að lögum. Föstudaginn 30. apríl 1948. Nr. 4/1948. H/f Sæfell gegn Hafnarsjóði Vestmannaeyja. Dómur hæstaréttar. Málssókn þessi fellur niður. Áfrýjandi h/f Sæfell, er eigi mætir í málinu, greiði 50 króna aukagjald til ríkissjóðs, ef hann vill fá mál sitt tekið fyrir af nýju. Föstudaginn 7. maí 1948. Nr. 18/1948. Réttvísin (Hrl. Einar B. Guðmundsson) gegn Eiði Thorarensen (Hrl. Eggert Classen). Galli á málshöfðun. Ómerking dóms. Dómur hæstaréttar. Guðmundur Hannesson, bæjarfógeti á Siglufirði, hefur kveðið upp hinn áfrýjaða dóm. Er rannsókn málsins var lokið, tilkynnti héraðsdómari ákærða á lögregludómþingi, „að opinbert refsimál verði 288 höfðað gegn honum til refsingar fyrir framangreindar grip- deildir.“ Hinn 29. október 1947 var gefin út stefna á hendur ákærða. Þar er því lýst, að ákærði hafi „gerzt brotlegur við hin almennu refsilög“ og að honum sé stefnt „til sakar að svara og dóm að þola til refsingar og til greiðslu málskostn- aðar“. Í málshöfðunartilkynningu dómara og stefnu greinir eigi nánar refsiákvæði, er ákærði sé sóttur eftir. Þá er og lýsingu sakaratriða í héraðsdómi mjög áfátt. Vegna þessara megingalla á meðferð málsins í héraði verður að ómerkja héraðsdóminn og dæma allan áfrýjunarkostnað sakarinnar á hendur ríkissjóði, þar á meðal málflutningslaun skipaðs sækjanda og verjanda fyrir hæstarétti, kr. 300.00 til hvors. Það athugast, að húsleit hefur verið gerð hjá ákærða, án þess að séð verði, að dómsúrskurður hafi verið felldur um það eða samþykki ákærða komið til. Þá hefur eigi verið leitað gagna um verðmæti muna þeirra, er ákærði er sak- aður um að hafa stolið. Loks er það athugavert, að málið er dæmt á bæjarþingi Siglufjarðarkaupstaðar, í stað þess að það skyldi rekið og dæmt á aukadómbþingi. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera ómerkur. Allur áfrýjunarkostnaður sakarinnar greiðist úr ríkis- sjóði, þar með talin laun sækjanda og verjanda fyrir hæstarétti, hæstaréttarlögmannanna Einars B. Guð- mundssonar og Eggerts Claessens, kr. 300.00 til hvors. Dómur bæjarþings (sic) Siglufjarðar 1. nóvember 1947. Með eigin játningu og öðrum gögnum hefur sannazt, að kærði Eiður Thorarensen, Siglufirði, hafi ölvaður um kvöldið þann 17. þ. m. farið inn í ólæsta íbúð manns, er var fjarverandi, og tekið þar G filmur og 6 bækur, en misst bækurnar niður í for úti fyrir, vegna þess hve ölvaður hann hafi verið. Hefur kærði nú borgað fyrir þessar gripdeildir sínar eftir kröf- um eiganda þess, er tekið var frá, og fengið fullnaðarkvittun fyrir. Ákærði hefur áður sætt refsingum sem hér segir: 1930 200 kr. sekt fyrir ölvun og óleyfilegt áfengi í veitingahúsi, 1931 5 daga einfalt fangelsi fyrir þjófnað, skilorðsbundið, 289 1932 65 kr. sekt fyrir ölvun. 1936 4 mánaða fangelsi við venjulegt fangaviðurværi fyrir brot gegn 231. gr. hegningarlaganna, og sama ár 100 kr. sekt fyrir áfengislagabrot, 1938 4 mánaða fangelsi við venjulegt fangaviðurværi fyrir Þjófnað, og sama ár 25 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri, 1945 25 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. Gripdeildir kærða eru refsiverðar (þótt kærði hafi verið ölvað- ur) samkvæmt 245. gr. refsilaganna, sbr. 244. gr, sömu laga, og er refsingin hæfileg 30 daga fangelsi, en fullnustu refsingar skal fresta og hún niður falla frá uppkvaðningu dóms þessa, ef skilorð VI. kafla refsilaganna verða haldin. Þá ber einnig samkvæmt 3. mgr. 68. gr. refsilaganna, frá birt- ingu dóms þessa, að svipta kærða kosningarrétti og kjörgengi til opinberra starfa og almennra kosninga á Íslandi. Kærða ber að greiða af sökinni allan löglega leiðandi kostnað. Því dæmist rétt vera: Eiður Thorarensen, Siglufirði, sæti fangelsi í 30 daga, en fulln- ustu refsingarinnar skal fresta og hún niður falla að 3 árum liðnum frá uppkvaðningu dóms þessa, ef skilorð VI. kafla al- mennra hegningarlaga verða haldin. Frá birtingu dóms þessa skal kærði vera sviptur kosningarrétti og kjörgengi til opinberra starfa og almennra kosninga í landinu. Kærði greiði og allan sakarkostnað. Dómi þessum að fullnægja með aðför að lögum. Föstudaginn 7. maí 1948. Nr. 2/1948. Réttvísin og valdstjórnin (Hrl. Ólafur Þorgrímsson) gegn Stefáni Gunnbirni Egilssyni (Hrl. Ragnar Jónsson). Brot á bifreiða- og umferðarlögum. Manndráp af gáleysi. Dómur hæstaréttar. Ákærði ók bifreið, sem var óhæf til aksturs og varð eigi stöðvuð í skjótu bragði. Ákærði sá barnið á hlaupum á gang- 19 290 stéttinni, áður en bifreið hans kom á móts við það. Barnið var aðeins tveggja ára, og mátti ákærði því gera ráð fyrir varúðarlausri hegðun þess, þ. á m. að það hlypi út á götuna. Bar ákærða að haga akstri sínum í samræmi við þessar aðstæður og jafnvel stöðva bifreiðina alveg, þar til hætta á slysi væri liðin hjá. Þetta gerði ákærði ekki, en telja verð- ur að til þess hafi verið nægilegt svigrúm eftir að ákærði varð barnsins var. Ákærði er þvi samvaldur að banaslysi því, sem lýst er í héraðdómi, og sekur um brot segn 215. gr. hegningarlaga nr. 19/ 1940 og 27. gr. bifreiðalaga nr. 23/1941 auk refsiákvæða þeirra, sem rakin eru í forsend- um hins áfrýjaða dóms. Refsing ákærða þykir hæfilega ákveðin 3500 króna sekt til ríkissjóðs, og komi varðhald 35 daga í stað sektarinnar, verði hún eigi greidd innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Samkvæmt 68. gr. hegningarlaga nr. 19/1940 og 39. gr. bifreiðalaga nr. 23/1941 ber að svipta ákærða ævilangt rétti til bifreiðarstjórnar. - Ákvæði héraðsdóms um málskostnað ber að staðfesta. Ákærði greiði allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin málflutningslaun skipaðs sækjanda og verjanda fyrir hæstarétti, kr. 500.00 tl hvors. Dómsorð: Ákærði Stefán Gunnbjörn Egilsson greiði 3500 króna sekt í ríkissjóð, og komi varðhald 35 daga í stað sekt- arinnar, verði hún eigi greidd innan 4 vikna frá birt- ingu dóms þessa. Ákærði er sviptur Ökuleyfi ævilangt. Ákvæði héraðdóms um málskostnað staðfestist. Ákærði greiði allan áfryjunarkostnað sakarinnar, þar með talin laun sækjanda og verjanda fyrir hæstarétti, hæstaréttarlögmannanna Ólafs Þorgrímssonar og Ragn- ars Jónssonar, kr. 500.00 til hvors. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. 291 Dómur aukaréttar Reykjavíkur 12. ágúst 1947. Ár 1947, þriðjudaginn 12. ágúst, var í aukarétti Reykjavíkur, sem haldinn var í skrifstofu réttarins af Þórði Björnssyni, settum saka- dómara, upp kveðinn dómur í málinu nr. 2892/1947: Réttvísin og valdstjórnin gegn Stefáni Gunnbirni Egilssyni, sem tekið var til dóms 10. f. m. Mál þetta er af réttvísinnar og valdstjórnarinnar hálfu höfðað segn Stefáni Gunnbirni Egilssyni verkamanni, Sólvallagötu 50 hér í bæ, til refsingar, sviptingar bifreiðastjóraréttinda og greiðslu sak.- arkostnaðar, fyrir brot gegn 23. kafla almennra hegning. garlaga nr. 19 12. febrúar 1940, bifreiðalögum nr. 23 16. júní 1941 og umferða- lögum nr. 24 16. júní 1941. Ákærði er kominn yfir lögaldur sakamanna, fæddur 14. desember 1904 að Laxamyýri i Reykjahverfi, og hefur hvorki sætt fyrr ákæru né refsingu, svo að kunnugt sé. Málavextir eru þeir, sem nú skal greina: Fimmtudaginn 15. maí s. 1, um klukkan 12 á hádegi, ók ákærði vörubifreiðinni R 3719, sem er eign atvinnudeildar háskólans, frá Reykjavíkurflugvelli norður Laufásveg. Með honum í bifreiðinni voru bræður hans, Sigurjón Egilsson úrsmiður, sem sat í stýrishús- inu við hlið ákærða, og Jóhannes Þorvaldur Egilsson húsgagna- smiður, báðir til heimilis í Tjarnargötu 30, en hann sat á bekk, sem er langsum hægra megin á vörupalli bifreiðarinnar. Skammt sunnan við Njarðargötu, milli húsanna nr. 58 og 60 við Laufásveg, varð tveggja ára gamall drengur, Guðmundur Ósvaldsson, undir vinstra framhjóli bifreiðarinnar og beið þegar bana af. Ingólfur Blöndal læknir, sem kom að slysstaðnum nokkru eftir að slysið arð, fór með líkið upp á Landsspitala, en síðar var það krufið. Jón Víðis mælingamaður gerði uppdrátt af slysstaðnum, sem lagður hefur verið fram, rskj. nr. 2, en þá hafði bifreiðin verið færð litið eitt til. Reyndust hemlaför, sem sáust eftir bifreiðina á slysstaðn- um vera um 2 metrar á lengd, og rúman meter frá gangstéttarbrún. Er slysið varð, var veður gott, og mun litil sem engin úrkoma hafa verið, en vegurinn á slysstaðnum rakur. Sama daginn og slysið ví arð, skoðuðu bifreiðaefiirlitsmennirnar Hjörleifur Jónsson, Lindargötu 11 og Jónas Sverrir Samúelsson, Laugavegi 53, bifreiðina R 3719 og reyndu hana í akstri. Hafa þeir gefið vottorð þess efnis, rskj. nr. 3, og borið það hér í réttinum, að bifreiðin hafi verið í óökufæru ástandi. Kveða þeir, að ekki hafi verið hægt að aka bifreiðinni hrað- ar en á um 25 km hraða miðað við klukkustund, aðallega Ee þess, að tengslið sleit ekki (koplaði ekki frá) og því ekki hæ að aka bifreiðinni nema á lægri hraðastigum (girum) 1., 2. og 3 Urðu þeir að hafa vél bifreiðarinnar í 2. hraðastigi, að því er þá minnir, þegar þeir settu hana í gang, en Hjörleifur Jónsson telur, áð sá, sem henni er vanur, muni eigi þurfa þess. Í hvert skipti, sem 292 hemlað var, urðu þeir að stöðva vél bifreiðarinnar til að stöðva bif- reiðina. Jónas Sverrir segir, að orðið hafi að stöðva vélina, þegar skipt var um ganghraða. Fóthemlar bifreiðarinnar voru slæmir og þurfti að tvistiga hemilsfetilinn til þess að þeir virkuðu sæmilega. Handhemill reyndist góður, en hraðamælir í ólagi. Nokkurt hlaup var í stýrissamböndum, og telur Hjörleifur Jónsson, að það hafi fundizt í stýrishjólinu í akstri. Jónas Sverrir segir það eigi vera, en hann ók Þifreiðinni. Fjaðraklossi vinstra megin að aftan var laus. Hurðarhún í hægri framhurð vantaði og gluggarúða þeim megin var lítillega sprungin. Ekki segja þeir bifreiðaeftirlitsmennirnir að þetta hafi haft nokkuð að segja, hvað útsýni úr bifreiðinni snertir, enda var stýrið vinstra megin í henni, en útsýni úr bifreiðum af þessari gerð sé gott. Ákærði skýrir svo frá málavöxtum, að hann hafi ekið mjög hægt, er slysið varð, varla yfir 10 km hraða miðað við klukkustund, enda var honum kunnugt um ástand bifreiðarinnar. Hann var umráða- maður hennar, og hafði ekki annar ekið henni, meðan hún var í notkun, en hann hefur verið starfsmaður atvinnudeildar háskólans á annað ár. Nokkru frá slysstaðnum ók hann fram úr kennslubif- reið, og lítið eitt fyrir sunnan hann, vestan megin á götunnni, fyrir framan húsið nr. 60, segir hann bifreið hafa staðið. Kveðst hann hafa beygt nokkuð fljótt að vestri gangstéttarbrún, er hann hafði ekið fram hjá þessari bifreið, þar eð einhver bifreið hafi komið á móti honum, en vel geti verið, að henni hafi verið ekið upp eða niður Njarðargötu. Þá kveðst hann hafa tekið eftir, að unglingur hafi hlaupið eftir gangbrautinni upp að húsinu nr. 60 við Laufásveg, einnig hafi hann séð barn einhvers staðar á gangstéttinni, og hafi það hlaupið í sömu átt og hann ók bifreiðinni. Það hafi hrasað og fallið beint fyrir framan vinstra framhjól bifreiðarinnar, og svo nærri því, að hann hafi ekki séð, hvernig það varð fyrir bifreiðinni. Kveðst hann hafa talið, að barninu væri óhætt, þótt hann æki áfram, enda hafi verið um ' meter frá gangstéttarbrún að bifreiðinni. Hann segist hafa fundið að vinstra framhjól bifreiðarinnar fór yfir barnið, þótt hann hafi jafnskjótt og barnið h rasaði, hemlað, bæði með fóthemlum og handhemli, auk þess sem hann beygði bifreið- inni til hægri út á götuna. Telur ákærði, að hann hafi tvístigið hem- ilsfetilinn og tekið í handhemilinn um leið og hann steig á hemils- fetilinn í síðara skiptið. Virtist honum bifreiðin stöðvast tiltölulega fljótt, en þegar hann og bræður hans komu út úr henni, lá barnið undir bifreiðinni við vinstri afturhjólin. Fannst þeim sem hjólið. kynni að þrengja að höfði barnsins, svo að ákærði ók bifreiðinni lítið eitt aftur á bak, en Jóhannes Þorvaldur tók barnið upp, og síðar tók Ingólfur Blöndal læknir við því, eins og að framan greinir. Allir kveða þeir bræður fætur barnsins hafa verið fyrir neðan gang- stéttarbrúnina, en vitnið Sigríður Ástrós Sigurðardóttir húsfreyja, 293 Laufásvegi 58, sem eigi sá hvernig slysið varð, segir annan fót barnsins hafa verið uppi á gangstéttarbrúninni. Ákærði, sem var að öllu leyti vel fyrir kallaður, kveður ekkert hafa dregið athygli sina frá akstrinum, og ekkert sérstakt hafi hann verið að ræða við Sig- urjón bróður sinn. Ekki segist ákærði hafa þurft að hafa vél bif- reiðarinnar í hraðastigi (sir), er hann setti vél hennar í gang. og ævinlega hafi hann ekið bifreiðinni af stað í fyrsta hraðastigi, og minnir að hann hafi ekið í 4. hraðastigi frekar en 3., er slysið varð, en hraðastigin kveður hann vera 5 áfram og eitt aftur á bak. Jónas Sverrir bifreiðaeftirlitsmaður segir aftur á móti, að hraðastigin séu 4 áfram, og hið sama minnir Hjörleif Jónsson. Ekki kveður ákærði, að erfitt hafi verið að skipta um hraðastig, er bifreiðin var á ferð. Segir hann hlaupið í stýrisendanum hafa fundizt lítillega upp í stýrishjólið, en ekki hafi það virzt vera neitt til tjóns. Undir bif- reiðinni segir hann aðeins sex hjól hafa verið, framhjólin, og svo fjögur hjól fyrir aftan, þannig að afturhjólin voru ekki tvöföld, eins og ráð er gert fyrir, þegar 10 hjól eru höfð undir bifreiðinni. Jónas Sverrir kveður aftur á móti að öll hjól bifreiðarinnar, 10 að tölu, hafi verið á henni. Vitnið Sigurjón Egilsson kveður talsvert mikla umferð hafa verið um Laufásveginn, er slysið varð. Minnir það, að ákærði hafi þá verið að víka fyrir bifreið, og að bifreið hafi staðið litið eitt fyrir norðan slysstaðinn. Kveðst það visst um, að ákærði hafi ekið nærri vestari gangstétt en ella vegna umferðarinnar. Segir það hann hafa ekið mjög hægt, en nánar hefur það ekki treyst sér til að ákveða hraðann. Ekki kveðst vitnið hafa veitt barninu eftirtekt fyrr en um leið og slysið varð, en þá sá það höfuð og herðar barnsins rétt framan við vinstra framhjól bifreiðarinnar, og eins og það væri að detta fram fyrir sig. Á sama augnabliki og vitnið kom auga á barn- ið, kveður það bifreiðinni hafa verið hemlað bæði með hand- og fóthemlum og jafnframt beygt til hægri frá gangstéttarbrún. Ekki varð vitnið vart við að barnið hefði orðið undir vinstra framhjóli bifreiðarinnar. Það minnist þess, að ákærði og það hafi verið að tala saman nokkru áður en slysið varð, og segir vel geta verið, að það hafi kastað fram einhverjum setningum um Það leyti, sem slysið varð, en telur víst, að ekkert hafi dregið athygli ákærða frá akstr- inum og að hann hafi ekki horft af veginum. Vitnið Jóhannes Þorvaldur Egilsson skýrir svo frá, að ákærði hafi ekið mjög hægt á móts við það sem atvinnuvörubifreiðum er ekið hér í bænum, enda aki ákærði jafnan hægt og varlega. Ekki minnist vitnið þess, að mjög mikil umferð hafi verið á Laufásveg- inum, og man ekki eftir bifreiðum á ferð, en segir bifreið hafa staðið fyrir norðan slysstaðinn, en þó fyrir sunnan Njarðargötu, austan megin á götunni. Vitnið iók ekkert eftir barninu, sem fyrir slysinu varð, og sá það ekki fyrr en slysið var orðið. Kveður vitnið bifreið- 294 ina hafa verið stöðvaða mjög snögglega og beygt frá gansstéttar- brúninni, og telur að um meter hafi verið á milli gangstéttarbrúnar- innar og bifreiðarinnar. Vitnið Guðný Þorbjörg Sigurðardóttir húsfreyja, Laufásvegi 58, skýrir svo frá, að það hafi séð úr stofuglugga sinum, hvernig slysið varð. Kveður það drenginn hafa gengið þvert austur yfir gang- stéttina fyrir framan húsið nr. 60 við Laufásveg og virtist vitninu sem hann ætlaði yfir götuna, og telur líklegt, að hann hafi haft huga að fara að sandhrúgu hinum megin götunnar litið eitt norðar en slysstaðurinn. Kveður það bifreiðinni hafa verið ekið hæst, tals- vert hægara en bifreiðum er almennt ekið eftir Laufásveginum. Rétt í því að bifreiðin var að komast á móts við drenginn, segir vitnið hann hafa hnotið, en þó eigi dottið, og við þetta hafi hann lítillega breytt stefnu eins og til suðurs, fallið svo beint fram yfir sig á srúfu út á götuna og orðið undir vinstra framhjóli bifreiðarinnar, enda hafi hún þá verið komin alveg á móts við hann. Kveður það hjól bifreiðarinnar hafa farið yfir drenginn fyrir neðan hendur. Vitnið Oddný Guðmundsdóttir húsfrú, Laufásvegi 58, var statt í mjólkurbúð í sama húsi og það býr í ásamt dótturdóttur sinni, þriggja ára gamalli. Sá það ekki hvernig slysið varð, en kveður hana hafa sagt: „Barnið datt undir bil“ Vitnið Gísli Óskar Zesselíusson lögregluþjónn, Óðinsgötu 4, skýrir svo frá, að það hafi verið að kenna Gunnari Tryggvasyni verka- manni, Lokastíg 6, bifreiðaakstur í bifreið sinni R 994, er slysið! varð. Óku þeir niður Barónsstíg og norður Laufásveg mjög hægt. Við þessi gatnamót tók Gísli Óskar fyrst eftir bifreiðinni R 3719 góðan spöl fyrir norðan Barónsstíg. Ók Gunnar bifreiðinni R 994 mjög hægt norður Laufásveg eða á um 8 km hraða miðað við klukku- stund að því er Gísli Óskar telur, en skammt fyrir sunnan gatna- mót Laufásvegar og Barónsstigs ók ákærði fram úr bifreiðinni R 991 mjög hægt eða á um 10 km hraða miðað við klukkustund, að áliti Gísla Óskars. Hafði hann orð á því við nemanda sinn, að þarna sæti hann séð, hve sumir menn væru kurteisir í umferðinni og þannig ætti að aka fram úr kennslubifreiðum. Hefur Gunnar Tryggvason staðfest þennan framburð Óskars, en hann kveður bif- reflðina R 3719 hafa verið stöðvaða rétt norðan við húsið nr. 60 við Laufásveg, eða um 70 metra fyrir aftan bifreið sína. Hvorki minnist Gunnar né Gísli þess, að þeir hafi mætt bifreið milli Barónsstigs og Njarðargötu eftir að bifreiðinni R 3719 var ekið fram með bifreiðinni R 924, en hún var stöðvuð skammt frá slysstaðn- um. Litlu eftir það segir Gunnar Tryggvason einhverja bifreið hafa komið þar að sunnan Laufásveg, en ngðilur Blöndal læknir og bróðir hans, Hjálmar Jóhann Blöndal skrifstofustjóri, Sóleyjargötu 7, komu í bifreið norður eftir Laufásvegi, komu að slysstaðnum nokkru eftir að slysið varð og fluttu Guðmund heitinn á Lands- spítalann, Virtist Ingólfi hann þá Þegar dáinn. Minnir Hjálmar Jó- 295 hann, að einhverjar bifreiðar hafi staðið á Laufásveginum, austan megin á akbrautinni, í námunda við slysstaðinn, en Gísli Óskar segist hafa tekið eftir því, að bifreið stóð einhvers staðar vestan megin á Laufásveginum milli Liljugötu og slysstaðarins. Í krufningsskýrslu Þórarins Sveinssonar læknis segir orðrétt, að við líkskoðun og krufningu hafi komið í ljós, í fyrsta lagi mjög mikið kúpubrot og stórskemmdir á heila, Í öðru lagi sprenging á lifur og milti og hægra nýra og enn fremur sprenging á þindinni vinstra megin og með blæðingum í nærliggjandi umhverfi. Auk þessa fundust þverbrot á nokkrum rifjum hægra megin (1., 6., 7., 8., 9. og 10. rif hægra megin). Það er ljóst, að áverkar þessir hafa verið Það miklir, að barnið hefur látizt samstundis. Upplýst er í máli þessu, að ákærða var kunnugt um ástand bif- reiðarinnar R 3719, er slysið varð, fóthemlar mjög slæmir, auk ann- ars, er í ólagi var, en handhemill góður, og að hann ók afar hægt, varla yfir 10 km hraða miðað við klukkustund. Barnið hrasaði af sangstéttinni og datt beint fram fyrir bifreiðina, er hún var alveg á móts við það, og varð undir vinstra framhjóli hennar. Hemlaði ákærði þá bæði með fóthemlum og handhemlum, og gerði það, sem virtist hafa verið í valdi hans, til að forðast slysið, en það reyndist árangurslaust. Þótt ákærði æki áfram á svo hægum hraða, og þar sem barnið var á gangstétt, en algent er, að ungbörn eru á þessum slóðum hér í bæ, þykir eigi verða séð, að hann hafi sýnt slíka óvar- kárni með aksiri sínum, að rétt þyki, að hann beri refsiverða sök á dauða barnsins, enda óvíst að mögulegt hefði verið að forðast slysið, þó að Þifreiðin hefði verið í góðu lagi að öllu leyti. Ber því að sýkna ákærða af ákæru réttvísinnar fyrir brot gegn 23. kafla almennra hegningarlaga nr. 19 12. febrúar 1940. Aftur á móti hefur ákærði gerzt brotlegur við 2 mgr. ö. gr., 9. gr. sbr. 18. gr. og 38. gr. bifreiðarlaga nr. 23 16. júní 1941, 2. mgr. 3. gr. og 3. mgr. 4. gr. sbr. 14. gr. umferðalaga nr. 24 16. júní 1941. Þykir refsing ákærða eftir öllum málavöxtum hæfilega ákveðin 2000 króna sekt til ríkissjóðs, er afplánist með varðhaldi í 60 daga, verði hún eigi greidd innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa að telja. Ákærði greiði allan kostnað sakarinnar, þar með talin málsvarn- arlaun skipaðs verjanda sins hér við réttinn, Ragnars Jónssonar hrl., kr. 400.00. Dráttur sá, er verið hefur á rekstri máls þessa, stafar af önnum rannsóknardómarans. Rekstur málsins hefur verið vítalaus. Dómsorð: Ákærði Stefán Gunnbjörn Egilsson skal vera sýkn af ákæru réttvísinnar í máli þessu, en greiði 2000 króna sekt til ríkissjóðs, er afplánist með varðhaldi í 60 daga, verði hún eigi greidd innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa að telja. Ákærði greiði allan kostnað sakarinnar, þar með talin máls- 296 /arnarlaun skipaðs verjanda sins hér við réttinn, Ragnars Jóns- sonar hrl., kr. 400.00. Dómi þessum skal fullnægja með aðför að lögum. Föstudaginn 7. maí 1948. Nr. 34/1948. Valdstjórnin (Hrl. Gunnar Þorsteinsson) gegn Jóni Björnssyni Jónssyni (Hrl. Ólafur Þorgrímsson). Brot á lögreglusamþykkt. Dómur hæstaréttar. Með skírskotun til forsendna hins áfrýjaða dóms ber að staðfesta hann, að því er varðar refsingu kærða, þó svo, að greiðslufrestur sektarinnar telst frá birtingu dóms þessa. Af hálfu lögreglustjórans í Reykjavík hefur ekki verið gerð grein fyrir því, hvers vegna umráðamanni hestanna, sem er innanbæjarmaður, var ekki gefinn kostur á að taka þá úr haldi fyrr en raun bar vitni. Er krafan um endur- gjald fyrir fóðrun þeirra því vanreifuð að þessu leyti og óvíst um réttmæti hennar. Ber því að vísa henni frá hér- aðsdómi. Ákvæði héraðsdóms um sakarkostnað ber að staðfesta. Samkvæmt þessu ber að dæma kærða til að greiða allan kostnað við áfrýjun sakarinnar, þar á meðal málflutnings- laun skipaðs sækjanda og verjanda fyrir hæstarétti, kr. 300.00 til hvors. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður að því er varðar refsingu kærða Jóns Björnssonar Jónssonar, þó svo, að greiðslufrestur sektarinnar telst frá birtingu þessa dóms. Kröfu lögreglustjórans í Reykjavík um fóðrunar- kostnað vísast frá héraðsdómi. sætt 1923 í 1929 1931 1932 * 1932 ? 1937 1937 1938 1938 1939 1939 1940 1941 1941 1941 297 Ákvæði hins áfrýjaða dóms um sakarkostnað í hér- aði staðfestast. Kærði greiði allan kostnað við áfrýjun sakarinnar, þar með talin málflutningslaun skipaðs sækjanda og verjanda í hæstarétti, hæstaréttarlögmannanna Gunn- ars Þorsteinssonar og Ólafs Þorgrímssonar, 300 krón- ur til hvors. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur lögregluréttar Reykjavíkur 9. janúar 1948. Ár 1948, föstudaginn 9. janúar, var í lögreglurétti Reykjavíkur, sem haldinn var í skrifstofu sakadómara af fulltrúa hans, Halldóri Þorbjörnssyni, kveðinn upp dómur í málinu nr. 126/1948: Vald- stjórnin gegn Jóni Björnssyni Jónssyni. Mál þetta, er dómtekið var 15. þ. m. er af valdstjórnarinnar hálfu höfðað gegn kærða fyrir brot gegn VII. kafla lögreglusamþykktar Reykjavíkur nr. 2 7. janúar 1930 til refsingar og greiðslu málskostn- aðar og kostnaðar við vörzlu á óskilahestum. Kærður er Jón Björnsson Jónsson skrifstofumaður, Efri-Hlíð hér í bæ. Hann er fæddur á Eyrarbakka 19. desember 1899. Hann hefur eftirtöldum kærum og refsingum: Sátt, 25 kr. sekt fyrir ósæmilega hegðun á götu. Sátt, 50 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. Áminning fyrir brot gegn lögreglusamþykkt. Sátt, 5 kr. sekt fyrir flækingshest í bænum, 6 kr. hand- sömunargjald. Sátt, 10 kr. sekt fyrir að aka númerslausri bifreið. Sátt, 50 kr. sekt fyrir brot gegn 61. gr. lögreglusamþykktar Reykjavíkur. Sátt, 100 kr. sekt fyrir lögreglusamþykktarbrot. Sátt, 5 kr. sekt fyrir brot gegn umferðarreglum. Undir rannsókn fyrir meinta ölvun við bifreiðaakstur. Fellt niður með bréfi dómsmálaráðuneytisins 3140 1938. Sátt, 300 kr. sekt fyrir ölvun og árás á Þilstjóra við akstur. Sátt, 100 kr. sekt fyrir ölvun og mótþróa við lögregluna. Dómur lögregluréttar, 100 kr. sekt og sviptur ökuskirteini í 3 mánuði fyrir ölvun við bifreiðaakstur. Sátt, 25 kr. sekt fyrir ölvun. Dómur lögregluréttar, 150 kr. sekt og sviptur ökuskírteini ævilangt fyrir ölvun við bifreiðaakstur. Dómur aukaréttar, 800 kr. sekt fyrir brot gegn 18. sbr. 38. 298 gr. laga nr. 33 1935, 7. sbr. 96. gr. lögreglusamþykktar- Reykjavikur og 95. gr. hegningarlaganna nr. 19 1940, sbr. 2. gr. bráðabirgðalaga nr. 5 1941. 1941 !%%g Sátt, 50 kr. seki fyrir broi gegn 18. og 24. gr. sbr. 40, gr. laga nr. 32 1931 og 61. sbr. 96. gr. lögreglusamþykktar Reykjavíkur. 1942 1% Sátt, 30 kr. sekt fyrir brot gegn 61. gr. lögreglusamþykktar: Reykjavíkur. Málavextir eru sem hér segir: Mánudaginn 9. september 1946, kl. 20.15, kom á lögreglustöðina Bjarni Benediktsson þáverandi borgarstjóri og kvað þrjá hesta ganga lausa í Hljómskálagarðinum og óskaði að þeir yrðu fjarlægðir. Fóru lögregluþjónar þegar á vettvang og tóku hestana og voru þeir settir í geymslu hjá Kjartani Ólafssyni vörzlumanni, Grettisgötu 80. Við rannsókn kom í ljós, að eigandi eins af hestum Þessum er Ólafur Pálsson, Sjálandi, og annan átti Kristján Kjartansson, Björnshúsum á Grimsstaðaholti, en báðir þessir hestar voru algerlega undir um- ráðum kærða, sem hafði þá í hagagöngu. Kærði tók ekki hestana úr vörzlum lögreglunnar fyrr en 15. október, er Þeir höfðu verið í vörzlum hennar í 36 daga. Neitaði hann að greiða kostnað við geymslu hestanna. Þeir voru þó afhentir honum, og hefur lögreglu- stjórinn í Reykjavík gert þá kröfu í máli þessu „að kærði verði dæmdur til að greiða sér kr. 720.00 vegna útlagðs kostnaðar við vörzlu hestanna og hefur lögreglustjóri lagt fram gögn kröfunni til sönnunar. Vaxta hefur eigi verið krafizt. Af hálfu kærða hefur því verið haldið fram, að eigi beri að sak- fella kærða fyrir það, þótt hrossin væru laus í þetta skipti, þar sem Þau hafi verið í hagagöngu á girtu landi og engar sönnur hafi verið á það færðar, að girðingar um land þetta hafi verið ónógar og illa við haldið, og hefði því átt að fara fram skoðun á girðingunum til að ganga úr skugga um, hvort svo hafi verið, eða hvort líkur séu til að spjöll hafi verið framin á girðingunum, eða hvort líkur væri til, að hestunum hefði verið hleypt út af mönnum. Á Þessa skoðun kærða verður ekki fallizt, enda hefur hann alls ekki gert líklegt, að óvið- komandi mönnum sé um að kenna, að hrossin sluppu úr girðing- unni. Þykir kærði því í umræddu tilfelli hafa bakað sér refsiábyrgð samkvæmt 61., sbr. 96. gr. lögreglusamþykktar Reykjavíkur. Þá er einnig sannað í máli þessu, að tvö hross, sem kærði átti, voru handsömuð í görðum 8. jan. s. I. og sett í girðingu við Tungu. Þaðan munu þau hafa sloppið um nóttina og voru Þau daginn eftir tekin á Landsspitalalóðinni. Tók kærði svo við hrossunum af vörzlumanni og greiddi handsömunargjald þeirra. Kærði þykir einnig í framangreindu tilfelli hafa gerzt brotlegur við 61., sbr. 96. gr. lögreglusamþykktarinnar. Refsing kærða þykir, með hliðsjón af 77. gr. almennra hegningar- laga, hæfilega ákveðin 150 króna sekt til ríkissjóðs, og komi 7 daga 299 varðhald í stað sektarinnar, verði hún eigi greidd innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Er þá að athuga kröfu lögreglustjóra gegn kærða. Samkvæmt 2. mgr. 61. gr., sbr. 60. gr. lögreglusamþykktarinnar, skal eigandi greiða kostnað við handsömun og varðveizlu fénaðar, sem gengur laus í bæjarlandinu. Í umrædda tilfelli þykir kærði samkvæmi nefndum ákvæðum analogice eiga að greiða kostnað þennan, þar eð hrossin voru algerlega undir hans umráðum. Verður krafa lögreglustjórans tekin að öllu leyti til greina. Kærða ber loks að dæma til greiðslu alls sakarkostnaðar, þar með talinna málsvarnarlauna skipaðs talsmnns, Ólafs Þorgrimssonar hrl., er ákveðast 200 krónur. ; Dráttur hefur orðið á málinu vegna þess, hve talsmaður kærða skilaði seint vörn í málinu, og einnig varð dráttur á uppkvaðningu dóms þessa vegna anna dómarans. Dómsorð: Kærði Jón Björnsson Jónsson greiði 150 króna sekt til ríkis- sjóðs, og komi 7 daga varðhald í stað sektarinnar, verði hún eigi greidd innan 4 vikna frá birtingu dóm þessa. Kærði greiði lögreglustjóranum í Reykjavík kr. 720.00 innan 15 daga frá birtingu dóms þessa. Kærði greiði allan kostnað sakarinnar, þar með talin máls- varnarlaun skipaðs talsmanns sins, Ólafs Þorgrímssonar hæsta- réttarlögmanns, 200 krónur. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Föstudaginn 7. mai 1948. Kærumálið nr. 17/1946. Jóhann Hákonarson gegn Hjálmari Þorsteinssyni. Kært málskostnaðar- og sektarákvæði héraðsdóns. Dómur hæstaréttar. Með kæru 27. sept. 1946, sem hingað barst 25. okt. s. á., hefur sóknaraðili samkvæmt 186. og 2. málsgr. 189. gr. laga nr. 85/1936 kært ákvæði dóms bæjarþings Reykjavíkur, sem upp var kveðinn 21. sept. 1946 í máli varnaraðilja gegn sóknaraðilja og Sigurði Sveinbjörnssyni, að því er varðar 300 ákvörðun um málskostnað úr hendi sóknaraðilja og sektar- greiðslu fyrir brot á sáttalöggjöfinni. Hinn 30. okt. 1946 var gefin út áfrýjunarstefna í fyrr- greindu bæjarþingsmáli og þann 6. nóv. s. á. kvað hæsti- réttur síðan upp úrskurð um frestun kærumálsins, en kærumálið var sameinað aðalsökinni 19. desember s. á. Að- almálið var hafið þann 18. marz 1948, en aðiljar kærumáls- ins hafa nú óskað dóms í því. Krefst sóknaraðili þess, að ákvæði héraðsdómsins um greiðslu málskostnaðar og sekta verði hrundið og varnar- aðili verði dæmdur til að greiða honum málskostnað í hér- aði svo og kærumálskostnað. Varnaraðili krefst sýknu af kröfum sóknaraðilja og kæru- málskostnaðar úr hendi hans. Samkvæmt 5. tölulið 5. gr. laga nr. 85/1986, sbr. 80. gr. sömu laga, var fyrrgreindu bæjarþingsmáli svo háttað, að nægilegt var að héraðsdómari leitaði þar sátta. Voru því ekki efni til að dæma sóknaraðilja til greiðslu sekta og máls- kostnaðar samkvæmt 12. gr. laga nr. 85/1936, og þar sem aðrar ástæður þykja ekki vera fyrir hendi til að dæma máls- kostnað í héraði á hendur sóknaraðilja, þykir bera að fella úr gildi ákvæði héraðsdómsins að því er varðar greiðslu málskostnaðar og sekta. Samkvæmt þessu og eftir málavöxtum þykir rétt, að málskostnaður í héraði falli niður. Eftir atvikum þykir rétt, að kærumálskostnaður falli niður. Dómsorð: Ákvæði héraðsdóms um greiðslu málskostnaðar og sekta á hendur sóknaraðilja Jóhanni Hákonarsyni eru felld úr gildi og á málskostnaður í héraði að falla niður. Kærumálskostnaður fellur niður. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 21. september 1946. Mál þetta, sem dómtekið var 11. þ. m., hefur Hjálmar húsgagna- smiðameistari Þorsteinsson, hér í bæ, höfðað fyrir bæjarþinginu eftir árangurslausa sáttaumleitan með stefnu útgefinni 19. febrúar 301 1946 gegn þeim Jóhanni bifreiðastjóra Hákonarsyni, Samtúni 20 og Sigurði Sveinbjörnssyni vélavirkjameistara, Hverfisgötu 117, báð- um hér í bænum. Eru dómkröfur stefnanda þær, að stefndu verði dæmdir til þess að greiða honum in solidum kr. 2500.00 auk 6% ársvaxta frá 16. júlí 1945 til greiðsludags, svo og málskostnað að skaðlausu. Til vara hefur stefnandi krafizt þess, að annar hvor stefndu verði dæmdur til greiðslu framangreindra fjárhæða. Stefndu hafa krafizt sýknu og málskostnaðar. Málavextir eru þessir: Í júlímánuði 1945 átti stefnandi tal við stefnda Sigurð og falaði hjá honum bifreiðahreyfil. Kvaðst stefndi hafa á verkstæði sinu Dodge-hreyfil, ný-fræstan og standsettan, er kostaði kr. 2500.00 og væri eign stefnda Jóhanns. Talaði stefnandi einnig við hinn síðar- nefnda, er kvað stefnda Sigurð eiga að sjá um sölu hreyfilsins og bæri því að semja við hann wm kaupin. Varð það úr að stefnandi keypti hreyfil þenna og sóttu starfsmenn Bílasmiðjunnar h/f hreyf- ilinn í verkstæði stefnda Sigurðar, en stefnandi greiddi andvirði hans gegn kvittun skrifstofustúlku þar. Starfsmenn Bílasmiðjunnar settu hreyfilinn siðan í bifreið stefnanda og var hreyfillinn settur í gang til reynslu. Áf ganghljóði vélarinnar drógu þeir þá ályktun, að hreyfillinn væri ekki gangfær, enda hafi verið högghljóð („bank“) í vélinni. Hins vegar athuguðu þeir ekki, af hverju hljóð þetta staf- aði, enda vildi stefnandi ekki láta gera við vélina hjá Bílasmiðjunni, og var vélin þegar tekin úr bifreiðinni aftur. Skýrir stefnandi svo frá, að hann hafi þegar tilkynnt stefnda Sigurði, að hann riftaði kaupunum vegna galla á hreyflinum, og hafi stefndi viðurkennt rift- unina og farið fram á frest á endurgreiðslu andvirðisins. Hafi stefndi síðan látið sækja hreyfilinn og flytja hann í verkstæði sitt og hafi hann verið tekinn í sundur þar. Hins vegar hafi ekki orðið úr efnd- um á greiðsluloforði, og hefur stefnandi því höfðað mál þetta. Byggir hann kröfur sínar á hendur stefnda Jóhanni á því, að hann var eig- andi hreyfilsins og seljandi, en telur stefnda Sigurð bera ábyrgð á endurgreiðslu kaupverðsins vegna viðgerðar þeirrar, er hann fram- kvæmdi, og þess, að hann seldi hreyfilinn sem „nýfræstan og stand- settan“. Auk þess telur stefnandi stefnda Sigurð hafa samþykkt riftun kaupanna, hvort sem það var í eigin nafni eða sem umboðsmaður stefnda Jóhanns. Stefndi Jóhann byggir sýknukröfu sína á því, að ósannað sé í máli þessu, að hinn seldi hreyfill hafi verið háður nokkrum þeim göllum, er heimilað gæti stefnanda riftun kaupanna. Þá hefur hann einnig talið, að stefnandi hafi glatað þeim rétti, er hann annars kynni að hafa átt til riftunar, þar eð hann hafi veitt hinum selda hlut viðtöku hinn 16. júlí 1945, en ekkert látið upp um riftun kaupanna við sig, fyrr en skömmu áður en mál þetta var höfðað. Loks hefur hann mótmælt því sem ósönnuðu, að stefndi Sigurður hafi samþykkt riftun kaupanna og lofað endurgreiðslu, enda væru slíkar ráðstaf- 302 anir stefnda Sigurðar ekki skuldbindandi fyrir sig, þar eð umboð hans hafi ekki veitt heimild tl slíkra löggerninga. Stefndi Sigurður byggir sýknukröfu sina á bví, að afskipti hans af kaupum þessum hafi ekki verið önnur en þau að vísa stefnanda á eiganda hreyfilsins. Kveður hann það ekki hafa verið samkvæmt sinum fyrirmælum, að greiðslunni var veitt viðtaka í skrifstofu hans, enda kveðst hann hafa afhent hreyfilinn með þeim ummælum, að hann gerði það án ábyrgðar. Stefndi neitar því eindregið að hafa samþykkt það, að kaupin gengu til baka eða að hafa lofað stefnanda endurgreiðslu kaupverðsins. Þá neitar hann því og að hafa veitt hreyflinum viðtöku, en kveður einn starfsmanna sinna, þann, er framkvæmdi viðgerðina, hafa látið sækja hann til athugunar, án fyrirmæla af sinni hálfu. Í málinu er upp komið, að í kaupum þessum fylgdu ekki ýmsir Þeir vélarhlutir, sem nauðsynlegir eru til þess að vél sé gangfær, svo sem benzindæla og blöndungur og sem næst allir rafblutir. Því hefur ómótmælt verið haldið fram af hálfu stefndu, að ójöfnur í vélarganghljóði, eins og þær sem hér ræðir um, kunni að stafa af öðrum orsökum en göllum á þeim vélarhluta, sem seldur var stefn- anda, enda styðst sú staðhæfing við vætti beirra vitna, sem komið hafa fyrir dóm. Því verðar að telja ósannað í máli þessu, að gallar hafi verið á hinum selda hreyfli, þannig að stefnanda væri rétt að rifta kaupunum af þeirri ástæðu. Þá verður og að telja Óósannað gegn andmælum stefnda Sigurðar, að hann hafi samþykkt riftun kaup- anna eða lofað endurgreiðslu. Eins og á stóð verður það heldur ekki talið jafngilda slíku samþykki, að hreyfillinn var fluttur í verk- stæði hans, þar eð sönnur brestur á, að það hafi verið að boði hans. Verður því, með vísan til framanritaðs, að sýkna stefnda af kröfum stefnanda, en efiir atvikum þykir rétt, að málskostnaður falli niður að því er varðar málssókn stefnanda á hendur stefnda Sigurði. Stefndi Jóhann sótti hvorki né lét sækja sáttafund, án þess að hafa fært sönnur á lögmæt forföll. Samkvæmt 12. gr. laga nr. 85 frá 1936 verður ekki hjá því komizt að dæma hann til að greiða sekt í ríkissjóð fyrir það brot á sáttalöggjöfinni, og þykir sektin hæfilega ákveðin 30 krónur og komi í stað hennar 2 daga varðhald, verði hún ekki greidd innan aðfararfrests í máli þessu. Samkvæmt 2. tölu- lið 177. gr. sömu laga ber einnig að dæma stefnda Jóhann til að greiða stefnanda málskosinað „er ákveðst kr. 200.00. Hinar Arnalds borgardómari kvað upp dóm þenna. Dómsorð: Stefndi Sigurður Sveinbjörnsson skal vera sýkn af kröfum stefnanda Hjálmars Þorsteinssonar í máli þessu, en málskostn- aður falli niður. Stefndi Jóhann Hákonarson greiði stefnanda kr. 200.00 í 303 málskostnað, en skal að öðru leyti vera sýkn af kröfum stefn- anda. Stefndi Jóhann Hákonarson greiði 30 króna sekt í ríkissjóð, en sæti 2 daga varðhaldi, verði sektin ekki greidd innan að- fararfrests í máli þessu. Dóminum ber að fullnægja innan 15 daga frá lögbirtingu hans að viðlagðri aðför að lögum. Fimmtudaginn 13. maí 1948. Nr. 159/1946. Valdstjórnin (Hrl. Kristján Guðlaugsson) gegn Pétri Þórhalli Júlíusi Gunnarssyni {Hrl. Gústaf A. Sveinsson). Setudómari próf. Ísleifur Árnason í stað hrd. Jónatans Hallvarðssonar. Brot á verðlagsákvæðum. Dómur hæstaréttar. Í málshöfðunartilkynningu héraðsdómarans til kærða í þinghaldi 21. marz 1945 er þess ekki getið, að krafa sé gerð um upptöku ólöglegs hagnaðar. Verður eignarupptaka á hendur kærða því ekki dæmd í máli þessu. Samkvæmt ákvörðun verðlagsyfirvalda var kærða heim- ilt að selja hvern metra af jólatrjám á kr. 12.50 og hvert kg af -grenigreinum á kr. 3.85. Eftir skýrslu kærða seldi hann hins vegar 2307 metra af trjám fyrir kr. 13.70 hvern metra að meðaltali og 9686 kg grenigreinar fyrir kr. 4.51 hvert kg að meðaltali. Með þessari athugasemd og að öðru leyti með skirskotun til forsendna hins áfrýjaða dóms ber að staðfesta ákvæði hans um refsingu og greiðslu sakarkostn- aðar í héraði, þó þannig, að greiðslufrestur sektarinnar ákveðst 4 vikur frá birtingu dóms þessa. Eftir þessum málsúrslitum ber kærða að greiða allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin málflutnings- laun skipaðs sækjanda og verjanda í hæstarétti, kr. 500.00 til hvors. 304 Dómsorð: Kærði Pétur Þórhallur Júlíus Gunnarsson greiði 2000 króna sekt til ríkissjóðs, og komi 20 daga varð- hald í stað sektarinnar, verði hún ekki greidd innan 4 vikna frá Þirtingu dóms þessa. Ákvæði héraðsdóms um greiðslu sakarkostnaðar á að vera óraskað. Kærði greiði allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin málflutningslaun skipaðs sækjanda og verj- anda í hæstarétti, hæstaréttarlösmannanna Kristjáns Guðlaugssonar og Gústafs A. Sveinssonar, kr. 500.00 til hvors. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur lögregluréttar Reykjavíkur 12. apríl 1946. Ár 1946, föstudaginn 12. april, var í lögreglurétti Reykjavíkur, sem haldinn var í skrifstofu sakadómara af fulltrúa hans, Valdimar Stefánssyni, upp kveðinn dómur i málinu nr. 1203/1946: Vald- stjórnin gegn Pétri Þórhalli Júlíusi Gunnarssyni, sem tekið var til dóms 9. sama mánaðar. Mál þetta er af valdstjórnarinnar hálfu höfðað gegn Pétri Þór- halli Júlíusi Gunnarssyni stórkaupmanni, til heimilis í Mjóstræti 6 hér í bæ, fyrir brot gegn lögum nr. 3 13. febrúar 1943 um verð- lag, sbr. tilkynningar verðlagsstjóra í Lögbirtingablaðinu 13. marz 1943 og 23. október 1944. Kærði er kominn yfir lögaldur sakamanna, að eigin sögn fæddur 98. marz 1885, og hefur sætt eftirtöldum kærum og refsingum: 1992 % Sátt, 10 kr. sekt fyrir að hafa eldfæri í ólagi. 1927 304 Sátt, 75 kr. sekt fyrir óleyfilega lyfjasölu. 1932 244 Áminning fyrir ólöglegt bifreiðastæði. 1937 34 Kærður af St. Jóh. Stefánssyni og Guðm. Guðmundssyni fyrir rangan framburð fyrir fógetarétti. Fellt niður sam- kvæmt bréfi dómsmálaráðuneytisins 204 1937. Með e/s Larranaga, sem kom hingað til hafnar 12. desember 1944, fékk heildverzlunin Landstjarnan hér í bæ, sem kærði á og stýrir, allmikið af jólatrjám og grenigreinum frá Ameríku. Samkvæmt farm- skírteini vörunnar er áætluð þyngd hennar 40 000 lbs. ósundurliðað. Vöru þessari, sem telja má, að einungis hafi verið ætluð til sölu þá fyrir jólin, var skipað upp hinn 16. desember 1944, og samkvæmt | 305 vottorði tollstjórans í Reykjavík hafði hún ekki verið tollafgreidd hinn 19. sama mánaðar. Með bréfi, dagsettu 20. sama mánaðar, kærði verðlagsstjóri yfir því að kærði hefði, þrátt fyrir ítrekaðar kröfur af sinni hálfu, eigi sent sér verðreikning vörunnar fyrr en daginn áður, en allmikið muni þá þegar vera selt af vörunni, án þess að staðfestingar hafi verið leitað á verðinu. Enn fremur telur verðlagsstjóri kærða hafa selt vöruna hærra verði en leyfilegt hafi verið. Í tilkynningu til innflytjenda, dagsettri 11. marz 1943 og Þirtri í Lögbirtingablaðinu 13. s. m., leggur Viðskiptaráð fyrir alla, sem reka innflutningsverzlun, að senda verðlagsstjóra samrit af út= reikningi á söluverði sérhverrar vörufegundar, sem þeir kaupa frá útlöndum. Ef um er að ræða verzlun á eftirlitssvæði Reykjavíkur, skal samritið komið í hendur verðlagsstjóra í síðasta lagi 5 dögum eftir að tollafgreiðsla vörunnar hefur farið fram og er eigi heimilt að hefja sölu vörunnar fyrr en samritið hefur verið sent verðlags stjóra. Þar sem kærði sendi verðlagsstjóra verðreikning um jólatrén og grenigreinarnar hinn 19. desember, eins og áður segir, var eigi lið- inn sá frestur, er tilkynningin ákveður innflytjendum til að skila verðreikningum. Þegar vörunni var skipað upp, var hún vegin og síðan ýmist flutt í geymsluhús kærða eða beint til nokkurra helztu kaupendanna. Þessum kaupendum sagði kærði á þessu stigi, að hann gæti ekki ákveðið verð vörunnar fyrr en hann fengi öll skil- ríki til verðlagningar í hendur, en sagði, að verðið yrði ekki hærra en árið áður. A. m, k. einn þeirra, sem keypti vöruna af kærða, hóf sölu hennar í smásölu áður en kærði sendi verðlagsstjóra verðreikn- inginn. Með því að hefja sölu vörunnar, áður en hann hafði sent verðlags- stjóra verðreikninginn um hana, hefur kærði serzt brotlegur við. áðurnefnda tilkynningu til innflytjenda, og varðar það hann refs- ingu samkvæmt 9. gr. 2. mgr. verðlagslaganna nr. 3 13. febrúar 1943. Samkvæmt verðreikningi þeim, sem kærði sendi verðlagsstjóra 19. desember 1944, var kostnaðarverð vörunnar allrar kr. 63 013.66. Kærði heldur því fram, að þetta hafi verið bráðabirgðaverðreikn- ingur, þar eð hann hafi við samning reikningsins ekki vitað með vissu upphæð kostnaðarins við vöruna, en í málinu hefur hann ekki haldið því fram, að neinn liður þessa verðreiknings sé of lágt talinn. Samkvæmt 18. tölulið tilkynningar verðlagsstjóra, dagsettrar 11. október 1944, birtri í Lögbirtingablaði 23. s. m., mátti á þessum tíma eigi leggja meira en 25% í heildsölu á hvers kyns vörur, sem eigi voru undir sérstökum verðlagsákvæðum, nema með sérstöku leyfi varðlagsstjóra. Fyrir þessi jól leyfði verðlagsstjóri 35% heildsölu- álagningu á jólatré og jólagreni, og kveðst hann hafa leyft svo háa álagningu sökum þess að vara þessi sé undirorpin sérstaklega mikilli rýrnun. Með þessari álagningu hefði mátt selja vöruna alla fyrir kr. 20 306 85 068.34. Samkvæmt verðreikningi kærða seldi hann metrann af jólairjám á kr. 13.80 og kílóið af greinunum á kr. 4.50 og var vöru- magnið alls 3292 m tré og 11 400 kg greinar. En samkvæmt söluskrá kærða seldi hann 2307 m af trjám fyrir kr. 31 610.60 og 9686 kg af greinum fyrir kr. 43 727.00 eða samtals fyrir kr. 75 337.60. Álagning kærða á hina seldu vöru fram yfir hin leyfðu 35% nemur samkvæmt þessu alls kr. 8856.67. Það af vörunni, sen ekki var selt, virðist hafa verið óseljanlegt vegna skemmda, og til þess- arar miklu rýrnunar telur kærði sér hafa verið heimilt að taka til- lit við verðlagningu til verðhækkunar á þeim hluta vörunnar, sem seljanlegur var. Í verðlagningarreglum frá 6. október 1943, sem í gildi voru á þeim tíma, er hér skiptir máli, eru taldir þeir kostnaðarliðir auk inna kaupsverðs, er innflytjendum sé heimilt að miða álagningu sína við. Þar sem þessi upptalning verður að teljast tæmandi og rýrn- unar er þar eigi getið, verður að líta svo á, að óheimilt sé að taka tillit til hennar við verðlagningu. Er þetta í fullu samræmi við álit verðlagsstjóra um þetta atriði og þá venju, er hann segir hafa verið um þetia. Af kærða hálfu er því haldið fram, að hann hafi fyrir jólin 1943 farið eins að og í þetta sinn um verðlagningu margnefndrar vöru, að hann hafi tekið tillit til rýrnunarinnar til verðhækkunar á því sem selt var, og hafi verðlagsstjóri vitað um þetta, án þess að sera við það athugasemd. Um þetta liggur eigi fyrir yfirlýsing verð- lagsstjóra, en jafnvel þó að hann hafi látið þetta óátalið, þá leysir það kærða eigi frá refsiábyrgð á þeirri verðlagningu, sem hér er um að ræða. Þá færir kærði fram sér til réttlætingar símtal, semi hann hafi átt við skrifstofu verðlagsstjóra fyrir jólin 1944 um verðlagningu vörunnar. Ekki veit kærði við hvaða mann hann tal- aði, en kveðst hafa haldið, að það væri verðlagsstjóri. Hvorki verð- lagsstjóri né fulltrúi hans minnast þess að hafa átt þetta símtal við kærða. Í þessu samtali kveðst kærði hafa sagst vera búinn að ganga frá verðreikningnum og hafa byggt hann á reynslu fyrri ára um söl þessarar vöru og hafa vísað til verðreikningsins um sams konar vöru, er hann hafði óumbeðið sent verðlagsstjóra árið áður. Þess hafi verið svarað á þá lund, að kærði mætti eigi selja grenið hærra verði en kr. 5.00—5.50 pr. kg, en því hafi kærði svarað þannig, að hann ætlaði ekki að selja grenið dýrara en kr. 4.50 pr. kg. Tengds- sonur kærða var hjá honum, þegar þetta símtal fór fram, og hefur“ staðfest í höfuðatriðum frásögn kærða um það. Þar sem þetta san- tal fór fram áður en verðlagsstjóri hafði fengið nein gögn í hendur um verð vörunnar og auk þess er alls óvíst, við hvern í skrifstofa hans kærði talaði, þykir kærði eigi geta réttlætt verðlagningu sina með þessu samtali. Samkvæmt framanskráðu hefur kærði með verðlagningu vörun1- ar serzt brotlegur við 18. tölulið tilkynningar verðlagsstjóra frá 1. 307 október 1944, birtri í Lögbirtingablaði 23. s. m., og varðar það hann refsingu samkvæmt 9. gr. 2. mgr. verðlagslaganna. Með hliðsjón af 77. gr. hegningarlaganna þykir refsing kærða fyrir framangreind brot hæfilega ákveðin 2000 króna sekt til ríkis- sjóðs, og komi varðhald í 20 daga í stað sektarinnar, verði hún eigi greidd innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Samkvæmt 69. gr. 3. tölulið hegningarlaganna ber að gera upp- tækan ríkissjóði til handa þann ólöglega ágóða, kr. 8856.67, sem kærði samkvæmt framansögðu hafði af broti sínu. Kærða ber að dæma til greiðslu alls sakarkostnaðar. Skipaður verjandi kærða, hrl. Eggert Claessen, hefur eigi krafizt málsvarnar- launa, ef svo færi, að kærði yrði dæmdur til málskostnaðargreiðslu. Drátt þann, sem varð á máli þessu hjá verjandanum, verður að átelja. Að öðru leyti hefur rekstur málsins verið vítalaus. Dómsorð: Kærði Pétur Þórhallur Júlíus Gunnarsson greiði 2000 króna sekt til ríkissjóðs, og komi varðhald í 20 daga í stað sektarinnar, verði hún eigi greidd innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Kærði greiði ríkissjóði upptækan ólöglegan ágóða, kr. 8856.67, innan 15 sólarhringa frá birtingu dóms þessa. Kærði greiði allan sakarkostnað. Dómi þessum skal fullnægja að viðlagðri aðför að lögum, Föstudaginn 14. maí 1948. Nr. 1/1947. Jóhann Garíbaldason og Jörgen Holm (Hrl. Einar B. Guðmundsson) gegn Kristjáni Björnssyni (Hrl. Ólafur Þorgrímsson). Galli á málsmeðferð. Ómerking. Dómur hæstaréttar. Guðmundur Hannesson, bæjarfógeti á Siglufirði, hefur kveðið upp hinn áfrýjaða úrskurð. Áfrýjandi hefur að fengnu áfrýjunarleyfi 18. des. 1946 skotið máli þessu til hæstaréttar með stefnu 3. janúar 1947. Krefst hann þess, að hinn áfrýjaði úrskurður verði úr gildi felldur og hann sýkn dæmdur. Svo krefst hann málskostn- 308 aðar úr hendi stefnda bæði í héraði og fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Stefndi krefst staðfestingar úrskurðarins og málskostn aðar úr hendi áfrýjanda fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Í máli þessu hefur stefndi krafizt þess, að metinn verði gildur með dómi réttur hans til umferðar um gangstig frá húslóð hans nr. 1 við Laugaveg að Hafnarvegi milli húsanna nr. 18 og 20 við Hafnarveg og að girðing sú og aðrar tálm- anir, sem áfrýjandi Jóhann Garibaldason hefur sett fyrir notkun gangstígsins, verði brott numdar. Þar sem mál þetta var rekið á svo víðtækum grundvelli, átti það að sæta meðferð samkvæmt HI. kafla laga nr. 11/1919, og bar því að dæma það af héraðsdómara ásamt samdómendum. Fógetameðferð var ekki réttmæt. Þá hefur meðferð málsins í öðrum greinum verið andstæð lögum nr. 85/1936. Ekki var kveðið á um það af dómara, svo sem í þeim lögum er mælt, hvort málið skyldi flutt skriflega eða munnlega. Aðiljar hafa lagt fram sóknarskjöl og varnar miklu fleiri en í nefndum lögum er mælt og auk þess hefur dómari bókað eftir þeim oftlega málsskýringar og mót- mæli. Loks er samningu úrskurðarins ábótavant. Ekki eru þar greindar kröfur aðilja og málavextir eru ekki skipulega raktir. Samkvæmt framansögðu ber að ómerkja hinn áfrýjaða úrskurð og málsmeðferð. Eftir þessum úrslitum ber að dæma stefnda til að greiða áfrýjendum kr. 600.00 í málskostnað fyrir hæstarétti. Dómsorð: Hinn áfrýjaði úrskurður svo og meðferð máls þessa eiga að vera ómerk. Stefndi Kristján Björnsson greiði áfrýjendum, Jó- hanni Garibaldasyni og Jörgen Holm, kr. 600.00 í máls- kostnað fyrir hæstarétti að viðlagðri aðför að lögum. s.s Úrskurður fógetadóms Siglufjarðar 4. júní 1946. Málavextir eru þeir, er nú skal greina: Gerðarþoli Jóhann Garibaldason girðir af stig, sem gerðarbeið- 309 andi Kristján Björnsson hefur notað og annað hvort liggur yfir lóð gerðarþola (Hafnargötu 20), eins og hann heldur fram, eða norðan við þá lóð, eins og gerðarbeiðandi heldur fram, og gróðursetti gerð- arþoli þar tré og fyllti upp, svo að torveldara er yfir að fara. Með lóðarsamningi, dags. 20. marz 1929, þinglesnum 14. júní 1930, fær gerðarbeiðandi Kristján Björnsson, Siglufirði, lóðarsamning að lóðinni Laugavegi 1 og stendur í samningnum þessi setning í megin- máli samningsins: „Gangstígur liggur frá húsinu ofan að Hafnar- götu milli húss frú Kristínar Pálsdóttur og Konráðs Konráðssonar.“ Undir hið þinglesna eintak hefur undirritað samninginn Helgi) Guðmundsson sem leigusali og Kristján Björnsson sem leigutaki. Er því ekki mótmælt af gerðarþola, að undirskriftirnar séu réttar, enda eru rithandir beggja leigusala og leigutaka auðþekkjanlegar, og annar vitundarvotturinn hefur í rétti viðurkennt undirskriftir leigusala og leigutaka undir hinn þinglesna lóðarsamning. Á hið þinglesna eintak er skrifað með ókunnri rithönd orðið „afrit“, og hefur gerðarþoli af því haldið fram, að hið þinglesna eintak væri afrit, sem einskis væri vert, en ekki frumrit, sem skuldbindi undir- skrifendur. Þetta er ekki rétt. Eiginhandar undirskriftir leigusala og leigutaka sýna, að hér sé um frumrit að ræða. Þótt orðið afrit hafi af einhverjum verið skrifað á skjalið, skiptir það engu fyrir úrlausn þess, hvort um eiginhandar frumrit er að ræða, þegar sannað má heita, að um eiginhandar undirskrift sé að ræða. Um sömu leigulóð hefur í gerð þessari eftir áskorun gerðarþola verið lagt fram annað eintak af leigusamningi um lóðina, nákvæm- lega eins orðað, nema að hin tilvitnaða setning um gangstíginn ofan að Hafnargötu er sett þar eftir (neðan við) undirskriftir aðilja. Samrit af því eintaki hefur siðar réttarhafi leigusala, núverandi eig- andi jarðarinnar Hafnar, sem leigulóðin er leigð úr. En það eintak er fengið frá leigusala, og er af því auðsætt, að leigusali hefur verið samþykkur árituninni neðan við undirskrift aðilja á samninginn. Þótt ekkert væri lagt upp úr, að rithönd virðist sú sama á áritinu og á undirskrift H. Guðmundssonar (leigusalans). Eitt vitni, sem er vitundarvottur að undirskrift á hinu þinglesna eintaki og á hin- um óþinglesnu eintökum, hefur borið, að áritunin um gangstíginn neðan við undirskriftina hafi ekki verið á hinum 2 óþinglesnu ein- tökum, er vitundarvotturinn skrifaði undir, og hafi áritunin verið gerð síðar. Sama vitni ber, að hið þinglesna eintak sé undirritað seinna en hin eintökin, en hve miklu seinna, viti hann ekki. En þótt svo sé, að hið þinglesna eintak sé síðar undirritað en óþinglesnu frum- ritin, er auðsætt, að hið tilvitnaða ákvæði um gangstíginn af lóð“ gerðarbeiðanda niður á Hafnargötu er sett af leigusala, og er hann og núverandi eigandi jarðarinnar Höfn við það ákvæði bundinn, jafnvel þótt hið þinglesna eintak hefði verið skoðað sem afrit, en ekki frumrit. 310 Gerðarþoli Jóhann Garibaldason hefur með afsali, dags. 27. aprif s. l, fengið afsal fyrir hálfum lóðarréttindum lóðarinnar Hafnar- götu 20 frá dánarbúi Kristínar Pálsdóttur, en með lóðarsamningi, dags. 20. sept. 1928, þinglesnum 1% 1929, er lóðarstærð sú ákveðin 30 álnir meðfram Hafnargötu (frá norðri til suðurs) og 30 álnir frá austri til vesturs eða alls 900 ferálnir. Með mælingu manna, út- nefndra af réttinum, sem aðiljar ekki véfengja, er lóðin á lengd 33 álnir frá norðri til suðurs á vestri kanti lóðarinnar, en 35 álnirj að austan eða með öðrum orðum 3 álnum lengri að vestan en 5 áln- um lengri á austurkanti en lóðarsamningur frá 1928 heimilar gerðar- þola. Verður þvi að telja, að það komi ekkert í bág við leigusamn- ing gerðarþola, að gerðarbeiðandi hefði 2ja til Jja álna breiðan stig sunnan við suðurgirðingu Konráðs Konráðssonar, eins og hann hefur krafizt. Gerðarþoli færir fram þá ástæðu, að Siglufjarðarkaupstaður hafi á síðustu árum tekið svo mikið af breidd lóðarinnar af austurkanti lóðarinnar Hafnargötu 20, að þess vegna verði gerðarþoli að fá af lengd lóðarinnar, þótt það gangi út yfir stig gerðarbeiðanda. Gerð- arbeiðandi hefur með lóðarsamningi frá 1929, þinglesnum 1930, fengið rétt til gangstigs norðan við lóðina Hafnargötu 20, eins og sú lóð var ákveðin til Kristínar Pálsdóttur með lóðasamningi 1928, þinglesnum 1929, en dánarbú Kristínar seldi gerðarþola, en eftir þeim lóðarsamningi átti lóðin Hafnargata 20 að vera 30 álna löng og 30 álna breið eða 900 ferálnir. Er auðsætt, að það, sem bærinn taki af breidd lóðarinnar Hafnargötu 20, getur hann ekki bætt við lengdina á kostnað gerðarbeiðanda með því að taka af honum rétt til gangstigs norðan við lóðina, umsamin þinglesin réttindi til gang- stígsins, þótt fermál lóðar gerðarþola, 900 ferálnir, við það kæmi ekki út. En ef nú gangstígurinn, sem í lóðarsamningi gerðarbeið- enda ekki er ákveðin breidd á, væri ákveðinn 2ja álna breiður, en það telur fógetarétturinn hæfilega breidd á gangstignum, verður lengd lóðar gerðarþola, að gangstignum frádregnum, 31 alin að vestan, 33 álnir á austurkanti, þar sem meðalbreidd núverandi lóðar gerðarþola er rúmlega 28% alin, rúmlega 30 álnir að sunnan, 27 álnir að norðan rúmlega — kemur í ljós, að flatarmál núverandi lóðar Hafnargötu 20 er rúmlega 919 ferálnir, þegar búið er að draga Sja álna gangstig gerðarbeiðanda frá, eða m. ö. o. að gerðarþoli, hefur til umráða rúmlega 19 ferálna stærri lóð en hann hefur rétt til eftir leigusamningi sinum og er þá búinn að fá lóð fyrir það. sem bærinn hefur tekið af lóð hans undir Hafnargötu. Er það þá því auðsærra, að gerðarþoli getur engan rétt haft til stigs gerðarbeiðanda, sem eftir þessu væri norðan við hans lóð og notaður hefur verið af gerðarbeiðanda s. 1. 17 ár samkvæmt hans fyrrgreinda lóðarsamningi frá 1929, þinglesnum 1930. Gerðarþoli hefur því eigi haft rétt til þess með girðingu, gróður- setningu trjáa og uppfyllingu á 2ja álna stignum, að hindra og tor- öll velda gerðarbeiðanda stiginn, og skal gerðarþoli því nú þegar hafa tekið burtu girðingu sina, tré og aðrar tálmanir af gagnstígnum á 2ja álna breiðu svæði meðfram suðurgirðingu Konráðs Konráðs- sonar. Að vísu er fullyrt í afsali dánarbús Kristínar Pálsdóttur, að norðurmörk lóðar Hafnargötu 20 sé suðurgirðing Konráðs Konráðs- sonar, en það er fullyrðing, sem gerðarþoli verður að eiga við afsal- anda, og það verður jafn þýðingarlaust til þess að skerða 17 ára gamlan og þinglesinn rétt gerðarbeiðanda, að þessi norðurmörk séu talin rétt af bæjarstjóra, sem auk þess kveðst ekkert vita, hvort samningar séu til, er breyti lóðamörkum afsalsins, og sennilega hefur ekki ætlað að láta gerðarþola fá stærri lóð en bærinn tók af gerðarþola undir Hafnargötu. Gerðarbeiðandi hefur krafizt, að gerðarþoli greiddi sér 568 krónur í kostnað við gerðina og 500 krón- ur hefur gerðarþoli krafizt af gerðarbeiðanda, að hann greiddi sér í kostnað við gerðina. Með tilliti til þess, að gerðarþola var með öllu óheimilt að taka rétt sinn sjálfur og að girða leyfislaust fyrir stíginn, sem hann mátti sjálfur fullvissa sig um með því að mæla lóð sína, að væri norðan við umsamda lóðarlengd hans og umfram flatarmál lóðar hans sam- kvæmt þinglesnum lóðarsamningi, verður að telja hæfilegt, að gerð- arþoli greiði gerðarbeiðanda 400 krónur í kostnað við gerðina. Fyrir því úrskurðast: Gerðarþolar, Jóhann Garibaldason og Jörgen Holm, Siglu- firði, nemi burtu á sinn kostnað girðingu þá á 2ja álna svæði, er hann (sic) hefur girt yfir gangstíg gerðarbeiðanda sunnan við girðingu Konráðs Konráðssonar, taki burtu á sinn kostnað tré og aðrar tálmanir, er hann (sic) hefur sett á þessu svæði, og greiði gerðarbeiðanda Kristjáni Björnssyni 400 krónur í kostnað við gerðina. 312 Þriðjudaginn 18. maí 1948. Nr. 121/1946. Dánarbú Garðars Þorsteinssonar (Hrl. Gústaf A. Sveinsson) segn Trans-Ocean, vöru- og skipamiðlun h/f og gagnsök (Hrl. Magnús Thorlacius) Málsástæða látin ódæmd. Ómerking dóms. Sératkvæði. Dómur hæstaréttar. Aðaláfrýjandi, sem skotið hefur máli þessu til hæstaréttar með stefnu 6. sept 1946, krefst þess að verða sýknaður af öllum kröfum gagnáfrýjanda og málskostnaðar úr hendi hans fyrir báðum dómum eftir mati hæstaréttar. Gagnáfrýjandi, sem skotið hefur málinu til hæstaréttar með stefnu 12. sept. 1946, hefur krafizt þess aðallega, að hinn áfrýjaði dómur verði ómerktur og málinu vísað heim í hérað til málflutnings og dómsálagningar af nýju. Til vara krefst hann þess, að aðaláfrýjandi verði dæmdur tl að greiða kr. 3223.27 með 6% ársvöxtum frá 31. des. 1941 til greiðsludags. Hvernig sem málið fer, krefst gagnáfrýjandi málskostnaðar úr hendi aðaláfrýjanda fyrir báðum dómum eftir mati hæstaréttar. Það er viðurkennt, að við munnlegan málflutning á bæj- arþingi Reykjavíkur 21. júní 1946 var sú málsástæða borin fram af hálfu gagnáfrýjanda, að hann hefði ekki verið umboðsmaður Garðars heitins Þorsteinssonar við fiskkaup þau, sem málið er af risið, heldur miðlari, og taldi gagn- áfrýjandi því, að gagnkröfur Garðars í málinu væru sér óviðkomandi. Þessari málsástæðu var ekki mótmælt sem of seint fram kominni af stefnda í héraði, en héraðsdómari hefur gengið fram hjá henni án þess að dæma hana. Þessi málsmeðferð fer í bága við ákvæði 1. málsgr. 193. gr. laga nr. 85/1936, og verður því að ómerkja hinn áfrýjaða dóm og vísa málinu heim í hérað til munnlegs málflutnings og dómsálagningar af nýju. Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður í hæstarétti falli niður. 313 Í málinu hefur verið lögð fram þýðing úr ensku á nokkr- um dómskjölum, gerð af Bjarna Guðmundssyni, löggiltum skjalaþýðanda. Þýðing þessi er í sumum atriðum mjög óná- kvæm og verður að víta það. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera ómerkur, og vísast málinu heim í hérað til munnlegs málflutnings og dómsálagningar af nýju. Málskostnaður í hæstaréttii fellur niður. Sératkvæði Gizurar Bergsteinssonar hrá. Samþykkur framanskráðum dómi, að fráteknu máls- kostnaðarákvæði hans. Bétt er eftir atvikum málsins, að aðaláfrýjandi, dánarbú Garðars Þorsteinssonar, „greiði gagnáfrýjanda, Trans-Ocean vöru og skipamiðlun h/f, kr. 600.00 í málskostnað fyrir hæstarétti. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 11. júlí 1946. Mál þetta, sem dómtekið var 21. f. m., hefur Þórhallur Þbóka- vörður Þorgilsson f. h. Trans-Ocean, vöru- og skipamiðlunar h/f, hér í bæ, höfðað fyrir bæjarþinginu með stefnu útgefinni 30. október 1944 gegn Garðari hæstaréttarlögmanni Þorsteinssyni, Vesturgötu 19 hér í bænum, til greiðslu skuldar að fjárhæð kr. 3223.27 auk 6% ársvaxta frá 31. desember 1941 til greiðsludags og málskostnaðar að skaðlausu. Stefndi hefur krafizt sýknu og málskostnaðar. Málavextir eru þessir: Á árinu 1941 annaðist stefnandi sölu á ísvörðum fiski í Englandi fyrir stefnda. Hófust skipti aðilja með því, að stefnandi seldi hinn 9. febrúar 1941 100 kassa af fiski fyrir stefnda og félaga hans. Voru þau skipti gerð upp að fullu og stefnanda greidd 2% söluverðs í umboðslaun. Eftir það seldi stefnandi fisk stefnda gegn 1% um- boðslaunum, og var magn hins selda þetta: Hinn 18. marz s. á. 150 kassar, 22. marz 630, 2126. marz 250, 12. apríl 125, og 26. s. m. 200 kassar. Voru allar þessar sölur gerðar upp, nema tvær þar síðustu. Vegna sölu þeirrar, er fram fór hinn 12. apríl, telur stefn- andi stefnda skulda sér kr. 345.12 fyrir útlögð gjöld og umboðs- laun auk kr. 23.69, er ofgreiddar voru stefnda, en vegna síðustu söl- unnar kr. 586.09 í umboðslaun og útlögð gjöld, auk ofgreiðslu, er nam kr. 2268.37. Fjárhæðir þessar samtals nema stefnukröfunni í málinu, öld Stefndi byggir kröfur sínar í fyrsta lagi á því, að honwun hafi hvorki verið skilað kössum þeim, sem fiskurinn var sendur í til Englands, né andvirði þeirra, sem hann telur nema hærri fjárhæð en stefnukrafan. Kveðst hann hafa kvartað um þessi vanhöld við stefnanda þegar í stað, og að svo hafi virzt sem stefnandi áliti þær kvartanir á rökum reistar, þar eð hann hafi skrifað verzlunarfélagi því, er sá um fisksöluna erlendis, og spurzt fyrir um þetta atriði. Heldur stefndi því og fram, að sú venja hafi ríkt í þessum efnum, að eiganda fiskjarins voru endursendir kassarnir eða andvirði þeirra, ef þeir voru seldir erlendis. Nokkrir menn, er reynslu hafa um fisksölu til Englands á framan- greindu tímabili, hafa komið fyrir dóm sem vitni í máli þessu. Með vætti þeirra verður að telja sönnur færðar á framangreindar stað- hæfingar stefnda um venju þá, er gilti að þessu leyti, enda virðist stefnandi hafa sjálfur kannazt við hana, að því er bezt verður séð af bréfi hans, dagsettu 18. júlí 1941, til umboðsmanna hans í Englandi ídómsskjal nr. 22). Eigi verður talið, að stefnanda hafi verið heimilt að samþykkja það fyrir hönd stefnda, án sérstaks samkomulags, að vikið var frá venju þessari, og þykir því verða að gera honum að greiða stefnda andvirði umbúðakassanna, enda hefur hann eigi, gegn andmælum stefnda, fært sönnur á þá staðhæfingu sína, að stefndi hafi borið meira úr býtum fyrir fisk sinn en orðið hefði, ef hann hefði fengið aftur kassana, eða þeir verið seldir sérstaklega. Hins vegar brestur allar sönnur á þá staðhæfingu stefnda, að and- virði kassanna hafi verið hærra en kröfur stefnanda, og leiðir þessi varnarástæða því ekki til sýknu, en samkvæmt gögnum málsins verður andvirði hvers kassa talið 6 pence. Kassar stefnda voru, eins og fyrr var greint, 1355 talsins og andvirði þeirra því £ 33— 17—-6, og er honum því samkvæmt öllu framanrituðu rétt að telja til skuldar hjá stefnanda kr. 883.80, og er það miðað við gengi £ í ís- lenzkum krónum 26.09. Í annan stað hefur stefndi stutt sýknukröfu sína þeim rökum, að umboðsmenn stefnanda erlendis hafi reiknað sér óhæfilega há sölu- laun af fiski stefnda. Kveður stefndi það hafa verið almenna venju í þessum efnum, að umboðslaun þessi væru reiknuð 3% eða í mesta lagi 4% af söluverðinu, en hann hafi hins vegar verið látinn greiða hinum erlendu umboðsmönnum 7% auk framangreinds 1% til stefn- anda sjálfs. Kveðst stefndi hafa beðið mikið tjón af þessum ráð- stöfunum stefnanda, og telur fjárhæð þess nema meiru en dóm- kröfum stefnanda. Hefur stefndi jafnframt áskilið sér rétt til heimtu bóta fyrir þetta í sérstöku máli. Stefnandi hefur haldið því fram, að hann hafi sent stefnda skila- grein hinna erlendu umboðsmanna sinna ásamt sinni eigin skila- grein í hvert skipti, er aðiljar gerðu upp viðskiptin, og verður mál- flutningur stefnda vart skilinn á annan veg en að svo hafi verið, enda hafa báðir aðiljar lagt fram eintök af tveim hinna erlendu skila- 315 greina. Þótt eintökum þessum beri ekki saman í hvívetna, er þó bað sameiginlegt með þeim, að skýrt má af þeim ráða það, að sölu- laun (Commission) erlendis var 7% söluverðsins. Verður því að lita svo á, að stefnda hafi mátt vera þetta ljóst eigi löngu eftir upphaf viðskipta þessara. Hins vegar hefur ekki af hans hálfu verið hreyft athugasemdum í þessa átt, svo séð verði, fyrr en í munnlegum flutningi máls þessa. Þykir stefndi með fyrirvaraleysi sínu um svo langan tima hafa firrt sig þeirri aðstöðu, sem hann kynni annars að hafa haft til að byggja rétt á fjárhæð sölulaunanna, og er því eigi unnt að taka til greina sýknukröfu hans á þeim grundvelli heldur. Loks hefur stefndi hreyft bví, að taka beri tillit til þess, að skila- greinum hinna erlendu umboðsmanna stefnanda ber ekki saman að öllu leyti. Mótmæli stefnda gegn skýringum stefnanda á þessu Þykja ekki nægilega öflug, enda óljóst mjög hverjar séu kröfur hans í þessu efni, og fær þetta atriði því eigi haft áhrif á úrslit málsins. Málalok verða því þau, að stefndi verður dæmdur til að greiða stefnda kr. 3223.27, að frádregnum framangreindum kr. 883.80, eða kr. 2339.47 með 6% ársvöxtum, sem teljast frá stefnudegi, svo og málskostnað, er þykir hæfilega ákveðinn kr. 500.00. Bjarni Bjarnason, fulltrúi borgardómara, hefur kveðið upp dóm benna. Nokkur dráttur hefur orðið á uppsögn hans og stafar af mikl- | um önnur í skrifstofu embættisins, einkum við dómsmál um það | leyti, er þingleyfi hófst. Dómsorð: Stefndi Garðar Þorsteinsson greiði stefnanda, Trans-Ocean, vöru- og skipamiðlun h/f, kr. 2339.47 með 6% ársvöxtum frá 30. október 1944 til greiðsludags og kr. 500.00 í málskostnað innan 15 daga frá lögbirtingu dóms þessa að viðlagðri aðför að lögum. Þriðjudaginn 18. maí 1948. Nr. 44/1948. Réttvísin og valdstjórnin (Hrl. Guttormur Erlendsson) gegn Friðmar Sædal Markússyni og Aðalsteini Lárussyni (Hrl. Lárus Jóhannesson). Þjófnaður og brot á 111. gr. hegningarlaga. Dómur hæstaréttar. Með skirskotun til forsendna hins áfrýjaða dóms þykir mega staðfesta hann. 316 Ákærði Friðmar Sædal Markússon greiði allan áfrýj- unarkostnað sakarinnar, þar með talin málflutningslaun skipaðs sækjanda og verjanda fyrir hæstarétti, kr. 400.00 til hvors. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Ákærði Friðmar Sædal Markússon greiði allan áfrvj- unarkostnað sakarinnar, þar með talin laun sækjanda og verjanda fyrir hæstarétti, hæstaréttarlögmannanna Guttorms Erlendssonar og Lárusar Jóhannessonar, kr. 400.00 til hvors. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur aukaréttar Reykjavíkur 13. apríl 1948. Ár 1948, þriðjudaginn 13. apríl, var í aukarétti Reykjavíkur, sem haldinn var í skrifstofu réttarins af Valdimar Stefánssyni saka- dómara, kveðinn upp dómur í málinu nr. 1802—1803/1948: Réti- vísin og valdstjórnin gegn Friðmari Sædal Markússyni og réttvísin gegn Aðalsteini Lárussyni. Málið var tekið til dóms sama dag. Mál þetta er höfðað af réttvísinnar og valdstjórnarinnar hálfu gegn Friðmari Sædal Markússyni verkamanni, til heimilis í skála nr. 10 í Múlacamp hér í bæ, nú gæzlufanga í hegningarhúsinu við Skóla- vörðustig, fyrir brot gegn XII. og XXVI. kafla almennra hegningar- laga nr. 19 12. febrúar 1940, áfengislögum nr. 33 9. janúar 1935 og lögreglusamþykkt fyrir Reykjavík nr. 2 7. janúar 1930, og af rétt- vísinnar hálfu gegn Aðalsteini Lárussyni, heimilislausum sjómanni, fyrir brot gegn XII. kafla almennra hegningarlaga. Ákærðu er báðir komnir yfir lögaldur sakamanna. Ákærði Friðmar Sædal Markússon er fæddur í Reykjavík 4. febrúar 1917. Hann hefur sætt eftirtöldum kærum og refsingum: 1931 240 Áminntur fyrir að hjóla án ljóss og bjöllu. 1931 1%s Kærður fyrir innbrotsþjófnað. Ráðstafað til dvalar í sveit að fyrirlagi dómsmálaráðuneytisins. 1933 1%, Dómur aukarétiar Reykjavíkur, fangelsi við venjulegt fangaviðurværi í 4 mánuði, skilorðsbundið og 80 kr. in solidum í skaðabætur fyrir þjófnað. 1935 114 Dómur aukaréttar Reykjavíkur. Betrunarhússvinna í 2 ár fyrir innbrotsþjófnað og áfengislagabrot. Staðfest í hæsta- rétti 11. okt. 1935, 6. gr. 1. 51/1928, 231. gr. hgl. 2. og 4. lið sbr. 7. gr. 1. 51/1928 og að nokkru leyti 55., 46. og 47. gr. hgl. og lög nr. 33/1935, 17. sbr. 37. gr. 1935 1935 1937 1937 1937 1937 1939 1939 1939 1939 1939 1939 1941 * 1941 1941 * 1941 % 1941 1941 1942 1942 1943 1943 3943 í 1943 1943 1943 1943 1943 1943 1943 1943 1943 1943 1943 1943 1943 1943 1943 1943 í = ns ts tín BR eo 2 si þá SD AR R 317 Sætt, 25 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. Kærður fyrir meintan þjófnað. Rannsakað, en lokið án málssóknar vegna sannanaskorts. Sætt, 25 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. Sætt, 200 króna sekt fyrir ölvun á almannafæri. Dómur aukaréttar Reykjavíkur, 12 mánaða betrunarhúss- vinna fyrir brot gegn 8. gr. laga nr. 51 1928, sbr. 231. gr. 4. tl., 55. gr. og 63. gr. hinna alm. hegningarlaga. 2 Dómur aukaréttar Reykjavíkur, 2ja ára betrunarhússvinna fyrir innbrotsþjófnað. Sætt, 25 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. Sætt, 25 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. Sætt, 200 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri og árás á lögregluþjón. Sætt, 25 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. Sætt, 25 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. Dómur aukaréttar Beykjavíkur, 2ja ára betrunarhússvinna fyrir innbrotsþjófnað. Sátt, 25 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. Sátt, 25 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. Sátt, 25 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. Sátt, 25 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. Sátt, 25 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. Sátt, 25 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. Sætt, 25 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. Sætt, 200 kr. sekt fyrir að brjóta brunaboða. Brot á 11. gr. lögreglusamþykktar Reykjavíkur. Kærður fyrir ölvun í heimahúsum. Fellt niður. Kærður fyrir ölvun í heimahúsum. Fellt niður. Sátt, 50 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. Kærður fyrir ölvun í heimahúsum. Fellt niður. Sátt, 50 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. Sátt, 50 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. Sátt, 75 kr. sekt, 100 kr. skaðabætur fyrir ölvun og áflog. Sátt, 50 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. Sátt, 50 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. Sátt, 50 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. Sátt, 50 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. Sátt, 50 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. Sátt, 50 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. Sátt, 50 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. Sátt, 50 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. Kærður fyrir ölvun í heimahúsum. Fellt niður. Sætt, 50 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. Kærður fyrir ölvun í heimahúsum. Fellt niður. Sætt, 50 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. öl8 1944 *14 Sætt, 50 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 1944 2“ Kærður fyrir ölvun í heimahúsum. Fellt niður. 1944 ?24% Sátt, 50 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 1944 % Sátt, 50 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 1944 1% Sátt, 50 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 1944 %, Kærður fyrir ölvun í heimahúsum. Fellt niður. 1944 2% Sátt, 75 kr. sekt fyrir ölvun og vanskil á ökugjaldi. 1944 154, Sátt, 50 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 1944 2%, Sátt, 50 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 1945 %4 Sátt, 50 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 1945 % Sátt, 50 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 1945 234 Sátt, 50 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri og brot á hús- friði. 1945 7% Kærður fyrir ölvun í heimahúsum. Fellt niður. 1945 % Sátt, 500 kr. sekt fyrir brot gegn 121. gr. hegnl., sbr. 3. mgr. 11. gr. lögreglusamþykktar Reykjavíkur og ölvun. 1945 % Sátt, 50 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 1945 304 Sátt, 50 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 1945 17 Sátt, 50 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 1945 30 Sátt, 50 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 1945 % Sátt, 50 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 1945 1% Sátt, 50 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 1945 204, Sátt, 50 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 1945 3% Sátt, 75 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 1946 % Kærður fyrir ölvun innanhúss. Fellt niður. 1946 244 Sátt, 50 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 1946 164 Kærður fyrir ölvun innanhúss. Felli niður. 1946 24 Sátt, 50 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 1946 %% Kærður fyrir ölvun innanhúss. Fellt niður. 1946 “ Sátt, 75 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 1946 13 Sátt, 50 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 1946 254 Sátt, 100 kr. sekt fyrir ólvun á almannafæri. 1947 í Sátt, 50 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri 1946 114 Reykjavík. Sátt, 200 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 1946 214, Reykjavík. Sátt, 200 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 1947 2% Reykjavík. Sátt, 50 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 1947 114 Reykjavík. Sátt, 400 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 1947 154 Reykjavík, Sátt, 76 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 1947 194 Reykjavík. Sátt, 50 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 1947 % Reykjavík. Sátt, 150 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 1947 214 Reykjavík. Sátt, 100 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 1947 í Reykjavík. Sátt, 50 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 1947 1% Kærður fyrir ölvun innanhúss. Fellt niður. 1947 1%, Reykjavík. Sátt, 50 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 1947 27 Reykjavík. Sátt, 50 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 1947 200 Reykjavík. Sátt, 50 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 1947 1%, 1947 *%, 1947 %s 1947 2%a 1948 2% 1948 ?20% 319 Reykjavík. Sátt, 50 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. Reykjavík. Sátt, 50 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. Reykjavík. Sátt, 50 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. Reykjavík. Sátt, 75 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. Reykjavík. Sátt, 50 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. Reykjavík. Sátt, 50 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. Ákærði Aðalsteinn Lárusson er fæddur 27. febrúar 1920. Hann sætt eftirtöldum kærum og refsingum: hefur 1935 1935 1936 1937 1938 1939 1940 729 1940 1940 1942 1944 1944 1945 1946 1946 1947 1947 104 20 2% 1512 144 9 2 SR 196 94 Á Kærður fyrir dúfnaþjófnað. Málið afgreitt til barna- verndarnefndar. Áminning fyrir árás. Kærandi Sveinbjörn Á. A. Sigurðsson. Kærður fyrir þjófnað. Látið falla niður, með því að þýfið var undir 30 kr. virði og málssóknar ekki krafizt. Dómur aukaréttar Reykjavíkur, 3ja mánaða fangelsi við venjulegt fangaviðurværi. Skilorðsbundið fyrir þjófnað og kr. 97.87 í skaðabætur. Sætt, 25 kr. sekt fyrir áfengislagabrot. Kærður fyrir þjófnað á 600 kr. vorið 1937, komst upp við rannsókn í öðru máli. Látið falla niður, með því að kærði var dæmdur fyrir þjófnað 1937, 1%. Undir rannsókn fyrir meinta nauðgun og smitun af kyn- sjúkdómi. Ekki talin ástæða til málssóknar. Kærður fyrir þjófnað á 5 krónum. Peningarnir voru end. urgreiddir og ekki talin ástæða til frekari aðgerða. Sátt, 20 kr. sekt fyrir neitun um að segja lögreglunni til nafns sins og heimilisfangs. Kærður fyrir meint brot á 1. gr. laga nr. 13 1941. Fellt niður. Kærður fyrir ölvun á lokuðum dansleik. Fellt niður. Sátt, 25 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. Sátt, 75 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. Sátt, 50 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. Sátt, 50 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. Sátt, 50 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. Sátt, 75 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. = Málavextir eru þeir, er nú skal greina: 1. Þriðjudaginn 20. maí f. á. fyrri hluta dags handtók lögreglan ákærða, Friðmar Sædal, vegna ölvunar, og setti í gæzlu í fangaklefa nr. 4 í fangageymslu lögreglunnar. Sama dag var ákærði Aðalsteinn einnig settur í fangageymsluna vegna ölvunar, og fór hann í klefa nr. 8. Klukkan 21.40 kallaði ákærði Friðmar til fangavarðarins, Bjarna Marteins Jónssonar, og bað hann að láta sig lausan. Fanga- vörðurinn fór upp í varðstofu til að athuga mál Friðmars, en er 320 hann kom aftur niður í fangageymsluna, var ákærði Friðmar horf- inn, svo og var ákærði Aðalsteinn horfinn úr klefa sínum. Var þeirra svo leitað, og fannst Friðmar á veitingastofunni á Vitastíg 14 nokkru síðar. Ákærði Aðalsteinn skýrir svo frá, að er hann vaknaði í klefa sin- um um kvöldið, hafi hann séð ákærða Friðmar Sædal reykjandi frammi á ganginum. Kveðst Aðalsteinn hafa beðið hann að gefa sér reyk. Hafi Friðmar gert það, en boðizt síðan til að opna fyrir hon- um klefann, og kveðst Aðalsteinn hafa tekið vel í það. Hafi Friðmar siðan opnað klefann. Úr gangi fangageymslunnar liggja dyr fram í forstofuna, og kveðst ákærði Aðalsteinn hafa komið belti sinu yfir efra horn hurðarinnar, og tekið í, og hafi hurðin þá hrokkið upp. Þeir Friðmar hafi siðan orðið samferða út og skilið við vörugeymslu timskipafélags Íslands. Ákærði Friðmar Sædal kveðst ekki muna, með hverjum hætti hann: komst út úr klefa sinum, og hélt hann því í fyrstu fram, að fanga- vörður hafi hleypt sér fram á ganginn, en siðar skýrir hann svo frá, að hann muni hafa barið í hurðina þangað til hún opnaðist. Hann segir að sig minni, að Aðalsteinn bæði hann að opna fyrir sér, og hafi hann þá gert það. Hann man ekki gerla, hvernig þeir komust út úr fangageymslunni, en telur að það muni vera rétt, að hún hafi verið lokuð að utan og hafi hann þá opnað fyrir Aðalsteini, til að fá aðstoð hans til að komast út. Fangavörðurinn, Bjarni Marteinn Jónsson, kveðst hafa opnað klefa ákærða Friðmars, meðan hann var að tala við hann, en lokað hann síðan inni í klefanum með efri lokunni á hurðinni. Frá dyrum fangageymslunnar kveðst hann hafa gengið á venjulegan hátt, þ. e. skellt í lás og lokað hurðinni síðan að utan með tveimur kopar- krókum. Þegar hann kom niður aftur, hafi það komið í ljós, að lykkjan, sem hélt efri króknum, var dregin út, en hin neðri brotin. Eins og atvikum hefur nú verið lýst, verður ekki talið, að ákærðu hafi sammælst um að hjálpast að strjúka í skilningi 110. greinar almennra hegningarlaga nr. 19 12. febrúar 1940. Með því að frels: ákærða Aðalstein, þykir ákærði Friðmar Sædal hafa unnið til refs- ingar samkvæmt 1. mgr. 111. gr. nefnda laga. Aftur á móti þykir . „ verða að sýkna Aðalstein af ákæru réttvísinnar í máli þessu. 1. Laugardaginn 13. marz s. 1. brauzt ákærði Friðmar Sædal Markús- son, sem var áberandi ölvaður, inn í skála nr. 13 í Múlacamp, á þann hátt að sprengja læsingarjárn hurðar frá dyrastaf. Í eldhúsi skál- ans, úr ólæstu kofforti, stal ákærði veski, sem í var kr. 215.00 í pen- ingum, skömmtunarbók, og að sögn eigandans, Huldu Jörgensdóttur Kerúlf, er þarna bjó, einnig happadrættismiðar, en ákærði minnist ekki að hafa orðið þeirra var. Kveður hann þó vel geta verið, að þeir hafi einnig verið í veskinu. Peningunum eyddi ákærði í áfengi, sem 321 hann neytti inni í ýmsum veitingastofum. Skömmtunarbókina lét hann einhvern Þifreiðarstjóra, sem hann veit engin deili á, fá í skiptum fyrir hálfa flösku af brennivíni, en veskinu henti hann. Eigandi veskisins, Hulda Jörgensdóttir Kerúlf, hefur krafizt þess, að ákærði verði dæmdur til að greiða sér alls í skaðabætur vegna þjófnaðar þessa kr. 270.00. Hefur ákærði fallizt á kröfu þessa, og verður hún því tekin til greina. Með framangreindum þjófnaði hefur ákærði Friðmar Sædal Markússon gerzt brotlegur við 244. gr. almennra hegningarlaga nr. 19 12. febrúar 1940. Með áberandi ölvun á almannafæri og neyzlu áfengis inni í veitingastofum hefur ákærði serzt brotlegur við 1. mgr. 17 gr., sbr. 1. mgr. 37. gr., Í8. gr. sbr. 38. gr. áfengislaga nr. 33 9. janúar 1935 og 7. gr. sbr. 96. gr. lögreglusamþykktar fyrir Reykjavík nr. 2 7. janúar 1930. I, Sunnudaginn 21. marz s. 1. brauzt ákærði Friðmar Sædal Markús- son inn í herbergi Guðlaugar Unu Benediktsdóttur í Garðastræti 17 á þann hátt, að ákærða tókst að brjóta flaska úr dyrastaf og gat þann- ig opnað dyrnar, sem læstar voru með smekklás. Úr herberginu stal hann peningakassa, sem í voru kr. 360.00 í peningum, reikningur, og að sögn eigandans, fjórir skömmtunarseðlar, stofnaukar, tveir nr. 11 og tveir nr. 13, en ákærði, sem hafði komið gangandi áberandi ölvaður að húsinu, segist ekki minnast þess að hafa orðið seðlanna var, þótt vel geti verið að þeir hafi verið í kassanum. Peningunum eyddi ákærða í áfengi, er hann keypti af einhverjum bifreiðarstjóra, sem hann veit engin deili á, og neytti þess inni í ýmsum veitinga- stofum. Peningakassann, ásamt því sem í honum var, nema pen- ingunum, faldi ákærði niður við Ægisgarð, þar sem hann síðar fannst og var afhentur eigandanum, sem kveðst sakna skömmtunarseðlanna auk peninganna. Guðlaug Una Benediktsdóttur hefur krafizt þess, að ákærði verði dæmdur til að greiða sér alls í skaðabætur vegna þjófnaðar þessa kr. 400.00. Hefur ákærði samþykkt þessa kröfu, og verður hún því Þegar af þeirri ástæðu að öllu leyti tekin til greina. Með þjófnaði þessum hefur ákærði Friðmar Sædal Markússon gerzt brotlegur við 244. gr. almennra hegningarlaga nr. 19 12. febrú- ar 1940. Þá hefur hann með áberandi ölvun á almannafæri og neyzlu áfengis inni í veitingastofum gerzt brotlegur við 1. mgr. 17. gr., sbr. 1. mgr. 37. gr. 18. gr. og 38. gr. áfengislaga nr. 33 9. janúar 1935 og 7. gr., sbr. 96. gr. Jögreglusamþykkiar fyrir Reykjavík nr. 2 7. janúar 1930. IV. Eins og áður segir, ber að sýkna ákærða Aðalstein Lárusson af ákæru réttvísinnar í máli þessu. Refsingu ákærða Friðmars Sædals Markússonar ber að ákveða 21 322 með hliðsjón af 77. gr. almennra hegningarlaga og fyrri brotaferli hans, og þvkir hún hæfilega ákvörðuð fangelsi í 18 mánuði. Samkvæmt 76. gr. almennra hegningarlaga ber að ákveða, að gægluvarðhald hans frá 2. april 1948 komi refsingunni til frádráttar. Samkvæmt 3. mgr. 68. gr. almennra hegningarlaga nr. 19 12. febrú- ar 1940 ber að svipta ákærða Friðmar Sædal kosningarrétti og kjör- gengi til opinberra starfa og annarra almennra kosninga frá birt- ingu dóms þessa að telja. Ákærða Friðmar Sædal Markússon ber að dæma til greiðslu alls sakarkostnaðar. Rekstur málsins hefur verið vítalaus. Dómsorð: Ákærði Aðalsteinn Lárusson skal vera sýkn af ákæru rétt- vísinnar í máli þessu. Ákærði Friðmar Sædal Markússon sæti fangelsi í 18 mánuði. Gægluvarðhald hans frá 2. april 1948 skal koma refsingunni til frádráttar. Ákærði Friðmar Sædal Markússon er sviptur kosningarrétti og kjörgengi til opinberra starfa og annarra almennra kosn- inga frá birtingu dóms þessa að telja. Ákærði Friðmar Sædal Markússon greiði innan 15 sólarhringa frá birtingu dóms þessa að telja Huldu Jörgensdóttur Kerúlf kr. 270.00 og Guðlaugu Unu Benediktsdóttur kr. 400.00. Ákærði Friðmar Sædal Markússon greiði allan kostnað sak- arinnar. Dómi þessum skal fullnægja með aðför að lögum. Miðvikudaginn 19. maí 1948. Nr. 30/1948. Valdstjórnin (Hrl. Ragnar Ólafsson) gegn Evjólfi Þórarinssyni (Hrl. Sigurður E. Ólason). Brot á byggingarsamþykkt og reglugerð um fjárhagsráð. Dómur hæstaréttar. Brot kærða, sem er rétt lýst í héraðsdómi, varðar við 1. tölulið 12. gr. byggingarsamþykktar Hafnarfjarðar nr. 114/1916 og 2. málsgr. 11. gr. reglugerðar nr. 82/1947, sbr. lög nr. 70/1947. Með þessari athugasemd ber að staðfesta 323 hinn áfrýjaða dóm, þó svo að greiðslufrestur sektarinnar telst 4 vikur frá birtingu dóms þessa. Eftir þessum úrslitum ber að dæma kærða til að greiða allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin málflutn- ingslaun skipaðs sækjanda og verjanda fyrir hæstarétti, 350.00 krónur til hvors. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður, þó svo, að greiðslufrestur sektarinnar telst 4 vikur frá birtingu dóms þessa. Kærði Eyjólfur Þórarinsson greiði allan áfrýjunar- kostnað sakarinnar, þar með talin málflutningslaun skipaðs sækjanda og verjanda í hæstarétti, hæstaréttar- lögmannanna Ragnars Ólafssonar og Sigurðar Ólasonar, 350 krónur til hvors. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur lögregluréttar Hafnarfjarðar 27. nóvember 1947. Ár 1947, fimmtudaginn 27. nóv., var í lögreglurétti Hafnarfjarðar, sem haldinn var í réttarsal embættisins af fulltrúa bæjarfógeta, Kristni Ólafssyni, upp kveðinn dómur í ofangreindu máli, sem dóm- tekið var í dag. Mál þetta er af valdstjórnarinnar hálfu höfðað gegn Eyjólfi Þór- arinssyni verkamanni, Nönnustig 10 hér, fyrir brot á byggingarsam- bykkt Hafnarfjarðar nr. 114 frá 25 ágúst 1916 og lögum nr. 70 frá 5. júní 1947, sbr. reglugerð um fjárhagsráð o. fl. frá 31. júlí 1947. Kærði er kominn yfir lögaldur sakamanna, fæddur 17. sept. 1897, og hefur eigi sætt kæru né refsingu fyrir neitt lagabrot. Málavextir eru þessir: Fyrir nokkru var lögreglustjóra tilkynnt, að kærði í máli þessu, Eyjólfur Þórarinsson, væri að hefja framkvæmdir um girðingu við hús sitt, Nönnugötu 10, þannig að tæki af umferðarstíg frá bakhúsi nr. 10B við Nönnugötu og hindraði þannig frjálsan aðgang íbúa, hússins að götu, auk þess sem girðingin útilokaði að slökkvilið kæmist með tæki sín þarna, og ráðizt var í þetta án leyfis hlutað- eigandi yfirvalda. Var kærði að verki, er fulltrúi lögreglustjóra kom á staðinn, og lagði bann við framhaldi verksins, en kærði skeytti því engu. Stuttu síðar barst skrifleg kæra frá bæjarstjóra og var jafnframt 324 krafizt, að það, sem reist hefði verið, væri numið á brott og fyllt í skurði, með því að leyfi byggingarnefndar hefði eigi verið aflað. Kærði hefur viðurkennt að hafa ráðizt í umræddar framkvæmdir án leyfis byggingarnefndar og fjárhagsráðs, þar sem hann hefði talið sér heimilt að girða lóð sína samkvæmt lóðarsamningi, er hann hafi í höndunum. Það verður að telja nægilega upplýst, að kærði hafi með framan- greindum aðgerðum, án leyfis byggingarnefndar, orðið brotlegur við 12. og 7. gr., sbr. 4. tölul. 15. gr. byggingarsamþykktar fyrir Hafnar- fjörð nr. 114 frá 1916, og enn fremur, Þar sem hann hefur eigi leitað samþykkis fjárhagsráðs, hefur hann gerzt brotlegur við 11. gr. reglu- gerðar um fjárhagsráð o. fl. frá 31. júli 1947, sbr. lög nr. 70 frá 5. júní 1947, og þykir refsing sú, er hann hefur til unnið fyrir brot þessi, samkvæmt 81. gr. byggingarsamþykktar og 39. gr. fyrrgreindrar reglugerðar hæfilega ákveðin 150 króna sekt til ríkissjóðs, og komi 7 daga varðhald í stað sektarinnar, verði hún ekki greidd innan 15 daga frá lögbirtingu dóms þessa. Þá skal samkvæmt 31. gr. byggingarsamþykktarinnar kærða skylt að nema nú þegar burt þau mannvirki, er hann hefur reist í leyfis- leysi og færa allt í samt lag. Þá greiði kærði allan kostnað sakarinnar. Á máli þessu hefur enginn óþarfa dráttur orðið. Því dæmist rétt vera: Kærði Eyjólfur Þórarinsson greiði 150 króna sekt til ríkis- sjóðs, og komi 7 daga varðhald í stað sektarinnar, greiðist hún ekki innan 15 daga frá lögbirtingu dóms þessa. Þá ber kærða að nema í burt nú þegar öll þau mannvirki, er hann þannig hefur framkvæmt á lóð sinni án leyfis. Kærði greiði allan kostnað sakarinnar, sem orðinn er og verður. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Miðvikudaginn 19. mai 1948. Nr. 48/1948. Réttvísin (Hrl. Einar Arnórsson) gegn Jóhanni Eyþórssyni (Hrl. Egill Sigurgeirsson). Skjalafals. Dómur hæstaréttar. Guðbrandur Ísberg, sýslumaður í Húnavatnssýslu, hefur kveðið upp hinn áfrýjaða dóm. 325 Ekki þykja efni til, að gææluvarðhaldsvist ákærða komi til frádráttar refsivist hans. Að öðru leyti ber að staðfesta hinn áfrýjaða dóm með skírskotun til forsendna hans. Eftir þessum úrslitum ber ákærða að greiða allan áfrýj- unarkostnað sakarinnar, þar með talin málflutningslaun skipaðs sækjanda og verjanda í hæstarétti, kr. 600.00 til hvors. Við meðferð málsins er það athugavert, að rannsóknar- dómarinn hefur ekki, svo séð verði, borið hin fölsuðu skjöl undir menn þá, er nöfn þeirra voru fölsuð á skjölin, og hafa aldrei verið teknar skýrslur í rétti af tveimur þeirra, þeim Guðmundi Kr. Meldal og Guðbjörgu Ágústsdóttur. Svo hefði dómarinn og átt að afla rithandarsýnishorna þessara manna til samanburðar við falsskjölin. Loks hefur dómar- anum láðst að láta hin fölsuðu skjöl fylgja dómsgerðum málsins. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður, þó svo, að sægluvarðhaldsvist ákærða Jóhanns Eyþórssonar skal ekki koma til frádráttar refsivist hans. Ákærði greiði allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin málflutningslaun skipaðs sækjanda og verj- anda í hæstarétti, hæstaréttarlögmannanna Einars Arn- órssonar og Egils Sigurgeirssonar, kr. 600.00 til hvors. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur aukaréttar Húnavatnssýslu 8. nóvember 1946. Mál betta, sem tekið var undir dóm 5. þ. m., er af réttvísinnar hálfu höfðað gegn Jóhanni Eyþórssyni verkamanni, Ytri-Löngumýri í Svinavatnshreppi, fyrir brot gegn XVII. kafla hinna almennu hegningarlaga nr. 19/1940. Ákærði er kominn yfir lögaldur saka- manna, fæddur 17. febrúar 1921 að Fremri-Hnifsdal í Eyrarhreppi i Norður-Ísafjarðarsýslu. Hann hefur verið dæmdur 22. júní 1945 í aukarétti Reykjavíkur í 60 daga fangelsi, skilorðsbundið, og sviptur kosningarrétti og kjörgengi, fyrir brot gegn 244. og 247. gr. gr. hinna almennu hegningarlaga, en að öðru leyti hefur hann ekki sætt refs- ingu, svo vitað sé. Málavextir eru þeir, sem nú skal greina: 326 Seint í marzmánuði þ. á. kom ákærði að máli við settan banka- stjóra Útibús Búnaðarbankans á Akureyri, og fór þess á leit, að hann keypti af sér 15 000 króna víxil með nöfnum tiltekinna 3ja manna, auk ákærða, sem samþykkjanda, og fékk hann vilyrði fyrir Jáninu. Rúmri viku síðar eða svo, þann í. april, seldi ákærði svo bankanum víxil að upphæð kr. 15 000.00, með gjalddaga 1. október þ. á. Víxill þessi var, að því er séð varð, útgefinn af Birni Pálssyni, Ytri-Löngumýri, og samþykktur af ákærða, en ábektur af Pétri Pét- urssyni, Höllustöðum, og Steingrími Jóhannessyni, Svínavatni. Sam- kvæmt yfirlýsingu þessara manna fyrir rétti og játningu ákærða, voru öll nöfn þeirra manna, er með ákærða voru á vixlinum, fölsuð, skrifuð af ákærða, án vitundar þeirra og leyfis. Þennan víxil fékk ákærði svo síðar framlengdan til ársloka, með sömu nöfnum, einnig fölsuðum af ákærða, eftir hann hann hafði verið afsagður sökum greiðslufalls. Hinn 23. júli þ. á. barst kæra frá Kaupfélagi Húnvetninga á Blönduósi þess efnis, að ákærði hefði framvisað til greiðslu og fengið greiddar ávisanir, undirritaðar af viðskiptamönnum þess, cn sem þeir sömu viðskiptamenn könnuðust ekki við að hafa gefið út. Var ákærði þá yfirheyrður fyrir rétti, og kannaðist hann þá við að hafa falsað, fengið greiddar og hagnýtt sér andvirði tveggja ávísana að upphæð kr. 2850.00 og kr. 500.00, útgefnar 19. júlí og 11. júni þ. á., en undir þessar ávísanir hafði hann skrifað nafn Guðmundar Kr. Meldals, bónda í Litladal. Greiddi ákærði þá og ávísaði af kaup- innstæðu á Skagaströnd kr. 1400.00 upp í ávísanir þessar og lofaði að greiða af kaupi sinu frá Sildarverksmiðju ríkisins kr. 400.00 á viku, þó svo, að fæðisgjald hans yrði áður dregið frá vikukaupinu, og skyldi peningunum haldið eftir af ákveðnum manni, er þá hafði með höndum útborganir á kaupi hans. Nú vildi svo til, að þessi ákveðni maður hætti að hafa á hendi útborganir til ákærða, en láð- ist að tilkynna dómaranum það í tíma, og kom þá ekki til frekari greiðslna af hendi ákærða, sem enga viðleitni sýndi í því að standa við gerða samninga, en eyddi fé sínu jafnóðum. Hinn 3. september þ. á. var ákærði aftur tekinn fyrir rétt. Viðurkenndi hann þá að hafa skrifað sjálfur, framvísað, fengið greidda og hagnýtt sér andvirði enn þá einnar ávísunar að upphæð kr. 600.00, sem var undirskrifuð nafni sama manns sem hinar fyrri ávísanir, og enn fremur að hafa falsað á sama hátt og fengið greidda ávísun að upphæð kr. 500.00, undirritaða nafni Guðbjargar Ágústs- dóttur, Guðlaugsstöðum. Var ákærða þá tilkynnt, að mál yrði höfðað gegn honum síðar í mánuðinum og honum bannað að fara úr um- dæminu án leyfis dómarans, en leyft að halda áfram vinnu fyrst um sinn á Skagaströnd, þar til hann yrði kvaddur til að mæta fyrir rétti á ný, en þá var enn ókunnugt um víxilfölsunina á Akureyri. Hinn 13. september seldi ákærði Sparisjóði Húnavatnssýslu á Blönduósi 6000 króna vixil, samþykktan af honum, en með fölsuðu 327 nafni Daniels Þorleifssonar, bónda að Stóra-Búrfelli, sem sanþykkj- anda, en ábektan af Stefáni Ágústssyni bónda, Ytri-Ey. Hinn 17. september fær ákærði svo leigubifreið með sig til Akur- eyrar og var hann þar um kyrrt 2 heila daga og fram á síðari hluta hins þriðja dags, en þá fór hann aftur til Blönduóss, þar eð bifreiðar- stjórinn, Ari Jónsson, Blönduósi, vildi ekki bíða eftir honum lengur. — Á fyrsta eða öðrum dagi dvalar sinnar á Akureyri seldi ákærði Útibúi Landsbankans þar 10 000 króna vixil, samþykktan af ákærða, en, að því er séð varð, útgefinn af Birni Pálssyni, Ytri-Löngumyri, og ábektur af Pétri Péturssyni, Höllustöðum. En bankinn átti að vörmu spori tal í síma við ábekinginn, sem neitaði að hafa skrifað nafn sitt á víxilinn, og fékk bankinn þál ákærða til að skila aftur peningunum. Hefur ákærði viðurkennt, að nöfn beggja þeirra manna, er með honum voru á vixlinum, hafi hann sjálfur skrifað, án vitundar þeirra. Þá hefur ákærði enn fremur viðurkennt að hafa selt Útibúi Bún- aðarbankans á Akureyri víxil, að upphæð kr. 15 000.00, síðasta dag- inn, sem hann var á Akureyri í umræddri ferð hans þangað. Bjó hann víxil þennan út sjálfur þar á staðnum og falsaði ölf nöfnin. Lét hann bróður sinn, Halldór Eyþórsson, Auðkúlu, vera samþykkjanda, enda taldi hann sig vera að taka lánið fyrir hann til dráttarvélakaupa, en sem útgefandi og ábekingur voru skrifuð nöfn þeirra Björns Pálssonar, Ytri-Löngumýri og Guðmundar Páls- sonar, Guðlaugsstöðum. Víxill þessi er ódagsettur, en gjalddagi hans er 20. marz 1947. Kemur það vel heim við það, sem ákærði hefur borið, að hann hafi selt víxilinn síðasta daginn, sem hann var á Ak- ureyri í umræddri ferð, en Ari Jónsson bifreiðarstjóri hans hefur borið, að þeir hafi farið frá Akureyri 20. september. Loks hefur ákærði falsað 2 innfærslur í sparisjóðsbók, sem hann á við Sparisjóð Súgfirðinga, kr. 3000.00 og 2000.00. Innstæða í þess- ari bók er raunverulega aðeins kr. 6.35. Hefur ákærði haldið því fram, að hann hafi talið bókina einskis virði, og skrifað færslurnar í hana nánast af fikti, án þess að ætla að notfæra sér þær á nokkurn hátt. Enda þótt allmiklar líkur séu til þess, miðað við aðrar athafnir ákærða á þessu sviði, að hann hafi fært upphæðirnar í sparisjóðs- bókina og falsað undirskriftirnar undir þær í ákveðnum tilgangi, verður ekki gegn neitun ákærða, og með hliðsjón af því, hvað inn- stæðan er óveruleg, talið sannanlegt, að svo hafi verið, og kemur þessi verknaður hans eigi beinlínis til álita við ákvörðun refsingar hans. Ákærði er 25 ára að aldri, einhleypur, heill og hraustur, og vanur flestri algengri vinnu til sjávar og sveita. Hann á eiit óskilgetið barn, en virðist ekki hafa eytt verulegu af aflafé sinu til meðgjafa með því. Af hinum fyrri 15 000 króna víxli, er hann seldi Útibúi Bún- aðarbankans á Akureyri greiddi hann fyrir bifreið, sem hann átti í félagi við annan mann, en var þá búinn að selja, kr. 5000.00, og 328 auk þess greiddi hann a. m. k. kr. 3209.00 fyrir bækur, er hann keypti af manni á Akureyri. Afgangur vixilupphæðarinnar virðist hafa orðið eyðslufé hans. Af andvirði 4 ávísana á Kaupfélag Hún- veininga, sem hann falsaði, gæti hann hafa greitt vegna föður sins kr. 600.00 í afborgun af vixli á Blönduósi, en hitt virðist hafa farið í eyðslu, samtímis uppgripa vinnu, hvar sem borið var niður. Af andvirði 6000 króna vixils, seldum Sparisjóði Húnavatnssýslu, hefur ákærði gert grein fyrir, hvernig hann hafi eytt ca. 4500 krón- um, þ. e. greitt barnsmóður sinni a. m. k. 2300 krónur, greitt fyrir kol og bifreiðarlán á Skagaströnd 1450 krónur, og fyrir hest Jakobs Þor- steinssonar 750 krónur. Hitt virðist hafa farið í eyðslu. — Af and- virði síðari víxilsins, er ákærði seldi Útibúi Búnaðarbankans á Ak- ureyri, hefur ákærði greitt bifreiðarstjóranum ca. 1450 krónur, fyrir reiðhest 1500 krónur, fyrir afsláttarhest 650 krónur. Til föður hans gengu 200 krónur, sem vitað er um, og hefur faðir hans endurgreitt þær. Afgangurinn virðist hafa farið í aðra eyðslu, vín, hótelkostnað, o. s. frv. Allir þeir aðiljar, er fölsun ákærða hefur valdið tjóni, eða sýni- lega mun gera það, hafa gert kröfur í málinu um skaðabætur af hendi ákærða. Þykir mega taka þær til greina sem gjaldkræfar kröfur nú Þegar gagnvart honum, þar sem lánin eru veitt út á fölskum for- sendum. Til frádráttar koma svo á sínum tíma nokkrar upphæðir, endurheimtar af andvirði víxlanna. Brot ákærða ber að heimfæra undir XVI kafla hinna almennu hegningarlaga, 155. gr., og þykir refsing sú, er hann hefur til unnið, hæfilega ákveðin fangelsi í 18 mánuði, en frá þeim tíma skal draga gæzluvarðhaldsvist ákærða frá og með 14. október þ. á. að telja. Með hliðsjón af 68. gr. hegaingarlaganna, 3. mgr., þykir og verða að svipta hann kosningarrétti og kjörgengi til opinberra starfa og ann- arra almennra kosninga. Þá ber og að dæma ákærða til að greiða Kaupfélagi Húnvetninga á Blönduósi kr. 3050.00 ásamt 5% ársvöxtum frá og með 20. júlí þ. á. til greiðsludags; enn fremur Sparisjóði Húnavatnssýslu, Blöndu- ósi, eða handhafa þeirrar kröfu, er kann að leysa hana til sín, kr. 6000.00 ásamt 6% ársvöxtum frá og með 14. marz n. k,, en að frá- dregnum fyrirfram greiddum forvöxtum í hlutfalli við tíma, ef áður verður greitt; og loks endurgreiði hann Útibúi Búnaðarbankans á Akureyri kr. 15 000.00 ásamt 6% ársvöxtum frá og með Í. janúar n. k. og kr. 15 000.00 ásamt 6% ársvöxtum frá og með 20. marz n. k., að frádregnum fyrirfram greiddum forvöxtum af báðum þessum vixilupphæðum í hlutfalli við tíma, ef greitt er fyrir nefnda daga. Ákærða ber að greiða allan áfallinn og áfallandi kostnað sakar- innar. Rekstur málsins hefur verið vitalaus. 329 Því dæmist rétt vera: Ákærði Jóhann Eyþórsson verkamaður, Ytri-Löngumýri í Svinavatnshreppi „sæti 18 mánaða fangelsi, en frá Þeim tíma skal draga gæzluvarðhaldsvist hans frá og með 14. október Þ. á. að telja. Jafnframt er ákærði frá birtingu dóms þessa sviptur kosn- ingarrétti og kjörgengi til opinberra starfa og annarra almennra kosninga. Ákærði greiði Kaupfélagi Húnvetninga á Blönduósi kr. 3050.00 ásamt 5% ársvöxtum frá og með 20. júlí þ. á. til greiðsludags. Enn fremur Sparisjóði Húnavatnssýslu, Blönduósi, eða hand- hafa þeirrar kröfu, er kann að leysa hana til sins, kr. 6000.00, ásamt 6% ársvöxtum frá og með 14. marz n. k., en að frádregnum fyrirfram greiddum forvöxtum í hlutfalli við tíma, ef áður er greitt. Og loks greiði hann Útibúi Búnaðarbanka Íslands, Akur- eyri, kr. 15 000.00 ásamt 6% ársvöxtum frá og með 1. janúar n. k. og kr. 15 600.00 ásamt 6% ársvöxtum frá og með 20. marz n. k., að frádregnum fyrirfram greiddum forvöxtum í hlutfalli við tíma, ef greitt er fyrir nefnda daga. Greiðslurnar skal inna af höndum innan 15 sólarhringa frá birtingu dóms Þessa. Svo greiði ákærði og allan áfallinn og áfallandi kostnað sak- arinnar. Dómi þessum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Fimmtudaginn 20. maí 1948. Nr. 135/1947. Ólafur Jóhannesson (Hrl. Guttormur Erlendsson) Segn Jóhannesi Jóhannssyni (Hr, Ólafur Þorgrimsson). Setudómari Valdimar Stefánsson sakadómari í stað hrd. Jóns Ásbjörnssonar. Húsaleigumál. Dómur hæstaréttar. Áfrýjandi hefur skotið máli þessu til hæstaréttar með stefnu 12. desember f. á., að fengnu áfrýjunarleyfi 10. s. m. Krefst hann þess, að stefnda verði dæmt skylt að rýma nú 330 þegar húsnæði það, er hann hefur á leigu í húsi áfrýjanda nr. 2 við Grundarstíg í Reykjavík. Svo krefst áfrýjandi og málskostnaðar að skaðlausu bæði í héraði og fyrir hæsta- rétti úr hendi stefnda. Stefndi krefst staðfestingar hins áfrýjaða dóms og máls- kostnaðar fyrir hæstarétti af áfrýjanda eftir mati dómsins. Fyrir hæstarétti hefur áfrýjandi stutt kröfur sinar sömu rökum og í héraði, að fráteknum þeim málsástæðum, að hann hafi boðið stefnda skipti á húsnæði og að hann hafi sjálfur brýna þörf fyrir húsnæði það, sem deilt er um. Með þessari athugasemd þykir mega staðfesta héraðsdóminn. Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður fyrir hæsta- rétti falli niður. Áfrýjunarleyfi í máli þessu var veitt eftir að liðinn var frestur sá, er greinir Í Í. málslið 2. mgr. 197. gr. laga nr. 25,/1936. En fram er komið í málinu, að umboðsmaður áfrýj- anda fyrir hæstarétti á ekki sök á því, að leyfisins var eigi fyrr aflað. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Málskostnaður fyrir hæstarétti fellur niður. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 12. október 1946. Mál þetta, sem dómtekið var 4. þ. m., hefur Ólafur Jóhannessort kaupmaður, hér í bæ, höfðað fyrir bæjarþinginu með stefnu útgef- inni 20. okt. 1945 gegn Jóhannesi Jóhannssyni kaupmanni, Ásvalla- götu 3 hér í bænum. Hefur stefnandi gert þær dómkröfur, að stefnda verði gert að rýma nú þegar húsnæði það, sem hann hefur á leigu í húsinu nr. 2 við Grundarstig, hér í bæ, og að hann verði dæmdur til að greiða málskostnað að mati dómarans. Stefndi hefur krafizt sýknu af kröfum stefnanda og málskostn- aðar sér til handa að mati dómarans. Málavextir eru þessir: Með húsaleigusamningi, dags. 1. júlí 1938, tók stefndi í máli þessu á leigu tvær sölubúðir í húsinu nr. 2 við Grundarstig, hér í bæ, af þáverandi eigendum þess. Skyldi leiga vera kr. 210.00 á mánuði. Hefur stefndi síðan rekið verzlanir Í húsnæði Þessu, bæði nýlenduvöru- verzlun og kjötverzlun. Í janúarmánuði 1944 varð stefnandi eigandi húss þessa. Með bréfi, dags. 99. marz 1945, sneri stefnandi sér til húsaleigunefndar Reykjavíkur og krafðist þess, að stefnda yrði gert 331 að rýma þegar húsnæði þetta og færði fram þær ástæður, að sér ræri verulega óþægilegt að hafa stefnda í húnæðinu og að hann {stefnandi) hefði þörf fyrir húsnæðið. Málið var siðan sótt og varið fyrir húsaleigunefnd, og með úrskurði uppkveðnum 9. júlí 1945 ákvað nefndin, að stefnda væri óskylt að rýma húsnæðið. Höfðaði stefn- andi síðan mál þetta og gerði í því framangreindar kröfur. Kröfur sinar í máli þessu byggir stefnandi í fyrsta lagi á þvi, að stefndi hafi hagað sér þannig í húsnæðinu og notað það þannig, að sér sé verulega óþægilegt að hafa stefnda þar, og hljóti slíkt að heimila sér riftun leigumálans. 1. Stefnandi skýrir svo frá, að í öðru geymsluherbergi því, sem stefndi hefur á leigu á Grundarstíig 2, sé miðstöðvarofn. Hafi stefndi lýst því yfir, að hann notaði ekki ofn þenna og hafi honum því ekki verið reiknað gjald fyrir hita af ofni þessum. Þann 16. janúar 1945 kveðst stefnandi hafa veitt því athygli, að héla bráðnaði af gluggum nefndrar geymslu, þótt frost væri úti. Slíkt hið sama hafi gerzt næstu daga. Sunnudaginn 21. s. m. hafi héla enn þiðnað af gluggum geymslunnar, og kvaðst stefnandi þá hafa talið ljóst, að stefndi hafi opnað fyrir nefndan ofn og heitt vatn frá miðstöðvar- kerfinu rynni um hann. Hafi því verið kallaðir á vettvang tveir lög- regluþjónar og hafi annar þeirra talað við stefnda í sima. Stefndi hafi viðurkennt fyrir honum, að ofninn hafi verið í sambandi í tvo daga og lofað að loka ofninum þá þann sama dag. Þann 25. s. m. kærðu stefnandi og aðrir leigutakar að Grundarstíg 2 þetta framferði stefnda til sakadómara. Enn hefur stefnandi talið, að Þann 25, febrúar 1945 hafi héla þiðnað af gluggarúðum í nefndri geymslu og hljóti slíkt að stafa af þeim sökum, að fyrrgreindur ofn hafi verið heitur. Þann 8. marz s. á. tók rannsóknarlögreglan skýrslu af stefnda vegna framangreindrar kæru. Viðurkenndi stefndi þar, að nefndur ofn hafi verið tengdur við miðstöðvarkerfi hússins frá 19. til 23. janúar 1945 að kvöldi eða alls 5 daga. Hefur stefnandi í þessu sambandi bent á, að bæði þann 21. og 23. febr. 1945 hafi hann ætlað að skoða og mæla stærð ofns þess, sem í geymslunni er, en starfsstúlka stefnda hafi að fyrirlagi stefnda bannað honum að fara inn í geymsluna. Er mál þetta var rekið fyrir húsaleigunefnd, bauðst stefndi til að greiða hitagjald fyrir margnefndan ofn að mati óvilhallra manna. Þann 19. apríl s. 1. fékk stefnandi dómkvadda þrjá menn til þess, meðal ann- ars, að meta hitakostnað nefnds ofns í geymslu stefnda fyrir tíma- bilið 1. júlí 1938 til 31. des. 1944. Í matsgerðinni, sem dagsett er 16. maí s. l., telja matsmennirnir, að hitakostnaðurinn fyrir ofn Þennan yfir greint tímabil sé hæfilega metinn á kr. 300.00. Stefnandi telur, að stefndi muni hafa haft hitanot af nefndum ofni allan þann tima, sem hann hefur haft húsnæðið á leigu. Það hafi honum hins vegar verið óheimilt, og hafi hann með þessu framferði sinu bakað sér og öðrum íbúum hússins fjártjón. Hefur stefnandi í þessu sambandi bent á, að stefndi hafi ekki enn greitt fyrir þessi hitanot. 332 Stefndi, sem hefur viðurkennt, að nefndur ofn í geymslu hafi ekki átt að vera í notkun og að hann hafi ekki greitt hitakostnað vegna hans, hefur skýrt svo frá bessum málsatvikum, að í janúar- mánuði 1945 hafi verið óvenjulegar frosthörkur. Hafi þá orðið svo kalt í hinu umdeilda verzlunarhúsnæði, að þar hafi verið ill- starfandi fyrir kulda, en heitu vatni ekki hleypt á hitakerfi húss- ins fyrr en um kl. 10 á morgnana. Kveðst stefndi því hann 19. janúar 1945 hafa opnað fyrir nefndan ofn, án þess að tala um það við stefn- anda, og hafi ofninn verið í sambandi þar til að kvöldi þess 23. s. m. Hefur stefndi ákveðið haldið því fram, að hann hafi ekki notað nefndan ofn í önnur skipti. Hann sé fús á að greiða gjald fyrir bessa hitanotkun, en sér hafi ekki enn verið tjáð, hve mikið honum beri að greiða. Þá kveðst stefndi hafa borið fram þá ósk, að stefnandi tæki ofn þennan í burt, en hann hefur ekki orðið við þeim til- mælum. Stefndi telur, að þótt svo yrði litið á, að nefnd hitanot hafi verið sér óheimil, þá séu þau það litilvæg, að ekki geti varðað riftun leigumálans. Svo sem að Íraman getur, er viðurkennt af stefnda, að hann hafi í heimildarleysi notað nefndan miðstöðvarofn Í geymslu til hitunar í 5 daga. Hins vegar verður ekki talið sannað, gegn eindregnum mótmælum hans, að notin hafi náð yfir lengri tíma. 9. Stefnandi skýrir svo frá, að sumarið 1944 hafi stefndi látið þvo nefndar sölubúðir. Loft og efri hluti veggja hafi verið þvegnir af fagmönnum, sem stefndi fékk til starfans, en hann sjálfur og verzl- unarmenn hans hafi þvegið neðri hluta veggja, borð og skápa. Hafi engar skemmdir orðið á lofti og efri hluta veggja við þvott þenna, en hins vegar hafi sá hluti, er stefndi og menn hans þvoðu, stór- skemmst, þannig að málning hafi þvegizt af. Hafi þetta stafað af þvi, að stefndi hafi notað of sterkan lút við þvottinn. Steindi hefur mótmælt því, að skemmdir hafi orðið á málningu búðanna við þvottinn, er fram fór árið 1944. Hefur hann talið eðli- legt, að málning á búðunum sé mjög máð og slitin, þar sem þær hafi ekki verið málaðar síðan á árinu 1938. Þann 12. febrúar s. 1. fékk stefndi dómkvadda tvo menn til að skoða nefnt húsnæði og láta í ljósi álit sitt um, hvernig umgengni þess hafi verið. Í matsgerð sinni, dags. 25. s. m., telja skoðunarmennirnir, að slit á málningu sé mjög eðlilegt eftir svo langa notkun og telja, að umgengni og hirð- ing á hinu leigða húsnæði sé í betra meðallagi. Með vísan til þessa álits hinna dómkvöddu skoðunarmanna, sem á engan hátt hefur verið hnekkt, þykir stefnda ekki verða gefin sök á, hve málning er slitin og máð í hinu leigða húsnæði. ' 3. Þá hefur stefnandi skýrt svo frá, að stefndi hafi oft fleygt matarúrgangi og rusli utan við sorptunnur hússins, sem sé að húsa- baki. Hafi af þessu stafað hinn mesti sóðaskapur og safnazt þarna að mýs og rottur. Þann 19. marz 1945 fékk stefnandi löggæzlumann, 333 er starfar að heilbrigðismálum hér í bænum, til að lita á þetta. Lög- gærzlumaðurinn segir í vottorði sinu, sem dagsett er 22. s. m., að sorp- tunnur hafi ekki verið fullar, en þó hafi verið fleygt hjá tunnunum bréfarusli og skemmdri matvöru og hafi verið af þessu hinn mesti sóðaskapur. Kveðst löggæzlumaðurinn hafa átt tal við stefnda um betta, sem hafi viðurkennt, að starfsmaður sinn hafi fleygt ruslinu þangað, í stað þess að láta það í tunnurnar. Kvað stefndi sér hafa verið ókunnugt um þetta, en lofaði að láta hreinsa þetta strax og að slíkt skyldi ekki henda framvegis. Enn fremur hefur stefnandi lagt fram vottorð nokkurra manna, er telja umgengni stefnda við nefndar sorptunnur hafa verið slæma. Þá hefur stefnandi skýrt svo frá, að veturinn 1945, líklega í mai- mánuði, hafi hann séð, að kviknað hafi í rusli í nefndum sorptunn- um að húsabaki. Kveðst stefnandi strax hafa brugðið við og slökkt eldinn, en þarna hafi verið mikil brunahætta, þar sem timbur og fleiri eldfimar vörur hafi verið þarna rétt hjá. Síðan kveðst stefn- andi hafa farið að grennslast um orsök Þessa bruna og hafi þá komið í ljós, að sendisveinn stefnda, sem hafi orðið eldsins var, hafi gert steinda aðvart, en stefndi hafi ekkert skipt sér af þessu. Telur stefnandi, að framangreind framkoma og umgengni stefnda í húsnæðinu geri sér ófært að þola hann þar lengur og hljóti að heimila sér riftun leigumálans. Stefndi hefur algerlega mótmælt því, að hann eða starfsfólk hans hafi gengið sóðalega um baklóð hússins við margnefndar sorp- tunnur. Hefur stefndi í því sambandi bent á, að allan þann tíma, sem hann hafi verzlað í húsinu, hafi ekki verið fundið að slíku við sig, nema í það eina sinn, er nefndur löggæzlumaður kom á vettvang, en þegar hafi verið bætt úr misferli því, er þá hafi orðið í þessum efnum. Að því er varðar eld þann í sorptunnu, sem að framan getur, hefur stefndi mótmælt, að sér hafi verið um hann kunnugt og að eldur þessi hafi verið sér að kenna eða starfsfólki sinu. Starfstúlka stefnda hefur borið fyrir dómi, að hún hafi í eitt sinn veturinn 1945 séð reyk leggja upp úr einni sorptunnunni, er hlemmur hafi verið yfir, en ekki athugað þetta nánar. Hafi sendisveinn í verzluninni fyrst sagt sér frá þessu og sig minni, að stefnda hafi einnig verið skýrt frá þessu. Af því, sem að framan er rakið, verður, gegn eindregnum möót- mælum stefnda, ekki talið sannað, að veruleg brögð hafi verið að því, að illa hafi verið gengið frá sorpi, er borið var úr búð hans, enda því ekki haldið fram, að um slíkt hafi verið kvartað við stefnda nema í eitt sinn, svo sem áður getur. Ósannað er einnig, að stefndi eða starfsfólk hans hafi átt sök á eldi þeim í sorptunnunni, er að framan getur, og ekki er sannað, gegn mótmælum stefnda, að honum hafi verið kunnugt um bruna þenna. Þegar virt eru atriði þau, er að framan greinir 1) og 3), Þá er öðd ljóst, að framkoma stefnda í hinu leigða húsnæði hefur ekki verið vítalaus, sérstaklega að því er varðar hitanotkun hans í geymslu. Hins vegar þykir framkoma stefnda ekki hafa verið slík, að veru- lega óþægilegt sé fyrir stefnanda að hafa hann í húsnæðinu, sbr. ákvæði 2. gr. húsaleigulasanna. Verða því kröfur stefnanda um riftun leigumálans ekki á þessu byggðar. Í öðru lagi byggir stefnandi dómkröfur sínar á því, að stefndi hafi rofið húsaleigusamning sinn, að því er viðhaldsskyldu varðar svo mjög, að það hljóti að heimila sér riftun leigumálans, Skýrir stefnandi svo frá, að svo hafi umsamizt með leiguaðiljum og stefnda, þegar hann tók umrætt verzlunarhúsnæði á leigu, að stefndi skyldi endurbæta jafnóðum á sinn kostnað það, er brotna kynni af gleri og speglum í búðarborði. Þetta hafi stefndi algerlega vanrækt. Þannig sé nú í annarri búðinni brotin borðplata úr gleri og 4 speglar í afgreiðsluborði, svo og tvær marmaraplötur á borðum í hinni búðinni. Hefur stefnandi haldið því fram, að stefndi hafi að undanförnu neitað skyldu sinni til að bæta þetta. Þann 26. april 1944 mat húsaleigunefndin í Beykjavík hæfilega grunnleigu eftir hið umdeilda húsnæði kr. 265.00 á mánuði. Telur stefnandi, að leigan hafi verið metin lægra en ella vegna hins slæma ástands húsnæðis- ins, er stefndi eigi sök á. Þann 30. marz s. 1. ritaði stefnandi stefnda bréf og meðal annars skoraði þar á hann að bæta úr nefndum spjöllum fyrir 5. april s. á. Stefndi virðist ekkert hafa sinnt þessu. Telur stefnandi, að framangreint samningsrof stefnda sé það veru- legt, að það hljóti að varða riftingu leigumálans. Stefndi hefur viðurkennt, að honum beri að bæta úr skemmdum þeim, er orðið hafa á gleri og speglum í afgreiðsluborði, en hefur hins vegar haldið því fram, að sér bæri engin skylda til að gera það jafnóðum og skemmdir verða, heldur sé nægilegt, að viðgerð fari fram áður en hann rými húsnæðið. Hefur stefndi í því sam- bandi bent á, að spegla þá, er hér um ræðir og voru innan á hurðum í afgreiðsluborði, sé tilgangslaust að gera við, nema um leið sé gert við lokur á hurðum þess, þar sem þeir hafi brotnað, vegna þess hve lélegar lokur þessar voru, en sér beri ekki skylda til að gera við lokurnar. Þá hefur stefndi ekki viljað viðurkenna skyldu sína til að endurnýja á sinn kostnað marmaraplötur á afgreiðsluborði, en jafnframt bent á, að slíkar plötur hafi verið ófáanlegar hér um margra ára skeið og séu það enn. Hinir upphaflegu leigusalar húsnæðisins hafa komið fyrir dóm. Hafa þeir talið, að ekki hafi beint verið um það samið, að stefndi léti jafnóðum gera við það, er skemmdist, en hins vegar hafi þeir gert ráð fyrir því. Virðingarmenn í húsaleigunefnd Reykjavikur hafa skýrt svo frá fyrir dómi, að við húsaleigumatið þann 26. apríl 1944 hafi þeir tekið tillit til almenns ástands húsnæðisins, en ekki hafi verið tekið sérstakt tillit til þess, að plata á afgreiðsluborði og speglar voru brotnir. Þann 16. maí s. 1. voru nefndar skemmdir skoð- Böð aðar og metnar af dómkvöddum matsmönnum. Töldu matsmennirnir að kosta mundi kr. 398.75 að setja nýja glerplötu á afgreiðsluborð, svo og að setja að nýju 4 spegla í borðið. Að því er varðar marmara. plöturnar, töldu matsmepnirnir, að þeir gætu ekki sagt um, hve mikið mundi kosta að fá nýjar plötur, þar sem þær feng gjust eigi nú og hafi eigi fengizt um langan tíma. Það verður að vísu að telja, að stefnda hafi borið að láta bæta skemmdir þær, sem orðið hafa á greindum hlutum, jafnóðum og þær urðu, en með vísun til þess, hve hér er um smávægilegt atriði að ræða, sem ekki virðist hafa áhrif á leigufjárhæð, Þykir þetta atriði ekki það verulegt, að varðað geti riftun leigumálans. Verða Því kröfur stefnanda ekki á þessu reistar. Í þriðja lagi byggir stefnandi kröfur sínar á Þvi, að hann hafi boðið stefnda í skiptum húsnæði, er komi honum að sömu notum og húsnæði það, er hann nú hefur. Telur stefnandi, að samkvæmt ákvæðum 2. mgr. 1. gr. húsaleigulaganna nr. 39 frá 1943 hafi stefnda borið að taka Þessu boði, enda hafi hann undir rekstri málsins fyrir húsaleigunefnd viðurkennt skyldu sína til þess. Þar sem stefndi hafi eigi viljað fallast á skipti þessi, hljóti hann að hafa glatað rétti sínum til að halda húsnæðinu á Grundarstig 2. Stefndi hefur algerlega mótmælt því, að stefnandi hafi boðið honum sambærilegt húsnæði í skiptum. Þá hefur stefndi mótmælt því, að sér hafi verið skylt að hlíta slíkum skiptum eða fallast á það. Gegn mótmælum stefnda er ósannað, að hann hafi skuldbundið sig til að hlíta skiptum sem þessum. Af orðalagi ákvæða 2. mgr. 1. gr. húsaleigulaganna er ljóst, að þau eiga einungis við um skipti á íbúðarhúsnæði og koma því ekki hér til álita. Í húsaleigulögun- um eru engin ákvæði, er skyldi menn til að hlíta skiptum á hús- næði, sem notað er til atvinnurekstrar. Þegar af þeirri ástæðu er Es unnt að taka þessa kröfu stefnanda til greina. Í fjórða lagi byggir stefnandi kröfur sínar á því, að hann hafi brýna þörf fyrir húsnæði það, er stefndi nú hefur á leigu að Grund- arstig 2. Samkvæmt 3. mgr. 1. gr. húsaleigulaganna getur leigusali því að- eins sagt upp, svo gilt sé, leigumála um húsnæði, sem notað er til annars en íbúðar, að hann hafi af óviðráðanlegum ástæðum misst húsnæði, er hann notaði til eigin atvinnurekstrar, og sé brýn þörf á að fá hið leigða húsnæði fyrir þann atvinnurekstur, enda hafi hann eignazt húsnæðið fyrir 9. sept. 1941. Þar sem ekki verður séð, að stefndi hafi misst neitt húsnæði, er hann hefur haft til atvinnurekstrar, verður ekki séð, að hann hafi brýna þörf fyrir hið umdeilda húsnæði. Verða kröfur stefnanda þvi ekki á þessu reistar, enda eignaðist hann húsið ekki fyrr en á árinu 1944. Hér að framan hafa verið rakin þau atriði, sem stefnda verða 330 talin til áfellis og sem þykja ekki út af fyrir sig heimila stefnanda riftun leigumálans. Öll þessi atriði til samans þykja heldur ekki vera þess eðlis, að stefnanda verði talið heimilt að rifta leigumálanum af þeim sökum. Málalok verða því þau, að stefndi verður sýknaður af öllum kröf- um stefnanda, en eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður falli niður. Einar Arnalds borgardómari kvað upp dóm þenna. Dómsorð: Stefndi Jóhannes Jóhannsson skal vera sýkn af öllum kröfum stefnanda Ólafs Jóhannessonar í máli þessu. Málskostnaður falli niður. Föstudaginn 21. maí 1948. Nr. 60/1947. Ís á Fiskur h/f (Hrl. Egill Sigurgeirsson) gegn Bæjarstjórn Akranesskaupstaðar f. h. bæj- arsjóðs (Hrl. Kristján Guðlaugsson). Setudómari Valdimar Stefánsson sakadómari í stað hrd. Jóns Ásbjörnssonar. Útsvarsmál. Dómur hæstaréttar. Þórhallur Sæmundsson bæjarfógeti hefur kveðið upp hinn áfrýjaða úrskurð. Áfrýjandi, sem skotið hefur máli þessu til hæstaréttar með stefnu 12. júní 1947, krefst þess, að hinn áfrýjaði úr- skurður verði felldur úr gildi og synjað verði um fram- kvæmd lögtaksins. Svo krefst hann málskostnaðar úr hendi stefnda bæði í héraði og fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Stefndi krefst staðfestingar úrskurðarins og málskostn- aðar úr hendi áfrýjanda fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Með skírskotun til forsendna úrskurðar fógeta þykir mega staðfesta hann. Eftir þessum úrslitum verður að dæma áfrýjanda til að 337 greiða stefnda málskostnað í hæstarétti, sem ákveðst kr. 1200.00. Það athugast, að fógeti hefur ekki rakið fyllilega kröfur aðilja og ekki dæmt kröfur þeirra um málskostnað. Dómsorð: Hinn áfrýjaði úrskurður á að vera óraskaður. Áfrýjandi, Ís £ Fiskur h/f, greiði stefnda, bæjar- stjórn Akranesskaupstaðar f. h. bæjarsjóðs, kr. 1200.00 i málskostnað fyrir hæstarétti. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Úrskurður fógetadóms Akranesskaupstaðar 6. maí 1947. Í máli þessu, sem tekið var til úrskurðar 98. apríl s. l, hefur gerðarbeiðandi, bæjarsjóður Akraness, krafizt lögtaks í eignum gerðarþola, hlutafélagsins „Ís £ Fiskur“ á Akranesi, til tryggingar greiðslu á útsvari til Akranesskaupstaðar, álögðu á nefnt hlutafélag á árinu 1946, að upphæð krónur 24 500.00, fasteignaskatti til bæj- arsjóðs árið 1946, að upphæð krónur 1100.00 og veltuskatti til bæjarsjóðs Akraness árið 1946, að upphæð kr. 1059.00, auk áfallinna og áfallandi dráttarvaxta og kostnaðar við lögtakið og eftirfarandi nauðungaruppboð, ef til kemur. Eftir að lögtaksbeiðnin var send, hefur gerðarþoli Ís £ Fiskur h/f greitt kr. 12 499.00 upp í áður til greind bæjargjöld, sem alls eru kr. 26 659.00, og er því ógreitt af lögtakskröfum þessum nú kr. 14 160.00, og ber málsaðiljum saman um, að sú upphæð sé eftirstöðvar útsvars gerðarþola árið 1946 til bæjarsjóðs Akraness. Af þeirri upphæð er kr. 11 930.00, að viðbættum 10%, eða alls kr. 13123.00 veltuútsvar, og kr. 240.00, að viðbættum 10%, eða alls kr. 264.00 eignaútsvar, en báða þessa liði útsvars gerðarþola árið 1946, sem eins og áður greinir var alls kr. 24 500,00, neitar gerðarþoli að greiða. Veltuút- svarið, vegna þess: 1. Að það sé ranglega á lagt. 2. Að álagning veltuútsvars sé yfir höfuð ólögleg. 3. Að veltuútsvarið sé ekki lagt á löglegan gjaldstofn. 4. Að óheimilt sé að leggja hærra velíuútsvar en tekjuútsvar á gerðarþola. 5. Að álagning veltuútsvars á togararekstur sé óheimil og fjar- stæð. 22 338 6. Að veltuútsvar sé hvergi lagt á hraðfrystihús, þar sem til þekk- ist, og sérstaklega ekki á tapreksíur hraðfrystihúsa. 7. AN í lögum og reglugerðum sé hvergi talað um veltuútsvar og að því. skorti lagaheimild til álagningar þess. 8. Að álagning veltuútsvars, þegar taprekstur er, stríði gegn ákvæðum stjórnarskrárinnar eða sé brot á stjórnarskránni. Af hálfu gerðarbeiðanda hefur framangreindum móibárum gerðar- þola gegn réttmæti útsvarsálagningar þeirrar, sem hér um ræðir, verið mótmælt allrækilega. Upplýst er af hálfu gerðarbeiðanda, að tlldtursilt la gerðarþola fyrir árið 1945 sýni kr. 68883.91 í tekjuafgang, en ársvelta félagsins 1945 hafi numið kr. 2 386 412.31, og hefur þessum atriðum ekki verið mótmælt sérstaklega af hálfu gerðar- þola, sem ekki hefur lagt fram í máli þessu rekstrarreikning gerðar- þola fyrir árið 1945, þrátt fyrir áskorun gerðarbeiðanda í þá átt. Af hálfu gerðarbeiðanda hefur verið upplýst í málinu, að veltu- útsvar gerðarþola árið 1946 sé %% af ársveltu félagsins árið 1945, auk 10% hækkunar, og er því ekki mótmælt af gerðarþola sérstak- lega. Þá er því haldið fram af hálfu serðarbeiðanda, að veltuútsvar þetta sé á lagt „samkvæmt almennum reglum“. Skulu þessi rök nú athuguð nánar. 1. Það er ljóst í máli þessu af því, sem áður segir, að svo nefni veltuútsvar gerðarþola árið 1946 er ekki lagt á taprekstur, þegar þess er gætt, að rekstursreikningur gerðarþola fyrir árið 1945 sýnir tekjuafgang að upphæð kr. 68 883.91. 2. Í stjórnarskrá Íslands 35. gr. segir: „Engan skatt má á legg né breyta né af taka, nema með lögum.“ Í lögum um útsvör nr. 66 frá 19. apríl 1945, 4. gr. segir: „Útsvör skal leggja á eftir efnum og ástæðum. Skal þó til greina taka: í. Eignir aðilja, (0. s. frv). 2000. jaa 2. Tekjur aðilja, (0. s. frv.) 3. Ástæður aðilja að öðru leyti, svo sem fjölskyldu hans, heilsu- far hans og þeirra sem á vegum hans eru, höpp eða óhöpp sem hann hefur orðið fyrir, svo sem slys, dauðsföll, fjárskaða af sjó, veðri eða vötnum, sérstakan uppeldiskostnað eða menningarkostnað barna hans, er nauðsynlegan má telja eða venjulegan og með sanngirni má til greina taka til hækkunar útsvari hans eða lækkunar.“ Af hálfu gerðarþola er því ekki haldið fram í málinu, að lagt hafi verið útsvar á gerðarþola árið 1946 eftir öðrum reglum en aðra hlið- stæða útsvarsgjaldendur á Akranesi, og verður því að ganga út frá því sem gefnu, að veltuútsvar hans árið 1946 sé lagt á gerðarþola eftir sömu reglum eða sama útsvarsstiga og gert var þá við önnur sams konar fyrirtæki í kaupstaðnum. Á gerðarþola er lagt þannig: 1. Útsvar miðað við nettótekjur hans ár 1945, svo kallað tekjuút- svar. 339 2. Útsvar miðað við skuldlausar eignir hans árið 1945, svo nefnt eignaútsvar og 3. útsvar miðað við heildarrekstur hans árið 1945, svo nefnt veltu- útsvar. Enginn vafi getur á því leikið, að álagning á nettótekjur og nettó- eign gerðarþola sé í alla staði lögmæt, og verður hér ekki nánar farið út í það, hvort útsvar á nettótekjur eða nettóeign sé of hátt á lagt eða ei, því það heyrir ekki undir úrskurð þessa dóms. Er þá eftir að athuga hið svo nefnda veltuútsvar eða útsvar, sem miðað er við heildartekjur gerðarþola árið 1945. Í lok 4. gr. laga nr. 66/1945 er tekið fram, að til greina skuli taka við álagn- ingu útsvars eftir efnum og ástæðum: „Sérhvað annað, er telja má máli skipta um gjaldþol hans og með sanngirni má taka til greina til hækkunar útsvari hans eða lækkunar.“ Þetta orðalag er svo víð- tækt, að það þykir nægileg lagaheimild til þess að hækka útsvar fyrirtækja eins og gerðarþola, sem með lögum eru tryggð nokkur skattahlunnindi, með því móti að leggja lágt hundraðsgjald á heildar- tekjur þess. Þykir því eigi verða komizt hjá því að taka kröfur gerðarbeiðandans í þessu máli til greina að öllu leyti og ber að gera lögtak hjá gerðarþola fyrir eftirstöðvum áðurgreinds útsvars, kr. 14 160.00, auk áfallinna og áfallandi dráttarvaxta af þeirri upp- hæð frá í. sept. 1946 til greiðsludags, svo og dráttarvexti lögum samkvæmt af kr. 12 499.00 frá 1. sept. 1946 til 28. febr. 1947, auk réttargjalda og annars kostnaðar við gerð þessa. Því úrskurðast: Hið umbeðna lögtak skal fram fara. Þriðjudaginn 25. maí 1948. Nr. 127/1946. Guðmundur G. Norðdahl (Hrl. Gunnar Þorsteinsson) Segn Vilhjálmi Jónssyni (Hrl. Magnús Thorlacius). Skuld vegna byggingarvinnu. Dómur hæstaréttar. Áfrýjandi hefur skotið máli þessu til hæstaréttar með stefnu 14. sept. 1946. Krefst hann þess aðallega að verða sýknaður af öllum kröfum stefnda og dæmdur málskostn- aður út hendi hans fyrir báðum dómum eftir mati hæsta- 340 réttar. Til vara krefst hann þess að verða einungis dæmd- ur til greiðslu kr. 903.50 og til þrautavara kr. 1651.00. Stefndi krefst staðfestingar hins áfrýjaða dóms og máls- kostnaðar í hæstarétti úr hendi áfrýjanda eftir mati dóms- ins. Sönnur þykir bresta fyrir því, að áfrýjandi eigi að greiða hluta sinn af reikningi frá H. Benediktsson á Co., dagsett- um 30. apríl 1943, að fjárhæð kr. 327.00. Ber því að lækka hina dæmdu fjárhæð um kr. 130.80. Að öðru leyti þykir verða að staðfesta hinn áfrýjaða dóm, en rétt þykir þó, að málskostnaður falli niður fyrir báðum dómum. Dómsorð: Áfrýjandi Guðmundur G. Norðdahl greiði stefnda Vilhjálmi Jónssyni kr. 2029.14 með 6% á 3. jan. 1945 til greiðsludags. rsvöxtum frá Málskostnaður í héraði og fyrir hæstarétti fellur niður. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 25. júní 1946. Mál þetta, sem dómtekið var 11. þ. m., hefur Vilhjálmur verzl- unarmaður Jónsson, Kirkjuteigi 13 hér í bæ, höfðað fyrir bæjar- þinginu, eftir árangurslausa sáttaumleitan, með stefnu útgefinni 19. janúar 1945 gegn Guðmundi verkamanni Norðdahl, sama stað, til greiðslu skuldar að eftirstöðvum kr. 2320.46, auk 6% ársvaxta frá 26, ágúst 1943 til greiðsludags og málskostnaðar að skaðlausu. Við munnlegan flutning málsins var stefnukrafan lækkuð um kr. 1.72. Stefndi hefur aðallega krafizt sýknu og málskostnaðar, en til vara sýknu og málskostnaðar gegn greiðslu á kr. 230.32. Málavextir eru þessir: Með afsali, dagsettu 13. júlí 1943, seldi stefnandi stefnda tvo fimmtu hluta húseignarinnar nr. 13 við Kirkjuteig, bér í bænum. Meðal annarra ákvæða afsals þessa var það, að hinum selda eignar- hluta fylgdu leifar byggingarefnis að réttri tiltölu við aðra eig- endur hússins, svo og, að húsið væri ómúrhúðað utan og væri hús- hlutinn seldur í „núverandi ástandi“. Nokkru áður höfðu þáverandi eigendur hússins samið við múrara um múrhúðun hússins, og virð- ist vinna við hana hafa hafizt framangreindan dag eða daginn áður. 341 Telur stefnandi kostnað af verkinu hafa numið kr. 12 609.36, og komi Því í hlut stefnda (55) kr. 5043.74. Upp í skuld þessa hafi stefndi greitt kr. 3000.00, en frá þeirri greiðslu beri að draga innheimtulaun, Þannig að skuldin lækki um kr. 2725.00. Eftirstöðvarnar hefur stefndi reynzt ófáanlegur til að greiða, og hefur stefnandi því höfðað mál Þetta. en honum hefur verið framseld öll krafan. Stefndi byggir aðalkröfu sína á því annars vegar, að samþykki hans hafi ekki verið fengið til þess að hefja verk þetta, enda hafi bann lagt bann við framhaldi þess, er hann varð var við fram- kvæmdir þessar. Gegn mótmælum stefnanda verður ekki talið sannað, að stefndi hafi haft uppi andmæli eða fyrirvara um greiðslu af sinni hálfu, þegar hann varð þess visari, að múrhúðun var hafin, og verður þegar af þeirri ástæðu eigi unnt að taka aðalkröfu hans til greina á þessum grundvelli, enda leiðir það ekki af sýknu sam- kvæmt almennum reglum um sameign, eins og á stóð, að samþykkis stefnda var ekki leitað til framkvæmda þessara. í Í annan stað byggir stefndi aðalkröfu sína á því, að verkið hafi verið unnið á þeim tima, er kaup múrara var sem hæst. Telur hann því rétt að miða við lækkun þá, er fólst í tilkynningu verðlags- stjóra, dags. 28. júlí 1943, en þar er ákveðin lækkun um 30% á grunntaxta múrara fyrir vinnu utan húss, og skyldi sú lækkun koma til framkvæmda 3. ágúst 1943. Yrðu vinnulaunin samkvæmt þessu kr. 5961.80 og kæmu því í hlut stefnda að greiða kr. 2384.72. Aðra kostnaðarliði, sem samtals nema kr. 2630.24, hefur stefndi véfengt á þeim grundvelli, að með afsalinu hafi hann orðið eigandi þeirra verð- mæta, sem þar er krafizt greiðslu fyrir, þó að undanteknum kr. 450.50 eða í hans hlut kr. 180.20. Þótt umsjónarlaun múrarameist- arans séu meðíalin, nemi kostnaður samtals því eigi meiru en kr. 2832.92, en þegar hafi hann greitt kr. 3000.00, enda véfengir stefndi heimild stefnanda til frádráttar innheimtulauna. Það er eigi véfengt í málinu, að allt verkið var unnið áður en framangreind lækkun vinnulauna kom í gildi. Ekki er sannað, sbr. framanritað, að stefndi hafi hreyft athugasemdum við því að verkið væri framkvæmt á þeim tíma, sem raun var á, og þykir krafa hans um frádrátt vegna framangreindrar lækkunar ekki hafa við rök að styðjast. Þá er eigi heldur véfengt í málinu, að vinnulaun séu rétt reiknuð samkvæmt taxta þeim, er í gildi var, þegar verkið var unnið, og þar eð hluti stefnda af þeim nemur hærri fjárhæð en hann hefur þegar greitt, verður eigi unnt að taka til greina aðalkröfu hans. Varakröfu sína bvggir stefndi á því, að taxti múrara var lækk- aður í september 1943, og samkvæmt uppmælingu, miðaðri við lægri taxtann, nema vinnulaunin alls kr. 6955.29 og þar af komi í hlut stefnda kr. 2782.12. Auk framangreindra fjárhæða fyrir efni og. um- sjón nemi skuld stefnda því kr. 3230.82, eða að frádregnum fyrr- nefndum kr. 3000.00 aðeins kr. 230.32. 342 Með skirskotun til framanritaðs verður að telja, að stefnda beri að greiða % hluta þeirra vinnulauna, sem raunverulega voru goldin, eða kr. 3991.65. Að því er varðar aðra kostnaðarliði, eru þeir ýmist viðurkenndir af stefnda samkvæmt framansögðu, reikningar um þá dagsettir sama dag sem afsalið eða síðar, eða bersýnilega til þeirra stofnað í sambandi við múrhúðun hússins. Tveir hinna framlögðu reikninga eru dagsettir 10. júlí 1943, annar fyrir akstur að fjárhæð kr. 25.00, en hinn fyrir steinlím að fjárhæð kr. 372.00 og er auk þess vafasamt, að það efni hafi verið notað við verk það, sem hér ræðir um. Þessar fjárhæðir ber því að draga frá fyrrgreindum kr. 2630.34, og kemur því í hlut stefnda að greiða kr. 893.29 af þeirri fjárhæð. Samtals nam hluti stefnda því kr. 4884.94. Stefndi hefur, eins og áður segir, greitt kr. 3000.00, en heimilt verður að telja stefn- anda að draga frá þeirri fjárhæð innheimtulaun til málflutnings- manns síns, þar eð ljóst er af skjölum málsins, að stefnandi hafði réttmæta ástæðu til að afhenda kröfu þessa til innheimtu eftir greiðsluneitun stefnda. Koma því aðeins kr. 2725.00 til frádráttar. Málalok verða því þau, að stefndi verður dæmdur til að greiða stefnanda kr. 2159.94 með 6% ársvöxtum, er teljast frá sáttakæru- degi, 3. janúar 1945, svo og málskostnað, sem þykir hæfilega ákveð- inn kr. 500.00. Einar Arnalds borgardómari kvað upp dóm þenna, en uppsaga hans hefur dregizt um venju fram vegna mikilla embættisanna áður en þingleyfi hefjast. Dómsorð: Stefndi Guðmundur G. Norðdahl greiði stefnanda Vilhjálmi Jónssyni kr. 2159.94 með 6% ársvöxtum frá 3. janúar 1945 til greiðsludags og kr. 500.00 í málskostnað innan 15 daga frá lög- birtingu dóms þessa að viðlagðri aðför að lögum. Miðvikudaginn 26. maí 1948. Kærumálið nr. 4/1948. H/f Ræsir gegn Þórði Runólfssyni. Máli frestað sjálfkrafa í hæstarétti. Úrskurður hæstaréttar. Með kæru 28. apríl þ. á., er hingað barst með bréfi borgar- dómara 12. þ. m., hefur sóknaraðili kært málskostnaðar- 343 ákvæði dóms bæjarþings Reykjavíkur 26. f. m. í máli sókn- araðilja gegn varnaraðilja. Varnaraðili hefur skotið framangreindu máli til hæsta- réttar með stefnu 19. þ. m. til þingfestingar í september- mánuði n. k. Þykir því rétt samkvæmt analogíu 2. mgr. 117. gr. laga nr. 85/1936 að fresta kærumálinu ex officio, unz séð er, hvort áðurnefnt áfrýjunarmál verður lagt í dóm. Ályktarorð: Máli þessu er frestað ex officio samkvæmt framan- greindu. Miðvikudaginn 26. maí 1948. Nr. 114/1947. Jónas Björnsson (Hrl. Magnús Thorlacius) gegn Axel Guðmundssyni og Víglundi Guðmunds- syni (Hrl. Theódór B. Lindal). Forkaupsréttur. Dómur hæstaréttar. Guðbrandur Ísberg, sýslumaður í Húnavatnssýslu, hefur kveðið upp hinn áfrýjaða dóm. Áfrýjandi hefur skotið máli þessu til hæstaréttar með stefnu 18. okt. 1947. Krefst hann þess, að stefnda Axel Guð- mundssyni verði dæmt að selja honum landspildu þá, er í málinu greinir, gegn greiðslu á kr. 3940.44, og að stefnda Víglundi Guðmundssyni verði dæmt skylt að hlíta þeirri sölu. Svo krefst áfrýjandi og málskostnaðar úr hendi stefndu in solidum bæði í héraði og hér fyrir dómi eftir mati hæsta- réttar. Stefndu krefjast staðfestingar hins áfrýjaða dóms og málskostnaðar úr hendi áfrýjanda fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Eftir að kominn var á kaupsamningur, dags. 5. april 1946, milli stefnda Axels Guðmundssonar og Gunnþórs Guð- J44 mundssonar, átti áfrýjandi rétt til þess að neyta forkaups- réttar sins samkvæmt kaupsamningnum frá 15. des. 1930, ef hann æskti þess, og var það vangæda af stefnda Axel að tilkynna áfrýjanda ekki þá þegar um sölu landspildunnar til Gunnþórs. En eftir að þeir stefndi Axel og Gunnþór höfðu þann 4. des. 1946 fellt fyrrnefndan samning sinn úr gildi og ráðin hafði verið sala til stefnda Víglundar með kaup- samningi 18. jan. 1947, bauð stefndi Axel áfrýjanda for- kaupsrétt að landspildunni fyrir milligöngu Jakobs H. Lín- dals, svo og með bréfum 1i8. jan. og 6. febr. 1947, og fékk áfrýjandi nægan frest til svars. Áfrýjandi svaraði þessum tilboðum og tjáði sig að vísu vilja neyta forkaupsréttar sins, en hins vegar vildi hann ekki ganga að þessum kostum með öðru móti en því, að stefndi Axel greiði að einhverju leyti kostnað, er áfrýjandi hafi haft af málinu. Ekki greindi hann þó, hver sá kostnaður væri né hversu hár, og ekki gat hann þess, hversu háa fjárhæð hann teldi sér bera að greiða né hvenær hann væri búinn til að inna hana af hendi. Þessi tilkynning áfrýjanda um neyzlu forkaupstéttarins var svo óslögg, að telja verður stefnda Axel hafa verið óbundinn af forkaupsréttarákvæðinu, er tilskilinn frestur var liðinn og honum hafði ekki borizt skýrari yfirlýsing frá áfrýj- anda en að framan greinir. Þykir því bera að staðfesta ákvæði héraðsdóms um sýknu stefndu til handa. Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður fyrir báðum dómum falli niður. Það athugast, að héraðsdómari lýsir ekki nægjanlega í dómi kröfum stefndu í málinu, og vísar ekki berum orðum frá dómi kröfum á hendur Gunnþóri Guðmundssyni. Svo hefur hann og ákveðið aðfararfrest þrjá sólarhringa í stað fimmtán. Dómsorð: Stefndu, Axel Guðmundsson og Víglundur Guðmunds- son, eiga að vera sýknir af kröfum áfrýjanda Jónasar Björnssonar í máli þessu. Málskostnaður bæði í héraði og fyrir hæstarétti fellur niður. 3415 Dómur aukadómþings Húnavatnssýslu 24. júlí 1947. Mál þetta, sem er höfðað af Jónasi Björssyni, bónda að Litlu- Ásgeirsá í Þorkelshólshreppi innan Húnavatnssýslu, gegn Axel Guð- mundssyni, bónda að Valdarási, og Viglundi Guðmundssyni, bónda að Dæli, báðum í téðum hreppi, og Gunnþóri Guðmundssyni, ráðs- manni að Arnarfelli í Þingvallahreppi innan Árnessýslu, var þing- fest 9. júní þ. á. og tekið til dóms 14. júlí þ. á. Stefnandinn Jónas Björnsson gerir þær dómkröfur í málinu, að Axel Guðmundsson verði skyldaður með dómi til þess að selja hon- um (stefnanda) fyrir 3940 krónur 11.25 dagsl. tún, er hann (Axel) keypti úr jörðinni Litla-Ásgeirsá með kaupsamningi dags. 15. des. 1930; að Víglundi og Gunnbóri Guðmundssyni verði gert að hlíta Þessu og að þeir verði allir „in solidum“ dæmdir til að dæma hon- um málskostnað að skaðlausu, þar á meðal matskostnað. Stefndi Axel Guðmundsson hefur fyrir eigin hönd og fyrir hönd Víglundar Guðmundssonar mótmælt kröfum stefnanda með þeim rökum, að hann hafi fyrirgert forkaupsrétti sínum að hinu um= deilda landi, með því að taka ekki gerðu kauptilboði honum til handa fyrir matsverð landsins, kr. 3940.00. Gunnþór Guðmundsson hefur hvorki mætt né látið mæta í málinu, enda stefnubirtingin gölluð gagnvart honum og hann áður formlega afsalað sér kaup- rétti að landinu samkvæmt kaupsamningi frá 15. april 1946. Þau eru tildrög máls þessa, að stefndi Axel Guðmundsson, lofaði með kaupsamningi, dags. 5. apríl 1946, að selja Gunnþóri Guð- mundssyni ca. 11 dagsláttu tún á Litlu-Ásgeirsármóum fyrir um- samið Kaupverð, kr. 4000.00, er skyldi greiðast 1. október 1946, og kaupandi þá fá afsal fyrir eigninni, en umráð landsins fékk hann við undirskrift samningsins. Þau umráð verða ekki heimfærð undir leigu, heldur nánast lán. Þetta sama land hafði stefndi Axel Guð- mundsson eignazi með kaupsamningi, dags. 15. des. 1930 og afsali dags. 2. febr. 1931. Í nefndum kaupsamningi segir svo: „Ef eigandi Valdaráss, sem land þetta fellur nú til, vill selja land Þetta aftur undan jörðinni Valdarás, eða leigja öðrum en sínum nánustu afkomendum, þá skuli hann eða þeir skyldir að gefa eig- anda Litlu-Ásgeirsár kost á að kaupa landið eða leigja eftir mati sja óvilhallra manna, sem útnefndir skulu af sýslumanni Húnavatns- sýslu.“ Samkvæmt tilgreindu samningsákvæði taldi stefnandi, sem er núverandi eigandi jarðarinnar Litlu-Ásgeirsár, sig eiga forkaups- rétt að hinu selda túni, þannig, að honum væri heimilt að ganga í kaupið og leysa landið til sin fyrir matsverð. Hinn 16. september 1946 skrifaði hann stefnda (Axel) bréf, þar sem hann krafðist þess að fá landið keypt fyrir kr. 3940.00, en það hafði það verið metið af 3 útnefndum mönnum. Hins vegar bauð hann ekki fram greiðslu, 346 hvorki þá né á gjalddaga. Engin krafa var gerð í bréfi þessu um það, að stefndi (Axel) tæki þátt í kostnaði við mat landsins. Bréfinu virðist ekki hafa verið svarað af stefnda. Forkaupsréttur stefnanda samkvæmt kaupsamningnum frá 15. des. 1930 er að því leyti óvenjulegur, að honum fylgir réttur til að fá landið fyrir verð, sem 3 útnefndir menn meta, ef eigandi vill selja. Vilji til að selja er, sem kunnugt er, mjög háður því, hvert kauptilboðið er. Verður því að líta svo á, þar sem ekki er vitað, að nein nauðsyn hafi komið eiganda til að selja, að vilji hans til sölu, fyrir óþekkt matsverð, til eða frá, hafi að eðlilegum hætti ekki getað verið til staðar fyrr en það var vitað. Það er alkunna, að mat útnefndra, valinna manna er að jafnaði, þegar kreppuástand er undanskilið, allmiklu lægra en tilboð á frjálsum markaði, þó að alveg sé gengið fram hjá þeim möguleika, að kaupandi sé fenginn til að bjóða hærra verð, en honum raunverulega er ætlað að greiða. Það orkar því ekki tvímælis, að matsákvæðið er sett í samninginn til hagsbóta fyrir eiganda Litlu-Ásgeirsár, en gegn hagsmunum ráð- serðs seljanda landsins. Engin ákvæði er að finna í samningnum um það, hver skuli greiða matskostnaðinn. Og þar seim svo er ástatt, virðist einsætt, að sá aðilinn, er hagnaðinn hefur, eða er ætlað að. hafa af framkvæmd matsins, og auk þess verður að fá það fram- kvæmt til þess að geta borið fram formlega forkaupsréttarkröfu, verði sjálfur að bera kostnað þess. Formleg krafa um þátttöku stefndu í matskostnaðinum hefur heldur ekki verið borin fram í málinu, þó að matskostnaðarupphæðin hafi hlotið að vera kunn og skilgreinanleg um leið og matsgerðinni var lokið. Aðeins hefur verið krafizt matskostnaðar af hendi stefndu, sem óákveðins hluta af ótil- greindum málskostnaði, en í slíku formi er ekki unnt að taka hana (kröfuna) til greina, enda þótt hún hefði verið talin eiga við rök að styðjast, sem ekki er. Það verður ekki séð, að stefndu hafi tilkynnt stefnanda, að kaup- samningur hefði verið gerður við Gunnþór um landið. Hér skiptir því máli, hver var tilkynningarskylda stefndu. Í samningnum frá 15. des. 1930 segir ekkert um það atriði. Verður því að styðjast við hliðstæðar reglur, eftir því sem til vinnst. Í lögum um forkaupsrétt á jörðum er ekki að finna ákvæði um þetta atriði, heldur aðeins, að forkaupsréttarhafi skuli svara kauptilboði innan hálfs mán- aðar, ella missi hann forkaupsréttar sins. Gangur málanna er venju- lega sá, að sá, er selja vill jörð eða landspildu, leitar tilboða í hana. Er þá tvennt til samkvæmt venju. Annaðhvort býður hann þá for- kaupsréttarhafa, ef slíkur fyrirfinnst, að kaupa fyrir hæsta boð, eða, sem er fullt svo algengt, að hann selur blátt áfram hæstbjóðanda landið, en tilskilur að forkaupsréttarhafi geti gengið inn í kaupið, Þ. e. neyti forkaupsréttar sins, ef hann óskar bess. Er þá tíðast, að kaupandi tilkynnir kaupin og leitar eftir vilja forkaups- réttarhafa það tímanlega, að hann geti greitt andvirði landsins á 347 gjalddaga í stað hins fyrirhugaða kaupanda og leyst þannig landið til sín. Venjulegur seljandi jarðar eða lands getur leitað tilboða og síðan gert upp víð sig í snatri, hvort hann vill selja fyrir hæsta boð eða ekki. Stefndi í máli þessu, Axel Guðmundsson, hafði ekki þá aðstöðu. Hann var bundinn við matsverð. Hann gat leitað eftir hvert það væri, með því að mælast til þess við forkaupsréttarhafa, að hann léti meta landið. En þá leið fór hann ekki, heldur hina venjulegu leið, að gera kaupsæmning um landið, enda hefur hann haldið því fram í málinu, að hann hafi haft ástæðu til að ætla, að forkaups- réttarhafi mundi ekki vilja kaupa. Gera verður ráð fyrir að honum hafi, sem skynsömum manni, verið ljóst, að samningsréttur Gunn- þórs vröði að víkja fyrir betri rétti forkaupsréttarhafa, ef hann vildi neyta hans. Hins vegar verður að líta svo á samkvæmt venjulegum samningareglum, að samningsaðiljum hafi verið heimilt, allt þang- að til að kaupin voru fullgerð með greiðslu og afsali, að semja svo um, að kaupin skyldu ganga til baka, svo sem þeir og gerðu, enda þótt orsök þess samnings væri talin vera greiðsluvanefndir, raun- verulegar eða fyrirsjáanlegar. Greiðsla var og aldrei boðin fram af hendi stefnanda, hvorki fyrir né á gjalddaga, til að knýja fram úrslit. Það verður því ekki talið réttarbrot gagnvart stefnanda, þó að hætt væri við sölu, sem að vísu var til stofnað með samningi, en ekki fullgerð. Hins vegar var steinda Axel Guðmundssyni ljóst, að stefn- andi hafði þegar haft kostnað af að láta meta landið, svo og það, að hann nú vildi kaupa landið fyrir matsverð, og bar honum því seim skynsömum manni að tilkynna stefnanda fyrir eða í síðasta lagi á gjalddaga, að kaupið væri gengið til baka. Vanræksla þessa varðaði hann að vísu ekki því, að réttarins áliti, að forkaupsréttarhafi héldi forkaupsrétti sínum, þrátt fyrir ónýtingu hins fyrirhugaða kaups, heldur gat það eftir atvikum skapað honum skyldu að bæta stefnanda þau fjárútlát og þá fyrirhöfn, er þessi tilkynningarvan- ræksla olli honum. Vegna hennar verður útgáfa sáttakæru 5. okt. að teljast eðlileg. En eftir að stefnandi hafði fengið, að því er virð- ist fullnægjandi vitneskju þess á sáttafundi — og þó enn fyllri síð- ar — að hið fyrirhugaða kaup væri gengið til baka, máiti honum vera ljóst, að forkaupsréttur hans var úr sögunni að þessu sinni. Það er því ekki ólíklegt, að stefnandi hafi átt bótakröfu á hendur stefndu, er nam sáttakostnaði og fyrirhöfn, en slík bótakrafa hefur engin verið borin fram í málinu, hvorki sem aðalkrafa né vara- krafa, nema hún kunni að hafa átt að felast sem óákveðinn Hður í hinni almennu og óákveðnu kröfu stefnanda og umboðsmanns hans um tildæmdan málskostnað, og verður vikið að því síðar. Telja verður, að síðari þáttur þessa máls hefjist með því, að stefndi Axel Guðmundsson gefur Jakob Lindal, hreppstjóra Þorkelshóls- hrepps, umboð til þess að selja og afsala stefnanda hinu áður um- deilda landi fyrir matsverð þess, kr. 3940.00. Umboð þetta er dag- 318 sett 26. desember 1946. Á það er ritað vottorð hreppstjórans um það, að stefnandi hafi að vísu talið sig vilja kaupa landið, en þó ekki nema með tilgreindum skilyrðum. Með bréfi, dags. 18. janúar 1947, upplesnu fyrir stefnanda sama dag og daginn eftir í viðurvist tveggja votta, tilkynnti stefndi Axel Guðmundsson stefnanda, að hann hafði lofað að selja Víglundi Guðmundssyni, Dæli, tún það, er hann áður hafði samið um um að selja bróður hans, Gunnþóri, fyrir kr. 4000.00, enda var í kaupinu valti, er virðist vera talinn 60 króna virði. Var stefnanda geymdur forkaupsréttur til janúarloka. Samrit af kaup- samningi var afhent honum um leið og tilkynningin fór fram. Hinn 4. febrúar svarar stefnandi tilkynningu Axeis; segist að vísu vilja kaupa, en virðist ekki telja tímabært að ræða um það fyrr en gert hafi verið út um ágreining þeirra út af hinum fyrri þætti málsins og býður ekki fram verð fyrir landið. Hinn 6. febrúar sendir stefndi Axel Guðmundsson stefnanda end- urnýjað tilboð um að neyta forkaupsréttar sins fyrir kr. 3940.00 og framlengir frestinn til 14. febrúar. Þeirri áskorun svarar stefnandi alls ekki, og Axel Guðmundsson heyrir ekkert frá honum eftir þetta, að því er séð verður, fyrr en 18. apríl, að honum er birt réttarstefna, 18 dögum eftir tilskilinn gjalddaga í kaupsamningi Víglunds Guð- mundssonar. Með því að ganga ekki að tilboði stefnda, Axels Guðmundssonar, um að neyta forkaupsréttar sins innan tilskilins tíma og með því að gera enga tilraun til að tryggja hann með því að bjóða fram greiðslu hins boðna lands fyrir 14. febrúar 1947, eða í síðasta lagi fyrir eða á hinum tilskilda gjalddaga, 1. marz 1947, telur rétturinn, að stefnandi hafi fyrirgert forkaupsrétti sínum að hinu umdeilda landi, og ber því að sýkna stefndu af kröfu stefnanda um afhend- ingu hins umdeilda lands. Samkvæmt því verður að telja útgáfu stefnu og eftirfylgjandi málssókn á hendur Víglundi Guðmunds- syni með öllu tilefnislausa, og þykir því verða að dæma stefnanda til að greiða honum málskostnað samkvæmt kröfu hans, sem eftir atvikum þykir hæfilega ákveðinn kr. 350.00. Sömuleiðis verður að telja útgáfu stefnu og eftirfarandi málflutning á hendur stefnda Axel Guðmundssyni einnig tilefnislausan, að því er snertir aðal- kröfuna, afhendingu hins umdeilda lands, sem gera má ráð fyrir, að gert hafi vörn málsins dýrari en ella. En vegna þess að telja verður, að stefndi Axel Guðmundson hafi gefið stefnanda ástæðu til að fara upprunalega með málið fyrir sáttanefnd, og að síðari aðgerðir í málinu hafa að öðrum þræði verið framhald þess skrefs, þykir eftir atvikum rétt, að málskostnaður falli að öðru leyti niður í máli þessu. Því dæmist rétt vera: Stefndu í máli þessu eiga að vera sýknir af kröfu stlefnanda um afhendingu hins umdeilda lands. 349 s Stefnandinn Jónas Björnsson greiði Viglundi Guðmundssyni 350 krónur í málskostnað, en málskostnaður falli að öðru leyti niður. Dóminum ber að fullnægja innan 3ja sólarhringa frá lögbirt- ingu hans að viðlagðri aðför að lögum. Föstudaginn 28. maí 1948. Nr. 55/1948. Réttvísin og valdstjórnin (Hrl. Ragnar Ólafsson) gegn Finnboga Guðmundssyni og Óskari Lárus- 4 syni (Hrl. Egill Sigurgeirsson). Þjófnaður. Áfengislagabrot. Dómur hæstaréttar. Refsing ákærða Finnboga Guðmundssonar þykir með hliðsjón af 255 gr. laga nr. 19/1940 hæfilega ákveðin fang- elsi 10 mánuði. Að öðru leyti ber að staðfesta héraðsdóminn. Eftir þessum úrslitum verða ákærðu dæmdir til að greiða in solidum allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með tal- in málflutningslaun skipaðs sækjanda og verjanda fyrir hæstarétti, kr. 450.00 til hvors. Dómsorð: Ákærði Finnbogi Guðmundsson sæti fangelsi 10 mán- uði. Áð öðru leyti á hinn áfrýjaði dómur að vera órask- aður. Ákærðu, Finnbogi Guðmundsson og Óskar Lárusson, greiði in solidum allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin laun skipaðs sækjanda og verjanda fyrir hæstarétti, hæstaréttarlögmannanna Ragnars Óafssonar og Egils Sigurgeirssonar, kr. 450.00 til hvors. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. 300 Dómur aukaréttar Reykjavíkur 3. júlí 1947. Ár 1947. fimmtudaginn 3. júlí, var Í aukarétti Reykjavíkur, sem haldinn var í skrifstofu réttarins af Valdimar Stefánssyni saka- dómara, kveðinn upp dómur í málinu nr. 2321—2/1947: Réttvisin og valdstjórnin gegn Finnboga Guðmundssyni og Óskari Lárussyni, sem tekið var til dóms 28. Í. m. Mál þetta er af réttvísinnar og valdstjórnarinnar hálfu höfðað gegn þeim Finnboga Guðmundssyni sjómanni og Óskari Lárussyni verkamanni, Þvervegi 2, báðum hér í bæ, fyrir brot gegn XXVI. kafla almennra hegningarlaga nr. 19 12. febrúar 1940 og áfengislögum nr. 33 9. janúar 1935, svo og, að því er snertir ákærða Finnboga, einnig fyrir brot gegn reglugerð nr. 164 2. október 1940, til refsingar, svipt- ingar borgararéttinda, greiðslu skaðabóta og sakarkostnaðar. Ákærðu eru báðir komnir yfir lögaldur sakamanna. Ákærði Finnbogi er talinn fæddur 18. mai 1921 í Reykjavík og hefur, svo kunnugt sé, sætt eftirtöldum kærum og refsingum: Í Reykjavík: 1935 % Kærður fyrir þjófnað á dúfum. 1936 234 Kærður fyrir þjófnað. Málið sent barnaverndarnefnd tit frekari meðferðar. 1937 104 Kærður fyrir þjófnað. Ráðstafað í sveit að fyrirlagi dóms- málaráðuneytisins í bréfi 1%% 1937. 1939 Fjórum sinnum 25 kr. sekt með sátt fyrir ölvun á almanna- færi. 1940 Dómur aukaréttar Reykjavíkur, 3ja mánaða fangelsi við venjulegt fangaviðurværi. Skilorðsbundið fyrir þjófnað, hilmingu og lögreglubrot. 1940 Tvisvar sinnum 25 kr. sekt með sátt fyrir ölvun á al- mannafæri. 1941 Sex sinnum 25 kr. sekt með sátt fyrir ölvun á almanna- færi. 1942 Einu sinni 25 kr. sekt með sátt fyrir ölvun á almanna- færi. 1943 25 Dómur aukaréttar Reykjavíkur, 6 mánaða fangelsi, sviptur kosningarrétti og kjörgengi fyrir brot gegn 26. kafla hegn- ingarlaganna, 245. gr. 1944 1%% Dómur sama réttar, 5 mánaða fangelsi, sviptur kosninga- rétti og kjörgengi fyrir þjófnað. 1944 Fjórum sinnum 50 kr. sekt með sátt fyrir ölvun á almanna- mannafæri og tvisvar sinnum 50 kr. sekt með sátt fyrir ölvun og óspektir. 1945 æinu sinni 100 kr. sekt og einu sinni 200 kr. sekt með sátt fyrir ölvun og óspektir. 1945 Einu sinni 75 kr. sekt með sátt fyrir ölvun og brot gegn 1. mgr. 78. gr. lögreglusamþykktar Reykjavíkur. 3ðl 1945 Tuttugu og þrem sinnum 50 kr. sekt og tvisvar sinnum 75 kr. sekt með sátt fyrir ölvun á almannafæri. 1946 Átta sinnum 50 kr. sekt og fjórum sinnum 75 kr. sekt með sátt fyrir ölvun á almannafæri. 1947 Sjö sinnum 30 kr. sekt og einu sinni 75 kr. sekt með sátt fyrir ölvun á almannafæri. Á Siglufirði: 1944 23, Sátt, 500 kr. sekt fyrir ólögleg áfengiskaup. Ákærði Óskar er talinn fæddur 6. ágúst 1905 í Vestmannaeyjum og hefur, svo kunnugt sé, sætt eftirtöldum kærum og refsingum: Í Reykjavík: 1929 Einu sinni 75 kr. sekt með sátt fyrir ölvun á almannafæri. 1932 303 Dómur aukaréttar Reykjavíkur, fangelsi við venjulegt fangaviðurværi í 30 daga skilorðsbundið fyrir þjófnað. 1933 10%% Dómur hæstaréttar 45 daga fangelsi við venjulegt fanga- viðurværi, skilorðslaust. 1933 tinu sinni 50 kr. sekt með sátt fyrir ölvun á almannafæri. 1935 sinu sinni 25 kr. sekt, einu sinni 40 kr. sekt með sátt fyrir ölvun á almannafæri, svo og einu sinni 200 kr. sekt með sátt fyrir ölvun og ólöglegt áfengi í vörzlu. 1936 1%% Dómur lögregluréttar Reykjavíkur, 300 kr. sekt fyrir ölvun á almannfæri. Staðfest í hæstarétti %, 1936. 1938 ?%4 Kærður fyrir refjar um að greiða ökugjald. Látið falla niður, með því að kærði greiddi kröfuna. 1938 % Kærður fyrir svik. Látið falla niður, með því að hér sýndist um ölæðisverknað vera að ræða. Einu sinni 25 kr. sekt með sátt fyrir ölvun á almannafæri og einu sinni 25 kr. sekt með sátt fyrir 17. gr. áfengislaganna. Einu sinni kærður fyrir ölvun innanhúss og látið falla niður. 1939 Einu sinni 25 kr. sekt með sátt fyrir ölvun á almannafæri og tvisvar kærður fyrir ölvun innanhúss, sem látið var falla niður. 1940 Tvisvar sinnum 25 kr, sekt með sátt fyrir ölvun á almanna- færi og einu sinni kærður fyrir pretti, sem afgreitt var með 10 kr. skaðabótagreiðslu. 1941 Þrisvar sinnum 25 kr. sekt með sátt fyrir ölvun á alimanna- færi. Tvisvar sinnum kærður fyrir vanskil á ökugjaldi, en kærði greiddi kröfurnar og féllu málin niður. 1942 Tvisvar sinnum 25 kr. sekt og einu sinni 50 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. Einu sinni kærður fyrir ölvun í bif- reið og vanskil á ökugjaldi, en lokið, með því að kærði greiddi kröfuna. Einu sinni kærður fyrir ölvun innan húss, en fellt niður. 1943 Einu sinni 500 kr. sekt fyrir ölvun og brot á 108. grein hegningarlaganna. Fjórum sinnum 50 kr. sekt og einu 302 sinni 75 kr. sekt með sátt fyrir ölvun á almannafæri. Einu sinni kærður fyrir ölvun innan húss, en fellt niður. 1944 Einu sinni 25 kr. sekt, þrisvar sinnum 50 kr. sekt og einu sinni 75 kr. sekt með sátt fyrir ölvun á almannafæri. Einu sinni kærður fyrir ölvun innan húss, en fellt niður. 1945 Tíu sinnum 50 kr. sekt og einu sinni 75 kr. sekt með sátt fyrir ölvun á almannafæri. Einu sinni 10 kr. sekt með sátt fyrir brot gegn 7. gr. lögreglusamþykktar Reykja- víkur. Tvisvar sinnum kærður fyrir ölvun í bifreið, en fellt niður. 1946 Sjö sinnum 50 kr. sekt, einu sinni 75 kr. sekt og einu sinni 100 kr. sekt með sátt fyrir ölvun á almannafæri. Einu sinni kærður fyrir ölvun í heimahúsum, en fellt niður. 1947 Þrisvar sinnum 50 kr. sekt með sátt fyrir ölvun á almanna- færi. Utan Reykjavíkur: 1937 314 Þingeyjarsýsla, sátt, 100 kr. sekt fyrir brot gegn Í. $r. sbr. 29. gr., og 27. gr. 2. tl. laga nr. 33 1995. 1928—1939 Siglufjörður, einu sinni 25 kr. sekt og tvisvar sinnum 50 kr. sekt með sátt fyrir ölvun á almannafæri. 1926 % Vestmannaeyjar. Dómur 2x5 daga fangelsi við vatn og brauð, skilorðsbundið, fyrir brot gegn 230. gr. hegningar- laganna. 1935 5% Vestmannaeyjar. Dómur, 5 mánaða fangelsi við venjulegt fangaviðurværi fyrir þjófnað. 49 Vestmannaeyjar. Dómur, 8 mánaða betrunarhússvinna fyrir innbrotsþjófnað. 1943 Einu sinni 25 kr. sekt með sátt fyrir ölvun á almanna- færi. Málavextir eru þessir: Um kl. 3 aðfaranótt laugardags 7. f. m. voru ákærðu, Finnbogi Guðmundsson og Óskar Lárusson, staddir við Eimskipafélagshúsið hér í bæ, og var sá fyrrnefndi áberandi ölvaður. Danskur maður, Richard Gyldendahl Andersen mjólkuriðnaðarmaður, til heimilis að Selfossi i Árnessýslu, sem hafði verið á dansleik um nóttina, gekk þar fram hjá þeim. Var hann mjög drukkinn og var hann með flösku, sem sterkt vin var í, í vasanum. Ákærðu gáfu sig á tal við hann, og gaf hann þeim að drekka úr flöskunni. Þeir héldu síðan allir að brögg- um fyrir norðan Tryggvagötu, og hefur ákærði Finnbogi borið, að ástæðan til þess að þeir fóru þangað, hafi verið sú, að Andersen hafi spurt hann að því, hvar hann gæti fengið að sofa, en þetta muni ákærði Óskar ekki hafa heyrt. Tveir menn, Friðmar Sædal Markús- son, Hverfisgötu 83 og Björgvin Bjarnason, Skólavörðuholti 132, báðir hér í bæ, sem staddir voru við Eimskipafélagshúsið í þetta skipti, slógust í hópinn, til að reyna að fá vin. Í sundi við einn af bröggun- um gaf Andersen þeim öllum að dreypa á vinflösku sinni, Þeir héldu 1936 11 3ð3 síðan allir inn í einn af bröggunum, sem var opinn, en Björgvin og Friðmar hurfu þaðan strax út aftur og fóru leiðar sinnar. Framburður ákærðu eru ósamhljóða um, hvað skeði síðan í bragg- anum. Ákærði Finnbogi hefur borið Það, að þeir hafi fyrst neytt vins úr flösku Andersens, sem hafi lagzt á pall og sofnað brátt út úr ölvaður, Ákærði Óskar hafi nú stungið upp á því, að ákærðu leituðu eftir peningum í vösum Andersens. Kveðst ákærði Finnbogi hafa fallizt á það og farið að leita í buxnavösum Andersens. Hafi hann fundið buddu í öðrum vasanum, opnað hana og séð 4 hundrað krónu seðla og eitthvað af 10 króna seðlum í henni. Kveðst hann hafa tekið 3 hundrað króna seðla og 3—4 10 króna seðla úr buddinni, en ákærði Óskar hafi látið hana aftur í vasa Andersens. Ákærði Óskar hefur eindregið neitað því að hafa stungið upp á því við ákærða Finnboga, að þeir leituðu að peningum í vösum Andersens. Hins vegar hafi hann orðið var við, að ákærði Finnbogi var eitthvað að gæta í buddu, sem hann var með í höndunum, og hafi hann þótzt vita, að ákærði Finnbogi hefði tekið hana af Ander- sen. Ákærði Óskar kveðst hafa spurt ákærða Finnboga að því, hvað hann væri að gera og skipað honum að fá sér budduna og það hafi hann gert. Kveðst ákærði Óskar hafa síðan stungið buddunni í vasa Andersens og hafi hann þá alls ekki vitað, að ákærði Finnbogi væri búinn að taka peningana úr henni. Richard Gyldendahl Andersen hefur borið það, að hann hafi verið svo ölvaður, er hann fór burt af dansleiknum, að hann muni ekki hvað skeði næst þar á eftir. Hann kveðst þó muna eftir því, að hann var staddur í bragga einum og lá þar á einhverjum palli. Þarna inni hafi einnig verið tveir menn, ákærðu, sem talað hafi eitthvað saman og hafi annar þeirra eða þeir báðir verið að þreifa í vösum hans. Hann hafi siðan sofnað, en vaknað aftur um kl. 7 um morgun- inn. Saknaði hann þá peninga úr buddu í buxnavasa sínum og telur hann upphæðina, sem horfið hafi, nema 340 krónum. Ákærðu héldu síðan út úr bragganum og keypti ákærði Finnbogi 2 flöskur af brennivíni fyrir 160—170 krónur af Þifreiðarstjóra ein- um skammt frá bifreiðarstöðinni Hreyfli. Ákærði Finnbogi hefur borið það, að ákærðu hafi komið sér saman um að kaupa vínið fyrir peninga þá, sem þeir hafi tekið úr buddu Andersens, en ákærði Finnbogi geymdi. Ákærði Óskar hefur viðurkennt, að þegar ákærði Finnbogi tók upp peningana til að greiða með vínið, hafi hann verið sannfærður um eða að minnsta kosti ekki getað gengið út frá öðru en að ákærði Finnbogi hefði stolið peningunum úr buddu Andersens, bvi að ákærði Finnbogi hafi áður en þeir fóru inn í braggann, reynt árangurslaust að fá 25 króna lán hjá Andersen. Ákærði Finnbogi afhenti Óskari aðra brennivínsflöskuna, en hélt hinni sjálfur. Þeir héldu síðan upp á Arnarhólstún og drukku þar úr flösku þeirri, sem ákærði Óskar hafði tekið við, en þaðan fóru Þeir inn á veitingahúsið „Gullfoss“ í Hafnarstræti. Hafði ákærði 23 354 Finnbogi vínflösku sína með sér inn í veitingahúsið og kveður hann að þeir hafi neytt vins úr flöskunni þar inni og keypt þar öl og vindlinga fyrir peninga Andersens. Lögreglumenn hafi tekið þá fasta inni á veitingahúsinu og farið með þá vestur á Ööskuhauga, hér í bæ, en skilið þá þar eftir. Ákærðu hafi síðan haldið fótgangandi aftur til bæjarins, en orðið viðskila á Ægisgötu. Á leiðinni í bæinn hafi þeir skipt jafnt með sér afganginum af peningum Andersens, og kveðst ákærði Finnbogi hafa eytt sínum hluta, 60--70 krónum, í eigin þarfir. Ákærði Óskar kveðst hafa verið orðinn mjög ölvaður inni á „Gullfoss“ og hafi hann ekkert munað eftir sér fyrr en lögreglu- menn voru að láta hann út úr bifreið hjá öskuhaugunum. Hann muni ekkert eftir því, hvort hann neytti vins inni á „Gullfoss“ eða að ákærðu keyptu þar öl og vindlinga og hafi hann ekki vitað neitt hvað varð um ákærða Finnboga eftir að beir voru komnir þangað inn. Þá minnist hann þess ekki, að hann tæki við nokkrum pen- ingum hjá ákærða Finnboga. Hann hafi siðan gengið til bæjarins og fengið lánaðan rakstur á rakarastofu og veitingar á veitingahúsi sökum peningaleysis. Ákærði Finnbogi hefur með töku peninganna gerzt brotlegur gegn 944 gr. almennra hegningarlaga nr. 19 12. febrúar 1940, með því að vera áberandi ölvaður á almannafæri gerzt brotlegur gegn 18., sbr. 38. gr. áfengislaga nr. 33 9. janúar 1935, með því að hafa með sér vin í veitingahús gerzt brotlegur gegn 18., sbr. 24. gr. reglu- gerðar nr. 164 2. október 1940 og með því að neyta áfengis í veit- ingahúsi brotið gegn 17. gr. 1. mgr., sbr. 37. gr. 1. mgr. áfengislag- anna. Þykir refsing ákærða Finnboga, með hliðsjón af 77. gr. 1. mgr. hegningarlaganna og með tilliti til fyrri afbrotaferils hans, hæfilega ákveðin fangelsi í 8 mánuði. Gegn eindregnum mótmælum ákærða Óskars þykir varhugavert að telja, að lögfull sönnun sé fram komin fyrir því, að hann; hafi serzt brotlegur gegn 244. gr. hegningarlaganna, en hann hefur með háttsemi sinni brotið gegn 254. gr. hegningarlaganna. Þá hefur hann, með því að vera áberandi ölvaður á almannafæri, gerzt brot- legur gegn 18., sbr. 38. gr. áfengislaganna. Þykir refsing ákærða Óskars, með hliðsjón af 77. gr. 1. mgr. hegningarlaganna og með tilliti til fyrri afbrotaferils hans, hæfilega ákveðin fangelsi í 6 mánuði. Ákærðu hafa setið í sæzluvarðhaldi frá 10. f. m., og þykir rétt, að gæzluvarðhaldsvistin komi með fullri dagatölu til frádráttar refsingu þeirra. Samkvæmt 68. gr. 3. mgr. hegningarlaganna ber að svipta ákærðu kosningarrétti og kjörgengi til opinberra starfa og annarra almennra kosninga frá birtingu dóms þessa að telja. Richard Gyldendahl Andersen hefur krafizt þess að ákærðu greiði honum in solidum fjárhæð þá, sem upplýst er að tekin var frá hon- 355 um, þ. e. kr. 340.00, svo og kr. 100.00 fyrir ferðakostnað, óþægindi og fyrirhöfn við að þurfa að mæta hér í bænum út af málinu. Ákærði Finnbogi hefur fyrir sinn leyti samþykkt kröfur þessar, en ákærði Óskar hefur ekki fallizt á þær. Rétturinn lítur svo á, að kröfurnar séu eftir atvikum sanngjarnar, og verða þær því teknar til greina, þó þannig, að ákærði Óskar verður aðeins dæmdur til að greiða helming verðs vínflasknanna tveggja, kr. 85.00, svo og helming upp- hæðar seinni kröfuliðsins, kr. 50.00, þ. e. samtals kr. 135.00 in solidum með ákærða Finnboga, en afganginn, kr. 305.00, greiði ákærði Finnbogi einn. Ákærðu ber að dæma in solidum til að greiða allan kostnað sak- arinnar, að því undanteknu, að ákærða Óskari ber einum að greiða kr. 250.00 í málsvarnarlaun til Egils Sigurgeirssonar hæstaréttarlög- manns, skipaðs verjanda síns í málinu. Meint brot annarra í sambandi við mál þetta verða afgreidd sér- staklega. Rekstur málsins hefur verið vítalaus. Dómsorð: Ákærði Finnbogi Guðmundsson sæti fangelsi í 8 mánuði. Ákærði Óskar Lárusson sæti fangelsi í 6 mánuði. Gæzluvarðhaldsvist ákærðu frá 10. júní 1947 komi með fullri dagatölu til frádráttar refsingu þeirra. Ákærðu eru frá birtingu dóms þessa sviptir kosningarétti og kjörgengi til opinberra starfa og annarra almennra kosninga. Ákærðu greiði Richard Gyldendahl Andersen in solidum kr. 135.00, en ákærði Finnbogi Guðmundsson einn kr. 305.00 innan 15 sólarhringa frá birtingu dóms þessa. Ákærði Óskar Lárusson greiði kr. 250.00 í málsvarnarlaun til Egils Sigurgeirssonar hæstaréttarlögmanns, skipaðs verjanda sins í málinu, en annan kostnað sakarinnar greiði ákærðu in solidum. Dómi þessum skal fullnægja með aðför að lögum. 356 Föstudaginn 28. mai 1948. Nr. 36/1947 Friðrik Bertelsen ár Co. h/f (Hrl. Egill Sigurgeirsson) gegn Nic. Hyllestad (Hrl. Einar B. Guðmundsson). Riftun kaupa. Skaðabætur. Dómur hæstaréttar. Áfrýjandi, sem skotið hefur máli þessu til hæstaréttar með stefnu 22. apríl 1947, krefst sýknu og að stefnda verði dæmt að greiða honum málskostnað bæði í héraði og fyrir hæsta- rétti eftir mati dómsins. Stefndi krefst þess aðallega, að héraðsdómurinn verði staðfestur, en til vara, að áfrýjandi verði dæmdur til að greiða honum ísl. kr. 18 426.25 með 6% ársvöxtum frá 12. október 1946 og að áfrýjanda verði dæmt að greiða honum málskostnað fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Áfrýjandi pantaði hjá stefnda vörur þær, sem mál þetta er risið af, án þess að áfrýjandi hefði áður aflað innflutn- ingsleyfis fyrir þeim og gjaldeyrisleyfis til greiðslu and- virðis þeirra. Vörurnar urðu síðan ekki fluttar hingað til lands vegna neitunar gjaldeyrisyfirvalda á leyfum til þess. Verður því að telja, að vörukaupin séu úr gildi fallin, en að áfrýjandi sé, eins og á stendur, ábyrgur til fébóta á skaða þeim, sem stefndi hefur beðið vegna þess, að vörurnar, sem voru gervivörur, framleiddar til gróðasölu á Íslandi, urðu stefnda lítilsvirði. En skaðabæturnar ber að tiltaka í islenzk- um krónum, enda hafa íslenzk gjaldeyrisyfirvöld neitað um danskan gjaldeyri vegna varanna. Samkvæmt því, sem nú var sagt, þykir rétt að ákveða skaðabæturnar þannig: D. kr. 18 091.69 — d. kr. 4500.00 (þ. e. nú viðurkennt verðmæti varanna) == d. kr. 13 591.69, sem verða með núverandi gengi, 135.57, ísl. kr. 18 426.25. Þessa fjárhæð ber að dæma áfrýj- anda til að greiða stefnda ásamt 6% ársvöxtum frá 12. október 1946 til greiðsludags. Eftir þessum úrslitum er rétt að dæma áfrýjanda til að 357 greiða stefnda málskostnað í héraði og fyrir hæstarétti, sem ákveðst samtals kr. 1800.00. Dómsorð: Áfrýjandi Friðrik Bertelsen £ Co. h/f greiði stefnda Nic. Hyllestad íslenzkar krónur 18 426.25 ásamt 6% ársvöxtum frá 12. október 1946 til greiðsludags og sam- tals kr. 1800.00 í málskostnað í héraði og fyrir hæsta- rétti. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 31. marz 1947. Mál þetta, sem dómtekið var 19. þ. m., hefur Garðar hæstaréttar- lögmaður Þorsteinsson, f. h. Nic. Hyllestad í Kaupmannahöfn, höfð- að fyrir bæjarþinginu með stefnu útgefinni 12. október 1946 gegn stjórn Friðriks Bertelsen £ Co. h/f, f. h. félagsins, til greiðslu skuldar að fjárhæð d. kr. 21 939.50 auk 6% ársvaxta frá 1. maí 1946 og málskostnaðar að skaðlausu. Við munnlegan flutning málsins lækkaði stefnandi kröfu sína í d. kr. 18 307.84 og krafðist 6% árs- vaxta af d. kr. 18 2217.97 frá ofangreindum degi. Jafnframt áskildi hann sér rétt til að krefja stefnda síðar í sérstöku máli um banka- og geymslukostnað, sem áfallinn sé eftir höfðun máls þessa, svo og um síðargreinda skuld Hermanns Sigurðssonar. Stefndi hefur aðallega krafizt sýknu, en fil vara, að dómkrafa stefnanda verði lækkuð í d. kr. 17 984.20 án vaxta. Málskostnaðar hefur stefndi krafizt í báðum tilvikum. Málavextir eru þessir: Hinn 3. janúar 1946 bauð stefnandi stefnda ýmsar vörur, m. a. úr bronsi. Tók umboðsmaður stefnda við tilboðinu og sýnishorn- um, er því fylgdu, en hinn 12. marz s. á. sendi stefnandi fleiri sýnis- horn. Verðmæti sýnishorna nam samtals d. kr. 376.70. Hinn 31. janúar s. á., sendi stefndi stefnanda símskeyti og kvaðst hafa hug á slíkum vörum, en tók fram, að hann vildi hafa varning þenna í um- boðssölu og spurðist fyrir um sölulaun. Stefnandi féllst þegar á Þetta og lofaði að greiða stefnda 5% af verði því, er greindi í tilboðinu. Hinn 9. febrúar sendi stefndi pantanir þriggja fyrirtækja fyrir d. kr. 4673.50 samtals og hinn 28. s. m. pöntun sjálfs sín fyrir d. kr. 18 590.00. Viðurkenndi stefnandi pantanir þessar og lofaði að senda vörurnar í lok marzmánaðar. Hinn 23. marz óskaði stefndi þess í símskeyti, að frestað yrði að afgreiða síðustu pöntunina og gaf þá skýringu í bréfi, að innflutningsleyfi og gjaldeyris- fengist ekki. 358 Fám dögum. síðar ritaði stefndi ánnað bréf og óskaði þess; að pönt- unin yrði afturkölluð, þar eð viðskiptaráð synjaði leyfis til inn- flutnings þessa varnings. Í bréfi 4. april tilkynnti stefnandi, að hann sæti ekki að óreyndu orðið við þessum óskum stefnda. Skýrir hann þar svo frá, að vörurnar hafi allar verið fullgerðar og komnar í umbúðir, þegar siðastgreint skeyti stefnda barst og hafi þeim þvi verið komið fyrir til geymslu á kostnað stefnda. Kvað hann sér ókleift að selja vörur þessar annars staðar en á Íslandi og skoraði því á stefnda að leita á ný til viðskiptaráðs um leyfi. Í bréfum dag- settum fyrir og eftir viðtöku siðastgreinds bréfs stefnanda, skýrir stefndi frá fullnaðarneitun viðskiptaráðs, enda sé svo mikið magn af sams konar vörum dönskum þegar til Íslands komið, að eigi sé hægt að selja þar meira. Stefnandi neitaði enn að taka til greina afturköllun pöntunar stefnda og eftir nokkrar árangurslausar sam- komulagsumleitanir var mál þetta höfðað. Stefnukröfurnar voru sundurliðaðar svo: í. Vörur þær, er stefndi pantaði, að frádregn- um S% 2... eaten egin sma arnar d. kr. 17 860.10 2. ÁAndvirði sýnishorna, að frádregnum $% .... d. kr. 307.87 3. Bankakostnaður #.......... msn inn ze ts Kr 216.15 4. Geymslukostnaður %—%o '46, kr. 1790 á mánuði ..... a sn ara enn 107.40 5. Vörur pantaðar vegna Hermanns Sigurðssona d. kr. 1582.26 6. Vörur pantaðar vegna verzlunarinnar Víðis h/f d. kr. 2049.46 Samtals d. kr. 22173.18 Að frádregnum 5% umboðslaunum af framgreind- um 3 pöntunum, sem afgreiddar voru til við- takenda ......0000.0 00... RE EBE BE d. Kr. Alls d. kr. 21 939.50 Eftir höfðun málsins greiddi verzlunin Víðir 6. liðinn, en stefn- andi féll frá 5. Höðnum, þó með áskilnaði þeim, er fyrr greinir. Jafnframt féll hann frá vaxtakröfu sinni af fjárbæðunum sam- kvæmt 3. og 4. lið. Stefndi byggir sýknukröfu sina á því, að stefnanda hafi verið kunnugt eða mátt vera kunnugt, að pantanir þær, er það sendi hon- um, voru háðar því, að innflutnings- og gjaldeyrisleyfi yrði veitt. Telur stefndi jafnframt, að afturköllun þess hafi komið nægilega snemma til að firra stefnanda öllu tjóni, þar eð hann hafi sjálfur lýst yfir því, að ekki væri unnt að senda vörurnar fyrr en í lok marzmánaðar, vegna þess að útflutningsleyfi væri eigi fengið. Hefur stefndi og véfengt, að sliks leyfis hafi verið aflað áður en aftur- köllun af þessu hálfu barst stefnanda. Stefnandi hefur lagt fram í málinu útflutningsleyfi sitt, dagsett 20. marz 1946, svo og afrit af reikningi, dagsettum sama dag, frá 359 málmvöruverksmiðju þeirri, er smíðaði muni þá, er hér um ræðir. Þá er og upp komið í málinu, að stefnda var synjað hinn 6. marz 1946 leyfis til að flytja vörur þessar hingað. Stefnandi hefur ein- dregið mótmælt þeirri staðhæfingu stefnda, að pantanir hafi verið háðar því, að slík leyfi yrðu veitt síðar, og ekki er, gegn Þeim and- mælum, í ljós leitt, að slíkur fyrirvari hafi komið til tals í samn- ingum aðilja. Þegar virt eru þessi atriði, þykir stefnda hafa brostið heimild til að afturkalla pöntun sína að óvilja stefnanda og verður sýknukrafa hans því eigi til greina tekin. Varakrafa stefnda er byggð á mótmælum hans gegn 3. og 4. kröfu- lið stefnanda, sem það telur sér óviðkomandi kostnað. Jafnframt hefur stefndi eindregið andmælt ábyrgð á framangreindri kröfu á hendur Hermanni Sigurðssyni. Gegn greindum andmælum stefnda hefur stefnandi ekki fært sönn- ur á réttmæti kröfu sinnar um Þankakostnað samkvæmt 3. lið, og verður sá liður eigi til greina tekinn. Hins vegar þykir rétt, með vísun til 33. gr. laga nr. 39 frá 1922, að dæma stefnda til greiðslu geymslukostnaðar samkvæmt 4. lið, enda fjárhæð hans ekki véfengd. Úrslit málsins verða því þau, að stefndi verður dæmdur til greiðslu fjárhæðanna saml;æmt 1. og 2. lið, sem eigi hafa verið vé- fengdar, svo og sar:kvæmt 4. lið, samtals d. k. 18 325.37, að frádregn- um framangreindum d. kr. 233.68 eða alls d. kr. 18 091.69 með 6% ársvöxtum, er teljast frá stefnudegi. Þá þykir og rétt að dæma stefnda til greiðslu málskostnaðar, sem þykir hæfilega ákveðinn kr. 2200.00. Einar Arnalds borgardómari kvað upp dóm þenna. Dómsorð: Stefnda, Friðrik Bertelsen £ Co. h/f, greiði stefnanda Garð- ari Þorsteinssyni, f. h. Nic. Hyllestad, d. kr. 18 091.69 með 6% ársvöxtum frá 19. október 1946 til greiðsludags og kr. 2200.00 í málskostnað innan 15 daga frá lögbirtingu dóms þessa að við- lagðri aðför að lögum. 360 Þriðjudaginn 1. júni 1948. Nr. 25/1948. Valdstjórnin (Hrl. Guttormur Erlendsson) gegn Gunnari Gíslasyni (Hrl. Lárus Jóhannesson). Ölvun við akstur. Dómur hæstaréttar. Kærði, sem er eigandi og umráðamaður bifreiðarinnar G 206, lét það viðgangast, að kona hans, sem var með áhrit- um áfengis, ók bifreiðinni að því er virðist úr miðbænum í Reykjavík suður í Fossvog. Varðar það kærða við 28., sbr. 38. gr. laga nr. 23/1941. Með þessari athugasemd og að öðru leyti með skirskotun til forsendna hins áfrýjaða dóms ber að staðfesta hann. Eftir þessum úrslitum ber að dæma kærða til að greiða allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin málflutn- ingslaun skipaðs sækjanda og verjanda í hæstarétti, kr. 350.00 til hvors. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Kærði Gunnar Gíslason greiði allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin málflutningslaun skipaðs sækjanda og verjanda í hæstarétti, hæstaréttarlög- mannanna Guttorms Erlendssonar og Lárusar Jó- hannessonar, kr. 350.00 til hvors. Dórninum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur lögregluréttar Hafnarfjarðar 22. jan. 1948. Ár 1948, fimmtudaginn 22. janúar, var lögregluréttur Hafnar- fjarðar settur í skrifstofu embættisins og haldinn af fulltrúa bæjar- fógeta, Birni Ingvarssyni, og upp kveðinn dómur í framangreindu máli, er dómtekið var 17. þ. m. Mál þetta er af valdstjórnarinnar hálfu höfðað gegn Gunnari Gíslasyni kompásasmið, Suðurgötu 37, Hafnarfirði, fyrir brot á bif- reiðalögunum nr. 23 frá 16. júní 1941, umferðalögunum nr. 24 frá 16. júni 1941 og áfengislögunum nr. 33 frá 9. janúar 1935. 361 Kærði er kominn yfir lögaldur sakamanna, fæddur 9. júni 1914 í Hafnarfirði. Samkvæmt hegningarvottorði frá sakadómaranum í Reykjavík, dagsettu 19. þ. m., hefur kærði hvorki sætt sekt né ákæru, svo kunn- ugt sé. Hins vegar hefur við lögregluréttarrannsóknina upplýstst, að kærði hefur verið sektaður um kr. 50.00 fyrir umferðarbrot 929. nóvember s. l, sbr. meðfylgjandi hegningarvottorð. Málavextir eru þessir: Föstudaginn 5. desember 1947 er lögreglu Hafnarfjarðar tilkynnt frá lögreglunni í Reykjavík, að slys hafi orðið í Fossvogi, og hafi bað verið bifreiðin G 206, er fyrir því hafi orðið. Lögreglan í Hafnar- firði hóf leita að bílnum og fann hann utan við húsið nr. 37 í Suður- götu, mikið skemmdan. Í nefndu húsi fundu lögreglumennirnir Gunnar Gíslason og Else Gíslason. Kærði var svo ásamt konu sinni færður til læknis til blóðrannsóknar, þar sem lögreglunni þótti augsýnilegt, að hann væri undir áhrifum áfengis. Kærði hafði verið á dansleik með konu sinni í Reykjavík og bæði neytt þar áfengis og fundið á sér áfengisáhrif. Kl. 2% um nótt- ina, er dansleikurinn var úti, fóru þau áleiðis til Hafnarfjarðar í bifreið kærða, G 206. Kona hans ók bilnum, en með þeim voru tveir farþegar. Í Fossvogi mættu Þau bifreið með sterkum ljósum, er blindaði konu kærða við stýrið, svo hún hemlaði, en við það rann bifreiðin á hliðina út af veginum, en þar á þakið. Ísing var á veg- inum og hálka, en bifreiðin ekki á keðjum. Slys urðu ekki á mönn- um, en bifreiðin skemmdist. Stuttu seinna bar að bifreið, er tók farþegana til Reykjavíkur, og nokkru síðar aðra bifreið, Guðmanns hreppstjóra á Dysjum. Kærði bað hann að draga bifreið sína til Hafnarfjarðar, og gerði hann það. Var bifreiðin G 206 fest méð keðjum aftan í G 613 og kærði settist við stýrið í bifreið sinni, og var bifreiðin þannig dregin til Hafnarfjarðar. Eftir að kærði kom heim til sín, segist hann hafa tekið 3 snapsa af cocktail, en ekki eru aðrir til vitnis um það. Hins vegar hefur kærði viðurkennt að hafa drukkið vín um nóttina og hafa verið undir áhrifum áfengis. Kærði hefur fyrir lögreglurétti Hafnarfjarðar 8. og 17. þ. m. viður- kennt, að hann hafi neytt áfengra drykkja nokkru áður en hann hóf akstur bifreiðarinnar G 206 og fundið til áfengisáhrifa. Vitnin Guðmann Magnússon, Jón Guðmundsson og Þorsteinn Finnbogason hafa borið, að þeim hafi sýnzt kærði ölvaður. Vitnið Ingibjörg Sigurjónsdóttir segist hafa séð kærða neyta áfengis, en ekki hafa séð áfengisáhrif á honum. Vitnið Sverrir Magnússon segist hafa séð kærða neyta áfengis, en treystir ekki til þess að segja um, hvort hann hafi séð áfengisáhrif á honum. Niðurstaða blóðrannsóknar er 1.83%, alkóhól. Með játningu kærða, blóðrannsókninni og lögregluréttarrannsókn- inni verður að telja fullsannað, að kærði hefur orðið brotlegur við 23. og 27. grein, sbr, 38. og 39. grein bifreiðalaganna nr. 23 frá 16. 362 júní 1941, 4. grein, sbr. 14. grein umferðalaga nr. 24 frá 16. júni 1941 og 21. grein, sbr. 39. grein áfengislaganna nr. 33 frá 9. janúar 1935. Samkvæmt þessu þykir refsing kærða hæfilega ákveðin 10 daga varðhald; auk þess skal hann sviptur leyfi til bifreiðaaksturs í 6. mánuði frá lögbirtingu dóms þessa. Kærði greiði allan kostnað sakarinnar. Enginn óþarfa dráttur hefur orðið á máli þessu. Því dæmist rétt vera: Kærði Gunnar Gíslason sæti 10 daga varðhaldi. Hann skal sviptur leyfi til bifreiðaaksturs í 6 mánuði frá lögbirtingu dóms þessa. Hann greiði allan kostnað, er leitt hefur eða leiða kann af máli þessu. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Þriðjudaginn 1. júni 1948. Nr. 77/1947. Herluf Clausen gegn Óskari Ólafssyni. Vísun máls frá hæstarétti. Dómur hæstaréttar. Máli þessu var skotið til hæstaréttar með stefnu 7. júlí 1947 til þingfestingar í septembermánuði s. á. Áfrýjandi hefur síðan fimm sinnum fengið frest í málinu og biður hann nú, 31. maí, um frest til júnímánaðar næstkomandi, en ágrip dómsgerða hefur enn eigi borizt. Hefur stefndi neitað um frestinn og krafizt frávísunar og ómaksbóta úr hendi áfrýjanda. Að svo vöxnu máli þykir bera að vísa málinu frá hæstarétti og dæma áfrýjanda til að greiða stefnda ámaks- bætur, er ákveðast kr. 400.00. Dómsorð: Máli þessu vísast frá hæstarétti. Áfrýjandi Herluf Clausen greiði stefnda Óskari Ólafs- syni kr. 400.00 í ómaksbætur að viðlagðri aðför að lögum. 363 Fimmtudaginn 3. júni 1948. Nr. 39/1947. Kristín Guðjónsdóttir (Hrl. Einar B. Guðmundsson) Segn Kaupfélagi verkamanna í Vestmannaeyjum og bæjarstjórn Vestmannaeyjakaupstaðar f. h. bæjarsjóðs (Hrl. Gunnar J. Möller). Fébótamál vegna verðrýrnunar fasteignar í kaupstað. Sératkvæði. Dómur hæstaréttar. Freymóður Þorsteinsson, fulltrúi bæjarfógetans í Vest- mannaeyjum, hefur kveðið upp hinn áfrýjaða dóm. Áfrýjandi hefur skotið máli þessu til hæstaréttar með stefnu 23. april 1947. Krefst hann þess aðallega, að stefndu verði dæmdir til þess að greiða honum in solidum kr. 17 000.00 ásamt 6% ársvöxtum frá 3. sept. 1946 til greiðslu- dags, til vara, að stefnda Kaupfélagi verkamanna verði dæmt að greiða fjárhæðina með vöxtum sem fyrr segir, og til þrautavara, að honum verði dæmd fjárhæðin með vöxtum úr hendi stefnda, bæjarstjórnar Vestmannaeyja f. h. bæjar- sjóðs. Svo krefst áfrýjandi og, að stefndu verði in solidum dæmdir til að greiða honum málskostnað fyrir báðum dóm- um eftir mati hæstaréttar, en til vara, að honum verði dæmd- ur málskostnaður úr hendi þess aðilja, sem dæmt kynni að verða að greiða skaðabætur. Stefndu krefjast staðfestingar hins áfrýjaða dóms og málskostnaðar úr hendi áfrýjanda fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Með skírskotun til forsendna hins áfrýjaða dóms ber að staðfesta hann. Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður fyrir hæsta- rétti falli niður. Dómsorð: , Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Málskostnaður fyrir hæstarétti fellur niður. 364 Sératkvæði hrd. Árna Tryggvasonar og hrd. Jóns Ásbjörnssonar. Erum samþykkir framanskráðum dómi að öðru leyti en því, að við teljum eftir atvikum málsins rétt, að áfrýjandi Kristin Guðjónsdóttir greiði stefndu, Kaupfélagi verka- manna í Vestmannaeyjum og bæjarstjórn Vestmannaeyja- kaupstaðar f. h. bæjarsjóðs, kr. 600.00 í málskostnað fyrir hæstarétti. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 18. marz 1947. Mál þetta, sem dómtekið var hinn 20. f. m., er höfðað af Kristinu Guðjónsdóttur, Bergi, Vestmannaeyjum, með stefnu útgefinni 6. sept. 1946, birtri 7. s. m., á hendur Eyjólfi Eyjólfssyni kaupfélagsstjóra, f. h. kaupfélags verkamanna og Ólafi Kristjánssyni bæjarstjóra, f. h. bæjarsjóðs Vestmannaeyja, til greiðslu bóta á tjóni, er hún telur sig hafa orðið fyrir við aðgerðir þessara aðilja. Stefnandi gerir þær réttarkröfur, að hinir stefndu verði in solid- um dæmdir til að greiða henni kr. 17 000.00 með 6% ársvöxtum frá sáttakærudegi, 3. sept. 1946, til greiðsludags og málskostnað að skað- lausu eða eftir reikningi, sem nemur að upphæð kr. 2498.00. Til vara krefst stefnandi þess, að greiðsluskyldan verði lögð á Kaupfélag verkamanna, en til þrautavara, að hún verði lögð á bæjarsjóð Vest- mannaeyja. Hinir stefndu hafa látið mæta í málinu og gert þær réttarkröfur, að þeir verði algerlega sýknaðir af öllum kröfum stefnanda, bæði aðalkröfu, varakröfu og þrautavarakröfu, og að stefnandi verði dæmdur til þess að greiða þeim málskostnað eftir mati réttarins. Málavextir eru þessir: Stefnandi er eigandi að húseigninni Berg eða Bárustíg 4 í Vest- mannaeyjum ásamt tilheyrandi lóðarréttindum að ca. 300 ferálna lóð. Þetta er einlyft timburhús með risi og kjallara og snýr stafni að Bárustígnum. Gluggar eru á suður- og norðurhlið hússins, en engir á göflum, nema í risinu eru litlir gluggar upp undir mæni. Eldhús og svefnherbergi eru á hæðinni í suðurhelmingi hússins, en 2 stofur í norðurhelmingi. Við suðurhliðina stendur skúr, og er þar inngangurinn í húsið. Frá suðurhlið skúrsins að lóðarmörkum eru 1.25 metrar, en frá suðurhlið meginhússins eru 3.51 metrar að lóðar- mörkum. Húsið mun vera byggt fyrir rúmum 30 árum. Á næstu lóð fyrir sunnan, Bárustíg 6, stendur verzlunarhús Kaupfélags verka- manna. Þar stóð áður fiskhús, en árið 1933 var hafin bygging húss- ins, sem nú stendur á lóðinni. Það ár sótti þáverandi eigandi lóðar- réttindanna um leyfi bygginganefndar Vestmannaeyja til þess að byggja verzlunarhús á lóðinni og var gert ráð fyrir tveggja hæða 365 húsi, enda var það í samræmi við skipulagsuppdrátt fyrir Vestmanna- eyjakaupstað, er staðfestur var 1932. Jafnframt sótti umsækjandinn um leyfi til þess að byggja aðeins eina hæð að sinni. Á fundum, sem haldnir voru í byggingarnefnd Vestmannaeyja hinn 19. og 28. júlí 1933, var hvort tveggja samþykkt, að byggt yrði verzlunarhús á lóðinni samkvæmt framlögðum uppdrætti og undanþága veitt um byggingu efri hæðarinnar. Neðri hæðin var siðan reist og snéri húsið hlið að Bárustígnum, en brandgafl að húsinu Berg, og var byggt út að lóðarmörkum þeim megin. Síðan urðu eigendaskipti að húsinu, og komst það í eign Útibús Útvegsbanka Íslands h/f í Vest- mannaeyjum, er seldi það Kaupfélagi verkamanna. Vorið 1945 sótti Kaupfélagið um leyfi byggingarnefndar Vest- mannaeyja til þess að stækka húsið samkvæmt nýrri teikningu. Var gert ráð fyrir að byggja ofan á húsið eina hæð og lengja það í suður. Á fundi byggingarnefndar, sem haldinn var 30. maí 1945, var beiðnin samþykkt og strax á eftir var verkið hafið. Hinn 25. júní 1945 skrif- aði stefnandi byggingarnefnd Vestmannaeyja og benti á, að vænt- anleg hækkun hússins myndi valda því að sól gæti ekki skinið inn um glugga á suðurhlið húss síns, Bergs, og ekki nóg með það, þvíl að meiri hluta ársins myndi alls ekki verða fullbjart um miðjan dag í herbergjum í suðurhlið hússins. Krafðist stefnandi þess, að hækk- unin yrði bönnuð, en að öðrum kosti kvaðst hún myndi krefjast bóta fyrir verðrýrnun hússins af þessum sökum. Byggingarnefnd Vestmannaeyja tók erindi stefnanda fyrir á fundi 3. júlí s. á. Var þar samþykkt að binda byggingarleyfi Kaupfélags verkamanna því skilyrði, að fyrirtækið tæki ábyrgð á öllu skaðabótaskyldu tjóni, er fyrirhuguð bygging kynni að valda nágrönnunum. Þessi ályktun var samþykkt á bæjarstjórnarfundi 7. júlí 1945. Er stefnanda voru kunn þessi málalok, skrifaði hún bæjarstjórninni og kvað hana enga heimild hafa til að visa sér með væntanlegar skaðabótakröfur á kaupfélagið og bæri bæjarstjórninni að svara til sakar, þar sem byggingarnefnd Vestmannaeyja hefði veitt hið umbeðna byggingar- leyfi. Áskildi hún sér rétt til að krefja bæjarstjórnina fullra bóta, er séð yrði, hvaða tjón hún hlyti af byggingarframkvæmdunum. Samtímis skrifaði stefnandi kaupfélaginu og krafðist þess, að hætt yrði þegar við hækkun á húseigninni og ef kröfunni yrði ekki sinnt, áskildi hún sér fullar bætur á öllu tjóni, er af því hlytist. Kaupfélagið sinnti ekki þessum kröfum, og var byggingu hússins haldið áfram og efri hæðinni komið upp síðari hluta ársins 1945. Hinn 17. janúar 1946 fór stefnandi þess á leit, að dómkvaddir yrðu tveir hæfir og óvilhallir menn til þess að skoða og meta til peningaverðs það tjón, er hún hafði beðið vegna hækkunar húss- ins. Dómkvaðning fór fram 24. janúar s. á., og framkvæmdu mats- mennirnir mat sitt 26. s. m. Var niðurstaða málsins sú, að fyrir hækkun kaupfélagshússins hefði húsið Berg verið 45 þús. króna virði, en 28 þús. kr. virði eftir hækkunina. Samkvæmt þessu nam 366 verðrýrnun hússins kr. 17.000.00. Stefnandi höfðaði síðan mál þetta, og krafðist þess, að hinir stefndu greiddu matsupphæðina, kr. 17 000.00, ásamt vöxtum og málskostnaði, eins og fyrr greinir. Hinir stefndu hafa neitað því að hafa bakað sér nokkra skaða- bótaábyrgð með aðgerðum sínum. Telja þeir að vegna skipulags- uppdráttarins frá 1932 eigi stefnandi enga skaðabótakröfu, þar sem uppdrátturinn breytti í engu húsinu Bergi eða lóð þess, þótt hann hins vegar ætlaðist til, að tveggja hæða hús yrðu einungis byggð við Bárustíginn og þar á meðal á lóðinni fyrir sunnan húsið, þar sem kaupfélagshúsið stendur nú. En hafi svo verið, að stefnandi hafi átt rétt á bótum vegna skipulagsuppdráitarins, telja stefndu, að sá réttur sé fyrir löngu fallinn niður fyrir vangeymslu. Leyfi bygg- ingarnefndar Vestmannaeyja til stækkunar og hækkunar hússins, er veitt var vorið 1945, kveða þeir í eðli sínu aðeins endurnýjun á eldra leyfi og hafi verið í fullu samræmi við skipulagsuppdráttinn. Þá telja hinir stefndu, að bæturnar, sem stefnandi fer fram á, séu langt of háir, og niðurstaða matsmanna um verðrýrnun húss stefn- anda sé ekki rétt. Eins og fram kom við. staðfestingu matsins, gengu matsmennirnir út frá, að húsið væri alveg sólarlaust eftir hækkun kaupfélagshússins. Þeita kveða hinir stefndu rangt, þar sem sann- anlega nái sól að skína inn um suðurglugga hússins frá byrjun maí til 15. ágúst, að minnsta kosti í 6 tíma á degi hverjum. Hafa þeir lagt fram greinargerð frá sérfræðing um sólarhæð í Vestmannaeyjum og afstöðumynd af húsunum, sem sýnir fjarlægð þeirra hvors af öðru, hæð þeirra, gluggahæð o. s. frv., þessu til sönnunar. Þá hafa hinir stefndu lagt fram vottorð frá heilbrigðisfulltrúanum í Vestmanna- eyjum, er kveður það álit sitt, að hús stefnanda sé ekki lakara til íbúðar eftir hækkun kaupfélagshússins heldur en það áður var. Stefnandi heldur því hins vegar fram, að réttur sinn til skaða- bóta sé alveg ótviræður, þar sem húseign sin hafi rýrnað í verði fyrir aðgerðir, sem hinir stefndu bæru ábyrgð á. Hefur stefnandi í því sambandi vitnað til byggingarsamþykktar Vestmannaeyja og laga um skipulag kaupstaða og sjávarþorpa, án þess þó að benda á ákveðnar greinar, er réttur hennar ætti stoð í. Þennan rétt sinn kveður stefnandi alls ekki niðurfallinn fyrir vangeymslu, þar sem hún hafi hafizt handa til þess að mótmæla aðgerðum stefndu jafn- skjótt og ástæða hafi verið til. Skipulagsuppdrátturinn frá 1932 hafi ekki borið með sér, að húseign sín yrði rýrð í verði, en þótt svo hefði verið, bæri að sama brunni, þar sem bæjarstjórnin hafi vanrækt að senda henni skriflega tilkynningu um að uppdrátturinn hefði breyt- ingu í för með sér fyrir húseignina, eins og mælt er fyrir í 12. gr. laga nr. 55/1921. Ástæða fyrir hana hafi því fyrst komið til, er undir- búningur að stækkun hússins var hafin, enda hafi hún þá strax sett fram mótmæli sín, eins og áður er rakið. 5 Húseignin Berg hefur frá upphafi staðið við eina fjölförnustu götu kaupstaðarins. Eigendur hússins höfðu því ástæðu til að gera o 367 ráð fyrir, að stærri hús en þau, er fyrir voru, myndu rísa upp við götuna, er tímar liðu og bærinn stækkaði. Skipulagsuppdrátturinn frá 1932 breytti í engu lóð hússins, en ætlaðist til að einungis tvilyft hús yrðu reist við götuna og þar á meðal á lóðinni fyrir sunnan húsið, lóð kaupfélagsins. Verður ekki unnt að fallast á, að með Þessari ákvörðun hafi verið gengið svo á rétt stefnanda, að til bóta geti komið. Leyfið til hækkunar kaupfélagshússins, er veitt var end- anlega af bæjarstjórn 7. júlí 1945, var í samræmi við skipulagsupp- dráttinn og virðist ekki hafa farið í bága við byggingarsamþykkt Vestmannaeyja, og framkvæmd hækkunarinnar virðist hafa verið í samræmi við leyfið. Þegar tillit er tekið til legu lóðarinnar í aðal- verzlunarhverfi kaupstaðarns, verður að líta svo á, að hækkun húss- ins hafi verið eðlileg og réttmæt hagnýting hennar, sem stefnandi mátti búast við, og hafði hvorki rétt til að afstýra né öðlaðist rétt til bóta fyrir það tjón og óhagræði, sem af hækkuninni leiddi, þar sem það virðist ekki hafa orðið annað né meira en fyrirsjáanlegt var. Samkvæmt þessu þykir bera að sýkna hina stefndu af öllum kröfum stefnanda, en eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður falli niður. Uppsaga dóms þessa hefur dregizt nokkuð vegna anna dómarans við lögskráningar og réttarrannsóknir. Þvi dæmist rétt vera: Stefndu, Eyjólfur Eyjólfsson f. h. hönd Kaupfélags verka- manna og Ólafur Kristjánsson fyrir hönd bæjarsjóðs Vestmanna- eyja, skulu vera sýknir af kröfum stefnanda Kristínar Guðjóns- dóttur í máli þessu. Málskostnaður falli niður. 368 Mánudaginn "7. júni 1948. Nr. 15/1948. Friðþjófur G. Johnsen, f. h. eigenda og vá- tryggjanda v/s Havfrugvin V.N. 220 (Hrl. Gunnar Möller) gegn Hinriki Jónssyni f. h. eigenda og skipshafnar b/v King Sol G.Y. 338 og gagnsök (Hrl. Sigurður Ólason) Bjarglaun. Dómur hæstaréttar. Freymóður Þorsteinsson, settur bæjarfógeti í Vestmanna- eyjum, og samdómendurnir Sæmundur Jónsson og Lúðvík N. Lúðvíksson, hafa kveðið upp héraðsdóminn. Aðaláfrýjandi hefur skotið máli þessu til hæstaréttar með stefnu 10. febrúar þ. á. Gerir hann þær dómkröfur, að fjár- hæðir þær, er dæmdar voru í héraði, verði lækkaðar og að sagnáfrýjanda verði dæmt að greiða honum málskostnað fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Gagnáfrýjandi hefur áfrýjað málinu af sinni hálfu með stefnu 31. f. m., að fengnu áfrýjunarleyfi sama dag. Hann krefst þess, að aðaláfrýjanda verði dæmt að greiða honum kr. 207 826.98 og málskostnað bæði í héraði og fyrir hæstarétti eftir mati hæstaréttar. Með skírskotun til forsendna hins áfrýjaða dóms þykir mega staðfesta ákvæði hans um bjarglaun og málskostnað. Eftir þessum úrslitum ber að dæma aðaláfrýjanda til að greiða gagnáfrýjanda málskostnað fyrir hæstarétti, er þykir tæfilega ákveðinn kr. 2000.00. Dómsorð: Aðaláfrýjandi, Friðþjófur G. Johnsen, f. h. eigenda og vátryggjenda v/s Havfrugvin V.N. 220, greiði gagn- áfrýjanda, Hinriki Jónssyni, f. h. eigenda og skipshafnar b/v King Sol G.Y. 338, kr. 120 000.00, kr. 8000.00 í máls- 369 kostnað í héraði og kr. 2000.00 í málskostnað fyrir hæstarétti að viðlagðri aðför að lögum. Dómur sjó- og verzlunardóms Vestmannaeyja 11. desember 1947. Mál þetta, sem var fyrst dómtekið 20. f. m., en endurupptekið hinn 8. þ. m. og lagt að nyju í dóm s. d., er höfðað fyrir sjó- og verzlunar- dómi Vestinannaeyja af Hinriki Jónssyni hdl., Vestmannaeyjum f. h. Páls Aðalsteinssonar, Grimsby, f. h. eigenda b/v King Sol, G.Y. 338, Ranovia S.F. Co. Ltd., Grimsby, og áhafnar nefnds skips. með stefnu útgefinni 25. júlí 1947, á hendur Friðþjófi G. Johnsen hdl., Vestmannaeyjum, f. h. eigenda skipsins Havfrugvin V.N. 220, þeirra Ole Jakob Olsen og Hans Ólsen, beggja til heimilis í Vestmanhavn, Straumey, Færeyjum, til greiðslu björgunarlauna vegna hjálpar, er King Sol lét m/k Havfrugvin í té hinn 13.— 15. apríl s. 1. við að komast til hafnar í Vestmannaeyjum. Þá hefur og Friðþjófi G. John- sen, f. h. vátryggjenda skipsins, Föroyja Sjóvátrvggins, verið stefnt til að gæta hagsmuna sinna í málinu. Stefnandi gerir þær réttarkröfur, að stefndi verði dæmdur til þess að greiða honum kr. 200.000.00 í björgunarlaun auk kostnaðar sam- kvæmt reikningum, að upphæð kr. 7826.98, svo og allan málskostnað, samkvæmt reikningi eða eftir mati réttarins. Enn fremur krefst stefnandi þess, að tildæmdur verði sjóveðréttur í m/k Havfrugvin fyrir hinum tildæmdu upphæðum. Stefndi hefur mætt í málinu og gert þær réttarkröfur aðallega, að stefnanda verið tildæmd hæfileg upphæð fyrir dráttaraðstoð sam- kvæmt mati dómsins, þó ekki yfir kr. 10 000.00, en til vara Þbjörg- unarlaun eftir mati réttarins, þó ekki yfir kr. 20 000.00, og án vaxta sú upphæð, sem tildæmd kann að verða, og að málskostnaður verði látinn falla niður. Þá hefur stefndi og krafizt lækkunar á kostnaðar- reikningum stefnanda og mótmælt sjóveðréttarkröfu hans. Samkvæmt sameiginlegri skýrslu, er skipstjóri og stýrimaður á King Sol og skipsjórinn á Havfrugvin gáfu hinn 15. april s. l, og staðfest var í sjó- og verzlunardómi Vestmannaeyja sama dag og samkvæmt vitnaframburðum hafnsögumannanna í Vestmannaeyjum og stýrimannsins á m/k Havfrugvin, eru málavextir eftirfarandi: Um morguninn 13. april s. 1. var togarinn King Sol, G.Y. 338, á veiðum ca. 24 sjómílur vestur af Smáeyjum. Kl. 6.30 kom færeyiska skipið Velfare að togaranum og gaf til kynna með bendingum, að skip væri statt vestur undan, er þyrfti aðstoðar við. Togarinn átti siðan talstöðvarsamband við færeyska skipið, og kom þá í ljós, að fiskiskipið Havfrugvin VN. 220 var statt lítið eitt vestar með bÞil- aða vél og þyrfti á hjálp að halda. Hætti togarinn þá veiðum og sigldi til skipsins til þess að veita því þá aðstoð, er það þyrfti með. Vindur var þá 5—6 stig af S.S.V. 24 370 Þegar til Havfrugvin kom, reyndist skipið með ónothæfa vél, þar sem sveifarás vélarinnar var brotinn og skipið studdist við seglin ein. Seglin voru í sæmilegu ástandi, en skipið sigldi ekki vel. Sam- kvæmt mafsgerð, er fram fór s. m. var fremsta stórsegl ónýtt. Yfir- menn skipsins höfðu beðið Velfare að koma boðum til King Sol um að hjálpa þeim til hafnar. Áhöfn togarans tókst brátt að koma vir yfir til Havfrugvin, og var síðan lagt af stað með skipið í drætti til Vestmannaeyja. Er tog- arinn hafði dregið kútterinn um 4 sjómilur, brast sá útbúnaður, sem áhöfn Havfrugvin hafði fest í dráttartaugina. Þá var klukkan 9.55. Sigldi togarinn þá aftur að skipinu og kom drátarvirnum í ann- að sinn um borð. Var svo haldið áfram með kúíterinn í drætti, þar til komið var undir Eiðið. Þá var klukkan 15.50. King Sol lét þar legufæri sín falla, en Havfrugvin lá við vírinn milli skipanna og notaði ekki sín legufæri. Á leiðinni hafði sjór og veður farið versn- andi. Áður en komið var undir Eiðið, hafði skipstjórinn á King Sol sent umboðsmanni sínum í Vestmannaeyjum skeyti og látið hann vita, að skipið væri á leiðinni þangað með skip í drætti, og spurðist fyrir um, hvort útlit væri á, að unnt væri að koma skipinu inn. Svar umboðsmannsins var á þá leið, að hafnsögumennirnir teldu útilokað að koma skipinu inn, með því að nægjanlega sterkir dráttar- bátar væru ekki fyrir hendi. Hafnsögumennirnir voru leiddir sem vitni hinn 8. þ. m., og kváðust ekki minnast þess, að þeir hefða látið orð falla í þessa átt. Annar hafnsögumaðurinn skýrði svo frá, að um- boðsmaðurinn hefði hringt sig upp kl. 2—4 um daginn, og skýrt sér frá, að King Sol væri á leiðinni til Eyja með Havfrugvin í eftir- dragi, og spurðist fyrir um, hvort unnt myndi að koma skipinu inn á innri höfnina. Veður var þá vont og sjór úfinn, og kveðst hafn- sögumaðurinn hafa svarað því, að hann teldi tök á að koma skipinu inn á innri höfnina, ef veður og sjór versnaði ekki frá því, sem þá var. Síðan kvaðst hann eða hinn hafnsögumaðurinn hafa tilkynnt umboðsmanninum, að þeir myndu koma út til skipsins, er það kæmi inn á Víkina. Samkvæmt frásögn beggja hafnasögumannanna var vindur suðlægur fyrri hluta dagsins og Víkin úfin, eða ytri höfnin, og vandkvæðum bundið fyrir skip að lggja þar, enda leituðu þau rars undir Eiðinu. Er á daginn leið, breyttist vindstaðan, og gekk vindur meir til vesturs og varð þá ófært undir Eiðinu, en betra á Víkinni, og fluttu skipin sig þá þangað, er leitað höfðu skjóls við Eiðið. Er King Sol kom undir Eiðið var lágsjávað og smástreymt og ekki unnt vegna brims að reyna að draga Havfrugvin inn á innri höfnina fyrr en hækkaði í sjó. Árdegisflæði þennan dag var kl. 10—11 í. h. Umboðsmaður King Sol í Vestmannaeyjum lét skipið vita, að það skyldi koma inn á Víkina kl. 18—19 og myndi þá verða athugað, hvort tök væri á, að koma Havfrugvin inn á innri höfnina. Kl. 17.30 371 lagði King Sol þvi af stað undan Eiðinu og sigldi inn á Víkina með Havfrugvin í eftirdragi. Er komið var inn á Víkina, lá þar fyrir fjöldi skipa, og höfðu sum þeirra áður legið undir Eiðinu, en flutt sig til, er vindstaðan breyttist, eins og fyrr getur. Veður var þá hríðversn- andi, sjór vondur og úfinn og afar mikið brim við landsíeina. Strax og King Sol var kominn inn á Víkina, kom hafnsögubáturinn að skip- inu. Fór annar hafnsögumaðurinn um borð og átti tal við skipstjór- ann, og spurði hann að, hvort hann gæti haft skútuna í drætti yfir nóttina, þvi mjög væri torvelt að draga skipið inn. Skipstjórinn ósk- aði hins vegar að það yrði reynt, þar sem veður og sjór færi versn- andi, og tæplega unnt að vera með skútuna aftan í togaranum í slíku veðri. Lét hafnsögumaðurinn þá rýma til á Víkinni, svo King Sol fengi sem öruggast lægi, og var jafnframt haft samband við fær- eysku skútuna Columbus, er lá á Vikinni, og hún beðin að draga Havfrugvin inn á innri höfnina. Tók hún því vel og færði sig að Havfrugvin. Eftir að Víkin hafði verið rýmd, lagðist King Sol með skútuna í eftirdragi eins innarlega á Víkina og unnt var. Legufæri voru látin falla. Þá var kl. 20.50. Þegar hér var komið, kom hafnsögubáturinn að King Sol og lét vita, að Columbus hefði ekki nægjanlega sterka víra til þess að draga Havfrugvin inn. King Sol lánaði þá nýjan 3ja tommu vír, og var hann fluttur af hafnsögubátnum milli skipanna. Er vírinn hafði verið festur, byrjaði Columbus á drættinum. Jafn- framt fór áhöfnin á Havfrugvin að reyna að losa dráttartaugina frá King Sol, en það tókst ekki, og slakaði þá King Sol á dráttartaug- inni. Er King Sol hafði gefið út um 200 faðma af dráttartauginni, slitnaði vírinn milli Columbusar og Havfrugvin. Lá þá Havfrugvin nálægt miðri Víkinni, en stutt frá Klettinum, og barst undan öldunni í áttina til Klettsins. Áhöfnin á King Sol dró þá þegar inn dráttar- iaugina og tókst að afstýra því, að skipið ræki upp í Klettinn, með því að nota vél og spil skipsins til hins ýtrasta, eins og segir í skýrslu yfirmanna skipanna. Er það samhljóða álit yfirmannanna á skip- unum, að Havfrugvin hefði borizt upp í Klettinn og brotnað í spón og öll áhöfnin sennilega farizt, ef King Sol hefði ekki notið við, er með sérstaklega skjótum hætti hafi afstýrt hættunni. Eftir þetta töldu hafnsögumennirnir ekki fært að gera frekari til- raunir til þess að draga skipið inn um kvöldið, enda var þá farið að dimma af nótt. Voru ekki heldur frekari tilraunir gerðar. Veður- hæð var þá afarmikil og brim og sog ofsafengið á Víkinni, og tók Havífrugvin stórar veltur, þar sem hún lá við dráttartaugina frá King Sol. Von bráðar taldi áhöfnin á Havfrugvin ekki fært að hafast við í skipinu, þar sem dráttartaugin var farin mjög að togna og óvist, hvort hún myndi halda, ef veðrinu slotaði ekki. Ákvað hún því að yfirgefa skipið og kynnti bál til þess að gefa hafnsögubátnum merki. Hafn- sögubáturinn sigldi þá að skipinu, og fór áhöfnin þegar um borð í 372 bátinn. Var hún síðan flutt í land, og var klukkan þá 22.40. Siðan flutti báturinn skipstjórann að King Sol eftir beiðni hans, og fór hann þar um borð og var þar um nóttina. Annar hafnsögumaðurinn var einnig um borð í King Sol um nóttina samkvæmt Þeiðni skip- stjóra þess skips. Veður hélzt hið sama um nóttina. Kl. 2 var veðurhæð 10 stig á Sv, stórsjór, snjóél og dimmviðri. Varð King Sol að „keyra“ áfram alla nóttina á legufærunum með 30/50 vélarsnúninga á mínútu. Valt Havfrugvin mjög, þar sem hún lá, og tók sjó á skammdekk í stærstu veltunuin. Daginn eftir var ofsarok á V.S.V. með mjög skörpum éljum. Kl. 12 á hádegi fór stýrimaðurinn á King Sol um borð í Havfrugvin með 3 háseta til að koma öðrum vír milli skipanna til frekara öryggis. Færði King Sol sig svo innar á Víkina og gaf út sjö liði af keðju, og voru báðir vírarnir í Havfrugvin jafnaðir inn. Vél skipsins var einnig látin halda við með 30/40 snúningum. Um kvöldið var veður- hæð 9 stig. Aðfaranótt þriðjudagsins 15. april dró úr veðrinu og um kl. 14 þann dag fékk umboðsmaður King Sol skipið Snæfugl frá Reyðar- firði til þess að draga Havfrugvin inn á innri höfnina. Lá Havfrugvin siðan í Vestmannaeyjum til 29. apríl, en fór þá til Fa *reyja og naut aðstoðar annars færeysks skips alla leiðina. Stefnandi heldur þvi fram, að m/k Havfrugvin hafi verið stödd í neyð og mjög sennilegt, að hún hefði ekki komizt hjálparlaust af, er King Sol kom til skipsins fyrir vestan Eyjar, og tvímælalaust hefði skipið farizt, ef King Sol hefði ekki notið við, er dráttar- taugarnar frá Columbus slitnuðu á Víkinni í Vestmannaeyjum. Telur hann því, að um tvöfalda björgun hafi verið að ræða, fyrst fyrir vestan Eyjar og síðan á Víkinni, og eigi hann ótvíræðan rétt til björgunarlauna. Stefndi telur hins vegar, að þrátt fyrir það, að vél skipsins hafi verið biluð, hefði skipinu verið unnt að komast ferða sinna af eigin rammleik á seglum, og hafi því alls ekki verið um björgun að ræða í skilningi siglingalaganna, heldur einungis drátteraðstoð. Eins og þegar hefur verið rakið, var Havfrugvin vélarvana, er bví berst hjálp frá King Sol, þar sem sveifarás vélarinnar var brot- inn, og áhöfn skipsins ekki unnt að gera við hann. Seglin voru í sæmi- legu ástandi samkvæmt framburðum yfirmanna skipsins, sem fyrr getur, en upplýst er að fremsta stórsegl var ónýtt, er skipið kom til Vestmannaeyja. Þá er það og upplýst, að skipið kallaði strax á hjálp, er vélin bilaði, og er skipið fór frá Eyjum til Færeyja hinn 29. april, eða 16 dögum siðar, var það dregið af öðru skipi. Bendir Þetta tit þess, að segl skipsins hafi verið litt nothæf. Skipið var á allhættu- legum stað og hafnleysur umhverfis, og langvarandi óveður fór í hönd, og stóð vindur á land lengi vel og hlaut því skipið að berast upp að ströndinni, ef seglin kæmu ekki að haldi. Rétturinn lítur því 373 svo á, að eftir atvikum séu líkur til, að skipið hefði ekki bjargazt af eigin rammleik, og hafi því verið um björgun að ræða í skiln- ingi siglingalaganna. Hins vegar litur rétturinn svo á, að hjálpin, er King Sol veitti Havfrugvin á Víkinni í Vestmannaeyjum, er drátt- artaugin frá Columbus slitnaði, sé aðeins einn liður í björgunarstarfi skipsins, en ekki sjálfstæð björgun, enda hafði dráttartaugin milli skipanna ekki verið leyst. Auk Þbjörgunarlauna hefur stefnandi krafizt þess, að fá tildæmdar kr. 7826.98 samkvæmt framlögðum reikningum. Reikningar þessir ræða um greiðslur, er stefnandi innti af hendi í Vestmannaeyjum fyrir aðstoð við að koma Havfrugvin inn á innri höfnina, fyrir hafnar- gjöld, kostnað við að hafa vaktmann í Havfrugvin eftir að skipið var komið inn á innri höfnina, kostnað við mat á Havfrugvin o. fl. Umboðsmaður stefnda hefur gert athugasemdir við þrjá af Þessum reikningum. Í fyrsta lagi reikning frá hafnsöguhbátnum að upphæð kr. 1525.00, fyrir aðstoð við tilraunir við að koma Havfrugvin til hafnar, og síðan við drátt inn á innri höfnina o. fl. Reikning þennan telur stefndi of háan. Í öðru lagi telur hann Þóknun matsmanna, kr. 2000.00 fyrir mat á Havfrugvin og farmi hennar, of hátt. Stefndi hefur ekki sýnt fram á nægjanlega, að reikningar þessir séu ósann- gjarnir, og verða því mótmæli hans ekki tekin til greina. Í þriðja lagi telur stefndi, að kostnaður vegna vaktmanns, sem stefnandi lét vera um borð í Havfrugvin, eftir að skipið var komið til hafnar, hafi verið óþarfur og eigi ekki að koma sér til gjalda. Réttinum virðist hins vegar, að eftir atvikum geti það ekki talizt óeðlileg ráðstöfun að hafa vaktmann um borð í skipinu, meðan trygging fyrir björg- unarlaununum hafi ekki verið sett, og verður því reikningurinn tek- inn til greina. Um umrædda reikninga í heild er það að segja, að ýmist snúast þeir um beinan kostnað við björgunina eða um kostn- aðarliði, sem venja er að telja til málskostnaðar, og verða þeir ekki tildæmdir sérstaklega, heldur hafðir í huga, er björgunarlaunin og málskostnaður verða ákveðin. Stefndi heldur því fram, að björgunin hafi orðið lengri og erfiðari en ástæður voru til fyrir þá sök, að King Sol hafi að óþörfu numið staðar undir Eiðinu, í stað þess að halda rakleitt áfram að innri höfn- inni og fá skipið strax dregið inn, áður en óveðrið skall á. Þessi staðhæfing virðist ekki rétt, þar sem upplýst má telja, að innsiglingin á innri höfnina var ófær vegna brims og lágsævis, er King Sol kom undir Eiðið, og ekki virðist hafa verið unnt að draga skipið inn fyrr en reynt var. Töf stefnanda vegna björgunarinnar nam um 92% sólarhring. Björgunin sjálf stóð yfir frá kl. 6.30 á sunnudag 13. apríl til kl. 14 Þriðjudaginn 15. apríl, eða í 55% klukkustund. Síðan tafðist skipið vegna sjóprófa, en þeim lauk kl. 19 sama dag. Kveðst stefnandi hafa orðið fyrir aflatjóni, en hefur hins vegar ekki tilgreint neina upp- hæð. Virðist mega gera ráð fyrir, að hann hafi orðið fyrir einhverju 374 aflatjóni, en sem tæplega hefur numið verulegum fjárhæðum, vegna þess að megnið af tímanum hefði skipið ekki getað verið að veiðum vegna óveðurs. Um verðmæti hins bjargaða liggja fyrir þessar upplýsingar: Sam- kvæmt matsgerð, er fram fór hinn 17. apríl 1947 af útnefndum mats- mönnum, var skipið með öllu tilheyrandi, að farmi undanskildum, metið á kr. 275 000.00. En verðmæti salifisks, salts og oliu í skipinu var metið á kr. 121 900.00, eða verðmæti hins bjargaða samtals á kr. 296 900.00. Stefndi kveður mat skipsins óhæfilega hátt og sé það byggt á röngum grundvelli, þar sem miðað sé við gangverð skipa hér, í stað þess að miða við gangverð í Færeyjum. Rétturinn telur hins vegar, að matið hafi átt að miðast við verðlag skipa hér á landi, eins og gert var, og þykir því bera að leggja matið til grundvallar, eins og það er. Um verðmæti b/v King Sol liggja engar skýrar upplýsingar fyrir. Stefnandi skýrir svo frá, að togarinn sé 600 rúmlestir brúttó, en 328 smálestir nettó, og sé byggður 1936 og sé útbúinn öllum nýtizku tækij- um. Áætlar stefnandi verð hans um 3 milljónir íslenzkra króna. Við ákvörðun björgunarlaunanna verður eftirfarandi haft í huga: Björgunin tókst til fullnustu og var vel af hendi leyst, tók alllangan tíma og var talsverðum erfiðleikum bundin. M/k Havfrugvin og áhöfn skipsins var stödd í allmikilli hættu og komst í vfirvofandi háska á Víkinni í Vestmannaeyjum, er dráttartaugarnar frá Columbus slitnuðu, en hættunni var afstýrt fyrir snarræði og atorku áhafnar King Sol. Við björgunina var King Sol og áhöfn skipsins stofnað í nokkra hættu, þar sem skipið hlaut að verða illa statt, ef legufæri eða vél hefði bilað, er skipið lá í brimrótinu á Víkinni með Hav- frugvin í eftirdragi. Einnig lögðu skipverjar sig í hættu við að koma nýjum dráttarvir milli skipanna um hádegið á mánudag meðan óveðrið stóð enn yfir. Björgunin hafði nokkur bein útgjöld í för með sér og King Sol lagði til dráttarvíra, sem hlutu að ganga úr sér, og skipið varð fyrir einhverju aflatjóni. Að þessu og öðru at- huguðu, svo með tilliti til verðmætis hins bjargaða, þykja björgunar- launin hæfilega ákveðin kr. 120 000.00, er stefnda ber að greiða stefn- andanum, en vextir verða ekki tildæmdir, þar sem þeirra hefur ekki verið krafizt. Þá þykir og rétt að dæma stefnda til þess að greiða stefnand- anum kr. 8000.00 í málskostnað, og er þar ekki með talinn kostnaður við kyrrsetningargerð Havfrugvin, er stefnandi lét hefja hinn 28. april s. L, með því gerðin virðist hafa verið óþörf, þar sem banka- írvgging fyrir björgunarlaununum hafði þá verið sett, og skipstjóri skipsins hafði gefið Friðþjófi G. Johnsen hdl. umboð til þess að taka við stefnu fyrir sína hönd og hins eiganda skipsins. Sjóveðréttur verður ekki tildæmdur í m/k Havfrugvin fyrir hin- um tildæmdu upphæðum, með því að skipið er fyrir löngu komið til Færeyja og lýtur ekki lengur íslenzkri lögsögu. Þvi dæmist rétt vera: Stefndi, Friðþjófur G. Johnsen hdl., f. h. eigenda m/k Hav- frugvin VN. 220, þeirra Ole Jakob Olsen og Hans Olsen, greiði stefnandanum Hinrik Jónssyni, í. h. eigenda b/v King Sol, G.Y. 338, Ranovia S.F. Co. Ltd., kr. 120 000.00, og kr. 8000.00 í máls- kostnað innan 15 daga frá lögbirtingu dóms þessa að viðlagðri aðför að lögum. Mánudaginn 7. júní 1948. Nr. 24/1948. Hannes Björnsson (fHrl. Magnús Thorlacius) gegn Tryggva Jóhannessyni (Enginn). Vísun máls frá hæstarétti. Dómur hæstaréttar. Þorsteinn S. Thorarensen, fulltrúi borgarfógetans í Reykjavík, hefur kveðið upp hinn áfrýjaða úrskurð. Áfrýjandi hefur, að fengnu áfrýjunarleyfi 2. marz 1948, skotið máli þessu til hæstaréttar með stefnu 6. s. m. Krefst hann þess, að hinn áfrýjaði úrskurður verði ómerktur og málinu vísað heim í hérað til uppkvaðningar úrskurðar af nýju og stefnda verði dæmt að greiða honum málskostnað fyrir hæstarétti. Stefndi hefur ekki komið fyrir dóm né nokkur af hans hendi, enda þótt stefnan sé löglega birt. Hefur málið því samkvæmt 38. gr. laga nr. 112/1935 verið flutt skriflega og er dæmt eftir framlögðum skjölum. Hinn 2. júlí 1946 sneri umboðsmaður áfrýjanda, hrl. Magnús Thorlacius, sér til borgarfógetans í Reykjavík og krafðist þess fyrir hönd áfrýjanda, að fógeti hlutaðist til um það, að herbúð stefnda yrði rýmt af leigulandi áfrýj- anda, Laugarásbletti 21 hér í bæ. Mál um kröfu þessa var síðan sótt og varið skriflega fyrir fógetadómi og tekið til úrskurðar hinn 27. júlí s. á. og úr- skurður upp kveðinn 31. s. m. Í upphafi úrskurðar sins hermir fógeti ranglega kröfu áfrýjanda á þá leið, að stefndi 376 verði borinn út úr herbúð þeirri, er áður greinir, og kvað hann upp úrskurð þess efnis, að útburðargerð þessi fari fram. Magnús hrl. Thorlacius kveðst hafa látið fógeta lesa fyrir sér niðurstöðu úrskurðarins, þar sem segir, að gerðin skuli fram fara, og segist Magnús því hafa litið svo á, að kröfur sínar um rýmingu herbúðarinnar hefðu verið til greina teknar. Fól hann síðan Boga Brynjólfssyni, fyrrver- andi sýslumanni, að framfylgja úrskurðinum. Var málið tek- ið til meðferðar í fógetadómi Reykjavíkur hinn 9. ágúst s. á., og er þá bókað, að krafist sé útburðar samkvæmt áður- greindum úrskurði. Enn var málið til meðferðar í fógeta- dómi 28. október s. á. Var þar kominn af hendi Magnúsar hrl. Thorlacius fulltrúi hans, Jóhann Steinason cand. juris. Er þar enn bókað, að krafizt sé útburðar. Ekki kveðst Magnús Thorlacius hafa vitað um kröfur og bókanir þær, sem fulltrúar hans gerðu 9. ágúst og 28. október. Telur hann, að ranghermi fógeta á kröfum áfrýjanda og niður- staða úrskurðarins, sem er í samræmi við ranghermið, eigi að valda ómerkingu úrskurðarins og heimvísun málsins, enda verði eigi mark tekið á bókunum og kröfum fulltrúa sinna, er gerðar hafi verið að honum fornspurðum. Þessi sjónarmið fá ekki staðizt. Fulltrúar hrl. Magnúsar Thorlacius, sem eru löglærðir og fullgildir til fyrirsvars fyrir dómi, kröfðust þess berum orðum, að úrskurðinum yrði fullnægt. Verða yfirlýsingar þeirra og framkoma ekki skýrð á annan hátt en þann, að þeir vildu fyrir hönd áfrýj- anda hlíta niðurstöðu úrskurðarins. Verður að telja áfrýj- anda bundinn við þessar yfirlýsingar þeirra, sem ekki sam- rýmast áfrýjun málsins. Samkvæmt þessu verður að vísa málskoti þessu frá hæstarétti. Málskostnaður fyrir hæsta- rétti fellur niður. Úrskurður fógeta var kveðinn upp 31. júlí 1946. Áfrýj- unarleyfis var aflað 2. marz 1948. Voru þá liðnir 19 mán- uðir frá uppsögu úrskurðar fógeta. Verður að víta Magnús hrl. Thorlacius fyrir þenna drátt á áfrýjun málsins, enda átti hann ekki að geta vænzt þess að fá áfrýjunarleyfi, er svo langt var um liðið frá uppsögu úrskurðarins. Dómsorð: Máli þessu vísast frá hæstarétti. Málskostnaður fyrir hæstarétti fellur niður. Úrskurður fógetadóms Reykjavíkur 31. júlí 1946. Í máli þessu, sem tekið var til úrskurðar hinn 27. júlí s. ., hefur æerðarbeiðandi, Hannes Björnsson, Njálsgötu 92, hér í bæ, krafizt Þess, að gerðarþoli, Tryggvi Jóhannesson, verði borinn út úr bragga, er stendur á lóðinni nr. 21 við Laugarásblett, hér í bæ. Gerðarþoli hefur mótmælt framgangi hinnar umbeðnu gerðar, og lögðu aðiljar málið undir úrskurð fógetaréttarins. Aðiljar hafa hvor um sig krafizt málskostnaðar. Árið 1932 leigði Reykjavíkurbær Andrési Andréssyni klæðskera hér í bæ, lóðina nr. 21 við Laugarásblett, 1.37 ha að stærð. Var lóð þessi leigð til trjá- og blómaræktar, og var leigutíminn 20 ár. Árs- leiga skyldi vera kr. 50.00. Síðar gekk svo gerðarbeiðandi, Hannes Björnsson, inn í þenna samning sem leigutaki í stað Andrésar. Eftir brezku innrásina hér, vorið 1940, voru reistir 2 hermanna- skálar á lóð þessari, og hafa þeir staðið þar síðan. Gerðarþoli Tryggvi Jóhannesson keypti annan þessara skála 7. júni 1945 af sölunefnd setuliðseigna, og var skáli þessi að vísu seldur til niðurrifs, en gerð- arþoli fór eigi að því, heldur lagaði hann til íbúðar og hefur búið þar síðan með fjölskyldu sinni. Aðiljum ber saman um að gerðarþoli hafi enga þóknun greitt gerðarbeiðanda fyrir veru braggans á lóð þessari, og engir skrif- legir samningar hafa tekizt með þeim um veru skálans á lóðinni. Gerðarþoli ritaði sölunefnd setuliðseigna hinn 7. maí s. 1, og krafðist þess, að hún léti rifa bragga þenna tafarlaust, sjá hér rskj. 2. — Nefndin svaraði bréfi þessu með öðru bréfi dags. 1. júlí s. 1, sjá rskj. 3, og færðist þar undan þessari kröfu gerðarbeiðanda, með því að skáli þessi hefði verið lagaður til íbúðar, og þyrfti því til að koma opinber úrskurður til þess að fært þætti að rifa hann. Gerðarbeiðandi sneri sér þá til fógetaréttarins með bréfi, dags. 2. júlí s. 1, og krafðist þess, að gerðarþola yrði gerð óheimil vera í skála þessum. Hefði skáli þessi verið keyptur til niðurrifs og væri algerlega lóðarréttindalaus. Gerðarþoli mótmælir gerðinni fyrst og fremst á þeim grundvelli, að skáli þessi hafi verið lagaður til íbúðar, og sé því óheimilt að rífa hann, nema til komi leyfi húsaleigunefndarinnar, en slíks leyfis hafi ekki enn verið aflað. Hann kveður ekki hafa verið minnzt á það við sig, þegar hann keypti skálann, að neinn ákveðinn aðili hefði réttindi yfir lóðinni, og kveðst hann þvi hafa gengið út frá þvi, að landi þessu væri óráðstafað af hálfu Reykjavíkurbæjar, Hann 378 hafi svo lagað braggann til íbúðar í góðri trú og falli hann því undir 4. gr. húsaleigulaga, 1. mgr. Þá kveður gerðarþoli, að gerðar- beiðandi hafi dregizt á það að leyfa veru skálans á lóðinni allt til 1. júlí 1948. Gerðarbeiðandi mótmælir því algerlega að hafa gefið gerðarþola neins konar loforð um að skáli þessi mætti standa á lóðinni neinn ákveðinn tíma. Hann kveðst að vísu hafa ætlað að semja við gerðar- þola á þeim grundvelli, að skálinn mætti standa til 1. júlí 1948, eins og samningsuppkastið á rskj. 8 ber með sér, en vegna þess, að ekki varð samkomulag um ýmis önnur atriði, hafi þetta þó ekki orðið að samningum, Það er sýnilegt eftir framburðum aðilja hér fyrir réttinum, að þeir hafa rætt allmikið saman um veru skálans á lóðinni, en eins og áður er greint, hafa engir skriflegir samningar tekizt. Gerðar- þola hefur ekki tekizt, gegn mótmælum gerðarbeiðanda, að sanna að gerðarbeiðandi hafi gefið neitt loforð un að skálinn mætti standa í lóðinni einhvern vissan tima. Það er vitanlegt, að þegar gerðarþoli réðist í að laga skála þenn- an til íbúðar, bar honum að hefjast handa um að ganga úr skugga um, hvort enginn hefði réttindi yfir skálastæðinu, og var honum á margan hátt innan handar að fá þá vitneskju. Sérstaklega gildir þetta, þar sem gerðarþoli keypti skálann til niðurrifs. Þannig verður ekki álitið, að gerðarboli hafi verið í góðri trú við- víkjandi tilheyrslu skálastæðisins, þegar hann lagaði skálann til íbúðar, og kemur ekki til mála að þannig til orðið húsnæði falli undir 4. gr. laga nr. 39/1943, 1. mgr. Ber því samkvæmt framansögðu að leyfa framgang hinnar um- beðnu gerðar. Þykir auk þess rétt, að gerðarboli greiði gerðarbeið- anda kr. 500.00 í málskostnað. . Því úrskurðast: Gerð þessi skal fram fara á ábyrgð gerðarbeiðanda. Gerðarboli Tryggvi Jóhannesson, Laugarásbletii nr. 21, hér í bæ, greiði gerðarbeiðanda Hannesi Björnssyni, Njálsgötu 92, kr. 500.00 í málskostnað innan 15 daga frá birtingu úrskurðar þessa, að viðlagðri aðför að lögum. Fimmtudaginn 10. júni 1948. Nr. 32/1948. Réttvísin og valdstjórnin (Hrl. Einar Arnórsson) gegn Óskari Þóri Guðmundssyni (Hrl. Sigurður E. Ólason). Liíkamsárás. Hegningarauki. Dómur hæstaréttar. Samkvæmt gögnum málsins er eigi unnt að líta svo á, að ákærði hafi átt heimili á Arnargötu 12, er atvik máls þessa gerðust, eða að hann hafi haft ástæðu til að telja, að svo væri. Einnig er ljóst, að ákærði hafði þá að fullu slitið sam- vistir við konu sína, Guðbjörgu Jónu. Þykir því eigi unnt að ákveða refsingu ákærða með hliðsjón af 4. tölulið 74. gr. laga nr. 19/1940. Hins vegar verður að taka til greina þá staðhæfingu ákærða, að hann hafi framið árásina í mikilli bræði, er hann sá mann hvíla hjá konu þeirri, er hann var eigi skilinn við að lögum. Ber því að ákveða hegningar- auka hans með hliðsjón af 75. gr. laga nr. 19/1940 og þykir hann hæfilega tiltekinn 30 daga fangelsi, eins og segir í hér- aðsdómi. Að öðru leyti ber að staðfesta hinn áfrýjaða dóm með skirskotun til forsendna hans. Eftir þessum úrslitum ber að dæma ákærða til að greiða allan kostnað við áfrýjun málsins, þar að meðal málflutn- ingslaun skipaðs sækjanda og verjanda fyrir hæstarétti, 450 krónur til hvors. Það er athugavert, að það var látið viðgangast, að ákærði færi af landi burt til langdvalar erlendis, eftir að brot hans varð uppvist, en áður en réttarpróf í málinu hófust. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Ákærði Óskar Þórir Guðmundsson greiði allan áfrýj- unarkostnað sakarinnar, þar með talin málflutnings- laun skipaðs sækjanda og verjanda í hæstarétti, 380 hæstaréttarlögmannanna Einars Arnórssonar og Sig- urðar Ólasonar, kr. 450.00 til hvors. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur aukaréttar Reykjavíkur 31. október 1947. Ár 1947, föstudaginn 381. október, var í aukarétti Reykjavíkur, sem haldinn var í skrifstofu réttarins af Valdimar Stefánssyni saka- dómara, upp kveðinn dómur í málinu nr. 4466/1947: Réttvísin og valdstjórnin gegn Óskari Þóri Guðmundssyni, sem tekið var til dóms Þann 20. sama mánaðar. Málið er af réttvísinnar og valdstjórnarinnar hálfu höfðað gegn ákærða Óskari Þóri Guðmundssyni silfursmið, Fálkagötu 16, hér í bæ, fyrir brot á XXIII. kafla almennra hegningarlaga nr. 19 12. febrúar 1940, og lögreglusamþykkt Reykjavíkur nr. 2 7. janúar 1930 til refsingar, greiðslu sakarkostnaðar og greiðslu skaðabóta. Ákærði er kominn yfir lögaldur sakamanna, fæddur $. júlí 1920 í Reykjavík og hefur hann, svo vitað sé, sætt eftirfarandi kærum og refsingum: 1939 204 Kærður fyrir ölvun á lokuðum dansleik. Fellt niður. 1940 104 Dómur lögregluréttar Reykjavíkur, 150 kr. sekt og sviptur ökuskírteini í sex mánuði fyrir ölvun við bifreiðarakstur. 1941 234 Dómur aukaréttar Reykjavíkur, 4 mánaða fangelsi, skil- orðsbundið, sviptur kosningarrétti og kjörgensi fyrir brot gegn 248. gr., sbr. að mestu 2. gr. hegningarlaga nr. 19 12. febrúar 1940. Dómur hæstaréttar í sama máli 2469 1941, 2ja mánaða fangelsi skilorðsbundið fyrir brot gegn 257. gr. sbr. 1. málsl. 48. gr. hegningarlaganna ?%, 1869 og að nokkru segn 248. gr., sbr. 22. gr. hegningarlaganna nr. 19 12. febrúar 1940, sbr. að nokkru 2. gr. sömu laga. Sviptur kosningarrétti og kjörgengi. 1944 214, Reykjavík. Sátt, 25 kr. sekt fyrir neyzlu áfengis á veit- ingastað. 1945 % Reykjavík. Sátt, 10 kr. sekt fyrir brot gegn 9. gr. lög- reglusamþykktar Reykjavikur. 1947 10 Dómur aukaréttar Reykjavíkur, 8 mánaða fangelsi, sviptur kosningarrétti og kjörgengi fyrir brot gegn 155. gr. hegn- ingarlaganna. Málavextir eru þeir, sem nú skal greina: Um miðjan marzmánuð 1945 fengu þau ákærði og Jóna Guðbjörg Guðmundsdóttir, Arnargötu 12, sem verið höfðu þá í hjónabandi um nokkurt skeið og áttu saman eitt barn, leyfi til skilnaðar að borði og sæng. Eftir að þau fengu leyfi þetta, tóku þau saman aftur og bjuggu saman öðru hvoru þrátt fyrir það. Stóð svo þar til ákærði 38l fór til útlanda í ágústmánuði 1946. Erlendis dvaldi ákærði þar til 11. desember s. 1. og kveðst hann þá hafa litið svo á, að hann ætti enn þá lögheimili á Arnargötu 12, þar sem Jóna Guðbjörg bjó. Ekki hafi hann þó búið hjá henni, eftir að úr utanförinni kom. Aðfaranótt þess 16. desember s. |. var ákærði nokkuð undir áhrifum áfengis. Um kl. 2 um nóttina lagði hann leið sína að húsinu nr. 12 við Arnargötu og var ætlan hans að hitta þar Jónu Guðbjörgu. Hafði hann ekki lykla að húsinu og fór hann því inn um glugga í kjallaranum og komst þannig inn í húsið. Fór hann síðan upp á loft í húsinu, en þar svaf Jóna Guðbjörg. Herbergi hennar var ólæst, og fór nú ákærði inn í það og tendraði þar ljós. Sá hann þá, að karl- maður hvíldi í rúminu hjá Jónu Guðbjörgu. Kveðst nú ákærði hafa gengið að rúminu, svipt sænginni ofan af þeim Jónu Guðbjörgu og manninum, sem var sofandi, tekið í hann og dregið hann fram í eldhús. Er þangað kom, segir ákærði manninn hafa vaknað og búizt til varnar. Kveðst hann þá hafa tekið hann og og varpað honum nið- ur stigann, sem liggur ofan af loftinu, en ekki hafi hann (þ. e. ákærði) greitt manninum eitt einasta högg, áður en hann varpaði honum nið- ur stigann og ekki segir hann manninn heldur hafa komið á sig neinu höggi. Eftir þetta telur ákærði vel geta verið, að hann hafi tekið föt manns þessa og hent þeim niður stigann á eftir honum, en mótmælir því hins vegar, að hann hafi aðhafzt nokkuð annað eftir þetta, en beðið átekta, þar til lögreglumenn komu á staðinn, en hann hafi vitað, að þeir hafi verið til kvaddir, eftir að viðureign hans og mannsins átti sér stað. Það, sem hann gerði meðan á þeirri viðureign stóð, kveðst hann hafa gert í mikilli bræði. Segir hann, að hann hafi að vísu gert ráð fyrir, að einhver snurða væri hlaupin á sambúð þeirra Jónu Guðbjargar og hans eftir að hann kom úr utanförinni og hafi hann þá vitað, að hún væri orðin honum frá- hverf, en þrátt fyrir þetta hafi hann, eins og fyrr segir, talið heimili sitt hjá henni, þótt ekki hafi hann búið þar frá því hann kon til landsins, nokkrum dögum áður en viðureign þessi átti sér stað, en hann kveðst enga hugmynd hafa haft um það þá, að Jóna Guðbjörg væri tekin saman við annan mann, og sjálfur kveðst hann ekki hafa verið heitbundinn, er þetta gerðist. Maður sá, sem ákærði varpaði niður stigann í umrætt skipti, heitir Guðmundur Guðmundsson sjó- maður, Arnargötu 12 og var hann 22 ára að aldri, er það gerðist. Hann hefur skýrt þannig frá við rannsókn málsins, að hann hafi verið næturgestur hjá Guðbjörgu Jónu þá nótt, sem hér ræðir um, og hafi þau sofið í sama rúmi. Kveðst hann hafa verið sofandi, er ákærði kom inn, og gerir hann ráð fyrir því, að hann hafi hafið árás- ina á sig með því að greiða sér högg, hægra megin á hálsinn, aftan við eyrað og muni hann við það hafa misst meðvitund og ekki rakn- að við fyrr en hann lá fyrir neðan stigann. Hefur hann því enga lýsingu getað gefið á því, hvernig árásin hafi farið fram að öðru leyti. Guðmundur telur, að ákærði hafi kastað fötum sínum eftir 382 sér niður stigann og einnig er bað álit hans, að hann hafi hellt yfir sig vatni, þar sem hann lá fyrir neðan stigann. Auk áverka á hálsi, sem áður getur, viðbeinsbrotnaði Guðmundur við árás þessa, og hefur Halldór Hansen læknir lýst meiðslum hans og líðan eftir árásina þannig í vottorði, útgefnu þann 29. júní s. 1.: „Guðm. Guðmundsson, Laugavegi 24B, lá á Landakotsspítala frá 1%%, 1946—2?%s 1946, vegna viðbeinsbrots. Hann fór að vinna aftur 20. jan. 1947.“ Kveðst Guðmundur hafa verið óvinnufær í Í mánuð vegna meiðsla þessara, en taldi sig að mestu vera búinn að ná sér eftir þau, er hann var yfirheyrður þann 19. júlí s. 1. Þó kveðst hann enn finna til þreytu í handlegg við erfiðisvinnu, vegna viðbeinsbrotsins. Ekki segir Guðmundur ákærða, sem hann þekki ekki neitt, hafa sýnt sér áreitni síðan árás þessi átti sér stað. Hann lét þess getið við yfir- heyrslu þann 19. júlí s. 1, að þau Jóna Guðbjörg væru þá opinber- lega heitbundin. Af margnefndri árás er ekki vitað nema um einn sjónarvott. Er það Jóna Guðbjörg Guðmundsdóttir, sem fyrr hefur verið nefnd. Hefur hún skýrt þannig frá sem vitni við rannsókn málsins. Það segir þau Guðmund bæði hafa verið sofandi, er ákærði kom inn í herbergi þeirra. Segir það hann hafa verið búinn að fara úr skónum þá og hafa farið mjög hljóðlega, en er hann kom inn í her- bergið, kveðst viinið hafa vaknað. Virtist þvi ákærði vera með öllu ódrukkinn. Ekki hefur það getað lýst gangi árásarinnar nákvæmlega, en sá, að ákærði dró Guðmund sofandi fram úr rúminu og varpaði honum síðan niður stigann. Vitnið kveðst hafa séð, að Guðmundur hafi verið búinn að fá áverka á höfuð, áður en ákærði færði hann niður stigann, en ekki veit það, hvernig hann hlaut hann, því að ekki hafi það séð ákærða misþyrma honum sérstaklega, áður en hann kastaði honum niður stigann. Eftir að Guðmundur var fallinn niður stigann, kveður vitnið ákærða ekki hafa skipt sér frekar af honum, en beðið þar til lögreglumenn komu á vettvang. Enga til- raun hafi Guðmundur gert til að verja sig, meðan ákærði fékkst við hann, enda telur vitnið hann þá hafa verið meðvitundarlausan. Hins vegar hafi ákærði hótað að drepa Guðmund, ef vitnið gerði nokkra tilraun til að koma honum til hjálpar, meðan hann átti við hann. Það hefur látið þess getið, að ákærði hafi komið til þess, til að sjá dreng þann, er þau ákærði eiga, 4 ára að aldri, eftir að hann kom til landsins, en áður en árás þessi átti sér stað, en hins vegar telur það útilokað, að hann hafi komið í þeim erindagerðum að þessu sinni, þar eð drengurinn hafa að sjálfsögðu verið í fasta svefni á þessum tíma sólarhringsins (ki. 2--3 um nótt). Vitnið hefur játað það rétt vera, að þau ákærði hafi búið saman öðru hvoru frá því þau fengu leyfi til skilnaðar að borði og sæng þar til í ágústmánuði 1946, enda hafi hann ekki tekið leyfi þetta alvarlega, er honum bauð svo við að horfa. 383 Það kveðst hafa haldið og haft ástæðu til þess, að þau ákærði væru skilin að skiptum, er hann kom til landsins í desembermánuði s. 1, enda hafi það þá vitað, að hann væri heitbundinn konu þeirri, sem hann nú er kvæntur. Kvödd hafa verið sem vitni í máli þessu þau Jósef Sigurðsson verkamaður og Sesselja Stefánsdóttir húsfrú, bæði til heimilis á Arnargötu 12 hér í bæ. Voru þau bæði í fasta svefni, er ákærði kom inn í húsið umrædda nótt, og fylgdust því ekki með gangi árásar hans á Guðmund Guðmundsson. Vitnið Sesselja varð hans þó vart, meðan hann dvaldi í húsinu og hringdi það því á lögregluna, þar eð það gerði ráð fyrir, að hann væri ölvaður og bezt færi á því, að hann færi út úr húsinu. Ekki er vitað, hvaða lögreglumenn handtóku ákærða eftir árásina. Þess skal að lokum getið, að þau ákærði og Jóna Guðbjörg fengu lögskilnað þann 6. janúar s. 1. Það verður að telja mannlegt og að vissu leyti eðlilegt, að ákærða rynni í skap, er hann sá karlmann hvíla hjá konu, sem hann var ekki að lögum skilinn við og hafði búið með til skamms tíma, og, að því er hann sjálfur telur, á sínu eigin heimiíli. Af þessum sökum ber að ákveða refsingu ákærða fyrir verknað hans með hliðsjón af 4. tölu- lið 74. gr. almennra hegningarlaga nr. 19 12. febrúar 1940. Hins vegar telst ákærða engin heimild hafa komið til að ná sér niðri á andstæð- ingi sínum með þeim hætti, sem hann gerði. Hlýtur athæfi sem Það, að varpa manni, ósjálfbjarga eða meðvitundarlausum, niður stiga, jafnan að hafa ófyrirsjáanlegar afleiðingar í för með sér, enda urðu meiðsli Guðmundar Guðmundssonar við þennan verknað ákærða ekki meiri en efni stóðu til. Með tilliti til meiðsla þeirra, sem Guð- mundur hlaut, er því litið svo á, að ákærði hafi með athæti sínu brotið 218. gr. hinna almennu hegningarlaga. Hins vegar telst ákærði ekki hafa brotið ákvæði lögreglusam- þykktar Reykjavíkur með atferli sínu, og ber því að sýkna hann af kæru valdstjórnarinnar í máli þessu. Með tilliti til þess, að ákærði var dæmdur í aukarétti Reykjavíkur þann 1. þ. m. fyrir brot á KVI. kafla almennra hegningarlaga, ber samkvæmt 1. mgr. 78. gr. hegningarlaganna að dæma honum hegn- ingarauka fyrir umrætt brot og þykir hann, samkvæmt 218. gr. hinna almennu hegningarlaga, hæfilega ákveðinn fangelsi í 30 daga. " Guðmundur Guðmundsson hefur við rannsókn málsins krafizt þess, að ákærða verði gert að greiða sér kr. 7600.05 í bætur fyrir greidda læknishjálp, atvinnumissi og óþægindi. Kröfu þessa hefur hann sundurliðað og rökstutt að nokkru með vottorðum. Ákærði hefur mótmælt kröfu þessari í heild og byggir hann mótmæli sín á því, að hann telji sig hafa svo miklar málsbætur í máli þessu, að hann sé ekki skaðabótaskyldur gagnvart Guðmundi vegna meiðsla hans. Þar eð sú niðurstaða er þegar fengin, að ákærði hafi með sak- 384 næmum og refsiverðum hætti átt sök á meiðslum Guðmundar, þykir rétt að hann greiði honum hæfilegar skaðabætur. Telst fyrsti liður kröfunnar, kr. 400.05, fyrir greiddan lækniskostnað nægilega rök- studdur, og verður hann þvi tekinn til greina. Annar liður skaða- bótakröfunnar er kr. 2200.00 fyrir atvinnumissi. Telst sannað, að Guð- mundur hafi verið óvinnufær vegna meiðslanna frá 16. desember 1946 til 20. janúar 1947. Miðað við kaupgjald á umræddum tima telst þessi liður ekki óeðlilega hár, og verður hann því einnig tekinn óbreyttur til greina. Þá hefur Guðmundur loks krafizt 5000 króna bóta fyrir óþægindi vegna meiðsla þeirra, er hann hlaut við marg- nefnda árás. Óvarlegt þykir að taka þennan lið að fullu til greina, þótt ljóst sé hins vegar, að Guðmundur eigi heimtingu á hæfilegum bótum fyrir óþægindin úr hendi ákærða. Teljast bætur fyrir þau eftir atvikum hæfilega ákveðnar kr. 1500.00. Samkvæmt þessu ber að dæma ákærða til að greiða Guðmundi Guðmundssyni kr. 4100.05. Ákærða ber að dæma til að greiða allan sakarkostnað, þar með talin málsvarnarlaun skipaðs verjanda sins í máli þessu, Sigurðar Ólasonar hrl., kr. 300.00. Á rekstri máls þessa hefur orðið nokkur dráttur og stafar hann af þvi, að ákærði dvaldi erlendis frá því laust eftir siðustu áramót, þar til síðast í júnímánuði s. Í. Dómsorð: Ákærði Óskar Þórir Guðmundsson sæti fangelsi í 30 daga. Hann greiði Guðmundi Guðmundssyni kr. 4100.05 í skaða- bætur innan 15 daga frá birtingu dóms þessa. Ákærði greiði allan sakarkostnað, þar með talin málsvarnar- laun skipaðs verjanda sins, Sigurðar Ólason hrl., kr. 300.00. Dómi þessum ber að fullnægja með aðför að lögum. 385 Fimmtudaginn 10. júni 1948. Nr. 139/1947. Réttvísin og valdstjórnin (Hrl. Ragnar Jónsson) gegn Friðriki Bertelsen, Bergljótu Bertelsen, Helga Jónasi Þórarinssyni, Baldvin Jónssyni og Hilmari Foss (Hri. Lárus Jóhannesson). Galli á málshöfðun. Ómerking dóms. Dómur hæstaréttar. Með bréfi 27. september 1946 endursendi dómsmálaráðu- neytið sakadómaranum í Reykjavík endurrit réttarrann- sóknar, er haldin hafði verið vegna „kæru verðlagsstjóra á hendur heildverzluninni Friðrik Bertelsen £ Co. h/f fyrir brot gegn verðlagslöggjöfinni“. Jafnframt lagði ráðuneytið fyrir sakadómara að halda áfram rannsókn málsins og höfða síðan mál gegn ákærðu „fyrir brot gegn verðlagslöggjöfinni, gjaldeyrislöggjöfinni og 15. kafla hegningarlaganna“. Hinn 2. og 3. október og 11. nóvember 1946 komu ákærðu fyrir lögregludóm Reykjavíkur. Var þeim birt nefnt bréf dóms- málaráðuneytisins og tilkynnt, að mál væri höfðað gegn Þeim fyrir brot gegn „verðlagslöggjöfinni og gjaldeyrislög- gjöfinni“, auk nefnds kafla hegningarlaganna. Hinn 18. nóvember 1946 var aukaréttarstefna gefin út á hendur hin- um ákærðu. Í stefnunni var aukaréttarstefna gefin út á hendur hinum ákærðu. Í stefnunni er því lýst, að mál sé höfðað „fyrir brot gegn 15. kafla almennra hegningarlaga úir. 19 12. febrúar 1940, verðlagslöggjöfinni og gjaldeyris- löggjöfinni“. Í skipan dómsmálaráðuneytisins, tilkynningu dómara um málshöfðun og stefnu er eigi vitnað til tiltekinna og ákveð- inna lagaákvæða, er ákærðu séu sótt eftir, að því er ætlað brot þeirra gegn verðlags- og gjaldeyrislöggjöf varðar. Er þetta slíkur galli á meðferð málsins að ómerkja ber hér- aðsdóminn. 25 386 Samkvæmt þessum úrslitum verður allur sakarkostnaður, bæði í héraði og fyrir hæstarétti, dæmdur á hendur rikis- sjóði, þar með talin málflutningslaun skipaðs verjanda í héraði, kr. 2000.00, og málflutningslaun skipaðs sækjanda og verjanda fyrir hæstarétti, kr. 800.00 til hvors. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera ómerkur. Allur sakarkostnaður bæði í héraði og fyrir hæsta- rétti greiðist úr ríkissjóði, þar með talin laun verjanda í héraði, Lárusar hæstaréttarlögmanns Jóhannessonar, kr. 2000.00, og laun sækjanda og verjanda fyrir hæsta- rétti, hæstaréttarlögmannanna Ragnars Jónssonar og Lárusar Jóhannessonar, kr. 800.00 til hvors. Dómur aukaréttar Reykjavíkur 26. júlí 1947. Ár 1947, laugardaginn 26. júli, var í aukarétti Reykjavíkur, sem haldinn var í skrifstofu réttarins af Valdimar Stefánssyni sakadóm- ara, upp kveðinn dómur í málinu nr. 3593—3597/1946: Réttvisin og valdstjórnin gegn Friðriki Bertelsen, Bergljótu Bertelsen, Helga Jón- asi Þórarinssyni, Baldvin Jónssyni og Hilmari Foss, sem tekið var til dóms 23. sama mánaðar. Mál þetta er af réttvísinnar og valdstjórnarinnar hálfu höfðað gegn Friðriki Bertelsen stórkaupmanni, Bergstaðastræti 84, Berg- ljótu Bertelsen frú, s. st.. Helga Jónasi Þórarinssyni skrifstofu- stjóra, Grettisgötu 86, Baldvin Jónssyni héraðsdómslögmanni, Öldugötu 10 og Hilmari Foss verzlunarfulltrúa, Skarphéðinsgötu 20, fyrir brot gegn XV. kafla almennra hegningarlaga nr. 19 12. febrúar 1940, verðlagslöggjöfinni og gjaldeyrislöggjöfinni. Ákærði Friðrik Berteisen er kominn yfir lögaldur sakamanna, fæddur 12. október 1910. Hinn 25. júní 1941 var hann dæmdur í 500.00 króna sekt fyrir brot gegn húsaleigulögunum. Að öðru leyti hefur hann eigi, svo kunnugt sé, sætt ákæru né refsingu. Ákærð Bergljót Bertelsen er komin yfir lögaldur sakamanna, fædd 24. nóvember 1914, og sömuleiðis ákærði Helgi Jónas Þórarins- son, fæddur 23. desember 1908, og ákærði Hilmar Foss, fæddur 28. febrúar 1920. Þau hafa hvorki sætt ákæru né refsingu, svo kunn- ugt sé. Ákærði Baldvin Jónsson er kominn yfir lögaldur sakamanna, fæddur 10. janúar 1911. Hinn 20. júní 1937 var hann dæmdur í 100 króna sekt og sviptur bifreiðastjóraréttindum í brjá mánuði fyrir 387 áfengis- og bifreiðalagabrot. Að öðru leyti hefur hann eigi, svo kunnugt sé, sætt ákæru né refsingu. Stórsöluverzlunin Friðrik Bertelsen á Co. h/f var skráð í hluta- félagaskrá Reykjavikur 19. nóvember 1938. Var ákærði Friðrik þá Þegar formaður stjórnar félagsins og það hefur hann verið síðan vg jafnframt framkvæmdastjóri félagsins og aðaleigandi hlutafjár bess. Hinn 8. maí 1939 voru hin ákærðu, Bergljót og Helgi Jónas, kosin í stjórn félagsins. Var stjórnin því skipuð þeim og ákærða Friðrik frá þeim tíma til í. maí 1943, að Helgi Jónas gekk úr stjórn- inni, en í hans stað var kosinn í hana ákærði Baldvin, Hinn 17. mai 1944 gekk Bergljót úr stjórninni og var ákærði Hilmar kosinn í hana í hennar stað. Var félagsstjórnin frá þessum tíma og til loka rann- sóknar málsins skipuð ákærðu Friðrik, Baldvin og Hilmari. Með bréfi, dagsettu 15. janúar 1945, kærði verðlagsstjóri nefnt félag fyrir verðlagsbrot. Er kæran fyrst og fremst þess efnis, að fé- lagið hafi selt vörur of háu verði, en einnig er þar látinn í ljós grun- ur um, að félagið hafi lagt fyrir verðlagseftirlitið skjöl, sem sögð hafi verið frumreikningar, en ástæða virðist til að efast um að séu það, og loks grunur um, að félagið hafi samið um það við erlenda seljendur vara að telja söluverð varanna hærra í vörureikningum en Það var í raun og veru. Um tvö hin síðarnefndu kæruatriði skal Þess sirax getið, að þeim er báðum eindregið neitað af ákærðu og ekkert hefur fram komið, sem þeim sé til sönnunar, og þykir eigi ástæða til að geta þeirra nánar. Rannsókn hófst í málinu 19. janúar 1945 og hinn 27. s. m. var löggiltum endurskoðanda, Ragnari hæstaréttarlögmanni Ólafssyni, falin rannsókn bóka og skjala félagsins til upplýsingar málinu. Í marz 1942 sendi félagið einn starfsmanna sinna, Stefán Wathne, til New York til að greiða fyrir viðskiptum félagsins Þar í landi. Starf hans þar var í því fólgið að leita verzlunarsambanda fyrir félagið, kaupa fyrir það vörur og annast sendingu þeirra hingað til lands. Hann dvaldi vestanhafs í þágu félagsins þar til í júlí 1945, að hann flutti aftur hingað. Nokkru eftir komu sina til New York komst hann í samband við verzlun þar í borg, Block International Corporation, sem leiddi til mikilla vörukaupa félagsins hjá verzlun þessari. Stefán var um skeið mjög á vegum verzlunar þessarar og annaðist hjá henni vöruval fyrir félagið. Meðan félagið átti viðskiptin við verzlun þessa, skipti það einnig við aðrar amerískar verzlanir, en yfirgnæfandi mest við þessa. Verður og að telja af framburði ákærða Friðriks og vitnisins Stefáns Wathne og af skjölum, sem fyrir liggja, að félagið hafi verið einkaumboðsmaður hér á landi fyrir verzlun þessa. Af öllum vörukaupum sínum af verzlun þessari fékk félagið 7% umboðslaun. Umboðslauna þessara var eigi getið í vöru- reikningunum, heldur talin þar með vöruverðinu ósundurliðað. Við greiðslu varanna voru þau tekin frá og færð félaginu til tekna hjá verzluninni og söfnuðust þar fyrir í dollurum félaginu til ráðstöf. 388 unar, Á þetta verð voru svo lögð hér 5% vegna umboðsmanns fé- lagsins vestanhafs, samkvæmt verðlagningarreglunum frá 11. marz og 6. október 1943. Á því er eigi vafi, að félaginu var heimilt að leggja 5% á vörurnar vegna umboðsmannsins, en af verðlagsstjóra hálfu er því haldið fram, að hærri umboðslaun hafi eigi mátt teljast með kostnaðarverði varanna án samþykkis verðlagsyfirvaldanna. Hafi þvi 2% umboðslaunanna frá Block International Corporation og 5%-in, sem lögð voru á hér, verið óheimil álagning. Endur- skoðandinn hefur fundið hverri upphæð þessir hudraðshlutar nema, og er hún kr. 100 169.07, og er hún af félagsins hálfu viðurkennd tölulega rétt fundin. Af félagsins hálfu er því haldið fram, að því hafi samkvæmt verzlunarvenju verið heimilt að taka við nefndum umboðslaunum án tillits til 5% álagningarinnar hér vegna umboðs- mannsins. Leitað hefur verið álits Viðskiptaráðs um hvaða umboðslaun verðlagseftirlitið hafi heimilað að reikna í söluverði vöru. Svar ráðsins er á þá lund, að það hafi leyft að bæta 5% umboðslaunum við vöruverð vegna umboðsmanna erlendis, að fullnægðum vissunt skilyrðum, en öðrum umboðslaunum eigi, þar sem slíkt mundi opna leiðir til að sniðganga verðlagsákvæðin og Í raun og veru gera ókleift að hafa hemil á vöruverði og álagningu. Í einu tilfelli segir ráðið verðlagseftirlitið þó hafa heimilað, að fengin umboðslaun væru ekki skoðuð sem hluti af álagningu, og segir svo um þetta í bréfi ráðsins: „Þegar innflytjandi hefur einkaumboð fyrir erlendan seljanda, sem selur ýmsum innflytjendum og greiðir einkaumboðsmanninun umboðslaun af öllum viðskiptum við umboðssvæðið, hefur honum verið heimilað að reikna umboðslaun af þeirri vöru, sem hann selur sjálfur, í verði hennar. Þótt þetta sé heimilað, verður varan ekki dýrari hjá honum en hún er hjá öðrum, sem kaupa hana frá selj- andanum, og væri honum bannað að taka tillit til þeirra í verðinu, væri verið að skylda hann til að selja ódýrara en aðrir innflytj- endur sömu vöru geta, en það hefur ekki verið talið sanngjarnt. Þetta ber þó ekki að skilja svo, að innflytjanda, sem hefur einka- umboð fyrir erlendan seljanda, hafi ávallt verið heimilt að reikna fengin umboðslaun í verði sinu. Verðlagseftirlitið getur að sjálfsögðu ekki viðurkennt almennan rétt til slíks, enda væri það óheimilt. Það getur einungis viðurkennt þau umboðslaun, sem því hefur verið skýrt frá og það samþykkt, að það hefur einungis leyft að reikna umboðslaun í þeim tilfellum, er hlutaðeigandi hefur sýnt fram á, að þau hafi ekki hækkað vör- urnar.“ Sé aðgætt hvort félagið hafi fullnægt þeim skilyrðum, sem ráðið telur þurfa að umboðslaunin megi telja sem hluta af söluverði vöru, verður það fyrst fyrir, að félagið verður að teljast hafa verið einka- umboðsmaður Block International Corporation hér á landi. Hins 389 vegar voru viðskipti félagsins við verzlun þessa nær eingöngu eigin vörukaup, en eigi umboðsverzlun. Var umboðsverzlun þessi svo hverf- andi lítið í samanburði við vörukaup félagsins sjálfs, að hún þykir eigi geta réttlætt töku umboðslaunanna. Þar við bætist, að félagið hefur eigi fullnægt því skilyrði, sem ráðið telur þurfa til að réikna megi umboðslaunin með í söluverðinu, að skýra verðlagseftirlitinu frá þeim og fá þau samþykkt sem hluta vöruverðsins. Hefur félagið því eigi fullnægt þeim skilyrðum, sem í nefndu áliti ráðsins eru greind. Í verðlagningarreglum frá 11. marz og 6. október 1943 er eigi leyft að telja afslátt eða umboðslaun sem þau, er hér um ræðir, með í innkaupsverði vöru og þó að því sé mjög eindregið haldið fram af félagsins hálfu að taka umboðslaunanna helgist af almennri verzl- unarvenju, verður eigi litið svo á, m. a. með tilliti til framannefnds álits Viðskiptaráðs. Þykir því verða að líta svo á, að félagið hafi, með því að telja umboðslaunin með í innkaupsverði vörunnar, brot- ið í bág við nýnefndar verðlagningarreglur, sbr. 9. gr. 2. mgr. verð- lagslaganna nr. 3 13. febrúar 1943, sbr. nú 22. gr. 2. mgr. laga nr. 70 5. júní 1947. Á tímabilinu frá 11. marz 1943 og fram í ársbyrjun 1945 flutti fé- lagið inn vörur frá ýmsum öðrum bandarískum verzlunum og tók við frá sumum þeirra umboðslaunum á sama hátt og frá Block International Corporation. Fyrir tvær þessara verzlana kveðst fé- lagið hafa haft einkaumboð hér á landi, en eigi hinar. Ljóst er að félaginu var óheimilt samkvæmt nefndum verðlagningarreglum að telja umboðslaunin með í söluverði varanna frá þeim verzlunum, sem það hafði ekki umboð fyrir, og eigi var þvi það heldur heimilt um vörurnar frá hinum verzlununum, þar eð það hafði eigi skýrt verðlagsyfirvöldum frá umboðslaununum og eigi fengið samþykki Þeirra fyrir að telja þau með í söluverði varanna. Varðar þetta at- ferli við sömu ákvæði laga og greind eru að framan um umboðs- launin frá Block International Corporation. Samkvæmt skýrslu end- urskoðandans, sem félagið hefur viðurkennt tölulega rétta, nemur upphæð hinna ólöglegu umboðslauna samkvæmt þessum lið kr. 24197.85. Þegar viðskipti félagsins við Block International Corporation höfðu staðið allengi, var umboðsmaður þess, áðurnefndur Stefán Wathne, óánægður með þau og vildi fá bækistöð hjá einhverju öðru fyrirtæki. Hann frétti þá um mann einn í New York, David Coe að nafni, sem er útflutningsstjóri fyrir nokkrar amerískar stórverzl- anir, en á þessum tímum stóð svo á vegna stríðsins, að verksmiðjur Þær, sem hann vann fyrir, gátu eigi afgreitt vörur, svo að hann hafði ekki nægilegt starf fyrir skrifstofulið sitt, sem hann vildi þó ógjarnan segja upp starfi. Stefán komst í samband við mann þennan og tókust með þeim samningar um að Stefán fengi til afnota eitt herbergi af skrifstofum hans og einnig afnot af starfsliði hans og skrifstofugögnum. Fyrir þetta greiddi hann 300.00 dollara á mán- 390 uðni. Meðan Stefán var í sambandi við mann þennan, keypti hann sumar vörur fyrir félagsins hönd fyrir milligöngu og með aðstoð Goes samkvæmt frumvörureikningum frá viðkomandi verksmiðjum, en fékk jafnframt kostnaðarreikning Coes, þar sem fram kom sú þóknun, er Coe tók fyrir útvegun varanna. Vörur þessar sendi Stefán síðan félaginu með eigin vörureikningi, þar sem fram kom hið upp- runalega verð og kostnaðarreikningur Coes og þær tölur saman- lagðar, en frumvörureikningurinn og kostnaðarreikningur Coes voru fylgiskjöl. Leitt hefur verið í ljós af endurskoðandanum, óvéfengt af félagsins hálfu, að munur sá, sem var á frumvörureikningunum í nýnefndum tilfellum og vörureikningum Stefáns, hafi samtals numið kr. 20012.34. Er því haldið fram af félagsins hálfu, að um fé þetta hafi engin undirmál verið milli félagsins og Coes, heldur hafi það sengið til hans sem greiðslur fyrir vöruútveganir. Leitað hefur verið umsagnar Viðskiptaráðs um, hvort fé þetta sé ólöglega til félagsins runnið, og hefur ráðið svarað á þá leið, að slíkt sé undir því komið, hvort líta beri á Coe sem eins konar starfsmann félagsins. Sé litið svo á, að hann hafi verið það, verði þóknun til hans umfram hin lög- leyfðu 5% (sem falla hér fyrir utan) að skoðast sem ólöglegur hagnaður, þar eð eigi sé unnt að leyfa þeim fyrirtækjum, sem nota erlenda starfskrafta við innkaupastörf sín erlendis, hærri auka- álagningu en almennt sé heimiluð. Af skýrslu vitnisins Stefáns Wathne, sem gerzt veit um samband félagsins við Coe, verður eigi annað séð, en Coc hafi verið í þjónustu félagsins að nokkru leyti sem eins konar milligöngu- eða aðstoðar- maður um vörukaup fyrir það, en samkvæmt verðlagningarreglum er eigi leyfi að telja kostnað við slíkt með í kostnaðarverði vöru. Þar eð upptalning þeirra liða, sem í kostnaðarverði vara mega telj- ast, eru tæmandi taldir í verðlagningarreglunum, var félaginu óheim- ilt að leggja þóknunina til Goes á vörurnar, og varðar þetta við sömu ákvæði og að framan eru nefnd varðandi umboðslaunin frá Block International Corporation. Vörur þær, sem félagið keypti af ýmsum verzlunum í Bandaríkj- unum og tók við ólögmætum umboðslaunum af samkvæmt framan- sögðu, voru greidd seljendunum í dollurum, þar á meðal umboðs- launin, sem lögðust fyrir hjá seljendunum sem eign félagsins því til -áðstöfunar. Þessa erlendu gjaldeyriseign félagsins segir formaður þess hafa eyðst til greiðslu dvalarkosínaðar Stefáns vestanhafs og annars kostnaðar við starfsemi hans þar og einnig til greiðslu and- virðis minni háttar vörusendinga, sem gjaldeyrisleyfi höfðu verið fyrir, en eigi þótti taka því að senda gjaldeyri fyrir. Segir hann gjaldeyrisleyfi þessi eigi hafa verið notuð. Stefán Wathne hefur bor- ið, að umboðslaunin hafi gengið til greiðslu dvalarkostnaðar sins vestra og ýmiss kostnaðar við störf sín þar. Með því að skila eigi sölubanka gjaldeyrisins þeim hluta gjald- eyrisins, sem eigi þurfti að nota til greiðslu hins raunverulega vöru- 391 verðs, hefur félagið gerzt brotlegt við 5 gr. l. og 5. mgr., sbr. 17. gr. reglugerðar nr. 77 1943, og 4. sbr. 6. gr. laga nr. 1 1943, sbr. síðari reglugerð og lög um þessi efni, nú síðast lög nr. 70 1947. Loks er ákærðu gefið að sök brot gegn XV. kafla hegningarlag- anna. Þær greinar kaflans, sem kynnu að koma hér til álita, eru 146. og 147. gr., en eigi verður séð, að félagið hafi með notkun marg- nefndra vörureikninga gerzt brotlegt við þær. Ber því að sýkna hin ákærðu af ákæru réttvísinnar í máli þessu. Um refsiverðleika hinna ákærðu hvers um sig skal fram tekið, að ákærði Friðrik er aðaleigandi hlutafjár félagsins, formaður félags- stjórnar og framkvæmdarstjóri þess og hefur ráðið þeim verkum, sem samkvæmt framansögðu eru refsiverð. Þykir refsing hans, með hliðsjón af 77. gr. hegningarlaganna, hæfilega ákveðin 50 þúsund króna sekt til ríkissjóðs, og komi varðhald í 5 mánuði í stað hennar, verði hún eigi greidd innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Ákærði Hilmar hefur verið í stjórn félagsins frá 17. maí 1944, en hafði þar áður unnið hjá því um skeið. Hann vissi um langt skeið um töku hinna ólögmætu umboðslauna, en kveðst eigi hafa gert sér grein fyrir því að neitt væri athugavert við töku þeirra, heldur einmitt hafa talið hana réttmæta og eðlilega. Hafði hann því engin and- mæli uppi gegn því að félagið tæki við þeim né aðhafðist neitt til hindrunar þessu. Ákærði Baldvin hefur verið í stjórn félagsins frá 1. maí 1943. Hann hefur eigi starfað annað í félaginu en að mæta á stjórnar- fundum og félagsfundum og kveðst hann eigi hafa fylgzt með dag- legum rekstri félagsins. Honum var frá upphafi kunnugt um veru Stefáns Wathne vestanhafs sem erindreka félagsins og vissi frá upp- hafi Amerikuviðskiptanna, að þau áttu sér stað, en vissi eigi um kjör þau, er félagið fékk á vörukaupum hjá hinum amerísku seljendum. Á aðalfundinum 1. maí 1943, þegar þessi ákærði var kjörinn í stjórn félagsins, kynnti hann sér reikninga félagsins, sem þá lágu fyrir fundinum til samþykktar, og sá þar að félagið hafði fengið einhver umboðslaun frá erlendum firmum. Á reikningum félagsins síðan hefur þessi liður verið, og hefur þessum ákærða því verið kunnugt um frá því hann var kjörinn Í stjórn félagsins, að það hafði fengið umboðslaun frá ameriskum firmum, sem það hafði keypt vörur af. Þessi tekjuliður hefur verið færður í einni heildarupphæð í reikn- ingunum, og hefur ákærði eigi spurzt fyrir um, frá hvaða firmum umboðslaunin hafa verið né hversu há í einstökum tilfellum. Ákærði leit á Þennan tekjulið í reikningunum sem sjálfsagðan og lét hann afskiptalausan. Kveðst hann hvorki hafa unnið að því að afla þess- ara tekna né heldur haft uppi mótmæli gegn því, að félagið tæki við umboðslaunum þessum. Vegna framangreindrar vitneskju ákæru Hilmars og Baldvins um hin ólögmætu umboðslaun og afstöðu þeirra til þeirra, þykir eigi verða hjá því komizt að sakfella þá vegna umboðslauna- og gjald- 392 eyrisatriðanna, og þykir sekt hvors þeirra um sig, með hliðsjón af 77. gr. hegningarlaganna, hæfilega ákveðin 5 þúsund króna sekt til ríkissjóðs og komi varðhald í 30 daga í stað hvorrar sektar, verði þær eigi greiddar innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Ákærði Helgi Jónas var í stjórn félagsins frá 8. september 1939 til 1. maí 1943, en vann eigi á vegum þess nema á tímabilinu frá febrúar eða marz 1942 og fram um mánaðarmót janúar og febrúar 1943. Mjög litið var farið að berast hingað af vörunum frá Ameríku, meðan þessi ákærði var í stjórn félagsins og þykir hann eigi hafa aðhafst neitt það, er refsingu eigi að verða í máli þessu. Ákærða Bergljót, eiginkona framkvæmdarstjóra félagsins, var í stjórn þess frá 8. maí 1939 til 28. ágúst 1944. Hún hefur aldrei starfað neitt í félaginu og telur veru sína í stjórn þess aðeins hafa verið til að fullnægja tilskildum formum. Hún vissi ekki um töku umboðs- launanna né Coes-atriðið og er ekkert fram komið, sem bendi til þátttöku hennar í framantöldum brotum gegn verðlags- og gjaldeyris- löggjöfinni. Þykir því rétt að sýkna hana að öllu leyti. Samkvæmt 69. gr. 3. tölulið hegningarlaganna ber að gera upp- tækan ríkissjóði til handa þann ólöglega ágóða, sem félagið hefur haft af framangreindum brotum, en hann nemur samkvæmt framan- sögðu kr. 154 379.26. Af félagsins hálfu hefur verið bent á, að af sex vörutegundum, sem reiknaðar hafi verið ólöglegur hagnaður af, hafi verið nokkru minni ólöglegur hagnaður en talið hafði verið, eða a enginn í sumum tilfellum. Þetta hefur endurskoðandinn athugað, og af því sem fram er komið um betta, Þykir eigi ástæða til að véfeng gja, að hinn ólöglegi ágóði félagsins hafi verið kr. 3935.97 lægri en áður segir, og eru þá lagðar til grundvallar þær tölur, sem endurskoðandinn hefur fundið í þessu sambandi. Verður hinn ólöglegi hagnaður því alls kr. 151 143.29, og ber að dæma hina ákærðu fyrir félagsins hönd til að greiða hann innan Í5 sólarhringa frá birtingu dóms þessa. Þar sem vörn hins skipaða verjanda allra hinna ákærðu, hrl. Lárusar Jóhannessonar, fjallar nær eingöngu um málið almennt, þykir rétt að dæma hina sakfelldu in solidum til greiðslu allra málsvarnarlauna, sem þykja hæfilega ákveðin kr. 2000.00. Enn fremur ber að dæma hina sakfelldu in solidum til greiðslu alls annars sakarkostnaðar. Mjög mikill dráttur hefur orðið á máli þessu hjá verjandanum. Ber að átelja það, þar sem drátturinn hefur eigi verið að fullu rétt- lættur. Að öðru leyti hefur rekstur málsins verið vítalaus. Dómsorð:; Hin ákærða, Bergljót Bertelsen og Helgi Jónas Þórarinsson, skulu vera sýkn í máli þessu. Ákærði Friðrik Bertelsen greiði kr. 50 000.00 í sekt til ríkis- 393 sjóðs, og komi 5 mánaða varðhald í stað sektarinnar, verði hún eigi greidd innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Ákærðu, Hilmar Foss og Baldvin Jónsson, greiði hvor kr. 5000.00 í sekt til ríkissjóðs, og komi 30 daga varðhald í stað hvorrar sektar, verði þær eigi greiddar innan 4 vikna frá birt- ingu dóms þessa. Hin ákærðu greiði, f. h. Friðriks Bertelsens £ Co. h/f, rikis- sjóði upptækan ólöglegan ágóða, kr. 151 143.29, innan 15 sólar- hringa frá birtingu dóms þessa. Ákærðu, Friðrik Bertelsen, Hilmar Foss og Baldvin Jónsson, greiði in solidum allan kostnað sakarinanr, þar með talin máls- varnarlaun verjandans, hrl. Lárusar Jóhannessonar, kr. 2000.00. Dómi þessum skal fullnægja með aðför að lögum. Fimmtudaginn 10. júní 1948. Nr. 8/1948. Réttvísin (Hrl. Egill Sigurgeirsson) gegn Guðjóni Guðmundssyni (Hrl. Krisján Guðlaugsson). Fjársvik. Dómur hæstaréttar. Telja verður, að ákærði hafi frá upphafi ætlað að nota fjárhæð þá, sem lýst er í II. kafla héraðsdóms, í eigin þarfir, og hefur hann því með atferli þessu gerzt brotlegur við 248. gr. laga nr. 19/1940. Með þessari athugasemd þykir mega staðfesta hinn áfrýjaða dóm. Eftir þessum úrslitum ber að dæma ákærða til að greiða allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin laun skip- aðs sækjanda og verjanda í hæstarétti, 350 krónur til hvors. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Ákærði Guðjón Guðmundsson greiði allan áfrýjunar- kostnað sakarinnar, þar með talin laun skipaðs sækj- anda og verjanda í hæstarétti, hæstaréttarlögmannanna 394 Egils Sigurgeirssonar og Kristjáns Guðlaugssonar, 350 krónur til hvors. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur aukaréttar Reykjavíkur 20. október 1947. Ár 1947, mánudaginn 90. október, var í aukarétti Reykjavikur, sem haldinn var í skrifstofu réttarins af Valdimar Stefánssyni saka- dómara, kveðinn upp dómur í málinu nr. 4484/1947: Réttvísin gegn Guðjóni Guðmundssyni, sem tekið var til dóms 7. sama mánaðar. Mál þetta er af réttvísinnar hálfu höfðað gegn Guðjóni Guð- mundssyni bifreiðarstjóra, til heimilis í Lauganeshverfi 34 hér í bæ, fyrir brot gegn XXVI. kafla almennra hegningarlaga nr. 19 12, febrú- ar 1940, til refsingar, sviptingar borgararéttinda og greiðslu skaða- bóta og sakarkostnaðar. Ákærði er kominn yfir lögaldur sakamanna, talinn fæddur 19. febrúar 1914 að Garði í Gerðahreppi, og hefur, svo kunnugt sé, sætt eftirtöldum kærum og refsingum: 1935 % Áminning utan réttar fyrir að stýra leigubifreið til mann- flutninga, án þess að hafa leyst meira próf bifreiðarstjóra. 1935 154 Sátt, 20 kr. sekt, fyrir sams konar brot. 1935 10) Kærður fyrir óheimila töku á bifreið. 1935 %s Dómur aukaréttar Reykjavíkur, 30 daga fangelsi við venju- legt fangaviðurværi, skilorðsbundið, fyrir þjófnað og svik. 1936 174 Dómur sama réttar, 30 daga fangelsi við venjulegt fanga- viðurværi fyrir þjófnað. 1936 %% Dómur sama réttar, 60 daga fangelsi við venjulegt fanga- viðurværi, fyrir þjófnað. 1941 1%, Áminning fyrir brot gegn 21. gr. 4. mgr. Þifreiðalaganna. 1942 1%, Sátt, 50 kr. sekt fyrir brot gegn 46. gr. lögreglusamþykktar Reykjavíkur. 945 1%, Sátt, 150 kr. sek ir bifreiðaárekstur. 1945 1%, Sátt, 150 kr. sekt fyrir bifreiðaárekstur 1946 1% Sátt, 30 kr. sekt fyrir brot gegn reglum um aðalgötur o s ð s Sg hliðargötur. Samkvæmt eigin játningu ákærða, sem er í samræmi við það, sem annan hátt er fram komið í málinu, eru málavextir þessir: as. I. Seinast í febrúarmánuði s. 1. varð það að samkomulagi milli ákærða og Gunnars Snorrasonar, Seljavegi 13, hér í bæ, að ákærði færi að vinna á Þifreiðaverkstæði Gunnars í byrjun þá næstkomandi marzmánaðar, en ákærði var þá bifreiðarstjóri hjá Steindóri Einars- syni bifreiðarstöðvareiganda, hér í bæ. Hinn 28. febrúar kom ákærði til Gunnars og skýrði honum frá því, að hann væri nú að hætta vinnu hjá Steindóri, en að hann þyrfti að greiða 200 króna skuld sína við 395 hann. Fór ákærði fram á það við Gunnar, að hann greiddi honum kr. 200 fyrir fram upp í kaup, og varð Gunnar við því. Undirskrifaði ákærði svo hljóðandi yfirlýsingu og afhenti Gunnari: „Ég undirrit- aður Guðjón Guðmundsson, til heimilis Lauganeskamp 34, viður- kenni hér með að hafa fengið sem fyrirframgreiðslu upp í kaup krón- ur tvö hundruð — kr. 200.00 — hjá Gunnari Snorrasyni, og lofa jafnframt að vinna hjá honum í bifreiðaverkstæði hans og byrja hjá honum vinnu ekki seinna en næstkomandi mánudag 3. marz 1947.“ Ákærði kveðst síðan hafa greitt Steindóri skuld sína með pen- ingum þeim, sem hann hafði fengið hjá Gunnari. Hann hafi síðan orðið lasinn og legið þrjá daga í rúminu, en er hann hafi komið á fætur, taldi hann að vinna hjá Gunnari á bifreiðaverkstæði væri of erfið fyrir sig. Tók hann því þá ákvörðun að koma ekki í vinnu til Gunnars, en halda áfram sinni fyrri vinnu hjá Steindóri. Ákærði tilkynnti þó alls ekki Gunnari þessa ákvörðun sína og endurgreiddi honum heldur ekki áðurgreindar 200 krónur. Hefur Gunnar krafið ákærða nokkrum sinnum um fjárhæð þessa, en árangurslaust, og kveðst ákærði ekki hafa setað greitt hana sakir fjárskorts. II. Um miðjan aprílmánuð s. 1. spurði Ragna Aðalsteinsdóttir, Haga- mel í5 hér í bæ, ákærða, sem hún kannaðist við, að því, hvort hann sæti hjálpað henni til að fá rafmagnseldavél. Gaf ákærði henni í skyn að hann gæti það, því að hann þekkti mann hjá Rafha í Hafnar- firði, sem selur rafmagnseldavélar. Í maí kveðst ákærði hafa átt erindi til Hafnarfjarðar, og hitti þá Rögnu og bað hana um 900.00 krónur, ef hann ætti að útvega henni rafinagnseldavél. Afhenti Ragna honum fjárhæð þessa. Síðan kveðst ákærði hafa farið til Hafnarfjarðar og reynt að fá þar eldavél, en það hafi ekki tekizt. Ákærði kveðst ekki muna nafn þess manns, sem hann hafi talað við um eldavélina í Hafnarfirði. Um mánuði síðar kveðst hann hafa orðið fjárþurfi, og eyddi hann þá fyrrgreindum 960.00 krónum í þarfir heimilis síns, en hann er giftur og á eitt barn. Ákærði lét Rögnu hvorki vita um, að hann sæti ekki útvegað henni eldavélina, né að hann hefði eytt 900.00 krónunum. Hefur Ragna reynt að innheimta greinda fjárhæð hjá ákærða, en sakir fjárskorts kveðst hann ekki hafa getað greitt hana. Ill. Atferli ákærða, sem lýst er í 1. hér að framan, varðar við 248. gr. almennra hegningarlaga nr. 19 12. febrúar 1940, en atferli hans, sem lýst er í II, við 247. gr. hegningarlaganna, og þykir refsing hans með hliðsjón af 77. gr. 1. mgr. þeirra laga, hæfilega ákveðin fang- elsi í 3 mánuði. Samkvæmt 68. gr. 3. mgr. hegningarlaganna ber að svipta ákærða 396 kosningarrétti og kjörgengi til opinberra starfa og annarra almennra kosninga frá birtingu dóms þessa að telja. Gunnar Snorrason hefur krafizt þess, að ákærði verði dæmdur til að greiða honum þær kr. 200.00, sem talað er um í I. hér að framan, og Ragna Aðalsteinsdóttir hefur krafizt þess, að ákærði verði dæmd- ur til að greiða henni þær kr. 900.00, sem talað er um í II. hér að framan. Ákærði hefur samþykkt kröfur þessar, og verða þær því teknar til greina að ölln leyti. Ákærða ber að dæma til greiðslu alls sakarkostnaðar, þar með talin málsvarnarlaun til skipaðs verjanda sins í málinu, Steins Jóns- sonar lögfræðings, kr. 250.00. Rekstur málsins hefur verið vitalaus. Dómsorð: Ákærði Guðjón Guðmundsson sæti fangelsi í 3 mánuði. Ákærði er frá birtingu dóms þessa sviptur kosningarrétti og kjörgengi til opinberra starfa og annarra almennra kosninga. Ákærði greiði Gunnari Snorrasyni kr. 200.00 og Rögnu Aðal- steinsdóttur kr. 900.00 innan 15 sólarhringa frá Þirtingu dóms þessa. Ákærði greiði allan kostnað sakarinnar, þar með talin máls- varnarlaun til skipaðs verjanda sins, Steins Jónssonar lögfræð- ings, kr. 250.00. Dómi þessum skal fullnægja með aðför að lögum. Fimmtudaginn 10. júní 1948. Nr. 84/1946. Sveinn Frímannsson og Egill Sigurðsson (Hrl. Ragnar Jónsson) gegn Ármanni Jakobssyni (Hrl. Guttormur Erlendsson). Ágreiningur um skilning á samningsákvæði. Dómur hæstaréttar. Héraðsdómurinn er upp kveðinn af Friðjóni Skarphéð- inssyni, bæjarfógeta á Akureyri, og samdómsmönnum hans, Benedikt Steingrímssyni og Gísla Eyland. Áfrýjendur hafa skotið máli þessu til hæstaréttar með stefnu 20. júní 1946. Krefjast þeir sýknu af kröfum stefnda 397 í málinu og málskostnaðar úr hendi hans bæði í héraði og fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Stefndi krefst staðfestingar hins áfrýjaða dóms og máls- kostnaðar fyrir hæstarétti úr hendi áfrýjanda eftir mati dómsins. Í máli þessu greinir aðilja á um það, hvernig skýra eigi orðið „uppgerðardagur“ í 9. gr. samnings um kaup og kjör á sildveiðum milli stéttarfélaga sjómanna og útgerðarmanna, dags. 1. júlí 1945. Af hálfu stefnda er því haldið fram, að orðið tákni greiðsludag, en áfrýjendur telja, að með þvi sé átt við þann dag, er útgerðarmaður gerir sjómönnum grein fyrir inneign þeirra, að vertíð lokinni. Í þessu máli þarf eigi út því að skera, hvort orðið „uppgerðardagur“ hafi hér hina þrengri eða rýmri merkingu, með því að áfrýjendur greindu sjómönnunum ekki frá því, hversu háar kröfur þeir ættu, fyrr en þann 27. ágúst 1945, er greiðsla fór fram. Og með því að sjómennirnir áttu ekki sök á þeim drætti, er hér varð, ber að staðfesta hinn áfrýjaða dóm. Eftir þessum úrslitum ber að dæma áfrýjendur til að greiða stefnda málskostnað fyrir hæstarétti, sem þykir hæfi- lega ákveðinn kr. 700.00. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Áfrýjendur, Sveinn Frímannsson og Egill Sigurðs- son, greiði stefnda Ármanni Jakobssyni málskostnað fyrir hæstarétti, kr. 700.00. Dóminum Þber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Dómur sjó- og verzlunardóms Akureyrar 15. apríl 1946. Mál þetta, sem dómtekið var þann 9. þ. m., hefur Ármann Jakobs- son héraðsdómslögmaður, Akureyri, höfðað fyrir sjó- og verzlunar- dómi með stefnu, titgefinni 30. okt. f. á., á hendur þeim Sveini Fri- mannssyni og Agli Sigurðssyni, útgerðamönnum vélbátsins Gauts FA 669, til greiðslu eftirstöðva á kauptryggingu 9 manna, er voru á sild- veiðum á v/b Gaut s. 1. sumar, en kauptryggingakröfur bessar hefur stefnandi fengið framseldar. Upphæð þeirra nemur samtals kr. 398 1980.00, og krefst stefnandi dóms fyrir þeim ásamt 6% ársvöxtum frá 26. ágúst 1945 til greiðsludags og málskostnaði að skaðlausu. Þá gerir stefnandi þá kröfu, að honum verði dæmdur sjóveðréttur í v/b Gaut EA 669 fyrir dómkröfunum. Stefndu krefjast sýknu og málskostnaðar úr hendi stefnanda. Tildrög málsins eru þau, að sildveiðisjómenn þeir, er fyrr getur, voru áfskráðir af v/b Gaut 20. ágúst Í. á. en reikningsskil og greiðsla kaups þeim til handa fór fram 26. s. m. Var þeim þá greitt lágmarkskaup til afskráningardags samkvæmt samningi milli stéttar- félaga sjómanna og útgerðarmanna um kaup og kjör á sildveiðum. Í máli þessu er gerð krafa um lágmarkskaup þeim til handa frá afskráningardegi til 26. ágúst 1945 eða þess dags, er skil voru gerð og kaup var greitt. Nema kröfur þessar samtals stefnukröfunni, og hafa stefndu ekki véfengt, að sú upphæð væri rétt reiknuð. Byggir stefnandi kröfu sina á því, að í 9. gr. framangreinds stéttarfélaga- samnings er tekið fram, að útgerðarmaður tryggi sjómönnum til- tekna lágmarkskaupgreiðslu frá lögskráningardegi til uppgerðardass, miðað við hvern mánuð. Stefndu byggja sýknukröfu sína á því, að þeim beri ekki skylda til að greiða skipverjum kaup fyrir umrætt tímabil, þar sem drátt- ur sá, er varð á uppgjöri við mennina, hafi stafað af ástæðum, er stefndu verði ekki gefin að sök. Ekki hafi verið unnt að afla fæðis- reikninga eða reikninga um úttekt skipverja hjá sildarverksmiðjum ríkisins og kaupmönnum fyrr en nokkrum dögum eftir að afskráð var. Fyrr en reikningar þessir komu fram, var ekki hægt að gera skil, en það var gert án tafar, eftir að þeir bárust. Þá halda stefndu því fram, að skipverjarnir hafi ekki beðið tjón af drættinum, þar sem þeir voru allir búsettir á Akureyri og gátu því stundað vinnu þar þennan tíma. Telja þeir að skilja beri 9. gr. framangreinds stéttar- félagssamnings þannig, að því aðeins eigi að greiða kaup frá af- skráningardegi til uppgerðardags, að útgerðarmönnum verði gefin sök á drætti á reikningsskilum. Á þennan skilning getur sjódómurinn ekki fallizt. Samkvæmt orðalagi 9. gr. samningsins er reglan um greiðslu lágmarkskaups til uppgerðardags undantekningarlaus, og því er ekki haldið fram af hálfu stefndu, að sjómennirnir sjálfir hafi átt sök á drætti þeim, er varð á skilum. Ber samkvæmt þessu að taka kröfu stefnanda til greina og dæma stefndu til að greiða umstefnda fjárhæð ásamt vöxtum, eins og kraf- izt er, og kr. 450.00 í málskostnað. Þá ber og að viðurkenna sjó- weðrétt í v/b Gaut EA 669 fyrir upphæðum þessum. Því dæmist rétt vera: Stefndu, Sveinn Frímannson og Egill Sigurðsson, greiði stefn- anda Ármanni Jakobssyni kr. 1980.00 ásamt 6% ársvöxtum frá 26. ágúst 1945 til greiðsludags og kr. 450.00 í málskostnað. 399 Stefnandi hefur sjóveðrétt í v/b Gaut EA 669 fyrir dómsupp- hæðunum. Dómi þessum ber að fullnægja innan 15 daga frá lögbirtingu hans að viðlagðri aðför að lögum. Fimmtudaginn 10. júní 1948. Nr. 49/1948. Valdstjórnin (Hrl. Einar B. Guðmundsson) gegn John Charles Ashcroft (Hrl. Lárus Fjeldsted). Fiskveiðabrot. Dómur hæstaréttar. Pétur Sigurðsson siglingafræðingur hefur markað á sjó- uppdrátt stað togara kærða í landhelgi, og reyndist hann vera 1,3 sjómílur fyrir innan landhelgilínu. Af lögum nr. 14/1948 og forsögu þeirra verður ekki ráðið með öruggri vissu, að þeim hafi verið ætlað að taka til fé- sekta, sem miðaðar eru við gullkrónur samkvæmt lögum nr. 4/1924. Verður sekt kærða því einungis ákveðin eftir 1., sbr. 3. gr. laga nr. 5/1920 og lögum nr. 4/1924. Þykir refs- ing kærða með hliðsjón af gullgildi ísl. krónu, sem er nú 33.96, hæfilega ákveðin kr. 40 000.00 sekt til Landhelgissjóðs Íslands, og komi 8 mánaða varðhald í stað sektarinnar, ef hún verður ekki greidd innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Ákvæði héraðsdóms um upptöku afla og veiðarfæra og málskostnað í héraði staðfestast. Kærði greiði allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin málflutningslaun skipaðs sækjanda og verjanda fyrir hæstarétti, kr. 1000.00 til hvors. Dómsorð: Kærði John Charles Ashcroft greiði kr. 40 000.00 sekt í Landhelgissjóðs Íslands, og komi varðhald 8 mánuði 400 stað sektarinnar, ef hún verður ekki greidd innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Ákvæði héraðsdóms um upptöku afla og veiðarfæra svo og um málskostnað í héraði eiga að vera óröskuð. Kærði greiði allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin málflutningslaun skipaðs sækjanda og verj- anda fyrir hæstarétti, hæstaréttarlögmannanna Einars. B. Guðmundssonar og Lárusar Fjeldsteds, kr. 1000.00 til hvors. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur lögregluréttar Reykjavíkur 23. apríl 1948. Ár 1948, föstudaginn 23. april, var í lögreglurétti Reykjavíkur, sem haldinn var í skrifstofu réttarins af Valdimar Stefánssyni saka- dómara, kveðinn upp dómur í málinu nr. 1958/1948: Valdstjórnin gegn John Charles Ashcroft, sem tekið var til dóms sama dag. Mál þetta er af valdstjórnarinnar hálfu höfðað gegn John Charles Ashcroft, 39 Gholmley Street, Hull, skipstjóra á Norman, H. 289, fyrir brot gegn lögum um bann gegn botnvörpuveiðum, nr. 5 18. maí 1920, sbr. lög nr. 4 11. april 1924, sbr. og lög nr. 18 8. marz 1948. Kærði er kominn yfir lögaldur sakamanna, að eigin sögn fæddur 13. október 1912, og hefur hvorki sætt ákæru né refsingu hér á landi, svo kunnugt sé. Samkvæmt skýrslu skipstjórans á varðbátnum Faxaborg eru mála- vextir þeir, er nú skal greina: Miðvikudaginn 21. þ. m. var varðbáturinn Faxaborg á eftirlitsferð í Miðnessjó. Veður var SA 5, sjór SA 5 og þykkt loft. Kl. 18.22 var gerð þessi staðarákvörðun: Keilir „£ Hvalsneskirkja > Garðskagaviti 65*, og gefur það 0.8 sjó- milu fyrir innan landhelgislínu. Frá þessum stað var stýrð réttvis- andi stefna 1750. Rétt á eftir sást togari rétt framundan á stjórn- borða og stefndi hann skáhalt upp að landinu. KI. 19.05 kom varð- báturinn að togaranum, sem þá var með stjórnborðsvörpu í sjó. Sett var dufl í sjó í kjölfar togarans og dýpi mælt 71 metri. Togar- inn breytti þá stefnu frá landi og hélt varðbáturinn á eftir honum. KI. 19.18 var kærða skipað að draga inn vörpuna og gerði hann það. Var þá farið um borð í togarann og skipstjóri beðinn að koma um borð í varðbátinn, en hann neitaði að vfirgefa skip sitt og kom stýrimaður í hans stað yfir í varðbátinn. Síðan hélt varðbáturinn að duflinu og var gerð þessi staðarákvörðun: 401 Stafnesviti > 60? 00 Keilir > 17? 35 Þórðarfell er gefur stað 1,2 sjómilur innan landhelgislinu. Sýrimanni togarans voru sýndar mælingarnar og hafði hann ekkert við þær að athuga. Var hann síðan fluttur í togarann og verðir settir þangað úr varð- bátnum. Síðan var haldið af stað með togarann til Reykjavíkur og komið þangað kl. 2.20 í fyrrinótt. Skýrsla þessi er í öllum atriðum staðfest af I. stýrimanni varðbátsins, sem gerði framangreindar mælingar með skipstjóranum. Kærði hefur viðurkennt framangreinda skýrslu rétta í öllum aðal- atriðum. Hann hefur viðurkennt að hafa í þetta sinn verið að botn- vörpuveiðum innan landhelgislinunnar og efar ekki, að staðar- ákvörðun skipstjóra varðbátsins sé réit, enda þótt kærði teldi sig samkvæmt ófullkomnum miðunum sínum eigi vera eins nærri landi og mæling skipstjóra sýndi. Staðarákvörðun sina merktu skipstjóri og stýrimaður varðbátsins á sjókort og hefur kærði talið þá merk- ingu rétta. Kærði kveðst ekki hafa verið sér þess meðvitandi, að hann væri innan landhelgislínunnar fyrr en honum var bent á það af varðbátsmönnum. Þegar hann var stöðvaður, hafi togveiði staðið yfir í hálfa klukkustund, en þar áður hafi í sjö stundarfjórðunga staðið yfir viðgerð vörpunnar. Hann heldur því fram, að þegar við- gerð þessi hófst, hafi togarinn verið utan landhelgislínunnar, en hljóti að hafa rekið inn í landhelgina meðan viðgerðin stóð yfir, og eigi aðsætti kærði, hvar hann var staddur, miðað við landhelgislín- una, þegar vörpunni var kastað að viðgerð lokinni og veiði hafin að nýju. Samkvæmt málavöxtum, sem nú hefur verið lýst, er ljóst, að kærði hefur gerzt brotlegur við 1., sbr. 3. gr. laga nr. 5, 1920, sbr. lög nr. 4 1924. Með tilliti til núverandi gullgildis íslenzkrar krónu og laga nr. 14 1948 þykir refsing kærða hæfilega ákveðin kr. 88 500.00 í sekt til Landhelgissjóðs Íslands, og komi 7 mánaða varðhald í stað sektarinnar, verði hún eigi greidd innan Á vikna frá birtingu dóms Þessa. Allur afli og veiðarfæri, þar með taldir dragstrengir togarans Norman, H. 289, skulu upptæk gerr til sama sjóðs. Kærða ber að dæma til greiðslu alls sakarkostnaðar, þar með talin Þóknun til talsmanns hans, hrl. Lárusar Fjeldsteds, kr. 400.00. Rekstur málsins hefur verið vítalaus. Dómsorð: Kærði John Charles Asheroft greiði kr. 88 500.00 í sekt til Landhelgissjóðs Íslands, og komi varðhald í 7 mánuði í stað sekt- 26 402 arinnar, verði hún eigi greidd innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Allur afli og veiðarfæri, þar með taldir dragstrengir, togar- ans Norman, H. 289, skulu upptæk vera til handa sama sjóði. Kærði greiði allan sakarkostnað, þar með talin þóknun tals- manns hans, hrl. Lárusar Fjeldsteds, kr. 400.00. Dómi þessum skal fullnægja með aðför að lögum. Föstudaginn 11. júní 1948. Nr. 47/1948. Réttvísin og valdstjórnin (Hrl. Einar B. Guðmundsson) gegn Gunnari Guðjónssyni (Hrl. Ragnar Jónsson). Brot gegn bifreiða- og umferðarlögum. Manndráp af gáleysi. Dóimur hæstaréttar. Atvikum málsins er rétt lýst í héraðsdómi, og hefur ákærði brotið gegn refsiákvæðum þeim, er þar greinir. Refsing ákærða þykir hæfilega ákveðin 3000 króna sekt til ríkissjóðs, og komi varðhald 30 daga í stað sektarinnar, verði hún eigi greidd innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Samkvæmt 39. gr. laga nr. 23/1941 ber að svipta ákærða bifreiðastjóraréttindum 3 ár. Ákvæði héraðsdóms um málskostnað staðfestist. Ákærði greiði allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin mál- flutningslaun skipaðs sækjanda og verjanda fyrir hæsta- rétti, kr. 450.00 til hvors. Dómsorð: Ákærði Gunnar Guðjónsson greiði 3000 króna sekt í ríkissjóð, og komi varðhald 30 daga í stað sektarinnar, verði hún eigi greidd innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Ákærði er sviptur ökuleyfi 3 ár. Ákvæði héraðsdóms um málskostnað staðfestist. Ákærði greiði allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin laun sækjanda og verjanda fyrir hæstarétti, 403 hæstaréttarlögmannanna Einars B. Guðmundssonar og Ragnars Jónssonar, kr. 450.00 til hvors. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur aukaréttar Reykjavíkur 4. desember 1947. Ár 1947, fimmtudaginn 4. desember, var í aukarétti Reykjavíkur, sem haldinn var í skrifstofu réttarins af Valdimar Stefánssyni saka- dómara, upp kveðinn dómur í málinu nr. 5325/1947: Réttvísin og valdstjórnin gegn Gunnari Guðjónssyni, sem tekið var til dóms þann 25. f. m. Málið er af réttvísinnar og valdstjórnarinnar hálfu höfðað gegn ákærða, Gunnari Guðjónssyni bifreiðarstjóra, Framnesvegi 5 hér í bæ, fyrir brot á XXIII. kafla almennra hegningarlaga nr. 19 12. febrúar 1940, bifreiðalögum nr. 23 16. júní 1941 og umferðalögum nr. 24 16. júní 1941. Ákærði er kominn yfir lögaldur sakamanna, fæddur 4. september 1918 í Neskaupstað í Norðfirði, og hefur hann ekki, svo vitað sé, sætt kæru eða refsingu fyrir nokkurt lagabrot. Málavextir eru þeir, sem nú skal greina: Föstudaginn 4. september s. 1 um kl. 2.40 e. h. ók ákærði vöru- bifreiðinni R 1797 niður Laugaveg hér í bæ. Kveðst hann hafa ekið með um 20 km hraða miðað við klst. á svæðinu milli Hringbrautar og Barónsstigs og gizkar á, að hann hafi haldið bifreiðinni um 1 meter frá syðri gangstétt götunnar á þessu svæði. Segir ákærði óslitna röð bifreiða hafa ekið á undan og eftir bif- reið sinni á fyrrnefndum slóðum, og hafi næst á undan bifreið hans ekið jeepbifreið nokkur, sem hann veit ekki deili á. Rétt innan við húsið nr. 84 við Laugaveg segir ákærði bifreið nokkra, sem hann veit ekki heldur deili á, hafa ekið fram úr bifreið sinni og fyrrnefndri jeepbifreið. Hann minnist þess ekki, að bifreiðar hafi staðið kyrrar við nyrðri gangstétt götunnar á þessum slóðum. Móts við húsið nr. 84 við Laugaveg kveðst ákærði hafa orðið manns á syðri gangstétt götunnar og hafi hann séð það á svip hans og látbragði, að eitthvað alvarlegt var að vilja til í sambandi við bif- reið sína. Beygði hann nú litið eitt upp að syðri gangstétt götunnar og stöðvaði bifreiðina í þrengslum, sem mynduðust á götunni, vegna trégirðingar, sem stóð út í götuna norðan megin hennar. Fór ákærði síðan út úr bifreiðinni, út um vinstri dyr stýrishúss- ins, en þeim megin er stýri bifreiðarinnar. Er aftur fyrir bifreiðina kom, sá ákærði barn liggjandi á götunni, nokkurn spöl fyrir aftan vörupall bifreiðarinnar, en ekki treystir hann sér til að gizka á um, hve langt fyrir aftan vörupallinn barnið hafi legið. Ákærði hefur tekið fram, að hann hafi ekki orðið þess að neinu leyti var, að slys hafði orðið á þessum stað, fyrr en maður sá, sem fyrr er nefndur, 404 kallaði á hann, og kveðst hann ekki hafa fundið, að bifreiðin rækist á neitt né rynni yfir neina ójöfnu á þessum slóðum. Tók síðan ákærði barnið upp af götunni og bar Það að vinstri dyrum stýrishúss bifreiðarinnar og færði það farþega, sem sat hægra megin í húsinu. Ók hann síðan Þeina leið á Landsspítalann með barnið, þar sem athugað voru lemstur Þess, en síðan gerði ákærði rannsóknarlögreglunni aðvart um slysið. Ákærði hefur látið þess getið, að hann hafi ekið bifreið að stað- aldri síðan á árinu 1941, en bifreiðarstjórapróf tók hann árið 1940. Bifreiðinni R 1797 kveðst hann hafa ekið óslitið síðan á árinu 1949. Kveðst hann hafa fulla sjón á báðum augum og ekki minnist hann þess, að neitt sérstakt hafi glapið fyrir sér við aksturinn um það leytt, sem slys þetta varð. Ekki kveðst ákærði hafa verið illa fyrir- kallaður til að aka bifreið dag þann, sem hér ræðir um, og áfengi bragði hann aldrei. Í upphafi rannsóknar málsins skýrði ákærði svo frá, að hann hefði séð barnið, sem fyrir bifreið hans varð, er það var síatt alveg fyrir framan bifreið hans, en breytti síðan framburði sínum varð- andi þetta atriði í samræmi við það, sem hér að framan hefur verið sagt. Er slys þetta varð, mun veður hafa verið Þurrt, en sólarlaust. Barn það, sem fyrir bifreið ákærða var, hét Davíð G. Wildrick, og átti það heima á Laugavegi 84 hér í bæ. Var það rúmlega 2ja ára að aldri, er slysið varð (fætt 17. júní 1945). Það andaðist nærri strax eftir slysið, og var lík þess krufið af Niels prófessor Dungal daginn eftir (5 s. 1). Hefur hann lýst áverkum á líkama barnsins þannig í skýrslu um krufninguna, að mikið brot hafi verið á höfuð- kúpubotni og auk þess smá blæðingar á heila og dálítil blæðing undir lungnahimnunni hægra megin. Enn fremur hafi fundizt töluverð blæðing í kviðarholinu út frá stórri sprungu í lifur. Banameinið telur prófessorinn hafa verið hið mikla brot á höfuðkúpubotninum, ásamt chockverkun, því að sprungan í lifrinni bendi til þess, að ekið hafi verið yfir kviðarhol barnsins. Vitað er um nokkra sjónarvotta að umræddu slysi. Verða nú framburðir þeirra raktir nokkuð, svo og framburðir ar narra, sem einhverjar upplýsingar hafa getið gefið um slysið við rannsókn málsins. “ins og Íyrr var minnzæt, var farþegi í stýrishúsi bifreiðar ákærða, þegar slysið varð. Heitir hann Friðrik Steindórsson verkamaður. Freyjugðiu 5 hér í bæ, og hefur hann sem vitni skýrt bannig frá, að bifreiðinni R 1797 hafi verið ekið með venjulegum innanbæjarhraða áður og um það leyti, sem slysið varð, og hafi henni Þá verið haldið heldur á vinstri vegarhelmingi, því að nokkru fyrir austan slysstað- inn hafi bifreið nokkur ekið fram úr henni, en ekki man Það, hvort jeepbifreið hafi verið ekið skammt á undan bifreið ákærða um bað Jeyti sem slysið varð. Það minnist þess ekki, að neinar bifreiðar hafi 405 staðið kyrrar við nyrðri gangstétt götunnar á þeim slóðum, sem slysið varð á. Vitnið sá ekki barnið, sem fyrir bifreiðinni varð, áður en slysið vildi til, en hefur annars tekið fram, að það hafi ekki veitt umferð um götuna sérstaka athygli um þetta leyti. Vakti það fyrst athygli vifnisins, að ekki væri allt með felldu varðandi ferðir bif- reiðar ákærða, að svipur og látbragð manns nokkurs, sem var stadd- ur á syðri gagnstéit götunnar, gaf til kynna, að svo væri ekki. Alveg í þeim svifum, sem vitnið veitti manni þessum athygli, segir það ákærða hafa hljóðað upp og snögghemlað bifreiðinni, en allt hafi Þetta gerzt með svo skjótri svipan, að því er ekki fullljós atvikaröð. Ekki kveðst vitnið hafa orðið þess vart, að bifreiðin rækist á neitt um það leyti, sem slysið varð, eða rynni yfir neina ójöfnu. Ekki fór vitnið út úr bifreiðinni eftir að hún stöðvaðist, og hefur það því ekki getað sagt um, hve langt fyrir aftan bifreiðina barnið lá þá, en það beið inni í henni meðan ákærði sótti barnið, og tók síðan við því af honum og sat með það á leiðinni á sjúkrahúsið. Þetta vitni hefur látið þess getið, að það hafi oft áður setið í bifreið, sem ákærði hafi stjórnað, og hafi því jafnan fundizt sem hann væri ör- uggur og fremur gætinn bifreiðarstjóri, og kunnugt segir það sér vera um, að hann sé bindindismaður á áfenga drykki. Vitnið Guðmundur Dalberg Arason bifreiðarstjóri, Drápuhlið 30 hér í bæ, ók bifreið sinni R 1071 norður Hringbraut stuttu áður en slysið varð, og stöðvaði hana við gatnamót Laugavegar, þar eð bif- reið ákærða ók fram hjá gatnamótunum í þessum svifum, en síðan beygði vitnið vestur Laugaveg, og ók nú á eftir bifreið ákærða, þar til slysið varð. Telur vitnið, að nefnd bifreið hafi að minnsta kosti ekið með 25 km hraða, miðað við klst., meðan það sá til ferða hennar, áður en slysið varð. Sá vitnið síðan, að barn nokkurt tók sig upp frá nyrðri gangstétt götunnar og hljóp nærri þvert út á götuna. Ekki getur það gizkað á, hvað langt bilið milli barnsins og bifreiðarinnar hafi þá verið, en telur, að bifreið ákærða hafi þá verið komin ali- nærri þeim stað, sem barnið tók sig upp frá. Virtist vitninu sem barnið hlypi lítið eiit skáhalt niður götuna, eftir að það lagði af stað út á hana, eins og það ætlaði sér að reyna að komast yfir götuna fyrir framan bifreiðina áður en hana bæri að. Þetta vitni hefur látið það álit í ljós, að það telji vafasamt, að ákærði hafi getað séð barnið út um framrúðu bifreiðarinnar, þar eð hún hafi verið komin svo ná- lægt því, er það hljóp út á götuna, að aðeins hafi þá verið hægt að sjá það út um hliðarrúðu bifreiðarinnar. Sá vitnið síðan, er barnið varð fyrir framenda bifreiðar ákærðs, milli framhjóla hennar, og þó nær hægra hjóli, að því er það telur. Segir það bifreiðina þá hafa verið stadda um 1% meter frá syðri gangstétt. Eftir þetta hafi bif- reiðin síðan tekið að hægja á sér, en hafi þó ekki verið snögghemlað, því að ekki hafi sézt nein hemlaför eftir hana, og auk þess hafi bif- reiðin ekki stöðvazt fyrr en um 10 metrum neðar en barnið lá, Einnis hafi bifreiðinni verið sveigt að syðri gangstétt eftir að slysið varð, 406 það mikið, að hægra afturhjól hennar hafi runnið utan við líkama barnsins, nema annan fót þess, sem vitnið segir hjólið hafa runnið yfir. Vitnið segir sig ekki muna betur en að maður sá, sem sótti hið slasaða barn og fór með það inn í bifreiðina, hafi komið út úr henni hægra megin, og minnist það þess ekki, að vinstri hurð þifreiðar- innar hafi nokkurt tíma verið opnuð við þetta tækifæri. Vitnið Guðmundur Gunnarsson seglasaumari, Laugateigsi 27 hér í bæ, var statt á syðri gangstétt Laugavegar, nálægt slysstaðnum, er slysið vildi til. Sá það, þegar barnið, sem síðar varð fyrir bifreið- inni, hljóp af nyrðri gangstétt götunnar og þvert út á hana, en ekki getur það gizkað á, hve langt bilið milli barnsins og bifreiðar ákærða, sem ók fram hjá í þessum svifum, hafi verið langt, þegar barnið tók sig upp af gangstéttinni. Telur þó vitnið, að bil þetta hljóti að hafa verið nokkuð langt, því að meðan bifreiðin nálgaðist, hafi barnið haft tíma til að hlaupa yfir meira en helminginn af götunni, því að það hafi orðið fyrir bifreiðinni heldur á syðri götuhelmingi, enda hafi verksummerki á staðnum bent til þess, að svo hafi verið. Vitnið segir bifreiðinni hafa verið haldið á vinstri götuhelmingi á leið henn- ar niður Laugaveginn, og virtist því fara fjarri, að henni væri ekið óeðlilega hratt um það leyti sem slysið varð, en það hafi verið ber- sýnilegt, að mennirnir, sem í henni voru, hafi ekki veitt ferðum barnsins neina athygli, og hafi það því stanzað, kallað upp og slegið saman höndunum, er það sá hvað verða vildi, og eftir þessu hafi ákærði tekið og stöðvað bifreiðina nærri strax, en þó hafi henni aldrei verið snögghemlað, heldur stöðvuð hægt og sígandi. Eftir slysið segir vitnið barnið hafa legið meira en eina lengd bifreiðar fyrir aftan vörupall bifreiðar ákærða. Ekki minnist þetta vitni þess, að bifreiðar hafi staðið kyrrar við nyrðri gangstétt götunnar alveg á þeim slóðum, sem slysið varð á. Það kveðst ekki muna betur en að maður sá, sem sótti barnið eftir slysið, hafi komið út um hægri dyrnar á stýrishúsi bifreiðarinnar, en farið síðan inn um vinstri dyr og ekið því næst á brott með barnið. Annars hefur það látið þess getið, að því hafi brugðið mjög þegar það sá slysið vilja til, og hafi eftirtekt þess ef til vill glapizt við það. Vitnið Kjartan Bjarnason lögregluþjónn, Hverfisgötu 90 hér í bæ, var statt inni í sölubúð í norðausturhorni hússins nr. 84 við Lauga- veg, þegar slysið varð. Sá það ekki þegar bifreið ákærða rakst á barnið, en það vakti fyrst athygli þess, sem gerzt hafði, er bifreiðin stöðvaðist eftir að slysið varð. Sá það siðan mann koma með barnið og rétta það inn um vinstri dyr stýrishúss bifreiðarinnar, og hafi henni síðan þegar verið ekið burt. Vitnið sá blóðpoll á götunni, þar sem slysið varð, og gizkar það á, að fjarlægðin frá honum að staðn- um, sem bifreiðin stöðvaðist á, hafi verið um 15 metrar, Ekki sá það nein hemlaför eftir bifreið ákærða á staðnum. Gerði síðan vitnið lög- reglunni aðvart um slysið og beið á staðnum, þar til lögreglumenn komu. 407 Vitnið Herdis Unnur Jóhannsdóttir verzlunarmær, Skúlagötu 58 hér í bæ, var við vinnu sína Í skartgripaverzlun á Laugavegi 84, þeg- ar slysið varð, og er það einmitt sama búðin, sem vitnið Kjartan Bjarnason var þá statt í Ekki sá þetta vitni, þegar bifreið ákærða rakst á litla drenginn, en veitti henni fyrst athygli, er hún var að staðnæmast eftir að slysið varð. Vitnið sá, er maður kom út um vinstri dyr stýrishúss bifreiðarinnar, gekk aftur með henni sama megin, náði í barnið, og gekk síðan fram með bifreiðinni vinstra megin, og stakk því inn um sömu dyr og hann hafði komið út um. Hafi maðurinn, sem mun vera ákærði, síðan farið inn um þessar dyr bifreiðarinnar og ekið brott. Lögregluþjónarnir Lárus Salómonsson og Gestur Sophonias Sveins- son komu á slysstaðinn stuttu eftir að slysið varð. Var þá bifreið ákærða farin með hið lemstraða barn af staðnum. Fóru þeir síðan á Landsspitalann og hittu þar ákærða og fóru því næst með hann og bifreið hans til rannsóknarlögreglunnar. Þeir Kristmundur Jóhannes Sigurðsson og Guðmundur Guðmunds- son rannsóknarlögreglumenn komu einnig á slysstaðinn stuttu eftir að slysið varð. Var ákærði þá farinn með barnið á Landsspitalann. Mældu þeir fjarlægðina frá blóðpollinum á götunni að þeim stað, sem Kjartan Bjarnason lögregluþjónn sagði, að bifreið ákærða hefði stöðvazt á eftir slysið, og reyndist fjarlægðin milli þessara staða vera 15 metrar. Engin hemlaför sáu rannsóknarlögreglumennirnir á staðnum. Axel Helgason rannsóknarlögreglumaður gerði siðan uppdrátt af slysstaðnum og studdist í því við merki, sem Kjartan Bjarnason lög- regluþjónn hafði sett á staðinn til glöggvunar, alveg eftir að slysið varð. Samkvæmt uppdrætti þessum virðist barnið hafa orðið fyrir bifreiðinni fremur á syðri götuhelmingi. Bifreiðaeftirlitsmennirnar Sverrir Samúelsson og Guðmann Kristinn Guðnason skoðuðu bifreiðina R 1797 og reyndu hana í akstri sama dag og slysið varð. Hafa þeir borið, að hún hafi að öllu leyti reynzt vera Í góðu lagi og hafa sérstaklega tekið fram, að hemlar hennar hafi verið í lagi og þvingað jafnt og vel á öllum hjólum. Meðan á rannsókn málsins stóð voru þeir Sveinn Sæmundsson yfirlögregluþjónn og Rögnvaldur Þorkelsson verkfræðingur dóm- kvaddir til að mæla og gefa álitsgerð um útsýni úr sæti ökumanns bifreiðar ákærða, þar eð hann hafði þá látið þess getið við yfir- heyrslu, að sér hefði jafnan fundizt sem útsýn til hliðanna úr nefndri bifreið nokkuð slæmt. Framkvæmdu fyrrnefndir menn síðan útsýnis- mælingar á slysstaðnum, og sat ákærði á meðan Í ekilsæti umræddar bifreiðar í þeim stellingum, sem honum eru eðlilegastar. Samkvæmt uppdrætti, sem skoðunarmennirnir lögðu fram af útsýni úr öku- mannssæti bifreiðar R 1797, virðist það eðlilegt og auðvelt fyrir öku- mann að sjá það, sem er fyrir framan bifreiðina og nokkuð til hliðar við hana, án þess að líta við, svo framarlega sem það er ekki komið 408 mjög nálægt framenda bifreiðarinnar og nær ekki 0.90 metra hæð, en það áætluðu skoðunarmennirnir hafa verið hæð barnsins, sem beið bana í slysi þessu. Eins og atvikum hefur verið lýst hér að framan, telst ljóst, að meginorsök slyssins hafi verið sú, að barnið, sem lét lifið í slysinu, hljóp út á götuna í veg fyrir bifreið ákærða, sem þá nálgaðist óðum. En hitt virðist jafnljóst, að með nægilegri aðgægzlu hefði ákærði átt að geta komið auga á barnið og gert ráðstafanir til að forða slysi, meðan það var að hlaupa frá nyrðri gangstétt götunnar, þar til bif- reiðin var komin mjög nálægt því úti á götunni, en eins og fyrr er getið, virðist bifreiðin hafa rekizt á barnið heldur á syðri götu- helmingi. Með tilliti til hraðamismunar bifreiðarinnar og barnsins, virðist hún hafa verið stödd alllangt fyrir innan slysstaðinn, þegar það lagði af stað út á götuna. Ekki er vitað um, að neitt hafi skvegt á barnið, frá ákærða séð, meðan það var að hlaupa megnið af þessari teið; en sjálfur kveðst ákærði aldrei hafa komið anga á það áður en bifreið hans rakst á það, og virðist engin ástæða til að tengja þann framburð hans. Með aðgæzluskorti þessum telst ákærði hafa brotið 4. mgr. 28. sr. og Í. mgr. 27. gr. bifreiðalaga nr. 23 16. júní 1941 og 2. mgr. og 3. mgr. 4. gr. umferðalaga nr. 24 16. júní 1941. Þá telst ákærði hafa brotið 215. gr. almennra hegningarlaga nr. 19 12. febrúar 1940 með því að gerast samvaldur að banaslysi með akstri sínum, seim nokkuð telst hafa skort á aðgæglu við. Þykir refsing ákærða samkvæmt 215. gr. almennra hegningarlaga, 38. gr. bifreiðalaga og 14. gr. umferðalaga, með tilliti til 77. gr. hegn- ingarlaganna, hæfilega ákveðin 2500.00 króna sekt til ríkissjóðs, og komi varðhald í 60 daga í stað sektarinnar, verði hún ekki greidd innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Þá þykir rétt samkvæmt 39. gr. bifreiðalaganna að svipta ákærða leyfi til að stjórna bifreið í 1 ár frá birtingu dóms þessa. Ákærða ber að dæma til að greiða allan sakarkostnað, þar með talin málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns, Ragnars Jónssonar hrl., kr. 350.00. Rekstur málsins hefur verið vítalaus. Dómsorð: kærði Gunnar Guðjónsson greiði 2500.00 króna sekt til ríkis- siða og komi varðhald í $ð daga Í stað sektarinnar, verði hún ekki greidd innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Hann skal sviptur leyf í il að stjórna bifreið í 1 ár frá birt- ingu dóms þessa. Ákærði greiði allan sakarkostnað, þar með talin málsvarnar- laun skipaðs verjanda sins, Ragnars Jónssonar hrl., kr. 350.00. Dómi þessum skal fullnægja með aðför að lögum. 409 Mánudaginn 14. júní 1948. Nr. 33/1948. Réttvísin og valdstjórnin (Hrl. Kristján Guðlaugsson) gegn Kristjáni Jóni Magnússyni (Hrl. Magnús Thorlacius). Þjófnaður. Brot gegn áfengis- og bifreiðalögum. Dómur hæstaréttar. Samkvæmt 255 gr. laga nr. 19/1940 og refsiákvæðum þeim, sem rakin eru í héraðsdómi, þykir refsing ákærða hæfilega ákveðin af héraðsdómaranum fangelsi 3 mánuði. Samkvæmt 39. gr., sbr. 20. gr. laga nr. 23/1941 og 68. gr. laga nr. 19/1849, ber að svipta ákærða ævilangt rétti til að öðlast réttindi bifreiðarstjóra. Að öðru leyti á héraðsdómurinn að vera óraskaður. Ákærði greiði allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin málflutningslaun skipaðs sækjanda og verjanda fyrir hæstarétti, kr. 350.00 til hvors. Dómsorð: Ákærði Kristján Jón Magnússon er ævilangt sviptur rétti til að öðlast ökuskíreini bifreiðarstjóra. Að öðru leyti á hinn áfrýjaði dómur að vera óraskaður. Ákærði greiði allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, Þar með talin laun sækjanda og verjanda fyrir hæstarétti, hæstaréttarlögmannanna Kristjáns Guðlaugssonar og Magnúsar Thorlacius, kr. 350.00 til hvors. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur aukaréttar Reykjavíkur 29. október 1947. „ Ár 1947, miðvikudaginn 29. október, var í aukarétti Reykjavíkur, sem haldinn var í skrifstofu réttarins af Valdimar Stefánssyni saka- dómara, upp kveðinn dómur í málinu nr. 4408/1947: Réttvísin og valdstjórnin gegn Kristjáni Jóni Magnússyni, sem tekið var til dóms sama dag. 410 Mál þetta er af réttvísinnar og valdstjórnarinnar hálfu höfðað. gegn Kristjáni Jóni Magnússyni sjómanni, Ásvallagötu 71 hér í bæ, til refsingar, greiðslu skaðabóta og málskostnaðargreiðslu fyrir brot gegn XXVI. kafla almennra hegningarlaga nr. 19 12. febrúar 1940, bifreiðalögum nr. 23 16. júni 1941, áfengislögum nr. 33 9. janúar 1935 og lögreglusamþykkt fyrir Reykjavík nr. 2 7. janúar 1930. Ákærði er kominn yfir lögaldur sakamanna, fæddur 24. septem- ber 1918 á Flateyri við Önundarfjörð, og hefur, svo að kunnugt sé, sætt eftirtöldum kærum og refsingum: 1941 1%, Ísafjörður. Dómur, 2ja mánaða fangelsi, skilorðsbundið, sviptur kosningarrétti og kjörgengi fyrir brot gegn 244. gr. hegningarlaganna. 1942 1%; Reykjavík. Sátt, 40 kr. sekt fyrir ölvun og að flytja áfengi út af veitingastað. 1942. 1% Reykjavík. Sátt, 25 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 1946 204 Reykjavík. Sátt, 50 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 1947 214 Reykjavík. Sátt, 75 kr. sekt fyrir ölvun og afskipti af lös- regluþjóni í starfi. 1947 % Reykjavík. Sátt, 50 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 1944 274 Siglufjörður. Sátt, 50 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 1943 64, Akranes. Sátt, 125 kr. sekt fyrir ölvun og óspektir. 1943 2%, Akranes, Sátt, 45 kr. sekt fyrir ölvun. 1944 %o Akranes. Sátt, 100 kr. sekt fyrir ölvun og óspektir. 1946 304 Akranes. Dómur, 4 mánaða fangelsi, sviptur kosningarrétti og kjörgengi fyrir innbrot og þjófnað. Skal nú skýrt frá málavöxtum. Aðfaranótt sunnudagsins 8. maí s. 1, um klukkan 2.15, var hringt á lögreglustöðina og tilkynnt, að einhver maður, sem reyndist vera ákærði í máli þessu, væri að reyna að setja vél bifreiðarinnar R 2382 í gang. Hafði Einar Þorsteinsson féhirðir, Þjórsárgötu 4, nokkru áður komið heim til sín í bifreið sinni, og er hann var að setja hana inn í Þbifreiðargeymslu, kveður hann einhvern mann, er hann veit engin deili á, hafa komið til sin og beðið sig að selja sér eina flösku af einhverju. Kvaðst Einar eigi vera vinsali og gekk inn til sín. Nokkru eftir að Einar var genginn tl náða, komu tvær dætur hans og sögðu að maður nokkur væri að reyna að setja vél bifreiðar Hjálm- ars Þorsteinssonar, Þjórsárgötu 6, í gang, enda heyrðist greinilega til hans, er bifreiðin rakst á bifreiðageymslu áfasta húsi Einars, sem hringdi bæði til Hjálmars Þorsteinssonar, er eigi svaraði, og á lög- reglustöðina, en þar var á tali. Klæddi hann sig nú lauslega og fór inn í húsagarð hjá Hjálmari, svo að ákærði yrði hans eigi var, og bankaði þar á glugga, en enginn virtist vakna. Er hér var komið, varð ákærði var við Einar, hljóp út úr bifreiðinni og tók um leið með sér teppi og rykfrakka, en kastaði hvoru tveggja, er hann varð þess var, að honum var veitt eftirför. Segir Hjálmar Þorsteins- 411 son frakkann hafa verið lítið sem ekkert notaðan og kostaði kr. 500 eða 550, en teppið nýlegt og hafa kostað 70 til 80 kr. Í þessum svif- um kom Halldór Hjálmarsson, Þjórsárgötu 6, þarna að. Sagði Einar honum hvað skeð hefði og hringdi hann á lögreglustöðina og bað um aðstoð. Þeir Einar og Halldór fóru svo á móti lögregluþjónum þeim, Sigurði Móses Þorsteinssyni og Ársæli Kristni Einarssyni, sem sendir höfðu verið á vettvang, og mættu þeim á Njarðargötu, en talið ar, að ákærði hefði hlaupið Í áttina að Tivoli. Eftir nokkra leit fannst hann í húsinu nr. 2 við Þjórsárgötu, þar sem lögregluþjón- arnir handtóku hann og færðu á lögreglustöðina. Var hann settur þar í fangageymslu, en kl. 5 næsta morgun var honum sleppt úr varð- haldinu sökum plássleysis. Ákærði, sem ekki hefur bifreiðarstjórapróf, skýrir svo frá, að hann hafi verið mjög drukkinn, áberandi ölvaður, er hann fór upp í bifreiðina R 2382 og reyndi að setja vél hennar í gang. Fyrr um kvöldið, er hann var orðinn nokkuð ölvaður, kveðst hann hafa setið að drykkju með einhverjum manni, sem hann hitti af tilviljun, og til þessa manns muni hann hafa farið, er honum var veitt eftirför. Ákærði kveðst hafa tekið frakkann og teppið í ölæði og af sömu ástæðu farið upp í bifreiðina. Með töku frakkans og teppisins hefur ákærði gerzt brotlegur við 244 gr, almennra hegningarlaga nr. 19 12. febrúar 1940. Með því að gera tilraun til að ræsa vél bifreiðarinnar hefur ákærður gerzt brot- legur við 1. mgr. 23. gr. bifreiðalaga nr. 23 16. júlí 1941, enda verður ekki séð, að það hafi verið gert í öðrum tilgangi en að reyna að aka henni. Þá hefur ákærði einnig gerzt brotlegur við 18., sbr. 38. gr. áfengislaga nr. 33 9. janúar 1935 og 7., sbr. 96. gr. lögreglusamþykktar fyrir Reykjavík nr. 2 7. janúar 1930. Ekki hefur verið gerð refsikrafa vegna tilraunar ákærða til að nota bifreiðina í heimildarleysi. Með hliðsjón af 77. gr. almennra hegningarlaga þykir refsing ákærða hæfilega ákveðin fangelsi í 3 mánuði. Samkvæmt 3 mgr. 68. gr. hegningarlaganna ber að svipta ákærðan kosningarrétti og kjörgengi til opinberra starfa og annarra almennra kosninga frá birtingu dóms þessa að telja. Samkvæmt 39. gr. bifreiðalaganna ber að svipta ákærða réttindum til að öðlast bifreiðarstjóraréttindi í 6 mánuði frá birtingu dóms þessa að telja. Hjálmar Þorsteinsson húsgagnasmíðameistari, Þjórsárgötu 6, hér í bæ, eigandi bifreiðarinnar R 2382, hefur krafizt þess, að ákærði verði dæmdur til að greiða sér alls í skaðabætur kr. 150.00 vegna skemmda á matjurtagarði, er ákærði mun hafa hlaupið yfir, og skemmda á bif- reiðinni, þar eð hægra iramaurbretti hafði dalazt og takki á ljósa- skiptara horfið. Þessa kröfu hefur ákærði samþykkt, og verður hún því þegar af þeirri ástæðu tekin til greina. Ákærða ber að dæma til greiðslu alls sakarkostnaðar. 4192 Dráttur sá, sem orðið hefur á rekstri máls þessa, stafar af því, hve erfitt hefur verið að hafa upp á ákærða. Þá var rannsóknardómar- inn s. 1. septembermánuð í sumarleyfi. Rekstur málsins hefur því verið vítalaus. Dómsorð: Ákærði Kristján Jón Magnússon sæti fangelsi í 3 mánuði. Hann er frá birtingu dóms þessa sviptur kosninsarrétti og kjörgengi til opinberra starfa og annarra almennra kosninga. Ákærði er sviptur rétti til að öðlast bifreiðarstjóraréttindi í 6 mánuði frá birtingu dóms þessa að telja. Ákærði greiði Hjálmari Þorsteinssyni kr. 150.00 innan 15 sól- arhringa frá birtingu dóms þessa. Ákærði greiði allan kostnað sakarinnar. Dómi þessum skal fuilnægja með aðför að lögum. Mánudaginn 14. júní 1948. Nr. 42/1948. Valdstjórnin (Hrl. Eggert Claessen) gegn Jóni Rafni Oddssyni og Guðmundi Bjarna- syni (Hrl. Ragnar Jónsson). Brot gegn áfengis-, bifreiða- og umferðarlögum. Dómur hæstaréttar. Af hálfu ákæruvaldsins hefur ekki verið höfðað mál gegn kærðu fyrir neitt brot, er getur í XII, XL, XIX. og XXIII. kafla almennra hegningarlaga. Varhugavert þykir að telja nægilega sannað, að kærði Guð- mundur Bjarnason hafi verið með áhrifum áfengis í ökuferð Þeirri, sem í málinu greinir. Hins vegar var hann þátttakandi í hinni ófrjálsu töku bifreiðarinnar og réð ásamt félögum sínum notkun hennar í umræddri ökuferð. Hann samsinnti því, að kærði Jón Rafn, sem var með áhrifum áfengis, æki henni, og fékk kærði Guðmundur, eftir að hann hafði ekið bifreiðinni, kærða Jóni Rafni stjórn hennar. Hefur kærði Guðmundur með þessu gerzt sekur við 38. gr. laga nr. 23/1941. Að öðru leyti eru brot kærðu, sem lýst eru í héraðs- 413 dómi, rétt færð til refslákvæða. Við ákvörðun refsingar ber að taka tillit til þess, að kærðu hafa með akstri sínum raskað umferðaröryggi á almannaleiðum svo og að kærði Jón Rafn hefur með hinum ofsalega akstri sínum vísvitandi stofnað lífi og limum lögreglumanna í hættu. Þykir refsing kærða Jóns Rafns hæfilega ákveðin fangelsi / mánuði og refsing kærða Guðmundar fangelsi 5 mánuði. Svo ber og að svipta kærða Jón Rafn bifreiðarstjóraréttindum ævilangt og kærða Guðmund rétti ævilangt til þess að öðlast ökuleyfi. Kærðu greiði in solidum allan kostnað sakarinnar, bæði í héraði og fyrir hæstarétti, þar með talin laun skipaðs sækj- anda og verjanda í hæstarétti, kr. 500.00 til hvors. Dómsorð: Kærði Jón Rafn Oddson sæti fangelsi 7“ mánuði og kærði Guðmundur Bjarnason fangelsi 5 mánuði. Kærði Jón Rafn er sviptur Þbifreiðarstjóraréttindum ævilangt og kærði Guðmundur er sviptur ævilangt rétti til þess að öðlast ökuskírteini bifreiðarstjóra. Kærðu greiði in solidum allan kostnað sakarinnar bæði í héraði og fyrir hæstarétti, þar með talin málflutnings- laun skipaðs sækjanda og verjanda fyrir hæstarétti, hæstaréttarlögmannanna Eggerts Claessens og Ragnars Jónssonar, kr. 500.60 til hvors. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur lögregluréttar Reykjavíkur 7. júlí 1947. Ár 1947, mánudaginn 7. júlí, var í lögreglurétti Reykjavíkur, sem haldinn var í skrifstofu sakadómara af fulltrúa hans, Loga Einars- syni, kveðinn upp dómur í málinu nr. 2344—2345/1947: Valdstjórnin gegn Jóni Rafni Oddssyni og Guðmundi Bjarnasyni. Mál þetta, sem dómtekið var 6. júní s. 1, er af valdstjórnarinnar hálfu höfðað gegn Jóni Rafni Oddssyni verkamanni, Vesturgötu 3, til refsingar, sviptingar bifreiðarstjóraréttinda og greiðslu sakar- kostnaðar, fyrir brot gegn áfengislögum nr. 33 9. janúar 1935, bif- reiðalögum nr. 23 16. júní 1941, umferðalögum nr. 24 16. júní 1941 og lögreglusamþykkt fyrir Reykjavík nr. 2 7. janúar 1930 og gegn Guð- mundi Bjarnasyni rafvirkjanema, Bergþórugötu 12, til refsingar, 414 sviptingar réttinda til að öðlast ökuskirteini og greiðslu sakarkostn- aðar, fyrir brot gegn bifreiðalögum nr. 23 16. júní 1941 og lögreglu- samþykkt fyrir Reykjavík nr. 2 7. janúar 1930. Kærðu eru komnir yfir lögaldur sakamanna. Kærði Jón Rafn er fæddur 24. maí 1926 að Þykkvabæjarklaustri í Álftaveri, og hefur, svo að kunnugt sé, sætt eftirtöldum kærum og refsingum: 1943 104, Sátt. Áminnig fyrir að tvímenna á reiðhjóli. 1944 ?% Sátt. 10 kr. sekt fyrir að hjóla á ljóslausu reiðhjóli. 1945 %s Sátt. 25 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 1947 % Sátt. 50 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. Kærði Guðmundur Bjarnason er fæddur 27. marz 1927 i Reykjavík. Hann hefur, svo kunnugt sé, sætt eftirtöldum kærum og refsingum: 1939 2%, Áminning fyrir snjókast. 1941 % Áminning fyrir óknytti. 1941 %, Áminning fyrir brot gegn umferðarreglum. 1945 114 Sátt, 200 kr. sekt og 175 kr. skaðabætur fyrir slagsmál. 1946 2% Sátt, 10 kr. sekt fyrir brot gegn umferðarlögum og lög- reglusamþykkt. 1946 1%, Dómur lögregluréttar, 15 daga varðhald og sviptur rétti til að öðlast ökuskirteini í 6 mánuði, fyrir brot gegn áfengis- lögunum, bifreiðalögunum og lögreglusambykkt Reykja- vikur. Málavextir eru þeir er nú skal greina: Föstudaginn langa, 4. april s. 1. um 5 leytið um eftirmiðdaginn, hittust á heimili kærða, Guðmundar Bjarnasonar, Bergþórugötu 129, félagar hans, kærði Jón Rafn Oddsson, Valdimar Ottesen, bifreiðar- stjóri, Bragagötu 38, Guðmundur Samúel Halldórsson, verkamaður skála 61 á Skólavörðuholti, og Júlíus Kristjánsson, verkamaður, Óð- insgötu 20, en þar áttu þeir geymdar 4 flöskur af brennivíni. Settust Þeir við drykkju og dvöldust þarna til klukkan að verða tólf um kvöldið. Kærði Guðmundur Bjarnason hefur þó neitað því að hafa neytt nokkurs áfengis, enda ekki mátt það, þar eð hann var haldinn kynsjúkdómi. Félagar hans hafa einnig borið, að þeir viti ekki til Þess, að hann hafi bragðað vín. Er því ósannað, að kærði Guð- mundur hafi neytt áfengis þetta kvöld. Um klukkan 12 fóru þeir áleiðis niður í miðbæ og gengu eftir Laugavegi. Kærði Jón Rafn og Valdimar Ottesen gengu eftir nyrðri gangbraut Laugavegar, en hinir eftir þeirri syðri, og voru nokkurn spöl á undan. Á móts við Lauga- veg 18 á nyrðri helming akbrautarinnar stóð fólksbifreiðin R 4318, mannlaus, og var vél hennar í gangi. Settist kærði Jón Rafn við stýri hennar, en Valdimar við hlið hans, og ók Jón henni ljóslausri, nema hvað logaði á „parkljóskerum“ hennar, niður á Skúlagötu, og stöðv- aði hana hjá Kveldúlfsbryggju, Þaðan gengu þeir að Lækjartorgi og hittu þar félaga sína, kærða Guðmund Bjarnason og Guðmund Samúel Halldórsson, en Júlíus Kristjánsson hafði skilið við þá þar, og hitti þá ekki aftur þetta kvöld eða um nóttina. Þeir félagar sengn 415 nú aftur að bifreiðinni og fóru allir upp í hana. Ók kærði Jón Rafn, sem hefur viðurkennt að hafa verið með áhrifum áfengis, en kveðst þó ekki hafa verið mikið drukkinn, henni áleiðis út úr bænum. Kveða þeir kærðu Guðmundur og Guðmundur Samúel, að þeim hafi þá verið ljóst, að bifreiðin var tekin í heimildarleysi. Eigandi bifreiðarinnar R 4318, Hjálmtýr Pétursson kaupmaður, Grenimel 7, hefur skýrt svo frá, að hann hafi skilið bifreiðina eftir og haft vél hennar í gangi, meðan hann fór inn í verzlunina Nonni á Laugaveg 18 til að sækja þangað böggul. Ekki kveðst hann hafa verið nema tvær til þrjár mínútur inni í verzluninni, en er hann kom aftur út, hafi bifreiðin verið horfin. Fór hann strax á lögreglustöð- ina, tilkynnti hvarf bifreiðarinnar og bað um, að lögregluvörður yrði settur við vegina út úr bænum, en Guðmundur Pálsson Kolka verzl- unarmaður, Hávallagötu 45, hafði einnig komið á lögreglustöðina til að tilkynna töku bifreiðarinnar. Hafði hann séð, er tveir menn, sem hann ekki þekkir, fóru upp í bifreiðina og óku henni frá Laugavegi 18. Hjálmtýr Pétursson og Hjörtur Hafsteinn Hjartarson lögreglu- þjónn fóru svo í leigubifreiðinni R 1220, en henni ók Eiríkur Guð- jónsson bifreiðarstjóri, Skarphéðinsgötu 10, til að reyna að hafa upp á bifreiðinni R 4318. Óku þeir inn að Elliðaám og sneru bifreiðinni R 1220 þar við og biðu nokkra stund. Sáu þeir hvar bifreiðinni R 4318 var ekið austur Suðurlandsbraut og upp veginn í áttina að Graf- arholti. Eltu þeir hana og sáu hvar hún hafði verið stöðvuð hjá Grafarholti. Hafði Jón Rafn ekið henni þangað, en nú tók kærði Guð- mundur við stjórn hennar. Er Hjálmtýr Pétursson og samfylgdar- menn hans nálguðust bifreiðina R 4318, var henni ekið mjög hratt áfram upp Mosfellsdalinn, og náðu þeir henni ekki, en kærði Guð- mundur kveðst hafa ekið á allt að 70 km. hraða miðað við klukku- stund. Fóru þeir því að Seljabrekku og hringdu austur að Selfossi og sögðu frá ferðum bifreiðarinnar, en kærði Guðmundur ók henni upp fyrir Svanastaði, þar sem henni var snúið við. Þar festist hún í snjóskafli, og var erfitt að ná henni upp, enda engar snjókeðjur á hjólum hennar. Hált mun hafa verið fyrir utan bæinn, en götur að mestu auðar í bænum, og því ekki ástæða til að hafa snjókeðjur á hjólum bifreiða þar. Hjá Svanastöðum tók kærði Jón Rafn svo aftur við stjórn bifreiðarinnar og ók henni eftir það, meðan hann og fé- lagar hans voru í henni. Ók hann sem leið liggur til bæjarins. Nokkru fyrir ofan Seljabrekku slökkti hann á ljóskerum bifreiðarinnar, þar sem hann grunaði, að lögregluþjónar væru þar í grennd. Kveðst kærði Jón hafa séð lögregluþjón þarna á leið upp á þjóðveginn, og hafi hann gefið merki um að nema staðar, en kærði Jón Rafn sinnti því ekki og ók áfram. Síðan kveikti hann aftur á ljóskerum bifreiðar- innar. Hjörtur Hafsteinn Hjartarson lögregluþjónn hefur borið það, að hann hafi staðið á miðjum þjóðveginum og gefið bifreiðarstjór- anum, sem ók hratt, merki um að nema staðar, en hann ekki sinnt þvi og ekið áfram. Segir Hjörtur Hafsteinn, að hann hafi aðeins með 416 naumindum forðað sér frá því að verða undir bifreiðinni. Sama hafa Þeir Hjálmtýr Pétursson og Eiríkur Guðjónsson borið. Kærði Jón Rafn kveður aftur á móti, að lögregluþjónninn hafi verið fyrir utan þjóðveginn og því ekki í neinni hættu, og hið sama hafa félagar hans borið, nema Valdimar Ottesen, sem segir, að lögregluþjónninn hafi orðið að henda sér frá bifreiðinni til að forða sér. Eftir þetta missti Hjálmtýr og samferðamenn hans alveg af bifreiðinni. Hringdu þeir á lögreglustöðina í Reykjavik og báðu um að lögregluþjónar yrðu sendir inn að Elliðaám á móti bifreiðinni R 4318. Lögregluþjónarnir Jóhannes Björgvinsson og Jónas Jónasson fóru í bifreið upp fyrir bröttu brekkuna fyrir austan Elliðaár, þar sem þeir námu staðar. Sáu þeir hvar bifreiðinni R 4318 var ekið með full- um ljósum í áttina til bæjarins. Segjast þeir hafa staðið á miðri ak- brautinni og gefið bifreiðarstjóranum merki wn að nema staðar, en hann hafi ekki sinnt því, ekið mjög hratt og minnstu hafi munað, að þeir gætu forðað sér. Segir Jóhannes, að bifreiðinni muni hafa verið ekið mikið yfir 100 km hraða miðað við klukkustund, en Jónas telur, að henni hafi ekki verið ekið undir $0 km hraða miðað við klukkustund. Þeir veittu nú bifreiðinni eftirför og óku á yfir 100 Km hraða miðað við klukkustund, en misstu samt af henni, enda bilaði bifreið sú, sem þeir voru í. Kærði Jón Rafn segist hafa ekið mjög hratt eftir að honum hafði verið gefið merki um að nema staðar fyrir ofan Elliða- ár, en leit þó aldrei á hraðamæli bifreiðarinnar. Bæði hann og fé- lagar hans, kærði Guðmundur Bjarnason og Guðmundur Samúel, segja, að lögregluþjónunum hafi engin hætta verið búin af akstri kærða Jóns, enda hafi þeir staðið á vegarkantinum, en Valdimar Ottesen segir lögregluþjónana hafa getað forðað sér með því að hlaupa frá bifreiðinni. Kærði Jón Rafn kveðst hafa slökkt á ljós- kerum bifreiðarinnar nokkru áður en hann ók fram hjá lögreglu- þjónunum, og hefur Valdimar einnig borið þetta, en kærði Guð- mundur og Guðmundur Samúel eru ekki vissir um þetta. Lögreglu- Þþjónarnir segjast ekki hafa séð að slökkt hafi verið á ljóskerunum. Ólafur Jón Símonarson lögregluþjónn fór nokkru á eftir þeim Jó- hannesi Björgvinssyni og Jónasi Jónassyni í „jeppa-bifreið“ að leita bifreiðarinnar R 4318. Í Sogamýrinni mætti hann henni, en þá var logandi á ljóskerum hennar og henni ekið mjög hratt. Sneri Ólafur Jón við og veitti bifreiðinni R 4318 eftirför, og kveðst ekki hafa náð henni, þótt hann æki á 60 til 65 km hraða miðað við klukkustund. Kærði Jón Rafn ók svo niður að Rauðarárstíg á 60 til 70 km hraða miðað við klukkustund, að því er hann segir, og suður undir Eski- hlíð, þar sem þeir félagar skildu við bifreiðina, skammt frá Miklu- braut, þar sem hún fannst daginn eftir. Hjálmtýr Pétursson, eigandi bifreiðarinnar R 4318, krafðist 2500.00 króna skaðabóta af hinum kærðu, og hafa þeir þegar greitt bætur Þessar, en ekki hefur hann krafizt, að þeim yrði refsað fyrir hina óheimilu töku bifreiðarinnar. 417 Kærði Jón Rafn Odsson hefur gerzt brotlegur við 21., sbr. 39. gr. áfengislaga nr. 33 9. janúar 1935 og 23. sbr. 39. gr. bifreiðalaga nr. 23 16. júní 1941. Með mjög hröðum og ógætilegum akstri hefur hann gerzt brotlegur við 2., 4. og 5. mgr. 26. gr. og 1. mgr. 27. gr., sbr. 38. gr. Þifreiðalaga, 2. gr., 3. mgr. 4. gr., sbr. 14. gr. umferða- laga nr. 24 16. júní 1941 og 46. gr. sbr. 96. gr. lögreglusamþykktar fyrir Reykjavík nr. 2 7. janúar 1930. Þá hefur kærði, með því að aka bifreiðinni ljóslausri, snjókeðjulausri og sinna ekki stöðvunarmerki lögregluþjóna, gerzt brotlegur við 1. mgr. 7. gr., 2. mgr. 27. gr., sbr. 38. gr. bifreiðalaga, 43. gr., 10. gr., Í. mgr. 28., sbr. 96. gr. lögreglu- samþykktar Reykjavíkur. Með hliðsjón af 77. gr. almennra hegn- ingarlaga þykir refsing kærða Jóns Rafns Oddssonar hæfilega ákveðin varðhald í 60 daga. Brot kærða Guðmundar Bjarnasonar varða við 2. og 4. mgr. 26. gr., 1. og 2. mgr. 27. gr., 1. mgr. 20. gr., sbr. 36. gr. bifreiðalaga og 45. gr., sbr. 96. gr. lögreglusamþykktar Reykjavíkur. Refsing kærða Guð- mundar Bjarnasonar þykir, með hliðsjón af 77. gr. almennra hegn- ingarlaga, hæfilega ákveðin 1500 króna sekt til ríkissjóðs, og komi 45 daga varðhald í stað sektarinnar, verði hún ekki greidd innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Samkvæmt 21. gr. áfengislaga og 39. gr. bifreiðalaga þykir bera að svipta kærða Jón Rafn Oddsson bifreiðarstjóraréttindum í 3 ár frá birtingu dóms þessa að telja. Samkvæmt 39. gr. bifreiðalaga þykir bera að svipta kærða Guð- mund Bjarnason rétti til að öðlast ökuskireini bifreiðarstjóra í 6 mánuði frá birtingu dóms þessa að telja. Hina kærðu ber að dæma in solidum til greiðslu alls sakarkostn- aðar. Rekstur málsins hefur verið vitalaus. Dómsorð: Kærði Jón Rafn Oddsson sæti varðhaldi í 60 daga. Kærði Guðmundur Bjarnason greiði 1500 króna sekt til ríkis- sjóðs, og komi varðhald í 45 daga í stað sektarinnar, verði hún ekki greidd innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Kærði Jón Rafn Oddsson er sviptur bifreiðarstjóraréttindum í 3 ár frá birtingu dóms þessa að telja. Kærði Guðmundur Bjarnason er sviptur rétti til að öðlast ökuskirteini bifreiðarstjóra í 6 mánuði frá birtingu dóms þessa að telja. Hinir kærðu greiði in solidum allan kostnað sakarinnar. Dómi þessum skal fullnægja með aðför að lögum. 27 418 Þriðjudaginn 15. júní 1948. Nr. 86/1947. Ágúst Gizurarson (Hrl. Gunnar Þorsteinsson) gegn Stefáni Jakobssyni og Ásgeiri Guðmunds- syni (Hrl. Ragnar Ólafsson). Skaðabótamál. Dómur hæstaréttar. Áfrýjandi, sem skotið hefur máli þessu til hæstaréttar með stefnu 23. ágúst 1947 að fengnu áfrýjunarleyfi 29. júlí s. á. gerir þær dómkröfur, að stefndu verði dæmdir til að greiða honum 2357.00 krónur ásamt 6% ársvöxtum frá 29. október 1946 til greiðsludags og málskostnað í héraði og fyrir hæsta- rétti eftir mati dómsins. Stefndi krefst staðfestingar hins áfrýjaða dóms og máls- kostnaðar fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Timbri því, sem hrundi og varð drengnum Guðmundi Ágústssyni að bana, var staflað þannig á þak hins umrædda bilskúrs, að a. m. k. 10 tré voru lögð hvert ofan á annað, röð fram af röð, án nokkurs bindings eða stoða framan við viðar- staflann. Verður að telja slíkan frásang algerlega óverjandi, enda var ekki tryggilega frá þvi gengið, að börn, sem sækja mjög til leikja í nýbyggingum, gætu ekki komizt út á skúr- þakið. Stefndu, sem bera fjárhagsábyrgð á því, hvernig geng- ið var frá viðarstaflanum, eru því skaðabótaskyldir vegna slyssins. Þegar þess er hins vegar gætt, að drengurinn, sem beið bana, ruddi sér braut út á skúrþakið með því að rífa tjörupappa, sem negldur hafði verið fyrir dyr inni í hús- inu, og striga frá glugga, sem vissi út á skúrþakið, þykir rétt, að áfrýjandi beri sjálfur 14 hluta kostnaðar þess, sem stefnt er um, en stefndu greiði 34 hluta hans. Ber því að dæma stefndu til að greiða áfrýjanda kr. 1767.75 ásamt $% árs- vöxtum frá 29. október 1946 til greiðsludags. Eftir þessum úrslitum er rétt, að stefndu greiða áfrýjanda málskostnað fyrir báðum dómum, sem þykir bæfilega ákveð- inn 1500 krónur. 419 Dómsorð: Stefndu, Stefán Jakobsson og Ásgeir Guðmundsson, greiði áfrýjanda Ágúst Gizurarsyni kr. 1767.75 ásamt 6% ársvöxtum frá 29. október 1946 til greiðsludags og samtals kr. 1500.00 í málskostnað í héraði og fyrir hæstarétti. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 5. marz 1947. Mál þetta, sem dómtekið var 26. f. m., hefur Ágúst Gizurarson sjó- maður, Meðalholti 21, hér í bæ, höfðað fyrir bæjarþinginu með stefnu, útgefinni 29. október s. 1, gegn Stefáni Jakobssyni múrarameistara, Mánagötu 18 og Ásgeiri Guðmundssyni trésmiðameistara, Laugavegi 69, báðum hér í bænum, til greiðslu skaðabóta að fjárhæð kr. 2357.00 með 6% ársvöxtum frá stefnudegi til greiðsludags og málskostnaðar að skaðlausu. Stefndu hafa krafizt sýknu og málskostnaðar sér til handa að mati dómarans. Málsatvik eru þau, að á árinu 1945 var hafin bygging tvilyfts íbúðarhúss á lóðinni nr. 30 við Háteigsveg hér í bænum. Í janúar- mánuði 1946 virðist að mestu hafa verið lokið við að steypa nefnt hús. Þannig hagar til við hús þetta, að áfast við það er stór bif- reiðageymsla um 9 m á lengd og 6.38 m á breidd. Myndar þak bif- reiðageymslunnar svalir út frá neðri hæð hússins. Seint í janúar- mánuði s. á. var flutt þangað á staðinn efni í þaksperrur og stífur. Timbri þessu, sem var 120 stykki, 17 fet á lengd og 3"x6" að gild- leika, og 45 stykki, 13 fet á lengd og 27x5" að gildleika, var raðað á þak bÞifreiðageymslunnar. Gildari trén voru við húshliðina, en grennri trén nær þakbrúninni. Frá viðurstaflanum og að brúninni var um 45 eða 60 em langt bil. Upp úr brúninni stóð röð af steypustyrktarjárni um 60 em háit og 10 mm í þvermál. Í byrjun aprílmánaðar 1946 var verið að reisa sperrur á húsið og var búið að nota um helming þess efnis, er á geymslubakinu var. Um kvöldið þann 9. april s. á, kl. um 20.45, voru nokkur börn að leika sér við húsið. Fóru þrir drengir, þar á meðal sonur stefnanda, Guðmundur, 9 ára að aldri, inn í húsið. Fóru þeir inn um inngöngu- dyr efri hæðar, sem voru opnar. Komu þeir þá að dyrum, er Hggja inn á neðri hæð hússins, en fyrir þessar dyr var negldur tjörupappi. Fappa þennan rifu þeir og komust þannig inn á neðri hæðina og inn í herbergi, sem hefur glugga, er veit út að nefndu geymsluþaki. Fyrir 420 bennan glugga var negldur strigi, er þeir rifu frá. Fóru þá tveir drengjanna, Guðmundur og annar drengur á sama reki, út um glugg- ann og út á viðarstaflann. Kom rót á staflann, féll Guðmundur fram af skúrbrúninni og niður á jafnsléttu, og um leið hrundu nokk- ur tré ofan á hann. Hinn drengurinn hrökklaðist aftur á bak og féll ekki fram af. Guðmundur meiddist mjög mikið við fallið og var þegar fluttur á sjúkrahús, en andaðist skömmu síðar. Kröfur sínar í máli þessu byggir stefnandi á því, að óforsvaran- lega hafi verið gengið frá dyrum og gluggum nefnds húss. Eins og kunnugt sé, sækist börn mjög eftir að leika sér í nýbyggingum. Af Þessum sökum sé nauðsynlegt að ganga þannig frá inngöngum í slík hús, að börn geti ekki komizt þar inn. Sérstaklega sé slíkt þörf þann tíma, sem starfsmenn séu eigi á staðnum. Þessa hafi stefndu ekki gætt. Inngöngudyr hafi verið opnar og aðrar dyr í húsinu svo illa byrgðar, að börn hafi átt greiðan gang um það. Þá hafi nefndur gluggi, sem veit út á geymsluskúrþakið, verið óforsvaranlega byrgður. Loks tel- ur stefnandi óverjandi að stafla timbri á skúrþakið á bann hátt, sem stefndu hafi látið gera. Viðarstaflinn hljóti að hafa verið mjög óstöð- ugur, enda þannig af honum tekið, að bæði hafi verið tekið timbur upp við húsið og fram við þakbrúnina. Af öllu þessu telur stefnandi, að stefndu, sem hafi byggt hús þetta, eigi sök á slysi þessu og beri því að bæta fjártjón það, sem hann hafi hlotið af slysi þessu, en það sé greftrunarkostnaður Guðmundar heitins. Sýknukröfu sína í máli þessu byggja steindu á því, að þeir hafi sætt þeirrar hirðu og forsjálni við byrgingu á dyrum og gluggum í byggingu þessari, sem af þeim verði krafizt. Að vísu hafi greindum inngöngudyrum í húsið ekki verið lokað, en dyrum inni í húsinu hafi verið lokað á þann hátt, sem venja sé hér í bæ og teljast verði yfir- leitt öruggt. Þá hafi öll op, er vissu að nefndu skúrþaki, verið vel byrgð. Telja stefndu, að ekki sé unnt að ganga svo vel frá þess háttar umbúnaði, að unglingar á því reki, sem hér um ræðir, geti ekki rofið hann. Loks hafa stefndu haldið því fram, að timbur hafi verið tekið jafnt úr öllum stöflunum og hann því verið sléttur að ofan, enda mótmæla þeir, að staflinn hafi verið óstöðugur. Dómarinn hefur farið á vettvang og athugað staðhætti alla. Upp er komið í málinu, að inngöngudyr að neðri hæð hússins og kjallara voru lokaðar, en inngöngudyr að efri hæð opnar. Dyr þær og gluggi. sem þeir Guðmundur heitinn fóru um á leið sinni út á skúrþakið, voru byrgðar á þann hátt, að fyrir dyrnar var negldur tjörupappi, sem drengirnir rifu í sundur með spýtu, en fyrir gluggann var negldur strigi, sem þeir rifu frá. Eins og áður segir, varð slys þetta í lok níunda tíma kvölds og samkvæmt fyrirmælum 19. gr. lögreglusam- Þykktar Reykjavíkur máttu stefndu treysta því, að á Þeim tíma væru börn ekki eftirlitslaus á Þyggingarsvæðinu. Með vísun til framan- ritaðs þykir umbúnaður stefndu á byggingarstaðnum hafa verið 421 slíkur, að þeir verði ekki taldir hafa sýnt þá vanrækslu, að þeir teljist eiga sök á slysinu. Verður því sýknukrafa stefndu tekin til greina, en eftir öllum atvikum þykir rétt, að málskostnaður falli niður. Einar Arnalds borgardómari kvað upp dóm þenna. Dómsorð: Stefndu, Stefán Jakobsson og Ásgeir Guðmundsson, skulu vera sýknir af öllum kröfum stefnanda Ágústs Gizurarsonar í máli þessu, en málskostnaður falli niður. Þriðjudaginn 15. júní 1948. Kærumálið nr. 5/1948. Bjarni Bjarnason, Gunnar Steindórs- son og Grímur Gíslason gegn Byggingarfélaginu Smið h/f. Frávísunarkröfu hrundið. Dómur hæstaréttar. Með kæru 20. f. m., sem hingað barst 4. þ. m., hafa sóknar- aðiljar samkvæmt 3. málsgr. 108. gr. laga nr. 85/1936 skotið til hæstaréttar úrskurði bæjarþings Reykjavíkur, uppkveðn- um 14. f. m., þar sem kröfu um frávísun máls varnaraðilja gegn sóknaraðilja var hrundið. Krefjast sóknaraðiljar þess, að hinum kærða úrskurði verði hrundið, málinu vísað frá héraðsdómi og þeim dæmdur kærumálskostnaður úr hendi varnaraðilja eftir mati hæstaréttar. Varnaraðili krefst þess, að hinn kærði úrskurður verði staðfestur og sóknaraðiljar dæmdir til að greiða honum máls- kostnað fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Með skírskotun til forsendna hins kærða úrskurðar þykir bera að staðfesta hann. Eftir þessum úrslitum þykir rétt, að sóknaraðiljar greiði varnaraðilja kr. 200.00 í kærumálskostnað. Varnaraðili hefur hér fyrir dómi krafizt ómerkingar um- mæla í greinargerð sóknaraðilja í héraði og sekta á hendur 422 málflytjanda þeirra þar, en þegar af þeirri ástæðu, að hér- aðsdómari hefur enn eigi dæmt kröfu þessa, vísast henni frá hæstarétti. Dómsorð: Framangreindri kröfu vísast frá hæstarétti. Hinn kærði úrskurður á að vera óraskaður. Sóknaraðiljar, Bjarni Bjarnason, Gunnar Steindórs- son og Grímur Gíslason, greiði varnaraðilja, Byggingar- félaginu Smið h/f, kr. 200.00 í kærumálskostnað. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Úrskurður bæjarþings Reykjavíkur 14. maí 1948. Mál þetta, er tekið var til dóms eða úrskurðar 7. þ. m., hefur bygg- ingarfélagið Smiður h/f, hér í bæ, höfðað fyrir bæjarþinginu með stefnu útgefinni 30. marz s. l. gegn Bjarna Bjarnasyni lækni, Tún- götu 5, Gunnari Steindórssyni, Drápuhlíð 8 og Grími Gislasyni, Drápuhlíð 4, öllum hér í bænum, til greiðslu skuldar in solidum að fjárhæð kr. 1830.58 með 6% ársvöxtum frá 31. desember 1947 til greiðsludags gegn afhendingu timburs í geymslu stefnanda fyrir kr. 4990.66. Enn fremur hefur stefnandi krafizt þess, að kveðið verði á um það í dómi, að timburviðskipti aðilja falli ekki undir ákvæði 9. gr. samnings milli þeirra, dags. 21. júlí 1947. Loks hefur stefnandi krafizt málskostnaðar að mati dómarans. Við munnlegan málflutning um framkomna frávísunarkröfu gerði stefnandi enn fremur þær kröfur, að yrði frávísunarkrafan tekin til greina, væru stefndu vittir og sektaðir fyrir aðdróttun um skjala- fals í greinargerð á dskj. nr. 7, en að öðrum kosti myndu kröfur þessar bíða efnisdóms í málinu. Stefndu hafa aðallega krafizt þess, að málinu verði vísað frá dómi, en fil vara sýknu og málskostnaðar í báðum tilvikum. Stefndu hafa enn fremur krafizt þess, að stefnandi eða umboðsmaður þeirra verði sektaður fyrir bersýnilega tilefnislausa málshöfðun og fyrir að flytja fram vísvitandi rangar staðhæfingar. Málavextir eru þessir: Með samningi, dagsettum 21. júlí 1947, tók stefnandi að sér bygg- ingu húsanna nr. 30 og 32 við Máfahlíð hér í bæ, fyrir stefndu. Í 8. gr. samnings þessa segir svo: „Verksali er ekki skyldur til að leggja til erlent byggingarefni, en lofar að vera hjálplegur með það eftir föngum og svo sem hægt er. Komi það til að verksali kaupi efni, sem 425 hann getur ekki lagt neitt á og leggi út fé fyrir, þá áskilur hann sér rétt á að leggja 5% á almennt gangverð vörunnar.“ Í 9. gr. eru svo ákvæði þess efnis, að verði ágreiningur út af fram- kvæmd samningsins, skuli honum lokið með gerð. Skýrir stefnandi svo frá, að um þessar mundir hafi það haft timbur til sölu og hafi stefndu lagt mikla áherzlu á að fá það keypt til húsanna. Stefnandi hafi þá afgreitt til þeirra timbur fyrir kr. 36810.90 og hafi það verið greitt að fullu 25. ágúst 1947. Seinni hluta ágústmánaðar og um miðjan septembermánuð s. á. hafi verið afgreitt timbur til stefndu fyrir samtals kr. 1830.58. Þetta timbur hafi stefndu ekki fengizt til þess að greiða. Hins vegar eigi þeir þakvið í vörzlum stefnanda, sem ekki hafi enn verið flutt á byggingarstaðinn, og nemi það magn að fjárhæð kr. 4290.66. Frávísunarkröfu sína byggja stefndu á því, að samkvæmt 9. gr. nefnds samnings heyri mál þetta undir gerðardóm. Telja þeir, að með sölu timbursins sé stefnandi að efna loforð sitt í 8. gr. „að vera hjálplegur með það eftir föngum og svo sem hægt er“ að útvega er- lent byggingarefni. Þarna sé um að ræða ágreining út af framkvæmd samningsins. Ber því að visa málinu frá bæjarþinginu, sbr. 68. gr. laga nr. 85 frá 1936. Ekki verður annað séð, en að þau viðskipti aðilja, sem mál þetta er risið af, hafi verið bein kaup, og sala. Þá er enn fremur upplýst af hálfu stefnanda, að álagning sú, sem heimiluð er í 8. gr. nefnds samnings, hafi ekki verið lögð á vöru þessa. Verður því ekki talið, að viðskipti þessi falli undir 9. gr. margnefnds samnings og verður frávísunarkrafa stefndu því ekki tekin til greina. Ákvörðun um málskostnað verður tekin í væntanlegum efnisdómi í málinu. Einar Arnalds borgardómari kvað upp úrskurðinn. Því úrskurðast: Framkomin frávísunarkrafa verður ekki tekin til greina. 424 Þriðjudaginn 22. júní 1948. Nr. 42/1946. Bifreiðastjórafélagið Hreyfill, Félag blikk- smiða í Reykjavík, Félag járniðnaðarmanna í Reykjavík, Félagið Skjaldborg, Iðja, félag verksmiðjufólks, Rakarasveinafélag Reykja- víkur, Starfsstúlknafélagið Sókn, Sveinafélag húsgagnasmiða í Reykjavík, Sveinafélag skipasmiða í Reykjavík, Verkamannafélagið Dagsbrún og Þvottakvennafélagið Freyja (Hrl. Ragnar Ólafsson) gegn Alþýðuhúsi Reykjavíkur h/f, Jóni Axel Pét- urssyni, Jónasi Guðmundssyni, Guðgeiri Jóns- syni, dánarbúi Sigurðar Ólafssonar og Jónínu Guðjónsdóttur (Bæjarfógeti Guðmundur Í. Guðmundsson). Setudómarar hrl. Einar B. Guðmundsson og próf. Ísleifur Árnason í stað hrd. Gizurar Bergsteinssonar og hrd. Þórðar Eyjólfssonar. Um öflun frekari gagna. Úrskurður hæstaréttar. Áður en mál þetta er dæmt í hæstarétti, þykir rétt sam- kvæmt lögjöfnun frá 120. gr. laga nr. 85/1936 að veita að- iljum kost á því að afla eftirtalinna skýrslna: 1. Laga Alþýðusambands Íslands frá upphafi, en þó sér- staklega laga þeirra, er voru í gildi, þegar kaupin á hús- eigninni Iðnó voru ráðin árið 1929. 2. Reglna fulltrúaráðs verkalýðsfélaganna í Reykjavík frá upphafi, en þó sérstaklega þeirra, er giltu á þeim tíma, sem greinir í 1. Einnig sé aflað vitneskju um, hvort stjórn Al- þýðusambandsins hafi staðfest reglur þessar, þegar slík stað- festing var áskilin. 3. Kaup- og afsalsgerninga um lóðirnar nr. 8—-10 við Hverf- isgötu árið 1919, svo og um lóðir þessar og húseign þar árið 1934. 4. Gagna um, hvaða venjur hafi gilt innan Alþýðusam- 425 bandsins og fulltrúaráðs verkalýðsfélaganna í Reykjavík um áhrif þess á atkvæðisrétt félaganna á fundum Alþýðusam- bands og fulltrúaráðs, að þau höfðu ekki staðið í skilum með greiðslu skattgjalds til þessara aðilja. Einnig sé aflað vitneskju um, hvort ályktun í 3. líð fundargerðar stjórnar fulltrúaráðs verkalýðsfélaganna í Reykjavík 7. des. 1938 hafi verið tilkynnt félögum þeim, sem þar eru talin. 5. Gagna um, hvaða verkalýðsfélög voru fullgildir aðiljar innan fulltrúaráðs verkalýðsfélaganna í Reykjavík, þegar mál þetta var höfðað. Loks ber að afla þeirra frekari gagna, sem framangreindar skýrslur kunna að veita efni til. Ályktarorð: Aðiljum veitist kostur á öflun framangreindra gagna. Miðvikudaginn 23. júní 1948. Nr. 63/1946. Ólafur Blöndal gegn Kjartani Bergmann Guðjónssyni. Mál hafið. Ómaksbætur. Í þinghaldi í máli þessu var þess krafizt af hálfu áfrýj- anda, að mál þetta yrði hafið. Af hálfu stefnda var einnig sótt þing og krafizt ómaks- bóta. Málið er hafið, og greiði áfrýjandi Ólafur Blöndal stefnda Kjartani Bergmann Guðjónssyni 400 krónur í ómaksbætur að viðlagðri aðför að lögum. 426 Miðvikudaginn 23. júni 1948. Nr. 28/1948. Gunnar Jóhannsson gegn Ófeigi Helgasyni. Dómur hæstaréttar. Málssókn þessi fellur niður. Áfrýjandi Gunnar Jóhannsson, er eigi sækir dómþing í máli þessu, greiði 50 króna aukagjald til ríkissjóðs, ef hann vill fá mál sitt tekið fyrir af nýju. Miðvikudaginn 23. júní 1948. Nr. 51/1948. Dieseltogarar h/f Segn h/f Hamri. Dómur hæstaréttar. Málssókn þessi fellur niður. Áfrýjandi Dieseltogarar h/f, sem eigi sækir dómþing í mál þessu, greiði 50 króna aukagjald til ríkissjóðs, ef hann vill fá málið tekið fyrir af nýju. Einnig greiði hann stefnda h/f Hamri, sem sótt hefur dömþing og krafizt ómaksbóta, 50 krónur í ómaksbætur að viðlagðri aðför að lögum. Miðvikudaginn 23. júní 1948. Nr. 52/1948. Dieseltogarar h/f gegn Jóni Hjartarsyni á Co. Dómur hæstaréttar. Málssókn þessi fellur niður. Áfrýjandi Dieseltogarar h/f, sem eigi sækir dómþing í 427 málinu, greiði 50 króna aukagjald til ríkissjóðs, ef hann vill fá mál sitt tekið fyrir af nýju. Miðvikudaginn 23. júní 1948. Nr. 53/1948. Dieseltogarar h/f gegn Rúllu- og hleragerðinni h/f. Dómur hæstaréttar. Málssókn þessi fellur niður. Áfrýjandi Dieseltogarar h/f, sem eigi sækir dómþing í málinu, greiði 50 króna aukagjald til ríkissjóðs, ef hann vill fá mál sitt tekið fyrir af nýju. Miðvikudaginn 23. júní 1948. Nr. 54/1948. Dieseltogarar h/f gegn H/f Segli. Dómur hæstaréttar. Málssókn þessi fellur niður. Áfrýjandi Dieseltogarar h/f, sem eigi sækir dómþing í málinu, greiði 50 króna aukagjald til ríkissjóðs, ef hann vill fá mál sitt tekið fyrir af nýju. 428 Fimmtudaginn 24. júní 1948. Nr. 63/1948. Stjórn Byggingarsamvinnufélags Reykjavík- ur f. h. félagsins (Cand. jur. Gunnar A. Pálsson) gegn Borghildi Pétursdóttur, (Hrl. Sigurgeir Sigurjónsson) Kjartani Sveinssyni og (Hrl. Magnús Thorlacius) Borgarfógetanum í Reykjavík (Hrl. Sigurgeir Sigurjónsson) og Kjartan Sveinsson gegn Borghildi Pétursdóttur svo og Borghildur Pétursdóttir gegn Stjórn Byggingarsamvinnufélags Reykjavík- ur f. h. félagsins og Kjartani Sveinssyni. Setudómari Valdimar Stefánsson sakadómari í stað hrd. Þórðar Eyjólfssonar. Um rétt til húseignar byggingarsamvinnufélass. Dómur hæstaréttar. Kristján Kristjánsson borgarfógeti hefur kveðið upp hinn áfrýjaða úrskurð. Aðaláfrýjandi, sem skotið hefur máli þessu til hæsta- réttar með stefnu 26. mai þ. á., gerir þessar kröfur: Aðalkrafa: Að honum verði dæmdur réttur til þess að fá afsal skiptaráðandans í Reykjavík fyrir þeim hluta hús- eignarinnar nr. 69 við Ásvallagötu í Reykjavík, sem telst eign félagsbús gagnáfrýjanda, Kjartans Sveinssonar og Borg- hildar Pétursdóttur, ásamt lóðarréttindum og öllu því, sem eigninni fylgir, gegn greiðslu á kr. 127 000.00. Fyrri varakrafa: Að honum verði dæmdur réttur til að fá afsal skiptaráðanda fyrir nefndum húshluta gegn greiðslu 429 andvirðis, sem ákveðið sé með nýju mati samkvæmt 2. mgr. 20. gr. laga nr. 44/1946, sbr. lög nr. 43/1942. Önnur varakrafa: Að úrskurður skiptaráðanda verði ómerktur og lagt verði fyrir hann að taka mál þetta til með- ferðar af nýju og gefa gagnáfrýjendum, en til vara aðaláfrýj- anda, kost á því að láta fara fram nýtt mat á nefndum hús- hluta, enda verði húshlutinn síðan afsalaður aðaláfrýjanda gegn greiðslu andvirðis samkvæmt því mati. Loks krefst að- aláfrýjandi þess, að gagnáfrýjanda Borghildi Pétursdóttur verði dæmt að greiða honum málskostnað bæði í héraði og fyrir hæstarétti, en til vara, að félagsbú gagnáfrýjenda, Kjartans Sveinssonar og Borghildar Pétursdóttur, verði dæmt að greiða honum málskostnað bæði í héraði og fyrir hæstarétti. Gagnáfrýjandi Borghildur Pétursdóttir, sem áfrýjað hefur málinu með stefnu 21. júní þ. á., krefst þess, að úrskurður- inn verði staðfestur svo og að aðaláfrýjanda verði dæmt að greiða henni málskostnað bæði í héraði og fyrir hæstarétti. Gagnáfrýjandi Kjartan Sveinsson, sem áfrýjað hefur með stefnu 21. júní þ. á., tekur undir kröfur aðaláfrýjanda að öðru en því, að hann krefst sýknu af málskostnaðarkröfu bans. Þá krefst sagnáfrýjandi Kjartan málskostnaðar úr hendi gagnáfrýjanda Borghildar Pétursdóttur í héraði og fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Á hendur borgarfógeta Reykjavíkur hafa engar kröfur verið gerðar. Sannreyna ber á opinberu uppboði, hver boð verða gerð í húshluta þann, sem í málinu greinir. Með þessari athugasemd og að öðru leyti með skírskotun til forsendna hins áfrýjaða úrskurðar ber að staðfesta hann. Eftir þessum úrslitum þykir rétt, að aðaláfrýjandi greiði gagnáfrýjanda Borghildi Pétursdóttur kr. 500.00 í máls- kostnað fyrir hæstarétti, en að öðru leyti fellur málskostn- aður fyrir hæstarétti niður. Dómsorð: Hinn áfrýjaði úrskurður á að vera óraskaður. Aðaláfrýjandi, stjórn Bygggingarsamvinnufélags 430 Reykjavíkur f. h. félagsins, greiði gagnáfrýjanda Borg- hildi Pétursdóttur kr. 500.00 í málskostnað fyrir hæsta- rétti, en að öðru leyti fellur málskostnaður fyrir hæsta- rétti niður. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Úrskurður skiptadóms Reykjavíkur 14. maí 1948. Stjórn Byggingarsamvinnufélags Reykjavikur, þeir Guðlaugur Rosenkranz framkvæmdarstjóri, Ólafur Jóhannesson prófessor, Pét- ur Jónsson gjaldkeri, Guðmundur Gislason múrarameistari og Þor- steinn J. Sigurðsson kaupmaður, allir til heimilis hér í bænum, hafa í máli þessu gegn Kjartani Sveinssyni og Borghildi Pétursdóttur, eigendum hluta húseignarinnar nr. 69 við Ásvallagðtu hér í bæ, gert á hendur þeim svofelldar kröfur: Aðalkrafa: Að Byggingarsamvinnufélagi Reykjavíkur verði af- söluð húseignin nr. 69 við Ásvallagötu hér í bænum, hluti félagsbús varnaraðilja Kjartans Sveinssonar og fyrrverandi konu hans, varnar- aðilja Borghildar Pétursdóttur, ásamt lóðarréttindum og öllu þvi, er nefndri eign fylgir og fylgja ber, gegn greiðslu siðargreindrar matsfjárhæðar, kr. 127 000.00. Varakrafa: Að Byggingarsamvinnufélagi Reykjavíkur verði afsöl- uð greind eign gegn greiðslu matsfjárupphæðar samkvæmt nýju mati, er varnaraðiljum yrði gefinn kostur á að láta fram fara, áður en úr- skurður gengur í máli þessu. Þá hefur sóknaraðili og krafizt málskostnaðar í máli bessu úr hendi varnaraðilja eða búinu samkvæmt lágmarksgjaldskrá Lös- mannafélags Íslands eða síðar framlögðum reikningi. Varnaraðili Borghildur Pétursdóttir hefur mótmælt öllum kröfum sóknaraðilja í máli þessu og krafizt málskostnaðar eftir mati skipta- réttarins. Varnaraðili Kjartan Sveinsson hefur samþykkt, að tekin verði til greina aðalkrafa sóknaraðila á dskj. nr. 1, en mótmælt málskostn- aðarkröfu hans að því er búið og sig snerti, og loks hefur hann kraf- izt þess, að varnaraðilja Borghildi Pétursdóttur verði sert að greiða sér málskostnað eftir mati réttarins. Ágreiningur þessi var tekinn undir úrskurð 8. þ. m. Varnaraðili Kjartan Sveinsson, sem var einn af stofnendum Bygg- ingarsamvinnufélags Reykjavíkur, eignaðist húsið nr. 69 við Ásvalla- götu, sem reist var á vegum félagsins, og var hann þá ókvæntur. Við giftingu hans og vararnaðiljans Borghildar Pétursdóttur kom hann með húseign þessa í búið, og var hún bví hjúskapareign hans. Síðar munu hafa verið byggðar viðbætur við húsið og eigninni þá 431 skipt til notkunar á milli varnaraðilja og Axels Sveinssonar verk- fræðings, bróður varnaraðiljans Kjartans, og er nú enginn ágrein- ingur um, hver hluti eignarinnar það er, sem sóknaraðili krefst af- sals fyrir. Snemma á árinu 1946 munu varnaraðiljar, Kjartan Sveinsson og Borghildur Pétursdóttir, hafa slitið samvistum. Varð eigi samkomu- lag um skiptingu eignanna, og var búið því afhent skiptaráðand- anum til meðferðar. Þegar við uppskrift, sem hófst 30. marz 1946, kom fram ágreiningur milli aðiljanna um það, hvort húseignin öll skyldi renna í búið, og féll um það úrskurður í skiptarétti Reykja- víkur 15. okt. 1946 á þá leið, að búið skyldi teljast eigandi allrar fasteignarinnar nr. 69 við Ásvallagötu. Þann 11. april 1946 hafði, samkvæmt beiðni varnaraðilja Kjartans Sveinssonar, farið fram mat á þeim hluta húseignarinnar, sem hann taldi eign búsins, og var sá hluti hennar metinn á kr. 110 000.00. Varnaraðili Borghildur Pétursdóttir taldi mat þetta of lágt, og fór því fram yfirmat samkvæmt beiðni hennar, og var eign þessi þann 20. febrúar 1947 metin á kr. 127 000.00. Þann 29. júlí 1947 krafðist Borghildur Pétursdóttir því næst, að öll húseignin nr. 69 við Ásvallagötu yrði seld á opinberun uppboði með tilvísun til fyrrgreinds úrskurðar. Lýsti Kjartan Sveinsson því þá yfir, að bróðir sinn, Axel Sveinsson, myndi áfrýja þessum úr- skurði til hæstaréttar, þar sem hans eign í húsinu með úrskurðinum væri dregin inn í búið, en sjálfur krafðist hann þess, að hluti búsins í húseigninni yrði lagður sér út með yfirmatsverðinu, kr. 127 000.00. Var því í þessu réttarhaldi samkomulag um, að fresta frekari að- gerðum í máli þessu þar til 29. ágúst 1947, en þá var bað tekið fyrir aftur hér í skiptaréttinum, og féll Borghildur Pétursdóttir þá frá kröfu sinni um sölu á allri húseigninni, Ásvallagötu 69, og gerði hún aðeins kröfu til þess, að seld yrði á opinberu uppboði ca. 7 húseignin, þ. e. öll efri hæð gamla hússins, 4 íbúðarherbergi, bað og W.C. og á neðri hæð forstofa, eldhús, búr og ein stofa auk einnar stofu í nýbyggingu svo og í kjallara einn geymsluklefi og Þvotta- hús að hálfu og lóðarréttindi að hálfu, en í greinargerð hennar í málinu er þess krafizt, að sannreynt verði með opinberu uppboði, hver sé raunveruleg markaðsverð á eign þessari, og verði krafa Kjartans Sveinssonar um útlagningu tekin til greina, þá verði verð eignarinnar miðað við hæsta boð á hinu opinbera uppboði, enda verði það hærra en matsverð. Í þessari sömu greinargerð bauðst Borghildur Pétursdóttir til þess að kaupa eign þessa fyrir kr. 180 000.00, en því boði var hafnað. Máli þessu lauk með úrskurði skiptaréttarins, sem féll þann 4. október 1947, og varð niðurstaðan sú, að sannreynt skyldi með opin- beru uppboði, hvert væri raunverulegt markaðsverð á hluta Kjartans Sveinssonar og Borghildar Pétursdóttur í húseigninni nr. 69 við Ás- rallagötu hér í bænum, en krafa Kjartans Sveinssonar um útlagn- 432 ingu var ekki tekin til greina. Úrskurði þessum var síðan áfrýjað til hæstaréttar, og var hann staðfestur þar með dómi réttarins 4. marz 1948. Stjórn byggingarsamvinnufélags Reykjavíkur byggir réttarkröfur sínar í máli þessu á því, að varnaraðilinn Kjartan Sveinsson sé fé- lagsmaður í félaginu og einn stofnandi þess. Umrædd húseign hafi verið reist á vegum félagsins hans vegna og verði varnaraðiljar því að lúta lögum þess um sölu hennar. Telur stjórnin, að söluvilji að- iljanna sé fyrir hendi og sé því forkaupsréttur félagsins virkur. Mat hafi þegar farið fram á eigninni, bæði undirmat og yfirmat, og sé stjórnin sammála um að kaupa hluta búsins í eigninni fyrir yfir- matsverðið, kr. 127 000.00. Hafi varnaraðilinn Kjartan Sveinsson þegar samþykkt þessa sölu og slíkt verði varnaraðilinn Borghildur Pétursdóttir að gera líka, þar sem engin önnur ráðstöfun sé möguleg fyrir hana vegna hins mikla ágreinings, sem ríkir á milli þeirra, enda komi sameign þeirra á eigninni eigi til greina. Varnaraðilinn Borghildur Pétursdóttir hefur hins vegar haldið því fram, að þótt Byggingarsamvinnufélag Reykjavíkur eigi lögum sam- kvæmt forkaupsrétt, ef slíkar eignir sem þessar séu seldar, þá sé rétturinn þó ekki fortakslaus. Telur hún, að varnaraðiljarnir í máli þessu geti hvort um sig yfirtekið eign þessa fyrir hvaða verð sem er, án þess að forkaupsréttur félagsins komi til greina. Hún hafi öðl- azt við hjónabandið sama rétt til eignarinnar og eiginmaðurinn og verði hún eigi svipt þeim rétti, þótt þau slíti samvistir. Hér sé aðeins að ræða um skiptingu eignanna innbyrðis milli hjónanna og for- kaupsréttur sóknaraðila seti þá fyrst komið til greina, ef selja á ðja manni eignina. Enginn söluvilji sé fyrir hendi hjá sér, enda þyki henni matið alltof lágt, og hafi hún því boðizt til að kaupa eignina fyrir kr. 180 000.00, en uppboðs hafi hún krafizt aðeins til þess að fá úr því skorið, hvert væri raunverulegt markaðsverð eignarinnar. Varnaraðili Kjartan Sveinsson hefur fallizt á kröfu sóknaraðilja í máli þessu, annað en málskostnaðarkröfuna. Telur hann, að sam- kvæmt 64. gr. skiptalaganna liggi ekki annað fyrir en að selja þessa eign, þar sem sameigendur hafi eigi getað komið sér saman um að ráðstafa henni á annan veg. Hafi sér verið neitað um útlagningu eign- arinnar fyrir matsverð, kr. 127 000.00, og sjái hann því eigi annað en forkaupsréttur Byggingarsamvinnufélags Reykjavikur að eign þessari sé orðinn virkur. Samkvæmt þessari afstöðu sinni í málinu telur hann, að hvorki sér né félagsbúinu beri að greiða sóknaraðilja málskostnað í máli þessu. Í lögum nr. 44 frá 7. maí 1946, 2. kafla, eru ákvæði um byggingar- samvinnufélög, en samkvæmt 2. mgr. 20. greinar þessara laga fer um sölu húsa, sem reist eru af byggingarsamvinnufélagi fyrir 1. jan. 1946, eftir ákvæðum laga nr. 43 frá 30. júní 1942, en hús það, 433 er hér um ræðir, er einmitt reist fyrir þann tima, og fer því um ráð- stöfun þess eftir þeim lögum. Húseign sú, sem ágreiningur í þessu máli er risinn af, er hluti þeirra verðmæta, sem uppskrifuð voru í búi Kjartans Sveinssonar og Borg- hildar Pétursdóttur í sambandi við skiinað þeirra að borði og sæng. Hafði Kjartan Sveinsson komið með þessa eign í búið og er hún því hjúskapareign hans, sem skipta ber samkvæmt lögum nr. 20 frá 20. júni 1923 um réttindi og skyldur hjóna. Í úrskurði skiptaréttarins frá 4. okt. 1947 var niðurstaðan sú, eins og að framan segir, að sannreynt skuli með opinberu uppboði, hvert sé raunverulegt markaðsverð á hér um ræddum húshluta. Með Þeirri niðurstöðu virðist ekki á nokkurn hátt vera skertur forkaups- réttur Byggingarsamvinnufélags Reykjavíkur, enda kemur forkaups- réttur þess fyrst til greina lögum samkvæmt, þegar sala hefur verið ákveðin. Varnaraðiljar hafa hvort um sig viljað yfirtaka eignina, en ekkert samkomulag um það orðið. Ér því eigi önnur leið fær en að sannreyna með opinberu uppboði, hver boð aðiljar vilja gera, og verður að telja, að þau hvort um sig hafi forgangsrétt fyrir Bygg- ingarsamvinnufélagi Reykjavíkur til að yfirtaka eignina við bú- skiptin með því verði, sem þau bjóða á uppboðinu, enda verða skyld- ur þeirra gagnvart félaginu þær sömu. Hins vegar verður að telja, að forkaupsréttur Byggingarsamvinnufélags Reykjavíkur verði þá fyrst virkur, ef selja ætti eignina 3Jja manni á uppboði eða utan uppboðs. Samkvæmt þessu verður aðalkrafa sækjanda þessa máls eigi tekin til greina að svo stöddu. Af sömu ástæðu kemur varakrafan eigi til álita, enda hefur ekkert nýtt mat farið fram. Eftir atvikum þykir rétt, að Byggingarsamvinnufélag Reykja- víkur greiði varnaraðilja Borghildi Pétursdóttur kr. 800.00 upp í málskostnað. Að öðru leyti fellur málskostnaður niður. Því úrskurðast: Krafa stjórnar Byggingarsamvinnufélags Reykjavíkur í. h. fé- lagsins um afsal fyrir húshluta varnaraðilja, Kjartans Sveins- sonar og Borghildar Pétursdóttur á Ásvallagötu 69, Reykjavík, verður eigi að svo stöddu tekin til greina. Byggingarsamvinnufélag Reykjavíkur greiði Borghildi Péturs- dóttur kr. 800.00 upp í málskostnað innan 15 daga frá birtingu þessa úrskurðar að viðlagðri aðför að lögum. Að öðru leyti fellur málskostnaður niður. 434 Fimmtudaginn 24. júní 1948. Kærumálið nr. 6/1948. Kristinn Indriðason gegn Oddi Jónssyni. Mali frestað sjálfkrafa í hæstarétti. Úrskurður hæstaréttar. Með kæru 27. maí s. 1., er hingað barst 15. þ. m. með bréfi sýslumanns Strandasýslu 8. s. m., hefur sóknaraðili kært málskostnaðarákvæði héraðsdóms, sem upp var kveðinn á aukadómþingi Strandasýslu 21. f. m. í máli sóknaraðilja gegn varnaraðilja. Varnaraðili hefur skotið framangreindu máli til hæsta- réttar með stefnu 18. þ. m. til þingfestingar í októbermán- uði n. k. Þykir því rétt samkvæmt analogíu 2. mgr. 117. gr. laga nr. 85/1936 að fresta kærumálinu ex officio, unz séð er, hvort áðurnefnt áfrýjunarmál verður lagt í dóm. Ályktarorð: Máli þessu er frestað ex officio samkvæmt framan- greindu. Fimmtudaginn 24. júní 1948. Nr. 38/1947. Hannes Björnsson (Hrl. Magnús Thorlacius) Segn Trvggva Jóhannessyni (Enginn) og Húsaleigunefnd Reykjavíkur. (Hrl. Egill Sigurgeirsson). Húsaleigumál. Leigunám. Dómur hæstaréttar. Þorsteinn S. Thorarensen, fulltrúi borgarfógeta í Reykja- vik, hefur kveðið upp hinn áfrýjaða úrskurð. 435 Áfrýjandi hefur, að fengnu áfrýjunarleyfi 17. april 1947, skotið máli þessu til hæstaréttar með stefnu 23. s. m. Krefst hann þess, að hinn áfrýjaði úrskurður verði úr gildi felldur og lagt verði fyrir fógeta að framfylgja úrskurði fógeta- dóms Reykjavíkur, uppkveðnum 31. júlí 1946. Svo krefst hann og þess, að stefndu verði dæmt in solidum að greiða honum málskostnað í héraði og fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Stefndi Tryggvi Jóhannesson. sem hefur verið löglega stefnt, hefur ekki komið fyrir hæstarétt, og hefur mál þetta því verið flutt skriflega samkvæmt 38. gr. hæstaréttarlaga nr. 112/1935 og dæmt, að því er hann varðar, samkvæmt framlögðum skilríkjum. Stefndi Húsaleigunefnd Reykjavíkur, sem haldið hefur uppi vörnum fyrir hæstarétti, krefst staðfestingar hins áfrýj- aða úrskurðar og málskostnaðar fyrir hæstarétti úr hendi áfrýjanda eftir mati dómsins. Stefndi Húsaleigunefnd Reykjavíkur tók leigunámi með úrskurði 21. ágúst 1946 skála þann og lóðarafnot, sem í mál- inu greinir. Við framkvæmd leigunámsins gætti nefndin ekki réttra aðferða, þar sem hún veitti áfrýjanda ekki kost á því að gæta réttar sins, er leigunámið fór fram. En þar sem áfrýjandi hefur ekki í flutningi málsins tilgreint nein atriði, sem hann mundi hafa borið fram fyrir húsaleigu- nefnd og áhrif hefðu getað haft á leigunámið, og ekki er ástæða til að ætla, að nein slík atriði hafi verið fyrir hendi, þá þykir ekki næg ástæða til að meta leigunámsúrskurðinn ógildan af þessum sökum. Í 5. gr. laga nr. 39/1943 er húsaleigunefndum veitt heim- ild til að taka leigunámi auðar íbúðir, svo og annað ónolað húsnæði, útbúa það til íbúðar og ráðstafa því til handa húsnæðislausu innanhéraðsfólki. Telja verður, að í heimild þessari felist og réttur til að taka leigunámi ásamt húsnæð- inu nauðsynleg lóðarréttindi, hvort sem þau hafa áður fylgt húsnæðinu eða ekki. Og með því að ekki verður annað séð en að önnur skilyrði til leigunáms á nefndu húsnæði ásamt lóðarafnotum hafi verið fyrir hendi, þá ber að staðfesta hinn áfrýjaða úrskurð. 436 Aftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður fyrir hæsta- rétti falli niður. Dómsorð: Hinn áfrýjaði úrskurður á að vera óraskaður. Málskostnaður fyrir hæstarétti fellur niður. Úrskurður fógetadóms Reykjavíkur 13. des. 1946. Í máli þessu var hinn 31. júlí 1946 kveðinn upp úrskurður þess efnis, að serðarþoli Tryggvi Jóhannesson skyldi borinn út úr skála nr. 21 við Laugarásblett hér í bæ samkvæmt kröfu gerðarbeiðanda Hannesar Björnssonar, Njálsgötu 92. Málavextir og forsendur úrskurðar þessa eru í stuttu máli á þessa leið: Gerðarbeiðandi Hannes Björnsson hefur leigurétt yfir lóðinni nr. 21 við Laugarásblett, eign Reykjavíkurbæjar, til 20 ára, frá ár- inu. 1932. Skömmu eftir að Bretar frömdu innrás sina hér, voru reistir % hermannaskálar á lóð þessari. Sumarið 1945 rýmdi innrásarliðið skála þessa og keypti gerðarþoli Tryggvi Jóhannesson annan þeirra af Sölunefnd setuliðseigna til niðurrifs. Ekki reif gerðarþoli Tryggvi þó skála þenna, heldur lagaði hann til íbúðar og settist þar að. Gerðarþoli Hannes krafðist þess af Sölunefnd setuliðseigna, að hún léti rífa þenna skála, þar sem hann stæði því í vegi, að unnt væri að hagnýta lóðina, eins og ætlunin var, en lóðin var leigð til trjá- og blómræktar. Nefndin synjaði þessari málaleitan með bréfi, dags. 1. júlí 1946, og ritaði gerðarbeiðandi þá fógetaréttinum dag- inn eftir og krafðist þess, að gerðarþoli Tryggvi yrði borinn út úr skálanum. "Það upplýstist í máli þessu, að gerðarþoli hafði eigi hirt um að afla sér upplýsinga um, hvort nokkur hefði réttindi yfir lóð þeirri, er skálinn er reistur á, og var litið svo á, að hann hefði ekki verið í góðri trú um tilheyrslu lóðarinnar, er hann lagaði skála þann til íbúðar, sem hann þó hafði keypt til niðurrifs. Þannig var ekki talið að hér væri um að ræða íbúðarhúsnæði, sem varið væri gegn niður- rifi, sbr. 4. gr. laga nr. 39 frá 1943. Varð úrskurður fógetaréttarins, upp kveðinn 31. júlí s. 1, því á þá lund, að gerðin skyldi ná fram að ganga. Er útburður skyldi framkvæmdur samkvæmt úrskurði þessum hinn 9. ágúst s. 1., áleit fógeti, þrátt fyrir mótmæli umboðsmanns gerðarbeiðanda, ekki tiltækilegt að fremja útburð vegna heilsufars konu gerðarþola. Varð því ekki af gerðinni, en hins vegar lofaði gerðarþoli að vera fluttur úr skálanum daginn eftir, kl. 12 á hádegi, 437 og er fógeta kunnugt, að hann stóð við það loforð, en hins vegar mun hann ekki hafa afhent gerðarbeiðanda umráð skálans. Hefst nú nýr þáttur í máli þessu, því samkvæmt rskj. 11 sneri gerðarþoli sér til húsaleigunefndar hinn 21. ágúst s. |. og ósk- aði þess, að hún útvegaði sér húsnæði, þar sem hann væri nú hús- næðislaus. Ákvað húsaleigunefnd þennan sama dag að taka umrædd- an skála leigunámi samkvæmt lögum 39/1943, 5. gr., sjá rskj. 10, og var gerðarþola Tryggva fengið húsnæði þetta til íbúðar, sbr. rskj. 11. Hinn 28. október s. I. var endurnýjuð krafa umboðsmanns serð- arbeiðanda um framkvæmd úrskurðar fógetaréttarins tekin fyrir hér fyrir réttinum, og mætti gerðarþoli Tryggvi og krafðist þess, að neitað yrði um framkvæmd úrskurðarins vegna leigunáms þess, er fram hafði farið. Þar sem umboðsmaður gerðarbeiðanda hélt engu að síður fast við kröfu sína, var atriði þetta tekið til úrskurðar. Hinn 28. nóvember var mál þetta endurupptekið samkvæmt ákvörðun fógeta til frekari gagnaðflunar. Skal þess getið í þessu sambandi, að endurupptaka gat ekki fyrr farið fram vegna lasleika og annrikis fógeta. Í réttarhaldinu ofangreindan dag gerðist húsa- leigunefndin í Reykjavík meðalgönguaðili í málinu. Krefst hún þess, að gerðin verði ekki framkvæmd, þar sem hún hafi nú, með leigu- námsúrskurðinum á rskj. 10, öll umráð yfir húsnæði gerðarþola. Þá er einnig krafist málskostnaðar úr hendi gerðarbeiðanda. — Var atriðið nú tekið í úrskurð. Þrátt fyrir nefndan úrskurð fógetaréttarins, uppkveðinn 31. júlí s. 1, verður húsaleigunefnd talið rétt gagnvart aðiljum máls þessa að taka skála þann, sem um ræðir í máli þessu, leigunámi samkvæmt heimild þeirri, sem henni er veitt með 5. gr. laga nr. 39/1943. Úr- skurður þessi fjallar ekki um niðurrif skálans, enda var ekki gerð sú krafa til fógetaréttarins, að skálinn yrði fjarlægður, heldur ein- ungis, að afstaða gerðarþola til gerðarbeiðanda væri slík, að nær- vera gerðarþola í skálanum skyldi ekki því til fyrirstöðu, að gerðar- beiðandi léti fjarlægja skálann, ef hann óskaði þess. Síðan úrskurður þessi var kveðinn upp, hefur nýtt atriði komið inn í málið, þar sem skálinn er tekinn leigunámi samkvæmt laga- heimild. Leigsunám þetta sviptir gerðarbeiðanda færi á að ráðstafa lóðinni að því leyti er skálinn stendur á henni, meðan leigunámið hefur ekki verið fellt úr gildi af þar til bærum aðilja. Einnig hefur leigunámið svipt gerðarþola ráðstöfunarrétti yfir skálanum. Réttarsamband það, er með áðurgreindum úrskurði var talið að stæði milli þeirra Hannesar Björnssonar og Tryggva Jóhannessonar, hefur þannig rofnað við leigunám húsaleigunefndar. Verður þvi, Þar sem ekki verður annað séð en leigunámið sé lögum samkvæmt, að synja um framkvæmd áðurnefnds úrskurðar fógetaréttarins. Eftir atvikum þykir ekki rétt, að málskostnaðarkrafa húsaleigu- nefndar gegn gerðarbeiðanda verði tekin til greina. 438 Því úrskurðast: Úrskurði fógetaréttarins í máli þessu, uppkveðnum 31. júlí 1946, skal ekki fullnægt. Málskostnaðarkrafa Húsaleigunefndarinnar í Reykjavík verð- ur ekki tekin til greina. Föstudaginn 24. september 1948. Kærumálið nr. 7/1948. S/f Hvítanes og Gústaf A. Sveinsson gegn Pétri Ketilssyni og Valdimar Þorsteinssyni. Vitnaskylda lögmanns. Dómur hæstaréttar. Með kæru 5. júní s. l, sem hingað barst 23. s. m., hafa sóknaraðiljar skotið til hæstaréttar úrskurði borgardómar- ans í Reykjavík, upp kveðnum 5. júní þ. á., þar sem sóknar- aðilja Gústaf A. Sveinssyni er úrskurðað skylt að koma fyrir dóm sem vitni í máli sóknaraðilja s/f Hvitaness gegn varnar- aðiljum. Sóknaraðiljar krefjast þess, að hinn kærði úrskurð- ur verði felldur úr gildi og þeim dæmdur kærumálskostn- aður að skaðlausu úr hendi varnaraðilja. Varnaraðiljar gera þær kröfur, að úrskurður borgardómara verði staðfestur og að sóknaraðiljum verði dæmt að greiða kærumáls- kostnað eftir mati hæstaréttar. Með skirskotun til forsendna hins kærða úrskurðar ber að staðfesta hann. Eftir þessum úrslitum er rétt, að sóknaraðiljar greiði /arnaraðiljum kr. 150.00 í kærumálskostnað. Dómsorð: Hinn kærði úrskurður á að vera Oraskaður. Sóknaraðiljar, S/f Hvítanes og Gústaf A. Sveinsson, greiði varnaraðiljum, Pétri Ketilssyni og Valdimar Þor- steinssyni, kr. 150.00 í kærumálskostnað að viðlagðri aðför að lögum. 439 Úrskurður sjó- og verzlunardóms Reykjavíkur 5. júní 1948. Mál þetta hefur Jón framkvæmdastjóri Guðmundsson, hér í bæ, f. h. Hvitaness s/f, höfðað fyrir sjó- og verzlunardóminum með stefnu útgefinni 8. janúar s. 1. gegn þeim Pétri trésmið Ketilssyni, Háteigsvegi 4 og Valdimar G. Þorsteinssyni trésmið, Barónsstig 41, báðum hér í bænum, til greiðslu skuldar að eftirstöðvum kr. 7838.00 með 6% ársvöxtum frá 30. júní 1947 til greiðsludags og málskostn- aðar að skaðlausu. Stefndu hafa krafizt sýknu og málskostnaðar og jafnframt áskilið sér rétt til að krefja stefnanda um kr. 2035.00. Málavextir eru þessir: Stefnandi skýrir svo frá, að síðastliðið sumar hafi hann selt stefndu hermannaskála og fleiri vörur, sem hann átti í Hvítanesi í Kjós, fyrir samtals kr. 12525.00. Kveður hann stefndu hafa greitt kr. 4687.00, en hefur síðan höfðað mál þetta til greiðslu eftirstöðvanna. Stefndu telja, að kaupverðið hafi numið kr. 12 400.00 og því séu eftirstöðvarnar aðeins kr. 7713.00. Enn fremur halda þeir því fram, að þeir hafi áður en mál betta var höfðað, boðið stefnanda vöru- leifarnar til kaups fyrir kr. 9748.00 og hafi stefnandi tekið því boði. Telja þeir samkvæmt þessu til skuldar hjá stefnanda kr. 2035.00. Með stefnu útgefinni 21. f. m. var umboðsmanni stefnanda, Gústaf A. Sveinssyni hæstaréttarlögmanni, stefnt fyrir dóminn sem vitni í málinu og var þinghald í því skyni ákveðið 3. þ. m. Sótti umboðs- maður stefndu þá þing, lagði fram vitnastefnuna og krafðist þess, að vitnastefndi, sem sótti þing af hálfu stefnanda, kæmi fyrir dóm- inn sem vitni. Vitnastefndi skoraðist undan að koma fyrir dóminn. Studdi hann andmæli sin við ákvæði 1. gr. laga nr. 61 frá 1942 og tilskipun 19. júli 1793 svo og 3. tölulið 126. gr. laga nr. 85 frá 1936. Taldi hann lagaákvæði þessi fela í sér bann við því, að hann svaraði spurning- um þeim, er fyrir hann kynnu að verða lagðar. Umboðsmaður stefndu gat þess, að þeir hafi skýrt svo frá, að vitnastefndi hafi gengið frá kaupum á ákveðnum vörum og kvað vitnastefnu þessa ætlaða til að skýra það nánar. Var atriðið síðan tekið til úrskurðar að kröfu hans. Framangreind lagaákvæði girða ekki fyrir það, að málflytjanda sé stefnt sem vitni í máli, er hann flytur, og þar eð ekkert er enn upp komið, frekar en að framan greinir, um efni þeirra spurninga, er fyrir vitnastefnda kunna að verða lagðar, þykir rétt að telja hon- um skylt að koma fyrir dóm sem vitni í máli þessu. Bjarni Bjarnason, fulltrúi borgardómara, kvað upp úrskurðinn. Því úrskurðast: Vitnastefnda, Gústaf A. Sveinssyni hæstaréttarlögmanni, er skylt að koma fyrir dóm í máli þessu. 440 Föstudaginn 15. október 1948. Nr. 77/1948. Réttvísin og valdstjórnin (Hrl. Magnús Thorlacius) gegn Magnúsi Tómasi Jónassyni (Hrl. Sveinbjörn Jónsson) og Valdstjórnin gegn Jóni Jóhannssyni (Hrl. Sigurður Ólason). Brot gegn bifreiða- og umferðarlögum og 219. gr. hegn- ingarlaga. Dómur hæstaréttar. Með skirskotun til forsendna hins áfrýjaða dóms ber að staðfesta hann, þó þannig að refsing ákærða Magnúsar Tómasar Jónassonar þykir hæfilega ákveðin 1000 króna sekt, og komi 12 daga varðhald í stað sektarinnar, verði hún ekki greidd innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Svo þykir og vararefsing kærða Jóns Jóhannssonar hæfilega ákveðin varðhald 6 daga, verði sekt hans, sem greiðist í ríkissjóð, ekki greidd innan sama frests. Ákærði Magnús Tómas Jónasson greiði málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns í hæstarétti, kr. 350.00. Kærði Jón Jó- hannsson greiði málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns í hæstarétti, kr. 350.00. Allan annan áfrýjunarkostnað sakar- innar greiði ákærði og kærði in solidum, þar með talin málssóknarlaun skipaðs sækjanda í hæstarétti, kr. 350.00. Dómsorð: Ákærði Magnús Tómas Jónasson greiði 1000 króna sekt til ríkissjóðs, og komi 12 daga varðhald í stað sekt- arinnar, verði hún ekki greidd innan 4 vikna frá birt- ingu dóms þessa. Kærði Jón Jóhannsson greiði 300 króna sekt í ríkissjóð, og komi 6 daga varðhald í stað 441 sektarinnar, verði hún ekki greidd innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Að öðru leyti á hinn áfrýjaði dómur að vera órask- aður. Ákærði Magnús Tómas Jónasson greiði málsvarnar- laun skipaðs verjanda sins í hæstarétti, Sveinbjörns Jónssonar hæstaréttarlögmanns, kr. 350.00. Kærði Jón Jóhannsson greiði málsvarnarlaun skipaðs verjanda sins i hæstarétti, Sigurðar Ólasonar hæstaréttarlögmanns, kr. 350.00. Allan annan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin málssóknarlaun skipaðs sækjanda í hæsta- rétti, Magnúsar Thorlacius hæstaréttarlögmanns, kr. 350.00, greiði ákærði og kærði in solidum. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur aukaréttar Reykjavíkur 23. júlí 1947. Árið 1947, miðvikudaginn 28. júlí, var í aukarétti Reykjavíkur. sem haldinn var á skrifstofu réttarins af Valdimar Stefánssyni saka- dómara, upp kveðinn dómur í málinu nr. 2588—2589/1947: Réttvísin og valdstjórnin gegn Magnúsi Tómasi Jónassyni og valdstjórnin gegn Jóni Jóhannssyni, sem tekið var til dóms þann 16. sama mánaðar. Mál þetta er af réttvísinnar og valdstjórnarinnar hálfu höfðað gegn ákærðu Magnúsi Tómasi Jónassyni bifreiðarstjóra, Njálsgötu 104 hér í bæ, fyrir brot á XXIII. kafla almennra hegningarlaga nr. 19 12. febrúar 1940, bifreiðalögum nr. 23 16. júní 1941 og umferða- lögum nr. 24 16. júní 1941, og gegn kærða Jóni Jóhannssyni verka- manni, Laugavegi 51 B, hér í bæ, fyrir brot á umferðalögum nr. 24 16. júní 1941 og lögreglusamþykkt Reykjavíkur nr. 2 7. janúar 1930. Báðir eru menn þessir komnir yfir lögaldur sakamanna, ákærði er fæddur 19. júní 1917 í Reykjavík, og hefur hann ekki, svo kunnugt sé, sætt ákæru eða refsingu fyrir neitt afbrot, en kærði er fæddur 23. febrúar 1910 að Jaðri í Þykkvabæ, og var hann sektaður um kr. 25.00 í lögreglurétti Reykjavíkur þann 26. júní 1941 fyrir ölvun á al- mannafæri, en hefur ekki, svo að kunnugt sé, sætt öðrum refsingum eða ákærum. Málavextir eru þeir, er nú skal greina: Þriðjudaginn 15. október s. 1. um kl. 5.30 e. h. ók ákærði vöru- flutningabifreiðinni R 2668 austur Skúlagötu hér í bæ. Kveðst hann ekki hafa verið neitt illa fyrirkallaður til að aka bifreið í þetta skipti og hvorki hafi hann bragðað áfengi þenna dag né næsta dag 442 áður. Hefur hann borið við rannsókn málsins, að hann hefði fulla sjón á báðum augum og hafi ekið bifreið að staðaldri í 5 ár. Veðri segir ákærði að hafi verið þannig háttað um þetta leyti þessa dags, að rigningarsúld hafi verið og götur blautar og hafi móða og regn setzt á rúður bifreiðar hans, en regnþurrka hennar styrismegin hafi verið í lagi. Er ákærði var kominn móts við Vitastig á leið sinni austur Skúlagötu, sá hann mann nokkurn, sem siðar reyndist vera kærði, aka hjólbörum á undan sér austur eftir götunni og hélt kærði sig, að því er ákærði telur, því sem næst á miðri götunni með hjól- börur sínar. Kveðst nú ákærði hafa neyðst til að sveigja bifreið sinni allt að þvi út á hægra vegarhelming sinn til að aka fram hjá kærða, en segist hafa ekið hægt og fyrir neðan hraðahámark innan- bæjar. Er ákærði var að aka fram með kærða, kveðst hann hafa litið tíl hans, til að athuga, hvort hann kæmist slysalaust fram hjá honum, en er hann leit aftur fram á veginn, sá hann mann á Þif- hjóli fyrir framan bifreið sína. Bifhjól þetta ók vestur götuna, og telur ákærði, að því hafi ekki verið haldið alveg úti á vinstri vegar- brún miðað við stefnu í vestur, er hann koma auga á það, en ekki treystir hann sér til að gizka á um hraða þess þá. Sveigði nú ákærði bifreið sinni til vinstri til að reyna að forða árekstri, en ekki tókst það, og rakst bifhjólið á hægri hlið bifreiðar ákærða um hægra aftur- hjól, að því er hann heldur. Stöðvaði hann nú bifreið sína og fór út úr henni, og sá hann þá bifhljólið og manninn, sem ók þvi, liggja á sölunni. Ekki kveðst ákærði hafa séð til ferða hjólsins fyrr en það var statt rétt fyrir framan bifreið hans, eins og fyrr segir, og hafi hon- um því ekki unnizt tími til að hemla bifreiðinni áður en áreksturinn varð. Maður sá, sem ók bifhjólinu R 3945, en það rakst á bifreið ákærða, heitir Guðmundur Kristinn Kristinsson nemandi, Vesturgötu 45 A hér í bæ, og er hann nú 22 ára að aldri. Hefur hann skýrt þannig frá við rannsókn málsins, að hann hafi á umræddum tíma ekið hjóli sínu vestur Skúlagötu og ekki farið hart um það leyti, er áreksturinn skeði. Hafi hvorttveggja valdið því, að gatan hafi verið holótt og úgreiðfær á þessum slóðum, og auk þess telur hann, að ekki sé hægt að aka Þifhjólum af þessari gerð hart. Sé það með vél, sem er um eða undir Í hestafli. Kveðst Guðmundur Kristinn hafa haldið hjól- inu vel á vinstra götuhelmingi áður og um það leyti, er áreksturinn varð. Segist hann hafa séð til ferða bifreiðar ákærða nokkru áður en slysið vildi til, og hafi hún þá ekið á vinstri vegarhelmingi, miðað við stefnu í austur, en ekki hafi hann veitt því athygli, hvort hún úk hratt. Leit nú Guðmundur Kristinn upp Vitastig, til að athuga umferð, er þaðan kynni að koma, og segist hann þá ekki hafa búizt við, að sér stafaði nein hætta af bifreið ákærða, en er hann leit aftur fram fyrir sig, sá hann bifreiðina stefna beint á sig, Kveðst hann þá hafa hemlað hjólinu, og rétt um leið og farartækin (bif- 443 reiðin og hjólið) voru að mætast, segir hann bifreiðinni hafa verið sveigt til vinstri, miðað við þá átt er hún stefndi í, en hvorugar þessara ráðstafana hafi þó getað forðað árekstri úr því sem komið. var, og hafi hjól sitt nú rekizt á hægri hlið bifreiðarinnar, um vörupallinn fremst, og hafi farartækin bæði verið á ferð, er árekst- urinn skeði. Við áreksturinn kastaðist Guðmundur Kristinn af hjólinu og á götuna, en ekki getur hann gert sér grein fyrir, hvernig þetta serðist nánar. Hann hlaut við þetta allmikil meiðsl, og verður þeirra nánar getið síðar. Einnig skemmdist hjól hans allmikið við áreksturinn. Guðmundur kveðst ekki hafa veitt kærða athygli, þar sem hann ók hjólbörum sínum austur götuna, en vill þó í sjálfu sér alls ekki rengja, að hann hafi verið þarna á ferli á umræddum tíma. Hann segir að rigning hafi verið, er slys þetta varð, og byrjað hafi verið að skyggja. Þá hefur hann og látið þess getið, að hann hafi ekið bifhjólinu R 3945 að meira og minna leyti frá því í april- mánuði 1946, þar til slysið varð, og hefur hann ökuskirteini, útgefið sumarið 1944. Hann segisi hafa fulla sjón á báðum augum og áfengi hafi hann aldrei bragðað áður en slysið varð. Eins og áður er minnzt á, hlaut Guðmundur Kristinn allmikil meiðsl í slysi þessu, og hefur Friðrik Einarsson læknir lyst þeim þannig í vottorði, útgefnu þann 15. janúar s. l.: „Eftirfarandi upplýsingar eru gefnar samkvæmt beiðni frá skrif- stofu sakadómarans í Reykjavík. Guðmundur Kristinn Guðmundsson, 21 árs gamall, f. % '25, ógift- ur skrifstofumaður, til heimilis Vesturgötu 46 ÁA í Reykjavík, lá hér á Landsspitalanum, handlæknisdeildinni, 1%,—1%, 1946. Diagnosis: Fractura processi transversi vertebrae columnae lumbalis Í.--TV. (brot á þvertindum : 1.--IV. hryggjarlið í mjóbaki). Hæmophilia (blæðinsarsjúkdómur, sem ekki stafar af slysi). Sjúk- lingurinn upplýsir, að hann hafi verið akandi á mótorhjóli, en bill, sem hafi verið á götunni, hafi skyndilega sveigt fyrir hann, með þeim afleiðingum, að sjúklingurinn féll á götuna. Eftir fallið fann hann til verkja í hægri öxl og í baki. Við skoðun sést marblettur ofan á hægri öxl, og sjúklingurinn kvartar um eymsli í öxlinni og um eymsli og verki í mjóbaki. Næstu daga kom fram mikið mar og blæðing undir húðinni á öllu bakinu hægra megin. Við röntgenskoðun 1%, fannst, að þvertindar voru brotnir í I—IV. mjóbakshryggjarliðum. Auk þess sást nokkur hryggskekkja, {sem varla getur komið slysi þessu við). Sjúklingurinn lá hér í rúminu vegna afleiðinga slyssins, og fékk blóðflutning tvisvar sinnum vegna blóðleysis, sem orsakazt hafði af nefndum blæðingum undir húð. Honum leið vel og var hann verkjalaus, þegar hann fór af spital- anum 14, 1946.“ 444 Eftir leguna á Landsspítalanum, sem lauk þann 11. nóvember, kveðst Guðmundur hafa legið rúmfastur í heimahúsum í 3 vikur, og taldi hann sig ekki hafa náð sér að fullu vegna meiðslanna, er hann var yfirheyrður þann 10. janúar s. l. Er slys þetta varð, var Kristján Benediktsson verkstjóri, Bú- staðabletti 3 hér í bæ, 49 ára að aldri, farþegi í bifreiðinni R 2668. Sat hann í stýrishúsi bifreiðarinnar við hlið ákærða, og hefur hann sem vitni við rannsókn málsins skýrt svo frá, að sér hafi virzt bif- reiðinni ekið fremur hægt austur götuna, og hafi henni verið haldið vel á vinstra vegarhelmingi, áður en hún beygði fyrir manninn, sem ók hjólbörunum í sömu átt (þ. e. kærða). Vitnið telur, að kærði hafi verið staddur 1—2 metra frá nyrðri gangstétt götunnar, er bifreið ákærða ók fram hjá honum, og hafi hún þá farið litið yfir miðju götunnar, því að gatan sé þarna breið. Í þessum svifum, er ákærði var að aka fram hjá kærða, sá vitnið manninn á bifhjólinu, og segir það hann þá hafa stefnt á framenda bifreiðarinnar, litið eitt til hægri. Hafi þá ákærði sveigt þegar til vinstri frá bifhjólinu, en áreksturinn hafi orðið með skjótri svipan, þannig, að bifhjólið rakst á hægri hlið bifreiðarinnar, sem ákærði stöðvaði þegar eftir áreksturinn. Eftir slysið segir vitnið, að hinn slasaði hjólreiðamaður hafi legið dálítið frá syðri gangstétt. Er slysið varð, segir vitnið, að rigningarúði hafi verið og götur rakar. Litið hafi verið tekið að bregða birtu, og farartæki hafi ekki verið tekin að tendra ljós sin. Það telur fullvíst, að ákærði hafi ekki bragðað áfengi dag þann, er hér um ræðir, og ekkert hafi yfirleitt verið athugavert við fram- komu hans. Nokkru eftir að slysið varð, komu Þeir lögregluþjónarnir Konráð Ingimundarson, Vifilsgötu 11 hér í bæ, 33 ára að aldri, Eiður Gísla- son, Bústaðavegi 4 hér í bæ, 25 ára að aldri, og Þorleifur Pálmi Jónsson, Kárastíg 13 hér í bæ, 27 ára að aldri, á slysstaðinn. Hafa þeir litlar sjálfstæðar upplýsingar getað gefið varðandi slysið og aðdraganda þess, þar eð þeir komu ekki á staðinn fyrr en það var fyrir nokkru stundu orðið, eins og fyrr segir, og ekki gátu þeir geri uppdrátt af slysstaðnum, því að öll merki eftir farartækin, sem hlut áttu að slysinu, voru afmáð, begar þeir komu að, og búið var að færa þau öll. Öllum bar þeim lögregluþjónunum saman um, að ekkert hafi þeir séð eða fundið athugavert við ákærða þarna á slysstaðnum. Við rannsókn málsins hefur kærði skyrt þannig frá málavöxtum. Hann kveðst hafa verið staddur nálægt gatnamótum Skúlagötu og Vitastigs um það leyti er margnefnt slys skeði, og hafi hann ekið hjólbörum á undan sér austur Skúlagötuna. Gizkar hann á, að hann hafi haldið sér með hjólbörur sínar um 4 metra frá vinstri gang- stétt, en þó heldur vinstra megin á götunni, miðað við þá átt, sem hann stefndi í. Er kærði var staddur á fyrrnefndum stað, kveðst 445 hann hafa heyrt hljóðmerki frá bifreið, sem ók á eftir honum, en hann hafi eftir sem áður haldið stefnu sinni óbreyttri, og hafi gert ráð fyrir, að bifreið þessi æki vinstra megin fram hjá sér. Það hafi þó ekki orðið, og hafi bifreiðin sveigt til hægri og ekið þeim megin fram hjá honum, en síðan sveigt aftur til vinstri, er hún var komin fram hjá kærða, en alveg í þessum svifum rakst bif- hjól, er kom akandi vestur götuna, á hægri hlið bifreiðarinnar eða hægra afturhjól, að því er kærði telur. Hann telur, að bifreið þessi, sem síðar reyndist vera bifreið sú, sem ákærði ók, hafi ekið með venjulegum innanbæjarhraða á leið hennar vestur götuna. Ekki telur hann, að bifhjólinu, sem rakst á bifreiðina, hafi verið ekið hart um það leyti, er áreksturinn varð, og hafi því verið haldið vinstra megin á götunni, miðað við stefnu í vestur. Kærði sá ákærða á slysstaðnum og átti var tal við hann, og kveðst hann ekki hafa séð neitt athuga- vert við framkomu hans. - Hefur nú málavöxtum verið lýst, svo sem ástæða þykir til, og skal nú athugað, hvort þeir ákærði og kærði teljast með atferli sinu hafa brotið þau ákvæði laga og lögreglusamþykktar Reykjavíkur, sem mál þetta hefur verið höfðað gegn þeim fyrir brot á. Þótt akstur ákærða hafi verið óaðfinnanlegur að mörgu leyti um það leyti, sem margnefnt slys varð, og þrátt fyrir það, að stjórn- andi Þifhjólsins, sem rakst á bifreið ákærða virðist sjálfur hafa átt nokkra sök á árekstrinum, telst þó nokkuð hafa skort á aðgæzlu af hálfu ákærða, er hann ekur fram úr vegfaranda með ökutæki, án þess að aðgæta nægilega, hvort vegurinn væri auður og hindrunarlaus á nægilega löngu svæði fram undan, þannig, að vegfarendum eða bifreið hans stafaði ekki hætta af því að hann sveigði út á götuna fram hjá vegfarandanum. Hefur hann með þessum aðgæzluskorti brotið 4. málser. 26. gr. og 1. málsgr. 27. gr. bifreiðalaga nr. 23 16. júní 1941 og 2. gr. og 3. málsgr. 4. gr. umferðarlaga nr. 24 16. júni 1941. Einnig telst hann hafa brotið 219., sbr. 218. gr. almennra hegn- ingarlaga nr. 19 12. febrúar 1940, með því að valda lestrun á manni með akstri sínum, sem ekki telst eftir atvikum nægilega varfærnis- legur. Þykir refsing ákærða, samkvæmt 219. gr. hegningarlagnna, 38. gr. bifreiðalaganna og 14. gr. umferðarlaganna og með hliðsjón af 77. gr. hegningarlaganna hæfilega ákveðin 600.00 króna sekt til ríkissjóðs, og komi varðhald í 20 daga í stað sektarinnar, verði hún ekki greidd innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Það verður að telja sannað samkvæmt eigin framburði kærða, að hann hafi haldið sér með hjólbörur sínar því sem næst á miðri sötu, þegar bifreið ákærða ók fram hjá honum. Hefur hann með þessu athæfi sínu brotið 1. málsgr. 31. gr. lögreglusamþykktar Reykjavíkur nr. 2 7. janúar 1930 og 13. gr. umferðarlaganna. Þykir refsing hans, samkvæmt %6. gr. lögreglusamþykktarinnar og 14. gr. umferðarlaganna, og með tilliti til þess, til hvers þessi háttsemi 446 hans leiddi, hæfilega ákveðan 300.00 króna sekt til bæjarsjóðs Reykjavíkur, og komi varðhald í 12 daga í stað sektarinnar, verði hún ekki greidd innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Þeir ákærði og kærði greiði skipuðum verjendum sinum í máli þessu, þeim hæstaréttarlögmönnunum Gunnari Þorsteinssyni og Sig- urði Ólasyni, hvorum um sig kr. 300.00 í málsvarnarlaun, en allan annan sakarkostnað ber að dæma þá til að greiða in solidum. Á rekstri máls þessa hefur enginn óþarfa dráttur orðið. Dómsorð: Ákærði Magnús Tómas Jónasson greiði 600.00 króna sekt til ríkissjóðs, og komi varðhald í 20 daga í stað sektarinnar, verði hún ekki greidd innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Kærði Jón Jóhannsson greiði 300.00 króna sekt til bæjarsjóðs Reykjavíkur, og komi varðhald í 12 daga í stað sektarinnar, verði hún ekki greidd innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Ákærði og kærði greiði hvor um sig skipuðum verjendum sín- um í máli þessu, hæstaréttarlögmönnunum Gunnari Þorsteins- syni og Sigurði Ólasyni, hvorum um sig kr. 300.00 í málsvarnar- laun, en allan annan sakarkostnað greiði þeir in solidum. Dómi þessum ber að fullnægja með aðför að lögum. Mánudaginn 18. október 1948. Nr. 39/1948. Þórður Þorgrímsson, Margrét Þorkelsdóttir og Þorsteinn Snædal f. h. Jóhönnu Lúðvíks- dóttur (Hrl. Magnús Thorlacius) gegn Þorsteini Brandssyni (Hrl. Sigurður Ólason). Húsaleigumál. Synjun útburðar. Dómur hæstaréttar. Þórhallur Pálsson, fulltrúi borgarfógetans í Reykjavík, hefur kveðið upp hinn áfrýjaða úrskurð. Áfrýjendur hafa skotið máli þessu til hæstaréttar með stefnu 12. april þ. á., að fengnu áfrýjunarleyfi 8. s. m. Krefj- ast þeir þess, að hinn áfrýjaði úrskurður verði felldur úr gildi og að lagt verði fyrir fógeta að framkvæma útburð 447 þann, sem krafizt er. Þá krefjast þeir og málskostnaðar úr hendi stefnda bæði í héraði og fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Stefndi krefst aðallega staðfestingar hins áfrýjaða úr- skurðar, en til vara, að útburðargerð sú, sem krafizt er, nái aðeins til tveggja syðstu herbergja og eldhúss í leiguíbúð stefnda. Þá krefst hann og málskostnaðar úr hendi áfrýj- enda í hæstarétti eftir mati dómsins. Telja verður samkvæmt gögnum málsins, að áfrýjandinn Þórður Þorgrímsson hafi haft umboð sameigenda sinna til að reka útburðarmálið í héraði, en þeir hafa síðan áfrýjað málinu ásamt honum. Fyrir hæstarétti hafa áfrýjendur ekki byggt dómkröfur sínar á þeirri málsástæðu, að dóttir áfrýjandans Margrétar Þorkelsdóttur þurfi á húsnæði stefnda að halda. Eins og segir í úrskurði fógeta, seldu áfrýjendur auða þriggja herbergja íbúð í húsi sínu nr. 17 við Ásvallagötu hinn 23. maí 1947. Þar sem áfrýjendur hafa þannig svipt sig íbúðarhúsnæði þessu, sem nægt hefði áfrýjandanum Þórði, án þess að séð verði að brýna nauðsyn hafi borið til þeirrar sölu og ekki er sýnt, að hagur Þórðar hafi breyæt til muna síðan, þá þykir ekki unnt að taka dómkröfur áfrýjenda til greina. Ber því að staðfesta úrskurð fógeta. Eftir þessum úrslitum þykir rétt, að áfrýjendur greiði stefnda in solidum kr. 400.00 í málskostnað í hæstarétti. Það athugast, að enginn málflutningur virðist hafa farið fram í héraði, þótt búið hafi verið að ákveða munnlegan málflutning. Dómsorð: Hinn áfrýjaði úrskurður á að vera óraskaður. Áfrýjendur, Þórður Þorgrímsson, Margrét Þorkels- dóttir og Þorsteinn Snædal f. h. Jóhönnu Lúðviksdóttur, greiði in solidum stefnda Þorsteini Brandssyni kr. 400.00 í málskostnað í hæstarétti. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. 448 Úrskurður fógetadóms Reykjavíkur 2. desember Í947. Í máli þessu, sem tekið var til úrskurðar 21. þ. m., hefur gerðar- beiðandi Þórður Þorgrímsson, Ljósvallagötu 8 hér í bænum, krafizt þess, að Þorsteinn Brandsson verði með beinni fógetagerð borinn út úr húsnæði því, sem hann hefur búið í og haft á leigu í húsinu nr. 17 við Ásvallagötu hér í bænum, og til vara, að hann verði borinn út úr nokkrum hluta þess. Gerðarþoli hefur mótmælt framgangi serðarinanr, og lögðu að- iljar málið undir úrskurð fógetaréttarins. Aðiljar hafa hvor um sig krafizt málskostnaðar. Gerðarbeiðandi mun hafa átt einn þriðja hluta húseignarinnar nr. 17 við Ásvallagötu síðan 21. marz 1936, og eru núverandi sameig- endur hans að húseigninni Margrét Þorkelsdóttir, Jóhanna Lúðvíks- dóttir, Magnús Eggert Pálsson, Óttar Eggert Pálsson og Sigríður R. Jónsdóttir. Húseignin virðist hafa verið í óskiptri sameign alit þar til að henni var skipt með samningi, dags. 23. maí s. 1. Samkvæmt samningi þessum komu í hlut bræðranna Magnúsar og Óttars tvær fjögra her- bergja íbúðir á annarri hæð hússins og ein fjögra herbergja íbúð á fyrstu hæð þess. Annað íbúðarhúsnæði í húsinu féll í hlut þeirra Margrétar, Jóhönnu og Þórðar, þ. e. tvær tveggja herbergja íbúðir á rishæð, tvær fjögra herbergja íbúðir á þriðju hæð og ein fjögra herbergja íbúð á fyrstu hæð. Annað húsrymi, svo sem miðstöðvar- og þvottaherbergi, gangur, stigar og eitt geymsluherbergi í kjallara, skyldi vera óskipt sem áður, og áttu bræðurnir % hluta þess, en Jóhanna, Margrét og Þórður % hluta. Þegar umrædd skipti fóru fram, var önnur íbúðin á þriðju hæð hússins laus til íbúðar, en var seld sama dag Sigríði R. Jónsdóttur, og er hún núve 'andi eigandi hennar. (serðarbeiðandi hefur að undanförnu búið í einu herbergi í hús- inu nr. 8 við Ljósvallagötu, hér í bænum, sem hann hefur hin sið- ustu ár haft á leigu hjá Ólafi H. Einarssyni, og er upplýst, að Ólafur keypti þann hluta, sem nefnt herbergi er í, síðari hluta ársins 1944. Gerðarbeiðandi byggir útburðarkröfu sína í fyrsta lagi á þvi, að honum sé brýn þörf á hinni umdeildu íbúð til íbúðar fyrir sjálfan sig og í öðru lagi á brýnni þörf sameiganda sins, Margrétar Þorkelsdóttur, á húsnæði fyrir dóttur sínu, Bergþóru S. Sölvadóttur, sem stundi nám hér í bænum og sé húsnæðislaus. Hvað viðvíkur hans eigin þörf fyrir húnæðið hefur hann bent á, að honum hafi verið sagt upp leigu á herbergi þvi, er hann hafi haft að undanförnu, miðað við 1. október s. 1. Þá telur hann, að sér sé heilsufarsleg nauðsyn að fá íbúð gerðarþola til afnota fyrir sjálfan sig. Skýrir hann þetta á þann hátt, að hann hafi um margra ára skeið átt við erfitt heilsuleysi að stríða og eftir því sem aldur færist yfir hann, sé torveldara að komast af án þeirrar hjálpar og 449 umönnunar, sem honum sé nauðsynlegt að njóta í veikindaköstum sinum. Kveðst hann þvi hafa í hyggju að taka ráðskonu til að ann- ast sig og heimili sitt, en til þess þurfi hann a. m. k. tvö íbúðar- herbergi auk eldhúss. Gerðarþoli mótmælir þvi, að gerðarbeiðanda sé brýn þörf á að fá íbúð hans til eigin afnota. Hann hafi herbergi á leigu og geti haft það áfram, ef hann svipti sig ekki sjálfur leiguréttinum. Sama máli gegni um Bergþóru S. Sölvadóttur. Þá hefur hann og möót- mælt því, að gerðarbeiðanda sé hin umdeilda íbúð nauðsynleg af heilsufarslegum ástæðum. Veikindi gerðarbeiðanda hafi verið lang- varandi, allt frá barnæsku, samkvæmt hans eigin umsögn. Fari því fjarri því, að þörf hans fyrir aukið húsnæði, ef um hana væri að ræða, hafi fyrst komið í ljós eftir að hann, ásamt sameigendum sínum, hafði selt hina lausu íbúð síðastliðið vor. Verði hann þvi að bera hallann af því að hafa svipt sig þeim möguleika að taka þessa íbúð til þeirra nota, sem hann telur sér nú nauðsynlega vegna heilsu sinnar. Eftir því sem fyrir liggur, hefur gerðarbeiðandi einn herbergi það til afnota, sem hann hefur haft undanfarin ár. Honum hefur að vísu verið sagt upp leigu á því, en enn þá er ekki séð, hvort upp- sögn þessi hefur við rök að styðjast eða kemur til með að verða framkvæmd. Verður því ekki fallizt á að gerðarbeiðanda sé brýn þörf á henni umdeildu íbúð af þessari ástæðu. Eins og áður segir, telur gerðarbeiðandi þörf sina fyrir hina umdeildu íbúð einnig stafa af heilsufarslegum ástæðum. Í skjölum málsins þykir hafa hafa komið fram, að gerðarbeiðandi er heilsu- lítill og hefur verið það um lengri tíma. Ber þvi að athuga, hvort nauðsyn hans á íbúðinni af þessum ástæðum verður talin svo brýn, að gerðarþola sé skylt að rýma hana. Það er viðurkennt, að gerðarbeiðandi seldi, ásamt sameigendum sinum, fjögra herbergja íbúð í húsinu nr. 17 við Ásvallagötu 23. maí s. 1. Var íbúð þessi þá laus til íbúðar. Á það hefur verið bent, að gerðarbeiðanda hafi verið í lófa lagið að taka þessa íbúð til þeirra nota, sem hann telur sér nú nauðsynlega, ef hann hefði óskað. Gerðarbeiðandi hefur hins vegar haldið því fram, að sameigandi sinn, Margrét Þorkelsdóttir, hafi krafizt sölu á íbúðinni og hann ekki getað hindrað hana, með því að hann hafi ekki haft tök á að leysa hana til sin af fjárhagslegum ástæðum. Auk þessa hafi hvorki hann né nefnd Margrét vitað um, að þau þyrftu á þessari íbúð að halda né neinni annarri, þegar salan fór fram. Hann kveðst í júní s. 1. hafa fengið slæmt veikindakast, sem olli því, að hann fór að hugleiða kringumstæður sínar. Fór hann þá til héraðslæknis og tjáði honum vandræði sín. Taldi héraðslæknir, að honum væri heilsu- farsleg nauðsyn á að fá þannig húsnæði, að hann gæti haldið ráðs- konu, til þess að honum væri alltaf vís hjálp og umönnun í veik- indaköstum hans. 450 Samkvæmt frásögn gerðarbeiðanda sjálfs svo og systur hans, Önnu Þorgrimsdóttur, sem borið hefur vætti í málinu, hefur gerðarbeið- andi allt frá barnæsku átt vanda fyrir að fá slík veikindaköst, sem áður getur, og hann telur hafa orðið til þess að hann hófst handa um að fá hina umdeildu íbúð rýmda. Hins vegar Mggur ekkert fyrir um það, að þetta veikindakast hafi verið til muna verra en þau, er hann hafði áður fengið. Þykja því atvik ekki munu hafa breyzt svo verulega, síðan sala íbúðarinnar fór fram, að honum sé nú brýn þörf á öðru íbúðarhúsnæði, en hann hefur. Samkvæmt þessu verður ekki fallizt á, að þessi málsástæða gerðar- beiðanda hafi við nægileg rök að styðjast, til þess að útburður úr hinni umdeildu íbúð verði á henni bvggður. Eins og áður segir, telur gerðarbeiðandi, að margnefnd íbúð hafi verið seld eftir kröfu Margrétar Þorkelsdóttur. Þykir með tilliti til þess, svo og þess, að ekkert er upplýst um hagi Bergbóru S. Sölva- dóttur nú, ekki fært að taka kröfu gerðarbeiðanda til greina hennar vegna. Samkvæmt þessu verður niðurstaða málsins sú, að framgangur hinnar umbeðnu gerðar verður ekki leyfður. Rétt þykir, að gerðar- beiðandi greiði gerðarþola kr. 300.00 í málskostnað. Því úrskurðast: Hin umbeðna gerð skal ekki fara fram. Gerðarbeiðandi Þórður Þorgrímsson, Ljósvallagötu 8, greiði gerðarþola Þorsteini Brandssyni, Ásvallagötu 17, kr. 300.00 í málskostnað innan 15 daga frá birtingu úrskurðar þessa að við- lagðri aðför að lögum. Miðvikudaginn 20. október 1948. Nr. 126/1947. Evald Christensen (Hrl. Magnús Thorlacius) gegn Bæjarstjórn Neskaupstaðar f. h. kaupstað- arins (Hrl. Einar B. Guðmundsson). Gallar á málsmeðferð. Ómerking úrskurðar. Dómur hæstaréttar. Hinn áfrýjaða úrskurð hefur upp kveðið Kristinn Júlíus- son, settur bæjarfógeti í Neskaupstað. Með bréfi 1. nóv. 1947 beiddist formaður skólanefndar 451 Neskaupstaðar þess, að áfrýjandi yrði borinn út úr húsnæði þvi, er hann bjó í í barnaskólahúsinu í Neskaupstað. Út- burðarmálið var tekið fyrir í fógetarétti Neskaupstaðar þann 11. s. m. Af hálfu gerðarbeiðanda kom fyrir dóm Gunnar Ólafsson, skólastjóri barnaskólans. Lagði hann m. a. fram endurrit úr gerðabók bæjarstjórnar af fundargerð bæjar- stjórnarfundar, er haldinn hafði verið þá samdægurs. Lýsir bæjarstjórnin sig þar samþykka útburðarbeiðninni. Af hendi áfrýjanda kom fyrir fógetadóminn samkvæmt umboði hans Niels Ingvarsson forstjóri og andmælti því, að útburðargerð yrði framkvæmd. Átti fógeti þá samkvæmt 109., sbr. 223. gt. laga nr. 85/1936 að kveða á um það, hvort mál skyldi flytja munnlega eða skriflega. Síðan átti hann að veita aðiljum sameiginlegan frest, sbr. 110. og 111. gr. sömu laga, til þess að flytja málið, og þar sem þeir voru báðir ólöglærðir og nutu ekki aðstoðar lögfróðra málflytjenda, bar honum að leiðbeina þeim um kröfugerðir og málsástæður. Eins og málið lá fyrir, var þess einkum þörf að leiðbeina umboðs- manni áfrýjanda um varnir. Í stað þess að gæta þessarar skyldu sinnar hefur fógeti tekið við lauslegum bókunum frá umboðsmönnum aðilja, þar sem málsástæðum sam- kvæmt framlögðum gögnum málsins er lítt eða ekki hreyft. Siðan tekur fógeti málið þannig að mestu leyti óreifað til úrskurðar í þessu sama réttarhaldi. Þessi meðferð er af hálfu fógeta svo brýnt brot á fyrrgreindum ákvæðum laga nr. 85/1936, að varða verður ómerkingu hins áfrýjaða úr- skurðar og heimvisun málsins til löglegrar meðferðar. Samkvæmt þessari niðurstöðu ber að dæma áfrýjanda, sem krafizt hefur málskostnaðar fyrir hæstarétti, 800 krónur í málskostnað úr hendi stefnda, en hann hefur hér fyrir dómi IWst sig réttan varnaraðilja. Dómsorð: Hinn áfrýjaði úrskurður á að vera ómerkur, og vís- ast málinu heim í hérað til löglegrar meðferðar. Stefndi, Bæjarstjórn Neskaupstaðar f. h. kaupstaðar- ins, greiði áfrýjanda Evald Christensen kr. 800.00 í 452 málskostnað fyrir hæstarétti að viðlagðri aðför að lögum. Úrskurður fógetadóms Neskaupstaðar 13. nóvember 1947. Í máli þessu, sem tekið var til úrskurðar 11. þ. m., krefst gerðar- beiðandi, formaður skólanefndar Nesskóla, þess, að gerðarþoli Evald Christensen verði borinn út úr húsnæði því, er hann býr í í barna- skólanum í Neskaupstað, ásamt öllu, er honum tilheyrir. Gerðarþoli hefur neitað að rýma húsnæðið af eftirgreindum ástæðum: að gerðarbeiðandi sé ekki réttur aðili til að krefjast gerðarinnar, að sér sé heimilt að sitja áfram í húsnæðinu á þeim grundvelli, að það fylgi starfi, sem sér hafi ekki verið sagt upp á löglegan hátt og hann hafi því rétt til að gegna áfram og að hann njóti verndar húsaleigulaga til að halda húsnæðinu, þótt ekkert annað kæmi til, en dómur húsaleigunefndar liggi ekki fyrir. Gerðarbeiðandi rökstyður kröfu sina með því, að gerðarþola hafi verið löglega sagt upp starfi því, sem hús- næðið hafi fylgt sem nokkur hluti endurgjalds, og þar sem kominn sé sá tími, er gerðarþoli skuli láta af starfinu, sé réttur gerðar- þola til húsnæðisins einnig niður fallinn og að húsaleigulög taki ekki til þessa húsnæðis, sem fylgt hafi starfi sem hlunnindi, enda hafi skólinn brýna þörf fyrir húsnæðið handa skólastjóra til íbúðar. Skal þetta nú nánar athugað. Þannig stendur á gerðarþola í hér um ræddu húsnæði, að 18. júlí 1944 var starf umsjónarmanns við barnaskólann í Neskaupstað aug- lýst laust til umsóknar. Meðal umsækjenda um starfið var gerðar- boli, og veitti skólanefnd honum það 18. ágúst s. á. Kjör umsjónar- manns skyldu vera þau, að hann átti að hafa fast mánaðarkaup og uppbætur á það. Einnig skyldi hann hafa fritt húsnæði í íbúð skól- ans, ljós og hita. Fyrir þetta endurgjald átti umsjónarmaðurinn að annast ræstingu og kyndingu skólans, auk daglegs eftirlits með skóla- húsinu. 20. sept. 1945 var mánaðarkaup umsjónarmannsins hækkað og nokkru nánar tekið fram um starfsskyldur hans. Um ráðningar- tíma og uppsagnarfrest var ekki og hefur aldrei verið samið. Þegar gerðarþoli hafði þannig verið ráðinn skólaumsjónarmaður, flutti hann í íbúð skólans og þar hefur hann búið síðan. Á fundi skólanefndar, sem haldinn var 23. júlí 1947, var tekin fyrir tillaga um að segja gerðarþola upp umsjónarmannsstarfinu frá 1. nóv. 1947 að telja. Á fundinum voru mættir 4 af 5 nefndar- mönnum. Atkvæðagreiðsla fór fram á fundinum um tillögu þessa, og greiddu tveir viðstaddra nefndarmanna henni atkvæði, en hinir tveir gegn. Á fundinum virðist hafa legið fyrir skrifleg yfirlýsing hins fimmta nefndarmanns, sem var formaður nefndarinnar, þá 453 staddur utanbæjar, um það, að hann væri uppsagnartillögunni sam- þykkur. Á grundvelli þessar afgreiðslu málsins var svo gerðarþola tilkynnt næsta dag, að honum væri sagt upp umsjónarmannsstarfi við barna- skólann í Neskaupstað frá 1. nóvember 1947. Þessari afgreiðslu málsins vildi gerðarþoli ekki hlíta. Skrifaði hann skólanefnd bréf, dags. 9. ágúst 1947, var sem hann lýsti m. a. yfir þvi, að hann teldi uppsagnartillöguna ekki hafa náð löglegu samþykki á fundinum 23. júlí, svo að tilkynningin um uppsögnina væri markleysa. Út af þessu bréfi gerðarþola var svo enn haldinn fundur í skóla- nefnd 1. september 1947, og voru þar mættir allir 5 nefndarmenn. Á þessum fundi var samþykkt að skrifa gerðarþola og itreka upp- sögnina, miðaða við 1. nóv. og krefjast þess jafnframt, að hann flytti úr íbúðinni frá sama tíma. Bæjarstjórn hefur tjáð sig um málið og lýst yfir samþykki á gerðum skólanefndar í öllu, er að þessu lýtur. Eins og lýst hefur verið hér að framan, er gerðarþoli kominn að húsnæði því, sem um er að ræða, með samningum við skólanefnd. Í 14. gr. laga nr. 34/1946 er svo fyrir mælt, að umráð skólahúsnæðis sé í höndum bæjarstjórnar með nokkrum takmörkunum gagnvart skólanefnd. Bæði bæjarstjórn og skólanefnd hafa samþykkt að gerðarþol víki úr húsnæðinu. Eðlilegt virðist, að formaður skóla- nefndar sé í fyrirsvari fyrir nefndina. Í þessu tilfelli verður ekki séð, að formaður hafi farið út fyrir samþykkt nefndarinnar. Að þessu athuguðu þykir ekki verða fallizt á þá mótbáru gerðar- þola, að gerðarbeiðandi sé ekki réttur aðili til að beiðast gerðar- innar. Er þá næst að athuga, hvort gerðarþoli geti haldið húsnæðinu áfram á þeim grundvelli, að honum hafi ekki verið löglega sagt upp starfi, sé því enn skólaumsjónarmaður og njóti sömu hlunn- inda og áður í skjóli þess. Eins og greint hefur verið, hefur tvisvar verið tekið fyrir í skóla- nefnd að segja gerðarþola upp starfinu og þar með húsnæðinu. Óvéfengjanlegt er að a. m. k. í síðara skiptið, 1. sept., hafi upp- sögnin náð samþykki meiri hluta nefndarinnar. Starfinu hefur því verið sagt upp. Hins vegar getur verið meira álitamál, frá hvaða tíma upp- sögnin skuli taka gildi. Áður er að því vikið, að samningar hafa aldrei verið gerðir um uppsagnarfrest milli aðilja. Ekki er hann heldur lögbundinn, og réttinum er ekki kunnugt um fasta venju í hliðstæðum tilfellum. Hins vegar er kunnugt, að hæstiréttur hefur metið uppsagnarfresti í ýmsum vinnusamböndum, en hér þykir verða að láta það fylgjast að, að rétti til starfs og húsnæðis sé lokið jafn snemma, þó svo, að áhrif húsaleigulaga á málsúrslit eru ekki tekin til athugunar nú, en að því verður siðar vikið. 454 Í hæstaréttardómum beim, sem réttinum er kunnugt um og getið hefur verið, hefur uppsagnarfrestur verið metinn frá einum og upp í sex mánuði. Í öllum tilfellum hefur verið um það að ræða, að nokkurrar þekkingar og undirbúnings undir starf væri krafizt af vinnusala og því meiri kröfur, sem gerðar hafa verið til þessa, þeim mun lengri virðist fresturinn hafa verið metinn. Viðkomandi starfi því, sem hér er um að ræða, er ekki vitað, að nokkrar sér- stakrar kröfur hafi verið gerðar til vinnusalans í þessum efnum. Með tilliti til þessa svo og annars þess, sem gerzt hefur í málinu og rakið hefur verið hér að framan, lítur rétturinn svo á, að upp- sagnarfresturinn hafi eftir atvikum ekki verið svo óeðlilega skamm- ur, að mótbára gerðarþola gegn gerð þessari á þessum grundvelli varði synjun um framgang gerðarinnar. Loks er að athuga, hvort ákvæði húsaleigulaga nr. 39/1948 séu framgangi gerðarinnar til fyrirstöðu. Fyrsta grein laganna hefst á því, að óheimila leigusala að segja upp leigusamningum um húsnæði, nema sérstaklega standi á, Fram- hald laganna miðar síðan alltaf við leigusala, leigutaka og leigu- samninga. Nú er það svo, að í fyrirliggjandi tilfelli er gerðarþoli ekki kom- inn að húsnæðinu með leigusamningi, heldur við vinnusamning. Heimild hans til húsnæðisins er einn þátturinn í launagreiðslu til hans. nn fremur þykir verða að taka tillit til þess, að í 13. gr. laga nr. 34/1946 er svo fyrir mælt, að skólahúsi eins og barnaskólanum í Neskaupstað skuli fylgja íbúð handa skólastjóra. Um aðra íbúð en þá, sem hér um ræðir, er ekki að ræða í þessu skyni. Að þessu athuguðu þykir eigi unnt að taka síðastgreinda mót- báru gerðarþola til greina gegn framgangi gerðarinnar. Samkvæmt framansögðu verður niðurstaða málsins sú, að leyfa ber framgang hinnar umbeðnu gerðar á ábyrgð serðarbeiðanda. En með tilliti til allra málavaxta, svo og tiðarfars og þess, hver tími árs er nú, þykir rétt að nota heimild 3. málsgreinar 193. gr. laga nr. 85/1936, sbr. 223. gr., og veita gerðarþola frest til þess að hann megi koma svo högum sínum, að fullnusta úrskurðarins baki honum sem minnst tjón og óhagræði. Telst fresturinn hæfilegur til 15. desember n. k. Því úrskurðast: Hin umbeðna gerð skal ná fram að ganga. Fullnustu úr- skurðarins skal þó fresta til 15. desember 1947. 455 Föstudaginn 22. október 1948. Nr. 5/1945. Magnús Andrésson (Hrl. Einar B. Guðmundsson) gegn Kristjáni Kristjánssyni (Hrl. Ólafur Þorgrímsson). Setudómarar próf. Ólafur Lárusson og hrl. Sveinbjörn Jónsson í stað hrd. Árna Tryggvasonar og hrd. Þórðar Eyjólfssonar. Kaupkrafa skipstjóra. Sératkvæði. Dómur hæstaréttar. Áfrýjandi, sem skotið hefur máli þessu til hæstaréttar með áfrýjunarstefnu, dags. 9. janúar 1945, hefur gert þær kröfur hér fyrir dómi, að hinum áfrýjaða dómi verði hrund- ið og hann sýknaður af öllum kröfum stefnda, Svo krefst hann og málskostnaðar í héraði og í hæstarétti eftir mati hæstaréttar úr hendi stefnda. Stefndi hefur krafizt þess, að hinn áfrýjaði dómur verði staðfestur og áfrýjandi dæmdur til að greiða sér máls- kostnað í hæstarétti eftir mati dómsins. Áfrýjandi sá ekki um, að gerður yrði skriflegur ráðn- íngarsamningur við stefnda, er hann réðist skipstjóri á skip hans, „Capitana“, sbr. 1. gr. laga nr. 41/1930, og það er eigi sannað, að hann hafi verið ráðinn til tiltekins tíma. Aðilja greinir á um það, hvor þeirra hafi sagt samningnum upp, en eftir atvikum verður að telja, að áfrýjanda beri að sanna, að stefndi hafi sagt samningnum upp, og hefur sú sönnun eigi komið fram í málinu. Þá verður loks eigi talið, að stefndi hafi glatað rétti til kröfu sinnar, hvorki með út- gáfu kvittunarinnar 8. ágúst 1942 né með öðrum hætti, og ber því að staðfesta hinn áfrýjaða dóm. Áfrýjandi greiði stefnda málskostnað í hæstarétti, sem þykir hæfilega ákveðinn 800 krónur. 456 Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Áfrýjandi Magnús Andrésson greiði stefnda Kristjáni Kristjánssyni málskostnað í hæstarétti, kr. 800.00, að viðlagðri aðför að lögum. Sératkvæði Gizurar Bergsteinssonar hrd. og hrl. Sveinbjarnar Jónssonar, setudómara. Áfrýjandi heldur því fram, að hann hafi ráðið stefnda til þess að hafa á hendi umsjón með breytingum á v/s Capi- tana, sem nota átti til fiskflutninga, en samið svo við stefnda, að hann skyldi sigla skipi þessu til Englands með tiskfarm tvær til þrjár ferðir. Um mánaðamótin júní og júlí 1942 hafi stefndi verið kominn úr ferð til Englands og skipið þá verið statt á Akureyri. Hafi stefndi þá komið til Reykjavíkur frá Akureyri og komið á skrifstofu sína. Kveðst áfrýjandi þá hafa spurt hann, hvort hann væri nú kominn til að láta af stjórn skipsins samkvæmt samkomulagi að- ilja og hafi stefndi játað því. Hafi áfrýjandi því næst ráðið annan skipstjóra. Stefndi lýsir hins vegar svo málavöxtum, að áfrýjandi hafi ráðið hann til skipstjórnar á v/s Capitana um óákveðinn tíma. En þegar hann kom til Reykjavíkur í erindum vegna skipstjórnar í byrjun júlí 1942, hafi áfrýj- andi lagt að honum að taka sér orlof. Segist stefndi hafa samþykkt það, enda yrði orlofi lokið, er skipið kæmi úr næstu Englandsferð. Nálægt mánuði síðar, er v/s Capitana var á leið til Íslands í nefndri ferð, hafi hann komið aftur að máli við áfrýjanda og krafizt þess, að skipstjórn v/s Capitana yrði fengin sér í hendur, en þá hafi áfrýjandi sagt, að skipstjóri sá, sem tók við af stefnda, ætti að hafa áfram stjórn skipsins, og hafi hann þá krafizt launa um upp- sagnartíma, svo og oft síðar. Um þessar mundir, eða 5. ágúst 1942, tók stefndi við kr. 1313.65 úr hendi áfrýjanda. Undir- ritaði stefndi þá kvittun, svo hljóðandi: „Magnús Andrésson útgerðarmaður, Reykjavík, hefur í dag greitt undirrituðum uppgjört v/ms „Capitana“ krónur þrettán hundruð og þrettán 65/100, sem hér með kvittast fyrir.“ 457 Skrifstofustúlkur áfrýjanda kveðast hafa orðað kvittun þessa, enda hafi áfrýjandi lagt fyrir þær að greiða stefnda, sem þá var staddur á skrifstofu áfrýjanda, nefnda fjárhæð segn fullnaðarkvittun af hans hendi, en venjulegar launa- kvittanir sjómanna á útvegi áfrýjanda hafa verið orðaðar: „greitt upp Í laun vegna“. Eftir því sem fram er komið í málinu, voru laun stefnda, þau sem hann kvittaði fyrir 5. ágúst, reiknuð til þess tíma, er hann lét af skipstjórn. Stefndi fór af skipinu í byrjun júlí 1942, en hin fyrirvaralausa kvittun var, eins og sagt hefur verið, ekki gefin út fyrr en 5. ágúst s. á., eða röskum mánuði síðar. Var v/s Capitana þá nýkomið eða rétt ókomið úr Englandsför þeirri, sem það fór í, eftir að stefndi fór af þvi. Hlýtur stefnda þá að hafa verið fullljóst, hvert var horf áfrýjanda við stefnda og að áfrýjandi ætlaði ekki að fela honum aftur skipstjórn á v/s Capitana. Má ráða þetta af framburði stefnda sjálfs. Svo bendir og vætti þeirra Jarls Sigurðssonar, Páls Jó- hannssonar og Markúsar Sigurjónssonar eindregið til þess, að stefndi hafi vitað þetta þegar í júlímánuði. Þá eru hvorki leiddar sönnur að því gegn mótmælum áfrýjanda, að stefndi hafi hinn 5. ágúst, er hann gaf hina fyrirvaralausu kvittun, haft uppi kröfu til launa um uppsagnartíma, né að hann hafi borið fram slíkar kröfur fyrr en nálægt áramótum 1942 og 1943, er lögfræðingur hans sneri sér til áfrýjanda. Þegar litið er á þetta hátterni stefnda, þykir bresta grund- völl undir kröfu hans, og geta þær því ekki orðið teknar til greina. En eftir atvikum þykir rétt að láta málskostnað falla niður bæði í héraði og fyrir hæstarétti. Samkvæmt framanrituðu teljum við, að rétt dómsorð eigi að hljóða svo: Áfrýjandi Magnús Andrésson á að vera sýkn af kröfum stefnda Kristjáns Kristjánssonar í máli þessu. Málskostnaður í héraði og fyrir hæstarétti falli niður. Dómur sjó- og verzlunardóms Reykjavíkur 8. desember 1944. Mál þetta, sem dómtekið var 1. þ. m., hefur Kristján Kristjánsson skipstjóri, Mýrargötu 3 hér í bæ, höfðað fyrir sjó- og verzlunar- dóminum með stefnu útgefinni 27. apríl 1944 gegn Magnúsi Andrés- syni útgerðarmanni, hér í bæ. Gerir stefnandi þær dómkröfur aðallega, að stefndi verði dæmdur til að greiða sér kr. 11 305.10 458 ásamt 6% ársvöxtum frá stefnudegi til greiðsludags, en til vara, að honum verði gert að greiða aðra lægri fjárhæð eftir mati dóms- ins ásamt sömu vöxtum. Í báðum tilvikum krefst stefnandi máls- kostnaðar úr hendi stefnda eftir mati dómsins. Stefndi krefst sýknu og málskostnaðar sér til handa. Málsatvik eru þau, að fyrri hluta sumars 1942 var stefnandi ráð- inn sem skipstjóri á v/s Capitana, sem var eign stefnda. Ráðningar- kjörin voru þau sömu og þá giltu almennt fyrir skipstjóra á ísfisk- flutningaskipum hér. Telur stefnandi, að ráðningartíminn hafi verið óákveðinn, en stefndi, að aðeins hafi verið samið um 2—-3 ferðir til útlanda. Þegar stefnandi hafði siglt með skipinu í 2 ferðir, fór það til Eyjafjarðar til þess að kaupa fisk til útflutnings. Var þetta í júli- mánuði 1942. Stefnandi skýrir svo frá, að hann hafi þá þurft að fara suður til Reykjavíkur í erindum skipsins. Kveðst hann hafa komið á skrifstofu stefnda, sem þá hafi fyrirvaralaust tilkynnt sér, að hann ætti strax að láta af skipstjórn v/s Capitana, að vísu um stund- arsakir, og skoða tímann, þar til hann tæki aftur við stjórn skipsins, sem væri hann í leyfi. Stefndi skýrir hins vegar frá þessu á þá leið, að stefnandi hafi í þetta skipti komið á skrifstofu sina, án þess að gera nokkurt boð á undan sér, en skipið lá þá á Akureyri. Segist hann hafa spurt stefnanda, hvort hann væri kominn til þess að til- kynna burtför sína af skipinu og stefnandi hafi sagt svo vera. Stefn- andi fékk greitt kaup til þessa tíma, er hann lét af skipstjórninni, og hefur óvéfengt eftirrit af kvittun stefnanda verið lagt fram í mál- inu. Er kvittun þessi dagsett 5. ágúst 1942 og hljóðar svo: „Magnús Andrésson útgerðarmaður, Reykjavik, hefur í dag greitt undirrit- uðum uppgjört v/m.s Capitana kr. 1313.65. Kristján Kristjánsson.“ Stefnandi kveðst margsinnis hafa minnst á það við stefnda, hvort hann ætti ekki að fara að taka aftur við skipstjórn v/s Capitana, og hafi í fyrsta skipti minnst á þetta, áður en skipið kom úr fyrstu ferð- inni eftir að hann lét af stjórn þess. Af hálfu stefnda hefur því ekki verið andmælt, að stefnandi hafi farið þess á leit að fá bætur fyrir fyrirvaralausa uppsögn, en það hafi verið nokkrum mánuðum eftir að stefnandi lét af störfum hjá honum. Í janúarmánuði 1943 mun stefnandi hafa snúið sér til Ólafs Þorgrímssonar hrl. og beðið hann að innheimta hjá stefnda fjárhæð sem svaraði þriggja mánaða laun- um, en þegar tilraunir Ólafs í þessu efni báru engan árangur, var til máls þessa stofnað, eins og fyrr segir. Stefnandi byggir kröfur sínar á því, að lengd ráðningarsamnings hans hafi verið óákveðin, og þar sem engin uppsögn hafi farið fram af hálfu aðilja, þá hafi ráðningarsamningurinn verið áfram í gildi, en hann krefjist einungis þriggja mánaða kaups frá þeim tíma, sem stefndi hætti að hagnýta sér starfskrafta hans, enda hafi hann engar tekjur haft á því tímabili. Telur stefnandi laun í þrjá mánuði nema kr. 4255.20, auk 2% af söluverði fiskfarms skipsins þann 31. júlí og 459 15. sept. 1942, sem var samtals kr. 352 495.13. Krafa stefnanda er þvi samtals kr. 11 305.10 og er hún tölulega óvéfengd. Stefndi byggir sýknukröfu sína á því, að upphaflega hafi verið um það samið, að ráðningartími stefnanda yrði aðeins 23 ferðir ög í samræmi við það hafi stefnandi sjálfur sagt upp starfinu, enda og gefið fullnaðarkvittun að loknum tveim ferðum. Stefndi hefur ekki, gegn mótmælum stefnanda, fært sönnur á þá staðhæfingu sina, að samið hafi verið fyrirfram um lengd ráðn- ingartíma stefnanda. Sjálfur hefur stefndi haldið því fram, að hann hafi ekki sagt samningnum upp í júlímánuði 1942. Kemur þá til at- hugunar, hvort stefnandi hafi gert það. Eitt vitni hefur borið það fyrir dómi, að stefndi hafi í júní—júlí 1942 sagt sér, að það væri samkomulag með þeim stefnanda, að hann tæki sér leyfi um tíma. Tvö önnur vitni, skipverjar á v/s Capitana, hafa enn fremur borið það, að stefnandi hafi í júlímánuði 1942, þegar skipið lá á Akureyri, tilkynnt þeim í síma frá Reykjavik, að sér hefði fyrirvaralaust verið sagt upp skipstjórastarfi á v/s Capitana. Samkvæmt framansögðu, svo og öðrum gögnum í málinu, verður ekki, gegn mótmælum stefn- anda, talið sannað, að stefnandi hafi sjálfur sagt upp starfinu í júlí- mánuði 1942, enda verður ekki séð, að fyrrgreind kvittun sé nein viðurkenning af hálfu stefnanda, um að skiptum þeirra aðiljanna hafi þá verið lokið. Dómurinn verður því að lita svo á, að ráðningar- samningur stefnanda hafi verið áfram í gildi þá þrjá mánuði, er hann krefst launa fyrir, og þar sem útreikningi stefnanda á laununum hefur ekki verið hnekkt, verður sú krafa hans tekin til greina óbreytt. Úrslit málsins verða því þau, að stefndi verður dæmdur til að greiða kr. 11 305.10 ásamt 5% ársvöxtum frá stefnudegi til greiðslu- dags og málskostnað, er þykir hæfilega ákveðinn kr. 700.00. Árni Tryggvason borgardómari og meðdómendurnir Jón Axel Pét- ursson hafnsögumaður og Þorgrímur Sigurðsson skipstjóri hafa kveð- ið upp dóm þenna. Því dæmist rétt vera: Stefndi Magnús Andrésson greiði stefnanda Kristjáni Kristjánssyni kr. 11305.10 ásamt 5% ársvöxtum frá 27. april 1944 til greiðsludags og kr. 700.00 í málskostnað. Dómi þessum ber að fullnægja innan 15 daga frá lögbirtingu hans að viðlagðri aðför að lögum. 460 Mánudaginn 25. október 1948. Nr. 43/1948. Réttvísin og valdstjórnin (Hri. Einar Arnórsson) Ssegn Valtý Stefáni Jónssyni (Hrl. Sveinbjörn Jónsson). Ölvun við akstur. Brot gegn áfengis- og umferðarlögum svo og 219. gr. hegningarlaga. Dómur hæstaréttar. Friðjón Skarphéðinsson, sýslumaður Eyjafjarðarsýslu, hefur kveðið upp héraðsdóminn. Rannsókn á blóðúrtaki ákærða leiddi í ljós, að í því var áfengismagn, er nam 1.5%c. Samkvæmt þessu og öðrum sakargögnum, sem rakin eru í héraðsdómi, er sannað, að ákærði var ölvaður við stjórn bifreiðarinnar Á 207 umrætt skipti, enda verður ekkert mark tekið á sögu hans um drykkju eftir áreksturinn. Varðar þetta hátterni ákærða við 1. mgr. 23. gr. bifreiðalaga nr. 23/1941, 2. mgr. 4. gr. um- ferðarlaga nr. 24/1941 og 21. gr. áfengislaga nr. 33/1935. Farþegar voru of margir í bifreið ákærða, og varðar það hann við 3. mgr. 14. gr. bifreiðalaganna. Ákærði ók óhætfi- lega hratt og gálauslega, þrátt fyrir viðvaranir farþega, og varðar það brot hans við 1. mgr. 26. gr. og 1. mgr. 27. gr. bifreiðalaganna og 2. gr. og 3. mgr. 4. gr. umferðarlaganna. Þar sem heilsutjón og áverka, sem lýst er í héraðsdómi, leiddi af hinum gálausa akstri ákærða, er hann og sekur um brot gegn 219. gr. hegningarlaganna nr. 19/1940. Þar sem árekstur bifreiðar ákærða, A 207, og bifreiðar- innar A 175, varð, er vegurinn aðeins 5 metra breiður. Geta bifreiðar því ekki mætzt þar, nema gætt sé ýtrustu varfærni við stjórn þeirra. Um 10 metrum sunnar er hins vegar út- skot á veginum, og er bifreiðum ætlað að mætast þar. Öku- maður bifreiðarinnar A 175 ók norður veginn, og var hann því á útskotinu örskömmu fyrir áreksturinn. Hann beið ekki á útskotinu, þar til bifreið ákærða væri komin fram hjá, heldur ók til móts við hana, ung árekstur varð. Virðist öku- 461 maður A 175 því einnig eiga nokkra sök á slysinu. Ber að virða það, er refsing ákærða er metin. Að þessu athuguðu og samkvæmt 38. gr. bifreiðalaganna, 14. gr. umferðarlaganna, 39. gr. áfengislaganna og 219. gr. hegningarlaganna þykir refsing ákærða hæfilega ákveðin varðhald 40 daga. Samkvæmt 39. gr. bifreiðalaganna, 21., sbr. 20., 39. gr. áfengislaganna og 68. gr. hegningarlaganna ber að svipta ákærða bifreiðarstjóraréttindum ævilangt. Ákvæði héraðsdóms um málskostnað staðfestist. Ákærði greiði allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með íalin málflutningslaun skipaðs sækjanda og verjanda fyrir hæstarétti, kr. 700.00 til hvors. Dómsorð: Ákærði Valtýr Stefán Jónsson sæti varðhaldi 40 daga. Hann er sviptur ökuleyfi ævilangt. Ákvæði héraðsdóms um málskostnað staðfestist. Ákærði greiði allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin málflutningslaun skipaðs sækjanda og verjanda fyrir hæstarétti, hæstaréttarlögmannanna Ein- ars Arnórssonar og Sveinbjörns Jónssonar, kr. 700.00 til hvors. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur aukaréttar Eyjafjarðarsýslu 14. febrúar 1948. Mál þetta, sem dómtekið var 10. f. m., er höfðað með stefnu út- gefinni 15. des. f. á. gegn ákærða Valtý Stefáni Jónssyni bifreiðar- stjóra, til heimilis að Hallgilsstöðum í Arnarnesshreppi í Eyja- fjarðarsýslu, af réttvísinnar hálfu fyrir brot á XXIII. kafla almennra hegningarlaga og af valdstjórnarinnar hálfu fyrir brot á Þifreiða- lögum nr. 23 16. júní 1941, umferðarlögum nr. 24 s. d. og áfengis- lögum nr. 33 9. jan. 1935. Ákærði er kominn yfir lögaldur sakamanna, fæddur 27. febrúar 1918. Hann hefur ekki fyrr sætt kæru eða refsingu, svo kunnugt sé. Málavexlir eru þessir: Aðfaranótt sunnudagsins 17. ágúst s. 1. kl. 2.30—3 varð bifreiðaslys á þjóðveginum í Arnarneshreppi, skammt norðan við Spónsgerði. Varð þar árekstur milli bifreiðarinnar A 207, sem er hálfkassabifreið af Chevrolet gerð, og bifreiðarinnar 462 A 175, sem er litil fólksflutningabifreið. Bifreiðarstjóri á A 207 var ákærði í máli þessu, en á A 175 Sigtryggur Þorbjarnarson frá Akur- eyri. Bifreiðinni A 207 var ekið suður eftir veginum, en Á 175 í norð- ur, og varð árekstur á milli þeirra, með þeim afleiðingum, að báðar bifreiðarnar stórskemmdust, einkum þó sú minni, og nokkrar manneskjur í báðum bifreiðunum slösuðust meira eða minna, sem síðar greinir. Kl. 3.55 þessa nótt var lögreglunni á Akureyri tilkynnt slysið, og fóru þá tveir lögregluþjónar, þeir Gísli Ólafsson og Björn Guðmunds- son ásamt héraðslækninum, á vettvang. Þegar þeir komu þangað, var flest allt fólkið úr nefndum bifreiðum farið þaðan. Bifreiðin A 175 var þá við slysstaðinn og stóð skáhalt út af hægri kanti vegar- ins, og var lögreglunni sagt, að hún hefði verið færð dálitið til vegna umferðarinnar. Var hún þá svo mikið skemmd, að ekki var neitt hægt að aka henni. Bifreiðinni A 207 hafði verið ekið um 500 m suður eftir veginum, og síðan inn á þverveg að Spónsgerði og út í móa. Hittu lögregluþjónarnir ákærða nálægt slysstaðnum og höfðu tal af honum. Virtist þeim ákærði vera sýnilega undir áhrifum áfengis og inntu hann því þegar eftir áfengisneyzlu hans. Sagði ákærði þeim þá, að hann hefði eftir áreksturinn tekið upp flösku með %—1 pela af brennivíni og drukkið það allt. Flöskunni kvaðst hann síðan hafa kastað út úr bifreiðinni og kvað það hafa verið á stað, sem reyndist vera um 300 m frá slysstaðnum. Leituðu lögregluþjónarnir þá þegar að flöskunni, en án árangurs. Þegar lögreglumennirnir spurðu ákærða um, hvort hann hefði ekki neytt áfengis fyrr um nóttina, kvaðst hann ekki geta neitað, að svo hefði verið. Var nú farið með ákærða inn á Akureyri, tekið úr honum blóðsynishorn og tekin af honum skýrsla. Var hann þá enn nokkuð drukkinn og tal hans rugl- kennt. Ekki gat hann skýrt frá því til hlítar, hvaða fólk hefði verið með í bifreiðinni. Þó tilnefndi hann þetta: Eggert bróður sinn og Þóru Jónsdóttur, bæði frá Hallgilsstöðum, Þóru Stefánsdóttur og stúlku að nafni Jónborgu, báðar frá Fagraskógi, og Guðrúnu Val- seirsdóttur frá Akureyri. Fleira minntist hann ekki á. Hann neitaði því, að stúlka frá Ósi í Arnarneshreppi, Ásgerður að nafni, hefði verið í hans bifreið, en upplýst var þá, að hún hafði verið flutt með- vitundarlaus í sjúkrahús eftir nefnt slys. Þá sagði ákærði það um áfengisneyzlu sína, að hann hefði ekkert áfengi bragðað um kvöldið eða nóttina, fyrr en hann hafi verið kominn á þann stað, þar sem bifreið hans var, þegar lögreglumennirnir komu á vettvang um nóti- ina. Sagðist hann hafa tekið þar upp hálfa ákavítisflösku og drukkið allt, sem í henni var, og síðan kastað tómri flöskunni út um opinn glugga á hægri hurð bifreiðarinnar. Eftir að skýrsla þessi hafði verið tekin af ákærða, fór yfirlögregluþjónninn ásamt báðum fram- annefndum lögreglumönnum að bifreið ákærða, þar sem hann hafði skilið við hana um nóttina, og leituðu að flöskunni. Telja þeir, að þeir hafi leitað af sér allan grun um að flaskan væri nokkurs staðar 463 í kastlengd frá bifreiðinni, hvorki þar sem bifreiðin þá stóð, né þar sem ákærði hafði vísað til, um 300 m frá slysstaðnum. Var orðið full- bjart, þegar lögreglumennirnir komu á vettvang í seinna skiptið. Hafa allir framannefndir lögreglumenn staðfest skýrslu sína fyrir dómi varðandi þetta. Við rannsókn málsins er þetta enn fremur upplýst svo Öruggt má telja. Bifreiðin A 207 er fólks- og vöruflutningabifreið, og er heimilt að flytja í henni 10 farþega, auk ökumanns. Var hún notuð sem áætlunarbifreið fyrir farþega og mjólkurflutninga úr Arnarneshreppi til Akureyrar, en ekki var hún í áætlunarferð, þegar slysið varð. Að kvöldi laugardagsins 16. ágúst s. 1. Ók ákærði bifreiðinni fyrst út að Fagraskógi og kom við á Hjalteyri. Síðar um kvöldið fór hann frá Fagraskógi og kom við á Hjalteyri og flutti fólk á dansleik að Reist- ará í Arnarneshreppi þá um kvöldið. Var klukkan þá um 23.30—24. Var hann síðan á dansleiknum um nóttina eða við skemmtistaðinn, og stóð bifreiðin þar á meðan. Þegar dansleiknum var lokið um kl. 2.30 um nóttina, var óskað eftir því, að ákærði færi með fólk inn að Möðruvöllum eða þar í grennd áður en hann færi út að Fagraskógi, en þar hélt hann til á nóttunni. Þetta fólk var í bifreiðinni: Í fram- sæti hjá bifreiðarstjóra var aðeins ein stúlka, Jónbjörg Gísladóttir að nafni. Í miðbekknum var betta fólk: Guðrún /algarðsdóttir, Ak- ureyri, Þóra Stefánsdóttir, Fagraskógi, Nis Peter Nissen, Fagra- skógi, Ruth Harloff, Möðruvöllum, þau síðast nefndu eru dönsk, Guðjón Þóroddsson frá Björgum og Hermann Jónsson úr Skagafirði, eða sex manns. Í aftasta bekk var þetta fólk: Pálmi Pálmason, Hofi, Geirfinnur Hermannsson, Litlu-Brekku, Sigurður Þorbergsson, Þrastahóli, Sveinn Þorbergsson, sama stað, Eggert Jónsson, Hallgils- stöðum, bróðir ákærða, og Ásgerður Jóhannsdóttir, Ósi, eða 6 manns. Alls voru þannig í bifreiðinni 13 farþegar. Í bifreiðinni A 175 var, auk bifreiðarstjórans, þetta fólk: Í framsæti var ung stúlka, Sigrún Bjarnadóttir að nafni, en í aftursæti önnur ung stúlka, Eygló Gísla- dóttir, og Einar Pétursson, rafvirkjanemi, og var hann töluvert ölv- aður. Allt þetta fólk var í bifreiðunum, þegar Þær rákust saman. Að Reistará voru margar bifreiðar aðrar þessa nótt, og var þeim flestum eða öllum ekið um líkt leyti af stað suður eftir Veginum. Hjá Spónsgerði er dálitið leiti, og er norðan til við það útskot fyrir bifreiðar til að mætast, og er vegurinn þar um 6 m að breidd, að meðtöldu útskotinu. Þar fyrir norðan er vegurinn 5 m breiður, mælt alveg út á kanta, og munu bifreiðar yfirleitt ekki mætast Þar nema við útskotið, og er því að jafnaði ekið nálægt miðjum vegi. Fyrir norðan nefnt útskot er vegurinn beinn á 1—2 km löngu svæði og ekki mjög mishæðóttur. Áreksturinn varð 8—12 m norðan við útskotið, eftir því sem næst varð komizt, en ekki sást það greinilega vegna troðnings, enda höfðu bifreiðarnar verið færðar úr stað, sem fyrr segir. Ákærði hefur sjálfur borið eftirfarandi fyrir dómi um aðdraganda slyssins og atvik málsins: 464 Þegar hann fór frá Reistará, taldi hann að með honum hefði verið í bifreiðinni einn karlmaður og ein stúlka frá Hallgilsstöðum og þrjár stúlkur frá Fagraskógi. Ekki mundi hann fyrir vist, hvort stúlka að nafni Gerður Guðnadóttir og dóttir prestsins á Möðru- völlum hefðu verið með. Enn fremur taldi hann, að eitthvert fólk hefði farið í aftasta sætið, án þess að hann hirti um, hvaða fólk það væri. Í framsætinu sagði hann að hefði setið stúlka að nafni Jón- björg, frá Fagraskógi, og annað hvort Þóra Stefánsdóttir eða Guðrún Valgeirsdóttir. Um aksturinn hefur ákærði sagt í fyrsta réttarhaldi, 17. ágúst s. L, að hann hafi ekið með 20—25 km hraða skömmu fyrir áreksturinn og hafi hann séð bifreið koma á móti sér við afleggjara á veginum. Bjóst hann við að bifreiðin, sem á móti honum kom, og reynd- ist vera A 175, mundi nema staðar á útskotinu, en þegar A 175 hafi lagt af stað inn á veginn, hafi hann hægt á ferðinni og hemlað, og hafi þá verið um Þifreiðarlengd milli bifreiðanna. Á næsta augna- bliki kvað hann áreksturinn hafa orðið og var hann al þungur. Í næsta skipti, er ákærði kom fyrir dóm í máli þessu, hefur hann borið, að hann minni, að hraðinn hafi verið 40-—50 km miðað við klukkustund, og hann muni hafa verið nokkurn veginn óbreyttur, þar til bilið milli bifreiðanna var um ein billengd, en þá hafi hann hemlað, og hafi hraðinn ekki verið yfir 25——30 km, þegar árekst- urinn varð. Loks hefur ákærði í réttarhaldi 11. des. s. 1. viðurkennt, að hann hafi sagt við Sigtrygg Þorsíeinsson, svo sem síðar verður að vikið, að hann hafi ekki séð ástæðu til að slá af, þar sem hann hafi reiknað með að Sigtryggur myndi nema staðar á útskotinu. Hefur ákærði jafnan staðhæft, að hann hafi ekki séð aðra bifreið við útskotið, en A 175, og að hann hafi reiknað með því, að A 175 yrði stöðvuð á útskotinu. Um hraða bifreiðarinnar A 175 hefur ákærði sagt, að hún hafi verið á dálitilli ferð, en eigi verið ekið hratt. Við áreksturinn hafi hún lent framan á A 207, þó aðallega hægra megin, og hafi A 207 aðallega skemmzt þeim megin. Ekki hefur ákærði viljað viðurkenna við rannsókn málsins, að neitt hafi verið áfátt við stjórn hans á bifreiðinni í ferð þessari, Þrátt fyrir gagn- stæða framburði ýmissa vitna, sem siðar greinir. Um slysið sjálft hefur ákærði borið þetta: Við áreksturinn skarst Jónbjörg Gísladóttir á öðrum vanganum. Sjálfur fékk ákærði dálítið sár ofan á hvirflinum. Um slys á öðru fólki vissi hann ekki, en taldi Þó, að verið gæti, að eitthvað af fólkinu, sem var í aftasta sætinu, hafi meiðst. Hann sagðist rétt aðeins hafa komið úi úr bifreið- inni, og ekki hafa neitt séð um að fólkið, sem slasaðist, kæmist í aðrar bifreiðar, enda hafi fólkið brátt heimtað, að hann færi með bifreið sína af veginum, til þess að bifreiðarnar, sem slasaða fólkið var látið í, kæmist leiðar sinnar. Hann ók síðan A 207 töluverðan spöl suður eftir þjóðveginum og síðan inn á þverveg hjá Spónsgerði. Kveðst hann hafa stöðvað bifreiðina þar og tekið upp flösku með ákaviti, um það bil hálfa, og drukkið upp úr henni í einum teig og 465 kastað henni síðan norður fyrir þverveginn. Kvaðst hann, þegar þetta gerðist, hafa verið staddur fyrir utan bifreiðina, einnig meðan hann drakk úr flöskunni. Þá hefur ákærði skýrt frá því, að skömmu eftir að hann kom að Reistará þessa nótt, hafi hann komið í veitinga- salinn og hitt þar Tryggva nokkurn Einarsson og Agnar Stefánsson, sem þar hafi setið saman við borð. Hafi menn þessir gefið honum tvisvar áfengi út í kaffibolla og gizkar á, að það hafi samsvarað þrem snöfsum. Kveðst hann hafa fundið lítils háttar til ölvunar út af þessu. Ekki kvaðst hann þó hafa fundið neina ölvun á sér, þegar hann hafi lagt af stað frá Reistará. Varðandi ákavítisflöskuna, er áður greinir, hefur hann sagt, að hann hafi verið búinn að eiga hana vikutíma, og að hann hafi oft bragðað á henni á kvöldin. Hann kvaðst hafa orðið mikið ölvaður af ákavítinu og heldur, að hann hafi sofnað í móunum skammt frá bifreiðinni, en hann hafi þó vaknað sjálfkrafa. Fór hann þá að slysstaðnum og mætti þá lög- reglumönnunum, sem voru þá snúnir aftur frá slysstaðnum. Í réttar- haldi 15. des. s. 1. sagði ákærði, að hann myndi ekki, hvort hann hefði hent flöskunni út um dyrnar eða gluggann á bifreiðinni né heldur, hvort hann hafi þá verið inni í bifreiðinni eða úti. Í öðru réttarhaldinu, sem ákærði mætti í, hélt hann því fram, að hann hefði fengið högg, bæði á nefið og höfuðið við áreksturinn, og hafi hann orðið svo ruglaður af því, að hann hafi ekki munað hvað gerðist þá. Sigtryggur Þorsteinsson, sem stjórnaði Þifreiðinni A 175, 21 árs að aldri, hefur borið eftirfarandi: Hann hafði verið á dansleik þessa nótt, ásamt Einari Péturssyni, sem með honum var í bifreið- inni, og Bergi nokkrum Eiríkssyni, sem skilizt hafði við þá. Voru Þeir Einar og Bergur mikið drukknir á dansleiknum, en sjálfur kvaðst hann ekki hafa neytt neins áfengis. Eftir dansleikinn fór hann áleiðis til Reistarár í bifreiðinni A 175, sem hann hafði undir hönd- um, ásamt fólki því, er að framan greinir. Hann kvaðst hafa mætt bifreið við útskot, örskammri stundu fyrir slysið, og hafi hún numið staðar og slökkt ljósin meðan hann fór fram hjá. Hafði hann augun á bifreið þessari, meðan hann fór fram hjá henni. Í fyrra skiptið, er hann kom fyrir dóm í máli þessu, sagði hann, að fáum metrum norðar en hann mætti bifreiðinni, hafi hann fengið á sig ljós frá vörubifreið, er komið hafði með allmikilli ferð að norðan, og hefði það engum togum skipt, að áreksturinn hefði orðið milli bifreið- anna. Þegar hann kom fyrir dóm síðar, komst hann þannig að orði, að þegar hann hafi litið af bifreiðinni, sem hann mætti, hafi hann strax séð ljós hinnar bifreiðarinnar, sem á móti kom, og hafi það engum togum skipt, að áreksturinn hafi orðið. Hann taldi að hrað- inn á sinni bifreið hafi verið mjög lítið farinn að aukast frá því hann var á útskotinu og hafi verið á öðru hraðastigi, en þan séu fjögur á hans bifreið. Þegar hann sá áreksturinn fyrir, hafi A 207 verið alveg að koma að honum, svo að enginn möguleiki hafi verið til að forðast áreksturinn. Hann hafði ekki ráðrúm til að aðvara 30 466 fólkið í bifreiðinni. Hann heldur þó, að hann hafi stigið á hemlana. Hann kveðst ekkert hafa vitað um bifreið á veginum á þessum stað, fyrr en hann fékk ljósin frá henni framan í sig, sem síðar segir. Ekki hefur hann þó haldið því fram, að A 207 hafi ekki verið með löglegum ljósum. Um akstur A 207 hefur hann enn fremur sagt, að hraði hennar hafi verið mikill, hann hafi ekki orðið þess var, að henni hafi neitt verið hemalð og að ákærði hafi sagt við hann eftir slysið, að hann hefði ekki séð ástæðu til að „slá af“, því hann hefði haldið að Sigtryggur mundi nema staðar á útskotinu. Um framkomu og útlit ákærða á slysstaðnum hefur Sigtryggur borið þetta. Þegar hann hitti ákærða að máli eftir áreksturinn, hafi hann verið mjög æstur í skapi og kennt honum um áreksturinn. Virtist honum ákærði vera mikið drukkinn og sagði að hann hefði verið óstöðugur á fótum og hafi talað um að slást við Einar Péturs- son, er þeir áttu tal saman. Þá hefur hann sagt, að framkoma ákærða gagnvart farþegunum hafi verið einkennileg, þvi hann hafi haldið sér við bifreið sína eftir að hann var búinn að færa hana til á veginum, en ekkert skeytt um slasaða fólkið. Mörg vitni hafa verið leidd í máli þessu. Geirfinnur Hermanns- son, Litlu-Brekku, 24 ára gamall, sem hefur meira próf bifreiðar- stjóra, hefur borið þannig: Ákærði ók allhratt um þjóðveginn og virtist ekki hafa gott vald á bifreiðinni, einkum fyrst í stað. Hann hægði ekki á ferðinni við bugður á veginum, og Þifreiðin slingraði á veginum. Kvað hann stúlku, sem sat við hlið ákærða, og bróður hans, hafa haft orð á þessu, en hann hafi ekki skeytt um það. Hann telur hraðann hafa verið að mestu óbreyttan þar til áreksturinn varð, en telur þó að verið geti, að hann hafi hemlað svo að segja um leið og árekst- urinn varð. Hann taldi að ekki hefði verið hægt að mætast, þar sem slysið varð, nema þá með sérstöku lagi, og hélt að Þifreiðarnar hefðu báðar verið nálægt miðjum vegi og þær hafa lent svo að segja beint saman. Hann taldi að A 207 hefði jafnan verið með ljós- um á ferð þessari. Hann sá ákærða öðru hvoru um nóttina að Reistará, auk þess sem hann sá hann í bifreiðinni, og áleit að hann hefði verið dálitið ölvaður. Ekki sá hann ákærða reika í spori eða neyta áfengis og fann ekki af honum vinlykt. Þegar lagt var af stað frá Reistará, áleit hann að ákærði hafi verið orðinn heldur meira ölvaður. Sagði hann, að ákærða hafi gengið illa að koma vélinni í gang, Og „startað“ eftir að vélin var komin í gang og hafi hann þurft að taka bugðuna niður á þjóðveginn í tvennu eða þrennu lagi, sem þá muni hægt að ná í einu lagi. Vitnið hefur staðfest fram- burð sinn með eiði. Pálmi Pálmason, Hofi, 19 ára gamall, hefur borið eftirfarandi: Hann telur eins og Geirmundur, að ákærða hafi gengið illa að koma bifreiðinni af stað og niður á þjóðveginn hjá Reistará. Honum fannst ákærði aka óvenjulega illa þetta sinn og einkum hafi hann ekið 467 hratt eftir að hann kom á móts við Hof. Einnig hafi hann ekið illa bugðuna á veginum norðan við nefnt býli og farið þar tæpt á kant- inum. Ekki varð hann þess var, að ákærði hægði á ferðinni eða hemlaði, þegar bifreiðin A 175 sást fram undan, en segist þó ekki seta fullyrt neitt þar um. Honum virtist A 175 standa kyr á veginum. Ekki fylgdist hann með, hvort jafnan hafi verið ljós á A 207, en telur að svo dimmt hafi verið af nóttu, að ekki hefði verið gott að aka ljóslaust. Hann áleit að ákærði hafi verið mikið ölvaður í þetta sinn og dregur það af því, að hann hafi ekki hirt um fortölur stúlk- unnar í framsætinu og af því, að ódrukkinn maður hefði ekki ekið svo gálauslega. Hann sá ákærða að Reistará um nóttina í orðasennu við mann, og sagði að hann hefði þá verið nokkuð æstur. Ekki sá hann ákærða reika í spori né neyta áfengis. Vitnið hefur staðfest framburð sinn með eiði. Vitnið Ruth Harloff, Möðruvöllum, 18 ára, hefur borið eftir- farandi: Henni fannst ákærði ekki aka vel í þetta sinn, og hafi bifreiðin slingrað til, og hann hafi ekið nokkuð hratt, hún áætlar 50—60 km miðað við klukkustund. Hún kvaðst hafa orðið þess vör, að ákærði hemlaði fyrir áreksturinn, en ekkert gat hún um það sagt, hversu langt hefði þá verið milli Þifreiðanna. Hún kvaðst ekki geta sagt, að ákærði hafi verið ölvaður. Vitnið Jónbjörg Gísladóttir frá Reykjavík, 23 ára, hefur borið eftirfarandi: Henni fannst aksturinn vera nokkuð hraður, en veitti ekki öðru óvenjulegu við aksturinn athygli. Hún kvaðst ekki hafa beðið ákærða að aka hægar eða gætilegar. Hún sagði, að sér hefði fundizt A 207 vera hemlað, en á næsta augnabliki hafi áreksturinn orðið. Hún kvaðst engin einkenni ölvunar hafa séð á ákærða, hvorki á dansleiknum né í bifreiðinni, og ekki sá hún hann neyta áfengis. Vitni þetta slasaðist töluvert á andliti, sem síðar greinir. Vitnið Nis Peter Nissen, Fagraskógi, 26 ára, hefur skýrt þannig frá: Hann mundi ekki til að ákærða hefði gengið illa að koma bif- reiðinni í gang né komá henni niður á veginn, en telur að hann hafi ekið mjög hratt og ógætilega og áætlar hraðann 50--60 km. Hann taldi að ákærði hefði ekkert verið farinn að draga úr hraðanum, Þegar áreksturinn varð og að hann hafi ekkert hemlað. Hann sagðist halda, að ákærði hefði verið eitthvað undir áhrifum áfengis, þegar lagt var af stað frá Reistará, og sagði að hann hefði ekki verið viss um, að hann hefði átt að fara að Möðruvöllum, áður en hann færi út að Fagraskógi. Hann kveðst þó ekki hafa séð glögg ytri einkenni ölvunar á ákærða. Vitnið Sigurður Þorbergsson, Þrastahóli, 18 ára, hefur borið eftirfarandi: Hann sagði, að ákærða hefði gengið heldur illa að koma bifreiðinni í gang og niður á veginn. Hann sagði ákærða hafa ekið frekar hratt, en mundi ekki til að hann hefði ekið sérstaklega illa, og ekki heyrði hann um það talað í bifreiðinni. Hann veitti þvi ekki athygli, að neitt væri hægt á ferðinni á A 207, og sá engin hemlaför 468 eftir hana á eftir. Vitnið kvaðst oft hafa séð ákærða að Reistará um nóttina, en sá ekki á honum nein einkenni ölvunar. Þegar þeir fóru frá Reistará, sagðist hann þó hafa haft grun um, að hann hefði verið undir áhrifum áfengis, og álita að svo hafi verið, og kveðst hann hafa markað það á hreyfingum hans og framkomu. Vitnið hefur staðfest framburð sinn með eiði. Vitnið Guðrún Valgarðsdóttir, Akureyri, 15 ára að aldri, hefur borið að ákærði hafi ekið mjög hratt, svo að fólkið í bifreiðinni hafi beðið hann að aka hægar, en ákærði sinnti því ekki. Annað sá hún ekki athugavert við aksturinn. Ekki varð hún þess vör, að ákærði hemlaði eða gerði annað til að forða árekstri, og hélt hún að ekkert hefði verið farið að draga úr hraðanum, þegar áreksturinn varð. Hún sá A 175 skömmu fyrir áreksturinn og virtist hann vera á meðal hraða. Hún kvaðst ekki hafa séð það á ákærða, að hann væri ölvaður, en sagði, að fólkið í bifreiðinni hefði eitthvað haft orð á því á leiðinni frá Reistará, að svo mundi vera. Vitnið meiddist nokkuð á fótum. Vitnið Ásgerður Jóhannsdóttir frá Ósi, 16 ára, hefur borið eftir- farandi: Hún taldi akstur ákærða í þetta sinn hafa verið óvenju- lega hraðan, en veitti ekki öðru óvenjulegu athygli um hann. Hún sagði, að ákærði hefði ekki hægt á ferðinni, þótt hann væri beðinn um það. Ekki vissi hún um bifreiðina, sem á móti kom, fyrir árekst- urinn. Hún sá ákærða þessa nótt ekki fyrr en hún kom í bifreiðina og veitti hún því þá ekki athygli, að hann væri ölvaður. Dimmt var í bifreiðinni. Hún kvaðst ekki hafa talað um það við ákærða að fá far með honum og sagði, að hann mundi ekki hafa aðgætt, hvaða fólk var í aftasta sæti. Vitnið slasaðist mikið, eins og síðar verður frá sagt. Vitnið Hermann Jónsson úr Skagafirði, 23 ára, hefur skýrt frá því, að ákærða hafi gengið illa að koma Þifreiðinni niður á veginn og hafi slokknað á vélinni á meðan. Á leiðinni inn veginn hafi ákærði ekið ógætilega, hlykkjótt og heldur hratt. Vitnið sá þegar árekst- urinn var yfirvofandi, en ekki sá hann að neitt væri gert til að hindra hann, og heyrði ekkert í hemlum. Ekki sá hann aðra bif- reið á útskotinu en A 175, en sagðist álíta, að þar hefði verið önnur bifreið, því að bifreið hefði farið fram úr bifreið ákærða hjá Hofi. íkki sagðist hann hafa séð eða heyrt nein glögg einkenni ölvunar á ákærða í þetta sinn og aldrei séð hann neyta áfengis þessa nótt, en hann sagðist hafa álitið, að hann væri eitthvað undir áhrifum áfengis, vegna þess hvernig hann ók. Vitnið er bifreiðarstjóri að at- vinnu. Vitnið Guðjón Þóroddsson, Pálmholti, 47 ára, hefur skýrt svo frá, að ákærða hafi gengið hálfilla að koma bifreiðinni niður á veginn hjá Reistará og hafi hann orðið að aka tvisvar aftur á bak til þess að ná beygjunni. Á leiðinni inn veginn ók ákærði mjög hratt, svo að vitnið hafði orð á því við hann að aka hægar, en ákærði hló að og 469 skeytti því ekki. Að öðru leyti taldi vitnið, að ekki hefði verið ekið illa. Sagðist vitnið hafa orðið svo hræddur í bifreiðinni, að hann hafi búið að því lengi á eftir. Skömmu fyrir áreksturinn sá hann Þif- reið koma á móti þeim; var hún við útskotið og mætti þar annarri bifreið. Bifreiðin, sem á móti kom, hafði dregið úr ljósunum, meðan hin bifreiðin fór fram hjá. Örskammri stundu síðar rákust bifreið- arnar á. Ekki varð vitnið vart við, að ákærði gerði neitt til að forða árekstri, hvorki hemlað, breytt um stefnu né hraðastig. Þegar vitnið talaði við ákærða að Reistará um nóttina, og þegar hann kom að bifreið hans „sá hann hvorki né heyrði nein ölvunareinkenni á hon- um og fann ekki af honum vínlykt. Þó hefur vitnið sagt, að hann hafi álitið svo vera í þetta sinn, vegna þess hvernig hann ók. Vitni þau, sem nú hafa verið nefnd, voru öll í bifreið ákærða. Vitnið Einar Pétursson, rafvirkjanemi, 20 ára, hefur skýrt svo frá, að hann hafi ekki veitt akstri bifreiðar ákærða athygli fyrir slysið, og hann hefi ekkert athugavertt séð við akstur ÁA 175. Þeir voru nýbúnir að mæta bifreið, þegar áreksturinn varð. Hann taldi A 175 hafa verið nálægt miðjum vegi, en ÁA 207 lítils háttar til vinstri. Vitnið kvaðst hafa átt tal við ákærða eftir slysið, og hafi vitnið þá haft orð á því, að ákærði ætti sök á árekstrinum, en ákærði hafi Þbrugðizt reiður við og spurt vitnið, hvort hann vildi slást. Ákærði hafi sagt, að hann hefi ekki séð ástæðu til að „slá af“ rétt við út- skot og hélt hann því, að ákærði hefði ekki hemlað fyrir áreksturinn. Vitninu virtist ákærði talsvert ölvaður, einkum af því, að hann var æstur og sinnti lítið um slasaða fólkið. Vitni þetta var töluvert ölvað. Vitnið Eygló Gísladóttir, Akureyri, 18 ára, telur að A 175 hafi verið ekið með venjulegum hraða, en ekkert sá hún til A 207. Hún telur að A 175 hafi numið staðar á útskotinu, meðan önnur bifreið ók fram úr henni. Vitni þetta slasaðist talsvert. Vitnið Sigrún Bjarnadóttir, Akureyri, 16 ára, kveðst ekkert at- hugavert hafa séð við akstur A 175; hún hafi numið staðar á útskot- inu, og hafi nokkrar bifreiðar farið þar fram hjá. Hún kveðst hafa séð A 207 á hæðinni út hjá Hofi, en ekki sá hún, vegna myrkurs, hvernig akstri þeirrar bifreiðar var hagað. Hún sá ekki hvernis áreksturinn bar að. Vitni þetta slasaðist mikið. Þrjú síðastgreind vitni voru öll í bifreiðinni A 175. Vitnið Ottó Ryel, 26 ára að aldri, ók bifreið frá Reistará þessa nótt. Á leiðinni nam hann staðar og hleypti nokkrum bifreiðum fram fyrir sig. Var A 207 meðal þeirra, og var henni ekið fremur bratt... Nokkru síðar kom hann að slysstaðnum og tók bar tvær stúlkur, sem slasaðar voru, og flutti þær í sjúkrahús. Vifnið sá ákærða að Reistará, en talaði ekki við hann. Virtist honum ákærði þá „lif- legri“, en gat ekki sagst um, hvort hann hefði verið ölvaður. Vitnið Júlíus B. Magnússoon bifreiðarstjóri, 25 ára, kom á slys- staðinn í bifreið. Hann heyrði ákærða tala og kvaðst álíta, að hann 470 hefði verið talsvert ölvaður eftir útliti hans og hegðun að dæma. Virtist honum ákærði ekki gera sér ljóst, hversu alvarlegur atburður hefði skeð. Hann heyrði, að ákærði átti í orðasennu við piltana, sem voru í A 175, og virtist hann þá talsvert æstur. Vitnið hefur staðfest framburð sinn með eiði. Vitnið Jónína Davíðsdóttir, Möðruvöllum, 16 ára, var á Reistará um nóttina og kom á slysstaðinn skömmu eftir slysið. Hún kveðst ekki hafa orðið þess vör á Reistará, að ákærði væri ölvaður. Þegar hún átti tal við ákærða á slysstaðnum, sagði hún hins vegar, að sér hefði fundizt hann vera öðruvísi en á Reistará, og taldi að hann hefði verið verið undir áhrifum áfengis, en kvaðst ekki geta skyrt það nánar. Vitnin Ingimar Brynjólfsson, 32 ára, og Hermann Stefánsson, 50 ára, sem voru löggæzlumenn að Reistará margnefnda nótt, hafa báðir borið, að þeir hafi oft séð ákærða um nóttina, en ekki séð á honunt ölvun, en segjast þó báðir hafa haft grun um, að hann væri undir áhrifum áfengis. Sá fyrrnefndi vegna þess, að ákærði sé oft ölvaður á skemmtunum í sveit sinni. Ingimar sá ekki ákærða talsvert langan tima áður en hann fór frá Reistará, en Hermann sá hann, þegar hann var að fara. Vitnið Sigtryggur Einarsson, Hjalteyri, 54 ára, hefur borið eftir- farandi: Hann var með brennivínsflösku með sér að Reistará marg- nefnda nótt og neytti hann innihaldsins ásamt Agnari Stefánssyni. Einhvern tíma fyrri hluta næturinnar kom ákærði til þeirra, og gaf vitnið honum þá brennivín í tvo kaffibolla með kaffi í. Sagði vitnið, að þegar ákærði hafi komið til þeirra, hafi sézt, að hann hafi verið undir áhrifum áfengis, og dró hann það meðal annars af því, að ákærði hefði verið örari í skapi en venjulega og augnaráðið dálitið starandi, en ekki kveðst hann þó hafa vitað, hversu mikið ákærði hefði þá verið drukkinn. Vitnið kvaðst hafa verið örlítið undir áhrifum áfengis. Vitnið Agnar Stefánsson, 37 ára, kvaðst ekki hafa séð ölvun á ákærða í þetta sinn, en bar að öðru leyti svipað um þetta atriði. Vitnið Þorsteinn Jóhannesson bifreiðarstjóri, 46 ára, talaði við ákærða að Reistará, og kvaðst ekki hafa séð nein einkenni ölvunar á honum. Öll vitni þekktu ákærða áður og flest þeirra mjög vel, enda flest samsveitungar hans eða frá Akureyri. Ekki hefur komið í ljós um bifreiðina A 207, að hún hafi ekki verið í ökufæru ástandi. Lögreglumennirnir, sem fóru á slysstaðinn, hafa skýrt frá því, að hún hafi skemmzt allmikið, sbr. dskj. nr. 2, og ákærði hefur borið, að hún hafi skemmzt svo mikið, að ekki hafi verið hægt að aka henni lengra. Það sem bent gæti til þess, að bif- reiðin hafi ekki verið í góðu lagi, er, að ákærða virðist hafa gengið illa að koma vélinni í gang, þegar hann fór frá Reistará, og sjálfur hefur hann sagt, að tappinn, sem startað er með, komi stundum ekki út alveg strax, þegar sleppt er af honum og að fyrir komi, að tals- 471 vert erfiði sé að koma vélinni af stað, og neistinn slokkni oft á með- an. Ekki verður þó talið sannað, að þeir annmarkar hafi verið á bif- reiðinni, að við lög varði. Um bifreiðina A 175 er það upplýst, sbr. vottorð nr. 2 í rannsókninni og skýrslu lögreglunnar, að ekki var unnt að aka henni eftir áreksturinn, en ekki er vitað annað en að hún hafi verið ökuhæf fyrir áreksturinn. Þessi slys urðu við áreksturinn: Tvær stúlkur voru lagðar inn í sjúkrahús, Sigrún Bjarnadóttir og Ásgerður Jóhannsdóttir. Voru meiðsli þeirra sem hér segir samkvæmt vottorði sjúkrahússlæknisins: Sigrún Bjarnadóttir hafði fengið mikið sár neðan á höku og upp á neðri kjálkann beggja megin, og virtist líkast því, sem hún hafi fengið áverka þennan af einhverjum sljóum hlut, sem hitt hefði hana með miklum krafti og rifið hörund og hold í sundur, svo að neðri kjálkabeinið lá bert fyrir aftur á kjálkahorn (angulus madibulae) báðum megin, og sáust óhreinindi á kjálkabrúninni til beggja hliða, þar sem aðalhöggið hafði komið. Slasaða var „schockeruð“ og sljó, en með rænu, hafði misst talsvert blóð. Hún hreyfði alla limi, en hafði fengið áverka á bæði hné, allstórt flipasár, er náði inn í „bursa Præpatellaris“ á hægra hné, en nokkur vökvi í vinstri hnélið. Í staðdeyfingu var gert við sárin og slösuðu síðan gefið „penisilin“ næstu daga. Sárið á höku og hálsi er alveg gróið 254 1947, er vott- orðið er gefið, en sárið á hægra hné ekki. Almennt ástand gott. Nokk- ur grunur gæti leikið á um brot á höfuðkúpubotni. Sjúkdómsgrein- ing spítalans: Vulnera coutusa. Commotio cerebri. Vottorð sjúkrahúslæknisins um Ásgerði Jóhannsdóttur segir svo: „Hún var að koma til meðvitundar, er hingað kom, en samkvæmt um- sögn þeirra, er með hana komu, hafði hún verið rænulaus á leiðinni frá slysstaðnum. Hafði hún sýnilega fengið höfuðhögg, rekizt á sljóa brún eða kant, sem hafði hruflað yfirhúðina á ca. 6 cm svæði þvert yfir ennið v. megin, og var undir þessu hruflsári allmikil blæðing. Ástandið batnaði fljótt eftir komuna, svo að sjúklingurinn kom til fullrar meðvitundar, enda þótt hún væri nokkuð þjökuð. Kvartaði um eymsli og stirðleika í baki. Röntgenmyndir teknar af höfði og hrygg sýndu engin brot á beinum. Sjúklingurinn er nú (284 1947) vel hress, ekki lengur óþægindi í baki, en nokkur höfuðverkur öðru hvoru, en fer óðum batnandi. Miklar líkur til að sjúkl. verði jafn- góður af meiðslum þessum. Sjúkdómsgreining: Commotio cerebri {heilabristingur). í Þegar Ásgerður kom fyrir dóm 19. sept. s. L, skýrði hún svo frá, að hún hefði legið í sjúkrahúsinu hálfan mánuð. Kvaðst þó ekki enn vera neitt farin að vinna, vegna þess að þá fái hún mikinn svima. Eygló Gísladóttur skýrði þannig frá meiðslum sínum fyrir dómi 26. ágúst s. 1, að daginn eftir slysið hafi önnur kinnin stokkbólgnað, og tungan hafi verið marin og blóðug. Enn fremur var hún með mar- bletti á báðum lendum. Hún var frá vinnu í vikutíma, en var þó ekki orðin jafngóð. Jónbjörg Gísladóttir skýrði frá því fyrir dómi 20. 472 ágúst s. l, að við áreksturinn hafi höfuð hennar rekizt sennilega í framrúðuna í bifreiðinni, og hafi hún skorizt á hægri kinn og niður á háls og fengið kúlu og smásár á ennið. Hún varð rugluð, en missti þó ekki meðvitund. Guðrún Valgarðsdóttir sagði fyrir dómi 26. ásúst s. 1, að hún hafi rekið fæturna í næsta bekk og marizt talsvert á báðum fótum, og hún hafði verk aftan í hálsi og baki lengi á eftir. Hún lá rúmföst í 2 daga og var frá vinnu í vikutíma. Enn fremur meiddust bifreiðarstjórarnir sjálfir ltils háttar og fleiri fengu ein- hverjar skrámur. Við framburð vitnanna hefur ákærði einkum gert þessar athuga- semdir. Hann hefur ekki, þrátt fyrir vætti margra vitna um ölvun eða grun um ölvun, viljað breyta framburði sinum þar um. Hann hefur heldur ekki viljað viðurkenna, að honum hafi gengið illa að komast af stað frá Beistará, né heldur að hann hafi ekið illa eða að bifreiðin hafi slingrað til á leiðinni að slysstaðnum eða hann hafi ekið hratt umfram venju. Í sambandi við vætti yfirlögregluþjónsins hefur hann tekið það fram, að hann hafi verið svo ölvaður, begar skýrslan var tekin af honum, að ekki sé mikið á henni að byggja. Um vitnið Guðjón Þóroddsson sagði ákærði, að það hefði verið ölvað í þetta sinn, og um vitnið Sigtrygg Einarsson, að hann hafi verið tals- vert ölvaður, þegar Þeir hittust. Télja verður, að með neyzlu áfengisins að Reistará, sem fullupp- lýst er, hafi ákærði gerzi sekur samkvæmt upphafi 1. mgr. 23. gr. bifreiðalaga nr. 23 frá 1941, með því að ætlun hans var að aka bifreið strax að skemmtuninni lokinni, að því er ætla má, og varð sú raunin á. Einnig verður að telja, að áfengisneyzla bessi, sem ákærði hefur viðurkennt að hafa fundið til ölvunaráhrifa af, hafi valdið honum nokkrum sljóleika, svo að hann hafi ekki notið sín við aksturinn sem skyldi, og varðar það við 3. mgr. 23. gr. bifreiðalaganna. Þá er það upplýst, að ákærði var talsvert mikið ölvaður, þegar lögreglan kom að honum um nóttina, en þá virðast hafa verið liðnar a. m. k. 9 klukkustundir frá slysinu. Er þá að athuga, hvað lagt verði upp úr framburði hans um atvik að því. Mestallan þennan tíma virðist ákærði hafa verið einn saman, í eða hjá bifreið sinni, svo að nægilegt ráð- rúm hafði hann til að neyta þess áfengis, sem hann hefur stöðugt hefur haldið fram, að hann hafi neytt á þessum tíma. Þá hafa 6 vitni, sem sáu hann um nóttina, borið að þau hafi ekki séð á honum ölvunaráhrif eða hafa ákveðinn grun í þá átt, þar á meðal 4 stúlkur, sem voru í bifreið hans, er slysið varð. Hins vegar er á það að líta, að 7 vitni hafa öll borið ákveðið, að þau hafi séð ölvun á ákærða, og eru a. m. k. fjögur þessara vitna óaðfinnanleg og hafa staðfest framburð sinn með eiði. Auk þess hafa 6—7 vitni borið, að þau hafi haldið eða haft grun um, að ákærði væri ölvaður, þótt baun hafi eigi þorað að fullyrða þar um. Einnig er á það að líta, að ákærði er ósamkvæmur sjálfum sér í frásögn sinni varðandi magn þess áfengis, hvar hann var staddur, er hann neytti þess, og 4T3 hvar og hvernig hann kastaði frá sér flöskunni, sem áfengið átti að hafa verið í. Þá byrjaði hann á því að viðurkenna við lögreglu- mennina á slysstaðnum, að hann hefði neytt áfengis um nóttina fyrir slysið, en neitaði því síðar við yfirlögregluþjóninn, en viður- kenndi það loks fyrir dómi, eftir að rannsóknardómarinn hafði bent honum á, hversu frásögn hans hefði verið ósennileg og eindregið skorað á hann að segja satt frá áfengisneyzlu sinni. Loks er þess að geta, að lögregluþjónunum tókst ekki að finna flöskuna, sem ákærði kvaðst hafa kastað frá sér, og hafa þeir þó allir borið, að þeir hafi leitað af sér allan grun. Þegar á það er litið, sem nú hefur verið rakið, svo og háttsemi ákærða á leiðinni að slysstaðnum og á slysstaðnum, þá verður frásögn hans um áfengisneyzluna eftir slysið ekki tekin til greina, og er því talið nægilega sannað, að ákærði hafi verið orðinn ölvaður þegar slysið varð. Með því hefur hann Þrotið ákvæði 23. gr. 1. mgr. bifreiðalaganna, 4. gr. 2 mgr. umferðarlaga, og 21. gr. áfengislaga nr. 33 9. jan. 1935. Með því að flytja 13 farþega í bif- reiðinni hefur ákærði brotið ákvæði 14. gr. 3. mgr. Þifreiðalaga. Ákærði hefur sjálfur sagt, að ökuhraðinn hafi verið 45—50 km miðað við klukkustund. Flest öll vitnin, sem í bifreið hans voru, og vitnið Otto Ryel, auk Sigtryggs Þorbjarnarsonar, hafa talið, að ákærði hafi ekið hratt og sum mjög hratt. Einnig hefur ákærði viðurkennt, að hann hafi ekki séð ástæðu til að „slá af“ hraðanum á bifreið sinni. Hraðanum hélt hann óbreyttum, a. m. k. þar til aðeins var ein bifreiðarlengd milli bifreiðanna. Þegar tillit er tekið til þess, að dimmt var af nóttu og bifreið framundan, verður að telja sannað, að hraðinn hafi verið óhæfilega mikill, og að með því hafi ákærði ekki sýnt þá aðgæzlu og varkárni, sem honum bar, þrátt fyrir það, þótt hann kunni að hafa vænzt þess, að bifreiðin Á 175 næmi staðar á útskotinu. Hefur hann með því brotið ákvæði bifreiðalaga, 1. mgr. 26. gr. og í. mgr. 27. gr. og umferðarlög 4. gr. 3. mgr. Loks verður að telja samkvæmt því, er að framan er lýst, að fram- ferði ákærða hafi verið aðalorsök slysa þeirra á fólki, er að framan greinir, og hefur hann þannig gerzt brotlegur við ákvæði 219. gr. almennra hegningarlaga frá 12. febrúar 1940. Zigi þykir nægilegt tilefni til að áfellast ákærða fyrir brot á 29. gr. bifreiðalaga, þar sem hann var dálítið meiddur sjálfur og nægi- lega margir voru til aðstoðar hinu slasaða fólki. Samkvæmt 38. gr. bifreiðalaga, 39. gr. áfengislaga, 14. gr. um- ferðarlaga og 219. gr. almennra hegningarlaga, þykir refsing ákærða hæfilega ákveðin 30 daga varðhald. Þá þykir samkvæmt 39. gr. bif- reiðalaga og 68. gr. almennra hegningarlaga verða að svipta ákærða leyfi til að aka bifreið í 2 ár frá 17. ágúst s. 1. að telja. Hann greiði allan sakarkostnað, þar á meðal kr. 500.00 til skipaðs talsmanns sins. Kröfur um skaðabætur hafa engar fram komið í máli þessu. Nokkur dráttur hefur orðið á uppsögn dóms þessa, og stafar hann 474 sumpart af því, að málið er all umfangsmikið og mikið annriki hefur verið við embættið, þar á meðal við rannsóknir annarra mála. Eng- óþarfur dráttur hefur annars orðið á málinu. Dómsorð: Ákærði Valtýr Stefán Jónsson sæti 30 daga varðhaldi. Hann er sviptur leyfi til að aka bifreið í 2 ár frá 17. ágúst 1947 að telja. Hann greiði allan sakarkostnað, þar á meðal kr. 500.00 til skipaðs talsmanns sins, Friðriks Magnússonar hdl. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Mánudaginn 25. október 1948. Nr. 123/1947. Ágúst K. Guðmundsson (Hrl. Gunnar Þorsteinsson) gegn Sólveigu Matthíasdóttur, Rögnu Matthías- dóttur, Matthíasi Matthíassyni og Steingrími Matthíassvni (Hrl. Ólafur Þorgrímsson). Setudómari Einar Arnalds borgardómari í stað hrd. Árna Tryggvasonar. Húsaleigumál. Dómur hæstaréttar. Þórhallur Pálsson, fulltrúi borgarfógeta, hefur kveðið upp hinn áfrýjaða úrskurð. Áfrýjandi, sem skotið hefur máli þessu til hæstaréttar með stefnu 17. nóvember 1947, krefst þess, að hinn áfrýjaði úr- skurður verði felldur úr gildi og að stefndu verði dæmt að greiða honum málskostnað bæði í héraði og fyrir hæsta- rétti eftir mati dómsins. Stefndu krefjast staðfestingar á úrskurðinum og að áfrýj- anda verði dæmt að greiða þeim málskostnað fyrir hæsta- rétti eftir mati dómsins. Með skirskotun til forsendna hins áfrýjaða úrskurðar þyk- ir mega staðfesta hann. Eftir atvikum er rétt að láta máls- kostnað í hæstarétti falla niður. 475 Dómsorð: Hinn áfrýjaði úrskurður á að vera óraskaður. Málskostnaður fyrir hæstarétti fellur niður. Úrskurður fógetadóms Reykjavíkur 7. nóvember 1947. Í máli þessu, sem tekið var til úrskurðar 31. f. m., hafa gerðar- beiðendur aðallega krafizt þess, að Ágúst Kr. Guðmundsson verði með beinni fógetagerð borinn út úr íbúð þeirri, sem hann hefur haft á leigu í húsinu nr. 22 C við Skólavörðustig, og til vara, að hann verði skyldaður til að rýma íbúð sína, að undanteknu norðvestur herberginu, gegn því að fá í staðinn íbúð Matthíasar Matthiassonar á neðstu hæð hússins. Gerðarþoli hefur mótmælt framgangi gerðarinnar, og lögðu að- iljar málið undir úrskurð fógetaréttarins. Aðiljar hafa hvor um sig krafizt málskostnaðar. Gerðarbeiðendur eru fjögur systkini, börn Ragnheiðar Skúladótt- ur, er var eigandi hússins nr. 22 C við Skólavörðustig til árins 1939, en það ár lézt hún, og hafa systkinin, Ragna, Steingrímur, Sólveig og Matthías, átt húsið í óskiptri sameign siðan. Húsið nr. 22 C við Skólavörðustíg er þrjár hæðir og ris. Á hverri hæð eru fjögur herbergi og eldhús, en í risi er eitt herbergi, auk burrklofts. Á neðstu hæðinni er verzlun í tveim herbergjum, en þar býr einnig nefndur Matthias ásamt konu sinni og þrem börnum og hefur til afnota tvö herbergi og eldhús. Á þriðju hæð hússins búa Þau Sólveig og Steingrímur og ekki annað fólk. Herbergið í risinu mun ekki hafa verið notað til íbúðar um nokkurra ára skeið. Gerðar- þoli hefur haft miðhæðina til afnota siðan 1939, að hann fluiti í húsið. á Eftir því sem fyrir liggur í skjölum málsins, virðast gerðarbeið- endur byggja aðalkröfu sina á því, að Matthiasi Matthíassyni sé brýn þörf á rýmra húsnæði til íbúðar fyrir sig og fjölskyldu sina vegna heilsuleysis fjölskyldunnar og nauðsynja hennar m. a. af þess- um sökum til að fá aðstoðarstúlku á heimilið, svo og að gerðarbeið- endur þurfi að láta systur sinni, Guðrúnu, í té húsnæði það, sem Matthías nú hefur, en hún sé nýkomin til landsins frá Kaupmanna- höfn. Hafi hún til afnota aðeins eitt herbergi og eidhús fyrir sjálfa sig, mann sinn og tvö börn þeirra hjóna. Varakrafan virðist eingöngu byggð á þörf Matthíasar fyrir aukið húsnæði. Mótmæli sín gegn framgangi gerðarinnar byggir gerðarþoli m. a. ð því, að hann telur löglega uppsögn ekki hafa farið fram, þar sem raunverulegur leigusali sinn, Sólveig Matthíasdóttir, hafi ekki sagt sér upp húsnæðinu. Þá véfengir hann, að um brýna þörf gerðarbeið- 476 anda fyrir aukið húsnæði sé að ræða, með því að nefndur Matthías hafi mjög rúmt húsnæði fyrir sig og fjölskyldu sína, auk þess búi systkini hans, þau Sólveig og Steingrimur, í fjögurra herbergja ibúð á þriðju hæð hússins. Í risi sé eitt herbergi og á neðstu hæð tvö her- bergi til afnota fyrir húseigendur eða hafi a. m. k. verið það, er honum var sagt upp íbúðinni. Þá telur hann, að húsnæði það, sem fram er boðið í staðinn fyrir núverandi íbúð hans, geti ekki komið honum að sömu eða svipuðum notum og íbúðin, vegna þess hversu margt fólk hann hafi í heimili. Af rskj. nr. 11 sést, að Ólafur Þorgrímsson hrl. sagði gerðarþola upp leigu á íbúð hans með bréfi, dags. 12. febr. s. l., f. h. eigenda hússins nr. 22 C við Skólavörðustig. Ekkert hefur komið fram í mál- inu, sem bendir til þess, að hann hafi skort umboð til þessa. Virðist því ekki skipta máli, þó að Sólveig Matthíasdóttir hafi ekki haft persónulega nein afskipti af uppsögn húsnæðisins né rekstri máls- ins fyrir húsaleigunefnd, enda þótt hún hafi að undanförnu komið fram fyrir hönd húseigenda gagnvart gerðarþola í sambandi við leiguna. Aðalkrafa gerðarbeiðenda skal nú athuguð nokkuð. Gerðarbeiðendur geta ekki fengið rymt húsnæði vegna þarfa systur sinnar, með því að engin heimild virðist vera fyrir því í lög- um, og er því fallin önnur meginstoðin undan þessari kröfu þeirra. Eins og áður segir, er aðalkrafan jafnframt byggð á brýnni þörf nefnds Matthíasar á auknu húsnæði. Með tilliti til fjölskyldustærðar hans, svo og þess húsnæðis, sem hann hefur komizt af með að undanförnu, verður ekki talið, að hon- um sé brýn þörf á svo mjög auknu húsnæði fyrir sig og fjölskyld- una, að nemi allri íbúð gerðarþola. Verður aðalkrafa hans því ekki tekin til greina. Fógeti fór á vettvang og athugaði íbúðir gerðarbeiðenda, svo og íbúð gerðarþola og herbergi það í risi, sem að ofan getur. Herbergi Þetta er tæplega manngengt undir kverk og ástand þess að öðru leyti þannig, að það verður að teljast óibúðarhætt. Í íbúð Matthíasar eru bæði herbergin fremur litil. Með tilliti til þessa svo og heimilisástæðna Matthíasar sbr. rskj. nr. 8 og 9, verður að telja, að honum sé brýn þörf á auknu húsnæði. Þykir því rétt að taka varakröfu gerðarbeiðenda til greina. Samkvæmt þessu verður niðurstaða málsins sú, að leyfa beri framgang hinnar umbeðnu gerðar á ábyrgð gerðarbeiðenda gegn þvi, að gerðarþoli fái til afnota íbúð Matthíasar á neðstu hæð hússins og haldi auk þess afnotum af norðvestur herberginu af núverandi íbúð sinni. Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður falli niður. 471 Því úrskurðast: Hin umbeðna gerð skal fara fram á ábyrgð gerðarbeiðenda segn því, að gerðarþoli fái til afnota íbúð Matthíasar Matthias- sonar á neðstu hæð hússins nr. 22 C við Skólavörðustig og haldi auk þess afnotum af norðvestur herberginu í núverandi íbúð sinni. Málskostnaður fellur niður. Miðvikudaginn 27. október 1948. Nr. 29/1948. Jón Björnsson (Hri. Ragnar Jónsson) gegn Gunnari Jósepssvni (Hrl. Gunnar Þorsteinsson) Kaup á bátum. Dómur hæstaréttar. Héraðsdóminum hefur verið áfrýjað aðeins að því er varð- ar Gunnar Jósepsson. Áfrýjandi, sem hefur skotið máli þessu til hæstaréttar með stefnu dags. 2. apríl 1948, gerir þær dómkröfur aðal- lega, að stefndi verði dæmdur til að greiða honum kr. 15 000.00 ásamt 5% ársvöxtum frá 25. október 1947 til greiðsludags og málskostnað fyrir báðum dómum eftir mati hæstaréttar. Til vara krefst hann þess, að stefndi verði dæmd- ur til greiðslna þessara, vinni Björn Halldórsson, héraðs- dómslögmaður á Akureyri, eið að því, að kaup um nótabáta þá, sem um ræðir í málinu, hafi komizt á milli hans og stefnda. Til þrautavara krefst hann þess, að úrslit málsins verði látin velta á synjunareiði stefnda. Stefndi krefst staðfestingar hins áfrýjaða dóms og máls- kostnaðar fyrir hæstarétti samkvæmt mati dómsins. Í máli þessu stendur staðhæfing gegn staðhæfingu um það, hvort kaup á hinum umræddu nótabátum hafi komizt á, og hefur áfrýjandi engin gögn flutt fram því til sönn- unar, að svo hafi verið. Ber því að staðfesta héraðsdóminn, að því leyti sem honum hefur verið áfrýjað. 478 Eftir þessum úrslitum ber að dæma áfrýjanda til að greiða stefnda málskostnað í hæstarétti, sem þykir hæfilega ákveð- inn kr. 1200.00 með tilliti til þess, að málskotið var svo al- gerlega að ófyrirsynju, að átöluvert er. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Áfrýjandi Jón Björnsson greiði stefnda Gunnari Jós- epssyni 1200 krónur í málskostnað í hæstarétti að við- lagðri aðför að lögum. Dómur bæjarþings Akureyrar 12. marz 1948. Mál þetta, sem tekið var til dóms þann 5. þ. m., hefur stefnandi, Jón Björnsson útgerðarmaður, Ólafsfirði, höfðað fyrir bæjarþing- inu með stefnu, birtri 21. nóv. s. 1. á hendur stefnda, Gunnari Jóseps- syni skipasmið, Akureyri, og hefur uppi þær kröfur fyrir dómi, að stefndi verði dæmdur til að greiða stefnanda kr. 15 000.00 auk 5% ársvaxta frá útgáfudegi sáttakæru, 25. okt. s. 1., til greiðsludags og málskostnað að skaðlausu. Með framhaldsstefnu, birtri 13. des. s .l., hefur stefnandi stefnt h/f Sverri, Akureyri, inn í máli þetta og gerir þá kröfu, að stefndi Gunnar Jósepsson og stefndi h/f Sverrir verði in solidum dæmdir til að greiða stefnukröfuna ásamt vöxtum og málskostnaði. Stefndu krefjast sýknu og málskostnaðar úr hendi stefnanda. Stefnandi skýrir frá málavöxtum á þessa leið: Í maímánuði s. 1. fól hann Birni Halldórssyni lögfræðing á Akureyri að annast sölu á herpinótabátum, sem hann átti á Dalvík. Björn Halldórsson aug- lýsti bátana til sölu. Nokkru síðar eða um 10. júní hitti Björn stefnda Gunnar Jósepsson. Bauð Gunnar kr. 15 000.00 í bátana og gekk Björn að því. Fór þetta munnlega fram. Einum eða tveim dögum síðan hitti Björn stefnda Gunnar Jósepsson aftur og var þá engan bilbug á honum að finna um kaupin, en þá lét hann þess getið, að hann væri að kaupa bátana fyrir aðra til afnota á næstu sildarvertið. Áður en stefnandi vissi um, að kaupin væru fullgerð milli stefnda Gunnars og Björns Halldórssonar, heyrði hann í útvarpi áskorun frá skrifstofu Landssambands íslenzkra útvegsmanna um að þeir, sem selja vildu nótabáta, tilkynntu þá til skrifstofu Landssambandsins. Hringdi stefnandi þá til stefnda og spurði hann, hvort hann ætti að tilkynna bátana til skrifstofunnar, en stefndi svaraði því neitandi, hann væri búinn að kaupa þá fyrir kr. 15 000.00. Stefndi Gunnar átti um þessar mundir ca. kr. 5000.00 hjá stefnanda, og samþykkti stefnandi eða um- boðsmaður hans Björn Halldórsson skuldajöfnuð á upphæð þessari 479 og andvirði bátanna, en stefndi skyldi afhenda 10 000.00 króna víxil með nafni Kjartans Steingrímssonar útgerðarmanns til greiðslu á mismuninum, en Kjartan var raunverulegur kaupandi bátanna, að því er stefndur Gunnar sagði. Greiðslan átti að fara fram að fám dögum liðnum, er Kjartan Steingrímsson kæmi í bæinn. Nokkrum dögum síðar hitti Björn Halldórsson stefnda Gunnar og innir hann eftir greiðslunni, en þá kveðst Gunnar helzt vilja vera laus við bátakaupin, því Kjartan hafi fengið aðra báta. Stefnandi kveður Björn hafa haldið upp á hann kaupunum, og þá hafi orðið að samkomulagi, að Björn reyndi að selja bátana fyrir stefnda Gunn- ar Jósepsson. Sala tókst ekki, og stefndi Gunnar hefur færzt undan að greiða andvirði bátanna. Hefur stefnandi því höfðað mál þetta. Undir rekstri málsins hefur komið í ljós, að stefndi Gunnar Jós- epsson leitaði eftir bátakaupunum eftir beiðni Kjartans Steingríms- sonar forstjóra h/f Sverris fyrir hönd þess félags. Hefur stefnandi stefnt h/f Sverri með framhaldsstefnu inn í málið, eins og fyrr segir, til þess að þola dóm in solidum með Gunnari Jósepssyni. Við munnlegan flutning málsins krafðist stefnandi þess til vara, að stefndi Gunnar Jósepsson yrði einn saman dæmdur til að greiða stefnukröfuna ,og til þrautavara, að málið verði látið velta á synj- unareiði stefnda Gunnars. Af hálfu stefnda h/f Sverris er því haldið fram í málinu og stað- fest af stefnda Gunnari Jósepssyni, að hann (Gunnar) hafi ekki haft umboð til að gera kaupsamning um báta, heldur hafi hann að- eins átt að leitast fyrir um möguleika á bátakaupum. Kaupsamn- ingur, sem stefndi Gunnar hefði gert, hefði því ekki verið skuld- bindandi fyrir h/f Sverri. Þegar af þessari ástæðu ber að sýkna h/f Sverri af kröfum stefnanda. Stefndi Gunnar Jósepsson krefst aðallega sýknu á þeim grundvelli, að hann sé ekki aðili málsins, heldur hlutafélagið Sverrir, sem beðið hafði hann að leitast fyrir um kaup á nótabátum. Samkvæmt þvi, er áður segir, er upplýst, að stefndi Gunnar hafði ekki umboð til að fullgera kaup á bátum fyrir h/f Sverri. Hafi kaup gerzt milli stefn- anda og stefnda Gunnars, ber honum að svara til þeirra á eigin ábyrgð, og verður aðalsýknuástæða stefnda Gunnars því ekki tekin til greina. Til vara er stefnukröfunni mótmælt á þeim grundvelli og sýknu krafizt af því, að kaup um bátana hafi ekki farið fram. Stefndi Gunnar kveðst hafa tjáð umboðsmanni stefnanda, Birni Halldórs- syni, að kaupin væru háð samþykki Kjartans Steingrímssonar og yrðu ekki fullgerð fyrr en hann hefði skoðað bátana og sagt til um, hvort hann vildi kaupa þá eða ekki. Samkomulag var um verð það og greiðslukjör, er stefnandi lýsir, ef saman gengi um kaupin, er Kjartan hefði séð bátana. Stefndi Gunnar neitar því, að hafa fallizt á að honum bæri skylda til að greiða verð bátanna og mótmælir því, að samkomulag hafi 480 orðið um, að Björn Halldórsson reyndi að selja bátana fyrir stefn- anda, enda staðhæfir hann, að kaup hafi aldrei verið gerð. Stefnanda hefur ekki tekizt að færa sönnur á fullyrðingar sinar gegn andmælum stefnda Gunnars, og ekki þykja þau gögn hafa kom- . ið fram í málinu, að rétt sé að úrslit þess velti á aðildareiði. Ber því einnig að sýkna stefnda Gunnar Jósepsson af öllum kröfum stefnanda. Eins og atvikum er háttað, þykir þó rétt að málskostn- aður falli niður. Friðjón Skarphéðinsson bæjarfógeti kvað upp dóm þenna. Dómsorð: Stefndu, Gunnar Jósepsson og h/f Sverrir, eru sýknir af kröf- um stefnanda Jóns Björnssonar. Málskostnaður fellur niður. Föstudaginn 29. október 1948. Nr. 94/1948. Aðalbjörg Sigbjörnsdóttir gegn Guðlaugi Guðmundssyni. Dómur hæstaréttar. Málssókn þessi fellur niður. Áfrýjandi Aðalbjörg Sigbjörnsdóttir, er eigi hefur sótt þing í málinu, greiði 50 króna aukagjald til ríkissjóðs, ef hún vill fá mál sitt tekið fyrir af nýju. 481 Mánudaginn 1. nóvember 1948. Nr. 13/1948. Þorbjörn Albert Guðmundur Þorbjörnsson (Hrl. Gunnar Þorsteinsson) gegn Guðrúnu Valdimarsdóttur (Hrl. Ragnar Jónsson). Setudómari hrl. Einar B. Guðmundsson í stað hrd. Jóns Ásbjörnssonar. Barnsfaðernismál. Dómur hæstaréttar. Áfrýjandi hefur skotið máli þessu til hæstaréttar með stefnu 7. febrúar 1948, að fengnu áfrýjunarleyfi 3. s. m. Krefst hann aðallega sýknu af kröfum stefnda í málinu, en til vara, að úrslit málsins verði látin velta á synjunareiði hans. Svo krefst hann og málskostnaðar úr hendi stefnda bæði í héraði og fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Stefndi, sem fengið hefur gjafvarnarleyfi hér fyrir dómi, krefst aðallega staðfestingar hins áfrýjaða dóms, en til vara, að henni verði dæmdur fyllingareiður. Hún krefst og máls- kostnaðar af áfrýjanda fyrir hæstarétti, eins og málið væri ekki gjafvarnarmál. Með skirskotun til forsendna hins áfrýjaða dóms ber að staðfesta hann. Eftir þessum málsúrslitum þykir rétt, að áfrýjandi greiði stefnda málskostnað fyrir hæstarétti, kr. 400.00, er renni til skipaðs talsmanns hennar. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Áfrýjandi Þorbjörn Albert Guðmundur Þorbjörnsson greiði stefnda Guðrúnu Valdimarsdóttur málskostnað fyrir hæstarétti, kr. 400.00, er renni til skipaðs talsmanns stefnda, Ragnars Jónssonar hæstaréttarlögmanns. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. 31 482 Dómur bæjarþings Reykjavíkur 29. ágúst 1947. Ár 1947, föstudaginn 29. ágúst, var í bæjarþingi Reykjavíkur, sem haldið var í skrifstofu sakadómara af Þórði Björnssyni, settum sakadómara, upp kveðinn dómur í barnsfaðernismálinu nr. 8/1947: Guðrún Valdimarsdóttir gegn Þorbirni Albert Guðmundi Þorbjörns- syni, sem tekið var til dóms hinn 28. sama mánaðar. Hinn 10. maí síðastliðinn ól kærandi Guðrún Valdimarsdóttir, Bústaðahverfi 3, óskilgetið fullburða meybarn, sem enn er óskirt. Föður að barni þessu lýsir hún kærða Þorbjörn Albert Guðmund Þorbjörnsson bifreiðarstjóra, Ægissíðu 109 hér í bæ, en hann hefur eigi viljað við faðernið kannaæt. Hefur kærandi því höfðað mál þetta gegn honum og krafizt, að hann verði dæmdur faðir barnsins, til að greiða meðlag með þvi, barnsfararkostnað og styrk fyrir og eftir barnsburð samkvæmt yfirvaldsúrskurði og málskostnað að skað- lausu. Til vara krefst hún fyllingareiðs. Kærði hefur hins vegar kraf- izt sýknu. Kærandi og kærði eru sammála um, að þau hæfi haft samfarir saman sumarið 1946. Kærandi heldur því fram, að þau hati kynnzt seinustu vikuna í júnímánuði s. 1. sumar í Albýðuhúsinu, og tveim til þrem kvöldum síðar hafi þau haft fyrst samfarir saman á heimili kærða og eftir þetta hafi þau alloft haft samfarir saman, þangað til seinni partinn í september 1946, að þau hættu að vera saman, en upp úr kunningsskap Þeirra hafi slitnað vegna þess, að hún hafi frétt að kærði hafi verið farinn að vera með öðrum stúlkum. Síð- ustu samfarir þeirri segir hún þau hafi haft síðast í september 1948. Kærandi segir, að hún hafi haft tíðir tvisvar eða þrisvar eftir að hún varð barnshafandi, en læknis hafi hún ekki vitjað, þótt henni hafi verið kunnugt um þunga sinn, enda hafi hún átt vanda til að hafa óreglulegar tíðir. Hún segist hafa vitað, að hún var þunguð, vegna þess að hún hafi verið lasin, haft uppköst og legið við yfirliði. Kærði kveður aftur á móti, að hann hafi fyrst hitt kæranda seinni partinn í mai 1946 og samfarir hafi þau byrjað að hafa saman skömmu eftir að þau hafi kynnt, sama eða næsta kvöld á eftir. Þau hafi verið saman fram undir mánaðamói júni—júli og siðustu sam- farir hafi þau haft saman nokkru eftir miðjan júni 1946, en síðar segir hann „að síðustu samfarir þeirra hafi átt sér stað fyrst í júlí sama ár. Kveður hann, að slitnað hafi upp úr kunningsskap þeirra, vegna þess að kærandi hafi farið að vera með öðrum piltum og hefur tilnefnt tvo, er kallaðir séu Leifur og Ási, og telur kæranda hafa haft samfarir við þá báða, en byggir það eingöngu á því, að þau kærandi og kærði hafi haft samfarir saman mjög skömmu eftir að þau kynnt- ust. Hann segist muna greinilega, að hann hafi ekki verið lengur með kæranda, því að fyrri partinn í júlí hafi hann keypt bifreið sína R 1038 og þá hafi hann verið hættur að vera með kæranda. Hún . kveður aftur á móti, að þau hafi oft verið saman í nefndri bifreið 483 og því til styrktar hefur hún tilnefnt vinkonur sínar, eins og siðar verður frá skýrt, og hafi þær verið í bifreiðinni ásamt þeim báð- um, en kærði hefur svarað því til, að vel geti verið, að hann hafi ekið þessum stúlkum í bifreiðinni R 1038 sem hver annar leigubifreiðar- stjóri. Hefur kærandi haldið því fram í réttarhaldi 18. júlí s. l., eins og ætið siðar, að eigi sé öðrum en kærða til dreifa um faðerni barnsins, þar eð hún hafi ekki haft samfarir við annan mann á setnaðartíma þess og raunar aldrei haft samfarir við aðra menn. Í sama réttarhaldi leiðréttir hún þó þennan framburð sinn og segist fyrir milligöngu kærða hafa í nóvember 1946 kynnzt manni, sem Ási sé kallaður, og einu sinni haft samfarir við hann, en hvenær það var, kvaðst hún í fyrstu ekki muna. Síðar kvað hún það hafa verið seinni pariinn í nóvember 1946. Hún neitar því að hafa haft samfarir við fyrrgreindan Leif, sem staðfest hefur þann framburð kæranda. Vitnið Bára Þorgeirsdóttir, skála 131 á Skólavörðuholti, sem er hálfsystir kæranda, kveður hana og kærða hafa verið farin að vera samap Í júnímánuði 1946 og þá hafi hann ekið bifreiðinni R 1038, en upp í Þá bifreið kveðst vitnið tvisvar hafa komið. Segir það kæranda hafa sagt sér, að hún hefði verið heilar nætur hjá kærða. Um mánaðamótin september og október 1946 kveður vitnið þau hafa hætt að vera saman. Sé því kunnugt um þetta, af því að þá hati kærandi verið hætt að starfa í Farsóttarhúsinu og um það bil að byrja að vinna í Alþýðuhúsinu Iðnó. Vitnið Sæbjörg Ingibjörg Hinriksdóttir, skála 12 í Tripoliherbúð- um, skýrir svo frá, að það og kærandi hafi verið samstarfsstúlkur í Farsóttarhúsinu hér í bæ síðastliðið haust. Það kveður kærða oft hafa komið að heimsækja kæranda í Farsóttarhúsið og það muni tvisvar sinnum hafa farið í ökuferð með þeim, einhvern tíma s. 1. sumar í bifreiðinni R 1038. Segist vitnið muna það greinilega, að kærandi og kærði voru saman að minnsta kosti eitthvað fram í sept- ember s. 1. haust. Það kveðst oft hafa fylgzt með því, begar það var á næturvakt, hvenær kærandi fór út á kvöldin og hvenær hún kom heim á nóttunni, og sé því kunnugt af þessu, að kærandi var ein- göngu með kærða, en engum öðrum mönnum. Vitnið Svanfríður Jónsdóttir skála 131 á Skólavörðuholti, sem er móðir kæranda, kveðst vita til þess, að hún og kærði hafi verið farin að vera saman um miðjan júlímánuð 1946 og þau hafi oft verið saman í bifreið, en ekki veit það, hvaða bifreið kærði ók. Segist vitnið vita Það fyrir vist, að þau kærandi og kærði hafi verið saman til 8. október, því að á þeim degi hafi þeim mæðgunum lent saman í orða- sennu, sem fékk taisvert á það, en því var ekki vel við, að dóttir þess færi upp í bifreið til kærða. Kveður kærandi það rétt, að hún hafi lent í orðasennu við móður sína út af kunningsskap sínum við kærða, en getur þess jafnframt, að orðasenna bessi hafi ekki átt sér stað fyrr en nokkru eftir að þau voru hætt að vera saman. Ásbjörn Magnússon bifreiðarstjóri, Laugavegi 67, skýrir svo frá, 484 að hann hafi kynnzt kæranda fyrir milligöngu kærða seinni partinn i september 1946, en þá hafi þau kærandi og kærði verið saman og hafi hann þá ekið bifreiðinni R 1038. Segist Ásbjörn hafa séð þau tvisvar sinnum saman í september 1946 og þau hafi hætt að vera saman um mánaðamót september og október sama ár. Neitaði Ás- björn í fyrstu að hafa nokkuru sinni haft samfarir við kæranda, sem segir þær hafa farið fram seinni partinn í nóvember 1946, eins og fyrr getur, í bifreið hans suður á Nýbýlavegi. Síðar breytti hann framburði sínum og kveðst ekki vera öruggur um, hvort hann hafi nokkurn tíma haft samfarir við kæranda og þó sé eins og hann rámi í það. Hinn 27. júni s. 1. voru blóðflokkar málsaðilja og barnsins rann- sakaðir í rannsóknarstofu háskólans. Reyndust þeir vera: Aðalflokkur Undirflokkur. Kærandi .........0.00..0 000... 0 MN BAÐRIÐ. 0 0 I A 0 MN Kærði .........00 00 Ár M Samkvæmt þessu er ekki unnt að útiloka kærða frá faðerninu. Samkvæmt framanskráðu verða úrslit málsins þau, að kærði verður dæmdur faðir barnsins, enda hefur hann viðurkennt að hafa haft samfarir við kæranda fyrst í júlímánuði 1946. Að vísu hefur kærandi viðurkennt að hafa haft samfarir við annan mann seinni partinn í nóvember, en þar sem það gerðist svo löngum tima eftir getnaðartíma barnsins, skiptir það ekki máli hér. Ber því að dæma kærða til að greiða meðlag með barninu, fæðingarskostnað og styrk fyrir og eftir barnsburð og málskostnað, er telst hæfilega ákveðinn kr. 200.00. Um ástæðuna fyrir drætti þeim, sem orðið hefur á rekstri máls þessa, er getið í réttarprófunum og skjölum málisns. Dómsorð: Kærði Þorbjörn Albert Guðmundur Þorbjörnsson skal teljast faðir meybarns þess, er kærandi Guðrún Valdimarsdóttir ól hinn 10. mai 1947, enda greiði hann meðlag með því, barnsfarar- kostnað og styrk fyrir og eftir barnsburð eftir yfirvaldsúr- skurði og kr. 200.00 í málskostnað til kæranda. Dómi þessum skal fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. 485 Mánudaginn 1. nóvember 1948. Nr. 72/1945. Jóhannes Kr. Jóhannesson gegn Erlendi Erlendssyni. Vísun máls frá hæstarétti. Dómur hæstaréttar. Máli þessu var skotið til hæstaréttar með stefnu 31. maí 1945 til þingfestingar í október s. á. Áfrýjandi hefur síðan 16 sinnum fengið frest í málinu og biður nú um frest til des- embermánaðar næstkomandi, en ágrip dómsgerða hafa enn eigi borizt. Stefndi hefur neitað um frestinn og krafizt frávísunar og ómaksbóta úr hendi áfrýjanda. Að svo vöxnu máli þykir bera að vísa málinu frá hæsta- rétti og dæma áfrýjanda til að greiða stefnda ómaksbætur, er ákveðast kr. 300.00. Dómsorð: Máli þessu vísast frá hæstarétti. Áfrýjandi Jóhannes Kr. Jóhannesson greiði stefnda Erlendi Erlendssyni kr. 300.00 í málskostnað að við- lagðri aðför að lögum. Föstudaginn 5. nóvember 1948. Nr. 128/1947. Réttvísin (Hrl. Hermann Jónasson) gegn Arinbirni Sigurðssyni (Hrl. Gunnar Þorsteinsson). Setudómari Einar Arnalds borgardómari í stað hrd. Jóns Ásbjörnssonar. Líkamsárás. Dómur hæstaréttar. Með skirskotun til forsendna hins áfrýjaða dóms ber að staðfesta hann. 486 Eftir þessum úrslitum ber að dæma ákærða til að greiða allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin laun sækj- anda og verjanda í hæstarétti, 450 krónur til hvors. ' Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Ákærði Arinbjörn Sigurðsson greiði allan áfrýjunar- kostnað málsins, þar með talin laun skipaðs sækjanda og verjanda í hæstarétti, hæstaréttarlögmannanna Hermanns Jónassonar og Gunnars Þorsteinssonar, 450 krónur til hvors. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur aukaréttar Reykjavíkur 4. október 1947. Ár 1947, laugardaginn 4. október, var í aukarétti Reykjavíkur, sem haldinn var í skrifstofu réttarins af Valdimar Stefánssyni saka- dómara, kveðinn upp dómur í málinu nr. 3975/1947: RBéttvísin gegn Arinbirni Sigurðssyni. Mál þetta, sem tekið var til dóms 1. þ. m., er af réttvísinnar hálfu höfðað gegn ákærða fyrir brot gegn XKIll. kafla almennra hegn- ingarlaga nr. 19, 12. febrúar 1940. Ákærður er Arinbjörn Sigurðsson sjómaður, Sólvallagötu 5 A, hér í bæ. Hann er kominn yfir lögaldur sakamanna, fæddur í Reykjavík 11. júní 1928. Hann hefur ekki sætt refsingu fyrr, en kær- um og áminningum hefur hann sætt sem hér segir: 1942 74 Áminning fyrir að klifra upp í nýbyggingu og fikta í verk- færum. 1942 164 Áminning fyrir að stelast upp í bíl ásamt öðrum dreng og renna honum nokkurn spöl. Kærður fyrir að kaupa vörur af setuliðsmanni. Kærður fyrir þátttöku í áfengissölu. Kærður fyrir hnupl á verkfærum úr bifreið. % Kærður fyrir þjófnað á notuðum hjólbörðum. 4, Kærður fyrir þátttöku í þjófnaði á bifreið R 2302. j 1942 1943 23 1943 2 1943 ? 1943 * 1943 25 Kærður fyrir þátttöku í þjófnaði á bifreið R 1337. 1943 óvíst Kærður fyrir þátttöku í að stela armbandsúri. 1943 óvíst Kærður fyrir að stela rúsinum (Innbrot). 1943 274 Kærður fyrir að stela 400 kr. frá móður sinni. 1943 í maí Kærður fyrir þjófnað. Dómsmálaráðuneytið ákvað með bréfi, dags. 184 1944, að saksókn skyldi falla niður, en kærði skuli háður eftirliti sakadómara í eitt ár frá 1% 1944-—-184 1945, og málið skuli tekið upp af nýju, ef kærði 487 gerist sekur um nýtt brot á eftirlitstímanum eða óhlýðn- ast verulega settum reglum eftirlitsmanns. Málavextir eru þeir, er nú skal greina: Laugardagskvöldið 14. des. f. á. var ákærði á dansleik í veitinga- húsinu Tjarnarcafé og með ákærða félagi hans, Hans Helgi Hans- son, Kjartansgötu 10. Ákærði var að eigin sögn lítið eitt undir áhrif- um áfengis. Á dansleik þessum var enn fremur Maríus Guðmundur Guðlaugur Sigurjónsson verkamaður, Grund á Seltjarnarnesi, ásamt konu sinni og fleira fólki, og var þar á meðal Jón Þórarinn Sigur- jónsson, Sogamýrarbletti 43. Virðast upptök atburða þeirra, er mál Þetta er risið af, hafa verið þau, að nefndir Jón Þórarinn og Hans Helgi lentu í smávegis erjum út á dansgólfi, en úr þessu varð þó ekkert. Fór Jón Þorarinn að borði því, sem hann var við ásamt Maríusi. Nokkru síðar eða laust eftir kl. 12 á miðnætti, áttu þeir ákærði og Hans Helgi leið fram hjá borði þessu, og sátu þeir þá þar Maríus og Jón Þórarinn svo og ein kona. Ákærði gekk á undan fram hjá borðinu, en Hans Helgi staðnæmdist og sagði við þá, sem þar sátu: „Hvernig hafið þið það, strákar,“ eða eitthvað á þá leið. Segir Jón Þórarinn, að nefndur Hans Helgi hafi ekki sagt þessi orð í fallegum tón og verið ófriðlegur í fasi, og svipaða sögu hefur Maríus að segja, en Hans Helgi hefur mótmælt því, að tilgangur sinn hafi verið að stofna til illinda við þá. Maríus skýrir svo frá því, sem á eftir gerðist, að hann hafi staðið upp og ýtt Hans Helga frá, til Þess að forða því að til óeirða kæmi milli hans og Jóns Þórarins, en þá hafi ákærði, sem einnig hafi numið staðar, slegið sig fyrir- varalaust högg mikið í andlitið, svo að hann hafi hlotið mikil meiðsl af, svo sem síðar greinir. Jóni Þórarni ber í framburði sínum alveg saman við Maríus, en bæði Hans Helgi og ákærði halda því fram, að Maríus hafi slegið Hans Helga eitt högg, og hafi auk þess reynt að slá ákærða, en ákærði hafi vikið sér undan högginu, en hins vegar hefur ákærði greiðlega játað að hann hafi að því búnu slegið Maríus eitt högg í andlitið og hafi hann við það hnigið niður á stól og fengið blóðnasir. Lögregla kom svo á vettvang og handtók ákærða. Við athugun á Maríusi kom í ljós, að hann var nefbrotinn og bólg- inn Í andliti. Af meiðslum þessum kveðst Maríus hafa verið óvinnu- fær með öllu á aðra viku, eða fram til jóla, en meiðslin hafi síðan batnað alveg. Þó hafi önnur nösin lengi verið hálfstifluð, og eins sé ekki alveg laust við, að nef hans sé skakkt. Maríus gerir í máli þessu þær skaðabótakröfur á hendur ákærða, að hann greiði sér 2000 krónur sem bætur fyrir vinnutap og auk þess 5000 krónur í sárabætur eða samtals 7000 krónur. Vaxta hefur eigi verið krafizt. Því þykir mega slá föstu að ákærði hafi með vísvitandi líkams- árás valdið nefbroti Mariusar Guðmundar Guðlaugs Sigurjónssonar í umrætt skipti, og hefur ákærði þannig gerzt brotlegur við 218. gr. almennra hegningarlaga nr. 19 12. febrúar 1940. Enda þótt Maríus kunni að hafa komið að einhverju leyti hvatskeytislega fram í því 488 að bægja félaga ákærða frá borðinu, fer þvi fjarri, að það geti af- sakað jafn hrottalegt atferli og ákærði hafði í frammi þarna. Refs- ing ákærða þykir hæfilega ákveðin varðhald í 20 daga. Er þá að athuga skaðabótakröfuna. Maríus Guðmundur Guð- laugur kveðst um þessar mundir hafa verið að byggja hús sjálfur og hafa haft umsjón með verkinu og ekki stundað aðra vinnu. Telur hann beint tjón sitt töluvert mikið, þar eð hann hafi þurft að líta eftir húsbyggingunni. Enda þótt hann væri frá verki frá 15. des. og fram að eða fram yfir jól, þykir hann ekki hafa sannað, að hann hafi orðið fyrir 2000 króna tjóni af þvi. Verður að áætla þennan kröfulið. Þykir hæfilegt að dæma ákærða til að greiða hann að hálfu eða 1000 krónur. Bætur fyrir óþægindi þykja eftir atvikum hæfilega ákveðnar 1500 krónur. Samkvæmt framangreindu þykir rétt að dæma ákærða til að greiða Maríusi kr. 2500.00 í skaðabætur innan 15 daga frá lögbirtingu dóms þessa. Ákærða ber að dæma til greiðslu alls sakarkostnaðar, að með- töldum málsvarnarlaunum skipaðs talsmanns sins, Gunnars Þor- steinssonar hrl., er ákveðast 300 krónur. Rekstur málsins hefur verið vítalaus, þar eð dráttur sá, sem varð á málinu, stafar af erfiðleikum á að ná til ákærða, sem er sjómaður að atvinnu og oft fjarverandi langdvölum. Dómsorð: Ákærði Arinbjörn Sigurðsson sæti varðhaldi í 20 daga. Ákærði greiði Maríusi Guðmundi Guðlaugi Sigurjónssyni 2500 krónur innan 15 daga frá lögbirtingu dóms þessa. Ákærði greiði allan kostnað sakarinnar, þar með talin máls- /arnarlaun skipaðs talsmánns síns, Gunnars Þorsteinssonar hrl., 300 krónur. Dóminum skal fullnægja með aðför að lögum. Föstudaginn 5. nóvember 1948. Nr. 64/1948. Valdstjórnin (Hrl. Hermann Jónasson) gegn. George Reid (Hrl. Lárus Fjeldsted). Fiskveiðabrot. Dómur hæstaréttar. Freymóður Þorsteinsson, settur bæjarfógeti í Vestmanna- eyjum, hefur kveðið upp hinn áfrýjaða dóm. 489 Forstöðumaður Sjómannaskólans hefur markað á sjóupp- drátt stað togara kærða í landhelgi, og reyndist hann vera 1.1 sjómílu fyrir innan landhelgislinu. Af lögum nr. 14/1948 og forsögu þeirra verður ekki ráðið með öruggri vissu, að þeim hafi verið ætlað að taka til fé- sekta, sem miðaðar eru við gullkrónur samkvæmt lögum nr. 4/1924., Verður sekt kærða því einungis ákveðin eftir 1., sbr. 4. gr. laga nr. 5/1920 og lögum nr. 4/1924. Þykir refsing kærða með hliðsjón af gullgildi íslenzkrar krónu, sem nú er 33.96, hæfilega ákveðin kr. 40 000.00 sekt til Landhelgis- sjóðs Íslands, og komi 8 mánaða varðhald í stað sektarinnar, ef hún verður ekki greidd innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Ákvæði héraðsdóms um upptöku afla og veiðarfæra og málskostnað í héraði staðfestast. Kærði greiði allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin málflutningslaun skipaðs sækjanda og verjanda fyrir hæstarétti, kr. 800.00 til hvors. Dómsorð: Kærði George Reid greiði kr. 40 000.00 sekt í Land- helgissjóð Íslands, og komi 8 mánaða varðhald í stað sektarinnar, ef hún verður ekki greidd innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Ákvæði héraðsdóms um upptöku afla og veiðarfæra svo og um málskostnað í héraði eiga að vera óröskuð. Kærði greiði allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin málflutningslaun skipaðs sækjanda og verj- anda fyrir hæstarétti, hæstaréttarlögmannanna Her- manns Jónassonar og Lárusar Fjeldsteds, kr. 800.00 til hvors. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur lögregluréttar Vestmannaeyja 6. maí 1948. Mál þetta, sem var dómtekið í gær, er höfðað af valdstjórnarinnar hálfu gegn George Reid, skipstjóra á botnvörpungnum Graigielea, 490 A. 822, frá Aberdeen, fyrir meint brot gegn lögum nr. 5 frá 18. maí 1920, um bann gegn botnvörpuveiðum, sbr. lög nr. 4/1924 og lög nr. 14/1948, til refsingar, upptöku afla og veiðarfæra, þar með taldir dragstrengir, og til greiðslu sakarkostnaðar. Kærði George Reid skipstjóri til heimilis í Aberdeen, er fæddur 3. des. 1895 og hefur ekki, svo kunnugt sé, sætt neinni kæru né refs- ingu hér á landi. Samkvæmt frásögn skipherra og fyrsta og annars stýrimanns á varðskipinu Ægi, var varðskipið í fyrrinótt (aðfaranótt þess 5. þ. m.) í eftirlitsferð austur af Kötlutöngum. Kl. 1.48 var farið fram hjá Alviðruhamarsvita í 2.8 sjómiina fjarlægð, og sást þá togari inn á landhelgissvæðinu. Hélt varðskipið þá til hans og kl. 0.156 setti það upp stöðvunarmerki (flagg) og um leið sneri togarinn út frá landi. Ki. 09.01. skaut varðskipið lausu skoti. Kl. 02.04 skaut það aftur lausu skoti og nam staðar við afturenda togarans. Togarinn reyndist vera Craigielea A. 822 frá Aberdeen, og var kærði í máli þessu skip- stjórinn. Togarinn var þá með stjórnborðsvörpu sína í sjó. Varðskipið setti strax út ljósdufl, og rétt á eftir nam togarinn staðar og byrjaði að draga inn vörpu sina. Varðskipið setti þá út bát og var skipstjóri togarans sóttur og honum bent á, að hann hefði verið að landhelgisveiðum og honum sýndar athuganir varðskipsins, og kvaðst hann ekki geta mótmælt þeim. Síðan var beðið birtu. Kl. 04.15 var gerð eftirfarandi staðarákvörðun í viðurvist skipstjóra togarans. Hjörleifshöfði >> 810 007 Alviðruhamarsviti > 700 09 Kúðaósmerki Dýpi 75 metrar, er gefur staðinn 1.1 sjómílu innan landhelgislinu. Skipstjóra togarans var sýndur staðurinn á kortinu og kvaðst hann ekki geta mótmælt honum. Var honum þá tilkynnt, að farið yrði með hann til Vestmannaeyja til frekari rannsóknar. Kl. 06.10 var ljós- duflið tekið upp og haldið af stað til Vestmannaeyja. Veður var SV. 2, sjór tilsvarandi og skýjað. Kærði hefur viðurkennt ofanritaða frásögn rétta, en hins vegar kvaðst hann hvorki geta samþykkt né véfengt staðarákvarðanir varð- skipsins. Sjálfur kvaðst hann hafa mælt út stað skipsins um nótt- ina áður en varðskipið kom, og samkvæmt þeim mælingum hafi skip sitt verið á landhelgislinunni. Mælingarnar framkvæmdi hann með áttavita skipsins og notaði engin önnur tæki. Miðaði hann við drang suðaustur við Hjörleifshöfða, Alviðruhamar og Kúðaósmerki. Hann kvaðst einn hafa framkvæmt mælingarnar. Hann kvaðst hafa verið að toga á þessum slóðum frá því kl. 10 um „formiðdaginn“ (enskur tími) og hafði hann kastað vörpunni fyrir „korteri“, er varð- skipið bar að. Hann kvað skipstjóra varðskipsins hafa boðið sér að 491 mæla út stað skips síns með mælitækjum varðskipsins, en hann kvaðst ekki hafa treyst sér til þess fyrir óstyrkleika. Fyrsti og annar stýrimaður varðskipsins kváðust hafa framkvæmt staðarákvarðanir varðskipsins og hafi skipherra síðan yfirfarið þær. Notuðu þeir sextant og kváðu mælingarnar réttar og samkvæmt þeim hefði togarinn verið 1.1 sjómilu innan landhelgislinu, eins og fyrr greinir. Unnu þeir báðir eið að framburði sinuin. Með því að vitanlegt er, að áttavitamiðanir geta ekki verið ná- kvæmar, sem kærði þar að auki virðist hafa framkvæmt meðan dimmt var af nóttu, en varðskipið hins vegar notaði fullkomin tæki, verður að telja sannað með eiðfestum framburði fyrsta og annars stýri- manns varðskipsins og framburði skipherrans, að kærði hafi verið að botnvörpuveiðum í landhelgi. Hefur hann þar með gerzt brotlegur við 3. gr. laga nr. 5 frá 1920 um bann gegn botnvörpuveiðum, sbr. lög nr. 4/1924 og lög nr. 14/1948. Þar sem kærði hefur ekki áður sætt refsingu fyrir sams konar brot og með því að gullgengi íslenzkrar krónu er nú það, að krónan jafngildir 33.90 aurum gulls og verðlagsvísitala 300, þykir refsing hans hæfilega ákveðin samkvæmt 3. gr. laga nr. 5/1924, sbr. lög nr. 4/1924 og lög nr. 14/1948, kr. 88 500.00, er kærða ber að greiða til Landhelgissjóðs Íslands innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa, en sæti ella 7 mánaða varðhaldi. Allur afli og veiðarfæri í b/v Craigielea A. 822, þar með taldir dragstrengir, skal gert upptækt til Landhelgissjóðs Íslands. , Allan sakarkostnað áfallinn og áfallandi ber kærða að greiða. Því dæmist rétt vera: Kærði George Reid greiði kr. 88 500.00 í sekt til Landhelgis- sjóðs Íslands. Sektin greiðist innan 4 vikna frá lögbirtingu dóms þessa, en afplánist ella með 7 mánaða varðhaldi. Allur afli og veiðarfæri, þar með taldir dragstrengir um borð i b/v Craigielea, A. 822, er gert upptækt til sama sjóðs. Kærði greiði allan sakarkostnað áfallinn og áfallandi. Dómi þessum ber að fullnægja með aðför að lögum. 492 Mánudaginn 8. nóvember 1948. Nr. 101/1948. Réttvísin og valdstjórnin (Hrl. Kristján Guðlaugsson) gegn Sveinbirni Þórarni Tímóteussyni (Hrl. Einar Arnórsson). Brot gegn bifreiða- og umferðarlögum. Manndráp af gáleysi. Dómur hæstaréttar. Telja verður, að ákærði hefði séð til ferða barnsins og mátt afstýra slysinu, ef hann hefði synt fyllstu aðgæzlu og varkárni. Á hann því nokkra sök á slysinu, þótt það virð- ist hins vegar að miklu leyti mega rekja til hegðunar barns- ins. Að öðru leyti er sakaratriðum rétt lýst í héraðsdómi, og hefur ákærði brotið gegn lagaboðum, er þar greinir. Refsing ákærða þykir hæfilega ákveðin 1500 króna sekt til ríkissjóðs, og komi varðhald 15 daga í stað sektarinnar, verði hún ekki greidd innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Hæfilegt þykir, að ákærði sé sviptur bifreiðarstjóraréttind- um 9 mánuði. Ákvæði héraðsdóms um málskostnað í héraði ber að stað- festa. Ákærði greiði allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin laun sækjanda og verjanda fyrir hæstarétti, kr. 500.00 til hvors. Það er mjög aðfinnsluvert, að lögreglumenn þeir, er komu á vettvang, fóru þaðan án þess að rannsaka verksummerki, og var þeim þó innan handar að fá menn til aðstoðar við flutning hins slasaða barns í sjúkrahús. Dómsorð: Ákærði Sveinbjörn Þórarinn Tímóteusson greiði 1500 króna sekt í ríkissjóð, og komi varðhald 15 daga í stað sektarinnar verði hún ekki greidd innan 4 vikna frá birt- ingu dóms þessa. Hann skal sviptur ökuleyfi 9 mánuði. 493 Ákvæði héraðsdóms um greiðslu málskostnaðar í hér- aði staðfestist. Ákærði greiði allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin laun sækjanda og verjanda fyrir hæstarétti, hæstaréttarlögmannanna Kristjáns Guðlaugssonar og kinars Arnórssonar, kr. 500.00 til hvors. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur aukaréttar Reykjavíkur 9. júní 1948. Ár 1948, miðvikudaginn 9. júní, var í aukarétti Reykjavíkur, sem haldinn var á skrifstofu réttarins af Valdimar Stefánssyni saka- dómara, kveðinn upp dómur í málinu nr. 2857/1948: Réttvísin og valdstjórnin gegn Sveinbirni Þórarni Timóteussyni, sem tekið var til dóms þann 27. fyrra mánaðar. Málið er af réttvísinnar og valdstjórnarinnar hálfu höfðað gegn ákærða Sveinbirni Þórarni Tímóteussyni bifreiðarstjóra, Drápu- hlíð 17 hér í bæ, fyrir brot gegn XXIII. kafla almennra hegningar- laga nr. 19 12. febrúar 1940, bifreiðalögum nr. 23 16. júní 1941, umferðarlögum nr. 24 16. júní 1941 og reglugerð nr. 72/1937 um gerð og notkun bifreiða. Ákærði er kominn yfir lögaldur sakamanna, fæddur 26. febrúar 1899 á Brennistöðum í Borgarhreppi, og hefur hann, svo vitað sé, sætt eftirfarandi kærum og refsingum: 1935 %4 Sátt, 95 kr. sekt fyrir að kenna bifreiðarakstur þeim, sem ekki hafði aldur til að öðlast ökuskirteini. 1936 ?7% Undir rannsókn út af árekstri reiðhjóls og bifreiðar. Af- greitt með skaðabótum. 1937 2%0 Áminning fyrir brot gegn umferðareglum. 1948 154 Áminning fyrir brot gegn 10., sbr. 28. gr. lögreglusam- þykktar Reykjavikur. Málavextir eru þeir, sem nú skal greina: Ákærði á bifreiðina R 215, sem er fólksbifreið af gerðinni Mercury. Bifreið þessari ekur hann sem leigubifreið frá Bifreiðastöð Reykjavíkur. Kl. 2—3 e. h. þriðjudaginn 17. febrúar s. 1. var símað á nefnda bifreiðastöð og beðið um að senda bifreið að húsinu nr. 40 við Laugaveg. Fór ákærði að sinna þessu, ók bifreið sinni að nefndu húsi, en þar kom í hana stúlka, sem siðar verður nánar getið, og bað hún ákærða um að aka að Grænuborg við Hringbraut hér í bænum. Gerði hann það, en þurfti að biða um 20 mínútur við skólahúsið (Grænuborg), þar eð barn, sein stúlkan var að sækja, var þá ekki til- búið að fara. Stúlkan sat í aftursæti með barnið, eftir að það kom í bifreiðina, og voru farþegar ekki fleiri. Ók ákærði síðan vestur Eiríks- 494 götu, norður Barónsstig og síðan vestur Laugaveg, og var ferðinni aftur heitið að húsinu nr. 40 við nefnda götu. Er ákærði nálgaðist gatnamót Frakkastigs á leið sinni vestur Laugaveg, kveðst hann hafa ekið í bifreiðalest og gizkar á, að næsta bifreið fyrir framan hann hafi verið um 10 metra á undan bifreið hans. Telur hann, að hann hafi ekið með í mesta lagi um 10 km hraða miðað við klukkustund, enda hafi ekki verið unnt að aka hratt á þess- um slóðum, þar eð umferð hafi verið mikil. Bifreiðina segist hann hafa haft í 2. ganghraðastigi. Þegar ákærði var kominn aðeins vestur fyrir gatnamót Frakkastígs kveðst hann hafa séð lítið barn á rauðri peysu skjótast þvert yfir götuna, frá nyrðri gangstétt götunnar, en ekki hafi það verið svo ná- lægt bifreið hans, að hann hafi þurft að hægja á ferð bifreiðarinnar þess vegna, enda kveðst hann hafa ekið mjög hægt, eins og fyrr segir, og verið alveg kominn að því að stöðva bifreiðina við fyrrnefnt hús, seim er rétt vestan við gatnamótin. Ákærði heldur því fram og kveðst vera alveg viss um, að jeepbifreið, rauðbrún að lit, með blæjum, hafi staðið kyrr rétt móts við húsið nr. 42 við Laugaveg, norðan megin götunnar, en ekki veit hann frekari deili á bifreið þessari. Gerir hann ráð fyrir, að barnið, sem var á hlaupahjóli, hafi hlaupið suður yfir götuna, út undan jeepbifreiðinni. Alveg um leið og barn þetta hljóp yfir götuna, segir ákærði sér hafa fundizt sem eitthvað kæmi við hægra afturhjól bifreiðarinnar eða það rynni yfir eitthvað, en ekki hafi hann fundið, að hægra framhjól hennar rynni yfir neina ójöfnu. Kveðst hann jafnvel hafa haldið, að hjólið hafi runnið yfir klaka- stykki eða eitthvað slíkt, og hemlaði hann nú bifreið sína, sem hann segir hafa stöðvazt þegar. Um leið og þetta gerðist, heyrði ákærði, að vegfarendur á þessum slóðum ráku upp óp. Eftir að bifreiðin stöðv- aðist, kveðst hann þegar hafa farið út úr henni, og séð þá barn í dökkbrúnni kápu liggja á götunni, um það bil Í meter fyrir aftan bif- reiðina. Ekki man hann, hvernig það lá að öðru leyti en því, að höfuð þess hafi snúið að Þifreið hans. Ákærði sá, að blóð rann úr höfði barnsins. Eftir þetta voru lögreglumenn kvaddir á staðinn, og fóru þeir með barnið á Landsspítalann, og fór ákærði með þeim þangað, en bað bifreiðarstjóra, sem kom á slysstaðinn, að fara með bifreið sína af staðnum. Eftir þetta fór ákærði á Bifreiðastöð Reykjavíkur, en þangað sótti rannsóknarlögreglumaður hann skömmu síðar. Ákærði kveðst hafa haldið bifreið sinni vel á vinstri götuhelmingi áður og um það leyti, sem slysið varð, og gizkar hann á, að vinstri hjól hennar hafi ekki verið meira en 2 fet frá syðri gangstétt göt- unnar, þegar slysið varð. Hann kveðst ekki hafa séð barnið, sem fyrir bifreið hans varð, og ekki hafa haft hugmynd um ferðir þess, áður en slysið vildi til. Ákærði segist ekki hafa verið að neinu leyti illa fyrir kallaður til að aka bifreið umræddan dag, hvorki hafi hann þá verið þreyttur né svefnþurfi, og ekki hafi hann þá bragðað áfengi nýlega, a. m. k. hvorki þann dag né næsta dag áður. Ekki segir hann 495 neitt sérstakt hafa glapið fyrir sér við aksturinn og hafi hann ekki talað neitt við farþegana í bifreið sinni frá því haldið var af stað frá Grænuborg. Fulla sjón kveðst hann hafa á báðum augum. Ákærði segir nokkra móðu hafa verið á hliðarrúðum bifreiðar sinnar um það leyti sem slysið varð, a. m. k. hægra megin, en framrúðan hafi verið móðulaus. Stýri bifreiðar ákærða er vinstra megin. Ákærði hefur látið þess getið, að hann sé þaulvanur að aka bifreið og hafi hann að mestu gert það að staðaldri frá þvi hann tók bifreiðarstjórapróf árið 1999. Slys þetta mun hafa orðið um kl. 3 e. h. nefndan dag, móts við húsið nr. 42 við Laugaveg. Er gatan þar um 7/—-8 metrar á breidd, mal- bikuð. Bjart var af degi, er slysið vildi til, en veður þungbúið, annað hvort rigning eða nýbúið að rigna, og götur því blautar. Barnið, sem fyrir slysi þessu varð, hét Sigrún Vilhjálmsdóttir, Frakkastig 12 hér í bæ, og var tæpra 3 ára að aldri, þegar slysið varð (fædd 25. febrúar 1945). Það hlaut slík lemstur við slysið, að það andaðist svo að segja samstundis. Var lík þess krufið af prófessor Níels Dungal daginn eftir að slysið varð, og hefur prófessorinn lýst áverkum á því þannig í skýrslu sinni um krufninguna: „Við krufninguna fannst mikið brot á hauskúpunni, þannig að kúpubotninn vinstra megin var mölbrotinn og mikil skemmd var á litla heilanum vinstra megin aftanvert. Svo virðist sem stúlkan hafi fengið mikið högg hægra megin á ennið, sennilega við að skella á götuna, því að andlitið þeim megin var mjög aurugt. Blæðingin og skemmdin í heilavefnum aftan til, sem var diametralt andspænis ennisbrotinu, hafa sumpart stafað af „Contre-coup“ verkun, sumpart af því, að beinastykki úr hnakkabeininu hafa stungizt þar inn í heil- ann. Skemmdir þessar eru svo miklar, að bráður bani hefur hlotizt af þeim.“ Stúlkan, sem var farþegi í bifreið ákærða, þegar slysið varð, og áður er minnzt á, heitir María Guðvarðsdóttir, Miðstræti 5, hér í bæ, og er hún starfsstúlka í Lyfjabúðinni Iðunn, Laugavegi 40. Hefur hún sem vitni skýrt svo frá, að sér hafi fundizt ákærði aka hægt vestur Laugaveginn um það leyti, sem slysið varð, en treystir sér ekki til að gizka nánar á um hraðann. Segir það bifreiðar bá hafa ekið fast fyrir aftan bifreið ákærða, en hins vegar hafi verið nokkurt bil milli hennar og næstu bifreiðar fyrir framan hana, þegar slysið varð. Ekki kveðst vitnið hafa veitt því athygli, hvort bifreið eða bifreiðar hafi staðið kyrrar við nyrðri gangstétt götunnar, móts við slys- staðinn. Það telur, að ákærði hafi ekki séð barnið, sem fyrir bifreið hans varð, áður en slysið vildi til, því að hann hafi ekki tekið að hemla bifreið sinni fyrr en óp heyrðust í hinu slasaða barni. Ekki kveðst vitnið sjálft heldur hafa séð þetta barn áður en slysið varð, en séð hafi það hins vegar barn á rauðri peysu eða yfirhöfn skjótast suður yfir götuna rétt fyrir framan bifreið ákærða, nokkrum angna- blikum áður en slysið vildi til. Vitnið segist ekki hafa orðið þess vart „að annað framhjól bifreiðarinnar rynni yfir neina ójöfnu um 496 það leyti, sem slysið varð, en það hafi fundið, að hægra afturhjól lyftist nokkuð upp, og eftir þetta hafi ákærði stöðvað bifreiðina svo. að segja þegar. Þegar vitnið kom út úr bifreiðinni, sá það barn liggja á götunni, að því er það telur um eina lengd bifreiðar fyrir aftan bif- reið ákærða og um í meter frá syðri gangstétt götunnar. Það kveður ákærða ekki hafa ekið ógætilega að neinu leyti í þessari Ökuferð og hafi það ekki séð neitt athugavert við framkomu hans. Ekki segir það neitt samtal hafa farið á milli sín og ákærða um það leyti, sem slysið varð. Þegar það vildi til, segir vitnið götur hafa verið blautar, enda hafi þá verið rigning. Það heldur, að þá hafi verið móða á hliðar- rúðum bifreiðarinnar, en framrúðan hafi verið móðulaus. Vitað er um nokkra sjónarvotta að nefndu slysi, aðra en farþeg- ann í bifreið ákærða, sem nú hefur verið getið. Verða nú framburðir sjónarvottanna raktir, svo sem ástæða þykir til, svo og annarra, sem einhverjar upplýsingar, sem máli skipta, hafa getað gefið um, með hvaða hætti slysið varð. Vitnið Bjarni Forberg bæjarsimastjóri, Viðimel 34 hér í bæ, ók bif- reið sinni, R 3310, næst fyrir aftan bifreið ákærða vestur Laugaveg þegar slysið vildi til, og gizkar það á, að bilið milli bifreiðanna hafi þá verið um 30 metrar, og minnist það þess, að önnur bifreið ók skammt á undan nefndri bifreið (bifreið ákærða), þegar slysið varð. Vitnið gizkar á, að ákærði hafi ekið með um 5—10 km braða, miðað við klukkustund, áður og um það leyti, sem slysið varð, og hafi hann þá haldið bifreið sinni á vinstri götuhelmingi. Hefur það tekið fram, að svo hægt hafi bifreiðin ekið, að það hafi jafnvel haldið, að hún væri að nema staðar um það leyti, sem slysið varð. Vitnið kveðst hafa veitt barninu, sem fyrir bifreið ákærða varð, athygli, er það (barnið) var rétt að komast á móts við bifreiðina á leið sinni yfir göt- una, og er vitnið alveg visst um, að það (barnið) hafi komið frá nyrðri gangstétt götunnar og skokkað síðan suður yfir hana. Áður en barnið var alveg komið fyrir bifreiðina, segir vitnið það hafa litið í kring um sig, en haldið síðan áfram og hafi það nú horfið fyrir framenda bifreiðar ákærða, frá vitninu séð. Segar það hraða nefndrar bifreiðar þá ekki hafa verið meiri en það, að hefði verið um stálpað barn að ræða, hefði það forðað sér undan Þifreiðinni á hlaupum. Vitnið kveðst vera alveg visst um, að barnið hafi orðið undir hægra framhjóli bifreiðar ákærða, og siðan hafi hægra afturhjól einnig runnið yfir það. Eftir slysið hafi bifreiðin síðan staðnæmuzt við syðri gangstétt götunnar, um 1 bifreiðarlengd frá þeim stað, sem barnið lá á. Hafi bifreiðin stöðvazt hægt og rólega, og kveðst vitnið engin merki hafa séð á aksturslagi hennar, sem bentu til þess, að ákærði vissi, hvað var að gerast, fyrr en slysið var um garð gengið. Vitnið kveðst ekki minnast þess beinlínis, að það hafi séð barnið, sem með því barni var, sem lét lífið í slysinu, en segir sér þó hálf finnast, að annað barn hafi hlaupið yfir götuna á undan því, sem fyrir bifreið- inni varð. Ekki kveðst þetta vitni minnast þess sérstaklega, að það 497 rafi séð bifreiðar standa kyrrar norðan megin við götuna móts við slysstaðinn. Það segir hafa verið rigningarsúld og götur blautar, þeg- ar slysið vildi til, og minnist það þess, að móða settist innan á rúður bifreiðar þess um þetta leyti. Vitnið Þorbjörn Ágúst Guðlaugsson simaverkstjóri, Hverfisgötu 106, sat í framsæti bifreiðarinnar R 3310 við hlið vitnisins Bjarna Forbergs þegar slysið varð. Gizkar það á, að bifreið ákærða hafi ekið um 15 metrum á undan bifreiðinni, sem það var farþegi í, þegar slysið vildi til, en veitti annars nefndri bifreið enga athygli, og getur þvi ekki sagt neitt um hraða hennar eða annað aksturslag áður en slysið varð. Ekki sá þetta vitni heldur barnið, áður en það varð fyrir hifreiðinni, en veitti því fyrst athygli, hvað gerzt hafði, er bifreið ákærða var að nema staðar hægt og rólega við syðri gangstétt göt- unnar, og lá barnið þá fyrir aftan bifreiðina. Eftir slysið veitti vitnið athygli dreng með hlaupahjól á syðri gagnstétt götunnar móts við slysstaðinn og var hann í rauðleitum búningi. Mun hér vera um að ræða þann sama dreng, sem ákærði og vitnið Maria Guðvarðar- dóttir sáu skjótast fyrir framan bifreið ákærða rétt áður en slysið vildi til. Ekki minnist vitnið Þorbjörn Ágúst þess, að bifreið, ein eða fleiri, stæði kyrr móts við slysstaðinn, norðan megin götunnar. Jitnið Guðmundur Ingvar Ágústsson skósmiður, Vatnsstig 9 B hér í bæ, var á leið niður Laugaveginn fótgangandi, þegar slysið varð, ásamt Ellert Ólafssyni bifreiðarstjóra, Laugavegi 70 B hér í bæ. Þegar vitnið var statt milli húsana nr. 4Í og 43 við nefnda götu, en það gekk eftir nyrðri gangstétt hennar, varð því litið við af tilviljun, og sá þá að barn var að verða fyrir bifreið, sem í þessum svifum ók vestur götuna. Virtist vitninu barnið vera alveg fyrir framan hægra framaurbretti bifreiðarinnar, þegar það kom auga á það, og vera þá í Þann veg að falla á framvara bifreiðarinnar. Hafi það frekast snúið vinstri hliðinni að bifreiðinni, og virtist vitninu á stöðu barnsins og aðstæðum öllum, sem það hefði haldið út á götuna frá hægri hlið (þ. c. nyrðri gangstétt götunnar). Sá vitnið siðan, að bæði hægri hjól bifreiðarinnar runnu yfir lkama barnsins, og rak það (vitnið) upp óp, begar slysið var að verða, en þetta virtist vekja athygli stjórn- anda bifreiðarinnar (ákærða), og lét hann síðan bifreið sína renna hægt og rólega að syðri gangstéttinni og stöðvaði hana þar. Eftir að slysið var orðið, hljóp vitnið að hinu lemstraða barni og breiddi yfir Það frakka sinn. Það kveðst að vísu ekki hafa veitt bifreið ákærða mikla athygli í þeim svifum, sem slysið var að vilja til, en telur þó, að henni hafi verið ekið hægt. Gizkar það á, að bifreiðin hafi verið um %% meter frá syðri gangstéttarbrún, þegar barnið varð fyrir henni, en eftir slysið hafi barnið legið um bifreiðarlengd fyrir aftan bif- reiðina, á að gizka 2% meter frá syðri gangstéttarbrún. Ekki man vitnið, hvort bifreið ákærða var í bifreiðalest, þegar slysið varð, og norðan megin við götuna, móts við slysstaðinn, segir það annað- hvort 1 eða enga bifreið hafa staðið þá. 32 498 Vitnið Ellert Ólafsson bifreiðarstjóri, var, eins og áður er getið, i fylgd með vitninu Guðmundi Ingvari Ágústssyni, þegar slysið vildi til. Veitti það því enga athygli, hvað var að gerast, fyrr en Guð- mundur Ingvar rak upp óp, leit þá við, og sá þá bifreið ákærða, sem var að nema staðar hægt og rólega sunnan megin götunnar. Einnig sá það hið lemstraða barn liggja á götunni fyrir aftan bifreiðina. Ekki kveðst þetta vitni muna, hvort bifreið eða bifreiðar hafi staðið kyrrar við nyrðri gangstétt gölunnar, móts við slysstaðinn. Vitnið Ingveldur Anna Ingvarsdóttir starfsstúlka, Hverfisgötu 72 hér í bæ, var við vinnu sína í Sokkabúðinni á Laugavegi 42, þegar slysið varð. Sá það ekki, þegar það vildi til né aðdraganda þess, heldur veitti það því fyrst athygli, hvað var að gerast, er það sá barnið liggja á götunni, eftir að bifreið ákærða hafði runnið yfir það. Síðar sá vitnið bifreiðina, þar sem hún stóð við syðri gangstétt götunnar, móts við slysstaðinn. Vitnið Halldór Ísleifsson Þifreiðarstjóri, Höfðaborg 76 hér í bæ, ók bifreið sinni R 3306 upp Frakkastígs að Laugavegi, rétt áður en slysið varð. Þegar að síðarnefndu götunni kom, var nokkuð mörgum bifreiðum ekið vestur hana (Laugaveg) í þeim svifum, og stöðvaði því vitnið bifreið sína við gatnamótin og beið þar færis til að komast yfir þau. Meðan vitnið beið þarna á gatnamótunum, var bifreið ákærða ekið fram hjá þeim. Segir það, að nefndri bifreið hafi verið ckið hægt og telur hraða hennar alls ekki hafa verið yfir 20 km miðað við klukku- stund. Einnig segir vitnið, að bifreiðar hafi ekið fast fyrir framan og aftan bifreið ákærða. Þegar bifreiðin var komin aðeins vestur fyrir gatnamót Frakkastigs, kveðst vitnið hafa séð barn, sem það tók þó ekki eftir hvort var piltur eða stúlka, stiga út af syðri gagnstétt Laugaveg- ar, móts við húsið nr. 42, og hafi bilið milli bifreiðarinnar og barnsins þá verið um 2 bifreiðalengdir. Ekki veitti vitnið athygli lit eða gerð búnings barnsins. Eftir þetta vissi það ekki, hvað af barni þessu varð, en eftir örfá augnablik hafi það séð barn koma undan hægra aftur- hjóli bifreiðar ákærða og gerir það ráð fyrir að þetta hafi verið sama barnið, sem það stuttu áður sá hverfa fyrir framenda bifreiðarinnar. Ekki kveðst vitnið hafa séð þess nein merki á aksturslagi bifreiðar ákærða, að hann veitti barninu neina athygli, fyrr en eftir að slysið var orðið, og hafi hann þá stöðvað bifreið sína hægt og sígandi við syðri gagnstétt götunnar. Það kveðst ekki hafa veitt athygli neinu barni, sem fór suður yfir götuna um þessar mundir, og ekki hafi það heldur orðið vart nema þessa eina barns á syðri gangstéttinni. Vitnið segir bifreið nokkra, sem það man ekki hvernig var í útliti, hafa staðið fyrir utan húsið nr. 43 við Laugaveg, rétt á móts við slys- staðinn. Vitnið Jón Sigurður Hjartarson bifreiðarstjóri, skála nr. E 28 í Kamp Knox hér í bæ, var að koma út úr sölubúð á Laugavegi 45 um það leyti, seim margnefnt slys varð. Sá það 2 smábörn vera að leika sér, að því er það minnir eindregið, á syðri gagnstétt götunnar, nærri 499 beint á móts við húsið nr. 45, sem stendur norðan megin götunnar. Leit síðan vitnið af börnunum örstutta stund, en er það leit næst út á götuna, sá það bifreið ákærða, þar sem hún ók vestur Laugaveg, fast við syðri gangstétt. Um leið og vitnið kom auga á bifreiðina, segir það annað barnið, sem það hafði áður séð á syðri gangstéttinni, hafa haldið út af þessari sömu gangstétt, beint fyrir vinstra framhjól bif- reiðar ákærða. Hafi síðan vinstra frambhjólið runnið yfir barnið og síðan hafi hægra afturhjól bifreiðarinnar einnig runnið yfir líkama þess. Ekki kveðst vitnið hafa gert sér grein fyrir, er slysið var að verða, í hvernig litum búningum börnin 2 voru, en eftir slysið tók Það eftir, að hið lemstraða barn var dökkklætt. Eftir þetta stöðv- aðist bifreiðin, að því er vitnið telur um Í lengd sína frá þeim stað, sem hið lemstraða barn lá á. Vitnið kveðst að vísu ekki hafa haft augun á bifreið ákærða, nema örstutta stund áður en slysið varð, en það er álit þess, að hún hafi þó ekið með um 20 km hraða miðað við klukkustund. Ekki kveðst vitnið hafa séð nein merki þess, að ákærði tæki eftir barninu áður en það varð fyrir bifreið hans, og ekki sýndist því hann snögghemla hana, er hann nam staðar, enda hafi það engin hemlaför séð á götunni eftir bifreiðina. Enga bifreið eða bifreiðar kveðst þetta vitni hafa séð standa kyrrar við nyrðri sangstétt götunnar móts við slysstaðinn. Vitnið Guðni Ragnar Guðmundsson verzlunarmaður, Skólavörðu- stig 118 hér í bæ, var við vinnu sína inni í sölubúð Silla og Valda á Laugavegi 43, þegar slysið varð. Sá það ekki aðdraganda slyssins, en veitti bvi fyrst eftirtekt, hvað var að gerast, þegar bifreið ákærða var að nema staðar við syðri gangstéttina eftir slysið. Einnig sá það þá hið slasaða barn liggjandi um 1 bifreiðalengd, að því er það telur, fyrir aftan bifreið ákærða. Kvaddur hefur verið sem vitni Vilhjálmur Sverrir Valur Sigur- jónsson bifreiðarstjóri, Frakkastig 12 hér í bæ, en hann var faðir hinnar látnu telpu, Sigrúnar. Hefur hann gefið þær upplýsingar, að Sigrún litla hafi verið að leik með dreng einum, 4--5 ára gömlum, í húsasundi bak við húsið nr. 12 við Frakkastíg stuttu áður en slysið varð og hafi drengur þessi verið með hlaupahjól. Mun síðan drengurinn og telpan hafa farið niður á Laugaveg, en þar varð slysið rétt við gatnamót Frakkastígs, eins og áður hefur verið skýrt frá. Við eftirgrennslanir rannsóknarlögreglunnar upplýstist, að um- ræddur drengur hefur heitið Guðmundur Kristjánsson, á fjórða ári, til heimilis á Grettisgötu 26 hér í bæ. Var drengur þessi í brúnum fötum, þegar slysið varð. Kvaddur hefur loks verið sem vitni Sigurður Helgi Ólafsson kaupmaður, Leifsgötu 5 hér í bæ, en hann er eigandi leikfangabúð- arinnar Laugavegi 45, sem nefnd hefur verið hér að framan, í sam- bandi við framburð vifnisins Jóns Sigurðar Hjartarsonar. Vitnið Sigurður Helgi sá ekki, þegar slysið varð, en skömmu áður voru 500 börnin Guðmundur Kristjánsson og Sigrún Vilhjálmsdóttir stödd inni í sölubúð þess, og var þar þá, að sögn vitnisins, einnig vitnið Jón Sigurður Hjartarson, en það fór út úr búðinni rétt á eftir börnunum. Ekki veit vitnið Sigurður Helgi, hvort slysið varð, þegar börnin voru að fara suður yfir götuna beint út úr búð þess. Þegar er slysið var tilkynnt á lögregluvarðstofuna, brugðu við lögreglumennirnir Þorkell Steinsson og Einar Halldórsson og fóru á slysstaðinn. Þegar þangað kom, virtist þeim barnið, sem slasazt hafði, vera með lifsmarki, og lögðu því á það höfuðáherziu að koma því á sjúkrahús, en hirtu minna um að athuga aðstæður og verks- ummerki á slysstaðnum. Er á Landsspitalann kom, mun þó barnið hafa verið dáið. Um klukkustund eftir að slysið varð, fóru þeir rann- sóknarlögreglumennirnir Magnús Eggertsson, Lárus Axel Helgason, Jón Ebenezerson Halldórsson og Guðmundur Tómas Guðmundsson á slysstaðinn. Sáu þeir þar engin verksummerki eftir slysið, en Lárus Axel gerði 2 uppdrætti af slyssstaðnum og studdist við gerð upp- dráttanna við frásögn vitnisins Ingveldar Önnu Ingvarsdóttur um það, hvar slysið hafði viljað til. Tæplega 2 klukkustundum eftir að slysið varð, skoðaði Gestur Ólafsson bifreiðaeftirlitsmaður, ásamt Guðmundi Tómasi Guðmunds- 450 37 Skálar (bærinn) > 91 30 Langanesviti og dypi mælt 55 metrar, er gefur stað 0.7 sjómílur innan landhelgislinu. Staðurinn var mældur í viðurvist kærða og stýrimanns togarans og markaður á sjóuppdrátt og sýndur þeim, og véfengdu þeir ekki mæl- ingarnar. Skipherra varðskipsins taldi vissu fengna um, að hér var um land- helgisveiðar að ræða, enda viðurkenndi kærði, að svo væri. Kærði og stýrimaðurinn voru fluttir aftur í togarann svo og tveir varð- menn af varðskipinu, og eftir ósk kærða var siglt til Siglufjarðar. Kærði hefur hér fyrir réttinum viðurkennt framangreinda skýrslu. Hann hefur skýrt svo frá, að verknaður þessi hafi þó verið framinn án síns vilja og vitundar. Áður en hann lagðist til svefns, hafi hann skipað stýrimanninum svo fyrir, að toga kring um dufl, er skipið átti um tvær sjómílur utan landhelgi, og að fara ekki grynnra en á 40—-50 faðma dypi. Réttinum hefur ekki þótt þörf að sannreyna þessar staðhæfingar kærða, enda þykir ekki unnt að telja þær leysa hann undan ábyrgð í þessu mál, þótt sannar væru. Samkvæmt málavöxtum þeim, sem nú hefur lýst verið, þykir kærði hafa gerzt brotlegur við 1., sbr. 3. gr. laga nr. 5 frá 1920, og þykir refsing hans, með hliðsjón af gulgildi íslenzkrar krónu, sbr. lög nr. 4 frá 1924, hæfilega ákveðin kr. 40 000.00 sekt til landhelgissjóðs Íslands, og komi 8 mánaða varðhald í stað sektarinnar, verði hún ekki greidd innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Allur afli og veiðarfæri, þar með taldir dragstrengir togarans British G.Y. 249, skulu upptæk gerr og andvirði þeirra renna í sama sjóð. Dóm- kvaddir matsmenn hafa metið hvorttveggja til peninga. aflann á kr. 13 000.00 og veiðarfæri á kr. 16 705.00. Loks ber að dæma kærða til greiðslu alls sakarkosinaðar. Hins vegar þykir hér ekki efni til þess að beita refsiákvæðum 5. gr. laga nr. 5 frá 1920, þar eð dómur sá, er fyrr greinir, frá 20. desember 1940, hefur ekki ítrekunarverkun, sbr. 71. gr. almennra hegningalaga nr. 19 frá 1940. Bjarni Bjarnason bæjarfógeti kvað upp dóm þenna. Rekstur málsins hefur verið vitalaus. Dómsorð: Kærði Alfred Samuel Evans greiði kr. 40 000.00 sekt til land- helgissjóðs Íslands, og komi varðhald 8 mánuðir í stað sektar- innar, verði hún ekki greidd innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Allur afli og veiðarfæri, þar með taldir dragstrengir togarans British G.Y. 249, skulu upptæk vera til sama sjóðs. 34 ÉR 590 Kærði greiði allan sakarkostnað. Dóminum Þer að fullnægja með aðför að lögum. Föstudaginn 19. nóvember 1948. Nr. 41/1948. Réttvísin og valdstjórnin (Hrl. Lárus Fjeldsted) gegn Sveinbirni Þórhallssyni (Hrl. Ragnar Jónsson). Brot gegn bifreiða- og umferðarlögum. Manndráp af gáleysi. Dómur hæstaréttar. Telja verður, að ákærði hafi með óhæfilega hröðum akstri og ónógri aðgæglu við aksturinn að öðru leyti orðið valdur að dauða barns þess, er í málinu greinir. Hefur ákærði því brotið lagaákvæði þau, sem til er vitnað í héraðsdómi, og auk þess 2. og 4. gr., sbr. 14. gr. umferðarlaga nr. 24/1941. Þykir mega staðfesta ákvæði héraðsdóms um refsingu, svipt- ingu ökuréttinda svo og málskostnað. Eftir þessum úrslitum ber að dæma ákærða til að greiða allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin laun skip- aðs sækjanda og verjanda í hæstarétti, 500 krónur til hvors. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Ákærði Sveinbjörn Þórhallsson greiði allan áfrýjun- arkostnað sakarinnar, þar með talin málflutningslaun skipaðs sækjanda og verjanda í hæstarétti, hæstaréttar- lögmannanna Lárusar Fjeldsteds og Ragnars Jónssonar, 500 krónur til hvors. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur aukaréttar Reykjavíkur 10. marz 1948. Ár 1948, miðvikudaginn 10. marz, var í aukarétti Reykjavíkur, sem haldinn var í skrifstofu réttarins af Þórði Björnssyni, settum 531 sakadómara, upp kveðinn dómur í málinu nr. 1192/1948: Réttvísin og valdstjórnin gegn Sveinbirni Þórhallssyni, sem tekið var til dóms hinn 18. f. m. Mál þetta er af réttvísinnar og valdstjórnarinnar hálfu höfðað gegn Sveinbirni Þórhallssyni flugvélavirkja, Hringbraut 173 hér í bæ, til refsingar, greiðslu sakarkostnaðar og sviptingar bifreiðastjóra- réttinda fyrir brot gegn 23. kafla almennra hegningarlaga nr, 19 12. febrúar 1940, bifreiðalögum nr. 23 16. júní 1941 og umferðar- lögum nr. 24 16. júní 1941. Ákærði er kominn yfir lögaldur sakamanna, fæddur 30. ágúst 1922 á Akureyri, og hefur hvorki sætt ákæru né refsingu fyrr, svo kunn- ugt sé. Málavextir eru þeir, er nú skal greina: Um klukkan 17 sunnudaginn 2. nóvember s. 1. ók ákærði, sem var að öllu leyti vel fyrirkallaður, bifreiðinni R 6002 í ágætu veðri vestur Nesveg, en hann var í skemmtiferð ásamt eiginkonu sinni, foreldrum og systur. Veður var mjög gott, þurrt, bjart yfir, en nokkuð rökkvað. Á móts við húsið Bjarg við nefndan veg varð telpan Guðfinna Theodóra Hjálmarsdóttir, Vegamótum á Seltjarnarnesi, fædd 3. júní 1940, fyrir bifreiðinni, og beið litlu síðar bana af. Á slysstaðnum og í námunda við hann var vegurinn sléttur, malborinn og harður, en rafmagnslýsing slæm. Bifreiðin, sem nú hefur skrá- setningarmerkið R 6009, reyndist við skoðun í fullkomnu lagi, enda var hún ný, af Chevrolet gerð, smiðaár 1947. Ákærði skýrir svo frá málavöxtum, að hann hafi ekið á um 30 til 35 mílna hraða, miðað við klukkustund, vestur Nesveg, enda kveðst hann aldrei hafa ekið bifreiðinni hraðar, þar eð hún var alveg ný. Hafði ákærði logandi lægri ljós hennar, enda var farið að rökkva, og segist hafa ekið vel vinstra megin á akbrautinni. Rétt áður en slysið varð, kallaði systir hans, sem sat í aftursæti bif- reiðarinnar, nokkuð snöggt upp eitthvað á þá leið: „Nei, sjáið þið tunglið.“ Varð þetta til þess, að kærði leit skyndilega út um hægri framrúðu bifreiðarinnar, en hún er tvískipt, og kveðst jafnframt hafa dregið úr hraða bifreiðarinnar með því að hemla, en þó ekki svo fast, að hjólin drægjust. Á sama augnabliki, sem hann horfði út um hægri framrúðuna, kveðst hann hafa komið auga á telpuna fyrir iraman bifreiðina í hægri ljósgeislanum þar, en hve langt hún var frá bifreiðinni, getur hann ekki sagt um. Er hann kom auga á telp- una, kveðst hann hafa fasthemlað, beygt litið eitt til vinstri, og síðan ósjálfrátt lítið eitt til hægri, er hann fann að telpan lenti á bifreiðinni, vinstra framaurbretti hennar og vinstra ljóskeri, en við áreksturinn brotnaði gler þess og aurbrettið dældaðist lítið eitt, en bifeiðina kveður hann ekki hafa runnið meira en um einn meter eftir að hann fasthemlaði, Ákærði kveður telpuna hafa verið á hlaupum, er hann kom fyrst auga á hana, og telur hana hafa hlaupið beint, en ekki skáhalt út á akbrautina. Ekki segir hann 532 nokkra umferð hafa verið í námunda við slysstaðinn, er slysið varð, og hann kveðst vera viss um, að hjól bifreiðarinnar hafi ekki farið yfir telpuna, en telur, að hún hafi eins og setzt á framvara bifreiðar- innar og svo kastazt af honum niður í skurð sunnan vegarins, er hann snögghemlaði. Strax og slysið var orðið, hringdi ákærði eftir sjúkrabifreið og á lögreglustöðina og skýrði frá slysinu. Af slvsstaðnum var gerður uppdráttur og myndir teknar, er lagðar hafa verið fram í máli þessu. Vitnið Golda Helen Þórhallsson, eiginkona ákærða, sem sat við hægri hlið hans, er slysið varð, skýrir svo frá, að það viti ekki, hve hratt ákærði hafi ekið vestur Nesveg, en telur þó, að hann hafi ekið hraðar en á venjulegum innanbæjarakstri, þar til rétt áður en slysið varð, enda hafi hann þá dregið úr hraða bifreiðarinnar, er mágkona þess sagði eitthvað, sem vitnið vissi ekki þá hvað var. Í þessum svifum segist það hafa heyrt eitthvað koma við bifreiðina, en hvað þar var, vissi vitnið ekki þá, og jafnframt hafi ákærði snar- stöðvað bifreiðina, enda hafi hann einnig hemlað með handhemi- inum, en það segir ákærði rangt vera, heldur hafi hann tekið í handhemilinn, er bifreiðin var stöðvuð. Ekki tók vitni þetta frekar en önnur vitni, er í bifreiðinni voru, eftir því, að nokkur götulýsing væri í námunda við slysstaðinn. Er vitnið Golda Helen kom út úr bifreiðinni, sá það hvar telpan lá í skurðinum sunnan vegarins, og sekk til hennar. Kveður það hana hafa verið með lifsmarki, hjart- sláttur þó mjög veikur og enginn púls. Vitnið Guðríður Þórhallsdóttir, systir ákærða, sem sat í. aftur- sæti bifriðarinnar fyrir miðja, kveðst ekki hafa veitt akstrinum nokkra athygli, en telur þó, að ákærði hefði ekki ekið hraðar en bifreiðum er almennt ekið hér í bænum. Rétt áður en slysið varð, kveðst það hafa sagt mágkonu sinni að líta til tunglsins, en á það horfði vitnið, og tók því ekki eftir hvort dregið væri úr hraða bif- reiðarinnar. Litlu eftir að vitnið sagði mágkonu sinni að líta til tunglsins, heyrði það brothljóð, og segir bifreiðina þá hafa verið stöðvaða mjög snöggt. Það sá ekki telpuna, sem fyrir slysinu varð, fyrr en það var orðið, en er það kom út úr bifreiðinni, tók það eftir barnsskó á veginum fyrir aftan hana. Tók það hann upp og ætlaði að færa hann fólki, er statt var hjá nálægu húsi, en það héit í fyrstu, að barn hefði misst hann á hlaupum yfir veginn. Síðar sá það telp- una Hggjandi í skurðinum. Vitnin, foreldrar ákærða, Þórhallur Bjarnason prentari, Hring- braut 178, er sat vinstra megin í aftursæti bifreiðarinnar, og Jónina Eyþóra Guðmundsdóttir, er sat hægra megin í aftursæti bifreiðar- innar, sáu hvorugt telpuna áður en slysið varð, né hvernig það at- vikaðist. Kveðst Þórhallur hafa veitt því athygli, að um það leyti, sem dóttir sín hafði orð á tunglinu, hafi verið dregið úr hraða bifreiðarinnar, og rétt þar á eftir hafi hann heyrt smell, eins og eitthvað kæmi við bifreiðina, og í því hafi hún verið snarstöðvuð, en öð3 ekki varð hann var við að hjól bifreiðarinnar færu vfir nokkura mishæð. Vitnið Jónína Eyþóra kveður ákærða hafa stöðvað bif- reiðina mjög snöggt og farið út úr henni. Fannst því eins og bif- reiðin hefði rekizt á einhverja mishæð, en ekki varð það vart við brothljóð. a Vitnið Kristin Guðrún Valdimarsdóttur húsfrú, til heimilis að Elliða á Seltjarnarnesi, skýrir svo frá, að það hafi verið við glugga í íbúð sinni, er slysið varð, og verið að biða eftir eiginmanni sínum. Sá það bæði til ferða bifreiðarinnar og telpunnar, þar sem hún hljóp frá húsinu Bjargi, niður afleggjarann út á veginn, Kveður vitnið bifreiðinni ekki hafa verið ekið hraðara en bifreiðum er al- mennt ekið eftir Nesvegi, en eftir vegi þessum finnst því yfirleitt öll- um bifreiðum ekið hratt. Ekki sá vitnið, hvernig stúlkan varð fyrir bifreiðinni, en það heyrði í hemlum hennar, er hún var stöðvað. Ækki tók vitnið eftir ummerkjum á slysstaðnum, nema hvað það sá elpuna liggja í skurðinum. Vitnið Magnús Guðmundsson vélstjóri, Sæbóli á Seltjarnarnesi, kveðst hafa setið við lestur á heimili sínu við glugga, er að Nes- vegi snýr, þegar slysið varð, og sá því eigi hvernig það atvikaðist, en það heyrði að hátt lét í hemlum bifreiðar, er hún var stöðvuð. Fór Það þegar út og sá þá bifreiðina R 6002 standa vinstra megin á ak- brautinni og telpuna liggja í skurðinum dálítið framar en bifreiðin stóð. Vitnið Sigurbjörg Laufey Guðmundsdóttir húsfrú, til heimilis að Bjargi á Seltjarnarnesi, skýrir svo frá, að dóttir sín, Anna, hafi slys- daginn verið með Guðfinnu heitinni, ásamt tveim öðrum telpum á svipuðu reki, en þær höfðu ákveðið að vera við guðsbjónustu í Mýrarhúsaskóla, sem hefjast átti klukkan 5 e. h. dag þennan. Klukkan rúmlega 5 e. h. kom Guðfinna heitin heim til vitnisins og spurði eftir Önnu, en er hún heyrði, að Anna væri farin til guðsþjónustunnar, fór hún við svo búið, án þess að láta getið hvert hún færi. Fkki sá vitnið hvernig slysið varð, en það kom á slysstaðinn, og telur að ekki hafi logað á næsta ljóskeri við hann. Að öðru leyti tók vitnið ekki eftir ummerkjum þarna, nema hvað það segir Þifreiðina hafa staðið vinstra megin á akbrautinni. Vitnið Anna Helga Gronin húsfrú, Laugavegi 33 B hér í bæ og Lúkas Kárason sjómaður, til heimilis að Bjargi, telja bæði, að slökkt hafi verið á næsta ljóskeri við slysstaðinn, en þau komu þar að nokkru eftir að slysið varð, enda kveður Lúkas, að akbrautin hafi verið lýst upp með ljósum bifreiðar, er athugun fór þar fram. Aftur á móti kveður vitnið Kári Sigurbjörnsson matsmaður, Bjargi á Seltjarnar- nesi, er á slysstaðinn kom nokkru eftir að slysið varð, að þá hafi logað á ljóskerinu. Kveður vitnið veginn á slysstaðnum hafa verið harðan og þurran, svo að mjög erfitt hafi verið að stöðva bifreiðar á slysstaðnum, þar eð hætta var á að þær rynnu til á akbrautinni. Á beim tíma sem slysið varð, átti vitnið bifreið, sem það ók oft vestur öðd Nesveg og beygði norður afleggjarann að Bjargi, og kveðst þá hafa orðið að gæta sérstakrar varúðar áður en það dró úr hraða bifreið- arinnar og beygði norður afleggjarann. Skömmu eftir að slysið varð, komu lögreglumenn á slysstaðinn. Athuguðu þeir ummerki þar og reyndu bifreiðina. Lárus Axel Helga- son rannsóknarlögreglumaður gerði uppdrátt af slysstaðnum, rskj. nr. 2, og tók einnig myndir þær, er lagðar hafa verið fram, rskj. nr. 4 og 5. Stóð bifreiðin, sem eigi hafði verið hreyfð, vinstra megin á akbrautinni, lítið eitt skáhalt til suðurs, en framhjól hennar munu hafa snúið lítið eitt til hægri. Hemlaför bifreiðarinnar á slysstaðn- um reyndust vera 17.60 m löng, en samkvæmt athugun á þeim er ekki ólíklegt, að bifreiðinni hafi eigi verið fasthemlað, þar eð vegur- inn særðist ekki undan hjólunum, eins og vanalega mun vera, þegar bifreið rennur á fasthemluðum hjólum eftir malbornum vegi, nema aðeins síðast áður en hún var fullstöðvuð. Austan megin við af- leggjarann að Bjargi er grindverk, sem nær alveg fram að ak- brautinni. Var hæð þess mæld, og reyndist vera næst akbrautinni 0.95 m, en nokkru innar við afleggjarann 1.15 m og svo 1.00 m, sbr. rskj. nr. 5. Eins og áður getur, reyndist bifreiðin í góðu lagi og ljósker hennar lýstu hæfilega hátt yfir akbrautina. Í rannsóknarstofu háskólans var lík telpunnar krufið. Í ályktun krufningarskýrslunnar segir: „Við krufninguna fannst mikil blæð- ing í kviðarholinu, og hafði hún hlotizt af sprungu í miltinu, sem var illa tætt í sundur. Eftir áverkunum að dæma, virðist svo sem aðal-áfallið hafi lent vinstra megin og framan á síðu barnsins, því að sprungan í miltinu bendir til þess að það hafi komið þar, og enn fremur marblettir, sem fundust innan í líkinu, þar sem líffærin hafa marizt upp við hryggjarsúluna. Barnið hefur dáið af blóðmissi og schockverkun út frá þvi.“ Eins og atvikum er lýst hér að framan, þykir ákærði á refsiverðan hátt vera samvaldur að dauða barnsins, sem virðist hafa hlaupið út á akbrautina, án þess að veita umferðinni næga athygli, eftir atvikum bæði með of hröðum akstri og eigi sýnt næga aðgæzlu við aksturinn eftir því sem ástæða var til, þar sem grindverkið austan megin við afleggjarann að Bjargi skyggði að nokkru á útsýni hans, auk þess sem hann beindi athygli sinni frá akstrinum, er systir hans. hafði orð á tunglinu. Þykir ákærði því með akstri sínum hafa gerzt brotlegur við 215. gr. almennra hegningarlaga nr. 19 12. febrúar 1940, 26. gr. 1., 2., 3. og Á. mgr. og 27. gr. 1. mgr., sbr. 38. gr. bifreiða- laga nr. 23 16. júní 1941. Refsing hans þykir hæfilega ákveðin varð- hald í 3 mánuði. Samkvæmt 39. gr. bifreiðalaga og 68. gr. 1. mgr. almennra hegn- ingarlaga ber að svipta ákærða bifreiðarstjóraréttindum í 3 ár frá birtingu dóms þessa að telja. Ákærða ber að dæma til greiðslu alls sakarkostnaðar, þar með öðð talin málsvarnarlaun skipaðs verjanda hans hér við réttinn, hrl. Ragnars Jónssonar, kr. 400.00. Dráttur sá, sem orðið hefur á rekstri máls þessa, stafar af fjar- vist vitna og önnum rannsóknardómarans. Rekstur málsins hefur því verið vitalaus. Dómsorð: Ákærði Sveinbjörn Þórhallsson sæti varðhaldi í 3 mánuði. Ákærði er frá birtingu dóms þessa að telja sviptur bifreiða- stjóraréttindum í 3 ár. Ákærði greiði allan kostnað sakarinnar, þar með talin máls- varnarlaun til skipaðs verjanda sins hér við réttinn, hrl. Ragnars Jónssonar, kr. 400.00. Dómi þessum skal fullnægja með aðför að lögum. Mánudaginn 22. nóvember 1848. Nr. 104/1947. Fiskur á Ís h/f (Hrl. Magnús Thorlacius) gegn Tómasi M. Guðjónssyni (Hrl. Gunnar J. Möller). Skuldamál. Dómur hæstaréttar. Freymóður Þorsteinsson, fulltrúi bæjarfógetans í Vest- mannaeyjum, hefur kveðið upp hinn áfrýjaða dóm. Áfrýjandi, sem hefur skotið máli þessu til hæstaréttar með stefnu 26. september 1947, gerir þær dómkröfur aðal- lega, að hann verði algerlega sýknaður, en til vara, að hann verði aðeins dæmdur til að greiða stefnda kr. 1672.96 án vaxta. Hvor krafan, sem tekin kann að verða til greina, krefst hann málskosnaðar úr hendi stefnda bæði í héraði og fyrir hæstarétti eftir mati hæstaréttar. Stefndi krefst staðfestingar hins áfrýjaða dóms og máls- kostnaðar fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Áfrýjandi, sem sendi fisk til útlanda og átti að skila hon- um á skipsfjöl, sbr. 62. gr. laga nr. 39/1922, hefur ekki fært fram nein rök fyrir því, að hann eigi samkvæmt venju eða af öðrum ástæðum að vera undanþeginn greiðslu út- ö36 skipunargjalds. Hann hefur ekki heldur sýnt fram á, að út- skipunargjaldið sé óhæfilega hátt reiknað. Ber því að stað- festa hinn áfrýjaða dóm að niðurstöðu til. Eftir þessum úrslitum ber að dæma áfrýjanda til að greiða stefnda málskostnað fyrir hæstarétti, sem með tilliti til málsatvika þvkir hæfilega ákveðinn 1200 krónur, Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Áfrýjandi Fiskur á Ís h/f greiði stefnda Tómasi M. Guðjónssyni 1200 krónur í málskostnað í hæstarétti, að viðlagðri aðför að lögum. Dómur bæjarþings Vestmannaeyja 11. júlí 1947. Mál þetta, sem dómiekið var 26. f. m., er höfðað af Tómasi M. Guðjónssyni kaupmanni, Vestmannaeyjum, fyrir bæjarþingi Vest- mannaeyja, samkvæmt heimild í 82. grein laga nr. 85 frá 1936, með stefnu ú inni 4. nóvember 1946, birtri 5. sama mánaðar, á hendur stjórn Fisks á Íss h/f í Vestmannaeyjum, fyrir hönd félagsins, þeim Magnúsi Guðbjartssyni framkvæmdarstjóra, Kirkjuvegi 26, Vest- mannaevjumn, Sigríði Benónýsdóttur, sama stað, og Ólafi B. Kristjáns- syni, Reykjavík, til greiðslu skuldar að upphæð kr. 4268.00, vegna útskipunar á fiski, auk $% ársvaxta af upphæðinni frá stefnu- degi, 4. nóvember 1946, til greiðsludags og til greiðslu málskosínaðar að skaðlausu. Stefndi hefur mætt í málinu og gert þær réttarkröfur, að hann verði algerlega sýknaður af öllum kröfum stefnanda og sér verði tildæmdur málskostnaður. Stefnandi hefur lagt fram sundurliðaðan reikning yfir kröfu sina. Bæðir hann um gjald fyrir útskipun á fiski frá hraðfrystihúsi stefnda, 14 262 kassa í s/s Spica 1. nóv. 1944, í sama skin 19 665 kassa 1. okt. 1945 og í m/s Nieuwaal 3145 kassa 1. sept. 1946. Reiknar stefnandi sér kr. 0.25 fyrir hvern kassa, og nemur heildarupphæðin kr. 9268.09. Inn á reikninginn hefur stefndi greitt kr. 5000.00 hinn 20. júlí 1945. Eftirstöðvarnar, kr. 4268.00, er stefnukrafa málsins. Stefndi byggir sýknukröfu sína á því, að stefnandi eigi engan rétt á neinni greiðslu úr sinni hendi vegna útskipunar fisksins. Kveðst hann sjálfur hafa annazt um flutning fisksins niður að skipshlið og látið festa stroffunum utan um kassana í skipskrókana. Þar með hafi varan verið komin í hendur farmflytjanda og hann sjálfur búinn að fullnægja sinni skyldu, því allur fiskurinn hafi verið seldur fob. Allur kostnaður eftir það við að koma fiskinum um borð, sé ðð7 því sér með öllu óviðkomandi. Greiðsluna inn á reikninginn kveðst stefndi hafa innt af hendi fyrir nauðung. þar sem stefnandi, er var umboðsmaður skipanna, hafi neitað að veita fiski frá honum mót- töku, nema því aðeins að greiðslan færi fram. Kveðst stefndi þá ekki hafa séð sér annað fært en greiða, til þess að missa ekki af afskipun. Telur hann, að umrædda upphæð eigi hann rétt á að fá endurgreidda af stefnanda. Stefnandi heldur því hins vegar fram, að þótt fiskurinn hafi verið seidur fob., hafi stefnda ekki einungis borið að flytja fiskinn að skipshlið, heldur hafi honum einnig borið að sjá um að koma vörunni í skipið. Þetta kveðst stefnandi hafa séð um fyrir hans hönd og lagt til og greitt kaup 5 starfsmanna í því skyni, eða 1 taln- ingsimanns, Í lúgumanns, Í spilmanns og 2 gertamanna. Gjaldið, er stefnandi reiknar sér fyrir þetta, kr. 0.25 pr. kassa eða ca. 10 kr. pr. tonnið, kveður hann hið sama og afgreiðsla Eimskipafélags Íslands hér á staðnum taki fyrir sama starf, en mun lægra en annars staðar tíðkast á landinu. Hefur hann í því sambandi lagt fram vottorð, annað frá Ásgeiri Daníelssyni skipaafgreiðslumanni, Keflavík, en hitt frá Einarsson á Zoöga £ Co., Ltd., Reykjavík. Segir í vottorðum þessum, að úiskipunargjald af hraðfrystum fiski, komnum að skips- hlið, nema kr. 16.00 pr. tonnið. Einnig hefur stefnandi lagt fram vottorð frá afgreiðslu Eimskipafélags Íslands í Vestmannaeyjum, og er þar skýrt svo frá, að á undanförnum árum hafi afgreiðslan oft annazt um útskipun á hraðfrystum fiski fyrir stefnda, og hafi stefndi greitt í útskipunargjald af fiskinum, komnum að skipshlið, kr. 0.25 pr. kassa, enda sé það föst venja á staðnum, að farmsendandi greiði útskipunargjald, hvort sem um er að ræða fob-sölu eða ecif-sölu. Stefndi hefur ekki mótmælt vottorðum þessum sem óstaðfestum. Þá hefur stefnandi lagt fram símskeyti frá Magnúsi Guðbjartssyni framkvæmdarstjóra og aðaleiganda hins stefnda félags, dags. 12. ágúst 1946, að því er virðist skömmu áður en útskipun í m/s Nieuwaal hófst. Skeytið er til stefnanda og hljóðar á þessa leið: „Geri yður ábyrgan, ef þér neitið að afgreiða fisk frá Fiskur £ Ís. Afgreiðslugjaldið verður greitt að lokinni útskipun.“ Stefndi hefur ekki borið á móti, að skeyti þetta hafi verið sent, en hins vegar hefur hann haldið því fram, að loforðið í skeytinu um greiðslu af- sreiðslugjaldsins sé ekki bindandi, þar sem það sé gefið vegna nauðungar, eins og fram komi í skeytinu. Og í öðru lagi sé það for- senda greiðsluloforðsins, að afgreiðslugjaldið eða útskipunargjaldið sé réttmæt krafa, en svo sé ekki. Samkvæmt lögum um lausafjárkaup frá 16. júni 1922 hefur fob- seljandi ekki fullnægt afhendingarskyldu sinni fyrr en varan er komin á skipsfjöl, sjá 62. gr., sbr. 10. og 17. gr. Afhending að skips- hlið nægir því ekki, heldur inn fyrir skipshliðina. Framlögð vott- orð, sem áður er að vikið, gefa til kynna, að engin venja hafa mynd- azt hér, er hafi breyti þessari reglu. Virðist því ljóst, að stefnandi 038 hafi leyst af hendi starf í þágu stefnda með því að annast um út- skipun fisksins frá skipshlið um borð. Gjaldið, sem hann reiknar sér, er hið sama, sem tíðkast hér á staðnum, og öllu lægra en sums staðar annars staðar á landinu. Þá er það og upplýst, eins og að framan getur, að stefndi hefur greitt inn á stefnureikninginn og síðan gefið loforð um greiðslu, og þykir ekki unnt að fallast á, að slíkt hafi hann gert vegna ólögmætrar nauðungar frá stefnanda hendi. Að öllu þessu athuguðu þykir bera að taka kröfu stefnanda til greina og dæma stefnda til þess að greiða honum hina umstefndu upphæð, kr. 4268.00, ásamt 6% ársvöxtum frá stefnudegi, 4. nóvember 1946, til greiðsludags. Eftir þessum málalokum þykir rétt, að stefndi greiði stefnanda málskostnað, er þykir hæfilega ákveðinn kr. 800.00. Því dæmist rétt vera: Stefndu, Magnús Guðbjartsson, Sigríður Benónýsdóttir og Ólafur B. Kristjánsson f. h. Fisks á Íss h/f, greiði stefnandan- um Tómasi M. Guðjónssyni kr. 4268.00 ásamt 6% ársvöxtum frá 4. nóvember 1946 til greiðsludags og kr. 800.00 í málskostnað. Dóminum ber að fullnægja innan 15 daga frá lögbirtingu hans. að viðlagðri aðför að lögum. Föstudaginn 26. nóvember 1948. Nr. 20/1947. Sigurjón Pétursson (Hrl. Guttormur Erlendsson} gegn Níelsi Guðmundssyni og gagnsök (Hrl. Hermann Jónasson). Setudómari próf. Ólafur Lárusson í stað hrd. Jónatans Hallvarðssonar. Galli á sáttatilraun. Ómerking málsmeðferðar og dóms. Dómur hæstaréttar. Dómkröfur aðaláfrýjanda í héraði hafa eigi verið lagðar fyrir sáttamenn, enda þótt ekki hafi verið heimild til að ganga fram hjá sáttamönnum samkvæmt 5. gr. laga nr. 85/1936. Er þvi óhjákvæmilegt að ómerkja dóm og máls- meðferð í héraði og vísa málinu frá héraðsdómi. Eftir þessum úrslitum þykir rétt, að aðaláfrýjandi greiði sagnáfrýjanda, sem krafizt hefur málskostnaðar úr hendi hans, kr. 800.00 í málskostnað í héraði og fyrir hæstarétti. 539 Dómsorð: Dómur og málsmeðferð í héraði eiga að vera ómerk, og er málinu vísað frá héraðsdómi. Aðaláfrýjandi Sigurjón Pétursson greiði gagnáfrýj- anda Nielsi Guðmundssyni kr. 800.00 í málskostnað í héraði og fyrir hæstarétti. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 25. nóvember 1946. Mál þetta, sem dómtekið var 15. þ. m., hefur Sigurjón Pétursson verksmiðjueigandi, Álafossi, höfðað fyrir bæjarþinginu með stefnu útgefinni 20. nóv. 1945 gegn Nielsi Guðmundssyni bónda, Helgafelli í Mosfellssveit. Hefur stefnandi gert þær dómkröfur aðallega, að viðurkenndur verði með dómi eignarréttur hans að jörðinni Helgafell í Mosfells- sveit með öllum gögnum og gæðum svo og áhöfn, 16 fullgildum kúm og 60 fjár. Til vara hefur stefnandi krafizt þess, að viðurkenndur verði með dómi eignarréttur hans að hálfri nefndri jörð, aðallega með allri nefndri áhöfn, en til vara með hálfri áhöfn. Til þrauta- vara hefur stefnandi krafizt þess, að stefndi verði dæmdur til að greiða sér kr. 50 000.00 eða aðra lægri fjárhæð að mati dómarans með 5% ársvöxtum frá stefnudegi til greiðsludags. Í öllum tilvikum hefur stefnandi krafizt málskostnaðar að mati dómarans. Stefndi hefur krafizt sýknu af öllum kröfum stefnanda og máls- kostnaðar sér til handa að mati dómarans. Málsatvik eru þau, að þann 10. marz 1925 undirrituðu þeir Helgi nokkur Helgason og stefndi í máli þessu byggingarbréf fyrir jörð- inni Helgafelli í Mosfellssveit, svo og fjórum kúgildum. Jörðin er þar talin byggð stefnda til lífstíðar og skyldi afgjald vera kr. 1200.00 á ári hverju. Með kaupsamningi og afsali, dagsettu sama dag, selur nefndur Helgi stefnda eignarjörð sína Helgafell með öllum gögnum og gæð- um svo og fjórum kúgildum fyrir kr. 25500.00. Kaupverðið skyldi greiðast þannig, að stefndi tók að sér greiðslu á eftirtöldum veð- skuldum: I. Veðskuld við Veðdeild Landsbankans, er tryggð var með fyrsta veðrétti í jörðinni að fjárhæð kr. 1652.20. H. Veðskuld við sýslusjóð Kjósarsýslu, að fjárhæð kr. 2000.00, er tryggð var með öðrum veðrétti í jörðinni. III. Veðskuld við Boga A. J. Þórðarson að fjárhæð kr. 3000.00, er tryggð var með þriðja veðrétti í jörðinni. Eftirstöðvar kaupverðsins, kr. 18 847.80, eru taldar greiddar í pen- 540 ingum við undirskrift afsalsins. Þó munu seljanda aðeins hafa verið greiddar kr. 5000.00 í reiðu fé, en stefndi tekur að sér að greiða skuld seljanda við þriðja mann, að fjárhæð kr. 13 847.80. Sama dag undir- ritar stefndi veðskuldabréf að fjárhæð kr. 13847.80, tryggt með fjórða veðrétti í Helgafelli, og er bréf þetta nafnbréf. Stefndi flutti síðan á Helgafeil í fardögum 1925 og hefur búið þar síðan. Stefnandi skýrir svo frá málavöxtum, að hann hafi kynnzt stefnda á árinu 1919, en þeir hafi átt sameiginleg hugðarefni. Stefndi hafi um þetta leyti verið maður blásnauður og haft fyrir þungu heimili að sjá. Hafi stefndi starfað sem „miðill“ fyrir sig, og kveðst stefn- andi hafa greitt honum fullt verkamannakaup fyrir. Nokkru síðar kveðst stefnandi hafa hjálpað stefnda til að byggja hús að Brasagötu 26 hér í bæ. Siðar hafi stefndi selt það hús ogg byggt hús við Braga- götu 26 A, einnig með sinni fjárhagshjálp. Þannig hafi hann orðið að gefa stefnda eða dóttur hans kr. 2000.00, svo það hús kæmist upp. Á árinu 1922 hafi stefndi hætt störfum sem „miðill“ í sína þágu eða „Tilraunafélagsins Njáls“, en stefnandi virðist vera einn eigandi og ráðamaður þess félags. Vinátta hafi þó haldizt með þeim aðiljum, bannig hafi stefndi verið sér hjálplegur við að finna annan „miðil“ til að starfa með. Vorið 1925 hafi þann „miðil“ vantað stað til sum- ardvalar. Um þetta leyti hafi Helgi Helgason boðið sér jörðina Helgafell í Mosfellssveit til kaups. Kveðst stefnandi þá hafa ákveðið að kaupa jörðina og nota hans sem sumardvalarheimili fyrir „miðla“ sina eða „Tilraunafélagsins Njáls“. Hafi það orðið að samkomulagi við stefnda, að hann yrði talinn formlegur eigandi jarðarinnar til að byrja með, enda fengi hann að dveljast að Helgafelli með fjölskyldu sína, að minnsta kosti yfir sumartímann. Hafi síðan verið form- lega gengið frá kaupunum þann 10. marz 1925. Stefndi hafi verið talinn kaupandi, en hann hafi ekki greitt einn eyri af kaupverðinu. Þær kr. 5900.00, sem hafi verið greiddar um leið og kaupin fóru fram, hafi hann (stefnandi) lagt til, en stefndi hafi gefið kvittun fyrir fé bessu til handa syni stefnanda, sem rætt hafi verið um að yrði talinn eigandi jarðarinnar ásamt stefnda. Þá segir stefnandi, að nokkru áður sama dag hafi seljandi jarðarinnar gelið út byggingar- bréf fyrir jörðinni til handa stefnda. Hafi það átt að vera til þess að tryggja stefnda dvöl á jörðinni í framtiðinni. Stefnandi kveðst hafa greitt þinglestrar- og stimpilgjald af nefndu afsali. Síðan hafi stefndi flutt að Helgafelli, og kveðst stefnandi hafa lagt honum til starfsfólk og greitt því kaup. Þá kveðst stefnandi hafa lagt stefnda til ýms bús- áhöld og fengið honum búfé, að minnsta kosti 16 kýr og 60 fjár. Hafi féð verið með marki sonar sins. Ekki hafi orðið af því, að stefndi flytti til bæjarins um haustið 1925 og hafi hann búið á Helga- felli síðan. Telur stefnandi, að stefndi hafi átt að vera ráðsmaður sinn eða „Tilraunafélagsins Njáls“ á Helgafelli. Skyldi kaup hans vera tekjur af búrekstrinum, að frádregnum opinberum gjöldum, vöxtum og afborgunum af þeim lánum, sem á jörðinni hvíldu. Starfs- öd1 fólki hafi verið greitt kaup að nokkru leyti af tekjum búsins, en að nokkru leyti kveðst stefnandi hafa greitt það úr eigin vasa. Kveðst stefnandi þannig hafa lagt stórfé til búrekstrarins, svo og til ný- bygginga og endurbóta á jörðinni. Hafi það aðallega verið á árunum 1925, 1926 og 1927. Auk þessa hafi hann orðið að hjálpa stefnda um fé til einkabþarfa. Sé sú skuld kr. 17 000.00, en stefndi hafi seinna samþykkt víxil fyrir þeirri fjárhæð. Aðalkröfu sína í máli þessu byggir stefnandi á því, að hann hafi í raun og veru einn verið kaupandi jarðarinnar. Stefndi hafi aðeins verið talinn kaupandi, enda ekkert fé lagt fram til kaupanna og ekki komið nálægt samningum fyrr en við undirskrift þeirra. Telur stefnandi, að bvggingarbréf það fyrir jörðinni, sem seljandi undir- ritaði til handa stefnda, hafi verið gert í þeim tilgangi að tryggja stefnda lfstíðarábúð á jörðinni, þar sem hann hafi vitað, að þó hann væri talinn kaupandi, var svo ekki í raun og veru. Þá hefur stefnandi bent á, að seljandi jarðarinnar hafi talið, að stefnandi væri -aunverulegur kaupandi jarðarinnar, en ekki stefndi. Að því er áhöfnina varðar, þá kveðst stefnandi hafa fengið stefnda hana, sem hafi haft hana síðan, en ekki greitt fé fyrir. Varakröfu sína að því er jörðina varðar, byggir stefnandi á því, að sannað sé og enda viðurkennt af stefnanda, að hann eða sonur hans hafi a. m. k. keypt jörðina að hálfu á móti stefnda. Beri sér því eignarrétt að henni hálfri. Að því er áhöfnina varðar, byggir stefnandi varakröfu sína að þessu leyti á því, að helmingur áhafn- srinnar fylgi hálfri jörðinni. Stefndi skýrir svo frá málavöxtum, að þeir aðiljarnir hafi kynnzt á árinu 1919 og hafi tekizt með þeim vinátta. Kveðst stefndi hafa starfað með stefnanda að sameiginlegum hugðarefnum þeirra, en hefur mótmælt að hafa fengið greitt kaup frá stefnanda fyrir þá starfsemi. Stefnandi hafi verið sér mjög hjálplegur á ýmsan hátt, meðal annars aðstoðað sig við byggingu hússins að Bragagötu 26 A og gefið ungri dóttur sinni kr. 2000.00, er hafi gengið til byggingar- innar. Snemma á árinu 1925 hafi stefnandi komið að máli við sig og sagt, að jörðin Helgafell væri til sölu. Hafi stefnandi þá boðið sér að vera meðkaupandi að jörðinni. Stefndi kveður sig hafa langað til að búa í sveit, en hins vegar hafi fjárhagur sinn verið þröngur, en jörðin dýr. Hafi hann því fengið umhugsunarfrest til næsta dags. Þann dag hafi verið ákveðið, að hann keypti jörðina með öðrum manni, sem þá bæri einnig ábyrgð á öllum skildbindingum, er risu af þessum skiptum. Helzt hafi verið talað um, að sonur stefnanda, Pétur að nafni, yrði meðeigandi að jörðinni. Stefnandi hafi lofað að lána þær kr. 5000.00, er greiða þyrfti strax. Hafi hann afhent sér fé þetta, en stefndi kveðst þó hafa undirritað kvittun fyrir fé þessu, dags. 9. marz 1925. Segir þannig í kvittun þessari: „Ég undirritaður Níels Guðmundsson, trésmiður Bragagötu 26 A, Reykjavík — hefi í dag móttekið af Pétri Sigurjónssyni, Álafossi kr. 5000.00 — fimm þús- 542 und krónur — upp í jörðina Helgafell í Mosfellsveit, — sem við kaup- um Í sameiningu eftir nánari samningum, er við gerum síðar. —“ Stefnandi hafi einn samið við seljanda jarðarinnar og kveðst stefndi ekkert hafa við hann rætt um þessi skipti fyrr en á afsalsdegi. Er undirrita skyldi samninga, kveðst stefndi hafa séð, að hann einn var talinn kaupandi. Hafi hann haft á móti þessu, en stefnandi hafi sagt, að svo yrði að vera í bili, og hafi hann þá látið það gott heita. Þeir aðiljar, seljandi og maður sá, er aðstoðaði við samninga- gerðina, hafi ekki verið vissir um, hvort nægilega tryggilega hefði verið frá því gengið, að Mosfellshreppur hefði afsalað for- kaupsrétti sínum að jörðinni. Hafi þvi verið tekið það ráð, að selj- andi byggði fyrst stefnda jörðina. Síðan var kaupsamningur og af- sal undirritað og stefndi greiddi nefndar kr. 5000.00 og fullnægði samningum að öðru leyti. Stefndi kveðst síðan hafa tekið við jörð- inni, flutt á hana og nytjað hana síðan. Aldrei hafi neitt orðið úr því, að annar maður gengi inn í kaupin með honum. Kveðst stefndi síðan hafa selt á leigu af löndum jarðarinnar og veðsett hana, óátalið af stefnanda. Stefndi skýrir svo frá, að búreksturinn hafi framan af gengið illa og hafi hann því oft verið í fjárbröng. Hafi hann því oft fengið lán hjá stefnanda og vegna búfjárkaupa, aðallega á ár- unum 1925, 1926 og 1927. Sauðféð hafi í fyrstu verið markað með marki, er sonur stefnanda hafi átt, þar sem mark, er stefndi átti, fékkst eigi skráð, vegna þess hve likt það var eldra marki þar í ná- grenninu. Hins vegar kveðst stefndi hafa selt stefnanda ýmsar bús- afurðir, Um áramót 1928 og 1929 hafi skuld sin við stefnanda þannig verið orðin kr. 17 000.00. Hafi stefnandi þá gefið út vixil fyrir skuld þess- ari, er stefndi kveðst að vísu ekki hafa samþykkt. Vextir hafi verið greiddir af skuld þessari. Um veturinn 1934 hafi stefnandi verið að semja fyrir sig skattaskýrslu sína. Hafi þá komið í ljós, að stefndi átti ekki fyrir skuldum. Kveður stefndi stefnanda þá hafa fengið sér umrætt skjal og sagt sér að hafa það. Þó geti verið, að þá hafi verið gefinn út vixill til framlengingar þessu skjali með sömu fjárhæð. Stefndi kveðst síðan hafa greitt vexti af skuld þessari. Nú fyrir nokkru hafi hann viljað gera upp öll sín skipti við stefnanda. Hafi hann þá gert tilkall til jarðarinnar og ekkert orðið úr samkomulagi. Hafi hann þá tekið það ráð að „deponera“ nefndri fjárhæð, kr. 17 000.00, á nafn stefnanda í Landsbanka Íslands hér í bænum og hafi bað síðan verið tilkynnt stefnanda með bréfi þann 4. október 1945. Sýknukröfu sína af aðal- og varakröfu stefnanda að því er varðar jörðina, byggir stefndi á því, að með afsalinu frá 10. marz 1925 hafi hann einn og óskorað orðið eigandi hennar. Að vísu hafi svo verið um samið, að einhver maður og þá helzt ófjárráða sonur stefnanda, yrði meðeigandi sinn að jörðinni. Ekkert hafi þó verið fast ákveðið um þetta og aldrei síðan samið um þetta. Hljóti samkomulag þetta að vera niður fallið og komi því ekki nú til álita. Þá hefur stefndi hald- 543 ið því fram, að framkoma stefnanda á undanförnum árum hafi verið þannig, að hún sé ósamrímanleg því, að hann hafi talið sig eiganda jarðarinnar að nokkru eða öllu leyti. Þannig kveðst stefndi hafa veð- sett jörðina og leigt hluta af landi hennar til langs tíma. Hafi þetta verið gert, án þess að leitað væri samþykkis stefnanda, enda hafi það verið ástæðulaust. Stefnandi hafi heldur engum andmælum hreyft við þessum ráðstöfunum, þegar honum hafi orðið um þær kunnugt. Þá hefur stefndi bent á, að þann 15. júlí 1927 hafi seljandi jarðarinnar afsalað sér smá landspildu, er fyrir mistök hafi fallið undan jörðinni samkvæmt afsalinu frá 10. marz 1925. Enn fremur hefur stefndi fært það fram, að stefnandi hafi alltaf framan af samið fyrir sig skattaframtöl sín. Á þeim hafi hann ætíð talið jörðina eign stefnda, en hins vegar talið fram skuld, að fjárhæð kr. 17 000.00, við stefnanda. Í nokkur ár hafi stefnandi fengið sig til að telja skuld þessa sem skuld við þriðja mann, er stefnandi skuldaði, og muni það hafa verið gert til að veita þeim manni tryggingu fyrir þeirri skuld. Þá hefur stefndi bent á, að hann hafi notað nefnda jörð í hefðartíma fullan, óátalið af stefnanda eða öðrum. Að því er varðar kröfu stefnanda til áhafnar, þá hefur stefndi mótmælt því, að stefnandi hafi átt hana, og hefur í því sambandi bent á, að stefnandi hafi í mörg fyrstu búskaparár hans að Helga- felli keypt af sér búsafurðir, svo sem mjólk og ull. Loks hefur stefndi bent á, að allar þær skepnur, sem hann hóf búskap með, sén nú dauðar fyrir löngu síðan. Þegar virt eru þau skipti aðiljanna, sem framan er lýst, svo og framkoma stefnanda á undanförnum árum, þá verður ekki talið, að stefnandi hafi, gegn mótmælum stefnda, tekizt að sanna eignarrétt sinn að nefndri jörð, hvorki allrar né hluta hennar, enda verður ekki talið, að stefnandi geti nú eftir svo langan tíma byggt rétt á þvi upphaflega samkomulagi aðiljanna, að stefndi yrði aðeins eigandi jarðarinnar að hluta. Að því er varðar kröfu stefnanda um áhöfn jarðarinnar, þá hefur hann, gegn mótmælum stefnda ekki sannað eignarétt sinn til hennar. Verður því að sýkna stefnda bæði af aðal- og varákröfu stefn- anda. Þrautavarakröfu sína sundurliðar stefnandi þannig: 1. Samkvæmt skuldalista „.....0000. 00... 00... kr. 11 611.19 9 VÍKKA a a a im —- 17 000.00 3. Vextir 6% p.á. frá 3%2 734 til 3Mg '40 .......... — 6190.00 4. Vextir 6% pá. frá % 1941 til 2%, 45 ......... „ — 4 986.67 5. Útborgunin á Helgafelli .......... a Beda ir a on — 5000.00 6. Greiddir vextir og afborganir til Sturlu Jónssonar — 16189.51 9 8 kA A SR — 2 000.00 0 Kýr ii ma si a et sa san er a jp nia ping vitað 5 riða — 2500.00 9. 3 vagnhestar ......0000000.00.. ára 3 ae a — 900.00 Í0.. 3 vagnar ai 0 as á 5 4 pi pn nn — 300.00 11. 1 reiðhestur og 1 aktygi ....... runa sas — 500.00 12. Aflýsing af skuldabréfi .............0.0.00....... — 10.50 13. Þinglýsing og stimpilgjald af afsali og skulda- bréfi, áætlað ..........2.0.200 0. — 300.00 Samtals kr. 67 417.87 A Upp í þessa skuld kveður stefnandi stefnda hafa greitt kr. 17 000.00 á síðastliðnu hausti og sé inneign sín hjá stefnda þannig kr. 50 417.87, en hann hefur aðeins krafizt þess, að stefndi verði dæmdur til greiðslu á kr. 50 000.00. Eftri atvikum þykir rétt að athuga hvern kröfulið fyrir sig. Um 1. Stefnandi skýrir svo frá, að á árunum 1925 og 1926 hafi hann látið stefnda í té peninga, vörur og búfé. Telur hann skuld stefnda vegna þessara viðskipta nema þessari fjárhæð. Stefndur hefur mótmælt þessum kröfulið sem röngum, þar sem skuldir þessar hafi að nokkru leyti verið greiddar þegar í stað og áð nokkru leyti innifaldar í kröfulið 2. Þá hefur stefndi mótmælt þessum kröfum sem fyrndum. Í hinum munnlega flutningi málsins mótmælti umboðsmaður stefnanda fyrningarkröfu stefnda sem of seint fram kominni. Þar sem stefndi hreyfði þessari varnarástæðu þegar í greinargerð sinni, verða þessi mótmæli stefnanda ekki tekin til greina. Þá hefur stefnandi haldið því fram, að þar sem stefndi hafi greitt umræddar 17 000.00 á s. 1. hausti, hafi hann firrt sig rétti til að bera fyrningu fyrir sig. Á þeita verður ekki fallizt, þar sem sú greiðsla var á einni ákveðinni kröfu stefnanda, svo sem rætt verður um undir lið 2. Þar sem skuldir þessar eru frá árunum 1925 og 1926 verða þær samkvæmt ákvæðum 3. gr. laga nr. 14 frá 1905 að teljast fyrndar. Verður þvi þessi kröfuliður ekki tekinn til greina. Um 2. Þann 31. desember 1934 samþykkti stefndi víxil að fjár- ræð kr. 17 000.00, er skyldi greiðast 31. desember 1940, en stefnandi var útgefandi víxils þessa. Stefndi hefur viðurkennt að hafa skuldað fjárhæð þessa, en kveðst hafa greitt hana með áðurgreindri „de- positum“ 4. október 1945. Þar sem fallast má á, að það fé hafi verið til greiðslu á skuld þessari, verður þessi kröfuliður ekki tekinn til greina. Um 3. Kröfuliður þessi eru vextir af umræddri víxilskuld frá 31. des. 1934 til 31. des. 1940. Stefndi hefur haldið því fram, að hann hafi greitt vexti þessa og auk þess talið vaxtakröfuna fyrnda. Með visan til þess, sem greinir um kröfulið 1 hér að framan, verður að fallast á það með stefnda, að krafa þessi sé fyrnd. Verður þessi liður því Þegar af þeirri ástæðu ekki tekinn til greina. Um 4. Kröfuliður þessi er vextir af nefndri víxilskuld frá gjald- daga vixilsins til stefnudags. Stefndi hefur mótmælt kröfu þessari sem fyrndri. Þar sem stefndi hefur viðurkennt vixilkröfuna og greiddi hana svo ö45 sem áður greinir, þá verður ekki á það fallizt, að vextir af henni séu allir fyrndir. Telja verður samkvæmt ákvæðum 3. gr. fyrningar- laganna, að 4 ára vextir frá stefnudegi séu ófyrndir. Verður því að dæma stefnda til að greiða vexti þann tíma, þó þannig, að honum ber eigi að greiða vexti eftir þann 4. október 1945, sem hann til- kynnti stefnanda, að víxilfjárhæðinni hefði verið „deponerað“ í banka. Samkvæmt þessu verður stefnda gert að greiða stefnanda samkvæmt þessum lið 6% ársvexti af kr. 17 000.00 frá 20. nóvember 1941 til 5. október 1945. Um 5. Stefndi hefur talið kröfulið þennan innifalinn í nefndri víxilskuld og mótmælt þessum kröfulið sem fyrndum. Með vísan til þess, sem greinir um kröfulið 1 hér að framan, verður að fallast á, að krafa þessi sé fyrnd. Verður því þessi kröfuliður þegar af þeirri ástæðu ekki tekinn til greina. Um 6. Svo sem áður getur, gaf stefndi út skuldabréf þann 10. marz 1925, að fjárhæð kr, 13 847.80, en skuld þessi var tryggð með fjórða veðrétti í Helgafelli. Bréf þetta var gefið út í sambandi við kaup hans á jörðinni. Stefnandi hefur haldið þvi fram, að hann hafi að mestu leyti greitt vexti og afborganir af skuld þessari og nemi inneign sín hjá stefnda af þessum sökum hinni kröfðu fjárhæð. Stefndi hefur haldið því fram, að allar greiðslur á skuldabréfi þessu, að undantekinni lokagreiðslunni, er fram hafi farið 10. febrúar 1944, hafi hann ýmist greitt sjálfur eða fengið stefnanda fé til að inna greiðslurnar af hendi, en stefnandi hafi síðan afhent skulda- bréfseigendunum féð. Að því er varðar lokagreiðsluna, að fjárhæð kr. 9395.82, kveðst stefndi í ársbyrjun 1943 hafa fengið skrifstofustjóra stefnanda kr. 5000.00 og beðið hann að geyma, en fé þetta hafi átt að ganga til greiðslu á skuldabréfinu. Maður sá, er við greiðslu hafi átt að taka, hafi um þær mundir verið erlendis. Hafi skrifstofustjórinn því lagt fé þetta inn á sparisjóðsbók á nafn stefnda. Alllöngu síðar kveðst stefndi hafa heyrt, að maður sá, er við greiðslunni átti að taka, væri heim kominn. Hafi hann þá farið og afhent skrifstofustjóranum ávísun, að fjárhæð kr. 4000.00, er hafi átt að notast til að greiða skuldina, en stefnandi hafi átt að koma fénu til skila. Þann 10. febrúar 1944 hafi stefnandi tekið nefndar kr. 5000.00 út úr spari- sjóðsbókinni, hafið nefnda ávísun og greitt skuldareiganda skuld- ina að fullu með kr. 9395.82. Stefndi kveðst nokkru síðar hafa greitt stefnanda kr. 395.82, er hann hafi lánað sér í þessu sambandi. Þá kveður stefndi, að sér hafi verið afhent nefnd sparisjóðsbók. Að því er varðar hinar eldri greiðslur af nefndu skuldabréfi, þá hefur stefnandi gegn eindregnum mótmælum stefnda ekki fært sönnur á, að hann hafi innt þær af hendi með eigin fé, og verða þvi kröfur hans að því leyti ekki teknar til greina. Að því er varðar nefnda lokagreiðslu, sem samkvæmt áritun á skuldabréfið er talin hafa farið fram 10. febrúar 1943, þá hefur 35 546 skrifstofustjóri stefnanda borið fyrir dómi, að nefndar kr. 5000.00 hafi þeir aðiljarnir afhent sér og hafi hann talið, að stefndi ætti féð. Hafi hann því lagt það í banka á nafn stefnda. Alllöngu síðar hafi stefndi afhent sér ávísun að fjárhæð kr. 4000.00, er hafi verið í sam- bandi við fyrrgreindar kr. 5000.00. Stefnandi hafi síðar tekið spari- sjóðsbókina og ávísunina, en sér hafi verið ókunnugt um til hvers þetta fé skyldi notað. Nokkru siðar hafi stefnandi afhent sér aftur sparisjóðsbókina. Hafi þá verið búið að taka út úr henni kr. 5000.00. Síðan hafi hann afhent stefnda bókina. Framburði þessum hefur ekki verið mótmælt af stefnanda. Þykir þvi verða að leggja hann til grundvallar um þetta efni og telja sannað, að stefndi hafi lagt fram kr. 9000.00 af nefndri greiðslu. Hins vegar er ósannað, gegn mótmælum stefnanda, að stefndi hafi endurgreitt honum þær kr. 395.82, er viðurkennt er, að stefnandi hafi lagt fram í þessu sambandi. Verður því stefndi dæmdur til að greiða stefnanda það fé. Um 7—-11. Stefndi hefur mótmælt þessum kröfuliðum sem röng- um og fyrndum. Með vísan til þess, sem greinir um kröfulið 1 hér að framan, verður að fallast á það með stefnda, að kröfur þessar séu fyrndar. Verða þær því þegar af þeirri ástæðu ekki teknar til greina. Um 129. Stefnandi kveðst hafa greitt aflýsingargjald af skulda- bréfi því, sem um ræðir í kröfulið 6. Stefndi hefur viðurkennt, að stefnandi hafi greitt fé þetta, en haldið því fram, að hann hafi siðar endurgreitt honum það. Gegn mótmælum stefnanda hefar stefndi ekki sannað, að hann hafi endur- greitt stefnanda fé þetta. Verður þvi þessi kröfuliður tekinn til greina. Um 13. Stefnandi kveðst árið 1925 hafa greitt þinglýsingar og stimpilgjald af afsalinu fyrir Helgafelli, svo og af margnefndu skulda- bréfi. Stefndi hefur mótmælt þessum kröfulið sem röngum og auk þess fyrndum. Með vísun til þess, sem greinir um kröfulið í hér að framan, verður að fallast á, að kröfur þessar séu fyrndar. Verða þær þvi þegar af þeim ástæðum ekki teknar til greina. Málalok verða því þau, að stefndi verður dæmdur til að greiða stefnanda kr. 406.32 (395.82 - 10.50) með 5% ársvöxtum frá stefnu- degi til greiðsludags og 6% ársvexti af kr. 17 000.00 frá 20. nóvember 1941 til 5. október 1945. Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður falli niður. Einar Arnalds borgardómari kvað upp dóm þenna. Dómsorð: Stefndi Niels Guðmundsson greiði stefnanda Sigurjóni Pét- urssyni kr. 406.32 með 5% ársvöxtum frá 20. nóvember 1945 öd7 til greiðsludags og 6% ársvexti af kr. 17 000.00 frá 20. nóvem- ber 1941 til 5. október 1945. Að öðru leyti skal stefndi vera sýkn af kröfum stefnanda í máli þessu, en málskostnaður falli niður. Dómi þessum ber að fullnægja innan 15 daga frá lögbirt- ingu hans að viðlagðri aðför að lögum. Mánudaginn 29. nóvember 1948. Nr. 87/1948. Steindór Jónsson (Hri. Theodór B. Lindal) Segn Útgerðarfélagi K.E.A. h/f (Hrl. Sveinbjörn Jónsson). Setudómari próf. Ólafur Lárnsson í stað hrd. Jónatans Hallvarðssonar. 3jarglaun. Dómur hæstaréttar. Aðaláfrýjandi hefur skotið máli þessu til hæstaréttar með stefnu 21. júní þ. á. Krefst hann þess, að dæmd fjárhæð verði færð niður eftir mati dómsins, málskostnaður í hér- aði verði felldur niður, en aðaláfrýjanda dæmdur málskostn- aður fyrir hæstarétti úr hendi gagnáfrýjanda eftir mati dómsins. Gagnáfrýjandi hefur að fengnu áfrýjunarleyfi 4. ágúst þ. á. gagnáfrýjað málinu með stefnu 10. s. m. Krefst hann þess aðallega, að aðaláfrýjanda verði dæmt að greiða hon- um samtals kr. 128 750.00 með 5% ársvöxtum frá 23. janúar 1948 til greiðsludags, en til vara, að dæmd fjárhæð verði hækkuð eftir mati dómsins. Svo krefst hann og málskostn- aðar úr hendi aðaláfrýjanda bæði í héraði og fyrir hæsta- rétti, hvor krafan sem tekin yrði til greina. Til þrautavara krefst gagnáfrýjandi staðfestingar hins áfrýjaða dóms og málskostnaðar fyrir hæstarétti af aðaláfrýjanda eftir mati dómsins. Hjálp sú, er v/s Snæfell veitti v/s Drangi með því að draga skipið af grunni og flytja það til Sauðárkróks, ber að 548 meta björgun, og þykja bjarglaun sagnáfrýjanda til handa eftir öllum atvikum, sem lýst er í héraðsdómi, hæfilega ákveð- in kr. 45 000.00. Þóknun fyrir aðstoð þá, er v/s Snæfell veitti v/s Drangi eftir það með drætti frá Sauðárkróki til Akur- eyrar, þykir hæfilega ákveðin, eins og krafizt er, kr. 3750.00. Verður því niðurstaðan sú, að aðaláfrýjanda verður dæmt að greiða gagnáfrýjanda samtals kr. 48 750.00 með 5% árs- vöxtum frá 23. janúar 1948 til greiðsludags. Þá þykir og rétt, að aðaláfrýjandi greiði gagnáfrýjanda málskostnað í hér- aði og fyrir hæstarétti, samtals kr. 5000.00. Gagnáfrýjandi á sjóveðrétt fyrir bjarglaunum og málskostnaði í v/s Drangi samkvæmt 1. tölulið 236. gr. laga nr. 56/1914 og samkvæmt 4. tölulið sömu greinar fyrir þóknun vegna dráttaraðstoðar, eins og að framan segir. Dómsorð: Aðaláfrýjandi Steindór Jónsson greiði gagnáfrýjanda Útgerðarfélagi K.E.A. h/f kr. 48 750.00 með 5% árs- vöxtum frá 23. janúar 1948 til greiðsludags og máls- kostnað í héraði og fyrir hæstarétti, samtals kr. 5000.00. Á gagnáfrýjandi sjóveðrétt í v/s Drangi, EA 210, fyrir fjárhæðum þessum, eins og að framan getur. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Dómur sjó- og verzlunardóms Akureyrar 24. marz 1948. Mál þetta, sem dómtekið var þann 19. þ. m., hefur Gísli Konráðs- son framkvæmdarstjóri, f. h. Útgerðarfélags K.E.A. h/f., Akureyri, höfðað fyrir sjó- og verzlunardóminum með stefnu útgefinni 23. jan. þ. á., á hendur Steindóri Jónssyni skipstjóra, Hamarstíg 10, Akur- eyri, til greiðslu björgunarlauna að fjárhæð kr. 128 750.00 ásamt 5% ársvöxtum frá útgáfudegi stefnu til greiðsludags og málskostnaðar eftir reikningi eða að mati dómsins. Þá krefst stefnandi þess, að honum verði dæmdur sjóveðréttur í m/s Drang EA 210 til trygg- ingar öllum framangreindum kröfum. Við munnlegan flutning máls- ins krafðist stefnandi til vara lægri björgunarlauna og þóknunar fyrir drátt á m/s Drangi frá Sauðárkróki til Akureyrar, hvort tveggja eftir mati dómsins með vöxtum, svo sem Í stefnu greinir og máls- kostnað að skaðlausu. Til þrautavara krafðist hann riflegrar þókn- 549 unar fyrir aðstoð við m/s Drang, ef svo yrði litið á, að ekki hefði verið um björgun að ræða samkvæmt siglingalögum. Stefndi hefur krafizt þess að verða aðeins dæmdur til að greiða kr. 25 000.00, eða lægri upphæð eftir mati dómsins og málskostnað í samræmi við það. Sjóvátryggingarfélagi Íslands h/f hefur verið stefnt til réttar- gæzlu í málinu sem vátryggjendum nefnds skips stefnda. Málavextir eru þeir, að kl. 3 aðfaranótt miðvikudagsins 19. marz 1947 strandaði póstbáturinn Drangur á Sjávarborgarsundi í Skaga- firði, skammt austan við Sauðárkrók. Skipið var á leið frá Hofsósi til Sauðárkróks, en villtist af leið vegna frostryks, sem var á firð- inum, og strandaði. Þegar skipið tók niðri, lagðist það flatt fyrir kvikunni upp í sandinum, en snerist fljótlega þannig, að fram- stefnið sneri beint á land. Var þá sett á fulla ferð aftur á bak og virtist skipið losna, en bráðlega varð að láta vélina hætta að vinna, vegna þess hve hún titraði mikið. Er ekki reyndist unnt, að skipið losnaði af eigin rammleik, voru sendir menn til Sauðárkróks um morguninn fil þess að útvega hjálp. Mótorskipið Sæmundur var þá staddur á Sauðárkróki, og var hann fenginn til að reyna að ná skip- inu út. Kom hann kl. 9 á strandstaðinn. Voru settir vírar í Drang og vélar beggja skipanna látnar vinna, en af því varð ekki árangur. Vírarnir slitnuðu tvisvar. Um 40 lestir af kolum voru í Drang, og var byrjað að losa kol úr skipinu um kl. 11 árdegis. Um kl. 22 var losun hæit og var þá búið að flytja 20 lestir úr skipinu. Tveim akkerum hafði verið lagt aftur af m/s Drang. Klukkan 7 um morguninn 20. marz kom m/s Snæfell á vettvang. Það var á Akureyri, en fór af stað kl. 23 um kvöldið áður, til þess að hjálpa hinu strandaða skipi eftir beiðni vátryggjenda þess. Var Þegar hafizt handa, er Snæfell kom á vettvang. Báðir togvirar Snæ- fells, ásamt sterkri keðju og lásum, voru fluttir um boð í m/s Drang. Þar var keðju fest með lásum milli víranna, henni siðan brugðið fram fyrir framstefnið á Drangi og hún bundin framan á miðju stefninu, en vírarnir lagðir aftur með sínu I hvor og bundnir upp við afturstefni í sjávarmáli. Að því búni var akkeri Snæfells dregið upp, slakað út 150 föðmum af hvorum ir og haldið áfram hæga ferð á meðan, en þegar slakinn á vírunum var að verða búinn, var sett á fulla ferð. Drangur losnaði og seig hægt aftur á bak. Var klukkan þá 8.40. Dróg Snæfell Drang síðan inn á hafnarleguna á Sauðárkróki. Þaðan var hann fluttur að bryggju og bundinn þar kl. 9.30—10 árdegis. Var þá farið að losa kolin, sem eftir voru. Þegar því var lokið, var skipað út frosinni sild, sem fara átti til Dalvíkur. Hafði aðalvél skipsins þá verið látin ganga nokkurn tima og enginn óeðlilegur hiti komið fram. En um það bil, er lestun sildarinnar var að verða lokið, tók vélin að hitna óeðlilega og varð að stöðva hana. Kom í ljós, að kælivatnsgöng vélarinnar höfðu stiflazt af sandi. Var þvi ákveðið að fá m/s Snæfell til að draga Drang til Akureyrar, enda var álitið að langan tíma þyrfti til að hreinsa sandinn. Samkvæmt ósk skipstjórans á Drang hafði Snæfell beðið á Sauð- árkróki, meðan rannsakað var, hvort skipið kæmist af eigin ramm- leik leiðar sinnar. Lagt var af stað kl. 19.15 þann 20. marz. Var Drangur settur aftan í Snæfell þannig, að notaður var stuttur bútur af akkeriskeðju Drangs, en Snæfell lagði til báða sína togvira. Gefnir voru út 200 f.m. og full ferð farin út fyrir Málmey, en þá var kominn austan vindur með báru og snjókomu. Var þá varið % ferð og henni haldið til Siglufjarðar, en þá var farin % ferð inn fjörðinn og komið til Siglufjarðar kl. 2.26 næstu nótt. Farið þaðan aftur kl. 3.30 og komið til Dalvíkur kl. 8. Var sildin losuð þar í land. Þaðan var farið kl. 10.15 áleiðis til Akureyrar, komið við á Grenivík og Hauga- nesi og komið til Akureyrar kl. 14 21. marz. Vindur og bára hafði vaxið með deginum. Þegar björgunin fór fram, var stillt veður og bjart, en dálítill sjávarsúgur. Þar sem skipið strandaði er ægissandur á stóru svæði. Er þetta fyrir opnum firðinum. Engar skemmdir urðu á Drang við strandið. Á leiðinni til Akureyrar var norðaustan stormur, ca. 4 vindstig og snjókoma. Skemmdir á Snæfelli urðu ekki aðrar en þær, að stjórnborðs akk- eri Drangs rakst í planka á bakborðshlið Snæfells í höfninni á Siglufirði, er skipin voru losuð sundur, og laskaðist plankinn. Nokkurt slit var og á dráttartaugum. Sjópróf fóru fram á Akureyri 29. marz og 13. april. Stefnandi gerir kröfu til björgunarlauna sem fyrr segir, þannig: í. Fyrir björgun á m/s Drangi .......00000.000.. kr. 125 000.00 2. Aðstoð við m/s Drang frá Sauðárkróki til Akur- eyrar með viðkomu á Siglufirði og höfnum við Eyjafjörð, sem fyrr segir ......2.200..000 00... — 3 750.00 Samtals kr. 198 750.00 ð Kröfur sínar rökstyður stefnandi með því að hér hafi verið um. björgun að ræða samkvæmt 229. gr. siglingalaga, enda hafi Drangur verið staddur í neyð og þurft á skjótri hjálp að halda. Björgunin hafi verið fullkomin og unnin af verklægni og atorku og dráttur skipsins til Akureyrar hafi farið fram við erfið veðurskil- yrði. Drangur var vátryggður húftryggingu og hagsmunatryggingu fyrir kr. 500 000.00 og mat fór fram á skipinu undir rekstri máls þessa af hendi dómkvaddra manna. Mátu þeir skipið og búnað þess á kr. 452 000.00. Stefndi byggir kröfu sína á því, að hér hafi ekki verið um björgun að ræða, heldur aðstoð, og hafi stefnandi, er hann var beðinn að senda Snæfell á vettvang, látið í veðri vaka, að ekki myndi verða gerð hærri krafa en kr. 35 000.00 fyrir aðstoðina. Stefnandi heldur þvi fram, að Drangur hefði getað komizt á flot af eigin rammleik. öðl Þá hafi ekki verið fullreynt nema m/s Sæmundur hefði getað dregið skipið á flot, er búið var að losa úr því kolin. Sérstakri kröfu stefnanda fyrir drátt á m/s Drang, kr. 3.750.00, er sérstaklega mótmælt af hendi stefnda, þar sem það hafi verið skylda Snæfells að skila Drang á næstu örugga höfn. Af atvikum þeim, sem að framan er lýst, er ljóst, að um var að ræða ótvíræða björgun samkvæmt 229. gr. siglingalaganna, enda var vonlaust að skipið hefði getað losnað af eigin rammleik. Tókst hún vel og virðist hafa verið unnin af verklægni og atorku. Timi sá, er fór til björgunarinnar frá því m/s Snæfell fór frá Akureyri og þar til það kom aftur, var nær 40 klukkustundir, auk tafa við sjó- próf. Telja verður að m/s Drangur hafi verið í hættu, þótt hún hafi ekki verið yfirvofandi, meðan veður hélzt gott. Hins vegar var Snæ- felli ekki teflt í hættu við björgunina og tjón þess óverulegt. Þegar ákvarða á verðmæti þess, sem bjargað var, þykir verða að leggja til grundvallar framangreint mat, kr. 452 000.00, enda hefur því ekki verið mótmælt. Fullyrðing stefnda um að stefnandi hafi gefið í skyn, að ekki yrði gerð hærri krafa en kr. 35 000.00, er ósönnuð og henni mótmælt sem rangri. Að þessu athuguðu þykja björgunarlaunin í heild, þar með dráttur til Akureyrar, hæfilega ákveðinn kr. 65 000.00. Ber stefnda að greiða stefnanda þessa upphæð, með vöxtum eins og krafizt er, svo og málskostnað, er þykir með hliðsjón af mats- kostnaði hæfilega ákveðinn kr. 5000.00. Samkvæmt 1. tölul. 236. gr. siglingalaganna viðurkennist sjóveð- réttur í m/s Drang EA 210 til tryggingar fjárhæðum þessum. Dóminn hafa kveðið upp Þeir Friðjón Skarphéðinsson Þæjar- fógeti, Benedikt Steingrímsson hafnarvörður og Kristján Árnason kaupmaður. Dómsorð: Stefndi Steindór Jónsson greiði stefnanda Útgerðarfélagi K.E.A. h/f kr. 65 000.00 með 5% ársvöxtum frá 23. jan. s. 1. til greiðsludags og kr. 5000.00 í málskostnað, og á stefnandi sjó- veðrétt í m/s Drang EA 210 til tryggingar fjárhæðum þessum. Dóminum ber að fullnægja innan 15 daga frá lögbirtingu hans að viðlagðri aðför að lögum. ot Ut ts Föstudaginn 3. desember 1948. Nr. 126/1948. Gísli Halldórsson (Hrl. Sveinbjörn Jónsson) gegn Eymundi Magnússyni íHrl. Ragnar Jónsson). Setudómari próf. Ólafur Lárusson í stað hrá. Jónatans Hallvarðssonar. Húsaleigumál. Synjun útburðar. Dómur hæstaréttar. Þorsteinn S. Thorarensen, fulltrúi borgarfógetans í Reykjavík, hefur kveðið upp hinn áfrýjaða úrskurð. Áfrýjandi, sem skotið hefur máli þessu til hæstaréttar með stefnu 7. október 1948, krefst þess, að hinn áfrýjaði úr- skurður verði úr gildi felldur og lagt verði fyrir fógeta að framkvæma útburð svo og að stefnda verði dæmt að greiða honum málskostnað bæði í héraði og fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Stefndi krefst þess, að hinn áfrýjaði úrskurður verði stað- festur og að áfrýjanda verði dæmt að greiða honum máls- kostnað fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Gunnlaugur Lárusson, tengdasonur áfrýjanda, hafði dvalizt við nám í Svíþjóð og kom til Íslands í maí 1947. Er talið að hann hafi ætlað að vera við framhaldsnám í Englandi eitt ár, en orðið að láta af þeirri fyrirætlun sökum gjaldeyrisskorts. Áfrýjandi keypti í desember 1946 efri hæð og rishæð í húsinu nr. 6 við Úthlíð. Var hús þetta þá fokhelt. Í húsið fluttist hann í ágúst 1947. Hefur hann þar til afnota sjálfs sín og konu sinnar 4 rúmgóð herbergi, auk eldhúss, en sonur hans hefur 5. íbúðarherbergið. Á rishæðinni eru 3 herbergi, og býr dóttir hans í einu þeirra, en tvö þeirra eru seld á leigu. RBishæð hússins nr. 6 við Úthlíð er svo háttað, að gera hefði mátt þar nægjanlega íbúð handa Gunnlaugi Lárussyni og fjölskyldu hans. Þegar áfrýjandi gekk frá herbergjaskipan og innanbún- aði á efri hæð og rishæð hússins, mátti honum vera það ljóst, öðð að brátt myndi að því reka, að dóttir hans og Gunnlaugur maður hennar þörfnuðust íbúðar. Var honum því í lófa lagið að ganga svo frá innanbúnaði og herbergjaskipan í hús- inu, að þau Gunnlaugur fengju þar íbúð á rishæð, en fjöl- skylda áfrýjanda hefði þó nægjanlegt húsnæði. Þegar á þetta er litið, eru ekki efni til að taka kröfu hans um útburð til greina. Ber því að staðfesta úrskurðinn að niðurstöðu til. Eftir þessum úrslitum þykir rétt, að áfrýjandi greiði stefnda kr. 500.00 í málskostnað fyrir hæstarétti. Dómsorð: Hinn áfrýjaði úrskurður á að vera óraskaður. Áfrýjandi Gísli Halldórsson greiði stefnda Eymundi Magnússyni kr. 500.00 í málskostnað fyrir hæstarétti. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Úrskurður fógetadóms Reykjavíkur 8. september 1948. Í máli þessu, sem tekið var til úrskurðar hinn 6. þ. m., hefur gerðar- beiðandi Gísli Halldórsson, Úthlíð 6, krafizt þess, að gerðarþoli Ey- mundur Magnússon verði borinn út úr húsnæði því, sem hann hefur undanfarið haft á leigu í húsinu nr. 19 við Karlagötu. Gerðarþoli hefur mótmæli framgangi hinnar umbeðnu gerðar, og lögðu aðiljar málið undir úrskurð fógetaréttarins. Aðiljar hafa hvor um sig krafizt málskostnaðar. Gerðarbeiðandi Gísli Halldórsson byggði húsið nr. 19 við Karla- götu árið 1940. Í ágústmánuði 1947 keypti hann efri hæð og rishæð hússins nr. $ við Úthlíð og hefur búið þar síðan. Hins vegar seldi hann þá um leið efri hæð hússins nr. 19 við Karlagötu, en á enn neðri hæð og kjallara þess húss. Húsnæði það, sem gerðarbeiðandi á í húsinu nr. 6 við Úthlíð, er nánar tiltekið 5 herbergi og eldhús á efri hæð og hefur gerðarbeið- andi þar 4 herbergi og eldhús til eigin afnota, en leigir uppkomnum syni sínum 1 herbergi. Á rishæðinni eru 3 ibúðarherbergi, en Þeim fylgja engin eldhúsafnot. Gerðarþoli Eymundur Magnússon tók á leigu 2 herbergi og eld- hús á neðri hæð hússins nr. 19 við Karlagötu í júlímánuði 1944, og hefur hann búið þar síðan. Skriflegur samningur var ekki gerður um leigu gerðarþola. Gerðarbeiðandi segir gerðarþola upp þessum leiguafnotum, miðað við 14. maí s. l, og var sú uppsögn lögð fyrir húsaleigunefnd. Upp- sagnazástæðan var sú, að gerðarbeiðandi taldi sig hafa brýna þörf fyrir húsnæði gerðarþola til handa dóttur sinni, Fjólu, og manni hennar, Gunnlaugi Lárussyni, og 6 ára gömlu barni þeirra. Nefndur Gunnlaugur hefur undanfarin ár verið við nám í Svíþjóð, en kom hingað til lands á s. l. vetri, og kveður gerðarbeiðandi Þau hjón vera húsnæðislaus. —- Úrskurður húsaleigunefndar gekk hinn 18. júní s. l, og var nefnd uppsögn talin gild. Þar sem gerðarþoli hafði uppsögn þessa að engu, ritaði gerðar- beiðandi fógetaréttinum hinn 29. júní s. 1. og krafðist útburðar á gerðarþola. Færir hann sömu rök fyrir útburðarbeiðninni og á sin- um tíma lágu fyrir húsleigunefnd, húsnæðisþörf dóttur sinnar og tengdasonar. Gerðarþoli mótmælir framgangi hinnar umbeðnu gerðar. Hann kveður sig eiga samningslegan rétt til hinnar umdeildu íbúðar, því hann hafi greitt gerðarbeiðanda kr. 6000.00 til þess að öðlast leigu- réttinn, og hafi gerðarbeiðandi þá lofað þvi, að honum yrði ekki sögð íbúðin upp. Þá hafi gerðarbeiðandi einnig á s. l. sumri selt íbúð í húsinu Karlagötu 19 og leigt út nokkur herbergi í húsinu Út- hlíð 6, eftir að honum mátti vera fullkunnugt um þörf dóttur sinnar. — Enn fremur hafi gerðarbeiðandi tekið við leigu fyrir maí, júní og júlí s. 1, án nokkurs fyrirvara, og sé slíkt að sjálfsögðu ósam- rýmanlegt málarekstri út af uppsögn, sem taka átti gildi 14. maí s. l. Af hálfu gerðarbeiðanda er því mótmælt, að ofannefnd kr. 6000.00 greiðsla hafi verið annað en fyrirframgreiðsla á húsaleigu, og geti slík fyrirframgreiðsla að sjálfsögðu engin áhrif haft í máli út af brýnni þörf gerðarbeiðanda til húsnæðisins. Einnig tekur gerðar- beiðandi fram, að hann hafi því aðeins orkað að kaupa húsnæðið á Úthlíð 6, að hann seldi efri hæð hússins nr. 19 við Karlagötu. Fyrir liggja húsaleigukvittanir á rskj. 7, og sýna þær, að gerðar- beiðandi hefur tekið við húsaleigu af gerðarþola fyrir maí, júní og júlí s. l, en enginn fyrirvari vegna uppsagnar þeirrar, sem mál Þetta er af risið, er skráður á kvittanirnar. Með því að lHta verður svo á, að þessi leiguviðtaka gerðarbeiðanda fái ekki samrýmst máli út af uppsögn, sem átti að taka gildi 14. maí s. l., ber þegar af þeirri ástæðu að synja um framgang hinnar umbeðnu gerðar. Rétt þykir, að gerðarbeiðandi greiði gerðarþola kr. 500.00 í máls- kostnað. Því úrskurðast: Hin umbeðna serð skal ekki fram fara. Gerðarbeiðandi Gísli Halldórsson, Úthlíð 6, hér í bæ, greiði gerðarþola Eymundi Magnússyni, Karlagötu 19, kr. 500.00 í málskostnað innan 15 daga frá birtingu úrskurðar þessa að við- lagðri aðför að lögum. Mánudaginn 6. desember 1948. Nr. 50/1948. Jón G. Guðmann (Hrl. Theódór B. Líndal) Segn Þórði Gunnarssyni og gagnsök (Hrl. Sveinbjörn Jónsson). Setudómari próf. Ólafur Lárusson í stað hrd. Jónatans Hallvarðssonar. Um öflun gagna. Úrskurður hæstaréttar. Áður en dómur gengur í máli þessu, þykir rétt að veita aðiljum kost á samkvæmt lögjöfnun frá 120. gr. laga nr. 85/1936, að afla eftirtalinna gagna. 1. Rétt þykir, að aflað sé yfirlýsingar póststjórnarinnar og Sjúkrasamlags Akureyrar um það, hvort þessir aðiljar hafi samþykkt, að gagnáfrýjandi höfðaði mál á hendur að- aláfrýjanda út af kröfum þeirra, sem hans eigin krafa væri. 2. Þá þykir og rétt, að aflað sé læknisvottorðs um heilsu- far gagnáfrýjanda, eins og það er nú, og mats tryggingar- vfirlæknis á því, hvort um varanlega örorku sé að ræða, og ef svo er, þá hversu mikil. Enn fremur skal leitað þeirra gagna annarra, sem efni kunna að vera til. Ályktarorð: Aðiljum skal veittur kostur á að afla framangreindra gagna. 556 Miðvikudaginn 8. desember 1948. Nr. 103/1946. Verkamannafélag Akureyrarkaupstaðar og Verkakvennafélagið Einingin (Hdl. Gunnar E. Benediktsson) gegn Kaupfélagi verkamanna, Akureyri, og gagn- sök (Hrl. Sigurgeir Sigurjónsson). Setudómari próf. Ólafur Lárusson í stað hrd. Jónatans Hallvarðssonar. Gallar á málsmeðferð. Ómerking dóms og vísun krafna frá héraðsdómi. Dómur hæstaréttar. Friðjón Skarphéðinsson, bæjarfógeti á Akureyri, hefur kveðið upp hinn áfrýjaða dóm. Aðalaáfrýjendur hafa skotið máli þessu til hæstaréttar með stefnu 6. ágúst 1946. Krefjast þeir þess aðallega, að málinu verði vísað frá héraðsdómi, til vara að héraðs- dómurinn verði ómerktur og málinu vísað heim í hérað til dómsálagningar af nýju, en til þrautavara að þeir verði sýknaðir af kröfum gagnáfrýjanda. Þeir krefjast og máls- kostnaðar úr hendi gagnáfrýjanda í héraði og fyrir hæsta- rétti eftir mati dómsins. Gagnáfrýjandi hefur, að fengnu áfrýjunarleyfi 14. febrúar þ. á., skotið málinu til hæstaréttar með stefnu 21. s. m. Krefst hann þess aðallega, að aðaláfrýjendur verði dæmdir til að afhenda honum eignarhluta sinn, þ. e. efri hæð í húseign- inni nr. 7 við Strandgötu á Akureyri, ásamt lóðarréttindum og öðru því, er eignarhluta þessum fylgir samkvæmt afsali 28. september 1930, kvaða- og veðbandalaust, gegn greiðslu kr. 14 000.00, en til vara gegn greiðslu kr. 48 450.00. Til þrautavara krefst gagnáfrýjandi þess, að aðaláfrýjendum verði dæmt óheimilt að nota framangreindan húshluta fyrir annað en innanfélagssamkomur og aðra félagsstarfsemi að- aláfrýjenda sjálfra. Hvernig sem málið fer, krefst gagn- áfrýjandi málskostnaðar úr hendi aðaláfrýjanda fyrir báðum dómum eftir mati hæstaréttar. öð7 Í máli, sem gagnáfrýjandi höfðaði gegn aðaláfrýjendum fyrir bæjarþingi Akureyrar með stefnu 19. febrúar 1941, hafði hann uppi aðalkröfu, sem er sama efnis og framan- greindar aðal- og varakröfur hans í máli þessu. Þessi krafa gagnáfrýjanda var tekin til úrlausnar í dómi bæjarþingsins, uppkveðnum 7. júní 1941, og hefur þeim dómi ekki verið áfrýjað. Þar sem þannig lágu fyrir bindandi úrslit þessa sakarefnis, bar héraðsdómara að vísa framantöldum aðal- og varakröfum frá dómi, sbr. 195. og 196. gr. laga nr. 85/1936. Það hefur héraðsdómari ekki gert, og ber því að ómerkja hinn áfrýjaða dóm og málsmeðferð, að því er þessar kröfur varðar, og vísa þeim frá héraðsdómi. Í héraði hafði fyrirsvarsmaður gagnáfrýjanda, sem er ólög- lærður, uppi þá þrautavarakröfu í máli þessu, að aðaláfrýj- endur yrðu dæmdir til að fullnægja nefndum kaupsamningi frá 28. september 1930, þ. ce. að nota húshlutann einungis á þann hátt, er samningurinn heimilar, þannig, að aðaláfrýj- endur hætti að leigja eða lána öðrum húshluta þenna, en noti hann eingöngu sjálfir eftir því sem kaupsamningurinn heimilar og að þeir verði dæmdir til að hætta öllum dans- leikjum í húsinu og öðru því, sem háreysti er að á svefn- tíma fólks á nóttunni, allt að viðlögðum 50 króna dagsekt- um. Kröfu svipaðs efnis hafði sagnáfrýjandi haft uppi í fyrrgreindu bæjarþingsmáli frá 1941, en ekki verður séð, að héraðsdómari hafi þá lagt dóm á hana, enda var krafan og svo óákveðin, að hún var ekki dómhæf. Kröfu um þetta efni mátti því hafa uppi í máli því, sem hér er til úrlausnar, en í héraði var krafa þessi þó enn mjög óljós, eins og að fram- an er rakið. Þrátt fyrir það hefur héraðsdómari, andstætt ákvæðum 114. gr. laga nr. 85/1936, látið undir höfuð leggj- ast að leiðbeina fyrirsvarsmanni gagnáfrýjanda um að lag- færa þessa óljósu kröfugerð og síðar lagt dómsorð á málið á þá lund, að aðaláfrýjendum var dæmt að haga afnotum sínum á nefndum húshluta í samræmi við ákvæði kaupsamn- ingsins frá 28. september 1930, að viðlögðum 50 króna dag- sektum frá birtingu dómsins. Brýtur sú úrlausn héraðsdóm- ara í bága við 193. gr. laga nr. 85/1936. Verður því að ómerkja hinn áfrýjaða dóm einnig að þessu leyti svo og 558 málsmeðferð í héraði frá þingfestingu og visa málinu heim í hérað til löglegrar meðferðar af nýju. Eftir þessum úrslitum þykir rétt, að gagnáfrýjandi greiði aðaláfrýjanda samtals kr. 3000.00 í málskostnað í héraði og fyrir hæstarétti. Gagnáfrýjunarleyfi í máli þessu var veitt eftir að liðinn var frestur sá, er greinir í 1. lið 2. málsgreinar 197. gr. laga nr. 85/1936, en fram er komið, að umboðsmaður gagn- áfrýjanda fyrir hæstarétti á ekki sök á því, að leyfisins var eigi fyrr aflað. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera ómerkur. Öll máls- meðferð, að því er varðar framangreindar aðal- og vara- kröfur, skal og vera ómerk, og vísast kröfum þessum frá héraðsdómi. Málsmeðferð, að því er tekur til fyrr- talinnar þrautavarakröfu, skal einnig vera ómerk frá þingfestingu málsins, og visast þeirri kröfu heim í hér- að til löglegrar meðferðar og dómsálagningar af nýju. Gagnáfryjandi, Kaupfélag verkamanna, Akureyri, greiði aðaláfrýjendum, Verkamannafélagi Akureyrar- kaupstaðar og Verkakvennafélaginu Einingu, samtals kr. 3000.00 í málskostnað í héraði og fyrir hæstarétti að viðlagðri aðför að lögum. Dómur bæjarþings Akureyrar 7. júní 1946. Mál þetta, sem dómtekið var þann 20. f. m., er höfðað að undan- genginni árangurslausri sáttatilraun með stefnu útgefinni 13. sept. f. á. af Erlingi Friðjónssyni kaupfélagsstjóra, f. h. Kaupfélags verkamanna, Akureyri, gegn stjórn Verkamannafélags Akureyrar- kaupstaðar, þeim Steingrími Aðalsteinssyni, Adólf Friðrikssyni, Rós- berg G. Snædal, Lofti Meldal og Kristni Árnasyni, öllum á Akureyri, fyrir hönd félagsins og stjórn Verkakvennafélagsins Eining, þeim Elísabetu Eiríksdóttur, Sigríði Þorsteinsdóttur, Áslaugu Guðmunds- dóttur, Lísbet Tryggvadóttur og Elísabetu Kristjánsdóttur, öllum á Akureyri, fyrir hönd félagsins, og gerir stefnandi þær dómkröfur aðallega, að téð félög verði dæmd til að afhenda stefnanda eignar- hluta þeirra í húseigninni nr. 7 við Strandgötu á Akureyri, ásamt 559 lóðarréttindum, fyrir það verð, sem stefnandi seldi eignina með kaupsamningi, dags. 28. sept. 1930, kr. 14000.00, og greiða 50 kr. dagsektir frá birtingu sáttafyrirkalls, þar til afhending fer fram. Til vara krefst hann þess, að nefnd félög verði dæmd til þess að uppfylla áðurnefndan kaupsamning, þ. e. nota aðeins téðan húshluta á þann hátt, er kaupsamningurinn heimilar, og greiði 50 kr. dag- sektir sektir frá birtingu sáttafyrirkalls, þar til óleyfilegri notkun húshlutans verður hætt. Þá krefst stefnandi og málskostnaðar eftir reikningi eða mati dómara. Undir rekstri málsins hefur stefnandi gert nýja varakröfu, þ. e. að stefnd félög verði dæmd til að afhenda stefnanda téðan húshluta fyrir verð, er dómkvaddir menn meta, og greiða 50 kr. dagsektir frá birtingu sáttafyrirkalls og þar til af- hending fer fram, en varakrafa samkvæmt stefnu verði þrautavara- krafa. Stefndu mótmæla öllum kröfum stefnanda og krefjast algerrar sýknu og málskostnaðar úr hendi hans. Til vara krefjast þau þess, ef stefndu verði dæmd til að afhenda eignina, að stefnanda verði gert að greiða hana því verði, sem dómkvaddir menn meta, að sé sann- virði hennar nú. Málsatvik eru þessi: Með kaupsamningi, dags. 28. sept. 1930, og árituðu afsali, dags. sama dag, seldi stefnandi Verkalýðsfélögunum á Akureyri hluta af húsinu nr. 7 við Strandgötu á Akureyri fyrir kr. 14.000.00. Hús- hluti þessi er efri hæð hússins með aðgangi að forstofu á neðri hæð og um bakdyrainngang, ásamt þriðjung lóðar þeirrar, er eign- inni fylgdi, þó þannig, að stefnandi hafði eitt umráða- og afnota- rétt lóðar þeirrar, sem ekki er notuð undir sameiginlegar byggingar stefnanda og verkalýðsfélaganna. Þá segir svo í kaupsamningnum orðrétt: „Hinn selda húshluta og nýbyggingu þá, sem verkalyðs- félögin síðar kunna að reisa á lóðinni, mega þau aðeins nota sem samkomuhús og fyrir aðra starfsemi sína, svo sem fyrir lestrar- sali, afgreiðsiu blaðs, skrifstofu félagsins, ráðningarstofur o. s. frv., nema þau fái leyfi K.V.A. til annarrar notkunar.“ Brátt var farið að nota húshluta stefndu til dansleikja, en stjórn stefnanda taldi slíka notkun óheimila samkvæmt samningnum og gerði um það fundarályktun 18. nóv. 1931, þar sem slík notkun húss- ins var vitt og skorað var á verkalýðsfélögin að hætta notkun hússins á þann hátt. Áskorun þessi virðist ekki hafa borið árangur, því að með bréfum, dags. 15 .nóv. 1933, 30. marz 1935 og 14. okt. 1936, kærir stefnandi til lögreglustjóra skemmdir á neðri hæð húss- ins of völdum dansleikja á efri hæðinni auk ýmiss konar ónæðis og óþæginda af völdum nefndra dansleikja og skorar á lögreglu- stjóra að leyfa ekki dansleiki í húsinu. Áskorunum þessum virðist ekki hafa verið sinnt. Með stefnu, útgefinni 19. febr. 1941, höfðaði stefnandi mál á hendur stefndu og hafði uppi sömu eða svipaðar kröfur og í máli 560 þessu, þ. e. að stefnd verði dæmd að viðlögðum dagsektum til að afhenda húshlutann gegn greiðslu kaupverðsins, kr. 14 000.00, að frádreginni fyrningu og til vara, að stefnd verði dæmd til, að við- lögðum dagsektum, að hætta óleyfilegri notkun hússins, en þá hafði brezka setuliðið haft húshluta stefndu á leigu um skeið og húshlut- inn einnig áður verið notaður á ýmsan hátt, er stefnandi taldi brot á kaupsamningnum um húsið. Niðurstaða máls þessa varð sú, að. stefndu voru dæmd að viðlögðum dagsektum til að haga afnotum: af húshlutanum í samræmi við ákvæði kaupsamningsins. Þrátt fyrir dóm þenna, héldu stefndu áfram afnotum húshlut- ans á ýmsan hátt, er stefnandi taldi fara í bága við kaupsamning- inn. Með bréfi, dags. 25. febr. 1944, skoraði stefnandi á stefndu að hætta slíkum afnotum og segir þar m. a. á þessa leið: „Frá því á síðustu haustnóttum hafa t. d. verið haldnir þessir dansleikir í nefndum húshluta að næturlagi í algerðu óleyfi: Svokallað slátur- húsball, tveir dansleikir Sóeialistafélags Akureyrar, dansleikur hjóna- klúbbs, þorrablótsdansleikur og klúbbsins Allir eitt, sem hafður var um síðustu helgi og auglýstur þá í útvarpinu. Þá hefur pólitískt fé- lag, Socialistafélag Akureyrar, skrifstofu sína í þessu húsi, afgreiðslu blaðs og fundarhöld sin. Karlakór Akureyrar hefur þar og söng- æfingar, einnig er nokkur hluti húseignarinnar leigður til íbúðar.“ Frá því bréf þetta var ritað og þar til sáttakæra var gefin út 24. apríl 1945, hafa verið haldnir í húsinu 16 dansleikir, sem skemmt- anaskattur hefur verið greiddur af, auk ýmissa fundarhalda, svo sem félagsfunda Iðju, Sjómannafélagsins og Bilstjórafélagsins og árs- hátíð Socialistafélags Akureyrar. Þá hafði Socialistafélag Akureyrar þar skrifstofu sína og fundarhöld og afgreiðslu blaðs, er félagið sefur út. Karlakór Akureyrar hefur þar söngæfingar og hluti húss- ins er leigður til íbúðar. Kröfu sína um að fá húshlutann afhentan og kaupunum riftað, byggir stefnandi á ofangreindri óleyfilegri notkun húshlutans og írekuðum vanefndum kaupsamningsins að þessu leyti, sem hann telur fara í bága við hagsmuni sína. Dómkvaddir skoðunarmenn hafa rannsakað húsið með tilliti til styrkleika þess. Er það nær 40 ára gamalt timburhús, og telja skoðunarmennirnir, að það liggi undir skemmdum vegna bunga og hristings, þegar dansað er á efri hæð, vegna þess að undirstöður þess séu mjög ótraustar og þegar farnar að ganga úr skorðum. Telur stefnandi vanefndir kaupsamningsins það stórfelldar, að riftun varði. Verði hins vegar svo litið á, að ekki sé tilhlýðilegt að stefndu afhendi til baka húshlutann gegn greiðslu upphaflegs kaup- verðs með tilliti til verðbreytinga á peningum, gerir stefnandi þá kröfu til vara, að húshlutinn verði, að viðlögðum dagsektum af- hentur gegn verði, er dómkvaddir menn meta, miðað við núgildandi verðlag og þær kvaðir, er á eigninni hvíla. Hefur mat þeita farið ö6l fram, og hafa yfirmatsmenn metið eign stefndu, að teknu til- liti til kvaða, á kr. 48 450.00. Til þrautavara er gerð krafa um að stefndu verði, að viðlögðum dagsektum, dæmd til að haga notkun sinni á eigninni í samræmi við kaupsamninginn, og byggist krafa þessi á framangreindum brotum stefndu á kvaðaákvæðum kaup- samningsins. Stefndu byggja sýknukröfu sína á því, að notkun eignarinnar, eins og að framan segir, séu ekki brot á kaupsamningnum og því fullkomlega heimil. Telja þau fyrst og fremst, að þeim sé heimilt að nota eignina sem samkomuhús í rýmstu merkingu til hvers konar samkvæma og mannfunda, sem þau halda eða leyfi öðrum að halda, enda sé tekjuöflun til handa samkomuhúsinu ríkur þáttur í starfsemi þeirra, Þá telja þau sér heimilt að leyfa stjórnmála- félögum, hliðhollum verkalýðshreyfingunni, afnot hússins “án leyfis stefnanda. Sama máli gegnir um afgreiðslu blaðsins Verkamannsins, sem var í húsinu um skeið. Orðalag kaupsamningsins, sem hér er tilgreint að framan varð- andi takmörkun á afnotum húshluta stefndu, telur dómarinn að skilja beri svo, að stefndu megi einungis nota húshlutann fyrir samkomur stefndra verkalýðsfélaga og aðra starfsemi félaganna sjálfra. Orðalagið „mega þau aðeins nota sem samkomuhús og fyrir aðra starfsemi sína“ o. s. frv. verður ekki skilið á annan hátt en að átt sé við samkomur verkalýðsfélagnna, er séu liður í starfsemi þeirra. Hins vegar verður ekki talið, að t. d. danssamkomur, sem félögin standa fyrir, séu liður í starfsemi þeirra og í þeirri merkingu, sem kaupsamningurinn á við, og þá að sjálfsögðu enn þá síður dans- samkomur eða aðrar samkomur, sem aðrir en stefnd verkalýðs- félög standa fyrir. Það verður heldur ekki talið eiga stoð í nefndum samningi, að stefndu sé heimilt að leyfa félögum afnot húshlutans, þótt þau hafi socialistiska stefnuskrá, án þess að leyfi stefnanda komi til né fyrir afgreiðslu annarra blaða en þeirra, sem stefnd verka- lýðsfélög kunna að gefa út. Sama máli gegnir um starfsemi annarra en stefndu sjálfra, svo sem fullrúaráðs verkalýðsfélagsanna, Karla- kórs Akureyrar o. s. frv. Það er upplýst í málinu og viðurkennt, að húshlutinn hefur þrá- faldlega verið notaður á þann hátt, er hér er talinn óheimill án leyfis stefnanda, allt frá þvi skömmu eftir að kaupsamningur var gerður. Hafa því nefnd samningsákvæði verið freklega brotin af hálfu stefndu. En með tilliti til þess, hve ástand þetta hefur varað lengi, án þess að stefnandi hæfist handa um riftun kaupanna, þykir ekki unnt að taka til greina aðal- eða varakröfu hans um riftun Þeirra. Hins vegar verður ekki litið svo á, að stefnandi hafi viður- kennt heimild stefndu til þess að nota húshlutann á þann hátt, sem fer í bága við samninginn, þar sem hann hefur hvað eftir annað 36 562 skorað á stefndu að hætta slíkum afnotum og fengið viðurkennt með dómi, að stefndu var óheimilt að leigja brezka setuliðinu hús- hlutann á sinum tíma. Niðurstaða máls þessa verður því sú, að þrautavarakrafa stefn- anda verður tekin til greina, þannig, að stefnd verkalýðsfélög verða dæmd, að viðlögðum 50 króna dagsektum frá birtingu dóms þessa, til þess að haga afnotum sínum á umræddum eignarhluta þeirra í húsinu nr. 7 við Strandgötu í samræmi við framangreindan kaup- samning, dags. 28. sept. 1930. Samkvæmt þessari niðurstöðu þykir hæfilegt, að stefndu greiði stefnanda kr. 1500.00 í málskostnað. Því dæmist rétt vera: Stefndu, stjórnum Verkamannafélags Akureyrarkaupstaðar og Verkakvennafélagsins Eining f. h. félaganna, skal skylt að haga afnotum sínum af eignarhluta þeirra í húseigninni nr. 7 við , Strandgötu á Akureyri í samræmi við ákvæði kaupsamnings um eignina, dags. 28. sept. 1930, að viðlögðum 50 króna dag- sektum frá birtingu dóms þessa og greiði stefnanda, Kaupfélagi verkamanna, kr. 1500.00 í málskostnað innan 15 daga frá lögbirt- ingu dómsins að viðlagðri aðför að lögum. Föstudaginn 10. desemeber 1948. Nr. 129/1948. Valdstjórnin (Hrl. Einar Ásmundsson) gegn Ólafi Péturssyni (Hrl. Sigurður Ólason). Setudómari próf. Ólafur Lárusson í stað hrd. Jónatans Hallvarðssonar. Ölvun við akstur. Dómur hæstaréttar. Með skírskotun til forsendna hins áfrýjaða dóms þykir mega staðfesta hann. Eftir þessum úrslitum þykir rétt, að kærði greiði allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin laun skipaðs sækjanda og verjanda í hæstarétti, 400 krónur til hvors. 563 Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Kærði Ólafur Pétursson greiði allan áfrýjunarkostn- að sakarinnar, þar með talin málflutningslaun skipaðs sækjanda og verjanda í hæstarétti, hæstaréttarlögmann- anna Einars Ásmundssonar og Sigurðar Ólasonar, 400 krónur til hvors. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur lögregluréttar Reykjavíkur 4. maí 1948. Ár 1948, þriðjudaginn 4. mai, var í lögreglurétti Reykjavíkur, sem haldinn var í skrifstofu réttarins af Einari Ingimundarsyni, fulltrúa sakadómara, kveðinn upp dómur í málinu nr. 2132/1948: Valdstjórnin gegn Ólafi Péturssyni, sem tekið var til dóms þann 15. fyrra mánaðar. Málið er af valdstjórnarinnar hálfu höfðað gegn kærða Ólafi Péturssyni hljóðfæraleikara, Njálsgötu 38 hér í bæ, fyrir brot gegn áfengislögum nr. 33 9. janúar 1935 og Þifreiðalögum nr. 23 16. júní 1941, til refsingar, sviptingar ökuleyfis og greiðslu sakarkosnaðar. Kærði er kominn yfir lögaldur sakamanna, fæddur 10. maí 1991 í Reykjavik, og hefur hann, svo vitað sé, sætt þessum kærum og refsingum: 1936 17%% Kærður fyrir hlutdeild í þjófnaði. Afgreitt til barna- verndarnefndar. 1940 %% Sátt, 10 kr. sekt fyrir hjólreiðar í Bankastræti. 1945 = Kærður fyrir ölvun í heimahúsum. Fellt niður. 1945 1%, Sátt, 25 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. Hann heldur því þó fram, að hann hafi ekki verið hlutdeildar- maður í þjófnaði árið 1936, heldur aðeins tekið við stolnum munum í góðri trú. Málavextir eru þeir, sem nú skal greina: Aðfaranótt laugardagsins 26. júlí s. 1. var Jón Jóhannsson sjó- maður, Framnesvegi 46 hér í bæ, vökumaður á ameríska skipinu True Knot, sem þá lá hér á höfninni. Hefur hann sem vitni skýrt svo frá, að um kl. 3—3% umrædda nótt hafi 2 menn komið upp að landgöngubrú skipsins og síðan komið upp í skipið. Segir vitnið menn þessa báða hafa verið greinilega undir áhrifum áfengis, en þó miklu meira þann þeirra, sem var hærri vexti, og verið mun hafa kærði. Hafi nú kærði gert kröfu til þess að fá að fara um borð í skipið, en það vildi vitnið ekki leyfa og gerði aðvart um, að það þyrfti á hjálp að halda. Kom þá bráðlega 2. stýrimaður af skipinu 564 vitninu til aðstoðar og segir það þá tvo nú hafa beðið kærða um að hafa sig á brott, en hann hafi brugðizt illa við þeim tilmælum. Færðu skipverjar á nefndu skipi hann í land, en er þvi var lokið, hafi maðurinn, sem með kærða var, verið farinn á brott og er ekki vitað um ferðir hans eftir það eða nein deili á honum. Stuttu eftir að kærði var færður í land, komu lögreglumenn að og handtóku hann. Vitnið kveðst ekki hafa séð kærða og félaga hans koma út úr neinni bifreið, áður en hann (kærði) tók að freista að komast út í skipið, en meðan það var að tala við hann (kærða) hafi það veitt athygli bifreið, sem lagt hafði verið milli tveggja stórra kassa á hafnarbakkanum, og segir vitnið sér þegar hafa dottið í hug, að kærði og félagi hans hefðu komið út úr henni, Þótt ekki sæi það þá gera það. Það voru lögreglumennirnir Garðar Hannes Guðmundsson, Kon- ráð Ingimundarson, Gísli Guðmundsson og Magnús Magnússon, seim handtóku. kærða við skipið „True Knot“. Færðu þeir hann á lög- regluvarðstofuna, þar sem Kjartan Bjarnason. lögregluþjónn yfir- heyrði hann, en að þeirri yfirheyrslu lokinni var hann settur í fanga- seymslu lögreglunnar og hafður þar sem eftir var nætur. Á leiðinni frá skipinu að lögregluvarðstofunni tók kærði að tala um, að hann hefði verið með bifreið niður við skipið. Segjast lögregluþjónarnir Magnús Magnússon og Gísli Guðmundsson síðan hafa heyrt hann játa, að hann hefði ekið bifreið sinni þá skömmu áður og kveiki- láslykla bifreiðar sinnar hafi hann verið með í vösum sinum, þegar hann var handtekinn. Öllum ber þeim lögregluþjónunun saman um, að kærði hafi verið áberandi ölvaður, þegar þeir tóku hann höndum. Eins og áður er minnzt á, yfirheyrði Kjartan Bjarnason lögregluþjónn kærða, er komið var með hann á lögregluvarðstofuna, en nefndur lögreglumaður gegndi þar þá varðstjórastörfum. Segir hann kærða einnig hafa verið mjög ölvaðan þá og minnir, að hann hafi afhent sér (Kjartani) kveikilykla bifreiðar sinnar (kærða). Segir lögregluþjóninn kærða fyrst í stað hafa haldið því fram, að annar maður, sem hann vildi ekki segja hver var, hafi ekið Þif- reið sinni fyrir sig um nóttina. Annars hafi verið erfitt að fá botn í það, sem kærði sagði við yfirheyrsluna, því að hann hafi borið sitt á hvað og komizt margsinnis í mótsögn við sjálfan sig. Kvaddur hefur verið sem vitni í máli þessu Höskuldur Þórhalls- son hljóðfæraleikari, Tryggvagötu 6 hér í bæ, en vitnið hitti kærða í veitingasölum Hótel Borg einhvern tíma fyrir kl. 11%% að kvöldi þess 25. júlí s. 1, og telur vitnið, að ekki hafi bann þá verið undir áhrifum áfengis. Sat vitnið að vindrykkju í fyrr nefndu veitinga- húsi, ásamt Hendrik Sigurði Gunnari Rasmus, er kærði kom inn á veitingahúsið og settist hjá þeim félögum. Telur vitnið kærða einskis áfengis hafa neytt með þeim á Þessu veitingahúsi, en bráðlega hafi þeir allir 3 farið út í Tjarnarcafé við Vonarstræti og hafi kærði ekið þeim þangað í bifreið sinni. Er þangað var komið, segir það þá ö6ð síðan alla 3 hafa drukkið innihald 1 brennivínsflösku, sem Hendrik Sigurður átti, en ekki mun hafa verið leyfi til vínveitinga á þessu veitingahúsi. Ekki kveðst vitnið geta sagt um, hvort sézt hafi áhrif áfengis á kærða af vinneyzlunni í Tjarnarcafé, enda hafi það, er hér var komið, sjálft verið talsvert undir áhrifum áfengis. Það varð ekki samferða kærða af þessu veitingahúsi (Tjarnarcafé) og veit það því ekki, hvert hann kann þá að hafa farið. Kvaddur hefur einnig verið sem vitni fyrrnefndur Hendrik Sigurður Gunnar Rasmus hljóðfæraleikari, Hringbraut 73, hér í bæ, og er framburður þess í öllum aðalatriðum í samræmi við framburð vitnisins Höskuldar Þórhallssonar hér að framan. Segir vitnið Hendrik Sigurður kærða hafa komið á Hótel Borg rétt fyrir kl. 10 e. h. umrætt kvöld. Telur það hann þá hafa verið með öllu algáðan og segir hann ekki hafa neytt áfengis með þeim Höskuldi á nefndu veitingahúsi, en eftir að komið var í Tjarnarcafé, en þangað hafi kærði ekið þeim, hafi þeir allir 3 sezt þar að drykkju og neytt brennivíns og aquavitae, sem vitnið átti. Telur vitnið kærða eftir það brátt hafa orðið ölv- aðan. Um kl. 11% um kvöldið segir vitnið kærða hafa farið út úr veitingahúsinu Tjarnarcalé á undan þeim Höskuldi Þórhallssyni og veit það ekki, hvað nú varð af honum og sá hann ekki framar þetta kvöld. Það minnist þess, að kærði hafi haft orð á því, áður en hann fór út af veitingahúsinu, að hann þyrfti að fá einhvern mann til að aka bifreið sinni fyrir sig, en ekki veit vitnið, hvort nokkuð varð úr þessu. Kvaddur hefur enn fremur verið sem vitni við rannsókn þessa máls Einar Guðjón Benediktsson Waage hljóðfæraleikari, Máva- hlíð 1, hér í bæ. Er vitnið í hljómsveit Tjarnarcafé h/f og var við vinnu sína þar að kvöldi þess 25. júlí s. 1. Kveðst það hafa hitt kærða þar, átt við hann stutt samtal og veitt því athygli, að hann hafi verið allmikið undir áhrifum áfengis, en ekki vitað neitt, hvað af hon- um varð, er veitingahúsinu var lokað um kl. 11% um kvöldið. Kærði hefur sjálfur skýrt þannig frá málavöxtum, þó ekki fyrr en hann var búinn að breyta framburði sinum frá því, sem hann upp- haflega var. Hann kveðst hafa verið nýlega kominn úr ferðalagi ofan úr sveit, þegar hann kom í veitingasali Hótel Borg að kvöldi þess 25. júlí s. 1. og kveðst hann þá ekki hafa verið tekinn að bragða áfengi. Á Hótel Borg kveðst kærði ekki hafa neytt neins áfengis, en farið þaðan bráðlega með þeim Höskuldi Þórhallssyni og Hendrik Sigurði Gunnari Rasmus út í veitingahúsið Tjarnarcafé og hafi hann ekið þeim þangað í bifreið sinni R 5427 (sic). Á nefndu veitingahúsi kveðst hann hafa tekið að neyta áfengis, hafi það verið brennivín og aquaviti, sem Hendrik Sigurður átti. Segir hann nú áfengi þetta hafa svifið svo á sig, að hann muni ekki eftir ferli sinum frá því hann fór út úr veitingahúsinu Tjarnarcafé, þar til hann var hand- tekinn um nóttina. Kveður hann sig þó minna, að hann hafi farið inn í bifreið sína, sem stóð fyrir utan Tjarnarcafé, er hann fór þaðan 566 út um kvöldið eða nóttina, en segir sig einnig ráma í eða vera viss um, að einhver eða einhverjir hafi þá verið í fylgd með sér, en hefur aldrei við rannsókn málsins getað tilnefnt neinn eða neina sérstaka menn. Kveðst kærði ekki minnast þess sérstaklega, að neinn maður hefi verið með sér, þegar hann fór um Þborð í skipið „True Knot“. Ekki kveðst kærði muna, hvort hann hafi ekið bifreið sinni, Þegar hann fór út úr margnefndu veitingahúsi, eða hvort einhver annar hafi gert það fyrir sig. Hann lét þess þó getið í réttarhaldi Þann 26. júlí s. l., að hann hefði verið með kveikiláslykla bifreiðar sinnar á sér, er hann var handtekinn, og taldi því sennilegast, að hann hefði sjálfur ekið bifreið sinni niður að höfn. Ekki kveðst kærði muna, hvort hann hafi viðurkennt það við yfirheyrzlu á lögregluvarðstofunni, eftir að hann var handtekinn, að hann hefði bá nýlega ekið Þifreið sinni. Hann telur sennilegt, að hann hafi neytt einhvers áfengis frá því hann fór úr Tjarnarcafé umrætt kvöld, þar til hann var handtekinn um nóttina, en man ekki, hvar Það hafi verið. Kærði hefur tekið fram, að það komi oft fyrir, að hann gleymi löngum köflum úr ferli sínum, þegar hann sé mjög ölvaður, eins og hann hafi verið umrædda nótt, og komi hann þvi þá aldrei fyrir sig, sem gerzt hafi. Telur kærði hafa verið svo mikil brögð að ölvun sinni þessa nótt, að hann hefði þá naumast getað ekið bifreið. Eins og áður var ltillega að vikið, skýrði kærði við frumrannsókn málsins á allt annan veg frá málavöxtum, en hér að framan hefur verið rakið. Kvaðst hann þá hafa ekið bifreið sinni beina leið niður að höfn eftir að hann kom úr ferðalaginu nefnt kvöld, en farið síðan heim til Höskuldar Þórhallssonar á Tryggva- götu 6. Hafi þeir Höskldur síðan farið fótgangandi í veitingahúsið Tjarnarcafé, einskis áfengis neytt þar, en farið þaðan ásamt Bóbó Waage (Einari Guðjóni Benediktssyni Waage) heim til Höskuldar og neytt þar áfengis, sem hann (Höskuldur) hafi átt. Síðan kveðst kærði hafa ætlað að hitta kunningja sinn um borð í skipinu True Knot, en hann þá ekki verið þar og upp úr því hafi lögreglan handtekið sig. Þessum framburði sinum breytti kærði sama dag og hann hafði látið hafa hann eftir sér til samræmis við það, sem áður er rakið, og telja verður réttara eftir þeim gögnum, sem fyrir liggja í máli þessu. Með viðurkenningu kærða á því, að hann hafi verið með kveiki- láslykla bifreiðar sinnar í vösum sinum, er hann var handtekinn umrædda nótt, en þetta hafa lögreglumenn einnig borið, að verið hafi, þeirri skoðun kærða, að sennilegt sé, að hann hafi ekið bif- reið sinni að skipinu True Knot einnig þá sömu nótt, framburði tveggja lögreglumanna um, að kærði hafi viðurkennt það, þegar eftir að hann var handtekinn, að hann hefði þá nýlega ekið bifreið sinni svo Ölvaður sem hann var, en því hefur kærði aldrei mótmælt að hann hafi verið, heldur þvert á móti reynt að gera sem mest úr ölvun sinni, svo og með tilliti til reikuls og óákveðins fram- 567 burðar kærða við rannsókn málsins, verður að telja nægilega sann- að, að hann hafi ekið bifreið sinni R 5427 undir áhrifum áfengis aðfaranótt þess 26. júlí s. 1. og hefur hann með því athæfi sinu brotið 21. gr. áfengislaga nr. 33 9. janúar 1935 og í. mgr. 23. gr. bifreiðalaga nr. 23 16. júní 1941, og þykir refsing hans samkvæmt 39. gr. áfengislaganna og 38. gr. bifreiðalaganna hæfilega ákveðin varðhald í 10 daga. Þá ber samkvæmt 21., sbr. 39. gr. áfengislaganna og 39. gr. bif- reiðalaganna að svipta kærða leyfi til að aka bifreið í 4 mánuði frá birtingu dóms þessa. Kærða ber að dæma til að greiða allan sakarkostnað, þar með talin málsvarnarlaun skipaðs verjanda sins, Sigurðar Ólasonar hrl., kr. 300.00. Á rekstri máls þessa hefur orðið nokkur dráttur, og stafar hann af miklum embættisönnum dómarans. Þess skal getið, að sá þáttur málsins, sem snýr að broti þeirra Hendriks Sigurðar Gunnars Rasmus og Hóskuldar Þórhallssonar hefur verið afgreiddur sérstaklega. Dómsorð: Kærði Ólafur Pétursson sæti varðhaldi í 10 daga. , Hann skal sviptur leyfi til að aka bifreið í 4 mánuði frá birt- ingu dóms þessa. Kærði greiði allan sakarkostnað, þar með talin málsvarnar- laun skipaðs verjanda sins, Sigurðar Ólasonar hrl., kr. 300.00. Dómi þessum skal fullnægja með aðför að lögum. Mánudaginn 13. desember 1948. Nr. 119/1948. Valdstjórnin (Hrl. Einar B. Guðmundsson) gegn Snæbirni Stefánssyni (Hrl. Gunnar Þorsteinsson). Setudómarar próf. Ólafur Lárusson og Einar Arnalds borgardómari í stað hrd. Jónatans Hallvarðssonar og hrd. Þórðar Evjólfssonar. Fiskveiðabrot. Dómur hæstaréttar. Forstöðumaður Sjómannaskólans hefur markað á sjó- uppdrátt stað skips kærða í landhelgi, og reyndist hann vera 1.2 sjómilu fyrir innan landhelgislínu. 368 Af lögum nr. 14/1948 og forsögu þeirrar verður ekki ráðið með öruggri vissu, að þeim hafi verið ætlað að taka til fésekta, sem miðaðar eru við gullkrónur samkvæmt lög- um nr. 4/1924. Verður sekt kærða því einungis ákveðin eftir 1., sbr. 4. gr. laga nr. 5/1920 og lögum nr. 4/1924. Þykir refsing kærða með hliðsjón af gullgildi íslenzkrar krónu, sem nú er 33.96, og þegar þess er gætt, að hér var um togbát að ræða, 53.27 smálestir að stærð, hæfilega ákveðin kr. 29500.00 sekt til Landhelgissjóðs Íslands, og komi 6 mánaða varðhald í stað sektarinnar, ef hún verður ekki greidd innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Ákvæði héraðsdóms um upptöku veiðarfæra og máls- kostnað í héraði staðfestast. Kærði greiði allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin málflutningslaun skipaðs sækjanda og verjanda fyrir hæstarétti, kr. 500.00 til hvors. Dómsorð: Kærði Snæbjörn Stefánsson greiði kr. 29 500.00 sekt í Landhelgissjóð Íslands, og komi 6 mánaða varðhald í stað sektarinnar, ef hún verður ekki greidd innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Ákvæði héraðsdóms um upptöku veiðarfæra svo og um málskostnað í héraði eiga að vera óröskuð. Kærði greiði allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin málflutningslaun skipaðs sækjanda og verj- anda fyrir hæstarétti, hæstaréttarlögmannanna Einars B. Guðmundssonar og Gunnars Þorsteinssonar, kr. 500.00 til hvors. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur lögregluréttar Keflavíkur 9. júní 1948. Ár 1948, miðvikudaginn 9. júní, var í lögreglurétti Keflavíkur, sem haldinn var af Alfred Gíslasyni lögreglustjóra á skrifstofu réttarins, upp kveðinn dómur í málinu: Valdstjórnin gegn Snæbirni Stefánssyni, sem dómtekið var í dag. Mál þetta er af valdstjórnarinnar hálfu höfðað gegn kærða Snæ- 569 birni Stefánssyni, skipstjóra á v/b Skálafelli RE 20, til heimilis Grettisgötu 66 í Reykjavik, fyrin brot á lögum nr. 5, 18. maí 1920 um bann gegn botnvörpuveiðum. Kærði er kominn yfir lögaldur sakamanna, fæddur í Reykjavík 22. sept. 1889, og hefur ekki, svo vitað sé, sætt ákæru eða refsingu fyrir neitt lagabrot. Málavextir eru þessi: Þriðjudaginn 8. júni 1948 kl. 19.20 sáu skipsmenn á varðskipinu Víkingi mótorskipið Skálfell, er var að toga með stjórnborðsvörpu. Var sett bauja í kjölfar skipsins og gerð eftirfarandi staðarákvörðun: Keilir > 17? 0 Þórðarfell > 52? 00 Reykjanesviti Gefur staðarákvörðun þessi stað skipsins 1.2 sjómilur innan land- helgislínunnar. Kærði hefur haldið því fram hér í réttinum, að hann hafi talið sig vera utan landhelgislínunnar í umrætt skipti og stuðzt við mið í landi og áttavita skipsins, en dýptarmælir var ekki í lagi. Hann hefur hins vegar lýst yfir því, að hann véfengdi ekki mælingar varð- skipsins og lýst því yfir, að ákvörðun staðar þess, er skip hans var statt á, er varðskipið kom að því, sé rétt. Verður rétturinn að lita svo á, að kærði hafi samkvæmt framan- sögðu verið að botnvörpuveiðum innan landhelgi í umrætt skipti, og varðar brot hans við 1. gr., sbr. 3. gr. laga nr. 5 18. maí 1990. Þykir refsing hans, með tilliti til laga nr. 4/1924, sbr. lög nr. 4/1948 hæfilega ákveðin kr. 88 500.00 sekt til landhelgissjóðs Ís- lands, og er þá tekið tillit til gullgengis íslenzkrar krónu. Komi 7 mánaða varðhald í stað sektarinnar, ef hún verður ekki greidd innan 4 vikna frá lögbirtingu dóms þessa. Öll veiðarfæri, þar með taldir dragstrengir v/b Skálafells RE 20, skulu upptæk ger, og renni andvirði þeirra til landhelgissjóðs Ís- lands. Afli fyrirfannst enginn í skipinu, er það var stöðvað. Kærði greiði allan kostnað sakarinnar. Málið hefur verið rekið vítalaust. Því dæmist rétt vera: Kærði Snæbjörn Stefánsson skipstjóri greiði 88500 króna sekt í landhelgissjóð Íslands, og komi 7 mánaða varðhald í stað sektarinnar, ef hún verður ekki greidd innan 4 vikna frá lög- birtingu dóms þessa. Öl veiðarfæri v/b Skálafells RE 20 skulu gerð upptæk til sama sjóðs. Kærði greiði allan kostnað sakarinnar. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. 570 Miðvikudaginn 15. desember 1948. Nr. 123/1948. Valdstjórnin (Hdl. Jón N. Sigurðsson) Ssegn Guðmundi Vigfússyni (Hrl. Einar B. Guðmundsson). Setudómari próf. Ólafur Lárusson í stað hrd. Jónatans Hallvarðssonar.. Fiskveiðabrot. Dómur hæstaréttar. Kærði var staðinn að því að vera með botnvörpu í sjó í landhelgi, og hefur hann ekki fært sennileg rök fyrir þvi, að vörpunni hafi verið kastað í öðru skyni en til fiskveiða. Með þessari athugasemd og að því athuguðu, að gullgengi íslenzkrar krónu er nú hið sama, sem getur í héraðsdómi, ber að staðfesta hann, þó svo, að greiðslufrestur á sekt kærða ákveðst 4 vikur frá birtingu dóms þessa, og komi 6 mánaða varðhald í stað hennar, ef hún greiðist ekki innan þess tíma. Eftir þessum málsúrslitum ber kærða að greiða allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin málflutnings- laun skipaðs sækjanda og verjanda í hæstarétti, kr. 900.00 til hvors. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður, þó svo, að greiðslufrestur á sekt kærða Guðmundar Vigfús- sonar verði 4 vikur frá birtingu dóms þessa, og komi 6 mánaða varðhald í stað hennar, ef hún greiðist ekki innan þess tíma. Kærði greiði allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin málflutningslaun skipaðs sækjanda og verj- anda fyrir hæstarétti, cand jur. Jóns N. Sigurðssonar og Einars B. Guðmundssonar hæstaréttarlögmanns, kr. 900.00 til hvors. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. ö71 Dómur lögregluréttar Reykjavíkur 19. maí 1948. Ár 1948, miðvikudaginn 19. maí, var í lögreglurétti Reykjavíkur, sem haldinn var í skrifstofu borgardómara að Tjarnargötu 10 af Gunnari A. Pálssyni setudómara kveðinn upp dómur í málinu: Vald- stjórnin gegn Guðmundi Vigfússyni, sem tekið var til dóms 3. þ. m. Mál þetta er af valdstjórnarinnar hálfu höfðað gegn Guðmundi Vigfússyni skipstjóra, Helgafellsbraut 15 í Vestmannaeyjum, fyrir brot gegn lögum nr. 5 18. maí 1920, um bann gegn botnvörpuveiðum, sbr. lög nr. 4 11. apríl 1924, um að miða við gullkrónur sektir fyrir landhelgisbrot, til refsingar, upptöku afla og veiðarfæra, svo og til greiðslu alls sakarkostnaðar. Kærði er fæddur í Vestmannaeyjum 10. febrúar 1906 og þvi kom- inn yfir lögaldur sakamanna. Hann hefur, svo kunnugt sé, sætt þeim refsingum, er nú greinir: 1930 % Sætt í Reykjavík, 50 króna sekt fyrir ölvun. 1930 % Sætt á Siglufirði, 90.00 króna sekt og 7.00 króna skaða- bótagreiðslu fyrir götuóspektir og fataspjöll. 1932 14% Dómur aukaréttar Vestmannaeyja, 300.00 króna sekt fyrir brot gegn 101. gr. hegningarlaganna. 1933 10 Kærður fyrir brot gegn fiskiveiðasamþykkt Vestmanna- eyja. Sannaðist ekki og látið falla niður. 1933 1% Sætt í Vestmannaeyjum, 50.00 króna sekt fyrir ölvun og óspektir, 1937 *% Sætt í Vestmannaeyjum, 25.00 króna sekt fyrir brot gegn fiskiveiðasamþykkt Vestmannaeyja. Atvik máls þessa eru þau, að klukkan 10.30 miðvikudaginn 31. marz s. 1. var Gruimmanflugbátur flugfélagsins Loftleiða h/f hafinn til flugs af flugvellinum í Reykjavík. Flugmenn voru þeir Alfred Elíasson flugstjóri, Eskihlíð 7 og Stefán Magnússon flugmaður, Laugahvoli við Laugarásveg, báðir í Reykjavík. Var flugvélin send af Pálma Loftssyni, framkvæmdastjóra landhelgisgæzlunnar, og var ferðinni heitið með suðurströndinni austur að Ingólfshöfða, í því skyni að athuga um ólögmætar veiðar. Voru því með í förinni land- helgisgæzlumennirnir Jón Jónsson skipherra, Njálsgötu 4 og Eyj- ólfur Hafstein 1. stýrimaður, Kjartansgötu 3, báðir í Reykjavík. Hefur Jón skipherra sem vitni skýrt frá ferðum flugvélarinnar á þá leið, er nú verður greint, og hefur Eyjólfur 1. stýrimaður, og sem vitni, staðfest frásögn hans, svo og báðir fyrrgeindir flugmenn, einnig sem vitni, að því leyti, sem þeir hafa verið spurðir. Kveður Jón skip- herra, að flogið hafi verið yfir Reykjanesskaga og komið að sjó við Krísuvíkurberg. Síðan hafi verið flogið yfir bergkantinn með stefnu á Selvogsvita. Klukkan 10.53 hafi verið flogið yfir togbát, staddan á Herdisarvík vestanverðri. Við athugun hafi komið í ljós, að tog- bátur þessi hafi verið v/b Vonin VE 113 frá Vestmannaeyjum, en hún er að stærð 65 smálestir brúttó, með 160 hestafla vél, og eru ð72 eigendur hennar kærði Guðmundur Vigfússon og bræður hans tveir, Jón Vigfússon og Guðlaugur Vigfússon, báðir til heimilis í Vest- mannaeyjum. Voru allir eigendurnir á bátnum í þetta skipti, kærði Guðmundur skipstjóri, Jón 1. vélstjóri og Guðlaugur háseti. Þar eð landhelgisgæzlumönnunum virtist v/b Vonin vera að ólöglegum tog- veiðum í landhelgi, gerðu þeir sérstakar athuganir um stað hennar og athafnir. Var flugvélin látin fljúga austur með skipinu og nokkuð austur fyrir það, síðan vestur með því aftur og nokkuð vestur fyrir það. Loks var flogið aftur austur með skipinu og haldið áfram austur með landi til að athuga, hvort ekki væru fleiri skip eða bátar að ólöglegum veiðum í landhelgi. Á tveim fyrrgreindu ferðunum var staðarákvörðun bátsins ger og athafnir á honum at- Var flogið eins nálægt bátnum og flugmennirnir töldu óhætt, og er ágreiningslaust í máli þessu, að mjög nálægt honum hafi verið flogið. Reyndist staður bátsins í fluglínunni, þegar flogið var í beina línu frá Krísuvíkurbergi með stefnu á Selvogsvita. Taldi Jón a í fyrstu stað bátsins 2.8 sjómílur innan landhelgis- linu, og kvað kærði Guðmundur það áreiðanlega svo nærri réttu lagi, að hann sá ekki ástæðu til að véfengja það. Síðar markaði skipherr- ann stað bátsins á sjókort með stærri mælikvarða en kort það hafði, er hann markaði staðinn á í fyrstu, og bar um staðarákvörðunina eftir. Kom þá í ljós, að fari, er hann hafði markað stað bátsins á fyrr, hafði ekki verið fyllilega nákvæmt vegna smæðar sinnar, og reyndist staður bátsins að réttu vera 2.65 sjómílur innan landhelgis- linu. Var stærra kortið með ámörkuðum stað bátsins af skipherr- anum lagt fram í rannsókn málsins og ekki gerðar athugasemdir um hann af Unnsteini Beck lögfræðingi, er dómarinn hafði falið að gæta réttar kærða, er sjókortið var lagt fram, þar eð það var gert í Reykjavík, að kærða fjarstöddum. Þá hlutaðist dómarinn og til um, að skólastjóri Styrimannaskólans, Friðrik Ólafsson, fyrrverandi varð- skipsforingi, kynnti sér gögn málsins og athugaði staðarákvörðun skipherrans. Taldi skólastjórinn staðarákvörðunina rétta á kortinu, eftir því sem upp væri gefið, og staðfesti það álit sitt með áritun á fyrrgreint sjókort í viðurvist dómarans. — Að þessu athuguðu, svo og því, að staðarákvörðunin hefur fyllstu stoð í vitnaframburðum flugmannanna, þykir ekki vafi leika á um það, að v/b Vonin hafi verið stödd á vestanverðri Herdísarvík, 2.65 sjómilur innan landhelgis- línu, þegar landhelgisgæzlumennirnir athuguðu hana á fyrrgreindum tíma. Við athugun sína sáu gæzlumennirnir, að verið var að draga inn botnvörpu á v/b Voninni. Töldu þeir hana þvi vera að botnvörpu- veiðum í landhelgi, og er þeim komu heim, sendu þeir bæjarfógetanum í Vestmannaeyjum símskeyti, og kærðu skipstjórann fyrir ólöglegar veiðar í landhelgi. Var rannsókn síðan hafin af settum bæjarfógeta, Axel Ó. Ólafssyni bæjarfógetafulltrúa, 2. f. m., en vegna anna taldi hann. sig ekki geta haldið henni áfram og lokið málinu. Hinn 7. 573 sama mánaðar var Gunnar A. Pálsson, lögfræðingur í Reykjavík, skipaður til þess að fara með málið sem setudómari. Hefur hann því farið með það síðan. Kærði neitar því ákveðið að hafa verið að botnvörpuveiðum í landhelgi umrætt skipti. Hefur hann skýrt svo frá ferðum sínum, að hann hafi farið í róður frá Vestmannaeyjum aðfaranótt 30. marz s. 1., klukkan um 4. Fyrst hafi hann varpað botnvörpu sinni um 20 sjó- milur NVa N frá Faxaskeri, en síðan flutt sig og verið að veiðum vestur undir Selvogi frá klukkan 1í greindan dag til klukkan um 3.30 aðfaranótt 31. mara. Í síðasta toginu þar hafi varpan rifnað svo mikið, að hann hafi þurft að taka í notkun varavörpu, er hann hafði um borð. Til þess að hún yrði veiðihæf, hefði þó þurft að gera nokkuð við hana, auk þess sem þurft hefði að „slá undan“ vörpunni, er rifnað hefði (þ. ce. losa hana frá fótreipinu) og „slá undir“ vara- vörpuna (þ. e. festa hana við fótreipið). Varavarpan hafi verið geymd uppi á palli á hæð við Þbátaþilfar yfir afturhluta bátsins og hafi þurft að vinna að lagfæringu hennar þar. Hafi sér því þótt ör- uggara, vegna þeirra, er að henni unnu, að sigla upp undir land, og einnig hafi það ýtt undir sig um að sigla upp undir, að hann hafi í þetta skipti verið að gera tilraunir um breytingu á vörpunni, enda hefði hún áður reynzt verr en skyldi, og hafi hann því viljað at- huga hana í næði. Af þessum ástæðum segist hann hafa siglt af stað inn á Herdísarvík kukkan um 4 að morgni hins 31. marz s. 1. og verið kominn þangað klukkan um 5 um morguninn. Sagði hann í fyrstu, að ekkert hefði verið unnið að fyrrgreindum aðgerðum við vörpurnar á leiðinni upp undir, en síðar, eftir að nokkrir bátverjar höfðu borið, að þeir hefðu unnið að báðum vörpunum á leiðinni, sagði hann, að eitthvað hefði verið unnið að rifnu vörpunni, og einnig kynni eitthvað að hafa verið unnið að varavörpunni, en þó að sér óafvitandi og ekki eftir skipun sinni. Er komið hafði verið inn á Herdísarvík, hafi verið unnið óslitið að aðgerðum, unz þeim hafi verið lokið um það leyti, er gæzluflugvélin flaug yfir bátinn, klukkan 10.58. Er flugvélin flaug yfir, hafi verið svo ástatt um borð, að toghlerarnir hafi hangið í gálganum utanborðs, aðgerðinni á varavörpunni hafi verið lokið, búið hafi verið að lása vörpustreng- ina (,„grandrópana“) í vörpuvænginn og varpa vörpunni af fyrr- greindum palli í sjóinn, en að því loknu hafi varpan verið dregin fram með bátnum og síðan dregin inn stjórnborðsmegin á venju- legum stað eins og eftir tog. Þegar er því hafi verið lokið, segir kærði, að siglt hafi verið af stað út af víkinni, og er það í samræmi við framburði gæzlumanna. Þá aðferð við flutning varavörpunnar niður á þilfar, er nú hefur verið lýst, telur kærði hafa verið alveg eðlilega, eins og þarna hafi staðið á, enda í samræmi við venju sína. Samkvæmt því, er nú var rakið, hefur kærði þannig viðurkennt, að verið hafi verið að draga vörpuna inn stjórnborðsmegin á bátn- 574 um, þegar flugvélin flaug yfir hann, enda þótt hann hafi ekki viljað viðurkenna að hann hafi verið að togveiðum þarna. Einnig hefur hann viðurkennt, að nokkur óaðsgerður afli hafi verið á þilfari bátsins. Í rannsókn málsins voru bátverjar kærða krafðir vættis. Eru tímaákvarðanir vitna þessara nokkuð á reiki, en í aðalatriðum eru vitnaskýrslur þeirra svipaðar frásögn kærða. Verða nú framburðir bátverja, beir, er nokkurs eru verðir, raktir um þau atriði, er máli þykja skipta. Vitnið Einar Jóhannsson stýrimaður segir, að nokkur suðaust- an kvika hafi verið, en þó ekki nein að ráði, og einhver gola eða andvari. Hættulaust hafi verið að vinna að vörpunni úti og sæmileg aðstaða. Ekki hafi verið togað á Herdisarvík, en varavörpunni verið varpað fyrir borð, og hún síðan dregin inn á stjórnborðshlið. Vitnið Magnús Pálsson háseti segir, að unnið hafi verið að vörpu- aðgerðunum á leiðinni að landi. Að aðgerðunum inni á Herdísarvík loknum hafi varavörpunni verið varpað í sjóinn til inndráttar á þilfar bátsins. Ekki hafi verið togað á víkinni. Vitnið Rafn Kristjánsson háseta minnir, að svolítil alda hafi verið, þegar hætt var að toga og varpan rifnaði, en man ekki eftir vindi. Vann vitnið að aðgerðum beggja varpanna á leiðinni til lands, og kveður að aðstaða við það hafi ekki verið neitt venju fremur vond. Aðgerðunum hafi verið lokið inni á Herdisarvik og vörpunni þá verið varpað í sjóinn af pallinum og hún síðan dregin inn stjórn- borðsimegin á venjulegum stað. Vitnið Jón Vigfússon 1. vélstjóri, sem er bróðir og sameigandi kærða að v/b Voninni, segir, að er aðgerð varavörpunnar hafi verið lokið, hafi henni verið kastað í sjóinn af pallinum og síðan dregin inn á venjulegum stað á bátnum. Ekki hafi verið togað á Herdísar- vík. Sig minni, að veður hafi verið sæmilegt að morgni hins 31. marz s. l., en eitthvað rugl í sjóinn. Vitnið Guðlaugur Vigfússon háseti, sem einnig er bróðir kærða og sameigandi hans að v/b Voninni, segir, að ekki hafi verið meiri velt- ingur úti fyrir en svo, að hægt hafi verið að vinna að vörpuaðgerð- unum þar, og kveðst sjálft hafa unnið að þeim, bæði á þilfari og pall- inum á leiðinni að landi. Hafi aðgerðirnar gengið sæmilega á leið- inni, en þeim verið lokið á Herdísarvík. Síðan hafi varavörpunni verið varpað í sjóinn til inndráttar á sinn stað á þilfarinu. Telur vitnið, að nokkuð hafi þurft að gera við varavörpuna, og gizkar á, að það hafi verið 3—4 klukkustunda verk fyrir sig eitt, en auk viðgerðar- innar hafi þurft að „slá undir“ vörpuna, en því sé almennt ekki unnt að ljúka á skemmri tíma en 1--1% klukkustund. Um hina sérstöku afstöðu vitnanna Jóns og Guðlaugs er þegar getið. Öll taka vitnin kaup sitt í aflahlut. Voru þau og öll enn skip- verjar kærða og undir hans stjórn, er þau voru spurð. Geta þau af 575 Þessum ástæðum ekki talizt óaðfinnanleg, og verður að meta fram- burði þeirra með þeim fyrirvara, er þau bera kærða í hag. Ekki verður dregið í efa, að landhelgisgæzlumennirnir hafi at- hugað athafnir bátverja við góða aðstöðu. Þeir flugu mjög nálægt bátnum og oftar en einu sinni. Athuguðu þeir, hvað fram fór um borð, bæði með berum augum og eins með sjónaukum. Kveðast þeir hafa séð vel út um glugga flugvélarinnar, enda hafi þeir verið fægðir sérstaklega í því skyni, áður en ferðin var hafin. Vængirnir voru fyrir ofan gluggana og byrgðu því ekki sýn. — Í þessu sambandi lætur dómarinn þess getið, að hann hafi sjálfur, í því skyni að Sera sér grein fyrir aðstöðu gæzlumannanna, látið flugvél fljúga með sig að togbáti á veiðum. Hafi sér virzt mjög góð aðstaða til allrar at- hugunar á bátnum, í. d. hafi dragstrengirnir sézt mjög greinilega. Vitnið Jón Jónsson skipherra telur öruggt, að sá inndráttur vörp- unnar, er það sá á Herdísarvíkinni, hafi verið venjulegur inndráttur eftir tog, og hafi öll vinnubrögð um borð bent til þess. Auk þess sá vitnið óaðgerðan afla á þilfari bátsins. Vitnið Eyjólfur Hafstein 1. stýrimaður sá einnig greinilega að ver- ið var að draga vörpuna inn og gat ekki ályktað annað, en að sá inndráttur væri eftir nýlokið tog, enda hafi hlerarnar hangið í gálg- unum utanborðs. Þá sá vitnið Eyjólfur og einhvern afla á þilfari bátsins. Hafa landhelgisgæzlumennirnir báðir unnið eið að framburðum sinum. Svo sem ljóst er af framangreindum vitnaframburðum, var gott veður á þeim tíma, er kærði telur vörpu sína hafa rifnað. Alda virðist ekki hafa verið nein að ráði, og segir kærði, að slysalaust myndi hafa gengið að gera þær ráðstafanir, er gera þurfti, strax á þeim stað, er Varpan rifnaði, enda er meira en hnéhá grind umhverfis pallinn, er varavarpan var á. Koma þessar lýsingar veðurs og sjólags einnis heim við vottorð Veðurstofunnar, er aflað var og lagt fram í rann- sókn málsins. Virðist af þessum ástæðum harla ólíklegt, að kærði, sem kveðst hafa viljað flýta aðgerðunum sem mest til þess að komast sem fyrst á veiðar aftur, hafi eytt tíma í heillar klukkustundar nauð- synjalitla siglingu upp að landi. — Eftir skýrslu kærða hafa liðið um Það bil 7 klukkustundir frá því að hann lagði af stað til lands, unz hann telur aðgerðunum við vörpuna hafa verið lokið á Herdísarvík. Af gögnum málsins er ljóst, að hinar töldu aðgerðir voru ekki meiri en svo, að þeim mátti ljúka á mun styttri eða líklega meira en helmingi styttri tíma. — Alda sú, er kærði kveður sig hafa verið að forðast, var austsuðaustan. Hann var þó á Herdísarvík vestan- verðri, er yfir hann var flogið, og því öfugu megin til að forðast ölduna. — Ekki varpaði kærði akkeri á víkinni, enda þótt það virðist hafa verið mun eðlilegra og áhættuminna fyrir hann, ef ekkert hefði gerzt annað en í frásögn hans greinir. — Þá var og óaðgerður afli á ö76 þilfari bátsins, og þykir ólíklegt, að kærði, sem ekki er annað upp- víst um, en að hann sé góður og gegn fiskimaður, láti að ástæðu- lausu afla sinn liggja óaðgerðan meira en 7 klukkustundir. — Svo sem kunnugt er, forðast sjómenn yfirleitt að bleyta veiðarfæri sin að ástæðulausu. Varavarpa kærða var þurr á pallinum. Hún er að sögn kærða 51 fet á lengd og liklega um 150 kg að þyngd. Virðist því ekki eðlilegt að ætla, að þeim aðferðum hefði verið beitt um flutning hennar af pallinum á þilfarið, er kærði hefur lýst, enda þótt átt hefði að flytja hana þann spöl. Þau atriði, er nú hafa verið rakin, þykja vera þess eðlis, að þegar þau eru virt, verði að telja mikið bresta á, að kærði hafi gert nægi- lega glögga grein gert fyrir eðlilegri för sinni til Herdísarvíkur í umrætt skipti, hinni löngu dvöl sinni þar og inndrætti vörpunnar, er gæzlumennirnir sáu, og ka erði viðurkennir, að þarna hafi átt sér stað. Verður því að telja nægilega sannað með fyrrgreindum full- gildum og eiðfestum vitnaframburðum landhelgisgæzlumannanna, Jóns Jónssonar skipherra og Eyjólfs Hafsteins 1. stýrimanns, að kærði hafi í umrætt skipti verið að botnvörpuveiðum í landhelgi á þeim tíma og stað, er flugvélin flaug yfir v/b Vonina og sem fyrr er greindur, þrátt fyrir gagnstæða framburði bátverja, er samkvæmt framanskráðu engir geta talizt lögfull vitni í máli þessu, enda verður og að telja þá alla hluttakendur í hinum refsiverða verknaði kærða, þótt þeir séu að lögum undanþegnir refsingu. Verður því að telja kærða hafa gerzt sekan við 1. gr., sbr. 3. gr. laga nr. 5 18. maí 1920 um bann gegn botnvörpuveiðum, sbr. og lög nr. 4 11. april 1924, um að miða við gullkrónur sektir fyrir landhelgisbrot. Þykir refsing kærða, með vísun til núverandi gullgildis íslenzkrar krónu (100 gullkrónur 294.46 pappirskrónur) hæfilega ákveðin 29 500.00 króna sekt, er renna skal í Landhelgissjóð Íslands. Verði sektin ekki greidd innan 4 vikna frá lögbirtingu dóms þessa, skal kærði afplána hana með 7 mánaða varðhaldsvist. Þá skal og allur afli og öll veiðarfæri, þar með taldir dragstrengir, er innanborðs voru í v/b Voninni, upp- tæk ger og andvirðið renna til Landhelgissjóðs Íslands. Loks skal kærði greiða allan kostnað sakarinnar. Rekstur máls þessa hefur verið vitalaus. Dómsorð: Kærði Guðmundur Vigfússon greiði 29 500.00 króna sekt til Landhelgissjóðs Íslands. Skal sektin greidd innan 4 vikna frá lögbirtingu dóms þessa, en ella skal kærði afplána hana með 7 mánaða varðhaldsvist. Allur afli og öll veiðarfæri, þar með taldir dragstrengir um borð í v/b Voninni, VE 113, skulu upptæk ger og andvirðið renna til Landhelgissjóðs Íslands. Kærði skal greiða allan kostnað sakarinnar. Dómi þessum ber að fullnægja með aðför að lögum. 571 Föstudaginn 17. desember 1948. Nr. 45/1948. Réttvísin og valdstjórnin (Hrl, Einar Arnórsson) gegn Kristni Daníelssyni (Hrl. Eggert Claessen). Setudómari próf. Ólafur Lárusson í stað hrd. Jónatans Hallvarðssonar. Brot gegn bifreiða- og umferðarlögum. Manndráp af gáleysi. Dómur hæstaréttar. Sakaratriðum er rétt lýst í hinum áfrýjaða dómi og brot ákærða rétt fært til refsiákvæða, þó svo, að ógætilegur akst- ur hans fram hjá bifreiðum, sem hann mætti, og fram hjá bifreiðum, sem hann ók fram úr, varðar einnig við 3. mgr. 28. gr. laga nr. 23/1941. Með þessari athugasemd þykir mega staðfesta hinn áfrýjaða dóm. Ákærði greiði allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin málflutningslaun skipaðs sækjanda og verjanda fyrir hæstarétti, 800.00 kr. til hvors. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Ákærði Kristinn Daníelsson greiði allan áfrýjunar- kostnað sakarinnar, þar með talin málflutningslaun skipaðs sækjanda og verjanda fyrir hæstarétti, hæsta- réttarlögmannanna Einars Arnórssonar og Eggerts Claessens, kr. 800.00 til hvors. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur aukaréttar Reykjavíkur 12. febrúar 1948. Ár 1948, fimmtudaginn 12. febrúar, var í aukarétti Reykjavikur, sem haldinn var í skrifstofu réttarins af Valdimar Stefánssyni saka- dómara, kveðinn upp dómur í málinu nr. 760/1948: Réttvísin og valdstjórnin gegn Kristni Danielssyni, sem tekið var til dóms þann 28. fyrra mánaðar. Málið er af réttvísinnar og valdstjórnarinnar hálfu höfðað gegn 37 5/8 ákærða Kristni Danielssyni Dbifreiðarstjóra, Útskálum við Suður- landsbraut hér í bæ, fyrir brot gegn XXIII. kafla almennra hegn- ingarlaga nr. 19 12. febrúar 1940, bifreiðalögum nr. 23 16. júni 1941, umferðalögum nr. 24 16. júní 1941 og lögreglusamþykkt Reykja- víkur nr. 2 7. janúar 1930. Ákærði er kominn yfir lögaldur sakamanna, fæddur 22. janúar 1926 í Reykjavík, og hefur hann, svo vitað sé, sætt eftirfarandi kær- um og refsingum: 1937 % Kærður fyrir að hanga í bifreið. Sent barnaverndar- nefnd. 1945 2% Sátt, 50 kr. sekt fyrir ofhraða á bifreið og bilaðan ljósa- umbúnað. 1945 15 Áminning fyrir ógætilegan bifreiðarakstur. 1945 1%, Sátt, 30 kr. sekt fyrir brot gegn reglum um aðalgötur og hliðargötur. 1946 ?%, Sátt, 30 kr. sekt fyrir ógætilegan akstur. 1947 25 Sátt, 50 kr. sekt fyrir brot gegn 31. gr. 3. mgr. og 46. gr. lögreglusamþykktar Reykjavíkur og 7. gr. umferðarlaga. 1947 2% Sátt, 50 kr. sekt, fyrir brot gegn 14. gr. bifreiðalaga. 1947 1%, Sátt, 75 kr. sekt, fyrir brot gegn 14. gr. 4. mgr. bifreiða- laga. Málavextir eru þeir, sem nú skal greina: Þriðjudaginn 14. október s. 1. um kl. 1.55 e. h. ók ákærði bifreið sinni R 3889 suður Holtaveg hér innan við bæinn í áttina að Suður- landsbraut. Nefnda bifreið átti ákærði sjálfur og er hún gerð til vöruflutnings, af gerðinni „Fargo“. Ekkert hlass var á vörupalli bifreiðarinnar, en við hlið ákærða í stýrishúsinu sat Lýður Kristinn Jónsson verkamaður, Grettisgötu 73 hér í bæ. Er ákærði kom að vegamótum Suðurlandsbrautar, kveðst hann hafa stöðvað bifreið sína, þar eð vörubifreiðarnar R 3169 og 4605 voru þá að aka vestur brautina, fram hjá Holtavegi. Hélt hann síðan ferðinni áfram og beygði vestur Suðurlandsbraut. Kveðst hann nú fljótlega hafa komið bifreið sinni á allmikinn hraða og brátt verið búinn að skipta hreyfli hennar í 5. (hæsta) ganghraðastig. Á á að gizka 3—-400 metra spöl á veginum eða milli býlanna Álfabrekku og Laugabrekku kveðst ákærði hafa ekið fram úr bifreiðum þeim, sem fyrr eru nefndar, og telur hann, að hann hafi þá ekki ekið mikið yfir 50 km hraða miðað við klukkustund. Þannig hagar til á þessum slóðum Suðurlands- brautar, að aðalvegurinn er steyptur, um 6 metrar á breidd, en norðan við hann og áfastur við hann er malarvegur, um 3 metrar á breidd, og mun ekki vera til ætlazt að bifreiðar aki eftir honum, nema í brýnustu þörf. Ákærði minnist þess, að er hann beygði af Holtavegi, vestur Suðurlandsbraut, hafi hann sveigt inn á malarveg- inn og haldið bifreið sinni þar, að minnsta kosti meðan hann ók fram úr bifreiðinni R 3169, en sú bifreið var aftar af þeim tveim, sem hann ók fram úr á þessum slóðum. Ekki kveðst hann minnast 579 Þess, að hann hafi mætt bifreiðum, sem voru á austurleið, meðan hann ók eftir malarveginum, en vill þó ekki fullyrða, að svo hafi ekki verið. Eftir að hafa ekið fram úr fyrrnefndum bifreiðum, kveðst ákærði hafa beygt inn á vinstri vegarhelming og haldið óbreyttum hraða, þar til hann kom að bugðu, sem er á veginum nálægt Undra- landi eða Laugabrekku, sem mun vera réttar, en þar hafi hann hægt á ferðinni og telur, að eftir það hafi hraðinn verið um 50 km miðað við klukkusnud. Rétt við gatnamót Suðurlandsbrautar og Þvotta- laugavegar, en þessi gatnamót eru örskammt fyrir vestan fyrrnefnda bugðu, mætti ákærði fólksbifreið. Er hann var kominn aftur með hlið bifreiðar þessarar, kveðst hann hafa séð konu koma hlaupandi út á götuna aftan við fólksbifreiðina og er hann var kominn alveg fram hjá bifreiðinni og sá aftur fyrir hana, segist hann fyrst hafa komið auga á stúlkubarn, sem var á leið suður yfir götuna. Ákærði kveður bilið milli bifreiðar sinnar og konunnar og barnsins hafa verið orðið mjög stutt, þegar hann kom auga á þau, en getur ekki gizkað nánar á um, hve langt eða stutt það hafi verið. Segir hann það nú engum togum hafa skipt, að stúlkubarnið hafi hlaupið þvert fyrir bifreið sína og hafi konan virzt gera tilraun til að stöðva það á leiðinni og elta það út á götuna í þeim tilgangi. Kveðst ákærði nú hafa hemlað með fóthemli bifreiðar sinnar eins fast og hann gat, en ekki hafi tekizt að afstýra slysi með þessum aðgerðum og hafi vinstri hluti framvara bifreiðarinnar rekizt á barnið, og barst það síðan með bifreiðinni, unz hún stöðvaðist, að því er ákærði telur um 1—2 lengdir sínar (bifreiðarinnar) frá þeim stað, sem hann tók að hemla á. Ákærði hefur tekið fram, að er hann hafi komið auga á barnið, áður en slysið varð, hafi konan, sem fyrr en nefnd, verið hægra megin við bifreið hans, en fólk, sem beið eftir strætistvagni þarna við gatnamótin, hafi staðið vinstra megin við veginn og hafi hann af þessum sökum ekki getað sveigt fram hjá barninu, án þess að eiga á hættu að aka á konuna eða fólkið og hafi því verið eina úr- ræðið að reyna að stöðva bifreiðina sem fyrst. Ákærði kveðst hafa haldið bifreið sinni á vinstri vegarhelmingi, Þegar slysið varð, en barnið segir hann hafa verið komið yfir á miðjan syðri vegarhelm- ing, þegar bifreið hans rakst á það. Virtist honum það staðnæmast og fát koma á það, rétt um leið og bifreiðin rakst á það. Eftir slysið fór ákærði út úr Þifreiðinni ásamt farþeganum Lýð Kristni Jóns- syni, og bar sá síðarnefndi barnið inn í bifreið ákærða, sem síðan flutti það á Landsspitalann, ásamt móður þess, en það var konan, sem reyndi að hefta för þess, þegar slysið varð að vilja til og fyrr er minnzt á. Barnið mun, að minnsta kosti kosti fyrst eftir slysið, hafa verið alveg meðvitundarlaust. Þegar slysið varð, kveðst ákærði hafa verið sæmilega fyrirkallaður, hvorki svefnþurfi né þreyttur, og ekki hafi hann þá neytt áfengis nýlega. Hann segir hafa komið mikið fát á sig, þegar hann sá barnið hlaupa út á söluna, en þó hafi hann beitt fóthemli bifreiðar sinnar til fulls, eins og fyrr segir, og heml- ag 580 ana segir hann hafa verið í góðu lagi. Ekki kveðst ákærði vita annað en að hann hafi fulla sjón á báðum augum. Bifreið kveðst hann hafa ekið að staðaldri síðan um vorið 1944, en bifreiðarstjórapróf tók hann þann 22. janúar 1944 og hefur minna próf. Eins og fyrr er getið, mun slys þetta hafa orðið um kl. 1.55 e. h. umræddan dag. Veður mun hafa verið þurrt, lvgnt og fremur bjart, en vegurinn, þar sem það varð, nokkuð rakur. Stúlkubarnið sem fyrir bifreið ákærða varð, hér Hallgerður Ás- mundsdóttir. Átti hún heima á Kirkjumýrarbletti 10 hér í bæ og var 5 ára að aldri, er slysið varð (fædd 11. nóvember 1941). Hún hlaut slík lemstur í slysi þessu, að hún lifði ekki nema 14 sólarhring eftir að það vildi til, andaðist á Landsspítalanum kl. 1.30 aðfaranótt þess 16. október s. L og hafði þá ekki komið til meðvitundar frá því hún var flutt í sjúkrahúsið. Lík telpunnar var krufið þann 16. októ- ber s. L Framkvæmdi prófessor Niels Dungal krufninguna og hefur hann lýst banameini hennar þannig í skýrslu sinni um krufn- inguna: „Við krufninguna fannst blæðing í hægri heilahelmingi og margar smá-blæðingar þar í kring. Hvergi fannst neitt brot á höfuðkúpunni né heldur á neinum öðrum beinum. Blæðingar þessar munu hafa stafað af heilahristingi (conmotio cerebri) og hafa þær ásamt heila- hristingnum orðið barninu að bana.“ Að slysi þessu er vitað um nokkra sjónarvotta. Verða nú fram- burðir þeirra raktir nokkuð varðandi slysið, svo og annarra, sem einhverjar upplýsingar hafa getið gefið við rannsókn málsins um aðdraganda slyssins og annað lútandi að því. Vitnið Lýður Kristinn Jónsson, sem fyrr er getið, sat í stýris- húsi bifreiðar ákærða, við hægri hlið hans, þegar slysið varð. Minn- ist vitnið þess, að ákærði stöðvaði bifreið sína við gatnamót Holta- vegar og Suðurlandsbrautar, þar eð 2 vörubifreiðar voru þá að aka fram hjá þessum gatnamótum. Eftir þetta hafi ákærði haldið vestur Suðurlandsbraut og hafi bifreið hans brátt verið komin á mikinn hraða, og telur vitnið hraðann hafi verið um 60—70 km miðað við klukkustund nokkru áður en slysið varð. Kveðst það hafa haft orð á því við ákærða, bæði meðan ekið var eftir Holtavegi og Suður- landsbraut, að hann æki nokkuð greitt, en hann hafi svarað því litlu eða engu og ekki hægt á ferðinni. Í þessu sambandi hefur ákærði tekið fram, að muni eftir að vitnið hafi nefnt þetta meðan þeir óku eftir Holtavegi, en ekki meðan ekið var eftir Suðurlands- braut. Á veginum milli Holtavegar og Múlavegar segir vitnið ákærða hafa ekið fram úr vörubifreiðum %, sem fyrr er getið um, en þeim hafi verið ekið hægt. Það minnist þess, að ákærði ók eftir malarveginum einhvern spöl vestur brautina, en telur hann hafa verið stuttan, og ekki kveðst það muna, hvort hann hafi mætt bifreiðum á austurleið þannig, þ. e. öfugu (hægra) megin við þær. Ekki vill vitnið þó út af fyrir sig rengja, að svo hafi verið. öðl Er ákærði ók eftir bugðunni við Undraland (eða Laugabrekku) segir það hann hafa verið búinn að hægja á ferð bifreiðarinnar og hafi hraði hennar verið um 60 km miðað við klukkustud, þegar komið var að gatnamótum Þvottalaugavegar. Ekki veitti vitnið því athygli, að þeir ákærði mættu bifreið á austurleið rétt áður en slysið varð. Það veitti litlu telpunni ekki athygli fyrr en hún var tekin að hlaupa út á götuna frá nyrðri vegarbrún, og hafi þá bilið milli hennar og bifreiðarinnar ekki verið orðið nema nokkrir metrar, en þó er það álit vitnisins, að ákærði hafi komið auga á telpuna enn síðar en það og svo seint, að honum hafi ekki unnizt tími til að hemla bifreiðina fyrr en eftir að hún rakst á telpuna. Ekki getur þetta vitni sagt um, hve langt bifreiðin rann áfram eftir að henni rar hemlað, og engin hemaför sá það á veginum eftir að slysið varð. Það segir telpuna hafa hlaupið rakleitt þvert yfir götuna, en konan, sem með henni var, hafi elt hana eitthvað út á veginn, en stað- næmæt síðan á veginum, er hún náði henni ekki. Bifreiðinni segir vitnið hafa verið ekið eftir vinstri vegarhemingi, miðað við stefnu í vestur, þegar slysið varð, og sýndist því telpan verða fyrir framvaranum miðjum, þegar bifreiðin rakst á hana. Það hefur látið þess getið, að kona, sem stóð við biðstöð strætisvagna sunnan megin við veginn, ásamt fleira fólki, hafi staðið svo nálægt veg- inum, að áhættusamt hefði verið hennar vegna fyrir ákærða að beygja til þeirrar (vinstri) hliðar, til þess að reyna að afstýra slysi á þann hátt, og eins og fyrr er getið, hafi konan, sem var með telpunni, sem fyrir bifreiðinni varð, farið eitthvað út á steypta veginn frá nyrðri vegarbrún, þegar hún sá hvað verða vildi, og hafi því einnig verið hættulegt hennar vegna fyrir ákærða að beygja til hægri og reyna þannig að komast fram hjá barninu. Eftir slysið segir vitnið telpuna hafa legið við hægra stigbretti bifreiðar ákærða. Tók konan, sem með henni var (móðir telpunnar), hana fyrst upp, en síðan tók vitnið við henni og bar hana inn í bifreiðina, og var henni síðan ekið á Landsspitalann, eins og fyrr segir. Ekki sá vitnið nein merki þess á telpunni, að hjól bifreiðar ákærða hafi runnið yfir hana. Það hefur látið þess getið, að þeir ákærði hafi ekki verið að tala saman um það leyti, sem slysið varð, og hafi því virzt athygli ákærða beinast þá eingöngu að stjórn bifreiðar- innar. Ekkert kveðst vitnið hafa séð athugavert við ákærða, og er það alveg visst um, að hann hafi ekki bragðað áfengi nýlega. Eftir að ákærði ók brott með hið lemstraða barn, beið vitnið á slys- staðnum, þar til lögreglumenn komu þangað. Þess skal getið, að vitnið kveðst vera allvant að aka Þifreið og hafi það gert það öðru hvoru síðan það öðlaðist bifreiðarstjóraréttindi, árið 1942. Eins og fyrr er getið, var kona sú, sem var með telpunni, sem beið bana í slysi þessu, móðir hennar. Heitir hún Ingrid Hákon- sen, frú, Kirkjumýrarbletti 10 hér í bæ, og hefur hún sem vitni skýrt þannig frá, að þær mæðgur hafi verið búnar að bíða um 1--2 mínútur norðan við Suðurlandsbrautina, þegar slysið varð. Ætluðu þær að biðstöð strætisvagna, sem er sunnan Vegarins, gegnt slys- staðnum, en komust ekki þangað fyrst í stað vegna mikillar umferðar, bæði austur og vestur veginn. Loks virtist vitninu koma lag, og tók það þá í hönd Hallgerðar dóttur sinnar til að leiða hana suður yfir veginn. Segir það Hallgerði litlu þá hafa smeygt hönd sinni úr lófa vitnisins og hlaupið frá því suður yfir veginn, en alveg um leið sá það bifreiðina R 3889 koma akandi vestur veginn á geysi- hraða. Telur það, að bifreiðin hafi þá ekki átt eftir nema á að gizka 10 metra að stað þeim, sem það stóð á. Sá vitnið nú að bifreiðin stefndi á telpuna, og kveðst það þá hafa hlaupið út á steyptu brautina og ætlað að reyna að ná í telpuna, en ekki tókst það, því að alveg í þessum svifum rakst bifreiðin á Hallgerði litlu og kast- aði henni fram á veginn, en ekki kveðst vitnið hafa séð þetta greinilega. Það telur, að telpan hafi verið nærri komin suður yfir veginn, þegar bifreiðin rakst á hana. Einnig segir það telpuna hafa hlaupið þvert og hiklaust yfir veginn, áður en slysið varð. Vitnið kveðst ekki hafa snúið við á veginum, þegar slysið var að vilja ti) heldur hafi það hlaupið meðfram bifreiðinni unz hún stöðvaðist, og flýtt sér að taka barnið upp þar sem það lá við hægra hlið bifreiðarinnar. Ekki kveðst vitnið hafa tekið eftir, hvort bifreið ákærða var hemlað áður en hún rakst á telpuna eða hvort það hafi verið gert eftir að slysið varð, en telur að hún hafi runnið um 4—5 metra áfram eftir að hún rakst á barnið. Vitnið segir það vera álit sitt, að Hallgerður litla hafi ekki tekið eftir bifreiðinni áður en hún hljóp út á götuna, því að hún hafi verið hrædd við bifreiðaumferð og fremur aðgætin. Það er einnig álit þess, að ákærði hefði getað beygt eitthvað til hægri, frá honum séð, án þess að aka á vitnið um það leyti, sem slysið var að vilja til. Vitnið Inga Ragnhildur Ólafsdóttir, Reykjaborg við Múlaveg hér i bæ, stóð við Þbiðstöð strætisvagna sunnan við gatnamót Suður- landsbrautar og Þvottalaugavegar, þegar slysið varð, alveg á móts við stað þann, sem það stóð á. Kveðst það hafa staðið alveg við veginn, innan við Í meter frá syðri vegarbrún. Er það kom að bið- stöðinni, sá það konu standa norðan við veginn og hélt hún í hönd- ina á lMtilli telpu. Fyrst veitti þetta vitni bifreið ákærða athygli, Þegar hún var stödd móts við Laugabrekku, sem mun vera um 200 metrum fyrir austan slysstaðinn. Segir það bifreiðinni hafa verið haldið vel á vinstri vegarhelmingi, en ekið með geysihraða, en ekki getur það gizkað nánar á um hraðann. Er bifreiðin var að komast að fyrrnefndum gatnamótum, hafi litla telpan, sem stóð horðan við veginn, allt í einu hlaupið þvert yfir götuna í áttina til vitnisins. Gizkar það á, að bilið milli bifreiðarinnar og telpunnar hafi þá ekki verið nema um 7 metrar. Ekki segir það bifreiðina hafa hægt neitt á sér og hafi miðja framvara hennar síðan rekizi á höfuð telpunnar, er hún (telpan) átti eftir um 1'%% metar áfram 583 að syðri vegarbrún. Eftir þetta hafi telpan kastazt langan spöl áfram eftir veginum, og hafi bifreiðin því ekki farið yfir hana. Segir vitnið bifreiðinni fyrst hafa verið hemlað eftir að hún rakst á barnið, en hún hafi runnið áfram alllangan spöl, sem það treystir sér ekki til að gizka nánar á um, hvað langur hafi verið, eftir það með hjól á hemlum. Allt segir vitnið þetta hafa gerzt svo snögg- lega, að því hafi enginn tími unnizt til að ná til barnsins, áður en bifreiðin rakst á það. Það telur að móðir telpunnar hafi staðið á malarveginum norðan við aðalveginn, meðan slysið var að vilja til, en farið fyrst út á steyptu brautina eftir að bifreiðin hafði rekizt á barnið. Er það álit vitnisins, að ákærði hefði getað forðað slysinu með því að sveigja lítið eitt til hægri, þar eð telpan hafi átt svo stutt eftir að syðri (vinstri) vegarbrún, þegar slysið varð. Vitnið Eiríkur Guðlaugsson Þbifreiðarstjóri, Bergþórugötu 51 hér í bæ, ók bifreið sinni R 3452 austur Suðurlandsbraut á tíma þeim, sem hér ræðir um. Er það kom að gatnamótum Þvottalaugavegar, veitti það bifreið ákærða athygli þar sem hún ók vestur veginn á mikilli ferð, að því er það telur, og virtist þvi hún aka hraðar en bifreiðar gera yfirleitt á þessum slóðum. Ekki kveðst vitnið hafa veitt athygli neinu fólki sem stóð norðan við veginn við gatnamót Suðurlandsbrautar og Þvottalaugavegar, en vill þó út af fyrir sig alls ekki rengja, að fólk hafi verið statt þarna um þessar mundir. Vitnið varð ekki vart við ferðir telpunnar suður yfir veginn, en um leið og bifreið þess og bifreið ákærða mættust, kveðst það hafa heyrt hvína í hemlum hennar og séð, er það leit út úr bif- reið sinni, að hún rann áfram með öll hjól föst, og telur það bif- reiðina hafa runnið um 2 vörubifreiðalengdir áfram eftir að tekið var að hemla henni. Vitnið fór ekki út úr bifreið sinni á slys- staðnum og athugaði þar ekki nákvæmlega. Vitnið Leó Árnason kaupmaður, Lundi við Nýbýlaveg, var far- þegi í bifreið Eiríks Guðlaugssonar í umrætt skipti. Sá það ekki bifreið ákærða áður en slysið varð og veitti henni enga athygli fyrr en eftir að það heyrði hvin í hemlum hennar, en þá telur vitnið, að hún hafi verið komin 30—40 metra fram hjá bifreið þeirri, sem það var farþegi í. Eftir að bifreið ákærða stöðvaðist, telur það bilið milli hennar og bifreiðarinnar, sem það var í, hafa verið um 40--50 metra. Ekki sá þetta vitni, er barnið hljóp út á veginn, og telur það hafi ekki gert það fyrr en bifreiðin, sem vitnið var í, var komin fram hjá því. Það fór ekki út úr bifreið- inni á slysstaðnum og veitti aðstæðum þar enga sérstaka athygli. Vitnið Aðalsteinn Guðmundsson bifreiðarstjóri, Krossamýrar- bletti 15 hér í bæ, ók vörubifreiðinni R 3169 vestur Suðurlands- braut á umræddum tíma, en bifreið þessi var önnur þeirra vöru- bifreiða, sem ákærði ók fram úr stuttu áður en slysið varð. Segir vitnið, að ákærði hafi ekki stöðvað bifreið sína við gatnamót Suð- urlandsbrautar og Holtavegar, heldur hafi hann bersýnilega ætlað öð4 að troða sér inn á Suðurlandsbrautina fram fyrir bifreiðina R 4605, sem ók vestur brautina fram hjá gatnamótum Holtavegar um leið og bifreið ákærða bar að þeim, og hafi bilið milli þessarar bifreiðar og bifreiðar vitnisns verið mjög stutt. Ekki segir vitnið ákærða þó hafa tekizt þegar við gatnamótin að aka fram úr bifreiðinni R 4605, og hafi hann þá sveigt út á malarveginn, norðan við steyptu brautina, og ekið eftir honum þar til hann komst fram úr fyrrnefndri bif- reið og bifreið vitnisins. Meðan ákærði hélt bifreið sinni úti á malarveginum kveður vitnið nokkrar bifreiðar hafa ekið austur veginn, og hafi þá ákærði því mætt þeim öfugu (hægra) megin. Þetta vitni telur víst, að ákærði hafi engri bifreið mætt frá því hann ók fram úr vörubifreiðunum 2, þar til slysið varð. Það kveðst sjálft hafa ekið með um 40 km hraða miðað við klukkustund um það leyti, sem ákærði ók fram úr bifreið þess, en hraða bifreiðar hans telur það hafa verið 70—-80 km miðað við klukkustund. Vitnið sá ekki, þegar slysið vildi til, þar eð það kom ekki á slysstaðinn fyrr en það var alveg um garð gengið, en siðast sá það það til bifreiðar ákærða, áður en. það ók fram á hana, þar sem hún hafði verið stöðvuð á slysstaðnum, að hún ók eftir vinstri vegarhelm- ingi vestur brautina og hafði þá sveigt af malarveginum inn á aðalveginn. Á slysstaðnum kveðst vitnið ekki hafa tekið eftir neir um hemlaförum eftir bifreið ákærða. Vitnið Gunnlaugur Marino Möller Pétursson bifreiðarstjóri, Baugsvegi 4 hér í bæ, ók bifreiðinni R 4605 vestur Suðurlandsbraut í umrætt skipti. Minnist það þess, að er það kom að gatnamótum Holtavegar á leið sinni vestur veginn, hafi það séð bifreið ákærða koma að nefndum gatnamótum rétt í þeim svifum, sem vitnið ók Þar um. Segir það nú bifreið ákærða hafa staðnæmzt þarna, meðan vitnið ók fram hjá, en þegar það var komið mjög stutt frá gatna- mótunum, sá það Þifreið ákærða aka fram með og fram úr bifreið þess, og var hún (bifreið ákærða) þá á malarveginum fyrir norðan steyptu brautina og ók eftir honum alllangan spöl og mætti á meðan a. m. k. einni Þifreið á austurleið öfugu megin. Hafi ákærði síðan beygt bifreið sinni inn á steypta veginn og verið búinn að því rétt á móts við verzlunina við Álfabrekku. Vitnið kveðst hafa ekið með um 40 km hraða miðað við klukkustund, þegar bifreið ákærða ók fram úr því, en gizkar á, að hraði hennar hafi þá verið unr 50—-60 km miðað við klukkustund, en hún hafi heldur hert á ferð- inni eftir að hún beygði aftur inn á steypta veginn. Segir það síðan hafa dregið sundur með bifreið þess og bifreið ákærða, sem, þegar hér var komið, hafi ekið vel á vinstri vegarhelmingi. Er vitnið kom á beygjuna hjá Undralandi, sá það, að bifreið ákærða hafði staðnæmzt á slysstaðnum, og var þá í þann veginn verið að taka hið slasaða barn upp af veginum, þar sem það lá við hægri hlið bifreiðar ákærða. Ekki kveðst vitnið minnast þess, að það hafi mætt neinum bifreiðum frá því að ákærði ók fram úr bifreið ö85 þess, þar til það kom á slysstaðinn, en vill þó ekki fullyrða, að svo hafi ekki verið. Það tók ekki eftir neinum hemlaförum á slys- staðnum eftir bifreið ákærða. Vitnið Pétur Guðmundsson verkamaður, Múlaskálahverfi nr. 11B hér í bæ, ók reiðhjóli sínu að Suðurlandsbraut frá Múlaskálahverfi skömmu áður en slysið varð. Er það kom að Suðurlandsbrautinni, sá það bifreið, sem síðar reyndist vera bifreið ákærða, koma á mikilli ferð, á 60—70 km hraða miðað við klukkustund að því er vitnið gizkar á, vestur brautina, og beið það unz hún var komin fram hjá. Vitnið kveðst minnast þess greinilega, að 2 bifreiðar hafi ekið austur brautina og mætt bifreið ákærða rétt austan við gatnamót Þvottalaugavegar og hafi nú ekki liðið nema örfá augna- blik frá því bifreiðar þessar mættu bifreið ákærða, þar til vitnið sá hana stöðvast á slysstaðnum. Það segir bifreið ákærða alltaf hafa verið haldið á vinstri vegarhelmingi, meðan það sá til ferða henn- er, en hún hafi ekið óvenjulega hart eða með þeim hraða, sem fyrr er tilgreindur eftir ágizkun vitnisins. Það kveðst ekki hafa séð, Þegar litla telpan hljóp fyrir bifreiðina, en það sá þegar henni var hemlað, og telur það hana hafa runnið 10—15 metra með hjól í hemlum, eftir því sem hemlaför hennar á slysstaðnum gáfu til kynna. Vitnið Björn Pálsson bifreiðarstjóri, Sigtúni 41 hér í bæ, ók bifreið sinni austur Suðurlandsbraut um það leyti, sem slysið varð. Varð það þess vart, þegar það nálgaðist gatnamót þvotta- laugavegar á leið sinni austur fyrrnefnda braut, að bifreið ákærða var stönzuð þarna við gatnamótin og að þar hefði orðið slys. Ekki sá vitnið til ferða bifreiðar ákærða áður en slysið varð, og veit það ekki um hvernig slysið bar að. Engin hemlaför sá það á slys- staðnum. Vitnið tilkynnti lögreglunni síðan slysið. Lögregluþjónarnir Sigurður Emil Ágústsson, Friðrik Jónsson og Davið Hálfdánarson brugðu við og fóru á slysstaðinn, en komu bangað.ekki fyrr en hið slasaða barn hafði verið flutt af staðnum og í sjúkrahús. Hafa lögregluþjónar þessir engar sjálfstæðar upp- lýsingar getað gefið um með hvaða hætti slysið varð, þar eð það var fyrir nokkru afstaðið, þegar þeir komu á staðinn. Á slysstaðinn komu einnig nokkru eftir að slysið varð rann- sóknarlögreglumennirnir Kristmundur Jóhannes Sigurðsson og Lárus Axel Helgason. Ekki hafa þeir heldur getað gefið neinar sjálfstæðar upplýsingar um hvernig slysið vildi til af sömu ástæð- um, sem nefndar eru í sambandi við hina lögreglumennina. Í skýrslu Kristmundar Jóhannesar segir, að engin hemlaför né önnur verks- ummerki hafi sézt á slysstaðnum, þegar þeir lögreglumennirnir komu þangað. Lárus Axel Helgason gerði síðan uppdrátt af slys- staðnum og studdist við gerð hans við upplýsingar sjónarvotta að slysinu. Samkvæmt nefndum uppdrætti hefur slysið orðið utarlega á vinstri vegarhelmingi Suðurlandsbrautar, alveg gagnstætt gatna- mótum Þvottalaugavegar. Hefur telpan verið nærri alveg komin 586 suður yfir götuna (Suðurlandsbraut), þegar bifreið ákærða rakst á hana, eftir uppdrættinum að dæma. Bifreiðaeftirlitsmennirnir Viggó Eyjólfsson og Haukur Hró- mundsson skoðuðu bifreið ákærða sama dag og slysið varð. Hafa þeir vottað, að bifreiðin hafi þá að öllu leyti verið í góðu lagi. Eins og atvikum hefur verið lýst hér að framan, telst sannað, að ákærði hafi í senn ekið allt of hart og að ýmsu leyti ógætilega áður og um það leyti, sem margnefnt slys varð. Hafa öll vitni, sem aðstöðu höfðu til að fylgjast með hraða bifreiðar hans, borið, að hraðinn hafi verið mikill og langt yfir það, sem leyfilegt er að aka með á þessum slóðum. Sum vitnanna hafa borið, að ákærði hafi ekið með geysihraða um það leyti, sem slysið varð, önnur, að hann hafi þá ekið óvenjulega hratt o. s. frv. Með því að aka fyrir utan veg þann, sem ætlazt er til að bifreiðar aki eftir, nokkru áður en slysið varð, og jafnvel að mæta bifreiðum þannig öfugu (hægra) megin, þykir ákærði og hafa sýnt vítavert gáleysi. Því verður að visu ekki neitað, að telpan, sem lét lífið í slysi þessu, hefur sjálf átt nokkra sök á því hvernig fór, með því að hlaupa þvert fyrir bifreið ákærða, er hún nálgaðist með miklum hraða, og ekki verður hér tekin afstaða til þess, hvort unnt hafi verið fyrir ákærða að forða slysi, eftir að hann kom auga á telpuna, með þeim mikla hraða, sem hann ók á þá, en líta verður svo á, að hinn mikli hraði bifreiðar hans og gálauslegur akstur yfirleitt hafi gert honum óhægt um eða ómögulegt að gera þær ráðstafanir, sem afstýrt sátu slysi, eins og á stóð. Telst hann því með nefndum akstri sin- um hafa brotið 1., 2., 4. og 5. málsgr. 26. gr. og 1. mgr. 27. gr. bif- reiðarlaga nr. 23 16. júní 1941, 2. gr. og 3 mgr. 4. gr. umferðarlaga nr 24 16. júní 1941 og 46. gr. lögreglusamþykktar Reykjavíkur nr. 2 7. janúar 1930. Einnig telst hann hafa átt verulega sök á slysi, sem mannsbani hlauzt af, með gálausum og of hröðum akstri sín- um, og hefur hann með því brotið 2í5. gr. almennra hegningar- laga nr. 19 12. febrúar 1940. Þykir refsing hans, samkvæmt 215. gr. hegningarlaganna, 38. gr. bifreiðarlaganna, 4 gr. umferðarlaganna og 96. gr. lögreglusamþykktar Reykjavíkur, eftir atvikum og með til- liti til 77. gr.hegningarlaganna, hæfilega ákveðin varðhald í 5 mán- uði. Þá þykir rétt, samkvæmt 39. gr. bifreiðalaganna, að svipta ákærða ævilangt leyfi til að aka bifreið frá birtingu dóms þessa. Ákærða ber að dæma til að greiða allan sakarkostnað, þar með talin málsvarnarlaun skipaðs verjanda sins, Eggerts Claessens hrl., kr. 450.00. Rekstur málsins hefur verið vítalaus. Dómsorð: Ákærði Kristinn Daníelsson sæti varðhaldi í 5 mánuði. Hann skal ævilangt, frá birtingu dóms þessa að telja, sviptur leyfi til að aka bifreið. 587 Ákærði greiði allan sakarkostnað, þar með talin málsvarnar- laun skipaðs verjanda sins, Eggerts Claessens hrl., kr. 450.00. Dómi þessum skal fullnægja með aðför að lögum. Mánudaginn 20. desember 1948. Nr. 154/1948. Tollstjórinn í Reykjavík f. h. ríkissjóðs (Hrl. Einar B. Guðmundsson) gegn Ingólfi Finnbjörnssyni og gagnsök (Hrl. Sveinbjörn Jónsson). Setudómari próf. Ólafur Lárusson í stað hrá. Jónatans Hallvarðssonar. Undanþága frá greiðslu tekjuskatts. Sératk væði. Dómur hæstaréttar. Kristján Kristjánsson borgarfógeti hefur kveðið upp hinn áfrýjaða úrskurð. Aðaláfrýjandi hefur skotið máli þessu til hæstaréttar með áfrýjunarstefnu, útg. 23. nóvember þ. á., og gert þær réttar- kröfur, að hinn áfrýjaði úrskurður verði úr gildi felldur og að lagt verði fyrir fógeta að framkvæma hið umbeðna lögtak. Svo og, að gagnáfrýjandi verði dæmdur til að greiða sér hæfilegan málskostnað í héraði og fyrir hæstarétti eftir mati hæstaréttar. Gagnáfrýjandi, er áfrýjað hefur málinu með gagnáfrýj- unarstefnu, útg. 26. nóvember þ. á., hefur krafizt þess, að hinn áfrýjaði úrskurður verði staðfestur að niðurstöðu til, þó þannig, að aðaláfrýjandi verði dæmdur til að greiða sér málskostnað fyrir fógetarétti og hæstarétti eftir mati hæsta- réttar. Þegar litið er til þess, sem upplýst er um aðdragandann að setningu laga nr. 61/1939 svo og til orðalags 1. gr. lag- anna, verður að telja, að gagnáfrýjandi hafi átt rétt á und- anþágu frá því að greiða tekjuskatt af hálfri stríðsáhættu- þóknun þeirri, er hann hafði unnið fyrir fram til þess 588 tíma, er lög nr. 128/1947 tóku gildi. Ber því að staðfesta hinn áfrýjaða úrskurð að niðurstöðu til. Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður fyrir hæsta- rétti falli niður. Dómsorð: Hinum áfrýjaða úrskurði skal óraskað. Málskostnaður fyrir hæstarétti fellur niður. Sératkvæði Gizurar Bergsteinssonar hrd. Í 1. gr. laga nr. 61/1939 er svo kveðið á, að undanþága sú frá skattagreiðslu, sem greind er í 2. gr. laganna, taki til þeirrar stríðsáhættuþóknunar, sem greidd yrði sam- kvæmt þar til greindum samningum milli útgerðarmanna og skipafélaga annars vegar og félaga sjómanna hins vegar. Bæði orð laga þessara, tilefni þeirra og aðdragandi veita óyggjandi vísbendingu um það, að skattaundanþága þeirra var einungis við það miðuð, að styrjöld geisaði og að hætta af henni vofði yfir sjómönnum á höfum úti. Sjómenn þeir, sem samningar tóku til og í siglingum voru meðan styrj- öldin geisaði og lögin voru í gildi, nutu því undanþágu frá því að greiða skatt og útsvar af hálfri striðsáhættuþóknun þeirri, sem þeir fengu fyrir þann hættulega starfa, og verð- ur að telja, að sá réttur þeirra hafi verið varinn af 67. gr. stjórnarskrárinnar. Allt öðru máli gegnir um kaup eða þóknun fyrir störf sjómanna, þau sem innt eru af hendi, eftir að styrjöld er lokið. Hér er ekki um raunverulega stríðsáhættuþóknun að tefla, enda eru lög nr. 61/1939 undantekningarlög, sem mið- uð eru við tiltekið ástand, hina geisandi styrjöld, og þegar það ástand var ekki lengur fyrir hendi, voru forsendur laganna og grundvöllur undir lok liðin. Var og af hendi sjó- manna á farmannaflotanum samið 1946 og 1947 fyrst um lækkun og síðan um niðurfellingu áhættuþóknunar og um fastakaup í hennar stað. Verður ekki talið, að handhafar ríkisvalds hafi samningslega bundið ríkið til að láta skatta- undanþágu sjómanna haldast eftir styrjaldarlok, er hætta af sjálfri styrjöldinni var um garð gengin. Almenna lög- 589 gjafarvaldið hafði því jafn frjálsar hendur til að breyta skattalögum, að því er varðar kaup sjómanna eftir styrj- aldarlok, eins og að því er varðar þóknun eða kaup fyrir hver önnur störf, enda sé ekki hlutur sjómanna gerður verri en annarra skattþegna í landinu. Hefur það og verið tíðkað af löggjafa og skattyfirvöldum alla tíð frá því að lög nr. 2/1923 voru sett og fram á þenna dag, enda heimilt sam- kvæmt 40. gr. stjórnarskrárinnar og staðfest af dómstól- um, að láta breytingu á skattalögum, sem staðfest hafa verið í lok skattárs eða á álagningarári, áður en skattskrá er lögð fram, gilda um tekjur undanfarins skattárs. Með 14. gr. laga nr. 128/1947 er undanþága sú frá greiðslu skatts og útsvara af áhættuþóknun, er getur í lögum nr. 61/1939, úr lögum numin. Þetta þýðir það eitt, að skattar og útsvör skyldu eftir gildistöku laganna þann 1. janúar 1948 lagðar á allar tekjur sjómanna, Mm. a. þær, er þeir öfluðu 1947, með sama hætti og á aðra skattþegna. Hefur verið í ljós leitt, að þetta var tilgangur ríkisstjórnar, sem samdi frum- varp að lögunum, svo og löggjafans. Er og þessi meðferð í samræmi við venju löggjafans, þá sem áður var lyst, og heimil samkvæmt 40. gr. stjórnarskrárinnar, en brýtur hvorki í bága við 67. gr. eða önnur ákvæði hennar. Það er því ekki á valdi dómstóla, heldur löggjafans eins, að fella 14. gr. laga nr. 128/1947 úr gildi að þessu leyti. Samkvæmt því, sem rakið hefur verið, ætti rétt dómsorð að hljóða svo: Hinn áfrýjaði úrskurður er úr gildi felldur og er lagt fyrir fógeta að framkvæma lögtak það, sem krafizt er. Málskostnaður í héraði og fyrir hæstarétti fellur niður. Úrskurður fógetaréttar Reykjavíkur 18. nóvember 1948. Í máli þessu, sem tekið var til úrskurðar 11. þ. m., hefur gerðar- beiðandi, tollstjórinn í Reykjavík f. h. ríkissjóðs, krafizt þess, að lögtak verði látið fara fram á umdeildum hluta af þinggjaldi Ingólfs Finnbjörnssonar loftskeytamanns, til heimilis í Drápuhlíð 4, hér í bænum, að upphæð kr. 5563.00. Gerðarþoli Ingólfur Finnbjörnsson hefur mótmælt framgangi lögtaksins. Aðiljar hafa hvor um sig krafizt málskostnaðar. 590 Gerðarþola var gert að greiða til ríkissjóðs á árinu 1948 kr. 6107.00 í tekjuskatt, kr. 2596.00 í tekjuskattsviðauka og kr. 516.00 í stríðsgróðaskatt eða samtals kr. 9149.00. Skatta þessa telur hann eiga að vera allmiklu lægri eða samtals kr. 3586.00, sem sundurliðast þannig: Tekjuskattur kr. 2835.00, tekjuskattsviðauki kr. 120.00 og stríðsgróðaskattur kr. 31.00. Ágreiningur Þessi stafar af því, að gerðarþoli telur nokkurn hluta tekna sinna á árinu skattfrjálsan. Hann er, eins og áður segir, loft- skeytamaður að atvinnu og stundaði á árinu 1947 siglingar á botn- vörpuskipum. Vann hann samkvæmt samningi milli stéttarfélags sins, Félags ísl. loftskeytamanna, og Félags ísl. botnvörpuskipaeigenda. Samningur þessi er að stofni gerður 13. okt. 1939, en þá var svo ástatt, að heimsstyrjöldin síðari hafði skollið á í næsta mánuði á undan. Loftskeytamenn, sem og aðrir sjómenn, báru nokkurn ugg í brjósti vegna vaxandi hættu fyrir sjófarendur af styrjaldarástæðum og gerðu því kröfur um allmikla áhættuþóknun, er unnið var að samningum þessum. Virðist hafa verið nokkrum erfiðleikum bundið að ná samkomulagi milli samningsaðilja, útgerðarmanna og sjó- manna. Þetta leiddi til þess, að ríkisstjórn Íslands hafði nokkur af- skipti af samningsgerðinni. Er það ágreiningslaust, að hún hafi a. m. k. gefið fyrirheit um að leggja til við Alþingi, að loftskeyta- menn sem og aðrir sjómenn, sem áttu í samningum um sama leyti, nytu þeirra hlunninda, að skattur og útsvar yrði ekki lagt á 50% áhættuþóknunar þeirrar, sem samkomulag varð um milli þeirra og útgerðarmanna. Annars kemur aðiljum máls þessa ekki saman un, hvað hafi falizt í þessu loforði eða fyrirheiti ríkisstjórnarinnar. Þetta sama haust lagði fjárhagsnefnd efri deildar Alþingis frum- varp að lögum fyrir þingið eftir beiðni fjármálaráðherra, þar sem lagt var til, að 50% áhættuþóknunar sjómanna skyldi vera undan- begin tekjuskatti og úisvari. Er í greinargerð frumvarpsins m. a. sagt, að ríkisstjórnin hafi verið þeirrar skoðunar, að nauðsynleg! væri, að hún gæfi fyrirheit um að fara þess á leit við Alþingi, að helmingur af umsaminni áhættuþóknun yrði skattfrjáls, til þess að samningar milli sjómanna og útgerðarmanna mættu takast. Frum- varp þetta náði samþykki Alþingis sem lög nr. 61 30. des 1939, og hafa þau verið í gildi, þar til þau voru afnumin með lögum nr. 128 29. des. 1947. Samkvæmt hinum síðarnefndu lögum ákvað skattstjórinn í Reykjavík skatta gerðarþola, svo og annarra sjómanna, sem eins stóð á um, af tekjum ársins 1947 og lagði þá á allar tekjurnar án tillits til þess, hvort um var að ræða áhættuþóknun eða aðrar tekjur. Við þessa framkvæmd á lögum vill gerðarþoli ekki una og neitaði þvi að greiða skatt af þeim hluta teknanna, er nemur áðurnefnd- um 50% áhættuþóknunarinnar. Mótmæli sín byggir hann einkum á eftirgreindum ástæðum. Hann telur að ríkisstjórnin hafi í raun 591 og veru gerzt aðili að samningum sjómanna og útgerðarmanna, þ. á m. loftskeytamanna.Hún hafi, er sýnt var að samningar mundu ekki takast, boðizt til að sjá um, að þessi ákveðni hluti áhættu- Þóknunarinnar yrði skatt- og útsvarsfrjáls. Þessi fríðindi hafi komið fram sem veruleg launahækkun til sjómanna, sem ollu því, að þeir gengu að samningum, enda hafi engu skipt fyrir þá, í hvaða formi þeir fengju kröfur sínar uppfylltar eða frá hvaða aðilja launa- uppbót sú kom, sem þeir börðust fyrir; aðalatriðið var að fá hana tryggða í samning sinn, enda sé og skýrt tekið fram, að loforð rikis- stjórnarinnar sé grundvöllur þeirra. Skattfríðindin hafi samkvæmt Þessu orðið hluti af kjarasamningnum, sem að sjálfsögðu sé háður uppsagnarákvæðum hans, svo seim samningurinn í heild. Hann telur og að í þessu loforði rikisstjórnarinnar hafi falizt, að við skatta- ákvörðun á tekjur sjómanna tiltekið ár, er stöfuðu frá áhættuþókn- un, skyldu þessi skattfríðindi tekin til greina Þetta hljóti svo að vera, með því að skattar séu jafnan lagðir á tekjur manna árið eftir að þeirra sé aflað. Geti því ekki komið til eftirgjafar á sköttum fyrr en þá. Af þessum sökum telur hann hafa verið gersamlega óheimilt að láta lög nr. 128/1947 verka aftur fyrir sig, eins og gert hafi verið. Sjómenn hafi efnt sinn hluta kjarasamningsins með því að vinna að sjávarútveginum allt árið 1947, treystandi því, að staðið /æri við þau kjör, sem um hafði verið samið. Gerðarbeiðandi mótmælir bví ákveðið, að ríkisstjórnin hafi gefið nokkurt loforð í sambandi við umrædda samninga, annað en það, að hún hafi gefið fyrirheit um að leggja til við Alþingi, að nefnd skattfríðindi yrðu veitt sjómönnum með lögum. Þetta hafi hún efnt með því að koma frumvarpi um þetta efni á framfæri á Alþingi. Hann mótmælir og að ríkisstjórnin hafi með þessum afskiptum sin- um átt nokkra aðild að samningi útgerðarmanna og loftskeytamanna. Þá heldur hann því fram, að lögin nr. 128/1947 hafi að sjálfsögðu átt að taka til ákvörðunar á sköttum sjómanna á tekjur þeirra, er þeir öfluðu árið 1947, og telur það fasta venju að láta ný skattalög taka til skatta á tekjur næsta árs á undan, svo framarlega sem þau hafi verið sett það tímanlega, að álagningu sé ekki lokið. Það er fram komið í máli bessu, að haustið 1939 hafi ríkisstjórn Íslands með afskiptum sínum af vinnudeilum milli Félags isl. botn- vörpuskipaeigenda og stéttarfélaga sjómanna, þ. á m. Félags ísl. loftskeytamanna, stuðlað að samkomulagi þessara aðilja með því að lofa að leggja fyrir Alþingi frumvarp til laga um það, að helm- ingur af umsaminni stríðsáhættuþóknun skipverja yrði undanþeg- inn álagningu skatts og útsvars. Frumvarp til laga um skatt- og út- svarsgreiðslu af stríðsáhættuþóknun var því næst að tilhlutun ríkis- stjórnarinnar lagt fyrir Alþingi, og fóru ákvæði frumvarpsins í þá átt, sem að ofan greinir. Var frumvarp þetta samþykkt af Alþingi og staðfest sem lög nr. 61 frá 30. des. 1939. Þótt eigi verði talið, að ríkisstjórn Íslands eða Alþingi hafi serzt 592 formlegur aðili að samningum útgerðarmanna og sjómanna, þá verð- ur að telja, að hið nána samband milli samninganna og laga þess- ara hafi gefið sjómönnum sérstaka ástæðu til að ætla, að þessi rétt- indi yrðu ekki af þeim tekin fyrirvaralaust eða að óbreyttri hættu vegna styrjaldarinnar. Enda kom það fram, að það var fyrst síðast á árinu 1947, að Alþingi felldi niður þetta skattfrelsi sjómanna, og er þá styrjöldinni löngu lokið og áhætta við siglingar af styrjaldar- ástæðum að mestu liðin hjá. Verður því eigi annað séð, en að grund- völlurinn fyrir setningu laga nr. 61 frá 30. des. 1939 hafi verið niður- fallinn löngu áður en þau lög voru numin úr gildi með 14. gr, laga nr. 128 frá 29. des. 1947 um dýrtíðarráðstafanir. Í áminnstum lögum eru engin ákvæði um það, að skattfrelsi sjó- manna af helmingi áhættuþóknunar fyrir árið 1947 sé fellt niður. Í lögunum segir aðeins í 50. gr., að lögin öðlist gildi 1. janúar 1948. Í skattalögum frá 1921, svo og núgildandi skattalögum nr. 6, frá 9. jan. 1935, ásamt síðari breytingum, er ætið fram tekið, þegar um nýjar skattálögur er að ræða eða skatthækkanir, við hvaða timabil eigi að miða skattútreikninginn, þegar ætlazt er til að lögin verki aftur fyrir sig. Í lögum nr. 128 frá 29. des. 1947 eru ákvæði í 2. kafla um eigna- aukaskatt. Er sú skattálagning samkvæmt ákvæðum laganna látin ná til þess eignaauka, sem orðið hefur á tímabilinu frá 1. janúar 1940 til 31. des. 1947, og skal sá skattur lagður á á árinu 1948. Engin tilsvarandi ákvæði eru í lögunum um skattskyldu sjómanna at áhættuþóknun, sem þeim er greidd á árinu 1947, eða áður en lögin gengu í gildi. Verður því að telja, að skattfrelsi þeirra af 50% áhættu- Þóknun samkvæmt lögum nr. 61 frá 30. desember 1939 nái og til árs- ins 1947, eða þar til að lög nr. 128 frá 29. des. 1947 fengu gildi, en það var, eins og fyrr er fram tekið, Í. jan. 1948. Samkvæmt þessu verður að neita um framgang hinnar umbeðnu gerðar. Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður falli niður. Því úrskurðast: Hin umbeðna lögtaksgerð skal ekki fara fram. Málskostnaður falli niður. 593 Mánudaginn 20. desember 1948. Nr. 133/1947. Bæjarútgerð Hafnarfjarðar gegn Ólafi Björnssyni. Dómur hæstaréttar. Málssókn þessi fellur niður. Áfrýjandi Bæjarútgerð Hafnarfjarðar, er eigi mætir í málinu, greiði 50 króna aukagjald til ríkissjóðs, ef hann vill fá mál sitt tekið fyrir af nýju. Mánudaginn 20. desember 1948. Nr. 118/1948. Dieseltogarar h/f gegn H/f Ólafi Einarssyni. Dómur hæstaréttar. Málssókn þessi fellur niður. Áfrýjandi h/f Ólafur Einarsson, sem eigi mætir í mál- inu, greiði 50 króna aukagjald til ríkissjóðs, ef hann vill fá mál sitt tekið fyrir af nýju.