EFNISSKRÁ til bráðabirgða um dóma Hæstaréttar 1956. ÁbÚð 2... Ábyrgð ........0.. 00 332, 392, Áfengislagabrot ...... 50, 136, 146, 248, 284, 288, 354, 409, 657, Áfrýjun .......... rr Ákæra .............. 000 669, 678, Barnsfaðernismál .................0200.00..0 neee Bifreiðamál: 1. Opinber mál .... 33, 50, 136, 146, 248, 284, 332, 648, 662, 2. Einkamál ...........0000000000.. 94, 100, 294, 332, 578, Bjarglaun ............00200 0000 00 106, 142, 221, Bókhaldslög ................22.000.200 0 neva Brenna .............00000.0 0. se sn Dagsektir ................200000 0. ens Dómarar ...... ;“ 41, 43, 50, 133, 146, 168, 263, 387, 564, 573, Dráttaraðstoð “..............0000.0 ene Eignarupptaka ............0.2.00000 0000... 65, 89, 288, 457, Embættisbrot ................20200 000. Endurgreiðslukrafa ................22000.00 0. 0000. 68, 161, Fasteignamál ..........00.0...0.0....... 1, 133, 209, 278, 327, Fasteignasala ...................2000 0000. n nr 129, Fiskveiðabrot ..............22000.00 00 sn ss 65, 89, Fjárhættuspil .................2..0 0000. Fjársvik ............. ss 9, 50, Frávísun (sjá einnig kærumál) .... 46, 61, 206, 235, 300, 305, 343, 586, Friðhelgi einkalífs .............,.........2.00.00... 00. Fylgibréf um vörusendingar ..............00000.0 00. n enn. Fyrning ..............20000000.. en rr 255, Gjaldeyrisbrot .............2..0.0.00000 00 rr Gæzluvarðhald .................0..0.00 00. 342, 425, Hilming ............000...200. 000. Hótanir ............0......0. 200. Húsaleiga .............2.....0.0000. 00. r nr Innflutningur ..,.............20.00000 eens 68, 150, 432, Kaupogsala ............20..00.. 000. nn. 79, 129, 209, 756, Kjörskrármál ...................20.0 0000. nn 400, Kærumál: 1. Ákæra ................0.. 0. 669, 2. Dómarar ..............2.2.. 00 ene 41, 43, 3. Dómkvaðning matsmanna .............0.0..... 0. 0. 4. Frávísun ............00000. 000. 46, 61, 206, 300, 343, ö. Frestun ..............20002 000. en 6. Gæzluvarðhald .................00000 000. 342, 425, 7. Málskostnaður ................2..220... 00 en 183, 742 627 789 457 427 742 106 Ti 432 784 387 209 "1 573 718 637 354 570 457 457 568 354 354 605 457 7894 403 678 564 351 586 139 568 186 8. Ómerking .......0.0..0.000 0... 807 9. Staðfesting vitnaskýrslu ................00..0 2... 000... 653 10. Varnarþing ..............00... ns. sess 233 11. Vitnaskylda ............00.00.2 0000 nn nr 260 Landamerkjamál ..............2......ee sess 591 Landskipti .............20..00.0e0eene rr 1, 300 Likamsáverkar 33, 73, 94, 100, 122, 153, 168, 354, 409, 640, 702, TIL, TTT Lóðarréttindi ....................... 0000. eens 278 Lögbann ..................esnesees rs 327 Löghald .................20...ene renn 318, 651 Lögtak .............200. 000. 117, 255, 406, 752, 763 Manndráp ..............2.00.0.0en rðr 9, 33, 189, 742 Meiðyrði ................20200 0 .r 85, 457 Námssamningur ................000 0... e. nn 56 Nytjastuldur ...............0020.0 0... sn sn 662 Ólögleg meðferð á fundnu fé ..............0..0..0.. 0. en... 354 Ómerking ........0.0.000000. 0... 133, 235, 263, 387, 637, 807 Rangar skýrslur ................202... eeen 150,457 Rán .........0000 00 ns 354 Réttarfarssekt ...............2..0.000 senn 235, 457 Sératkvæði „..................... 161, 235, 260, 457, 627, 669, 789 Sjóslys .............200... sen 189 Sjóveð ...........00000..0 nn sr 601 Skaðabætur 50, 56, 73, 94, 100, 122, 153, 157, 168, 177, 200, 209, 227, 294 332, 348, 354, 566, 570, 578, 627, 640, 702, 718, 723, TIl, 156, TTT Skattalög og tolla 68, 117, 150, 161, 260, 268, 406, 427, 457, 588, 752, 763 Skattar og gjöld: 1. Til ríkissjóðs: a) Eignakönnunarskattur ..........000.000.. 0000... 255, 588 b) Tekjuskattur ............0.00000 0. 0... 117, 268, 763 c) Tollgjöld .............000000 0000 nn 68, 150, 457 d) Stóreignaskattur ............2000..00. 00. 763 e) Söluskattur ............0200000. 00. vð 161 2. Útsvar ............000 000 406, 752 Skírlífisbrot ...........000000 000. sn senn 354, 674, 682 Skotvopn ........00000ss ss 354 Skuldamál ................ 56, 79, 129, 252, 318, 620, 645, 651, 723 Uppboðssala ..............222000. sens 601 Valdstjórn ..........2220000000n nn or 409 Varnarþing .............0200.00.nenn ne 233 Vátrygging ..........202000. 00 ess 9, 305, 609 Verðlagsbrot ..........2.20000.eense ner 457 Verksamningur ............2020....svs sr 252, 651 Vinnusamningur ............00000 0. sn sess 56, 566 Vitni ..........20000 0. renn 146, 260, 573, 653, 682 Víxlar ........22.00s.ssssr ss 27, 645 Þjófnaður .........0000.00000... 50, 157, 227, 230, 348, 354, 657, 718 HÆSTARÉTTARDÓMAR ÚTGEFANDI HÆSTIRÉTTUR XXVII. BINDI 1956 REYKJAVÍK FÉLAGSPRENTSMIÐJAN H/F MCMLVI Reglulegir dómarar Hæstaréttar 1956: Gizur Bergsteinsson. Forseti dómsins frá 1. janúar til 31. ágúst. Jón Ásbjörnsson. Forseti dómsins frá 1. september til 31. desember. Árni Tryggvason. Jónatan Hallvarðsson. Þórður Eyjólfsson. 10. 11. 12. Registur. í. MÁLASKRÁ. Stefán Friðriksson, eigandi Glæsibæjar, gegn Árna J. Hafstað, Sigurði Hafstað, Hauki Hafstað og Hall- dóri Hafstað, eigendum Víkur. Landskipti ........ Ákæruvaldið gegn Sigurði Ellert Jónssyni. Brenna. Manndráp af gáleysi. Vátryggingarsvik .......... Útvegsbanki Íslands h/f gegn Kaupfélagi Siglfirð- inga. Krafa samkvæmt 74. gr. víxillaga .......... Ákæruvaldið gegn Erlingi Guðmundssyni. Manndráp af gáleysi. Líkamsáverkar. Brot gegn umferðarlög- um, bifreiðalögum og lögreglusamþykkt .......... Þorlákur Björnsson gegn hreppsnefnd Dyrhóla- hrepps f. h. hreppsins og Jóni Kjartanssyni sýslu- manni. Kærumál. Héraðsdómari víkur sæti ...... Kristján Bjarnason gegn hreppsnefnd Dyrhóla- hrepps f. h. hreppsins og Jóni Kjartanssyni sýslu- manni. Kærumál. Héraðsdómari víkur sæti ...... Jón Guðmundsson gegn Kristjáni Eiríkssyni. Kæru- mál. Vanreifun. Frávísun frá héraðsdómi .......... Ákæruvaldið gegn Guðbirni Helga Ríkarðssyni. Þjófnaður. Fjársvik. Brot gegn áfengislögum, bif- reiðalögum, umferðarlögum og lögreglusamþykkt .. Helgi Benediktsson gegn Jóni Kristjánssyni og gagnsök. Gerðardómur. Skaðabætur vegna vanefnda á námssamningi .........0000000. s.s Bæjarstjóri Siglufjarðarkaupstaðar f. h. bæjarsjóðs gegn Steinþóri Pálssyni Árdal og gagnsök. Kæru- mál. Úrskurður fógetadóms um frávísun lögtaks- máls felldur úr gildi ...........0.2000 00.00.0000. Ákæruvaldið gegn Eric Raymond Dawson. Fisk- veiðabrot. ........00000 renn Bæjarfógetinn í Hafnarfirði og fjármálaráðherra f. h. ríkissjóðs gegn Böðvari Sigurðssyni. Endur- heimta aðflutningsgjalds af bókum. .............. Dómur. Bls. HA 4 si a AN 2% at 43 46 50 56 61 vi 13. 14. 15. 16. 17. 24. 26. Málaskrá. Rafmagnsveita Reykjavíkur gegn Ólafíu Sigurjóns- dóttur og gagnsök. Skaðabótamál. ................ Guðmundur Sigfússon gegn Kristínu Jónsdóttur í. h. Nótastöðvar Óla Konráðssonar. Mál hafið. Ómaks- bætur. ............. 002. Gunnar S. Hólm gegn Davíð Sigurðssyni. Ágreining- ur um efni samnings, varðandi sölu bifreiða. ...... Ragnar Jónsson og Tómas Guðmundsson gegn Guð- laugi Rósinkranz og gagnsök. Meiðyrði. .......... Ákæruvaldið gegn Arthur Wood Bruce. Fiskveiða- Brot. .....0.000002 00 Fjármálaráðherra f. h. ríkissjóðs gegn Eiríki Eiríks- syni og gagnsök. Um ábyrgð á tjóni farþega, er hafði ókeypis far með bifreið og hlaut meiðsli vegna mistaka ökumanns. .........2.00000000..- . Fjármálaráðherra f. h. ríkissjóðs gegn Helgu Jóns- dóttur og gagnsök. Um ábyrgð á tjóni farþega, er hafði ókeypis far með bifreið og hlaut meiðsli vegna mistaka ökumanns. .......2.0.02 0000... . Leó Sigurðsson gegn Úigerðarfélagi K.E.A. h/f og gagnsök. Þóknun fyrir skipsdrátt. Bjarglaun. .... . Haraldur Böðvarsson ær Co. gegn bæjarfógetanum á Akranesi Í. h. ríkissjóðs. Skattamál. ............ Fiskveiðahlutafélagið Alliance gegn Snorra Guð- laugssyni og gagnsök. Skaðabætur. .............. . Guðjón Steingrímsson gegn Guðmundi Elíasi Árna- syni. Krafa um þóknun fyrir milligöngu um sölu fasteignar. ..........2.2.200 00. Aðalsteinn Guðmundsson gegn Skúla Guðmunds- syni. Héraðsdómur ómerktur, þar sem mál var van- reifað og samdómendur eigi skipaðir. ............ . Ákæruvaldið gegn Aðalsteini Jóni Þorbergssyni. Bif- reiðarslys. Brot gegn umferðarlögum, bifreiðalög- um og áfengislögum. ........0..000000 00... Skipaútgerð ríkisins gegn Núpi h/f, eiganda v/s Ernu, RE 15, og Síldarútvegsnefnd f. h. farmeig- enda. Bjarglaun. ........2...00000.0 0. 0... Ákæruvaldið gegn Karli Ottó Pálssyni. Brot gegn bifreiðalögum, umferðarlögum og áfengislögum. .. . Ákæruvaldið gegn Ferdinand Jóhannssyni. Ákæra um brot gegn tolllögum. ........0000000. 00... to to st to to EN Dómur. Bis. 13 78 79 85 89 94 100 106 117 122 129 133 136 142 146 150 29. 30. 31. 33. 34. 38. 40. dl. 43. dd. 46. Málaskrá. Ákæruvaldið gegn Kristmundi Guðmundssyni. Líkamsáverkar, Brot gegn 218. gr. laga nr. 19/1940. Ákæruvaldið gegn Árna Steindóri Guðmundssyni. Þjófnaður. .......0.02200.0 000 Sigurður Örn Hjálmtýsson gegn Einar Jóhanni Jónssyni. Útivistarðómur. .........0..0000000 0... . Þórður H. Teitsson gegn Herði Ólafssyni. Útivistar- QÓMUF. ........22.000 nr Fjármálaráðherra f. h. ríkissjóðs gegn Arnbirni Kristinssyni f. h. Bókaútgáfunnar Setbergs og gagn- sök. Endurheimta söluskatts af bókum. Sératkvæði. Fjármálaráðherra f. h. ríkissjóðs gegn Ágústi Sverrissyni. Skaðabætur. ...........0000.....00.. . Elís K. V. Meyvantsson gegn borgarstjóranum í W Reykjavík f. h. bæjarsjóðs. Skaðabótamál. ........ . Bæjarfógetinn á Akureyri f. h. ríkissjóðs gegn Bókabúð Rikku. Kærumál. Um málskostnað. ...... . Bæjaríógetinn á Akureyri f. h. ríkissjóðs gegn Bókaverzluninni Eddu h/f. Kærumál. Um máls- kostnað. .........0.00.0 nr slys. Manndráp af gáleysi. Brot gegn 261. gr. sbr. 264. gr. siglingalaga nr. 56/1914 og 215. gr. al mennra hegningarlaga nr. 19/1940. .............. . Aðalsteinn Guðnason gegn fjármálaráðherra Í. h. ríkissjóðs. Skaðabætur. ............0..000.000.0.. Sæmundur Ólafsson f. h. eigenda v/b Sigurðar Stefánssonar gegn Ingólfi G. S. Esphólín. Kæru- mál. Frávísun. ...........202000 0. Jón Lárusson gegn Hjörleifi Jónssyni og gagnsök. Riftun kaupsamnings um fasteign. ................ Skipaútgerð ríkisins gegn Núpi h/f, eiganda v/s Ernu, RE 15. Bjarglaum. ......0...00.0 0000... Ákæruvaldið gegn Páli Hallgrímssyni. Þjófnaður .. Ákæruvaldið gegn Sigurði Arnbjörnssyni. Þjófn- AÐUP. .......0200 00 Hálfdán Ólafsson gegn h/f Skutli. Kærumál. Um varnarþing. ..........0000000 0000 Ásbjörn Magnússon gegn dómsmálaráðherra og fjármálaráðherra f. h. ríkissjóðs. Ómerking og frávísun. Réttarfarssekt. Sératkvæði. ............ sa Gun su ES “ ar sm eð sg VII Bls. 153 157 160 160 161 168 177 183 186 189 200 221 227 230 VII Málaskrá. Dómur. Bls. 47. Ákæruvaldið gegn Braga Marsveinssyni. Bifreiðar- slys. Ákæra um brot gegn áfengislögum og bifreiða- lögum. ..........00000 00 1% 248 48. Mýrkjartan Rögnvaldsson gegn Lúther Salómons- syni og Svani Skæringssyni. Varnargögn of seint fram komin. ...........00.000 0... es 234 252 49. Pétur Njarðvík gegn fjármálaráðherra og bæjar- fógetanum á Ísafirði f. h. ríkissjóðs. Lögtaksmál. Lögtaksréttur fyrndur. ..............0000.000..0.. 234 255 50. Fjármálaráðherra f. h. ríkissjóðs gegn Friðriki K. Sigfússyni. Útivistarðómur. .............000...... 234 259 51. Halldór Sigfússon, skattstjóri í Reykjavík, gegn Guð- laugi Ásgeirssyni. Kærumál. Um vitnaskyldu skatt- stjóra. Sératkvæði. ..............02.02000......... 16) — 260 52. Jón Erlendsson gegn Aron Guðbrandssyni og gagn- sök. Ómerking og heimvísun. .........000000..... 204 263 53. Sameinaðir verktakar.gegn fjármálaráðherra Í. h. ríkissjóðs og fjármálasáðherra f. h. ríkissjóðs gegn Sameinuðum verktökum, Árna Snævarr, Einari Gíslasyni, Guðmundi Halldórssyni, Halldóri H. Jóns- syni og Tómasi Vigfússyni. Skattamál. ............ 24, 268 54. Pétur Ingjaldsson gegn tollstjóranum í Reykjavík f. h. ríkissjóðs og gagnsök. Útivistardómur. .......... 304 277 55. Guðmundur H. Þórðarson gegn tollstjóranum í Reykjavík f. h. ríkissjóðs. Útivistardómur. ........ 30 278 56. Steinunn Guðmundsðóttir gegn Helga Helgasyni. Um lóðarréttindi ostumferðarrétt. ................ % 28 57. Ákæruvaldið gegn Magnúsi Jónssyni. Ölvun við akstur bifreiðar. ..............2.20000 000... 4; 284 58. Ákæruvaldið gegn Magnúsi Guðmundi Sigurði Ólafs- syni, Hilmari Mýrkjartanssyni og Úlfari Guðjóns- syni. Áfengislagabrot. ........000000000 00. 4. 288 59. Ásgrímur Halldórsson gegn Norðurleið h/f og gagn- sök. Árekstur bifreiða. Skaðabótamál. ............ % 294 60. Guðmundur og Sigurður Eyjólfssynir og Arnþrúður Guðjónsdóttir f. h. dánarbús Eyjólfs Guðmundsson- ar gegn Kristjáni Bjarnasyni. Kærumál. Frávísunar- kröfu hrundið. ................00200.. 00 enn... 14. 300 61. Bátaábyrgðarfélag Vestmannaeyja gegn Þorvaldi Guðjónssyni og Axel Magnússyni og gagnsök. Vá- tryggingarmál. Skylduvátrygging skips samkvæmt 62. 63. 65. 66. 67. 68. 69. 70. 11. 72. 13. TA. Málaskrá. lögum nr. 61/1947 og lögum nr. 110/1949.. ........ Einar Eiríksson gegn Jóni Guðmundssyni, Bergi Ey- dal Vilhjálmssyni, Kristmundi Þorbirni Bjarnasyni, Elíasi Steinssyni og Kristjáni Gíslasyni og Elías Steinsson og Kristján Gíslason gegn Einari Eiríks- syni. Skuldamál. Löghald. ...........200.00..0..00. Landbúnaðarráðherra f. h. jarðeignadeildar ríkisins gegn Jóhönnu Sæmundsdóttur. Ábúðarréttur. Lög- bann. .......020000 ns Fjármálaráðherra f. h. ríkissjóðs gegn Hallgrími Péturssyni persónulega og f. h. sonar hans, Péturs Sævars, og Friðbirni Friðbjarnarsyni f. h. Rann- veigar Sigurbjargar Pálsdóttur og gagnsök. Skaða- bótamál. ...........2.0000 000. Ákæruvaldið gegn Snorra Jónssyni. Kærumál. Gæzluvarðhald. ............0.2000. 0000. Sæmundur Ólafsson f. h. eigenda v/b Sigurðar Stefánssonar gegn Ingólfi G. S. Esphólín. Kærumál. Frávísun. ..........22000 000. Siglunes h/f gegn Skipaútgerð ríkisins og gagnsök. Útivistardómur. .......0.....000. 0 Kaupfélag Stykkishólms gegn hreppsnefnd Stykkis- hólms. Útivistardómur. .........00000. 00... Málmiðjan h/f gegn Ásmundi Guðmundssyni. Úti- vistarðómur. ........0000000 nr Málmiðjan h/f gegn borgarstjóranum í Reykjavík í. h. bæjarsjóðs. Útivistarðómur. ............0...... Ingvar Sigurðsson gegn borgarstjóranum í Reykja- vík f. h. bæjarsjóðs. Útivistardómur. .............. Ákæruvaldið gegn Sveinbirni Benediktssyni og Ein- ari Garibalda Einarssyni. Þjófnaður. Refsing skil- orðsbundin, og svipting réttinda samkvæmt 3. mgr. 68. gr. laga nr. 19/1940 því eigi dæmd, sbr. 2. mgr. 8. gr. laga nr. 22/1955. ......0000000. 0000 Orkuvötn h/f gegn raforkumálaráðherra f. h. ríkis- sjóðs. Kærumál. Dómkvaðning matsmanna. ...... Ákæruvaldið gegn Þorbirni Ástvaldi Jónssyni, Ragn- ari Jósef Jónssyni, Ingólfi Kristófer Sigurgeirssyni og Jóni Helga Jónssyni. Tilraun til nauðgunar. Líkamsáverkar. Rán. Þjófnaður. Hilming. Ólögleg meðferð á fundnu fé. Hótanir. Ólögleg meðferð skot- IX Dómur. Bls. L 165 = so orð 305 318 327 332 342 348 Co a 4 1 ut 87. 89. 90. Málaskrá. vopna. Áfengislagabrot. ..........0.00...00020.. Þórdís Halldórsdóttir gegn Páli J. Blöndal og gagn- sök. Ómerking og heimvísun. .........000000.0... Póst- og símamálastjórnin gegn Hlöðve Johnsen, Trausta Jónssyni, Gísla Magnússyni, Sigurði Gunn- steinssyni, Guðlaugi Gíslasyni, Hrólfi Ingólfssyni, Ólafi Á. Kristjánssyni, Jóhannesi Brynjólfssyni, Sigurði Jónssyni og Jóni Í. Sigurðssyni. Um gildi og Árni Guðmundsson gegn bæjarstjórn Vestmanna- eyja. Kjörskrármál. ............000000 0000. . Ása Torfadóttir gegn bæjarstjórn Vestmannaeyja. Kjörskrármál. (..............000.0 0200 Bæjarstjórinn á Siglufirði f. h. bæjarsjóðs gegn Ólafi Baldvinssyni. Útsvarsmál. .................. kæruvaldið gegn Arnari Guðmundssyni og Gísla Sveinbirni Magnússyni. Brot gegn 106. og 218. gr. laga nr. 19/1940, áfengislögum og lögreglusam- Þykkt. (2... . M gegn K og gagnsök. Barnsfaðernismál. ........ Ákæruvaldið gegn Snorra Jónssyni. Kærumál. Gæzluvarðhald. ..................00...0 0... Fjármálaráðherra f. h. ríkissjóðs gegn Benedikt Davíðssyni. Skýring á 334. gr. skattalaga nr. 46/1954, (.....02.20022 0 Guðmundur H. Þórðarson gegn bæjargjaldkeranum í Reykjavík f. h. bæjarsjóðs. Útivistardómur. ...... Ákæruvaldið gegn Sigurði Bogasyni. Brot í opin- beru starfi. .....................0 0 . Ákæruvaldið gegn Helga Benediktssyni. Brot gegn löggjöf um innflutning, gjaldeyri, verðlag, bókhald, rangar skýrslur og meiðyrði. Eignarupptaka. Rétt- arfarssekt. Sératkvæði. ..............00..0..00... Guðmundur H. Þórðarson gegn Kr. Kristjánssyni h/f. Útivistarðómur ..............00000 0 Ragnar Jóhannesson gegn Helga Benediktssyni og Eyjólfi Jónssyni. Útivistardómur. ................ Málmiðjan h/f gegn Gunnari Lerking. Útivistar- ÁÓMUr. .........00.0..0 00 Icelandic Marketing Company, London, gegn Ing- ólfi G. S. Esphólín. Útivistardómur. .............. Dómur. Bls. 3/ 134 136 4 si AN to „S 207 to to A 26/. 26 299 2 2% 2% 354 381 392 400 403 406 409 421 425 432 432 457 562 562 563 91. 93. 100. 101. 102. 108. 104. 105. 106. 107. 108. Málaskrá. Þorvaldur Steinason gegn Finnboga Guðmundssyni og Gunnari Jónssyni setudómara. Kærumál. Hrund- ið kröfu um, að dómari víki sæti. ................ 2. Trésmiðjan Víðir h/f gegn Kristjáni Sigurjónssyni. Riftun vinnusamnings. Skaðabætur. .............. Ákæruvaldið gegn Snorra Jónssyni. Kærumál. Gæzluvarðhald. ............0..0.00.000 0. Skipaútgerð ríkisins gegn Landsbanka Íslands. Skaðabætur, Réttur handhafa fylgibréfs um vöru- sendingu. ........2..200. 0... sn - Ákæruvaldið gegn Þorsteini Rúti Bjarnasyni. Fjár- hættuspil. ............2...2.000 0. Kristján Nói Kristjánsson og Stefán E. Sigurðsson gegn Helgu Björnsdóttur f. h. sjálfrar sín og barna sinna, Huldu Jónasdóttur, Ingu Hrannar Jónas- dóttur, Hafþórs Jónassonar og Sigríðar Kristínar Jónasdóttur, og gagnsök. Skaðabótamál. Um bóta- skyldu eiganda bifreiðar og ökumanns. .......... Haraldur Guðmundsson gegn Guðmundi H. Jóns- syni. Kærumál. Frávísun. ...........2000 00... Tollstjórinn í Reykjavík f. h. ríkissjóðs gegn Þor- steini J. Eyfirðingi. Skattamál. .................. Jón Jónsson gegn Guðmundi Guðmundssyni. Landa- merkjamál. .........200000..se sess Fiskiðjuver ríkisins gegn Ingólfshöfða h/f, Fisk- veiðasjóði Íslands og Oddi Helgasyni. Um sjóveð. Kaupfélag Reykjavíkur og nágrennis gegn Friðriki Þorsteinssyni. Húsaleigusamningur. .............. Almennar tryggingar h/f gegn Sigurjóni Sigurðs- syni og gagnsök. Vátryggingarmál. .............. Bæjarstjórinn á Ísafirði f, h. bæjarsjóðs gegn Ís- firðingi h/f. Skuldajöfnuður. ...........2.000..... Soffia P. Mainolfi gegn Meitlinum h/f og gagn- sök. Skaðabætur. Sératkvæði. .................... Magnús Thorlacius gegn Valtý Stefánssyni. Ómerk- ing og frávísun. ..........2.00... 0. ess Gunnar Sæmundsson gegn Vigfúsi Kristjánssyni. Skaðabætur. ..........2..00020.0.0. 0... Magnús Sigurðsson gegn borgarstjóranum í Reykja- vík f. h, bæjarsjóðs. Útivistardómur. .............. Björn Pétursson og Reynir h/f gegn Friðriki Sig- Dómur. XI Bls. 564 566 568 578 586 588 591 601 605 609 620 627 637 640 643 109. 110. 111. 112. 113. 114. 115. 116. 117. 118. 119. 120. 121. 122. 123. 124. 125. 126. 127. Málaskrá. tryggssyni. Útivistarðómur. ...............000.... Björn Pétursson og Reynir h/f gegn Einari Dan- Íelssyni. Útivistardómur. ............00.0..0..... Ewald Berndsen gegn Ásmundi Guðmundssyni. Úti- vistardómur. ............0000200n 0... Glersteypan h/f gegn uppboðshaldaranum í Reykja- vík o, fl. Útivistardómur. ...........00.0. 00... Gísli Halldórsson h/f gegn skiptaráðandanum í Reykjavík f. h.,félagsbús Gísla Halldórssonar og Sigríðar Einarsdóttur og gagnsök. Skuldamál. .... Ákæruvaldið gegn James Daniel Ellis. Bifreiðalaga- brot. 2... Baldur Guðmundsson gegn Jens Árnasyni. Skulda- mál. Löghald. ............22...200000 0. Sigurbjörn Magnússon gegn Kaupfélagi Austur- Skagfirðinga og Kristjáni Hallssyni. Kærumál. Heit- festing vitnis. ..............2...00.0.0 0... Ákæruvaldið gegn Lúðvík Árna Knudsen Eiríkssyni. Þjófnaður. Áfengislagabrot. ...........0%...00.... Ákæruvaldið gegn Eggert Kristjánssyni og Gunn- ari Kristni Hansen. Brot gegn 259. gr. almennra hegningarlaga, áfengislögum, bifreiðalögum, um- ferðarlögum og lögreglusamþykkt................. Ákæruvaldið gegn Friðriki Alexanderssyni. Kæru- mál. Birting ákæruskjals. Sératkvæði. ............ Ákæruvaldið gegn Benedikt Ragnari Sigurðssyni. Nauðgun. ..........20.00.00 0. Ákæruvaldið gegn Einari Egilssyni og Jónasi Thor- oðdsen. Kærumál. Aðiljasamlag í sakamáli. ...... Ákæruvaldið gegn Snorra Jónssyni. Skírlifisbrot. .. H/f Kveldúlfur gegn Sigurði Karlssyni og gagn- sök. Skaðabætur. ............0.0.000. 00... Ákæruvaldið gegn Stefáni Guðlaugi Runólfssyni. Líkamsáverkar. ...............0000200 0... Ákæruvaldið gegn Sigurði Arnbjörnssyni. Þjófnaður og fjársvik. .........0.002000 0000 Vilhelmína Guðmundsdóttir gegn Sigurði Einars- syni. Skuldamál og skaðabóta. ..............0.2.... Landssími Íslands gegn Steinunni Magnúsdóttur og gagnsök. Dánarbætur. ............20.0000 00. ..0.0. Þrotabú Skjaldar h/f gegn Gesti Fanndal. Kærumál. Dómur. Bls. 3) 35 36 240 643 644 644 645 645 648 6öl 653 657 662 669 674 678 682 702 T11 718 123 128. 129. 130. 131. 132. 133. 134. 135. 136. 137. 138. 139. Málaskrá. Frestbeiðni synjað. .........0000000 000. 00... Ákæruvaldið gegn Kristni Sophusi Pálmasyni. Ákæra um manndráp af gáleysi. ...........0000... Kaupfélag Reykjavíkur og nágrennis gegn borgar- stjóranum í Reykjavík f. h. bæjarsjóðs. Útsvarsmál. Kristinn P. Friðriksson gegn Keflavíkurkaupstað. Skaðabótamál. .........0000000. 00. Verksmiðjan Vífilfell h/f gegn tollstjóranum í Reykjavík f. h. ríkissjóðs og gagnsök. Skattamál. .. Ákæruvaldið gegn Robert Labbeke. Fiskveiðabrot. Fjármálaráðherra f. h. ríkissjóðs gegn Friðriki K. Sigfússyni og gagnsök. Um ábyrgð ríkissjóðs sam- kvæmt lögum nr. 110/1951. Slysabætur. ............ Marteinn M. Skaftfells gegn Orku h/f. Krafa um endurgreiðslu. ........0.0020000 s.n. Sveinbjörn Jónsson f. h. eigenda og vátryggjenda v/s Linde og farms gegn eigendum og áhöfn v/s Hvalfells og gagnsök. Bjarglaun. Sératkvæði. .... Olíusamlag útvegsmanna, Neskaupstað, gegn Bjólfi h/f. Kærumál. Ómerking og heimvísun. .......... Keilir h/f gegn Jósep Jóhannssyni og gagnsök. Úti- vistardómur. ........00000 00 nn Vigfús Einarsson gegn Sverri Aðalbjörnssyni. Úti- vistardómur, ......0..0.000.eensns sn Garðar S. Gíslason gegn Sumarliða Andréssyni. Útivistarðómur. ........20....00 000 XIll Dómur. Bls. 3%1 3%1 A 52 102 1%2 1% 1%2 739 742 152 156 763 Ti 7 TA 189 Il. NAFNASKRÁ. A. Einkamál. Bls. Aðalsteinn Guðmundsson ............0000.00.000 0. 133 Aðalsteinn Guðnason ...............0..000 0000. nr 200 Alliance, fiskveiðahlutafélag ..............00.0... 00. 122 Almennar tryggingar h/f ..............0....000 000 r 609 Arnbjörn Kristinsson ..................000000.00 0. 161 Arnþrúður Guðjónsdóttir ...............0.0.0200 00. 300 Aron Guðbrandsson ..................2.2.000..0 nn 263 Axel Magnússon .............00.00000 0000... 305 Ágúst Sverrisson .................00. 00 168 Árdal, Steinþór Pálsson ..............00..0.0 00. 61 Árni Guðmundsson ............0.....0.0 400 Árni J. Hafstað ..................0..00 0... 1 Árni Snævarr ..............0.. 0. 268 Ása Torfadóttir .................0000.. 0 403 Ásbjörn Magnússon ..............2..0200 00. 235 Ásgrímur Halldórsson ..............00..... 294 Ásmundur Guðmundsson ................0 000 346, 644 Baldur Guðmundsson ...............2.00.0 0000. 651 Bátaábyrgðarfélag Vestmannaeyja ............0..0002000000... 305 Benedikt Davíðsson ................. sr 427 Bergur Eydal Vilhjálmsson ..........000.2000. 00 318 Berndsen, Ewald ..............0.0..2000 0000 644 Bjólfur h/f .................222.. rr 807 Björn Pétursson ...........0..200.00 00. 643, 644 Blöndal, Páll J. .......0..0..0......00 0. 387 Bókabúð Rikku ..........0..0.0..00..0 0000 183 Bókaútgáfan Setberg ..........0...0..0.0 00 161 Bókaverzlunin Edda h/f ..............00...0.0.0020 000 1586 Böðvar Sigurðsson ............00...02 0200 68 Davið Sigurðsson .................... sr 79 Dyrhólahreppur ................... 0000 ál, 43 Edda, bókaverzlun, h/f .............0..02. 186 Einar Daníelsson ..................0. 00 nes 644 Nafnaskrá. XV Bls. Einar Eiríksson .........0..02.200000esnse rr 318 Einar Gíslason ............20.00 0000 eðnð nr 268 Einar Jóhann Jónsson ........000000000n0 ern 160 Eiríkur Eiríksson ............22200 000. 00 nes 94 Elías Steinsson ............2.202.00 000 ne nr 318 Elís K. V. Meyvantsson .........2.0000.0.0 sn sn 177 Erna, v/s, eigendur ..............2.200 000. s en 142, 221 Æsphólín, Ingólfur G.S...........020.. 0000 nn 206, 343, 563 Eyfirðingur, Þorsteinn J. .............2.0. 0000 0. 0. ens 588 Eyjólfur Guðmundsson, dánarbú .........020000 00. es. nn. 300 Eyjólfur Jónsson .........0..00...sn ess 562 Ewald Berndsen ............2..0000 0. sens 644 Fanndal, Gestur ............02.2200.0 sess 739 Finnbogi Guðmundsson ............2.020.. 0. en ss . 564 Fiskiðjuver ríkisins .....................000.0.. 2. sn 601 Fiskveiðahlutafélagið Alliance ..............0..00.. 000... nn 122 Fiskveiðasjóður Íslands .....................00.. 0. enn 601 Friðbjörn Friðbjarnarson ..............2....0 000. ens 332 Friðrik K. Sigfússon ............2.02..00 000... nn 259, "77 Friðrik Sigtryggsson ................000 000 643 Friðrik Þorsteinsson .............0.020.0000 0... 605 Garðar S. Gíslason .............0.00. 000... sn 809 Gestur Fanndal ..............2.2022 0... sess 739 Gísli Halldórsson .............20.0000. 00 645 Gísli Halldórsson h/f ...............00. 002... 645 Gísli Magnússon ...........0.0202000 0. nr nn 392 Glersteypan h/f ...............20.20 0200 645 Guðjón Steingrímsson ..........2..0....20 0. 129 Guðlaugur Ásgeirsson ..............222..sn nr 260 Guðlaugur Gíslason .............02.... 0. ner 392 Guðlaugur Rósinkranz ..............2.02.0 00... renn 85 Guðmundur Elías Árnason .............0... 0... nn 129 Guðmundur Eyjólfsson ............2.2.0000. 0 300 Guðmundur Guðmundsson .........2..2.2 000. sn 591 Guðmundur Halldórsson ..........2.0.00.00. 00. 268 Guðmundur H. Jónsson ..........2.22.2.0 sess 586 Guðmundur Sigfússon ............2.2.0.00 00 s.n 78 Guðmundur H. Þórðarson ..........20000 0000... 278, 432, 562 Gunnar S. Hólm ...........2.2.2000.0 220 79 Gunnar Jónsson setudómari ............22020200 000. 564 Gunnar Lerking ...........2%0.220 nn 563 XVI Nafnaskrá. Bls. Gunnar Sæmundsson ............ceeessenn 640 Hafstað, Árni .............2...00 s.s. ner 1 Hafstað, Halldór .............200...evenns een 1 Hafstað, Haukur ............0200.0e sens en ss 1 Hafstað, Sigurður ...........00000000 nv .n sn 1 Hafþór Jónasson ........2000000 00 nneess sr 578 Hálfdán Ólafsson ............ceseecesesessrrr rr 233 Halldór Hafstað .............0200.00.0enne sr 1 Halldór H. Jónsson .......0.2000e0nn nes 268 Halldór Sigfússon skattstjóri ............0020000 0000. 260 Hallgrímur Pétursson ........0200000 00 snar 332 Haraldur Böðvarsson € Co. .......00000000 00 en nu 117 Haraldur Guðmundsson .....!...0.2000000. eeen es sr 586 Haukur Hafstað ...........200002000eeennn ss 1 Helga Björnsdóttir ............0.2200.0000 0 seen 578 Helga Jónsdóttir ..........0.02.0.00000nnsn nn 100 Helgi Benediktsson .............0000.. eens na 56, 562 Helgi Helgason ...........020000 0000 nr 278 Hjörleifur Jónsson ..........0..0000 00 .nnn sess 209 Hlöðver Johnsen ..........0.00.0s.0nnenesn 392 Hólm, Gunnar S. ........200.00 sense 79 Hrólfur Ingólfsson ...........02.000 sense sess 392 Hulda Jónasdóttir ............002.0.0 000. en enn 578 Hvalfell, v/s, eigendur og áhöfn ........0220000 0000 enn 789 Hörður Ólafsson ...........eeseeesrsrer rs 160 Icelandic Marketing Company ......0000000 00 nn ner 563 Inga Hrönn Jónasdóttir ...........0..020000 ne. ne nr 578 Ingólfshöfði h/f .............0.00.00..snensrse ss 601 Ingólfur G S. Esphólín ..........2000%00 0000... 206, 343, 563 Ingvar Sigurðsson ..........0200000. 00 nstesssa rr 347 Ísafjarðarkaupstaður ..............000.00. 0. neee 620 Ísfirðingur h/f ..............000. 00 ne enn 620 Jarðeignadeild ríkisins ...........2.000000 0. enn ner 327 Jens Árnason ..........00...n ss 651 Johnsen, Hlöðver ..........002.00.en ðe 392 Jóhanna Sæmundsdóttir .........2.0.0200 000. neee 321 Jóhannes Brynjólfsson ........2.00000 0000 enn 392 Jón Erlendsson ........00.0000.0 0. sn nn 263 Jón Guðmundsson ......02.2000.00n ens 46, 318 Jón Jónsson ......000.00..00ene ner 591 Jón Kjartansson sýslumaður .........020000 00. nn nn 41, 43 Nafnaskrá. XVII Bls. Jón Kristjánsson ................2.000 0000 0. nn 56 Jón Lárusson ....... sonsasssesssss 209 Jón Í. Sigurðsson .............000000. 2... 392 Jósep Jóhannsson .............2.200000 00 nn 908 Kaupfélag Austur-Skagfirðinga ...............0.00......0.. 653 Kaupfélag Reykjavíkur og nágrennis .................... 605, 752 Kaupfélag Siglfirðinga ....................2000. 000 27 Kaupfélag Stykkishólms .............0.00000000. 00. 346 Keflavíkurkaupstaður ................0.0000....000. 756 Keilir h/f ................... 000 808 Kristinn P. Friðriksson ................0.0.0..0.0 0000. 756 Kristín Jónsdóttir ..................0.0.000.. 0000. 78 Kr. Kristjánsson h/f .................0.0.00000 0000 562 Kristján Bjarnason .............0...00000 0000 0. 43, 300 Kristján Eiríksson .............20.00.0000 00. 46 Kristján Gíslason .................2.02.0.000 00 318 Kristján Hallsson ................0.02.20.0 0000 653 Kristján Nói Kristjánsson ...............000000.000 00... ö78 Kristján Sigurjónsson ................0.00000000 0... 566 Kristmundur Þorbjörn Bjarnason .............0.0000..00000.. 318 Kveldúlfur h/f ...............0.2..0.0.0 702 Landsbanki Íslands ..............0.......0.00.. 0 570 Landssími Íslands ................0.00....0...0. 731 Leó Sigurðsson ...............0.......20.. 0 106 Lerking, Gunnar ...............0.0.02000 sn 563 Linde v/s, eigendur og vátryggjendur ..............0..000..... 789 Lúther Salómonsson ...............2000.0 0 252 Magnús Sigurðsson ...............0....0.000 200 643 Magnús Thorlacius .............0.0.00.0..00 000 637 Mainolfi, Soffía P. ..............0.00000.00 627 Marteinn M. Skaftfells .............0..0.0.0..0..0... 0. 784 Málmiðjan h/f .................0..0 000 346, 347, 563 Meitillinn h/f .................0000 627 Myýrkjartan Rögnvaldsson ................0...0 0. 252 Njarðvík, Pétur .................000.00 0 255 Norðurleið h/f „................ ll 294 Nótastöð Óla Konráðssonar ...............00..000..0 78 Núpur h/f 2... 142, 221 Oddur Helgason .............2.02..20000 601 Olíusamlag útvegsmanna, Neskaupstað ............0....00..... 807 Orka h/f ........00..000.. 194 XVIII Nafnaskrá. Bls. Orkuvötn h/f ......2000000 esne ssne sess 351 Ólafía Sigurjónsdóttir ........000200000n00eennnvnse nn 13 Ólafur Baldvinsson ..........0.neennnn nr 406 Ólafur Á. Kristjánsson ........000000. ene snen nennt 392 Óli Konráðsson .........esneee essa 78 Páll J. Blöndal ........0000000 see sneru 387 Pétur Ingjaldsson ........000000nsssessssnentrereerrra rr 271 Pátur Njarðvík ......200000000 00 neee esne seen neennr rn 255 Pétur SÆVars, ......000 000 332 Póst- og símamálastjórnin ......0000000nerrnvsnseersnnr ir. 392 Rafmagnsveita Reykjavíkur .........0000000. nv nn nn nn neee. 73 Ragnar Jóhannesson .....0.000000neen ern snensern rðr 562 Ragnar JÓNSSON .......0000erener stenst 85 Rannveig Sigurbjörg Pálsdóttir .......2.000000 eeen er... .. 00... 332 Reykjavíkurkaupstaður .......0.000000.0... 177, 347, 432, 643, 152 Reynir h/f ......00000 00 ene nearest nest nr 643, 644 Rikka, bókabúð .........0000.0sssnn sense 183 Ríkissjóður .......000000 00... 68, 94, 100, 117, 161, 168, 183 186, 200, 235, 255, 259, 268, 277, 278, 332, 351, 427, 588, 163, TTT Rósinkranz, Guðlaugur .......0000000e eee sn venner 85 Sameinaðir verktakar .......000..00000 sessa 268 Setberg, bókaútgáfa ........00.000ee.ennsrrervnns nennt 161 Siglunes h/f ....0..2.0000 00 nrensenrrnnrnnrnetsrnnr rr 345 Siglufjarðarkaupstaður ........00020.0e.ceeeeesrrn ni... 61, 406 Sigríður Einarsdóttir ........0..000.00eenerenenreennnr nein 645 Sigríður Kristín Jónasdóttir ........20.000eeeensernenerrrer0.r 578 Sigurbjörn Magnússon ......0.0000.esr0nennensrangnnr nett 653 Sigurður Einarsson ......000000eeerrrnrnree nennt 723 Sigurður Eyjólfsson ......00.2000.neerneree seen 300 Sigurður Gunnsteinsson .....00000000 er sent rennt 392 Sigurður Hafstað ........0000000en er aenrenenes rns 1 Sigurður Örn Hjálmtýsson ......00000.. 00. ene green rðr. 160 Sigurður Jónsson ......00.0000nt er rs rn tres 392 Sigurður Karlsson .....0.2000.00eeercnrreesnrtnrnnr ner 702 Sigurður Stefánsson, v/b, eigendur .......e.0..0.. 0000... 206, 343 Sigurjón Sigurðsson .......000000.enrrnnrneenerrrrrrr sa 609 Síldarútvegsnefnd .......2000000e eeen rnnrrvn sn 142 Skaftfells, Marteinn M. ........00000000eee ee rnrn ennta. 734 Skattstjórinn í Reykjavik .......0.000000000reneenree nn... 260 Skipaútgerð ríkisins ........0.020.0n. ene... 0... 142, 221, 345, 570 Skiptaráðandinn í Reykjavík ......00.0..eeeeenern ne ne ne r00.. 645 Nafnaskrá. XIX Bls. Skjöldur h/f, þrotabú .......2.22200eecnnnenenrrr rr 739 Skutull h/f .........020002 000 sr 233 Skúli Guðmundsson .......000000n0 ens 133 Snorri Guðlaugsson ........0200200.. enst 122 Snævarr, Árni ..........0..20... vesen 268 Soffía P. Mainolfi ...........22000000 vn enn 627 Stefán Friðriksson ........2...0000e nn 1 Stefán E. Sigurðsson ...........000. 00 nn 578 Steinunn Guðmundsdóttir .........0.000000. 0... neðan 2783 Steinunn Magnúsdóttir ...........0.022000.00 00. 0n renn 731 Steinþór Pálsson Árðal ..........0020000 0. enn 61 Stykkishólmshreppur ......0..020000 00 eeen 346 Sumarliði Andrésson .........20000000 nr 809 Svanur SkæringsSon „22.02.0000... 252 Sveinbjörn Jónsson f. h. eigenda og vátryggjenda v/s Linde og fafMSs 2... enn 7839 Sverrir Aðalbjörnsson ......00.000000. 0. 808 Sæmundur Ólafsson .........00..000 0. nn 206, 343 Sævars, Pétur ...........00%0. 0 nn sr 332 Thorlacius, Magnús .......... or 637 Tómas Guðmundsson ........00.00 000 85 Tómas Vigfússon ..........2000.2000 00 nn 268 Trausti Jónsson ........2.0.0se eens 392 Trésmiðjan Víðir h/f ..........02.2000 0. ennn rns 566 Uppboðshaldárinn í Reykjavík .........02002000000 00 .0 0. 645 Útgerðarfélag KEA. h/f .........00000000 000 106 Útvegsbanki Íslands h/f ..........2..000.000 0000... 27 Valtýr Stefánsson .........2200000. enn 637 Verksmiðjan Vífilfell h/f ...........020002 00 enn nr 763 Vestmannaeyjakaupstaður .........0.200000 000... 400, 403 Vigfús Einarsson ...........02020. 0000 ns 808 Vigfús Kristjánsson ......0...00000 00... se 640 Vilhelmína Guðmundsdóttir .........2..2..000200 000... 723 Víðir, trésmiðjan, h/f ..........20.00000 0000 0n 566 Vífilfell, verksmiðjan, h/f ..........202022000 0. sn 763 Þorlákur Björnsson .......0.020200.0ssse nr 41 Þorsteinn J. Eyfirðingur ........020202000 00 en sn nn 588 Þorvaldur Guðjónsson ......0000.000.0... sl 305 Þorvaldur Steinason .........2000 0... nn enn 564 Þórdís Halldórsdóttir ...........2.0000.0.0nn ns 387 KK Nafnaskrá. Bls. Þórður H. Teitsson ..........0.020000000 00. ss. 160 Þrotabú Skjaldar h/f ...............000. sess 139 B. Opinber mál. Aðalsteinn Jón Þorbergsson .........0.0000.0..0... 136 Arnar Guðmundsson .......0..eeeoeeeeseesses 409 Árni Steindór Guðmundsson ........00...000 00 157 Arthur Wood Bruce ........0.2000.000enves se 89 Benedikt Ragnar Sigurðsson ........002000000 0000... 674 Bragi Marsveinsson ...........200000.nesessssnes 248 Bruce, Arthur Wood ........000000eeeeesese en 89 Dawson, Eric Raymond .........00000.0 00. ..0. 65 Eggert Kristjánsson ..........20200.0seeesessser 662 Einar Egilsson .........0..00000esessssess ss 678 Einar Garibaldi Einarsson ..........20.0000000 00... nn... 348 Ellis, James Daniel ..........0...0000.0..ne sess 648 Eric Raymond Dawson .......0.020000 0000 nn sn 65 Erlingur Guðmundsson ...........00.0000.seenvss ss. 33 Ferdinand Jóhannsson .........2000000.seeennee ses 150 Friðrik Alexandersson ..........00.eeeeeesesnsn ve 669 Gísli Sveinbjörn Magnússon ..........0000.00.0. ve e.s... 409 Guðbjörn Helgi Ríkarðsson ...........0000.00.evee ene 50 Guðmundur Ísleifur Gíslason ...........000000 0. e0 nn .. 189 Gunnar Kristinn Hansen ...........00.0.eeeeeeesvenr 662 Hansen, Gunnar Kristinn ..........00.00.00eeeee sen. 662 Helgi Benediktsson ...........0..e.eeeceesssenn 457 Hilmar Mýrkjartansson ..........0000.0....esese s.s 2883 Ingólfur Kristófer Sigurgeirsson ........022000000 0000... 354 James Daniel Ellis ...........200.20000.0eneesevs ee 648 Jón Helgi Jónsson ........0.0000.0000eeeenssnn rr 354 Jónas Thoroddsen ..........c0eeeeeseeesssesses 678 Karl Ottó Pálsson ........00.0eeeeenessecessa 146 Kristinn Sophus Pálmason .........0.000.0enn senn 742 Kristmundur Guðmundsson ........000000000 0. en enn 153 Labbeke, Robert ............00eeensee rss 71 Lúðvík Árni Knudsen Eiríksson .........0..c0e0.ce.e en... 657 Magnús Jónsson ........2.0eeeceesesesssesrsr 284 Magnús Guðmundur Sigurður Ólafsson ..........000.0.0.00.. 283 Páll Hallgrímsson ........20000000000 sess 227 Ragnar Jósef Jónsson ..........000.000esse esne 354 Robert Labbeke ..........20..0.0e. sess "1 Nafnaskrá. XKI Bls. Sigurður Arnbjörnsson .........cceeeeesseseerseer 230, 718 Sigurður Bogason ..........0....es ens 432 Sigurður Ellert Jónsson ..........e.eeveveessss sn 9 Snorri Jónsson .......2..2000...00.n nn. 342, 425, 568, 682 Stefán Guðlaugur Runólfsson ...........eeeeeessseseee 711 Sveinbjörn Benediktsson ..........eeeeeeeeeveever ee 348 Thoroddsen, Jónas ...........0..00... 0. ens 678 Úlfar Guðjónsson ............000000...nðr 288 Þorbjörn Ástvaldur Jónsson ...........0000000.0 renn 354 Þorsteinn Rútur Bjarnason ...........0....00. 0. ens. 573 II. SKRÁ um lög, reglugerðir, samþykktir o. fl., sem til er vitnað í XKKVII. bindi hæstaréttardóma. 1832, 15. ágúst. Tilskipun um réttargangsmátann við undirréttina á Íslandi í öðrum málum en þeim, sem viðvíkja illvirkja- og opinberum pólitísökum. 5. gr. — 236. 9. maí. Tilskipun, sem lögleiðir á Íslandi með nokkrum breyt- ingum lög 3. janúar 1851 wm prentfrelsi. 11. gr. — 88. 25. júní. Almenn hegningarlög handa Íslandi. V. kafli — 497. KKVI. kafli — 285, 496, 497. XKVII. kafli — 497. 1855, 1869, 1885, 40. 63. 65. 99. 101. 231. 253. 255. 259. 263. 276. 293. 294. 304. gr. — 659. gr. — (659. gr. — 658. 659. gr. — 497. gr. — 497. gr. — 497. gr. -— 658, 659. gr. — 497. gr. — 497 gr. — 497. gr. — 497. gr. — 497. gr. — 349. gr. — 349. gr. — "TOT. nr. 29, 16. desember. Lög um lögtak og fjárnám án undanfarins dóms eða sáttar. 2. gr. — 255. 1886, 1905, 1911, 1914, 1917, 1919, 1980, Skrá um lög, reglugerðir, samþykktir o. fl. XxKTíl 9. september. Bernarsáttmálinn til verndar bókmenntum og listaverkum. nr. 14, 20. október. Lög um fyrning skulda og annarra kröfu- réttinda. 3. gr. — 185, 188. nr. 53, 11. júlí. Lög um veralunarbækur. T. gr, — 497. nr. 56, 30. nóvember. Siglingalög. — 144, 805. 13. gr. — 706. 225. gr. — "706, TOT. 229. gr. — 115, 792, 793, 796. 236. gr. —- 123, 142, 146, 796. 261. gr. —- 189, 190, 199. 264. gr. —- 189, 190, 199. nr. 61, 14. nóvember. Lög um framkvæmd eignarnáms. — 352. nr. hl, 28. nóvember. Lög um landamerki o. fl. TIl. kafli — 133. 8. gr. — 387. nr. 5, 18. maí. Lög um bann gegn botnvörpuveiðum. 1. gr. — 66, 67, 90, 773, 776. 3. gr. — 66, 67, 90, 773, 776. nr. 77, 27. júní. Lög um hlutafélög. 53. gr. — 497. nr. 15, 20. júní. Vatnalög. 3. gr. — 391. T. gr. — 387. 54. gr. — 352, 353. ,„ nr. 52, 27. júní. Lög um verelunaratvinnu. — 285. nr. 24, 7. maí. Lög um eftirlit með verksmiðjum og vélum. 26. gr. —- 170. nr. 41, 81. mara. Lögreglusamþykkt fyrir Vestmannaeyjar. —- 498. 2 nr. 51, 7. maí. Lög um nokkrar breytingar til bráðabirgða á hegningarlöggjöfinni og viðauka við hana. — 497. 6. gr. -—— 658, 659. T. gr. — 658. XKIV Skrá um lög, reglugerðir, samþykktir o. fl. 8. gr. — 659. 1928, nr. 64, ?. maí. Áfengislög. 16. gr. — 349. 1930, nr. 2, 7. janúar. Lögreglusamþykkt fyrir Reykjavík. — 53. 3. gr. — 664. T. gr. — 411, 658, 659, 661, 664. 28. gr. — 290, 743. 30. gr. -— 285. 37. gr. — 664, 668. 43. gr. — 574. 46. gr. — 52, 53, 54, 290, 664, 668, 743. 61. gr. — 574. T1. gr. — 411. 96. gr. — 52, 54, 658, 659, 661, 664, 668, 743 1980, nr. 40, 19. maí. Lög um breyting á siglingalögum nr. 56, 30. nóvember 1911. 6. gr. — 190, 199. 1980, nr. 64, 19. maí. Áfengislög. 16. gr. — 2349. 1933, nr. 98, 53. TA. gr. gr. 19. júní. Vísillög. — 28, 30. — 27, 28, 30, 31, 32, GáT. 1935, nr. 6, 9. janúar. Lög um tekjuskatt og eignarskatt. — TO gr. — 269, 272, 273, 275. 15. 16. 34. 45. or gr. — 269, 274, 275. gr. — "64, 767, 768, "TO. gr. — 768, 770. gr. — 269, 272, 273, 275. gr. — 269, 274, 275. gr. — 273, 276. gr. — 276. 1935, nr. 33, 9. janúar. Áfengislög. — 52, 148, 289, 720. 17. gr. — 349, 633. 18. gr. — 52, 231, 349, 359, 411, 664, 665, 720. 37. gr. — 633. 1985, nr. 112, i8S. maí. Lög um Hæstarétt. 38. gr. — 392, 406. Skrá um lög, reglugerðir, samþykktir o. fl. XKV 1935, nr. 181, 81. desember. Lög um breyting á lögum nr. 6, 9. janúar 1935 um tekjuskatt og eignarskatt. 2. gr. — "67, 768, 770. 1936, nr. ?, 1. febrúar. Lög um samningsgerð, umboð og ógilda löggerninga. 3ð. gr. — 213. 1936, nr. 69, 23. júní. Lög um innflutning, sölu og meðferð á skoi- vopnum, skotfærum, alls konar sprengjum og hlutum og efni 1986, 1336, í þau. 3. gr. — 382, 384, 385. nr. 85, 23. júní. Lög um meðferð einkamála í héraði. — 206, 236, 673. 36. gr. — 43, 45. 49. gr. — 208. 70. gr. — 206, 208. T5. gr. — 234, 80. gr. — 234. 85. gr. — 234. 86. gr. — 234. 88. gr. — 235, 236, 638. 95. gr. — 670, 673. 96. gr. — 670, 672, 673. 105. gr. — 638. 106. gr. — 303. 108. gr. —- 49, 303. 110. gr. — 206, 253. 111. gr. — 206, 253. 116. gr. — 49. 125. gr. — 263. 127. gr. — 656. 174, gr. — ST. 188. gr. — 82, 236. 190. gr. — 807. 193. gr. — 264. 196. gr. — 64. 197. gr. — 422, 199. gr. — 62. 200. gr. — 253. 213. gr. — 424. nr. 95, 283. júní. Lög um heimilisfang. — 64. 1936, 1936, 1937, 1937, 1987, 1937, 1938, 1938, 1938, Skrá um lög, reglugerðir, samþykktir o. fl. nr. 105, 12. október. Reglugerð um innflutning, sölu og með- ferð á skotvopnum, skotfærum, alls konar sprengjum og hiut- um og efni í þau. 3. gr. — 358, 382, 384. T. gr. — 358, 382, 384, 385. nr. 106, 23. júní. Lög wm úitsvör. 8. gr. — 408. nr. 46, 13. júní. Lög um samvinnufélög. — 153. nr. 63, 31. desember. Lög um tollheimtu og tolleftirlit. 13. gr. — 246. 25. gr. — 496. 27. gr. — 496. 28. gr. — 496. 29. gr. — 496. 36. gr. — 151, 290. 43. gr. — 496. nr. 70, 81. desember. Lög um verðlag á vörum. — 285. nr. 72, 24. júní. Reglugerð um gerð og notkun bifreiða. 2. gr. — 35, 40. 9. gr. —- 35, 40. nr. 62, 11. júní. Lög um bókhald. — 285. 1. gr. — 550. 2. gr. — 550. 5. gr. — 496, 551. 6. gr. — 496, 555. T. gr. — 496, 555. 8. gr. — 496, 555. 10. gr. — 496, 555. 12. gr. — 496, 555. 18. gr. — 551. 19. gr. — 496, 556, 560. 20. gr. — 496, 497. mr. 100, Í1. júní. Lög um iðnaðarnám. 19. gr. — 58. nr. 123, 95. nóvember. Reglugerð um tollheimtu og tolleftirlit. 44, gr. — 496. 45. gr. — 151, 496. 46. gr. — 4986. 1939, 1989, 1940, 1940, Skrá um lög, reglugerðir, samþykktir o. fl. XKVI 51. gr. — 496. 52. gr. — 496. 84. gr. — 151. 93. gr. — 151, 496. nr. 62, 30. desember. Lög um tollskrá o. fl. — 72. 45. kafli— 69, 70, 71, 72. 5. gr. — "0. mr. 168, 18. september. Reglugerð um sölu og útflutning á vörum. — 498. mr. 11, 12. febrúar. Lög um sölu og útflutning á vörum. — 498. nr. 19, 12. febrúar. Almenn hegningarlög. — 35,290. VI. kafli —- 350, 351, 456, 457, TIT. XII. kafli — 557. XKKV. kafli — 231, 557, 720. 2. gr. — 558. 20. gr. — 10, 25, 287, 356, 361, 658, 660, 683, 699. 49. gr. — 5". 57. gr. — 156, 419, 420. 60. gr. — 385. 68. gr. — 10, 26, 35, 40, 52, 55, 158, 159, 228, 229, 231, 232, 348, 349, 350, 358, 385, 411, 419, 420, 435, 496, 560, 658, 661, 675, 677, 684, 719, 722, 743. T1. gr. — 147. 712. gr. — 718. 74. gr. — 155, 515. 76. gr. — 26, 384, 385, 661, 722. 71. gr. — 26, 55, 384, 385, 560, 661, 681, 701, 722. 18. gr. — 650. 106. gr. — 409, 411, 419, 420. 108, gr. — 496, 558. 110. gr. — 229. 1i1. gr. — 231, 720. 117. gr. — 665. 139. gr. — 434. 140. gr. — 434, 456. 141. gr. — 433, 434, 456. 146. gr. — 433, 434 456, 496. XKVIIL Skrá um lög, reglugerðir, samþykktir o. fl. 157. gr. — 496. 158. gr. — 496, 556. 164. gr. — 10, 24, 26, 684. 183. gr. — 574, 577, 184. gr. — 574, 577. 194. gr. — 356, 361, 675, 677, 697. 200. gr. — 697, 698. 203. gr. — 683, 697, 698, 699. 209. gr. — 682, 683, 684, 700, TOL. 215. gr. — 10, 26, 34, 40, 189, 190, 199, 583, 633, 743. 217. gr. — 675. 218. gr. — 33, 153, 154, 155, 356, 357, 365, 381, 409, 411, 420, 671, TI, Tit, 219. gr. — 33, 34, 40, 289, 297, 664, 712. 231. gr. — 357, 381, 675, 677. 233. gr. — 358, 382. 23. gr. — 87, 88. 235. gr. — 87. 241. gr. — ST, 88, 496. 244. gr. — 50, 51, 53, 158, 159, 228, 229, 231, 232, 289, 349, 356, 357, 359, 362, 366, 369, 382, 384, 658, 660, 661, 665, 719, 720, 722. 245. gr. — 52, 54, 231, 720. 246. gr. — 357, 367. 247. gr. — 52, 55, 434, 439, 665. 248. gr. — 10, 25, 51, 53, 229, 231, 232, 719, 720, 722. 252. gr. — 357, 381. 254. gr. — 358, 382. 256. gr. — 367. 257. gr. — 664. 259. gr. — 359, 384, 664, 668. 262. gr. — 496, 556. 1940, nr. 128, 26. júlí. Reglugerð um tollmeðferð aðfluttra vara. 18. gr. — 151. 33. gr. — 151. 1940, mr. 159, 18. september. Reglugerð um sölu og úthlutun á nokkrum matvörutegundum. — 498. 1941, nr. 23, i6. júní, Bifreiðalög. 5. gr. — 35, 40. — 35, 52, 53, 148, 289, 290, 583, 649. ís 1941, 1941, 1941, 1941, 1942, 1942, 1948, Skrá um lög, reglugerðir, samþykktir o. fl. KKIX T. gr. — 574. 14. gr. — 148, 290. 18. gr. — 35, 40. 20. gr. — 52, 664, 668. 23. gr. —- 52, 54, 137, 141, 147, 148, 249, 285, 287, 385, 633, 649, 664, 668. 26. gr. — 35, 40, 50, 52, 54, 137, 141, 290, 297, 633, 664, 668. 2. gr. — 34, 35, 36, 40, 50, 52, 53, 137, 141, 147, 249, 290, 297, 633, 664, 668, 743. 29. gr. — 664, 668. 34, gr. — 96, 97, 102, 298, 579. 35. gr. — 96, 97, 102, 579. 38. gr. — 34, 35, 36, 40, 52, 54, 137, 141, 147, 148, 149, 250, 285, 287, 633, 649, 650, 664, 668, 743. 39. gr. — 33, 35, 40, 52, 55, 137, 141, 148, 149, 250, 251, 285, 287, 649, 650, 664, 669, '744. nr. 21, 16. júní. Umferðarlög. — 148, 289, 290, 583, 649. 2. gr. — 34, 35, 36, 40, 50, 52, 137, 141, 147, 297, 633, 664, 668, 743. 4. gr— 35, 40, 50, 52, 147, 385, 633, 664, 668. T. gr. — 34, 36, 285, 290. 9. gr. — 664, 668. 14. gr. 34, 35, 36, 40, 50, 52, 137, 141, 147, 149, 664, 668, 743. nr. 46, 27. júní. Landskiptalög. 1. gr. — 303. nr. 112, 9. október. Lög um lax- og silungsveiði. 7". gr. — 387. nr. 180, 4. nóvember. Lögreglusamþykkt fyrir Vestur-Barða- strandarsýslu. — 35. 21. gr. — 34, 36. 93. gr. — 34, 36. nr. 20, 20. maí. Lög um breyting á lögum nr. 6, 9. janúar 1985 um tekjuskatt og eignarskatt. 3. gr. — T68,770. nr. 80, 7. september. Lög um kosningar til Albingis. 15. gr, — 401, 404. nr. 87, 16. desember. Lög um breyting á lögum nr. 1, 26. mara 1944, 1945, 1946, 1947, 1947, 1947, 1947, 19, 194, Skrá um lög, reglugerðir, samþykktir o. fl. 1924 um brunatryggingar í Reykjarík. — 606. % nr. 33, 17. júní. Stjórnarskrá lýðveldisins Íslands. 33. gr. — 401, 403, 404, 405. nt. 66, 12. apríl. Lög um útsvör. 4. gr. — 260. 5. gr. — 260. 6. gr. — 52, 753, 754, 755. 8. gr. — 63, 407. 17. gr. — 260. nr. 95, 28. desember. Lög um að ákvæði samnings frá 7. októ- ber 1946 við Bandaríki Norður-Ameríku, er varða aðflutnings- gjöld o. fl., skuli öðlast gildi. 2. gr. — 290. nr. 61, 81. maí. Lög um vátryggingarfélög fyrir fiskiskip. — 305, 306, 314, 315. 2. gr. — 306, 314, 316. 11. gr. — 306. 13. gr. — 313, 314, 317. 17. gr. — 314. nr. 65, 31. maí. Lög um viðauka við og breytingar á lögum nr. 24, 12. febrúar 1945 um flugvelli og lendingarstaði fyrir flugvélar. 2. gr. — 203. nr. 67, 5. júní. Lög um eignakönnun. — 589. 9. gr. — 590. 17. gr. — 589, 590. mr. 70, 5. júní. Lög um fjárhagsráð, innflutningsverslun og verðlagseftirlit. — 439, 531, 538, 540. 11. gr. — 433, 434, 456, 496, 498. 13. gr. — 496. 15. gr. — 496, 519. 22. gr. — 433, 434, 456, 496, 534. nr. 71, 5. júní. Lög wm breyting á lögum nr. 62, 30. desember 1989 um tollskrá o. fl. 1 gr. — 72. nr. 80, 5. júní. Framfærslulög. 14. gr. — 401. 1947, 1947, 1947, 1948, 1948, 1948, 1949, Skrá um lög, reglugerðir, samþykktir o. fl. XKKI nr. 82, 31. júlí, Reglugerð um fjárhagsráð, innflutningsveralun, gjaldeyrismeðferð og verðlagseftirlit. 538, 540. 17. gr. — 496. 21. gr, — 433, 435, 456, 496. 22. gr, — 496. 24. gr. — 496. 25. gr. — 496. 26. gr. — 540. 28. gr. — 496. 31. gr. — 538. 39. gr. — 433, 435, 456, 496. nr. 83, 5. júní. Lög um breyting á lögum nr. 29 frá 16. desem- ber 1885 wm lögtak og fjárnám án undanfarins dóms eða sáttar. — 255. nr. 190, 26. nóvember. Reglugerð um eignakönnun samkvæmt lögum nr. 6? /19f?. — 589. 1. gr. — 590. nr. 14, 8S. mara. Lög um ákvörðun fésekta. — 560. nr. 44, 5. apríl. Lög um vísindalega verndun fiskimiða land- grunnsins. — 66, 90, 773. nr. 100, 29. desember. Lög um dýtíðarráðstafanir vegna at- vinnuveganna. — 162, 257, 258. III. kafli — 161, 164, 166. 21. gr. — 184, 187. 22. gr. — 163, 165, 166, 184, 187. 24. gr. — 167. 26. gr. —- 162, 166. nr. 12, 24. janúar. Lögreglusambykkt fyrir Ísafjarðarkaupstað. — 409. 1. gr. — 410. 3. gr. —- 349, 410. 4. gr. — 410, 419. 10. gr. — 349. 99. gr. — 411. XKKXKII Skrá um lög, reglugerðir, samþykktir o. fl. 1949, 1949, 1949, 1950, 1950, 1950, 1950, 1950, 1950, 1950, 1950, nr. 110, 30. desember. Lög um breyting á lögum nr. 61, 31. maí 1947 um vátryggingarfélög fyrir fiskiskip. — 305, 306, 314. nr. 116, 30. desember. Lög um framlenging á III. kafla laga nr. 100/1948 um dýrtíðarráðstafanir vegna atvinnuveganna. — 164. nr. 158, 16. september. Reglugerð um aðstoð til útvegsmanna, er síldveiðar stunduðu á tímabilinu 1945 til 1948. — 257, 258. nr. 18, 28. febrúar. Lög um framlenging á III. kafla laga nr. 100/1948 um dýrtíðarráðstafanir vegna atvinnuveganna. — 164. nr. 22, 19. mara. Lög um gengisskráningu, launabreytingar, stóreignaskati, framleiðslugjöld o. fl. — "66, TTO. 12. gr. — 766, 768, 769, 770. nr. 24, 81. mare. Lög um framlenging á gildi III. kafla laga nr. 100/1948 um dýrtíðarráðstafanir vegna atvinnuveganna. — 164. nr. 84, 27. apríl. Lög um breyting á lögum nr. 67, 5. júní 1947 um eignakönnun. — 589. nr. 85, 27. apríl. Lög um verðlag, verðlagseftirlit og verðlags- dóm. 4. gr. — 496, 519. 19. gr. — 496, 534. nr. 59, 25. maí. Lög um breyting á lögum nr. 22, 19. mare 1950 um gengisskráningu, launabreytingar, stóreignaskatt, fram- leiðslugjöld o. fl. — "64, 766, 770. 4. gr. — 64, 766, 769, TTO. nr. 112, 28. desember. Lög um framlenging á gildi III. kafla laga nr. 100/1948 um dýrtíðarráðstafanir vegna atvinnuveg- anna. — 164. nr. 117, 28. desember. Lög um breyting á lögum nr. 22/1950 um gengisskráningu, launabreytingar, stóreignaskatt, fram- leiðslugjöld o. fl. — "66, 770. 4. gr. — "763. 1951, 1951, 1951, 1951, 1951, 1951, Skrá um lög, reglugerðir, samþykktir o. fl. XKXIII nr. 6, 29. janúar. Lög um breyting á lögum nr. 5, 18. maí 1920 um bann gegn botnvörpuveiðum. — 67, 113. 1. gr. — 66, 90, 776. nr. 6, 29. janúar. Lög um breyting á bifreiðalögum nr. 23, 16. júní 1941. — 54. 2. gr. — 52, 137, 149, 285, 664, 668. nr. 8, 5. febrúar. Ábúðarlög. 11. gr. — 331. 19. gr. — 331. 25. gr. — 331. 31. gr. — 331. nr. 27, 5. mara. Lög um meðferð opinberra mála. 20. gr. — 681. 28. gr. — 679, 680, 681. 35. gr. — 682. 67. gr. — 342, 569. 76. gr. — 672. TT. gr. — 535. 100. gr. — 9, 147. 113. gr. — 673. 114. gr. — 228. 115. gr. — 657, 670, 672, 673. 116. gr. — 670, 672, 673. 117. gr. — 670, 672, 673. 118. gr. -— 697. 124. gr. — 669, 672, 678, 680. 136. gr. — 356. 151. gr. — 238, 244, 245, 246, 247. 154. gr. — 235, 238. 155. gr. —- 238, 244. 160. gr. — 561. 172. gr. — 669. nr. #7, 16. mara. Lög um breyting á áfengislögum nr. 33/1935. — 290. 5. maí. Varnarsamningur milli lýðveldisins Íslands og Banda- ríkjanna á grundvelli Norður-Atlantshafssamningsins (Sjá auglýsingu nr. 64, 23. maí 1951.) — 270. XKKIV Skrá um lög, reglugerðir, samþykktir o. fl. 1951, 1951, 1951, 1951, 1959, 1952, 1958, 1952, 1958, 1958, 8. maí. Viðbætir um réttarstöðu liðs Bandaríkjanna og eignir þeirra (Sjá lög nr. 110/1951). 1. gr. — 780, 781, 782. T. gr. — 276, 781, 782. 8. gr. — 781, 782. 12. gr. — 337, 780, 781, 782. nr. 65, 24. maí. Bráðabirgðalög um lagagildi varnarsamnings milli Íslands og Bandaríkjanna og um réttarstöðu liðs Banda- ríkjanna og eignir þess. — 270. nr. 107, 28. desember. Lög um framlenging á gildi III. kafla laga nr. 100/1948 um dýrtíðarráðstafanir vegna atvinnuveg- anna. — 164, 184, 187. 3. gr. — 165, 166. mr. 110, 19. desember. Lög um lagagildi varnarsamnings milli Íslands og Bandaríkjanna og um réttarstöðu liðs Bandaríkj anna og eignir þess. — 270, 275, 276, 337, TTT, 180. 1. gr. — "81. nr. 21, 19. mara. Reglugerð um verndun fiskimiða umhverfis Ísland. — 67. 1. gr. — 66, 90, 773. 5. gr. — 66. mr. 23, 1. febrúar. Lög um öryggisráðstafanir á vinnustöðum. 26. gr. — 170. nr. 24, 1. febrúar. Girðingalög. 3. gr. — 135. 5. gr. — 134. T. gr. — 134, 135 „136. nr. 79, 25. nóvember. Lög um tilkynningar aðsetursskipta. 3. gr. — 64. mr. 81, 8. desember. Lög um breyting á lögum nr. 44 5. apríl 1948 um vísindalega verndun fiskimiða landgrunnsins. — 66, 90, 773. 1. gr. — 66, 67, 90. nr. 82, 8. desember. Lög um breyting á lögum nr. 5, 18. maí 1980 um bann gegn botnvörpuveiðum. 1. gr. — 66, 67, 90, 773, 776. 1952, 1953, 1953, 1954, 1954, 1953, 1954, Skrá um lög, reglugerðir, samþykktir o. fl. KXXV nr. 212, ?. nóvember. Reglugerð um breyting á reglugerð nr. 133/1950, sbr. reglugerðir nr. 152/1951, nr. 202/1951 og nr. 10//1952, wm stóreignaskatt samkvæmt 12. gr. laga nr. 22 /1950. 1. gr. — "64. nr. 88, 24. desember. Lög um skipan innflutnings- og gjald- eyrismála, fjárfestingarmála o. fl. — 558. 1. gr. — 503, 509. 4. gr. — 548. 11. gr. — 503, 509, 534, 536, 538, 548. nr. 212, 28. desember. Reglugerð um skipan innflutnings. og gjaldeyrismála, fjárfestingarmála o. fl. — 558. 15. gr. — 548. 16. gr. — 548. 27. gr., — 536, 538, 548. nr. 46, 14. apríl. Lög um tekjuskatt og eignarskatt. 10. gr. — 121. 19. gr. — 121. 21. gr. — 590. 24. gr. — 263. 34. gr. — 427, 429, 430, 431, 35. gr. — 120. 317. gr. — 261, 262, 263. 42. gr. — 120. 51. gr. — 428, 429, 430, 431. nr. 18, 20. apríl. Lög um breyting á lögum nr. 66, 12. apríl 1945 um útsvör. 2. gr. — 260, 261. nr. 54, 20. apríl. Lög um orkuver Vestfjarða. — 353. 4. gr. — 352, 353. mr. 58, 24. apríl. Áfengislög. — 53, 409, 411, 649, 664. 19. gr. — 243, 244, 245, 289, 293. 20. gr. — 52, 54, 229, 357, 381, 658, 659, 665. 21. gr.— 410, 419, 658, 659, 661, 664. 24. gr. — 52, 54, 55, 137, 140, 141, 147, 148, 149, 249, 250, 251, 385, 664, 668, 669. 42. gr. — 289, 293. KXKVI Skrá um lög, reglugerðir, samþykktir o. fl. 43. gr. — 52, 54, 357, 381, 658. 44. gr. — 411, 419, 658, 659, 661. 45. gr. — 52, 54, 137, 140, 147, 149, 250, 664, 668. 1955, nr. 22, 3. maí. Lög um breytingar á almennum hegningarlög- um nr. 19 frá 12. febrúar 1940. — 420, 717. 4. gr. — 156, 419. T. gr. — 385. 8. gr. — 348. 1955, nr. 14, 30. desember. Reglugerð um tekjuskatt og eignarskatt. 81. gr. — 427. Hæstaréttardómar. Útgefandi: Hæstiréttur. KXKXVII. árgangur. 1956. Miðvikudaginn 11. janúar 1956. Nr. 193/1953. Stefán Friðriksson, eigandi Glæsibæjar (Einar B. Guðmundsson) gegn Árna J. Hafstað, Sigurði Hafstað, Hauki Hafstað og Halldóri Hafstað, eigendum Víkur (Sigurður Hafstað). Dómendur: hæstaréttardómararnir Gizur Bergsteinsson, Jónatan Hallvarðs- son og Þórður Eyjólfsson, Theodór B. Líndal prófessor og Valdi- mar Stefánsson sakadómari. Landskipti. Dómur Hæstaréttar. Áfrýjandi hefur skotið máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 23. desember 1953 og gert þær dómkröfur, að skipti á sameiginlegu beitilandi jarðanna Víkur og Glæsibæjar í Staðarhreppi í Skagafjarðarsýslu verði framkvæmd þannig, að jörðinni Glæsibæ verði úthlutað beitilandi vestan við gamalt garðlag, nú vírgirðingu, sem liggur frá Glæsibæj- arborg norður í Tröllhöfða, svo stóru að gæðum og víðáttu, að jörðin verði eins sett og hefði henni verið úthlutað einum þriðja hluta beitilands jarðanna Víkur og Glæsibæjar vestan og austan Sæmundarár (Reynistaðaár) og svo, að stefndu verði dæmt að greiða in solidum málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti eftir mati dómsins. Eru kröfur áfrýjanda í samræmi við varakröfur hans í héraði. 2 Stefndu krefjast staðfestingar á héraðsdómi og að áfrýj- anda verði dæmt að greiða málskostnað fyrir Hæstarétti eftir mati dómsins. Víkurtorfan er samkvæmt Nýrri jarðabók fyrir Ísland frá 1861 talin 80 hundruð að dýrleika, þ. e. aðaljörðin Vík 40 hundruð og hjáleigurnar Glæsibær og Ögmundarstaðir hvor 20 hundruð. Hinn 20. ágúst 1910 var landi Ögmundar- staða skipt úr torfunni og þeirri jörð úthlutað landi bæði vestan og austan Sæmundarár. Hinn 18. júní 1923 var gerð landamerkjaskrá fyrir Glæsibæ og undirrituð af Jóni Jóns- syni, eiganda Glæsibæjar, og bróður hans Árna J. Hafstað, eiganda Víkur. Segir í upphafi landamerkjaskrárinnar, að jörðin Glæsibær sé að fornu mati einn fjórði hluti Víkur- torfunnar og hafi úrskipt tún og engi með þeim merkjum, sem síðan greinir í skránni. Land það, sem Glæsibæ er úthlut- að með landamerkjaskránni, liggur, að litlum hólma undan- skildum, fram með Sæmundará að vestan og takmarkast að sunnan af Ögmundarstaðalandi. Er það auk túns Glæsi- bæjar 20 ha engi og ræktanlegt beitiland, svonefnd Höllin, 45 ha að stærð. Svo sem sagt var, er Glæsibær einn fjórði af Víkurtorf- unni að fornu mati og hefur samkvæmt því og öðrum gögn- um málsins átt hlutdeild í landi torfunnar austan Sæmund- arár, svo sem Ögmundarstaðir fengu. En nú segir svo í nefndri landamerkjaskrá: „Beitiland Glæsibæjar er sam- eiginlegt við Vík vestan Sæmundarár, ofan þeirra merkja, sem'áður eru talin“. Telja verður, að eigandi Glæsibæjar hafi:með þessu ákvæði gefið upp allan rétt þeirrar jarðar til:lands Víkurtorfunnar austan Sæmundarár og austur :að Héraðsvötnum, enda er það viðurkennt í málinu. Hins vegár eru: eigi leiddar að því nægilegar sönnur, að hann hafi gefið upp:fétt til þess, að við fullnaðarskipti milli Glæsibæjar 'og Víkur komi svo mikið beitiland vestan Sæmundarár íshlut Glæsibæjar, að beitiland Glæsibæjar sé alls einn þriðji. að dýrleika,“miðað við allt beitiland Glæsibæjar og Víkur vest- an Sæmuhndarár og beitiland Víkur austan sömu ár, og:að beitiland Víkur sé alls tveir þriðju að dýrleika. Óskipt land Glæsibæjar og Víkur er svonefnd Flóagirðing, sem talin er 3 um 93 ha að stærð, og fjalllendi um 960 ha að stærð. Flóa- girðing er austan Skagfirðingabrautar og fyrir vestan áður- nefnd Höll. Er hún ræktanlegt beitiland. Samkvæmt land- skiptagerðinni frá 2. október 1948 er Glæsibæ úthlutað öllu beitilandi í Flóagirðingu. Eftir gögnum málsins verður að telja, að land Víkurtorfunnar, það er liggur milli Skag- firðingabrautar og Sæmundarár, sé einna bezt lagað til rækt- unar af landi torfunnar, en af landi þessu hefur Vík eigi annað en túnið, 16 ha, og litla nýræktarspildu fyrir norðan túnið, ef miðað er við undirlandskiptagerð. Fær því úthlutun landskiptanefndar á öllu beitilandi í Flóagirðingu til Glæsi- bæjar eigi staðizt, og verður að fella landaskiptagerðina af þeim sökum úr gildi. Samkvæmt því, sem nú var sagt, ber skiptum á sameigin- legu beitilandi jarðanna Glæsibæjar og Víkur, því er liggur vestan garðlags, nú girðingar, frá Glæsibæjarborg og norður í Tröllhöfða, að haga þannig, að beitiland Glæsibæjar verði alls einn þriðji að dýrleika, þá er miðað er við allt beitiland Glæsibæjar og Víkur vestan Sæmundarár og beitiland Víkur austan sömu ár, og að beitiland Víkur verði alls tveir þriðju að dýrleika. Við ný skipti á nefndu beitilandi ber að taka til- lit til þess, að í hlut Glæsibæjar hefur komið nokkurt ræktan- legt beitiland í svonefndum Höllum og í hlut Víkur beitiland austan Sæmundarár. Eftir þessum úrslitum er rétt að dæma hvorn aðilja til að greiða að hálfu þóknun samdómenda í héraði, Hermanns Þórarinssonar og Steingríms Davíðssonar, kr. 750.00 til hvors, en að öðru leyti skal hvor aðilja bera sinn kostnað af málinu bæði í héraði og fyrir Hæstarétti. Dómsorð: Landskiptagerð undirlandskiptanefndar frá 2. október 1948 á sameiginlegu beitilandi Glæsibæjar og Víkur er úr gildi felld. Skiptum á sameiginlegu beitilandi jarðanna Glæsi- bæjar og Víkur, er liggur vestan garðlags, nú girðingar, frá Glæsibæjarborg og norður í Tröllhöfða, ber að haga 4 þannig, að beitiland Glæsibæjar verði alls einn þriðji að dýrleika, þá er miðað er við allt beitiland Glæsibæjar og Víkur vestan Sæmundarár og beitiland Víkur austan sömu ár, og að beitiland Víkur verði alls tveir þriðju að dýrleika. Áfrýjandi, Stefán Friðriksson, greiði að hálfu og stefndu, Árni J. Hafstað, Sigurður Hafstað, Haukur Hafstað og Halldór Hafstað, að hálfu þóknun samdóm- enda í héraði, þeirra Hermanns Þórarinssonar og Stein- gríms Davíðssonar, kr. 750.00 til hvors, en að öðru beri hvor aðilja sinn kostnað af málinu bæði í héraði og fyrir Hæstarétti. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Dómur landamerkjadóms Skagafjarðarsýslu 24. september 1953. Landamerkjamál þetta er höfðað með þingfestingu þess 9. júní Þ. á. af eigendum jarðarinnar Víkur í Staðarhreppi innan Skaga- fjarðarsýslu gegn eiganda Glæsibæjar, Stefáni Friðrikssyni, bónda þar, en eigendur Víkur eru ábúendur þeirrar jarðar, þeir Árni J. Hafstað og sonur hans Haukur Hafstað. Eignuðust þeir jörðina Vík með afsali ráðherra f. h. Jarðakaupasjóðs ríkisins til þeirra, dags. 23. maí 1952, en undir rekstri málsins var því lýst yfir af Árna J. Hafstað, að synir hans Sigurður og Halldór séu einnig meðeigendur jarðarinnar frá síðustu áramótum að telja. Við þingfestingu málsins voru málsaðiljar sjálfir mættir ásamt lögfræðingum sínum og var það samkomulag þeirra, að stefnu Þyrfti ekki að leggja fram í málinu. Hinn reglulegi dómari í Skagafjarðarsýslu, Sigurður Sigurðs- son sýslumaður, Sauðárkróki, hafði færzt undan að fara með mál þetta. Var í hans stað skipaður dómstjóri í málinu Guðbrandur Ísberg, sýslumaður í Húnavatnssýslu, með skipunarbréfi, dags. 10. apríl 1951, og áréttingu þess skipunarbréfs í bréfi, dags. 6. október 1952. Tilefni málshöfðunarinnar var ágreiningur um það, hvort Glæsibær ætti tilkall til beitilands austan Sæmundarár, en síðar undir rekstri málsins var ágreiningurinn einkum um það, í hvaða 5 hlutföllum bæri að skipta sameiginlegu beitilandi jarðanna Víkur og Glæsibæjar vestan Sæmundarár. Þessar voru kröfur sækjanda málsins: 1. Að viðurkennt verði með dómi, að sameiginlegt beitiland jarðanna Víkur og Glæsibæjar í Staðarhreppi sé einungis vestan Sæmundarár og að allt beitiland austan Sæmundarár tilheyri einungis jörðinni Vík. 2. Að ógilt verði með dómi landskiptagerð frá 2. október 1948 milli framangreindra jarða. 3. Að eigandi Glæsibæjar, Stefán Friðriksson, verði dæmdur til að greiða stefnanda fullan málskostnað samkvæmt reikningi eða samkvæmt mati dómsins. Kröfur verjanda málsins eru þær, að landskiptagerðin frá 2. október 1948 verði staðfest og honum dæmdur málskostnaður eftir mati dómsins. Leitað var um sættir í málinu, en árangurslaust. Af 4 mönnum, er setudómarinn þá tilnefndi sem meðdómendur í málinu, ruddi sinn aðili hvorum manni, og urðu þá eftir sem meðdómendur þeir Hermann Þórarinsson hreppstjóri, Blönduósi, og Steingrímur Davíðsson skólastjóri, Blönduósi. Nánari tildrög máls þessa og rök aðilja eru sem hér segir: Þann 1. september 1948 skrifaði sýslumaður Skagafjarðarsýslu Haraldi Jónassyni hreppstjóra, Völlum, bréf og skipaði hann for- mann landskiptanefndar, þar sem auk hans ættu sæti úttektar- menn Staðarhrepps, til þess að „skipta beitilandi því, er Glæsi- bær á sameiginlegt með jörðinni Vík“. Tekið er fram, að land- skipti þessi fari fram samkvæmt beiðni Stefáns Friðrikssonar, eiganda og ábúanda jarðarinnar Glæsibæjar, og að fylgi landa- merkjaskrá Glæsibæjar, er fylgdi beiðninni um matið. Landamerkjaskrá sú, er hér um ræðir, er dagsett 18/6 1923, gerð af bræðrunum Jóni Jónssyni, eiganda Glæsibæjar, og Árna J. Hafstað, Vík, eiganda þeirrar jarðar. Í upphafi hennar er það tekið fram, að Glæsibær sé MM Víkurtorfunnar að fornu mati. Er það nánast söguleg upplýsing, því svo var ekki, er hér var komið, og Ögmundarstöðum, sem einnig var MM Víkurtorfunnar, hafði fyrir löngu verið skipt úr. Var Glæsibær þar á eftir % Víkurtorfunnar, þess er óskipt var af henni. Síðan eru merki tilgreind í landamerkjaskránni, og loks segir: „Beitiland Glæsi- bæjar er sameiginlegt við Vík vestan Sæmundarár, ofan þeirra merkja, sem áður eru talin“, þ. e. ofan girðingar frá Glæsibæjar- borg að Tröllhöfða. Landskiptanefndin kom saman til starfa, en láðist að tilkveðja 6 eiganda Víkur, sem þá var Jarðakaupasjóður ríkisins. Í skipta- gerð nefndarinnar, sem er dagsett 2. október 1948, kveðst nefndin hafa mælt lönd jarðanna Víkur og Glæsibæjar og skipt beiti- landinu með tilliti til þess, að Glæsibær fengi M af uppruna- legu beitilandi Víkurtorfunnar allrar, einnig úr því, sem úrskipt var með landamerkjaskránni frá 18/6 1923. Þessari niðurstöðu vildu forráðamenn eiganda Víkur ekki una, töldu, að landskipta- nefndin hefði farið út fyrir umboð sitt og kröfðust yfirlandskipta. Var yfirskiptanefnd skipuð af sýslumanni Skagafjarðarsýslu. Kom hún saman til starfa 27. október og 26. nóvember 1949, en þar sem ekkert samkomulag náðist við eiganda Glæsibæjar um ann- an skiptagrundvöll en þann, er undirlandskiptanefndin hafði byggt á, þannig að ágreiningur var um landamerki eða a. m. k. um það, í hvaða hlutföllum beitilandinu skyldi skipt, taldi nefndin sig ekki bæra að gera út um þann ágreining og vísaði málinu frá sér. Var nú ákveðið af eiganda Víkur að höfða mál til ógildingar skiptagerð landskiptanefndarinnar, en áður en til þess kæmi, var jörðin seld ábúendum Víkur, og höfðuðu þá hinir nýju eig- endur málið. Sækjendur máls þessa leggja á það megináherzlu, að með landa- merkjaskránni frá 18/6 1923 hafi af réttum aðiljum verið gengið löglega frá landamerkjum milli jarðanna Víkur og Glæsibæjar og verið þá að fullu úrskipt túnum, engjum og nokkru af bithaga hvorrar jarðarinnar um sig, en eftir verið aðeins sameiginlegt, óskipt beitiland vestan Sæmundarár, ofan tilgreindra merkja, þ. e. girðingar milli Glæsibæjarborgar og Tröllhöfða. Við þau landa- merki hafi að vísu allt beitiland austan Sæmundarár tilfallið Vík, en samtímis hafi ca 40—-50 ha af nærtækasta og bezta beitilandi jarðanna, hin svokölluðu „Höll“, tilfallið Glæsibæ. Af því beiti- landi, sem eftir er óskipt, eigi %% að tilfalla Glæsibæ, en % Vík, þegar skipti fari fram. Af hendi eiganda Glæsibæjar er því hins vegar haldið fram, að Glæsibær eigi tilkall til - af beitilandi Víkurtorfunnar, svo sem það að fornu hafði verið, þ. e. %% þess beitilands, er eftir varð, er Ögmundarstöðum var skipt úr, alveg án tillits til landamerkja- skrárinnar frá 18/6 1923. Fallið var frá því að öðrum þræði, að Glæsibær ætti tilkall til lands austan Sæmundarár, en þá til- skilið, að Glæsibær fengi svo mikið af hinu sameiginlega, óskipta beitilandi vestan Sæmundarár, sem nægði til þess að halda réttu hlutfalli heildarbeitilands jarðanna, svo sem undirlandskipta- nefndin hefði talið eiga að vera og byggt skipti sín á. Í þessu sam- bandi er vitnað til þess, að í afsalinu fyrir Glæsibæ til Stefáns 7 Friðrikssonar sé jörðin seld með öllum „gögnum og gæðum, hús- um og mannvirkjum, sem jörðinni fylgja, og ég hefi eignazt hana með“, en afsal seljanda er dagsett 2/8 1919. Þá er og bent á veð- deildar-veðskuldabréf frá 1908 og 1914, þar sem Jón Jónsson, Hafsteinsstöðum, veðsetur Landsbankanum jörðina Glæsibæ. Var því haldið fram, að þær veðskuldbindingar hafi verið hindrun þess, að hlutur Glæsibæjar mætti rýrna með landamerkjaskrá, þar sem hallað væri á Glæsibæ. Landamerkjadómurinn lítur svo á, að landamerkjaskrá Glæsi- bæjar frá 18/6 1923, sem samin er af þáverandi eiganda Glæsi- bæjar og samþykkt af eiganda Víkur, sé löggerningur, sem taka beri fullt tillit til við frekari skipti sameiginlegs lands jarðanna, sem nú er aðeins beitiland vestan Sæmundarár. Hafi við samn- ingu þeirrar landamerkjaskrár eitthvað verið hallað á Glæsibæ, sem telja verður alveg ósannað mál og enda ólíklegt, verður hvorki talið, að veðsetning jarðarinnar hafi verið því til fyrirstöðu, að gengið væri frá landamerkjum, né heldur, að hin venjuhelgaða formúlusetning „gögnum og gæðum ... eins og ég hefi eignazt hana“ í afsali núverandi eiganda Glæsibæjar frá 1926 hafi nokk- urt gildi í þá átt að ómerkja ótvíræð ákvæði löglegs, þinglesins landamerkjabréfs. „Gögn og gæði“ vísa fyrst og fremst til hlunn- inda og ítaka. Samtímis er og í nefndu afsali Glæsibæjar frá 1926 svo greinilega, að ekki verður um villzt, vísað til landa- merkjaskrárinnar frá 1923. Telur dómurinn, að hér sem annars staðar verði eldri löggerningur að víkja fyrir yngri, að því leyti sem þeim ekki ber saman, og að gerningar, varðandi landamerki Glæsibæjar, gerðir fyrir 18/6 1923, komi samkvæmt því ekki til álita. Í upphafi landamerkjabréfsins frá 18/6 1923 segir, að Glæsibær sé M Víkurtorfunnar að fornu mati. Eigi verður séð, að þessi setning hafi nokkurn annan tilgang en þann að undirstrika, að hér eftir skuli svo einnig vera, að því er tekur til þess lands, sem enn er óskipt. Þessi skiptingarhlutföll eru nú, eins og áður segir, einn á móti tveimur, eftir að Ögmundarstaðir eru úrskiptir. Telur dómurinn, að í þeim hlutföllum beri að skipta því sameiginlega beitilandi Glæsibæjar og Víkur, sem eftir er. Hefðu eigendur þess- ara jarða, er landamerkjaskráin var samin, ætlazt til, að hlut- fallið væri annað, hefði verið nauðsynlegt að taka það fram, svo það væri einnig öðrum ljóst. Af hér töldum ástæðum telur dómurinn, að undirlandskipta- nefndin hafi farið út fyrir umboð sitt við skiptin frá 2. október 1948 og beri því að ómerkja þau. Þá er það og álit dómsins, að 8 viðurkenna beri landamerkjaskrána frá 18/6 1923, sem lögleg landamerki milli jarðanna Víkur og Glæsibæjar, en samkvæmt þeim landamerkjum á Glæsibær ekkert beitiland austan Sæmund- arár, en vestan árinnar aðeins hluta af sameiginlegu beitilandi of- an girðingar milli Glæsibæjarborgar og Tröllhöfða. Eftir þessum úrslitum þykir ekki verða hjá því komizt að dæma verjanda málsins, eiganda Glæsibæjar, til þess að greiða sækjanda málsins málskostnað, er eftir atvikum þykir hæfilega ákveðinn kr. 3000.00. Þá ber og enn fremur að dæma hann til að greiða meðdómendunum, þeim Hermanni Þórarinssyni og Stein- grími Davíðssyni, þóknun fyrir mót þeirra í málinu og dómstörf, er ákveðst kr. 750.00 til hvors þeirra. Dómsorð: Landamerki jarðanna Víkur og Glæsibæjar skulu teljast vera þau, er í landamerkjaskrá Glæsibæjar frá 18/6 1923 greinir, Samkvæmt því á Glæsibær ekkert beitiland austan Sæmundarár, en % af óskiptu beitilandi nefndra jarða vestan árinnar ofan úrskipts lands Glæsibæjar. Landskiptagerð undirlandskiptanefndar frá 2/10 1948 er úr gildi felld. Eigandi Glæsibæjar, Stefán Friðriksson, greiði eigendum Víkur kr. 3000.00 í málskostnað. Svo greiði hann og með- dómendunum, Hermanni Þórarinssyni og Steingrími Davíðs- syni, þóknun fyrir dómstörf þeirra, kr. 750.00 hvorum. Dóminum ber að fullnægja innan 14 daga frá löglegri birt- ingu hans að viðlagðri aðför að lögum. Föstudaginn 18. janúar 1956. Nr.72/1955. Ákæruvaldið (Einar Ásmundsson) gegn Sigurði Ellert Jónssyni (Sveinbjörn Jónsson). Dóminn skipuðu hinir reglulegu dómarar Hæstaréttar. Brenna. Manndráp af gáleysi. Vátryggingarsvik. Dómur Hæstaréttar. Héraðsdóminn ber að staðfesta með skírskotun til for- sendna hans. Eftir þessum úrslitum á ákærði að greiða allan áfrýjun- arkostnað sakarinnar, þar með talin laun sækjanda og verj- anda fyrir Hæstarétti, kr. 3500.00 til hvors. Það er mjög aðfinnsluvert, að héraðsdómari hefur látið undan falla heitfestingu vitna, eftir því sem við átti, sbr. 100. gr. laga nr. 27/1951. Dómsorð: Héraðsdómurinn á að vera óraskaður. Ákærði, Sigurður Ellert Jónsson, greiði allan áfrýj- unarkostnað sakarinnar, þar með talin laun sækjanda og verjanda fyrir Hæstarétti, hæstaréttarlögmannanna Einars Ásmundssonar og Sveinbjörns Jónssonar, kr. 3500.00 til hvors. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur sakadóms Reykjavíkur 9. febrúar 1955. Ár 1955, miðvikudaginn 9. febrúar, var í sakadómi Reykjavík- ur, sem haldinn var í skrifstofu dómsins af Þórði Björnssyni, kveð- inn upp dómur í málinu nr. 652/1955: Ákæruvaldið gegn Sigurði Ellert Jónssyni, sem tekið var til dóms hinn 18. f. m. Með ákæruskjali dómsmálaráðherra, dags. 5. október s.l., er opinbert mál höfðað gegn ákærða, Sigurði Ellert Jónssyni kaup- manni, Höfðaborg 52, hér í bæ, „fyrir að hafa um klukkan tvö 10 aðfaranótt þriðjudagsins 13. júlí s.l. kveikt í bréfarusli í herbergi inn af verzlun sinni „Vesturbæjarbúðinni“ að Framnesvegi 19, hér í bæ, í þeim tilgangi að brenna vörulager verzlunarinnar, áhöld og innréttingu og fá á þann máta greiddar vátryggingar- upphæðir verðmæta þessara, samtals að upphæð kr. 400.000.00. Þá er málið og höfðað gegn ákærða fyrir að valda almannahættu með framangreindri íkveikju, sem hann mátti sjá fram á, að gæti orðið íbúum hússins lífshættuleg, auk þess sem eldsvoði mundi hafa í för með sér yfirgripsmikið tjón á húsinu, svo og er málið höfðað gegn ákærða fyrir að hafa með gáleysi orðið Magnúsi Ás- mundssyni fisksala, sem lézt nefnda nótt í greindu húsi af kol- sýringseitrun, að bana. Brot ákærða teljast varða við 164. gr., 215. gr. og 248. gr. sbr. 1. mgr. 20. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940. Þess er krafizt, að ákærði verði dæmdur til refsingar, sviptingar réttinda samkvæmt 3. mgr. 68. gr. almennra hegningarlaga og til greiðslu alls sakarkostnaðar“. Ákærði er kominn yfir lögaldur sakamanna, fæddur 13. júlí 1931 í Reykjavík, og hefur, svo kunnugt sé, sætt eftirtöldum kær- um og refsingum: 1940 20/3 Kærður fyrir hlutdeild í að ræna 9 krónum af smá- telpu. Afgreitt til barnaverndarnefndar. 1940 4/4 Kærður fyrir þjófnað á 20 krónum. Samskonar af- greiðsla. 1954 19/8 Kærður fyrir ólæti og óspektir. Fellt niður. Samkvæmt eigin játningu ákærða og því, sem á annan hátt er upplýst í málinu, eru málavextir þessir: I. Með samningi, dags. 19. maí f. á., seldi vitnið Stefán Guðmunds- son verkamaður, Heiðabæ við Suðurlandsbraut, hér í bæ, ákærða í máli þessu, Sigurði Ellert Jónssyni, nýlenduvöruverzlunina „Vesturbæjarbúðina“ í kjallara hússins Framnesvegi 19, hér í bæ. Verzlunin sjálf var í einu herbergi, sem snýr að götunni, en bak við það voru tvö herbergi, þar sem vörubirgðir verzlunarinnar voru geymdar. Kaupverð verzlunarinnar var talið kr. 90.644.57, og þar af voru vörubirgðir áætlaðar kr. 52.165.27. Ákærði þurfti Þó ekki að leggja neitt út af kaupverðinu, en hann tók að sér að greiða tilteknar viðskiptaskuldir verzlunarinnar, og námu þær sömu fjárhæð og kaupverðið. Ákærði hóf síðan rekstur verzlun- arinnar, og kveður hann, að foreldrar hans hafi látið hann fá nokkurt fé í því skyni. Verzlunarreksturinn gekk illa, og skuld- 11 heimtumenn verzlunarinnar kröfðu ákærða um greiðslu skulda, og stóð fjárnám fyrir dyrum. Seinni hluta júnímánaðar Í. á. reyndi ákærði að selja verzlunina, en af því varð þó ekki. Hinn ". júlí f. á. lokaði ákærði svo verzluninni sakir fjárhagsörðugleika. Svonefnd þrotabúsnefnd Félags íslenzkra stórkaupmanna, sem hefur það verkefni að fá gerðar upp vanskilaskuldir viðskipta- manna félagsmanna, fékk upplýsingar um, að ákærði væri Í van- skilum við nokkra félagsmenn. Námu vanskilaskuldir hans við tvö heildsölufyrirtæki um kr. 40.000.00 auk skulda við nokkur önn- ur fyrirtæki. Nefndin vildi ræða við ákærða um skuldirnar, og hinn 12. júlí f. á. sendi hún honum svohljóðandi símskeyti: „Sigurður Ellert Jónsson, Höfðaborg 52, Reykjavík. Fyrir hönd þrotabúsnefndar Félags íslenzkra stórkaupmanna bið ég yður ræða við mig á morgun, þriðjudag, einhvern tíma milli Í og 5, út af skuldum yðar vegna Vesturbæjarbúðarinnar við félagsmenn. Stop. Hringið til mín, ef yður hentar annar tími betur. Björn Snæ- björnsson, Aðalstræti 4“. Kl. 20.50 sama dag fékk ákærði skeytið í hendur á heimili sínu, og þegar hann hafði lesið skeytið, taldi hann, að nú ætti að stöðva lánsviðskipti hans við stórkaupmenn. Þannig sá ákærði fram á gjaldþrot sitt. Hann kveðst nú hafa farið að hugsa um, hvað hann gæti tekið til bragðs. Sá hann, að það gæti verið leið út úr fjár- hagsörðugleikum hans að kveikja í vörubirgðum Vesturbæjarbúð- arinnar, sem voru vel vátryggðar, og fá vátryggingarfjárhæðina greidda. Ákærði ákvað að gera þetta. II. Ákærði fór því næst heiman frá sér vestur í verzlun sína til að athuga reikninga þar. Hann fann þá ekki og mundi þá, að þeir voru heima hjá honum. Í verzluninni hringdi hann í vitnið Snorra Jónsson kaupmann, Borgarholtsbraut 20, Kópavogi, en þeir þekkj- ast. Hafði vitnið nokkru áður boðið honum að heimsækja sig við tækifæri, og ætlaði hann að nota nú tækifærið, heimsækja vitnið og tala við það um fjárhagsörðugleika sína og spyrja það að því, hvort það gæti hjálpað honum úr þeim. Vitnið var heima hjá sér, og varð úr, að ákærði fór þangað. Mun klukkan þá hafa verið um 22. Þrír gestir voru fyrir hjá vitninu. Áfengi var veitt, og drakk ákærði nokkur glös af sterku áfengi, sem blandað var í gosdrykk. Fann ákærði vel til áfengisáhrifa. Ákærði hefur borið það, að við þetta tækifæri hafi hann sagt vitn- inu Snorra einslega frá fyrrgreindu símskeyti stórkaupmannafé- lagsins og fjárhagsörðugleikum sínum, og hafi hann spurt vitnið að 12 því, hvaða leiðir það sæi úr þeim. Hafi vitnið sagt, að eina ráðið væri fyrir hann að gefa sig upp til gjaldþrotaskipta. Vitnið hefur borið, að þetta megi vel vera rétt hjá ákærða, þó að það muni það ekki sérstaklega. Þá kveður vitnið, að nokkrum dögum áður hafi ákærði spurt það að því, hvað væri rétt fyrir hann að gera út af fjárhagsörðugleikum hans, og hafi vitnið þá sagt honum, að um tvær leiðir væri að ræða, að leita nauðasamninga við skuldheimtu- menn sína eða gefa sig upp til gjaldþrotaskipta. Ákærða og vitn- inu ber saman um, að þeir hafi aldrei ræðzt við um íkveikju né tryggingar. Ákærði fór frá vitninu Snorra um kl. 2 um nóttina. Kveður vitnið, að ákærði hafi þá sagt við það, að hann ætlaði að fara rak- leitt heim til sín. Ákærði kveður, að það megi vel vera, að hann hafi sagt þetta, en man það ekki fyrir víst. Ákærði fór frá vitninu í leigubifreið vitnisins Guðmundar Óskars Jónssonar bifreiðar- stjóra, Hjallavegi 27, hér í bæ. Kveðst vitnið Snorri hafa hringt Í bifreiðina, og kveður ákærði, að það megi vel vera. Ákærði kveðst þá enn hafa verið undir áhrifum áfengis. Hann var nú ákveðinn í að láta til skarar skríða með að kveikja í vörubirgðum sínum. Hann bað vitnið Guðmund Óskar um að aka vestur að Vesturbæjarbúðinni á Framnesvegi 19. Vitnið gerði það og stöðvaði bifreiðina fyrir utan dyr verzlunarinnar. Ákærði fór út úr bifreiðinni og bað vitnið að bíða á meðan. Vitnið spurði hann að því, hvort hann myndi verða lengi í burtu, og kvaðst hann þá aðeins ætla að leita að nokkrum reikningum. Ákærði fór rakleitt inn í vörugeymslu verzlunarinnar bak við verzlunarherbergið, tók upp eldspýtustokk og kveikti í bréfi, sem var undir pappakassa við steinvegg í innra herbergi vörugeymsl- unnar, Hann kveikti aðeins þenna eina eld og athugaði eldinn ekkert nánar, eftir að hann sá, að hann var kveiktur. Ákærði færði heldur ekki til neinn hlut til að auðvelda íkveikjuna. Þá hreyfði hann ekkert við gluggum vörugeymslunnar eða verzlunarher- bergisins, og voru þeir lokaðir. Því næst hélt hann rakleitt út úr verzluninni og læsti útidyrunum á eftir sér. Heldur hann, að hann hafi þá verið búinn að vera 5—10 mínútur inni í verzluninni. Vitnið Guðmundur Óskar bifreiðarstjóri hefur borið bað, að rétt eftir að ákærði var kominn inn í verzlunina, hafi það séð ein- hvern ljósbjarma, en ákærði hafði ekki kveikt á rafmagnsljósi. Hefur vitnið komizt svo að orði, að bjarminn hafi ekki verið meiri en svo, að það hafi getað verið góður logi af eldspýtu, því að það hafi ekki verið bál, en það hafi einnig getað verið eitthvað annað, sérstaklega ef það hafi verið í því herbergi, sem vitnið # 13 sá ekki inn í, því að bjarma af eldi hafi getað slegið þaðan og fram. Ákærði hafi eitthvað verið að bauka þarna inni, en hvað, var ekki unnt að sjá. Vitnið kveðst nú hafa fært bifreið sína lítið eitt aftur á bak og hafi það þá séð í gegnum verzlunina inn um opna hurð á herbergi, sem var þar fyrir innan, og út um glugga á bakhlið hússins. Ákærða hafi borið við gluggann, og virtist ákærði vera í dyrunum milli verzlunarherbergisins og innra her- bergisins, en bjarminn hafi þá ekki sézt, af því að meira hafi bor- ið á birtunni frá glugganum. Vitninu virtist ákærði taka eftir því og flýta sér þá að loka hurðinni og loka sig inni í innra herberg- inu. Ákærði hafi svo augnabliki síðar komið út úr verzluninni. Ákærði kveður þenna framburð vitnisins réttan, en kveðst þó ekki hafa veitt því athygli, að vitnið hreyfði bifreið sína eða væri að horfa á hann. Ákærði steig síðan upp í bifreiðina, sem beið hans, og settist í framsætið. Vitninu Guðmundi Óskari fannst ekk- ert vera óeðlilegt við ákærða fremur en áður. Ákærði bað vitnið um að aka heim til hans að Höfðaborg 52, og gerði vitnið það. Á leiðinni fór ákærði að tala um það, af hverju bifreiðarstjórar ynnu svo lengi og að þeir hlytu að hafa það gott. Vitnið svaraði honum því, að þeir hefðu það ekki betra en það, að þeir þyrftu að vinna svona lengi til að hafa eitthvað upp úr því. Þá fór ákærði að bera saman fyrirtæki sitt við bifreiðarstjóra og sagðist ekki vilja missa verzlun sína fyrir tvo aura, og sagðist hafa þrjú hundr- uð þúsund krónur í fyrirtækinu, í kaupum á verzluninni og vöru- birgðunum. Kvaðst hann vera búinn að eiga verzlunina í fjóra mánuði og hefði það alltaf verið draumur sinn að eignast verzlun og verða sjálfstæður maður. Ákærði fór úr bifreiðinni við Höfðaborg 52 og greiddi Öökugjald hennar, kr. 51.50, með kr. 55.00. Ákærði fór síðan að sofa, en áð- ur en hann sofnaði, kom honum í hug, að hann hefði kveikt of lítinn eld til að eyðileggja allar vörubirgðirnar. Vitnið Svava Ársælsdóttir, afgreiðslustúlka í mjólkurbúð á Framnesvegi 21, til heimilis á Seljavegi 9, hér í bæ, hefur borið það, að laust fyrir kl. 8 næsta morgun, þ. e. þriðjudaginn 13. júlí, hafi það gengið framhjá húsinu Framnesvegi 19. Vitnið sá, að mikil móða eða gufa var á gluggum verzlunarinnar í kjallara hússins, en það grunaði ekki, að um eld gæti verið að ræða, og athugaði málið ekki frekar. Vitnið Hreinn Hermannsson, Öldugötu 57, hér í bæ, 14 ára að aldri, hefur borið það, að um kl. 8.40 þenna morgun hafi það farið heiman að frá sér og gengið fram hjá Framnesvegi 19. Vitn- ið sá þá móðu á kjallaragluggunum og bleytu í gluggakistun- 14 um. Vildi vitnið athuga þetta nánar og fór á bak við húsið og fann þá, að brunalykt lagði frá loftræstigati í kjallaraglugganum. Fór vitnið þá aftur út á götu og bað dreng, sem var þarna á hjóli, að fara að næsta brunaboða og kalla á slökkviliðið. Drengurinn gerði það, og samkvæmt upplýsingum slökkvistöðvarinnar barst bruna- boðið til hennar kl. 9.18. Fór slökkviliðið þegar á vettvang. Vitnið Anton Eyvindsson, varðstjóri í slökkviliðinu, Sundlaug- arvegi 18, og Sigurgeir Benediktsson brunavörður, Hæðargarði 36, báðir hér í bæ, komu fyrstir úr slökkviliðinu á staðinn. Þeir sáu engan eld leggja út úr húsinu, en mikinn reyk inni í verzlun- inni. Allir gluggar voru lokaðir. Þeir brutu rúður í báðum glugg- um verzlunarinnar svo og rúðu í hurð í framhlið hennar til að komast inn og fá „segnumtrekk“ og leita að eldi. Í verzlunarher- berginu var enginn eldur og heldur ekki í fremra geymsluher- berginu, en hurð þar á milli var hallað aftur. Í innra geymslu- herberginu sáu þeir bréfahrúgu í trékassa við dyrnar. Þar efst hafði verið eldur, en var slokknaður, og var staðurinn kaldur. Þeir leituðu að eldi þarna, en urðu ekki varir við neitt, þar til vitnið Sigurgeir sá eld innar við vegginn og nær dyrunum á innra geymsluherberginu. Þetta var dálítil glóð, en ekki mikill eldur, því að það logaði varla, en af kom mikill reykur. Þessi eldur var í smákössum, súpupökkum og saltbaukakassa, en hafði hlaupið yfir kassa með sultutaui, því að hann var ekki alveg brunninn niður, og það var dautt í honum. Eldurinn var slökktur á skammri stundu. Vitnið Njörður Snæhólm, rannsóknarlögreglumaður, Þingholts- braut 171, Kópavogi, kom á vettvang kl. 9.45, og var þá búið að ráða niðurlögum eldsins. Hefur vitni þetta lýst aðstæðum á bruna- staðnum þannig: Við steinvegginn milli innra geymsluherbergisins og verzlunar- herbergisins var bjórkassi fullur af alls konar rusli, svo sem bréf- um, tómum og fullum hárolíuglösum, dósum undan sardínum í olíu og fleira rusl. Rusl þetta hafði brunnið efst og innst. Í einni sardínudós í kassanum var ein brunnin eldspýta og einn hálffull- ur lokaður eldspýtustokkur hálfbrunninn. Næst þarna fyrir inn- an voru pappakassar með haframjöli lítið brunnir, heilmikið af þvottaefni, sem lá þarna niðurtroðið. Þá var lítill trékassi með sultutauglösum, brunninn niður fyrir miðju og glösin brotin. Þá var pappakassi fullur af tómatsósuflöskum sama og ekkert brunninn og flöskurnar heilar. Þar fyrir innan voru pappaum- búðir með sólskinssápu og þar fyrir innan pappakassi með salt- baukum talsvert brunninn. Eldurinn hafði verið mestur, þar sem 15 sápan var, og þar var málningin á veggnum brunnin á smábletti, og einnig hafði málning á lofti soðnað. Var svo að sjá, sem eldur- inn hefði byrjað í ruslinu í fyrrgreindum bjórkassa og læst sig inneftir vörunum ofanverðum, því að hvergi sást, að brunnið hefði niður við gólfið. Hinum megin í geymsluherbergi þessu, þar sem gluggar eru, voru pokavörur og pappakassar með drasli Í, þar á meðal einn með vaxstyttum, en ekkert af þessu hafði brunn- ið. Milli drasls þessa og ruslsins við steinvegginn var um hálfs metra breiður gangur. Í fremra geymsluherberginu voru kartöfl- ur og kassi, fullur af bréfum og rusli. Þar hafði enginn eldur verið. Varningur, sem var í verzlunarherberginu og ekki var í lokuðum dósum, var meira og minna eyðilagður af reyk. Ákærði hefur ekkert haft að athuga við þessa lýsingu vitnisins Njarðar Snæhólms nema það, að soyaglös, en ekki sultutauglös, hafi verið í litla trékassanum í innra geymsluherberginu. Þá kveð- ur hann, að ef brunnin eldspýta og brunninn eldspýtustokkur hafi verið í sardínudós í herberginu, sem hann rengir ekki, hafi munum þessum verið fleygt þarna fyrir íkveikjuna eins og hverju öðru rusli og ekki staðið í neinu sambandi við hana. Útidyrnar á hæðinni fyrir ofan kjallara hússins voru læstar. Vitnið Þórdís Jónsdóttir, frú, Framnesvegi 22, hér í bæ, afhenti vitninu Nirði Snæhólm þegar lykil að dyrunum, og fór síðarnefnda vitnið þá strax ásamt slökkviliðsmönnum inn í hæð hússins. Þeg- ar þeir komu inn í eldhúsið, sáu þeir, að gamall maður lá þar á gólfinu, og reyndist það vera Magnús Ásmundsson, sem bjó þar á hæðinni og var eigandi hússins. Samkvæmt framburði vitnis- ins Njarðar hafði talsvert slím runnið úr munni Magnúsar heit- ins og myndað poll á gólfinu, og einnig var slím á þröskuldi að svefnherberginu. Magnús heitinn var klæddur í skyrtu, buxur og sokka, en skólaus. Ekkert lífsmark var að sjá á honum, og var hann strax fluttur í lögreglubifreið á Landakotsspítalann, þar sem lífgunartilraunir voru gerðar á honum. Þær báru ekki árangur, því að hann var látinn. Í svefnherbergi Magnúsar heitins inn af eldhúsinu var rúm hans kalt, en sængin vel volg. Allir gluggar voru lokaðir og talsvert mikil og skörp reykjar- og kolsýrustybba í íbúðinni. Innra geymsluherbergið í kjallaranum, þar sem íkveikjan var gerð, er beint fyrir neðan eldhúsið á húshæðinni. Liggur miðstöðvarofns- leiðslan frá áðurgreindum steinvegg í geymsluherberginu og upp í miðstöðvarofn í eldhúsinu. Hlýtur reykjar- og kolsyrustybban í eldhúsinu að hafa komið upp með miðstöðvarofnsleiðslunni. Atvinnudeild Háskólans rannsakaði sýnishorn: af hjartablóði 16 Magnúsar heitins, og var niðurstaða rannsóknarinnar þessi: „Prófun á blóðinu samkv. Wetzel gaf allsterka pósitíva svörun við kolsýring (CO)“. Þá fór krufning fram á líki Magnúsar heitins í Rannsóknar- stofu Háskólans, og framkvæmdi hana Ólafur Bjarnason læknir. Ályktun læknisins er á þessa leið: „Af krufningu og blóðrannsókn virðist auðsætt, að maður þessi hafi látizt af kolsýrings(CO)-eitrun. Einkenni um aðrar sjúkleg- ar breytingar, er gætu verið samverkandi orsök í dauða manns- ins, fundust ekki“. Vitnið Magnús Aðalsteinsson lögreglumaður, Laufásvegi 65, hér í bæ, fór um kl. 9.45 heim til ákærða, sem var þá enn í rúmi sínu. Skýrði vitnið ákærða frá því, að eldur hefði komið upp í verzlun hans á Framnesvegi 19 og bað hann um að koma á staðinn. Vitnið fór síðan á brott í lögreglubifreið annarra erinda. Ákærði hirti ekki um að fara vestur á Framnesveg. Nokkru síðar heyrði vitn- ið í talstöð lögreglubifreiðarinnar, að ákærði væri enn ekki kom- inn á brunastaðinn. Fór vitnið því aftur heim til ákærða, sem enn var í rúminu, og mun klukkan hafa þá verið um 10.45. Skýrði vitnið honum nú frá því, sem því hafði verið sagt í gegnum tal- stóðina, að gamall maður hefði verið á hæð hússins, þegar elds- voðinn varð, og hefði maðurinn verið fluttur í sjúkrahús. Fór ákærði þá strax á fætur og vestur á brunastaðinn. Síðan var ákærði færður í skrifstofur rannsóknarlögreglunnar, og á leiðinni Þangað heyrði hann, að gamli maðurinn væri látinn. Ill. Ákærða var kunnugt um, að Magnús heitinn Ásmundsson bjó á hæðinni fyrir ofan verzlunarpláss hans, en ákærði kveðst hafa haldið, að hann hefði ekki verið í húsinu, þegar íkveikjan átti sér stað. Ákærði hefur borið það, að í vikunni næst á undan hafi Magn- ús heitinn hringt í hann niður í verzlunina og spurt hann að því, hvers vegna verzlunin væri lokuð. Ákærði hafi svarað því, að hann ætlaði að taka sér hálfsmánaðar frí og láta á meðan breyta verzluninni. Magnús heitinn hafi þá sagt, að hann væri að hugsa um að fara úr bænum eftir helgina og koma ekki aftur fyrr en eftir nokkra daga. — Þá hefur ákærði borið það, að í sama skiptið og hann hringdi úr verzluninni til vitnisins Snorra Jónssonar kvöldið fyrir íkveikjuna hafi hann einnig hringt til Magnúsar heitins í því skyni að tala við hann um húsaleiguna eftir verzl- unarplássið, en ákærði var ekki búinn að greiða júlíleiguna, að 17 fjárhæð kr. 700.00, sem fallið hafði í gjalddaga fyrsta dag mán- aðarins. Enginn hafi svarað í síma Magnúsar heitins. Kveðst ákærði því hafa búizt við því, að Magnús heitinn væri farinn úr bænum, en ákærði athugaði það ekkert frekar. — Ákærði hefur tekið fram, að hann hafi engan illan hug borið til Magnúsar heit- ins og ekki talið sig þurfa heldur að ná sér neitt niðri á honum. Vitnið Ástríður Magnúsdóttir heitins Ásmundssonar, skrifstofu- stúlka, Framnesvegi 60, hér í bæ, hefur borið það, að það muni ekki til þess, að faðir þess hafi nokkru sinni farið í sumarfrí burt úr bænum eða verið næturlangt fjarverandi úr bænum. Vitnið kveðst hafa hitt hann oft í viku hverri og hafi hann ekki haft orð á því, að hann ætlaði að fara úr bænum. — Þá hefur vitni þetta skýrt frá því, að stuttu fyrir andlát föður þess hafi það tekið eftir því, að á eldhúsborði í íbúð hans var miði, sem á stóð 10 kg þak- málning, og nokkrum dögum síðar eða rétt fyrir andlát föður þess hafi hann skýrt því frá, að hann ætlaði að mála gluggana og laga húsið. — Einnig hefur vitnið skýrt frá því, að faðir þess hafi átt von á systur sinni, Sigurbjörgu Ásmundsdóttur, frá Kaupmanna- höfn, þar sem hún hafi verið búsett. Hafi faðir þess búizt við henni með næsta skipi og hafi hann ætlað að bjóða henni heim til sín Í samráði við vitnið. Sigurbjörg hafi svo komið með skipi daginn eftir andlát föður þess. Vitnið Þórdís Jónsdóttir, sem fyrr um getur og þekkti Magnús heitinn Ásmundsson um margra ára skeið, hefur borið það, að hann hafi frá því í desember 1953 borðað hádegisverð hjá því, en kvöldmat hafi hann útbúið sjálfur. Hann hafi þó oft komið á kvöldin til vitnisins og þá alltaf um kl. 19.30 og sótt þá gjarnan graut, sem hann fór með heim til sín. Þá hafði vitnið um tíma geymt aukalykil að íbúð hans. — Vitnið hefur skýrt frá því, að hann hafi aldrei minnzt á það, að hann ætlaði að skreppa úr bæn- um í nokkra daga, og vissi vitnið ekki til þess, að hann færi nokk- urn tíma út úr bænum. Einu sinni að sumarlagi hafi vitnið spurt hann að því, hvort hann ætlaði ekki að taka sér frí, og hafi hann þá brosað og sagt það ekki vera. Þá hafi hann í seinustu viku fyrir andlát sitt haft orð á því, að hann ætlaði að láta gera lítið Þvottahús undir tröppum húss síns. Kvaðst hann hafa talað við ákveðinn mann um að vinna verkið, en ekki væri byrjað á því vegna lasleika mannsins. Vitnið Magnús Steingrímsson, verkstjóri í Fiskhöllinni, Tryggvagötu 2, hér í bæ, til heimilis á Ránargötu 46, hér í bæ, hefur borið það, að Magnús heitinn Ásmundsson, sem rak fisk- verzlun einn síns liðs á horni Ægisgötu og Ránargötu, hafi keypt 2 18 fisk nær daglega í Fiskhöllinni. Magnús heitinn hafi komið og keypt fiskinn á morgnana og komið svo aftur eftir hádegi og borg- að þá fiskverðið. Vitnið minnist þess, að hann kom tvisvar í Fisk- höllina, daginn áður en hann andaðist. Um morguninn keypti hann venjulegt fiskmagn, og eftir hádegi greiddi hann verð þess og keypti þá einnig lúðubita, máske 10—15 kg að þyngd. Vitnið kveður, að Magnús heitinn hafi hvorki þenna dag né í önnur skipti talað um, að hann væri að hugsa um að fara úr bænum í nokkra daga, og hafi það heldur ekki vitað til þess, að hann færi úr bænum næturlangt. Vitnið kveðst hafa farið inn í fiskbúð Magn- úsar heitins til að taka þar til um tveimur dögum eftir andlát hans. Lúðubitinn hafi þá ennþá verið þar lítið skemmdur, en þó ónýtur, þar sem hann hafði ekki verið lagður á ís, en það var óþarfi að gera, ef aðeins hefði átt að geyma hann yfir eina nótt. Þá hafi einnig verið þar útvatnaður saltfiskur, í kringum 10 kg og legið á ís. Líklega hafi þetta verið leifar frá laugardegi og lagðar á Ís á mánudag. Ákærði hefur borið það, að honum hafi verið kunnugt um, að Magnús heitinn hafi alltaf verið heima á kvöldin. Hafi Magnús heitinn að jafnaði komið heim í íbúð sína um kl. 22 og þá lagað kvöldverð handa sér. Kveðst ákærði hafa sjálfur flest kvöld verið að vinna í verzlun sinni og þá orðið var við hann. Á þessum tíma bjó vitnið Guðjón Jónsson sjómaður, 72 ára að aldri, auk Magnúsar heitins, á Framnesvegi 19. Hafði vitnið síð- an á árinu 1952 haft á leigu eitt herbergi á hæðinni fyrir ofan verzlunina, og sneri herbergið út að götu, en hinum megin á hæð- inni, fjær götunni, var eldhús Magnúsar heitins. Vitnið Guðjón hafði um skeið verið á m/b Hermóði frá Reykja- vík, seinast á handfæraveiðum og var á þeim veiðum í Faxaflóa, þegar íkveikjan átti sér stað aðfaranótt 13. júlí f. á. Vitnið Guðmundur Guðmundsson, skipstjóri á m/b Hermóði, til heimilis á Bjargarstíg 7, hér í bæ, hefur skýrt frá því, að vitnið Guðjón hafi verið í veiðiferð á bátnum frá 11. júlí kl. 14 til 13. júlí kl. 17. Siglt hafi verið í þetta skipti að Reykjanesi og ferðin því tekið dálitlu lengri tíma en venjulega, þegar veitt er innan Garðskaga. Venjulega hafi veiðiferð bátsins tekið 30 klukku- stundir og aðeins eina nótt, en þó stundum tvær nætur. Vitnið Guðjón hefur ekkert haft við þenna framburð vitnisins Guðmundar að athuga, en hefur enn fremur tekið fram, að það hafi oft verið fjarverandi frá heimili sínu sólarhringum saman sakir atvinnu sinnar, og hafi það mjög farið eftir veðri. Stundum hafi það verið á sjó samfleytt allt að einni viku, en stundum að- 19 eins einn sólarhring. Það hafi farið á sjóinn og komið í land á ýmsum tímum sólarhrings, en þó ekki um miðja nótt. Ákærði hefur borið það, að honum hafi verið kunnugt um, að auk Magnúsar heitins bjó gamall maður á hæðinni fyrir ofan verzlun hans á Framnesvegi 19. Hann hafi einnig vitað, að þetta var sjómaður, sem var nokkurn tíma í einu í burtu á sjónum, en hve lengi í einu hafi hann ekki vitað. Stuttu fyrir íkveikjuna hafi einhver sagt honum frá því, að sjómaðurinn væri úti á sjó, en hann man ekki, hver sagði honum það né hvenær. Máske hafi það verið Magnús heitinn og þá í sama skipti og hann sagði ákærða frá því, að hann væri að hugsa um að fara úr bænum í nokkra daga eftir helgina. Ákærði kveðst ekkert hafa athugað, hvort sjómaðurinn var í húsinu, þegar hann framdi íkveikjuna, en hann hafi haldið, að sjómaðurinn væri úti á sjó, og byggði það einvörð- ungu á því, sem fyrr var greint. Ákærði og vitnið Guðjón þekktust ekkert og höfðu aldrei tal- azt við, en ákærði hafði séð vitnið einu sinni eða tvisvar tilsýndar. IV. Vitnið Stefán Guðmundsson tryggði vörur Vesturbæjarbúðar- innar hjá Vátryggingarfélaginu h/f fyrir kr. 100.000.00 og inn- réttingu og áhöld verzlunarinnar fyrir kr. 50.000.00. Þegar vitnið seldi ákærða verzlunina, hafði það greitt iðgjald af fyrrnefndu tryggingunni fram til nóvembermánaðar 1954 og af síðarnefndu tryggingunni til 13. febrúar 1955. Vitnið minntist aldrei á trygg- ingar þessar við ákærða og tilkynnti heldur ekki tryggingarfélag- inu um eigendaskipti verzlunarinnar. Kveðst vitnið alveg hafa gleymt tryggingunum. Ákærði hefur borið það, að hann hafi viljað ganga úr skugga um tryggingar verzlunarinnar. Hann hafi ekki náð í vitnið Stefán til að spyrja hann um þær og því hafi hann farið í skrifstofu Sjóvátryggingarfélags Íslands h/f. Þar hitti hann vitnið Guðna Þorláksson Guðmundsson, gjaldkera í brunadeild félagsins. Spurðist ákærði fyrir um það, hvort Vesturbæjarbúðin væri í tryggingu þar. Vitnið skýrði honum frá því, að verzlunin hefði verið í 70 þúsund króna tryggingu árið 1951, en ekki síðan. Kveðst ákærði hafa nú verið sannfærður um, að verzlunin væri ekki í tryggingu annars staðar og hefði einungis verið vanrækt að framlengja trygginguna hjá greindu félagi. Ákvað ákærði að tryggja vörur og áhöld verzlunarinnar hjá félaginu og ritaði hinn 10. júní f. á. beiðni um brunatryggingu til eins árs á verzlunar- 20 vörum og áhöldum Vesturbæjarbúðarinnar, að fjárhæð 200 þús- und krónur. Ákærði kveður, að vitnið Guðni Þorláksson hafi spurt hann að því, hvort hann vildi greiða iðgjald tryggingarinnar strax eða hvort ætti að krefja hann um það síðar. Hafi ákærði valið síðari kostinn. Ákærði hafi svo tvisvar sinnum verið krafinn um iðgjald- ið, en greitt það í hvorugt skiptið sakir fjárskorts. Hann kveðst hafa verið sannfærður um, að tryggingin hjá félaginu tæki ekki gildi, fyrr en hann væri búinn að greiða iðsjald hennar, og hafi vitnið aldrei skýrt honum frá því, að tryggingin tæki gildi strax, þó að hann hefði ekki greitt iðgjald hennar. Vitnið Guðni Þorláksson Guðmundsson, Laugavegi 22, hér í bæ, hefur borið það, að það muni ekki fyrir víst, hvort það sagði ákærða berum orðum, að tryggingin væri í lagi, þó að ekki væri búið að greiða iðgjald af henni, en vitnið kveður það venju þess, Þegar stendur líkt á og hér, að segja mönnum, sem afhenda beiðni um brunatryggingu, að hún gangi í gildi strax, þó að iðgjald af henni sé ekki greitt þá um leið, en að tryggingarbeiðandi eigi þá að greiða iðgjaldið, þegar hann er krafinn um greiðslu þess. Litlu síðar fór ákærði heim til vitnisins Stefáns Guðmundssonar til að tala við það um viðskipti þeirra. Vitnið var ekki heima, en kona þess, vitnið Ólöf Ragnhildur Guðmundsdóttir. Ákærði kveðst þá hafa notað tækifærið og spurt vitni þetta að því, hvort það vissi nokkuð um tryggingar Vesturbæjarbúðarinnar. Vitnið hafi svarað því, að maður þess hefði tryggt verzlunina; en hvar, hafi það ekki vitað. — Vitnið minnist þess, að einhver orðaskipti fóru á milli þess og ákærða í þetta skipti, en man ekki sérstaklega, hvort hann hafði orð á því, hvort eða hvar maður þess hefði tryggt verzlunina. Vitnið man heldur ekki, hvort það sagði honum nokk- uð um það mál, og telur það ekki vera líklegt, þar sem það hafi ekki vitað, hvar eða hvort maður þess hafði verzlunina tryggða. Ákærði kveðst eftir þetta hafa ákveðið að kynna sér hjá vá- tryggingarfélögunum, hvernig vátryggingu verzlunarinnar væri farið. Hinn 8. júlí fór hann í skrifstofu Vátryggingarfélagsins h/f og talaði við skrifstofustjórann, vitnið Ólaf Gísla Ólafsson, Hólm- garði 16, hér í bæ. Vitni þetta skýrði honum frá því, að vitnið Stefán Guðmunds- son hefði tryggt hjá félaginu vörur verzlunarinnar fyrir kr. 100.000.00 og innréttingu og áhöld fyrir kr. 50.000.00. Af fyrri tryggingunni væri iðgjald greitt fram til nóvember 1954, en af hinni seinni til 13. febrúar 1955. Ákærði spurði vitnið að því, hvort tryggingarnar giltu fyrir hann, og svaraði vitnið 21 því, að þar sem þær væru á nafni vitnisins Stefáns, þyrfti hann að fá yfirlýsingu þess (vitnisins Stefáns) um, að þær hefðu átt að fylgja með, þegar verzlunin var seld. Ákærði kvað vörutrygginguna ekki nógu háa og skrifaði því beiðni um, að hún yrði samdægurs hækkuð um kr. 50.000.00. Bauðst ákærði til að greiða iðgjaldið, en vitnið Ólafur Gísli sagði honum, að það myndi innheimta iðgjaldið í verzlun hans, þegar búið væri að ganga frá skírteininu, sem tæki nokkurn tíma. Vitn- ið sagði honum, að strangt tekið tæki tryggingin ekki gildi, fyrr en komin væri yfirlýsing frá vitninu Stefáni, en í flestum til- fellum myndi tryggingin samt vera í gildi, ef annað væri í lagi. Ákærði hefur eindregið neitað því, að hann hafi ætlað sér að tryggja verzlunina á tveimur stöðum, því að hann hafi verið sannfærður um, að tryggingin hjá Sjóvátryggingarfélagi Íslands h/f hefði ekki tekið gildi. Hann hafi talið óþarft að afturkalla brunatryggingarbeiðnina til þess félags, þar sem hann hafi haldið, að hún félli niður af sjálfu sér við, að iðgjald var ekki greitt. Hér þykir rétt að minnast á tilraun ákærða til vörukaupa. Í vikunni fyrir íkveikjuna hitti ákærði vitnið Guðmund Hol- berg Þórðarson sölustjóra, Spítalastís 5, hér í bæ, að máli og skýrði því frá, að hann hefði í huga að breyta Vesturbæjarbúð- inni Í smávöru- og vefnaðarvöruverzlun. Í tilefni af því kvaðst hann vilja kaupa af því vörur fyrir allt að kr. 90.000.00, ef hann fengi frest á greiðslu kaupverðsins. Vitnið kvaðst ekki mundu veita honum gjaldfrest. Þegar ákærði var að fara, spurði hann vitnið að því, hvort hann gæti ekki fengið reikning fyrir kr. 200.000.00, ef hann keypti vörur fyrir kr. 90.000.00. Vitnið svar- aði því engu, og fór hann við svo búið í burtu. Ákærði hefur staðhæft, að þessi fyrirhuguðu vörukaup hafi verið alveg óviðkomandi íkveikjunni. Hann kveðst hafa ætlað að fara í söluferð með vörurnar norður í land og til að fá þær frekar hafi hann gefið vitninu í skyn, að hann væri að hugsa um að breyta verzlun sinni í smávöru- og vefnaðarvöruverzlun. Þá hafi hann farið fram á að fá reikning fyrir kr. 200.000.00 kaup- um vegna verðlagseftirlitsins og til að auðvelda sölu vörunnar, en ekki til að geta sýnt hann vátryggingarfélagi. Samkvæmt beiðni Vátryggingarfélagsins h/f og Sjóvátrygging- arfélags Íslands h/f framkvæmdu þeir Helgi Jónsson, skoðunar- maður tryggingarstofnunarinnar Lloyd's í Reykjavík, til heimilis á Skúlagötu 72, hér í bæ, og Ásgeir Þórarinsson sölumaður, til heimilis á Hringbraut 105, hér í bæ, vörutalningu í Vesturbæjar- búðinni dagana 14. og 22. júlí f., á. Töldu þeir, að vörurnar væru 22 að útsöluverði kr. 46.004.98, en að frádreginni smásöluálagningu ca 36.000.00. Brunatjón varanna mátu þeir á ca 75% af heildsölu- verði, en við það verð miðast tryggingarfjárhæð þeirra. Með úr- skurði skiptaréttar Reykjavíkur hinn 29. júlí f. á. var bú ákærða tekið til gjaldþrotaskipta. Virðingarmenn skiptaréttarins, þeir Skapti Ólafsson og Sæmundur Friðjónsson, mátu vörubirgðir Vesturbæjarbúðarinnar á kr. 11.360.00 og áhöld verzlunarinnar (útvarpstæki meðtalið) á kr. 968.00. Eignir þessar voru seldar á opinberu uppboði og var brúttóútsöluverð þeirra kr. 14.505.00, en auk þess voru seldar af vörubirgðum utan uppboðs appelsínur fyrir kr. 525.00. Vv Samkvæmt vottorði Veðurstofunnar, dags. 23. júlí f. á. var veður í Reykjavík frá kl. 23 til kl. 3 aðfaranótt 13. júlí f. á. þann- ig: vindur S 5, skýjað og rigning. Samkvæmt vottorði Húsatrygginga Reykjavíkur, dags. 17. ágúst f. á, eru eftirtalin hús talin í bókum stofnunarinnar að stærð, frágangi og brunabótaverði, sem hér segir: „1) Framnesvegur 17, steinhús m/ steinloftum, stærð 799.68 möð, brunabótaverð .......... kr. 383.800.00 2) Framnesvegur 21, steinhús m/ steinloftum, stærð 945.27 m3, brunabótaverð .......... — 453.700.00 3) Framnesvegur 19, steinhús, en ekki getið um loftin, stærð 300.86 ms, brunabótaverð — 129.400.00 4) Framnesvegur 22 A, steinhús m/ steinloft- um, stærð 280.09 m3, brunabótaverð .... — 126.000.00 og stendur á móti nr. 19“. Hinn 4. ágúst f. á. voru þeir Jón Sigurðsson slökkviliðsstjóri og Sveinn Sæmundsson yfirlögregluþjónn dómkvaddir í saka- dómi Reykjavíkur „til að athuga og lýsa aðstæðum á brunastaðn- um í málinu með tilliti til þess, hvort íkveikja ákærða hefði getað haft almannahættu í för með sér eða hvort mönnum hafi verið búinn bersýnilegur lífsháski af henni eða að hún hafi verið til þess fallin að valda augljósri hættu á yfirgripsmikilli eyðingu á eignum annarra manna“. Hinir dómkvöddu menn segja í skriflegri skýrslu sinni, dags. 14. september f. á., sem þeir hafa staðfest fyrir dómi, á þessa leið: „Við höfum kynnt okkur málsskjölin og athugað aðstæður á brunastaðnum. Húsið Framnesvegur 19 (áður Framnesvegur 15) er einlyft 23 steinhús á háum kjallara og með rishæð. Gólf og innveggir í hús- inu eru úr timbri, nema við reykháf, þar úr steini. Húsið er með gluggum á göflum, er snúa að nágrannalóðum, Framnesvegi 17 og Framnesvegi 21, og staðsett af þeim ástæðum samkvæmt ákvæðum byggingarsamþyktar Reykjavíkur minnst 3.15 m frá lóðamörkum nágrannalóðanna. Upp í skarðið milli húsanna Fram- nesvegar 19 og Framnesvegar 21 á lóð Framnesvegar 19 er byggð- ur lágur geymsluskúr úr timbri með bárujárnsklæðningu á þaki og þeim veggjum, er ekki eru byggðir að húsunum. Húsið Fram- nesvegur 21 er steinsteypt íbúðarhús með steinloftum og eldvarn- arvegg að lóðinni Framnesvegi 19, en húsið stendur á lóðamörk- um þeim megin. Húsið Framnesvegur 17 er steinsteypt íbúðarhús með steinloftum og eldvarnarvegg að Framnesvegi 19, enda þótt það sé ekki byggt alveg að lóðamörkum þeim, er vita að Fram- nesvegi 19. Fjarlægð að næstu húsum öðrum frá Framnesvegi 19 er: Hús vestan við Framnesveg eru í um 16 m fjarlægð, og eru það steinhús með steinloftum. Húsið nr. 52 við Öldugötu er í um 16 m fjarlægð, og er það steinhús með steinloftum. Samkvæmt vottorði Veðurstofunnar var veður í Reykjavík að- faranótt 13. júlí s.l. S og SV 4—6 með rigningu eða mest stinn- ingskaldi. Að þessu öllu athuguðu, þ. e. veðurfari, fjarlægð frá Framnes- vegi 19 að nágrannahúsum svo og byggingarlagi þeirra, sérstak- lega eldvarnarveggjum tveggja næstu húsa við það, og þegar auk þess er tekið tillit til þeirrar tækni, sem slökkvilið Reykjavíkur hefur yfir að ráða, þá er það álit okkar, að engin hætta hafi verið á útbreiðslu elds yfir í næstu hús frá bruna í Framnesvegi 19, jafnvel þótt eldurinn hefði náð að magnast mjög mikið, áður en slökkviliðið kæmi á vettvang. Aftur á móti er það álit okkar, að fólk, sem væri í svefni í húsinu Framnesvegi 19, ef eldur kviknaði í því, væri í nokkurri lífshættu vegna hins óeldtrygga byggingarmáta hússins“. Ákærði hefur viðurkennt, að hann hafi vitað, að trégólf var á hæðinni fyrir ofan verzlunina og geymsluna á Framnesvegi 19, enda hafi mátt heyra vel, að svo var, þegar gengið var um gólf á hæðinni. Lögreglurannsókn hófst þegar í málinu, eftir að ákærði hafði verið færður í skrifstofu rannsóknarlögreglunnar hinn 13. júlí, og neitaði hann þá að vera valdur að íkveikju á Framnesvegi 19. Hann var því næst fluttur í fangahúsið og daginn eftir úrskurð- 24 aður í gæzluvarðhald. Lögreglurannsóknin hélt áfram næstu daga, og hélt ákærði fast við framburð sinn. Hinn 21. júlí var málið tekið fyrir í sakadómi, og eftir nær tveggja klukkustunda yfirheyrslu ákærða þar viðurkenndi hann að hafa kveikt í vöru- lager Vesturbæjarbúðarinnar á Framnesvegi 19 í því skyni að fá tryggingarfjárhæð hans greidda. Rannsóknar málsins vegna sat ákærði í gæzluvarðhaldi til hins 6. ágúst. Foreldrar ákærða eru báðir á lífi, og er faðir hans vörubifreið- arstjóri að atvinnu. Ákærði á 5 bræður og 1 systur, og er hann elztur. Að loknu barnaskólanámi var ákærði í 2 vetur í Sjó- mannaskólanum og vann algenga vinnu um skeið. 18 ára gamall fór hann í Hlíðardalsskóla, sem Aðventistar reka í Ölfusi, og var þar í 2 vetur. Hafði hann á þeim árum sérstakan trúfræðiáhuga. Síðan stundaði hann verkamannavinnu í Reykjavík og rak um tíma almenna upplýsingastofu, þar til hann gerðist kaupmaður á s.l. vori. Hann er ókvæntur. VI. Það er sannað með eigin játningu ákærða, sem er í samræmi við það, sem með öðrum hætti er upplýst í málinu, að aðfaranótt hins 13. júlí f. á. fór hann inn í vörugeymslu verzlunar sinnar í kjallaranum á Framnesvegi 19, hér í bæ, og kveikti þar í bréfi undir pappakassa í þeim tilgangi að brenna vörubirgðir verzlun- arinnar. Hefur verið rakið hér að framan tjón það, sem hlauzt af verknaði þessum. Hinir dómkvöddu matsmenn álíta, að engin hætta hafi verið á útbreiðslu elds yfir í næstu hús frá bruna í nefndu húsi, en að fólk, sem væri í svefni í húsinu, ef eldur kvikn- aði í því, væri í nokkurri lífshættu vegna hins óeldtrygga bygg- ingarmáta hússins. Ákærða var kunnugt um, að tveir menn bjuggu í húsinu, en dómurinn verður að telja mannhættu ávallt sam- fara brennu húss, sem búið er í. Hefur ákærði því með verknaði sínum gerzt brotlegur gegn 164. gr. almennra hegningarlaga nr. 19 12. febrúar 1940. Ákærði hefur viðurkennt, að hann hafi framið íkveikjuna í því skyni að heimta tryggingarfjárhæð vörubirgða og áhalda verzlunarinnar. Hinn 10. júní ritaði hann beiðni til Sjóvátrygg- ingarfélags Íslands h/f um brunatryggingu á vörum þessum og áhöldum, að fjárhæð kr. 200.000.00. Hinn 10. júlí fekk hann vitneskju um, að fyrri eigandi verzlunarinnar hafði tryggt vör- ur hennar hjá Vátryggingarfélaginu h/f fyrir kr. 100.000.00 og innréttingu og áhöld hennar fyrir 50.000.00. Ákærði hækkaði þá síðastnefndu trygginguna samdægurs í kr. 100.000.00. Hann 25 hirti ekki um að afturkalla brunatryggingarbeiðnina til Sjóvá- tryggingarfélags Íslands h/f og kveðst hann hafa haldið, að hún félli niður af sjálfu sér við, að hann hefði ekki greitt iðgjald af tryggingunni. Hér ber að líta á, að ákærði hafði heldur ekki greitt iðgjald af hinum tryggingunum, sem hann gekk þó út frá, að væru í gildi. Verður með tilvísun til framburða vitnanna Guðna Þor- lákssonar Guðmundssonar og Ólafs Gísla Ólafssonar og fram- burðar ákærða sjálfs að öðru leyti um þetta efni svo og með hlið- sjón af málavöxtum, sem raktir hafa verið hér að framan, að telja, að ákærði hafi hlotið að álíta, að tryggingarnar bæði hjá Sjóvátryggingarfélagi Íslands h/f og Vátryggingarfélaginu h/f væru í gildi, þegar hann framdi íkveikjuna, og að ásetningur hans hafi verið sá að heimta fjárhæðir allra trygginganna, samanlagðar kr. 400.000.00, en það er tæplega nífalt útsöluverð hins tryggða. Ákærði hefur því með atferli sínu einnig brotið gegn 248. gr. sbr. 20. gr., 1. mgr., hegningarlaganna. Ákærða var kunnugt um, að Magnús heitinn Ásmundsson bjó á hæðinni fyrir ofan verzlunina, en hann kveðst hafa búizt við því, að hann væri farinn úr bænum íkveikjunóttina, og byggi það á tvennu. Í fyrsta lagi á því, að Magnús heitinn hafi sagt við hann, að hann væri „að hugsa um að fara úr bænum eftir helgina og koma ekki aftur fyrr en eftir nokkra daga“. Ekkert hefur kom- ið fram í málinu, sem styður þessa staðhæfingu ákærða. Á hinn bóginn sýna framburðir vitnanna Ástríðar Magnúsdóttur, Þór- dísar Jónsdóttur og Magnúsar Steingrímssonar, að hún er mjög ótrúleg. Í öðru lagi byggir ákærði á því, að hann hafi hringt til Magnúsar heitins fyrr um kvöldið, sem hlýtur þá að hafa verið á tímabilinu kl. 21—22, og hafi enginn svarað í símann. En þó að hvort tveggja væri rétt hjá ákærða, að Magnús heitinn hafi sagzt vera „að hugsa um“ að fara úr bænum í nokkra daga eftir helgina og að enginn hafi svarað í síma hans kl. 21—22, gaf það ákærða enga réttmæta ástæðu til að búast við því, að Magnús heit- inn væri ekki í húsinu íkveikjunóttina. Ákærði athugaði ekkert frekar, hvort íbúar hússins væru þar um nóttina. Hefur hann þó viðurkennt, að hann hafi vitað, að Magnús heitinn var alltaf heima á kvöldin og kom að jafnaði heim til sín um kl. 22. Ákærða var einnig kunnugt um, að trégólf var á hæðinni fyrir ofan verzl- unina. Hlaut hann því að vita, að íkveikja hans gat valdið manns- bana á hæðinni þar fyrir ofan, sem og raunin varð. Magnús heit- inn lézt af kolsýringseitrun, sem lagði af eldi þeim, sem ákærði kveikti. Samkvæmt þessu hefur andlát Magnúsar heitins hlotizt 26 af gáleysi ákærða. Hefur ákærði því einnig gerzt brotlegur gegn 215. gr. hegningarlaganna. Tryggingar ákærða og vörukaupatilraun hans fyrir íkveikjuna, sem að framan greinir, færa líkur að því, að tilraun hans til vá- tryggingarsvika með íkveikju hafi haft nokkurn aðdraganda, en gegn eindreginni neitun ákærða þykir varhugavert að telja nægi- lega sannað, að hann hafi tekið endanlega ákvörðun um að fremja þessi brot fyrr en að kvöldi hins 12. júlí. Með skírskotun til þess, að ákærði vissi, að tveir aldraðir menn bjuggu á hæðinni fyrir ofan verzlun hans, að einungis trégólf var þar á milli og að íkveikjan var framin að næturlagi svo og að öðru leyti með tilvísun til málsatvika, eins og þau hafa verið rakin hér að framan, hlýtur ákærði að hafa séð fram á, að mönn- um mundi vera slíkur lífsháski búinn af íkveikju hans, að meta beri refsingu hans samkvæmt 164. gr., 2. mgr., auk 77. gr., 1. mgr., hegningarlaganna. Þykir refsing ákærða hæfilega ákveðin fangelsi í 5 ár. Samkvæmt 76. gr. hegningarlaganna ber gæzluvarðhaldsvist ákærða frá 21. júlí, þegar hann viðurkenndi brot sitt, til 6. ágúst að koma með fullri dagatölu til frádráttar refsingu hans. Samkvæmt 68. gr., 3. mgr., hegningarlaganna ber að svipta ákærða kosningarrétti og kjörgengi til opinberra starfa og ann- arra almennra kosninga frá birtingu dóms þessa að telja. Ákærða ber að dæma til greiðslu alls sakarkostnaðar, þar með talin laun Páls S. Pálssonar hdl., skipaðs sækjanda í málinu, og laun Sveinbjörns Jónssonar hrl., skipaðs verjanda ákærða í mál- inu, kr. 1200.00 til hvors þeirra. Dómsorð: Ákærði, Sigurður Ellert Jónsson, sæti fangelsi í 5 ár. Gæzluvarðhaldsvist ákærða frá 21. júlí 1954 til 6. ágúst sama ár komi með fullri dagatölu refsingu hans til frádráttar. Ákærði er frá birtingu dóms þessa sviptur kosningarrétti og kjörgengi til opinberra starfa og annarra almennra kosn- inga. Ákærði greiði allan kostnað sakarinnar, þar með talin laun Páls S. Pálssonar hdl., skipaðs sækjanda í málinu, og laun Sveinbjörns Jónssonar hrl, skipaðs verjanda í málinu, kr. 1200.00 til hvors þeirra. Dómi þessum skal fullnægja með aðför að lögum. 21 Mánudaginn 16. janúar 1956. Nr. 14/1952. Útvegsbanki Íslands h/f (Lárus Fjeldsted) gegn Kaupfélagi Siglfirðinga (Egill Sigurgeirsson). Dóminn skipuðu hinir reglulegu dómarar Hæstaréttar. g Krafa samkvæmt 74. gr. víxillaga. Dómur Hæstaréttar. Áfrýjandi hefur skotið máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 4. febrúar 1952 og krafizt þess, að stefndi verði dæmd- ur til að greiða honum kr. 30.000.00 með 6% ársvöxtum frá 12. júlí 1945 til greiðsludags og málskostnað fyrir héraðs- dómi og Hæstarétti eftir mati Hæstaréttar. Stefndi krefst þess, að héraðsdómurinn verði staðfestur og áfrýjanda verði dæmt að greiða honum málskostnað fyr- ir Hæstarétti. Með vætti manna þeirra, sem voru í stjórn stefnda á ár- unum 1942—1945, og öðrum gögnum málsins er sannað, að greitt var úr sjóði stefnda fé síðustu mánuði ársins 1942 til mannvirkjagerðar að Gili í Fljótum, en þau mannvirki urðu eign h/f Gilslaugar, sem stofnað var til fullnaðar 7. maí 1943 og skrásett 5. júní s. á. Hinn 6. janúar 1943 var seldur víxill í Sparisjóði Siglufjarðar, að fjárhæð kr. 30.000.00, út gefinn af Sigurði Tómassyni kaupfélagsstjóra og samþykktur af stefnda, og var andvirði hans varið til greiðslu á fé því og vörum, er stefndi hafði innt af hendi vegna hins fyrirhugaða hlutafélags. H/f Gilslaug missti gróðurhús sín í fárviðri Í desember 1943, og voru þau endurreist 1944. Lenti hlutafé- lagið m. a. af þessum sökum í fjárþröng og gat eigi greitt það fé, sem stefndi hafði lagt fram fyrir það. Var spari- sjóðsvíxillinn framlengdur afborgunarlaust til 13. júlí 1944, en þá seldi Sigurður kaupfélagsstjóri Tómasson áfrýjanda víxil, að fjárhæð kr. 30.000.00, sem gefinn var út af stefnda, en samþykktur af h/f Gilslaugu. Þykja nægilegar sönnur að 28 því leiddar, að andvirði víxils þessa hafi verið varið til greiðslu á sparisjóðsvíxlinum. Víxill sá, sem áfrýjandi keypti, var framlengdur, lenti síðar í vanskilum og var enn fram- lengdur til 12. júlí 1945. Hvarf þá nafngreindur maður, sem samkvæmt dómi Hæstaréttar 13. desember 1946 eigi var til þess bær, frá afsögn hans af hendi stefnda. Batt sú ráðstöf- un eigi stefnda. Leið því víxilréttur áfrýjanda á hendur stefnda undir lok samkvæmt 53. gr. laga nr. 93/1933, og var víxilmáli áfrýjanda á hendur honum vísað frá með nefndum dómi Hæstaréttar. Með dómi bæjarþings Siglufjarðarkaupstaðar, upp kveðn- um 12. febrúar 1946, var h/f Gilslaug dæmd til að greiða áfrýjanda nefndan víxil, kr. 30.000.00 ásamt 6% ársvöxtum frá 12. júlí 1945 og 14% þóknun af víxilfjárhæðinni. Hinn 22. júní 1946 gerði áfrýjandi fjárnám í eignum h/f Gilslaug- ar til tryggingar dómi þessum, en á uppboði hinn 81. ágúst 1946 voru hinar fjárnumdu eignir lagðar út áfrýjanda sem 1. veðréttarhafa vegna annarra skuldaskipta, og var því nefnd víxilskuld að engu greidd af andvirði þeirra. H/f Gilslaug var tekin til gjaldþrotaskipta hinn 24. ágúst 1946. Hrökk búið einungis til greiðslu á 20.282% af forgangskröfum. Svo sem lýst var, þykja sönnur að því leiddar, að andvirði sparisjóðsvíxils þess, er í málinu greinir, hafi runnið til greiðslu á skuldum h/f Gilslaugar við stefnda og andvirði víxils þess, er áfrýjandi keypti, hafi runnið til greiðslu á sparisjóðsvíxlinum. H/f Gilslaug gat eigi innt af hendi skuld- ir þær, sem goldnar voru með víxilkaupunum, og ekkert fékkst upp í þær úr þrotabúi h/f Gilslaugar. Stefndi myndi því vinna úr hendi áfrýjanda víxilfjárhæðina, ef fjárheimta áfrýjanda félli niður. Ber því samkvæmt "74. gr. laga nr. 93/1933 að dæma stefnda til að greiða áfrýjanda kr. 30.000.00 ásamt 6% ársvöxtum frá 12. júlí 1945 til greiðsludags og málskostnað bæði í héraði og fyrir Hæstarétti, sem ákveðst kr. 6000.00. Dómsorð: Stefndi, Kaupfélag Siglfirðinga, greiði áfrýjanda, Út- vegsbanka Íslands h/f, kr. 30.000.00 ásamt 6% ársvöxt- 29 um frá 12. júlí 1945 til greiðsludags og málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti, kr. 6000.00. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Dómur bæjarþings Siglufjarðar 6. nóvember 1951. Mál þetta, sem dómtekið var 26. f. m., hefur Útvegsbanki Ís- lands h/f, hér í bæ, höfðað fyrir bæjarþingi Siglufjarðar að undangenginni árangurslausri sáttatilraun með stefnu, út gefinni 18. febrúar 1947, gegn Kaupfélagi Siglfirðinga, hér í bænum, til greiðslu skuldar, að fjárhæð kr. 30.000.00, ásamt 6% ársvöxt- um frá 12. júlí 1945 til greiðsludags og málskostnaðar að skaðlausu. Stefnda krefst sýknu og málskostnaðar úr hendi stefnanda. Tildrög málsins eru þessi: Þann 18. september 1942 samþykkti stjórn Kaupfélags Sigl- firðinga (hér eftir skammstafað K.F.S.) að leggja fram kr. 18.000.00 í hlutafé til fyrirhugaðs gróðurhúss að Gili í Austur- Fljótum. Jafnframt var samþykkt, að K.F.S. skyldi leggja fram nauðsynlegar greiðslur til undirbúningsstarfs, þar til hlutafélag um gróðurhúsin væri formlega stofnað. Hinn 24. október s. á. var haldinn undirbúningsstofnfundur hlutafélags þessa og samþykkt svohljóðandi tillaga: „Fundurinn samþykkir að stofna hlutafélag til að byggja og starfrækja gróð- urhús að Gili í Fljótum og kýs í því skyni 3 manna bráðabirgða- stjórn, er annist framkvæmdir í bili og undirbúi framhaldsstofn- fund síðar.“ Kosningu í stjórn þessa hlutu Otto Jörgensen, Sig- urður Tómasson og Þóroddur Guðmundsson. Samkvæmt fundar- gerðabók Gilslaugar h/f var enn fremur á fundi þessum undir- ritaður stofnsamningur í 10 liðum, er færður var inn í gerða- bókina. Samningur þessi er alveg samhljóða endanlegum stofn- samningi, dags. 7. maí 1943, að öðru leyti en því, að í fyrri samn- ingnum er eyða fyrir heiti félagsins og fyllri ákvæði skortir um hlutafé, sem þar er ákveðið nokkru lægra. Þann 7. maí 1943 mun endanlega hafa verið gengið frá stofnun h/f Gilslaugar, og var félagið skrásett 5. júní s. á. Stefnandi skýrir svo frá, að haustið 1942 hafi K.F.S. byrjað byggingaframkvæmdir að Gili, og hafði félagið bá um áramótin lagt út allmikið fé í því skyni. Greiðslukvittanir fyrir þessum útborgunum lágu í kassa K.F.S. Hinn 6. janúar 1943 tók þáverandi kaupfélagsstjóri, Sigurður Tómasson, víxil, að fjárhæð kr. 30.000.00, í Sparisjóði Siglufjarðar, og var andvirði hans varið til að greiða fyrrnefnda reikninga, er lágu í kassa KFS. auk 30 úttektar, er færð var í bækur félagsins. Víxill þessi var samþykkt- ur af K.F.S. en út gefinn af Sigurði Tómassyni. Að sögn stefnanda hófst rekstur h/f Gilslaugar sumarið 1943. Uppskera varð engin um haustið. Í desember þ. á. fuku bæði gróðurhúsin að Gili í ofviðri, og fengust engar bætur fyrir það tjón, þar sem húsin voru ekki tryggð fyrir slíku. Vorið 1944 voru gróðurhúsin reist að nýju, og varð byggingarkostnaður þeirra þannig tvöfaldur. Af þessum sökum gat h/f Gilslaug ekki greitt K.F.S. það fé, er það hafði lagt út, og var því fyrrgreindur víxill í Sparisjóði Siglufjarðar framlengdur afborgunarlaust allt til 13. júlí 1944, en þá tókst Sigurði Tómassyni kaupfélagsstjóra að selja stefnanda víxil, að fjárhæð kr. 30.000.00, samþykktan af h/f Gils- laugu, en út gefinn af K.F.S. Þegar víxill þessi, sem stefnandi keypti, féll í gjalddaga 13. janúar 1945, var hann framlengdur án afborgunar til 13. febrúar s. á., en þá féll K.F.S. frá afsögn. Víxill- inn lá síðan í vanskilum til 12. júní 1945, en þá var hann fram- lengdur til 12. júlí s. á. 13. júlí 1945 féll Már Einarsson, er þá gegndi kaupfélagsstjórastörfum, frá afsögn víxilsins. Þann 19. nóvember 1945 höfðaði stefnandi víxilmál á hendur K.F.S. Með dómi Hæstaréttar 13. desember 1946 var málinu vísað frá héraðsdómi, þar sem talið var, að Már hefði ekki verið „bær að lögum til að gera þenna löggerning, þar sem honum hafði ekki verið veitt lögleg prókúra.“ Var ráðstöfun hans því eigi tal- in bindandi fyrir K.F.S. Samkvæmt þessu hafði víxilréttur stefn- anda á hendur K.F.S. liðið undir lok vegna vangeymslu, sbr. 53. gr. víxillaga nr. 93/1933. Mál þetta var síðan höfðað, eins og fyrr greinir, með stefnu, út gefinni 18. febrúar 1947, og var dómur kveðinn upp 12. ágúst s. á. í undirrétti. Með dómi Hæstaréttar, upp kveðnum 9. maí 1949, var sá dómur ómerktur svo og meðferð málsins frá þingfestingu fyrir héraðsdómi og málinu vísað heim í hérað til löglegrar með- ferðar. Í máli þessu byggir stefnandi dómkröfur sínar á 74. gr. víxil- laga nr. 93 frá 1933. Hefur hann annars vegar gert grein fyrir tjóni sínu, hins vegar bent á hagnað stefnda, er auðgazt hafi um 30.000 krónur auk vaxta á kostnað stefnanda. Hefur stefnandi haldið því fram, að andvirði víxils þess, er tekinn var í Spari- sjóði Siglufjarðar 6. janúar 1943, hafi runnið til stefnda, enda hafi Gilslaug h/f þá ekki verið til. Enn fremur hafi andvirði víxils þess, er seldur var í Útvegsbankanum, hér í bæ, 13. júlí 1944 runnið til greiðslu áðurnefnds sparisjóðsvíxils. Þá hefur stefnandi og bent á, að Gilslaug h/f hafi verið komin í greiðslu- 31 þrot um 12. júlí 1944, þar sem félagið hafi þá verið jafnilla statt fjárhagslega, eins og þegar það seinna var tekið til gjaldþrota- skipta, þ. e. hinn 24. ágúst 1946, en þá fengust aðeins greidd 20.282% upp í forgangskröfur, og varð því ekkert greitt upp í almennar kröfur. Eignir h/f Gilslaugar hafi á uppboði 31. ágúst 1946 verið lagðar út 1. veðréttarhafa (stefnanda) fyrir kr. 40.000.00. Gangverð eignanna hafi á árunum 1946—1949 verið um 40.000—-50.000 krónur. Stefnda hefur reist sýknukröfu sína aðallega á eftirfarandi at- riðum: Gilslaug h/f sé raunverulega stofnuð 24. október 1942 og sé félag það hinn eiginlegi skuldari samkvæmt sparisjóðsvíxl- inum. Stjórn K.F.S. hafi með áðurgreindri samþykkt 18. septem- ber 1942 einungis heimilað, að nauðsynlegar greiðslur yrðu innt- ar af hendi til undirbúningsstarfs vegna Gilslaugar h/f, og skyldu þær greiðslur eigi fara fram úr hlutafjárframlagi félagsins. Sig- urður Tómasson kaupfélagsstjóri hafði tekið oftnefndan spari- sjóðsvíxil án samþykkis kaupfélagsstjórnarinnar. Víxill þessi sé hvergi bókfærður hjá K.F.S., en hins vegar hjá Gilslaugu h/f. Ósannað sé, að andvirði hans hafi runnið til stefnda. Enn fremur sé ósannað, að andvirði síðari víxilsins, þess er seldur var Í Út- vegsbankanum, hafi runnið til greiðslu sparisjóðsvíxilsins. Gils- laug h/f hafi verið sæmilega statt fjárhagslega um 13. júlí 1944. Hafi félagið þá átt eignir umfram skuldir og átt greiðan aðgang að rekstrarfé. Því er ómótmælt í máli þessu, að stefnandi hafi beðið tjón. Hins vegar kemur til álita sú staðhæfing stefnanda, að stefnda hafi hagnazt að sama skapi, þ. e. hvort stefnda vinnur fé úr hendi stefnanda, ef fjárheimta þessi fellur niður. Að vísu má orða það svo, að stefnda hafi hagnazt á því, að víxilréttur gegn því féll niður. En það sama mætti segja um alla víxilskuldara, sem víxil- réttur glatast gegn. Telja verður, að 74. gr. víxillaganna eigi ekki við þessi tilvik. Víxilskuldin er formskuld. Þegar hún fellur nið- ur fyrir vangeymslu, eins og hér hefur átt sér stað, koma til greina þau lögskipti, sem liggja bak við útgáfu víxilsins. Hér verður því að rannsaka, hver síðast átti að svara til kröfu þeirr- ar, sem lá til grundvallar útgáfu téðs sparisjóðsvíxils. Umboðsmaður stefnanda hefur hreyft því í málflutningi sínum, að Gilslaug h/f geti ekki talizt skuldari að sparisjóðsvíxlinum svokallaða, þar sem það félag hafi þá ekki verið til. Samkvæmt því, sem rakið hefur verið hér að framan, var um þetta leyti starfandi bráðabirgðastjórn, er vann að endanlegri stofnun þessa félags. Í þeirri stjórn var Sigurður Tómasson, þáverandi kaup- 32 félagsstjóri, og virðist undirbúningsstarfið hafa hvílt aðallega á herðum hans. Að hans sögn var margnefndur sparisjóðsvíxill tek- inn vegna þarfa Gilslaugar h/f. Meðstjórnendur Sigurðar í bráða- birgðastjórninni telja einnig, að andvirði víxils þessa hafi verið varið í þágu Gilslaugar h/f og hafi því félagi borið að greiða þessa fjárhæð endanlega. Víxill þessi var bókfærður hjá Gilslaugu h/f. Hins vegar hefur hann hvergi sézt færður í bókum stefnda. Í ársskýrslu K.F.S. fyrir starfsárið 1943 segir m. a, að KFS. standi í 30.000 króna ábyrgð fyrir h/f Gilslaug, og mun þar átt við víxilskuld þessa. Loks er því ómótmælt af stefnanda, að stefnda hefði átt aðgangsrétt að h/f Gilslaugu, ef það hefði orðið að greiða umrædda skuld samkvæmt víxilrétti, og virðist þessi staðreynd þegjandi viðurkennd og sjálfsögð af öðrum aðiljum, sem hér koma við sögu. Að öllu þessu athuguðu verður að telja, að hinn raunverulegi skuldari í kröfuréttarsambandi því, er lá til grundvallar áðurnefndum sparisjóðsvíxli, hafi verið Gilslaug h/f. Það félag bar því lokaábyrgð á greiðslu kröfunnar. Stefnda bar einungis ábyrgð á greiðslu kröfu þessarar samkvæmt víxil- rétti. Kröfuréttur stefnanda á hendur því féll því niður, um leið og víxilrétturinn glataðist sökum vangeymslu, eins og áður er lýst. Að áliti dómarans skiptir það jafnvel ekki máli, þótt talið yrði, að andvirði margnefnds víxils hefði runnið til greiðslu á skuldum Gilslaugar h/f við stefnda, en það er og engan veginn sannað. Að vísu segir Sigurður Tómasson, að ábyggilega hafi nokkur hluti af andvirði téðs víxils runnið til greiðslu skulda við stefnda, en óupplýst er, hvaða skuldir þetta voru né hvað þær námu hárri fjárhæð. Önnur vitni, sem borið hafa um þetta at- riði, virðast hafa vitneskju sína að meira eða minna leyti frá Sigurði. Það verður því að líta svo á, að ekki hafi tekizt að leiða nægjanlega í ljós, hvernig andvirði víxils þessa var ráðstafað. Sú staðhæfing stefnanda, að sparisjóðsvíxillinn hafi verið greidd- ur með Útvegsbankavíxlinum, hefur hins vegar við allsterkar líkur að styðjast, en verður þó, eins og á stendur, eigi talin full- sönnuð. Samkvæmt framanrituðu virðist ekki þörf á að kveða á um það, hvernig fjárhagur h/f Gilslaugar var sumarið 1944 né hvort stefnda hefur að öllu samanlögðu borið meira úr býtum en aðrir kröfuhafar í skiptum sínum við Gilslaugu h/f. Með hliðsjón af framanskráðu verður eigi talið, að stefnda hafi í skilningi 74. gr. víxillaga nr. 93 frá 1933 auðgazt á kostnað stefnanda í framangreindum lögskiptum. Ber því að sýkna stefnda af dómkröfum stefnanda í máli þessu. Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður falli niður. Friðjón Þórðarson settur bæjarfógeti kvað upp dóminn. Dómsorð: Stefnda, stjórn Kaupfélags Siglfirðinga, Siglufirði, á að vera sýkn af kröfum stefnanda, Útibús Útvegsbanka Íslands h/f, Siglufirði, í máli þessu. Málskostnaður falli niður. Miðvikudaginn 18. janúar 1956. Nr. 71/1955. — Ákæruvaldið (Vilhjálmur Jónsson) gegn Erlingi Guðmundssyni (Sveinbjörn Jónsson). Dóminn skipuðu hinir reglulegu dómarar Hæstaréttar. Manndráp af gáleysi. Líkamsáverkar. Brot gegn umferðar- lögum, bifreiðalögum og lögreglusamþykkt. Dómur Hæstaréttar. Eftir að dómur gekk í héraði í máli þessu, hafa framhalds- próf verið háð og vitni eiðfest. Um meiðsli drengsins Ragnars Hafliðasonar segir svo Í skýrslu Bjarna Guðmundssonar héraðslæknis, dags. 20. nóv- ember 1954: „Ragnar Hafliðason, fæddur 1. ágúst 1949, var lítið meiddur, Hann var með lítið sár á enni, tognun á hægri handlegg og smámar á baki. Fór heim samdægurs“. Samkvæmt þessari skýrslu héraðslæknisins hafa meiðsli Ragnars ekki verið svo mikil sem lýst er í 218. gr. laga nr. 19/1940. Ber því að sýkna ákærða af ákæru um brot á ákvæð- um 219. gr. sömu laga. Að öðru leyti er brotum ákærða rétt lýst og þau rétt færð til refsiákvæða í hinum áfrýjaða dómi. Refsing ákærða þykir hæfilega ákveðin varðhald 4 mánuði. Svo ber og samkvæmt 39. gr. laga nr. 23/1941 að svipta hann ökuleyfi ævilangt. 34 Ákvæði héraðsdóms um sakarkostnað í héraði á að vera óraskað. Ákærði greiði allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin málflutningslaun sækjanda og verjanda fyrir Hæstarétti, kr. 1500.00 til hvors. Dómsorð: Ákærði, Erlingur Guðmundsson, sæti varðhaldi 4 mánuði. Hann skal ævilangt sviptur leyfi til að aka bifreið. Ákvæði héraðsdóms um greiðslu sakarkostnaðar í hér- aði á að vera óraskað. Ákærði greiði allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin málflutningslaun skipaðs sækjanda og verj- anda í Hæstarétti, hæstaréttarlögmannanna Vilhjálms Jónssonar og Sveinbjörns Jónssonar, kr. 1500.00 til hvors. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur sakadóms Barðastrandarsýslu 16. marz 1955. Ár 1955, miðvikudaginn 16. marz, klukkan 14.30, var í saka- dómi Barðastrandarsýslu, sem haldinn var í sýsluskrifstofunni á Patreksfirði af hinum reglulega dómara, Jóhanni Skaptasyni sýslumanni, kveðinn upp dómur í málinu nr. 7/1954: Ákæruvald- ið gegn Erlingi Guðmundssyni, sem dómtekið var 2. s. m. Málið er höfðað samkvæmt ákæruskjali dómsmálaráðherrans gegn Erlingi Guðmundssyni smiði, til heimilis að Aðalstræti 41, Patreksfirði, fyrir: 1. Brot á 1. mgr. 27. gr. sbr. 1. mgr. 38. gr. bifreiðalaga nr. 23/1941, 2. gr. og 1. mgr. 7. gr. sbr. 1. mgr. 14. gr. umferðar- laga nr. 24/1941 svo og 21. gr. sbr. 1. mgr. 93. gr. lögreglu- samþykktar fyrir Vestur-Barðastrandarsýslu nr. 180/1941. Þykir ákærði hafa brotið nefnd lagaákvæði með því að hafa laugardaginn 21. nóvember 1953, um klukkan 14.40, ekið bifreið- inni B 115 niður (suður) Urðargötu á Patreksfirði án þess að sýna næga aðgæzlu við mót Aðalstrætis og stanza nægilega tím- anlega fyrir umferð, er kom honum á vinstri hönd, bifreiðinni B 65, með þeim afleiðingum, að bifreiðar þessar rákust saman. 2. Brot á 215. og 219. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940, ðð 1., 4. og 5. mgr. 26. gr. og 1. mgr. 27. gr. sbr. 1. mgr. 38. gr. bifreiðalaga nr. 23/1941, 2. gr. og 3. mgr. 4. gr. sbr. 1. mgr. 14. gr. umferðarlaga nr. 24/1941. Þykir ákærði hafa brotið greind lagaákvæði með því að hafa föstudaginn 2. júlí 1954, um klukkan 11 árdegis, ekið bifreiðinni B 115 ógætilega og eftir atvikum of hratt austur (upp) Aðalstræti á Patreksfirði, þar sem hann missti stjórn á bifreiðinni við mót Urðargötu og þrír drengir urðu fyrir bifreiðinni með þeim afleið- ingum, að tveir þeirra, Gunnsteinn R. Friðgeirsson, fæddur 13. maí 1948, og Guðjón Magnússon, fæddur 17. ágúst 1945, báðir til heimilis á Patreksfirði, létust af völdum slyss þessa, en sá þriðji, Ragnar Hafliðason, fæddur 1. ágúst 1949, einnig til heimilis á Patreksfirði, slasaðist talsvert. Þá er málið og höfðað gegn ákærða fyrir brot á 1. og 2. mgr. 5. gr. sbr. 18. gr. og 1. mgr. 38. gr. bifreiðalaga svo og 2. og 3. tl. 2. gr. sbr. 1. mgr. 9 gr. reglugerðar nr. 72/1937 um gerð og notkun bifreiða. En þessi lagaákvæði þykir ákærði hafa brotið með því að hafa í síðar greindu tilviki hér að framan ekið bif- reiðinni B 115 með vota hemla, bilaðan handhemil, slitin og því ekki nægilega traust og örugg stjórnartæki. Ákærði er sóttur til refsingar samkvæmt framangreindum refsi- ákvæðum og til sviptingar bifreiðarstjóraréttinda samkvæmt 1. mgr. 68. gr. almennra hegningarlaga og 1. mgr. 39. gr. bifreiða- laga svo og til greiðslu alls málskostnaðar. Ákærði er fæddur á Patreksfirði 11. maí 1931. Hann hefur sætt kærum og refsingum sem hér segir: 1946 15/8 Barðastrandarsýsla. Áminning fyrir brot á hegning- arlögum og bifreiðalögum. 1947 15/6 Barðastrandarsýsla. Áminning fyrir brot á lögreglu- samþykkt Vestur-Barðastrandarsýslu. Málavextir eru þessir: Í fyrsta lagi: Laugardaginn 21. nóvember 1953, um klukkan 14.40, ók ákærði bifreiðinni B 115 niður (suður) Urðargötu í átt að vegamótum hennar við Aðalstræti og Bjarkagötu. Ætlaði hann að beygja til hægri inn á Aðalstræti, en í því kemur bifreiðin B 65 ákærða á vinstri hönd úr Aðalstræti og beygir til hægri í stefnu inn í Bjarka- götu. Rákust bifreiðarnar saman og skemmdust nokkuð. Augljóst var, að ákærði hafði hemlað bifreið sína rétt fyrir áreksturinn, en samt færðist bifreiðin B 65 ca 20 cm út á hlið til vinstri við áreksturinn, en eftir hann voru bifreiðarnar saman kræktar. Virð- ist augljóst, að B 115 hefur ekki verið stönzuð, er áreksturinn 36 varð. Bjart var af degi, skyggni gott, bifreiðarstjórarnir gátu séð hvor til annars ferða í tæka tíð. Vegurinn var blautur ófros- inn malarvegur og ekki sleipur. Ákærði átti að hafa vakandi auga á umferð frá vinstri úr Aðalstræti og vera reiðubúinn til að stöðva bifreið sína í tæka tíð í tilhliðrunarskyni við hana. Það var hann ekki, og verður því að telja, að hann eigi að því leyti sök á árekstr- inum og hafi gerzt brotlegur við 1. mgr. 27. gr. sbr. 1. mgr. 38. gr. bifreiðalaga nr. 23/1941 og 2. gr. og 1. mgr. "7. gr. sbr. 1. mgr. 14. gr. umferðarlaga nr. 24/1941 svo og 21. gr. sbr. 1. mgr. 93. gr. lögreglusamþykktar fyrir Vestur-Barðastrandarsýslu nr. 180/ 1941. Í öðru lagi: Um klukkan 10 að morgni föstudaginn 2. júlí 1954 hóf ákærði akstur á Þifreið sinni B 115 við húsið nr. 15 við Aðalstræti á Patreksfirði og ætlaði inn á Geirseyri. Bifreiðin er 6 manna Pontiack fólksbifreið. Einn maður var með honum í bifreiðinni. Þegar hann kom upp á gatnamótin á Aðalstræti og Urðargötu, 1lupu þrjú börn fram á veginn, rétt ofan við gatnamótin, og voru þau að elta hund. Segir ákærði, að eitt barnið hafi komið frá vinstri, en tvö frá hægri. Hann kveðst þá hafa gefið hljóðmerki. Börnin hafi þá fyrst ætlað að hlaupa útaf veginum til vinstri, svo hann hafi sveigt aðeins til hægri, en rétt í því hafi þau öll snúið við og hlaupið til hægri, og telur hann, að þau hafi öll orðið fyrir bílnum á hægri kanti vegarins, rétt áður en framendi bílsins fór út af veginum, og hafi þau ýtzt á undan bílnum niður rótina milli vegarins og hússins nr. 10 við Aðalstræti og upp að steins ni, sem liggur frá efri enda hússins yfir á götuna. Það voru þrír drengir, sem fyrir bifreiðinni urðu, tveir þeirra biðu bana, en einn slapp með minni háttar meiðsli. Gunnsteinn R. Friðgeirsson, fæddur 13. maí 1948, beið bana á slysstaðnum. Guðjón Magnússon, fæddur 17. ágúst 1945, andaðist af meiðslum eftir fáar klukkustundir. Ragnar Hafliðason, fæddur 1. ágúst 1949, var lítið meiddur og var sendur heim af sjúkrahúsi samdægurs. Ákærði sótti strax eftir slysið sjálfur lækni, sem kom tafar- laust á slysstaðinn. Ákærði telur sig hafa ekið bifreiðinni í 3. ganghraðastigi, er hann kom að gatnamótum Aðalstrætis og Urðargötu, en þar hafi hann skipt niður í 2. ganghraðastig, þar hefst brekka framundan. Hraðamælir bifreiðarinnar var óvirkur. Ákærði kveðst ekki hafa ekið hart, en telur, að hann hafi ekki hemlað bifreiðina, fyrr en um það bil er hann sveigði til hægri, en rétt í því sneru börnin 37 við, og þá sá hann, að þau mundu verða fyrir bifreiðinni. Hann segir, að bifreiðin hafi runnið hægt út af veginum. Ákærði kveðst hafa verið vel fyrir kallaður, er hann hóf akst- urinn, óþreyttur, vel sofinn og ekki undir áhrifum áfengis. Himininn var skýjaður og sólskinslaust og skyggni gott, er slys- ið varð. Vegurinn var þurr malarvegur og brekka framundan. Björn Guðmundsson smiður, sem var með ákærða í bifreiðinni, er slysið varð, hefur sem vitni borið það, að bifreiðin hafi ekki verið á mikilli ferð, er slysið vildi til, ekki mikið yfir 15 km, mið- að við klukkustund, en hann kveðst þá hafa verið að skrúfa niður rúðu, og því séu sér atvik ekki svo ljós sem gera hefði mátt ráð fyrir. Hann kveðst hafa heyrt hljóðmerki bifreiðarinnar, þegar hún var rétt um gatnamótin. Leit hann þá upp og sá hund og krakka framundan. Hann kveðst hafa orðið þess var, að ákærði hemlaði, og ekki varð hann þess var, að honum fataðist í sam- bandi við meðferð á stjórntækjum bifreiðarinnar, en ekki geti hann gert sér frekari grein fyrir atvikum, og kveðst hann hafa farið í eins konar leiðslu út úr bílnum og telur það stafa af því, að honum hafi brugðið mjög við atvikin. Hann varð ekki fyrir neinum áverka. . Vitnið Helga Hólm Helgadóttir var stödd á Aðalstræti um það bil 15—20 metra frá bifreiðinni og gekk á móti henni, er slysið varð. Hún heyrði hljóðmerki frá bifreiðinni. Leit hún þá upp, sá bifreiðina og drengi á hlaupum rétt framan við hana, og virtist henni, að þeir væru að reyna að forða sér út af götunni, en bif- reiðin kastaðist til í sömu átt sem drengirnir hlupu í og rann upp að húsinu. Hún telur sig ekki hafa skynjað ákeyrsluna, en kveðst á eftir hafa séð einn dreng liggja í grasinu og annan hálfan útund- an bifreiðinni að framan. Hún gat ekkert upplýstum hraða bifreið- arinnar, en telur, að hljóðmerkið hafi verið gefið, um leið og slysið var að ske, því hún leit strax upp, er hún heyrði merkið, sá þá drengina á hlaupum og bifreiðina kastast til og renna upp að húsinu. Vitnið Grétar Páll Guðfinnsson smiður, var að vinna að við- byggingu hússins Aðalstræti 8, er hann heyrði hljóðmerki bif- reiðarinnar B 115, sem fór upp Aðalstræti, að því er honum virt- ist í hraðara lagi. Hann sá eitt barn á götunni framundan bif- reiðinni, og virtist honum það verða fyrir henni. Hljóp hann strax á slysstaðinn ásamt Ólafi D. Hansen smiði, sem var að vinna með honum. Er þangað kom, voru ákærði og Björn Guðmundsson komnir út úr bifreiðinni, og voru þeir að reyna að ýta henni til baka. Telur hann, að drengirnir Ragnar og Guðjón hafi þá legið 38 á steinstéttinni við Aðalstræti 10, rétt framan við bifreiðina, en Gunnsteinn var klemmdur í horninu milli steinstéttarinnar, húss- ins og bifreiðarinnar. Telur vitnið, að drengurinn hafi þá verið andaður. Vitnið hjálpaði til við að ýta bifreiðinni til baka og losa dreng- inn. Vitnið Ólafur D. Hansen, sem var að vinnu með vitninu Grétari Páli, heyrði hljóðmerkið, sá bifreiðina og einn drenginn hlaupa yfir götuna, en rétt í því hvarf bifreiðin bak við húsið Aðalstræti 10. Vitnið kveðst ímynda sér, að bifreiðin hafi alltaf verið á 20 km hraða, miðað við klukkustund. Því virtist Gunnsteinn vera andaður, er það kom á slysstaðinn. Vitnið Kjartan Ingimundarson var að vinna í ca 100 metra fjarlægð frá slysstaðnum. Hann heyrði smellinn af því, að bifreið- in B 115 skall í húsið nr. 10 við Aðalstræti, og hljóp hann á slys- staðinn ásamt vitninu Reyni Sigurþórssyni. Þeir aðstoðuðu við að ýta bílnum til baka og flytja drengina á sjúkrahús. Vitnið Reynir telur, að Gunnsteinn hafi andazt, rétt eftir að hann losnaði úr klemmunni. Héraðslæknirinn gerði dómaranum aðvart um slysið, strax eftir að drengirnir höfðu verið fluttir í sjúkrahúsið. Þá var klukkan 11.10 árdegis. Dómarinn fór strax á slysstaðinn og gerði afstöðu- mælingar. Bifreiðinni hafði verið ýtt upp á götuna, en glöggt mátti sjá af hjólförum og beyglum á bárublikki á húsinu nr. 10 við Aðalstræti, hvar bifreiðin hafði stöðvazt. Hemlaáhrifa virtist gæta á hjólförum bifreiðarinnar 2.5—-3 metra aftur frá þeim stað, sem bifreiðin stöðvaðist á, eða um það bil frá því sem förin beygðu til hægri. Vegurinn var þurr malarvegur, skyggni gott og sól- skinslaust. Dómarinn fól bifreiðaeftirlitsmanninum Árna Bæringssyni að athuga bifreiðina B 115. Gaf hann fyrir dómi skýrslu um ástand bifreiðarinnar á þessa leið: „Segir hann, að er hann reyndi fóthemla bifreiðarinnar fyrst eftir slysið, hafi sér ekki virzt þeir verka alveg fullkomlega strax. En er hann reyndi þá aftur klukkan 17 sama dag, virtist honum þeir verka í bezta lagi. Bendir hann á, að þetta geti stafað af því, að hemlarnir hafi verið eitthvað blautir um miðjan daginn eftir fyrri notkun. Hann kveðst hafa athugað förin aftan við bifreiðina, áður en hún var tekin af slysstaðnum, og virtist honum þau gefa til kynna, að hemlum hafi verið beitt á ca 3 metra hjólförum, áður en bifreiðin stöðvaðist, svo fremi förin hafi verið eftir afturhjólin. Hann telur, að handhemill hafi verið óvirkur. 39 Varðandi stýrið tekur mættur fram, að ætla mætti, að bifreiðin væri hvikul á miklum ökuhraða. Byggir hann þetta álit á því, að hann varð var við slit í armi í sambandi við stýrisstangir svo og í spindilboltanum. Annað telur hann ekki athugavert við bifreið- ina í sambandi við þetta mál.“ Ákærði hefur bent á það, að hann teldi líklegt, að hemlar bif- reiðarinnar B 115 hafi verið blautir, er slysið varð, eftir akstur á blautum vegi nóttina áður. Umsögn bifreiðaeftirlitsmannsins Árna Bæringssonar styður þessa tilgátu. Meðeigandi bifreiðarinnar, vitnið Richard Kristjánsson, hefur skýrt frá því, að hann hafi komið á bifreiðinni frá Bíldudal um klukkan 5 að morgni 2. júlí og hafi leiðin öll verið blaut og hann hafi ekið yfir Hólsána í Bíldudal, en vegurinn liggur tvisvar yf- ir ána. Samkvæmt framanskráðu virðast atvik og aðstæður að slysinu hafa verið á þessa lund: Ákærði er óþreyttur, vel sofinn og ekki undir áhrifum áfengis. Hann er meðeigandi að bifreiðinni B 115. Hann tekur hana heima hjá hinum eigandanum, Richard Kristjánssyni, sem hafði komið á henni yfir ár og eftir blautum vegi frá Bíldudal og skilið hana eftir heima hjá sér um klukkan 5 um morguninn. Hemlar bifreið- arinnar voru ekki orðnir fullþurrir, þegar ákærði ekur af stað, auk þess er handhemill óvirkur og nokkurt slit er í stýrisútbún- aði, sem getur valdið því, að bifreiðin verði hvikul á miklum öku- hraða. Ákærði ekur upp Aðalstræti á hraða, sem hann telur ekki mikinn og sem vitnið Björn Guðmundsson, sem var í bifreiðinni, telur, að hafi aldrei verið mikið yfir 15 km á klukkustund, en sem áhorfendur telja „í hraðara lagi“ og „alltaf 20 km hraða“. Er ákærði kemur að gatnamótum Aðalstrætis og Urðargötu, sér hann 3 börn hlaupa út á veginn, eitt frá vinstri og tvö frá hægri. Gaf hann þá hljóðmerki, sveigði lítið eitt til hægri, að því er hann segir, gerandi ráð fyrir, að börnin hlaupi út af veginum til vinstri, en í því hlaupa þau til hægri. Ákærði hemlar bifreiðina, en getur ekki stöðvað hana, börnin verða fyrir henni og ýtast á undan henni, unz hún stöðvast, er hægra framhorn hennar rekst á húsið nr. 10 við Aðalstræti. Börnin slasast, svo sem að framan er lýst. Svo virðist sem hljóðmerkið hafi verið gefið, rétt í því er slysið er að verða, og að börnin hafi ekkert svigrúm haft til að forða sér. Virðist mega draga þessa ályktun af framburðum sjónarvotta, sem allir líta upp við hljóðmerkið, en rétt í því virðast börnin verða fyrir bifreiðinni. 40 Dómarinn lítur svo á, að slys þetta hafi orsakazt af of hröðum akstri ákærða, eftir aðstæðum. Telja verður, að á þeim stað, sem slysið varð á, sem er mjög fjölfarinn, megi ekki aka hraðar en svo, að hægt sé að stöðva ökutækið þegar í stað. Jafnframt verður að telja, að ákærði hefði átt að draga úr ökuhraða bifreiðarinnar eftir föngum, strax er hann varð var barnanna á veginum, ekki sízt, þar sem augljóst mátti telja, að hugur barnanna væri upp- tekinn af eltingaleiknum við hundinn. Í þess stað gefur ákærði hljóðmerki rétt hjá börnunum, að því er virðist um leið og hann ætlar að aka fram hjá þeim. Framendi bifreiðarinnar, hægra hjól, virðist hafa verið að renna út af veginum hægra megin, þegar hemlum er beitt, bifreiðin rennur áfram ca 3 metra eftir það og skellur með allþungu höggi í húsvegginn. Við áreksturinn beygl- aðist bárublikkið á húsinu mikið, og skellurinn heyrðist í 100 metra fjarlægð og vakti athygli manna, sem þar voru að vinna. Þessi brot ákærða varða að áliti dómarans við 215. gr. og 219. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940, 1., 4. og 5. mgr. 26. gr. og 1. mgr. 27. gr. sbr. 1. mgr. 38. gr. bifreiðalaga nr. 23/1941, 2. gr. og 3. mgr. 4. gr. sbr. 1. mgr. 14. gr. umferðarlaga nr. 24/1941. Það athæfi ákærða að aka bifreiðinni B 115 með vota hemla, bilaðan handhemil, slitin og því ekki nægilega traust og örugg stjórntæki þykir varða við 1. og 2. mgr. 5. gr. sbr. 18. gr. og 1. mgr. 38. gr. bifreiðalaga svo og við 2. og 3. tl. 2. gr. sbr. 1. mgr. 9. gr. reglugerðar nr. 72/1937 um gerð og notkun bifreiða. Refsing ákærða þykir hæfilega ákveðin 3 mánaða varðhald. Þá þykir og rétt með hliðsjón af 1. mgr. 68. gr. almennra hegn- ingarlaga og 1. mgr. 39. gr. bifreiðalaga að svipta ákærða bif- reiðarstjóraréttindum í 3 ár frá 2. júlí 1954 að telja. Eftir þessum úrslitum ber ákærða að greiða allan kostnað sak- arinnar, þar með talin málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns, Sveinbjörns Jónssonar hrl., kr. 600.00. Því dæmist rétt vera: Ákærði, Erlingur Guðmundsson, sæti 3 mánaða varðhaldi. Hann er sviptur ökuréttindum í 3 ár frá 2. júlí 1954 að telja. Hann greiði allan kostnað sakarinnar, þar á meðal kr. 600.00 í málsvarnarlaun til skipaðs verjanda síns, Sveinbjörns Jónssonar hrl. Dómi þessum ber að fullnægja með aðför að lögum. 41 Miðvikudaginn 18. janúar 1956. Nr. 182/1955. Þorlákur Björnsson gegn Hreppsnefnd Dyrhólahrepps f. h. hreppsins og Jóni Kjartanssyni sýslumanni. Dóminn skipuðu hinir reglulegu dómarar Hæstaréttar. Kærumál. Héraðsdómari víkur sæti. Dómur Hæstaréttar. Jón Kjartansson sýslumaður hefur kveðið upp hinn kærða úrskurð. Með kæru 8. desember f. á. hefur sóknaraðili kært til Hæstaréttar úrskurð fógetadóms Skaftafellssýslu sama dag, en með úrskurði þessum var hrundið kröfu sóknaraðilja um, að fógeti, Jón Kjartansson sýslumaður, víki sæti í máli hreppsnefndar Dyrhólahrepps f. h. hreppsins gegn sóknar- aðilja. Krefst sóknaraðili þess, að hinn kærði úrskurður verði úr gildi felldur og fógeta gert að víkja sæti í framangreindu máli. Þá krefst hann og kærumálskostnaðar eftir mati Hæsta- réttar. Varnaraðiljar hafa hvorki sent kröfur né greinargerðir í málinu. Í framangreindu fógetadómsmáli byggir sóknaraðili kröfu sína um synjun lögtaks á því, að rangt sé tilgreindur fram- lagningardagur útsvarsskrár Dyrhólahrepps árið 1954 og út- svarskæra hans, sem lýst er í hinum kærða úrskurði, hafi því eigi borizt of seint til hreppsnefndar Dyrhólahrepps. Yfirskattanefnd Skaftafellssýslu felldi einróma úrskurð um ágreiningsatriði þetta 29. desember 1954, og var hinn reglu- legi fógeti einn nefndarmanna. Að svo vöxnu máli þykir ekki rétt, að hann skipi sæti fógeta í framangreindu lögtaksmáli, þar sem sama málsástæða kemur enn til úrlausnar. Eftir þessum úrslitum ber varnaraðiljanum hreppsnefnd Dyrhólahrepps f. h. hreppsins að greiða sóknaraðilja kæru- málskostnað, sem ákveðst kr. 200.00. 42 Dómsorð: Hinn reglulegi fógeti, Jón Kjartansson sýslumaður, víkur sæti í framangreindu fógetadómsmáli. Varnaraðili hreppsnefnd Dyrhólahrepps f. h. hrepps- ins greiði sóknaraðilja, Þorláki Björnssyni, kr. 200.00 í kærumálskostnað að viðlagðri aðför að lögum. Úrskurður fógetadóms Skaftafellssýslu 3. desember 1955. Í máli þessu, sem tekið var til úrskurðar 29. nóvember s.l., hef- ur gerðarbeiðandi, hreppsnefnd Dyrhólahrepps f. h. hreppsins, krafizt lögtaks í eignum gerðarþola, Þorláks Björnssonar, Eyjar- hólum í Dyrhólahreppi, til tryggingar greiðslu á eftirstöðvum út- svars til Dyrhólahrepps, álögðu á árinu 1954, að upphæð kr. 470.00, auk dráttarvaxta og alls kostnaðar við lögtakið og eftir- farandi nauðungaruppboð, ef til kemur. Gerðarþoli hefur mótmælt framgangi gerðarinnar. Málsatvik eru þau, að á árinu 1954 var gerðarþola gert að greiða útsvar til Dyrhólahrepps, að fjárhæð kr. 600.00. Með bréfi, dags. 1. september 1954, kærði gerðarþoli útsvars- álagningu þessa til hreppsnefndar Dyrhólahrepps og krafðist lækkunar á útsvarinu, en hún vísaði málinu frá sér á þeim for- sendum, að kærufrestur væri liðinn. Gerðarþoli lagði því næst málið fyrir yfirskattanefnd Skafta- fellssýslu og krafðist þess, að yfirskattanefnd skyldaði hrepps- nefndina til að taka kæru hans fyrir. Með úrskurði yfirskattanefndar, upp kveðnum 29. desember 1954, vísaði hún málinu frá sér af sömu ástæðu og hreppsnefnd Dyrhólahrepps. Hins vegar tók yfirskattanefnd enga afstöðu til efnishliðar málsins. Í réttarhaldi 29. nóvember s.l. krafðist gerðarþoli, að fógeti, Jón Kjartansson, viki sæti í máli þessu. Færði hann þau rök fyrir kröfu sinni, að hann teldi, að fógeti gæti ekki tekið hlutlausa af- stöðu í málinu, vegna þess að hann hafi þegar látið í ljós álit sitt á því, hvort útsvarsskrá Dyrhólahrepps hefði legið frammi lög- ákveðinn tíma, með því að taka þátt í úrskurði yfirskattanefndar 29. desember 1954, sbr. rskj. nr. 6. Enn fremur taldi hann, að fógeti ætti að víkja sæti, þar sem hann væri náinn venzlamaður fyrirsvarsmanns hreppsnefndar Dyrhólahrepps, Sigurðar B.Gunn- arssonar oddvita. 43 Gerðarbeiðandi hefur hins vegar mótmælt því, að ástæða væri fyrir fógeta að víkja sæti. Enda þótt fógeti sem embættismaður — í þessu tilfelli sem lögreglustjóri — hafi tekið þátt í úrskurði yfirskattanefndar um frávísun á útsvarskæru gerðarþola, þá lítur rétturinn svo á, að afskipti fógeta af máli þessu hafi verið svo lítil, að engin ástæða er til að ætla hann hlutdrægan um að leggja efnisdóm á það, enda engar sönnur færðar fyrir slíkri staðhæfingu. Fógeti er giftur systur konu oddvita Dyrhólahrepps, en slíkt samband veldur ekki vanhæfi fógeta til að fara með málið, sbr. 36. gr., 3. tölulið, laga nr. 85/1936, enda verður að telja, að hann sé ekki svo við málið eða málsaðilja riðinn, að úrslit málsins valdi honum fjárhagslegu óhagræði eða siðferðislegum hnekki. Er því að áliti réttarins engin ástæða fyrir fógeta til að víkja sæti, og verður krafa gerðarþola ekki tekin til greina. Því úrskurðast: Fógeti víkur ekki sæti í máli þessu. Miðvikudaginn 18. janúar 1956. Nr. 183/1955. Kristján Bjarnason gegn Hreppsnefnd Dyrhólahrepps f. h. hreppsins og Jóni Kjartanssyni sýslumanni. Dóminn skipuðu hinir reglulegu dómarar Hæstaréttar. Kærumál. Héraðsdómari víkur sæti. Dómur Hæstaréttar. Jón Kjartansson sýslumaður hefur kveðið upp hinn kærða úrskurð. Með kæru 3. desember f. á. hefur sóknaraðili kært til Hæstaréttar úrskurð fógetadóms Skaftafellssýslu sama dag, en með úrskurði þessum var hrundið kröfu sóknaraðilja um, að fógeti, Jón Kjartansson sýslumaður, víki sæti í máli 44 hreppsnefndar Dyrhólahrepps f. h. hreppsins gegn sóknar- aðilja. Krefst sóknaraðili þess, að hinn kærði úrskurður verði úr gildi felldur og fógeta gert að víkja sæti í framangreindu máli. Þá krefst hann og kærumálskostnaðar eftir mati Hæsta- réttar. Varnaraðiljar hafa hvorki sent kröfur né greinargerðir í málinu. Í framangreindu fógetadómsmáli byggir sóknaraðili kröfu sína um synjun lögtaks á því, að rangt sé tilgreindur fram- lagningardagur útsvarsskrár Dyrhólahrepps árið 1954 og út- svarskæra hans, sem lýst er í hinum kærða úrskurði, hafi því eigi borizt of seint til hreppsnefndar Dyrhólahrepps. Yfirskattanefnd Skaftafellssýslu felldi einróma úrskurð um ágreiningsatriði þetta 29. desember 1954, og var hinn reglu- legi fógeti einn nefndarmanna. Að svo vöxnu máli þykir ekki rétt, að hann skipi sæti fógeta í framangreindu lögtaksmáli, þar sem sama málsástæða kemur enn til úrlausnar. Eftir þessum úrslitum ber varnaraðiljanum hreppsnefnd Dyrhólahrepps f. h. hreppsins að greiða sóknaraðilja kæru- málskostnað, sem ákveðst kr. 200.00. Dómsorð: Hinn reglulegi fógeti, Jón Kjartansson sýslumaður, víkur sæti í framangreindu fógetadómsmáli. Varnaraðili hreppsnefnd Dyrhólahrepps f. h. hrepps- ins greiði sóknaraðilja, Kristjáni Bjarnasyni, kr. 200.00 í kærumálskostnað að viðlagðri aðför að lögum. Úrskurður fógetadóms Skaftafellssýslu 3. desember 1955. Í máli þessu, sem tekið var til úrskurðar 29. nóvember s.l., hef- ur gerðarbeiðandi, hreppsnefnd Dyrhólahrepps f. h. hreppsins, krafizt lögtaks í eignum gerðarþola, Kristjáns Bjarnasonar, Hvoli II í Dyrhólahreppi, til tryggingar greiðslu á útsvari til Dyrhóla- hrepps, álögðu á árinu 1954, að upphæð kr. 1920.00, auk dráttar- vaxta og alls kostnaðar við lögtakið og eftirfarandi nauðungar- uppboð, ef til kemur. Gerðarþoli hefur mótmælt framgangi gerðarinnar. 45 Málsatvik eru þau, að á árinu 1954 var gerðarþola gert að greiða útsvar til Dyrhólahrepps, að fjárhæð kr. 1920.00. Með bréfi, dags. 29/8 1954, kærði gerðarþoli útsvarsálagningu þessa til hreppsnefndar Dyrhólahrepps, og krafðist lækkunar á útsvarinu, en hún vísaði málinu frá sér á þeim forsendum, að kærufrestur væri liðinn. Gerðarþoli lagði því næst málið fyrir yfirskattanefnd Skafta- fellssýslu og krafðist þess, að yfirskattanefnd skyldaði hrepps- nefndina til að taka kæru hans fyrir. Með úrskurði yfirskattanefndar, upp kveðnum 29. desember 1954, vísaði hún málinu frá sér af sömu ástæðu og hreppsnefnd Dyrhólahrepps. Hins vegar tók yfirskattanefnd enga afstöðu til efnishliðar málsins. Í réttarhaldi 29. nóvember s.1. krafðist umboðsmaður gerðar- þola, að fógeti, Jón Kjartansson, víki sæti í máli þessu. Færði hann þau rök fyrir kröfu sinni, að hann teldi, að fógeti gæti ekki tekið hlutlausa afstöðu í málinu, vegna þess að hann hafi þegar látið í ljós álit sitt á því, hvort útsvarsskrá Dyrhólahrepps hefði legið frammi lögákveðinn tíma, með því að taka þátt í úrskurði yfirskattanefndar 29/12 1954, sbr. rskj. nr. 5. Enn fremur taldi hann, að fógeti ætti að víkja sæti, þar sem hann væri náinn venzlamaður fyrirsvarsmanns hreppsnefndar Dyrhólahrepps, Sig- urðar B. Gunnarssonar oddvita. Gerðarbeiðandi hefur hins vegar mótmælt því, að ástæða væri fyrir fógeta að víkja sæti. Enda þótt fógeti sem embættismaður — í þessu tilfelli sem lögreglustjóri — hafi tekið þátt í úrskurði yfirskattanefndar um frávísun á útsvarskæru gerðarþola, þá lítur rétturinn svo á, að afskipti fógeta af máli þessu hafi verið svo lítil, að engin ástæða er til að ætla hann hlutdrægan um að leggja efnisdóm á það, enda engar sönnur færðar fyrir slíkri staðhæfingu. Fógeti er giftur systur konu oddvita Dyrhólahrepps, en slíkt samband veldur ekki vanhæfi fógeta til að fara með málið, sbr. 36. gr., 3. tölulið, laga nr. 85/1936, enda verður að telja, að hann sé ekki svo við málið eða málsaðilja riðinn, að úrslit málsins valdi honum fjárhagslegu óhagræði eða siðferðislegum hnekki. Er því að áliti réttarins engin ástæða fyrir fógeta til að víkja sæti, og verður krafa umboðsmanns gerðarþola ekki tekin til greina. Því úrskurðast: Fógeti víkur ekki sæti í máli þessu. 46 Föstudaginn 20, janúar 1956. Nr. 181/1955. Jón Guðmundsson gegn Kristjáni Eiríkssyni. Dóminn skipuðu hinir reglulegu dómarar Hæstaréttar. Kærumál. Vanreifun. Frávísun frá héraðsdómi. Dómur Hæstaréttar. Sóknaraðili hefur með kæru 22. nóvember 1955, sem hing- að barst 9. desember sama ár, skotið til Hæstaréttar hinum kærða frávísunardómi bæjarþings Reykjavíkur, sem upp var kveðinn 17. nóvember 1955. Krefst hann þess, að hinn kærði dómur verði úr gildi felldur og að varnaraðilja verði dæmt að greiða honum kærumálskostnað eftir mati dómsins. Varnaraðili krefst þess, að frávísunardómurinn verði stað- festur og honum dæmdur kærumálskostnaður úr hendi sókn- araðilja eftir mati Hæstaréttar. Kröfuliður sá, sem vísað var frá dómi í héraði í gagnsök- inni, er mjög vanreifaður, en af gögnum málsins er ljóst, að sóknaraðilja var unnt að gera nánari grein fyrir honum. Með því að sóknaraðili varð ekki við þeim tilmælum héraðsdóm- ara að reifa kröfulið þenna til hlítar, ber að staðfesta hinn kærða frávísunardóm. Samkvæmt þessum úrslitum ber að dæma sóknaraðilja til að greiða varnaraðilja kærumálskostnað, kr. 500.00. Dómsorð: Hinn kærði frávísunardómur á að vera óraskaður. Sóknaraðili, Jón Guðmundsson, greiði varnaraðilja, Kristjáni Eiríkssyni, kærumálskostnað, kr. 500.00, að viðlagðri aðför að lögum. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 17. nóvember 1955. Mál þetta, sem tekið var til dóms 9. þ. m., hefur Kristján Ei- ríksson hdl., Laugavegi 27, hér í bæ, höfðað fyrir bæjarþinginu með stefnu, út gefinni 30. september 1952, gegn Jóni Guðmunds- 47 syni veitingamanni, Hjallavegi 21, hér í bæ, til greiðslu skuldar, að fjárhæð kr. 10.000.00, með 6% ársvöxtum frá 20. nóvember 1949 til greiðsludags og málskostnaðar að skaðlausu. Þá hefur stefnandi krafizt staðfestingar á löghaldi, er lagt var á húseignina Bárugötu 15, Akranesi, hinn 27. september 1952 til tryggingar hinni umstefndu skuld. Stefndi hefur krafizt sýknu og málskostnaðar að mati dómar- ans. Jafnframt hefur hann krafizt þess, að fyrrgreind löghalds- gerð verði felld úr gildi. Með stefnu, út gefinni 3. október 1952, höfðaði stefndi gagnsök á hendur aðalstefnanda til greiðslu skuldar, að fjárhæð kr. 10.000.00. Hefur gagnstefnandi krafizt þess, að þeirri fjárhæð verði skuldajafnað við kröfu aðalstefnanda í aðalsök. Í gagnsök hefur gagnstefndi krafizt sýknu og málskostnaðar að mati dómarans. Málavextir eru þeir, að með makaskiptasamningi, dags. 15. apríl 1949, seldi aðalstefndi Óskari nokkrum Eggertssyni húseign- ima Bárugötu 15, Akranesi, og skyldi kaupverðið meðal annars greitt með því, að Óskar þessi tók að sér greiðslu á ýmsum skuld- um aðalstefnda. Meðal skulda þessara var skuld samkvæmt víxli, upphaflega að fjárhæð kr. 160.000.00, en samkvæmt makaskipta- samningnum að eftirstöðvum kr. 35.000.00, og var skuld þessi tryggð með 2. veðrétti í hinni seldu húseign. Síðar kom í ljós, að eftirstöðvar víxils þessa voru kr. 45.000.00, og með framsali, dags. 26. september 1952, framseldi Óskar Eggertsson aðalstefn- anda kröfu sína á hendur aðalstefnda um endurgreiðslu á mismun fjárhæða þessara, eða kr. 10.000.00, sem er stefnukrafan í aðalsök. Aðalstefndi hefur viðurkennt, að hann hafi af misminni, er um- ræddur makaskiptasamningur var gerður, talið, að eftirstöðvar fyrrgreinds víxils væru kr. 10.000.00 lægri en rétt var. Hins vegar hafi hann til þess að bæta úr mistökum þessum tvisvar greitt afborganir af tveimur tilgreindum víxlum, er Óskar Egg- ertsson samkvæmt makaskiptasamningnum hafði tekið að sér skilvísa greiðslu á, en eigi getað innt af hendi á réttum gjalddög- um vegna fjárhagsörðugleika. Fyrri afborgunin hafi verið af víx- ilskuld við Búnaðarbanka Íslands samkvæmt víxli, að fjárhæð kr. 45.000.00, með gjalddaga 20. maí 1949 (dskj. 4 og 7, 2. tl. A, d). Afborgun þessi ásamt vöxtum og kostnaði hafi numið kr. 6.013.35. Síðari afborgunin hafi verið af víxilskuld við Landsbanka Íslands samkvæmt víxli, að fjárhæð kr. 50.000.00, er féll í gjalddaga 18. maí 1949. Þessi afborgun ásamt vöxtum og kostnaði hafi numið kr. 6.775.20. Þannig hafi aðalstefndi greitt samtals kr. 12.788.55 48 fyrir aðalstefnanda, og eru kr. 10.000.00 af þeirri fjárhæð stefnu- krafan í gagnsök. Aðalstefnandi hefur viðurkennt, að aðalstefndi hafi innt af hendi fyrri afborgunina fyrir Óskar Eggertsson, en telur, að aðalstefndi skuldi Óskari hins vegar ýmsar kröfur frá fyrri hluta árs 1949, og hafi það verið ætlun þeirra, Óskars og aðalstefnda, að kröfur þessar kæmu til skuldajafnaðar við fyrr- greinda víxilafborgun. Óskar Eggertsson hefur verið leiddur sem vitni í málinu. Hefur hann skýrt svo frá um þetta atriði, að hann og aðalstefndi hafi rekið hótelið á Akranesi í sameiningu frá 8. marz 1949 til 14. apríl s. á., og eigi gagnstefnandi honum skuldir að gjalda vegna þess sameiginlega rekstrar. Er honum lauk, hafi gagnstefnandi talið, að sameiginlegar skuldir af rekstri gistihúss- ins væru kr. 1.000.00 og skyldi vitnið taka að sér greiðslu þeirra. Síðar hafi þó komið í ljós, að skuldir þessar námu mun hærri fjárhæð, eða um kr. 10.000.00. Skuldir þessar allar kveðst vitnið hafa greitt, en enga endurgreiðslu fengið frá gagnstefnanda. Þá telur vitnið, að gagnstefnandi skuldi því fyrir fæði tveggja barna fósturdóttur gagnstefnanda svo og fyrir fæði 16 ára stúlku, er gætti barna þessara, fyrir tímabilið 8. marz til 12. apríl 1949, en fólk þetta hafi borðað í gistihúsinu án endurgjalds. Telur vitnið, að gagnstefnandi eigi að greiða fæði þess a. m. k. að helmingi. Afborgun af víxilskuld þeirri við Landsbanka Íslands, að fjár- hæð kr. 50.000.00, sem fyrr getur, telur aðalstefnandi Óskari Egg- ertssyni óviðkomandi, þar sem þar hafi eigi verið um skuld hans að ræða heldur gagnstefnanda sjálfs. Hefur aðalstefnandi lagt fram endurrit úr veðmálabókum Akraness af umræddum maka- skiptasamningi (dskj. 4). Eru skuldir þær, sem Óskar Eggertsson tók að sér að greiða samkvæmt samningi þessum, taldar upp undir tl. 2, staflið A, a—d. Segir svo orðrétt á dskj. 4 um þetta: „Á. Tekið að sér skilvísa og skaðlausa greiðslu á eftirtöldum skuldum seljanda: a. Skuld við Sparisjóð Mýrasýslu, Borg- arnesi, upphaflega að upphæð kr. 85.000.00, en nú að eftirstöðvum .... kr. 72.250.00 b. Skuld við handhafa víxils, upphaflega að upphæð kr. 160.000.00, en nú að eft- irstöðvum kr. 35.000.00, en skuld þessi er tryggð með 2. veðrétti í hinni seldu fasteign (en skuldin undir lið a hér að ofan er tryggð með 1. veðrétti í hinni seldu fasteign) .............0..0...... kr. 35.000:00 c. Víxilskuld seljanda í Landsbanka Ís- 49 lands samkvæmt víxli, útg. þann 17. nóv. 1948. d. Víxilskuld seljanda í Búnaðarbanka Ís- lands samkv. víxli, útg. 19/11 1948 af Magnúsi Guðmundssyni og samþykktur af Jóni Guðmundssyni til greiðslu 20. maí 1949, að fjárhæð ................ kr. 45.000.00 Samtals kr. 202.250.00“. Gagnstefnandi hefur lagt fram afrit makaskiptasamningsins {dskj. 7). Sýnist það samhljóða dskj. 4 að öðru en því, að liður 2, A, c, á dskj. 7 hljóðar svo: „Víxilskuld seljanda í Landsbanka Íslands samkvæmt víxli, útg. þann 17. nóv. 1948 af Magnúsi Guð- mundssyni, með gjalddaga 18. maí 1949, að fjárhæð kr. 50.000.00%. Varðandi skuld þessa hefur Óskar Eggertsson skýrt svo frá, að honum sé með öllu ókunnugt um hana, og kveðst hann aldrei hafa greitt neitt af víxli þessum. Hins vegar getur hann enga skýringu á því gefið, hvers vegna samanlögð fjárhæð skulda þeirra, sem hann samkvæmt framansögðu tók að sér greiðslu á, nemi kr. 202.250.00. Þar sem dómarinn telur frávísunaratriði koma fram Í gagnsök- inni, þykir með skírskotun til 108. gr. laga nr. 85 frá 1936 rétt að taka það atriði fyrst til úrlausnar. Aðalstefnandi hefur, eins og fyrr getur, mótmælt því, að af- borgun af víxilskuld þeirri við Landsbanka Íslands, sem að fram- an getur, verði skuldajafnað við kröfu hans í aðalsök, þar sem hér sé um skuld aðalstefnda sjálfs að ræða, sem Óskar Eggertsson hafi aldrei tekið að sér að greiða. Aðalstefndi hefur látið hjá líða að koma fyrir dóm til að tjá sig nánar um kröfu þessa, þrátt fyrir áskorun aðalstefnanda og ábendingar dómarans um nauðsyn þess. Með tilliti til þess og þar sem krafa þessi er vanreifuð, þykir með vísan til 116. gr. laga nr. 85/1936 bera að vísa þessum hluta gagn- sakarinnar frá dómi ex officio, en eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður falli niður. Einar Arnalds borgardómari kvað upp dóminn. Dómsorð: Framangreindri kröfu gagnstefnanda í gagnsök er vísað frá dómi ex officio. — Málskostnaður falli niður. 50 Mánudaginn 23. janúar 1956. Nr. 120/1955. Ákæruvaldið (Sveinbjörn Jónsson) gegn Guðbirni Helga Ríkarðssyni (Ragnar Ólafsson). Dóminn skipuðu hinir reglulegu dómarar Hæstaréttar. Þjófnaður. Fjársvik. Brot gegn áfengislögum, bifreiðalögum, umferðarlögum og lögreglusamþykkt. Dómur Hæstaréttar. Málsatvikum er rétt lýst í hinum áfrýjaða dómi, en að því er varðar þau lagaboð, sem ákærði er talinn hafa brotið, ber að athuga þetta: Taka gleraugna úr vasa annars manns með þeim atvikum, sem greinir í kafla III í héraðsdómi, varðar við 244. gr. laga nr. 19/1940. Með óhæfilega hröðum akstri bifreiðarinnar R 2215, sem greint er frá í sama kafla héraðsdóms, hefur ákærði gerzt brotlegur við 1. mgr. 26. gr. og 1. mgr. 27. gr. laga nr. 23/1941 svo og 2. gr. og 2. mgr. 4. gr. sbr. 1. mgr. 14. gr. laga nr. 24/1941 auk þeirra lagaboða, sem í héraðsdómi greinir. Refsing ákærða, sem hefur áður verið dæmdur fyrir auðg- unarbrot og fyrir brot á áfengislögum og bifreiðalögum, þyk- ir hæfilega ákveðin 8 mánaða fangelsi. Ákvæði héraðsdóms um sviptingu réttinda, skaðabætur og sakarkostnað í héraði staðfestast. Ákærði greiði allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin málflutningslaun skipaðs sækjanda og verjanda í Hæsta- rétti, kr. 800.00 til hvors. Það er aðfinnsluvert, að héraðsdómari hefur látið ódæmt þjófnaðarbrot ákærða að morgni 3. febrúar 1955, er hann stal einni whiskyflösku og 5 pökkum af vindlingum úti í v/s Helgafelli, svo sem segir í 1. lið ákæruskjals. Þá hefur héraðs- dómari ekki rannsakað og látið ódæmda skaðabótakröfu Gísla Óskars Guðmundssonar á hendur ákærða, að fjárhæð kr. 1100.00. öl Loks hefur héraðsdómari látið undir höfuð leggjast að inna eiganda hljóðfæris þess (trompets), sem um ræðir í kafla IV í héraðsdómi, eftir skaðabótakröfu af hans hálfu á hend- ur ákærða út af sölu hljóðfæris þessa. Dómsorð: Ákærði, Guðbjörn Helgi Ríkarðsson, sæti fangelsi 8 mánuði. Ákvæði héraðsdóms um sviptingu réttinda, skaðabæt- ur og sakarkostnað í héraði staðfestast. Ákærði greiði allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin málflutningslaun sækjanda og verjanda í Hæstarétti, hæstaréttarlögmannanna Sveinbjörns Jóns- sonar og Ragnars Ólafssonar, kr. 800.00 til hvors. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur sakadóms Reykjavíkur 17. maí 1955. Ár 1955, Þriðjudaginn 17. maí, var í sakadómi Reykjavíkur, sem haldinn var í hegningarhúsinu af Halldóri Þorbjörnssyni, kveðinn upp dómur í málinu nr. 1833 1955: Ákæruvaldið gegn Guðbirni Helga Ríkarðssyni, sem tekið var til dóms sama dag. Með ákæruskjali, út gefnu 11. þ. m., er Guðbjörn Helgi Ríkarðs- son verkamaður, Eiríksgötu 11, hér í bæ, ákærður fyrir að hafa framið eftirtalin brot: 1) Aðfaranótt miðvikudagsins 3. febrúar s.l. tekið að ófrjálsu um borð í m/s Helgafelli, sem lá hér í höfninni, 69 bandaríska dollara og 60 krónur íslenzkar svo og fyrir að hafa nefndan mið- vikudag tekið að ófrjálsu í sama skipti 1 flösku af whisky og 5 vindlingapakka, en brot þessi teljast varða við 244. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940. 2) Aðfaranótt miðvikudagsins 25. febrúar s.l. tekið bifreið á leigu hér í bænum og látið aka með sig um bæinn, þótt hann hefði eigi fé fyrir ökugjaldinu, sem hann leyndi bifreiðarstjórann. Brot þetta telst varða við 248. gr. almennra hegningarlaga. 3) Aðfaranótt mánudagsins 28. febrúar s.l. neytt áfengis á dans- leik í Þórscafé við Hverfisgötu hér í bæ og tekið að ófrjálsu úr jakkavasa manns nokkurs þarna sólgleraugu. Teljast brot þessi ö2 varða við 245. gr. almennra hegningarlaga og við 1. mgr. 20. gr. sbr. 1. mgr. 43. gr. áfengislaga nr. 58/1954. 4) Síðastnefnda nótt ekið bifreiðinni R 2275 ölvaður, hratt og ógætilega víðs vegar hér um bæinn, m. a. eftir Langholtsvesgi, þar sem hann ók á umferðarsteina. Brot þau, er undir þessum tölulið greinir, þykja varða við 1. mgr. 24. gr. sbr. 45. gr. áfengis- laga nr. 58/1954, 1. mgr. 23. gr., l., 2. og 4. mgr. 26. gr. og 1. mgr. 27. gr. sbr. 1. mgr. 38. gr. bifreiðalaga nr. 23/1941 og 2. gr. laga nr. 6/1951 um breytingu á þeim lögum svo og við 2. gr. og 2. mgr. 4. gr. sbr. 1. mgr. 14. gr. umferðarlaga nr. 24/1941 og 46. gr. sbr. 1. mgr. 96. gr. lögreglusamþykktar fyrir Reykjavík nr. 2/1930. 5) Nú á s.l. vetri selt í heimildarleysi blásturshljóðfæri, tromp- et, sem hann hafði að láni frá Þórði Haraldssyni messaþjóni, Hverfisgötu 108, hér í bæ, og slegið eign sinni á andvirðið. Telst þetta brot varða við 1. mgr. 247. gr. almennra hegningarlaga. Þess er krafizt, að ákærði verði dæmdur til refsingar, svipting- ar réttinda samkvæmt 3. mgr. 68. gr. almennra hegningarlaga, sviptingar bifreiðarstjóraréttinda samkvæmt 1. mgr. 24. gr. áfeng- islaga og 1. mgr. 39. gr. bifreiðalaga svo og verði hann dæmdur til greiðslu skaðabóta og alls sakarkostnaðar. Ákærði, sem fæddur er 11. febrúar 1935 hér í bæ, hefur áður sætt þessum kærum og refsingum: 1949 13/6 Rvík Áminning fyrir rangstefnuakstur á reiðhjóli. 1950 14/7 Rvík Áminning fyrir akstur bifhjóls án réttinda. 1950 6/10 Rvík Áminning fyrir akstur bifhjóls án réttinda. 1950 17/10 Rvík Uppvís að þjófnaði á reiðhjóli. Sent barna- verndarnefnd. 1952 8/5 Rvík Kærður fyrir rúðubrot. Afgreitt með skaðabót- um. 1952 26/6 Rvík Sátt: 150 króna sekt fyrir brot á 1. mgr. 20. gr. bifreiðalaga. 1953 18/3 Rvík Kærður fyrir innbrot og þjófnað o. fl. Fellt niður samkvæmt bréfi Dómsmálaráðuneytisins. 1953 13/4 Rvík Dómur: 1000 króna sekt, 6 mánaða ökuleyfis- svipting fyrir brot á áfengislögum og bifreiðalögum. 1953 12/5 Rvík Kærður fyrir þjófnað á áfengi. Fellt niður. 1953 5/12 Rvík Áminning fyrir ölvun á dansleik 1953 23/12 Rvík Áminning fyrir ölvun í bifreið. 1954 9/2 Rvík Sátt: 200 króna sekt fyrir brot á 18. gr. áfengis- laga. öð 1954 8/5 Rvík Kærður fyrir líkamsárás. Fellt niður samkvæmt bréfi Dómsmálaráðuneytisins. 1954 8/6 Rvík Áminning fyrir óspektir. 1954 7/10 Rvík Sátt: 150 króna sekt fyrir ölvun á almannafæri. 1954 30/10 Rvík Sátt: 150 króna sekt fyrir brot á 27. gr. bif- reiðalaga og 46. gr. lögreglusamþykktar. 1955 21/1 Dómur: Fangelsi 4 mánuði, skilorðsbundið í 2 ár, sviptur kosningarrétti og kjörgengi fyrir brot á 244. gr. hegningarlaga, áfengislögum, bifreiðalögum og lögreglusamþykkt. 1955 31/1 Rvík Sátt: 100 króna sekt fyrir ölvun á almanna- færi. 1955 22/1 Rvík Kærður fyrir ölvun innanhúss. Fellt niður. Málavextir eru sem hér segir: I. Aðfaranótt 3. febrúar s.l. fór ákærði um borð í m/s Helgafell, sem Já hér í höfninni. Með ákærða var maður að nafni Unnar Ágústsson. Var hann drukkinn og sofnaði í klefa í skipinu. Eftir það fór ákærði ofan í skúffu þarna í klefanum og tók þar 69 bandaríkjadollara, er geymdir voru þar og voru eign Bergs Sól- mundssonar skipverja. Var þetta einn 50 dollaraseðill, einn 10 dollara og níu 1 dollars seðlar. Einnig tók hann 60 krónur í Ís- lenzkum peningum úr vasa á jakka, er hékk í klefanum. Ákærði seldi dollarana og notaði peningana, er hann fékk fyrir þá, til drykkjuskaparóreglu. Hefur ákærði með þessu gerzt brotlegur við 244. gr. almennra hegningarlaga. II. Aðfaranótt hins 25. febrúar s.l., um kl. 0.30, stöðvaði ákærði leigubifreið í miðbænum og fór inn í hana ásamt fólki, er með honum var. Lét hann síðan aka um bæinn stundarlangt. Um síðir rak hann samferðafólk sitt út úr bifreiðinni í Austurstræti og lét síðan aka heim til sín. Skýrði hann þá ökumanninum frá því, að hann ætti enga peninga. Nam ökugjaldið kr. 90.00. Lofaði ákærði að greiða það síðar, en efndi það ekki. Hefur bifreiðarstjórinn, Sig- urður Jóhannsson, krafizt þess, að ákærði verði dæmdur til að greiða honum 90 krónur, og verður krafan tekin til greina. Ákærði hefur með því atferli, er nú var lýst, brotið gegn 248. gr. almennra hegningarlaga. öd Ill. Sunnudagskvöldið 27. febrúar s.1. var ákærði á dansleik í Þórs- café. Neytti hann þar áfengis. Á dansleiknum tók hann að eigin sögn dökk gleraugu úr vasa einhvers manns og stakk á sig. Af dansleiknum fór ákærði í fylgd með kunningja sínum Ingvari Diðrik Júníussyni. Fóru þeir að gömlu Mjólkurstöðinni við Snorra- braut og tóku þar í heimildarleysi bifreiðina R 2275, sem er sendiferðabifreið, eign Mjólkurstöðvarinnar. Átti ákærði allt frumkvæði að töku bifreiðarinnar og kom henni í gang og stýrði henni, en Ingvar Diðrik kom einnig með. Ók ákærði nokkuð um bæinn, en síðan sem leið lá inn á Langholtsveg. Er hann var á leið norður Langholtsveginn, ók hann að eigin sögn á miklum hraða. Missti hann vald á bifreiðinni, og lenti hún utan í steini hægra megin á veginum. Við það fór af hjólbarði á hægra aftur- hjóli, og drifskaft bifreiðarinnar brotnaði og lá niðri. Rann bif- reiðin eftir þetta ca 100 metra, áður en hún stöðvaðist. Ingvar Diðrik telur, að ákærði hafi ekið á Langholtsvegi með ca 100 km hraða, miðað við klukkustund. Ákærði viðurkennir, að hann hafi ekið hratt, enda benda aðstæður eindregið til þess, sbr. það, er áður var lýst. Refsikrafa var ekki gerð vegna töku bifreiðarinnar. Ákærði hefur játað, að hann hafi verið undir áhrifum áfengis við aksturinn. Varðar það við 1. mgr. 24. gr. sbr. 45. gr. laga nr. 58/1954 og 1. mgr. 23. gr. sbr. 38. gr. laga nr. 23/1941, sbr. lög 6/1951. Hann er sannur að því að hafa ekið með óheyrilega miklum hraða og þykir með því hafa brotið gegn 2. og 4. mgr. 26. gr. sbr. 38. gr. laga nr. 23/1941 og 46. sbr. 96. gr. lögreglu- samþykktar nr. 2/1930. Með töku sólgleraugnanna hefur hann brotið gegn 245. gr. almennra hegningarlaga. Með áfengisneyzlu á veitingastað hefur hann brotið gegn 20. gr. sbr. 43. gr. laga nr. 58/1954. Önnur lagaboð, er greinir undir 3—4 í ákæru, þykir hann ekki hafa brotið. Mjólkursamsalan hefur krafizt þess, að ákærði verði dæmdur til að greiða bætur, að upphæð kr. 2202.00, vegna skemmda á bifreiðinni. Hefur verið lagður fram sundurliðaður reikningur yfir viðgerðarkostnað. Ákærði hefur samþykkt kröfuna, og verð- ur hún tekin til greina. IV. Í vetur fékk ákærði léðan trompet hjá kunningja sínum Þórði Haraldssyni. Hugðist hann reyna að æfa trompetleik. Daginn eftir var ákærði ölvaður. Seldi hann þá trompetinn í verzluninni Rín öð fyrir 500 krónur, er hann eyddi. Trompetinn var síðan seldur í verzluninni, og er eigi vitað, hver keypti hann. Skaðabótakrafa hefur ekki komið fram út af þessu. Ákærði hefur með nefndu atferli brotið gegn 1. mgr. 247. gr. laga nr. 19/1940. V. Refsing ákærða þykir með hliðsjón af 77. gr. almennra hegn- ingarlaga hæfilega ákveðin fangelsi 5 mánuði. Ákærði hefur unnið til sviptingar réttinda samkvæmt 3. mgr. 68. gr. almennra hegningarlaga. Þá ber samkvæmt 24. gr. áfengislaga og 39. gr. bifreiðalaga að svipta ákærða ökuleyfi bifreiðarstjóra ævilangt. Dæma ber ákærða til greiðslu bóta samkvæmt því, er að fram- an greinir, svo og til greiðslu alls sakarkostnaðar. Dómsorð: Ákærði, Guðbjörn Helgi Ríkarðsson, sæti fangelsi 5 mán- uði. Hann er sviptur kosningarrétti og kjörgengi til opinberra starfa og annarra almennra kosninga. Hann er sviptur öku- leyfi ævilangt, og frestar áfrýjun ekki verkun dómsins að því leyti. Ákærði greiði Sigurði Jóhannssyni kr. 90.00 og Mjólkur- samsölunni kr. 2202.00. Ákærði greiði allan kostnað sakarinnar. Dóminum skal fullnægja með aðför að lögum. 56 Mánudaginn 23. janúar 1956. Nr. 147/1954. Helgi Benediktsson (Sigurður E. Ólason) gegn Jóni Kristjánssyni og gagnsök (Magnús Thorlacius). Dóminn skipuðu hinir reglulegu dómarar Hæstaréttar. Gerðardómur. Skaðabætur vegna vanefnda á námssamningi. Dómur Hæstaréttar. Friðþjófur G. Johnsen héraðsdómslögmaður hefur sem setudómari kveðið upp héraðsdóminn. Aðaláfrýjandi hefur skotið máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 8. september 1954. Hann krefst þess, að úr gildi verði felldur úrskurður gerðardóms, er í málinu greinir, honum verði dæmd sýkna af kröfum gagnáfrýjanda og málskostn- aður úr hendi hans í héraði og fyrir Hæstarétti eftir mati dómsins. Gagnáfrýjandi hefur fengið gjafsóknarleyfi 28. október 1954 og áfrýjað málinu af sinni hendi með stefnu 2. nóvem- ber 1954. Hann krefst þess, að aðaláfrýjanda verði dæmt að greiða honum kr. 28.000.00 með 6% ársvöxtum af kr. 25.000.00 frá 14. október 1949 til greiðsludags og málskostn- að í héraði og fyrir Hæstarétti, eins og málið væri eigi gjaf- sóknarmál, þar á meðal málflutningslaun talsmanns hans í héraði og hér fyrir dómi. Með skírskotun til forsendna héraðsdóms ber að staðfesta hann. Málflutningslaun talsmanns gagnáfrýjanda fyrir Hæsta- rétti, kr. 3000.00, greiðist úr ríkissjóði. Aðaláfrýjanda ber að greiða málskostnað fyrir Hæstarétti, kr. 3500.00, og hljóti gagnáfrýjandi þar af kr. 500.00, en ríkissjóður kr. 3000.00. Dómsorð: Héraðsdómurinn á að vera óraskaður. Málflutningslaun Magnúsar hæstaréttarlögmanns 57 Thorlacius, talsmanns gagnáfrýjanda, Jóns Kristjáns- sonar, fyrir Hæstarétti, kr. 3000.00, greiðist úr ríkis- sjóði. . Aðaláfrýjandi, Helgi Benediktsson, greiði málskostn- að fyrir Hæstarétti, kr. 3500.00, og hljóti gagnáfrýjandi þar af kr. 500.00, en ríkissjóður kr. 3000.00. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Dómur bæjarþings Vestmannaeyja 4. ágúst 1954. Mál þetta, sem dómtekið var hinn 31. júlí s.l., er höfðað fyrir bæjarþingi Vestmannaeyja af Jóni Kristjánssyni, Kirkjubóli, Vestmannaeyjum, með stefnu, út gefinni 22. september 1953, birtri s. d., á hendur Helga Benediktssyni útgerðarmanni, Vest- mannaeyjum. Hefur stefnandi, sem fengið hefur gjafsókn í mál- inu, gert þær réttarkröfur, að gerðardómur í samnefndu máli milli sömu aðilja frá 24. marz 1953 samkvæmt lögum nr. 100 frá 1938 verði staðfestur og stefnda verði gert að greiða kr. 25.000.00 í bætur og málskostnað, kr. 3000.00, og 6% ársvexti frá 14. októ- ber 1949 til greiðsludags, allt samkvæmt áðurnefndum gerðar- dómi, og að stefndi verði dæmdur til þess að greiða 6% ársvexti af kr. 3000.00 frá 25. marz 1953 til greiðsludags og loks, að til- dæmdur verði málskostnaður fyrir héraðsdómi, eins og ekki væri um gjafsóknarmál að ræða, samkvæmt framlögðum reikningi, þar af kr. 600.87, sem stefnandi sjálfur eða umboðsmaður hans hafa staðið straum af, og þóknun, kr. 4000.00, verði tildæmd ríkissjóði, sbr. 174. gr. einkamálalaganna. Stefnandi hefur látið mæta í málinu og gert þær réttarkröfur, að gerðarðdómurinn verði úr gildi felldur og ómerktur og hann sýknaður og tildæmdur hæfilegur málskostnaður úr hendi stefn- anda, en til vara, að málskostnaður verði látinn falla niður. Sáttatilraun í málinu reyndist árangurslaus. Í máli milli aðilja máls þessa út af sama ágreiningi og mál þetta snýst um, var kveðinn upp gerðardómsúrskurður 8. júní 1950 og síðan dómur á bæjarþingi Vestmannaeyja 2. desember 1950, en með dómi Hæstaréttar 21. nóvember 1951 var héraðs- dómur ómerktur og málsmeðferð frá 29. júní 1950, og var málinu vísað heim í hérað til löglegrar meðferðar og dómsálagningar að nýju. Gekk síðan aftur dómur í málinu 16. febrúar 1952. Var þeim dómi áfrýjað til Hæstaréttar, og með dómi réttarins 21. 58 nóvember 1952 var úrskurður gerðardómsins frá 8. júní 1950 úr gildi felldur. Málavextir eru í stuttu máli sem hér segir: Hinn 1. nóvember 1946 réðst stefnandi sem nemandi í húsa- smíði til stefnda í máli þessu. Stefndi hafði þá í þjónustu sinni Snæbjörn Bjarnason trésmíðameistara, er skyldi sjá um kennsl- una. Námssamningurinn var undirritaður af báðum aðiljum þann 1. nóvember 1946, stefnda sem lærimeistara og stefnanda sem nemanda, og auk þess af Kristjáni Kristóferssyni föður stefnanda sem fjárhaldsmanni hans, en hann var þá ólögráða, og Snæbirni Bjarnasyni. Síðan var námssamningurinn áritaður og:samþykktur af iðnaðarfulltrúunum í Reykjavík, og lögreglustjórinn í Vest- mannaeyjum ritaði á hann vottorð um, að samningurinn væri samkvæmt gildandi iðnlöggjöf. Í samningnum var tekið fram, að stefnandi skyldi hafa í kaup gildandi tímakaup verkamanna í Vestmannaeyjum, og skyldi það hækka eða lækka, ef kaup fast- ráðinna verkamanna hjá stefnda breyttist. Stefnandi skyldi sjálf- ur sjá sér fyrir fæði og húsnæði og standa straum af Iönskóla- námi sínu og prófkostnaði og leggja til handverkfæri. Önnur samningsatriði voru samhljóða venjulegum ákvæðum í náms- samningum. Stefnandi hóf námið 1. nóvember 1946, en 26. s. m. veiktist hann og var óvinnufær til 12. ágúst 1947, að undanskildum 4 dögum í janúar, þ. e. frá 23. janúar til 27. s. m. Frá 12. ágúst 1947 vann stefnandi síðan óslitið undir handleiðslu Snæbjarnar Bjarnason- ar til 31. október 1947, en þá fór Snæbjörn alfarinn úr þjónustu stefnda. Eftir það vann stefnandi hjá stefnda án handleiðslu eða tilsagnar meistara í iðninni þar til um mánaðamótin júní og júlí 1949. Taldi þá stefnandi, að kennslan væri svo stórlega vanrækt, að ekki væri lengur við unandi, og fór úr þjónustu stefnda. Um sama leyti eða hinn 1. júlí 1949 var námssamningnum riftað. Til nokkurra árekstra kom milli föður stefnanda og stefnda, er námssamningnum var riftað, og eru þeir ekki sammála um, hvað skeð hafi. Skömmu eftir að stefnandi fór úr þjónustu stefnda, hóf hann prentnám við venjuleg prentnemakjör hjá prentsmiðjunni Eyrún h/f í Vestmannaeyjum. Virðist námssamningurinn hafa verið gerður 1. ágúst 1949, en prentnámi lauk stefnandi 1. ágúst 1953. Stefnandi taldi, að hann ætti skaðabótakröfu á hendur stefnda vegna vanefnda hans á námssamningnum, og með bréfi, dags. 14. október 1949, fór stefnandi og faðir hans þess á leit, að gerðar- dómur yrði skipaður samkvæmt heimild í 19. grein laga um iðn- ö9 aðarnám til þess að dæma um skaðabætur vegna ólöglegrar rift- ingar og vanefnda stefnda á námssamningnum. Var skaðabóta- krafa hans upphaflega kr. 362.226.72 auk vaxta og málskostnaðar, en undir rekstri málsins lækkaði stefnandi kröfur sínar. Úrskurð- ur gekk í málinu 8. júní 1950. Komst gerðardómurinn að þeirri niðurstöðu, að stefndi hefði vanefnt námssamninginn mjög stór- kostlega og bakað sér skaðabótaábyrgð. Var honum gert að greiða kr. 45.000.00 í bætur ásamt 5% ársvöxtum frá 14. október 1949 til greiðsludags og kr. 5.000.00 í málskostnað. Gerðardóm þenna skipuðu þáverandi bæjarfógeti í Vestmannaeyjum, Gunnar Þor- steinsson, sem dómsformaður, og af hálfu stefnanda fyrst í stað Jón Eiríksson skattstjóri og síðar Gunnar A. Pálsson hrl., en af hálfu stefnda Jóhannes Elíasson hdl. Áður en úrskurður gekk í gerðardóminum, hafði Jóhannes vikið úr honum og tók því ekki þátt í uppkvaðningu úrskurðarins. Eins og áður segir, var úrskurður gerðardómsins frá 8. júní 1950 felldur úr gildi með dómi Hæstaréttar 21. nóvember 1952. Með bréfi, dags. 25. febrúar 1953, til lögreglustjórans í Vest- mannaeyjum fór stefnandi þess enn á leit, að kvaddur yrði sam- an gerðardómur samkvæmt lögum um iðnaðarnám til þess að úrskurða um bótakröfur sínar á hendur stefnda. Kvaðst stefn- andi jafnframt mundu gera þær kröfur fyrir gerðardóminum, að sér yrðu úrskurðaðar tjónbætur, að fjárhæð kr. 35.000.00, ásamt 69% ársvöxtum frá 14. október 1949 til greiðsludags og málskostn- aði eftir mati dómsins. Kom hinn nýi gerðardómur fyrst saman 17. marz 1953, og skip- uðu hann þessir menn: Torfi Jóhannsson bæjarfógeti sem dóms- formaður, Gunnar A. Pálsson hrl., tilnefndur af stefnanda, og Sveinbjörn Dagfinnsson cand. juris, tilnefndur af stefnda. Þann 24. marz 1953 kvað gerðardómurinn upp úrskurð í málinu, og úr- skurðaði meirihluti dómsins, þeir Torfi og Gunnar, að stefndi í máli þessu skyldi greiða stefnanda kr. 25.000.00 ásamt 6% árs- vöxtum frá 14. október 1949 til greiðsludags og kr. 3.000.00 í máls- kostnað. Minni hlutinn, Sveinbjörn Dagfinnsson, skilaði sérat- kvæði á þá leið, að stefndi skyldi vera sýkn af kröfum stefnanda í málinu og málskostnaður skyldi falla niður. Fyrir bæjarþinginu krefst stefnandi þess, að stefndi verði dæmdur til þess að greiða fjárhæð þá, er meirihluti gerðardóms- ins úrskurðaði. Stefndi hefur aftur á móti krafizt þess, að gerðardómurinn verði felldur úr gildi og stefndi sýknaður. Hefur hann fært fram þrjár ástæður fyrir kröfum sínum, og skulu þær nú athugaðar. 60 Í fyrsta lagi heldur stefndi því fram, að einn gerðardómsmanna Gunnar A. Pálsson fullnægi ekki hinum sérstöku dómaraskil- yrðum til meðferðar málsins, þar sem hann hafi sýnt, að hann beri kala til stefnda. Á þetta verður ekki fallizt. Þykir ekki neitt það hafa komið fram í málinu, sem styður þá fullyrðingu, að Gunnar ÁA. Pálsson hafi sýnt stefnda nokkra þá óvináttu, er hafi gert hann vanhæf- an til þess að gegna störfum í gerðardóminum. Í hæstaréttarmál- inu nr. 27/1952 frá 21. nóvember 1952, í máli milli aðilja máls þessa, sem áður er til vitnað, kom það til álita, hvort Gunnar hefði verið hæfur til setu í gerðardómi þeim, er fjallaði um sama sakar- efni og hér liggur fyrir. Komst Hæstiréttur að þeirri niðurstöðu, að skipun gerðardómsins ætti eigi að valda ógildi úrskurðar hans. Hafa ekki í máli þessu verið leidd rök að því, að Gunnar hafi síðar hegðað sér á þann hátt gagnvart stefnda, er hafi gert hann óhæfan til þess að skipa gerðardóm þann, er kvað upp úrskurð- inn frá 24. marz 1953. Í öðru lagi heldur stefndi því fram, að gerðardómur sé ekki fær um að kveða upp úrskurð um hæfi eða vanhæfi gerðardóm- enda, eins og meirihluti gerðardóms þess, er hér um ræðir, hafi gert. Telur stefndi þetta atriði heyra undir almenna dómstóla. Rétturinn lítur svo á, að gerðardómendum, eins og öðrum dóm- endum, beri sjálfum að úrskurða um hæfi sitt eða vanhæfi til þess að gegna dómarastörfum í hverju einstöku máli. Í þriðja lagi telur stefndi, að gerðardómendur hafi ekki gætt réttra sjónarmiða við ákvörðun bóta úr sinni hendi, fyrst og fremst af þeirri ástæðu og með það í huga, að sýkna hefði átt af bótakröfunni, þar sem bótagrundvöllur væri eigi fyrir hendi. Rétturinn lítur svo á, að gerðardómurinn frá 24. marz 1953 hafi í úrskurði sínum við ákvörðun fébóta til handa stefnanda gætt þeirra sjónarmiða, er um ræðir í dómi Hæstaréttar frá 21. nóvember 1952. Úrskurður gerðardómsins verður því ekki felldur úr gildi af ofannefndum varnarástæðum stefnda. Aðrar sýknuástæður en þær, er nú hafa verið raktar, hefur stefndi ekki haft uppi, varðandi kröfu stefnanda samkvæmt gerð- ardóminum. Grundvöllurinn undir kröfu stefnanda er gerðardóm- urinn. Eru kröfur stefnanda í samræmi við úrskurð dómsins. Verða því kröfur stefnanda samkvæmt gerðardóminum að öllu leyti teknar til greina. Úrslit málsins verða því þau, að dæma ber stefnda til þess að greiða stefnanda gerðardómskröfuna, kr. 25.000.00 ásamt 6% ársvöxtum frá 14. október 1949 til greiðslu- 61 dags og kr. 3.000.00 í málskostnað, allt samkvæmt gerðardómi 24. marz 1953. Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður falli niður. Málflutningslaun talsmanns stefnanda hér fyrir dóminum, Jóns Eiríkssonar héraðsdómslögmanns, þykja hæfilega ákveðin kr. 3000.00, er greiðist úr ríkissjóði. Dómsorð: Stefndi, Helgi Benediktsson, greiði stefnanda, Jóni Krist- jánssyni, kr. 25.000.00 ásamt 6% ársvöxtum frá 14. október 1949 til greiðsludags og kr. 3000.00 í málskostnað, allt sam- kvæmt gerðardómi, upp kveðnum 24. marz 1953. Málskostnaður falli niður. Málflutningslaun talsmanns stefnanda, Jóns Eiríkssonar héraðsdómslögmanns, kr. 3000.00, greiðist úr ríkissjóði. Dómi þessum ber að fullnægja innan 15 daga frá lögbirt- ingu hans að viðlagðri aðför að lögum. Mánudaginn 23. janúar 1956. Nr. 1/1956. Bæjarstjóri Siglufjarðarkaupstaðar f. h. bæjarsjóðs gegn Steinþóri Pálssyni Árdal og gagnsök. Dóminn skipuðu hinir reglulegu dómarar Hæstaréttar. Kærumál. Felldur úr gildi úrskurður fógetadóms um frávísun. Dómur Hæstaréttar. Magnús E. Guðjónsson, fulltrúi lögreglustjórans á Kefla- víkurflugvelli, hefur kveðið upp hinn kærða úrskurð. Aðalkærandi hefur skotið máli þessu til Hæstaréttar með kæru 19. f. m. Hann krefst þess, að úrskurður fógetadóms- ins verði úr gildi felldur, lagt verði fyrir fógeta að kveða á um efni málsins og varnaraðilja dæmt að greiða honum kærumálskostnað eftir mati dómsins. 62 Gagnkærandi hefur af sinni hendi kært mál þetta með ódagsettri kæru, er barst Hæstarétti eftir lok kærufrests sam- kvæmt 199. gr. laga nr. 85/19836. Krefst hann staðfestingar hins kærða úrskurðar, að því er varðar frávísun, svo og máls- kostnaðar í héraði og kærumálskostnaðar úr hendi aðalkær- anda eftir mati Hæstaréttar. Kröfu gagnkæranda um málskostnað í héraði ber að vísa frá Hæstarétti, þar sem kæra hans er of seint fram komin, svo sem áður greinir. Aðalkærandi hafði fyrir fógetadómi uppi þá kröfu, að lög- tak yrði framkvæmt fyrir eftirstöðvum útsvars, sem gagn- kæranda var árið 1954 gert að greiða Siglufjarðarkaupstað fyrir útsvarsárið 1953. Úrskurður sakadóms Eyjafjarðar- sýslu 8. desember 1954 um heimilisfang gagnkæranda í Öng- ulstaðahreppi á því ári sker eigi úr um skyldu hans til greiðslu nefndrar útsvarsskuldar. Fógeta var því rétt að veita efnis- úrlausn um lögtakskröfuna og kveða á um það, hvort lögtak skyldi framkvæmt. Samkvæmt þessu verður hinn kærði úr- skurður úr gildi felldur og málinu vísað heim í hérað til lög- legrar meðferðar. Eftir þessum úrslitum er rétt, að gagnkærandi greiði aðal- kæranda kærumálskostnað, kr. 700.00. Dómsorð: Framangreindri kröfu er vísað frá Hæstarétti. Hinn kærði úrskurður er úr gildi felldur, og er mál- inu vísað heim í hérað til löglegrar meðferðar. Gagnkærandi, Steinþór Pálsson Árdal, greiði aðal- kæranda, bæjarstjóra Siglufjarðarkaupstaðar f. h. bæj- arsjóðs, kærumálskostnað, kr. 700.00, að viðlagðri aðför að lögum. Úrskurður fógetadóms Keflavíkurflugvallar 14. desember 1955. Gerðarþola, Steinþóri Pálssyni Árdal, var gert að greiða í út- svar 1954 til bæjarsjóðs Siglufjarðar kr. 8595.00. Upp í það hafði verið tekið af launum gerðarþola kr. 1715.00, og síðan lækkaði niðurjöfnunarnefnd útsvarið um kr. 595.00, og eru eftirstöðvar útsvarsins því kr. 6285.00. 63 Þar eð gerðarþoli hefur eigi greitt útsvar þetta, hefur bæjar- gjaldkerinn á Siglufirði f. h. bæjarsjóðs krafizt þess, að útsvarið verði innheimt með því, að lögtak verði látið fram fara í eign gerðarþola, sem nú dvelur á Keflavíkurflugvelli, til tryggingar lögtakskröfunni, kr. 6285.00, auk 6% dráttarvaxta frá 1. septem- ber 1954, og öllum kostnaði við gerð þessa og eftirfarandi uppboð, ef til kemur. Er lögtaksbeiðnin var tekin fyrir í fógetaréttinum 9. þ. m. og lögtak skyldi fram fara, krafðist umboðsmaður gerðar- þola þess, aðallega að málinu yrði frávísað, en til vara, að hin um- beðna lögtaksgerð næði eigi fram að ganga. Byggir umboðsmaður gerðarþola aðalkröfu sína á því, að búið sé að úrskurða í sakadómi Eyjafjarðarsýslu og Akureyrar 8. desember 1954 um heimilis- festi gerðarþola, þegar álagning útsvara fór fram á því ári, þ. e., að það sé þá að Öngulstöðum í Öngulstaðahreppi. Telur hann, að fógetaréttur Keflavíkurflugvallar, sem sé hliðsettur dómstóll sakadómi Eyjafjarðarsýslu, geti ekki breytt úrskurði hins síðar- nefnda dómstóls, sem hafi kveðið upp úrskurð um heimilisfesti gerðarþola, en á því byggist útsvarsskyldan. Varakröfu sína byggir umboðsmaður gerðarþola á því, að um- bjóðandi hans hafi um langt árabil verið úr öllum tengslum við Siglufjarðarkaupstað. Hafi hann ekki talið þar fram til skatts gjaldár 1954, en tilkynnt bæjarstjóranum á Siglufirði munnlega, að hann myndi flytja lögheimili sitt þaðan um áramótin 1953— 1954. Enn fremur sé það upplýst, að oddviti Öngulstaðahrepps hafi tilkynnt Hagstofunni bréflega 2. apríl 1954, að 27. marz s. á. hafi borizt tilkynning frá Halldóri bónda að Öngulstöðum um, að gerðarþoli eigi þar lögheimili frá og með 1. janúar 1954. Sé það eigi sök gerðarþola, þótt dráttur hafi orðið á, að Hagstofan til- kynnti bæjarfógetanum á Siglufirði þetta. Umboðsmaður gerðarbeiðanda hefur haldið fast við kröfu sína um lögtak. Kveður hann það algerlega upplýst og óumdeilanlegt, að gerðarþoli hafi átt lögheimili á Siglufirði allt árið 1953. Því hafi samkvæmt 8. gr. útsvarslaganna verið lagt útsvar á gerðar- bola á Siglufirði árið 1954. Hafi niðurjöfnun útsvara á Siglufirði verið lokið, löngu áður en tilkynning um aðsetursskipti gerðarþola barst Siglufjarðarkaupstað, en það var 14. september 1954 í bréfi frá Hagstofu Íslands samkvæmt ósk oddvita Öngulstaðahrepps. Upplýst sé í málinu, að gerðarþoli tilkynnti ekki oddvita Öngul- staðahrepps fyrr en 27. marz 1954, að hann teldi sig eiga lögheimili þar í hreppi, en þá voru liðnir nærri tveir mánuðir, frá því álagn- ing útsvara hófst á Siglufirði. Telur umboðsmaður gerðarbeiðanda bað upplýst, að Hagstofan hafi hinn 20. júlí 1954 ekki verið búin 64 að fá tilkynningu um aðsetursskipti gerðarþola, sbr. rskj. nr. 6. Samkvæmt 3. gr. laga nr. 73 frá 1952 um tilkynningar aðseturs- skipta eigi að senda slíka tilkynningu, innan 7 daga frá því að flutningur hafi átt sér stað úr einu sveitarfélagi í annað. Upplýst sé einnig, að gerðarþoli hafi starfað á Keflavíkurflugvelli frá því í septembermánuði 1951, að hann fluttist frá Siglufirði, en hann hafi aldrei tekið sér þar fast aðsetur, og ekki hefur verið gerð nein krafa á hendur gerðarþola þaðan um útsvarsgreiðslu. Umboðsmaður gerðarbeiðanda heldur því enn fremur fram, að gerðarþoli telji sig hafa átt lögheimili á Siglufirði, allt frá því hann fluttist þaðan 1951 til ársloka 1953, og hafi allan þann tíma verið lögð á hann gjöld þar og hann greitt þau. Auk þess sem gerðarþoli hafi greitt kr. 1715.00 upp í útsvar sitt til Siglufjarðar 1954, og virðist hann með því viðurkenna útsvarsskyldu sína þar. Umboðsmaður gerðarþola hefur mótmælt því, að umbjóðandi hans hafi á nokkurn hátt viðurkennt útsvarsskyldu sína á Siglu- firði gjaldár 1954, enda þótt atvinnurekandi hans héldi eftir af kaupi og greiddi hluta af útsvari hans samkvæmt kröfu Siglu- fjarðarkaupstaðar. Upplýst er, að hinn 8. október 1954 ritaði oddvitinn í Öngul- staðahreppi í Eyjafjarðarsýslu héraðsdómaranum bréf og óskaði úrskurðar, sbr. lög nr. 95/1936, um það, hvort heimilisfang Stein- þórs P. Árdals að Öngulstöðum sé lögmætt heimili og hvort Öngul- staðahreppur hafi rétt til að leggja útsvar á gerðarþola Steinþór á því ári (1954). Er niðurlag úrskurðar sakadóms Eyjafjarðar- sýslu og Akureyrar 8. desember 1954 svohljóðandi: „Því úr- skurðast: Heimilisfang Steinþórs Pálssonar Árðals var að Öng- ulstöðum í Öngulstaðahreppi, þegar álagning útsvara fór fram á þessu ári“. Með framangreindum úrskurði sakadóms Eyjafjarðarsýslu og Akureyrar er að vísu ekki kveðið á um útsvarsskyldu gerðarþola gjaldárið 1954, heldur heimilisfesti hans, er álagning útsvara fór fram á því ári. En með því að hið síðasttalda atriði skiptir máli við ákvörðun þess, hvar útsvar skuli leggja á gjaldþegn, og einnig með hliðsjón af orðun úrskurðarbeiðninnar og forsendum úr- skurðarins telur rétturinn sér eigi sem hliðsettum dómstól unnt, sbr. 196. gr. einkamálalaga nr. 85 frá 1936, að kveða á um útsvars- skyldu gerðarþola, og verður því að taka frávísunarkröfu gerðar- bola til greina. Því úrskurðast: Máli þessu er vísað frá fógetaréttinum. 65 Miðvikudaginn 25. janúar 1956. Nr. 153/1955. Ákæruvaldið (Einar B. Guðmundsson) gegn Eric Raymond Dawson (Tárus Fjeldsted). Dóminn skipuðu hinir reglulegu dómarar Hæstaréttar. Fiskveiðabrot. Dómur Hæstaréttar. Eftir uppsögu héraðsdóms hefur skólastjóri Stýrimanna- skólans markað á sjóuppdrátt stað dufls þess, sem varðskipið setti út, þar sem togari ákærða staðnæmdist kl. 06,25 hinn 12. júní 1955. Reyndist staður þessi vera 0,6—0,7 sm fyrir innan fiskveiðitakmörkin. Samkvæmt þessu og að öðru leyti með skírskotun til forsendna héraðsdóms hefur ákærði gerzt brotlegur við lagaákvæði þau, sem þar er vitnað til. Að þessu athuguðu og þar sem gullgengi íslenzku krónunnar hefur eigi breytzt frá uppsögu héraðsdóms, þykir mega staðfesta hann að öðru en því, að frestur til greiðslu sektar ákveðst 4 vikur frá birtingu þessa dóms. Eftir þessum úrslitum ber að dæma ákærða til að greiða allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin málflutn- ingslaun skipaðs sækjanda og verjanda fyrir Hæstarétti, kr. 3000.00 til hvors. Dómsorð: Héraðsdómurinn á að vera óraskaður að öðru en því, að frestur til greiðslu sektar er 4 vikur frá birtingu dóms þessa. Ákærði, Eric Raymond Dawson, greiði allan áfrýj- unarkostnað sakarinnar, þar með talin málflutningslaun sækjanda og verjanda fyrir Hæstarétti, hæstaréttarlög- mannanna Einars B. Guðmundssonar og Lárusar Fjeld- steds, kr. 3000.00 til hvors. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. 66 Dómur sakadóms Vestmannaeyja 14. júní 1955. Mál þetta, sem var dómtekið í dag, er af ákæruvaldsins hálfu höfðað gegn Eric Raymond Dawson, skipstjóra á brezka togar- anum Hekla, GY 118, frá Grimsby, með ákæruskjali, út gefnu af bæjarfógetanum í Vestmannaeyjum 13. júní 1955, fyrir meint brot á fiskveiðilöggjöfinni samkvæmt 1. gr. laga nr. 5/1920 sbr. 1. gr. laga nr. 82/1952 með því að hafa verið að botnvörpuveiðum á togara sínum sunnudaginn 12. júní 1955 út af Stokksnesi um 0,7 sjómílur innan við markalínuna samkvæmt 1. gr. reglugerðar nr. 21/1952, sbr. lög nr. 44/1948 og lög nr. 81 frá 1952. Af hálfu ákæruvaldsins eru gerðar þær kröfur, að ákærði verði dæmdur til refsingar samkvæmt 5. gr. reglugerðar nr. 21/1952 sbr. 1. gr. laga nr. 81/1952, 3. gr. laga nr. 5/1920 og 1. gr. laga nr. 5/1951, að afli og veiðarfæri togarans Hekla, GY 118, verði gerð upptæk og að ákærði verði dæmdur til greiðslu alls sakarkostnaðar. Ákærði, Eric Raymond Dawson, er fæddur 25. júní 1922 í Eng- landi, og hefur hann ekki, svo kunnugt sé, sætt ákæru eða refs- ingu hér á landi. Málavextir eru þeir, er nú skal greina: Sunnudagsmorguninn hinn 12. þ. m. var varðskipið Sæbjörg á eftirlitsferð út af Vestrahorni og var á vesturleið. Veður var gott, A 4 og súld. Kl. 06,02 var tekin raðarmiðun af Stokksnesi réttvísandi 3299, fjarlægð 4.0 sjómílur. Vegmælir sýndi 75.6. Stýrt var í 244? réttvísandi. Kl. 06,09 sást skip í radar 15“ á stjórnborða, fjarlægð 3.5 sjómílur, og var þá stefnt á skipið. Sýndi vegmælir þá 76.5, og gefur það stað skipsins 1.0 sjómílu innan fiskveiðitakmarkanna. Kl. 06,15 sást togarinn, sem hélt í austlæga stefnu. Kl. 06,20 sáust hlerar hangandi í stjórnborðs- gálgum. Klukkan 06,25 sneri togarinn út, og sást þá, að hann var að toga með bakborðsvörpu. Varðskipið gaf stöðvunarmerki og skaut 3 lausum skotum. Nam þá togarinn staðar og byrjaði að hala upp botnvörpuna, og var þá samstundis sett út dufl fast við hlið togarans. Var þá gerð eftirfarandi staðarákvörðun við duflið með ratsjánni: Stokksnes réttvísandi 089, fjarlægð 4.0 sjó- mílur, dýpi 65 metrar, og gefur það stað togarans 0,7 sjómílur innan fiskveiðitakmarkanna. Skipstjóri togarans var nú sóttur og honum tilkynnt, að hann hefði verið að veiðum innan fisk- veiðitakmarkanna, og honum sýndur staðurinn í sjókorti. Var síðan farið að duflinu og ákærða sýnd miðunin og fjarlægðin í ratsjánni. Viðurkenndi hann, að staðurinn væri réttur, en kvaðst hafa farið óviljandi inn fyrir takmörkin. Kvaðst hann hafa verið niðri að borða, þegar varðskipið kom. Var honum boðið að bíða, 67 þar til birti, en hann afþakkaði það, og kvaðst hafa séð sjálfur í ratsjánni sinni, að skip hans var komið eina sjómílu inn fyrir takmörkin, þegar hann kom frá því að borða. Var ákærða síðan tilkynnt, að farið yrði með hann til Vestmannaeyja og duflið tekið inn. Var þá aftur tekin miðun og fjarlægð við duflið, og saf það sömu raun og áður. Mælingarnar með ratsjá voru gerðar af skipherra varðskipsins og I. stýrimanni, og er frásögnin hér að framan samkvæmt skýrslu skipherrans, og hefur hún verið staðfest fyrir dómi af honum og I. stýrimanni. Er skýrsla skipherra var þýdd fyrir ákærða í dóminum, kvað hann hana rétta að öllu leyti. Tók hann fram, að hann hefði þó ekki verið með skip sitt innan við fiskveiðitakmörkin að vilja sínum. Lagði hann fram skýrslu, sem þýdd var af dómtúlknum, og er hún þess efnis, að hann hafi, eftir að botnvörpunni var varpað útbyrðis síðast, sagt manni þeim, er var við stýrið, að stýra A tilN, en ákærði hafi síðan farið niður í skipið til þess að snæða. Þegar ákærði kom upp, tók hann strax eftir því, að stefnan var NA tilN í stað A til N, og lagaði hann stefnuna, en kom í sama bili auga á varðskipið, er skipaði honum að nema staðar. Segir ákærði, að hann hafi síðan borið sig saman við loftskeytamann togarans, er hafi staðfest, að togarinn væri hér um bil 1 mílu innan við takmörkin. Með eigin játningu ákærða, sem styðst einnig við skýrslur varð- skipsmanna, sem staðfestar hafa verið fyrir dómi, verður að telja það fullsannað, að ákærði hafi sunnudagsmorguninn 12. þ. m. verið að botnvörpuveiðum með skipi sínu Hekla, GY 118, út af Stokksnesi 0,7 sjómílur innan fiskveiðitakmarkanna, eins og þau eru ákveðin Í reglugerð nr. 21/1952, og hefur því ákærði gerzt brotlegur gegn lögum nr. 5/1920, 1. gr., sbr. 1. gr. laga nr. 82/1952, og ber því að láta hann sæta refsingu fyrir það sam- kvæmt 1. gr. laga nr. 81/1952, sbr. 3. gr. laga nr. 5/1920 sbr. lög nr. 5/1951. Togarinn Hekla er 354.26 brúttórúmlestir að stærð. Gullgengi íslenzkrar krónu er nú þannig, að 100 gullkrónur jafngilda 738.95 seðlakrónum. Með hliðsjón af þessu þykir refsing hins ákærða hæfilega ákveðin 74.000 króna sekt í Landhelgissjóð Íslands, og komi 7 mánaða varðhald í stað sektarinnar, ef hún er eigi greidd innan 4 vikna frá lögbirtingu dóms þessa. Allur afli og veiðarfæri, þar með taldir dragstrengir, um borð í togaranum Hekla, GY 118, 68 skal upptækur ger og andvirði hans renna í Landhelgissjóð Ís- lands. „ Ákærði greiði allan kostnað sakarinnar. "Dómur þessi er kveðinn upp af Torfa Jóhannssyni bæjarfógeta og meðdómsmönnunum Páli Þorbjörnssyni og Þorsteini Jónssyni. Dómsorð: Ákærði, Eric Raymond Dawson, greiði 74.000 króna sekt í Landhelgissjóð Íslands, og komi 7 mánaða varðhald í stað sektarinnar, verði hún ekki greidd innan fjögurra vikna frá - lögbirtingu dóms þessa. Allur afli og veiðarfæri, þar með taldir dragstrengir, um borð í togaranum Hekla, GY 118, skulu upptæk ger og and- virðið renna í Landhelgissjóð Íslands. Ákærði greiði allan kostnað sakarinnar. Dómi þessum ber að fullnægja með aðför að lögum. Miðvikudaginn 25, janúar 1956. Nr. 34/1955. Bæjarfógetinn í Hafnarfirði og fjármálaráð- herra f. h. ríkissjóðs (Egill Sigurgeirsson) gegn Böðvari Sigurðssyni (Vilhjálmur Jónsson). Dóminn skipuðu hinir reglulegu dómarar Hæstaréttar. Endurheimta aðflutningsgjalds af bókum. Dómur Hæstaréttar. ":Hjálmar Vilhjálmsson ráðuneytisstjóri hefur kveðið upp hinn áfrýjaða dóm sem setudómari. Áfrýjendur hafa skotið máli þessu til Hæstaréttar með Stefnu 11. febrúar 1955. Krefjast þeir sýknu af kröfum stefnda og málskostnaðar úr hendi hans í héraði og fyrir Hæstarétti. -Stefndi krefst staðfestingar héraðsdóms og málskostnaðar fyrir Hæstarétti úr hendi áfrýjenda. 69 Með skírskotun til forsendna hins áfrýjaða dóms ber að staðfesta hann. Eftir þessum úrslitum verður áfrýjendum dæmt að greiða stefnda málskostnað fyrir Hæstarétti, kr. 1500.00. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Áfrýjendur, bæjarfógetinn í Hafnarfirði og fjármála- ráðherra f. h. ríkissjóðs, greiði stefnda, Böðvari Sigurðs- syni, kr. 1500.00 í málskostnað fyrir Hæstarétti. Dómur bæjarþings Hafnarfjarðar 13. desember 1954. Mál þetta, sem dómtekið var 7. þ. m., hefur Böðvar Sigurðsson kaupmaður, Austurgötu 4, Hafnarfirði, höfðað fyrir bæjarþing- inu gegn bæjarfógetanum í Hafnarfirði og fjármálaráðherra í. h. ríkissjóðs með stefnu, út gefinni 16. marz s.l. Krefst stefnandi þess, að stefndu verði in solidum dæmdir til að endurgreiða sér aðflutn- ingsgjöld af barnabókum, alls að upphæð kr. 4949.35, auk 6% vaxta frá 18. janúar s.l. til greiðsludags og allan málskostnað samkvæmt mati réttarins að skaðlausu. : Stefndu kröfðust frávísunar málsins og til vara sýknu og hætfi- legs málskostnaðar úr hendi stefnanda. Með úrskurði, upp kveðnum á bæjarþingi Hafnarfjarðarkaup- staðar hinn 28. júní s.l., var kröfu hinna stefndu um frávísun málsins hrundið. . Úrskurði þessum skutu stefndu til Hæstaréttar með kæru, dags. 28. júní s.l. Með dómi Hæstaréttar 21. september s.l. var hinn kærði úrskurður staðfestur. Málavextir eru þeir, að stefnandi flutti inn nokkuð af barna- bókum hinn 29. nóvember 1953 með m/s Vatnajökli. Samkvæmt vörureikningi, framlögðum af stefndu, rskj. nr. 24, voru bækur þessar keyptar af Pestalozzi-Verlag í Þýzkalandi. Samkvæmt tollreikningi, út gefnum af bæjarfógetanum í Hafnarfirði, rskj. nr. 6, var sumt af bókum þessum heimfært undir 45. kafla toll- skrárlaga, 3. lið, og ekki reiknuð aðflutningsgjöld. Nokkuð af bókunum, bækur með íslenzkum texta og með útgáfunúmerum 1277, 1402 og 1805, rskj. nr. 18—-20, var heimfært undir 1. lið 45, kafla tollskrárinnar, og aðflutningsgjöld ákveðin samkvæmt því, er samtals nema kr. 4949.35. Stefnandi greiddi stefnda bæj- arfógetanum í Hafnarfirði aðflutningsgjöld þessi hinn 18. janúar 70 s.., en kveðst hafa greitt fjárhæðina með fyrirvara um endur- greiðslu, og er því ekki mótmælt af stefndu. Með bréfi, dags. 25. febrúar s.l., rskj. nr. 7, til Fjármálaráðu- neytisins krefst stefnandi endurgreiðslu umræddra aðflutnings- gjalda. Þessari málaleitan stefnanda var synjað með bréfi Fjár- málaráðuneytisins til stefnanda, dags. 2. marz s.l. Höfðaði stefn- andi þá mál þetta, svo sem nánar var rakið. Stefnandi heldur því fram, að umræddar barnabækur séu að lögum tollfrjálsar. Hann hafi því ranglega verið krafinn um að- flutningsgjöld af þeim. Stefndu byggja sýknukröfu sína einkum á eftirtöldum ástæð- um: 1. Umræddar bækur hafi verið prentaðar fyrir íslenzkan út- gefanda, og beri því að greiða af þeim aðflutningsgjöld, sbr. 1. lið 45. kafla tollskrárinnar. 2. Reglan hafi ætíð verið sú og sé enn í sambandi við tollflokk- un bóka að telja bækur og rit, sem prentuð eru á íslenzka tungu erlendis, vera prentuð fyrir Íslenzka útgefendur, sjá rskj. nr. 12. Í rskj. nr. 27, framhaldsgreinargerð stefndu í málinu, er þó veru- lega dregið úr þessari fullyrðingu. Út af vottorði Egils Bjarna- sonar, rskj. nr. 15, segir, að bækur, prentaðar í Canada og Ameríku, með íslenzkum texta séu að sjálfsögðu tollaðar á sama hátt og aðrar bækur, sem hingað berast og prentaðar eru og gefn- ar út af erlendum aðiljum og aðallega ætlaðar til sölu í heima- landinu. Til viðbótar má geta þess, að það er viðurkennt í máli þessu, að bókin „Á Heiðarbrún“, rskj. nr. 23, sem gefin er út með íslenzkum texta í Winnipeg, var tollfrjáls. 3. Í umræddum bókum sé hvorki getið útgefanda né prent- staðar. Þar eð bækurnar séu prentaðar erlendis með íslenzkum texta, sé því eðlilegt og sjálfsagt með hliðsjón af 5. gr. tollskrár- laga að telja bækur þessar prentaðar fyrir íslenzkan útgefanda og ákveða tolla af þeim samkvæmt 1. lið 45. kafla tollskrár. Til frekari rökstuðnings því, að stefnandi sé raunverulega út- gefandi hinna umdeildu bóka, er vakin athygli á því, að Pesta- 10zzi-Verlag biður Baldvin Pálsson að snúa sér til stefnanda, sem hafi mikið úrval bóka frá útgáfufélaginu, þar á meðal einkum myndabækur með íslenzku lesmáli, sjá rskj. nr. 17. 4. Loks halda stefndu því fram, að hægur vandi sé að fara í kringum ákvæði 1. og 2. liðar 45. kafla tollskrárinnar, ef um- deildar bækur yrðu taldar tollfrjálsar. Stefnandi hefur mótmælt þessari röksemdaleiðslu hinna stefndu og leggur einkum áherzlu á eftirtalin atriði: 71 i Útgefandi umræddra bóka sé Pestalozzi-Verlag í Þýzkalandi, og eigi stefnandi ekki meiri þátt í útgáfu þessara bóka en ann- árra þeirra bóka með erlendum texta sömu tegundar, sem hann hafi keypt af Pestalozzi-Verlag. Hann beri engan kostnað af út- gáfu bókanna, annist aðeins sölu þeirra sem umboðsmaður út- gáfufélagsins, alveg á sama hátt og hann hafi gert um aðrar barna- bækur, er hann hafi fengið áður ávallt tollfrjálsar frá nefndu Pestalozzi-Verlag. Til nánari rökstuðnings þessum staðhæfingum skírskotar stefnandi til bréfs frá útgáfufélaginu, dags. 15. marz s.l., rskj. nr. 13. Þar segir, að Pestalozzi-Verlag gefi sjálft út og enginn annar allar barnabækur, sem það prenti með íslenzkum texta og stefnandi fái, þ. e. bækur með útgáfunúmerunum 1277, 1402 og 1805, sbr. rskj. nr. 18—20. Jafnframt er upplýst, að barnabækur félagsins séu prentaðar á mörgum tungumálum, öðrum en þýzku, aðallega ensku, frönsku, spænsku, ítölsku, portúgölsku og öðrum málum. Fyrir styrjöldina hafi félagið prentað á 27 tungumálum. Enn fremur er skírskotað til bréfs sendiráðs Sambandslýðveld- isins Þýzkalands, dags. 23. október s.l., rskj. nr. 16, en bréf þetta inniheldur afrit af bréfi frá Pestalozzi-Verlag, dags. 10. ágúst s.l. Í bréfi þessu segir, að útgáfufélagið hafi gefið út og prentað myndabækur fyrir börn í meira en 100 ár. Enn segir í bréfinu, að Bókabúð Böðvars, þ. e. stefnanda, hafi verið selt verulegt magn þessara myndabóka, ýmist með þýzku eða ensku lesmáli, sumar án lesmáls. Á síðastliðnu ári hafi svo útfgáfufélagið vakið áhuga stefnanda á því að kaupa þessar myndabækur af útgáfufélaginu með ís- lenzku lesmáli í stað þýzks eða ensks lesmáls. Loks er staðhæft í bréfi þessu, að sú skoðun, að Bókabúð Böðvars sé útgefandi bókanna, sé engan veginn rétt. Pestalozzi-Verlag sé útgefandi þeirra bóka, sem frá því komi, þ. e. bóka, sem það hafi látið teikna, myndprenta og prenta, einnig þeirra bóka, sem það hafi látið prenta með íslenzku lesmáli, svo sem og hinn þýzki og alþjóðlegi höfundaréttur kveði á um samkvæmt Bernarsamþykktinni. Stefnandi heldur því fram, að skjöl þessi, sem ekki hafi verið mótmælt af stefndu, séu full sönnun þess, að hann sé ekki útgef- andi bókanna. Þá hefur stefnandi vakið athygli á því, að þó útgefandi sé ekki berum orðum tilgreindur á umræddum barnabókum, megi glöggt sjá af útgáfunúmeri hverrar bókar, borið saman við verðlista og reikninga, að Pestalozzi-Verlag sé útgefandi þeirra. Í lögum nr. 62 30. desember 1939 um tollskrá o. fl., 1. gr. 45. kafla, 4. og 5. tl., voru ákvæði um aðflutningsgjöld af mynda- 12 bókum og teiknibókum handa börnum. Með lögum nr, 71 5. júní 1947 um breyting á lögum nr. 62 30. desember 1939 um tollskrá o. Íl., 1. gr., 15. tl., eru 4. og 5. liðir 45. kafla tollskrárinnar felldir niður. Aðflutningsgjöld ber því eigi að greiða af innfluttum barna- bókum, nema útgefandi þeirra sé íslenzkur, sbr. 45. kafla toll- skrárinnar, 1. eða 2. lið. Með tilliti til þess, að Pestalozzi-Verlag hefur gefið skýlausar yfirlýsingar um, að það sé útgefandi margnefndra barnabóka, sbr. rskj. nr. 13 og 16 svo og vörureikninginn, rskj. nr. 24, að nefnt útgáfufélag hefur árum saman gefið út barnabækur sömu tegundar með lesmáli á ýmsum tungumálum og að lesmálið er Í sjálfu sér mjög óverulegur hluti bókanna, þar eð þær eru fyrst og fremst litprentaðar myndabækur, og myndirnar eru þannig aðalefni bókanna, þykir ekki varhugavert að telja hið þýzka út- gáfufélag Pestalozzi-Verlag raunverulegan útgefanda þeirra, Brast þannig lagaheimild til þess að krefjast aðflutningsgjalda af bókum þessum. Samkvæmt þessu ber að taka kröfur stefnanda til greina að öllu leyti og dæma stefndu, bæjarfógetann í Hafnarfirði og fjármálaráðherra f. h. ríkissjóðs, til þess að endurgreiða kr. 4949.35 með vöxtum, svo sem krafizt er. Málskostnaður þykir hæfilega ákveðinn kr. 1000.00. Dómsorð: Stefndu, bæjarfógetinn í Hafnarfirði og fjármálaráðherra fyrir hönd ríkissjóðs, greiði stefnanda, Böðvari Sigurðssyni, kr. 4949.35 með 6% ársvöxtum frá 18. janúar 1954 til greiðsludags og kr. 1000.00 í málskostnað innan 15 daga frá lögbirtingu dóms þessa að viðlagðri aðför að lögum. 7 Co Mánudaginn 30. janúar 1956. Nr. 104/1955. Rafmagnsveita Reyjavíkur (Benedikt Sigurjónsson) gegn Ólafíu Sigurjónsdóttur og gagnsök (Egill Sigurgeirsson). Dóminn skipuðu hinir reglulegu dómarar Hæstaréttar. Skaðabætur. Dómur Hæstaréttar. Aðaláfrýjandi, sem hefur skotið máli þessu til Hæstarétt- ar með stefnu 1. ágúst 1955, gerir aðallega þær dómkröfur, að hann verði algerlega sýknaður og gagnáfrýjandi dæmdur til að greiða honum málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti að mati Hæstaréttar. Til vara krefst aðaláfrýjandi þess, að dæmd fjárhæð verði lækkuð og að hvorum aðilja um sig verði dæmt að bera kostnað sinn í héraði, en að sér verði dæmdur málskostnaður úr hendi gagnáfrýjanda fyrir Hæstarétti að mati dómsins. Gagnáfrýjandi, sem einnig hefur skotið máli þessu til Hæstaréttar með stefnu í. ágúst fyrra árs, gerir þær dóm- kröfur, að aðaláfrýjandi verði dæmdur til að greiða honum kr. 20.000.00 eða aðra lægri fjárhæð ásamt 6% ársvöxtum frá 2. október 1953 til greiðsludags og málskostnað fyrir báð- um dómum að mati Hæstaréttar. Slys það, sem í málinu greinir, varð á sléttri og vel gerðri gangstétt, þegar frá er skilin hola sú eða lægð, sem slysinu olli. Átti gagnáfrýjandi að mega treysta því, að umferð um gangstétt þessa væri hættulaus vegfarendum, þar eð engin viðvörunarmerki höfðu verið sett upp. Þykir slysið því eigi verða rakið til óvarkárni gagnáfrýjanda. Með skírskotun til þess, sem í héraðsdómi segir um vanrækslu starfsmanna aðaláfrýjanda og um skort á götulýsingu á þessum stað um- rætt kvöld, ber því að leggja á aðaláfrýjanda alla ábyrgð á tjóni því, sem hlauzt af slysinu. Staðfesta ber niðurstöðu héraðsdóms um fjárhæð einstakra TA Kröfuliða að öðru en því, að frá reikningi fyrir læknishjálp, kr. 172.32, ber að draga kr. 20.00, sem Sjúkrasamlag Reykja- víkur hefur endurgreitt fyrir töku röntgenmyndar. Nemur kostnaður gagnáfrýjanda af þessum lið því kr. 152.32. Samkvæmt framanskráðu ber að dæma aðaláfrýjanda til að greiða gagnáfrýjanda kr. 5712.32 ásamt 6% ársvöxtum frá 2. október 1953 til greiðsludags svo og málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti, sem þykir hæfilega ákveðinn kr. 2500.00. Dómsorð: Aðaláfrýjandi, Rafmagnsveita Reykjavíkur, greiði gagnáfrýjanda, Ólafíu Sigurjónsdóttur, kr. 5712.32 ásamt 6% ársvöxtum frá 2. október 1953 til greiðsludags og málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti, samtals kr. 2500.00. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 2. maí 1955. Mál þetta, sem dómtekið var 13. f. m., hefur Ólafía Sigurjóns- dóttir, Vatnsstíg 9, hér í bæ, höfðað fyrir bæjarþinginu með stefnu, út gefinni 5. janúar 1954, gegn Rafmagnsveitu Reykja- víkur til greiðslu skaðabóta, að fjárhæð kr. 20.000.00, með 6% ársvöxtum frá 2. október 1953 til greiðsludags og málskostnaðar að skaðlausu. Þá hefur Sjóvátryggingarfélagi Íslands h/f verið stefnt til rétt- argæzlu. Stefndi hefur krafizt sýknu og málskostnaðar úr hendi stefn- anda að mati dómarans. Málavöxtum hefur stefnandi lýst svo, að að kvöldi 1. október 1953 hafi hún gengið eftir Hverfisgötu hér í bæ ásamt eiginmanni sínum, Þórarni Gunnlaugssyni, og stúlku, Erlu Arnbjarnardóttur. Gengu þau eftir nyrðri gangstétt. Myrkur var og veður þungbúið. Er þau komu á móts við Þjóðleikhúsið, kveðst hún skyndilega hafa fallið í holu, er þarna var á gangstéttinni. Var hola þessi við ljósastaur. Höfðu hellur nokkrar verið teknar upp úr gangstétt- inni, og við það myndaðist hola þessi. Var í botni hennar laus sandur. Hellunum var raðað í stafla við hlið holunnar. Við fallið kveðst stefnandi hafa fallið með brjóstið á hellustaflann og síðar 15 á gangstéttina, og hafi hægri hönd orðið undir í fallinu. Ekkert ljós logaði á ljóskeri staursins, og ekkert aðvörunarmerki hafi verið við umrædda holu. Kveðst hún hafa fengið við fallið tals- verð meiðsl. Byggir stefnandi kröfur sínar á því, að ástæðan til þess, að hún hafi fallið í greinda holu, hafi verið sú, að starfsmenn Rafmagns- veitunnar, sem rifið höfðu upp hellurnar, hafi vanrækt að setja upp hættumerki við holuna vegfarendum til aðvörunar, og beri stefndi því fébótaábyrgð á tjóni því, sem af þeirri vanrækslu starfsmannanna hafi hlotizt. Stefndi reisir sýknukröfu á því, að hann beri enga ábyrgð á tjóni stefnanda. Starfsmenn Rafmagnsveitunnar hafi lokið við að gera við luktarstaur og gengið frá verkinu undir hellulagningu, en það starf heyri til gatnagerð Reykjavíkurbæjar. Hér hafi því ekki verið um neina holu að ræða, heldur lítilfjörlega mishæð, er hafi numið nálægt gangstéttarhellu þykkt. Hellunum hafi ver- ið staflað upp til viðvörunar. Þá hafi einnig verið komið ljós á ljóskerið, er starfsmenn Rafmagnsveitunnar hafi yfirgefið verkið. Orsök þess, að stefnandi hafi fallið, megi því rekja til óaðgætni og e.t. v. óheppni hennar sjálfrar. Þórarinn Gunnlaugsson og Erla Arnbjarnardóttir hafa bæði komið fyrir dóm sem vitni í málinu. Bæði hafa þau skýrt svo frá, að ekki hafi verið ljós á ljóskeri staursins. Þórarinn kveðst hafa gengið örlítið á undan og því ekki séð, er stefnandi féll, en heyrt óp frá henni og þá séð, er hann leit við, stefnandi liggja í göt- unni. Erla kveðst ekki hafa vitað til, fyrr en stefnandi steyptist framyfir sig í holuna. Þórarinn Gunnlaugsson tilkynnti slysið til lögreglunnar í Reykjavík daginn eftir. Lögregluþjónn fór á staðinn, og hefur hann gefið vottorð þess efnis, að eigi hafi logað ljós á ljóskeri staursins, en athugun hans fór fram á ljósatíma. Í málinu liggur og fyrir vottorð frá skrifstofu bæjarverkfræð- ings, þar sem því er lýst yfir, að Í. október 1953 og dagana þar nálægt hafi skrifstofan enga tilkynningu fengið frá Rafmagns- veitu Reykjavíkur um það, að gangstéttarhellur við Þjóðleikhúsið hefðu verið rifnar upp eða ættu að leggjast aftur. Það þykir sannað, að ekki hafi verið ljós á ljóskeri staursins, er slysið skeði, og viðurkennt er, að starfsmenn Rafmagnsveit- unnar, sem tóku upp hellurnar, skildu þannig við verkið, að hola var í gangstéttinni og að þeir settu ekki nein viðvörunarmerki við hana. Bar þeim þó að aðvara vegfarendur um þá hættu, sem af holunni kunni að stafa, og það því fremur, sem myrkt var orðið 76 og af þeim sökum erfiðara en ella að varast hana. Ber stefndi fébótaábyrgð á tjóni því, sem af þeirri vanrækslu hlauzt. Hins vegar verður að telja, að stefnandi hafi í umrætt sinn ekki sýnt þá varkárni, sem krefjast verður af vegfarendum, og þykir hún eiga nokkra sök á, hvernig fór. Með vísan til alls Þessa þykir rétt að telja, að starfsmenn stefndu eigi 34 hluta sakar á slysi þessu, og ber stefndi fébótaábyrgð á tjóni stefnandi að því leyti. Stefnandi hefur sundurliðað kröfur sínar þannig: 1. Fataskemmdir o. fl. ...........00..... 5... kr. 1.910.00 2. Bætur fyrir sársauka og óþægindi ............ —- 2.600.00 3. Vinnutjón og læknishjálp ..............000... — 15.490.00 Samtals kr. 20.000.00 Um 1. Í þessum lið kröfunnar eru bætur fyrir ýmislegt fatatjón, og er hann sundurliðaður þannig: 1. Dragt ................ kr. 1.500.00 2. Sokkar ................ — 50.00 3. Hanzkar .............. rt 75.00 4. Taska ................ — 250.00 5. Hreinsun á kápu ...... — 35.00 Ér. 1.910.00 Liðunum 2, 3 og 5 hefur ekki verið mótmælt. Lið 1 er mótmælt sem allt of háum og lið 4 sem slysinu óviðkomandi. Stefnandi kveðst hafa verið í dragt, er kostaði kr. 1500.00, og hafði hún verið saumuð á hana, ári áður en slysið skeði. Hún kveður pilsið hafa rifnað svo, að ógerlegt sé að gera við það, og sé dragtin sér því ónýt. Hér var um að ræða eins árs gamla dragt, og ekki er fram komið, að jakkinn hafi skemmzt nokkuð. Þykir með tilliti til þessa hæfilegt að meta tjón stefnanda, að því er dragtina varðar, með kr. 800, 00. Stefnandi kveður lásinn á tösku, er hún var með, hafa dottið af. Hafi hún reynt að fá gert við lásinn, en það ekki tekizt, og geti hún því ekki notað töskuna. Ekki þykir óeðlilegt, að task- an hafi skemmzt við slysið, og þykir hæfilegt að meta tjón stefn- andi, að því er hana varðar, með kr. 100.00. Samkvæmt þessu verður því þessi liður lagður til grundvallar með kr. 1060.00. 7 Um 2. Svo sem áður greinir, fékk stefnandi nokkur meiðsl við slysið. Í vottorði Þórarins Guðnasonar læknis, dags. 3. október 1953, seg- ir, að „hægri hönd er mikið bólgin og marin og eymsli í hægri öxl. Skráma er á vinstri fæti um ökla og marbólga á vinstri rist. Einnig eru nokkur eymsli yfir rifjum vinstra megin að framan, en ekki stórvægileg“. Í vottorði sama læknis, dags. 10. nóvember s. á., er stefnandi sögð óvinnufær, og í vottorði, dags. 2. desem- ber s. á., segir, að stefnandi sé „nú að verða jafngóð eftir meiðsl- in“. Þá segir í læknisvottorði, dags. 12. september 1954, „að stefn- andi hafi ekki enn náð sér að fullu eftir meiðslin. Handarjaðar- inn þrútnar og verður aumur viðkomu eftir meiri háttar áreynslu, þvotta o. s. frv.“. Þykja með hliðsjón af framanrituðu bætur fyrir sársauka og óþægindi hæfilega metnar kr. 2000.00. Um 3. Stefnandi kveðst hafa verið rúmliggjandi 2—3 daga eftir slysið. Eftir það kveðst hún ekki hafa getað sinnt nema léttustu heimilis- störfum og alls ekki getað annazt matreiðslu og ræstingu. Kveð- ur hún eiginmann sinn hafa tekið frí frá störfum til að annast heimilið. Eiginmaður stefnandi, Þórarinn Gunnlaugsson, kvaðst í vitnisburði sínum eigi hafa verið í fastri vinnu, er slysið skeði, en sér hafi staðið til boða starf sem strandleiðsögumaður hjá varnarliðinu, en þar til hann fengi það starf, gat hann strax fengið starf sem öryggisvörður hjá sömu aðiljum. Starf þetta hafi hann ekki getað tekið fyrr en 23. nóvember 1953, vegna þess að hann hafi þurft að annast heimilisstörf fyrir konu sína. Stefndi hefur mótmælt lið þessum sem allt of háum. Ekki hafa verið færðar sónnur á það, að eiginmaður stefnandi hafi þurft að verða fyrir svo miklu atvinnutjóni. Hins vegar þyk- ir, er litið er til meiðsla þeirra, er stefnandi fékk við umrætt slys, að nokkur aukin heimilishjálp hafi orðið því samfara, og þykja bætur fyrir það hæfilega metnar kr. 2.500.00. Reikningar fyrir greidda læknishjálp, að fjárhæð kr. 172.32, hafa verið lagðir fram í málinu, og verður sú fjárhæð tekin til greina að öllu leyti. Samkvæmt þessu verður liður þessi lagður til grundvallar með kr, 2672.32. Af því, sem nú hefur verið rakið, hefur tjón stefnandi numið kr. 1060.00, kr. 2000.00 og kr. 2672.32 eða samtals kr. 5732.32, og ber stefnda að greiða % hluta þess eða kr. 4299.24 með 6% árs- vöxtum frá 2. október 1953 til greiðsludags, eins og krafizt er í stefnu. 18 Eftir þessari niðurstöðu ber að dæma stefnda til greiðslu máls- kostnaðar, er þykir hæfilega ákveðinn kr. 800.00. Emil Ágústsson, fulltrúi borgardómara, kvað upp dóm þenna, en dómsuppsaga hefur dregizt nokkuð umfram venju vegna veik- inda dómarans. Dómsorð: Stefndi, Rafmagnsveita Reykjavíkur, greiði stefnandi, Ólafíu Sigurjónsdóttur, kr. 4299.24 með 6% ársvöxtum frá 2. október 1953 til greiðsludags og kr. 800.00 í málskostnað inn- an 15 daga frá lögbirtingu dóms þessa að viðlagðri aðför að lögum. Þriðjudaginn 31. janúar 1956. Nr. 123/1954. Guðmundur Sigfússon gegn Kristínu Jónsdóttur f. h, Nótastöðvar Óla Konráðssonar, Mál hafið. Ómaksbætur. Dómur Hæstaréttar. Er mál þetta kom fyrir dóm í dag, var þess krafizt af hálfu áfrýjanda, að málið yrði hafið. Af hálfu stefnda var sótt dómþing og ómaksbóta krafizt. Stefndi hefur átta sinnum sótt dómþing í máli þessu, og þykja ómaksbætur honum til handa hæfilega ákveðnar kr. 600.00. Dómsorð: Mál þetta er hafið. Áfrýjandi, Guðmundur Sigfússon, greiði stefnda, Kristínu Jónsdóttur f. h. Nótastöðvar Óla Konráðssonar, kr. 600.00 í ómaksbætur að viðlagðri aðför að lögum. 19 Föstudaginn 3. febrúar 1956. Nr. 140/1954. Gunnar S. Hólm (Jóhann Steinason hdl.) gegn Davíð Sigurðssyni (Ragnar Jónsson). Dóminn skipuðu hinir reglulegu dómarar Hæstaréttar. Ágreiningur um efni samnings, varðandi sölu bifreiða. Dómur Hæstaréttar. Kristinn Ólafsson, fulltrúi bæjarfógeta í Hafnarfirði, hefur kveðið upp héraðsdóminn. Áfrýjandi hefur skotið máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 21. ágúst 1954. Krefst hann sýknu af kröfum stefnda í málinu og málskostnaðar úr hendi hans í héraði og fyrir Hæstarétti eftir mati dómsins. Stefndi krefst staðfestingar héraðsdómsins og málskostn- aðar af áfrýjanda hér fyrir dómi eftir mati Hæstaréttar. Samkvæmt því, sem fram er komið í gögnum málsins og málflutningi hér fyrir dómi, hefur stefndi gert sér að at- vinnu umboðssölu á notuðum bifreiðum. Í marzmánuði 1953 sneri áfrýjandi sér til stefnda og bað hann um að koma í verð fyrir sig tveimur gömlum bifreiðum, þ. e. vörubifreið- inni G 1438 og sendiferðabifreiðinni R 4910. Stefndi lýsti því, að hæfilegt söluverð á vörubifreiðinni mundi vera kr. 15.000.00, en á sendiferðabifreiðinni kr. 10.000.00. Aðilja greinir á um, hvað með þeim samdist á fundi þessum um bifreiðarnar, og verður það síðar rakið. En þeir eru sammála um, að á fundinum hafi áfrýjandi, sem er húsgagnabólstrari, lofað stefnda að smíða fyrir hann húsgagnasamstæðu, sófa og tvo stóla, er stefndi skyldi greiða með kr. 8000.00. Stefndi skyldi og leggja til áklæði á húsgögnin, og fékk áfrýjandi það í hendur skömmu síðar. Eftir þenna fund málsaðiljanna voru bifreiðarnar til sölu á vegum stefnda. Í aprílmánuði 1958 tókst áfrýjanda að út- vega kaupanda að sendiferðabifreiðinni. Var afsal til kaup- andans, Páls M. Jónssonar, ritað hjá stefnda. Afsal þetta hef- ur ekki komið fram í málinu, en það virðist hafa verið gefið 80 út af áfrýjanda, enda hefur nefndur Páll lýst því, að áfrýj- andi hafi þá verið talinn eigandi bifreiðarinnar. Þeir áfrýj- andi og Páll kveða kaupverðið hafa verið kr. 11.000.00, en stefndi kveður það hafa verið kr. 12.000.00. Kaupverðið var ekki greitt í peningum, heldur var það jafnað í öðrum skulda- skiptum þeirra áfrýjanda og Páls. Hinn 1. maí 1953 seldi stefnandi manni að nafni Hilmar Lúðvíksson vörubifreiðina fyrir kr. 26.000.00. Bifreið þessi var þá skráð á nafn Garðars Hólms, sonar áfrýjanda, og virð- ist stefndi eftir skýrslu Hilmars og vottorði bifreiðaskrár- ritara hafa afsalað bifreiðinni fyrir hönd Garðars, er ekki var viðstaddur, þegar salan fór fram. Kveður Hilmar stefnda hafa tjáð sér, að Garðar væri eigandi bifreiðarinnar, að salan færi fram á vegum áfrýjanda, en að hann (stefndi) hefði umboð frá eiganda til að gefa afsal. Einnig kveður Hilmar stefnda hafa lýst því, að eigandinn væri ófáanlegur til að selja bifreiðina lægra verði en kr. 26.000.00. Um greiðslu kaupverðsins var þannig samið milli Hilmars og stefnda, að Hilmar gaf út tvö veðskuldabréf, bæði dagsett 1. maí 1953. Var annað bréfið að fjárhæð kr. 18.000.00, gefið út til handa áfrýjanda, en hitt að fjárhæð kr. 8000.00, gefið út til handa stefnda. Bæði bréfin voru tryggð með 2. veðrétti í hinni seldu bifreið, en í hvorugu bréfinu var þess getið, að gefið hefði verið út annað veðbréf með samhliða veðrétti. Stefndi afhenti áfrýjanda bréf það, sem var að fjárhæð kr. 18.000.00, en hélt hinu sjálfur, og er hann talinn hafa selt það þriðja manni. Um þetta leyti greiddi stefndi vegna áfrýjanda manni að nafni Óskar Cortes kr. 3000.00. Stefndi heldur því fram, að á fundi þeirra málsaðiljanna Í marzmánuði 1953 hafi hann keypt báðar bifreiðarnar af áfrýjanda fyrir kr. 25.000.00, þ. e. vörubifreiðina fyrir kr. 15.000.00, og sendiferðabifreiðina fyrir kr. 10.000.00. Hafi áfrýjandi veitt honum gjaldfrest á andvirðinu, unz hann hefði selt bifreiðarnar. Samkvæmt þessu telur stefndi, að sá hluti af söluverði bifreiðanna, sem var fram yfir kr. 25.000.00, þ. e. kr. 13.000.00, hafi átt að renna til sín, en vera áfrýjanda óviðkomandi. Nú hafi áfrýjandi hlotið kr. 18.000.00 fyrir aðra bifreiðina og kr. 12.000.00 fyrir hina og þannig fengið kr. sl 6000.00 umfram umsamið söluverð til stefnda. Þegar þar við bætast þær kr. 3000.00, sem stefndi galt Óskari Cortes vegna áfrýjanda, þá hafi hann fengið að fullu greitt andvirði hús- gagnanna, kr. 8000.00. Og með því að áfrýjandi hafi ekki fengizt til að afhenda húsgögnin, eigi stefndi rétt til að fá nefndar kr. 8000.00 endurgreiddar úr hendi áfrýjanda. Áfrýjandi lýsir því, sem gerðist á áðurnefndum fundi máls- aðilja í marzmánuði 1953, þannig, að þegar stefndi hafi verið búinn að verðleggja bifreiðarnar á kr. 25.000.00, hafi hann (áfrýjandi) lýst því, að hann sætti sig við að fá samtals kr. 33.000.00 fyrir bifreiðarnar og húsgögnin, ef greiðsla kæmi fyrir 7, apríl 1953, en hann hafi þurft á þessu fé að halda fyrir þann tíma. Nú hafi stefndi ekki greitt nefnda fjárhæð á tilskildum tíma, og hafi þá þetta loforð af sinni hálfu verið úr sögunni. Skriflegur samningur var ekki gerður með málsaðiljum. Tveir menn, sem virðast hafa verið staddir af tilviljun hjá stefnda, er áfrýjandi kom á fund hans, hafa borið, að þeir hafi hlýtt á samtal þeirra, en ekki verður séð, að þeir hafi verið kvaddir sérstaklega sem vottar að samningsgerðinni. Telja menn þessir, að samkomulag hafi orðið um, að stefndi greiddi kr. 33.000.00 fyrir bifreiðarnar og húsgögnin, en ekki kveðast þeir hafa heyrt áfrýjanda áskilja tiltekinn gjald- frest. Annar þessara manna kvaðst þó fyrir dómi ekki hafa fylgzt nákvæmlega með samtalinu. Eins og vætti þessara manna er háttað, og þar sem aðiljum var innan handar að gera glöggan skriflegan samning, verður ekki talið sannað, að samkomulag aðilja hafi orðið með öðrum hætti en áfrýj- andi hefur lýst. Atvik að sölum bifreiðanna síðar og skýrsl- ur kaupendanna Páls M. Jónssonar og Hilmars Lúðvíkssonar benda og eindregið til þess, að stefndi hafi ekki talið sig eiganda bifreiðanna, er þær sölur fóru fram, heldur aðeins haft þær til sölu fyrir áfrýjanda. Og þar sem áfrýjandi hefur ekki fengið meiri greiðslur úr hendi stefnda en honum bar, miðað við söluverð bifreiðanna til þeirra Páls og Hilmars, þá ber að sýkna hann af endurgreiðslukröfu stefnda í málinu og jafnframt fella úr gildi löghaldsgerðina frá 17. desember 1953. Hins vegar ber að staðfesta ákvæði héraðsdóms 6 82 um, að áfrýjandi skili stefnda aftur húsgagnaáklæðinu, og þykir hæfilegt að ákveða honum þriggja vikna frest frá lög- birtingu dómsins til að inna þá skyldu af hendi. Eftir þessum málsúrslitum þykir rétt, að stefndi greiði áfrýjanda málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti, samtals kr. 3500.00. Dómsorð: Hin áfrýjaða löghaldsgerð er úr gildi felld. Áfrýjandi, Gunnar S. Hólm, skili stefnda, Davíð Sig- urðssyni, húsgagnaáklæði því, sem um ræðir í máli þessu, innan 3 vikna frá birtingu dóms þessa, en að öðru leyti skal hann vera sýkn af kröfum stefnda í málinu. Stefndi greiði áfrýjanda málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti, samtals kr. 3500.00. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Dómur bæjarþings Hafnarfjarðar 8. júní 1954. Mál þetta, sem tekið var til dóms 28. maí s.l., er höfðað fyrir aukadómþingi sýslunnar með stefnu, út gefinni 17. desember 1953, af Davíð Sigurðssyni, íþróttakennara í Reykjavík, gegn Gunnari S. Hólm húsgagnabólstrara, Þóroddsstöðum, Sandgerði, aðallega til afhendingar á húsgagnasetti, tveimur djúpum stólum og einum sófa, í rauðleitum lit með útskornum örmum, að viðlögðum dag- sektum frá löglegri birtingu væntanlegs dóms, auk 6% ársvaxta af kr. 9300.00 frá 1. júní 1953 til greiðsludags og málskostnaðar að skaðlausu. Til vara krefst stefnandinn, að stefndi verði dæmdur til greiðslu á kr. 8000.00 og að skila honum húsgagnaáklæði því, er hann afhenti honum vorið 1953. Um varakröfuna er krafizt vaxta og málskostnaðar sem í aðalkröfu. Þá er og krafizt staðfestingar á löghaldsgerð, er fram fór hjá stefnda 17. desember 1953. Af hálfu stefnda er krafizt algerrar sýknu í málinu af öllum kröfum stefnandans og að honum verði dæmdur ríflegur máls- kostnaður. Þá krefst stefndi þess einnig, að stefnandi verði dæmd- ur Í sekt samkvæmt 188. gr. laga 85/1936, 2. og 4. tl. Málavextir eru þessir: Í marzmánuði 1953 tókst stefnandinn, Davíð Sigurðsson íþrótta- kennari, á hendur að selja fyrir stefnda, Gunnar Hólm húsgagna- 83 bólstrara, tvær bifreiðar, og var talað um verð, 25 þúsund krónur, fyrir báðar. Önnur bifreiðin var vöruflutningabifreið af gerðinni Studebaker, G 1438, smíðaár 1942, og var virt á kr. 15.000.00, en hin var sendiferðabifreið af gerðinni Hillmann, sama smíðaár, virt á 10 þúsund krónur, með skrásetningarmerki R 4910. . Stefndi er húsgagnabólstrari, og segir stefnandinn, að enn frem- ur hafi samningur tekizt með þeim á þann veg, að stefndi smíð- aði fyrir hann tvo djúpa stóla og sófa, sem stefndi hefði verðlagt á kr. 8000.00, þó þannig, að stefnandanum bar að útvega á sinn kostnað áklæði á húsgögn þessi. Telur stefnandinn, að stefndi hafi lofað að afhenda húsgögnin að mánuði liðnum frá samkomu- lagi þessu, en áklæðið hefði stefndi fengið einhvern næsta dag. Eftir þessum samningum, segir stefnandinn, að mál þessi hefðu staðið þannig, að stefnandanum bar að standa skil á kr. 33.000.00 gegn því að fá afhentar umræddar bifreiðar og húsgögnin, og heldur stefnandinn fram, að hann hafi uppfyllt þenna samning af sinni hálfu. Stefndi viðurkennir, að hann hafi ekki ætlazt til að fá nema kr. 33.000.00 fyrir báðar bifreiðarnar og sófasettið, enda þótt stefnandinn seldi bifreiðarnar hærra verði, svo framarlega sem salan færi fram fyrir 7. apríl, og enn fremur, að stefnandinn tæki að sér að greiða af nefndri upphæð kr. 3000.00 til Óskars Cortes. En þar sem stefnandinn hafi ekki staðið við þessi skilyrði, neitar stefndi að afhenda sófasettið, fyrr en stefnandi hafi skilað kr. 3960.00 af söluverði bílanna og auk þess boðið fram greiðslu fyrir sófasettið. Ágreiningurinn í máli þessu snýst fyrst og fremst um það, hvort stefnandinn sé búinn að uppfylla áðurgreinda samninga af sinni hálfu eða hvort stefnandinn hafi sett skilyrði, sem séu óupp- fyllt enn. Umræddur samningur milli stefnanda og stefnda var ekki skrif- legur, heldur aðeins munnlegur, en tvö vitni telja sig hafa heyrt, er stefnandinn og stefndi sömdu með sér um þessi kaup. Bæði þessi vitni bera, að þau hafi heyrt þá stefnda og stefnandann ganga frá samningunum á þá leið, sem stefnandinn hefur haldið fram, án þess að stefndi hafi sett þau skilyrði, sem hann hefur getið um. Að vísu hefur annað vitnið tekið fram, er það mætti fyrir rétti, að það sé vel mögulegt, að einhver atriði hafi farið framhjá hon- um, en hitt vitnið kveður sig hafa verið á skrifstofu stefnandans allan daginn og telur sig hafa fylgzt allvel með samtali þeirra stefnandans og stefnda, og aðalatriðið fyrir stefnda hafi verið að fá 32 eða 33 þúsund krónur fyrir bifreiðarnar og sófasettið, en 84 hitt ekkert nánar tiltekið, að greiðsla þyrfti að fara fram, fyrr en stefnandinn hefði selt bifreiðarnar. Bæði vitnin staðfestu þetta fyrir rétti, og framburðurinn tekinn jafngildur og eiðfestur væri. Með framburði þessara vitna og öðru, sem viðurkennt er og upplýst um fyrrgreinda samninga milli aðilja og sölu bifreiðanna, verður dómurinn að fallast á, að stefnandinn hafi fært fullnægj- andi sönnunargögn fyrir kröfum sínum, enda hafa ekki af hálfu stefnda verið færðar sönnur á, að hann hafi sett nein tímatak- mörk eða slík skilyrði í samningnum. í Ekki verður þó talið fært að taka aðalkröfu stefnandans til greina, þar sem ekki liggja fyrir nægilega nákvæmar upplýsingar um gerð, útlit, frágang og annað, er máli skiptir, varðandi um- rætt húsgagnasett. “ Bins vegar má fallast á varakröfu stefnandans um greiðslu kr. 8000.00 með 6% ársvöxtum af þeirri upphæð frá stefnudegi 17. desember s.l. til greiðsludags. Þá ber og að skylda stefnda til að skila aftur umræddu húsgagnaáklæði, er stefndi viðurkennir að hafa tekið við. Samkvæmt þessari niðurstöðu ber að gera stefnda að greiða stefnandanum málskostnað, er þykir hæfilega metinn kr. 800.00. Að lokum ber að staðfesta löghaldsgerð, er fram fór hjá stefnda 17. desember 1953, til tryggingar þessum kröfum. Ekki þykir ástæða til að taka kröfur stefnda til að sekta stefnandann að neinu leyti til greina. Því dæmist rétt vera: Stefndi, Gunnar S. Hólm, greiði stefnandanum, Davíð Sig- urðssyni, kr. 8000.00 með 6% ársvöxtum frá 17. desember 1953 til greiðsludags og skili honum ofangreindu húsgagna- áklæði, hvort tveggja innan 15 daga frá lögbirtingu dóms þessa. Þá greiði stefndi stefnandanum innan sama frests máls- kostnað með 800 krónum. Svo staðfestist fyrir tildæmdum upphæðum löghaldsgerð frá 17. desember 1953. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. 85 Föstudaginn 3. febrúar 1956. Nr. 37/1955. Ragnar Jónsson og Tómas Guðmundsson (Ragnar Jónsson) gegn Guðlaugi Rósinkranz og gagnsök (Egill Sigurgeirsson). Dóminn skipuðu hinir reglulegu dómarer Hæstaréttar. Meiðyrði. Dómur Hæstaréttar. Aðaláfrýjendur hafa skotið máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 23. febrúar 1955. Krefjast þeir sýknu af dómkröfum gagnáfrýjanda og málskostnaðar úr hendi hans í héraði og fyrir Hæstarétti. Gagnáfrýjandi hefur áfrýjað málinu af sinni hálfu með stefnu 17. marz 1955. Krefst hann þess, að ummæli þau, sem stefnt er út af og greind eru í héraðsdómi, verði ómerkt, að aðaláfrýjendum verði dæmd þyngsta refsing fyrir ummælin og þeim dæmt skylt, að viðlögðum hæfilegum dagsektum, að skýra í tímaritinu Helgafelli frá úrslitum máls þessa svo og því af forsendum dómsins, sem dómurinn telji ástæðu til. Þá krefst gagnáfrýjandi og þess, að aðaláfrýjendum verði dæmt að greiða in solidum málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti. Með skírskotun til forsendna hins áfrýjaða dóms þykir mega staðfesta ákvæði hans um ómerkingu ummæla, refsingu aðaláfrýjenda og skyldu þeirra til að birta auglýsingu um málalok að öðru leyti en því, að birtingarfrestur ákveðst tvær vikur frá lögbirtingu dóms þessa. Eftir atvikum þykir rétt, að aðaláfrýjendur greiði gagn- áfrýjanda in solidum málskostnað í héraði og fyrir Hæsta- rétti, samtals kr. 3000.00. Dómsorð: Óröskuð eru ákvæði héraðsdóms um ómerkingu um- mæla, refsingu aðaláfrýjenda, Ragnars Jónssonar og 86 Tómasar Guðmundssonar, og um skyldu þeirra til að birta auglýsingu um málalok að öðru leyti en því, að birtingarfrestur ákveðst tvær vikur frá birtingu dóms þessa. Aðaláfrýjendur greiði in solidum gagnáfrýjanda, Guðlaugi Rósinkranz, kr. 3000.00 í málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti að viðlagðri aðför að lögum. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 11. febrúar 1955. Mál þetta, sem dómtekið var 31. f. m., hefur Guðlaugur Rósin- kranz þjóðleikhússtjóri, hér í bæ, höfðað fyrir bæjarþinginu að undangenginni árangurslausri sáttaumleitan með stefnu, út gef- inni 7. desember 1953, gegn Ragnari Jónssyni, Reynimel 49, og Tómasi Guðmundssyni, Bergstaðastræti 48, báðum hér í bæ, vegna ummæla um stefnanda í grein, sem birtist í októberhefti tíma- ritsins „Helgafells“ árið 1953, en stefndu eru ritstjórar þess tímarits. Hin umstefndu ummæli, sem birtust í greinarflokknum „Á förn- um vegi“ í grein undir fyrirsögninni „Ég einn“, sem rituð er undir dulnefni, eru þessi: I. „Gengu þessi leiðindi svo langt, að þjóðleikhússtjóri átti sérstakt blaðaviðtal af því tilefni, að hann endursendi öðr- um ritstjóra þessa tímarits bók. Var þetta þá hans met í yfir- lætisfullri auglýsingastarfsemi fyrir sinni persónu, ef tilburðir slíkir sem þessir eru þá ekki einkenni sjúklegrar mikil- mennsku“. II. „Allur þessi samblástur var svo augljóslega runninn und- an rifjum þjóðleikhússtjóra og skrif öll í samráði við hann, að flestum er nú ljóst orðið, hverjir það voru, sem æstu til ófriðar“. III. „Í síðasta pistli sínum tókst þjóðleikhússtjóra að slá sitt fyrra met í mikilmennskubrjálæði. Bæjarbúar munu vafalaust hafa rekið upp stór augu og brosað vorkunnsamlega, ...“ IV. „Nei, Guðlaugur Rósinkranz hefur enga óperu valið, al- Þjóð veit, að hann veit ekkert um óperur, að hann hefur bók- staflega enga þekkingu á hljómsveitarstjórn eða leikstjórn, að hann veit yfirleitt ekki neitt um list“. Stefnandi, sem telur ummæli þessi meiðandi og móðgandi fyrir sig og tilhæfulaus með öllu, hefur gert eftirfarandi dómkröfur: 87 að hin tilgreindu ummæli, sem birtust í októberhefti tíma- ritsins „Helgafells“, og aðdróttanir þær, sem í þeim liggja, verði dæmd dauð og ómerk, að stefndu verði dæmdir í þyngstu refsingu, er lög leyfa, fyrir að hafa viðhaft ummælin og breitt þau út opinberlega, að stefndu verði að viðlögðum hæfilegum dagsektum til stefn- anda dæmdir til þess að birta í tímariti því, „Helgafelli“, er hin framangreindu meiðyrði hafa birzt í og þeir eru rit- stjórar fyrir, úrslit máls þessa og það af forsendum dóms- ins, er dómarinn telur ástæðu til, að stefndu verði dæmdir til þess in soliðum að greiða máls- kostnað að skaðlausu að mati dómarans. Stefndu hafa krafizt sýknu og málskostnaðar úr hendi stefn- anda að mati dómarans. Af hálfu stefndu er því haldið fram, að hin tilgreindu ummæli séu úr aðsendri grein, en ekki úr ritstjórnargrein. Ummælin séu rifin úr samhengi og sýni ekki rétta mynd af áliti greinar- höfundar. Um 1. Fallast má á það með stefnanda, að ummælin „Var þetta þá hans met í yfirlætisfullri auglýsingastarfsemi fyrir sinni per- sónu, ef tilburðir slíkir sem þessir eru þá ekki einkenni sjúklegr- ar mikilmennsku“, séu meiðandi fyrir hann. Þykja þau varða við 235. gr. almennra hegningarlaga nr. 19 frá 1940, og ber að refsa stefndu fyrir þau, enda hafa þau ekki verið réttlætt. Þá þykir bera að ómerkja ummælin samkvæmt 1. mgr. 241. gr. almennra hegningarlaga. Um II. Fallast má á það með stefnanda, að ummæli þessi séu móðgandi fyrir hann. Þykja þau varða við 234. gr. almennra hegningarlaga nr. 19 frá 1940, og ber að refsa fyrir þau, enda hafa þau ekki verið réttlætt. Þá þykir bera að ómerkja ummælin samkvæmt 1. mgr. 241. gr. almennra hegningarlaga. Um III. Fallast má á það með stefnanda, að ummæli þessi séu meiðandi fyrir hann. Þykja þau varða við 235. gr. almennra hegningarlaga nr. 19 frá 1940, og ber að refsa stefndu fyrir þau, enda hafa þau ekki verið réttlætt. 88 Þá þykir bera að ómerkja ummælin samkvæmt 1. mgr. 241. gr. almennra hegningarlaga. Um IV. Af hálfu stefndu er því haldið fram, að ummæli þessi séu dómur um listræna stjórn stefnanda á málefnum þjóðleikhúss- ins, þ. e. listdómur, sem sé heimill og refsilaus. Það mun að vísu alkunna, að stefnandi sé ekki sérmenntaður á sviði hljómlistarstjórnar eða leikstjórnar, en þegar hin tilgreindu ummæli eru virt, má fallast á það með stefnanda, að ummæli þessi séu í heild móðgandi fyrir hann. Þykja þau varða við 234. gr. almennra hegningarlaga nr. 19 frá 1940, og ber að refsa stefndu fyrir þau, enda hafa þau ekki verið réttlætt. Þá þykir bera að ómerkja ummælin samkvæmt 1. mgr. 241. gr. almennra hegningarlaga. Refsing stefnda Ragnars Jónssonar þykir hæfilega ákveðin 900 króna sekt í ríkissjóð, og komi í stað sektarinnar 4 daga varð- hald, verði hún ekki greidd innan aðfararfrests í máli þessu. Refsing stefnda Tómasar Guðmundssonar þykir hæfilega ákveð- in 900 króna sekt í ríkissjóð, og komi í stað sektarinnar 4 daga varðhald, verði hún ekki greidd innan aðfararfrests í máli þessu. Þá ber samkvæmt 11. gr. tilskipunar 9. maí 1855 að skylda stefndu til að birta auglýsingu í tímaritinu „Helgafelli“, þar sem glöggt komi fram, hverjar dómkröfur stefnandi hefur gert í máli þessu og á hvern hátt var um þær dæmt svo og úrslit málsins. Ber stefndu að viðlögðum 30 króna dagsektum til stefnanda að birta auglýsingu þess efnis frá stefnanda í 1. eða 2. hefti tíma- ritsins „Helgafells“, sem út kemur að liðnum aðfararfresti í máli þessu, og eftir að auglýsingin og krafa um birtingu hennar hefur komið fram frá stefnanda. Eftir þessum málalokum þykir rétt, að stefndu greiði in soliðum stefnanda kr. 500.00 í málskostnað. Dómsorð: Framangreind ummæli skulu vera ómerk. Stefndi Ragnar Jónsson greiði 900 króna sekt í ríkissjóð, en sæti 4 daga varðhaldi, verði sektin ekki greidd innan að- fararfrests í máli þessu. Stefndi Tómas Guðmundsson greiði kr. 900.00 sekt í ríkis- sjóð, en sæti 4 daga varðhaldi, verði sektin ekki greidd innan aðfararfrests í máli þessu. Stefndu ber að viðlögðum 30 króna dagsektum til stefn- 89 anda, Guðlaugs Rósinkranz, að birta auglýsingu samkvæmt framanskráðu í 1. eða 2. hefti tímaritsins „Helgafells“, sem út kemur að liðnum aðfararfresti í máli þessu og eftir að aug- lýsingin og krafa um birtingu hennar hefur komið fram frá stefnanda. Stefndu greiði stefnanda in solidum kr. 500.00 í máls- kostnað. Dómi þessum ber að fullnægja innan 15 daga frá lögbirt- ingu hans að viðlagðri aðför að lögum. Föstudaginn 3. febrúar 1956. Nr. 1831/1955. Ákæruvaldið (Einar B. Guðmundsson) gegn Arthur Wood Bruce (Lárus Fjeldsted). Dóminn skipuðu hinir reglulegu dómarar Hæstarét!ar. Fiskveiðabrot. Dómur Hæstaréttar. Eftir uppsögu héraðsdóms hefur skólastjóri Stýrimanna- skólans markað á sjóuppdrátt eftirtalda staði togara ákærða samkvæmt mælingum varðskipsins þann 18, júlí 1955: Kl. 19,52 mældist staður togarans um 1,4 sm fyrir innan fisk- veiðimörkin, kl. 20,08 um 0,8 sm fyrir innan fiskveiðimörkin og kl. 21,45 um 0,2 sm fyrir innan fiskveiðimörkin við dufl það, sem varðskipið setti við hlið togarans kl. 20.54. Sam- kvæmt þessu og að öðru leyti með skírskotun til forsendna héraðsdóms hefur ákærði gerzt brotlegur við lagaákvæði þau, sem vitnað er til í hinum áfrýjaða dómi. Með framangreindri athugasemd og þar sem gullgengi íslenzkrar krónu hefur eigi breytzt frá uppsögu héraðsdóms, ber að staðfesta hann að öðru leyti en því, að frestur til greiðslu sektar ákveðst 4 vikur frá birtingu dóms þessa. Eftir þessum úrslitum verður ákærða dæmt að greiða all- 90 an áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin málflutn- ingslaun skipaðs sækjanda og verjanda fyrir Hæstarétti, kr. 3000.00 til hvors. Dómsorð: Héraðsdómurinn á að vera óraskaður að öðru leyti en því, að frestur til greiðslu sektar er 4 vikur frá birtingu dóms þessa. Ákærði, Arthur Wood Bruce, greiði allan áfrýjunar- kostnað sakarinnar, þar með talin málflutningslaun sækj- anda og verjanda í Hæstarétti, hæstaréttarlögmannanna Einars B. Guðmundssonar og Lárusar Fjeldsteds, kr. 3000.00 til hvors. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur sakadóms Akureyrar 20. júlí 1955. Mál þetta, sem dómtekið var í dag, er af ákæruvaldsins hálfu höfðað með ákæru, út gefinni af dómsmálaráðherra í dag, gegn ákærða, Arthur Wood Bruce, skipstjóra á enska togaranum Vala- fell, GY 383, til heimilis í Grimsby í Englandi, fyrir meint brot á 1. gr. laga nr. 5/1920, sbr. 1. gr. laga nr. 82/1952, með því að hafa verið að botnvörpuveiðum á nefndum togara um kl. 8—9 að kvöldi mánudagsins 18. þ.m. út af Þistilfirði innan takmarka- línunnar samkvæmt 1. gr. reglugerðar nr. 21/ 1952, sbr. lög nr. 44/1948 og lög nr. 81/1952. Er hann ákærður til að sæta refsingu samkvæmt 3. gr. laga nr. 5/1920, sbr. 1. gr. laga nr. 5/1951 og 1. gr. laga nr. 81/1952, upptöku afla og veiðarfæra nefnds togara og greiðslu alls sakarkostnaðar. Ákærði, Arthur Wood Bruce, er fæddur í Skotlandi 23. sept- ember 1919 og hefur ekki samkvæmt framlögðu hegningarvott- orði fyrr sætt kæru eða refsingu fyrir neitt afbrot hér á landi. Málsatvik eru sem nú skal greina: Mánudaginn 18. þ. m. var varðskipið Óðinn statt austur af Hraunhafnartanga á S-A leið, er togari sást framundan, og hélt hann S-A-læga stefnu. Kl. 19,52 var gerð eftirfarandi staðar- ákvörðun á togaranum: O Þverárhyrna # Raufarhafnarvita Hraunhafnartangavita > 44 30 91 Stefna varðskipsins er þá r/v 111“ og togarinn beint fram- undan í 4.8 sm fjarlægð eftir radar, og. sýndi það togarann 1.3. sm innan fiskveiðitakmarkanna. Var nú ferð varðskipsins aukin. Kl. 20.08 var stefna varðskipsins sú sama 111“ r/v, þegar gerð var eftirfarandi staðarákvörðun: A Sandhaugur Raufarhafnarviti > 24: 2 O Gefla > og um leið var mælt: togarinn > 769 167 A Sandhaugur og var togarinn þá svo til beint framundan í 3.6 sm fjarlægð eftir radar, og sýndi það stað hans um 1.0 sm innan fiskveiði- takmarkanna. Virtist togarinn þá halda lítið eitt til bakborða, og nálgaðist nú varðskipið hann óðum. Kl. 20.39 dró varðskipið upp stöðvunarmerki. Kl. 20,46—20,48 var þremur lausum skotum skotið, en togarinn hélt enn áfram að toga. Kl. 20,50 var kúlu- skoti skotið, og gaf þá togarinn frá sér hljóðmerki, en hélt þó enn áfram. Kl. 20,54 var varðskipið komið samsíða togaranum og lét þá út dufl rétt við bakborðshlið togarans. Enn var haldið áfram að toga, en kl. 20.58 var byrjað að hífa upp vörpuna á togaran- um og sást fiskur í henni, en virtist lítill. Varðskipið lagði síðan að hlið togarans, og var skipstjóri hans kvaddur um borð í varð- skipið og var honum skýrt frá því, að hann væri að veiðum inn- an fiskveiðitakmarka, og var skipstjóra boðið að taka þátt í stað- arákvörðun skipanna. Kl. 21.45 var gerð eftirfarandi staðar- ákvörðun við duflið, sem varðskipið hafði sett niður við hlið tog- arans, þ. e. innan við hann: A Gunnólfsvíkurfjall A Geirlaug O Gefla > 47 257 > 46? 35 dýpi 175 m. Fjarlægð í Melrakkanes 11.0 sm eftir radar, og er það 0.3 sjómílur innan takmarkanna. 2. stýrimaður og einn háseti voru settir um borð í togarann og lagt fyrir hann að fylgja varð- skipinu eftir til Akureyrar, og var kl. þá 23,35. Til Akureyrar var komið kl. 14,25 þ. 19. þ. m. Kl. 21.00 þ. 18. þ. m. var veðrið: hægviðri, skýjað, skyggni gott. Sjór: V 2. Ákærði hefur viðurkennt, að hann hafi verið að botnvörpu- veiðum, þegar varðskipið nálgaðist skip hans, og hafi hann verið 92 að draga vörpuna inn, þegar skipið kom að honum. Samkvæmt skýrslu yfirmanna varðskipsins hafði ákærði ekkert við framan- greindar staðarákvarðanir þeirra að athuga, en þegar fyrir rétt kom, vildi hann ekki viðurkenna þær. Við sjálfar athuganirnar hefur hann talið sig hafa það að athuga, að skyggni hafi ekki verið vel gott, því þokuslæðingur hafi verið og um tíma nokkur súld. Hefur hann viðurkennt, að honum hafi af varðskipsmönn- um verið boðið að gera sextantmælingar á tökustaðnum, en hann hefur staðfest, að hann hafi ekki getað það, vegna þess að hann hafi ekki getað séð einn miðunarstaðinn (þann í miðið). Þá hreyfði hann andmælum út af því, að sjókort hans væri ekki eins og kort varðskipsmanna, og bar það, að eftir þeirra korti og staðsetningum hefði hann verið 03 sm innan línunnar, en samkvæmt sínu korti 1 sm. utan línunnar. Sjókort það, sem hann var með á tökustaðnum og lagt hefur verið fram sem dskj. nr. 4, er af öllu landinu og í miklu minni mælikvarða en íslenzku kortin. Gerði skipherra varðskips- ins athuganir á því, hver væri stytzta vegalengd frá Melrakka- nesi að friðunarlínunni eftir hvoru tveggja kortanna, og reyndist það 10 sm á korti togarans, en 10.3 sm á korti hans sjálfs. Athug- að var um að setja út mælingar varðskipsmanna á kort skipstjóra, en það reyndist ekki mögulegt með neinni nákvæmni, vegna þess að mælipunktar og sum nöfn miðunarstaða vantaði á það. Ákærði skýrði svo frá, að þetta hefði verið hans fyrsta tog, eftir að hann kom frá Englandi. Þegar hann kom á þessar slóðir, kvaðst hann hafa farið að fiskidufli, sem togarinn Cape Cleve- land hafði lagt út, og hafði skipstjóri hans sagt honum, að það væri % sm utan landhelgi. Kvaðst hann hafa kastað skammt frá dufli þessu og togað innan við það í ASA. Telur hann sig þá hafa verið %4— 4 sm utan friðunarlínunnar. Eftir ósk ákærða mældi varðskipið stað bauju þessarar, og setti skipherrann það út á sjó- kort, er lagt hefur verið fram í réttinum, og reyndist það vera 0.15 sm utan línu, en samkvæmt útsetningu á því, er skipherr- ann gerði í réttinum, var það 0.17—0.18 sm utan línu. Hefur ákærði leitazt við í rannsókn málsins að bera fyrir sig framan- greinda staðsetningu skipstjórans á Cape Cleveland. Þá hefur ákærði viljað bera eftirfarandi fyrir sig. Eftir að varð- skipið var lagzt við hlið togarans, gerðu 1. og 2. stýrimaður varð- skipsins ásamt ákærða athuganir á raðar og áttavita á stað tog- arans, og taldist þeim til, að hann væri miðað við Melrakkanes 208? og settu það því út á korti ákærða, sbr. dskj. nr. 4, og sýndi það togarann utan línu. Þegar þeir stýrimennirnir voru búnir 93 að setja þetta út á kortinu, endurtóku þeir athugunina saman og fengu þá 218“. Hafa stýrimennirnir viðurkennt þetta, en þeir hafa báðir talið, að líkur væru á mislestri við fyrri mælinguna, og hér hafi ekki verið höfð sú nákvæmni við, sem nauðsynlegt sé, ef byggja eigi á radarathuguninni, en telja, að það hafi ekki verið meiningin með þessu. Ákærði hefur hins vegar viljað halda því fram, að ekkert hafi verið við þetta verk að athuga hjá þeim, enda hafi hann bæði fylgzt með áttavita og radar við athugunina. Þegar litið er til þess, að staður togarans varð ekki settur út á sjókort ákærða, verður ekki hægt að byggja á mismun þeim, er virtist vera á sjókortunum. Ekki verður heldur neitt lagt upp úr umsögn ákærða um stað fiskiduflsins frá b/s Cape Cleveland, þar sem það reyndist rangt samkvæmt útreikningum varðskips- manna, og þar sem sextantmælingar við góð skilyrði eru að áliti hinna sérfróðu manna dómsins miklu öruggari en raðarmælingar, og þegar jafnframt eru athuguð atvik að radarathugun þeirri, er fram fór í togaranum, telur rétturinn, að hún haggi ekki við mæl- ingum varðskipsins. Þar sem hins vegar skipherra varðskipsins og báðir stýrimennirnir hafa borið það og staðfest það með eiði sínum, að skilyrði til hornamælinga hafi verið góð og þeir hafi allir gert þær og sannprófað þær þannig, þá sé ekki unnt annað en að taka þær sem fullgilda sönnun fyrir stað togarans og að hann hafi verið innan friðunarlínunnar, og þar sem ákærði hefur viðurkennt að hafa verið að togveiðum á þessu svæði á tíma þeim og stað, er í ákæru greinir, er sök hans, sbr. ákæru, nægilega upp- lýst. Varðar brot þetta ákærða við ákvæði þau, er í ákæru grein- ir og tilfærð eru hér að framan. Samkvæmt mælingabréfi togarans er brúttórúmlestastærð hans 380.02, og samkvæmt vottorði Landsbanka Íslands er gullgengi íslenzkrar krónu þannig, að 100 gullkrónur jafngilda 738.95 seðla- krónum. Með hliðsjón af framanrituðu þykir refsing hins ákærða hæfi- lega ákveðin kr. 74.000.00 í Landhelgissjóð Íslands, og komi 7 mánaða varðhald í stað sektarinnar, verði hún eigi greidd innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Afli og veiðarfæri um borð í togaranum Valafell, GY 383, þar með taldir dragstrengir, skulu upptæk gerð, og renni andvirðið í Landhelgissjóð Íslands. Ákærði greiði allan kostnað sakarinnar. Dómur þessi var kveðinn upp af Sigurði M. Helgasyni, fulltrúa bæjarfógeta, ásamt meðdómendunum Þorsteini Stefánssyni hafn- arverði og Benedikt Steingrímssyni fyrrverandi hafnarverði. 94 Dómsorð: Ákærði, Arthur Wood Bruce, greiði kr. 74.000.00 sekt í Landhelgissjóð Íslands, og komi 7 mánaða varðhald í stað sektarinnar, verði hún eigi greidd innan 4 vikna frá lög- birtingu dóms þessa. Allur afli og veiðarfæri, þar með taldir dragstrengir, um borð í togaranum Valafell, GY 383, verði gerð upptæk, og renni andvirðið í Landhelgissjóð Íslands. Ákærði greiði allan kostnað sakarinnar. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Föstudaginn 3. febrúar 1956. Nr. 176/1954. Fjármálaráðherra f. h. ríkissjóðs (Sigurður E. Ólason) gegn Eiríki Eiríkssyni og gagnsök (Ólafur Þorgrímsson). Dóminn skipuðu hinir reglulegu dómarar Hæstaréttar. Um ábyrgð á tjóni farþega, er hafði ókeypis far með bifreið og hlaut meiðsli vegna mistaka ökumanns. Dómur Hæstaréttar. Aðaláfrýjandi, sem skotið hefur máli þessu til Hæstarétt- ar með stefnu 5. nóvember 1954, gerir þær dómkröfur, að honum verði dæmd sýkna og að gagnáfrýjanda verði dæmt að greiða kostnað af málinu bæði í héraði og fyrir Hæstarétti. Gagnáfrýjandi hefur áfrýjað málinu með stefnu 30. nóv- ember 1954. Krefst hann þess, að aðaláfrýjanda verði dæmt að greiða honum kr. 99.000.00 ásamt 6% ársvöxtum frá 20. september 1954 til greiðsludags og svo málskostnað bæði í héraði og fyrir Hæstarétti eftir mati dómsins. Gagnáfrýjandi hafði ókeypis far í bifreið löggæzlumanna á vegum úti, R 1212, þá er slys það varð, er í málinu greinir. Flutningur á gagnáfrýjanda var eigi framkvæmd á starfa 95 löggæzlumanna né í svo nánu sambandi við hann, að aðal- áfrýjandi verði ábyrgur til fébóta fyrir meiðsli gagnáfrýj- anda, er urðu af mistökum löggæzlumannsins við akstur bif- reiðarinnar. Samkvæmt þessu verður að sýkna aðaláfrýj- anda af kröfum gagnáfrýjanda, en rétt þykir að dæma hvor- um aðilja að bera sinn kostnað af málinu bæði í héraði og fyrir Hæstarétti. Dómsorð: Aðaláfrýjandi, fjármálaráðherra f. h. ríkissjóðs, á að vera sýkn af kröfum gagnáfrýjanda, Eiríks Eiríksson- ar, Í máli þessu. Hvor aðilja beri sinn kostnað af málinu bæði í héraði og fyrir Hæstarétti. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 20. október 1954. Mál þetta, sem dómtekið var 23. í. m., hefur Eiríkur Eiríksson trésmiður, Hofteigi 26, hér í bæ, höfðað fyrir bæjarþingi Reykja- víkur með stefnu, út gefinni 14. apríl f. á. gegn fjármálaráð- herra f. h. ríkissjóðs til greiðslu skaðabóta, að fjárhæð kr. 100.000.00, auk 6% ársvaxta frá 20. október 1945 til greiðsludags og málskostnaðar að skaðlausu. Við munnlegan flutning málsins lækkaði stefnandi bótakröf- una niður í kr. 99.000.00 og krafðist 6% ársvaxta af henni frá 20. september þ. á. til greiðsludags og málskostnaðar, eins og í stefnu greinir. Stefndi hefur aðallega krafizt sýknu af kröfum stefnanda og hæfilegs málskostnaðar úr hendi hans eftir mati dómarans. Til vara hefur hann mótmælt kröfum stefnanda sem allt of háum. Málavextir eru þessir: Laugardaginn 20. október 1945, kl. um 10 f. h., tók stefnandi og eiginkona hans, Helga Jónsdóttir, sér far með bifreið stefnda, R 1212, frá Reykjavík til Sauðárkróks, en þar voru hjónin þá búsett. Steinþór Ásgeirsson lögregluþjónn ók bifreiðinni og leyfði þeim hjónunum farið. Auk hjónanna og Steinþórs var Jóhann Ólafsson lögregluþjónn með í bifreiðinni frá Reykjavík. Á leið- inni norður var komið við í Borgarnesi og Björn Blöndal Jónsson löggæzlumaður tekinn í bifreiðina. Mun hann hafa verið aðal- umráðamaður bifreiðarinnar í ferðinni, og samþykkti hann flutn- 96 ing hjónanna. Förin norður var farin af hálfu löggæzlumannsins og lögregluþjónanna til löggæzlu á vegum úti og bifreiðaeftirlits. Þau hjónin greiddu ekkert endurgjald fyrir farið. Ökumaður bif- reiðarinnar, Steinþór Ásgeirsson, hefur skýrt svo frá fyrir dómi, að klukkan rúmlega 6% e. h. laugardaginn 20. október 1945 hafi hann verið staddur á Húnvetningabraut skammt fyrir sunnan Sveinsstaði. Mikið hafi verið farið að skyggja, og hafi hann ekið með ljósum, en ekki hafi verið orðið nógu dimmt til þess, að þeirra væri nema lítil not. Hann kveðst hafa ekið nokkuð hart, enda vegurinn góður, og þeir hafi þurft að flýta sér, en allt í einu hafi hann orðið var við holu á veginum framundan. Hafi hann þá beygt til hægri til þess að losna við holuna, en við það hafi bif- reiðin lent í lausamöl og runnið til að aftan. Þegar hann hafi síðan sveigt bifreiðina aftur inn á veginn, hafi hún farið út af vinstri vegbrún og oltið yfir sig. Ökumaðurinn telur sig ekki geta um það sagt, hve hraði bifreiðarinnar hafi verið mikill um það leyti, er slysið varð, þar sem hraðamælir hafi ekki verið í sam- bandi. Við slys þetta hlutu hjónin nokkur meiðsl. Telur stefnandi, að rekja megi slysið til óvarlegs aksturs bifreiðarstjórans, og beri því ríkissjóður sem eigandi bifreiðarinnar ábyrgð á tjóni því, er af slysinu hafi hlotizt. Styður stefnandi kröfur sínar á hendur stefnda í fyrsta lagi beim rökum, að stefndi sé bótaskyldur sam- kvæmt sérreglum 1. mgr. 34. sbr. 35. gr. bifreiðalaganna um ábyrgð á slysi eða tjóni, er hljótist af notkun bifreiðar á mönn- um eða munum. Þá telur stefnandi í öðru lagi, að stefndi beri ábyrgð á tjóninu eftir almennum reglum. Bifreiðarstjórinn, sem valdið hafi slysinu með ógætilegum akstri, hafi, er það varð, verið að skyldustörfum sínum í þágu stefnda, og beri stefndi því ábyrgð á honum sem starfsmanni sínum. Hefur stefnandi sundurliðað kröfu sína svo: 1. Örorkubætur .........0... kr. 90.000.00 2. Bætur fyrir þjáningar og óþægindi .. — 8.000.00 3. Læknishjálp og fataspjöll .......... — 1.000.00 Samtals kr. 99.000.00 Stefndi hefur fyrst og fremst hreyft þeirri varnarástæðu, að stefnandi hafi vegna aðserðaleysisverkana firrt sig rétti til bóta, þar sem ekki hafi verið hafizt handa um heimtu bótanna, fyrr en um það bil 71 ári eftir að slysið varð. En á þessa varnarástæðu 97 verður ekki fallizt. Bótakrafan er ekki fyrnd, og ekki verður séð, að stefnandi hafi nokkru sinni fallið frá henni. Þá reisir stefndi sýknukröfuna á því, að bifreiðarstjórinn hafi ekki valdið slysinu á saknæman hátt, heldur hafi það orðið af óhappatilviljun, sem stefndi beri ekki ábyrgð á. Enn heldur stefndi því fram, að hin sérstæða ábyrgðar- og sönnunarregla 1. mgr. 34. sbr. 35. gr. bifreiðalaganna eigi hér ekki við. Stefnandi hafi fengið að „fljóta með“ í bifreiðinni, án þess nokkurt endurgjald kæmi fyrir, enda hafi bifreiðin ekki verið til afnota fyrir almenning gegn borgun. Loks reisir stefndi sýknukröfuna á því, að jafnvel þótt bif- reiðarstjórinn hefði átt einhverja sök á slysinu, þá leiði Það ekki til bótaskyldu ríkissjóðs, eins og hér hagar til. Bifreiðar- stjórinn hafi tekið stefnanda og eiginkonu hans í bifreiðina á eigin ábyrgð og í persónulegu greiðaskyni, án samráðs við eiganda hennar og án þess að bifreiðin væri ætluð til slíkra flutninga. Hafi því bifreiðarstjórinn með því að leyfa hjónunum far með bif- reiðinni farið út fyrir starfssvið sitt, en stefndi geti ekki borið ábyrgð á starfsmönnum sínum utan starfssviðs þeirra. Frásögn bifreiðarstjórans, sem rakin hefur verið hér að fram- an, verður lögð til grundvallar um aðdraganda slyssins, enda hefur ekkert komið fram í málinu, sem hnekki því, að hann hafi skýrt rétt frá. Af frásögninni er ljóst, að bifreiðarstjórinn sá illa framundan sér á veginum svo og, að hann hefur ekið óhæfilega hart, miðað við þær aðstæður. Þykir því mega rekja orsakir slyss- ins til ógætilegs aksturs hans. Svo sem áður segir, var stefnandi farþegi í bifreiðinni með samþykki umráðamanna hennar, en það er ekki óvenjulegt eða óeðlilegt, að fólki sé veitt ókeypis far í greiðaskyni, þegar líkt stendur á og hér var, og ekkert er fram komið í málinu, er bendi til þess, að umráðamönnum bifreiðarinnar hafi af hálfu stefnda verið meinað að gera fólki slíkan greiða. Bifreiðarstjórinn var að sinna skyldustörfum sínum við akstur bifreiðarinnar sem starfs- maður stefnda, er slysið varð vegna ógætni hans. Þykir því stefndi eiga að bera fébótaábyrgð á slysinu gagnvart stefnanda. Verða nú einstakir kröfuliðir teknir til athugunar: Um 1. Stefnandi var strax eftir slysið fluttur í sjúkrahúsið á Blönduósi, og var þar gert að meiðslum hans, en síðan var hann fluttur heim til sín að Sauðárkróki. Í vottorði héraðs- læknisins þar, dags. 15. febrúar 1946, segir, að hans hafi verið vitjað til stefnanda 22. október 1945 vegna meiðsla, sem hann hafi hlotið í bílslysi 20. s. m. Við skoðun hafi komið í ljós, að 7 98 stefnandi hafi verið viðbeinsbrotinn hægra megin svo og marinn á öxl og olnboga sama megin, og enn sé hann ekki orðinn jafn- góður. Samkvæmt vottorði Þórarins Sveinssonar tryggingayfirlæknis, dags. 27. marz f. á., kom stefnandi á lækningastofu hans til skoð- unar 21. s. m. Framkvæmdi læknirinn þá skoðun á honum og fékk sjúkrasögu hans. Er ályktun læknisins á þessa leið: „Um er að ræða viðbeinsbrot, sem gróið. hefur saman á misvíxl, og mar- meiðsli um hægri olnbogalið, og lítur út fyrir, að afleiðing þess sé samdráttur umhverfis taug (n. ulnaris), er við mikla áreynslu valdi þrútnun í slíðrinu og þannig skapi þreytukennd. Örorka vegna slyssins telst hæfilega metin: Fyrir 1 mánuð fyrst eftir slysið ................ 100% örorka — 1 — þar á eftir .................... 85% — --- — - — 75% — — — 50% — se ðð% — þa þr i Úr því 10% örorka í tveggja ára bil og síðan 8% varanleg örorka“. Tryggingarfræðingur hefur reiknað út áætlað vinnutekjutap stefnanda vegna slyssins. Samkvæmt skýrslu hans er stefnandi talinn fæddur 20. júní 1905, og var hann því rúmlega 40 ára, er slysið varð. Þau hjónin fluttust til Reykjavíkur árið 1947 og hafa átt hér heima síðan. Fyrir tryggingarfræðingnum lágu við útreikninginn staðfest endurrit af skattaframtölum stefnanda tekjuárin 1944, 1945 og 1947 til 1952, að báðum meðtöldum. Við áætlun vinnutekjutaps- ins hefur tryggingarfræðingurinn miðað við vinnutekjur á þeim stað, þar sem stefnandi hefur átt heima á hverjum tíma, síðan hann slasaðist, og áætlun fram í tímann við núverandi heimili hans, Reykjavík. Verðmæti hins áætlaða vinnutekjutaps reikn- ast tryggingarfræðingnum á slysdegi kr. 62.483.00. Við það hefur hann bætt vöxtum, 4% p. a., frá þeim degi til 20. f. m. eða kr. 26.160.00. Nemur því allt tapið, miðað við þann dag, kr. 88.643.00. Grundvöllur þessa útreiknings er 4% vextir p. a., dánarlíkur samkvæmt reynslu fyrir íslenzka karlmenn á árunum 1991 til 1930 og líkur fyrir missi starfsorku í lifanda lífi eftir sænskri reynslu. Í skýrslu sinni getur tryggingarfræðingurinn þess, að hann hafi 99 ekki dregið neitt frá vinnutekjum fyrir opinberum gjöldum. Loks segir hann svo í niðurlagi skýrslunnar: „Af skattaframtölum Ei- ríks er ljóst, að hann hefur unnið talsvert í eftirvinnu við íbúð sína, eftir að hann fluttist til Reykjavíkur. Eins og sakir standa, er atvinna hjá trésmiðum svo mikil, að þeir hafa ekki aðeins fulla dagvinnu, heldur líka mikla eftirvinnu. Mér þykir þó hæpið að reikna með því ástandi um langa framtíð. Þar sem vinnutekju- áætlunin fram í tímann svarar til fullrar dagvinnu og verulegrar eftirvinnu, tel ég, að vel geti komið til greina að lækka hana vegna hugsanlegrar atvinnurýrnunar um 10% til 20%, en það svarar til ca 6% til 12% lækkunar á heildinni. Heildartapið, mið- að við daginn í dag, yrði þá 78.006.00 kr. til 83.324.00 kr.“ Þegar það er virt, sem hér að framan er rakið, svo og önnur atriði, er máli skipta, þykja bætur til stefnanda samkvæmt þess- um lið hæfilega áætlaðar kr. 50.000.00. Er þá einnig haft í huga, að nokkur hluti vaxtanna, sem tryggingarfræðingurinn reiknar með, er fyrndur, og ársvextir af fé hér á landi eru almennt hærri en hann miðar við. Um 2. Eftir meiðslum þeim, sem stefnandi hlaut við slysið, og afleiðingum þeirra, en hvoru tveggja hefur verið lýst nákvæmlega hér að framan, þykja bætur til stefnanda fyrir þján- ingar og óþægindi hæfilega ákveðnar kr. 3500.00. Um 3. Um fjárhæðina undir þessum lið er enginn ágreiningur, og verður hún því tekin til greina að fullu. Samkvæmt framansögðu verða því úrslit málsins þau, að stefndi verður dæmdur til þess að greiða stefnanda kr. 54.500.00 (kr. 50.000.00 -* kr. 3500.00 - kr. 1000.00) með vöxtum, eins og kraf- izt hefur verið, svo og málskostnað, er ákveðst kr. 6000.00. Einar Arnalds borgardómari kvað upp dóm þenna. Dómsorð: Stefndi, fjármálaráðherra f. h. ríkissjóðs, greiði stefnanda, Eiríki Eiríkssyni, kr. 54.500.00 með 6% ársvöxtum frá 20. september 1954 til greiðsludags og kr. 6000.00 í málskostn- að innan 15 daga frá lögbirtingu dóms þessa að viðlagðri aðför að lögum. 100 Föstudaginn 3. febrúar 1956. Nr. 177/1954. Fjármálaráðherra f. h. ríkissjóðs (Sigurður E. Ólason) gegn Helgu Jónsdóttur og gagnsök (Ólafur Þorgrímsson). Dóminn skipuðu hinir reglulegu dómarar Hæstaréttar. Um ábyrgð á tjóni farþega, er hafði ókeypis far með bifreið og hlaut meiðsli vegna mistaka ökumanns. Dómur Hæstaréttar. Aðaláfrýjandi, sem skotið hefur máli þessu til Hæstarétt- ar með stefnu 5. nóvember 1954, gerir þær dómkröfur, að honum verði dæmd sýkna og að gagnáfrýjanda verði dæmt að greiða kostnað af málinu bæði í héraði og fyrir Hæstarétti. Gagnáfrýjandi hefur áfrýjað málinu með stefnu 30. nóv- ember 1954. Krefst hann þess, að aðaláfrýjanda verði dæmt að greiða honum kr. 51.183.00 ásamt 6% ársvöxtum frá 20. september 1954 til greiðsludags og svo málskostnað bæði í héraði og fyrir Hæstarétti eftir mati dómsins. Gagnáfrýjandi hafði ókeypis far í bifreið löggæzlumanna á vegum úti, R 1212, þá er slys það varð, er í málinu greinir. Flutningur á gagnáfrýjanda var eigi framkvæmd á starfa löggæzlumanna né í svo nánu sambandi við hann, að aðal- áfrýjandi verði ábyrgur til fébóta fyrir meiðsli gagnáfrýj- anda, er urðu af mistökum löggæzlumannsins við akstur bif- reiðarinnar. Samkvæmt þessu verður að sýkna aðaláfrýj- anda af kröfum gagnáfrýjanda, en rétt þykir að dæma hvor- um aðilja að bera sinn kostnað af málinu bæði í héraði og fyrir Hæstrétti. Dómsorð: Aðaláfrýjandi, fjármálaráðherra f. h. ríkissjóðs, á að vera sýkn af kröfum gagnáfrýjanda, Helgu Jónsdóttur, í máli þessu. 101 Hvor aðilja beri sinn kostnað af málinu bæði í héraði og fyrir Hæstarétti. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 20. október 1954. Mál þetta, sem dómtekið var 23. f. m., hefur Helga Jónsdóttir, Hofteigi 26, hér í bæ, höfðað fyrir bæjarþinginu með stefnu, út gefinni 14. apríl 1953, gegn fjármálaráðherra f. h. ríkissjóðs til greiðslu skaðabóta, að fjárhæð kr. 76.000.00, auk 6% ársvaxta frá 20. október 1945 til greiðsludags og málskostnaðar að skað- lausu. Við munnlegan flutning málsins lækkaði stefnandi bótakröf- una niður í kr. 51.183.00, krafðist 6% ársvaxta af henni frá 20. september þ. á. og málskostnaðar, eins og í stefnu greinir. Stefndi hefur aðallega krafizt sýknu af öllum kröfum stefn- andi og hæfilegs málskostnaðar úr hendi hennar eftir mati dóm- arans. Til vara hefur hann mótmælt kröfum stefnandi sem allt of háum. Málavextir eru þessir: Laugardaginn 20. október 1945, kl. um 10 f. h., tók stefnandi og eiginmaður hennar, Eiríkur Eiríksson trésmiður, sér far með bifreið stefnda, R 1212, frá Reykjavík til Sauðárkróks, en þar voru hjónin þá búsett. Steinþór Ásgeirsson lögregluþjónn ók bif- reiðinni og leyfði þeim hjónum farið. Auk hjónanna og Steinþórs var Jóhann Ólafsson lögregluþjónn með í bifreiðinni frá Reykja- vík. Á leiðinni norður var komið við í Borgarnesi og Björn Blöndal Jónsson löggæzlumaður tekinn í bifreiðina. Mun hann hafa verið aðalumráðamaður bifreiðarinnar í ferðinni, og samþykkti hann flutning hjónanna. Förin norður var farin af hálfu löggæzlu- mannsins og lögregluþjónanna til löggæzlu á vegum úti og bif- reiðaeftirlits. Þau hjónin greiddu ekkert endurgjald fyrir farið. Ökumaður bifreiðarinnar, Steinþór Ásgeirsson, hefur skýrt svo frá fyrir dómi, að klukkan rúmlega 6% e. h. laugardaginn 20. október 1945 hafi hann verið staddur á Húnvetningabraut skammt fyrir sunnan Sveinsstaði. Mikið hafi verið farið að skyggja, og hafi hann ekið með ljósum, en ekki hafi verið orðið nógu dimmt til þess, að þeirra væri nema lítil not. Hann kveðst hafa ekið nokkuð hart, enda vegurinn góður, og þeir hafi þurft að flýta sér, en allt í einu hafi hann orðið var við holu á veginum fram- undan. Hafi hann þá beygt til hægri til þess að losna við holuna, en við það hafi bifreiðin lent í lausamöl og runnið til að aftan. Þegar hann hafi síðan sveigt bifreiðina aftur inn á veginn, hafi 102 hún farið út af vinstri vegbrún og oltið yfir sig. Ökumaðurinn telur sig ekki geta um það sagt, hve hraði bifreiðarinnar hafi verið mikill um það leyti, er slysið varð, þar sem hraðamælir hafi ekki verið í sambandi. Við slys þetta hlutu hjónin nokkur meiðsl. Telur stefnandi, að rekja megi slysið til óvarlegs aksturs bifreiðarstjórans, og beri því ríkissjóður sem eigandi bifreiðarinnar ábyrgð á tjóni þvi, er af slysinu hafi hlotizt. Styður stefnandi kröfur sínar á hendur stefnda í fyrsta lagi þeim rökum, að stefndi sé bótaskyldur sam- kvæmt sérregium 1. mgr. 34. sbr. 35. gr. bifreiðalaganna um ábyrgð á slysi eða tjóni, er hljótist af notkun bifreiðar á mönn- um eða munum. Þá telur stefnandi í öðru lagi, að stefndi beri ábyrgð á tjóninu eftir almennum reglum. Bifreiðarstjórinn, sem valdið hafi slysinu með ógætilegum akstri, hafi, er það varð, verið að skyldustörfum sínum í þágu stefnda, og beri stefndi því ábyrgð á honum sem starfsmanni sínum. Hefur stefnandi sundurliðað kröfu sína svo: 1. Örorkubætur „0... kr. 42.183.00 2. Bætur fyrir þjáningar og óþægindi .. — 8.000.00 3. Læknishjálp og fataspjöll .......... —- 1.000.00 Samtals kr. 51.183.00 Stefndi hefur fyrst og fremst hreyft þeirri varnarástæðu, að stefnandi hafi vegna aðgerðaleysisverkana firrt sig rétti til bóta, þar sem ekki hafi verið hafizt handa um heimtu bótanna, fyrr en um það bil 73 ári eftir að slysið varð. En á þessa varnarástæðu verður ekki fallizt. Bótakrafan er ekki fyrnd, og ekki verður séð, að stefnandi hafi nokkru sinni fallið frá henni. Þá reisir stefndi sýknukröfuna á því, að bifreiðarstjórinn hafi ekki valdið slysinu á saknæman hátt, heldur hafi það orðið af óhappatilviljun, sem stefndi beri ekki ábyrgð á. Enn heldur stefndi því fram, að hin sérstæða ábyrgðar- og sönnunarregla 1. mgr. 34. sbr. 35. gr. bifreiðalaganna eigi hér ekki við. Stefnandi hafi fengið að „fljóta með“ í bifreiðinni, án þess nokkurt endurgjald kæmi fyrir, enda hafi bifreiðin ekki verið til afnota fyrir almenning gegn borgun. Loks reisir stefndi sýknukröfuna á því, að jafnvel þótt bif- reiðarstjórinn hefði átt einhverja sök á slysinu, þá leiði það ekki til bótaskyldu ríkissjóðs, eins og hér hagar til. Bifreiðar- stjórinn hafi tekið stefnandi og eiginmann hennar í bifreiðina á 103 eigin ábyrgð og í persónulegu greiðaskyni, án samráðs við eiganda hennar og án þess að bifreiðin væri ætluð til slíkra flutninga. Hafi því bifreiðarstjórinn með því að leyfa hjónunum far með bif- reiðinni farið út fyrir starfssvið sitt, en stefndi geti ekki borið ábyrgð á starfsmönnum sínum utan starfssviðs þeirra. Frásögn bifreiðarstjórans, sem rakin hefur verið hér að fram- an, verður lögð til grundvallar um aðdraganda slyssins, enda hefur ekkert komið fram í málinu, sem hnekki því, að hann hafi skýrt rétt frá. Af frásögninni er ljóst, að bifreiðarstjórinn sá illa framundan sér á veginum svo og, að hann hefur ekið óhæfilega hart, miðað við þær aðstæður. Þykir því mega rekja orsakir slyss- ins til ógætilegs aksturs hans. Svo sem áður segir, var stefnandi farþegi í bifreiðinni með samþykki umráðamanna hennar, en það er ekki óvenjulegt eða óeðlilegt, að fólki sé veitt ókeypis far í greiðaskyni, þegar líkt stendur á og hér var, og ekkert er fram komið í málinu, er bendi til þess, að umráðamönnum bifreiðarinnar hafi af hálfu stefnda verið meinað að gera fólki slíkan greiða. Bifreiðarstjórinn var að sinna skyldustörfum sínum við akstur bifreiðarinnar sem starfs- maður stefnda, er slysið varð vegna ógætni hans. Þykir því stefndi eiga að bera fébótaábyrgð á slysinu gagnvart stefnandi. Verða nú einstakir kröfuliðir teknir til athugunar: Um 1. Stefnandi var strax eftir slysið flutt í sjúkrahúsið á Blönduósi, og var þar gert að meiðslum hennar, en síðan var hún flutt heim til sín að Sauðárkróki. Í vottorði héraðslæknis- ins þar, dags. 15. febrúar 1946, segir, að hans hafi verið vitjað til stefnandi 22. október 1945 vegna meiðsla, sem hún hafi hlotið í bílslysi 20. s. m. Við skoðun hafi komið í ljós, að stefnandi hafi verið talsvert marin á höfði og aum og stirð í hálsi, svo að hún hafi átt mjög erfitt með að snúa til höfðinu. Hinn 28. janúar 1950 fór stefnandi til Kristjáns Þorvarðssonar læknis til skoðunar. Sam- kvæmt vottorði hans er sjúkrasaga stefnandi á þá leið, að hún hafi verið hraust, þar til hún lenti í bílslysinu í október 1945. Þá kveðst hún hafa misst meðvitund augnablik, fengið glóðarauga og úr andliti hennar hafi blætt. Við slysið hafi hún og bólgnað mikið á hálsi að utan hægra megin svo og á hægri öxl. Einnig hafi hún marizt á hægra hné. Eftir slysið hafi hún haft verk og þyngsli hægra megin í höfði, verk í öxl og handlegg þeim megin, og við áreynslu hafi framhandleggur og hné bólgnað. Þá hafi hún verið taugaveikluð og hrædd, einkum við það að aka í bíl. Minnið telur hún hafa sljóvgazt, svefn hafa verið heldur lélegan og hún hafi átt erfitt með vinnu, einkum vegna höfuðverkjar og 104 verkjar og stirðleika í hálsi. Við taugaskoðun á stefnandi fann læknirinn bólgna vöðva og mjög auma viðkomu á hálsi hægra megin (að utan) og eymsli við viðkomu á hægri öxl og við hreyf- ingar. Þá segir hann hreyfingar í hálsliðum sárar og mátt hægri handar minnkaðan, sennilega vegna sársauka. Mikill sársauki sé við viðkomu á höfuðkúpuna aftan og ofan við hægra eyra og hægra hné sé aumt viðkomu og bólga yfir hnéskelinni í slímpok- anum. Sársauka- og snertiskyn sé næmara á hægri handlegg og hendi og hægra læri, legg og fæti. Röntgenmynd af hálsliðum sýni ójöfnu á liðbrúnum. Ályktar læknirinn, að stefnandi hafi fengið heilahristing við bílslysið. Auk þess hafi hún marizt og tognað illa á hálsi, vöðvar tognað þeim megin á hálsi og sennilega blætt inn á þá. Þá hafi hreyfingar hægri axlarliðs takmarkazt, sennilega vegna tognunar á liðböndum og liðpoka, og slímpoka- bólga yfir hnéskel geri liðhreyfingar sárar. Telur læknirinn, að af sjúkrasögu stefnandi og rannsóknum sínum megi álykta, að sjúkleiki stefnandi sé bein afleiðing bílslyssins. Hinn 2. marz 1951 skoðaði Kristján læknir stefnandi enn. Eftir vottorði hans samdægurs hafði ástand stefnandi ekki batnað, frá því að skoðun hans fór fram 28. janúar 1950. Telur læknirinn sennilegt, að stefnandi hafi hlotið varanlegt mein af bílslysinu. Stefndi hefur dregið í efa, að orsakasamband sé milli bílslyss- ins og allra þeirra meiðsla, sem stefnandi telur sig hafa hlotið við það, og bendir sérstaklega á, að í vottorði héraðslæknisins á Sauðárkróki sé ekki getið um, að stefnandi hafi meiðsl í hné. En ekki virðist ástæða til annars en leggja sjúkrasögu stefnandi og ályktun Kristjáns læknis Þorvarðssonar til grundvallar um þetta atriði. Samkvæmt vottorði Þórarins Sveinssonar tryggingayfirlæknis, dags. 24. marz 1953, kom stefnandi til skoðunar á lækningastofu hans 21. sama mánaðar. Framkvæmdi læknirinn þá skoðun á stefnandi, og er ályktun hans á þessa leið: „Af vottorðum lækn- anna Torfa Bjarnasonar og Kristjáns Þorvarðssonar svo og af frá- sögn slösuðu má ætla, að konan hafi hlotið heilahristing. Einnig má ætla, að konan hafi hlotið allmikinn áverka á hálsinn h. megin, þótt röntgenmyndir sýni ekki brot á liðum að dómi sérfræðing- anna. Gera verður ráð fyrir, að mikið hafi blætt í vöðvana á hálsinum og herðunum og sé það undirrót þeirra þrauta, er kon- an lýsir. Hins vegar stangast á staðreyndir: Vöðvaþróttur í h. handleggnum og eymslin, sem konan gefur til kynna við skoð- unina. Er ekki hægt að álykta annað en að konan hafi hlotið al- varlegt taugaslen við slysið. Gera má og ráð fyrir, að blóðbreyt- 105 ingatímabilið hafi einnig haft áhrif á tilfinningalífið. Um þetta verður erfitt að segja. Örorka vegna slyssins telst hæfilega metin: Fyrir 2 mánuði fyrst eftir slysið .........000.0.. 100% örorka — 1 mánuð þar á eftir .....0.0000.0........ 80% — — 1 — — 65% — — 1 — — 50% — — 1 — — 35% — — 1 — — 25% — — 9 mánuði — = — corn 20% — — 3 — — 15% — Erfitt er að mynda sér skoðun um varanlega örorku, en með tilliti til taugaslens (traumatiskrar neurose) og ev. einhverra neuralgiae í handlegg og hálsi samfara höfuðþrautum má ætla, að 10% varanleg örorka sé hæfilegt mat“. Tryggingarfræðingur hefur reiknað áætlað vinnutekjutap stefn- andi vegna slyssins. Samkvæmt skýrslu hans er stefnandi talin fædd 11. janúar 1903, og var hún því tæplega 43 ára, er slysið varð. Þau hjónin fluttust búferlum til Reykjavíkur árið 1947 og hafa átt hér heima síðan. Hefur tryggingarfræðingurinn áætlað stefnandi vinnutekjur eftir ráðskonukaupi, eins og ætla má, að það hafi verið á hverjum tíma á þeim stöðum, sem hún hefur dvalið, en jafnframt tekið tillit til þess, að stefnandi hefur unnið og haft nokkrar tekjur utan heimilis bæði fyrir og eftir slysið. Verðmæti vinnutekjutapsins á slysdegi reiknast tryggingarfræð- ingnum kr. 29.734.00. Við það hefur hann bætt vöxtum, 4% p. a. frá þeim degi til 20. f. m. eða kr. 12.449.00. Nemur því allt tapið, miðað við þann dag, fjárhæðinni undir þessum lið eða kr.42.183.00. Grundvöllur útreiknings tryggingarfræðingsins er 4% vextir p. a., dánarlíkur fyrir Íslenzkar konur eftir reynslu áranna 1921—1930 og líkur fyrir missi starfsorku í lifanda lífi eftir sænskri reynslu. Þegar það er virt, sem hér að framan er rakið, svo og önnur þau atriði, er máli skipta, og hliðsjón höfð af því, að trygginga- yfirlæknirinn gerir ráð fyrir, að blóðbreytingatímabilið hjá stefn- andi hafi haft áhrif á tilfinningalíf hennar, þykja bætur til stefn- andi undir þessum lið hæfilega ákveðnar kr. 25.000.00. Er þá einnig haft í huga, að nokkur hluti vaxtanna, sem tryggingar- fræðingurinn reiknar með, er fyrndur og ársvextir af fé hér á landi eru almennt hærri en hann miðar við. Um 2. Eftir meiðslum þeim, sem stefnandi hlaut við slysið, og 106 afleiðingum þeirra, en hvoru tveggja hefur verið lýst ná- kvæmlega hér að framan, þykja bætur til stefnandi fyrir þján- ingar og óþægindi hæfilega ákveðnar kr. 5000.00. Um 3. Um fjárhæðina undir þessum lið er enginn ágreiningur og verður hún því tekin til greina að fullu. Samkvæmt framansögðu verða því úrslit málsins þau, að stefndi verður dæmdur til þess að greiða stefnandi kr. 31.000.00 (kr. 25.000.00 -- kr. 5000.00 - kr. 1000.00) með vöxtum, eins og krafizt hefur verið, svo og málskostnað, er ákveðst kr. 4000.00. Einar Arnalds borgardómari kvað upp dóm þenna. , Dómsorð: Stefndi, fjármálaráðherra f. h. ríkissjóðs, greiði stefnandi, Helgu Jónsdóttur, kr. 31.000.00 með 6% ársvöxtum frá 20. september 1954 til greiðsludags og kr. 4000.00 í málskostnað innan 15 daga frá lögbirtingu dóms þessa að viðlagðri aðför að lögum. Þriðjudaginn 7. febrúar 1956. Nr. 154/1955. Leó Sigurðsson (Benedikt Sigurjónsson) gegn Útgerðarfélagi K.E.A. h/f og gagnsök (Sveinbjörn Jónsson). Dóminn skipuðu hinir reglulegu dómarar Hæstaréttar. Þóknun fyrir skipsdrátt. Bjarglaun. Dómur Hæstaréttar. Héraðsdóm hafa kveðið upp Sigurður M. Helgason, fulltrúi bæjarfógetans á Akureyri, og samdómsmennirnir Gísli Ey- land skipstjóri og Benedikt Steingrímsson hafnarvörður. Aðaláfrýjandi hefur skotið máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 24. október 1955, að fengnu áfrýjunarleyfi 29. september s. á. Krefst hann þess aðallega að vera einungis dæmdur til að greiða gagnáfrýjanda þóknun fyrir skips- 107 drátt, kr. 6000.00, ásamt 6% ársvöxtum frá 17. nóvember 1954 til greiðsludags, að hvor aðilja verði látinn bera kostnað sinn af málinu í héraði og gagnáfrýjanda verði dæmt að greiða málskostnað fyrir Hæstarétti. Ti vara krefst hann lækkunar á dómkröfum gagnáfrýjanda og að hvor aðilja verði látinn bera kostnað sinn af málinu í héraði og fyrir Hæsta- rétti. Gagnáfrýjandi hefur skotið málinu til Hæstaréttar með stefnu 3. desember 1955, að fegnu gagnáfrýjunarleyfi 24. nóvember s. á. Krefst gagnáfrýjandi þess, að aðaláfrýjanda verði dæmt að greiða kr. 322.434.42 eða aðra lægri fjárhæð að mati dómsins, þó eigi lægri en ákveðin er í héraðsdómi, auk 6% ársvaxta frá 16. nóvember 1953 til greiðsludags og málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti. Þá krefst hann og viðurkenningar á sjóveðrétti í v/s Súlunni, EA 300, til tryggingar dæmdum bjarglaunum og skaðabótum. Fallast ber á rök héraðsdóms fyrir því, að gagnáfrýjanda beri bjarglaun fyrir hjálp þá, er áhöfn v/s Snæfells veitti v/s Súlunni 16. nóvember 1953. Þegar litið er til skyldna þeirra, er hvíldu á gagnáfrýjanda samkvæmt samningi þeim um drátt á v/s Súlunni, sem lýst er í héraðsdómi, svo og annarra þeirra atriða, sem þar eru greind, þykja bjarglaun- in hæfilega ákveðin í hinum áfrýjaða dómi. Ber aðaláfrýj- anda að greiða þá fjárhæð ásamt vöxtum, eins og krafizt er. Með skírskotun til forsendna héraðsdóms ber að stað- festa ákvæði hans um þóknun til gagnáfrýjanda fyrir drátt á v/s Súlunni. Einnig ber að dæma aðaláfrýjanda til að greiða gagnáfrýjanda málskostnað í héraði og fyrir Hæsta- rétti, samtals kr. 16.000.00. Þá ber og að viðurkenna sjó- veðrétt gagnáfrýjanda í v/s Súlunni fyrir dæmdum fjár-- hæðum, að undanskilinni þóknuninni fyrir dráttinn og vöxt- um af þeirri fjárhæð. Dómsorð: Aðaláfrýjandi, Leó Sigurðsson, greiði gagnáfrýjanda, Útgerðarfélagi K.E.A. h/f, kr. 100.000.00 með 6% árs- vöxtum frá 16. nóvember 1953 til greiðsludags og kr. 16.000.00 í málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti. Á 108 gagnáfrýjandi sjóveðrétt í v/s Súlunni, EA 300, til tryggingar fjárhæðum þessum. Aðaláfrýjandi greiði og gagnáfrýjanda kr. 6000.00 með 6% ársvöxtum frá 16. nóvember 1953 til greiðslu- dags. Dómi þessum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Dómur sjó- og verzlunardóms Akureyrar 15. marz 1955. Mál þetta, sem dómtekið var 4. þ. m., er höfðað hér fyrir dómi með stefnu, út gefinni 17. maí 1954, af Útgerðarfélagi K.E.A. h/f, Akureyri, gegn Leó Sigurðssyni útgerðarmanni, Akureyri. Gerir stefnandi þær kröfur, að stefndi verði dæmdur til að greiða honum í þóknun, björgunarlaun og kostnað vegna björg- unarstarfs alls kr. 322.434.42, Kröfuna sundurliðar hann þannig: 1. Þóknun samkvæmt samkomulagi 14. nóvem- ber 1953 ..........00000. 20 kr. 12.000.00 2. Björgunarlaun ..............0.. 0. „ 9302.750.00 3. Bætur fyrir skemmdir, kostnað við mat o. fl. „ 7.684.42 Kr. 322.434.42 Auk þess er krafizt 6% ársvaxta af upphæðinni frá 16. nóv- ember 1953 til greiðsludags og málskostnaðar eftir reikningi að mati dómsins. Krafizt er einnig viðurkenningar á sjóveðrétti stefnanda í m/s Súlunni, EA 300, til tryggingar beim upphæð- um, sem tildæmdar verða, að undanskilinni þóknun samkvæmt dráttarsamningnum. Til vara krefst hann þóknunar fyrir aðstoð, veitta fram yfir það, sem um var samið í samkomulaginu, eftir mati dómsins og viðurkenningar sjóveðréttar í m/s Súlunni fyr- ir þeim upphæðum, sem tildæmdar verða, ásamt vöxtum og málskostnaði, eins og krafizt hefur verið. Einnig hefur Sjóvátryggingarfélagi Íslands h/f verið stefnt í máli þessu, en eingöngu til að gæta hagsmuna sinna sem vá- tryggjanda m/s Súlunnar. Stefndi krefst aðallega sýknu og málskostnaðar úr hendi stefnanda. Til vara, að stefnanda verði dæmd hæfileg þóknun að mati réttarins fyrir þann drátt, er Snæfell framkvæmdi, þó aldrei hærri en kr. 12.000.00, og málskostnaður falli niður. Í því tilfelli er mótmælt kostnaði við mat skipsins og bótum fyrir tjón, sem orðið hafi á m/s Snæfelli. Sjóveðrétti er mótmælt. Til Þrauta- 109 vara, að ef talið verður, að um björgun hafi verið að ræða, verði stefnukrafan stórlega lækkuð að mati réttarins og rétturinn ákveði hæfilegan málskostnað. Málavextir eru sem hér segir: Föstudaginn 13. nóvember 1953, þegar m/s Súlan, EA 300, var á ferð austur yfir Breiðafjörð á leið sinni frá Akureyri til Grundarfjarðar á herpinótaveiðar og var stödd undan Grundar- firði, bilaði aðalaflvél skipsins með þeim hætti, að húsið yfir nið- urfærslugírnum hafði brotnað. Þetta gerðist um kl. 18.30 greind- an dag. Skipstjóri hafði þegar samband við land í gegnum tal- stöð skipsins, og eftir nokkra samningagerð var ákveðið, að m/s Akraborg, sem var við síldveiðar á Grundarfirði, færi m/s Súl- unni til aðstoðar og drægi hana til Grundarfjarðar. Gekk sú ferð mjög vel, og var kl. 10 að morgni laugardags 14. nóvember kom- ið inn á skipalegu á Grundarfirði, og m/s Súlunni lagt á 10 faðma dýpi fram af bryggju. Var nú beðið frekari fyrirmæla frá vátryggingarfélagi skipsins, sem er Sjóvátryggingarfélag Ís- lands. Þenna dag samdi svo vátryggingarfélag m/s Súlunnar við Útgerðarfélag K.E.A. h/f, Akureyri, um, að skip þess félags, m/s Snæfell, EA 740, tæki að sér drátt á m/s Súlunni frá Grundar- firði til Reykjavíkur fyrir kr. 12.000.00. Þegar þetta gerðist, var m/s Snæfell við síldveiðar á Grundarfirði og því með útbúnað til herpinótaveiða, þ. á m. með herpinót og 2 herpinótabáta, og næstum fullfermi af bræðslusíld í lest, og var ætlunin að losa farminn í Reykjavík. Svo var samið um milli aðilja í upphafi, að aðstandendur m/s Súlunnar legðu til dráttartaug. Þegar búið var að semja um dráttinn, var farið að undirbúa til ferðarinnar, og var fengið 6 þumlunga grastóg í Grafarnesi með tilvísan um- boðsmanns Sjóvátryggingarfélagsins til að hafa í dráttartaugina. Kl. 02.45 aðfaranótt sunnudags 15. nóvember hóf m/s Snæfell drátt á m/s Súlunni, og var dráttartaugin samkvæmt framlögð- um útdrætti úr dagbók Súlunnar 50 faðmar grastrossa, er fengin hafði verið í Grafarnesi, tvöföld, tvöfaldir bátasleðar af m/s Súlunni úr 7 þumlunga grastógi, en ekki kemur skýrt fram um lengd þeirra. Loks voru 3 liðir af keðju. Dráttartaugin var út- búin af skipverjum Súlunnar, og efni allt lagt til af hennar hálfu. Samkvæmt dagbók m/s Snæfells var ákveðið í samráði við skipstjóra m/s Súlunnar að fara af stað, svo fljótt sem kostur væri, vegna þess að veðurspá og útlit hafi verið gott. Hefur skipstjóri m/s Snæfells skýrt svo frá, að hann hafi hlustað á veðurspá 14. nóvember, kl. 22.00 og 24.00, og sunnudagsmorg- uninn 15., kl. 3.30. Hafi hún í síðastgreint sinn verið: S-kaldi og 110 gengi í allhvassa A-átt með köflum. Stýrt var eftir vitum og landsýn út úr Grundarfirði. Kl. 03.45 sett V a N, og vegmælir settur út á Súlunni. Kl. 06.15 var komið að Grundarnesi og stýrt eftir landsýn suður með nesinu. Hafði ferðin gengið vel til Þessa, það er þangað til komið var vestur fyrir nesið, hraði um 7 sm samkvæmt framburði Bj. Jóhannessonar, skipstjóra á m/s Snæfelli, en þá var veður tekið að versna, og snéru skipin við aftur og var farið inn á Ólafsvík, en þar slitnaði m/s Súlan upp í aftakaveðri 15/11 og rak út víkina, og kom m/s Snæfell henni til aðstoðar og dró hana aftur til Ólafsvíkur. Lauk drættinum þar, og var annað skip, björgunar- og gæzluskipið Sæbjörg, feng- ið til að draga m/s Súluna þaðan til Reykjavíkur. Vegna þess- ara atburða fór fram sjópróf bæði í Reykjavík og á Akureyri, og enn fremur hafa skipstjórar beggja skipanna, m/s Súlunnar og m/s Snæfells, og nokkrir fleiri verið leiddir sem vitni í máli þessu, og verður nú farið eftir gögnum þessum, sem öll liggja fyrir í málinu, við frekari lýsingu á málsatvikum. Um kl. 9.00 (samkvæmt dagbók Snæfells kl. 9.20) á sunnudags- morgun 14. nóvember, þegar skipin voru við Malarrif, slitnaði dráttartaugin milli þeirra, og reyndist það vera grastógið, sem slitnað hafði. Vindur var þá vaxandi ASA, 5—6 vindstig sam- kvæmt dagbók m/s Súlunnar. Hafizt var handa um að lagfæra dráttartaugina. Um borð í Snæfelli voru til 20 fet af 3" vír og 40 fet af 24" vír, og var 3“ vírinn notaður einfaldur, en 2%" tvöfaldur, og því lásað í vír frá m/s Súlunni. Kl. 11,20 var búið að stanga auga á vírinn. Nokkrir erfiðleikar voru á að láta skipin nálgast, svo hægt væri að koma enda á milli, vegna þess að bæði skipin voru með herpinótabáta í bátsuglunum, en þó tókst það í annarri tilraun. Var nú kominn ASA stormur, og var farið upp undir landið og lónað þar um stund. Síðan var haldið norður með og lagzt á Beruvík kl. 15.15, og hékk Súlan í dráttartauginni, en lagðist ekki. KI. 17.55 var vindur orðinn svo sunnanstæður, að óverandi var á víkinni, og var þá létt aftur og haldið með hægri ferð norður fyrir nesið. Þá var komið S-rok (ofsarok, sbr. dag- bók Súlunnar). Haldið var grunnt inn með landinu og inn til Ólafsvíkur og akkeri látið falla á 11 faðma dýpi, en þar sem skipin á víkinni drógu legufærin, var haldið betur upp í Ólafsvíkina og lagzt þar á 7 feta dýpi fyrir báðum akkerum. Á m/s Snæfelli voru úti 9 liðir af keðju. M/s Súlan lagðist líka, en dráttartaugin höfð milli skipanna, og Súlan lét líka akkeri falla. M/s Snæfell hafði 2 akkeri til að liggja við, 400 kg og 350 kg, en á m/s Súl- unni var sett út 250 kg akkeri eða 300, enda hafði hún ekki stærra 111 „akkeri um borð, þar sem hún hafði misst 400 kg akkeri, þar sem hún hafði lagzt við Strandir á suðurleið. Var það um miðnætti, sem skipin lögðust, og var þá S og SV ofsarok, og var keyrt á í mestu rokunum. Samkvæmt dagbók Súlunnar var eftir samtali við skipstjóra á m/s Snætfelli og með hans samþykki kallað á varðskipið Ægi og það beðið um aðstoð, en frá honum kom afsvar eftir nokkurn tíma. Jafnframt hafði skipstjórinn stöðugt samband við vátryggingarfélag skipsins. Þá leitaði skipstjóri Súlunnar í samráði við umboðsmann vátryggingarfélags síns að- stoðar forstjóra Landhelgisgæzlunnar og bað hann að senda skip til aðstoðar, og kvað hann Maríu Júlíu geta verið hjá þeim eftir 5—6 tíma, en þá er talið, að klukkan hafi verið um 18.00. Síðar um kvöldið var haft talsamband við Maríu Júlíu, og sagði hún þá veðrið þannig, að hún gæti ekki komið þeim til hjálpar. Að- faranótt 16. nóvember, kl. 3.30, slitnaði m/s Súlan aftan úr og fór strax að reka með miklum hraða. Var nú tekið lítið akkeri (125 kg), sem til var um borð, og sett út bakborðsmegin með 3 liðum af keðju, en skipið rak jafnt fyrir því. Höfðu skipin nú talsamband, og kom þá í ljós, að Snæfell gat ekki komið strax til hjálpar, vegna þess að legufæri þess stjórnborðs- og bakborðs- megin höfðu snúizt saman. Snéri skipstjóri Súlunnar sér nú til e/s Selfoss, sem lá utar á víkinni, og bað hann um aðstoð, en skipstjóri kvaðst ekki geta komið til hjálpar í slíkum veðurofsa, enda hafa nóg með sig, og hafðist hann ekkert að. Herpinótarbát- arnir á Súlunni voru nú settir á sjó, en þeir slitnuðu samstundis frá skipinu. Eftir að Súlan var laus við bátana, kom hún betur upp í vindinn og rak þá minna en áður, en rak þó ögn í hverri rokhviðu. Með morgninum gekk veðrið meira í vestrið. Strax eftir að Súlan slitnaði upp, var farið að létta á Snæfellinu til að reyna að ná henni, en það gekk mjög seint, vegna þess að legu- færi höfðu snúizt saman. Komst þetta fyrst í lag, eftir að búið var að lása vír í stjórnborðsakkeri og hala það upp á þilfar. Var að- staða til þessa mjög erfið sakir veðurs og þess, að skipið var mikið hlaðið, og tók skipstjóri það ráð að láta bregða utan um sig kaðli, og var honum síðan rennt niður, og var hann að mestu leyti í sjó, meðan hann lásaði vír utan um hausinn á akkerinu. Snæfell hafði haft samband við e/s Selfoss, og ætlaði hann að lána 50 fet af 3" vír í dráttartaug, og var nú haldið að honum og vírinn dreginn um borð, og gekk það vel. Var nú haldið til Súlunnar, sem var um 1% sm frá því sem Selfoss var, en þá var kl. 07.30. Sama ofsarokið og áður. Þegar snúið var upp í til að leggja að Súlunni, kom sjór og braut skjólborð á stjórnborðs- 112 síðu Snæfells. Var nú öðrum enda vírsins frá e/s Selfossi komið yfir í Súluna og andæft, meðan þeir settu fast og Súlan náði upp legufærum sínum, en síðan haldið af stað upp í veðrið með hálfri ferð. Vindur hafði nú heldur snúizt í VNV og frekar hægt. Var kl. þá um 9.30 (sbr. dagbók Súlunnar). Þegar skammt hafði verið farið, slitnaði taugin enn, og rak skipið nú undan veðri skammt vestur af Svaðaboðum. Þegar skipunum var lagt sam- an aftur, komu saman stjórnborðskinnungarnir á báðum skipun- um, og laskaðist Snæfell lítils háttar og stefnisrúlla bognaði, en annars gekk vel að koma tauginni á milli. Var nú enn haldið af stað og siglt með % ferð og gekk mjög hægt, en mjakaðist þó, og var haldið inn á Ólafsvíkina og lagzt þar grunnt út af bryggj- unni á 2. tímanum eftir hádegi s.d. M/b Aðalbjörg frá Reykja- vík dró Súluna síðan upp að bryggju, og hafði Snæfell ekki eftir það frekari afskipti af henni en þau, að skipstjórarnir töluðust eitthvað við. Veðrið var orðið heldur vægara undir það síðasta. Súlan lá síðan við bryggju í Ólafsvík, þar til síðdegis miðviku- daginn 18. nóvember að björgunarskipið Sæbjörg dró hana til Reykjavíkur. Snæfellið fór af stað til Reykjavíkur kl. 9.40 um morguninn sama dag, enda átti það leið þangað til að losa síldina, eins og áður var að vikið. Í málinu hefur verið lagt fram sjókort af Breiðafirði, dmskj. nr. 14, þar sem markaður hefur verið staður skipanna, þegar Súlan slitnaði upp á Ólafsvík, staður e/s Selfoss og staður m/s Súlunnar, er Snæfellið náði henni aftur, eftir að dráttartaug hafði slitnað um morguninn, og er sá staður skammt vestur af Svaða- boðum. Verður nú vikið að höfuðröksemd aðilja fyrir kröfum sínum, og verður fyrst athuguð krafa stefnanda um fulla greiðslu á dráttarsamningnum. Varðandi dráttinn á m/s Súlunni frá Grund- arfirði til Reykjavíkur, er það ágreiningslaust, að samið var um það á milli umboðsmanns Sjóvátryggingarfélags Íslands á Ak- ureyri og útgerðarstjóra Snæfells, að Snæfell drægi Súluna til Reykjavíkur fyrir 12 þúsund króna þóknun. Hins vegar er ágreiningur um, hvenær samningurinn féll úr gildi. Stefnandi hefur haldið því fram í greinargerð sinni, að Sæbjörg hafi verið fengin til að draga skipið frá Ólafsvík til Reykjavíkur án sam- ráðs við útgerð eða skipstjóra Snæfells og með því rofinn samn- ingurinn um, að Snæfell drægi Súluna alla leið til Reykjavíkur. Aðalupplýsingarnar um þetta efni eru í vitnisburðum skipstjór- anna. Skipstjórinn á m/s Súlunni, Björn Baldvinsson, hefur borið, að það hafi verið með samþykki skipstjórans á Snæfellinu, 113 að hætt var við að láta Snæfell draga Súluna til Reykjavíkur, og telur hann, að þetta hafi verið, þegar þeir lágu á Beruvík 15. nóvember. Skipstjórinn á Snætfellinu segist hins vegar ekki minnast þess, að leitað hafi verið samþykkis síns um, að annað skip væri fengið til að draga Súluna til Reykjavíkur, en hefur jafnframt borið, að þetta geti hafa verið, þótt hann ekki myndi eftir því, enda hafi getað hugsazt, að þeir væru enganvegin öruggir, þar sem þeir voru, og því öryggisráðstöfun að kalla á annað skip. Við munnlegan flutning málsins hélt umboðsmaður stefnanda því fram, að dráttarsamningurinn hafi verið felldur niður, þegar skipin voru á Beruvík, en hélt þó fast við kröfu sína um fulla greiðslu eftir samningnum, en síðan hafi aðeins verið samið um drátt til Ólafsvíkur, og hafi verkinu verið lokið, er þeir höfðu hafnað sig þar, sem telja megi örugga höfn. Kröfu sína um fulla greiðslu eftir samningnum byggir stefnandi á því, að drættinum hafi verið hætt, vegna þess að dráttartaugin hafi verið ónýt og að unnið hafi verið að drættinum í lengri tíma en ferð í sæmilegu veðri hefði tekið til Reykjavíkur. Það verður nú ekki fallizt á það með stefnanda, að dráttar- samningurinn hafi fallið niður á Beruvík, þótt þar væri gerð til- raun til að fá annað skip til hjálpar, þar sem dráttur hélt raun- verulega áfram, og eigi verður heldur talið, að dráttarsamningur- inn hafi fallið niður á Ólafsvík, fyrr en eftir að öll tengsl voru fallin niður milli skipanna, eftir að Snæfellið hafði dregið Súluna inn á Ólafsvík aftur eftir krókinn á mánudaginn 16. nóvember, og verður að telja, eftir því sem upplýst er með framburðum skip- stjóranna á báðum hlutaðeigandi skipum, að það hafi verið með vilja og vitund skipstjórans á m/s Snæfelli, án þess að gerður væri fyrirvari um fulla greiðslu samkvæmt samningnum, og verður full greiðsla því eigi byggð á því, að stefndi hafi rofið samninginn. Það atriði, hvort stefnanda beri meira fyrir dráttinn til Ólafs- víkur en hlutfallslega, miðað við vegalengd, miðað við leiðina frá Grundarfirði til Reykjavíkur, vegna erfiðleika þeirra, er reynd- ust vera á framkvæmd dráttarins, og tjóns í sambandi við það, verður tekið til meðferðar að lokinni athugun á því, hvort stefn- andi þyki eiga rétt til björgunarlauna fyrir hjálp þá, er hann veitti m/s Súlunni þann 16. nóvember. Kröfu sína um björgun byggir stefnandi aðallega á því, að er Snæfellið kom Súlunni til hjálpar, hafi hana rekið stjórnlaust út á Breiðafjörð undan sjó og vindi í aftakaveðri og stórsjó og að 8 114 því komin að reka upp í brotið við Svaðaboða. Með dskj. nr. 13 hefur hann lagt fram vottorð frá Veðurstofunni um veðrið Í Stykkishólmi og Hellissandi sólarhringana 15. og 16. nóvember. Í Stykkishólmi var vindur yfirleitt 7 stig frá kl. 14.00 hinn 15. til kl. um 2 um nóttina þann 16., en eftir það 9—10 stig fram yfir kl. 14.00 þann dag og austlæg átt fyrri hlutann, en er um kvöldið og nóttina fyrst SA og síðan SV og loks V og slydduél eða rigning. Skyggni slæmt, talsverður sjór framanaf, síðar mikill sjór og stórsjór, en síðari hluta dags lægði sjó og veður. Á Hell- issandi var vindur 6—"T stig bann 15. frá því fyrir hádegi, fyrst á A og síðan SSV, en um nóttina voru 10 stig og kl. 11.00 voru 8 stig. Snjókoma um daginn og alskýjað um nóttina. Skyggni um kvöldið og nóttina var um 6 km, allmikill sjór og kl. 11.00— 23.00 þann 16. mikill sjór. Þá hefur hann lagt fram úrklippu úr dagblaði á dskj. nr. 16, 17 og 22, þar sem birtar eru fregnir af aftakaveðri, er gekk yfir, einkanlega Suður- og Suðvesturland á þessum tíma, þar sem greint er frá miklum sjósköðum og hætt- um, er skip og flugvélar hlutu þessi dægur, og m.a. greint frá hrakningum þeim, er Súlan og Snæfellið lentu í. Er í einni fregn- inni (dskj. nr. 22) sagt, að veðurhæðin hafi orðið víða 10—12 stig, en komst upp Í 14, og virðist hvassast hafa verið í Vest- mannaeyjum. Í einni þessari fregn (dskj. nr. 16) segir, að síld- arflotinn í Grundarfirði hafi orðið fyrir miklu tjóni og að flest skipin hafi verið í yfirvofandi hættu um nóttina (16. nóvember). Þá er það alkunna og frá því skýrt í einni blaðaúrklippu (dskj. nr. 17), að vélskipið Edda fórst á Grundarfirði, að því er talið er kl. 04.00 um nóttina, og fórust 9 menn af 17 manna áhöfn, en hinir komust af eftir mikla hrakninga. Er talið, að skipið hafi farizt með þeim hætti, að það lagðist á hliðina af ógurlegri storm- hviðu og hvolfdi síðan. Virðist svo sem veðrið hafi verið svipað á Ólafsvík og Grundarfirði, enda telja báðir skipstjórar Snæfells og Súlunnar, að venjuleg legufæri hafi ekki haldið skipinu þar. Þá telur stefnandi, að Súlan hafi verið í yfirvofandi hættu að reka upp í brotið við Svaðaboða, og hefði þá skipið farizt með allri áhöfn. Hann telur því, að hér hafi verið um að ræða ótví- ræða björgun á Súlunni og skipshöfn hennar, og hafi skip og áhöfn verið lagt í mikla hættu. Við málflutning hélt umboðs- maður stefnanda því fram, eins og áður er að vikið, að ákveðið hafi verið á Beruvík, að Snæfell hætti við dráttinn til Reykja- víkur, og ber fyrir sig framburð skipstjóranna, en samkvæmt þeim virðast þeir hafa verið sammála um, að leitað væri til skipa Landhelgisgæzlunnar um aðstoð, sbr. hér að framan. Samkvæmt 115 því telur hann, að búið hafi verið að ákveða, að drátturinn yrði aðeins til Ólafsvíkur, og hafi drættinum því verið lokið, er þeir höfðu hafnað sig á Ólafsvík, sem almennt megi teljast trygg höfn. Undir öllum kringumstæðum telur hann þó, að hlé hafi orðið á drættinum, þegar m/s Súlan slitnaði upp þann 16. nóvember, þar sem bæði skipin höfðu lagzt við legufæri á löggiltri og tryggri höfn, að því er telja megi. Ástæðan fyrir því, að skipið lenti í hættu, sé hin mikla veðurhæð og það, að skipið hafi verið van- búið að legufærum og dráttartaug hafi bilað. Stefndi hefur eindregið haldið því fram, að dráttarsamningur- inn hafi verið enn í gildi, þegar Súlan slitnaði upp á höfn í Ól- afsvík, og hafi hún því verið þar á ábyrgð stefnanda, og hafi Snæ- fellinu því borið skylda til þess samkvæmt samningnum að koma Súlunni til hjálpar, án þess að fá björgunarlaun fyrir það, sbr. 4. mgr. 229. gr. siglingalaganna. Þá hefur hann haldið því fram, að Súlan hafi ekki verið í verulegri hættu, og hefur einkum bent á til stuðnings þeirri staðhæfingu, að Snæfellsmenn geti ekki hafa litið svo á, því ef þeir hefðu talið skipið í bráðri hættu, hefðu þeir ekki gefið sér svo langan tíma sem raun varð á til að greiða úr legufærum sínum, heldur hefðu þeir sleppt þeim heldur og farið strax til bjargar. Þá hefur hann haldið því fram, að hættulegt hafi verið að leggj- ast með Súluna á Ólafsvík í stað þess að koma skipinu upp að strax, er skipin komu þangað um kvöldið. Einnig telur hann það sök hjá skipstjóra Snæfells, að lagt hafi verið af stað í ferðina í tvísýnu veðri. Varðandi dráttartaugina hefur hann bent á, að skipstjóri Snæfells hafi engar athugasemdir gert við hana, og hæpið sé, að hann geti undanþegið sig neinni ábyrgð á henni. Stefndi telur, að hann beri yfirleitt enga sök á erfiðleikum Snæ- fells við að inna af hendi dráttinn og hjálp þá, sem því bar að veita Súlunni. Eins og áður er að vikið, telur rétturinn, að samn- ingur um dráttinn hafi ekki fallið niður fyrr en eftir hrakning skipanna þann 16. nóvember, og er því úrlausnarefnið fyrst, hvort hér hafi verið um að ræða raunverulega björgun, sbr. á- kvæði 229. gr., 1. mgr., siglingalaganna, og í öðru lagi, ef svo verður álitið, hvort Snæfelli beri björgunarlaun fyrir það þrátt fyrir ákvæði 4. mgr. sömu lagagreinar. Með tilliti til ofviðris þess, er upplýst má telja, að verið hafi á þeim slóðum, er skipin voru á, að Súlan var að því komin að lenda út í álinn, þar sem legu- færi hennar hefðu misst botns, og að telja má, að yfirvofandi hætta hafi verið á því, að skipið ræki á grynningar, telur réttur- inn, að Snæfell hafi bjargað Súlunni í merkingu siglingalaganna. 116 Hvort dæma beri Snæfelli björgunarlaun, veltur þá á því, hvort það hafi gert annað og meira en því bar skylda til eftir dráttar- samningnum. Er þá einkum á það að líta, hvort skip og skips- höfn Snæfells hafi verið lögð í verulega hættu við að koma Súl- unni til hjálpar. Eftir því sem gögn málsins bera með sér og að framan er rakið, virðist greinda nótt og morgun hafa geysað eitt af mestu veðrum, sem koma hér við land. Hins vegar verður að telja, að á þessum slóðum hafi ekki verið sjór sem úti á opnu hafi og veður lengst af svo suðaustlægt, að landvar hafi verið nokkurt. Rétturinn telur því, að þrátt fyrir veðurhæðina hafi Snæfellið, sem er gott skip, með öruggri vél og vel stöðugt, þar sem það var vel lestað, ekki verið lagt í bráða hættu, en með tilliti til þeirra miklu erfiðleika, sem á því voru að koma til hjálp- ar, þar sem fullnægjandi dráttartaug var í hvorugu skipinu, svo að útvega þurfti dráttartaugar annars staðar frá, setja varð manns- líf í hættu, svo hægt væri að fara til hjálpar, og svo að segja ekk- ert mátti út af bera, svo að tjón á skipi og áhöfn hlytist af, og skipshöfn og skipstjóri hafi sýnt mikið harðfengi og dugnað við starfið, og þegar jafnframt er tekið tillit til þess, að stefndi átti að leggja til taugina til dráttarins, sem reyndist ófullnægjandi, og rétturinn telur, að skipstjóra eða skipshöfn Snæfells verði ekki gefin sök á, að Súlan lenti í neyð á Ólafsvík, þá telur rétturinn eftir atvikum rétt, að stefnda verði gert að greiða björgunarlaun. Ber þá að athuga um upphæð björgunarlaunanna. Súlan var metin eftir björgunina, að meðtalinni smásíldarnót, olíu og vist- um, á kr. 785.000.00. Farangur skipverja var tryggður fyrir kr. 80.000.00. Þessari síðastgreindu upphæð hefur verið mótmælt sem of hárri, en ekki þykja fram komin nægileg rök fyrir þeirri stað- hæfingu. Segja má, að Snæfellið hafi verið að vinna að björgun- inni frá kl. 3.30 um nóttina til kl. 13--14 um daginn eða um 10 klukkustundir. Við björgunina laskaðist Snæfellið dálítið, búnaður þess og dráttarvír skemmdist. Hefur þetta verið metið á kr. 4600.00. Hefur stefnandi krafizt bóta fyrir þetta ásamt kostn- aði við mat og sjópróf sem sjálfstæðs liðs, að upphæð kr. 7684.42. Stefndi hefur eindregið mótmælt bótum vegna skemmda á skip- inu, en ekki þykja þau mótmæli á rökum byggð, en ekki verða bætur dæmdar fyrir þessar skemmdir sérstaklega, heldur verða þær teknar með björgunarlaunum. Upplýst er í málinu, að m/s Snæfell er verðmætt skip, vátryggingarupphæð samtals kr. 2 milljónir. Þegar höfð eru í huga atriði þau, sem nú voru talin, og öll atvik málsins, eins og þau eru rakin að framan, og að unnið var af mikilli atorku og dugnaði að björguninni og hún 117 leidd til farsælla endalykta, þykja björgunarlaunin hæfilega á- kveðin kr. 100.000.00 ásamt vöxtum, eins og krafizt er, frá stefnu- degi að telja. Eftir þessa niðurstöðu um atburðina 16. nóvember ber að taka afstöðu til þóknunar fyrir drátt Súlunnar, og þykir hún eftir ástæðum hæfilega ákveðin kr. 6000.00 ásamt vöxtum, eins og krafizt er. Einnig er stefndi dæmdur til að greiða stefn- anda kr. 12000.00 í málskostnað, og er þar innifalið mat og kostn- aður við sjópróf. Dæma ber sjóveðrétt fyrir öllum hinum dæmdu kröfum, að undantekinni þóknuninni fyrir dráttinn. Dómsorð: Stefndi, Leó Sigurðsson, á að greiða stefnanda, Útgerðar- félagi K.E.A. h/f, kr. 100.000.00 í björgunarlaun og kr. 6000.00 fyrir drátt á skipi ásamt 6% ársvöxtum frá 17. maí 1954 til greiðsludags. Einnig ber stefnda að greiða stefnanda kr. 12.000.00 í málskostnað. Stefnandi hefur sjóveðrétt í m/s Súlunni, EA 300, fyrir hinum dæmdu upphæðum, nema dráttarþóknuninni, kr. 6000.00. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum innan 15 daga frá birtingu hans. Mánudaginn 13. febrúar 1956. Nr. 84/1955. Haraldur Bóðvarsson á Co. (Einar B. Guðmundsson) gegn Bæjarfógetanum á Akranesi f. h, ríkissjóð (Sigurður E. Ólason). mm Dóminn skipuðu hinir reglulegu dómarar Hæstaréttar. Skattamál. Dómur Hæstaréttar. Þórhallur Sæmundsson bæjarfógeti hefur kveðið upp hinn áfrýjaða úrskurð. Áfrýjandi hefur skotið máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 15. júní 1955. Hann krefst þess, aðallega að hinn áfrýjaði úrskurður verði úr gildi felldur, en til vara, að lög- 118 tak verði einungis framkvæmt fyrir kr. 68.120.00. Þá krefst áfrýjandi og málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti úr hendi stefnda eftir mati dómsins. Stefndi krefst staðfestingar hins áfrýjaða úrskurðar og málskostnaðar fyrir Hæstarétti úr hendi áfrýjanda eftir mati dómsins. Með skírskotun til forsendna hins áfrýjaða úrskurðar ber að staðfesta ákvæði hans um framkvæmd lögtaks. Eftir þessum úrslitum er rétt, að áfrýjandi greiði stefnda málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti, samtals kr. 8000.00. Dómsorð: Ákvæði hins áfrýjaða úrskurðar um framkvæmd lög- taks á að vera óraskað. Áfrýjandi, Haraldur Böðvarsson á Co., greiði stefnda, bæjarfógetanum á Akranesi f. h. ríkissjóðs, málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti, samtals kr. 8000.00. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Úrskurður fógetadóms Akraness 11. maí 1955. Í máli þessu, sem tekið var til úskurðar 9. þ.m., hefur inn- heimtumaður ríkisins á Akranesi vegna ríkissjóðs krafizt þess, að lögtak verði gert hjá Haraldi Böðvarssyni ér Co. á Akranesi til tryggingar greiðslu á ógreiddum tekjuskatti og tekjuskatts- viðauka firmans árið 1953, samtals að upphæð kr. 86.236,00, og stríðsgróðaskatti sama ár, kr. 128.864,00, auk áfallinna og áfall- andi dráttarvaxta af áðurgeindum sköttum frá gjalddaga þeirra 31. júlí 1953 til borgunardags og alls kostnaðar við lögtaksgerð þessa, þar með talinnar hæfilegrar þóknunar fyrir málflutning, allt á ábyrgð gerðarbeiðanda, en lögtaksúrskurður um gjöld þessi var kveðinn upp hinn 2. september 1954. Gerðarþoli, Haraldur Böðvarsson éz Co., hefur mótmælt fram- gangi gerðarinnar. Hann hefur krafizt þess, að synjað verði um framgang lögtaks þessa og að sér verði greiddur hæfilegur máls- kostnaður. Til vara krefst gerðarþoli þess, að lögtak verði einungis gert 119 fyrir kr. 68.120,00 í stað kr. 215.100,00, sem er aðalkrafa gerðar- beiðanda. Samkvæmt því, sem fram kemur í skjölum málsins og aðiljum kom saman um við munnlegan flutning þess, eru málsatvik þessi: Árið 1953 er firmanu Haraldi Böðvarssyni ér Co. á Akranesi gert að greiða skatta af tekjum þess árið 1952, sem samkvæmt eigin framtali námu kr. 295.813,55, en með breytingu skatt- stjórans á Akranesi, sem hækkaði rekstrartekjur firmans um 34.000,00, námu skattskyldar tekjur þess kr. 329.800,00. Skattar firmans af þessum kr. 329.800,00 tekjum voru: 1. Tekjuskattur .......00220000 000... kr. 69.506,00 2. Tekjuskattsviðauki ......2..00000000.... — 16.730,00 3. Stríðsgróðaskattur ......0000. 00... — 128.864,00 eða alls kr. 215.100,00 Framtal firmans er gert og undirritað af gerðarþola hinn 22. apríl 1953, og var þar byggt á áætluðu verði Sölumiðstöðvar hraðfrystihúsanna á óuppgerðum útfluttum fiskafurðum, sem Sölumiðstöðin annaðist sölu á. Í nóvember 1953 skrifar Sölu- miðstöðin gerðarþola bréf og tilkynnir þar, að verðfall hafi orð- ið á fiskafurðum þeim, framleiddum árið 1952, sem óuppgerðar voru um áramótin. Reyndist tapið á þeim kr. 436.149,95, eða hærra en rekstrarafgangur gerðarþola var á skattaframtali hans 1953. Strax eftir að þetta bréf barst gerðarþola, skrifaði hann Ríkis- skattanefnd og óskaði eftir endurskoðun á tekju- og stríðsgróða- skatti sínum árið 1953 og að tekju- og stríðsgróðaskattur hans það ár yrðu felldir niður. Ríkisskattanefndin synjaði hins vegar um endurupptöku málsins og beiðninni um skattlækkun og kvað það andstætt skattvenju að breyta skatti, er upplýsingar slíkar sem þessar bærust svo löngu eftir skattframtal og skatt- lagningu. Gerðarþoli leitaði síðan til Fjármálaráðuneytisins um leiðrétt- ingu mála sinna, en fékk þar einnig synjun. Var síðan ákveðið að láta gjöld þessi koma til lögtaks og úr- skurðar fógetadóms. Umboðsmaður gerðarbeiðanda, hæstaréttarlögmaður Sigurður Ólason; hefur haldið því fram fyrir fógetadóminum, að dóm- stólar eigi ekki að fjalla um atriði, sem hér er um deilt, sam- kvæmt skattalögum, heldur sé úrskurður Ríkisskattanefndarinn- ar hér fullnaðarúrskurður. Á þenna skilning gerðarbeiðanda verður ekki fallizt, enda 120 þótt 42. gr., 2. málsgr., laga nr. 46/1954 kveði svo á, að úrskurður Ríkisskattanefndar sé fullnaðarúrskurður. Í sömu málsgrein er og tekið fram, að ágreining um skattskyldu megi þó jafnan bera undir dómstóla. Í framkvæmd hefur orðið „skattskylda“ verið skýrt mjög rúmt, og verður því hér litið svo á, að fógetadóminum sé rétt að taka skatt gerðarþola til ríkissjóðs árið 1953 til meðferðar og úrskurðar. Verður því næst að athuga reglur gildandi skattalöggjafar um atvik, slík sem hér er rætt um í þessu máli. Af hálfu gerðarþola hefur hæstaréttarlögmaður Einar B. Guð- mundsson, sem flutt hefur vörn í máli þessu fyrir fógetadómin- um, bent á, að samkvæmt 35. gr., 2. málsgr., laga nr. 46/1954 megi skattanefndir breyta skattlagningu gjaldenda í vissum til- vikum til hækkunar, þó ekki lengra aftur í tímann en 5 ár. Þetta ákvæði á þó aðeins við, að gjaldandi hafi ekkert framtal sent og skattanefnd komist að því, að hún hafi áætlað honum of lág- ar tekjur og of lágan tekju- eða eignarskatt. Þetta ákvæði tekur því ekki til þess atriðis, sem hér er um deilt. Skattframtal gerð- arþola, sem dagsett er 22/4 1953, virðist vera sönnun þess, að Þegar það er undirritað, hafi verðfall á hinum óseldu fiskafurð- um hans, framleiddum 1952, ekki verið orðið svo stórfellt, að útborgunarverð Sölumiðstöðvar hraðfrystihúsanna hafi ekki get- að staðizt að áliti Sölumiðstöðvarinnar, því gera verður ráð fyrir, að Sölumiðstöðin hafi þá ekki löngu áður sent afreikning fyrir árið 1952, þar sem tilgreint var áætlunarverð fiskafurðanna, sem Sölumiðstöðin hafði til sölumeðferðar það ár. Bréf Sölumiðstöðvarinnar, dags. 17. nóvember 1953, til gerð- arþola virðist vera fyrsta bréflega vitneskjan, sem gerðarþoli fær um tapið á fiskafurðum hans frá árinu 1952. Er tapið þar áætlað kr. 550.000,00 til kr. 600.000,00, miðað við áður áætlað verð afurðanna. Af hálfu gerðarþola er því haldið fram, að Sölu- miðstöðin hafi gefið gerðarþola upp rangt verð á afreikningi til hans yfir fiskafurðir, framleiddar 1952, á þeim tíma, sem áætl- unarverðið er sett. Engin sönnun er framfærð í máli þessu fyrir vítaverðri vanrækslu Sölumiðstöðvarinnar í þessu tilviki, og engin vissa er fyrir því, að gerðarþoli hefði áætlað verð fisk- afurða sinna af framleiðslu ársins 1952 lægra en Sölumiðstöðin gerði á þeim tíma, sem gerðarþoli fékk afreikning þann, sem hann fór eftir við skattframtal sitt árið 1953, þótt hann hefði haft öll gögn Sölumiðstöðvarinnar, varðandi afurðasölu þessa, í sínum höndum. Mjög erfitt og vandasamt verk mun vera að 121 áætla endanlegt söluverð vara, sem eru slíkum verðsveiflum háðar, sem hraðfrystur fiskur oft er. Samkvæmt 10. gr., b-lið, laga nr. 46/1954 segir um tap á úti- standandi skuldum: „Það ár eitt kemur töpuð skuld til frádrátt- ar, er vitanlegt þykir, að hún sé töpuð“, og samkvæmt 19. gr., c-lið, laga nr. 46/1954 ber að áætla verðlag á lausafé sem næst söluverði þess. Gerðarþoli áætlaði, að því er virðist, verðmæti fiskframleiðslu sinnar árið 1952 í árslok það ár, svo sem Sölu- miðstöðin áleit, að það mundi reynast við endanlegt söluupp- gjör. Árið eftir er verið að selja mikið af þessari framleiðslu, og verður verðfall á henni, svo stórfellt sem raun varð á og áður er á minnzt. Af hálfu gerðarþola hefur verið gerð skýrsla um, hve mikið af birgðum var óselt 31. desember 1952 af þess árs fiskfram- leiðslu gerðarþola, dskj. nr. 16, ásamt verðfellingu og verð- uppbótum 1952. Þá er einnig lögð fram skýrsla frá Sölumiðstöð hraðfrystihúsanna um heildarfiskframleiðslu, er hún hafði til sölumeðferðar frá árinu 1952, dskj. nr. 15, og hve mikið af henni er selt 31/12 1952 og hvað óselt. Lætur mjög nærri, að helm- ingur fiskframleiðslunnar 1952 hafi verið óseldur í árslok 1952. Varakrafa gerðarþola er miðuð við það, að helmingur tapsins sé þegar orðinn á árinu 1952, og því sé réttmætt að draga helming þess, að frádreginni verðuppbót 1952, frá rekstrarafgangi gerð- arþola 1952. Er hér miðað við tap það, er varð á þeim hluta fiskframleiðslu hans, sem þegar var afskipaður í árslok 1952, en það nam kr. 436.149.95. Birgðir gerðarþola á Akranesi, sem ófarnar voru í árslok 1952, eru afreiknaðar á árinu 1953, og er tap á þeim ekki meðtalið í áðurgreindri upphæð, kr. 436.149,95. Af framanrituðu virðist augljóst, að atvik þau, sem valda verðfellingu fiskframleiðslu gerðarþola frá árinu 1952, er áð- urnefnd Sölumiðstöð hafði til sölumeðferðar, virðast ekki hafa orðið kunn og ekki komið í ljós fyrr en löngu eftir 31. desember 1952 eða ekki fyrr en eftir miðjan apríl 1953 eða jafnvel nokkru síðar. Af þessu leiðir, að tap það, sem gerðarþoli verður fyrir af þessum ástæðum, ber að telja til frádráttar tekjum hans árið 1953, en ekki 1952, enda mun það hafa verið gert. Er því ekki unnt að taka aðalkröfu gerðarþola um synjun á framgangi lög- taksgerðarinnar til greina. Varakrafa gerðarþola um, að helmingur tapsins verði dreginn frá tekjum hans árið 1952, er ekki nægilega rökstudd, til þess 122 að unnt sé að takaghana til greina, og vísast hér einnig til þess, sem áður er sagt um aðalkröfu gerðarþola. Niðurstaða fógetadómsins verður því sú, að hin umbeðna lög- taksgerð skuli hafa framgang. Málflytjendur beggja aðilja hafa krafizt þóknunar fyrir mál- flutning eftir mati dómsins. Með tilliti til málsúrslitanna, fyrir- hafnarinnnar og kostnaðarins við að fara í annað hérað til að flytja málið þykir eðlilegt að úrskurða gerðarþola til að greiða málflutningsmanni gerðarbeiðanda, hæstaréttarlögmanni Sigurði Ólasyni, kr. 6.000,00 — sex þúsund krónur — fyrir málflutning auk alls annars kostnaðar við gerð þessa. Því úrskurðast: Hin umbeðna lögtaksgerð skal fara fram á ábyrgð gerð- arbeiðanda. Gerðarþoli, Haraldur Böðvarsson éz Co., greiði allan kostnað við gerð þessa, þar með talin málflutningslaun til hæstaréttarlögmanns Sigurðar Ólasonar, sem ákveðast kr. 6.000,00 — sex þúsund krónur. Mánudaginn 13. febrúar 1956. Nr. 202/1954. Fiskveiðahlutafélagið Alliance (Magnús Thorlacius) gegn Snorra Guðlaugssyni og gagnsök (Ragnar Ólafsson). Dómendur: hæstaréttardómararnir Árni Tryggvason og Jónatan Hallvarðs- son, Ármann Snævarr prófessor, Kristján Kristjánsson borgar- fógeti og Valdimar Stefánsson sakadómari. Skaðabætur, Dómur Hæstaréttar. Aðaláfrýjandi hefur skotið máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 28. desember 1954. Krefst hann aðallega sýknu af dómkröfum gagnáfrýjanda, en til vara, að kröfur gagn- áfrýjanda verði lækkaðar eftir mati dómsins. Þá krefst hann 123 og málskostnaðar úr hendi gagnáfrýjanda í héraði og fyrir Hæstarétti. Gagnáfrýjandi hefur skotið málinu af sinni hálfu til Hæstaréttar með stefnu 6. janúar 1955. Krefst hann þess, að aðaláfrýjanda verði dæmt að greiða kr. 552.059.18 með 6% ársvöxtum frá 2. júní 1951 til greiðsludags og málskostn- að í héraði og fyrir Hæstarétti. Þá krefst hann og viðurkenn- ingar á sjóveðrétti í b/v Jóni forseta, RE 108, til trygging- ar dæmdum fjárhæðum. Ekki eru færðar á það sönnur, að gagnáfrýjandi hafi stað- ið öðruvísi að verki, er slys það varð, sem í málinu greinir, en hann hefur sjálfur skýrt frá. Samkvæmt gögnum máls- ins hefur gagnáfrýjandi jafnan og í samræmi við venju um borð í togara aðaláfrýjanda beitt slíkum handtökum við vinnu þessa, án þess að það sætti aðfinnslum skipstjórnar- manna. Þykir gagnáfrýjandi því eigi af þeim sökum verða látinn bera tjón sitt sjálfur að neinu leyti, og getur þar engu haggað, þótt tveir skipstjórnarmenn, sem umboðs- maður aðaláfrýjanda hefur kvatt til álitsgerðar, telji aðra starfsaðferð varlegri. Með skírskotun til þess, er greinir Í héraðsdómi um mistök vindumanna og hversu starfið er hættulegt, ber því að leggja alla fébótaábyrgð vegna slyss- ins á aðaláfrýjanda. Og með því að fallast má á ákvörðun héraðsdóms um fjárhæð fébóta, greiðslu vaxta og málskostn- að ber að staðfesta hann. Einnig ber að dæma aðaláfrýjanda til að greiða gagnáfrýjanda málskostnað fyrir Hæstrétti, er ákveðst kr. 10.000.00. Samkvæmt 4. tl. 236. gr. siglingalaga nr. 56/1914 er og viðurkenndur sjóveðréttur gagnáfrýjanda í b/v Jóni for- seta, RE 108, fyrir hinum dæmdu fjárhæðum. Dómsorð: Aðaláfrýjandi, Fiskveiðahlutafélagið Alliance, greiði gagnáfrýjanda, Snorra Guðlaugssyni, kr. 390.000.00 með 6% ársvöxtum frá 2. júní 1951 til greiðsludags, kr. 18.000.00 í málskostnað í héraði og kr. 10.000.00 í máls- kostnað fyrir Hæstarétti. Á gagnáfrýjandi sjóveðrétt 124 í b/v Jóni forseta, RE 108, til tryggingar fjárhæðum þessum. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Dómur sjó- og verzlunardóms Reykjavíkur 16. desember 1954. Mál þetta, sem dómtekið var 3. þ.m., hefur Snorri Guðlaugs- son sjómaður, Egilsgötu 28, hér í bæ, höfðað fyrir sjó- og verzl- unardóminum með stefnu, út gefinni 15. maí 1952, gegn Fisk- veiðahlutafélaginu Alliance, hér í bænum, til greiðslu skaða- bóta, að fjárhæð kr. 552.059.18, með 6% ársvöxtum frá 2. júní 1951 til greiðsludags og málskostnaðar að mati dómsins. Þá hefur stefnandi krafizt þess, að viðurkenndur verði sjó- veðréttur hans í b/v Jóni forseta, RE 108, til tryggingar kröf- um þessum. Stefnda hefur aðallega krafizt sýknu af kröfum stefnanda, en til vara lækkunar á kröfum hans. Í báðum tilvikum hefur stefnda krafizt málskostnaðar sér til handa að mati dómsins. Málsatvik eru þau, að þann 2. júní 1951 var b/v Jón forseti, RE 108, eign stefnda, að veiðum úti af Garðskaga. Er verið var að taka inn toghlerana, varð það slys, að stefnandi, sem var há- seti á skipinu, festi hægri hönd sína og meiddist mjög. Stefnandi skýrir svo frá, að í umrætt sinn hafi veður verið gott og sjólítið. Hann hafi haft það verk á hendi að taka í móti fremri toghleranum, er hann kom upp, og festa hann í tog- gálgann með svonefndri gálgakeðju. Er hlerinn hafi verið kom- inn hæfilega hátt upp og stöðvaður, hafi hann tekið gálgakeðjuna með vinstri hendinni og rétt hana í gegn um hlerahöldin. Hægri höndina hafi hann rétt í gegn um aftara hlerahaldið og ætlað að taka á móti keðjunni með henni. Áður en hann hafi náð keðj- unni með hægri hendinni, hafi hlerinn dregizt eitthvað hærra upp, og hafi þá þumalfingur hægri handar festst á milli hald- anna. Hann hafi þá kallað upp og beðið um, að hlerinn yrði látinn síga niður. Hlerinn hafi þá verið látinn síga nokkuð niður, en þó ekki það langt, að hann hafi getað losað fingurinn. Allt í einu hafi hleranum verið lyft aftur og nú það hátt, að hlera- höldin hafi farið upp í gálgarúlluna, svo langt sem þau hafi komizt. Við þetta hafi höndin klemmzt á milli haldanna og gálgarúllunnar og stórmeiðzt. Hlerinn hafi síðan verið látinn síga aftur, og höndin þá losnað. 125 Skipstjórinn á b/v Jóni forseta hefur skýrt svo frá, að í um- rætt sinn hafi hann staðið á stjórnpalli skipsins og fylgzt með hreyfingum stefnanda, er slysið varð. Er hlerinn hafi komið í gálgann, hafi verið „nokkurt span á trollinu“ og hlerinn vísað frá borðstokknum, en þar sem logn hafi verið, hafi hlerinn lagzt að gálganum, þegar pokinn kom upp úr sjó. Stefnandi hafi not- að báðar hendur við að smeygja gálgakeðjunni í gegnum hlera- höldin, og er hlerinn seig að borðstokknum, hafi hægri hönd hans festst á milli hlerahaldanna og gálgarúllunnar, utanvert við rúlluna. Orsök þessa muni hafa verið sú, að stefnandi muni hafa notað röng handtök, þar sem hann hafi farið með hægri hönd- ina á milli hlerahaldanna og gálgarúllunnar til þess að hjálpa vinstri hendinni við að koma gálgakeðjunni á. Bilið þar á milli hafi minnkað, er hlerinn seig að skipshliðinni, og höndin því festst. Skipstjórinn kveðst þegar hafa kallað til manns þess, er var við togvinduna, að láta hlerann síga niður. Til þess að það væri hægt, hafi þurft að skipta gangi vindunnar þannig, að hún sneri ofan af sér. Áður en það yrði gert, hafi vindan tekið lítið eitt í og hlerinn dregizt enn meira upp, þannig að hönd stefn- anda muni hafa klemmzt ennþá meira. Síðan hafi hlerinn verið látinn síga niður, og þá hafi hönd stefnanda losnað. Annar stýrimaður skipsins stjórnaði togvindu þess í umrætt sinn. Kveðst hann ekki hafa fylgzt með hreyfingum stefnanda og ekki hafa séð, er hann festi hönd sína, og ekkert um það vitað, fyrr en maður, er stóð skammt frá stefnanda, hafi kallað upp og skipstjórinn gefið skipun um að láta hlerann síga niður. Vindan hafi verið hemluð, en lítils háttar gufuþrýstingur hafður á til að halda við. Til þess að hægt væri að láta hlerann síga niður, hafi þurft að skipta gangi vindunnar þannig, að hún yndi ofan af sér, en skiptistöngin hafi verið fest með öryggisfestingu. Meðan hann hafi verið að losa öryggisfestinguna af skiptistöng- inni, hafi átakið á togvírnum eitthvað minnkað og vindan unnið örlítið áfram, og hlerinn því dregizt upp. Síðan kveðst stýrimað- urinn hafa skipt gangi vindunnar og látið hlerann síga niður, og þá hafi stefnandi losnað. Stýrimaðurinn kveður þetta hafa verið fyrstu veiðiferð sína með skipinu, og hann hafi verið ó- vanur vindunni. Háseti, er var til aðstoðar öðrum stýrimanni skipsins við togvinduna, kveðst hafa verið við annan hemil vindunnar. Hann hafi ekki orðið var við, er stefnandi festist, og ekkert um það vitað, fyrr en stefnandi hafi kallað upp, að hlerinn væri látinn síga niður. Hann hafi ekki séð glöggt, hvernig stefnandi var 126 fastur, en virzt bak hægri handar snúa upp, stefnandi halda um aftara hlerahaldið, og höndin eða hluti hennar hafi verið klemmdur milli hlerahaldsins og gálgarúllunnar. Maður þessi kveðst þegar hafa losað um hemilinn, en vindan þá unnið örlítið áfram og hlerinn dregizt upp, áður en tími ynnizt til að skipta um gang vindunnar. Síðan hafi hlerinn verið látinn síga niður, og stefnandi þá losnað. Maður, er stóð við hlið stefnanda í umrætt sinn, kveðst ekki vita betur en hlerinn hafi verið kyrr, er stefnandi ætlaði að draga sálgakeðjuna í gegnum hlerahöldin. Allt í einu hafi hler- inn dregizt eitthvað upp og stefnandi festst. Kveðst maður þessi þá hafa hrópað upp yfir sig. Í því hafi hlerinn enn dregizt eitt- hvað upp, en síðan verið látinn síga niður, og stefnandi þá losnað. Kröfur sínar í máli þessu byggir stefnandi á því, að skip- stjórnarmenn stefnda eigi alla sök á slysi þessu. Menn þeir, er vindunni stjórnuðu, hafi ekki gætt starfa sinna, svo sem þeim bar, þar sem Þeir hafi dregið hlerann upp, meðan hann var að koma gálgakeðjunni fyrir, en það hafi verið frumorsök slyss þessa. Hann hafi reyndar meiðzt lítið þá í upphafi. Aðalmeiðslin hafi hann hlotið, er hlerinn var dreginn upp Í síðara sinnið, Í stað þess að láta hann síga niður. Orsök þess hafi einungis verið mistök vindumanna. Stefnda beri bótaábyrgð á tjóni því, sem af þessu hafi hlotizt. Stefnda byggir kröfur sínar á því, að slys þetta hafi orsak- azt af ógætni stefnanda sjálfs. Stefnandi sé vanur sjómaður á togurum og þaulvanur því verki, er hann hafi haft með höndum í umrætt sinn. Ástæðan til þess, að stefnandi hafi festst í upp- hafi, hafi verið sú, að hann hafi ekki beitt réttum handtökum við verk sitt, þar sem hann hafi farið með hægri höndina milli hlerahaldanna og gálgarúllunnar til að hjálpa vinstri hendinni með að koma gálgakeðjunni í gegnum hlerahöldin. Þetta hafi verið algerlega óforsvaranlegt, eins og á stóð. Hvernig sem á málið verði litið að öðru leyti, þá verði að telja stefnanda sjálf- an að minnsta kosti eiga meginsök á slysinu. Engin sjópróf hafa farið fram vegna slyss þessa, og ekki voru teknar skýrslur af sjónarvottum fyrr en nú í máli þessu. Af skýrslum þeim, sem fram hafa komið í málinu, verður ekki ráðið, svo öruggt sé, á hvern hátt stefnandi hafi festst í upphafi. Hins vegar er ljóst, að mistök vindumanna hafa valdið því, að hlerinn dróst upp og stefnandi með, er þeir skyldu láta hlerann síga niður, vitandi, að stefnandi hafði fest hönd sína. Það er 127 samróma álit meðdómsmannanna, sem eru vanir sjómenn og kunnir vinnuaðferðum á togurum, að starf það, er stefnandi hafði á hendi í umrætt sinn, sé verulega hættulegt, en ekki verði séð, að stefnandi hafi sýnt vangæzlu við framkvæmd þess. Með vísan til þessa og þar sem sannað er, að verulegur hluti meiðsla stefnanda a. m. k. verður rakinn til mistaka manna þeirra, er vindunni stjórnuðu, þá þykir eðlilegt að leggja á stefnda alla fébótaábyrgð vegna slyssins. Kröfu sína sundurliðar stefnandi þannig: 1. Örorkubætur ......000.00 000 Kr. 559.653.00 2. Þjáninga- og lýtabætur .................. „ 60.000.00 Kr. 619.653.00 Frá þessari fjárhæð dregur stefnandi síðan kr. 67.593.00, sem eru bætur frá Tryggingastofnun ríkisins og kaup, og kemur þannig fram dómkrafa hans, kr. 552.059.18. Um 1. Gert var að meiðslum stefnanda til bráðabirgða á skips- fjöl. Var síðan haldið til lands og komið hingað til bæjarins að kvöldi sama dags. Var stefnandi þegar fluttur á sjúkrahús. Við rannsókn á sjúkrahúsinu kom í ljós, að stórt gapandi sár var yfir þveran hægri handar lófann ofanverðan og náði yfir á hand- arbak ölnarmegin. Önnur rifa lá frá þessari rifu milli þumals og litla fingursvöðva upp á úlnlið. Þumalfingur var rifinn af, svo hann hékk aðeins á stilk lófamegin. Öll miðhandarbein voru brotin. Höndin var öll mjög kramin, og voru vöðvar og taugar rifnar. Höndin var löguð, svo sem hægt var, og sár saum- uð saman, ef tækist að bjarga henni. Það tókst ekki, og þann 3. júlí 1951 var höndin tekin af ofan úlnliðs. Var síðan grætt fyrir stúfinn, og fór stefnandi af sjúkrahúsinu 2. ágúst 1951. Við skoðun þann 20. janúar 1952 mældist stúfurinn 23 em frá öln- bogakrumma. Örið var vel gróið og bólgulaust. Þann 8. janúar 1952 var stefnandi skoðaður af Páli Sigurðs- syni tryggingayfirlækni og Örorka hans metin. Segir svo í vott- orði tryggingayfirlæknisins, sem dagsett er 17. marz 1952: „Hægri hönd vantar. Hefur hún verið numin burt nokkuð ofan við úlnliðinn. Borið saman við vinstri handlim, virðist vanta um 6 cm á framhandlegginn. Það er vel gróið fyrir stúfinn, allmik- ið er dregið úr vöðvum á framhandleggnum. Mælist gildleiki stúfsins 10 cm, en tilsvarandi staður á vinstra framhandlegg mælist 20 cm. 128 Örorka vegna slyssins 2. júní 1952 telst hæfilega metin, svo sem hér segir: Frá 2. júní til 2. ágúst 1951 100%. Frá 3. ágúst til 31. desember 1951 80%. Frá 1. janúar 1952 varanleg örorka 60%“. Stefnandi hefur fengið sérfróðan mann um tryggingamál til að reikna út heildarverðmæti tjóns þess, sem stefnandi hafi beðið af örorku þessari. Hinn sérfróði maður hefur talið, að mið- að við atvinnutekjur stefnanda árin fyrir slysið og fyrr- greint örorkumat, þá nemi heildarverðmæti örorkutjónsins kr. 559.653.00, og er þá reiknað með 4% ársvöxtum. Er krafa stefn- anda á þessu byggð. Þá hefur sami maður reiknað út, að heild- arverðmæti örorkulífeyris þess, er stefnandi fær frá Trygginga- stofnun ríkisins, nemi kr. 53.280.00 og verðmæti lífeyris til barns hans alls kr. 7.745.00. Auk þess hafi stefnandi fengið greidda dagpeninga frá Tryggingastofnun ríkisins, að fjárhæð kr. 5.630.00. Af hálfu stefnda hefur þessum kröfulið verið mótmælt sem allt of háum. Stefnandi var 31 árs að aldri, er slysið varð. Hann virðist hafa verið kvæntur og átt eitt barn. Stefnandi mun yfirleitt hafa stundað sjómennsku á togurum og verið heilsuhraustur. At- vinnutekjur hans árið 1948 eru taldar hafa numið kr. 45.999.00, árið 1949 kr. 37.005.00, árið 1950 kr. 35.974.00 og árið 1951 til slysdags kr. 29,449.00. Þegar þetta allt er virt svo og annað það, er hér skiptir máli, þykja bætur til stefnanda samkvæmt þessum lið hæfilega á- kveðnar kr. 350.000,00, og er þá einnig höfð hliðsjón af því, að vextir hér á landi eru almennt hærri en 4% p.a., en við það hefur tryggingafræðingurinn miðað útreikning sinn. Hefur þá einnig verið dregið frá verðmæti þess lífeyris, er hann hefur fengið og mun fá frá Tryggingastofnun ríkisins, svo og laun þau, er stefnda greiddi honum fyrst eftir slysið og nema kr. 938.82. Um 2. Af hálfu stefnda hefur þessum kröfulið verið mótmælt sem allt of háum. Hér að framan hefur meiðslum stefnda verið lýst svo og af- leiðingum þeirra. Þegar þetta er virt svo annað það, er hér skiptir máli, þykja bætur samkvæmt þessum lið hæfilega ákveðn- ar kr. 40.000,00. Samkvæmt þessu verða málalok þau, að stefnda verður dæmt til að greiða stefnanda alls kr. 390.000.00 með vöxtum, svo sem krafizt er. 129 Þá þykir rétt eftir þessum málalokum að dæma stefnda til að greiða stefnanda málskostnað, er þykir hæfilega ákveðinn kr. 18.000,00. Þá ber og að taka til greina kröfu stefnanda um sjóveðrétt í b/v Jóni forseta, RE 108, til tryggingar hinum dæmdu fjár- hæðum. Einar Arnalds borgardómari kvað upp dóm þenna ásamt með- dómsmönnunum Jóni Ármannssyni sjómanni og Jónasi Jónas- syni skipstjóra. Dómsorð: Stefnda, Fiskveiðahlutafélagið Alliance, greiði stefnanda, Snorra Guðlaugssyni, kr. 390.000.00 með 6% ársvöxtum frá 2. júní 1951 til greiðsludags og kr. 18.000,00 í málskostnað, og á stefnandi sjóveðrétt í b/v Jóni forseta, RE 108, til tryggingar þessum fjárhæðum. Dómi þessum ber að fullnægja innan 15 daga frá lög- birtingu hans að viðlagðri aðför að lögum. Miðvikudaginn 15. febrúar 1956. Nr. 188/1955. Guðjón Steingrímsson (sjálfur) gegn Guðmundi Elíasi Árnasyni (Benedikt Sigurjónsson). Dóminn skipuðu hinir reglulegu dómarar Hæstaréttar. Krafa um þóknun fyrir milligöngu um sölu fasteignar. Dómur Hæstaréttar. Áfrýjandi, sem hefur skotið máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 20. desember Í. á., gerir þær dómkröfur, aðal- lega að stefnda verði dæmt að greiða honum kr. 3800.00, en til vara aðra lægri fjárhæð, ásamt 6% ársvöxtum frá 4. októ- ber 1954 til greiðsludags og málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti að mati Hæstaréttar. Stefndi krefst aðallega stað- 9 130 festingar hins áfrýjaða dóms og að sér verði dæmdur máls- kostnaður fyrir Hæstarétti úr hendi áfrýjanda að mati dóms- ins. Til vara krefst hann þess, að kröfur áfrýjanda verði verulega lækkaðar og að hvorum aðilja verði dæmt að bera sjálfur kostnað sinn af málinu fyrir báðum dómum. Svo sem segir í héraðsdómi, hefur áfrýjandi ekki sannað, að stefndi hafi falið honum sölu hússins nr. 8 við Brekku- götu í Hafnarfirði. Eigi er heldur leitt í ljós, að áfrýjandi hafi með tilraunum sínum til að koma á kaupum um húsið milli stefnda og Finnboga Jónssonar átt þátt í því, að þau kaup tókust síðar fyrir atbeina annars málflutningsmanns með þeim atvikum, sem greinir í héraðsdómi. Ber því að stað- festa hinn áfrýjaða dóm. Eftir þessum úrslitum þykir rétt, að áfrýjandi greiði stefnda málskostnað fyrir Hæstarétti, kr. 1500.00. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Áfrýjandi, Guðjón Steingrímsson, greiði stefnda, Guð- mundi Elíasi Árnasyni, málskostnað fyrir Hæstarétti, kr. 1500.00, að viðlagðri aðför að lögum. Dómur bæjarþings Hafnarfjarðar 27. september 1955. Ár 1955, þriðjudaginn 27. september, var í bæjarþingi Hafnar- fjarðar af fulltrúa bæjarfógeta Kristni Ólafssyni upp kveðinn dómur á ofangreindu máli, sem dómtekið var 19. þ. m. Mál þetta er höfðað fyrir bæjarþinginu með stefnu, út gefinni 1. október 1954, af Guðjóni Steingrímssyni héraðsdómslögmanni, hér í bæ, gegn Guðmundi Árnasyni bæjargjaldkera, Sunnuvegi |, Hafnarfirði, til greiðslu fasteignasöluþóknunar vegna sölu húss- ins nr. 8 við Brekkugötu í Hafnarfirði. Heldur stefnandi því fram, að stefndi hafi falið sér að útvega kaupanda að fyrrgreindri fast- eign sinni, og hafi stefnandinn gert það, þannig að Finnbogi Jóns- son póstmeistari, sem keypti eignina, hafi gert það fyrir milli- göngu stefnandans vorið 1953 fyrir kaupverð kr. 190.000.00. Þar sem stefndi hafi reynzt ófáanlegur til að greiða stefnandanum sölulaunin, hafi hann neyðzt til að höfða mál þetta og gerir þær réttarkröfur, að stefndi verði dæmdur til að greiða honum 2% af söluverði hússins eða kr. 3800.00 með 6% ársvöxtum frá birt- 131 ingardegi stefnu til greiðsludags og málskostnað að skaðlausu. „Af hálfu stefnda er krafizt algerrar sýknu í málinu af öllum kröfum stefnandans og málskostnaðar úr hendi stefnanda. . Stefnandinn rekur atvik að því, hvernig kaupin hafi komizt á fyrir hans milligöngu, eins og hér skal nánar að vikið. Seint á árinu 1952 hafi stefndi, Guðmundur Árnason, komið að máli við stefnandann og tjáð sig hafa hug á að selja íbúðarhús sitt nr. 8 við Brekkugötu, hér, og jafnframt spurt, hvort stefnandi hefði líklegan kaupanda. Stefnandi hafði samband við nokkra menn, sem hann vissi, að höfðu hug á að eignast hús í Hafnarfirði. Meðal þeirra var Sveinn Björnsson póstfulltrúi, Reykjavík, sem nokkru áður hafði komið til stefnanda ásamt Finnboga Jóns- syni, nýskipuðum póstmeistara í Hafnarfirði, og var að leita eftir húsi handa síðarnefnda. Finnbogi var farinn til Akureyrar, er þetta var, en Sveinn kom suður í Hafnarfjörð og skoðaði húsið. Hafði kona stefnda sýnt honum húsið og tekið fram, að því er Sveinn tjáir, að þau hjónin ætluðu sér að selja húsið, þegar fjár- festingarleyfi fengist og þau væru búin að byggja yfir sig. Segir stefnandi, að stefndi hafi skýrt sér frá þessari skoðun sama dag eða daginn eftir, en hvorugur málsaðilja var viðstaddur þar, og stefndi hafi getið þess, að hann væri enn ekki búinn að fá fjár- festingarleyfi fyrir nýju húsi, og því ekki öruggt, hvenær sala gæti farið fram. Vorið 1953 segir stefnandinn, að stefndi hafi hringt og sagt honum, að fjárfestingarleyfi væri nú fengið, og jafnframt beðið hann að tjá Finnboga, að stefndi væri nú reiðu- búinn að selja. Næsta dag hefði stefnandinn haft samband við Finnboga og skýrt honum frá þessu. En örfáum dögum síðar hefði stefnandinn frétt, að Finnbogi væri búinn að kaupa húsið og búið að ganga frá samningum, án þess að stefnandinn væri þar til kvaddur. Sendi hann stefnda þá reikning fyrir söluþóknun sam- kvæmt taxta Lögmannafélags Íslands, en hann neitaði að greiða, og höfðaði stefnandinn því mál þetta. Maður sá, er keypti umrætt hús, Brekkugötu 8, í aprilmánuði 1953, Finnbogi Jónsson póstmeistari, hefur borið vitni í máli þessu og heldur þar fram, að það hafi eingöngu verið fyrir milligöngu Árna Gunnlaugssonar hdl., að hann keypti umrædda fasteign. Um nýár 1952—-53 fluttist Finnbogi til Hafnarfjarðar og vantaði húsnæði. Leitaði hann þá fyrst til stefnanda máls þessa, en hann hafði þá ekkert hús til sölu, sem kom til greina. Í aprílmánuði sama ár opnaði Árni Gunnlaugsson lögfræðings- skrifstofu hér í bæ, og kom þá Finnbogi að máli við hann um húsakaup. Árni hafði þá ekkert hús, en bauðst til að auglýsa eftir 132 húsi, og varð það að samkomulagi, að hann gerði það. Var aug- lýsing sett Í sunnudagsblað eins dagblaðanna, en á mánudags- morgun hefði Árni Gunnlaugsson tilkynnt Finnboga, að nú hefði hann hús á hendinni. Skoðaði Finnbogi húsið samdægurs, og var þetta Brekkugata 8, og strax á þriðjudag ákvað hann að kaupa húsið. Árni gekk síðan frá öllum samningum. Á miðvikudag segir Finnbogi, að stefnandinn hefði hringt til hans og kvaðst nú hafa hús til sölu, og við nánari eftirgrennslan hefði það reynzt vera Brekkugata 8. Heldur Finnbogi fram, að það hefði verið eingöngu fyrir milligöngu Árna Gunnlaugssonar hdl., að þessi kaup tókust. Eins og ljóst má vera af því, sem að framan er rakið, var það fyrir atbeina Árna Gunnlaugssonar, að það samband komst á, sem leiddi til kaupa Finnboga á Brekkugötu 8, og Árni sá um þau kaup að öllu leyti. Enn fremur verður heldur ekki talið sannað í málinu, að stefndi hafi falið stefnandanum að reyna sölu á húsinu. Með vísan til þessa hvors tveggja ber að sýkna stefnda af öll- um kröfum stefnandans í máli bessu. Samkvæmt þessari niðurstöðu ber að gera stefnandanum að greiða kostnað málsins, er þykir hæfilega metinn kr. 300.00. Því dæmist rétt vera: Stefndi, Guðmundur Árnason, skal vera sýkn af kröfum stefnandans, Guðjóns Steingrímssonar, í máli þessu. Þá greiði stefnandinn stefnda málskostnað með 300 krón- um innan fimmtán daga frá lögbirtingu dóms þessa að við- lagðri aðför að lögum. 133 Föstudaginn 17. febrúar 1956. Nr. 100/1955. Aðalsteinn Guðmundsson (Hermann Jónasson) gegn Skúla Guðmundssyni (Sveinbjörn Jónsson). Dóminn skipuðu hinir reglulegu dómarar Hæstaréttar. Héraðsdómur ómerktur, þar sem mál var vanreifað og sam- dómendur eigi skipaðir. Dómur Hæstaréttar. Áfrýjandi hefur fengið áfrýjunarleyfi hinn 15. júlí 1955 og áfrýjað málinu til Hæstaréttar með stefnu 22. s. m. Krefst hann sýknu og málskostnaðar úr hendi stefnda bæði í héraði og fyrir Hæstarétti eftir mati dómsins. Stefndi krefst þess, að hinn áfrýjaði dómur verði stað- festur og áfrýjanda dæmt að greiða honum málskostnað í Hæstarétti eftir mati dómsins. Áður dómur gengi í máli þessu, þurfti að afla skýrslna um, hversu tún, engjar og bithagi Nýjabæjar eru nú nýtt, hversu mikinn heyfeng tún og engjar gefa og hversu þær og svo bithagi liggja við nýtingu frá Staðarbakka. Einnig þurfti að leiða í ljós, hversu nýting á túni, engjum og bithaga Ein- hamars liggur við frá Flögu. Gera þurfti uppdrátt, er sýni í höfuðatriðum afstöðu jarða þeirra, sem um er að tefla, hverrar til annarrar. Athugun vettvangs, lýsing og mat á staðháttum skiptir máli við úrlausn máls þessa. Átti héraðsdómari því að dæma málið ásamt samdómendum samkvæmt III. kafla laga nr. 41/1919. Ber því að ómerkja hinn áfrýjaða dóm og vísa mál- inu heim í hérað til löglegrar meðferðar og dómsálagningar. Eftir þessum úrslitum verður að dæma stefnda til að greiða málskostnað í Hæstarétti, sem ákveðst kr. 1800.00. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera ómerkur, og vísast 134 málinu heim í hérað til löglegrar meðferðar og dóms- álagningar. Stefndi, Skúli Guðmundsson, greiði áfrýjanda, Aðal- steini Guðmundssyni, málskostnað fyrir Hæstarétti, kr. 1800.00, að viðlagðri aðför að lögum. Dómur bæjarþings Akureyrar 9. nóvember 1954. Mál þetta, sem tekið var til dóms þann 5. þ. m., hefur stefnandi, Skúli Guðmundsson, Staðarbakka í Skriðuhreppi, höfðað að und- angcnginni árangurslausri sáttatilraun fyrir aukadómþingi Eyja- fjarðarsýslu með stefnu, út gefinni 24. maí s.l., á hendur Aðal- steini Guðmundssyni, Flögu, sama hreppi, og eru dómkröfur hans í málinu þær, að stefndi verði dæmdur til að greiða kr. 3590.05 auk 7% ársvaxta frá sáttakærudegi til greiðsludags og málskostn- að að skaðlausu og að stefnda verði sem eiganda Einhamars dæmt skylt að kosta viðhald síðargreindrar girðingar framvegis að hálfu móti stefnanda sem eiganda Nýjabæjar. Mál þetta hefur með sam- komulagi verið flutt fyrir bæjarþing Akureyrar og er nú dæmt í beim dómi. Við munnlegan flutning málsins féll stefnandi frá kröfu um dómsviðurkenningu um skyldu stefnda til þess að annast viðhald girðingarinnar framvegis. Málavextir eru þeir að sögn stefnanda, að hann kveðst hafa farið fram á það við stefnda vorið 1952 bæði munnlega og skrif- lega, að hann setti upp girðingu ásamt stefnanda á landamerkj- um milli jarða málsaðilja, Einhamars og Nýjabæjar, til þess að afstýra ágangi búfjár, sem ágreiningur hafði verið út af þá undan- farin ár. Til þess að tryggja það, að girðing kæmist upp, krafði hann stefnda skriflega með ársfyrirvara um þátttöku í kostnað- inum samkvæmt 5. gr. girðingalaga nr. 24/1952. Þessu svaraði stefndi ekki, og lét stefnandi þá reisa girðinguna einn saman að ársfrestinum liðnum. Úttektarmenn mátu girðingarkostnaðinn kr. 6775.00. Stefnandi kveðst hafa krafið stefnda um greiðslu á helm- ingi girðingarkostnaðarins, en hann sinnti því ekki. Lét stefnandi því úttektarmenn meta, hvern hluta stefnda bæri að greiða sam- kvæmt 7. gr. girðingalaganna, og mátu þeir svo, að stefndi skyldi greiða 45% af kostnaðinum og annast viðhald girðingarinnar að sama hluta. Áður var girðing á neðsta hluta landamerkjanna, og mátu úttektarmenn, að kostnaður af viðhaldi hennar 1953, til þess að hún yrði í nothæfu ástandi, væri kr. 300.00. 135 . Stefnandi kveðst hafa áður verið búinn að kosta viðhald á nokkrum hluta þessarar girðingar, og síðan hafi hann einnig ann- azt viðhald það, er úttektarmenn töldu nauðsynlegt og mátu á 300.00 kr. Telur hann, að stefnda beri að greiða upphæð þessa að fullu, en stefnandi hafi áður lagt í viðhaldskostnað að sínum hluta. Samkvæmt þessu sundurliðar stefnandi kröfu sína þannig: Stofnkostnaður nýrrar girðingar, 45% af 6775.00 kr. 3048.75 Viðgerð eldri girðingar .........0.000000..0.... — 300.00 Greiðsla fyrir mat á girðingu ...........000..... — 134.72 4 árs vextir (7% af kr. 3048.75) ......0000000... — 106.58 Samtals kr. 3590.05 Stefndi krefst sýknu af öllum kröfum stefnanda og málskostn- aðar úr hendi hans. Til vara krefst hann lækkunar á stefnukröf- unni og að sér verði aðeins gert að greiða 25% kostnaðar við nýju girðinguna, en málskostnaður verði felldur niður. Sýknukröfuna byggir hann á því, að hér sé um að ræða girðingu milli tveggja eyðijarða. Í 3. gr. girðingalaga nr. 24/1952 sé gert ráð fyrir, að jarðeigandi losni við viðhaldsskyldu slíkrar girðingar, og heimilt sé að taka hana upp, nema önnur jörð hafi not hennar. Skuli sá jarðeigandi þá taka að sér viðhaldsskylduna og kaupa hluta eyði- jarðarinnar í henni, ef hann óskar. Af þessu sé ljóst, að eiganda eyðijarðar sé ekki skylt að taka þátt í kostnaði við girðingu á merkjum hennar. Varakröfuna byggir hann á því, að ef svo kynni að verða litið á, að 3. gr. girðingalaganna ætti hér ekki við, þá hafi hann fremur óhag en hag af hinni nýju girðingu og sé matsgerð úttektarmanna röng að þessu leyti, og geti því ekki verið um hærri greiðslu að ræða en lágmarksgreiðslu, sem er 25% af kostnaði samkvæmt 7. gr. girðingalaganna. Þá kveðst hann hafa neitað að taka þátt í girðingarkostnaðinum, sökum þess að girð- ingin sé ekki á réttum merkjum, og hefur hann áskilið sér rétt til að höfða sérstakt skaðabótamál út af því, sem á Einhamars- land er gengið með því að girða, eins og gert var. Í málinu er upplýst og viðurkennt, að stefndi nytjar Einhamar ásamt með ábýlisjörð sinni Flögu, enda liggja þær saman, en Hörgá skilur á milli. Er Einhamar því ekki eyðijörð í merkingu 3. gr. girðingalaganna, enda hafa úttektarmenn metið samkvæmt 7. gr. sömu laga, að stefndi hafi girðingarinnar not. Mati þessu hefur ekki verið hnekkt, og verður það því lagt til grundvallar. Ber stefnda samkvæmt því að greiða 45% af stofnkostnaðinum, kr. 3048.75, eins og stefnandi krefst. Ekki hefur verið leitt í ljós, 136 að stefnandi hafi borið fram kröfu á hendur stefnda um þátttöku í kostnaði fyrir viðhald á eldri girðingunni fyrr en í máli þessu, og ekki liggja fyrir reikningar um slíkan kostnað, nema þær 300.00 kr., sem stefnandi krefst nú og úttektarmenn hafa metið. Verður stefndi því aðeins dæmdur til að greiða 45% af þeirri upp- hæð samkvæmt niðurlagi 7. gr. girðingalaganna, eða kr. 135.00. Þá verður stefndi aðeins dæmdur til að greiða matskostnað í sama hlutfalli, þ. e. 45% af kr. 134.72 eða kr. 60.62. Síðasta lið kröfunnar, kr. 106.58, þykir mega taka til greina að fullu, enda hefur sú krafa ekki sætt mótmælum, hvað upphæð snertir. Niðurstaða málsins verður því sú, að stefnda ber að greiða stefnanda kr. 3350.95 ásamt vöxtum, eins og krafizt er, og kr. 1000.00 í málskostnað. Friðjón Skarphéðinsson bæjarfógeti kvað upp dóm þenna. Dómsorð: Stefndi, Aðalsteinn Guðmundsson, greiði stefnanda, Skúla Guðmundssyni, kr. 3350.95 auk 7% ársvaxta frá 15. janúar 1954 til greiðsludags og kr. 1000.00 í málskostnað, allt innan 15 daga frá lögbirtingu dóms þessa að viðlagðri aðför að lögum. Föstudaginn 17. febrúar 1956. Nr. 168/1955. Ákæruvaldið (Einar Ásmundsson) gegn Aðalsteini Jóni Þorbergssyni (Sigurður E. Ólason). Dóminn skipuðu hinir reglulegu dómarar Hæstaréttar. Bifreiðarslys. Brot gegn umferðarlögum, bifreiðalögum og áfengislögum. Dómur Hæstaréttar, Sakaratriðum er rétt lýst í héraðsdómi, og hefur ákærði brotið gegn þeim lagaboðum, sem þar greinir. Refsing ákærða þykir hæfilega ákveðin 1500 króna sekt til ríkissjóðs, og komi varðhald 12 daga í stað sektarinnar, 137 verði hún eigi greidd innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Þá ber að svipta ákærða ökuleyfi 15 mánuði. Ákvæði héraðsdóms um málskostnað ber að staðfesta. Ákærði greiði allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin málflutningslaun sækjanda og verjanda fyrir Hæsta- rétti, kr. 1200.00 til hvors. Dómsorð: Ákærði, Aðalsteinn Jón Þorbergsson, greiði 1500 króna sekt í ríkissjóð, og komi varðhald 12 daga í stað sektar- innar, verði hún eigi greidd innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Hann er sviptur ökuleyfi 15 mánuði. Ákvæði héraðsdóms um málskostnað á að vera óraskað. Ákærði greiði allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin laun sækjanda og verjanda fyrir Hæstarétti, hæstaréttarlögmannanna Einars Ásmundssonar og Sig- urðar E. Ólasonar, kr. 1200.00 til hvors. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur sakadóms Reykjavíkur 9. september 1955. Ár 1955, föstudaginn 9. september, var Í sakadómi Reykjavíkur, sem haldinn var í skrifstofu dómsins af Gunnlaugi Briem, kveð- inn upp dómur í málinu nr. 4072/1955: Ákæruvaldið gegn Aðal- steini Jóni Þorbergssyni, sem dómtekið var 26. ágúst s.l. Málið er höfðað samkvæmt ákæruskjali, dagsettu 2. júlí s.l., gegn Aðalsteini Jóni Þorbergssyni, Spítalastíg 1A, hér í bæ, fyrir brot gegn 1. mgr. 24. gr. áfengislaga nr. 58/1954, 1. mgr. 23. gr., 1., 2. og 4. mgr. 26. gr. og Í. mgr. 27. gr. bifreiðalaga nr.23/1941 og 2.gr. umferðarlaga nr. 24/1941 með því að taka stjórn bifreiðar- innar R 2736 hinn 27. marz 1955 á Reykjanesbraut og aka henni áleiðis til Hafnarfjarðar, þótt hann væri með áfengisáhrifum, aka bifreiðinni með of miklum hraða og ógætilega, þannig að hún fór út af veginum, stórskemmdist og farþegi í henni hlaut meiðsli. Er nefndur Aðalsteinn Jón ákærður til að sæta refsingu samkvæmt 1. mgr. 45. gr. áfengislaga, 1. mgr. 38. gr. bifreiða- laga, sbr. lög nr. 6/1951, 2. gr., og 14. gr. umferðarlaga, til öku- leyfissviptingar samkvæmt 1. mgr. 24. gr. áfengislaga og 1. mgr. 39. gr. bifreiðalaga og til greiðslu alls sakarkostnaðar. 138 Ákærði er kominn yfir lögaldur sakamanna, fæddur 24. marz 1935 í Reykjavík. Sakavottorð hans er svohljóðandi: Ár 1952 22/11 Reykjavík. Áminning fyrir ölvun. Málavextir eru þessir: Sunnudaginn 27. marz s.l., milli kl. 16,30 og 17,00, varð um- ferðarslys það, sem mál þetta er risið af, á Reykjanesbraut nokkru fyrir sunnan Hafnarfjörð. Menn þeir, er við slysið voru riðnir, höfðu ekki hirt um að tilkynna lögreglu um það og voru farnir á brott, er hún kom á vettvang. Tildrög slyssins höfðu verið þau, að bifreiðinni R 2736 hafði verið ekið út af veginum og hún síðan oltið. Var bifreiðin á hvolfi, er lögreglan kom að, og mjög skemmd. Bifreiðin, sem hafði verið ekið í átt til Hafnarfjarðar, hafði farið út af hægra megin vegarins. Samkvæmt frásögn Sveins Björnssonar, lögregluþjóns í Hafnarfirði, hafði bifreiðinni, að því er virtist, verið ekið með geysihraða eftir vegarbrúninni ofan í gjótu, þar á grjót, upp á vegarbrúnina aftur, og síðan hafði henni hvolft. Framendi bifreiðarinnar var aðeins inni á hægri brún vegarins. Bifreiðin hafði farið út af veginum um 25 metra frá þeim stað, er hún var á, er lögreglumenn komu að henni. Menn, er komu á slysstaðinn, rétt í því að slysið varð, skýrðu lögreglunni frá því, að 3 menn hefðu verið í bifreiðinni R 2736. Hefði einn verið slasaður og blóð fossað úr enni hans og hnakka. Ekki var hægt að sjá, að hinir mennirnir væru meiddir. Er slysið varð, var veður heiðskírt og færi þurrt. Yfirborð vegarins á slys- staðnum var malborið, laust og óslétt. Bifreiðin R 2736 er 6 manna fólksbifreið af Chevrolet gerð. Við nánari rannsókn kom í ljós, að í bifreiðinni höfðu verið þeir Aðalsteinn Jón Þorbergsson, ákærði í máli þessu, Guðmundur Viggó Ólafsson, eigandi bifreiðarinnar R 2736, Shellvegi 2, hér í bæ, og Gísli Víglundsson, Hverfisgötu 70, hér í bæ. Höfðu ákærði í máli þessu og Guðmundur Viggó verið að neyta áfengis um- ræddðan dag og höfðu fengið Gísla til að aka sér til Keflavíkur á bifreiðinni. Kveður Gísli þá hafa komið heim til sín kl. 14—15 um daginn og beðið sig að aka bifreiðinni. Varð hann við bón þeirra. Ók hann þeim fyrst nokkuð um Reykjavík, en síðan áleiðis suður eftir. Ekki er komið fram neitt um það, að Gísli hafi neytt áfengis umræðdan dag, en þeir ákærði og Guðmundur Viggó voru báðir með áfengisáhrifum. Höfðu þeir keypt hálfa flösku af áfengi af bifreiðarstjóra, sem ekki hefur tekizt að upplýsa, hver var, og neyttu af henni á leiðinni. Ákærði og Guðmundur Viggó sátu báðir í aftursæti bifreiðarinnar á leiðinni suður eftir. Allt gekk með felldu í fyrstu á ferðalagi þeirra félaga. Kveðst Gísli hafa 139 verið fremur óvanur að aka bifreið og ekki ekið hratt, enda þótt þeir ákærði og Guðmundur Viggó hvettu hann til þess. Er komið war nokkuð suður fyrir Hafnarfjörð, var beygja á veginum. Var þar lausamðl, og tók bifreiðin að kastast til, snerist og lenti með afturendann út af veginum þannig, að er hún stöðvaðist, var hún þversum á veginum. Gísli áætlar, að bifreiðin hafi verið. á um 50 km hraða, er þetta varð. Við slysið kastaðist eigandi bifreið- arinnar, Guðmundur Viggó, með höfuðið á afturrúðu hægra meg- in, svo að hún brotnaði. Við það hlaut hann áverka á framanverðu höfði og enni, og blæddi úr beim. Bifreiðin R 2736 skemmdist ekkert. Ákærði kveður Gísla hafa misst stjórn á bifreiðinni, og hafi afturhluti hennar lent út af veginum. Um leið kveður hann Guðmund Viggó hafa henzt hálfgert yfir sig og skollið með höf- uðið á afturrúðu hægra megin. Guðmundur Viggó kveðst ekki vita, með hverjum hætti bifreiðin snerist á veginum, en hann kastaðist til í bifreiðinni og lenti á rúðu, eins og að framan greinir. Eftir það kveðst Guðmundur Viggó ekki muna eftir sér fyrr en á sjúkrahúsi Í Hafnarfirði. Er slysið var orðið, færði Gísli sig í aftursætið til Guðmundar Viggós og tók að hlúa að honum. Kveðst hann hafa haldið vasa- klút að enni hans til að stöðva blóðrennslið. Á meðan á þessu stóð, fór ákærði undir stýri bifreiðarinnar og ók af stað. Gísli kveðst hafa kallað til ákærða og beðið hann að aka ekki vegna ástands hans, en ákærði hafi svarað því til, að hann treysti hon- um ekki til að aka, fyrst þetta hefði komið fyrir. Gísli kveður ákærða hafa verið talsvert drukkinn, er hann hóf aksturinn, enda hafi þeir Guðmundur Viggó og hann verið að drekka á leiðinni suður eftir. Ákærði hefur skýrt nokkuð öðruvísi frá þessu heldur en Gísli. Kveður hann Gísla hafa sagzt ekki geta ekið bifreiðinni meira. Guðmundur Viggó, er hafði hlotið skurð á enni, er hann rakst með höfuðið á rúðuna, hafi verið hálfvælandi aftur í bifreiðinni. Hafi hann þess vegna selzt undir stýri bifreiðarinnar og ekið áleiðis til Hafnarfjarðar til að koma Guðmundi Viggó til læknis í flýti. Ákærði hefur viðurkennt að hafa verið með áhrifum áfeng- is við aksturinn. Við samprófun náðist ekki samræmi í fram- burðum Gísla og ákærða. Hélt hvor þeirra fast við framburð sinn, varðandi þetta atriði. Gísli kveður ákærða hafa ekið hratt af stað. Er hann hafði ekið 3 til 4 mínútur, kom hann að smá- beygju á veginum, er hallaði frekar ofan Í móti. Kveðst Gísli þá ekki hafa vitað fyrr til en bifreiðin snerist á veginum og valt síðan út af honum til hægri. Heldur Gísli, að bifreiðin hafi farið 140 eina til tvær veltur og staðnæmzt síðan utan við veginn á þakinu. Gísli kveður ákærða hafa sagt sér, að hann hafi verið kominn á 100 km hraða, er slysið varð. Því hefur ákærði neitað og ekki náðst samræmi á milli þeirra, varðandi þetta atriði. Kveðst ákærði ekki geta tilgreint, á hvaða hraða hann ók, er slysið varð, en kveðst ekki hafa ekið á þeim hraða, sem Gísli tilgreinir eftir hon- um. Ákærði kveður slysið hafa orðið með þeim hætti, að er hann hafði ekið 7—8 km, hafi verið beygja á veginum, þar sem fyrst varð að aka upp í móti, en síðan niður brekku. Í beygjunni missti ákærði vald á bifreiðinni, og rann hún út af veginum. Ákærði kveðst ekki vita, hve margar veltur bifreiðin fór, en hún stað- næmdist á þakinu. Þeir Guðmundur Viggó og Gísli hlutu ekki meiðsli í slysinu, að því er fram hefur komið, en ákærði meiddist sjálfur eitthvað í baki. Ákærði og Gísli komust í bifreið til Reykja- víkur, en Guðmundi Viggó var ekið í sjúkrahús í Hafnarfirði. Samkvæmt vottorði Ólafs Einarssonar læknis, dagsettu 26. ágúst s.l, hlaut Guðmundur Viggó þessi meiðsli: „a1. marz s.l. var komið með Guðmund V. Ólafsson, Shellvegi 2, Reykjavík, á Sct. Jósefsspítala í Hafnarfirði. Hafði Guðmundur lent í bílslysi suður í Hraunum fyrir stundu síðan. Hafði hann fengið þungt höfuðhögg, á framanverðu höfði og enni var skurð- sár, T—8 cm á lengd. Guðmundur var nokkuð viðutan og minnis- sljór við komuna, og bendir það á heilahristing. Hann fór af spítalanum 5/4 1955, þá algróinn og albata, að því er virtist“., Því hefur verið haldið fram af hálfu ákærða, að um neyðar- úrræði hafi verið að ræða hjá honum, er hann ók bifreiðinni í umrætt skipti með áhrifum áfengis. Hafi hann gert það í því skyni að koma Guðmundi Viggó til læknis í skyndi, þar sem hann hafi haldið, að meiðsli hans væru hættuleg. Á þetta verður ekki fallizt. Gísli Víglundsson, er var í bifreið ákærða, var allsgáður og hefði átt að vera fullfær um að aka bifreiðinni, eins og fram hafði komið, þar til slysið varð. Ekki kemur fram í málinu, að ákærði hafi lagt að Gísla að aka bifreiðinni. Þá er þess að gæta, að mikil umferð er um veginn frá Keflavík til Reykjavíkur, og um það hlýtur ákærða að hafa verið kunnugt. Það þykir sannað með játningu ákærða svo og af öðrum gögnum málsins, að ákærði hafi ekið með allt of miklum hraða, miðað við aðstæður, og ekki haft nægilegt vald á bifreiðinni. Þykir hann með akstri sínum hafa sýnt verulegt gáleysi í akstri, er leiddi til þess, að bifreiðin fór út af veginum, valt og skemmdist verulega. Með þessu atferli sínu hefur ákærði gerzt brotlegur gegn 1. mgr. 24. gr. sbr. 1. mgr. 45. gr. áfengislaga nr. 58/1954, 1. mgr. 141 23. gr., 1., 2. og 4. mgr. 26. gr. og 1. mgr. 27. gr. sbr. 1. mgr. 38. gr. bifreiðalaga nr. 23/1941 svo og 2. gr. sbr. 14. gr. umferðar- laga nr. 24/1941. Refsing ákærða þykir eftir atvikum hæfilega ákveðin 1000 króna sekt, er renni til ríkissjóðs, og komi varðhald í 10 daga í stað sektarinnar, verði hún ekki greidd innan 4 vikna frá birt- ingu dóms þessa. Samkvæmt 1. mgr. 24. gr. áfengislaga og 1. mgr. 39. gr. bif- reiðalaga ber að svipta ákærða ökuleyfi, og þykir ökuleyfissvipt- ingin hæfilega ákveðin í 6 mánuði frá birtingu dóms þessa. Ákærða ber að dæma til að greiða allan sakarkostnað, þar með talin málsvarnarlaun til skipaðs verjanda síns, Sigurðar Ólasonar hrl., kr. 700.00. Dómsorð: Ákærði, Aðalsteinn Jón Þorbergsson, greiði 1000.00 kr. sekt til ríkissjóðs, og komi varðhald í 10 daga í stað sektar- innar, verði hún ekki greidd innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Ákærði skal frá birtingu dóms þessa sviptur ökuleyfi í 6 mánuði. Ákærði greiði allan sakarkostnað, þar með talin málsvarn- arlaun til skipaðs verjanda síns, Sigurðar Ólasonar hrl., kr. 700.00. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. 142 Miðvikudaginn 22. febrúar 1956. Nr. 133/1954. Skipaútgerð ríkisins (Ingólfur Jónsson) | gegn Núpi h/f, eiganda v/s Ernu, RE 15, og Síldarútvegsnefnd f. h. farmeigenda (Einar B. Guðmundsson). Dóminn skipuðu hinir reglulegu dómarar Hæstaréttar. Bjarglaun. Dómur Hæstaréttar. Afrýjandi hefur fengið áfrýjunarleyfi 28. júlí 1954 og skotið máli þessu til Hæstaréttar 9. ágúst s. á. Krefst hann þess, að stefndu verði dæmt að greiða honum in solidum kr. 150.000.00 ásamt 6% ársvöxtum frá 28. nóvember 1951 til greiðsludags og svo málskostnað bæði í héraði og fyrir Hæsta- rétti eftir mati dómsins. Loks krefst áfrýjandi sjóveð- réttar í v/s Ernu, RE 15, til tryggingar dæmdum fjárhæðum. Stefndu krefjast þess, að héraðsdómurinn verði staðfestur og að áfrýjanda verði dæmt að greiða þeim málskostnað fyrir Hæstarétti eftir mati dómsins. Eftir atvikum máls þessa, sem lýst er í héraðsdómi, þykja björgunarlaun hæfilega ákveðin kr. 65.000.00, og ber að dæma stefndu til að greiða áfrýjanda þá fjárhæð in solidum ásamt vöxtum, eins og krafizt er. Eftir þessum úrslitum er rétt, að stefndu greiði in solid- um áfrýjanda málskostnað bæði í héraði og fyrir Hæstarétti, kr. 10.000.00. Samkvæmt 1. tl. 286. gr. siglingalaga nr. 56/1914 á áfrýj- andi sjóveðrétt í v/s Ernu, RE 15, til tryggingar fjárhæðum þessum. Dómsorð: Stefndu, Núpur h/f og Síldarútvegsnefnd f. h. farm- eigenda, greiði in solidum áfrýjanda, Skipaútgerð rík- isins, kr. 65.000.00 ásamt 6% ársvöxtum frá 28. nóvem- 143 ber 1951 til greiðsludags og kr. 10.000.00, málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti. Áfrýjandi á sjóveðrétt í v/s Ernu, RE 15, til trygg- ingar fjárhæðum þessum. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Dómur sjó- og verzlunardóms Reykjavíkur 5. marz 1954. Mál þetta, sem dómtekið var 26. f. m., hefur Skipaútgerð ríkis- ins höfðað fyrir sjó- og verzlunardómi Reykjavíkur með stefnu, út gefinni 20. nóvember 1952, gegn eigendum m/s Ernu, RE 15, Núpi h/f, hér í bæ, og Síldarútvegsnefnd f. h. eigenda farms skipsins til greiðslu björgunarlauna in solidum, að fjárhæð kr. 150.000.00, með 6% ársvöxtum frá 28. nóvember 1951 til greiðslu- dags og málskostnaðar að mati dómsins. Þá hefur stefnandi krafizt þess, að viðurkenndur verði sjóveð- réttur hans í m/s Ernu, RE 15, til tryggingar hinum dæmdu fjárhæðum. Stefndi, Núpur h/f, hefur krafizt lækkunar á kröfum stefnanda. Stefnda, Síldarútvegsnefnd, hefur aðallega krafizt sýknu af kröfum stefnanda og málskostnaðar sér til handa að mati dómsins. Til vara hefur hún krafizt lækkunar á kröfum stefnanda. - Almennum Tryggingum h/f, hér í bænum, hefur verið stefnt til réttargæzlu í máli þessu, en m/s Erna var vátryggð hjá því félagi svo og farmur hennar. Engar kröfur hafa verið gerðar á hendur réttargæzlustefnda, og hann hefur engar kröfur gert. Málsatvik eru þau, að þann 27. nóvember 1951 lá m/s Erna, RE 15, eign stefnda, Núps h/f, á Djúpavík. Skipið var fermt 673 tunnum af saltsíld, er það skyldi flytja til Siglufjarðar og síðan, að því er virðist, til Kaupmannahafnar, eftir að hafa tekið við- bótarfarm á Siglufirði. Samkvæmt skjölum skipsins skyldi stefnda, Síldarútvegsnefnd, taka við farminum. Samkvæmt skipsdagbók m/s Ernu var þann 27. nóvember 1951 kl. 8 á Djúpavík vindur norðvestan "7 stig og svartahríð. Kl. 10.45 lagði skipið af stað frá Djúpavík áleiðis til Siglufjarðar. Veður var vont, og kl. 21.05 kom sjór á skipið, og brotnaði þá ein síldar- tunna á þilfari. Kl. 21.40 var skipinu snúið upp í vindinn, meðan farmur á þilfari var lagfærður. Kl. 21.45 tilkynnti vélstjóri skips- ins, að stöðva þyrfti vélarnar til þess að athuga þær. Var það gert, og taldi skipstjórinn, að skipið væri þá statt 12 til lö sm NÁ a A frá Skagatá. Kl. 22 tilkynnti vélstjórinn, að „smurhringur“ í aft- 144 ara hreyfli skipsins væri brotinn og málmur hefði dregizt til í sveifaráslegu. Var þá reynt að fá aðstoð, og kl. 22.13 náðist tal- samband við Siglufjarðarradíó og beðið um aðstoð. Var vindur þá talinn NNV 8, sjór 5, snjókoma og skyggni 100 til 200 metr- ar. Skipstjórinn á m/s Ernu hefur getið þess, að klukka hans „hafi ekki verið alveg rétt og geti því skakkað nokkru um tíma- ákvarðanir. Þenna dag lá v/s Þór í vari við Hrísey á Eyjafirði. Kl. 22.30 barst beiðni frá Slysavarnarfélaginu á Siglufirði um, að skipið færi m/s Ernu til hjálpar. Skipstjórinn á v/s Þór hefur skýrt svo frá, að maður sá, sem kom fram með hjálparbeiðni þessa, hafi tekið fram, að skipstjórinn á Ernu bæði um skjóta hjálp, því hann ræki hratt að landi og vissi ekki nákvæmlega, hve langt hann væri undan landi, en þar væri versta veður NNA og mjög mikil snjókoma. V/s Þór hélt þegar af stað. Er komið var úr landvari var vindur NNA 9 stig og snjókoma. Komið var að m/s Ernu bann 28. nóvember kl. 2.20, og var hún þá á reki 11 sjómílur í réttvísandi 44? frá Skagatá. Síðan var komið dráttartaugum milli skipanna, og gekk það vel eftir atvikum. Kl. 3.30 var haldið af stað til Siglufjarðar, en veður var þá heldur betra. Skipin komu til Siglufjarðar kl. 8.50. Var Erna þá tekin að hlið Þórs, en við það rak hún stefnið á stjórnborðshlið Þórs og dældaði hana nokkuð. Þór flutti síðan Ernu að bryggju, en við það urðu smáskemmdir á bakborðshlið Ernu. Búið var að binda Ernu við bryggju kl. 9.56. Kröfur sínar í máli þessu byggir stefnandi á því, að hér hafi verið um björgun að ræða í merkingu siglingalaganna. M/s Erna hafi verið í yfirvofandi hættu, þar sem hún hafi verið á reki í miklum stormi og stórhríð og nálægt landi. Vindstaða hafi verið slík, að skipið hafi hlotið að bera að landi, enda engin von til, að skipsmenn gætu gert við vél skipsins, eins og á stóð. Hefur stefn- andi í þessu sambandi bent á, að b/v Hafliði hafi legið á Siglu- firði í umrætt sinn, en skipstjórnarmenn hans hafi ekki treyst sér á vettvang vegna veðurofsans. Stefnda, Síldarútvegsnefnd, hefur fært fram þá sýknuástæðu, að hún sé ekki aðili að máli þessu, þar sem hún hafi ekki verið eigandi farmsins í skipinu í umrætt sinn. Í málinu er fram komið, að Síldarútvegsnefnd kom fram fyrir farmeiganda og var talin móttakandi farmsins á skipsfjöl. Með vísan til bessa og þar sem Síldarútvegsnefnd er aðeins stefnt fyr- ir hönd farmeigenda, verður þessi sýknuástæða ekki tekin til greina. Af hálfu stefndu hefur því verið mótmælt, að hér hafi verið 145 um björgun að ræða, heldur aðstoð. M/s Erna hafi ekki verið í neinni yfirvofandi hættu. Skipið hafi verið alllangt frá landi og getað bjargað sér eitthvað á seglum, ef á hefði þurft að halda, en án efa hefði verið unnt að gera við vél skipsins á 4 til 5 klukku- stundum, en engin ástæða hafi verið til að óttast, að skipið ræki á land á þeim tíma. Vélstjóri á m/s Ernu hefur skýrt svo frá, að hann telji, að hægt hafi verið að gera við vél skipsins á 4 til 5 klukkustundum, þann- ig að hægt væri að nota hana til að halda skipinu frá landi. Véla- menn skipsins hafi, þegar eftir að bilunin kom í ljós, hafið undir- búning að því að framkvæma slíka viðgerð, en hætt við það, þegar þeir fengu vitneskju um, að v/s Þór væri á leiðinni til hjálpar. Eins og að framan er rakið, var m/s Erna á reki með ógangfæra vél í náttmyrkri, stórhríð og stormi eigi langt frá landi, en land- taka slæm. Þótt tekizt hefði að gera við vél skipsins, verður að telja, að viðgerð hefði tekið svo langan tíma, að skipið myndi hafa rekið að landi, áður en viðgerð væri lokið. Þá verður að telja, að seglaútbúnaður skipsins hafi eigi verið slíkur, að unnt hafi verið að treysta því, að hægt væri að halda skipinu frá landi með honum, eins og veðri var háttað. Þegar allt þetta er virt, verður að telja. að m/s Erna hafi verið stödd í neyð í umrætt sinn, og sé því um björgun að ræða í merkingu ákvæða X. kafla siglinga- laganna. Fjárhæð björgunarlaunakröfu sinnar, kr. 150.000.00, byggir stefnandi á því, að m/s Erna hafi verið vátryggð fyrir kr. 350.000.00, en farmur hennar muni hafa verið kr. 249.676.94 virði. Hið bjargaða verðmæti hafi því ekki verið minna en um 600.000.00 króna virði. V/s Þór sé um 14 milljóna króna virði og rekstrar- kostnaður hans um kr. 12.600.00 á sólarhring. Viðgerð á skemmd- um þeim, sem v/s Þór hafi hlotið af starfi þessu, hafi kostað kr. 2455.20, auk þess hafi vírar og strengir, er notaðir voru við drátt skipsins, teygzt. Stefndu, sem ekki hafa véfengt áætlun stefnanda um verðmæti hins bjargaða, hafa mótmælt kröfu þessari sem allt of hárri. Þegar litið er til tíma þess, sem björgunin tók, hættu þeirrar, sem m/s Erna var í, verðmætis hins bjargaða svo og annars þess, sem hér skiptir máli, þykja björgunarlaunin hæfilega ákveðin kr. 50.000.00, og er þar meðtalinn kostnaður af viðgerð á v/s Þór og bætur fyrir skemmdir á dráttartaugum. Samkvæmt þessu verða stefndu dæmd til að greiða stefnanda in solidum kr. 50.000.00 með vöxtum, svo sem krafizt er. 10 146 Eftir þessum málalokum þykir rétt, að stefndu greiði stefnanda málskostnað, er þykir hæfilega ákveðinn kr. 4500.00, Samkvæmt ákvæðum 1. tl. 236. gr. siglingalaganna ber að við- urkenna sjóveðrétt stefnanda í m/s Ernu, RE 15, til tryggingar kröfum þessum. Benedikt Sigurjónsson, fulltrúi borgardómara, kvað upp dóm þenna ásamt meðdómsmönnunum Jónasi Jónassyni skipstjóra og Þorsteini Loftssyni vélfræðiráðunaut. Dómsorð: Stefndu, Núpur h/f og Síldarútvegsnefnd f. h. farmeig- enda, greiði annað fyrir bæði og bæði fyrir annað stefnanda, Skipaútgerð ríkisins, kr. 50.000.00 með 6% ársvöxtum frá 28. nóvember 1951 til greiðsludags og kr. 4500.00 í málskostnað. Á stefnandi sjóveðrétt í m/s Ernu, RE 15, til tryggingar fjár- hæðum þessum. Dómi þessum ber að fullnægja innan 15 daga frá lögbirt- ingu hans að viðlagðri aðför að lögum. Miðvikudaginn 22. febrúar 1956. Nr. 79/1955. Ákæruvaldið (Guttormur Erlendsson) gegn Karli Ottó Pálssyni (Ólafur Þorgrímsson). Dóminn skipuðu hinir reglulegu dómarar Hæstaréttar. Brot gegn bhifreiðalögum, umferðarlögum og áfengislögum. Dómur Hæstaréttar, Magnús E. Guðjónsson, fulltrúi lögreglustjórans á Kefla- víkurflugvelli, hefur kveðið upp héraðsdóminn. Framhaldspróf voru háð í málinu eftir uppsögu héraðs- dóms. Kom þá fyrir dóm Jón Pétursson trésmiður, er ók bif- reiðinni A 319 umrætt skipti. Kveðst Jón hafa séð ákærða eftir áreksturinn og „ekkert fundizt athugavert við útlit hans eða hegðun“, En samkvæmt því, sem leitt er í ljós um áfengis- neyzlu ákærða og áfengismagn í blóði hans svo og með hlið- 147 sjón af skýrslum lögreglumanna, sem raktar eru í héraðs- dómi, þykir sannað, að hann hafi verið með áhrifum áfengis, er hann ók bifreiðinni VL 2396 að kvöldi hins 12. júlí 1954. Fram er komið í málinu, að varðhaldsrefsingu samkvæmt dómi þeim yfir ákærða frá 5. ágúst 1947, er í héraðsdómi get- ur, var með náðun breytt í sekt hinn 29. nóvember 1949. Hef- ur sá dómur því ítrekunaráhrif á framangreint brot ákærða, sbr. T1. gr. laga nr. 19/1940. Með þessum athugasemdum þykir mega staðfesta héraðsdóminn. Eftir þessum úrslitum ber ákærða að greiða allan áfrýj- unarkostnað sakarinnar, þar með talin laun sækjanda og verj- anda fyrir Hæstarétti, kr. 1200.00 til hvors. Vitni í máli þessu hafa eigi verið heitfest, eftir því sem við átti, sbr. 100. gr. laga nr. 27/1951. Er þetta mjög að- finnsluvert. Dómsorð: Héraðsdómurinn á að vera óraskaður. Ákærði, Karl Ottó Pálsson, greiði allan áfrýjunar- kostnað sakarinnar, þar með talin laun sækjanda og verjanda fyrir Hæstarétti, hæstaréttarlögmannanna Guttorms Erlendssonar og Ólafs Þorgrímssonar, kr. 1200.00 til hvors. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur sakadóms Keflavíkurflugvallar 26. október 1954. Mál þetta er með ákæruskjali dómsmálaráðherra, dagsettu 6. september s.1., höfðað gegn Karli Ottó Pálssyni, bifreiðarstjóra á Keflavíkurflugvelli, en til lögheimilis að Strandgötu 29 á Akur- eyri, fyrir að hafa mánudagskvöldið 12. júlí s.1. ekið strætisvagn- inum VL 2396 með áfengisáhrifum innan Keflavíkurflugvallar og milli hans, Njarðvíkur og Keflavíkur og eigi sýnt næga aðgæzlu nálægt húsinu Felli í Ytri-Njarðvík með þeim afleiðingum, að strætisvagninn rakst aftan á bifreiðina A 319. Teljast brot þessi varða við 1. mgr. 24. gr. sbr. 45. gr. áfengislaga nr. 58/1954, 1. mgr. 23. gr. og 1. mgr. 27. gr. sbr. 1. mgr. 38. gr. bifreiðalaga nr. 23/1941, 2. gr. og 2. mgr. 4 gr. sbr. 1. mgr. 14. gr. umferðarlaga nr. 24/1941. Að því er framangreindan ölvunarakstur varðar, er málið til 148 vara höfðað gegn ákærða fyrir að hafa neytt áfengis við bifreiðar- akstur, en það brot telst varða við 1. mgr. 23. gr. sbr. 1. mgr. 38. gr. bifreiðalaga. Þess er krafizt, að ákærði verði dæmdur til refsingar, svipting- ar bifreiðarstjóraréttinda samkvæmt 1. mgr. 24. gr. áfengislaga og 1. mgr. 39. gr. bifreiðalaga svo og til greiðslu alls sakarkostn- aðar. Ákærði hefur náð sakhæfisaldri. Er hann fæddur 17. september 1915 að Hvanneyri í Borgarfjarðarsýslu. Hefur hann sætt kærum og refsingum, sem hér segir: Á Akureyri: 1945 25/7 Sátt, 25 króna sekt fyrir brot gegn 3. mgr. 14. gr. bifreiðalaga. 1947 5/8 Dómur, 10 daga varðhald, sviptur ökuleyfi í 3 mán- uði fyrir brot gegn bifreiðalögum, umferðarlögum og áfengislögum. 1949 16/3 Sátt, 100 króna sekt fyrir verðlagsbrot. Í Hafnarfirði: 1953 6/11 Sátt, 75 króna sekt fyrir ökuhraða. Málavextir eru þessir: Um kl. 20.12 mánudaginn 12. júlí s.l. var hringt til lögreglunnar á Keflavíkurflugvelli og tilkynnt, að árekstur hefði orðið á Suður- nesjavegi við húsið „Fell“ í Ytri-Njarðvíkum. Fór lögreglan á vettvang. Hafði orðið árekstur milli bifreiðanna A 319 og VL 2396, en ákærði var stjórnandi síðarnefndu bifreiðarinnar í um- rætt sinn, en sú bifreið var stór fólksflutningabifreið á vegum amerísku byggingarfélaganna á Keflavíkurflugvelli. Áreksturinn hafði orðið með þeim hætti, að bifreiðinni A 319 hafði verið sveigt til hægri af þjóðveginum inn á vegarafleggjara, í því að stjórn- andi VL 2396 ætlaði að aka fram úr henni. Rakst vinstra fram- varahorn VL-bifreiðarinnar í bifreiðina A 319 hægra megin aftan til. Nokkrar skemmdir urðu á báðum bifreiðunum. Lögregluþjónar þeir, er fóru á vettvang, veittu athygli ölvunar- einkennum í fari ákærða. Færðu þeir hann því til læknavarðstofu amerísku byggingarfélaganna á Keflavíkurflugvelli, þar sem hon- um var tekið blóð til alkóhólrannsóknar. Við rannsókn fundust í blóðsýnishorninu „reducerandi“ efni, er samsvara 2.41% af alkó- hóli. Ákærði hefur fyrir dómi skýrt svo frá, að hann hafi í umrætt skipti ekið bifreiðinni VL 2396. Var hann að koma úr Keflavík á leið upp á flugvöll, en hann hafði byrjað að vinna við akstur bifreiðarinnar um kl. 18 umræddan dag. Ákærði hefur viðurkennt, 149 að á tímabilinu frá kl. 06.00 til 10.30 oftnefndan dag hafi hann drukkið úr einni flösku af „Aquavitae“ við 3ja mann, en þó drukk- ið mest sjálfur. Hafi hann fundið til töluverðra áfengisáhrifa að drykkjunni lokinni. Ákærði kveðst hafa lagzt til svefns um kl. 10.30 og sofið til kl. um 17 sama dag. Hefur hann eindregið neitað að hafa fundið til áfengisáhrifa, eftir að hann vaknaði síðari hluta dagsins. Þrír lögregluþjónar, er afskipti höfðu af ákærða umrætt sinn, hafa komið fyrir dóm og borið vitni um útlit hans. Vitnið Albert Albertsson lögregluþjónn hefur borið, að vínlykt hafi lagt af vitum ákærða og augu hans hafi verið blóðhlaupin. Vitnið Guð- mundur Erlendsson lögregluþjónn hefur skýrt svo frá, að greini- lega vínlykt hafi lagt af vitum ákærða og augu hans hafi verið blóðhlaupin og glansandi. Vitnið Unnsteinn Jóhannsson lögreglu- þjónn hefur borið, að það hafi fundið daufa vínlykt af vitum ákærða, og hann hafi verið rauðeygður og þrútinn. Með játningu ákærða um að hafa ekið bifreiðinni VL 2396 eftir götum á Keflavíkurflugvelli og nágrenni hans á tímabilinu frá kl. 18 til 20 mánudaginn 12. júlí s.l., eftir að hafa neytt áfengis á tímabilinu frá kl. 06.00 til 10.30 sama dag og fundið til áfengis- áhrifa að drykkju lokinni, svo og með framangreindum framburði 3ja lögregluþjóna, studdri niðurstöðu alkóhólrannsóknarinnar, er að framan getur, þykir mega telja sannað, þrátt fyrir neitun ákærða, að hann hafi ekið strætisvagninum VL 2396 með áfengisáhrifum þá leið, er í ákæruskjali greinir. Þá má telja sannað með framburði ákærða og óðrum gögnum, að hann hafi eigi sýnt næga aðgæzlu, með því að hann ætlaði að aka fram úr bifreið á vegamótum og tókst ekki að stöðva bifreið þá, er hann stjórnaði, í tæka tíð til að forða árekstri, er fyrrnefnda bifreiðin beygði til hægri inn á hliðarveg. Samkvæmt því, sem að framan er rakið, þykir ákærði hafa gerzt brotlegur við þau ákvæði laga, er í ákæruskjali greinir. Þykir refsing hans samkvæmt 45. gr. áfengislaga nr. 58 frá 1954 og 1. mgr. 38. gr. bifreiðalaga nr. 23 frá 1941 sbr. 2. gr. laga nr. 6 frá 1951 og 14. gr. umferðarlaga nr. 24 frá 1941 hæfilega ákveðin varðhald í 12 daga, með því að um ítrekað brot er að ræða. Samkvæmt 1. mgr. 24. gr. áfengislaganna og 1. mgr. 39. gr. bifreiðalaganna ber að svipta ákærða bifreiðarstjóraréttindum ævilangt. Ákærði greiði allan sakarkostnað. 150 Dómsorð: Ákærði, Karl Ottó Pálsson, sæti varðhaldi í 12 daga. Hann er sviptur bifreiðarstjóraréttindum ævilangt frá birt- ingu dóms þessa. Ákærði greiði allan sakarkostnað. Dómi þessum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Mánudaginn 27. febrúar 1956. Nr. 184/1955. Ákæruvaldið (Hermann Jónsson) gegn Ferdinand Jóhannssyni (Jón N. Sigurðsson). Dómendur: hæstaréttardómararnir Gizur Bergsteinsson, Jón Ásbjörnason, Jónatan Hallvarðsson og Þórður Eyjólfsson og Theódór B. Líndal prófessor. Ákæra um tolllagabrot. Dómur Hæstaréttar. Með skírskotun til forsendna hins áfrýjaða dóms ber að staðfesta hann. Eftir þessum úrslitum er ríkissjóði dæmt að greiða allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin málflutningslaun skipaðs sækjanda og verjanda fyrir Hæstarétti, kr. 1500.00 til hvors. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Allur áfrýjunarkostnaður sakarinnar greiðist úr ríkis- sjóði, þar með talin málflutningslaun skipaðs sækjanda og verjanda fyrir Hæstarétti, Hermanns Jónssonar og Jóns N. Sigurðssonar hæstaréttarlögmanna, kr. 1500.00 til hvors. 151 Dómur sakadóms Reykjavíkur 23. nóvember 1953. Ár 1955, miðvikudaginn 23. nóvember, var í sakadómi Reykja- víkur, sem haldinn var í skrifstofu dómsins af Guðmundi Ingva Sigurðssyni, kveðinn upp dómur í málinu nr. 5505/1955: Ákæru- valdið gegn Ferdinand Jóhannssyni, sem dómtekið var þann 19. nóvember s.l. Málið er höfðað gegn Ferdinand Jóhannssyni umboðssala, til heimilis á Holtsgötu 20, hér í bæ. Er hann samkvæmt ákæruskjali, dags. 12. september s.l., ákærður fyrir „að hafa flutt hingað inn til landsins hinn 12. desember 1954 frá Þýzkalandi með flugvél- inni Gullfaxa 64 stykki af úrarmböndum fram yfir það, sem getið var um á tollinnflutningsskýrslu, svo og fyrir að hafa að þessu leyti gefið tollyfirvöldum ranga skýrslu hinn 17. desember 1954. Teljast brot ákærða varða við 1. mgr. 36. gr. laga nr. 63/1937 um tollheimtu og tolleftirlit, 45. gr. og 84. gr. sbr. 93. gr. reglugerðar nr. 123/1938 um sama efni svo og við 2. mgr. 18. gr. og 33. gr. reglugerðar nr. 122/1940 um tollmeðferð aðfluttra vara. Þess er krafizt, að ákærði verði dæmdur til refsingar og greiðslu alls sakarkostnaðar. Þá er þess og krafizt, að framangreindar vörur verði gerðar upptækar ríkissjóði til handa samkvæmt 4. mgr. 36. gr. laga nr. 63/1937 um tollheimtu og tolleftirlit og sam- kvæmt 2. mgr. 84. gr. reglugerðar nr. 123/1938 um sama efni.“ Ákærði er fæddur 17. október 1893 á Völlum í Svarfaðardal. Hefur hann, svo kunnugt sé, hvorki sætt kæru né refsingu fyrr. Málavextir eru þessir: Með bréfi, dags. 29. október 1954, pantaði ákærði frá fyrir- tækinu Artur Fischer í Þýzkalandi úrarmbönd fyrir upphæð, sem nam £109-6-0. Hafði hann fengið innflutningsleyfi. Í sama bréfi pantaði hann og úrarmbönd fyrir upphæð, sem nam £,29-12-3, sem var söluþóknun (commission), sem hann átti hjá fyrrnefndu fyrirtæki. Stærri pöntunin skyldi merkt nr. 8088 og sú minni nr. 8089. Bað ákærði um, að tveir reikningar fylgdu og þess getið á reikningnum yfir minni pöntunina, að sá reikn- ingur væri greiddur með söluþóknun ákærða. Varningur þessi kom til landsins með flugvélinni Gullfaxa þann 12. desember 1954 og var í einni sendingu. Um miðjan þenna mánuð fékk ákærði frá fyrirtækinu tvo reikninga, varðandi þessar pantanir hans. Fyrirtækið sendi hins vegar aðeins hærri reikn- inginn í Landsbankann til innheimtu, þ. e. reikninginn yfir pönt- un nr. 8088. Ákærði greiddi reikning þenna þann 17. desember 1954 og útbjó síðan tollinnflutningsskýrslu í samræmi við hann, en á reikningi þessum stóð, að hann væri yfir pöntun ákærða nr. 152 8088, að hann væri í samræmi við innihald sendingarinnar til ákærða og að reikningurinn væri að upphæð £ 109-6-0. Ákærði taldi, að úrarmböndin fyrir lægri upphæðina hefðu verið send sérstaklega. Hann lagði nú fram hjá tollyfirvöldunum innflutningsskýrsluna og reikninginn yfir stærri pöntunina. Send- ingin til ákærða var tollskoðuð, og kom þá í ljós, að 64 úrarmbönd voru umfram það, sem tilgreint var á vörureikningnum. Tollyfirvöldin áætluðu verðmæti armbandanna, sem umfram voru, kr. 1350.00, en öll úrarmböndin voru úr málmi með gull- bynnum. Ákærði lagði fram afrit bréfs, er hann reit til þýzka fyrirtæk- isins, eftir að honum varð kunnugt um, að innihald sendingar- innar var ekki í samræmi við vörureikninginn. Í bréfi þessu skýrði hann frá mistökunum og baðst skýringar og leiðréttingar. Ákærði fékk svo bréf frá þýzka fyrirtækinu og lagði það fram í málinu. Í bréfi þessu upplýsir þýzka fyrirtækið, að það hafi misskilið pöntunarbréf ákærða og steypt pöntununum saman í eina send- ingu. Ákærði hefur haldið fast við það, að ekki hafi vakað fyrir hon- um að fara á bak við tollyfirvöldin með tollinnflutningsskýrslu sinni og að hann hafi verið grandlaus, er hann útbjó hana og lagði fram. Hann treysti því, að upplýsingar hærri vörureiknings- ins væru réttar. Ef til vill má segja, að ákærði hefði haft nokkra möguleika á því að átta sig á því, að hugsanlegt hefði verið, að sendandi hefði steypt báðum pöntununum saman í eina sendingu. Sýnist að því nokkurt hagræði fyrir sendanda, þar eð ekki var um stærri send- ingu að ræða, auk þess sem ákærði fékk báða vörureikningana í hendur samtímis, en aðeins annar var sendur í Landsbankann til innheimtu, enda var minni pöntunin þegar greidd, og því óþarft að senda reikninginn yfir hana í Landsbankann til innheimtu. En sem fyrr segir, hefur ákærði haldið fast við, að það hafi ekki verið ásetningur sinn að reyna að skjóta nokkrum hluta send- ingarinnar undan tollgreiðslu. Má segja, að þessi framburður hans fái nokkra stoð bæði í fyrrnefndu bréfi þýzka fyrirtækisins og í því, að þess var getið á vörureikningnum yfir stærri pöntunina, að hann væri í samræmi við sendinguna, og því eðlilegt, að ákærði treysti því. Með skírskotun til þess, sem nú hefur verið rakið, og gegn neitun ákærða verður eigi talið nægilega sannað, að fyrir liggi þau huglægu skilyrði, sem verða að vera fyrir hendi, til þess að unnt sé að draga ákærða til refsiábyrgðar fyrir hina röngu 153 tollinnflutningsskýrslu, sem mál þetta reis af. Ber því að sýkna ákærða af öllum liðum ákærunnar. Samkvæmt þessari niðurstöðu verður því eigi krafan um upp- töku varningsins tekin til greina. Ákveða ber, að allur kostnaður sakarinnar greiðist úr ríkis- sjóði, þar með talin málsvarnarlaun skipaðs verjanda ákærða, Jóns N. Sigurðssonar hrl., er þykja hæfilega ákveðin kr. 1000.00. Dómsorð: Ákærði, Ferdinand Jóhannsson, á að vera sýkn saka í máli þessu. Allur sakarkostnaður greiðist úr ríkissjóði, þar með talin málsvarnarlaun skipaðs verjanda ákærða, Jóns N. Sigurðs- sonar hrl., að upphæð kr. 1000.00. Miðvikudaginn 29. febrúar 1956. Nr. 170/1955. Ákæruvaldið (Sveinbjörn Jónsson) gegn Kristmundi Guðmundssyni (Egill Sigurgeirsson). Dómendur: hæstaréitardómararnir Gizur Bergsteinsson, Jón Ásbjörnsson, Jónatan Hallvarðsson og Þórður Eyjólfsson og Theódór B. Lindal prófessor. Líkamsáverkar. Brot gegn 218. gr. laga nr. 19/1940. Dómur Hæstaréttar. Með skírskotun til forsendna héraðsdóms ber að staðfesta hann. Eftir þessum úrslitum ber að dæma ákærða til að greiða allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin málflutningslaun skipaðs sækjanda og verjanda fyrir Hæstarétti, kr. 1500.00 til hvors. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Ákærði, Kristmundur Guðmundsson, greiði allan 154 áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin málflutn- ingslaun skipaðs sækjanda og verjanda fyrir Hæstarétti, Sveinbjörns Jónssonar og Egils Sigurgeirssonar hæsta- réttarlögmanna, kr. 1500.00 til hvors. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur sakadóms Reykjavíkur 27. október 1955. Ár 1955, fimmtudaginn 27. október, var á dómþingi sakadóms Reykjavíkur, sem háð var í skrifstofu dómsins af Sveini Snorra- syni, kveðinn upp dómur í málinu nr. 4966/1955: Ákæruvaldið gegn Kristmundi Guðmundssyni, en mál þetta var að loknum munnlegum málflutningi tekið til dóms hinn 21. september sl. Með ákæruskjali dómsmálaráðherra, dags. 27. júní s.l., er Krist- mundur Guðmundsson iðnnemi, til heimilis að Baldursgötu 20, hér í bæ, ákærður fyrir að hafa gerzt sekur um líkamsárás sam- kvæmt 218. gr. almennra hegningarlaga nr. 19 frá 1940 með því að slá Hafþór Svavarsson hinn 16. febrúar 1954, þar sem þeir voru staddir á Lækjartorgi í Reykjavík, með þeim afleiðingum, að Hafþór hlaut skurð á efri vör, framtönn brotnaði úr efri gómi og önnur framtönn losnaði. Ákærist því nefndur Kristmundur Guðmundsson til að sæta refsingu samkvæmt framangreindu hegningarlagaákvæði, til greiðslu skaðabóta og alls sakarkostnaðar. Ákærði er fæddur í Reykjavík 23. ágúst 1933. Hann hefur aldrei sætt kæru eða refsingu, svo vitað sé. Málsatvik eru sem hér segir: Þriðjudaginn 16. nóvember 1954 nokkru fyrir klukkan 8 um kvöldið var ákærði að koma úr skóla. Hann kom við í pylsubarn- um í Austurstræti gegnt Lækjartorgi. Fyrir utan pylsubarinn var Hafþór Svavarsson, Langholtsvegi 19. Hann var drukkinn. Hafþór slagaði til Hákonar Svans Magnússonar, sem þar var einn- ig á tali við kunningja sinn. Hafði Hákon reiðhjól með hjálpar- vél meðferðis. Hafþór bað Hákon leyfa sér að hjóla. Hákon þver- tók fyrir það. Reiddist Hafþór og gekk til Hákonar og sló hann krepptum hnefa undir eyrað. Hákon hopaði þegar. Hafþór elti Hákon, sem þá sleppti hjólinu. Ætlaði Hafþór þá að slá Hákon í síðuna, en hann vék sér undan högginu. Þessi skipti sá ákærði. Hann gekk þegar út úr pylsubarnum til Hafþórs. Spurði hann Hafþór, hvort hann hefði ekki stærri menn til þess að slást við. Átti hann við Hákon, sem þá var 15 ára að aldri, (Hafþór mun 155 fæddur 5. marz 1936). Hafþór bað ákærða skipta sér ekki af því. Runólf Runólfsson, iðnnema og félaga ákærða, bar þarna að. Hvatti hann ákærða og bað hann að standa sig. Hafþór sneri sér þá að Runólfi og sló til hans. Höggið missti marks, straukst aðeins við höku Runólfs. Ákærði kveðst þá hafa gengið að Hafþóri, tekið fyrir brjóst honum og ýtt honum upp að vegg. Tók Hafþór á móti, og tusk- uðust þeir nokkuð. Að lokum kveðst ákærði hafa sleppt Hafþóri og hörfað frá honum. Þá hafi Hafþór gengið að honum og leitað færis á að slá hann. Hann kom þó engu höggi á ákærða. Kom þar þá að maður, sem bað ákærða að vera ekki að æsa menn upp þarna. Ákærði ýtti manninum frá. Mun nú Hafþór hafa ögrað ákærða og þeir um stund leitað færis hvor á öðrum, unz ákærða tókst að koma vinstri handar höggi á höku Hafþórs og strax á eftir hægri handar höggi, sem kom á kjálka og munn Hafþórs. Hafþór lá af síðara högginu, rotaðist og brotnuðu í honum tvær tennur. Sakir ölvunar man Hafþór skipti þeirra mjög ógreinilega. Lögregluþjónar komu þarna að, enda munu þeir hafa verið á næsta leiti. Fluttu þeir Hafþór á lögreglustöðina og tóku ákærða, sem virtist ætla að koma sér undan. Verjandi ákærða hefur krafizt sýknu fyrir skjólstæðing sinn og talið, að um nauðvarnar- eða nauðréttarverknað af hans hendi hafi verið að ræða. Á það verður ekki fallizt. Í fyrsta lagi var ekki um að ræða yfirvofandi eða byrjaða árás af hendi Hafþórs, er honum var veittur áverkinn. Árás hans á Hákon var lokið. Hákon var kominn á brott. Í öðru lagi hafði það sýnt sig, að ákærði átti í fullu tré við Hafþór, sem var ölvaður, og hafði hann getað haldið honum upp við vegg. Lögregluþjónar voru á næsta leiti, og lög- reglustöðin skammt frá. Ef ákærði vildi koma í veg fyrir frekari átök við Hafþór, gat hann, hvort sem var, farið frá honum eða haldið, þar til lögreglan, sem var á leiðinni og sá, er ákærði sló Hafþór, væri komin. Brot ákærða þykir réttilega heimfært undir 218. gr. almennra hegningarlaga nr. 19 frá 12. febrúar 1940. Við ákvörðun refsingar samkvæmt áðurnefndu lagafyrirmæli þykir mega samkvæmt 4. tl. 74. gr. hegningarlaganna hafa hlið- sjón af því, að Hafþór hefur, áður en ákærði veitti honum áverk- ann, Ögrað honum í orði og æði til þess að slá sig, svo og því, að ákærði hefur aldrei sætt neinum kærum eða refsingum áður. Þykir refsing hans samkvæmt framansögðu hæfilega ákveðin varðhald í 20 daga, en fresta þykir mega fullnustu refsingar og láta hana niður falla að liðnum tveimur árum frá uppkvaðningu 156 dómsins, verði skilorð 57. gr. hegningarlaganna, sbr. 4. gr. laga nr. 22/1955, haldin. Hafþór Svavarsson hefur gert þær kröfur í málinu, að ákærði verði dæmdur til þess að greiða sér skaðabætur, sem hann sundur- liðar þannig: 1. Læknishjálp í læknavarðstofu .............. kr. 40.00 2. Eyðilögð föt ..............00..00. 00 — 1000.00 3. Hreinsun á frakka .........0.00.....0.0. — 30.00 4. Kostnaður við viðgerð á tönnum ............ — 1600.00 5. Atvinnutjón vegna veiðiferðar á b/v Akurey, sem Hafþór missti af .................0.... — 2000.00 6. Fyrir missi tveggja tanna og fyrir þjáningar Og lýti .........0....0... 00 — 10.000.00 Samtals kr. 14.670.00 Liður 1, 3 og 4 hafa verið samþykktir af verjanda ákærða. Hinum hefur verið mótmælt. Ekki þykir sannað, að föt ákærða hafi goldið slíkt afhroð í viðureigninni, að tjón þess vegna verði metið á 1000 krónur. Ekki hefur verið nægilega upplýst atvinnu- tjón samkvæmt 5. lið, enda þótt kostur væri á því veittur. Ber því að vísa þessum tveimur liðum kröfunnar frá (liður 2 og lið- ur 5). Að öðru leyti þykir rétt að dæma ákærða til þess að greiða Hafþóri Svavarssyni skaðabætur, sem eftir atvikum þykja hæfi- lega ákveðnar kr. 5000.00. Ákærða ber að dæma til greiðslu alls sakarkostnaðar, þar með talin málflutningslaun skipaðs sækjanda og verjanda málsins, þeirra Björns Sveinbjörnssonar hdl. og Jóhanns Steinasonar hdl., kr. 700.00 til hvors. Dráttur á dómsuppsögu stafar af annríki og veikindum dóm- arans. Dómsorð: Ákærði, Kristmundur Guðmundsson, sæti varðhaldi í 20 daga, en fresta skal fullnustu refsingar og hún niður falla að liðnum tveimur árum, verði skilorð 57. gr. hegningarlag- anna, sbr. 4. gr. laga nr. 22/1955, haldin. Ákærði greiði Hafþóri Svavarssyni kr. 5000.00. Hann greiði allan kostnað sakarinnar, þar með talin mál- flutningslaun sækjanda og verjanda, þeirra Björns Svein- björnssonar hdl. og Jóhanns Steinasonar hdl., kr. 700.00 til hvors. Dómi þessum skal fullnægja með aðför að lögum. 157 Miðvikudaginn 29. febrúar 1956. Nr. 180/1955. Ákæruvaldið (Sveinbjörn Jónsson) gegn Árna Steindóri Guðmundssyni (Guttormur Erlendsson). Dómendur: hæstaréttardómararnir Gizur Bergsteinsson, Jón Ásbjörnsson, Jónatan Hallvarðsson og Þórður Eyjólfsson og Theódór B. Líndal prófessor. Þjófnaður. Dómur Hæstaréttar. Með skírskotun til forsendna hins áfrýjaða dóms ber að staðfesta hann. Eftir þessum úrslitum ber að dæma ákærða til að greiða allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin málflutn- ingslaun skipaðs sækjanda og verjanda fyrir Hæstarétti, kr. 1000.00 til hvors. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Ákærði, Árni Steindór Guðmundsson, greiði allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin málflutn- ingslaun skipaðs sækjanda og verjanda fyrir Hæstarétti, Sveinbjörns Jónssonar og Guttorms Erlendssonar hæsta- réttarlögmanna, kr. 1000.00 til hvors. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur sakadóms Siglufjarðar 15. september 1955. Ár 1955, fimmtudaginn 15. september, var í sakadómi Siglu- fjarðar, sem haldinn var á skrifstofu embættisins af Einari Ingi- mundarsyni bæjarfógeta, kveðinn upp dómur í málinu nr. 51/1955: Ákæruvaldið gegn Árna Steindóri Guðmundssyni. Mál þetta, sem tekið var til dóms þann 9. sama mánaðar, er af ákæruvaldsins hálfu höfðað gegn Árna Steindóri Guðmundssyni verkamanni, sem talinn er í ákæruskjali eiga heimili á Túngötu 10, Siglufirði, 158 og er hann ákærður fyrir að hafa sunnudaginn 15. maí 1955 tekið að ófrjálsu úr kápuvasa að Vesturbraut 10 í Hafnarfirði kr. 200.00, sem hann sló eign sinni á og eyddi í óreglu, en brot þetta er talið varða við 244. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940. Er þess krafizt í ákæruskjali, að ákærði verði dæmdur til refs- ingar, sviptingar réttinda samkvæmt 3. mgr. 68. gr. nefndra laga, til greiðslu skaðabóta og alls sakarkostnaðar. Ákærði er kominn yfir lögaldur sakamanna, fæddur 18. nóv- ember 1898 að Háagerði í Hofshreppi, og hefur hann, svo vitað sé, sætt eftirfarandi kærum og refsingum: 1951 21/10 Rvík. Kærður fyrir ökugjaldssvik. Afturkallað. 1953 13/5 Rvík. Dómur: 60 daga varðhald, skilorðsbundið í 2 ár, sviptur kosningarrétti og kjörgengi fyrir brot gegn 244. gr. hegningarlaganna. 1953 18/12 Rvík. Dómur: Fangelsi, 2 mánuðir, sviptur kosning- arrétti og kjörgengi fyrir brot á 244. gr. hegningar- laganna. 1954 13/4 Rvík. Dómur: Fangelsi í 3 mánuði, sviptur kosningar- rétti og kjörgengi, fyrir brot gegn 244. gr. hegningar- laganna. Samkvæmt játningu ákærða, sem er Í samræmi við önnur gögn, sem fyrir liggja í máli þessu, eru málavextir þessir: Á vertíðinni síðastliðinn vetur var ákærði í Hafnarfirði og bjó á Hverfisgötu 19B þar í bæ. Í kringum 11. maí lenti hann í óreglu og kveðst eftir það hafa verið ölvaður af og til í 4--5 daga. Eftir hádegi sunnudaginn 15. maí kom hann í húsið nr. 10 við Vesturbraut, og kveðst hann hafa ætlað að hitta þar Ólaf Gísla- son, sem þar býr, og krefja hann um kr. 20.00, sem hann hafi átt hjá honum. Var Ólafur þá ekki heima. Kveðst ákærði hafa gengið inn í stofu og verið þar einn litla stund. Sá hann þar kven- kápu, sem hékk á þili, og veitti því athygli, að peningaveski stóð upp úr kápuvasanum. Tók ákærði veskið, opnaði það, tók úr því 2 hundraðkrónaseðla og stakk þeim í vasa sinn. Síðan lét hann veskið í kápuvasann aftur. Peningana kveðst ákærði hafa tekið til þess að slá eign sinni á þá. Eftir þetta kveðst ákærði hafa farið út úr húsinu og eytt síðan peningunum í áfengi og bifreiðar. Þeg- ar þetta gerðist, kveðst ákærði hafa verið talsvert ölvaður, og segir hann ástæðuna fyrir því, að hann tók peningana, hafa verið þá, að hann hafi verið peningalaus og hafi vantað fé fyrir áfengi. Peninga þá, sem ákærði tók þannig að ófrjálsu, átti Sigrún Margrét Jóhanna Sigmarsdóttir, ráðskona hjá fyrrnefndum Ólafi 159 Gíslasyni. Var hún í húsinu, þegar ákærði framdi stuldinn, en þó í öðru herbergi. Varð hún þess fljótlega vör, eftir að ákærði fór út úr húsinu, að peningarnir voru horfnir, en náði samt ekki í hann, þótt hún reyndi það. Tilkynnti hún lögreglunni á staðn- um þá þjófnaðinn, og var ákærði handtekinn um miðnætti að- faranótt þess 16. maí s.l. Eigandi peninganna, fyrrnefnd Sigrún Margrét Jóhanna Sig- marsðóttir, hefur krafizt þess, að ákærði greiddi sér þær 200 krónur, sem hann tók frá henni, og hefur ákærði tjáð sig fúsan til þess, jafnskjótt sem hann gæti. Með játningu ákærða og öðru því, sem upplýst er í máli þessu, telst sannað, að hann hafi slegið eign sinni á umræddar 200 krón- ur, og telst hann með því athæfi sínu hafa gerzt brotlegur við 244. gr. almennra hegningarlaga nr. 19 12. febrúar 1940. Þykir refsing hans samkvæmt nefndri grein og með tilliti til fortíðar ákærða hæfilega ákveðin fangelsi í 3 mánuði. Þá ber samkvæmt 68. gr., 3. mgr., hinna almennu hegningarlaga að svipta ákærða kosningarrétti og kjörgengi til opinberra starfa og annarra al- mennra kosninga frá birtingu dóms þessa. Loks ber að dæma ákærða til að greiða Sigrúnu Margréti Jó- hönnu Sigmarsdóttur, Vesturbraut 10 í Hafnarfirði, kr. 200.00 innan 15 daga frá birtingu dóms þessa. Einnig ber að dæma ákærða til að greiða allan sakarkostnað, þar með talin málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns, Ármanns Jakobssonar hdl., kr. 300.00. Á rekstri máls þessa hefur enginn óþarfa dráttur orðið. Dómsorð: Ákærði, Árni Steindór Guðmundsson, sæti fangelsi í 3 mánuði. Hann er frá birtingu dóms þessa sviptur kosningarrétti og kjörgengi til opinberra starfa og annarra almennra kosninga. Ákærði greiði Sigrúnu Margréti Jóhönnu Sigmarsdóttur kr. 200.00 innan 15 daga frá birtingu dóms þessa. Hann greiði einnig allan sakarkostnað, þar með talin máls- varnarlaun skipaðs verjanda síns, Ármanns Jakobssonar hdl., kr. 300.00. Dómi þessum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. 160 Miðvikudaginn 29. febrúar 1956. Nr. 31/1955. Sigurður Örn Hjálmtýsson gegn Einari Jóhanni Jónssyni. Útivistardómur. Dómur Hæstaréttar. Málssókn þessi fellur niður. Áfrýjandi, Sigurður Örn Hjálmtýsson, er eigi sækir dóm- þing í máli þessu, greiði kr. 200.00 útivistargjald til ríkissjóðs, ef hann vill fá mál sitt tekið fyrir af nýju. Miðvikudaginn 29. febrúar 1956. Nr. 187/1955. Þórður H. Teitsson gegn Herði Ólafssyni. Útivistardómur. Dómur Hæstaréttar. Málssókn þessi fellur niður. Áfrýjandi, Þórður H. Teitsson, er eigi sækir dómþing í máli þessu, greiði kr. 200.00 útivistargjald til ríkissjóðs, ef hann vill fá mál sitt tekið fyrir af nýju. 161 Föstudaginn 2. marz 1956. Nr. 106/1955. fjármálaráðherra f. h. ríkissjóðs (Hermann Jónsson) gegn Arnbirni Kristinssyni f. h. Bókaútgáfunnar Setbergs og gagnsök (Ragnar Jónsson). Dómendur: hæetaréttardómararnir Gizur Bergsteinsson, Jón. Ásbjörnsson. Jónatan Hallvarðsson og Þórður Eyjólfsson og Theódór B. Líndal prófessor. Endurheimta söluskatts af bókum. Sératkvæði. Dómur Hæstaréttar. Aðaláfrýjandi hefur skotið máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 6. ágúst 1955. Krefst hann sýknu af kröfum gagn- áfrýjanda og málskostnaðar af honum bæði í héraði og fyrir Hæstarétti eftir mati dómsins. Gagnáfrýjandi hefur gagnáfrýjað málinu með stefnu 9. ágúst 1955. Gerir hann þær kröfur, að aðaláfrýjanda verði dæmt að greiða honum kr. 4348.00 ásamt 6% ársvöxtum af kr. 2135.00 frá 15. janúar 1952 til greiðsludags og af kr. 2213.00 frá 3. febrúar 1954 til greiðsludags. Svo krefst hann og málskostnaðar í héraði og hér fyrir dómi eftir mati Hæsta- réttar. Ákvæði um söluskatt í III. kafla laga nr. 100/1948 ber að skýra, svo sem gert er í héraðsdómi, á þá leið, að af bókasölu gagnáfrýjanda árin 1950, 1951 og 1952 hafi borið að greiða 2% söluskatt, eins og sölunni var þá háttað. Eftir setningu nefndra laga, þar á meðal á árunum 1950— 1952, höfðu skatt- yfirvöld hins vegar skýrt skattákvæði laganna þannig, að greiða bæri 3% söluskatt af söluverði bóka, sem útgefendur létu selja með þeim hætti, er gagnáfrýjandi gerði. Gagn- áfrýjandi var, svo sem aðrir bókaútgefendur, sem eins stóð á um, krafinn um 3% söluskatt af söluverði bóka árin 1950 og 1951, og greiddi hann þann skatt á árunum 1951 og 1952 án nokkurs fyrirvara. Samkvæmt því, sem nú var rakið, 11 162 þykir hann ekki eiga rétt til endurgreiðslu á neinum hluta af skattgjaldi þeirra ára. Þá var gagnáfrýjanda gert að greiða 3% söluskatt af sölu- verði bóka á árinu 1952, samtals kr. 2213.00. Hafði hann ekki greitt neitt af þeim skatti fyrir árslok 1952. Hinn 2. desember 1952 gekk dómur í Hæstarétti í máli ríkissjóðs á hendur tiltekinni bókaútgáfu, þar sem söluskattsákvæði laga nr. 100/1948 voru skýrð þannig, að einungis bæri að greiða 2% söluskatt af sams konar bókasölu og gagnáfrýjandi rak á þessum árum. Taldi gagnáfrýjandi sér því ekki skylt að greiða hærri söluskatt en 2% af sölu ársins 1952. Skatt- heimtuyfirvöld vildu þó ekki fallast á þenna skilning, og leiddi það til þess, að gagnáfrýjandi galt nefnda fjárhæð, kr. 2213.00, hinn 3. febrúar 1954 með fyrirvara um endurgreiðslu á því fé, sem ofkrafið kynni að reynast. Í máli þessu telur gagnáfrýjandi ofgreiddan söluskatt fyrir árið 1952 nema kr. 724.00, sem er minna en 1% af skattskyldri sölu, og er það fjárhæð sú, sem honum er dæmd með héraðsdómi. Af hálfu aðaláfrýjanda er því haldið fram, að gagnáfrýj- andi hafi við verðlagningu bóka árið 1952 miðað við, að sölu- skattur næmi 3%, eins og hann hafði áður verið látinn gjalda, enda sé tekið fram í 26. gr. laga nr. 100/1948, að verð vöru og þjónustu megi hækka sem söluskatti nemur. Og þar sem gagnáfrýjanda hafi borið að innheimta söluskatt ríkissjóði til handa og muni hafa tekið sem svarar 3% í söluskatt af kaupendum bóka sinna, þá beri honum að greiða samsvar- andi fjárhæð í ríkissjóð. Hin tilvitnuðu ákvæði í 26. gr. laga nr. 100/1948 og önnur álagningarákvæði, sem þar er að finna, skipta aðeins máli um vöru og þjónustu, sem háð er opinberum verðlagsákvæðum. Á árinu 1952 var bókaútgáfa ekki háð neinum slíkum fyrir- mælum um hámarksverð eða hámarksálagningu. Gagnáfrýj- anda var skylt að greiða í ríkissjóð söluskatt af söluverði seldra bóka, eftir því sem lög mæltu fyrir um, en um verð- lagningu bókanna hafði hann frjálsar hendur. Kemur því ekki til greina, að kaupendur bóka eigi endurgreiðslurétt á hendur honum vegna verðlagningarinnar. Í málssókn á hend- ur gagnáfrýjanda mundi aðaláfrýjandi ekki hafa fengið dóm 163 fyrir hærra söluskatti en lög ákveða, þ. e. 2%. Og þar sem gagnáfrýjandi galt söluskatt ársins 1952 með fyrirvara um endurgreiðslu á þeim hluta skattsins, sem fór fram úr 2%, þá á hlutur hans að verða hinn sami og orðið hefði, ef hann hefði synjað um gjaldið og dómur gengið um greiðsluskyld- una. Samkvæmt því ber að staðfesta ákvæði héraðsdo.ns um skyldu aðaláfrýjanda til að endurgreiða gagnáfrýjanda nefnd- ar kr. 724.00 með vöxtum, eins og í dóminum segir. Eftir þessum úrslitum þykir rétt, að aðaláfrýjandi greiði gagnáfrýjanda málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti, samtals kr. 2500.00. Dómsorð: Aðaláfrýjandi, fjármálaráðherra f. h. ríkissjóðs, greiði gagnáfrýjanda, Arnbirni Kristinssyni f. h. Bókaútgáf- unnar Setbergs, kr. 724.00 með 6% ársvöxtum frá 3. febrúar 1954 til greiðsludags og samtals kr. 2500.00 í málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti. Sératkvæði Gizurar Bergsteinssonar hæstaréttardómara. Skattyfirvöldin lögðu þann skilning í 22. gr. laga nr. 100/1948, að bókaforlag skyldi greiða 3% söluskatt af bók- um, er það fékk bóksölum til umsýslusölu, og var 3% sölu- skattur heimtur af slíkri sölu fram til þess, að dómur Hæsta- réttar gekk um söluskattinn hinn 2. desember 1952. Ákvæði 22. gr. laga nr. 100/1948 eru eigi fullskýr, og lék vafi á því, hvernig skilja bæri þau, unz hæstaréttardómur gekk. Verður því, að öðru ósönnuðu, að ætla, að bókaforlög hafi m. a. miðað verðlagningu bóka við þann skatt, sem yfirvöld kröfðust, unz dómstólar höfðu kveðið á um aðra lögskýringu en yfir- völd lögðu til grundvallar. Gagnáfrýjandi hefur og á rekstrar- reikningum sínum árin 1950, 1951 og 1952 talið 3% sölu- skatt til frádráttar. Samkvæmt því, sem nú var rakið, brestur öll skilyrði til, að gagnáfrýjandi geti endurheimt úr ríkis- sjóði neinn hluta af söluskatti áranna 1950 og 1951, en þann skatt greiddi hann án fyrirvara. 164 Hinn 3. febrúar 1954 var heimtur af gagnáfrýjanda 3% söluskattur fyrir allt árið 1952, þ. e. vegna sölu fyrir og eftir 2. desember 1952 ósundurgreint, þótt hæstaréttardómur gengi hinn 2. desember það ár, þar sem bókaforlagi var ein- ungis dæmt að greiða 2% söluskatt. Þar sem svo stóð á og gagnáfrýjandi greiddi söluskatt fyrir 1952 með fyrirvara, þykir mega fallast á, að hann hljóti endurgreiðslu á þeim hluta hans, sem fór fram úr 2%, að því leyti, sem hann krefst þess, þ. e. kr. 724.00. Samkvæmt framangreindu er ég samþykkur niðurstöðu hæstaréttardómsins. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 18. maí 1955. Mál þetta, sem dómtekið var 4. þ. m., hefur Arnbjörn Kristins- son f. h. Bókaútgáfunnar Setbergs, hér í bæ, höfðað fyrir bæjar- þinginu með stefnu, út gefinni 15. febrúar 1954, gegn fjármála- ráðherra f. h. ríkissjóðs til endurgreiðslu ofgreidds söluskatts, að fjárhæð kr. 4348.00, ásamt 6% ársvöxtum af kr. 2135.00 frá 15. janúar 1952 til greiðsludags og 6% ársvöxtum af kr. 2213.00 frá 3. febrúar 1954 til greiðsludags. Þá hefur stefnandi krafizt máls- kostnaðar að skaðlausu úr hendi stefnda. Stefndi hefur krafizt sýknu af kröfum stefnanda og málskostn- aðar sér til handa að mati dómarans. Með ákvæðum III. kafla laga nr. 100 frá 1948 var atvinnufyrir- tækjum gert að greiða svonefndan söluskatt af andvirði seldra vara og þjónustu. Lagaákvæði þessi voru síðan framlengd með nokkrum breytingum með ákvæðum laga nr. 116 frá 1949, laga nr. 18 frá 1950, laga nr. 24 frá 1950, laga nr. 112 frá 1950 og laga nr. 107 frá 1951. Stefnandi, Arnbjörn, er einkaeigandi Bókaútgáfunnar Setbergs, sem rekur útgáfustarfsemi. Stefnandi, sem ekki hefur smásölu- leyfi, mun fá bækur þær, er hann gefur út, bóksölum til umsýslu- sölu.Stefnandi taldi, að bóksala hans á árinu 1950 hefði numið kr. 127.049.00, og var honum gert að greiða 3% af þeirri fjárhæð í söluskatt eða kr. 3811.00, og greiddi hann það fé 29. marz 1951. Stefnandi virðist ekki hafa skilað söluskattsskýrslum á árinu 1951, en skattayfirvöldin áætluðu sölu hans á árinu kr. 150.000.06 og gerðu honum að greiða 3% söluskatt af þeirri fjárhæð eða kr. 4500.00, og greiddi stefnandi það fé þann 28. febrúar 1952. Skatta- yfirvöldin töldu, að af skattaframtali stefnanda fyrir árið 1951 kæmi í ljós, að bóksala hans á árinu 1951 hefði numið alls kr 165 235.350.00, og gerðu honum því að greiða söluskatt til viðbótar 3% af kr. 85.350.00 eða kr. 2560.00, og greiddi stefnandi það fé þann 15. nóvember 1952. Stefnandi virðist ekki hafa skilað nein- um söluskattsskýrslum á árinu 1952, en af skattaframtali hans fyrir það ár töldu skattayfirvöldin koma í ljós, að bóksala hans á því ári hefði numið kr. 75.992.90, og gerðu honum að greiða 3% í söluskatt af því fé eða kr. 2213.00, og greiddi stefnandi það fé Þann 3. febrúar 1954 með fyrirvara um endurgreiðslu. Kröfur sínar í máli þessu byggir stefnandi á því, að samkvæmt ákvæðum 22. gr. laga nr. 100 frá 1948 hafi honum aðeins borið að greiða 2% í söluskatt af andvirði bóka Þeirra, sem hann hafi gefið út og selt. Eigi þetta einnig við um andvirði bóka þeirra, er hann hafi selt á árinu 1952, þar sem ekki hafi að þessu leyti verið gerð nein breyting á ákvæðum 22. gr. með ákvæðum 1. mgr. 3. gr. laga nr. 107 frá 1951. Af viðskiptamönnum sínum hafi hann ekki krafið söluskatt. Stefndi hafi hins vegar krafið um 3% sölu- skatt af allri bóksölunni, og hafi hann neyðzt til að greiða hann vegna þvingunarráðstafana þeirra, er stefndi hafði látið beita við innheimtu skatta þessara, og af þeim ástæðum hafi hann ekki gert sérstakan fyrirvara. Telur stefnandi, að hann hafi greitt kr. 3811.00 í söluskatt af bókum ársins 1950, en honum hafi aðeins borið að greiða kr. 2540.00, og hafi þannig ofgreitt kr. 1271.00, sem hann krefur nú um endurgreiðslu á. Af bóksölu ársins 1951 hafi hann greitt kr. 7060.00 í söluskatt, en hafi hins vegar aðeins borið að greiða kr. 4.707.00. Hafi hann Þannig ofgreitt kr. 2353.00, sem hann krefur nú um endurgreiðslu á. Af bóksölu ársins 1952 hafi hann greitt kr. 2213.00 í söluskatt, en hafi aðeins borið að greiða kr. 1489.00. Hann hafi þannig ofgreitt kr. 724.00, sem hann krefur nú um endurgreiðslu á. Alls hafi hann þannig ofgreitt kr. 4348.00, sem er stefnukrafan í máli þessu. Sýknukröfu sína byggir stefndi í fyrsta lagi á því, að stefnanda hafi borið að greiða 3% í söluskatt af bóksölu sinni. Hann hafi enga verzlun með höndum, enda ekki verzlunarleyfi, og sala hans á bókum geti því alls ekki talizt smásala í merkingu a-liðar 1. mgr. 22. gr. laga nr. 100 frá 1948, heldur hljóti hún að teljast til sölu þeirrar, er um ræðir í b-lið sömu greinar, og því skuli greið- ast 3% í söluskatt af þeirri sölu. Að því er varðar söluskatt af sölu ársins 1952, hefur stefndi sérstaklega bent á, að með ákvæð- um 1. mgr.3. gr. laga nr. 107 frá 1951 hafi ákvæðum a-liðar 1. mgr. 22. gr. laga nr. 100 frá 1948 verið breytt Þannig, að ljóst sé, að sala bókaútgefanda á bókum þeim, er hann gefur út, skuli ekki 166 teljast smásala í skilningi greinarinnar, heldur teljast tíl ann- arrar sölu, og því greiðast 3% söluskattur af henni. Í öðru lagi byggir stefndi sýknukröfu sína á því, að stefnandi eigi ekki aðild að fjárheimtu þessari, þótt svo yrði litið á, að ekki hafi borið að greiða nema 2% söluskatt af bóksölu þeirri, er hér ræðir um. Það sé ekki stefnandi, sem sé greiðandi skattsins, held- ur viðskiptamenn hans, þeir er bækur kaupi af honum. Af ákvæð- um II. kafla laga nr. 100 frá 1948 sé ljóst, að seljendur vöru eða þjónustu komi aðeins fram sem skattheimtumenn, að því er söluskattinn varðar, enda sé tekið fram í 26. gr. laganna, að hækka megi vöru og þjónustu, sem söluskattinum nemi. Stefnandi hafi engin rök að því leitt, að hann hafi ekki tekið 3% söluskatt af kaupendum bókanna, en sönnunarbyrðin um slíkt hljóti að hvíla á honum. Þá hefur stefndi byggt sýknukröfu sína á því, að stefnandi hafi greitt söluskattinn án nokkurrar þvingunar og án fyrirvara, nema að því er varðar söluskattinn af sölu ársins 1951. Hafi hann með þeirri framkomu sinni firrt sig öllum rétti til endurgreiðslu, enda þótt svo yrði litið á, að skatturinn hafi verið of hátt reikn- aður í upphafi. Í a-lið 1. mgr. 22. gr. laga nr. 100 frá 1948 segir, að af smásölu skuli greiða 2% í söluskatt, og í b-lið sömu greinar segir, að af annarri sölu skuli greiða 3% í söluskatt. Í málinu er fram komið, að stefnandi seldi bækur þær, er hann gaf út, í umsýslusölu hjá bóksölum, en hann hefur ekki smásöluleyfi. Þessi sala stefnanda verður að teljast smásala í skilningi a-liðar 1. mgr. 22. gr. laga nr. 100 frá 1948, enda verður það ekki talið skipta máli í þessu sambandi, þótt hann hafi eigi aflað sér smásöluleyfis. Með 1. mgr. 3. gr. laga nr. 107 frá 1951, sem gekk í gildi 1. janúar 1952, var bætt við a-lið 1. mgr. 22. gr. laga nr. 100 frá 1948 svohljóðandi ákvæði: „Af sölu bóksala á bókum í umboðssölu skal þó aðeins greiða skattinn af umboðsþóknun hans“. Ekki verður séð, að ákvæði þetta snerti á nokkurn hátt skatt þann, er bókaútgefandi skal greiða af þeim bókum, sem hann fær bóksalanum til um- sýslusölu, og skiptir það því ekki máli hér. Með vísun til þessa verður að telja, að stefnda hafi aðeins borið 2% í söluskatt af þeirri sölu stefnanda, sem hér um ræðir. Eins og þegar hefur verið rakið, er söluskattur sá, sem hér um ræðir, lagður á samkvæmt heimild í ákvæðum III. kafla laga nr. 100 frá 1948. Í 22. gr. laganna segir, að skattur þessi skuli greið- ast sem ákveðinn hundraðshluti af sölu skattskyldra atvinnu- fyrirtækja. Í 26. gr. laganna segir, að verð vöru og þjónustu 167 megi hækka sem nemi söluskatti, en hins vegar megi ekki hækka álagningu verzlana eða fyrirtækja vegna hans. Þá er svo ákveðið í 24. gr., að þeir, sem söluskatt eigi að greiða, skuli senda skatt- stjóra eða skattanefndum skýrslu um sölu sína. Þegar virt eru ákvæðin um söluskatt, er ljóst, að hér er um að ræða gjald, sem atvinnufyrirtækjum er falið að taka af viðskiptamönnum sínum og greiða í ríkissjóð. Af gögnum málsins verður ekkert um það ráðið, hvort stefndi hefur krafið söluskatt af viðskiptamönnum sínum eða ekki, og ef hann hefur krafið söluskatt af þeim, þá hve háan. Telja verð- ur, að það sé stefnanda að sanna þá staðhæfingu sína, að hann hafi ekki krafið söluskattinn af viðskiptamönnum sínum, en það hefur hann ekki gert. Þegar þetta er virt og annað það, sem hér skiptir máli, þykir verða að leggja það til grundvallar, að stefn- andi hafi heimt 3% söluskatt af kaupendum þeirra bóka, er hann seldi, enda var hann krafinn um þann skatt af stefnda. Sá bókar- kaupandi, sem kann að hafa keypt bók af stefnanda og greitt meira en 2% söluskatt, á rétt til að fá endurgreitt það fé, er hann hefur ofgreitt af þessum sökum. Ekki verður séð, að hann geti beint Þeirri endurheimtukröfu sinni að öðrum en stefnanda, sem þá myndi vera endurgreiðsluskyldur gagnvart honum. Þegar þetta er virt, þykir verða að telja, að stefnandi eigi aðild til að krefja úr hendi stefnda það fé, er kann að hafa verið ofgreitt af þess- um sökum, og verður sýknukrafa stefnda því eigi á aðildarskorti byggð. Eins og þegar hefur verið rakið, greiddi stefnandi þann sölu- skatt, er honum var gert að greiða af sölu áranna 1950 og 1951, á árunum 1951 og 1952, og verður ekki séð, að hann hafi gert nokkurn fyrirvara um endurgreiðslu, ef skatturinn kynni að vera of hátt reiknaður. Ekki verður séð, að neinum þeim þving- unarráðstöfunum hafi verið beitt við innheimtuna, sem hafi gert honum ófært að koma fram með slíkan fyrirvara. Þegar þetta allt er virt, þykir stefnandi hafa firrt sig rétti til að endurheimta nú það er hann kann að hafa ofgreitt af söluskatti þessum. Að því er varðar söluskatt þann, er stefnanda var gert að greiða af sölu ársins 1952 og stefnandi greiddi með fyrirvara þann 3. febrúar 1954. þá þykir hann eiga rétt á að fá endurgreitt það, er hann kann að hafa ofgreitt í það sinn. Eins og að framan hef- ur verið rakið verður að telja, að stefnanda hafi aðeins borið að greiða 2% í söluskatt af sölu ársins 1952 eða kr. 1489.00. Hann greiddi hins vegar kr. 2213.00, og þykir hann því eiga rétt á að fá ondursreiddar kr. 724.00, sem hann hefur ofgreitt. 168 Samkvæmt þessu verður stefndi dæmdur til að greiða stefn- anda kr. 724.00 með 6% ársvöxtum frá 3. febrúar 1954 til greiðslu- dags. 2 Eftir þessum málalokum þykir rétt, að stefndi greiði stefnanda málskostnað, er þykir hæfilega ákveðinn kr. 350.00. Benedikt Sigurjónsson, fulltrúi borgardómara, kvað upp dóm benna. æð Dómsorð: Stefndi, fjármálaráðherra f. h. ríkissjóðs, greiði stefnanda, Arnbirni Kristinssyni f. h. Bókaútgáfunnar Þetbergs, kr. 124.00 með 6% ársvöxtum frá 3. febrúar 1954 til greiðslu- dags og kr. 350.00 í málskostnað innan 15 daga frá lögbirt- ingu dóms þessa að viðlagðri aðför að lögum. Mánudaginn 5. marz 1956. Nr. 44/1955. Fjármálaráðherra h. f. ríkissjóðs (Vilhjálmur Jónsson) gegn Ágústi Sverrissyni (Lárus Jóhannesson). Dómendur: hæstaréttardómararnir Gizur Bergsteinsson, Jón Ásbjörnsson, Jónatan Hallvarðsson og Þórður Eyjólfsson og Ármann Snævarr prófessor. Skaðabætur. Dómur Hæstaréttar. ÁAfrýjandi, sem hefur skotið máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 17. marz 1955, að fengnu áfrýjunarleyfi 12. s. m., gerir þær dómkröfur, aðallega að hann verði algerlega sýkn- aður og að stefndi verði dæmdur til að greiða honum máls- kostnað í héraði og hér fyrir dómi að mati Hæstaréttar. Til vara krefst áfrýjandi þess, að dæmd fjárhæð verði lækkuð og að hvorum aðilja um sig verði dæmt að bera sjálfur kostn- að sinn af málinu í héraði og fyrir Hæstarétti. Stefndi, sem hefur fengið gjafvörn í málinu, dags. 2. maí 1955, krefst 169 þess, að hinn áfrýjaði dómur verði staðfestur og að sér verði dæmdur málskostnaður fyrir Hæstarétti úr hendi áfrýj- anda, eins og málið væri ekki gjafsóknarmál. Telja verður nægjanlega leitt í ljós, að eigi hafi nema annaðhvort borð á verkpalli þeim, sem unnið var á, þegar slys það varð, er í málinu greinir, verið neglt niður og þó laus- lega. Hin voru einungis lögð á pallinn og höfðu því engan stuðning nema af hinum negldu borðum. Verður að telja þenna umbúnað hættulegan öryggi þeirra manna, sem þar störfuðu. Þá var og hált á palli þessum, er slysið bar að hönd- um, og höfðu engar ráðstafanir verið gerðar til að hindra, að það kæmi að sök. Eigi er fullkomlega ljóst af gögnum málsins, hvort orsök slyssins var sú, að laust borð rann til undir stefnda eða honum skrikaði fótur á hálkunni. En hvort sem var, bakar það áfrýjanda bótaábyrgð. Eigi er í ljós leitt, að ógætni af hálfu stefnda hafi verið samorsök slyssins. Verður áfrýjandi því að bera óskoraða bótaábyrgð á afleið- ingum þess. Hér fyrir dómi hefur áfrýjandi fallið frá mótmælum sín- um gegn fjárhæð 3., 4. og 5. liðar í héraðsdómi. Stendur hann því óhaggaður, að því er varðar þessa liði. Er því aðeins þörf að athuga 1. og 2. lið, örorkubætur og atvinnutjón, svo og 6. lið, bætur fyrir þjáningar, lýti o. fl., sem áfrýjandi hefur til vara krafizt lækkunar á. Um 1. og 2. lið. Með skírskotun til raka héraðsdóms þykir tjón stefnda sökum örorku eigi of hátt metið kr. 200.000.00. Svo ber og að staðfesta ákvæði héraðsdóms um bætur fyrir atvinnutjón, kr. 9.654.00. Um 6. lið. Þegar litið er til þrauta þeirra, sem stefndi varð að þola, svo og tillýta þeirra, sem hann hefur orðið fyrir sökum slyss- ins, þykir kröfu hans um bætur af þessum sökum mjög í hóf stillt. Ber því einnig að staðfesta héraðsdóminn að þessu leyti. . Þá ber og að fallast á, að bætur þær, sem stefnda hafa verið greiddar af Tryggingastofnun ríkisins, beri að draga frá tjóni hans samkvæmt framanskráðu. Svo sem nú hefur verið rakið, stendur héraðsdómur órask- 170 aður, að því er varðar bætur til stefnda. Þá ber og að stað- festa ákvæði hans um vexti af dæmdri fjárhæð. Eftir þessum úrslitum þykir rétt, að áfrýjandi greiði stefnda málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti, samtals kr. 20.000.00, og renni þar af kr. 18.000.00 til skipaðs mál- flutningsmanns hans, en kr. 2000.00 til stefnda sjálfs til greiðslu ýmiss kostnaðar hans af málinu. Það athugast, að yfirmenn við brúarsmíð þá, sem um ræðir, hlutuðust ekki til um, að lögreglurannsókn færi fram út af slysi stefnda, svo sem rétt hefði verið, sbr. 26. gr. laga nr. 24/1928, sbr. nú 26. gr. laga nr. 23/1952. Þá er það athuga- vert við meðferð málsins í héraði, að sérfróðir samdómsmenn voru ekki kvaddir til að dæma í málinu, svo sem gera bar, en eigi þykir þó næg ástæða til að ómerkja héraðsdóm af þeim sökum. Dómsorð: Áfrýjandi, fjármálaráðherra f. h. ríkissjóðs, greiði stefnda, Ágústi Sverrissyni, kr. 196.274.19 ásamt 6% ársvöxtum frá 9. september 1949 til greiðsludags og sam- tals kr. 20.000.00 í málskostnað í héraði og fyrir Hæsta- rétti. Þar af renni kr. 18.000.00 til skipaðs málflutnings- manns stefnda, Lárusar Jóhannessonar hæstaréttarlög- manns, en kr. 2.000.00 til stefnda sjálfs. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 22. nóvember 1954. Mál þetta, sem dómtekið var 28. f. m., hefur Lárus Jóhannes- son hæstaréttarlögmaður, hér í bæ, f. h. Ágústs Sverrissonar á Seyðisfirði, að fengnu gjafsóknarleyfi, út gefnu 3. marz 1953, höfðað fyrir bæjarþinginu með stefnu, út gefinni 14. s. m., gegn fjármálaráðherra f. h. ríkissjóðs til greiðslu skaðabóta, að fjár- hæð kr. 331.942.00, auk 6% ársvaxta frá 9. september 1949 til greiðsludags og málskostnaðar að skaðlausu, eins og málið væri ekki gjafsóknarmál. Við munnlegan flutning málsins krafðist stefnandi þess til vara, að honum yrðu dæmdar kr. 299.161.00 auk vaxta og málskostn- aðar, svo sem í stefnu greinir. Stefndi hefur aðallega krafizt sýknu af kröfum stefnanda og málskostnaðar úr hendi hans eftir mati dómarans. Til vara hefur 171 hann krafizt þess, að stefnukrafan verði lækkuð til mikilla muna og málskostnaður verði látinn falla niður. Loks hefur stefndi mót- mælt, að vextir verði reiknaðir nema frá stefnudegi. Eftir gögnum þeim, sem fram hafa komið í málinu, eru mála- vextir þessir: Í septembermánuði 1949 var unnið að því af hálfu Vegagerðar ríkisins að byggja brú yfir Múlaá í Skriðdal í Suður-Múlasýslu undir verkstjórn Bóasar S. Eydals, en yfirverkstjóri verksins, Jónas Snæbjörnsson, var ekki viðstaddur, er atburður sá gerðist, sem síðar verður greint frá. Á þessum tíma var vinnan í því fólgin að reka niður með fallhamri staura, sem standa skyldu undir brú- arstöplunum. Byggð hafði verið úti á ánni undirstaða undir fall- hamarsgrind og verkpallar úr þvertrjám og langtrjám, er hvíldu á stoðum í árbotninum. Fallhamarsgrindin var færanleg á undir- stöðunni, eftir því sem niðurrekstri stauranna miðaði áfram, en milli þeirra var um metra bil. Fallhamarinn var 900 kg að þyngd og rann í rauf í fallhamarsásnum. Þegar hamarinn var Í gangi, var honum lyft með vír frá vindu og vél í landi og hann síðan látinn falla með því að taka hemla af vindunni. Dró hann þá vír- inn og vinduásinn með sér í fallinu. Enginn öryggislás eða krókur var á fallhamarsásnum, er héldi hamrinum uppi, er hann var ekki í notkun. Nokkur fjarlægð var frá fallhamarsásnum að vind- unni og vélinni í landi, og hafa menn, er komið hafa fyrir dóm, sizkað á, að fjarlægðin hafi verið allt frá 12 til 25 metra. Bakhlið fallhamarsgrindarinnar sneri að vindunni í landi, og gat vindu- og vélamaðurinn ekki séð, hvað fram fór framan við hann, þegar staurar voru reknir niður. Niðurrekstri staura var hagað þannig, að verkstjórinn gaf vindumanninum merki um það í hvert sinn, hvenær ætti að draga hamarinn upp eða láta hann falla, þegar byrjað var að reka niður staur, en er staurinn hafði náð góðri festu, var rekið viðstöðulaust, þar til gefið var merki um að hætta. Fyrir framan fallhamarsgrindina og fast upp við stauraröð þá, er verið var að reka niður, var verkpallur úr %"—1"X5" borð- um, er lögð voru hlið við hlið. Hafa tvö vitni borið það, að borðin hafi verið 5 eða 6 og annaðhvort borð í röðinni hafi verið neglt fast, en hin borðin ónegld niður. Þykir verða að leggja framburð benna til grundvallar um gerð og frágang verkpalls þessa, brátt fyrir það að stefnandi hefur haldið því fram, að borðin hafi að- eins verið 3, nema á stuttum kafla framundan fallhamarsásnum, og þrátt fyrir staðhæfingar verkstjórans Í þá átt, að öll borðin hafi verið negld niður. Um hádegisbilið hinn 9. september 1949 var stefnandi að vinnu 172 úti á ánni við niðurrekstur staura ásamt verkstjóranum Bóasi og tveimur verkamönnum, Ástráði Magnússyni og Stefáni Björg- ' vinssyni. Þá starfaði og vindumaður í landi. Unnið var að því að reka niður staur, sem hafði náð þeirri festu, að fallhamarinn var í gangi viðstöðulaust. Mun efri endi staursins hafa staðið um 1 metra upp fyrir fyrrgreindan verkpall. Þeir Ástráður og Stefán stóðu á fallhamarsgrindinni sitt hvorum megin við staurinn og munu hafa stutt hann með böndum. Bóas verkstjóri var aftan við fallhamarsásinn og starfaði að því með borði eða planka að koma í veg fyrir, að vírinn festist þar á ró. Stefnandi sat eða stóð einhvers staðar á verkpallinum framan við fallhamarsgrindina og hafðist ekki að, þar til verkstjórinn kallaði til hans og bað hann að rétta sér járnkarl, er mun hafa legið þarna á verkpallinum. Tók stefnandi járnkarlinn og hugðist færa hann verkstjóranum, en til þess mun hann hafa þurft að ganga framan við staurinn, sem verið var að reka niður, eða a. m. k. fara mjög nálægt honum. Þegar stefnandi var í þann veginn að rétta verkstjóranum járn- karlinn, skrikaði honum fótur á verkpallinum, sem var sleipur, eða laus fjöl í verkpallinum rann til undir honum. Við Þetta missti stefnandi jafnvægið og greip, til þess að verjast falli, hægri hendi um enda staursins, sem verið var að reka niður. Fallham- arinn var þá á niðurleið og lenti höndin milli hamarsins og staurs- ins með þeim afleiðingum, að af tók alla fingur hægri handar, nema litla fingur, og allt upp í miðhandarbein. Sáraumbúðir voru engar til á vinnustaðnum né heldur deyfi- lyf, en búið mun hafa verið um höndina eftir föngum. Stefnanda var þegar í stað ekið í jeppabifreið til Egilsstaða og farið hart, því að blóðrennsli var mikið úr hendinni og beinin að molna og detta úr henni á leiðinni. Stóð þessi ökuferð um eina klukku- stund. Þegar að Egilsstöðum var komið, batt héraðslæknirinn þar um sárið til bráðabirgða. Síðan var ekið með stefnanda til Seyðis- fjarðar og hann lagður á sjúkrahúsið þar. Á þessu sjúkrahúsi dvaldist stefnandi um nokkurn tíma, en þar sem hann hafði stöð- ugt mjög mikinn verk í hendinni, sigldi hann til Kaupmanna- hafnar til þess að reyna að fá þar bata. Á Ortopædisk Hospital var gerð á stefnanda meiri háttar skurðaðgerð, og varð það til þess, að verkurinn í hendinni smá minnkaði. Stefnandi hélt áleiðis til Kaupmannahafnar 14. febrúar 1950, eftir að hafa áður farið til Reykjavíkur til þess að fá þar skips- far. Hann kom aftur frá Kaupmannahöfn til Reykjavíkur í síðari 173 hluta aprílmánaðar 1950 og beið þar eftir fari til Seyðisfjarðar í nokkra daga, en þangað kom hann aftur 17. maí 1950. Vegna sársauka í hendinni var stefnandi óvinnufær þar til eftir miðjan ágúst 1950. Hinn 27. apríl 1950 skoðaði tryggingayfirlæknir stefnanda. í vottorði hans, dags. 6. október s. á., segir svo: „Hægri hönd: Á höndina vantar þumalfingur, vísifingur og löngutöng. Eftir er af baugfingri efstakjúka og miðkjúka. Litli fingur er að mestu heill. Gerð hefur verið rauf upp í bilið milli 1. og II. miðhandarbeins, og I. miðhandarbein þannig losað frá, og á þann hátt myndaður eins konar vísir að þumalfingri. Liðurinn milli miðkjúku og efstu- kjúku (yztukjúku vantar) baugfingurs hefur verið gerður stífur (ankylosis), beygður í ca 909 horn. Slasaði getur beygt leifarnar af baugfingri í liðnum milli þeirra og IV. miðhandarbeins, sem svarar 90%, og á þann hátt geta I. miðhandarbein, sem losað hefur verið, og leifar baugfingurs mætzt. Hefur slasaði af þessu lítils háttar not. Annars má segja, að höndin sé lítils nyt“. Enn skoðaði tryggingayfirlæknirinn stefnanda 26. september 1950. Hafði þá engin breyting orðið, frá því hin fyrri skoðun var gerð. Telur læknirinn varanlega örorku stefnanda vegna umrædds slyss hæfilega metna 47%. Stefnandi reisir dómkröfur sínar á því, að orsakir slyssins hafi verið óforsvaranlegur útbúnaður á vinnustað af hálfu verkstjóra Vegagerðar ríkisins og slælegt eftirlit verkstjórans til öryggis. Hljóti því ríkissjóður að bera ábyrgð á tjóni, sem hann hafi orðið fyrir vegna slyssins. Sundurliðar stefnandi kröfu sína svo: 1. Örorkubætur .......000.0.00. nn kr. 293.537.00 2. Bætur fyrir atvinnutjón 1. árið eftir slysið .. — 9.654.00 3. Ferðakostnaður milli Seyðisfjarðar og Reykja- víkur (fram og til baka) .........00...... —- 1.200.00 4. Ferðakostnaður milli Íslands og Kaupmanna- hafnar (fram og til baka) ................ — 3.600.00 5. Kostnaður við dvöl á sjúkrahúsi í Danmörku og vera þar í landi á d. kr. 2.900.00, ísl. kr. 136/00 ........2.000 00 — 3.949.00 6. Bætur fyrir þjáningar, lýti o. fl. .......... — 20.000.00 Alls kr. 331.940.00 174 og kemur hér fram tveggja króna samlagningarskekkja hjá stefn- anda. Stefndi reisir sýknukröfuna á því, að umbúnaður allur á vinnu- stað hafi verið í fullu samræmi við það, sem áratuga reynsla af brúarsmíði hafi sýnt beztan og heppilegastan. Þá hafi verkstjór- ar við brúarsmíðina verið þaulvanir starfi sínu og gætt fyllstu varkárni við vinnutilhögun og öryggiseftirlit. Þeir hafi margsinnis áminnt verkamenn sína um það að sýna aðgæzlu og varúð við starfið. Telur stefndi, að orsakir slyssins megi rekja til þess eins, að stefnanda hafi vegna óvarkárni sinnar orðið fótaskortur á verkpallinum, og tjón, sem hlotizt hafi af þeirri óvarkárni, sé sér ekki skylt að bæta. Varakröfu sína reisir stefndi að nokkru á því, að skipta beri sökinni. Það verður að teljast óforsvaranlegur útbúnaður á áðurnefnd- um verkpalli, að ekki skyldu öll borðin í honum vera negld niður. Þá var það óvarkárni af verkstjóranum að leggja fyrir stefnanda að flytja honum járnkarlinn að fallhamarsásnum, meðan fall- hamarinn var Í gangi. Það kemur ekki fram, að stefnandi hafi farið óvarlega, er hann var að færa verkstjóranum járnkarlinn, enda telur verkstjórinn, að stefnandi hafi yfirleitt farið gætilega, og segist hann hafa treyst stefnanda einna bezt sinna manna. Má því telja hrösun stefnanda með járnkarlinn óhappatilviljun. Á það ber loks að líta, að hér var um hættulegt starf að ræða, en réttarþróunin gengur í þá átt að leggja, er svo stendur á, síaukna ábyrgð á atvinnurekandann. Að öllu þessu athuguðu þykir stefndi eiga að bera óskoraða bótaábyrgð gagnvart stefnanda á tjóni því, er hann hefur beðið vegna umrædds slyss. Verða nú einstakir kröfuliðir stefnanda teknir til athugunar, en stefndi hefur mótmælt þeim hverjum fyrir sig sem of háum. Um 1. Stefnandi kveðst hafa ætlað að læra járnsmíðaiðn og hafa haft loforð frá vélsmiðju um að verða tekinn til iðnaðar- náms haustið, sem hann varð fyrir slysinu. Af þessu hafi ekki getað orðið vegna slyssins. Stefnandi er talinn fæddur 13. ágúst 1931 og var því 18 ára, Þegar hann slasaðist. Tryggingarfræðingur hefur reiknað út vinnutekjutap stefn- anða, miðað við 47% varanlega örorku og slysdag. Hefur hann bæði reiknað út vinnutekjutap stefnanda sem verkamanns og sem járnsmiðs, er hefði hafið nám í járnsmíði haustið 1949. Reikn- ast tryggingarfræðingnum svo til, að vinnutekjutap stefnanda 175 sem verkamanns nemi kr. 260.756.00 og sem járnsmiðs kr. 293.537.00, og miðar þessar niðurstöður við, að stefnandi sé bú- settur utan Reykjavíkur. Reikningsgrundvöllurinn er 4% vextir p. a., dánarlíkur Íslenzkra karla samkvæmt reynslu áranna 1921 — 1930 og líkur fyrir missi starfsorku í lifanda lífi eftir sænskri reynslu. Það er álit tryggingarfræðingsins, að til greina komi ein- hver lækkun á framangreindum tölum vegna atvinnuleysis, og telur ekki óeðlilegt að gera ráð fyrir 5% til 10% lækkun vegna þess. Í málinu hefur komið fram, að stefnandi hefur lokið prófi frá Verzlunarskóla Íslands. Þegar virt er það, sem hér að framan er rakið, svo og önnur atriði, er máli skipta, þykja bætur til stefnanda samkvæmt þess- um lið hæfilega ákveðnar kr. 200.000.00, og er þá einnig höfð hliðsjón af því, að vextir af fé hér á landi eru almennt hærri en 4% p. a. Um 2. Það kemur fram hjá tryggingarfræðingnum, að hann hefur ekki tekið með í útreikningum sínum, er greint er frá hér næst á undan, annað en vinnutekjutap stefnanda vegna varan- legrar örorku hans. Svo sem áður er sagt, var stefnandi alger- lega óvinnufær um eins árs skeið eftir slysið. Telur tryggingar- fræðingurinn hæfilegt að áætla honum auk vinnutekjutaps vegna órorku kr. 9654.00 í bætur fyrir atvinnutjón á þessu tímabili, mið- að við verkamannskaup. Þykir því rétt að taka þenna kröfulið stefnanda til greina að fullu. Um 3, 4 og 5. Auk þess að mótmæla fjárhæðunum undir þess- um liðum sem of háum hefur stefndi andmælt þeim á þeim grund- velli, að það hafi verið óþarft hjá stefnanda að leita til Kaup- mannahafnar til lækninga. Telja verður, eins og á stóð, að það hafi verið eðlilegt og sjálf- sagt hjá stefnanda að leita sér lækninga erlendis við meiðslum sínum, enda verður ekki annað séð af skoðunargerð trygginga- yfirlæknisins frá 27. apríl 1950 en að aðgerð sú, sem gerð var á hendi stefnanda á Ortopædisk Hospital, hafi borið nokkurn árangur. Að þessu athuguðu og þar sem umræddum kostnaðarliðum virð- ist í hóf stillt, verða þeir teknir til greina að fullu. Um 6. Þegar virt er það, sem hér að framan er rakið, um meiðsli stefnanda og afleiðingar þeirra, þykir bótakrafa stefnanda undir þessum lið ekki of há, og verður hún því tekin til greina. Samkvæmt framansögðu nemur tjón stefnanda vegna umrædds 176 slyss kr. 238.403.00 (kr. 200.000.00 -| kr. 9654.00 - kr. 1200.00 -| kr. 3600.00 -} kr. 3949.00 -| kr. 20.000.00). Stefnandi hefur fengið greitt frá Tryggingastofnun ríkisins vegna slyssins samtals kr. 42.128.81 í dagpeninga og örorkubætur. Krefst stefndi þess, að sú fjárhæð komi til frádráttar stefnukröf- unni. Á þann frádrátt hefur stefnandi ekki viljað fallast, þar sem hann telur sig samkvæmt skuldbindingum sínum við Trygg- ingastofnunina og eftir kröfu hennar skyldan til að endurgreiða henni af væntanlegum tjónbótum það, sem hann þegar hefur feng- ið frá henni greitt. Stefnandi hefur ekki fengið framseldan frá Tryggingastofnun- inni hugsanlegan endurgreiðslurétt hennar á hendur stefnda. Verður þegar af þeirri ástæðu að taka frádráttarkröfu stefnda til greina. Á það má og líta, að stefnda verður ekki talið hug- rænt til sakar ófullnægjandi útbúnaður og óvarkárni verkstjóra á vinnustað við brúarsmíðina. Úrslit málsins verða því þau, að stefndi verður dæmdur til að greiða stefnanda kr. 238.403.00 að frádregnum kr. 42.128.81 eða kr. 196.274.19 ásamt vöxtum, eins og krafizt hefur verið, þar sem dæmt vinnutekjutap stefnanda er miðað við slysdag. Eftir þessum úrslitum ber að dæma stefnda til að greiða stefn- anda málskostnað. Þykir hann hæfilega ákveðinn kr. 13.000.00, er renni til skipaðs talsmanns stefnanda, Lárusar Jóhannessonar hæstaréttarlögmanns. Einar Arnalds borgardómari kvað upp dóm þenna. Dómsorð: Stefndi, fjármálaráðherra f. h. ríkissjóðs, greiði stefnanda, Ágústi Sverrissyni, kr. 196.274.19 með 6% ársvöxtum frá 9. september 1949 til greiðsludags og kr. 13.000.00 í máls- kostnað, og renni málskostnaður til skipaðs talsmanns stefn- anda, Lárusar Jóhannessonar hæstaréttarlögmanns. Dóminum ber að fullnægja innan 15 daga frá lögbirtingu dóms þessa að viðlagðri aðför að lögum. 177 Mánudaginn 5. marz 1956. Nr. 120/1951. Elís K. V. Meyvantsson (Gústaf A. Sveinsson) segn Borgarstjóranum í Reykjavík f. h. bæjarsjóðs (Tómas Jónsson). Dómendur: hæstaréttardómararnir Gizur Bergsteinsson, Árni Tryggvason. Jónatan Hallvarðsson og Þórður Eyjólfsson og Theódór B. Lín- dal prófessor. Skaðabótamál. Dómur Hæstaréttar. Áfrýjandi hefur skotið máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 23. ágúst 1951. Hann hefur fengið gjafsóknarleyfi ö. maí 1952. Krefst hann þess, að stefnda verði dæmt að greiða honum kr. 150.000.00 með 6% ársvöxtum frá 30. júní 1948 til greiðsludags og svo málskostnað bæði í héraði og fyrir Hæstarétti, eins og málið væri eigi gjafsóknarmál, og að skipuðum talsmanni hans í héraði og fyrir Hæstarétti verði dæmd málssóknarlaun eftir mati dómsins, hvernig sem málið fer. Stefndi krefst sýknu og að hvorum aðilja verði dæmt að bera sinn kostnað af málinu. Af hendi áfrýjanda hefur þess verið krafizt, að mál þetta verði af nýju lagt fyrir Læknaráð, en til þess eru eigi efni. Með skírskotun til forsendna héraðsdóms ber að staðfesta hann. Hvor aðilja skal bera sinn kostnað af málinu fyrir Hæsta- rétti, en dæma ber skipuðum málflytjanda áfrýjanda fyrir Hæstarétti málssóknarlaun úr ríkissjóði, kr. 3000.00. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Aðiljar beri hvor sinn kostnað af málinu fyrir Hæsta- rétti. Málflutningslaun skipaðs málflytjanda áfrýjanda 12 178 fyrir Hæstarétti, Gústafs A. Sveinssonar hæstaréttar- lögmanns, kr. 3000.00, greiðist úr ríkissjóði. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 5. júní 1951. Mál þetta, sem dómtekið var 25. f. m., hefur Elís K. V. Mey- vantsson innheimtumaður, Sólvallagötu 45, hér í bæ, höfðað fyrir bæjarþinginu með stefnu, út gefinni 12. september 1949, gegn borgarstjóranum í Reykjavík f. h. bæjarsjóðs til greiðslu skaða- bóta, að fjárhæð kr. 150.000.00, með 6% ársvöxtum frá 30. júní 1948 til greiðsludags og málskostnaðar að skaðlausu. Stefndi hefur aðallega krafizt sýknu af kröfum stefnanda og málskostnaðar sér til handa að mati dómarans, en til vara, að kröfur stefnanda verði lækkaðar. Málsatvik eru þau, að þann 6. október 1944 hóf stefnandi störf sem ökumaður hjá Strætisvögnum Reykjavíkur, en það fyrirtæki er eign stefnda. Þann 10. janúar 1945 tók stefnandi að aka bif- reiðinni R 1008, sem mun vera með svonefndum „diesel“ hreyfli. Kveðst stefnandi þá hafa farið að finna til sjúkleika, er hafi lýst sér sem höfuðverkur, magnleysi og svimi. Þá kveðst stefnandi um nokkurn tíma hafa ekið bifreiðinni R 1003, sem hefur benzín- hreyfil. Báðar þessar bifreiðar hafi verið mjög óþéttar og komið gasloft inn í þær. Þann 6. febrúar 1945 var bifreiðin R 1008 skoð- uð af bifreiðaeftirlitinu, sem taldi hana vera í mjög slæmu ásig- komulagi. Sérstaklega væri áberandi, að gasloft frá hreyflinum bærist inn í bifreiðarhúsið um gólfið, sem væri óþétt, og einnig vegna þess, að útblásturspípa hreyfilsins næði ekki nægilega langt aftur. Forstöðumanni Strætisvagna Reykjavíkur var þegar til- kynnt um þessa ágalla. Þann 7. marz 1945 var R 1003 tekin úr umferð af bifreiðaeftirlitinu vegna slæms ásigkomulags. Þann 10. marz s. á. var R 1008 skoðuð aftur og var þá talin nothæf. Þann 5. apríl 1945 var stefnandi lagður inn á sjúkrahús hér í bænum vegna nárakviðslits. Var gert við það með skurði, og fór hann af sjúkrahúsinu þann 20. s. m. Ekki er fram komið, að stefn- andi hafi í það sinn bent læknum á fyrrgreindan sjúkleika í höfði. Stefnandi hóf síðan störf sín aftur, en kveðst hafa verið þjáður, og þann 13. september 1945 hafi hann hætt störfum hjá Strætis- vögnum Reykjavíkur, þar sem hann hafi eigi verið fær um að sinna þeim störfum áfram, þannig hafi hann eitt sinn sofnað við stýri bifreiðarinnar. Laun voru stefnanda greidd til 31. desem- ber 1945, en af hálfu Strætisvagna Reykjavíkur er talið, að hann hafi hætt störfum 10. október s. á. Stefnandi virðist síðan hafa 179 stundað ýmsa vinnu næstu ár, en lítið getað starfað að staðaldri. Í aprílmánuði 1947 var hann lagður á sjúkrahús til rannsóknar, en sú rannsókn virðist lítinn árangur hafa borið. Um vorið 1947 sneri hann sér til stefnda og krafðist bóta fyrir vinnutjón sitt, Þar sem hann þá taldi vanheilsu sína stafa af ólofti í bifreiðum þeim, er hann hafði ekið. Þessari málaleitan synjaði stefndi með bréfi, dags. 25. apríl 1947. Þann 11. febrúar 1948 gaf læknir stefn- anda, sem er sérfræðingur í tauga- og geðsjúkdómum, vottorð um heilsu hans. Segir svo í vottorði þessu: „En kvartanir hans eru þessar: Höfuðverkur, eins og höfuðið ætli að springa. Svimatilfinning, nánast sem þoka fyrir augum, þegar verkur er verstur. Svefndrungi eða óeðlilega mikil svefn- þörf. Minnisleysi (vegna lélegri einbeitingar hugans). Óeðli- leg viðkvæmni, sem brýst út í ástæðulausum grátköstum. Aukin vanstilling á skapsmunum. Höfuðverkurinn er misjafn, eykst við hristing og alla áreynslu. Ég hef fylgzt með heilsufari hans, síðan hann veiktist. Marg- endurtekin klinisk skoðun hefur ávallt reynzt neikvæð að öðru en því, að blóðþrýstingur hefur reynzt frekar lágur (mældist 100/60 h. 7. þ. m.). Sérstaklega skal fram tekið, að neurologisk skoðun er neikvæð. Mænuvökvi reyndist eðlilegur. Augnskoðun eðlileg. Blóðstatus eðlilegur. Þvag inniheldur ekki eggjahvítu, gröft né sykur. Psykiskt er hann eðlilegur í framkomu, hægur og rólegur; hann ber kvartanir sínar fram öfgalaust og án sérstakrar tilfinn- ingasemi, og þær eru ávallt þær sömu. Hann hefur ekki leitað læknis tiltakanlega þétt. Ég fékk strax grun um, að hér væri um að ræða kroniska kol- sýrings (CO)-eitrun, og hef síðan sannfærzt betur um það. Styðst og þar að sjálfsögðu við forsögu (anamnesis), subjektiv einkenni, svo og að endurtekin objektiv athugun, bæði psykisk og somatisk, ekki hefur gefið tilefni til annarrar sjúkdómsgreiningar frekar“. Staðgöngumaður tryggingayfirlæknis, Þórarinn Sveinsson læknir, rannsakaði stefnanda um þessar mundir í því skyni að meta örorku hans. Í vottorði hans, sem dagsett er 18. febrúar s á., segir, að stefnandi þjáist af höfuðþrautum, sem komi í köst- um, einkum við áreynslu, og séu þrautir þessar taldar stafa af kolsýringseitrun. Ekki taldi læknirinn unnt að meta örorku stefn- anda og taldi nauðsyn bera til, að hann færi á sjúkrahús til rann- sóknar. Með tilliti til þessa taldi læknirinn rétt, að stefnandi yrði talinn 50% öryrki, en 100%, meðan rannsókn færi fram á sjúkra- 180 húsinu. Frá 20. júní til 1. júlí 1948 dvaldi stefnandi síðan á sjúkra- húsi til rannsóknar. Var þá meðal annars dælt lofti inn í heila- hólfin, en án árangurs. Stefnandi sneri sér síðan aftur til stefnda þann 25. september 1948 og krafðist bóta fyrir atvinnutjón sitt, þar sem hann taldi sjúkdóm sinn stafa af kolsýringseitrun, er hann hefði orðið fyrir í þjónustu Strætisvagna Reykjavíkur. Þess- ari málaleitan synjaði stefndi með bréfi, dags. 6. nóvember s. á. Þann 10. nóvember s. á. var stefnandi enn rannsakaður af öðr- um sérfræðingi í tauga- og geðsjúkdómum. Taldi sá læknir, að sennilegt væri, að stefnandi liði af afleiðingum kolsýringseitrunar. Í marzmánuði 1949 rannsakaði sérfræðingur í lyflækningum stefnanda. Segir svo í vottorði læknis þessa, sem dagsett er 25. marz s. á.! „Við endurteknar skoðanir Í marzmánuði 1949 er sjúklingur- inn rólegur og eðlilegur í framkomu. Hann ber kvartanir sínar fram blátt áfram og ástríðulaust. Frásögn hans er yfirleitt skil- merkileg, en stundum verður maður þess þó var, að minni hans er nokkuð glompótt. Objectivt var ekkert að finna, nema að blóð- þrýstingur var 90/60 og 95/65 og að ef til vill var vottur um jafnvægistruflun, þegar hann stendur með lokuð augu. Alfreð Gíslason læknir telur, að sjúklingurinn þjáist af afleið- ingum eftir kroniska CO-eitrun. Mörg einkenni sjúklingsins haga sér þannig, að þau gætu verið afleiðing eftir CO-eitrun. Hins vegar er þó ekki hægt að segja, að heildarmyndin sé typisk. Ein- kennin virðast ágerast, eftir að sjúklingurinn hætti að aka hin- um grunsamlega vagni, en líkindi væru hins vegar til, að ein- kennin bötnuðu nokkuð með tímanum, einkum þegar þess er gætt, að hann hafði aldrei misst meðvitund í vagninum, og vagn sá, sem sjúklingurinn ók síðar, var að hans eigin dómi í forsvaran- legu ásigkomulagi. Margir geðveikralæknar telja auk þess, að geðbreytingar eftir kolsýringseitrun séu að jafnaði nokkuð á annan veg en þann, sem sjúklingurinn kvartar um“. Þá segir svo í vottorði þessu: „Það, sem einkum torveldar sjúkdómsgreiningu á þessu stigi málsins, er, að engin rannsókn fór fram á blóði sjúklingsins að afloknu dagsverki, meðan hann ók hinum grunsamlega vagni, og að loftið í vagninum var ekki rannsakað, meðan hann var í notkun. Ef vitað er um magn kolsýrings á vinnustað og daglegan vinnutíma manns á staðnum, má segja allnákvæmlega fyrir um Það, hvort hætta sé á eitrun, en taka verður með í reikninginn, að menn eru misjafnlega næmir fyrir kolsýringi. Sjúkrasaga sjúklingsins virðist benda til þess, að hann hafi 181 orðið fyrir kolsýringseitrun. Rannsóknir þær, sem gerðar hafa verið, sanna hins vegar ekki til hlítar, að flest eða öll sjúkdóms- einkenni hans séu bein afleiðing kolsýringseitrunar“. Þann 19. maí 1949 mat Páll Sigurðsson tryggingayfirlæknir örorku stefnanda. Taldi hann sterkar líkur fyrir því, að stefn- andi hefði orðið fyrir „kroniskri“ kolsýringseitrun fyrri hluta ársins 1945, og mat örorku hans 75—80%. Um sumarið 1949 fór stefnandi til Danmerkur að læknisráði. Var hann þar skoðaður af sérfræðingi í taugasjúkdómum, sem taldi, að stefnandi gæti þjáðst af afleiðingum kroniskrar kolsýringseitrunar. Um haustið 1949 hóf stefnandi störf sem innheimtumaður hjá Rafmagnsveitu Reykjavíkur ug hefur starfað þar síðan, en mun hafa verið alloft fjarvistum vegna sjúkdóms síns. Páll Sigurðsson tryggingayfir- læknir endurmat örorku stefnanda 5. júní 1950. Taldi hann ástand hans óbreytt, örorkuna 75—80%. Með úrskurði, upp kveðnum á bæjarþingi Reykjavíkur 31. jan- úar s.l, var mál þetta lagt fyrir Læknaráð til umsagnar. Var óskað umsagnar ráðsins um, hvort vanheilsa stefnanda, er mál þetta fjallar um, verði talin sennileg afleiðing af starfi hans sem ökumanns hjá Strætisvögnum Reykjavíkur. Réttarmáladeild Læknaráðs lagði til þann 16. febrúar, að þessu yrði svarað með svohljóðandi ályktun: „Af gögnum þeim, sem fyrir liggja, verður ekki séð, að stefn- andi hafi nokkurn tíma orðið fyrir kolsýringseitrun. Engar rann- sóknir liggja fyrir frá þeim tíma, er stefnandi ók strætisvagn- inum, eða skömmu eftir. Ef stefnandi hefur kennt alvarlegrar vanheilsu við vinnu sína, hefði hann átt að gangast undir rann- sókn þá þegar sjálfs sín og annarra vegna, en ekki er að sjá, að hann hafi leitað læknis á þeim tíma. Þau einkenni, sem stefn- andi kvartar yfir löngu seinna, eru almenns eðlis og ekki sér- kennileg fyrir kolsýringseitrun. Spurningunni um það, hvort van- heilsa stefnanda sé „sennileg afleiðing af starfi hans sem öku- manns hjá Strætisvögnum Reykjavíkur“, svarar Læknaráð því neitandi“. Tillaga þessi var staðfest sem álitsgerð Læknaráðs þann 20. s. m. Kröfur sínar í máli þessu byggir stefnandi á því, að vanheilsa hans stafi af kolsýringseitrun, sem hann hafi orðið fyrir við akst- ur vagna Strætisvagna Reykjavíkur. Ástæðan til þess, að loft- tegund þessi hafi borizt inn í bifreiðarnar, hafi verið hið lélega viðhald þeirra, sem hafi verið algerlega óforsvaranlegt. Stefndi, sem beri fjárhagsábyrgð á rekstri Strætisvagna Reykjavíkur, 182 sé því fébótaskyldur fyrir öllu því tjóni, sem hann hafi af þessu hlotið. Stefndi byggir sýknukröfu sína á því, að ósannað sé, að stefn- andi hafi orðið fyrir kolsýringseitrun við akstur vagnanna eða sjúkleiki hans sé á annan hátt afleiðing ökumannsstarfa hans hjá Strætisvögnum Reykjavíkur. Hér að framan hafa verið rakin gögn, sem fram hafa komið um vanheilsu stefnanda og orsakir hennar. Stefnandi lét ekki rann- saka heilsu sína, meðan hann var í þjónustu Strætisvagna Reykja- víkur, en ók áfram vögnum þeim, sem hann telur hafa verið óforsvaranlega búna. Engin rannsókn fór fram á heilsufari stefn- anda fyrr en löngu síðar. Þegar þetta er virt og höfð í huga ályktun Læknaráðs, þykja hin framkomnu gögn ekki veita sönn- un fyrir því, að sjúkleiki stefnanda stafi af kolsýringseitrun, er hann hafi hlotið, meðan hann ók nefndum vögnum. Verður því sýknukrafa stefnda tekin til greina. Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður falli niður. Stefnandi hefur fengið gjafsókn í máli þessu og sér skipaðan málflytjanda, Gústaf A. Sveinsson hrl. Gjafsóknarlaun til hans ákveðast kr. 1600.00, sem greiðast úr ríkissjóði. Einar Arnalds borgardómari kvað upp dóm þenna. Dómsorð: Stefndi, borgarstjórinn í Reykjavík f. h. bæjarsjóðs, skal vera sýkn af öllum kröfum stefnanda, Elísar K. V. Meyvants- sonar, Í máli þessu, en málskostnaður fellur niður. Gjafsóknarlaun Gústafs A. Sveinssonar hrl. kr. 1600.00, greiðast úr ríkissjóði. 183 Mánudaginn 5. marz 1956. Nr. 19/1956. Bæjarfógetinn á Akureyri f. h. ríkissjóðs gegn Bókabúð Rikku. Dómendur: khæstaréttardómararnir Gizur Bergsteinsson, Árni Tryggvason, Jónatan Hallvarðsson og Þórður Eyjólfsson og Ólafur Jóhannes- son prófessor. Kærumá!l. Um málskostnað. Dómur Hæstaréttar. Með kæru 18. febrúar þ. á., er barst Hæstarétti 20. s. m., hefur sóknaraðili kært málskostnaðarákvæði héraðsdóms, sem upp var kveðinn 7. febrúar þ. á. í bæjarþingsmáli sóknar- aðilja gegn varnaraðilja. Krefst sóknaraðili þess, að varnar- aðilja verði dæmt að greiða hæfilegan málskostnað í héraði svo og kostnað af kærumáli þessu. Frá varnaraðilja hafa hvorki borizt kröfur né greinargerð í málinu. Eftir málsatvikum þykir bera að staðfesta þá ákvörðun héraðsdóms, að hvor aðilja beri kostnað sinn af bæjarþings- málinu. Þar sem varnaraðili hefur eigi krafizt kærumálskostnaðar, verður hann eigi dæmdur. Kæra máls þessa er að ófyrirsynju. Dómsorð: Óraskað er málskostnaðarákvæði í framangreindu bæj- arþingsmáli. Dómur bæjarþings Akureyrar 7. febrúar 1956. Mál þetta, sem dómtekið var 2. þ. m., hefur bæjarfógetinn á Akureyri sem innheimtumaður ríkissjóðs höfðað fyrir bæjarþingi Akureyrar með stefnu, út gefinni 9. september 1955, gegn Ás- geiri Jakobssyni f. h. Bókabúðar Rikku, hér í bænum, til greiðslu á vangoldnum söluskatti, álögðum á gjaldtímabilum söluskatts á tímabilinu 1. janúar 1948 til 31. desember 1951, að fjárhæð kr. 184 3780.00, auk dráttarvaxta, 1% á mánuði frá 1. janúar 1954 til greiðsludags, og málskostnaðar eftir framlögðum reikningi eða mati dómara. tefndi hefur aðallega krafizt sýknu og málskostnaðar úr hendi stefnanda, en til vara lækkunar á stefnukröfunni. Með úrskurði, upp kveðnum 26. september s.l., vék hinn reglu- legi dómari, Friðjón Skarphéðinsson bæjarfógeti, sæti í málinu. Dómsmálaráðuneytið skipaði því með bréfi, dagsettu 25. nóvem- ber s.l., Björn Hermannsson, lögfræðing á Akureyri, til þess að fara með og dæma mál þetta. Málavextir eru þessir: Á árinu 1948 gaf stefndi skattyfirvöldunum hér í bænum skýrslu um viðskipti sín, sem skattlögð voru til söluskatts það ár. Eftir það mun hann ekki hafa gefið slíka skýrslu, og er því álagður söluskattur fyrir hin tímabilin áætlunarupphæðir. Söluskatt- skyldar tekjur bóksala af bókum, sem þeir höfðu í umboðssölu, voru fram á árið 1951 reiknaðar af fullu söluverði bókanna. Með hæstaréttardómi, upp kveðnum 1. júní 1951, voru ákvæði 21. og 22. gr. laga nr. 100/1948 skýrð á þá lund, að söluskattur af bók- um, er bóksali hefur í umboðssölu, skuli aðeins greiddur af um- boðsþóknun bóksalans. Í samræmi við þessa lögskýringu Hæsta- réttar var áðurnefndum lögum breytt með lögum nr. 107/1951. Í samræmi við þessar breyttu aðstæður leiðrétti skattstjórinn á Akureyri hinn álagða söluskatt stefnda með bréfi til innheimtu- manns ríkissjóðs hér, dagsettu 4. nóvember 1953, þannig að áætl- að var, að söluskatturinn lækkaði um kr. 6.900.00. Með sama bréfi gerði skattstjórinn stefnda að greiða kr. 800.00 í viðbótarsölu- skatt fyrir árið 1951. Alls hafði á þessu tímabili tilfallinn sölu- skattur stefnda numið kr. 16.595.00 (bar innifaldar kr. 800.00, " sem er viðbótarsöluskattur fyrir árið 1951), en af því hafði stefndi greitt kr. 5915.00. Eftirstöðvarnar, kr. 3780.00, er sú upphæð, sem dóms er krafizt um í máli þessu. Á árinu 1948 hafði stefndi greitt álagðan söluskatt að fullu svo og fyrir I. gjaldtímabil ársins 1949 og II., III. og IV. gjaldtímabil ársins 1951. Hinn vangreiddi söluskattur er því tilfallinn á TI. og 111. gjaldtímabili ársins 1949, 1— III. gjaldtímabili ársins 1950 og Í. gjaldtímabili ársins 1951 auk hækkunar fyrir árið 1951, sem gerð var með bréfi skattstjóra 4. nóvember 1953. Stefnandi krefst þess, að stefnda verði gert að greiða eftirstöðv- arnar, kr. 3780.00, að fullu. Byggir hann þá kröfu sína á því, að skoða megi stefnda sem umboðsmann hins opinbera við innheimtu skattsins. Skatturinn sé ekki lagður á stefnda eða fyrirtæki hans 185 persónulega, eins og aðrir skattar, heldur sé skattur þessi lagður á neytendurna, og sé stefndi því nokkurs konar umboðsmaður innheimtumannsins við skattheimtuna. Stefndi hefur krafizt sýknu af kröfum stefnanda, og er sýknu- krafan byggð á því, að krafa sú, sem dóms er leitað um, eða a. m. k. mikill meiri hluti hennar, sé fyrnd, og hefur hann því til stuðnings vitnað til 3. tl. 3. gr. laga nr. 14/1905. Stefnandi hefur mótmælt því, að kröfur þessar fyrnist sam- kvæmt þessari grein, heldur falli þær undir undantekningar- ákvæði 4. gr. sömu laga, þar sem talað er um ábyrgð á fjárskil- um opinberra gjaldheimtumanna. Rétturinn getur ekki fallizt á þá röksemd stefnanda, að stefndi sé opinber gjaldheimtumaður eða að honum verði jafnað til opin- bers innheimtumanns á nokkurn hátt. Að áliti réttarins fyrnast kröfur þær, sem hér um ræðir, samkvæmt 3. tl. 3. gr. laga nr. 14/1905, það er á 4 árum. Samkvæmt því verður að telja sölu- skatt þann, sem á stefnda var lagður fyrir II. og III. gjaldtímabil ársins 1949, 1— III. gjaldtímabil ársins 1950 og I. tímabil 1951, fyrndan. Kemur þá til álita upphæð sú, sem stefnda var gert að greiða í viðbótarsöluskatt fyrir árið 1951 með bréfi skattstjóra, dagsettu 4. nóvember 1953. Stefndi hefur haldið fram, að hluti af þeirri upphæð eigi að teljast fyrndur, þar sem upphæðin eigi að jafnast niður á allt árið 1951, eða ef það verði ekki tekið til greina, að stefnda verði heimilað að skuldajafna þeim kr. 6900.00, sem sölu- skattur stefnda var lækkaður um með sama bréfi skattstjóra, gegn þessum kr. 800.00. Ekki verður fallizt á það með stefnda, að hluti af þessum við- bótarsöluskatti sé fyrndur, enda gat upphæð þessi ekki orðið gjaldkræf, fyrr en eftir að hún var álögð, það er eftir 4. nóvem- ber 1953. Ekki verður heldur fallizt á, að þessar kr. 6900.00, sem söluskattur stefnda var lækkaður um með margnefndu bréfi skattstjóra, séu þess eðlis, að stefnda sé eftirá heimilt að nota þær til skuldajafnaðar gegn viðbótargreiðslu fyrir árið 1951, og verður því að dæma stefnda til þess að greiða stefnanda kr. 800.00 auk dráttarvaxta, eins og krafizt er. Eftir öllum atvikum þykir rétt, að málskostnaður falli niður. Dómsorð: Stefndi, Ásgeir Jakobsson, greiði f. h. Bókabúðar Rikku stefnanda, bæjarfógetanum á Akureyri sem innheimtumanni 186 ríkissjóðs, kr. 800.00 auk 1% dráttarvaxta á mánuði frá 1. janúar 1954 til greiðsludags. Málskostnaður falli niður. Dóminum ber að fullnægja innan 15 daga frá lögbirtingu hans að viðlagðri aðför að lögum. Mánudaginn 5. marz 1958. Nr. 20/1956. Bæjarfógetinn á Akureyri f. h, ríkissjóðs gegn Bókaverzluninni Eddu h/f, Dómendur: hæstaréttardómararnir Gizur Bergsteinsson, Árni Tryggvason, Jónatan Hallvarðsson og Þórður Eyjólfsson og Ólafur Jóhannes- son prófessor. Kærumál. Um málskostnað. Dómur Hæstaréttar. Með kæru 13. febrúar þ. á., er barst Hæstarétti 20. s. m., hefur sóknaraðili kært málskostnaðarákvæði héraðsdóms, sem upp var kveðinn 13. febrúar þ. á. í bæjarþingsmáli sóknar- aðilja gegn varnaraðilja. Krefst sóknaraðili þess, að varnar- aðilja verði dæmt að greiða hæfilegan málskostnað í héraði svo og kostnað af kærumáli þessu. Frá varnaraðilja hafa hvorki borizt kröfur né greinargerð í málinu. Eftir málsatvikum þykir bera að staðfesta þá ákvörðun héraðsdóms, að hvor aðilja beri kostnað sinn af bæjarþings- málinu. Þar sem varnaraðili hefur eigi krafizt kærumálskostnaðar, verður hann eigi dæmdur. Kæra máls þessa er að ófyrirsynju. Dómsorð: Óraskað er málskostnaðarákvæði í framangreindu bæj- arþingsmáli. 187 Dómur bæjarþings Akureyrar 13. febrúar 1956. Mál þetta, sem dómtekið var 7. þ. m., hefur bæjarfógetinn á Akureyri sem innheimtumaður ríkissjóðs höfðað fyrir bæjarþingi Akureyrar með stefnu, út gefinni 9. september 1955, gegn Bóka- verzluninni Eddu h/f, hér í bænum, til greiðslu á vangoldnum söluskatti, álögðum á gjaldtímabilum söluskatts á tímabilinu 1. janúar 1948 til 31. desember 1951, að fjárhæð kr. 3355.00, auk dráttarvaxta, 1% á mánuði frá 1. janúar 1954 til greiðsludags, og málskostnaðar eftir framlögðum reikningi eða mati dómara. Við munnlegan flutning málsins var gerð sú varakrafa, að stefndi yrði dæmdur til að greiða stefnanda kr. 1000.00 auk dráttarvaxta og hæfilegs málskostnaðar. Stefndi hefur aðallega krafizt sýknu og málskostnaðar úr hendi stefnanda, en til vara lækkunar á stefnukröfunni. Með úrskurði, upp kveðnum 26. september s.l., vék hinn reglu- legi dómari, Friðjón Skarphéðinsson bæjarfógeti, sæti í málinu. Dómsmálaráðuneytið skipaði því með bréfi, dagsettu 25. nóvem- ber s.l, Björn Hermannsson, lögfræðing á Akureyri, til þess að fara með og dæma mál þetta. Málavextir eru bessir: Á árinu 1948 gaf stefndi skattyfirvöldunum hér í bænum skýrslu um viðskipti sín, sem skattlögð voru til söluskatts það ár. Eftir Það mun hann ekki hafa gefið slíka skýrslu, og er því álagður söluskattur fyrir hin tímabilin áætlunarupphæðir. Söluskatt- skyldar tekjur bóksala af bókum, sem þeir höfðu í umboðssölu, voru fram á árið 1951 reiknaðar af fullu söluverði bókanna. Með hæstaréttardómi, upp kveðnum 1. júní 1951, voru ákvæði 21. og 22. gr. laga nr. 100/1948 skýrð á þá lund, að söluskattur af bók- um, er bóksali hefur í umboðssölu, skuli aðeins greiddur af um- boðsþóknun bóksalans. Í samræmi við þessa lögskýringu Hæsta- réttar var áðurnefndum lögum breytt með lögum nr. 107/1951. Í samræmi við þessar breyttu aðstæður leiðrétti skattstjórinn á Akureyri hinn álagða söluskatt stefnda með bréfi til innheimtu- manns ríkissjóðs hér, dagsettu 4. nóvember 1953, þannig að áætl- að var, að söluskatturinn lækkaði um kr. 7800.00. Með sama bréfi gerði skattstjórinn stefnda að greiða kr. 1000.00 í viðbótar- söluskatt fyrir árið 1951. Alls hafði á þessu tímabili tilfallinn söluskattur stefnda numið kr. 19.653.00 (þar innifaldar kr. 1000.00, sem er viðbótarsöluskattur fyrir árið 1951), en af þeirri upphæð höfðu kr. 9135.00 verið felldar niður og kr. 7163.00 greiddar. Eftirstöðvarnar, kr. 3355.00, er sú upphæð, sem dóms er krafizt um Í máli þessu. 188 Á árinu 1948 hafði stefndi greitt álagðan söluskatt að fullu. Einnig hafði hann greitt söluskatt á árinu 1951 að fullu. Hinn vangreiddi söluskattur er því tilfallinn á árinu 1949 og 1950 auk hækkunar fyrir árið 1951, sem gerð var með bréfi skattstjóra 4. nóvember 1953. Stefnandi krefst þess, að stefnda verði gert að greiða eftir- stöðvarnar, kr. 3355.00, að fullu. Byggir hann þá kröfu sína á því, að skoða megi stefnda sem umboðsmann hins opinbera við inn- heimtu skattsins. Skatturinn sé ekki lagður á stefnda persónu- lega, eins og aðrir skattar, heldur sé skattur þessi lagður á neyt- endurna, og sé stefndi því nokkurs konar umboðsmaður inn- heimtumannsins við skattheimtuna. Stefndi hefur krafizt sýknu af kröfum stefnanda, og er sýknu- krafan byggð á því, að krafa sú, sem dóms er leitað um, eða a. m. k. mikill meiri hluti hennar, sé fyrnd, og hefur hann því til stuðnings vitnað til 3. tl. 3. gr. laga nr. 14/1905. Stefnandi hefur mótmælt því, að kröfur þessar fyrnist sam- kvæmt þessari grein, heldur falli þær undir undantekningar- ákvæði 4. gr. sömu laga, þar sem talað er um ábyrgð á fjárskil- um opinberra gjaldheimtumanna. Rétturinn getur ekki fallizt á þá röksemd stefnanda, að stefndi sé opinber gjaldheimtumaður eða að honum verði jafnað til opin- bers innheimtumanns á nokkurn hátt. Að áliti réttarins fyrnast kröfur þær, sem hér um ræðir, samkvæmt 3. tl. 3. gr. laga nr. 14/1905, það er á 4 árum. Samkvæmt því verður að telja sölu- skatt þann, sem á stefnda var lagður árin 1949 og 1950, fyrndan. Kemur þá til álita upphæð sú, sem stefnda var gert að greiða í viðbótarsöluskatt fyrir árið 1951 með bréfi skattstjóra, dagsettu 4. nóvember 1953. Stefndi hefur haldið fram, að hluti af þeirri upphæð eigi að teljast fyrndur, þar sem upphæðin eigi að jafnast niður á allt árið 1951, eða ef það verði ekki tekið til greina, að stefnda verði heimilað að skuldajafna þeim kr. 7800.00, sem sölu- skattur stefnda var lækkaður um með sama bréfi skattstjóra, gegn þessum kr. 1000.00. Ekki verður fallizt á það með stefnda, að hluti af þessum við- bótarsöluskatti sé fyrndur, enda gat upphæð þessi ekki orðið gjaldkræf, fyrr en eftir að hún var álögð, það er eftir 4. nóvem- ber 1953. Ekki verður heldur fallizt á, að þessar kr. 7800.00, sem söluskattur stefnda var lækkaður um með margnefndu bréfi skattstjóra, eða sá hluti, sem þegar var greiddur, þ. e. lækkun fyrir árið 1948, séu þess eðlis, að stefnda sé eftirá heimilt að nota þær til skuldajafnaðar gegn viðbótargreiðslu fyrir árið 1951, og 189 verður því að dæma stefnda til þess að greiða stefnanda kr. 1000.00 auk dráttarvaxta, eins og krafizt er. Eftir öllum atvikum þykir rétt, að málskostnaður falli niður. Dómsorð: Stefndi, Bókaverzlunin Edda h/f, greiði stefnanda, bæjar- fógetanum á Akureyri sem innheimtumanni ríkissjóðs, kr. 1000.00 auk 1% dráttarvaxta á mánuði frá 1. janúar 1954 til greiðsludags. Málskostnaður falli niður. Dóminum ber að fullnægja innan 15 daga frá lögbirtingu hans að viðlagðri aðför að lögum. Þriðjudaginn 6. marz 1956. Nr. 139/1955. Ákæruvaldið (Jóhannes Elíasson hdl.) gegn Guðmundi Ísleifi Gíslasyni (Ragnar Ólafsson). Dómendur: hæstaréttardómararnir Gizur Bergsteinsson, Árni Tryggvason. Jónatan Hallvarðsson og Þórður Eyjólfsson og Ólafur Jóhannes- son prófessor. Sjóslys. Manndráp af gáleysi. Brot gegn 261. gr. sbr. 264. gr. siglingalaga nr. 56/1914 og 215. gr. almennra hegn- ingarlaga nr. 19/1940. Dómur Hæstaréttar. Með skírskotun til forsendna hins áfrýjaða dóms þykir mega staðfesta hann að öðru en því, að ákærði verður ekki sviptur stýrimannsréttindum, þar sem þess er eigi krafizt í ákæruskjali. Eftir þessum úrslitum ber ákærða að greiða allan áfrýj- unarkostnað sakarinnar, þar með talin málflutningslaun sækj- anda og verjanda fyrir Hæstarétti, kr. 3500.00 til hvors. Dómsorð: Ákærði, Guðmundur Ísleifur Gíslason, sæti fangelsi 6 mánuði. 190 Ákvæði héraðsdóms um sviptingu skipstjórarétt- inda ákærða og málskostnað eiga að vera óröskuð. Ákærði greiði allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin laun sækjanda og verjanda fyrir Hæstarétti, Jóhannesar Elíassonar héraðsdómslögmanns og Ragnars Ólafssonar hæstaréttarlögmanns, kr. 3500.00 til hvors. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur Siglingadóms 28. júlí 1955. Mál þetta, sem dómtekið var í dag, er höfðað af ákæruvaldinu gegn Guðmundi Ísleifi Gíslasyni skipstjóra, Neskaupstað. Er hann með ákæruskjali dómsmálaráðherra, út gefnu 4. f. m., ákærður fyrir brot gegn 261. gr. siglingalaga nr. 56/1914 og 215. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940. Er ákærði talinn hafa gerzt brotlegur við nefnd lagaákvæði „með því að láta Berg Nielsen, skipverja á b/v Agli rauða, NK 104, sem er útlendingur og hefur ekki íslenzk skipstjórnarréttindi, fara með stjórn togar- ans Egils rauða frá kl. 15.30 26. janúar s.l. og þar til togarinn strandaði um kl. 18:30 sama dag innarlega undir Grænuhlíð við Ísafjarðardjúp og koma aðeins þrisvar upp á stjórnpall á fyrr- nefndu tímabili til að líta eftir siglingu skipsins, þó að togarinn væri nálægt landi, farið væri að dimma og skyggni væri lélegt, svo og að gefa óglögg fyrirmæli um siglingu skipsins á þessu tímabili í stað þess að vera sjálfur við stjórn skipsins eða hafa annan hvorn stýrimanninn við stjórn þess og hafa í gangi öðru hvoru bæði dýptarmæli og radartæki. Urðu afleiðingar framan- greindrar vanrækslu ákærða þær, að togarinn fórst og 5 skipverj- ar drukknuðu“. Þess er krafizt í ákæruskjalinu, að ákærði verði dæmdur til refsingar, til sviptingar skipstjórnarréttinda samkvæmt 264. gr. laga nr. 56/1914, sbr. 6. gr. laga nr. 40/1930, og til greiðslu sakar- kostnaðar. Ákærði, sem er kominn yfir lögaldur sakamanna, fæddur 7. júní 1924 á Borg í Ögurhreppi í Norður-Ísafjarðarsýslu, hefur eigi, svo kunnugt sé, sætt ákæru eða refsingu. Málavextir eru þessir: Miðvikudaginn 26. janúar 1955, um kl. 18.30, strandaði togarinn Egill rauði frá Neskaupstað innarlega undir Grænuhlíð við Ísa- fjarðardjúp. Gereyðilagðist skipið á skömmum tíma, en fimm menn af 34 manna áhöfn, sem á skipinu var, fórust. B/v Egill 191 rauði hafði verið að veiðum á Halamiðum, en sunnudaginn 23. janúar var siglt í landvar inn á Ísafjarðardjúp og ýmist látið reka þar eða lónað utan við skip, sem lágu í vari undir Grænuhlíð. Á miðvikudag var siglt út fyrir Rit til að athuga veiðiveður, en kl. 13.30 sama dag var snúið til lands og skipið stöðvað kl. 14.30 tæpa sjómílu innan við Rit, réttar tvær sjómílur frá landi. Þann tíma, sem skipið var í landvari og lónaði í Djúpinu, skiptu yfir- menn þannig með sér vöktum, að 2. stýrimaður var á verði frá kl. 0.30 til 6.30, 1. stýrimaður frá kl. 6.30 til 12.30 og aftur frá kl. 18.30 til 0.30, en skipstjóri sá um vaktina frá kl. 12.30 til 18.30. Þannig var og tilhögun vakta miðvikudaginn 26. janúar. Af áhöfn togarans voru allmargir Færevingar, en í þeirra hópi voru a. m. k. þrír, er hafa dönsk réttindi til skipstjórnar á togurum á stærð við Egil rauða. Að ráði ákærða var svo ákveðið, að menn þessir skyldu vera „vaktformenn“ á stjórnpalli í fjarveru ákærða og stýrimanna þaðan. Einn þessara manna, Kristján Niels Peter Berg Nielsen, var vaktformaður á stjórnpalli miðvikudaginn 26. janúar frá kl. 15.30 og allt til þess, að skipið strandaði. Með hon- um á stjórnpalli allan þenna tíma voru tveir samlandar hans, báðir hásetar, og stóð annar þeirra við stýrið. Frá kl. 14.30 til kl. 18.00 var ákærði, sem eins og áður getur, átti vakt á þessum tíma, í íbúð sinni, sem var undir stjórnpalli. Á þeim tíma kom hann tvívegis upp á stjórnpall. Samkvæmt vottorði frá Veðurstof- unni var veður á Galtarvita umræddan dag kl.17.00 og i8.00 þann- ig: NE 8, snjókoma, skyggni 07—08 km og mikill sjór. Um kl. 18.00, er ákærði var á leið til kvöldverðar, kom hann við á stjórnpalli og kveðst þá hafa gefið vaktformanni fyrirmæli um siglingu skips- ins. Er ákærði hafði matazt, fór hann enn upp á stjórnpall, opn- aði glugga og leit út, en þar eð hann sá ekkert ljós frá nærliggj- andi skipi, hringdi hann á „stopp“ og setti ratsjána í gang. Rétt í þann mund tók skipið niðri fyrra sinni. Kveðst ákærði þá hafa hringt á fulla ferð aftur á bak og sett stýrið hart í stjórnborða. Kallaði ákærði til loftskeytamanns að ná sambandi við b/v Aust- firðing og tilkynna strandið, en þá losnaði skipið af grunni. Skömmu síðar kastaðist skipið til og sneri nú inn með landi. Ákærði kveðst þá ekki hafa þorað að „bakka“ lengur, en hugðist „taka fullt áfram“. Er ákærði var að hringja í því skyni, tók skipið svo hastarlega niðri, að hann kastaðist frá bb-vélsíma yfir að dyrunum stjórnborðsmegin, og var nú hringt úr vél á stöðvun. Litlu seinna kom 1. vélstjóri upp á stjórnpall og tilkynnti, að skip- ið væri rifið í botninn í vélarrúmi. Strax og skipið tók niðri í 192 síðara skiptið, hallaðist það svo mjög á stjórnborðshlið, að ekki var stætt á stjórnpallsgólfinu án þess að halda sér, og gekk sjór yfir skipið allt í ólögunum. Nokkru síðar brotnaði skipið í tvennt um „hálfdekkið“. Rambaði framhluti þess í fyrstu til og frá, en var sokkinn á föstudagsmorgun. Er skipið tók niðri í fyrra skiptið, munu flestir skipverjar hafa verið í borðsal, en í seinna skiptið á bátapalli eða á leið þangað. Allir komust skipverjar á stjórn- pall, að undanskildum þeim fjórum Íslendingum, sem fórust, en þeir voru Magnús Guðmundsson háseti, Hjörleifur Þór Helgason kyndari, Atli Stefánsson kyndari og faðir hans, Stefán Einarsson 3. vélstjóri. Er það álit ákærða, að menn þessir hafa farizt, er þeir voru að reyna að komast upp á stjórnpall. Vitnið Einar B. H. Frið- björnsson kveðst hafa séð Magnús Guðmundsson, eftir að það kom upp á bátapall. Að sögn vitnisins aðstoðaði Magnús vitnið við að koma á sig bjargbelti, en eftir það sá vitnið Magnús ekki. Þá hefur vitnið Jóhan Vitus Sacharíasson, er sat að snæðingi í borðsal, er skipið strandaði, skýrt svo frá, að Magnús Guðmundsson hafi þá verið staddur þar ásamt mörgum skipverjum. Hins vegar minnist vitni þetta þess ekki að hafa séð þarna hina Íslendingana, sem fór- ust, og Magnús sá vitnið ekki eftir þetta. Vitnið Guðmundur 1. Bjarnason kveðst hafa séð þá feðga Atla og Stefán á ganginum fyr- ir framan niðurgang í káetu, er vitnið fór upp á stjórnpall skömmu eftir strandið til að tilkynna ákærða, að mikill leki væri í vélar- rúmi. Vitnið kveðst hafa sagt þeim feðgum að ná sér í hlífðarföt og fara síðan upp. Eftir þetta kveðst vitnið ekki hafa séð þá feðga. Aðrir þeir af áhöfn togarans, sem vætti báru við sjóferðapróf út af strandinu, urðu engir varir við Íslendingana fjóra, sem fórust, eftir að skipið strandaði. Skipverjar þeir, sem af komust, höfðust við í kortaklefanum og ganginum, er lá niður að íbúð ákærða, og voru þar í vari fyrir ólögunum, er sífellt gengu yfir skipið. Eftir að olía úr skipinu rann í sjóinn, urðu þó ólögin óreglulegri en áður og ekki eins skörp. Flestir voru skipverjar gegnblautir og lítt klæddir margir, en ekki viðlit að fara niður í skipið til að ná í fatnað. Tilraun var gerð til að setja stjórnborðsbjörgunar- bátinn á flot, en báturinn brotnaði, áður en það tækist. Hins veg- ar var ógerningur að setja bakborðsbjörgunarbátinn út vegna brims. Skotið var eldflaugum og reynt að kynda bál, en hvort tveggja tókst illa. Milli kl. 9.00 og 10.00 næsta morgun hófst björgun skipverja frá sjó. Var henni hagað þannig, að taug frá m/b Andvara var fest í ratsjármastur b/v Egils rauða. Eftir taug þessari var björgunarstóll dreginn milli skipanna, og var hann í sjó alla leiðina, en niður úr honum var poki svo djúpur, að hann 193 náði manni í mitti. Á björgunarstólnum voru belgir, svo að hann flaut vel. Ekki gafst tími til þess milli ólaganna að binda skip- verja Í bjórgunarstólinn, og Færeyingur sá, er fórst, Sofus Dal- berg Skorðahlíð, féll útbyrðis og drukknaði, er verið var að koma honum í stólinn. Að öðru leyti gekk björgun frá sjó vel, og var 13 mönnum bjargað þannig. Um kl. 14.00 þenna sama dag hófst björgun úr landi. Var 16 mönnum bjargað þannig, þ. á m. ákærða, er síðastur yfirgaf skipið. Er það samróma álit allra vitna, að björgunin, bæði frá sjó og úr landi, hafi gengið vel. Guðmundur Ísleifur Gíslason, ákærði í máli þessu, skýrir svo frá, að í þau tvó skipti, er hann hafi komið upp á stjórnpall, með- an látið var reka inn með Grænuhlíð, hafi hann séð, að skipið rak utan við skip þau, er lágu við akkeri inn með allri hlíðinni. Segir ákærði, að vel hafi sézt til skipa þessara í bæði skiptin. Um kl. 18.00, er ákærði kom upp á stjórnpall þriðja sinni á leið til kvöldverðar, kveðst hann hafa séð ljósin á innsta skipinu, er ákærði veit eigi nafn á, en telur hafa verið enskan togara. Kveðst ákærði hafa miðað skip þetta á áttavita, og reyndist það vera í stefnu NA. Ákærði kveðst hafa sagt „vaktformanni“, Berg Niel- sen, að kippa Agli rauða að skipi þessu, en sjálfur hafi hann hringt á hæga ferð áfram og litið á vélsímann, er svarað hafi sömu ferð og beðið var um. Ákærði kveðst þó hafa ástæðu til að ætla, að ferð skipsins hafi verið meiri en um var beðið. Er ákærði mælti svo fyrir, að kippa skyldi Agli rauða að greindu skipi, kveðst hann hafa staðið við hlið Bergs Nielsens, en man eigi, hvort hann nafn- greindi hann, er hann gaf þessi fyrirmæli, en hafi hins vegar talið sjálfsagt, að Berg Nielsen sem „vaktformaður“ hlustaði eftir fyrir- mælum hans. Ákærði kveðst hafa áætlað, að skip það, er kippa átti Agli rauða að, væri Í um einnar sjómílu fjarlægð um þetta leyti. Eigi minnist ákærði þess, að á þessum tíma hafi verið snjó- koma, og landsýn athugaði hann ekki sérstaklega. Ákærði kveð- ur Egil rauða hafa verið að snúast í stefnu NA og að ljósum marg- nefnds skips, er hann fór niður að matast. Telur hann víst, að Berg Nielsen hafi séð ljósin á skipi þessu og að jafnframt muni honum hafa verið ljós afstaða Egils rauða til lands. Telur ákærði, að Berg Nielsen hafi átt að skilja fyrirmæli sín svo, að eigi ætti að sigla Agli rauða lengra en að innsta skipinu. Ákærði kveðst álíta, að Berg Nielsen hafi eigi látið stýra skipinu í NA, eins og hann hafi fyrirskipað, en eigi athugaði hann, er hann kom upp á stjórnpall frá mat, hver stefna skipsins þá var. Ákærði telur, að Berg Nielsen hafi skilið fyrirmæli þau, er hann hafi gefið honum um siglingu skipsins. Hafi Berg Nielsen oft áður, er hann var eigi 13 194 ánægður með skipanir hans, látið það í ljós við hann, en eigi man ákærði, að Nielsen endurtæki fyrirskipun hans í umrætt skipti. Telur ákærði, að Nielsen hafi skilið íslenzku sæmilega, enda hafi auðveldlega verið hægt að halda uppi samræðum við hann á ís- lenzku um algeng málefni. Eigi kveðst ákærði hafa orðið þess var, að Agli rauða væri siglt á tímabilinu frá 15.30 til 18.00 um- ræddan dag, eins og fram kemur í framburði Bergs Nielsens, er rakinn verður hér á eftir. Segir ákærði, að það hafi verið venja, að hann eða 1. stýrimaður væru látnir vita, ef skipinu var kippt upp undir skipin, er lágu undir Grænuhlíð. Telur ákærði, að hann hefði átt að verða þess var, hefði skipinu verið siglt á þessum tíma, þar sem hann hafi verið vakandi allan tímann. Hins vegar fullyrðir ákærði ekki, að skipinu hafi eigi verið siglt á þessum tíma, en hefði honum verið um það kunnugt, kveðst hann mundu hafa athugað betur aðstæður heldur en hann gerði, áður en hann gaf fyrirmæli um að sigla í stefnu NA. Eigi kveðst ákærði hafa séð ástæðu til að setja ratsjá skipsins Í gang þau tvö skipti, sem hann kom upp á stjórnpall á greindu tímabili, þar sem skip hans hafi verið utan við skip þau, er lágu fyrir akkerum undir hlíðinni, og hann hafi vitað, hvar þau lágu. Ákærði kveður ratsjá skipsins hafa verið í lagi svo og legufæri þess, akkeri og keðjur og spil. Tveir dýptarmælar voru í skipinu, annar sjálfritari, og var hann í lagi. Eigi kveðst ákærði hafa sett dýptarmælinn í gang í umrætt skipti né heldur sagt Nielsen að gera það. Kveður hann Nielsen eigi hafa kunnað að fara með ratsjána, en hins vegar hafi hann nokkrum sinnum sýnt honum, hvernig setja ætti dýptarmælinn í gang. Kveður ákærði loftskeytamanninn hafa verið mjög hjálp- legan þeim, er á stjórnpalli voru, við að setja ratsjá og dýptar- mæli í gang, og hafi hann oftast haldið sig í klefa sínum, nema Þegar hann mataðist. Kristján Niels Peter Berg Nielsen háseti hefur skýrt svo frá, að hann hafi komið upp á stjórnpall kl. 15.30 umræddan dag. Hafi skipið þá verið látið reka inn með Grænuhlíð. Hvorki skip- stjóri né stýrimenn voru á stjórnpalli, er vitnið kom þangað. Hins vegar voru þar þrír Færeyingar, er vitnið man eigi nöfn á. Vitnið kveður 2. stýrimann hafa komið upp á stjórnpall, rétt eftir að vitnið kom þangað. Hafi hann mælt svo fyrir, að skipinu skyldi siglt í áttina til skipa, er nær landi lágu. Síðan hafi 2. stýrimaður farið af stjórnpalli. Vitnið kveðst hafa byrjað að láta sigla skipinu í átt til skipa þessara kl. 16.55, og hafi verið siglt í um það bil hálfa klukkustund með hægri ferð og í stefnu austur. Eftir þessa siglingu hafi Egill rauði verið kominn í grennd við greind skip. 195 Kveðst vitnið þá hafa látið stöðva vélina og skipið reka, en gengið hafi á með snjóéljum um þetta leyti. Vitnið kveður ákærða hafa komið á stjórnpall kl. um 18.00. Hafi hann hringt í vélsímann á hæga ferð áfram og sagt, að skipinu skyldi siglt í NA, en eigi hafi hann snúið sér til neins sérstaks á stjórnpalli með fyrirmæli þessi, en þá hafi verið þar auk ákærða og vitnisins Olavur Joensen, er var við stýrið, svo og annar Færeyingur, er vitnið man eigi, hvað hét. Eigi kveðst vitnið hafa heyrt ákærða segja í umrætt skipti, að kippa ætti Agli rauða að skipi eða skipsljósum, er væru í þessari stefnu. Kveðst vitnið ekkert ljós hafa séð í stefnu þess- ari eða nálægt henni, hvorki er ákærði gaf skipun um að sigla í þá stefnu né meðan á þeirri siglingu stóð. Vitnið kveðst hafa litið eftir því, að siglt væri í stefnu þá, er ákærði gaf upp, en ákærði hafi brugðið sér frá. Fullyrðir vitnið, að skipið hafi eigi farið hraðar en með hægri ferð. Eigi var vitninu ljóst, hvernig afstaða stefnunnar NA, er siglt var í, var, miðað við land, og eigi kveðst vitnið hafa gert sér grein fyrir því, hve lengi skipinu yrði siglt í stefnu þessa. Hafi það gert ráð fyrir, að ákærði kæmi fljótlega upp á stjórnpall aftur. Vitnið kveðst eigi hafa veitt því athygli, í hvaða átt skipið sneri, áður en byrjað var að sigla því í NA, og eigi hafi það gert sér grein fyrir því, að skipið væri nálægt landi, er sigling þessi hófst. Eigi lét vitnið þess getið við ákærða, að skipinu hefði verið siglt kl. 16.55, en er ákærði kom upp á stjórnpall kl. 18.00, kveðst vitnið hafa bent honum á skip þau, er legið hafi undir Grænuhlíð og sézt frá Agli rauða. Hafi skip þessi verið fyrir aftan Egil rauða þvert á bakborða. Eigi hefur ákærði viljað kann- ast við, að vitnið hafi vakið athygli hans á skipum þessum. Vitnið kveður skip þessi hafa verið þrjú, og hafi það fyrst veitt beim at- hygli, áður en farið var að sigla Agli rauða í fyrra skiptið, og hafi sézt til þeirra fyrst framan af, eftir að byrjað var að sigla aftur rétt eftir kl. 18.00, en eigi treystir vitnið sér til að ákveða afstöðu þeirra þá til Egils rauða. Vitnið kveður framglugga á stjórnpalli hafa verið lokaða, en ein rúðan í þeim hafi snúizt. Hafi því eigi fest snjó á henni, og var horft út um hana. Þá hafi gluggi verið opinn stjórnborðsmegin á stjórnpalli. Vitnið gizkar á, að 20—25 mínútur hafi liðið, frá því að ákærði fór af stjórnpalli kl. 18.00 og til þess, er hann kom aftur. Hafi ákærði þá þegar hringt „stop“ í vélsímann. Augnabliki eftir að ákærði kom upp á stjórnpall í umrætt skipti, kveðst vitnið hafa gengið út á brúarvænginn, og í þeim svifum hafi skipið tekið niðri. Telur vitnið, að nokkrar mínútur hafi liðið, frá því er skipið kenndi fyrst grunns og þar til það var alveg strandað, en getur eigi ákvarðað þann tíma ná- 196 kvæmlega. Vitnið kveðst hafa réttindi til að stjórna skipum af öll- um stærðum, er fiskveiðar stunda, þó eigi fyrir sunnan 35. breidd- arbaug. Kveður vitnið það oft hafa komið fyrir, að ákærði og stýri- menn fælu honum eftirlit á stjórnpalli í fjarveru þeirra. Vitnið kveðst eigi hafa kunnað að setja sjálfritandi dýptarmælinn í gang, en mælir þessi hafi venjulega verið notaður, og eigi hafi ákærði kennt honum það. Hins vegar hafi ákærði einu sinni sýnt vitninu, hvernig lesa ætti á dýptarmæli þenna, en þá hafi hann verið í gangi. Hinn dýptarmælinn kveðst vitnið hafa kunnað að fara með og sett hann í gang, er hann hóf að sigla skipinu í fyrra sinnið, en mælirinn hafi þá eigi sýnt neitt. Eigi kunni vitnið held- ur að setja ratsjána Í gang og veit eigi til þess, að hún hafi verið Í gangi, er skipinu var siglt á tímabilinu frá kl. um 15.30 til 18.20 umræddan dag. Þá kveðst vitnið eigi þekkja vel ströndina á þess- um slóðum. Vitnið Olavur Joensen Skopen háseti kveðst hafa komið á stjórnpall kl. 15.30 umræddan dag ásamt Berg Nielsen. Eigi man vitnið, hverjir voru á stjórnpalli, er það kom þangað. Hafi skipið þá legið kyrrt, þó eigi við legufæri. Vitnið kveðst síðan hafa verið á stjórnpalli allt til þess, er skipið strandaði. Nokkru eftir að vitnið kom upp á stjórnpall, kveðst það hafa séð ljós frá þremur skipum á bakborða. Vitnið minnist þess, að 2. stýrimaður kæmi einu sinni upp á stjórnpall, en tók ekki eftir, að hann gæfi neinar sérstakar fyrirskipanir. Þá man vitnið, að bann tíma, er það var á stjórnpalli í umrætt skipti, var skipinu siglt tvisvar, og var vitnið við stýrið í bæði skiptin. Í fyrra skiptið hafi skipinu verið siglt í austur á hægri ferð (slow), en eigi getur vitnið um það sagt, hve lengi þá var siglt, en er siglingunni var hætt í þetta skipti, hafi ljósin á skipunum þremur verið nálægt og á bakborða. Vitnið kveðst eigi vita, hver gefið hafi fyrirmæli um þessa siglingu, en heldur, að bað hafi verið ákærði. Vitnið man, að ákærði kom á stjórnpall um kl. 18.00. Hafi hann þá hringt í vélsímann á hæga ferð áfram og mælt svo fyrir, að skipinu skyldi siglt í NA, og nefnt í því sambandi ljós framundan í þeirri stefnu. Eigi rekur vitnið minni til, að ákærði kvæði á um, að sigling- unni skyldi hætt, er komið væri að ljósi þessu. Vitnið kveðst eigi hafa séð ljós þetta fyrst, er siglingin hófst, það hafi séð ljós dálitla stund, meðan siglt var, en misst fljótlega sjónar af því aftur. Hafi ljós þetta eigi sézt beint framundan, en vitnið minnir, að það hafi verið heldur á bakborða. Er vitni þetta kom fyrir dóm aftur nokkrum dögum síðar, breytti það fyrri framburði sínum um þetta atriði. Kvaðst vitnið þá eigi muna, hvort ákærði minnt- 197 ist á skipsljós í stefnu NA, er hann gaf þá stefnu, en vitnið telur öruggt, að það hafi siglt í stefnu þessa. Vitnið man ekki eftir því, að ákærði sneri sér til neins sérstaks á stjórnpalli, er hann gaf fyrirmæli um siglingu skipsins í umrætt skipti. Hann hafi ein- ungis gefið upp stefnuna, er siglt skyldi í. Er skipinu var siglt í síðara skiptið, kveðst vitnið hafa séð skipsljós til bakborða, er siglingin hófst, en áður en skipinu hafði verið snúið í stefnuna NA. Eftir það hafi það engin ljós séð. Vitnið Jens Evald Viderð háseti kveðst hafa komið á stjórn- pall ásamt þeim B. Nielsen og O. Joensen um kl. 15.30 umræddan dag og verið þar stöðugt, til þess er skipið strandaði. Vitnið kveðst muna, að skipinu hafi tvisvar verið siglt á þessum tíma. Telur vitnið, að í fyrra skiptið hafi því verið siglt í um það bil hálfa klukkustund í stefnu austur og að einhverju leyti í áttina til tveggja skipa, er vitnið hafi tekið eftir á bakborða, en eigi treyst- ist vitnið til að segja um afstöðu skipa þessara til Egils rauða, er Þessari fyrri siglingu var hætt. Eigi man vitni þetta, hvort ákærði eða stýrimenn hafi komið á stjórnpall á tímabilinu, frá því að vitnið kom þangað og þar til umræddri siglingu lauk, og það kveðst eigi vita, hver gefið hafi fyrirmæli um hana, né veitt því athygli, hver gaf merki í vélsímann um siglinguna. Vitnið kveðst eigi muna, hvað klukkan var, er ákærði kom upp á stjórnpall, en hann hafi þá gefið þau fyrirmæli, að sigla skyldi upp að skip- unum. Framburð sinn um þetta atriði leiðrétti vitnið þegar og kvað nú ákærða hafa gefið fyrirmæli um að sigla í stefnu NA. Vitnið kveðst eigi minnast þess, að ákærði segði, að siglt skyldi að skipsljósum eða ljósi í stefnu Þessari. Kveðst vitnið ekkert ljós hafa séð í stefnu Þessari, en skipsljós hafi það hins vegar séð allt að því þvert á bakborða, að það telur. Vitnið kveður ákærða hafa gefið merki í vélsímann, er sigling þessi hófst, en eigi hafi það heyrt hann hafa orð á því, hve lengi skyldi siglt í NA. Telur vitnið, að siglt hafi verið á hægri ferð (slow). Vitnið kveður ákærða hafa yfirgefið stjórnpall, er hann hafði stillt vél- símann og gefið fyrirmæli þessi. Eigi man vitnið, hve lengi hann var burtu, en hann hafi komið fljótlega aftur. Minnir vitnið, að strax og ákærði kom á stjórnpall aftur, hafi hann hringt í vél- símann á „stopp“ og farið inn í kortaklefann að því loknu. Vitnið kveður skipið hafa tekið niðri, svo að segja þegar eftir að ákærði kom á stjórnpall. Vitnið kveðst Þegar hafa farið af stjórnpalli, er skipið kenndi grunns, en man eigi, hvort þeir Nielsen og Joen- sen fóru þá einnig þaðan. Vitnið Pétur Hafsteinn Sigurðsson 2. stýrimaður hefur skýrt 198 svo frá, að er eigi var verið að veiðum, en skipið úti í sjó, hafi það átt að vera á verði sex tíma á sólarhring, oftast frá kl. 0.30 til 6.30. Öðrum vöktum sólarhringsins hafi verið skipt á milli þriggja Færeyinga, er verið hafi „vaktformenn“, hver á sinni vakt. Svo hafi og verið umræddan dag. Vitnið segir, að ávallt, er skipið var að veiðum, hafi ýmist ákærði eða 1. stýrimaður verið á stjórnpalli, og oft hafi 1. stýrimaður verið á verði á stjórnpalli, enda þótt skipið væri eigi að veiðum. Vitnið kveðst minnast þess, að það hafi einu sinni komið á stjórnpall, eftir að Nielsen tók við vaktformennsku umræddan dag. Kveðst vitnið hafa farið inn í loftskeytaklefann, og hafi Nielsen komið þangað og sagt í spurn- artón: „Förum við ekki að skipunum?“ Hafi hann þar átt við skip, er verið hafi landmegin við Egil rauða undir Grænuhlíð. Minnir vitnið, að það hafi jánkað þessu. Kveðst það skömmu síðar hafa farið aftur í skipið og eigi veitt því athygli, hvort skipinu hafi verið siglt eftir þetta. Vitnið segir, að er það kom úr káetu sinni, eftir að skipið hafði tekið niðri, hafi ekki verið snjókoma, en vitnið minnir, að skyggni hafi verið lélegt. - Vitnið Einar Baldvin Hólm Friðbjarnarson 2. vélstjóri kveðst hafa verið á verði í vélarrúmi frá kl. 12.30 til 18.30 umræddan dag. Vitnið minnist þess, að það hafi að minnsta kosti einu sinni skroppið upp í matsal fyrir kl. 18.00, en verið geti, að það hafi skroppið oftar upp, en man eigi nánar, á hvaða tíma það hafi verið. Vitnið kveður skipinu eigi hafa verið siglt á tímabilinu frá því um kl. 15.30 til kl. um 18.00, meðan það var niðri, en vel geti verið, að því hafi verið siglt á hægri ferð, meðan vitnið var uppi. Eigi sé auðvelt að veita því athygli, þar eð aftari ljósavél hafi verið í gangi. Þá sé hugsanlegt, að hurð í borðsal hafi verið lokuð, en vitnið kveðst hafa veitt því athygli áður, að ekki heyrð- ist í borðsalnum, þótt vélin væri látin ganga með hægri ferð, ef hurðin var lokuð. Vitnið kveðst vera visst um það, að vélin hafi verið sett á hæga ferð, er hringt var frá stjórnpalli kl. 18.00 á hæga ferð áfram, og enn fremur, að vélin hafi verið stillt á hæga ferð allan tímann, sem siglt var í umrætt skipti. Sé stillt á hæga ferð, meðan vélin er köld, geti hún aukið eitthvað við sig, er hún hitnar. Í umrætt skipti hafi vélinni verið haldið nokkuð heitri, svo að hún hafi ekki getað aukið nema óverulega við sig. Í skýrslu, er lögð var fram við sjóferðapróf út af strandinu, undir- ritaðri af vitninu og Guðmundi I. Bjarnasyni 1. vélstjóra, er var á verði í vélarrúmi kl. 6.30—-12.30 umræddan dag, segir svo orð- rétt m. a.: „Haldið við þrýstingi á katli, dælt frá austurrúmum, vélin stöðvuð kl. 14.35. Látið reka og vélinni haldið heitri til kl. 199 18.00. Þá hringt á hæga ferð. Stöðvuð kl. 18.20. Litlu síðar tók skipið niðri, og þá hringt á fulla ferð aftur á bak, stóð á því ca 2 mínútur. Tók þá skipið hart niðri og hallaðist þá mikið á stb. Því næst var hringt á fulla ferð áfram ...“ Vitnið Guðjón Marteinsson 1. stýrimaður hefur skýrt svo frá, að það hafi eigi orðið þess vart, að skipinu væri siglt á tímabilinu frá kl. 15.30 til 18.00 umræddan dag, en eigi man vitnið, hvar það hélt sig í skipinu á þeim tíma. Er sjóslys það varð, er í máli þessu greinir, átti ákærði varð- stöðu á stjórnpalli, eða nánar tilgreint frá kl. 12.30 til 18.30. All- an þenna tíma kom ákærði einungis þrisvar á stjórnpall og sýnist hafa átt þar skamma viðdvöl hverju sinni. Hins vegar fól hann einum hásetanum, færeyskum manni, stjórn skipsins í fjarveru sinni af stjórnpalli, enda þótt honum bæri að sjá um, að annar þeirra tveggja stýrimanna, er skráðir voru á skipið, væru ávallt á stjórnpalli, er hann var þar eigi sjálfur. Maður sá, er hér um ræðir, hafði að vísu erlend réttindi til stjórnar skipum á stærð við Egil rauða, en að sjálfs hans sögn var hann lítt kunnugur á þessum slóðum og kunni hvorki að fara með ratsjá skipsins né dýptarmæli þann, sem í lagi var. Var því hvorugt þessara tækja notað í umrætt skipti, enda þótt notkun þeirra væri sjálfsögð og nauðsynleg öryggisráðstöfun, eins og á stóð, þar sem skipið var nálægt landi, myrkur á og skyggni eigi gott, en ströndin grýtt og víða hættuleg á bessum slóðum. Ákærða bar að kynna sér ræki- lega, hver hafði verið sigling skipsins og hver fararstaður þess, er hann gaf fyrirmæli um siglinguna kl. 18.00. Hins vegar er ósann- að, hver nánari fyrirmæli ákærði kann að hafa gefið um þá sigl- ingu önnur en þau, að siglt skyldi í stefnu NA, en mikils ósam- ræmis gætir í framburði ákærða og Færeyinga þeirra, er á stjórn- palli voru, um það atriði. Af því, sem að framan greinir, er ljóst, að mjög hefur á það skort, að ákærði rækti á viðhlítandi hátt skyldur þær, sem á hon- um hvíldu sem skipstjóra, en með vanrækslu þessari varð ákærði valdur að fyrrnefndu strandi. Hefur ákærði vegna þeirra afleið- inga, sem af þessari vanrækslu hans urðu, brotið gegn ákvæðum 261. gr. laga nr. 56/1914 og 215. gr. laga nr. 19/1940. Þykir refs- ing ákærða samkvæmt hinum tilvitnuðu lagaákvæðum hæfilega ákveðin fangelsi í 6 mánuði. Þá ber samkvæmt 264. gr. laga nr. 56/1914, sbr. 6. gr. laga nr. 40/1930, að svipta ákærða skipstjóra- og stýrimannsréttindum í 3 ár frá birtingu dóms þessa. Þá ber og að dæma ákærða til greiðslu alls sakarkostnaðar, 200 bar með talinna málssóknarlauna skipaðs sækjanda, Vilhjálms Jónssonar hrl., og málsvarnarlauna skipaðs verjanda, Ragnars Ólafssonar hrl., kr. 2500.00 til hvors. Dóm þenna kvað upp Einar Arnalds, formaður dómsins, ásamt samdómendunum Hafsteini Bergþórssyni útgerðarstjóra, Pétri Björnssyni skipstjóra og sjómönnunum Jóni Ármannssyni og Jóni Ó. Jónssyni. Dómsorð: Ákærði, Guðmundur Ísleifur Gíslason, sæti fangelsi í 6 mánuði. Ákærði er sviptur réttindum til skipstjórnar og stýri- mennsku í 3 ár frá birtingu dóms þessa. Ákærði greiði allan sakarkostnað, þar með talin málssókn- arlaun skipaðs sækjanda, Vilhjálms Jónssonar hæstaréttar- lögmanns, og málsvarnarlaun skipaðs verjanda, Ragnars Ól- afssonar hæstaréttarlögmanns, kr. 2500.00 til hvors. Dómi þessum ber að fullnægja með aðför að lögum. Mánudaginn 12. marz 1956. Nr. 8/1954. Aðalsteinn Guðnason (Ragnar Jónsson) gegn Fjármálaráðherra f. h, ríkissjóðs (Sigurður E. Ólason). Dómendur: hæstaréttardómararnir Gizur Bergsteinsson, Árni Tryggvason, Jónatan Hallvarðsson og Þórður Eyjólfsson og Einar B. Guð- mundsson hæstaréttarlögmaður. Skaðabótamál. Dómur Hæstaréttar. Áfrýjandi hefur skotið máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 21. janúar 1954 og krafizt þess, að stefnda verði dæmt að greiða honum kr. 120.000.00 með 6% ársvöxtum frá 1. júní 1952 til greiðsludags og svo málskostnað bæði í héraði og fyrir Hæstarétti eftir mati dómsins. 201 Stefndi krefst þess, að héraðsdómurinn verði staðfestur og áfrýjanda verði dæmt að greiða honum málskostnað fyrir Hæstarétti eftir mati dómsins. Með skírskotun til forsendna héraðsdóms ber að staðfesta hann. Eftir þessum úrslitum er rétt að dæma áfrýjanda til að greiða stefnda málskostnað fyrir Hæstarétti, kr. 3500.00. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Áfrýjandi, Aðalsteinn Guðnason, greiði stefnda, fjár- málaráðherra f. h. ríkissjóðs, málskostnað fyrir Hæsta- rétti, kr. 3500.00, að viðlagðri aðför að lögum. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 22. október 1953. Mál þetta, sem dómtekið var 12. þ. m., hefur Aðalsteinn Guðna- son, fyrrverandi flugumferðarstjóri, Bólstaðahlíð 8, hér í bæ, höfðað fyrir bæjarþinginu með stefnu, út gefinni 25. júní 1952, gegn fjármálaráðherra f. h. ríkissjóðs til greiðslu skaðabóta vegna ólögmætrar uppsagnar, að fjárhæð kr. 500.000.00, með 6% árs- vöxtum frá 1. júní 1952 til greiðsludags og málskostnaðar að skaðlausu. Í hinum munnlega málflutningi breytti stefnandi kröfum sín- um þannig, að hann krafðist þess, að stefndi yrði dæmdur til að greiða kr. 120.000.00 með 6% ársvöxtum frá 1. júní 1952 til greiðsludags og málskostnað að skaðlausu. Stefndi hefur aðallega krafizt sýknu af kröfum stefnanda og málskostnaðar sér til handa að mati dómarans. Til vara hefur hann krafizt lækkunar á kröfum stefnanda og að málskostnaður verði látinn niður falla. Málsatvik eru þau, að stefnandi starfaði um alllangt skeið sem flugumferðarstjóri á Reykjavíkurflugvelli. Svo virðist sem ráðn- ing hans hafi framan af verið munnleg og nokkuð óákveðin. Á árinu 1947 virðast hafa hafizt umræður milli yfirmanna flug- málaþjónustunnar og stefnanda og annarra flugumferðarstjóra um kaup þeirra og kjör í framtíðinni. Með bréfi, dags. 16. október 1947, sem stílað er til flugmálastjóra, lýsa flugumferðarstjórarnir kröfum sínum, og er einn þáttur þeirra sá, að þeir fái skipunar- bréf til starfans. Eftir þetta hófust samningaumleitanir milli yfir- manna flugmálaþjónustunnar og flugumferðarstjóranna um kaup 202 og kjör hinna síðargreindu. Af hendi flugmálaþjónustunnar virð- ast þeir aðallega hafa tekið þátt í samningum þáverandi flug- málastjóri og formaður Flugráðs. Svo virðist sem samkomulag hafi náðst með aðiljum. Þann 26. febrúar 1948 gaf samgöngumála- ráðherra, en undir hann heyra flugmál, út ráðningarbréf til stefnanda og nokkurra annarra flugumferðarstjóra. Í upphafi bréfs stefnanda segir svo: „Hér með eruð þér, herra flugum- ferðarstjóri, skipaður til þess að vera flugumferðarstjóri við flug- umferðarmiðstöðina á Reykjavíkurflugvelli frá 1. marz þ. á. að telja“. Síðar í bréfi þessu segir: „Uppsagnarfrestur skal vera 6 mánuðir af beggja hálfu“. Stefnandi hreyfði engum athugasemd- um við þessum ákvæðum og hélt síðan áfram störfum sínum um nokkurra ára skeið. Þann 24. nóvember 1951 ritaði þáverandi samgöngumálaráðherra stefnanda bréf. Í bréfi þessu er stefnanda sagt upp starfi frá 1. desember 1951 að telja. Jafnframt var hon- um tilkynnt, að honum yrðu greidd fyrirfram 6 mánaða laun. Hætti stefnandi því störfum þann 1. desember 1951, og voru hon- um þá greidd laun fyrir næstu sex mánuði. Kröfur sínar í máli þessu byggir stefnandi á því, að uppsögn þessi hafi verið ólögmæt. Heldur hann því fram, að í ársbyrjun 1948 hafi ekki verið vitað, hvernig myndi verða með fjárframlög frá Alþjóðaflugmálastofnuninni til að standa straum af rekstri flugumferðarmiðstöðvarinnar á Reykjavíkurflugvelli. Ljóst hafi verið, að íslenzka ríkið hafði ekki fjárhagslegt bolmagn til að reka flugumferðarmiðstöð þessa, nema mjög verulegur styrkur kæmi frá öðrum aðiljum. Við samningsumræðurnar hafi formaður Flugráðs skýrt frá því, að nauðsynlegt myndi verða að fækka mjög verulega starfsmönnum við flugumferðarstjórnina, ef fjár- framlag frá Alþjóðaflugmálastjórninni yrði fellt niður eða skert verulega. Af þeim ástæðum hafi flugumferðarstjórarnir fallizt á, að um uppsögn gæti verið að ræða og að uppsagnarfrestur yrði sex mánuðir. Það hafi hins vegar verið fastákveðið, að uppsögn kæmi ekki til, nema af fyrrgreindum ástæðum. Með hliðsjón af þessu hafi þeir verið skipaðir til starfans. Hefur stefnandi haldið því fram, að með því að kalla þá flugumferðarstjórana skipaða hafi forráðamenn ríkisins skuldbundið sig til að segja þeim ekki upp starfanum, meðan þeir brytu ekki af sér í starfi og meðan fjárframlögin frá Alþjóðaflugmálastofnuninni yrðu ekki skert eða felld niður. Hefur stefnandi í þessu sambandi bent á, að sumarið 1948 hafi verið ráðnir nokkrir aðstoðarflugumferðarstjórar. Þeir hafi verið ráðnir til starfans með sex mánaða gagnkvæmum upp- sagnarfresti, og hafi ráðningarbréf þeirra verið undirritað af flug- 203 málastjóra. Það hljóti að vera ljóst, að einhver munur eigi að vera á réttarstöðu þessara tveggja starfsmannahópa, flugumferð- arstjóranna með skipunarbréfi og aðstoðarflugumferðarstjóranna, sem séu ráðnir. Sá ríkisstarfsmaður, sem skipaður sé til starfa, megi treysta því, að hann haldi starfi sínu, á meðan hann hafi heilsu til, meðan hann er undir aldurshámarki opinberra starfs- manna og meðan hann brýtur ekki af sér. Þeir flugumferðar- stjórarnir hafi hins vegar skuldbundið sig til að hlýta uppsögn, ef fyrrgreind fjárframlög frá Alþjóðaflugmálastofnuninni yrðu skert eða felld niður. Ekkert af þessu hafi komið fram, að því er stefnanda varðar. Hann hafi fulla heilsu til að gegna starfi sínu, hafi enn ekki náð aldurshámarki opinberra starfsmanna, ómót- mælt sé, að hann hafi gegnt starfi sínu óaðfinnanlega, og fjár- framlögin frá Alþjóðaflugmálastofnuninni hafi frekar hækkað heldur en hitt frá þeim tíma, að samningar þessir áttu sér stað. Nú hafi honum verið sagt upp, án þess að nokkur ástæða hafi verið tilgreind. Slíkt hafi verið óheimilt, og beri stefnda því að bæta allt það tjón, sem af þessu hafi hlotizt fyrir hann. Sýknukröfu sína byggir stefndi á því, að samkvæmt samning- um þeim, sem gerðir hafa verið við stefnanda og að framan hefur verið lýst, hafi svo verið um samið, að honum mætti segja upp með 6 mánaða uppsagnarfresti. Það hafi verið gert, stefnandi hafi fengið þann 6 mánaða uppsagnarfrest, sem tilskilinn hafi verið, og frekari kröfur geti hann ekki gert í þessu sambandi. Hefur stefndi mótmælt því, að það hafi verið ákveðið við samn- ingana, að uppsagnarákvæðinu skyldi aðeins beitt, ef fjárframlag- ið frá Alþjóðaflugmálastofnuninni félli niður eða yrði lækkað að mun. Ástæðan til þess, að sumir flugumferðarstjórarnir hafi verið taldir ráðnir, en aðrir skipaðir, hafi aðeins verið sú, að hinir síðar- greindu hafi átt að fá hærri laun. Réttaraðstaða beggja hafi hins vegar átt að vera hin sama. Stefnandi geti engan rétt byggt á þessu orðalagi, sem að vísu megi segja, að sé ónákvæmt, en al- mennt sé viðurkennt, að þeir einir séu taldir skipaðir til starfa, sem ráðnir séu, án þess að um nokkurn uppsagnarfrest sé að ræða. Hefur stefndi í þessu sambandi bent á, að uppsagnarákvæðið sé gagnkvæmt. Þá hefur stefndi bent á, að ekki skipti máli, hvað hafi verið rætt um við samkomulagsumleitanirnar, þar sem endan- leg ákvörðun þessara mála lúti ráðherra samkvæmt ákvæðum 2. gr. laga nr. 65 frá 1947 og hann einn geti bundið ríkissjóð að þessu leyti. Flugumferðarstjórar þeir, sem ráðnir voru til starfa um leið og stefnandi og með sömu kjörum, hafa lýst yfir því fyrir dómi, að 204 svo hafi verið um talað og gert ráð fyrir, að uppsagnarákvæðið í samningunum kæmi aðeins til framkvæmda, ef fjárframlagið frá Alþjóðaflugmálastofnuninni yrði skert að mun. Um þetta hafi verið talað í samningsumleitununum við formann Flugráðs, og hafi hann ekkert haft við þenna skilning að athuga. Yfirflugum- ferðarstjórinn, sem virðist aðallega hafa komið fram fyrir hönd samstarfsmanna sinna, hefur skýrt svo frá fyrir dómi, að í um- ræðunum við formann Flugráðs hafi formaðurinn beint tekið fram, að uppsagnarákvæðinu myndi því aðeins beitt, ef fækka Þyrfti flugumferðarstjórum vegna ónógs fjárframlags frá Alþjóða- flugmálastofnuninni. Það hafi því alltaf verið við það miðað í samningsumleitununum. Formaður Flugráðs hefur skýrt svo frá, að það hafi verið ósk flugumferðarstjóranna, að uppsögn yrði bundin því, að fjárframlag félli niður frá Alþjóðaflugmálastofn- uninni, en á þessum tíma hafi verið nokkur vafi á, hvernig færi um framlög þessi í framtíðinni. Þá hefur formaðurinn borið, að hann hafi verið á fundi með þáverandi samgöngumálaráðherra, sem hafi haft flugmál með höndum. Á fundi þessum hafi einnig verið einhverjir forsvarsmenn flugumferðarstjóranna, og hafi þá komið fram ósk um það, að uppsagnarákvæðið yrði skilyrt, eins og að framan getur. Á þetta hafi hins vegar ekki verið fall- izt. Hins vegar hefur formaðurinn lýst því yfir, að það hafi verið hans persónulega skoðun, að uppsagnarákvæðinu yrði því að- eins beitt, að fjárframlög frá Alþjóðaflugmálastofnuninni féllu niður eða rýrnuðu að mun. Fyrrverandi flugmálastjóri kveðst hafa tekið þátt í samningsumleitunum þessum. Hann kveðst hafa gert uppköst bæði að skipunarbréfunum og ráðningarsamningun- um, og muni uppköst þessi hafa verið lögð til grundvallar óbreytt. Hafi hann talið, að uppsagnarákvæðið tæki aðeins til þess, ef fækka þyrfti mönnum verulega vegna ónógra fjárframlaga frá Alþjóðaflugmálastofnuninni. Fram hefur komið í málinu, að það voru formaður og ritari Bandalags starfsmanna ríkis og bæja, sem mættu af hálfu flug- umferðarstjóranna á fundi þeim hjá ráðherra þeim, sem með flugmál fór, sem áður hefur verið rætt um. Í gerðabók stjórnar bandalagsins er talið, að þetta hafi verið þann 31. janúar 1948, og tekið fram, að samkomulag hafi náðst um kaup og kjör flug- umferðarstjóranna. Er þar tekið fram, að fimm flugumferðar- stjórar skuli fá skipun fyrir starfi sínu með sex mánaða uppsagn- arfresti. Þá er þess getið, að fulltrúar flugvallarstarfsmanna hafi lýst sig samþykka þessu. Fyrrgreindur yfirflugumferðar- stjóri hefur lýst því yfir, að hann hafi verið á fundi með stjórn 205 Bandalags starfsmanna ríkis og bæja, eftir að rætt hafi verið við ráðherrann. Hafi stjórnin þá skýrt frá því samkomulagi, sem náðst hafi. Kveðst yfirflugumferðarstjórinn þá hafa spurt að því, hvort uppsagnarákvæði það, sem um var talað, myndi rýra gildi skipunarbréfsins sem venjulegs skipunarbréfs. Formaður banda- lagsins hafi þá talið, að svo myndi ekki vera. Hafi því ekki verið meira um þetta rætt. Ráðherra sá, sem hafði flugmál með hönd- um á þessum tíma, hefur skýrt svo frá, að hann muni ekki til, að nokkur fyrirvari væri gerður um það, að uppsagnarákvæðinu mætti ekki beita, nema Alþjóðaflugmálastofnunin kippti að sér hendinni um greiðslur vegna flugumferðarstjórnarinnar á Norður- Atlantshafi. Þá hefur ráðherrann talið ólíklegt, að slíkt skilyrði myndi hafa verið samþykkt. Hér að framan hefur verið rakið það, sem fram hefur komið í máli þessu um samningana við flugumferðarstjórana. Telja verð- ur ljóst, að flugumferðarstjórarnir, þar á meðal stefnandi, hafi álitið, að uppsagnarákvæðinu yrði ekki beitt, nema fjárframlagið frá Alþjóðaflugmálastofnuninni minnkaði að mun eða félli alveg niður. Af öllu er ljóst, að endanleg ákvörðun um kaup og kjör flugumferðarstjóranna hefur verið tekin fyrir á fundi þeim hjá ráðherra, sem áður getur, enda kemur fram, að þar hafa verið rædd ýmis atriði, sem eigi hafði náðst samkomulag um áður. Ósannað er, að á fundi þessum hafi ráðherrann samþykkt, að margnefnt uppsagnarákvæði skyldi vera skilyrt, enda bendir bók- un stjórnar Bandalags starfsmanna ríkis og bæja til hins gagn- stæða. Með vísan til þessa og þar sem stefnandi tók athugasemda- laust við ráðningarsamningi sínum, þar sem óskilyrt var upp- sagnarákvæðið, þá verður eigi talið, að stefnanda hafi tekizt að sanna, að svo hafi verið um samið, að uppsagnarákvæðinu skyldi því aðeins beitt, ef fjárframlög frá Alþjóðaflugmálastofnuninni lækkuðu eða féllu niður, enda breytir það ekki uppsagnarákvæð- inu, þótt ráðningarbréf stefnanda sé svo orðað, að hann sé skip- aður. Þar sem uppsagnarfrestur samkvæmt framansögðu var af hálfu beggja aðilja ákveðinn sex mánuðir, var hvorum aðilja um sig heimilt að segja upp samningnum með þeim fyrirvara og án þess að greina ástæður. Með vísan til þessa þykir verða að taka sýknukröfu stefnda til greina. Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður falli niður. Einar Arnalds borgardómari kvað upp dóm þenna. 206 Dómsorð: Stefndi, fjármálaráðherra f. h. ríkissjóðs, skal vera sýkn af öllum kröfum stefnanda, Aðalsteins Guðnasonar, í þessu máli. Málskostnaður falli niður. Mánudaginn 12. marz 1956. Nr. 30/1956. Sæmundur Ólafsson f. h. eigenda v/b Sig- urðar Stefánssonar segn Ingólfi G. S. Esphólín. Dómendur: hæstaréttardómararnir Gizur Bergsteinsson, Árni Tryggvason. Jónatan Hallvarðsson og Þórður Eyjólfsson og Einar B. Guð- mundsson hæstaréttarlögmaður. Kærumál. Frávísun. Dómur Hæstaréttar. Sóknaraðili hefur skotið máli þessu til Hæstaréttar með kæru 10. f. m., er barst Hæstarétti 27. s. m. Hann krefst þess, að gagnsök í aðalmálinu verði vísað frá héraðsdómi og varn- araðilja verði dæmt að greiða honum kærumálskostnað eftir mati dómsins. Varnaraðili krefst staðfestingar hins kærða úrskurðar og kærumálskostnaðar af sóknaraðilja eftir mati Hæstaréttar. Er varnaraðili höfðaði gagnsök í héraði, hafði aðalmálið velkzt fyrir héraðsdómi nærfellt tvö ár. Samkvæmt megin- reglum laga nr. 85/1936 um greiða málsmeðferð og ákvæð- um þeirra laga um fresti, sbr. 2. mgr. 70. gr., 110. gr. og 111. gr., þykir varnaraðili að svo vöxnu máli eigi mega koma gagn- sökinni fram. Ber því að vísa henni frá héraðsdómi. Eftir þessum úrslitum er rétt, að varnaraðili greiði sókn- araðilja kærumálskostnað, kr. 500.00. 207 Dómsorð: Gagnsök í héraði í máli sóknaraðilja, Sæmundar Ól- afssonar f. h. eigenda b/v Sigurðar Stefánssonar, gegn varnaraðilja, Ingólfi G. S. Espóhlín, er vísað frá héraðs- dómi. Varnaraðili greiði sóknaraðilja kærumálskostnað, kr. 500.00. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Úrskurður bæjarþings Reykjavíkur 6. febrúar 1956. Mál þetta, sem tekið var til dóms eða úrskurðar hinn 23. f. m., hefur Sæmundur útgerðarmaður Ólafsson á Bíldudal f. h. eigenda m/b Sigurðar Stefánssonar s. st. höfðað á bæjarþinginu með stefnu, út gefinni 8. október 1953, gegn Ingólfi G. S. Esphólin for- stjóra, Héðinshöfða, hér í bænum, til greiðslu skuldar, að fjárhæð kr. 72.916.35, með 6% ársvöxtum frá 9. júní 1953 til greiðsludags og málskostnaðar að skaðlausu. Stefndi hefur krafizt sýknu og málskostnaðar. Með stefnu, út gefinni 19. september 1955, hefur hann höfðað gagnsök og gert þær kröfur, að gagnstefndi verði dæmdur til að greiða kr. 72.916.35 með 6% ársvöxtum frá 15. október 1953 til greiðsludags og máls- kostnað að skaðlausu. Krefst gagnstefnandi þess, að gagnkröfunni verði skuldajafnað við kröfur aðalsakar, að því leyti sem þær síð- arnefndu kunna að teljast réttar, en sjálfstæðs dóms krefst hann um mismuninn. Gagnstefndi hefur aðallega krafizt þess, að gagnsökinni verði vísað frá dómi, en til vara krefst hann algerrar sýknu. Málskostn- aðar að mati dómsins krefst hann, hvernig sem málið fer. Aðalstefnandi reisir kröfur sínar í aðalsök á yfirlitsreikningi frá Frystihúsinu á Bíldudal um viðskipti m/b Sigurðar Stefáns- sonar til 9. júní 1953, en reikningur þessi sýnir inneign bátsins, að fjárhæð kr. 122.916.35. Áður en mál þetta var höfðað, greiddi aðalstefndi kr. 50.000.00, en málið er höfðað til heimtu á mis- muninum. Krafa aðalstefnda um sýknu var byggð á gagnkröfum, er hann taldi sig eiga á hendur eigendum m/b Sigurðar Stefánssonar og Sæmundi Ólafssyni. Allar sömu kröfurnar hefur hann uppi í gagn- sökinni, ýmist til skuldajafnaðar eða sjálfstæðs dóms. Kröfurnar eru þessar: 208 1. Fyrir geymslu á beitu, loðnu og síld árið 1953 kr. 4.842.00 2. Fyrir geymslu á beitu árið 1952 ............ —- 4.500.00 3. Fyrir frystingu á kolkrabba til 19/10 1953 .. — 892.00 4. Helmingur tveggja fjárhæða, greiddra vegna Sæmundar Ólafssonar ...........000000... — 32.074.58 5. Helmingur af skuld Sæmundar Ólafssonar vegna gjaldeyrisfríðinda .................. — 24.801.00 6. Hluti af skuld Sæmundar Ólafssonar fyrir hrá- efni í fiskimjöl ................0.00. 000... — 5.806.77 Alls kr. 72.916.35 Málið var flutt, að því er varðar frávísunarkröfu gagnstefnda, og tekið til dóms eða úrskurðar 23. f. m. Gagnstefndi byggir kröfu sína um frávísun gagnsakar á því, að hún sé höfðuð of löngum tíma eftir þingfestingu aðalsakar. Telur hann, að ákvæði 2. mgr. 70. gr. laga nr. 85 frá 1936 leiði til frávísunar gagnsakar, þar eð drátturinn á höfðun hennar stafi eingöngu af vanrækslu gagnstefnanda að þessu leyti. Gagnstefnandi hefur eindregið mótmælt frávísunarkröfunni. Bendir hann á það, að í 49. gr. laga nr. 85 frá 1936 séu engir frestir settir um höfðun gagnsakar, á meðan aðalsök er rekin fyrir dómi, og telur, að fyrrnefnd ákvæði 70. gr. sömu laga eigi aðeins við um höfðun framhaldssakar (eða framhaldsgagnsakar). Einkamálalögin geyma engin almenn ákvæði um það, hversu fljótt eftir þingfestingu aðalsakar beri að höfða gagnsök, þar sem sjálfstæðs dóms er krafizt um gagnkröfu. Framangreind rök gagn- stefnda leiða því ekki til frávísunar gagnsakar, og þar eð ekki eru í ljós leidd önnur rök, er styðja frávísunarkröfu hans, verður hún ekki tekin til greina. Ákvörðun um málskostnað verður látin bíða efnisdóms í málinu. Bjarni Bjarnason, fulltrúi borgardómara, kvað upp úrskurðinn. Því úrskurðast: Framangreind krafa um vísun gagnsakar frá dómi verður ekki tekin til greina. 209 Mánudaginn 12. marz 1956. Nr. 112/1955. Jón Lárusson (Magnús Thorlacius) gegn Hjörleifi Jónssyni og gagnsök (Jón Bjarnason hdl.). Dómendur: hæstaréttardómararnir Gizur Bergsteinsson, Árni Tryggvason og Jónatan Hallvarðsson og prófessorarnir Ólafur Jóhannesson og Theódór B. Líndal. Riftun kaupsamnings um fasteign. Dómur Hæstaréttar. Aðaláfrýjandi hefur skotið máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 16. ágúst 1955 og gert þær dómkröfur: Að hann verði sýknaður af kröfum gagnáfrýjanda, að kaupum samkvæmt kaupsamningi aðilja 6. febrúar 1954 verði riftað, aðallega án frekari endurgreiðslu, en til vara gegn endurgreiðslu eftir mati Hæstaréttar, og að gagnáfrýjanda verði dæmt að greiða honum málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti eftir mati dómsins. Gagnáfrýjandi hefur að fengnu gagnáfrýjunarleyfi 28. nóvember 1955 áfrýjað málinu með stefnu 30. s. m. og gert Þessar dómkröfur: 1. Að honum verði dæmd sýkna af kröfum aðaláfrýjanda. II. 1. Að aðaláfrýjanda verði dæmt skylt að gefa honum af- sal fyrir efri hæð og risi hússins nr. 14 við Mjóuhlíð, Reykjavík, og taki afsalið yfir afnot af þvottahúsi og mið- stöðvarherbergi í kjallara, lóðarréttindi, umgangsrétt um kjallaraganga og ytri ganga hússins, allt í réttu hlutfalli við aðra eigendur þess. Gegn afsalinu afhendi gagnáfrýj- andi aðaláfrýjanda: a) handhafaskuldabréf, að fjárhæð kr. 19.000.00, er ber 7% ársvexti og tryggt með 3. veðrétti í húsinu nr. 39 við Skipasund, Reykjavík, en bréf þetta gaf Óskar Ólafsson út hinn 1. marz 1954, og var það upphaflega að fjárhæð kr. 21.133.28 og skyldi greitt með jöfnum 14 210 árlegum afborgunum á 10 árum með gjalddaga 1. marz ár hvert, í fyrsta sinn hinn 1. marz 1955. b) Handhafaskuldabréf, er sé út gefið af gagnáfrýjanda, að fjárhæð kr. 15.000.00, beri 7% ársvexti og sé tryggt með 3. veðrétti í framangreindum eignarhluta hússins nr. 14 við Mjóuhlíð. Bréfið greiðist með jöfnum af- borgunum á 10 árum með gjalddögum 15. október ár hvert, þannig að fyrsti gjalddagi sé talinn 15. október 1955. 2. Að aðaláfrýjanda verði dæmt skylt að viðlögðum 100 króna dagsektum til gagnáfrýjanda að láta afmá úr veð- málabókum Reykjavíkur veðskuldabréf, að fjárhæð kr. 79.000.00, en með bréfi þessu, dags. 4. júní 1953, er fram- angreindur eignarhluti hússins nr. 14 við Mjóuhlíð veð- settur Lífeyrissjóði starfsmanna ríkisins 1. veðrétti. 3. Að aðaláfrýjanda verði dæmt að greiða gagnáfrýjanda samningsbætur, kr. 5900.00, með 6% ársvöxtum frá 15. desember 1954 til greiðsludags. 4. Að aðaláfrýjanda verði dæmt að greiða málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti eftir mati dómsins. Með kaupsamningi 6. febrúar 1954 seldi aðaláfrýjandi gagnáfrýjanda efri hæð og ris hússins nr. 14 við Mjóuhlíð í Reykjavík ásamt afnotum hússins, sem nánar eru greind Í kaupsamningnum. Gagnáfrýjandi skyldi inna kaupverðið þannig af hendi: 1. 2. 3. Greiða við undirskrift samnings ...... Greiða hinn 1. marz 1954 ............ Taka að sér greiðslu skuldar samkvæmt handhafaskuldabréfi, út gefnu 11. júlí 1952, en skuld þessi, sem tryggð er með 2. veðrétti í framangreindum hluta húss- ins nr. 14 við Mjóuhlíð, var að eftir- stöðvum ........0 0 Greiða hinn 4. júní 1954 ............ Greiða, þá er hann hefði selt bifreið sína, en þó eigi síðar en 15. júní 1954 ...... Afhenda aðaláfrýjanda handhafaskulda- bréf, er beri 7% ársvexti og sé tryggt 55.000.00 25.000.00 64.166.67 6.179.93 25.000.00 211 með 3. veðrétti í hluta húseignarinnar nr. 39 við Skipasund í Reykjavík, að fjárhæð ........0.0.0... — 19.000.00 7. Gefa út handhafaskuldabréf, að nafn- verði kr. 15.000.00, er bera skyldi 7% ársvexti og vera tryggt með 3. veðrétti í hinum selda húshluta, en bréfið skyldi aðaláfrýjandi fá á gengi 80 .......... — 12.000.00 8. Greiða við útgáfu afsals — 29.653.40 Alls kr. 236.000.00 Gagnáfrýjandi skyldi fá hinn selda húshluta til afnota hinn 1. marz 1954, og mun hann hafa flutzt í húsið einhvern hinna fyrstu daga þess mánaðar. En afsal skyldi gefið út eigi síðar en hinn 15. október 1954, og átti aðaláfrýjandi þá að hafa aflýst veðskuld, að fjárhæð kr. 79.000.00, sem hvíldi á húseigninni með 1. veðrétti. Loks var svo kveðið á í kaup- samningnum, að hvor samningsaðilja gæti vegna vanefnda gagnaðilja rift samningnum eða krafizt bóta, eitt hundrað króna á dag, unz úr yrði bætt, og yrði samningnum riftað, skyldi sá, er vanefndi, greiða gagnaðiljanum kr. 15.000.00 bætur. Aðaláfrýjandi reisir dómkröfur sínar um riftun og skaða- bætur á vanefndum gagnáfrýjanda. Gagnáfrýjandi greiddi við undirskrift kaupsamningsins kr. 55.000.00. Hinn 6. marz 1954 greiddi hann kr. 25.000.00 og fékk fyrirvaralausa kvittun fyrir þeirri greiðslu. Greiðsluna samkvæmt 4. tl. kaupsamningsins, kr. 6.179.93, átti hann að nota til greiðslu afborgunar og vaxta á láni aðaláfrýjanda hjá Lífeyrissjóði starfsmanna ríkisins, og var gjalddagi þeirra hinn 4. júní 1954. Gagnáfrýjandi innti eigi þá greiðslu af hendi á þeim degi, og stóð aðaláfrýjandi því sjálfur Lífeyrissjóðnum skil á greiðslunni. Gagnáfrýjandi telur, að aðaláfrýjandi hafi fallizt á, að dragast mætti, að gagnáfrýjandi innti greiðslu þessa af hendi, unz afsal fyrir hinum selda húshluta væri gefið út, en aðaláfrýjandi skýrir svo frá, að gagnáfrýjandi hafi hinn 7. júní 1954 tjáð sér, að hann gæti eigi greitt, og hafi hann, þ. e. aðaláfrýjandi, þá 212 samþykkt, „að þessi greiðsla mætti bíða fyrst um sinn“, en hann viðurkennir eigi, að hann hafi veitt svo langan greiðslu- frest sem gagnáfrýjandi telur, og er það því ósannað. Gagnáfrýjandi hafði eigi hinn 15. júní 1954 innt af hendi greiðslu samkvæmt 5. tl, kaupsamningsins, kr. 25.000.00. Hafði hann þá eigi enn selt bifreið sína, og heldur hann því fram, að aðaláfrýjandi hafi veitt honum frest á þessari greiðslu, unz viðgerð á bifreiðinni hefði fram farið og hún verið seld. Aðaláfrýjandi neitar því, að hann hafi veitt slík- an gjaldfrest, Hann segist að vísu hafa veitt nokkurn gjald- frest, en hins vegar krafið gagnáfrýjanda bæði 13. júlí og 20. ágúst 1954. Gagnáfrýjandi bauð þessa greiðslu eigi fram fyrr en 20. september það ár. Samkvæmt kaupsamningnum var gjalddagi þessarar greiðslu 15. júní 1954. Hefur gagn- áfrýjanda eigi tekizt að sanna, að aðaláfrýjandi hafi veitt lengri gjaldfrest en hann viðurkennir. Samkvæmt 3. tl. kaupsamnings aðilja tók gagnáfrýjandi að sér greiðslu á handhafaskuldabréfi, að eftirstöðvum kr. 64.166.67, og var gjalddagi afborgana og vaxta ákveðinn 11. júlí ár hvert. Í bréfinu segir, að öll skuldin sé fallin í gjald- daga án fyrirvara, ef eigi er staðið í skilum um greiðslu af- borgana og vaxta á nákvæmlega tilteknum gjalddögum, og er skuldareiganda þá rétt að ganga að veðinu. Gegn neitun gagn- áfrýjanda er eigi sannað, að hann hafi fengið vitneskju um handhafa bréfsins fyrr en um mánaðamótin ágúst-september 1954, og verður honum því eigi kennt um greiðsludrátt á afborgunum og vöxtum 1954 fram til þess tíma. Gagnáfrýj- andi innti þessar greiðslur af hendi 1. október 1954. Telur hann, að handhafi bréfsins hafi veitt honum greiðslufrest til þess dags, en gegn neitun handhafans er þessi staðhæfing sagnáfrýjanda ósönnuð. Með bréfi, dags. 2. september 1954, riftaði aðaláfrýjandi kaupsamningi aðilja um nefnd húsakaup, og eru eigi að því leiddar sönnur, að aðaláfrýjandi hafi horfið síðar frá riftun samningsins. Samkvæmt því, sem rakið er að framan, varð mikilvægur dráttur á því, að gagnáfrýjandi stæði í skilum um greiðslur þær, er greinir í 3.—5. tl. kaupsamnings aðilja, og er ósannað, 213 að sá greiðsludráttur hafi verið samþykktur af þeim, er í hlut áttu, Þessi vanskil veittu aðaláfrýjanda heimild til að rifta samningi aðilja, og verður því að taka kröfu aðaláfrýjanda um riftun til greina gegn því, að hann endurgreiði fjárhæðir þær, sem gagnáfrýjandi hefur innt af hendi vegna viðskipt- anna, þ. e. greiðslur samkvæmt 1. og 2. tl. kaupsamningsins ...........000.0... og greiðslur samkvæmt 3. tl. árin 1954. og 1955 ........02200. 200 Alls En frá þeirri fjárhæð dragast samningsbæt- ur, sem færðar eru niður samkvæmt 35. gr. laga nr. 7/1936, þar sem aðaláfrýjandi hagn- ast á riftun samningsins vegna verðhækkun- ar á fasteignum ..............0..000.. Mismunur kr. kr. kr. 80.000.00 11.666.68 91.666.68 5.000.00 86.666.68 Aðaláfrýjandi hefur enn krafizt skaðabóta vegna setu gagn- áfrýjanda í húsnæði því, sem kaupsamningur aðilja tók til, en eigi þykir efni vera til að taka þessa kröfu til greina auk samningsbóta. Eftir atvikum þykir rétt, að hvor aðilja beri sinn kostnað af málinu bæði í héraði og fyrir Hæstarétti. Dómsorð: Tekin er til greina krafa aðaláfrýjanda, Jóns Lárus- sonar, um riftun á kaupsamningi hans og gagnáfrýjanda, Hjörleifs Jónssonar, dags. 6. febrúar 1954, um framan- greindan hluta hússins nr. 14 við Mjóuhlíð, Reykjavík, gegn því, að aðaláfrýjandi greiði gagnáfrýjanda kr. 86.666.68, Hvor aðilja beri kostnað sinn af málinu bæði í héraði og fyrir Hæstarétti. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. 214 Dómur bæjarþings Reykjavíkur 28. júní 1955. Mál þetta, sem dómtekið var 10. þ. m., hefur Hjörleifur Jóns- son bifreiðaeftirlitsmaður, Mjóuhlíð 14, hér í bæ, höfðað fyrir bæjarþinginu með stefnu, út gefinni 14. desember 1954, á hendur Jóni Lárussyni loftskeytamanni, Eskihlíð 14, hér í bænum. Hefur stefnandi gert þær dómkröfur í aðalsök: 1. Að stefndi verði með dómi skyldaður til þess að gefa stefn- anda afsal fyrir efri hæð og risi hússins nr. 14 við Mjóuhlíð, hér í bænum, svo og fyrir hlutfallslegum afnotum við aðra eigendur hússins af þvottahúsi og miðstöðvarherbergi í kjallara og lóðar- réttindum og enn fremur nauðsynlegum umgangsrétti um kjallara- ganga og ytri ganga hússins, allt gegn því, að stefnandi afhendi stefnda handhafaskuldabréf, að fjárhæð kr. 19.000.00, er beri 7% ársvexti, tryggt með 3. veðrétti í hlutá hússins nr. 39 við Skipa- sund, hér í bæ, svo og handhafaskuldabréf, að fjárhæð kr. 15.000.00, er beri 7% ársvexti, tryggt með 3. veðrétti í framan- greindum eignarhluta hússins nr. 14 við Mjóuhlíð. Fyrra bréfið er út gefið 1. marz 1954 af Óskari Ólafssyni, upphaflega að fjár- hæð kr. 21.133.28, til greiðslu með jöfnum árlegum afborgunum á næstu 10 árum, með gjalddaga hinn 1. marz 1955. Eftirstöðvar þessa bréfs eru nú kr. 19.000.00. Síðara bréfið verður út gefið af stefnanda, að fjárhæð kr. 15.000.00, er greiðist með jöfnum af- borgunum á næstu 10 árum, miðað við 15. október ár hvert, í fyrsta sinn 15. október 1955. Bréf þetta mun stefnandi gefa út, strax og hann öðlast formlega heimild til þess að veðsetja eignar- hlutann í húsinu nr. 14 við Mjóuhlíð, þ. e. a. s. um leið og stefndi fullnægir væntanlegum dómi í máli þessu um útgáfu afsals til stefnanda. 2. Að stefndi verði með dómi skyldaður til, að viðlögðum 100 króna dagsektum til stefnanda, að láta afmá úr veðmálabókum Reykjavíkur veðskuldabréf, að fjárhæð kr. 79.000.00, þar sem framangreindur eignarhluti var veðsettur með 1. veðrétti til Líf- eyrissjóðs starfsmanna ríkisins með veðbréfi, dags. 4. júní 1953. 3. Að stefnda verði gert að greiða stefnanda bætur samkvæmt kaupsamningi, dags. 6. febrúar 1954, fyrir tímabilið 15. október 1954 til 13. desember s. á., kr. 5900.00, með 6% ársvöxtum frá stefnudegi til greiðsludags. á. Að stefnda verði gert að greiða stefnanda málskostnað að mati dómarans. Stefndi hefur krafizt sýknu í aðalsök og að stefnandi verði dæmdur til að greiða honum málskostnað að mati dómarans. Með gagnstefnu, út gefinni 25. janúar 1955, gerir gagnstefnandi 215 þær dómkröfur, að kaupum samkvæmt kaupsamningi aðilja frá 6. febrúar 1954 um íbúð í húsinu nr. 14 við Mjóuhlíð verði riftað, aðallega án frekari endurgreiðslu, en til vara gegn endurgreiðslu eftir mati dómarans, að gagnstefndi verði dæmdur til að greiða honum frekari skaðabætur, að fjárhæð kr. 16.500.00, með 6% ársvöxtum frá 1. janúar 1955 til greiðsludags svo og að gagn- stefndi verði dæmdur til greiðslu málskostnaðar í gagnsök að mati dómarans. Gagnstefndi hefur krafizt sýknu í gagnsök og málskostnaðar úr hendi gagnstefnanda eftir mati dómarans. Eins og málið horfir við, þykir rétt að taka aðalsök og sagnsök í einu lagi. Málavextir eru þeir, að hinn 6. febrúar 1954 gerðu aðiljar með sér kaupsamning um hluta húseignarinnar Mjóuhlíð 14. Var aðal- stefnandi kaupandi, en aðalstefndi seljandi. Samkvæmt samn- ingnum átti kaupandi að taka við eigninni hinn 1. marz 1954, og flutti hann í eignina nokkrum dögum fyrir þann tíma. Kaupverðið átti samkvæmt samningnum að greiðast þannig: 1. Við undirskrift samningsins .............- kr. 55.000.00 2. Hinn 1. marz 1954 .........000%00 0... 0... — 25.000.00 3. Kaupandi tekur að sér greiðslu handhafa- skuldabréfs á öðrum veðrétti, að eftirstöðvum — 64.166.67 4. Greiðist hinn 4. júní 1954 ..........2..... —- 6.179.93 5. Þegar kaupandi hefur selt bifreið sína, en þó eigi síðar en 15. júní 1954 ...........0.... — 25.000.00 6. Kaupandi afhendir seljanda 7% handhafa- "skuldabréf, tryggt með 3. veðrétti í hluta hús- eignarinnar Skipasund 39 .........0..0... —- 19.000.00 7. Kaupandi gefur út handhafaskuldabréf, að nafnverði kr. 15.000.00, tryggt með 3. veðrétti í hinum selda eignarhluta og afhendir selj- anda á gengi 80.00 ........0.000 00... 0... — 12.000.00 8. Við afsal greiðist ..........0.00.00.00 0... — 29.653.40 Samtals kr. 236.000.00 Afsal skyldi gefa út í síðasta lagi hinn 15. október 1954, enda hafi þá kaupandi fullnægt framanskráðum skuldbindingum samn- ingsins, en seljandi hafi þá látið afmá úr veðmálabókum Reykja- víkur skuld, að fjárhæð kr. 79.000.00, sem þá hvíldi á fyrsta veð- rétti, samkvæmt skuldabréfi til Lífeyrissjóðs starfsmanna ríkisins, dags. 4. júní 1953. Þá voru og ákvæði í samningnum um bætur, 216 ef annar hvor aðilja vanefndi samninginn, og heimild til riftunar af sömu ástæðu. Það er ekki véfengt, að aðalstefnandi hafi greitt kr. 55.000.00 við undirskrift kaupsamningsins. Hinn 6. marz 1954 greiddi aðalstefnandi þær kr. 25.000.00, sem um getur í 2. tölulið kaupsamningsins, og fékk fyrirvaralausa kvittun hjá aðalstefnda. Handhafaskuldabréfið, sem um getur í 3. tölulið samningsins, var gefið út af aðalstefnda hinn 11. júlí 1952, upphaflega að fjár- hæð kr. 70.000.00, tryggt með 2. veðrétti í eignarhluta aðalstefnda í Mjóuhlíð 14. Gjalddagi afborgana var 11. júlí ár hvert, og hafði ein afborgun farið fram 1953. Samkvæmt fyrrgreindum kaup- samningi frá 6. febrúar 1954 skyldi aðalstefnandi taka að sér greiðslu á bréfi þessu. Gjalddagi fyrstu afborgunar hans var því 11. júlí 1954. Þá afborgun innti hann af hendi hinn 1. október 1954 í Útvegsbanka Íslands, hér í bæ, og var kvittun fyrir greiðsl- unni rituð á bréfið. Hinn 4. júní 1954 átti aðalstefnandi að greiða aðalstefnda kr. 6179.93, sbr. 4. lið samningsins. Samkomulag varð með aðiljum, að greiðsla þessi mætti bíða. Hinn 2. október 1954 greiddi aðal- stefnandi fjárhæðina inn á sparisjóðsbók hjá Landsbanka Íslands á nafn aðalstefnda ásamt vöxtum frá 4. júní 1954, 6% p. a. Til- kynnti hann aðalstefnda þá ráðstöfun með bréfi, dags. sama dag. Samkvæmt 4. lið kaupsamningsins frá 6. febrúar 1954 átti aðal- stefnandi að greiða kr. 25.000.00, er hann hefði selt bifreið sína, en þó eigi síðar en 15. júní 1954. Dráttur varð á því, að hann seldi bifreiðina, en með bréfi, dags. 20. september 1954, sendi hann aðalstefnda fjárhæðina, kr. 25.000.00, ásamt vöxtum frá 15. júní 1954, 6% p. a., kr. 396.48. Aðalstefndi neitaði að taka við fjárhæðinni, og lagði aðalstefnandi því fjárhæðina í Landsbanka Íslands á nafn aðalstefnda hinn 25. september s. á. og tilkynnti honum þá ráðstöfun. Með bréfi, dags. 30. september 1954, tilkynnir aðalstefndi aðal- stefnanda, að hann hafi þann dag lagt inn í bók hjá Landsbanka Íslands á nafn aðalstefnanda kr. 65.000.00, sem endurgreiðslu á Þeim fjárhæðum, sem aðalstefnandi hafði greitt til aðalstefnda, að frádregnum bótum, kr. 15.000.00, samkvæmt samningnum frá 6. febrúar 1954. Sama dag og stefna í máli þessu var út gefin, lagði aðalstefn- andi inn í bók hjá Landsbanka Íslands á nafn aðalstefnda þær kr. 29.653.40, sem greiðast áttu við útgáfu afsals hinn 15. október 1954, og tilkynnti aðalstefnda þá ráðstöfun með bréfi, dags. sama 217 dag, svo og að aðalstefnandi myndi höfða mál til að fá aðalstefnda skyldaðan til að fullnægja skuldbindingum sínum samkvæmt kaupsamningnum. Aðalstefnandi byggir kröfur sínar á því, að hann hafi fullnægt og verið reiðubúinn að fullnægja öllum skuldbindingum sínum samkvæmt kaupsamningnum frá 6. febrúar 1954 fyrir 15. október 1954, er afsal skyldi í síðasta lagi gefa út. Þrátt fyrir það hafi aðalstefndi ekki fengizt til að gefa út afsalið. Skaðabótakröfu sína byggir aðalstefnandi á ákvæðum margnefnds kaupsamnings, en í honum eru ákvæði um bætur, ef annar hvor aðilja vanefnir samninginn, kr. 100.00 á dag. Miðar aðalstefnandi fjárhæðina frá þeim degi, er afsal átti að fara fram, og til þess tíma, er hafizt var handa um málshöfðun þessa. Aðalstefndi byggir kröfur sínar á því, að aðalstefnandi hafi vanefnt kaupsamninginn svo verulega, að hann eigi ekki rétt til dvalar í hinu umdeilda húsnæði. Kveðst aðalstefndi hafa komizt að því, að handhafaskuldabréfið, sem um getur í lið 3 í kaup- samningnum frá 6. febrúar 1954, hafi verið í vanskilum í Út- vegsbankanum, hér í bæ, en hann var skuldari samkvæmt bréf- inu. Hafi hann því verið í mikilli hættu vegna þessa dráttar aðal- stefnanda á greiðslu afborgunarinnar. Greiðslan, sem fram átti að fara í síðasta lagi hinn 15. júní 1954, að fjárhæð kr. 25.000.00, hafi aldrei farið fram. Hafi hann því ritað aðalstefnanda bréf hinn 2. september 1954 og tjáð honum, að hann myndi rifta samn- ingnum frá 6. febrúar 1954, og sagt aðalstefnanda að rýma hús- næðið fyrir 1. október 1954. Bótakröfu sína miðar aðalstefndi við húsaleigu fyrir hið umdeilda húsnæði frá 1. marz 1954 til 1. febrúar 1955, kr. 1500.00 á mánuði, svo og kr. 15.000.00 í bætur samkvæmt ákvæðum kaupsamningsins, ef um riftun yrði að ræða. Fram er komið í málinu, að samkomulag varð með aðiljum, að greiðslan samkvæmt 4. lið kaupsamningsins, kr. 6179.93, er greiðast átti hinn 4. júní 1954, mætti dragast, og var frestur ekki bundinn við ákveðinn tíma. Aðalstefnandi hefur fyrir dómi skýrt svo frá, að hann hafi ekki vitað fyrr en um mánaðamótin ágúst og september 1954, hver var eigandi veðskuldabréfsins, sem um getur Í lið 3 í kaupsamningn- um. Kveðst hann tvisvar eftir það hafa átt tal við eiganda bréfs- ins, sem var Þorsteinn Jóhannesson, sameigandi að húseigninni Mjóuhlíð 14, og farið fram á frest á greiðslu afborgunarinnar, og hafi Þorsteinn þá tjáð honum, að hann hafi ekki krafið hann greiðslu, en þyrfti að fá afborgunina 1. október 1954. Vitnið Þorsteinn Jóhannesson, sem komið hefur fyrir dóm og 218 unnið eið að framburði sínum, hefur skýrt svo frá, að hann hafi ekki krafið aðalstefnanda um greiðslu afborgunar af bréfinu. Bréfið hafi verið í Útvegsbankanum, hér í bæ, að handveði. Kveðst vitnið einhvern tíma á tímabilinu frá 11. júlí til 1. október 1954 hafa átt tal við bankann og spurzt fyrir um það, hvort afborgun hefði farið fram. Vitnið kveðst ekki hafa óskað eftir því, að bank- inn gerði neinar sérstakar ráðstafanir í því sambandi. Vitnið kveður aðalstefnanda tvívegis hafa átt tal við það, um það leyti er afborgun var greidd, og hafi aðalstefnandi þá óskað eftir skrif- legu vottorði vitnisins þess efnis, að samkomulag hafi orðið með því og aðalstefnanda, að afborgun hafi mátt dragast. Kveðst vitn- ið ekki hafa gefið slíkt vottorð, en kveðst í hvorugt skiptið hafa krafið aðalstefnanda um greiðslu. Afborgun samkvæmt bréfinu fór fram, eins og áður greinir, hinn 1. október 1954 í Útvegsbankanum, og var kvittun rituð á bréfið án fyrirvara. Samkvæmt 5. lið kaupsamningsins skyldi aðalstefnandi greiða kr. 25.000.00, er sala á bifreið hans hefði farið fram, en þó eigi síðar en 15. júní 1954. Aðalstefnandi hefur fyrir dómi skýrt svo frá, að erfitt hafi verið um þetta leyti að selja gamlar bifreiðar. Hafi hann komið bifreiðinni til viðgerðar á verkstæði til að auka sölumöguleika hennar, og var hún á verkstæðinu um mánaðar- tíma. Að því loknu hafi hann sjálfur ýmislegt gert henni til góða. Kveðst hann hafa selt bifreiðina hinn 18. september 1954. Aðalstefnandi kveður erfiðleika hafa verið á því um sumarið 1954 að koma bifreiðinni til viðgerðar á verkstæði. Hafi hann átt tal við aðalstefnda og tjáð honum þá erfiðleika, og aðalstefndi þá samþykkt, að umrædd greiðsla mætti bíða, þar til viðgerð hefði farið fram á bifreiðinni. Hafi hann svo ekki verið krafinn um greiðsluna, en með bréfi, dags. 2. september 1954, hafi aðalstefndi tilkynnt honum, að hann, aðalstefndi, neyddist til að rifta kaup- samningnum vegna vanefnda á honum. Kveðst aðalstefnandi hafa þá nokkrum dögum síðar átt tal við aðalstefnda út af bréfi þessu, og aðalstefndi þá samþykkt, að greiðslan mætti enn bíða. Sendi hann síðan aðalstefnda fjárhæðina með bréfi, dags. 20. september 1954, ásamt vöxtum frá 15. júní, en aðalstefndi neitaði móttöku fjárhæðarinnar. Hafi hann því lagt fjárhæðina inn í sparisjóðs- bók í Landsbankanum á nafn aðalstefnda. Aðalstefndi hefur neitað því að hafa samþykkt frest á nýgreindri greiðslu. Hefur hann fyrir dómi skýrt svo frá, að hann hafi verið fjarverandi úr bænum frá 17. júní til 9. júlí 1954. Kveðst hann áður hafa tjáð aðalstefnanda, að hann myndi krefja hann um 219 25.000.00 kr. greiðsluna, er hann kæmi til baka. Kveður hann í þessu ekki hafa falizt neinn gjaldfrestur. Aðalstefndi kveðst tvisvar eftir 9. júlí 1954 hafa krafið aðal- stefnanda um greiðslu á þessum kr. 25.000.00, en án árangurs. Hafi hann því ritað aðalstefnanda bréfið, dags. 2. september 1954, og tilkynnt honum, að hann myndi rifta samningnum. Út af því bréfi hafi aðalstefnandi átt símtal við hann og farið fram á það, að hann (aðalstefndi) riftaði ekki samningnum. Hafi hann svarað því á þann veg, að hann þyrfti að tala við lögfræðing sinn um það, hvort hann ætti að falla frá riftunarkröfunni. Hafi hann því aldrei samþykkt að falla frá þeirri kröfu. Við munnlegan flutning málsins kvað umboðsmaður aðal- stefnda, að depositionir aðalstefnanda væru ólöglegar, þar sem hann hefði ekki afhent aðalstefnda kvittanir bankans fyrir mót- töku fjárhæðanna, þar eð bankinn afhenti þær ekki nema gegn framvísun þeirra kvittana. Eins og skýrt hefur verið frá, hefur dráttur orðið af hálfu aðal- stefnanda á greiðslum samkvæmt 4. og 5. lið kaupsamningsins, og afborgun af handhafaskuldabréfi, er aðalstefnandi tók að sér að greiða samkvæmt 3. lið hans, dróst og allnokkurn tíma. Drátt- ur samkvæmt 4. lið var þó með samþykki aðalstefnda. Það ákvæði kaupsamningsins frá 6. febrúar 1954, að aðiljum væri heimil riftun hans, ef vanefndir yrðu, þykir verða að skýra svo, að um verulegar vanefndir yrði að ræða. Dráttur á greiðslu afborgunar samkvæmt handhafaskuldabréf- inu, sem um getur í 3. lið kaupsamningsins, varð aðalstefnda ekki til tjóns. Aðalstefnandi var ekki krafinn greiðslu, og hann fékk fyrirvaralausa kvittun fyrir greiðslunni. Enn fremur varð dráttur á greiðslu samkvæmt 5. lið kaupsamningsins að nokkru með sam- þykki aðalstefnda, og sannanlega var aðalstefnandi ekki krafinn um greiðsluna fyrr en hinn 2. september 1954. Aðalstefnandi hafði fullnægt skuldbindingum sínum samkvæmt kaupsamningnum, að svo miklu leyti sem honum var unnt, fyrir 15. október 1954, er afsal skyldi fara fram. Verður í því sambandi ekki fallizt á þá fullyrðingu umboðsmanns aðalstefnda, að de- positionir aðalstefnanda hafi verið ólöglegar, þar sem kvittun bankans er eingöngu kvittun fyrir greiðslu á geymslugjaldi og geymir ekki ákvæði um skilyrði fyrir afhendingu fjárhæðarinnar, að þeirri kvittun sé framvísað. Verður samkvæmt þessu ekki talið, að aðalstefnandi hafi van- efnt kaupsamninginn frá 6. febrúar 1954 svo verulega, að aðal- stefndi eigi rétt til riftunar honum. 220 Þykir því verða talið rétt að taka kröfur aðalstefnanda til greina um að skylda aðalstefnda til útgáfu afsals fyrir hinni um- deildu eign og skylda hann til að aflýsa úr veðmálabókum Reykja- víkur veðskuldabréfinu til Lífeyrissjóðs starfsmanna ríkisins, dags. 4. júní 1953, gegn 100.00 kr. dagsektum til aðalstefnanda. Kröfu aðalstefnanda um bætur vegna vanefnda aðalstefnda á kaupsamn- ingnum þykir ekki ástæða að taka til greina, þar sem honum verður að nokkru um þær kennt. Samkvæmt þessu verður aðalstefndi dæmdur til að gefa út afsal til aðalstefnanda fyrir efri hæð og risi hússins Mjóuhlíð 14, hér í bænum, svo og fyrir hlutfallslegum afnotum við aðra eig- endur hússins af þvottahúsi og miðstöðvarherbergi í kjallara og lóðarréttindum og enn fremur nauðsynlegum umgangsrétti um kjallaraganga og ytri ganga hússins svo og að aflýsa úr veðmála- bókum Reykjavíkur veðskuldabréfi til Lífeyrissjóðs starfsmanna ríkisins, dags. 4. júní 1953, tryggðu með 1. veðrétti í framan- greindum eignarhluta, að fjárhæð kr. 79.000.00, að viðlögðum 100.00 kr. dagsektum til aðalstefnanda, enda afhendi aðalstefn- andi aðalstefnda handhafaskuldabréf, út gefið 1. marz 1954 af Óskari Ólafssyni, er beri 7% ársvexti, tryggt með 3. veðrétti í hluta hússins nr. 39 við Skipasund, hér í bæ, upphaflega að fjár- hæð kr. 21.133.28, en nú að eftirstöðvum kr. 19.000.00, svo og handhafaskuldabréf, að fjárhæð kr. 15.000.00, er beri 7% árs- vexti, tryggt með 3. veðrétti í framangreindum eignarhluta húss- ins nr. 14 við Mjóuhlíð, en rétt þykir að málskostnaður falli niður í aðalsök. Með vísan til framangreinds ber að sýkna gagnstefnda af öll- um kröfum gagnstefnanda í gagnsök, en eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður falli þar einnig niður. Emil Ágústsson, fulltrúi borgardómara, kvað upp dóm þenna. Dómsorð: Í aðalsök skal aðalstefndi, Jón Lárusson, að viðlögðum 100.00 kr. dagsektum til aðalstefnanda, Hjörleifs Jónssonar, gefa út afsal til aðalstefnanda fyrir efri hæð og risi hússins Mjóuhlíð 14, hér í bænum, svo og fyrir hlutfallslegum afnot- um við aðra eigendur hússins af þvottahúsi og miðstöðvar- herbergi í kjallara og lóðarréttindum og enn fremur nauðsyn- legum umgangsrétti um kjallaraganga og ytri ganga hússins svo og aflýsa úr veðmálabókum Reykjavíkur veðskuldabréfi til Lífeyrissjóðs starfsmanna ríkisins, dags. 4. júní 1953, tryggðu með 1. veðrétti í framangreindum eignarhluta, að 221 fjárhæð kr. 79.000.00, enda afhendi aðalstefnandi aðalstefnda handhafaskuldabréf, út gefið 1. marz 1954 af Óskari Ólafs- syni, er beri 7% ársvexti, tryggt með 3. veðrétti í hluta húss- ins nr. 39 við Skipasund, hér í bæ, upphaflega að fjárhæð kr. 21.133.28, en nú að eftirstöðvum kr. 19.000.00, svo og hand- hafaskuldabréf, að fjárhæð kr. 15.000.00, er beri 7% árs- vexti, tryggt með 3. veðrétti í framangreindum eignarhluta hússins nr. 14 við Mjóuhlíð, en málskostnaður falli niður. Í gagnsök skal gagnstefndi vera sýkn af kröfum gagn- stefnanda, en málskostnaður falli niður. Dómi þessum ber að fullnægja innan 15 daga frá lögbirt- ingu hans að viðlagðri aðför að lögum. Miðvikudaginn 14. marz 1956. No. 134/1954. Skipaútgerð ríkisins (Ingólfur Jónsson) gegn Núpi h/f, eiganda v/s Ernu, RE 15 (Guðmundur Pétursson hdl.). Dómendur: hæstaréttardómararnir Gizur Bergsteinsson, Árni Tryggvason, Jónatan Hallvarðsson og Þórður Eyjólfsson og Theodór B. Lín- dal prófessor. Bjarglaun. Dómur Hæstaréttar. Áfrýjandi hefur, að fengnu áfrýjunarleyfi 28. júlí 1954, skotið máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 9. ágúst s. á. og gerir þær dómkröfur, að stefnda verði dæmt að greiða hon- um kr. 250.000.00 með 6% ársvöxtum frá 2. desember 1950 til greiðsludags og málskostnað bæði í héraði og fyrir Hæsta- rétti, þar með talinn matskostnað, kr. 2250.00. Loks krefst hann, að ákveðinn verði sjóveðréttur í v/s Ernu til trygging- ar dæmdum fjárhæðum. Stefndi krefst staðfestingar á héraðsdómi og málskostn- aðar fyrir Hæstarétti eftir mati dómsins. 222 Eigi eru að því leiddar sönnur, að bilun sú á v/s Sæbjörgu, sem í héraðsdómi er lýst, stafi aðallega af drætti v/s Ernu, en ætla má, að v/s Sæbjörg hafi reynzt nokkuð við drátt þenna. Samkvæmt þessu og að öðru leyti með skírskotun til raka héraðsdóms þykja björgunarlaunin ásamt kostnaði hæfi- lega ákveðin kr. 75.000.00. Ber að dæma stefnda til greiðslu þessarar fjárhæðar með vöxtum, svo sem í héraðsdómi segir, og svo málskostnaðar bæði í héraði og fyrir Hæstarétti, sem ákveðst kr. 12.000.00. Á áfrýjandi sjóveðrétt í v/s Ernu, RE 15, til tryggingar fjárhæðum þessum. Dómsorð: Stefndi, h/f Núpur, greiði áfrýjanda, Skipaútgerð rík- isins, kr. 75.000.00 með 6% ársvöxtum frá 2. desember 1950 til greiðsludags og kr. 12.000.00 í málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti. Á áfrýjandi sjóveðrétt í v/s Ernu, RE 15, til tryggingar fjáhæðum þessum. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Dómur sjó- og verzlunardóms Reykjavíkur 12. marz 1954. Mál þetta, sem dómtekið var 2. þ. m., hefur Skipaútgerð ríkis- ins, hér í bæ, höfðað fyrir sjó- og verzlunardómi Reykjavíkur með stefnu, út gefinni 20. nóvember 1951, gegn eiganda m/s Ernu, RE 15, Núpi h/f, hér í bænum, til greiðslu björgunarlauna og skaða- bóta, samtals að fjárhæð kr. 250.000.00, auk 6% ársvaxta frá 2. desember 1950 til greiðsludags og málskostnaðar að skaðlausu, Þar með talins matskostnaðar. Enn hefur stefnandi krafizt þess, að viðurkenndur verði sjóveðréttur hans í áðurnefndu skipi til tryggingar dæmdum fjárhæðum. Þá hefur stefnandi stefnt vátryggjanda skipsins, Almennum tryggingum h/f, hér í bænum, til réttargæzlu í málinu, en engar sjálfstæðar kröfur gert á hendur félaginu, og það hefur ekki haft uppi neinar kröfur á stefnanda. Stefndi hefur mótmælt kröfum stefnanda sem allt of háum og krafizt þess, að hann verði aðeins dæmdur til þess að greiða stefn- anda þóknun fyrir smávægilega aðstoð. Þá krefst hann þess, að málskostnaður verði látinn falla niður. Málavextir eru þessir: Fimmtudaginn 30. nóvember 1950 var m/s Erna, RE 15, stödd 223 fyrir sunnan land á leið til Reykjavíkur. Klukkan rúmlega 8 um morguninn stöðvaðist vél skipsins skyndilega og svo snöggt, að naumast gafst tími til þess að taka hana úr tengslum. I. vélstjóri skipsins, sem var í vélarrúmi á þessum tíma, hóf þegar í stað at- hugun á því, af hverju vélbilunin stafaði. Meðal annars voru sótopalokin tekin af, og varð þá vart við reyk, svo og að fremri stimpillinn og strokkurinn var hvort tveggja mjög heitur. Til- kynnti vélstjórinn skipstjóra skipsins þetta, og var þá ákveðið að biðja um hjálp. Þegar vélin bilaði, hafði m/s Erna fokku og skut- segl uppi, og kveðst skipstjórinn hafa ætlað að snúa skipinu upp undir Reykjanes á þessum seglum, en þar sem vindur hafi verið hægur og mikill sjór, hafi þetta ekki tekizt. Hann hafi því tekið það ráð að lóna í norðvestur, en „afdrift“ hafi verið mikil. Á skip- inu var stórsegl, en það hafði ekki verið sett undir. Kl. 9.20 á fimmtudagsmorguninn barst skipstjóra björgunar- skipsins Sæbjargar, sem stödd var í Reykjavík, beiðni frá Slysa- varnafélagi Íslands um það að fara til hjálpar m/s Ernu, er var á reki með bilaða vél suður af Reykjanesi. Kl. 10.00 voru landfest- ar Sæbjargar leystar og haldið af stað. Þar sem móttakari m/s Ernu var bilaður, annaðist Reykjavíkurradio allar orðsendingar milli skipanna. Sæbjörg kom að Ernu kl. 15.20 um daginn ca 7.5 sjómílur suðvestur af Reykjanesi. Hafði Erna þá ekki segl uppi, en skipstjóri hennar kveðst hafa látið fella þau, er til ferða Sæ- bjargar sást, þar sem vindur hafi verið á móti á siglingaleið norð- ur með Reykjanesinu. Greiðlega tókst að koma dráttartaug milli skipanna, og hélt Sæbjörg áleiðis til Reykjavíkur með Ernu í eftirdragi kl. 15.35. Veður var þá NA 3 vindstig, sjór NV 5 og loft skýjað. Um kl. 19.00, er komið var móts við Kirkjuvog, slitn- aði dráttartaugin milli skipanna. Þegar var hafizt handa um að koma nýrri dráttartaug á milli, en um þetta leyti versnaði veðr- ið mjög, jókst vindhraðinn á nokkrum mínútum upp í 12 vindstig af NA með slyddu, særoki og brotsjóum. Þrátt fyrir erfiðar að- stæður tókst von bráðar að koma á aftur dráttarsambandi milli skipanna, en dráttartaugin slitnaði innan skamms. Enn var drátt- artaug komið yfir í m/s Ernu, en skipverjar á henni misstu af dráttartauginni í sjóinn. Meðan þessu fór fram, slógust skipin saman, og við það rifnaði hlífðarjárn upp á nokkru svæði á stjórn- borðsbóg varðskipsins. Hefur kostnaður við viðgerð á þessum skemmdum verið metinn á kr. 250.00 af dómkvöddum mönnum. Sæbjörgu var nú enn siglt að m/s Ernu, og tókst þá að koma dráttartaug milli skipanna og festa hana. Er þessu var lokið, var 2 kl. um 22.00, og hélt Sæbjörg þá með Ernu í eftirdragi á mjög 224 hægri ferð upp undir Reykjanes; siglt var eftir ratsjá. Eftir kl. 22 tók veðrinu heldur að slota, og kl. 24.00 var vindur NA 10, sjór NA 6 og særok. Föstudaginn 1. desember, kl. 1.23, var komið í var suður fyrir Reykjanes, og haldið austur með landinu og lagzt fyrir akkerum vestan til við Grindavík kl. 9.40. Síðan var dráttartaugin frá Sæbjörgu dregin inn, og kom þá í ljós, að hún var að verða ónýt. Lágu nú skipin þarna um hríð. Var á Sæbjörgu hafizt handa um að útbúa dráttartaugar og víra til þess að draga m/s Ernu á til Reykjavíkur. Meðan skipin lágu í vari við Reykjanes, hóf Í. vélstjóri á Ernu athugun á vél hennar að nýju. Tók hann stimpilinn upp, og kom þá í ljós, að í honum var brestur um 4“ að lengd um þumlungi fyrir neðan neðsta þéttihringinn, og tveir þéttihringir voru brotnir. Þá virtist vélstjóranum, að tvö aftari afgasopin á strokknum væru stífluð af sóti. Varaþéttihringir voru í skipinu, og var því hægt að endurnýja hina brotnu hringi. Segist vélstjórinn mundu hafa reynt að gera við vélina, ef engin hjálp hefði borizt, en telur óvíst, að viðgerð hefði tekizt. Laugardaginn 2. desember 1950, kl. 6.05, var akkerum létt við Reykjanes, og hélt Sæbjörg af stað áleiðis til Reykjavíkur með m/s Ernu í togi. Er ferðin hófst, voru engir menn ofan þilja á Ernu og stýri hennar í bakborða, svo að hún leitaði til þeirrar hliðar, en eftir rúmlega % klukkustund var maður settur við stýrið. Ferðin til Reykjavíkur gekk vel, og var Ernu skilað að Grófarbryggju kl. 14.00. Meðan á hjálpinni við m/s Ernu stóð fimmtudaginn 30. nóvember, slitnuðu og eyðilögðust frá Sæbjörgu 3 nýjar 9“ dráttartrossur úr grasi, hver að lengd 30 faðmar. Þá telur stefnandi, að vírar, er Sæbjörg lagði til við dráttinn, hafi skemmzt við tognun. Í óveðrinu að kvöldi hins 30. nóvember erfiðaði Sæbjörg mikið. Varð þá vart við mikinn leka í vélarrúmi og íbúðum skipstjóra og 1. vélstjóra, og jókst lekinn, er á kvöldið leið. Þurfti af þess- um sökum að stöðva aðra ljósavélina, og eldur drapst í miðstöð- inni. Þá virtist yfirbygging skipsins hreyfast til undan sjóum, er á hana komu, og nokkurs leka varð vart við kappa miðskips og dyraumbúnað á klefa I. stýrimanns. Þegar Sæbjörg lagði upp í hjálparleiðangur sinn, var hún í vélarhreinsun, og þegar hún hafði skilað m/s Ernu, var vélar- hreinsuninni haldið áfram. Henni var lokið 9. desember, og hélt Sæbjörg þá til gæzlustarfa, en lítið reyndi á vél skipsins, þar til Sæbjörg lagði af stað áleiðis til Vestfjarða hinn 28. desember. Varð þá vart titrings í stefnisröri og krykkju, sem stefnisflans 225 er skrúfaður í. Bilun þessi var talin svo alvarleg, að skipinu var snúið við til Reykjavíkur til viðgerðar, og var því lagt við Ægis- garð 30. desember 1950, ki. 15.38. Fór síðan fram viðgerð á vél og skipi, og var henni lokið 4. marz 1951. Stefnandi reisir dómkröfur sínar á því, að hér hafi verið um ótvíræða björgun að ræða í merkingu siglingalaganna, og eigi hann því rétt til bjórgunarlauna. Við ákvörðun þeirra beri að taka til- lit til þess, að björgunin hafi tekið langan tíma, verið erfið og Sæbjörg hafi lagt sig og áhöfn sína í töluverða hættu við björg- unina. Þá eigi hann rétt til bóta fyrir skemmdir á dráttartækjum beim, er Sæbjörg hafi lagt til við björgunina, svo og fyrir skemmd- ir á stjórnborðsbógi hennar, er skipin rákust saman. Loks telur stefnandi, að bilun sú, er viðgerðin á Sæbjörgu frá 30. desember 1950 til 4. marz 1951 tók til, hafi orsakazt af mikilli áreynslu á skipið við björgunarstarfið. Beri stefnda því að greiða kostnað við þá viðgerð svo og kaup áhafnar Sæbjargar, meðan á viðgerð. inni stóð. Hefur stefnandi sundurliðað kröfu sína svo: 1. Kostnaður við viðgerð Sæbjargar .......... kr. 50.286.33 2. Laun skipshafnar Sæbjargar, meðan á við- gerð stóð ..........200.00..0 0 —- 82.731.07 3. Bætur fyrir 90 faðma 9“ grastóg .......... — 4.755.00 4. Fyrir skemmdir á vírum .........0..0...... — 1.000.00 5. Viðgerð á stjórnborðsbóg Sæbjargar ........ — 250.00 6. Björgunarlaun ............00.00. 0... 0... — 110.977.60 Samtals kr. 250.000.00 Stefndi heldur því fram og reisir á því kröfur sínar í fyrsta lagi, að hér hafi aðeins verið um smávægilega aðstoð að ræða. Telur hann, að m/s Erna hefði af eigin rammleik getað komizt í höfn á seglum, svo muni og hafa verið unnt að gera við vélarbil- unina á hafi úti. Í öðru lagi telur stefndi sér algerlega óviðkomandi 1. og 2. kröfulið stefnanda hér að framan. Hefur hann mótmælt því ákveð- ið, að bilunin á Sæbjörgu, sem fyrrgreind viðgerð tók til, hafi orsakazt af áreynslu á Sæbjörgu við hjálp hennar við m/s Ernu. Við munnlegan flutning málsins samþykkti stefndi, að honum bæri að greiða stefnanda fjárhæðirnar undir 3. og 5. lið, en mót- mælti hins vegar fjárhæðinni undir 4. lið sem of hárri. En þar sem fjárhæðin, sem stefnandi krefst, virðist ekki ósanngjörn, verð- ur hún tekin til greina. 15 226 Til stuðnings því, að bilunin á Sæbjörgu hafi orsakazt af hjálp hennar við m/s Ernu, hefur stefnandi meðal annars lagt fram skýrslu vélaeftirlitsmanns með viðgerðinni. Segir í skýrslu þess- ari, að skekkja á stefnisröri Sæbjargar geti og hljóti að stafa af óvenjulegri áreynslu á skipið. Þá hefur stefnandi fengið tvo menn dómkvadda til þess að segja álit sitt um, hvort skemmdir, er fram komu á Sæbjörgu og vél á leið hennar til Vestfjarða 30. desember 1950, hafi stafað af áreynslu, er Sæbjörg varð fyrir við hjálp henn- ar við m/s Ernu dagana 30. nóvember til 2. desember 1950. Í niður- stöðu matsgerðar hinna dómkvöddu manna, sem dagsett er 9. júlí 1952, segja þeir, að skemmdirnar muni hafa stafað afóvenju mikilli áreynslu á skipið, „og gæti það hafa átt sér stað, þegar m/s Erna var dregin í höfn um mánaðamótin nóvember— desember 1950“. Hins vegar segir orðrétt í 2. tölulið matsgerðarinnar: „Samkvæmt upplýsingum yfirmanna skipsins opnuðust samskeyti þilfarsplanka og yfirbyggingar að aftan, þegar reyndi á skipið í drætti. Til þess að koma í veg fyrir þetta voru á síðastliðnum vetri sett styrktar- járn ofan á þilfar aftan við dráttarpolla og fram eftir þilfari beggja vegna yfirbyggingar. Járn þessi eru boltuð í þverbita undir þilfari“. Af þessu kemur fram, að bilunar, sams konar og þessarar, er við- gerðin á Sæbjörgu frá 30. desember 1950 til 4. marz 1951 tók til, hefur orðið vart á skipinu, áður en umrædd hjálp þess við m/s Ernu átti sér stað. Þá verður ljóst af hinum tilvitnaða lið mats- gerðarinnar, að búnaður Sæbjargar sem björgunarskips var ekki fyllilega til þess gerður að þola átök af völdum dráttar á öðru skipi á þeim stað, þar sem dráttartaugin var fest Í Sæbjörgu. Má því ætla, að skemmdir á Sæbjörgu hafi getað orðið vegna bessa vanbúnaðar skipsins, en á honum ber stefndi ekki ábyrgð. Þykir að þessu athuguðu eisa að sýkna stefnda af 1. og 2. kröfulið stefn- anða. Svo sem áður hefur verið sagt, lét m/s Erna ekki að stjórn eða var sjálfráð ferða sinna fyrir þeim seglum, er uppi voru og hún hafði undir slegin, er beðið var um hjálp Sæbjargar henni til handa, heldur barst skipið til hafs undan vindi og sjó. Það er allsendis óvíst, að tekizt hefði að gera við vélarbilun skipsins á hafi úti, og alkunnugt er, að allra veðra er von hér við land um hávetur. Verður því að telja, að m/s Erna hafi verið stödd í neyð, er Sæ- björg kom skipinu til hjálpar, og var hjálpin því björgun í merk- ingu siglingalaganna. Samkvæmt skoðunargerð dómkvaddra manna, dags. 14. desem- ber 1950, hefur verðmæti hins bjargaða skips verið metið á kr. 221 394.700.00. Björgunarstarf Sæbjargar tók 52 klukkustundir, og var það sérstaklega erfitt að kvöldi hins 30. nóvember 1950. Verður að fallast á það hjá stefnanda, að Sæbjörg og áhöfn henn- ar hafi verið lögð í nokkra hættu þá um kvöldið, meðan verið var að endurnýja dráttarsambandið milli skipanna. Vátryggingarverð Sæbjargar var kr. 1000.000.00, og rekstrarkostnaður hennar er talinn hafa verið kr. 270.00 á starfsklukkustund árið 1950. Þegar framangreind atriði eru virt svo og annað það, er máli skiptir, þykja björgunarlaun til stefnanda hæfilega ákveðin kr. 66.000.00, og eru þar með taldar fjárhæðirnar í 3.—-5. kröfulið stefnanda. Ber að dæma stefnda til að greiða stefnanda fjárhæð þessa með vöxtum, eins og krafizt hefur verið, svo og málskostn- að, er ákveðst kr. 7.500.00, og er þar með talinn matskostnaður, kr. 2000.00. Þá viðurkennist sjóveðréttur stefnanda í m/s Ernu, RE 15, til tryggingar dæmdum fjárhæðum. Ísleifur Árnason, fulltrúi borgardómara, kvað upp dóm þenna ásamt meðdómsmönnunum Jónasi Jónassyni skipstjóra og Hjálm- ari R. Bárðarsyni skipaverkfræðingi. Dómsorð: Stefndi, h/f Núpur, greiði stefnanda, Skipaútgerð ríkisins, kr. 66.000.00 með 6% ársvöxtum frá 2. desember 1950 til greiðsludags og kr. 7500.00 í málskostnað. Á stefnandi sjó- veðrétt í m/s Ernu, RE 15, til tryggingar fjárhæðum þessum. Dóminum ber að fullnægja innan 15 daga frá lögbirtingu hans að viðlagðri aðför að lögum. Miðvikudaginn 14. marz 1956. Nr. 21/1956. Ákæruvaldið (Ragnar Jónsson) gegn Páli Hallgrímssyni (Egill Sigurgeirsson). Dóminn skipuðu hinir reglulegu dómarar Hæstaréttar. Þjófnaður. Dómur Hæstaréttar. Með skírskotun til forsendna hins áfrýjaða dóms ber að staðfesta hann. 228 Ákærði greiði allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin málflutningslaun skipaðs sækjanda og verjanda fyrir Hæstarétti, kr. 1000.00 til hvors. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Ákærði, Páll Hallgrímsson, greiði allan áfrýjunar- kostnað sakarinnar, þar með talin málflutningslaun skip- aðs sækjanda og verjanda fyrir Hæstarétti, Ragnars Jónssonar og Egils Sigurgeirssonar hæstaréttarlög- manna, kr. 1000.00 til hvors. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur sakadóms Reykjavíkur 9. febrúar 1956. Ár 1956, fimmtudaginn 9. febrúar, var í sakadómi Reykjavíkur, sem haldinn var í hegningarhúsinu af Halldóri Þorbjörnssyni, kveðinn upp dómur í málinu nr. 322/1956: Ákæruvaldið gegn Páli Hallgrímssyni, sem tekið var til dóms sama dag. Með ákæruskjali, út gefnu í dag, er Páll Hallgrímsson sjómaður, Sogabletti 38, nú refsifangi, ákærður fyrir að hafa aðfaranótt 22. eða 23. f. m. brotizt inn í skrifstofu Vélaverzlunar G. J. Fossbergs h/f, Vesturgötu 3, hér í bæ, og tekið þar eina flösku af whisky og eina flösku af spænsku brennivíni og haft á brott með sér. Þykir hann með þessu hafa gerzt sekur um brot gegn 244. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940 (þjófnað). Ákærði ákærist til refsingar, sviptingar réttinda samkvæmt 23. mgr. 68. gr. hegningarlaga og til greiðslu skaðabóta og sakar- kostnaðar. Ákæruskjal þetta er gefið út með heimild í 114. gr. laga nr. 27/1951. Ákærði, sem fæddur er 22. janúar 1932, hefur áður sætt þess- um kærum og refsingum: 1947 1/11 Uppvís að þjófnaði, sendur á upptökuheimili til rann- sóknar. Dr. Símon Jóh. Ágústsson gaf skýrslu. 1949 20/11 Uppvís að þjófnaði. Málssókn felld niður samkvæmt bréfi Dómsmálaráðuneytisins 13/12 1949. 1951 26/1 Rvík. Dómur aukarétiar: 4 mánaða fangelsi, skil- orðsbundið í 2 ár, sviptur kosningarrétti og kjörgengi 229 fyrir brot gegn 244. gr. hegningarlaganna. Skaðabæt- ur Í sama máli kr. 888.00. — 28/2 Rvík. Dómur: 4 mánaða fangelsi, sviptur kosningar- rétti og kjörgengi, fyrir brot gegn 244. gr. hegningar- laganna. 1952 12/1 Rvík. Dómur: 10 mánaða fangelsi, sviptur kosningar- rétti og kjörgengi fyrir brot gegn 110. og 244. gr. hegningarlaganna. 1953 6/3 Rvík. Dómur: 5 mánaða fangelsi, sviptur kosningar- rétti og kjörgengi fyrir brot á 244. gr. hegningar- laganna. 1954 12/1 Rvík. Dómur: 8 mánaða fangelsi, sviptur kosningar- rétti og kjörgengi fyrir brot á 244. gr. hegningar- laganna. — 29/2 Ve. Kærður fyrir spellvirki. Samþ. að greiða 440 kr. skaðabætur. Saksókn felld niður. — 15/6 Rvík. Dómur: 6 mánaða fangelsi, sviptur kosning- arrétti og kjörgengi fyrir brot á 248. gr. hegningar- laganna. 1955 3/9 Rvík. Sátt: 200 kr. sekt fyrir brot á 20. gr. áfengislag- anna. — 12/10 Rvík. Dómur: Fangelsi 4 mánuði, sviptur kosningar- rétti og kjörgengi fyrir brot á 244. gr. hegningarlag- anna. Með játningu ákærða sjálfs, sem er í samræmi við önnur gögn málsins, er sannað, að aðfaranótt 22. f. m. brauzt ákærði inn í skrifstofu Vélaverzlunar G. J. Fossbergs, Vesturgötu 3, hér í bæ. Braut hann rúðu á bakhlið hússins og skreið þar inn. Úr ólæstum skáp í skrifstofunni tók ákærði eina flösku af whisky og eina flösku af spænsku brandy. Annað tók ákærði ekki. Hann fór síðan út sömu leið. Er ákærði var handtekinn hinn 24. janúar, var hann búinn að drekka whiskyið og helminginn af brennivíninu. Samkvæmt þessu hefur ákærði framið verknað þann, er hann er ákærður fyrir og varðar við 244. gr. hegningarlaga. Er refsing hans hæfilega ákveðin fangelsi 6 mánuði. Hann hefur samkvæmt 3. mgr. 68. gr. hegningarlaga unnið til sviptingar kosningarréttar og kjörgengis til opinberra starfa og annarra almennra kosninga. Bjarni Jónsson, forstjóri nefndrar verzlunar, krefst bóta, að upp- hæð 390 kr., þ. e. andvirðis áfengisins, 340 kr., og 50 kr. fyrir rúðu í stað þeirrar, er brotin var. Þessa kröfu ber að taka til greina. Loks ber að dæma ákærða til greiðslu alls sakarkostnaðar. 230 Dómsorð: Ákærði, Páll Hallgrímsson, sæti fangelsi 6 mánuði. Hann er sviptur kosningarrétti og kjörgengi til opinberra starfa og annarra almennra kosninga. Ákærði greiði Bjarna Jónssyni kr. 390.00. Ákærði greiði allan sakarkostnað. Dóminum skal fullnægja með aðför að lögum. Miðvikudaginn 14. marz 1956. Nr. 22/1956. Ákæruvaldið (Ragnar Jónsson) gegn Sigurði Arnbjörnssyni (Egill Sigurgeirsson). Dóminn skipuðu hinir reglulegu dómarar Hæstaréttar. Þjófnaður. Dómur Hæstaréttar. Með skírskotun til forsendna hins áfrýjaða dóms ber að staðfesta hann. Ákærði greiði allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin málflutninslaun skipaðs sækjanda og verjanda fyrir Hæstarétti, kr. 1000.00 til hvors. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Ákærði, Sigurður Arnbjörnsson, greiði allan áfrýjunar- kostnað sakarinnar, þar með talin málflutningslaun skip- aðs sækjanda og verjanda fyrir Hæstarétti, Ragnars Jónssonar og Egils Sigurgeirssonar hæstaréttarlög- manna, kr. 1000.00 til hvors. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. 231 Dómur sakadóms Reykjavíkur 7. febrúar 1956. Ár 1956, þriðjudaginn 7. febrúar, var Í sakadómi Reykjavíkur, sem haldinn var í skrifstofu dómsins af Halldóri Þorbjörnssyni, kveðinn upp dómur í málinu nr. 321/1956: Ákæruvaldið gegn Sig- urði Arnbjörnssyni, sem tekið var til dóms sama dag. Með ákæruskjali, dags. 23. þ. m., er Sigurður Arnbjörnsson, nú refsifangi í hegningarhúsinu hér, ákærður fyrir að hafa þriðju- daginn 27. nóvember f. á. tekið að ófrjálsu og slegið eign sinni á myndavél í húsinu nr. 22 við Suðurgötu, en brot þetta telst varða við 244. gr. laga nr. 19/1940. Krafizt er, að ákærði verði dæmdur til refsingar, réttindasviptingar samkvæmt 3. mgr. 68. gr. hegn- ingarlaga og til greiðslu sakarkostnaðar. Ákærði er fæddur 7. marz 1929. Hann hefur sætt þessum kær- um og refsingum: 1945 18/10 Húnavatnss. Sátt, 50 kr. sekt fyrir ölæði. 1947 3/6 Húnavatnss. Dómur aukaréttar, 15 daga varðhald, skilorðsbundið í 3 ár, og 100 kr. sekt fyrir brot gegn KXKV. kafla hegningarlaganna og 18. gr. laga nr. 33/1935. 1948 6/4 Húnavatnss. Dómur sama réttar, 3 mánaða fangelsi, sviptur kosningarrétti og kjörgengi fyrir brot gegn 244. gr. með hliðsjón af 245. gr. hegningarlaganna. 1948 30/7 Rvík. Sátt, 75 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. — 28/8 Rvík. Sátt, 150 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. — 18/9 Rvík. Dómur aukaréttar, 10 mánaða fangelsi, sviptur kosningarrétti og kjörgengi fyrir þjófnað og áfengis- lagabrot. — 20/9 Rvík. Sátt, 500 kr. sekt fyrir brot gegn 11l.gr.,2.mgr., hegningarlaganna. 1949 2/2 Rvík. Dómur aukaréttar, 4 mánaða fangelsi, sviptur kosningarrétti og kjörgengi fyrir brot gegn 244. gr. hegningarlaganna. 1950 28/1 Keflavík. Sátt, 150 kr. sekt fyrir brot á áfengislögum. — 1/9 Rvík. Dómur, 8 mánaða fangelsi, sviptur kosningar- rétti og kjörgengi fyrir brot gegn 244., 245. og 248. gr. hegningarlaganna. Skaðabætur, kr. 1079.50, í sama máli. 1952 15/3 Rvík. Dómur, 6 mánaða fangelsi, sviptur kosningar- rétti og kjörgengi fyrir brot á 244. og 248. gr. hegn- ingarlaganna. — 12/5 Rvík. Sátt, 75 kr. sekt fyrir brot á 18. gr. áfengis- laganna. 232 — 29/11 Rvík. Dómur, 8 mánaða fangelsi, sviptur kosningar- rétti og kjörgengi svo og rétti til að öðlast ökuskír- teini ævilangt fyrir brot á 244. og 248. gr. hegningar- laganna, áfengislögum og bifreiðalögum. 1953 22/5 Rvík. Dómur sakadóms Reykjavíkur, 8 mánaða fang- elsi, sviptur kosningarrétti og kjörgengi fyrir brot gegn 248. gr. hegningarlaganna. 1954 4/6 Rvík. Dómur sakadóms Reykjavíkur, 3 mánaða fang- elsi, sviptur kosningarrétti og kjörgengi fyrir brot gegn 248. gr. hegningarlaganna. 1955 8/10 Rvík. Kærður fyrir ölvun innanhúss. Fellt niður. Með játningu ákærða og öðrum gögnum er sannað, að hinn 27. september f. á. kom ákærði í húsið nr. 22 við Suðurgötu og hitti Þar fyrir Björn Þorsteinsson sagnfræðing, sem býr þar. Ekki voru þeir kunnugir. Ákærði bauðst til að útvega Birni alls konar smyglaðar vörur, er hann þó ekki hafði yfir neinum að ráða. Ekki fýsti Björn að eiga kaup við hann. Ákærða hafði verið vísað inn í skrifstofu Björns, og fór viðræða þeirra þar fram. Björn brá sér nú frá. Tók ákærði þá myndavél, er var inni í skrifstofunni, og fór burt með hana. Ákærði skýrir svo frá, að hann hafi selt myndavél þessa fyrir 200 kr., en vill eigi nafngreina kaupandann, Eftir að ákærði hafði verið kallaður fyrir rannsóknarlögregluna út af kæru Björns, hafði hann upp á myndavélinni og skilaði Birni og baðst afsökunar á atferli sínu. Björn kveðst hafa keypt umrædda myndavél fyrir nokkrum árum notaða fyrir 700 kr. Hann gerir engar bótakröfur. Ákærði hefur samkvæmt þessu framið brot Það, sem hann er ákærður fyrir og varðar við 244. gr. hegningarlaga, svo sem Í ákæru greinir. Refsing ákærða þykir hæfilega ákveðin fangelsi 4 mánuði. Ákærði nýtur eigi kosningarréttar og kjörgengis til opinberra starfa og annarra almennra kosninga, þar eð hann hefur með fyrri dómum verið sviptur þessum réttindum, en hann hefur nú enn samkvæmt 3. mgr. 68. gr. hegningarlaga unnið til slíkrar réttindasviptingar. Þá ber að dæma ákærða til að greiða allan sakarkostnað. Dómsorð: Ákærði, Sigurður Arnbjörnsson, sæti fangelsi í 4 mánuði. Hann er sviptur kosningarrétti og kjörgengi til opinberra starfa og annarra almennra kosninga. Ákærði greiði allan sakarkostnað. Dóminum skal fullnægja með aðför að lögum. 233 Miðvikudaginn 14. marz 1956. Nr. 33/1956. Hálfdan Ólafsson gegn h/f Skutli. Dóminn skipuðu hinir reglulegu dómarar Hæstaréttar. Kærumál. Um varnarþing. Dómur Hæstaréttar. Með kæru 27. febrúar þ. á., sem barst Hæstarétti 2. þ. m., hefur sóknaraðili kært frávísunardóm, sem upp var kveðinn 25. febrúar þ. á. í héraðsdómsmáli sóknaraðilja gegn varnar- aðilja. Krefst sóknaraðili þess, að hinum kærða dómi verði hrundið og varnaraðilja verði dæmt að greiða kærumálskostn- að eftir mati Hæstaréttar. Frá varnaraðilja hafa hvorki borizt kröfur né greinargerð í málinu. Með skírskotun til forsendna hins kærða dóms ber að stað- festa hann. Þar sem varnaraðili hefur ekki krafizt málskostnaðar, verður hann ekki dæmdur. Dómsorð: Hinn kærði dómur á að vera óraskaður. Dómur sjó- og verzlunardóms Hafnarfjarðar 25. febrúar 1956. Ár 1956, laugardaginn 25. febrúar, var Í sjó- og verzlunardómi Hafnarfjarðar af fulltrúa bæjarfógeta, Kristni Ólafssyni sem sjó- dómsformanni, og meðdómendum, Sigurði Guðnasyni skipstjóra og Birni Helgasyni skipstjóra, upp kveðinn dómur í framan- greindu máli, sem dómtekið var 14. febrúar s.l. Mál þetta er höfðað fyrir sjó- og verzlunardómi Hafnarfjarðar með stefnu, út gefinni 15. apríl s.l., af Hálfdani Ólafssyni, Rauðar- árstíg 22, Reykjavík, gegn útgerðarfélaginu Skutli h/f, Ísafirði, til greiðslu eftirstöðva inneignar vegna vinnu á m/b Ásólfi á vetrarvertíðinni 1954. Fyrir dóminum hefur stefnandi gert þær kröfur, að hinu stefnda hlutafélagi verði gert að greiða stefnanda kr. 6200.00 með 6% ársvöxtum frá 1. júní 1954 til greiðsludags 234 og málskostnað að skaðlausu eftir mati réttarins. Jafnframt er krafizt viðurkenningar á sjóveðrétti í m/b Ásólfi, ÍS 202, til tryggingar tildæmdum kröfum. ; Af hálfu stefnda er krafizt aðallega, að málinu verði vísað frá dómi, en til vara, að stefndi verði sýknaður af öllum stefnukröf- um og honum tildæmdur málskostnaður úr hendi stefnanda eftir mati réttarins. Til ýtrustu vara er þess krafizt, að stefnukröfurnar verði færðar niður til mjög verulegra muna. Frávísunarkrafa stefnda var síðan flutt og að loknum munnleg- um flutningi hennar tekin sérstaklega til úrskurðar eða dóms. Málavextir eru þessir: Þann 26. febrúar 1954 leitaði m/b Ásólfur hafnar hér í Hafnar- firði vegna veðurs. Matsveinn, sem þá var á bátnum, varð eftir í landi, en í stað hans réðst á skipið stefnandinn í máli þessu, Hálf- dan Ólafsson. Var hann síðan matsveinn á skipinu til 1. apríl s.l., að hann gengur af því aftur, er það var statt í Hafnarfirði, og kom þar annar matsveinn í hans stað. Telur stefnandi sér bera í kaup kr.9700.00, en af því séu greiddar kr. 3500.00, en mismuninn, kr. 6200.00, telur hann sig eiga inni, og er það stefnukrafa hans í máli þessu. Af hálfu stefnda er á það bent til stuðnings frávísunarkröfunni, að h/f Skutull eigi lögheimili og varnarþing á Ísafirði og skip félagsins, m/b Ásólfur, sé skrásett þar. Skipið hefði verið gert út frá Ísafirði, og á vertíðinni 1954 hafi aflinn ýmist verið lagður upp í Hafnarfirði eða Ísafirði. Þetta mál hefði því átt að höfða á heimili skipsins eða félagsins, Ísafirði, og hvorki 75. gr. eða niðurlagsákvæði 85. gr. laga nr.85/1936 né önnur lög heimili stefn- anda að víkja þannig frá hinum viðurkenndu varnarþingsreglum. Stefnandi heldur aftur á móti fram, að þar sem ráðningartím- inn hófst í Hafnarfirði og lauk þar og skipið lagði þar upp afla sinn, hafi verið heimilt að höfða mál þetta fyrir sjó- og verzlun- ardómi kaupstaðarins samkvæmt 85. gr., fyrri málslið, sbr. 86. gr. laga nr. 85/1936. Dómurinn getur ekki fallizt á þá skoðun stefnanda, að mál þetta hafi mátt höfða fyrir sjó- og verzlunardómi Hafnarfjarðar, heim- ild til þess sé ekki að finna í lögum nr. 85/1936, 85. sbr. 80. gr. né öðrum greinum þeirra laga, né öðrum lögum. Ber því að taka kröfu stefnda um frávísun máls þessa til greina. Samkvæmt þessari niðurstöðu ber og að gera stefnanda að greiða stefnda málskostnað, er þykir hæfilega metinn kr. 500.00. 235 Því dæmist rétt vera: Máli þessu er vísað frá dómi. Stefnandi, Guðjón Steingrímsson f. h. Hálfdanar Ólafsson- ar, greiði stefnda, Skutli h/f, kr. 500.00 í málskostnað innan fimmtán daga frá lögbirtingu dóms þessa. Mánudaginn 19. marz 1956. Nr. 16/1956. Ásbjörn Magnússon (Jón Þorsteinsson hdl.) gegn Dómsmálaráðherra og fjármálaráðherra f. h. ríkissjóðs (Sigurður E. Ólason). Dóminn skipuðu hinir reglulegu dómarar Hæstaréttar. Ómerking og frávísun. Réttarfarssekt. Sératkvæði. Dómur Hæstaréttar. Áfrýjandi hefur, að fengnu áfrýjunarleyfi 7. febrúar 1956, skotið máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 14. febrúar s. á. Hefur hann fengið gjafsóknarleyfi fyrir Hæstarétti, dags. 14. janúar 1956. Eru dómkröfur hans þær, að honum verði dæmdar bætur úr hendi stefnda að mati dómsins ásamt 6% ársvöxtum frá 9. október 1954 til greiðsludags og svo málskostnaður bæði í héraði og fyrir Hæstarétti, svo sem málið væri eigi gjafsóknarmál. Stefndi krefst þess, að hinn áfrýjaði dómur verði staðfest- ur og áfrýjanda verði dæmt að greiða honum málskostnað fyrir Hæstarétti, eins og málið væri eigi gjafsóknarmál. Í héraðsstefnu 9. október 1954 tjáist áfrýjandi þurfa að höfða mál samkvæmt 3. tl. 154. gr. laga nr. 27/1951 gegn ríkissjóði „til greiðslu miskabóta að mati dómara“. Telur hann, að heimild til að gera kröfu, án þess nokkur fjárhæð sé tiltekin, sé í ákvæði 88. gr. laga nr. 85/1936, þar sem segir, að greina skuli í stefnu „kröfur þær, sem gerðar eru, svo skýrt sem unnt er, svo sem upphæð í krónutali, skaðabætur ótiltekið eða eftir mati“. Bendir áfrýjandi sérstaklega á orðið 236 „ótiltekið“ í ákvæði þessu til stuðnings því að leggja megi dóm á mál hans, þótt hann hafi eigi krafizt tiltekinnar fjárhæðar. Áður en lög nr. 85/1936 voru sett, hafði það um langan aldur verið meginregla íslenzks dómskaparéttar, að dómhæf er sú fjárkrafa ein, er fjárhæð hennar er tiltekin. Í 15. gr. tilskipun- ar 15. ágúst 1832, er gilti fram til þess að lög nr. 85/1936 tóku gildi, var þessi regla orðuð svo: „þannig á, ef það“, þ. e. málið, „viðvíkur skuldakröfu, hennar upphæð að ákveðast“. Meginregla þessi hefur um mjög langan tíma gilt í löndum, sem hafa líka lögskipan og Ísland. Í athugasemdum við 88. gr. frumvarps áðurnefndra laga frá 1936 segir: „Ákvæði greinar þessarar eru í samræmi við gildandi reglur og eðli málsins, sbr. tilsk. 15. ágúst 1832, 5. gr.“. Skýra verður 88. gr. laga nr. 85/1936 til samræmingar við nefnda meginreglu þannig, að orðið „ótiltekið“ eigi einungis við, er stefna verð- ur, áður en unnt er að tiltaka kröfuhæð, svo sem þá er máls- höfðunarfrestur er að lokum kominn, enda sé krafa um ákveðna fjárhæð höfð uppi í málinu, svo fljótt sem kostur er, og eigi síðar en fyrir munnlegan málflutning eða fyrir lok skriflegs málflutnings. Í máli því, er hér liggur fyrir, mátti áfrýjandi þegar í stefnu gera kröfu um tiltekna fjár- hæð. Þar sem hann hefur eigi gert það, eru kröfur hans ódóm- hæfar, og verður því að ómerkja hinn áfrýjaða dóm og með- ferð málsins í héraði, að öðru en varðar málskostnað, og vísa málinu frá héraðsdómi. Eftir þessum úrslitum verður að dæma áfrýjanda til að greiða stefnda málskostnað fyrir Hæstarétti, sem ákveðst kr. 3000.00. Málssóknarlaun skipaðs talsmanns áfrýjanda fyrir Hæsta- rétti, kr. 1000.00, greiðist úr ríkissjóði. Áfengisflutningur sá, sem í máli þessu greinir, var þess eðlis, að lögreglumönnum og dómara var rétt og skylt að rannsaka hann ýtarlega. Við rannsóknina var eigi beitt nein- um harðræðum né hún framkvæmd á særandi eða móðgandi hátt, og áfenginu var ekki haldið lengur í vörzlum lögregl- unnar en nauðsyn bar til vegna rannsóknar málsins. Krafa áfrýjanda um bætur úr ríkissjóði var því algerlega að ófyrir- synju, og þykir rétt samkvæmt 2. tl. 1. mgr. 188. gr. laga nr. 237 85/1936 að sekta hann fyrir bersýnilega tilefnislausa máls- höfðun. Þykir sektin hæfilega ákveðin kr. 600.00, er renni í ríkissjóð, og komi varðhald 4 daga í stað sektar, verði hún eigi greidd innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Dómsorð: Ákvæði hins áfrýjaða dóms um málskostnað eiga að vera óröskuð. Að öðru leyti á hinn áfrýjaði dómur og svo málsmeðferð í héraði að vera ómerk, og vísast málinu frá héraðsdómi. Áfrýjandi, Ásbjörn Magnússon, greiði stefnda, dóms- málaráðherra og fjármálaráðherra f. h. ríkissjóðs, máls- kostnað fyrir Hæstarétti, kr. 3000.00. Málssóknarlaun skipaðs talsmanns áfrýjanda fyrir Hæstarétti, Jóns Þorsteinssonar héraðsdómslögmanns, kr. 1000.00, greiðist úr ríkissjóði. Áfrýjandi greiði kr. 600.00 sekt í ríkissjóð, og komi varðhald 4 daga í stað sektar, ef hún verður eigi greidd innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Sératkvæði hæstaréttardómaranna Gizurar Bergsteinssonar og Árna Tryggvasonar. Vínflutningur sá, er í málinu greinir, var þess eðlis, að full ástæða var til þeirra aðgerða lögreglumanna og dómara, sem lýst er í héraðsdómi. Aðgerðir þessar voru heldur ekki framkvæmdar á óviðurkvæmilegan hátt. Höfðun skaðabóta- máls þessa af hálfu áfrýjanda verður því að teljast svo ber- sýnilega tilefnislaus, að átöluvert er, en hins vegar þykir ekki ástæða til að beita fésekt. Að öðru leyti erum við samþykkir forsendum og niður- stöðu hæstaréttardómsins. Dómur bæjarþings Akureyrar 15. ágúst 1955. Mál þetta, sem dómtekið var 20. júlí s.l., hefur Ásbjörn Magnús- son bifreiðarstjóri, Aðalstræti 17, Akureyri, samkvæmt heimild í 238 3. tl. 154. gr. laga nr. 27/1951 höfðað fyrir bæjarþingi Akureyrar með stefnu, út gefinni 9. október 1954, gegn dómsmálaráðherra og fjármálaráðherra f. h. ríkissjóðs til greiðslu miskabóta að mati dómara auk 6% vaxta af þeirri upphæð frá útgáfudegi stefnu til greiðsludags. Bótakröfu sína reisir stefnandi á 151. gr. sbr. 1. mgr. 155. gr. laga nr. 27/1951, en hann telur sig hafa orðið að þola handtöku, hald á munum og leit að tilefnislausu og án þess að heimild til slíkra aðgerða væri fyrir hendi í sambandi við réttarrannsókn, sem beindist gegn honum og nokkrum öðrum mönnum, út af flutningi áfengis með m/b Drífu frá Siglufirði til Akureyrar hinn 1. júní 1954. Kveður stefnandi sig hafa orðið fyrir hneisu, álitsspjöllum og óþægindum að ósekju vegna þessara aðgerða. Þá hefur stefnandi krafizt málskostnaðar að mati dómara, eins og málið væri eigi gjafsóknarmál, en honum hefur samkvæmt réfi Dómsmálaráðuneytisins, dags. 17. ágúst 1954, verið veitt gjafsókn í málinu fyrir héraðsdómi. Hinn reglulegi dómari, Frið- jón Skarphéðinsson bæjarfógeti, vék sæti í málinu með úrskurði, upp kveðnum 8. nóvember 1954. Með bréfi Dómsmálaráðuneyt- isins, dags. 2. desember 1954, var svo Ari Kristinsson fulltrúi skipaður til þess að fara með málið og dæma það. Stefndu, dómsmálaráðherra og fjármálaráðherra f. h. ríkissjóðs, hafa krafizt sýknu af öllum kröfum stefnanda og málskostnaðar að mati dómara. Sáttatilraun reyndist árangurslaus. Maálavextir eru, eftir því sem fram hefur komið, þessir: Mánudaginn 31. maí 1954, klukkan 6 e. h., fór stefnandi ásamt félögum sínum, þeim Höskuldi Helgasyni, Garðari Svanlaugssyni, Vernharði Sigursteinssyni og Sigurbjarna Zakaríassyni, sem allir eru atvinnubifreiðarstjórar á Bifreiðastöð Oddeyrar á Akureyri, á m/b Drífu, sem er 4 smálesta bátur og hefur ganghraða rúmar 8 mílur, frá Akureyri áleiðis til Héðinsfjarðar. Bátinn Drífu keypti stefnandi og ofangreindir bifreiðastjórar ásamt Sverri Jónssyni, bifreiðastjóra á B.S.O., af Útgerðarfélagi K.E.A. h/f, Akureyri, hinn 25. febrúar 1954 fyrir kr. 35.000.00. Stefnandi og bifreiðastjórarnir Sigurbjarni Zakaríasson, Stefán Helgason og Ólafur Þorbergsson áttu trillubát í nokkur ár, en seldu hann, skömmu áður en m/b Drífa var keyptur. Til Héðinsfjarðar kom stefnandi og félagar hans um klukkan 10 um kvöldið. Höfðu þeir árabát aftan í m/b Drífu. Í Héðins- firði lágu þeir við um nóttina og fram á næsta dag og stunduðu silungsveiði. 239 Félagar stefnanda segja, að hann, stefnandi, hafi séð um veiði- leyfi fyrir þá félaga í Héðinsfirði. Stefnandi segir, að það hafi ekki náðst í neinn á Siglufirði, sem veiðina gat leyft, en tengdafaðir sinn hafi talað við konu eins veiðiréttareigandans, og hafi hún hvorki leyft eða bannað þeim veiðina, en talið víst, að hún myndi þeim heimil og að allir veiddu í Héðinsfirði átölulaust. Leyfði kona þessi, að sögn stefnanda, þeim afnot af skipbrotsmannaskýlinu í Héðinsfirði, en hún er formaður slysavarnardeildarinnar. Stefnandi segir, að tengda- faðir sinn hafi ekki beinlínis borið þeim félögum þau orð, að beim væri heimil veiðin endurgjaldslaust. Ekki munu þeir hafa verið krafðir um greiðslu fyrir veiðina. Samkvæmt vottorði Eiríksínu Ásgrímsdóttur, Siglufirði, hefur hún ekki leyft neinum að veiða í Héðinsfirði, enda kveðst hún ekkert leyfi hafa til þess. Ásgrímur Sigurðsson, Siglufirði, vottar, að hann hafi ekki leyft neinum frá Akureyri að veiða silung eða annan fisk í Héðinsfirði og enginn fái veiðileyfi hjá sér, nema skriflegt, og fyrir það sé greitt um leið. Árni Jónsson, Ólafsfirði, vottar f. h. þeirra, sem tekið hafa 1% jörðina Vík í Héðinsfirði á leigu, að enginn þeirra hafi leyft nokkrum manni frá Akureyri eða Eyjafirði rétt til veiði fyrir landi nefndrar jarðar. Verður því að telja, að stefnandi hafi ekki haft leyfi til að veiða í Héðinsfirði. Um ki. 2 e. h. þriðjudaginn 1. júní fór Höskuldur Helgason, félagi stefnanda, einn á m/b Drífu til Siglufjarðar til áfengiskaupa fyrir þá bátsfélaga, að undanskildum Sigurbjarna Zakaríassyni. Til Siglufjarðar kom Höskuldur um kl. 3 e. h. Keypti hann í áfengisverzluninni þar, að eigin sögn, áfengi fyrir kr. 19.080.00, og var því ekið um borð í Drífu. Hélt Höskuldur síðan til Héðins- fjarðar og hafði þar skamma viðdvöl. Til Akureyrar komu þeir félagar klukkan að ganga 11 um kvöldið og lögðu bátnum utan á þrjú skip, sem lágu í skipakvínni. Höfðu þeir rétt lokið við að binda bátinn og kastað veiðinni og dóti sínu upp í næsta skip, þegar Sigurður M. Helgason bæjarfógetafulltrúi kom til þeirra ásamt þremur lögregluþjónum. Kvaðst fulltrúinn ætla að láta leita í bátnum. Voru honum þá fengnir lyklarnir, og leit strax hafin. Fannst áfengið þegar, enda var það ekki falið, og tilkynnti fulltrúinn þeim, að lögreglan myndi taka það í sínar vörzlur. Segir Höskuldur Helgason, að einn þeirra félaga hafi haft orð á því, hvort ekki væri betra að fara niður á Tangabryggju og skipa víninu þar upp, því það væri þægilegra þar og minna áberandi. Hafi fulltrúinn fallizt á þetta, og fóru þeir félagar, að undanskild- 240 um Sigurbjarna Zakaríassyni, sem fékk að vera eftir og sjá um veiði þeirra félaga og dót, með bátnum ásamt tveimur lögreglu- þjónum niður að Tangabryggju. Fulltrúinn og þriðji lögreglu- þjónninn komu þangað í lögreglubifreiðinni. Við Tangabryggju var víninu síðan skipað upp úr m/b Drífu og það sett í lögreglu- bifreiðina og þeim félögum sagt að fylgja öllum með upp á lög- regluvarðstofu. Stefnandi segir, að þeir félagar hafi ætlað að fá sér sendlabif- reið til að keyra áfengið úr bátnum og ekki ætlað sér að nota eigin bifreiðar til þess. Hins vegar hafi ekki verið farið að tala um það, hvernig áfengið skyldi flutt í land eða hvenær. Höskuldur Helgason segir, að það hafi ekki verið ætlunin að skipa áfenginu strax upp úr bátnum, heldur hafi átt að gera það síðar í kyrrþey og þannig, að sem minnst á því bæri. Ekki hafi verið ráðið, hvar áfenginu skyldi skipað upp. Margt manna hafi verið á bryggju, þegar Drífa kom til Akureyrar. Vernharður Sigursteinsson segir, að það hafi ekki staðið til að taka áfengið strax upp úr bátnum við komu hans til Akureyrar, og gerir ráð fyrir, að það hafi þótt of áberandi að gera það Í skipa- kvínni, en kveðst þó ekki muna, að um það hafi verið talað eða það áður ákveðið, hvenær áfengið skyldi tekið upp úr bátnum. Þá kveðst hann ekki vita, hvort ætlunin hafi verið að geyma áfengið í bátnum um nóttina og taka það þaðan síðar. Álítur hann, að þeir myndu hafa notað sendlabifreiðar við flutninginn. Garðar Svanlaugsson segir, að þeir félagar hafi ekkert um það talað, hvenær áfengið skyldi tekið úr bátnum. Heldur hann, að bað hafi verið meiningin að láta eigendurna sjálfa ná í áfengið um borð í m/b Drífu. Um það hafi ekkert verið talað, að áfenginu yrði uppskipað þannig, að sem minnst á því bæri. Kvaðst hann ekkert um það hafa hugsað og taldi áfengið „alveg frjálst“. Höskuldur Helgason segir í skýrslu sinni, dskj. nr. 4, að þeir félagar hafi verið látnir bíða í um hálfa klukkustund á lögreglu- varðstofunni, á meðan lögreglan taldi vínflöskurnar, en þeir ekki látnir fylgjast með talningunni. Á þessum tíma hafi þeir félagar óskað þess að fá að hringja heim til sín, en því verið neitað af lögreglumanni, en leyft síðan af rannsóknardómaranum. Sigurður M. Helgason fulltrúi hóf rannsókn þá, sem beint var gegn stefnanda og félögum hans 1. júní 1954. Er sakadómur Ak- ureyrar settur á lögregluvarðstofunni á Akureyri og fyrir tekið: „Rannsókn vegna gruns um brot á áfengislögum“. Getur rann- sóknarðdómarinn þess, að þann sama dag hafi fulltrúi bæjarfóget- ans á Siglufirði hringt í bæjarfógetann á Akureyri og tjáð hon- 241 um, að báturinn Drífa hafi farið frá Siglufirði um daginn með ná- lægt 20 kassa af áfengi. Fylgdist rannsóknardómarinn síðan með bátnum og var viðstaddur með þremur lögregluþjónum, þegar báturinn lagðist að bryggju, og hóf þá leit í bátnum að áfengi, með því, eins og bókað er, „að flutningar þessir þóttu tortryggi- legir og ekki vissa fyrir, hvaðan áfengið væri fengið“. Við leit fundust 210 flöskur af áfengi, og reyndist það allt með merki áfengisverzlunarinnar, en áfengið var flutt til rannsóknar á lög- regluvarðstofuna. Í rétti upplýstist, að flöskurnar, sem í bátnum voru, voru 212, með því að tvær flöskur voru í tösku Höskuldar Helgasonar, en þær hafði lögreglan ekki tekið. Klukkan 23.10 mætir Höskuldur Helgason í réttinum, en hann er fyrstur yfirheyrður af þeim félögum. Eigi verður af rannsókn- inni séð, hvað klukkan var, þegar rannsóknardómarinn kom niður að m/b Drífu við bryggjuna, en samkvæmt skýrslu Höskuldar Helgasonar var klukkan að ganga 11 um kvöldið, þegar þeir fé- lagar komu til Akureyrar. Stefnandi mætir í réttinum klukkan 23.55 og víkur þaðan klukkan 00.15 þann 2. júní. Rannsóknin gagnvart stefnanda sjálf- um hefur því tekið í mesta lagi 2% klukkustund. Fyrir réttinum (sakadómi) gerir Höskuldur Helgason þannig grein fyrir áfengiskaupunum, að fyrir stefnanda, Garðar og Vern- harð hafi hann keypt 128 flöskur, og hefur því sjálfur haft með 84 flöskur að gera. Nafngreinir Höskuldur í réttinum fimm bif- reiðastjóra, sem hann kveðst hafa keypt áfengi fyrir, samtals 46 flöskur. Fyrir sjálfan sig og hina aðra kveðst hann hafa keypt hitt, samtals 38 flöskur. Stefnandi segir í réttinum, að hann hafi sjálfur með 50 flöskur að gera. Af því hafi hann keypt fyrir sjálfan sig 24 flöskur, en 26 flöskur hafi hann keypt fyrir hina og aðra, þar af 10 flöskur fyrir föður sinn. Þá nafngreinir hann mann, sem hann kveðst hafa keynt fyrir 6 flöskur af áfengi, svo og segist stefnandi hafa keypt 8 flöskur fyrir mann, sem hann neitar að gefa upp. Síðar segir stefn- andi Í réttinum, að hann hafi átt 2 flöskur auk hinna 24 flaskna, sem áður getur, eða samtals 26 flöskur. Samkvæmt þessu vantar 2 flöskur, sem ekki er gerð grein fyrir, og virðist því stefnandi hafa átt sjálfur 28 flöskur. Stefnandi neitar því að hafa ætlað að leggja á áfengið, sem hann keypti fyrir aðra, en segir, að hann hafi ætl- að að leggja flutningsgjaldið, kr. 5.00, á flöskuna. Neitar stefn- andi því að hafa ætlað að selja áfengið, sem hann keypti fyrir sjálfan sig, og segist hafa ætlað að eiga það til eigin notkunar, en 16 242 ekki selja það. Síðan segir stefnandi, að flutningsgjaldið hafi átt að ganga til félagsins, sem á bátinn. Undir flutningi málsins er það upplýst, að stefnandi og félagar hans kröfðust þess, að lógreglan skilaði áfenginu um borð í m/b Drífu, og neituðu að taka það sjálfir á lögregluvarðstofunni. Um ki. 15 hinn 4. júní 1954 tilkynnir rannsóknardómarinn til Bifreiðastöðvar Oddeyrar, að áfenginu yrði skilað, og var það gert skömmu síðar. Var stefnandi staddur á bifreiðastöðinni, þeg- ar boðin komu um það, hvenær skila ætti áfenginu. Vitnið Kristján Hallgrímsson, ljósmyndari á Akureyri, tók myndir af þeim atburði, þegar lögreglan afhenti áfengið um borð í Drífu, og birtist sú mynd í Tímanum 9. júní 1954 að tilhlutan ljósmyndarans, að hans sögn, sem einnig kveðst hafa skrifað fréttatextann, sem fylgir myndinni. Aðra mynd tók hann af af- hendingu áfengisins, og mun hún tekin við lögregluvarðstofuna. Þriðju myndina tók ljósmyndarinn af stefnanda og félögum hans um borð í m/b Drífu skömmu eftir afhendingu áfengisins. Segir ljósmyndarinn, að Vernharður Sigursteinsson, Höskuldur Helgason og Garðar Svanlaugsson hafi keypt af sér myndir af atburðum þessum. Viðurkennir Vernharður að hafa keypt þessar myndir af Kristjáni, en minnist þess ekki, að Höskuldur eða Garð- ar hafi verið með honum, þegar hann keypti þær. Þrjár myndir, sem ljósmyndarinn tók, voru festar upp í her- bergi bifreiðastjóranna á B.S.O., sbr. dskj. nr. 24 og 25. Mynd- irnar sjást úr aðalafgreiðslunni, ef hurð bifreiðastjóraherbergis- ins er opin. Fyrir neðan myndirnar var prentuð áletrun, „Komið og skemmtið ykkur“, og þar fyrir neðan var skrifaður miði „Um borð í Drífu“. Áletrunin „Komið og skemmtið ykkur“ hafði verið rifin niður, skömmu áður en myndirnar á dskj. nr. 24 og 25 voru teknar. Ekki er vitað, hver það gerði, né heldur, hver hengdi myndirnar upp. Ljósmyndarinn kveðst hafa tekið myndirnar fyrir sjálfan sig. Kveðst hann, áður en myndirnar voru teknar, hafa beðið báts- verjana á m/b Drífu að láta sig vita, hvenær afhending áfengis- ins færi fram, og þeir verið fúsir til þess. Segir ljósmyndarinn, að á sig hafi verið hringt frá B.S.O., rétt áður en áfenginu var skilað, og honum sagt, hvenær afhendingin færi fram. Kveðst hann hafa fengið sér bifreið og heldur, að það hafi verið bifreiðin A 600, eign Vernharðs Sigursteinssonar. Neitar Vernharður því að hafa ekið honum í þetta sinn, en segir ekki útilokað, að honum hafi verið ekið í sinni bifreið. Stefnandi og félagar hans neita því að hafa tilkynnt Kristjáni, hvenær afhenda ætti áfengið, og 243 því neitar og afgreiðslumaðurinn á B.S.O. Er því eigi vitað, hver það gerði. Upplýst er, að m/b Drífa fór til Siglufjarðar í maí 1954. Stefn- andi var eigi með í þeirri för. Höskuldur Helgason segir, en hann var með í þeirri för, að þá hafi þeir, sem með voru, keypt um helmingi minna áfengi en í förinni 1. júní. Þá er það upplýst og viðurkennt af stefnanda, að m/b Drífa hafi komið til Dalvíkur í marz 1954, og var stefnandi með í þeirri för Drífu. Samkvæmt vottorði tveggja tollvarða, sem með Reykja- fossi voru í eftirlitsferð í marz 1954, var Reykjafoss á Dalvík 11. marz 1954. Í þessari ferð Reykjafoss til landsins fannst tölu- vert af smygluðu áfengi, sbr. dskj. nr. 23. Bæjarfógetinn á Akureyri vottar á dskj. nr. 3, að rannsókn sú, sem hafin var samkvæmt heimild í 19. gr. áfengislaganna þann 1. júní 1954 og beindist gegn stefnanda og félögum hans vegna gruns um ólöglega meðferð áfengis í sambandi við flutning á all- miklu áfengismagni frá Siglufirði til Akureyrar með m/b Drífu, hafi verið niður felld að svo stöddu, þar sem ekki þótti leitt í ljós, að ólöglegt athæfi hefði átt sér stað í sambandi við nefnt áfengi. Atburðir þessir leiddu til nokkurra blaðafregna og blaðaskrifa, eins og skjöl málsins sýna. Hvergi er þó getið um nöfn þeirra Drífufélaga. - Því er haldið fram af hálfu stefnanda, að rannsóknin gegn hon- um og félögum hans hafi leitt, svo sem ljóst sé, fyrst í stað til Ýmissa villandi og ófrægjandi blaðafregna, sem líklega eigi rót sína að rekja að einhverju leyti til lögreglunnar á Akureyri, sem veitt hafi fregnriturum blaðanna upplýsingar. Þessu er algerlega mótmælt af hálfu stefndu. Vitnið Jón Benediktsson yfirlögregluþbjónn, sem bókaði það, sem gerðist í réttarhöldunum á lögregluvarðstofunni 1. júní, minn- ist þess ekki, að þar hafi þá verið neinn óviðkomandi. Minnist hann þess, að umtal varð á milli lögregluþjónanna strax eftir réttar- höldin að hafa ekkert orð á viðburðum næturinnar, enda gerðu þeir ráð fyrir meiri og ýtarlegri réttarhöldum. Morguninn eftir Vakti það strax athygli hans, að hann var stanzaður hvað eftir annað af óviðkomandi mönnum, sem vissu meira og minna um, hvað gerzt hafði, og taldi hann víst, að þessar upplýsingar hefðu þeir fengið frá skipverjum á m/b Drífu eða heimilum þeirra. Hinar villandi frásagnir blaðanna segir yfirlögregluþjónninn hafi einnig styrkt sig í þeirri trú, að upplýsingarnar gætu ekki verið frá lögreglunni. Segir hann, að þegar frá hafi liðið, megi vera, 244 að hann hafi verið spurður af einhverju af blöðunum, hvað rétt væri í máli þessu, og telur þá ekki útilokað, að hann hafi svarað því rétta, þótt hann reki ekki minni til sérstakra samtala. Eins og áður er sagt, reisir stefnandi bótakröfu sína á löl. gr. sbr. 1. mgr. 155. gr. laga nr. 27/1951. Telur hann sig hafa orðið að þola handtöku, leit og hald á munum að tilefnislausu og án þess, að heimild til slíkra aðgerða væri fyrir hendi í sambandi við áður um getna réttarrannsókn. Telur stefnandi sig hafa orðið fyrir hneisu, álitsspjöllum og óþægindum að ósekju vegna þessara aðgerða. Stefnandi heldur því fram, að rannsóknin hafi verið til- efnislaus og öll lögmælt skilyrði til hennar brostið. Átengið hafi allt verið löglegt, og lögreglan hafi vitað það, áður en rannsóknin hófst, að það var frá áfengisverzluninni á Siglufirði. Áfengi þaðan sé aldrei ólöglegt. Í 19. gr. áfengislaga nr. 58/1954 sé engin heim- ild til þessarar rannsóknar. Grunur um brot á áfengislögum hafi ekki verið fyrir hendi. Telur stefnandi því, að skilyrði 1. tl. 151. gr. laga nr. 27/1951 til bóta séu samkvæmt framanrituðu fyrir hendi, þ. e. að lögmælt skilyrði til aðgerðanna hafi brostið. Þá er því af hálfu stefnanda haldið fram, að ekki hafi verið nægilegt tilefni til rannsóknarinnar og ekkert tilefni til að halda áfenginu í 2 sólarhringa. Það sé ekki af lögreglunnar hálfu hafin rannsókn út af flutningi áfengis með flugvélum eða í pósti, þótt vitað sé, að um mikið magn sé að ræða. Það er hins vegar viðurkennt af umboðsmanni stefnanda, að aðgerðirnar (rannsóknin) hafi verið framkvæmdar á hógværan og kurteisan hátt og þær því ekki í sjálfu sér framkvæmdar þann- ig, að hættulegt, særandi eða móðgandi mætti teljast. Rannsóknin hafi hins vegar vakið athygli og verið til leiðinda og óþæginda fyrir stefnanda. Stefndu byggja sýknukröfu sína á því, að lögmælt skilyrði til aðgerðanna hafi verið fyrir hendi og þær framkvæmdar af fyllstu kurteisi og tillitssemi til þeirra, sem þeim var beint gegn. Héimild til aðgerðanna sé í 2. mgr. 19. gr. laga nr. 58/1954. Það hafi verið vitað, að bátur stefnanda og félaga hans hafi verið með allmiklar áfengisbirgðir. Kaup og sala áfengis sé að lögum mikl- um hömlum háð. Löggæzlumönnum beri að lögum rík skylda til að fylgjast með og rannsaka það, sem í þessu sambandi virðist grunsamlegt. Þar sem þetta hafi verið önnur ferð bátsins með all- mikið áfengismagn, hafi verið mun meiri ástæða til rannsóknar- innar. Þá mótmæla stefndu því sem röngu, að villandi eða ófrægj- andi blaðafregnir hafi af völdum lögreglunnar komizt á kreik um málið eða að lögreglan beri ábyrgð á slíkum fréttaflutningi. 245 Því er eindregið mótmælt af stefndu, að gerðir lögreglunnar og rannsóknardómara hafi leitt til umtals, ámælis eða leiðinda fyrir stefnanda, sem skylt sé að bæta honum sem miska. Þar eð fyllsta heimild hafi verið til aðgerðanna og þær framkvæmdar á löglegan og viðeigandi hátt, geti ekki verið að ræða um skaðabótakröfu á hendur ríkissjóði vegna slíks miska. Áfengisflutningar inn á hér- aðsbannsvæði séu mjög í flimtingum hafðir og um þá skrifað í blöðum, jafnvel þótt neytendur láti senda sér áfengið í pósti, sbr. dskj. nr. 18 og 19. Þá halda stefndu því fram, að flutningur áfengis- ins með Drífu myndi hafa komizt í hámæli og leitt til ámælis og leiðinda fyrir hlutaðeigendur, eins fyrir því þótt lögreglan hefði ekki látið málið til sín taka. Rannsóknin gegn stefnanda hafi verið niður felld að svo stöddu, þar sem ekki þótti leitt í ljós með henni, að ólöglegt athæfi hefði átt sér stað. Það, að sök sannast ekki við rannsókn, nægi út af fyrir sig ekki til þess að skapa ríkissjóði skaðabótaskyldu, ef heimild sé til rannsóknarinnar og hún framkvæmd á löglegan og viðeigandi hátt, svo sem verið hafi í þessu tilfelli. Stefnandi reisir bótakröfu sína á 151. gr. laga nr. 27/1951, eins og áður er sagt. Samkvæmt þeirri grein má dæma bætur fyrir handtöku, leit á manni, rannsókn á heilsu manns og aðrar að- gerðir, sem hafa frelsisskerðingu í för með sér, aðrar en gæzlu- varðhald og refsivist, svo og fyrir leit í húsum og hald á munum: 1. Ef lögmælt skilyrði hafa brostið til slíkra aðgerða. 2. Ef ekki hefur verið, eins og á stóð, nægilegt tilefni til nefndra aðgerða eða þær hafa verið framkvæmdar á óþarflega hættuleg- an, særandi eða móðgandi hátt. Leit var gerð í bát stefnanda og félaga hans og hald lagt á 210 flöskur af áfengi, sem þar fannst, og það flutt á lögregluvarð- stofuna til rannsóknar. Var áfengið í vörzlum lögreglunnar og rannsóknardómara í um 64 klukkustundir. Rannsóknin, hvað stefnanda sjálfan snertir, tók 2% klukkustund í mesta lagi. Er þá að athuga, hvort lögmæt skilyrði hafi brostið til rann- sóknarinnar og aðgerða lögreglunnar. Bæjarfógetinn á Akureyri segir, að rannsóknin hafi verið hafin samkvæmt heimild í 19. gr. áfengislaganna. Í 2. mgr. 19. gr. laga þessara segir m. a., að menn með lögreglu- valdi hafi vald til að hefja lögreglurannsókn gegn þeim, sem staðn- ir eru að broti á áfengislögunum eða grunaðir eru um brot. Þeir hafa vald til að rannsaka flutningatæki, svo sem skip, báta, bif- reiðar, vagna o. s. frv. og stöðva þau, meðan á rannsókn stendur. 246 Í 2. mgr. 13. gr. laga um tollheimtu og tolleftirlit nr. 63/1937 segir m. a., að skip, sem koma frá innanlandshöfnum eða af fisk- veiðum, skuli, ef tolleftirlitsmenn telja þess Þörf, háð sömu regl- um og aðkomuskip, og skulu þá tolleftirlitsmenn, þegar þeir koma á skipsfjöl, tilkynna skipstjóra eða þeim, sem þar er í hans stað, að framkvæma eigi eftirlit á sama hátt og með aðkomuskipum. Þá athugast það, að rannsóknardómarinn var viðstaddur leit- ina í bát stefnanda og félaga hans og stjórnaði henni og stefnandi eða félagar hans mótmæltu því ekki, að leitin væri gerð, og var því ekki þörf dómsúrskurðar. Verður því með tilvísun til nefndra lagagreina og samkvæmt ofanrituðu að álíta, að lögmælt skilyrði hafi verið fyrir hendi til aðgerðanna. Er þá næst að athuga skilyrði 2. tl. 151. gr. og þá fyrst, hvort ekki hafi verið, eins og á stóð, nægilegt tilefni til aðgerðanna. Bæjarfógetinn á Akureyri vottar, að rannsókn hafi verið hafin vegna gruns um ólöglega meðferð áfengis í sambandi við flutn- ing á allmiklu áfengismagni frá Siglufirði til Akureyrar með m/b Drífu. Rannsóknardómarinn tekur fram, að flutningar þessir hafi þótt tortryggilegir og ekki vissa fyrir, hvaðan áfengið væri fengið. Áfengisflutningarnir með Drífu í maí og 1. júní 1954 vöktu athygli lögreglunnar á Siglufirði, sbr. dskj. nr. 16 og 17. Lög- regluþjónn, Ólafur Jóhannsson, Siglufirði, veitir því sérstaka eftirtekt, að um borð í bátnum Drífu í maíferðinni voru tómir pappakassar af sömu gerð og þeir, sem áfengisverzlunin notar undir áfengi, sem sent er úr bænum. Þá voru tómir pappakassar undan áfengi einnig með í 1. júní ferð Drífu. Fulltrúi bæjarfógetans á Siglufirði lætur þess getið í símtali sínu við bæjarfógetann á Akureyri, að sami bátur, þ. e. Drífa, hefði þá fyrir skömmu farið aðra slíka ferð með sams konar farm. Það verður að teljast upplýst, að m/b Drífa hafi komið á Dalvík 11. marz 1954, þegar Reykjafoss var þar, en í þeirri ferð Reykja- foss fannst töluvert af smygluðu áfengi. Höskuldur Helgason telur, að í fyrri ferð m/b Drífu í maí- mánuði hafi verið keypt um helmingi minna magn en í síðari ferðinni. Stefnandi var að vísu ekki með í hinni fyrri ferð, en eigendur m/b Drífu hafa á stuttum tíma keypt yfir 300 flöskur af áfengi. Slík áfengiskaup fárra manna á svo stuttum tíma og að það skuli flutt á þenna hátt virðast vera grunsamleg, þegar þess er og gætt, að þeir, sem kaupin gerðu, eru atvinnubílstjórar í bæ, þar sem engin áfengisútsala er. Samkvæmt framanrituðu verður því að telja, að nægilegt til- efni hafi verið til aðgerðanna, eins og á stóð. 247 Skilyrði 2. tl. 151. gr. til að dæma megi bætur eru þau, að að- gerðirnar hafi verið framkvæmdar á óþarflega hættulegan, sær- andi eða móðgandi hátt. Það er viðurkennt af umboðsmanni stefn- anda undir flutningi málsins, að rannsóknin hafi verið fram- kvæmd af fyllstu kurteisi og prúðmennsku þeirra, sem að henni stóðu. Rannsókninni virðist hafa verið flýtt, svo sem föng voru á, og stefnanda ekki haldið lengur en nauðsynlegt var. Áfenginu hefur, ef til vill, verið haldið lengur en brýna nauð- syn bar til. Stefnandi hefur ekki haldið því fram, að hann hafi orðið fyrir beinu fjártjóni, en krafizt miskabóta að mati dómara. Samkvæmt framansögðu verður að telja að áliti dómarans, að skilyrði til að dæma stefnanda bætur samkvæmt 151. gr. laga nr. 27/1951 séu eigi fyrir hendi. Ber því að sýkna stefndu, dómsmála- ráðherra og fjármálaráðherra í. h. ríkissjóðs, af kröfum stefn- anda í málinu. Eftir þessari niðurstöðu ber að dæma stefnanda til að greiða dómsmálaráðherra og fjármálaráðherra f. h. ríkissjóðs málskostn- að, sem þykir hæfilega ákveðinn kr. 1600.00. Ríkissjóður greiði málflutningsþóknun skipaðs talsmanns stefn- anda, Jóns Þorsteinssonar héraðsdómslögmanns, kr. 1500.00. Dráttur sá, sem orðið hefur á uppkvaðningu dóms þessa, stafar af annríki dómarans vegna þingaferða og lögreglumála í Þing- eyjarsýslu, allt frá því að málið var dómtekið. Að öðru leyti verð- ur rekstur málsins að teljast vítalaus. Ari Kristinsson setudómari kvað upp dóm þenna. Dómsorð: Stefndu, dómsmálaráðherra og fjármálaráðherra f. h. ríkis- sjóðs, eiga að vera sýknir af kröfum stefnanda, Ásbjörns Magnússonar, í máli þessu. Stefnandi greiði stefndu, dómsmálaráðherra og fjármála- ráðherra f. h. ríkissjóðs, málskostnað, kr. 1600.00. Málflutningsþóknun skipaðs talsmanns stefnanda, Jóns Þorsteinssonar héraðsdómslögmanns, kr. 1500.00, greiðist úr ríkissjóði. Dómi þessum ber að fullnægja innan 15 daga frá lögbirt- ingu hans að viðlagðri aðför að lögum. 248 Mánudaginn 19. rwarz 1956. Nr. 121/1955. Ákæruvaldið (Jón N. Sigurðsson) gegn Braga Marsveinssyni (Lárus Jóhannesson). Dómendur: hæstaréttardómararnir Gizur Bergsteinsson, Árni Tryggvason. Jónatan Hallvarðsson og Þórður Eyjólfsson og Ólafur Jóhannes- son prófessor. Bifreiðarslys. Ákæra um brot gegn áfengislögum og bifreiða- lögum. Dómur Hæstaréttar. Eftir uppsögu héraðsdóms hefur vitnið Guðfinnur Einars- son verið spurður af nýju fyrir dómi og staðfest vætti sitt með eiði. Hjónin Haukur Marsveinsson, bróðir ákærða, og kona hans, Heiðrún Hulda Valdimarsdóttir, hafa gefið skýrslu og unnið eið að. Samkvæmt skýrslum ákærða og nefndra vitna voru þeir ákærði og Guðfinnur staddir á heimili hjónanna Hauks og Heiðrúnar Huldu, Strandgötu 43, Hafnarfirði, síðla kvölds hinn 6. júní 1954. Var ákærði ölvaður, Segir Guðfinnur, að þeir ákærði hafi farið þaðan og sótt bifreiðina G 984, sem ákærði hafði umráð yfir, og kveðst Guðfinnur hafa ekið ákærða heim til Hauks Marsveinssonar, en hann rekið þá út. Hjónin Haukur og Heiðrún Hulda skýra hins vegar svo frá, að ákærði hafi dvalizt á heimili þeirra, meðan Guðfinnur sótti nefnda bifreið. Segjast þau hjón hafa leitt ákærða út í bif- reiðina, enda hafi hann þá verið orðinn svo ofurölvi, að hann hafi eigi getað gengið óstuddur. Kveðst Haukur hafa beðið Guðfinn að aka ákærða heim til hans og hafi Guðfinnur lofað því. Akstri þeim, er nú hófst, lauk þannig, að bifreiðinni var ekið á raflínustaur gegnt húsinu nr. 4 við Öldugötu í Hafnarfirði. Guðfinnur skýrir svo frá, að hann hafi eftir nokkurn akstur fengið ákærða stjórn bifreiðarinnar að skip- an hans og hafi ákærði síðan ekið á staurinn. Ákærði kveðst muna það eitt, að hann hafi verið í nefndri bifreið þetta kvöld, en eigi minnast þess, að hann hafi tekið við stjórn bifreiðar- 249 innar né að árekstur yrði. Tveir lögreglumenn, sem kvaddir voru á vettvang eftir áreksturinn, segja, að þeir ákærði og Guðfinnur hafi staðið rétt hjá bifreiðinni og hafi ákærði „ekki verið viðmælandi sakir ölvunar“, og annar lögregiu- maðurinn segir einnig, að ákærði hafi verið „allt að því dauða- drukkinn“. Guðfinnur Einarsson, sem var eigi við vín og ha“ði tekizt á hendur að aka bifreiðinni og sjá ákærða far- borða, er einn til frásagnar um það, að hann hafi fengið ákærða, sem var ofurölvi, stjórn bifreiðarinnar og árekstur- inn síðar orðið. Vætti Guðfinns, sem á hendur sínar að verja, verður eigi talið nægileg sönnun þess, að ákærði hafi valdið árekstrinum, og verður því að sýkna ákærða af kröfum ákæruvaldsins í máli þessu. Eftir þessum úrslitum ber að leggja allan kostnað af sök- inni bæði í héraði og fyrir Hæstarétti á ríkissjóð, þar með talin málflutningslaun skipaðs sækjanda og verjanda fyrir Hæstarétti, kr. 1500.00 til hvors. Dómsorð: Ákærði, Bragi Marsveinsson, á að vera sýkn af kröfum ákæruvaldsins í máli þessu. Allur kostnaður af sökinni greiðist úr ríkissjóði, þar með talin málflutningslaun skipaðs sækjanda og verj- anda fyrir Hæstarétti, Jóns N. Sigurðssonar og Lárusar Jóhannessonar hæstaréttarlögmanna, kr. 1500.00 til hvors. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur sakadóms Hafnarfjarðar 17. maí 1955. Ár 1955, þriðjudaginn 17. maí, var Í sakadómi Hafnarfjarðar, sem háður var á skrifstofu dómsins af Birni Sveinbjörnssyni, upp kveðinn dómur í sakadómsmálinu nr. 308/1955: Ákæruvaldið gegn Braga Marsveinssyni, sem dómtekið var hinn 27. f. m. Í máli þessu, sem höfðað er með ákæruskjali dómsmálaráðherra, ákærist Bragi Marsveinsson bílstjóri, til heimilis Álfaskeiði 28 í Hafnarfirði, fyrir að hafa gerzt sekur um brot gegn 1. mgr. 24. gr. áfengislaga nr. 58/1954, 1. mgr. 23. gr. og 1. mgr. 27. gr. bif- reiðalaga nr. 23 frá 1941 með því að aka bifreiðinni G 984 að- 250 faranótt 7. júní 1954 um götur Hafnarfjarðarkaupstaðar með áfengisáhrifum og óvarlega með þeim afleiðingum, að bifreiðin rakst á rafmagnsstaur við Lækjarhvamm, Hverfisgötu 62 í Hafn- arfirði. Ákærist því nefndur Bragi Marsveinsson til að sæta refsingu samkvæmt 45. gr. áfengislaga og 38. gr. bifreiðalaga, til ökuleyfis- sviptingar samkvæmt 1. mgr. 24. gr. áfengislaga og 39. gr. bif- reiðalaga og til greiðslu alls sakarkostnaðar. Ákærði er sakhæfur, fæddur í Hafnarfirði 11. febrúar 1999. Hann hefur einu sinni verið sektaður fyrir ölvun á almannafæri. Málavextir: Mánudaginn 7. júní 1954 kl. 03.40 var lögreglunni í Hafnarfirði tilkynnt, að ekið hefði verið á raflínustaur við Hverfisgötu 62. Tveir lögreglumenn fóru á vettvang. Vörubifreiðin G 984 stóð þá á götunni fyrir framan húsið, og voru afturhjólin öll skökk undir henni. Tveir menn, ákærði og Guðfinnur Einarsson, Linnetsstíg 12, stóðu þarna skammt frá. Ákærði var allt að því dauðadrukkinn. Guðfinnur tjáði lögregluþjónunum, að ákærði hefði ekið bíln- um á rafmagnsstaurinn. Fyrir dómi hefur ákærði skýrt svo frá, að kvöldið fyrir at- burð þenna hafi hann setið að drykkju og gerzt mjög ölvaður. Guðfinnur var með honum, en drakk ei. Hann minntist þess, að rann hefði einhvern tíma eftir miðnættið stungið upp á því að ná í bifreiðina G 984, sem ákærði hafði umráð yfir. Síðan kveðst hann minnast þess, að þeir voru eitthvað að ferðast í bifreiðinni, en kveðst alls ekki minnast þess, að hann hafi ekið henni, og ekki kveðst hann muna eftir neinum árekstri. Guðfinnur Einarsson, sem fyrr er nefndur, kveðst hafa farið með ákærða og náð í bifreiðina G 984. Kveðst hann fyrst hafa ekið henni nokkuð um bæinn. Er þeir voru staddir í Bröttukinn, vildi ákærði endilega taka við stjórninni og skipaði vitninu út. Vitnið reyndi að aftra því, en tókst ekki. Ákærði vildi ekki taka neinum sönsum. Settist hann því næst undir stýri og ók síðan upp á Öldugötu og niður hana. Vitnið kveðst alltaf hafa verið að segja honum að stanza, en hann sinnti því engu. Á móts við Öldugötu 4 segir vitnið, að ákærði hafi ekið utan í raflínustaur, en síðan hafi bíllinn runnið áfram yfir brúna á læknum, yfir á Hverfisgötu, þar sem hann stanzaði. Vitnið segir, að áreksturinn hafi ekki verið mjög harður. Skemmdir á bílnum taldi vitnið bær, að afturfjöður hefði brotnað. Vitnið Sveinbjörn Þórður Sveinsson, sem heima á á Öldugötu 4, vaknaði við hávaða umrædda nótt. Hann leit út um glugga út 251 á götuna og sá, að raflínustaur við húsið titraði mikið. Einnig sá hann vörubifreið, sem var að fara yfir lækjarbrúna. Hann sá bif- reiðina stanza og að út úr henni komu tveir menn, sem hann bar ekki kennsl á vegna fjarlægðar, og ekki sá hann, hvor þeirra mundi hafa ekið. Lögregluþjónar þeir, er komu á vettvang, hafa báðir borið það, að ákærði hafi verið mjög ölvaður, en ekki viðurkenndi hann fyrir þeim, að hann hefði ekið bifreiðinni. Hins vegar tjáði Guð- finnur þeim strax, að svo hefði verið. Þótt vitnið Guðfinnur Einarsson sé að vísu einn til frásagnar um akstur ákærða, þykir þó verða að telja sannað, að hann hafi ekið og valdið fyrrgreindum árekstri með ógætilegum akstri, enda veita önnur málsatvik einnig líkur fyrir því. Sannað er, að ákærði var ölvaður. Með þessari háttsemi hefur hann gerzt brotlegur við þau ákvæði, er Í ákæru greinir, og þykir refsing hans sam- kvæmt þar greindum ákvæðum hæfilega ákveðin 1100 króna sekt í ríkissjóð, er afplánist varðhaldi í 11 daga, verði sektin ekki greidd innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Samkvæmt 1. mgr. 24. gr. áfengislaga og 39. gr. bifreiðalag- anna ber að svipta ákærða leyfi til að aka bifreið um tíma, er þykir hæfilega ákveðinn 6 mánuðir frá birtingu dóms þessa. Ákærði greiði allan kostnað sakarinnar. Málið hefur verið rekið vítalaust. Því dæmist rétt vera: Ákærði, Bragi Marsveinsson, greiði 1100 króna sekt til ríkissjóðs, er afplánist 11 daga varðhaldi, verði sektin ekki greidd innan 4 vikna frá birtingu dómsins. Ákærði er sviptur ökuleyfi í 6 mánuði. Hann greiði allan kostnað sakarinnar. Dómi þessum ber að fullnægja með aðför að lögum. 252 Föstudaginn 23. marz 1956. Nr. 43/1951. Mýrkjartan Rögnvaldsson (Gústaf A. Sveinsson) gegn Lúther Salómonssyni og Svani Skæringssyni (Ólafur Þorgrímsson). Dóminn skipuðu hinir reglulegu dómarar Hæstaréttar. Varnargögn of seint fram komin. Dómur Hæstaréttar. Afrýjandi hefur skotið máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 13. apríl 1951, að fengnu áfrýjunarleyfi 9. s. m. Gerir hann þessar kröfur: Aðalkrafa: að hinn áfrýjaði dómur verði ómerktur og málinu vísað heim í hérað til löglegrar meðferðar og dóms- uppsögu af nýju. Varakrafa: að hann verði sýknaður af kröfum stefndu í málinu og að þeim verði dæmt að greiða honum málskostnað í héraði. Loks krefst áfrýjandi málskostnaðar fyrir Hæstarétti úr höndum stefndu eftir mati dómsins. Stefndu krefjast þess, að héraðsdómurinn verði staðfest- ur og þeim dæmdur málskostnaður hér fyrir dómi úr hendi áfrýjanda eftir mati Hæstaréttar. Mál þetta var þingfest í héraði 6. desember 1949. Stefndu lögðu þá fram stefnu og fengu með samþykki áfrýjanda frest til framlagningar á greinargerð og síðar framhaldsfrest í sama skyni til 24. janúar 1950. Málflutningsmaður sá, sem flutti málið í héraði af hendi stefndu, lagði þá fram þrjá reikninga ásamt svonefndri greinargerð, þar sem þess eins er getið um málavexti, að stefnukrafan stafi af vinnu stefndu við hús áfrýjanda, Sundlaugaveg 17, á árinu 1947. Áfrýj- anda voru síðan veittir frestir til 7. marz 1950, er greinar- gerð kom fram af hans hálfu. Í greinargerðinni kannast áfrýj- andi við, að stefndu hafi lagt pípur og rör í hús hans, en telur sig hafa þegar greitt hærri fjárhæð fyrir verk þetta en 253 sanngjarnt sé, og krefst hann af þeim sökum sýknu af kröfum stefndu. Kveðst hann munu láta meta verkið og laga kröfur sínar síðar til samræmis við niðurstöður matsmanna. Eftir þetta fengu aðiljar sameiginlega fresti til öflunar gagna til 20. júní 1950, en þá sótti áfrýjandi ekki dómþing og enginn af hans hálfu. Höfðu þá ekki komið fram önnur gögn eða andmæli frá hans hendi en þau, sem að framan greinir. Tók héraðsdómari síðan málið til dóms eftir kröfu stefndu og kvað upp hinn áfrýjaða dóm. Áfrýjandi reisir ómerkingarkröfu sína á því, að héraðs- dómari hefði átt að kveðja sérfróða menn til að dæma málið með sér, sbr. 3. tölulið 1. málsgr. 200. gr. laga nr. 85/1936. Þegar þess er gætt, að engin önnur gögn en fyrrnefnd grein- argerð höfðu komið fram af hendi áfrýjanda og að dómþing var ekki sótt af hans hálfu, þegar málið var dómtekið, þá er ekki ástæða til að sinna ómerkingarkröfunni. Áfrýjandi hefur til stuðnings sýknukröfu sinni lagt fram hér fyrir dómi ýmis ný gögn, þar á meðal matsgerð dóm- kvaddra manna. Stefndu hafa samþykkt framlagningu skjala þessara, þó að nóvaleyfis hafi ekki verið aflað, en hins vegar mótmælt því, að önnur gögn en þau, sem lágu fyrir héraðs- dómara, verði hér fyrir dómi til greina tekin. Samkvæmt 110. gr. sbr. 111. gr. laga nr. 85/1936 skulu staðhæfingar um málsatvik og mótmæli koma fram, jafnskjótt og tilefni verður til, og má annars kostar ekki taka slíkar yfirlýsingar til greina, nema gagnaðili samþykki. Málsástæður þær og gögn, er áfrýjandi flytur fram í Hæstarétti, var honum, að því er sýnt þykir, í lófa lagið að bera fram í héraði, og verða þau því ekki tekin til greina gegn andmælum stefndu. Sam- kvæmt þessu og þar sem héraðsdómurinn er í samræmi við gögn þau, sem fyrir lágu í héraði, ber að staðfesta hann. Eftir þessum úrslitum þykir rétt, að áfrýjandi greiði stefndu kr. 1500.00 í málskostnað fyrir Hæstarétti. Ámælisverður dráttur hefur orðið á máli þessu fyrir Hæsta- rétti í höndum hæstaréttarlögmannanna Gústafs A. Sveins- sonar og Ólafs Þorgrímssonar. 254 Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Áfrýjandi, Mýrkjartan Rögnvaldsson, greiði stefndu, Lúther Salómonssyni og Svani Skæringssyni, kr. 1500.00 í málskostnað fyrir Hæstarétti. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 13. júlí 1950. Mál þetta, er dómtekið var 20. f. m., hafa þeir Lúther Salómons- son og Svanur Skæringsson pípulagningameistarar, hér í bæ, höfð- að fyrir bæjarþinginu með stefnu, út gefinni 2. desember 1949, gegn Mýrkjartani Rögnvaldssyni, Laugavegi 11, hér í bænum, til greiðslu skuldar, að fjárhæð kr. 3129.77, með 6% ársvöxtum frá 1. janúar 1948 til greiðsluðags og málskostnaðar að skaðlausu. Stefndi hefur krafizt sýknu og málskostnaðar. Krafa stefnenda er risin Vegna vinnu við hitalögn í hús stefnda nr. 12 við Sund- laugaveg. Stefndi hefur engum rökstuddum andmælum hreyft gegn dómkröfum stefnenda, og verða þær því teknar til greina, þó þannig, að vextir, sem teljast frá stefnudegi, reiknast ekki af orlofsfé, kr. 82.19. Málskostnaður ákveðst kr. 600.00. Jón Bjarnason, fulltrúi borgardómara, kvað upp dóminn. Dómsorð: Stefndi, Mýrkjartan Rögnvaldsson, greiði stefnendum, Lúther Salómonssyni og Svani Skæringssyni, kr. 3047.58 með 6% ársvöxtum frá 2. desember 1949 til greiðsludags, kr. 82.19 í orlofsfé og kr. 600.00 í málskostnað innan 15 daga frá lögbirtingu dómsins að viðlagðri aðför að lögum. 255 Föstudaginn 23. marz 1956. Nr. 110/1954. Pétur Njarðvík (Gústaf A. Sveinsson) gegn Fjármálaráðherra og bæjarfógetanum á Ísafirði f. h, ríkissjóðs (Hermann Jónasson). Dóminn skipuðu hinir reglulegu dómarar Hæstaréttar. Lögtaksmál. Lögtaksréttur fyrndur. Dómur Hæstaréttar. Áfrýjandi hefur skotið máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 18. júlí 1954. Krefst hann þess, að hinn áfrýjaði úr- skurður og lögtaksgerð verði úr gildi felld og stefndu dæmt að greiða málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti eftir mati dómsins. Stefndu krefjast þess, að úrskurður fógeta og lögtaksgerð verði staðfest og áfrýjanda verði dæmt að greiða málskostn- að fyrir Hæstarétti að mati dómsins. Hinn 9. nóvember 1949 kvað fógeti upp almennan úrskurð um, að lögtak yrði gert fyrir eignakönnunarskatti, álögðum árið 1949, og þann 26. október 1950 kvað fógeti upp sams konar úrskurð, er tók til aukins eignakönnunarskatts, sem á hafði verið lagður árið 1950. Áfrýjanda máls þessa hafði á árinu 1949 verið gert að greiða eignakönnunarskatt, kr. 11.250.00, og árið eftir skattauka, kr. 4750.00. Verður við það að miða, að þessir skattar áfrýjanda hafi verið gjald- kræfir, er framangreindir lögtaksúrskurðir voru kveðnir upp. Hinn 28. desember 1952 var fyrst settur fógetadómur til fram- kvæmdar lögtaki hjá áfrýjanda fyrir skattkröfum þessum. Var málið síðan sótt og varið fyrir fógetadómi, og hinn 31. maí 1954 kvað fógeti upp úrskurð þann, sem áfrýjað hefur verið. Eins og ljóst er af framanskráðu, hefur lögtaks að vísu verið beiðzt nægilega snemma samkvæmt 2. gr. laga nr. 29/1885, sbr. lög nr. 83/1947, en hins vegar er ekki fullnægt því skil- yrði nefndrar greinar, að lögtaksbeiðandi fylgi lögtakinu fram með hæfilegum hraða. Lögtaksrétturinn gagnvart áfrýj- 256 anda var því fyrndur, er hin áfrýjaða lögtaksgerð fór fram, og ber samkvæmt því að fella hinn áfrýjaða úrskurð og lög- taksgerð úr gildi. Áfrýjandi krafðist ekki málskostnaðar fyrir fógetadómi, og verður honum því eigi dæmdur málskostnaður í héraði, en hins vegar verður stefndu samkvæmt úrslitum málsins dæmt að greiða honum málskostnað fyrir Hæstarétti, kr. 2500.00. Dómsorð: Hinn áfrýjaði úrskurður og lögtaksgerð eru úr gildi felld. Stefndu, fjármálaráðherra og bæjarfógetinn á Ísa- firði f. h. ríkissjóðs, greiði áfrýjanda, Pétri Njarðvík, kr. 2500.00 í málskostnað fyrir Hæstarétti. Úrskurður fógetadóms Ísafjarðar 31. maí 1954. Ár 1954, mánudaginn 31. maí, var Í fógetarétti Ísafiarðar, sem haldinn var í bæjarfógetaskrifstofunni af Hermanni G. Jónssyni fulltrúa, kveðinn upp úrskurður í ofangreindu máli, sem tekið var til úrskurðar 24. maí s.l. Mál þetta var þingfest 23. desember 1952. Málavextir eru þeir, að á árinu 1949 var serðarþola. Pétri Niarð- vík netjagerðarmeistara, Grænagarði. Ísafirði. gert að greiða til ríkissjóðs eignakönnunarskatt, að fjárhæð kr. 11.250.00, og á ár- inu 1950 var skattur þessi hækkaður um kr. 4750.00, samtals kr. 16.000.00. Þar sem gerðarþoli hefur ekki fengizt til að greiða skatt þenna, hefur bæjarfógetinn á Ísafirði krafizt þess. að hann vröi inn- heimtur með lögtaki. Gerðarboli hefur mótmælt lögtakskröfun- um og krafizt þess, að lögtakið fari ekki fram, og lagt málið undir úrskurð réttarins. Gerðarþoli byggir réttarkröfur sínar á því, að eignakönnunar- skatturinn hafi á sínum tíma verið lagður á inneignir, er hann átti hjá ýmsum viðskiptamönnum sínum. Innstæður þessar voru einkum hjá útgerðarmönnum, er síðar leituðu skuldaskila. Við skuldaskilin voru inneignir gerðarþola hjá útgerðarmönnum að mestu strikaðar út og að því leyti eignir þær, er eignakönnunar- skatturinn var lagður á, gerðar einskis virði. 257 Telur gerðarþoli, að með skuldaskilunum hafi eignarrétturinn verið fyrir borð borinn og um hreint stjórnarskrárbrot að ræða, eins og hann kemst að orði í greinargerð sinni. Það sé því ólög- legt að innheimta skattinn nú, og beri að fella hann niður. Gerðarþoli hefur einnig haldið því fram, að eignakönnunar- skatturinn sé ólöglega á lagður. Hann hefur lagt fram í réttinum afrit af bréfi sínu til Fjármálaráðuneytisins, dags. 28. febrúar 1953. Þar segir, að gerðarþoli hafi sjálfur í eignakönnunarfram- tali sínu talið fram inneignir hjá skuldunautum sínum, samtals kr. 234.043.12, en framtalið hafi af skattyfirvöldum verið hækk- að um kr. 111.500.00. En síðar hafi komið í ljós, að hann hafi engar eignir átt 1948, er skattskyldar voru. Því til sönnunar hefur gerðarþoli lagt fram Hsta yfir tapaðar inneignir sínar hjá útgerðarmönnum, bæði vegna skuldaskilanna og að öðru leyti ófáanlegar. Samkvæmt því yfirliti eru tapaðar inneignir gerðarþola bæði vegna skuldaskila og getuleysis við- skiptamanna kr. 220.576.62, þar af vegna skuldaskila kr. 173.136.64. Gerðarþoli hefur lagt fram vottorð löggilts endurskoð- anda Jóns Grímssonar um, að tölur þessar séu réttar samkvæmt viðskiptamannabók Netjagerðarinnar Grænagarðs, sem er eign gerðarþola. Auk þess telur gerðarþoli, að hann hafi tapað kr. 18.000.00 hjá ýmsum viðskiptamönnum sínum, er hann hafi lánað án þess að færa það í bókhald sitt. Gerðarþoli hefur eigi fært sönnur á, að eignakönnunarskattur hans, er hann nú er krafinn um, hafi verið ólöglega á lagður, og verður sú varnarástæða því ekki tekin til greina. Með lögum nr. 100 29. desember 1948 og reglugerð nr. 158 16. september 1949 eru sett ákvæði um skuldaskil útvegsmanna. Samkvæmt þeim skyldi ákveðinn hundraðshluti af skuldum út- vegsmanna falla niður, ef samningar næðust um það við lána- drottna þeirra. Það hefur komið fram í máli þessu, að gerðarþoli hefur átt þess kost að fá 2% greiðslu upp í þær kröfur sínar á hendur út- gerðarmönnum, kr. 173.136.64, er hann telur hafa fallið niður við skuldaskilin, og 5% af nokkrum hluta þeirra, en hann neit- aði að taka við þeim greiðslum. Aðrar kröfur gerðarþola virðast ekki hafa verið greiddar sökum getuleysis viðskiptamanna hans. Megintilgangur löggjafans með lagaákvæðum um skuldaskil útvegsmanna var að tryggja rekstur útgerðarinnar á fjárhags- lega tryggðum grundvelli. Ákvæði þeirra laga náðu ekki til ann- arra útvegsmanna en þeirra, sem ekki gátu lengur staðið við 17 258 skuldbindingar sínar án aðstoðar að áliti skilanefndar. Verður því að telja, að inneignir gerðarþola hjá þeim útgerðarmönnum, er skuldaskil fengu, hafi verið mjög ótryggar eignir. Gerðarþoli átti og kost á því, að fá greiddan nokkurn hluta krafna sinna. Þegar gætt er þeirra atriða, er að framan greinir, verður ekki talið, að ákvæði laga nr. 100 29. desember 1948, sbr. reglugerð nr. 158 16. september 1949, varðandi skuldaskil útvegsmanna, brjóti í bága við þau ákvæði stjórnarskrárinnar, sem fjalla um friðhelgi eignarréttarins. Verður því krafa gerðarþola um, að lögtakið fari ekki fram og skattur hans verði felldur niður, ekki á þessu atriði byggð. Samkvæmt þessu verður krafa gerðarþola um, að lögtakið fari ekki fram, ekki tekin til greina. Því úrskurðast: Hin umbeðna lögtaksgerð skal fram fara. Lögtaksgerð fógetadóms Ísafjarðar 31. maí 1954. Af hálfu gerðarþola er mættur Jón Grímsson málflutnings- maður. Fógeti skoraði á hann að greiða lögtakskröfuna, en hann kveðst ekki gera það. Fógeti bað hann þá að benda á einhverjar eignir gerðarþola, er gera mætti lögtak í til tryggingar lögtakskröfunum. Hann gaf svofelldar upplýsingar um eignir gerðarbola: Íbúðar- hús úr timbri ásamt eignarlóð á Grænagarði á Ísafirði. Geymsluhús úr steinsteypu, svokallað verksmiðjuhús, ásamt viðbyggðum geymsluskúr úr timbri svo og eignarlóðir, er hús þessi standa á, niður við sjóinn á Grænagarði. Netjaþurrkhús úr timbri á Grænagarði ásamt eignarlóð. Í húsum þessum eru ýmsar vélar, litunarvél, rafmagnsmótor og gufuketill svo og ýmis verkfæri og áhöld, varðandi netjagerð. Eitthvað mun gerðarþoli eiga af nótum í húsum sínum á Græna- garði, svokölluðum Hvalfjarðarnótum, sem munu vera settar Út- vegsbankanum að handveði. Þá á gerðarþoli bifreið, gamla fólks- bifreið, stationjeppa, og mun hún veðsett Útvegsbankanum fyrir kr. 35.000.00. Jón Grímsson lýsir því yfir, að allar framangreindar eignir gerðarþola séu veðsettar Útvegsbanka Íslands h/f, útibú- inu á Ísafirði, fyrir skuldum við bankann, allt að kr. 700.000.00, en þó sé ekki áhvílandi veð á þessum eignum nú nema um kr. 500.000.00 auk einhverra ógreiddra vaxta. Aðrar eignir gerðarþola kveðst mættur ekki vita um. Fógeti 259 lýsti því þá yfir, að lögtak sé gert í ofangreindum húseignum gerðarþola ásamt eignarlóðum og öllum þeim mannvirkjum, sem á þeim eru, svo og öllum þeim vélum og verkfærum, sem í hús- unum eru, einnig nótum og öðru lausafé, er í húsunum eru. Þá er lögtak gert í bifreið gerðarþola. Lögtakið er gert til tryggingar lögtakskröfunni, að geymdum betri rétti þriðja aðilja. Fógeti brýndi fyrir mættum, að gerðar- þoli mætti ekki ráðstafa hinum lögteknu munum, svo að í bága komi við lögtakið, að viðlagðri lagaábyrgð. Mættur tekur fram, að áhöld og verkfæri, tilheyrandi netja- gerð gerðarþola á Grænagarði, séu veðsett Útvegsbankanum á Ísafirði með fasteignunum. Föstudaginn 23. marz 1956. Nr. 29/1956. Fjármálaráðherra f. h. ríkissjóðs gegn Friðrik K. Sigfússyni. Útivistardómur. Dómur Hæstaréttar. Málssókn þessi fellur niður. Áfrýjandi, fjármálaráðherra f. h. ríkissjóðs, er eigi lætur sækja dómþing í máli þessu, greiði kr. 200.00 útivistargjald til ríkissjóðs, ef hann vill fá mál sitt tekið fyrir af nýju. 260 Mánudaginn 16. apríl 1956. Nr. 46/1956. Halldór Sigfússon, skattstjóri í Reykjavík, gegn Guðlaugi Ásgeirssyni. Dóminn skipuðu hinir reglulegu dómarar Hæstmréttar. Kærumál. Um vitnaskyldu skattstjóra. Sératkvæði. Dómur Hæstaréttar. Sóknaraðili hefur með kæru 9. marz s.l. skotið til Hæsta- réttar úrskurði bæjarþings Reykjavíkur frá 7. s. m. í vitna- málinu: Guðlaugur Ásgeirsson gegn Halldóri Sigfússyni, skattstjóra í Reykjavík, og borgarstjóranum í Reykjavík f. h. bæjarsjóðs. Barst kæran til Hæstaréttar hinn 15. marz s.l. Krefst sóknaraðili þess, að úrskurður bæjarþingsins verði felldur úr gildi og varnaraðilja verði dæmt að greiða hon- um kærumálskostnað eftir mati Hæstaréttar. Varnaraðili krefst þess, að hinn kærði úrskurður verði staðfestur og honum dæmdur kærumálskostnaður úr hendi sóknaraðilja eftir mati dómsins. Í vitnamáli þessu krefst varnaraðili þess, að sóknaraðili, sem er skattstjóri í Reykjavík, komi fyrir dóm sem vitni og gefi skýrslu um áætlun sína á tekjum varnaraðilja útsvars- árið 1954 til afnota í fógetaréttarmáli, þar sem borgarstjór- inn í Reykjavík f. h. bæjarsjóðs krefst lögtaks í eignum varn- araðilja til tryggingar útsvari því, er á hann var lagt í Reykjavík árið 1955. Samkvæmt 17. gr. útsvarslaga nr. 66/1945 skal niður- jöfnunarnefnd jafna niður útsvörum í kaupstöðum, og sam- kvæmt 4. gr. sömu laga skal niðurjöfnunarnefndin ákveða fjárhæð útsvarsins eftir efnum og ástæðum, sbr. og 5. gr. sömu laga, þar sem nefndinni er heimilað að áætla gjaldanda eignir og tekjur, ef hún telur framtal hans ekki fullnægjandi. Samkvæmt 2. gr. laga nr. 48/1954 er niðurjöfnunarnefnd skylt að gefa sérstaklega hverjum gjaldanda, sem þess krefst, nákvæmar, sundurliðaðar upplýsingar um það, hvernig út- svar hans er á lagt. 261 Þar sem niðurjöfnunarnefnd á samkvæmt fyrrgreindum lagaákvæðum að ákveða sjálfstætt fjárhæð útsvara, bar varn- araðilja að leita til hennar samkvæmt nefndri 2. gr. laga nr. 48/1954, ef hann vildi afla sér vitneskju um álagningu út- svarsins, en telja verður skattstjóra óskylt að svara spurn- ingum um grundvöll slíkrar álagningar. Ber því að fella hinn kærða úrskurð úr gildi og synja um hina umkröfðu vitna- leiðslu. Þá ber og að dæma varnaraðilja að greiða sóknar- aðilja kærumálskostnað, kr. 500.00. Dómsorð: Hinn kærði úrskurður er úr gildi felldur. Varnaraðili, Guðlaugur Ásgeirsson, greiði sóknaraðilja, Halldóri Sigfússyni, skattstjóra í Reykjavík, kærumáls- kostnað, kr. 500.00, að viðlagðri aðför að lögum. Sératkvæði hæstaréttardómaranna Gizurar Bergsteinssonar og Jónatans Hallvarðssonar. Samkvæmt 37. gr. laga nr. 46/1954 getur skattþegn krafið skattstjóra munnlegra skýrslna um það, eftir hverju hafi farið verið við ákvörðun tekna hans og eigna. Þetta hefur varnaraðili eigi gert, svo séð verði, um tekjuáætlun skatt- stjóra, þá er í máli þessu greinir. Að svo vöxnu máli verður skattstjóri eigi krafinn vættis um nefnda áætlun. Samkvæmt þessu erum við samþykkir niðurstöðu hæsta- réttardómsins. Úrskurður bæjarþings Reykjavíkur 7. marz 1956. Vitnamál þetta, sem tekið var til úrskurðar 27. f. m., hefur Guðlaugur Ásgeirsson, Sauðagerði C, hér í bæ, höfðað fyrir bæj- arþinginu með stefnu, út gefinni 25. f. m. gegn skattstjóranum í Reykjavík, Halldóri Sigfússyni, Grettisgötu 46, hér í bænum, til vitnisburðar í máli þessu, sem rekið er í sambandi við hæsta- réttarmálið nr. 189/1955: Guðlaugur Ásgeirsson gegn borgarstjór- anum í Reykjavík f. h. bæjarsjóðs Reykjavíkur. Þá hefur vitna- stefnandi einnig stefnt borgarstjóranum í Reykjavík, Gunnari 262 z Thoroddsen, Oddagötu 8, hér í bænum, til réttargæzlu í máli þessu. Vitnastefnandi hefur krafizt þess, að vitnastefndi gefi munnlega eða skriflega skýrslu fyrir dómi um áætlun sína á tekjum vitna- stefnanda árið 1954, sem lögð er til grundvallar útsvarsálagningu á hann árið 1955. Vitnastefndi hefur andmælt því, að sér beri skylda til að láta umrædda skýrslu í té fyrir dómi. Á hendur réttargæzlustefnda eru engar kröfur gerðar, og engar kröfur eru gerðar af hans hálfu. Vitnastefnandi kveður tildrög máls þessa þau, að hann hafi áfrýjað til Hæstaréttar lögtaksúrskurði borgarfógetans í Reykja- vík frá 1. nóvember 1955 til tryggingar útsvari, sem á hann var lagt árið 1955. Með bréfi, dags. 18. febrúar 1956, kveðst vitna- stefnandi hafa farið þess á leit við vitnastefnda, að hann gerði skriflega grein fyrir áætlun sinni á tekjum vitnastefnanda árið 1954, sem lögð er til grundvallar útsvarsálagningunni árið 1955. Með bréfi, dags. 21. febrúar 1956, neitaði vitnastefndi með vísun til 37. gr. laga um tekju- og eignarskatt að láta í té hina um- beðnu greinargerð. Vitnastefnandi telur óhjákvæmilegt að afla umræddrar greinargerðar vitnastefnda og hefur því höfðað mál þetta. Vitnastefndi kveðst hafa skorazt undan því að láta vitnastefn- anda í té hina umbeðnu skriflegu greinargerð með vísan til 37. gr. laga nr. 46/1954, og með vísan til sama lagaákvæðis óskar vitnastefndi eftir því, að úrskurður gangi um það, hvort honum beri skylda til að láta í té greinargerð fyrir dómi. Vitnastefndi telur ákvæði síðustu mgr. 37. gr. laga nr. 46/1954 hafa verið efnislega óbreytt í tekjuskattslögum frá upphafi. Kveðst hann ekki hafa talið sér skylt samkvæmt ákvæðum skattalaganna, og reyndar ekki heimilt heldur, að láta í té slíkar greinargerðir, sem óskað er eftir í máli þessu, enda hafi aldrei verið til þess ætlazt, að skattayfirvöld inntu slík störf af hendi. Þá sé og á það að líta, að hverjum skattgreiðanda sé frjálst að leita úrskurðar dómstól- anna um réttmæti álagningar, og geri viðkomandi innheimtumað- ur eigi fullnægjandi grein fyrir álagningu skattsins í málflutn- ingi sínum, þá bitni það á honum, en ekki skattgreiðandanum. Mál þetta var þingfest hinn 27. f. m. Af hálfu vitnastefnanda komu þá fram gögn um framangreind bréfaskipti hans við vitna- stefnda svo og greinargerð. Vitnastefndi sótti eigi sjálfur þing, en af hans hálfu var lögð fram greinargerð í málinu, þar sem hann krefst úrskurðar um það, hvort sér beri skylda til að láta 263 hina umbeðnu greinargerð í té fyrir dómi. Af hálfu vitnastefn- anda var þess krafizt, að atriðið yrði tekið til úrskurðar. Í þing- haldi þessu var einnig sótt þing af hálfu réttargæzlustefnda. Telja verður, að ákvæði síðustu málsgreinar 37. gr. laga nr. 46/1954 sé því ekki til fyrirstöðu, að sérhver skattþegn geti fyrir dómi krafið skattanefnd, í þessu tilviki skattstjórann í Reykjavík, sbr. 24. gr. sömu laga, upplýsinga um það, eftir hverju hafi verið farið við ákvörðun tekna hans og eigna. Vitnastefndi hefur ekki notfært sér heimild 4. tl. 125. gr. laga nr. 85/1936 til þess að upp- lýsa með vottorði, eftir því sem unnt er, atriði þau, sem hér skipta máli. Þykir því bera að skylda vitnastefnda til að koma fyrir dóm og gefa upplýsingar um það, eftir hverju hafi verið farið við ákvörðun tekna og eigna vitnastefnanda árið 1954. Guðmundur Jónsson, fulltrúi borgardómara, kvað upp úrskurð þenna. Því úrskurðast: Vitnastefnda, skattstjóranum í Reykjavík, Halldóri Sigfús- syni, er skylt að koma fyrir dóm og veita upplýsingar um það, eftir hverju hafi verið farið við ákvörðun tekna og eigna vitnastefnanda, Guðlaugs Ásgeirssonar, árið 1954. Föstudaginn 20. apríl 1956. Nr. 145/1955. Jón Erlendsson (Jón N. Sigurðsson) gegn Aron Guðbrandssyni og gagnsök (sjálfur). Dómendur: hæstaréttardómararnir Gizur Bergsteinsson, Árni Tryggvason. Jónatan Hallvarðsson og Þórður Eyjólfsson og Ólafur Jóhannes- son prófessor. Ómerking og heimvísun. Dómur Hæstaréttar, Aðaláfrýjandi hefur að fengnu áfrýjunarleyfi 14. septem- ber 1955 skotið máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 6. októ- ber s. á. 264 Gagnáfrýjandi hefur að fengnu áfrýjunarleyfi 25. nóvem- ber 1955 áfrýjað málinu með stefnu s. d. Héraðsdómari átti að leiðbeina gagnáfrýjanda, sem er ólög- lærður, um kröfugerð, öflun gagna og rökstuðning, eftir því sem þörf var. Síðan átti dómari í dómi að lýsa málsatvikum og málsástæðum, meta þær hverja fyrir sig og rökstyðja niðurstöðu sína. Dómara bar m. a. að taka til meðferðar deilu aðilja um umferð um hlið það, er í málinu greinir, frá því héraðsdómur gekk á bæjarþingi Hafnarfjarðar hinn 24. júní 1950 í máli aðilja. Þar sem héraðsdómari hefur vanrækt gersamlega að lýsa atvikum málsins um rétt til umferðar um hliðið og rökstyðja dóm sinn um þann rétt og því eigi gætt ákvæða 193. gr. laga nr. 85/1936, verður að ómerkja héraðsdóminn og vísa mál- inu heim í hérað til löglegrar meðferðar og dómsuppsögu af nýju. Eftir atvikum þykir rétt, að gagnáfrýjandi greiði aðal- áfrýjanda málskostnað fyrir Hæstarétti, kr. 1200.00. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera ómerkur, og er málinu vísað heim í hérað til löglegrar meðferðar og dóms- álagningar. Gagnáfrýjandi, Aron Guðbrandsson, greiði aðaláfrýj- anda, Jóni Erlendssyni, málskostnað fyrir Hæstarétti, kr. 1200.00, að viðlagðri aðför að lögum. Dómur bæjarþings Hafnarfjarðar 5. apríl 1955. Ár 1955, þriðjudaginn 5. apríl, var á bæjarþingi Hafnarfjarðar í réttarsal embættisins af fulltrúa bæjarfógeta, Kristni Ólafssyni, upp kveðinn dómur í ofangreindu máli, sem dómtekið var 16. marz s.l. Mál þetta var höfðað fyrir aukadómþingi Gullbringu- og Kjós- arsýslu með stefnu, út gefinni 9. júní 1954, af Aron Guðbrandssyni forstjóra, Grenimel 32, Reykjavík, gegn Jóni Erlendssyni, bónda að Mógilsá, Kjalarnesi, og eru dómkröfur stefnandans þessar: að stefnda verði dæmt óheimilt að hafa lykil að læsingu á hliði stefnanda yfir veg hans við þjóðveginn og 265 að stefndi verði dæmdur til að greiða bætur fyrir miska, óþægindi og tjón, að fjárhæð kr. 25.000.00, með 6% ársvöxtum frá stefnu- degi til greiðsludags og málskostnað að skaðlausu. Af hálfu stefnda er krafizt sýknu af báðum kröfum stefnand- ans og málskostnaðar úr hendi hans. Sáttaumleitun fyrir sáttanefnd varð árangurslaus. Mál þetta var með samkomulagi aðilja flutt í bæjarþing Hafnar- fjarðar og rekið og dæmt þar. Málavextir eru þessir: Með leigusamningi, dags. 19. maí 1940, fékk stefnandi máls þessa, Aron Guðbrandsson, á leigu hjá þáverandi bónda að Mó- gilsá í Kjalarneshreppi blett úr landi jarðarinnar til 50 ára. Árið eftir hóf hann framkvæmdir á landinu með því fyrst að leggja akveg frá þjóðveginum að hinu leigða landi, og síðan reisti hann þar vandaðan sumarbústað. Þar sem vegurinn frá sumarbústaðnum kemur á þjóðveginn, setti Aron vandað hlið og læsti með lás, en lét ábúandanum, stefnda í máli þessu, í té lykil að lásnum. Ágreiningur reis milli aðilja máls þessa um heimild stefnandans til þess að læsa um- ræddu hliði með lás, og gekk dómur um þann ágreining í undir- rétti hér 24. júní 1950, þar sem Aron Guðbrandssyni var veitt heimild til að læsa lásnum gegn því, að stefndi, Jón Erlendsson, fengi afhentan til afnota lykil að lás þessum. Máli þessu var síðan vísað til Hæstaréttar og undirréttardómurinn staðfestur þar með dómi Hæstaréttar 29. janúar 1954. Mikill ágreiningur kom upp milli aðilja máls þessa út af fyrr- greindum vegi heim að sumarbústaðnum, afnotum hans af hálfu stefnda og ýmsum viðskiptum þeirra í því sambandi. Stefnandinn hóf því mál á hendur eigendum Mógilsár, þar sem hann krafðist, að umræddur vegur væri viðurkenndur einkaveg- ur hans og honum dæmt heimilt að girða veginn af með gadda- vír, enda setji hann hlið á girðinguna, þar sem ábúandi Mógilsár hafi sett brýr yfir vegarskurðina. Dómur í því máli var kveðinn upp í undirrétti þann 28. júlí 1953, en síðan áfrýjað til Hæstaréttar og dæmt þar 10. apríl 1954 með þeirri niðurstöðu, að viðurkennt er, að Aron Guðbrandsson sé einkaeigandi að vegarmannvirki því, sem liggur af þjóðvegi og að leigulandi hans og sumarbústað í landi jarðarinnar Mó- gilsár, og honum heimilað að afgirða veginn með sléttum vír, enda setji hann fjögur hlið á girðinguna á nánar tilteknum stöðum. Enda þótt fengizt hafi úrlausn á ýmsum deilumálum þeirra stefnda og stefnandans með fyrrgreindum undirréttar- og hæsta- 266 réttardómum, telur stefnandinn, Aron Guðbrandsson, að hann hafi orðið fyrir ýmsum öðrum búsifjum af hendi stefnda, Jóns Erlendssonar, og hefur því talið sig tilneyddan að höfða mál þetta til þess að ná rétti sínum í viðskiptum þeirra. Skal nú nánar vikið að þeim kröfum stefnandans og rökstuðn- ingi þeirra. 1. Eins og þegar er fram tekið, var stefnda með hæstaréttardómi frá 26. janúar 1954 áskilinn réttur til að hafa til afnota lykil að lás, sem framangreindu hliði hafði verið læst með. Nú heldur stefnandinn fram, að stefndi hafi fyrirgert þeim rétti sínum að hafa lykil til afnota að lásnum, því bæði hefði hann tekið lásinn burt og glatað honum svo, en vanrækt að loka hliðinu með þeim afleiðingum, að það brotnaði í tvennt í stormi. Margt fleira hefur stefnandinn tilnefnt í sambandi við afnot stefnda af hliðinu og umgengni um það, sem hann telur hiklaust leiða til þess, að stefndi sé sviptur fyrrgreindum rétti til að hafa lykil að lásnum. Stefnandinn kannast að vísu við, að flest af því sé eldra en hæstaréttardómurinn frá 26. janúar 1954, en hann hefði ekki gætt þess sem ólöglærður maður að gagnáfrýja umræddum undir- réttardómi til að fá þenna rétt niðurfelldan. Síðan hafi reyndar tilkomið ærnar sakir til að svipta stefnda þessum rétti, þar sem hann hafi í öllu haldið eftir sem áður uppteknum hætti í um- gengni í sambandi við hliðið og notkun þess. Dómarinn verður að fallast á, að framkoma stefnda, Jóns Er- lendssonar, í sambandi við notkun umrædds hliðs og meðferð hans á lás og lykli sé með þeim hætti, að hann hafi fyrirgert rétti sínum til að hafa lykil að lásnum, enda ekki upplýst um neina breytingu á afstöðu hans í þessu efni, eftir að téður hæstaréttar- dómur féll í málinu. Ber því að taka þessa kröfu stefnandans til greina. Il. Stefnandinn sundurliðar bótakröfu sína, eins og hér segir: 1. Stefnandinn telur, að hann hafi vegna ágangs stefnda og fólks hans orðið að minnka notkun sumarhússins og eigna sinna þar um 37,5% á ári s.l. 6 ár, og nemi það kr. 10.162.50 af árlegum tilkostnaði af eignunum eða samtals í sex ár kr. 60.975.00. 2. Árið 1949 hafi stefndi eyðilagt slægju á túnblettinum við sumarhúsið með hrossabeit og skaðað stefnandann með því um kr. 1500.00. 3. Þá sé stefnanda um það að kenna, að grindin í hliðinu brotn- 267 aði í tvennt, en smíðuð og uppsett myndi hún ekki kosta minna en kr. 500.00. 4. Þá telur stefnandinn, að stefndi ætti að greiða fyrir afnot af einkavegi stefnandans að þjóðveginum ekki minna en helming viðhalds, sem stefnandinn reiknar á kr. 12.000.00 í 6 ár. 5. Enn fremur hafi stefndi týnt lás og lykli að hliðinu, en lás- inn hafi kostað kr. 24.00. 6. Þá reiknar stefnandinn, að stefnda beri að greiða honum fyrir að opna hlið, sem verið hafi á ólöglegri girðingu yfir veginn að sumarhúsinu, og metur það kr. 3780.00. Samtals nema þessar kröfur stefnandans á hendur stefnda sam- kvæmt framanrituðu kr. 78.779.00, en stefnandinn hefur lækkað bótakröfur þessar í kr. 25.000.00, sem er sú fjárhæð, sem gerð er krafa um í síðari lið stefnunnar. Af hálfu stefnda hefur þessum sundurliðuðu kröfum stefnand- ans, 1—6, öllum verið mótmælt sérstaklega sem órökstuddum og tilefnislausum. Dómarinn verður að fallast á, að stefnandinn hafi ekki fært fram fullnægjandi rökstuðning og gögn fyrir kröfum sínum, og auk þess verður að telja, að enginn grundvöllur sé fyrir kröfun- um undir lið 1 og 6. Kröfurnar undir liðunum nr. 2, 3, 4 og 5 eru ekki studdar nægum sönnunargögnum gegn mótmælum stefnda, að því viðbættu, að eigi verður séð, að stefnandinn hafi haft þær kröfur uppi við stefnda fyrr en seint í þessum málaferlum, að gerð er grein fyrir þeim Í dómskj. 32, sem lagt var fram 16. marz s.l., og eru þá kröfur þessar gamlar, sumpart raktar til ársins 1949, og verður því að telja þær of seint fram komnar og niður fallnar. Með vísun til þess, sem hér er fram tekið, ber því að sýkna stefnda af bótakröfum stefnandans í máli þessu. Þar sem kröfur stefnandans hafa að nokkru leyti verið teknar til greina, þykir rétt, að stefndi greiði málskostnað, er þykir hæfi- lega metinn kr. 500.00. Því dæmist rétt vera: Stefndi, Jón Erlendsson, skal sviptur rétti til að hafa lykil að læsingu á umræddu hliði stefnandans, Arons Guðbrands- sonar, yfir veg hans við þjóðveginn. Að öðru leyti skal stefndi vera sýkn af kröfum stefnand- ans í máli þessu. Þá greiði stefndi, Jón Erlendsson, stefnandanum, Aron 268 Guðbrandssyni, málskostnað með 500 krónum innan 15 daga frá lögbirtingu dóms þessa. Dómi þessum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Þriðjudaginn 24. apríl 1956. Nr. 68/1955. Sameinaðir verktakar (Geir Hallgrímsson hdl.) gegn Fjármálaráðherra f. h. ríkissjóðs (Kjartan Ragnars hdl.) og Fjármálaráðherra f. h. ríkissjóðs (Kjartan Ragnars hdl.) gegn Sameinuðum verktökum og Árna Snævarr, Einari Gíslasyni, Guðmundi Halldórssyni, Halldóri H. Jónssyni og Tómasi Vigfússyni (Geir Hallgrímsson hdl.). Dómendur: hæstaréttardómararnir Gizur Bergsteinsson, Árni Tryggvason og Þórður Eyjólfsson, Kristján Kristjánsson borgaríógeli og Valdi- mar Stefánsson sckadómari. Skattamál. Dómur Hæstaréttar, Aðaláfrýjandi hefur skotið máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 4. maí 1955. Hann krefst sýknu eða til vara sýknu að svo stöddu og að gagnáfrýjanda verði dæmt að greiða honum málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti eftir mati dómsins. Gagnáfrýjandi hefur, að fengnu gagnáfrýjunarleyfi 4. jan- úar 1956, áfrýjað málinu með stefnu 6. s. m. Krefst hann þess, að aðaláfrýjanda, Sameinuðum verktökum, verði dæmt að greiða honum kr. 99.915.00 með 6% ársvöxtum frá 1. september 1952 til 31. desember s. á. og 12% ársvöxtum frá 269 þeim degi til greiðsludags og svo málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti eftir mati dómsins. Þá krefst gagnáfrýjandi þess, að felldur verði niður máls- kostnaður í héraði og fyrir Hæstarétti í máli hans og stefndu, Árna Snævars, Einars Gíslasonar, Guðmundar Halldórssonar, Halldórs H. Jónssonar og Tómasar Vigfússonar. Stefndu, Árni Snævarr, Einar Gíslason, Guðmundur Hall- dórsson, Halldór H. Jónsson og Tómas Vigfússon, krefjast þess, að ákvæði héraðsdóms um þá verði staðfest og að gagn- áfrýjanda verði dæmt að greiða þeim málskostnað fyrir Hæstarétti eftir mati dómsins. Í 6. gr. hinna upphaflegu samþykkta Sameinaðra verktaka segir, að samtökin komi að öllu leyti fram sem sérstök og sjálfstæð stofnun, og svo er kveðið á í niðurlagi 7. gr. sam- þykktanna, að þátttakendur ábyrgist sín á milli og gagnvart þriðja manni allar skuldbindingar samtakanna í þeim hlut- föllum, sem framlagsfé þátttakenda segir til um. Samkvæmt gögnum málsins reka Sameinaðir verktakar sem sjálfstæður aðili stórfellda atvinnu, og taka allir þátttakendur á sig ábyrgð með framangreindum hætti á verkum, sem einstakir verktakar inna af hendi. Verða samtök þessi því að teljast félag í skilningi 1. málsgr. 3. gr. sbr. 15. gr. laga nr. 6/1935, enda taka ákvæði 4. gr. og 16. gr. laganna ekki til samtaka þessara. Þar sem ákvæði 2. málsgr. 3. gr. sömu laga eiga hér ekki við, eru Sameinaðir verktakar því skattskyldir til ríkis- sjóðs sem félag, og getur það engu breytt að lögum, þótt ríkisstjórnin hafi beitt sér fyrir stofnun samtakanna. Enn hafa eigi verið efni til, að Ríkisskattanefnd kveði á um fjárhæð skattgjalda þessara, og ber því að sýkna aðal- áfrýjanda, Sameinaða verktaka, að svo stöddu af dómkröf- um gagnáfrýjanda. Eftir atvikum þykir rétt, að hvor þessara málsaðilja beri kostnað sinn af málinu bæði í héraði og fyrir Hæstarétti. Staðfesta ber ákvæði héraðsdóms, að því er varðar stefndu, og dæma þeim málskostnað úr hendi gagnáfrýjanda fyrir Hæstarétti, kr. 4000.00. 270 Dómsorð: Aðaláfrýjandi, Sameinaðir verktakar, á að vera sýkn að svo stöddu af dómkröfum gagnáfrýjanda, fjármála- ráðherra f. h. ríkissjóðs, og ber hvor þessara málsaðilja kostnað sinn af málinu í héraði og fyrir Hæstarétti. Staðfest er ákvæði héraðsdóms, að því er varðar stefndu, Árna Snævarr, Einar Gíslason, Guðmund Hall- dórsson, Halldór H. Jónsson og Tómas Vigfússon, og greiði gagnáfrýjanði þeim kr. 4000.00, málskostnað fyr- ir Hæstarétti. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 5. apríl 1955. Mál þetta, sem dómtekið var 18. f. m., hefur fjármálaráðherra f. h. ríkissjóðs höfðað á bæjarþinginu með stefnu, út gefinni 29. september 1953, gegn Sameinuðum verktökum, hér í bæ, til viður- kenningar á skattskyldu stefnda samkvæmt 3. gr. laga nr. 6/1935 svo og til greiðslu skattskulda, að fjárhæð kr. 99.915.00, auk lög- mæltra dráttarvaxta frá 1. september 1952 til greiðsludags og málskostnaðar að skaðlausu. Til vara krefst stefnandi þess, að stjórnarmenn stefnda, þeir Halldór H. Jónsson arkitekt, Ægissíðu 88, Árni Snævarr verkfræðingur, Laufásvegi 46, Tómas Vigfús- son húsasmíðameistari, Víðimel 57, Guðmundur Halldórsson húsa- smíðameistari, Bergstaðastræti 9, og Einar Gíslason málarameist- ari, Bergstaðastræti 12, allir hér í bænum, verði persónulega sam- eiginlega dæmdir til greiðslu framangreindra skattskulda auk vaxta og málskostnaðar, sem fyrr var greint. Bæði aðalstefndu og varastefndu hafa krafizt sýknu af öllum kröfum stefnanda og málskostnaðar sér til handa að mati dóm- arans. Með samningi, dagsettum 5. maí 1951, milli ríkisstjórna Ís- lands og Bandaríkja Norður-Ameríku tóku Bandaríkin að sér her- vernd hér á landi. Með bráðabirgðalögum nr. 65 frá 1951 var samningi þessum veitt lagagildi hér á landi, og var það fyrirkomu- lag síðan staðfest með lögum frá Alþingi nr. 110 frá 1951. Brátt varð ljóst, að varnarlið Bandaríkjanna hér á landi myndi þurfa að reisa hér ýmis mannvirki í sambandi við dvöl sína, og var gert ráð fyrir, að íslenzkir aðiljar hefðu þær framkvæmdir á hendi að nokkru. Þeir, sem um mál þessi fjölluðu af hendi ríkisstjórn- 271 anna, munu hafa talið heppilegra, að aðeins einn aðili kæmi fram af hendi Íslendinga sem verktaki í sambandi við verk þessi. Mun íslenzka ríkisstjórnin hafa stuðlað að því, að ýmsir verktakar hér í bænum og nágrenni komu saman til að ræða þessi mál. Í ágúst- mánuði 1951 varð það að samkomulagi með verktökum þessum, að þeir stofnuðu samtök, er þeir nefndu Sameinaða verktaka (Associated Icelandic Contractors). Ekki voru samtök þessi til- kynnt til firmaskrár. Í samþykktum samtaka þessara, sem gerðar eru Í ágústmánuði 1951, segir svo í upphafi: „Samtök þessi eru stofnuð í samráði við ríkisstjórn Íslands með Það fyrir augum að tryggja, að Íslendingar sjái um bygginga- framkvæmdir varnarliðsins á Íslandi, og að þeir, sem áhuga hafa og tök á því að taka slíkar framkvæmdir að sér, hafi jafna að- stöðu til þess að gerast þátttakendur í samtökunum. Eftir ástæðum geta samtökin einnig tekið að sér aðrar fram- kvæmdir, sem unnar eru að mestu leyti fyrir erlenda aðstoð eða erlent lánsfé. Þátttakendur eru verktakar, múrarameistarar og trésmíðameist- arar, sem hafa byggingarleyfi, þar sem þeir eru búsettir. Enn fremur eru þátttakendur, sem sjálfstæðir verktakar, deild- ir meistara í hinum ýmsu iðngreinum, öðrum en trésmíði og múr- verki, samkvæmt því, sem nánar er kveðið á um í samningi Þessum“. Þá segir svo í 1. gr.: „Til samtaka þessara er eigi stofnað í hagnaðarskyni sem sér- staks fyrirtækis, enda reka þau ekki atvinnu og er ekki ætlað að hafa neinar tekjur, og getur aldrei um eignasöfnun orðið að ræða. Samtökin veita móttöku greiðslum fyrir verk þau, er þau hafa með höndum, og skila þeim, að frádregnum sameiginlegum kostn- aði í hendur þátttakenda í hlutfalli við hlutdeild þeirra í samtök- unum“. Þá eru í samþykktum þessum ákvæði um framkvæmdastjórn og framlag þátttakenda. Í 6. gr. samþykkta þessara segir svo: „Gagnvart þriðja manni koma samtökin að öllu leyti fram sem sérstök og sjálfstæð stofnun. Hefur hún heimili og varnarþing sem slík í Reykjavík. Á öllum skuldbindingum hennar bera þátt- takendur ábyrgð í þeim hlutföllum og með þeim nánari takmörk- unum, sem Í samningi þessum greinir“. Þá segir svo Í niðurlagi 7. gr.: „Allar skuldbindingar samtakanna ábyrgjast þátttakendur inn- byrðis og gagnvart þriðja manni eftir þeim hlutföllum, sem framlagsfé þeirra segir til um“. 272 Framangreindar samþykktir virðast hafa gilt óbreyttar þar til 30. nóvember 1952, er þeim var breytt að nokkru. Aðalstefndu hófu síðan mikla starfsemi, en munu aðeins hafa tekið að sér verk í sambandi við varnarliðsframkvæmdir. Í jan- úarmánuði 1952 tilkynntu aðalstefndu skattstjóranum í Reykja- vík, að þeir hefðu greitt kr. 4.848.903.71 í vinnulaun á árinu 1951, væru þó stjórnarlaun, nefndalaun og þóknun fyrir endurskoðun eigi þar með talin. Aðalstefndu töldu eigi fram til skatts í byrjun árs 1952. Skattstjórinn í Reykjavík áætlaði þeim því kr. 200.000.00 Í tekjur á árinu 1951 og að hrein eign Þann 31. desember 1951 hefði numið kr. 200.000.00. Samkvæmt því gerði hann aðalstefndu að greiða kr. 40.950.00 í tekjuskatt, kr. 1635.00 í eignarskatt, kr. 16.730.00 í tekjuskattsviðauka og kr. 40.600.00 í stríðsgróðaskatt. Samtals nema þessir skattar kr. 99.915.00. Skattaálagningu þessa kærðu aðalstefndu til skattstjórans í Reykjavík með bréfi, dags. 7. júlí 1952, án þess að færa fram nokkur rök eða gögn önnur en samþykktir samtakanna. Kæru þessari var hrundið. Aðalstefndu skutu þá máli sínu til yfirskattanefndar Reykjavíkur með bréfi, dags. 9. ágúst 1952, en færðu eigi fram frekari gögn eða rök. Var úrskurður skattstjórans staðfestur af yfirskattanefnd. Aðalstefndu skutu þá máli sínu til Ríkisskattanefndar með bréfi, dags. 14. nóvember 1952. Ríkisskattanefnd felldi hins vegar alla skatta aðalstefndu niður, og segir svo í úrskurði nefndarinnar, sem dag- settur er 1. maí 1953: „Ekki verður séð, að „Sameinaðir verktakar“ séu félag eða stofnun í skilningi 3. gr. laga nr. 6 frá 1935. Samtök þessi eru stöfnuð í þeim tilgangi að vinna ákveðið verkefni fyrir varnar- liðið á Íslandi. Þessum heildarsamtökum er ekki ætlaður hagnað- ur, sem kynni að verða á verkinu, né að safna eignum, heldur virð- ist hlutverk þeirra að miðla verkefnum til meðlima. Þá hafa allir meðlimir samtakanna gefið skriflega yfirlýsingu um, að þeir telji fram allan arð af verki þessu, hver á sínu framtali, það ár, sem hann reikningslega fellur til, enda er sá arður skattskyldur hjá meðlimunum““. Stefnandi vildi ekki una úrskurði þessum og höfðaði því mál Þetta og gerði í því þær kröfur, sem að framan hefur verið getið. Kröfur sínar á hendur aðalstefndu reisir stefnandi á því, að samtök þessi séu félag í merkingu ákvæða 3. gr. og 15. gr. laga þeirra, er þá giltu um tekju- og eignarskatt, nr. 6 frá 1935. Af samþykktum félagsins sé ljóst, að hér sé um að ræða félag með ótakmarkaðri ábyrgð gagnvart þriðja manni, því ákvæði niður- lags 7. gr. samþykktanna, er gangi í aðra átt, geti ekki haft neitt 273 gildi nema innbyrðis milli félagsmanna. Ekki komi til mála að heimila félaginu að skipta arði og eignum niður á félagsmenn og skattleggja þá eina, en sleppa félaginu, þar sem félagar séu fleiri en þrír. Engin beiðni hafi heldur komið fram um það atriði, eins og gert sé ráð fyrir í 2. mgr. 3. gr. laga nr. 6 frá 1935. Aðalstefndu hafi ekki fengizt til að leggja fram nein gögn, er sýni eignir félags- ins þann 31. desember 1951 né tekjur þess á árinu 1951. Hins veg- ar hafi komið fram efnahagsreikningur félagsins, miðaður við 30. júní 1952, og rekstrarreikningur yfir tímabilið frá stofnun félags- ins til sama dags. Á efnahagsreikningnum komi fram ýmiss konar eignir, svo sem áhöld og vörubirgðir, sem séu afskrifaðar verulega á þessu tímabili. Þá komi einnig fram, að óráðstafað fé í sjóði nemi rúmlega kr. 105.000.00. Ekki sé ljóst, hvað af eignum þess- um hafi myndazt á árinu 1951. Á það hefur verið bent, að greidd vinnulaun á árinu 1951 hafi verið talin kr. 4.848.903.71, en greidd vinnulaun fyrir tímabilið frá stofnun félagsins til 30. júní 1952 nemi alls kr. 6.049.626.75. Sé því full ástæða til að ætla, að megin- hluti eignanna muni hafa verið myndaður fyrir 31. desember 1951, en það sé hið eina tímamark, er hér skipti máli. Hinir ein- stöku félagar muni hafa talið stofnframlög sín fram til skatts í ársbyrjun 1952, en engan arð af eign sinni Í félaginu né neinn annan eignarhluta í því, og rekstrar félagsins hafi ekki verið getið í skattframtölum þeirra. Hafi því ekki komið til, að þeim væri gert að greiða skatt af því efni. Og þar sem aðalstefndu hafi ekki talið fram til skatts í ársbyrjun 1952 og enga grein gert fyrir eign- um sínum og tekjum, hafi skattstjórinn í Reykjavík orðið að beita heimild 2. mgr. 34. gr. laga nr. 6 frá 1935 og áætla aðal- stefndu eignir og tekjur og leggja skatt á félagið samkvæmt því. Þær ráðstafanir, sem aðalstefndu hafi gert síðar, séu máli þessu óviðkomandi. Kröfur sínar á hendur varastefndu rökstyður stefndi með því í hinum munnlega málflutningi, að ástæða hafi verið til að ætla, að félagið myndi verða leyst upp, eftir að mál betta var höfðað. Hafi því verið nauðsynlegt að stefna stjórnarmönnum félagsins til greiðslu skattanna persónulega, en enginn vafi sé á, að þeir séu persónulega ábyrgir fyrir greiðslu þeirra. Aðalstefndu byggja sýknukröfu sína fyrst og fremst á því, að samtökin séu ekki félag, er skatt beri að greiða í merkingu ákvæða 3. og 15. gr. skattalaganna nr. 6 frá 1935. Samtökin séu stofnuð fyrir atbeina ríkisstjórnarinnar og beinlínis að hennar ósk. Öll- um hafi í upphafi verið ljóst, að ef til þess kæmi, að samtök þessi væru skattskyld, kæmi ekki til mála að stofna þau. Hins vegar 18 274 hafi aðiljar samtakanna skilið nauðsyn þess, að þau væru stofnuð, og því hafi málið haft framgang, enda allir þess fullvissir, að ekki kæmi til, að þau yrðu skattskyld. Samtökunum hafi strax við stofnun þeirra verið lagðar ýmsar opinberar skyldur á herðar. Þannig hafi þeim verið falin nokkur miðlun vinnuafls í landinu til að tryggja það, að óhæfilega mikið vinnuafl leitaði ekki frá framleiðslustörfum til varnarliðsframkvæmda, en hins vegar að notað væri vinnuafl frá þeim stöðum, þar sem atvinna var lítil. Með tilliti til þessa meðal annars hafi svo verið um samið, að sam- tök þessi ein fengju framkvæmd svonefndra undirverksamninga vegna byggingaframkvæmda varnarliðsins, en ekki aðrir án sam- ráðs við ríkisstjórnina. Samtök þessi séu og hafi verið opin öllum aðiljum, sem full- nægðu ákveðnum fyrirfram settum skilyrðum, og félagatal og stofnframlög séu því breytileg á hverjum tíma. Samtökin séu því í raun og veru ekkert annað en umboðsaðili þeirra, er myndi þau á hverjum tíma, en hafi sjálf engan rekstur með höndum. Þeim hafi aldrei verið ætlað að safna fé eða eignum eða hafa sjálf tekj- ur, aðrar en þær, sem nauðsynlegar væru til að standa straum af þeim kostnaði, sem beint stafaði af starfsemi þeirra. Ef hagnaður verði, beri að skipta honum á milli þátttakenda í samræmi við stofnfjárframlög þeirra, og sé þetta skýrt fram tekið í 1. gr. sam- þyktanna frá árinu 1951. Af þessu og með vísan til ákvæða 4. gr. og 16. gr. laga nr. 6 frá 1935 sé ljóst, að samtökin séu ekki skatt- skyld. Þá telja aðalstefndu, að ekki sé um neinar tekjur eða eignir að ræða, sem skattur verði á lagður. Um áramótin 1951 og 1952 hafi ekki verið neitt fé fyrir hendi til að skipta á milli aðilja sam- takanna. Þann 30. júní 1952 hafi að vísu verið talið, að hjá sam- tökunum lægju óráðstafaðar kr. 105.108.08. Eftir þann tíma hafi hins vegar komið fram reikningar, sem tilheyrðu tímabilinu frá stofnun samtakanna til 30. júní 1952, að fjárhæð kr. 51.665.43. Þannig hafi það fé, er legið hafi óráðstafað í vörzlum samtakanna, aðeins numið kr. 53.442.65. Þetta fé hafi verið látið renna inn í bann arð, er félögum samtakanna hafi verið úthlutað þann 30. desember 1952, samtals að fjárhæð kr. 710.043.36, og hafi það verið allur hagnaður frá stofnun samtakanna til þess tíma. Þenna hagnað hafi hinir einstöku félagar talið fram til skatts, svo sem skylt hafi verið, og greitt skatt af honum. Þá hefur af hendi aðalstefndu verið á það bent, að samkvæmt varnarsamningi þeim, er gerður var 8. maí 1951 milli ríkisstjórnar Íslands og ríkisstjórnar Bandaríkja Norður-Ameríku og veitt var 215 lagagildi með lögum nr. 110 frá 1951, sé gert ráð fyrir, að fram- kvæmdir varnarliðsins hér á landi skuli vera skattfrjálsar. Þetta hafi verið enn frekar staðfest með samkomulagi ríkisstjórnanna í marz 1952. Samkvæmt þessu hafi aldrei verið gert ráð fyrir neinum sköttum, er tilboð hafi verið gerð í verk fyrir varnar- liðið, enda hafi samtökin skuldbundið sig til þess, að engir slíkir kostnaðarliðir væru innifaldir í tilboðum þeirra, er þau buðust til að taka að sér ákveðin verk. Aðalstefndu hafa að lokum haldið því fram, að þar sem arður af hlutdeild í samtökunum hafi verið skattlagður hjá einstökum félagsmönnum, þá hafi stefnandi þar með firrt sig öllum rétti til að krefja samtökin sjálf um skatt. Varastefndu byggja sýknukröfu sína á því, að ekki komi til mála að dæma þá persónulega til að greiða skatt þenna. Verði svo litið á, að aðalstefndu séu skattskyldir, þá beri þeim að greiða skattinn, en ekki einstökum félagsmönnum. Þá hafa varastefndu sérstaklega mótmælt því, að nokkurn tíma hafi komið til mála að leysa samtökin upp til þess að losna þannig við skattgreiðslur. Eins og þegar hefur verið rakið, munu hin stefndu samtök hafa verið stofnuð að undirlagi ríkisstjórnarinnar, en slíkt veitir þeim ekki út af fyrir sig skattfrelsi. Af samþykktum aðalstefndu kem- ur fram, að tilgangur samtakanna er að afla félögum sínum hagn- aðar með starfsemi sinni. Í 1. gr. samþyktanna, sem fyrr hefur verið rakin, segir að vísu, að samtökin reki enga atvinnu, en af gögnum málsins verður ekki annað ráðið, en að þau sjálf reki atvinnu í stórum stíl og hafi í þjónustu sinni fjölda starfsmanna. Falla þau því ekki undir þau félög, sem um ræðir í 4. gr. og 16. gr. laga nr. 6 frá 1935 og enga atvinnu reka og því njóta skatt- frelsis. Með vísan til þessa verður að telja, að aðalstefndu séu í þeim flokki félaga, sem skattskyld verði að telja, enda fullnægja Þau að engu leyti skilyrðum 2. mgr. 3. gr. sbr. 15. gr. laga nr. 6 frá 1935 fyrir því, að heimilt sé að sleppa samtökunum sjálfum við skatt, en skattleggja hins vegar einstaka félagsmenn vegna rekstrarins. Þess er og að gæta, að engin beiðni um slíkt fyrir- komulag né gögn, varðandi það, voru send skattayfirvöldunum, að því er varðar tekjur ársins 1951 og eignir aðalstefndu þann 31. desember 1951, en það er það tímabil, sem hér er við miðað og mál þetta fjallar um. Af hálfu aðalstefndu hafa engin gögn komið fram um það, hvernig högum félagsins var háttað um áramótin 1951 og 1952, og verður því ekki sagt um það með neinni vissu. Hins vegar er ljóst 276 af gögnum málsins, að verulegur rekstur hefur átt sér stað á árinu 1951. Það verður ekki talið, að ákvæði 7. gr. viðbótarsamnings milli ríkisstjórna Íslands og Bandaríkja Norður-Ameríku frá 8. maí 1951, sem veitt var lagagildi með lögum nr. 110 frá 1951, skipti hér nokkru máli, þar sem þau eiga alls ekki við aðra en erlenda þegna eða félög. Sama máli gegnir og um samkomulag það, er gert var 5. og 18. marz 1952 (dskj. 36 og 37), enda var það sam- komulag gert eftir þann tíma, sem hér um ræðir, og hefur ekki verið veitt lagagildi. Þá er það og skattskyldunni óviðkomandi, þótt verið geti, að aðalstefndi hafi í rekstri sínum ekki gert ráð fyrir skattgreiðslum af sinni hendi. Því er haldið fram, að aðalstefndu hafi úthlutað arði til félaga sinna í árslok 1952, og þar með hafi verið talinn arður, er hafi myndazt á árinu 1951, og að fé þetta hafi verið skattlagt með öðr- um tekjum félagsmanna árið 1952. Ekki verður talið, að sú skatt- lagning geti á nokkurn hátt firrt stefnanda rétti til að krefja aðalstefndu um skatt af tekjum ársins 1951 og eignum þeirra í árslok það ár. Með vísan til alls þessa verður að telja, að aðalstefndu hafi borið að greiða skatt af tekjum þeim, er þeir höfðu á árinu 1951, og eignum, miðað við lok þess árs. Þar sem aðalstefndu töldu ekki fram til skatts, svo sem þeim bar, í ársbyrjun 1952, var skattstjór- anum í Reykjavík heimilt að beita ákvæðum 2. mgr. 34. gr. laga nr. 6 frá 1935 og áætla bæði tekjur og eignir. Eins og áður getur, hafa aðalstefndu enga grein gert fyrir hag félagsins um áramótin 1951 og 1952 eða tekjum þeirra árið 1951, og verður því að leggja áætlun þessa til grundvallar í málinu. Samkvæmt þessu verða úrslit málsins að þessu leyti þau, að aðalstefndu verða dæmdir til að greiða stefnanda samtals kr. 99.915.00 í skatta, en reikningslegri fjárhæð þeirra hefur ekki verið mótmælt. Þá verður með vísan til ákvæða 45. gr. laga nr. 6 frá 1935 að dæma aðalstefndu til að greiða vexti af fé þessu, 6% ársvexti frá 1. september 1952 til 31. desember s. á. og 12% ársvexti frá þeim degi til greiðsludags. Eftir atvikum öllum þykir rétt, að málskostnaður falli niður, að því er aðalstefndu varðar. Samkvæmt þessum úrslitum aðalsakar ber að sýkna alla hina varastefndu af kröfum stefnanda í máli þessu. Þykir rétt, að stefnandi greiði þeim málskostnað, er telst hæfilega ákveðinn kr. 4.000.00. Ísleifur Árnason, fulltrúi borgardómara, kvað upp dóm þenna, 27 en dómsuppsaga hefur dregizt nokkuð umfram venju vegna óvenjulegra anna við borgardómaraembættið. Dómsorð: Aðalstefndu, Sameinaðir verktakar, greiði stefnanda, fjár- málaráðherra f. h. ríkissjóðs, kr. 99.915.00 með 6% ársvöxt- um frá 1. september 1952 til 31. desember s. á. og 12% árs- vöxtum frá þeim degi til greiðsludags, en málskostnaður falli niður. Varastefndu, Árni Snævarr, Einar Gíslason, Guðmundur Halldórsson, Halldór H. Jónsson og Tómas Vigfússon, skulu vera sýknir af kröfum stefnanda í máli þessu, en stefnandi greiði þeim kr. 4000.00 í málskostnað. Dómi þessum ber að fullnægja innan 15 daga frá lögbirt- ingu hans að viðlagðri aðför að lögum. Mánudaginn 30. apríl 1956. Nr. 101/1955. Pétur Ingjaldsson gegn Tollstjóranum í Reykjavík f. h. ríkissjóðs og gagnsök. Útivistardómur. Dómur Hæstaréttar, Málssókn þessi fellur niður. Áfrýjandi, Pétur Ingjaldsson, er eigi sækir dómþing í máli þessu, greiði kr. 200.00 útivistargjald til ríkissjóðs, ef hann vill fá mál sitt tekið fyrir af nýju. 278 Mánudaginn 30. april 1956. Nr. 11/1956. Guðmundur H. Þórðarson gegn Tollstjóranum í Reykjavík f. h. ríkissjóðs. Útivistardómur. Dómur Hæstaréttar, Málssókn þessi fellur niður. Áfrýjandi, Guðmundur H. Þórðarson, er eigi sækir dómþing í máli þessu, greiði kr. 200.00 útivistargjald til ríkissjóðs, ef hann vill fá mál sitt tekið fyrir af nýju. Einnig greiði hann stefnda, sem hefur sótt dómþing og krafizt ómaksbóta, kr. 150.00 í ómaksbætur að viðlagðri aðför að lögum. Miðvikudaginn 2. maí 1956. Nr. 122/1954. Steinunn Guðmundsdóttir (Sveinbjörn Jónsson) gegn Helga Helgasyni (Jón Ólafsson). Dóminn skipuðu hinir reglulegu dómarar Hæstaréttar. Lóðarréttindi og umferðarréttur. Dómur Hæstaréttar, Áfrýjandi hefur skotið máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 22. júlí 1954 og fengið gjafsókn hér fyrir dómi. Krefst hún sýknu af kröfum stefnda í málinu og að gild verði metin gagnvart stefnda leiguréttindi hennar yfir lóð hússins nr. 20 A við Þórsgötu og gangréttur að norðvestanverðu yfir lóð hússins nr. 20 við Þórsgötu út á götuna, svo sem réttindi þessi eru ákveðin í leigugerningi Ágústs Ármanns, dags. 11. júlí 1924, Þá krefst áfrýjandi og málskostnaðar úr hendi stefnda bæði í héraði og hér fyrir dómi, eins og málið væri ekki gjaf- 279 sóknarmál, og að talsmanni hennar fyrir Hæstarétti verði ákveðin málssóknarlaun. Stefndi krefst staðfestingar hins áfrýjaða dóms og máls- kostnaðar úr hendi áfrýjanda hér fyrir dómi eftir mati Hæsta- réttar. Hús áfrýjanda er í gögnum máls þessa ýmist talið nr. 20 Á eða nr. 20B við Þórsgötu. Á uppdrætti frá lóðarskrárritaran- um í Reykjavík er húsið talið nr. 20 A, og verður því fylgt hér. Með yfirlýsingu Ágústs Ármanns, dags. 11. júlí 1924, sem tekin er í heild upp í héraðsdóm, var Bjarna Guðnasyni veitt- ur leiguréttur að baklóð hússins nr. 20 við Þórsgötu og gang- „réttur yfir lóð þess húss út á Þórsgötu, eins og nánar greinir í gerningi þessum. Á baklóðinni var reist íbúðarhúsið nr. 20 A með leyfi byggingarnefndar Reykjavíkur. Hafa lóðar- réttindi samkvæmt yfirlýsingu Ágústs Ármanns verið fram- seld með húsinu nr. 20 Á við eigendaskipti, þar á meðal til áfrýjanda samkvæmt afsali, dags. 20. apríl 1937, en af hendi eigenda hússins var þess ekki gætt að þinglýsa gerningi Ágústs Ármanns, fyrr en áfrýjandi lét gera það hinn 2. októ- ber 1952. Ágúst Ármann afsalaði Sæmundi Oddssyni húsinu nr. 20 við Þórsgötu hinn 28. október 1926. Í afsalinu segir Ágúst m., a.: „Loforð mitt um leigu á lóðinni, sem er undir bakhús- inu, skal hafa sitt fulla gildi gegn síðari eigendum þessa húss“. Í afsali Sæmundar Oddssonar fyrir sama húsi til stefnda, dags. 20. apríl 1940, er lóðarréttinda hússins nr. 20 Á hins vegar ekki getið, en Pétur Jakobsson, löggiltur fast- eignasali, sem annaðist sölu hússins fyrir Sæmund, hefur fyr- ir dómi talið sig minna, að hann hafi sagt stefnda frá gern- ingi Ágústs Ármanns um baklóðina Þórsgötu 20 A, en að hann hafi jafnframt látið þess getið, að hann teldi gerninginn þýðingarlítinn. Af hálfu stefnda hefur þessi skýrsla Péturs Jakobssonar ekki verið véfengd hér fyrir dómi. Húsið nr. 20 ÁA við Þórsgötu er íbúðarhús, sem jafnan hefur verið í búið. Þegar stefndi keypti húsið nr. 20 við Þórsgötu, var honum þetta ljóst. Með því að húsið nr. 20 Á stóð á hinni upphaflegu lóð hússins nr. 20, sem stefndi hugðist kaupa, hafði hann fyllstu ástæðu til að kynna sér rækilega, þar á 280 meðal með fyrirspurn til áfrýjanda, hvernig lóðarréttindum hússins nr. 20 A væri háttað. Frásögn Péturs Jakobssonar, sem að framan greinir, veitti honum og ríkt tilefni til að athuga þetta nákvæmlega, áður en hann festi kaupin. Eins og málum var háttað samkvæmt framansögðu, verður ekki talið, að stefndi hafi verið eða mátt vera grandlaus um tilvist lóðar- réttinda áfrýjanda, enda þótt þeim væri ekki þinglýst. Þykir því verða að taka til greina kröfur áfrýjanda um sýknu af kröfum stefnda og að gild verði metin ákvæði gernings Ágústs Ármanns frá 11. júlí 1924 um lóðarréttindi og umferðarrétt áfrýjanda sem eiganda húseignarinnar nr. 20 A við Þórsgötu. Eftir málavöxtum þykir rétt, að hvor aðilja beri sjálfur kostnað sinn af málinu í héraði og fyrir Hæstarétti, en að laun skipaðs talsmanns áfrýjanda hér fyrir dómi, kr. 3000.00, greiðist úr ríkissjóði. Dómsorð: Áfrýjandi, Steinunn Guðmundsdóttir, á að vera sýkn af kröfum stefnda, Helga Helgasonar, í máli þessu. Gild eru metin gagnvart stefnda lóðarréttindi og umferðar- réttur áfrýjanda samkvæmt gerningi Ágústs Ármanns, dags. 11. júlí 1924, er þinglýst var 2. október 1952. Hvor aðilja beri kostnað sinn af málinu í héraði og fyrir Hæstarétti. Laun skipaðs málflytjanda áfrýjanda hér fyrir dómi, Sveinbjörns Jónssonar hæstaréttarlög- manns, kr. 3000.00, greiðist úr ríkissjóði. Dómur merkjadóms Reykjavíkur 26. júní 1954. Mál þetta, sem var dómtekið 11. þ. m., hefur Helgi trésmíða- meistari Helgason, Þórsgötu 20, hér í bæ, höfðað fyrir merkja- dóminum með stefnu, út gefinni 18. marz 1953, gegn Steinunni Guðmundsdóttur, Þórsgötu 20, hér í bænum, og haft uppi þær dómkröfur, að stefnda verði dæmd til að láta afmá úr veðmála- bókum Reykjavíkur skjal, er hún lét þinglýsa hinn 2. október 1952 um kvaðir á lóðinni nr. 20 við Þórsgötu, svo og til að greiða málskostnað að mati dómsins. Stefnda hefur krafizt sýknu og málskostnaðar. Jafnframt hefur 281 hún höfðað gagnsök með stefnu, út gefinni 24. september 1953, og krafizt þess, að viðurkennd verði með dómi leiguréttindi henn- ar yfir lóð þeirri, er fylgir húsi hennar nr. 20A við Þórsgötu, eins og þau eru ákveðin í fyrrgreindu skjali, er hún lét þinglýsa 2. október 1952. Enn fremur krefst hún málskostnaðar úr hendi gagnstefnda að mati dómsins. Gagnstefndi hefur krafizt sýknu og málskostnaðar Í gagnsök. Málavextir eru þessir: Á árinu 1920 seldi bæjarstjórn Reykjavíkur á leigu lóðina nr. 20 við Þórsgötu, 328 m? að stærð, og mun húsið nr. 20 hafa verið byggt á henni sama ár. Hinn 11. júlí 1924 er dagsettur „leigusamn- ingur“ svohljóðandi: „Ég undirritaður Ágúst Ármann, Klapparstíg 39, Reykjavík, geri kunnugt, að ég með þessu bréfi mínu eftirlæt herra Bjarna Guðna- syni snikkara, Reykjavík, til byggingar bakpart leigulóðar minnar Þórsgötu 20, að stærð: 8.25 mtr. innfrá götu og 16 metra samkv. teikningu samhliða götunni. Heimill er honum og þeim, er síðar kann að eignast lóð þessa, gangréttur að neðanverðu fram yfir lóðina út á Þórsgötu. Allan kostnað, er leiðir af húsi þessu og byggingu brandgafls á Þórsgötu 20, ef krafizt verður, ber Bjarna Guðnasyni að greiða og sjá um að öllu leyti. Enn fremur er hann skyldur að sjá Þórs- götu 20 fyrir þvottahúsi. Lóðargjald er ákveðið kr. 50.00 á ári og greiðist fyrst fyrir árið 1923 og síðan 1. apríl ár hvert. Að öðru leyti skal hann (B. G.) sæta sömu kjörum, sem tekin eru fram í leigusamningi þeim, sem hr. borgarstjóri K. Zimsen og Ásmundur Magnússon hafa gert 5. ágúst 1920 um leigu á lóðinni nr. 20 við Þórsgötu. Af leigusamningi þessum eru gerð tvö samrit, sitt handa hvorum aðilja. Til staðfestu nöfn okkar beggja, undirrituð í viðurvist tveggja votta.“ Ágúst Ármann, sem þá var eigandi hússins nr. 20 og handhafi leiguréttarins að lóðinni, undirritaði skjal þetta einn. Eigi lét Bjarni Guðnason þinglýsa skjali þessu, en hann virðist hafa kom- ið upp húsi á þessum hluta lóðarinnar, því að með afsali, dagsettu 2. febrúar 1925, seldi hann Jóni kaupmanni Stefánssyni húseign sína nr. 20B við Þórsgötu „með tilheyrandi leigulóðarréttindum samkv. leigusamningi við herra Ágúst Ármann ...“ Jón Stefáns- son lét eigi heldur þinglýsa afsali þessu né „leigusamningnum“, en með afsali, dagsettu 9. maí 1925, seldi hann Eiríki Einarssyni hús- 282 eign þessa „með tilheyrandi leigulóðarréttindum“. Eiríkur lét eigi binglýsa afsalinu til sín. Hann lézt árið 1930, og mun ekkja hans, gagnstefnandi máls þessa, hafa setið í óskiptu búi eftir hann síðan. Árið 1936 seldi sgagnstefnandi húseignina Katli J ónassyni, og segir Í afsalinu m. a. „með leiguréttindum að meðfylgjandi leigulóð, að stærð 8,25 metrar frá götu og 16 metrar samhliða götu samkvæmt lóðarbréfi, út gefnu 11. júní (sic) 1924 af hr. Ágúst Ármann...“ Afsali þessu og afsali Jóns Stefánssonar til Eiríks Einarssonar var þinglýst samtímis í marz 1937, en með afsali, dags. 20. apríl s. á., seldi Ketill gagnstefnandi húseignina aftur, og var afsalinu þing- lýst í maí 1937, og hefur gagnstefnandi átt húseignina síðan. Með afsali, dags. 28. október 1926, seldi Ágúst Ármann Sæ- mundi Oddssyni húseignina nr. 20 við Þórsgötu ásamt réttindum til meðfylgjandi leigulóðar. Í afsali þessu segir m. a.: „Loforð mitt um leigu á lóðinni, sem er undir bakhúsinu, skal hafa sitt fulla gildi gegn síðari eigendum þessa húss“. Með afsali, dags. 20. apríl 1940, seldi Sæmundur Oddsson aðalstefnanda húsið „ásamt leigu- lóðarréttindum, óátalið af öllum“, og var afsalinu þinglýst í júní 1940. Gagnstefnandi lét Þinglýsa framangreindu skjali, dagsettu 11. júlí 1924, undirrituðu af Ágúst Ármann, og var það samkvæmt vottorði borgarfógeta fært í veðmálaskrá 2. október 1952. Á vott- orðinu er þessi viðbót: „Sést ekki, að núverandi skráðum eiganda að Þórsgötu 20, Helga Helgasyni, sé kunnugt um efni skjals þessa“. Eftir að aðalstefnanda varð kunnugt um þessa ráðstöfun gagn- stefnandi, ritaði hann henni bréf, dags. 14. febrúar 1953, og segir í því m. a.: „Út af þessu vil ég tjá yður, að ég hefi aldrei séð plagg Þetta né vitað um tilvist Þess, og mótmæli ég því sem röngu, óstað- festu, þýðingarlausu og mér algerlega óviðkomandi. Tel ég yður enga heimild hafa, hvorki samkvæmt þessu Plaggi né öðru, til þess að láta þinglýsa einu eða neinu á framangreindri fasteign minni eða leigulóð, og krefst ég þess því, að þér tafarlaust látið afmá þetta úr veðmálabókum Reykjavíkur.“ Höfðaði hann síðan mál þetta. Gagnstefnandi styður kröfur sínar við bað, að leigu- og um- ferðarréttur hennar, sá er upphaflega var stofnaður með yfirlýs- ingu Ágústs Ármanns frá 11/7 1924, hafi verið nægjanlega inn- færður í veðmálabækur Reykjavíkur svo og í bækur lóðaskrár- ritarans í Reykjavík til þess að hljóta fulla vernd gagnvart eig- endum Þórsgötu 20, og hafi Þinglýsing yfirlýsingarinnar 2. októ- ber 1952 einungis verið til samræmis og fyllri upplýsinga því, sem Þegar lá fyrir þinglýst og skrásett. Þá heldur hún því og fram, að 283 aðalstefnanda hafi verið kunnugt um þessi réttindi hennar, þegar hann keypti nr. 20 eða að minnsta kosti þegar á eftir, enda hafi hann látið hana greiða helming leigugjalds eftir lóðina Í heild, frá því að hann eignaðist nr. 20 og til ársins 1952. Telur hún aðal- stefnanda því bundinn við að viðurkenna þessi réttindi hennar. Aðalstefnandi hefur komið fyrir dóm í máli þessu og lýst yfir því, að hann hafi eigi séð yfirlýsingu Ágústs Ármanns né þekkt efni hennar, fyrr en eftir að henni var þinglýst. Eigi heldur kveðst hann hafa séð afsal Ágústs til Sæmundar Oddssonar né þekkt efni þess fyrr en í þessu máli. Meðal gagna málsins er veðbókarvott- orð, dags. 19. apríl 1940, þar sem eigi getur annarra hafta eða kvaða á Þórsgötu 20 „með tilheyrandi leigulóð“ en veðskulda við Söfnunarsjóð Íslands. Hefur aðalstefnandi lýst yfir því, að hann hafi eigi skoðað önnur skjöl en þetta veðbókarvottorð, þegar hann keypti eignina, og kveðst hafa talið sig kaupa eignina hafta- og veðbandalausa, að öðru leyti en þar segir. Ekkert hefur komið fram, er hnekki þessum staðhæfingum aðalstefnanda, enda þykir sú staðreynd, að hann lét gagnstefnandi taka þátt í greiðslu lóðar- leigunnar, ekki jafngilda viðurkenningu hans á sjálfstæðum leigu- rétti hennar. Eigi verður talið, að aðalstefnanda hafi verið skylt að kanna veðmálabækurnar, frekar en fyrrgreint veðbókarvottorð gaf efni til, og eins og fyrr var lýst, verður ekki séð, að hann hafi haft réttmæta ástæðu til annars en að treysta vottorðinu. Sam- kvæmt þessu verður eigi talið, að aðalstefnandi sé bundinn við margnefnda yfirlýsingu Ágústs Ármanns, og verður krafa hans því tekin til greina í aðalsök, en eftir atvikum er rétt, að máls- kostnaður falli niður. Með vísan til framanritaðs ber að taka til greina sýknukröfu gagnstefnda í gagnsökinni, og þykir einnig þar rétt, að málskostn- aður falli niður. Dóminn skipuðu Guðmundur Jónsson, fulltrúi borgardómara, og meðdómsmennirnir dr. Ólafur prófessor Lárusson og Árni Snævarr verkfræðingur. Dómsorð: Í aðalsök er aðalstefndu, Steinunni Guðmundsdóttur, skylt að láta afmá framangreint skjal úr veðmálabókum Reykja- víkur, en málskostnaður falli niður. Í gagnsök skal gagnstefndi, Helgi Helgason, vera sýkn af kröfum gagnstefnandi, en málskostnaður falli niður. Dóminum ber að fullnægja innan 15 daga frá lögbirtingu hans að viðlagðri aðför að lögum. 284 Föstudaginn 4. maí 1956. Nr. 10/1956. Ákæruvaldið (Tómas Jónsson) gegn Magnúsi Jónssyni (Sigurgeir Sigurjónsson). Dóminn skipuðu hinir reglulegu dómarar Hæstaréttar. Ölvun við bifreiðarakstur. Dómur Hæstaréttar, Með skírskotun til þess, sem rakið er í héraðsdómi, verður að telja nægjanlega leitt í ljós, að ákærði hafi aðfaranótt 13. marz 1955 gert tilraun til að aka bifreiðinni R 608, enda þótt hann væri þá mikið ölvaður. Varðar verknaður þessi við þau lagaboð, sem í héraðsdómi greinir, og þykir mega staðfesta ákvæði hans um refsingu ákærða að öðru en því, að greiðslufrestur sektar verði fjórar vikur frá birtingu dóms þessa. Þá ber og að staðfesta ákvæði héraðsdóms um sviptingu ökuleyfis og um sakarkostnað. Ákærði greiði allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin málflutningslaun sækjanda og verjanda fyrir Hæsta- rétti, kr. 1200.00 til hvors. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður að öðru leyti en því, að greiðslufrestur sektar er fjórar vikur frá birtingu dóms þessa. Ákærði, Magnús Jónsson, greiði allan áfrýjunarkostn- að sakarinnar, þar með talin málflutningslaun skipaðs sækjanda og verjanda fyrir Hæstarétti, hæstaréttarlög- mannanna Tómasar Jónssonar og Sigurgeirs Sigurjóns- sonar, kr. 1200.00 til hvors. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur sakadóms Reykjavíkur 2. desember 1955. Mál þetta er höfðað með ákæruskjali, dags. 15. júlí s.l., gegn ákærða, Magnúsi Jónssyni heildsala, Bústaðavegi 97, hér í bæ, 285 fyrir að hafa aðfaranótt sunnudagsins 13. marz s.l., um klukkan 03.00, ölvaður gert tilraun til þess að aka bifreið sinni R 608, þar sem hún stóð utan vegar skammt fyrir vestan Elliðaár, en brot þetta telst varða við 1. mgr. 23. gr. sbr. 1. mgr. 38. gr. bifreiðalaga nr. 23/1941, sbr. 2. gr. laga nr. 6/1951 um breytingu á bifreiða- lögum. Þess er krafizt, að ákærði verði dæmdur til refsingar, sviptingar bifreiðarstjóraréttinda samkvæmt 1. mgr. 39. gr. bifreiðalaga og til greiðslu alls sakarkostnaðar. Ákærði hefur náð sakhæfisaldri, fæddur 15. september 1911 að Fljótsbakka í Fljótshlíð. Sakavottorð hans hljóðar svo: 1939 13/6 Undir rannsókn fyrir meinta ölvun við bifreiðarakst- ur. Fellt niður. 1940 13/3 Dómur aukaréttar Reykjavíkur, sýknaður af ákæru réttvísinnar fyrir meint brot gegn 26. kap. hegningar- laganna. 800 króna sekt og ólögmætur ágóði, kr. 1046.62, gerður upptækur fyrir brot á lögum nr. 70/1937, lögum nr. 52/1925 og lögum nr. 62/1938. 1942 29/5 Sátt, 25 króna sekt fyrir að sinna ekki stöðvunarmerki lógregluþjóns. 1950 15/3 Kærður fyrir árás. Fellt niður samkvæmt bréfi Dóms- málaráðuneytisins 21/9 1950. 1954 29/3 Sátt, 50 króna sekt fyrir brot á 30. gr. lögreglusam- þykktar og 7. gr. umferðarlaga. Málavextir eru þessir: Aðfaranótt sunnudagsins 13. marz s.l., kl. 03.15, voru lögreglu- þjónarnir Gunnar Einarsson og Jóhannes Björgvinsson á leið um Suðurlandsbraut. Skammt fyrir vestan Elliðaár sáu þeir bifreiðina R 608 utan vegar. Var hún í gangi, og sat ákærði undir stýri, áber- andi ölvaður að sögn lögreglumannanna. Ákærði var nú fluttur á lögreglustöðina. Neitaði hann að hafa ekið, en kvað konu sína hafa gert það. Jóhannes Björgvinsson lögregluþjónn hringdi heim til konu ákærða, og kvaðst hún hafa ekið bifreiðinni frá Krossamýri 14 og að Elliðaánum, en orðið þar sundurorða við mann sinn, og hafi bifreiðin staðið á vegkantinum, þegar hún fór af staðnum. Ákærði neitaði að láta taka úr sér blóðsýnishorn og var geymdur í fangaklefa í lögreglustöðinni til morguns. Fyrir dómi játaði ákærði að hafa verið drukkinn, en kveðst ekki hafa ekið bifreið sinni sjálfur, heldur kona sín. Hafi hún lent þarna út af veginum, en ekki vissi hann orsakir þess. Reyndi hún að ná bílnum upp, en tókst ekki og fór burt til þess að ná í hjálp, 286 að því er ákærði hélt. Ákærði kvaðst ekki muna, hvort hann reyndi að ná bifreiðinni upp á veginn, og ekki mundi hann heldur, hvort bifreiðin var í gangi, þegar kona hans fór, en taldi líklegt, að bifreiðin hafi verið í gangi, er lögreglan kom að henni, þótt hann vissi það ekki með vissu. Vitnið Hrefna Þórðardóttir, kona ákærða, ber, að hún hafi ekið R 608 frá Krossamýrarvegi 14, þar sem hún var gestkomandi ásamt manni sínum umrætt kvöld. Er komið var nokkurn spöl vestur fyrir Elliðaárbrýrnar, þurfti maður hennar að skreppa út, en er hann kom inn í bílinn aftur, fór hann að tala um, að hún æki ekki lengur. Varð úr þessu orðasenna milli Þeirra, og skildi hún bílinn eftir og fór gangandi heimleiðis. Til þess að ákærði tæki síður bílinn, kvaðst hún hafa ekið honum út af veginum. Drap hún á bifreiðinni, áður en hún fór, og tók kveikjuláslykilinn með sér, en ákærði hafði annan lykil. Vitnið kveður það ekki rétt í frásögn ákærða, að hún hafi reynt að ná bifreiðinni upp á veginn aftur. Út af frásögn sinni í símtalinu við Jóhannes Björgvinsson, sem áður getur, sagðist vitnið þá ekki hafa verið komið lengra í frásögn sinni en er hún stanzaði á veg- kantinum og kveðst ekki hafa verið spurð nákvæmlega út í þetta í símanum. Vitnið Jóhannes ber hins vegar, að kona ákærða hafi sagzt hafa skilið bílinn eftir á vegkantinum, og er vitnið sagði henni, að bifreiðin væri þar ekki, virtist það koma flatt upp á hana. Vitnið Hrefna gaf skýrslu sína strax um morguninn, áður en hún gat haft samband við ákærða, og þykir verða að leggja til grundvallar skýrslu hennar fyrir dómi um þetta. Er ákærða var gerður kunnur framburður konu sinnar, kvað hann famburð hennar hljóta að vera réttan, enda hafi hún verið ódrukkin, en hann muni ógerla eftir atvikum sökum ölvunar. Hélt ákærði fast við það, að hann hefði ekkert ekið bifreiðinni. Lögregluþjónarnir Jóhannes Björgvinsson og Gunnar Einars- son hafa báðir borið, að bifreið ákærða hafi verið í gangi, er þeir komu að, og var ákærði undir stýri í bifreiðinni og einn í henni. Þá bera vitnin, að sýnilegt hafi verið af hjólförum, að reynt hafi verið að aka bifreiðinni burt, en ekki tekizt, sökum þess að hjólin höfðu sokkið í aurmel þann, sem bifreiðin stóð á sunnan Suður- landsbrautar. Verður með framburði lögregluþjónanna og öðru því, sem fram er komið í málinu, að telja nægilega sannað, að ákærði hafi gert tilraunir til að aka bifreiðinni R 608 umrætt sinn, og er með eigin játningu hans sannað, að hann var þá mikið ölvaður. Verjandi ákærða hér fyrir dómi hefur bent á það, að enda þótt talið yrði sannað, að ákærði hefði gert tilraunir til að aka bifreið 287 sinni í umrætt skipti, þá hafi verið um ónothæfa tilraun að ræða, og beri að láta refsingu hans eftir atvikum niður falla samkvæmt 3. mgr. 20. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940. Samkvæmt framansögðu þykir ákærði hafa orðið sannur að því að gera tilraun til að aka bifreið ölvaður. Í 1. mgr. 23. gr. sbr. 1. mgr. 38. gr. bifreiðalaga er slíkur tilraunaakstur mæltur refsi- verður. Dómurinn lítur svo á, að eins og atvikum er háttað í máli þessu, beri ekki að beita ákvæði 3. mgr. 20. gr. hegningarlaganna um ónothæfa tilraun, enda þótt talið yrði sannað, að ekki hefði ver- ið unnt að aka bifreið ákærða með eigin vélarafli burt af þeim stað, Þar sem hún sat föst í umrætt skipti, enda verður að telja, að hon- um hafi verið önnur ráð tiltækileg til að ná upp bifreiðinni, hefði honum gefizt ráðrúm til. Með atferli sínu hefur ákærði brotið þau lagaákvæði, sem í ákæruskjali greinir, og þykir refsing hans hæfilega ákveðin 1500 króna sekt til ríkissjóðs, er afplánist með varðhaldi í 10 daga, greiðist sektin ekki innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Þá þykir samkvæmt 1. mgr. 39. gr. bifreiðalaganna bera að svipta ákærða ökuleyfi sínu í 6 mánuði frá birtingu dómsins að telja. Ákærði greiði allan sakarkostnað, þar með talin málsvarnar- laun skipaðs talsmanns síns, Sigurgeirs Sigurjónssonar hrl. kr. 800.00. Dómsorð: Ákærði, Magnús Jónsson, greiði 1500 króna sekt til ríkis- sjóðs, er afplánist með 10 daga varðhaldi, greiðist sektin ekki innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Ákærði er sviptur ökuréttindum sínum í 6 mánuði frá birt- ingu dómsins, og frestar áfrýjun ekki framkvæmd ökuleyfis- sviptingarinnar. Ákærði greiði allan sakarkostnað, þar með talin málsvarn- arlaun skipaðs talsmanns síns, Sigurgeirs Sigurjónssonar hrl., kr. 800.00. Dómi þessum skal fullnægja með aðför að lögum. 288 Föstudaginn 4. mai 1956. Nr. 23/1956. Ákæruvaldið (Tómas Jónsson) gegn Magnúsi Guðmundi Sigurði Ólafssyni, Hilm- ari Mýrkjartanssyni og Úlfari Guðjónssyni (Jón N. Sigurðsson). Dóminn skipuðu hinir reglulegu dómarar Hæstaréttar. Áfengislagabrot. Dómur Hæstaréttar, Með skírskotun til forsendna héraðsdóms ber að staðfesta hann að öðru en því, að frestur til greiðslu sektar hvers hinna ákærðu verði fjórar vikur frá birtingu dóms þessa. Hinum ákærðu ber að greiða allan áfrýjunarkostnað sak- arinnar in solidum, þar með talin málflutningslaun skipaðs sækjanda og verjanda fyrir Hæstarétti, kr. 1800.00 til hvors. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður að öðru en því, að greiðslufrestur sektar hvers hinna ákærðu er fjórar vikur frá birtingu dóms þessa. Ákærðu, Magnús Guðmundur Sigurður Ólafsson, Hilm- ar Mýrkjartansson og Úlfar Guðjónsson, greiði in solid- um allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin málflutningslaun skipaðs sækjanda og verjanda fyrir Hæstarétti, hæstaréttarlögmannanna Tómasar Jónsson- ar og Jóns N. Sigurðssonar, kr. 1800.00 til hvors. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur sakadóms Reykjavíkur 18. janúar 1956. Ár 1956, miðvikudaginn 18. janúar, var í sakadómi Reykjavíkur, sem haldinn var á Fríkirkjuvegi 11, kveðinn upp dómur í málinu nr. 13—15/1956: Ákæruvaldið gegn Magnúsi Guðmundi Sigurði Ólafssyni, Hilmari Mýrkjartanssyni og Úlfari Guðjónssyni, sem tekið var til dóms hinn 13. sama mánaðar. 289 Ákærðir eru Magnús Guðmundur Sigurður Ólafsson bifreiðar- stjóri, Laugavegi 43, hér í bæ, Hilmar Mýrkjartansson bifreiðar- stjóri, Eskihlíð 9, hér í bæ, og Úlfar Guðjónsson bifreiðarstjóri, Hraunteig 24, hér í bæ, fyrir að hafa gerzt sekir um áfengislaga- brot samkvæmt 3. og 4. mgr. 19. gr. áfengislaga nr. 58 24. apríl 1954 með því að flytja hinn 23. apríl 1955 í bifreiðinni G 486 108 flöskur af ákavíti frá Suðurnesjum, Keflavík og Vogum, áleiðis til Reykjavíkur og geta ekki gert grein fyrir, að áfengið væri ekki ætlað til sölu. Eru menn þessir ákærðir til refsingar samkvæmt 2. mgr. 42. gr. áfengislaga, til að sæta upptöku áfengisins og til greiðslu alls sakarkostnaðar. Ákærði Magnús Guðmundur Sigurður Ólafsson er kominn yfir lögaldur sakamanna, fæddur 13. maí 1925 í Reykjavík, og hefur, svo kunnugt sé, sætt þessum kærum og refsingum: 1938 8/3 Kærður fyrir meint hnupl á dúfum. Afgreitt til barna- verndarnefndar. 1938 5/8 Kærður fyrir að hræða skepnur með hvellbyssu. Sams konar afgreiðsla. 1939 10/7 Kærður fyrir brot á umferðarreglum (hjólreiðar í Bankastræti). Afgreitt til barnaverndarnefndar. 1939 16/10 Kærður fyrir þjófnað og spellvirki. Sams konar af- greiðsla. 1944 28/11 Dómur aukaréttar Reykjavíkur, 30 daga fangelsi, skilorðsbundið í 2 ár, sviptur kosningarrétti og kjör- gengi, fyrir grot gegn 244. gr. hegningarlaganna. 1944 6/12 Sátt, 100 kr. sekt, 50 kr. skaðabætur fyrir ölvun og árás. 1945 24/11 Sátt, 50 kr. sekt fyrir ölvun og óspektir á almanna- færi. 1947 6/2 Sátt, 300 kr. sekt fyrir brot gegn 219. gr. hegningar- laganna, bifreiðalögum og umferðarlögum. 1947 27/2 Sátt, 50 kr. sekt fyrir ölvun og vanskil á ökugjaldi. Greiði kröfuna, kr. 19.00. 1947 17/4 Rvík. Dómur lögregluréttar: 10 daga varðhald fyrir brot gegn áfengislögum, bifreiðalögum og umferðar- lögum (1100/1947). Dómur Hæstaréttar í sama máli 11/11 1947, 15 daga varðhald og sviptur ökuskírteini ævilangt. 1947 4/9 Rvík. Sátt, 100 kr. sekt fyrir ölvun og rúðubrot. 1947 18/1 Rvík. Kærður fyrir ölvun. Fellt niður. 1947 18/12 Rvík. Sátt, 50 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 19 290 1950 17/2 Rvík. Kærður fyrir líkamsárás. Fellt niður með bréfi Dómsmálaráðuneytisins 21/7 1950. 1951 9/2 Rvík. Veitt ökuleyfi á ný með stjórnarráðsúrskurði. 1951 8/6 Rvík. Sátt, 50 kr. sekt fyrir ökuhraða. 1951 21/6 Rvík. Felld niður málssókn samkvæmt bréfi Dóms- málaráðuneytisins fyrir líkamsárás. 1951 4/12 Rvík. Áminning fyrir brot á 1. mgr. 27. gr. bifreiða- laga. 1952 6/2 Rvík. Sátt, 50 kr. sekt fyrir brot á 1. mgr. 27. gr. bifreiðalaga. 1952 9/5 Rvík. Sátt, 400 kr. sekt fyrir brot á 2. gr. laga nr. 95/1946, sbr. 36. gr. tolllaga. 1954 12/1 Rvík. Sátt, 100 kr. sekt fyrir brot á 7. gr. umferðar- laga og 27. gr. bifreiðalaga. 1954 8/4 Rvík. Áminning fyrir bifreiðalagabrot. Ákærði Hilmar Mýrkjartansson er kominn yfir lögaldur saka- manna, fæddur 5. ágúst 1928 í Reykjavík, og hefur, svo kunnugt sé, sætt þessum kærum og refsingum: 1948 26/2 Rvík. Sátt, 75 kr. sekt fyrir of hraðan og ógætilegan akstur. 1949 18/8 Rvík. Sátt, 150 kr. sekt fyrir brot á 46. gr. lögreglu- samþykktar Reykjavíkur. 1950 3/8 Rvík. Dómur: 1200 kr. sekt fyrir brot gegn bifreiða- lögum, umferðarlögum og hegningarlögum. 1951 10/10 Rvík. Sátt, 50 kr. sekt fyrir brot á 1., 4. og 5. mgr. 26. gr. og 1. mgr. 27. gr. bifreiðalaga. 1951 5/11 Rvík. Áminning fyrir brot á 3. mgr. 14. gr. bifreiða- laga. 1953 11/2 Rvík. Sátt, 50 kr. sekt fyrir brot á 4. mgr. 26. gr. bifreiðalaga. 1953 27/11 Rvík. Kærður fyrir meint brot á lögum nr. 47/1951. Fellt niður samkvæmt bréfi Dómsmálaráðuneytisins 26/1 1954. Ákærði Úlfar Guðjónsson er kominn yfir lögaldur sakamanna, fæðdur 11. september 1924 í Vestmannaeyjum, og hefur, svo kunnugt sé, sætt þessum kærum og refsingum: 1955 5/5 Rvík. Sátt, 50 kr. sekt fyrir brot á 28. gr. lögreglu- samþykktar. 1955 28/5 Rvík. Sátt, 100 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. Laugardaginn 23. apríl síðastliðinn var Jóhannes Björgvinsson lögregluþjónn við almennt lögreglueftirlit á þjóðveginum skammt sunnan Hafnarfjarðar. Stöðvaði hann þar, eftir því sem tök voru 291 á og án sérstaks fyrirfram gefins tilefnis bifreiðar, sem um veg- inn fóru, í því skyni að athuga, hvort haldin væru lög, einkum bifreiðalögin og áfengislöggjöfin, bæði um bann við áfengisneyzlu bifreiðarstjóra, um ólöglegan áfengisflutning o. fl. Í þessu starfi stöðvaði lögregluþjónninn bifreiðina G 468, sem kom að sunnan. Henni stjórnaði Pétur Valdimarsson, Hraunsholti í Garðahreppi, en hinir ákærðu voru farþegar í henni. Lögreglu- Þbjónninn hafði ekki fyrirfram grun um, að í bifreið þessari væri flutt áfengi, en um leið og hann leit inn í hana, sá hann áfengis- kassa í henni. Þegar hann innti farþegana eftir þessu áfengi, sögðu þeir, að meira áfengi væri í farangursgeymslunni, og reyndist svo vera. Í bifreiðinni voru alls 9 kassar, alls 108 heilflöskur, af ákavíti frá Áfengisverzlun ríkisins. Hinir ákærðu, farþegar í bifreiðinni, sögðust eiga áfengið og ætla það til eigin nota, og höfðu þeir opnað eina flöskuna og voru farnir að drekka úr henni. Bifreiðarstjórinn var ekki sagður eiga neitt af áfenginu, og hefur ekkert komið síðar fram um, að svo hafi verið. Þar sem lögregluþjónninn taldi ákærðu eigi veita viðhlítandi skýringar um áfengið, færði hann þá fyrir dómara og skýrði frá málavöxtum um töku áfengisins. Þegar þetta gerðist, var verkfall hér í bænum og áfengisútsöl- urnar hér lokaðar, en senda mátti áfengisverzlunin áfengi í póst- kröfu til annarra staða. Ákærðu hafa skýrt svo frá, að ákærði Magnús hafi fyrir þá alla sameiginlega pantað áfengið, sem þeir höfðu meðferðis í bifreiðinni, í áfengisverzluninni hér í bænum, og var það ráða- gerð þeirra, að hver keypti þriðjung þess. Ákærði Magnús skýrir svo frá, að hann hafi um þremur dög- um fyrir 23. apríl pantað 48 flöskur af ákavíti á nafn Ástvalds Gunnlaugssonar vélstjóra, Hofi í Vogum í Vatnsleysustrandar- hreppi, og hinn 22. apríl 60 flöskur sama áfeng'is á nafn Jóns Björnssonar, Suðurgötu 79 í Keflavík. Þessa menn sagði ákærði Magnús upphaflega vera kunningja sína, en síðar í sama þing- haldi skýrir hann þó frá því, að hann sé ókunnugur Jóni Björns- syni. Kom það og síðar í ljós, að Suðurgata 79 í Keflavík er ekki til og að hæsta húsnúmer við þá götu er 31. Ákærði Magnús, sem annars kveðst engin deili vita á Jóni þessum, segist hafa hitt hann á götu hér í bænum og þá hafa farið fram á það við hann að mega panta áfengi á hans nafn, og hafi maðurinn samþykkt Það og sagt heimilisfang sitt, og megi vera, að ákærði hafi tekið skakkt eftir því. Eigi minnist ákærði þess að hafa sagt Jóni þess- 292 um, hve mikið áfengi hann hugsaði sér að kaupa út á nafn hans, og eigi áskildi Jón sér nein fríðindi fyrir að leggja nafn sitt til á áfengispöntun þessa. Um Ástvald Gunnlaugsson vélstjóra er það að segja, að hann er kvæntur frænku ákærða Magnúsar, og þekkjast þeir því hin síðari ár, en eigi vissi þó ákærði rétt föðurnafn Ástvalds í upp- hafi rannsóknar málsins, þar sem hann nefndi hann Guðlaugsson. Þeir ákærðu Magnús og Ástvaldur eru sammála um, að meðan á verkfallinu stóð, hafi hinn fyrrnefndi farið fram á það við hinn síðarnefnda að fá að panta áfengi á nafn hans og láta senda það í póstkröfu í póstafgreiðsluna í Vogum í Vatnsleysustrandar- hreppi. Ástvaldur tók þessu í fyrstunni ekki vel, en lét þó til leið- ast að leyfa þetta, og átti hann engin afskipti að hafa af áfengis- pöntuninni, önnur en að leggja til nafn sitt. Ókunnugt var Ást- valdi, hve ákærði ætlaði að panta mikið áfengi á nafn hans eða hvað hann ætlaði að gera við það. Að morgni 23. apríl fóru svo hinir ákærðu saman að sækja áfengispantanirnar og fengu til fararinnar leigubifreið þá, sem áður er nefnd. Fyrst fóru þeir til Keflavíkur, og fékk ákærði Magnús þar í póstafgreiðslunni afhenta áfengispöntunina án þess að gera nokkra tilraun til að finna Jón Björnsson. Síðan fóru þeir í Voga, og fékk ákærði Magnús þar Ástvald Gunnlaugsson með þeim í póstafgreiðsluna þar. Ástvaldur gaf sig þar fram sem pant- anda áfengissendingarinnar, og var hún afhent, en greidd af ákærðu hálfu, og höfðu þeir hana á burt með sér. Nokkuð mis- jafnt greiðdu ákærðu fyrir áfengið, Magnús mest, Úlfar næst- mest, en Hilmar minnst, en sammála eru þeir um, að þeir hafi átt áfengið að þriðjungi hver og ætlað brátt að gera viðskiptin upp. Um ákærða Úlfar skal þess getið, að hann skýrði í upphafi rangt frá ýmsum málsatvikum, en leiðrétti þær missagnir við samprófun. Allir hafa hinir ákærðu neitað að hafa ætlað áfengið til sölu, en haldið því fram, að þeir hafi ætlað það til eigin neyzlu án þess þó að hafa gert grein fyrir neinu sérstöku tilefni til öflunar svo mikils áfengis sem þessa. Ákærði Magnús hefur í þessu sambandi tekið fram, að hann neyti áfengis annað veifið, stundum allt að tíu sinnum á mánuði, og fyrir komi, að hann fari á túra, en þó ekki heilu mánuðina. Ákærði Úlfar skýrir svo frá í þessu sambandi, að hann sé drukk- inn aðra hverja viku. Allir voru ákærðu leigubifreiðastjórar, þegar þetta gerðist, en 293 tveir þeirra, Magnús og Hilmar, hafa skýrt svo frá, að þeir hafi ekki stundað leigubifreiðaakstur, meðan á verkfallinu stóð. Alkunna er, að sterkur grunur hefur lengi leikið á því, að ýmsir leigubifreiðastjórar stundi áfengissölu, og styðst sá grunur ekki hvað sízt við þá staðreynd, að ýmsum mönnum úr þeirri stétt hefur á undanförnum árum verið refsað fyrir áfengissölu. Með þetta í huga hlaut það að koma lögregluþjóninum mjög grun- samlega fyrir sjónir, að ákærðu höfðu meðferðis 107 óáteknar ákavítisflöskur í umrætt sinn, og var honum bæði rétt og skylt að gera dómara aðvart um þetta atvik. Mjög verður að teljast ólíklegt, að ákærðu hafi ætlað að nota áfengið sjálfir til eigin neyzlu eða veitinga, enda hafa þeir eigi nefnt nein sérstök tilvik, sem gefið hefðu getað eðlileg tilefni til ákavítiskaupa þessara. Tveir þeirra hafa að vísu rökstutt áfengis- kaup þessi með því, að þeir væru miklir drykkjumenn, en þær staðhæfingar, þó sannar væru, geta ekki veitt nægilega sterkar líkur fyrir því, að áfengið hafi ekki verið ætlað til sölu. Niður- staðan verður því sú, að eigi er talið, að ákærðu hafi réttlætt það, að áfengið hafi ekki verið ætlað til sölu. Hafa þeir því gerzt brot- legir gegn 19. gr., 3. og 4. mgr., áfengislaganna nr. 58/1954, og ber að ákveða þeim refsingu samkvæmt 42. gr., 2. mgr., sömu laga. Áfengið áttu þeir að þriðjungi hver, þ. e. a. s. 107 flöskur: 3 = 35% flöskur hver. Á þessum tíma var verð hverrar ákavítis- flösku kr. 90.00. Samkvæmt þessu ber að ákveða refsingu hvers hinna ákærðu kr. 16050.00 til Menningarsjóðs, og komi varðhald í 75 daga í stað hverrar sektar, verði þær eigi greiddar innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Samkvæmt 42. gr., 2. mgr., áfengislaganna ber að gera áfengið, 107 ákavítisflöskur, upptækt til handa ríkissjóði. Ákærðu Magnús og Úlfar ber að dæma in solidum til greiðslu málsvarnarlauna skipaðs verjanda þeirra, hdl. Guðlaugs Einars- sonar, kr. 800.00. Allan annan sakarkostnað skulu ákærðu greiða in solidum. Valdimar Stefánsson sakadómari kveður upp dóm þenna. Dómsorð: Ákærðu, Magnús Guðmundur Sigurður Ólafsson, Hilmar Mýrkjartansson og Úlfar Guðjónsson, greiði kr. 16050.00 hver í sekt til Menningarsjóðs, og komi 75 daga varðhald í stað hverrar sektar, verði þær eigi greiddar innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. 294 Framangreindar 107 ákavítisflöskur eru upptækar til handa ríkissjóði. Ákærðu Magnús Guðmundur Sigurður Ólafsson og Úlfar Guðjónsson greiði in soliðum málsvarnarlaun skipaðs verj- anda þeirra, hdl. Guðlaugs Einarssonar, kr. 800.00, en annan sakarkostnað greiði ákærðu allir in soliðum. Dómi þessum skal fullnægja með aðför að lögum. Miðvikudaginn 9. maí 1956. Nr. 144/1955. Ásgrímur Halldórsson (Sveinbjörn Jónsson) Segn Norðurleið h/f og gagnsök (Egill Sigurgeirsson). Dómendur: hæstaréttardómararnir Gizur Bergsteinsson, Árni Tryggvason. Jónatan Hallvarðsson og Þórður Eyjólfsson og Ármann Snævarr prófessor. Árekstur bifreiða. Skaðabótamál. Dómur Hæstaréttar, Aðaláfrýjandi hefur fengið áfrýjunarleyfi 26. september 1955 og skotið máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 6. októ- ber s. á. Krefst hann þess, aðallega að honum verði dæmd sýkna, en til vara, að dæmd fjárhæð verði færð niður. Hann krefst þess enn, að hvorum aðilja verði dæmt að bera sinn kostnað af málinu í héraði, en honum dæmdur málskostnaður úr hendi gagnáfrýjanda fyrir Hæstarétti eftir mati dómsins. Gagnáfrýjandi hefur fengið áfrýjunarleyfi 15. október 1955 og gagnáfrýjað málinu með stefnu 24. október s. á. Krefst hann þess, að aðaláfrýjanda verði dæmt að greiða hon- um kr. 58.875.14 ásamt 6% ársvöxtum frá 16. nóvember 1951 til greiðsludags og málskostnað bæði í héraði og fyrir Hæsta- rétti eftir mati dómsins. Aðaláfrýjandi krafðist þess í héraði, að krafa gagnáfrýj- 295 anda yrði færð niður, og verður að leggja þann skilning í málflutning hans þar, að hann hafi viljað sætta sig við að bera einn þriðja sakar, svo sem síðar var ákveðið í héraðsdómi. Samkvæmt þessu og þar sem eigi eru efni til að dæma gagn- áfrýjanda hærri fébætur né annan málskostnað en í héraðs- dómi greinir, þykir rétt að staðfesta dóminn. Eftir þessum úrslitum ber að dæma aðaláfrýjanda til að greiða gagnáfrýjanda málskostnað fyrir Hæstarétti, kr. 1500.00. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Aðaláfrýjandi, Ásgrímur Halldórsson, greiði gagn- áfrýjanda, Norðurleið h/f, málskostnað fyrir Hæstarétti, kr. 1500.00, að viðlagðri aðför að lögum. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 16. febrúar 1955. Mál þetta, sem dómtekið var 9. þ. m., hefur Norðurleið h/f, hér í bæ, höfðað fyrir bæjarþinginu með stefnu, út gefinni 16. janúar 1954, gegn Ásgrími Halldórssyni bónda, Hálsi, Öxnadal, til greiðslu skaðabóta vegna bifreiðaárekstrar, að fjárhæð kr. 79.958.29, með 6% ársvöxtum frá 16. nóvember 1951 til greiðslu- dags og málskostnaðar að skaðlausu. Stefndi hefur krafizt lækkunar á kröfum stefnanda, að vextir verði aðeins reiknaðir frá stefnudegi og málskostnaður verði lát- inn niður falla. Almennum Tryggingum h/f, hér í bænum, hefur verið stefnt til réttargæzlu í máli þessu, en síðargreind bifreið stefnda, Á 331, var vátryggð hjá því félagi. Engar kröfur hafa verið gerðar á hendur réttargæzlustefndu, og þær hafa engar kröfur gert. Málsatvik eru þau, að hinn 16. nóvember 1951 varð árekstur milli bifreiðanna R 4715, eignar stefnanda, og bifreiðarinnar Á 331, eignar stefnda, með þeim afleiðingum, að báðar bifreiðarnar skemmdust og farþegar í R 4715 hlutu nokkur meiðsl. Ökumaður R 4715 hefur skýrt svo frá atvikum, að þann 16. desember 1951 hafi hann ekið bifreiðinni sem leið liggur frá Siglu- firði áleiðis til Akureyrar. Bifreiðin R 4715 flytur 26 farþega, og voru í henni allmargir farþegar í umrætt sinn. Ökumaðurinn skýrir svo frá, að í Siglufjarðarskarði hafi verið nokkur snjór, 296 og hafi hann því haft þá snjókeðjur á hjólum bifreiðarinnar. Er komið var inn í Skagafjörð, hafi verið alautt, og hann því tekið snjókeðjurnar af í Hofsósi. Eftir það hafi hann ekki sett snjókeðj- ur á hjól bifreiðarinnar, enda vegurinn verið að mestu auður og hvergi hálka, sem komið hafi að sök. Um kl. 21 var hann kom- inn yzt í Öxnadalshóla undan bænum Hrauni, en þar hafi verið dálítil ísing á veginum. Ökumaðurinn hefur skýrt svo frá, að á Þessum kafla liggi vegurinn um hólana. Hann hafi ekið sem leið liggur upp úr djúpri lægð og upp á hól einn. Er Þangað hafi verið komið, hafi hann séð bifreiðina A 331 nokkuð undan, en þar sem hann hafi verið kominn framhjá útskoti á háhólnum, hafi hann haldið áfram. Hafi bifreið þessi staðið á hægri vegarbrún frá honum séð og verið með fullum ljósum. Kveðst ökumaðurinn þá hafa ekið með um 30 km hraða, miðað við klukkustund, en strax skipt hreyfli bifreiðarinnar úr 4. í 3. ganghraðastig. Hreyfillinn hefur 4 ganghraðastig áfram. Þá hafi hann hemlað nokkuð, en ekki mikið af ótta við, að bifreiðin snérist til á veginum vegna hálkunnar, en hraði hennar hafi þá verið kominn niður í 15— 18 km, miðað við klukkustund. Ljósin á A 331 hafi verið svo sterk, að hann hafi verið töluvert blindaður frá þeim tíma, er hann sá A 331, og þar til áreksturinn varð. Þó hafi hann séð nokkuð til, en hvorki séð útlínur bifreiðarinnar né vegarins, en ekki treystst til að fullhemla vegna hálkunnar á veginum. Er bifreiðarnar mætt- ust, hafi þær rekizt saman. Vinstri hjól R 4715 hafi farið út af Veginum. Bifreiðin runnið áfram nokkurn spöl og síðan oltið um. Við þetta skemmdist bifreiðin verulega, og nokkrir farþegar hlutu meiðsl. Stefndi hefur skýrt svo frá, að hann hafi í umrætt sinn verið á ferð í bifreið sinni A 331, sem er vöruflutningabifreið. Hann hafi séð bjarma af ljósum R 4715, er hún hafi verið á öðrum hól fyrir sunnan slysstaðinn, en sjálfur hafi hann þá verið nokkurn spöl fyrir norðan hann. Kveðst stefndi hafa hugsað sér að komast upp á hæðina fyrir sunnan slysstaðinn, áður en hann mætti R 4715, og aka þar út af veginum. Er hann hafi átt skammt eftir að hæð- inni, hafi hann séð, að R 4715 nálgaðist það hratt, að hann myndi ekki ná upp á hæðina, áður en bifreiðarnar mættust. Hafi hann því tekið það ráð að aka alveg út á vinstri vegarbrún og stöðva bifreið sína þar. Hann hafi skipt ljósum bifreiðar sinnar á lægri ljósgeislann og beðið þannig. Er bifreiðarnar mættust, hafi þær hins vegar rekizt á með þeim afleiðingum, sem áður greinir. Litlar skemmdir urðu á A 331. Farþegi í R 4715, sem sat í næsta sæti fyrir aftan ökumanninn, 297 hefur skýrt svo frá, að á umræddum stað hafi verið þunnur klaki á veginum og hálka. Hann hafi ekki orðið var við A 331, fyrr en R 4715 var komin upp á umræddan hól. Hafi A 331 þá verið stöðvuð, og hafi honum virzt afturhjól hennar vera um eitt fet frá vegarbrúninni. Bifreiðinni R 4715 hafi verið ekið með litlum hraða, ábyggilega undir 30 km, miðað við klukkustund, og á hæð- inni hafi ökumaður hennar skipt um ganghraðastig og hægt á bifreiðinni niður brekkuna. A 331 hafi verið með fullum ljósum, og hafi þau villt vitni þessu sýn, þannig að það sá ekki veginn, fyrr en bifreiðarnar voru komnar mjög nálægt hvor annarri. Það hafi búizt við, að árekstur yrði, nokkru áður en bifreiðarnar mætt- ust, vegna þess að vegurinn var svo mjór þarna. Aðrir farþegar virðast ekki hafa gert sér glögga grein fyrir at- vikum fyrir áreksturinn, en eru yfirleitt sammála um, að R 4715 hafi verið ekið hægt og gætilega. Lögreglumenn komu á slysstaðinn skömmu eftir slysið. Veg- urinn reyndist vera 4,15 m á breidd og klaki á honum öllum. Á hólnum sunnan við slysstaðinn í um 60—"70 m fjarlægð eru útskot á veginum fyrir bifreiðar til að mætast. Hægt var að aka út af veginum á slysstaðnum þeim megin, sem A 331 stóð, og svo virtist sem ytri hjól þeirrar bifreiðar hefðu verið um eitt fet frá vegarbrúninni, er sú bifreið var stöðvuð. Athugun á ljósum A 331 leiddi í ljós, að hvor tveggja hærri og lægri ljósin voru rangstæð, þannig að hærri ljósin vísuðu of mikið til vinstri, en lægri ljósin of mikið til hægri. Af ákæruvaldsins hálfu var mál höfðað gegn ökumanni R 4715 vegna slyss þessa. Með dómi sakadóms Sauðárkrókskaupstaðar, upp kveðnum 11. marz 1953, var hann talinn með framferði sínu í umrætt sinn hafa brotið gegn ákvæðum 219. gr. hegningarlag- anna, 1. mgr., og 5. mgr. 26. gr. og 2. mgr. 27. gr. bifreiðalaganna nr. 23 frá 1941 og 2. gr. umferðarlaganna nr. 24 frá 1941 og refs- að fyrir þau brot sín. Kröfur sínar í máli þessu byggir stefnandi á því, að stefndi eigi alla sök á árekstri þessum. Hann hafi ekið mjög ógætilega í umrætt sinn og stöðvað bifreið sína á þjóðvegi, þar sem útilokað hafi verið að komast fram hjá henni, enda þótt hann þá væri búinn að sjá til ferða R 4715. Þetta hafi hann gert, enda þótt auðvelt væri að aka út af veginum á þessum stað. Þá hafi út- búnaður bifreiðar hans verið í ólagi, þar sem ljós hennar hafi verið óleyfilega sett og til þess fallin að trufla þá, sem á móti komu. Stefndi byggir kröfur sínar hins vegar á því, að ökumaður 298 R 4715 eigi meginsök á slysi þessu. Hann hafi ekið allhratt og án þess, að keðjur væru á bifreiðinni, enda þótt glerhált væri á veginum. Hann hafi séð bifreið stefnda, þar sem hún stóð á veginum í verulegri fjarlægð, en samt ekki gert neinar ráðstaf- anir til að forða árekstri, en honum hljóti þó að hafa verið ljóst, að vegurinn þarna var það mjór, að bifreiðarnar gætu ekki mætzt þarna. Ef ökumaður R 4715 hafi blindazt af ljósum A 331, hafi verið enn ríkari ástæða fyrir hann að stöðva bifreið sína eða draga mjög verulega úr hraða hennar. Eins og áður getur, stöðvaði stefndi bifreið sína á veginum, er hann hafði séð til ferða R 4715, enda þótt vegurinn þarna væri bað mjór, að bifreiðarnar gætu ekki mætzt þarna. Þá virðist hann ekki hafa hirt um að aka út af veginum, sem þó virðist hafa verið vel hægt. Þetta verður að meta stefnda til ógætni, þegar þess er gætt, að hann gerði enga tilraun til að gefa ökumanni R 4715 til kynna, að ekki væri hægt að mætast þarna. Þá hafði stefndi ljós tendruð á bifreið sinni, en þar sem ljósin voru gölluð, má ætla, að þau hafi truflað ökumann R 4715 nokkuð. Þegar þetta allt er virt, verður að telja, að stefndi eigi nokkra sök á árekstr- inum. Ökumaður R 4715 hafði ekki keðjur á hjólum bifreiðar sinnar, en vegurinn var svellaður. Hafði þetta það í för með sér, að hann treystist ekki að beita hemlum bifreiðarinnar. Svo virðist sem um 60 m hafi verið á milli bifreiðanna, er ökumaður R 4715 sá A 331 standa kyrra á veginum. Hafði hann því nægilegt svigrúm til að stöðva sína bifreið, áður en árekstur varð, ef þess hefði verið kostur vegna hálkunnar og keðjuleysisins. Þá bar honum að sýna sérstaka gætni, þar sem ljós A 331 blinduðu hann. Þegar allt þetta er virt, verður að telja, að ökumaður R 4715 eigi megin- sök á, hvernig fór. Með vísan til þessa þykir rétt að skipta sök á árekstri þessum Þannig, að telja stefnda eiga 4 hluta sakar, en ökumann R 4715 24 hluta sakar. Samkvæmt ákvæðum 4. mgr. 34. gr. bifreiðalaganna nr. 23 frá 1941 skiptist tjónið af árekstri þessum milli málsaðilja í því hlut- falli, og ber stefnda að bæta stefnanda % hluta þess tjóns, sem hann hefur af þessu beðið. Kröfu sína sundurliðar stefnandi þannig: 1. Viðgerðarkostnaður ............0.20000000.... kr. 48.458.29 2. Bætur fyrir afnotamissi .................... — 31.500.00 Kr. 79.958.29 299 Um 1. Af hálfu stefnda hefur aðeins verið hreyft athugasemd- um við einum þætti viðgerðarkostnaðarins, en það er málning á bifreiðinni R 4715, kr. 4749.45. Kveður stefndi, að hér sé um að ræða málun á allri bifreiðinni, en slíkt verði ekki talið hafa verið nauðsynlegt vegna skemmda þeirra, sem urðu á bif- reiðinni í umræðdum árekstri. Telur stefndi, að ekki komi til að telja hér meira með en % hluta þessa kostnaðar eða kr. 3166.30. Stefnandi hefur viðurkennt, að öll bifreiðin hafi verið máluð, en slíkt hafi verið nauðsynlegt vegna skemmda þeirra, sem á henni hafi orðið. Er bifreiðin valt við áreksturinn, urðu miklar skemmdir á far- þegahúsi hennar. Þykir eftir atvikum hæfilegt að taka hér til greina % hluta málningarkostnaðarins, eins og stefndi hefur gert, enda er hér haft í huga, að ný málning kom í stað gamallar. Samkvæmt þessu verður þessi liður tekinn til greina með alls kr. 46.875.14. Um 2. Stefnandi telur, að bifreiðin hafi verið ónothæf í 63 daga vegna skemmda þeirra, er hún varð fyrir í um- rætt sinn, en telur tjón sitt af því að hafa verið án bifreiðarinnar hafa verið kr. 500.00 á dag. Stefndi hefur bæði talið, að viðgerðartíminn sé of langur tal- inn hjá stefnanda og að tjón hans af afnotamissi bifreiðarinnar sé allt of hátt talið. Eftir öllum atvikum þykir hæfilegt að telja tjón stefnanda af afnotamissi bifreiðarinnar alls kr. 12.000.00. Samkvæmt þessu telst tjón stefnanda af árekstri þessum alls kr. 58.875.14 (46.875.14 -|- 12.000.00), og eins og áður getur, ber stefnda að bæta M hluta þess eða kr. 19.625.05. Af hendi stefnda hefur komið fram í málinu reikningur, að fjárhæð kr. 1830.60, sem er viðgerðarkostnaður á skemmdum þeim, sem urðu á A 331 í árekstri þessum. Hefur stefndi krafizt þess, að reikningur þessi eða hluti hans komi til frádráttar þeim fjárhæðum, sem stefnanda kunni að verða dæmdar í máli þessu. Stefnandi hefur ekki hreyft neinum athugasemdum við fjár- hæð reiknings þessa, og verður hún því lögð til grundvallar. Eins og að framan er rakið, ber stefnandi fébótaábyrgð að % hlutum af tjóni þessu. Ber honum því að greiða % hluta reiknings þessa eða kr. 1220.40, sem koma eiga til frádráttar kröfum hans. Samkvæmt þessu verða úrslit málsins þau, að stefndi verður dæmdur til að greiða stefnanda alls kr. 18.404.65 (19.625.05 —- 1220.40) með vöxtum, svo sem krafizt er. 300 Eftir þessum málalokum þykir rétt, að stefndi greiði stefnanda málskostnað, er þykir hæfilega ákveðinn kr. 2100.00. Einar Arnalds borgardómari kvað upp dóm þenna. Dómsorð: Stefndi, Ásgrímur Halldórsson, greiði stefnanda, Norðurleið h/f, kr. 18.404.65 með 6% ársvöxtum frá 16. nóvember 1951 til greiðsludags og kr. 2100.00 í málskostnað innan 15 daga frá lögbirtingu dóms þessa að viðlagðri aðför að lögum. Mánudaginn 14. maí 1956. Nr. 59/1956. Guðmundur og Sigurður Eyjólfssynir og Arnþrúður Guðjónsdóttir f. h. dánarbús Eyjólfs Guðmundssonar (Egill Sigurgeirsson) gegn Kristjáni Bjarnasyni (Sigurður E. Ólason). Dóminn skipuðu hinir reglulegu dómarar Hæstaréttar. Kærumál. Frávísunarkröfu hrundið. Dómur Hæstaréttar, Hinn kærða úrskurð hafa upp kveðið Sigurgeir Jónsson bæjarfógeti, dómari samkvæmt umboðsskrá, og samdómend- urnir Zóphónías Pálsson skipulagsstjóri og Rögnvaldur Guð- jónsson búfræðingur. Með kæru 5. apríl 1956, sem hingað barst 23. s. m., hafa sóknaraðiljar kært til Hæstaréttar úrskurð aukadómþings Skaftafellssýslu, upp kveðinn 3. apríl 1956, og gert þær dóm- kröfur, að úrskurðurinn verði úr gildi felldur, málinu vísað frá héraðsdómi og stefnda dæmt að greiða þeim málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti. Varnaraðili hefur krafizt staðfestingar á úrskurðinum og að sóknaraðiljum verði dæmt að greiða honum málskostnað fyrir Hæstarétti in solidum. Með skírskotun til forsendna hins kærða úrskurðar ber 301 að staðfesta hann. Kröfur um málskostnað verða eigi teknar til greina, en greiða ber úr ríkissjóði málflutningslaun tals- manns sóknaraðilja fyrir Hæstarétti, Egils Sigurgeirssonar hæstaréttarlögmanns, og málflutningslaun talsmanns varnar- aðilja fyrir Hæstarétti, Sigurðar E. Ólasonar hæstaréttarlög- manns, kr. 1200.00 til hvors. Dómsorð: Hinn kærði úrskurður á að vera óraskaður. Kröfur um málskostnað eru eigi til greina teknar, en málflutningslaun talsmanns sóknaraðilja fyrir Hæsta- rétti, Egils Sigurgeirssonar hæstaréttarlögmanns, og málflutningslaun talsmanns varnaraðilja fyrir Hæsta- rétti, Sigurðar E. Ólasonar hæstaréttarlögmanns, kr. 1200.00 til hvors, greiðist úr ríkissjóði. Úrskurður aukadómþings Skaftafellssýslu 3. apríl 1956. Mál þetta, sem tekið var til dóms eða úrskurðar hinn 16. f. m., er höfðað fyrir aukadómþingi Skaftafellssýslu af Kristjáni Bjarnasyni, bónda að Hvoli II í Dyrhólahreppi, gegn Guðmundi og Sigurði Eyjólfssonum, ábúendum Hvols I í sama hreppi, og Arnþrúði Guðjónsdóttur, sama stað, f. h. dánarbús Eyjólfs Guð- mundssonar, eiganda Hvols I, með stefnu, út gefinni 6. maí 1955. Stefnandi hefur með bréfi Dómsmálaráðuneytisins, dagsettu 19. apríl 1955, fengið gjafsókn í málinu, og stefndu hafa með bréfi Dómsmálaráðuneytisins, dagsettu 16. júní 1955, fengið gjafvörn í málinu. Kröfur stefnanda eru þær, að hrundið verði með dómi yfir- landskiptagerð milli jarðanna Hvols I og Hvols II frá 10. maí 1952 og að stefndu verði dæmd in solidum til að greiða honum málskostnað, eins og málið væri ekki gjafsóknarmál. Til vara hefur hann krafizt þess, að landskiptunum verði riftað að nokkru leyti, þannig að bætt verði við landsúthlutun hans. Stefndu krefjast þess aðallega, að málinu verði vísað frá dómi, en til vara, að þau verði sýknuð af öllum kröfum stefnanda og að stefnandi verði, hvernig sem málið fer, dæmdur til að greiða þeim málskostnað að mati dómsins, eins og málið væri ekki gjaf- varnarmál. Málavextir eru þeir, að í september 1951 fóru fram skipti á 302 landi Hvols í Dyrhólahreppi í Vestur-Skaftafellssýslu, sem var óskipt sameign stefnanda og Eyjólfs heitins Guðmundssonar. Landskiptum þessum var skotið til yfirlandskiptamanna, sem framkvæmdu yfirlandskipti með yfirlandskiptagerð, dagsettri 10. maí 1952. Stefnandi, sem ekki vildi una yfirlandskiptunum, bygg- ir riftunarkröfu sína á því, að skipti þessi séu, jafnvel þótt þau kynnu að vera lögleg að ytra formi, að efni til svo misheppnuð og Í sumum atriðum jafnvel fráleit, að ekki verði við unað, þar eð þau halli stórlega á Hvol II í öllu tilliti. Ætla megi, að yfir- landskiptin hafi að nokkru verið byggð á röngum forsendum og án nægilega undirbyggðs grundvallar. Þessu til staðfestingar hefur stefnandi m. a. bent á álitsgerð tveggja dómkvaddra manna, sem hann telur sanna, að yfirlandskiptin séu ranglát og sér mjög óhagkvæm að efni til. Frávísunarkröfu sína byggja stefndu á því, að niðurstaða lög- lega framkvæmdra yfirlandskipta sé bindandi fyrir alla aðilja. Þau halda því fram, að þar sem engar athugasemdir hafi komið fram um ytra form landskiptanna, kvaðningu skiptamanna, hæfi- leika þeirra eða neitt annað en að landskiptin séu röng að efni til, þá séu þau bindandi, og verði úrlausn yfirlandskiptamanna ekki haggað af dómstólum, enda sé hvergi gert ráð fyrir því í lögum, að yfirlandskiptum verði skotið undir úrlausn dómstóla eða hrundið með því móti. Halda þau því fram, að ef yfirland- skiptagerð, sem sé löglega til stofnað og löglega framkvæmd, halli verulega á einhvern aðilja að efni til, þá geti dómstólar ein- ungis dæmt skaðabætur, en ekki ógilt sjálf yfirlandskiptin. Þá er því haldið fram, að stefnandi hafi í orði og með framkvæmdum sínum í samræmi við yfirlandskiptin samþykkt þau. Með vísan til þessa alls sé ljóst, að mál þetta heyri ekki undir dómstólana, og beri því að vísa því frá dómi. Stefnandi krafðist þess, að frávísunarkröfu verði hrundið. Kröfu sína byggir hann í fyrsta lagi á því, að frávísunarkrafan sé of seint fram komin. Þá hefur hann og talið, að hún styðjist ekki við lagarök, heimilt sé að skjóta yfirlandskiptum til dómstólanna og fá úrlausn þeirra um þessi efni. Það væri sýknuástæða, en ekki frávísunar, ef ekki þætti í þessu máli grundvöllur til rift- unar yfirlandskiptanna. Þá er á það bent af stefnanda, að yfir- landskiptin séu ekki tæmandi, í þeim séu eyður, sem fylla þurfi út í, og að yfirlandskiptamennirnir hafi ekki farið rétt að eða gætt réttra sjónarmiða við skiptin. Þá er því mótmælt, að stefn- andi hafi í orði eða verki samþykkt yfirlandskiptin. Mál þetta er þingfest 25. maí s.l. Fékk umboðsmaður stefndu 303 þá frest til 18. júní til samningar greinargerðar. Var málið þá tekið fyrir, en umboðsmaður stefndu óskaði eftir einnar viku framhaldsfresti í sama skyni, og var sá frestur veittur með sam- þykki umboðsmanns stefnanda. Í þinghaldi 25. júní lögðu stefndu fram greinargerð, og var frávísunarkrafan þar fram borin. Frá- vísunarkröfuna verður því að telja á réttum tíma fram komna, sbr. 1. mgr. 108. gr. sbr. 1. mgr. 106. gr. laga 85/1936. Í aukadómþingi 9. júlí f. á. var máli þessu vísað frá dómi, en frávísunardóminum var skotið til Hæstaréttar. Með dómi Hæsta- réttar, upp kveðnum 26. september 1955, var héraðsdómur ómerkt- ur og málinu vísað til löglegrar meðferðar og dómsálagningar. Frávísun héraðsdóms var byggð á því, að rétt hefði verið að leita endurskipta samkvæmt 3. tölulið 1. gr. laga 46/1941, en í greind- um dómi Hæstaréttar er þeirri niðurstöðu hrundið. Í forsendum sama hæstaréttardóms er því slegið föstu, að þeim, sem mishald- inn þykist vera við landskipti, sé rétt að leita úrlausnar dómstóla um það, hvort löglega hafi verið að þeim farið. Fyrir þessum dómi liggur því einungis á þessu stigi að skera úr um, hvort skurðgröftur og aðrar framkvæmdir stefnanda á landi því, sem honum var úthlutað við yfirlandskiptin, firri hann rétti til að bera lögmæti skiptanna undir dómstóla. Með bréfi, dagsettu 26. maí 1952, eða rúmlega 2 vikum eftir yfirlandskiptin lýsti stefnandi því yfir við stefndu, að hann áskildi sér rétt til að véfengja yfirlandskiptin með sérhverju löglegu móti, en mundi hins vegar haga búskap og búrekstri í samræmi við þau. Stefnandi hafði haustið 1951 pantað skurðgröfu til vinnu hjá sér á árinu 1952. Hann hefur lýst því yfir, að hann hafi þá átt kost á að fá skurðgröfuna leigða til vinnu hjá sér, er hún var á ferð um hverfið, en kveðst hins vegar ekki hafa vitað, hve mörg ár kynnu að líða, þar til hann kynni aftur að eiga kost á skurð- gröfu. Hafi honum því verið nauðsynlegt að taka skurðgröfuna, er hann átti hennar kost, þótt hann vildi ekki una yfirlandskiptun- um. Samkvæmt dskj. 22, 25, 58 og 59 hefur stefnandi alls látið grafa skurði að lengd 8191 metra (39.773 má). Af þessum skurð- um eru um 1.5 km markaskurðir á milli jarðarhlutanna kostaðir í sameiningu af báðum málsaðiljum. Samkvæmt framangreindum dómskjölum hafa auk þess verið gerðar eftirtaldar jarðabætur á árunum 1952—1955, að báðum árunf meðtöldum: 304 Suður-Hvoli Norður-Hvoll Hvoll I Hvoll II Túnasléttur ...........0.0.00000.00.. 1.980 m? 3.500 m? Nýrækt .......0000 0 52.940 m? 75.310 m? Girðingar .............0000 00... 3.009 m 2.772 m Matjurtagarðar .................. 0 15.080 mz Þá hafa ábúendur Hvols I girt samtals 4.124 metra, sbr. dskj. 23, og er hér aðallega um girðingar að ræða, sem settar voru Í mörkum þeim, er yfirlandskiptin ákváðu (eftir Heimrikvísl o. fl.). Til athugunar á þessum framkvæmdum og aðstæðum öllum fór dómurinn á vettvang 29. október 1955. Við athugun dómenda á vettvangi kom eftirfarandi í ljós: 1. Skurðir þeir, sem grafnir hafa verið í mörkum þeim, sem yfirlandskiptin ákváðu milli jarðarhlutanna, eru að mestu leyti liðir í eðlilegu framræslukerfi landsins. 2. Stefnandi hefur auk markaskurðanna látið þurrka mestan sinn hluta (samkvæmt yfirlandskiptagerð) af svokallaðri heima- mýri norðaustan við tún hans og látið grafa 4 framræsluskurði í sínum hluta (samkvæmt yfirlandskiptagerð) svokallaðra Miðeyja. 3. Stefndu hafa eigi látið grafa aðra skurði en markaskurði samkvæmt framangreindu, tvo skurði þvert yfir þeirra hluta heimamýri og markaskurði á landamerkjum jarðarhlutans (sam- kvæmt yfirlandskiptagerð) og annarra jarða. 4. Nýrækt stefnanda er mestmegnis í svokallaðri heimamýri, sem mestur hluti skurða hans er í. Enda þótt ljóst sé, að allar þessar framkvæmdir torveldi endur- skipti, þar sem hafa yrði hliðsjón af þeim við framkvæmd endur- skipta, ef til þeirra kynni að koma, verður þó eigi talið, að nefnd- ar framkvæmdir séu þess eðlis eða svo víðtækar, að þær skjóti loku fyrir ný landskipti, ef grundvöllur væri annars til riftunar yfirlandskiptanna. Þykir því bera að synja frávísunadkröfu stefndu. Kröfur um málskostnað verða því eigi teknar til greina nú. Því úrskurðast: Framkomin frávísunarkrafa er ekki tekin til greina. = 305 Miðvikudaginn 16. maí 1956. Nr. 171/1954. Bátaábyrgðarfélag Vestmannaeyja (Sveinbjörn Jónsson) Segn Þorvaldi Guðjónssyni og Axel Magnússyni og gagnsök (Magnús Thorlacius). Dómina skipuðu hinir reglulegu dómarar Hæstcréttar. Vátryggingarmál. Skylduvátrygging skips samkvæmt lögum nr. 61/1947 og lögum nr. 110/1949, Dómur Hæstaréttar, Freymóður Þorsteinsson, fulltrúi bæjarfógeta í Vestmanna- eyjum, hefur kveðið upp hinn áfrýjaða dóm ásamt samdóm- endunum Þorsteini Jónssyni og Lúðvík N. Lúðvíkssyni. Aðaláfrýjandi hefur fengið áfrýjunarleyfi 19. október 1954 og skotið málinu til Hæstaréttar með stefnu, út gefinni 21. sama mánaðar. Gerir hann þessar kröfur: Aðalkrafa: Að hann verði sýknaður af kröfum gagnáfrýj- enda í málinu og þeim dæmt in solidum að greiða honum málskostnað í héraði og hér fyrir dómi eftir mati Hæsta- réttar, Varakrafa: Að ákveðið verði með dómi Hæstaréttar, að fébótaábyrgð aðaláfrýjanda verði bundin við tjón það, er varð á v/b Leó II. VE 94, hinn 5. janúar 1954, og lækkuð úr hámarki vátryggingarfjárhæðar samkvæmt vátryggingar- skírteini nefnds skips eftir mati Hæstaréttar og greiðslutími ákveðinn við lok viðgerðar á skipinu. Verði þá hvorum aðilja gert að bera kostnað sinn af málinu fyrir héraðsdómi, en gagnáfrýjendur dæmdir in solidum til að greiða aðaláfrýj- anda málskostnað fyrir Hæstarétti eftir mati dómsins. Gagnáfrýjendur hafa gagnáfrýjað málinu með stefnu 5. nóvember 1954, að fengnu áfrýjunarleyfi 1. sama mánaðar. Krefjast þeir þess, aðallega að héraðsdómurinn verði stað- festur og aðaláfrýjanda gert að greiða þeim málskostnað fyrir Hæstarétti eftir mati dómsins, en til vara, að aðaláfrýjanda 20 306 verði dæmt að greiða þeim kr. 393.975.00 með 6% ársvöxt- um frá 5. janúar 1954 til greiðsludags og málskostnað í hér- aði og hér fyrir dómi eftir mati Hæstaréttar. Gagnáfrýjendur voru stefnendur málsins fyrir héraðsdómi. Aðalkrafa þeirra þar var í þremur liðum, sem hér segir: a. Að aðaláfrýjandi, Bátaábyrgðarfélag Vestmannaeyja, verði dæmdur greiðsluskyldur á öllum kostnaði af viðgerð, sem þarf að fara fram á v/b Leó 1l. b. Að aðaláfrýjandi verði dæmdur greiðsluskyldur á öll- um kostnaði í sambandi við björgun nefnds skips. c. Að aðaláfrýjandi verði dæmdur greiðsluskyldur á öll- um kostnaði af vörzlu skipsins í dráttarbraut Slippfélagsins í Reykjavík eða öðrum stað, sem það kynni að verða flutt á. Kröfu þá, sem í a-lið greinir, þykir mega skilja á þá leið, að ákveðið verði með dómi, að gild sé vátryggingarábyrgð aðaláfrýjanda á tjóni því, sem v/b Leó II. varð fyrir hinn 5. janúar 1954. Á þá kröfu verður efnisdómur lagður í máli þessu. Hins vegar eru kröfur þær, sem greinir í b- og c-liðum, svo óákveðnar, að telja verður þær ódómhæfar. Ber því að vísa þeim sjálfkrafa frá héraðsdómi. Atvikum máls þessa er rækilega lýst í héraðsdómi. Sam- kvæmt undirmatsgerð, sem þar er frá greint og ekki er hnekkt með yfirmatsgerð, er fram fór, eftir að málinu var áfrýjað, verður ekki talið, að v/b Leó I1. hafi verið óbætandi, eftir að honum hafði verið bjargað af strandstað. Samkvæmt 2. gr. laga nr. 61/1947 var gagnáfrýjendum skylt að vátryggja Leó I. hjá aðaláfrýjanda, og sam- kvæmt lögum nr. 110/1949 var aðaláfrýjanda skylt að taka skipið í tryggingu. Þar sem um slíka skylduvátryggingu var að tefla, verður að líta svo á, að aðaláfrýjanda hafi borið að hafa skipið í þeirri tryggingu, sem ákveðin er í nefndum lögum nr. 61/1947, þar á meðal fyrir tjóni af strandi, þó að ekki hafi verið um algeran skipstapa að ræða. Frá þessu var óheimilt að víkja með ákvæði í vátryggingarskírteini. Í héraðsdómi er ákveðið, að 15% af virðingarverði v/b Leós II. skyldu teljast í sjálfstryggingu gagnáfrýjenda, sbr. ákvæði 9. gr. samþykkta aðaláfrýjanda um vátryggingu báta í b- flokki. Þrátt fyrir ákvæði 11. gr. laga nr. 61/1947 um, að 307 skylduvátrygging skuli taka til 9/10 hluta virðingarverðs hvers skips, ber að leggja framangreinda niðurstöðu héraðs- dóms til grundvallar gagnvart gagnáfrýjendum, þar sem þeir hafa krafizt staðfestingar héraðsdóms. Fallast má á það með héraðsdómi, að vanskil gagnáfrýjenda á greiðslu iðgjalda hafi ekki fellt niður rétt þeirra til vátryggingarfjár og að þeir hafi ekki heldur firrt sig þeim rétti með hirðuleysi um gæzlu skipsins. Samkvæmt framansögðu ber að telja aðaláfrýjanda bera ábyrgð vátryggjanda á tjóni því, er varð á v/b Leó II. hinn 5. Janúar 1954 samkvæmt reglum aðaláfrýjanda um trygg- ingu báta í b-flokki. Ákvæði héraðsdóms um málskostnað í héraði ber að stað- festa. Rétt þykir, að aðaláfrýjandi greiði gagnáfrýjendum kr. 12.000.00 upp í málskostnað fyrir Hæstarétti. Dómsorð: Framangreindum kröfum er vísað frá héraðsdómi. Aðaláfrýjandi, Bátaábyrgðarfélag Vestmannaeyja, ber gagnvart gagnáfrýjendum, Þorvaldi Guðjónssyni og Axel Magnússyni, ábyrgð vátryggjanda á tjóni því, er varð á v/s Leó II, VE 94, hinn 5. janúar 1954, samkvæmt regl- um aðaláfrýjanda um tryggingu báta í b-flokki. Ákvæði héraðsdóms um málskostnað í héraði á að vera óraskað. Aðaláfrýjandi greiði gagnáfrýjendum málskostnað fyrir Hæstarétti, kr. 12.000.00. Dóminum ber að fullængja að viðlagðri aðför að lögum. Dómur sjó- og verzlunardóms Vestmannaeyja 19. júní 1954. Mál þetta, sem dómtekið var hinn 9. þ. m., er höfðað fyrir sjó- og verzlunardómi Vestmannaeyja af Þorvaldi Guðjónssyni skip- stjóra, Vitastíg 8, Reykjavík, og Axel Magnússyni, Oddsparti, Þykkvabæ, eigendum m/b Leós II., VE 94, með stefnu, út gefinni 30. marz 1954, birtri s. d., á hendur stjórn Bátaábyrgðarfélags Vestmannaeyja f. h. félagsins, þeim Ársæli Sveinssyni útgerðar- manni, Vestmannabraut 68, Jónasi Jónssyni útgerðarmanni, 308 Urðaveg 16, Jóhanni Sigfússyni útgerðarmanni, Sólhlíð 8, Jóni Í. Sigurðssyni hafnsögumanni, Vestmannabraut 44, og Karli Guðmundssyni útgerðarmanni, Urðaveg 11, öllum í Vestmanna- eyjum, til viðurkenningar á greiðsluskyldu eða til greiðslu á bót- um vegna skemmda, er m/b Leó 11, VE 94, varð fyrir hinn 5. janúar s.l. Fyrir réttinum hafa stefnendur gert þær réttarkröfur aðallega, að Bátaábyrgðarfélag Vestmannaeyja verði dæmt greiðsluskylt á öllum kostnaði við viðgerð, sem þarf að fara fram á m/b Leó ÍI., einnig á öllum kostnaði í sambandi við björgun skipsins og öllum kostnaði við vörzlu skipsins í dráttarbraut Slippfélagsins í Reykjavík eða öðrum stað, sem það kynni að verða flutt á, svo werði það og dæmt til að greiða málskostnað í máli þessu að skaðlausu, þar með talinn matskostnaður, kr. 8425.00, til vara, að Bátaábyrgðarfélag Vestmannaeyja verði dæmt til að greiða bætur fyrir Leó II., sem um algert tjón væri að ræða, þ. e. a. s. á þeim grundvelli, að hann verði dæmdur óbætandi, eða kr. 393.975.00, auk 6% ársvaxta frá 6. janúar 1954 til greiðsludags. Einnig verði Það dæmt greiðsluskylt á geymslukostnaði skipsins eftir strandið, eins og aðalkrafa fjallar um, og enn fremur verði það dæmt til að greiða málskostnað að skaðlausu, eins og Í aðalkröfu greinir. Í báðum tilfellunum áskilja stefnendur sér fullan rétt til þess að gera síðar skaðabótakröfur á hendur hinu stefnda félagi fyrir missi hagnaðar við rekstur skipsins á þeim grundvelli, að for- ráðamenn félagsins hafi með framkomu sinni og afstöðu komið í veg fyrir, að viðgerðir gætu hafizt á skipinu eða eigendur þess gætu leitað eftir nýju skipi í staðinn. Stefndi mætti í málinu og gerði þær réttarkröfur aðallega, að hann yrði algerlega sýknaður af öllum stefnukröfum og tildæmdur verði málskostnaður að skaðlausu eftir mati réttarins stefnda til handa, til vara, að honum verði aðeins gert að greiða sem svarar veðskuldum við banka, en þó ekki yfir % hluta af tryggingar- fjárhæðinni, að geymdum rétti til þess að endurheimta þá fjár- hæð úr höndum stefnenda, svo yrði og stefnendur dæmdir til greiðslu málskostnaðar, eins og segir í aðalkröfu. Samkvæmt fyrirliggjandi gögnum eru málsatvik eftirfarandi: Á árinu 1952 festi stefnandi Þorvaldur Guðjónsson kaup á mót- orbátnum Víkingi. Þetta er járnskip, byggt í Kristiansand 1902 og endurbyggt að miklu leyti á árunum 1945— 1946. Stærð þess er 80.34 brúttórúmlestir og 42.61 nettórúmlestir. Hinn 25. júlí 1952 fékk Þorvaldur afsal fyrir bátnum og óskaði nokkru síðar, að báturinn yrði skráður í Vestmannaeyjum. Var báturinn skráð- 309 ur þar hinn 27. október 1952 undir nafninu Leó II. með umdæmis- stöfunum VE 94. Með afsali, dags. 5. febrúar 1953, varð stefn- andinn Axel Magnússon, Oddsparti í Þykkvabæ, meðeigandi að bátnum ásamt Þorvaldi, en samkvæmt frásögn þeirra höfðu þeir í upphafi keypt bátinn í sameiningu, þótt afsalið hljóðaði einungis á nafn Þorvalds. Stefnendur létu svo framkvæma viðgerð á skip- inu haustið 1952 og fram yfir áramót, og telja þeir, að kostnað- urinn við viðgerðina hafi numið um 500 þúsundum króna. Með bréfi, dags. 14. nóvember 1952, fór Þorvaldur Guðjónsson fram á, að báturinn yrði tryggður hjá hinu stefnda félagi fyrir kr. 500.000.00 frá 1. desember 1952 að telja. Að sögn formanns hins stefnda félags var beiðninni synjað, þar eð félagið taldi áhætt- una það mikla við tryggingu bátsins, sem væri gamalt járnskip, að varhugavert væri að taka skipið í tryggingu, nema þá gegn mjög háu iðgjaldi, allt að 20% af virðingarverði. Síðar hafi stjórn- in komizt að því, að Þorvaldur Guðjónsson ætti heimilisfang í Vestmannaeyjum, og taldi sér því skylt að tryggja bátinn. Var báturinn þá undir viðgerð í Reykjavík. Lauk viðgerðinni í janúar, og hinn 24. þess mánaðar sigldi báturinn til Vestmannaeyja. Áð- ur en báturinn lét úr höfn, hafði Bátaábyrgðarfélagið gengizt undir að taka bátinn í tryggingu og staðfesti þetta með símskeyti, áður en báturinn lagði af stað. Hafði Bátaábyrgðarfélagið þá aflað sér upplýsinga hjá Skipaskoðun ríkisins um ástand bátsins og hvað. gert hafði verið við hann. Á stjórnarfundi í Bátaábyrgðarfélaginu, sem haldinn var hinn 26. febrúar 1953, var samþykkt að taka bátinn í tryggingu með þeim skilmálum, að hann væri aðeins tryggður fyrir algeru tapi og björgun, enda næmi þá iðgjaldið aðeins 5% af matsverði eða sama og á öðrum bátum. Hinn 16. marz 1953 framkvæmdu svo virðingarmenn Bátaábyrgðarfélagsins virðingu á bátnum og kom- ust að þeirri niðurstöðu, að heildarverð hans næmi kr. 463.500.00. Verð bátsins sjálfs næmi kr. 240.000.00, verð vélarinnar kr. 130.000.00, þar með talin ljósavél, verð dýptarmælis kr. 30.000.00, verð línu- og togspils kr. 30.000.00, og ýmislegt, akkeri, keðjur, talstöð, útvarpstæki, segl, forgögn o. fl., kr. 33.500.00. Sama dag og virðingin fór fram var Þorvaldi Guðjónssyni tilkynnt með ábyrgðarbréfi um tryggingarskilmálana, sem stjórnarfundur hafði ákveðið hinn 28. febrúar 1953. Þrátt fyrir dvöl sína á staðnum veitti Þorvaldur bréfinu ekki viðtöku fyrr en 15. júlí um sumarið, en svaraði því ekki, enda kveðst hann halda, að hann hafi ekki lesið það. Stefnanda Axel Magnússyni var hins vegar ekki til- kynnt formlega um tryggingarskilmálana. Varð honum þó brátt 310 kunnugt um þá, enda hafði hann með höndum fjárreiður fyrir bátinn, m. a. bar honum að annast um greiðslu á tryggingarið- gjaldinu. Í marz eða apríl kvaðst hann hafa átt tal við gjaldkera Bátaábyrgðarfélagsins og fékk þá að vita um samþykkt stjórnar- innar. Kvaðst hann hafa sagt, að þetta væri engin trygging, og gæti hann ekki samþykkt svona skilmála. Stefnendur áttu síðan tal sín á milli um tryggingarskilmálana og voru á einu máli um, að því er þeir telja, að tryggingin væri algerlega ófullnægjandi. Hvorugur þeirra ræddi þó nánar um þetta við stjórn Bátaábyrgð- arfélagsins, og hvorugur aðhafðist neitt í því skyni að fá ákvörð- un stjórnarinnar breytt. Á þessum tíma hvíldu á bátnum nokkur þinglesin veð, sem enn hvíla á bátnum. Á fyrsta veðrétti kr. 200.000.00 til Fisk- veiðasjóðs Íslands, á öðrum veðrétti kr. 72.000.00 til Skuldaskila- sjóðs útvegsmanna og á þriðja veðrétti kr. 95.000.00 til handhafa. Auk þess átti Þorvaldur Guðjónsson veð í eignarhluta Axels Magnússonar fyrir kr. 125.000.00. Ekki hafði Bátaábyrgðarfélagið samráð við veðhafana um tryggingarkjör bátsins og ekki var þeim heldur tilkynnt um tryggingarskilmálana fyrst um sinn. En á stjórnarfundi, sem haldinn var hinn 30. desember 1953, var samþykkt að skrifa Fiskveiðasjóði og tilkynna honum, hvern- ig tryggingu bátsins væri háttað. Skýrir formaður stjórnarinnar svo frá, að stjórnin hafi jafnvel búizt við, að þar eð stefnendur létu algerlega undir höfuð leggjast að ræða við hana um trygg- inguna, þá myndu þeir ekki heldur láta veðhafana vita um trygg- ingarskilmálana. Hafi því verið ákveðið að skrifa Fiskveiða- sjóði, svo hann gæti hlutazt til um, ef honum sýndist svo, að bát- urinn yrði tryggður frekar. Fiskveiðasjóði var síðan skrifað, og mun hann hafa móttekið bréfið rétt eftir áramótin. Báturinn var gerður út frá Vestmannaeyjum um veturinn 1953. Báðir eigendurnir dvöldu þá einnig í Vestmannaeyjum, enda var Þorvaldur skipstjóri bátsins. Að því er virðist, mun handbært fé þeirra hafa verið af skornum skammti, og ekkert iðgjald eða ábyrgðargjald greiddu þeir til hins stefnda félags. Samkvæmt lögum Bátaábyrgðarfélagsins (8. gr.) er hvert ábyrgðartímabil eitt ár, og skal ábyrgðargjaldið greiðast fyrirfram. En í fram- kvæmd hefur innheimtunni verið hagað þannig, að fyrsta árið greiða vátryggðir ábyrgðargjaldið ársfjórðungslega, en þeir, sem lengur höfðu skipt við félagið, gátu óátalið látið greiðslu dragast um eitt ár. Eins og fyrr getur, ákvað stjórnin, að ábyrgðargjaldið skyldi nema 5% af virðingarverði bátsins, og er það í samræmi við 10. gr. félagslaganna. Ákveðið var einnig, að báturinn skyldi gl1 teljast til b-flokks, þannig að 85% af virðingarverði bátsins skyldu vera í tryggingu félagsins, en 15% í eigin ábyrgð vá- tryggðra. Samkvæmt þessu nam ábyrgðargjaldið 393.975>X > nr. > nr. 4850. 5984. 6263. 6264. „ 6766. „ 7118. „ 7831. „ 1836. 454 Út gefið 24/2 1948. Bretland. Drag- nótatóg ........000 0 Út gefið 9/3 1948. Holland. Efnivör- ur til skósmíða .................. Út gefið 15/3 1948. Bretland. Troll- GAIN ........... nr Út gefið 15/3 1948. Bretland. Snyrpinótablý ........0000000... Út gefið 22/3 1948. Bretland. Drag- nótateinatóg ..............0...... Út gefið 31/3 1948. Bretland. Vinnu- vettlingar ..........0.0000 00... Út gefið 7/4 1948. Bretland. Véla- FEIMAr „........00 0. Út gefið 7/4 1948. Bretland. Reim- lásar ............0.0 0 kr. 13.000.00 5.000.00 8.000.00 3.000.00 5.000.00 1.300.00 2.000.00 1.000.00 Aftur á móti voru þau leyfi, er nú greinir, notuð við tollaf- greiðslur þessar, þótt þeirra væri ekki getið í umræddu símskeyti: A nr. A nr. A nr. A nr. A nr. A nr. Á nr. B nr. 3169. 4843. 5000. 5349. 10735. 12894. 15815. 16276. 3894. Út gefið 21/1 1948. Frakkland. Mið- stöðvarofnar, handlaugar o. fl. .... Út gefið 24/2 1948. Bretland. Bjarg- belti ........00 0000 Út gefið 24/2 1948. Bretland. Fiski- lína „.......00 000 Út gefið 2/3 1948. Bretland. Sement ........0.000 nn Út gefið 10/5 1948. Bretland. Sement .........00 0. Út gefið 8/6 1948. Holland. Nær- fatnaður .........0000 0. Út gefið 22/11 1947. Bretland. Rek- netjaslanga ............000..00.. Út gefið 29/11 1947. Bretland. Snyrpinótaslöngur .............. Út gefið 21/4 1948. U.S.A. Ísskápur kr. 15.000.00 1.500.00 40.000.00 20.000.00 25.000.00 5.000.00 8.000.00 100.000.00 1.000.00 Leyfi þessi eru öll gefin út til Helga Benediktssonar, nema A nr. 5000, sem gefið er út til Jónsson ér Júlíusson, Garðastræti 2, Reykjavík, og B nr. 3894, sem gefið er út til Sveins Jónssonar sjómanns, Túngötu 43, Reykjavík. 455 Að öðru leyti en hér hefur verið greint, var rétt skýrt frá um leyfanotkun í sambandi við umræddan innflutning, sem allur var frá Bretlandi. Þær vörur, er inn voru fluttar með skipum Helga Benedikts- sonar þau skipti, er fyrirspurnarskeyti Viðskiptanefndar hljóðaði um, voru: kol, sement, linoleumgólfdúkur, pianettur, vefnaðar- vörur ýmiss konar, hreinlætistæki, skór, gler, veiðarfæri og kynd- ingartæki. Er því ljóst, að hvorki þau leyfi, er ákærði tjáði Við- skiptanefndinni, að notuð væru við tollafgreiðsluna, né þau, er hann raunverulega notaði, voru nægjanleg við þenna innflutn- ing. Má telja, að báðir leyfaflokkarnir hafi verið nokkurn veg- inn jafnófullnægjandi. Ákærði hefur skýrt svo frá, að þegar símskeytið 15. júní 1948 frá Viðskiptanefndinni hafi borizt, hafi hann haft í höndum all- mikinn leyfabunka frá Helga Benediktssyni. Hafi hann flett að- flutningsskýrslunum um hinar umræddu vörur og síðan gert sér lauslega grein fyrir, hver af leyfum þeim, er hann hafði frá nefnd- um Helga, væru nothæfust við tollafgreiðslu varanna. Eftir þá lauslegu athugun hafi hann sent símskeytið 18. júní 1948. Við síðari og nánari athugun á hinum fyrirliggjandi leyfum hafi hann þó talið, að ýms þeirra hæfðu betur umræddum innflutningi en þau, er hann hefði greint í símskeytinu 18. júní 1948. Hafi þannig orðið sú raunin á, að hann hafi að verulegu leyti notað önnur leyfi við umræddar tollafgreiðslur en í skeytinu greindi. Af því, sem áður er sagt um vanhæfi þeirra leyfa, er Í sím- skeytinu 18. júní 1948 greindi, og þeirra, er notuð voru við toll- afgreiðslurnar, verður ekki ætlað, að ákærði hafi skýrt rangt frá í nýnefndu símskeyti í því skyni að telja Viðskiptanefndinni, er hafði í höndum farmskrár um vörurnar, trú um, að betur hæf inn- flutningsleyfi væru til afnota við umræddar tollafgreiðslur en raun var á. Verður og heldur ekki talið, að verknaður hans hafi verið til þess fallinn að afvegaleiða nefndina, enda mátti henni vera ljóst eftir móttöku umrædds símskeytis, að leyfin, er til af- nota voru við tollafgreiðslurnar, voru með öllu ófullnægjandi. Samt sem áður bar ákærða að skýra nefndinni rétt frá um leyfa- notkunina, og er sú afsökun, er hann ber fram um þessa hegðun sína, ekki næg til að réttlæta hana. IV. Samkvæmt því, sem greinir í I hér að framan, verður ákærða hvorki dæmd refsing, réttindasvipting né skaðabótagreiðsla eftir 1. lið ákæruskjalsins. 456 Samkvæmt því, sem greinir í II, 1, hér að framan, verður að refsa ákærða fyrir þargreind brot, er teljast varða við 140. og 141. gr. laga nr. 19/1940, 1. mgr. 11. gr. sbr. 2. mgr. 22. gr. laga nr. 70/1947 og 1. mgr. 21. gr. sbr. 2. mgr. 39. gr. reglugerðar nr. 82/1947. Samkvæmt því, sem greinir í 11, 2, hér að framan, verður að refsa ákærða fyrir þargreind brot, er teljast varða við sömu greinar laga nr. 19/1940 og nefndar voru og 1. mgr. sbr. 2. mgr. 22. gr. laga nr. 70/1947. Samkvæmt því, sem greinir í III hér að framan, verður að refsa ákærða fyrir þargréint brot, er telst varða við 146. gr. laga nr. 19/1940. Refsing ákærða fyrir öll brotin þykir í einu lagi hæfilega ákveð- in 20.000.00 króna sekt í ríkissjóð, en verði hún eigi greidd inn- an 4 vikna frá birtingu dómsins, skal í stað hennar koma 100 daga varðhald. Þá þykir eftir öllum atvikum rétt að ákveða, að fullnustu refs- ingarinnar skuli fresta og hún niður falla, að tveimur árum liðn- um frá uppkvaðningu dóms þessa, verði skilorð VI. kafla laga nr. 19/1940 haldin. Það skal tekið fram, að fjárhæð sektarinnar og skilorðsbinding dómsins er hvort tveggja ákveðið með það í huga, að ákærði var sviptur stöðu sinni bótalaust þegar í rannsókn málsins, að hann hefur bætt fyrir brot sín að því leyti, sem það var mögulegt, sbr. 1. kafla dómsins, og að framkoma hans í rannsókninni var slík, að hann vann eftir beztu getu að því, að brot hans kæmu sem skýrast í ljós. Þá ber eftir málavöxtum að dæma ákærða til að greiða allan sakarkostnað, þar með talin málsvarnarlaun skipaðs verjanda hans, hrl. Gunnars Þorsteinssonar, er þykja hæfilega ákveðin kr. 8000.00. Dráttur sá, er orðið hefur á uppkvaðningu dóms þessa, stafar af því, að skjöl máls þessa og framangreinds máls gegn Helga Benediktssyni eru flest sameiginleg fyrir bæði málin. Þau hafa til skamms tíma verið í stöðugri notkun í málinu gegn Helga, og hefur dómari þessa máls því ekki fengið þau til afnota, fyrr en fyrir skömmu að lokið var uppkvaðningu héraðsdóms í málinu: Ákæruvaldið gegn Helga Benediktssyni. Dómsorð: Ákærði, Sigurður Bogason, greiði 20.000.00 króna sekt í ríkissjóð, og komi 100 daga varðhald í stað sektarinnar, verði 457 hún ekki greidd innan 4 vikna frá lögbirtingu dóms þessa. Fullnustu refsingarinnar skal þó fresta og hún niður falla, að tveimur árum liðnum frá uppkvaðningu dóms þessa, verði skilorð VI. kafla laga nr. 19/1940 haldin. Ákærði greiði allan sakarkostnað, þar með talin málsvarn- arlaun skipaðs verjanda síns, hrl. Gunnars Þorsteinssonar, kr: 8000.00. Dómt þessum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Þriðjudaginn 26. júní 1956. Nr.85/1955. Ákæruvaldið (Ragnar Ólafsson) gegn Helga Benediktssyni (Sigurður E. Ólason). Dóminn skipuðu hinir reglulegu dómarar Hæstaréttar. Brot gegn löggjöf um innflutning, gjaldeyri, verðlag, bók- hald, rangar skýrslur og meiðyrði. Eignarupptaka. Réttar- farssekt. Sératkvæði. Dómur Hæstaréttar. Sakaratriðum er réttilega lýst í héraðsdómi og þau rétti- lega færð til lagaákvæða. Refsing ákærða þykir hæfilega ákveðin kr. 280.000.00 sekt til ríkissjóðs, og komi varðhald tólf mánuði í stað sektar, ef hún greiðist eigi, áður en fjórar vikur eru liðnar frá birtingu dóms þessa. Ákvæði héraðsdóms um upptöku ólöglegs hagnaðar, sekt á hendur Sigurði E. Ólasyni hæstaréttarlögmanni og ómerk- ingu ummæla hans staðfestast. Ákærði greiði allan kostnað af sökinni bæði í héraði og fyrir Hæstarétti, þar með talin málflutningslaun skipaðs sækjanda í Hæstarétti, Ragnars Ólafssonar hæstaréttarlög- manns, kr. 65.000.00, málsvarnarlaun skipaðs verjanda í hér- aði, Jóhannesar Elíassonar hæstaréttarlögmanns, kr. 1200.00, og málsvarnarlaun skipaðs verjanda í héraði og fyrir Hæsta- rétti, Sigurðar E. Ólasonar hæstaréttarlögmanns, samtals kr. 85.000.00. 458 Dómsorð: Ákærði, Helgi Benediktsson, greiði kr. 280.000.00 sekt til ríkissjóðs, og komi varðhald 12 mánuði í stað sekt- ar, ef hún verður eigi greidd, áður en 4 vikur eru liðnar frá birtingu dóms þessa. Ákvæði héraðsdóms um upptöku ólöglegs hagnaðar, sekt á hendur Sigurði E. Ólasyni hæstaréttarlögmanni og ómerkingu ummæla hans staðfestast. Ákærði greiði allan kostnað af sökinni bæði í héraði og fyrir Hæstarétti, þar með talin málflutningslaun skipaðs sækjanda fyrir Hæstarétti, Ragnars Ólafssonar hæstaréttarlögmanns, kr. 65.000.00, málsvarnarlaun skipaðs verjanda í héraði, Jóhannesar Elíassonar hæsta- réttarlögmanns, kr. 1200.00, og málsvarnarlaun skipaðs verjanda í héraði og fyrir Hæstarétti, Sigurðar E. Óla- sonar hæstaréttarlögmanns, samtals kr. 85.000.00. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Sératkvæði Jóns Ásbjörnssonar hæstaréttardómara. Ég tel sekt Sigurðar Ólasonar hæstaréttarlögmanns fyrir meiðyrði þau, sem í héraðsdómi greinir, hæfilega ákveðna kr. 600.00, og komi varðhald 4 daga í stað sektar, verði hún ekki greidd, fyrr en 4 vikur eru liðnar frá birtingu dóms þessa. Að öðru leyti er ég samþykkur atkvæði meirihluta dómenda. Dómur sakadóms Reykjavíkur 17. maí 1955. Mál þetta, sem hefur verið skriflega flutt og var tekið til dóms 13. maí s.l., er höfðað samkvæmt ákæruskjali, dagsettu 16. apríl 1952, á hendur Helga Benediktssyni kaupmanni, Heiðarvegi 20 í Vestmannaeyjum. Samkvæmt ákæruskjalinu er ákærði í máli þessu sakaður um: 1. Að hafa flutt inn til landsins með skipi sínu v/s Helga Helgasyni, VE 343, hinn 2. og 24. maí 1948 mun meira magn af linoleumgólfdúk en hann hafði innflutningsleyfi fyrir. Il. Að hafa flutt inn hingað til landsins 4 „pianettur“ án III. IV. VI. VII. VIII. IX. XI. XII. XIII. KIV. 459 réttra og nægilegra innflutningsleyfa hinn 2. maí 1948 með v/s Helga Helgasyni. Að hafa á tímabilinu 2. maí 1948 til 1. júní s. á. flutt inn með skipum sínum v/s Helga, VE 333, og v/s Helga Helga- syni meira magn af vefnaðarvöru heldur en hann hafði innflutningsleyfi fyrir. Að hafa hinn 24. maí 1948 flutt inn hingað til landsins með v/s Helga Helgasyni skótau án þess að hafa innflutnings- leyfi. . Að hafa hinn 24. maí 1948 flutt inn hingað til landsins með v/s Helga Helgasyni rúðugler án þess að hafa fyrir því innflutningsleyfi. Að hafa hinn 1. júní 1948 flutt inn hingað til landsins með v/s Helga 10 olíukyndingartæki án nauðsynlegs innflutn- ingsleyfis. Að hafa hinn 25. febrúar 1949 flutt inn til landsins með v/s Helga fjóra kvenloðfeldi án tilskilinna innflutnings- leyfa. Að hafa hinn 11. maí 1949 flutt inn til landsins með v/s Helga Helgasyni án nægilegra innflutnings- og gjaldeyris- leyfa þvottavélar og þvottapotta. Að hafa í sama skipti og undir tölulið VIII greinir flutt inn til landsins rafmagnseldavélar, vatnsgeyma, handlaug- ar, fataefni, „fittings“, baðker, vefnaðarvöru, miðstöðvar- ofna og gólfdregla, allt án tilskilinna innflutningsleyfa. . Að hafa hinn 17. júní 1949 flutt inn til landsins með v/s Helga Helgasyni veggflísar án nægilegs innflutningsleyfis. Að hafa í febrúarmánuði 1948 flutt inn til landsins með e/s Lyngaa 1000 borðstofustóla án tilskilinna innflutn- ingsleyfa. Að hafa í septembermánuði 1949 flutt inn til landsins með e/s Brúarfossi 1000 borðstofustóla án tilskilinna innflutn- ingsleyfa. Að hafa hafið sölu á linoleumgólfdúk, „pianettum“ og fataefnum, inn fluttum með v/s Helga Helgasyni 2. maí 1948, áður en lögmæt aðflutningsgjöld voru greidd og bæjarfógeta afhent nauðsynleg gögn til tollafgreiðslu. Að hafa hafið sölu vatnssalerna, linoleumgólfdúks, flónels, fataefna, rúðuglers og karlmannsskóa, alls inn flutts með v/s Helga Helgasyni 24. maí 1948, áður en lögmæt að- flutningsgjöld voru greidd og bæjarfógeta voru afhent nauðsynleg gögn til tollafgreiðslu. XV. 460 Að hafa hafið sölu shirtings, fataefna, snyrpinótastykkja og olíukyndingartækja, inn fluttra með v/s Helga 1. júní 1948, áður en lögmæt aðflutningsgjöld voru greidd og bæjarfógeta voru afhent nauðsynleg gögn til tollafgreiðslu. XVI. Að hafa ráðstafað fjórum kvenloðfeldum, inn fluttum með ÆVII. XVIII. XIX. XK. v/s Helga 25. febrúar 1949, svo og sex af áðurgreindum olíukyndingartækjum án greiðslu lögmætra aðflutnings- gjalda. Að3 hafa selt eftirtalinn varning, inn fluttan til landsins með skipunum v/s Helga og v/s Helga Helgasyni á tíma- bilinu 12. apríl 1948 til 9. maí 1950, án þess að leita stað- festingar verðlagsyfirvalda á útsöluverði: Sement úr fimm ferðum, hinn 18. apríl 1948, 2. maí 1948, 9. maí 1948, 7. júní 1949 og 17. júní 1949, kol úr átján ferðum, 12. apríl 1948, 18. s. m., 9. maí s. á., 24. maí s. á., 1. júní s.á., 25. febrúar 1949, 12. marz s. á., 17. marz s. á., 30. marz s. á., 12. apríl s. á. (tveir farmar), 5. maí s.á., 11. s.m. og 17. júní s. á., 12. febrúar 1950, 28. s. m., 9. apríl s. á. og 9. maí s. á., olíukyndingartæki og snyrpinótastykki 1. júní 1948, „pianettur“ hinn 2. maí s. á., „sisaltóg“ og kvenloð- feldi 25. febrúar 1949, netjakúlur 12. apríl 1949, snowcem hinn 11. maí 1949 og snyrpinótastykki hinn 17. júní 1949. Að hafa selt eftirtalinn varning, áður en útsöluverð hans var samþykkt af verðlagsyfirvöldum, inn fluttan til landsins með greindum skipum á tímabilinu 2. maí 1948 til 1. júní s. á.: Linoleumgólfdúk og fataefni hinn 2. maí 1948, vatnssal- erni, linoleumgólfdúk, flónel, fataefni, karlmannaskó og rúðugler, flutt inn til landsins hinn 24. maí 1948, „shirt- ing“ og fataefni, inn flutt til landsins hinn 1. júní 1948. Að hafa hinn 17. júní 1949 flutt inn til landsins með v/s Helga Helgasyni fólksbifreið í heimildarleysi og nota við innflutning þenna innflutningsleyfi, út gefið til annars manns. Að hafa á tímabilinu frá 1. janúar 1947 til 1. júlí 1950 selt of háu verði varning þann, er greindur er á dómskjali nr. 300, skýrslu starfsmanna verðgæzlustjóra, sbr. bréf hans, dags. 14. júlí og 17. ágúst 1951, dómskjöl nr. 229 og 303. Ákæruatriðin samkvæmt þessum lið eru nú þessi, sbr. bréf Dómsmálaráðuneytisins, dags. 31. marz 1955: 461 ogZe5 08'g60T og'ggæT OÞ'ÞIEt 0g'zezg 1'0L2G OT6TG Eg'66LT ÞE'gGeT 00'082Þ 00'GTOT 00'668 G6'826 0g'86 z6'e60g 00'6Z OTeLG og'zee og'ZgeT 00'L6€ 0068 5 5 Ingruð andað 152 59 359 #59 ul GOT ul 65 w 66 ur %9G w %6G #35 OG 135 GG ul 086 uw £9G 35 OT x15 OT 54 $LZT 84 OGTC 34 Tpph 34 ÞægT 83 GYÞT 3195 uðe 5 Z "35 9 "5 9 #35 9 ur GgOT ui G6g 66 ur 796 ui %6G 31}S OG 35 GE w 0gg ur g9g "5 OT 38 OT — SLot — Ogló — Tppt — Þótt "84 GOÞT adá9q uðep 0c'9T5 0g'cst 09'G02 0p' 008 org SSLT O6'Lt Te G9'cG 00'68 00'62 set sgt 86 6g'60g spoO To 0g'0 0g'0 080 ndutu1ð "ad Jnunust GG se G0'6St 0799 GE'6gE Þ6'9 GG'8L 0g'S8 L0'G9 Og8L 08'866 LO'SLÞT SETT Sost OT'Lp6T GT Þe6tT OgP8E6T LLÞ tm 1 SÓ "0 Je as9zgeIs *Q1ð 415 10 S OL'86t OLLLE Op'69e 09'095 otL eT08 G9L8 0g'0L GLO8 00'009 00'08ÞT 00'sT Og ET ST LEGT SL Þet OG GeT6T SL OS Oops Oops ogg ða 339 00'909 00'096 00'GLG 00'G9G Og et 00'86 GG GOT STCOT Op GOT 00'c89 00'60ST GGE Got 00'LpGt GThe6t OgTse6l 0g'S 0z'G OL'G OL'S OLG um 9 QJaANJ Tujat1e,1 SÞ. 19uOT1 sansstIJ, UGJOOM — 98IpuI — a A Sunms YoðIg 39501%1 JETJABPIAJBY 181qseJgas JedgsssT JeJgAIBBUTUSE|UES 301e10u8t1Qq aðoy due adoq TUL9S TESIS ILESISSJJE UT H punðaqnao A "gh anómugngfuunuoa umbig sp. G/Te G/88 SP. S/TE 1 sp. en 9/g uryey ejeg st. sp. SE. Sp. sp. sp. Sk. — eð — ec — Ei — EG — c6 LS Te — 08 — 06 — Og LE GT GT gt — Gt Þ/Gc GT — ol g/0€ TT 7 8 €/GT L — E — c — T 1 T a s< 2 Rf Þ Ee oi s Zð ? 1 N MH 10 0 00 nr 1 INt Na #0 0100 462 gp Gh Og6t OL GET Oc'TOT OG'LL O9'ÞL 09'801 Og'€Tc 08'6ST 00'8511 00'06c€ 00'0668 00'36ÞÞ 06'0ST GLOÞTT Og'LÞÞ OTGl2 Op IST 08'TL 0c'8stT 09'£66 08'GTZ Og SST 0g'68T 09'06 0g'GG0g OP ch "5 T 1} Z #5 g "#5 g ss g 35 Z 5 g 5 Þ "35 2 uu g9g SL OT '$31 Og ð g11 "15 g "}S GT 5 9 "5 9 "SÞ Sg 5 9 5 8 "5 Þ "#5 g "315 Þ 35 2 #5 OL "#5 g "ST 5 g "5 g 5 g Sg Sg Sg "15 Þ 15 g uu g9g "Ss OF "ss 0g að e)T "5 g "135 GT #15 9 "35 9 s}S Þ Sg 35 9 35 8 SÞ 5 g ST "Sg "#35 OT „5 Z sp Sp SLG S8'L9 g9'0S sg se OLE 0E'ÞG og'€G 06'6L 00'tæ 00 22e 00'ÞL2 00'98 gp 9 SÞ OL SEL SE'Sh Ge'SÞ 06'se s086T Oc'6Þ G6'6G SLE6 Og'LÞ 0g'SÞ gg S06 Oð'TIG SÞ Es 06'c8T ST SEol 0c'TS6 Op'90L 08'00L gp Ocot 00'T00T SÞ TOST SO'EL SÞ ct6 G0'066 SLLI ST 80p Og L6E SG 66e Se'8op SE'Sct GG 6Gh G9'CGE Or 92Þ OLTÞÞ sp Ist ST cGÞ sE'Sct 0g'99€ 08'TÞp 00'808 GTELT OF'OLTT g9'006 GL'LS9 0g 99 gT'996 OL'LÞ6 GG Tepl 0g'LL 00 €Þ6 00'T66 00'69 Oc'cTÞ 0c'TOp 0Oc'g0Þ 0p'cth Op th Or tsp GG GGE SG St S0'9Þh 00'sge OL'GSh SÞ ch Sp 69t O8'€TS GP ESS 06'c8t ST SEoT 06'TG6 Op'90l 08'00L Sv 0g0T 00'T00T GP TOST 0c'86 00'G96T 00'G9gT 00'66 GLLLP GULLÞ GLLLP SLLLP SLLLP 00'00G 00'PEG GLLLÞ 00'00g GLLLÞ 00'00G GLULLP 00'SLG 00'Söl IAJSeJOuTd14US Sums pafsIoM Sp. 9/T J9IÐ $p3d9s JOYSEUULWUTIG I Sp, 9/% 6ð 65 6g 6g 6g 6g 6g 6G 66 LG 92 96 ÞG £G EG £6 Eg Eg EG EG EG EG EG EG Eg eg EG sÞ LÞ gp SÞ ÞÞ et op Th op 6£ se LE 9c GE Þe eg zt 16 0g 6g 8 LC 92 SG to Eg C6 463 GG ETGT 0g'90T 00'08sT 00'ccl Ge TOT GLG0G 00'80T Op'6ta GE'c99Þ GLEGGT 00'STLE 00'885T 00'0L6T 00'0g€ 00'082 GE'ÞOT Op SIT 00'8ST OGELT O6'TLT OGLGTT OLv9p OE'TOG GL'9086T 00'LT 0g'9g 08'L6 JAAS 3395 OT 3395 0g 3198 G 3328 GT 4128 G 3398 GT 3195 8E ur þTET w Gg ui '$98 ut gægT "008 54 001 831 00ÞT ST ST 5 Z ss g "Sg 35 OT 335 9 5 9 ut Gpæg ST "5 Z "ST FAS 3395 OT 3395 0g 1195 G 3195 GT 3395 G 3395 ET 3305 86 ui TIGT w Gg uu þ98 ui 8ZET "17 008 3x TOET Bx 2010 ST ST "sg "35 g 5 2 5 OL "5 9 "35 9 ul Gþæg "ST 5 "ST SE ETGT G9'9EGÞh sgot 00'6L 07 ÞG GLO STIp OcL 0g'9 sg GG 0g'Þ 00T 86 0g0 0g'0 GE'ÞOT Op ETT 00'6L GLO8 G6'G8 GLGTT SV LL GG 68 St9 O0'LT GOGT 02'L6 Of'£G0gÞ 08'85Þ GE'ÞEp G6'OTG 00'90G 06'ÞÞÞ 09'0pp G6'e8S SGSLG 0g'6vs gS'eTS 06'c9Þ 08'LGÞ GO LEP OLGEÞ 06'6 Grot 06'6 GLS 05 OLL 09'9 0g9 33SQJ9AQ GYLL op'9 00 99 OG'L S9'GGG g9'966 ST OcE 00'965 00'08£ 00'c83 G0'G86 Sg T6G OTTL2 S0'GLG G6'STS GI EGG Ov v6ð GG OG 06'ðlg SÞ LLG Cott SETT ST6TS GT c0€ sp ste Og'GEc SLGOST SG 8GLT G9'9€GpÞ 00'g9Þ 00'G85 00'G9Þ 00'G8G 00'G8g 00'G9Þ 00'0ÞÞ 00'PT 00'T 00'ct OL 0gL8 OgL OGL 00't9£ Op'6£p 00'196 00'8LE 0096 Op'6cÞ 00'8LE 00'T9E OgLT ST6TE SÞ SpG GL GOST INJQAUIB{ JESUUA 19JBUUBUUJIEI SP, 7 sv. MINpNIrIO Sp. — Sp. TuJaeJofs1 8p. 39U1A gp. TI/gt TI/G 0T/68 OT/L 6/LZ L/9T BUIML TMBIL ÞESIS Jun Sp. sp. — sp. 1upoee,1 su0310) p9M0l0ð 8, OT/LT 6/LG OT/£T 9/6 Sp. TI/9T Þh sp. sp. sv. sp. TI/gT 0T/L2 6/LT ep ep ep Ep EF Ep eh se 8c se GE Þe et at Te Te Te té Te 1c ré TE og 62 66 68 GL ÞL EL GL TL OL 69 89 L9 99 Gg #9 £9 29 19 09 6g 86 LG gg GG Þe Eg zg TS Og 6Þ 464 08'8£ÞÞ OF'LL Þg'eÞG ÞIIp 00'ÞG 00'09 GE'G80Ot 09'09gpt GLOGLÞ S9'620 OS LETT 0g'€8g 0g'829 Og0Þ LL'6906 0082 00'382 00 ÞpT 00'G6T 00'08T 00'08T OGLOT 00'cGc 00'0pg GLEFG OL'601 08'0T0€ wp) uw gg Wu g'6GÞ Wu 'G0g Wu O8T "Id OGT Wu 108 vu þet ul G9G 34 TEGT "MS GE 15 0€ 35 06 w 06 Uu 6 6TL "id ge "ad 96 Id 09 33 00ET "1ð 002 58 SG #35 gT 34 O80T 34 GL6 33 L6OT "15 O8L uw þLð um gg Wu g'EGÞ wu 1'G0g w O8T ad OGT w 108 Wu þe w G95 34 TEGT 35 ge 15 0€ 15 Og uw 06 um 66T "Ið gp "ad 96 '1ð 09 54 pggg Id 00g 358 SG 15 GT 31 080T 34 GL6 34 L60T "15 08L Og'9t ett Ozt 050 0g'0 0p'0 GE St O6'oT G6LT STO Og cg GgÞ'6t G6'0G sp oO Op 00'9 00€ Op gToO 06'0 0g'22 Og'Tc 0016 0g0 SEO oT0 98 e 08'38 O9PTI 9918 ot98 S0'6L Og Þ9 912 ETIeg T9'GÞG Sgt GE'08 0L0E 0p'06 09'G 09'12 00'ÞpTT 00'LGGT 00'8TpT Ee 002 el 908 G6'S8 gg Op GP cc OL'cG 06'Tæ OgÞTI s9'18 0t98 G0'6L GE 00'0T2 GO EtC 093 GG Gt OL8 0018 OL0€ 0p'06 Sg'G 0910 OGTotT OG GEoT 00'L6ET 0g'c GTc 0c'ð Ogte STCOT OLTÞ G9 GG 06'c5 0g'26 O0'GTT 00'L6 00'L6 00'L6 Ogg Og cha Og eta 00'LGG 00'9t 00'£T 00'L8 OLE 08'26 OG 0g'82 O0'ÞpLI 00'LGGT 00'8TpT 00'€ 0p'3 Op'c 9c'8e TUJORIR 1 pPaaMI, UOSIÐAÐUY UOJÁN Á9u2 4 UOJÁN SJEOA uoárq unds JOYSBUUBUJIB I 1UJ9e18,1 AIÐIS IpueJÁgyIN /W IeðnepueH nynpInduæs nynp UULIOGJ INnswioguðA lAFnseuIeg I9A8seUuUL TI S0ILEsIS JOYSBUILF IEJJABJJOAT erefL wnauIjoq.Iz;) USTUIBASJORTA nMjojðunrurunIy 6Þ. 9/2 6Þ. 9/6 GP. G/LT SÞ. sad SÞ. 8/9T 6Þ. G/0€ 6Þ. G/LT 6Þ. Þ/ET 6Þ, Þ/G 6P. 216 6Þ. £/€ 6Þ 1/G SÞ. TT/0€ SÞ. TI/LZ Sp. TI/ÞG SÞ. TI/LT GL ÞL ÞL PL ÞL EL OL OL 0L 29 Þ9 Þ9 #9 6S GS Eg 25 TS Og sp Lv Lh LÞ op 9Þ 9Þ EF cot Tot oot 66 86 L6 96 G6 Þ6 £6 c6 16 06 68 88 18 98 8 #8 £8 28 18 08 6L 8L LL 9L 465 00'G28 Og T9LF 005 00'€9 GÞ 698tt GP 966 G6 SOFT 08'.006 OLOL9L 00'0658 OG cETC 00'0088 00'ST8T 0g'GGst GL'LGOG S0'L006 00'0P0S 00'008€ 00'ÞLPE 00'0p8S GG 1869 OG'6LGT Op'eÞ 0919 00'G6T 00'00£ OG col "#35 006 #35 96 #35 06 #35 0€ ui %61lG wf) wu gppl 9T005 "Td LÞ6 "Td 8P6 "#15 OG #35 OG #35 0€ SET MSG MSG 115 06 w 000T uw 7 £9Þ 35 Gó 35 GG 3306 35Þ 35p 35 0G 35 00T #35 OG "15 006 5 96 #15 0€ 35 0€ ul %GTLG wf ui g þþl 91006 "I LP6 "1 8Þ6 35 OG "MS OG 5 0€ MS ET SG SG #35 06 wu 000T ul g'E9Þ 35 Gó 15 Gó 35 06 15Þ 35Þ 3306 35 00T 35 0G ggT ge'Eh 060 Ot% ors gg'et GLG6 sÞO or8s 00'6 G9'cÞ 00'Þp 0g'09 Gg Þet GGTIh GP TÞh 00'G0T 0c'€ OgL 09'£€5 GG 6LG G9'cÞ got op'st 06'£ 00€ ÞG opt O9ÐTI OL'8Þ st9t L8tT 819 GLTL ggt ct'G95 LL98 GG 20F 88'T96 LP ÞoST LT096T SÞ ÞOL 0p'2 0Þ'82 00'68L GTÞSLI 00'£g0T GLEOT GT LET GTLe 0g'85 0 ÞG GLG SoTL OL'8Þ sto Op et G8'L9 GLTL 061 06'8T 0016 G8S ÞG 00'€PG Og'cÞe gt'082 GÞETÐI GG STST 05'209 Oc'Þe OgÞG OP TSG GL POST 00'086 06'56 Og'TEt Get Og' SG GLTG opp OgÞTI 09'6Þ G00t Ogst 0918 0gT8 st 00'2% 00'0 Og L90 0085 00'e0Þ 00'gEÞ 00'Gæ8t 00'096T OG'ÞöL Op LG 002€ 00'G8L 00'Þ8LT. G0'€G0T GL GOT 0g'LÞT GTLE 0g'85 0g'Þó NL "Ju IeJJUÐAFJOT „% 6 JU IRURII or — —- — 8 "du IBJÐAÐNNEH 6Þ,8/06€06P, 8/50 anynpið9as 6Þ. 8/9T 1uJ9B}B 1 6Þ. JeSTJJgð9A L/6T anggidy?d 6Þ, L/S Je3neIpueH 6Þ. IRUÁÐBSUJBABRJIH 6b, mjordngnsjey 6p, IBJJABpJASUF LJ Y TUIATESSUTB A 6Þ, — 6p Itf8ð1q 6p. 12}J0dB7J04Ad G6p, ABTJABJJOAA ipueIÁaUTIf/UI JOYQEGA Gþ SJðTA SIÐNJOMPOOM uk 9014 — uk JBUOTU() 9/6 9/8 LT 9/L 9/8 9/Lt 9/6 9/Þ 6Þ, 8/08 6Þ. 8/ST 6Þ. 8/0T 6Þ. L/Þ 6Þ. 9/1 6Þ. 9/Þ 6Þ. 9/% 6Þ. 9/T €6 £6 26 26 16 06 06 68 88 ss 8 sg #8 £8 £8 Es 28 og 6L SL SL LL 9L 9L 9L 9L 9L SIÐ Sæl LZ gær gær Þel ect ge Tor ozt 6TT str LT gTT grt ÞII ert ætt TI ort 60r got LOT got coT ÞOL got 466 0g'e8 0L€9 SEL 00'9€ 06'6€60T Op 265 LTSTLT Op'TLOGT SL 608 0g'cge Og Ogt OGTTI 00'GÞ GLEg 00'GL 00'0G 00'gÞ 00'0Þ 00'05 08'62g 09'865 OP L9Þ Op 9EÞ 06'609 08'8ÞL 00'0£T 00'GLT ad gT ð Þr "ad Tæ "ið Op SH 8LG w TEL ui G'þÞG Wu 8G9g MSG uw GÞG "135 G "115 OT 5 0Þ MS GL "115 OGT "#35 QOT 75 0OT 35 0OT "#15 008 135 Þ 35 Þ 35 Þ 5 Þ #59 58 #15 G 35 0OT "id gt "ið ÞT "id Tg "ið Op "SM 8LG WIT lu G'þþG ur 8G9g SG ul ÞG #35 G 115 OT "115 OÞ 15 GL 15 OGT 5 0OT "#15 0OT "115 QOT "415 006 SÞ SÞ 15 Þ SÞ 59 58 5 G "435 0OT 0g'S 0g'0r 08'0Þ GG gp SÞ Ge so GY' LG GYLG 06'0 OT€g OT€c SE'6g IREISQIÐAN OP'6L op'0 orgt or9gt ste st SSET 0e€ 09'Þ 09 G6'G9T GO'ÞGGT — GO'Þ6ST 90 86 s86 OT0t 2826 08'055 STIT 0gE6 G9'28 GOT SLOG GLTG 80 S6Th ÞITp 0g0 OE'LT 00'Lt 0g0 06'6T Og'6T SÞ 0 GET GO'ST 0p'0 SET OTctT oTt0 09g'ot opot SÞ GET OTLE9 G9'ÞOG G9'Þól G9'66G 00'GLÞ GS'OTT GT'29G 0g'GÞÞ OT'60T OL'ÞæS 09'GTÞ SYTOT GGLSE 06'Gse 09€6 — G8'6ÞÞ Ge 9se 00'98 GGegTh Gg '9ce GLT 09 ss 00'9Þ 00'0Þ 00'82 00'Þ6 GLSTT sT9T 00'zt 06', 00'092T OgoT 06'562 086 08'cG 00'2Þ Og'LT 00'03 OgST Ogot Og'ot OT'Le9 G9'66G GT 29G OL'ÞæS EG LSÞ G8'6bÞ SG'oTh 09'Þ JOysndja,1, IIAU J0%SBUIEÆ Gþ, T/OLEI 6, TI/L Te T0g 182 195 1 þa Jesjað9A 6Þ. 0T/8 3919 Jjayung 6pþ. 8/gg mynpjðas fujaleTINnugQEq 6Þ, 6/l JBTJARUMIGY Gþ. 8/Þ NEJISTAL JESNUIIJ Þ6 = £6 — Te — €L — 28 = IL = OL IEIMÁIINDIS 6Þ. 6/G I — Teg IRUJOIBAQÐISQIN TeJsJÁT 6. 6Þ. 6p. 6Þ. 6Þ. 6p. 6Þ. OT/L 8/6T 6/0T 6/0T 6/12 6/S Tr TTT TEt TIt Þot Tot z0T 66 86 96 6 6 S6 G6 6 6 6 G6 g6 Þ6 Þ6 Þ6 Þ6 Þ6 Þ6 Þ6 £6 9ct gest ÞeT Et ost Tst OgT 6ÞI SpT LÞT pt SET Þpl Ept epl Ip OpT 6cT set LET get SeT Þel get zel TeT oct 467 0p8L 00'2822 09'GpOE 0g'06T€ 0g'L06 Op ÞE OÞ'96G 0€'8Þ OpTp GLOELG 0g'Gg OT'$00€ SL96L6 GP LEST 00'99 05'6G8a GO €6t 09'T06 00'z6 OTCeg 00'6 OGLTT GLOG 00'TpT GLTLT 08'6G OÞ LET uw gl wu 085 uu ge uw 60Þ Wu Fól ui g9T uw 9G ui 69 Wu g€T w Teg uw Gg uw I uu 6gg "ad £7z "ið þæ "ad ge "ad ;z "id tz "id 0z "Id zg "id 0g "að OT Ið, "id zT "id GT "ið gt ad zT uw gTT ul 085 ug wu 60Þ Wu Tól ui g9T w 9G uw 69 wu SET uw TeP uu Gg wu Te Wu 6g€ ad gg "id Þg "ad 7€ id 2 "id Tg "id 0g "ad 77 "ið 0g "ad OT "ið | "id zt "að GT "Ið £T "id zT 020 sets org 08. 0gL g06 gg OT 0L0 0g'0 S08 0g'0 org 68 sTs GLG org GTL 09'6 st GOT Sgt GLTT SL GLTT gp TI 09'Þ gp IT 0e'0€ S820 06'06 0g'Tc OgTG Gott GE'LG Oc'6t Oc'se SL0G 0299 06'06 SLOG 896 So þh g0'62 GS'ÞE OÞ'GG 06'Tc GE'GG 06'TG G0'Gh GLÞE G0'Gh GE'SÞ op ot GE'Gh 0g'0g 866 06'06 OðTc 0gTa SETT SE'LG 0c'6t 0c8e SL0G 0L'99 06'06 GL06 896 Go þh Gc0'6ð ste Op GG 0612 SE'SG 0612 G0'SÞ GL GO'SÞ GE'GÞ OÞ'0€ GE'GÞ 001€E 00Te 00'65 00'62 00'68 00'Þt 00'8e 00'0Þ 0g8e 00'65 00'29 00'65 00'65 00'se 00'LÞ GTLE 00'2Þ 00'se GL9G 06's€ SL96 08'9G 00'Gb 08'96 08'9G 00'sE 08'9G SÁ.IJSadrvII, apeo0ig 9ð9.1Q ssop IT ÞafurIg uges addi 9 91398.10959 JodS 9Uu019.I)) Pajurg apeo0Ig apBO0IG ISIR anborjg uo4Ary us a adðI) SON TUJJUO ÁR JOYSBUIEK 10ysndja1, IOYSBUIEg J0ysndJ9,1, J0ysefðuðIg 6Þ.G1/91 6p. ol/ o 4 sa É S a 52 * on 3 oo Sé 5 = Bö SS 5 5 5 Er 90 09 zZ 88 2 a a 5 #8 oðí ós 278 148 180 50.400.00 46.121.01 53.100.00 49.400.81 4.278.99 3.699.19 279 149 20 5.600.00 5.124.74 5.900.00 5.489.16 4'75.26 410.84 280 150 100 28.000,00 25.623.83 29.500.00 27.445.95 2.376.17 2 054.05 281 151 100 28.000,00 25.623.83 29.500.00 27.445.95 2.376.17 2.054.05 282 152 80 22.400.00 20.498.97 23.600.00 22.053.97 1.901.03 1.546.03 283 153 25 7.000.00 6.204.21 T.375.00 6.643.97 195.79 731.03 234 154 50 14.000.00 12.82491 14.750.00 13.736.03 1.175.09 1.013.97 285 155 85.6 23.968.00 22.066.83 25.252.00 23.627.23 1.901.17 1.624.7T 286 156 262 73.360.00 67.457.36 TT.290.00 72.232.93 5.902.64 5.057.07 187 | 157 270 75.600.00 69.355.87 79.650.00 74,276.45 6.244.13 5.373.55 188 289 158 120 33.600.00 30.896.49 35.400.00 33.083.77 2.703.51 2.316.23 290 159 120 33.600.00 30.896.49 34.800.00 33.083.77 2.703.51 1.716.23 291 160 140 39.200.00 36.045.91 40.600.00 38.597.74 3.154.09 #2.002.26 292 161 120 33.600.00 30.896.49 34.800.00 33.083.T7 2.703.51 1.716,23 293 162 80 22.400.00 19.166.55 23.200.00 20.708.62 3.233.45 2.491.38 294 163 30 8.400.00 —T.7T23.75 — 8.700.00 8.307.40 676.25 392.60 295 164 189 56.700.00 51.764.30 56.700.00 55.224.80 4.935.70 1.475.20 296 165 202 60.600.00 55.253.96 60.600.00 58.952.11 5.346.04 1.647.89 297 166 160 68.800.00 64.467.65 72.000.00 68.298.40 4.332.35 3.701.60 298 167 167 T1.810.00 67.300.00 75.150.00 T1.309.00 4.510.00 3.841.00 157.038,00 695.313.15 787.867.00 743.001.83 61.724.85 44.865.17 Rétt verð kolanna hafa yfirskoðunarmennirnir byggt á inn- kaupareikningum eða aðflutningsskýrslum, reiknað út eftir þágildandi verðlagsákvæðum. Útsöluverð ákærða er tekið upp úr frumbókum, sölureikningum eða viðskiptamannabók ákærða. Verður hvort tveggja talið sannað, nema að því er varðar kolin, greind í nr. 298. Gögn um innkaupsverð þeirra eru engin fyrir hendi. Þar sem ekki var kannað nákvæmlega á sínum tíma, hve mikill hluti kolanna var seldur úr bing eða frá skipi, verður allur vafi í þessum efnum í þágu ákærða, og þetta því reiknað sem honum er hallkvæmast. Yfirskoðunar- mennirnir hafa sannreynt nokkra sölu frá skipshlið á kolum þeim, sem greind eru í nr. 285, 286, 293, 294, 295 og 296, sbr. dskj. 100. Ber að leggja skýrslu og útreikning þeirra til grund- ö24 vallar að þessu leyti, en byggja að öðru leyti á útreikningi þeirra á sölum úr bing. Ef talið yrði, að ákærði hefði selt öll kolin á tímabili því, er ákæruskjalið tekur til, þá yrði sam- kvæmt þessu ólöglegur ágóði ákærða, sem hér segir: Nr. 277 kr. 0.00 — 278 — 3.699.19 — RT — 410.84 — 280... — 2.054.05 — 281 — 2.054.05 — BR — 1.546.03 — 283 — 731.03 — 284 0... — 1.013.97 — 285 — 1.686.60 — 286 ............ — 5.209.18 — 287 ............ | | — C5.873.55 — 288 | — 289 2... '— 2.316.23 — 290 ............ — 1.716.23 — 291 — 2.002.26 — 292 — 1.716.23 — 293 li. — 2.592.84 — 294 — 429.75 — 295 ............ — 2.578.96 — 296 „0... — 2.047.67 — BOT — 3.701.60 — 298 — 0.00 Kr. 42.880.26 i) Um nr. 311—319 (linoleum). Verðgæzlumennirnir hafa gert ráð fyrir, að MM hluti þess linoleums, sem greint er í nr. 314—-317, hafi verið selt bútað. Þar sem hér er um hreina ágizkun að ræða, þykir bera að reikna þetta sem ákærða er hallkvæmast, en það er, að þetta hafi allt verið selt í heilum rúllum, ef sala yrði talin sönnuð. Samkvæmt bréfi yfirskoðunarmanna (dskj. 79) myndi þá ólög- legur ágóði vera kr. 4566.75. Verðgæzlumennirnir og yfirskoðunarmennirnir eru sam- mála um, hver sé ólöglegur ágóði ákærða af linoleum því, sem greint er í nr. 311—313 og 318—319, eða samtals kr. 4576.40 Yfirskoðunarmennirnir hafa byggt rétt verð þessa linoleums 525 og útsöluverð ákærða á því á þeim sömu gögnum og greind eru í i) hér að framan. Verður hvort tveggja því talið sannað. Ef talið yrði, að ákærði hefði selt allt þetta linoleum á tíma- bili því, er ákæruskjalið tekur til, þá yrði ólöglegur ágóði sam- tals kr. 9143.15. k) Um nr. 1—3, 1137, 52—60, 63, 67, 77, 78, 83, 86, 88, 94, 95, 97—102, 120, 121, 123, 124, 126, 127, 147— 154, 206—208, 228, 232, 235—238, 240, 241, 248, 251, 299, 301—-304, 306, 323, 331, 334, 335, 337, 338, 340—343, 345, 346, 359, 375—-377, 381—385, 389—-395, 410, 413—-417, 426, 427, 460, 461, 463—466, 469, 474, 477, 478, 496—498, 502—-512, 515—526, 528—549, 553—585, 627 — 633, 635—646, 648—654, 656—-673, 675—677, 679 og 680. Rétt verð vara þessara hafa verðgæzlumennirnir byggt á innkaupareikningum og reiknað verðið út eftir þágildandi verðlagsákvæðum. Útsöluverð ákærða hafa þeir tekið upp úr frumbókum, sölureikningum, viðskiptamannabók ákærða eða birgðaskrám. Um sumar þessar vörur kveða þeir útsöluverðið auk þess staðfest með öðrum gögnum, svo sem vitnaframburð- um og áritunum á innkaupareikninga og verðútreikninga. Yfirskoðunarmennirnir hafa endurskoðað skýrslu og út- reikning verðgæzlumannanna, haft not af öllum frumgögnum og staðfest niðurstöður verðgæzlumannanna að öllu leyti, að því er vörur þessar varðar. Útsöluverð þeirra fundu yfirskoð- unarmennirnir í frumbókum, sölureikningum ákærða, við- skiptamannabók hans eða birgðaskrám. Útsöluverð nokkurra þessara vara (nr. 323—-328, 335, 627— 633, 635— 646, 648—654, 656—-673, 675—67'7, 679 og 680) byggja yfirskoðunarmennirnir á áritun ákærða eða starfsfólks hans á innkaupareikninga og geta ekki fullyrt, að þeir hafi jafnframt fundið útsöluverð þeirra í frumbókum. Innkaupsverð vara þeirra, sem ákærði keypti af innlendum aðiljum, fundu yfirskoðunarmennirnir í reikningum seljenda, en kostnaðarverð vara þeirra, sem ákærði flutti inn, fundu þeir í innkaupareikningum og í einstaka til- vikum í aðflutningsskýrslum. Þetta hvort tveggja, rétt (heim- ilt) verð varanna og útsöluverð ákærða á þeim, verður því talið sannað, enda hafa yfirskoðunarmennirnir ekki fundið nein gögn þess, að ákærði hafi flutt inn vörur fyrir bátagjald- eyri eða með hliðstæðu fyrirkomulagi á þessu tímabili. Ef talið yrði sannað, að ákærði hefði selt allar þessar vörur á tímabili því, sem ákæruskjalið tekur til, þá yrði ólöglegur ágóði hans á þessu stigi talinn kr. 185.734.39. B. Ákærði hefur í nokkrum tilvikum gefið afslátt frá verði 526 því, sem í skýrslu verðgæzlumanna er talið útsöluverð hans. Yfirskoðunarmennirnir hafa gert yfirlit um þær vörur, sem ákærði hefur gefið afslátt af (dskj. 100). Telja þeir það tæm- andi, þar sem ekki verði séð af gögnum málsins, að ákærði hafi gefið afslátt, nema þegar hann seldi öðrum verzlunum, en öll gögn um slíka sölu sé að finna í dskj. 301, sem þeir hafi haft til afnota. Það þykir ekki rétt að telja afsláttinn til ólög- legs ágóða. Samkvæmt útreikningi yfirskoðunarmanna, sem þykir bera að leggja til grundvallar, lækkar meintur ólöglegur ágóði ákærða af þessum sökum á eftirtöldum vörum um kr. 11.682.90, sem sundurliðast þannig: Ólöglegur ágóði, ef ekki er Ólöglegur ágóði, ef tekið Nr. tekið tillit til afsláttar, er tillit til afsláttar. ö2 13.806.75 11.208.00 66 1.162.50 675.00 67 4.662.35 4.164.65 111 1.667.52 1.163.52 125 9.871.78 6.541.78 152 10.939.30 10.820.55 266 og 267 10.813.00 10.263.00 268 og 269 14.854.00 13.411.00 270 og 271 8.789.00 7.159.50 346 222.00 173.25 410 1.792.00 1.344.00 414 28.00 21.00 415 6.25 0.00 416 6.20 0.00 417 7.50 0.00 Kr. 78.628.15 Kr. 66.945.25 C. Samkvæmt því, sem greinir í A, f—k, og B hér að framan, er ólöglegur ágóði ákærða samtals kr. 405.446.98 (13.836.90 -23.938.48 - 141.596.70 | 42.880.26 -- 9.143.15 | 185.734.39 = 11.682.90), ef talið yrði sannað, að vörurnar hefðu allar verið seldar fyrir 1. júlí 1950, en vörur þessar eru greindar í þessum númerum: 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 3l 32 33 34 35 36 37 38 39 52 53 54 59 56 57 58 59 60 63 kr. 293.00 397.00 1.332.30 1.015.00 4.250.00 1.353.34 1.799.53 519.10 5.270.21 6.252.50 1.214.40 1.233.60 1.093.80 432.60 422.40 2.055.50 90.60 189.20 185.50 215.80 393.60 1.188.30 71.80 181.40 272.10 447.30 1.146.75 130.90 4.498.00 8.220.00 3.070.00 7.654.40 11.208.00 501.30 464.70 1.157.50 171.90 173.50 158.00 113.40 104.35 1.970.00 64 66 67 68 69 71 7 78 83 84 86 88 90 91 92 94 95 96 97 98 99 100 101 102 111 115 116 117 118 119 120 121 123 124 125 126 127 139 140 141 142 143 1.195.20 675.00 4.164.65 71.90 42.00 15.75 109.70 243.75 180.00 130.00 288.00 3.069.77 341.70 341.10 905.10 4.756.75 1.460.60 3.083.34 60.00 54.00 41.14 543.84 77.40 4.438.80 1.163.52 2.65 87'7.44 13.50 11.50 109.00 8.532.00 7.670.70 1.405.95 996.45 6.541.78 63.00 27.00 15.00 15.00 10.00 30.00 3.75 144 146 147 148 149 150 151 152 153 154 189 190 191 192 205 206 207 208 228 232 233 234 235 236 237 238 239 240 241 248 249 250 251 255 263 265 2.00 0.15 352.30 829.75 12.071.40 1.715.17 292.40 10.820.55 36.00 7.35 297.00 18.00 56.40 225.60 3.059.70 3.442.95 22.00 16.50 820.80 144.00 43.20 93.60 7.20 108.00 151.20 18.00 52.80 172.80 72.00 86.40 126.00 9.00 126.00 335.70 2.793.60 16.50 528 266 267 268 269 270 271 272 273 274 275 276 278 279 | 280 281 282 283 284 285 286 287 288 289 290 291 292 293 294 295 296 297 299 301 302 303 304 — 137.974.20 42.880.26 7.597.80 4.212.00 1.503.45 7.610.00 4.140.00 306 3ll 312 313 314 315 316 317 318 319 323 324 325 326 327 328 329 330 331 334 335 337 338 340 341 342 343 345 346 359 375 376 377 381 382 383 384 385 389 390 391 392 7.960.00 872.80 702.40 959.20 4.566.75 730.00 1.312.00 29.00 6.00 11.38 16.80 13.35 14.40 480.00 12.15 12.45 62.50 31.00 252.00 1.470.00 96.00 6.00 30.00 72.00 216.40 173.25 24.00 39.00 75.00 80.00 450.00 465.00 165.00 70.00 120.00 250.00 60.00 5.00 80.00 529 393 394 395 410 413 414 426 427 460 461 463 464 465 466 469 474 477 478 496 497 498 502 503 504 505 506 507 508 509 510 öll 512 öl5 516 öl" 518 519 520 521 522 523 524 20.00 25.00 22.50 1.344.00 896.00 21.00 37.95 17.25 119.55 75.60 145.50 161.40 70.00 91.00 390.00 69.30 3.900.00 66.60 160.00 181.25 157.50 21.60 60.54 8.58 61.00 54.00 28.80 28.80 19.20 50.82 101.76 52.00 15.00 54.84 52.00 56.45 54.00 50.70 66.54 19.70 51.06 19.50 34 523 526 528 529 530 531 532 533 534 535 536 537 538 539 540 541 542 543 544 545 546 547 548 549 553 554 553 556 557 558 559 560 56l 562 563 564 565 566 567 568 569 570 102.00 52.26 47.25 17.55 63.00 16.90 60.30 7.20 7.20 18.60 27.89 60.00 45.90 32.04 36.30 36.00 36.00 16.00 112.00 63.00 63.54 14.40 17.35 19.37 104.28 72.00 32.00 63.00 18.68 18.85 78.75 117.00 21.60 57.18 63.00 14.40 29.90 69.30 115.80 26.33 14.00 28.50 590 571 572 573 574 575 576 571 578 579 580 581 582 583 584 585 627 628 629 630 631 632 633 635 636 637 638 639 640 641 642 643 644 645 646 648 649 650 651 652 653 654 656 14.00 58.50 58.50 58.50 138.00 73.50 73.50 14.00 28.00 58.50 18.00 14.00 8.00 25.00 89.85 16.80 10.50 16.00 8.50 7.20 4.50 3.75 8.40 8.40 8.75 6.25 4.75 4.00 63.20 43.20 50.40 44.40 57.60 45.65 38.00 12.00 21.00 10.50 8.50 70.50 44.40 6.00 öðl — 657 — 10.80 — 669 — 7.20 — 658 — 5.40 — 670 — 7.20 — 659 — 3.20 — 671 — 37.60 — 660 — 9.20 — 672 — 18.80 — 661 — 5.40 — 673 — 8.40 — 662 — 9.00 — 675 — 4.20 — 663 — 18.40 — 676 — 4.80 — 664 — 9.60 — 7 — 4.20 — 665 — 7.60 — 679 — 7.20 — 666 — 43.80 — 680 — 3.75 — 667 — 4.20 — — — 668 — 2.25 Samtals kr. 405.446.98 Verður nú kannað, hve mikið ákærði hefur selt af vörum þessum á tímabili því, er ákæruskjalið tekur til. Sala á vörum þessum er ekki hafin fyrr en eftir 5. júní 1947, en þá gengu í gildi lög nr. 70/1947, sem ákæruskjalið vísar til. Verðgæzlumennirnir könnuðu endanlega í nóvembermán- uði 1950, hvort vörurnar væru gengnar til þurrðar í verzlun- um ákærða, en eins og áður greinir, er ákæran í upphafi þessa ákæruliðar takmörkuð við sölu fyrir 1. júlí 1950. Hafa þeir borið, að þeir geti nú ekki tilgreint, hverjar af þeim vörum, sem skýrsla þeirra fjallar um, hafi að fullu verið seldar fyrir 1. júlí 1950, en kveðast hins vegar mega fullyrða, að svo hafi verið um nálega allar vörurnar, þar sem þær hafi verið svo eftirsóttar á þeim tíma, að telja megi líklegast, að þær hafi selzt upp svo að segja strax. Ákærði hefur viðurkennt að hafa selt eða notað fyrir Í. júlí 1950 meginhluta þeirra vara, sem greindar eru í dskj. 300. Ekki verður séð, hverjar varanna voru gengnar til þurrðar í verzlunum ákærða í árslok 1949, þar sem birgðaskrár pr. 31. desember 1949 liggja nú ekki fyrir í málinu. Hins vegar eru fyrir hendi birgðaskrár verzlana ákærða, miðaðar við 31. desember 1948. Hafa yfirskoðunarmennirnir rannsakað að tilhlutun dómsins, hve mikill hluti þessara vara, sem fluttar voru inn á árunum 1947 og 1948, var genginn til þurrðar í árslok 1948 í verzlunum ákærða samkvæmt birgða- skránum. Vörur þær, sem greindar eru í nr. 13—36, 39, 52—60, 64. 68, 69, 71, 83, 86, 323—-327, 337, 338, 345, 346, 381, 410, 413, 414, 426, 427, 502—-507, 509—512 og 515—526 eru þeirrar tegund- 532 ar, að ákærði hefur ekki notað þær við rekstur fyrirtækja sinna, og því ekki um eigin notkun að tefla. Þykir því mega telja sannað, að ákærði hafi selt mismuninn á vörumagninu samkvæmt dskj. 300 og birgðaskránum, að því er þessar vör- ur varðar. Hafa yfirskoðunarmennirnir reiknað út ólöglegan ágóða ákærða af þessum sökum og miðað hann um vörur í nr. 64, 68, 69 og 71 einungis við mismuninn á staðfestu út- söluverði trúnaðarmanns verðgæzlustjóra og útsöluverði ákærða. Nemur ólöglegur ágóði ákærða samkvæmt útreikningi þeirra samtals kr. 58.945.71, og verður hann talinn sannaður, æn hann sundurliðast þannig: Nr. 13 kr. 1.353.34 — ST — 173.50 — 14 — 1.799.53 — 8 — 158.00 — 15 — 519.10 — 659 — 113.40 — 16 — 5.270.21 — 60 — 104.35 — 17 — 6.252.50 — 64 — 1.195.20 — 18 — 1.214.40 — 68 — 77.90 — 19 — 1.233.60 — 69 — 42.00 — 20 — 1.093.80 — TM — 14.70 — 21 — 432.60 — 83 — 91.80 — 22 — 422.40 — 86 — 288.00 — 23 — 2.055.50 — 323 — 29.00 — 24 — 90.60 — 324 — 6.00 — 25 — 189.20 — 325 — 11.38 — 26 — 185.50 — 326 — 16.80 — 27 — 215.80 — 320 — 13.35 — 28 — 393.60 — 337 — 168.00 — 29 — 1.188.30 — 338 — 686.00 — 30 — 71.80 — 345 — 216.40 — 3 — 181.40 — 346 — 173.25 — 382 — 272.10 — 381 — 366.90 — 3 — 447.30 — 410 — 1.344.00 — 34 — 1.146.75 — 413 — 896.00 — 35 — 130.90 — 414 — 21.00 — 36 — 4.394.00 — 426 — 14.85 — 39 — ".654.40 — 421 — 15.75 — 52 — 11.208.00 — 502 — 21.60 — #3 — 501.30 — 503 — 60.54 — 5 — 464.70 — 504 — 8.58 — 55 — 1.157.50 — 505 — 61.00 — 56 — 171.90 — 506 — 54.00 — 507 — 10.80 — 520 — 50.70 — 509 — 9.60 — 521 — 66.54 — 510 — 50.82 — 522 — 19.70 — 611 — 101.76 — 523 — 51.06 — 512 — 52.00 — 524 — 19.50 — $15 — 15.00 — 525 — 88.40 — 616 — 54.84 — 526 — 37.26 — $17 — 52.00 ——— — 518 — 56.45 Samtals kr. 58.945.71 — 519 — 54.00 Framangreindar birgðaskrár virðast ekki taka til vara, seldra utan verzlana ákærða, svo sem stóla, kola, sements o. fl, sem greinir í nr. 37, 38, 63, 77, 78, 266—-274, 278—-284, 299, 301, 303 og 306. Vörurnar í nr. 11, 12, 66, 67 og 311—-317 eru þeirrar teg- undar, að um eigin notkun getur verið að ræða, og engin sala sönnuð á vörum í nr. 508. Yfirskoðunarmennirnir gátu ekki gert sér grein fyrir af gögnum þeim, er þeir höfðu til afnota, hvort eða hverjar voru birgðir í árslok 1948 þeirra vara, sem greindar eru Í nr. 1, 2,3, 84, 627—633, 635—646, 648—654, 656—673, 675 — 677, 679 og 680. Sannar því framangreind könnun yfirskoðunar- manna ekki frekari sölu, þannig að tölulega nákvæmlega tiltek- inn ólöglegur ágóði ákærða verði fundinn. Yfirskoðunarmönnunum var nú falið að rannsaka samkvæmt nótubókum, sölureikningum og viðskiptamannabók ákærða, hver hafi verið sala fyrir 1. júlí 1950 allra þeirra vara, sem greindar eru hér að framan í upphafi C, annarra en varanna í nr. 13—36, 39, 52—60, 64, 68, 69, 71, 83, 86, 323—-327, 337, 338, 345, 346, 381, 410, 413, 414, 426, 427, 502—-512 og 515—526. Þeim var þó falið að kanna sölu varanna, greindra í nr. 36, 52, 71, 83, 337, 338, 381, 426, 427, 507—509, 525 og 526, eftir árslok 1948, þar sem þær voru samkvæmt birgðaskránum ekki að fullu gengnar til þurrð- ar Í árslokin. Hafa þeir kannað þetta eftir föngum, en þar sem gögnin hafi verið ófullkomin, fjöldi nótubóka ólæsilegur, nótur rifnar úr þeim og staðgreiðslusölur mjög sjaldan færðar í nótubæk- ur, telja þeir lítinn hluta sölunnar verða sannreyndan með þessu móti. Hafa þeir reiknað út ólöglegan ágóða ákærða af þeim söl- um, er þeir fundu, og þá miðað við, að seld kol væru úr bing, linoleum selt í heilum rúllum, tekið tillit til afsláttar ákærða og þar sem um var að tefla vörur, sem greindar eru í A, g, hér að framan, þá einungis miðað of háa álagningu við mismuninn á staðfestu útsöluverði trúnaðarmanns verðgæzlustjóra og útsölu- öð4d verði ákærða. Nemur þessi ólöglegi ágóði ákærða samkvæmt út- reikningi þeirra samtals kr. 72.997.14 (36.716.15 29.915.17 6365.82), sem þykir bera að lækka um kr. 160.00 samkvæmt því, sem segir Í A, h, hér að framan um leyfilegt útsöluverð á stólum, inn fluttum með e/s Brúarfossi. Sannaður ólöglegur ágóði ákærða að þessu leyti nemur því kr. 72.837.14. Samkvæmt framansögðu hefur ákærði haft kr. 131.782.85 (58.945.71 -|- 72.837.14) ólöglegan ágóða. Hefur hann með þessu atferli sínu brotið gegn þeim ákvæðum, sem greind eru í ákæru- skjali um þenna lið. Þenna ólöglega ágóða ber samkvæmt 22. gr. laga nr. 70/1947 og 19. gr. laga nr. 35/1950, sbr. og 11. gr. laga nr. 88/1953, að gera upptækan í ríkissjóð ásamt 6% ársvöxtum frá 1. júlí 1950 til greiðsludags. Eins og greinir í upphafi C hér að framan, er ólöglegur ágóði ákærða samtals kr. 405.446.98, ef talið yrði sannað, að vörurnar hefðu allar verið seldar fyrir 1. júlí 1950. Af þessu er samkvæmt framansögðu ólöglegur ágóði af þegar sannreyndri sölu kr. 131.782.85. Verður nú athugað, hvort eða að hve miklu leyti sala hins hluta varanna verður talin sönnuð. Ekki er leitt í ljós, hve mikið ákærði hefur tekið af vörum þessum til eigin notkunar. Í þinghaldi 14. júní 1950 kveðst hann ekki geta gert „sér grein fyrir, hvað hann hafi notað sjálfur“ af vörunum, sem hann flutti inn árið 1948. Hefur hann á ýmsan hátt torveldað rannsóknina um eigin notkun sína, eins og fram kemur í þinghaldi þann 16. júní 1952, en þá kveðst hann „vita, hve mikið af stólum úr greindum stólainnflutningi hann hafi tekið til eigin nota, en neitar að skýra frá því“. Samkvæmt fram- burði og skýrslum Franz A. Andersens, sem var dómkvaddur til að rannsaka bókhald ákærða, en nánar verður greint frá þeirri rannsókn, er fjallað verðar um XXV. ákærulið, var bókhald ákærða þannig úr garði gert, að ekki var hægt að sjá af því, hverjar vörur höfðu raunverulega farið til eigin útgerðar, bygg- inga o. fl. Verðgæzlumennirnir hafa í mörgum tilvikum áætlað eigin notkun ákærða, og er ekki ákært í þeim tilvikum. Yfir- skoðunarmennirnir hafa einnig áætlað eigin notkun ákærða í nokkrum tilvikum, og hefur dómurinn hér að framan sýknað ákærða af þeim ákæruatriðum. Telja yfirskoðunarmennirnir ekki óeðlilegt, að þær vörur yrðu taldar seldar, sem ákærði gerði ekki grein fyrir, að hefðu farið til eigin notkunar. Það er fyrst með bréfi til verjanda, dagsettu 14. apríl 1954, sem lagt er fram 30. s. m., að ákærði skýrir frá, hvaða vörur hann hafi tekið til eigin notkunar. Við þessar vörur eykur ákærði með bréfi til dómsins, ððð dagsettu 10. janúar 1955, þannig að hann telur miklum hluta þeirra vara, sem hann er ákærður fyrir að leggja of hátt á, hafa verið varið til eigin notkunar, t. d. verulegum hluta af rúmlega 200 fataefnum. Þessar skýrslur ákærða um eigin notkun eru að- eins handahófskenndar ágizkanir, þar sem magn einstakra vara er oftast ekki greint, heldur talað um „verulegan hluta“, „mikið“, „að nokkru“ o. s. frv. Verður því ekkert á þeim byggt. Eins og áður er sagt, hefur ákærði viðurkennt að hafa selt eða notað fyrir 1. júlí 1950 meginhluta þeirra vara, sem greindar eru í dskj. 300. Og þegar litið er til hins ófullkomna bókhalds ákærða um eigin notkun og tregðu hans undir rannsókn málsins við að leiða þetta í ljós, þá þykir með hliðsjón af niðurlagi 2. mgr. 77. gr. laga nr. 27/1951 verða að leggja til grundvallar dómi um þetta efni, að ákærði hafi selt verulegan hluta þessara vara og á tímabili því, sem ákæruskjalið tekur til, en samkvæmt fram- ansögðu hefði ólöglegur ágóði ákærða orðið kr. 273.664.13 (405.446.98 —- 131.782.85) af sölu allra varanna. Hefur ákærði með þessari háttsemi sinni brotið gegn þeim ákvæðum, sem greind eru í ákæruskjali um þenna ákærulið. Þar sem ekki er staðreynt tölulega, hve mikinn ólöglegan ágóða ákærði hefur haft af sölu þessara vara á tímabili því, sem ákæruskjalið tekur til, eru ekki efni til um upptöku að því leyti, en þetta þykir bera að hafa í huga við ákvörðun refsingar. Um XXI. Í aðflutningsskýrslu um nefndar „pianettur“ stendur, að skip- stjóri og skipshöfn v/s Helga Helgasonar séu innflytjendur „pian- ettanna“. Vitnið Gísli Gíslason skrifaði aðflutningsskýrslu þessa að beiðni ákærða, sem sagði vitninu að setja í aðflutningsskýrsl- una, að skipstjóri og skipshöfn á v/s Helga Helgasyni væru eig- endur „pianettanna“. Hefur ákærði viðurkennt þetta. Í þinghaldi 26. júlí 1948 kvaðst ákærði ekki muna nafnið á firma því, er hann keypti „pianetturnar“ hjá. Og í þinghaldi 28. júlí 1948 kvað ákærði, að útsöluverð „pianettanna“ hafi þá ekki verið ákveðið, enda hafi hann ekki verið búinn að fá reikning um þær. Sagði hann það ekki hafa verið ætlun sína að hafa „pian- etturnar“ sem venjulega söluvöru, heldur hafi hann fremur flutt þær inn í greiðaskyni við þá menn, er fengu þær. Samkvæmt þessu er sannað, að ákærði var eigandi og innflytjandi „pianett- anna“. Hann ráðstafaði þeim, fékk skipstjóri eina þeirra, en hinar Þrjár aðiljar óviðkomandi skipshöfninni. Það verður því talið sannað, að ákærði lét ranglega skrá skip- 536 stjóra og skipshöfn v/s Helga Helgasonar sem eigendur nefndra „pianetta“ í aðflutningsskýrslu. Hefur ákærði með þessu atferli sínu brotið gegn þeim ákvæðum, sem greind eru Í ákæruskjali um þenna ákærulið, sbr. og 11. gr. laga nr. 88/1953 og 27. gr. reglugerðar nr. 212/1953. Um XXII. Eins og greint er frá í kaflanum um XV. ákærulið, hafa engin gögn komið fram um það í málinu, að ákærði hafi selt snyrpi- nótastykkin. Liggja því engar sannanir fyrir því, að ákærði hafi skýrt trúnaðarmanni verðlagsstjóra rangt frá um það, að hann ætlaði snyrpinótastykki þessi til eigin nota. Ber því að sýkna ákærða af þessu ákæruatriði. Trúnaðarmaður verðlagsstjóra hefur borið og heitfest þann framburð, að ákærði hafi sagt sér, að hann ætlaði að nota olíu- kyndingartækin öll sjálfur. Kveðst trúnaðarmaðurinn þess vegna ekki hafa verðútreiknað tækin. Þegar þessi framburður trúnaðar- mannsins var borinn undir ákærða í þinghaldi 16. júní 1952 og hann spurður um réttmæti hans, neitaði ákærði að svara því á annan hátt en þann, að þar sem framburður trúnaðarmannsins stangaðist á við sinn, væri sinn réttur. Í þinghaldi 26. júlí 1948 kvaðst ákærði hafa ætlað tæki þessi til eigin nota og ekki selt þau. Samkvæmt staðfestu vottorði símastjórans í Vestmanna- eyjum voru tvö þessara tækja keypt af ákærða til afnota í síma- stöðvarhúsinu. Tækin voru greidd "7. júní 1948, en höfðu verið afhent símastöðinni nokkru fyrr. Samkvæmt framburði vitnis- ins Störkers Hermansens hefur ákærði einnig selt fjögur önnur tæki. Gögn liggja ekki fyrir um sölu fleiri tækjanna. Samkvæmt framansögðu verður að telja sannað, að ákærði hafi ranglega skýrt trúnaðarmanni verðlagsstjóra frá því, að engin framangreindra tækja væru ætluð til sölu. Eins og greint er frá í kaflanum um XXI. ákærulið, er sannað, að ákærði var innflytjandi og eigandi margnefndra „pianetta“. Trúnaðarmaðurinn hefur borið, að ákærði hafi sagt honum, að skipshöfnin á v/s Helga Helgasyni ætti „pianetturnar“, og þess vegna hafi hann ekki verðútreiknað þær. Hefur ákærði viður- kennt þetta. Með framangreindu atferli sínu, varðandi olíukyndingartækin og „pianetturnar“, hefur ákærði gerzt brotlegur við þau ákvæði, sem greind eru í ákæruskjali um þenna ákærulið, sbr. og 11. gr. laga nr. 88/1953 og 27. gr. reglugerðar nr. 212/1953. 597 Um ÆKIII. Samkvæmt þessum lið ákærunnar er ákærði talinn hafa gerzt brotlegur með því að skýra rangt frá í bréfi, dagsettu 25. október 1949, til Gjaldeyriseftirlits bankanna um ráðstöfun sína á gjald- eyrisgreiðslum þeim af andvirði ísfisks, selds í Bretlandi í maí- mánuði 1949, sem þar er nánar greint. Bréf þetta er svar við bréfi Gjaldeyriseftirlits bankanna, dagsettu 15. október 1949, þar sem ákærði er m. a. krafinn fullnægjandi gagna og upplýsinga um ráð- stafanir fjárhæða þeirra, sem greindar eru í þessum ákærulið. Verður nú hver einstakur þáttur ákæruliðar þessa athugaður fyrir sig. a) £4535-17-6 af andvirði ísfisks, selds úr v/s Helga Helgasyni 7. maí 1949, sem greitt var til Icelandic Trading Corporation, kveður ákærði í áðurnefndu bréfi til Gjaldeyriseftirlits bank- anna, að hafi aðallega verið fyrir olíur, en reikningar hafi ekki fylgt aðalreikningnum. Fyrir dómi hinn 7. september 1950 skýrir ákærði hins vegar svo frá, að fyrir fjárhæð þessa hafi ýmsar verzlunarvörur verið keyptar. Af gögnum málsins sést, að vörur þessar hafa verið tollafgreiddar 2. júní 1949, eftir að ákærði hafði afhent innkaupareikninga fyrir vörunum. b) Varðandi fjárhæð þá, £363-1-1, af andvirði sama fiskfarms, sem greidd var til S. ár J. Watts ér Co., kveðst ákærði í áður- nefndu bréfi til Gjaldeyriseftirlits bankanna telja, að um rang- skuldun sé að ræða. Í réttarrannsókninni hefur ákærði haldið því fram fyrir dómi hinn 7. september 1950, að hann hafi verið skuldaður fyrir fjárhæð þessari vegna vefnaðarvörukaupa, en síðar hafi komið í ljós, að hann hafi einnig greitt fjárhæðina gegnum banka og því verið rangskuldaður. Kveðst ákærði hafa fengið aðrar vefnaðarvörur síðar á árinu 1949 frá sama firma, og þá hafi hin ofgreidda fjárhæð, £363-1-1, gengið upp Í greiðslu þeirra vara. Um þetta atriði verður ekkert ráðið af gögnum málsins. Þar eð ekkert það hefur komið fram, sem hnekki framburði ákærða um þetta atriði, ber að sýkna hann af þessu ákæruatriði. c) Greiðsla, að fjárhæð £126-1-0, af andvirði sama fiskfarms, sem innt var af hendi til Parker, Winder ér Achurch, kveður ákærði í áðurnefndu bréfi til Gjaldeyriseftirlits bankanna, að hafi ver- ið fyrir vélahluti. Fyrir dómi 7. september 1950 ber ákærði það hins vegar, að greiðslu þessari hafi verið varið til kaupa á „fittings“, er flutt hafi verið til landsins með v/s Helga Helga- syni 11. maí 1949, og kemur það heim við gögn málsins. d) Fjárhæð þá, £383-17-4, af andvirði ísfisks, selds úr v/s Helga 538 30. maí 1949, sem greidd var tilH.J. Evans, Ltd., kveður ákærði í áðurnefndu bréfi til Gjaldeyriseftirlits bankanna, að hafi verið fyrir tjöru, lestalakk og málningu. Fyrir dómi 7. septem- ber 1950 hefur ákærði hins vegar borið, að greiðsla þessi hafi verið fyrir þakasbestplötur, er hafi komið með v/s Helga 7. júní og v/s Helga Helgasyni 17. júní 1949. e) £500-0-0, sem var hluti af andvirði ísfisks, sem seldur var úr v/s Helga Helgasyni 8. júní 1949, kveður ákærði í áðurnefndu bréfi til Gjaldeyriseftirlits bankanna, að hafi verið vegna skips- hafnanna, sem framan af hafi fengið lægri fjárhæð en þeim bar. Í réttarhaldi 8. september 1950 skýrir ákærði hins vegar svo frá, að fjárhæð þessi hafi að einhverju leyti farið til sonar hans persónulega, sem var skráður skipverji á v/s Helga Helga- son Í umræddri söluferð, en að öðru leyti hafi fjárhæð þessi farið til skipsins og skipshafnarinnar. Ljóst er af þessu, að upp- lýsingar ákærða um ráðstöfun þessarar fjárhæðar eru ekki að öllu réttar. Hins vegar verður það ekki ráðið af gögnum máls- ins né öðru, að ákærði hafi vísvitandi skýrt rangt frá í marg- nefndu bréfi um þetta atriði. Ber því að sýkna ákærða af þessu ákæruatriði. Þegar virt er ósamræmi það, sem er í frásögn ákærða, varðandi gjaldeyrisráðstafanir þær, sem greindar eru í a, c og d hér að framan, annars vegar skýrsla hans í margnefndu bréfi til Gjald- eyriseftirlits bankanna og hins vegar framburður hans um þessi atriði fyrir dómi 7. september 1950, og það jafnframt haft í huga, að allar þær vörur, sem ákærði í þinghaldi þessu bar, að fjárhæðir þessar hefðu verið greiddar fyrir, voru komnar í hendur honum, áður en hann reit margnefnt bréf, þykir ekki varhugavert að telja sannað, að hann hafi vísvitandi skýrt Gjaldeyriseftirliti bankanna rangt frá um ráðsstafanir sínar á gjaldeyrisgreiðslum þessum. Ákærða var skylt að lögum að gefa Gjaldeyriseftirliti bankanna upplýsingar um meðferð sína á þessum erlenda gjald- eyri, sbr. 31. gr. reglugerðar 82/1947. Hefur ákærði með þessu at- ferli sínu gerzt brotlegur við þau ákvæði, sem greind eru í ákæru- skjalinu um þenna ákærulið, sbr. og 11. gr. laga nr. 88/1953 og 27. gr. reglugerðar nr. 212/1953. Um XXIV. Samkvæmt lögum nr. 70/1947 og reglugerð nr. 82/1947 er út- flytjendum íslenzkra afurða og annarra vara skylt að láta koma fyrir þær erlendan gjaldeyri og afhenda hann tilgreindum bönk- 539 um. Hefur sérstök deild þessara banka, Gjaldeyriseftirlit bank- anna, eftirlit með því, að þessum reglum sé fylgt. Í bréfi Viðskiptamálaráðuneytisins til Félags íslenzkra botn- vörpuskipaeigenda þann 14. júlí 1950 (dskj. 298 í réttarrannsókn- inni) segir svo: „Togarar félagsmanna yðar og önnur skip, sem siglt hafa með ísvarinn fisk til útlanda, hafa haft leyfi til að greiða af andvirði fisksins innflutningstoll, umboðslaun, hafnargjöld og önnur opin- ber gjöld, löndunarkostnað og annan slíkan kostnað. Enn fremur er þeim heimilt að greiða fyrir eldsneyti, vistir, viðgerðir skipsins og alls konar veiðarfæri eða tæki, sem skipið þarfnast, hvaðan sem þetta er keypt, ef greiðsla fer fram í þeim gjaldeyri, sem skipið aflar. Þetta gildir áfram, og þarf ekki að sækja um gjaldeyrisleyfi í því sambandi, en það er háð því skilyrði, að full grein sé gerð til gjaldeyriseftirlitsins fyrir öllum greiðslum“. Út af fyrirspurn rannsóknardómarans skrifaði Gjaldeyriseftirlit bankanna honum þann 22. október 1951 meðal annars á þessa leið (dskj. 309 í réttarrannsókninni): „Enn fremur viljum vér taka fram, að látið hefur verið óátalið af vorri hálfu, þótt greitt væri af ísfiskandvirði fyrir þunga- vöru, svo sem kol, salt eða sement til flutnings með skipunum heim að loknum sölum erlendis, svo og greiðslur fyrir veiðarfæri til skipanna, vélahluti til þeirra og viðgerðir á þeim, sem fram- kvæmdar hafa verið erlendis. Yfirleitt höfum vér ekki talið ástæð- ur til athugasemda út af greiðslum fyrir beinar nauðsynjar til útgerðar skipanna, innan hæfilegra takmarka, ef fullnægjandi gögn um þær hafa verið lögð fram. Hins vegar teljum vér algerlega óheimilt að ráðstafa ísfisk- andvirði til kaupa á almennum verzlunarvörum eða nokkrum vörum, sem ætlaðar eru til sölu, að undanteknum framangreind- um þungavörum, eða til kaupa eða greiðslu á nokkru því, sem ekki samrýmist framangreindum reglum“. Ekkert vafamál er um, að þeim reglum, sem um þetta efni koma fram í fyrrgreindum tveimur bréfum, var beitt af hálfu Gjaldeyriseftirlitsins einnig á öllu því tímabili, er þessi ákæru- liður nær yfir. Og engar sérstakar heimildir höfðu ákærða verið veittar að öðru leyti en því, að honum voru veitt nokkur inn- flutningsleyfi, þar sem tilgreint var með áritun, að andvirði vör- unnar ætti að greiðast af sölu ísfisks (dskj. 279 og 298 í réttar- rannsókninni). Leyfi þessi voru fyrir kolum, sementi og netja- kúlum. 540 Þann 13. maí 1947 ákvað Viðskiptaráð eftirfarandi hámark þess erlends gjaldeyris, sem greiða mætti skipshöfnum á fiskflutninga- skipum, miðað við hverja söluferð (dskj. 315 í réttarrannsókn- inni): Skipstjóri ................ £ 40-0-0 1. stýrimaður .............. — 25-0-0 1. vélstjóri ................ — 25-0-0 Loftskeytamaður ..,....... — 20-0-0 2. stýrimaður .............. — 20-0-0 2. vélstjóri ..........,..... — 20-0-0 Sérhver háseti „........... — 15-0-0 Giltu þessar reglur áfram eftir gildistöku laga nr. 70 {1947 og reglugerðar nr. 82/1947, en 26. gr. reglugerðarinnar hljóðar svo: „Erlendis er eigendum íslenzkra skipa ... heimilt að láta af hendi erlendan gjaldeyri, sem þeir fá í flutningsgjöld, fargjöld og önn- ur slík gjöld, sem þar eru innt af hendi, til greiðslu á skyldu- greiðslum til skipverja og starfsmanna sinna erlendis og á öðrum nauðsynlegum kostnaði vegna afgreiðslu og veru skipanna ... er- lendis, svo og nauðsynjum skipanna .. -, þar til er þau koma hing- að, en skylt er eigendum skipanna ... að gera gjaldeyriseftirlits- skrifstofu bankanna fullnægjandi grein fyrir öllum slíkum greiðsl- um í erlendum gjaldeyri... Fjárhagsráð getur sett nánari reglur, ef það telur þess þörf, til tryggingar því, að heimild þessi verði eigi misnotuð“. Breyting var gerð af Viðskiptanefnd þann 2. september 1947 (dskj. 316 í réttarrannsókninni), varðandi gjaldeyrisúthlutun til háseta, sem sigldu aðeins 3ju hverja ferð eða minna, en þessi breyting skiptir hér ekki máli, þar sem skipshafnarskrár sýna, að hásetar á skipum ákærða sigldu að staðaldri. Hins vegar breytti Viðskiptamálaráðuneytið þessum reglum þann 1. og 25. apríl 1949 (dskj. 77 og 78). Eru bréf ráðuneytisins svohljóðandi: „Ráðuneytið vill hér með skýra Viðskiptanefnd frá því, að orðið hefur að samkomulagi á milli ríkisstjórnarinnar og stjórna sjómannafélaganna í sambandi við nýju kjarasamningana á tog- urum, að í útsiglingum íslenzkra togara skuli hásetar, matsvein- ar og kyndarar fá til ráðstöfunar í erlendum gjaldeyri 30 sterlings- pund í hverri ferð, sem þeir sígla“. „Í framhaldi af bréfi ráðuneytisins, dags. 1. þ. m., tilkynnist Viðskiptanefnd hér með, að ríkisstjórnin hefur fallizt á að hækka hámark þess erlends gjaldeyris, sem yfirmenn á botnvörpuskip- ö41 um fá, um 5 sterlingspund í hverri söluferð þannig, að hámarks- greiðsla til þeirra verði svo sem hér segir: Skipstjóri ........0000000.0.. £ 45-0-0 1. stýrimaður „............. — 30-0-0 1. vélstjóri ................ — 30-0-0 Loftskeytamaður .......... — 25-0-0 2. stýrimaður ........0.0.... — 25-0-0 2. vélstjóri ........0..0..... — 25-0-0 Ráðuneytið vill taka það fram, að það lítur svo á, að skipverj- ar verði að borga þær vörur, sem þeir fá „úr tolli“, af sínum eigin gjaldeyri. Ráðuneytið vill mælast til, að Viðskiptanefndin sendi hlut- aðeigandi aðiljum tilkynningu um ofangreinda ákvörðun“. Reglur þessar giltu um þetta efni til 20. maí 1949, en þá gaf Viðskiptanefndin út nýjar reglur, sem eru enn í gildi (dskj. 317 í réttarrannsókninni). Samkvæmt þeim var hámarkið óbreytt, £45-0-0 að því er skipstjóra varðaði, en hámark annarra skip- verja skyldi vera £30-0-0. Framangreindar reglur um gjaldeyrisúthlutun til skipshafna á Ísfiskflutningaskipum eru samkvæmt upplýsingum Gjaldeyris- eftirlitsins tæmandi (dskj. 76). Virðast þær vera í samræmi við kjarasamninga sjómanna Í siglingum á þessum tímum. Í málinu hafa verið lagðar fram skýrslur Gjaldeyriseftirlits bankanna um gjaldeyrisskil ákærða (dskj. 79, 247 og 282 í réttar- rannsókninni og dskj. 73). Samkvæmt skýrslum þessum hefur ákærði ekki afhent Gjaldeyriseftirlitinu þann erlenda gjaldeyri, sem þessi ákæruliður fjallar um. Telur Gjaldeyriseftirlitið ákærða ekki hafa gert fullnægjandi grein fyrir þessum fjárhæðum. Þykir nú rétt að kanna, hverja grein ákærði hafi gert fyrir hin- um einstöku fjárhæðum. Er vísað til hlaupandi númera, sem dóm- endur hafa sett, er ákæruskjalið var rakið hér að framan. a) Um nr. 1, 4, 8, 9, 13, 22, 26, 28, 30, 32, 33, 35, 36, 42, 45, 47, 52 og 53. Öll þessi atriði eru í ákæruskjali talin greiðsla til skipverja („Cash to captain“), og ákærði hefur viðurkennt, að þau væru fyrir úttekt skipstjóra og annarra skipverja. Þegar 4. atriðið (£1320-14-4 af sölu 12. apríl 1948) var borið undir ákærða, kvað hann þetta vera úttekt skipstjóra og skips- hafnar, tekna í peningum út úr reikningi skipsins í Fleetwood. 2 Kvaðst ákærði hafa fundið að þessu á sínum tíma við skin- 542 stjórann, enda hafi miklu minna verið greitt til áhafnarinnar í tveimur næstu ferðum. Þá gat ákærði þess og, að hann hafi á þessum tíma (í apríl 1948) ekki verið búinn að fá hinar nýju reglur um gjaldeyrisgreiðslur til skipshafnar, er þá voru gild- andi. Kvað hann það ekki með sínu samþykki, ef greiðslur kynnu að hafa farið fram úr því, sem heimilt hafi verið. Engar takmarkanir kvaðst hann hafa sett umboðsmanni sínum í Fleet- wood um sterlingspundagreiðslur til áhafna skipa sinna, enda hafi ekki á þeim tíma verið búið að fara fram á við sig að gefa nokkur slík fyrirmæli. Ákærði kvaðst aldrei hafa tekið kvitt- anir fyrir greiðslunum til áhafnanna. Ákærði vísaði til þessarar greinargerðar, þegar atriðin nr. 1, 8, 9, 13 og 22 voru borin undir hann. Um 26. atriði (£278-13-4 greiðsla til skipverja af sölu þann 18. febrúar 1949) skýrir ákærði svo frá, að á árinu 1948 hafi hann gefið skipstjórum sínum fyrirmæli um að taka ekki svo mikinn gjaldeyri erlendis, að það þyrfti að valda ágrein- ingi við yfirvöldin. Hins vegar kvaðst ákærði aldrei hafa lokað reikningum hjá umboðsmönnum sínum fyrir skipstjórum sín- um, og hafi því nokkuð verið á þeirra valdi, hvað þeir tóku út, enda ekki komið nein tilmæli til sín frá gjaldeyrisyfirvöldun- um um takmörkun gjaldeyris til skipstjóra og skipverja fyrr en nær miðju ári 1948. Kvittanir kvaðst ákærði aldrei hafa tekið fyrir skipverjagreiðslunum, „Cash to captain“. Til þessarar greinargerðar fyrir 26. atriði vísaði ákærði, er atriðin nr. 28, 30, 32, 33, 35, 36, 42, 45, 47, 52 og 53 voru borin undir hann. Frekari grein hefur ákærði ekki gert fyrir öllum framan- greindum atriðum. Ákærða bar að kynna sér þær reglur, sem á hverjum tíma giltu um gjaldeyrisúthlutun til skipshafna á fiskflutninga- skipum, enda var hér einungis um undanþáguheimildir að ræða. Bar honum að sjá um, að ekki væri farið út fyrir þessar heim- ildir, að því er skip hans varðaði. Verður nú athugað, hve mikið ákærða var leyfilegt að greiða skipverjum í erlendri mynt samkvæmt þágildandi reglum (dskj. 315 og 317 í réttarrannsókninni og dskj. 77 og 78). Fjöldi skipverja hverju sinni er tekinn eftir skipshafnarskrám og komuskýrslum skipstjóra, og þar sem þeim ber ekki saman, þykir rétt að reikna með hærri tölunni: o43 Atriði, Fjöldi Greiðsla til Leyfilegar - nr.: skipverja: skipverja: greiðslur: Mismunur: 1 8 £1270- 0- 0 £ 170- 0- 0 £1100- 0- 0 4 7 £1320-14- 4 £ 155- 0- 0 £1165-14- 4 8 8 £ 330- 0- 0 £ 170- 0- 0 £ 160- 0- 0 9 7 £ 211-18- 2 £ 155- 0- 0 £ 56-18- 2 13 9 £ 295- 0- 0 £ 185- 0- 0 £ 110- 0- 0 22 7 £ 339- 0- 0 £ 155- 0- 0 £ 184- 0- 0 26 7 £ 278-13- 4 £ 155- 0- 0 £ 123-13- 4 28 9 £ 489- 4-11 £ 185- 0- 0 £ 304- 4-11 30 7 £ 444- 1- 2 £ 155- 0- 0 £ 289- 1- 2 32 9 £ 489- 4-11 £ 185- 0- 0 £ 304- 4-11 33 7 £ 242-19- 7 £ 200- 0- 0 £ 42-19- 7 35 9 £ 300-15- 2 £ 260- 0- 0 £ 40-15- 2 36 7 £ 235-19- 4 £ 220- 0- 0 £ 15-19- 4 42 9 £ 296- 5-10 £ 280- 0- 0 £ 16- 5-10 45 7 £ 730-17- 2 £ 225- 0- 0 £ 505-17- 2 47 9 £ 356- 6- 0 £ 285- 0- 0 £ TI-6- 0 52 8 £ 384-15- 2 £ 255- 0- 0 £ 129-15- 2 53 8 £ 313-18-11 £ 255- 0- 0 £ 58-18-11 £8329-14- 0 £3650- 0- 0 £4679-14- 0 Framangreindur útreikningur á leyfilegum greiðslum er í samræmi við athugun Gjaldeyriseftirlitsins (dskj. 76) að öðru leyti en því, að leyfileg greiðsla í 33. atriði er hækkuð í £ 200-0-0, þar sem nýjar reglur gengu í gildi samkvæmt fram- ansögðu þann 1. apríl'1949, en ekki 8. apríl, eins og Gjald- eyriseftirlitið virðist gera ráð fyrir. Um 45. atriði hefur ákærði haldið því fram, að skipið hafi dvalið óvenjulega lengi erlendis vegna hreinsunar og flokk- unar þess, sem skipshöfnin hafi unnið við og því átt kröfu til hærri greiðslu í erlendri mynt en venjulega. Samkvæmt komu- skýrslum hefur skipið ekki verið óvenjulega lengi í þessari ferð og þó svo hafi verið, var engin heimild til að hækka greiðslur til skipverja Í erlendum gjaldeyri. Samkvæmt þessu hefur ákærði ráðstafað fjárhæðinni £4679-14-0 á ólögmætan hátt. b) Umnr. 3. Er þetta atriði var borið undir ákærða, taldi hann þetta sér óviðkomandi, þar sem þessi greiðsla væri fyrir vörur, sem 544 skipverjar hefðu fengið „út úr tolli“. Kvað hann þessa fjárhæð, £115-10-8, eiga að bætast við peningaúttekt skipverja. Það verður að líta svo á, að ekki skipti nokkru máli í þessu sambandi, hvort skipverjar hafi fengið vörur „út úr tolli“, það hafi ekki rýmt leyfilega gjaldeyrisúthlutun til þeirra, en hér að framan, þegar fjallað var um atriði nr. 1, hefur verið reikn- að með hámarki þess erlenda gjaldeyris, sem ákærði mátti greiða skipshöfninni í þessari ferð skipsins. Ákærði verður því talinn hafa ráðstafað fjárhæðinni, £115-10-8, á ólögmætan hátt. ce) Um nr. 5, 10— 12, 14, 15, 17— 19, 21, 29, 31, 37, 39, 40, 44, 48 og 50. Þessar fjárhæðir hefur ákærði viðurkennt að hafa notað til greiðslu eftirtalinna vara, sem hann hafi flutt inn með skip- um sínum: Nr. 5 Linoleum gólfdúkar .............. £ 873-12- 1 — 10 „Pianettur“ ...........0.000000.0.0.. £ 286- 0- 0 — 1l Fataefni ..............0.0..0..... £ 527-10-5 — 12 Fataefni .............0.00.000.. £ 692-10- 6 — 14 Hreinlætistæki, vefnaðarvörur, skó- fatnaður og gler .................. £ 2080-13- 4 — 15 Olíukyndingartæki (6 stk.) ........ £ 673-16- 0 — 17 Olíukyndingartæki ................ £ 449- 4- 0 — 18 Linoleum gólfdúkur .............. £ 904- 2- 2 — 19 Vefnaðarvara .............02..0... £ 616-15- 0 — 21 Fataefni ..............00000..000. £ 165- 6- 4 — 29 Handlaugar og gólfteppi .......... £ 919- 5- 7 — 31 Mjólkurbrúsar ........00000000.0.. £ 146- 5- 0 — 37 Hreinlætistæki, miðstöðvarofnar og „fittings“, gólfteppi og dreglar, fata- á efni og rafmagnsheimilistæki ...... £ 4535-17- 6 — 39 Vefnaðarvörur ...........02000.0... £ 363- 1-1 — 40 „Fittings“ ...........00.00 0. £ 126- 1-1 — 44 Þakasbestplötur .................. £ 383-17- 4 — 48 Veggflísar „..............0..0..... £ 452- 0- 7 — 50 Gólfteppi ...........0.0.. 00... £ 593- 3- 0 Samtals £14689- 0-11 ödð Samkvæmt því, sem greint er hér að framan í upphafi kafl- ans um þenna ákærulið (KKIV) um heimildir til að láta af hendi erlendan gjaldeyri, hafði ákærði enga heimild til að ráð- stafa þessum fjárhæðum af söluandvirði út flutts ísvarins fisks til kaupa á framangreindum varningi. Hefur hann því ráðstafað fjárhæðum þessum á ólögmætan hátt. d) Um nr. 7, 23, 41 og 46. Þessar fjárhæðir telur ákærði sig hafa notað til greiðslu á eftirfarandi: Nr. " Vélahlutir og vélaviðgerðir erlendis á skipi SÍnu .........0.0000 00... £ 89-18- 0 — 23 Vélahlutir og e.t. v. viðgerðir erlendis á v/s Helga ...........00.00 000... £442-17- 2 — 41 Annaðhvort vélahlutir eða viðgerðir er- lendis á skipi sínu ..........00...0.. £ 56- 1- 6 — 46 Samsafn smáreikninga, sem umboðs- maður erlendis hafi greitt vegna skip- ANNA 2.....20000 0 £248- 0- 2 Samtals £836-16-10 Ákærða var heimilt að verja erlendum gjaldeyri í þessu skyni, ef hann gerði fullnægjandi grein fyrir. Hins vegar hefur hann ekki sýnt nokkra innkaupareikninga, viðgerðarreikninga eða önnur gögn fyrir greiðslum þessum. Verður hann því tal- inn hafa ráðstafað fjárhæðum þessum á ólögmætan hátt. e) Um nr. 49. f) Ákærði segir, að þessi fjárhæð, £500-0-0, hafi verið greidd syni hans, hluti hennar hafi runnið til sonarins, en að öðru leyti til skips og skipshafnar. Hefur ákærði ekki getað gert nánari grein fyrir þessu. Hér að framan undir atriði nr. 47 hefur verið reiknað með hámarki þess erlenda gjaldeyris, sem ákærði mátti greiða skips- höfninni í þessari ferð skipsins. Þar sem ákærði hefur að öðru leyti engin gögn fært fram fyrir þessu, verður hann tal- inn hafa ráðstafað fjárhæð þessari á ólögmætan hátt. Um nr. 6 og 43. Ákærði hefur viðurkennt, að £209-17-8 af fjárhæðinni £800-18-10 hafi hann notað til greiðslu vefnaðarvara, sem hann hafi flutt inn með skipi sínu Helga Helgasyni. Mismun- 35 546 inn, £591-1-2, taldi ákærði fyrst hafa farið í nauðsynlegar greiðslur vegna skipa sinna, en síðar kvaðst ákærði ekki geta gert grein fyrir mismuninum. Fjárhæðina £213-19-4 taldi ákærði fyrst notaða til greiðslu miðstöðvarofna, en síðar kvaðst ákærði ekki vita, fyrir hvað þessi greiðsla væri. Samkvæmt þeim rökum, sem greind eru í c) hér að framan, hafði ákærði enga heimild til að ráðstafa þessum erlenda gjald- eyri til kaupa á vefnaðarvörum eða miðstöðvarofnum. Að öðru leyti hefur ákærði enga grein gert fyrir því, hvernig hann hafi ráðstafað gjaldeyri þessum. Verður hann því talinn hafa ráðstafað báðum þessum fjárhæðum, samtals £1014-18-2, á ólögmætan hátt. g) Um nr. 16, 24 og 27. Fjárhæðir þessar eru samtals £2755-19-4. Ákærði hefur viðurkennt, að af þessari fjárhæð hafi hann notað £954-0-7 til greiðslu vefnaðarvara og gólfdregla, sem hann hafi flutt inn. Samkvæmt þeim rökum, sem greind eru í c) hér að framan, hafði ákærði enga heimild til að ráðstafa þessum gjald- eyri til þessara vörukaupa, og hefur hann því ráðstafað hon- um á ólögmætan hátt. Mismuninn, £1801-18-9, kveðst ákærði hafa notað til greiðslu á sementi, kalki og brynningartækjum, sem átt hafi að flytjast heim með skipum sínum. Ekki liggja fyrir inn- kaupareikningar, en fjárhæðir á tollreikningum um þessar vör- ur eru allmiklu hærri en þessi mismunur. Samkvæmt því, sem greinir í upphafi þessa ákæruliðar, létu gjaldeyrisyfirvöldin óátalið, þótt greitt væri af ísfiskandvirði fyrir sement, og þar með verður einnig að teljast kalk, til flutnings með skipunum heim, að loknum sölum erlendis. Þótt farizt hafi fyrir, að vör- ur þessar væru fluttar hingað til lands með skipum ákærða, að loknum sölum erlendis, þykir varhugavert að sakfella ákærða fyrir ráðstöfun gjaldeyris fyrir sement þetta og kalk. Ekki verður séð, hver greiðslan fyrir brynningartækin var nákvæm- lega, en samkvæmt tollreikningum er hér um óverulega fjár- hæð að ræða. Samkvæmt þessu þykir bera að sýkna ákærða af ólögmætri ráðstöfun fjárhæðarinnar, £ 1801-18-9. h) Um nr. 2, 20, 25, 38, 51 og 54. Fjárhæðir þessar hefur ákærði viðurkennt að hafa notað til greiðslu á eftirtöldu: Nr. 2 Seglastrigi .........2000000.0 0... £ 337-16- 9 — 20 Snyrpinótastykki .........000.0.20... £ 495-16- 7 — 25 Sísalkaðall ........................ £ 259- 9- 0 — 38 Segldúkur .............0000.00..00.. £ 170- 6-10 — 51 Sísaltóg, lína og vír ................ £ 794- 1- 9 — 54 Snyrpinótastykki .................. £ 374-17- 3 Samtals £2432- 8- 2 Koma þessar greiðslur heim við innkaupareikninga, sem ákærði afhenti, þegar vörur þessar voru tollafgreiddar, að öðru leyti en því, að óverulega munar í nr. 54 (£0-9-10). Vörur þessar eru skipsnauðsynjar og veiðarfæri, sem voru keyptar í samtals sex söluferðum beggja skipanna á árunum 1948— 1950. Samkvæmt því, sem greinir í upphafi kaflans um þenna ákærulið, var ákærða heimilt að verja erlendum gjald- eyri í þessu skyni, innan hæfilegra takmarka, ef hann gerði fullnægjandi grein fyrir, enda gengju vörurnar til útgerðar skipanna. Ákærði hefur gert fullnægjandi grein fyrir greiðslum þess- um. Ekki liggja sannanir fyrir því, að hann hafi selt vörur þessar. Eins og áður segir, voru vörurnar að vísu tollafgreiddar, en á þeim tíma, sem vörur þessar voru fluttar inn, munu toll- yfirvöld landsins hafa heimt toll af veiðarfærum og skipsnauð- synjum, ef þetta var flutt í land, þótt ætlað væri til notkunar Í næstu ferð eða ferðum skipsins. Gjaldeyriseftirlitið hefur látið það óátalið, að erlendum gjaldeyri væri varið til skips- nauðsynja, þótt skipið þarfnaðist þeirra ekki í söluferðinni sjálfri (dskj. 81). Að öllu þessu athuguðu þykir bera að sýkna ákærða af ólög- mætri ráðstöfun framangreindrar fjárhæðar, £ 2432-8-2. i) Um nr. 34. Ákærði kveðst hafa varið þessari fjárhæð, £258-6-8, til greiðslu fyrir netjakúlur, og kemur það heim við innkaupa- reikning, sem ákærði afhenti, þegar vara þessi var tollafgreidd. Eins og fram kemur hér að framan í upphafi kaflans um Þenna ákærulið, hafði ákærði fengið sérstakt leyfi til þessarar ráð- stöfunar. Er leyfið út gefið 8. apríl 1949, að fjárhæð kr. 7000.00, og er númer þess skráð á tollreikninginn. Ber því að sýkna ákærða af þessu ákæruatriði. Samkvæmt því, sem greinir í a—g hér að framan, hefur ákærði ráðstafað á ólögmætan hátt samtals £22790-1-2 (£4679-14-0 - 115-10-8 14689-0-11 - 836-16-10 4 548 500-0-0 - 1014-18-2 954-0-7). Hefur hann með þessari háttsemi sinni gerzt brotlegur við þau ákvæði, sem greind eru í ákæruskjali um þenna ákærulið, sbr. og 4. og 11. gr. laga nr. 88/1953 og 15., 16. og 27. gr. reglugerðar nr. 212/1953. Um XXV. Með bréfi, dags. 16. ágúst 1950, var Franz A. Andersen, lög- giltum endurskoðanda, falið af rannsóknardómaranum að endur- skoða bókhald ákærða árin 1948, 1949 og 1950. Í niðurlagi skip- unarbréfsins var lagt fyrir endurskoðandann að leysa starfið af hendi eftir beztu þekkingu og samvizku svo og að semja greini- lega skýrslu um endurskoðunina og bókhaldið sjálft og vera við því búinn að staðfesta hana fyrir dómi, ef ástæða þætti til. Hinn 19. ágúst 1950 fékk endurskoðandinn eftirgreind gögn afhent frá ákærða til notkunar við endurskoðunina: 1. Ótölusetta lausblaða dagbók fyrir árin 1946— 1949, að báð- um meðtöldum. 2. Fylgiskjöl varðandi dagbókarfærslur árin 1948 og 1949. 3. Sölunótabækur árin 1948, 1949 og til 1. júlí 1950. 4. Lausblaða viðskiptamannabók, aðallega með reikningum frá næstu árum á undan 1949. Síðan fékk endurskoðandinn afhentar nokkrar möppur með ýmsum innlendum innkaupareikningum, tékkheftastubba, reikn- ingslánsútskrift árin 1948 og 1949 og nokkrar möppur með plögg- um, tilheyrandi rekstri eigin skipa ákærða. Eru gögn þessi ekki tilgreind nánar. - Þá fékk endurskoðandinn eftirtalin bókhaldsgögn afhent í lög- regluþinghaldi 10. nóvember 1950: 1. Sjö birgðaskrár pr. 31. desember 1948. 2. Sex birgðaskrár pr. 31. desember 1949. 3. Tvær samdráttarbækur um staðgreiðslusölu árin 1948 og 1949. 4. Bunka af verðútreikningum frá árunum 1947—1950, að báð- um meðtöldum. 5. Þrjár möppur með innlendum vörureikningum frá þremur innlendum verzlunarfyrirtækjum. 6. Fjórar möppur með ýmsum fylgiskjölum. 7. Fjóra tékkheftastubba. 8. Þrjár möppur með fylgiskjölum, varðandi skip ákærða. 9. Ótölusett dagbókarblöð frá 1. janúar til 1. júlí 1950. 10. Bunka af lausum blöðum úr viðskiptamannabók. 11. Fylgiskjöl með sjóðdagbók 1950. ö49 Nánar er ekki tilgreint, hver gögn þessi voru. Við rannsókn málsins lagði endurskoðandi fram í lögreglu- rétti hinn 25. maí 1951 sundurliðaða skrá yfir ýmsar athugasemdir sínar við bókhald ákærða 1948 og 1949 (dskj. 291 í réttarrann- sókninni). Í þinghöldum 25., 26., 28. og 29. maí 1951 var ákærði krafinn skýringar á öllum athugasemdum á dskj. 291, að undan- teknum athugasemdum, varðandi viðskiptamenn 1948 og 1949 á bls. 28—30 og 58—60. Skýringar ákærða voru jafnóðum skráðar í sérstakan skýringadálk aftan við athugasemdadálkinn á greindu dómskjali, nema þar sem skýringarnar komust ekki fyrir í dálkn- um. Voru þær þá skráðar í lögregluþingbókina og svörin auðkennd með tölunum 1, 2 og 3, og númer svarsins síðan fært á viðeigandi stað í skýringardálknum. Hinn 24. nóvember 1951 var lögð fram í sakadómi skýrsla hins löggilta endurskoðanda, dags. 17. nóvember 1951, um bókhalds- rannsókn hans hjá ákærða (dskj. 305 í réttarrannsókninni), enn fremur sams konar skjal og dómskjal 291, að viðbættum árituðum athugasemdum endurskoðandans við skýringar ákærða (dskj. 306 í réttarrannsókninni), og ljósmyndir af dagbókarblöðum úr bókhaldi ákærða (dskj. 307 í réttarrannsókninni). Þá lagði verj- andi ákærða fram í sakadómi 19. júní 1954 (dskj. 48) athuga- semdir og fyrirspurnir, viðvíkjandi skýrslu endurskoðandans á dómskjali 305. Endurskoðandinn, sem sótti dómþingið, fékk dóm- skjal þetta lánað, og í sakadómi ". júlí 1954 afhenti hann svör sín og skýringar (dskj. 49). Í upphafi dómþings þessa var endur- skoðandinn látinn festa heit sem vitni um sannan framburð í samræmi við 2. tölulið 100. gr. laga nr. 27 frá 1951. Síðan voru dómskjöl 48 og 49 lesin fyrir endurskoðandanum svo og viðeig- andi kaflar úr dómskjali 14, sem er greinargerð verjanda ákærða um formhlið og meðferð málsins. Var lestrinum hagað þannig, að eftir hverja spurningu á dómskjali 48 var lesið tilsvarandi svar og skýring á dómskjali 49. Sami háttur var hafður á um lestur- inn, að því er varðaði spurningar og svör viðvíkjandi dómskjali 14. Að lestri þessum loknum, lýsti endurskoðandinn því yfir, að svör hans væru rétt og gefin eftir beztu vitund, þekkingu og sam- vizku. Þá voru endurskoðandanum sýnd dómskjöl 291, 305, 306 og 307 og farið yfir framburði hans og bókanir, varðandi hann, í þinghöldum málsins 9. og 10. nóvember 1950, 25.—-30. maí 1951, 12., 14. og 16. júní 1952, 10. júlí 1953 og 19. júní 1954. Lýsti endurskoðandinn öll greind skjöl rétt og unnin eftir beztu vitund, samvizku og þekkingu, svo og alla framburði sína. Verjandi ákærða sótti dómþing þetta. öð0 Af hálfu ákærða hefur þess verið krafizt undir rannsókn máls- ins, að sérfróður maður yfirskoðaði bókhaldsrannsókn hins lög- gilta endurskoðanda. Er þessi krafa studd þeim rökum, að endur- skoðandinn hafi ekki framkvæmt bókhaldsrannsóknina á óhlut- drægan hátt og skýrsla hans um rannsóknina sé nánast ákæru- skýrsla sóknaraðilja eða ákæranda, sem sé harðsnúnari en ákæru- valdið sjálft, en ekki hlutlaus skýrsla óhlutdrægs aðilja um stað- reyndir, Á hendur endurskoðandanum er ekki sannað neitt það mis- ferli í starfi, er varða eigi ómerkingu á verkum hans. Það er að vísu svo, að rétt kynni að hafa verið á sínum tíma að láta fram- kvæma yfirskoðun á bókhaldsrannsókn endurskoðandans, auk þess sem skýrsla endurskoðandans tekur aðeins til bókhalds ákærða árin 1948 og 1949, þótt ákært sé samkvæmt þessum ákæru- lið fyrir atferli, framið fram til 1. júlí 1950. Hins vegar hefur mál þetta dregizt mjög á langinn, og yfirskoðun nú og frekari bók- haldsrannsókn mundi taka langan tíma. Að svo vöxnu máli þykir því eigi fært að fresta málinu enn til yfirskoðunar á bókhaldsrann- sókn endurskoðandans og rannsóknar á bókhaldi ákærða á tíma- bilinu 1. janúar til 1. júlí 1950, enda telja dómendur, að af verzl- unarbókum og bókhaldsgögnum ákærða, sem dómendur hafa kynnt sér, svo og af öðrum gögnum, sem fyrir dóminum liggja, þar á meðal skýrslu endurskoðandans um bókhaldsrannsókn hans, komi fram, hvernig háttað var bókhaldi ákærða á því tíma- bili, sem skýrsla endurskoðandans nær yfir. Ákærði er og var kaupmaður. Hefur hann verzlunarleyfi, sem er dagsett 14. september 1920 (borgarabréf). Á þeim tíma, sem hér skiptir máli, rak hann margar verzlanir í Vestmannaeyjum. Þá hafði hann og með höndum útgerð skipa og rak kúabú. Enn fremur hafði hann í smíðum nýbyggingu, er síðar varð Hótel H. B. í Vestmannaeyjum. Samkvæmt framansögðu var ákærði bók- haldsskyldur, sbr. 1. og 2. gr. laga um bókhald nr. 62 frá 1938. Ákærði notaði eftirtaldar verzlunarbækur við bókhald sitt á árunum 1948, 1949 og 1950: 1. Frumbækur. a) Nótubækur, sem í eru færðar búðarúttektir ýmissa við- skiptamanna. b) Söludagbók, sem í er færð dagleg staðgreiðslusala, með sérdálk fyrir hverja búð. 2. Sjóðdagbók. Lausblaða dálkabók með ótölusettum blöðum. Fyrirsagnir dálkanna eru þessar: Sjóður, Vörur, Viðskipta- menn, Reksturskostnaður, Reikningslán, Auður (árið 1948), öðl Helgi, Helgi Helgason, Muggur, Skaptfellingur, Skíðblaðnir (árið 1948), Sparisjóður Vestmannaeyja, Ýmsir. Lausblaða viðskiptamannabók. Aðalbók. Löggilta efnahagsbók. Bók, þar sem sundurliðað er rekstrarkostnaður og rekstur skipa. Athugasemdir endurskoðandans á dskj. 291 við bókhald ákærða nema mörgum hundruðum. Við fæstum athugasemdanna hefur ákærði gefið fullnægjandi skýringar, og við mörgum þeirra hefur hann engar skýringar gefið. Verða nú einstök ákæruatriði þessa ákæruliðar tekin til athug- unar, en það, sem um þau verður sagt hér næst á eftir, tekur aðeins til bókhalds ákærða á árunum 1948 og 1949, nema að því er frumbækur varðar. So A. Um frumbækur. Hinn löggilti endurskoðandi tók, svo sem áður segir, Í sínar vörzlur allar nótubækur, sem fundust hjá ákærða frá árunum 1948 og 1949 og fram til 1. júlí 1950, en við samanburð hans við innfærslur í sjóðdagbók kveður hann hafa komið í ljós, að nokkr- ar bækur vantaði. Margar nóturnar eru ólæsilegar eða ekki færð- ar, svo sem 5. gr. bókhaldslaganna segir til um, t. d. ekki tilgreint á þeim einingarverð vöru. Undantekningarlítið eru nótur rifnar úr nótubókunum, þannig að oft eru í þeim aðeins hluti af hinum upprunalega fjölda nótanna og, eins og dómendur hafa kynnt sér, er hér aðallega um nótubækur frá skipaverzlun ákærða að ræða. Heildartala hverrar nótubókar er skrifuð aftan á hverja bók og fjárhæðin færð í sjóðdagbók, eftir að búið er að draga frá upp- hæðir, sem væntanlega eru fjárhæðir nótanna, er rifnar hafa verið úr bókunum. Innfærðar heildartölur eru oft ekki réttar, vegna þess að nótubækurnar eru skakkt lagðar saman. Þá telur endurskoðandinn úttektir oft vera færðar beint í viðskiptareikn- inga án frumbókarfærslna. Samkvæmt framansögðu hefur ákærði með færslu og frágangi frumbókanna brotið gegn ákvæðum 1. mgr. 5. gr. laga nr. 62/1938, sbr. 18. gr. sömu laga. B. Um sjóðbók og sjóðdagbók. Samkvæmt framburði ákærða í þinghaldi 25. maí 1951 hélt hann enga sjálfstæða sjóðbók aðra en dálk í sjóðdagbók, sem var ótölusett lausblaðabók. Sjóðdagbókin er að mestu leyti færð af 552 ákærða sjálfum. Um sjóðdagbókina segir endurskoðandinn í skýrslu sinni (dskj. 305), að hún sé frámunalega illa færð og óað- gengileg, textar séu að jafnaði ófullkomnir, hrapallega illa skrif- aðir og stundum algerlega ólæsilegir. Af ljósmyndum af dagbók- arblöðum (dskj. 307) þykir sýnt, að ekki er of mælt í lýsingu endurskoðandans á óvönduðum frágangi sjóðdagbókar. Innfærslur í sjóðdagbók eru ekki í réttri tímaröð, sjóðreikn- ingar oftast hærri í credit en debet, fylgiskjöl oft þannig úr garði gerð, að þau gefa litlar eða engar upplýsingar, og fjöldi af færsl- um er án nokkurra fylgiskjala. Bendir endurskoðandinn í þessu sambandi m. a. á, að fært sé í sjóðreikning undir 31. júlí 1948 samandregin kola- og sementssala, kr. 587.950.00, alveg ósundur- liðað. Í skýrslu endurskoðandans er fjöldi athugasemda um útgáfu handhafaávísana í sambandi við vörusölu til ýmissa manna, sem endurskoðandinn telur undandregna vörusölu, er nemi samtals hundruðum þúsunda króna. Til skýringar þessu er svar ákærða, sem auðkennt er nr. 1, gefið í þinghaldi 25. maí 1951 við athuga- semd nr. 8 í dskj. nr. 291. Í svari sínu segir ákærði, að færsla þessi sé gerð til þess að fækka fylgiskjölum við bókhaldið og sama sé að segja um allar sams konar færslur, en þær eru fjöl- margar. Almennt gildi það um allar færslur þessarar tegundar, að því leyti sem þær varði vörusölu, „að sá hluti fjárhæðanna, sem sé slíkur, sé tekinn með í samandreginni vörusölu, sem færð sé Í gegnum dagbók nokkrum sinnum á ári“. Enga bók kveðst ákærði hafa um þetta og heldur engin minnisblöð. Þá kvaðst ákærði láta „óskrifað í kassann (sjóðinn) það, sem inn komi fyrir lausasölu- reikninga í skrifstofu sína, og síðan gera sjóðinn upp nokkrum sinnum á ári og færa það, sem yfir sé í sjóði, í gegnum sjóðinn sem vörusölu“, Eftir skýrslu endurskoðandans finnst engin færsla um „samandregna vörusölu“ á árinu 1948, önnur en færslan um samandregna kola- og sementssölu, sem áður er getið um, og ein færsla, að fjárhæð kr. 144874.86, sem ákærði telur vera í sam- bandi við svar nr. 1, en endurskoðandinn telur vera staðgreiðslu- sölu í desember. Og á árinu 1949 er aðeins ein færsla um saman- dregna vörusölu, að fjárhæð kr. 240.342.70. Hefur ákærði í þing- haldi 25. maí 1951, er hann var beðinn að sýna dæmi um saman- dregna vörusölu, neitað að gera tilraun til að sýna slíkar færslur. Þá er í skýrslu endurskoðandans fjöldi dæma þess, að sjóðreikn- ingur sé notaður sem vörureikningur, þ. e. keyptar vörur eru færðar sem innborgaðir peningar og seldar vörur sem útborgaðir, og er þar um háar fjárhæðir að tefla. öðð C. Um viðskiptamannabók. Hinn löggilti endurskoðandi framkvæmdi aðeins dreifikönnun á viðskiptamannabókum ákærða, er voru lausblaðabækur. Tel- ur hann þessa dreifikönnun sína hafa verið ófullkomna. Ná- kvæmur samanburður á innfærslum í viðskiptamannareikningana hefði tekið langan tíma, þar sem textar í sjóðdagbók séu oft að- eins upphafsstafir og þeir stundum ólæsilegir og oft séu margar innborganir eða útborganir á miðum, þar sem tölur séu tilgreind- ar, en engin nöfn. Við dreifikönnunina hafi komið í ljós, að marg- ar færslur voru án tilvitnana og dagsetninga svo og, að ýmsa við- skiptareikninga vantaði, sem þó voru skráðir Í viðskiptamanna- dálk í sjóðdagbók. Þá hafi komið fram, að viðskipti ákærða við innlend, færeysk eða önnur erlend skip hafi ekki verið færð í viðskiptareikninga, hvorki úttektir hjá ákærða til skipanna né greiðslur hans vegna þeirra. Í þinghaldi 14. júní 1952, er ákærði var spurður um viðskipti sín við erlend skip, neitaði hann að gera grein fyrir þeim. Í sumum tilvikum studdist endurskoðandinn við yfirlitsreikn- inga frá aðiljum, sem skipti höfðu haft við ákærða, og við saman- burð kom í ljós, að ýmis meiri háttar reikningsviðskipti höfðu ekki verið færð í viðskiptamannabók, heldur sem staðgreiðslu- viðskipti í sjóðreikning. Þannig var t. d. um viðskipti við vinnslu- stöðina, sem fram fóru fyrir 25. nóvember 1948, og viðskipti við Hewett Vessels Management, Ltd. Ð. Um yfirlitsreikninga. 1. Vörureikningur. Samkvæmt skýrslu endurskoðandans er fylgiskjölum með færslum í vörureikning mjög ábótavant. Segir í skýrslunni, að þráfaldlega sé vísað til fylgiskjala, er oftast hafi reynzt miðar með ýmsum tölum, en stundum fylgi miðunum til- kynningar um póstkröfur eða tóm umslög frá póstkröfum eða aðeins miði. Fylgiskjöl, sem vísað sé til með númerum Í sjóðdag- bók, hafi reynzt vera bankakvittanir fyrir greiðslum, víxlar og oftast ekki neitt. Undantekningarlaust hafi engin fylgiskjöl ver- ið með erlendum póstkröfum, hvorki innkaupareikningar né annað. Á vörureikning séu færðir ýmsir liðir, sem ættu að færast á aðra reikninga, svo sem ýmsir kostnaðarliðir, ýmislegt viðvíkjandi skipum ákærða, kúabúi hans o. fl., en þetta telur endurskoðand- inn ekki breyta rekstrarniðurstöðu að mun. Þá séu vinnulaun oft færð á vörureikning, stundum eftir „fríhendis“ skiptingu, eins og ákærði orðar það. Nema vinnulaun, færð í vörureikning árir. öð4 1948 og 1949, um kr. 180.000.00. Eins komi það fyrir, að reikn- ingar vegna nýbyggingar séu færðir á vörureikning. Áður er fram komið af því, sem segir undir B og C hér að framan, að við- skipti ýmissa aðilja (vörukaup og vörusala) eru færð í sjóðreikn- ing, en koma ekki fram á vörureikningi. Um vörureikninginn segir endurskoðandinn í skýrslu sinni, að hann sé mjög óaðgengilegur. Telur endurskoðandinn m. a. að þar sem upplýsingar vanti um margar debetfærslur á reikningn- um, sé erfitt eða jafnvel alls ekki unnt að segja til um, hvort búið sé að færa á vörukaup allt eða nokkurn hluta af vörum þeim, sem fluttar hafi verið hingað til lands með skipum ákærða á árinu 1949, sem ákærði hafi fært í sjóðreikning sem innborgaða peninga. Til dæmis var ákærði í þinghaldi 14. júní 1952 m. a. spurður um, hvar færð væru vörukaup frá firmanu Hewett Vessels Manage- ment, Ltd., á árinu 1949, en þau telur endurskoðandinn samtals nema £15493-4-10, en þessu neitaði ákærði að svara. 2. Rekstrarreikningar. Með þeim eru ekki fullnægjandi fylgi- skjöl. Sérstaklega kveður endurskoðandinn vanta ýmis fylgiskjöl og upplýsingar um sundurliðanir með rekstrarreikningum báta ákærða. Á rekstrarreikning eru færð laun starfsstúlkna á heimili ákærða, svo að þannig lítur út sem slíkar launagreiðslur séu vegna at- vinnurekstrar hans. Áður er um það getið, að vinnulaun, að fjár- hæð um kr. 180.000.00, eru færð á vörureikning árin 1948 og 1949. Þá eru greiðslur erlendis upp í laun skipverja taldar sem tekjur hjá bátunum. Telur endurskoðandinn, að færslur um rekst- ur báta ákærða sé hreinn glundroði. Enginn sérstakur rekstrarreikningur er færður fyrir kúabú ákærða að Hábæ í Vestmannaeyjum. Eru færslurnar varðandi það ýmist í sjóðreikningi, vörureikningi eða kostnaðarreikningi, og telur endurskoðandinn því erfitt að gera sér grein fyrir þess- um rekstri út af fyrir sig, en ákærði áætlar sér nokkrar tekjur af búskap bæði árin 1948 og 1949 og debeterar hann í sjóðreikn- ingi, enda þótt hann hafi áður fært bæði tekjur og gjöld búsins á ýmsa reikninga, eins og áður segir. 3. Reikningslán. Um það segir endurskoðandinn, að ákærði hafi ekki bókfært allar út gefnar ávísanir, en gert „afstemnings- færslur“, eins og ákærði orðar það, í árslok 1949 með færslu á sjóðreikning, sem þó sé ekki nægjanleg fyrir óbókfærðum ávís- unum. 4. Einkareikningur. Hann er færður í viðskiptamannabók, og virðast færslurnar eingöngu vera úttektir í verzlunum ákærða öðð sjálfs. Úttektin 1948 er kr. 35054.80, en þar frá er dregin risna og ferðakostnaður, kr. 8000.00, svo að eftir verða kr. 27.054.80, og er sú fjárhæð talin í efnahagsreikningi pr. 31. desember 1948. Tilsvarandi tölur 1949 eru kr. 41831.50 = kr. 8000.00, eða nettó kr. 33831.50. Skattar og eigin húsaleiga er færð í höfuðstólsreikn- ing. Samkvæmt skattaframtölum ákærða hefur hann á árinu 1948 haft 6000 króna laun frá „Bílasmiðjum“, en aðrar peningatekjur telur hann ekki fram fyrir árin 1948 og 1949. Virðast því vera vantaldar á reikningnum greiðslur til ákærða vegna þarfa hans umfram búðarúttektir. 5. Nýbyggingarreikningur. Svo sem áður er sagt, hafði ákærði í smíðum nýbyggingu, er síðar varð Hótel H. B. í Vestmannaeyj- um, og virðist eftir skýrslu endurskoðandans sérstakur reikning- ur hafa verið haldinn um kostnað við byggingu hennar. Í efna- hagsreikningi ákærða pr. 31. desember 1947 er bókfært verð ný- byggingarinnar kr. 351.930.00. Á árinu 1948 er viðbót við bygg- ingarkostnaðinn talin nema kr. 223.719.21. Af þessari fjárhæð eru kr. 160.000.00 áætlunarfjárhæð ákærða, sem sundurliðast í vinnulaun, kr. 40.000.00, og crediterað í vörureikningi kr. 120.000.00. Er af þessu ljóst, að nýbyggingarreikningurinn er ekki færður svo sem skyldi. Innbú og áhöld í hið nýja hótel er hvergi bókfært hjá ákærða. Telur endurskoðandinn, að vart verði það allt metið undir kr. 200.000.00, miðað við 31. desember 1949, en ekki hefur hann gert frekari grein fyrir þessu áliti sínu, og ekki liggja fyrir gögn um það, hvort ákærði hóf rekstur hótelsins fyrir árslok 1949 eða ekki. E. Efnahagsbók. Samkvæmt skýrslu endurskoðandans var löggilt efnahagsbók til við fyrirtæki ákærða, en þegar skýrslan var samin, höfðu efna- hags- og rekstrarreikningar ekki verið færðir í hana, síðan bókin var löggilt, að undanteknum ársreikningum 1942. Í sakadómi T. júlí 1954 sýndi verjandi ákærða efnahagsbók hans, endurlöggilta 12. júní 1954. Í bók þessa voru innheftir og límdir efnahags- og rekstrarreikningar ákærða fyrir árin 1940— 1953, að báðum með- töldum. Af gögnum málsins kemur ekki fram, hvort greinargerð samkvæmt 12. gr. bókhaldslaganna hafi fylgt efnahagsreikningum ákærða eða ekki eða hennar verið þörf. Ber því að sýkna ákærða af ákæru fyrir brot á 12. gr. nefndra laga. Samkvæmt því, sem sagt er hér að framan undir B—E, er sýnt, að ákærði hefur í bókhaldi sínu á árunum 1948 og 1949 brotið gegn ákvæðum 1. málsgr. 6. gr., 7. gr., 8. gr. og 10. gr. sbr. 1. ö56 málslið 19. gr. laga nr. 62 frá 1938. Þá verður og að telja, að sam- kvæmt framansögðu og að athuguðum skýrslum endurskoðand- ans og bókhaldsgögnum þeim, sem fyrir liggja í málinu, að hann hafi á þessu tímabili gerzt sekur um stórfellda óreglusemi í bók- haldinu og því brotið gegn 262. gr. almennra hegningarlaga nr. 19 frá 1940. Skýrsla hins löggilta endurskoðanda fjallar, eins og fyrr er sagt, eingöngu um rannsókn hans á bókhaldi ákærða árin 1948 og 1949, nema að því er varðar frumbækur, en síðast í skýrslunni segir hann svo: „Það skal tekið fram, að bókhald ársins 1950 til 1. júlí rannsakaði ég nóg til þess að sannfærast um, að það var framkvæmt eins og árin 1948 og 1949...“ Endurskoðandinn hefur engin rök fært fyrir þessari staðhæfingu sinni, og þykja því nægi- leg gögn ekki vera fyrir hendi til þess að sakfella ákærða vegna bókhalds hans á tímabilinu frá 1. janúar til 1. júlí 1950, annars en frumbókarfærslna, og ber því að sýkna ákærða af umræddum ákærulið að þessu leyti. Víða í skýrslu sinni staðhæfir endurskoðandinn, að verzlunar- bækur ákærða séu þannig færðar, að þær gefi ranga hugmynd um veltu og hagnað ákærða. Nefnir hann ýmis dæmi um undan- drátt hagnaðar. Þau geta ekki talizt nægilega rökstudd, en bók- haldi ákærða er þann veg háttað, að möguleikar til undandráttar hagnaðar eru miklir. Þá tilgreinir endurskoðandinn í skýrslunni margar færslur, er hann telur gerðar í því skyni að draga undan veltu. Samkvæmt því, sem áður hefur verið sagt, eru veltutölur vörureiknings ákærða rangar. Varhugavert þykir að telja sannað, að færslur þær, sem orsaka þetta, séu gerðar í blekkingarskyni. Þá verður heldur ekki talið sannað, að bókhald ákærða sé svo úr garði gert, sem raun er á, í því skyni að blekkja með því í lög- skiptum. Að þessu athuguðu þykir bera að sýkna ákærða af ákæru umrædds ákæruliðar fyrir brot gegn 158. gr. hegningarlaganna. Um XXVI. Í 66. tbl. dagblaðsins Tímans, sem kom út 22. marz 1950, birtist grein með fyrirsögninni „Opið bréf til Jóhanns Þ. Jósefssonar al- Þingismanns“, undirrituð af ákærða. Bæjarfógetinn í Vestmanna- eyjum, Gunnar Þorsteinsson, taldi vera í grein þessari ummæli, sem væru ærumeiðandi fyrir hann sem embættismann. Fór hann þess á leit í bréfi til Dómsmálaráðuneytisins, dags. 27. marz 1950, að komið yrði fram refsiábyrgð á hendur ákærða vegna ummæla þessara. Hinn 12. apríl 1950 fyrirskipaði Dómsmálaráðuneytið rannsókn út af kæru bæjarfógetans. Var Sigurjóni Sigurðssyni, öð' lögreglustjóra í Reykjavík, falið með sérstakri umboðsskrá að fara með rannsókn málsins og dæma það. Rannsakaði dómari þessi síðan málið, og þann 6. júní 1950 gaf hann út stefnu á hend- ur ákærða, þar sem hann er ákærður fyrir brot gegn XII. og XXKV. kafla almennra hegningarlaga nr. 19 frá 1940. Jóhannes Elíasson hdl. var síðan skipaður verjandi ákærða. Að tilhlutun verjandans fór framhaldsrannsókn fram í málinu. Ritaði verjandinn síðan vörn í málinu, og var það síðan dómtekið 29. ágúst 1950. Áður en dómur gengi í máli þessu, var ákveðið að sameina það máli því, er fjallað hefur verið um hér að framan, eins og ákæruskjalið ber með sér. Samkvæmt þessum ákærulið er ákærði sakaður um að hafa birt um opinberan embættismann, Gunnar Þorsteinsson, fyrrver- andi bæjarfógeta í Vestmannaeyjum, eftirtalin ærumeiðandi um- mæli: 1) „Þegar sýnt var á s.l. sumri, að til alþingiskosninga drægi með haustinu, voru hafnar hvíslingar í Eyjum um, að nú skyldi frá mér gengið svo dygði. Eitthvað heyrðist nafn þitt nefnt í þessu sambandi. Ekki stóð á aðgerðum“. 2) „Hendanleg mistök, sem hvorki sköpuðu tap né gróða. Sekt 1280. Nú skyldi skammt stórra höggva á milli“. 3) „Samtímis varð svo dómarinn að vaða yfir kolahrúgu frá þinni verzlun til þess að komast á skrifstofu sína. Þau kol voru vítalaus samkvæmt umsögn hans ...“ 4) „„... menn þeir, sem þarna unnu, teknir til réttaryfirheyrslu og haft í hótunum við þá ...“ 5) „... ætlaði fógetinn ekki einu sinni að hafa fyrir því að kveða upp úrskurð um lögtakið, bara að gera lögtak og það þótt hann vissi það, að réttum lögum bar mér ekki að greiða skatta þessa ...“ 6) „... léztu vaða á mig með lögtak án undangenginna tilkynn- inga...“ 7) „Síðan var gerð tilraun til að ráðast inn á heimili mitt...“ 8) „Fógetinn með lið sitt tók sér stöðu úti á götunni og hrópaði að vegfarendum: „Það er verið að gera lögtak hjá Helga Ben.“ Hvílík tíðindi“. 9) „Réttarbókunin er að vísu ekki nákvæmlega í samræmi við staðreyndir, en fógetinn taldi sig hafa gert lögtak í íbúðar- húsi mínu ...“ 10) „„... lézt bæjarfógetann, sem varðandi fjármálin var embætt- ö58 islega undirmaður þinn, hringja til Eimskipafélags Íslands og Skipaútgerðar ríkisins og viðhafa ummæli, sem skoðuð voru og skilin af hálfu viðkomenda sem vöruflutningabann á mig og mín skip. Var þetta atvinnurógur?““ Ákærði hefur viðurkennt að hafa ritað grein þá, er ummælin birtust í. Verða nú ummælin tekin til athugunar: Um 1. Ummælin verða ekki talin beinast að nefndum bæjarfógeta. Ber því að sýkna ákærða af þessu ákæruatriði. Um 2. Ummæli þessi verða ekki talin meiðandi eða móðgandi fyrir nefndan embættismann, enda skiptir það ekki máli, þótt ákærði telji upptækan ólöglegan ágóða og sakarkostnað með fésekt. Ákærði verður því sýknaður af þessu ákæruatriði. Um 3—10. Öll þessi ummæli beinast að starfi nefnds embættismanns. Hafa þau á engan hátt verið réttlætt. Þykja þau meiðandi og móðgandi fyrir hann. Með birtingu þeirra hefur ákærði gerzt brotlegur við 108. gr. laga nr. 19/1940, eins og í ákæruskjali greinir. Ákvæði þau, sem ákærði hefur gerzt brotlegur við í I — IX. XI. —XKI1., XVII, XVIII. og XX. ákæruliðum, hafa nú verið felld úr gildi með lögum nr. 88/1953, sbr. reglugerð nr. 212/1953. Leyfi- legt mun nú að flytja inn frá Bretlandi án innflutningsleyfa þær vörur, sem greindar eru í II., III., VI., VII. og VIII. ákæruliðum, og þær vörur, sem ákærði er sakfelldur fyrir í IX. ákærulið. Ekki þarf nú að leita staðfestingar verðlagsyfirvalda á útsöluverði vara Þeirra, sem ákærði er sakfelldur fyrir í ákæruliðum XVII og XVIII. Hámarksálagning á vörum þeim, sem greindar eru í ákæru- lið XX, hefur nú verið felld niður, að því er varðar aðrar vörur en skófatnað, byggingavörur, málningarvörur, húsgögn, verkfæri, kol og vaska. Afnám fyrrgreindra ákvæða byggist á breyttum að- stæðum, en ekki breyttu mati löggjafans á refsinæmi verknað- anna, sem ákvæðunum var ætlað að hindra, meðan slíks var talin þörf af þjóðfélagslegum ástæðum. Leysir því afnám ákvæða þess- ara ákærða ekki undan refsingu fyrir brot á þeim, sbr. 1. mgr. 2. gr. laga nr. 19/1940. Af hálfu ákærða hefur því verið haldið fram, að sök samkvæmt framangreindum ákæruliðum I-XXV sé fyrnd, sökum þess að 509 málinu hafi ekki verið haldið áfram með nægilegum hraða, en al- gert hlé hafi verið á rannsókn málsins frá 28. júlí 1948 til 20. maí 1950 og að mestu leyti hlé frá 20. september 1950 til 24. nóv- ember 1951. Gjaldeyrisrannsókn hjá ákærða hófst 20. maí 1950, en bókhaldsrannsókn 16. ágúst 1950. Fyrrgreint hlé frá 28. júlí 1948 til 20. maí 1950 getur því ekki haft áhrif til fyrningar á XKIll— KXV. ákæruliði. Og þegar til þess er litið, að ákærði hef- ur orðið sannur að sök um framhaldandi röð eðlislíkra refsi- verðra athafna frá 1947 og fram til 1. júlí 1950, verður ekki talið, að hlé það, sem varð á dómprófum málsins 28. júlí 1948 og til 20. maí 1950, leiði til fyrningar sakar. Frá 20. september 1950 til 24. nóvember 1951 voru átta þinghöld haldin, en að öðru leyti var hlé þetta notað til þess að rannsaka bókhald ákærða og meðferð hans á gjaldeyri. Verður þetta hlé því heldur ekki talið leiða til fyrningar saka á hendur ákærða. Eins og áður greinir, hófust dómpróf út af meðferð ákærða á gjaldeyri fyrst þann 20. maí 1950, en fyrningarfrestur á þeim brotum er tvö ár. Eru því fyrnd þau brot ákærða í XKIV. ákæru- lið, sem framin eru fyrir 20. maí 1948, en þau eru þessi: Nr. 1 £1100- 0- 0 — 3 oo £ 115-10- 8 — Á £1165-14- 4 — OB £ 873-12- 1 — GE £ 800-18-10 — 7 £ 89-18- 0 — Br £ 160- 0- 0 — 9 £ 56-18- 2 — 10 2... £ 286- 0- 0 — ll 2. £ 527-10- 5 — 12 £ 692-10- 6 — 13 £ 110- 0- 0 — 14 2... £ 2080-13- 4 — 15 2. £ 673-16- 0 # Samtals £8733- 2- Það athugast, að fjárhæðin £954-0-7, sem ákærði er sakfelld- ur fyrir í nr. 16, er ekki greidd fyrr en 31. júlí 1948, sbr. dómskj. 273—-275 í lögregluréttarrannsókninni. Samkvæmt þessu verður ákærði sýknaður af ólögmætri ráðstöfun framangreindrar fjár- 560 hæðar, £8733-2-4, en dæmdur fyrir að ráðstafa £14056-18-10 (22790-1-2 =- 8733-2-4) á ólögmætan hátt. Rannsókn KXVI. ákæruliðar var lokið sjálfstætt, og það ákæru- atriði tekið til dóms í ágúst 1950, en málin síðan sameinuð, eins og áður greinir. Hlé það, sem orðið hefur á dómsuppsögu, veldur ekki fyrningu. Fyrir brot ákærða, sem rakin hafa verið hér að framan, þykir refsing hans samkvæmt áðurgreindum refsiákvæðum með hlið- sjón af 77. gr. almennra hegningarlaga og lögum nr. 14/1948 hæfi- lega ákveðin kr. 250.000.00 sekt til ríkissjóðs. Með tilliti til þess sjónarmiðs um ákvörðun refsingar, sem kemur fram hér að fram- an, er fjallað var um XX. ákærulið, þá þykir vararefsing hæfilega ákveðin varðhald í tólf mánuði, verði sektin eigi greidd innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Ákærði greiði ríkissjóði framangreindan upptækan ólöglegan ágóða, kr. 131.782.85, ásamt 6% ársvöxtum frá 1. júlí 1950 til greiðsludags innan 15 sólarhringa frá birtingu dómsins. Ekki eru efni til sviptingar réttinda samkvæmt 1. og 3. mgr. 68. gr. laga nr. 19/1940 og heldur ekki alveg nóg efni til svipt- ingar réttinda samkvæmt 19. gr. laga nr. 62/1938. Ekki verða ómerkt ummæli þau, sem greind eru í 3.—10. tl. KKVI. ákæruliðar, eins og krafizt er í ákæruskjali, þar sem ekki hefur komið fram krafa um það af hálfu þess, sem misgert var við. Af sömu ástæðu verður ákærði ekki dæmdur til að standast birtingarkostnað atriðisorða þess þáttar dóms þessa, sem fjallar um XXVI. ákærulið. Ákærða ber að dæma til greiðslu alls sakarkostnaðar, þar með talin málsvarnarlaun skipaðra verjenda sinna. Ákveðast máls- varnarlaun Sigurðar hrl. Ólasonar kr. 60.000.00, og er þá einnig hafður í huga útlagður kostnaður lögmannsins. Málsvarnarlaun Jóhannesar hdl. Elíassonar ákveðast kr. 1200.00. Verjandinn Sigurður hrl. Ólason hefur í dskj. 38, 48, 54 og 55 viðhaft eftirtalin harðyrði: Um Gunnar A. Pálsson: 1) „Þá réttarskerðing gagnvart umbj. mínum, sem setudómarinn er að reyna að fremja“. 2) „gerræði“. 3) „heiptúðugu og ofstopakenndu aðförum“. 4) „ofbeldi og líkamsmeiðingar, sem dómarinn hlýtur að bera ábyrgð á“. 5) „óhróður bókaður í réttarbækur um sakborning ... sakborning- urinn kallaður „Framsóknarhyski“ og hótanir hafðar í frammi við vitni“. 6) „bókað dylgjur um mig persónulega, að mér fjar- verandi“. 7) „planlagðar „próvókatiónir“ setudómarans“. 8) „að storka skjst. mínum og skaprauna““. 9) „til þess eins að geta komið ö6l því við að troða illsakir við sakborning“. 10) „útspekúleraðar „Próvókatiónir, barefli og bægslagangur, og loks húsbrot og rysk- ingar, er svo leiddu til lemstra og líkamsmeiðinga“. 11) „Skap- rauna skjst.mínum og skapa slíkar aðstæður, að hægt yrði, ef svo bæri undir, að koma við valdbeitingu undir einhvers konar „lög- legu“ yfirvarpi“. 12) „að halda áfram að troða illsakir við skjst.m““. 13) „rógburði“. 14) „rógburður setudómarans“. 15) „gekk setu- dómarinn svo langt að grípa til hótana um „aðrar og óþægilegri“ aðgerðir“. 16) „hefur dómarinn verið dæmdur ómerkur að róg- burði og ósannindum um skjst. minn“. 17) „foragt dómarans og tillitsleysi gagnvart ákærða“. Um Björn Jakobsson: „illkvitnu „skýrslu“ hans“. Um Þorvald Ara Arason og Björn Jakobsson: „ef þeir sjá sér færi að troða illsakir við skjst. minn“. Um Franz A. Andersen: 1) „skýrslan svo illkvittin, og beinlínis ósvífin“. 2) „skýrsla endurskoðandans er svo illvíg og aðdrótt- anakennd“. Þykir bera að ómerkja öll þessi ummæli og refsa verjandanum fyrir þau. Þykir refsingin samkvæmt 160. gr. laga nr. 27/1951 hæfilega ákveðin 300 króna sekt í ríkissjóð, og komi 2 daga varð- hald í stað sektarinnar, verði hún ekki greidd innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Rannsókn máls þessa hófst 22. júlí 1948. Var Gunnari A. Páls- syni hrl. falið með umboðsskrám 13. apríl 1948, 5. júlí 1950 og 16. apríl 1952 að rannsaka málið og dæma. Þingfest var málið 19. júní 1952. Hæstiréttur ákvað í dómi 7. desember 1954, að Gunnar A. Pálsson skyldi víkja sæti í máli þessu. Var síðan Einari Arnalds borgardómara falið mál þetta með umboðsskrá 8. desember 1954 til rannsóknar og dómsálagningar. Hefur hann kveðið upp dóm benna ásamt meðdómendunum Ástbjarti Sæmundssyni verðlags- dómsmanni og Sveinbirni Þorbjörnssyni löggiltum endurskoðanda. Dómsorð: Ákærði, Helgi Benediktsson, greiði kr. 250.000.00 í sekt til ríkissjóðs, og komi varðhald í tólf mánuði í stað sektarinnar, verði hún eigi greidd innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Ákærði greiði ríkissjóði upptækan ólöglegan ágóða, kr. 131.782.85, ásamt 6% ársvöxtum frá 1. júlí 1950 til greiðslu- dags innan 15 sólarhringa frá birtingu dóms þessa. Ákærði greiði allan sakarkostnað, þar með talin málsvarn- arlaun skipaðra verjenda sinna, Sigurðar hrl. Ólasonar kr. 60.000.00 og Jóhannesar hdl. Elíassonar kr. 1200.00. 36 562 Sigurður hrl. Ólason greiði 300 króna sekt í ríkissjóð, og komi 2 daga varðhald í stað sektarinnar, verði hún ekki greidd innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Framangreind um- mæli hans skulu vera ómerk. Dómi þessum skal fullnægja með aðför að lögum. Föstudaginn 28. september 1956. Nr. 66/1956. Guðmundur H. Þórðarson gegn Kr. Kristjánssyni h/f. Útivistardómur. Dómur Hæstaréttar. Málssókn þessi fellur niður. Áfrýjandi, Guðmundur H. Þórðarson, er eigi sækir dóm- þing í máli þessu, greiði kr. 200.00 útivistargjald til ríkis- sjóðs, ef hann vill fá mál sitt tekið fyrir af nýju. Föstudaginn 28. september 1956. Nr. 70/1956. Ragnar Jóhannesson gegn Helga Benediktssyni og Eyjólfi Jónssyni. Útivistardómur. Dómur Hæstaréttar. Málssókn þessi fellur niður. Áfrýjandi, Ragnar Jóhannesson, er eigi sækir dómþing í máli þessu, greiði kr. 200.00 útivistargjald til ríkissjóðs, ef hann vill fá mál sitt tekið fyrir af nýju. 563 Föstudaginn 28. september 1956. Nr. 75/1956. Málmiðjan h/f Segn Gunnari Lerking. Útivistardómur. Dómur Hæstaréttar. Málssókn þessi fellur niður. Áfrýjandi, Málmiðjan h/f, er eigi sækir dómþing í máli þessu, greiði kr. 200.00 útivistargjald til ríkissjóðs, ef hann vill fá mál sitt tekið fyrir af nýju. Föstudaginn 28, september 1956. Nr. 100/1956. Icelandic Marketing Company, London, Segn Ingólfi G, S. Espholin. Útivistardómur. Dómur Hæstaréttar. Málssókn þessi fellur niður. Áfrýjandi, Icelandic Marketing Company, London, er eigi sækir dómþing í máli þessu, greiði kr. 200.00 útivistargjald til ríkissjóðs, ef hann vill fá mál sitt tekið fyrir af nýju. Einnig greiði hann stefnda, Ingólfi G. S. Espholin, sem hefur sótt dómþing í máli þessu og krafizt ómaksbóta, kr. 150.00 í ómaksbætur að viðlagðri aðför að lögum. 564 Þriðjudaginn 2. október 1956. Nr. 113/1956. Þorvaldur Steinason segn Finnboga Guðmundssyni og Gunnari Jónssyni setudómara. Dóminn skipuðu hinir reglulegu dómarar Hæstaréttar. Kærumál. Krafa um, að dómari viki sæti. Dómur Hæstaréttar. Sóknaraðili hefur skotið máli þessu til Hæstaréttar með kæru 6. september þ. á. Krefst hann þess, að hinum kærða úrskurði verði hrundið og héraðsdómaranum gert að víkja sæti. Svo krefst hann og kærumálskostnaðar úr hendi varnar- aðilja Finnboga Guðmundssonar eftir mati dómsins. Varnaraðili Finnbogi Guðmundsson krefst þess, að hinn kærði úrskurður verði staðfestur og honum dæmdur kæru- málskostnaður úr hendi sóknaraðilja eftir mati Hæstaréttar. Af hendi Gunnars Jónssonar setudómara hafa eigi komið fram kröfur né greinargerð. Þó að héraðsdómarinn hafi áður gegnt dómarastörfum og kveðið upp úrskurð í öðru máli milli aðilja máls þessa og það mál kunni að snerta að einhverju leyti bæjarþingsmál það, sem hér liggur fyrir, þá er fjarri lagi, að dómarinn sé af þeim sökum vanhæfur til að fara með mál þetta og dæma það. Ber því að staðfesta hinn kærða úrskurð. Sóknaraðilja ber að greiða varnaraðilja Finnboga Guð- mundssyni kærumálskostnað, er ákveðst kr. 600.00. Víta ber fráleita kæru framangreinds úrskurðar til Hæsta- réttar. Dómsorð: Hinn kærði úrskurður á að vera óraskaður. Sóknaraðili, Þorvaldur Steinason, greiði varnaraðilja Finnboga Guðmundssyni kærumálskostnað, kr. 600.00, að viðlagðri aðför að lögum. ö65 Úrskurður bæjarþings Akraness 6. september 1956. Með stefnu, út gefinni 26. júlí s.l., höfðaði stefnandinn, Finn= bogi Guðmundsson, Bárugötu 18, Akranesi, mál þetta gegn Þor- valdi Steinasyni, s. st. Í máli þessu gerir stefnandi þær dómkröf- ur, að viðurkenndur verði með dómi eignarréttur hans að forstofu: og stigagangi að íbúð hans á efri hæð hússins, Bárugötu 18, og að stefndi eigi engan umferðarrétt að eða um greinda forstofu né stigagang. Þá krefst hann og málskostnaðar úr hendi stefnda. Stefndi hefur krafizt algerrar sýknu af kröfum stefnanda og krafizt málskostnaðar úr hendi stefnanda. "Hinn reglulegi dómari hefur með úrskurði, upp kveðnum 22. f. m., vikið sæti í máli þessu, og hefur Gunnar Jónsson hdl. verið skipaður til þess sem setudómari að fara með og dæma mál þetta. Hefur hann og kveðið upp úrskurð þenna. Málavextir eru þeir, að á árinu 1947 keypti stefnandi efri hæð og ris hússins, Bárugötu 18, Akranesi, ásamt % þvottahúsi, kynd- ingarklefa og miðstöðvarkatli. Á sama tíma keypti stefndi neðri hæð nefnds húss, að undanskildu % þvottahúsi, kyndingarklefa og miðstöðvarkatli. Á húsinu voru þá 2 inngangar á norðurvegg. Sá vestari var og er inngangur efri hæðar, en sá eystri var inngangur neðri hæðar, utan 1 dyr í vestari inngangi inn í eitt herbergi neðri hæðar, en ekki virðist sá inngangur hafa verið notaður af eiganda neðri hæðarinnar. Til að komast í þvottaherbergi hússins, sem jafnframt er kynd- ingarklefi, gekk stefnandi ávallt um eystri inngang hússins, allt frá því að hann flutti í húsið haustið 1947 og þar til í ágúst eða september 1954, að stefndi múraði upp í þær dyr og setti nýjar útidyr á austurhlið hússins. Eftir að stefndi hafði múrað upp í nefndar dyr, notaði stefn- andi og fólk hans ávallt hinn nýja inngang á austurhlið hússins, er það þurfti að komast í þvottahúsið, þar til stefndi í bréfi til stefnanda, dags. 28. júní s.l., bannaði stefnanda umferð um nefnd- an inngang. 25. júlí s.l. sendi stefnandi bæjarfógeta Akraness beiðni um, að sér yrði með beinni fógetagerð heimilaður aðgangur að þvotta- húsinu og miðstöðvarklefanum gegnum áðurgreint anddyri íbúð- ar stefnda á austurhlið hússins. Hinn reglulegi fógeti vék sæti í fógetaréttarmálinu, og fór Gunnar Jónsson hdl. með það og úrskurðaði. Var úrskurður kveð- inn upp 24. f. m. og var leyfð framganga gerðarinnar (dskj. 14 í máli þessu). 566 Í bæjarþingsmáli þessu hefur stefndi krafizt þess, að setu- dómarinn víki sæti Í málinu, vegna þess að hann hafi sem setu- fógeti í fyrrgreindu innsetningarmáli látið stefnanda hafa aðgang að þvottahúsi gegnum innganginn í húsið á austurhlið þess. Geti sú ákvörðun ekki byggzt á öðru en því, að dómarinn telji stefnda ekki eiga nema þenna eina inngang að íbúð sinni. Hafi því dóm- arinn þegar lagt dóm á mál þetta á þá leið, að stefnandi eigi þann rétt, sem deilt er um í máli þessu. Í nefndum fógetaréttarúrskurði komst setufógetinn að þeirri niðurstöðu, að stefnandi máls þessa ætti augljósan rétt til um- ferðar um neðri hæð hússins til að komast að þvottahúsi og mið- stöð, og þar sem stefndi hefði tekið af hinn upphaflega inngang og sett nýjan inngang á austurhlið hússins, úrskurðaði fógetinn stefnanda rétt til að ganga um þann inngang. Um inngang í þvottahúsið gegnum dyr úr anddyrinu, sem ligg- ur að efri hæð, gegnum eitt íbúðarherbergi neðri hæðar, kom ekki til álita í fógetaréttarmálinu, enda hafði aldrei verið gengið þar í gegn af stefnanda né stefndi boðið stefnanda að ganga þar í gegn. Samkvæmt framansögðu þykir stefndi ekki hafa fært fram neinar gildar ástæður fyrir þeirri kröfu sinni, að setudómarinn víki sæti í máli þessu. Því úrskurðast: Gunnar Jónsson setudómari víkur ekki sæti í máli þessu. Þriðjudaginn 2. október 1956. Nr. 177/1955. Trésmiðjan Víðir h/f (Einar B. Guðmundsson) gegn Kristjáni Sigurjónssyni (Magnús Thorlacius). Dóminn skipuðu hinir reglulegu dómarar Hæstaréttar. Riftun vinnusamnings. Skaðabætur. Dómur Hæstaréttar. Áfrýjandi hefur skotið máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 3. desember 1955. Krefst hann þess, að stefnda verði ö67 dæmt að greiða honum kr. 40.000.00 ásamt 6% ársvöxtum frá 20. marz 1954 til greiðsludags og málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti að mati dómsins. Stefndi krefst þess, að hinn áfrýjaði dómur verði stað- festur og að áfrýjanda verði dæmt að greiða honum máls- kostnað fyrir Hæstarétti samkvæmt mati dómsins. Stefndi rifti samningi þeim, sem lýst er í héraðsdómi, án lögmætra ástæðna. Telja verður, að áfrýjandi hafi beðið fjár- tjón vegna þessarar löglausu riftunar, og þykja bætur til áfrýjanda af þeim sökum hæfilega ákveðnar kr. 6000.00. Ber stefnda að greiða þá fjárhæð ásamt vöxtum, eins og krafizt er, svo og málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti, samtals kr. 3500.00. Dómsorð: Stefndi, Kristján Sigurjónsson, greiði áfrýjanda, Tré- smiðjunni Víði h/f, kr. 6000.00 með 6% ársvöxtum frá 20. marz 1954 til greiðsludags og kr. 3500.00 í málskostn- að í héraði og fyrir Hæstarétti. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum“ Dómur bæjarþings Reykjavíkur 15. september 1955. Mál þetta, sem dómtekið var 14. þ. m., hefur Trésmiðjan Víðir h/f, hér í bæ, höfðað fyrir bæjarþinginu með stefnu, út gefinni 20. marz 1954, gegn Kristjáni Sigurjónssyni, Brautarholti 22, hér í bænum, til greiðslu skaðabóta, að fjárhæð kr. 50.000, með 6% ársvöxtum frá útgáfudegi stefnu til greiðsludags og málskostn- aðar að mati dómarans.. Stefndi hefur aðallega krafizt sýknu, en til vara, að kröfur stefnanda verði lækkaðar, svo og krefst hann málskostnaðar að mati dómarans. Málavextir eru þeir, að með samningi, dags. 3. júní 1953, gerðu aðiljar með sér það samkomulag, að stefndi réðst sem húsgagna- bólstrari til stefnanda frá 1. ágúst 1953. Var samningstímabilið ákveðið 2 ár, og var samningurinn þá uppsegjanlegur af beggja hálfu með mánaðar fyrirvara, miðað við 1. apríl ár hvert, en framlengdist ella um eitt ár í senn. Með bréfi, dags. 29. júlí 1953, tilkynnti stefndi stefnanda, að hann gæti eigi staðið við samn- inginn. Hóf stefndi því aldrei störf hjá stefnanda. ' Byggir stefnandi kröfur sínar á því, að stefndi hafi rofið fram- ö68 angreindan samning, og hafi hann, stefnandi, orðið fyrir fjár- tjóni vegna þess. Hafi sér ekki tekizt að fá annan mann í stað hans þrátt fyrir ítrekaðar tilraunir í þá átt. Telur stefnandi fjár- tjón sitt sízt ofreiknað með stefnukröfu sinni. Stefndi reisir kröfur sínar á því, að stefnandi hafi ekki orðið fyrir neinu fjártjóni. Fyrir dómi kvað stefndi, að viðræður hafi farið fram við stefn- anda þess efnis, að hann leysti stefnda undan samningnum, og hafi þær viðræður átt sér stað, áður en stefndi ritaði stefnanda bréfið, dags. 29. júlí 1953. Stefnandi viðurkenndi fyrir dómi, að þessar viðræður hafi átt sér stað. Ekki þykir stefnandi hafa fært neinar sannanir að því, að hann hafi orðið fyrir fjártjóni vegna samningsrofa stefnda. Ber því að taka sýknukröfu stefnda til greina, en rétt þykir eftir atvikum, að málskostnaður falli niður. Emil Ágústsson, fulltrúi borgardómara, kvað upp dóm þenna. Dómsorð: Stefndi, Kristján Sigurjónsson, skal vera sýkn af kröfum stefnanda, Trésmiðjunnar Víðis h/f, í máli þessu. Málskostnaður falli niður. Þriðjudaginn 2, október 1956. Nr. 116/1956. Ákæruvaldið Segn Snorra Jónssyni. Dómendur: hæstaréttardómararnir Gizur Bergsteinsson, Árni Tryggvason. Jónatan Hallvarðsson og Þórður Eyjólfsson og Ármann Snævarr prófessor. Kærumál. Gæzluvarðhald. Dómur Hæstaréttar. Með dómi sakadóms Kópavogs 8. september 1956 var ákærða dæmd fangelsisrefsing 3 ár fyrir skírlífisbrot gagn- vart allmörgum ungmennum. Sama dag var með úrskurði sakadómsins kveðið á um gæzluvarðhald ákærða allt að 4 569 mánuðum, þar til ákvörðun væri tekin um fullnustu héraðs- dómsins eða málið til lykta leitt með dómi Hæstaréttar. Hinn 14. september s.l. krafðist ákærði áfrýjunar refsidómsins. Jafnframt gerði ákærði þá kröfu, að gæzluvarðhaldsúrskurð- inum yrði skotið til Hæstaréttar og hann úr gildi felldur. Verjandi ákærða hefur ritað greinargerð í málinu, tekið undir kröfu ákærða og krafizt málsvarnarlauna sér til handa. Samkvæmt ákvæðum 1. og 5. tl. 67. gr. laga nr. 27/1951 og með skírskotun til þess, sem að framan greinir, og svo forsendna hins kærða úrskurðar þykir mega staðfesta hann. Málsvarnarlaun verjanda ákærða hér fyrir dómi, kr. 500.00, greiðist úr ríkissjóði. Dómsorð: Hinn kærði úrskurður á að vera óraskaður. Málsvarnarlaun verjanda ákærða fyrir Hæstarétti, Egils Sigurgeirssonar hæstaréttarlögmanns, kr. 500.00, greiðist úr ríkissjóði. Úrskurður sakadóms Kópavogs 8. september 1956. Ár 1956, laugardaginn 8. september, var úrskurður þessi kveð- inn upp Í sakadómi Kópavogs, sem haldinn var í skrifstofu dóms- ins af Sigurgeiri Jónssyni bæjarfógeta. Með úrskurði sakadóms Kópavogs, upp kveðnum 16. júní 1956, var Snorri Jónsson kaupmaður, Borgarholtsbraut 20 í Kópavogi, úrskurðaður í gæzluvarðhald í allt að 3 mánuðum. Úrskurður þessi var rökstuðdur svo: „Í rannsókn málsins hafa komið fram mjög veigamiklar upplýsingar um sekt kærða, þótt hann hafi eigi kannazt við að hafa framið brot þau, sem rann- sóknin beinist að. Vegna fyrri brotaferils kærða, hættu á áfram- haldandi brotum og til að tryggja nærveru hans þykir óhjá- kvæmilegt að framlengja gæzluvarðhald hans, þar til dómur er genginn í málinu, og þykir gæzluvarðhaldstíminn hæfilega ákveð- inn allt að 3 mánuðum.“ Með dómi Hæstaréttar, upp kveðnum 22. júní 1956, var úr- skurður þessi staðfestur. Áður hafði kærði verið úrskurðaður í gæzluvarðhald frá 2. maí til 16. júní 1956, en þá var rannsókn málsins að mestu lokið. Með dómi sakadóms Kópavogs, upp kveðnum í dag, er ákærði, ö70 Snorri Jónsson, dæmdur til 3 ára fangelsisvistar. Hann hefur ekki tekið ákvörðun um, hvort hann óski eftir áfrýjun dómsins. Með því að sömu ástæður þykja nú gera gæzluvarðhald Snorra Jónssonar nauðsynlegt og fyrir hendi voru við uppkvaðningu úr- skurðarins frá 16. júní s.l., þykir óhjákvæmilegt að framlengja gæzluvarðhaldsvist hans, þar til dómur Hæstaréttar gengur í máli ákæruvaldsins gegn honum, sem dæmt var í sakadómi í dag, eða liðinn er frestur sá, sem dómfelldur hefur til að taka ákvörð- un um áfrýjun, og þykir gæzluvarðhaldstíminn hæfilega ákveð- inn allt að 4 mánuðum. Því úrskurðast: Gæzluvarðhald Snorra Jónssonar, Borgarholtsbraut 20, framlengist í allt að 4 mánuðum. Föstudaginn 5. október 1956. Nr. 105/1952. Skipaútgerð ríkisins (Sveinbjörn Jónsson) Segn Landsbanka Íslands (Einar B. Guðmundsson). Dómendur: hæstaréttardómararnir Gizur Bergsteinsson, Árni Tryggvason, Jónatan Hallvarðsson og Þórður Eyjólfsson og Ármann Snævarr prófessor. Skaðabætur. Réttur handhafa fylgibréfs um vörusendingu. Dómur Hæstaréttar. Áfrýjandi hefur skotið máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 28. júní 1952 og krafizt þess, að hann verði sýknaður og stefnda verði dæmt að greiða honum málskostnað bæði í héraði og fyrir Hæstarétti eftir mati dómsins. Stefndi krefst þess, að hinn áfrýjaði dómur verði staðfest- ur og áfrýjanda verði dæmt að greiða honum málskostnað fyrir Hæstarétti eftir mati dómsins. Fylgibréf þau, sem greinir í málinu og út voru gefin á veg- um áfrýjanda, verður að meta heimildarskjöl. Handhöfn á öTl þeim veitti stefnda rétt til að setja það að skilyrði fyrir af- hendingu varanna til h/f Ölgerðarinnar Egils Skallagríms- sonar, að andvirði þeirra væri greitt. Nú framseldu fyrir- svarsmenn áfrýjanda ölgerðinni vörurnar, án þess að stefndi fengi færi á að neyta réttar síns. Fyrir þessi réttarspjöll á stefndi bótarétt á hendur áfrýjanda. Samkvæmt þessu ber að staðfesta héraðsdóminn að niðurstöðu til. Eftir þessum úrslitum ber að dæma áfrýjanda til að greiða stefnda málskostnað fyrir Hæstarétti, sem ákveðst kr. 1500.00. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Áfrýjandi, Skipaútgerð ríkisins, greiði stefnda, Lands- banka Íslands, málskostnað fyrir Hæstarétti, kr. 1500.00, að viðlagðri aðför að lögum. Dómur sjó- og verzlunardóms Reykjavíkur 24. júní 1952. Mál þetta, sem dómtekið var 12. þ. m., hefur Landsbanki Ís- lands, hér í bæ, höfðað fyrir sjó- og verzlunardóminum með stefnu, út gefinni 25. október 1951, gegn Skipaútgerð ríkisins til greiðslu á kr. 5068.96 með 6% ársvöxtum frá 1. apríl 1951 til greiðsludags og málskostnaði að skaðlausu. Stefnda hefur krafizt sýknu og málskostnaðar að mati dómsins. ' Málavextir eru þessir: Í árslok 1950 skuldaði Sindri h/f á Akureyri h/f Ölgerðinni Agli Skallagrímssyni, hér í bæ, kr. 5000.00 vegna fyrri viðskipta. Í janúar 1951 sendi Sindri 30 hylki af kolsýru til ölgerðarinnar. Andvirðið, kr. 4279.60, skyldi renna til greiðslu skuldarinnar. Hinn 1. febrúar 1951 sendi Sindri enn 25 kolsýruhylki til ölgerð- arinnar. Andvirði þeirra var kr. 3566.37, en frá því dró Sindri eftirstöðvar skuldarinnar, kr. 720.40, og endurgreiðslu tveggja hylkja, kr. 285.31. Fyrir mismuninum, kr. 2560.66, gaf Sindri út ávísun (í málsskjölunum nefnd víxill) á hendur ölgerðinni. Ávís- un þessa, er greiða skyldi við sýningu, seldi Sindri útibúi stefn- anda á Akureyri, og fylgði henni fylgibréf, út gefið af umboðs- manni stefnda á Akureyri. Fylgibréf þetta var merkt „Original“ og var með fyrrgreindum 25 kolsýruhylkjum, er send voru til Reykjavíkur með m/s Esju. Útibúið sendi stefnanda ávísunina til innheimtu, en ölgerðin neitaði að greiða hana og gerði grein ö72 fyrir þeirri neitun í bréfi til Sindra, dags. 19. febrúar 1951, þá, að vegna galla á fyrri sendingum væri skuldin ekki enn að fullu greidd. Hins vegar afhenti stefnda ölgerðinni kolsýruhylkin, og að fyrirlagi framkvæmdastjóra Sindra var þeim síðan ráðstafað til Kolsýruhleðslunnar s/f, hér í bænum. Hinn 16. febrúar 1951 sendi Sindri enn 17 kolsýruhylki til ölgerðarinnar með m/s Esju. Fylgibréfið með þeim var einnig merkt „Original“, og fylgdi því ávísun, að fjárhæð kr. 2508.30 (andvirði kolsýrunnar), sem Sindri seldi útibúi stefnanda á Akureyri. Ávísunin var síðan send stefn- anda til innheimtu hjá ölgerðinni, sem enn neitaði greiðslu. Hins vegar afhenti stefnda ölgerðinni einnig þessar vörur. Útibú stefn- anda hefur síðan reynt að fá ávísanirnar endurgreiddar hjá Sindra h/f, en þær tilraunir hafa reynzt árangurslausar vegna fjárhags- örðugleika félagsins. Stefnandi telur, að stefnda hafi afhent báðar vörusendingarn- ar án heimildar, þar eð frumrit fylgibréfanna voru ekki fyrir hendi, og beri því að greiða fjárhæðir beggja ávísananna auk vaxta og málskostnaðar. Stefnda styður sýknukröfu sína þeim rökum, að Ölgerðin Egill Skallagrímsson h/f hafi sýnt skilríki fyrir því, að hún hefði greitt vörurnar, er þær voru afhentar. Það hafi og verið venja þessara aðilja, að vörur væru afhentar, áður en þær væru greiddar, og hafi stefnda verið ókunnugt um, að breyting væri á þeirri venju orðin, svo og hafi sér og ölgerðinni verið ókunnugt, að annar en Sindri væri eigandi kröfunnar, enda hafi Sindri verið afhending- unni samþykkur. Fylgibréf þau, sem gefin voru út á vegum stefndu, verður að telja heimildarbréf, þess eðlis, að við útgáfu þeirra hafi stefnda orðið bundin við að afhenda vörurnar ekki öðrum en þeim, sem hefði í höndum frumrit bréfanna samkvæmt formlega löglegri heimild eða sannaði ótvírætt rétt sinn til varanna. Af gögnum málsins er ljóst, að ölgerðin hafði hvoruga sendinguna greitt, þegar hún fékk vörurnar afhentar, og verður því að telja, að hvor- ugs fyrrgreindra skilyrða hafi verið gætt við afhendingu þeirra. Samkvæmt þessu var afhending varanna óheimil, eins og á stóð, enda er ósannað, að Sindri h/f hafi samþykkt hana, og ber því að dæma stefndu til að greiða stefnanda fjárhæðir ávísananna, kr. 5068.96, með 6% ársvöxtum frá 16. maí 1951, en þann dag krafði stefnandi stefndu um greiðslu (sbr. dskj. nr. 6), svo og máls- kostnað, sem þykir hæfilega ákveðinn kr. 800.00. Dóminn kváðu upp þeir Einar Arnalds borgardómari og með- 573 dómsmennirnir Jóhann Ólafsson forstjóri og dr. Þorsteinn Þor- steinsson fyrrum hagstofustjóri. Dómsorð: Stefnda, Skipaútgerð ríkisins, greiði stefnanda, Landsbanka Íslands, kr. 5068.96 með 6% ársvöxtum frá 16. maí 1951 til greiðsludags og kr. 800.00 í málskostnað innan 15 daga frá lógbirtingu dóms þessa að viðlagðri aðför að lögum. Föstudaginn 5. október 1956. Nr. 191/1955. Ákæruvaldið (Sigurður Reynir Pétursson) gegn Þorsteini Rúti Bjarnasyni (Egill Sigurgeirsson). Dóminn skipuðu hinir reglulegu dómarar Hæstaréttar. Fjárhættuspil. Dómur Hæstaréttar. Fésekt á hendur ákærða þykir hæfilega ákveðin kr. 8000.00 til ríkissjóðs, og komi fangelsi 60 daga í stað sektarinnar, ef hún greiðist ekki innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Að öðru leyti þykir mega staðfesta héraðsdóminn. Ákærði greiði allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin laun sækjanda og verjanda fyrir Hæstarétti, kr. 1500.00 til hvors. Það er aðfinnsluvert, að héraðsdómari hefur látið undan falla heitfestingu vitna, eftir því sem efni voru til. Dómsorð: Ákærði, Þorsteinn Rútur Bjarnason, sæti fangelsi 60 daga og greiði 8000 króna sekt í ríkissjóð, og komi fang- elsi 60 daga í stað sektarinnar, ef hún greiðist ekki inn- an 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Ákvæði héraðsdóms um málskostnað staðfestist. ö74 Ákærði greiði allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin laun sækjanda og verjanda fyrir Hæstarétti, hæstaréttarlögmannanna Sigurðar Reynis Péturssonar og Egils Sigurgeirssonar, kr. 1500.00 til hvors. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur sakadóms Reykjavíkur 19. nóvember 1955. Ár 1955, laugardaginn 19. nóvember, var í sakadómi Reykja- víkur, sem haldinn var Í skrifstofu dómsins af Halldóri Þorbjörns- syni, kveðinn upp dómur í málinu nr. 5662/1955: Ákæruvaldið gegn Þorsteini Rúti Bjarnasyni, sem tekið var til dóms 1. þ. m. Með ákæruskjali, út gefnu 20. júlí s.l., er Þorsteinn Rútur Bjarnason, Laugavegi 28, hér í borg, ákærður fyrir að hafa frá því um áramót 1953 og 1954 og fram til loka þess árs, 1954, gert sér fjárhættuspil að atvinnu í húsakynnum sínum að Laugavegi 28, hér í bæ, aflað sér tekna af því og hvatt menn til þátttöku í fjárhættuspilinu, en brot þessi teljast varða við 183. og 184. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940. Þess er krafizt, að ákærði verði dæmdur til refsingar og greiðslu alls sakarkostnaðar. Ákærði, sem fæddur er 30. marz 1911, hefur áður sætt þessum kærum og refsingum: 1942 9/3 Kærður fyrir meint brot á lögum um sölu mjólkur og rjóma. Engin sök sannaðist. 1943 5/7 Rvík. Sátt, 50 kr. sekt fyrir brot gegn 61. gr. lögreglu- samþykktar Reykjavíkur. 1944 14/4 Rvík. Sátt, 40 kr. sekt fyrir brot gegn 61. gr. lögreglu- samþykktar Reykjavíkur. . — 12/1 Rvík. Sátt, 25 kr. sekt fyrir að sinna ekki stöðvunar- merki lögregluþjóns. 1946 29/3 Rvík. Sátt, 10 kr. sekt fyrir brot gegn 43. gr. lögreglu- samþykktar Reykjavíkur og 7. gr. bifreiðalaga. Málavextir eru þessir: Háustið 1954 bárust rannsóknarlögreglunni fregnir um, að fjár- hættuspil færu fram í herbergi ákærða á Laugavegi 28. Báru nokkrir menn það, að þeir hefðu spilað þar við ákærða poker upp á peninga. Hófust dómpróf út af þessu hinn 25. nóvember. Kannaðist ákærði þegar við það, að hann hefði um alllangt ára- bil gert töluvert að því að spila fjárhættuspil, og að undanförnu hefði verið nokkuð um það, að spilað væri heima hjá honum. Hefði það hafizt upp úr síðustu áramótum (þ. e. 1953— 1954). ö'7ð Hann kvað eigi spilað daglega, heldur svona einu sinnu eða tvisvar í viku, fremur fyrri hluta viku. Allmargir menn hefðu komið þessara erinda til sín. Stundum spyrðu 10—20 manns á kvöldi eftir sér. Hann kvað stundum vera spilað kaution, en langoftast poker, og þá með þeim hætti, að hann héldi pott og tæki úr hverj- um spiluðum potti 5—10 krónur, eftir því hve hátt væri spilað, hvort spilað væri 5—-10--50 eða 10--20—100, sem kallað er. Fengi hann þetta sem þóknun, en auk þess spilaði hann sjálfur, og gæti hann ýmist grætt eða tapað á því eftir atvikum. Veltuna á spilunum kvað ákærði allmikla, og gæti maður grætt eða tapað, svo skipti þúsundum á kvöldi. Um upphæð þóknunar sinnar úr pottunum sagði hann, að hún gæti numið 10— 1500 kr. á kvöldi, ef um sæmilegt „game“ væri að ræða. Þess væri að gæta, að hann yrði að leggja gestum sínum til hressingu, öl, kaffi, sígarett- ur. Áfengi veitti hann hins vegar eigi. Hann kveður þessi útgjöld geta numið verulegri upphæð. Kveður hann ómögulegt að standa undir þeim, nema gegn því að fá þóknun úr pottum. Hann kvaðst á umræddu tímabili hafa haft nokkrar tekjur af spilamennsku sinni, en á árum fyrr hefði hann verið búinn að tapa miklu fé í spilum. Hann kvaðst ekki hafa haft aðrar tekjur, enda sé heilsu sinni svo háttað, að hann þoli illa vinnu. Aldrei kveðst ákærði hafa gert neitt til þess að hvetja menn til að koma og spila, enda virðist þess ekki þörf. Tólf menn, sem spilað hafa hjá ákærða, hafa komið fyrir dóm og gefið skýrslu. Verða framburðir þeirra nú raktir, þó aðeins stuttlega, enda rekast þeir eigi á framburð ákærða sjálfs. Jón Pétursson Einarsson bifreiðarstjóri kveðst hafa spilað 3— 4 sinnum hjá ákærða haustið 1954, alltaf poker upp á 5--10—50, nema máske einu sinni 10--20—100. Allmargir hafi verið þarna við spil. Jón kveðst eigi hafa orðið þess var, að ákærði tæki neina Þóknun úr pottinum. Ásgeir Ólafsson innheimtumaður kveðst hafa komið alloft til spila, helzt veturinn 1953—4, en þann vetur hafði spilamennska hafizt þarna. Oftast hafi verið spilaður poker upp á 5—10—50, en stundum 10--20— 100. Hafði ákærði þá tekið, eftir því sem við átti, 5 eða 10 kr. úr hverjum potti. Margt gesta hafi komið þarna. Ekki kveður Ásgeir hafa verið spilað þarna daglega, hafi hann stundum hitt svo á, er hann hafi komið, að engir hafi verið að spila. Ásgeir kveður ákærða veita öl og sígarettur og stundum áfengi, en þó sjaldan. — Þórarinn Hinriks- son bifreiðarstjóri kveðst hafa spilað nokkrum sinnum, en ekki oft. Hafi verið spilaður poker, ýmist 5—10—50 eða 10—20—100, og hafi ákærði þá tekið úr hverjum potti 5 eða 10 kr. Hann hafi ö76 hins vegar ýmis útgjöld af þessu, enda sé hann greiðugur við gesti sína. — Sveinn Bergmann Bjarnason bifreiðarstjóri kveðst hafa komið nokkrum sinnum til ákærða til að spila, enda virðist sér, að oftast sé hægt að koma þangað þeirra erinda. Sé oft spilað þarna næturlangt og fram á morgun og sé margt um manninn. Poker sé spilaður, ýmist 5—10—50 eða 10—20—100, og taki ákærði þóknun úr pottum með þeim hætti, er í poker tíðkast. Hann veiti gestum öl og sígarettur og stundum áfengi, og verði þarna stundum fyllirí. Hannes Ágústsson kaupmaður kveðst stundum hafa spilað hjá ákærða poker seint á vetri og vori 1954, og hafi sér virzt spilað þarna að staðaldri, þó ekki daglega. Hafi ákærði tekið 5 eða 10 kr. úr hverjum potti. Stundum hafi verið þarna mikil aðsókn gesta. — Björn Ársælsson kveðst stundum hafa spilað hjá ákærða með þeim hætti, er að framan er rakið, og kveður hann hafa verið mikla aðsókn til ákærða og sér virzt, að spilað væri hjá honum að staðaldri og oft næturlangt og fram á morgun. Ákærði veiti öl og tóbak og áfengi stundum. — Magnús Gunnar Guðmundsson bifreiðarstjóri kveðst hafa spilað hjá ákærða 3—4 sinnum haustið 1954. Hafi poker verið spilaður upp á 5—10—50, að hann minnir. Eitthvað hafi ákærði tekið úr pott- unum. — Aðalsteinn Stefánsson bifreiðarstjóri kveðst hafa spilað hjá ákærða nokkrum sinnum um vorið og nokkrum sinnum um haustið 1954. Hafi ákærði jafnan verið við, er hann hafi komið Í þessu skyni. Oftast sé spilaður poker á 5--10—-50, en komið hafi fyrir, að spilað hafi verið 10—-20— 100. Ákærði hafi eitthvað tek- ið úr pottunum. Þorsteinn Sigurðsson bifreiðarstjóri kveðst nokkr- um sinnum hafa spilað hjá ákærða, fyrsta sinn sumarið 1954, venjulega poker upp á 5—10—-50, en einu sinni 10—20—-100. Þorsteinn segir, að komið hafi fyrir, að hann hafi komið að lok- uðu hjá ákærða. Erlendur Jónsson Erlendsson bifreiðarstjóri kveðst stundum hafa spilað hjá ákærða. Hafi þá verið spilaður poker, ýmist 5—5—25, 5—10—-50 eða 10—20— 100. Ákærði hafi stundum tekið úr pottum, þó ekki alltaf. Nói Skjaldberg Jónsson bifreiðarstjóri kveðst hafa spilað hjá ákærða poker upp á 5—-10 —-50 nokkrum sinnum, og hafi ákærði tekið 5 kr. úr hverjum potti. — Loks skýrir Guðbjartur Kristján Árnason sjómaður svo frá, að hann hafi 3 eða 4 sinnum spilað heima hjá ákærða. Hafi verið spilaður poker, ýmist 5—10—50 eða 10—-20—100, eftir því hvernig stemningin hafi verið. Hafi þá ákærði tekið eftir atvik- um 5 eða 10 kr. úr hverjum potti. Guðbjartur kveðst einu sinni hafa tapað 5000 kr. í spilum á einni nóttu, en það sé þó óvenju- lega mikið tap. öT Eftir að rannsókn var hafin í máli þessu og ákærði hafði mætt í málinu, bárust fregnir um, að ákærði héldi áfram að láta spila hjá sér. Var ákærði að nýju kvaddur fyrir dóm 15. desember og játaði þá, að hann hefði nokkrum sinnum látið spila hjá sér, síð- an hann mætti fyrst í málinu. Lofaði hann jafnframt að láta það ekki koma fyrir oftar. Samkvæmt því, sem nú hefur verið rakið, er fullsannað með játningu ákærða sjálfs, er studd er framburðum margra vitna, að hann hefur á árinu 1954 látið að staðaldri fara fram fjárhættu- spil í húsnæði sínu á Laugavegi 28 og tekið sjálfur þátt í þeim og haft tekjur af þessari starfsemi sinni. Er hann þannig sannur að háttsemi, er varðar við 183. og 184. gr. laga nr. 19/1940. Með því að brot ákærða miðaði að fjárhagslegum ávinningi ber sam- kvæmt 2. mgr. 49. gr. hegningarlaga að dæma honum sekt auk refsivistar. Að þessu athuguðu þykir refsing hans hæfilega ákveð- in fangelsi 60 daga og auk þess 15.000 króna sekt til ríkissjóðs, er greiðist innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa, en ella komi í stað hennar fangelsi í 90 daga. "Þá ber að dæma ákærða til að greiða allan sakarkostnað, þar á meðal 800 kr. í málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns, Egils Sigurgeirssonar hæstaréttarlögmanns. Dómsorð: Ákærði, Þorsteinn Rútur Bjarnason, sæti fangelsi 60 daga. Hann greiði 15.000 króna sekt til ríkissjóðs, og komi 90 daga fangelsi í stað sektarinnar, verði hún ekki greidd innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Ákærði greiði allan sakarkostnað, þar á meðal málsvarnar- laun skipaðs verjanda síns, Egils Sigurgeirssonar hæstaréttar- lögmanns, 800 kr. Dóminum skal fullnægja með aðför að lögum. 37 ö78 Miðvikudaginn 10. október 1956. Nr. 36/1956. Kristján Nói Kristjánsson og Stefán E. Sigurðsson (Benedikt Sigurjónsson) segn Helgu Björnsdóttur f. h. sjálfrar sín og barna sinna, Huldu Jónasdóttur, Ingu Hrannar Jónasdóttur, Hafþórs Jónassonar og Sigríðar Kristínar Jónasdóttur, og gagnsök (Ragnar Jónsson). Dómendur: . hæstaréttardómararnir Gizur Bergsteinsson, Árni Tryggvason. Jónatan Hallvarðsson og Þórður Eyjólfsson og Theodór B. Líndal Prófessor. Skaðabótamál. Um bótaskyldu eiganda bifreiðar og öku- manns. Dómur Hæstaréttar. Aðaláfrýjendur hafa, að fengnu áfrýjunarleyfi 28. febrúar 1956, skotið máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 6. marz 1956 og krafizt þess, að þeim verði dæmd sýkna og gagn- áfrýjanda verði dæmt að greiða þeim málskostnað bæði í héraði og fyrir Hæstarétti eftir mati dómsins. Gagnáfrýjandi hefur, að fengnu áfrýjunarleyfi 12. marz 1956, áfrýjað málinu með stefnu 19. marz 1956. Hefur hún fengið gjafvarnarleyfi fyrir Hæstarétti, dags. 19. marz 1956, og sér skipaðan talsmann. Krefst hún þess, að aðaláfrýjend- um verði dæmt in solidum að greiða henni sjálfri .........0000 0. kr. 313.000.00 henni f. h. dóttur hennar Huldu ........ — 8.500.00 f. h. dóttur hennar Ingu Hrannar ........ — 30.000.00 f. h. sonar hennar Hafþórs .............. — 34.000.00 og f. h. dóttur hennar Sigríðar Kristínar .. — 37.000.00, allt ásamt 6% ársvöxtum frá 29. júní 1953 til greiðsludags. Svo krefst hún og málskostnaðar úr hendi aðaláfrýjenda bæði í héraði og fyrir Hæstarétti, eins og málið væri eigi gjaf- 579 varnarmál, og að kveðið verði á um lögveðrétt í bifreiðinni A 86 til tryggingar dæmdum fjárhæðum. Bifreiðin A 86 var eigi til afnota fyrir almenning gegn borgun, þá er slys það varð, sem í málinu greinir. Um skaða- bótaskyldu bíleigandans, Kristjáns Nóa Kristjánssonar, fer því eftir almennum reglum, sbr. 2. mgr. 34. gr. laga nr. 23/1941. Um skaðabótaskyldu bílstjórans, Stefáns E. Sig- urðssonar, fer og eftir almennum skaðabótareglum, sbr. 8. mgr. 35. gr. sömu laga. Leitt er í ljós með vætti vitna, að Jónas heitinn Frímanns- son sleppti taki á reipi því, er farþegum var ætlað að halda sér í, án þess að akstur bifreiðarinnar ylli nokkru þar um, svo sannað sé. Leiddi þetta til þess, að hann féll af bifreið- inni og hlaut bana af. Eru því eigi efni til að dæma aðaláfrýj- endur til að greiða gagnáfrýjanda bætur vegna fjörtjóns Jónasar. Samkvæmt þessu ber að sýkna aðaláfrýjendur af kröfum sagnáfrýjanda í málinu. Rétt þykir, að hver aðilja beri sinn kostnað af málinu bæði í héraði og fyrir Hæstarétti, en greiða ber úr ríkissjóði mál- flutningslaun skipaðs málflytjanda gagnáfrýjanda í héraði, Björns Halldórssonar héraðsdómslögmanns, kr. 6000.00, og málflutningslaun skipaðs málflytjanda gagnáfrýjanda fyrir Hæstarétti, Ragnars Jónssonar hæstaréttarlögmanns, kr. 6000.00. Dómsorð: Aðaláfrýjendur, Kristján Nói Kristjánsson og Stefán Sigurðsson, eiga í máli þessu að vera sýknir af kröfum gagnáfrýjanda, Helgu Björnsdóttur f. h. sjálfrar sín og barna sinna, Huldu Jónasdóttur, Ingu Hrannar Jónas- dóttur, Hafþórs Jónassonar og Sigríðar Kristínar Jónas- dóttur. Hver aðilja ber sinn kostnað af sökinni bæði í héraði og fyrir Hæstarétti, en málflutningslaun skipaðs mál- flytjanda gagnáfrýjanda í héraði, Björns Halldórssonar héraðsdómslögmanns, kr. 6000.00, og málflutningslaun 580 skipaðs málflytjanda gagnáfrýjanda fyrir Hæstarétti, Ragnars Jónssonar hæstaréttarlögmanns, kr. 6000.00, greiðist úr ríkissjóði. Dómur bæjarþings Akureyrar 3. nóvember 1955. Mál þetta, sem dómtekið var föstudaginn 22. október s.l., hefur stefnandi, Helga Björnsdóttir, Lundargötu 11, Akureyri, höfðað hér fyrir bæjarþinginu vegna sín og ólögráða barna sinna, Huldu Jónasdóttur, Ingu Hrannar Jónasdóttur, Hafþórs Jónassonar og Sigríðar Kristínar Jónasdóttur, með stefnu, út gefinni 30. desem- ber s.l., á hendur þeim Kristjáni Nóa Kristjánssyni skipasmíða- meistara, Akureyri, og Stefáni E. Sigurðssyni útvarpsvirkja, Akur- eyri, og gerir þær kröfur, að þeir verði in solidum dæmdir til að greiða fébætur fyrir missi framfæranda og röskun á stöðu og högum, að fjárhæð kr. 422.500.00, vegna andláts Jónasar Frí- mannssonar iðnverkamanns, sem fórst af slysförum 27. júní 1953. Hún krefst og 6% ársvaxta frá 29. júní 1953 til greiðsludags og málskostnaðar að skaðlausu, eins og málið væri ekki gjafsókn- armál. Þá krefst stefnandi sér til handa og börnum sínum tildæmdan lögveðrétt í bifreiðinni A 86. Af hálfu stefndu er krafizt sýknu og málskostnaðar. Til vara er krafizt, að stefnukrafan verði stórlega lækkuð og upphæðinni síðan skipt, miðað við þann þátt, sem Jónas heitinn Frímannsson átti í slysinu, og er þá jafnframt krafizt lækkunar á málskostnaði að mati dómara. Sýknukrafa af hendi Stefáns E. Sigurðssonar er byggð á aðildarskorti. Stefnandi gerir þannig grein fyrir máli sínu: Laugardaginn 27. júní 1953 að kvöldi varð það slys á þjóðveg- inum skammt frá Hvammi í Arnarneshreppi, að eiginmaður stefn- anda, Jónas Frímannsson, og faðir barnanna, Huldu, Ingu Hrannar, Hafþórs og Sigríðar Kristínar, féll af palli vörubifreiðarinnar A 86 og beið bana af. Bifreiðin var eign stefnda Kristjáns Nóa Krist- jánssonar, en ökumaður hennar var stefndi Stefán E. Sigurðsson. Telur stefnandi, að slys þetta hafi orsakazt af ófullnægjandi útbúnaði bifreiðarinnar og vangæzlu í akstri. Eigandi bifreiðar- innar og Ökumaður séu því samkvæmt lögum og almennum regl- um bótaskyldir fyrir tjóni því og miska, er stefnandi og börn hennar biðu við fráfall Jónasar Frímannssonar. Stefndu byggja sýknukröfu sína á því, að Jónas heitinn hafi sjálfur átt sök á öðl slysinu, en hvorki sé þar um að kenna útbúnaði bifreiðarinnar né ógætilegum akstri. Slys það, er leiddi Jónas heitinn Frímannsson til bana, bar að, með þeim hætti, sem nú skal greina. Laugardaginn 27. júní 1953, síðari hluta dags, er stefndi Krist- ján Nói Kristjánsson var um það bil að ljúka vinnu í skipasmíða- verkstæði sínu á Oddeyrartanga, var Jónas heitinn Frímannsson, sem hætt hafði vinnu um hádegi þann dag, staddur hjá honum á verkstæðinu. Jónas hafði í hyggju að kaupa bát af manni úti í Vikum á Árskógsströnd, og var Kristjáni Nóa kunnugt um það. Jónas orðaði nú við Kristján Nóa að lána sér bíl, er Kristján Nói átti, til þess að líta á bátinn og jafnvel sækja hann, ef af kaupum yrði. Rétt í þessu bar þá þarna að stefnda Stefán E. Sigurðsson og Gunnar Skarphéðinsson, og stakk þá Jónas upp á því að fá Stefán til að keyra bílinn, þar sem hvorki hann né Kristján Nói höfðu ökuréttindi. Það varð svo að samkomulagi, að allir þessir fjórir færu út á Árskógsströnd þá um kvöldið. Þegar að því kom að halda skyldi af stað, kom í ljós, að konur Kristjáns Nóa og Jónasar heitins höfðu ákveðið að slást með í förina. Ekki er ljóst af skjölum málsins, að konurnar og Gunnar Skarphéðinsson hafi átt neitt sérstakt erindi í för þessa, en Krist- ján Nói, sem er skipasmiður að atvinnu, hafði lofað Jónasi að líta á bátinn og vera honum til aðstoðar með ákvörðun um kaupin. Þegar stefndi Stefán E. Sigurðsson kom að bifreiðinni um kvöldið, höfðu þeir stefndi Kristján Nói og Jónas sálugi Frímanns- son sett kassa á pall bifreiðarinnar fyrir fólkið, sem ekki komst í húsið, til að sitja á. Segl var breitt yfir kassann, sem var all- langur, en mjór. Kassinn var dálítið frá húsinu og reyndist vera stöðugur, því að í ljós kom, að hann haggaðist aldrei í ferðinni. Stefndi Stefán óskaði eftir til frekara öryggis, að fenginn væri kaðall, sem bundinn væri yfir pall bifreiðarinnar, sinn hvorum megin fyrir fólkið að halda sér í. Stefndi Kristján Nói hefur skýrt svo frá, að hann og Jónas heit- inn hafi hjálpazt að við að koma kassanum fyrir á bílpallinum, og hafi þeir ekki talið þörf á að festa hann, sökum þess hve stöð- ugur hann virtist vera. Kaðalstrengirnir þrír, er bundnir voru yfir pall bifreiðarinnar, voru fyrir framan kassann og voru hafðir það slakir, að fólkið hafði þá á hnjám sér, þegar það sat á kassanum og sneri sér fram að stýrishúsinu. 582 Samkvæmt athugun bifreiðaeftirlitsmanns, sem kom á slys- staðinn samtímis og sjúkrabifreiðin, var lengd kassans 1,25 m, breidd 0,42 m og hæð 0,50 m, en breidd á vörupalli bifreiðar- innar var 2,12 m. Vantar þannig 0,87 m á, að kassinn hafi náð yfir pall bifreiðarinnar. Samkvæmt dómskjali nr. 8 er svo að sjá, sem kassinn hafi ekki verið alveg fyrir miðju á pallinum, heldur hafi hann verið lítið eitt hægra megin. Þó er ekki sannað, að hann hafi ekki eitthvað getað hreyfzt, frá því slysið varð og þar til ljósmyndin á dskj. nr. 8 var tekin. Með bifreiðina, þannig útbúna, var svo lagt af stað. Stefndi Stefán E. Sigurðsson ók bifreiðinni, og var kona Jónasar heitins inni í húsinu hjá honum. Á palli bifreiðarinnar voru þau stefndi Kristján Nói, Gunnar Skarphéðinsson, Yrza kona Kristjáns Nóa og Jónas heitinn. “ Þau, sem á pallinum voru, sátu á kassanum, nema Gunnar, sem lengst af mun hafa setið á pallinum. Fólkið, sem á kassanum sat, virðist hafa snúið sér að stýrishúsinu og haldið sér í kaðlana. ' Fyrst var ekið fram að Vindheimum á Þelamörk og þangað skilað hlut, sem Kristján Nói þurfti að koma þangað. Þegar kom- ið var í nánd við Hörgá, hafði kuldi sótt að konu Kristjáns Nóa, og fór hún þá inn í húsið, en kona Jónasar heitins upp á pallinn. Um þetta leyti segir stefndi Kristján Nói, að Jónas heitinn og kona hans hafi haft orð á því, að betra væri að snúa sér á kass- anum, þannig að þau sneru baki í húsið. Var það gert, og sátu þau þannig, er slysið bar að. Jónas heitinn hægra megin, Kristján vinstra megin og í milli þeirra kona Jónasar. Þegar þau sátu þannig, lágu kaðlarnir yfir kassann fyrir aft- an þau, og héldu þau sér í þá með því að halda höndunum aftur með síðunum. Ber nú ekkert til tíðinda, fyrr en komið var út undir bæinn Hvamm. Þá varð bifreiðarstjórinn þess var, að eitt- hvað féll niður hægra megin við bifreiðina. Stöðvaði hann þá bifreiðina, svo fljótt sem hann mátti, og sá þá, að Jónas heitinn hafði fallið af palli bifreiðarinnar og lá á grúfu á vegarkantin- um að austan. Var hann þá í djúpu meðvitundarleysi. Jónas var svo fluttur á sjúkrahús Akureyrar, en komst aldrei til meðvitundar og lézt að morgni þess 29. júní af afleiðingum höfuðmeiðsla. ' Höfðað var mál af hálfu ákæruvaldsins á hendur bifreiðar- stjóranum á A 86 og eiganda bifreiðarinnar. Í undirrétti voru þeir báðir sýknaðir af öllum ákærum. Máli þessu var skotið til 583 Hæstaréttar. Í Hæstarétti voru þeir ákærðu dæmdir í 600.00 kr. sekt fyrir brot gegn bifreiðalögum og umferðarlögunum. Hins vegar voru þeir báðir sýknaðir af kröfu ákæruvaldsins fyrir brot gegn 215. gr. almennra hegningarlaga. Við rannsókn málsins var eftirfarandi upplýst um hraða bif- reiðarinnar: “ Kristján Nói hefur borið, að bifreiðarstjórinn hafi ekið rólega, og áætlar, að hraðinn hafi verið 30—35 km á klst., þegar slysið bar að. ' Vitnið Gunnar Skarphéðinsson telur, að ekið hafi verið vel alla leiðina og að hraðinn hafi aldrei farið yfir 40—50 km á klst., og síðast fyrir slysið telur hann, að hraðinn hafi ekki verið yfir 40 km á klst. Vitnið Yrza Kristjánsdóttir hefur borið, að bifreiðarstjórinn hafi ekið mjög varlega, og segir, að ekið hafi verið hægar en al- mennt sé hér í bænum. Helga Björnsdóttir hefur borið í sakadómsrannsókninni, að hún geti ekki sagt um, hversu hratt hafi verið ekið, en ekki seg- ist hún hafa haft nein óþægindi af hraðanum, en þó hafi einhvern veginn setzt í sig, að töluverð ferð hafi verið á bifreiðinni. Sjálfur hefur bifreiðarstjórinn áætlað hraðann um 30—40 km á klst. Þá er enn fremur upplýst með vætti vitna, að Jónas heit- inn sleppti taki á kaðli þeim, er farþegunum var ætlað að halda sér í, hallaði sér aftur á bak og rétti upp hendina um leið. Tel- ur stefnandi, að hann hafi ætlað að ná sér Í sigarettu í brjóstvasa sínum, en Í sama mund féll hann af bílnum. Ekki verður séð af rannsókninni, að slingur kæmi á bifreið- ina né að hún hossaðist við eða á slysstaðnum. Svo sem að framan er sagt, hjálpuðust þeir stefndi Kristján Nói og Jónas heitinn að því að ganga frá búnaði á palli bifreið- arinnar. Stefndi Stefán E. Sigurðsson stuðlaði að því, að bætt var þar nokkru um, en þó ekki svo, að hann væri nægilega fullkom- inn, miðað við þá tölu fólks, sem á pallinum var. Verður því að telja hann samábyrgan um búnað bifreiðarinnar og sýknukrafa af hendi hans vegna aðildarskorts því ekki tek- in til greina. Umbúnaður á palli bifreiðarinnar fullnægir engan veginn þeim kröfum, sem gera verður til almenns öryggis farþegum, sem leyft er að ferðast með vörubifreiðum. Sérstaklega var ógætilegt að útbúa ekki einhvers konar stuðning til hliðar við fólkið, er á kassanum sat. Þá verður enn fremur að telja, að bifreiðarstjór- öð4 inn hafi ekki sýnt nægilega aðgæzlu við aksturinn, miðað við hversu var að fólkinu búið á palli bifreiðarinnar. Leiðir þetta til þess að leggja verður bótaábyrgð á stefndu fyrir tjóni því, er stefnandi varð fyrir við slysið. Hins vegar átti Jónas heitinn verulega sök sjálfur á slysinu með þátttöku sinni í hin- um ófullnægjandi búnaði bifreiðarinnar, með því að eiga frum- kvæði að því, að fólkið sneri sér við á kassanum og hafði því ekki eins góða aðstöðu til að halda sér í öryggiskaðlana, og að lokum með því að láta lausan kaðal þann, sem honum var ætlað að halda sér í. Þykja því efni til að skipta sökinni þannig, að sá aðili, sem bótaábyrgð ber á tjóni af völdum bifreiðarinnar, bæti helming þess. Stefnandi sundurliðar kröfur sínar þannig: 1. Krafa Helgu Björnsdóttur, dánarbætur og bætur fyrir röskun á stöðu og högum ....... kr. 310.000.00 2. Krafa Huldu Jónasdóttur, bætur fyrir missi framfæranda og röskun á stöðu og högum .. — 30.000.00 3. Krafa Ingu Hrannar Jónasdóttur fyrir missi framfæranda og röskun á stöðu og högum . —- 30.000.00 4. Krafa Hafþórs Jónassonar, bætur fyrir missi framfæranda og röskun á stöðu og högum .. — 34.000.00 5. Krafa Sigríðar Kristínar Jónasdóttur fyrir missi framfæranda og röskun á stöðu og högum .........0000. ss — 37.000.00 6. Útfararkostnaður ..........000.... 00... — 3.000.00 Samtals kr. 422.500.00 Um lið I. Tryggingarsérfræðingur hefur reiknað út með lík- indatölum, hvað telja megi hæfilegar bætur til stefnanda fyrir missi fyrirvinnu og framfæranda. Reikningar hans eru byggðir á skattframtölum Jónasar heitins Frímannssonar nokkur síð- ustu árin. Telur hann kröfu stefnanda vera kr. 277.019.00, en tekur fram, að sú tala sé nokkuð of há, og komi þar einkum tennt til. Í fyrsta lagi hefði maðurinn notið að nokkru vinnu konunnar, meðan hann lifði. Við fráfall hans hafi losnað einhver starfstími hjá konunni, sem hún ef til vill hefði haft aðstöðu til að afla sér tekna. Í öðru lagi er enginn frádráttur gerður á tekjum fyrir opin- berum gjöldum. Til viðbótar ofangreindri upphæð krefst stefn- öðð andi kr. 32.981.00 í bætur fyrir röskun á stöðu og högum. Jónas heitinn var 37 ára, er hann lézt, en kona hans 33 ára. Með hliðsjón af mati tryggingarfræðingsins og með tilliti til þess, að dæmdar bætur verða ekki taldar stefnanda tekjur við álagningu tekjuskatts og útsvars, þykir tjón samkvæmt þessum lið stefnukröfunnar hæfilega ákveðið kr. 200.000.00, og eru þá frádregnar bætur, sem Tryggingastofnun ríkisins hefur greitt, kr. 9171.00, enda hefur engin krafa verið gerð um endurgreiðslu. Um lið II. Tryggingarsérfræðingurinn telur lágmarksbætur Huldu Jónasdóttur vera kr. 3326.00. Er sú upphæð miðuð við með- lag það, sem feðrum óskilgetinna barna er gert að greiða með þeim til 16 ára aldurs, en Hulda var 15 ára og 46 daga, er faðir hennar lézt. Auk þess krefst stefnandi kr. 5174.00 fyrir röskun á stöðu og högum. Samkvæmt lögum nýtur hún barnalífeyris frá Tryggingastofn- un ríkisins frá þeim degi, er faðir hennar lézt, til 16 ára aldurs. Gera má ráð fyrir, að hún hefði getað notið einhvers stuðnings frá föður sínum eftir 16 ára aldur, t. d. vegna skólagöngu. Með vísun til þess og með hliðsjón af öðrum atvikum, er til greina koma, þykir fjártjón Huldu fyrir missi framfæranda og röskun á stöðu og högum hæfilega metið á kr. 5000.00. Um III. lið. Lágmarksbætur til Ingu Hrannar Jónasdóttur telur fryggingarsérfræðingurinn vera kr. 18.960.00. Inga Hrönn var 10 ára og 73 daga, er faðir hennar lézt. ' Auk þess krefst stefnandi kr. 11.040.00 fyrir röskun á stöðu og högum. Með vísun til þess, sem sagt er undir lið 2, þykja bætur til hennar hæfilega ákveðnar kr. 18.000.00. Um IV. Lágmarksbætur til Hafþórs Jónassonar telur trygg- ingarfræðingurinn vera kr. 22.142.00. Hafþór var 9 ára og lÍ daga, er faðir hans lézt. Auk þess hefur stefnandi krafizt kr. 11.858.00 fyrir röskun á stöðu og högum. Með vísun til þess, sem sagt er undir lið 2, þykja bætur til hans hæfilega ákveðnar kr. 21.000.00. Um V. Lágmarksbætur til Sigríðar Kristínar Jónasdóttur telur trýggingarfræðingurinn vera kr. 25.428.00. Auk þess krefst stefn- andi kr. 11.592.00 fyrir röskun á stöðu og högum. Sigríður Kristín var 7 ára og 271 dags, er faðir hennar lézt. Með vísun til þess, sem sagt er undir lið 2, þykja bætur hennar hæfilega ákveðnar kr. 25.000.00. Um VI. Þessum lið hefur ekki verið sérstaklega mótmælt, og ber því að taka hann til greina. Málalok verða samkvæmt þessu þau, að tjón stefnanda telst 586 hafa numið kr. 200.000.00 - 5000.00 -| 18.000.00 - 21.000.00 -t 25.000.00 - 3000.00 eða samtals kr. 272.000.00. Verða stefndu dæmdir in soliðum til að greiða helming þeirrar upphæðar eða kr. 136.000.00 auk 6% ársvaxta frá 30. desember 1954 og kr. 11.800.00 í málskostnað, þar af kr. 290.00 til ríkissjóðs. Rétt þykir að viðurkenna lögveð í bifreiðinni A 86 fyrir hinum tildæmdu kröfum. Dóm þenna kvað upp Kristján Jónsson, full- trúi bæjarfógetans á Akureyri. Dómsorð: Stefndu, Kristján Nói Kristjánsson og Stefán E. Sigurðsson, greiði in solidum stefnanda, Helgu Björnsdóttur, sjálfri kr. 100.000.00, henni f. h. dóttur hennar Huldu Jónasdóttur kr. 2500.00, f. h. dóttur hennar Ingu Hrannar Jónasdóttur kr. 9000.00, f. h. sonar hennar Hafþórs Jónassonar kr. 10.500.00, f. h. dóttur hennar Sigríðar Kristínar kr. 12.500.00 og kr. 1500.00 í útfararkostnað auk 6% ársvaxta af hverri fjárhæð frá 30. desember 1954 til greiðsludags og kr. 11.800.00 í máls- kostnað, þar af kr. 290.00 til ríkissjóðs. Viðurkenna ber lögveð í bifreiðinni A 86 fyrir hinum til- dæmdu kröfum. Dóminum ber að fullnægja innan 15 daga frá birtingu hans að viðlagðri aðför að lögum. Föstudaginn 12, október 1956. Nr. 121/1956. Haraldur Guðmundsson Segn Guðmundi H. Jónssyni. Dómendur: hæstaréttardómararnir Gizur Bergsteinsson, Árni Tryggvason. Jónatan Hallvarðsson og Þórður Eyjólfsson og Teodór B. Línda! prófessor. Kærumál. Frávísun. Dómur Hæstaréttar. Sóknaraðili hefur skotið máli þessu til Hæstaréttar með kæru 18. f. m., er barst dóminum 26. s. m. Krefst sóknaraðili þess, að héraðsdómurinn verði felldur úr gildi og varnar- 587 aðilja dæmt að greiða honum kærumálskostnað eftir mati dómsins. Varnaraðili krefst staðfestingar héraðsdómsins og kæru- málskostnaðar úr hendi sóknaraðilja eftir mati Hæstaréttar. Með skírskotun til raka hins kærða dóms ber að staðfesta hann. Eftir þessum úrslitum er rétt, að sóknaraðili greiði varnar- aðilja kærumálskostnað, kr. 400.00. Dómsorð: Hinn kærði dómur á að vera óraskaður. Sóknaraðili, Haraldur Guðmundsson, greiði varnar- aðilja, Guðmundi H. Jónssyni, kærumálskostnað, kr. 400.00, að viðlagðri aðför að lögum.. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 14. september 1956. Mál þetta, sem tekið var til dóms eða úrskurðar 10. þ. m., hefur Haraldur Guðmundsson verkfræðingur, Skeiðavogi 11B, hér í bæ, höfðað fyrir bæjarþinginu með stefnu, birtri 6. apríl s.l., gegn Guðmundi H. Jónssyni veitingaþjóni, Heiðargerði 18, hér í bænum, til greiðslu skuldar, að fjárhæð kr. 4154.00, með 6% árs- vöxtum frá 16. marz 1956 til greiðsludags og málskostnaðar að skaðlausu. Í stefnu og greinargerð heldur stefnandi því fram, að hin um- stefnda skuld sé eftirstöðvar vinnulauna við fínhúðun innanhúss í húsinu nr. 107 við Bústaðaveg, er hann telur í skjölum þessum eign stefnda. Síðar í málinu heldur hann því hins vegar fram, að vinna sú, sem hann innti af hendi og stefnt er til greiðslu á, hafi verið framkvæmd í húsinu nr. 18 við Heiðargerði, sem sé eign stefnda. Stefndi hefur gert þær dómkröfur aðallega, að máli þessu verði vísað frá dómi, en til vara, að hann verði sýknaður af öllum kröf- um stefnanda og að honum verði dæmdur málskostnaður, hvernig sem málið fer. Munnlegur málflutningur fór fram um frávísunarkröfuna 10. þ. m. Endurtók stefndi kröfu sína um frávísun og krafðist málskostn- aðar sér til handa. Stefnandi krafðist þess, að frávísunarkröfunni yrði hrundið og stefndi dæmdur til greiðslu málskostnaðar í þess- um þætti málsins. Ljóst er samkvæmt framansögðu, að stefnanda hafa orðið mis- 588 tök á í málatilbúnaði sínum. Þá verður og að telja, að reifun málsins hafi í upphafi verið ábótavant af hans hálfu, án þess að, úr því hafi verið bætt. Að þessu athuguðu þykir verða að taka frávísunarkröfu stefnda til greina og dæma stefnanda til að greiða honum málskostnað, er þykir hæfilega ákveðinn kr. 350.00. Bjarni K. Bjarnason, fulltrúi borgardómara, kvað upp dóm benna. Dómsorð: Máli þessu er vísað frá dómi. Stefnandi, Haraldur Guðmundsson, greiði stefnda, Guð- mundi H. Jónssyni, kr. 350.00 í málskostnað innan 15 daga frá lögbirtingu dóms þessa að viðlagðri aðför að lögum. Föstudaginn 12, október 1956. Nr. 86/1955. Tollstjórinn í Reykjavík f., h, ríkissjóðs (Hermann Jónsson) Segn Þorsteini J. Eyfirðingi (Gunnar Þorsteinsson). Dómendur: hæskaróttardómararnir Gizur Bergsteinsson, Árni Tryggvason, Jónatan Hallvarðsson og Þórður Eyjólfsson og Teodór 3. Líndal Prófessor. Skattamál. Dómur Hæstaréttar. Áfrýjandi hefur skotið máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 20. júní 1955, að fengnu áfrýjunarleyfi sama dag. Krefst hann þess, að stefnda verði dæmt að greiða kr. 28.500.00 svo og málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti að mati dómsins. Stefndi krefst staðfestingar hins áfrýjaða dóms og máls- kostnaðar úr hendi áfrýjanda fyrir Hæstarétti eftir mati dómsins. Með skírskotun til forsendna héraðsdóms ber að staðfesta hann. 589 Eftir þessum úrslitum ber að dæma áfrýjanda til að greiða stefnda málskostnað fyrir Hæstarétti, kr. 2500.00. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður., Áfrýjandi, tollstjórinn í Reykjavík f. h. ríkissjóðs, greiði stefnda, Þorsteini J. Eyfirðingi, kr. 2500.00 í málskostnað fyrir Hæstarétti. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 22. september 1954. Mál þetta, sem dómtekið var 17. þ. m., hefur tollstjórinn í Reykjavík f. h. ríkissjóðs höfðað fyrir bæjarþinginu með stefnu, út gefinni 31. desember 1952, gegn Þorsteini J. Eyfirðingi, Ránar- götu 44, hér í bænum, til greiðslu eignakönnunarskatts, að fjár- hæð kr. 28.500.00, og málskostnaðar að skaðlausu. Stefndi hefur krafizt sýknu af kröfum stefnanda og málskostn- aðar sér til handa að mati dómarans. Með lögum um eignakönnun nr. 67 frá 1947 var mönnum gert að gera sérstakt framtal eigna og tekna. Í 17. gr. laga þessara var svo fram tekið, að ef fram kæmi meiri eign á hinu sérstaka fram- tali eða við rannsókn á því en samrýmzt gæti fyrri framtölum viðkomandi skattþegns, þá skyldi hann greiða af því fé sérstak- an skatt eftir reglum, sem þar eru nánar raktar. Með lögum nr. 34 frá 1950 um breytingu á lögum nr. 67 frá 1947 var reglum þessum nokkuð breytt. Með reglugerð nr. 190 frá 1947 var ákveð- ið, að framtalsdagur samkvæmt eignakönnunarlögunum skyldi vera 31. desember 1947. Stefndi taldi fram til skatts samkvæmt lögum þessum. Skatta- yfirvöldin töldu, að samkvæmt framtali þessu kæmi fram eign, sem eigi hefði verið talin fram, að fjárhæð kr. 150.000.00, og gerðu stefnda samkvæmt því að greiða kr. 28.500.00 í eignakönnunar- skatt. Umrædda eign kveður stefnandi þannig fundna, að samkvæmt framtölum stefnda hafi skuldir hans umfram eignir í árslok 1946 numið kr. 10.977.00. Þann 31. desember 1947 hafi skuldir stefnda fram yfir eignir hins vegar numið kr. 43.703.00. Skuldaaukning á árinu 1947 hafi þannig numið kr. 32.726.00. Hins vegar komi fram af framtölum stefnda, að á árinu 1947 hafi gjöld hans farið kr. 161.441.00 fram úr tekjum hans. Komi því hér fram, að á árinu 1947 hafi stefndi eytt kr. 128.715.00, sem hljóti að hafa ver- 590 ið eign, sem eigi hafi komið fram á skattaframtölum hans. Þar við bætist, að stefndi hljóti að hafa þurft nokkurt fé til fram- færslu sér á árinu 1947, og hefur stefnandi áætlað það kr. 21.285.00. Af þessu sé ljóst, að stefndi hafi átt eignir, sem nemi kr. 150.000.00 fram yfir það, sem hann hafi talið á skattafram- tölum sínum. Af þessu fé beri stefnda að greiða eignakönnunar- skatt, eins og áður getur. Sýknukröfu sína byggir stefndi á því, að fyrrgreindur eigna- könnunarskattur sé ranglega á lagður. Hefur stefndi í því sam- bandi mótmælt því, að hann hafi dregið undan kr. 150.000.00 af eignum sínum við eignakönnunarframtalið. Af framtölunum sé ljóst, enda viðurkennt af skattayfirvöldunum, að þann 31. desem- ber 1947 hafi skuldir hans verið mun meiri en eignir. Á framtals- degi hafi því ekki verið um neina eign að ræða, sem sköttuð verði samkvæmt ákvæðum laganna um eignakönnun. Samkvæmt ákvæðum 9. gr. eignakönnunarlaganna, sbr. ákvæði 1. gr. reglugerðar nr. 190 frá 1947, skyldu eignakönnunarframtöl miðuð við 31. desember 1947 og skattþegn telja fram eignir sínar, miðað við þann dag. Í 1. mgr. 17. gr. eignakönnunarlaganna segir svo um skattskylduna: „Nú kemur fram meiri eign á hinu sér- staka framtali eða við rannsókn á því en samrýmzt getur fyrri framtölum skattþegns, og skal þá um það fara, sem hér segir.“ Síðan er í 2. mgr. greinarinnar ákvæði um, hvernig skattleggja skuli eign, sem sannanlega hafi orðið til fyrir 1. janúar 1940 og þá og síðan verið undan framtali dregin. Í 3. mgr. 17. gr. eru ákvæði um, hvernig skattleggja skuli eign, sem til hefur orðið eftir 1. janúar 1940 og dregin verið undan framtali. Með lögum nr. 34 frá 1950 var bætt við ákvæðum um skattlagningu á þann eigna- auka, sem skattþegn gerði ekki fulla grein fyrir, hvenær mynd- azt hefði. . Af þeim ákvæðum eignakönnunarlaganna, sem að framan hafa verið rakin, er ljóst, að 23 06 Reykjanesviti > 259 56? Eldey tid Kl. 12.50 var eftirfarandi staðarákvörðun gerð við duflið: Flugvallarviti > 309 07? Reykjanesviti > 25 56 Eldey KI. 14.07 var enn gerð eftirfarandi staðarákvörðun við duflið: Flugvallarviti > 30 05? Reykjanesviti > 250 56 Eldey Gefa þessar mælingar stað duflsins 0.6 sjómílur utan fiskveiði- takmarkanna. Ákærða var boðið að gera staðarákvörðun með sextant við duflið, en hann hafnaði því. Aðspurður kvaðst ákærði hafa stýrt kompásvestur, eftir að hann snéri kl. 06.05, og hefur hann eftir því togað frá landi í rúma hálfa klukkustund. Ákærða var tilkynnt, að skip hans yrði fært til Reykjavíkur til frekari rannsóknar máls hans. Sigldu síðan bæði skipin þangað og komu til hafnar kl. 19.10. Veður við töku togarans var NV 3—4 vindstig, skúrir fyrst, en síðan skýjað og gott skyggni. Sjólítið. Þessa skýrslu skipstjórans hafa báðir stýrimenn varðskipsins, þeir Jón Strandberg I. stýrimaður og Guðni Pálsson II. stýrimaður, staðfest, þó þannig að hinn síðarnefndi kom eigi á stjórnpall fyrr en rétt fyrir kl. 06.20 og gat því eigi vottað um það, sem áður gerðist. Mælinguna kl. 06.12 gerðu skipstjóri og I. stýrimaður í sameiningu, og komu togarinn og Eldey glöggt fram í ratsjá varðskipsins, sem athuguð var í gær af dómkvöddum kunnáttu- mönnum og reyndist vera í góðu lagi. Áttaviti varðskipsins, sem einnig var notaður við þessa mælingu, var athugaður í gær af dómkvöddum kunnáttumanni og reyndist sömuleiðis í góðu lagi. Við þá athugun kom að vísu í ljós smávægileg breyting segul- skekkju frá síðustu segulskekkjutöflu skipsins. Hafi sú breyting haft áhrif á mælinguna, hafa þau verið á þann veg, að staður tog- arans hefur mælzt lítið eitt fjær landi en hann var, en hvort svo var eða eigi, þykir ekki geta orkað á úrslit þessa máls. Hornamælingarnar þrjár gerðu skipstjórinn og báðir stýri- mennirnir í sameiningu, lásu hornin af sextöntunum hver hjá 115 öðrum, margendurtóku hverja mælingu, og voru mælistaðirnir allir greinilegir. Fyrst þegar skipstjóri, I. stýrimaður og einn háseti varðskipsins, sá sem var við stýrið, sáu togarann, var hann greinilega stjórn- borðsmegin við silgingarstefnu skipsins, r/v 3399, og þegar 1l. stýrimaður kom á stjórnpall, sá hann togarann á vesturtogi tals- vert á stjórnborða við siglingarstefnu varðskipsins. Toghraða togar- ans telja varðskipsforingjarnir hafa verið eðlilegan og venjulegan. Ákærði neitar því að hafa verið að veiðum innan fiskveiði- takmarkanna. Hann skýrir svo frá, að vörpunni hafi verið kastað, um 114 kst. áður en hún var innbyrt, og hafi verið togað þann tíma. Kastað hafi verið langt fyrir utan fiskveiðitakmörkin og togað fyrst í norðvestlæga átt. Þegar togarinn hafi verið í um 1614 sjómílu fjarlægð frá Eldey, hafi stefnunni verið breytt í norðaustlæga til austlæga átt. Síðan hafi verið snúið til vesturs og togað í vestur, þar til varðskipið setti út duflið. Eigi athugaði ákærði, hve lengi var togað í hverja stefnu, en hann áleit togar- ann alltaf vera utan fiskveiðitakmarkanna, vegna þess að fjarlægðin frá Eldey hafi alltaf verið 16—17 sjómílur og dýpið minnst 74 faðmar. Hefur hann sérstaklega lagt á það áherzlu, að vegna dýpisins hafi hann verið öruggur um, að hann væri utan fiskveiðitakmarkanna. Hann kveðst vera kunnugur á þessum slóðum og oft hafa fiskað á þessu dýpi og í þessari fjarlægð frá Eldey án þess að varðskip, sem framhjá hafi farið, gerðu nokkra athugasemd. Hann heldur því fram, að vegna veltings varðskipsins og móðu yfir landinu hafi verið mjög erfitt að gera hornamælingar. Þetta telja varðskipsmenn ekki hafa við rök að styðjast, veltingurinn hafi ekki verið mikill og eigi tor- veldað mælingarnar, og þegar þær voru gerðar, hafi mælistaðir sést greinilega, svo sem áður segir. Boði varðskipsmanna um að gera sjálfur hornamælingar við duflið hafnaði ákærði, vegna þess, að hann segir, að hann þekki ekki þá staði á landi, sem mældir voru. Toghraða skips síns á þeim tíma, sem hér skiptir máli, segir ákærði hafa verið um 3 sjómílur á klukkustund. Stýrimaður og loftskeytamaður togarans hafa báðir borið vitni í máli þessu, en hvorugur þeirra gerði nokkra staðarákvörðun. Stýrimaðurinn skýrir svo frá, að þegar hann kom á stjórnpall togarans um kl. 08.00 eftir skipsklukkunni, en það tímamark sé þó engan veginn nákvæmt, hafi dýptarmælirinn staðið á 75 föðmum, og nokkru síðar þegar varðskipið setti út duflið, hafi hann séð í ratsjá togarans, að fjarlægðin til Eldeyjar var 151 sjómíla, og hafi stefnan til Eldeyjar þá verið S a A 14 A. Venju- 716 legan toghraða togarans segir hann vera Í sjómílu á 20 mínút- um. Loftskeytamaðurinn kveðst um kl. 08.00 eftir skipsklukkunni hafa verið kallaður upp til þess að lesa á ratsjána, og hafi hún þá sýnt um 16 sjómílna fjarlægð frá Eldey. Hann athugaði fjarlægð duflsins frá Eldey, og var hún 1514 sjómíla. Af því, sem rakið hefur verið, er ljóst, að ákærði hefur eigi gert neinar Öruggar staðarmælingar, heldur treyst á dýpið í sambandi við fjarlægð frá Eldey. Fá þessar athuganir hans og fjarlægðar- og dýptarathuganir stýrimanns og loftskeytamanns togarans eigi hnekkt áðurgreindum eiðfestum staðarmælingum varðskipsmanna, hvorki hornamælingunum við duflið né mæl- ingunni kl. 06.12. Það er og fram komið, að togarinn byrjaði að toga vestlæga stefnu kl. 06.05 og hélt þeirri stefnu með venjuleg- um toghraða, allt þar til duflið var sett í kjölfar hans kl. 06.37 eða í um hálfa klukkustund. Hafi hann togað með 3ja sjómílna hraða á klst., svo sem ákærði og stýrimaður hans halda fram. hefur hann á þessum tíma togað til vesturs ca 114 sjómílu. Sé þannig einungis miðað við þetta tog og hinn margmælda stað duflsins, 0.6 sjómílu utan fiskveiðitakmarkanna, hefur togarinn verið innan takmarkanna í upphafi þessa togs. Ber þetta enn að sama brunni um sekt ákærða, og telur dómurinn fram komnar fullar sannanir fyrir því, að hann hafi verið að botnvörpuveið- um innan fiskveiðitakmarkanna, svo sem varðskipsmenn halda fram. Með þessu hefur ákærði gerzt brotlegur við 1. gr. laga nr. 5/1920, sbr. 1. gr. laga nr. 82/1952 sbr. 1. gr. laga nr. 5/1951, og þykir refsing hans samkvæmt 3. gr. laga nr. 5/1920 og með tilliti til núverandi gullgildis íslenzkrar krónu og stærðar togar- ans, sem er 596 brúttó rúmlestir, hæfilega ákveðin 74.000.00 króna sekt til Landhelgissjóðs Íslands, og komi varðhald í 7 mánuði í stað sektarinnar, verði hún eigi greidd innan 4 vikna frá birt- ingu dóms þessa. Allan afla og veiðarfæri togarans, þar með talda dragstrengi, ber að gera upptæk til handa sama sjóði. Ákærða ber að dæma til greiðslu alls sakarkostnaðar, þar með talin málsvarnarlaun verjanda hans, hrl. Ágústs Fjeldsteds, kr. 1000.00. Dóm þenna kveða upp Valdimar Stefánsson sakadómari og meðdómendurnir Jónas Jónasson og Pétur Björnsson skipstjórar. Dómsorð: Ákærði, Robert Labbeke, greiði 74.000.00 króna sekt til T Landhelgissjóðs Íslands, og komi varðhald í 7 mánuði í stað sektarinnar, verði hún eigi greidd innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Allur afli og veiðarfæri togarans Van Oost, O 296, þar með taldir dragstrengir, skulu vera upptæk til handa Land- helgissjóði Íslands. Ákærði greiði allan sakarkostnað, þar með talin málsvarnarlaun verjanda síns, hrl. Ágústs Fjeldsteds, kr. 1000.00. Dómi þessum skal fullnægja með aðför að lögum. Föstudaginn 14. desember 1956. Nr. 86/1956. Fjármálaráðherra f. h. ríkissjóðs (Sveinbjörn Jónsson) gegn Friðriki K. Sigfússyni og gagnsök (Ragnar Ólafsson). Dómendur: . hæstaréttardómararnir Gizur Bergsteinsson, Árni Tryggvason. Jónatan Hallvarðsson og >órður Eyjólfsson og Ármann Snævarr prófessor. Um ábyrgð ríkissjóðs samkvæmt lögum nr. 110/1951. Slysabætur. Dómur Hæstaréttar. Aðaláfrýjandi hefur skotið máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 7. júni 1956, að fengnu áfrýjunarleyfi sama dag. Krefst hann aðallega sýknu af kröfum gagnáfrýjanda og málskostnaðar úr hendi hans bæði í héraði og fyrir Hæsta- rétti. Til vara krefst hann, að dæmd fjárhæð verði lækkuð, enda verði þá málskostnaður í héraði felldur niður, en sagnáfrýjanda gert að greiða málskostnað fyrir Hæstarétti eftir mati dómsins. Gagnáfrýjandi hefur áfrýjað málinu með stefnu 30. júli 1956, að fengnu áfrýjunarleyfi og gjafsóknarleyfi 26. sama mánaðar. Krefst hann þess aðallega, að aðaláfrýjanda verði dæmt að greiða honum kr. 141.441.00 ásamt 6% ársvöxtum 718 frá 15. júlí 1953 til greiðsludags og málskostnað fyrir báðum dómum eftir mati Hæstaréttar. Til vara krefst hann stað- festingar héraðsdóms og málskostnaðar úr hendi aðaláfryj- anda hér fyrir dómi. Með skirskotun til forsendna héraðsdóms ber að stað- festa hann. Aðaláfrýjanda ber að greiða gagnáfrýjanda málskostnað fyrir Hæstarétti, kr. 9000.00, er renni til skipaðs málflytjanda gagnáfrýjanda hér fyrir dómi. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Aðaláfrýjandi, fjármálaráðherra f. h. ríkissjóðs, greiði gagnáfrýjanda, Friðriki K. Sigfússyni, málskostn- að fyrir Hæstarétti, kr. 9000.00, er renni til skipaðs mál- flytjanda gagnáfrýjanda fyrir Hæstarétti, Ragnars Ólafs- sonar hæstaréttarlögmanns. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 28. október 1955. Mál þetta, sem dómtekið var 22. f. m., hefur Friðrik K. Sigfús- son, Faxabraut 10, Keflavík, höfðað fyrir bæjarþingi Reykjavíkur með stefnu, út gefinni 4. október f. á., gegn fjármálaráðherra f. h. ríkissjóðs til greiðslu skaðabóta, að fjárhæð kr. 141.441,00, auk 6% ársvaxta frá 15. júlí 1953 til greiðsludags. Stefnandi hefur fengið gjafsókn fyrir héraðsdómi samkvæmt bréfi, út gefnu í Dómsmálaráðuneytinu 13. október í. á., og krafizt málskostnaðar úr hendi stefnda, svo sem málið væri eigi gjafsóknarmál. Stefndi hefur aðallega krafizt sýknu af öllum kröfum stefn- anda og málskostnaðar úr hendi hans eftir mati dómsins. Til vara hefur hann krafizt þess, að stefnukrafan verði stórlega lækkuð og málskostnaður verði látinn niður falla. Málavextir eru þessir: Um hádegisbil hinn 15. júlí 1953 var stefnandi ásamt tveimur öðrum mönnum, þeim Guðmundi Ólafssyni og Gunnari Alberts- syni, við trésmíðavinnu hjá firmanu Metcalfe, Hamilton, Smith, Beck Companies, Keflavíkurflugvelli. Unnu þeir að smíði fleka- móta, sem nota átti við uppslátt að sökkli kvikmyndahúss, er verið var að hefja smíði á á flugvellinum. Allir unnu Þeir við sama vinnuborð og störfuðu, þegar slys það varð, er síðar verður 719 greint frá, að smíði sama flekans. Fleki þessi var 4X8 fet að stærð og af sömu gerð og margir aðrir flekar, er þeir félagar smíðuðu. Smíði flekanna var þannig framkvæmd, að fyrst var negldur saman rammi og síðan vatnsheld krossviðarplata, 34" á þykkt, negld á rammann. Krossviðarplötur þessar voru hornréttar, og var farið þannig að í upphafi, að einn nagli var negldur í gegn- um hvert horn hennar og Í rammann og ramminn réttur af eftir krossviðarplötunni. Segir Guðmundur, að timbur það, sem þeir félagar unnu úr, hafi verið frekar hart og leiðinlegt til vinnslu, ög stefnandi kveður krossviðinn hafa verið mjög harðan. Við smíði fyrrgreinds fleka stóðu þeir stefnandi og Guðmundur við sama horn flekans. Það kemur ekki fram, hvort þeir hafi báðir staðið sama megin við hornið eða sitt hvorum megin, en Guðmundur hefur skýrt svo frá, að stefnandi hafi staðið alveg upp við hlið hans, en þó hafi þeir hvor um sig haft nægilegt svig- rúm við vinnuna. Í umrætt skipti voru stefnandi og Guðmundur að rétta af eitt horn rammans eftir krossviðarplötunni, sem á hann skyldi negla. Hélt stefnandi plötunni og rammanum saman, en Guðmundur ætlaði að reka nagla í gegnum horn plötunnar. Heldur stefnandi, að naglinn hafi verið 214", þar sem um horn- nagla hafi verið að ræða. Við áslátt Guðmundar á naglann hrökk naglinn undan hamri Guðmundar og lenti í opnu hægra auga stefnanda. Hvorki stefnandi né Guðmundur voru lærðir trésmiðir, en höfðu báðir stundað trésmíðavinnu um alllangt skeið, áður en slys þetta varð. Þegar slysið var orðið, var stefnandi fluttur til amerísks trúnaðarlæknis vinnuveitanda hans, Metcalfe, Hamil- ton, Smith, Beck Companies, og hreinsaði læknirinn augað og lét um það umbúðir. Þær umbúðir munu hafa verið teknar frá um það bil viku síðar, og kveðst stefnandi þá lítið sem ekkert hafa séð með auganu. Að ráði þessa sama læknis beið stefnandi tvær til þrjár vikur eftir frekari aðgerðum, þar sem læknirinn mun hafa talið, að sjónin myndi lagast. Svo varð þó ekki, og hinn 7. ágúst 1953 leitaði stefnandi til Kristjáns Sveinssonar augn- læknis, hér í bænum. Við skoðun Kristjáns kom í ljós, að net- himna hægra auga stefnanda hafði rifnað og losnað, og í ásúst- mánuði gerði læknirinn aðgerð á auganu til þess að reyna að lagfæra þetta, en það tókst ekki. Í vottorði nefnds læknis, dagsettu 7. maí 1954, segir, að net- himnan á hægra auga stefnanda sé nærri alveg laus frá („nærri total ablatio retinae“) og augað sjónlaust að mestu. Telur læknir- inn líklegt, að ástand augans haldist óbreytt í framtíðinni, a. m. k. sé ekki von til þess, að ástand þess batni. Hefur tryggingaryfir- TSu læknir hinn 26. maí 1954 metið varanlega örorku stefnanda af völdum umrædds slyss 20%. Stefnandi hóf vinnu um mánaða- mótin september og október 1953, en kaup hafði hann fengið frá vinnuveitanda sínum til 16. ágúst s. á. Stefnandi heldur því fram, að fyrrnefndur Guðmundur Ólafs- son hafi ekki sýnt fulla aðgæzlu í starfi sínu. Hann hafi ekki gætt þess að festa nógu vel nagla þann, er slysið hlauzt af, áður en hann tók að reka hann niður af fullu afli. Nefndum Guð- mundi hafi verið ljóst, að timbur það, sem hann var með, hafi verið „frekar hart og leiðinlegt að vinna úr“. Hafi honum því borið að sýna sérstaka varúð við að reka í það nagla. Allir, sem ein- hvern tíma hafa stundað smíðar, hljóti að vita, að nagli geti hrokkið undan hamri, ef smiðurinn haldi ekki um naglann, meðan Verið er að festa hann. Telur stefnandi, að Metcalfe, Hamilton, Smith, Beck Companies sem vinnuveitandi nefnds Guðmundar Ólafssonar beri fébótaábyrgð á framangreindri óaðgæzlu hans við. vinnu sína, en stefndi hafi samkvæmt 2. tl. 12. gr. fskj. 2 með lögum nr. 110/1951, sbr. 1. gr. fskj. þessa, tekið á sig ábyrgð á tjóninu. Stefnandi hefur sundurliðað kröfur sínar svo: 1. Örorkubætur ...............0 kr. 144.183.00 2. Ferðakostnaður vegna læknishjálpar .... — 300.00 3. Gleraugu ...............0.0.. 0. — 365.00 4. Bætur fyrir þjáningar og lýti ............ — 20.000.00 Kr. 164.848.00: Frá dragast örorkubætur frá Tryggingastofnun ríkisins, kr. 23.407.00, og kemur þá út hin umstefnda upphæð. ' Sýknukröfu reisir stefndi í fyrsta lagi á því, að röngum að- ilja sé stefnt. Félag það, Metcalfe, Hamilton, Smith, Beck Com- panies, sem stefnandi var Í vinnu hjá, er slysið varð, eigi varnar- þing hér á landi, og beri því að hafa uppi allar kröfur bæði sam- kvæmt samningum og utan samninga beint gegn félaginu. Í öðru lagi heldur stefndi því fram, að ríkissjóður hafi ekki tekið á sig ábyrgð á slysum sem þessum með ákvæðum 2. tl. 12. gr. fskj. 2 með lögum nr. 110/1951. Í ákvæði þessu standi, að Ísland skuli úrskurða og greiða kröfur, aðrar en samningskröfur, vegna verknaða manna í liði Bandaríkjanna, sem tjón hlýzt af. Skýrgreininguna á „lið Bandaríkjanna“ sé að finna í 1. gr. nefnds fylgiskjals og af skýrgreiningunni megi örugglega álykta, 781 að þar sé aðeins átt við hermenn varnarliðsins og beint starfslið hersins, svo sem skrifstofufólk, enda hafi starfsmenn þessir erlent ríkisfang. Firmað Metcalfe, Hamilton, Smith, Beck Companies sé einkafyrirtæki og annist sem verktaki ýmsar framkvæmdir hér á landi samkvæmt útboði, hliðstætt við Sameinaða verktaka, sem sé íslenzkt fyrirtæki. Félagið eigi, svo sem áður var sagt, varnar- þing hérlendis. Telur stefndi með skírskotun til framangreindra raka, að Metcalfe, Hamilton, Smith, Beck Companies eða starfs- menn þess verði ekki taldir til liðs Bandaríkjanna, sem við sé átt í 1. gr. fyrrgreinds fylgiskjals. Til stuðnings þessu áliti sínu hefur stefndi bent á ákvæði 1. og 2. tl. 7. gr., 1.,3., 9. og 7. tl. b 8. gr. fylgiskjalsins. Loks heldur stefndi því fram, að jafnvel þó Metcalfe, Hamilton, Smith, Beck Companies teldist til liðs Bandaríkjanna hér á landi, þá gildi sérregla 2. tl. 12. gr. fylgiskjalsins um bótaábyrgð ríkis- sjóðs aðeins um þá starfsmenn fyrirtækisins, sem hafi erlent ríkisfang. Slys það, sem um ræðir í málinu, hafi orðið við vinnu hjá fyrirtækinu, sem eingöngu hafi verið unnin af Íslendingum. Verði sýknukröfu stefnda vegna aðildarskorts hrundið og talið, að málinu sé réttilega beint að ríkissjóði, telur stefndi, að um skaðabótakröfuna gildi almennar reglur skaðabótaréttar- ins um vinnuveitendaábyrgð. Heldur stefndi því fram, að tæki þau, sem notuð voru við vinnuna, og umbúnaður við hana, hafi verið í góðu lagi og starfsmaður sá, er naglann rak, hafi hagað sér að öllu leyti forsvaranlega við vinnuna, en henni fylgi næsta lítil áhætta. Verði því að telja umrætt slys hreina óhappatilviljun, sem vinnuveitandi beri enga ábyrgð á. „ Varakröfu sína um lækkun stefnukröfunnar reisir stefndi í fyrsta lagi á því, að skipta beri sökinni, ef um sök yrði talið að ræða. Telur hann, að stefnandi hafi sýnt af sér óvarkárni með því að standa of nærri vinnufélaga sínum, er naglann rak. Þá hefur stefndi mótmælt 1. og 4. kröfulið stefnanda sem allt of háum. Í 1. gr. laga nr. 110/1951 er svo ákveðið, að meðan í gildi er varnarsamningur sá milli Íslands og Bandaríkjanna, sem undir- ritaður var hinn 5. maí 1951, skuli ákvæði hans og viðbætir við hann frá 8. maí 1951 um réttarstöðu liðs Bandaríkjanna og eignir Þeirra hafa lagagildi hér á landi. Var varnarsamningurinn og viðbótarákvæðin prentuð sem fylgiskjöl með nefndum lögum. Eru viðbótarákvæðin hér á eftir auðkennd sem fylgiskjal 2. Í 2. tl. 12. gr. fylgiskjals 2 segir m. a. að Ísland skuli sam- kvæmt þeim ákvæðum, sem þar fara á eftir, úrskurða og greiða 782 kröfur, aðrar en samningskröfur, vegna verknaða manna í liði Bandaríkjanna, sem af hlýzt tjón á eignum manna eða stofnana á Íslandi eða tjón á lífi eða limum manna þar. Þá hljóðar 1. gr. fylgiskjals 2 svo: „Í viðbæti þessum taka orðin „lið Bandaríkj- anna“ yfir liðsmenn í herliði Bandaríkjanna og starfslið, sem herliðinu fylgir og er í þjónustu þess, enda hafi menn þessir hvorki ríkisfang né fasta búsetu á Íslandi, heldur dveljist þar vegna framkvæmda á samningi þessum.“ Vinnuveitandi þeirra manna, sem starf það unnu, er umrætt slys hlauzt við, Metcalfe, Hamilton, Smith Beck Companies, er ekki skrásett hér á landi, enginn forráðamanna félagsins er bú- settur hér, og félagið greiðir hér enga skatta eða skyldur. Félagið rekur hér á landi eingöngu starfsemi í þágu varnarliðs Banda- ríkjanna og dvelst því hér aðeins vegna framkvæmda á áður- nefndum varnarsamningi. Verður því að telja, að oft nefnt félag falli undir „lið Bandaríkjanna“, svo sem það er skilgreint í 1. gr. fskj. 2. Þau ákvæði 7. og 8. gr. fylgiskjals 2, sem stefndi hefur bent á, eru öll sérákvæði, og verður því ekki af þeim dregin ályktun um það, hverjir almennt skuli teljast til liðs Banda- ríkjanna. . Stefnukröfurnar í máli þessu eru fyrst og fremst reistar á því, að starfsmaður í þjónustu Metcalfe, Hamilton, Smith, Beck Companies hafi með óaðgæzlu valdið oftnefndu slysi og beri því fyrirtækið sem atvinnurekandi ábyrgð á öllu því tjóni, sem af slysinu hlauzt, en stefndi hafi samkvæmt ákvæðum 2. tl. 129. gr. fskj. 2 tekið á sig fébótaábyrgðina. Þar sem nefnt fyrirtæki telst, svo sem áður er sagt, til liðs Bandaríkjanna hér á landi, verður að fallast á þessa röksemdafærslu stefnanda, og verður í þessu sambandi ekki talið skipta máli um ábyrgð stefnda, hvers þjóðernis sá maður er, sem verk hefur unnið á ábyrgð einhvers aðilja í liði Bandaríkjanna. Að því athuguðu, sem hér að framan er greint, hefur krafa stefnda um sýknu vegna aðildarskorts ekki við rök að styðjast, og er því málinu réttilega beint að honum. Verða nú aðrar varnarástæður hans teknar til athugunar. Það er álit hinna trésmíðafróðu samdómenda, að allalgengt sé við trésmíðar, að naglar hrökkvi undan hamri við áslátt, en venju- lega komi það ekki að sök. Þá er það og álit þeirra, að Guð- mundur Ólafsson hafi, eftir því sem á stóð og til hagaði í um- rætt skipti, ekki sýnt fulla aðgæzlu í starfi sínu við áslátt nagl- ans, sem hrökk í auga stefnanda og oftnefndu slysi olli. Þegar síðastnefnt atriði er virt og það haft í huga, að eftir fyrstgreindu áliti hinna trésmíðafróðu samdómenda virðist hafa verið um 733 nokkuð hættusamt starf að ræða, þykir stefndi, er kemur í stað atvinnurekanda í þessu máli, eiga að bera fébótaábyrgð gagn- vart stefnanda á öllu því tjóni, sem af umræddu slysi hlauzt, enda verður ekki talið, að stefnandi hafi sýnt óaðgætni. Hinir einstöku kröfuliðir stefnanda verða nú teknir til at- hugunar: Um 1. Stefnandi er talinn fæddur 9. apríl 1923, og var hann því rúmlega 30 ára að aldri, er slysið varð. Tryggingafræðingur hefur reiknað út verðmæti áætlaðs vinnu- tekjutaps stefnanda, miðað við slysdag og 20% örorku. Nemur vinnutekjutapið eftir útreikningi hans kr. 144.183.00, og hefur tryggingafræðingurinn haft til hliðsjónar vinnutekjur stefnanda samkvæmt skattaframtölum frá og með árinu 1950 fram til 16. maí 1953. Grundvöllur útreikningsins er: 4% ársvextir, dán- arlíkur samkvæmt Íslenzkri reynslu á árunum 1921—1930 og líkur fyrir missi starfsorku í lifanda lífi eftir sænskri reynslu. Í sambandi við útreikninginn getur tryggingafræðingurinn þess, að hann hafi ekki dregið neitt frá fyrir opinberum gjöldum. Þá bendir hann á, að rétt muni að draga frá vinnutekjutapinu ör- orkubætur þær, sem Tryggingastofnun ríkisins hafi greitt stefn- anda. Hins vegar telur hann, að ekki eigi að koma til frádráttar dagpeningar og fjölskyldubætur, kr. 1.851.50, er stefnandi hafi fengið greitt fyrir tímabilið frá 16. ágúst til 30. september 1953. Loks tekur tryggingafræðingurinn fram, að gera megi ráð fyrir, að stefnandi hefði getað unnið fyrir 5—6 þúsund krónum á tíma- bilinu 16/8 til 30/9 1953. Telur hann því, að það vanti milli tvö og þrjú þúsund krónur á, að dagpeningar og fjölskyldubætur nægi til að bæta 80% af vinnutekjutapinu á síðastgreindu tímabili. Það athugast, að tryggingafræðingurinn hefur miðað útreikning vinnutekjutaps stefnanda vegna örorku hans við slysdag, en svo sem áður er sagt, fékk stefnandi greitt fullt kaup til 16. ágúst 1953. Þegar virt eru framangreind atriði svo og annað það, er máli skiptir, og meðal annars höfð hliðsjón af því, að vextir hér á landi eru almennt hærri en 4% p. a., þykja örorkubætur til stefnanda hæfilega ákveðnar kr. 115.000.00. Um 2. og 3. Stefndi hefur ekki mótmælt fjárhæðunum undir þessum liðum, og verða þær því teknar til greina að fullu. Um 4. Í málinu hafa verið lagðar fram 2 ljósmyndir af stefn- anda. Er hann á annarri ljósmyndinni með gleraugu. Sést á ljós- myndum þessum, að hægra auga stefnanda er minna og daufara en vinstra auga hans. Eru þetta auðsjáanleg lýti. Að þessu at- 784 huguðu og þegar virt eru meiðsli stefnanda og sjúkrasaga hans, teljast hæfilegar bætur honum til handa samkvæmt þessum lið kr. 10.000.00. Samkvæmt framansögðu ber að dæma stefnda til að greiða stefnanda kr. 115.000.00 plús kr. 300.00 plús kr. 365.00 plús kr. 10.000.00, samtals kr. 125.665.00 að frádregnum kr. 23.407.00 eða kr. 102.258.00 með vöxtum, eins og krafizt hefur verið, svo og málskostnað, er ákveðst kr. 8.900.00, og ber skipuðum talsmanni stefnanda, Sigurði Baldurssyni hdl., kr. 8.500.00 af málskostnað- inum í málflutningslaun. Einar Arnalds borgardómari kvað upp dóm þenna ásamt sam- dómendum Einari B. Kristjánssyni og Ragnari Þórarinssyni húsa- smíðameisturum. Dómsorð: Stefndi, fjármálaráðherra f. h. ríkissjóðs, greiði stefnanda, Friðriki K. Sigfússyni, kr. 102.258.00 með 6% ársvöxtum frá 15. júlí 1953 til greiðsludags og kr. 8.900.00 í málskostnað, og ber skipuðum talsmanni stefnanda, Sigurði Baldurssyni hdl., kr. 8.500.00 af málskostnaðinum í málflutningslaun. Dóminum ber að fullnægja innan 15 daga frá lögbirtingu hans að viðlagðri aðför að lögum. Miðvikudaginn 19. desember 1956. Nr. 115/1953. Marteinn M. Skaftfells (sjálfur) - Segn Orku h/f (Sigurgeir Sigurjónsson). Dómendur: hæstaréttardómararnir Gizur Bergsteinsson, Árni Tryggvason. Jónatan Hallvarðsson og Þórður Eyjólfsson og Ármann Snævarr prófessor. Krafa um endurgreiðslu. Dómur Hæstaréttar. Áfrýjandi hefur skotið máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 14. ágúst 1953. Hann krefst þess, að stefnda verði dæmt að greiða honum kr. 19.867.37 ásamt 6% ársvöxtum 185 frá 31. ágúst 1946 til greiðsludags og málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti eftir mati dómsins. Stefndi krefst staðfestingar hins áfrýjaða dóms og máls- kostnaðar fyrir Hæstarétti eftir mati dómsins. Með skírskotun til forsendna hins áfrýjaða dóms ber að staðfesta hann. Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður fyrir Hæsta- rétti falli niður. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Málskostnaður fyrir Hæstarétti fellur niður. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 3. júlí 1953. Mál þetta, sem dómtekið var 22. f. m., hefur Marteinn M. Skaftfells kennari, Hamrahlíð 5, hér í bæ, höfðað fyrir bæjar- Þinginu, að undangenginni árangurslausri sáttaumleitun, með stefnu, út gefinni 9. janúar 1951, gegn Orku h/f, hér í bænum, til greiðslu skuldar, að fjárhæð kr. 20.000.00, með 6% ársvöxtum frá 31. ágúst 1946 til greiðsludags og málskostnaðar að skað- lausu. Undir rekstri málsins hefur stefnandi lækkað kröfur sínar í kr. 19.867.37 auk vaxta og málskostnaðar, eins og greinir í stefnu. Stefnda hefur krafizt sýknu og málskostnaðar úr hendi stefn- anda. Hinn 11. janúar 1946 pantaði stefnandi máls þessa sænskt timburhús ósamsett hjá stefnda, er flutti inn slík hús. Kveður stefnandi sér hafa verið lofað húsinu fyrir sænskar kr. 13.000.00 f. o. b. í sænskri höfn. Þá hafi hann átt að greiða sérstaklega fyrir nokkrar breytingar, sem hann óskaði eftir að gerðar yrðu á húsinu frá því, sem sýnt var í myndalistum yfir sænsk hús, er hann hafði kynnt sér. Hafi stefnda gert ráð fyrir, að verð hússins yrði um kr. 48.000.00, komins hingað til lands. Er stefnandi gerði pöntun sína, greiddi hann fyrirfram kr. 5000.00 upp í kaupverð hússins. Hinn 31. ágúst 1946 var hús stefnanda afhent í Gautaborg og mun hafa komið hingað til lands 9. september. Tjáði stefnda stefnanda, að verð hússins yrði alls kr. 67.510.26, og ætti hann því ógoldnar kr. 62.510.26. Stefnandi kvartaði yfir því við stefnda, 50 7136 að verð þetta væri hærra en átt hefði að vera, og beiddi stefnda af því tilefni hinn sænska seljanda hússins, Niels Westerberg í Kalmar, um sundurliðaðan reikning yfir húsið, en áður hafði það aðeins fengið reikning, þar sem heildarverðið var tilgreint. Vegna verðhækkunarinnar leitaði stefnandi einnig til sænska sendiráðsins í Reykjavík eftir upplýsingum um verðhækkanir á timburhúsum frá verksmiðju þeirri í Svíþjóð, er framleitt hafði hús hans, A/B Standardhus í Hultsfred. A/B Standardhus svaraði fyrirspurn sendiráðsins í símskeyti á þann veg, að hækkun hefði orðið á útflutningsverði, vegna þess að útflutningsgjald hefði hækkað úr kr. 8.50 í kr. 2250 á rúmmetra, og einnig skipti betri innrétting máli um verð sumra húsa. Að öðru leyti vísaði A/B Standardhus til seljandans, Niels Westerberg. Hinn 15. október 1946 ritaði Niels Westerberg sænska sendiráðinu bréf af þessu íilefni. Var þar rakið fyrrgreint símskeyti frá A/B Standard- hus. Jafnframt var þar tekið fram, að samkvæmt upplýsingum frá A/B Standardhus væri reiknað með eftirtöldum hækkunum síðan 2. október 1944, en þann dag mun Niels Westerberg hafa gert íslenzkum kaupendum verðtilboð. Hækkun vegna hækkaðra vinnulauna minnst 5% og vegna verðhækkana efnis að minnsta kosti 13 %. Loks hefðu orðið þær hækkanir á útflutningsgjaldi, sem að framan greinir. Bauðst hinn sænski seljandi til að láta í té frekari upplýsingar, ef nauðsynlegt væri. Hinn 17. marz 1947 greiddi stefnandi eftirstöðvar af verði því, sem stefnda krafði hann fyrir húsið. Jafnframt afhenti steinda Byggingasamvinnufélagi kennara, sem annaðist greiðsluna fyrir hönd stefnanda, farmskírteinið fyrir húsið svo og efnislista. Stefnandi gerði engan fyrirvara um endurheimtu fjár þess, er hann galt fyrir húsið. Hins vegar kveður hann ástæðuna til þess, að hann greiddi það verð fyrir húsið, sem krafizt var, hafa verið þá, að honum hafi verið heitið nákvæmri sundurliðun á öllum verðútreikningum, og hafi hann gert ráð fyrir, að sér yrði endurgreitt það, sem hann kynni að hafa ofgoldið. Enga slíka sundurliðun hafi hann hins vegar fengið fyrr en í máli þessu. Stefnandi reisir kröfur sínar á því, að stefnda hafi lofað að selja honum hið sænska timburhús á föstu verði, sænskar kr. 13.000.00 f. o. b. í sænskri höfn, enda hafi það verð verið til- greint í verðlista, merktum 11D, sem hann hafi fengið til at- hugunar. Hafi honum einungis borið að greiða það verð fyrir húsið, að viðbættum flutningskostnaði hingað til lands og nauð- synlegum gjöldum hér á landi í sambandi við innflutning hússins, auk hæfilegs gjalds fyrir þær smávægilegu breytingar, sem Tö hafi verið gerðar á húsinu að hans ósk. Hefur stefnandi mótmælt, að sér hafi verið skylt að greiða hærra verð fyrir húsið vegna hækkunar á efni og vinnulaunum, flutningskostnað frá verk- smiðju til Gautabörgar eða útflutningsgjald. Þá hefur stefnandi mótmælt staðhæfingu stefnda um það, að hve miklu leyti breyt- ingar á húsinu hafi valdið verðhækkun á því, enda hafi ýmislegt af því, er stefnda telji til breytinga, ekki verið framkvæmt eða ekki átt að greiðast sérstaklega. Loks telur stefnandi, að stefnda hafi verið óheimilt að reikna sér nokkra álagningu, enda hafi ekki verið á það minnzt við samningsgerðina, að stefnda legði neitt á húsið. Telur stefnandi, að samkvæmt þessu hafi sér einungis borið að greiða stefnda kr. 47.642.89, og hafi hann því ofgreitt stefnda þær kr. 19.867.37, sem hann krefur stefnda um í máli þessu. Stefnda reisir kröfur sínar á því, að það hafi eigi lofað stefn- anda margnefndu húsi fyrir fast verð. Stefnanda hafi verið tjáð, að grunnverð hússins frá verksmiðju væri s. kr. 13.000.00, en fyrirvari hafi verið gerður um hækkun vegna verðbreytinga. Allan kostnað, sem félli á húsið eftir afhendingu frá verksmiðju, svo og verzlunarálagningu stefnda hafi stefnandi átt að greiða sérstaklega auk hækkana á verksmiðjuverði vegna breytinga, sem stefnandi hafi óskað eftir, að gerðar yrðu. Þá hafi hann og átt að greiða útflutningsgjald af húsinu. Hækkanir þær, sem orðið hafi á grunnverði því, sem stefnda hafi gefið upp, stafi einmitt af því, að hækkanir hafi orðið á efni og vinnulaunum í Svíþjóð frá því, sem verið hafi, er verðlisti 11D hafi verið gefinn út árið 1944, auk hækkana vegna breytinga á húsinu frá gerð þess samkvæmt myndalista og efnislýsingu þeirri, sem verð- listinn var miðaður við. Þá hefur stefnda haldið því fram, að enda þótt talið yrði, að stefnandi hefði átt rétt á að fá hús sitt fyrir lægra verð en af honum hafi verið krafizt, þá hafi hann firrt sig öllum endur- kröfurétti, þar eð hann hafi innt greiðslu sína fyrirvaralaust af hendi. Hafi hann þó þá verið búinn að fá hjá sænska sendiráðinu í Reykjavík þær skýringar, sem Niels Westerberg gaf á verð- hækkunum í bréfi sínu, dags. 15. október 1946. Þá hafi stefnda og að beiðni stefnanda óskað eftir skýringum hins sænska selj- anda á verðhækkuninni. Hafi hann af því tilefni ritað stefnda bréf þessu til skýringar hinn 13. marz 1947, er lagt er fram sem dskj. nr. 8 í máli þessu. Hafi stefnanda verið kynnt það bréf, áður en hann innti greiðslu sína af hendi. Einnig sé á það að 788 líta, að mjög langur tími hafi liðið, frá því að stefnandi innti greiðslu sína af hendi, unz hann hóf málssókn þessa. Það er ágreiningslaust, að eftir að hús stefnanda kom hingað til lands 31. ágúst 1946, hafi hann óskað skýringa stefnda á því, hverjar væru ástæður til þess, að verð þess væri hærra en hann taldi, að um hefði verið samið. Stefnandi hefur viðurkennt, að áður en hann greiddi, hafi stefnda tjáð sér, að hækkunin á hús- verðinu stafaði af útflutningsgjaldi og hækkun á efni og vinnu. Enn fremur hefur hann viðurkennt að hafa verið búinn að fá afrit af fyrrgreindu bréfi Niels Westerberg til sænska sendiráðsins. Er stefnandi innti greiðslu sína af hendi til stefnda hinn 17. marz 1947, gerði hann engan fyrirvara um rétt sinn til endurheimtu hennar að nokkru eða öllu leyti. Var þó til þess full ástæða, ef hann taldi skýringar þær, sem hann hafði fengið samkvæmt framansögðu, ónógar. Þá er og á það að líta, að mjög langur tími leið, frá því að stefnandi innti greiðslu sína af hendi, unz hann hófst handa um málssókn þessa, enda er sáttakæra í mál- inu eigi gefin út fyrr en 23. september 1949. Eftir að mál þetta var höfðað, tók stefnandi og við endurgreiðslu á aðflutnings- gjöldum af húsi sínu hjá Fjármálaráðuneytinu. Var endurgreiðsl- an við það miðuð, að innkaupsverð hússins hefði verið sænskar kr. 18.235.00. Þegar virt er það, sem að framan er rakið um atvik að greiðslu stefnanda, og að hann gerði þá engan fyrirvara af sinni hendi og jafnframt haft í huga, hversu seint mál þetta er höfðað, þá verður ekki á það fallizt með honum, að hann eigi rétt til endur- greiðslu úr hendi stefnda. Ber því að sýkna stefnda af öllum kröfum stefnanda, en eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður falli niður. Magnús Þ. Torfason, fulltrúi borgardómara, kvað upp dóm Þenna ásamt meðdómendunum Einari B. Kristjánssyni húsasmíða- meistara og Tómasi Vigfússyni húsasmíðameistara. Dómsorð: Stefnda, Orka h/f, á að vera sýknt af kröfum stefnanda, Marteins M. Skaftfells, í máli þessu. Málskostnaður falli niður. 789 Miðvikudaginn 19. desember 1958. Nr. 27/1956. Sveinbjörn Jónsson f. h. eigenda og vátryggjenda v/s Linde og farms (Sveinbjörn Jónsson) gegn Eigendum og áhöfn v/s Hvalfells og gagnsök (Benedikt Sigurjónsson). Dómendur: hæstaréttardómararnir Gizur Bergsteinsson, Árni Tryggvason. Jónatan Hallvarðsson og Þórður Eyjólfsson og Magnús Þ. Torta- son prófessor. Bjarglaun. Sératkvæði. Dómur Hæstaréttar. Aðaláfrýjendur hafa skotið máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 23. febrúar 1956. Krefjast þeir þess, að dæmd fjár- hæð samkvæmt héraðsdómi verði lækkuð eftir mati Hæsta- réttar, að hvor aðilja verði látinn bera sinn kostnað fyrir héraðsdómi, en að gagnáfrýjendum verði dæmt að greiða aðaláfrýjendum málskostnað fyrir Hæstarétti eftir mati dómsins. Gagnáfrýjendur hafa áfrýjað málinu af sinni hálfu með stefnu 6. marz 1956. Krefjast þeir björgunarlauna úr hendi aðaláfrýjenda, að fjárhæð kr. 3.000.000.00, eða til vara ann- arrar lægri fjárhæðar eftir mati dómsins, ásamt 6% ársvöxt- um frá 27. nóvember 1953 til greiðsludags og svo málskostn- aðar bæði í héraði og fyrir Hæstarétti eftir mati dómsins. Þá krefjast þeir og, að þeim verði ákveðinn sjóveðréttur í v/s Linde til tryggingar dæmdum fjárhæðum. Hinn 26. nóvember 1953, kl. 8,43 að morgni, var v/s Linde frá Tönsberg í Noregi lagt norðaustur af Örfirisey við Reykja- vík, utan hafnargarða. V/s Linde er olíuflutningaskip, 15680 smálestir d.w., og talið 153 m á lengd. Legufæri skipsins voru sem hér segir: Sett var út stjórnborðsakkeri með 8 lið- um af keðju, um 220 m (legufæri I). Bakborðsfesting að framan var við legufæri, sem fyrir voru á staðnum. Voru Það 2 akkeri með festum að dufli. Var stefni skipsins tengt við duflið með 4" vir, sem duflinu fylgdi, og 107 kaðli (legu- 790 færi Il). Að aftan var skipið tengt við tvenn legufæri, sem fyrir voru á staðnum. Frá legufærum þessum lágu strengir að duflum, en í duflin var skipið fest með vir og 107 kaðli í hvort um sig (legufæri HM og IV). Eftir að v/s Linde hafði verið lagt með framangreindum hætti, vissi stefni bess sem næst til norðvesturs. Legufæri 1 (stiórnborðsakkerið) voru beint norður af stefni skipsins, legufæri Il sem næst vestur af stefninu, legufæri Ill voru beint austur af skut skipsins og lesufæri TV beint suður af skutnum. Skipið lá um 480 m út af norðausturtanga Örfiris- eyjar. Á 100—-120 m breiðu svæði norðaustur af eynni er dýpi undir 5 m um stórstraumsfjöru, en talið er, þar sem smástreymt var um þetta leyti, að þar við megi bæta um 1 m um háfjöru. V/s Linde er talið hafa rist á þessum tíma um 6 m að aftan. Þegar leið á daginn 26. nóvember, tók að hvessa. Sam- kvæmt skýrslu Veðurstofu Íslands, sem lögð hefur verið fram í Hæstarétti, var veðurfari þannig háttað í Reykjavik kl. 19.00 nefndan dag, að vindátt var 0,2, þ. e. 20 stig austan við norður, meðalvindhraði 6 stig (22 hnútar), en mesti vind- ur 8 stig (34 hnútar). Lá v/s Linde þá allþvert fyrir vindi. Tók skipið um það leyti að reka í átt til lands og draga stjórnborðsakkerið (legufæri I), Er skipið hafði rekið í þá aðstöðu, að á reyndi bakborðsfestingu að framan (legufæri 11), brustu festar þessar. Var þá bakborðsakkeri skipsins látið falla ásamt 2 Höum af keðju (legufæri V). Símað var í land eftir hafnsögumanni, og kom Andrés Sveinbjörnsson hafn- sögumaður um borð í skipið kl. 19.35. Hafði skipið þá rekið svo, að duflið á bakborðsfestingu að aftan (legufæri IV) var komið undir bakborðshlið skipsins. Voru þá festar leyst- ar úr dufli þessu. Ákveðið var í samráði við hafnsögumann- inn að síma í land eftir aðstoð skipa. Kl. 20.25 náðist sam- band við v/s Hvalfell, sem statt var á ytri höfninni í Reykjavík, og það beðið um að fara til hjálpar. V/s Hvalfell er togari, 655 rúmlestir brúttó, með 1000 hestafla gufuvél. Þesar hjálparbeiðnin kom, brá v/s Hvalfell þegar við og fór á staðinn. Lagðist það til kuls við v/s Linde og lét bæði akkeri sin falla ásamt 5 liðum af hvorri keðju lítið eitt austar 791 en v/s Linde hafði látið stjórnborðsakkeri sitt falla. Voru síðan báðir togvirar v/s Hvalfells, 314" að gildleika, dregnir um borð í v/s Linde með aðstoð hafnsögubáts og þeir festir þar fremst á skipinu. Vél v/s Hvalfells var látin ganga áfram með hægri ferð. Var þessu lokið um kl. 22.30. Andrés Sveinbjörnsson hafnsögumaður hefur skýrt svo frá fyrir dómi, að það hafi verið sameiginleg skoðun sín og skipstjórans á v/s Linde, að rétt væri vegna stórviðris að láta skipið Hggja, eins og það var komið, meðan ekkert bilaði. Hann hefur og borið það, að hann haldi, að v/s Linde hafi eitthvað rekið fram að þeim tíma, sem v/s Hvalfell festi i því, en eftir það hafi skipið ekkert rekið. Skipstjórinn á v/s Linde hefur hins vegar talið, að skipið hafi ekkert rekið, eftir að bakborðsakkeri var látið falla. Samkvæmt skýrslu Veðurstofunnar hélzt vindátt alla nótt- ina 0.1, eða 10 stig austan við norður. Veðurhæð var og mikil um nóttina, meðalvindur oftast 8 vindstig (30—40 hnútar), en mesti vindur allt að 10 vindstigum. Hvassast var á tímabilinu kl. 02.00—03.20 um nóttina, oftast 10 vindstig í hviðunum (allt að 54 hnútum). V/s Hvalfell lá um nóttina á sama stað, tæpum 300 m norðan við v/s Linde. Var véi v/s Hvalfells stöðugt látin ganga áfram með hægri ferð. Eftir að v/s Linde hætti að reka, var fjarlægð frá stefni þess til lands um 260—-270 m, en grynningar, þar sem skipið hefði tekið niðri, voru ekki nema um skipslengd framundan. Kl. 08.30 næsta morgun, 27. nóvember, er veður hafði lægt! mjög, drógu skipin v/s Linde og v/s Hvalfell upp akkeri sín. Kom þá í ljós, að stjórnborðsakkeri v/s Linde hafði krækzt undir olíuleiðslu þá, sem lýst er í héraðsdómi, og dró það hana upp. með sér, en hún brotnaði og féll af akkerinu. Eftir þetta togaði v/s Hvalfell v/s Linde frá landi. Sleppti v/s Linde síðan togvirum v/s Hvalfells og sigldi til Skerja- fjarðar. Gagnáfrýjendur töldu hjálp þá, er v/s Hvalfell veitti v/s Linde, björgunaraðgerðir og höfðuðu mál þetta til heimtu björgunarlauna, eins og nánar er lýst í héraðsdómi. Tald: sjódómurinn, að hér hefði verið um björgunarstarf að ræð: og dæmdi björgunarlaun. 792 Í Hæstarétti hafa verið lögð fram ýmis ný gögn. Hinn 8. júlí 1955 ritaði málflytjandi aðaláfrýjenda hafnarstjóra Reykjavíkur og æskti svars hans við 4 tilgreindum spurn- ingum. Þessu svaraði hafnarstjóri með bréfi 11. s. m. Þá ritaði málflytjandi aðaláfrýjenda hinn 24. júlí 1956 Hjálmari R. Bárðarsyni skipaskoðunarstjóra og æskti svars hans við 5 tilteknum spurningum í sambandi við málið. Svaraði skipaskoðunarstjórinn bréfi þessu hinn 4. nóvember 1956. Þá hefur skipaskoðunarstjórinn með bréfi 13. nóvember 1956 svarað fyrirspurnum málflytjanda sagnáfrýjenda og enn með bréfi 18. s. m. svarað viðbótarspurningum málflytj- anda aðaláfrýjenda. Með bréfi 28. september 1956 æskti málflytjandi aðal- áfrýjenda umsagnar Friðriks Ólafssonar, skólastjóra Stýri- mannaskólans, um ýmis atriði varðandi mál þetta. Eftir að skólastjórinn hafði haft samband við málflytjendur beggja aðilja, samdi hann álitsgerð, dags. 8. október 1956. Með bréfi 27. s. m. hefur skólastjórinn síðan svarað ýmsum fyrirspurnum málflytjanda gagnáfrýjenda. Að fyrirlagi Hæstaréttar voru hinn 21. nóvember 1956 dómkvaddir 3 sérfróðir menn, þeir Benedikt Gröndal for- stjóri, Ásgeir Sigurðsson skipstjóri og Guðmundur Markús- son skipstjóri, til að segja álit sitt um ýmis atriði málsins og niðurstöður þeirra Friðriks Ólafssonar skólastjóra og Hjálmars Bárðarsonar skipaskoðunarstjóra. Sömdu þeir ýtarlega álitsgerð, dags. 30. nóvember 1956. Þegar athuga skal, hvort v/s Linde hafi í umrætt skipti verið statt í slíkri hættu, sem um ræðir í 229. gr. siglinga- laganna nr. 56/1914, verður að meta allar aðstæður, eins og þær litu út fyrir stjórnarmönnum skipsins um kvöldið og nóttina 2627. nóvember 1953. Þegar litið er til stærðar skipsins, nálægðar þess við landgrynningar, veðurhæðar og veðuráttar, þá verður að telja ótvírætt, að það hafi verið í yfirvofandi hættu, er það tók að reka að landi. Það var með öllu óvíst, hvort afturfesting skipsins kynni að halda, eftir að það var farið að draga stjórnborðsakkerið og framfesting í legufæri II hafði brostið. Eðlilegt mat á aðstæðum á þessum tíma gerði skipstjórnarmönnum v/s Linde skylt að leita 793 hjálpar, eins og þeir gerðu. Skiptir ekki máli um þetta, þó að matsmenn telji við eftirfarandi athugun og útreikninga „sennilegt“, að afturfestar v/s Linde hefðu haldið skipinu. Þrir hafnsögumenn, sem voru um borð í skipunum um kvöld- ið og nóttina, hafa allir fyrir dómi lýst því áliti sínu, að v/s Linde hafi verið í hættu statt, og sama er álit hinna sérfróðu samdómsmanna í sjódómi. Eftir að hættuástand það, sem að framan er lýst, var á komið, var v/s Hvalfell kvatt til hjálpar, og veitti það hana eftir því, sem skipstjórnarmenn v/s Linde töldu að mestu gagni koma. Fallast má á það álit hinna sérfróðu samdóms- manna í sjódómi, að v/s Hvalfell hafi um kvöldið og nóttina togað í v/s Linde að framan með þungu átaki, og að það hafi þannig bæði með akkerum sínum og vélarafli styrkt framfestingu v/s Linde og meðal annars valdið því, að skipið lægi betur í sjó en ella. Þykir sýnt, að v/s Linde hefði komizt í aukna hættu, ef framfestingar hefðu bilað eða farið úr skorðum. Telja verður, að v/s Hvalfell hafi með framan- greindum aðgerðum sínum stuðlað að því, að svo varð ekki, enda bendir fyrrgreind vitnaskýrsla Andrésar Sveinbjörns- sonar hafnsögumanns í sömu átt. Á það er og að lita, að hefði framfesting v/s Linde bilað eða raskazt meira en orðið var, þá gat það leitt til áhættusamra stjórntaka hjá skips- stjórnarmönnum v/s Linde, þar sem þeir hefðu mátt ugga mjög um afturfestinguna eina, eftir að aðrar festar hefðu bilað, og við þær aðstæður, þar sem ekkert mátti út af bera. Hinir dómkvöddu matsmenn hafa latið í ljós það álit, að átak v/s Hvalfells hafi ekki haft áhrif á átak v/s Linde á aftari legufæri sin. En þótt við þetta væri miðað, þá haggar það ekki framangreindri niðurstöðu um, að þær aðgerðir v/s Hvalfells, sem áður er lýst, hafi komið v/s Linde að sagni. Samkvæmt framansögðu þykir mega fallast á þá niður- stöðu sjódómsins, að hjálp sú, sem v/s Hvalfell veitti v/s Linde, hafi verið björgunarstarf í merkingu 229. gr. sigl- ingalaganna. Með tilliti til atriða þeirra, sem áhrif hafa á upphæð björgunarlaunanna og lýst er í héraðsdómi, þykir hæfilegt að ákveða þau kr. 900.000.00 ásamt vöxtum, eins 794 og krafizt er. Eftir þessum úrslitum ber aðaláfrýjendum að greiða gagnáfrýjendum málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti, sem ákveðst samtals kr. 55.000.00. Gagnáfrýj- endur eiga sjóveðrétt í v/s Linde til tryggingar dæmdum fjárhæðum. Dómsorð: Aðaláfrýjandi, Sveinbjörn Jónsson f. h. eigenda og vátrvyggjenda v/s Linde og farms, greiði gagnáfrýjend- um, eigendum og áhöfn v/s Hvalfells, kr. 900.000.00 með 6% ársvöxtum frá 27. nóvember 1953 til greiðslu- dags og málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti, samtals kr. 55.000.00. Eiga sasnáfrýjendur sjóveðrétt í v/s Linde til tryggingar fjárhæðum þessum. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Sératkvæði Gizurar Bergsteinssonar hæstaréttardómara og Magnúsar Þ. Torfasonar prófessors, Eftir uppsögu héraðsdóms hefur verið aflað ýmissa gagna í máli þessu. Friðrik Ólafsson, skólastjóri Stýrimannaskól- ans, og Hjálmar Bárðarson skipaskoðunarstjóri ríkisins hafa hvor í sinu lagi gefið álitsgerð í málinu. Þá hafa þeir Bene- dikt Gröndal verkfræðingur og skipstjórarnir Ásgeir Sig- urðsson og Guðmundur Markússon samkvæmt dómkvaðn- ingu 21. nóvember 1956 gefið álitsserð um málið. Hinn 26. nóvember 1953 var m/t Linde lagt við festar um 480 metra frá Örfirisey. Skipinu var lagt við stjórnborðs- akkeri með 220 metrum af keðju um það bil í norður frá skipinu. Þá var og skipið að framan bundið með 4" vír og 107 trossu í dufl, sem fest var með keðjum við tvö 7 smá- lesta akkeri í botni. Að aftan var skipið bundið í tvö dufl með vir og 107 trossu í hvort. Var annað duflið stjórn- borðsmegin og í austur frá skipinu, en hitt bakborðsmegin og í suður frá skipinu, Kl. 11.45 nefndan dag var hafið að dæla olíu úr skipinu í geyma í Örfirisey. En er á daginn 795 leið, fór að hvessa af norðlægri átt, og jókst vindurinn smám saman um daginn og næstu nótt upp í 8—10 vindstig. Um kl. 17.25 var dælingu hætt, með því að leka varð vart á olíuleiðslunni frá landi. Nokkru síðar tók skipið að reka, og við það jókst átakið svo á framfestingar skipsins bakborðs- megin, að þær slitnuðu báðar úr duflinu. Létu skipverjar falla bakborðsakkerið með um 55 metrum af keðju. Eftir að það akkeri hreif við, er ósannað, að framenda skipsins hafi rekið. Hér er og rétt að geta þess, að síðar kom í ljós, að stjórnborðsakkerið hafði festst í olíuleiðslunni frá landi, og má ætla, að það hafi átt þátt í að stöðva rek skipsins að framan. Þá er hér var komið, lá skipið við tvö akkeri að framan, og að aftan hvíldi þungi þess allur í festingunum stjórnborðsmegin, en afturfestingin bakborðsmegin var orð- in slök og því gagnslaus til að halda, enda var hún látin laus. KI. 20.25 var skipstjórinn á b/v Hvalfelli, sem statt var á vtri höfn Reykjavíkur, beðinn að koma m/t Linde til hjálpar, þar sem hætta var talin á því, að skip þetta ræki á land í Örfirisey. B/v Hvalfell lagðist nú við bæði akkeri sin í norður frá framstefni m/t Linde, og farið var með tog- vira b/v Hvalfells og þeir festir í framenda m/t Linde. Þá er gengið hafði verið frá festingu togstrengjanna í olíuskipið og slakinn dreginn af þeim, voru um 275 metrar (150 faðm- ar) á milli skipanna. Var vél b/v Hvalfells síðan látin ganga með hægri ferð alla nóttina, os hélzt m/t Linde til morguns í svipaðri stöðu og það var í, þá er b/v Hvalfell kom á vett- vang. Um morguninn 27. nóvember létti m/t Linde akkerum og sigldi með hjálp b/v Hvalfells burt af staðnum. Þá er litið er til stöðu m/t Linde, Þbeirrar er lýst var, verður að telja, að skipið hafi verið í hættu statt. Er þá at- hugamál, hvort b/v Hvalfell hafi bjargað m/t Linde úr hættu. Kunnáttumenn þeir, sem álit hafa látið uppi í máli þessu, eru á eitt sáttir um það, að m/t Linde gat eigi rekið í strand. meðan festingar þess í stjórnborðsduflið að aftan héldu og duflið var kyrrt á sínum stað. Enn eru kunnáttumennirnir á einu máli um það, að tog b/v Hvalfells í framenda m/t Linde hafi einungis dregið úr þunga þeim, sem hvildi á 796 akkerisfestunum að framan, en eigi létt á átaki m/t Linde á afturfestingar stjórnborðsmegin. Þá segja þeir, að átakið á afturfestingarnar hefði eigi aukizt, heldur minnkað, ef skipið hefði rekið meira undan vindi að framan en varð. Loks telja kunnáttumennirnir, að m/t Linde hefði komizt út hjálparlaust, eftir að veður lægði um morguninn 27. nóv- ember. Að þessu athuguðu og þar sem afturfestingar m/t Linde héldu, unz veður lægði, verður hjálp b/v Hvalfells til handa m/t Linde eigi talin björgun í merkingu 229. gr. siglingalaga nr. 56/1914, heldur einungis aðstoð. Kostnaður b/v Hvalfells þykir réttilega metinn í héraðs- dómi. Þá er ákveða skal laun fyrir aðstoð b/v Hvalfells til handa m/t Linde, ber að lita á það, að b/v Hvalfell var mestan hluta hættutímans reiðubúið að veita m/t Linde alla þá hjálp, sem það mátti, ef afturfestingar m/t Linde skyldu slitna, og að geysileg verðmæti voru í húfi. Að öllum at- vikum athuguðum þykja laun fyrir aðstoðina ásamt kostn- aði hæfilega ákveðin kr. 300.000.00. Ber að dæma aðaláfrýjanda til þess að greiða gagnáfrýj- anda eiganda b/v Hvalfells, h/f Mjölni, nefnda f járhæð ásamt vöxtum, eins og krafizt er, og svo málskostnað bæði í héraði og fyrir Hæstarétti, sem ákveðst kr. 35.000.00. Samkvæmt 4. tl. 236. gr. laga nr. 56/1914 á gagnáfrýjandi h/f Mjölnir sjóveðrétt í m/t Linde til tryggingar hinum dæmdu fjárhæðum. Dómsorð okkar er: Aðaláfrýjandi, Sveinbjörn Jónsson f. h. eigenda og vá- tryggjenda m/t Linde og farms, greiði gagnáfrýjanda h/f Mjölni kr. 300.000.00 ásamt 6% ársvöxtum frá 27. nóvember 1953 til greiðsludags og kr. 35.000.00 í málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti. Á gagnáfrýjandi h/f Mjölnir sjóveðrétt í m/t Linde til tryggingar fjárhæðum þessum. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. 791 Dómur sjó- og verzlunardóms Reykjavíkur 21. desember 1955. Mál þetta, sem dómtekið var í dag, hefur Ágúst Fjeldsted hdl., hér í bæ, f. h. h/f Mjölnis, eiganda b/v Hvalfells, RE 282, og áhafnar þess skips höfðað fyrir sjó- og verzlunardómi Reykja- víkur með stefnu, út gefinni 23. apríl 1954, gegn Sveinbirni Jónssyni hrl, hér í bænum, f. h. eigenda m/t Linde frá Tönsberg í Noregi svo og f. h. eigenda farms í skipinu til greiðslu björg- unarlauna, að fjárhæð kr. 3.000.000.00, auk 6% ársvaxta frá 27. nóvember 1953 til greiðsludags og málskostnaðar að skaðlausu. Þá hefur stefnandi krafizt þess, að viðurkenndur verði sjóveð- réttur hans í m/t Linde frá Tönsberg til tryggingar dómkröfun- um. Stefnandi hefur stefnt til réttargæzlu Vilhjálmi Jónssyni hrl., hér í bæ, f. h. Samvinnutrygginga, vátryggjanda farms þess, sem Olíufélagið h/f átti í m/t Linde, svo og Einari Ásmundssyni hrl. hér í bænum f. h. firmans C. T. Bowring í Englandi, vátryggj- anda farms, er h/f Shell á Íslandi og Olíuverzlun Íslands h/f áttu í nefndu skipi, en engar sjálfstæðar kröfur gert á hendur réttargæzlustefndu. Stefndu hafa krafizt þess, að hin umstefnda fjárhæð verði lækkuð eftir mati dómsins og málskostnaður verði látinn falla niður. Réttargæzlustefndi Einar Ásmundsson hefur stutt framan- greindar kröfur stefndu. Í greinargerð krafðist hann málskostn- aðar úr hendi stefnenda umbjóðendum sínum til handa, en við munnlegan flutning málsins féll hann frá þeirri kröfu. Málavextir eru þessir: Að morgni fimmtudagsins 26. nóvember 1953 var m/t Linde, sem er olíuflutningaskip, siglt frá olíustöðinni á Laugarnesi að olíustöðinni á Örfirisey. Þangað kom skipið kl. 8.43 og var lagt við stjórnborðsakkeri með 8 liðum úti. Skýrir skipstjóri skipsins svo frá, að hann hafi spurzt fyrir um það hjá hafn- sögumanninum, sem með skipinu var, hvers vegna ekki væru notuð tvö akkeri, og hafi hafnsögumaður svarað því til, að það væri ekki leyfilegt þarna. Í þess stað hafi verið sett út dufi (bauja), og var skipið að framan bundið í það með 4" vír, sem duflinu fylgdi, og 107 trossu frá skipinu. Að aftan var skipið bundið í tvö dufl, annað til stjórnborða, en hitt á bakborða með vír og 107 trossu í hvort duflið fyrir sig. Kl. 10.20 var lokið við að leggja skipinu og binda það. Vitnið Einar Jónasson, er var hafnsögumaður á m/t Linde á siglingu skipsins frá Laugarnesi að Örfirisey og lagði því, er 798 þangað var komið, skýrir svo frá, að hafnsögumannsskrifstofan hafi fengið teikningu frá eiganda olíustöðvarinnar í Örfirisey, er sýni, hvar og hvernig eigi að leggja skipum þarna. Í hvert skipti, sem leggja eigi skipum, sé farið með dufl frá olíustöðinni og það sett niður, þar sem láta eigi akkeri falla. Svo hafi einnig verið gert, þegar m/t Linde var lagt. Segist vitnið í umrætt skipti hafa farið eftir fyrirmælum og teikningu frá olíustöðinni um lagningu skipsins. Teikningin hafi sýnt aðeins eitt akkeri, og kveðst vitnið hafa tjáð skipstjóra m/t Linde, að skipinu yrði lagt fyrir stjórnborðsakkeri. Skipstjóranum hafi þótt ein- kennilegt, að skipinu var ekki lagt fyrir tveimur akkerum, en hann hafi ekki óskað eftir því, að svo yrði gert. Gerir vitnið ráð fyrir, að það hefði lagt skipinu fyrir báðum akkerum, ef skipstjórinn hefði sérstaklega óskað þess. Vitnið telur, að m/t Linde hafi verið lagt tryggilega, en það álítur staðinn, þar sem skipið lá, ekki öruggt skipalægi. Eftir að skipinu hafði verið lagt, fór vitnið í land, en kom aftur út í skipið um kl. 11.00 um kvöld- ið og dvaldist þar aðfaranótt föstudagsins 27. nóvember. Kl. 11.45 var hafin dæling á dieselolíu úr skipinu í olíustöðina í Örfirisey. Þegar kl. var 17.25, varð vart við leka á samskeytum olíu- leiðslunnar frá landi og leiðslu skipsins, og samtímis tók dælu- maður eftir því, að gagnþrýstingurinn hækkaði. Dælingu var hætt þá þegar og gert við lekann, en þegar dæling hófst að nýju, varð ekki vart við neinn gagnþrýsting, og var þá dælingu strax hætt og símað til olíustöðvarinnar, að olíuleiðslan hlyti að vera biluð, og kom síðar í ljós, að svo var. Þegar á daginn leið, hvessti á NV, að því er skipstjóri á m/t Linde telur, og gizkar hann á, að vindhraðinn hafi um daginn orðið 8—9 vindstig. Segir í leiðarbók skipsins, að vírinn og tross- an frá framenda skipsins hafi slitnað og skipið byrjað að draga stjórnborðsakkerið. Var þá bakborðsakkeri látið falla, og tók það út tvo liði af keðju. Það verður ekki séð á gögnum málsins ná- kvæmlega, hvenær dagsins þetta var, en skipstjóri m/t Linde kveðst, eftir að það gerðist, hafa símað í land eftir hafnsögumanni, og hafi hann komið út í skipið kl. 19.35. Telur skipstjórinn, að eftir klukkan 19.45 til kl. 20.00 hafi skipið ekkert rekið. Það hafi eftir þenna tíma legið þvert fyrir vindi með stefnið vísandi rétt utan við Örfirisey í ca 470 metra fjarlægð frá landi. Á hlé- borða við skipið var djúpt vatn og gott svigrúm. Vitnið Andrés Sveinbjörnsson hafnsögumaður hefur skýrt svo frá, að um kl. 19.00 hafi verið hringt til þess frá olíustöðinni í Örfirisey og því tilkynnt, að m/t Linde væri farið að reka. Bað 799 vitnið þann, sem hringdi, að hafa tal af skipstjóranum og spyrj- ast fyrir um, hvort hann óskaði eftir aðstoð, og reyndist það svo. Vitnið gerði síðan dráttarbátnum Magna aðvart, en fór strax sjálft út í skipið á hafnsögubátnum. Er þangað var komið, fór vitnið ásamt skipstjóranum á báða enda skipsins, og athuguðu þeir, hvernig það lá í vírum og keðjum. Sást þá, að bakborðs- duflið, sem bundið hafði verið í, var komið undir bakborðshlið skipsins, og voru því festingar losaðar úr því. Lá þá skipið fyrir stjórnborðsakkeri með 8 liðum af keðju úti, bakborðsakkeri með 2 liðum af keðju og vír og trossu, sem fest hafði verið í dufl aftur af skipinu stjórnborðsmegin. Telur vitnið, að skipið hafi þá verið búið að reka um tvær skipslengdir að framan frá staðnum, þar sem því hafði verið lagt, og heldur, að skipið hafi eitthvað rekið fyrst eftir að vitnið kom út í það og einnig um það leyti, sem b/v Hvalfell festi í því, svo sem síðar verður frá sagt. Vitni þetta kveður, að skipstjóri m/t Linde hafi sagt því, að trossan frá framenda skipsins hafi slitnað, en þeir hafi slakað á vírnum, sem lá samhliða henni í duflið, sem tæki þessi voru fest í Það hafi þá beðið um að taka í vírinn og strengja á honum til þess að létta á akkeriskeðjunum, en að vörmu spori hafi stýrimaður tilkynnt því, að vírinn væri slitinn. Skipstjóri og stýrimaður m/t Linde hafa báðir borið það fyrir dómi, að tross- an hafi komið heil upp í skipið, og álykta þeir, að augað á dufl- inu, sem trossan var fest í, hafi brotnað. Dómkvaddir menn at- huguðu hinn 3. marz 1954 öll dufl, sem olíuskip eru bundin í við Örfiriseyjarstöðina. Virtust þeim allar festingar á duflunum ó- skemmdar, og þeir sáu ekki merki til þess, að við þær hefði verið gert. Þykir því sennilegast, að umrædd trossa hafi slitnað eða festing hennar í duflið bilað. Þegar vitnið hafði athugað aðstöðu skipsins, spurði það skip- stjórann, hvort hann vildi ekki fá alla þá hjálp, sem unnt væri, t. d. togara til að „liggja framan í skipinu“. Svaraði skipstjórinn því til, að hann óskaði helzt eftir því að fá tvo togara til hjálpar. Síðan var símað í land og beðið um aðstoð. Kl. 20.25 náði forstjóri Olíufélagsins h/f talsambandi við skip- stjóra b/v Hvalfells, er var statt á ytri höfninni hér í þann veg- inn að sigla inn í innri höfnina. Skýrir skipstjóri b/v Hvalfells svo frá, að forstjórinn hafi beðið hann, að ósk umboðsmanns olíu- skipsins að fara því til hjálpar, þar sem óttazt væri, að skipið ræki á land í Örfirisey. Þess hafi verið óskað, að b/v Hvalfell festi víra í m/t Linde og næði skipinu með framstefni upp í vind, svo að það gæti dregið upp akkeri sín og komizt frá land- 800 inu. Skipstjóri Hvalfells segist hafa brugðið strax við og lagzt vindmegin við m/t Linde, en þar sem vindur hafi verið hvass á norðaustan eftir áttavita, veðurhæð um 8—9 vindstig og nátt- myrkur, hafi verið erfitt að athafna sig, enda þurft að varast að lenda ekki á duflum, sem þarna eru, eða legufærum þeirra. Í þriðju tilraun hafi þó tekizt að leggja Hvalfelli, þar sem heppi- legt þótti, en það var þvert af m/t Linde að framan á stjórn- borða, og var Hvalfelli lagt þar fyrir báðum akkerum og fimm liðum af hvorri keðju. Síðan var hafnsögubátur sendur frá m/t Linde með trossu að Hvalfelli, og voru tveir togvírar skipsins festir í hana og dregnir að m/t Linde. Þar tóku skipverjar m/t Linde á móti þeim. Samkvæmt framburði háseta þess, sem sá um festingu víranna, var henni hagað þannig, að fyrst voru sett 4 brögð á hvorn vír utan um festingar „polla“ fremst á skipinu, síðan voru vírarnir teknir yfir á annan „polla“ og sett bragð á þá og loks lásað yfir. Áðurnefnt vitni, Andrés Sveinbjörnsson, kveður e/s Magna hafa komið á vettvang, skömmu eftir að það var komið út í m/t Linde. Hafi Magni lagzt hléborðsmegin við skipið nálægt stjórn- palli og fest í það venjulegum bindingum. Telur vitnið, að Magni hafi legið þannig við skipið, að um 45? horn hafi myndazt milli skipanna. Það kveðst ekki vita betur en vél Magna hafi verið í gangi, meðan það var í skipinu, þetta hafi það þó ekki athugað sérstaklega, en skipstjóri m/t Linde hafi óskað þess sér- staklega, að Magni gengi með fullri ferð áfram á bakborðshlið m/t Linde til að létta á stjórnborðsfestum að aftan. Vitnið notaði talstöð Magna til að koma skilaboðum frá sér. Það segist hafa sent skilaboð til b/v Hvalfells með hafnsögubátnum, sem fór að sækja togvírana, þess efnis að strengja á vírunum, þegar búið væri að festa þá, en hafa þá ekki mjög stífa, og muni það hafa ítrekað þetta um talstöðina síðar. Ástæðuna til þess, að vitnið vildi ekki, að vírarnir væru hafðir mjög stífir, kveður það þá, að hætta hafi þá verið á, að þeir slitnuðu eða rykktu upp akkerunum, sem Hvalfell lá við. Vitni þetta telur, að vindátt hafi verið N-NA og vindhraði 9—-10 vindstig. Það kveðst ekki hafa talið vogandi að sleppa skipinu lausu að aftan og láta það vísa upp í vind vegna nálægðar við eyjuna, en brim hafi verið mikið og sjór gengið stöðugt yfir skipið. Vitnið Kristján Kristjánsson, talstöðvarvörður á e/s Magna, hefur borið það, að eftir að búið var að festa togvírana milli Hvalfells og m/t Linde hafi Andrés hafnsögumaður beðið það fyrir þá orðsendingu frá skipstjóranum á m/t Linde til skip- 801 stjórans á Hvalfelli „að hífa tott á vírunum og að Hvalfell lægi klárt“. Eftir að búið var að festa togvírunum milli skipanna, kveður skipstjóri Hvalfells, að togað hafi verið í þá og þeir strengdir. Síðan hafi vélin verið látin ganga með hægri ferð áfram og beðið eftir fyrirmælum frá skipstjóra olíuskipsins um að draga það út. Sama veðurhæð hafi haldizt og talsverð kvika hafi verið þarna. Vitnið Andrés kveður, að það hafi verið sameiginleg skoðun þess og skipstjórans á m/t Linde, að vegna stórviðris væri rétt að láta skipið liggja kyrrt, eftir að togvírar Hvalfells höfðu verið festir í það, meðan ekkert bilaði. Vitni þetta meiddist á fæti, meðan það dvaldist í m/t Linde, og varð því að fara í land, að því er það telur um kl. 24.00, og kom þá Einar Jónasson hafn- sögumaður í skipið í þess stað. Skipstjóri Hvalfells segir, að eftir miðnætti hafi komið boð frá skipstjóra m/t Linde fyrir milligöngu nefnds Einars þess efnis, að Hvalfell skyldi liggja, eins og það hafði lagzt, til morguns, ef ekkert kæmi fyrir, t. d. festingar slitnuðu úr duflinu, en ef svo færi, átti Hvalfell að vera viðbúið að draga olíuskipið frá, strax og skipstjóri þess gæfi merki. Lá Hvalfell þannig alla að- faranótt hins 27. nóvember með vél skipsins, sem er 1000 hest- öfl, í gangi á hægri ferð áfram. Vindur var hvass alla þessa nótt, en skipstjóri Hvalfells telur, að hvassast hafi verið milli kl. 3.00 og 5.00, en þá hafi farið að lægja. Segir hann, að eftir beiðni frá olíuskipinu um talstöð e/s Magna og eftir hljóðmerkjum frá því, sem ákveðin hafi verið fyrirfram, hafi Hvalfell dregið upp akkeri sín kl. 8.30, togað stefni olíuskipsins „út á leið“ og síðan sleppt því. Hafi þá olíuskipið verið búið að draga upp akkeri sín og orðið sjálfbjarga. Þegar Hvalfell hafði sleppt olíuskipinu, tók það að draga inn togvíra sína, en þeir fóru þá í flækju, og varð að höggva frá 25 faðma af öðrum vírnum og 100 faðma af hinum, þar sem hætta var á, að þeir færu í skrúfu skipsins, en fjarlægðin milli skipanna hafi verið 150 faðmar. Hvalfell lagðist að bryggju í Reykjavík kl. 10.20. Um morguninn þegar m/t Linde dró upp akkeri sín, kom í ljós, þegar stjórnborðsakkerið kom upp úr sjóskorpunni, að olíuleiðslan frá landi hékk á báðum krókum þess. Að fyrir- lagi skipstjórans var akkerið látið falla aftur hindrunarlaust í því skyni að losa leiðsluna af akkerinu, en þegar það var dregið upp á ný, var leiðslan enn föst á annarri klónni og brotnaði, í ol 802 sömu svifum og akkerið kom upp úr sjó. Kl. 8.55 hafði m/t Linde dregið upp bæði akkerin. Sleppti það þá báðum togvírum Hvalfells, sem hafði dregið stefni þess út um, og hélt til Skerja- fjarðar, sem var síðasti affermingarstaður þess hér við land, og var lagzt þar kl. 11.25. . Skipstjóri dráttarbátsins Magna skýrir svo frá, að þegar Magni var kominn út að olíuskipinu, hafi hann lagt honum við það aftarlega með stefni bátsins aftur með skipinu og þannig, að hann hafi myndað 35%— 40? horn við olíuskipið með bóginn alltaf fast við það. Síðan hafi hann alla nóttina „keyrt í spring á fullri ferð á vélsímanum“, en kveðst ekki geta sagt um gufuþrýsting á vélinni. Með þessum aðgerðum hafi verið ætlunin að létta á afturfestingum olíuskipsins. Þessi framburður skipstjóra Magna er studdur af framburði vitnisins Andrésar Sveinbjörnssonar. Vél Magna hefur 325 hestöfl. . Stefnendur reisa kröfur sínar á því, að hér hafi verið um björgun að ræða. B/v Hvalfell hafi með því að halda í olíu- skipið frá því um kvöldið 26. nóvember og alla aðfaranótt hins 21. nóvember varnað því, að það slitnaði upp og ræki á land. Telja þeir hina umstefndu fjárhæð hæfileg björgunarlaun til sín. Stefndu reisa kröfur sínar í fyrsta lagi á því, að hér hafi verið um að ræða aðstoð, en ekki björgun, og vísa því til stuðnings til framburða skipstjóra, Í. stýrimanns og háseta á m/t Linde við sjóferðapróf út af atburðinum. Allir þessir menn bera það, að b/v Hvalfell hafi ekkert togað í m/t Linde fyrr en um morg- uninn 27. nóvember, er Hvalfell dró stefni Linde í stefnu á siglingaleið út. Segja þeir, að vírarnir milli skipanna hafi ekki verið strengdir, heldur slakir alla nóttina, og skírskota skip-. stjóri og 1. stýrimaður í þessu sambandi til þess, að festingu víra b/v Hvalfells á bakka olíuskipsins hafi verið þannig háttað, að það hafi hlotið að sjást, ef strengt hefði verið á þeim. Þá telur skipstjóri m/t Linde, að skip hans hefði getað bjargað sér sjálft án aðstoðar b/v Hvalfells. Er það álit hans, að festingin að aftan hefði haldið skipinu, en jafnvel þó að hún hefði bilað, hefði hann getað náð skipinu út með því að setja á fulla ferð aftur á bak og draga upp akkerin um leið, en vél skipsins var höfð tilbúin til átaka allan þann tíma, er hér skiptir máli, og skipshöfnin reiðubúin til starfa. Telja stefndu, að hjálp b/v Hvalfells hafi eingöngu verið í því fólgin að liggja viðbúinn til stjórnborða við m/t Linde til frekara 803 öryggis, ef festingar olíuskipsins kynnu að bila á ný, en til þess hafi ekki komið. Í öðru lagi reisa stefndu kröfur sínar á því, að þó svo yrði talið, að um björgun hafi verið að ræða, þá hafi hún verið mjög auðveld og tekið stuttan tíma og sé hin umstefnda björgunar- launakrafa því allt of há. Þá hafa stefndu hreyft því, að þótt m/t Linde yrði talið hafa verið í bjargleysisástandi umrædda nótt, þá hafi það verið sök eigenda olíustöðvarinnar við Örfirisey, Olíufélagsins h/f, sem hafi gefið hafnaryfirvöldum fyrirmæli um legustað skipsins og lagt því til ótrygg legufæri. Einnig megi saka hafnsögumann- inn, sem lagði skipinu, um það, ef skipið varð ósjálfbjarga, en telja verður þessi atriði óviðkomandi stefnendum. Svo sem áður er sagt, kveðst vitnið Andrés Sveinbjörnsson hafa sent skipstjóranum á b/v Hvalfelli skilaboð um að strengja á vírunum, þegar búið væri að festa þá, en hafa þá ekki of stífa. Þá segir vitnið, að skipstjóri m/t Linde hafi talið skip sitt í mikilli hættu, þegar b/v Hvalfell var beðinn um aðstoð. Sjálft kveðst vitnið hafa talið skipið í hættu. Skipið hafi verið í sjálf- heldu þarna og ekki komizt út af eigin rammleik. Þess er og áður getið, að talstöðvarvörðurinn á e/s Magna kveðst hafa flutt þá orðsendingu til skipstjórans á Hvalfelli „að hífa tott á vírun- um .... * Í leiðarbók b/v Hvalfells segir, að híft hafi verið í báða vírana og þeir strengdir. Staðfestir skipstjóri Hvalfells Þetta við sjóferðaprófið og tekur þar jafnframt fram, að alla nóttina hafi vírarnir verið strengdir þannig, að nokkurt átak hafi allan tímann verið frá Hvalfelli í olíuskipið. Þá kveður skipstjórinn það, að vél skipsins var látin ganga á hægri ferð áfram alla nóttina, hafa verið gert til öryggis því, að skipið drægi ekki akkeri sín heim. Stýrimaður á b/v Hvalfelli hefur borið það sem vitni, að vírarnir milli skipanna hafi verið strengdir alla umrædda nótt, og telur, að allan þann tíma hafi Hvalfell tekið töluvert í olíu- skipið. Vitnið álítur hættu hafa verið á því, að olíuskipið ræki upp um nóttina, ef hjálpar b/v Hvalfells hefði ekki notið við. Vitnið Einar Jónasson hafnsögumaður, er dvaldist í m/t Linde aðfaranótt föstudagsins frá því um miðnætti, kveðst tvisvar um nóttina hafa farið fram á olíuskipið og þá séð, að vírarnir milli þess og Hvalfells voru nokkuð strengdir, en þó ekki upp úr sjó. Vitni þetta, sem lagði olíuskipinu, gizkar á, að olíuskipið hafi rekið „um tvær lengdir sínar að minnsta kosti frá þeim 804 stað, sem því var upphaflega lagt á“. Vitnið álítur, að um nóttina, þegar hvassast var, hafi skipið verið í hættu statt. Vitnið Guðbjartur Ólafsson hafnsögumaður, sem um kl. 20.00 fimmtudaginn 26. nóvember var statt í b/v Hvalfelli á ytri höfn- inni í Reykjavík og ætlaði að fara að sigla skipinu inn í innri höfnina, hefur skýrt svo frá, að um það leyti hafi komið beiðni til skipstjórans á Hvalfelli um að fara m/t Linde til aðstoðar, þar sem skipið væri í mjög mikilli hættu með slitnar festar og flatt fyrir vindi og sjó. Hafi skipstjóri Hvalfells samþykkt að veita alla þá hjálp, sem hann gæti, og síðan haldið skipinu til aðstoðar. Vitnið segir, að þegar báðir togvírar Hvalfells höfðu verið festir í Linde, hafi þeir verið dregnir inn, unz þeir voru „stífir“, og þeim hafi verið haldið strengdum alla aðfaranótt föstudagsins. Það kveður, að vindur hafi verið hvass á norðan, misvísandi. Telur vitni þetta, að olíuskipið hafi verið í hættu barna um nóttina og að skipið hefði haft litla möguleika til að bjarga sér sjálft, ef það hefði slitnað upp. Í þessu sambandi hefur vitnið tekið fram, að stórt dufl (bauja) hafi verið við bakborðshlið olíuskipsins og olíuleiðsla úr landi föst á akkeri þess, en að áliti vitnisins hefði þetta hvort tveggja torveldað at- hafnamöguleika skipsins. Það er álit hinna siglingafróðu samdómenda, að eins og fest- ingu víranna í m/t Linde var háttað, þá hafi þeir getað verið strengdir, enda þótt ekki hertist að öllum brögðum á báðum festingarpollunum. Neðstu brögðin á fyrri pollanum hafi getað brugðizt yfir í átakspunkti og þetta hindrað, að efstu sýnilegu brögðin hertust að pollanum, enda séu slíkir vírar, sem þarna var um að ræða, mjög óþjálir. Með þetta í huga þykir með framburðum framannefndra þriggja hafnsögumanna svo og skip- stjóra og stýrimanns b/v Hvalfells sannað, að vírarnir milli Hvalfells og Linde hafi verið svo strengdir, að þeir hafi togað í m/t Linde að framan með þungu átaki kvöldið 26. nóvember og alla aðfaranótt 27. s. m., enda þótt miðja víranna lyftist ekki upp úr sjó, en þess var ekki að vænta, þar sem 150 faðmar voru milli skipanna. Þá verður að telja, eftir því sem fram hefur komið í málinu, að e/s Magni hafi með aðgerðum sínum létt eitthvað á afturfestingum olíuskipsins. Í málinu kemur fram, að eftir að festingin frá framstefni m/t Linde í duflið að framan hafði bilað, þá rak skipið að framan ca tvær lengdir sínar og dró með sér stjórnborðsakkerið, sem hafði úti átta liði af keðju, þar til bakborðsakkerið var látið falla og hafði tekið út tvo liði af keðju og annað eða bæði akkerin höfðu 805 fengið einhverja festu. Hins vegar er ósannað gegn mótmælum stefndu, að skipið hafi rekið eftir það. Þetta gerðist, áður en b/v Hvalfell kom á vettvang, en lokið var við að ganga frá vírum milli skipanna kl. 22.30 á fimmtudagskvöldið. Af því, sem hér að framan segir, kemur fram, að mönnum ber ekki saman um vindátt. Það skiptir þó ekki máli, þar eð aðiljar eru sammála um, að vindur hafi staðið nokkurn veginn þvert á stjórnborðshlið m/t Linde, eftir að skipið hætti að reka. Um vindhraða er áður talað. Hélzt vindur hvass fram til kl. 5—6 aðfaranótt föstudagsins, en fór þá að lægja. Þegar b/v Hval- fell kom á vettvang, lá m/t Linde að framan fyrir stjórnborðs- akkeri með 8 liðum af keðju úti og bakborðsakkeri með 2 liðum af keðju, en að aftan aðeins fyrir festingum í dufl á stjórnborða, sams konar þeim og bilað höfðu að framan. Festingar að aftan í dufl til bakborða höfðu þá verið losaðar, þar sem duflið var komið undir hlið skipsins. Í umrætt skipti var skipið aðeins með um það bil hálffermi og því nokkuð hátt í sjó og tók mikið á sig. Þegar framangreind atriði eru virt svo og það, sem gerzt hafði síðari hluta fimmtudagsins 26. nóvember, verður að telja, að hætta hafi verið á því, að m/t Linde kynni að slíta festar sínar eða halda áfram að reka aðfaranótt föstudagsins 27. nóvem- ber og bera að landi, þar sem skipið lá mjög nærri því. Þá verður og að telja allsendis óvíst, ef svo hefði farið, sem hér var sagt, að skipið hefði af eigin rammleik getað forðað sér frá strandi, þar sem vindur var hvass og svigrúm þess til athafna takmarkað og óhægt, eins og á stóð. Vísast um framangreind atriði sérstak- lega til framburðar hafnsögumanna Andrésar Sveinbjörnssonar, Guðbjarts Ólafssonar og Einars Jónassonar. Að þessu athuguðu þykir hjálp sú, sem b/v Hvalfell veitti m/t Linde í umrætt skipti og lýst hefur verið hér að framan, vera björgun í merkingu siglingalaganna. Umrædd björgun var auðveld, hún tók skamman tíma, og ekki verður talið, að b/v Hvalfell eða skipshöfn þess skips hafi verið lagt í teljandi hættu við björgunina. Stefnendur hafa lagt fram sundurliðaðan reikning yfir beinan kostnað, sem þeir telja eiganda b/v Hvalfells hafa haft í sam- bandi við björgunina, svo og tjón, er hann hafi beðið vegna hennar. Nemur reikningsfjárhæðin samtals kr. 46.255.40, og er þar með talið áætlað aflatjón, kr. 20.000.00. Stefndu hafa ekki andmælt einstökum liðum reiknings þessa, nema aflatjóninu, sem þeir hafa mótmælt sem of háu, og þykir verða að fallast á þau andmæli. Telst aflatjónið hæfilega áætlað 806 kr. 9000.00, og nemur þá útlagður kostnaður og tjón vegna björgunarinnar kr. 35.255.40. Að því er varðar verðmæti hinna björguðu hagsmuna, halda stefnendur því fram, að verðmæti m/t Linde, sem er tankskip, byggt í Greenock árið 1951 og 15680 tonn (d.w.), sé £800 þús- und og styðjast í því efni við álit tveggja norskra skipamiðlara. Stefndu hafa andmælt verði þessu sem allt of háu. Aðiljar eru sammála um, að skipið hafi verið vátryggt fyrir £637 þúsund á þeim tíma, er hér skiptir máli. Mat á verðmæti skipsins hefur ekki farið fram. Þykir því rétt að miða verð- mæti skipsins við vátryggingarverð þess, og nemur þá verð skipsins í Íslenzkum krónum 29.110.900.00, miðað við gengi kr. 45.70 á sterlingspundi. Af gögnum málsins þykir mega ráða örugglega, að heildar- verðmæti farms þess, sem upp úr skipinu kom, eftir að umrædd- ur atburður gerðist, hafi numið kr. 5.057.546.14. Nema hinir björguðu hagsmunir þannig samtals kr. 34.168.446.14. Þegar framangreind atriði eru virt, hætta sú, sem hinir björguðu hagsmunir voru í, þegar hjálpin var veitt, svo og önnur atriði, er máli skipta, þykja björgunarlaun til stefnenda hæfilega ákveðin kr. 1.200.000.00, og eru þar í innifalin framangreindur kostnaður og tjón eigenda b/v Hvalfells. Ber að dæma stefndu til að greiða stefnendum nefnda fjárhæð með vöxtum, eins og krafizt hefur verið, svo og málskostnað, sem ákveðst kr. 30.000.00. Þá ber að viðurkenna sjóveðrétt stefnenda í m/t Linde frá Töns- berg til tryggingar dæmdum fjárhæðum. Bjarni Bjarnason, fulltrúi borgardómara, kvað upp dóm þenna ásamt meðdómsmönnunum Jónasi Jónassyni og Hannesi Pálssyni skipstjórum. Dómsorð: Stefndi, Sveinbjörn Jónsson hrl. f. h. eigenda m/t Linde frá Tönsberg og f. h. farmeisenda, greiði stefnanda, Ágústi Fjeldsted hdl. f. h. eiganda b/v Hvalfells, RE 282, og f. h. áhafnar skipsins, kr. 1.200.000.00 með 6% ársvöxtum frá 27. nóvember 1953 til greiðsludags og kr. 30.000.00 í málskostnað. Eiga stefnendur sjóveðrétt í m/t Linde frá Tönsberg til tryggingar fjárhæðum þessum. Dóminum ber að fullnægja innan 15 daga frá lögbirtingu hans að viðlagðri aðför að lögum. 807 Miðvikudaginn 19. desember 1956. Nr. 165/1956. Olíusamlag útvegsmanna, Neskaupstað, gegn Bjólfi h/t. Dómendur: . hæstaréttardómararnir Gizur Bergsteinsson, Árni Tryggvason, Jónatan Hallvarðsson og Þórður Eyjólísson og Mergnús Þ. Torfa- son prófessor. Kærumál. Ómerking og heimvisun. Dómur Hæstaréttar. Á dómþingi sjó- og verzlunardóms Seyðisfjarðar, er háð var hinn 30. f. m. af Erlendi Björnssyni bæjarfógeta ásamt samdómsmönnunum Sveinlaugi Helgasyni og Friðbirni Hólm, fór fyrirsvarsmaður varnaraðilja þess á leit, að í máli sóknaraðilja gegn honum yrði ákveðinn skriflegur málflutningur. Þessu andmælti fyrirsvarsmaður sóknaraðilja. Að svo vöxnu máli bar héraðsdómi að kveða á um ágrein- ingsefni þetta með úrskurði, þar sem greindir væru máls- aðiljar, mál það, sem um var að tefla, helztu málsástæður og svo niðurstöður dómsins, sbr. 2. mgr. 190. gr. laga nr. 85/1936. Þetta gerði dómurinn ekki, en færði einungis til bókar, að ákveðinn væri skriflegur málflutningur. Þessari ákvörðun dómsins hefur sóknaraðili skotið til Hæstaréttar með kæru 3. þ. m., er barst Hæstarétti hinn 10. s. m. Krefst hann þess, að munnlegur málflutningur verði ákveðinn í sjó- og verzlunardómsmálinu og að varnaraðilja verði dæmt að greiða honum kærumálskostnað. Varnaraðili krefst stað- festingar hinnar kærðu dómsathafnar og kærumálskostnaðar úr hendi sóknaraðilja. Samkvæmt því, sem áður greinir, ber að fella hina kærðu dómsathöfn úr gildi og vísa málinu heim í hérað til uppsögu löglegs úrskurðar. Rétt þykir, að kærumálskostnaður falli niður. Dómsorð: Hin kærða dómsathöfn er úr gildi felld, og er málinu 808 vísað heim í hérað til löglegrar meðferðar samkvæmt framangreindu. Kærumálskostnaður fellur niður. Ákvörðun sjó. og verzlunardóms Seyðisfjarðar 30. nóvember 1956. Dómarinn ákvað skriflegan málflutning. Miðvikudaginn 19. desember 1956. Nr. 158/1955. Keilir h/f gegn Jósep Jóhannssyni og gagnsök. Útivistardómur. Dómur Hæstaréttar. Málssókn þessi fellur niður. Áfrýjandi, Keilir h/f, er eigi sækir dómþing í máli þessu, greiði kr. 200.00 útivistargjald til ríkissjóðs, ef hann vill fá mál sitt tekið fyrir af nýju. Miðvikudaginn 19. desember 1956. Nr. 130/1956. Vigfús Einarsson gegn Sverri Aðalbjörnssyni. Útivistardómur. Dómur Hæstaréttar. Málssókn þessi fellur niður. Áfrýjandi, Vigfús Einarsson, er eigi sækir dómþing í máli þessu, greiði kr. 200.00 útivistargjald til ríkissjóðs, ef hann vill fá mál sitt tekið fyrir af nýju. 809 Miðvikudaginn 19. desember 1956. Nr. 143/1956. Garðar S. Gíslason gegn Sumarliða Andréssyni. Útivistardómur. Dómur Hæstaréttar. Málssókn þessi fellur niður. Áfrýjandi, Garðar $S. Gíslason, er eigi sækir dómþing í máli þessu, greiði kr. 200.00 útivistargjald til ríkissjóðs, ef hann vill fá mál sitt tekið fyrir af nýju.