HÆSTARÉTTARÐDÓMAR 1971 Efnisskrá til bráðabirgða Bls. Áfengislög ............ 104, 485, 593, 650, 661, 936, 1025, 1081 Afsagnargerð .........0..00000 enn ara Bað Akstur, greiðsla ........0200.000 0000. 579 Barnsfaðernismál ...........2..... sr 64 BIHJÓL. sa 2 á 2 á 5 0 1081 Bifreiðar: a) Refsimál ........ 104, 485, 593, 650, 661, 936, 1025, 1179 b) Skaðabótamál .........00.0. 0. 0... se. TL0T Blóðrannsókn: a) iBifreiðarstjórn 104, 593, 650, 661, 936, 1025, 1081 (bifhjól) b) Barnsfaðernismál .......00000. 00. 64 Botnsréttur .........00.00000 0. 1137 Bráðabirgðaðkuleyfissvipting ......0..00.0.0. 0... 815 Byggingarkostnaður .......0000000 0000. 179 Dánarbætur ...........200 000 s ns 703, 781 Dómarar .........002s 808, 923 BDÓNSÖÍAR ir a a -. 127 Þóttisýsla. 0. 3 a ins a pn pn 0 0 ni RL 160, 385 Eignarréttur ...........000000. 2. 108 Eignaumsýsla .........01 0. súnnsnnsnsn 1117 Endurgreiðsla ..........0022000 00. enn nn 119 Efiðrkrafa 0 894 Endurupptaka máls, beiðni .....0.00000... A að a a 16 Fasteign ............00000000.. 179, 525, 762, 887, 1090, 1095 Fasteignakaup ...,.. 179, 525, 762, 887, 974 (bátur), 1090, 1095 Félagsdómur ..........00. 0000. nett 467 Fiskveiðabrot ............ 679, 968, 980, 1154, 1172, 1231, 1281 Fjárnám ........00 0 209, 407, 424, 560, 870, 1942 Fjársvik „............000 nn smxm 1029 Flugslys ...........0.00 0. nn anpaiai = HO Bls. Fógetadómur, valdsvið ........00.00 000... „407 Frávísun 43, 119, 175, 200, 206, 385, 424, 600, 617, 659, 667, 744, 755, 817, 894 943, 1078, 1236, 1271 Fyllingareiður .......0000000 00. tn 64 Fyrning 2. (..0.000n rns 1210 allaf ... a 1095, 1148 Geðheilbrigðisrannsókn ......02.0%0. 0... nn. 483, 814 Geiðarðónit 4 sm at 0 476 Gjaldþrot ......0000.. 0 133 Greiðsluðráttur ...... sexesðsesnsss rr 525 Gæzluvarðhald .......20000 0. 3, 382, 483, 814, 1170 Hafnarmannvirki, tjón .....0.000.00 00 0enn rn 1034 ER 0 am 108 Heimvísun .........000. 00. 160, 209 Hjónaskilnaður .......00%02..en nn... 419, 424 Hylming .... ...220000n0ee ns re nr. 858, 1179 Iðnnámssamningur .......00..s00n err 476 Iðnnemar, KAUp ......0.0000. senn 475 Tonks as æsi a 0 Á 525 Írskum gæs Rr 593, 650 Kaupgjaldsmál 84, 166, 430, 435, 476, 610, 624, 722, 950, 1164, 1200 Kaup og sala .... . 179, 525, 560, 762, 887, 974, 1090, 1095, 1242 Kjarasamningar . ....0000000 0... 579, 646, 950, 1200 Kosningarréttur 2... ...asner snert 654 Kyrrsetning .........00%% 000 .en nn nn 600 Kærumál: a) Bráðabirgðaðkuleyfissvipting ..................... 815 b) Dómarar, vanhæfi .......0000.00.0 0... 808, 923 ce) Dómstólar ...e.s. cr reresn sena 127 d) Dómsýsla ......00%%.0 00 nn 127 e) Frávísun 43, 200, 206, 385, 600, 659, 667, 817, 943 1236 f) Geðheilbrigðisrannsókn .............0%0...... 483, 814 g) Gæzluvarðhald ..........0....... 3, 382, 483, 814, 1170 h) Kyrrsetning .......0000000 nn nn 600 i) Matsmenn, þóknun .....000000.0. 000 56 j) Samdómendur .......0000%. rns 808 k) Sáttatilraun ......0000000 sn nn 667 1) Sératkvæði 12. 000. 600, 1236 Im) Skipti 20.20.0000 000. 2086 n) Upplýsingaskylda, skattalög ....................., 383 o) Varnarþing ......0000. 0... 206 Ð) Viti sr 463 Landamerki ..........000... ss 1137 Lausafjárkaup .....0.00000 00... 560, 974 (bátur), 1242 Lákatisávérfkaf a ns 33 óðarlelða sr mv rt að að 8 a 957 JÓÓATSAMIRU nr a 0 ER 1004 óðknaráð ai si EP á 6 Á 1 8 8 8 ás nu sma áð Tælfiiðýétk, ÁBYREÐ 2. 0 sn ri ER 1057 LÓÐAR ss á á EI eð ni Ep 688 Lögbannstrygging . .......0.%0000 00. 543 Loðtaksgérð ls SR GB ER 1 Málskostnaðartrygging ........0.00.00 000 559 Málskostnaður „.... 20 686, 703 MAlSlEðt ss 8 æð Ed áð 8 gn á á 3 a a a í 175 Matsménn, þóknun. 2... 58 o6 Meiðgiði as sjaðiút aðli s 1012 MOE 0 a a a aga ST Nágrenni „As EB A 1189 Nytjastuldur ........0%..0..00. sn 1081, 1179 Ómaksbætur .........000. 00... 178, 467, 634, 856, 857, 1241 ÓMERKARI sm 160, 209, 1271 Ómerking ummæla .........00 0000. nn. 1012, 1189 Opinberir sýslunarmenn ......00000.00 00. 670 Öpinber sýslan sims ii a EG a 71 Orlofsheimilisgjald ..........000000 000... „2. 646 Sáakafköstiáður 00 ai á súr ið BR A Á BÖR 5 593, 650 Saaðdómendiir xx 2 ær í á ið á á ú si á Þ n Á í þ 9 A A 808 SBR I BAR EÐA Ei á at 0 179, 722 Samvinnufélög is am 6 000 a gr BRT SÁ 0 á á a 0 RS BB áls 667 Sératkvæði 5, 33, 84, 133, 217, 600, 635, 670, 679, 722, 744, 755, 781, 894, 957, 1004, 1154, 1164, 1236, 1242 Sjóveðróttum 0 á á I EB a á 430 Sjúkrasjóðsgjald ..........02.000.00 000. 646 Skaðabótamál, skaðabætur 5, 33, 71, 146, 399, 467, 491, 560, 703, 762, 887, 907, 974, 986, 1004, 1034, 1057, 1090, 1095, 1107, 1148, 1179, 1189 Skattalög, upplýsingaskylda ................0.0......... 383 SKAL 0 0 0 pa A EI RF a þ 454, 521 Skipti, skiptammál sdlm in a 0 206, 419, 424 SKRIÐI í vs sa að FE BE Í a a 957, 1189 Skjaálafalsi 2312 24 0 á ið ið br a 576, 865, 931 Skuld, í 0 á 55 0 18, 98, 102, 506, 606, 927, 1278 Söluhlutur, áhætta ...ccc.ccsececcenne san 1242 SOtUSskA = ga a su á í EÐ Ei Á BB a á ið Á Sa 8 454 Takjúskatbúr. a. ESRA noa 521 Tékkafisféfli, om a 2 5 pá ið ér 5 630, 1029 TG 0 á sa 6 GOÐ RS 0 1179 Tjónbætur ......0.2000 00 894 Umferðarlög .......... 104, 485, 593, 650, 661, 936, 1025, 1081 Ummæli, ómerking ......0.0000 ensure 1012, 1189 Umsýsla ......000.000. ess 133 Uppboð ......000%%. sannan „411, 508 Upplýsingaskylda, skattalög ...........0000000.... 8383 Uppsögn .......0000 0. -. 1084 Útburðarmál ........0000.0. 000 596, 873 Útivistardómar 83, 178, 179, 467, 520, 521, 634, 856, 857, 956, 1116, í117, 1241 Valdsvið fógetadóms ........20.0.0.00 0... 407 Vanefndabætur ........0...000.er eðr „957 Vanefndir „.........000.0.. sess 1004 Vanhæfi dómara .........00.. 000 nn. -... 808, 923 Varnarþing .......0...0.0 0. net nnððrrr 206 Vatnsréttúr ni 1!37 Vátrygging .......020000 00... 23, 119, 535, 894 WeðréttUf ll 870 WVeiðiréttur .............0... sn 1137 Vélstjórar, réttindi ........0000000. 0... nr 1164 Verkfall opinberra sýslunarmanna .........0000.0.... .. 670 Vinnusamningur ......0...000 000 nr 1084 Vinnuslys ......00000 0000. ð, 491, 907, 986 Wiki á a 2 0 463 Víxilmál ....... ens 62, 635, 870 Þjófnaður „......000000 000. 217, 858, 865, 1179 Þóknun matsmanna ........0.0 0 ses 56 Ættarnafn ........essnns 755 ÖLGERÐ, 2 vn SR rn en an á 493 LEIÐRÉTTING Á bls. 435 við málið nr. 189/1970: Ólafur Gunnarsson gegn Íslenzka Álfélaginu h/f, segir, að Gizur Bergsteinsson hæstaréttardómari hafi verið einn af dómendum málsins, en hann vék sæti í málinu. Dómendur voru: hæstaréttardómararnir Logi Einarsson og Bene- dikt Sigurjónsson, prófessorarnir Ármann Snævarr og Gaukur Jör- undsson og Þórður Björnsson yfirsakadómari. Hæstaréttardómar. Útgefandi: Hæstiréttur. LII. árgangur 1971 Miðvikudaginn 13. janúar 1971. Nr. 207/1970. Guðlaugur Einarsson (sjálfur) gegn Gjaldheimtunni í Reykjavík (Guðmundur V. Jósefsson hrl.). Dóminn skipuðu hinir reglulegu dómarar Hæstaréttar. Lögtaksgerð úr gildi felld. Dómur Hæstaréttar. Gísli Símonarson, fulltrúi yfirborgarfógetans í Reykjavík, hefur framkvæmt hina áfrýjuðu lögtaksgerð. Áfrýjandi hefur skotið máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 10. nóvember 1970. Krefst hann þess, að hin áfrýjaða lögtaksgerð verði ómerkt og stefnda dæmt að greiða honum málskostnað fyrir Hæstarétti. Stefndi hefur lýst því, að hann muni ekki byggja rétt á hinni áfrýjuðu „lögtaksgerð“, enda dragi hann í efa, „að rétt sé að tala um lögtak í venjulegri merkingu þess orðs“. Hvern- ig sem á það verði litið, krefst hann þess, að málskostnaður fyrir Hæstarétti verði látinn niður falla. Gísli Símonarson, fulltrúi yfirborgarfógeta, setti fógeta- dóm Reykjavíkur að Templarasundi 3 hér í borg hinn 28. september 1970. Var þar tekin fyrir beiðni stefnda um lög- tak hjá áfrýjanda til tryggingar opinberum gjöldum að fjárhæð kr. 42.019.00 auk dráttarvaxta og kostnaðar. Af hálfu gerðarbeiðanda var ekki sótt þing. Síðan er skráð í þingbók- ina: „Af hálfu gerðarþola er mættur í réttinum að tilhlutan fógetans ... og skoraði fógeti á mætta að greiða umkrafin gjöld, en hann/hún kveðst ekki geta greitt þau. Skoraði fógeti á mætta að benda á eignir gerðarþola til uppskriftar 2 og lögtaks og brýndi fyrir mætta að segja satt og að það varðaði hegningu að skýra rangt frá fyrir fógetaréttinum. Var þá skrifað upp: Lokað. Engar eignir fundust. Fallið er frá virðingu. Fógeti lýsti yfir |því, að hann gerði lögtak í framangreindum eignum gerðarþola til tryggingar framan- greindum gjöldum auk dráttarvaxta og alls kostnaðar áfall- ins og áfallandi, að geymdum betra rétti þriðja manns. Brýndi fógeti fyrir mætta að tilkynna gerðarþola lögtakið og að ekki mætti ráðstafa hinu lögtekna á nokkurn þann hátt, er færi í bága við gerð þess, að viðlagðri aðför að lögum. Fleira ekki tekið fyrir. Upplesið, játað rétt bókað“. Eins og endurrit lögtaksgerðarinnar ber með sér, var áfrýj- andi eigi þar viðstaddur, og eigi var honum skipaður réttar- gæzlumaður. Lýsing fógeta á því, er gerðist og í þingbók er skráð, er naumast skiljanleg. Eru því slíkir misbrestir á framkvæmd hinnar áfrýjuðu lögtaksgerðar, að ógilda ber hana, sbr. 1. mgr. 7. gr. laga nr. 29/1885, sbr. 34. gr. og c lið 1. mgr. 42. gr. laga nr. 19/1887. Eftir þessum úrslitum er rétt, að stefndi greiði áfrýjanda málskostnað fyrir Hæstarétti, sem ákveðst kr. 8.000.00. Dómsorð: Hin áfrýjaða lögtaksgerð er úr gildi felld. Stefndi, Gjaldheimtan í Reykjavík, greiði áfrýjanda, Guðlaugi Einarssyni, kr. 8.000.00 í málskostnað fyrir Hæstarétti að viðlagðri aðför að lögum. 3 Miðvikudaginn 13. janúar 1971. Nr. 226/1970. Valdstjórnin gegn Óskari Elíasi Héðni Guðmundssyni, Dóminn skipuðu hinir reglulegu dómarar Hæstaréttar. Kærumál. Gæzluvarðhald, Dómur Hæstaréttar. Með kæru 28. desember 1970, sem barst Hæstarétti 29. s. m., hefur varnaraðili samkvæmt 3. tl. 172, gr. laga nr. 82/1961 skotið hinum kærða úrskurði til Hæstaréttar og krafizt þess, að úrskurðurinn verði úr gildi felldur. Með skírskotun til forsendna hins kærða úrskurðar ber að staðfesta hann. Dómsorð: Hinn kærði úrskurður á að vera óraskaður. Úrskurður sakadóms Reykjavíkur 28. desember 1970. Ár 1970, mánudaginn 28. desember, var á dómþingi sakadóms Reykjavíkur, sem haldið var í Borgartúni 7 af Erni Höskulds- syni, kveðinn upp úrskurður þessi. Laugardaginn 26. desember s.l. var hringt til lögreglunnar í Reykjavík vegna ölvaðra manna á Hverfisgötu 16. Er lögreglu- menn komu á staðinn, hittu þeir 2 drengi, Jóhann Sigfús Sig- dórsson og Kristján Róbert Wolsh. Kváðust drengir þessir hafa veitt athygli 2 mönnum, er höfðu komið hlaupandi út úr porti á bak við hús nr. 14 við Hverfisgötu með tvær farangurstöskur meðferðis. Hlupu mennirnir vestur á Arnarhólstún. Bifreiðinni Y 2576 hafði verið lagt í porti á bak við hús nr. 14 við Hverfis- götu. Hafði verið gerð tilraun til þess að stela bifreiðinni og við það valdið á henni einhverjum skemmdum. Eigandi bifreiðarinnar, Hrafnkell Tryggvason, var staddur í húsinu nr. 14 við Hvertis- götu. Hrafnkell sá 2 menn hlaupa út úr portinu við húsið og tók eftir því, að búið var að færa bifreið hans úr stað. Lögreglumenn veittu hinum tveim mönnum eftirför og náðu 4 öðrum við Borgarbílastöðina, en hinn komst undan. Reyndist hinn handtekni maður vera Guðmundur Rúnar Sveinsson, Mávahlíð 35 hér í borg, fæddur 14. apríl 1952. Í töskunni, sem hann hafði meðferðis, reyndust vera sex lengjur af Camel vindlingum og níu pakkar af Viceroy vindlingum. í gær, sunnudaginn 27. desember, viðurkenndi Guðmundur Rúnar Sveinsson að hafa brotizt inn í herbergi í húsinu nr. 16 við Hverfisgötu ásamt Óskari Elíasi Héðni Guðmundssyni og stolið þar tösku með vindlingum í. Þá viðurkenndi Guðmundur Rúnar Sveinsson, að þeir Óskar hefðu reynt að stela bifreið, er stóð í portinu við hús nr. 14 við Hverfisgötu. ' Í dag mætti hjá rannsóknarlögreglunni Hallfreður Jón Oddsson sem býr í herberginu, sem stolið var úr. Kvað hann, að stolið hefði verið frá sér kr. 4.000.00 úr peningakassa, gylltum kveikjara af Ronson gerð, einhverju af fötum auk töskunnar með vindling- unum Í. Í dag hefur Óskar Elías Héðinn Guðmundsson neitað allri þátt- töku í innbroti þessu. Rannsókn máls þessa er ekki nærri lokið og m. a. eftir að yfir- heyra 3 vitni, sem öll búa utan lögsagnarumdæmis Reykjavíkur. Óskar Elías Héðinn Guðmundsson er grunaður um brot gegn XXVI. kafla almennra hegningarlaga, og getur brot hans varðað fangelsisrefsingu. Er því fullnægt skilyrðum 65. gr. stjórnar- skrárinnar nr. 33/1944 um gæzluvarðhald. Nauðsyn þykir bera til með vísan til 1. tl. 67. gr. laga nr. 82/ 1961 að úrskurða Óskar Elías Héðinn Guðmundsson í gæzluvarð- hald. Ákveðst gæzluvarðhaldstíminn allt að 10 dögum. Úrskurðarorð: Óskar Elías Héðinn Guðmundsson sæti gæzluvarðhaldi allt að 10 dögum. 5 Föstudaginn 15. janúar 1971. Nr. 200/1970. Guðmann Pálsson (Páll S. Pálsson hrl.) gegn Yfirborgarfógetanum í Reykjavík vegna þrotabús Fiskmiðstöðvarinnar h/f (Guðmundur Pétursson hrl.). Dóminn skipuðu hinir reglulegu dómarar Hæstaréttar. Vinnuslys. Skaðabótamál. Sýkna. Sératkvæði, Dómur Hæstaréttar. Áfrýjandi hefur skotið máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 4. nóvember 1970, að fengnu áfrýjunarleyfi 2. s. m. Hann áfrýjaði málinu upphaflega með stefnu 30. desember 1969, að fengnu áfrýjunarleyfi 2. s. m., en útivistardómur gekk í því máli hinn 2. marz 1970. Héraðsdómur var kveðinn upp 3. marz 1969. Áfrýjandi krefst þess, að stefndi verði dæmdur til að greiða honum kr. 400.752.00 með 7% árs- vöxtum frá 3. maí 1966 til greiðsludags og svo málskostnað fyrir Hæstarétti. Stefndi krefst sýknu af öllum kröfum áfrýjanda og máls- kostnaðar fyrir Hæstarétti. Ekki eru fram komin í Hæstarétti gögn, sem hnekki áliti hinna dómkvöddu sérkunnáttumanna og hinna sérfróðu dómenda í héraði. Ber að staðfesta héraðsdóminn með skir- skotun til forsendna hans, en eftir öllum atvikum þykir rétt, að málskostnaður fyrir Hæstarétti falli niður. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Málskostnaður fyrir Hæstarétti fellur niður. Sératkvæði Benedikts Sigurjónssonar hæstaréttardómara. Héraðsdómur í máli þessu var kveðinn upp 3. marz 1969. Áfrýjandi áfrýjaði málinu til Hæstaréttar með stefnu 30. desember 1969, að fengnu áfrýjunarleyfi 2. desember 1970. Þingsókn fyrir Hæstarétti féll niður af hendi aðilja 2. marz 1970, og var kveðinn upp útivistardómur í málinu sama dag. Áfrýjandi skaut málinu af nýju til Hæstaréttar með stefnu 4. nóvember 1970, að fengnu áfryjunarleyfi dóms- málaráðuneytisins 2. s. m. Voru þá 20 mánuðir liðnir frá uppsögu héraðsdómsins. Samkvæmt 4. mgr. 20. gr. laga nr. 57/1962 um Hæstarétt Íslands eru það lagaskilyrði slíks leyfis, sem hér er um fjallað, að ríkar ástæður séu til áfrýjunar, „enda hafi aðilja eigi verið unnt að áfrýja fyrr og honum verði eigi sjálfum um það kennt“. Dómendur eiga samkvæmt 60. gr. stjórnar- skrárinnar nr. 33/1944 dóm um embættistakmörk yfirvalda, en í því felst, að dómendum ber úrskurðarvald um það, hvort yfirvöld hafi gætt lagasjónarmiða og lagaskilyrða í starfi sínu. Svo sem að framan er rakið, áfrýjaði áfrýjandi máli þessu í upphafi, að fengnu áfrýjunarleyfi dómsmála- ráðuneytisins, samkvæmt heimild í 2. mgr. 20. gr. laga nr. 57/1962. Eftir að málið var þingfest fyrir Hæstarétti, féll þingsókn niður af hans hendi, og útivistardómur gekk í því. Dómsmálaráðuneytið veitti áfrýjanda samt 8 mánuðum síðar nýtt áfrýjunarleyfi, byggt á heimild 4. mgr. 20. gr. laga nr. 57/1962. Þegar litið er til sögu máls þessa, sem að framan hefur verið rakin, verður að telja, að lagaskilyrði hafi skort til veitingar áfrýjunarleyfis hinn 2. nóvember 1970. Verður því eigi á áfrýjunarleyfi þessu byggt í málinu. Brestur því heimild til að áfrýja máli þessu samkvæmt 20. gr. laga nr. 57/1962, og ber að vísa því frá Hæstarétti. Þessi úrlausn hefur eigi hlotið samþykki meiri hluta dóm- enda, og mun ég því samkvæmt Í. mgr. 50. gr. laga nr. 57/ 1962 greiða atkvæði um efni málsins. 7 Með skírskotun til þess, sem segir í forsendum fyrir at- kvæði meiri hluta dómenda, er ég samþykkur niðurstöðu þess. Dómur sjó- og verzlunardóms Reykjavíkur 3, marz 1969. Mál þetta, sem dómtekið var fimmtudaginn 6. febrúar 1969, hefur Guðmann Pálsson sjómaður, Höfðaborg 19, Reykjavík, höfð- að hér fyrir dóminum með stefnu, útgefinni 24. apríl 1967, á hendur Fiskmiðstöðinni h/f, Reykjavík, til greiðslu skaðabóta að fjárhæð kr. 700.000.00 auk 1% vaxta á mánuði eða broti úr mán- uði af stefnufjárhæðinni frá 3. maí 1966 til greiðsludags og máls- kostnaðar að skaðlausu eftir mati dómsins. Þá er krafizt viður- kenningar á sjóveðrétti í m/ b Reyni, BA 66, til tryggingar greiðslu hinna tildæmdu krafna í málinu, og í því skyni hefur eiganda skipsins, Hafbjörgu h/f, Reykjavík, verið stefnt til réttargæzlu í málinu. Enn fremur hefur verið stefnt til réttargæzlu í málinu almennum tryggingum h/f, Reykjavík, en stefnda Fiskmiðstöðin h/f hafði þar ábyrgðartryggingu vegna slyss þess, sem hér um ræðir. Á hendur réttargæzlustefnda hafa engar kröfur verið gerðar. Stefndi krefst algerrar sýknu í málinu og að henni verði dæmdur hæfilegur málskostnaður. Við munnlegan málflutning breytti stefnandi kröfum sínum þannig, að hann krafðist aðallega, að stefndi Fiskmiðstöðin h/f verði dæmd til að greiða stefnanda kr. 400.752.00 auk 7% árs- vaxta af þeirri fjárhæð frá 3. maí 1966 til greiðsludags og að málskostnaður verði tildæmdur stefnanda sem gjafsóknarhafa, eins og málið væri eigi gjafsóknarmál, eftir mati dómsins. Til vara var krafizt annarrar lægri fjárhæðar eftir mati dóms- ins og vaxta og málskostnaðar sem greinir í aðalkröfu. Stefndi gerði sömu kröfur og áður. Málsatvikum er þannig lýst í stefnu og greinargerð: Þann 3. maí 1966, um kl. 1424, er verið var að draga þorskanet norðvestur % norður af Akranesi í 25 sjómílna fjarlægð, vildi það slys til, að stefnandi, sem var háseti á m/b Reyni, BA 66, lenti með vinstri hönd milli netjateins og spils með þeim afleið- ingum, að vinstri upphandleggur hans brotnaði og bæði fram- handleggsbein. Gert var að meiðslum hins slasaða manns til bráðabirgða um borð í skipinu og komið með hann til Reykjavíkur kl. 0050 5. 8 maí, og beið þá sjúkrabíll á bryggjunni, er flutti manninn þegar í stað á slysavarðstofuna í Reykjavík. Þann 6. september 1966 fóru fram sjópróf út af slysinu, og kom þar eftirfarandi fram: Skipstjórinn skýrði svo frá, að þeir hefðu verið að draga þorskanet kl. 1425 þann 3. maí 1966 NV af Akranesi í 25 sjó- mílna fjarlægð. Vildi þá það slys til, að stefnandi, Guðmann Pálsson háseti, festist með vinstri hönd milli teins og spils og dróst með teininum inn á spilskífuna með þeim afleiðingum, að hann handleggsbrotnaði. Skipstjórinn var sjálfur á stjórnpalli, er slysið vildi til Ekki skynjaði hann það augnablik, er stefnandi festist í spilinu, því að athygli hans hafði beinzt að bauju, er var á bakborða við skipið, en er hann leit fram á dekkið, sá hann, að stefnandi hafði fest vinstri höndina milli teins og spils og var í þann veginn að snúast með spilinu. Kúplaði hann þá samstundis spilinu frá, en þannig háttaði til, að kúplingin var staðsett á gólfi stýrishússins. Spilið stöðvaðist þá á sama augnabliki og slaknaði á netinu. Skipstjórinn kveðst hafa sjálfur ásamt stýrimanni gert að meiðslum mannsins og hafi þeir ekki getað séð, að hann væri handleggsbrotinn. Þeir hafi álitið, að hann hefði farið úr axlar- liðnum, vegna þess að öxlin virtist slöpp. Skipstjórinn kvaðst telja, að slysið hefði vart getað orsakazt á annan hátt en þann, að stefnandi hefði fest höndina í netinu og þannig dregizt inn á spilið. Hann kveðst ekki hafa getað merkt, að stefnandi færi neitt ógætilega að störfum við spilið. Spilið hafi verið í full- komnu lagi og netin legið eðlilega inn á það. Stefnandi hafi verið búinn að vera röska tvo mánuði á bátnum við þorskanetja- veiðar og sé auk þess vanur sjómaður. Níu menn hafi verið á bátnum í þessari veiðiferð. Skipstjórinn upplýsti enn fremur, að einn maður hefði alltaf unnið starf það, sem stefnandi var við. Skipstjórinn gat þess, að sá maður, sem dregur af spilinu, hafi haft aðstöðu til að stöðva spilið með ventli, sem sé staðsettur við það. Sveinn Kristvinsson, vélstjóri á m/b Reyni, kom einnig sama dag fyrir dóm. Hann kvaðst hafa verið sjónarvottur að slysinu og lýsir því þannig, að stefnandi hafi verið að draga netið af spilinu, og veitti hann því þá athygli, að stefnandi hafði fest höndina milli teins og spils. Ekki skynjaði hann þó það augna- blik, er stefnandi festi höndina, og gat því ekki borið um, hvernig það hafði atvikazt. Hann segir, að sér hafi ekki virzt stefnandi 9 fara neitt ógætilega að við verk það, er hann var að vinna, enda sé hann vanur sjómaður og spilið hafi verið í fullkomnu lagi. Þá segir hann, að sig minni, að yfirleitt hafi alltaf verið maður við rúlluna, en þó hafi brugðið út af því stundum vegna mann- fæðar. Hann tók fram, að ef mikill fiskur væri í netinu, væri óhægt fyrir einn mann að draga af spilinu, ef enginn er við rúlluna og greiði fyrir netinu inn á spilið. Stefnandi skýrði svo frá atvikum fyrir dómi. Hann kveðst hafa verið lögskráður háseti á b/v Reyni í febrúar 1966. Þann 3. maí kveðst hann hafa verið að draga þorskanet af spilinu um kl. 1430 og hafi þá slysið viljað til á þann hátt, að hann hafi farið með vinstri höndina inn á milli teinanna og hafi höndin festst og snúizt með skífunni ca. hálfan hring, en þá stöðvaði skipstjórinn spilið. Stefnandi segir, að hann hafi verið að færa kúluteininn yfir steinateininn. Með hægri hendi kveðst hann hafa haldið í netið, en fært kúluteininn yfir með vinstri hendinni. Þá muni annað hvort vettlingurinn eða stakkurinn hafa gripið inn á milli teinanna og höndin síðan fylgt með. Þegar spilið stöðvað- ist, hafi teinninn legið yfir lófann og höndin ekki losnað, fyrr en búið var að greiða hana frá. Hann kveðst hafa haft miklar þrautir þegar í stað, er lögðu upp í öxl, og segist hafa fundið strax, að framhandleggurinn hafði brotnað. Hann segir, að skip- stjórinn hafi haldið, að hann hefði farið úr axlarliðnum og ætlað að fara að kippa í liðinn, en þá hafi hann skýrt honum frá, að handleggurinn væri brotinn. Bæði skipstjórinn og stýrimaður: inn gerðu sameiginlega að meiðslum hans og settu spelkur við handlegginn og hjálpuðu honum í hvílu. Þegar slysið vildi til, segir hann, að eftir hafi verið að draga tvö net af síðustu tross- unni. Skipstjórinn hafi látið draga netin og haldið svo norður undir Jökul, þar sem netjunum hafi verið lagt aftur. Stefnandi segist hafa beðið skipstjórann að fara strax með sig inn, en hann hafi viljað leggja netin fyrst og svo hafi ekki verið meira um það talað. Ekki segist stefnandi hafa fengið önnur kvalastillandi meðul en eina til tvær aspiríntöflur og vatn með. Honum var ekki kunnugt um, hvaða meðalabirgðir voru í bátn- um. Stefnandi skýrði svo frá, að enginn maður hefði verið við rúlluna í þetta sinn og muni það, að hans áliti, hafa stafað af því, að of fáir menn hafi verið á bátnum. Stefnandi skýrði svo frá, að það væri verk stýrimannsins að vera á rúllunni, en sá, sem dregur af spilinu, eigi ekki annað að gera. Hann sagðist álíta, að spilið hefði verið í lagi, en gat þess, að á hjólinu, sem 10 kúplað er með af og frá spilinu, hafi átt að vera standur, sem gripið var í, ef kúplingin væri notuð, en hann hafi ekki verið til staðar. tefnandi og skipstjóri bátsins, Bragi Kristjánsson, voru sam- prófaðir fyrir dómi. Þeim bar ekki saman um, hve margir hefðu verið á skipinu í umrætt skipti. Stefnandi sagði, að þeir hefðu verið átta, en skipstjórinn taldi þá hafa verið níu, en samkvæmt skipshafnarskrá, sem lögð hefur verið fram í málinu, hafa aðeins sjö menn verið skrásettir á bátinn. Í sambandi við það, hvernig stefnandi stóð að verkinu, taldi skipstjórinn, að eðlilegra hefði verið að færa kúluteininn með hægri hendinni. Þá sagði skipstjórinn það rétt vera, að enginn maður hefði verið við rúlluna í þetta sinn. Hann skýrði það þannig, að algengt væri, að þegar ekki sé mikill fiskur í netj- unum, fari sá, sem þar ætti að vera, að borðinu til að greiða fyrir netinu, en það hafi á engan veg stafað af því, að ekki væri nógur mannafli á bátnum. Skipstjórinn tók það fram, að hann minntist þess ekki, að stefnandi talaði um, að handlegsusinn væri brotinn, en stefnandi hélt fast við, að hann hefði skýrt skip- stjóranum frá því. Skipstjórinn kvaðst ekki minnast þess, að stefnandi hefði óskað eftir, að farið yrði í land þegar í stað, en stefnandi hélt fast við það, sem hann hafði áður sagt. Mótorbáturinn Reynir, BA 66, var að stærð 53.36 brúttórúm- lestir. Báturinn var brenndur sökum þurrafúa í maí 1967. Ekki liggja fyrir í málinu neinar ljósmyndir eða uppdrættir, sem sýni aðstöðu þess manns, er vann við spilið. Að tilhlutan dómsins voru dómkvaddir tveir menn til þess að láta í lós álit sitt og skila álitsgerð um, hvort stefnandi hafi staðið rétt að netjadrættinum og hvort forsvaranlegt hafi verið að hafa ekki nema einn mann við netjadráttinn og svo önnur atriði, sem máli skipta. Álitsgerð þeirra hefur verið lögð fram sem dómsskjal nr. 12 í málinu. Með tilliti til þess, sem fram hefur komið í málinu, telja þeir, að ekki verði hægt að líta svo á, að stefnandi hafi staðið óeðlilega að verkinu eða farið ógætilega að við netjadráttinn. Spurningunni um það, hvort forsvaranlegt hafi verið að hafa einn mann við netjadráttinn, svara þeir þannig: „Í dagbókarútdrætti m.b. Reynis, BA 66, hinn 3. maí 1966 er veðri lýst þannig: „Það var SV gola og lítill sjór“. Í góðu veðri, eins og það virtist hafa verið þennan dag, mun það algengt, að einn maður sé við netadráttinn, sérstaklega ef um tregfiski eða 11 smáan fisk er að ræða. Virðist því ekki óeðlilegt, eins og á stóð, að einn maður annaðist það að þessu sinni“. Spurningunni um það, hvort nokkuð hafi verið athugavert við búnað bátsins eða tæki hans, svara þeir þannig: „Búnaður báts- ins og tæki, sem sérstaklega snerta þetta mál, er spilið og út- búnaður þess. Í framburði sínum segir stefnandi: „Mættur segist álíta, að spilið hafi verið í lagi, en getur þess, að á hjólinu, sem kúplað er af með og frá spilinu, hafi átt að vera standur, sem gripið er í, ef kúplingin var notuð, en hann hafi ekki verið til staðar“. Undirritaðir líta svo á, að þótt umræddur standur hafi ekki verið fyrir hendi, þá hafi það ekki rýrt öryggi þess, sem vann við netadráttinn, þar sem við álítum, að eins handhægt hafi verið að taka um sjálft hjólið, þegar kúplingin var notuð. Þá ber einnig að benda á það, að í umrætt skipti kúplaði skipstjórinn frá spil- inu uppi í stýrishúsi, og virðist sá útbúnaður hafa verið í lagi“. Spurningin um það, hvort um hafi verið að ræða mistök skip- stjórnarmanna í sambandi við slysið, svara þeir þannig: „Eins og fram kemur í málsskjölum, átti slysið sér stað kl. 14.25 hinn 3. maí, en komið var til Reykjavíkur með hinn slasaða kl. 00.50 hinn 4. maí. Voru þá liðnar 10 klukkustundir og 25 mínútur, frá því að slysið varð. Hlýtur það að teljast óeðlilega langur tími, sem leið, þar til hinn slasaði komst undir læknishendur, þegar á það er litið, að báturinn var staddur aðeins 25 sjómílur frá Akranesi, þegar slysið varð. Ekki hefðu þurft að líða nema ca. Þrjár klst., þar til unnt hefði verið að ná til læknis. Ekki kemur fram í málsskjölum, að skipstjórinn hafi gert neina tilraun til þess að ná sambandi við lækni í gegnum talstöð bátsins og leita ráða um meðferð hins slasaða, en það hefði verið bæði auðvelt og sjálfsögð viðbrögð að gera svo. ... Það verður því að líta svo á, að skipstjórinn hafi átt að sýna meiri aðgæzlu og leita frekari úrræða til þess að tryggja velferð hins lasaða og leita ráða hjá lækni“. Álitsgerð þessa framkvæmdu Einar Thoroddsen yfirhafnsögu- maður og Guðmundur Pétursson vélstjóri. Báðir eru þessir menn Þþrautreyndir sjómenn og auk þess vanir sjóðómsmenn. Hafa nú verið rakin í meginatriðum tildrög slyssins, eins og þau liggja fyrir í skjölum málsins. Þar sem báturinn er eyði- lagður, gafst dóminum ekki kostur á að skoða allar aðstæður. Stefnandi rökstyður kröfur sínar á eftirfarandi hátt: 12 1. Að óforsvaranleg vinnutilhögun hafi verið að hafa aðeins einn mann við netjadráttinn. Vegna þeirrar augljósu hættu, sem dráttarmaðurinn sé í við starf sitt við spilið, sé þeim mun brýnni ástæða að gera kröfu til þess, að ávallt sé til staðar maður við netjarúlluna. 9. Það hafi verið vanræksla og yfirsjón hjá skipstjóra að hafa ekki, eins og á stóð, nánar gætur á dráttarmanninum við spilið svo og að hafa allt of fáa menn um borð í bátnum. 3. Standur á hjóli, sem kúplað er með af og frá spilinu, hafi ekki verið til staðar og megi telja það skort á tilhlýðilegum ör- yggisbúnaði við það starf, sem hér um ræðir. 4. Byggir hann bótaskyldu stefnda á reglunum um ábyrgð vinnuveitanda á hættulegum atvinnurekstri, en hin tíðu slys, sem orðið hafa í sambandi við netjaspil, sanni, að mikil hætta sé samfara starfi dráttarmannsins. 5. Þá sé um yfirsjón skipstjóra að ræða að fara ekki strax í land með hinn slasaða mann og sé það sjálfstæður bótagrund- völlur varðandi þjáningabætur til stefnanda. Stefndi reisir sýknukröfur sínar á því, að slysið hafi orsakazt fyrir handvömm stefnanda sjálfs og að skipið og búnaður þess. hafi verið í fullkomnu lagi. Engar ástæður séu til staðar, sem útgerðarmaður eða eigandi skips beri skaðabótaábyrgð á. Sérstaklega mótmælir hann þeirri staðhæfingu stefnanda, að orsakir slyssins megi rekja til mann- fæðar á skipinu. Í því sambandi bendir hann á, að það sé aðeins, þegar mikill fiskur sé í netinu, að maður sé hafður við rúlluna, en í þetta sinn hafi það verið algerlega óþarft. Stefndi bendir á, að ef stefnandi hefði farið rétt að við spilið, hefði ekkert slys orðið, en orsök þess megi rekja til þess, að stefnandi færði kúlu- teininn með vinstri hendi. Honum hefði sem vönum sjómanni átt að vera ljóst, að slíkt var hættulegt. Þá heldur stefndi því fram, að ekkert hafi komið fram í málinu, sem styðji þá skoðun að flýtt hefði fyrir bata stefnanda, þótt hann hefði komizt fyrt undir læknishendur. Auk þess hafi það verið með fullu sam- þykki stefnanda, að nokkur dráttur varð á því, að haldið yrði strax til lands. Af þessu leiði, að þar sem fyrir liggur, að hvorki var um að ræða vanbúnað skips né mistök skipstjórnarmanna verði útgerðarmaður ekki gerður ábyrgur fyrir tjóni stelnariðla, og hljóti það því að leiða til algerrar sýknu. | Skulu þá málsástæður stefnanda teknar til meðferðar í þeirri röð, sem hann hefur sett þær fram við munnlegan málflutning. 13 Verður þá fyrst vikið að þeirri málsástæðu, að óforsvaranlegt hafi verið að hafa aðeins einn mann við netjadráttinn, eins og á stóð. Um þetta atriði segja hinir dómkvöddu menn í álitsgerð sinni: „Í góðu veðri, eins og virðist hafa verið umræddan dag, mun það algengt, að einn maður sé við netadráttinn, sérstaklega ef um tregfisk eða smáan fisk er að ræða. Virðist því ekki óeðlilegt, eins og á stóð, að einn maður hafi annazt það að þessu sinni“. Á þessa skoðun geta hinir sérfróðu dómendur fallizt, enda hefur ekkert komið fram í skjölum málsins, sem bendir til þess, að slysi hefði verið forðað (sic), þótt maður hefði verið við rúll- una, enda með öllu óvíst, að sá maður hefði tekið eftir, að færa þurfti kúluteininn yfir steinateininn, og framkvæmt það í stað stefnanda. Um þá málsástæðu stefnanda, að skipstjórinn hafi vanrækt að líta nægilega vel eftir stefnanda, meðan hann dró netin af spil- inu, hafa hinir dómkvöddu menn ekki tekið sérstaka afstöðu. Að áliti hinna sérfróðu dómenda verður, eins og á stóð, ekki hægt að sakfella skipstjóra fyrir það, að hann hafði ekki sjónir á stefnanda það augnablik, er hönd hans festist í spilinu. En með tilliti til þess, að upplýst er, að höndin snerist aðeins hálfhring á spilskífunni, áður en skipstjórinn stöðvaði það, verður að telja, að vart sé hægt að sýna sneggri viðbrögð, þegar þess er gætt, að hér er aðeins að ræða um sekúndu eða jafnvel brot úr sekúndu. Um þá staðhæfingu stefnanda, að spilið hafi skort tilhlýði- legan öryggisútbúnað, þar sem vantaði stand á hjólið, sem kúplað er með af og frá spilinu, þá hafa hinir dómkvöddu menn tekið fram eftirfarandi: „Undirritaðir líta svo á, að þótt umræddur standur hafi ekki verið fyrir hendi, þá hafi það ekki rýrt öryggi þess, sem vann við netadráttinn, þar sem við álítum, að eins handhægt hafi verið að taka um sjálft hjólið, þegar kúplingin var notuð. Þá ber einnig að benda á það, að í umrætt skipti kúplaði skipstjórinn frá spilinu uppi í stýrishúsinu, og virðist sá útbúnaður hafa verið í lagi“. Á þessa skoðun geta hinir sérfróðu dómendur fallizt og taka jafnframt fram, að þótt standur sá, sem um ræðir, hefði verið fyrir hendi, sé útilokað, að stefnandi hefði getað náð til hans, eins og afstaða hans var við spilið, eftir að höndin festist í því, og þannig forðazt slys. Að áliti hinna sérfróðu dómenda verður ekki talið, að starf þess manns, sem dregur net af spilinu, eins og hér stóð á, verði 14 talið svo hættulegt, að það eitt geti skapað stefnanda bótaskyldu samkvæmt reglunum um ábyrgð vinnuveitanda á hættulegum atvinnurekstri. Þegar öll málsatvik eru skoðuð, verður að áliti hinna sér- tróðu dómenda ekki hægt að skýra slysið á aðra leið en þá, að á því augnabliki, er stefnandi greip með vinstri hendi í kúlu- teininn til þess að færa hann yfir steinateininn, og handleggur- inn lá þvert fyrir spilskífuna, hafi ermin á sjóstakk hans gripið inn á milli teinanna og handleggurinn snúizt með spilinu og brotnað, eins og áður greinir. Það styrkir þessa skoðun, að hönd stefnanda var óskemmd eftir slysið, en framhandleggur og upp- handleggur brotinn. Með því að nota vinstri höndina til þess að jafna teinana beindi hann hendinni þvert fyrir spilskífuna eða yfir hana, hafi koppur ekki verið á spilinu, þannig að handlegg- urinn vissi í sömu átt og teinarnir runnu inn á spilið. Með þessu jókst verulega sú hætta, að ermin á sjóstakki hans festist á milli teinanna eða milli þeirra og spilskífunnar. Hefði hann hins vegar. notað hægri höndina, kom hún þvert á teinana, og voru þá litlar líkur fyrir því, að ermin á sjóstakki hans næði að festast. Þessi viðbrögð stefnanda verða því að teljast meginorsök slyss- ins. Kemur þá að þeirri málsástæðu stefnanda, að sú yfirsjón skipstjórans að fara ekki strax í land með hinn slasaða mann sé sjálfstæður bótagrundvöllur varðandi þjáningabætur til stefn- anda. Eins og að framan segir, greinir stefnanda og skipstjórann algerlega á um það atriði, hvort stefnandi hafi samþykkt þann drátt, sem á varð, að hann væri fluttur þegar í stað undir læknis- hendur. Páll Sigurðsson tryggingalæknir hefur með bréfi, dag- settu 28. janúar 1969, gefið svofellt álit: „Það verður ekki séð af vottorðum þeirra lækna, er um fjöll- uðu, að drátturinn hafi breytt neinu um meðferðina hjá stefn- anda. Í heild verður ekki fullyrt, að lækningin hafi tekið lengri tíma vegna þess, hve slasaði kom seint til læknis, og lokaárangur er eins góður og hægt er að búast við eftir þessari tegund meiðsla“. Samkvæmt þessu verður ekki séð, að stefnandi hafi beðið neitt tjón við drátt þann, sem á varð að koma honum undir læknis- hendur, og verður þessi málsástæða stefnanda því ekki tekin til greina. Þá er ekki hægt, að áliti hinna sérfróðu dómenda, að leiða nein rök að því, að þótt færri menn hafi verið á bátnum en 15 greinir í samningum um hlutaskipti, sbr. dskj. nr. 21, hafi það valdið neinu um slysið. Samkvæmt því, sem nú hefur verið sagt, verður ekki talið, að rekja megi orsakir slyssins til vanbúnaðar spils eða tækja báts- ins né heldur ófullnægjandi eftirlits af hálfu skipstjórnarmanna. Samkvæmt því ber að sýkna stefnda í málinu. Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður falli niður. Stefnandi hefur fengið gjafsóknarleyfi samkvæmt bréfi dóms- og kirkjumálaráðuneytisins, dags. 7. júní 1967. Málskostnaður til stefnanda ákveðst kr. 67.480.00 og greiðist úr ríkissjóði. Af þeirri upphæð ber skipuðum talsmanni hans, Árna Gunnlaugssyni hæsta- réttarlögmanni, kr. 57.000.00. Dóm þennan kvað upp Kristján Jónsson borgardómari ásamt meðdómendunum Guðmundi Hjaltasyni skipstjóra og Jóni Björns- syni skipstjóra. Dómsorð: Stefndi, Fiskmiðstöðin h/f, skal vera sýkn af kröfum stefn- anda, Guðmanns Pálssonar, í máli þessu. Málskostnaður fellur niður. Ríkissjóður greiði stefnanda í málskostnað kr. 67.480.00. Af þeirri fjárhæð ber skipuðum talsmanni stefnanda, Árna Gunnlaugssyni hæstaréttarlögmanni, kr. 57.000.00. Dóminum ber að fullnægja innan 15 daga frá lögbirtingu hans að viðlagðri aðför að lögum. 16 Miðvikudaginn 20. janúar 1971. Nr. 185/1960. Ingibjörg Magnúsdóttir Ingibjörn Þ. Jónsson Árni Jónsson Einar Magnússon Árni Einarsson Dánarbú Egils Pálssonar og Dánarbú Guðmundar Eyjólfssonar gegn Miðnesi h/f og skilanefnd Garðs h/f Árna Magnússyni og Berent Magnússyni og gagnsök. Dómendur: hæstaréttardómararnir Einar Arnalds, Gizur Bergsteinsson og Logi Einarsson og prófessor Ármann Snævarr og Hákon Guð- mundsson yfirborgardómari. Beiðni um endurupptöku dæmds máls synjað. Endurrit úr gerðabók Hæstaréttar. Lögð var fram umsókn Gunnlaugs Þórðarsonar hæstarétt- arlögmanns, dagsett 4. nóvember 1969, þar sem þess er farið á leit f. h. Einars H. Magnússonar, Klöpp, Ara Einarssonar, s. st, Einars Egilssonar, Nirðri-Flankastöðum, Magnúsar Marteinssonar, Arnarbæli, Guðrúnar Ólafsdóttur, s. st., Ingi- bjargar Magnúsdóttur, Syðri-Flankastöðum, og Berents Magnússonar, Krókskoti, Sandgerði, að leyfð yrði endurupp- taka hæstaréttarmálsins nr. 185,/1960. Var mál þetta dæmt í Hæstarétti 10. nóvember 1961. Fullnægt hefur verið ákvæðum 2. mgr. 59. gr. laga nr. 57/1962. Umsækjendur um upptöku nefnds hæstaréttarmáls hafa nú lagt fram fjölda skjala til rökstuðnings því, að eigendur Syðri-Flankastaða eigi meiri rétt til lands en þeim var dæmdur með dómi Hæstaréttar frá 10. nóvember 1961. Hinna nýju gagna hefði mátt afla, áður en málið var dæmt í Hæsta- rétti 1961. 17 Með nefndum hæstaréttardómi var landamerkjalínan milli Sandgerðis og Syðri-Flankastaða dregin eftir tilgreindum kennileitum og sem sjónhendingarlína frá þeim, nákvæm- lega svo sem ákveðið var í landamerkjabréfi Sandgerðis frá 13. júni 1889. Taldist það eigi geta fellt úr gildi hina skýrt orðuðu markalínu eftir kennileitum, þótt áttatáknun hennar frá markaleitinu Magnúsarvörðu standist ekki. Þá var og talið, að ákvörðun landamerkjabréfs Sandgerðisjarða um ákvörðun landamerkjalínunnar eftir kennileitum gangi fyrir ákvæði landamerkjabréfs Flankastaðajarða frá 17. júní 1889, þar sem einungis er greind áttin frá Magnúsarvörðu, en eigi kennileiti. Hvort tveggja landamerkjabréfið var lesið á manntalsþingi fyrir Miðneshrepp á Skaga hinn 18. júní 1889. Voru eigi andmæli höfð uppi gegn bréfunum. Slík andmæli voru eigi borin fram fyrir dómi, fyrr en til máls þessa kom. Í 1. gr. laga nr, 41/1919 um landamerki o. fl. segir svo m. a.: „Þar sem eigi eru af náttúrunnar völdum glögg merki milli jarða, er eigendum þeirra eða fyrirsvarsmönnum skylt að setja slík merki, svo sem með girðingum, skurðum eða vörð- um með hæfilegu millibili, enda hafi eigi áður verið sett greinileg merki, er löglega sé við haldið“. Samkvæmt 8. gr. sömu laga skal valdsmaður hefjast handa, ef um árgreining um landamerki er að tefla. Ákvæði laga nr. 41,/1919 gáfu eigendum Flankastaðajarða sérstakt tilefni til að bregða skjótt við, ef þeir vildu eigi sætta sig við kennileitaákvörðun nefnds Sandgerðisbréfs, þar sem áminnzt lög beinlínis lýsa landamerki, dregin einungis eftir áttum, ófullnægjandi og löglaus. Þinglesin landamerkjabréf hafa opinbert trúgildi (publica fides). Grandlausir kaupunautar eiga að mega treysta því, að ákvæði þinglesinna bréfa, þar sem landamerki eru sett eftir kennileitum, haldi gildi sínu. Sandgerði hefur áratugum saman gengið kaupum og sölum samkvæmt landamerkja- bréfinu frá 13. júní 1889, þinglesnu 18. s. m. Ekki verður talið, að kaupendur þeirra jarða hafi mátt vera grandsamir um, að landamerkjaákvörðun Sandgerðisbréfsins eftir kenni- leitum væri röng, enda hafi landamerkjabréf Sandgerðis 2 18 ekki verið vefengt árum saman eftir gildistöku laga nr. 41/ 194. Gagna þeirra, sem lögð hafa verið nú fyrir Hæstarétt, var unnt að afla, áður en málið var dæmt. Leiða þau samkvæmt því, er rakið var, eigi til þess, að endurupptaka greinds máls verði leyfð eftir 59. gr. laga nr. 57/1962. Miðvikudaginn 20. janúar 1971. Nr. 174/1969. Helga Magnúsdóttir (Þorvaldur Lúðvíksson hrl.) gegn Ferðaskrifstofu Zoðga h/f (Örn Clausen hrl.). Dóminn skipuðu hinir reglulegu dómarar Hæstaréttar. Skuldamál. Dómur Hæstaréttar. Áfrýjandi hefur skotið máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 3. október 1969. Krefst hún þess, að stefnda verði dæmt að greiða kr. 45.252.00 með 8% ársvöxtum af kr. 16.184.00 frá 21. júlí 1965 til 25. júlí 1966 og af kr. 45.252.00 frá þeim degi til greiðsludags og svo málskostnað í héraði og fyrir Hæsarétti. Stefndi krefst staðfestingar héraðsdóms og málskostnaðar fyrir Hæstarétti. Með skírskotun til forsendna héraðsdóms ber að staðfesta hann. Rétt þykir, að áfrýjandi greiði stefnda kr. 16.000.00 í máls- kostnað fyrir Hæstarétti. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Áfrýjandi, Helga Magnúsdóttir, greiði stefnda, Ferða- 19 skrifstofu Zoéga h/f, málskostnað fyrir Hæstarétti, kr. 16.000.00, að viðlagðri aðför að lögum. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 23. september 1969. Mál þetta, sem tekið var til dóms hinn 19. þ. m., hefur Helga Magnúsdóttir, Sleitustöðum, Skagafirði, höfðað fyrir bæjarþingi Reykjavíkur með stefnu, útgefinni hinn 5. október 1967, á hendur Ferðaskrifstofu Zoðga h/f hér í borg til greiðslu á skuld að fjár- hæð kr. 45.252.00 ásamt 8% ársvöxtum af kr. 16.184.00 frá 21. júlí 1965 til 25. júlí 1966 og af kr. 45.252.00 frá þeim degi til greiðsludags auk málskostnaðar. Af hálfu stefnda eru þær dómkröfur gerðar, að hann verði sýknaður af kröfum stefnanda og honum dæmdur málskostnaður úr hendi stefnanda að skaðlausu. Samkvæmt því, sem fram kemur af hálfu stefnanda, eru mála- vextir þessir: Hinn 21. júlí 1965 tók Jón Egilsson á Akureyri á leigu sem umboðsmaður stefnda fjórar langferðabifreiðar hjá Siglufjarðar- leið, en fyrirtæki það er eign stefnanda. Voru bifreiðarnar leigðar frá Sleitustöðum til að aka ferðafólki á vegum stefnda frá Akur- eyri til Goðafoss og til baka. Er bifreiðarnar komu til Akureyrar frá Sleitustöðum, var þeim snúið við, þar sem ekkert varð úr ferðinni til Goðafoss. Leigugjaldið fyrir bifreiðarnar frá Sleitu- stöðum til Akureyrar og til baka nemur kr. 16.184.00. Dagana 20. og 25. júlí 1966 tók Jón Egilsson sem umboðsmaður stefnda á leigu hjá Siglufjarðarleið tvær langferðabifreiðar hvorn dag. Voru bifreiðarnar leigðar frá Sleitustöðum til að aka ferðafólki á vegum stefnda, sem statt var á Akureyri. Var ekið með fólkið að Goðafossi og þaðan til Akureyrar aftur. Nam leigugjaldið fyrir þessar ferðir samtals kr. 29.068.00. Samkvæmt þessu telur stefn- andi skuld stefnda við sig sem eiganda greinds fyrirtækis nema alls kr. 45.252.00, en skuld þessa hafi stefndi eigi fengizt til að greiða þrátt fyrir ítrekuð tilmæli. Vitnið Sigurður Björnsson, umsjónarmaður hjá fyrirtæki stefn- anda, hefur skýrt svo frá, að hann hafi verið einn af bifreiðar- stjórum þeim, sem fóru ferðir þær, sem farnar voru dagana 20. og 25. júlí 1966. Sigurður kveður það ýmist vera svo, þegar bif- reiðar séu leigðar frá Sleitustöðum til aksturs á Akureyri eða frá Akureyri, að greitt sé fullt gjald, hluti af gjaldi eða jafnvel ekkert gjald fyrir akstur án farþega, en slíkt sé samningsatriði 20 hverju sinni. Sumarið 1967 kveðst vitnið hafa verið kvatt til aksturs fyrir Geir Zoéga hér í borg, en bifreiðin hafi verið stað- sett hér. Ekkert hafi orðið úr akstrinum, en það hafi fengið greiðslu fyrir mætingu. Sigurður kveðst hafa verið staddur hér í Reykjavík nokkru fyrir 20. júlí 1966 og hafi þá Tómas Zoöga haft samband við sig og spurzt fyrir um, hvort hægt yrði að fá 40 manna bifreið í stað annarrar bifreiðar, sem verið hafi 37 manna. Það hafi ekki verið hægt. Kveðst vitnið ekki hafa haft önnur skipti við stefnda í sambandi við pöntun bifreiða í það sinn. Vitnið Tómas Zoéga, starfsmaður stefnda og sonur stjórnar- formanns fyrirtækisins, hefur skýrt svo frá, að þegar þurft hafi að fá bifreiðar til aksturs á Akureyri, hafi venjan verið sú, að hringt var í Jón Egilsson, sem séð hafi um þau mál fyrir stefnda, er hann var beðinn um að sinna, og hafi Jón verið látinn vita, hvaða dag þyrfti á bifreiðum að halda og um fjölda farþega. Tómas kveður Jón venjulega hafa vitað með löngum fyrirvara, hvaða dag skemmtiferðaskip skyldi koma til Akureyrar. Tómas kveður ráð hafa verið gert fyrir 80—90% sætanýtingu bifreiða í slíkum ferðum, en jafnan hafi verið greitt fullt fyrir bifreið- arnar, þó að nýtingin væri ekki fullkomin. Ekki kveður Tómas fyrirsvarsmenn stefnda hafa skipt sér af samningum Jóns við sérleyfishafa. Hann kveður það sjaldgæfa atburði, að skemmti- ferðaskip komi til Akureyrar. Við komu slíkra skipa til Reykja- víkur kveður Tómas ávallt vera skipt við sérleyfishafa hér sunn- anlands fyrir tilhlutan Bifreiðastöðvar Íslands og sé þá jafnan farið eftir hópferðagjaldskrá póst- og símamálastjórnarinnar. Tómas kveður ráð hafa verið fyrir því gert af hálfu stefnda, að sú gjaldskrá gilti einnig á Akureyri, og hafi verðútreikningum verið hagað í samræmi við það. Við akstur í sambandi við komur skemmtiferðaskipa til Reykjavíkur kveður Tómas þess aldrei hafa verið krafizt, að stefndi greiddi fyrir akstur án farþega, enda sé slíkur akstur stefnda óviðkomandi, þar sem einungis sé beðið um akstur á ákveðinni leið og eigi því einungis að greiða fyrir þann umbeðna akstur. Tómas kveður það geta verið rétt, að hann hafi verið staddur í skrifstofu Jóns Egilssonar, er Jón hafi verið að reyna að fá bifreiðar á Kópaskeri leigðar til aksturs, enda hafi hann verið tíður gestur í skrifstofu Jóns Egilssonar, um það leyti sem skemmtiferðaskip voru á Akureyri. Tómas kveður sig ekki reka minni til þess, að hann hafi nokkru fyrir 20. júlí 1966 átt tal við Sigurð Björnsson í því skyni að fá stærri 21 bifreið til aksturs. Ekki kveður hann þó öðrum til að dreifa en sér, sem gæti hafa átt slíkt samtal við Sigurð, þar sem hann sjái um allar útréttingar á þessu sviði. Í málinu hefur verið lögð fram yfirlýsing Jóns Egilssonar, sem eigi hefur sætt mótmælum af hálfu aðilja. Kveður Jón Geir H. Zoéga, forstjóra stefnda, hafa haft samband við Ferðaskrifstofu Akureyrar, en það fyrirtæki kveðst Jón reka, sumarið 1966. Kveður Jón Geir hafa átt tal við sig og beðið sig um að útvega stórar áætlunarbifreiðar til að flytja farþega af erlendum skemmtiferðaskipum, sem kæmu til Akureyrar það sumar á vegum stefnda og/eða Cooks, alþjóðlegrar ferðaskrifstofu. Skyldi flytja farþegana frá Akureyri að Goðafossi og til baka. Ekki kveður Jón hafa verið mælt fyrir um, hvaða bifreiðar skyldu teknar, og ekki kveðst hann hafa verið beðinn um að semja um gjald fyrir þær. Kveðst Jón hafa tekið þetta að sér í fjögur skipti, sem skip hafi komið til Akureyrar sumarið 1966. Jón kveður Geir H. Zoéga hafa verið fullkunnugt um, að í tvö skipti hafi hann þurft að fá bifreiðar frá Sleitustöðum, og hafi Geir látið það afskiptalaust. Sama hafi verið í þriðja skiptið, en þá hafi farið svo, að þegar bifreiðarnar hafi komið til Akureyrar, hafi eigi getað orðið úr akstri, þar sem skip bað, sem flutti far- Þegana, hafi ekki getað siglt inn Eyjafjörð sökum dimmviðris. Jón kveður Tómas Zoéga hafa verið staddan á skrifstofu sinni, þ. e. Jóns, eitt sinn, er starfsmaður Jóns hafi verið að fá bifreiðar leigðar á Kópaskeri og hjá stefnanda, og hafi þá ekki verið um verð rætt. Kröfur stefnanda eru byggðar á því, að Jón Egilsson hafi sem umboðsmaður stefnanda tekið umræddar bifreiðar á leigu fyrir hann, og beri stefnda því að greiða hið um krafða leigugjald fyrir bifreiðarnar. Sýknukrafa stefnda er á því byggð, að aldrei hafi stofnazt til samninga milli aðilja máls þessa. Fyrirsvarsmenn stefnda hati beðið Jón Egilsson, eiganda Ferðaskrifstofu Akureyrar, að sjá um flutning á ferðamönnum, er komið hafi með skemmtiferða- skipum til Akureyrar, frá Akueyri að Goðafossi og síðan til baka. Jón hafi áít að annazt flutninginn með eigin bifreiðum eða með öðrum bifreiðum og samkvæmt gjaldi, sem gilt hafi um slíka flutninga í Reykjavík og annars staðar á landinu. Er því mótmælt, að Jón hafi haft umboð til að binda stefnda gagnvart stefnanda máls þessa. Að því er varðar kröfu stefnanda um greiðslu fyrir akstur án farþega á árinu 1965, þá er því mót- 99 mælt í samræmi við þetta, að Jón Egilsson hafi haft umboð til að binda stefnda til greiðslu slíks gjalds. Er því og haldið fram í því sambandi, að það sé föst venja, að ekki sé greitt fyrir akstur án farþega eða ef ferð fellur niður af óviðráðanlegum ástæðum. Að því er varðar greiðslu fyrir aksturinn á árinu 1966, þá er því haldið fram, að hún hafi að beiðni Jóns Egilssonar verið innt af hendi til Ferðaskrifstofunnar Sunnu upp í skuld Jóns við það fyrirtæki. Það er ágreiningslaust, að J ón Egilsson, fyrirsvarsmaður Ferða- skrifstofu Akureyrar, hafi pantað bifreiðar stefnanda til aksturs, eins og að framan greinir. Þykir eigi í ljós leitt gegn andmælum stefnda, að fyrir milligöngu Jóns Egilssonar hafi stofnazt slíkt réttarsamband milli aðilja máls þessa, er veiti stefnanda rétt til að sækja stefnda um kröfur þær, sem hann hefur uppi í máli þessu. Verður stefndi því sýknaður af kröfum stefnanda í máli þessu sökum aðildarskorts. Eftir atvikum þykir rétt, að máls- kostnaður falli niður. Guðmundur Jónsson borgarðómari kvað upp dóm þennan ásamt meðdómendunum Friðjóni Ástráðssyni deildarstjóra og Helga Geirssyni framkvæmdastjóra. Dómsorð: Stefndi, Ferðaskrifstofa Zoöga h/f, skal vera sýkn af kröfu stefnanda, Helgu Magnúsdóttur, í máli þessu. Málskostnaður fellur niður. 23 Miðvikudaginn 20. janúar 1971. Nr. 194/1969. Gísli Gíslason og Ásdís Guðmundsdóttir f. h, dánarbús Stefáns Gíslasonar (Lúðvík Gizurarson hrl.) gegn Samvinnutryggingum (Gunnar M. Guðmundsson hrl.). Dómendur: hæstaréttardómararnir Einar Arnalds, Benedikt Sigurjónsson, Logi Einarsson og Magnús Þ. Torfason og prófessor Gaukur Jörundsson. Vátrygging. Dómur Hæstaréttar. Áfrýjandi hefur skotið máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 29. október 1969. Hann áfrýjaði málinu upphaflega með stefnu 2. júni 1969, að fengnu áfrýjunarleyfi 29. maí s. á., en útivistardómur gekk í því máli hinn 1. október 1969. Kröfur áfrýjanda eru þær, að stefnda verði dæmt að greiða kr. 282.500.00 með 7% ársvöxtum frá 22. april 1966 til greiðsludags og svo málskostnað í héraði og fyrir Hæsta- rétti. Áfrýjanda hefur verið veitt gjafsóknarleyfi fyrir Hæsta- rétti. Stefndi krefst staðfestingar héraðsdóms og málskostnaðar fyrir Hæstarétti. Með skírskotun til forsendna hins áfrýjaða dóms ber að staðfesta hann, en eftir öllum atvikum þykir málskostnaður fyrir Hæstarétti eiga að falla niður. Gjafsóknarkostnaður áfrýjanda fyrir Hæstarétti greiðist úr ríkissjóði, þar með talin málflutningslaun skipaðs tals- manns áfrýjanda, kr. 25.000.00. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Málskostnaður fyrir Hæstarétti fellur niður. Gjafsóknarkostnaður áfrýjanda, Gísla Gíslasonar og 2Á Ásdísar Guðmundsdóttur f. h. dánarbús Stefáns Gísla- sonar, fyrir Hæstarétti greiðist úr ríkissjóði, þar með talin laun talsmanns áfrýjanda, Lúðvíks Gizurarsonar hæstaréttarlögmanns, kr. 25.000.00. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 16. september 1968. Mál þetta, sem tekið var til dóms 10. þ. m. hafa þau Gísli Gíslason og Ásdís Guðmundsdóttir, Hásteinsvegi 36, Vestmanna- eyjum, f. h. dánarbús Stefáns Gíslasonar höfðað fyrir bæjarþing- inu með stefnu, útgefinni 4. október 1967, gegn Samvinnutrygg- ingum til greiðslu skaðabóta að fjárhæð kr. 282.500.00 auk 7% ársvaxta frá 22. apríl 1966 til greiðsludags og málskostnaðar að skaðlausu. Stefndi hefur gert þær dómkröfur, að hann verði algerlega sýknaður og honum dæmdur málskostnaður úr hendi stefnanda. Til ýtrustu vara gerir stefndi kröfu um verulega lækkun stefnu- fjárhæðarinnar að mati dómara og að málskostnaður verði þá látinn niður falla. Leitazt hefur verið við að koma á sátt í máli þessu, en sú viðleitni hefur eigi borið árangur. Málavextir eru þeir, að aðfaranótt hins 22. apríl 1966 var Volkswagen bifreiðinni V 626, sem er af árgerð 1962, ekið um götur Vestmannaeyjakaupstaðar. Eigandi bifreiðarinnar var Stefán Gíslason, Hásteinsvegi 36, Vestmannaeyjum, og ók hann bifreiðinni. Auk hans í bifreiðinni voru þessir farþegar: Hörður Sigmundsson, Hásteinsvegi 38, er sat í aftursæti bifreiðarinnar vinstra megin, Kolbrún Sigurbjörnsdóttir, er sat í miðju aftur- sæti bifreiðarinnar, og Ólafur Óskarsson, Hásteinsvegi 40, er sat í aftursæti bifreiðarinnar hægra megin. Í framsæti bifreiðarinnar hægra megin sat færeysk stúlka að nafni Elísabet Bjarnason. Er bifreiðinni var ekið norður Heiðarveg í Vestmannaeyjum, vildi það slys til, að hún lenti aftan undir vörupalli vörubif- reiðarinnar V 623, sem stóð þar kyrrstæð vinstra megin á Heiðar- vegi á móts við húsið nr. ll. Vörubifreið þessi var Chevrolet, árgerð 1952, eigin þyngd 3020 kíló, breidd 2.35 m. Bifreiðin var tryggð hjá Samvinnutryggingum, skráður eigandi hennar var Emil Andersen, Heiðarvegi 13, Vestmannaeyjum. Við árekstur- inn urðu stórkostlegar skemmdir á Volkswagen bifreiðinni V 626, og bifreiðarstjórinn, Stefán Gíslason, svo og Kolbrún Sigur- 25 björnsdóttir og Hörður Sigmundsson biðu bana af völdum meiðsla, er þau hlutu í árekstrinum. Löggæzlumenn í Vestmannaeyjum komu á staðinn eftir slysið og veittu hinu slasaða fólki þá aðhlynningu, er þeir máttu, og gerðu enn fremur uppdrátt af vettvangi. Samkvæmt skýrslu lög- reglunnar er Heiðarvegurinn malbikaður og hallar til norðurs. Skyggni var gott í umrætt sinn og götulýsing sæmileg. Sam- kvæmt skýrslu lögreglunnar urðu þessar skemmdir á Volkswagen bifreiðinni V 626 við áreksturinn: 1. Pallur V 623 hefur gengið inn í þakið aftur fyrir vinstri hurðarstaf. 2. Stýrishjól brotið og öxull hefur gengið upp um átta cm. 3. Vinstra ljósker brotnaði. 4, Stóll ökumanns losnaði úr festingu, laust bak var í stólnum. 5. Bifreiðin hafði öll skekkzt. Við áreksturinn urðu þessar skemmdir á vörubifreiðinni V 623: Aftara fjaðrahengsli hægra megin slitnaði, og afturöxull kastaðist fram. Aurhlíf hægra megin að aftan skemmdist einnig. Við áreksturinn kastaðist vörubifreiðin V 623 nokkuð til og færðist utar á götuna að aftan. Samkvæmt uppdrætti af veti- vangi sýndist bifreiðin hafa kastazt til u. þ. b. einn og hálfan metra. Hemlaför eða hjólför eftir Volkswagen bifreiðina V 626 fund- ust ekki á vettvangi. Verður nú rakið efni vitnaskýrslna: Sigurður Thorarensen lögreglumaður, Vestmannaeyjum, gaf þá skýrslu hinn 22. apríl 1966, að nóttina áður hefði hann verið að störfum í lögregluliðinu. Um kl. 0135 hafi hann ekið lögreglu- bifreiðinni V 1 Vestmannabraut til vesturs og stöðvað við Heiðar- veginn. Við hlið hans í framsæti hafi setið Lissie Wægthir. Er hann hafi verið staddur þarna á gatnamótunum, kvaðst hann hafa veitt tveim bifreiðum athygli, sem ekið hafi verið norður Heiðarveginn. Hafi Volkswagen bifreið, ljós á lit, verið á undan, en á eftir hafi verið ekið amerískri bifreið, ljósgrænni að lt. Hraði bifreiðanna hafi verið geysimikill, Kveðst Sigurður áætla, að hraðinn hafi verið 80—90 km miðað við klst. Stutt bil hafi verið á milli bifreiðanna, og virtist Sigurði draga saman með þeim, en bilið hafi verið innan við 5 metra. Hafi þeim verið ekið á miðri akbrautinni. Skammt fyrir ofan slökkvistöðina kvaðst hann hafa séð, að Volkswagen bifreiðinni hafi verið ekið aftan undir hægra pallhorn kyrrstæðrar vörubifreiðar, sem þar hafi verið. Virtist honum bifreiðin, sem var á eftir, ætla að lenda aftan á Volkswagen bifreiðinni, en ökumaður hennar 26 hafi getað bjargað því á síðustu stundu, og hafi bifreið hans vaggað mikið, þegar hún hafi smogið hjá þeirri bifreið. Sigurður kvaðst hafa snúið lögreglubifreiðinni við og ekið á slysstaðinn, þar sem þá hafi verið komnir nokkrir menn. Lissie Wægthir hefur skýrt svo frá, að aðfaranótt 22. apríl 1966, um klukkan 0135, hafi hún verið stödd í lögreglubifreið á mótum Vestmannabrautar og Heiðarvegar. Hafi hún þá séð, hvar tveimur bifreiðum hafi verið ekið norður Heiðarveg. Sírtist togað sér ekki til að segja, hversu hratt, enda hafi hún ekki ökuréttindi. Hún sá, að bifreiðin, sem ekið var á undan, lenti undir pall á vörubifreið, sem stóð kyrr. Hún kvaðst hafa verið undir áhrifum áfengis, er þetta vildi til, en muna þetta þó glöggt. Ólafur Óskarsson hefur borið, að hann hafi verið farþegi í bifreiðinni V 626, er slysið varð. Hann kveður Stefán Gíslason hafa ekið bifreiðinni, en Hörð Sigmundsson hafa verið farþega í henni ásamt sér. Er þeir hafi verið á heimleið, hafi þeir séð tvær stúlkur fyrir framan bókabúðina við Kirkjuveg, sem þeir hafi þekkt. Hafi þeir boðið stúlkunum upp í bifreiðina. Stefán Gíslason hafi verið undir stýri, færeysk stúlka setið í framsæti, Hörður Sigmundsson hafi setið vinstra megin í aftursæti, Kol- brún setið í miðið, og sjálfum kveðst Ólafur hafa setið hægra megin í aftursæti. Þeir hafi síðan ekið Kirkjuveg til suðurs, Vestmannabraut til vesturs, Skólaveg til suðurs, Kirkjuveg til vesturs og Heiðarveg til norðurs. Meðan á þessum akstri hafi staðið, kveðst Ólafur annað slagið hafa séð ljós á bifreið fyrir aftan, ekki þó mjög nálægt, og hafi bifreiðin fylgt þeim eftir. Hann kvaðst telja, að hraðinn á bifreiðinni V 626 hafi verið 40—50 km miðað við klst., meðan á þessum akstri stóð. Hann kveðst ekki hafa veitt því afls, hvort Stefán hafi aukið hrað- ann á Heiðarveginum. Er bifreiðin hafi verið komin á móts við verzlunina Bláfell, kveðst Ólafur hafa séð lögreglubifreiðina, þar sem henni hafi verið ekið til suðurs, skammt fyrir sunnan Vestmannabraut. Þegar þeir hafi ekið hjá lögreglubifreiðinni, kveðst Ólafur hafa litið aftur og þá séð ljós á bifreið þeirri, sem fylgt hafi þeim eftir. Taldi hann, að sú bifreið hefði verið komin norður fyrir Faxastíg, þegar hann leit aftur. Hann kvaðst hafa ætlað að fylgjast með lögreglubifreiðinni, en verið blindaður af ljósum bifreiðar þeirrar, sem komið hafi á eftir, og hafi hann ekki litið fram eftir það. Ólafur segist síðan ekki hafa vitað af sér, fyrr en hann hafi staðið austan megin á gangstéttinni við 21 Heiðarveginn. Þegar lögreglan hafi verið að fara af staðnum með hina slösuðu, kveðst Ólafur hafa fengið fulla rænu „og þá munað eftir að hafa verið í bifreiðinni V 626 og látið lögregluna vita um það. Ólafur kvaðst ekki treysta sér til að fullyrða um hraða bifreiðarinnar V 626, er henni var ekið norður Heiðarveginn. Hann sagði, að það hefði ekki komið til tals í bifreiðinni að að Í; fara kappakstur eða að stinga bifreið þá af, "sem ekið hafði verið eftir þeim. Elísabet Bjarnason, færeysk stúlka, er var í bifreiðinni V 626, er slysið vildi til, hefur skýrt svo frá, að um kvöldið hafi hún verið á dansleik í Samkomuhúsi Vestmannaeyja. Hún hafi neytt áfengis á dansleiknum, en ekki orðið ölvuð, og kvaðst hún muna það, sem skeði á eftir. Skömmu eftir að dansleiknum lauk, kvaðst hún hafa farið upp í bifreiðina V 626. Ekki mundi hún, hvar það var, en það hafi verið nálægt samkomuhúsinu. Með sér hafi verið vinkona sín, Kolla, og hafi hún einnig farið upp í bifreið- ina. Kveðst Elísabet hafa setið í framsæti, en Kolla setzt á milli tveggja manna í aftursætið. Elísabet þekkti ekki göturnar í Vest- mannaeyjum með nafni og gat því ekki sagt um, hvaða leið hafi verið ekin. En hún kvaðst halda, að þau hafi ekið upp brekku og síðan niður brekku aftur, þegar slysið vildi til. Hún kvaðst ekki hafa tekið eftir ljósum á bifreið fyrir aftan eða veitt lög- reglubifreiðinni athygli. Hún kvaðst ekki skilja íslenzku vel og því ekki hafa getað fylgzt með samræðum í bifreiðinni. 1 Er „slysið I til, sagði hún, Kolla hefði, a að. „gela sér, eld Í sígar- or kn ekki hafa ökuréttindi og því ekki geta áætlað hraða bifreiðar- innar í kílómetrum, en bifreiðinni hafi verið ekið hratt, og hana minnti, að ökumaðurinn hefði aukið hraðann, skömmu áður en slysið vildi til. Hún kvaðst hafa misst meðvitund við áreksturinn og gat því ekki skýrt frekar frá slysinu. Bifreið sú, sem ekið var á eftir bifreiðinni V 626, var fólks- bifreið, Rambler, árgerð 1960, skrásetningarnúmer V 627. Skráður eigandi hennar og ökumaður í umrætt sinn var Guðfinnur Guð- mannsson, Bárugötu 16B, Vestmannaeyjum. Guðfinnur Guð- mannsson hefur skýrt svo frá, að nóttina, sem slysið vildi til, hafi hann hætt vinnu klukkan 2400. Að lokinni vinnu hafi hann ekið tveim mönnum heim og síðan hafi hann farið að aka um bæinn. Á Bárugötunni hafi hann tekið upp í bifreið sína þá Esra Ingólfsson og Kolbein Sigurjónsson. Báðir hafi menn þessir verið undir áhrifum áfengis, þó ekki áberandi. Guðfinnur kveðst 28 síðan hafa ekið Kirkjuveg til norðurs og á móts við Veitinga- stofuna Búr hafi hann veitt athygli bifreiðinni V 626. Hafi hann séð, að tveir kvenmenn voru í bifreið Stefáns. Hafi þeir kannazt við kvenmennina og hugazt ná tali af þeim og því hafi þeir ekið áfram Kirkjuveginn og síðan inn á Heimagötu og inn á Vest- mannabraut og þá götu til vesturs. Á móts við samkomuhúsið kveðst hann hafa séð bifreiðina V 626 og fylgt henni eftir Vest- mannabraut til vesturs, Skólaveg til suðurs, Kirkjuveg til vesturs og vestur fyrir Heiðarveg, síðan hafi verið ekið eftir götum, sem Guðfinnur mundi ekki, hverjar voru, og síðan inn á Heiðarveg á móts við Kirkjuveg. Síðan hafi þeir ekið lella, til norðurs. Meðan á þessum akstri stóð, hafi bifreiðin V 626 verið um 50 metra á undan Þifreið Guðfinns. Ökumaður. bifreiðarinnar V 626 hafi gert tilraun til að stinga þá af. Kveðst Guðfinnur þá hafa reynt að stöðva ökumann bifreiðarinnar V 626 með því að blikka ljósunum. Taldi Guðfinnur víst, að ökumaður bifreiðar- innar V 626 hefði vitað af sér á eftir. Guðfinnur kvaðst ekki hafa séð neina bifreið á undan bifreiðinni V 626. Meðan á þess- um akstri hafi staðið, segir Guðfinnur, að hann muni hafa ekið hraðast á um. 70 km hraða miðað við klst. Hann hafi þó ekki litið ál hraðamælinn. Þegar komið hafi verið inn á Heiðarveginn, kveður Guðfinnur ökumann bifreiðarinnar V 626 hafa aukið hraðann, þannig að Guðfinnur hafi misst sjónar af bifreiðinni v 626 á móts við verzlunina Borg, en þar sé beygja á veginum. Hafi hann þá verið staddur sunnan við verkamannabústaðina við Heiðarveg. Guðfinnur kvaðst þá hafa hægt ferðina niður í 40 km hraða og litið á hraðamælinn. Skammt fyrir sunnan Vest- mannabraut hafi hann mætt lögreglubifreið. Þegar hann hafi farið fram hjá Vestmannabrautinni, hafi hann litið inn á hana og síðan fram og þá séð, hvar bifreiðin V 626 hafi verið lent undir palli á vörubifreið, sem staðið hafi skammt fyrir sunnan slökkvistöðina. Er hann hafi séð þetta, kveðst hann hafa stöðvað bifreið sína og lagt henni um 50 metra fyrir sunnan slysstaðinn. Hann kvað enga umferð hafa verið á móti, þegar slysið vildi til. Jóhannes Esra Ingólfsson hefur skýrt svo frá, að hann hafi verið farþegi í bifreið Guðfinns Guðmannssonar, V 627, nóttina, sem slysið vildi til. Hafi Guðfinnur sjálfur ekið bifreiðinni, en Jóhannes kveðst hafa setið í aftursæti hennar hægra megin, við hliðina á farþeganum Kolbeini Sigurjónssyni. Aðrir hafði ekki verið í bifreiðinni en þeir þrír. Er þeir hafi verið staddir hjá samkomuhúsinu, hafi Guðfinnur haft orð á því, að þarna væri 29 Stefán og það væru stúlkur í bifreiðinni hjá honum. Guðfinnur hafi síðan farið að fylgja bifreið Stefáns eftir og ekið Skólaveg til suðurs, Kirkjuveg til vesturs og Heiðarveg til suðurs. Guð- finnur Kai ekki ekið hratt Skólaveg og Kirkjuveg, en Jóhannes sal mikið. Á móts við verzlunina Bláfell hafi sér wird Guð- finnur draga aftur úr hraðanum, en þá kvaðst Jóhannes ekki hafa séð til ferðar bifreiðar Stefáns. Jóhannes taldi, að „Guð- finnur hefði ekið á ólöglegum hraða eftir Heiðarveginum. Hins vegar treysti hann sér ekki til að áætla hraðann. Meðan á þessu stóð, kveðst Jóhannes hafa verið í samræðum við Kolbein og því ekki fylgzt vel með því, hvað skeði. Kappakstur hafi ekki komið. til orða í bifreiðinni eða neitt í þá átt. Jóhannes kveðst hafa verið undir áhrifum áfengis, þó ekki mikið. Hann kvaðst ekki muna eftir, að Guðfinnur beygði snögglega neðarlega á Heið- arveginum eða að hann missti stjórn á bifreiðinni. Guðfinnur hafi hins vegar kallað upp, að eitthvað hefði viljað til, og kvaðst Jóhannes þá hafa litið út um gluggann og séð, að bifreið Stefáns hafði lent undir palli á vörubifreið og að þakið var dældað niður. Kolbeinn Oddur Sigurjónsson hefur skýrt svo frá, að hann hafi verið farþegi í bifreiðinni V 627 nóttina, sem framangreint slys Vildi til. Hafi Guðfinnur Guðmannsson, eigandi bifreiðarinnar V 627, ekið henni í umrætt sinn. Klukkan um það bil hálf tvö um nóttina hafi verið ekið norður Heiðarveg, og kvaðst Kolbeinn þá hafa orðið var við, að Volkswagen bifreið var ekið á undan. Kolbeinn kvaðst ekki hafa fylgzt með hraða bifreiðarinnar og vildi því af þeim sökum ekki fullyrða um, hve hann hafi verið mikill. Hún taldi, að þessi Volkswagen bifreið hafi verið búin að vera á undan þeim einn „rúnt“ í miðbænum og síðan upp fyrir Landakirkju og svo norður Heiðarveginn. Kolbeinn taldi ekki, að hér hefði verið um beinan eltingaleik að ræða „og. hraði. bifreiðar þeirrar, sem hann hafi verið í, hafi ekki verið ofsa- legur, sur, því að ef svo hefði verið, hefði hann veitt því athygli. Hann kvaðst halda, að Volkswagen bifreiðinni hafi verið ekið hraðar norður Heiðarveginn, því að honum virtist bilið lengjast á milli bifreiðanna. Þegar þeir hafi verið komnir á móts við verzlunina Bláfell, hafi ökumaðurinn kallað eitthvað á þá leið, að billinn væri stoppaður. Því næst hafi hann dregið úr hrað- anum og stöðvað bifreiðina á slysstaðnum. Kolbeinn kvaðst ekki muna eftir því, hvar Guðfinnur hafi lagt bifreið sinni, því að sér hafi fljótlega orðið ljóst, að þarna hefði orðið slys, og hafi 30 hann haft hugann við það. Hann kvaðst viss um, að bilið hafi verið talsvert milli bifreiðanna, og hann kvaðst ekki hafa orðið var við, að ökumaður bifreiðarinnar V 627 hefði átt í neinum erfiðleikum með að koma í veg fyrir árekstur, þótt bifreiðin fyrir framan stöðvaðist skyndilega. Kolbeinn kvaðst hafa verið á dansleik í samkomuhúsinu, áður en hann fór í ökuferð þessa. Hann kvaðst hafa smakkað áfengi, en fundið. lítið til. „áfengisáhrifa, er hann hafi verið í bifreiðinni. Emil Marteinn Andersen, eigandi vörubifreiðarinnar V 6323, hefur skýrt svo frá, að hann hafi lagt bifreið sinni 18. eða 19. apríl 1966 vestan megin á Heiðarveginum, skammt fyrir sunnan slökkvistöðina. Hafi bifreiðin því verið búin að standa nokkra daga, áður en slysið vildi til. Hann taldi, að hann hafi lagt bif- reiðinni um 7 metra frá slökkvistöðinni og um 30 cm frá gang“ stéttarbrún að aftan og lítið eitt meira að framan. Glitaugu á pallhornum hafi verið sett á í desember 1965 og því verið nýleg. Taldi hann, að þau hefðu verið sæmilega hrein. Stefnandi hefur sundurliðað stefnukröfu sína þannig: 1. Dánarbætur .. .. .. -. .. -- Kr. 200.000.00 9. Útfararkostnaður .. .. .. ..— 20.000.00 3. Tjón á bifreiðinni .. .. 2. 2. — 62.500.00 Tjónið á bifreiðinni finnur stefnandi þannig út, að kaupverð hennar hafi verið kr. 75.000.00. Fyrir flak bifreiðarinnar hafi fengizt kr. 12.500.00. Þannig sé mismunurinn kr. 62.500.00. Stefnendur, sem eru foreldrar Stefáns heitins Gíslasonar, byggja dómkröfur sínar Í máli þessu á því, að bifreiðin V 626 hafi verið húftryggð hjá stefnda, begar slysið vildi til. Einnig hafi bifreið þessi verið tryggð hjá stefnda með hinni svo kölluðu ökumanns- og far þegatryggingu. Beri stefnda því að bæta stefnendum það tjón, sem af framangreindum árekstri leiddi, enda er því haldið fram af hálfu stefnenda, að ökumaður bifreiðarinnar V 626 hafi ekki sýnt af sér stórkostlegt gáleysi í akstrinum í umrætt sinn, enda þótt segja megi, að hann hafi sýnt af sér einhverja óvar- kárni. Af hálfu stefnenda er því haldið fram, að ein aðalástæða slyssins hafi verið sú, að vörubifreiðinni V 623 hafi verið lagt ólöglega á stað, þar sem skýrt sé tekið fram, að bifreiðastöður séu bannaðar. Hafi vörubifreið þessi staðið á þessum stað óhreyfð í þrjá til fjóra daga og glitaugu hennar að aftan verið orðin rykfallin. Einnig hafi ökumaður bifreiðarinnar V 627, sem ekið hafi næst á eftir bifreiðinni V 626, þegar slysið varð, viðurkennt, að hann hafi gert tilraun til að stöðva bifreiðina V 626 með því 31 að setja háu ljósin á. Sé mjög líklegt, að með því hafi ökumaður bifreiðarinnar V 626 verið blindaður, þegar ljósgeislinn hafi fallið á spegil við framrúðu og lýst síðan beint framan í ökumanninn, enda sé bannað að setja á háu ljósin á upplýstum götum. Stefndi byggir sýknukröfu sina á því, að samkvæmt skýrslu lögreglunnar hafi skyggni verið gott í umrætt sinn, götulýsing sæmileg Í grennd við slysstaðinn. Heiðarvegur sé malbikaður og halli til þeirrar áttar, sem bifreiðinni V 626 hafi verið ekið í umrætt sinn. Breidd götunnar sé samkvæmt uppdrætti lögregl- unnar um 9 metrar milli gangbrauta. Auð akbraut meðfram vörubifreiðinni V 623 hafi mælzt samkvæmt uppdrætti lög- reglunnar vera um 6 metrar. Það komi eigi fram í gögnum málsins, að bifreið hafi komið á móti bifreiðinni V 626, er slysið varð. Hafi því verið ærið svigrúm bifreiðarstjórans til að komast áfallalaust um akbrautina. Er slysið varð, bendi allt til þess, að bifreiðinni V 626 hafi verið ekið á ofsahraða og að kappakstur hafi verið háður milli þeirrar bifreiðar og bifreiðarinnar V 627, er ekið hafi verið næst á eftir henni. Hin hroðalegu ummerki eftir slysið séu staðfesting bess, hvers konar ógnarakstur hafi hér verið um að ræða. Það sé eigi aðeins, að bifreiðin V 626 sé sundurtætt, heldur hafi vöru- bifreiðin, sem á var ekið, kastazt fram nokkurn spöl. Hér komi þó fleira til. Lögregluþjónninn „Sigurður Thorarensen hafi verið sjónarvottur að slysi þessu. Samkvæmt vætti hans hafi bifreið- inni V 626 og bifreiðinni, sem á eftir henni fylgdi, V 627, verið „ekið á geysihraða norður Heiðarveg, eða á 80—90 km hraða á að gizka. En það hafi ekki aðeins verið gegndarlaus hraði á bifreiðinni V 626, er slysinu hafi valdið. Athygli bifreiðarstjórans hafi alls ekki beinzt að akstrinum og akbrautinni fram undan. Hefði svo verið, hefði ekki getað hjá því farið, að bifreiðarstjóri hefði séð hina kyrrstæðu bifreið fram undan, enda hafi hún haft glit- augu aftan á pallinum, og því átt þess hægan kost að varast hana, þar sem akbrautin til hliðar við hana hafi verið eins og meðalgata á breidd og hindrunarlaus. Það geti því ekki farið á milli mála, að akstur bifreiðarinnar V 626 hafi í umrætt sinn verið stórkostlega gáleysislegur. Með þessum gálauslega a akstri hafi verið fyrirgert rétti til skaðabóta vegna tjónsins, þar sem það sé tekið fram í tryggingarskilmálum um tryggingar þær, sem stefndi tókst á hendur að tryggja bifreiðina með, að hvorki sé bætt tjón, sem valdið sé af ásetningi eða stórkostlegu gáleysi, né Æ 32 heldur ef það á rætur sínar að rekja til kappaksturs. Þessu til áréttingar vísar stefndi til 5. gr. hinnar svonefndu ökumanns- og farþegatryggingar, sbr. 9. gr., b og f liði, skilmála hinnar lög- boðnu ábyrgðartryggingar, og til 9. gr., e og h liði, hinnar al mennu húftryggingar. Þá hefur stefndi mótmælt því, að vörubifreiðinni V 623 hafi verið ólöglega lagt í umrætt sinn. Hún hafi staðið nokkuð fyrir sunnan umferðarmerki það á Heiðarveginum, er bannar bif- reiðastöður, en undir því umferðarmerki hafi verið skilti, sem staðið hafi á 30 m, en það merki hafi átt að tákna, að bifreiða- stöður hafi verið bannaðar og að bannað hafi verið að stöðva bifreið í 30 m fjarlægð fyrir norðan merkið, enda hafi slökkvi- stöð Vestmannaeyjakaupstaðar verið á því svæði. Að endingu hefur stefndi mótmælt því, að það hafi verið ólög- legt af ökumanni bifreiðarinnar V 627 að blikka ljósum í um- rætt sinn, og enn fremur er því mótmælt af hálfu stefnda, að endurskin af ljósum þeirrar bifreiðar hafi blindað ökumann bifreiðarinnar V 626 í umrætt sinn. Umferðarmerki það, sem um er að tefla í máli þessu, stóð við rennusteininn á vestari gangbrautinni við Heiðarbraut í beinu framhaldi af suðurgafli slökkvistöðvarinnar. Umferðarmerki þetta var hringlaga með rauðum jaðri og bláum miðfleti. Í gegnum miðflötinn lá rautt strik frá norðvestri til suðausturs. Samkvæmt fylgiskjali B með reglugerð nr. 61 frá 1959 um umferðarmerki og notkun þeirra er skilti þetta merkt B 14 og táknar, að bannað sé að stöðva eða leggja ökutæki. Undir merki þessu var annað merki, ferhyrnt, er á stóð 30 m. Talan 30 m á merki þessu vissi til suðurs. Rétturinn lítur svo á, að með merki þessu hafi verið bannað að stöðva eða leggja bifreiðum á 30 metra svæði fyrir norðan merkið. Verður því að telja, að vörubifreiðin V 623, sem stóð fyrir sunnan umferðarmerkið, hafi staðið löglega í umrætt sinn. Ekki verður heldur talið, að ljósmerki þau, er gefin voru frá bifreiðinni V 627, varði við lög, né heldur er það í ljós leitt, að þau hafi blindað ökumann bifreiðarinnar V 626 í umrætt sinn. Af framburðum þeirra vitna, sem raktir hafa verið hér að framan, sérstaklega framburðum þeirra Sigurðar Thorarensens lögregluþjóns og Guðfinns Guðmannssonar, svo og skemmdum þeim, er urðu á bifreiðinni V 626, og ummerkjum á slysstað verður að telja nægilega í ljós leitt, að bifreiðinni V 626 hafi verið ekið með stórkostlegu gáleysi í umrætt sinn. Með þessu 33 ökulagi hefur verið fyrirgert rétti til skaðabóta vegna tjóns þess, sem stefnendur urðu fyrir, er slysið vildi til. samkvæmt e lið 9. gr. vátryggingarskilmála þeirra, er giltu um kaskótrygsinsu bifreiðarinnar. Ber því að sýkna stefnda af. kröfum stefnanda í máli þessu. Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður falli niður. Magnús Thoroddsen borgardómari kvað upp dóm þennan. Dómsorð: Stefndi, Samvinnutryggingar, á að vera sýkn af kröfum stefnenda, Gísla Gíslasonar og Ásdísar Guðmundsdóttur f. h. dánarbús Stefáns Gíslasonar, í máli þessu. Málskostnaður fellur niður. Miðvikudaginn 20. janúar 1971. Nr. 194/1970. Ákæruvaldið (Valdimar Stefánsson saksóknari ríkisins) gegn Leifi Ingólfssyni (Magnús Thorlacius hrl.). Dóminn skipuðu hinir reglulegu dómarar Hæstaréttar. Líkamsáverkar. Skaðabætur. Sératkvæði. Dómur Hæstaréttar. Málsatvikum er skilmerkilega lýst í hinum áfrýjaða dómi. Eftir uppsögu héraðsdóms hefur vitnið Gunnar Sigurður Magnússon komið fyrir sakadóm af nýju og borið, að fram- burður eiginkonu ákærða um líkamleg mök þeirra, kon- unnar og vitnisins, sé réttur og að ákærða hafi verið um þetta kunnugt. Að svo vöxnu máli og að öðru leyti með skírskotun til forsendna hins áfrýjaða dóms ber að staðfesta ákvæði hans um frestun ákvörðunar um refsingu ákærða og svo um greiðslu sakarkostnaðar. 34 Ekki hafa verið færðar sönnur á, að Gunnar Sigurður Magnússon hafi orðið af vinnutekjum vegna áverka þeirra, er hann hlaut af völdum ákærða. Að þessu athuguðu þykja heildarbætur til Gunnars Sigurðar hæfilega ákveðnar kr. 15.000.00, og verður ákærði dæmdur til greiðslu þeirrar fjár- hæðar. Þá ber að dæma ákærða til að greiða kostnað af áfrýjun málsins, þar með talin saksóknarlaun til ríkissjóðs, kr. 7.000.00, en skipaður verjandi ákærða fyrir Hæstarétti, Magnús Thorlacius hæstaréttarlögmaður, hefur afsalað sér málsvarnarlaunum. Dómsorð: Ákvæði héraðsdóms um frestun ákvörðunar um refs- ingu ákærða skal vera óraskað og svo ákvæði héraðs- dóms um greiðslu sakarkostnaðar. Ákærði, Leifur Ingólfsson, greiði Gunnari Sigurði Magnússyni kr. 15.000.00. Ákærði greiði áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin saksóknarlaun til ríkissjóðs, kr. 7.000.00. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Sératkvæði Gizurar Bergsteinssonar hæstaréttardómara. Framhaldspróf hafa verið háð eftir uppsögu sakadóms. Við þau próf hefur Gunnar Sigurður Magnússon borið m. a.: „Vitnið kveður það rétt haft eftir Önnu Jónu Dam Ingólfs- son, að það hafi framið með henni hjúskaparbrot og að ákærða hafi verið um það kunnugt. Þá segir witnið það vera rétt, að það hafi hringt heim til ákærða að næturlagi og þá spurt ákærða, hvort það ætti að gefa með barni því, er Anna J. Dam Ingólfsson gekk með. Vitnið kveðst þó ekki muna orðalag, en telur, að það hafi verið eitthvað á þá leið, er að ofan er skráð. Vitnið segir, að það sé hugsanlegt, að það hafi hringt oftar en einu sinni til ákærða, en man ekki eftir nema einu skipti“. Atburður máls þessa gerðist í íbúð Jóns Ólafs Karlssonar í húsinu nr. 18 við Hjallabrekku í Kópavogi. Gunnar Sig- urður Magnússon, sem þar var kominn, vildi eigi víkja þaðan samkvæmt boði Jóns Ólafs. Sótti Jón Ólafur svila sinn, ákærða í máli þessu, að því er ætla verður, sér til full- tingis. Þá er ákærði kom í nefnt hús, réðst hann þegar á Gunnar Sigurð Magnússon og veitti honum þá áverka, sem í sakadómi er lýst. Áverkar þessir varða ákærða við 218. pr. hegningarlaga nr. 19/1940. En þar sem Gunnar Sigurður Magnússon hafði áður gerzt sekur um stórfelldar meingerðir við ákærða, þykir rétt að fella refsingu hans niður sam- kvæmt 4. tl. og síðustu málsgrein 74. gr. laga nr. 19/1940, sem kveða svo á, að fella megi refsingu niður, þegar maður hefur framið brot í mikilli reiði eða geðæsingu, sem sá, er fyrir brotinu verður, hefur vakið hjá honum með ólögmætri hegðun eða stórtfelldri móðgun. Í máli þessu krefst Gunnar Sigurður Magnússon skaðabóta úr hendi ákærða vegna áverkanna. En hér er á það að lita, að ákærði á fégjaldsrétt á móti á hendur Gunnari Sigurði samkvæmt 264. gr. laga nr. 19/1940 vegna meingerða Gunn- ars Sigurðar við ákærða. Ákærði átti þess hins vegar eigi kost að framfylgja fégjaldskröfu þessari í refsimáli því, sem hér er til meðferðar. Það er algerlega ókannað, hvort Gunnar Sigurður Magnússon á nokkra umframkröfu á ákærða, þá er öll kurl eru til grafar komin og öllu er til skila haldið. Út frá réttlætissjónarmiðum ber brýna nauð- syn til, að fjárkröfur þeirra Gunnars Sigurðar Magnússonar og ákærða, hvors á hendur hinum, séu kannaðar og dæmdar í einu lagi. Það er því eigi réttvíst, eins og sakir standa, að dæma ákærða til að greiða Gunnari Sigurði Magnússyni skaðabætur. Er skaðabótakrafa hans að svo vögnu máli ekki tekin til greina. Dæma ber ákærða til að greiða sakarkostnað í héraði og fyrir Hæstarétti, þar með talin saksóknarlaun í ríkissjóð, kr. 12.000.00, en Magnús Thorlacius hæstaréttarlögmaður, 30 verjandi ákærða fyrir sakadómi og Hæstarétti, gerir eigi kröfu til málsvarnarlauna. Dómsorð: Refsing ákærða, Leifs Ingólfssonar, fellur niður. Skaðabótakrafa Gunnars Sigurðar Magnússonar er ei tekin til greina. Ákærði greiði sakarkostnað í héraði og fyrir Hæsta- rétti, þar með talin saksóknarlaun í ríkissjóð, kr. 12.000.00. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. gi Dómur sakadóms Reykjavíkur 20. maí 1970. Ár 1970, miðvikudaginn 20. maí, var á dómþinki sakadóms Reykjavíkur, sem háð var í Borgartúni 7 af Ármanni Kristins- syni sakadómara, kveðinn upp dómur í sakadómsmálinu nr. 252/ 1970: Ákæruvaldið gegn Leifi Ingólfssyni, sem tekið var til dóms samdægurs. Málið er höfðað með ákæruskjali saksóknara ríkisins, dagsettu 19. marz 1969, gegn ákærða Leifi Ingólfssyni húsasmið, Safamýri 51, Reykjavík, fæddum þar í borg 4. janúar 1935, fyrir líkams- árás með því að hafa að morgni sunnudagsins 10. nóvember 1968 ráðizt á Gunnar Sigurð Magnússon myndlistarmann, Skólavörðu- stíg 3 A, Reykjavík, er þeir voru staddir að Hjallabrekku 18, Kópavogi, og slegið hann nokkur hnefahögg í andlitið með þeim afleiðingum, að Gunnar Sigurður hlaut nefbrot og glóðaraugu á báðum augum auk minni háttar meiðsla. Telst þetta varða við 218. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/ 1940. Þess er krafizt, að ákærði verði dæmdur til refsingar, til greiðslu skaðabóta og alls sakarkostnaðar. Samkvæmt sakavottorði ákærða hefur hann sætt kærum og refsingum sem hér segir: 1954 1/11 í Reykjavík: Dómur: 2.000 kr. sekt, sviptur ökuleyfi í 18 mánuði, fyrir brot á áfengislögum, bifreiðalögum og umferðarlögum. 1959 10/12 í Reykjavík: Sátt, 100 kr. sekt fyrir umferðarlaga- brot. 37 1960 15/12 í Reykjavík: Sátt, 100 kr. sekt fyrir umferðarlaga- brot. 1966 17/5 í Reykjavík: Áminning fyrir brot gegn 50. gr. um- ferðarlaga. Málavextir eru þessir: Sunnudaginn 10. nóvember 1968, klukkan 1040, var lögregl- unni í Kópavogi símleiðis skýrt frá því, að maður hefði orðið fyrir árás og væri hann staddur fyrir utan húsið nr. 18 við Hjallabrekku. Lögreglan fór á staðinn og hitti þar Gunnar Sig- urð Magnússon myndlistarmann, Skólavörðustíg 3 A, Reykjavík, fæddan 27. september 1930, sem var alblóðugur í andliti og sýni- lega talsvert skaddaður. Lögreglan flutti Gunnar Sigurð á slysa- varðstofu, en hann hafði áður lýst árásarmanninn vera ákærða í máli þessu, sem staddur væri í húsinu Hjallabrekku 18. Lög- reglan fór inn í húsið og hafði tal af ákærða, og segir svo um það samtal í lögregluskýrslu: „... Leifur viðurkenndi að hafa slegið Gunnar, og lét hann þess jafnframt getið, að hann hefði aðeins fengið það, sem hann ætti skilið, og ennfremur að svona meðferð skyldi hann fá, hvenær €“ sem hann hitti hann...“ Vitnið Ingólfur Ingvarsson lögregluvarðstjóri, Digranesvegi 56, Kópavogi, staðfesti lögregluskýrslu sína fyrir dómi. Vitnið stað- hæfði, að allmiklir áverkar hefðu sézt á Gunnari Sigurði og hann verið mikið blóðugur. Virtist vitninu hann og ákærði vera eitthvað undir áhrifum áfengis. Vitnið kvað Gunnar Sigurð hafa tjáð því á vettvangi, að ákærði hefði slegið hann tilefnislaust að fyrra bragði, og játti ákærði því, en bar jafnframt fyrir sig þær máls- ástæður, að ákærði hefði haft óæskileg kynni af eiginkonu hans. Vitnið Gunnar Sigurður Magnússon skýrði svo frá, að um- ræddan sunnudagsmorgunn hefði Anna Jóna Dam Ingólfsson, eigin- kona ákærða, hringt til þess og beðið það um að koma að Hjalla- brekku 18 í Kópavogi. Kvaðst vitnið hafa orðið við þessu, enda kunnugt konunni frá fyrri tímum. Þá er að Hjallabrekku 18 kom, hefði nefnd eiginkona ákærða tekið á móti vitninu ásamt systur sinni, Guðrúnu Kristínu Pétursdóttur Dam, því verið boðið inn og setið á tali við þær systur í um klukkustund, en þá hefði húsráðandi óskað þess, að það hyrfi á brott, enda ákærði verið væntanlegur á staðinn. Vitnið kvaðst hafa verið í þann mund að fara og komið í frakkann, þegar ákærði hefði undið sér inn, veitzt umsvifalaust og án orðaskipta að því og slegið það nokkur hnefahögg í andlit, þannig að það hefði nefbrotnað og hlotið 38 glóðaraugu á báðum augum, en föt þess útatazt blóði. Sagðist vitnið hafa stjakað ákærða frá sér og komizt út. Þá er vitnið var yfirheyrt í dómi hinn 31. marz 1969, kvaðst það hafa náð sér eftir meiðslin. Vitnið taldi, að ákærði hefði framið árás þessa af afbrýðisemi. Ekki kvaðst vitnið hafa haldið við konu ákærða, en minntist þess, að það hefði einhvern tíma undir áhrifum áfengis hringt til ákærða og spurt hann að því, hvort það ætti að gefa með barni hans, en mundi ekki nákvæmt orðalag sam. talsins. Vitnið kvaðst ekki hafa verið ölvað, þá er átökin áttu sér stað, en neytt víns daginn áður og gengið til náða klukkan um 0200 til 0300 um nóttina. Vitninu virtist Anna Jóna Dam Ingólfsson vera undir léttum áhrifum áfengis, en gat ekki borið um ástand ákærða. Vitnið Jón Ólafur Karlsson vélvirki, Hjallabrekku 18, Kópa- vogi, kvaðst laugardagskvöldið 9. nóvember 1968 hafa farið á skemmtistað Hótel Loftleiða hér í borg ásamt eiginkonu sinni, vitninu Guðrúnu Kristínu Pétursdóttur Dam, og í fylgd með þeim hjónum verið mágkona þess, vitnið Anna Jóna Dam Ingólfs- son, og svili, ákærði í málinu. Eftir að dansleik lauk, hefði Anna Jóna Dam Ingólfsson farið heim með þeim hjónum ásamt fleira fólki, það verið að skemmta sér fram eftir nóttu, en vitnið gengið til hvílu um klukkan 0500. Þá er vitnið vaknaði um fjórum klukkustundum síðar, hefði Gunnar Sigurður Magnússon verið kominn inn á heimili þess, vitnið og þau hjón margbeðið hann um að hverfa á brott úr íbúðinni, en hann ekki viljað verða við því. Kvaðst vitnið hafa ekið í leigubifreið til Reykjavíkur heim til ákærða, sem farið hefði með vitninu til baka, og engum togum skipt, þá er inn í íbúðina kom, að ákærði hefði veitzt að Gunnari Sigurði og slegið hann í andlit, engin orð farið á milli þeirra, en vitnið minnti, að ákærði hefði tekið gleraugun af hon- um, áður en hann sló til hans. Vitnið kvað bær systur Önnu Jónu og Guðrúnu Kristínu Dam hafa verið viðstaddar átökin. Ekki sá það Gunnar Sigurð sýna þeim nokkra ástleitni þar á staðnum, en hafði heyrt, að hann hefði fyrr, á meðan ákærði var á sjó, haldið við eiginkonu hans sem og egnt ákærða símleiðis í því sambandi. Vitnið taldi, að Anna Jóna hefði greint sinn verið eitthvað undir áhrifum áfengis, sjálft hefði vitnið fundið til lítils háttar áfengisáhrifa, en ekki séð vínáhrif á Gunnari Sigurði eða ákærða. Vitnið Anna Jóna Dam Ingólfsson, eiginkona ákærða, skýrði svo frá, að ákærði hefði ekki farið frá veitingastaðnum að Hjalla- 39 brekku 18 í Kópavogi vegna einhverrar afbrýðisemi, sem það taldi þó ástæðulausa með öllu, en sjálft hefði vitnið farið þangað og setið þar að drykkju fram á morgun. Klukkan 0900 kvaðst vitnið hafa hringt til Gunnars Sigurðar Magnússonar og beðið hann að koma til þess að Hjallabrekku 18 og hefði hann komið að nokkrum tíma liðnum. Vitnið staðhæfði, að það hefði sagt Jóni Ólafi Karlssyni, að það hygðist tala við Gunnar Sigurð og hann verið. búinn að sættast á það, enda þótt þau hjónin væru á móti því, að Gunnar Sigurður kæmi. Hins vegar hefði Jón Ólafur gert ákærða aðvart um, að Gunnar Sigurður væri kom- inn, en Gunnar Sigurður ekki viljað fara, þótt honum væri sagt, að ákærði væri væntanlegur. Vitnið taldi, að Gunnar Sig- urður hefði tafið að Hjallabrekku 18 í um eina klukkustund og þau aðeins verið að ræða þar saman. Ekki sá vitnið áfengisáhrif á Gunnari Sigurði, en sjálft kvaðst vitnið hafa verið örvað af víni, en þó ekki ölvað. Þá er tekin var skýrsla af vitninu hjá rannsóknarlögreglu hinn 10. nóvember 1968, skýrði það svo frá, að þá er ákærði kom að Hjallabrekku 18, hefði engum togum skipt, að hann hefði ráðizt á Gunnar Sigurð og slegið hann, en þó gæti vitnið ekki borið nánar um slagsmálin, þar sem það hefði ekki séð þau, enda verið að forða börnum systur sinnar frá því að sjá, hvað fram færi. Á dómþingi hinn 8. apríl 1970 bar vitnið hins vegar, að ákærði hefði vísað Gunnari Sigurði á brott, áður en til átaka kom, sem og að Gunnar Sigurður hefði tekið á móti barsmíðum ákærða. Vitnið kvaðst vilja viðurkenna, að það hefði framið hjúskaparbrot með Gunnari Sigurði, og sagði, að ákærða hefði verið kunnugt um það. Gunnar Sigurður hefði á stundum hringt í ákærða, jafnvel að næturlagi, og einu sinni, þá er vitnið var með barni, verið að gaspra við þau hjónin um, hvor þeirra ákærða ætti barn þess. Vitnið kvaðst seinast hafa hitt Gunnar Sigurð rösku ári, áður en atvik það átti sér stað, sem ákært er vegna. Vitnið Guðrún Kristín Pétursdóttir Dam, mágkona ákærða, kvað Gunnar Sigurð Magnússon hafa komið að Hjallabrekku 18 eftir símlegri beiðni systur þess. Vitnið kvaðst sjálft hafa verið á móti veru hans á heimilinu og bæði það og eiginmaður þess vísað honum á brott, en hann ekki viljað fara. Sagði þá eigin- maður vitnisins við hann, að hann mundi ná í ákærða, og kvaðst Gunnar Sigurður ekkert hafa á móti því, taldi sig hafa gaman af að hitta hann. Ekki mundi vitnið, hvort einhveriar orðræður hefðu átt sér stað milli þeirra ákærða og Gunnars Sigurðar, þær 40 að minnsta kosti verið skammar, en ákærði síðan tekið gleraugun af Gunnari Sigurði, slegið hann og fleygt honum út, en vitnið hugði, að Gunnar Sigurður hefði eitthvað tekið á móti. Vitninu kvaðst vera kunnugt um af frásögn systur þess, Önnu Jónu Dam, að hún hefði í nokkurn tíma staðið í ástarsambandi við Gunnar Sigurð og til þess sambands verið stofnað, á meðan hún var gift ákærða. Ákærði kvaðst hafa farið einsamall heim til sín af dansleikn- um á Hótel Loftleiðum, vegna þess að þeim hjónum hefði orðið sundurorða. Klukkan um 1000 morguninn eftir hefði Jón Ólafur Karlsson hringt til hans og sagzt ætla að koma. Skýrði hann þá ákærða frá því, að Gunnar Sigurður Magnússon væri staddur á heimili hans að Hjallabrekku 18 í Kópavogi. Ákærði kvaðst hafa farið með Jóni Ólafi þangað og er inn Í stofuna kom, séð Gunnar Sigurð standandi þar á golfinu, umsvifalaust ráðizt á hann, án þess að nokkur orðaskipti ættu sér stað, en þó áður tekið af honum gleraugun. Um leið og ákærði sló Gunnar Sigurð, kvaðst hann hafa sagt honum að fara út, hann neitað því, og ákærði þá barið hann nokkur högg í andlit með krepptum hnefa. Ekki taldi ákærði sig hafa fundið til áhrifa áfengis, og hann neitaði því að hafa haft í hyggju að berja Gunnar Sigurð, áður en hann kom á staðinn, en gert það í ofsalegu reiði- og afbrýði- kasti, þar sem Gunnar Sigurður hefði áður haldið við eiginkonu hans og rúmu ári áður orðið uppvís að því. Ákærði kvað Gunnar Sigurð hafa hringt til sín um 10 mánuðum áður og spurt, hvor þeirra hann héldi, að ætti barn það, sem eiginkona ákærða gekk þá með. Hins vegar hugði ákærði, að Gunnar Sigurður hefði ekki að undanförnu haft samband við eiginkonu hans. Lagt hefur verið fram í málinu vottorð Sigurðar Björnssonar læknis, svohljóðandi: „Gunnar S. Magnússon myndlistarmaður, Skólavörðustíg 3 A, Reykjavík, kom á slysadeild Borgarspítala 10. 11. 1968 kl. 10.20. Gunnar sagðist hafa verið staddur í húsi í Kópavogi þá um morguninn. Sagði hann, að maður nokkur hefði ráðizt á sig og slegið sig óviðbúinn í andlitið. Ekki kvaðst Gunnar hafa slegið á móti, en á hinn bóginn tekið á árásarmanninum til þess að hefta hann. Fór síðan í næsta hús og hringdi í lögreglu. Hann kvaðst ekki hafa misst meðvitund við höggið, en kennt smávegis flökurleika, ekki selt upp. Sagðist hafa höfuðverk hægra megin í höfðinu. Við komu hingað var Gunnar allmikið bólginn undir báðum 41 augum, einkum vinstra megin, og er þar talsvert glóðarauga. Þá eru skrámur víða um andlitið, mest hægra megin á enni. Nokkuð blæðir úr afrifu á vinstra eyra. Nefið er dálítið bólgið og virðist aumt viðkomu. Þá sést blæðing í augnslímhúð hægra megin. Röntgenskoðun af nefi leiddi í ljós brot á nefbeini með 2—3 mm lækkun á hægra hluta beinsins og nokkurri skekkju yfir til hægri. Ekki sáust önnur brot í andlitsbeinum. Gert var að sárum Gunnars, og greru þau eðlilega. Hann kom í eftirlit 15. 11. og kvartaði þá um verki í baki og herðum ásamt stirðleika í vinstri öxl. Við skoðun þá marraði talsvert í þeirri öxl við hreyfingar. Gat það bent til blæðingar í vöðva eða um- hverfis axlarliðinn. Skoðunin gaf ekki grun um löskun á beinum. Var Gunnari ráðlögð sjúkraþjálfun á öxlina. Ekki er ástæða til að ætla, að Gunnar beri varanlegt tjón af framangreindu“. Með eigin játningu ákærða, sem er í samræmi við vitnafram- burði þá, sem raktir hafa verið hér að framan, og önnur gögn málsins telst nægilega sannað, að ákærði hafi greint sinn veitzt að Gunnari Sigurði Magnússyni og slegið hann nokkur hnefa- högg í andlit. Samkvæmt læknisvottorði urðu meiðsl hans slík, að háttsemi ákærða, sem er rétt lýst í ákæru, varðar við 218. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940. Með vísan til atvika allra sem og þess, að ákærði hefur ekki áður gerzt sekur um hegn- ingarlagabrot, þykir eftir atvikum og samkvæmt 75. gr. al- mennra hegningarlaga unnt að ákveða, að fresta skuli ákvörðun refsingar ákærða og refsiákvörðun falli niður að liðnum 2 árum frá uppkvaðningu dóms þessa að telja, haldi ákærði almennt skilorð 57. gr. hegningarlaga, sbr. 4. gr. laga nr. 22/1955. Gunnar Sigurður Magnússon hefur krafizt þess, að ákærði verði dæmdur til greiðslu skaðabóta að fjárhæð kr. 83.262.00. Eru kröfurnar sundurliðaðar þannig: A. Útlagður kostnaður. 1. Greitt slysavarðstofu .. .. .. .. .. kr.215.00 2. Akstur á slysavarðstofu .. .. .. .. — 240.00 3. Áverkavottorð .. .. .. .. .. 2. -- — 500.00 4. Fatahreinsun .. .. .. .. .. 2. -. — 257.00 —— kr. 1.212.00 B. Fatspjöll, frakki ónýtur, = 50% .. .. .. .. .. — 2.050.00 C. Atvinnutekjutap í 6 vikur .. .. .. .. .. .. .. — 30.000.00 42 D. Bætur fyrir ófjárhagslegt tjón, þ. e. vegna þján- inga og varanlegra lýta í andliti vegna nefbrots, sbr. áverkavottorð .. .. .. 2. 2. 2. 2. 2. 2. 2. kr.30.000.00 Samtals kr. 83.262.00 Lagðir hafa verið fram reikningar vegna liða A, 1, 3—4. Ákærði hefur mótmælt kröfunum. Þá er metin eru málsatvik öll, sem rakin hafa verið hér að framan, þykja heildðarbætur til bóta- krefjanda eftir atvikum hæfilega ákveðnar kr. 25.000.00. Dæma ber ákærða til að greiða allan sakarkostnað, þar með talin saksóknarlaun til ríkissjóðs, kr. 6.000.00, en Magnús Thor- lacius hæstaréttarlögmaður, skipaður verjandi ákærða, óskaði ekki eftir, að um málsvarnarlaun hans yrði dæmt í máli þessu. Dómsorð: Ákvörðun um refsingu ákærða, Leifs Ingólfssonar, skal fresta, og fellur refsiákvörðun niður að liðnum 2 árum frá uppkvaðningu dóms þessa að telja, haldi ákærði almennt skilorð 57. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940, sbr. 4. gr. laga nr. 22/1955. Ákærði greiði Gunnari Sigurði Magnússyni, Skólavörðu- stíg 3 A í Reykjavík, kr. 25.000.00. Ákærði greiði allan sakarkostnað, þar með talin saksóknar- laun til ríkissjóðs, kr. 6.000.00. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. 43 Þriðjudaginn 26. janúar 1971. Nr. 222/1970. Hjalti Kristgeirsson Hjörleifur Guttormsson og Skúli Magnússon gegn Heimdalli, F.U.S. Dóminn skipuðu hinir reglulegu dómarar Hæstaréttar. Kærumál. Frávísun. Dómur Hæstaréttar. Með kæru 3. desember 1970, sem barst Hæstarétti 16. s. m., hafa sóknaraðiljar samkvæmt 21. gr., 1. tl., b., laga nr. 57/1962 skotið hinum kærða frávísunardómi til Hæstaréttar. Krefjast sóknaraðiljar þess, að dómurinn verði úr gildi felldur og lagt verði fyrir héraðsdóm að dæma málið að efni til. Svo krefjast þeir og kærumálskostnaðar úr hendi varnaraðilja. Varnaraðili krefst staðfestingar hins kærða dóms og kæru- málskostnaðar. Mál þetta er í heild svo vanreifað, að staðfesta ber niður- stöðu héraðsdóms, en eftir öllum atvikum þykir rétt, að kærumálskostnaður falli niður. Dómsorð: Hinn kærði dómur á að vera óraskaður. Kærumálskostnaður fellur niður. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 23. nóvember 1970. 1.0. 1.1 Mál þetta er höfðað með stefnu, þingfestri 28. maí 1964. Gagnasöfnun lauk í málinu 3. nóvember 1970. Fór þá fram munn- legur málflutningur, og var málið dómtekið að því loknu. Stefnendur málsins eru Hjalti Kristgeirsson hagfræðingur, til heimilis að Bergstaðastræti 4, Reykjavík, Hjörleifur Guttormsson 41 líffræðingur, til heimilis að Mýrargötu 24, Neskaupstað, og Skúli Magnússon sýsluskrifari, Patreksfirði. Stefndi er Styrmir Gunnarsson, þá formaður Heimdallar, f. h. Heimdallar, F.U.S., Valhöll, Suðurgötu 39, Reykjavík. Stefnendur gera eftirfarandi dómkröfur á hendur stefnda í málinu. a. Að stefndi verði dæmdur til að greiða höfundarlaun sam- kvæmt 18. gr. laga nr. 13/1905, að fjárhæð kr. 150.000.00, ásamt 8% ársvöxtum frá 1. júní 1963 til greiðsludags. b. Að stefndi verði dæmdur til að greiða miskabætur sam- kvæmt 264. gr. laga nr. 19/1940, að fjárhæð kr. 50.000.00, ásamt 8% ársvöxtum frá 1. júní 1963 til greiðsluðags. c. Að stefndi verði dæmdur til þyngstu refsingar samkvæmt 18. gr. laga nr. 13/1905 og samkvæmt 228., 229. og 234. gr. laga nr. 19/1940. d. Að upptæk verði gerð og ónýtt samkvæmt ákvæðum 17. gr. laga nr. 13/1905 „öll þau eintök, sem til eru hér á landi, af ritinu „Rauða bókin“, leyniskýrslur SÍA. Skýrslurnar, sem Einar Olgeirsson krafðist, að yrðu brenndar“, sem út var gefin af Heimdalli, F. U. S., í maímánuði 1963, svo og áhöld þau, sem notuð voru við hina ólöglegu útgáfustarfsemi, svo sem mót, plötur og þess háttar. e. Að stefndi „sé dæmdur til að greiða hæfilega fjárhæð til þess að standast kostnað af birtingu dóms, atriðisorða hans og forsendna, í öllum dagblöðum Reykjavíkur samkvæmt 2, mgr. 241. gr. alm. hegningarlaga nr. 19, 12. febrúar 1940“. f. Að stefndi verði dæmdur til að greiða málskostnað að mati réttarins í samræmi við gjaldskrá L. M. F. Í. Stefndi gerði upphaflega kröfu um frávísun málsins frá dómi. Undir rekstri málsins féll hann þó frá þeirri kröfu. Í efnishlið krefst stefndi sýknu af dómkröfum, en til vara, að fjárkröfur í stefnu verði lækkaðar. Enn fremur krefst stefndi málskostnaðar úr hendi stefnenda að mati réttarins. Stefnendur hafa lýst því yfir hér fyrir rétti, að þeir muni skipta öllum tildæmdum fjárhæðum að jöfnu sín á milli. Sáttir hafa verið reyndar í málinu, en sú viðleitni hefur ekki borið árangur. 2.0. 2.1 Í stefnu segir frá málavöxtum á þá leið, að á árunum 1958—-1961 hafi nokkrir íslenzkir námsmenn erlendis skiptzt á 45 sendibréfum, þar á meðal hafi verið stefnendur máls þessa. Bréfin hafi verið samin sem alger einkabréf og eigi ætluð til birtingar opinberlega nema samkvæmt vilja og ákvörðun höfundanna sjálfra, ef til kæmi. Allt í einu hafi borið svo við, að á tímabilinu 28. apríl—24. maí 1962 hafi farið að birtast kaflar úr bréfum þessum í Morg- unblaðinu í Reykjavík. Telja stefnendur vafalaust, að bréfin hafi verið numin á brott úr hirzlum eins stefnandans með refsiverð- um hætti og fengin Morgunblaðinu til birtingar. Næst hafi það gerzt, að í maímánuði 1963 hafi verið gefin út bók undir heitinu „Rauða bókin, leyniskýrslur SÍA. Skýrslurnar, sem Einar Olgeirs- son krafðist, að yrðu brenndar“. Útgefandi hafi verið stefndi í máli þessu. Hafi hér verið komin á prent ofangreind bréf stefnenda, en með ýmiss konar úrfellingum, athugasemdum og miður vinsam- legum skýringum. Hafi útgefandi látið gera formála og inngang að ritinu, skipta efninu í kafla, setja millifyrirsagnir o. fl. Af skjölum málsins sést, að lögmaður stefnenda hefur sent stefnda kröfubréf, dags. 11. nóvember 1963, og krafið stefnda um höfundarlaun vegna framangreinds atferlis. Með bréfi, dags. 16. s. m., var þeirri kröfu vísað á hug. Af skjölum málsins verður enn fremur ráðið, að stefnendur hafi með bréfi, dags. 27. maí 1964, til saksóknara ríkisins kært framangreint atferli. Í bréfi þessu segir m. a. svo: „Dagana 28. apríl til 24. maí 1962 tóku að birtast í Morgun- blaðinu í Reykjavík ýmis einkabréf eða kaflar úr einkabréfum kærenda, sem voru við nám erlendis á árunum 1958— 1961. Bréf þessi gaf félagið Heimdallur, F. U.S. í Reykjavík, út í bókarformi í maímánuði 1963, margvíslega brengluð og rangfærð, og telja skjólstæðingar mínir ekki orka tvímælis, að birting bréfanna hafi verið til þess ætluð að meiða æru þeirra og sverta þá í augum almennings, enda hér um að ræða meingerð gegn persónu þeirra, friði og æru, drýgða af illfýsi. Skjólstæðingur minn, Skúli Magnússon, telur, að bréfum þeim, sem hér um ræðir, hafi verið stolið úr lokuðum trékassa, sem hann hafi haft í geymslu í rishæð hússins Víðihvammur 26, Kópa- vogi, sem er eign Magnúsar Magnússonar, bróður Skúla. Í sam- bandi við deilu þá, sem upp er komin á milli skjólstæðinga minna og Heimdallur, F.U. S., upplýsir Hjörtur Torfason, hdl., í bréfi til mín, dags. 16. nóvember s.l, að Heimdallur hafi fengið bréfin hjá Morgunblaðinu. Þarf því að rannsaka, með hverjum hætti blaðið hefur komizt yfir þessi einkabréf“. Opinber rannsókn fór fram út af greindu efni á árinu 1964. Af skjölum málsins verður eigi með vissu ráðið, hver niðurstaða þess máls hafi orðið, en með bréfi saksóknara ríkisins, dags. 17. apríl 1968, til lögmanns stefnenda segir m. a. á þessa leið: „Yfir- heyrslur fóru fram í máli þessu í Reykjavík og Patreksfirði sumarið 1964, og barst endurrit þeirra hingað í október s. á. Með bréfi héðan, dags. 9. nóvember 1964, voru málsskjölin send sakadómi Reykjavíkur að nýju til áframhaldandi rannsóknar, en síðan hafa þau eigi borizt hingað. Hefur rannsóknarlögreglan tjáð mér, að eigi hafi reynzt unnt að upplýsa málið“. 2.2. Stefnandi Hjalti Kristgeirsson gaf aðiljaskýrslu hér fyrir dómi 28. september 1967. Hann skýrði svo frá, að félagsskapur hafi verið starfandi í ýmsum löndum, sem nefndi sig SÍA, og kvaðst hann hafa álitið sig vera í þeim félagsskap. Hann kvaðst hafa verið við nám í Búdapest í Ungverjalandi á þeim tíma, sem hér skiptir máli. Hann minnti, að það hefði verið um vetur- inn 1958--1959, sem fram hefðu farið bréfaskipti milli hans og manna, bæði hér heima og annarra, er voru við nám erlendis. Þau bréf, sem hér skipti mestu máli, hafi farið milli sín og stefnanda Skúla Magnússonar, sem þá hafi verið í Peking. Efni þessara bréfa hafi verið í sendibréfaformi og um þannig málefni og í þeim stíl, að mjög auðvelt hafi verið að afflytja þau. Hann kvaðst hafa kynnt sér lauslega „Rauðu bókina“ og eftir þann lestur hafi hann haft það á tilfinningunni, að hér væri komið meginefni þeirra bréfa, sem hann hafi sent Skúla á sínum tíma. Bréfin til Skúla hafi verið rituð með algengu hugarfari stúdenta. Þess vegna sé í bréfum þessum alls kyns ummæli og orðalag og deilur og hugleiðingar, sem svo Í raun sé enginn vilji til að standa við síðar. Taldi Hjalti birtingu bréfa þessara þeim mun vítaverðari, þar sem um alger einkamál hafi verið að ræða milli þeirra Skúla. Hann kvað bréf þessi, a. m. k. að einhverju leyti, hafa verið rituð með algengu hugarfari stúdenta um að reyna að bæta heiminn. Hafi þeim Skúla á þessum tíma ekki verið ljóst, að þeir mundu síðar taka ákvörðun um að birta bréfin innan viss hóps SÍA-manna. Í þessari aðiljaskýrslu kemur enn fremur fram, að Hjalti telur ekki einungis rétt á sér brotinn varðandi birtingu á umræddum bréfum til Skúla Magnússonar, þó að þau bréf séu mesta magnið og aðalatriðið, heldur telur hann, að brotinn hafi verið á sér réttur, að því er varðar fleiri 47 sendibréf. Hafi þau bréf verið rituð til ákveðinna manna innan félagsskaparins og hafi verið meira í upplýsingaformi. Hafi efni þeirra verið þannig, að þau mættu verða ákveðnum hópi manna til upplýsingar. Frágangur allur og ritháttur á þessum síðast- nefndu bréfum hafi verið allur annar en á bréfunum til Skúla, en auk þess liggi munur í því, að bréf þessi hafi verið stíluð til ákveðins hóps manna, en ekki til einstaklinga. Í aðiljaskýrslunni er þess getið, að Hjalti hafi gefið leyfi til þess að sýna vissum félagsmönnum SÍA-félagsskaparins efni a. m. k. sumra bréfanna. Hafi þá nokkur afrit verið tekin af frum- ritinu og síðan send á ýmsa staði, og urðu menn síðan að kynna sér sjálfir efni afritanna. Annars kvaðst hann ekki vita, hvernig afrit þessi hafi dreifzt. Hann taldi, að SÍA-félögin hefðu verið fjölmennust í Austur-Þýzkalandi og í Reykjavík, en að öðru leyti heldur fá að höfðatölu. Aldrei hafi verið um það rætt, að bréfin yrðu fjölrituð á vegum þeirra SÍA-manna. Hann sagði, að fyrsta opinbera birtingin hefði farið fram í Morgunblaðinu og ef til vill einnig í Vísi. Kvað hann sig minna, að það hafi einkum verið bréf Skúla, sem þar hafi birzt, og ef til vill eitthvað af sínum. Að því er sig varði, hafi birtingin farið fram í fullkomnu óleyti. Hjalti taldi, að hann hefði fyrst orðið bess var, að brotinn hefði verið á sér réttur, þegar skrifin hafi birzt í Morgunblaðinu, svo sem áður greinir, en þá hafi fyrst tekið steininn úr, þegar bréfin hafi komið út í bókarformi, þ. e. „Rauðu bókinni“. Kvaðst hann ekki hafa vitað, að bók þessi væri í undirbúningi. Hann kvaðst ekki vita til þess, að bréfin hefðu komizt til vit- undar manna utan samtaka SÍA, áður en þau voru birt opin- berlega. SÍA-félagsskapurinn hafi enga heimild haft til þess að gefa út bréf þau, sem hér um ræðir, án leyfis höfundar, jafnvel þótt þau hafi þá verið orðin kunn innan viss hóps félagsmanna. Hann sagði, að tímarit hafi verið gefið út á vegum SÍA-félags- skaparins, sem Vandi nefndist. Hafi það komið út í takmörkuðu upplagi, en út af fyrir sig ekki verið neitt trúnaðarmál. Þar hafi einstakir menn ritað sögur og greinar alveg út af fyrir sig, en ekki fyrir SÍA. Sagði hann, að umrædd bréf hefðu aldrei birzt í þessu riti né heldur efni þeirra. Stefnandi Hjörleifur Guttormsson gaf aðiljaskýrslu hér fyrir dómi 4. desember 1967. Hann skýrði svo frá, að samtök SÍA- manna hafi verið stofnuð á árinu 1958 í Þýzkalandi og á Íslandi. Hann sagðist hafa verið formaður félagssamtaka þessara frá upp- 48 hafi og fram til 1962. Félagssamtökin hafi verið upp byggð þannig, að félagar gátu verið Íslenzkir námsmenn, sem stunduðu nám austan járntjalds. Stofnendur hafi verið um 15 í upphafi, en síðan hafi fleiri bætzt í hópinn og hafi félagatalan verið allt upp í 30. Félagasamtökin hafi ekki verið til á Íslandi, nema hvað heimilt var, í takmarkaðan tíma, fyrir þá námsmenn, sem komu frá námi frá löndum austan járntjalds, að vera í félaginu. Sjálfur kvaðst hann hafa verið við nám í Leipzig á árunum 1956—1962. Félagið hafi starfrækt deildir undir stjórn ýmissa félagsmanna í ýmsum löndum, en stjórn hafi ekki verið, heldur aðeins for- maður. Félagið hafi haft sérstök skráð lög, sem hafi einkum kveðið á um inngöngu og markmið félagsins. Hjörleifur skýrði svo frá, að skýrslur eða bréf, sem birtust í „Rauðu bókinni“ og hann taldi sig höfund að, hafi hann samið á árunum 1958— 1961. Spanni þessi hugverk sín um 85 bls. í „Rauðu bókinni“. Bréf þau, sem hann sagðist hafa skrifað, hafi gengið á milli nokkurra félagsmanna og hafi þau yfirleitt verið stíluð til sambandsmanna í hverju landi, en formenn hafi svo haft heimildir til þess að kynna þau öðrum félögum SÍA. Hann sagði, að ekki hefði verið til þess ætlazt, að bréfin færu út fyrir umræddan félagsskap. Gengið hafi verið út frá því, að skýrslur þessar færu ekki víðar, en auk þess hafi mörg bréfanna sjálf borið það með sér. Bréfin hafi af félagsmönnunum oft verið kall- aðar skýrslur, enda hafi mátt nota bréf þessi sem umræðugrund- völl meðal þeirra SÍA-manna. Ekki hafi verið neitt bundið við það, að hann einn skrifaði skýrslur, heldur gátu ýmsir aðrir gert það og hafi gert. Hann kvaðst ekki hafa heimilað birtingu á ofan- greindum bréfum utan þess, sem nú hefur verið rakið, en þó hafi komið fram á einhverjum stöðum, að SÍA-félögum hafi verið heimilt að sýna sum bréfanna völdum mönnum, ef þeir teldu ástæðu til Hann kvaðst ekki vita, hvort þeir SÍA-félagar hafi sýnt einhverjum mönnum utan félagsins bréf þessi, en hafi svo verið, þá hafi það ekki verið með sinni heimild utan þess, sem áður er sagt. Sérstaklega aðspurður sagðist Hjörleifur telja sín hugverk þau bréf og skýrslur, sem hann hafi samið, undirritað og sent frá sér. Stefnandi Hjörleifur kvað meginefni hugverka sinna vera að finna í „Rauðu bókinni“ á bls. 45—55, 124— 127, 214—217, 220—-224, 242—250, 255--256 og auk þess að fjórða hluta á bls. 27—44. Hann tók fram, að við þetta væri þó að athuga, að í textanum væru millifyrirsagnir og skýringar og oft úrfellingar, 49 sem leiddu til rangfærslna, þannig að ekki væri unnt fyrir les- anda að greina á milli, hvað sé efni bréfanna og hvað ekki. Að því er varðaði bls. 139— 146 í „Rauðu bókinni“, þá væri sá kafli tekinn upp úr gagni, sem lagt hefði verið fram á flokksþingi Sósíalistaflokksins, og kvaðst Hjörleifur hafa ritað þennan kafla í einkabréf, sem hann hafi sent. Taldi hann, að brotinn hafi verið á sér réttur í sambandi við birtingu bréfsins, að því er síðast- greint atriði varðaði. Þá lýsti Hjörleifur því, að á bls. 124—177 í „Rauðu bókinni“ væri á ýmsum stöðum að finna úttektir af ræðum manna á áður- nefndu flokksþingi og gæti virzt við fyrsta augnakast, að út- tektir þessar væru ritaðar eftir ákveðnu gagni. Þessu væri þó ekki þannig farið, heldur kvaðst Hjörleifur sjálfur hafa setið flokksþingið og hafa útfært þessar ræður og framsett á eigin ábyrgð og frá sínu eigin sjónarhorni. Taldi hann því þessa þætti sín hugverk. Hjörleifur taldi, að bréfið, sem var birt á bls. 27—44 í „Rauðu bókinni“, væri nokkuð sér á parti, en þar væri um að ræða einkabréf sitt og fleiri til Einars Olgeirssonar. Þá víkur stefnandi Hjörleifur að því í aðiljaskýrslu sinni, að í inngöngum og milliköflum í „Rauðu bókinni“ sé einnig oft vitnað í bréf sín og annarra. Benti hann í þessu sambandi á inn- ganginn á bls. 9 og bls. 95 og áfram. Þar á ofan sagði hann, að á ýmsum stöðum í bókinni komi fram ærumeiðingar af verstu tegund gegn höfundum bréfanna. Benti hann á nokkur dæmi til stuðnings máli sínu að þessu leyti. Hann sagði sérstaklega aðspurður, að einn af meginþáttum í starfsemi félagsins hafi verið bréfaskipti milli félagsmanna um ýmis málefni. Þess hafi ekki verið krafizt, að félagsmenn tækju þátt í bréfaskriftum þessum, en hins vegar hafi verið óskað eftir því. Hjörleifur kvað það hafa verið í öndverðum maí 1962, sem honum hafi borizt til eyrna í bréfum, að Morgunblaðið hafi hafið birtingu á þáttum í umræddum bréfum. Sjálfur kveðst hann hafa verið við nám erlendis á þessum tíma og því ekki getað leitað réttar síns. Um það bil ári síðar hafi „Rauða bókin“ komið út, en þá hafi hann enn verið erlendis og ekki komið heim fyrr en í ágúst 1963. Kvaðst hann þá strax hafa gert reka að því að leita réttar síns. Hann sagðist hafa frétt af útkomu „Rauðu bók- arinnar“, en sér hefði ekki borizt hún í hendur fyrr en eftir heim- komu. Hann kvaðst telja, að umrædd bréf hafi öll horfið úr 50 vörzlum Skúla Magnússonar, þ. e. þau bréf, sem „Rauða bókin“ sé byggð á. Stefnandi Skúli Magnússon hefur gefið skýrslu fyrir sakadómi Barðastrandarsýslu. Auk þess hefur verið lögð fram óformleg aðiljaskýrsla í máli þessu, sem þó hefur verið tekin gild sem staðfest væri. Hann kvaðst hafa stundað nám í Peking á árunum 1957— 1961 samfleytt. Hann kvað nokkra íslenzka stúdenta, sem við nám hafi verið í Kína, Rússlandi, Ungverjalandi, Austur-Þýzkalandi, Tékkóslóvakíu og um tíma í Póllandi, hafa á þessum árum haft samband sín á milli og ritað bréf stjórnmálalegs efnis. Hafi bréf þessi verið vélrituð í allt að fimm eintökum og send á nokkra staði. Kvaðst hann hafa átt eintak af öllum þessum bréfum. Hann kvaðst hafa komið heim til Íslands frá námi í júnímánuði 1961. Snemma árs 1962 hafi birzt í Morgunblaðinu ýmis einka- bréf sín og nokkurra námsfélaga sinna, þ. á m. stefnenda máls þessa. Árið eftir hafi Heimdallur, F.U.S., gefið þessi gögn út í bókarformi. Hafi þetta allt verið gert án sinnar vitundar og and- stætt vilja sínum, enda kveðst Skúli telja sig eiga höfundarrétt og einkarétt á útgáfu þeirra kafla bókarinnar, sem sig varði. Hann kveðst hafa kynnt sér aðiljaskýrslur þeirra Hjalta Kristgeirssonar og Hjörleifs Guttormssonar í þinghaldi 28. sept- ember og 4. desember 1967. Taldi hann vera satt og rétt frá skýrt, að því er hann bezt vissi. Hann sagðist vilja leggja áherzlu á, að bréf þau, sem birt séu og hann hafi samið, séu einkabréf frá sér til Hjalta Kristgeirssonar. Hann kveður sér ekki vera unnt að segja til um það nákvæm- lega, að hve mikiu leyti hann geti beinlínis talizt höfundur bókar- innar. Þó sé á bls. 61—62 birt bréf, sem hann hafi sjálfur samið og undirritað eigin hendi. Sama sé að segja um bréfið á bls. 66—74, en alis sé sín sérstaklega getað á 18 stöðum í bókinni. Í þinghaldi þann 28. september 1967 var m. a. skorað á for- mann stefnda að koma fyrir dóm og gefa aðiljaskýrslu. Þeirri áskorun hefur þó ekki verið sinnt. 3.0. 31. Stefnendur hafa bent á það máli sínu til stuðnings, að stefndi hafi heimildarlaust birt einkabréf stefnenda, sem þeir síðarnefndu hafi einir átt einkarétt og prentrétt að. Stefndi hafi komizt yfir bréfin með refsiverðum hætti, undirbúið birtingu þeirra með leynd og án vitundar stefnenda. Stefndi hafi látið öl gera formála og inngang að ritinu, látið skipta því í kafla, setja millifyrirsagnir o. fl. og yfirleitt sé bókin þannig úr garði gerð, að lesandi hennar eigi mjög erfitt með að átta sig á, ef ekki ómögulegt, hvað af efni hennar sé raunverulega frá stefnendum runnið og hvað frá útgefanda. Stefnendur telja ekki orka tvímælis, að tilgangurinn með birtingu bréfanna í hinni brengluðu, af- bökuðu og rangfærðu útgáfu stefnda hafi verið sá að meiða æru stefnenda og sverta Í augum almennings. Stefnendur hafa lýst því yfir, að þeir reki mál þetta í sam- einingu og hyggist skipta tildæmdum fjárhæðum jafnt á milli sín. Það efni bókarinnar, sem þeir telja til höfundarréttar yfir, segja þeir á milli %—% af efni allrar bókarinnar. Krafa stefnenda til höfundarlauna er studd við 18. gr. laga nr. 13/1905 og framangreind sjónarmið. Þar sem stefndi hafi ekki leitað fyrirfram samkomulags við stefnendur um birtingu bréfanna eða þóknun fyrir útgáfuréttinn, telja stefnendur sig sjálfa hafa heimild til að ákveða fjárhæð þessarar kröfu. Krafa stefnenda um miskabætur er byggð á 264. gr. laga nr. 19/1940. Stefnendur telja ekki orka tvímælis, að hér sé um að ræða meingerð gegn persónu þeirra, friði og æru, drýgða af ill- fýsi. Fjárhæðina sjálfa telja þeir mjög í hóf stillt. Kröfu um upptöku telja stefnendur hafa stoð í 17. gr. laga nr. 13/1905, en refsikrafan sé byggð á 18. gr. laga nr. 13/1905 og 228. gr. og 229. gr. og 234. gr. laga nr. 19/1940. Krafa stefnenda um, að dæmd verði hæfileg fjárhæð þeim til handa til þess að standast kostnað af birtingu dóms o. fl. í öllum dagblöðum Reykjavíkur, telja þeir hafa stoð í 2. mgr. 241. gr. laga nr. 19/1940. 3.2. Varnir stefnda eru í fyrsta lagi byggðar á því, að um sé að ræða sjálfstætt rit, sem stefndi hafi búið til prentunar á eigin ábyrgð með söfnun efnis, samningu og niðurröðun. Í sam- ræmi við tilgang ritsins hafi útgefandi ritað ítarlegan formála og skýringar á öllu aðfengnu efni, sem birt sé í ritinu, raðað því niður á skipulegan hátt og leitazt við að draga fram kjarna málsins í hinum ýmsu þáttum þess. Gefi þetta allt bókinni sjálf- stætt gildi langt umfram það, sem felist í hinu aðfengna efni einu saman. Útgáfustarf stefnda, efnisval, efnisskipun, kafla- skipting og gerð millifyrirsagna, leturbreytingar og áherzla, ritun skýringa, efnisyfirlit o. s. frv. leiði eitt sér til þess, að höfundar- og útgáfuréttur að ritinu í heild sinni hafi fallið stefnda í skaut samkvæmt 3. gr. laga nr. 13/1905. 52 Í öðru lagi er á það bent, að ritið sé gefið út í sérstökum til- gangi, sem sé þeim að rannsaka og skýra eðli hins alþjóðlega 1„ommúnisma og orsakir þeirrar harðstjórnar, sem jafnan hafi fylgt í kjölfar hans. Jafnframt sé leitazt við að varpa ljósi á þær afieiðingar, sem eðli þessarar þjóðmálastefnu hafi fyrir starfsemi hinna íslenzku áhangenda hennar, sundrungu þá og erfiðleika. sem þeir eigi við að stríða í baráttu fyrir málstaðinn, og loks uppeldisáhrif stefnunnar á æskumenn þá, sem sækja vilja mennt un og frama í þau lönd, þar sem hún ræður ríkjum. Sem slík hafi bókin sérstætt gildi og sé samkvæmt aðalefni sínu full- komlega sjálfstæð. Svo sem heiti bókarinnar beri með sér, sé hún að miklu leyti bvggð á hinum margvíslegu skýrslum stjórn- málalegs efnis, sem dreift hafi verið á sínum tíma af Sósíalista- jélagi Íslendinga austantjalds, SÍA, meðal félagsmanna sinna og annarra. Að sjálfsögðu sé hér um að ræða eðlilega notkun þessara heimilda, sem telja verði fullkomlega leyfilega samkvæmt ákvæð- um 15. og 16. gr. laga nr. 13/1905, enda sé fjallað um þær af hlutlægni og þess jafnan gætt að tilgreina heimild þessa svo skilmerkilega sem unnt hafi verið hverju sinni. Auk þess verði að benda á, að þessar sömu heimildir hafi þegar verið birtar opin- berlega í Morgunblaðinu sem stjórnmálagreinar að öllu verulegu leyti. Í þriðja lagi víkur stefndi að því, að aðfengið efni ritsins stafi frá félagsskap, sem eigi væntanlega sjálfstæða aðild, þ. e. sam- tökum SÍA. Ekki sé að sjá af tiltækum heimildum, að félag þetta hafi skort hæfi til að eiga réttindi eða bera skyldur, sízt varðandi eigin skýrslur og fundargerðir. Á þeim tíma, sem hér skipti máli, hafi félagið virzt hafa sérstök lög, haldið reglulega aðal- fundi, skipað stjórn, starfrækt deildir undir stjórn sambands- manna í ýmsum löndum og gefið út málgagn. Jafnframt hafi það haft vald til þess að aga félagsmenn og krefja þá skýrslugerðar. Skýrslur þær, sem stuðzt sé við í ritinu, teljist standa fyrir félagið í nafni þess. Verði ekki ætlað, að einstakir félagsmenn eigi rétt yfir þeim, höfundarréttarlegs eða annars eðlis, hvorki stefnendur né aðrir. Í fjórða lagi rekur stefndi það, að umræðdar skýrslur hafi að mestu leyti verið birtar í Morgunblaðinu í Reykjavík, um það bil ári áður en ritið hafi komið út. Á þeim tíma hafi enginn gert tilkall til þess efnis, sem í þeim hafi falizt, né amazt við birt- ingu þeirra. Stefndi hafi fengið skýrslurnar að láni hjá Morgun- blaðinu og hafi enga ástæðu haft til að ætla, að bornar yrðu 53 brigður á heimild hans til notkunar á skýrslunum með þeim hætti, sem gert hafi verið í ritinu. Megi hér minna á það, að tilgangur ritsins hafi og sé að láta í té hlutlæga rannsókn og fræðslu um stjórnmálaleg efni. Stefnendur hafi gerzt sekir um stórfellt aðgerðarleysi í þessu efni. Þeir hafi ekki hreyft kröfum sínum við stefnda, fyrr en 6 mánuðum eftir að ritið hafi komið út og fullt ár hafi liðið frá útgáfu ritsins, þar til málið hafi verið höfðað. Hafi ritið þó verið rækilega auglýst í blöðum og útvarpi, bannig að ástæða sé til að ætla, að málshöfðunarréttur stefnenda sé fyrndur samkvæmt 26. gr. laga nr. 19/1905. Varðandi einstaka kröfuliði tekur stefndi fram, að sýknukrafan vegna höfundarlauna sé reist á því, að hann hafi ekki brotið gegn höfundarrétti stefnenda, svo og á því, að stefnendur skorti alla aðild um sókn sakar, jafnvel þótt útgáfa ritsins væri talin brjóta í bága við þau lagaákvæði, sem stefnendur hafi borið fyrir sig. Loks er kröfunni mótmælt sem fyrndri. Varakrafa stefnda er á því byggð, að hann hafi enga ástæðu haft til að ætla, að vefengd yrði heimild stefnda til að nota í bók- inni skýrslur þær, sem hann hafi fengið að láni hjá Morgunblað- inu í þessu skyni. Varðandi kröfu stefnenda um upptöku tekur stefndi fram, að sýknuástæður um þennan kröfulið séu þær sömu og um kröfu stefnenda til höfundarlauna. Varðandi upptökukröfu þessa sé þess þó jafnframt að gæta, að stefndi eigi eignarrétt að ritinu í heild. Í annan stað verði að benda á það, að máli þessu sé stefnt gegn stefnda einum. Er því mótmælt, að unnt sé að kveða upp úrskurð í málinu, sem bindandi sé fyrir aðra eigendur eintaka af bókinni eða áhalda við prentun hennar, nema þeir séu jafnframt dregnir inn Í málið. Varðandi refsikröfuna er bent á, að enginn af aðstandendum ritsins hafi unnið sér til refsingar. Það eigi hér einnig við, sem sagt sé um aðildarskort og fyrningu málssóknar. Enn fremur sé á það að benda til viðbótar, að stefndi sé ópersónulegur aðili, sem ekki verði dæmdur til refsingar samkvæmt þessu ákvæði fremur en öðrum refsifyrirmælum Íslenzkra laga. Kröfur stefnenda um refingu á hendur stefnda samkvæmt XKV. kafla laga nr. 19/1940 telur stefndi einnig fjarstæðar. Sé þess sérstaklega að gæta, að málshöfðunarfrestur samkvæmt 29. gr. almennra hegningarlaga sé út runninn. Stefndi krefst sérstaklega sýknu af kröfum stefnenda um miska- bætur. Sýknukrafan er fyrst og fremst byggð á því, að stefn- 54 endur hafi ekki orðið fyrir neinni réttarröskun í þessu máli, sem miskabótakrafa geti risið af, og að þeir hafi yfirleitt engan miska beðið af útgáfu bókarinnar. Tilgangur stefnda með birt- ingu ritsins hafi hvorki verið að meiða æru stefnenda né sverta þá í augum almennings, enda hafi útgáfa þess síður en svo verið sprottin af illfúsum hvötum í garð stefnenda. Auk þess telur stefndi, að þar sem hann sé ópersónulegur aðili, geti hann ekki talizt bótaskyldur vegna meingerðar, sem starfsmenn hans kunna að drýgja af illfýsi einni saman. Stefndi krefst algerrar sýknu af kröfum stefnenda um greiðslu dómsbirtingarkostnaðar samkvæmt 241. gr. almennra hegingar- laga begar af þeirri ástæðu, að honum sé ekki stefnt fyrir æru- meiðandi aðdróttanir í garð stefnenda né til ómerkingar um- mæla, enda ekki efni til slíkrar kröfugerðar. 4.0. 4.1. Hin framlagða bók, „Rauða bókin“, er 274 bls. að stærð og er sögð útgefin 30. maí 1963 af hinu stefnda félagi. Efni það í bókinni, sem stefnendur telja til réttar yfir og átelja í máli þessu, tekur yfir nokkra tugi blaðsíðna. Sýnist einkum vera um að ræða einkabréf, sem síðan hafi verið kynnt aðallega vissum félagsmönnum SÍA-samtakanna, og svonefndar skýrslur, en efni þeirra var notað sem umræðugrund- völlur milli félaga áðurgreindra samtaka. Í báðum tilvikum er einkum um að ræða hugleiðingar um pólitísk málefni og lýsingu á tilteknu ástandi og atburðum. Oftast er stefnenda getið í bókinni sjálfri sem semjenda tiltekinna bréfa eða skýrslna. Ljóst er þó af aðiljaskýrslum stefnenda og mál- flutningi þeirra hér fyrir dómi, að þeir leita réttar síns út af meira efni en þannig er tilgreint. Stundum hefur einstökum köflum verið sleppt úr bréfum eða skýrslum stefnenda, þegar bau eru rakin í bókinni, og ljóst er af formálsorðum bókarinnar, að millifyrirsagnir, leturbreytingar og leiðréttingar eru settar og gerðar í bréfin eða skýrslurnar af útgefanda bókarinnar. Loks má geta þess, að bókin sjálf vísar til fleiri en stefnenda máls þessa sem hugsanlegra semjenda tiltekinna skýrslna og stundum þannig, að fleiri en einn hafi samið tiltekið efni. Tals- verður hluti bókarinnar er svonefndur inngangur. Verður eigi annað séð en að útgefandi hafi sjálfur tekið hann saman ásamt öðru efni, sem eigi verður rakið hér. 55 4.2. 'Stefnendur hafa eigi tilgreint nákvæmlega og afmarkað það efni bókarinnar, sem þeir telja til höfundarréttar yfir og leita réttar síns út af í máli þessu. Slík afmörgun sakarefnis var réttarfarsleg nauðsyn og þurfti að liggja ljós fyrir þegar í upphafi málsins samkvæmt 88. gr. og grunnreglunni í 105. gr. laga nr. 85/1936. Brot stefnenda á framangreindu leiðir eitt sér og án kröfu til frávísunar málsins í heild sinni. Líkur benda til, að fleiri séu semjendur efnis, sem bókin hefur að geyma, en stefnendur máls þessa. Hefði verið eðlilegra að gefa þeim kost á að gæta réttar síns Í málinu. Réttur eins stefn- anda gæti takmarkazt af rétti annarra sameigenda að vissu efni bókarinnar. Hefði þurft að hafa það í huga við málssóknina. Einstökum kröfuliðum er einnig áfátt. Að vísu þykir sýnt, að höfundarréttur hafi verið brotinn á stefnendum máls þessa að einhverju leyti. Á hinn bóginn hefur eigi nægjanlega verið sýnt fram á þau sjónarmið, sem slík krafa þarf að byggjast á, og afla hefði átt frekari gagna um fjárhæð þeirrar kröfu, ef því var að skipta. Stefnendur telja bótaskylda meingerð og refsiverðan verknað hafa verið framinn gagnvart sér. Bótaskyldan er talin byggjast á 264. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940, en hinn refsiverði verknaður brot á 18. gr. laga nr. 13/1905 og 228. gr. og 229. gr. og 234. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940. Eigi er á fullnægjandi hátt tilgreindur sá verknaður, sem krafa út af þessum brotum byggist á. Af því leiðir, að þau atvik, sem kröfur af þessu tilefni eru reistar á, eru mjög óglögg. Krafa stefnenda til upptöku ýmissa muna er reist á 17. gr. laga nr. 13/1905. Mjög skortir á, að þeir munir, sem stefnendur krefjast upptöku á, séu nægjanlega tilgreindir. Er krafan af þess- um sökum ódómhætf. Loks hefði verið rétt að tiltaka fjárhæð þeirrar kröfu, sem stefnendur telja sér nægja til að standast kostnað af birtingu dóms, atriðisorða hans og forsendna. Í samræmi við framanritað verður að vísa málinu frá dómi, án kröfu, vegna ófullnægjandi málatilbúnaðar. Eftir atvikum er þó rétt, að málskostnaður falli niður. Stefán M. Stefánsson borgardómari kvað upp dóm þennan ásamt meðdómendunum Ólafi Þorgrímssyni hæstaréttarlögmanni og Gauki Jörundssyni prófessor. 56 Dómsorð: Máli þessu er vísað frá dómi. Málskostnaður fellur niður. Þriðjudaginn 26. janúar 1971. Nr. 227/1970. Fjármálaráðherra f. h. ríkissjóðs gegn Bjarna Kristjánssyni og Vilhjálmi Lúðvíkssyni. Dóminn skipuðu hinir reglulegu dómarar Hæstaréttar. Kærumál. Þóknun matsmanna. Dómur Hæstaréttar. Með kæru 13. nóvember 1970, sem barst Hæstarétti 30. desember s. á., hefur sóknaraðili kært úrskurð, uppkveðinn á bæjarþingi Reykjavíkur hinn 12. október 1970, þar sem þóknun varnaraðilja fyrir matsstörf var ákveðin kr. 150.000.00 til hvors þeirra. Sóknaraðili fékk eigi vitneskju um hinn kærða úrskurð fyrr en í nóvemberbyrjun 1970. Krefst sóknaraðili verulegrar lækkunar þessarar fjárhæðar og kærumálskostnaðar óskipt úr hendi varnaraðilja. Varnaraðiljar, sem eigi hafa gagnkært, gera þær dóm- kröfur, að reikningur þeirra um matsþóknun, kr. 225.000.00 til hvors þeirra, verði tekinn til greina að fullu. Þá krefjast þeir og hvor 8% ársvaxta af kr. 165.000.00 frá 1. janúar 1970 til greiðsludags. Loks gera þeir kröfu um kærumálskostnað úr hendi sóknaraðilja. Með skírskotun til forsendna hins kærða úrskurðar þykir bera að staðfesta hann, en rétt þykir, að kærumálskostnaður falli niður. Dómsorð: Hinn kærði úrskurður á að vera óraskaður. Kærumálskostnaður fellur niður. 57 Úrskurður bæjarþings Reykjavíkur 12. október 1970. Hinn 26. júní 1969 óskaði Sigurður Ólason hæstaréttarlögmaður f. h. fjármálaráðuneytisins þess, að yfirborgardómarinn í Reykja- vík dómkveddi tvo hæfa og óvilhalla menn til þess að skoða og meta vélar og tæki Áburðarverksmiðjunnar í Gufunesi, athuga og gera álitsgerð um núverandi ástand þeirra, sérstaklega miðað við nútíma tæknikröfur, svo og að gera að álitum, að hve miklu leyti þær geti talizt hæfar til frambúðarvinnslu og þá til hve langs tíma og loks önnur atriði, sem mats- og skoðunarmenn teldu máli skipta. Á bæjarþingi Reykjavíkur hinn 27. s. m. dómkvaddi Magnús Thoroddsen borgardómari þá Bjarna Kristjánsson vélaverkfræð- ing og dr. Vilhjálm Lúðvíksson efnaverkfræðing til að fram- kvæma hina umbeðnu matsgerð. Matsmenn skiluðu ítarlegri matsgerð hinn 30. október 1969. Niðurstöður þeirrar matsgerðar eru svohljóðandi: „Niðurstöður mats á vélum og búnaði Áburðarverksmiðjunnar h/f miðað við 1. júlí 1969. Verksm.hluti Endurbygg.- Ástands- Hagkv.- Mat kostn. 1969 stuðull stuðull Vegir, girðing, hlið .. .. 3.085 0,95 1 2.930 Vatnsleiðsla .. .. .. .. 28.183 0,75 1 21.100 Frárennsli .. .. .. .... 1.835 0,5 1 918 Ráfkerfis si LI 0,7 0,8 34.600 Háspennulína .. .. .... 8.618 0,8 1 6.890 Vetnisverksm.vélar .. .. 285.796 0,1 0,8 22.850 Köfnunarefnisvélar .. .. 36.352 0,5 0,8 14.500 Ammoníaksvélar .. .. .. 137.444 0,4 0,8 44.000 Saltpéturssýruvélar .. .. 94.970 0,5 0,8 37.950 Saltpétursvélar „.. .... 64.486 0,5 0,1 3.224 Vetnis- og köfn.geymar .. 43.487 0,6 1 26.050 Ammoníaks- og sýrugeymar 19.736 0,3 1 5.900 Bryggja.. .. .. .. ..... 19.726 0,4 1 7.880 Leirnámsvélar .. .. .... 5.350 0 Bamagvélar .. .. .... 8.280 0 Vélar til toppaframleiðslu 6.930 0 Súrefnisþjappa og hylki. #1.687 0 Ýmiss búnaður .. .. .. 31.000 0,40 1 12.400 a Ammoníaksgeymir (kúla) 19.000 0,90 17.100 58 Verksm.hluti Endurbygg.- Ástands- Hagkv.- Mat kostn. 1969 stuðull stuðull Ammoníakofn .. ... ... -. 12.800 1,00 1 12.800 Sekkjunartæki.. ...... 3.570 0,70 1 2500 Uppskipunartæki ...... 3.540 0,70 1 2500 Súrefnistæki .. .. .. .. 3.778 0,9 1 3.400 Kornunarvélar .. .. .. .. 38.000 0 Fjárfest. í nýja rafgreina 11.000 1 1 11.000 Alls 951.026 290.000%. Matsbeiðandi gat ekki sætt sig við niðurstöður þessarar mats- gerðar, og með bréfi frá lögmanni hans, dags. 3. nóvember 1969, til matsmanna mótmælir hann hinum tölulegu niðurstöðum mats- gerðarinnar sem allt of háum. Síðan segir svo í þessu bréfi: „Sérstaklega verður „hagkvæmnisstuðull“ matsins að teljast of hátt ákveðinn, miðað við nútíma kröfur til slíkrar starfrækslu, og að því athuguðu, að alls engin vissa er fyrir því, að það muni yfirleitt þykja rétt eða hagkvæmt að starfrækja verksmiðju þessa í framtíðinni með slíkum útbúnaði og fyrirkomulagi og miðað við þær aðstæður, er fyrir liggja eða upp kunna að koma. Mun það fyllilega koma til athugunar með tilliti til aðstöðu okkar um tilbúinn áburð erlendis frá að leggja verksmiðjuna niður. Að minnsta kosti verður að hafa þann möguleika í huga, áður en endanlega er gengið frá umræddri matsgjörð. Samkvæmt þessu og til staðfestingar því, sem munnlega hefur verið farið fram á, vil ég hér með beiðast þess, að matsmenn áætli eða meti sérstaklega hugsanlegt söluverð/kaupverð vélanna í nú- verandi ástandi, ef talið yrði, að kaupandi myndi fáanlegur, eða í niðurlagsverð“ þeirra að öðrum kosti. Verði matsliður þessi síðan hluti af matsgerðinni, eins og frá henni verður gengið í endanlegu formi ...“. Af þessu tilefni tóku matsmenn til starfa á ný við matið og ískiluðu viðbótarmati hinn 11. desember 1969. Niðurstöður þess mats hljóða svo: „4. Niðurstöður. Á meðfylgjandi töflu er gefið yfirlit um hámarksgreiðsiuþol Áburðarverksmiðjunnar, sem fengið er samkvæmt rekstraráætlun verksmiðjunnar fyrir tímabilið 1969—1980. Þar sem árlegt 'greiðsluþol er nokkuð jafnt yfir tímabilið, getum við tekið meðal- !greiðsluþol áranna, sem er 38,8 millj. króna án Varasjóðstillags, 59 en 28,8 milljónir, ef lagt er í varasjóð. Gert er ráð fyrir, að þetta greiðsluþol sé það hámark, sem Áburðarverksmiðja ríkisins geti borgað af matsverði eigna Áburðarverksmiðjunnar h/f, svo rekst- ur verði hallalaus. Reiknað er með jöfnum árlegum greiðslum yfir tímabilið. Ef þessar árlegu jöfnu greiðslur eru allar færðar til verðgildis ársins 1969 og reiknað með 8,5% vöxtum, þá ákvarðast hámarks- verðmæti verksmiðjunnar eins og sýnt er á mynd 1 (án vara- sjóðstillags) og mynd 2 (með varasjóðstillagi). Á línuritunum er hámarksverðið sýnt með breytistærð af orkuverði (í mills/kWh) og þeim árafjölda (n), sem fyrirtækinu er ætlað að þola greiðslur fyrir eignir Áburðarverksmiðjunnar h/f. Hámarksverðmæti verk- smiðjunnar 1969 er reiknað eftir vaxtaformúlunni: 1 -n h=a= (8). Í jöfnunni táknar h hámarksverðið, a táknar hinar jöfnu greiðslur, r táknar rentufótinn, sem er 870% (r = 0.085), og n táknar árafjöldann, sem greiðslur eru látnar fara fram á og er hér látinn ná yfir 8—15 ár. Hinar jöfnu afborganir má líta á sem mismun á rekstrarafgangi með gefins raforku (72 milljónir án varasjóðstilleggs, 62 milljónir með varasjóðstilleggi) og raforku- kostnaði, sem tákna má með 13,30, þar sem C táknar orkuverð s í U.S. mills/kWh. Líkinguna má þá skrifa á eftirfarandi hátt: 1 — (1-(1,085)-n) h (án varasjóðstilleggs) = (72,0 — 13,3c) 0,085 og 1 h (með varasjóðstilleggi) = (62,0 — 13,3c) a (1-(1,085)-n). Hámarksverðið er reiknað fyrir fimm mismunandi orkuverð frá 1,5 mills/kWh upp í 3,5 mills/kWh. Eftir því hvaða orkuverð er tekið og hve langur greiðslutími "er hafður, er hámarksverðið mjög breytilegt. Fyrir hæsta orku- verðið, 3,5 mills/kWh, og stytzta greiðslutímann (8 ár) er há- marksverðið 144 (87,5) milljónir króna. Fyrir lægsta orkuverðið (1,5 mills/kWh) og lengsta greiðslutímann (15 ár) er hámarks- verðið hæst 432 (350) milljónir króna. Ef hins vegar eru teknar þær tölur fyrir orkuverð og afskriftatíma, sem gert er ráð fyrir í áætlunum fyrirtækisins, er hámarksverðmætið 311 (231) milljón- ir króna. Tölur innan sviga gilda, ef varasjóðstillag er dregið frá. 60 Þetta síðasta verð teljum við undirritaðir það hámarksverð, sem réttlætanlegt sé að gefa fyrir Áburðarverksmiðjuna h/f í heild sinni, þegar eignir hennar og skuldir eru yfirteknar af ríkissjóði“. Fyrir matsstörf sín hafa matsmenn áskilið sér samtals kr. 450.000.00 í þóknun, er skiptist þannig: Fyrir matið frá 30. október 1969 .. .. kr. 400.000.00 Fyrir viðbótarmatið .. .. 2... ...20..— 50.000.00 Kr. 450.000.00 Matsbeiðandi hefur samtals greitt matsmönnum kr. 120.000.00 í þóknun, þ. e. kr. 60.000.00 til hvors fyrir matsstarfann, en neitað frekari greiðslu og krafizt þess, að matsdómari úrskurðaði mats- mönnum þóknun fyrir matsstarfann, sbr. 141. gr. laga nr. 85/1936 um meðferð einkamála í héraði. Dómkröfur matsbeiðanda eru aðallega þær, að reikningarnir teljist þegar fullgreiddir, en til vara, að fjárhæð þeirra verði lækkuð verulega eftir nánari ákvörðun matsdómara. Matsmenn hafa báðir komið fyrir réttinn og skýrt svo frá, að þeir hafi ekki tekið niður hjá sér nákvæmlega tíma þann, sem farið hafi til matsstarfans. Hins vegar gizkuðu þeir á, að til verks- ins hafi farið um það bil 200 vinnustundir hjá hvorum þeirra. Matsmenn tóku fram, að þegar þeir hafi ákvarðað sér þóknun fyrir matið frá 30. október 1969, þá hafi þeir haft til hliðsjónar reglur um matsþóknun verkfræðinga í Vestur-Þýzkalandi, Hafi þeir deilt í þóknun samkvæmt þessum reglum með u. þ. b. 4 vegna mismunar á launum verkfræðinga hér á landi og erlendis. Þóknun fyrir viðbótarmatsgerðina frá 11. desember 1969 kváðust þeir hins vegar hafa reiknað sér á grundvelli tímagerðarskrár Verkfræðingafélags Íslands, þar sem í því viðbótarmati hafi fremur verið um hagfræðilegar bollaleggingar að ræða heldur en verkfræðilegt mat. Lögmaður matsbeiðanda hefur mótmælt reikningsfjárhæðun- um sem of háum, svo sem áður er að vikið. Sérstaklega hefur hann mótmælt hinni vestur-þýzku viðmiðun matsmannanna við ákvörðun matsþóknunar sér til handa. Benti lögmaðurinn á það, að aðalmatsgerðin frá 30. október 1969 hafi ekki komið að því haldi, sem vera skyldi, þar sem hún hafi að verulegu leyti verið byggð á röngum forsendum. Þá taldi lögmaður matsbeiðanda, að viðbótarmatið frá 11. desember 1969 hefði verið innifalið í dóm- 61 kvaðningunni frá 27. júní 1969 og falli þess vegna undir úrskurð- arvald dómara um þóknun. Málið var tekið til úrskurðar um matsþóknun "7. þ. m. Hafi matsbeiðandi talið, að matsmenn reistu mat sitt á röng- um forsendum, bar honum að snúa sér til matsdómara og fá úr- skurð hans í því efni, sbr. 143. gr. laga nr. 85 frá 23. júní 1936 um meðferð einkamála í héraði. Þetta gerði matsbeiðandi eigi og getur því ekki nú haldið uppi slíkri málsástæðu sem röksemd til lækkunar á þóknun til matsmanna fyrir matsstarfann. Í gjaldskrá Verkfræðingafélags Íslands eru eigi til sérstök ákvæði um þóknun til verkfræðinga fyrir matsstörf. Verður að fallast á það með matsbeiðanda, að við ákvörðun matsþóknunar í þessu máli verði eigi byggt á vestur-þýzkum reglum um þessi efni. Við ákvörðun þóknunar þessarar þykir rétt að hafa eftirfarandi atriði í huga: Í fyrsta lagi tíma þann, sem hinir sérfróðu matsmenn hafa ætlað á verkið, enda er sú áætlun sennileg og hefur eigi sætt sér: stökum andmælum. Í öðru lagi ber að hafa í huga, að hér var um óvenju umfangs- mikið og vandasamt mat að ræða og algerlega sérstætt hér á landi. Í þriðja lagi er höfð hliðsjón af verðmæti því, sem matið tók til. Þegar ofangreind atriði eru höfð í huga, telst hæfileg þóknun til hvors matsmanns vera kr. 150.000.00. Magnús Thoroddsen borgardómari kvað upp úrskurð þennan. Úrskurðarorð: Matsmennirnir, Bjarni Kristjánsson vélaverkfræðingur og dr. Vilhjálmur Lúðvíksson efnaverkfræðingur, skulu hljóta kr. 150.000.00 í matsþóknun hvor í máli þessu. 62 Miðvikudaginn 27. janúar 1971. Nr. 190/1969. Svavar Guðmundsson og Guðmundur E. Guðmundsson (Aagnar Gústafsson hrl.) gegn Búnaðarbanka Íslands (Magnús Fr. Árnason hr|.). Dóminn skipuðu hinir reglulegu dómarar Hæstaréttar. Víxilmál. Dómur Hæstaréttar. Áfrýjendur hafa skotið máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 23. október 1969, að fengnu áfrýjunarleyfi 20, s. m. Krefjast þeir sýknu og málskostnaðar hér fyrir dómi úr hendi stefnda. Stefndi krefst málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti úr hendi áfrýjenda. Ný gögn hafa verið lögð fyrir Hæstarétt. Hinn 25. apríl 1969 kærðu áfrýjendur til sakadóms Reykja- víkur yfir því, að nöfn þeirra hefðu verið fölsuð á víxil þann, sem málið er af risið. Við dómsrannsókn viðurkenndi sam- Þykkjandi víxilsins, Magnús Guðmundsson, að hann hefði ritað nöfn áfrýjenda á víxilinn án vilja þeirra og vitundar. Var hann með dómi sakadóms Reykjavíkur 16. desember 1970 dæmdur til refsingar fyrir þann verknað. Af þessum sökum hefur stefndi fallið frá kröfu um, að áfrýjendur verði dæmdir til greiðslu víxilsins. Áfrýjandi Svavar sótti þing í héraði fyrir báða áfrýjendur, en hreyfði þar engum andmælum við kröfum stefnda. Ber því að dæma áfrýjendur til greiðslu málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti, er ákveðst samtals kr. 25.000.00. Dómsorð: Áfrýjendur, Svavar Guðmundsson og Guðmundur EF. Guðmundsson, greiði stefnda, Búnaðarbanka Íslands, kr. 25.000.00 í málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti. 63 Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lög- um. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 29. janúar 1969. Mál þetta, sem dómtekið var 21. janúar s.l, er höfðað fyrir bæjarþinginu með stefnu, birtri 11. desember 1968 af Búnaðar- banka Íslands, Reykjavík, gegn Magnúsi Guðmundssyni, Suður- landsbraut 106 A, Reykjavík, persónulega og sem einkaeiganda Benzín- og hjólbarðaþjónustunnar, Vitatorgi, Reykjavík, Svavari Guðmundssyni, Kleppsvegi 40, Reykjavík, og Guðmundi E. Guð- mundssyni, Álftamýri 26, Reykjavík, til greiðslu víxils að fjár- hæð kr. 150.000.00, útgefins 1. nóvember 1967 af stefnda Svavari og samþykkts af Magnúsi Guðmundssyni til greiðslu í Búnaðarbanka Íslands hér í bæ við sýningu, en á víxli þessum, sem var afsagður vegna greiðslufalls 5. nóvember .1968, eru stefndu Svavar og Guðmundur ábekingar. Hefur stefnandi krafizt þess, að stefndu verði in solidum dæmdir til að greiða fjárhæð víxilsins, kr. 150.000.00, með 1% dráttarvöxtum fyrir hvern mánuð eða brot úr mánuði frá 5. nóvember 1968 til greiðsludags, kr. 180.00 í afsagnarkostnað og málskostnað að skaðlausu. Stefndi Svavar hefur sjálfur sótt þing fyrir alla stefndu, en þingsókn féll niður af hans hálfu án þess að varnir kæmu fram. Verður þá eftir 118. gr. laga nr. 85/1936 að dæma málið eftir framlögðum skjölum og skilríkjum, og þar sem stefnandi hefur lagt fram frumrit víxilsins með löglegri heimild, verða kröfur hans teknar til greina að öllu leyti. Víxillinn er samþykktur af stefnda Magnúsi, svo sem áður er rakið, en í meginmáli víxilsins er Benzín- og hjólbarðaþjónustan sögð eiga að greiða víxilinn. Stefndi Magnús er hins vegar einka- eigandi Benzín- og hjólbarðaþjónustunnar. Þykir því ástæðulaust að dæma Benzín- og hjólbarðaþjónustuna sérstaklega. Það athugast, að vaxtakrafan er gölluð að því leyti, að krafizt er vaxta frá „sýningu“, án þess að sýningarðagurinn sé tiltek- inn. ' Málskostnaður ákveðst kr. 18.000.00. Stefán M. Stefánsson, fulltrúi yfirborgardómara, kvað upp dóm þennan. 64 Dómsorð: Stefndu, Magnús Guðmundsson, Svavar Guðmundsson og Guðmundur E. Guðmundsson, greiði in soliðum stefnanda, Búnaðarbanka Íslands, kr. 150.000.00 með 1% dráttarvöxt- um fyrir hvern mánuð eða brot úr mánuði frá 5. nóvember 1968 til greiðsludags, kr. 180.00 í afsagnarkostnað og kr. 18.000.00 í málskostnað, allt innan 15 daga frá lögbirtingu dóms þessa að viðlagðri aðför að lögum. Föstudaginn 29. janúar 1971. Nr. 245/1969. M (Logi Guðbrandsson hrl.) segn K (Páll S. Pálsson hrl.). Dóminn skipuðu hinir reglulegu dómarar Hæstaréttar. Barnsfaðernismál. Fyllingareiður. Dómur Hæstaréttar. Áfrýjandi hefur skotið máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 22. desember 1969, að fengnu áfrýjunarleyfi 2. s. m. Krefst hann aðallega sýknu af kröfum stefnda, en til vara, að honum verði dæmdur synjunareiður í málinu. Þá krefst hann og málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti. Stefndi krefst staðfestingar héraðsdóms og málskostnaðar fyrir Hæstarétti úr hendi áfrýjanda. Eftir uppsögu héraðsdóms fór enn fram blóðflokkarann- sókn. Var aðiljum málsins og barninu, A, tekið blóð og úr- takið sent til Retsmedicinsk Institut í Kaupmannahöfn „til ákvörðunar á Gm og Ge kerfunum“. Niðurstöður þessarar rannsóknar voru, að ekki var unnt að útiloka áfrýjanda frá faðerninu. Með skírskotun til forsendna hins áfrýjaða dóms ber að staðfesta hann að öðru en því, að eiðsfrestur ákveðst tveir 65 mánuðir frá birtingu dóms þessa, og um málskostnað fer, svo sem síðar greinir. Ef stefndi vinnur eiðinn, er staðfest málskostnaðarákvæði héraðsdóms og áfrýjandi greiði málskostnað fyrir Hæsta- rétti, kr. 9.000.00. Ef stefnda verður eiðfall, greiði hún áfrýjanda kr. 14.000.00 í málskostnað fyrir Hæstarétti, en málskostnaður í héraði falli niður. 'Gjafsóknarkostnaður stefnda í héraði greiðist úr ríkissjóði, þar með talin laun talsmanns hennar, kr, 5.000.00. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður, þó svo, að frestur til eiðvinningar er tveir mánuðir frá birtingu dóms þessa. Ef stefndi, K, vinnur eiðinn, skal áfrýjandi, M, greiða málskostnað í héraði, kr. 10.450.00, er renni til ríkissjóðs, og greiða stefnda málskostnað fyrir Hæsta- rétti, kr. 9.000.00. Nú verður stefnda eiðfall, og skal hún þá greiða áfrýj- anda kr. 14.000.00 í málskostnað fyrir Hæstarétti, en málskostnaður í héraði fellur niður. Gjafsóknarkostnaður stefnda í héraði greiðist úr ríkis- sjóði, þar með talin laun talsmanns hennar þar, Páls S. Pálssonar hæstaréttarlögmanns, kr. 5.000.00. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lög- um. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 2. apríl 1969. Ár 1969, miðvikudaginn 2. apríl, var í bæjarþingi Reykjavíkur, sem háð var í Borgartúni 7 af Gunnlaugi Briem sakadómara, kveðinn upp dómur í barnsfaðernismálinu nr. 10/1969: K gegn M, sem tekið var til dóms 21. f. m. Sóknaraðili í máli þessu, K, sem er ógift, til heimilis að ... hér í borg, fædd hinn 26. október 1950, ól hinn 16. febrúar 1968 meybarn, sem í skírninni hlaut nafnið A. Föður að barni þessu hefur hún lýst M, ... hér í borg, fæddan 19. marz 1946, en hann 5 66 hefur ekki viljað við faðerni barnsins kannast, og hefur sóknar- aðili því höfðað mál þetta gegn honum. Hefur hún krafizt þess fyrir dómi, að hann verði dæmdur faðir barnsins, til að greiða meðlag með því frá fæðingu þess til fullnaðs 16 ára aldurs, fæð- ingarstyrk til sín og tryggingariðgjald sitt fyrir árið 1968, allt samkvæmt yfirvaldsúrskurði. Til vara gerir sóknaraðili kröfu um fyllingareið. Þá krefst hún málskostnaðar að mati dómsins. Varnaraðili, M, hefur ekki viljað gangast við barni sóknar- aðilja og krafizt sýknu af kröfum hennar. Til vara gerir varnar- aðili kröfu um synjunareið. Varnaraðili kveðst ekki krefjast málskostnaðar, en við flutning málsins hefur talsmaður hans gert kröfu til málsvarnarlauna. Sóknaraðili hefur skýrt frá því, að hún hafi verið með G, ..., og B..., laugardaginn fyrir hvítasunnu, eða hinn 13. maí 1967. Neyttu þær allar áfengis, en eigi kveðst sókn- araðili hafa verið mikið með áfengisáhrifum. Um kvöldið voru þær staddar niðri í Lækjargötu. Kveður sóknaraðili þá systur sína D, ..., hafa komið til þeirra og viljað fá sig heim með sér, þegar hún sá, Í hvernig ástandi hún var. Í því bar að varnaraðilja, M, á Volkswagen bifreið. Með honum í bifreið- inni var E, til heimilis að ... á Seltjarnarnesi. Sóknaraðili þekkti E, en eigi varnaraðilja. Fóru hún og kunningjakonur hennar upp í bifreiðina til þeirra, og var farið að einhverju húsi í borginni, en síðan heim til E. Þar voru fyrir F, ..., og H, Lirr Sóknaraðili kveðst ekki hafa neytt áfengis að .., á Sel- tjarnarnesi og Muna vel eftir öllu, er þar gerðist. Þær G og B fóru fljótlega á brott, en sóknaraðili varð eftir. Sóknaraðili kveðst einhvern tíma næturinnar hafa farið með varnaraðilja inn í herbergi eitt í húsinu og lagzt þar með honum upp í dívan. Voru ljós slökkt í herberginu, en dyrum ekki læst. Nokkru eftir að þau voru komin inn í herbergið, kom H að þeim, þar sem þau lágu á dívaninum, en fór strax á brott. Sóknaraðili kveðst hafa haft samfarir við varnaraðilja um nóttina. Hafi verið um full- komnar samfarir að ræða og engar tilraunir gerðar af þeirra hálfu til að hindra getnað. Kveður sóknaraðili barn sitt getið við samfarir þessar. Sóknaraðili kveðst hafa sofnað og ekki vakn- að fyrr en klukkan 0900—0930 um morguninn. Var þá varnar- aðili farinn á brott. Sóknaraðili hafði tal af E, og hringdi hann fyrir hana á bifreið. Sóknaraðili kveðst hafa haft síðast á klæðum, áður en hún varð ófrísk, um mánaðamótin apríl—maí, en hún hefur alltaf haft reglulegar tíðir. Sóknaraðili staðhæfir, að hún 67 hafi ekki haft samfarir við neinn annan karlmann en varnar- aðilja á getnaðartíma barnsins, en sóknaraðilja var tjáð, hver getnaðartíminn gæti verið. Sóknaraðili kveðst hafa fyrst reynt að ná til varnaraðilja, er komið var fram í september, til að láta hann vita, hvernig komið væri, en í október tókst henni fyrst að ná í hann og tilkynna honum um þetta. Varnaraðili hefur aldrei viljað gangast við barni sóknaraðilja og ekkert viljað við hana ræða. Eins og áður greinir, kveðst sóknaraðili hafa þekkt FE. Höfðu þau hitzt hjá kunningjakonu sóknaraðilja. Síðan kveðst sóknaraðili hafa komið heim til hans, og loks kom hann heim til sóknaraðilja og fékk þar lánaðar hljómplötur. Varnaraðili hefur skýrt frá því, að hann minnist þess að hafa verið í hófi að ... á Seltjarnarnesi kvöld eitt í byrjun apríl árið 1967. Var sóknaraðili í hófi þessu og fleira fólk, Varnar- aðili kannaðist ekki við allt fólkið, en þar voru m. a. 1 og 3, H svo og E, sonur húsráðanda. Haft var áfengi um hönd í hófi þessu. Varnaraðili kveður geta verið, að hann hafi kysst sóknar- aðilja, svo að aðrir sæju, en hann kveðst engin kynferðismök hafa haft við hana. Varnaraðili man ekki, hvenær hann fór burtu úr hófinu, og ekki getur hann sagt um bað, hvenær sóknar- aðili fór. Varnaraðili kveður sóknaraðilja fyrst hafa tilkynnt sér, að hún væri ófrísk af hans völdum, seinast í september framan- greint ár, Varnaraðilja var kynntur framburður sóknaraðilja um kynni þeirra. Varnaraðili minnist þess ekki, er sóknaraðili heldur fram, að hún hafi komið með honum á bifreið að ... á Seltjarnar- nesi í umrætt sinn. Varnaraðili kveður hófið hafa verið í byrjun apríl árið 1967, en ekki laugardaginn fyrir hvítasunnu, eða hinn 13. maí, eins og sóknaraðili heldur fram. Varnaraðili neitar því að hafa farið inn í herbergi með sóknaraðilja og haft við hana sam- farir, eins og hún heldur fram. Vitnið G hefur skýrt frá því, að það hafi verið statt niðri í Lækjargötu laugardaginn 13. maí framangreint ár ásamt sóknar- aðilja, K, og B. Komu þá til þeirra á bifreið Vvarnaraðili, M, og E. Buðu þeir þeim upp í bifreiðina, og var haldið heim til EF að - á Seltjarnarnesi. Vitnið og B höfðu Þar skamma viðdvöl, 15—20 mínútur, og héldu á brott, en sóknaraðili K, varð eftir. Vitnið kveðst aldrei hafa orðið vart við það, að varnaraðili, M, og sóknaraðili væru saman á framangreindum stað. Vitnið B hefur skýrt frá því, að það hafi verið með sóknar aðilja, K, og G laugardag einn vorið 1967. Vitnið kveðst ekki geta komið fyrir sig, hvaða dag þetta hafi verið. Að kvöldi dags þessa voru 68 þær staddar niðri í Lækjargötu. Höfðu þær allar neytt áfengis, og á meðan þær voru staddar þarna, kom systir sóknaraðilja, K, til þeirra og vildi fá sóknaraðilja heim með sér. Á það vildi sóknaraðili ekki fallast. Í þessu bar að Volkswagen bifreið, og voru í henni tveir piltar, sem sóknaraðili og G þekktu, en vitnið ekki. Fóru þær allar upp Í bifreiðina til þeirra, og var ekið að húsi einu úti á Seltjarnarnesi, en þar átti annar piltanna, sem var í bifreiðinni, heima. Vitnið kveður þær G hafa dvalizt í húsi þessu um stundarfjórðung, en farið að því búnu á brott. Þær vildu fá sóknaraðilja, K, með sér, en þá kom til þeirra einhver piltur og bað sóknaraðilja að verða eftir. Féllst hún á það, og fóru vitnið og G á brott. Vitnið veit ekki nafn á pilti þessum né nein deili á honum. Man það ekki, hvort hann var í Volkswagen bif- reiðinni, sem þær fóru Í út á Seltjarnarnes. Vitnið kveður sóknar- aðilja aldrei hafa minnzt við sig síðar á dvöl sína á framan- greindum stað. Vitnið þekkti ekki neitt af fólki því, sem var í framangreindu húsi á Seltjarnarnesi, nema sóknaraðilja og G. Vitnið F hefur skýrt frá því, að það hafi verið statt að á Seltjarnarnesi laugardagskvöld eitt í apríl eða maí á síðastliðnu ári ásamt H. Nokkru eftir að þeir H komu þangað, kom sonur húsráðanda, E, á bifreið, og voru með honum varnar- aðili, M, G, systir vitnisins, B og sóknaraðili, K. Áfengi var haft um hönd á framangreindum stað um kvöldið og nóttina. Þær B og G fóru fljótlega, en sóknaraðili, K, varð eftir. Vitnið varð vart við það, að hún og varnaraðili, M, voru saman þarna. Vitnið kveðst hafa heyrt, að sóknaraðili og varnaraðili hafi legið saman á dívan í einu herbergi í íbúðinni, en getur ekki sagt um fyrir víst, hver sagði því þetta. Vitnið kveður þá H hafa farið á brott seint um nóttina, en hvenær man það ekki. Var þá sóknaraðili ekki farinn á brott, að vitnið telur. Við síðari yfirheyrslu var vitni þetta beðið að gefa nánari skýringu á því, hvað það eigi við með orðunum: „Vitnið varð vart við, að hún (þ. €. sóknaraðili) og varnaraðili voru saman þarna“. Í þessu sambandi skýrði vitnið frá því, að það myndi ekki greinilega um það, hvort varnaraðili og sóknaraðili hafi verið saman í samkvæminu, en þau hafi verið þar bæði. Vitnið H hefur skýrt frá því, að það hafi verið statt að „ á Seltjarnarnesi, heima hjá E kvöld eitt vorið 1967, Vitnið man ekki, hvaða dag þetta var, en kveður vel geta verið, að það hafi verið einhvern tíma í maí. Vitnið var búið að dveljast þarna nokkuð langa stund, er E og varnaraðili, M, komu á bif- 69 reið. Voru með þeim þrjár stúlkur, og var ein þeirra G, en hinar þekkti vitnið ekki. Vitnið kveður hafa verið margt fleira fólk þarna og veit ekki um, hve stúlkur þessar dvöldust þarna lengi. Haft var áfengi um hönd um kvöldið og um nóttina. Vitnið minnist þess að hafa einhvern tíma um nóttina opnað dyr á her- bergi í húsinu. Var þar fólk fyrir, og var sagt eitthvað við vitnið, en hver talaði, kveðst það ekki vita. Vitnið sá ekki, hvaða fólk þetta var, enda voru gluggatjöldin dregin fyrir og dimmt í her- berginu. Hvarf vitnið frá við svo búið. Vitnið minnist þess að hafa átt tal við varnaraðilja, M, síðla nætur á umræddum stað. Vitnið kveðst ekki vita, hvort stúlkur þær, er að framan greinir, voru þá farnar. Vitnið E kveðst hafa heyrt minnzt á mál þetta, nokkru áður en það var yfirheyrt, en það hafði verið erlendis. Vitnið hefur hugsað um það, en ekki getað munað neitt um það. Vitnið kveðst þekkja varnaraðilja, en sóknaraðilja kvaðst það ekki kannast við í fyrstu. Var það ekki, fyrr en vitnið sá hana í dómi, sem það taldi sig kannast við hana. Vitnið kannast við G, en B þekkir það ekki. Vitnið minnist þess ekki að hafa verið í bifreið með varnar- aðilja í apríl eða maí 1967 og að fyrrgreindar stúlkur og sóknar- aðili hafi komið upp í bifreiðina til þeirra í Lækjargötu. Eigi minnist vitnið þess, að aðiljar máls þessa né stúlkur þær, er að framan greinir, hafi verið í samkvæmi heima hjá því á framan- greindum tíma. Vitninu var kynnt það, sem fram hefur komið um þetta í málinu, en vitnið heldur fast við, að það muni ekkert um þetta. Vitnið kveður geta verið, að varnaraðili hafi einhvern tíma komið heim til sín, en hann hefur ekki verið þar í sam- kvæmi, að vitnið man eftir. Vitnið kveður H vera vin sinn og hafa oft komið heim til sín. Vitnið man ekki eftir því, að sóknar- aðili hafi komið heim til þess. Það minnist þess að hafa hitt hana heima hjá G, en eigi í önnur skipti. Blóðflokkarannsóknir, sem tvisvar hafa farið fram á aðiljum máls þessa og barninu, samræmast því, að varnaraðili geti verið faðir þess, en niðurstöður þeirra urðu sem hér segir: ABO MNSs Rh Kell Fy P, Hp CDE c eCw Kk ab Sóknaraðili .. .. 0 Mss == — 2 Barnið .. .. .. 0 MNss jestt= = = 4 21 Varnaraðili .. .. 0 Nss Hatta — 4 4 1 70 Barn sóknaraðilja var við fæðingu 4.150 gr. að þyngd og 52 cm að lengd. Leitað var umsagnar borgarlæknis í Reykjavík um hugsan- legan getnaðartíma barnsins. Segir svo í álitsgerð hans, dags. 10. desember s.l.: „Af vottorði ljósmóður, dags. 28/2 s.l., má ráða, að barnið hafi verið fullburða, er það fæddist. Meðalmeðgöngutími fullburða barna er talinn vera 271 dagur með 11 daga misvísun til eða frá. Samkvæmt því ættu mestar líkur að vera til, að umrætt barn sé getið á tímabilinu 10. maí til 1. júní 1967. Sé höfð hliðsjón af þyngd barnsins og lengd við fæðingu, getur það samkvæmt dreifingartöflum F. J. Linder's, Málmey, verið komið undir einhvern tíma á tímabilinu 24. marz til 22. júní 1967. Samkvæmt sömu töflum eru 867%, líkur til, að barnið sé getið á tímabilinu 21. apríl til 25. maí sama ár“. Eins og nú hefur verið rakið, hefur varnaraðili neitað að hafa haft samfarir við sóknaraðilja á getnaðartíma barns hennar. Hafa því ekki fengizt lögfullar sannanir fyrir samförum þeirra á þessu tímabili, svo að málsúrslit verða að velta á eiði, sbr. 213. gr. laga nr. 85/1936. Með hliðsjón af framburðum vitna, sem leidd hafa verið í máli þsesu, svo og þegar virtur er framburður varnaraðilja sjálfs, en blóðflokkarannsókn samrýmist því, að hann geti verið faðir barnsins, verður að telja málstað sóknaraðilja líklegri, og ber því í samræmi við nefnda lagagrein að láta málsúrslit velta á fyllingareiði hennar, þannig að vinni hún eið að því, að hún hafi á tímabilinu frá 24. marz til 22. júní 1967, að báðum dögum meðtöldum, haft holdlegar samfarir við varnaraðilja, en eigi aðra karlmenn, skuli hann teljast faðir meybarns þess, sem hún ól hinn 16. febrúar 1968 og skírt var A, enda greiði hann þá meðlag með því frá fæðingu þess til fullnaðs 16 ára aldurs svo og fæð- ingarstyrk til sóknaraðilja og tryggingariðgjald hennar fyrir árið 1968, allt samkvæmt yfirvaldsúrskurði. Ef sóknaraðili vinnur eiðinn, skal varnaraðili greiða útlagðan málskostnað til ríkis- sjóðs, kr. 10.450.00, og er þar innifalin þóknun til talsmanns sóknaraðilja, Páls S. Pálssonar hæstaréttarlögmanns, kr. 5.000.00. Verði sóknaraðilja eiðfall, á varnaraðili að vera sýkn af kröf- um hennar í málinu, en málskostnaður skal niður falla. 71 Dómsorð: Vinni sóknaraðili, K, innan tveggja mánaða frá birtingu dóms þessa á lögmæltu varnarþingi sínu eið að því, að hún hafi á tímabilinu frá 24. marz til 22. júní 1967, að báðum dög- um meðtöldum, haft holdlegar samfarir við varnaraðilja, M, en eigi aðra karlmenn, skal hann teljast faðir meybarns þess, er sóknaraðili ól hinn 16. febrúar 1968 og skírt var A, og greiða meðlag með því frá fæðingu þess til fullnaðs 16 ára aldurs þess, fæðingarstyrk til sóknaraðilja og tryggingarið- gjald hennar fyrir árið 1968, allt samkvæmt yfirvaldsúr- skurði. Þá greiði varnaraðili málskostnað, kr. 10.450.00, er renni til ríkissjóðs, og er þar innifalin þóknun til talsmanns sókn- araðilja, Páls S. Pálssonar hæstaréttarlögmanns, kr. 5.000.00. Verði sóknaraðilja eiðfall, skal varnaraðili vera sýkn af kröfum hennar og falli málskostnaður niður. Dómi þessum skal fullnægia með aðför að lögum. Föstudaginn 29. janúar 1971. Nr. 50/1970. Sýslumaðurinn í Eyjafjarðarsýslu f. h. sýslunefndar Eyjafjarðarsýslu (Ragnar Steinbergsson hrl.) og Sigtryggur Stefánsson (Sigurður Hafstein hdl.) gegn Björgvin Runólfssyni og gagnsök (Friðrik Magnússon hrl.). Dóminn skipuðu hinir reglulegu dómarar Hæstaréttar. Skaðabótamál. Fébótaábyrgð í opinberri sýslan. Dómur Hæstaréttar. Aðaláfrýjandi sýslunefnd Eyjafjarðarsýslu hefur skotið máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 9. marz 1970. Krefst hann aðallega sýknu af öllum kröfum gagnáfrýjanda, Til 72 vara gerir hann þær dómkröfur, að kröfur gagnáfrýjanda verði stórlega lækkaðar, en jafnframt verði viðurkennt, að ábyrgð sýslunefndarinnar nái aðeins til 4 hluta af dæmdum fjárhæðum. Þá krefst hann og málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti úr hendi gagnáfrýjanda. Aðaláfrýjandi Sigtryggur Stefánsson áfrýjaði málinu með stefnu 16. marz 1970. Krefst hann sýknu og málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti. Gagnáfrýjandi skaut málinu til Hæstaréttar með stefnu 13. marz 1970. Dómkröfur hans eru þær, að aðaláfrýjendum verði óskipt dæmt að greiða kr. 263.690.00 með 7% árs- vöxtum frá 20. apríl 1968 til greiðsludags og svo málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti. Með skírskotun til forsendna héraðsdóms ber að staðfesta hann. Aðaláfrýjendur greiði gagnáfrýjanda óskipt málskostnað fyrir Hæstarétti, kr. 25.000.00. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að era óraskaður. Aðaláfrýjendur, sýslumaðurinn í Eyjafjarðarsýslu f. h. sýslunefndar Eyjafjarðarsýslu og Sigtryggur Stefánsson, greiði gagnáfrýjanda, Björgvin Runólfssyni, óskipt máls- kostnað fyrir Hæstarétti, kr. 25.000.00, að viðlagðri aðför að lögum. Dómur bæjarþings Akureyrar 22. desember 1969. Mál þetta, sem tekið var til dóms 2. desember s.l., hefur Björg- vin Runólfsson, Dvergasteini, Glæsibæjarhreppi, Eyjafjarðarsýslu, höfðað gegn Sigtryggi Stefánssyni byggingarfulltrúa, Hafnar- stræti 107, Akureyri, og sýslumanni Eyjafjarðarsýslu f. h. sýslu- nefndar Eyjafjarðarsýslu, s. st., með stefnu, útgefinni 30. október 1968. Gerir stefnandi þær dómkröfur, að stefndu verði in solidum dæmdir til greiðslu skaðabóta að fjárhæð kr. 248.000.00 og mats- kostnaðar og kostnaðar við fyrri kröfugerð, kr. 15.690.00, eða samtals kr. 263.690.00, en auk þess krefst stefnandi 7% ársvaxta 13 af þeirri upphæð frá 20. apríl 1968 til greiðsludags og málskostn- aðar úr hendi stefndu samkvæmt reikningi eða mati dómara. Stefndi Sigtryggur Stefánsson gerir kröfu til þess hér fyrir dóminum, að hann verði sýknaður af öllum kröfum stefnanda og að sér verði dæmdur hæfilegur málskostnaður úr hendi stefn- anda. Til vara krefst hann þess, að kröfur stefnanda verði stór- lega lækkaðar að mati dómsins og málskostnaður felldur niður. Stefndi sýslunefnd Eyjafjarðarsýslu hefur í fyrsta lagi krafizt þess, að máli þessu verði vísað frá dómi. Þeirri kröfu var hafnað með úrskurði, uppkveðnum 4. júlí s.l. Við munnlegan málflutn- ing um efnisatriði málsins gerði svo málflutningsmaður sýsiu- nefndarinnar þá aðalkröfu, að sýslunefndin verði sýknuð af öllum kröfum stefnanda og henni dæmdur hæfilegur málskostn- aður úr hendi hans. Til vara gerir stefndi sýslunefnd Eyjafjarðar- sýslu þá kröfu, að ábyrgð hennar nái aðeins til M — fjórða hluta — af dæmdum kröfum. Þá er einnig gerð krafa til málskostn- aðar úr hendi stefnanda í því tilviki. Mál þetta er risið vegna skemmda og galla, sem komið hafa fram á íbúðarhúsi stefnanda á eignarjörð hans, Dvergasteini í Glæsibæjarhreppi. Telur stefnandi, að stefndi Sigtryggur Stefáns- son byggingatæknifræðingur, sem er byggingarfulltrúi Eyja- fjarðar- og Þingeyjarsýslna í samræmi við lög nr. 108/1945, sbr. lög nr. 26/1948 og byggingasamþykkt fyrir Eyjafjarðarsýslu nr. 189/1950, beri ábyrgð á tjóni því, sem stefnandi telur sig hafa orðið fyrir, en einnig telur stefnandi, að sýslunefnd Eyjafjarðar- sýslu beri ábyrgð á tjóni, sem starfsmaður hennar hafi valdið með aðgerðum sínum eða aðgerðaleysi. Stefnandi kveður í skjölum málsins málavexti vera þá, að hann hafi árið 1966 hafizt handa um byggingu íbúðarhúss að Dvergasteini. Hafi hann fengið teikningu að húsinu hjá Teikni- stofu landbúnaðarins í Reykjavík að tilvísun stefnda Sigtryggs. Hafi stefndi Sigtryggur komið að Dvergasteini og kannað fyrir- hugað hússtæði og ákveðið nánari staðsetningu hússins. Hafi hann kannað jarðvegsdýpt í hússtæðinu með járnfleini og síðan ráðlagt stefnanda að byggja húsið á svokölluðum „flotgrunni“, þ. e. að grafa rásir í jarðveginn um 1.2 m á dýpt og steypa síðan undirstöður í þær á óhreyfðan jarðveg. Þarna sé jörð mýrlend og alldjúpt niður á fast undirlag. Þá hafi stefndi Sigtryggur fallizt á að láta stefnanda í té teikningar af undirstöðu og sgólfplötu hússins, og kveðst stefnandi hafa greitt honum kr. 1.000.00 fyrir teikningar þessar. Hafizt hafi verið handa um íbúðarbygginguna 74 að Dvergasteini 24. júní 1966. Hafi þá verið grafið fyrir undir- stöðum. Síðan hafi verið gengið frá undirstöðunum hinn 19. júlí s. á. samkvæmt uppdrætti stefnda Sigtryggs, dags. í júlí 1966, og hafi hann sagt fyrir um verkið. Síðan hafi verkinu verið haldið áfram, veggir steyptir og hafi húsið verið gert fokhelt fyrir 25. nóvember 1966. Meðan á því hafi staðið, hafi byggingarfulltrúi, stefndi Sigtryggur, haft eftirlit með framkvæmd verksins. Í janúarmánuði 1967, er stefnandi tók að slá mótatimbri frá veggjum inni í húsinu, kveðst hann hafa orðið þess var, að austurveggur hússins hafði sigið nokkuð, eða um ca 1 þumlung. Hann kveðst þegar hafa átt tal um þetta við stefnda Sigtrygg, en dráttur hafi orðið á, að hann kæmi til að athuga þetta atriði. Stefnandi kveðst hafa haldið áfram vinnu við bygginguna með klæðningu á veggi innanhúss, einangrun á gólf- plötu og steypu ofan á það. Einnig hafi verið lögð miðstöðvar- hitun og leiðslur. Seint í ágúst hafi meiri halli komið fram á húsinu vegna sigs á veggjum og hafi það orðið bæði á veggjum og gólfi. Stefnandi kveðst hafa talið nauðsynlegt, að gerðar væru ráð- stafanir til styrktar húsgrunninum til að ráða bót á framkomn- um skemmdum svo og til að meta kostnað við aðgerðir og hugsan- legt tjón, er hann kynni að verða fyrir. Hafi hann fengið dóm- kvadda þá Harald Sveinbjörnsson verkfræðing og Sigurð Hannes- son múrarameistara til að framkvæma mat á þessum atriðum. Með matsgerð 29. október 1967 skiluðu matsmenn greinargerð, þar sem þess var getið, hvaða ráðstafana væri þörf til að styrkja húsið og koma í veg fyrir frekara sig á því. Var kostnaður við þær framkvæmdir áætlaðar kr. 90.000.00. Matsmenn mátu ekki kostnað við að bæta úr halla á gólfi, veggjum, gluggum og klæðn- ingu innan á útveggjum, þar sem það yrði mjög kostnaðarsamt, en þeir töldu þetta þó vera galla á húsinu, sem þeir treystu sér ekki til að meta til peningaverðs. Stefnandi kveðst hafa krafið um greiðslu matsupphæðarinnar ásamt kostnaði við kröfu- og matsgerð og vaxta með bréfi í nóvem- ber 1967, en stefndu hafi ekki viljað á það fallast. Eftir að matið hafi farið fram, hafi komið í ljós meiri skemmdir á húsinu af sigi á því. Hafi við þetta aukizt kostnaður af viðgerð frá því, sem metið hafi verið, og kostnaður hafi stórhækkað vegna almennrar verðhækkunar, sem orðið hafi um haustið 1967. Hinn 4. apríl 1968 bað stefnandi því um, að matsdómari legði fyrir hina dómkvöddu menn að taka upp matsgerðina að nýju 75 og meta til viðbótar skemmdir, sem ekki hafi verið komnar fram, er matið var gert, og við þær aðgerðir, sem nauðsynlegar séu til að gera við skemmdirnar, með hliðsjón af verðlagshækk- unum, sem orðið hefðu síðan matið fór fram. Matsmenn skiluðu síðan matsgerð að nýju hinn 20. apríl 1968. Lýstu þeir þar ítar- lega ástandi hússins og greindu frá því, hvaða ráðstafanir þurfi að gera til úrbóta. Niðurstaða þeirra var, að heildarkostnaður við nauðsynlegar aðgerðir sé kr. 248.000.00. Stefndi Sigtryggur segir í greinargerð sinni, að hann hafi hinn 20. júní 1966 komið að bænum Dvergasteini í Glæsibæjarhreppi að ósk stefnanda til þess að staðsetja þar íbúðarhús. Hafi hann, eins og venja sé, ákveðið staðsetningu hússins Í samráði við eig- anda. Að Dvergasteini sé jörð mýrlend, þ. e. mómýri og langt niður á fastan jarðveg. Hafi undirstöðum verið hagað í samræmi við það. Kveðst stefndi Sigtryggur hafa veitt leiðbeiningar um, hvernig grafið skyldi fyrir undirstöðum, og hafi hann lagt svo fyrir, að dýpt rása skyldi alls staðar vera hin sama, eða 1.2 m miðað við þáverandi jarðhæð. Í framhaldi af þessu kveðst hann hafa látið stefnanda í té teikningu af undirstöðu og gólfplötu hússins og hafi stefnandi greitt sér fyrir kr. 1.000.00, eða sem svaraði útlögðum kostnaði stefnda við verkið. Hinn 28. júní 1966 kveðst stefndi Sigtryggur hafa farið aftur að Dvergasteini til að huga að rásum samkvæmt beiðni stefnanda. Við þá athugun hafi komið í ljós, að ekki hafi rásir verið grafnar í samræmi við leiðbeiningar og fyrirmæli, þar sem rás undir útvegg að austan hafi verið mun dýpri en aðrar rásir. Kveðst hann hafa áætlað dýpt hennar á þriðja metra. Hann kveðst hafa gert stefnanda grein fyrir þessu og bent honum á að steypa undir- stöður í rásir svo komnar og hafi hann lagt ríka áherzlu á, að steypt yrði á óhreyfðan jarðveg. Síðan kveðst hann ekki hafa haft frekari afskipti af framkvæmdum stefnanda, fyrr en hann hafi hringt í sig og beðið sig að koma á staðinn vegna þess, að húsið hafi verið farið að hallast. Hafi húsið þá verið fokheit. Við athugun á húsinu hafi svo komið í ljós, að það hafði sigið lítillega til austurs, einkum norðausturhorn þess. Kveðst stefndi Sigtryggur þá hafa talið rétt að fylgjast með framgangi málsins í nokkra daga og athuga, hvort sigið stöðvaðist. Er hann hafi komið á staðinn nokkru síðar, hafi verið ljóst, að sig hússins hélt áfram. Kveðst hann þá hafa tekið eftir því, að grunn- plötur að austan hafi verið mjög ofarlega miðað við jarðhæð og alls ekki í samræmi við dýpt rása, sem áður var getið. Kveðst 16 hann hafa haft orð á þessu við stefnanda. Hafi sér verið þá orðið ljóst, að fyllt hafi verið ofan í rásir eftir athugun sína á þeim, þvert ofan í leiðbeiningar og fyrirmæli. Kveðst hann nú hafa gert stefnanda grein fyrir því, hvernig stöðva bæri frekara sig hússins, og hafi meginatriðin í þeim fyrirmælum verið í sam- ræmi við tillögur hinna dómkvöddu matsmanna frá því í október 1967. Undir rekstri málsins hafa komið fyrir dóminn þeir stefnandi og stefndi Sigtryggur og vitnin Geir Ágústsson, Gunnþór Krist- jánsson og Sigurður Runólfsson. Þá hafa matsmenn þeir, er fram- kvæmdu framangreindar matsgerðir, þeir Haraldur Sveinbjörns- son verkfræðingur og Sigurður Hannesson múrarameistari, komið fyrir dóminn. Einnig hafa komið fyrir dóminn tveir menn, er dómurinn útnefndi til þess að kanna, ef auðið væri, hvort undir- stöður hússins væru steyptar á óhreyfðan jarðveg, þeir Birgir Ágústsson verkfræðingur og Gunnar Óskarsson múrarameistari. Af framburði stefnanda og stefnda Sigtryggs svo og fram: burðum vitnanna Geirs, Gunnþórs og Sigurðar má ráða, að stefn- andi hafi sjálfur byggt hús sitt og ekki notið til þess aðstoðar byggingafróðra manna að öðru leyti en því, að bróðir hans, Sig- urður, sem er húsasmíðameistari, veitti honum leiðbeiningar um nokkur atriði. Stefnandi fékk ekki byggingarleyfi fyrir bygg- ingunni, og var ekki eftir því gengið af byggingarfulltrúa, enda virðist svo sem ákvæðum byggingarsamþykktar fyrir Eyjafjarðar- sýslu nr. 189/1950, sem sett er í samræmi við lög nr. 108/1945, sbr. og lög nr. 26/1948, lítt hafa verið framfylgt. Hefur m. a. komið í ljós við munnlegan flutning málsins, að byggingarnefnd er ekki til í Glæsibæjarhreppi. Stefndi Sigtryggur hefur samkvæmt dagbók sinni komið að Dvergasteini 8. júní, 20. júní, 28. júní og 22. nóvember 1966, en auk þess kveðst hann hafa komið eitt skipti á laugardagseftir- miðdegi og tekið út lárétta punkta í sambandi við uppslátt hæðar- innar. Stefnandi hefur haldið því fram, að stefndi Sigtryggur hafi auk þess komið og litið á járnalögn fyrir undirstöður hússins, en þessu atriði hefur Sigtryggur neitað og ekki náðst samræmi í framburðum aðilja um það. Aðiljar eru sammála um það, að Sigtryggur hafi skoðað rás- irnar, áður en steypt var í þær, hann hafi litið á uppslátt og mælt lárétta punkta og loks hafi hann tekið út húsið fokhelt. Einnig virðast þeir stefnandi og stefndi Sigtryggur hafa ræðzt við í sambandi við gerð þaksins á húsinu. 71 Grunnrásir hafa verið grafnar, áður en fyrir lá af þeim sér- teikning. Stefndi Sigtryggur rissaði inn á teikningu frá Teikni- stofu landbúnaðarins í mælikarða 1:100 legu undirstöðuveggja innan útveggja, og gróf stefnandi eftir því rissi. Eftir að Sig- tryggur hafði litið á rásir, sendi hann stefnanda sérteikningu af undirstöðuveggjum og járnalögn í þá, en sú teikning var í ósam- ræmi við þegar grafnar rásir og í ósamræmi við það lauslega riss, sem Sigtryggur hafði áður fengið stefnanda. Þegar stefnandi vakti athygli Sigtryggs á þessu, kvaðst hann hafa verið búinn að gleyma fyrri fyrirmælum sínum, en þversnið undirstöðuveggja á sérteikningu gæti eins gilt við rásir samkvæmt þeim fyrir- mælum. Síðar gerði Sigtryggur sérteikningu af járnalagningu í grunnplötu, og var hún í samræmi við upphaflegt riss hans. Vitnið Geir Ágústsson segir, að grunnrásir hafi verið 1.5—2.5 metra á dýpt og hafi þær verið dýpstar að vestan. Í rásirnar hafi verið lagt þunnt malarlag og steypujárnsbinding, en síðan steypt í þær án mótauppsláttar. Stefnandi segir, að langt sé frá því, að munur á dýpt rásanna hafi náð 1 metra, en dýpt sökkla hafi ef til vill verið 1)% metri að vestan, en minni að austan vegna jarðvegshallans. Vitnið Geir Ágústsson hefur borið það, að rásir undir norð- vesturhorni hússins hafi verið komnar niður á fast, og vitnið Gunnþór Kristjánsson hefur einnig borið það. Stefnandi hefur borið á móti þessu, og stefndi Sigtryggur kveðst eigi hafa veitt þessu eftirtekt, er hann tók út rásirnar. Vitnin Birgir Ágústsson og Gunnar Óskarsson, sem útnefndir voru af dóminum til að kanna, hvort grunnrásir hússins væru steyptar á óhreyfðan jarðveg, töldu, að svo hafi verið að mestu leyti, og vitnið Sigurður Hannesson múrarameistari telur, að ö0—70 em séu frá neðsta lagi steypu við norðvesturhorn niður á fast. Hvort fyrst hafi verið grafið niður á fast á þessum stað og síðan fyllt upp aftur, kveðst vitnið eigi geta sagt til um. Hins vegar hafi verið grynnst niður á fast á þessum stað. Vitnið Haraldur Sveinbjörnsson verkfræðingur hefur lagt fram mæl- ingar, sem sýna, að húsið hefur einnig sigið nokkuð við norð- vesturhorn, og telur það ólíklegt, að hornið hafi sigið minna en 5 mm, ef viðmiðunarpunktar hafa ekki breytzt. Vitnin Birgir Ágústsson og Gunnar Óskarsson haf vakið eftir- tekt á því, að veggsökkull hússins sé ekki nákvæmlega rétt stað- settur á grunnplötu, þannig að hann lendir á ytri helming hennar. Er það álit vitnisins Birgis, að þetta kunni að hafa þau áhrif, að 78 átak komi eigi rétt á grunnflöt, en þó sé ekki gott að segja til um, hvort þetta hafi einhver áhrif í máli þessu. Álagsdreyfing grunnplötu á jarðveginn geti raskazt. Vitnið Geir Ágústsson hefur staðfest þetta atriði. Vitnið Geir hefur einnig skýrt frá því, að þegar malarlag var sett neðst í rásirnar, áður en steypt var í þær, hafi druila og vatn runnið til í rásunum, en skurður hafi verið grafinn suðaustur úr grunninum, sem því vatni hafi verið hleypt í, og hafi sá skurður verið aðeins dýpri en rásin. Skurðurinn hafi legið út í gamlan framræsluskurð, er þarna lá nálægt. Vitnið segir, að skurður þessi hafi verið ca. 15 metra langur og hafi verið mjög mikið vatnsrennsli í skurðinum. Vitnið segist ekki muna, hver hafi gefið fyrirmæli um gerð skurðarins, en að hann hafi verið nauðsynlegur, ella hefði grunnurinn fyllzt af vatni. Vitnið Gunnþór Kristjánsson hefur staðfest þetta og sömuleiðis stefnandi, sem segir, að þegar rásirnar hafi fyllzt af vatni, hafi framræsluskurðurinn verið grafinn úr þeim. Hefur byggingarfulltrúi aldrei minnzt á það, hvort slíkt mætti eða mætti ekki. Stefnandi kveðst ekki hafa ráðfært sig við neinn byggingafróðan mann um gröft framræsluskurðarins úr rásunum. Þá er einnig upplýst í málinu, að í ágúst 1967 var grafið fyrir frárennslislögn frá undirstöðuvegg að austan, og segir stefnandi, að vel megi vera, að sig hússins hafi aukizt við það. Stefnandi og stefndi Sigtryggur eru sammála um það hér fyrir dóminum, að Sigtryggur hafi gefið stefnanda þær ráðleggingar í ágúst 1967, að tvær súlur yrðu settar undir austurvegg hússins til að stöðva sigið. Stefnandi var vantrúaður á, að það dygði, og sagði þá Sigtryggur við hann skömmu seinna, að þetta mundi duga, en ef stefnandi væri ánægðari með það, þá mættu þær vera fjórar. Eigi var hafizt handa um endurbætur fyrr en 9. september 1968, en þá var farið eftir ráðleggingum dómkvöddu mats- mannanna, sem fyrr greinir, frá því í október 1967. Var gólf brotið upp á sex stöðum inni í húsinu og þar grafið fyrir undir- stöðum niður á fast jarðlag. Utanhúss var steypt undir undir- stöðuveggi hússins á 16 stöðum niður á þétt jarðlag. Þær endurbætur, sem síðari matsgerðin frá 20. apríl 1968 fjallar um að auki, hafa enn eigi verið framkvæmdar. Dómurinn hefur farið á vettvang og kynnt sér aðstæður. Stefndi Sigtryggur Stefánsson hefur lýst því fyrir dóminum, að hann ráðlagði stefnanda að hafa flotgrunn undir húsi sínu eftir að hafa kannað hússtæðið. Hann kveðst hafa skýrt stefn- 19 anda frá því, hvernig gera skyldi flotgrunninn, en ekki rætt nánar um eðli slíkrar grunngerðar, þar eð hann taldi það felast Í nafninu. Vitnið Haraldur Sveinbjörnsson verkfræðingur hefur lýst þeirri skoðun sinni fyrir dóminum, að ekki sé varlegt að byggja hús á flotgrunnum, þar sem undirstöðujarðvegur sé lífrænn. Ef hins vegar væri um leirjarðveg að ræða, gegni öðru máli, en nauðsyn- legt sé þó jafnan að taka sýnishorn af undirstöðujarðvegi til rannsóknar. Vitnið Birgir Ágústsson verkfræðingur hefur sagt fyrir dóm- inum, að flotgrunnar séu notaðir, þegar mjög djúpt sé á fast, en það segir, að mjög erfitt sé að fá gerðar hér á landi rannsóknir á burðarþoli undirstöðujarðvegs. Segir vitnið, að þess vegna sé reynt að komast hjá flotgrunnum vegna óvissunnar, en oft á tíðum séu þeir ódýrasta og jafnvel eina úrræðið. Vitnið Sigurður Hannesson múrarameistari segir í vitnisburði sínum, að í hans starfi hafi flotgrunnar verið sjaldgæfir, en þeir séu notaðir, ef mjög djúpt sé niður á fast jarðlag, en þá séu þeir ódýrari. Segir vitnið, að gæta verði varúðar við þurrkun jarðvegs nálægt flotgrunnum. Þegar framangreint er virt svo og aðstæður allar, er það álit hinna sérfróðu meðdómenda, að mjög hæpið hafi verið að ráð- leggja flotgrunn undir húsið, eins og á stóð. Bæði hafi undir- stöðujarðvegur verið lífrænn og misþykkur niður á fast. Það er álit hinna sérfróðu dómenda, að sig hússins hafi orðið vegna breytinga á grunnvatnsstöðu undir því og hafi þar valdið mestu skurðgröftur stefnanda frá húsinu. Þá telja hinir sérfróðu með- dómendur, að við gerð undirstöðuveggja hafi eigi nægilegrar nákvæmni verið gætt. Hinir sérfróðu meðdómendur telja einnig, að aðgerðir þær, sem stefndi Sigtryggur ráðlagði stefnanda til að bæta úr sigi hússins, hafi reynzt ófullnægjandi. Stefndi Sigtryggur er, eins og áður segir, byggingarfulltrúi Eyjafjarðar. og Þingeyjarsýslna. Honum bar við starf sitt sér- staklega að gæta ákvæða laga nr. 108/1945, sbr. og lög nr. 26/ 1948, og í þessu tilviki bar honum að framfylgja ákvæðum byggingarsamþykktar Eyjafjarðarsýslu nr. 189/1950. Samkvæmt 11. gr. fyrstnefndra laga og 18. gr. byggingarsamþykktarinnar er hlutverk byggingarfulltrúans m. a. að fara um sýsluna og leið- beina sýslubúum um hvers konar byggingar og láta þeim í té eða útvega teikningar af þeim, ef óskað er. Í byggingarsamþykkt- inni segir, að starfssvið byggingarfulltrúa skuli nánar tekið 80 fram í erindisbréfi, en við munnlegan málflutning í máli þessu var upplýst, að það hefur enn eigi verið sett. Það er álit dómsins, að stefndi Sigtryggur hafi sem leiðbein- andi sýslunnar um húsbyggingar gefið ráðleggingar um flotgrunn undir íbúðarhúsið að Dvergasteini. Þær ráðleggingar hafi, eins og á stóð, verið afar hæpnar og hefði þurft sérstaka aðgæzlu við gerð undirstöðuveggja og einnig þurft að forðast sérhverja breytingu á grunnvatnsstöðu í húsgrunninum, ef ekki átti að koma fram sig á húsinu. Stefndi Sigtryggur hafi ekki gætt þess að brýna þessi atriði fyrir stefnanda, sem hann vissi, að ekki var byggingafróður. Dómurinn telur, að þótt framkvæmd byggingar- eftirlits hafi verið ámælisvert af hálfu byggingarfulltrúa, hrepps- og sýslufélags, þá skapi það eitt út af fyrir sig ekki bótarétt fyrir stefnanda, en hins vegar hafi stefnda Sigtryggi borið að sýna meiri aðgát við eftirlit með smíði hússins, eins og á stóð, en hon- um voru vel kunnar allar aðstæður, og hann hafði tekið að sér verkfræðilega útreikninga á undirstöðum og gólfplötu gegn sér- stakri greiðslu. Beri því stefndi Sigtryggur bótaábyrgð gagnvart stefnanda í máli þessu. Stefndi Sigtryggur hafði afskipti af húsbyggingunni að Dverga- steini sem starfsmaður stefnda sýslunefndar Eyjafjarðarsýslu, eins og áður er rakið. Sýslunefndin hefur eigi sett honum erindisbréf, og er það álit dómsins, að hún hafi eigi getað sýnt fram á, að stefndi Sigtryggur hafi farið út fyrir verksvið sitt í sambandi við verkfræðistörfin að Dvergasteini. Beri því sýslu- nefndin samkvæmt almennum reglum bótaábyrgð in soliðum með stefnda Sigtryggi gagnvart stefnanda. Það er upplýst í máli þessu, að stefndi Sigtryggur er bygg- ingarfulltrúi fyrir Eyjafjarðar- og Þingeyjarsýslur og einnig sér- stakur trúnaðarmaður Búnaðarbankans. Fyrirkomulag á greiðsl- um til byggingarfulltrúans, bæði hvað snertir laun og annan kostn- að við starf hans, er það, að sýslusjóður Eyjafjarðarsýslu greiðir byggingarfulltrúanum án tillits til þess, hvar hann hefur starfað í hvert skipti, en síðan endurkrefur sýslusjóðurinn Þingeyjarsýslu um 7 hluta kostnaðarins og Búnaðarbankann um 12 hluta hans. Eins og málatilbúnaði er háttað í máli þessu, verður eigi fjallað um varakröfu sýslunefndar Eyjafjarðarsýslu varðandi takmörkun bótaábyrgðar hennar við % af dæmdum upphæðum. Stefnandi annaðist sjálfur smíði húss síns án aðstoðar húsa- smíðameistara. Var honum þetta heimilt að lögum. Hins vegar verður að telja hann einnig bera ábyrgð á beim mistökum við sl gerð hússins að Dvergasteini, sem ætla mætti, að byggingafróðir menn hefðu varazt. Þegar öll málsatvik eru virt, þykir dóminum rétt, að stefnandi beri sjálfur tjón sitt að % hluta, en stefndi Sigtryggur og stefndi sýslunefnd Eyjafjarðarsýslu in solidum bæti stefnanda tjón hans að % hlutum. Stefnandi gerir svohljóðandi grein fyrir kröfuupphæð sinni: Stefnandi fékk dómkvadda hinn 25. október 1967 tvo hæfa og óvilhalla matsmenn, og í matsgerð, dags. 29. október s. á., mátu þeir hverra ráðstafana væri þörf til að styrkja húsið og koma í veg fyrir frekara sig á því. Áætluðu þeir kostnaðinn nema kr. 90.000.00, en tóku ekki með í þeim kostnaði kostnað við að bæta úr halla á gólfi, veggjum, gluggum og klæðningu innan á út- veggjum, þar sem það yrði mjög kostnaðarsamt, en þeir töldu þetta vera galla á húsinu, sem þeir treystu sér ekki til að meta til peningaverðs. Eftir að matið fór fram, komu í ljós meiri skemmdir á húsinu vegna siga á því. Segir stefnandi, að við þetta hafi kostnaður af viðgerð á húsinu aukizt og einnig hafi orðið hækkun á almennu verðlagi haustið 1967. Hinn 4. apríl 1968 bað stefnandi því um, að matsdómari legði fyrir hina dómkvöddu menn að taka upp matsgerðina að nýju og meta til viðbótar skemmdir, sem ekki voru komnar fram, er matið var gert, og kostnað við þær aðgerðir, sem nauðsynlegar eru til að gera við skemmdirnar, með hliðsjón af verðlagshækk- unum, sem orðið hafa, síðan matið fór fram. Matsmenn skiluðu matsgerðinni 20. apríl 1968. Matsgerðin lýsir ítarlega ástandi hússins og greinir, hvaða ráðstafanir þurfi að gera til úrbóta. Er kostnaðaráætlun þar í 5 heildarliðum, sem hver um sig hefur sundurliðun á kostnaði við þau verk, sem þeim lið fylgja. Heildarliðirnir eru þessir: 1. Undirstöður innanhúss .. .. .. .. .. kostnaður kr. 53.000.00 2. Undirstöður utanhúss .. ... — — 41.000.00 3. Rétting innveggja og gólfs og múrhúð- un útveggja .. .. .. a — — 67.000.00 4. Vaxtakostnaður og fálun sr — — 39.000.00 Kr. 200.000.00 Yfirumsjón um 7.5% .. 2. 2. 2. ce. 2. 2. 2. 2. — 15.000.00 Kr. 215.000.00 6 82 5. Rétting útveggja og glugga .. .. .. .. .. -. .. Kr. 31.000.00 Yfirumsjón um T% .. 2. 2. 20. 0... 00.02.0002. .07 0 .2.000.00 Kr. 248.000.00 Kostnaður við dómkvaðningu og matsgerðir o. fl. 1967 og 1968 .. .. .. 2. 20. 0. 2..0. 00.00.0000... 15.690.00 Alls kr. 263.690.00 Stefndu hafa mótmælt kröfum stefnanda sem of háum. Eins og áður segir, hefur stefnandi þegar látið framkvæma að- gerðir þær, sem mælt var fyrir um í matsgerð frá 29. október 1967 og samsvara 1. og 2. tölulið í kostnaðaráætlun í síðari mats- gerðinni frá 20. apríl 1968. Hefur hann lagt fram í málinu kostn- aðarreikninga yfir það verk, en kostnaður reyndist nema kr. 84.973.24, þar af vinna stefnanda sjálfs, ósundurliðuð, kr. 12.000.00 og þóknun til hans fyrir möl, kr. 3.000.00. Rétt þykir að taka liði 1 og 2 í kröfugerð stefn- anda til greina með .. .. ... - -. kr. 80.000.00 Lið 3 telur dómurinn, að taka beri til Endi um — 60.000.00 Liður 4 telur dómurinn, að sé hæfilega metinn .. — 13.000.00 og liður Di. ss a a 0:000.00 eða samtals kr. 183.000.00 Yfirumsjón er innifalin í þessum upphæðum. Stefndu hafa sérstaklega mótmælt kröfu stefnanda vegna kostn- aðar við dómkvaðningar og matsgerðir. Verður tekið tillit til þess liðar við ákvörðun málskostnaðar. Vextir verða dæmdir frá birt- ingardegi stefnu. Samkvæmt framanskráðu verður stefndu, Sigtryggi Stefánssyni og sýslunefnd Eyjafjarðarsýslu, gert að greiða in soldim til stefn- anda kr. 122.000.00 með 7% vöxtum frá 2. nóvember 1968 til greiðsludags ásamt málskostnaði, sem ákveðst hæfilega ákvarð- aður kr. 32.000.00. Björn Friðfinnsson bæjarstjóri, skipaður setudómari í máli þessu, kvað upp dóm þennan ásamt meðdómsmönnunum Guð- mundi Guðlaugssyni verkfræðingi og Einari Fr. Jóhannessyni húsasmíðameistara. 83 Dómsorð: Stefndu, Sigtryggur Stefánsson og sýslunefnd Eyjafjarðar- sýslu, greiði annar fyrir báða og báðir fyrir annan stefn- anda, Björgvin Runólfssyni, kr. 122.000.00 með 7% ársvöxtum frá 2. nóvember 1968 til greiðsludags svo og kr. 32.000.00 í málskostnað, allt innan 15 daga frá lögbirtingu dóms þessa að viðlagðri aðför að lögum. Mánudaginn 1. febrúar 1971. Nr. 166/1970. Elísabet Gunnlaugsdóttir gegn Eymundi Torfasyni. Dóminn skipuðu hinir reglulegu dómarar Hæstaréttar. Útivistardómur. Dómur Hæstaréttar. Málssókn þessi fellur niður. Áfrýjandi, Elísabet Gunnlaugsdóttir, er eigi sækir dóm- þing í máli þessu, greiði kr. 400.00 útivistarg) ald til ríkissjóðs, ef hún vill fá mál sitt tekið fyrir af nýju. 84 Mánudaginn 1. febrúar 1971. Nr. 172/1969. Guðmundur Óskarsson (Hákon Árnason hdl.) gegn Bæjarstjóranum í Hafnarfirði f. h. bæjarsjóðs og gagnsök (Þorfinnur Egilsson hdl.). Dóminn skipuðu hinir reglulegu dómarar Hæstaréttar. Kaupgjaldsmál. Sératkvæði. Dómur Hæstaréttar. Már Pétursson, fulltrúi bæjarfógetans í Hafnarfirði, og samdómendurnir Steingrímur Pálsson og Oddur Benedikts- son hafa kveðið upp hinn áfrýjaða dóm. Aðaláfrýjandi hefur skotið máli þessu til Hæstaréttar með stefnu, dags. 26. september 1969, birtri 15. október 1969, og gerir þær dómkröfur, að gagnáfrýjanda verði dæmt að greiða honum kr. 286.257.92 ásamt 8% ársvöxtum af kr. 16.957.00 frá 1. janúar 1967 til 1. október 1967 og af kr. 286.257.92 frá þeim degi til greiðsludags og svo málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti. Gagnáfrýjandi hefur áfrýjað málinu með stefnu 22. októ- ber 1969 og krafizt þess, að honum verði dæmd sýkna af kröfum aðaláfrýjanda og málskostnaður úr hendi hans í héraði og fyrir Hæstarétti. Aðiljar fullsömdu eigi um launakjör aðaláfrýjanda frá ársbyrjun 1966. Af gögnum málsins, og þá einkum bréfi gagnáfrýjanda frá 18. apríl 1966, má ráða, að gagnáfrýjanda hafi mátt vera ljóst, að aðaláfrýjandi áskildi sér rétt til hærri launa en hann veitti viðtöku. Hefur aðaláfrýjandi því eigi fyrirgert rétti til nokkurrar launauppbótar. Ber að dæma honum nokkurt ofanálag á laun þau og aukalaun, sem hann hefur þegið fyrir tímabil það, sem í málinu greinir. Eins og samskiptum aðilja er háttað, telst launabótin hæfilega metin kr. 80.000.00. Er rétt að dæma gagnáfrýjanda til að greiða 85 honum þessa fjárhæð ásamt 7% ársvöxtum frá 2. apríl 1968 og svo málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti, sem ákveðst kr. 38.000.00. Dómsorð: Gagnáfrýjandi, bæjarstjórinn í Hafnarfirði f. h. bæj- arsjóðs, greiði aðaláfrýjanda, Guðmundi Óskarssyni, kr. 80.000.00 ásamt 7% ársvöxtum frá 2. apríl 1968 til greiðsludass og svo málskostnað í héraði og fyrir Hæsta- rétti, samtals kr. 38.000.00. Dóminum Þber að fullnægja að viðlagðri aðför að lög- um. Sératkvæði Benedikts Sigurjónssonar og Magnúsar Þ. Torfasonar hæstaréttardómara. I. Eins og rakið er í hinum áfrýjaða dómi, samþykkti bæjar- ráð Hafnarfjarðar 15. október 1964 að ráða aðaláfrýjanda til starfa sem bæjarverkfræðing frá 15. nóvember 1964 til jafnlengdar næsta ár. Um laun aðaláfrýjanda skyldi fara samkvæmt gerðardómi um laun verkfræðinga, er gildi tók 19. ágúst 1963. Bæjarráð fól bæjarstjóra að gera samninga við aðaláfrýjanda um laun hans og starfskjör. Með þeim samdist svo, að aðaláfrýjandi skyldi taka yfirverkfræðings- laun, svo sem þau voru ákveðin í 111. kafla fyrrgreinds gerð- ardóms, en sá kafli fjallar um laun verkfræðinga hjá einka- aðiljum. Tók aðaláfrýjandi síðan laun samkvæmt samkomu- lagi þessu. Hinn 16. desember 1965 sambykkti bæjarráð Hafnar- fjarðar að leggja til við bæjarstjórn, að aðaláfrýjandi yrði fastráðinn sem bæjarverkfræðingur frá 15. nóvember 1965 að telja. Fyrrgreindur gerðardómur féll úr gildi samkvæmt ákvæð- 86 um sínum í árslok 1965. Ekki voru þá þegar gerðir nýir kjarasamningar við verkfræðinga. Hinn 6. janúar 1966 var aðaláfrýjanda tilkynnt, að bæjar- stjórn Hafnarfjarðar hefði samþykkt að veita honum stöðu bæjarverkfræðings frá 15. nóvember 1965 að telja. Um launa- kjör aðaláfrýjanda var ekki fjallað. Með bréfi 16. janúar 1966 tilkynnti gagnáfrýjandi aðaláfrýjanda, að ákveðið hefði verið að greiða honum mánaðarleg aukalaun fyrir yfirvinnu. sem næmi 25 klukkustundum á mánuði. Þá yrði honum greitt fyrir setu á fundum bæjarráðs sama gjald og bæjar- ráðsmenn fengu. Aðaláfrýjandi tók áfram laun í samræmi við ákvæði nefnds gerðardóms og gerði þar ekki athuga- semdir um. Í aprilmánuði 1966 mun aðaláfryjandi hafa óskað þess af bæjarstjóranum í Hafnarfirði, að hann ákvæði launin skriflega, og ritaði bæjarstjórinn aðaláfryjanda bréf 18. april 1966. Í bréfi þessu segir, að aðaláfrýjandi skuli taka laun hjá gagnáfrýjanda „Í samræmi við laun þau, sem Stéttar- félag verkfræðinga kann að semja um á hverjum tíma um laun yfirverkfræðinga, með hliðsjón af ll. taxta gerðardóms, dags. 19. ágúst 1963, skv. 1. nr. 64/1963 eða ákveðið kann að verða með gerðardómi um laun yfirverkfræðinga“. Hinn 16. maí 1966 gerðu Stéttarfélag verkfræðinga og Félag verkfræðilegra ráðunauta með sér kjarasamning. Samningur þessi, sem skyldi gilda frá 1. maí 1966 til 1. maí 1967, fjallar ekki um laun né föst hlunnindi, og var gert ráð fyrir, að um þessi atriði og nokkur fleiri verði samið í ráðningarsamningum við einstaka verkfræðinga. Ekki er fram komið, að aðaláfrýjandi hafi gert athugasemd um launakjör sín þrátt fyrir samning þennan. Hinn 28. desember 1968 gerði Stéttarfélag verkfræðinga hliðstæðan kjarasamning við Reykjavíkurborg, og skyldi sá samningur gilda frá 1. janúar 1967 til 31. marz 1968. Stéttarfélag verkfræðinga ritaði sagnáfrýjanda bréf 8. marz 1967. Þar segir svo: „Félagsmenn Stéttarfélags verk- fræðinga eru starfandi hjá Hafnarfjarðarbæ, en engir kjara- samningar milli bæjarins og félagsins hafa verið í gildi að undanförnu. Vér leyfum oss því hér með að senda yður 87 hjálagt afrit af kjarasamningi, sem Stéttarfélag verkfræð- inga gerði við Reykjavíkurborg nú um áramótin, og bjóð- um Hafnarfjarðarbæ jafnframt að gera við oss sams konar samning um kjör verkfræðinga í þjónustu bæjarins“, Ekki verður séð, að gagnáfrýjandi hafi svarað bréfi þessu. Síðari hluta júnímánaðar 1967 virðast hafa farið fram umræður um launamál milli aðilja. Hinn 20. júní 1967 ritaði aðaláfrýjandi ásamt þremur öðrum verkfræðingum gagn- áfrýjanda bréf, þar sem settar eru fram ákveðnar launa- kröfur og að öðru leyti miðað við, að um kjör önnur skyldi fara eftir samningi Stéttarfélags verkfræðinga og Reykja- víkurborgar frá 28. desember 1966. Ekki verður séð, að hréfi þessu hafi verið svarað. Aðaláfrýjandi hætti störfum hjá gagnáfrýjanda 30. sept- ember 1967. Hinn 10. október 1967 ritaði aðaláfrýjandi gagnáfrýjanda bréf, þar sem hann taldi til skuldar hjá gagnáfrýjanda van- greidd laun, bæði fyrir dagvinnu og yfirvinnu frá árunum 1966 og 1967. Var krafa hans, að því er varðaði árið 1966, byggð á meðaltali launa almennra verkfræðinga hjá einka- fyrirtækjum, en að því er varðaði árið 1967, á kjarasamningi þeim við Reykjavíkurborg, sem að framan er getið. Ágreiningslaust er, að yfirlýsing sú, er bæjarstjóri Hafn- arfjarðar gaf aðaláfrýjanda að beiðni hans 18. apríl 1966, hafi aðeins verið skrifleg staðfesting á því, hverra launakjara hann nyti, en henni hafi eigi verið ætlað að breyta kjörum hans. Bæði áður og eftir að nefnd yfirlýsing var gefin og allt til loka starfstíma aðaláfrýjanda hjá gagnáfrýjanda tók aðaláfrýjandi laun samkvæmt ákvæðum nefnds gerðardóms án þess að hreyfa athugasemdum eða skýra frá þeim skiln- ingi sínum á yfirlýsingunni, er hann nú reisir málssókn sína á. Verður því að leggja til grundvallar, að aðaláfrýjandi hafi sætt sig við að taka laun samkvæmt gerðardómnum frá 19. ágúst 1963, þar til gengið hefði nýr gerðardómur um laun yfirverkfræðinga eða Stéttarfélag verkfræðinga hefði gert nýjan heildarkjarasamning, er kvæði á um laun þeirra. 88 Í kjarasamningi Stéttarfélags verkfræðinga og Félags verk- fræðilegra ráðunauta frá 16. maí 1966 er ekki kveðið á um laun einstakra verkfræðinga, og virðist ráð fyrir því gert, að þeir semji sjálfir um þau við vinnuveitendur sína. Samkvæmt þessu báru aðaláfrýjanda laun samkvæmt ákvæðum III. kafla gerðardómsins frá 19. ágúst 1963 að við- bættum almennum hækkunum og verðlagsbótum. Þar sem eigi er vefengt, að aðaláfrýjanda hafi verið greidd þau laun, ber að sýkna gagnáfrýjanda af kröfum hans, að því er varðar föst laun og greiðslur fyrir yfirvinnu. TI. Svo sem rakið er í héraðsdómi, fékk aðaláfrýjandi frá upp- hafi starfa sins greitt fyrir störf í byggingarnefnd og skipu- lagsnefnd og frá ársbyrjun 1966 fyrir setu á fundum bæjar- ráðs. Greiðsla fyrir störf þessi var slíkur þáttur í launakjörum aðaláfrýjanda, að gagnáfrýjandi gat eigi einhliða og gegn mótmælum aðaláfrýjanda fellt niður greiðslur þessar, nema með því að segja upp starfssamningi aðilja. Ber aðaláfrýj- anda því greiðsla fyrir störf sín í nefndum þessum á árinu 1967, sem óumdeilt er, að rétt sé að reikna kr. 30.875.00. Aðaláfrýjandi hafði hins vegar eigi fengið greitt fyrir störf í heilbrigðisnefnd á árunum 1964, 1965 og 1966 og ekki um slíkar greiðslur samið, og á hann því ekki kröfu til greiðslu fyrir þau störf á árinu 1967. TI. Fallast má á rök héraðsdóms fyrir því, að aðaláfrýjandi eigi rétt til greiðslu fyrir vanreiknað orlof, kr. 16.585.20, og reikningsskilamismun, kr. 333.72. IV. Samkvæmt framangreindu ber gagnáfrýjanda að greiða aðaláfrýjanda kr. 47.793.72 með 7% ársvöxtum frá 1. október 1967 til greiðsludags. Þá ber gagnáfrýjanda að greiða aðal- áfrýjanda málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti, sem ákveðst kr. 30.000.00. 89 Dómsorð: Gagnáfrýjandi, bæjarstjórinn í Hafnarfirði f. h. bæjar- sjóðs, greiði aðaláfrýjanda, Guðmundi Óskarssyni, kr. 47.793.92 með 7% ársvöxtum frá 1. október 1967 til greiðsludags og kr. 30.000.00 í málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti að viðlagðri aðför að lögum. Dómur bæjarþings Hafnarfjarðar 14. júlí 1969. Mál þetta, sem dómtekið var hinn 25. júní s.l., hefur Guðmundur Óskarsson verkfræðingur, Digranesvegi 24, Kópavogi, höfðað fyr- ir dóminum með stefnu, birtri 2. apríl 1968, og framhaldsstefnu, birtri 8. þ. m., á hendur bæjarstjóranum í Hafnarfirði fyrir hönd bæjarsjóðs. Endanlegar dómkröfur stefnanda eru þær, að stefnda verði gert að greiða honum kr. 286.257.92 með 1% vöxtum á mánuði og fyrir hvern byrjaðan mánuð af kr. 76.957.00 frá 1. janúar 1967 til 1. október 1967, en af kr. 286.257.92 frá þeim degi til greiðsludags, auk málskostnaðar samkvæmt gjaldskrá Lögmanna- félags Íslands. Dómkröfur stefnda eru þær aðallega, að hann verði sýknaður af kröfum stefnanda og stefnanda dæmt að greiða stefnda máls- kostnað að skaðlausu, en til vara, að kröfur stefnanda verði lækk- aðar verulega og málskostnaður látinn niður falla. Málavextir. Stefnandi starfaði hjá stefnda sem bæjarverkfræðingur frá 15. nóvember 1964 til septemberloka 1966. Hafði hann 6 ára starfsaldur sem verkfræðingur, er hann réðst til bæjarins. Á bæjarráðsfundi hinn 15. október 1964 var bókað: „Með hliðsjón af því, að bæjarverkfræðingur Jón Bergsson lætur af störfum þ. 1. nóv. n. k., samþykkir bæjarráð að leggja til við bæjarstjórn, að Guðmundur Óskarsson byggingaverkfræð- ingur verði ráðinn til þess að gegna starfinu frá og með 15. nóv. n. k. til jafnlengdar næsta ár og verði laun hans í samræmi við kjaradóm um laun verkfræðinga frá 19. ágúst 1963. Er bæjar- stjóra falið að ganga frá samningum við hann“. Og hinn 16. desember 1965 var bókað: „Bæjarráð samþykkir að leggja til við bæjarstjórn, að Guð- mundur Óskarsson, sem gegnt hefur störfum bæjarverkfræðings, 90 verði fastráðinn í starfið og gildi ráðning hans frá 15. nóvember s.1. að telja“. Meðan gerðardómur (í samþ. bæjarráðs rangnefndur kjara- dómur) frá 19. ágúst 1963 var í gildi, þ. e. til ársloka 1965, tók stefnandi laun samkvæmt III. kafla hans, og voru grunnlaun hans því kr. 17.840.00 á mánuði, en II. kafli gerðardómsins fjall- ar um laun þeirra verkfræðinga, sem ekki eru fastráðnir hjá Reykjavíkurborg eða öðrum bæjar- eða sveitarfélögum, þar sem þeir njóta hliðstæðra lífeyrissjóðsréttinda og annarrar aðstöðu sem fastir starfsmenn Reykjavíkurborgar. Gerðardómur þessi var skipaður samkvæmt lögum nr. 64/1963 um lausn kjaradeilu verkfræðinga. í árslok 1965 lauk gildistíma umrædds gerðardóms, án þess að nýr hliðstæður gerðardómur tæki gildi eða nýr heildarsamn- ingur fyrir fastráðna verkfræðinga. Stefnandi hélt þó áfram að taka laun á grundvelli gerðar- dómsins frá 19. ágúst 1963 að viðbættri vísitöluhækkun, unz hann lét af störfum hjá stefnda í septemberlok 1967. Hinn 16. janúar 1966 ritaði bæjarstjórinn í Hafnarfirði stefn- anda svofelit bréf: „Það staðfestist hér með, að samkvæmt ákvörðun bæjarráðs munuð þér taka mánaðarleg aukalaun fyrir yfirvinnu hjá bæjar- sjóði Hafnarfjarðar, sem nemur 25 tímum reiknuðum á eftir- vinnutaxta, eins og hann miðast við föst laun á hverjum tíma. Þá hefur orðið að samkomulagi, að þér hljótið sömu þóknun og bæjarráðsmenn fyrir setu á fundum bæjarráðs og gildi það frá og með 1. þ. m. að telja“. Og hinn 18. apríl 1966 ritar bæjarstjórinn stefnanda annað bréf, svohljóðandi: „Í framhaldi af bréfi, dags. 16. jan. 1966, staðfestist hér með, að þér munuð taka laun hjá bæjarsjóði Hafnarfjarðar í sölsað við laun þau, sem Stéttarfélag verkfræðinga kann að semja um á hverjum tíma um laun yfirverkfræðinga með hliðsjón af III. taxta gerðardóms, dags. 19. ágúst 1963, skv. l. nr. 64/1963 eða ákveðið kann að verða með gerðardómi um laun yfirverkfræð- inga“. Þessi tvö bréf segir stefnandi, að séu það eina, sem hann hafi fengið skriflegt frá vinnuveitanda sínum um launakjör sín, en um það hafi verið talað, að þegar umræddur gerðardómur gengi úr gildi, skyldi hann fá sömu laun og verkfræðingar hjá einka- fyrirtækjum, ef eigi gengi Í gildi annar gerðardómur um launa- 91 kjör verkfræðinga, hliðstæður gerðardómi frá 19. ágúst 1963. Í aðiljayfirheyrzlu sagði stefnandi um bréfið frá 18. apríl 1966, að sér hefði fundizt rétt að fá yfirlýsingu bæjarstjórans um það, hver kjör sín væru. Hann kvaðst ekki hafa litið svo á, að umrætt bréf hefði breytt kjörum sínum frá því, sem áður var, heldur aðeins verið stað- festing á því. Þáverandi bæjarstjóri hefur fyrir dóminum borið, „að sér hafi upphaflega verið falið að semja við bæjarverkfræðinginn. Hafi sá samningur verið á þá leið, að verkfræðingnum yrðu greidd laun, eins og yfirverkfræðingar fengju í þjónustu einkaaðila, þ. e. skv. III. kafla gerðardóms frá 19. ágúst 1963. Hins vegar hafi ekki sérstaklega verið miðað við gildistíma gerðardómsins“. Bæjarstjórinn bar enn fremur, að „ .. þótt gerðardómur um launakjör verkfræðinga frá 19. ág. 1963 hafi fallið úr gildi um áramót 1965—1966, hafi verkfræðingarnir hjá bænum haldið áfram að taka laun samkvæmt honum, en hins vegar verið við það miðað, að ef nýr gerðardómur gengi í gildi, færu þeir að taka laun samkvæmt honum“. Tilefni bréfsins frá 18. apríl 1966 kvað bæjarstjórinn hafa verið ósk stefnanda um að fá staðfestingu á því, sem samið hafði verið um við hann í upphafi. Bréfinu hafi ekki verið ætlað að breyta launakjörum stefnanda. Bæjarstjórinn kannaðist ekki við, að stefnandi hefði farið fram á neinar breytingar á kjörum sínum, hvað snertir föst mánaðarlaun, við sig á árinu 1966. Hins vegar hafi stefnandi vakið athygli bæjarstjórans á því, að gerðardómurinn frá 1963 væri fallinn úr gildi. Hinn 1. janúar 1966 tók gildi kjaradómur um laun starfsmanna Hafnarfjarðarbæjar. Var bæjarverkfræðingi raðað þar í launaflokk. Bæjarstjórinn bar, að aldrei hefði verið við það miðað eða til þess ætlazt, að stefnandi tæki laun eftir þeim dómi. Framburðir þriggja bæjarráðsmanna voru á líkan veg. Hvor- ugur aðilja byggir kröfugerð sína á þeim dómi. Kemur hann því ekki frekar til álita í máli þessu. Af hálfu stefnanda er á því byggt í máli þessu, að fram til ársloka 1965 hafi stefnandi átt að fá laun samkvæmt Il. taxta gerðardóms frá 19. ágúst 1963, hvað hann og fékk, síðan hafi átt að fara eftir því, sem annar gerðardómur kynni að ákveða eða stéttarfélag verkfræðinga kynni að semja um eða eins og 92 kjör gerðust hjá sambærilegum verkfræðingum á tímanum á eftir. Stefnandi heldur því fram, að Í samningum aðilja hafi falizt skuldbinding stefnda um að greiða stefnanda eigi lægri laun en yfirverkfræðingi hjá einkafyrirtæki, eftir að gerðardómur frá 1963 um laun verkfræðinga féll úr gildi. Miðar hann kröfugerð sína við meðaltalslaun slíkra verkfræðinga, eins og þau reyndust verða samkvæmt launakönnunum, er framkvæmdar voru eftir á. Í samræmi við þennan skilning ritar stefnandi stefnda bréf, eftir að hann lét af störfum, þar sem stefnandi segir m. a.: „Með vísun til samnings við Hafnarfjarðarbæ, sbr. bréf bæjar- stjóra, dags. 18. apríl 1966, skuldbatt bæjarsjóður Hafnarfjarðar sig til að greiða mér eigi lægri laun en yfirverkfræðingi hjá einkafyrirtækjum, eftir að gerðarðómur um laun verkfræðinga féll úr gildi. Gerðardómurinn féll úr gildi 31. des. 1965, og kemur fram í meðfylgjandi skýrslu frá Hagstofu Íslands, dags. 16. maí 1967, að meðaltal daglauna almennra verkfræðinga í mínum aldurs- flokki árið 1966 hjá einkafyrirtækjum var kr. 266.060.00, og hafa laun yfirverkfræðinga því numið 1,3 - 266.060.00, eða kr. 345.848.00. Fyrir árið 1966 fékk ég greiddar kr. 284.282.00 í dag- laun, og er þarna mismunur, sem nemur kr. 61.566.00“. Í framhaldsstefnu kemur fram hliðstæð viðmiðunartala fyrir árið 1967, sem er samkvæmt launakönnun kr. 369.187.00. Með 30% álagi verða mánaðarlaun kr. 39.995.00, eða fyrir níu mánuði kr. 359.955.00. Stefnandi fékk greiddar kr. 219.510.00 fyrir umrætt tímabil, og nemur mismunur þessara fjárhæða kr. 140.445.00. Í tilvitnuðu kröfubréfi segir stefnandi enn fremur: „Með vísun til samnings við Hafnarfjarðarbæ, sbr. bréf bæjar- stjóra, dags. 16. jan. 1966, skuldbatt bæjarsjóður Hafnarfjarðar sig til að greiða mér 25 stundir á mánuði fyrir yfirvinnu. Miðað við ofangreint áttu þessar greiðslur að vera hærri fyrir árið 1966, sem nemur kr. 61.566.00 - 1/12 - 1/100 - 25 - 12, eða kr. 15.391.00, og fyrir árið 1967, sem nemur kr. 70.389.00 - 1/9 - 1/100 - 25 - 9, eða kr. 17.597.00%. Endanleg sundurliðun kröfugerðar stefnanda er þessi: Fyrir árið 1966: Vangoldin daglaun „. .. .. .. .. kr. 61.566.00 Vangoldin yfirvinna .. .. .. .. — 15.391.00 kr. 76.957.00 93 Fyrir árið 1967: Vangoldin daglaun .. .. .. .. .. Kr.140.445.00 Vangoldin yfirvinna .. .. .. .. — 17.597.00 Kr. 158.042.00 Eftirstöðvar orlofs .. 2. 2... - — „16.585.20 Þóknun fyrir setu á nefndarfundum .. .. .. .. — 16.940.00 Þóknun fyrir setu á fundum bæjarráðs .. .. .. — "17.400.00 Mismunur við uppgjör .. .. 2... ag yn 333.72 Fæst þá stefnufjárhæðin, samtals .. .. .. .. .. kr. 286.257.92 Því er ómótmælt haldið fram af stefnanda, að hann hafi fram- vísað reikningum fyrir fjórum síðustu liðum sundurliðunarinnar, áður en hann lét af starfi. Bréfið frá 10. október 1967 hafi hins vegar verið fyrsta sundurliðaða skriflega kröfugerðin til stefnda fyrir kaupmismun, en hann hafi vakið máls á því við bæjarstjóra fyrst á árinu 1966, að gerðardómurinn væri fallinn úr gildi, og bréfið frá 18. apríl verið afleiðing af þeim viðræðum. Kvaðst stefnandi hafa talið, að það bréf væri viðurkenning á því, að hann væri ekki á þeim launum, sem hann teldi rétt, og það skipti því ekki máli, hvenær sundurliðaðar skriflegar kröfur væru settar fram. Viðmiðun hafi heldur ekki verið fyrir hendi fyrir árið 1966, fyrr en niðurstöður launakönnunar Hagstofunnar fyrir árið 1966 lágu fyrir, en launakönnunin er dagsett 16. maí 1967. Hafi stefnanda því eigi verið unnt að bera fram sundurliðaðar og rökstuddar launakröfur, fyrr en hann gerði. Endanleg við- miðun fyrir árið 1967 hafi ekki legið fyrir fyrr en undir mitt ár 1968 og því sé framhaldsstefnt fyrir hluta af kaupmismun 1967. Bæjarstjóraskipti urðu um bæjarstjórnarkosningarnar 1966, og telur stefnandi sig hafa rætt málið á sama grundvelli við hinn nýja bæjarstjóra og bent honum á, að hann teldi sig ekki hafa rétt laun. Hafi hinn nýji bæjarstjóri lofað að ræða þetta við bæjar- ráð, en ekkert muni hafa verið gert í málinu. Í greinargerð stefnda er sýknukrafa af hans hálfu, hvað við kemur kaupmismun, rökstudd svo: „Stefnandi hélt þó áfram að taka laun á grundvelli gerðar- dómsins frá 19. ágúst 1963, að viðbættri vísitölu, unz hann lét af störfum hjá stefnda, þar sem laun hans þannig reiknuð voru 94 nokkru hærri en laun í 26. flokki kjaradómsins, og ekki þótti rétt að lækka hann í launum frá því, sem verið hafði. Hinn '8. apríl 1966 ritaði þáverandi bæjarstjóri stefnanda bréf og staðfesti, að hann myndi taka laun hjá bæjarsjóði í sam- ræmi við þau laun, er stéttarfélag verkfræðinga kynni að semja um á hverjum tíma um laun yfirverkfræðinga með hliðsjón af III. taxta gerðardóms frá 19. 8. 1963 eða ákveðið kynni að verða með gerðardómi um laun yfirverkfræðinga. Nú hafa hinsvegar engir slíkir heildarsamningar verið gerðir fyrir fastráðna verkfræðinga né heldur hefir nýr gerðardómur um launakjör verkfræðinga verið kveðinn upp, þannig að ekki er um neinn kjarasamning eða gerðardóm að ræða, er komið hafi í stað gerðardómsins frá 19/8 1963. ... Samkvæmt framansögðu telur umbj. m., að í verki hafi stofnazt samningur um, að stefnandi tæki laun með framangreindum hætti frá 1. janúar 1966 og hafi stefnandi að fullu fengið greidd þau laun, sem honum bar fyrir umrætt tímabil, en af því leiðir, að ekki er heldur um neina vangoldna yfirvinnu að ræða“. Um kröfu stefnanda vegna vangoldinna mánaðarlauna og yfir- vinnu. Stefnandi tók samkvæmt samningi aðilja laun eftir Ill. taxta gerðardóms frá 19. ágúst 1963 að viðbættri vísitöluuppbót, þar til gerðarðómurinn féll úr gildi um áramótin 1965— 1966. Gerðardómurinn féll úr gildi um nefnd áramót, án þess að aðiljar gerðu með sér nýjan samning, svo að sannað sé, og stefnandi hélt því áfram að taka laun eftir fyrri samningi. Aðiljar sömdu svo með sér samkvæmt bréfi bæjarstjóra frá 18. apríl 1966, að laun stefnanda skyldu breytast, ef ákveðin atvik, sem þar eru talin, gerðust, þ. e. annað tveggja, að stéttar- félag verkfræðinga gerði nýja samninga um laun yfirverkfræð- inga eða gerðardómur gengi um launakjör þeirra. Hvorugt þessara atvika gerðist. Báru því stefnanda áfram laun í samræmi við gerðardóminn frá 1963. Þau laun hefur hann fengið að viðbættum vísitöluhækkunum og 7% grunnkaupshækkun, er opinberir starfsmenn fengu frá 1. janúar 1966. Ber því að sýkna stefnda af þessum kröfulið. Um eftirstöðvar orlofs. Fjárhæð þessa kröfuliðar er kr. 16.585.20 og sundurliðast þannig: 95 Unnir orlofsdagar sumarið 1966, 7 dagar á kr. 975.60 .. .... -. =. Kr. 6.829.20 Unnir ailsisðsgar sumarið 1967, 10 lygar á kr. 975.60 .. .. 0... —.9.756.00 Samtals kr. 16.585.20 Stefnandi gaf þá skýringu á þessum kröfulið við aðiljayfir- heyrslu, að yfir sumarið, þegar útivinna sé í fullum gangi, sé oft erfitt fyrir bæjarverkfræðing að komast í sumarfrí. Hafi hann því orðið að taka sumarfríið sundurslitið, fáa daga í einu, og niðurstaðan hafi orðið sú, að eftir hafi orðið þessir óteknu or- lofsdagar. Stefnandi sagði, að sumarið 1967 hefði bæjarstjóri beðið sig fyrir alla muni að hefja aftur vinnu, þegar hann var búinn að vera 11 daga í sumarfríi, enda hafi legið mikið fyrir. Það er viðurkennt af bæjarstjóranum, að honum hafi verið kunnugt um, að stefnandi tók sumarfríið sundurslitið. Einnig að bæjarverkfræðingurinn hafði mjög frjálsar hendur um það, hve- nær hann tók sína sumarleyfisdaga, og fór við ákvörðun á því eftir því, hvernig á stóð með verkefni. Verkfræðingurinn tilkynnti bæjarstjóranum um, hvenær hann fór í sumarleyfi, en annaðist sjálfur talningu á fjölda daganna. Bæjarstjórinn hefur haldið fram, að sér hafi ekki verið kunnugt um annað en stefnandi hafi tekið alla sína orlofsdaga umrædd ár, og enn fremur hefur hann mótmælt því, að hann hafi kallað stefnanda til starfa eftir 11 daga sumarfrí sumarið 1967. Kröfuliðnum hefur ekki verið mótmælt reikningslega. Þar sem upplýst er, að stefnandi var athugasemdalaust látinn um að ákveða, hvort og hvenær hann tæki sína orlofsdaga, og var einnig látinn einn um að hafa tölu á þeim, þykir rétt að taka þennan kröfulið til greina. Um þóknun fyrir setu á fundum bæjarráðs og annarra nefnda. Stefnandi krefst þóknunar að fjárhæð kr. 17.400.00 fyrir setu á fundum bæjarráðs, er hann sundurliðar þannig: Vegna setu á fundum bæjarráðs árið 1967, 9 mán. á kr. 2.200.00 .. .. ... „20... .. Kr. 19.800.00 —- ofgreitt frá fyrra ári regá a, bsjarsáðafunda -. — 2.400.00 Samtals kr. 17.400.00 96 Enn fremur krefst stefnandi þóknunar fyrir setu á fundum eftirtalinna nefnda á árinu 1967: Byggingarnefnd, 12 fundir á kr. 385.00 .. .. .. kr. 4.620.00 Skipulagsnefnd, 23 fundir á kr. 385.00 .. .. .. — 8.855.00 Heilbrigðisnefnd, 9 fundir á kr. 385.00 .. .. .. — 3.465.00 Samtals kr. 16.940.00 Samanlagt nema þessir liðir kr. 34.340.00. Áður er vitnað til bréfs þáverandi bæjarstjóra til stefnanda, dags. 16. janúar 1966, þar sem segir, að orðið hafi að samkomu- lagi, að stefnandi hlyti sömu bóknun og bæjarráðsmenn fyrir setu á fundum bæjarráðs frá 1. janúar 1966 að telja. Bæjarstjórinn, er bréfið ritaði, hefur fyrir dóminum borið, að með orðinu „samkomulag“ í tilvitnuðu bréfi sé átt við sam- komulag, er orðið hafi milli bæjarstjórnarinnar og stefnanda á fundi, þar sem málið var rætt og stefnandi var sjálfur mættur. Bæjarstjórinn bar einnig, að stefnandi hefði farið fram á greiðslur vegna bæjarráðsfunda, „vegna þess að hann hafi verið óánægður með að hafa ekki hærri laun en hinir verkfræðing- arnir“. Þá er og upplýst, að stefnandi fékk frá upphafi og til ársloka 1966 greitt fyrir störf sín í byggingarnefnd og skipulagsnefnd, en heilbrigðisnefnd var ólaunuð þar til frá ársbyrjun 1967. Í enga þessara nefnda var stefnandi kjörinn, heldur sat fundi þeirra samkvæmt stöðu sinni. Hinn 17. janúar 1967 var í bæjarstjórn gerð svofelld samþykkt: „Bæjarstjórn samþykkir, að fastráðnir forsvarsmenn bæjar- stofnana fái eigi greitt sérstaklega fyrir setu á stjórnarfundum eða nefndarfundum, sem heyra til starfi þeirra eða þeir eru kvaddir til fundar til upplýsinga eða ráðuneytis. Sama gildir og um aðra fastráðna starfsmenn, enda falli þá slík störf á fast- ákveðinn starfstíma þeirra. Að öðrum kosti fái þeir sömu þóknun sem aðrir stjórnar- eða nefndarmenn. Þetta nær þó eigi til þess, er fastráðinn starfsmaður er af bæjarstjórn kjörinn til stjórnar- eða nefndarstarfa“. Stefnandi bar fyrir dóminum, að hann hefði fengið bréf um þessa samþykkt, skömmu eftir að hún var gerð. Hefði hann þá haft samband við Kristin bæjarstjóra og sagt honum, að hann teldi ekki stætt á svona ákvörðun, sem tekin 97 hefði verið einhliða og gegn mótmælum þess aðilja, sem verið var að rýra kjörin hjá. Hefði hann strax ákveðið að gera reikn- ing fyrir nefndarstörfunum um næstu áramót eins og hin árin. Stefnandi tók við yfirheyrsluna fram, að í kröfugerð sinni krefjist hann aðeins þóknunar fyrir þá fundi, sem hann sat. Hann tók einnig fram, að hann hefði mætt mjög vel á um- ræddum fundum. Byggingarnefnd hefði alltaf verið með fundi sína fyrir hádegi, skipulagsnefndarfundir hafi ýmist verið haldnir á morgnana eða í eftirmiðdag og þá oft staðið fram til kl. 1900, fundir heil- brigðisnefndar hafi verið haldnir kl. 1600— 1800 að deginum. Stefndi hefur mótmælt þessum kröfuliðum. Stefnanda hafi verið tilkynnt um ákvörðun bæjarstjórnar hinn 17. janúar 1967. Fundirnir hafi að mestu eða öllu leyti farið fram í reglulegum vinnutíma stefnanda. Hann hafi heldur ekki mætt reglulega á fundum né setið út þá fundi, sem hann mætti á. Rétturinn telur, að líta verði á umræddar greiðslur sem hluta af umsömdum launakjörum stefnanda. Samþykkt bæjarstjórnar frá 17. janúar 1967 beri að virða sem uppsögn á samningi aðilja um þessi atriði. Stefndi telst hafa átt þriggja mánaða uppsagnarfrest í sam- ræmi við gerðardóminn frá 19. ágúst 1963. Ber því samkvæmt þessu að dæma honum þóknun fyrir setu á bæjarráðsfundum og á fundum byggingarnefndar og skipulags- nefndar út aprílmánuð 1967. Því tildæmast undir þessum lið kr. 12.388.88. Um mismun við uppgjör. Fjárhæð þessa kröfuliðar er kr. 333.72. Hann er þannig fundinn, að samkvæmt uppgjöri stefnda átti stefnandi inni kr. 36.333.72, er hann lét af störfum. Stefndi greiddi síðan Gjaldheimtunni í Rekjavík kr. 36.000.00 fyrir stefnanda. Mismunur þessara fjárhæða er kr. 333.72. Kröfuliður þessi telst nægilega rökstuddur, enda ekki mót- mælt sérstaklega af stefnda. Verður hann því tekinn til greina að fullu. Eftir atvikum þykir rétt, að hvor aðili beri sinn hluta máls- kostnaðar. Q8 Dómsorð: Stefndi, bæjarsjóður Hafnarfjarðar, greiði stefnanda, Guð- mundi Óskarssyni, kr. 29.307.80 ásamt 8% vöxtum frá 1. október 1967 til greiðsludags, allt innan 15 daga frá lög- birtingu dóms þessa að viðlagðri aðför að lögum. Málskostnaður fellur niður. Mánudaginn 1. febrúar 1971. Nr. 191/1969. Preben Skovsted (Kristján Eiríksson hrl.) gegn Karli Einarssyni og Kristens Sigurðssyni (Gísli G. Ísleifsson hrl.). Dóminn skipuðu hinir reglulegu dómarar Hæstaréttar. Skuldamál. Dómur Hæstaréttar. Áfrýjandi hefur skotið máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 23. október 1969, að fengnu áfrýjunarleyfi 20. s. m. Krefst hann þess, að stefndu verði dæmdir til að greiða hon- um kr. 6.820.00 með 7% ársvöxtum frá 1. maí 1968 til greiðsludags og málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti. Stefndu krefjast staðfestingar hins áfrýjaða dóms og máls- kostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti. Er stefndu keyptu fyllingarefni það, sem í málinu greinir, skýrði áfrýjandi stefnda Karli frá því, að efnið væri ekki nýtt og að hræra þyrfti það upp fyrir notkun, að undan- skildum 14 kg, er áfrýjandi hrærði upp sem sýnishorn, Fengu stefndu efnið af þessum ástæðum fyrir lægra verð en ella. Stefndu endurseldu byggingarfélaginu Breiðholti h/f allt efnið, og að því er virðist á svipuðu verði og almennt var á nýju efni. Er til kom, notaði Breiðholt h/f aðeins 10—14 kg af efninu, en afganginn tók áfrýjandi í skiptum fyrir 99 annað efni algerlega gallalaust. Hefur Guðjón Högni Páls- son, birgðavörður Breiðholts h/f, lýst atvikum að því svo, að hann hafi sagt áfrýjanda frá því, „að efnið væri gallað og sennilega gætu þeir ekki notað það“. Hafi áfrýjandi þá boðizt til að taka hið gallaða efni og bæta Breiðholti h/f það. Sjálfur hefur áfrýjandi skýrt svo frá, að Breiðholt h/f hafi getað notað þau 14 kg af efninu, sem hann var búinn að hræra upp, en „auk þess hafi þeir reynt að nota eitthvað meira, en það hafi ekki tekizt, þar sem þeir hafi þá ekki vitað, að þurft hafi að hræra upp það, sem verið hafi í hinum dósunum““. Ekki hefur verið leitt nægilega í ljós, að fyllingarefnið frá áfrýjanda hafi verið ónothæft, ef fylgt var leiðbeiningum hans um notkun þess. Ekki er heldur sannað, að efni þetta hafi að öðru leyti verið lakara að gæðum en stefndu máttu vænta af verði þess og frásögn áfrýjanda, og engu skiluðu Þeir honum af efni því, sem þeir telja sig hafa bætt Breið- holti h/f með öðru nýju. Verður, eins og atvikum er háttað, að dæma stefndu til að greiða áfrýjanda hina kröfðu fjárhæð með vöxtum, eins og krafizt er, og málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti, er þykir hæfilega ákveðinn samtals kr. 10.000.00. Dómsorð: Stefndu, Karl Einarsson og Kristens Sigurðsson, greiði áfrýjanda, Preben Skovsted, kr. 6.820.00 með /% árs- vöxtum frá 1. maí 1968 til greiðsludags og málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti, samtals kr. 10.000.00. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lög- um. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 28. apríl 1969. Mál þetta, sem tekið var til dóms 22. þ. m., hefur Preben Skovsted stórkaupmaður, Barmahlið 56, Reykjavík, höfðað fyrir bæjarþinginu með stefnu, birtri 18. og 19. júní 1968, á hendur Karli Einarssyni kaupmanni, Álfhólsvegi 8, Kópavogi, og Kristens Sigurðssyni, Vesturbraut 9, Hafnarfirði, til greiðslu skuldar að 100 fjárhæð kr. 6.820.00 með 1% vöxtum fyrir hvern byrjaðan mánuð frá 1. maí 1968 til greiðsludags auk málskostnaðar að mati dóms- ins. Dómkröfur stefndu eru þær, að stefnukrafan verði lækkuð um kr. 3.220.00, vextir felldir niður og stefndu verði dæmdur máls- kostnaður úr hendi stefnanda að mati dómsins. Leitazt hefur verið við að koma á sáttum í máli þessu, en sú viðleitni hefur eigi borið árangur. Málavextir eru þeir, að vorið 1968 keyptu stefndu 62 kg af fyllingarefni hjá stefnanda. Efni þetta er af gerðinni Boxer Plast H 25 og kostar kr. 110.00 hvert kg, eða samtals kr. 6.820.00. Reikningur um kaup þessi er dagsettur 24. apríl 1968 og stílaður á Verzlunina Álfhól við Álfhólsveg í Kópavogi, en stefndu eru sameigendur þeirrar verzlunar og reka hana með ótakmarkaðri ábyrgð. Efni þetta var í þremur 14 kg dunkum og tveimur 10 kg. Þar sem efni þetta hafði staðið nokkurn tíma hjá stefnanda, kveður hann hafa verið komið botnfall í dunkana og því þurft að hræra efnið upp, áður en það yrði notað til fyllingar. Kveðst stefnandi sjálfur hafa verið búinn að hræra upp 14 kíló af efn- inu, en afgangurinn verið óupphrærður. Stefnandi segist hafa sagt stefnda Karli Einarssyni, að hræra þyrfti upp efnið. Jafn- framt getur stefnandi þess, að stefndu hafi fengið efnið af þessum sökum á lægra verði heldur en ef um hefði verið að ræða efni, sem tilbúið væri strax til notkunar. Hafi hann selt efnið á kr. 110.00 kg, en efni tilbúið til notkunar hafi þá kostað kr. 164.00 kg. Stefndu seldu byggingarfélaginu Breiðholti h/f síðan efni þetta. Hefur stefnandi borið, að Karl Einarsson hafi tjáð sér, þegar hann keypti efni þetta hjá stefnanda, að hann væri búinn að tala við fyrirsvarsmenn Breiðholts h/f og sagt þeim, hvers konar efni þetta væri. Hafi þeir samt sem áður gjarnan viljað kaupa efnið vegna verðsins, þótt þyrfti að hræra það upp, enda hefðu þeir til þess vélar. Þegar til kom gat byggingarfélagið Breiðholt h/f ekki notað nema lítinn hluta af efni þessu, 10—14 kg, að því er vitnið Guðjón Högni Pálsson, birgðavörður hjá Breiðholti h/f, hefur borið hér fyrir réttinum. Kvað hann þetta hafa stafað af því, að örður hafi verið í efninu, og því eigi verið unnt að nota það nema til fyllingar í dýpstu holur, en síðan hafi þurft að fylla endanlega yfir holurnar með ógölluðu efni. Leiddi þetta til þess, að stefnandi bætti byggingarfélaginu Breið- holti h/f hið gallaða efni með því móti að afhenda því 40 kg 101 dunk af ógölluðu Boxer Plast efni af gerðinni H 85, en taka aftur hið gallaða efni, sem eigi var unnt að nota, um það bil 50 kg. Áður en þetta gerðist, hafði stefndi Karl Einarsson afhent Breiðholti h/f 14 kg af ógölluðu fyllingarefni af gerðinni Boxer Plast H 85. Kvað Karl þetta hafa verið fyllingarefni, sem hann hafi áður verið búinn að kaupa hjá stefnanda. Karl Einarsson kvaðst hafa látið efni þetta af hendi við. Breiðholt h/f samkvæmt beiðni Guðjóns Högna Pálssonar, birgðavarðar Breiðholts h/f. Hafi nefndur Guðjón boðið sér greiðslu fyrir efni þetta, en stefndi Karl Einarsson kvaðst hafa sagt, að það væri óþarfi, þar sem þetta efni kæmi upp í gallaða efnið. Það er ágreiningslaust í málinu, að stefndi Karl Einarsson hafi afhent byggingarfélaginu Breiðholti h/f þetta magn af fyllingarefni án þess að taka greiðslu fyrir. Stefnandi byggir dómkröfur sínar á því, að stefndi Karl Ein- arsson hafi vitað, að efni það, sem hér um ræðir, hafi verið gallað. Allt að einu hafi hann keypt það, enda fengið það á af- sláttarverði, svo sem að framan greinir. Honum hafi ekki borið nein skylda til að bæta byggingarfélaginu Breiðholti h/f með þeim 14 kg, er hann gerði, enda hafi fyrirsvarsmaður Breiðholts h/f boðizt til þess að greiða stefnda Karli Einarssyni fyrir efni þetta, en hann hafnað því boði. Beri stefndu því að greiða stefnanda reikningsfjárhæðina, enda geti þeir ef til vill enn fengið greitt fyrir þau 14 kg af fyllingarefni, sem byggingarfé- laginu Breiðholti h/f hafi verið afhent án greiðslu. Stefndu byggja dómkröfur sínar á því, að efni það, sem um er deilt í máli þessu, hafi verið það gallað, að einungis hafi verið unnt að nota óverulegan hluta þess. Hafi þeim því borið að bæta viðsemjanda sínum hið gallaða efni. Það hafi þeir gert að nokkru leyti með því að láta byggingarfélagið Breiðholt h/f hafa 14 kg af fyllingarefni í eins kg umbúðum. Hver kílódós kosti kr. 230.00, og 14 kílódósir kosti því samtals kr. 3.220.00. Þá fjárhæð beri því að draga frá stefnukröfunni. Jafnframt benda stefndu á, að þeir hafi verið reiðubúnir að greiða stefnanda kröfu hans, ef hann drægi þessi 14 kg frá, og þá til samkomulags á sama verði og stefnandi reikni þeim, þ. e. kr. 110.00 fyrir hvert kg. Málssókn þessi sé því algerlega að ófyrirsynju, en stefndu reikni nú, úr því að til málaferla hafi komið, með raunverulegu verði á hinum 14 kg, þ. e. kr. 230.00 fyrir hvert kg. Stefndu bar sem viðsemjendum byggingarfélagsins Breiðholts h/f að bæta því hið ónothæfa fyllingarefni. Það gerðu þeir að 102 nokkru leyti með því að afhenda án endurgjalds nefndum við- semjanda sínum 14 kg af Boxer Plast H 85, áður en stefnandi bætti sjálfur fyrirtæki þessu hið ónothæfa efni. Verður lækkunar- krafa stefndu því tekin til greina. Samkvæmt þessu eru stefndu dæmdir til að greiða stefnanda kr. 3.600.00 ásamt vöxtum. er ákveðast 7% ársvextir frá 1. maí 1968 til greiðsludags. Eftir atvikum öllum þykir rétt, að hvor aðili beri sinn kostnað af málinu. Magnús Thoroddsen borgarðómari kvað upp dóm þennan. Dómsorð: Stefndu, Karl Einarsson og Kristens Sigurðsson, greiði stefnanda, Preben Skovsted, kr. 3.600.00 með 7% ársvöxtum frá 1. maí 1968 til greiðsluðags. Málskostnaður fellur niður. Dómi þessum ber að fullnægja innan 15 daga frá lJögbirt- ingu hans að viðlagðri aðför að lögum. Miðvikudaginn 3. febrúar 1971. Nr. 26/1970. Hraðfrystihús Patreksfjarðar h/f (Kristinn Einarsson hrl.) gegn Hraðfrystistöð Vestmannaeyja (Jón Hjaltason hrl.). Dóminn skipuðu hinir reglulegu dómarar Hæstaréttar. Skuldamál. Dómur Hæstaréttar. Áfrýjandi hefur skotið máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 6. febrúar 1970, að fengnu áfrýjunarleyfi 26. janúar s. á. Krefst hann þess, að hann verði einungis dæmdur til að greiða stefnda kr. 122.000.00 með 8% ársvöxtum frá 20. marz 1969 til greiðsludags, en stefnda verði gert að greiða málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti. Stefndi krefst, að áfrýjandi verði dæmdur til að greiða 103 kr. 122.000.00 með 8% ársvöxtum frá 6. marz 1968 til greiðsludags. Þá krefst hann og málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti úr hendi áfrýjanda. Taka ber til greina kröfu stefnda um upphafstíma vaxta, sbr. 1. mgr. 38. gr. laga nr. 39/1922. Verður því áfrýjandi dæmdur til að greiða stefnda kr. 122.000.00 með 8% árs- vöxtum frá 6. marz 1968 til greiðsludags. Áfrýjandi hafði ekki uppi varnir í héraði. Ber því að dæma hann til greiðslu málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti, sem ákveðst samtals kr. 30.000.00. Dómsorð: Áfrýjandi, Hraðfrystihús Patreksfjarðar h/f, greiði stefnda, Hraðfrystistöð Vestmannaeyja, kr. 122.000.00 með 8% ársvöxtum frá 6. marz 1968 til greiðsludags og kr. 30.000.00 í málskostnað í héraði og fyrir Hæsta- rétti. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lög- um. Dómur sjó- og verzlunardóms Vestmannaeyja 23. júní 1969. Mál þetta, sem dómtekið var 19. þ. m., er höfðað fyrir sjó- og verzlunardómi Vestmannaeyja af Einari Sigurðssyni forstjóra f. h. Hraðfrystistöðvar Vestmannaeyja, Vestmannaeyjum, með stefnu, útgefinni 11. apríl 1969, birtri 19. s. m., á hendur Boga Þórðar- syni framkvæmdastjóra, Aðalstræti 116, Patreksfirði, f. h. Hrað- frystihúss Patreksfjarðar h/f, Aðalstræti 63, Patreksfirði, til greiðslu skuldar samkvæmt úttektarreikningi að fjárhæð kr. 167.750.00 ásamt með 8% ársvöxtum frá 6. marz 1968 til greiðslu- dags auk alls málskostnaðar að skaðlausu, þar með talin full málfærslulaun fyrir dóminum samkvæmt lágmarksgjaldskrá Lög- mannafélags Íslands. Stefnukrafan er andvirði 30.500 kg af frystri loðnu, sem stefn- andi sendi stefnda með m/s Herjólfi frá Vestmannaeyjum hinn 6. marz 1968. Stefnandi reiknar verðið kr. 5.50 hvert kg, og kemur þá út stefnukrafan, kr. 167.750.00. Stefndi lét mæta við þingfestingu 8. maí s.l. og fékk 3ja vikna frest til greinargerðar, eða til 29. maí s.1. Þann dag fékk hann 104 framhaldsfrest Í sama skyni í 2 vikur, eða til 12. þ. m. Þann dag beiddi hann enn um framhaldsfrest til greinargerðar, og var honum synjað af stefnanda um frekari frest í málinu. Gekk atriðið undir úrskurð, og með úrskurði, uppkveðnum 19. þ. m., var frestbeiðninni synjað. Lögðu þá báðir aðiljar málið undir dóm. Stefnandi hefur lagt fram reikning yfir hina umstefndu skuld, og eru kröfur hans Í málinu í samræmi við reikninginn. Engir gallar virðast vera á málatilbúnaði stefnanda, er varða eigi frá- vísun ex officio, og þar sem stefndi lét mæta og hélt ekki uppi neinum andmælum, þykir bera að taka kröfur stefnanda að öllu leyti til greina. Rétt þykir að ákveða, að stefndi greiði stefnanda kr. 19.800.00 í málskostnað. Dómsorð: Stefndi, Bogi Þórðarson f. h. Hraðfrystihúss Patreksfjarð- ar, greiði stefnanda, Einari Sigurðssyni f. h. Hraðfrystistöðvar Vestmannaeyja, kr. 167.750.00 ásamt 8% ársvöxtum frá 6. marz 1968 til greiðsludags og kr. 19.800.00 í málskostnað innan 15 daga frá lögbirtingu dóms þessa að viðlagðri aðför að lögum. Miðvikudaginn 3. febrúar 1971. Nr. 244/1970. Ákæruvaldið (Valdimar Stefánsson saksóknari ríkisins) gegn Friðrik Ágúst Hjörleifssyni (Jón Hjaltason hrl.). Dóminn skipuðu hinir reglulegu dómarar Hæstaréttar, Bifreiðar. Brot gegn umferðarlögum og áfengislögum. Dómur Hæstaréttar. Með skírskotun til forsendna hins áfrýjaða dóms ber að staðfesta hann. Ákærði greiði allan kostnað af áfrýjun málsins, þar með 105 talin saksóknarlaun fyrir Hæstarétti, er renni í ríkissjóð, kr. 7.000.00, og málsvarnarlaun verjanda síns þar, sem ákveðast kr. 7.000.00. Dómsorð: 2 Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Ákærði, Friðrik Ágúst Hjörleifsson, greiði allan áfrýj- unarkostnað sakarinnar, þar með talin saksóknarlaun í ríkissjóð, kr. 7.000.00, og málsvarnarlaun verjanda síns, Jóns Hjaltasonar hæstaréttarlögmanns, kr. 7.000.00. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur sakadóms Vestmannaeyja 5. október 1970. Mál þetta, sem dómtekið var 1. þ. m., er af ákæruvaldsins hálfu höfðað með ákæru, útgefinni af saksóknara ríkisins 14. september s.i., á hendur Friðrik Ágúst Hjörleifssyni verkamanni, Grænuhlíð 7, Vestmannaeyjum: I. Fyrir að aka sunnudagsmorguninn 26. apríl 1970 undir áhrifum áfengis bifreiðinni V "736 frá Grænuhlíð 7 sem leið liggur niður á Nausthamarsbryggju og þaðan að verkamanna- skýlinu á Básaskersbryggju, þar sem lögreglan hindraði frekari akstur ákærða. Í ákæruskjali er þetta talið varða við 2. mgr., sbr. 4. mgr. 25. gr., sbr. 80. gr. umferðarlaga nr. 40/1968 og 1. mgr. 24. gr., sbr. 45, gr. áfengislaga nr. 82/1969. II. Fyrir að aka laugardaginn 18. júlí 1970, sviptur ökuréttind- um, bifreiðinni V 736 frá heimili sínu við Grænuhlíð og suður Helgafellsbraut, þar sem lögreglan stöðvaði akstur hans. Í ákæruskjali er þetta talið varða við 1. mgr. 27. gr., sbr. 80. gr. umferðarlaga. Í ákæruskjali er þess krafizt, að ákærði verði dæmdur til refsingar, til ökuleyfissviptingar samkvæmt 81. gr. umferðarlaga og 1. mgr. 24. gr. áfengislaga og til greiðslu sakarkostnaðar. Ákærði, Friðrik Ágúst Hjörleifsson, er fæddur 16. nóvember 1930 í Vestmannaeyjum, hefur sætt kærum og refsingum sem hér. segir: 1948 28/10 í Vestmannaeyjum: Sátt, 100 kr. sekt fyrir óspektir. 1951 14/10 í Vestmannaeyjum: Sátt, 200 kr. sekt fyrir óspektir og ölvun. 106 1951 27/11 í Vestmannaeyjum: Dómur: 800 kr. sekt, 800 kr. skaðabætur, fyrir brot á 217. gr. hegningarlaga og lögreglusamþykkt Vestmannaeyja. 1952 27/6 í Vestmannaeyjum: Sátt, 150 kr. sekt fyrir óspektir cg ölvun. 1953 8/8 í Vestmannaeyjum: Sátt, 100 kr. sekt fyrir sama. 1959 6/5 í Vestmannaeyjum: Dómur: 12 daga varðhald, sviptur ökuleyfi í 1 ár frá 2/11 1958, fyrir brot á áfengis lögum og umferðarlögum. 1962 26/1 í Vestmannaeyjum: Sátt, 200 kr. sekt fyrir brot á 21. gr. áfengislaga. 1962 13/11 í Vestmannaeyjum: Kærður fyrir brot á 217. gr. hegningarlaga. Refsikrafa afturkölluð, enda greiði kærði Birni Karlssyni kr. 6.000.00 í skaðabætur. 1968 30/3 í Vestmannaeyjum: Áminning fyrir brot á 331. gr. hegningarlaga. 1970 2/2 í Vestmannaeyjum: Sátt, 25.000.00 kr. sekt fyrir brot gegn 38. gr. laga nr. 68/1956, 3. gr. laga nr. 58/1954, 12. gr. laga nr. 69/1928. Málavextir eru þessir. Hinn 26. apríl 1970, kl. 1120, barst lögreglunni í Vestmanna- eyjum boð um, að ákærði væri að aka bifreiðinni V 736 undir áhrifum áfengis á Nausthamarsbryggju í Vestmannaeyjum. Lög- reglumenn fóru að leita bifreiðarinnar og fundu hana við verka- mannaskýlið á Básaskersbryggju. Bifreiðin var þá mannlaus, en vél hennar í gangi. Ákærði sat inni í verkamannaskýlinu og var áberandi ölvaður, og var hann fluttur í lögreglustöðina, þar sem Einar Guttormsson læknir tók blóðsýnishorn úr honum kl. 1207 þennan sama dag. Lögregluvarðstjóri tók skýrslu af ákærða kl. 1130 s. d., og kom þar fram, að ákærði hafði ekið bifreiðinni V 736 frá heimili sínu sem leið liggur niður á Naustharmarsbryggju og þaðan á Básaskersbryggju, þar sem hann stöðvaði bifreiðina og fór inn í verkamannaskýlið. Jafnframt viðurkenndi ákærði fyrir varðstjóra, að hann hefði drukkið blöndu af áfengi (Vodka) þennan morgun kl. 1100, og er ákærði kom fyrir sakadóm Vest- mannaeyja hinn 11. júní s.l., kvaðst hann hafa fundið lítið eitt til áfengisáhrifa við aksturinn. Í áðurgreindu réttarhaldi hinn 11. júní s.l. var ákærði sviptur ökuleyfi til bráðabirgða. Hinn 18. júlí stöðvaði lögreglan í Vest- mannaeyjum bifreiðina V 736 á Ásavegi hér í bæ, en ákærði var þá við stjórn hennar. Fyrir sakadómi Vestmannaeyja hinn 23. 107 júlí s.l. viðurkenndi ákærði að hafa verið sér þess meðvitandi, að hann hefði verið sviptur ökuréttindum. Blóðsýnishorn það, er tekið var úr ákærða hinn 26. apríl s.l., var sent til alkóhólákvörðunar, og fundust í því „reducerandi“ efni samsvarandi 1.40%, af alkóhóli. Af framanrituðu þykir sannað, að ákærði hafi gerzt sekur um brot þau, er í ákæruskjali greinir, og því unnið til refsingar sam- kvæmt þeim lagaákvæðum, er í ákæruskjali eru rétt tilgreind, og þykir refsing hans hæfilega ákveðin varðhald í 20 daga. Ákærði er samkvæmt 81. gr. umferðarlaga nr. 40/1968 og Í. mgr. 24. gr. áfengislaga nr. 82/1969 sviptur ökuleyfi í 14 mánuði miðað við 11. júní 1970, enda falli bráðabirgðaökuleyfissvipting, er ákærði hlaut að sæta þann dag, jafnframt úr gildi. Ákærði greiði allan sakarkostnað. Dómsorð: Ákærði, Friðrik Ágúst Hjörleifsson, sæti varðhaldi í 20 daga. Ákærði er sviptur ökuleyfi í 14 mánuði miðað við 11. júní 1970. Ákærði greiði allan sakarkostnað. Dómi þessum ber að fullnægja með aðför að lögum. 108 Föstudaginn 5. febrúar 1971. Nr. 204/1970. Jón Jónsson (Ragnar Aðalsteinsson hrl.) gegn Birni Pálssyni (Sigurður Ólason hrl.). Dómendur: hæstaréttardómararnir Einar Arnalds. Benedikt Sigurjónsson, Gizur Bergsteinsson og Logi Einarsson og prófessor Ármann Snævarr. Eignarréttur. Hefð. Dómur Hæstaréttar. Afrýjandi hefur skotið máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 9. nóvember 1970. Hann hefur hinn 24. nóvember s. á. fengið gjafsókn fyrir Hæstarétti. Krefst hann þess, að synjað verði um viðurkenningu á eignarrétti stefnda á hryssu þeirri, sem málið fjallar um. Þá krefst hann málskostnaðar í héraði úr hendi stefnda og svo fyrir Hæstarétti, svo sem málið væri ekki gjafsóknarmál. Stefndi krefst þess, að hinn áfrýjaði dómur verði staðfestur að niðurstöðu til og að áfrýjandi verði dæmdur til greiðslu málskostnaðar fyrir Hæstarétti. Málsefni og málsgögnum er skilmerkilega lýst í héraðs- dómi. Samkvæmt gögnum málsins verður við það að miða, að markið á hryssunni sé ekki mark stefnda, en stefndi hefur ekki óskað yfirskoðunar á markaskoðun dómkvaddra manna, sem lýst er í héraðsdómi. Vegna þessa og samkvæmt gögn- um málsins að öðru leyti verður ekki fallizt á aðalmáls- ástæðu stefnda fyrir viðurkenningu á eignarrétti hans að hryssunni. Hins vegar verður að telja, að stefndi hafi haft eignarhald á hryssunni hefðartíma fullan, 10 ár, sbr. 2. gr. laga nr. 46/1905, og voru þau umráð eigi með þeim hætti hugrænt, að varnað gæti því, að eignarréttur ynnist fyrir hefð. Samkvæmt þessu og að öðru leyti með tilvísun til 109 forsendna héraðsdóms ber að staðfesta hann. Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður fyrir Hæstarétti falli niður. Gjafsóknarkostnaður áfrýjanda fyrir Hæstarétti greiðist úr ríkissjóði, þar með talin laun talsmanns hans fyrir Hæsta- rétti, sem ákveðast kr. 12.000.00. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Málskostnaður fyrir Hæstarétti fellur niður. Gjafsóknarkostnaður áfrýjanda fyrir Hæstarétti greið- ist úr ríkissjóði, þar með talin laun talsmanns hans fyrir Hæstarétti, Ragnars Aðalsteinssonar hæstaréttarlög- manns, kr. 12.000.00. Dómur aukadómþings Húnavatnssýslu 26. september 1970. Mál þetta, sem tekið var til dóms hinn 29. f. m., hefur Björn Pálsson bóndi, Ytri-Löngumýri, Svínavatnshreppi, Austur-Húna- vatnssýslu, höfðað fyrir aukadómþingi Húnavatnssýslu með stefnu, útgefinni hinn 16. nóvember 1969, á hendur Jóni Jónssyni, Öxl, Sveinsstaðahreppi, Austur-Húnavatnssýslu. Málavextir eru þessir: Í stóðrétt í Auðkúluhreppi haustið 1967 var brúnskjótt hryssa dregin stefnda, eftir að markaskoðun hafði farið fram á henni. Stefnandi, sem verið hafði í stóðréttinni, en hafði farið þaðan, áður en drætti var lokið, taldi við nánari athugun, að sig vantaði eina af hryssum sínum, sem verið hefði í stóðinu. Stefndi hafði óskað eftir því, að frekari markaskoðun færi fram, og af því tilefni farið þess á leit við oddvita Sveinsstaðahrepps, að hann tilnefndi markalýsendur. Markaskoðun þessa framkvæmdu þeir Pálmi Zophóníasson bóndi, Bjarnastöðum, og Magnús Sigurðsson bóndi, Litlu-Giljá. Um skoðun þessa gáfu þeir síðan svofellda yfirlýsingu, dags. hinn 17. október 1967. „Lýsing á hrossum, sem komu úr Kúlurétt 1/10 og eru geymd á Litlu-Giljá. 1. Brúnskjótt hryssa, gömul. Mark: Heilt hægra. Blaðstíft framan, vaglskora aftan vinstra. 2. Ljósaskjóttur. Blesóttur foli 3—4 vetra. 110 Mark: Heilt hægra eyra. Líkast fjaðrir tvær framan vinstra“. Í dagblaðinu Tímanum, sem út kom hinn 5. nóvember 1967, hafði stefndi birt svofellda tilkynningu, sem dagsett var hinn 29. október: „Í stóðrétt Svínvetninga, Auðkúlurétt, 1. okt. s.1. var mér undir- rituðum dregin brúnskjótt hryssa með mínu marki, sem er blað- stýft fr. vaglskora aftan á vinstra eyra. Aldur gæti verið 18—20 ár. Hryssu með þessum lit og þessu marki hefir mig vantað s.l. 16 ár og því augljóst, að umrædd hryssa geti verið mín eign. Þrátt fyrir það vil ég ekki láta hjá líða, þar sem ávallt er nokkuð um sammerkingar, að skýra frá atburði þessum í víð- lesnu blaði, svo að þeim, er kynni að vanta hryssu á þessum aldri, með ofanskráðum lit og marki, gefist kostur á að skoða hrossið og færa líkur að eignarrétti, ef svo félli. Öxl, Austur-Húnavatnssýslu“. Stefnandi fékk nú ívo af nágrönnum sínum, Pál Pétursson, bónda á Höllustöðum, og Halldór Eyþórsson, bónda á Syðri- Löngumýri, til að skoða mark á hryssu þeirri, sem dregin hafði verið stefnda. Fengu þeir með sér til fararinnar Kristján Sig- fússon, bónda á Húnsstöðum, sem var annar réttarstjórinn í Auðkúlurétt. Að skoðun lokinni gáfu þeir svofellda yfirlýsingu: „Við undirritaðir höfum skoðað brúnskjótta hryssu, sem kom fyrir í Auðkúlurétt 1. okt. 1967. Eftir að einn af töfludráttar- mönnum hafði skoðað hana lauslega, var ákveðið að bjóða Jóni í Öxl í Sveinsstaðahreppi merina. Hryssu þessa þekkjum við, og hefur hún verið á Ytri-Löngu- mýri, frá því við fyrst munum eftir henni. Þess má geta, að hryssa þessi var einu sinni skilin eftir hjá Hanskafelli á Auð- kúluheiði í fyrri göngum, og kom hún þá hölt á framfæti framan úr Seyðisárdrögum. Við skoðuðum markið á hryssunni vandlega, og lýstum við því þannig: Markleysa aftan hægra. Blaðstíft framan og líkast fjöður aftan vinstra. Þess má geta, að ef fingri er strokið niður hægra eyra aftan- vert, verður maður var við missmíði á eyranu. Um undirben á vinstra eyra gegnir því máli, að glögglega finnst fyrir broddi fremst í undirbeninu neðanvert. Við höfum aldrei séð vaglskoru á hrossi með þessu lagi, en hinsvegar skemmdar fjaðrir. Álit okkar er það, að Björn Pálsson eigi hryssu þessa. 111 Höllustöðum, 12/11 1967. Páll Pétursson, Höllustöðum. Halldór Eyþórsson, S.Löngumýri. Er samþykkur ofanritaðri markalýsingu, en hef ekki aðstöðu til að þekkja hryssuna. Kristján Sigfússon, Húnsstöðum. (réttarstjóri)“. Yfirlýsingu þessa afhenti stefnandi sýslumanninum í Húna- vatnssýslu ásamt svofelldri yfirlýsingu þeirra Halldórs Eyþórs- sonar og Eyþórs Guðmundssonar: „Við undirritaðir, sem verið höfum nágrannar Björns Páls- sonar í full tuttugu ár, og hross okkar hafa gengið saman, lýsum hér með yfir að gefnu tilefni, að Björn Pálsson á og hefur átt skjótta hryssu, svo lengi sem við munum, sem dregin var Jóni í Öxl í Auðkúlurétt haustið 1967. Hryssa þessi hefur undantekn- ingarlítið haldið sig í heimahögum, nema þegar hún hefur verið á afrétt“. Fór stefnandi þess jafnframt á leit við sýslumanninn hinn 27. nóvember 1967, að sér yrði með fógetavaldi afhent hryssan eða að hún yrði afhent sveitarstjórn Svínavatnshrepps með þeim fyrirmælum, að lögleg markaskoðun færi fram. Við meðferð fógetaréttarmálsins skipaði fógetinn fjóra menn, Sverri Markússon dýralækni, Egil Gunnlaugsson dýralækni, Einar Guðlaugsson verkstjóra og Jón Stefánsson kjötmatsmann, til að skipa markadóm ásamt sér. Að undangenginni skoðun á marki hryssunnar urðu markadómsmennirnir sammála um, að á hægra eyra sé ekki hægt að finna ummerki eftir mark og hafi biti verið markaður á hægra eyra, þá hafi brjóskið ekki verið sært, þ. e. að hægra eyra sé óskert. Þá komust markadómsmennirnir að þeirri niðurstöðu, að glögg blaðstýfing sé að framan vinstra, en aftan vinstra sé vaglskora nú og beri markið þess ekki merki, að fjöður hafi kalið eða skemmzt af mývargi, þ. e. sárið virðist hreint. Hins þegar töldu markadómsmennirnir, að ekki sé hægt að fullyrða, hvort fjöður hafi kalið eða ekki, þ. e. hvort fjöður hafi verið mörkuð, en skemmzt, en eins og markið sé nú, þá sé það vaglskora. Við síðari meðferð málsins kvaddi fógeti þá Brynjólf Sæmundsson búnaðarráðunaut, Árna Daníelsson bónda og Stein Steinsson dýralækni til að framkvæma skoðun á hryss- unni og gefa lýsingu á henni. Er skoðunargerð skoðunarmanna þessara svohljóðandi: 112 „Við undirritaðir, sem höfum verið dómkvaddir til að skoða og gefa lýsingu á hryssu þeirri, sem um er deilt í fógetaréttar- málinu Björn Pálsson gegn Jóni Jónssyni, en hryssa þessi er nú geymd að Haga í Sveinsstaðahreppi í Austur-Húnavatnssýslu, höfum framkvæmt skoðun á hryssunni og komizt að eftirgreind- um niðurstöðum: Útlit: Hryssan er brúnskjótt, sokkótt á öllum fótum og hófar svartir og hvítir. Fax er hvítt fram fyrir miðju. Hnakkfar hvítt utan brúnn blettur aftan við herðakamb. Aftur úr hnakkfarinu er hvítur rani aftur á hægra mjaðmarhorn, en beygir þaðan yfir á lend vinstra megin. Aðrir líkamshlutar hryssunnar eru brúnir. Mark: Eyru voru klippt og rökuð, þar sem vafi lék á marki. Hægra eyra er alheilt. Á vinstra eyra er markið blaðstýft framan, vaglskora aftan. Vaglskoran er frekar grunn, en ör er í framlengingu af þverskurði, ca. 0.6 cm. Aldur: Tennur voru skoðaðar. Stjarna í öllum framtönnum er orðin hringlaga og tennur mjög framstæðar. Slitflötur tannanna er orðinn jafnarma, þ. e. styttra bil er frá hlið til hliðar en framan frá og aftur. Bendir það til þess, að hryssan sé 17—20 vetra gömul“. Hinn 24. september 1968 ritaði stefndi stefnanda bréf og krafði hann um bætur fyrir arðmissi af hryssu þeirri, sem um er deilt. Í bréfi þessu segir m. a. svo: „Hefir þessi skjótta hryssa verið í yðar vörzlu 15 ár samkvæmt yðar vitnisburði og fleiri mætra manna og ég því engan arð af henni fengið allan þann tíma“. Niðurstaða fógetaréttarmálsins varð sú, að innsetningarkrafan náði ekki fram að ganga. Var sú niðurstaða staðfest með dómi Hæstaréttar hinn 14. nóvember 1969. Stefnandi höfðaði síðan mál þetta til viðurkenningar á eignarrétti sínum að greindri hryssu. Í máli þessu gerir stefnandi þær dómkröfur, að viðurkenndur verði eignarréttur sinn að brúnsjóttri hryssu, sem dregin var stefnda, Jóni Jónssyni, Öxl, Sveinsstaðahreppi, í Auðkúlustóð- rétt haustið 1967 og verið hefur á hans vegum síðan. Einnig krefst stefnandi hæfilegs málskostnaðar úr hendi stefnda að mati dómsins. Af hálfu stefnda eru þær dómkröfur gerðar, að synjað verði um viðurkenningu á eignarrétti stefnanda að hinni brúnskjóttu 113 hryssu, en viðurkenndur verði eignarréttur stefnda að henni. Þá er þess og krafizt, að stefnda verði dæmdur hæfilegur máls- kostnaður úr hendi stefnanda að mati dómsins. Stefnandi hefur skýrt svo frá, að í stóðrétt í Svínavatnshreppi haustið 1967 hafi hann að venju gengið úr allar folaldshryssur sínar og þau geldhross, sem hann hafi náð úr. Eftir hafi verið Þrjár hryssur geldar, þar af ein, sem alltaf hafi stokkið á menn. Kveðst hann hafa litið svo á, að það skipti engu, þótt þær væru eftir, þar til inn væri rekið, þar sem þær væru fololdslausar. Stefnandi kveðst nú hafa þurft að fara með syni sínum til Blöndu- óss og hafi hann því farið úr réttinni kl. 10—11 árdegis. Er hann kom aftur um hádegi, kveður hann töfludrætti hafa verið lokið. Hann kveður veður hafa verið slæmt og því hafi drætti verið flaustrað af. Stefnandi kveðst hafa spurzt fyrir um, hvað gert hefði verið við hross hans, og kveður sér hafa verið sagt, að þau hefðu verið látin í hans dilk. Hann kveðst ekki hafa athugað það frekar og kveðst hafa sleppt hrossunum út, því hryssurnar hafi verið búnar að vera fulllengi inni. Stefnandi kveðst um áratugi hafa stallað hross sín í tagl, svo að auðveldara sé að þekkja þau úti. Nokkru síðar kveðst stefnandi hafa hitt stefnda á Blönduósi, og kveður hann þá hafa sagt sér, að sér hefði verið dregin og eignuð skjótt hryssa, með stall í tagli, í Auðkúlurétt. Kveður stefnandi stefnda hafa sagt sér, að fyrir 15 árum hafi sig vantaði skjótt tryppi, þriggja ára gamalt, sem rekið hefði verið á Sauðadal. Það haust hefði fundizt skjótt tryppi dautt sunnan við Sauðaðal og hefði hann álitið það vera sitt tryppi. Stefnandi kveðst hafa sagt stefnda, að hann væri búinn að heimta sínar skjóttu hryssur, enda hefði hann séð þær. allar í réttinni. Við nánari athugun kveðst stefnandi hafa farið að hugsa út í það, hvort skjótta hryssan, sem hann skildi eftir í nátthaganum, hefði misdregizt. Kveðst hann því hafa farið að athuga, hvort hún væri með hrossum sínum, en þar hafi hún ekki verið. Stefnandi kveður nágranna sinn, Halldór Eyþórsson, sem sé frekar glöggur á hross, hafa verið fenginn til að sjá hryss- una og tjá sig um það, hvort hún hefði verið hjá sér, þ. e. stefn- anda. Stefnandi kveðst síðan hafa spurt Halldór að því, hvort hryssa sú, sem dregin var stefnda, væri ein af sínum skjóttu hryssum, og hafi Halldór kveðið svo vera. Stefnandi kveðst nú hafa hringt til hreppstjóra Sveinsstaðahrepps og sagt honum, að hann, þ. e. stefnandi, ætti hryssuna og að hún væri undan skjóttri hryssu, sem verið hefði í fyrsta hrossastofni sínum. 8 114 Hryssan hefði gengið með móður sinni fyrstu árin og væri einna auðbekkjanlegust af sínum hrossum. Hryssan hefði fyrir nokkrum árum verið skilin eftir í fyrri göngum norðan við Kúlu- fell og hefði hún verið hölt á fæti. Kveðst stefnandi hafa beðið hreppstjórann um að segja stefnda þetta. Einnig kveðst stefnandi hafa beðið nábúa sína, þá Pál Pétursson á Höllustöðum og Hall- dór Eyþórsson á Syðri-Löngumýri, að fara og skoða markið á hryssunni. Kveður stefnandi þá vera glögga á hross og nær einu mennina, sem þekki eitthvað af sínum hrossum. Stefnandi kveður þá hafa fengið Kristján bónda á Húnsstöðum, annan réttarstjór- ann úr Auðkúlurétt, með sér til fararinnar. Kveðst stefnandi svo hafa afhent sýslumanninum yfirlýsingu þessara manna um skoðun sína. Stefnandi kveður það algengt, að hross misdragist í stóðrétt, og þetta sama haust hafi fimm hross misdregizt, en það hafi verið leiðrétt að undanteknu tilviki því, sem hér er fjallað um. Stefndi hefur skýrt svo frá, að fyrir 15 árum, þ. e. 1958, hafi hann ekki heimt af fjalli skjótt mertryppi, þriggja vetra gamalt. Næsta vetur kveður hann sér svo hafa borizt fregn um, að fundizt hefði dautt brúnskjótt tryppi, sem talið var, að farið hefði ofan í frammi á Hálsum frammi af Sauðaðal, en á honum hefði tryppið gengið. Stefndi kveður aldur ekki hafa verið tilgreindan og marki ekki lýst. Stefndi kveðst sjálfur ekki hafa séð skrokkinn af tryppinu, en kveður talið hafa verið, að ekki væri unnt að greina mark. Ekki kveðst stefndi muna, hver skýrt hafi sér frá fundi tryppisins. Stefndi kveðst ekki hafa haldið því fram, að hann ætti tryppið, en kveður sér hafa dottið í hug, að þetta kynni að vera eitt af sínum tryppum, þar sem eitt þeirra hefði ekki komið fram. Stefndi kveður skjótta hryssu hafa komið fram í Auðkúlurétt haustið 1967 og hafi markalýsingamenn þeir, sem í réttinni störfuðu, talið mark sitt, þ. e. stefnda, á hryssunni og afhent hana mönnum þeim, sem hirtu hross úr Sveinsstaða- hreppi. Er hryssan kom ofan í Sveinsstaðahrepp, kveðst stefndi hafa snúið sér til oddvitans, Baldurs Magnússonar, og beðið hann um að skipa markalýsingarmenn til að skoða markið á hryss- unni, þar eð svo langt væri uin liðið, frá því hann hafði séð hana, að hann treystist ekki til að þekkja hana, svo öruggt væri. Kveðst stefndi ekki hafa viljað telja hryssuna sína eign, nema það væri ótvírætt. Til að taka af öll tvímæli um sammerkingar eða ná- merkingar í nágrannahéruðunum hafi hann svo auglýst í dag- blaðinu Tímanum lit, mark og líklegan aldur hryssunnar og hafi 115 enginn gefið sig fram eftir þeirri auglýsingu. Stefndi kvaðst hafa haft það í huga, er hann bað oddvitann að skipa marka- skoðunarmenn, að það hafi oft komið fyrir, að hross væru mis- dregin, þannig að síðar hafi komið í ljós, að meira mark hafi verið á hrossunum en talið hafi verið við drátt. Stefndi kveðst aldrei hafa selt skjótt hross og aldrei lánað markamönnum sér óvandabundnum. Stefndi kveður það oft hafa komið fyrir, að hann hafi misst hross, en kveðst ekki muna, hvort hann hafi misst hross bæði 1951 og 1952. Vitnið Halldór Eyþórsson, bóndi á Syðri-Iöngumýri, hefur staðfest yfirlýsingu þá, sem rakin er hér að framan. Kveðst Hall- dór hafa verið nágranni stefnanda í full tuttugu ár og kveður hross þeirra hafa gengið saman. Kveðst hann þekkja mark stefn- anda. Hann kveður stefnanda hafa átt skjótta hryssu, svo lengi sem hann muni, og hafi hryssa þessi verið dregin stefnda í Auð- kúlurétt haustið 1967. Halldór kveðst hafa verið farinn úr rétt- inni, er hryssan var dregin, og kveður hann stefnanda hafa verið farinn á undan sér. Halldór kveður hryssuna undantekn- ingarlítið hafa haldið sig í heimahögum, nema þegar hún hafi verið á afrétt. Halldór kveðst sjálfur hafa verið í göngum, er hryssan var skilin eftir við Hanskafell. Halldór kveður drætti í Auðkúlurétt hagað þannig, að er hross komi af heiðinni, séu þau fyrst rekin í nátthaga og taki menn þar úr þau hross, er þeir telji sig þekkja. Síðari hluta næsta dags sé svo réttað, eftir að menn hafi tekið úr þau hross, sem þeir telji sig þekkja. Síðan sé farið að töfludraga þau hross, sem þá séu eftir. Stefnandi kveður umrædda hryssu hafa verið búna að ganga með hross- um stefnanda til fleiri ára, þegar hún var dregin stefnda í Auð- kúlurétt, og hafi ábyggilega verið búin að gera það í yfir 10 ár. Vitnið Pálmi Sigurðsson kveðst hafa unnið við byggingarvinnu hjá stefnanda haustið 1949 og aftur haustið 1950. Kveðst hann þá og er hann var vetrarmaður hjá stefnanda, veturinn 1952— 1953, hafa verið kunnugur hrossum stefnanda. Þennan vetur kveður hann stefnanda hafa átt tvö folöld, sem hann muni eftir, og hafi annað þeirra verið brúnskjótt merfolald undan jarp- skjóttri meri. Hafi stefnandi þá aðeins átt eitt skjótt folald. Kveðst Pálmi muna tiltölulega vel eftir þessum mæðgum sökum sérstakra atvika. Hann kveðst muna eftir því, að Áslaug, dóttir stefnanda, hafi talað um, að setja ætti skjótta folaldið á. Ekki kveðst Pálmi hafa umgengizt hross stefnanda eftir þetta. Áslaug Elsa Björnsdóttir, dóttir stefnanda, hefur lýst því yfir, 116 að veturinn, sem Stalin dó, hafi faðir sinn átt tvö folöld og hafi annað þeirra verið skjótt merfolald. Kveðst Áslaug hafa þekkt þessa meri, frá því hún var folald, því hún hafi oft haldið sig heima við al móður sinni. Áslaug kveðst hafa verið sjö ára þennan vetur og því fylgzt vel með folöldunum, sérstaklega því skjótta, sem verið hafi miklu fallegra, og hafi þau Pálmi Sig- urðsson oft verið að tala um, hvað það væri fallegt. Áslaug kveður það vera hryssu þá, sem misdregin hafi verið stefnda haustið 1967. Guðmundur B. Þorsteinsson, oddviti Sveinsstaðahrepps í Aust- ur-Húnavatnssýslu, hefur lýst yfir, að sér vitanlega hafi stefn- andi aldrei fengið hross af Sauðadal eða úr Beinkeldurétt, og kveður það heyra til undantekninga, að hross, sem rekin séu á Sauðadal, komi fyrir Í Auðkúlurétt. Kveður Guðmundur sér kunnugt um, að nágrannar stefnanda, þeir Eyþór og Haildór á Syðri-Löngumýri, séu glöggir á hross og þekki hross stefnanda betur en aðrir. Kveður hann það hafa oftar en einu sinni komið fyrir, að stefnandi hafi fengið ómörkuð tryppi í réttum, ef þeir hafi borið, að hann ætti þau. Witnið Pálmi Zophóníasson hefur staðfest markalýsingu sína frá 17. október 1967. Hann kveðst lengi hafa verið markaskoð- unarmaður í Undirfellsrétt, líklega frá því eitthvað eftir 1930. Hann kveður það alltaf geta komið fyrir, að það detti ofan af fjöður, svo að líkist því, að vaglskorið sé. Ekki kveðst Pálmi hafa orðið var við ör það, sem getið er í markalýsingu skoðunar- mannanna Steins Steinssonar, Árna Daníelssonar og Brynjólfs Sæmundssonar, enda hafi þeir Magnús ekki rakað eyrun, en það sé yfirleitt ekki gert við fyrstu skoðun. Kveðst Pálmi reikna með því, að hann hefði gert úr vaglskora, ef hann hefði fundið ör langt inn í eyra. Pálmi kveður hryssuna hafa verið gamla, en kveðst að öðru leyti ekki geta sagt um aldur hennar. Vitnið Magnús Sigurðsson, bóndi á Litlu-Giljá, hefur staðfest markalýsingu sína frá 17. október 1967. Mann kveður það koma fyrir á hverju hausti, að hross, sem rekin séu á Sauðadal, komi fram í Auðkúlurétt, og öfugt, að hross úr Svínavatnshreppi komi fyrir í Beinakeldurétt, en breytilegt sé, hversu mörg hross sé um að ræða. Vitnið Þórir Magnússon, bóndi á Syðri-Brekku, sem er skammt frá Öxl, kveðst muna eftir því, að stefndi hafi átt brúnskjótt mertryppi tveggja til þriggja vetra, er hann man síðast eftir því, sem hann telur hafa verið um 1950. 117 Vitnið Leifur Sveinbjörnsson, bóndi á Hnausum í Sveinsstaða- hreppi, kveður lönd Hnausa og Axlar liggja saman. Hann kveður stefnda hafa átt brúnskjótta hryssu, tveggja til Þriggja vetra um 1950, en kveður stefnda hafa tapað hryssunni á þessu tíma- bili. Kveðst hann telja, að hryssan hafi ekki heimzt af fjalli, en kveðst ekki vita um orsakir þess. Kveðst Leifur muna eftir marki hryssunnar og hafi það verið blaðstíft framan og vagl- skorið aftan vinsíra, heilt hægra. Kveðst hann hafa séð markið á hryssunni, þegar hún var tryppi, en kveðst ekki hafa skoðað það sérstaklega, svo hann muni. Ekk kveður Leifur sér kunnugt um, að stefndi hafi misst hross tvö ár í röð. Krafa stefnanda er aðallega byggð á því, að fyrir liggi fuli- nægjandi sannanir fyrir því, að hann hafi verið og sé eigandi hryssu þeirrar, sem deilt er um í málinu. M. a. sé sannað, að hann hafi haft hana í sínum vörzium á árunum 1952—1967, og því beri stefnda að færa sönnur að betri rétti sínum. Það hafi steinda ekki tekizt. Er því haldið fram, að ljóst sá, að stefndi geti ekki verið eigandi hryssunnar, þar sem fram hafi komið hjá honum, að hann hafi misst skjótta tryppið sitt, er það fór ofan í. Þá er því og haldið fram, að mark stefnanda sé eða hafi verið á hryssunni, þótt undirmörk kunni að hafa aflagazt eða gróið saman. Er því mótmælt af hálfu stefnanda, að ákvæði 45. gr. fjallskilareglugerðar fyrir Austur-Húnavatnssýslu nr. 19/1961 gildi, að því er varðar hross eða hrossmörk. Er því haldið fram, að búfjármark hafi ekki úrslitaþýðingu um eignarrétt, heldur hafi það sönnunarþýðingu. Þá er því haldið fram, að hryssan geti ekki verið sú sama, sem stefndi taldi sig hafa misst árið 1951. Til þess bendi það, að hryssan hafi kastað vorið 1969. Verði eigi litið svo á, að fram sé komin fullkomin sönnun fyrir eignar- rétti stefnanda, þá er því haldið fram til vara, að hann hafi unnið eignarhefð á hryssunni, enda séu öll skilyrði hefðar fyrir hendi. Krafa stefnda er á því byggð, að mark hans sé greinilegt á hryssunni, og samkvæmt fjallskilareglugerð nr. 19/1961 fyrir Austur-Húnavatnssýslu helgi mark kind eða hross markeiganda skepnuna, 45. gr., 1. sbr. 7. gr. Slíkt leiði og af eðli máls til þess eins, að eigi þurfi aðrar sönnur fyrir því, hver sé eigandi greini- lega markaðs búfjár, og þurfi fullar sönnur til að koma, svo að frá þessu verði brugðið. Er því mótmælt, að stefnandi hafi fært að því fullkomnar sönnur, að hann sé eigandi greindrar hryssu. Þá er því mótmælt, að stefnandi hafi unnið hefð á hryssunni, 118 þótt svo kunni að verða litið á, að hún hafi gengið með hans stóði í meira en 10 ár. Er því haldið fram, að ósannað sé, að hann hafi haft 10 ára óslitið eignarhald á henni, enda verði umráð þess, sem byggir á hefð, að vera slík, að þau útiloki yfirráð eig- andans sjálfs, þ. e. að eignin þurfi að vera í vörzlum eða á per- sónulegu valdi hefðandans óslitið allan hefðartímann. Þessu sé ekki til að dreifa hér, enda séu vörzlurnar allt of lausar og óglöggar og jafnvel engar, á. Mm. k. á meðan hrossið er á afrétt. Er því samkvæmt þessu haldið fram, að lagaskilyrði hefðar hafi ekki verið fullnægt. Af hálfu stefnda er því eigi haldið fram, að stefnandi hafi náð umráðum yfir hryssunni með glæp eða óráðvandlegu atferli. Hins vegar er því haldið fram, að með því að halda hryssunni, sem sé með glöggu marki stefnda, í vörzlum sínum um árabil og hirða arð af henni, eins og fram hafi komið hjá stefnanda og nágrönnum hans, án þess að ganga úr skugga um, að hrossið væri hans eign, með því að skoða eyrnamarkið, geti stefnandi ekki unnið hefð á hryssunni samkvæmt rýmkandi lögskýringu á lögum nr. 46/1905, 2. gr., 2. mgr. 1. Í. Ágreiningslaust er, að hryssa sú, sem deilt er um í máli þessu, hafi eigi verið í vörzlum stefnda frá því á árinu 1951, unz hún var dregin honum í stóðrétt haustið 1967. Samkvæmt þessu og öðru því, sem fram er komið í málinu, verður að leggja til grund- vallar, að stefnandi hafi haft eignarhald á hryssunni í hefðar- tíma fullan. Er eigi leitt í ljós, að umráð stefnanda hafi verið með þeim hætti, að skilyrði hefðar hafi ekki verið fyrir hendi. Þykja ákvæði fjallskilareglugerðar fyrir Austur-Húnavatnssýslu nr. 19/1961 eigi hagga þeirri niðurstöðu. Ber því samkvæmt framansögðu að viðurkenna eignarrétt stefnanda að umræddri hryssu. Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður falli niður. Guðmundur Jónsson kvað upp dóm þennan sem setudómari ásamt samdómendunum dr. Gauki J örundssyni prófessor og Kristni Jónssyni tilraunastjóra. Dómsorð: Viðurkenndur er eignarréttur stefnanda, Björns Pálssonar, að hryssu þeirri, sem í málinu greinir. Málskostnaður fellur niður. 119 Mánudaginn 8. febrúar 1971. Nr. 139/1970. Bátaábyrgðarfélag Vestmannaeyja (Páll S. Pálsson hrl.) gegn Vélaverkstæði Sigurðar Sveinbjörnssonar h/f og gagnsök (Haukur Jónsson hrl.). Dóminn skipuðu hinir reglulegu dómarar Hæstaréttar. Vátrygging. Endurgreiðsla. Frávísun. Dómur Hæstaréttar. Áfrýjandi hefur skotið máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 14. júlí 1970. Krefst hann þess, að stefnda verði dæmt að greiða honum kr. 1.953.888.00 með 7% ársvöxtum frá 1. október 1965 til greiðsludags og málskosinað í héraði og fyrir Hæstarétti. Stefndi gagnáfrýjaði máli þessu með stefnu 14. ágúst 1970. Krefst hann sýknu af kröfum áfrýjanda og málskostnaðar úr hans hendi bæði í héraði og fyrir Hæstarétti. Stefndi hefur ekki aflað sér áfrýjunarleyfis, og ekki gagn- áfrýjaði hann málinu á þeim þriggja vikna fresti, sem um ræðir í 3. mgr. 20. gr. laga nr. 57/1962. Verður því að vísa gagnsökinni frá Hæstarétti og taka kröfur stefnda þannig til greina, að hann krefjist staðfestingar héraðsdóms og máls- kostnaðar fyrir Hæstarétii. Málsatvikum er nægilega lýst í héraðsdómi. Fallast má á rök héraðsdóms fyrir því, að upptök elds- voðans í m/b Kára, VE 47, megi rekja til rafsuðu starfs- manna stefnda í bátnum og að þeir hafi sýnt af sér gáleysi við störf sín í umrætt sinn, en sérstakrar aðgæzlu var þörf, eins og aðstæður voru. Vélstjóri bátsins, sem þarna var, virðist hins vegar hafa látið undir höfuð leggjast að benda starfsmönnum stefnda á það, að veruleg eldhætta væri þarna í vélarúmi bátsins. Þá var svo búið um slökkvitæki, er þarna var, að það varð eigi notað í skyndingu. Verður að telja slíkt óverjandi. Þessi atriði verða að valda því, að eigandi 120 bátsins, Hraðfrystistöðin í Vestmannaeyjum, beri að hluta sjálfur ábyrgð á tjóni sínu. Samkvæmt þessu bar stefndi að hluta fébótaábyrgð á tjóni því, er bátseigandinn, Hraðfrysti- stöðin í Vestmannaeyjum, varð fyrir í eldsvoða þeim, sem um er fjallað í málinu. Áfrýjandi, sem hafði vátryggt m/b Kára, VE 47, bætti eiganda hans tjónið á bátnum að %o hlutum, þ. e. með kr. 1.860.300.00. Þá bætti áfrýjandi tjón skipverja á fatnaði og munum með kr. 78.588.00 og galt kr. 15.000.00 fyrir mat á brunatjóninu. Öðlaðist áfrýjandi þar með rétt bátseiganda á hendur þeim, er skaðabótaskyldu báru vegna brunans, í þeim mæli sem hann bætti tjónið, sbr. upphaf 1. mgr. 25. gr. laga nr. 20/1954. Þar sem fébótaábyrgð stefnda byggist á gáleysi starfsmanna hans, þykir eftir atvikum rétt að beita niðurlagsákvæðum 1. mgr. 25. gr. laga nr. 20/1954 um lækkun skaðabótaábyrgðar. Fjárhæð kröfu áfrýjanda, að því er tjón á bátnum varðar, er byggð á mati dómkvaddra manna. Stefndi hefur mótmælt mati þessu sem of háu. Stefndi, sem gætti hagsmuna sinna við framkvæmd matsins, hefur eigi hnekkt mati þessu, og verður það því lagt til grundvallar. Að öðru leyti hafa kröfur áfrýjanda eigi sætt tölulegum andmælum. Með hliðsjón af þessu og með tilvísun til þess, sem áður greindi um hlut bátseiganda í tjóninu og lækkun skaðabótaábyrgðar áfrýj- anda, telst hæfilegt, að stefndi bæti áfrýjanda tjón hans með kr. 450.000.00 auk 7% ársvaxta frá 1. október 1965 til greiðsludags. Eftir þessum málalokum ber að dæma stefnda til að greiða áfrýjanda málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti, sem ákveðst kr. 90.000.00. Dómsorð: Gagnsök í máli þessu er vísað frá Hæstarétti. Stefndi, Vélaverkstæði Sigurðar Sveinbjörnssonar h/f, greiði áfrýjanda, Bátaábyrgðarfélagi Vestmannaeyja, kr. 450.000.00 með 7% ársvöxtum frá 1. október 1965 til 121 greiðsludags og kr. 90.000.00 í málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti að viðlagðri aðför að lögum. Dómur sjó- og verzlunardóms Reykjavíkur 16. apríl 1970. Mál þetta, sem dómtekið var 15. apríl 1970, hefur stjórn Bátaábyrgðarfélags Vestmannaeyja f. h. félagsins höfðað fyrir sjó- og verzlunardómi Reykjavíkur með stefnu, útgefinni 27. októ- ber 1965 á hendur Vélaverkstæði Sigurðar Sveinbjörnssonar í Reykjavík til greiðslu á kr. 1.953.888.00 með 7% ársvöxtum frá 1. október 1965 til greiðsludags svo og til greiðslu málskostnaðar að skaðlausu. Stefndi hefur aðallega krafizt algerrar sýknu af kröfum stefn- anda og málskostnaðar úr hans hendi að mati dómsins. Til vara hefur stefndi krafizt þess, að stefnukröfur verði lækkaðar og að málskostnaður verði látinn niður falla. Málsatvik eru þau, að hinn 26. júní 1965 voru starfsmenn stefnda að vinna um borð í m/s Kára, VE 47, eign Hraðfrysti- stöðvarinnar í Vestmannaeyjum. Meðal annarra verka rafsuðu þeir fastan reimstrekkjara á vélarundirstöðu í vélarúmi. Er þeir voru að starfi við það verk, kviknaði skyndilega í skipinu undir vélarúminu. Mönnunum tókst ekki að slökkva eldinn, og urðu þeir að flýja vélarúmið vegna elds og reyks. Miklar brunaskemmdir urðu á bátnum, og hinn 1. júlí 1965 voru dómkvaddir matsmenn til að meta það tjón. Í matsgerð hinna dómkvöddu manna, dags. 15. júlí 1965, var tjónið metið á kr. 2.067.000.00. Báturinn var í tryggingu hjá stefnanda, sem greiddi bátseiganda tjónfjárhæðina samkvæmt matinu að frádregnum 10%, eða kr. 1.860.300.00. Gerir stefnandi því kröfu á hendur stefnda um endurgreiðslu á þessari fjárhæð svo og kr. 78.588.00 fyrir fatatjón skipverja og kr. 45.000.00 fyrir matsgerð, eða samtals kr. 1.953.888.00, þar sem hann telur, að starfsmenn stefnanda eigi sök á brunanum. Stefán Hreinn Arnþórsson hefur skýrt svo frá fyrir dómi, að hann hafi sem starfsmaður stefnda unnið við að festa strekkjar- ann með rafsuðu ásamt starfsfélaga sínum, Bjarna Thoroddsen. Muni það hafa verið vélstjórinn á bátnum, sem hafi pantað strekkjarann hjá vélaverkstæðinu og sagt til um, hvar hann ætti að vera. Kvaðst hann telja sig vera vanan slíkri vinnu, sem hér um ræðir, enda hafi hann byrjað við slíka vinnu, er hann hóf nám í vélvirkjun hinn 1. október 1963. Hann kvað strekkjar- ann hafa verið staðsettan á bita undir vélinni, sem stóð aftur 122 undan vélinni. Búið hafi verið að opna kjalsogið, er þeir hófu starfið, og muni vélstjóri bátsins hafa geri það. Þeir félagarnir hafi síðan verið rétt byrjaðir á rafsuðunni, er þeir veittu því athygli, að kviknað var í kjalsoginu, og taldi hann, að vart hafi liðið meira en 40 sekúndur, þar til eldurinn var orðinn svo mikill, að þeim var ekki vært lengur niðri í vélarúminu. Hann kvað ekkert annað óbyrgt ljós hafa verið í vélarúminu en rafsuðu. Hann kvað það hafa verið sín fyrstu viðbrögð að ná til eldsins með hendinni, en hafi ekki náð nógu langt ofan í kjalsogið til þess. Hann hafi þá reynt að ná í slökkvitæki, sem verið hafi á vegg í vélarúminu, en það hafi verið bundið við vegginn með trolltvinna og því hafi hann ekki getað náð því. Hann kvað þeim starfsmönnunum hafa verið ljóst, að neistaflug færi niður í kjalsogið, en þar hafi verið svo skuggsýnt, að þeir hafi ekki séð, hvort þar væri sjór eða hvort kjalsogið væri olíumettað. Hann segist hafa séð sjó Í kjalsoginu framan við vélina og hafa reiknað með, að sjór væri aftan við hana líka. Hann kvað venju- lega vera haft handhægt slökkvitæki tiltækt aí öryggisástæðum, þegar svona verk séu unnin, eða vatn í fötu, þar sem alltaf megi búast við, að eitthvað komi fyrir, þegar unnið sé með rafsuðu nálægt kjalsogi. Í þetta sinn hafi þeir treyst á slökkvitækið, sem var í vélarúminu. Stefán kvaðst ekki minnast þess, að vélstjóri bátsins hafi varað þá við framkvæmd verksins. Ekki kvaðst hann heldur minnast þess, að vélstjórinn hafi haft á móti strekkj- aranum, né heldur, að hann hafi bannað beim að festa hann. Kvaðst hann þess fullviss, að þeir hafi ekkert hreyft sig með strekkjarann, eftir að þeir voru einu sinni komnir með hann niður í vélarúmið, en hann kvaðst hafa farið fram með vélinni til að ná í lykla, sem þar voru á borði. Bjarni Thoroddsen hefur skýrt svo frá, að hann hafi unnið við að rafsjóða strekkjarann ásamt Stefáni Hreini. Lýsti hann upptökum eldsins á nákvæmlega sama hátt og Stefán hér að framan. Hann kvað það engum vafa undirorpið, að kviknað hafi í út frá rafsuðunni, enn ekkert annað óbyrgt ljós hafi verið í vélarúminu. Hafi Stefán fyrst ætlað að reyna að slökkva eldinn með hendinni, þ. e. a. s. að slá eldinn með leðurvettlingum, sem þeir bera, en það sé algeng aðferð, þegar smáeldur kvikni út frá rafsuðu. Síðan hafi Stefán reynt að ná niður slökkvitækinu, sem þarna var, en þegar honum tókst það ekki, hafi hann hlaupið fram í vélarúmið til að ná þar í meitil til að höggva á böndin, sem héldu því, en á meðan hafi Bjarni reynt að losa tækið. Hann 123 kvað þá hafa verið búna að sjá slökkvitækið þarna á staðnum og hafi þeir treyst á það. Þeim hafi ekki komið til hugar, að það væri bundið jafnfast og það var. Hann kvaðst ekki treysta sér til að segja um það, hvort tekizt hefði að slökkva eldinn, þótt slökkvitækið hefði verið laust. Þegar Stefán hafi komið aftur með meitilinn, hafi verið kominn svo mikill eldur og reykur í vélarúmið, að þeim hafi ekki verið vært. Hann kvaðst ekki hafa greint sökum dimmu, hvort kjalsogið væri olíumengað. Bjarni kannaðist ekki við það, að vélstjórinn hefði varað þá starfsmennina við að rafsjóða niðri Í vélarúminu, og heldur ekki hafi vélstjórinn minnzt á það við þá félaga, að hann vildi ekki fá reimstrekkjarann, vegna þess að hann væri of þungur. Hann kvað þá félaga ekki hafa farið upp aftur með strekkjarann, eftir að þeir fóru í upphafi með hann niður í vélarúmið. Harry Sampsted hefur skýrt svo frá, að hann hafi haft með höndum verkstjórn fyrir stefnda um borð í bátnum í umrætt sinn. Hafi aðalstarf þeirra verið að gera við spil bátsins og hafi hann verið með fjóra starfsmenn með sér. Er þeir fóru til þessa verks, hafi þeir haft með sér reimstrekkjarann, sem smíðaður hafði verið á vélaverkstæðinu fyrir bátinn. Hafi vélstjórinn beðið sig að láta sjóða fastan reimstrekkjarann, en Harry kvaðst hafa viljað komast undan því, en vélstjórinn hafi lagt hart að honum, að verkið yrði framkvæmt. Kveðst hann hafa færzt undan þessu verki vegna erfiðrar aðstöðu við það og einnig vegna þess, að hann hafi átt í erfiðleikum með að fá menn sína til að vinna lengur, þar sem vinnan hafi verið framkvæmd að kvöldi laugar- dags. Kvaðst hann hafa haft á orði við vélstjórann, hvort hann gæti ekki látið vinna það verk í Vestmannaeyjum. Hafi vél- stjórinn talið öll tormerki á því. Hafi hann því beðið vélstjórann ákveða staðsetningu reimstrekkjarans og falið þeim Stefáni og Bjarna að framkvæma verkið. Kvað hann Stefán vera vál- virkjanema og muni líklega hafa verið búinn að vera tvö til þrjú ár í því námi, þegar óhappið varð, en Bjarni hafi verið aðstoðar- maður hans, en ekki haft iðnréttindi. Kvað hann báða þessa menn vera vana við meðferð á rafsuðu og prýðilega færa starfs- menn. Sjálfur kvaðst Harry ekki hafa farið niður í vélarúmið, en verið að vinnu í lestinni þar fyrir framan og hafi verið opið þar á milli. Hafi hann ekki vitað fyrr en kallað var, að eldur væri laus í bátnum, og hafi hann þá hlaupið upp á bryggjuna og kvatt slökkviliðið til. Hann kvað vélstjóra bátsins aldrei hafa orðað það við sig, að honum líkaði ekki strekkjarinn, og sér vitan- G wm 3 ) 8 124 lega hafi þeir Stefán og Bjarni aldrei komið með strekkjarann aftur upp og kvaðst álíta, að svo geti ekki verið, þar sem þá mundu þeir hafa ráðfært sig við hann. Hann kvað það vera venju, að þegar unnið sé að rafsuðu í vélarúmi, eins og þarna var gert, þá hafi starfsmennirnir hjá sér vatn í fötu eða slökkvi- tæki, og hafi þeir venjulega með sér tæki af verkstæðinu, ef slíkt sé ekki til á staðnum. Í hér umræddu tilviki hafi slökkvi- tæki verið í vélarúmi bátsins rétt fyrir aftan menn þá, sem verkið unnu. Hörður Jóhannsson, vélstjóri á bátnum, hefur skýrt svo frá, að hann hafi pantað umræðdan strekkjara hjá stefnda og hafi honum verið komið niður í skipið undir sinni stjórn. Niðri í skipinu hafi hann athugað strekkjarann og komizt þá að raun um, að hann væri of þungur í snúningi og því ónothæfur. Kvaðst hann hafa viljað hætta við verkið og sagt við vélvirkjana, að sér fyndist strekkjarinn of þungur. Hafi vélvirkjarnir þá látið orð falla á þá leið, að þeir skyldu athug þetta, og fært strekkjar- ann eitthvað til á skipinu. Hann kvaðst ekki fyrirfram hafa hugsað neitt sérstaklega út í það, hvort strekkjarinn mundi verða rafsoðinn fastur eða boltaður. Er hann hafi orðið var við, að rafsjóða átti strekkjarann, þá hafi hann sagt við vélvirkjana, „ætlið þið að fara að rafsjóða hér niðri, allt löðrandi í olíu, og vitið þið, hvaða afleiðingar það getur haft“, eða eitthvað því um líkt. Sagði hann vélvirkjana ekki hafa tekið sig alvarlega, en slegið því fram í glensi, að þá mundi kvikna í skipinu. Eftir orðræður sínar við vélvirkjana hafi þeir farið aftur upp með strekkjarann, og kvaðst hann hafa talið, að þeir væru hættir við að festa hann. Kvaðst hann síðan hafa farið upp úr vélarúminu og fram í lúkar, þar sem hann hafi verið staddur, er kviknaði í skipinu. Hann kvað sér hafa verið það fullkunnugt, að hættulegt væri að raf- sjóða niðri í vélarúminu, eins og þar var ástatt, en hann hafi séð, að allt var löðrandi í olíu niðri í kjalsoginu. Af þeim sökum hafi hann bannað vélvirkjunum að festa strekkjarann. Hann kvað slökkvitækið hafa verið bundið við vegginn í vélarúminu, þegar hann kom um borð í skipið, og hafi aldrei verið hreyft við því þann rúma mánuð, sem hann hafi verið á því. Ekki hafi vél- virkjarnir óskað eftir því, að hann væri viðstaddur, meðan strekkjarinn væri festur, og hafi það ekkert komið til tals millum þeirra. Stefnandi byggir kröfur sínar í málinu á því, að eldsupptök 125 í skipinu verði einvörðungu rakin til handvammar starfsmanna stefnda. Þeir hafi tekið að sér framkvæmd verksins við að raf- sjóða strekkjarann í vélarúminu, sem hafi verið orsök að upp- tökum eldsins í skipinu. Verkstjóri frá stefnda hafi verið á staðn- um og hafi honum borið að varast eldhættu af rafsuðunni með ráðum, sem krefjast verður við slík störf. Vélstjóri skipsins hafi enga verkstjórn haft með höndum um framkvæmd verksins. Hafi hann og varað starfsmenn stefnda um framkvæmd þess vegna eldhættu, en þeir ekki farið eftir aðvörunum hans. Verkið hafi því að öllu leyti verið unnið að ákvörðun og fyrirlagi starfsmanna stefnda. Upptök eldsins og síðari bruni í skipinu hafi orsakazt af stórkostlegri vangæzlu starfsmanna stefnda á framkvæmd verks- ins, en á þeirri vangæzlu starfsmanna sinna beri stefndi ábyrgð samkvæmt almennum reglum skaðabótaréttarins. Stefnanda var skylt gagnvart eigendum skipsins að greiða honum bætur vegna tjóns af eldsvoðanum, en hann öðlaðist jafn- framt endurheimturétt á hendur stefnda, sem ábyrgð ber á tjón- inu, er af eldsvoðanum varð, samkvæmt 25. gr. laga nr. 20/1954 um vátryggingarsamninga. Sýknukrafa stefnda er studd þeim rökum, að um óhappatilvik hafi verið að ræða, og því beri hann ekki fébótaábyrgð á tjóni því, sem af eldsvoðanum leiddi. Vinnubrögðum starfsmanna stefnda hafi í engu verið áfátt né meðferð rafsuðutækja af þeirra hálfu verið óvarleg. Vinnubrögð þeirra hafi í öllu verið venjuleg og eðlileg. Undirbúningi verksins af hálfu starfsmannanna hafi í engu verið áfátt. Þeir hafi haft við höndina slökkvitæki til- heyrandi skipinu. Hins vegar hafi þeir ekki varazt það, að það var svo tryggilega bundið, að það var algerlega ónothæft til sinnar notkunar. Vélstjóri skipsins hafi beðið um, að verkið væri unnið þrátt fyrir það, að verkstjóri stefnda hafi mælzt undan því að framkvæma það. Vélstjóri skipsins hafi vitað, að slökkvi- tækið var fast bundið, en hann getið þess í engu við starfsmenn- ina. Alltaf megi búast við því, að neistar falli, á meðan verið sé að rafsjóða, en það fylgi slíkri vinnu. Sá, sem láti vinna fyrir sig með rafsuðu, hljóti að vita af slíku og hljóti hann að taka á sig áhættu af því. Vélstjóri skipsins hafi opnað gólf vélarúms- ins og séð, að þar hafi allt verið löðrandi í olíu í kjalsoginu. Hon- um hafi því borið að upplýsa starfsmennina um það, hvernig umhorfs þar var. Hljóti því hann að bera ábyrgð vegna ófullnægj- andi upplýsinga á því, hvernig umhorfs var. Varakrafa stefnda byggist á því, að við viðgerð á skipinu hafi 126 nýir munir komið í stað eldri hluta, jafnframt sem hann vísar til 25. gr. laga um vátryggingarsamninga nr. 20 frá 1954 um lækkun eða niðurfall skaðabótaábyrgðar stefnda. Af gögnum þeim, sem fyrir liggja Í málinu og hér að framan hafa verið rakin, telur dómurinn, að enginn vafi leiki á því, að upptök eldsins í bátnum eigi rætur að rekja til rafsuðu strekkjar- ans í vélarúminu. Það kemur fram í framburðum þeirra Stefáns Hreins, Harrys Sampsteds og Harðar Jóhannssonar, að mikillar gát er þörf gegn eldhættu, þá er verið er að vinna með rafsuðu í vélarúmi báta, svo sem hér átti sér stað, og sérstakar ráðstafanir þurfi að hafa við gegn þeirri hættu. Er þetta og einróma álit hinna sérfróðu meðdómenda. Verkstjóri stefnda á staðnum kynnti sér ekki aðstæður við festingu strekkjarans, en fól undirmönnum sínum framkvæmd þess, hvorugum lærðum vélvirkja, en þó með nokkra reynslu við slík störf. Starfsmennirnir hófu framkvæmd verksins áður en þeir tryggðu bað, að við hendina væri tiltækur búnaður til að koma í veg fyrir eldsvoða, en það verður að telja, að þeim hafi borið í hér umræddu tilviki. Dómurinn lítur því svo á, að starfsmenn stefnda hafi við framkvæmd verksins sýnt af sér mikið gáleysi við framkvæmd þess og orðið með því valdir að eldsvoðanum í skipinu. Stefndi beri ábyrgð á skaðaverki starfsmannanna, en til álita kemur, hvort lækka eða fella skuli niður skaðabótaskyldu hans samkvæmt 25. gr. laga nr. 20 frá 1954 um vátryggingarsamninga um þann hluta tjónsins, sem vátryggður var af stefnanda. Með tilliti til almennra varnarsjónarmiða þykir varhugavert að fella niður skaðabótaábyrgð hans, en hins vegar telur dómurinn rétt, að ábyrgð hans verði lækkuð. Eftir öllum atvikum þykir hæfilegt að lækka ábyrgðina í kr. 200.000.00, og verður stefndi því dæmdur til að greiða stefnanda þá fjárhæð með vöxtum, eins og krafizt er Í stefnu. Eftir þessari niðurstöðu ber að dæma stefnda til að greiða stefnanda málskostnað, og þykir hann hæfilega ákveðinn kr. 35.000.00. Emil Ágústsson borgardómari kvað upp dóm þennan ásamt meðdómendunum Guðmundi Péturssyni vélstjóra og Gísla Jóns- syni verkfræðingi. 127 Dómsorð: Stefndi, Vélaverkstæði Sigurðar Sveinbjörnssonar, greiði stefnanda, Bátaábyrgðarfélagi Vestmannaeyja, kr. 200.000.00 með 7% ársvöxtum frá 1. október 1965 til greiðsludags svo og kr. 35.000.00 í málskostnað, allt innan 15 daga frá lögbirt- ingu dóms þessa að viðlagðri aðför að lögum. Föstudaginn 12, febrúar 1971. Nr. 10/1971. Saksóknari ríkisins gegn Yfirsakadómaranum í Reykjavík. Dóminn skipuðu hinir reglulegu dómarar Hæstaréttar. Kærumál. Lagt fyrir yfirsakadómarann í Reykjavík að heyja dómsrannsókn. Dómur Hæstaréttar. Saksóknari ríkisins hefur samkvæmt 3. tl. 171. gr. laga nr. 82/1961 skotið máli þessu til Hæstaréttar með kæru 27. janúar 1971. Krefst hann þess, að hinn kærði úrskurður verði úr gildi felldur og sakadómi Reykjavíkur dæmt skylt að heyja dómsrannsókn um ætlaða óleyfilega stöðu bifreiðar- innar R 17711 við stöðumæli í Austurstræti í Reykjavík hinn 29. maí 1969. Skjöl málsins bárust Hæstarétti frá yfirsakadómara 28. janúar 1971, en greinargerð saksóknara ríkisins 3. þ. m. Ástæður þær, sem raktar eru í hinum kærða úrskurði, valda eigi því, að synja beri um dómsrannsókn, sbr. 74. gr. laga nr. 82/1961. Ber því að fella hinn kærða úrskurð úr gildi. Dómsorð: Lagt er fyrir yfirsakadómarann í Reykjavík að heyja framangreinda dómsrannsókn. 128 Úrskurður sakadóms Reykjavíkur 22. janúar 1971. Ár 1971, föstudaginn 22. janúar, var Í sakadómi Reykjavíkur, sem haldinn var í skrifstofu dómsins að Borgartúni 7, af Þórði Björnssyni yfirsakadómara kveðinn upp úrskurður þessi. Málavextir eru þessir: I: Samkvæmt skýrslu lögregiuþjóns nr. 152, dags. 29. maí 1969, sá hann, hvar bifreiðin R 17711 stóð þann dag kl. 1640 við stöðu- mæli nr. 296 í Austurstræti hér í borg, og var rautt merki á skífu mælisins. Gjald fyrir afnot af stöðumælareit þessum var þá kr. 2.00 fyrir hverjar byrjaðar 15 mínútur, sbr. auglýsingu nr. 28 8. febrúar 1966, 1. lið (Stjórnartíðindi 1966, B deild, bls. 75). Samkvæmt starfsvenjum hefur lögregluþjónninn sett á bif- reiðina lítinn miða, útgefinn í nafni lögreglunnar í Reykjavík og undirritaðan af honum með einkennistölu sinni, nr. 152, þar sem ökumanni bifreiðarinnar var tilkynnt um þessa stöðu bif- reiðarinnar og að hann hefði ekki fylgt reglum um stöðumæla. Á miðanum er vísað til bakhliðar hans, þar sem prentað er meðal annars: „Skv. heimild í reglugerð um stöðumæla, 6. gr., er yður gerður kostur á að ljúka framangreindu máli með greiðslu 50 kr. auka- leigugjalds í stöðumælasjóð. Ef þér fallizt á þá málsmeðferð, ber yður að undirrita tilkynningu þessa og greiða gjaldið í skrif- stofu lögreglustjórans innan viku. Sé um ítrekað brot að ræða af yðar hendi, er heimilt að beita sektum, er nemi hærri upp- hæð en að framan greinir. Fallist þér ekki á málsmeðferð þessa, mun kæra send sakadómara með venjulegum hætti“. Greiðsla augaleigugjaldsins barst eigi. Lögreglustjóri ritaði þá skráðum eiganda bifreiðarinnar, Rafni Sigmundssyni, Stigahlíð 14 hér í borg, bréf, dags. 4. júlí 1969, og segir í því meðal annars: „Samkvæmt skýrslu, sem mér hefir borizt, hefir framangreind bifreið yðar staðið ólöglega við stöðumæli nr. 296 við Austur- stræti 29. maí 1969, kl. 16.40. Samkvæmt tilkynningu, sem fest var á bifreiðina, var öku- manni hennar gefinn kostur á að ljúka máli út af brotinu með greiðslu aukaleigugjalds innan viku. Því boði hefir eigi verið sinnt. 129 Ökumanni bifreiðarinnar er hér með gefinn kostur á að ljúka máli þessu án dómsmeðferðar með greiðslu sektar, kr. 200.00, til ríkissjóðs, og þarf þá sektargreiðslan að hafa borizt skrifstofu minni, Pósthússtræti 3, Reykjavík, fyrir 18. júlí 1969 ásamt bréfi þessu, undirrituðu af ökumanni. Ef ökumaðurinn vill eigi una þessum málalokum, er þess óskað, að ástæður séu tilgreindar skriflega. Málið verður sent sakadómi með venjulegum hætti, ef greiðsla berst ekki innan tiltekins frests“. Með bréfi lögreglustjóra, dags. 18. nóvember s.l, var málið ásamt mörgum öðrum afritum af stöðumælamiðum og sektar- boðum sent til sakadóms Reykjavíkur, og segir í niðurlagi bréfs- ins: „Hlutaðeigendur hafa allir verið boðaðir, sbr. stimplun þar um á afritum, en boðunum hefur ekki verið sinnt“. Á afriti fyrrgreinds sektarboðs frá 4. júlí 1969 er stimpill um boðun 22. júlí 1970. Með bréfi, dags. 24. nóvember s.l, sendi dómurinn málið saksóknara til ákvörðunar, og með bréfi hans, dags. 30. s. m., krafðist hann þess, „að mál þetta verði tekið til rannsóknar, svo sem framkomin kæra veitir efni til, og því lokið, ef þess er kostur, með þeim hætti, sem dómara er heimilt skv. 1. mgr. 112. gr. laga um meðferð opinberra mála nr. 82/1961, sbr. lög nr. 29/ 1966“. Sakadómurinn hefur talið rétt, að úrskurður gengi um þessa kröfu saksóknara, og með bréfi, dags. 7. desember s.l, gaf dómur- inn honum kost á að skýra mál sitt frekar, áður en úrskurður gengi. Í svarbréfi saksóknara, dags. 10. sama mánaðar, segir meðal annars: „Með því að í máli þessu er um að ræða kæru um refsiverða háttsemi á hendur ökumanni nefndrar bifreiðar umrætt sinn, sem eigi hefur sinnt kvaðningu lögreglustjóra, sem beint var til skráðs eiganda bifreiðarinnar, er af ákæruvaldsins hálfu með vísan til 1. og 2. mgr. 73. gr. og 74. gr. nefndra laga nr. 82/1961 ítrekuð framangreind krafa um rannsókn málsins, sem ætla má, að leiði til þess, að unnt verði fyrir dómara að ljúka málinu með þeim hætti, sem heimilaður er í nefndri 112. gr. laga nr. 82/1961, sbr. lög nr. 29/1966, en kæruefnið lýtur að ætluðu broti á 3. mgr. 65. gr., sbr. 1. mgr. og 6. mgr. 80. gr. umferðar- laga nr. 40/1968, sbr. reglur um stöðumæla í Reykjavík nr. 185/ 1966“. 130 Með bréfi, dags. 10. s. m., til lögreglustjóra óskaði dómurinn eftir því, að hann gæfi dóminum upplýsingar um nokkur tiltekin atriði og meðal annars um sendingu sektarboða og hátt boðana af hálfu lögreglunnar. í svarbréfi lögreglustjóra, dags. 7. þ. m., sem barst dóminum 11. þ. m., segir meðal annars svo: „Frumrit sektarboða er ávallt póstlagt og sent í almennu bréfi. Sektarboð er ávallt fyrst sent til þess aðila, sem skráður er eigandi samkvæmt bifreiðaskrá. Nokkuð kveður að tilkynninga- vanrækslu varðandi eigandaskipti að skráðum ökutækjum. Þegar slík vanræksla upplýsist, er sektarboð endurútsent í samræmi við leiðréttingu. „Hlutaðeigandi“ á því alltaf að merkja raun- verulegan eiganda bifreiðar. Boðun hefur verið þannig háttað, að fyrst hefur hlutaðeig- anda verið send skrifleg kvaðning í almennum pósti. Hafi þeirri kvaðningu ekki verið sinnt, hefur verið haft símasamband við hlutaðeiganda. Frá miðjum okt. s.l. hefur verið horfið frá skriflegri kvaðn- ingu sem aðalreglu, en eingöngu til hennar gripið, ef ekki tekst að ná til viðkomanda í síma. Athugasemdalaus stimplun um boðun á afrit sektarboðs þýðir, að náðst hefur símasamband við hlutaðeiganda persónulega. Dagsetning á boðunarstimpli merkir þann dag, sem hlutað- eiganda hefur verið gert að mæta“. Með nefndu bréfi lögreglustjóra fylgdi sýnishorn skriflegrar kvaðningar í því formi, sem tíðkað hefur verið frá ársbyrjun 1969, og er efni hennar þannig: „Hér með eruð þér kvaddir til að mæta á lögreglustöðinni, Hverfisgötu 115, Snorrabrautarmegin .....0.0.00.00... (dagur og klukkustund tiltekin) ......0... til viðtals við ............ (mannsnafn). Athugið: Mjög áríðandi að mæta eða tilkynna forföll. Sýnið kvaðningu, er þér mætið“. II. Kemur þá til athugunar krafa saksóknara um, að mál þetta verði tekið til rannsóknar. 1. Telja verður, að brot gegn ákvæðum laga og reglna um stöðu bifreiða við stöðumæla fyrnist á tveimur árum, sbr. 81. gr., 1. tl., almennra hegningarlaga nr. 19/1940, og er því sakar- 131 efni það, sem hér er kært, enn ófyrnt að lögum. Sakadómur Reykjavíkur hefur þó í framkvæmd beitt ákvæðum þessum frjálslega, ef sakarefni hefur verið mjög smávægilegt, fyrning þess verið mjög farin að nálgast og ekki öruggt, hver sökunautur hefur verið. 2. Hin ætlaða óleyfilega bifreiðarstaða er talin hafa átt sér stað 29. maí 1969, en er ekki kærð til dómsins fyrr en 18. nóvem- ber 1970, eða tæplega einu og hálfu ári síðar. Á þessum tíma hefur tvennt verið gert: Hinn 4. júlí 1969 var sent sektarboð í almennu póstbréfi heim til skráðs eiganda bifreiðarinnar. Þá virðist mega ráða af fyrrnefndu bréfi lögreglustjóra frá 7. þ. m., að eigandi bifreiðarinnar hafi verið tvívegis boðaður til lög- reglunnar, fyrst með skriflegri kvaðningu í almennu póstbréfi og síðan í símtali og þá verið kvaddur til að mæta á lögreglustöð 22. júlí 1970. Það er þó eigi vitað, hvort póstbréfin tvö hafi komizt í hendur bifreiðareigandans, og engar upplýsingar liggja fyrir um orðaskipti þeirra manna, sem áttu símtal saman, eða hverjir þeir hafi verið. Annað hefur ekki verið gert á þessum tíma til að reyna að hafa uppi á ökumanni bifreiðarinnar í þetta skipti, og er ekki vitað, hver hann hefur verið, en með hverjum mánuði, sem liðið hefur, hafa minnkað líkurnar fyrir því, að takast mætti að finna hann. 3. Í 1. gr. laga nr. 29/1966, sbr. 2. mgr. 112. gr. laga nr. 89/ 1961, segir, að lögreglustjóri geti bréflega innan mánaðar, frá því að honum barst kæra, gefið sökunaut kost á að ljúka málinu innan ákveðins tíma með greiðslu sektar, en synji sökunautur þessum málalokum eða sinni þeim ekki, vísar lögreglustjóri mál- inu til dómara. Ákvæði þetta sýnir, að kærumál þau, sem mega sæta þessari afgreiðslu, ber að reka með eðlilegum hraða og að vísa ber þeim þegar til dómara, ef sökunautur synjar sektarboði lögreglustjóra eða sinnir ekki þeim málalokum. Misbrestur hefur orðið í þessu efni á meðferð kæru þeirrar, sem hér er fyrir dómi. Dómurinn getur þó eigi færzt undan því að hefjast handa um rannsókn af þeirri ástæðu einni, að dregizt hefur úr hömlu að leggja hana fyrir dóminn, og þar með dregið úr möguleikum þess, að unnt sé að sanna sakaratriði. 4. Nú er svo komið, vegna þess hve langt er liðið síðan hið kærða brot á að hafa átt sér stað, að ekki er réttmætt að ætlast til þess, að eigandi bifreiðarinnar geti sagt um, hvort hann hafi verið ökumaður hennar í umrætt skipti eða hver hafi þá verið 132 ökumaðurinn. Einnig er varhugavert að telja fullvíst, að stöðu- mælamiði hafi verið á bifreiðinni, þegar ökumaðurinn hefur komið aftur að henni, eða að hann hafi fengið með öðrum hætti vitneskju um framkomna kæru. Þegar af þessum ástæðum væri rannsókn, sem hafizt yrði handa um nú, óeðlileg miðað við smæð sakarefnis. 5. Mikilvægi þess, að gerður sé reki að ætluðu stöðumæla- broti, má eigi verða til þess, að eigandi eða ökumaður bifreiðar gæti haft réttmæta ástæðu til að ætla, að hann fengi ekki að njóta að fullu ákvæða réttarfarslaga sökunaut í hag, en seinustu áratugi hefur aukizt mjög réttur sakborinna manna, sbr. lög nr. 27/1951, nú lög nr. 82/1961, og auglýsingu nr. 11/1954. Hætta gæti verið á því, að réttur sökunautar í þessu efni yrði eigi nægilega virtur, ef nú loks yrði hafizt handa um rannsókn margnefnds sak- arefnis, meðal annars á þann veg að torvelda möguleika hans á því að færa fram varnir, sem hann ella kynni að hafa getað haft uppi, ef rannsókn málsins hefði hafizt miklu fyrr. 6. Þegar virt er það, sem rakið er hér að framan, telur dóm- urinn sér ekki fært að verða við kröfu saksóknara um að taka til rannsóknar ætlaða óleyfilega stöðu bifreiðarinnar R 17711 við stöðumæli í Austurstræti hér í borg 29. maí 1969 og synjar kröfu hans um þá rannsókn. Ályktarorð: Sakadómur Reykjavíkur synjar kröfu saksóknara ríkisins um að taka til rannsóknar ætlaða óleyfilega stöðu bifreiðar- innar R 17711 við stöðumæli í Austurstræti í Reykjavík 29. maí 1969. 133 Mánudaginn 15. febrúar 1971. Nr. 130/1970. Jón Ingibersson (Guðjón Steingrímsson hrl.) 8esn Útvegsbanka Íslands og (Grétar Haraldsson hdl.) Þrotabúi Friðriks Jörgensens til réttargæzlu (Guðmundur Pétursson hrl.). Dóminn skipuðu hinir reglulegu dómarar Hæstaréttar. Umsýsla. Gjaldþrot. Sératkvæði. Dómur Hæstaréttar. Áfrýjandi hefur skotið máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 3. júlí 1970 og krafizt þess, að stefnda verði dæmt að greiða honum ikr. 117.938.38 með 7% ársvöxtum frá 3. febrúar 1967 til greiðsludags og svo málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti. Stefndi krefst staðfestingar héraðsdóms og málskostnaðar úr hendi áfrýjanda fyrir Hæstarétti, Af hendi réttargæzlustefnda hefur verið sótt dómbþing. Hann gerir engar kröfur. Áfrýjandi var einn seljenda skreiðarfarms þess, sem Friðrik Jörgensen seldi umsýslusölu og sendur var út með m/s Rangá hinn 2. desember 1966. Friðrik Jörgensen og selj- endur, umsýsluveitendur hans, miðuðu við það, að andvirði skreiðarinnar rynni, að undanskilinni umsýsluþóknun Frið- riks og kostnaði, um hlaupareikning nr. 4895 í Útvegsbanka Íslands til seljenda skreiðarinnar, en eigi inn í einkasjóð Friðriks Jörgensens. Friðrik Jörgensen tókst að vísu að ávísa nokkrum hluta af andvirði farmsins öðrum en seljendum hans. En eftir standa af skreiðarandvirðinu á téðum hlaupa- reikningi kr. 745.926.15. Eins og skiptum Friðriks Jörgensens og seljenda skreiðarinnar var háttað, telst fé þetta ekki eiga að renna inn í þrotabú Friðriks Jörgensens, sem úrskurð- aður var gjaldþrota hinn 14. apríl 1967. Að réttum tölum 134 ber áfrýjanda kr. 117.938.38 af nefndri fjárhæð. Ber því að dæma stefnda til að greiða áfrýjanda kr. 117.938.38 ásamt 2% ársvöxtum frá ð. febrúar 1967 til stefnudags, 17. nóvem- ber 1969, og 7% ársvöxtum frá þeim degi til greiðsludags. Eftir þessum úrslitum ber að dæma stefnda til að greiða áfrýjanda málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti, sem ákveðst kr. 50.000.00. Dómsorð: Stefndi, Útvegsbanki Íslands, greiði áfrýjanda, Jóni Ingiberssyni, kr. 117.938.38 ásamt 2% ársvöxtum frá 3. febrúar 1967 til 17. nóvember 1969 og 7% ársvöxtum frá þeim degi til greiðsludags og svo málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti, kr. 50.000.00. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lög- um. Sératkvæði Magnúsar Þ. Torfasonar hæstaréttardómara. Áfrýjandi krafðist þess upphaflega á skiptafundi | þrota- búi Friðriks Jörgensens, að sér yrði greitt utan skuldaraðar úr þrotabúinu fé það á hlaupareikningi nr. 4895 hjá stefnda, er hann krefur sér til handa í máli þessu. Skiptaráðandi synjaði þeirri kröfu með úrskurði 12. febrúar 1969, en með dómi Hæstaréttar 10. nóvember 1969 war sá úrskurður ómerktur, þar sem samkvæmt gögnum, sem lægju fyrir í málinu, hefði áfrýjandi átt að búa málið á hendur stefnda í máli þessu svo og á hendur þrotabúi Friðriks Jörgensens til réttargæzlu og hagsmuna og málið hefði því borið undir hinn reglulega héraðsdómara, en ekki skiptaráðanda. Stefndi hefur lýst því yfir, að hann vilji ekki í máli þessu bera fyrir sig aðrar ástæður til stuðnings kröfum sinum en aðildarskort. Béttargæzlustefndi hefur látið sækja þing og lýst því, að 135 hann telji sig eiganda innstæðunnar á hlaupareikningi nr. 4895, en hann hefur engar kröfur gert í málinu. Málatilbúnaður áfrýjanda er í samræmi við fyrrgreindan dóm Hæstaréttar. Stefndi verður ekki, eins og hér stendur á, sýknaður vegna þess, að hann sé ekki réttur málsaðili. Ekki er tölulegur ágreiningur um kröfu áfrýjanda né að hlaupa- reikningsvextir hafi verið 2% á ári á þeim tíma, sem hér skiptir máli. Samkvæmt þessu er ég samþykkur niðurstöðu meiri hluta dómenda. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 24. apríl 1970. 1.0. 1.1. Mál þetta er þingfest með samkomulagi aðilja 20. nóvember 1969. Munnlegur málflutningur fór fram í máli þessu 16. marz 1970, og var málið dómtekið á þeim degi. Málið var endurflutt 17. apríl s.1. og dómtekið að nýju þann sama dag. Stefnandi málsins er Jón Ingibersson, Ytri-Njarðvík, Stefndi er Útvegsbanki Íslands, Reykjavík. Réttargæzlustefndi er þrotabú Friðriks Jörgensens, en skipti á því búi fara fram í skiptarétti Reykjavíkur. Dómkröfur stefnanda eru þær, að stefndi verði dæmdur til að greiða honum kr. 117.938.38 með 7% ársvöxtum frá 3. febrúar 1967 til greiðsludags svo og málskostnað að skaðlausu. Í efnishlið málsins hefur stefndi krafizt algerrar sýknu svo og málskostnaðar úr hendi stefnanda. Dómkröfur hafa ekki verið gerðar á hendur réttargæzlustefnda, og sjálfur hefur hann engar kröfur gert í málinu. Sátt hefur verið reynd í máli þessu, en sú viðleitni hefur ekki borið árangur. 1.2. Svo sem nánar verður rakið í 3.1., reisir stefnandi dóm- kröfur sínar á því, að hann sé eigandi að fjárhæð, sem nemi stefnukröfunni, en þessi fjárhæð sé nú á hlaupareikningi þrota- bús Friðriks Jörgensens nr. 4895 við Útvegsbanka Íslands. Áður en bæjarþingsmál það, sem hér er til meðferðar, var þing- fest, gerði stefnandi þær dómkröfur á hendur þrotabúi Friðriks Jörgensens fyrir skiptarétti Reykjavíkur, að honum yrðu greidd- ar úr þrotabúi utan skuldaraðar kr. 117.938.38 ásamt vöxtum. Með úrskurði skiptaréttarins, uppkveðnum 12. febrúar 1969, var kröfum stefnanda hrundið. Stefnandi áfrýjaði þeim úrskurði 136 til Hæstaréttar. Með dómi Hæstaréttar, uppkveðnum 10. nóvember 1969, var sá úrskurður ómerktur. Í fyrrnefndum dómi Hæstaréttar segir svo m. a.: „Fé það, sem áfrýjandi gerir kröfu til í máli þessu, er hluti þess fjár, sem stendur inni á nefndum hlaupareikningi í Útvegsbanka Íslands. Banki þessi kvaðst fara með vörzlu fjárins á sjálfs sín vegum og sér sjálfum til ávinnings og hagræðis, en eigi fyrir hönd þrotabúsins. Áfrýjandi hefði því að réttu átt að búa mál þetta á hendur Útvegsbanka Íslands og svo á hendur þrotabúi Friðriks Jörgensens til réttargæzlu og hagsmuna. Slíkt mál ber undir hinn almenna héraðsdómara, en ekki skiptaráðanda, sbr. 35. gr. og 90. gr. laga nr. 3/1878. Þar sem tilbúnaður málsins er þannig í ólagi og það er dæmt af óbærum dómara, verður að ómerkja hinn áfrýjaða úrskurð“. Stefnandi kveðst því í samræmi við nefndan dóm Hæstaréttar hafa nú höfðað mál þetta hér fyrir bæjarþinginu. Stefndi, Útvegsbanki Íslands, gerði upphaflega þær dómkröfur, að máli þessu yrði vísað frá bæjarþinginu. Studdi hann mál sitt þeim rökum, að fjárhæð sú, sem stæði inni á hlaupareikningi nr. 4895, væri eign þrotabús Friðriks Jörgensens, enda þótt Útvegs- bankinn færi með geymslu fjárins í umboði Þrotabúsins. Við hinn munnlega flutnings málsins hinn 16. marz s.l. féll stefndi frá kröfu sinni um frávísun málsins og tók til efnisvarna. 2.0. 9.1. Friðrik Jörgensen rak um skeið útflutningsverzlun með sjávarafurðir og tók þá m. a. vörur frá sækjanda til sölumeð- ferðar. Enginn sérstakur samningur var þeirra á milli um þessi viðskipti, en báðir aðiljar telja þó, að hér hafi verið um um- boðssölu að ræða. Útflutningsskjöl um vöruna, þ. á m. farm- skírteini, vörureikningur og tryggingarskírteini, voru ávallt gerð í nafni Friðriks Jörgensens eða fyrirtækis hans, en á um- búðum vörunnar voru jafnan auðkenni, sem gáfu framleiðandann til kynna. Flutningi á fiski í skip var hagað með þeim hætti, að stefnandi fékk skrá um það frá Friðrik Jörgensen, hvaða vörur og hve mikið magn ætti að flytja út með skipinu. Stefnandi annaðist sjálfur flutning farmsins til skips. Var hver bílfarmur færður í svonefnda útskipunarbók, og kvittaði stýrimaður skipsins í bók- ina fyrir móttöku vörunnar. Afurðir þær, sem hér um ræðir, fóru á Afríkumarkað. Hinn 137 erlendi kaupandi var fyrirtækið Khushal (London) Ltd. Friðrik Jörgensen kvaðst sjálfur hafa komið fram gagnvart hinum er- lendu kaupendum sem seljandi, en þó með þeim hætti, að hinir erlendu kaupendur hafi fylgzt mjög vel með framleiðslumerki. Hinn erlendi kaupandi fékk í sinn hlut 2% umboðslaun af útfluttri skreið, en fyrirtæki Friðriks sjálfs tók auk þess yfirleitt 2% í umboðslaun af framleiðanda. Andvirði seldrar vöru greiddu hinir erlendu kaupendur til Friðriks Jörgensens. Andvirði afurða frá mismunandi aðiljum var oft greitt í einu lagi, enda virðist vörum margra framleið- enda hafa verið blandað saman í vörusendingum til útlanda, ef henta þótti. Friðrik Jörgensen var í viðskiptum við Útvegsbanka Íslands. Andvirði varnings, sem fluttur hafði verið úr landi, barst á sér- stakan hlaupareikning Friðriks Jörgensens hjá Útvegsbankanum, nr. 4895, og var sá reikningur nefndur „bundinn reikningur“. Um það bil 15% af þeirri fjárhæð, sem barst á hinn „bundna hlaupareikning“, voru færð inn á sérstakan reikning Friðriks Jörgensens honum til frjálsrar ráðstöfunar. 2.2. Stefnandi máls þessa var í viðskiptum við Landsbanka Íslands. Hinn 12. maí 1964 gerðu Landsbanki Íslands og Útvegs- banki Íslands með sér svofellt samkomulag: „Landsbanki Íslands og Útvegsbanki Íslands hafa gert með sér svofellt samkomulag um greiðsluhætti veðsettra útflutningsafurða (sjávar- og land- búnaðarafurða) og um meðferð andvirðis afurðanna. Eru eðli- leg lánaskipti framleiðenda út á afurðirnar háð þeim skilyrðum, að útflytjendur afurðanna fylgi þeim reglum, sem felast í sam- komulagi þessu. Um greiðsluhætti veðsettra útflutningsafurða. Afurðir, sem bankarnir hafa veð í skv. tryggingabréfum eða afurðalánasamningum og seldar eru erlendum aðiljum og fluttar úr landi, skulu seldar gegn bankaábyrgð eða gegn innheimtu fyrir milligöngu Landsbanka Íslands eða Útvegsbanka Íslands. Telji útflytjandi óhjákvæmilegt að selja afurðirnar með öðru greiðslufyrirkomulagi, hvort heldur sem er með gjaldfresti, í um: boðssölu eða gegn innheimtu hjá erlendum banka, þá skal hann leita sérstakrar heimildar hjá þeim banka, sem afurðirnar eru veðsettar. Um meðferð andvirðis afurðanna. Þegar greiðsla fyrir veðsettar afurðir berst bönkum, skal and- virði þeirra, að frádregnum áætluðum útflutningskostnaði, greitt 138 í sérstakan reikning útflytjanda. Innstæðu reiknings þessa má aðeins ráðstafa til greiðslu á skilaverði afurðanna, samkvæmt sölu- reikningi eða annarri slíkri skilagrein útflytjanda með tékkum stíluðum á banka þann, sem afurðirnar eru veðsettar, enda færir bankinn til tekna á viðskiptareikningi veðsala það, sem umfram verður áhvílandi skuldum við bankann. Mismunur á áætluðum og raunverulegum útflutningskostnaði verður jafnaður, þegar hann kemur í ljós“. Skjöl málsins veita vísbendingu um það, að Friðrik Jörgensen hafi undirgengizt að hlíta framangreindum ákvæðum, er hann opnaði hinn „bundna hlaupareikning“ í Útvegsbankanum. Að öðru leyti virðast ekki hafa verið sérstakir samningar milli Friðriks Jörgensens og Útvegsbankans um hlaupareikning þennan. Ekki var greitt af þessum „bundna hlaupareikningi“ nema gegn ávísunum, útgefnum af Friðrik Jórgensen, yfirstimpluðum með árituninni „til banka vegna afurða“. Þegar framleiðendur innleystu tékka þá, sem Friðrik Jörgensen ávísaði þeim af hin- um „bundna hlaupareikningi“, í viðskiptabanka sínum, þá fylgdi tékkum ávallt skilagrein útflytjanda í samræmi við framan- ritað, og með þeim hætti tryggði bankinn sér greiðslur á þeim veðlánum, sem hvíldu á hinum útfluttu afurðum hverju sinni. Að öðru leyti verður ekki séð, að bankarnir hafi haft mikið sjálf- stætt eftirlit með ráðstöfunum Friðriks Jörgensens á fé því, sem fært var inn á hlaupareikninginn. Til dæmis hélt stefndi greiðsl- um þeim, sem bárust, hvorki sérgreindum eftir framleiðendum á gerði hann sjálfstæðar athuganir á skilagreinum þeim, sem tékkunum fylgdu, þegar framleiðendum var greitt. Yfirleitt lágu ekki upplýsingar fyrir um það hjá bankanum, hverjir væru eig- endur þess varnings, sem greiðsla kom fyrir inn á reikninginn hverju sinni. Það eftirlit, sem fór fram, virðist hafa verið framkvæmt til að gæta hagsmuna bankanna sem veðhafa. Er raunar svo að sjá, að það hafi orðið til þess, að grunur um misferli komst upp. Í nóvembermánuði 1966 urðu starfsmenn Útvegsbankans þess varir, að gjaldeyrisskil Friðriks Jörgensens vegna útflutnings gengu ekki sem skyldi. Hinn 23. nóvember 1966 hlutaðist Út- vegsbankinn til um, að sérstakur endurskoðandi færi yfir bók- hald Friðriks Jörgensens. Skýrslur um þá endurskoðun, sem bárust 9. og 14. desember s. á., leiddu til þess, að Friðrik Jörgen- sen var kærður til sakaðóms Reykjavíkur 22. desember 1966. Hinn 28. janúar 1967 var Útvegsbankanum tilkynnt, að saka- 139 dómur Reykjavíkur hefði lagt hald á bókhald Friðriks Jörgensens. Að svo komnu máli tilkynnti Útvegsbankinn Friðrik J Örgensen, að ekki yrðu innleystir tékkar á hinn „bundna hlaupareikning“, nema jafnframt væri sýnt fram á, að þeir væru ráðstöfun á andvirði afurða, sem þegar hefði verið greitt inn á reikninginn og eigi ráðstafað. Samkvæmt þessum fyrirvara voru innleystir fjórir tékkar, þrír útgefnir 6. febrúar 1967, en einn útgefinn 8. marz 1967. Eftir að reikningnum hafði verið lokað samkvæmt framan- sögðu, bárust einnig inn á hann greiðslur erlendis frá, að því er virðist allt fram til 22. marz 1967. Innstæða á hlaupareikningi nr. 4895 hinn 27. maí 1969 var rúmlega 1.6 milljón króna. 2.3. Hinn 2. desember 1966 var skipað út í m/s Rangá skreið- arsendingu frá Friðrik Jörgensen að verðmæti kr. 2.094.444.10. Í sendingu þessari voru vörur frá Miðnesi h/f, Jóni Sæmundssyni, Heiðari Þorsteinssyni, Útvör h/f, Útgerðarstöð Guðmundar Jóns- sonar, Fiskiðjunni h/f og Faxafiski h/f og stefnanda máls þessa. Greiðslur fyrir þessa sendingu bárust Útvegsbanka Íslands, og voru þar lagðar inn á hlaupareikning nr. 4895. Voru þær sem hér segir: 7. desember 1966 .. .. .. kr. 605.695.50 19. janúar 1967 .. .. .. .. — '742.882.45 3. febrúar 1967 .. .. .. .. — 745.926.15 Samtals kr. 2.094.444.10 Eftir að hlaupareikningi nr. 4895 hafði verið lokað, gaf Friðrik Jörgensen út ávísanir á hlaupareikninginn fyrir miklu hærri upp- hæð heldur en innstæðan á honum nam. Meðal annars gaf Friðrik út ávísanir til framangreindra skreiðarframleiðenda fyrir fjárhæð, sem nam öllu andvirðinu. Útvegsbankinn neitaði að innleysa þessar ávísanir. Svo sem áður greinir, var reikningi Friðriks Jörgensens hjá Útvegsbankanum lokað 28. janúar 1967, en síðasta greiðslan fyrir farminn úr m/s Rangá barst inn á hlaupareikninginn 3. febrúar 1967 (þ. e. kr. 745.926.15). Krafa stefnanda er nú við það miðuð, að hin umdeilda fjárhæð, þ. e. kr. 745.926.15, sé sameign hans og hinna sjö annarra útvegsmanna, sem áttu skreiðina í m/s Rangá umrætt sinn, og sé því stefnda skylt að greiða þeim þessa fjárhæð í réttu hlutfalli við eignarrétt þeirra í farminum. Hlutur 140 stefnanda hafi numið 15.811%, eða kr. 117.938.38 af þeim kr. 745.926.15, sem hafi borizt inn á reikninginn, eftir að honum hafði verið lokað. í málinu er ekki um það deilt, að nefndar kr. 745.926.15 sé síðasta greiðsla fyrir farm þann í m/s Rangá, sem ofangreindir sjö aðiljar hafi átt. Þá er og óumdeild heimild stefnanda til höfðunar máls þessa og hlutdeild hans í umræddri farmsendingu. 94. Stefndi hefur að tilhlutan dómsins látið taka saman skýrslu um eðli hins „bundna hlaupareiknings“ nr. 4895 við Út- vegsbanka Íslands, Reykjavík. Skýrsla þessi er svohljóðandi: „I. Greiðslur inn á hlaupareikning þennan bárust þannig frá útlöndum: 1. Frá bönkum með tilkynningu (símskeyti og/eða bréf). 9. Friðrik Jörgensen sendi Útvegsbankanum erlenda tékka með beiðni um, að þeir yrðu keyptir og andvirðið lagt inn á hlaupareikninginn. 3. Gegn innheimtu og ábyrgðum. II. Greiðslutilkynningum frá erl. bönkum fylgdu ekki aðrar skýringar en þær, að stundum var tilgreint „invoice no.“ og í sumum tilfellum var tilgreint, fyrir hvern hinn erl. banki væri að greiða. Tékkum þeim, sem F. J. sendi Útvegsbankanum með beiðni um, að þeir yrðu keyptir og lagðir inn á hlaupareikninginn, fylgdu yfirleitt aðeins skýringar almenns eðlis, s. s. „fyrir af- urðir“, „upp í saltfisk“, „upp Í skreið“ o. s. frv. Útvegsbankinn hafði því engar öruggar upplýsingar um það, hvaða greiðslur væru fyrir afurðir. Hins vegar var yfirleitt litið svo á, að greiðslur erl. frá væru fyrir afurðir. Ekki hafa fundizt neinar greiðslur erl. frá, sem starfsmenn bankans hafa vissu fyrir, að séu ekki fyrir afurðir. Þegar greiðslur bárust erl. frá skv. lið 1 3 hér að framan, hafði bankinn vitneskju um það, að um afurðir væri að ræða. III. Ekki verður séð, að greiðslur hafi borizt frá innlendum aðilum, aðrar en þær, sem getið er um undir 1. IV. Með bréfi, dags. 21. október 1966, sendi Friðrik Jörgensen Útvegsbankanum tékka að upphæð £ 46.000.0.0. Andvirði þessa tékka var fært til tekna á hlr. 4895 þann 27. október með kr. 5.514.480.00. Með bréfi, dags. 27. október 1966, sendi Friðrik Útvegsbank- anum tékka að upphæð £ 30.000.0.0. Andvirði hans, kr. 3.596.400.00, var fært til tekna þann 2. nóvember á hlr. 4895. 141 Ekki er nú mögulegt að sjá, hver var útgefandi þessara tékka, en þeir voru báðir stílaðir á Yorkhire Bank Ltd., sjá meðfylgjandi ljósrit. V. Bankinn krafðist ekki skilagreinar frá Friðrik Jörgensen um ráðstöfun hans á þeim 15%, sem hann fékk til frjálsrar ráð- stöfunar. VI. Vextir, sem færðir voru til tekna á hlr. 4895, voru Friðrik Jörgensen til frjálsrar ráðstöfunar. Athugasemdir þessar eru byggðar á upplýsingum starfsmanna bréfritunar- og sjávarútvegs- lánadeildar bankans, ýmist gefnar eftir minni þessara starfsmanna eða eftir athugun á fylgiskjölum frá árinu 1966“. Friðrik Jörgensen hefur gefið skýrslu hér fyrir dóminum þann 17. apríl s.l. Eftir því sem hann mundi bezt, komu allar greiðslur fyrir afurðir, sem hann hafði í umboðssölu, inn á hlaupareikning nr. 4895 í Útvegsbankanum og án tillits til þess, hvort afurðirnar höfðu verið veðsettar eða ekki. Í vissum tilvikum kvað hann þó hafa verið undantekningar frá þessari reglu, t. d. er varðaði söltuð hrogn, óveðsett, og hafi andvirði fyrir slíkar afurðir stundum farið inn á frjálsan hlaupareikning. Vitni þetta kvaðst í sumum tilvikum hafa verið eigandi hinna útfluttu afurða. Andvirði fyrir slíkar afurðir hafi komið inn á hlaupareikning nr. 4895 við Útvegsbankann í þeim tilvikum, þegar afurðir þessar voru veðsettar. Hafi það sjálft ráðstafað því, að uppfylltum venjulegum skilyrðum. Vitnið sagði, að samkvæmt þessu hefðu einungis farið pen- ingar fyrir afurðir inn á hlaupareikning nr. 4895 við Útvegsbank- ann. Umboðslaun, endurgreiddur kostnaður o. fl. hefði hins vegar verið lagt inn á hlaupareikning til frjálsrar ráðstöfunar. Varðandi greiðslu fyrirtækisins Chemical and Feeds Ltd. á £ 76.000 sagði vitnið, að þar hefði verið um að ræða fyrirfram- greiðslu fyrir væntanlegar afurðir. Af öðrum skjölum málsins sést, að afurðir þessar hafa þó aldrei verið sendar til nefnds fyrirtækis og að fyrirtæki þetta hefur lýst kröfu í þrotabú Friðriks Jörgensens fyrir nokkru hærri fjárhæð en að framan greinir. Varðandi greiðslu frá Chemical and Feeds Ltd. sagði vitnið, að fyrri greiðslur frá framangreindu fyrirtæki hefðu ekki í öll- um tilvikum verið hreinar greiðslur fyrir vörusendingar eða fyriframgreiðslur fyrir vörusendingar, heldur andvirði vörusend- inga að frádregnum skaðabótum út af fyrri sendingum. 142 3.0. 3.1. Dómkröfur stefnanda eru á því reistar, að stefnandi hafi verið ásamt sjö öðrum framleiðendum eigandi að skreiðinni og að þessi eignarréttur hafi haldizt áfram og færzt yfir á and- virðið, eftir að skreiðin var send til Khushals Ltd. Friðrik Jörgen- sen hafi eingöngu verið söluumboðsmaður framleiðenda, enda hafi hann fengið 2% umboðslaun fyrir störf sín og farmurinn aldrei farið á hans nafn í skipsskjölum. Andvirðið hafi heldur aldrei farið í gegnum hans hendur, heldur hafi það verið sent beint frá banka kaupandans í London til Útvegsbankans, sem hafi síðan lagt það inn á sérstakan reikning, svonefndan „bund- inn afurðalánareikning“. Um þennan reikning hafi gilt sérstakar reglur, sem takmörkuðu rétt Friðriks Jörgensens til þess að gefa út ávísun á reikninginn. Þannig hafi hann aðeins mátt greiða af reikningnum með ávísunum stíluðum á banka og aðeins til greiðslu á andvirði afurða, enda hafi allar greiðslur fyrir útfluttar og veðsettar afurðir átt að ganga inn á reikninginn. Stefnandi bendir á, að þrátt fyrir það, að Friðrik Jörgensen hafi brotið stórlega gegn skyldum sínum um meðferð þessa reikn- ings og eytt á ólögmætan hátt þeim tveim greiðslum fyrir farm- inn úr Rangá, sem hafi borizt inn á reikninginn þann 7. desember 1966 og 19. janúar 1967, þá telji hann, að réttur framleiðenda til að fá greiðsluna, sem hafi borizt inn á reikninginn þann 3. febrúar 1967, sé óskertur, enda telur stefnandi samkvæmt fram- ansögðu sig eiga hlutbundinn rétt yfir fé þessu. Stefnandi kveður kröfu sína um 7% ársvexti á því reista, að eftir að stefndi hafi lokað hlaupareikningnum, þá sé hann ekki lengur reikningur með 2% ársvöxtum, heldur sparisjóðsreikn- ingur, sem beri 7% ársvexti. Til vara krefst þó stefnandi 2% ársvaxta. 3.2. Stefndi hefur gert þá grein fyrir kröfum sínum, að bú: Friðriks Jörgensens hafi verið tekið til skiptameðferðar sem. gjaldþrota hinn 14. apríl 1967, og sé skiptum enn eigi lokið. Kveðst stefndi hafa átt kröfur á Friðrik Jörgensen og lýst þeim í búið, en enn sé ekki ljóst, hvort þessar kröfur á hendur búinu sæti andmælum. Á meðan svo sé, kveðst stefndi geyma fé það, sem nú sé inni á áðurgreindum hlaupareikningi nr. 4895 við Útvegsbanka Íslands, í umboði þrotabús Friðriks Jörgensens og með samþykki þess. Stefndi telur sér að vísu heimilt, að vissum skilyrðum full- nægðum, að skuldajafna kröfum sínum á hendur þrotabúinu við 143 hlaupareikningsinnstæðuna, en telur það þó ekki því til fyrir- stöðu, að geymslu sé hagað með þeim hætti, sem að framan er lýst. Í samræmi við framanritað telur stefndi, að hann sé ekki réttur aðili máls þessa, heldur hefði stefnandi átt að beina kröfum sín- um á hendur þrotabúi Friðriks Jörgensens. Af þessum sökum krefst stefndi sýknu vegna aðildarskorts. Að gefnu tilefni frá dóminum hefur stefndi lýst því yfir, að hann vilji eigi bera fyrir sig aðrar málsástæður heldur en þær, sem að framan er lýst. 3.3. Sjónarmið réttargæzlustefnda er það sama og stefnda að því leyti, að réttargæzlustefndi telur sig vera eiganda fjárins, og að stefndi fari með geymslu þess í umboði þrotabús Friðriks Jörgensens. Segir í greinargerð réttargæzlustefnda, að skiptaráð- andi hafi að vísu enn eigi krafizt þess að fá féð afhent, þar sem féð sé hvergi betur geymt en í viðkomandi banka. Að vísu hafi Útvegsbankinn lýst kröfu í þrotabú Friðriks Jörgensens til skiptaréttarins, en ekki sett fram formlega kröfu til skuldajafn- aðar við innstæðu þá, sem á fyrrgreindum hlaupareikningi standi, en það sé skiptaréttarins, og hans eins, að taka afstöðu til þess, hvort um skuldajöfnuð kunni að vera að tefla. Í hinum munnlega málflutningi sýndi réttargæzlustefndi fram á það sjónarmið sitt, að andvirði þeirrar vöru, sem Friðrik Jörgensen hafði selt sem umboðsmaður sóknaraðilja, hafi aldrei verið sérgreint, hvorki í vörzlum hans né á hinum „bundna“ reikningi í Útvegsbankanum, enda hafi komið greinilega í ljós, að á reikning þennan hafi verið greiddar ýmsar fjárhæðir, sem ekki geti talizt geymslufé fyrir einstaka aðilja, og að innstæða á reikningnum hafi tíðum ekki nægt til að greiða andvirði þeirra afurða, sem lagt hafi verið inn á hann. 4.0. 4.1. Af gögnum varnaraðilja og málflutningi hans kemur ótví- rætt fram, að hann hyggst, að vissum skilyrðum fullnægðum, skuldajafna vissum kröfum sínum við fjárhæð þá, sem nú stendur inni á hlaupareikningi nr. 4895 við Útvegsbanka Íslands. Yfirlýsing stefnda þess efnis, að hann fari með vörzlur fjár þess, sem nú stendur inni á ofangreindum hlaupareikningi, í umboði þrotabúsins, verður að skilja með þeim fyrirvara, sem felst í framangreindu. Vörzlur stefnda á fjárhæð þeirri, sem stendur á hlaupareikn- 144 ingnum, eru því með þeim hætti, að málssókn þessari er rétti- lega beint að honum. Af því leiðir, að krafa stefnda um sýknu vegna aðildarskorts verður eigi tekin til greina. 4.2. Stefndi hefur eigi viljað bera fyrir sig aðra málsástæðu til sýknu en að um aðildarskort hafi verið að ræða. Engu að síður er ekki unnt að taka stefnukröfuna til greina, nema hún hafi næga lagastoð. Því verður að taka málsástæður þær til meðferðar, sem stefnandi byggir kröfur sínar á. Samkvæmt því, sem upplýst er í málinu, skyldi andvirði þeirra sjávarafurða, sem Friðrik Jörgensen seldi eða sá um sölu á, lagt inn á umræðdan hlaupareikning nr. 4895, og fóru ekki aðrar greiðslur inn á þann reikning. Frá því hafa þó komið fram þessar undantekningar: a. Í sumum tilvikum t. d., en þá fór andvirðið inn á frjálsan hlaupareikning, t. d. andvirði saltaðra hrogna, sem ekki hvíldu veðbönd á. b. Andvirði óveðsettra afurða, sem Friðrik Jörgensen átti sjálfur. c. Fyrirframgreiðsla afurða að fjárhæð £ 76.000 frá Chemical and Feeds Ltd, en afurðir voru ekki sendar upp í nefnda greiðslu. d. Frá greiðslum þeim, sem bárust inn á hlaupareikninginn, virðast stundum hafa verið greiddar skaðabætur, sem Friðrik Jörgensen taldi sig bera ábyrgð á. e. Frá greiðslum þeim, sem bárust inn á hinn „bundna“ reikn- ing, voru dregin umboðslaun til Friðriks Jörgensens, endurgreidd- ur kostnaður o. fl., alls um 15%. Voru þær fjárhæðir, sem bárust inn á hinn „bundna“ reikning, færðar á sérstakan reikning Friðriks Jörgensens honum til frjálsrar ráðstöfunar. Kostnaður þessi var ekki gerður upp eftir á, eins og þó var áskilið í samkomulagi því um greiðsluhætti veðsettra útflutningsafurða, sem rakið var í 2.2. Það er því ljóst af því, að inn á hinn „bundna hlaupareikning““ hafa bæði borizt greiðslur fyrir afurðir, sem Friðrik Jörgensen hafði í umboðssölu, og einnig fyrir veðsettar afurðir, sem Friðrik Jörgensen átti sjálfur. Bú Friðriks Jörgensens var tekið til gjaldþrotaskipta 14. apríl 1967. Greiðsla sú, sem stefnandi gerir hlutfallslega kröfu til (ásamt 7 öðrum framleiðendum) barst inn á hinn „bundna hlaupareikning“ 3. febrúar 1967. Ef viðurkenndur væri réttur stefnanda til að fá greiðslu af wumræðdum hlaupareikningi á stefnufjárhæðinni, leiddi það til 145 lakari réttarstöðu aðilja, sem telja til skuldar á hendur þrotabúi Friðriks Jörgensens, m. a. þeirra, sem áttu sams konar eða sam- bærileg viðskipti við Friðrik Jörgensen og stefnandi. Ekki verður séð, að Friðrik Jörgensen hafi verið skylt sam- kvæmt samningum sínum við stefnanda eða á annan hátt að halda söluandvirði afurða aðgreindu. Var greiðslum inn á um- ræðdðan hlaupareikning og þannig háttað, að eigi bárust aðeins inn á reikninginn söluandvirði sjávarafurða, sem Friðrik Jörgen- sen hafði í umboðssölu, heldur einnig greiðsla fyrir afurðir, sem hann átti sjálfur, og í einu tilvik a. m. k. fyrirframgreiðslur kaup- anda vegna afurða, sem Friðrik ætlaði að útvega. Fékk Friðrik Jörgensen, að uppfylltum venjulegum skilyrðum, greitt fé af reikningi þessum til eigin ráðstöfunar. Af þessum sökum og að öðru leyti með tilliti til framangreindra hlaupareikningsviðskipta verður ekki fallizt á, að söluandvirði sjávarafurða, sem Friðrik hafði í umboðssölu, hafi getað talizt sérgreint á umræddum hlaupareikningi eða í viðskiptaveltu Friðriks yfirleitt. "Samkvæmt því, sem að framan hefur verið rakið, verður ekki talið, að stefnandi geti gert kröfu til að fá greiðslu af umræddum hlaupareikningi utan skuldaraðar og óháð gjaldþrotaskiptum á búi Friðriks Jörgensens. Ber því að sýkna stefnda af. kröfum stefnanda í máli þessu, en eftir atvikum þykir rétt, að málskostn- aður falli niður. Dóm þennan kváðu upp Stefán M. Stefánsson, settur borgar- dómari, og meðdómendurnir Gaukur Jörundsson prófessor og Bjarni Jónsson hagfræðingur. Dómsorð: Stefndi, Útvegsbanki Íslands, skal vera sýkn af kröfum stefnanda, Jóns Ingiberssonar, í máli þessu. Málskostnaður falli niður. 10 146 Mánudaginn 15. febrúar 1971. N. 134/1968. Jón Ingibersson (Guðjón Steingrímsson hrl.) gegn Útvegsbanka Íslands (Axel Kristjánsson hrl.). Dóminn skipuðu hinir reglulegu dómarar Hæstaréttar. Skaðabótamál. Sýkna. Dómur Hæstaréttar. Áfrýjandi hefur skotið máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 29. júlí 1968 og krafizt þess, að stefnda verði dæmt að greiða honum kr. 199.009.44 ásamt 1% vöxtum fyrir hvern byrjaðan mánuð frá 19. janúar 1967 til greiðsludags og svo málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti. Stefndi krefst staðfestingar héraðsdómsins og málskostn- aðar fyrir Hæstarétti. Áfrýjanda hefur ekki tekizt að leiða sönnur að því, að stefndi hafi undirgengizt þær skyldur við hann, að leiða eigi til skaðabótagreiðslna úr hendi stefnda til áfrýjanda. Ber að staðfesta héraðsdóminn. Eftir atvikum er rétt, að málskostnaður falli niður. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Málskostnaður fellur niður. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 29. apríl 1968. 1. Mál þetta, sem dómtekið var 10. apríl s.l., hefur höfðað Jón Ingibersson, Keflavík, með stefnu, þingfestri 16. nóvember 1967, gegn Útvegsbanka Íslands, Reykjavík, til greiðslu bóta að fjár- hæð kr. 316.947.82 auk 1% vaxta fyrir hvern byrjaðan mánuð frá 19. janúar 1967 til greiðsludags og málskostnaðar að skað- lausu. 147 Stefndi, sem sótt hefur þing í málinu óstefndur, hefur krafizt algerrar sýknu af öllum kröfum stefnanda í máli þessu og að stefnanda verði gert að greiða honum málskostnað að skaðlausu. Sáttir hafa verið reyndar með aðiljum, en án árangurs. II. Í stefnu og greinargerð hefur stefnandi lýst málavöxtum þannig, að stefnandi hafi falið Friðrik Jörgensen, Reykjavík, að annast sölu á 315 pökkum af skreið til Nígeríu og hafi vörunni verið afskipað í m/s Rangá þann 2. desember 1966. Þegar skipið hafi verið að leggja af stað frá Keflavík, hafi stefnandi fengið vísbendingu um það, að varhugavert væri að senda vöruna á vegum Friðriks Jörgensens, vegna þess að hann væri kominn í alvarleg fjármálavandræði. Hafi stefnandi þá talið rétt að taka vöruna úr skipinu, þegar það kæmi til Vestmanna- eyja. Á vegum stefnanda hafi starfsmaður Landsbankans, Árni Jóns- son, átt tal við Gunnlaug Björnsson, fulltrúa í sjávarútvegslána- deild Útvegsbankans, og spurt hann, hvort ekki væri rétt að stöðva skipið og fjarlægja farminn úr því. Hafi nefndur Gunn- laugur talið, að það væri ekki nauðsynlegt, og hafi jafnframt lofað að gæta þess fjár, sem inn kæmi fyrir vöruna, og að greiða það ekki Friðrik Jörgensen. Stefnandi hafi treyst loforði Gunnlaugs og hafi látið hjá líða að taka vöruna úr m/s Rangá. Eftir að varan hafi verið seld og greidd af kaupendum, hafi bankinn greitt andvirði vörunnar beint til Friðriks án þess að skeyta um hagsmuni stefnanda, og þrátt fyrir það, að bankanum væri kunnugt um ýmiss konar misferli Friðriks og vanskil. Stefnandi málsins, Jón Ingibersson, hefur gefið aðiljaskýrslu hér fyrir dóminum þann 21. febrúar og 11. marz s.l. Aðiljaskýrsla hans er á þá leið, að Árni Jónsson hafi hringt í sig í því skyni að stöðva útskipunina á skreiðinni í m/s Rangá umrætt sinn. Sagði stefnandi, að þegar Árni Jónsson hafi hringt, hafi þegar verið búið að skipa út farminum í m/s Rangá, svo að ekki hafi orðið úr því, að útskipunin hafi verið stöðvuð. Í framhaldi af þessu hafi stefnandi og bróðir hans farið í Landsbankann að beiðni Árna, daginn eftir að umrætt símtal hafi átt sér stað. Hafi þá Árni talið möguleika á að stöðva eða kyrrsetja skipið í Vestmannaeyjum. Sagði stefnandi, að þar og þá hafi Árni átt símtal við áðurnefndan Gunnlaug og eftir því 148 sem Árni hafi tjáð þeim um samtal þetta, þá hafi Árni ekki talið ástæðu til þess að stöðva farm þennan, þar sem andvirði hans mundi skila sér. Sagði stefnandi, að þeir báðir, þ. e. stefn- andi sjálfur og bróðir hans, hafi verið inni hjá Árna, meðan samtal þetta hafi átt sér stað. Stefnandi kvaðst hafa fengið ávísun á andvirði skreiðarfarms þess, sem í máli þessu greinir, í marz 1967 og hafi stefnandi afhent þá ávísun Landsbankanum, en hún reynzt innstæðulaus. Sagði stefnandi, að þegar hann hafi afhent ávísunina Landsbankanum, þá hafi sér skilizt strax á Árna, að ekkert væri inni fyrir ávísun þess- ari, og hafi Árni tekið mál þetta í sínar hendur fyrir stefnanda, enda hafi hann talið það sterkara að hafa ávísunina undir hönd- um. Stefnandi sagði, að enginn skriflegur samningur hafi verið gerður við Friðrik Jörgensen út af útflutningsumboði hans. Sagði stefnandi, að sér hefði verið túlkað það, að ekki væri unnt að taka fé út af hlaupareikningnuni, með því að hann væri „bund- inn“, og taldi stefnandi, að hér væri tryggilega búið um hnúta. Að öðru leyti sagði stefnandi, að enginn sérstakur samningur hafi legið fyrir nema þá helzt það, að Friðrik hafi lofað að selja vöruna hæsta verði á hverjum tíma. Sagði stefnandi, að venjan hafi verið sú, að hann hafi fengið tilkynningu frá Landsbankanum um, að andvirði afurðanna væri komið inn á reikning hans hjá Landsbankanum. Í sambandi við ávísun þá, sem mál þetta fjallar um, hafi Friðrik Jörgensen tjáð stefnandða, að nú væri honum lokaðar allar leiðir til þess að komast að skjölum sínum. Væri bókhald hans undir rannsókn og því sæi hann ekki aðra leið til þess að greiða fyrir skreiðina en með ávísun til stefnanda, stílaða á Útvegsbank- ann. Þá hefur komið fyrir dóminn þann 21. febrúar 1968 Óskar Ingibersson, bróðir stefnanda og eigandi útgerðarstöðvarinnar ásamt honum. Lýsti hann málavöxtum í öllum aðalatriðum á sama hátt og stefnandi málsins, Jón Ingibersson. Stefndi hefur í greinargerð lýst því, að Gunnlaugur Björnsson hafi aldrei lofað að gæta þess fjár, sem inn kæmi fyrir farminn, og að gæta þess að greiða Friðrik Jörgensen það ekki út af reikningi hans né hafi hann á nokkurn annan hátt hindrað kyrr- setningu á skreiðarfarmi í m/s Rangá þann 2. desember 1967. Þá er svo skýrt frá í greinargerðinni, að Friðrik Jörgensen hafi haft sérstakan hlaupareikning hjá stefnda, „afurðalánareikning“, 149 sem andvirði seldra afurða hafi verið lagt inn á, og síðan hafi Friðrik Jörgensen greitt viðskiptabanka stefnanda andvirði hinna seldu afurða með tékka á þennan hlaupareikning. Tékkar þessir hafi verið sérstaklega merktir með orðunum „til banka vegna afurðalána“ og hafi stefndi ekki greitt aðra tékka út af reikningi þessum en þá, sem stílaðir hafi verið á banka. Samkvæmt þessari áritun hafi banki sá, sem tékki hafi verið stílaður á, aðeins mátt 2 ráðstafa andvirði tékkans til greiðslu á afurðum. % 111. „Hér á eftir verður málavöxtum nokkru nánar lýst. Byggist málavaxtalýsing þessi á framburðum vitnanna Árna Jónssonar, fulltrúa í afurðalánadeild Landsbankans, Gunnlaugs Björnssonar, fulltrúa í sjávarafurðadeild Útvegsbankans, Árna Sigurjónssonar, deildarstjóra í Landsbanka Íslands, og Friðriks Jörgensens, en einnig verður stuðzt við önnur gögn málsins. Vitnið Árni Jónsson skýrði svo frá, að afurðir þær, sem mál þetta fjallar um, hafi verið veðsettar Landsbankanum. Kvaðst vitnið hafa fengið fyrirmæli um það frá einum af bankastjórum Landsbankans að koma í veg fyrir, að afurðir, sem væru veðsettar Landsbankanum, væru sendar út á vegum Friðriks Jörgensens. Sagði vitnið, að tilefnið til þessara aðgerða hafi verið það, að bankinn hafi orðið var við það, að greiðslur til framleiðenda hafi dregizt, þrátt fyrir það að greiðslur Þessar hafi borizt erlendis frá. Sagði vitnið, að þessi dráttur hafi orðið til þess, að Friðrik Jörgensen hafi verið aðvaraður. Vitnið lýsti því, að þegar þetta hafi skeð, hafi verið búið að lesta afurðir í m/s Rangá, eða að minnsta kosti verið að lesta af- urðir. Samkvæmt tilmælum stefnanda máls þessa og Óskars bróður hans kvaðst vitnið hafa átt símtal þann 3. desember 1966 við Gunnlaug Björnsson um það, hvort unnt væri að gera eitt- hvað til þess að stöðva skipið. Gunnlaugur hafi hins vegar tjáð vitninu, að hann teldi ekki þörf á neinum sérstökum aðgerðum út af farmi þeim, sem mál þetta fjallar um. Og sagði vitnið, að Gunnlaugur hefði byggt þessa skoðun sína á niðurstöðum sér- stakra athugana, sem Útvegsbankinn hefði látið fara fram. Vitnið kvaðst hafa álitið þetta svar fullnægjandi og hafi því ákveðið fyrir hönd Landsbankans að gera ekkert frekar í Málinu. Vitnið kvaðst þá hafa óskað eftir því við nefndan Gunnlaug, 150 að Útvegsbankinn tæki að sér að gæta hagsmuna Landsbankans, og taldi vitnið, að nefndur Gunnlaugur hefði játað þessu. Vitnið var sérstaklega spurt um það, hvort hér hafi verið um loforð að ræða af hálfu nefnds Gunnlaugs, og kvaðst vitnið ekki treysta sér til að fullyrða það. Þá sagði vitnið, að þegar þetta samtal hafi farið fram, hafi bæði stefnandi málsins og bróðir hans Óskar verið staddir hjá sér og því hlustað á, þegar vitnið hafi talað við nefndan Gunnlaug í síma. Að því er þetta atriði varðar, hefur Gunnlaugur Björnsson skýrt svo frá, að hann muni eftir símtali þessu við Árna Jóns- son. Hafi hann fyrst og fremst litið á þetta samtal sem spjall milli „kollega“. Ástæðan til þessa samtals hafi verið sú, að Út- vegsbankinn hafi verið búinn að tilkynna Landsbankanum um það, að ekki væri allt með felldu í viðskiptum Friðriks Jörgen- sens, og í samtalinu hafi Árni verið með vangaveltur um það, hvort ekki væri rétt að taka farminn úr skipinu. Vitnið kvaðst ekkert hafa gefið út á það, hvorki til né frá. Hins vegar kvaðst „itnið hafa sagt Árna, að ekki væri allt með felldu í viðskiptum Friðriks Jörgensens, og jafnframt tjáð honum, að vitnið hefði aðvarað Friðrik Jörgensen og að Friðrik Jörgensen hefði lofað að bæta ráð sitt. Kvaðst vitnið engu hafa lofað Árna í þessu sambandi, enda hafi það ekkert vald haft til þess að gefa slík loforð og enga aðstöðu til þess að fylgjast með því, á hvern hátt Friðrik Jörgen- sen ráðstafaði fé því, sem inn kæmi á hinn sérstaka „bundna reikning“. Sagði vitnið, að sér hafi komið það algerlega á óvart, þegar það hafi frétt síðar, að Árni hefði hermt upp á sig loforð í þessu sambandi. Á hinn bóginn kvaðst vitnið persónulega hafa talið það líklegt, að á þessum tíma stæði Friðrik Jörgensen í skilum við hina smærri framleiðendur. Vitnin Árni Jónsson og Gunnlaugur Björnsson voru samprófuð um símtal þetta, en frekara samræmi náðist ekki. Vitnið Gunnlaugur skýrði nánar svo frá, að greiðslur þær, sem komi erlendis frá fyrir útfluttar afurðir, væru lagðar inn á sér- stakan reikning útflytjandans hjá Útvegsbankanum. Reikningur þessi hafi verið nefndur „bundinn reikningur“, þar sem ekki hafi verið greitt út af reikningi þessum nema með sérstökum ávísun- um, sem hafi verið yfirstimplaður „til banka vegna afurða“. Þessir reikningar hafi verið upp teknir á árinu 1964 til þess að aðskilja afurðareikninga frá annars konar almennum viðskipta- 151 reikningum, til þess að síður væri hætta á, að afurðaandvirðið blandaðist saman við annað rekstrarfé útflytjenda. Síðan hafi það verið sett algerlega á vald útflytjenda að ráðstafa andvirðinu til sinna viðskiptavina, en þó einungis til greiðslu afurða. Nánar hefur vitnið lýst þessu fyrirkomulagi svo, að þegar Friðrik Jörgensen hafi opnað hlaupareikninginn í Útvegsbankan- um, hafi hann undirgengizt að hlíta þeim ákvæðum bankans að hafa hlaupareikninginn „bundinn“ með þeim hætti, sem að ofan er lýst. Að öðru leyti hafi ekki verið neinir sérstakir samningar milli bankans og Friðriks Jörgensens í sambandi við hlaupareikning þennan. Mikill fjöldi ávísana hafi borizt frá öðrum bönkum á hlaupa- reikning þennan og hafi þá ávísanir þessar verið ábaktar af þeim bönkum. Hafi Útvegsbankinn leyst slíkar ávísanir til sín, enda hafi þá Útvegsbankinn talið þeim reglum fullnægt, sem hann hafði sett. Sagði vitnið, að skilagrein hafi fylgt frá Friðrik Jörgensen með ávísuninni til viðskiptabanka framleiðanda. Slík skilagrein hafi hins vegar ekki fylgt tékkanum, þegar Útvegsbankinn hafi leyst tékkann til sín með framsali frá öðrum banka. Sagði vitnið, að eftir því sem það bezt vissi, þá fylgdi að jafnaði greiðslum erlendis frá beiðni um, að tiltekin upphæð væri færð útflytjanda til tekna. Komi þessi beiðni til deildar þeirrar í bankanum, sem fari með gjaldeyrismál. Bankinn geti ekki séð, fyrir hvaða af- urðir sú greiðsla komi né hverjir framleiðendur eigi þær greiðsl- ur, nema í undantekningartilfellum. Það sé einungis útflytjand- inn, í þessu falli Friðrik Jörgensen, sem geti vitað þetta. Stefndi hafi því ekki getað fylgzt með því lið fyrir lið, hvernig viðskipti Friðriks Jörgensens við viðskiptamenn hans stæðu. Hins vegar hafi bankinn lánað sumum framleiðendum peninga út á afurðir og hafi þá bankinn fylgzt með útskipun hér. Hafi óeðlilega langur tími liðið frá útskipun og þar til greiðsla hafi borizt inn á reikning framleiðanda hjá bankanum, þá hafi bankinn kvartað eða gert fyrirspurn til útflytjanda þar að lútandi. Sagði vitnið, að með þessum hætti hafi bankinn orðið var við það, að óeðlilega langur tími hafi liðið, þar til greiðsla hafi borizt til eins framleiðandans, sem hafi verið viðskiptamaður Friðriks Jörgensens, og sé sú greiðsla raunar ekki komin enn. Vitnið sagði, að þessa vitneskju hefði hann fengið um miðjan 152 nóvember 1966 og hafi það verið upphaf þess, að misferli Friðriks Jörgensens hafi komizt upp. Vitnið tók þá fram í þessu sambandi, að sér vitanlega hefðu framleiðendur ekki kvartað út af því, að greiðslur hefðu borizt seint fyrir útfluttar afurðir, og sagði vitnið, að framleiðendur hefðu frekar sótzt eftir viðskiptum við Friðrik Jörgensen. Þá skýrði vitnið frá því, að þegar greiðslur hefðu borizt er- lendis frá, hefðu þær borizt í heild sinni inn á hinn „bundna hlaupareikning“. Ca. 15% af þessari fjárhæð hafi verið áætluð af bankanum sem kostnaður útflytjanda og hafi þessi fjárhæð, þ. e. 15%, verið færð inn á sérstakan reikning Friðriks Jörgensens honum til frjálsrar ráðstöfunar. Sagði vitnið, að Útvegsbankinn hefði ekki krafizt skilagreinar í því tilefni, nema útflytjandinn óskaði þess sjálfur. Á hinn bóginn upplýsti vitnið, að eftir að hann hafði fengið grun um misferli Friðriks Jörgensens í lok nóvembermánaðar 1966, hafi hann stöðvað greiðslur á hinn frjálsa reikning. Þá lýsti vitnið því, að þegar fiskframleiðendur hafi verið við- skiptamenn Útvegsbankans, þá hafi greiðslur til þeirra farið fram með sama hætti og ella, þ. e. að Friðrik Jörgensen hafi ávísað af hinum bundna reikningi til sjávarútvegslánadeildar bankans eða útibúa hans. Þá segir í vitnaskýrslunni, að af hálfu bankans hafi ekki verið gerður reki að því að fá að sjá útflutningsskýrslur og upplýs- ingar í þeim um farminn og önnur atriði. Bankinn hafi ekki haft neitt bókhald fyrir útflytjendur og hafi ekki fylgzt með útflutn- ingi þeirra jafnóðum, heldur hafi þeim verið algerlega treyst að þessu leyti. Í sumum tilfellum hafi þá útflytjandinn afhent bankanum farmskjölin og á þeim útflutningsskjölum hafi þá sézt, um hvaða farm hafi verið að tefla og með hvaða skipi farmurinn hafi farið, en ekki hafi sézt af skjölum þessum, hver hafi verið fram- leiðandi vörunnar, og hafi bankinn ekki gert sérstakan reka að því að finna út, hver væri framleiðandinn. Útflytjendur hafi heldur tregðazt við að láta farmskjölin fara Í gegnum bankann bæði vegna þess, að útflytjendur hafi borið við afgreiðslutöf og kostnaðarauka. Vitnið lýsti því, að hinn 23. nóvember 1966 hafi sérstakur end- urskoðandi verið fenginn til þess að fara yfir bókhald Friðriks Jörgensens og hafi aðalskýrslur frá endurskoðanda þessum borizt bankanum 9. desember og 14. desember s. á. og í framhaldi af 153 þeim skýrslum hafi síðan bankinn kært meint misferli Friðriks Jörgensens til sakadóms Reykjavíkur þann 22. desember 1966. Af öðrum gögnum málsins sést, að þann 28. janúar 1967 hafi Útvegsbankanum verið tilkynnt, að sakadómur Reykjavíkur hefði lagt hald á bókhald Friðriks Jörgensens. Hafi þá bankinn tilkynnt Friðrik Jörgensen, að ekki yrðu innleystir tékkar á ofangreindan hlaupareikning, nema jafnframt væri sýnt fram á, að þeir væru ráðstöfun á andvirði afurða, sem þegar hefði verið greitt inn á reikninginn og eigi ráðstafað. Þá sagði vitnið, að Friðrik Jörgensen hefði tekið sig til undir lokin og ávísað á hinn „bundna reikning“ fyrir miklu hærri fjár- hæð heldur en þar hafi verið til og þar á meðal hafi verið ávísun fyrir afurðir þær, sem í máli þessu greinir. Þeirri ávísun hafi Landsbankinn tekið á móti ásamt fleirum, en þó ekki tekið gilda sem greiðslu, enda muni þá Landsbankanum hafa verið kunnugt um það, að ekki væri til fyrir ávísun þessari. Sagði vitnið, að síðan hefði sér verið afhent ávísun þessi, ef vera kynni, að eitt- hvað bærist inn á hinn „bundna reikning“ Friðriks Jörgensens. Vitnið kveður, að Útvegsbankinn hafi í lok janúar tilkynnt Friðrik Jörgensen, að tékkar af hlaupareikningnum yrðu ekki innleystir, nema jafnframt væri sýnt fram á, að þeir væru ráð- stöfun á andvirði afurða, sem þegar hefði verið greitt inn á reikn- inginn og eigi ráðstafað, og hafi þessi tilkynning staðið í sam- bandi við hald sakadóms Reykjavíkur á bókhaldi Friðriks Jörgen- sens. Vitnið skýrði svo frá, að þegar sá grunur hafi komizt á kreik, að fjármál Friðriks Jörgensens væru Í ólagi, hafi oft verið hringt í vitnið af ýmsum framleiðendum, og sagðist vitnið ekki geta munað nöfn einstakra manna í þessu sambandi. Hins vegar hafi það tjáð þessum mönnum það, að vitnið hafi átt tal við Friðrik og aðvarað hann og að Friðrik hefði lofað að standa í skilum. Kvaðst vitnið ekki hafa gefið neinar yfirlýsingar fram yfir þetta, þar á meðal hafi það ekki tilkynnt stefnanda máls þessa sér- staklega um það, að ekki væri allt með felldu í fjármálum Frið- riks. Á hinn bóginn hafi Útvegsbankinn tilkynnt Landsbankanum um grun þennan, en Útvegsbankinn hafi talið það hlutverk Lands- bankans að tilkynna síðan viðskiptamönnum þeirra um þetta. Af vitnaskýrslum má ráða, að sami háttur hefur verið hafður á hjá Landsbankanum um „bundinn hlaupareikning“ og greiðslu tékka á reikning þennan. Þó er svo að sjá, að Landsbankinn hafi að minnsta kosti í flestum tilfellum eigi afhent útflytjanda til 154 frjálsrar ráðstöfunar ca. 15% til greiðslu kostnaðar vegna útflutn- ingsumboðslauna o. fl., fyrr en skilagrein barst. Oftlega hafi þetta verið í Landsbankanum með þeim hætti, að útflytjandi hafi sent bankanum tvo tékka samtímis, annars vegar tékka til greiðslu afurða til framleiðanda, en hins vegar tékka til greiðslu ýmiss kostnaðar, farmgjalda og fleira, en það fé hafi útflytjandi fengið til eigin ráðstöfunar. Hafi þá skila- grein eða skýringar fylgt báðum tékkum þessum. Vitnið Friðrik Jörgensen hefur skýrt frá því, að það hafi verið útflytjandi fyrir stefnanda máls þessa. Ekki hafi verið gerður neinn sérstakur skriflegur samningur við stefnanda um umboð vitnisins til þess að flytja út skreið. Gagnvart hinum erlendu kaupendum sagðist vitnið hafa komið fram sem seljandi, en þó því umboði hafi verið hagað með þeim hætti, hafi kaupendur fylgzt mjög vel með framleiðslumerki. Vitnið hefur lýst umboði sínu til að taka á móti greiðslum þannig, að allar greiðslur erlendis frá hafi komið á tvo hlaupa- reikninga í Útvegsbankanum. Á annan hlaukareikninginn hafi komið 10—15% af fjárhæðinni og hafi sá hlaupareikningur verið frjáls og fjárhæðir á honum átt að standa straum af fraktgreiðslum, útflutningsgjöldum, umboðs- launum og fleiru. Bókhaldari sinn hafi gefið bankanum skilagrein yfir greiðslur, sem komið hafi erlendis frá, og beðið síðan bankann að færa 10—15% af þeirri fjárhfð yfir á hinn „frjálsa reikning“ og hafi það þá verið gert. Um „bundna reikninginn“ sagði vitnið, að ávísanir þær hafi verið yfirstimplaðar „til banka vegna afurða- lána“ og hafi skilagrein fylgt með þeim ávísunum frá vitninu, þegar þær ávísanir hafi verið seldar í viðkomandi banka. Ekki kvaðst vitnið treysta sér til þess að segja um það að svo stöddu, hvernig á því standi, að greiðslur vanti nú á hinn „bundna hlaupareikning“. Vitnið sagði, að áður en skreið sé seld erlendis, sé hún metin af ríkismatinu og sé merki eiganda vörunnar ávallt á pökkunum, þyngd og gæðamat. Einnig sé þá á pökkunum merki kaupandans. Síðan gefi út- flytjandinn vörunni sérstakt útflutningsnúmer og sé það útflutn- ingsnúmer á öllum útflutningsskjölunum. Þegar greiðsla komi svo erlendis frá, þá sé það oftast svo, að útflutningsnúmer fylgi með greiðslunni. Þá lýsti vitnið því, að um miðjan janúar 1967 hefði Gunn- 155 laugur Björnsson hringt í sig og beðið sig um að stíla allar ávísanir hér eftir á Útvegsbankann. Sé það skýringin á því, hvers vegna ávísunin í máli þessu sé stíluð á Útvegsbankann. Hins vegar minnti vitnið, að það hefði verið í febrúar 1967, sem það hafi fengið bréf frá Útvegsbankanum, þar sem við- skiptum hafði verið sagt upp við vitnið í sambandi við sölumál, en ekki hafi verið minnzt á hlaupareikningana einu orði sérstak- lega. Í málinu hefur verið lögð fram útskrift af hlaupareikningi Friðriks Jörgensens nr. 4895 hjá sjávarútvegslánadeild Útvegs- banka Íslands. Í athugasemdum deildarinnar við þann hlaupa- reikning segir meðal annars á þá leið, að við athugun á útskrift- inni komi í ljós, að þann 28. janúar 1967 hafi verið innstæða á reikningnum kr. 184.168.82. Þann 3. febrúar 1967 hafi verið greiddar inn á reikninginn kr. 240.100.00 af Friðrik Jörgensen og hafi sú greiðsla verið talin vera hluti af andvirði afurða (freðsíldarflaka) frá Fiskiðjunni h/f, Vestmannaeyjum, sem út- skipað hafi verið 2. nóvember 1966 með Normandie. Enginn tékki hafi borizt til greiðslu á þessum afurðum, en hins vegar hafi Sveinn Snorrason hæstaréttarlögmaður krafið bankann bréflega um fé þetta. Þann 3. febrúar 1967 hafi verið greiddar inn á reikninginn kr. 745.926.15 og hafi sú greiðsla komið frá Hambros Bank Ltd. og reynzt vera lokagreiðsla vegna skreiðarfarms, sem útskipað hafi verið með Rangá þann 2. desember 1966. Segir í athugasemdunum, að nú sjáist, að áður hafi verið greiddar inn á reikninginn frá Hambros Bank Ltd. vegna sama farms "7. desember 1966 kr. 605.695.50 og janúar 1967 kr. 742.822.45. Á móti þessari inn- borgun, þ. e. innborguninni 3. febrúar 1967, kr. 745.926.15, hafi Friðrik Jörgensen gefið út sex tékka, samtals að fjárhæð kr. 1.687.066.96, alla stílaða á Útvegsbanka Íslands, en hafi afhent þá eigendum afurðanna sjálfum. Þessir tékkar séu: 1. Tékki, útgefinn 7. marz 1967, að fjárhæð kr. 233.114.88, eigandi Miðnes h/f, Sandgerði, eftirstöðvar af skreið. 2. Tékki, útgefinn 15. marz 1967, að fjárhæð kr. 316.947.82, eigandi Jón Ingibersson, Ytri- Njarðvík. 3. Tékki, útgefinn 17. marz 1967, að fjárhæð kr. 142.637.32, eigandi Hreiðar Þorsteinsson, Garði, fyrir skreið. 4. Tékki, útgefinn 17. marz 1967, að fjárhæð kr. 265.829.61, eigandi Útvör h/f, Keflavík, fyrir skreið. 5. Tékki, útgefinn 20. marz 1967, að fjárhæð kr. 259.276.20, eigandi Útgerðarstöð Guðmundar Jónssonar, fyrir skreið. 6. Tékki, útgefinn 20. marz 1967, að 156 fjárhæð kr. 469.261.13, eigandi Jón Sæmundsson, Keflavík, fyrir skreið. Enginn af þessum tékkum hafi verið greiddur, meðal annars vegna þess að bankinn hafi ekki talið það á sínu valdi, hverjir skyldu ganga fyrir, þegar svo standi á. Þá segir enn í athugasemdunum, að þann 4. febrúar 1967 hafi verið greiðdar kr. 159.408.00 inn á reikninginn frá Dresdner Bank AG, Bremerhaven. Fjárhæð þessi hafi reynzt vera heildargreiðsla á ufsaflökum, sem skipað hafi verið út með Selá þann 17. janúar 1967. Eigendum þessara afurða hafi verið greitt með þrem tékk- um, stíluðum á Útvegsbankann, útgefnum 6. febrúar 1967, sam- tals að fjárhæð kr. 136.152.00. Þessir þrír tékkar hafi verið innleystir 6. febrúar og andvirði þeirra ráðstafað inn á reikninga eigenda þeirra, enda hafi verið fullnægt þeim skilyrðum, að sýnt væri fram á, að þeir væru ráð- stöfun á andvirði afurða, sem þegar hefði verið greitt inn á reikninginn og eigi ráðstafað. Þann 21. febrúar 1967 hafi verið greiddar inn á reikninginn kr. 229.451.65 af Landsbanka Íslands f. h. Westminster Bank Ltd. Hafi þessi greiðsla reynzt vera hluti af andvirði loðnumjöls, sem skipað hafi verið út með Hermann Sif þann 26. maí 1967 frá Fiskimjölsverksmiðjunni h/f, Vestmannaeyjum. Enginn tékki hafi borizt frá Friðrik Jörgensen til greiðslu á þessum afurðum, en hins vegar hafi Sveinn Snorrason hæstaréttarlögmaður gert bréf- lega kröfu til þess, að bankinn greiddi þessa fjárhæð til Fiski- mjölsverksmiðjunnar h/f út af reikningnum. Ekki hafi þó verið talið hægt að verða við þeirri kröfu. Þann 18. marz 1967 hafi verið innleystur tékki, sem Friðrik Jörgensen hafi gefið út 20. janúar 1967 til Sparisjóðs Norðfjarðar, að fjárhæð kr. 100.580.00. Við framvísun þessa tékka þann 7. febrúar 1967 hafi honum verið vísað frá, en með hliðsjón af því, að hann hafi verið gefinn út þann 20. janúar, þ. e. áður en reikningnum hafi verið lokað, þá hafi eigi verið talið stætt á frávísun tékkans. Þann 22. marz 1967 hafi verið greiddar kr. 226.808.45 inn á reikninginn frá Hambros Bank Ltd. Þessi greiðsla hafi reynzt vera fyrir skreið, sem skipað hafi verið út með Selá 17. janúar 1967. Enginn tékki hafi borizt frá Friðrik Jörgensen á þetta fé. Þann 27. desember 1967 hafi verið færðar til tekna á reikn- ingnum kr. 41.653.51, sem séu vextir fyrir árið 1967. 157 IV. - Stefnandi reisir kröfur sínar í fyrsta lagi á loforði. Segir stefn- andi, að hann hafi verið búinn að fá vísbendingu um, að var- hugavert mundi vera að senda vöruna á vegum Friðriks Jörgen- sens með m/s Rangá þann 2. desember 1966, og hafi því talið rétt að taka vöruna úr skipinu, þegar það kæmi til Vestmannaeyja. Á vegum stefnanda hafi svo starfsmaður Landsbankans talað við Gunnlaug Björnsson, fulltrúa í sjávarútvegslánadeild Útvegsbank- ans, og spurt hann, hvort ekki væri rétt að stöðva skipið og fjar- lægja farminn úr því. Fulltrúinn hafi hins vegar ekki talið það nauðsynlegt og lofað að gæta þess fjár, sem inn kæmi fyrir vör- una, og að greiða það ekki Friðrik Jörgensen. Stefnandi hafi treyst loforði Gunnlaugs og því látið hjá líða að taka vöruna úr m/s Rangá. Eftir að varan hafi verið seld og greidd af kaup- endum, hafi bankinn greitt andvirði vörunnar beint til Friðriks Jörgensens án þess að skeyta um hagsmuni stefnanda og hafi þó bankanum verið kunnugt um ýmiss konar misferli Friðriks og vanskil og hafi raunar þegar verið búinn að kæra hann fyrir sakadómi, þegar bankinn greiddi honum hluta af andvirði vör- unnar. Telur því stefnandi, að stefndi eigi sök á því, að Friðrik var greitt andvirði skreiðarinnar þrátt fyrir loforð í gagnstæða átt. Bankinn hafi þannig beinlínis orðið þess valdandi, að stefn- andi hafi tapað andvirði vörunnar. Í öðru lagi er málssóknin reist á því, að enda þótt ekki verði talið sannað, að stefndi hafi lofað að gæta fjár stefnanda, þá hafi bankanum allt að einu borið skylda til þess að gæta fjárins, þar sem bankanum hafi verið kunnugt um fjárhagsvandræði Friðriks. Stefnandi heldur því fram, að Útvegsbankanum hafi Þegar í nóvember verið orðið kunnugt um stórfellt misferli Friðriks Jörgensens gagnvart bönkum og öðrum viðskiptamönnum sínum, enda hafi bankinn kært Friðrik fyrir sakadómi Reykjavíkur þann 23. desember 1966. Þrátt fyrir þetta hafi bakinn greitt Friðrik verulegan hluta af andvirði farmsins, eftir að kæran hafði verið send. Þá hefur stefnandi enn fremur bent á, að stefndi hafi einnig brugðizt skyldum sínum gagnvart Landsbankanum, þar sem stefnda hafi verið kunnugt um, að varan hafði verið veðsett í Landsbankanum. Í hinum munnlega málflutningi hefur lögmaður stefnanda loks reist málssókn sína á skyldu stefnda sem greiðslubanka sam- kvæmt tékkalögum. 158 Stefnandi sé eigandi tékkans að fjárhæð kr. 316.947.82 og eigi henmtingu á að fá hann greiddan, meðan sé inni fyrir honum á hlaupareikningnum. Hafi bankinn enga heimild til þess að neita um greiðslu hans. Alla vega eigi stefnandi að fá greiddan ein- hvern hluta af tékkanum, því að sannað sé, að stefnandi eigi hluta að fjárhæð þeirri, sem nú sé inni á hlaupareikningnum. Stefndi hefur mótmælt því, að hann eða einstakir starfsmenn hans hafi á nokkurn hátt komið í veg fyrir, að útskipun á skreið- inni þann 2. desember 1967 yrði stöðvuð, og hefur því sérstak- lega verið mótmælt, að starfsmaður stefnda, Gunnlaugur, hafi gefið nokkurt loforð um að gæta andvirðis skreiðarinnar, þegar hún yrði greidd. Grunsemdir stefnda um misferli Friðriks Jörgensens gagnvart bönkum og viðskiptamönnum hans geti engu breytt um bóta- ábyrgð steinda. Þessar grunsemdir hafi ekki veitt stefnda neinn lagalegan rétt til þess að neita að greiða út andvirði tékka á af- urðalánareikningi Friðriks Jörgensens, meðan einhver innstæða hafi verið fyrir hendi á þessum reikningi. Þegar í ljós hafi komið, að grunsemdir stefnda um misferli Friðriks Jörgensens hafi virzt á rökum reistar, hafi stefndi sent yfirsakadómaranum í Reykjavík skýrslu um málið. Jafnskjótt og stefnda hafi verið tilkynnt, að bókhald Friðriks Jörgensens hefði verið tekið í vörzlu sakadóms Reykjavíkur, hafi stefndi hætt að greiða tékka, sem Friðrik Jörgensen hafi gefið út á þennan reikning. Segir stefndi, að af þessu ætti að vera augljóst, að stefndi hafi hvorki með aðgerðum sínum né aðgerðarleysi bakað sér neina bótaskyldu gagnvart stefnanda. Þá hefur stefndi mótmælt því, að honum hafi borið skylda til þess að innleysa tékkann. Hefur stefndi í því sambandi bent á, að tékkinn sé stílaður á Útvegsbanka Íslands, og þegar af þeirri ástæðu hafi því bankanum ekki borið skylda til þess að innleysa hann. Því hefur áður verið lýst, að þær greiðslur, er bárust erlendis frá fyrir afurðir, sem Friðrik Jörgensen annaðist sölu á, voru lagðar inn á sérstakan „bundinn hlaupareikning“ hjá stefnda. Var réttur Friðriks Jörgensens til að ávísa á hlaupareikninginn nokkrum takmörkunum háður, svo sem áður segir. Ekki verður annað séð en að bankarnir hafi sjálfir átt frumkvæði að því að taka upp nefndan hlaupareikning, og að því er virðist í eigin þágu. Að öðru leyti virðast bankarnir, þar á meðal stefndi í máli 159 þessu, mjög lítið sjálfstætt eftirlit hafa haft með ráðstöfunum Friðriks Jörgensens á fé því, sem fært var á reikninginn. T. d. hélt stefndi greiðslum þeim, sem bárust, hvorki sérgreindum eftir framleiðendum né gerði hann sjálfstæðar athuganir á skila- greinum þeim, sem tékkunum fylgdu, þegar framleiðendum var greitt. Að því leyti sem slíkt eftirlit hefur þó farið fram, virðist það hafa verið framkvæmt til að gæta hagsmuna bankanna sem veðhafa. Er raunar svo að sjá, að það hafi orðið til þess, að grunur um misferli komst upp. Ósannað er, að starfsmaður stefnda, Gunnlaugur Björnsson, hafi lofað að gæta þess fjár, er bærist bankanum fyrir vöru þá, sem í málinu greinir. Með skírskotun til þess, sem að framan greinir, verður heldur ekki séð, að með öðrum hætti hafi verið komið svo fram af hálfu stefnda, að stefnanda hafi verið rétt að telja, að stefndi ábyrgðist, að til hans rynni það fé, sem í málinu greinir. Áður hefur verið frá því skýrt, að starfsmenn stefnda fengu grun um misferli af hálfu Friðriks Jörgensens í lok nóvember 1966 og að stefndi kærði Friðrik fyrir meint misferli 22. eða 23. desember 1966 að fenginni skýrslu endurskoðanda um bók- hald Friðriks hinn 9. og 14. desember 1966. Sú kæra leiddi til þess, að hald var lagt á bókhald Friðriks, og hætti stefndi þá að mestu leyti að greiða ávísanir á umræddan hlaupareikning Friðriks. Verður ekki fallizt á, að stefndi hafi á nokkurn hátt með athöfnum eða athafnaleysi stuðlað að vanefndum Friðriks við stefnanda, svo að skaðabótaskyldu geti varðað. Ber að hafa í huga, að stefnandi, sem mátti vera fullkunnugt um framan- greinda tilhögun á greiðslum til Friðriks Jörgensens erlendis frá, gerði ekki viðhlítandi ráðstafanir, þá er tilefni gafst, til að tryggja rétt sinn, svo sem með samningum við kaupendur vör- unnar, Friðrik Jörgensen sjálfan, viðskiptabanka sinn eða aðra aðilja. Eigi hefur við rök að styðjast sú málsástæða stefnanda, að stefndi sé samkvæmt tékkalögum skyldur til að greiða stefnanda tékka þann, sem lagður er fram í málinu, þar sem tékkinn hefur ekki verið áritaður af stefnda, sbr. 25. gr. laga nr. 94/1933 um tékka, og stefndi hvorki samkvæmt því skyldur gagnvart stefn- anda til greiðslu tékkans né eftir öðrum heimildum. Eigi leiðir heldur meðferð stefnda á nefndum tékka til neinnar bótaskyldu stefnda gagnvart stefnanda. Eigi verður í máli þessu dæmt um, hver eigi það fé, sem er 160 á umræddum hlaupareikningi stefnda, enda er málssókn stefn- anda ekki á þeim málsástæðum reist, að úr því þurfi að skera. Kemur það heim við það, að bú Friðriks Jörgensens var tekið til gjaldþrotaskipta í skiptarétti Reykjavíkur þann 14. apríl 1967 og að stefnandi hefur lýst stefnukröfunni Í máli þessu í búið. Samkvæmt ofangreindu verða úrslit máls þessa þau, að sýkna ber stefnda af öllum kröfum stefnanda. Eftir atvikum þykir rétt að dæma stefnanda til að greiða stefnda kr. 22.000.00 í máls- kostnað. Dóm þennan kvað upp Stefán M. Stefánsson, fulltrúi yfir- borgardómara, ásamt meðdómendunum Bjarna Braga Jónssyni hagfræðingi og Gauki Jörundssyni lektor. Dómsorð: Stefndi, Útvegsbanki Íslands, skal vera sýkn af kröfum stefnanda, Jóns Ingiberssonar. Stefnandi, Jón Ingibersson, greiði stefnda, Útvegsbanka Íslands, kr. 22.000.00 í málskostnað innan 15 daga frá lög- birtingu dóms þessa að viðlagðri aðför að lögum. Mánudaginn 22. febrúar 1971. Nr. 67/1970. Matthías Gestsson (Guðmundur Ingvi Sigurðsson hrl.) gegn Ljósmyndarafélagi Íslands (Benedikt Blöndal hrl.). Dóminn skipuðu hinir reglulegu dómarar Hæstaréttar. Ómerking. Heimvísun. Mistök í dómsýslu. Dómur Hæstaréttar. Ásmundur S. Jóhannsson, aðalfulltrúi bæjarfógetans á Akureyri, hefur kveðið upp héraðsdóminn. Áfrýjandi hefur skotið máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 25. marz 1970. Hann gerir þær dómkröfur aðallega, 161 að hinn áfrýjaði dómur verði ómerktur svo og öll meðferð málsins í héraði og því verði vísað frá héraðsdómi, Til vara krefst hann sýknu af kröfum stefnda og að felld verði úr gildi lögbannsgerð sú, er í málinu greinir. Hann krefst og málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti. Stefndi krefst aðallega, að ómerkingar- og frávísunarkröfu áfrýjanda verði hrundið og héraðsdómurinn staðfestur, en til vara, að einungis verði ómerktur hinn áfrýjaði dómur og meðferð málsins í héraði eftir þingfestingu þess 3. nóvember 1969. Hann krefst málskostnaðar fyrir Hæstarétti. Hinn 16. janúar 1967 ritaði Ásmundur S. Jóhannsson, hér- aðsdómslögmaður á Akureyri, sem einnig var aðalfulltrúi bæjarfógetans á Akureyri, áfrýjanda bréf, þar sem segir meðal annars: „Að beiðni Ljósmyndarafélags Íslands leyfi ég mér að senda yður bréf þetta og um leið að túlka fyrir yður, hvað félagið með vísan til viðeigandi laga og reglugerða telur vera ljósmyndaiðn ... Félagið vill að lokum taka fram, að íþar sem það hefur rökstuddan grun um það, að þér stundið ljós- myndatökur og vinnið að myndagerð gegn sialdi, þá muni það fyrir hönd ljósmyndara hér á Akureyri, sem iðnréttindi hafa, gæta þeirra hagsmuna og framfylgja þeirra rétti sam- kvæmt lögum og reglugerðum um iðnfræðslu með því að hefta slíka starfsemi, sem það telur ólöglega. Eftir atvikum með verkbönnum eða beiðni til yfirvalda um rannsókn á starfseminni. Erindi þessu hef ég verið beðinn að koma á framfæri“. Er mál þetta var þingfest á bæjarþingi Akureyrar, stýrði Ásmundur S. Jóhannsson þinghaldi sem aðalfulltrúi bæjar- fógetans á Akureyri. Hann stýrði einnig öllum síðari þing- höldum og kvað upp héraðsdóminn. Hann leiðbeindi áfrýj- anda, sem eigi er löglærður, en flutti mál sitt sjálfur í hér- aði, um málflutning samkvæmt 114. gr. laga nr. 85,/19386. Í máli þessu greinir aðilja á um það, hvort áfrýjanda hafi Verið óheimilt vegna vöntunar iðnréttinda sem ljósmyndari að leysa af hendi verkefni það, er um getur í lögbannsgerð fógetadóms Suður-Múlasýslu 24. október 1969, sem krafizt 11 162 er, að staðfest verði. Þegar litið er til framangreindra af- skipta héraðsdómarans sem lögmanns af ágreiningi máls- aðilja um iðnréttindi áfrýjanda, áður en mál þetta var höfðað, verður að telja, að honum hafi borið að víkja dóm- arasæti þegar eftir þingfestingu málsins, sbr. 7. tl. 36. gr. laga nr. 85/1936. Ber því að ómerkja héraðsdóminn og með- ferð málsins í héraði frá þingfestingu þess 3. nóvember 1969. Víta ber héraðsdómarann fyrir mistök í dómsýslu. Eftir þessum úrslitum ber að dæma stefnda til að greiða áfrýjanda málskostnað fyrir Hæstarétti, kr. 16.000.00. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur og meðferð málsins í héraði frá þingfestingu þess 3. nóvember 1969 eiga að vera ómerk, og er málinu vísað heim í hérað til löglegrar meðferðar og dómsálagningar af nýju. Stefndi, Ljósmyndarafélag Íslands, greiði áfrýjanda, Matthíasi Gestssyni, málskostnað fyrir Hæstarétti, kr. 16.000.00, að viðlagðri aðför að lögum. Dómur bæjarþings Akureyrar 3. febrúar 1970. Mál þetta, sem tekið var til dóms 15. Í. m., hefur Ljósmyndara- félag Íslands, Reykjavík, höfðað fyrir bæjarþingi Akureyrar gegn Matthíasi Gestssyni, Holtagötu 5, Akureyri, með stefnu, útgef- inni utan réttar 30. október 1969 og birtri sama dag. Gerir stefn- andi þær kröfur, að stefnda verði dæmt óheimilt að taka að sér og framkvæma ljósmyndatöku, framköllun eða „kopieringu“ vegna skólaspjalds handa Eiðaskóla svo og önnur verk, sem falla undir iðngrein ljósmyndara. Í öðru lagi krefst stefnandi þess, að staðfest verði lögbann sýslumannsins í Suður-Múlasýslu föstu- daginn 24. október s.l. við nefndum framkvæmdum. Að lokum krefst stefnandi þess, að stefnda verði gert að greiða allan máls- kostnað bæði í þessu máli og lögbannsmálinu. Af hálfu stefnda hefur verið krafizt sýknu af kröfum stefnanda, niðurfellingu lögbannsins, sem á var lagt 24. október s.l., og máls- kostnaðar úr hendi stefnanda eftir mati dómsins, og var síðast- nefnd krafa sett fram við munnlegan flutning málsins. 163 Málavextir eru sem hér segir: Hinn 23. október 1969 beiðist J. P. Vilberg Guðnason, ljósmyndari á Eskifirði, þess f. h. Ljós- myndarafélags Íslands, að sýslumaðurinn í Suður-Múlasýslu leggi lögbann við því, að stefndi taki að sér að gera skólaspjald fyrir Eiðaskóla skólaárið 1969—-1970, og taldi gerðarbeiðandi, að stefndi mundi hefja vinnu við það verk samdægurs. Beiðnin var rök- studd með því, að stefndi væri réttindalaus sem ljósmyndari og mál hefði verið höfðað gegn honum fyrir brot á iðnlöggjöfinni. Lögbannið var síðan lagt á daginn eftir. Stefnandi kveður stefnda hafa hvað eftir annað gengið á rétt félagsmanna Ljósmyndarafélags Íslands og jafnvel boðið niður verk í þeirra iðngrein. Stefndi hafi um tíma verið skráður nem- andi hjá Jónasi Hallgrímssyni ljósmyndara, Akureyri, en þeim samningi mun hafa verið slitið af iðnfulltrúa Akureyrar. Vegna nefndra samningsslita hafa komið fyrir dóm iðnfulltrúinn, nefnd- ur Jónas og ljósmyndararnir Sigurður Stefánsson og Eðvarð Sigur- geirsson, báðir á Akureyri, og verða framburðir þeirra raktir: Jónas Hallgrímsson kvað rétt vera, að þeir hafi gert með sér námssamning, vitnið og stefndi, 18. desember 1967 um, að stefndi yrði lærlingur hjá vitninu í ljósmyndaraiðn. Sagði vitnið þeim samningi upp 27. janúar 1969, þannig að hann leitaði til Guð- mundar Gunnarssonar iðnfulltrúa og tilkynnti honum, að hann vildi segja samningnum upp, og bar það fyrir sig, að stefndi hefði tekið að sér upp á eigin spýtur töku ljósmynda og gerð skólaspjalds fyrir Eiðaskóla 1968—-1969, en þeir höfðu sameigin- lega gert tilboð í þá framkvæmd. Stefndi fór austur til mynda- tökunnar í samráði við vitnið og kom til baka með verkefnin, en þegar til úrvinnslu kom, fékk vitnið hvergi nærri að koma. Auk þessa fór stefndi í ljósmyndaferðalög til Dalvíkur og Ólafs- fjarðar og tók þar myndir upp á eigin spýtur í nafni sameiginlegs firma þeirra, Myndvers s/f, og tók arð af því. Framangreindar ástæður tók iðnfulltrúi til greina sem uppsagnarástæðu og af- henti vitnið fulltrúanum sitt eintak námssamningsins. Síðar krafðist vitnið þess fyrir sakadómi Akureyrar, að firma Þeirra, Myndveri s/f, yrði lokað. Eftir að fyrrnefnt lögbann var sett, kom stefndi á fund vitnisins og bað það að framkvæma með sér töku mynda fyrir skólaspjald að Eiðum, en vitnið neitaði því. Guðmundur Gunnarsson iðnfulltrúi kvað sér hafa verið kunn- ugt um það, að Jónas Hallgrímsson og stefndi hefðu gert með sér iðnnámssamning 18. desember 1967 í ljósmyndun, og að sá samningur hefði hlotið staðfestu. Síðla árs 1968 komu ljósmynd- 164 arar á Akureyri, Eðvarð Sigurgeirsson og Sigurður Stefánsson, til vitnis og kvörtuðu um það, að stefndi ræki ljósmyndastofu á eindæmi og kæmi meistarinn þar hvergi nærri. Þetta staðfesti meistarinn í viðtali við vitnið og óskaði eftir því, að iðnnáms- samningnum yrði slitið. Í framhaldi af því sleit vitnið samn- ingnum samkvæmt heimild í lögum þar um, þar sem það taldi sýnt, að meistarinn hefði engin afskipti haft af nemanum og ekki unnið með honum, og enn fremur, að neminn hefði ekki sótt tilskilinn skóla í Reykjavík, sem iðn þessari tilheyrir. Íðnfulltrúinn sleit síðan samningnum á þann hátt, að hann færði slitin inn á eyðu Í samningnum, seim slit. á að færa inn á, bæði inn á eintak meistara og eintak það, sem hann hafði undir höndum, en það eintak sendi hann síðan stefnda ásamt. bréfi. Tðnfulltrúinn tilkynnti stefnda um þá ákvörðun sína að slíta náfnssamningnum, m. a. ef stefndi sækti eigi nefnt ljósmyndara- námskeið. Stefndi viðurkenndi þá fyrir iðnfulltrúanum,. að. Jónas Hallgrímsson ynni ekki á ljósmyndastofu þeirra í Skipagötu, og jafnframt það, að nefndur Jónas gæti ekkert kennt sér. Vitnið Sigurður Stefánsson, sem áður greinir, hringdi. í skóla- stjóra Eiðaskóla út af töku ljósmynda fyrir skólaspjald. skólaárið 1969—-1970, en hann hafði gert tilboð í þetta verk skriflega, og fékk hann upplýst, að tilboði hans yrði ekki tekið, þar sem aftur á móti tilboði Myndvers yrði tekið. Framangreint tilkynnti vitnið Ljósmyndarafélagi Íslands. Vitnið Eðvarð Sigurgeirsson ljósmyndari kvað sér kunnugt „m, að stefndi og Jónas Hallgrímsson hefðu haft með sér iðn- námssamning, sem síðar hefði slitnað upp úr. Vitnið gerði eigi tilboð í gerð nefnds skólaspjalds og hefur engin afskipti haft af máli þessu. Lagt hefur verið fram í málinu endurrit dóms sakadóms Akur- eyrar Í málinu nr. 57/1969: Ákæruvaldið gegn Matthíasi Gests- syni, sem upp var kveðinn 31. október 1969. Í þeim dómi var stefndi sekur fundinn fyrir brot á 2. mgr. 27. gr. laga nr. 18/ 1929 fyrir að hafa stundað sjálfstætt í atvinnuskyni ljósmynda- töku og ljósmyndagerð án iðnréttinda tímabilið frá 27. janúar 1969 til þess, að því er virðist, útgáfudags ákæruskjals 28. júlí 1969. Stefndi mótmælti því, að öll vinna og vinnubrögð í ljósmyndun falli undir iðngreinina ljósmyndun, hvort sem er myndataka, framköllun, „kopiering“ eða annað. Þetta styður hann þeim tökum, að bæði hér á landi og erlendis séu fyrirtæki, sem taki 165 að sér framköllun og „kopieringu“ o. fl. og sé ekki krafizt iðn. réttinda til slíkrar starfsemi. Myndatökur séu stundaðar af al- menningi án iðnréttinda, og telur hann sér frjálst að stunda þá atvinnu hér á landi. Við munnlegan flutning málsins krafðist stefndi frávísunar málsins frá þessum dómi, þar sem það ætti undir félagsdóm, sbr. 44. og 47. gr. laga nr. 80/1938. Ekki verður á þetta fallizt, þar sem hér er aðeins til úrlausnar staðfesting á lögbannsgerðinni og aðrar lögfylgjur, en ekki fjallað um skil þess, hvort tiltekin starfsemi falli undir I. og II. kafla laga um iðju og iðnað. Það þykir í ljós leitt af framangreindu, að stefndi hafi í greint sinn verið án virks iðnnámssamnings og án iðnréttinda og ætlað þannig að taka að sér á eigin spýtur gerð nefnds skólaspjalds, en það varðar við ákvæði laga um iðju og iðnað, 2. mgr. 27. gr. Úrslit málsins verða því þau, að staðfesta ber lögbannið frá 24. október 1969. Stefndi hefur krafizt þess í málinu, að námssamningur hans og Jónasar Hallgrímssonar verði metinn gildur, væntanlega að samningsslitin verði metin ógild. Jafnframt heldur hann því fram í málinu, að hann hafi leitað til fyrri meistara síns, Jón- asar, og óskað eftir framhaldi námssamningsins, en því hefur Jónas neitað. Dómurinn er ekki bær að fjalla um réttarstöðu stefnda og Jónasar vegna hinna meintu einhliða námsslita, þar sem það heyrir undir gerðardóm samkvæmt lögum um iðönfræðslu. Stefndi flutti mál sitt sjálfur, og gætti dómarinn leiðbein: ingarskyldu sinnar samkvæmt 114. gr. laga nr. 85/1936. Stefndi hefur lagt fram í málinu vottorð Elíasar Hannessonar, dagsett 31. marz 1969, eða áður en mál þetta er höfðað. Stefnandi hefur krafizt ómerkingar á eftirgreinðum ummælum í skjali þessu: „en sú aðferð hinna fagkunnu í stéttinni á Akur- eyri, að fá meistara Matthíasar til að svíkja hann á samning, mun vart kosta meira en eina kollu af sterkum drykk, Þessi ágæti meistari Akureyringa í faginu er þjóðkunnur fyrir drykkju“, og enn fremur: „Og ennfremur tel ég þær ofsóknir, sem Matthías er beittur í hvívetna í höfuðborg norðurlands, Akureyri, í fyllsta máta ranglátar og eingöngu af illkvittni sprottnar, vegna þess að hann skilar betri vinnu en beir, sem prófin þykjast hafa. Og á meðan Ljósmyndarafélag Íslands, eins og þeir kalla sig, löggilda, lögleiða og lögvernda útlenzka brútala drullusokka, sem ekki hafa réttindi í einu eða neinu, nema ef 166 það væri það, sem jafnvel gæti talizt kriminelt, tel ég þá ekki geta ofsótt og lögsótt Matthías“. Nefndur Elías hefur ekki staðfest vottorð þetta og gefið skýrslu fyrir dómi, enda er ljóst, að það er ekki samið til notkunar í þessu máli. Af framangreindum ástæðum eru ekki efni til að ómerkja nefnd ummæli. Samkvæmt þessum úrslitum verður stefndi dæmdur til að greiða stefnanda málskostnað, sem þykir hæfilega ákveðinn kr. 5.000.00 fyrir báðum dómum. Dómsorð: Lögbann, framkvæmt 24. október 1969 við gerð skólaspjalds fyrir Eiðaskóla af Matthíasi Gestssyni, staðfestist. Stefndi greiði stefnanda kr. 5.000.00 í málskostnað. Dómi þessum ber að fullnægja innan 15 daga frá lögbirt- ingu hans að viðlagðri aðför að lögum. Mánudaginn 22. febrúar 1971. Nr. 86/1970. Lárus Ó. Þorvaldsson (Gunnar Jónsson hrl.) gegn Skipadeild Sambands íslenzkra samvinnu- félaga (Skúli J. Pálmason hrl.). Dóminn skipuðu hinir reglulegu dómarar Hæstaréttar, Kaupgjaldsmál. Sýkna. Dómur Hæstaréttar. Áfrýjandi hefur skotið máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 27. apríl 1970. Krefst hann þess, að stefnda verði dæmt að greiða honum kr. 15.999.71 með /% ársvöxtum frá 5. október 1966 til greiðsludags og málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti. Þá krefst hann, að viðurkenndur verði 167 sjóveðréttur í m/s Arnarfelli til tryggingar dæmdum fjár- hæðum. Stefndi krefst staðfestingar héraðsdóms og málskostnaðar fyrir Hæstarétti úr hendi áfrýjanda. Með skírskotun til forsendna hins áfrýjaða dóms ber að staðfesta hann. Áfrýjandi greiði stefnda málskostnað fyrir Hæstarétti, kr. 10.000.00. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Áfrýjandi, Lárus Ó. Þorvaldsson, greiði stefnda, skipa- deild Sambands íslenzkra samvinnufélaga, málskostnað fyrir Hæstarétti, kr. 10.000.00, að viðlagðri aðför að lög- um. Dómur sjó- og verzlunardóms Reykjavíkur 18. marz 1970. Stefnandi í málinu er Lárus Ó. Þorvaldsson vélstjóri, Álf- heimum 66, Reykjavík, en stefndi skipadðeild Sambands íslenzkra samvinnufélaga, Reykjavík. Málið er þingfest 24. nóvember 1967. Í stefnu krefur stefnandi stefnda um greiðslu á kr. 20.022.89, en við munnlegan málflutning lækkaði hann þá kröfu í kr. 19.715.60, ásamt 7% ársvöxtum frá 5. október 1966 til greiðslu- dags og málskostnaði að skaðlausu samkvæmt gjaldskrá Lög- mannafélags Íslands. Enn fremur krefst stefnandi, að viðurkennd- ur verði sjóveðréttur í m/s Arnarfelli fyrir dæmdum fjárhæðum. Stefndi krefst sýknu af kröfum stefnanda og að stefnanda verði gert að greiða honum málskostnað að skaðlausu. Málavextir eru þeir, að stefnandi var í mörg ár vélstjóri á skipum stefnda, en lét af þeim störfum þann 5. október 1966. Á því ári var hann lögskráður I. vélstjóri á m/s Litlafelli og m/s Arnarfelli, skipum stefnda, í samtals 268 daga. Hins vegar var stefnandi í þjónustu stefnda á því ári í alls 278 daga, þar af í fríi dagana 12. janúar—21. janúar. Stefnandi telur stefnda skulda sér kaup fyrir unna frídaga á árinu 1966, en stefndi telur, að stefnanda sé fullgreitt fyrir þessa vinnu. 168 z Heildarsættir hafa verið reyndar í málinu, en án árangurs. Munnlegur málflutningur fór fram þann 9. marz s.l. Stefnandi sundurliðar kröfur sínar og rökstuðning í stefnu: „a) Stefnandi telur sig eiga rétt á samkvæmt Á lið 4. gr. kaup- og kjarasamnings milli Vélstjórafélags Íslands annarsvegar og Vinnumálasambands samvinnufélaganna, Vinnuveitendasam- bands Íslands o. fl. árlegu sumarfríi 31 dag. b) Hann kveður sig sem yfirvélstjóra eiga rétt á samkvæmt 3. mgr. 15. gr. sama samnings að minnsta kosti 6 daga fríi vegna helgi- og hátíðisdaga. c) Hann kveður sig eiga rétt á sem yfirvélstjóra samkvæmt 3. mgr. 15. gr. sama samnings 25 daga fríi á ári vegna unninna sunnudaga og helgiðaga. d) Þá kveður hann sig sem yfirvélstjóra eiga rétt á sam- kvæmt 0 lið 4. gr. samningsins 23 daga fríi á ári með 60% álagi vegna styttingar vinnuvikunnar. Með vísan til ofangreindra ákvæða kaup- og kjarasamnings telur stefnandi, að yfirvélstjóra beri að minnsta kosti 85 daga frí á ári, og sé tvímælalaust, að frí þetta miðist við almanaksár, þannig að af 365 dögum í árinu sé honum aðeins skylt að vinna 280 daga til að halda fullum árslaunum og fullum launum fyrir fríðaga o. fl. samkvæmt framangreindu. Stefnandi telur, að reikna beri samkvæmt nefndum samningi framangreinda frídaga o. fl. hlutfallslega miðað við grunntöluna 280, og samkvæmt því telur hann sig eiga rétt á fríðögum o. fl. sem hér segir: a) Samkvæmt a lið hér að framan beri honum því, miðað við 268 skráningarðaga, 29.7 dagar Í sumarfrí. b) Samkvæmt b lið hér að framan beri honum vegna helgi- og hátíðisdaga, miðað við sama skráningardagafjölda, 5.77 dagar. c) Samkvæmt c lið hér að framan, miðað við sama skráningar- dagafjölda og áður greinir, beri honum 23.09 dagar vegna unninna sunnudaga og helgidaga. d) Samkvæmt d lið hér að framan beri sér, miðað við sama skráningardagafjölda og áður greinir, 22 dagar með 60% álagi vegna styttingar vinnuvikunnar. Samkvæmt þessu telur stefnandi, að hann eigi rétt á að fá greiddar á árinu 1967 vegna sumarfrís o. fl. samkvæmt framan- greindu samtals 81.37 daga og þar af 22 dag greidda með 60% álagi. Stefnandi kveður stefnda hafa greitt fyrir árið 1967 samtals 57.34 fríðaga og þar af séu 14.68 dagar greiddir með 60% álagi. 169 Kveður því stefnandi, að stefndi eigi honum ógreidda 24.03 frí- daga o. fl. og þar af beri að greiða 7.32 frídaga með 60% álagi. Stefnandi kveður mánaðarkaup sitt á m/s Arnarfelli 1967 sam- kvæmt reikningnum hafa numið kr. 21.156.83, þannig að laun pr. dag nemi því kr. 705.23. Stefndi skuldi honum því vangreidda fríðaga 16.78 á kr. '705.23, eða senaila kr. 11.763.24, og vangreidda frídaga o. fl. með 60% álagi 7.32 á kr. 1.128.37 pr. dag, eða kr. 8.259.65, eða samtals kr. 20.022.89“. Við munnlegan málflutning lagði lögmaður stefnanda fram reikningsyfirlit með endurskoðuðum útreikningi á kaupkröfu stefnanda og lækkaði stofnfjárhæð stefnukröfu í samræmi við það, en sundurliðunin er þannig: „Mánaðarlaun. Grunnlaun .. .. .. .. -- kr. 13.739.40 Aldursuppb. .. .. .. .. — 3.104.20 Mótortillegg .. .. 2. 2. — 673.14 v/laugard. .. .. 2... 2. — 380.00 Kr. 17.897.34 Vísitölub. 13.42% .... .. — 2.401.82 Tá ii a mk rr 460.00 Mán.laun kr. 20.759.16 Laun pr. dag kr. 691.97. An: Vangreiddir frídagar 16.76 á 691.97 pr. dag .. kr. 11.611.26 An: Vangreiddir frídagar með 60% álagi, '7.32 dagar á kr. 1.107.15 pr.dag .. .. -. 2... — 8.104.34 Ofangreind laun eru reiknuð tai daði kauptaxta í október 1966“. Svo sem áður segir, byggir stefndi sýknukröfu sína á því, að stefnanda hafi þegar verið greitt fyrir ofannefnda vinnu. Krafa stefnanda sé sprottin af röngum skilningi hans á nefndum kjara- samningi, sem lagður hafi verið til grundvallar við uppgjör á launum til stefnanda, svo sem launaútreikningur á dskj. nr. 6 beri með sér. Í því uppgjöri hafi útreikningur á frídagaréttind- um verið miðaður við 365 daga á ári, þannig að ýmist hafi hlut- fallstalan 268/365 eða 278/365 verið lögð til grundvallar, eftir 170 því um hvaða réttindi stefnanda hafi verið fjallað. Stefnandi haldi hins vegar fram þeirri fjarstæðu, að miða skuli útreikning frídagaréttinda á ári við hlutfallstöluna 268/280. Töluna 280 finni stefnandi hins vegar með því að draga samningsákveðna fríðaga (85 daga) frá dagafjölda ársins. Ótvírætt sé aftur á móti, að umkrafin réttindi séu í áðurnefndum kjarasamningi miðuð við almanaksár, þar eð annað sé eigi tekið fram. Merking orðsins ár (á ári) í almennu máli sé svo fastlega bundin við 365 daga, að taka þurfi skýrt fram um frávik þar frá, og vitnaði lögmaður stefnda við munnlegan málflutning m. a. í 3. gr. laga nr. 8 frá 1957 þessu til frekari stuðings. Ofannefndur skilningur á umræddum ákvæðum í nefndum kjarasamningi leiði til þeirrar niðurstöðu, að stefnanda beri „orlof“, svo sem hér segi: Orlof, sbr. 4. gr. a) lið, 31x278/365 .. — 93.61 Frí vegna sunnudaga, sbr. 3. mgr. 15. gr., 25x278/365 . — 19.05 Frí vegna styttingar vinnuvikunnar með 60% álagi, sbr. 0 lið 4. gr., 20x278/365 .. .. .. .. 2. 2. 2. 2. = 15.23 Samtals 57.89 Þar af 15.23 með 60% álagi. Að því er frídaga vegna unninna helgidaga varði, sbr. 3. mgr. 15. gr. og 2. mgr. 15. gr. áðurnefnds kjarasamnings, eigi hins vegar að miða við þann dagafjölda, sem viðkomandi vélstjóri sé skráður í skiprúm, þar eð frí samkvæmt þessum greinum hafi átt að vera uppbót á þá helgidaga, sem viðkomandi sé bundinn við störf í þágu skipsins, þ. e. a. s. í 268 daga í hér umræddu tilviki. Af hálfu stefnda er því og haldið fram, að m/s Arnarfell hafi komið alloft í höfn á því tímabili, er stefnandi miði kröfugerð sína við, og að skipið hafi haft viðstöðu í nokkra daga í hvert sinn. Áætlar stefndi, að stefnandi hafi tekið frí samtals þrjá daga upp í frídagaréttindi þessi. Byggist áætlunin á því, að yfirvélstjórar hafi enga vaktskyldu, og séu því alltaf í fríi, er skip þeirra séu í höfn. Í samræmi við þetta hafi stefnanda, sbr. dskj. nr. 6, verið reiknuð 1.42 daga laun samkvæmt þessum kröfu- lið. Við munnlegan málflutning sættist lögmaður stefnanda á, að lagt verði til grundvallar, að stefnandi hefði tekið frí í umrædda þrjá daga, og féllst á, að kröfuliðir í stefnu lækkuðu um 3 daga, og samþykkti kröfu stefnda í greinargerð að því leyti. Er þessi kröfuliður því ágreiningslaus með þeirri sátt. 171 Stefndi segir, að samtals hafi stefnanda verið reiknað frí í 59.31 dag. Gert hafi verið upp við stefnanda á ofangreindum grundvelli, bæði þegar hann hafi lokið störfum endanlega hjá stefnda svo og ávallt áður án nokkurra athugasemda af hans hálfu. Af því, sem rakið hefur verið, megi ljóst vera, að kröfu- gerð stefnanda fái ekki staðizt. Þá er því haldið fram af hálfu stefnda, að misræmis gæti í kröfugerð stefnanda, miðað við áðurnefndan kjarasamning. Í 0 lið 4. gr. umrædds samnings sé vélstjórum veittur réttur til 20 daga viðbótarfrís á ári vegna styttingar vinnuvikunnar hjá öðrum stéttum. Stefnandi geri hins vegar kröfu til þess, að þessir dagar séu taldir 23 á ári. Þessu mótmælir stefndi og vísar í samninginn um það. Þá sé og að öðru leyti misræmi í kröfugerð stefnanda, þar sem hann segi, að stefndi hafi greitt sér fyrir árið 1966 samtals 57.34 frídaga og þar af 14.68 daga með 60% álagi. Samkvæmt dskj. nr. 6 hafi stefnanda verið reiknað kaup í 59.31 dag fyrir þessa vinnu, þar af 15.23 með 60% álagi. Loks reikni stefnandi sér kr. 705.23 í dagkaup, en samkvæmt dskj. nr. 6 beri honum einungis dagkaup, sem svo sé fundið: 756.63x11 | 640.23x48 651.17x92 { 676.63x92 687.57x35 — 218 666.46 kr. Útreikningar af hálfu stefnda á þessari vinnu stefnanda á dskj. nr. 6 eru svohljóðandi: „Sumarleyfi 31 d. - 25 d. v/sunnudaga = 56 pr. 365 d. Skip: Tímabil Réttur á kr. Litlafell 1/1—11/1, 11 d. 1.69 756/63 1.278.70 Arnarfell 12/1—28/2, 43 d. 7.36 640/23 4.712.09 as 1/3—31/5, 92 d. 14.12 651/17 9.194.52 — 1/6—31/8, 92 d. 14.12 676/63 9.547.24 — 1/9—5/10, 35 d. 5.37 687/57 3.692.25 278 d. 42.66 Fæðispen. 278/365 á 31 d. 23.61 80/— 1.888.80 Kr. 30.313.60 172 6 dagar pr. ár v/hátíð, helgi ér tylliðaga — % d. pr. skráðan mán. Litlafell 1/1—11/1, 11 d. 0.18 756/63 kr. 136.19 0.66 640/23 1.50— 150 v/áætluð úttekin frí 1.50— 150 v/ðo Arnarfell 22/1—28/2, 38 d. — 422.55 — 1/3—31/5, 92 d. 1/6—31/8, 92 d. tt 1/9—5/10, 35 d. 0.50 687/57 — 398.79 268 d. Kr. 957.53 í Vinnutímastyttingarfrídagar — 20 pr. 365 dagar. Litlafell 1/1—11/1, 11 d. 0.60 756/63 kr. 453.98 Arnarfell 12/1—-28/2, 43 d. 2.63 640/23 — 1.683.80 — 1/3—31/5, 92 d. 5.04 651/17 — 3.281:90 = 1/6-—-31/8, 92 d. 5.04 676/63 — 3.410.22 — 1/9—5/10, 35 d. 1.92 687/57 — 1.320.13 278 d. 15.23 Kr. 10.150.03 60% — 6.090.02 Kr. 16.240.05 Fært skv. Skv. ofanrituðu launanótu yfirliti 28.431,57 30.313.60 3.412.80 957.53 15.676.55 16.240.05 Kr. 47.520.92 Kr. 47.511.18 Ofgreitt 9.74 Kr. 47.520.92 Kr. 47.520.92%. Stefnandi hefur komið fyrir dóm, en framburður hans hefur ekki sjálfstæða þýðingu í málinu. Stefnandi vann um rúmlega 10 mánaða skeið hjá stefnda á árinu 1966 án þess að taka samningsbundið orlof. Ágreiningslaust er, að stefnanda beri kaup fyrir unna fríðaga í hlutfalli við tímalengd, er hann var í starfi hjá stefnda nefnt ár, og gerir stefnandi aðeins kröfu til þess, að miðað sé við lög- skráningarðaga, þ. e. samtals 268 daga. 173 Ágreiningsefni þau, sem eftir standa og til úrlausnar koma, eru hins vegar, hvernig reikna skuli síðastnefnt hlutfall, hvort stéfnandi eigi rétt á 20 eða 23 daga orlofi samkvæmt 0 lið 4. gr. margnefnds samnings og hlutfallslegrar launagreiðslu í samræmi við þá unnu orlofsdaga og hvernig skuli reikna út dagkaup stefnanda. Við munnlegan málflutning var af hálfu stefnanda lagt fram samkomulag frá 22. nóvember 1967, sem stefndi og Vélstjórafélag Íslands eru m. a. aðiljar að, og er það viðurkennt af aðiljum Þessa máls. Segir í samkomulagi þessu m. a., að kjarasamningar nefndra aðilja skuli framlengjast til 31. júlí 1968 með þeim breyt- ingum, sem í samkomulagi geti, auk þeirra atriða, sem gerðar- dómur hafi úrskurðað þann 30. október 1967. Það, sem skiptir hér máli, er eftirfarandi úr samkomulaginu „... O-liður 4. gr. kjarasamnings vélstjóra... skulu skildir og framkværnidir þannig, að 20 frídagarnir, sem þar eru greindir, jafngildi 23 almanaks- dögum, og greiðast þeir af þessum 23 dögum, sem ekki eru teknir með 1/30 mánaðarkaups að viðbættu 60% álagi“. Af hálfu stefnanda er sérstaklega í þetta ákvæði vitnað til stuðnings rétt- mæti kröfu hans í þessum lið, en af hálfu stefnda er því haldið fram, að ofannefnt ákvæði eigi ekki við um deiluefni þessa máls, þar sem ákvæði þetta sé ekki afturvirkt. Í samræmi við fortaks- laust orðalag kjarasamningsins, sbr. 0 lið 4. gr., ber að leggja til grundvallar, að greiðslur fyrir þá fríðaga, sem þar er um að tefla, beri að miða við 20 daga á ári. Getur ofangreint samkomu- lag frá 22. nóvember 1967 ekki haggað þeirri niðurstöðu, þar sem það verður ekki talið virka aftur fyrir sig. Svo sem fyrr greinir, er ágreiningur aðilja að öðru leyti aðeins um tilhögun á reikningsuppgjöri stefnda við stefnanda vegna starfa stefnanda í þjónustu stefnda á árinu 1966. Hefur stefndi samkvæmt því gert að fullu upp við stefnanda fram að áramót- um 1965/1966. Stefnandi lét af störfum 5. október 1966 og hafði þá verið 278 daga í þjónustu stefnda það ár, ef ekki eru dregnir frá þeir dagar, sem stefnandi var eigi lögskráður í skiprúmi, þ. e. frá 11. til 22. janúar 1966. Með hliðsjón af ákvæðum 4. og 15. gr. kjarasamnings þess, er gildir um skipti málsaðilja, þykir mega fallast á, að uppgjör á umsömdum frídögum og endurgjaldi fyrir þá skuli miða við hvert ár, sem vélstjóri hefur verið í þjónustu útgerðarmanns. Ef uppgjör tekur til skemmri tíma, á þessi réttur vélstjóra að skerðast að sama skapi. Samkvæmt ofangreindu ber að fallast á reikningsuppgjör 174 stefnda við stefnanda, sem einnig verður að teljast rétt að öðru leyti, en útreikningur dagkaups er þar miðaður við kaupgjald og vísitölu, eins og var á hverjum tíma, er unnið var. Smávægilegar reikningsskekkjur í reikningsuppgjörinu skipta engu í málinu, eins og það liggur hér fyrir. Af ofangreindu leiðir, að stefndi er sýknaður af öllum kröfum stefnanda, sem dæmdur verður til að greiða stefnda málskostnað, er þykir hæfilega ákveðinn kr. 6.000.00. Björn Þ. Guðmundsson, fulltrúi yfirborgardómara, kvað upp dóm þennan ásamt samdómsmönnunum Eggert Kristjánssyni, lög- giltum endurskoðanda, og Gauki Jörundssyni prófessor. Dómsorð: Stefndi, skipadeild Sambands Íslenzkra samvinnufélaga, skal sýkn vera af kröfum stefnanda, Lárusar Ó. Þorvalds- sonar. Stefnandi greiði stefnda kr. 6.000.00 í málskostnað innan 15 daga frá lögbirtingu dóms þessa að viðlagðri aðför að lögum. 175 Mánudaginn 22. febrúar 1971, Nr. 137/1970. Páll Skúli Halldórsson Guðrún Guðmundsdóttir Ágústa Pálsdóttir og Haraldur Örn Pálsson (Magnús Thorlacius hrl.) gegn Arnold Henckell Maríu Henckell og Hildi Henckell (Logi Guðbrandsson hrl.). Dómendur: hæstaréttardómararnir Einar Arnalds, Benedikt Sigurjónsson. Gizur Borgstei og Magnús Þ. Torf og prófessor Ármann Snævarr. Málskot. Frávisun. Dómur Hæstaréttar. Áfrýjendur hafa skotið máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 7. júlí 1970, að fengnu áfrýjunarleyfi 25. júní s. á. Krefjast þeir þess, að hinn áfrýjaði úrskurður skiptadóms Reykjavíkur „verði staðfestur með þeirri breytingu“, að stefndu verði dæmt að greiða óskipt málskostnað í héraði, kr. 15.000.00. Þá krefjast þeir og málskostnaðar fyrir Hæsta- rétti. Stefndu krefjast aðallega frávísunar málsins frá Hæsta- rétti, en til vara staðfestingar hins áfrýjaða úrskurðar. Krefjast þeir málskostnaðar fyrir Hæstarétti úr höndum áfrýjenda. Fyrir skiptadómi urðu aðiljar ásáttir um niðurstöðu hins efnislega sakarefnis, en eigi um málskostnað. Varðar úr- skurður skiptadóms því einungis það atriði. Var ákvæði 3. mgr. 13. gr. laga nr. 57/1962 eftir grunnrökum sínum því eigi til fyrirstöðu, að málskostnaðaratriðið væri borið undir Hæstarétt með kæru samkvæmt 2. tl. 21. gr. laga nr. 57/ 1962, en lagaheimild brast til áfrýjunar þess. Ber því að 176 vísa málinu frá Hæstarétti og dæma áfrýjendur til að greiða stefndu málskostnað fyrir Hæstarétti, sem ákveðst kr. 8.000.00. Dómsorð: Máli þessu er vísað frá Hæstarétti. Áfrýjendur, Páll Skúli Halldórsson, Guðrún Guð- mundsdóttir, Ágústa Pálsdóttir og Haraldur Örn Páls- son, greiði stefndu, Arnold Henckell, Mariu Henckell og Hildi Henckell, málskostnað fyrir Hæstarétti, kr. 8.000.00, að viðlagðri aðför að lögum. Úrskurður skiptadóms Reykjavíkur 18. marz 197 0. Mál þetta var tekið til úrskurðar um málskostnaðarkröfur sóknar- og varnaraðilja hinn 2. nóvember s.l. Tildrög þess eru sem hér greinir: Með bréfi, dags. 13. nóvember s.l., sneri lögmaður sóknaraðilja, Páls Skúla Halldórssonar, Guðrúnar Guðmundsdóttur, Ágústu Pálsdóttur og Haralds Arnár Pálssonar, allra. til heimilis að Barmahlíð 12 hér í borg, sér til skiptaréttarins með beiðni um, að bú hlutafélagsins Halldórsson ér Henckell hér í borg yrði {ekið til skipta vegna félagsslita. Fyrst var þingað í málinu 23. desember s.l., og lagði umboðsmaður sóknaraðilja fram greinar- gerð ásamt aðiljaskýrslu og ýmsum öðrum fylgiskjölum. Í grein- argerð sinni endurtók hann kröfu um skipti á búi h/f Halldórs- son 8c Henckell og krafðist málskostnaðar að skaðlausu úr hendi varnaraðilja að óskiptri ábyrgð þeirra. Umboðsmaður varnaraðilja, Arnolds Henckells, Maríu Henckells og Hildar Henckells, allra til heimilis að Hraunteigi 20 hér í borg, fékk frest í málinu til 15. janúar og áskildi sér allra rétt til mótmæla í sambandi við hina umbeðnu skiptagerð. Hinn 15. janúar fékk hann frestinn framlengdan til 21. s. m., en í þing- haldi þann dag mótmælti umboðsmaður sóknaraðilja beiðni hans um viku framhaldsfrest til greinargerðar. Var ágreiningurinn tekinn til úrskurðar. Úrskurður féll 28. janúar, og var frestbeiðn- inni synjað. Næst var þingað Í málinu 2. febrúar. Kom þá fram greinargerð af hálfu varnaraðilja. Gerði hann þar að kröfu sinni að bú hlutafélagsins Halldórsson ár Henckell yrði tekið til otti 177 berra skipta, en að sóknaraðiljum yrði gert að greiða umbjóð- endum hans málskostnað að skaðlausu að óskiptri ábyrgð þeirra. Málsaðiljar eiga samanlagt allt hlutafé í h/f Halldórsson ár Henckell. Þar eð það voru nú sameiginlegar kröfur þeirra allra, að bú félagsins yrði tekið til opinberrar skiptameðferðar til félagsslita, féll dómsmál þetta af sjálfsdáðum niður, að því er efnisatriði þess varðar, en málsaðiljar héldu hver um sig fast við málskostnaðarkröfur sínar. H/f Halldórsson ér Henckell var stofnað 11. október 1963 að frumkvæði málsaðiljanna Páls Skúla Halldórssonar og Arnolds Henckells. Þeir virðast frá upphafi hafa verið mestir ráðamenn félagsins, enda báðir í stjórn þess og fastir starfsmenn við rekstur fyrirtækisins, sem var innflutningsverzlun og önnur stórsala. Á árinu 1968 kom til ágreinings um ýmis atriði, er vörðuðu rekstur fyrirtækisins, og endaði með því, að starfsemi þess var hætt í lok ársins. Var eignum félagsins þá að einhverju leyti skipt, en nokkrar hreitur voru þó eftir af eignum fyrirtækisins, sem þurfti að annast, svo sem vöruleifar og óinnheimtar kröfur. Virðist Arnold Henckell hafa séð um þetta að mestu. Ekki var hafizt handa um formleg slit hlutafélagsins, þótt ákveðið væri að hætta starfsemi þess. Ágreiningur hélt áfram að gera vart við sig um þá starfsemi, sem enn var í gangi. Kom til mikilla árekstra á stjórnarfundi í félaginu 12. september Sl, og leystist sá fundur upp. Stjórnendur höfðu þó á þeim fundi komið sér saman um að boða til aðalfundar í félaginu 22. sama mánaðar. Sá fundur varð ekki ályktunarfær sökum ónógrar fundarsóknar, Á sömu lund fór aðalfundur, sem boðað var til 9. október. Í báðum tilvikum virðist enginn hafa mætt af hálfu stefndu í máli þessu á fundunum. Loks var boðað til aðalfundar 23. október s.l. Á þeim fundi mættu hluthafar eða umboðsmenn beirra fyrir alla hlutafjáreign í félaginu. Fundarstjóri sleit þeim fundi, áður en eiginleg fundarstörf hófust, á þeirri forsendu, að ekki hefði verið löglega til hans boðað. Hinn 13. nóvember s.l. sneri svo umboðsmaður sóknaraðilja sér til skiptaréttarins með beiðni um að taka bú félagsins til opinberra skipta, svo sem áður greinir, og er saga málsins upp frá því rakin hér að framan. Af skjölum málsins verður það ráðið, að samkomulag í h/f Halldórsson ér Henckell var orðið með þeim hætti, að ekki tókst að ræða það málefnislega á hluthafafundum. Verður því að telja, að ástæða hafi verið til þess, að sóknaraðiljar leituðu til skipta- réttarins með beiðni um skipti á búi félagsins til félagsslita. 12 178 Þetta er raunar viðurkennt af hálfu varnaraðilja, sem einnig hafa gert kröfu sóknaraðilja um þetta atriði að sinni kröfu. Verður ekki talið, að sóknaraðiljar hafi fellt á sig málskostnað, þótt þeir legðu skiptabeiðni sína fyrir í upphafi sem mál til dóms- úrskurðar, enda var afstaða varnaraðilja til skiptakröfunnar þá óljós. Varnaraðiljar hafa tvívegis fengið frest í málinu til þess að koma fram með greinargerð. Þeir hafa einnig látið ganga úrskurð um þriðju frestbeiðni sína í sama skyni. Að því loknu gengu þeir inn á dómkröfur sóknaraðilja að efni til. Þessi afstaða hefur að vísu orðið til nokkurs trafala í sambandi við meðferð skipta- málsins, en ekki þykir þó ástæða til að gera varnaraðiljum að greiða málskostnað til sóknaraðilja af þeim sökum. Fellur því málskostnaður niður. . Unnsteinn Beck borgarfógeti kvað upp úrskurð þenna. Uppsaga hans hefur dregizt nokkuð vegna mikilla embættisanna dómarans. Því úrskurðast: Kröfur málsaðilja um málskostnað eru ekki teknar til greina, og fellur því málskostnaður niður. Mánudaginn 1. marz 1971. Nr. 205/1970. Valgeir Vilhelmsson Segn Sigurgeiri Sigurjónssyni. Útivistardómur. Ómaksbætur. Dómur Hæstaréttar. Málssókn þessi fellur niður. Áfrýjandi, Valgeir Vilhelmsson, er eigi sækir dómþing í máli þessu, greiði kr. 400.00 útivistargjald til ríkissjóðs, ef hann vill fá mál sitt tekið fyrir af nýju. Einnig greiði hann stefnda, Sigurgeiri Sigurjónssyni, sem 179 sótt hefur dómþing í málinu og krafizt ómaksbóta, kr. 3.000.00 í ómaksbætur að viðlagðri aðför að lögum. Mánudaginn Í. marz 1971. Nr. 1/1971. Erlingur Jóhannesson gegn Stefáni Sigurðssyni f. h. Aðalsteins Ásgeirssonar. Útivistardómur. Dómur Hæstaréttar. Málssókn þessi fellur niður. Áfrýjandi, Erlingur Jóhannesson, er eigi sækir dómþing í máli þessu, greiði kr. 400.00 útivistargjald til ríkissjóðs, ef hann vill fá mál sitt tekið fyrir af nýju. Mánudaginn í. marz 1971. Nr. 177/1969. Byggingafélagið Dofri h/f (Ragnar Steinbergsson hrl.) gegn Andreu Pálmadóttur og gagnsök (Þorvaldur Þórarinsson hrl.). Dóminn skipuðu hinir reglulegu dómarar Hæstaréttar. Fasteignakaup. Samningar. Byggingarkostnaður. Dómur Hæstaréttar. Aðaláfrýjandi hefur áfrýjað máli þessu með stefnu 8. október 1969, að fengnu áfrýjunarleyfi 11. september s. á. Hefur aðaláfrýjandi uppi þessar kröfur: 180 Aðalkrafa: Að gagnáfrýjanda verði dæmt að greiða hon- um kr. 323.096.00 auk 9% ársvaxta af kr. 361.833.00 frá 2. ágúst 1966 til 17. janúar 1967 og af kr. 323.096.00 frá þeim degi til greiðsludags. Varakrafa: Að gasnáfrýjanda verði dæmt að greiða hon- um kr. 289.813.00 auk £% ársvaxta af kr. 325.550.00 frá 2. ágúst 1966 til 17. janúar 1967 og af kr. 289.615.00 frá þeim degi til greiðsludass. Önnur varakrafa: Að gagnáfrýjanda verði dæmt að greiða honum kr. 209.813.00 auk 9% ársvaxta af kr. 248.550.00 frá 9. ágúst 1966 til 17. janúar 1967 og af kr. 209.813.00 frá þeim degi til greiðsludags. Þriðja varakrafa: Að gagnáfrýjanda verði dæmt að greiða honum kr. 159.317.00 auk 9% ársvaxta af kr. 198.054.00 frá 2. ágúst 1966 til 17. janúar 1967 og af kr. 159.317.00 frá þeim degi til greiðsludags. Í öllum tilvikum krefst aðaláfrýjandi málskostnaðar úr hendi gagnáfryjanda bæði í héraði og fyrir Hæstarétti. Gagnáfrýjandi hefur áfrýjað máli þessu nreð stefnu 17. desember 1989, að fengnu áfrýjunarleyfi 3. s. m. Gagnáfrýj- andi krefst aðallega sýknu af kröfum aðaláfrýjanda, en til vara, að honum verði aðeins gert að greið ða kr. 4.696.00 með 7% ársvöxtum frá 14. april 1967 til greiðsludags. Þá krefst sagnáfrýjandi málskostnaðar úr hendi aðaláfrýjanda bæði í héraði og fyrir Hæstarétti. Málsatvikum er nægilega lýst í héraðsdómi. Framkvæmdastjóri aðaláfrýjanda, Haukur Haraldsson, hefur lýst fyrir dómi, að aðaláfrýjandi hafi greitt alla reikn- inga vegna byggingarinnar og kostnaðarreikningar hafi ekki verið sýndir kaupendum, meðan á byggingu húsanna stóð, og þeir hafi engu um það ráðið, hvernig framkvæmdum var hagað. Með skírskotun til þessa og raka héraðsdóms má fallast á þá úrlausn hans, að samning aðilja um íbúðar- kaupin verði að skýra svo, að aðaláfryjandi hafi skuldbundið sig til að selja sagnáfrýjanda íbúð þá, sem um er fjallað í málinu, fyrir kr. 800.000.00 að viðbættum þeim kauphækk- 181 unum, sem urðu á byggingartímanum og síðar verður vik- ið að. Samkvæmt gögnum málsins hófst vinna við byggingu keðjuhúsa þeirra, sem um er rætt í málinu, snemma í júlí- mánuði 1965. Aðaláfrýjandi auglýsti íbúðir til sölu í blaði, sem út kom 28. ágúst 1965. Gagnáfrýjandi ræddi skömmu síðar um íbúðarkaup við framkvæmdastjóra aðaláfrýjanda. Hinn 5. október 1965 greiddi gagnáfrýjandi kr. 100.000.00 upp í kaupverðið. Skriflegur kaupsamningur var hins vegar ekki gerður með aðiljum fyrr en 5. nóvember 1965. Í hinum skriflega samningi segir svo um greiðslu kaupverðsins: „ Við samningsgerð kr. 100.000.00%. Þegar þessa er gætt og þess, að gagnáfrýjandi greiddi umræddar kr. 100.000.00 hinn 5. október 1965, þykir mega við það miða, að bindandi samn- ingur hafi komizt á milli aðilja eigi síðar en þann dag. Samkvæmt því og ákvæðum kaupsamningsins ber gagnáfryj- anda að greiða aðaláfrýjanda þær kauphækkanir, sem urðu á byggingartíma hússins frá þeim tíma að telia. Um afhending- artíma íbúðarinnar segir svo í hinum skriflega kaupsamningi: „Seljandi lofar að hraða framkvæmd verksins eftir föngum, og er áætlað, að íbúðin verði afhent að vori 1966“, Ósannað er, að aðaláfrýjandi hafi afhent gagnáfrýjanda íbúðina fyrr en um mánaðamótin ágúst og septem! er 1966. Ákvæði um afhendingartíma, sem að framan voru rakin, eru óljós, þar sem afhendingardagur er ekki ákveðinn. Eftir atvikum þykir byggingartími til ágústloka 1966 ekki óeðlilegur, og ekki er fram komið, að gagnáfrýjandi hafi gert athuga- semdir við þann tíma. Verður við hann að miða í málinu. Hinn 4. júní 1970 fékk aðaláfrýjandi dómkvadda þá Guð- mund Guðlaugsson verkfræðing og Rúnar H. Sigmundsson viðskiptafræðing til að gera álitsgerð um hækkanir á laun- um iðnlærðra og óiðnlærðra starfsmanna við byggingu hús- anna á byggingartíma þeirra. Í viðbótarálitsgerð hinna dóm- kvöddu manna, sem dagsett er 7. október 1970, segir svo: „Heildarhækkun á tímabilinu frá 1. okt. 1965 til 1. sept. 1966 verður sem hér greinir: 182 Verkamenn, verkstjórar o. fl... .. kr. 54.795.00 Trésmiðir .. 20 179.616.00 Múrarar .. 2. 00. 8.861.00 Pípulagningamenn 2000. 7 5.388.00 RBafvirkjar .. 007 10.499.00 Málarar .. 20 8.360.00 Kr. 267.519.00 Hluti frú Andreu Pálmadóttur yrði því % hluti af greindri fjárhæð, eða kr. 44.586.50, en með tilliti til íbúðar hr. Eggerts Eggertssonar telja matsmenn hlut frú Andreu hæfilega met- inn í þessu tilfelli kr. 45.000.00%. Þessu mati hinna dómkvöddu manna hefur ekki verið hnekkt, og þykir því mega leggja það til grundvallar í máli þessu. Ber sagnáfrýjanda því að greiða aðaláfrýjanda alls kr. 45.000.00 af þessum sökum. Aðaláfrýjandi lét gera nokkrar breytingar á gerð hússins, eftir að kaupsamningur var gerður, Krefur hann gagnáfrýj- anda um greiðslu af því efni að fjárhæð kr. 45.150.00. Hinn 12. júní 1970 fékk aðaláfrýjandi dómkvadda þá Svein Tryggvason og Jakob R. Bjarnason til að meta til verðs breytingar þessar. Í matsgerð þeirra, sem dagsett er 16. nóv- ember 1970, segir svo ni. a.! „1. Verðmismunur á fulllökkuðum harðvið- arkörmum og karmlistum annars vegar og furukörmum, tilbúnum undir máln- Í sr a a a ki se ár kr. 12.675.00 9, Kostnaður við innréttingu á geymslu (innveggir) 2. 2. 6.800.00 3. Kostnaður við stétt við aðalinngang .. — 1.300.00 4. Verðmismunur á termostatofnkrönum og venjulegum ofnkrönum .. .. .. -- — 5.000.00 5. Verðmæti loftnetslagnar og stangar . .. — 2.500.00 Samtals kr. 28.275.00“. 183 Um í. Gagnáfrýjandi hefur lýst því, að breyting sú, sem hér um ræðir, hafi verið gerð að hans ósk. Ber honum því að greiða aukakostnað vegna þessa, og þykir rétt að leggja hér til grundvallar mat hinna dómkvöddu manna og taka þennan lið til greina með kr. 12.675.00. Um 2—5. Með skírskotun til raka héraðsdóms verður sagnáfrýjanda eigi dæmt að greiða þessa kröfuliði. Samkvæmt framangreindu ber gagnáfrýjanda því að greiða aðaláfrýjanda kr. 12.675.00 vegna þessa þáttar málsins. Svo sem rakið hefur verið, var kaupverð íbúðar gagn- áfrýjanda ákveðið í upphafi kr. 800.000.00. Af því fé hefur sagnáfrýjandi þegar greitt kr. 795.304.00 og skuldar af þeim sökum kr. 4.696.00, sem honum ber að greiða aðaláfrýj- anda. Gagnáfrýjandi hefur haldið því fram, að aðaláfrýj- andi hafi eigi lagt gólfdúk á nokkur herbergi íbúðarinnar og þannig sparað sér nokkurt fé, sem dragast eigi frá íbúðar- verðinu. Gagnáfrýjandi hefur eigi leitt nægar sönnur að þessu atriði, og verður því eigi unnt að taka þessa kröfu til greina. Samkvæmt framangreindu ber að dæma gagnáfrýjanda til að greiða aðaláfrýjanda kr. 62.371.00 (45.000.00 12.675.00 4.696.00). Þegar gagnáfrýjandi tók við íbúð sinni 1. september 1966, hafði hann greitt kr. 756.567.00 upp í verð hennar, Skuld hans vegna íbúðarkaupanna nam því þann dag kr. 101.108.00. Hinn 17. janúar 1967 greiddi hann hins vegar kr. 38.737.00 upp í skuldina. Samkvæmt þessu ber gagnáfrýjanda að greiða aðaláfrýjanda 7% ársvexti af kr. 101.108.00 frá 1. september 1966 til 17. janúar 1967 og af kr. 62.371.00 frá þeim degi til greiðsludass. Eftir þessum málalokum ber að dæma gagnáfrýjanda til að greiða aðaláfrýjanda kr. 27.000.00 í málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti. Dómsorð: Gagnáfrýjandi, Andrea Pálmadóttir, greiði aðaláfrýj- anda, Byggingafélaginu Dofra h/f, kr. 62.371.00 auk 7% 184 ársvaxta af kr. 101.108.00 frá 1. september 1966 til 17. janúar 1967 og af kr. 62.371.00 frá þeim degi til greiðslu- dags svo og kr. 27.000.00 í málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti. Dómi þessum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Dómur bæjarþings Akureyrar 4. marz 1969. Mál þetta, sem tekið var til dóms hinn 13. f. m., var höfðað fyrir bæjarþingi Akureyrar með réttarstefnu, útgefinni hinn 14. apríl 1967. Stefnir Sverrir Ragnars forstjóri, Akureyri, f. h. Dofra h/f, byggingafélags, Akureyri, frú Andreu Pálmaðóttur, Lönguhlíð 3 B, Akureyri, til greiðslu eftirstöðva af byggingar- kostnaði húseignarinnar Lönguhlíð 3 B hér í bæ. Stefnandi hefur gert þessar dómkröfur: Aðallega: Að stefndi verði dæmdur til að greiða honum kr. 323.096.00 með 9% ársvöxtum af kr. 361.833.00 frá 2. ágúst 1966 til 17. janúar 1967 og af kr. 323.096.00 frá þeim degi til greiðslu- dags. Til vara: Að stefndi greiði kr. 289.813.00 með 9% ársvöxtum af kr. 328.550.00 frá 2. ágúst 1966 til 17. janúar 1967 og af kr. 289.813.00 frá þeim degi til greiðsludags. Til þrautavara: Að stefndi greiði kr. 209.813.00 með 9% árs- vöxtum af kr. 248.550.00 frá 2. ágúst 1966 til 17. janúar 1967 og af kr. 209.813.00 frá þeim degi til greiðsludags. Við munnlegan málflutning gerði lögmaður stefnanda þá ýtr- ustu varakröfu, að stefnda yrði gert að greiða stefnanda kr. 159.317.00 ásamt 9% ársvöxtum af kr. 198.054.00 frá 2. ágúst 1966 til 17. janúar 1967 og af kr. 159.317.00 frá þeim degi til greiðsludags eða aðra lægri fjárhæð að mati dómsins. Þá krafðist stefnandi málskostnaðar samkvæmt reikningi. Af hálfu stefnda voru þessar dómkröfur gerðar: Aðallega: Að málinu yrði vísað frá dómi vegna Vanreifunar af hálfu stefnanda. Til vara: Að stefndi yrði sýknaður af öllum dómkröfum stefn- anda. Til þrautavara: Að stefndi yrði aðeins dæmdur til að sæta hugsanlegri hækkun á verði íbúðar sinnar að Lönguhlíð 3 B sam- kvæmt niðurstöðu og álitsgerð dómkvaddra manna, að því er 185 varðar auknar launagreiðslur vegna hækkunar á gildandi kaup- töxtum verkamanna og iðnverkamanna, er kunna að hafa orðið og mættu hafa áhrif á endanlegt kaupverð „á tímabilinu“, þ. e. frá 5. nóvember 1965 til aprílloka 1966, sbr. dskj. nr. 2. Loks krafðist stefndi málskostnaðar samkvæmt reikningi. Eftir að lögmenn aðilja lýstu gagnasöfnun lokið á dómþingi hinn 20. desember 1968, var frávísunarkrafa stefnda tekin til meðferðar og henni hrundið með úrskurði, uppkveðnum hinn 17. f. m. Í úrskurðinum segir: „Með skírskotun til málsástæðna þeirra, sem stefndi hefur fært fram frávísunarkröfu sinni til stuðnings, þykir ljóst, að sú krafa er reist á efnisatriðum málsins, sem ekki verða leidd í ljós, fyrr en flutningi þess að efni til er lokið. Þegar einnig er litið til kröfugerðar stefnanda, gagna þeirra, sem hann hefur lagt fram til stuðnings kröfum sínum, og yfir- lýsinga aðilja fyrir dóminum, þykja eigi efni til þess að vísa málinu í heild frá dómi á þessu stigi“. Sáttatilraunir hafa ekki borið árangur. Tildrög málsins. Sumarið 1965 var af hálfu Byggingafélagsins Dofra h/f ákveðið að hefja byggingu keðjuhúss á lóðinni nr. 3 við Lönguhlíð hér í bæ. Í máli þessu hefur verið lagt fram endurrit úr gerðabók Dofra h/f, sbr. dskj. nr. 18, sem snertir nefnt keðjuhús. Þar sem þar má að nokkru rekja tildrög að byggingu keðjuhússins og máls þessa, þykir rétt að reifa bókanir þessar, eftir því sem tilefni er til. Á fundi stjórnar Dofra h/f þriðjudaginn 16 febrúar 1965 skýrði framkvæmdastjórinn frá því, að hann hefði sótt um lóðir undir raðhús við Lönguhlíð nr. 1—3. Fundarmenn höfðu áhuga fyrir því, að ráðizt yrði í byggingu íbúða til sölu, ef fjárhags- ástæður leyfðu. Á fundi þriðjudaginn 23. marz 1965 skýrði formaður stjórnar frá því, að félagið hefði sótt um lóð fyrir keðjuhús við Lönguhlíð og fengið. Þegar var ákveðið, að í keðjuhúsi þessu skyldu verða 6 íbúðir. Í maí árið 1965 gerði Haukur Haraldsson, framkvæmdastjóri Dofra h/f, áætlun um kostnað við byggingu keðjuhússins. Áætlaði hann verð hverrar íbúðar eða húss kr. 800.000.00 og 186 2 gerði þá ráð fyrir ófyrirséðum kostnaði kr. 91.000.00 á hverja íbúð. Á fundi stjórnar Dofra h/f föstudaginn 11. júní 1965 var enn rætt um byggingu keðjuhússins. Lagði framkvæmdastjórinn fram tillöguuppdrátt að keðjuhúsi við Lönguhlíð 3 og taldi, að kostn- aður yrði ca. kr. 900.00 pr. m3 fokhelt, en fullklárað ca. kr. 2.000.00 pr. möð. Stjórnin var sammála um að fela framkvæmda- stjóra að fullgera uppdrætti af keðjuhúsinu og hefja framkvæmdir um sumarið. Næst var það, að í vikublaðinu Degi á Akureyri, dags. 28. ágúst 1965, birtist eftirfarandi auglýsing, sbr. dskj. nr. 17. „Keðjuhús. Til sölu eru mjög góðar íbúðir í keðjuhúsi, sem er í byggingu. Upplýsingar á teiknistofu vorri mánudag og þriðju- dag næstkomandi, kl. 16—19. Byggingafélagið Dofri h.f. Sími 11910“. Af þessu tilefni sneri stefndi sér til framkvæmdastjóra bygg- ingafélagsins, Hauks Haraldssonar. Var fljótlega að ráði með þeim, að fastsett skyldi íbúð í keðjuhúsinu fyrir stefnda. Þann 5. nóvember 1965 var síðan undirritaður svohljóðandi samningur aðiljanna (sbr. dskj. nr. 2): „Við undirritaðir, Byggingafélasið DOFRI h.f. og Andrea Pálmadóttir, sem seljandi og sem kaupandi gerum með okkur svofelldan KAUPSAMNING Seljandi skuldbindur sig til að selja kaupanda, sem er jafn skuldbundinn til að kaupa íbúð nr. 2 í keðjuhúsi, sem er í smíð- um á lóð HR 3 við Lönguhlíð, Akureyri. Leigulóðarréttindi eru sameiginleg og óskipt. Formlegur lóðarleigusamningur hefir ekki verið gerður ennþá. Íbúðin verður seld í því ásigkomulagi, sem nú skal greint: Húsið verður fullfrágengið að utan og lóð grófsléttuð. Íbúðin sjálf selst tilbúin undir málningu. Tvöfalt sambrætt gler í glugg- um. Sameiginlegt hitakerfi er fyrir sex íbúðir, en með sér vatns- magnsmæli og thermostati fyrir íbúðina. Gólf dúkalögð með filt- linoleumdúk, nema hvað gólf í þvottaherbergi, geymslu og bílskúr verða máluð. Handlaug, skál og baðker í baðherbergi. Skol- vaskur í þvottahúsi. Eldhúsinnrétting fullfrágengin til notkunar. Innihurðir spónlagðar og skrársettar, en karmar frágengnir undir málningu. Raflögn fullfrágengin. Leitast verður við að gera innréttingu íbúðarinnar á hag- kvæman og vandaðan háti. 187 Annað en að framan greinir í samningi þessum fylgir ekki með í kaupunum. Áætlað kostnaðarverð er ca. kr. 800.000.00, og greiðir kaup- andi það þannig: Við samningsgerð .. .. .. .. .. .. kr. 100.000.00 Þegar húsið er fokhelt .. .. .. .. .. kr. 170.000.00 Eftirstöðvar við afhendingu .. .. .. íkr. Seljandi mun sjá um útvegun á húsnæðismálastjórnarláni. Eftir að kaupandi hefur tekið við íbúðinni, ber honum að greiða skatta og önnur sameiginleg gjöld af keðjuhúsinu svo og viðhald húss og lóðar í hlutfalli við eign sína, eða % hluta. Kaupandi tekur að sér að ganga frá lóð, eins og teikningar seljanda segja til um. Dragist framkvæmdir þessar um of, er seljanda heimilt að láta framkvæma verkið á kostnað kaupanda. Seljandi lofar að hraða framkvæmd verksins eftir föngum, og er áætlað, að íbúðin verði afhent að vori 1966. Ef kauphækkanir verða á tímabilinu, hækkar áætlað kostnaðarverð í samræmi við það. Seljandi greiðir enga vexti af útborguðum peningum frá kaupanda. Kaupandi greiðir kostnað við stimplun og þing- lýsingu afsals. Til staðfestu eru nöfn samningsaðila undirrituð í viðurvist þar til kvaddra vitundarvotta“. Stjórn Dofra h/f kom saman á fundi þriðjudaginn 30. nóvember 1965, og er þetta skráð í gerðabók þann dag: „Framkvæmdir við keðjuhúsin við Lönhlíð hófust seint í ágúst. Eru komnir í þá byggingu 70 vinnudagar. Verið er að gera húsið fokhelt, og áætlað er, að því ljúki í næstu viku. Kaupendur greiða kr. 100.000.00, þegar kaupsamningar eru gerðir, kr. 170.000.00 begar íbúð er fokheld, kr. 280.000.00 (húsnæðismálastjórnarlán), sem von er til, að verði greitt í apríl 1966, og kr. 250.000.00, sem er áætluð lokagreiðsla við afhendingu íbúðanna. Framkvæmda- stjórinn áætlar, að kostnaður við hverja íbúð fokhelda verði ca. kr. 420.000.00“. Á fundi stjórnar Dofra h/f fimmtudaginn 12. maí 1966 er betta bókað: „Áætlað er, að keðjuhúsin verði fullbúin til afhendingar um næstu mánaðamót og verð þeirra ca. kr. 900.000.00 hver íbúð“. Næst ber keðjuhúsið við Lönguhlíð 3 á góma á fundi stjórnar Dofra h/f miðvikudaginn 21. september 1966, og er þetta ritað í gerðabók: „Formaður greindi frá uppgjöri byggingarkostnaðar á Löngu- 188 hlíðarhúsunum. Reyndist kostnaður þeirra vera sem næst kr. 1.050.000.00 hver íbúð. Brunamat er kr. 1.236.000.00 hver íbúð. Kaupendur íbúðanna eiga eftir að greiða 1.400.000.00. For- manni og framkvæmdastjóra er falið að ræða við kaupendurna, skýra þeim frá verði íbúðanna og ræða um lokagreiðslur íbúð- anna“. Á fundi sínum fimmtudaginn 3. nóvember 1986 er stjórn Dofra h/f sammála um að gera kaupendum Lönguhlíðarhúsanna eftir- farandi tilboð: „Félagið gefur kr. 50.000.00 afslátt af hverri íbúð og eftir- stöðvar skuldarinnar greiðast fyrir 20. desember n. k. Félagið gefur kr. 40.000.00 afslátt af hverri íbúð og lánar kr. 100.000.00 til fimm ára með þriðja veðrétti íbúðanna eða tryggð- um víxlum, og eftirstöðvar skuldarinnar greiðast fyrir 20. des- ember n. k.“. Í greinargerð lögmanns stefnanda segir, að stefndi og þrír aðrir af sex íbúðareigendum í Lönguhlíð 3 hafi talið, að íbúðunum hafi verið lofað fyrir ákveðið verð. Jafnframt segir, að einn íbúðareigandi sé utan þessara samtaka, en stefnandi hafi tekið aftur við íbúð eins kaupanda, sem taldi sig ekki ráða við hækkunina. Stjórn Dofra h/f kom loks saman á fundi mánuðaginn 14. nóvember 1966, og gerðist þetta: „Formaður las bréf frá lögfræðingi fjögurra kaupenda Löngu- hlíðarhúsanna, Þorvaldi Þórarinssyni, þar sem hafnað er tilboð- um Dofra h.f., sbr. bókun 3. nóvember s.l. Mættur var á fund- inum Ragnar Steinbergsson, lögfræðingur. Nokkrar umræður urðu um mál þetta. Stjórnin er sammála um að höfða mál á hendur einum af kaupendum Lönguhlíðarhúsanna og fela Ragnari Steinbergssyni málareksturinn“. Bréf lögmanns stefnanda til Bjarna Jónssonar, eiginmanns stefnda, þar sem framangreind tilboð eru gefin, svo og bréf lög- manns stefnda, þar sem þeim er hafnað, hafa verið lögð fram í málinu, sbr. dskj. nr. 27 og 28. Mál þetta er síðan höfðað með réttarstefnu, útgefinni 14. apríl 1967. Segir í stefnu, að íbúðirnar í keðjuhúsinu við Lönguhlíð 3 hafi orðið mun dýrari en til hafi verið ætlazt vegna gífurlegra hækkana, einkum á kaupi, en einnig á efni. Þá segir, að geymslu- rými í íbúð stefnda hafi verið stækkað, en auk þess framkvæmdar ýmsar aðrar breytingar Í íbúð hennar, sem ekki hafi verið ráð 189 fyrir gert í kaupsamningi aðiljanna. Hafi breytingar þessar leitt til þess, að íbúð stefnda varð dýrari en ella. Stefnandi telur endan- legt verð íbúðar stefnda hafa numið kr. 1.118.400.00, en kveður stefnda þegar hafa greitt kr. 795.304.00. Við þingfestingu málsins hinn 17. apríl 1967 var af hálfu stefnanda lögð fram skrá (sbr. dskj. nr. 7) yfir vinnulaun, sem stefnandi telur sig hafa innt af hendi og varið til smíði keðju- hússins við Lönguhlíð 3. Þá var einnig lagt fram bréf kjara- rannsóknarnefndar með samningsbundnum kauptöxtum í Reykja- vík tímabilið 1. júlí 1965 til 31. október 1966 (dskj. nr. 5). Vinnulaunaskrá á dskj. nr. 7 gerðu Ingólfur Jónsson, stjórn- arnefndarmaður stefnanda, og Haukur Haraldsson, þáverandi framkvæmdastjóri stefnanda, og er hún dags. 20. janúar 1967. Jafnframt reiknuðu þeir út og áætluðu áhrif kauphækkana á byggingartímabilinu á vinnulaunakostnað. Niðurstöður sínar hafa þeir dregið saman og nefna „Álitsgerð um hækkun byggingar- kostnaðar á Lönguhlíð 3 vegna kauphækkana, á meðan á bygg- ingu stóð“. (Dskj. nr. 8). Samkvæmt vinnulaunaskrá á dskj. nr. 7 námu launagreiðslur við byggingu keðjuhússins samtals kr. 3.766.897.00. Samkvæmt álitsgerð áðurgreindra fyrirsvarsmanna stefnanda, sbr. dskj. nr. 8, námu auknar launagreiðslur vegna kauphækkana samtals kr. 959.800.00 við smíði keðjuhússins, eða kr. 159.967.00 á hverja íbúð eða hús. Á sama dómbþingi var lögð fram „Álitsgerð um aukaliði, sem eigi er getið í samningi“, samin og undirrituð af Hauki Haralds: syni og Ingólfi Jónssyni (dskj. nr. 4). Er álitsgerð þessi í 5 liðum, og samkvæmt henni hefur kostnaður við smíði íbúðar stefnda aukizt um kr. 45.150.00 vegna breytinga á íbúðinni. Frammi liggur yfirlit yfir greiðslur stefnda til stefnanda, sbr. dskj. nr. 3, og nema greiðslur hennar til stefnanda kr. 795.304.00. Samkvæmt yfirliti þessu og ljósriti kvittunar, sem einnig hefur verið lagt fram, sbr. dskj. nr. 34, innti stefndi fyrstu greiðslu sína af hendi til stefnanda þann 5. október 1965, þá kr. 100.000.00. Við munnlegan málflutning hélt lögmaður stefnda því fram, að röng dagsetning væri á þessari fyrstu kvittun eða greiðslu stefnda. Varð að samkomulagi, að lögmenn aðilja upplýstu þetta atriði. Lögmaður stefnda hefur síðar lýst yfir því, að greiðsludag- setning þessi muni rétt. Frammi liggur einnig greiðsluyfirlit Hólmars Kristmundssonar, sbr. dskj. nr. 9, en hann er einn hinna fjögurra íbúðareigenda í 190 keðjuhúsinu, sem hafnað hefur kröfum stefnanda. Samkvæmt yfirliti þessu nema greiðslur Hólmars til stefnanda kr. 893.234.00. Á dómþingi hinn 20. desember 1968 var lögð fram af hálfu stefnanda „Áætlun um hækkun keyptrar vinnu hjá Dofra h.f. við byggingu Lönguhlíðar 3“, gerð af endurskoðunardeild K. E. A., sbr. dskj. nr. 29. Í bréfi forstöðumanns endurskoðunardeildar K. E. A. til lög- manns stefnanda eru þessar skýringar gefnar við áætlun þessari (dskj. nr. 30): „Samkvæmt beiðni yðar hefi ég látið reikna út raunverulegar kauphækkanir á vinnu verkamanna og verkstjóra og vinnu tré- smiða, sem eru til samans u. þ. b. % af allri keyptri vinnu við byggingu Lönguhlíðar 3. Miðað var við vinnutaxta Byggingameistarafélags Akureyrar á tímabilinu frá 1/3 1965 til 1/9 1966. En samkvæmt vinnutaxta 1/3—1/9 1965 tjáir byggingameistari Ingólfur Jónsson mér, að bygging og smíði Lönguhlíðar 3 hafi verið verðlögð. Vinnustundafjöldi og kaupgjald hvers taxta yfir allt tímabilið var dregið saman í þrjá liði, dagvinnu, eftirvinnu og nætur- vinnu, ef sú skipting var fyrir hendi. Væri vinnutaxtaeining gjaldstofn fyrir vissu álagi, var henni deilt upp í heildarupphæð launakröfu og Þannig fenginn áætl- aður vinnustundafjöldi. (Akkorð, uppmæling). Fundinn var mismunur á fjárhæð vinnulauna og þeirrar fjár- hæðar, sem fram kemur við það, að taxtakaup 1. marz 1965 er margfaldað með samsvarandi tímafjölda. Fundinn hundraðshluti þess mismunar, sem er á milli raun- verulegs kaupgjalds og þess kaupgjalds, sem greitt hefði verið, ef vinnulaun hefðu verið greidd eftir þeim taxta, sem mér var tjáð, að verðlagt hefði verið eftir. Heildarkaupgjald margfaldað með þeim hundraðshluta og þannig áætluð sú upphæð, sem endurkræf mætti teljast. Áætluð sú rýrnun, sem orðið hefði á vinnutímalengd. Samkvæmt ofanskráðu kemur fram, að mismunur á keyptri og verðlagðri vinnu megi áætla 685.000.00 kr.“. Þá þykir rétt að taka hér upp niðurstöðu útreikninga og áætlunar á dskj. nr. 29: „Skrá yfir vinnulaun við Lönguhlíð 3 frá 1/3 1965 til 1/9 1966. Verkamenn og verkstjórar .. .. .. .. 1.088.263.55 Smiðir .. .. .. 2. 2... 0... 0 1.482.728.43 191 Múrarar .. ..... „0... ........ 2 205.419.07 Pípulagningamenn .. .. .. .. .. .. C149.266.10 Rafvirkjar .. .... . 224.043.17 Málarar (fsk. 89, 90 vanar sk). 50.079.33 Tæknivinna, sjá fsk 52 .. .. .. .... 6.500.00. Akstur .. .... 0. 0... 0... 134.054,51 Vélavinna, járnsmiði 0. fl. ið a ti a 87.702.27 Strengjasteypan 834.423.60 .. .. .. ., 417.211.80 2 3.845.261.23 Samkvæmt meðfylgjandi fsk. fæst eftirfarandi áætlun á hækk- un vinnulauna frá 1/3 1965 til 1/9 1966: Vinna skv. taxta Vinna skv.fsk. 1/3-1/6 1965 Verkamenn og verkstjórar .. .. 1.088.263.55 911.074.67 Smiðir .. „ 1.482.728.43 1.269.454.23 2.570.991.98 2.180.528.90 2.570 þús. 2.180 þús eru 117.88%. Hækkun vinnulauna verkamanna, verkstjóra og smiða er því að meðaltali 17.88%. Niðurstaða er því, að hækkun á alla vinnu sökum hækkunar á kaupeiningu megi áætla, að liggi mjög nærri því að vera 17.88% af 3.262 millj. kr., eða alls kr. 583.246.00. Hækkun sú, sem orðið hefur á þessu tímabili sökum aukinnar vinnutímalengdar án aukinna afkasta, er ekki tekin með í fram- anritaðri áætlun. En sannanlegt er, að sökum uppmælinga, sem fólu í sér kauphækkanir, og afkastarýrari vinnukrafta sökum geysilegrar eftirspurnar á vinnumarkaðinum, þá hefur orðið hækkun á vinnu, sem mjög erfitt er að áætla. Á ákvæðisvinnu, sem byggingameistari Ingólfur Jónsson bauð út, telur hann, að tapazt hafi 10—20 þús. kr. En þessi ákvæðis- vinna er alls tæpar 50 þús. kr. Það hlýtur því að vera lágmark, að bæta megi alls 3% við framangreinda áætlun á hækkun vinnu- launa, sem rekja megi til hækkunar á vinnutímalengd. Mundi þá hækkunin liggja um 21% af allri vinnu, eða um það bil 685 þús. kr. Mætti því telja, að lágmarksáætlun mismunar á keyptri vinnu og verðlagðri vinnu lægi um kr. 685 þús.“. 192 Samtals hafa verið lögð fram af hálfu aðilja 43 þingmerkt skjöl. Hér hefur verið getið helztu skjala, sem stefnandi byggir kröfur sínar á. Annarra verður getið síðar í dóminum, eitir því sem tilefni þykir til. Stefnandi reisir aðalkröfu sína í málinu á því, að hann hafi byggt hús eða íbúð stefnda fyrir hennar reikning. Heldur hann því fram, að upphæð sú, sem tilfærð er Í samningi aðiljanna, kr. 800.000.00 (dskj. nr. 2), hafi aðeins verið áætlunarverð, miðað við óbreytt verðlag og kaup, í því skyni gert að reyna að gefa einhverja hugmynd um væntanlegt verð, en án allra skuldbind- inga. Staðhæfingu sinni til stuðnings bendir stefnandi á hið óá- kveðna verðákvæði samningsins. Stefnandi bendir einnig á, að greiðslur Hólmars Kristmundssonar (sbr. áskj. nr. 9) nemi kr. 893.234.00 og hafi hann innt greiðslur þessar af hendi án nokkurs fyrirvara. Heldur stefnandi því fram, að greiðslur stefnda hafi numið sömu fjárhæð og greiðslur Hólmars, ef húsnæðismála- stjórn hefði ekki við úthlutun til stefnda skorið lánið niður um kr. 100.000.00 á þeim forsendum, að hún.hefði svo góðan aðgang að lífeyrissjóði. Stefnandi staðhæfir, að endanlegt verð íbúðar stefnda hafi verið kr. 1.118.400.00 og þar sem hún hafi þegar greitt kr. 795.304.00, eigi hún enn ógreiddar eftirstöðvar að upphæð kr. 323.096.00, sem nemur aðalkröfu stefnanda. Varakrafa stefnanda er við það miðuð, að dómurinn fallist ekki á, að íbúð stefnda hafi verið byggð samkvæmt reikningi fyrir stefnda, óbundið af áætlunarverðinu. Telur stefnandi sér rétt með skírskotun til skammstöfunar- innar ca. í samningi aðiljanna að hækka áætlað verð um 10%, eða í kr. 880.000.00, sbr. 66. gr. laga nr. 39/1927. Þá staðhæfir stefnandi, að gerðar hafi verið allmargar breyt- ingar á húsi eða íbúð stefnda að ósk hennar og beri henni að greiða þann kostnaðarauka, sem breytingar þessar höfðu í för með sér, enda sé Í samningi þeirra tæmandi talið það, sem fylgja skyldi íbúðinni. Kostnaðarauka vegna breytinga frá samn- ingi aðiljanna telur stefnandi nema kr. 45.150.00, sbr. dskj. nr. 4. Loks telur stefnandi ótvírætt, að stefnda beri að greiða sér hækkun áætlaðs kostnaðarverðs, sem stafar af kauphækkunum á tímabilinu, sbr. dskj. nr. 2. Telur stefnandi tímabil þetta 193 hefjast við upphaf byggingarframkvæmda og að því ljúki jafnt og framkvæmdum. Telur stefnandi kauphækkanir nema kr. 159.967.00 af verði íbúðar stefnda, sbr. dskj. nr. 7 og 8. Þrautavarakrafa stefnanda er reist á sömu málsástæðum og varakrafa og kröfugerð hin sama að því undanskildu, að miðað er við, að dómurinn fallist ekki á, að honum sé rétt að hækka áætlað kostnaðarverð, kr. 800.000.00, um 10%, sbr. skamm- stöfunina ca. Ýtrasta varakrafa stefnanda er einnig á því reist, að stefnanda beri greiðsla vegna kauphækkana og breytinga frá kaupsamningi aðiljanna. Reisir hann kauphækkunarkröfu sína á dskj. nr. 29 og telur kauphækkanir samkvæmt því nema kr. 114.667.00 af verði íbúðar stefnda. Síðari lið þessarar kröfu sinnar byggir stefnandi enn á dskj. nr. 4, og nemur hann kr. 45.150.00. Af hálfu stefnda er því haldið fram, að þegar í upphafi hafi verið samið um, að stefndi keypti margnefnda íbúð á föstu verði, þ. e. kr. 800.000.00, rneð þeim fyrirvara, að verð hennar hækkaði í samræmi við kauphækkanir á samningstímabilinu, sem stefndi telur frá 5. nóvember 1965 til sumarmála 1966. Hefur því verið haldið fram af hálfu stefnda, að miða bæri lok tímabilsins annað hvort við 1. maí eða 14. maí 1966. Stefndi heldur því fram, að stefnanda hafi ekki tekizt að sanna, að kauphækkanir hafi haft áhrif á verð íbúðar hennar. Í öllu falli hafi honum ekki tekizt að sanna, hversu miklu þær nemi. Bent er á, að reikningar stefnanda (sbr. dskj. nr. 78 og 29) á auknum launagreiðslum vegna kauphækkana eigi við keðjuhúsið í heild, en ekki við íbúð stefnda sérstaklega. Þá hefur dskj. nr. 4 verið mótmælt sem röngu og tölulega ósönnuðu. Undir rekstri málsins hefur liðum 2—5 í dskj. nr. 4 Verið mótmælt af hálfu stefnda, enda hafi stefnandi ekki gefið henni kost á að taka afstöðu til þeirra breytinga, áður en þær voru framkvæmdar. Jafnframt hefur skýringu stefnanda á skammstöfuninni ca. í samningi aðiljanna verið hafnað af hálfu stefnda. Samkvæmt framangreindu telur stefndi stefnanda ekki hafa sýnt fram á, að hann eigi kröfur á hendur henni vegna skipta þeirra, og beri því að sýkna hana af öllum kröfum stefnanda. Fyrirsvarsmenn stefnanda hafa komið fyrir dóm og gefið skýrslur. Þá hefur stefndi komið fyrir dóm og staðfest aðilja- 13 194 skýrslu sína, dags. 94. nóvember 1967, en einnig gefið þar fyllri skýrslu. Haukur Haraldsson, framkvæmdastjóri stefnanda, skýrði frá því, að framkvæmdir við smíði margnefnds keðjuhúss hefðu hafizt í byrjun júlímánaðar 1965. Sagði hann, að íbúðirnar hefðu verið auglýstar til sölu Í ágúst 1965 og hefði stefndi verið fyrstur til að koma að máli við hann sem væntanlegur kaupandi og hefði hún fastsett íbúðina nokkrum dögum síðar. Þá skýrði hann frá því, að íbúð stefnda hefði orðið tokheld í lok desembermánaðar 1963. Íbúðin hefði aldrei verið afhent stefnda formlega, en hún hefði fengið leyfi til þess að mála íbúðina í maí 1966 og hún flutt í hana um 2 mánuðum síðar, að hann minnti. Þá sagði framkvæmdastjórinn, að þegar í upphafi samnings- viðræðna hafi stefnda verið greint frá því, að verðið á íbúðinni mundi verða um kr. 800.000.00 að viðbættum kauphækkunum á byggingartímabilinu, og það staðfest með samningnum 5. nóvem- ber (dskj. nr. 2). Síðar sagði framkvæmdastjórinn, að hann hefði talið stefnanda vera að byggja íbúðirnar fyrir reikning kaup- enda og átt að fá greitt kostnaðarverð frá þeim að fullu, þegar afhending færi fram. Framkvæmdastjórinn skýrði einnig frá því, að kostnaðarreikn- ingur hefði verið sameiginlegur fyrir allar íbúðirnar í keðju- húsinu og kostnaði síðan skipt á íbúðirnar nokkuð jafnt, en þó með svolitlum frávikum vegna frágangs. Tók hann fram, að keðjuhúsið væri 6 sambyggð hús og sami veggurinn því fyrir fleiri en eina íbúð. Keðjuhúsið hafi verið byggt sem ein heild, ýtuvinna hafi verið sameiginleg svo og efniskaup. Fleira hafi verið sameiginlegt, t. d. upphitun, og því hafi þótt eðlilegt að hafa einn reikning fyrir íbúðirnar. Þá kom fram í skýrslu framkvæmdastjórans, að hann hefði gert uppkast að samningsforminu á dskj. nr. 2, borið það undir Sverri Ragnars, stjórnarformann stefnanda, og síðan látið prenta það. Ingólfur Jónsson, stjórnarnefndarmaður stefnanda, sagði, að alltaf hefði verið ráð fyrir því gert innan stjórnar félagsins, að íbúðirnar yrðu byggðar fyrir reikning væntanlegra eigenda. Sverrir Ragnars stjórnarformaður sagði, að það mundi hafa verið af vangá, að ekki var rætt um efnishækkanir í samningn- um á dskj. nr. 2 eins og kauphækkanir. Stefndi kvaðst hafa talið sig kaupa íbúðina í tilteknu ástandi 195 og fyrir tiltekið verð og tók fram, að hvorki hefði verið talað um né samið um, að hún yrði byggð fyrir hennar reikning. Hún kveðst hafa farið að mála íbúðina vorið 1966, enda hefði Haukur Haraldsson ráðið henni að gera það, áður en gengið væri frá tréverki. Hún kvaðst hins vegar ekki hafa flutt í íbúðina fyrr en um mánaðamótin ágúst og september. Framburðir verða frekar raktir við athugun og úrlausn á kröf- um, eftir því sem ástæða þykir til. Eftir dómtöku málsins hefur dómurinn aflað vottorðs bygg- ingarfulltrúa Akureyrarbæjar um byggingarstig Lönguhlíðar 3 og samninga stefnanda við aðra íbúðareigendur í Lönguhlíð 3 en stefnda. Þá hefur dómurinn haft til athugunar og hliðsjónar bókhaldsfylgiskjöl stefnanda, þau er dskj. nr. 29 er byggt á. Loks hefur dómurinn farið á vettvang og skoðað oftnefnt keðjuhús. Kröfur stefnanda og ágreining aðiljanna má í höfuðatriðum rekja til mismunandi skýringa á samningi þeirra um íbúð stefnda að Lönguhlíð 3 B. Telur dómurinn, að leggja verði hinn prentaða samning á dskj. nr. 2 til grundvallar skiptum aðiljanna, enda ekkert fram komið, sem sýni ótvírætt, að um annað hafi verið samið. Einnig telur dómurinn, að við skýringu hinna óljósu ákvæða samningsins verði að hafa í huga, að hann er saminn af fyrirsvarsmönnum stefnanda. Verður nú aðalkrafa stefnanda fyrst athuguð. Aðalkrafa stefnanda sýnist annars vegar á því reist, að samn- ingur aðiljanna skoðist verksamningur, og hins vegar á því, að tilgreint kostnaðarverð hafi ekki verið bindandi fyrir hann. Af orðalagi samningsins, sem rakinn er hér að framan, þykir ótvírætt, að aðiljar máls þessa hafi gert með sér kaupsamning um húseignina Lönguhlíð 3 B, enda samningurinn í meginmáli sínu nefndur kaupsamningur. Í kaupsamningnum segir: „Áætlað kostnaðarverð er ca. kr. 800.000.00, og greiðir kaupandi það þannig ...“, og síðar: „Ef kauphækkanir verða á tímabilinu, hækkar áætlað kostnaðarverð í samræmi við það“. Dómurinn telur, að með samanburði á þessum ákvæðum samn- ingsins verði að líta svo á, að stefnandi hafi skuldbundið sig til að selja stefnda umrædda húseign fyrir hið áætlaða verð með þeim fyrirvara, sem í hinu síðar tilvísaða ákvæði greinir. Greiðslur Hólmars Kristmundssonar þykja engu breyta hér um. Þegar af þessari ástæðu kemur aðalkrafa stefnanda ekki til álita við úrlausn þessa máls. 196 Warakröfu stefnanda má sunðurliða þannig: 1. 10% hækkun grundvallarverðs, sbr. skarm- stöfunina ca. .. .- rr. Kr. 80.000.00 II. Breytingar frá did angi, dskj.nr.4 .. .. — 45.150.00 III. Kauphækkanir, sbr. dskj.nr. 7088... 00.0...00.% 159.067.00 IV. Mismunur grundvallarverðs og greiðslu safna — 4.696.00 Alls kr. 289.813.00 Um il. Dómurinn telur engin efni til þess að beita magnákvæð- um 66. gr. lausafjárkaupalaga nr. a um verðákvæði kaup- samnings um fasteignir. Kemur ssi málsástæða stefnanda því ekki til álita. Þá telur dómurinn, að með samanburði á ákvæðum kaupsamn- ingsins, sem rakin voru við athugun á áðalkröfu stefnanda, verði að líta svo á, að skammstöfunin ca. í kaupsamningi aðiljanna sé einungis árétting á því, að tilgreint verð sé áætlað og geti breytzt vegna kauphækkana. Verður þessi kröfuliður stefnanda því ekki tekinn til greina. Um li. Stefnandi hefur sundurliðað kröfu sína undir þessum lið. þannig (dskj. nr. 4): 1. Mismunur á harðviðar- og máluðum körmum. Seinkun á framkvæmdum vegna óhagstæðrar og ineiri vinnu við harviðarkarma en ella, sem nem- ur 21 vinnudegi .. .. 2... .. kr. 14.200.00 2. Stækkun á sameign vegna seyru í kjallara „. — 19.750.00 3. Stétt við inngang .. .. a 2. 7 2.100.00 4. emostalofsleranet í lan herljarjúm 0... — 6.000.00 5. Loftnetslögn og stöng .. 2. 000. 3.100.00 Alls kr. 45.150.00 Haukur Haraldsson, framkvæmdastjóri stefnanda, hefur fyrir dómi skýrt frá því, að hér sé um að ræða breytingar, sem gerðar hafi verið í íbúð stefnda samkvæmt munnlegri beiðni hennar eða samkomulagi við hana. Sagði hann, að 1. liður væri gerður sam- kvæmt beiðni stefnda, 2. liður gerður með samþykki stefnda og liðir 3—5 gerðir í samráði við kaupendur. Sagði hann jafnframt, að í byrjun hefði ekki verið ákveðið, hve stór kjallarinn yrði. Hafi verið gert ráð fyrir kjallara fyrir kyndingu eingöngu, en 197 kaupendum hafi þótt geymslurúm lítið og því hafi verið ráðizt í að stækka kjallara. Hafi kaupendur verið látnir vita um þessa stækkun, en ekki talað um, að nein aukagreiðsla yrði heimt hennar vegna, enda hafi hann talið, að verið væri að byggja eftir reikningi. Stefndi hefur í aðiljaskýrslu og fyrir dómi viðurkennt, að um 1. lið hafi verið samið, en þó ekki um upphæð. Hins vegar hélt hún því fram, að ekkert hefði verið minnzt á aðra liði. Við munnlegan málfiutning lögðu lögmenn aðilja fram hvor sína teikningu af íbúð í margnefndu keðjuhúsi, sbr. dskj. nr. 42 og 43. Er á teikningum þe ssum sýndur kjallarinn, sem er undir syðstu íbúð hússins. Samkvæmt þessum teikningum hefur verið gert ráð fyrir, að lala, þ. e. kyndiklefi, yrði undir helmingi gólfflatar nefndrar íbúðar. Dómurinn hefur við vettvangsskoðun gengið úr skugga um, að sex geymslur hafi verið afþiljaðar í kjallaranum, en hins vegar varð ekki séð, að kjallarinn hefði verið stækkaður þeirra vegna Telur dómurinn sýni, að sameign stefnda í kjaliara hafi ekki verið stækkuð, heldur hafi geymslur verið afhólfaðar þar fyrir hverja hinna sex íbúða. Er kröfugerð stefnanda byggð á mis- Ga. skilningi að þessu leyti. Um. 1. Hö. Stefndi hefur mótmælt þessum lið sem ailt of háum. Stefnandi hefur engin skjöl lagt frar hæð. Eftir vettvangsskoðun og með hliðsjón af hústekningu þykir dóminum endurgjald stefnda til stefnanda vegna þessa liðar hætfi- lega ákveðið kr. 8.000.00. Um liði 2—5. Dómurinn telur, að húsbyggja nda, sem selt hefur húsnæði á ákveðnu verði í ákveðnum búningi til afhend- ingar að smíði lokinni, beri að leita samþykkis kaupanda á fyrirhuguðum breytingum á binu selda og gera honum jafn- framt grein fyrir því, að breytingarnar kunni að leiða til hækk- vilji hann heimta kosinaðarauka vegna slíkra unar Söluverðs, breytinga úr hendi kaupanda. Gegn eindregnum mótmælum stefnda þykir ósannað, að stefn- andi hafi á þennan hátt gefið stefnda kost á að tjá sig um fram- kvæmdir undir þessum liðum, áður en þær hófust, sbr. það, sem áður segir um lið 2. Verða kröfuliðir þessir því eigi teknir til greina. Um III. Ágreiningur er um það milli aðilja málsins, við hvaða 198 tímabil eigi að miða, er reiknuð er út hækkun á söluverði íbúðar stefnda vegna kauphækkana. Hins vegar er óumdeilt, að stefnandi eigi samkvæmt samningi aðiljanna rétt til greiðslu þeirra vegna. Telur stefnandi, að miða beri við byggingartímabil keðju- hússins, en samkvæmt framlögðum gögnum hófust framkvæmdir í júlí 1965 og lauk í október 1966. Stefndi heldur því hins vegar fram, að miða beri við tíma- bilið frá 5. nóvember 1965, er samningurinn var undirritaður, að vori 1966, þegar stefnda skyldi afhent íbúðin. Stefnandi hefur bent á, að ljóst sé af gögnum málsins, að þótt samningur aðilja hafi fyrst verið undirritaður hinn 5. nóvember 1965, hafi samningar með þeim tekizt mun fyrr, eða þegar um mánaðamót ágúst/september 1963. Dómurinn telur, að eðli máls samkvæmt beri að miða upp- haf umdeilds tímabils við undirskrift samnings aðiljanna, þ. e. 5. nóvember 1965, enda hefur stefnandi, sem hafði veg og vanda af gerð samnings aðiljanna, ekki sýnt fram á eða sannað, að hann hafi þá áskilið sér greiðslu vegna kauphækkana, sem þegar voru komnar til framkvæmda. Þykir ekki skipta máli, . átt fallast megi á það með stefnanda, að bindandi samningur hafi áður tekizt með aðiljum um kaupin. Dómurinn telur, að samkvæmt gögnum málsins sé ljóst, að dráttur hafi orðið á afhendingu íbúðarinnar til stefnda. Þrátt fyrir hið óljósa ákvæði samnings aðiljanna um afhendingartíma íbúðarinnar þykir verða að líta svo á, að stefnanda hafi borið að afhenda stefnda hana fullbúna fyrir 1. júní 1966, en þann dag verða almennar kauphækkanir. Kauphækkanir, sem urðu eftir greint tímamark, koma því eigi til álita, en umdeilda hækkun ber að reikna á launagreiðslur, inntar af hendi eftir nefnt tíma- mark, miðað við kauplag hinn 31. maí 1966. Stefndi reisir sýknukröfu sína á því, að stefnandi hafi ekki sýnt fram á, hversu miklu nemi kaupgreiðslur, sem varið hafi verið til smíði íbúðar hennar, og því verði auknar launagreiðslur vegna kauphækkana ekki fundnar. Af hálfu stefnanda hefur því verið lýst yfir, að allur kostnaður við byggingu keðjuhússins hafi verið færður á sameiginlegan reikning, enda sé það í samræmi við eðli máls, þar sem íbúðir keðjuhússins hafi verið reistar sem ein heild. Eins og áður hefur verið getið, hefur dómurinn eftir dómtöku málsins aflað samninga stefnanda við aðra íbúðareigendur í 199 keðjuhúsinu. Af hinum sex samningum eru fjórir undirritaðir hinn 5. október 1965, en tveir hinn 5. nóvember 1965. Fimm samninganna eru að öðru leyti samhljóða, en einn er að verulegu leyti frábrugðinn hinum. Þá er einnig upplýst í málinu, að frágangur íbúðanna er mismunandi. Þegar þetta er virt, þykir dóminum, að stefnanda hafi borið að halda greinargerð um kostnað við hverja hinna sex íbúða með hliðsjón af kauphækkanaákvæði kaupsamninganna. Hins vegar þykir ljóst, að á tímabili því, sem áður var til- greint, hafi kauphækkanir orðið, sem leitt hafi til aukinna launa- greiðslna við smíði íbúðar stefnda, og þykir vanræksla stefnanda ekki þess eðlis, að hún firri hann öllum rétti til þeirra. Samkvæmt framangreindu og með hliðsjón af gögnum málsins svo og kauptöxtum verkamanna og iðnverkamanna á Akureyri tímabilið 5. nóvember 1965 til 1. júní 1966 telur dómurinn, að auknar launagreiðslur vegna kauphækkana á tímabilinu, sem stefnandi heimtir úr henda stefnda, nemi kr. 11.200.00. Um IV. Óumdeilt er, að stefndi hefur þegar greitt stefnanda kr. 795.304.00 vegna skipta þeirra og á því enn ógreiddar kr. 4.696.00 af hinu upphaflega söluverði. Aðrar kröfur stefnanda felast í varakröfu hans og koma því eigi til álita. Stefnandi hefur ekki rökstutt vaxtakröfu sína sérstaklega og stefndi ekki mótmælt henni. Þykir verða að miða við það, að stefnda hafi verið afhent íbúðin hinn 1. september 1966, en þann dag tilkynnti hún yfir- völdum Akureyrarbæjar flutning sinn í Lönguhlíð 3 B, enda hefur stefnanda ekki tekizt að sanna, að íbúðin hafi verið afhent henni fyrr. Síðustu greiðslu sína, kr. 38.737.00, innti stefndi af hendi til stefnanda hinn 17. janúar 1967. Niðurstaða málsins samkvæmt framangreindu er sú, að stefndi er dæmdur til að greiða stefnanda kr. 23.896.00 (8.000.00 -| 11.200.00 - 4.969.00) með 7% ársvöxtum af kr. 62.633.00 frá 1. september 1966 til 17. janúar 1967 og af kr. 23.896.00 frá þeim degi til greiðsludags. Eftir atvikum þykir rétt, að hvor aðili beri sinn kostnað af málinu. Dóm þennan kváðu upp Bogi Nílsson, fulltrúi bæjarfógeta, og meðdómsmennirnir Árni Árnason forstjóri og Pétur Pálmason verkfræðingur. 200 Dómsorð: Stefndi, Andrea Pálmadóttir, greiði stefnanda, Bygginga- félaginu Dofra h/f, kr. 23.896.00 með 7T% ársvöxtum af kr. 62.633.00 frá 1. september 1966 til 17. janúar 1967 og af kr. 23.896.00 frá þeim degi til greiðsludags Málskostnaður fellur niður Dómi þessum ber að fullnægja innan 15 daga frá lögbirt- Smi ingu hans að viðlagðri aðför að lögum Mánudaginn Í. marz 1971. Félag íslenzkra iðnrekenda 14/1971. gegn ráðherra f. h. ríkissjóðs. Fjármála Dóminn skipuðu hinir reglulegu dómarar Hæstaréttar, Frávísunardómur úr gildi felldur. Kærumál. Dómur Hæstaréttar. 1971, er hingað barst 10. febrúar 19. janúar Í ad ttar frávisunardóa Með kæru í: knaraðili kært til Hæstaré rþingi Reykjavíkur 14. desem hei lc 1971, hefur só sem upp var kveðinn á bæja! 1970 í máli sóknaraðilja gegn varnaraðilja. Krefst rði úr gildi fo aðili þess, að hinn kærði dómur ve mara að leggia efnisdóm á naðar úr hendi hins kærða dóms 1 lagt fyrir héraðsd krefst og kærumálskc Varnaraðili krefst staðfestingar kærumálskostnaðar úr hendi sóknarað tja mí 4. gr. laga nr. 10/1960 um söluskatt skal r, við tollmeðferð vöru. S Samkvæmt j líð katt þann, e 8d. r þar get 3 um tollskrá o. fl, og síð nr. a ð UR 268 og laga nr. 3/1969 um sama SK greiða söl kvæmi Í. mgr. ar Í. mgr. öÁ. gr efni, sker fjármálaráðherr sjaldfrjáls eftir þeim lögum. Með skirskotun 13. gr. laga br. 10/1960 á gjaldskyld eða g)} til þessa og þar sem meðfe: 63 a úr því, hvort tiltekin vara sé gr. laga 8 1 ga nr, rr 201 ekki við um söluskatt þann, sem um er deilt í málinu, ber að fella hinn kærða dóm úr gildi og leggja fyrir héraðs- dómara að kveða upp efnisdóm í málinu. Rétt er, að varnaraðili greiði sóknaraðilja kr. 7.000.00 í kærumálskostnað. Dómsorð: Hinn kærði dómur er úr gildi felldur, og er málinu vísað heim í hérað til löglegrar meðferðar og dóms- álagningar. Varnaraðili, fjármálaráðherra f. h. ríkissjóðs, greiði sóknaraðilja, Félagi íslenzkra iðnrekenda, kr. 7.000.00 í kærumálskostnað að viðlagðri aðför að lögum. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 14. desember 1970. Mál þetta, sem tekið var til dóms hinn 3. þ. m., hefur Félag íslenzkra iðnrekenda í Reykjavík höfðað fyrir hðjasbriðl með stefnu, birtri 9. apríl 1970, á hendur fjármálaráðherra f. h. ríkis- sjóðs. Dómkröfur stefnanda eru þær, að stefndi greiði honum kr. 29.773.00 auk 7% ársvaxta frá 1. janúar 1978 til greiðsluðags og að viðurkennt sé með dómi ta ,„ að Plastprent h/f sé eigi skylt að greiða söluskatt af innfiu prenilitum til framleiðslu sinnar. Þá krefst stefnandi þess, að stefndi greiði málskostnað sam- kvæmt mati réttarins. Stefndi gerir þær dómkröfur, að hann verði algerlega sýknaður af kröfum stefnanda og honum dæmdur málskostnaður að mati réttarins. Leitazt hefur verið við að ná sáttum í máli þessu, en sú viðleitni hefur eigi borið árangur. Málsaðiljar eru sammála um að ganga fram hjá sáttanefnd í máli þessu og leggja málið beint fyrir bæjarþingið. Málavextir eru þessir: Á tímabilinu frá 22. marz 1987 til 17. nóvember 1969 var fyrir- tækinu Plastprenti h/f, Reykjavík, gert að greiða samtals kr. 29.773.00 í söluskatt af prentlitum í tollafgreiðslu þeirra til 202 fyrirtækisins. Fyrirtæki þetta framleiðir umbúðir og notar þessa prentliti til áprentunar á nefnda framleiðslu sína. Hinn 30. marz 1968 ritaði Plastprent h/f fjármálaráðuneytinu bréf, þar sem þess var farið á leit við ráðuneytið, að það hlutaðist til um, að fyrirtækið yrði undanþegið greiðslu nefnds söluskatts, og að því yrði endurgreiðdur sá söluskattur, sem það hefði þegar greitt af prentlitum. Þessari beiðni svaraði fjármálaráðuneytið með bréfi, dags. 30. október 1968, svohljóðandi: „Vegna fyrir- spurnar yðar til ráðuneytisins er yður hér með tjáð, að með bréfi, dags. 5. apríl 1967, fór Félag íslenzkra prentsmiðjueigenda þess á leit við ráðuneytið, að prentsverta og prentlitir yrði undan- þegið söluskatti. Með bréfi, dags. 4. janúar s.l., var þeirri beiðni synjað. Úrskurður ráðuneytisins er m. á. byggður á því, að tollyfir- völd hafa lagt þann skilning í lögin, að hér sé um söluskattskyld efnivörukaup að ræða, og löng hefð er komin á þá framkvæmd að leggja söluskatt á sölu fyrirtækja á prentlitum“. Hinn 4. febrúar 1969 ritaði Félag íslenzkra iðnrekenda fjár- málaráðuneytinu bréf, svohljóðandi: „Oss hefur borizt erindi frá Plastprenti h.f., þar sem óskað er aðstoðar félagsins við að fá felldan niður söluskatt á innfluttum prentlitum. Erindi Plast- prents h.f. fylgdi afrit af bréfi fjármálaráðuneytisins, dags. 30. október 1968, þar sem segir, að ráðuneytið synji slíkri beiðni. Er úrskurður ráðuneytisins m. a. byggður á því, að tollyfirvöld hafi lagt þann skilning í lögin, að hér sé um söluskattskyld efni og vörukaup að ræða og löng hefð komin á þá framkvæmd að leggja á söluskatt. vér höfum leitað sérfræðilegs álits á þessu máli, bæði að því er varðar hina lögfræðilegu hlið þess og hina framleiðslutækni- legu. Leyfum vér oss að senda ráðuneytinu ljósrit af þeim álitum. Þar sem vér teljum þau varpa nýju ljósi á málið, og hér er um hreina efnivöru til framleiðslu að ræða, væntum vér þess, að ráðuneytið sjái sér fært að breyta þeirri afstöðu til þessa máls“. Hið tæknilega álit, sem vitnað er til í nefndu bréfi, er vottorð frá Iðnaðarmálastofnun Íslands, dags. 12. desember 1968, og hljóðar svo: „Fyrir þá, sem það varðar, staðfestist eftirfarandi: Iðnaður (manufacturing) er skilgreindur sem vélræn (mekanisk) eða efnafræðileg (kemisk) umbreyting ólífrænna eða lífrænna gæða Í nýjar afurðir, hvort sem verkið er unnið í vélum, knúð- 203 um orku, eða í höndunum og hvort sem það er unnið á vinnu- stöðum eða heimilum. Iðnaðarstörf fyrirtækisins Plastprents h.f. eru í megin atriðum fólgin í tveimur umbreytingarferlum (prosessum), mótun umbúða og prentun þeirra. Efnivörur fyrir fyrri ferilinn, mótun umbúða, eru plastþynnur, sellófan og álþynnur, en efnivörur fyrir prent- unarferillinn eru prentunarlitir, og falla báðir umbreytingarfer!- arnir undir ofangreinda skilgreiningu á iðnaði“. Ekki er ástæða til hér að vitna til hins lögfræðilega álits, enda koma meginsjónarmið þess í rökstuðningi stefnanda hér á eftir. Framangreindu bréfi Félags íslenzkra iðnrekenda frá 4. febrúar 1969 svaraði fjármálaráðuneytið með bréfi, dags. 5. marz 1969, svohljóðandi: „Með bréfi, dags. 4. f. m., skýrið þér ráðuneytinu frá því, að yður hafi borizt erindi frá Plastprenti h.f., þar sem óskað sé að- stoðar félagsins við að fá felldan niður söluskatt á innfluttum prentlitum. Eins og fram kemur í bréfi yðar, hefir ráðuneytið áður synjað erindi Plastsprents um þetta efni, sbr. bréf ráðu- neytisins til fyrirtækisins, dags. 13. júní 1968. Ráðuneytið sér ekki ástæðu til að breyta þeim úrskurði þrátt fyrir tilmæli yðar í þá átt“. Plastprent h/f hefur framselt stefnanda, Félagi íslenzkra iðn- rekenda, endurkröfu sína á hendur ríkissjóði fyrir söluskatti að fjárhæð kr. 29.773.00. Stefnandi byggir dómkröfur sínar á því, að samkvæmt gildandi lögum um söluskatt eigi söluskattur aðeins að greiðast einu sinni af hverri vöru. Þó sé sú undantekning gerð í 3. gr., 3. mgr., laga nr. 10/1960 um söluskatt, að þetta taki ekki til hjálparefna eða óvaranlegra rekstrarefna. Söluskattskylda af seldri vöru eða vinnu almennt sé bundin við síðasta stig viðskipta, þ. e. sölu til neytenda. Í greinargerð með frumvarpi að lögum þessum, sbr. Alþingis- tíðindi 1959, A, 3. h., bls. 526, segi, að af ákvæði laganna leiði, að ekki komi söluskattur af innlendri vörusölu til endurseljenda, og enn fremur, að ekki sé lagður skattur á efnivöru, þ. e. hráefni eða hálfunna vöru, sem notuð sé til aðvinnslu eða úrvinnslu og verði þáttur eða hluti í nýrri framleiðslu eða vöru. Þó sé það skilyrði, að hér sé um efnisþátt vöru að ræða. Samkvæmt skilgreiningu Iðnaðarmálastofnunar Íslands sé ljóst, 204: að skoða beri prentunarliti sem efnisþátt í prentunarferli iðnaðar- starfsemi Plastprents h/f og þess vegna sé efnivara þessi ekki söluskattskyld samkvæmt lögum. Þrátt fyrir þessi skýlausu ákvæði hafi stefndi krafizt og tekið söluskatt vegna innfluttra prentunarlita til Plastprents h/f, er sá aðili í Félagi íslenzkra iðnrekenda, stefnanda máls þessa, enda þótt stefnandi og Plasiprent h/f hafi mótmælt þessu. Af hálfu stefnanda er því sérstaklega mótmælt, sem kemur fram í varnarskjölum stefnda, að löng hefð sé komin á þá fram- kvæmd að leggja söluskatt á sölu fyrirtækja á prentlitum. Þessu til áréttingar vitnar stefnandi í bréf frá Félagi íslenzkra prent- smiðjueigenda, dags. 5. apríl 1967, til fjármálaráðuneytisins, en í 1. tl. þess bréfs sé það ljóst, að þegar það er ritað, er hér um nýorðna breytingu í skattalagaframkvæmd að ræða. Samkvæmt þessu virðist stefnanda það augljóst, að það sé á móti anda laganna um söluskalt og bókstaf þeirra einnig, að tekinn sé söluskattur af prentunarlitum, sem Plastprent h/f noti til framleiðslu sinnar. Það hafi lengi verið stefnumál samtaka ís- lenzks iðnaðar og viðurkennt af löggjafanum, að eigi beri að taka söluskatt nema einu sinni af hverri vörutegund. Þetta sé beinlínis sagt í lögunum um söluskatt. Framkvæmdin við inn- heimtu söluskatts á nefndum efnivörum til Plastprents h/f sé því hvort tveggja beint brot á gildandi lagaákvæðum og and- stætt þeim meginreglum, sem viðurkenndar hafi verið, að eigi að gilda um þessi málefni. Af þessum sökum hafi Félag íslenzkra iðnrekenda ákveðið að leggja mál þetta fyrir dómstólana, enda hafi ítrekaðar samkomulagsumleitanir við fjármálaráðuneytið vir reynzi árangurslausar. Stefndi byggir sýknukröfu sína á því, að prentlitir þeir, sem Plastprent h/f hafi verið gert að greiða söluskatt af, séu hjálpar- efni, sem félagið noti til framleiðslu sinnar. Samkvæmt 3. mgr. 3. gr. laga nr. 10/1960 um söluskatt beri ávallt að innheimta söluskatt af hjálparefnum. Þess vegna hafi fjármálaráðuneytið úrskurðað, að Plastprenti h/f beri að greiða söluskatt af þessum efnum. Vitnar stefndi til frekari áréttingar í kennslubók í al- mennri rekstrarhagfræði eftir dr. Gylfa Þ. Gíslason, sem út var gefin árið 1945, bls. 9. Þar segir m. a. SVO: „Efni eða hlutir, sem notaðir eru til framleiðslu afurða án þess þó að vera aðalefni hennar, eru nefnd hjálparefni, svo sem málning, sem borin er á borð, naglar, skrúfur o. s. frv.“. Telur stefndi, að prentlitir 205 séu greinilega hliðstætt efni, t. d. málningu, og sé því hjálparefni í iðnaði eins og hún. Við munnlegan flutning málsins hafði lögmaður stefnda enn fremur uppi eftirfarandi málsástæður: Í fyrsta lagi hélt stefndi því fram, að stefnandi þessa máls væri ekki réttur aðili þess, þar sem framsal Plastprents h/f til stefnanda væri ekki fullnægjandi. Í öðru lagi hélt stefndi því fram, að stefnandi hefði fyrirgert rétti sínum til þess að bera mál þetta undir dómstóla, þar sem hann hefði ekki kært álagningu skatts þessa til skattayfirvalda samkvæmt 13. gr., sbr. 14. gr. laga nr. 10/1960 um söluskatt. Geti hann því ekki nú borið málið undir dómstóla, þar sem honum hafi borið áður að kæra málið til réttra skattayfirvalda. Í briðja lagi heldur stefndi því fram sýknukröfu sinni til árétt- ingar, að stefndi hafi fyrirgert rétti sínum til endurheimtu sölu- skatts þess, sem hér er um að tefla, með því að greiða hann án fyrirvara. Lögmaður stefnanda mótmælti öllum þessum málsástæðum sem of seint fram komnum, þar sem lögmaður stefnda hefði eigi haft þær uppi fyrr en við munnlegan flutning málsins. Gegn andmælum lögmanns stefnanda koma þessar málsástæður ekki til álita, nema að því leyti sem réttinum ber að gæta þeirra ex officio. Samkvæmt 13. gr. laga nr. 10 frá 22. marz 1960 um söluskatt geta þeir, sem ekki vilja sætta sig við ákvörðun skattstjóra eða skattanefndar á söluskatti, kært þá ákvörðun til þeirra innan 10 daga, frá því að skattur var ákveðinn. Úrskurðum þeirra má skjóta til ríkisskattanefndar innan 15 daga frá dagsetningu úrskurðar skattstjóra eða skattanefndar. Eftir 14. gr. sömu laga skal bera ágreining um skattskyldu og skatthæð undir dómstóla innan 6 mánaða, frá því að ríkis- skattanefnd úrskurðaði. Samkvæmt þeim gögnum, sem fyrir liggja, mun fyrst skattur þessi hafa verið innheimtur hjá Plastprenti h/f 22. marz 1967. Sú ákvörðun var ekki kærð til skattayfirvalda í samræmi við 13. gr. nefndra laga, og þar sem kæru- og málshöfðunarfrestir samkvæmt téðum lagagreinum eru nú liðnir, þykir eigi verða hjá því komizt að vísa máli þessu frá dómi ex officio. Eftir atvikum öllum þykir rétt, að málskostnaður falli niður. Magnús Thoroddsen borgardómari kvað upp dóm þennan 206 ásamt meðdómendunum Árna Vilhjálmssyni prófessor og Óskari Maríussyni efnaverkfræðingi. Dómsorð: Máli þessu er vísað frá dómi ex officio. Málskostnaður fellur niður. Mánudaginn 8. marz 1971. Nr. 27/1971. Sigríður Hjörleifsdóttir segn Dánarbúi Lúðvíks Sigurjónssonar. Dóminn skipuðu hinir reglulegu dómarar Hæstaréttar. Kærumál. Skipti. Varnarþing. Frávísun. Dómur Hæstaréttar. Með kæru 3. febrúar 1971, sem barst Hæstarétti 24. s. m., hefur sóknaraðili skotið til Hæstaréttar úrskurði skiptaréttar Reykjavíkur, sem kveðinn var upp 21. janúar 1971. Krefst hann þess, að úrskurðurinn verði felldur úr gildi og lagt verði fyrir skiptaráðanda að kveða upp efnisdóm í málinu. Varnaraðili hefur tekið undir dómkröfur sóknaraðilja. Er það vilji málsaðilja, að skipti á dánarbúinu fari í heild fram fyrir skiptarétti Reykjavíkur. Samkvæmt skýlausum ákvæðum tilskipunar frá 21. júní 1793 skulu skipti á dánarbúum „bera undir skiptaráðanda, þar er sá, er skiptin eru eftir, átti sjálfur varnarþing, er skiptin hófust“. Lögjöfnun frá 81. gr. laga nr. 85/1936 um þetta efni er því eigi heimil. Samkvæmt vottorði þjóðskrár Hagstofu Íslands, dags. 9. desember 1970, átti arfleifandi, Lúðvík Sigurjónsson, lögheimili í Skeggjastaðahreppi í Norður-Múlasýslu, er hann lézt hinn 16. apríl 1970. Ber þessi þáttur skiptanna og skiptin í heild því undir skiptadóm Norð- 207 ur-Múlasýslu. Samkvæmt þessu ber að staðfesta hinn kærða úrskurð. Dómsorð: Hinn kærði úrskurður á að vera óraskaður. Úrskurður skiptadóms Reykjavíkur 21. janúar 1971. Hinn 15. apríl s.l. andaðist hér í borg Lúðvík Sigurjónsson, fyrrverandi kaupfélagsstjóri á Bakkafirði. Uppskrift á eignum dánarbús hans fór fram hjá hreppstjóra Skeggjastaðahrepps, Norður-Múlasýslu, hinn 27. ágúst s.l. Einnig fór fram uppskrift hér fyrir skiptaréttinum dagana 28. og 31. ágúst og 9. og 15. september s.l. Við uppskriftina 28. ágúst s.l. lýstu erfingjar búsins, sem eru tvö börn Lúðvíks heitins, því yfir, að þau tækju ábyrgð á öllum lögmætum skuldum búsins. Fer því um skipti á búi þessu eftir 4. kafla skiptalaga nr. 3/1878. Við uppskriftina 31. ágúst s.l. kom fram krafa í búið af hálfu sambýliskonu Lúðvíks heitins, sóknaraðilja máls þessa, Sigríðar Hjörleifsdóttur, Laugarnesvegi 64, Reykjavík. Gerði hún kröfu um að fá greiddan útlagðan útfararkostnað og krafðist að auki ráðskonulauna fyrir 272 mánuði. Nam krafa þessi kr. 432.555.00, þar af kr. 408.000.00 fyrir ráðskonukaup. Erfingjar búsins mótmæltu þegar kaupkröfunni, en umboðs- maður sóknaraðilja áskildi sér rétt til að hækka kröfu umbjóð- anda síns að fengnum útreikningum tryggingafræðings. Var í þinghaldi 15. ágúst ákveðið, að rekið yrði sérstakt skiptaréttar- mál um kaupkröfu sóknaraðilja. Í þinghaldi 29. október s.1. komu lögmenn aðilja sér saman um að reka mál þetta hér fyrir skiptaréttinum. Í sama þinghaldi var lögð fram greinargerð af hálfu sóknaraðilja ásamt útreikn- ingi tryggingafræðings, og var krafa sóknaraðilja hækkuð í kr. 849.344.00 og auk þess krafizt 1% dráttarvaxta á mánuði frá 15. september 1970 til greiðsludags og málskostnaðar að skaðlausu. Einnig var þess krafizt, að krafan nyti forgangsréttar í búinu. Lögmaður varnaraðilja fékk nokkra fresti til greinargerðar og gagnaöflunar, en í þinghaldi hinn 14. þ. m. óskuðu lögmenn beggja málsaðilja að leggja sérstaklega undir úrskurð skiptaráð- anda, áður en málinu yrði lengra haldið, hvort skiptaréttur Reykjavíkur væri réttur vettvangur fyrir mál þetta, þ. e. hvort 208 aðiljum sé heimilt að semja um varnarþing í máli þessu sam- kvæmt 81. gr. laga nr. 85/1936. Atriði þetta var tekið til úrskurðar sama dag. samkvæmt 35. gr. laga nr. 3/1878 sker skiptaráðandi úr því, hvort kröfur gegn dánarbúi skuli teknar til greina eða ekki. Grein þessi á beint við um bú, sem skipt er eftir 3. kafla skipta- laganna, en telja verður, að hún eigi einnig við um þau bú, sem skipt er samkvæmt 4. kafla skiptalaganna, sbr. 55. gr. þeirra laga. Er því ljóst, að skiptaráðandi er bær að úrskurða um kröfu sóknaraðilja í máli þessu á hendur búinu. Um það, hver sé réttur skiptaráðandi til að fara með bú, eru reglur í tilskipun frá 21. júní 1793. Samkvæmt þeim bera skipti á dánar- eða brotabúum undir skiptaráðanda þar, er sá, sem skiptin eru eftir, átti varnarþing, er skiptin hófust. Fyrir liggur í máli þessu vottorð frá þjóðskrá Hagstofu Íslands, en samkvæmt því átti Lúðvík heitinn lögheimili í kaupfélagshúsinu, Skeggja- staðahreppi, Norður-Múlasýslu, er hann lézt. Bera því skipti í dánarbúi hans undir skiptaráðanda Norður-Múlasýslu. Þar eð 81. gr. laga nr. 85/1936 tekur ekki til málsmeðferðar fyrir skiptarétti, sbr. 223. gr. sömu laga, verður að telja aðiljum óheimilt að leggja skiptin í heild eða einstök úrskurðaratriði Í sambandi við skiptin undir annan skiptaráðanda en þann, ser lögum samkvæmt ber að fara með skiptin. Má hér einnig hafa til hliðsjónar dóm Hæstaréttar í KIX. bindi, bis. 132. Samkvæmt framansögðu er skiptaráðandi í Reykjavík ekki bær til að fara með skipti á búi þessu eða kveða upp úrskurði í sambandi við skiptin, og ber því að vísa máli þessu frá skipta- rétti Reykjavíkur. Aðiljar hafa ekki krafizt málskostnaðar í sam- bandi við úrskurð þennan, og fellur hann því niður. Jónas Gústavsson, fulltrúi yfirborgarfógeta, kvað upp úrskurð þennan. Því úrskurðast: Máli þessu er vísað frá skiptarétti Reykjavíkur. Málskostnaður fellur niður. 209 Miðvikudaginn 10. marz 1971. Nr. 93/1970. Gústav Sigjónsson (Þorvaldur Lúðvíksson hrl.) gegn Jóhanni G. Filippussyni (Ragnar Aðalsteinsson hrl.). Dóminn skipuðu hinir reglulegu dómarar Hæstaréttar. Ómerking. Heimvísun. Fjárnámsgerð úr gildi felld. Dómur Hæstaréttar. Áfrýjandi áfrýjaði máli þessu upphaflega með stefnu 26. júní 1969. Þingsókn féll niður af hendi áfrýjanda 6. apríl 1970, og gekk útivistardómur í málinu þann dag. Samkvæmt heimild í 38. gr. laga nr. 57/1962 áfrýjaði áfrýjandi málinu af nýju með stefnu 29. apríl 1970. Áfrýjandi krefst þess aðal- lega, að hinn áfrýjaði dómur verði ómerktur og málinu vísað frá héraðsdómi, en til vara, að hann verði sýknaður af kröf- um stefnda. Þá krefst áfrýjandi þess, að fellt verði úr gildi fjárnám, er stefndi lét gera í eignum áfrýjanda 21. apríl 1970 til tryggingar dómsskuld samkvæmt hinum áfrýjaða dómi. Áfrýjandi krefst málskostnaðar úr hendi stefnda bæði í hér- aði og fyrir Hæstarétti. Stefndi krefst þess, að hinn áfrýjaði dómur og fjárnáms- gerð verði staðfest og áfrýjanda dæmt að greiða honum máls- kostnað fyrir Hæstarétti. Í greinargerð sinni í héraði sundurliðaði stefndi kröfur sínar á hendur áfrýjanda þannig: 1. Löghaldskostnaður .. .. .. ... kr. 3.785.00 2. Ferð að Kálfá .. .. .. .. .. — 2.500.00 3. Víxill pr. 25. ágúst 1966 .. .. — 6.000.00 4. Greitt Tómasi Árnasyni .. .. — 34.885.00 5. Tilfógeta .. ........ .... — 2.700.00 6. Tvö mót .. .... ... ... .. 2. — 1.000.00 Kr. 50.870.00 14 210 Héraðsdómarinn tók til greina kröfuliði 1 og 2, en eigi aðra kröfuliði. Hins vegar dæmdi hann áfrýjanda til að greiða samtals kr. 21.000.00 sem vexti og kostnað við innheimtu skuldabréfs þess, sem í málinu greinir, og kr. 10.800.00, er hann telur vaxtamun á víxlum og skuldabréfi. Þar sem dóm- arinn hefur þannig farið út fyrir kröfur aðilja, sbr. 113. gr. laga nr. 85/1936, eru slíkir gallar á hinum áfrýjaða dómi, að ómerkja ber hann og vísa málinu heim í hérað til löglegrar meðferðar og dómsálagningar af nýju. Samkvæmt þessari niðurstöðu ber einnig að fella úr gildi hina áfrýjuðu Í) árnámsgerð. Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður fyrir Hæsta- rétti falli niður. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera ómerkur, og er málinu vísað heim Í hérað til löglegrar meðferðar og dómsálagn- ingar af nýju. Hin áfrýjaða fjárnámsgerð er úr gildi felld. Málskostnaður fyrir Hæstarétti fellur niður. Dómur aukadómþings Árnessýslu 22. apríl 1967. Ár 1969, þriðjudaginn 22. apríl, var Í aukadómþingi Árnessýslu, sem haldið var í skrifstofu embættisins á Selfossi af sýslumanni Páli Hallgrímssyni, kveðinn upp dómur í málinu nr. 38/1968, sem dómtekið var hinn 17. þ. m. Mál þetta er höfðað af stefnandanum, Jóhanni Gunnari Filipp- ussyni, Gnoðarvogi 14, Reykjavík, með stefnu, útgefinni 2. nóv- ember 1968, á hendur Gústav Sigjónssyni, Skólavöllum 8, Sel- fossi, til greiðslu skuldar að fjárhæð kr. 50.150.00 með 1% drátt- arvöxtum fyrir hvern byrjaðan mánuð þannig: af kr. 3.765.00 frá 25. júní 1965 til 25. júlí s. á. af kr. 6.265.00 frá þeim degi til 17. október 1967 og af stefnufjárhæðinni, kr. 50.150.00, frá þeim degi til greiðsludags, svo og málskostnaðar að skaðlausu. Í munnlegum flutningi málsins leiðrétti umboðsmaður stefn- anda samlagningarskekkju á dómsskjali nr. 1 til hækkunar um kr. 700.00, og var leiðréttingin samþykkt af umboðsmanni stefnda. Verður þá stefnukrafan kr. 50.850.00. 211 Stefndi gerir þær dómkröfur í málinu, að hann verði sýknaður af kröfum stefnanda og að honum verði tildæmdur málskostnaður úr hendi stefnanda. Við munnlegan flutning málsins hefur umboðsmaður stefnda gert þá varakröfu í málinu, að stefndi verði aðeins dæmdur til að greiða stefnanda kr. 19.442.63 með 9% ársvöxtum frá 25. apríl 1966 til greiðsludags og málskostnað að mati dómara. Tildrög málsins voru þau, að hinn 25. janúar 1965 seldi stefndi stefnanda bifreiðina X 1806, sem er Bedford vörubifreið, smíða- ár 1961. Salan fór fram á Bílasölu Matthíasar í Höfðatúni 2, Reykjavík, sbr. dómsskjal nr. 11, og er í afsali tekið fram, að umsamið kaupverð sé að fullu greitt og að á bifreiðinni hvíli engar veðskuldir né eignabönd. Samkvæmt samkomulagi aðilja skyldi verð bifreiðarinnar vera kr. 220.000.00 og útborgun kr. 70.000.00, en eftirstöðvarnar greiðast með víxlum, kr. 24.000.00 pr. 25. apríl 1965, 25. júlí 1965, 25. október 1965, 25. janúar 1966, 25. apríl 1966 og 25. júlí 1966, og víxli, kr. 6.000.00 pr. 25. ágúst 1966. Víxlarnir voru samþykktir af stefnanda. Er afsal fór fram umræddan dag, 25. janúar 1965, greiddi stefnandi stefnda í peningum kr. 70.000.00 og afhenti stefnda víxlana sem greiðslu. Veðbókarvottorð fyrir bifreiðina lá ekki fyrir við söluna, en stefnandi telur, að stefndi hafi lofað að senda veðbókarvottorð, er lægi fyrir eftir einn eða tvo daga. Stefndi segir svo frá í sakadómi Árnessýslu 29. nóvember 1966: „Er kaupin fóru fram, hvíldu á bifreiðinni tvö veð, 120 þúsund kr. skuld á 1. veðr. við handhafa skuldabréfs og 40 þúsund kr. skuld á 2. veðr. við Tryggingastofnun ríkisins. Veðbókarvottorð lá ekki frammi við söluna, en mættur kveðst hafa sagt kaupanda frá þeim skuldum, sem á bifreiðinni hvíldu. Handhafi 120 þús. kr. skuldabréfsins var Gísli Björnsson, lögregluþjónn, þá búsettur í Hafnarfirði. Samþykkti Gísli að taka við víxlum frá J óhanni sem greiðslu á skuldabréfinu, og var Jóhanni kunnugt um það. Mættur segir: „Er kaupin voru gerð, ók Gísli með mig niður á sérleyfisstöð Steindórs. Þar afhenti ég honum víxla að upphæð samtals kr. 120.000.00, er Jóhann hafði samþykkt. Hafði Gísli orð á, að ekki væru sömu gjalddagar á víxlunum og væru í skulda- bréfinu. Taldi hann, að það kynni að vera óþægilegt fyrir sig, en sagði svo, að það þyrfti þó ekki að vera. Tók hann síðan við víxlunum og lofaði að sjá um, að skuldabréfinu yrði aflýst. Skuld- ina við Tryggingastofnun ríkisins lofaði ég að flytja á annan bíl, 212 strax og ég hefði fengið hann, og var þeirri skuld aflýst hinn 25. febr. 1965. Þar eð gera mátti ráð fyrir, að aðeins væri um daga- spursmál að ræða, þar til bifreiðin yrði veðbandalaus, taldi bíla- salinn ekki ástæðu til að breyta afsalseyðublaðinu og taka fram, að á bifreiðinni hvíldu áðurgreind veð. Taldi ég óhætt að láta bílasalann ráða, með því að kaupanda var kunnugt um veðböndin og því ekki farið á bak við hann á neinn hátt“.“ Stefndi kveðst ekki hafa tekið við skuldabréfinu né fengið neina kvittun, er hann afhenti Gísla áðurgreinda víxla, kveðst hafa treyst honum fullkomlega. Umrætt skuldabréf (dómsskjal 3) er dags. 28. júlí 1964, útgefið af stefnda með 1. veðrétti í bifreiðinni X 1806. Greiðsludagar: kr. 30.000.00 pr. 15. febrúar 1965, kr. 30.000.00 pr. 15. apríl 1965, kr. 30.000.00 pr. 15. júní 1965 og kr. 30.000.00 pr. 15. ágúst 1965. Stefnandi kveðst ekkert hafa vitað um, að áhvílandi veðskuldir væru á bifreiðinni, og aldrei hafi verið á þær minnzt við sölu- samninga um bifreiðina. Stefnandi segir m. a. í aðiljaskýrslu sinni (dómsskj. 13): „Það næsta, sem skeður, er það, að þegar ég kom á bílasöluna til þess að sækja veðbókarvottorðið, var þar staddur fyrir eigandi bílsins, Gísli Björnsson, sem ég þá sá í fyrsta skipti, og sagði hann mér, að á bílnum hvíldi veðskulda- bréf að fjárhæð kr. 120.000.00, sem væri í vanskilum. Jafnframt sagði hann mér, að Gústav hefði lofað sér að ganga ekki frá þessari sölu nema að sér viðstöddum, en hefði svo afhent sér víxla, samþykkta af mér, er Gústav var að stíga upp í áætlunar- þíl austur, en við athugun víxlanna hafi svo komið í ljós, að umsamdar greiðslur til sín myndu dragast langt á annað ár, en slíkt kæmi ekki til greina“. Vitnið Gísli Björnsson segir svo Í skýrslu sinni, dómsskjali 9: „Varðandi skuldabréfið fór Gústav fram á, að því yrði aflýst, en ég veitti viðtöku víxlum að sömu upphæð, samþykktum af hinum nýja kaupanda. Ég svaraði því til, að ekki kæmi til mála að svo stöddu, að ég tæki við víxlum þessum sem greiðslu, en féllst hins vegar á að taka þá til athugunar, þ. e. nöfn sam- þykkjanda, ábyrgðarmanns, gjalddaga og slíkt. Ég leit lauslega á víxlana og benti Gústav á, að gjalðdagar væru aðrir en á skulda- bréfinu. Hann viðurkenndi það, en kvað hugsanlegt, að því mætti breyta með ráði samþykkjanda. Hann kvaðst engan tíma hafa til að ræða málið nánar að svo stöðdu, þar sem hann þyrfti nauðsynlega að ná Í áætlunarbifreið, sem var að leggja af stað að Selfossi. Eftir að Gústav var farinn, tók ég víxlana til nánari 213 athugunar, og kom þá í ljós, að gjalddagar þeirra voru á tíma- bilinu 25/7 1965 til 25/8 1966, þ. e. a. s. bifreiðin yrði að fullu greidd rúmlega ári síðar en upphaflega var samið um. Eftir að svona var komið, sneri ég mér til Baldvins Jónssonar, hrl, sem tók að sér að gæta míns réttar í þessu máli“. Hér skýrir vitnið Gísli ekki rétt frá um gjalddaga umræddra víxla, því samkvæmt því, sem fram er komið í málinu, voru gjalddagar þeirra 25. apríl 1965, 25. júlí 1965, 25. október 1965, 23. janúar 1966 og 25. apríl 1966. Vitnið Gísli segir enn fremur: „Mér er kunnugt um, að Gústav hafi haldið því fram, að ég hafi tekið við víxlunum sem greiðslu og lofað að aflýsa skuldabréfinu. Þetta er alrangt, en er ég tók við víxlunum, hafði ég það í huga, jafnframt því sem áður er getið, að hugsanlegt væri, að Gústav seldi víxlana og myndi þá hinn nýi kaupandi bifreiðarinnar verða fyrir tjóni, sem að lík- indum yrði seint bætt“. Matthías V. Gunnlaugsson Þílasali segir í vottorði sínu, dóms- skjali 14, „að við sölu bifreiðarinnar X 1806, Bedford 1961, í janúar 1965 kom aldrei til tals, að á bílnum væri áhvílandi veð- skuldabréf, enda greiddi kaupandi, Jóhann G. Filippusson, selj- anda, Gústav Sigjónssyni, umsamið kaupverð, kr. 220.000.00, að fullu með peningum og víxlum við afhendingu bílsins, en seljandi kvað hreint veðbókarvottorð aðeins ókomið að austan“. Samkvæmt því, sem hér hefur verið rakið, verður að telja sannað, að stefndi hafi ekki látið stefnanda í té upplýsingar um, að veðskuldir hvíldu á bifreiðinni X 1806, er sala fór fram á henni hinn 25. janúar 1965, og að stefnandi hafi ekki vitað um, að veðskuldir hvíldu á henni. Samkvæmt afsali var bifreiðin X 1806 talin veðbanda- og kvaðalaus, og bar því stefndi ábyrgð á því, að veðinu yrði aflýst. Svo virðist sem stefndi hafi ætlað að treysta á, að hann gæti selt víxla, kr. 120.000.00, samþykkta af kaupanda, til eiganda veðskuldabréfsins, Gísla Björnssonar, og hefur stefndi haldið því fram, að sú sala hafi farið fram, en Gísli Björnsson neitar því og telur, að þetta hafi verið til athugunar, en hann hafi ekki fallizt á kaupin, vegna þess að gjalddagar víxlanna hafi ekki verið í samræmi við gjalddaga afborgana af veðskuldabréfinu. Í stað þess að skila stefnda víxlum, sem honum bar að gera, ef ekki var um kaup á þeim að ræða, afhendir hann þá lögmanni til meðferðar, að því er virðist í fyrstu sem einhvers konar tryggingu. 214 Þess ber að geta, að er afhending víxlanna til Gísla fer fram, er skuldabréfið ekki gjaldfallið, og átti Gísli því enga kröfu á hendur stefnda, enda hafði hann fulla tryggingu í bifreiðinni X 1806. Ekki er í ljós leitt, hvenær lögmaður Gísla afhenti stefnda síðan umrædda víxla, en stefndi kveðst hafa farið með þá beint til lögmanns stefnanda, sem hafi veitt þeim viðtöku, en hann hafði þá tekið við málinu f. h. stefnanda. Virðist síðan hafa verið ætlunin, að lögmenn aðilja semdu um uppgjör á viðskiptum að- ilja, en af því varð ekki. tefnandi greiðdi síðan lögmanni Gísla skuldina samkvæmt skuldabréfinu hinn 7. júlí 1965, kr. 120.000.00 ásamt kostnaði, kr. 10.000.00, samtals kr. 130.000.00. Jafnframt greiddi stefnandi lögmanni sínum kr. 10.000.00 upp í kostnað sinn. Það er óumdeilt, að stefnandi fékk umrædda víxla, kr. 120.000.00, í hendur, og var einn þeirra gjaldfallinn, er stefnandi greiddi skuldabréfið, og annar gjaldféll skömmu síðar. Með viðtöku víxlanna verður að telja viðurkennt, að einhvers konar samkomulag hafi átt að eiga sér stað um viðskipti aðilja, enda hefur stefnandi ekki gert riftunarkröfu. Stefnandi sundurliðar stefnukröfur sínar þannig: 1. Löghaldskostnaður .. 2. 2. 2. = kr. 3.765.00 9. Ferð að Kálfá 2. 0... 0..7 2.500.00 3. Vígill.. 2... 6.000.00 4. Greitt Tómasi Árnasyni .. .. .. -- — 34.885.00 5. Tilfógeta .. 2... 2.700.00 6. Tvö Mót... 1.000.00 Kr. 50.870.00 Um liði 1. og 2. Stefndi telur, að þeir séu réttmætir, ef hér er um að ræða innheimtuaðgerðir vegna vanefnda þeirra, sem stefnda henti, er Gísli neitaði að taka víxlana sem greiðslu. Verður sú krafa því tekin til greina. Um lið 3. Hér er um að ræða víxil að upphæð kr. 6.000.00 pr. 25. ágúst 1966. Um lið 4. Hér er um víxil að ræða, kr. 24.000.00 pr. 25. júlí 1966 ásamt kostnaði. Umboðsmaður stefnda hefur mótmælt þess- um kröfulið sem röngum. Segir hann, að stefnandi hafi átt að 215 greiða víxil samkvæmt lið 3 og enn fremur samkvæmt lið 4. Þegar stefndi keypti bifreið stefnanda, samþykkti stefnandi sex víxla að upphæð kr. 24.000.00 hvern og einn víxil að upphæð kr. 6.000.00, eða samtals kr. 150.000.00. Af þessum víxlum afhenti stefndi stefnanda, þ. e. umboðsmanni hans, 5 fyrstu víxlana, hvern að upphæð kr. 24.000.00, samtals kr. 120.000.00, jafnháa skuldabréfinu, sem Gísli Björnsson átti. Tvo síðustu víxlana, kr. 24.000.00 pr. 25. júlí 1966 og kr. 6.000.00 pr. 25. ágúst 1966, telur stefndi, að stefnandi hafi átt að greiða, og var hann búinn að selja þá, áður en hann vissi um, að Gísli vildi ekki kaupa víxlana. Af þessu telur stefndi, að kostnaður, sem stefnandi hefur orðið að greiða vegna innheimtu á þeim víxlum, sem stefnda óviðkom- andi. Stefnandi telur, að stefndi hafi lofað afslætti á kaupverðinu, kr. 10.000.00. Stefndi kveðst aldrei hafa lofað að slá af kaupverði bifreiðar- innar. Það eina, sem hann hafi orðað í þá átt um það, að hann hafi boðið stefnanda að greiða 24.000.00 króna víxil, er Óskar Sigurðsson keypti og stefnandi hafði samþykkt. Kveðst stefndi hafa boðið það gegn því, að málið væri þar með úr sögunni, en Jóhann hefði neitað boðinu. Dómarinn féllst á, að víxilkrafa á stefnanda vegna víxla pr. 25. júlí og 25. ágúst 1966 sé ekki í beinu sambandi við ofan- greind viðskipti aðilja og geti stefnandi því eigi krafizt greiðslu á víxlunum né kostnaði við þá úr hendi stefnda. Stefnda ber hins vegar að greiða kostnað þann, er stefnandi varð fyrir við innheimtu skuldabréfsins, en hann nemur sam- kvæmt framlögðum skjölum kr. 10.000.00 ásamt 1.000.00 í vexti auk greiðslu til lögmanns stefnanda, kr. 10.000.00, sem upplýst er, að hann hefur greitt. Stefnda ber og að greiða vaxtamun þann, er varð af víxlunum og skuldabréfinu. Vextir af víxlum verða: 1% á mánuði af kr. 24.000.00 frá 25/1 1965 til 25/4 1965 ii a nú a ss Kr. 20:00 1% á mánuði af kr. 24.000.00 frá 25/1 1965 til 25/7 IO AR a a a 40:00 1% á mánuði af kr. 24.000.00 frá 25/1 1965 til 25/10 1965... .. =. - -. — 2.160.00 1% á mánuði af kr. 24.000.00 frá 25/1 1965 til 25/1 216 TORÐ. í 6 er rn og 1% á mánuði af kr. 24.000.00 frá 25/4 1965 til 25/4 1966 .. .. 2. 20 0... 0... 2207 3.600.00 Kr. 10.800.00 Samkvæmt ofanskráðu verður stefndi dæmdur til að greiða stefnandanum kr. 38.265.00 með 1% dráttarvöxtum á mánuði af kr. 3.765.00 frá 20. júní 1965 til 25. júlí 1965, af kr. 6.265.00 frá þeim degi til 27. júlí 1965, af kr. 27.265.00 frá þeim degi til 25. apríl 1966 og af kr. 38.265.00 frá þeim degi til greiðsludags. Varðandi málskostnað er þess að gæta, að lögmaður stefnanda hefur fengið greiddar kr. 10.000.00 í sambandi við innheimtu á umræddu skuldabréfi, og telst málskostnaður í máli þessu því hæfilega ákveðinn kr. 11.300.00. Dómsorð: Stefndi, Gústav Sigjónsson, greiði stefnandanum, Jóhanni Gunnari Filippussyni, kr. 38.265.00 með 1% dráttarvöxtum á mánuði af kr. 3.765.00 frá 25. júní 1965 til 25. júlí 1965, af kr. 6.265.00 frá þeim degi til 27. júlí 1963, af kr. 27.265.00 frá þeim degi til 25. apríl 1966 og af kr. 38.265.00 frá þeim degi til greiðsluðags og kr. 11.300.00 í málskostnað, allt innan 15 daga frá lögbirtingu dóms þessa að viðlagðri aðför að lögum. Fjárnámsgerð fógetadóms Árnessýslu 21. apríl 1970, Ár 1970, þriðjudaginn 21. apríl, var fógetaréttur Árnessýslu háður í skrifstofu embættisins á Selfossi með undirrituðum vott- um af fulltrúa sýslumanns, Jakob J. Havsteen. Fyrir tekið: Málið nr. F. 30/1970: Jóhann G. Filippusson gegn Gústav Sig- jónssyni. Fógeti leggur fram nr. 1 til 3 gerðarbeiðni, endurrit úr dóma- bók Árnessýslu með viðfestu birtingarvottorði og endurrit hæsta- téttardóms. Af hálfu gerðarbeiðanda mætir Högni Jónsson héraðsdómslög- maður, Reykjavík, og krefst fjárnáms fyrir skuld samkvæmt dómi, að fjárhæð kr. 38.265.00 með 1% mánaðarvöxtum af kr. 3.765.00 frá 25. júní 1965 til 25. júlí 1965, af kr. 6.265.00 frá þeim degi til 27. júlí 1965, af kr. 27.205.00 frá þeim degi til 25. apríl 1966 og af kr. 38.265.00 frá þeim degi til greiðsludags, kr. 3.000.00 217 í ómaksbætur samkvæmt dómi Hæstaréttar ásamt endurrits- og birtingarkostnaði, kr. 315.00, og málskostnaði, kr. 11.300.00, auk alls kostnaðar við gerð þessa og eftirfarandi innheimtuaðgerðir, ef til kemur, allt á ábyrgð gerðarbeiðanda og að geymdum betra rétti þriðja manns. Af hálfu gerðarþola mætir hann sjálfur, og gætir fógeti leið- beiningarskyldu sinnar gagnvart mætta, sem er ólöglærður. Áminntur um sannsögli kveðst gerðarþoli ekki geta greitt. Sam- kvæmt kröfu umboðsmanns gerðarbeiðanda og ábendingu gerðar- þola lýsti fógeti yfir fjárnámi til tryggingar kröfum gerðarbeið- anda í eftirtöldum eignum gerðarþola: Dómur í málinu nr. 40/1969 í Árnessýslu: Gústav Sigjónsson gegn Frosskraft s. e. f. Fallið var frá virðingu. Fógeti brýndi þýðingu gerðarinnar fyrir gerðarþola og ábyrgð hans í því sambandi. Fimmtudaginn ÍÍ. marz 1971. Nr. 90/1970. Ákæruvaldið (Valdimar Stefánsson saksóknari ríkisins) gegn Sveinbirni Gíslasyni (Björn Sveinbjörnsson hrl.). Dóminn skipuðu hinir reglulegu dómarar Hæstaréttar. Sýknað af ákæru um morð. Þjófnaður. Sératkvæði. Dómur Hæstaréttar. I. Málsatvikum er skilmerkilega lýst í héraðsdómi. Eftir upp- sögu hans hefur verið aflað nokkurra nýrra gagna. Skamm- byssur þær og skotfæri, sem um er fjallað í málinu, voru send til rannsóknar hjá The Metropolitan Police Forensic Science Laboratory í London. Rannsókn framkvæmdi John 218 McCafferty, yfirmaður í tilraunadeild stofnunarinnar, og segir svo í skýrslu hans, sem þýdd er af löggiltum skjala- þýðanda: „Hinn 6. maí 1970 tók ég persónulega við eftirfarandi dómsgögnum úr hendi hr. Hallvarðs Einvarðssonar frá Ís- landi, en þau voru öll í innsigluðum „perspex““-öskjum: Dómsgagn LX SÆW SKAMMBYSSU, SEM FANNST Í BIFREIÐINNI R 15612. EXI SKOTI, SEM FANNST Í HÖFÐI. SKOTHYLKI, SEM FANNST Í BIFREIÐ. 7 SKOTHYLKJUM ÚR „MAGAZINE“ (hlaðhylki) SKAMMBYSSU NR. 2184. TVEIMUR SKOTUM, SEM FUNDUST Í PENINGAKASSA. 2. XIII MAUSER SKAMMBYSSU NR. 210236. Einnig tók ég við 15 ónotuðum .3ð SÆW skotum. Hefi ég athugað þessi gögn. Smith % Wesson skammbyssan var sjálfhlaðandi skamm- byssa með .35 þuml. hlaupvídd, sem er nú úrelt vopn. Var hún í góðu ástandi og vel nothæf, og skaut ég skotum úr henni í tilraunaskyni. Komst ég að raun um, að hún verkaði rétt, og þurfti 7 enskra punda þrýsting á gikkinn til að hleypa sérhverju skoti af. Á byssunni veru tvö virk öryggi, og elg var hætta á, að hlypi af henni af slysni, Jafnvel þótt harkalega væri farið með hana. Skotinu úr höfðinu (LXI) var skotið úr .35 Smith á Wesson skammbyssuskotfæri. Hlutar raufarfaranna höfðu verið afmáðir af skemmdum, eftir að hleypt hafði verið af, en nóg var eftir til að sýna með samanburði við tilraunaskot mín, að skotinu hafði verið hleypt af úr SÆW skammbyss- unni LX. “ Skothylkið (LXIT) var af sams konar afhleyptu skoti, og bar það einnig merki þess, að því hefði verið skotið úr skammbyssu þessari. Skotin sjö (LXII) voru ónotuð skotfæri fyrir 35 SW skammbyssu sams konar og afhleypta skothylkið og skotið 219 höfðu komið úr. Á fimm þessara skota sáust lítil eða dauf skotpinnamerki á hvellhettunum. Voru þau of ógreinileg, til að hægt væri að sanna, að þau væru eftir ákveðinn skot- pinna. En þó komst ég að raun um, að þegar skotum var hleypt af eða þau sett gegnum SÆW skammbyssuna, voru stundum gerð sams konar merki eftir skotpinnann, þegar hann stóð gegnum gat sitt, og kólfurinn var dreginn til baka til að kasta notuðu skotfærunum. Önnur fíngerð merki voru á hylkjum ónotuðu skotanna (LX), sem voru sams konar tegundar og merkin, er SÉW skammbyssan gerði, en ekki var hægt að sanna, að um sömu merki væri að ræða. Ónotuðu skotin tvö (9 mm (P) og .35 SÆWN) sýndu ekkert athyglisvert. 7.63 mm Mauser herskammbyssan nr. 210236 (LXITII) var í nothæfu lagi og hægt að skjóta úr henni. Um 1 þumlungur af oddenda skotpinnans var brotinn af, en á staðnum og á slagoddinum var flatt mar. Vegna þess voru merkin, sem gerð voru, öðruvísi en merkin á óafhleyptu skotunum (LXII). Hin merkin, sem gerð voru á skotfærum, er sett voru gegn- um Mauser skammbyssuna, voru einnig annarrar tegundar en hin daufu merkin á skotum þessum. Mögulegt kynni að vera að skjóta .35 SÆW skotfærum með Mauser skammbyssunni, en vegna minni hylkja mundi árangurinn óviss, og væntanlegar afleiðingar mundu verða, að skotin festust í hlaupi skammbyssunnar. Skaut ég réttu skotunum úr henni“. Með bréfi saksóknara ríkisins 18. desember 1970 var óskað umsagnar Læknaráðs á álitsgerð Þórðar Möllers vfirlæknis um geðheilbrigði og sakhæfi ákærða, og féllst Læknaráð á niðurstöður yfirlæknisins. Il. Sannað er, að skoti því, er varð Gunnari Sigurði Tryggva- syni að bana, var hleypt af úr skammbyssu þeirri, er ákærði stal frá Jóhannesi heitnum Jósefssyni og fannst í bifreið ákærða, R 15612, hinn 6. marz 1969, en með skírskotun til forsendna héraðsdóms þykja ekki framkomnar alveg full- nægjandi sannanir fyrir því, að ákærði hafi orðið Gunnari 220 Sigurði að bana eða átt þátt í þeim verknaði með saknæmunn hætti. Ber því að staðfesta héraðsdóminn að þessu leyti. TIl. Samkvæmt játningu ákærða, sem studd er öðrum gögnum, stal hann á árinu 1965 skammbyssu af gerðinni Smith á Wesson cal. 35 á heimili Jóhannesar Jósefssonar. Eftir upp- lýsingum frá sendiráði Íslands í Bandaríkjum Norður-Amer- íku var verð skammbyssu af þessari gerð, sem nánast er safngripur, á árunum 1965 til 1967 frá 75 til 115 dalir. Er ljóst, að verðmæti byssunnar var meira en kr. 3.000.00, og varðar þetta brot ákærða við 244. gr. almennra hegningar- a nr. 19/1940, og koma því ákvæði 2. mgr. 256. gr. hegn- ngarlaga, sbr. 1. gr. laga nr. 69/1964, ekki til álita. Þjófn- aðarbrot ákærða tæmir sök, að því er varðar vörzlur hans á skammbyssunni, og verður honum því ekki sérstaklega refsað fyrir bot gegn 1. mgr. 3. gr. sbr. 7. gr. reglugerðar nr. 105/1936, sbr. lög nr. 69/1936. IV. Þykir refsing ákærða hæfilega ákveðin fangelsi 45 daga. Ákærði sat í gæzluvarðhaldi frá 8. marz 1969 til 13. febrúar 1970, og hefur hann því þegar afplánað refsingu þessa í gæluvarðhaldsvist sinni. Rétt þykir, að ákærði greiði % hluta alls sakarkostnaðar bæði í héraði og fyrir Hæstarétti, þar með talin laun réttar- gæzlumanns hans og verjanda í héraði og fyrir Hæstarétti, sem ákveðast kr. 240.000.00, og saksóknarlaun til ríkissjóðs, sem ákveðast kr. 240.000.00, en að öðru leyti greiðist sakar- kostnaður úr ríkissjóði. Dómsorð: Ákærði, Sveinbjörn Gíslason, sæti fangelsi 45 daga, err refsivist þessi er þegar afplánuð í gæzluvarðhaldsvist hans. Ákærði greiði 7, hluta alls kostnaðar sakarinnar bæði í héraði og fyrir Hæstarétti, þar með talin laun réttar- gæzlumanns hans og verjanda í héraði og fyrir Hæsta- 221 rétti, Björns Sveinbjörnssonar hæstaréttarlögmanns, kr. 210.000.00, og saksóknarlaun til ríkissjóðs í héraði og fyrir Hæstarétti, kr. 240.000.00, en að öðru leyti greiðist sakarkostnaður úr ríkissjóði. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Sératkvæði Gizurar Bergsteinssonar hæstaréttardómara. Hinn 18. janúar 1968, milli kl. 0500 og 0600 að morgni, að því er ætla verður, var Gunnar Sigurður Tryggvason bif- reiðarstjóri ráðinn af dögum í bifreið sinni, R 461, á Lauga- læk í Reykjavík. Verknaðurinn var framinn með skamm- byssu og kúlu af tegundinni og stærðinni Smith á Wesson cal. 35. Með skýrslu sérfræðings í alríkislösreglunni í Banda- ríkjunum og skýrslu brezkrar sérfræðistofnunar, The Metro- politan Police Forensic Science Laboratory, verður að telia sannað, að vígið hafi verið framið með skammbyssu, sem Jóhannes Jósefsson, fyrrum hóteleigandi, átti og horfið hafði sumarið 1965 úr ólæstum kassa í húsi hans, Tjarnarstíg 8, Seltjarnarnesi. fækilegar eftirgrennslanir voru á sínum tíma, sérstaklega eftir víg Gunnars Sigurðar Tryggvasonar, gerðar eftir byssu Jóhannesar. Gera verður ráð fyrir, að maður, grunaður um víg, en saklaus af því, leitist við eftir fremsta megni að aðstoða við að leiða hið sanna í ljós. Ákærði hafði verið í þjónustu Jóhannesar Jósefssonar ára- tugum saman og fram til ársins 1960. Það var því eðlilegt, að eftirgrennslunarmenn leituðu vitneskju hjá honum. Tveir lögreglumenn höfðu, hvor í sínu lagi, tal af honum um byss- una, áður en hún fannst, en hann varðist allra frétta. Svo sem rækilega er rakið í hinum áfrýjaða dómi, fannst síðan byssan í bifreiðinni R 15612, sem ákærði ók frá Bæjar- leiðum. Var hún þá fullhlaðin sjö skotum. Gerðist þetta 6. marz 1969. 222 Í mörgum og rækilegum prófum, sem fram fóru á tíma- bilinu frá 7. marz til 28. júní 1969, staðhæfði ákærði, að byssan hefði þá fyrst komizt í hans hendur, er hann hafi fundið hana fullhlaðna undir framsæti bifreiðarinnar R 15612 rétt eftir miðjan janúar 1969. En við dómpróf 28. júní 1969 sneri ákærði við blaðinu. Hann skýrði, er hér var komið, svo frá, að hann hefði hnuplað byssunni sumarið 1965 úr húsi Jóhannesar Jósefs- sonar, Tjarnarstíg 8. Kveðst hann síðan hafa geymt byssuna óhlaðna, unz hann hafi á árinu 1966, fyrir 1. september, farið með byssuna skotlausa niður á Bifreiðastöð Steindórs, en þaðan ók hann þá leigubifreiðinni R 1402. Hafi tlætlunin verið að sýna byssuna samstarfsmanni, sem áhuga hafði á byssum. Úr því hafi eigi orðið, en um kvöldið, að afloknu dagsverki, hafi hann gleymt byssunni í mælaborðshólfi nefndrar bifreiðar, þar sem hann skildi við hana í Þbifreiða- seymslu stöðvarinnar. Daginn eftir hafi byssan verið horfin úr bifreiðinni. Hafi hann síðan ekki haft hugmynd um veru- stað byssunnar, unz hann hafi fundið hana upp úr miðjum janúar 1969 í bifreiðinni BR 15612, sem hann ók frá Bæjar- leiðum. Þessi síðbúni framburður ákærða um hvarf byss- unnar og endurfund hennar er svo fjarstæður og ósennilegur, að trúnaður verður eigi á hann lagður. Ákærði hefur fullyrt, að hann hafi aldrei hlaðið byssuna, en endurfundið hana fullhlaðna. Hins vegar játaði hann við dómprófin 28. júní 1969, að hann hafi á árunum 1953 1955 hnuplað hálfum öðrum pakka af skammbyssuskotum úr skúffu í sumarbústað Jóhannesar Jósefssonar við Hítará. Við húsleit á heimili ákærða hinn 7. marz 1969 fundust tvö skot, og er annað þeirra Smith á Wesson cal. 35. Var það af sömu tegund og stærð og skot það, sem varð Gunnari Sigurði Tryggvasyni að bana, og svo þau sjö skot, sem skammbyssan var hlaðin með, þá er hún fannst í bifreiðinni R 15612. Hér er og þess að geta, að ákærði hafði orðið sér úti um og hafði á lyklakippu sinni útidyralykil að húsi Jóhannesar Jósefs- sonar, Tjarnarstíg 8, en hinn 14. og hinn 15. febrúar 1968 fundu lögreglumenn í kjallara og þvottahúsi nefnds húss 142 223 skot af tegundinni Smith á Wesson cal. 35. Hefur hann þannig haft færi á að afla sér skotfanga í byssuna. Skotin Smith £ Wesson cal. 35 voru framleidd á árunum 1913—-.1940. Fram á árið 1925 var stafurinn U á hvellhettu þeirra. Stafurinn U var á skothylkinu, sem fannst í bifreið Gunnars Sigurðar Tryggvasonar, R 461. Hann var einnig á Smith á Wesson cal. 35 skotinu, sem fannst heima hjá ákærða, og svo á skotunum sjö, sem skammbyssan var hlaðin með, þá er hún fannst í bifreiðinni R 15612. Vætti vitna sker ekki úr í máli þessu. Þá er lögreglumenn spurðu ákærða upphaflega um byssu þá, sem vígið var framið með, þóttist hann ekkert um hana vita. Rúmu ári eftir vígið fannst hún fullhlaðin sjö skotum í vörzlum hans. Hann fullyrti mánuðum saman við próf, að hann hefði þá fyrst haft byssuna undir höndum, er henni hefði án vitundar hans verið komið fyrir í leigubifreiðinni R 15612 rétt eftir miðjan janúar 1969. Loks viðurkenndi ákærði 28. júní 1969, að hann hefði hnuplað byssunni 1965, en sagði jafnframt fjarstæðukennda sögu um hvarf byss- unnar óhlaðinnar úr bifreiðinni R 1402 á árinu 1966 og endur- fund hennar fullhlaðinnar í bifreiðinni R 15612 upp úr miðjum janúar 1969. Allur framburður ákærða í sínum ýmsu myndum bendir til þess, að hann hafi eigi misst byssuna að óvilja sínum, frá því að hann hnuplaði henni og þar til hún fannst í vörzlum hans, fuilhiaðin sið skotum, sem ætla má, að tekin hafi verið frá Jóhannesi Jósefssyni. Líkurnar gegn ákærða eru því svo sterkar, að fullnægt er sönnunarskil- yrðum 108. og 109. gr. laga nr. 82/1961. Með skírskotun til þess, sem sagt var, og málavaxta þeirra, sem raktir eru í sératkvæði Þórðar Björnssonar yfir- sakadómara, verður að telja, að ákærði hafi átt hlut að vígi Gunnars Sigurðar Tryggvasonar. Ber því að refsa honum eftir 211. gr. laga nr. 19/1940. Við ákvörðun refsingar ber að taka tillit til, hvernig málið er í pottinn búið. Fallast má á ákvæði meiri hluta dómenda um refsingu á hendur ákærða fyrir töku og hald skammbyssu þeirrar, sem í málinu greinir. 224 Refsing ákærða ákveðst fangelsi 5 ár. Ekki er ástæða til að láta gæzluvarðhaldsvist koma til frá- dráttar refsingu. Dæma ber ákærða til að greiða allan sakarkostnað fyrir sakadómi og Hæstarétti, þar með talin saksóknarlaun til ríkissjóðs, kr. 240.000.00, og málsvarnar- og réttargædulaun skipaðs verjanda sins, Björns Sveinbjörnssonar hæstaréttar- lögmanns, kr. 240.000.00. Dómsorð: Ákærði, Sveinbjörn Gíslason, sæti fangelsi 5 ár. Ákærði greiði allan kostnað sakarinnar, þar með talin saksóknarlaun í ríkissjóð fyrir sakadómi og Hæstarétti, kr. 240.000.00, og málsvarnar- og réttargæzlulaum skip- aðs verjanda síns fyrir sakadómi og Hæstarétti, Björns Sveinbjörnssonar hæstaréttarlögmanns, kr. 240.000.00. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur sakadóms Reykjavíkur 13. febrúar 1970. Ár 1970, föstudaginn 13. febrúar, var í sakadómi Reykjavíkur, sem haldinn var Í gömlu bæjarþingsstofunni í hegningarhúsinu við Skólavörðustíg hér í borg, kveðinn upp dómur í málinu nr. 91/1970: Ákæruvaldið gegn Sveinbirni Gíslasyn, sem tekið var til dóms 20. f. m. Með ákæru saksóknara ríkisins, dags. 22. september fí. á., er höfðað opinbert mál á hendur Sveinbirni Gíslasyni leigubifreiðar- stjóra, til heimilis að Sækambi á Seltjarnarnesi, en nú gæzlu- fanga í hegningarhúsinu hér í borg, fæddum 17. desember 1926 í Reykjavík, „fyrir manndráp með því að hafa árla morguns fimmtuðaginn 18. janúar 1968 ráðið Gunnari Sigurði Tryggva- syni Jeigubifreiðarstjóra, Kambsvegi 8, Reykjavík, bana með skammbyssuskoti í bifreið Gunnars Sigurðar, R 461 L, á Lauga- læk í Reykjavík skammt frá mótum Laugalækjar og Sundlauga- vegar eða á annan hátt átt þátt í framkvæmd þessa brots með skammbyssu þeirri, sem verknaðurinn var framinn með, en byss- an hafði þá um nokkurt skeið verið í vörzlum ákærða. Kom skotið í höfuð Gunnars Sigurðar, hægra megin í hnakkann. Telst ákærði með fyrrgreindu atferli hafa gerzt brotlegur við 225 211. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940 eða við nefnt laga- ákvæði, sbr. 22. gr. sömu laga. Jafnframt er ákærða og gefið að sök að hafa fyrri hluta árs 1965 stolið fyrrgreindri skammbyssu (Smith 82 Wesson Automatic Pistol, caliber 35, Serial Number 2184) úr eigu Jóhannesar heit- ins Jósefssonar á þáverandi heimili Jóhannesar að Tjarnarstíg 8 á Seltjarnarnesi (Svalbarða). Telst þetta varða við 244. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/ 1940 og handhöfn ákærða á byssunni einnig við 1. mgr. 3. gr., sbr. 7. gr. reglugerðar nr. 105/1936, sbr. 3. gr. laga nr. 69/1936. Þess er krafizt, að ákærði verði dæmdur til refsingar og til greiðslu alls sakarkostnaðar“. Samkvæmt fæðingarvottorði ákærða, útgefnu af Hagstofu Ís- lands fyrir hönd þjóðskrárinnar, er fullt nafn ákærða Sveinbjörn Snæðal Gíslason, en hann kveður, að seinna fornafn sitt sé Sæðal. Ákærði hefur, svo að kunnugt sé, sætt eftirtöldum kærum og refsingum: Á árunum 1951—1962 fékk hann tvisvar áminningu og í 10 skipti sektir, kr. 50.00—-kr. 250.00 í hvert skipti, fyrir brot gegn bifreiða- og umferðarlögum svo og gegn lögreglusamþykkt. Hinn 3. apríl 1968 gekkst hann undir sektargreiðslu að fjár- hæð kr. 500.00 fyrir brot gegn 261. gr. almennra hegningarlaga. Málavextir eru þessir: 1. kafli. A. Kl. 0715 að morgni fimmtudagsins 18. janúar 1968 hringdi Jó- hann Jón Þorvaldsson húsgagnasmiður, Laugarnesvegi 94 hér í borg, á lögreglustöðina hér í borginni og tilkynnti, að leigubif- reiðin R 461 stæði á Laugalæk, og virtist eitthvað athugavert við ökumann hennar. Lögreglumennirnir Héðinn Skúlason, Hilmir Ásgrímsson og Þór Gunnlaugsson fóru þegar á vettvang í bifreið, sem Hilmir stýrði, og kveðst hann hafa ekið um Skúlagötu, Borgartún og Sundlaugaveg. Þeim ber saman um, að ekki hafi liðið meira en 5—7 eða aðeins fáeinar mínútur, frá því að hringt var á lögreglustöðina, þar til þeir voru komnir á staðinn. Þar voru fyrir fyrrgreindur Jóhann Jón og sonur hans, Magnús Helgi. Lögreglumennirnir sáu, hvar bifreiðin R 461 stóð kyrr austan megin á Laugalæk, nokkuð fyrir norðan Sundlaugaveg, og sneri hún í suður. Var framhlutinn nær gangstéttarbrún en 15 226 afturhlutinn. Vél bifreiðarinnar var Í gangi svo og gjaldmælir, og kveikt var á stöðuljósum hennar. Undir stýrinu sat maður, sem reyndist vera Gunnar Sigurður Tryggvason leigubifreiðar- stjóri, Kambsvegi 8 hér í borg. Hann hallaði höfðinu aftur á sætisbakið, líkt og hann svæfi, og hafði blóð runnið úr andliti hans niður á jakka og bringu. Héðinn Skúlason kveður, að vinstri afturhurð bifreiðarinnar hafi verið lögð að hurðarstaf og því ekki alveg lokuð. Hann kveðst hafa lyft höfði Gunnars Sigurðar örlítið fram og þá séð, að aftan á höfði hans var sár, sem líktist skotsári, og einnig hafi verið að sjá sem reyklitað hafi verið í kringum sárið eins og eftir púður, en á gólfi við framsæti bif- reiðarinnar hægra megin hafi verið notuð patróna. Lögreglu- mennirnir höfðu þegar samband við lögreglustöðina um talstöð bifreiðar sinnar og báðu um, að sjúkrabifreið kæmi á vettvang svo og rannsóknarlögreglumenn. Sjúkrabifreið kom mjög fljót- lega, og var Gunnar Sigurður fluttur í henni á slysavarðstofuna, en þar upplýstu læknar, að hann væri þegar dáinn. Rétt á eftir komu á vettvang og í þessari röð rannsóknarlögreglumennirnir Ragnar Vignir aðalvarðstjóri, Gísli Guðmundsson rannsóknarlög- reglumaður og Ingólfur Þorsteinsson aðstoðaryfirlögregluþjónn. Segir í skýrslu Ingólfs Þorsteinssonar, sem staðfest er fyrir dómi, meðal annars á þessa leið: „Er ég kom þarna á vettvang, var stormur og hellirigning, en gatan flóandi í vatni og nokkur hluti hennar þakinn glerhálum ís, og þannig var allt nágrenni þarna utan við götuna. Ragnar Vignir, aðalvarðstjóri tæknideildar rannsóknarlögregl- unnar, taldi, eins og á stóð, algerlega ógerlegt að framkvæma fullkomnar athuganir á bifreiðinni þarna á staðnum, og að tillögu hans lét ég flytja hana Í bifreiðaverkstæði lögreglunnar við Síðumúla, þar sem starfsmenn tæknideildar svo athuguðu hana, er mesta vatnið hafði þornað af henni. Á staðnum var því ekki hreyft við neinu Í bifreiðinni, en þar sáum við strax á gólfi bif- reiðarinnar framan við hægra framsæti skothylki, sem leit út fyrir að vera úr skammbyssu af stærðinni cal. 32. Á götunni í grennd við bifreiðina og á auðu svæði þar í grennd var strax gerð nákvæm leit, strax þegar birti af degi, og veðrið hafði slotað nokkuð, en ekkert fannst þar markvert, sem hugsanlega gæti gefið neinar upplýsingar varðandi atburðinn“. Fyrir dómi hefur Ingólfur tekið fram, að skothylkið, sem fannst í bifreiðinni og leit út fyrir að vera cal. 32, hafi reynzt vera cal. 35. 227 Samkvæmt vottorði Veðurstofu Íslands var veður í Reykjavík (flugvellinum) á þessum tíma þannig: Dags. Tími Vindátt Mest veðurhæð Veður Skyggni Hiti Veðurhæð milli athugana km. Cc 17/1 17 A 5 6 Snjókoma 1 =-1.8 — 20 ASA 7 7 — 2 0.5 — 23 SA 6 7 Rigning 8 33 18/1 02 SA 5 6 Úrkoma í grennd 15 3.9 — 06 SA 5 6 Rigning 10 4.0 — 08 ASA 7 7 Rigning 5 2.6 Ingólfur Þorsteinsson athugaði einnig lík Gunnars Sigurðar á slysavarðstofunni, og segir í fyrrgreindri skýrslu hans um þá athugun meðal annars svo: „Við athugun kom strax í ljós, að skotsár var aftan á hnakka hins látna, og var það nokkuð neðarlega á hnakkanum og hægra megin. Úr sárinu vall bæði blóð og einhvers konar vilsa, sem læknirinn taldi vera frá heilanum. Vinstra auga hins látna var nokkuð farið að blána, og virtist þetta benda til, að kúla mundi vera í námunda við það, en engin merki sáust um, að kúlan hefði neins staðar komið út. Nokkuð blóð hafði runnið úr sárinu á hnakkanum, og voru blóðtaumar niður eftir jakkakraga og boðang hægra megin, en nokkuð af blóði hafði einnig runnið út af jakka- kraganum niður á peysu, sem var innanundir jakkanum, og hafði frá því komið nokkuð blóðklístur innan á fóður jakkans undir hægri boðang. Önnur merki frá umræddum skotáverka sáust ekki, og ekki fundust við fljótlega athugun aðrir áverkar. Hinn látni var klæddur þokkalegum jakkafötum og peysu. Jakkinn var flakandi frá honum, en í vösum fatanna fann ég eftirtalda muni: Í bakvasa á buxum var svart leðurveski og í því 1.500.00 krónur í peningum og tékkhefti og einnig ökustír- teini hins látna, sem sýndi, að maðurinn var Gunnar Sigurður Tryggvason, Kambsvegi 8, f. 17/11 1925. Í jakkavösum voru nafnskírteini og sjúkrasamlagsskírteini hins látna, og voru þau það eina, sem var í innri brjóstvösum jakkans, í hægri brjóst- vasa. Þá voru í vösum jakkans lyklaveski með þremur smekk- láslyklum, vindlakveikjari, vasahnífur, kúlupenni, greiðubrot og 12 krónur í krónu- og tveggjakrónupeningum. Á vinstri úlnlið hins látna var armbandsúr. Fötin fóru öll eðlilega og benti ekki til, að látni hefði lent í neinum átökum“. Síðar kom fram, að auk 1.500 krónanna og tékkheftisins voru 228 í veski Gunnars Sigurðar á bak við heftið tveir danskir 10 krónu seðlar og einn íslenzkur 100 krónu seðill, sem var rifinn í sundur og límdur saman. Ragnar Vignir kveður, að þegar hann hafi komið á vettvang á Laugalæk, hafi verið búið að flytja Gunnar Sigurð á brott þaðan, en bifreiðin R 461 var þar í gangi með biðljósum. Vinstri framendi hennar var 1.60 metra og vinstri afturendi 2 metra frá nyrðri gangstéttarbrún. Fjarlægðin frá vinstri afturenda bifreið- árinnar að þriðja ljósastaur á Laugalæk frá Sundlaugavegi var 2.20 metrar. Þeir Ragnar Vignir og Sævar Þorbjörn Jóhannesson, lögreglu- maður í tæknideild rannsóknarlögreglunnar, rannsökuðu bifreið- ina R 461 síðar um morguninn í verkstæðinu við Síðumúla, og segir í skýrslu þeirra, sem staðfest er fyrir dómi, meðal annars á þessa leið: | „Kl. 10.10 fórum við undirritaðir til þess að rannsaka bifreið- ina nánar. Var hún þá nokkuð farin að þorna. Voru fyrst teknar af henni ljósmyndir að utan og innan. Blóð sást í framsæti bifreiðarinnar ökumannsmegin. (vinstra megin). Var blóð ofarlega á baki þess og um miðju baksins. Blóðtaumar lágu niður eftir sætinu hægra megin og niður eftir armpúða, sem aðskilur framsætin og lá niðri. Blóð hafði dropið á gólf bifreiðarinnar milli framsæta hennar, og einnig var nokkurt blóð á gólfábreiðu aftan við sæti ökumanns. Á gólfi bifreiðarinnar framan við hægra framsæti lá tæmt skothylki, og var áletrun á botni þess: REM-UMC. 35. S ér W. og á hvellhettu þess stafurinn Ú, sem var þó horfinn að verulegu leyti vegna ákomu sprengipinna byssu þeirrar, sem því hefur verið skotið úr. Skothylkið tókum við með okkur til nánari at- hugunar. Í hægra framsæti lá bók á grúfu. Var það skáldsagan „Tiger by the Tail“ í vasabroti, ensk, og var opin á bls. 36—-37. Á gólfi bifreiðarinnar aftanverðu fast við framsætisbakið hægra megin lá lítið ofið merki, rétthyrnt 17X19 mm, grunnur þess svartur og í hann ofin með gullituðum þræði talan 8%, utan um hana krans með kórónu að ofan og slaufu að neðan, yzt rétthyrndur rammi. Merkið var tekið með til nánari athugunar. Í öskubakka í vinstri afturhurð var aska, brunnin eldspýta og þrír vindlingastubbar, einn 4.7 sm langur, af gerðinni Camel, annar 2.9 sm langur, gerð John Silver, og sá þriðji 3.0 sm langur, og sást ekki merki á honum. 229 Í öskubakka í hægri afturhurð var aska og einn vindlinga- stubbur 3.5 sm langur af gerðinni Marlboro. Í öskubakka, sem er fyrir miðju mælaborði bifreiðarinnar, var aska, 9 brunnar eldspýtur, band af Agio vindli og þrír vindlinga- stubbar, einn 1.4 sm langur af gerðinni Camel, en hinir merkis- lausir, 2.2 sm og 3.0 sm langir. Innihald öskubakkanna var sett í öskjur og merkt. Á gólfi aftur í bifr. voru 2 brunnar eldspýtur hægra megin. Leitað var að fingraförum inni í bifreiðinni, þar sem því var við komið, en bifreiðin er mikið leðurklædd að innan og áferð leðursins óslétt, og við prófun reyndist ekki unnt að framkalla fingraför á því. Hluti úr fingurfari fannst á gluggapósti vinstri afturhurðar næst dyrastafnum og annar hluti úr fingurfari fannst á brún loks að hanzkahólfi í mælaborði bifreiðarinnar. Förum þessum var lyft af fleti sínum og þau tekin til nánari athugunar. Kl. 11.55 var gert hlé á rannsókn bifreiðarinnar, þar sem hún var ekki orðin alveg þurr, en aftur hafizt handa við að rannsaka hana kl. 01.00 (sic). Var. nú leitað að fingraförum utan á bifreiðinni, en engin nothæf fingraför fundust, og má rekja það til hins lemjandi slag- veðurs, sem bifreiðin var búin að standa úti í. Í farangurs- geymslu bifreiðarinnar var ekkert óeðlilegt að sjá, þar var lítil taska með hitabrúsa og leifum af nesti tilheyrandi bifreið- arstj. Um kl. 16.00 var lokið rannsókn á bifreiðinni, og um kl. 18.00 var hún afhent aðstandendum bifreiðarstjórans. Föstudaginn 19. janúar 1968, kl. 09.20, tóku svo Ragnar Vignir og Guðmundur Erlendsson rannsóknarlögreglum. fingraför af líki hins látna bifreiðarstjóra, Gunnari Tryggvasyni, Kambsvegi 8, f. 17. 6. 1925. Var það gert í líkhúsi Rannsóknarstofu Háskólans við Barónsstíg. Eftir að hafa borið fingrafarahlutana, sem fundust í bifreið. inni R 461 L, saman við fingraförin af líki Gunnars Tryggva- sonar, teljum við (ekki 12 einkenni í hvorugu farinu, sem fannst í bifreiðinni), að fingurfarshlutinn, sem fannst á gluggapósti vinstri afturhurðar, sé af löngutöng vinstri handar Gunnars og farið af brún á hanzkahólfi sé af þumalfingri hægri handar Gunn- árs; Guðmundur Erlendsson, lögreglumaður í tæknideild rannsókn- arlögreglunnar, Drangagötu 1, Hafnarfirði, hefur staðfest framan- greinda frásögn um töku fingrafara af líki Gunnars Sigurðar. 230 Sævar Þorbjörn Jóhannesson kannaði nánar fyrrgreint 17%>(19 mm merki, og segir í skýrslu hans um það atriði meðal annars svo: „Fór undirritaður föstudaginn 19. jan. 1968 með merkið í verzlunina P ár Ó, Laugavegi 95, og hafði samband við Garðar Siggeirsson verzlunarstjóra, sem tjáði mér, að merkið væri af hanzka, og enn fremur, að hanzkategund þessi væri flutt inn í landið af P ár Ó og væru hvergi seldir nema í verzluninni P ér Ó, herradeild, Austurstræti 14 og Laugavegi 93. Hanzkar þessir eru til í brúnum og svörtum lt, og fylgir eitt merki hverju pari, sem sýnir stærðarnúmer hanzkanna. Er það límt á hægri hanzka innanverðan, handarbaksmegin. Hanczkarnir eru randsaumaðir. Laugarðaginn 20. janúar 1968 fór undirritaður ásamt Jóni E. Halldórssyni varðstjóra að Kambsvegi 8 og höfðum samband við Tryggva Jóhannesson, föður Gunnars heitins. Tryggvi tjáði okkur, að Gunnar hefði ekki átt neina hanzka af fyrrnefndri gerð, og sýndi hann okkur notaða hanzka af Gunnari, sem reyndust vera af annarri gerð og mikið stærra númer“. Krufning fór fram á líki Gunnars Sigurðar, og framkvæmdi Þórarinn Sveinsson læknir verkið. Í skýrslu læknisins segir meðal annars svo: „Líkið er af 180 em háum karlmanni, afskaplega feitum. Það kemur í öllum fötum, en án yfirhafnar. Lögreglan mun hafa skoðað líkið og tæmt vasa og athugað það nánar. Mikið blóð hefur runnið úr hnakka líksins, en þar eru merki eftir skotsár. Líkið er fært úr fötum og skóm og sést þá, að mjög mikill pannus er á líkinu, en engin áverkamerki verða greind önnur en það, sem áður er getið. ... Við athugun á hnakka sést skotsár, sem er Í línu, sem draga má frá eyrnagangi beggja vegna þvert yfir hálsinn að aftan og lendir þá í hársverðinum allra neðst. Um Í mm púður-hringur virðist vera í kringum innskotsop, og mælist það í húð um 0.6 cm í þv.m. Sár þetta er exiderað sérstaklega og sett í glas. Önnur áverkamerki voru ekki greinileg. Sárið er aðeins hægra megin miðlínu. Heilabúið opnað: Þegar heilahimnum var flett af, kom í ljós yfir v. heilahveli allmikið blóðhlaup, er rann þó af, þegar heila- himnunum var flett af. Heilinn tekinn út. Hann vigtaði 1520 gr. Merki eftir skotáverka sást þá: Það lá í gegnum neðanverðan litla heilann og fram Í gegnum pons og síðan neðanvert við heilann, 231 hafði farið í gegnum carotis interna og fram í kúpubotn yfir v. auga, og þar lá kúla fast við beinið. Blæðingar höfðu orðið nokkrar neðan á heilanum einnig, en aðrir áverkar voru ekki merkjanlegir á heilanum, en væntanlega munu ljósmyndir nánar geta greint frá stefnu skotsársins, bæði í heila og kúpubotni. Forðast var að snerta kúluna nema með mjúku átaki, og mældist þessi kúla 1.2 cm á lengd. Framan á henni virtist vera hlíf úr einhverju þéttu efni, er mældist 0.6 mm á lengd. Þvermál kúl- unnar mældist með þessum grófu tækjum, er til voru, 0.8 cm í þv.m. Við athugun á beini sést, þar sem innskotið hefur verið, að kvarnazt hefur nokkuð úr innra borði kúpunnar, og mældist innskotsopið þar vera 1 cm í þv.m. Þar sem kúlan hefur lent í kúpubotni yfir v. auga, hefur hann brotnað á þríhyrningslöguðu svæði með basis fram á við, mælist um 2 cm í þv.m., en hæðin inn á við er um 3.5 cm. Nokkurt blóðvætl var þarna yfir þessu svæði, og var fyrrnefnd kúla þar í því. Ályktun: Af líkskoðun og krufningunni er ljóst, að maður þessi hefur hlotið skotsár hægra megin í hnakkann. Kúlan hefur gengið fram í gegnum litla heilann h. megin og í gegnum heilabrúna (pons) og staðnæmzt í kúpubotni yfir vinstra auga. Einnig í leið- inni hefur kúlan tætt stóra slagæð í sundur (carotis interne sin). Maðurinn hefur látizt samstundis af þessum áverka“. Njörður Snæhólm, aðalvarðstjóri í rannsóknarlögreglunni, rann- sakaði skothylkið, sem fannst í bifreiðinni R 461, svo og kúluna, sem var í höfði Gunnars Sigurðar. Segir í skýrslu Njarðar, sem dagsett er 22. janúar 1968 og staðfest fyrir dómi, meðal annars á þessa leið: „Á gólfinu framan við framsæti bílsins, sem Gunnar Tryggva- son var myrtur í, fannst skothylki, og þar sem Gunnar var skot- inn aftan við hægra eyra, bendir þetta til þess, að morðbyssan sé „automatic“ og kasti tómu hylkjunum út til hægri. Skothylkið er „Rimless, centerfire“, 17 m/m á lengd með glans- andi hvellhettu, merktri U í miðju. 4 m/m frá openda hylkisins er „cannelure“, doppuð. Á botni hylkisins er stimplað „REM-UMC 35 Sé:W“ sem þýðir Center-fire, Remington, Union Metallic Co, cal. 35. Rúnnað far er í miðja hvellhettu eftir sprengipinna byssunnar og smá far rétt hjá því. Á botni hylkisins út á brún er um þrí- hyrningslagað far eftir útkastarann. Farið er um 3-- 2 m/m. Undir brúninni beint á móti er annað far eftir útdragarann, um 3 m/m á lengd. Bæði förin eru sérstaklega góð, og lítur því út 232 fyrir, að byssan, sem notuð hefur verið, sé óslitin. Einnig lítur út fyrir, að útdragarinn sé staðsettur hægra megin í byssunni og útkastarinn vinstra megin. Kúlan, sem tekin var úr höfði látna, er nokkuð hnoðuð eftir höggið og skemmd að aftan. Þetta er sinkfóðruð blýkúla, og fóðringin nær ekki nema aftur að þeim hluta, sem var inni Í skothylkinu. Á fóðraða hlutanum eru engin för eftir rifflur hlaupsins. Hins vegar sjást tvær rifflur á hluta af ófróðraða end- anum, og þær eru til hægri, sem þýðir það, að hlaup byssunnar er með hægri snúnum rifflum, þ. e. „lands and grooves“. Þarna hefur því verið um að ræða skotið SérW, cal. 35. Skot þessi voru framleidd á tímabilinu 1913 til 1940 í Ameríku, en árið 1925 var hætt að nota hvellhettu með stafnum Ú, svo skot þetta á því að vera framleitt fyrir 1926. Það hefur aðeins ein tegund af byssum verið framleidd fyrir þessa sérstöku stærð af skotum, og það er SérW „pistol“, og að- eins 8.350 stykki voru framleidd, og framleiðslu á þeim var hætt árið 1991. Samt er talið, að möguleiki sé á að skjóta þessum skotum úr einstaka „pistol“, cal. 32, því kúlan í SW 35 er í rauninni cal. 32, en skothylkið sjálft cal. 35. Einnig á að vera hægt að.nota þessi skot í 8 m/m riffla. SErW, cal. 35, „pistol“ er með 3.5 þumlunga hlaupi og öll lengd- in 6.5 þumlungar. Magasínið tekur 7 skot og er sett upp í skeftið. Framsigtið er hálfmánalagað, óhreyfanlegt, og aftursigti einnig óhreyfanlegt. Framan á skeftinu neðan við gikkhlífina er hálf- mánalagað stykki, sem er öryggið. Hlaup byssunnar er með hægri rifflum, einn snúningur á 12 þumlunga. 6 „grooves'“. Groove vídd 095. Land vídd 0725 þuml.“. Gísli Guðmundsson rannsóknarlögreglumaður kveðst hata verið kominn til vinnu sinnar í skrifstofu rannsóknarlögreglunnar kl. 0800 þennan morgun. Laust eftir kl. 0800 var hringt þangað frá lögreglustöðinni og hann beðinn um að koma að leigubifreið við Laugalæk. Hann fór rakleitt þangað, og voru þá nokkrir götu- lögreglumenn þar fyrir. Hann hafði orð á því, eftir að hann hafði verið þarna stutta stund, að gjaldmælir bifreiðarinnar væri enn í gangi, og fór hann ásamt Héðni Skúlasyni lögreglumanni að athuga mælinn. Gísli kveðst muna það greinilega, að hann stóð þá á kr. 87.000. Hann stöðvaði mælinn á þeirri fjárhæð og tók tímann um leið. Var klukkan þá 0823. Héðinn Skúlason segir í skýrslu sinni um málið, að ki. 0750 hafi gjaldmælir bifreiðarinnar sýnt kr. 87.00. Fyrir dómi kveðst 233 hann. hafa ritað skýrsluna, þegar öll atvik voru nýskeð og í fersku minni hans og því rituð eftir beztu vitund hans. Hann telur þó ólíklegt, að hann hafi stöðvað gjaldmælinn upp á ein- dæmi, og vefengir hann ekki, að Gísli Guðmundsson hafi gert bað, eftir að hann kom á vettvang. Héðinn getur ekki sagt um, hvað klukkan hefur verið, þegar Gísli hefur stöðvað mælinn. Kl. 1030 að morgni sama dags og Gunnar Sigurður fannst lát- inn fór Njörður Snæhólm heim til föður hans, Tryggva Jóhann- essonar, að Kambsvegi 8 hér í borg, og skýrði honum frá at- burðinum. Tryggvi skýrði Nirði frá því, að yfirleitt hefði Gunnar Sigurður verið með tvö veski og hefðu sennilega verið um kr. 4.000.00 til kr. 5.000.00 í öðru þeirra, því að hann hefði geymt peninga Í öðru, en skipt peningum úr hinu. Þeir leituðu að seðla- veski í herbergi Gunnars Sigurðar og í fötum hans, sem voru í því, en fundu ekki. Tryggvi sagði Nirði, að Gunnar Sigurður hefði farið til vinnu rétt fyrir eða um miðnætti, og kvaðst Tryggvi einmitt hafa verið að bíða eftir því, að hann kæmi heim upp úr kl. 0700.um morguninn, Ingólfur Þorsteinsson kveður einnig, að Tryggvi Jóhannesson hafi skýrt honum frá því, að það hefði verið venja Gunnars Sig- urðar að vera með tvö seðlaveski við bifreiðarakstur og þá ekki með minna en um kr. 4.000.00 í skiptipeningum. Í framhaldi af þessu leitaði Ingólfur upplýsinga hjá nokkrum bifreiðarstjórum á bifreiðastöðinni Hreyfli, sem skýrðu honum frá því, að það væri. yfirleitt venja þeirra að hafa á sér ekki minna en kr. 4.000.00 til kr. 5.000.00 í skiptipeningum, þegar þeir hæfu akstur. Hinn 20. janúar tók rannsóknarlögreglan skýrslu af Tryggva Jóhannessyni, og staðfesti hann hana með undirskrift sinni. Þar segir hann, að Gunnar Sigurður hafi verið venjulega með tvö peningaveski við bifreiðarakstur. Þau hafi verið lík að stærð, svört að lit og með gylltum köntum. Í öðru þeirra hafi hann geymt bæði peninga og ávísanabók. Stundum hafi hann skilið hitt veskið eftir heima hjá sér, þegar hann var við akstur, og notað þá að- eins veskið, sem ávísanaheftið var í. Hann muni ávallt hafa geymt veskið, sem hann notaði við akstur, í brjóstvasa innan á jakka sínum. Tryggvi telur fullkomlega öruggt, að Gunnar Sigurður hafi verið með bæði peningaveskin á sér, þegar hann hlaut sinn bana, og vanti því veski það, sem hann notaði við aksturinn. Það sé öruggt, að veski þetta sé ekki heima í íbúð þeirra feðga að Kambsvegi 8, og því hljóti hann að hafa verið með það í umrætt skipti. Hann hafi ekki skilið eftir peninga heima. Tryggvi segir, 234 að rétt áður en Gunnar Sigurður fannst látinn, hafi hann greitt stöðvargjald til Hreyfils og eftir það hafi Gunnar Sigurður sagt honum, að hann væri með kr. 5.000.00 í skiptipeningum. Sam- kvæmt upplýsingum framkvæmdastjóra Hreyfils greiddi Gunnar Sigurður stöðvargjald sitt fyrir janúarmánuð að upphæð kr. 1.668.00 hinn 15. janúar 1968. Hinn 22. janúar gerðu þeir Ingólfur Þorsteinsson og Njörður Snæhólm leit í herbergi Gunnars Sigurðar á Kambsvegi 8, og var Meðal annars leitað í fötum, skápum, hirzlum og skjölum. Segir um leitina í skýrslu Njarðar, sem staðfest er fyrir dómi, meðal annars svo! „Við fundum ekkert, er benti til þess, að Gunnar hefði átt í lánaviðskiptum, að nokkur hefði átt hjá honum eða hann hjá öðrum. Reikninga og bókhald viðkomandi bílnum og útgerð hans fundum við hins vegar. Einnig skjöl frá opinberum aðilum, t. d. frá Reykjavíkurborg og skattstjóra. Sendibréf fundum við ekki nema frá systur Gunnars, sem er í Ameríku, og svo jólakort. Ekkert, sem benti til þess, að hann hefði átt í útistöðum við nokk- urn mann eða nokkur við hann“. B. Nokkur vitni sáu til Gunnars Sigurðar Tryggvasonar eða bif- reiðar hans aðfaranótt 18. janúar 1968, og verða nú raktir fram- burðir þeirra. Jóhann Jón Þorvaldsson, sem hringdi á lögreglustöðina út af bifreiðinni R 461, eins og fyrr segir, hefur borið það, að hann hafi snemma að morgni hvern virkan dag í janúar 1968 ekið syni sínum, Magnúsi Helga, þá læknanema, heiman að frá sér að Austurbrún 2 til vinnu suður í Borgarspítala. Jóhann Jón heldur, að morguninn 18. janúar hafi hann lagt af stað heiman að frá sér að Laugarnesvegi 94 kl. rúmlega 0700 í bifreið sinni. Hann ók eins og venjulega austur og suður Laugalæk. Nokkuð miðja vegu milli Bugðulækjar og Sundlaugavegar sá hann, hvar bif- reiðin R 461 stóð vinstra megin á Laugalæk með „park“-ljósum. Vinstra framhjól hennar nam næstum við gangstéttarbrún, en afturhlutinn sneri nokkuð út á veginn. Þegar hann ók fram hjá bifreiðinni, sá hann í sjónhendingu, þó að skyggni væri slæmt, að maður sat undir stýri bifreiðarinnar, og hallaðist höfuð hans aftur á bak. Hann ók áfram og beygði til vinstri austur Sund- laugaveg og flaug þá í hug, að eitthvað kynni að hafa komið fyrir bifreiðarstjórann. Hann ók þó áfram upp Brúnaveg og að 235 Austurbrún 2, þar sem Magnús Helgi kom strax út í bifreiðina. Þeir óku síðan frá Austurbrún 2 niður Brúnaveg og vestur Sund- laugaveg. Jóhann Jón sagði þá Magnúsi Helga frá bifreiðinni á Laugalæk, og ákváðu þeir að athuga málið nánar, ef hún væri þar ennþá. Reyndist svo vera, og kveður Jóhann Jón, að hún hafi verið á götunni eins og áður. Magnús Helgi fór út og bankaði í hægri framrúðu bifreiðarinnar, en maðurinn, sem sat undir stýri hennar, hreyfði sig ekki. Hann opnaði þá framhurð bif- reiðarinnar og leit inn í hana. Sá hann þá, að nokkurt blóð hafði runnið úr hægra munnviki mannsins og niður á bringuna. Taldi hann, að maðurinn væri látinn, og þegar hann þreifaði á púlsi hans, fann hann, að maðurinn var farinn að kólna. Magnús Helgi segir, að vél og miðstöð bifreiðarinnar hafi verið í gangi, og var nokkuð heitt í henni, en rúður hennar voru lokaðar. Hann hreyfði ekki við neinu í bifreiðinni og lokaði hægri framhurð hennar og hélt síðan aftur út í bifreið Jóhanns Jóns og sagði honum, að maðurinn mundi vera látinn. Þeir feðgar héldu nú strax í bifreið sinni heim til Jóhanns Jóns að Laugarnesvegi 94, og hringdi hann á lögreglustöðina og tilkynnti atburðinn. Þeir óku svo rakleitt aftur á Laugalæk að bifreiðinni R 461, og rétt á eftir komu þrír lögreglumenn á vettvang. Þeir feðgar tóku eftir því, að vinstri afturhurð bifreiðarinnar var lokuð í ytri læs- ingu. Magnús Helgi kveðst hafa litið á armbandsúr sitt, þegar þeir komu að R, 461 í fyrra skiptið, og var klukkan þá 0710. Ívar Andersen verkstjóri, Laugalæk 26 hér í borg, skýrir frá því, að snemma þennan morgun hafi hann ekið frá heimili sínu suður Laugalæk um Sundlaugaveg, Borgartún, Skúlagötu og að verkstæði Rafveitunnar við Barónsstíg. Heldur hann, að klukkan hafi verið um 0645, þegar hann lagði af stað heiman að frá sér. Þegar hann ók suður Laugalæk, tók hann eftir fólksbifreið, sem stóð austanmegin á götunni og var með stöðuljósum. Bifreiðin var svolítið skásett á veginum, og var vinstra framhjól hennar nær gangstéttinni en vinstra afturhjól. Í sæti bifreiðarstjóra var maður, en Ívar veitti honum enga sérstaka athygli, og hann sá ekki annan mann í bifreiðinni. Hann sá ekkert athugavert við bifreiðina og engan mann Í grennd við hana. Hann nam ekki staðar. Um klukkustund síðar ók hann aftur um Laugalæk heim til sín og sá þá, hvar lögreglubifreið var komin að fyrrgreindri bifreið. Magnús Andrésson vélstjóri, Norðurbrún 4 hér í borg, kveðst hafa farið til vinnu sinnar í Afurðasölu S. Í. S. á Kirkjusandi 236 hér í borginni þennan morgun eins og venjulega laust fyrir kl. 0630, og ók hann í bifreið sinni sem leið liggur að heiman frá sér um Sundlaugaveg og Laugalæk að Afurðasölunni. Hann minn- ist þess, að leigubifreið stóð þá kyrr að austanverðu á Laugalæk milli Sundlaugavegar og Bugðulækjar, og sneri hún í suður. Maður sat undir stýri bifreiðarinnar og leit út fyrir, að hann svæfi eða dottaði. Það vakti þó engan sérstakan grun hjá honum, og nam hann ekki staðar, heldur hélt áfram ferð sinni. Hann sá ekki annan mann í bifreiðinni, og hann veitti því ekki athygli, hvort einhver hurð hennar væri opin, en segir, að áreiðanlega hafi hvorug hurðin, sem sneri að götunni, verið opin. Hann man ekki, hvort stöðuljós eða önnur ljós voru kveikt á bifreiðinni, og hann getur ekki sagt um númer hennar. Gísli Álfgeirsson, bifreiðarstjóri hjá Bæjarleiðum, til heimilis á Hjallabrekku 12, Kópavogi, kveðst hafa farið frá heimili sínu til vinnu um eða rúmlega kl. 0600 þennan morgun. Á Eskitorgi tók hann upp í bifreið sína farþega, sem veifaði í hann, og fór aksturinn því ekki um talstöð Bæjarleiða. Hann ók farþeganum að fyrirtækinu Júpiter ér Marz á mótum Laugarnesvegar og Laugalækjar. Hann ók síðan suður Laugalæk, og heldur hann, að klukkan hafi þá verið 0615 til kl. 0620. Hann minnist þess, að nokkru fyrir norðan Sundlaugaveg sá hann, hvar bifreiðin R 461 stóð kyrr með stöðuljósum, vinstra megin á götunni. Bif- reiðin var örlítið skásett, þannig að vinstri framhluti hennar var nær gangstéttinni en vinstri afturhluti. Hann gat ekki betur séð en að Þbifreiðarstjórinn sæti undir stýri hennar og hallaði höfðinu örlítið aftur á bak. Hann tók ekki eftir því, að annar maður væri í bifreiðinni, og varð heldur ekki var við, að annur maður væri hjá henni eða í grennd við hana. Bifreiðin vakti engan sérstakan grun hans, og hann nam ekki staðar hjá henni, heldur ók áfram að stöð Bæjarleiða við Langholtsveg. Sigurpáll Ófeigsson, vélagæzlumaður í Áburðarverksmiðjunni, Rauðalæk 2 hér í borg, skýrir frá því, að hann hafi verið á vakt í verksmiðjunni þessa nótt, og lauk vaktinni kl. 0530. Fór hann síðan með vaktarfélögum sínum í fólksbifreið inn í Reykjavík. Hann fór úr bifreiðinni á mótum Sundlaugavegar og Laugalækj- ar. Hann man ekki með vissu, hvaða leið bifreiðinni var ekið þennan morgun. Annað hvort hefur henni verið ekið um Suður- landsbraut, Álfheima, Langholtsveg, Laugarásveg og vestur Sund- laugaveg eða um Miklubraut, Grensásveg, Suðurlandsbraut, Álf- heima, Langholtsveg, Laugarásveg og vestur Sundlaugaveg. Í 237 fyrra tilvikinu hefur bifreiðin stoppað einu sinni í Álfheimum og einu sinni eða tvisvar á Langholtsvegi til að hleypa út far- þega, en í seinna tilvikinu hefur bifreiðin stoppað einu sinni á Miklubraut, einu sinni á Grensásvegi, einu sinni í Álfheimum, einu sinni á Langholtsvegi og einu sinni á Laugarásvegi til að hleypa út farþega. Hann gekk síðan norður og vestur Laugalæk og sá, hvar bifreiðin R. 461 stóð kyrr austanmegin vegarins milli Sundlaugavegar og Bugðulækjar. Bifreiðin sneri í suður, en hann man ekki sérstaklega, hvort hún var skökk á veginum. Hún var í gangi, og kveikt var á „park“-ljósum hennar. Hann tók ekki eftir því, að hurðir hennar væru. opnar. Hann sá það greinilega, að Gunnar Sigurður Tryggvason, sem hann þekkti í sjón, sat vinstra megin í framsæti bifreiðarinnar og hallaði höfðinu aftur, en hreyfði sig ekkert. Hann sá Gunnar Sigurð svo greinilega, að hann kveður, að vera megi, að ljós hafi verið inni í bifreið- inni, en getur þó ekkert fullyrt um það. Honum sýndist annar maður vera í aftursæti bifreiðarinnar nærri því fyrir aftan Gunnar Sigurð, og. virtist honum maðurinn vera álútur í sætinu. Hann getur ekki gefið lýsingu á manni þessum og getur ekki sagt um, hvort það var karl eða kona. Hann kveðst ekki geta kveðið sterkara að orði en svo, að honum sýndist annar maður Vera í aftursæti bifreiðarinnar, og getur því ekki staðhæft, að svo hafi verið. Hann nam ekki staðar við bifreiðina og gekk aust- anmegin fram hjá henni. Honum flaug í hug, að Gunnar Sig- urður væri að aka ölvuðum manni og hefði af einhverjum ástæð- um numið staðar þarna. Hann gekk rakleitt heim til sín að Rauða- læk 2 og kom þangað alveg rétt fyrir kl. 0600. Tveimur til þremur mínútum eftir að hann var kominn heim til sín, fór hann snöggv- ast út á lóðina og sá þá, að bifreið Gunnars Sigurðar var enn barna kyrr á veginum. Hann sá engan mann hjá bifreiðinni eða á ferli þar í grennd. Gunnar Sigurður ók bifreiðinni R 461 frá Bifreiðastöðinni Hreyfli hér í borg. Samkvæmt upplýsingum frá stöðinni voru tvær síðustu ferðirnir, sem hann var sendur í um talstöð greinda nótt, þessar: Milli kl. 2400 og 0100 að Skólagerði 28 í Kópavogi og sennilega um kl. 0400 að Skálholtsstíg 7. Willy Lauge Christensen kjötiðnaðarmaður, Miklubraut 76 hér í borg, skýrir frá því, að nótt þessa hafi hann verið staddur hjá kunningja sínum, Paul Eskesen, að Framnesvegi 34 hér í borg. Máske um ki. 0130 um nóttina hringdi kunningi þeirra, Jörgen Sölvason Karlsson, til Eskesen og kvaðst hann vera staddur ásamt 238 konu sinni heima hjá Magnúsi Jósefssyni að Skólagerði 28 í Kópavogi. Var þeim þremur boðið að koma á Framnesveg 34, og lofaði Christensen því að greiða ökugjald bifreiðarinnar, sem þau fengju til að komast þangað. Hann beið svo eftir bifreiðinni á útitröppunum, og þegar hana bar að, stigu þau þrjú út úr henni og héldu inn í húsið, en hann gekk að bifreiðinni og greiddi bifreiðarstjóranum ökugjaldið, kr. 110.00, í einum hundrað krónu seðli og einum tíu króna seðli. Hann fór svo strax inn í húsið. Hann tók ekkert eftir bifreiðinni og stjórnanda hennar, og rétti hann honum peningana í gegnum opinn glugga við sæti hans. Hann getur ekkert sagt um, hvað Þbifreiðarstjórinn gerði við peningaseðlana, og sá ekkert veski og tekur fram, að um leið og bifreiðarstjórinn hafði fengið seðlana í hendur, sneri hann við inn í húsið. Guðbjörn Eggert Guðjónsson kaupmaður, Miðtúni 70 hér í borg, skýrir frá því, að um kl. 0030 til kl. 0100 greinda nótt hafi hann heimsótt þýzka stúlku, sem bjó á Skálholtsstíg 7 hér í borg. Hann var nokkuð ölvaður og var með átekna ákavítisflösku. Drakk hann nokkuð af áfenginu. Einhvern tíma milli kl. 0300 og 0400 um nóttina hringdi fyrrgreind stúlka fyrir hann á leigubifreið, og þegar hún kom, ók hann í henni heim til sín að Miðtúni 70. Hann kannaðist við bifreiðarstjórann, og var það Gunnar Sig- urður Tryggvason. Þeir töluðust við um algenga hluti. Hann virtist hress og kátur, og sá Guðbjörn Eggert ekkert óeðlilegt við hann. Þegar komið var í Miðtún, spurði Guðbjörn Eggert hann að því, hvert ökugjaldið væri, og minnir hann, að það hafi verið kr. 60.00 til kr. 70.00. Gunnar Sigurður gat þess, að hann skuldaði honum kr. 20.00 frá fyrri ökuferð, og ætlaði að fara að leita að miða í mælaborði bifreiðarinnar til að athuga það mál betur, en Guðbjörn Eggert kvað það vera óþarfa og afhenti hon- um eitt hundrað króna seðil. Hann kvaddi hann svo og fór út úr bifreiðinni og inn til sín, og sá hann, hvar Gunnar Sigurður ók bifreiðinni áfram vestur Miðtún. Hann tók ekki eftir því, hvað Gunnar Sigurður gerði við eitt hundrað króna seðilinn, og hann sá hann ekki taka upp veski og tekur fram í því sambandi, að Gunnar Sigurður gaf honum ekki til baka af seðlinum. Hann segir, að bifreiðin hafi komið mjög fljótlega að Skálholtsstíg 7, eftir að stúlkan hringdi á bifreið, og liðu aðeins örfáar mínútur, frá því að hún kom á staðinn þar til hann fór út í hana, og síðan var ekið rakleitt að Miðtúni 70, þar sem hann fór strax úr bif- reiðinni, eftir að hann hafði greitt ökugjaldið. 239 Hin þýzka stúlka, sem minnzt er á í framburði Guðbjörns Egg- erts Guðjónssonar, var Gretchen Heide, þá verzlunarstúlka, til heimilis á Skálholtsstíg 7. Hún flutti héðan af landi brott til Bandaríkjanna, áður en hún yrði kvödd fyrir dóm til vitnis- burðar, en til er skýrsla, sem rannsóknarlögreglan tók af henni 23. janúar 1968. Þar staðfestir hún, að Guðbjörn Eggert hafi komið til hennar, og að því er hún telur klukkan eitthvað að ganga eitt um nóttina. Hann hafi verið sjáanlega undir áhrifum áfengis og verið með nærri fulla flösku af áfengi og drukkið eitthvað úr henni. Um eða eftir kl. 0300 um nóttina kveðst hún hafa hringt á Bifreiðastöðina Hreyfil og eftir stutta stund hafi leigubifreið komið. Hún hafi séð, að bifreiðarstjórinn var einn í bifreiðinni og hafi hann verið mjög áberandi holdugur. Hún hafi svo séð út um glugga, að Guðbjörn Eggert gekk rakleiðis að bifreiðinni og settist í aftursæti hennar, og síðan var henni ekið upp Skálholtsstíg. Selma Marteinsdóttir, eiginkona Guðbjörns Eggerts Guðjóns- sonar, kveðst muna það vel, að klukkan sló fjögur, eftir að hann kom heim í Miðtún 70 þessa nótt, og álítur hún, að hann hafi þá verið kominn mjög nálægt 15 mínútum áður. Hann sofnaði síðan, og vakti hún hann um kl. 0820 næsta morgun. Fjórir bifreiðarstjórar á Bifreiðastöðinni Hreyfli sáu Gunnar Sigurð Tryggvason umrædda nótt inni í afgreiðslu stöðvarinnar við Kalkofnsveg, og verða nú raktir framburðir þeirra. Magnús Sigurðsson, Sólheimum 44 hér í borg, kveðst hafa komið inn í afgreiðsluna um kl. 0300 um nóttina og rétt á eftir hafi Gunnar Sigurður komið þangað inn. Hann hafi verið með kaffibrúsa og boðið honum að drekka af kaffinu með sér. Magnús kveðst hafa þegið það og hafi þeir setzt niður á meðan og rætt saman í máske 10—20 mínútur. Hann minnist þess, að Gunnar Sigurður hafði orð á því, að hann hefði verið frekar heppinn. Hefði hann fengið greidda, og að því er Magnús hélt, þá um nóttina einhverja skuld, sem hann hefði ekki reiknað með að fá greidda, en hann hefði ekki útskýrt það frekar, hvaða eða hvers konar skuld það hefði verið, nema að það hefði verið skuld vegna bifreiðaraksturs. Magnúsi fannst vera heldur létt yfir Gunnari Sigurði, en hann hafi þó verið mjög rólegur eins og jafnan endra- nær. Magnús kveðst síðan hafa farið í leiguakstur og ekki vitað, hvað varð um Gunnar Sigurð. Árni Björn Jónsson, Fellsmúla 18 hér í borg, kveðst hafa komið inn í afgreiðsluna um nóttina og hafi þá nokkrir bifreiðarstjórar 240 verið þar fyrir. Litlu síðar hafi Gunnar Sigurður komið þangað. Bifreiðarstjórunum hafi svo fækkað svo, að eftir hafi orðið um stund tveir og einhver þriðji bifreiðarstjóri, sem hann man ekki nafn á. Þeir þrír hafi spilað á spil stutta stund. Árni Björn kveður, að ekkert óvenjulegt eða óeðlilegt hafi verið við Gunnar Sigurð í þetta skipti, heldur hafi hann verið kátur og fjörugur eins og venjulega. Samtal þeirra hafi aðallega verið um spilin. Árni Björn kveðst síðan hafa farið í leiguakstur á undan Gunnari Sigurði, og getur hann ekki sagt um, hvað klukkan var þá, en segir, að það hafi verið seinni hluta nætur. Jón Hilmar Þórarinsson, Nýlendugötu 15 A hér í borg, kveðst hafa verið staddur í afgreiðslunni um nóttina ásamt fleiri bif- reiðarstjórum, sem hann man nú ekki, hverjir voru, og hafi Gunnar Sigurður þá komið þangað. Þeir hafi svo farið að spila á spil ásamt einhverjum fleiri. Jón Hilmar kveðst ekki hafa orðið var við neitt óeðlilegt eða óvenjulegt við Gunnar Sigurð í þetta skipti eða það, sem hann sagði. Hann kveðst síðan hafa farið í leiguakstur, og heldur hann, að klukkan hafi þá verið um 0300. Hann ætlar, að hann hafi dvalið í afgreiðslunni í um hálfa klukkustund í þetta skipti. ; Guðmundur Valur Guðmundsson, Búlandi 6 hér í borg, kveðst hafa verið staddur í afgreiðslunni um eða eftir kl. 0300 um nótt- ina og spilað þar í um tvo til þrjá stundarfjórðunga við þrjá menn, þá Árna Björn Jónsson, Arnþór Þórðarson og Gunnar Sigurð. Við spilamennskuna hafi ekki verið talað um annað en hana, og kveðst Guðmundur Valur ekki hafa talað við Gunnar Sigurð um önnur efni við þetta tækifæri. Hann kveðst ekki hafa orðið var við neitt óvenjulegt eða óeðlilegt í fari Gunnars Sig- urðar í þetta skipti og hafi hann verið rólegur eins og endranær. Hann kveðst síðan hafa farið í ökuferð og heldur, að klukkan hafi þá verið nálægt 0330. Hann hafi ekið farþeganum frá af- greiðslunni að húsi einu við Skipasund, en þaðan hafi hann ekið niður í borgina um Laugaveg og þar á milli Snorrabrautar og Barónsstígs hafi maður veifað til hans. Hann hafi tekið manninn upp í bifreiðina og ekið honum inn í Teigahverfi, en þaðan hafi hann ekið norður Hrísateig og ætlað að nema staðar við síma- staur Hreyfils norðan Sundlaugavegar á mótum þess vegar og Hrísateigs. Tvær bifreiðar hafi þá verið við staurinn og snúið báðar í vestur og önnur verið fyrir aftan hina. Aftari bifreiðin hafi verið Mercedes Benz, bifreið Gunnars Sigurðar, R 461, en fremri bifreiðin hafi verið, að því er hann minnir, Chevrolet bif- 241 reið Ólafs Helgasonar, R 1803. Hann heldur, að hvor bifreiðarstjóri hafi setið undir stýri sinnar bifreiðar. Hann hafi því hætt við að stoppa við staurinn og ekið áfram vestur Sundlaugaveg og heim til sín þá á Laugaveg 141 og hætt akstri. Hann heldur, að klukkan hafi verið milli 0400 og 0430, þegar hann ók fram hjá bifreiðunum tveimur við staurinn. Tveir bifreiðarstjórar aðrir á Hreyfli sáu bifreiðina R 461 við greindan bifreiðastaur þessa nótt, og verða nú raktir framburðir þeirra: Kristján Serge Kristjónsson bifreiðarstjóri, Melabraut 43, Sel- tjarnarnesi, minnist þess, að laust fyrir kl. 0400 um nóttina ók hann bifreið sinni frá stöð Hreyfils við Hlemmtorg inn á Hraun- teig. Hann leit á úr sitt, þegar hann lagði af stað, og var þá klukkan tæplega 0400. Hann ók inn Borgartún og Sundlaugaveg og sá þá, hvar bifreiðin R 461 stóð við bifreiðastaur Hreyfils fyrir norðan Sundlaugaveg milli Hrísateigs og Gullteigs og sneri í vestur eða norðvestur, eins og bifreiðar gera við staurinn. Hann þekkti ökumann bifreiðarinnar R 461 og sá, að Gunnar Sigurður sat einn í bifreiðinni undir stýri hennar. Ljós var kveikt í henni. Enginn annar maður var í henni eða hjá henni, og önnur bifreið var ekki við staurinn. Hann ók áfram að Hraunteigi 16, tók þar farþega og ók síðan til baka vestur Sundlaugaveg, en sá þá, að bifreiðin R 461 var ekki lengur við fyrrgreindan staur. Hann hélt áfram ferð sinni vestur Borgartún og hætti akstri um kl. 0500. Hann heldur, að klukkan hafi verið um 0400, þegar hann sá bifreiðina R 461 við staurinn, og að klukkan hafi verið um 0405, þegar hann ók framhjá staurnum í annað sinn. Ólafur Helgi Helgason bifreiðarstjóri, Fellsmúla 14 hér í borg, kveður, að kl. 0340 þessa nótt hafi hann verið í leigubifreið sinni við bifreiðastaur Hreyfils við Sundlaugaveg milli Hrísateigs og Gullteigs, og horfði hann á klukku bifreiðarinnar. Nokkru síðar var hringt frá miðstöð Hreyfils og hann beðinn um að fara að Langholtsvegi 114 A. Fór hann þangað, dokaði þar við og ók síðan með farþega þaðan inn í borgina. Hann ók norður Laugar- ásveg og vestur Sundlaugarveg og fram hjá fyrrgreindum bifreiða- staur. Mun klukkan hafa verið um 0400, þegar hann ók fram hjá staurnum. Hann ók síðan á Rauðarárstíg, þar sem aðeins var numið staðar, og þaðan ók hann á Skólavörðustíg, þar sem stanzað var í örfáar mínútur. Þaðan ók hann með farþega um Suðurlands- braut austur í Árbæjarhverfi, þar sem hann stanzaði í um 4 mínútur, um leið og farþeginn fór úr bifreiðinni. Hann ók svo 16 242 aftur inn í borgina um Suðurlandsbraut, Langholtsveg, Laugarás- veg, Sundlaugaveg og Borgartún. Hann leit á klukkuna í bifreið- inni, þegar hann ók um Sundlaugaveg, og var hún þá 0442. Klukka þessi var aðeins of fljót, og heldur hann, að rétt klukka hafi verið 0440, þegar hann ók fram hjá bifreiðastaurnum Í annað sinn. Vitnið ók svo áfram vestur að kaffivagninum á Grandagarði, og var þá búið að opna hann, en það er venjulega gert rétt fyrir kl. 0500. Ólafur Helgi kveðst hafa þekkt bæði bifreiðina R 461 og ökumann hennar, Gunnar Sigurð. Hann segir, að bifreiðin hafi áreiðanlega verið í annað skiptið og, að því er hann minnir, Í seinna skiptið við fyrrgreindan bifreiðastaur, þegar hann ók fram hjá honum um nóttina. C. Rannsókn málsins varð þegar mjög umfangsmikil og marg- þætt. Sér í lagi beindist hún þó að skothylkinu, sem fannst á vettvangi, og að skotinu, sem var í höfði Gunnars Sigurðar. Vitað var, að skothylki af cal. 35 var mjög sjaldgæft hér á landi. í því sambandi rifjaðist upp fyrir Lárusi Fjeldsted Salómonssyni, lögreglumanni í Seltjarnarneshreppi, eftirgreint atvik: Haustið 1965, að því er hann minnir, skýrði Jóhannes Jósefs- son, fyrrum hótelstjóri, Tjarnarstíg 8, Seltjarnarnesi, honum frá því, að skammbyssa hefði horfið frá honum þar úr húsinu og hefði hann saknað hennar, eftir að hann og kona hans komu frá útlöndum þá um sumarið. Byssan hefði verið cal. 35 og hefði hún horfið úr kassa, sem í var önnur byssa af cal. 22, en báðar byssurnar hefðu verið af Colt gerð. Jóhannes hafði orð á því, að til lítils væri að slægjast eftir byssu þessari, því að engin skot fengjust í hana og væri hætt að framleiða þau og byssuna hefði verið hætt að framleiða eftir árið 1920. Hann kvaðst hafa fengið byssukassann og byssurnar í honum í Bandaríkjunum í kringum árið 1920. Lárus Fjeldsted kveðst hafa þekkt Jóhannes Jósefsson í mörg ár og séð oft heima hjá honum fyrrnefndan byssukassa og hafi tveir hlaðstokkar fylgt byssunni, sem var cal. 22. Kassinn hafi verið geymdur á skrifborði undir hillu, sem á því stóð, og hafi hann náð dálítið út undan hillunni. Hann kveðst aldrei hafa séð skot í kassanum eða við hann. Báðar byssurnar hafi verið óhlaðn- ar, enda hafi Jóhannes verið mjög vanur að fara með byssur og gengið ríkt eftir réttri meðferð þeirra. Hann minnist þess, að Jó- hannes sagði honum, að mörg ár væru liðin, síðan hann hefði 243 skotið úr byssunni, sem hann saknaði, og að því er hann minnir, ekki síðan á Gleráreyrum við Akureyri árið 1937. Lárus kveðst hafa gert ýmislegt til að reyna að hafa upp á byssunni, en það bar ekki árangur. Lárus Fjeldsted tilkynnti nú rannsóknarlögreglunni í Reykja- vík með skýrslu, dags. 30. janúar 1968, að Jóhannes Jósefsson hefði átt byssu af cal. 35 og hefði hann saknað hennar á árinu 1965. Á þessum tíma var Jóhannes á sjúkrahúsi, en Lárus Fjeld- sted hitti hann að máli, eftir að hann var kominn heim til sín, og mun það hafa verið 14. febrúar 1968. Hann kveðst þá hafa spurt Jóhannes að því, hvort ekki gæti verið, að hann hefði í fórum sínum skot, sem „pössuðu í“ nefnda byssu. Jóhannes hafi þá sagt, að niðri í kjallara hússins væri veiðitaska, sem hann hefði komið með heim frá Bandaríkjunum fyrir árið 1930, og gætu þar verið einhver skot í byssuna. Lárus Fjeldsted kveðst svo hafa fengið leyfi hjá konu Jóhannesar til að athuga veiði- töskuna í kjallaranum. Hann hafi fundið töskuna þar ofan á kassa í geymslu eða þvottahúsi, en þaðan er innangengt út í bílskúr við húsið. Í töskunni hafi verið ýmis skot og þar á meðal 12 skot af cal. 35. Lárus Fjeldsted kveðst hafa skýrt rannsóknarlögreglunni frá þessu, og næsta dag fór hann ásamt Nirði Snæhólm heim til Jó- hannesar, og töluðu þeir við hann. Jóhannes sagði þeim, að hann hefði komið með byssukassann til Íslands árið 1927 og haft þá með sér nokkuð af skotum í cal. 35 byssuna, en slík skot hefðu ekki verið til hér, og kvaðst hann álíta, að þetta væri eina byssan af þessari tegund, sem til væri hér á landi. Njörður sýndi honum nokkrar myndir af skammbyssum og meðal annars af SéW, cal. 32 og SW, cal. 35, sem eru svipaðar í útliti. Jóhannes benti þá á myndina af síðarnefndu byssunni og kvaðst vera viss um, að það væri mynd af byssu eins og þeirri, sem hann saknaði. Hann kvaðst ekki vita, hvort hann ætti nokkuð til af skotum í þá byssu, en ef svo væri, væru þau einhvers staðar í kjallara húss- ins. Þeir Njörður og Lárus Fjeldsted leituðu síðan með leyfi Jóhannesar að skotum í kjallaranum og meðal annars í þvotta- húsinu. Þar fundu þeir auk fyrrgreindra 12 skota af cal. 35, sem voru í veiðitösku, um 130 önnur skot af þeirri stærð í köss- um. Segir Njörður í skýrslu, sem hann hefur staðfest fyrir dómi, um þennan fund á þessa leið: „Í þvottahúsinu er stór skápur á S.A. vegg, með hillum í. Á efstu hillunni var smá veiðitaska úr taui, gömul og merkt U.S.A. 244 Í þessari tösku var nokkuð af gömlum haglaskotum, eldgömlum riffilskotum og nokkur stykki af Sé.W, cal. 35, skotum, REM- UMC, með U á hvellhettunni, en hvellhettan var eirlituð og með tvö spor í nikkelfóðrinu á kúlunni. Í efstu hillu var einn lítill pappakassi og einn vindlakassi. Í kössum þessum voru margar tegundir af skotum og þar á meðal talsvert af skotum þeim, sem lýst er hér að ofan, og einnig nokkuð af nákvæmlega sams konar skotum og skoti því, sem morðið var framið með. Þetta voru um 130 skot í allt. Fleiri skot af þessari tegund fundum við ekki“. Rannsókn málsins hlaut eftir þetta að beinast mjög að því að hafa upp á byssu Jóhannesar Jósefssonar, sem hann hafði saknað árið 1965, en ár og dagur leið, án þess að nokkuð yrði upplýst um það efni. Svo gerðist það föstudaginn 7. marz 1969, að rannsóknarlög- reglunni í Reykjavík var afhent byssa, sem reyndist vera sú, sem hér um ræðir. Verður nú í II. kafla rakinn sá þáttur málsins. II. kafli. A. Hallgrímur Aðalbjörnsson, Freyjugötu 25 hér í borg, hafði af- greiðsluleyfi (,,stöðvarpláss“) á leigubifreiðastöðinni Bæjarleið- um hér í borg frá 1. október 1963 til 1. maí 1969, og fékk hann menn til að aka bifreið sinni, R 15612, frá stöðinni. Þetta er Chevrolet Chevy bifreið af árgerð 1965. Ákærði, Sveinbjörn Gísla- son, ók bifreiðinni frá stöðinni frá því í maí 1967 og fram í marz 1969. Hinn 23. nóvember 1967 seldi Hallgrímur ákærða bifreið- ina. Söluverðið var kr. 275.000.00, og greiddi ákærði út í hönd kr. 100.000.00, en gaf út skuldabréf fyrir afganginum, tryggt með veði í húseign sinni, Sækambi á Seltjarnarnesi, og skyldi bréfið vera að fullu greitt í janúar 1969. Bifreiðin var ekki yfir- færð á nafn ákærða í bifreiðaskrá, því að Hallgrímur hafði stöðv- arleyfið á Bæjarleiðum, en ákærði ekki. Ákærði gat ekki staðið í skilum með greiðslu afborgana af skuldabréfinu, og í janúar 1969 voru enn ógreiddar af því kr. 79.500.00. Aðfaranótt sunnudagsins 2. febrúar 1969 ók ákærði þeim Hall- grími og konu hans, Lofteyju Káradóttur, ásamt fleira fólki frá samkomuhúsinu Sigtúni hér í borg heim til þeirra hjóna. Loftey tók þá eftir því, að sæti bifreiðarinnar, sem var R 15612, voru 245 óhrein og áklæðið rifið. Líklega næsta þriðjudag þar á eftir kveður Loftey, að ákærði hafi ekið henni aftur í bifreiðinni og hafi hún þá farið að tala um nauðsyn þess, að hann innti af hendi um- samdar afborganir af skuldabréfinu og gengi frá skattframtali vegna bifreiðarinnar. Hann hafi lofað að koma heim til þeirra hjóna þá um kvöldið, en ekki gert það. Ákærði kemur ekki fyrir sig atviki þessu. Seinni hluta sama mánaðar talaði Loftey í viður- vist eiginmanns síns við ákærða um, að hann greiddi umsamdar afborganir af skuldabréfinu og gengi frá fyrrnefndri skattskýrslu. Ákærði kvaðst vera að ganga frá hvoru tveggja, en gerði hvorugt. Hallgrímur #oalsteinsson kveður, að fimmtudaginn 6. marz 1969 hafi Loftey beðið hann um að hringja í tryggingarfélagið Ábyrgð h/f og vita, hvort trygging bifreiðarinnar R 15612 væri í lagi. Hann hafi gert það og hafi stúlka, sem hann talaði við, sagt, að bifreiðin væri ekki lengur í tryggingu. Þetta hafi hann sagt konu sinni. Hringdi hún þá til Jóhanns Emils Björnssonar, forstjóra tryggingarfélagsins, til að fullvissa sig um þetta. Jóhann Emil Björnsson forstjóri, Þykkvabæ 15 hér í borg, kveður, að leigubifreiðin R 15612 hafi verið ábyrgðar- og húf- tryggð hjá Ábyrgð h/f síðan 7. febrúar 1967 og seinni hluta þess árs hafi Loftey Káradóttir tilkynnt, að ákærði væri orðinn ökumaður bifreiðarinnar og mundi hann sjá um greiðslu iðgjalda af tryggingu hennar. Ákærði hafi svo greitt iðgjald þetta fyrir tímabilið 1. nóvember 1967 til 1. maí 1968. Næsta tryggingartíma- bil hafi verið til 1. maí 1969 og iðgjaldið numið kr. 10.000.00, sem hafi átt að greiðast í fjórum jöfnum greiðslum á fjórum gjalddögum, 1. maí, 1. ágúst og 1. nóvember 1968 svo og 1. febrúar 1969. Ákærði hafi greitt fyrsta fjórðunginn 21. maí 1968, en lent í vanskilum með greiðslu hinna fjórðunganna. Hann hafi marg- sinnis verið krafinn um greiðslu Þeirra, en hann borið fyrir sig fjárhagsörðugleika. Hinn 25. janúar 1969 hafi honum verið veittur lokafrestur til greiðslu á fjórðungunum þremur til 10. febrúar 1969, en þá hafi honum verið veittur frestur enn til mánaðamóta febrúar—marz 1969. Jóhann Emil sagði Lofteyju, þegar hún hringdi til hans í fyrrgreint skipti, að % hlutar ársið- gjaldsins, kr. 7.575.00, væru ógreiddir og í vanskilum. Um hádegi fyrrgreindan fimmtudag 6. marz hringdi Loftey til ákærða og sagði honum að koma heim til þeirra hjóna. Var hún þá ákveðin í því að taka bifreiðina af honum, en sagði honum þó ekki frá því í símtalinu. Hann kom í bifreiðinni til þeirra um kl. 1430 sama dag. Hann kom inn í íbúð þeirra hjóna og lagði 246 lykla bifreiðarinnar á borð í stofu. Loftey spurði hann að því, hvort hann leyfði sér að aka bifreiðinni í leiguakstri ótryggðri. Hann svaraði, að hún væri ekki ótryggð og hefði hann samið um tryggingu hennar. Loftey sagðist þá hafa talað við forstjóra tryggingarfélagsins og hefði hann sagt annað. Ákærði kvaðst þá vilja skreppa til félagsins. Hún sagði honum nú, að hún tæki lykla bifreiðarinnar af honum og greip hún þá, þar sem þeir voru á borðinu. Ákærði fór svo í burtu. Hallgrímur, eiginmaður Lofteyjar, var viðstaddur þetta samtal þeirra. Eftir að ákærði var farinn, fóru þau hjónin út í bifreiðina og fengu Snæbjörn Magnússon leigubifreiðarstjóra, Hólmgarði 46 hér í borg, til að aka bifreiðinni og prófa hana. Hann ók þeim hjónum í bifreiðinni upp Í Rofabæ, og hafði hann strax orð á því, að hún væri næstum því hemlalaus. Loftey fór úr bifreiðinni í Rofabæ, en bað Snæbjörn áður um að koma bifreiðinni á verk- stæði, og einnig bað hún hann og Hallgrím um að setja í plasi- poka, sem hún rétti þeim, allt dót, sem ákærði ætti í bifreiðinni. Þeir Snæbjörn og Hallgrímur héldu síðan í bifreiðinni að bif- reiðaverkstæði í Blesugróf. Þar fóru þeir að taka til í bifreiðinni og safna saman dóti, sem þeir töldu, að tilheyrði ákærða. Hólfið í mælaborði bifreiðarinnar var læst, en á lyklakippu hennar var lykill, sem gekk að því. Snæbjörn opnaði hólfið með lyklinum. Hann segir, að hólfið hafi verið fullt og hafi borið mest á nótum og blöðum, en einnig hafi verið neðar í því verkfæri, sem til- heyrðu bifreiðinni. Hann hafi fundið, að einn hlutur, sem var í snjáðum poka neðst Í hólfinu, var nokkuð þungur, og þegar hann athugaði hlutinn nánar, sá hann, að þetta var skammbyssa. Hallgrímur segir, að þegar hólfið var opnað, hafi sézt fremst í því lítil skammbyssa og hafi bréf eða umslag, sem var snjáð og rifið, verið utan um hana. Einhver pappírsblöð hafi einnig verið í hólfinu, en þau hafi ekki hulið byssuna. Þeir höfðu ekkert vit á byssum og athuguðu hana ekki. Hallgrímur vildi ekki geyma hana og varð úr, að Snæbjörn tók við henni og ætlaði hann að af- henda hana föður sínum, Magnúsi Helgasyni leigubifreiðarstjóra, Hólmgarði 46 hér í borg, sem þekkti til skotvopna. Snæbjörn ók svo Hallgrími heim í bifreiðinni, en fór síðan að leita að Magnúsi og fann hann Í bifreið sinni á bifreiðastæði B. S. R. við Háa- leitisbraut. Hann afhenti honum byssuna Í pokanum, sem hún hafði verið í. Magnús opnaði byssuna og tók úr henni magasínið svo og skot úr hlaupinu. Byssan var fullhlaðin með 7 skotum. Magnús geymdi síðan byssuna og skotin heima hjá sér um kvöldið 247 og nóttina. Sama kvöld eða um miðnætti ók Snæbjörn Lofteyju úr Rofabæ heim til hennar í bifreiðinni R 15612 og skýrði henni frá fundi byssunnar í hólfinu í mælaborði hennar. Ákærði fór frá þeim hjónum Hallgrími og Lofteyju í skrifstofu Ábyrgðar h/f og hitti Jóhann Emil forstjóra þar. Ákærði skýrði honum frá því, að Loftey hefði nú lykla bifreiðarinnar R 15612 undir höndum og að hún vildi láta hann hætta að aka henni. Ákærða var mjög umhugað um að fá að aka bifreiðinn áfram og bað hann Jóhann Emil um að fá að samþykkja víxil með gjald- daga 15. apríl 1969 fyrir þeirri iðgjaldaupphæð, sem í vanskilum var, eða kr. 7.575.00. Jóhann Emil kvaðst mundu fallast á það, ef ákærði fengi ábyrgðarmann á víxilinn. Ákærði nefndi þá nafn mágs síns, Guðlaugs Aðalsteinssonar, til heimilis í Vogum. Ákærði afhenti Jóhanni Emil svo víxil, sem hann hafði skrifað nafn sitt á sem samþykkjandi og kvaðst mundu koma daginn eftir með annað víxilblað, sem fyrrgreindur maður hefði skrifað á sem útgefandi. Ákærði kom þó eigi aftur. Nokkru síðar um daginn hringdi Loftey til Jóhanns Emils út af tryggingu bifreiðarinnar, og skýrði hann henni þá frá því, að ákærði hefði þá stuttu áður um daginn talað við hann og afhent honum víxil til tryggingar greiðslu iðgjalda þeirra, sem í vanskilum voru. Um hádegisbil næsta dag, föstudaginn 7. marz, hringdi ákærði til Lofteyjar og skýrði henni frá því, að nú væri trygging bifreiðar- innar í lagi, og spurði jafnframt um það, hvort hann fengi ekki bifreiðina. Hún svaraði honum þá því til, að þau væru nú skilin að skiptum, hann hefði ekki staðið við skuldbindingar sínar og gæti hann sótt dótið sitt, sem hefði verið í bifreiðinni. Ákærði sagði þá: „Mér þykir þú segja fréttirnar“ eða eitthvað á þá leið. Litlu eftir hádegi sama dag kom ákærði svo heim til þeirra hjóna, Hallgríms og Lofteyjar, og voru þau þá bæði heima. Þykir rétt að rekja framburð hvers einstaks þeirra um, hvað þá gerð- ist. Framburður Lofteyjar er þessi: Ákærði kvaðst líta björtum augum á það, sem fram undan væri. Hann væri að selja húsið sitt og gæti hann staðið við fjár- skuldbindingar sínar. Hún kvaðst vera orðin þreytt á viðskipt- unum við hann. Hann kvaðst mundu fá útborgaðar greiðslur af söluverði hússins eftir um það bil mánuð og spurði hana að því, hvort hann mætti ekki tala við hana þá. Hún kvaðst engu vilja lofa um áframhaldandi akstur hans á bifreiðinni, og vildi hún sjá efndir fyrst af hans hálfu. Þau hjónin ætluðu að fara í jarðar- 248 för fyrir kl. 1500, og þurftu þau að hafa hraðann á til að komast í hana í tæka tíð. Hún stóð upp og vísaði ákærða á tvo poka úti á gangi, plastpoka og bréfpoka, sem í var dót hans, sem hafði verið í bifreiðinni. Hann opnaði pokana, skoðaði innihald þeirra vandlega og sagði síðan: „Það var þarna byssuræfill frammi í bílnum“ eða á þá leið og hélt áfram að leita í pokanum. Hún spurði hann þá að því, hvað hann hefði verið að gera með hlaðna byssu í bifreiðinni og hvar hann hefði fengið hana. Jafnframt spurði hún hann að því, hvort hann kallaði hlaðna byssu ræfil. Hann sagði þá, að byssan hefði verið skilin eftir í bifreiðinni hjá sér í febrúar, og tók hún það fyrir febrúar 1969. Hún spurði hann að því, hvort hann vissi ekki, að svona verkfæri væru eftir- lýst og að það hefði verið skylda hans að fara með hana á lög- reglustöðina. Hann sagðist þá hafa verið að bíða eftir því, hvort einhver kæmi ekki til hans og spyrði um byssuna. Hann spurði hana að því oftar en einu sinni, hvort hún vildi ekki afhenda honum byssuna, en hún neitaði því jafnoft og hann spurði og sagði honum, að byssan væri ekki í húsinu og yrði hún afhent lögreglunni, sem væri réttur aðili til að taka við byssunni. Með það fór ákærði. Framburður Hallgríms er þessi: Loftey og ákærði tóku tal saman, en hann fylgdist ekki með einstökum orðaskiptum þeirra, en þau hjónin höfðu nauman tíma, því að þau voru búin að ákveða að vera við jarðarför kl. 1500 um daginn. Hann minnist þess, að Loftey sagði við ákærða, að hann gæti tekið dótið sitt, sem hefði verið í bifreiðinni, og væri það í tveimur pokum úti á gangi. Ákærði opnaði pokana og athugaði í þá. Hann spurði að því, hvort þarna væri ekki grænn bakki, en hann kom ekki fram í dótinu. Svo spurði ákærði að því, hvort byssa hefði ekki verið líka í bifreiðinni, og talaði hann um byssuna í þeim tón, að um einhvern ómerkilegan hlut væri að ræða. Bað hann um að fá byssuna í hendurnar. Loftey spurði hann að því, hvar hann hefði fengið byssuna, og svaraði hann því, að hún hefði verið skilin eftir í bifreiðinni í febrúar- mánuði. Hún spurði hann að því, hvort hann vissi ekki, hvert slíkir hlutir sem byssur ættu að ganga. Hann sagðist þá hafa haft byssuna hjá sér í bifreiðinni til að sjá, hvort einhver kæmi ekki til hans og færi að spyrja hann um byssuna. Loftey sagði honum, að hann fengi ekki byssuna og væri hún ekki í húsinu. Yrði byssan afhent til lögreglunnar. Ákærði hefur gert eftirfarandi athugasemdir við greindan 249 framburð þeirra hjóna: Hann kveðst ekki hafa sagt: „Það var þarna byssuræfill frammi í bílnum“ eða á þá leið, heldur sagt: „Það var byssa í hólfinu“. Það sé einnig rangt, að Loftey hafi spurt hann að því, hvort hann kallaði hlaðna byssu rætfil, og kveðst hann ekki hafa kallað byssuna því nafni eða talað um hana í þeim tón, að um einhvern ómerkilegan hlut væri að ræða. Hann kveðst hafa sagt Lofteyju, að byssan hefði verið skilin eftir í bifreiðinni, en ekki nefnt mánuðinn febrúar eða annað tíma- mark í því sambandi. Hann kveður, að það sé rétt, að hann hafi spurt hana að því, hvort hún vildi ekki afhenda honum byssuna, og bætir því við, að hann hafi sagt, að þar sem byssan hefði fundizt í bifreiðinni hjá honum, væri það skemmtilegra, að hann skilaði henni til lögreglunnar, en ekki hún. Loftey man ekki eftir þessari viðbót hjá ákærða. Frekara samræmi milli framburða þeirra hjóna og ákærða hefur ekki náðst þrátt fyrir samprófun þeirra. Eftir þessa heimsókn ákærða hringdi Loftey til Magnúsar Helgasonar, sem hún þekkir, og skýrði honum frá því, að bif- reiðarstjórinn á bifreið þeirra hjóna væri að biðja um byssuræfil, sem hefði verið í hanzkahólfi bifreiðarinnar. Magnús sagði henni þá, að hún skyldi hringja til rannsóknarlögreglunnar og segja henni, að hann væri með byssu, sem hann ætlaði að skila til hennar. Um kl. 1515 sama dag hringdi ákærði á lögreglustöðina í Sel- tjarnarneshreppi til Lárusar Fjeldsteds Salómonssonar og óskaði eftir því, að hann kæmi heim til hans að Sækambi. Fór Lárus Fjeldsted samstundis til hans. Ákærði skýrði honum frá því, að hann væri í vanda staddur vegna heimsku sinnar, sem byggðist á því, að í janúar síðastliðnum hefði hann verið að taka til í bifreið sinni, R 15612, og hefði hann þá fundið skammbyssu undir framsætinu. Hann hefði tekið byssuna upp í klút og látið hana í læst hólf í bifreiðinni og hefði hann engan grun um, hver hefði getað troðið byssunni undir sætið. Hann kvaðst ekki hafa farið með hana til lögreglunnar vegna þess, að hann hafi búizt við, að eigandinn mundi spyrja hann um hana, og með því hafi hann ætlað að vera klókur og komast að því, hver væri eigandi hennar. Enginn hefði gefið sig fram og hefði hann svo gleymt því að koma byssunni til lögreglunnar. Ákærði sagði honum enn fremur, að í gær hefðu fyrri eigendur bifreiðarinnar tekið hana af hon- um, því að hann hefði skuldað þeim um kr. 75.000.00, og þá hefðu þeir fundið byssuna. Hún væri nú hjá þeim eða Lofteyju 250 Káraðóttur. Lárus Fjeldsted spurði ákærða um tegund og stærð byssunnar, og svaraði hann því til, að hann vissi það ekki. Eftir þetta samtal hringdi Lárus Fjeldsted til Lofteyjar, og var hún þá komin ásamt eiginmanni sínum heim úr jarðarförinni. Svaraði hún í símann. Lárus Fjeldsted spurði hana að því, hvort hún hefði einhvern hlut, sem ákærði ætti, og síðan spurði hann um byssu. Hún sagði, að byssan, sem hefði fundizt í bifreiðinni, væri geymd hjá góðum og öruggum manni. Lárus Fjeldsted óskaði eftir því að fá að sjá byssuna, en Loftey gat ekki náð til mannsins, sem geymdi hana. Loftey hringdi nú til rannsóknarlögreglunnar í Reykjavík og talaði við Njörð Snæhólm. Kveður hann, að klukkan hafi þá verið 1625. Hún bað hann um að koma heim til þeirra hjóna á Freyjugötu 25 vegna byssu, sem fundizt hefði í bifreið þeirra. Hann fór þegar þangað og talaði við Lofteyju. Jafnframt var náð til Magnúsar Helgasonar um talstöð í leigubifreið hans og hann beðinn um að koma á Freyjugötu 25. Hann fór þangað og hafði með sér skammbyssuna í bréfpokanum og skotin sjö. Njörð- ur var þar fyrir, og afhenti Magnús honum bæði byssuna í bréf- pokanum og skotin. Njörður fór með byssuna og skotin í skrifstofur rannsóknar- lögreglunnar, og eftir að hann hafði talað við yfirlögregluþjón- inn, hringdi hann í Lárus Fjeldsted og bað hann um að handtaka ákærða og færa hann til rannsóknar lögreglunnar. Var þá klukkan um 1805. Lárus Fjeldsted kveðst hafa komið heim til ákærða um ki. 1830, og var hann þá heima. Hann talaði einslega við hann inni í stofu og tilkynnti honum, að rannsóknarlögreglan í Reykjavík vildi tala við hann um byssuna. Ákærði spurði þá: „Verð ég settur inn?“, og svaraði þá Lárus Fjeldsted: „Það veit ég ekki“. Ákærði bað um að fá að kveðja heimilisfólk sitt, og var honum leyft það, og fór hann fram í eldhús í því skyni. Lárus Fjeldsted fór síðan með ákærða út í lögreglubifreið sína og ók honum í skrifstofur rannsóknarlögreglunnar í Borgartúni 7, en á eftir fylgdu 3 menn úr hinni almennu lögreglu í Reykjavík í í annarri bifreið, sem Lárus Fjeldsted hafði fengið til Öryggis. Ákærði sat við hlið Lárusar Fjeldsteds í fyrrnefndu bifreiðinni, og voru ekki aðrir í henni. Þegar þeir höfðu ekið nokkra stund, sagði ákærði við Lárus Fjeldsted: „Er nokkur vörn til fyrir mig í þessu, Lárus minn?“, og hann svaraði: „Það er engin vörn til nema sannleikurinn“. Ákærði sagði þá: „Guð hjálpi mér“, og bætti við: 251 „Trúir þú þessu, Lárus minn?“ Hann kveðst ekki hafa viljað vera grófur eða harður við ákærða og svaraði honum þannig, að þetta mál væri hræðilegt. Ákærði endurtók þá orðin: „Guð hjálpi mér“. Lárus Fjeldsted segir, að eftir þetta hafi ákærði fallið svolítið niður í sætið og orðið hljóður. Varð samtal þeirra ekki lengra. Þeim ber báðum saman um, að Lárus Fjeldsted hafi ekkert í þessu samtali þeirra minnzt á morðið á Gunnari Sigurði Tryggva- syn eða að skammbyssan væri morðvopnið. Lárus Fjeldsted kveður, að þegar komið var að Borgartúni 7, hafi ákærði setið kyrr í sæti sínu, þar til hann opnaði bifreiðarhurðina fyrir hon- um, og síðan hafi hann fylgt ákærða eftir upp í skrifstofur rann- sóknarlögreglunnar, án þess að hægt væri að sjá, að ákærði hefði nokkuð á móti því. Leifur Jónsson rannsóknarlögreglumaður yfir- heyrði ákærða frá kl. 1858 til kl. 1947, en að því loknu var hann færður í hegningarhúsið við Skólavörðustíg. Næsta dag var hann úrskurðaður í gæzluvarðhald af Sverri Einarssyni, fulltrúa yfir- sakadómara. B. Rannsóknarlögreglan hélt áfram rannsókn málsins næstu daga og yfirheyrði bæði ákærða nánar um málsatvik og ýmsa aðra, sem talið var, að upplýsingar gætu gefið. Ákærði staðhæfði, að hann hefði ekki orðið valdur að bana Gunnars Sigurðar Tryggva- sonar eða átt nokkurn hlut þar að. Hann kvaðst hafa fundið byssuna í bifreiðinni R 15612 Í janúar 1969 og látið hana á stað bann, sem hún fannst. Hinn 21. marz hófst dómsrannsókn í málinu, og hélt hann þá fast við þennan framburð sinn. Verður nú rakinn framburður ákærða um fund hans á byssunni og geymslu hennar, um starf hans hjá Jóhannesi Jósefssyni og ýmis önnur samskipti þeirra svo og um byssueign hans. Ákærði skýrir svo frá, að eftir hádegi og áður en komið var myrkur laust eftir helgi eða á mánudegi eða þriðjudegi rétt eftir miðjan janúar 1969 hafi hann verið að hreinsa bifreiðina R 15612 með ryksugu heima hjá sér að Sækambi. Bifreiðin var við tröppur hússins, til þess að snúran á ryksugunni næði til bifreiðarinnar og inn í hana. Hann tók eins og endranær motturnar á framgólfi og afturglófi bifreiðarinnar út úr henni og setti þær á vegg, sem aðskilur lóð hans frá næstu húslóð. Hann hafði allar dyr bifreiðar- innar opnar, og síðan fór hann með ryksuguna eða slöngu hennar aftur í bifreiðina og hreinsaði gólfið þar. Stúturinn á slöngu ryk- 252 sugunnar rakst þá í eitthvað undir framsætinu hægra megin, en bifreiðin er með vinstri handar stýri. Hann fór með höndina að- eins undir sætið og fann þá, að byssa var undir því. Hún var ekki skorðuð af og lá þarna á hliðinni framan og neðan við bak- ið á við bunguna eða hrygginn, sem er fyrir framan og neðan við bakið á framsætinu, en ákærði getur ekki sagt um, hvernig hún sneri. Stilling framsætanna var eins og venjulega eins framarlega og hægt var. Ekkert annað en byssan var undir sætinu, en tuskur eða tvist geymir ákærði undir sæti bifreiðarstjóra að framanverðu. Það var ekkert utan um byssuna, og hún var svo- lítið rykug. Hann heldur, að liðin hafi verið um ein vika, síðan hann hafði hreinsað bifreiðina með ryksugu síðast, og varð hann þá ekki var við byssuna, og telur hann mjög líklegt, að hann hefði fundið hana, ef hún hefði verið þá í bifreiðinni á þessum sama stað. Hann sá, að öryggi var á byssunni, því að á því stóð stafurinn S (fyrir Safety), en hann hreyfði ekki við því. Hann athugaði strax, hvort byssan væri hlaðin. Hann tók magasínið úr til að athuga það og ýtti á efsta skotið í því, og þegar það gekk ekki niður, vissi hann, að það var fullt. Hann athugaði ekki, hvort skot var í hlaupi byssunnar, heldur ekki hver stærð hennar var. Honum brá ónotalega við, þegar hann komst að raun um, að byssan var fullhlaðin. Nánar aðspurður um það mál kveðst honum hafa dottið í hug, hvort einhver hefði ætlað að nota byss- una á hann, en hann vissi ekki til þess, að hann ætti nokkurn óvildarmann. Einnig hvarflaði að honum, að þetta væri byssa, sem Jóhannes Jósefsson hefði átt, en þá byssu hafði hann séð. Fannst honum, að byssan í bifreiðinni væri lík byssu Jóhannesar, en hann minnti þó, að hún væri með einum gikk, en fyrrnefnda byssan virtist vera með tveimur. Enn fremur datt honum í hug, Þegar hann fann byssuna, að verið gæti, að þetta væri byssan, sem Gunnar Sigurður Tryggvason var myrtur með, en Njörður Snæhólm rannsóknarlögreglumaður hafði sagt honum, að miklar líkur væru á því, að byssa Jóhannesar Jósefssonar hefði verið notuð til að bana Gunnari Sigurði með. Ákærði minnist þess, að Njörður talaði við hann, líklega í tvö skipti, skömmu eftir dauða Gunnars Sigurðar og skýrði honum frá því, að álitið væri, að stærð byssunnar, sem Gunnar Sigurður var myrtur með, væri annað hvort cal. 35 eða 38, og nefndi Njörður aðra töluna svo og að mjög miklar líkur væru fyrir því, að byssa þessi væri sú hin sama og tekin hefði verið frá Jóhannesi Jósefssyni eða þá byssa af sömu gerð. Ákærði fór síðan inn til sín í því skyni að 253 ná í bréf til að setja utan um byssuna. Hann hafði hana ekki með sér inn, heldur setti hana í hólfið í mælaborði bifreiðarinnar, en læsti því ekki og ekki heldur bifreiðinni sjálfri á meðan. Hann fann bréfpoka inni hjá sér og fór með hann út og setti byssuna í hann. Hann vafði síðan utan um pokann afþurrkunarklút, sem hann hafði í bifreiðinni, og að því loknu setti hann byssuna í þannig umbúðum inn í hólfið í mælaborði bifreiðarinnar. Hann heldur, að hann hafi handleikið og virt fyrir sér byssuna í um 5—7 mínútur, áður en hann lét hana í pokann og klútinn utan um hann. Hann lét byssuna neðst í hólfið og setti aðra hluti í því ofan á hana, og voru það aðallega blöð og nótublokkir, en einnig voru þar tvö lítil skrúfjárn. Síðan læsti hann hólfinu. Aðspurður um, hvers vegna hann afhlóð ekki byssuna, svarar hann: „Ég hugsaði ekkert út í það“. Eftir þetta opnaði hann hólfið í nokkur skipti til að ná í skrúfjárn, en gætti þess að gera það ekki, þegar aðrir sáu til, vegna byssunnar, sem var í hólf- inu. Hann opnaði hólfið aldrei, svo að aðrir sáu til, eftir að byssan var komin þangað. Ákærði fór strax að hugsa um það, eftir að hann fann byssuna í bifreiðinni, hver hefði getað sett hana þar, en honum datt ekki í hug neinn sérstakur. Hann reyndi að rifja upp, hverjir höfðu verið farþegar hans þá rétt áður, en mundi ekki eftir neinum sérstökum manni, sem hann taldi líklegan til að hafa komið byss- unni fyrir í bifreiðinni. Hann hafði verið í akstri allan morgun- inn dag þann, sem hann fann byssuna, og einnig næstu daga á undan, og man hann ekki eftir neinum einstökum farþega, sem hann ók á þessum tíma, en það var fjöldi fólks. Honum datt í hug, að einhver hefði af ásettu ráði verið að koma honum í vand- ræði með því að koma fyrir byssunni í bifreiðinni, en jafnframt hvarflaði að honum, að ef til vill hefði átt að nota byssuna á hann. Honum datt þó ekki í hug neinn ákveðinn maður í þessu sambandi. Aðspurður um, hvers vegna hann tilkynnti ekki lög- reglunni um byssuna, þar sem honum datt í hug, að einhver hefði viljað koma honum í vandræði með því að skilja hana eftir í bifreiðinni eða nota hana á hann, svarar ákærði því til, að hann tilkynnti ekki lögreglunni um byssuna af einhverri vitleysu, og ætlaði hann að athuga það sjálfur, hver hefði látið byssuna þarna, og bjóst hann jafnvel við því, að maðurinn mundi koma til hans og spyrja um hana. Ætlun hans var að komast að því, hver sá maður var, sem gæti verið svona illviljaður í hans garð, en hann ætlaði þó ekki að afhenda honum byssuna. 254 Nokkru eftir að ákærði fann byssuna, kom honum í hug, að það gæti litið illa út, ef hann skilaði henni ekki til lögreglunnar eða léti hana vita af henni. Varð þetta til þess, að hann reyndi nokkrum sinnum að ná í Lárus Fjeldsted Salómonsson símleiðis, en það tókst ekki. Hann hringdi í öll skiptin kl. 1300— 1400 frá heimili sínu. Í fyrsta skipti hringdi hann, nokkrum dögum eftir að hann fann byssuna, bæði á vinnustað hans á Seltjarnarnesi og heim til hans í Kópavogi, en enginn svaraði. Hann hringdi aftur einum til tveimur dögum síðar á báða staðina, en einnig þá svar- aði enginn. Einum til tveimur dögum síðar hringdi hann enn á sama tíma á báða staðina, og svaraði þá enginn í síma Lárusar Fjeldsteds í hreppsskrifstofunni, en á tali var heima hjá honum í tæpa klukkustund. Eftir þetta hringdi ákærði ekki til hans. Aðspurður um, hvers vegna hann eftir allar Þessar árangurslausu tilraunir til að ná í Lárus Fjeldsted hringdi ekki á lögreglustöð- ina eða í rannsóknarlögregluna í Reykjavík, þar sem hann hefði auðveldlega getað fengið samband strax, svarar ákærði orðrétt: „Af einhverjum ástæðum gerði ég það ekki“. Það hvarflaði þó að honum að snúa sér til rannsóknarlögreglunnar, þar sem honum var kunnugt um, að hún var að leita að öllum byssum, sem Gunnar Sigurður hefði getað verið myrtur með. Hann gerði sér einnig að vissu leyti grein fyrir því, í hvaða hættu hann var, ef byssan, sem hann hafði fundið í bifreiðinni, var sú hin sama og Gunnar Sigurður var myrtur með. Þrátt fyrir þetta afhenti hann ekki byssuna til lögreglunnar eða lét hana vita um hana. Hann hummaði það fram af sér, eins og hann kemst að orði, og bætir við: „Þetta var einhver trassaskapur“. Hann sagði heldur engum frá fundi eða tilveru byssunnar. Svo liðu dagar og vikur, án þess að nokkur maður kæmi til hans og spyrði um byssuna, og er frá leið, hætti hann að hugsa frekar um byssuna, og meira að segja gleymdi hann henni úr huga sér. Ákærði segir, að bifreiðin R 15612 hafi að næturlagi staðið undir beru lofti á lóðinni við hús hans Sækamb, og var hún þá ávallt læst. Á daginn var hún einnig læst, þegar hann yfirgaf hana, nema þegar hún var á stæði fyrir utan Bæjarleiðir svo og þegar hann skrapp inn í hús sitt til að fá sér kaffi. Á daginn geymdi hann bifreiðarlyklana ávallt á sér og hafði þá annað hvort í buxnavasa eða í vasa á peysu eða treyju, sem hann er mjög oft í, Þegar hann kom heim til sín að loknum akstri og fór úr treyj- unni eða peysunni, lét hann lyklana vera kyrra þar í vasa, og , venjulega lagði hann flíkina þá á símaborð í forstofu, en setti 255 hana þó stundum í fatahengi þar. Ef lyklarnir voru í buxnavasa hans, lét hann þá vera þar kyrra, þegar hann fór úr buxunum, og geymdi hann þær þá á stól við rúm sitt. Heimilisfólk hans, eiginkona og börn hans fjögur, vissu, hvar hann geymdi bifreiðar- lyklana, þegar hann var ekki í akstri, og hafði hvert þeirra að- stöðu til að ná þeim, þegar hann hafði lagt fötin frá sér. Eftir að ákærði lét byssuna í mælaborðshólf bifreiðarinnar, ók enginn annar en hann henni nema Helgi sonur hans. Hann fékk bifreiðina þó ekki að láni heilan dag eða næturlangt, heldur í tvö til þrjú skipti að kvöldlagi milli kl. 1900 og 2000. Mun Helgi þá hafa farið í henni að Freyjugötu 1 til unnustu sinnar og til að kaupa benzín á bifreiðina á benzínstöð við Nesveg. Helgi fékk þá alla lyklakippu bifreiðarinnar, en það voru þrír lyklar, einn að kveikjlás og hurðum, annar að mælaborðshólfi og skotti og þriðji að benzínloki bifreiðarinnar. Ákærði hafði ekki orð á því við Helga, að hann skyldi ekki eða mætti ekki opna mælaborðs- hólfið, en hann hafði löngu áður sagt honum að eiga ekki við eða snerta hluti í hólfinu. Helgi minntist heldur aldrei á það við ákærða, að hann hefði opnað mælaborðshólf bifreiðarinnar eða að hann hefði orðið var við byssu í henni. Ákærði fór tví- vegis með bifreiðina til smáviðgerðar á verkstæði, eftir að byssan var komin í mælaborðshólfið, en í bæði skiptin beið hann á staðnum, meðan viðgerðin fór fram, og afhenti hann ekki við- gerðarmönnunum bifreiðarlyklana. Ákærði skýrir frá starfi sínu hjá Jóhannesi Jósefssyni og ýms- um samskiptum þeirra þannig: Ákærði byrjaði að vinna á Hótel Borg 10 ára gamall árið 1936. Fyrst í stað var hann vikadrengur (,piccolo“), en einnig var hann í skóla á vetrum. Árið 1943 varð hann húsvörður á hótelinu og árið 1946 einnig einkabifreiðarstjóri Jóhannesar á sumrin. Þessu starfi gegndi hann, þar til Jóhannes seldi hótelið árið 1960. Sem einkabifreiðarstjóri var hann daglegur gestur á heimili Jó- hannesar og fór með honum í ferðalög bæði til laxveiða og fugla- veiða. Eftir að hann hætti að vinna hjá Jóhannesi, kom hann sjaldan á heimili hans, en þó kom það fyrir, einkum fyrst í stað, þegar Jóhannes hringdi í hann og bað hann um að gera eitthvert viðvik. Jóhannes átti sumarbústað eða veiðihús við Hítará í Mýra- sýslu, og dvaldist hann þar sumarlangt, eða frá því í maí og fram í september. Ákærði dvaldist þar þá einnig, en annars bjó hann heima hjá móður sinni, þar til hann kvæntist. Jóhannes átti tvær skammbyssur, og voru þær í kassa, sem 256 var lokaður með tveimur smellum, en ekki var hægt að læsa hon- um með lykli. Byssurnar voru misstórar, og var hin stærri að umfangi cal. 22, en ákærði vissi ekki cal. stærð hinnar minni. Hann komst að cal. stærð stærri byssunnar, þegar þeir J óhannes voru að taka til byssurnar og í skúffu hjá þeim, sem nokkur skot voru í, en þá hafði Jóhannes orð á því, að skotin mundu vera ónýt og ætti að fleygja þeim. Ákærði spurði hann þá að því, í hvaða byssu skotin „pössuðu“, og benti hann þá á stærri byss- una í kassanum. Ákærði hreinsaði aldrei byssurnar, enda voru þær aldrei notaðar, svo að hann vissi til. Jóhannes átti einnig 5—6 haglabyssur, og hreinsaði ákærði þær eftir veiðiferðir. Jó- hannes hafði ávallt byssur sínar hjá sér á þeim stað, er hann bjó hverju sinni. Í sumarbústaðnum við Hítará geymdi hann haglabyssurnar í glerskáp í stofu þar, og var skápurinn ólæstur, en lokaður með rennihurðum. Skammbyssurnar geymdi hann í kassanum, sem hann hafði á eikarhillu, sem var hringinn í kring- um stofuna í bústaðnum, og yfirleitt á sama stað undir norð- vestur glugga. Á heimili sínu að Hótel Borg geymdi hann hagla- byssurnar í tveimur glerskápum í skrifstofu sinni í herbergi nr. 101 á fyrstu hæð hótelsins, og var hægt að loka skápunum með lykli, en hann var ávallt hafður í skránni. Kassann með skamm- byssunum tveimur í hafði hann á hillu á milli fyrrgreindra tveggja glerskápa í skrifstofunni. Á Tjarnarstíg 8 á Seltjarnar- nesi geymdi hann haglabyssurnar í skrifstofu sinni, en ákærði man ekki hvar, en kassann með skammbyssunum í geymdi hann á skattholi þar. Ákærði kveðst ekki hafa handleikið skammbyss- urnar, en sjálfsagt tekið kassann upp og haldið eitthvað á honum, þegar Jóhannes flutti búferlum, og þá máske snert eitthvað á byssunum. Það kom fyrir að Jóhannes sýndi gestum sínum skamm- byssurnar í kassanum að gefnu tilefni frá þeim. Ákærði man ekki sérstaklega eftir því, hvað Jóhannes kann að hafa sagt honum eða öðrum í áheyrn hans, hvernig hann eignaðist byssurnar eða hvort hann hefði keypt þær eða fengið þær að gjöf. Hann minnir þó, að Jóhannes hafi haft orð á því, að þær væru sjaldgæfar og að hann hefði látið búa til kassann, en hann minnist þess ekki, að hann léti orð falla um, að þær, önnur eða báðar, væru það sjaldgæfar, að aðrir ættu ekki slíka gripi hér á landi. Jóhannes geymdi skot í byssurnar þannig: Í bústaðnum við Hítará var á hornhillu í svonefndum veiðiskála kassi frekar en pakki, sem var stærri en eldspýtustokkur, en aðeins minni en 20 stykkja vindlingapakki, og vantaði lokið á hann. Kassinn var 257 fullur af skammbyssuskotum, og voru þau bæði af cal. 22 og stærri skot, en ákærði getur ekki sagt um, hve mikið var af hvorri tegund og hve mörg þau voru. Hann þekkti skotin, sem voru cal. 22, og hafði Jóhannes einhverju sinni orð á því, að þau væru slegin, en ákærði hugsaði ekkert um merkingu þess orðs. Ákærði prófaði aldrei, hvort skot þessi „pössuðu í“ skammbyss- urnar, og hann minnist þess ekki að hafa handleikið þau. Hann minnist þess heldur ekki, að Jóhannes hefði orð á því, að ekki væri gott að fá skot í skammbyssurnar, aðra eða báðar. Í bú- staðnum voru einnig skot í haglabyssurnar í skúffum undir skápn- um, sem þær voru í, og var hægt að loka skúffunum með lykli, sem stóð í skránni. Þegar Jóhannes flutti úr bústaðnum við Hítará heim til sín til Reykjavíkur og síðar út á Seltjarnarnes, lét hann skammbyssuskotin vera kyrr í bústaðnum, en hafði með sér skotin í haglabyssurnar. Á Hótel Borg geymdi hann öll skot sín í skáp á fyrstu hæð hússins fast við lyftuna. Skápurinn var hafður læstur, og hafði Jóhannes einn lykil að honum. Ákærði veit ekki, hvar Jóhannes geymdi lykilinn, en gengur út frá því, að hann hafi haft hann á lyklakippu sinni. Hann vissi ekki til þess, að Jóhannes geymdi skot í skammbyssur sínar, aðra eða báðar, á Hótel Borg. Hann getur ekki sagt um, hvar Jóhannes geymdi haglabyssuskotin á Tjarnarstíg 8, og hann vissi ekki til þess, að bar væru skot, sem „pössuðu í“ skammbyssur Jóhannesar, aðra eða báðar. Jóhannes kenndi ákærða að skjóta úr haglabyssu, og fóru þeir oft suður að Seltjörn til að skjóta þar úr byssum Jóhannesar, en ákærði skaut aldrei úr haglabyssu í bústaðnum við Hítará eða þar í grennd, því að þar voru ekki fuglaveiðar, heldur aðeins laxveiði. Jóhannes brýndi fyrir honum að fara gætilega með skotvopn. Hann lánaði ákærða aldrei byssu, nema þegar þeir voru saman, að undanteknu þó einu tilviki, en þá varð ekkert úr því, að hann notaði hana. Ákærði skýrir frá byssueign sinni þannig: Á árunum 1943 frekar en 1944 til 1946 festi hann kaup á nýj- um riffli, cal. 22 og 16 skota, og voru þau sett í rör undir hlaup- inu, Hann notaði riffilinn mjög lítið, en það kom þó fyrir, að hann skaut í mark úr honum og notaði hann á fuglaveiðum. Hann seldi riffilinn mági sínum, Marinó Aðalsteinssyni. Um árið 1950, að því er ákærða minnir, keypti hann skamm- byssu af Leo Schmidt meindýraeyði, og var enginn tilgangur hjá ákærða með kaupunum. Atvik að þeim voru þau, að eitt sinn 17 258 hitti hann Schmidt í verzlun einni á Nesvegi, og var hann þá með skammbyssu, sem hann sýndi ákærða, og bauð hann honum hana til kaups að fyrra bragði. Ákærði tók boðinu og keypti hana á kr. 400.00 til kr. 500.00, að því er hann minnir. Þetta var þýzk byssa frá fyrri heimsstyrjöld af tegundinni Mauser, að því er hann heldur, og máske cal. 38. Byssan var með magasíni, sem gekk upp í skaftið, og voru engar skrúfur í henni. Var það nokk- urs konar gestaþraut að taka hana í sundur og setja hana saman aftur. Gerði hann það einu sinni eða tvisvar. Byssan var óvirk, og vantaði í hana pinnan. Ákærði man ekki, hve margra skota hún var. Henni fylgdu engin skot, en þó nokkuð löngu síðar lét Schmidt hann fá líklega 4 eða 5 skot. Ákærði setti þó aldrei skot í byssuna, og hann skaut aldrei úr henni. Hann geymdi hana í skúffu í skrifborði í herbergi hjá sér, og var skúffan stundum læst, en stundum ólæst. Skotin geymdi hann í ólæstum verkfæra- kassa, og eftir að hann flutti að Sækambi, var hann á annari hæð hússins fyrir framan stigann, þegar upp var komið. Einhvern tíma á árunum 1963—-1966 seldi ákærði Þóri Magnússyni skamm- byssuna, en þá voru þeir báðir leigubifreiðarstjórar á Bifreiða- stöð Steindórs. Þórir skýrði honum frá því, að hann safnaði byssum, og sagði ákærði honum þá frá Mauser byssunni. Varð úr, að ákærði lét hann fá hana og afhenti hana á bifreiðastöðinni. Kaupverðið var ekki endanlega ákveðið, en talað var um kr. 1.000.00 til kr. 2.000.00. Þórir vildi láta ákærða fá aðra skamm- byssu fyrir Mauser byssuna, en ákærði hafði ekki áhuga á því, og kveður hann, að kaupverðið sé enn ógreitt. Þórir fékk ekki skot með byssunni, og fann ákærði þau ekki, um það leyti sem Þórir fékk hana. Ákærði segir, að eftir að Gunnar Sigurður hafði fundizt látinn af völdum skotsárs, hafi verið skorað á alla þá, sem hefðu skammbyssur undir höndum, að afhenda þær til lög- reglunnar og hafi hann þá sagt Nirði Snæhólm frá Mauser byss- unni. Njörður hafi þá spurt hann um stærð byssunnar og hvort hann ætti skot í hana. Ákærði kvaðst ekki vita um stærð hennar, en einhvers staðar ætti hann skot í hana í fórum sínum, og í framhaldi af því leitaði hann að þeim og fann þau í verkfæra- kassanum og afhenti hann þau Nirði. Ákærði kveðst ekki hafa átt eða haft undir höndum aðra skammbyssu en Mauser byssuna, þar til hann fann byssuna í bifreiðinni R 15612. Ákærði kveðst ekki hafa vitað, að minni skammbyssa Jóhann- esar hafði horfið frá honum, fyrr en eftir morðið á Gunnari 259 Sigurði, en þá skýrði Njörður Snæhólm honum frá því, að byss- unni hefði verið stolið frá Jóhannesi, og skömmu síðar skýrði Lárus Fjeldsted honum einnig frá hinu sama. Að lokum þykir rétt að geta hér þess framburðar ákærða, að hann hafi ekki átt eða notað hanzka, hvort heldur við göngu eða akstur bifreiðar, en hann hafi haft í leigubifreið sinni vinnuvettl- inga, sem hann hafi notað, þegar hann þurfti að setja keðjur á hjól bifreiðarinnar eða gera við hana. Hinn 28. júní f. á. breytti ákærði framburði sínum í nokkrum greinum, eins og rakið verður í IV. kafla hér á eftir, en fyrir þann tíma var veigamikill þáttur rannsóknar málsins fólginn í því að staðreyna, hvert væri sannleiksgildi fyrrgreinds fram- burðar hans. Verður þessi rannsóknarþáttur nú rakinn í þeim greinum, sem máli þykir skipta. c, Brynhildur Sigurðardóttir, nú til heimilis að Strönd við Nesveg, Seltjarnarnesi, giftist Jóhannesi Jósefssyni 24. október 1961, en hann andaðist 5. október 1968. Hún kveður, að þau hjónin hafi alla hjúskapartíð sína búið á Tjarnarstíg 8 á Seltjarnarnesi, en verið á sumrin frá maí til september í bústað Jóhannesar við Hítará, en hana minnir, að hann hafi verið seldur á árunum 1963—1965. Hún segir, að hann hafi átt margar byssur og meðal annars tvær skammbyssur, og voru þær geymdar í kassa, sem var kræktur aftur, en ólæstur. Kvaðst hann hafa komið með hann hingað til lands frá Ameríku, þegar hann flutti þaðan. Hún segir, að á meðan Jóhannes átti bústaðinn við Hítará, var byssukassinn geymdur á hillu undir glugga í stofunni þar, og var kassinn hafður þar árið um kring, þ. e. einnig á veturna, þegar enginn var í bú- staðnum. Eftir að bústaðurinn hafði verið seldur, geymdi Jó- hannes kassann í opinni hillu ofan á skrifborði í skrifstofu sinni á fyrstu hæð á Tjarnarstíg 8. Var byssukassinn með byssunum í hafður eins og sýningargripur, og kom það fyrir, að Jóhannes sýndi gestum sínum kassann og byssurnar. Þær voru misstórar, en hann talaði aldrei sérstaklega um minni byssuna. Brynhildur kveðst ekki hafa vitað til þess, að skoti væri nokkru sinni hleypt úr skammbyssunum eða að til væru skot í þær. Hún segir þó, að tveir kassar og taska hafi verið í hillu í þvottahúsinu á Tjarnar- stíg 8, og voru geymd þar einhver skot, en hún vissi ekki tölu þeirra eða í hvaða byssur þau „pössuðu“. Innangengt var milli þvottahússins og bílskúrs, og var hurðin þar á milli læst með 260 smekklási frá þvottahúsinu. Hún segir, að þau hjónin hafi farið til Danmerkur í júní 1965 og komið aftur hingað til lands 5. ágúst sama ár. Stuttu eftir heimkomu þeirra kom Sigurjón Ragn- arsson veitingamaður heim til þeirra á Tjarnarstíg 8. Sigurjón greip byssukassann, sem hann hafði séð áður, opnaði hann og sagði þá: „Hvað eruð þið búin að gera við minni byssuna?“ Kom þá í ljós, að þá byssu vantaði í kassann, sem var á sínum stað í hillunni. Þeim hjónum kom þetta mjög á óvart, en Jóhannes talaði aldrei um það, að hann grunaði einhvern einstakan mann um að vera valdan að hvarfi byssunnar. Brynhildur kveðst kann- ast við ákærða, og eftir að Jóhannes hafði selt Hótel Borg, kom hann einstaka sinnum á Tjarnarstíg 8, en aldrei eftir að Jóhannes veiktist nokkru eftir komu þeirra hjóna frá útlöndum sumarið 1965. Jóhannes talaði aldrei um það við hana eða í áheyrn hennar, að ákærði væri að taka eitthvað frá honum í heimildarleysi eða að hann hefði hann grunaðan um að gera það. Sigurjón Ragnarsson veitingamaður, Blikanesi 13, Seltjarnar- nesi, kveðst hafa þekkt Jóhannes Jósefsson í mörg ár og komið oft heim til hans á Tjarnarstíg 8. Hann minnist þess, að við vestur- vegg í herbergi Jóhannesar þar var byssukassi undir skáp ofan á skrifborði, og opnaði Sigurjón kassann í nokkur skipti, en hann var kræktur aftur. Í kassanum var byssusett, tvær misstórar skammbyssur með einhverjum fylgihlutum. Jóhannes sagði hon- um, að kassinn væri minjagripur. Sigurjón kveðst ekki hafa vitað til þess, að Jóhannes eða annar maður hleypti nokkru sinni skoti úr byssunum, annarri eða báðum, eða að hann ætti skot í þær, og hann sá aldrei skot hjá kassanum, en í skáp í kjallara hússins sá hann einhver skot, sem hann hélt, að væru eingöngu hagla- skot. Sigurjón segir, að varla meira en einum mánuði eftir að Jóhannes og kona hans komu frá útlöndum sumarið 1965, heim- sótti hann þau hjónin. Byssukassinn var þá á venjulegum stað, og opnaði hann kassann og sá þá, að minni byssan var þar ekki. Hjónunum kom það mjög á óvart. Jóhannes nefndi aldrei við hann, að hann grunaði einhvern tiltekinn mann um að vera valdan að hvarfi byssunnar. Sigurjón kveður, að Jóhannes hafi aldrei minnzt á ákærða við hann nema í sambandi við lóð undir húsi því, sem ákærði bjó í. Brynhildur Sigurðardóttir hefur sýnt rannsóknarðómara máls- ins og lögreglumönnum fyrrgreindan byssukassa, og var stærri byssan þá í honum ásamt nokkrum fylgihlutum. Greipt sæti er í kassanum fyrir tvær byssur. Byssan, sem fannst í bifreiðinni 261 R 15612, var látin í hið auða byssusæti, og féll hún nákvæmlega í sætið. Telur Brynhildur, að enginn vafi sé á því, að þetta sé minni byssan, sem var í kassanum. Lárus Fjeldsted Salómonsson og ákærði hafa þekkzt í mörg ár, og ber þeim saman um, að þeir hafi hitzt í tvö skipti árið 1969, áður en ákærði var handtekinn. Í fyrra skiptið hittust þeir nokkru fyrir 10. febrúar. Kveður ákærði, að þeir hafi þá báðir verið í bifreið og mætzt á Nesvegi, hann verið á leið inn í Reykjavík, en Lárus Fjeldsted verið á leið út á Seltjarnarnes. Hinn síðar- nefndi kveður það rétt vera og hafi klukkan verið um eða laust eftir 1400 um daginn. Þeir stöðvuðu bifreiðar sínar, og kom ákærði inn í bifreið Lárusar Fjeldsteds. Fóru þeir að tala um byssu Jóhannesar, sem horfið hafði frá honum, en þeir höfðu gjarnan talað um það mál, þegar þeir hittust. Lárus Fjeldsted minnist þess, að hann sagði við ákærða: „Ekki kemur byssan hans Jóa (þ. e. Jóhannesar) ennþá í leitirnar“ eða eitthvað á þá leið, og svaraði ákærði þá: „Hún kemur bráðum í leitirnar“ eða „Ætli hún komi ekki bráðum í leitirnar?“ eða önnur slík orð, þar sem ákærði tók jákvætt undir spurningu hans. Tekur Lárus Fjeldsted fram, að þessi orð ákærða hafi verið honum nú sér- staklega minnisstæð, af því að ákærði hafði aldrei fyrr tekið svona undir orð hans um byssuna. Ákærði rengir ekki og dregur ekki í efa, að þessi orðaskipti hafi átt sér stað á milli þeirra í þetta skipti, en tekur fram, að ekki þurfi að liggja neitt á bak við þetta svar hans. Ákærði kveðst í þetta skipti hafa verið á bifreiðinni R 15612 og hafi skammbyssan, sem hann hafði fundið í bifreiðinni, verið þá í geymsluhólfinu í mælaborði hennar. Hann hafi stöðvað Lárus Fjeldsted í því skyni að segja honum frá byssunni, en brostið kjark til þess, þegar þeir fóru að tala saman. Í seinna skiptið hittust þeir 10. febrúar heima hjá ákærða vegna 1.000 króna seðils, sem talið var, að horfið hefði þar frá tengda- föður hans. Lárus Fjeldsted talaði þá við ákærða, konu hans og dóttur, og þar eð hvarf peninganna virtist vera fjölskyldumál, óskaði hann eftir því, að fjölskyldan leysti málið sín í milli. Við þetta tækifæri minntist ákærði ekkert á byssuna, sem var í bifreiðinni R 15612, við Lárus Fjeldsted, og kveðst ákærði ekki hafa munað eftir henni í þetta skipti. Lárus Fjeldsted kveður, að lögreglan í Seltjarnarneshreppi hafi húsnæði og sérstakan síma í gamla Mýrarhúsaskólanum, en í því húsi er einnig skrifstofa sveit- arstjórnar. Hann hafi einnig síma heima hjá sér í Kópavogi. Hann kveður, að daglegur vinnutími hans á Seltjarnarnesi sé frá kl. 262 1400 til kl. 2200, en milli kl. 1300 og 1400. sé hann annað hvort heima hjá sér eða á leiðinni vestur í gamla skólahúsið til vinnu. Laust fyrir kl. 1400 sé aksturstími leiðarinnar um 11— 12 mínútur, en þó fari það að sjálfsögðu eftir umferð hverju sinni. Það er einnig upplýst, að Njörður Snæhólm og ákærði hittust 7. febrúar 1969. Þann dag fór Njörður á Laugaveg 126 hér í borg í tilefni af því, að maður hafði fundizt látinn í herbergi sínu á efstu hæð hússins. Herbergið var inn af íbúð Helgu Sigur“ björnsdóttur, sem maðurinn leigði hjá, en Helga er móðir ákærða. Ákærði kom á staðinn, á meðan Njörður var þar. Þeir heilsuðust og töluðust aðeins lítillega við út af andláti mannsins. Ákærði minntist ekki á það við Njörð, að hann þyrfti að tala við hann einslega, og bar heldur ekki fram neina ósk um slíkt. Njörður gizk- ar á, að þeir hafi verið samtímis þarna á staðnum í um 10 mínútur, en ákærði segir, að það hafi verið nokkra stund. Aðspurður um, hvers vegna hann skýrði Nirði ekki frá byssunni, sem var í bif- reiðinni R 15612, við þetta tækifæri, svarar ákærði: „Nú veit ég ekki, af hverju ég gerði það ekki. Það hefur verið einhver klaufa- skapur“. Þórir Magnússon Þbifreiðarstjóri, Meðalholti 14 hér í borg, ók leigubifreið hjá Bifreiðastöð Steindórs frá því í október 1960 þar til í byrjun september 1966. Hann kveðst vera meðlimur í Skot- félagi Reykjavíkur og hafa rætt nokkrum sinnum við félaga sína á stöðinni um skotvopn og oftar en einu sinni við ákærða. Hann minnist þess, að á árinu 1966 og sennilega þá um vorið skýrði ákærði honum frá því á bifreiðastöðinni, að hann. ætti tvær skammbyssur. Önnur væri þannig, að hægt væri að breyta henni í vélbyssu, en hin væri öðruvísi og miklu skemmtilegri, og minnir hann, að ákærði segði, að hún væri þannig, að hleðslan gengi upp í skaftið. Ákærði sagði honum, að erfitt væri að fá skot í byssurnar. Þórir kveðst hafa beðið hann um að selja sér þær og hafi ákærði fallizt á að láta hann fá þá, sem hægt væri að breyta í vélbyssu, en hina vildi hann ekki selja. Ákærði kom síðan á bifreiðastöðina með þá byssu og afhenti Þóri hana ásamt einu skoti. Þetta var þýzk byssa af Mauser tegund, 7.63 milli- metrar að stærð, og gekk magasínið í henni upp fyrir framan gikkinn. Pinninn í henni var skemmdur. Á skotinu, sem Þórir fékk með byssunni, stóð, að það væri 9 millimetrar að stærð, og virtist honum, að það væri of stórt í byssuna, sem ákærði sagði, að væri 9 millimetrar. Þórir kveðst nokkrum dögum síðar hafa 263 sýnt Jóni Sen, sem bjó þá í sama húsi og hann á Miklubraut 40, bæði byssuna og skotið, og var Jón þá sammála honum um, að skotið „passaði“ ekki í hana. Um mánaðamótin maí og júní 1969 afhenti Þórir svo yfirlögregluþjóni í almennu lögreglunni í Reykjavík byssuna og Leifi Jónssyni rannsóknarlögreglumanni skotið, sem fylgdi henni, fáeinum dögum eftir að Leifur yfir- heyrði hann í máli þessu, en það var 11. marz 1969. Þórir sá aldrei hina byssuna, sem ákærði kvaðst eiga. Ákærði sagði hon- um ekki frá því, hvar hann hefði fengið þá byssu eða með hverju móti eða hvenær, og hann skýrði honum heldur ekki frá því, hvar hann geymdi hana eða hvort hann ætti skot í hana, en Þóri minnir, að ákærði segði honum, að hann hefði skotið úr byssunni. Veit Þórir ekkert frekar um byssu þessa. Við samprófun ákærða og Þóris Magnússonar, sem fram fór 18. apríl 1969, kveður ákærði, að það sé rangt, að hann hafi sagt honum, að hann ætti tvær skammbyssur og að hann hafi látið hann fá skot með Mauser byssunni. Hann telur einnig útilokað, að hann hafi sagt Þóri, að byssan væri 9 millimetrar, því að það hafi hann ekki vitað. Ákærði segir, að það geti verið rétt, að magasínið í byssunni hafi gengið upp fyrir framan gikkinn og að pinninn í henni hafi verið skemmdur, en þessi atriði muni hann ekki glöggt. Ágúst Bent Bjarnason, Ferjubakka 2 hér í borg, hefur í mörg undanfarin ár verið bifreiðarstjóri hjá Bifreiðastöð Steindórs, og kveður hann, að fyrir um þremur árum hafi þeir Þórir Magnús- son, Ólafur Skagvíg, ákærði og hann unnið þar saman (framburð- ur 29. maí 1969). Hann kveður, að þeir Þórir og Ólafur hafi haft mikin áhuga á skotvopnum og safnað þeim og talað mikið um þau, og komst hann ekki hjá því að heyra á tal þeirra inni í bifreiðastöðinni um það efni. Ágúst Bent segir, að honum hafi verið kunnugt um, að ákærði seldi Þóri Mauser skammbyssu, sem unnt hafi verið að breyta í hríðskotabyssu, en þó hafi hann aldrei séð byssuna. Hann hafi heyrt Þóri leggja nokkrum sinnum mjög ríkt að ákærða að láta hann fá aðra byssu, sem ákærði hefði undir höndum, og hafi hann heyrt á Þóri, að hér væri um ein- hverja forláta byssu að ræða, en í hverju það var fólgið, vissi hann (Ágúst Bent) ekki. Þórir hafi ekki fengið byssuna hjá ákærða, þó að hann gengi ríkt eftir því að fá hana. Ágúst Bent kveðst aldrei hafa séð byssu þessa. Hann segir, að ákærði hafi aldrei sagt berum orðum í áheyrn hans, að hann ætti eða hefði 264 þessa forláta byssu undir höndum, en hann taldi, að ákærði hlyti að hafa byssuna, vegna þess hve Þórir margbað hann um að láta hann fá hana. Við samprófun ákærða og Ágústs Bents Bjarnasonar 2. júní 1969 kveður ákærði, að Þórir hafi aldrei beðið hann um að láta hann fá nema eina byssu, þ. e. Mauser byssuna, og hafi aldrei verið talað um aðra byssu. Ágúst Bent minnir sérstaklega, að hann hafi heyrt Þóri leggja nokkrum sinnum mjög ríkt að ákærða að láta hann fá aðra byssu en Mauser byssuna, og hafi hann heyrt á Þóri, að hér væri um einhverja forláta byssu að ræða. Ólafur Herbert Skagvík bifreiðarstjóri, Álfhólsvegi 107, Kópa- vogi, kveðst hafa ekið bifreið hjá Bifreiðastöð Steindórs á árun- um 1965—-1967. Hann hefur haft áhuga á skotvopnum, og ræddi hann stundum við starfsfélaga sína um það mál. Hafði hann hug á því að eignast byssur og hafði orð á því við félaga sína, og að minnsta kosti við ákærða. Hann vissi ekki, hvort ákærði átti eða segðist eiga byssu, og hann sá hann aldrei með slíkan grip. Leo Bernhard Frederik Schmidt meindýraeyðir, Gnoðarvogi 36 hér í borg, kveðst hafa komið hingað til lands í nóvember 1945 og haft þá með sér þýzka Mauser skammbyssu, sem hann hafði eignazt í Danmörku. Þetta var 9 millimetra byssa, og voru engar skrúfur í henni, en hann man ekki, hvort hún var með magasíni. Hann skaut aldrei skoti úr byssunni, og hann átti engin skot í hana, og hékk hún á vegg heima hjá honum sem minjagripur. Hann heldur, að það hafi verið á árunum 1949 eða 1950, sem hann seldi byssuna ákærða, sem hann kannaðist við. Hann minnir, að atvik að því, að hann seldi byssuna, hafi verið þau, að ákærði hafi komið heim til hans og séð hana á veggnum. Bauð hann ákærða að fyrra bragði byssuna til kaups, af því að hann skorti fé, og seldi honum hana á kr. 300.00, en ákærði hefur þó aðeins greitt kr. 200.00 af upphæðinni. Hann fullyrðir, að engin skot hafi fylgt byssunni, þegar hann seldi ákærða hana. Við sam- prófun hefur ákærði ekkert sérstakt haft við þennan framburð Schmidts að athuga nema það, að hann kveður, að þeir hafi fyrst rætt um byssuna í verzluninni Straumnesi og Schmidt afhent honum byssuna svo á heimili sínu svo og síðar látið hann fá 4—5 skot, sem áttu að „passa í“ hana. Schmidt man ekki sér- staklega eftir því, að þeir hafi rætt saman um byssuna í greindri verzlun, en þó kunni það að hafa verið. Þá man hann ekki eftir því, að hann léti ákærða fá 4—5 eða aðra tölu skota, sem áttu að „passa í“ byssuna. 265 Jón Sen tónlistarmaður, Miklubraut 40 hér í borg, hefur átt heima í því húsi síðan 1946, og í kjallara hússins bjó Þórir Magn- ússon í um hálft annað ár, en flutti þaðan fyrir þó nokkru. Jón kveðst lengi hafa haft áhuga á skotvopnum og hafi margir leitað upplýsinga hjá honum um byssur og skot í þær. Hann minnir, að Þórir hafi einhvern tíma, á meðan hann bjó í kjallaranum, komið til hans og sýnt honum byssu og skot, en hann man ekki, í hvaða skyni eða hvers konar byssa það var. Hann man ekki sérstaklega nánar frá atviki því, sem Þórir greinir frá, en segir, að þar geti vel verið rétt frá skýrt. Jón kveðst þekkja Mauser skammbyssur og segir, að algengasta stærð þeirra sé 7.62 milli- metrar, og „passi“ því 9 millimetra skot í þær. Rannsóknarlögreglan framkvæmdi húsleit heima hjá ákærða að Sækambi, eftir að hann hafði verið handtekinn 7. marz 1969, og fannst þar þá læstur peningakassi á stigapalli á efri hæð. Ákærði afhenti lögreglunni lykil, sem hann kvað ganga að kass- anum, en ekki var unnt að opna hann með þeim lykli, og var ákærða skýrt frá því. Kvað hann þá, að rétti lykillinn mundi vera í skrifborðsskúffu sonar hans, og afhenti hinn síðarnefndi lögreglunni lykil, sem hann taldi ganga að kassanum, en það reyndist ekki vera. Rannsóknarlögreglumönnum tókst þó daginn eftir að opna kassann með einum af hinum mörgu lyklum, sem þeir hafa í vörzlum sínum. Í kassanum reyndist vera auk margra smápeninga og ýmissa annarra smáhluta tvö skammbyssuskot. Kveður Njörður Snæhólm, að annað skotið hafi verið WRA, 9 mm, en hitt skotið REM-UMC, 35 cal., SéW, af sömu gerð og þau, sem voru í byssunni, sem fannst í bifreiðinni R 15612, og það, sem notað var á Gunnar Sigurð Tryggvason, svo og þau, sem fundust heima hjá Jóhannesi Jósefssyni. Ákærði var yfirheyrður í dómi 31. marz og 1. apríl 1969 um peningakassann, og var framburður hans þá þessi: Hann keypti kassann, sem var notaður, fyrir um 20—25 árum á kr. 50.00 til kr. 60.00 á fornsölu hér í borginni, en hann man ekki hjá hvaða fornsala. Hann var búinn að kaupa kassann, þegar hann flutti að Sækambi í desember 1949. Kassinn var úr járni, og hægt var að læsa honum, og fylgdi honum einn lykill. Hann geymdi kassann ávallt á sama stað að Sækambi, eða á stigapalli framan við svefn- herbergi sitt. Kassinn lokaðist af sjálfu sér, þegar lokið var lagt niður, og var hann því ávallt læstur. Í fyrstu geymdi ákærði lyk- ilinn að kassanum með öðrum lyklum á lyklakippu sinni, en hin síðari ár í skúffu í skrifborði, sem Helgi sonur hans á og er í 266 herbergi Helga. Sú skúffa var læst, og hafði ákærði lykil að henni og geymdi á lyklakippu sinni. Eftir að hann hafði eignazt kassann, fór hann að geyma í honum peninga og nótur, en hann hefur nú um langt skeið sama og ekkert notað hann. Nánar tiltekið minnist hann þess ekki að hafa opnað kassann síðan á árunum 1961—1962, en þá setti hann í kassann einseyringa og þó aðallega tveggeyringa, sem hann var að safna og ætlaði að geyma. Skot áttu ekki að vera í kassanum. Aðspurður um fyrr- greind tvö skammbyssuskot, sem voru í honum, svarar ákærði því, að hann geti ekkert um það mál sagt, og muni hann ekki eftir skotunum. Þegar ákærða er bent á ólíkindi þess, að annar en hann sjálfur hafi sett skotin í kassann, segir hann, að ótrúlegt sé, að nokkur óviðkomandi maður hafi látið þau í hann, en að hann sé sannfærður um, að hann hafi ekki gert það. Aðspurður um, hver hann haldi þá að hafi sett skotin í kassann, svarar hann því, að hann geti ekki ímyndað sér nokkurn mann. Ákærði bar á sér lyklaveski með 15 lyklum í, þegar hann var handtekinn 7. marz, og var það tekið af honum. Veskið er lagt saman og lokað með rennilás, en lyklafestingar eru í báðum hlutum. Athugun rannsóknarlögreglumanna 12. sama mánaðar leiddi í ljós, að einn lykillinn í veskinu gekk að læsingu á aðal- dyrum húss Jóhannesar Jósefssonar að Tjarnarstíg 8, og var með lyklinum hægt greiðlega að opna læsinguna svo og að loka henni. Lykill þessi er smekkláslykill af gerðinni Zeiss, og þar fyrir neðan er skráð orðið Ikon, en númer hans er 593177. Leifur Jónsson kveður, að lykillinn hafi verið hinn sjötti frá vinstri séð, þegar lyklaveskið er opnað, og var hann á sama hanka og lykill, sem reyndist ganga að bankahólfi í Búnaðarbanka Íslands. Hinir lykl- arnir 14 í lyklaveski ákærða gengu ekki að öðrum dyrum á Tjarn- arstíg 8. Ákærði var yfirheyrður í dómi 9. og 25. apríl 1969 um vörzlur sínar á lyklum að heimili Jóhannesar Jósefssonar, og var fram- burður hans þá þessi: Eftir að ákærði fór að fara í bústað Jó- hannesar við Hítará, lét Jóhannes hann hafa smekkláslykil að útiðyrum bústaðarins. Ákærði hafði svo lykilinn á lyklakippu sinni, þar til hann fór úr bústaðnum að hausti, en þá skilaði hann Jóhannesi lyklinum. Þegar ákærði fór svo í bústaðinn næsta vor, afhenti Jóhannes honum lykilinn aftur. Ákærði hafði aldrei lykla að skrifstofu- eða dvalarherbergi Jóhannesar á Hótel Borg, þ. e. hótelherbergjum nr. 101— 102, en hann hafði sem húsvörður lykil að hurð milli forstofu og fatageymslu á neðstu hæð hótelsins 267 norðanmegin og einnig lykil að útidyrum hótelsins sunnanmegin hússins. Ákærði átti ekki að hafa undir höndum lykil að Tjarnar- stíg 8, og hann vissi ekki til þess, að honum hefði verið fenginn slíkur lykill í hendur. Það kom fyrir, að hann þurfti að sækja hluti í það hús, en þá var hann aldrei sendur einn þeirra erinda, heldur fór Jóhannes eða Brynhildur kona hans þá alltaf með hon- um þangað. Ákærði segir, að strax eða stuttu eftir að J óhannes hafði keypt Tjarnarstíg 8, skipti hann um útiðyralæsingu þar. Ákærði ók honum í bifreið í verzlun á Skólavörðustíg 25, og fóru þeir báðir þangað inn. Jóhannes keypti þar skrá, og fylgdu henni tveir frekar en þrír lyklar. Jóhannes greiddi verð skrárinnar út í hönd, en ákærði man nú ekki, hve hátt það var. Hann ók svo Jóhannesi að Tjarnarstíg 8, og skipti ákærði strax um læsingar að útiðyrum hússins og setti hina nýju skrá þar í stað þeirrar, sem fyrir var. Einnig afhenti hann Jóhannesi þegar í stað báða eða alla lyklana að hinni nýju skrá. Lásinn var þannig úr garði gerður, að það varð að læsa honum, til þess að unnt væri að taka lykilinn úr. Rétt eftir þetta ók ákærði Jóhannesi aftur að fyrrgreindri verzlun á Skólavörðustígð og lét Jóhannes búa til einn eða fleiri lykla að hinni nýju útidyraskrá, en ákærði man ekki, hve margir þeir voru. Hann minnist þess, að Jóhannes nefndi það við verzlunarmanninn, að það væri frekar ókostur við þessa skrá, að læsa yrði lásnum til að geta tekið lykilinn úr, og sagði verzlunarmaðurinn þá, að læsingin mundi vera þannig úr gerði gerð, til þess að börn tækju síður lykilinn úr skránni. Að- spurður um, hvað Jóhannes hafi gert við lyklana að útidyrunum, segir ákærði, að Jóhannes hafi haft einn lykil, kona hans annan, dóttir hennar máske hinn þriðja og vera megi, að stúlka, sem nú er látin, hafi haft fjórða lykilinn, á meðan hún hafði á leigu her- bergi í kjallara hússins, þó að sérinngangur væri í hann. Bif- reiðarskúr var áfastur við þvottahúsið í kjallara hússins Tjarnar- stígs 8, og var innangengt þar á milli. Hurðin þar var þó ávallt læst innan frá þvottahúsinu, og minnir ákærða, að lykillinn hafi ávallt staðið þar í skránni. Ákærði hafði ekki lykil að þeirri hurð. Bifreiðarskúrinn var mjög lítið notaður meðfram af því, að loft- ræstingu vantaði í hann, og skemmdi sjávarseltuloft í honum bifreiðarlakk. Miðstöð var sett í skúrinn, og var hann einkum notaður, þegar vont veður var á veturna. Jóhannes geymdi ekki bifreið á Tjarnarstíg 8 fyrr en árið 1954. Bifreiðarskúrinn var læstur með smekkláslykli, sem var á sömu kippu og bifreiðar- lyklarnir, þegar ákærði hafði þá undir höndum. Ákærði kveðst 268 enga skýringu geta gefið á því, hvernig á því stendur, að hann var með lykil, sem gekk að læsingu útidyrahurðar Tjarnarstígs 8 í lyklaveski sínu, og hann kveðst heldur ekki hafa vitað, að hann hafði lykil þennan undir höndum, og hann kveðst ekki minnast þess, að hann hafi nokkru sinni notað hann. Hann segir, að ekki komi til greina, að nokkur annar maður hafi getað komið lyklinum án hans vitundar í lyklaveski hans. Hann segir, að það, að lykillinn var í því, séu „einhver mistök, sem ég get ekki greint frá“, eins og hann kemst að orði, og við nánari umhugsun kveðst hann ekki geta ímyndað sér, að hann hafi fengið lykilinn í annað skipti en þegar Jóhannes afhenti honum húslyklana að Sækambi, en þá þurfti Jóhannes að leita að lyklunum, sem gengu að því húsi, og var hann þá ekki alveg viss um, hvaða lyklar það væru. Brynhildur Sigurðardóttir getur enga skýringu gefið á því, hvers vegna ákærði hafði í lyklaveski sínu lykil, sem gekk að útidyrum Tjarnarstígs 8. Henni vitanlega áttu ekki aðrir að hafa lykla að þeim dyrum en þau hjónin, Jóhannes og hún, og ákærði átti ekki að hafa lykil að læsingum í húsinu, og vissi hún heldur ekki til þess, að hann hefði slíkan lykil. Eiginkona ákærða, Karólína Aðalsteinsdóttir, sonur þeirra Helgi og dóttir þeirra Ragna, öll til heimilis að Sækambi á Seltjarnar- nesi, hafa borið vitni í málinu. Verða nú raktir framburðir þeirra út af framangreindum framburði ákærða: Karólína Aðalsteinsdóttir kveðst aldrei hafa séð ákærða vera með byssu, hvorki riffil né skammbyssu, og vissi hún ekki til þess, að hann ætti eða hefði átt slíkan grip eða að hann hefði nokkru sinni haft hann í fórum sínum. Hún minnist þess heldur ekki, að ákærði hafi nokkru sinni talað um byssu við hana eða að hann hefði fundið byssu. Hún kveðst aldrei hafa orðið vör við, að hann hefði byssuskot í fórum sínum eða að byssuskot væri í íbúð þeirra hjóna. Hún heldur, að fyrrgreindur peningakassi hafi verið í fórum þeirra hjóna nálega alla hjúskapartíð þeirra z síðan árið 1949 og hafi hann ávallt verið geymdur á stigapall- inum á efri hæð Sækambs. Hún vissi ekki, hvort kassinn var læstur eða hvort lykill var til að honum. Hún sá ákærða aldrei opna kassann, og vissi hún heldur ekki til þess, að kassinn væri opnaður. Hún vissi heldur ekki, hvað var í honum, en minnist þess þó, að þegar Helgi sonur þeirra var smá drengur, var hann einhvern tíma að leika sér að einhverjum smápeningum, sem höfðu verið í kassanum. Hélt hún, að kassinn og það, sem kynni að vera í honum, væri ónýtt drasl, en hún hreyfði aldrei við 269 honum, nema ýtti honum eitthvað smávegis til, þegar hún var að þrífa til á stigapallinum, þar sem hann og fleira dót var. Hún kveðst ekki hafa vitað til þess, að ákærði hafi eða hefði haft lykil að Tjarnarstíg 8, og minnist þess ekki að hafa farið með honum þangað, nema þar væru fyrir einhverjir íbúar hússins. Hún segir, að það hafi komið fyrir, að hún hafi hjálpað ákærða við að þrífa bifreiðina R 15612, en hún hefur ekki gert það svo mánuðum skiptir og máske ekki síðan sumarið 1968. Hún minnist þess ekki að hafa opnað geymsluhólfið í mælaborði bifreiðar- innar. Hún segir, að Helgi sonur þeirra hjóna hafi mjög sjaldan ekið bifreiðinni, en það kom þó fyrir, að hann náði í benzín á hana fyrir ákærða. Hún man aðeins eftir einu tilviki, þegar Helgi fékk bifreiðina að láni í öðru skyni, og var það skyndiferð suður í Kópavog til að sækja þangað stúlku, að því er hana minnir. Hún man ekki, hvort það var á árinu 1969, og máske var það fyrir áramótin 1968—-1969. Helgi Sveinbjörnsson skýrir frá því, að fyrir mörgum árum átti ákærði riffil og seldi hann mági sínum, Marinó Aðalsteins- syni, en hann man ekki, hvaða ár það var. Hann veit ekki til þess, að ákærði hafi nokkru sinni átt aðra byssu en riffil þennan, og hann sá hann aldrei hafa aðra byssu undir höndum. Hann minnist þess að hafa séð skot heima, frá Sækambi, fyrr á árum, á meðan ákærði átti riffilinn. Voru það lítil skot, riffilskot, en stærri skot sá hann aldrei hjá ákærða eða á heimilinu, sbr. þó framburð Helga í III. kafla hér á eftir. Hann kveður, að ákærði hafi átt lengi lítinn peningakassa, sem var alltaf geymdur á stiga- palli efri hæðar í Sækambi. Hann minnist þess ekki að hafa séð ákærða nokkru sinni opna kassann, og ákærði sagði honum aldrei, hvað væri Í kassanum eða hvort nokkuð væri í honum, og spurði hann ákærða heldur aldrei um það. Hann opnaði heldur aldrei kassann og sá aldrei í hann, og var hann reyndar ekki viss um, hvort hann var læstur. Í skrifborði hans var þó stakur lykill, sem hann hélt, að gengi að kassanum, en hann prófaði það þó aldrei. Hann afhenti rannsóknarlögreglumönnum lykil þennan samkvæmt ósk þeirra, eftir að ákærði hafði verið handtekinn. Hann vissi ekki til þess, að ákærði væri með lykil að kassanum, en bætir því við, að hann hafi hlotið að hafa einhvern lykil að honum. Á sama stað, sem peningakassinn var, var og er verk- færakassi ákærða. Hann er úr járni og ólæstur, og kveðst Helgi hafa oft og iðulega farið í hann, en hann minnist þess ekki að hafa nokkurn tíma séð skot í honum. Helgi kveðst geyma skrif- 210 borð sitt í herbergi sínu í Sækambi, og hefur ákærði geymt í því eitthvert dót. Það er þó aðeins ómerkilegt drasl, bækur, bréfa- klemmur og fleira því um líkt, og hann veit ekki til þess, að ákærði hafi geymt lykla þar. Hann fór nokkrum sinnum með ákærða heim til Jóhannesar Jósefssonar að Tjarnarstíg 8, en þó aldrei nema Jóhannes væri heima. Hann vissi ekki til þess, að ákærði hefði lykil að því húsi, og ákærði opnaði aldrei útidyr þess með lykli, þegar þeir komu þangað. Helgi kveðst mjög sjaldan hafa fengið bifreiðina R 15612 að láni hjá ákærða og aðeins til stuttra ferða inn í Reykjavík eða nágrenni. Í nokkur skipti náði hann í benzín á bifreiðina fyrir ákærða eða þvoði hana og dustaði þá máske af mottum í henni eða sópaði af þeim, en hann minnist þess ekki að hafa þrifið hana að innan með öðrum hætti. Á árinu 1969 fékk hann bifreiðina að láni í eitt eða tvö skipti, að því er hann minnir. Um eða í kringum miðjan febrúar sótti hann stúlku í bifreiðinni á Freyjugötu 1 og ók henni suður í Kópavog, en þaðan ók hann einn að Sækambi. Einhvern tíma sama vetur fékk Ragna systir hans að koma í bifreiðina, þegar hann var með hana. Óku þau í henni að húsinu Minni- Bakka, þar sem hann fór snöggvast inn til að hitta Sæþór Jóns- son, kunningja sinn, en Ragna beið á meðan úti í bifreiðinni. Hann heldur, að hann hafi verið inni í húsinu í 510 mínútur, en svo héldu þau á brott í bifreiðinni. Hann segir, að ákærði hafi aldrei sagt honum, að hann mætti ekki opna geymsluhólfið í mælaborði bifreiðarinnar. Hann minnist þess heldur ekki að hafa nokkru sinni opnað hólf þetta og kveðst meira að segja ekki hafa vitað, hvort það var læst eða ólæst. Lyklar bifreiðarinnar voru þrír frekar en tveir og því mjög sennilegt, að annar eða einn þeirra hafi gengið að nefndu hólfi, þó að hann prófaði það aldrei. Hann segir, að ákærði hafi aldrei minnzt á það við hann, að hann hefði fundið byssu í bifreiðinni, og er hann öruggur um, að ákærði hafi ekki sagt öðrum á heimilinu, að hann hefði fundið byssu þar. Ragna Sveinbjörnsdóttir kveðst ekki vita til þess, að ákærði eða Helgi bróðir hennar hafi átt eða haft undir höndum byssu, og hún hefur aldrei séð þá vera með skot eða kúlu í byssu eða séð slíka hluti á Sækambi. Hún segir, að fyrrgreindur peninga- kassi hafi verið á stigapalli efri hæðar hússins, frá því að hún man fyrst eftir sér. Hún hefur aldrei orðið vör við eða vitað til þess, að ákærði eða einhver annar opnaði kassann. Hún minnist þó eins atviks, þegar hún og Edda systir hennar voru í búðarleik 271 sem börn og máske aðeins 5—6 ára gamlar, að þær fundu þá lykil í skúffu í skrifborði, sem var í herbergi, sem Helgi bróðir þeirra hafði. Þær vissu, að peningakassinn var læstur, og af forvitni datt þeim í hug að athuga, hvort lykillinn „passaði“ ekki að honum. Þær opnuðu kassann með lyklinum. Hún minnist þess, að í honum voru Íslenzkir smápeningar í plastpoka, og man hún sérstaklega eftir eins og tveggja krónu peningum. Hún man nú ekki eftir öðru, sem var í kassanum, og t. d. ekki eftir skoti eða kúlu í honum. Þær læstu síðan kassanum og létu lykilinn á sama stað. Þetta er einasta skiptið, sem hún veit til þess, að kassinn var opnaður. Hún segir, að það hafi komið fyrir, að Helgi hafa þvegið bifreiðina R 15612 og náð í benzín á hana, en hún veit ekki til þess, að ákærði hafi lánað honum bifreiðina til eigin notkunar. Hún kveðst einu sinni hafa opnað geymslu- hólfið í mælaborði bifreiðarinnar. Þannig var mál með vexti, að einhvern tíma í janúar 1969 sendi móðir hennar hana til að kaupa vörur í verzluninni Vegamótum á Nesvegi. Hana minnir, að hún hafi keypt vörurnar í gegnum lúgu, og hefur það þá verið seinni hluta á laugardegi. Helga bar þá að í bifreiðinni og bauð henni far, sem hún þáði. Hann ók síðan að húsinu Minni-Bakka og fór þangað til að tala við Sæþór vin sinn, sem þar býr, en hún beið á meðan úti í bifreiðinni. Það kom fyrir, að ákærði geymdi sælgæti í hólfinu í mælaborðinu, og opnaði hún hólfið, sem var læst, með lykli, sem var á bifreiðarlyklakippunni, en Helgi hafði skilið þá eftir í kveikjulásnum. Hún fann ekkert sælgæti í hólfinu, en hún minnist þess, að þar voru tímarit og afþurrkunarklútar. Hún segir, að útilokað sé, að byssa hafi verið þá í hólfinu, því að hún hefði hlotið að sjá hana, ef hún hefði verið þar. Hún læsti hólfinu og setti lyklana aftur í kveikju- lásinn, Hún heldur, að Helgi hafi komið aftur eftir um 10 mínútur, og ók hann henni heim að Sækambi. Sæþór Líndal Jónsson nemandi, Minni-Bakka við Nesveg hér í borg, kveðst hafa þekkt Helga Sveinbjörnsson frá barnsaldri, og hafa þeir oft komið heim til hvor annars. Hann kveðst ekki hafa séð Helga vera með byssu eða byssukúlur eða heyrt hann ræða um slíkt, og hann veit ekki um, hvort ákærði hefur átt slíka hluti. Hann minnist þess, að eitt sinn áreiðanlega eftir áramótin 1968 og 1969, og áður en Tækniskólinn tók til starfa að afloknu hléi, að því er hann minnir, um mánaðamótin janúar og febrúar 1969 kom Helgi heim til hans í bifreiðinni R 15612, sem ákærði ók þá frá bifreiðastöð, og var Ragna systir hans með honum. 212 Sæþór Líndal segir, að Helgi hafi talað við hann stutta stund í ganginum heima hjá honum, og sat Ragna á meðan í framsæti bifreiðarinnar. Hann man ekki, hvert erindi Helga var til hans í þetta skipti. Jón Marinó Stefánsson, Skálagerði 17 hér í borg, sem hefur ekið bifreið hjá Bæjarleiðum síðan árið 1964, kveðst tvívegis hafa séð inn í hanzkahólf bifreiðarinnar R 15612 í janúar 1969. Í fyrra skipti var það einhvern fyrsta daginn í janúar og á laug- ardagskvöldi, að því er hann minnir. Hann var þá á ferð í bifreið sinni fram hjá Sækambi og sá þá, að bifreiðin R 15612 var þar fyrir utan og uppljómuð að innan. Ákærði og sonur hans voru að vinna við hana. Jón Marinó kveðst hafa farið til þeirra, og var ákærði þá að laga miðstöð bifreiðarinnar. Hanzkahólf hennar hafði verið tekið út, og lá dótið í því í framsætinu. Dót þetta var blaðarusl, verkfæri og eitthvað fleira, og er hann viss um, að þar var ekki skammbyssa. Hann sá aftur í hanzkahólf bif- reiðarinnar síðari hluta janúar, að því er hann man bezt. Í það skipti ók ákærði honum og tveimur dætrum hans frá Skálagerði 17 niður að Gamla Bíói, þar sem þau keyptu aðgöngumiða að kvikmynd eftir Walt Disney, sem fjallaði um tvo hunda og sýnd var á barnasýningu þennan dag, sem var sunnudagur, og síðan var ekið áfram norður Ingólfsstræti og niður Sölvhólsgötu. Við mót hennar og Kalkofnsvegar stöðvaðist bifreiðin vegna benzíin- leysis. Ákærði opnaði þá hanzkahólf bifreiðarinnar og náði þar í eitthvert verkfæri. Hann opnaði svo kistulokið og tók þar fram brúsa með benzíni í og hellti á bifreiðina, en vél hennar fór ekki í gang vegna rafmagnsleysis. Jón Marinó kveðst hafa setið í fram- sætinu og segir, að hanzkahólfið hafi verið troðfullt af drasli, blöðum og ýmsum öðrum hlutum, en byssu sá hann ekki í því. Hann segir, að ákærði hafi ekki sýnt neina launung, þegar hann opnaði hólfið og fór með höndina inn í það. Ákærði náði svo í sendiferðabifreið, sem kom fljótlega og dró bifreið hans í gang. Ákærði ók honum og dætrum hans síðan vestur að Háskólabíói, þar sem eldri dóttirin keypti aðgöngumiða að kvikmynd, og sagði hún honum, að það hefði verið „safari“mynd eða að hún hefði fjallað um veiðiferð. Ákærði ók þeim síðan að Kaplaskjóls- vegi 63, þar sem þau fóru úr bifreiðinni. Samkvæmt upplýsingum frá Gamla Bíói var kvikmyndin „Incredible Journey“ eftir Walt Disney sýnd þar sunnudaginn 5. janúar 1969 kl. 1700, og samkvæmt upplýsingum frá Háskóla- bíói var kvikmyndin „Síðasta veiðiferðin“ sýnd þar frá 4. janúar 213 til 9. janúar sama ár kl. 1700 og kl. 2100 svo og 12. sama mánaðar á barnasýningu kl. 1500. Njörður Snæhólm kveður, að ákærði hafi afhent honum skot, nokkru eftir að Gunnar Sigurður fannst látinn 18. janúar 1968, og muni hann ekki betur en að þau hafi verið 9 millimetrar eða z af sömu stærð og annað skotið, sem var í peningakassanum á heimili ákærða. Samkvæmt upplýsingum Bjarka Elíassonar yfirlögregluþjóns skilaði Þórir Magnússon tveimur skammbyssum til lögreglustjór- ans í Reykjavík 18. júní 1968, og var önnur af tegundinni Mauser, en hin af óþekktri gerð, cal. 22. 111. kafli. A. Njörður Snæhólm lýsir skammbyssu þeirri, sem fannst í bif- reiðinni R 15612 hinn 6. marz 1969, á þessa leið: „Umrædd skammbyssa er Smith ér Wesson, cal. 35, eða sama tegund og sú, sem notuð var til að myrða Gunnar Tryggvason á s.l. ári. Í byssuna er grafið eftirfarandi: „Smith ár Wesson Springfield Mass. USA, PAT'D September 13. 1910. Dec. 13. 1910. Feb. 28. 1911. July 30. 1912. Sept. 24. 1912. Nr. 2184 Sé:W. Auto. CTG.“. Byssan er óhrein, hefur ekki verið hreinsuð eftir síðasta skot, og aðeins ryðmyndun aftan á yfirstykki. Ekki hægt að sjá, að hún hafi legið óvarin úti. „Mekanismi“ í lagi. Skotin eru sams konar og notuð voru í morðbyssuna. Hvell- hetturnar í þremur skotanna eru heilar, þ. e. óskemmdar, en í þremur þeirra er eitt pinnafar í hvora, og í þá sjöundu eru tvö pinnaför. Þetta þýðir það, að reynt hefur verið að hleypa af byssunni, en hún hefur klikkað, þ. e. hvellhetturnar hafa ekki sprungið, og skotin eru því ekki í lagi. Það skal tekið fram, að í hvellhettunni á morðskotinu var aukafar. Magasin byssunnar tekur 7 skot“. Rannsóknardómari málsins ákvað að fá sérfræðinga hjá al- ríkislögreglunni (FBI) í Bandaríkjunum til að athuga, hvort skothylkinu, sem fannst í bifreiðinni R 15612 að morgni 18. janúar 1968, og kúlunni, sem var í líki Gunnars Sigurðar, hefði verið skotið úr fyrrgreindri skammbyssu. Njörður Snæhólm fór 18 274 vestur um haf til Washington í þessu skyni, og rannsakaði George A. Berley, yfirmaður byssu- og skotfærarannsóknastofu FBI, byssuna og skotfærin, sem Njörður hafði með sér vestur. Skýrsla alríkislögreglunnar um málið er dagsett 12. marz 1969, og þykir rétt að taka hana í heild upp í forsendur dómsins. Hún er í þýð- ingu Hilmars Foss, löggilts skjalaþýðanda í ensku, svohljóðandi: „SKYRSLA FBI LABORATORY FEDERAL BUREAU OF INVESTIGATION WASHINGTON, D.C. 20535 12. marz 1969. Hr. yfirsakadómari Þórður Björnsson, Borgartúni 7, Reykjavík, Íslandi. Ath.: Njörður Snæhólm, rannsóknarlögreglumaður. Athugun þessi hefur verið framkvæmd að því tilskyldu, að sönnunin sé í sambandi við opinbera rannsókn sakamáls og að skýrsla rannsóknarstofunnar verði eingöngu notuð í þágu hins opinbera, sem varði rannsóknina eða síðari sókn sakamáls. Ekki er hægt að veita heimild til að nota skýrslu rannsóknarstofunnar í sambandi við borgardómsmál. sign. J. Edgar Hoover John Edgar Hoover, forstöðumaður. Efni: Sveinbjörn Gíslason, grunaður. Gunnar Tryggvason, látinn: morð. PC-B5365 AR Beiðandi athugunar: Móttakandi. Tilvísun: Bréf móttekið 12. 3. '69. Umbeðin athugun: Skotvopn. Sýnishorn: Afhent persónulega af Nirði Snæhólm rannsóknarlögreglu- manni 12. 3. '69. Ql Kúla úr hinum látna. Q2 Skothylki, sem fannst í bifreið. 215 Q3 Sjö skothylki með kúlu, sem fjarlægð voru í Kl. Q4 Tíu „35 Sér W Auto skothylki með kúlu úr heimili J. Jósefsson. Q5 .35 Sé W Auto skothylki með kúlu úr heimili grunaðs. Kl .35 S í W Auto hlaupvídd Smith ár Wesson sjálfvirk skammbyssa, verksmiðjunr. 2184 og klemma (,,clip“). 1- Rannsóknarlögreglan, Reykjavík, Íslandi. Einnig lagt fram: 9 mm. skothylki með kúlu. Tíu „35 S ér W Auto skothylki með kúlu í tilraunaskyni. Niðurstöður athugunar: Sýnishorn Q1 er líkt og hlaupvídd .35 S ét W Auto kúlu eins og þær, sem eru í skothylkjunum í sýnishornum Q3, Q4 og Q5. Kúlu þessari var skotið úr vopni með sex hryggjum og raufum, hægri snúning eins og einkenni hlaupraufa, er fundust á kúlum, sem skotið er úr sýnishorni Kl, og getur henni þess vegna hafa verið skotið úr því vopni. En vegna yfirborðsskemmda á sýnis- horni Ql eru smásjármörkin, sem eftir eru á yfirborðinu, ónóg til að þekkja megi. Sýnishorn Q2 var borið saman í smásjá við tilraunaskothylki, sem skotið var í sýnishorni Kl. Niðurstaða samanburðarins var sú, að séð var, að sýnishorni Q2 hafði verið skotið úr sýnis horni Kl. Sýnishorn Q2? er .35 S €r W Auto skothylki framleitt hjá Rem- ington. Það er eins og skothylkjahlutarnir úr sýnishornunum Q3—Q5 að báðum meðtöldum. Sýnishorn Q3—Q5 eru öll sama stærð og gerð skotfæra og á öllum þeirra eru sömu stimpilmerki. Hins vegar fundust engin önnur smásjármörk á skothylkjum til að hægt sé að setja þau í frekara samband hvort við annað eða við sýnishorn Kl. Kúlan var dregin úr einu skothylkjanna í sýnishorni Q4. Fjórum af tíu skothylkjum með kúlu, sem lögð voru fram til prófunar, var skotið úr sýnishorni KI. Tilraunasýnishornum þessum og hinum sex skothylkjum, sem send voru í tilrauna- skyni, er haldið eftir í rannsóknarstofu FBI. Öðrum sönnunar- gögnum var skilað persónulega til Snæhólms rannsóknarlögreglu- manns hinn 12. marz 1969. Ég undirritaður, George A. Berley rannsóknarlögreglumaður, sver hér með, að viðfest skýrslu á þremur blaðsíðum er rétt og 216 fullkomið endurrit af greiningu rannsóknarstofu okkar á hlut- unum, sem um getur í skýrslunni. sign. George Á. Berley rannsóknarlögreglumaður. Eiðfest hjá mér hinn 12. dag marzmánaðar 1969. Útnefning mín rennur út 14. 8. ?73. sign. Loise D. Walter Notarius Publicus í Columbiafylki“, Njörður Snæhólm kveður, að pinnaförin í hvellhettum fjögurra af þeim sjö skotum, sem voru í byssunni, sem fannst í bifreiðinni R 15612, hafi verið utarlega eða utan við miðju í hvellhettunum og ekki öll eins djúp að sjá. Hann segir, að begar búið var að skjóta úr byssu þessari til prófunar, hafi komið í ljós, að förin eftir pinna hennar voru alveg Í miðju og öðruvísi að sjá en förin í skotunum fjórum. Þau för eigi því ekki að vera úr byssu þessari og því hljóti að hafa verið reynt að skjóta þeim skotum úr annarri byssu. Hann kveðst hafa prófað skot þessi í eftirtaldar 8 skamm- byssutegundir, cal. 7.65, sem sé hið sama og cal. 32: Beretta, cal. 7.65 Sauer ér Sohn Suhl, cal. 7.65 Colt, cal. 32 Mauser, cal. 32 Dreyse, cal. 7.65 Ortigies, cal. 7.65 Bayard, cal. 7.65 og Browning Brevete, cal. 32. Skotin hafi ekki „passað í“ neina af þessum byssutegundum og hafi skothylkið verið aðeins of digurt til að ganga í patrónu- sætið. Rannsóknarlögreglan og síðar sakadómurinn hefur fengið fyrr- greinda Mauser skammbyssu í hendur, og var Þórir Magnússon þá búinn að setja í hana pinnann, sem vantað hafði í hana. Njörður Snæhólm lýsir byssunni þannig: „Byssa þessi er af Mauser gerð mod. 1899, cal. 30, eða 7.63. Nr. 210236, Waffenfabrik Mauser Oberdorf A. Necker. Þetta er mjög gömul pistol og hlaupið mjög mikið slitið að innan og virðist ekki hafa verið hreinsuð um langan tíma. Hún er gerð þannig, að hægt er að krækja hulstrinu aftan á skeftið og fram- lengja það, svo hægt sé að skjóta frá öxl. „Magasínið“ er framan við gikkhlífina, í rammanum aftan við hlaupið, og tekur 10 skot. 271 Þegar búið er að skjóta fyrsta skoti, opnar byssan sig sjálf, þ. e. sleðinn fer aftur, tóma skothylkið kastast út, og síðan fer sleðinn fram, tekur með sér nýtt skot í hlaupið og læsist, en þá er tilbúið til að hleypa af aftur. Útdragarinn er á toppi og útkastarinn beint niður af honum. Byssan kastar því skothylkjunum beint upp og fram á við. Hlaupið er 14 cm á lengd og öll lengd byssunnar 28.5 em. Framsikti er fast, en hægt að hækka aftursiktið upp í 1.000 metra. Öryggið er aftan við sleðann vinstra megin við ham- arinn. Pinninn í byssunni er í tvennu lagi. Aftari hlutinn er sverari og er 9.6 cm langur, en fremri hlutinn 2.2 em, og á honum er gormur. Framendi stutta pinnans er mjórri en aftari hlutinn og er 8 m/m langur. Þetta er sprengiendinn, og hann er aðeins boginn, sem gerir það að verkum, að hann á varla að geta hitt í miðju á hvellhettu í skothylki, nema því aðeins að skothylkið væri 'of lítið í patrónuhaldarann framan á sleðanum og legðist skakkt fyrir, en þegar hylkið passar ekki í patrónusætið, getur það færzt til hliðanna og því ennþá meiri líkur til, að pinnaförin verði utan við miðju á víxl, en S. W., cal. 35, er „centerfire“ og á því að sprengjast í miðju. Í hvellhettusæti skothylkisins er smástykki, sem kallað er „Anvil“ og er strýtulagað. Strýtan kemur undir miðja hvell- hettu, og pinninn á að slá hvellhettuna inn á strýtuna, en við bað myndast neisti, sem kveikir í tundrinu, en blossinn fer síðan fram í púðrið í hylkinu og kveikir í því. Neistinn myndast ekki nema við mótstöðuna í hvellhettunni“. Leifur Jónsson orðaði það við Njörð Snæhólm, hvort möguleiki væri á því, að reynt hefði verið að skjóta dældóttu skotunum fjórum, sem voru í byssunni, sem fannst í bifreiðinni R 15612, svo og skothylkinu, sem var í bifreið Gunnars Sigurðar, úr fyrr- nefndri Mauser byssu. Prófuðu þeir að skjóta SéW, cal. 35, skotum úr þeirri byssu, og segir Njörður frá þeirri prófun þannig: „Ég tók fyrst púðrið úr tveimur skothylkjum og lét svo kúl- urnar í aftur og prufaði skotin í byssunni. Hún sprengdi ekki hvellhetturnar. Pinnaförin voru aðeins utan við miðju. Ég lét þá heilt skot, „lifandi“, í byssuna og hleypti af, en hún sprengdi það ekki heldur, og pinnafarið var aðeins utan við miðju. Eftir þessu að dæma get ég ekki betur séð en að sá möguleiki sé fyrir hendi, að pinnaförin í klikkuðu skotin, sem voru í S. W., cal. 35, geti verið eftir þessa byssu, þó ekkert sé hægt um það að full- yrða án vísindalegra athugana. Skotið S.W., cal. 33, er of mjótt 278 í patrónusæti byssunnar og hringlar því til, og byssan dregur það ekki út, en sjálf kúlan er aðeins of sver og kýldist föst, þegar búið var að hleypa af, svo ég varð að plokka skotið út, þó ósprungið væri. Réttu skotin í þessa byssu eru lengri en S.W., cat. 35, og þau eru með hálsi, en einnig „centerfire““.“ Leifur Jónsson hefur staðfest þessa frásögn Njarðar. Ákærða var gerður kunnur framburður þeirra Njarðar og Leifs um, að þeir telji, að pinnaför séu Í fjórum af þeim skotum, sem voru í byssunni, sem fannst í bifreiðinni R 15612, og einnig í hvellhettu skothylkisins, sem fannst í bifreiðinni R 461, svo og að þeir telji, að möguleikar séu á því, að för þessi séu eftir pinnan í Mauser byssunni, sem ákærði átti. Ákærði svaraði þá: „Ég veit þetta ekki. Mér er ókunnugt um þetta. Ég skaut aldrei úr Mauser byssunni og reyndi heldur aldrei að gera það“. Njörður taldi, að ef til vill gætu. erlendir sérfræðingar svarað eftirtöldum spurningum: 1. Er hægt að skjóta SécW, cal. 35, skotum úr Mauser byssunni? 2. Getur aukafarið Í hvellhettunni í skothylki því, sem fannst í bifreið Gunnars Sigurðar, verið eftir pinnan í Mauser byssunni? 3. Geta förin í hvellheitunum í skothylkjunum fjórum, sem fundust í magasíni byssunnar, sem fannst í bifreiðinni R 15612, verið eftir pinnan í Mauser byssunni? Fór Njörður til alríkislögreglunnar (FBI) í Washington í þessu skyni, og framkvæmdi fyrrigreindur George ÁA. Berley og starfsmenn hans rannsóknina. Skýrsla lögreglunnar er dagsett 23. júní 1969 og hljóðar í þýðingu Hilmars Foss skjalaþýðanda svo: „SKÝYRSLA FBI LABORATORY FEDERAL BUREAU OF INVESTIGATION WASHINGTON, D. C. 20535. 23. júní 1969. Hr. yfirsakadómari Þórður Björnsson, Borgartúni 7, Reykjavík, Íslandi. Ath.: Njörður Snæhólm, rannsóknarlögreglumaður. Athugun þessi hefur verið framkvæmd að því tilskyldu, að sönnunin sé í sambandi við opinbera rannsókn sakamála og að skýrsla rannsóknarstofunnar verði eingöngu notuð í þágu hins 2/9 opinbera, sem varði rannsóknina eða síðari sókn sakamáls. Ekki er hægt að veita heimild til að nota skýrslu rannsóknarstofunnar í sambandi við borgardómsmál. sign. J. Edgar Hoover John Edgar Hoover, forstöðumaður. Efni: Sveinbjörn Gíslason, grunaður. Gunnar Tryggvason, látinn: morð. FBI File No. 95—152165 Lab. No. PCOBT536 AR. Beiðandi athugunar: Umsækjandi. Tilvísun: Bréf 20. júní 1969. mbeðin athugun: Skotvopn. Sýnishorn: Afhent persónulega af Nirði Snæhólm, rann- sóknarlögreglumanmni, hinn 23. 6. 1969 K2 7.63 mm Mauser, gerð 96, sjálfvirk skammbyssa, framleiðslunr. 210236. Lagt inn á ný: Fjögur af sjö skothylkjum, sem upprunalega báru tilvitnun Q3 Q2 skothylki. Tíu skothylki í tilraunaskyni. Niðurstöður athugunar: Sýnishorn K2 var hlaðið tíu tilraunaskothylkjum og reynt að skjóta beim. Aðeins eitt skot heppnaðist. En kúlan úr skothylki þessu festist í hlaupinu. Litla dældin í hvellhettu skothylkisins Q2 er ekki með nægi- legum smásjármerkingum, tilað bera megi kennsl á pinnann, sem kann að hafa markað þær. Skothylkin fjógur, sem lögð voru inn á ný, eru með pinna- mörkum, sem kynnu að vera eftir pinna með hringlaga merk- ingum. Ekki fundust neinar slíkar hringlaga merkingar á mörk- um eftir pinnann úr sýnishorni K2. Sýnishorn K2 var tekið sundur og komizt að raun um, að pinn- inn í því var brotinn. Í núverandi ásigkomulagi pinna þessa er endi hans lítillega flattur, og, eins og fyrr segir, skilur hann ekki eftir hringlaga merkingar eins og þær, sem eru á skothylkjunum fjórum, er lögð hafa verið fram. Skothylkjunum tíu, sem lögð voru fram í tilraunaskyni, er haldið eftir í rannsóknarstofu alríkislögreglunnar. Snæhólm varð- stjóra var sjálfum skilað öðrum sönnunargögnum hinn 23. júní 1989. Ég undirritaður, George A. Berley. rannsóknarlögreglumaður, 280 sver hér með, að viðfest skýrsla á tveimur blaðsíðum er rétt og fullkomið endurrit af greiningu rannsóknarstofu okkar á hlut- unum, sem um getur í skýrslunni. sign. George Á. Berley, rannsóknarlögreglumaður. Eiðfest hjá mér hinn 23. dag júnímánaðar 1969. Útnefning mín rennur út 14. 8. '73. sign. Louise D. Walter, Notarius Publicus í Columbiafylki“. Þeir Njörður Snæhólm og Leifur Jónsson prófuðu eftirtaldar tegundir riffilskota í Mauser byssuna: Cal. 222. — 222, Sako. — 65. — 30, Rem. — 32, Kynoc. — 32—35, Rem. — 222, Norma Rem. — 30, Winchester. — 22, Hornet. — 25, Harrington. — 25—20, Rem. UMC. Telja þeir, að enginn möguleiki sé á því að skjóta þessum skotum úr Mauser byssunni og ekki heldur minni eða stærri skotum. Þeir prófuðu einnig eftirtaldar tegundir skammbyssuskota í Mauser byssuna: Cal. 32, revolver. — 38, WRA revolver. — 380, revolver. — 320, revolver. — 380, A.P. — 32, S.F.M. — 1.65, S.C.M. — 9 mm, B.A. E. — 9 mm, Luger. — 30, R.M. Þeir telja, að þessi skot séu ýmist of stór eða of lítil, til þess að hægt sé að skjóta þeim úr Mauser byssunni nema þá með miklum aðgerðum. SérW, cal. 35, skotið sé það skot, sem komist næst því að ganga í byssuna, þó að það „passi“ engan veginn. 281 B. Prófanir þessar gerðu þeir Njörður og Leifur í tilefni af því, að dagana 5.—9. maí 1969 viðurkenndi áðurnefndur Helgi, sonur ákærða, og tveir kunningjar hans að hafa fyrir mörgum árum skotið úr fyrrgreindri Mauser byssu eða svipaðri byssu og hefði bæði hún og skotin verið fengin heima hjá Helga. Þessi Þrjú vitni voru yfirheyrð í dómi dagana 30. maí til 10. júní 1969, og verða nú raktir framburðir þeirra: Páll Friðriksson Dungal hljóðfæraleikari, Hraunbæ 182 hér í borg, 22 ára, kveðst hafa átt heima á Útsölum á Seltjarnarnesi þar til fyrir fjórum árum, og þekkti hann því Helga Sveinbjörns- son vel, sem bjó í næsta húsi, Sækambi. Þeir léku sér saman í mörg ár fram yfir fermingaraldur. Þegar hann var 10— 15 ára gerðist það í tvö frekar en eitt skipti, að þeir skutu af skamm- byssu saman. Atvik þessa voru þau, að því er hann man bezt, að eitt sinn, þegar þeir voru úti að leika sér, sýndi Helgi honum eitt til tvö skot. Þeir reyndu að sprengja þau og fá fram hveli, en það tókst ekki, og eyðilögðust skotin. Ræddu þeir þá um, hvort ekki væri hægt að fá hvell með því að slá steini á skotin. Fóru þeir svo að tala um byssu. Helgi sagði honum þá, að til væri byssa heima hjá honum. Fóru þeir heim til Helga og inn í húsið inn um aðaldyr þess. Páll segir, að kommóða eða skápur hafi verið við vesturvegg í minni stofunni, þ. e. suðurstofunni, og í efstu skúffunni voru skot í tveimur opnum pökkum. Hann man ekki, hvort skúffan var læst eða ólæst. Þetta var Þó nokkurt magn skota, og tók Helgi og setti í vasa sinn máske eina til tvær hnefafylli af skotunum. Hann minnir, að það hafi svo verið dag- inn eftir, þegar Helgi fór inn í húsið Sækamb með því að skríða inn um glugga á þvottahúsinu og náði þar í byssu, en Páll kveðst ekki hafa vitað, hvar hún var í húsinu, því að hann beið fyrir utan á meðan. Hann segir, að þeir hafi náð í skotin og byssuna án vitundar annarra, og var enginn heima í Sækambi, Þegar Helgi náði í byssuna. Páli fannst byssan vera mjög stór, og þegar þeir félagar voru komnir út á hauga, sagði Helgi honum, að þetta væri gömul hermannabyssa, og nefndi í því sambandi nafn Jó- hannesar Jósefssonar. Hann man ekki sérstaklega eftir því, að Helgi segði honum, að faðir sinn ætti byssuna og skotin, en hann gekk út frá því sem alveg sjálfsögðu. Hann man ekki til þess, að Helgi talaði nokkuð um, hvar faðir hans hefði fengið skotin, eða að nokkuð væri minnzt á það mál. Hann getur ekki betur séð en að Mauser byssan, sem fyrr getur í málinu, sé þessi byssa, sem 282 Helgi náði í, eða eins byssa. Hann getur ekki sagt um stærð, útlit eða lögun skoilanna, sem Helgi náði í, og hann getur ekki sagt um, hvort þau voru stærri en cal. 22, enda þekkir hann ekki ákveðnar stærðir skota. Honum voru sýnd í dómi fimm skot af stærðunum cal. 22, cal. 25, cal. 30, cal. 35 og cal. 45, og treysti hann sér þá ekki til að benda á eitt tiltekið skot, sem hann telur vera líkast skotum þeim, sem Helgi náði í. Úti á haugum hlóð Helgi byssuna, og skutu þeir þó nokkuð mörgum skotum úr henni. Það var ekki hægt að skjóta úr byssunni, og klikkuðu fáein skot, þegar hún var höfð lárétt, en skotin riðu af, þegar henni var beint upp á við eða niður á við, nema henni væri beint of mikið niður á við, því að þá kom heldur ekkert skot. Hann rengir þó ekki, að einhver skot hafi klikkað, hvernig sem byss- unni var snúið. Páll kveðst hafa skotið 4—5 skotum úr henni, en Helgi hafi skotið helmingi fleiri skotum. Hann minnist þess ekki, að skot hafi orðið fast í byssunni, og hann er sannfærður um, að þeir félagar ráku ekki tein upp í hlaup hennar til að ná skoti úr því. Hann man ekki, hvort byssan kastaði skotunum úr sér, eftir að hleypt hafði verið af henni, en hann eins og rámar í, að þeir hafi þurft að plokka þau úr eða hvolfa þeim Úr. Hann minnist þess ekki, hvað varð af skotunum, sem klikkuðu. Hann tók ekki við þeim, og hann veit ekki, hvort Helgi fleygði þeim eða hélt þeim til haga. Hann man heldur ekki, hvort Helgi fór heim með einhver af þeim skotum, sem þeir félagar höfðu með sér út á hauga. Hann á ekkert skot frá þessum tíma, en rámar þó í, að hann hafi haldið eftir einu ónotuðu skoti, en það er þá fyrir löngu horfið honum. Páll minnist þess, að þegar þeir Helgi voru með byssuna, hafði hinn fyrrnefndi orð á því, að hún væri ljót og stór, og sagði Helgi honum, að pabbi sinn ætti aðra minni byssu, sem væri miklu fínni, en Helgi kvaðst ekki geta sýnt honum hana, því að hún væri læst niðri í hirzlu, sem hann hefði ekki aðgang að. Skildist Páli, að þetta væri pínulítil byssa og máske eins og startbyssa, og fékk hann aldrei að sjá hana. Guðmundur Rúnar Óskarsson vélstjóri, Reynimel 84 hér í borg, 23 ára, kveðst hafa átt heima að Sunnuhvoli á Seltjarnarnesi fram á árið 1968, og þekkti hann Helga Sveinbjörnsson á Sæ- kambi vel, og léku þeir sér saman í mörg ár. Um það leyti sem Helgi fermdist, skutu þeir af skammbyssu saman í fáein skipti, og man hann eftir þremur skiptum. Atvik voru þau, að eitt sinn, þegar hann var staddur hjá Helga í herbergi hans, sagði Helgi honum, að þeir Páll Dungal, sem var kunningi þeirra, hefðu verið 283 að skjóta úr byssu saman. Helgi sagði, að byssan væri í skúffu í skrifborði þarna í herberginu, en hún væri læst og hefði hann ekki lykil að henni. Guðmundur Rúnar átti eins skrifborð og bar lykilinn að því á sér. Tókst þeim að opna skrifborðsskúffuna með lyklinum, og var skammbyssa í skúffunni. Þetta var stór og gömul byssa með stóru magasíni fyrir framan gikkinn, og þurfti að ýta hlaupinu aftur til að opna hana. Hann er sannfærður um, að Mauser byssan, sem fyrr getur í málinu, sé þessi byssa. Hann man ekki eftir því, að Helgi segði honum berum orðum, hver ætti byssuna, og hann spurði hann heldur ekki um það, en hann gekk út frá því, að faðir hans ætti hana. Helgi minntist ekkert á það, hvenær byssan hefði komið í skrifborðsskúffuna eða frá hverjum eða hvernig hún var fengin. Þeir félagar tóku svo byssuna í heimildarleysi og höfðu hana á brott með sér úr húsinu. Hann man ekki til þess, að Helgi tæki skot úr skrif. borðsskúffunni, og hann varð ekki var við, að skot væru þar. Helgi var hins vegar með um 10— 15 skot, að því er Guðmund Rúnar minnir, en hann vissi ekki, hvar hann hafði fengið þau, og spurði hann heldur ekki um það. Bjóst hann við því, að Helgi hefði fengið þau einhvers staðar heima hjá sér. Þeir félagar héldu síðan að skúr, sem var við Sunnuhvol, og prófuðu að skjóta úr byssunni og settu eitt skot í einu í hana. Þeim gekk fyrst í stað illa að skjóta úr henni, því að skotin vildu ekki springa. Voru þau of lítil, en þó var hægt að skjóta einstaka skoti með því að beina byssunni upp á við. Guðmundur Rúnar kveðst þá hafa tekið það til bragðs að vefja tinþræði utan um patrónuna, og sprakk þá skotið. Hann heldur, að 3—4 skot hafi sprungið, en 2—3 hafi ekki sprungið, þó að tinþræðir væru vafðir utan um patrónuna. Þeir félagar fleygðu ekki þeim skotum, sem sprungu ekki, heidur tók Helgi við þeim, en hann getur ekki sagt um, hve mörg þau voru. Hann minnir, að einhverjar patrón- ur hafi orðið fastar í byssunni og að þeir hafi orðið að plokka þær úr henni. Minnist hann þess, að í eitt skipti festist kúla í hlaupi byssunnar, og tóku þeir hana út með teini. Hann telur, að það hafi ekki verið riffilskot, sem þeir félagar notuðu í byss- una, heldur skammbyssuskot. Honum voru sýnd í dómi fimm skammbyssuskot af cal 22, cal. 25, cal. 30, cal. 35 og cal. 45 og spurður að því, hvort eitthvert af þessum skotum sé eins eða áþekkt skotum þeim, sem þeir Helgi settu í byssuna. Hann benti þá á kúluna af cal. 35 og telur hana vera líkasta að lögun og stærð þeirri, sem þeir notuðu í byssuna. Þeir létu hana aftur á 284 sama stað í skrifborðsskúffuna heima hjá Helga, eftir að þeir höfðu skotið úr henni. Stuttu síðar skutu þeir aftur skotum úr byssunni, og að minnsta kosti í tvö skipti, en líklega ekki oftar. Það, sem gerðist Í þessi skipti, var svipað því, sem gerðist í fyrsta skiptið, en í annað skiptið skutu þeir úr byssunni úti á öskuhaugum. Í bæði skiptin náðu þeir í byssuna í skrifborðs- skúffuna og skiluðu henni aftur á sama stað. Helgi var í bæði skiptin með skot af sömu stærð og í fyrsta skiptið, en Guðmund- ur Rúnar vissi ekki, hvar hann fékk þau, og spurði hann heldur ekki um það. Hann segir, að faðir Helga, ákærði, hafi komizt að því, að þeir voru með byssuna, og tók hann hana af þeim og benti þeim á, að hún gæti verið hættuleg, en hann heldur, að ákærði hafi ekki tekið skot af Helga við þetta tækifæri. Hann minnist þess, að þeir félagar héldu eftir nokkrum skotum, sem þeir eyðilögðu síðan með því að taka kúluna úr þeim, og höfðu flest þeirra klikkað í byssunni. Ætluðu þeir sér að búa til kín- verja úr púðrinu úr skotunum, en púðrið í þeim var lítið, og minnist hann þess, að Helgi sagði honum, að hann ætti ekki meira af skotum. Hann heldur því, að þeir hafi eyðilagt með fyrr- greindum hætti öll skotin, sem klikkuðu í byssunni, og fullyrðir, að hann eigi nú engin skot frá þessum tíma. Guðmundur Rúnar kveðst aldrei hafa séð heima hjá Helga aðra skammbyssu en þá, sem hann hefur nefnt, og vissi hann ekki til þess, að þar væri til önnur slík byssa. Helgi minntist aldrei á aðra byssu við hann nema máske einhvern tíma á einhvern riffil, sem hann sá þó aldrei. Hann minnist þess, að einhvern tíma sá hann skothylki af riffilskotum í verkfærakassa, sem var í skoti á stigapalli á Sækambi, og var þar ýmislegt annað dót á pallinum. Helgi Sveinbjörnsson kveðst minnast þess, að þegar hann var 12—13 ára, kom það fyrir, að hann skaut úr skammbyssu með tveimur leikfélögum sínum, þeim Páli Dungal og Guðmundi Rúnari Óskarssyni. Var það í eitt eða tvö skipti með hvorum þeirra sitt í hvoru lagi, en hann man ekki, með hvorum þeirra hann skaut fyrr, en það leið ekki langur tími þar á milli. Þeir félagar skutu úr byssunni úti á sorphaugum, og voru atvik lík í hvert skipti, en hann man ekki sérstaklega eftir atvikum, þegar þeir félag- arnir skutu úr byssunni í fyrsta skipti. Þetta var gömul þýzk hermannabyssa, og átti ákærði hana. Hún var geymd í herbergi hans (Helga) og annað hvort í skrifborði hans eða kofforti þeirra feðga. Skrifborðið var læst, og minnir hann, að hann eða ákærði hafi ýmist geymt lykilinn. Hann segir, að Mauser byssan, sem 285 fyrr getur í málinu, sé þessi byssa eða alveg eins byssa. Hann tók hana án leyfis ákærða. Hann tók einnig skotin í hana heima hjá sér, en man nú ekkert um það, hvar þau voru geymd. Ákærði átti skotin, en Helgi kveðst ekki hafa haft hugmynd um, hvar hann hafði fengið þau, og máske hafi hann fengið þau hjá Jó- hannesi Jósefssyni. Hann getur ekkert sagt um, hvers konar skot þetta voru eða hvort það voru riffilskot eða skammbyssuskot. Hann vissi ekki um stærð þeirra, en segir, að þau hafi verið löng. Honum voru sýnd í dómi fimm skammbyssuskot af cal. 22, cal. 25, cal. 30, cal. 35 og cal. 45 og spurður að því, hvort skotin, sem þeir félagar notuðu í byssuna, hafi verið lík ein- hverju þessara fimm skota. Hann sagði þá, að tvö skotin, sem æru cal. 22 og 25, kæmu þar alls ekki til álita, en um hin skotin Þrjú gat hann ekkert sagt. Hann minnist þess, að patróna skot- anna reyndist of mjó, en kúlan var fullstór, þannig að það kom fyrir, að hún festist í hlaupinu. Þeir félagar losuðu hana þá úr með járni. Hann minnist þess ekki, hvort skothylkið kastaðist úr byssunni, þegar skotið var úr henni, eða hvort hylkið var laust í hlaupinu eftir skotið og að þeir hafi þá hvolft hylkinu úr byssunni. Hann man ekki sérstaklega eftir því, hvort sum skotin klikkuðu í byssunni, en rámar í, að þeir hafi þurft að hafa hana í ákveðinni stellingu til að geta skotið úr henni, en nánar um það, man hann ekki. Hann man ekki, hve mörgum skotum þeir skutu úr byssunni hverju sinni eða hve mikið af skotum hann hafði með sér. Hann man heldur ekki, hvort þeir fóru með eitthvað af skotum heim aftur, en finnst það ólíklegt, að þeir hafi ekki skotið öllum skotunum, sem þeir voru með. Hann skilaði svo byssunni aftur á sama stað, eftir að þeir höfðu notað hana. Hann fullyrðir, að hann hafi aldrei sagt Páli, að ákærði ætti aðra skammbyssu en þá, sem þeir skutu úr, og vissi hann ekki um neina aðra skammbyssu heima hjá sér. Við samprófun Helga og Páls Dungals kveðst Helgi ekkert muna nánar um málsatvik. Þannig muni hann ekki sérstaklega eftir því, hvernig það atvikaðist, að þeir fóru að skjóta úr byss- unni, og geti frásögn Páls um það efni verið rétt. Hann man ekki, hvort hann náði í skotin í skúffu, en segir, að í minni eða suður- stofunni í Sækambi hafi verið við vesturvegg skápur með skúttf- um í, sem hann heldur, að hafi ekki verið læstar. Hann getur ekki sagt um, hvort Páll beið fyrir utan húsið, þegar hann náði í byssuna, eða hvernig hann eða þeir félagar fóru inn í húsið. Hann man ekki sérstaklega eftir því, að hann tæki fram við 286 Pál, að byssan væri gömul hermannabyssa og nefndi nafn Jó- hannesar Jósefssonar í því sambandi. Hann getur ekki sagt um, hve mörgum skotum hvor þeirra skaut. Hann segir, að það kunni að vera rétt, að skot hafi ekki orðið fast í byssunni og að þeir hafi ekki þurft að reka tein upp í hlaup hennar til að ná skoti úr því. Hann man ekkert frekar um það, hvort einhver skot klikkuðu í byssunni. Þá heldur Helgi fast við það, að hann minntist ekkert á það við Pál, að faðir hans (ákærði) ætti aðra skammbyssu. Páll heldur fast við framburð sinn. Hann kveðst minnast þess greinilega, að Helgi sagði honum, að faðir sinn ætti aðra byssu, sem væri miklu fínni, en hún væri læst niðri í hirzlu, sem hann hefði ekki aðgang að, en bætir því við, að et til vill hafi þetta verið ósatt hjá Helga og hann sagt þetta ein- göngu til að gorta af því. Við samprófun Helga og Guðmundar Rúnars kveðst Helgi ekki muna sérstaklega upphaf þess, að þeir fóru að skjóta úr skamm- byssunni, en segir, að frásögn Guðmundar Rúnars um það geti verið rétt. Hann man ekki eftir því, að þeir prófuðu að skjóta úr byssunni í eða við skúr hjá Sunnuhvoli, en man, að þeir skutu úr henni á öskuhaugunum. Hann man ekki sérstaklega eftir því, að hann vefði tinþræði utan um skothylkið, vegna þess að skotin voru of lítil eða að einhver þeirra klikkuðu, en hann rámar í, að ein kúla hafi orðið föst í hlaupi byssunnar og að þeir hafi barið hana úr því með teini. Hann man eftir því, að ákærði tók byssuna af þeim, en um nánari atvik að því man hann ekki. Hann minnir, að ákærði hafi ekki tekið skot af þeim og að hann hafi ekki vitað um, að þeir voru með skot. Hann rámar í, að þeir félagar hafi haldið eftir nokkrum skotum og að þeir hafi tekið kúluna úr þeim í því skyni að búa til kínverja úr púðrinu. Hann man ekki, hve mikið púður þeir fengu úr kúlunum, og hann minnist þess ekki sérstaklega, að hann hafi haft orð á því við Guðmund Rúnar, að hann ætti ekki meira af skotum, en þó hafi það vel getað verið. Hann minnist þess ekki, að hann hafi geymt einhver skot í fórum sínum, sem hann hafi ekki eyðilagt með fyrrgreindum hætti. Við samprófun ákærða og Guðmundar Rúnars man ákærði ekki eftir því að hafa komið að þeim Guðmundi Rúnari og Helga, þar sem þeir hafi verið með Mauser byssuna og að hann hafi þá tekið hana af þeim og bent þeim á, að hún gæti verið hættuleg. Guðmundur Rúnar heldur fast við framburð sinn um 287 þetta atriði, en kveðst halda, að ákærði hafi ekki vitað um, að þeir félagar höfðu verið að skjóta úr byssunni. Þá skýrir Einar Heimir Pétursson bifreiðarstjóri, Nesvegi 9, Grundarfirði, frá því, að skömmu eftir að hann hóf akstur hjá Bifreiðastöð Steindórs fyrir fáeinum árum, hafi ákærði farið að vinna þar sem bifreiðarstjóri. Nokkru síðar hafi hann komið heim til ákærða á Seltjarnarnesi að næturlagi ásamt nokkrum öðrum bifreiðarstjórum og dvalið hjá honum í um hálfa klukku- stund. Hann minnist þess, að á hillu í stofu þar voru nokkur tóm skothylki, og stóðu þau upp á endann. Þau voru nokkuð svipuð að stærð og áþekk skotum, sem notuð eru í kindabyssur, að einu undanteknu. Það var áberandi stærra en hin, og var það alllangt og að gildleika á við þumalfingur á karlmanni, og hélt hann, að það gæti ekki verið úr handbyssu. Einari Heimi hafa verið sýnd skotin fimm, sem þremur síðastnefndu vitnum voru sýnd, og enn fremur sýnt hið sjötta skot, cal. 38. Kveður hann, að stóra skotið heima hjá ákærða hafi verið langtum stærra en þessi sex skot. Hin skotin heima hjá honum hafi verið einna áþekkust tveimur skotum, sem hann bendir á, en það eru cal. 25 og cal. 35 skotin. Hann bendir enn fremur á tvö önnur skot og kveður þau ekki vera lík neinu skoti heima hjá ákærða, og eru það cal. 22 og cal. 45 skotin. C. Hinn 23. janúar 1968 könnuðu rannsóknarlögreglumennirnir Gísli Guðmundsson, Leifur Jónsson og Borgþór Þórhallsson, hve langan tíma tæki að láta fyrrgreindan gjaldmæli bifreiðarinnar R 461 sýna upphæðina kr. 87.00 með því að hafa bifreiðina kyrra. Var mælirinn settur í gang kl. 2010 og klukkan 2306,5 stóð hann á kr. 87.00. Gísli Guðmundsson kveður í skýrslu sinni, sem hann hefur staðfest fyrir dómi, að athugun þessi leiði í ljós þann möguleika, að Gunnar Sigurður Tryggvason hafi tekið seinasta farþega sinn ekki fyrr en kl. 0526,5 um nóttina. Að beiðni rannsóknarlögreglunnar kannaði Óskar Bernhard Jónsson, löggildingarmaður gjaldmæla, Hraunbraut 9, Kópavogi, ástand gjaldmælisins í bifreiðinni R 461, og í skýrslu hans, sem er dagsett 5. febrúar 1968 og staðfest er fyrir dómi, segir meðal annars svo: „Mælirinn var þrem mínútum of lágur miðað við klst. Mælir- inn sýndi kr. 31.80, en átti að sýna kr. 33.00 á klst. Innifalið er kr. 6 í startgjald. 288 Mælirinn sýnir kr. 0.30 á hvern slátt. Á klst. á hann að sýna 90 slætti, eða slátt á hverjar 40 sek. Þessi útreikningur er miðaður við kyrrstöðu bifreiðar. Við allan akstur eykst sláttafjöldinn eftir hraða og vegalengd, sem ekin er. Akstur í eina klst. getur kostað, miðað við utan- bæjarakstur, kr. 180.00 á mæli. Miðað við þáverandi gjaldskrár- töflu kostaði sá akstur kr. 951.00“. Að ósk sakadóms fór nú athugun fram á gjaldmæli bifreiðar- innar R 461 hinn 27. nóvember 1969, og framkvæmdu hana rann- sóknarlögreglumennirnir Leifur Jónsson og Gísli Guðmundsson. Segir um þessa athugun í skýrslu Leifs, dagsettri nefndan dag, meðal annars svo: „Bifreiðin bar þá (þ. e. 18. janúar 1968) skrásetningarnr. R 461, en nú R 414, og er eigandi hennar Vigfús Vigfússon, Þing- hólsbraut 50, Kópavogi, sími 42394. Ekur hann frá Bifreiðastöð- inni Hreyfli. Samkvæmt upplýsingum Bergsteins Guðjónssonar, formanns bílstjórafélagsins Frama, svo og eiganda bifr. er þarna um að ræða sama gjaldmæli og var í bifreið hins myrta, þegar morðið var framið. Kl. 17.05 í dag var gjaldmælirinn settur í gang og trektur upp og stilltur á taxta nr. 2, sem er sami taxti og hann var á, er hann var stöðvaður eftir morðið. Ekið var á eðlilegum hraða, vítt og breitt um borgina, og nákvæmlega kl. 1858 sló mælirinn yfir á töluna 87.00. Bifreiðinni hafði þá verið ekið 58 km. Eigandi bifr. upplýsti, að Óskar B. Jónsson, löggildingarmaður gjaldmæla, hefði stillt mælinn í dag, og ætti hann því að sýna réttan taxta. Einnig upplýsti eigandinn, að hann væri nýbúinn að setja nýja hjólbarða undir bílinn, og væri því ekki alveg ör- uggt, að vegarlengdin, sem farin var, sé nákvæmlega rétt, gæti verið eitthvað meiri en mælirinn sýndi“. Leifur og Gísli hafa staðfest skýrslu þessa fyrir dómi, og hefur hinn fyrrnefndi tekið fram, að núverandi eigandi bifreiðarinnar, Vigfús Vigfússon, sem ekið hafi bifreiðinni í þetta skipti, hafi verið kunnugur aksturslagi Gunnars Sigurðar Tryggvasonar og reynt að haga akstrinum samkvæmt því. D. Hinn 11. marz 1969 athuguðu þeir Njörður Snæhólm og Leifur Jónsson, hvort staðizt gæti, að skammbyssa sú, sem fannst í bif- reiðinni R 15612, hefði getað verið lengi undir framsæti bifreiðar- 289 innar án þess að hreyfast úr stað, svo að eftir henni yrði tekið af farþegum í aftursæti bifreiðarinnar. Segir um þessa athugun í skýrslu Njarðar, sem hann og Leifur hafa staðfest fyrir dómi, meðal annars á þessa leið: „Afturgólf bílsins er teppalagt, og brún teppisins nær fram- undir miðjuna á framsætinu hægra megin, en Sveinbjörn segist hafa fundið byssuna liggjandi á teppinu fram undir brún. Eins og komið er fram, er byssan „pistol“ SW 35. Út úr sleða byssunnar vinstra megin gengur eyra. Byssan var lögð á vinstri hlið, þ. e. á eyrað, á teppið, því það gefur meiri mótstöðu á teppinu. Hún var lögð fram undir brún á teppinu, undir miðju framsæti hægra megin, og því beint fram af hægri hluta aftursætisins í R 15612. Bifreiðinni ók Snæbjörn Magnússon. Í framsæti við hlið ökumanns var Leifur Jónsson. Guðmundur T. Guðmundsson sat vinstra megin í aftursæti og undirritaður hægra megin í aftursæti. Lagt var af stað kl. 1020 frá Borgartúni 7, ekið vestur fyrir og austur Sætún, upp á Borgartún, inn Sundlaugarveg, Dalbraut, Kleppsveg, Elliðavog á Suðurlandsbraut og norður hana inn á Grensásveg, Ármúla niður um Herskóla Camp, á Suðurlands- braut og norður Kringlumýrarbraut á Borgartún og að nr. 7. Alltaf var ekið á venjulegum innanbæjarhraða, stanzað og tekið af stað öðru hverju, en aldrei ekið ruddalega eða með rykkjum. Eftir 10 mínútna akstur var byssan komin það langt aftur undan sætinu, að ekki var nokkur leið að komast hjá því að sjá hana, þegar ég leit niður á gólfið, og sama gilti um Guðmund úr vinstra sætishlutanum. Eftir 20 mínútna akstur var byssan hætt að mjakast aftur. Það var afturhluti rammastykkis og skeftis, sem sást. Leifur Jónsson fór nú í aftursætið hægra megin og bílstjórinn í það vinstra megin og sáu aðstæður. Þá skal það tekið fram, að hafi byssan legið þarna og a. m. k. karlfarþegi komið í aftursæti hægra megin, eru mestar líkur fyrir, að hann hefði sparkað byssunni fram fyrir, er hann hefði stungið tánum inn undir sætið, eins og gert er, nema því aðeins að eitthvað hefði verið undir sætinu að framan, sem komið hefði í veg fyrir það. Ég prufaði þetta eða gerði eins og vanalega, er ég setzt í aftur- sæti á bíl, og lenti strax á byssunni“. Leifur Jónsson tekur fram, að þegar athugun þessi var gerð, hafi framsæti bifreiðarinnar verið í þeirri stillingu, sem Snæ- 19 290 björn Magnússon hafði sett það í og hann notaði við akstur bif- reiðarinnar. Kveðst Leifur síðar hafa komizt að því, að sú still- ing var ekki fremsta stilling framsætisins, en þannig hafi ákærði haft sætið við akstur bifreiðarinnar. Hinn 16. apríl 1969 könnuðu þeir Njörður Snæhólm, Ragnar Vignir og Leifur Jónsson nánar bifreiðina R 15612 og fram- kvæmdu mælingar og tóku ljósmyndir. Rannsóknardómari máls- ins var viðstaddur. Segir um verk þetta í skýrslu Leifs, sem hann svo og Njörður og Ragnar hafa staðfest fyrir dómi, meðal annars á þessa leið: „Við höfum fengið bifreiðina lánaða, og var ekið af stað frá Borgartúni 7 kl. 17.20. Ég undirritaður ók bifreiðinni, en í fram- sæti við hlið mér sat Þórður Björnsson yfirsakadómari en í aftursæti bifreiðarinnar Njörður Snæhólm og Ragnar Vignir. Skammbyssan, sem fannst í bifreið Sveinbjörns, var nú sett undir framsæti hægra megin framan við brún teppis, en á milli teppis á gólfi aftur Í bifreiðinni og á gólfi frammi í bifreiðinni er bil undir miðju sæti bílsins. Lá byssan þar á beru gólfinu. Ók ég síðan bifreiðinni sem leið lá vestur Borgartún, Sætún, Laugarnesveg, Kleppsveg og niður að uppfyllingu við Sunda- höfn. Á þessari leið færðist byssan til fram að brún teppis, sem er frammi Í bifreiðinni, án þess að kastast fram í bílinn. Áður en lagt var af stað, hafði ég stillt framsæti bifreiðarinnar, eins framarlega og hægt var Í sleðanum, eða í sömu stöðu og Svein- björn Gíslason hefur skýrt frá, að hann hafi haft sætið, er hann ók bílnum. Framkvæmdar voru mælingar, og kom í ljós, að frá gólfi og upp að sætisbrún framsætis að aftan eru 10 cm. Frá sætisbrún að aftan og fram að brún teppisins, sem nær undir sætið, reyndist vera 25 cm. Millibil milli teppisbrúnar frammi í bílnum og teppis- brúnar aftur í bílnum undir framsæti eru 12% cm“. Ð. Á árinu 1969 fékk rannsóknarlögreglan í tvö skipti í hendur skammbyssuskot af tegundinni SérW, cal. 35, og var stafurinn U í miðju á hvellhettum skothylkjanna. Verður nú rakið það, sem fram hefur komið um skot þessi: Hinn 3. febrúar f. á. skýrði Lárus Fjeldsted Salómonsson Nirði Snæhólm frá því, að kaupmaðurinn í verzluninni Goðaborg, Freyjugötu 1 hér í borg, ætti tvo pakka af cal. 35 skammbyssu- skotum. Þeir Njörður og Leifur Jónsson fóru í verzlunina og 291 afhenti þá kaupmaðurinn þar þeim tvo pakka fulla af skamm- byssuskotum, SéW, cal. 35. Kveður Njörður, að skotin hafi verið af sömu tegund og skotið, sem hafi verið notað á Gunnar Sigurð Tryggvason. Pakkarnir séu auðsjáanlega eldgamlir, því að þeir séu upplitaðir og allir snjáðir og pappírinn nuddaður utan af þeim á köflum. Christian Peter Willatzen kaupmaður, Hringbraut 41 hér í borg, kveðst hafa átt og rekið verzlunina Goðaborg síðan 1. janúar 1968, en þar séu seldar alls konar íþróttavörur svo og skotvopn og skotfæri. Seinni hluta sumars 1968 kveðst hann hafa verið að taka til í verzluninni vegna nýrrar innréttingar hennar og hafi hann þá fundið í skúffu einni tvo pakka með skotærum í af cal. 35, Smith 8r Wesson. Skúffan hafi verið í skáp, sem stóð á gólfi við vegg í verzluninni. Hann kveðst ekki muna, hvort pakkarnir voru sérstaklega pakkaðir inn, en í skúffunni voru ýmislegir varahlutir í byssur og máske einhver annar varn- ingur. Hann segir, að annar pakkinn hafi verið fullur, en hinn máske ekki alveg fullur. Hann kveðst hafa séð strax við athugun, að skotin voru cal. 35, og þá vitað, að það voru ekki algeng skot. Hann minnist þess ekki, að nokkur maður hafi spurt um skot af þeirri stærð, eftir að hann hóf rekstur verzlunarinnar. Hann kveður, að þetta séu einu cal. 35 skotin, sem verið hafi í verzl- uninni. Hann kveðst síðan hafa pakkað sérstaklega inn báðum skotfærapökkunum og látið í sömu skúffu og þar hafi skotin verið óhreyfð, þar til hann sýndi Lárusi Fjeldsted þau í verzlun- inni. Nokkrum dögum síðar komu tveir rannsóknarlögreglumenn í verzlunina, og afhenti hann þeim þá skotfærapakkana. Karl Hinrik Olsen verzlunarmaður, Meistaravöllum 25 hér í borg, kveðst hafa verið verzlunarstjóri í Goðaborg í um 8—-9 ár og látið af því starfi um mánaðamót maí og júní 1967, en eigandi verzlunarinnar allan þennan tíma hafi verið Nils J Örgensen, sem nú sé búsettur erlendis. Karli Hinrik hafa verið sýndir fyrr- greindir tveir skotfærapakkar og skotin í þeim, og kveðst hann hvorugt hafa séð áður. Hann kveðst ekki hafa vitað til þess, að þessi skot og pakkar hafi verið í verzluninni Goðaborg, þegar hann vann bar. Hann segir, að á meðan hann var þar verzlunar- stjóri, hafi skot af cal. 35 aldrei verið seld eða verið til sölu þar, og hann minnist þess heldur ekki, að nokkur maður hafi spurt um slík skot þar. Hann tekur fram, að fyrir um 4—5 árum hafi Nils Jörgensen spurt hann að því, hvort til væru í verzlun- inni skot af cal. 35, og hafi hann þá svarað því neitandi, en 292 Nils kvaðst spyrja að þessu, vegna þess að einhver Ameríku- maður hefði verið að spyrja um þessa stærð skota. Karl Hinrik kveðst kannast við ákærða í máli þessu, en hann minnist þess ekki, að hann hafi komið í verzlunina Goðaborg til að fá þar skot í byssu eða af öðru tilefni. Þá getur hann ekkert borið um, hvort ákærði hefur átt eða haft undir höndum byssu. Hann minnist þess heldur ekki, að Jóhannes Jósefsson hafi komið í verzlunina til að kaupa þar skotvopn eða skotfæri eða í öðru skyni. Hinn 26. apríl f. á. hringdi Guðmundur Ragnar Brynjólfsson aðstoðarlögregluvarðstjóri, Barmahlíð 55 hér í borg, til Njarðar Snæhólms og skýrði honum frá því, að Bjarni sonur sinn, sem væri nú utan borgarinnar, hefði beðið hann um að hringja til hans og láta hann vita. af því, að hann hefði allt í einu tekið eftir því, að hann ætti skot af cal. 35. Njörður fór heim til Guð- mundar Ragnars, og afhenti hann Nirði skot þau, sem Bjarni hafði afhent honum. Kveður Njörður, að skotin hafi verið af þremur tegundum, eða sem hér segir: „37 st. S. W., cal. 35, REM-UMC, nákvæmlega sams konar og morðskotið. 10 st. R.W.S., cal. 7,65. 1 st. S.W., cal. 38, revolver, Western“. Bjarni Þór Guðmundsson bifreiðasmiður, Eskihlíð 6 A hér í borg, skýrir frá því, að kringum árið 1959 hafi hann unnið í Bílasmiðjunni hér í borg og hafi þá einnig unnið þar maður að nafni Stefán Stefánsson. Einhverju sinni hafi Stefán sagt honum frá því, að hann hefði verið að skjóta úr byssu með öðrum manni eða mönnum, og hafi hann þá beðið Stefán um að sýna honum byssuna. Hann hafi sagt, að hann gæti ekki gert það, en hann gæti sýnt honum byssuskot, og nokkru síðar hafi hann sýnt honum kassa, sem í hafi verið slatti af skotum. Kassinn hafi „ekki verið fullur og hafi skotin staðið upp á endann í honum. Stefán hafi látið hann fá skotin að beiðni hans og hafi hann farið með þau heim til sín á Barmahlíð 55. Hann kveðst ekki hafa athugað eða að minnsta kosti ekki muna, hver var stærð skot- anna, og hanri hafi ekki athugað, hvort þau væru öll af sömu stærð. Hann kveðst ekki hafa vitað, hvort Stefán ætti fleiri skot en þau, sem hann lét hann fá. Hann kveðst hafa geymt skotfæra- pakkann í trékassa í ólæstum skáp undir súð í herbergi því, sem „hann svaf í, en hann getur ekki fullyrt, að kassinn hafi verið læstur. Árið 1961 hafi hann flutt í hús eitt við Dunhaga hér í 293 borg, og reiknar hann með því, að hann hafi þá haft skotfæra- pakkann með sér, en man það þó ekki með vissu. Máske einu ári síðar hafi hann flutt aftur á Barmahlíð 55, og reiknar hann með því, að skotfærapakkinn hafi þá verið geymdur þar á sama stað og áður, en þá hafi trékassinn verið læstur. Fyrir um 2—3 árum hafi hann flutt á Eskihlíð 6A og þá hafi skotin verið geymd í læstum kassa ofan á skáp í geymslu í kjallara hússins, en konan, sem leigði honum herbergi í húsinu, hafi einnig haft afnot af geymslunni. Hann minnist þess ekki að hafa sýnt öðrum greind byssuskot eða sagt öðrum frá þeim, og hann kveðst engu þeirra hafa eytt eða látið frá sér fara. Álítur hann það vera alveg öruggt mál, að hann hafi geymt skotin það vel, að annar hafi ekki komizt í þau. Bjarni Þór kveðst hafa verið að taka til hjá sér nokkuð snemma á s.l. ári, eða í apríl f. á., og séð þá skotin. Hann hafi litið á enda þeirra og séð, að talan 35 var á nokkrum þeirra. Hann minntist þess þá, að skotið, sem varð bif- reiðarstjóra að bana í janúar 1968 hefði verið talið vera cal. 35. Hafi hann þá afhent föður sínum, Guðmundi Ragnari Brynjólfs- syni, skotin og beðið hann um að afhenda lögreglunni þau. Bjarni Þór kveðst ekki þekkja ákærða. Stefá Stefánsson bílasmiður, Lyngbrekku 7, Kópavogi, kveðst hafa unnið í Bílasmiðjunni hér í borg í nokkur ár, eða frá 1957 eða 1958 til 1963, að því er hann minnir, og hafi Bjarni Þór Guðmundsson unnið þar um skeið samtímis honum. Stefán kveðst ekki muna eftir atviki því, sem Bjarni Þór talar um í fyrrgreind- um framburði sínum, og kveðst hann aldrei hafa átt byssu eða haft áhuga á skotvopnum. Hann kveðst ekki hafa sagt Bjarna Þór frá því, að hann hefði verið að skjóta úr byssu með öðrum manni. Kveðst hann aldrei hafa hleypt skoti úr byssu að því frátöldu, að þegar hann var unglingur, skaut hann einhvern tíma úr riffli. Hann kveðst heldur ekki þekkja byssur eða skotfæri. Hann segist hafa búið hjá móður sinni í Miðstræti 3 hér í borg á árunum 1951—1959 og á þeim tíma hafi í 2—3 ár einnig búið þar maður að nafni Sigurður Sigurðsson, þá lögreglumaður. Kveð- ur Stefán, að Sigurður hafi skilið eftir ýmislegt dót eða drasl í herbergi sínu, þegar hann flutti úr húsinu, og hafi hann hirt það. Stefán orðar það sem möguleika, að Sigurður hafi meðal annars skilið eftir pakka af skotum, og að hann (Stefán) hafi svo látið Bjarna Þór fá pakkann, en bætir því við, að hann muni ekki sérstaklega eftir að hafa gert það. 294 Frekara samræmi milli framburða Bjarna Þórs og Stefáns hefur ekki fengizt þrátt fyrir samprófun þeirra. Sigurður Sigurðsson iðnverkamaður, Hringbraut 37 hér í borg, kveðst hafa leigt herbergi í Miðstræti 3 um nokkurra ára skeið fyrir árið 1960. Nafn konunnar, sem hann leigði hjá, hafi verið Adda Pálsdóttir, og átti hún son að nafni Stefán Stefánsson. Sigurður kveðst hafa verið lögreglumaður á þessum tíma, og kom það fyrir, að hann geymdi lögreglubyssu sína heima hjá sér og þá máske einnig skot í hana, sem voru cal. 22. Hann kveðst ekki hafa haft undir höndum önnur skotvopn eða skot- færi. Hann minnist þess ekki að hafa skilið eftir dót eða drasl í herbergi sínu, þegar hann flutti úr Miðstræti 3, og heldur hann, að hann hafi haft á brott með sér þaðan allt það, sem honum tilheyrði. Frekara samræmi milli framburða Sigurðar og Stefáns hefur ekki náðst þrátt fyrir samprófun þeirra. IV. kafli. Seinni hluta laugardagsins 28. júní 1969 óskaði ákærði eftir viðtali við rannsóknardómara máls þessa, og kvaðst hann vilja leiðrétta framburð sinn í nokkrum tilteknum atriðum. Var saka- dómsþing háð að kvöldi sama dags, og breytti ákærði þá fyrri framburði sínum, eins og nú verður greint frá: Ákærði skýrir frá því, að einhvern tíma á árunum 1953— 1955 tók hann hálfan annan pakka af skammbyssuskotum, sem Jó- hannes Jósefsson átti og geymdi í skúffu í sumarbústaðnum við Hítará, og var ætlun hans að athuga, hvort skot þessi „pössuðu“ ekki í Mauser byssuna, sem hann átti. Hann fór með skotin heim til sín að Sækambi og prófaði eitt þeirra í byssuna, en skotið reyndist vera allt of lítið í hana, svo að ekki kom til þess, að því væri hleypt af. Hann orðar það sem möguleika, að hann hafi látið skot þetta í peningakassann á stigapallinum uppi á lofti heima hjá sér og að það sé annað skotið, sem var í kassanum, þegar hann var opnaður í sambandi við rannsókn máls þessa. Pakkana, sem skotin voru í, lét hann í skúffu í skrifborði, sem var í herbergi Helga sonar hans eða á sama stað og hann geymdi Mauser byssuna. Þessa skúffu hafði ákærði til umráða sinna. Hún var læst, og bar hann lykilinn á lyklakippu sinni. Á árinu 1965 og nánar tiltekið, töluvert áður en Jóhannes Jós- efsson og kona hans fóru til útlanda þá um sumarið, hringdi Jóhannes til ákærða og bað hann um að koma heim til sín á 295 Tjarnarstíg 8 til að líta á sjónvarpstæki, sem þar væri bilað. Ákærði man ekki sérstaklega eftir því, hvort kona Jóhannesar var heima, þegar hann kom þangað, og lagaði hann stillingu tækisins, svo að það komst í lag. Í þetta skipti tók ákærði minni skammbyssu Jóhannesar úr fyrrgreindum byssukassa hans. Var hann á vejulegum stað á hillu í skattholi, sem stóð gegnt glugga og við vesturvegg stofunnar í íbúð Jóhannesar. Ákærði tók byss- una með leynd, og hafði hann hana á brott með sér heim til sín. Var tilgangur hans að selja hana og nota andvirðið til eigin þarfa, en hann ætlaði, að hann gæti selt hana fyrir um kr. 2.000.00. Byssuna setti hann svo í peningakassann, sem var á loftskörinni á heimili hans og fyrr um getur í málinu. Ákærði gerði svo ekkert til þess að reyna að selja byssuna og bauð engum hana til kaups og lét heldur engan vita um hana. Hann komst síðan að því, að Þórir Magnússon hafði mikinn áhuga á skotvopnum og að hann safnaði þeim. Ákærði sagði honum frá Mauser byssunni, sem hann átti, og seldi honum hana, eins og hann hefur áður skýrt frá. Skömmu síðar sagði ákærði honum frá því, að hann gæti útvegað honum aðra skamm- byssu, sem væri langtum minni en Mauser byssan. Þórir hafði áhuga á byssunni, og varð það til þess, að ákærði opnaði pen- ingakassann heima hjá sér og náði í byssuna og hafði hana með sér niður á Bifreiðastöð Steindórs í því skyni að sýna Þóri byss- una, en hann kveðst þó ekki hafa verið búinn að lofa Þóri því að selja honum hana, aðeins lofað honum því að sýna honum hana. Ákærði tekur fram í þessu sambandi, að Þórir var ekki búinn að greiða honum verð Mauser byssunnar, sem reyndar er enn ógreitt. Þórir var ekki að vinna þennan dag á stöðinni. Ákærði segir, að þegar hann hafði tekið byssuna úr peninga- kassanum, stakk hann henni í vasa sinn. Því næst fór hann í vinn- una um kl. 1230 sama dag og sótti Chevrolet bifreiðina R 1402, sem hann ók hjá Steindóri, Í geymsluport stöðvarinnar við Sól- vallagötu. Hann setti byssuna strax í geymsluhólfið í mælaborði bifreiðarinnar. Þar var byssan allan daginn, og var hólfið þá læst. Að loknum vinnudegi um kl. 0100 um nóttina skilaði hann bifreiðinni venju samkvæmt í fyrrgreint port bifreiðastöðvar- innar og skildi þá eftir lykla bifreiðarinnar í kveikjulásnum, eins og föst regla er hjá bifreiðastöðinni. Lyklar bifreiðarinnar voru þrír saman á kippu, og gekk einn að kveikjulásnum og hurðum, annar að hólfinu í mælaborðinu og hinn þriðji að kistu- lokinu. Hann man ekki, hver var næturvörður í portinu þessa 296 nótt. Hann segir, að það hafi stafað af gleymsku, að hann skildi byssuna eftir í geymsluhólfinu um nóttina. Næsta dag athugaði hann strax í geymsluhólf bifreiðarinnar, þegar hann kom til að ná í hana, en þá var byssan horfin. Ákærði vissi hvorki né veit, hver muni hafa tekið byssuna úr hólfinu, og hann gat ekki spurzt fyrir um hana hjá starfs- mönnum Steindórs vegna þess, hvernig hún var fengin. Honum kveðst þó hafa dottið í hug einn maður, án þess þó að hann vilji bera það á hann, að hann hafi tekið byssuna. Nánar til- tekið var þannig mál með vexti, að dag einn fyrir mörgum árum varð ákærði var við, að Mauser byssan var horfin úr skrifborðs- skúffunni. Hann talaði við heimafólk sitt um málið, og var hon- um sagt, að ekki gæti verið öðrum til að dreifa, er valdur væri að hvarfi byssunnar, en Guðmundi Rúnari Óskarssyni, leikfélaga Helga sonar hans, því að hann væri sá eini, sem hefði komið í herbergið, þar sem byssan var geymd, en hann var þá heima- gangur í Sækambi. Ákærði hringdi í Lárus Salómonsson, sem var þá lögreglumaður í Reykjavík, og skýrði honum frá hvarfi byssunnar og gruni sínum um, að Guðmundur Rúnar væri valdur að hvarfi hennar. Lárus sagði honum, að hann (ákærði) skyldi tala við Guðmund Rúnar um málið og spyrja hann að því, hvort hann hefði fengið byssuna að láni. Ákærði gerði þetta, og viður- kenndi Guðmundur Rúnar að vera með byssuna og kvaðst hafa fengið hana að láni. Hann skilaði henni síðan. Ákærði heldur, að Guðmundur Rúnar hafi ekki tekið skot með byssunni. Ákærði segir, að þegar hann var búinn að skila bifreiðinni R 1402 í geymsluportið, hafi hann venjulega hringt í Helga son sinn og beðið hann um að sækja sig í Ford bifreiðinni G 288, sem ákærði átti. Það sé ekki útilokað, að Helgi hafi sótt hann um nóttina, sem ákærði skildi byssuna eftir í bifreiðinni, og ef svo hafi verið, sé mjög líklegt, að Guðmundur Rúnar hafi verið með honum, þar sem þeir voru mikið saman. Ákærði segir, að það hafi verið regla, að bifreiðarnar, sem skilað var í portið, hafi verið hreinsaðar að utan og innan, áður en gengið var frá þeim, og það verk önnuðust bifreiðarstjórarnir. Þegar Helgi kom og sótti ákærða samkvæmt framansögðu, hjálpaði hann ákærða yfirleitt við að hreinsa bifreiðina, og sama máli gegndi um Guð- mund Rúnar, þegar hann kom með Helga. Ákærði bætir því við, að þegar Helgi og Guðmundur Rúnar komu báðir saman, kom það fyrir, að þeir hreinsuðu bifreiðina fyrir hann, og beið hann þá á meðan og hvíldi sig. 297 Ákærði kveðst síðan ekkert hafa vitað, hvar byssan var niður komin, fyrr en hann fann hana í bifreiðinni R 15612 laust eftir miðjan janúar 1969, eins og hann hefur áður skýrt frá. Hann vísar um geymslu byssunnar til fyrri framburðar síns í málinu og tekur sérstaklega fram, að hann hafi ekki tilkynnt um fund hennar af einskærum ótta við að verða bendlaður við bana Gunnars Sigurðar, sem hann kveðst vera algerlega saklaus af. Ákærði kveðst nú hafa skýrt frá öllum þeim atriðum, sem hann hefur til leiðréttingar á fyrri framburði sínum í málinu. Hann tekur sérstaklega fram, að ekkert skot var í skammbyss- unni, þegar hann tók hana á Tjarnarstíg 8, og að hann setti heldur aldrei skot í hana. Hann kveðst ekkert vita, hvað varð af skotunum, sem hann tók í sumarbústaðnum við Hítará og geymdi í skrifborðsskúffunni ásamt Mauser byssunni. Þau skot hurfu eða gufuðu upp, eins og ákærði kemst að orði, og máske fleygði hann þeim. Hann kveðst aldrei hafa farið inn í húsið Tjarnarstíg 8 með lyklinum, sem var í lyklaveski hans. Verða nú raktir framburðir vitna, sem yfirheyrð hafa verið í tilefni af þessum breytta framburði ákærða: Lárus Fjeldsted Salómonsson minnist þess, að fyrir mörgum árum, þegar hann var lögreglumaður hér í Reykjavík, skýrði ákærði honum frá því, að byssa, sem hann ætti, hefði horfið frá heimili hans og að hann grunaði ákveðinn ungling um að hafa tekið hana. Hann man ekki eftir því, að hann nafngreindi ungl- inginn. Hann kveður, að ákærði hafi beðið hann um að tala við unglinginn út af byssunni, og minnir hann, að ákærði segði honum, að unglingurinn væri heimilisvinur á Sækambi. Hann ráðlagði ákærða að tala sjálfur við unglinginn og spyrja hann að því, hvort hann hefði ekki fengið byssu, sem ákærði ætti, að láni. Þó nokkru síðar sagði ákærði honum, að unglingurinn hefði afhent honum byssuna, og minnir hann, að ákærði hafi í sama skipti skýrt honum frá því, að Helgi og greindur ungl- ingur hefðu farið eitthvað með byssuna til að skjóta úr henni. Í áðurgreindu porti Bifreiðastöðvar Steindórs við Sólvallagötu unnu eftirtaldir þrír menn við næturvörzlu, eins og hér segir: Stefán Valgeir Jónsson, Sólvallagötu 66 hér í borg, hefur verið vaktmaður þar síðan í júlí 1959, og á árunum 1965 til 1967 var vinnutími hans frá kl. 1900 að kvöldi til kl. 0300 að nóttu. Hann hefur átt frí eitt kvöld eða eina nótt í viku, og í mörg ár var það aðfaranótt miðvikudags, en síðan aðfaranótt föstudags. Guð- mundur Bjarnason, Borgarholtsbraut 58, Kópavogi, hefur verið 298 næturvörður í portinu síðan í september 1965, og hefur vinnu- tími hans verið frá kl. 2330 að kvöldi til kl. 0730 að morgni. Hann hefur átt frí eina nótt í viku, og var það fyrst aðfaranótt mið- vikudags, síðan aðfaranótt laugardags og nú um skeið hefur það verið aðfaranótt sunnudags. Ásgeir Halldórsson, Fitjakoti, Kjalar- nesi, var vaktmaður í portinu við og við í afleysingum frá 1964 eða 1965 til 1967, og var vinnutími hans ýmist frá kl. 1900, 2100 eða 2300 að kvöldi til kl. 0700 að morgni. Hann átti frí eina nótt í viku, og minnir hann, að það hafi verið aðfaranótt laugar- dags. Þessir þrír menn hafa borið vitni í málinu og skýra þannig frá: Svæði Steindórsstöðvar við Sólvallagötu afmarkast af þeirri götu og Hringbraut. Þar eru tvö samliggjandi hús, þvottahús og verkstæði. Bifreiðarstjórar stöðvarinnar, sem lokað er kl. 0100 að nóttu, koma með bifreiðar sínar inn á svæðið, þegar þeir hætta akstri að kvöldi eða nóttu og þá oftast um eða eftir kl. 0100. Þegar bifreið kemur, setur vaktmaður fyrst benzín á hana og síðan ekur bifreiðarstjórinn henni í þvottahúsið, þvær hana og hreinsar bæði að utan og innan, eftir því sem nauðsyn krefur hverju sinni, svo að hún verði tilbúin til aksturs að morgni. Vaktmaður skráir í sérstaka bók númer bifreiðarinnar og komu- tíma hennar og les einnig af gjaldmæli hennar, ýmist áður eða eftir að bifreiðarstjórinn er farinn á brott. Að morgni eru upp- lýsingar um þetta efni sendar í skrifstofu stöðvarinnar í Hafnar- stræti. Bifreiðarnar eru skildar eftir ólæstar, og eru lyklar þeirra hafðir í kveikjulás þeirra. Dyr verkstæðishússins eru ávallt hafðar lokaðar á næturnar, og dyr þvottahússins eru lokaðar með slagbrandi að innan. Næturvörðurinn dvelur á næturnar inni í lítili kompu, sem er í einu horni þvottahússins, eða er í verk- stæðinu. Greindir þrír starfsmenn Steindórsstöðvar bera, að hún eigi bifreiðarnar með einkennistölunum R 1401 til R 1460, og þeir minnast þess, að ákærði ók um tíma Chevrolet bifreiðinni R 1402. Þeir segja allir, að ákærði hafi ekki öðrum bifreiðarstjór- um fremur komið óreglulega til að skila bifreið sinni eða þrifið hana lakar en aðrir. Stefán Valgeir Jónsson segir, að sonur ákærða hafi komið stundum í bifreið og sótt hann, þegar hann var búinn að ganga frá bifreið sinni í þvottahúsinu, og hjálpað honum gjarnan við að þrífa bifreiðina, ef ákærði hafði ekki lokið við það. Stefán minnist þess ekki sérstaklega, að annar piltur eða maður væri 299 í fylgd með syni ákærða, þegar hann kom og sótti hann, eða að ákærði hringdi í son sinn til að láta hann sækja sig, en sími er í þvottahúsinu. Hann segir, að ákærði hafi stundum farið á brott gangandi og stundum í fylgd með öðrum bifreiðarstjórum, sem tilbúnir voru á sama tíma og hann. Guðmundur Bjarnason minnist þess, að ákærði gekk stundum úr stöðvarportinu heim til sín, og að því er hann heldur vestur í Skjólahverfi. Hann man ekki sérstaklega eftir því, að hann fengi að hringja í síma, sem er í þvottahúsinu, en segir þó, að það hafi getað verið. Hann minnist þess, að í nokkur skipti kom piltur í bifreið um eitt leytið til að sækja ákærða, og heldur hann, að það hafi verið sonur hans. Pilturinn hjálpaði þá ákærða gjarnan að þrífa bifreiðina. Hann man ekki sérstaklega eftir því, að í för með piltinum væri annar piltur eða maður, en kveður, að það hafi þó getað verið einhverju sinni. Ásgeir Halldórsson segir, að sonur ákærða hafi komið nokkr- um sinnum í bifreið og sótt hann, þegar hann var búinn að ganga frá bifreið sinni í þvottahúsinu. Þá kom það fyrir, ef ákærði hafði ekki lokið við að þrífa bifreiðina, að sonur hans hjálpaði honum við verkið. Hann minnist þess, að í fáein skipti var í fylgd með syni ákærða piltur, sem virtist aðeins eldri en hann (sonurinn). Hann minnist þess ekki, að piltur þessi hjálp- aði nokkurn tíma til við að þrífa bifreið ákærða, og hann tekur fram í þessu sambandi, að óviðkomandi menn máttu ekki koma inn í þvottahúsið eða verkstæðið samkvæmt reglum, sem for- ráðamenn bifreiðastöðvarinnar höfðu sett. Hann minnist þess, að það kom fyrir, að ákærði hringdi úr þvottahúsinu í son sinn til að láta hann sækja sig. Þá kom það fyrir, að ákærði fór gangandi heim til sín vestur á Seltjarnarnes. Fyrrgreindum þremur starfsmönnum Steindórsstöðvar ber öll- um saman um, að ákærði hafi aldrei minnzt á byssu eða skot í byssu við þá eða í áheyrn þeirra. Guðmundur Rúnar Óskarsson skýrir frá því, að nokkrum árum eftir að þeir Helgi voru að leika sér við að skjóta úr skamm- byssunni, eins og hann hefur þegar borið, hafi hann verið staddur á Sækambi og rekizt þá á þessa sömu byssu, en hvar í húsinu, man hann ekki. Hann kveðst hafa tekið byssuna, en engin skot með henni, og haft hana á brott með sér, án þess að aðrir vissu, og hafi hann gert það í því skyni að prófa, hvort skot, sem hann hafði fundið þá stuttu áður í kassa á öskuhaugunum „pössuðu í“ hana. Skotin hafi verið of stór, þó að hann hafi getað lokað 300 byssunni með skotunum í, og kveðst hann ekki hafa þorað að hleypa af henni. Ákærði hafi svo komið heim til hans og viljað tala við hann, og heldur hann, að það hafi verið einum til tveimur dögum eftir að hann tók byssuna. Þeir hafi farið út í bifreið ákærða, sem ekið hafi honum að Sækambi. Á leiðinni þangað hafi ákærði spurt hann að því, hvort hann væri með byssu, sem ákærði ætti, og hafi hann þá sagzt vera með byssuna. Hann hafi svo sótt hana heim til sín og afhent ákærða hana. Guðmundur Rúnar kveðst hafa vitað, að ákærði ók um skeið bifreið frá Bifreiða- stöð Steindórs og skilaði henni að loknum akstri á kvöldin inn á svæði stöðvarinnar við Sólvallagötu og Hringbraut. Hann kveðst hafa komið þangað nokkuð oft með Helga, syni ákærða, í bifreið, sem Helgi ók, til að sækja föður sinn. Þeir hafi gjarnan hjálpað ákærða við að þvo bifreið hans og hafi hann þá þrifið hana að innan, en þeir að utan. Máske hafi þeir einhvern tíma sópað gólf bifreiðarinnar. Guðmundur Rúnar telur útilokað, að hann hafi nokkru sinni opnað hanzkahólf bifreiðarinnar, og hann man ekki til þess, að ákærði eða Helgi gerðu það. Hann harðneitar því áð hafa tekið byssu úr Þifreiðinni, og hann kveðst aldrei hafa séð byssu í henni. Hann kveðst heldur ekki hafa séð ákærða eða Helga vera með byssu og þeir hafi heldur aldrei talað um byssu. Við samprófun Guðmundar Rúnars og ákærða kveðst hinn fyrr- nefndi ekkert sérstakt hafa að athuga við framburð ákærða um töku háns á Mauser byssunni, en hann harðneitar því að hafa tekið byssu úr bifreið þeirri, sem ákærði ók hjá Bifreiðastöð Steindórs. Jafnframt segir ákærði ekkert sérstakt í tilefni af þessum framburði Guðmundar Rúnars og kveðst alls ekki vilja bera það á hann, að hann hafi tekið byssuna úr Steindórsbifreið- inni. Með tilliti til hins breytta framburðar ákærða í dóminum 28. júní f. á. var honum hinn 17. nóvember f. á. gerður kunnur á ný framburður Þóris Magnússonar, sem fyrr er rakinn. Ákærða minnir þá, að hann hafi sagt Þóri frá því, að hann ætti tvær skammbyssur, en ekki sagt það í eitt og hið sama skipti, heldur í sitt hvort skiptið, og kunni það að hafa verið um vorið 1966. Hann minnir fastlega, að hann hafi sagt Þóri fyrst frá Mauser byssunni og tekið þá máske fram, að hægt væri að breyta henni í vélbyssu. Þórir hafi viljað kaupa byssuna og hafi ákærði selt honum hana, eins og hann hefur áður skýrt frá. Hann minnir svo fastlega, að skömmu síðar hafi hann sagt Þóri, að hann gæti 301 útvegað honum aðra skammbyssu, sem væri langtum minni en Mauser byssan, en hann man ekki sérstaklega eftir því, að hann tæki fram við Þóri, að sú byssa væri miklu skemmtilegri en Mauser byssan eða að magasín hennar gengi upp í skaptið, en þó kunni hann að hafa sagt Þóri það. Hann telur líklegt, að hann hafi skýrt Þóri frá því, að erfitt væri að fá skot í byssuna, en man þó ekkert nánar um það. Þórir hafi einnig viljað fá síðarnefndu byssuna, en ákærði kveðst ekki hafa lofað honum því að selja honum hana. Hann hafi þó ákveðið að sýna Þóri hana og hafi hann farið með hana niður í Bifreiðastöð Steindórs í því skyni, en Þórir hafi þá ekki verið að vinna þann dag, eins og ákærði hefur skýrt frá áður. Hann heldur, að þeir Þórir hafi tal að saman um það, að ákærði sýndi honum nefnda byssu, en tiltek- inn dagur hafi ekki verið ákveðinn, er það skyldi gerast. Í tilefni af þessum framburði ákærða tekur Þórir Magnússon fram, að hann minni, að ákærði hafi skýrt honum frá því í eitt og hið sama skipti, að hann ætti tvær skammbyssur. Annars hafi þeir talað nokkuð oft saman um skammbyssur á bifreiðastöð- inni. Ákærði hafi ekki viljað selja honum minni skammbyssuna, en hann hafi þó ekki verið búinn að missa alla von. um, að ákærði léti hann fá hana. Hann kveðst ekki muna sérstaklega eftir því, að hann bæði ákærða um að sýna honum byssu þessa eða að ákærði segðist mundu sýna honum hana. Þá heldur Þórir fast við það, að ákærði hafi látið hann fá eitt skot ásamt Mauser byssunni, en hann man ekki, hvort það var í sama skiptið eða í annað skipti. Skotið hafi reynzt vera of stórt í byssuna. Ákærði kveður, að það sé rétt hjá Þóri, að þeir hafi oft talað saman um skammbyssur á bifreiðastöðinni. Hins vegar muni hann ekki eftir því, að hann hafi látið Þóri fá skot með Mauser byssunni, hvort heldur um leið og hann afhenti honum hana eða í annað skipti, en bætir við, að ef hann hafi látið Þóri fá skot í byssuna, hafi það hlotið að vera eitt af þeim skotum, sem Leó Schmith lét hann fá með byssunni. Ákærði segir, að eftir að Þórir hafði fengið Mauser byssuna og á meðan þeir unnu báðir saman á Bifreiðastöð Steindórs, hafi Þórir sagt honum, að pinninn í byssunni hefði verið brotinn og byrfti hann að fá annan pinna í hana. Ákærði kveðst ekki hafa skotið úr byssunni og hafi hann ekki vitað um það fyrr, að pinn- inn í henni væri brotinn. Þórir kveðst ekki muna eftir því, hvort hann sagði ákærða, að pinninn væri brotinn. 302 Frekara samræmi hefur ekki fengizt milli framburða ákærða og Þóris Magnússonar. Í sama dómþingi 17. nóvember f. á. kveðst ákærði ekki hafa á nokkurn hátt búið sérstaklega um byssuna í peningakassanum og heldur ekki, þegar hann fór með hana niður á Steindórsstöð. V. kafli. A. Ákærði kveður, að vinnutími hans sem bifreiðarstjóra hjá Bæjarleiðum hafi ekki verið ákveðinn og hafi hann farið eftir því, hve mikið var að gera hverju sinni. Hann hafi yfirleitt hafið akstur snemma morguns eða um kl. 0700 til kl. 0730 og farið þá annað hvort á stöðina, sem er við Langholtsveg, eða að næsta símastaur stöðvarinnar og tilkynnt, að hann hefði hafið vinnu. Hann hafi síðan unnið við akstur fram til miðnættis. Venjulega hafi verið mest að gera á föstudögum og laugardögum og hafi hann þá verið við akstur fram til kl. 0400 til kl. 0500 að nóttu eða jafnvel alla nóttina og byrjað þá gjarnan akstur nokkuð seinna næsta morgun. Hann kveðst vera frekar svefnþungur og hafi kona hans vakið hann venjulega á morgnana um kl. 0630, en það hafi þó komið fyrir, að hún væri að vinna fram eftir nóttu hjá Ísbirninum h/f og þá hafi hann látið Bæjarsímann vekja sig á svipuðum tíma morguns. Áður en hann lagði af stað að heiman á morgnana, hafi hann oftast fengið sér kaffi, sem geymt hafi verið á hitabrúsa yfir nóttina, en þó hafi stundum komið fyrir, að kona hans hitaði kaffi fyrir hann á Morgnana. Hann segir, að Ragna dóttir hans hafi unnið um tíma í Sælgætis- gerðinni Nóa við Barónsstíg hér í borg, og rengir ekki, að það hafi verið frá því í ágúst 1967 fram í febrúar 1968. Hann hafi yfirleitt ekið henni í vinnuna, sem hófst kl. 0730, og hafi það í mesta lagi verið tvisvar sinnum, sem hann hafi ekki gert það, en í þau skipti hafi hún farið með strætisvagni. Hann segir, að hún hafi verið ófrísk á þessum tíma og því hafi hann lagt sig fram um að aka henni til vinnu og það hafi hann ávallt gert skammdegismánuðina, eða á tímabilinu nóvember til febrúar, og einnig yfirleitt alltaf úr vinnu, ef hann var ekki að aka með farþega. Hann segir, að akstursleiðin frá Sækambi að Nóa hafi ávallt verið hin sama og nánar tiltekið þessi: Nesvegur, Kapla- skjólsvegur, Hagamelur, Hofsvallagata, Hringbraut, Barónsstígur og hafi hann stöðvað bifreiðina þar við Nóa gegnt Hafnarbíói. 303 Hann hafi ekið leiðina á venjulegum innanbæjarhraða og hafði þá ávallt talstöðina í gangi til að vita, hvernig vinnan væri og hvar hún væri mest, en aldrei svarað aðalstöðinni, enda sé bif- reiðarstjórum bannað að svara í talstöðina, ef þeir eru með far- þega, og er þá ætlazt til, að bifreiðarstjórar, sem lausir eru, sinni kallinu. Hann kveðst ávallt hafa byrjað leiguakstur, eftir að hann hafði ekið Rögnu til vinnu. Hann minnist þess ekki að hafa farið í leiguakstur að morgni, áður en hann ók Rögnu til vinnunnar og án þess að hafa sofið heima hjá sér um nóttina. Hann orðar það, að hann hafi ekið þó nokkuð með útlendinga vegna tungumálakunnáttu sinnar og hefði einhver slíkur við- skiptavinur hans getað beðið hann um að aka með hann snemma að morgni frá hóteli sínu út á flugvöll. Hann man þó ekki eftir neinu ákveðnu slíku tilviki, þegar hann þurfti að aka Rögnu til vinnu í Nóa. Ákærði kveðst hafa sofið heima hjá sér að Sækambi nóttina, sem Gunnar Sigurður hlaut bana sinn. Hann kveðst hafa komið heim til sín upp úr kl. 2400 þá nótt og tekur fram, að þá hafi lítið verið að gera við bifreiðarakstur. Hann kveðst ekki muna, hve- nær hann fór í seinustu ökuferð sína þá um kvöldið, en hann minnist þess að hafa farið í ferð úr Réttarholti, þar sem Bæjar- leiðir hafa bifreiðastaur, og ekið vestur í bæ og að því loknu hafi hann farið beint heim til sín. Ákærði kveðst muna vel eftir bifreiðarakstri sínum dag þann, sem Gunnar Sigurður fannst látinn. Hann kveðst minnast þess, að bennan morgun hafi hann eins og venjulega ekið Rögnu til vinnu í Nóa. Hann hafi síðan ekið bifreið sinni inn Borgartún og verið staddur hjá Klúbbnum, þegar talstöð Bæjarleiða kallaði upp Dalbrautarsvæðið. Hann hafi svarað kallinu og tilkynnt, að hann væri staddur við Klúbbinn. Honum hafi þá verið sagt að fara Í ákveðinn akstur þar í nágrenninu og ef til vill hafi honum verið sagt að fara að húsi við Bugðulæk, þar sem beðið hefði verið um bíl. Hann hafi farið í þessa ökuferð, en hann muni nú ekkert nánar um hana eða hvert hann ók farþeganum eða far- þegunum eða hver hann eða þeir voru. Hann hafi síðan haldið áfram akstri og líklega um hádegisbilið hafi hann frétt um tal- stöð bifreiðarinnar um dauða Gunnars Sigurðar í leigubifreið sinni. Hann kveðst hafa hætt akstri frekar snemma að kvöldi þessa dags vegna beygs, sem komið hafi upp hjá leigubifreiðar- stjórum vegna atburðar þessa. Ítarleg rannsókn hefur fram farið í því skyni að sannreyna 304 framangreindan framburð ákærða, og verður nú rakið það, sem fram hefur komið um það efni: Hinn 21. apríl 1949 kvæntist ákærði Karólínu Aðalsteinsdóttur, og hafa þau búið að Sækambi síðan á árinu 1951. Þau eiga fjögur börn, og eru þau þessi: Helgi, fæddur 29. desember 1947, Ragna, fædd 12. júlí 1951, Edda, fædd 6. apríl 1953, og Valur, fæddur 11. september 1961. Bæði eiginkona ákærða og eldri dóttir hans hafa fúslega borið vitni í dómi, og verður nú rakinn framburður þeirra um framangreindan þátt málsins: Karólína Aðalsteinsdóttir kveðst hafa vaknað fyrst af fjöl- skyldunni á morgnana og vaknað við vekjaraklukku, sem hún gjarnan stillti á kl. 0630 til kl. 0645. Ragna hafi unnið frá ágúst 1967 fram í febrúar 1968 í Sælgætisgerðinni Nóa og átt að vera komin til vinnu þar kl. 0730. Ákærði hafi ávallt ekið henni í vinnuna, enda hafi hún verið á þessum tíma ófrísk og fætt barn 12. apríl 1968. Hún segir, að þegar hún var vöknuð á morgnana, hafi hún vakið ákærða, sem sé frekar svefnþungur, svo og Rögnu, en hún man ekki sérstaklega eftir því, að Bæjarsíminn væri notaður. til að vekja fjölskylduna, nema þá að vekjara- klukkan hafi verið biluð. Ákærði og Ragna hafi fengið sér kaffi, áður en þau fóru af stað, og hafi kaffið verið stundum geymt á hitabrúsa yfir nóttina, en stundum hafi hún eða Ragna lagað það um morguninn. Karólína kveður, að um miðja viku, eða nánar tiltekið á mánudögum, þriðjudögum, miðvikudögum og fimmtu- dögum, hafi ákærði yfirleitt ekki ekið bifreiðinni R 15612 lengur en til miðnættis, og alls ekki lengur en til kl. 0100 til 0200 að næturlagi, enda hafi hann þurft að vakna snemma að morgni til að aka Rögnu í vinnuna á þeim tíma, er hún vann í Nóa. Mið- vikudagskvöld hafi verið og sé eitt lakasta kvöldið fyrir leigu- bifreiðarstjóra. Aðfaranætur laugardags, sunnudags og mánu- dags hafi ákærði ekið lengur fram eftir nóttu, því að þá hafi verið meira að gera. Hún kveðst ekki minnast þess, að ákærði hafi nokkru sinni verið að heiman næturlangt, og um helgar hafi hann ekki kom heim síðar en kl. 0400 til kl. 0500 að nóttu. Hún telur, að aðfaranótt 18. janúar 1968 hafi ákærði að venju komið heim milli kl. 0100 og 0200 um nóttina og að hún hafi 2 vakið hann á venjulegum tíma um morguninn og hann síðan ekið Rögnu í vinnuna. Um hádegið hafi hún heyrt í Ríkisút- varpinu, að bifreiðarstjóri hefði fundizt látinn í leigubifreið sinni þá snemma um morguninn. Hafi henni þá verið hugsað til þess, að ágætt var, að ákærði skyldi hafa verið heima þessa nótt, því 305 að ekki hefði verið gott að vita, hver hefði getað orðið fyrir því, sem komið hafði fyrir bifreiðarstjórann. Hún kveðst minnast þess, að um hádegið hafi ákærði komið heim til hádegisverðar og hafi Aðalsteinn faðir hennar þá verið staddur þar. Hafi þau rætt almennt um andlát bifreiðarstjórans og hve atburðurinn væri sorglegur, en hún minnist ekki neinna sérstakra orða ákærða við það tækifæri og heldur ekki sérstakra orða hans síðar um dauða bifreiðarstjórans. Ragna Sveinbjörnsdóttir kveðst hafa unnið í Sælgætisgerðinni Nóa frá ágúst 1967 til febrúar 1968. Vinna hafi hafizt þar kl. 0730 á morgnana og hafi stimpilklukka verið á staðnum. Hún segir, að á meðan hún vann í Nóa, hafi móðir hennar vakið hana á morgnana um kl. 0650 og einnig vakið ákærða, sem sofi mjög fast. Fyrstu mánuðina hafi hún farið í strætisvagni til vinnu, en ákærði hafi ávallt ekið henni á vinnustað, þegar fór að dimma á morgnana. Hún fullyrðir, að skammdegismánuðina desember, janúar og febrúar hafi ákærði ávallt ekið henni til vinnu á morgn- ana í bifreiðinni R 15612. Hún kveðst hafa verið ófrísk um þessar mundir og fætt barn 13. apríl 1968. Hún segir, að áður en hún og ákærði lögðu af stað frá Sækambi, hafi þau fengið sér kaffi og hafi ýmist hún eða móðir hennar hitað það, en stundum hafi kaffi verið sett á hitabrúsa kvöldið áður og geymt yfir nóttina. Hún kveðst yfirleitt hafa mætt til vinnu á réttum tíma og hafi hún og ákærði lagt af stað frá Sækambi um eða laust eftir kl. 0720. Ákærði hafi ávallt ekið sömu leiðina að Nóa, þ. e. um Nes- veg, Hofsvallagötu, Hringbraut, Barónsstíg, og numið staðar neðst á þeim stíg gegnt Hafnarbíói. Þar hafi hún farið úr bif- reiðinni, en ákærði kallað í stöðina, að hann væri tilbúinn til vinnu. Hún kveðst síðan hafa farið upp á fyrstu hæð í húsi Nóa, þar sem stimpilklukkan var, og stimplað sig komna. Síðan hafi hún farið upp á aðra hæð og skilið þar eftir yfirhöfn sína og að því loknu farið aftur niður á fyrstu hæð, þar sem vinnustaður hennar var. Hún kveðst hafa heyrt í hádegisfréttum Ríkisút- varpsins, að leigubifreiðarstjóri hefði fundizt látinn af skotsári að morgni 18. janúar 1968, og hafi hún þá verið að borða hádegis- verð á vinnustað sínum í Nóa. Hún staðhæfir, að þennan sama morgun hafi ákærði ekið henni til vinnu og hafi hún ekki orðið vör við neitt óvenjulegt eða sérkennilegt við hann. Hún kveðst telja útilokað, að hann hafi verið kominn á fætur á undan henni þennan morgun, því það hafi aldrei komið fyrir, á meðan hún vann í Nóa. Hún hafi ávallt verið komin á fætur á undan ákærða. 20 306 Henni vitanlega hafi það aldrei komið fyrir, að ákærði væri næturlangt í burtu af heimilinu. Hún minnist ekki neinna sér- stakra orðaskipta ákærða eða móður sinnar út af andláti bif- reiðarstjórans. Helgi Sveinbjörnsson var skráður háseti á m/s Ásgeiri, RE 60, eign Ísbjarnarins h/f, frá 6. janúar til 3. febrúar 1968, og stundaði skipið þá síldveiðar í Norðursjó. Hinn 18. janúar var skipið statt í eða skammt frá Færeyjum. Kveðst Helgi hafa heyrt í fréttum íslenzka útvarpsins, að Gunnar Sigurður Tryggva- son hefði verið myrtur, og hefði honum brugðið illa við fréttina, þar eð faðir hans vann við akstur bifreiðar. Annars hefur Helgi skorazt undan frekari vitnisburði en þegar hefur verið rakið hér að framan í dómi þessum. Stefánía Aðalsteinsdóttir frú, Miklubraut 13 hér í borg, systir eiginkonu ákærða, kveður, að Aðalsteinn faðir þeirra, sem bú- settur sé á Fáskrúðsfirði, hafi verið hér fyrir sunnan um jólin veturinn 1967—-1968, en hún man ekki, hvenær hann kom eða fór. Hún segir, að hann hafi dvalizt á víxl hjá fjórum börnum sínum, þ. e. þeim systrum svo og bræðrum þeirra, Marinó í Hafnarfirði og Guðlaugi í Vogum, eina nótt eða fleiri í einu hjá hverju þeirra, en hún man ekki, hvar hann dvaldist á hverjum tíma þennan vetur. Hún kveðst ekki geta sagt um, hvort Aðal- steinn var staðdur hér, þegar Gunnar Sigurður fannst látinn. Hún bætir því við, að hana minni, að Aðalsteinn hafi sagt, svo að hún heyrði til: „Svenni var heima alla þessa nótt“ eða eitthvað á þá leið og að hér hafi verið átt við nóttina, sem Gunnar Sig- urður fannst látinn, en hún kveðst þó ekkert vilja fullyrða um, að hann hafi sagt þetta. Aðalsteinn Stefánsson sjómaður, til heimilis á Fáskrúðsfirði, skýrir frá því, að það hafi verið venja hans, eftir að hann varð ekkjumaður fyrir um 8 árum, að koma hingað suður á vetri hverjum og dveljast hjá börnum sínum um tíma og oftast yfir jólin. Hann kveðst hafa komið hingað nokkru fyrir jól veturinn 1967—-1968 og dvalizt hér fram í byrjun febrúar 1968. Hann hafi dvalizt lengst af hjá Karólínu dóttur sinni á Sækambi, en nótt og nótt eða viku og viku hjá hinum börnum sínum Íó Á Sækambi hafi hann sofið einn í herbergi uppi á annarri hæð í húsinu, en á þeirri hæð hafi svefnherbergi þeirra Karólínu og ákærða einnig verið. Hann kveðst oftast nær hafa vaknað á Sækambi kl. að ganga átta á morgnana við það, að Karólína var að vekja Rögnu og ákærða, og hafi honum verið kunnugt 307 um, að ákærði ók Rögnu til vinnu á morgnana og að hún átti að vera komin á vinnustað kl. 0730. Hann hafi svo heyrt, þegar ákærði fór niður stigann, en síðan hafi hann lagzt aftur til svefns án þess að hafa opnað dyrnar að svefnherbergi sínu. Hann kveðst venjulega hafa verið kominn upp í herbergi sitt til að fara að sofa um kl. 2300 eða klukkan að ganga 2400. Það hafi komið fyrir, að hann hafi tekið þátt í spilum að Sækambi á kvöldin, en hann hafi þó verið kominn upp í herbergi sitt fyrir eða um miðnætti. Það hafi sjaldan, ef það hafi þá nokkru sinni komið fyrir, að ákærði tók þátt í spilamennsku að kvöldlagi. Hann segir, að ákærði hafi oft komið heim frá bifreiðarakstri fyrir miðnætti, en stundum hafi hann komið nokkru síðar, eða kl. 0100, 0200 eða kl. 0230, og hafi það einkum verið um helgar. Hann kveðst sofa laust, en mikill hávaði hafi gjarnan verið sam- fara komu ákærða heim vegna ískurs í útidyrahurð, sem hafi verið rétt fyrir neðan glugga á herbergi hans, þannig að hann hafi nær alltaf orðið var við komu ákærða. Hann kveðst ekki hafa orðið var við eða vita til þess, að ákærði kæmi ekki heim að Sækambi næturlangi í hitteðfyrra. Aðalsteinn kveðst hafa verið búinn að dveljast á Sækambi frá því fyrir jól, þegar frétt barst um, að leigubifreiðarstjóri hefði fundizt í bifreið sinni, látinn af völdum skotsárs, hér í borginni. Hann heldur, að hann hafi heyrt fyrst um atburð þennan í útvarpstæki á Sækambi um hádegi sama dag og atburðurinn var talinn hafa gerzt, og kveður hann, að bæði ákærði og Karólína hafi heyri í útvarpsfréttinni um leið og hann. Hann kveðst ekki muna sérstaklega eftir því, hvenær ákærði hefur komið heim að Sækambi kvöldið eða nótt- ina, áður en fréttin um lát bifreiðarstjórans var lesin í háðegis- útvarpinu. Þá minnist hann ekki sérstaklega fimmtudagsmorg- unsins 18. janúar 1968 og hvernig þá hefur verið varið för ákærða og Rögnu frá Sækambi. Í tilefni af fyrrgreindum framburði Stefaníu Aðalsteinsdóttur kveðst hann ekki minnast þess sér- staklega, að hann hafi látið orð falla um, að ákærði hefði verið. heima alla aðfaranótt 18. janúar 1968. Aðalsteinn kveðst hafa dvalizt hér fyrir sunnan á s.1. vetri frá því fyrir jól og hafi hann verið á Sækambi, þegar ákærði var handtekinn. Lárus Salómons- son lögreglumaður hafi komið þangað til að tala við ákærða og þegar hinn síðarnefndi hafi farið að útidyrunum til að taka á móti Lárusi, hafi hann heyrt ákærða segja: „Ég ætla að biðja Lárus um að hjálpa mér“. Stuttu síðar sama dag hafi Lárus komið aftur að Sækambi til að flytja ákærða til rannsóknarlög- 308 reglunnar, en hann kveðst ekki hafa vitað fyrr en síðar, hvert tilefnið var. Samkvæmt upplýsingum Ríkisútvarpsins var lesin upp í út- varpinu um kl. 1230 í hádegisfréttum 18. janúar 1968 meðal annars svohljóðandi innlend frétt: „Klukkan 7.15 Í morgun var lögreglunni í Reykjavík tilkynnt, að maður, sem virtist meðvitundarlaus, sæti í bílstjórasæti leigu- bifreiðar, sem stóð á Laugalæk á milli Sundlaugavegar og Bugðu- lækjar. Lögreglumenn fóru þegar á vettvang og fundu manninn, en hann var bílstjórinn á leigubifreiðinni. Hann var með skot- sár aftan á höfðinu. Maðurinn var þegar fluttur í sjúkrabifreið í slysavarðstofuna, en var látinn, þegar þangað kom. Enn sem komið er hefur enginn verið handtekinn í sambandi við mál þetta. Frekari vitneskja er ekki fyrir hendi“. Í miðaftansfréttum Ríkisútvarpsins kl. 1700 sama dag var skýrt frá því, að umræddur maður hefði verið Gunnar Tryggvason, leigubifreiðarstjóri á Hreyfli í Reykjavík. B. Lögð hafa verið fram í málinu stimpilklukkuspjöld Rögnu Sveinbjörnsdóttur hjá Sælgætisgerðinni Nóa fyrir mánuðina des- ember 1967 svo og janúar og febrúar 1968. Stimplun spjaldanna er þannig: Desember 1967. 1, 7.29 2. 3. 4 M "41 M 16.43 5. TU "7.34 TU 16.42 6. W 7.35 W 16.42 7. TH "7.38 TH 18.33 8. FR 7.44 FR 17.44 9. 10. 11. M 8.44 M 18.31 12. TU '7.25 TU 18.30 13. W 7.33 W 18.30 14. 15 FR 16.03 = ni 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. 28. 29. 30. 3l. NO ONO NON a A A a „NK O0oJÐ UR UNO oman aRu nær FR TU TH FR EG „TH - FR „TU „ TH „FR . TU 24. w 7.29 7.32 7.48 7.39 7.35 7.10 7.23 7.22 7.31 7.28 7.36 7.30 7.36 7.40 7.48 7.29 7.34 7.42 7.31 7.34 1.30 7.31 1.32 309 TH 12.57 Janúar 1968. W 13.13 TU TH FR TH FR TU w TH FR TU TH FR TU TH FR TU 18.30 18.31 18.31 18.31 19.04 16.44 16.42 16.01 16.44 16.42 16.43 15.59 16.42 16.42 16.42 16.42 16.04 16.42 16.42 16.42 16.42 16.02 16.42 16.42 16.42 910 25. TH '7.33 TH 16.42 26. FR 7.36 FR 16.03 2. 28. 29. M "7.32 M 16.42 30. TU 7.35 TU 16.42 31. W 7.23 Febrúar 1968. 1. TH 7.33 TH 16.42 2. 3. 4. 5. 6. TU "7.36 TU 16.42 7. MW 740 W 16.42 8. TH 7.41 TH 16.42 9. FR 7.30 FR. 1603 10. 11. 12 M "7.31 M 16.42 13. TU "7.36 TU 16.42 14. W 7.32 W 16.42 15. 16. Óskar Sigurður Óskarsson, skrifstofustjóri hjá Nóa, Laugarnes- vegi 64 hér í borg, kveður, að ekki sé unnið hjá því fyrirtæki á laugardögum og að reglulegur vinnutími mánudaga til föstudaga að þeim dögum meðtöldum sé frá kl. 0730 til kl. 1645, en þó sé hætt örlítið fyrr á föstudögum. Ragna Sveinbjörnsdóttir hafi unnið hjá fyrirtækinu frá ágúst 1967 til febrúar 1968 og ekki verið í ákveðnum vinnuflokki, heldur verið færð á milli deilda og unnið þá ýmiss konar verk. Í tilefni af stimplun Rögnu til vinnu kl. 1313 miðvikudaginn 3. janúar segir hún, að hún muni hafa farið í skoðun til læknis að morgni þess dags. Margar konur, sem unnu hjá Nóa á sama tíma og Ragna, hafa borið vitni í málinu, og verður nú rakinn framburður þeirra: Halldóra Guðmundsdóttir, Laugavegi 56 hér í borg, kveður, að Ragna og hún hafi unnið mest allan tímann Í sama vinnusal. Hún man ekki sérstaklega eftir því, hvort Ragna kom til vinnu all á morgnana gangandi eða í bifreið, og minnist þess ekki að hafa séð hana koma til vinnu og oft hafi hún verið komin á vinnu- stað á undan Rögnu. Hún tekur þó fram, að Ragna hafi einhverju sinni haft orð á því við hana, að faðir hennar hefði ekið henni í vinnu þá um morguninn, en hún minnist þess ekki, að hún hefði orð á því, að hann hefði gert það oftar. Hún minnist þess, að faðir Rögnu sótti hana stundum á vinnustað í lok vinnudags, einkum þegar veður var vont, og ók hann þá einnig heim Helgu móður sinni, sem vann einnig í Nóa. Halldóra minnist þess, að einn morgun heyrði hún á vinnustaðnum, að leigubifreiðarstjóri hefði verið myrtur þá um nóttina, og dregur hún ekki í efa, að það hafi verið að morgni 18. janúar 1968. Þennan morgun hafði hún verið að vinna með Helgu, móður ákærða. Hún minnist þess, að Helga var óttaslegin út af ákærða, þar sem þá var ekki vitað á vinnustaðnum, hvert var nafn hins myrta bifreiðarstjóra. Hún minnist þess, að Helga sagði við hana, að hún vildi fara í síma til að spyrjast fyrir um ákærða. Helga hafi svo farið í burtu, en Halldóra kveðst ekki hafa vitað, hvert hún ætlaði að hringja, og minnist hún þess ekki, að hún segði henni það. Nokkru síðar hafi Helga komið aftur til hennar og sagzt þá vera búin að hringja og hefði hún fengið það staðfest, að allt væri í lagi með ákærða. Halldóru minnir, að þetta hafi gerzt fyrir hádegi fyrrgreindan dag. Hún kveðst ekki muna sérstaklega eftir Rögnu þennan dag, en þær hafi þá unnið í sama vinnusal. Hún kveðst ekki muna, hvort Ragna var viðstödd fyrrgreind orðaskipti hennar og Helgu eða hvort Ragna var í vinnu þennan morgun eða dag. Guðbjörg Gréta Bjarnadóttir, Hlégerði 33, Kópavogi, kveður, að þær Ragna hafi unnið allan tímann í sömu deild. Hún kveðst hafa séð Rögnu nokkrun sinnum koma til vinnu að morgni og hafi hún þá komið ýmist í leigubifreið eða gangandi. Karlmaður hafi ekið leigubifreiðinni og hafi hún talið víst, að það væri faðir Rögnu, enda hafi hún heyrt talað um það á vinnustaðnum, að faðir hennar æki henni stundum til vinnu. Hún segir, að þegar Ragna hafi komið gangandi, hafi hún gengið út frá því, að hún hefði farið í strætisvagni frá heimili sínu einhvers staðar vestur í bæ og farið úr vagninum skammt frá vinnustaðnum og gengið svo seinasta spölinn þangað. Hún heldur, að það hafi líklega verið oftar, sem hún hafi séð Rögnu koma til vinnu í bifreið en gangandi, en hún getur ekki sagt um, hvort hún hafi komið oftar í bifreið seinni hluta starfstímans heldur en fyrri hluta hans. Þá kveðst hún hafa vitað til þess, að faðir Rögnu öl2 z kom stundum til að sækja hana á vinnustað að loknum starfs- degi, og það kom fyrir, að hún sá Rögnu fara út í fólksbifreið eftir vinnu. Kolbrún Jónsdóttir, Langagerði 34 hér í borg, kveðst hafa unnið í sömu deild og Ragna. Hún kveðst hafa séð nokkuð oft, að Ragna kom til vinnu í bifreið, sem faðir hennar ók, og heldur hún, að það hafi frekar verið seinni hluta starfstíma hennar, en þá var hún orðin ófrísk. Í þessum tilvikum kom hún í vinnuna um eða nálægt kl. 0730. Einnig hafi það komið fyrir, að hún hafi séð Rögnu koma gangandi á vinnustað, en hún getur ekki sagt um, hvort hún var þá nýkomin úr strætisvagni eða ein- hverju öðru ökutæki. Í þeim tilvikum hafi hún komið heldur fyrir kl. 0730, og þá heldur fyrr en ella. Hún segir, að það hafi komið fyrir, en þó sjaldan, að einhver starfsmanna gat um það án sérstaks tilefnis, að Ragna hefði komið í vinnuna í bifreið föður síns, en hún minnist þess ekki, að Ragna hefði orð á því sérstaklega, að faðir hennar hefði ekið henni í vinnuna. Sigríður Helga Guðmundsdóttir, Hlíðargerði 22 hér í borg, kveður, að Ragna hafi unnið í sömu deild og hún. Hún kveðst hafa oft séð Rögnu koma til vinnu að morgni í leigubifreið, og sagði Ragna henni, að bifreiðarstjórinn væri faðir hennar. Hún tekur fram, að þetta hafi verið frekar seinni hluta tímabilsins, sem Ragna vann hjá Nóa, en þá var hún orðin ófrísk. Hún kveðst einu sinni hafa verið samferða Rögnu til vinnu að morgni í strætisvagni á Seltjarnarnesleið, en hún man ekki nánar um það, hvenær það hefur verið. Hún getur ekki sagt um, hvort Ragna kom oftar í strætisvagni til vinnu. Guðbjörg Ingibjörg Jóhannesdóttir, Hólmgarði 23 hér í borg, kveðst hafa unnið í Nóa allan þann tíma, sem Ragna vann þar. Hún minnist þess ekki að hafa séð Rögnu koma til vinnu að morgni og tekur fram Í því sambandi, að vegna áætlunarferða strætisvagna hafi hún ekki komið í vinnuna fyrr en um kl. 0740. Hún kveður, að Ragna og Helga, amma hennar, sem vann einnig í Nóa, hafi sagt henni, að fyrst eftir að Ragna fór að vinna þarna og áður en hún varð ófrísk, hefði hún komið með strætisvagni til vinnu á morgnana, en begar komið var fram á veturinn og þegar líða tók á meðgöngutíma hennar, hefði faðir hennar ekið henni oft til vinnu og eins stundum sótt hana, þegar vinnu var lokið. Guðrún Karlsdóttir, Hraunbæ 44 hér í borg, kveðst hafa unnið í Nóa allan tímann, sem Ragna vann þar. Hún kveðst aldrei hafa 313 séð Rögnu koma til vinnu að morgni og geti hún því ekkert sagt um það, hvort hún kom þá í bifreið eða gangandi. Þá minnist hún þess heldur ekki, að Ragna hefði nokkru sinni orð á því, að faðir hennar æki henni til vinnu eða að hún kæmi á vinnustað með strætisvagni eða gangandi. Hins vegar kveðst hún hafa haldið, að Ragna kæmi í vinnuna með strætisvagni, vegna þess að hún vissi, að hún bjó vestur í bæ. Guðlaug Albertsdóttir, Seljavegi 4 hér í borg, kveður, að þær Ragna hafi unnið í sömu deild. Hún segir, að það hafi komið fyrir, en þó ekki oft, að hún sá Rögnu koma til vinnu að morgni í bifreið, sem faðir hennar ók, en hún getur ekki sagt um, hvort það var frekar fyrri en seinni hluta starfstíma hennar. Hún kveðst aldrei hafa séð Rögnu koma gangandi í vinnu. G. Þorkell Þorkelsson, stöðvarstjóri á Bæjarleiðum, til heimilis á Grettisgötu 31 hér í borg, hefur skýrt frá því, að í aðalaf- greiðslu stöðvarinnar á Langholtsvegi sé haldin viðskiptabók og séu þar skráðar allar ferðir, sem bifreiðar stöðvarinnar fara samkvæmt beiðni frá aðalafgreiðslunni. Bifreiðarstjórar séu til- greindir með númeri og hafi ákærði haft afgreiðslunúmerið 92 í bókinni. Þá sé tímasetning ekki tilgreind við hvern einstakan akstur, heldur aðeins við og við, eins og bókin beri með sér. Þorkell hefur sýnt sakadómi viðskiptabók stöðvarinnar. Dag- ana 17 og 18. janúar 1968 eru ferðir ákærða (nr. 92) bókaðar þar, eins og hér segir: Hinn 17. janúar kl. 7.30 að Karfavogi 36. — — — — 1.50 að Hólmgarði 28. — — — — 9.00 að Eskihlíð 10. — 12.30 að Langholtsvegi 32. — — — — 14.50 að Skólavörðustíg 17 B. — — — — 15.15 að Grettisgötu 54. — — — — 17.20 að Rauðalæk 26. — 20.15 að Njörvasundi 17. — 18. — — T.35 að Kleppsvegi 72. — — — — um 810 aðF. Í. (þ. e. að afgreiðslu Flugfélags Íslands á Reykjavíkurflugvelli), Soffía. — — — — um eða rétt eftir 8.40 að Réttarholtsvegi 37. — — — — 13.30 að Kassagerðinni, austan. — — — — 14.10 að Röntgendeild Landspítalans. — — — — 22.35 að Skaftahlíð 10. 314 Þorkell kveðst ekki hafa verið á bifreiðastöðinni aðfaranótt 18. janúar 1968, heldur hafi kona að nafni Sigríður Þórisdóttir, sem nú sé látin, verið á vakt þar til kl. 0700 um morguninn, en þá muni hafa komið á vakt Hans Tómasson, enda sýni viðskipta- bókin ólíkar rithendur á þeim tíma. Þorkell telur, að vafalaust hafi atvik verið þau um kl. 0735 þennan morgun, að hringt hafi verið á stöðina og beðið um, að bifreið yrði send að Kleppsvegi 72, og síðan hafi verið kallað frá stöðinni Í staur Bæjarleiða austan Dalbrautar og norðan Sundlaugarvegar og ef það hafi ekki dugað, hafi verið kallað upp Dalbrautarsvæðið. Bifreiðar- stjóri með afgreiðslunúmerið 92 hafi þá gefið sig fram við stöð- ina og hún þá beðið hann um að fara að Kleppsvegi 72. Um leið hafi tíminn verið tekinn og ferðin færð til bókar. Þorkell kveður, að mörk Dalbrautarsvæðis séu Sundahöfn, Kambsvegur, Múla- vegur, Suðurlandsbraut, Laugavegur og Nóatún norður í sjó. Bifreiðin R 15612 hafi þá sennilegast verið á þessu svæði, en þó sé ekki útilokað, að hún hafi verið á öðru afgreiðslusvæði stöðvarinnar og þá verið send þaðan að Kleppsvegi 72. Hefði það einna helzt getað gerzt, ef erfitt hefur verið að fá bifreið á Dal- brautarsvæðinu. Hans Jörgen Klingenberg Tómasson, afgreiðslumaður á Bæjar- leiðum, til heimilis á Hrefnugötu 1 hér í borg, kveðst hafa komið á vakt í aðalstöðinni við Langholtsveg kl. 0700 fyrrgreindan morgun, og kveðst hann muna eftir því, að hann sendi ákærða í bifreiðarferð, en hann man ekki hvert eða á hvaða tíma morg- unsins það var. Hann man heldur ekki eftir því, hvort hann kall- aði ákærða upp í talstöð eða hvort hann talaði við hann á stöð- inni. Hann man ekkert frekar um akstur ákærða þennan morgun. Hann segir, að sá háttur sé á hafður í afgreiðslu stöðvarinnar, að þegar beiðni um bifreið kemur þangað í síma, kalli afgreiðslu- maðurinn um talstöð í Dalbrautarstaurinn, sem er fyrir norðan Sundlaugarveg og austan Dalbrautar, og ef enginn svarar þar, kalli hann upp Dalbrautarsvæðið og ef engin bifreið svarar þá, sem kemur stundum fyrir, sé leitað til bifreiða utan svæðisins. Ákærði kveðst ekkert muna nánar eða frekar um leigubifreið- arakstur sinn að morgni 18. janúar 1968 en hann hefur þegar frá skýrt. Í tilefni af bókunum í viðskiptabók Bæjarleiða um fyrrgreindar þrjár ferðir hans þennan morgun segir ákærði, að oft hafi verið beðið um bifreið að Kleppsvegi 72, en hann muni þó ekki eftir neinum tilteknum einstaklingi, sem beðið hafi um bifreið þangað. Hann kveðst ekki muna sérstaklega eftir því 315 að hafa ekið að Flugfélagi Íslands þennan morgun, en tekur fram, að ef beðið er um bifreið að afgreiðslu félagsins á Reykja- víkurflugvelli, sé gefið upp nafn þess, sem bifreiðina pantar, en hann muni ekki eftir kvenmanni að nafni Soffía. Þá kveðst hann ekki muna sérstaklega eftir því að hafa ekið að Réttarholtsvegi 37 nefndan morgun. Þess er getið í I. kafla dóms þessa, að Gísli Álfgeirsson kveðst hafa séð bifreiðina R 461 á Laugalæk, að því er hann heldur um kl. 0615 til kl. 0620 greindan morgun, á leið sinni til aðal- stöðvar Bæjarleiða við Langholtsveg. Hann kveðst hafa verið skamma stund á stöðinni og ekið svo með farþega, sem þar var staddur. Hann heldur, að stúlkan, sem var á vakt á stöðinni, muni ekki hafa séð, þegar hann ók með farþegann burt þaðan, og því sé ferð þessi ekki færð til bókar. Hann kveðst ekki muna, hvaða farþegi þetta var, en minnir, að hann hafi ekið honum í Laugarnes eða út á Suðurlandsbraut, en þar hafi farþeginn farið upp í langferðabifreið, sem Keflavíkurkaupstaður eigi og fór á þessum tíma snemma á morgnana frá Reykjavík til Keflavíkur- flugvallar með fólk, sem vinnur þar. Því næst kveðst hann hafa ekið aftur að aðalstöðinni við Langholtsveg, og heldur hann, að kiukkan hafi verið nálægt 0700, þegar hann kom þangað aftur. Rétt á eftir kveðst hann hafa séð ákærða koma inn á stöðina og talað eitthvað við hann almennt um daginn og veginn og ekki getað séð neitt athugavert eða óvenjulegt við hann. Hann minnir, að hann (Gísli) hafi svo ekið stúlkunni, sem hafði verið á vakt á stöðinni til kl. 0700, heim til sín á Hjallaveg. Hann segir, að hún hafi sent hann í ökuferð og fengið að sitja í bifreiðinni heim til sín á leiðinni. Að gefnu tilefni hefur Gísli ítrekað það, að hann minni endilega og telur sig vera öruggan um að hafa séð og talað við ákærða fyrrgreindan morgun, 18. janúar 1968. Hann tekur fram, að áður en hann fór burt af stöðinni með stúlkuna, hafi bifreiðarstjóri að nafni Gísli Guðmundsson verið kominn þangað. Minnir hann, að Gísli og ákærði hafi talað saman í þetta skipti og að þeir hafi rætt um bát, sem væri nýkominn eða væri í þann veginn að koma úr róðri. Hann kveðst síðan hafa heyrt í ákærða í talstöð bifreiðarinnar við og við um morguninn. Í tilefni af framburði Gísla segir ákærði, að hann hafi örugg- lega ekki getað verið kominn á stöð Bæjarleiða við Langholts- veg fyrr en eftir kl. 0730. Hann segir, að hann hljóti að hafa komið á stöðina, en man þó ekkert nánar um það. Hann man ekki sérstaklega eftir því að hafa talað við Gísla þennan morgun, 316 Frekara samræmi hefur ekki náðst milli framburða Gísla Álf- geirssonar og ákærða þrátt fyrir samprófun þeirra. Gísli Guðmundsson, Langholtsvegi 160 hér í borg, kveðst hafa ekið leigubifreið frá Bæjarleiðum veturinn 1967— 1968 og hafið akstur venjulega um kl. 0730 eða rétt fyrir kl. 0800 að morgni. Hann kveðst hafa verið við akstur að morgni þess dags, þegar það spurðist, að bifreiðarstjóri hefði fundizt skotinn í bifreið sinni hér í borginni. Hann man ekki sérstaklega eftir því, hvort hann kom á aðalstöð Bæjarleiða við Langholtsveg þennan morgun eða hvort hann talaði þá við ákærða, en hann minnir, að hann haft heyrt í ákærða þennan morgun Í talstöð bifreiðarinnar. Í tilefni af framburði Gísla Álfgeirssonar telur hann það vera mjög ótrúlegt, að hann hafi verið kominn á aðalstöðina við Langholts- veg um eða eftir kl. 0700 um morguninn, því að venjulega hafi hann, áður en hann hóf leigubifreiðarakstur, ekið tveimur börn- um sínum, sem hafi átt að vera komin á barnaheimili við Suður- landsbraut rétt fyrir kl. 0800, svo og konu sinni, sem hafi byrjað vinnu á Hrafnistu kl. 0800, og hafi hann venjulega ekki byrjað leiguakstur fyrr en kl. um 0730 eða laust fyrir kl. 0800. Þó segir hann, að ef hann hefði ekki þurft af einhverjum ástæðum að aka konu sinni með börnin á barnaheimilið, gæti verið, að hann hefði verið kominn á aðalstöðina fyrr en venjulega. Hann kveðst hafa verið um tíma skipverji á m/b Ásgeiri, RE 60, en þó ekki samtímis Helga, syni ákærða. Vitnið kveðst oft hafa rætt við ákærða um það, hvort bátur þessi væri kominn hingað til hafnar, því að hann ók skipverjum oft í bifreið sinni, þegar þeir voru í landi, en hvort hann hefur rætt við ákærða um bátinn marg- nefndan morgun, man hann ekki. Ákærði segir, að Gísli Guðmundsson og hann hafi ræðzt oft við um m/b Ásgeir, RE 60, en Helgi sonur hans og Gísli hafi um skeið verið skipverjar á bátnum, þó eigi samtímis. Ákærði kveðst ekki minnast þess, að Gísli og hann hafi rætt saman á stöð Bæjarleiða að morgni 18. janúar 1968, og hann staðhæfir, að það hafi ekki getað verið fyrir kl. 0800 þann morgun. Leifur Jónsson rannsóknarlögreglumaður hefur kannað, hvað segir um akstur Gísla Álfgeirssonar og Gísla Guðmundssonar í fyrrgreindri viðskiptabók Bæjarleiða að morgni 18. janúar 1968. Samkvæmt þeirri könnun er Gísli Álfgeirsson fyrst bókaður í ökuferð þennan morgun laust fyrir kl. 0700 og síðan kl. 0705, 0735, kl. 0750 og kl. 0810. Gísli Guðmundsson er ekki bókaður 317 í ökuferð frá miðnætti aðfaranótt 18. janúar 1968 til hádegis sama dag. Rannsóknarlögreglumenn hafa farið í húsið nr. 72 við Klepps- veg og í afgreiðslu Flugfélags Íslands á Reykjavíkurflugvelli svo og í húsið nr. 37 við Réttarholtsveg hér í borg í því skyni að afla upplýsinga um akstur ákærða á þessa staði fyrrgreindan morgun, en eigi hafa komið fram í málinu frekari upplýsingar um það efni. Rannsóknarlögreglumenn hafa einnig reynt að afla upplýsinga um farþega þann, sem Gísli Álfgeirsson kveðst hafa ekið með frá stöð Bæjarleiða við Langholisveg í Laugarnes eða út á Suðurlandsbraut í veg fyrir langferðabifreið, sem hafi farið til Keflavíkurflugvallar. Fram hefur komið, að Finnur Skarphéðinn Njálsson, bifreiðarstjóri hjá Sérleyfisbifreiðum Keflavíkur, Ása- braut 9, Keflavík, hefur ekið greindan morgun starfsfólki varnar- liðsins, hér búsettu, héðan úr borginni suður á Keflavíkurflug- völl. Hann kveðst hafa lagt af stað frá Keflavík um kl. 0530 og tekið farþega á mörgum stöðum hér í borginni. Hann hafi verið laust fyrir eða um kl. 0625 við mót Miklubrautar og Suður- landsbrautar, nálægt kl. 0630 við Austurbrún 2, stuttu síðar við Dalbraut og um kl. 0700 á Miklubraut milli Miklatorgs og Háa- leitisbrautar. Hann segir, að stundum hafi farþegar ekki verið mættir á réttum tíma, þar sem bifreiðin nam staðar, og hafi þeir þá tekið leigubifreið og ekið í veg fyrir bifreið hans og náð henni síðar. Það hefur ekki tekizt að upplýsa, hver verið hafi fyrrgreindur farþegi Gísla Álfgeirssonar þennan morgun. Árni Haraldsson verzlunarmaður, Langholtsvegi 10 hér í borg, opnaði kaffistofu í Austurstræti 4 árið 1966, og kom ákærði þangað mjög oft, en kunningsskapur hafði verið á milli þeirra í mörg ár vegna vináttu Árna og Jóhannesar Jósefssoar. Árna minnir þó, að hann geti ekki fullyrt neitt um það, að ákærði hafi komið í kaffistofuna til hans milli kl. 1000 og kl. 1200 morguninn, sem Gunnar Sigurður fannst látinn. Þeir hafi ekkert talað um þann atburð, og kveðst Árni þá ekki hafa vitað um hann og ekki fengið vitneskju um hann fyrr en við lestur dag- blaðsins Vísis eftir hádegi um daginn. Þá segir Árni, að skömmu síðar hafi hann og ákærði talað minnsta kosti í tvö skipti saman um morðið á Gunnari Sigurði, en hann man ekki sérstaklega eftir því, hvor þeirra hóf máls á því. Honum virtist ákærði vera jafnhissa og hann á því, að svona atburður gæti komið fyrir, og hann minnist þess ekki að hafa orðið var við nokkra breytingu 318 á honum, þegar þeir ræddu um málið. Hann man ekki sérstak- lega eftir því, að þeir hafi talað um, hvort líkindi væru fyrir því, að morðið mundi upplýsast eða að ákærði léti nokkur orð falla um það atriði. Hann minist þess, að ákærði sagði honum, að hann hefði verið boðaður til rannsóknarlögreglunnar út af skammbyssu, sem horfið hefði frá Jóhannesi Jósefssyni, og að einnig hefðu verið boðaðir til hennar af sama tilefni menn, sem hefðu verið að gera við hús Jóhannesar við Tjarnarstíg á Sel- tjarnarnesi. Komið hafi þá til tals á milli hans og ákærða, að kúla sú, sem hafði orðið Gunnari Sigurði að bana, væri af sömu stærð (cal.) og byssan, sem horfið hafði frá Jóhannesi, en hann getur ekki fullyrt um, hvort ákærði sagði þetta að fyrra bragði við hann. Ákærði kveðst ekki muna sérstaklega eftir því, hvort hann hefur komið í kaffistofuna til Árna Haraldssonar og þeir rætt saman um dauða Gunnars Sigurðar annað hvort sama daginn, sem sá áburður varð, eða síðar, en hann telur það vel trúlegt og ef svo hefur verið, geti hann ekki sagt um, hvor þeirra hefur byrjað að tala um það mál eða hvernig orðaskipti þeirra hafa verið. Hann kveður, að frásögn Árna um þetta efni sé mjög sennileg, en hann kveðst ekkert muna nánar um samtal eða samtöl þeirra um málið. Sakadómurinn hefur fengið í hendur viðskiptabækur aðal- stöðvar Bæjarleiða við Langholtsveg yfir tímabilið 1. desember 1967 til 14. febrúar 1968. Leifur Jónsson hefur samið skýrslu um akstur ákærða á þessu tímabili samkvæmt bókunum, Hann hefur yfirleitt tekið aðeins seinustu ökuferð ákærða að kvöldi eða nóttu og fyrstu ökuferð hans að morgni, en þó getið fleiri öku- ferða í nokkrum tilvikum. Tímasetningar eru ekki tilgreindar í bókunum við hverja einstaka ökuferð, heldur með nokkru milli- bili, og kveðst Leifur þá hafa reynt að komast eins nálægt rétt- um tíma og mögulegt er með samanburði við aðrar tímasetningar í bókunum. Samkvæmt þessari skýrslu Leifs var akstur ákærða eftirtalda daga þannig: Miðvikudagur 6. desember: Daginn áður er seinasta ökuferð ákærða kl. 1700, en fyrsta ferð hans þennan dag er kl. 0015 og næstu ferðir nálægt kl. 0700 og kl. 0800. Ragna var stimpluð inn til vinnu kl. 0735. Miðvikudagur 13. desember: Daginn áður er seinasta ökuferð ákærða kl. 2200, en fyrstu ferðir hans þennan dag eru kl. 0730 og kl. 0845. Ragna var stimpluð inn til vinnu kl. 0733. 319 Föstudagur 22. desember: Daginn áður er seinasta ökuferð ákærða kl. 2250, en fyrstu ferðir hans þennan dag eru milli kl. 0610 og 0750, kl. laust fyrir 0750 og kl. laust eftir 0800. Ragna var stimpluð inn til vinnu kl. 0739. Miðvikudagur 27. desember: Daginn áður er seinasta ökuferð ákærða kl. 1600. Fyrsta ferð hans þennan dag er kl. 0100 og því næst um nóttina og morguninn sem hér segir: Kl. milli 0115 og 0300 (tvær ferðir), kl. laust eftir 0300, kl. 0400, kl. 0430, kl. laust eftir 0430, kl. 0600, kl. laust fyrir 0700, kl. laust eftir 0700, kl. 0715, kl. 0800, kl. laust eftir 0800 og kl. 0840. Ragna var stimpluð inn til vinnu kl. 0716. (,„Ath.: þarna virðist hafa verið tvístimplað á spjaldið komutími, stimpluð ofan í aðra tölu, sem ekki er hægt að lesa“). Föstudagur 29. desember: Daginn áður er seinasta ökuferð ákærða kl. 2300. Fyrsta ferð hans þennan dag er kl. 0100 og síðan um nóttina og morguninn sem hér segir: Kl. 0200, kl. milli 0200 og 0300, kl. milli 0300 og 0400, kl. laust eftir 0715 og kl. milli 0715 og 0830 (þrjár ferðir). Ragna var stimpluð inn til vinnu kl. 0723. Þriðjudagur 2. janúar: Daginn áður er seinasta ökuferð ákærða kl. laust eftir 2300. Fyrsta ferð hans þennan dag er kl. 2225 og síðan um nóttina og morguninn sem hér segir: Kl. 0340, kl. laust fyrir 0400, kl. 0500, kl. laust fyrir 0600 og kl. 0900. Ragna var stimpluð inn til vinnu kl. 0722. Föstudagur 5. janúar: Daginn áður er seinasta ökuferð ákærða kl. 1500, en fyrstu ferðir hans þennan dag eru kl. laust eftir 0700 og síðan kl. 0800. Ragna var stimpluð inn til vinnu kl. 0728. Mánudagur 8. janúar: Daginn áður er seinasta ökuferð ákærða kl. milli 2000 og 2100, en fyrstu ferðir hans þennan dag eru kl. laust eftir 0700 (tvær ferðir) og þriðja ferðin milli kl. 0700 og kl. 1000. Ragna var stimpluð inn til vinnu kl. 0736. Þriðjudagur 9. janúar: Daginn áður er seinasta ökuferð ákærða kl. 1500, en fyrsta og eina ferð hans þennan dag er kl. 1625. Ragna var stimpluð inn til vinnu kl. 0730. Miðvikudagur 10. janúar: Daginn áður er seinasta ökuferð ákærða kl. 1625. Fyrsta ferð hans þennan dag er kl. laust eftir 0655 og síðan fjórar ferðir á sama tímabili þar á eftir og því næst kl. 0845. Ragna var stimpluð inn til vinnu kl. 0736. Föstudagur 19. janúar: Daginn áður er seinasta ökuferð ákærða kl. rétt eftir 2230. Fyrstu ferðir hans þennan dag eru kl. milli 320 0700 og kl. 0745 (tvær ferðir) og síðan ki. laust eftir 0745. Ragna var stimpluð inn til vinnu kl. 0734. Þriðjudagur 23. janúar: Daginn áður er seinasta ökuferð ákærða kl. 1334. Fyrsta ferð hans þennan dag er kl. laust eftir 0700 og síðan kl. milli 0700 og 0815 og ein kl. laust fyrir 0815. Ragna var stimpluð inn til vinnu kl. 0731. Miðvikudagur 24. janúar: Daginn áður er seinasta ökuferð hans kl. 1200, en þennan dag er engin ferð hjá honum bókuð. Ragna var stimpluð inn til vinnu kl. 0732. Föstudagur 26. janúar: Daginn áður er seinasta ökuferð ákærða kl. 2330. Fyrsta ferð hans þennan dag er kl. 0100 og síðan sem hér segir: Kl. 0245, kl. laust eftir 0700, kl. laust fyrir 0800 og kl. 0830. Ragna var stimpluð inn til vinnu kl. 0736. Miðvikudagur 31. janúar: Daginn áður er seinasta ökuferð ákærða kl. milli 1030 og 1150, en fyrsta ferð hans þennan dag er kl. 2100. Ragna var stimpluð inn til vinnu kl. 0723. Föstudagur 9. febrúar: Daginn áður er seinasta ökuferð ákærða kl. laust eftir 2205, en fyrstu ferðir hans þennan dag eru kl. laust eftir 0658 og kl. 0750. Ragna var stimpluð inn til vinnu kl. 0730. Mánudagur 12. febrúar: Daginn áður er seinasta ökuferð ákærða kl. 2210, en þennan dag er engin ferð hjá honum bókuð. Ragna var stimpluð inn til vinnu kl. 0731. Miðvikudagur 14. febrúar: Daginn áður er seinasta ökuferð ákærða kl. 2337, en fyrstu ferðir hans þennan dag eru kl. um 0700 og kl. milli 0700 og 0830 (tvær ferðir). Ragna var stimpluð inn til vinnu kl. 0732. Hinn 17. júlí f. á. var ákærða gerð kunn framangreind skýrsla Leifs Jónssonar og vakin sérstök athygli hans á stimplun Rögnu til vinnu fyrrnefnda 18 daga og á akstri hans sömu daga. Fram- burður hans um það efni var þá þannig: Um 6. desember: Hann segir, að í þessu tilviki gæti verið, að hann hefði lofað að aka einhverjum á þessum tíma og því hafi hann ekki ekið Rögnu til vinnu þennan morgun, en hann kveðst þó ekkert geta fullyrt um þetta. Um 13. desember: Hann segir, að hér geti verið um tíma- skekkju að ræða í bók Bæjarieiða. Um 22. desember: Hann segir, að hér geti verið um tíma- skekkju að ræða eða ritað hafi verið skakkt bifreiðarnúmer. Um 27. desember: Hann kveðst ekki vefengja það, sem þar segir um ökuferðir hans, og hefur hann þá ekki ekið Rögnu til 321 vinnu þennan morgun, nema ein af hinum bókuðu ferðum hafi verið farin að Sækambi til að sækja Rögnu til að aka henni í vinnuna. Um 29. desember: Hann segir, að hér hljóti að vera um ein- hverja tímaskekkju að ræða. Um 2. janúar: Hann segir, að það hafi hlotið að vera mikið að gera þessa nótt. Möguleiki sé á því, að hann hafi sótt Rögnu að Sækambi og ekið henni í vinnuna, án þess að hann kæmi heim um nóttina. Um 5. janúar: Hann segir, að það sé mjög ótrúlegt, að hann hafi farið í ökuferð, áður en hann hafi ekið Rögnu til vinnu. Um 8. janúar: Hann segir, að hér sé trúlega um tímaskekkju að ræða. Um 10. janúar: Hann segir, að verið geti, að hann hafi verið búinn að lofa einhverjum að fara í ökuferð með hann snemma Þennan morgun og að sú ferð hafi verið farin, áður en hann ók Rögnu til vinnu. Þá segir hann, að möguleiki sé á því, að ritað hafi verið skakkt bifreiðarnúmer í bók Bæjarleiða. Um 19. janúar: Hann segir, að hér muni vera um einhverja tímaskekkju í bók Bæjarleiða að ræða. Um 23. janúar: Hann segir ekkert sérstakt út af bókunum þennan morgun. Um 26. janúar: Hann segir, að það sé ótrúlegt og komi ekki til, að hann hafi hafið leiguakstur þennan morgun, áður en hann hefði ekið Rögnu til vinnu. Um 9. febrúar: Hann segir, að möguleiki sé á því, að einhver hafi verið búinn að panta ökuferð hjá honum þetta snemma morguns, og hafi hann þá farið ferðina, áður en hann ók Rögnu til vinnu. Um 14. febrúar: Hann óskar ekkert sérstakt að taka fram í tilefni af bókunum þennan morgun. Um 9., 24. og 31. janúar svo og 12. febrúar: Hann segir, að verið geti, að hann hafi ekki ekið Rögnu til vinnu þessa morgna, en það geti einnig verið, að hann hafi gert það, og að því loknu farið með bifreiðina til viðgerðar þessa daga og því ekki verið við leigubifreiðarakstur. Ef hann hafi farið með bifreiðina á verkstæði, hefur hann farið annað hvort til Sigurðar Helgasonar að Súðarvogi 36 eða Jóhannesar í Blesugróf eða þá á rafmagns- verkstæði, sem er í Skúlatúni 4 eða 6. Í tilefni af framangreindum framburði ákærða um akstur hans 27. desember 1967 kveður Leifur Jónsson, að samkvæmt við- 21 322 skiptabókum Bæjarleiða hafi ákærði farið þann morgun á eftir- talda staði: Laust fyrir kl. 0700 að Safamýri 71, laust eftir kl. 0700 að Holtsapóteki, laust eftir kl. 0715 að Hótel Sögu og kl. 0800 að Grænaðal í Blesugróf. Engin ferð sé bókuð að heimili ákærða að Sækambi. Þá hafa vitni borið um viðgerðir á bifreiðinni R 15612 í janúar og febrúar 1968, og er framburður þeirra sem hér greinir: Sigurður Helgason bifvélavirki, Vallarbraut 6, Seltjarnarnesi, kveðst hafa rekið bifreiðaverkstæði að Súðarvogi 38 hér í borg síðan um miðjan febrúar 1968 og sé fyrsta færslan í bókhaldi hans vegna rekstrar verkstæðisins dagsett 19. febrúar það ár. Hann minnist þess ekki að hafa annazt bifreiðarviðgerð fyrir ákærða, áður en hann hóf rekstur verkstæðisins, en eftir það kveðst hann hafa í nokkur skipti gert við bifreið hans, R 15612. Hann segir, að kona sín og kona ákærða séu systkinadætur. Árni Jóhannes Sveinsson bifvélavirki, Fellsmúla 10 hér í borg, kveðst hafa rekið bifreiðaverkstæði síðan í júní 1956 við húsið Eystri-Hól í Blesugróf hér í borginni og hafi R 15612 verið meðal þeirra bifreiða, sem hann hafi annazt viðgerðir á, bæði áður og eftir að ákærði fór að aka henni. Hann segir, að samkvæmt bók- um verkstæðisins hafi bifreiðinni R 15612 á tímabilinu 20. desember 1967 til 12. febrúar 1988 verið komið þar til viðgerðar í eitt skipti og hafi það verið 6. febrúar. Árni Sighvatsson rafvélavirki, Sólheimum 26 hér í borg, kveðst hafa rekið raftækjavinnustofuna Raf síðan árið 1957 eða 1958 og seinustu fjögur árin hafi hún verið í Skúlatúni 4 hér í borg- inni. Hann kveðst ekki muna sérstaklega eftir bifreiðinni R 15612 eða ákærða. Hann segir, að samkvæmt bókum vinnustof- unnar hafi bifreið þessi verið tvisvar til viðgerðar á tímabilinu frá september 1967 til ársloka 1968. Í fyrra skiptið hafi það verið 27. september 1987 og í seinna skipti 5. desember sama ár. Hann kveður, að önnur raftækjavinnustofa en Raf sé ekki við Skúla- tún. Hinn 5. september f. á. voru ákærða gerðir kunnir framburðir nefndra þriggja vitna, og hafði hann þá ekkert við þá að athuga. Jafnframt kvað hann, að ekki gæti verið um það að ræða, að hann hefði farið með bifreiðina R 15612 til viðgerðar agan 9., 24. og 31. janúar svo og 12. febrúar 1968. Kvað hann nú, að til væri sá möguleiki, að hann hefði verið lasinn þessa fjóra daga eða einhvern þeirra, og því ekki ekið bifreiðinni. Enn fremur nefndi hann sem mögulega ástæðu fyrir því, að hann 323 hefði ekki ekið bifreiðinni einn af þessum fjórum dögum, að árshátíð Bæjarleiða hefði verið kvöldið áður. Hinn 15. september f. á. var ákærða gerður kunnur fyrrgreindur framburður Leifs Jónssonar um akstur hans að morgni 27. desember 1967. Ákærði kvaðst ekkert sérstakt hafa við framburðinn að athuga og eftir honum að dæma hafi hann ekki ekið Rögnu til vinnu þann morgun. Jafnframt kvaðst hann nú minna fastlega, að þorrablót Sjálfstæðisfélags Seltjarnarneshrepps hefði verið haldið 8. janúar 1968 í Garðahreppi, og hefði hann farið þangað ásamt konu sinni og öðrum hjónum og hefði hann þá ekki ekið leigubifreið sinni að morgni 9. sama mánaðar. Samkvæmt upplýsingum frá Bæjarleiðum var árshátíð stöðvar- innar haldin 4. febrúar 1968, og samkvæmt upplýsingum frá Sjálfstæðisfélagi Seltirninga var þorrablót félagsins haldið í samkomuhúsinu að Garðaholti 2. marz sama ár. Þessar upplýs- ingar hafa verið gerðar ákærða kunnar, og kveður hann þá, að þær leiði í ljós, að hann hefur misminnt, hvenær greind árshátíð og þorrablót voru haldin. Rannsóknarlögreglan hefur spurt þrjá bifreiðarstjóra hjá Stræt- isvögnum Reykjavíkur um það, hvort þeir geti borið um, hvort Ragna Sveinbjörnsdóttir hafi ferðazt með strætisvagni að morgni. Helgi Sigurður Hallgrímsson, Akurgerði 56 hér í borg, kveðst hafa ekið út á Seltjarnarnes lengst af síðan árið 1953. Hann kannast við tvær dætur ákærða og man eftir því, að þegar önnur þeirra var ófrísk, ferðaðist hún með vagninum, en hann man ekki, á hvaða tíma dags það var. Hann gegndi starfi að morgni 18. janúar 1968, en man ekki, hvort dóttir ákærða fór með vagn- inum þann morgun. Stefán Kristjánsson, Miklubraut 66 hér í borg, kveðst hafa ekið út á Seltjarnarnes í tvö og hálft ár og þekkja börn ákærða í sjón, en getur ekki sagt um, á hvaða tímum þau hafa ferðazt með vagninum. Hann getur því ekki sagt um, hvort dóttir ákærða hafi verið með vagninum inn í borgina með fyrstu ferð að morgni dags. Jón Samúelsson, B götu 11, Blesugróf hér í borg, kveðst hafa ekið út á Seltjarnarnes í 22 ár og kannast við ákærða í sjón svo og son hans og yngri dóttur, en hann kemur ekki eldri dóttur hans fyrir sig. Hann getur því ekki sagt um, hvort hún hafi verið farþegi í vagninum að morgni dags á árinu 1968. VI. kafli. Samkvæmt upplýsingum frá H/f Ölgerðinni Agli Skallagríms- syni vann Gunnar Sigurður Tryggvason hjá því fyrirtæki við 324 bifreiðarakstur frá 1. júlí 1945 til 6. júní 1947. Hinn 1. janúar 1948 hóf hann leigubifreiðarakstur hjá Samvinnufélaginu Hreyfli hér í borg og gegndi því starfi til dánardags. Seinasta bifreiðin, sem hann ók og átti, var Mercedes Benz bifreiðin R 461 af ár- gerð 1964, og var hún skrásett 8. apríl það ár. Foreldrar hans voru Tryggvi Jóhannesson verkamaður og kona hans, Aðalheiður Sigurðardóttir, og eignuðust þau tvö börn önnur, Þuríði Jóhönnu, sem hefur verið búsett í Bandaríkjunum lengst af síðan á árinu 1952, fædd 15. maí 1921, svo og Sveinbjörn Mjó- fjörð rakara, nú til heimilis að Álfheimum 32 hér í borg, fæðdan 24. apríl 1933. Með afsali, dags. 22. desember 1959, keyptu þeir Tryggvi og Gunnar Sigurður húsið nr. 8 við Kambsveg hér í borg, hinn fyrrnefndi að % hlutum og hinn síðarnefndi að % hlutum, og flutti Tryggvi ásamt konu sinni og sonum þangað. Aðalheiður andaðist 16. janúar 1966, og bjó Tryggvi þá með sonum sínum áfram í húsinu, og höfðu þeir hvorki ráðskonu né húshjálp, en matreiðddu sjálfir. Í nóvember 1967 fór Sveinbjörn Mjófjörð að búa með konu að nafni Gunnvör Magnússon í hluta hússins, og höfðu þá húshald sér, en í húsinu voru tvö eldhús, annað á neðri hæð en hitt á efri hæð hússins. Þau Sveinbjörn Mijófjörð og Gunnvör eiga eitt barn saman. Haustið 1968 fór Tryggvi vestur um haf til Þuríðar dóttur sinnar og andaðist þar 24. marz 1969. Hann var ekki yfirheyrður í dómi, en 20. janúar og 1. febrúar 1968 gaf hann rannsóknar- lögreglunni skýrslu, og í I. kafla hér að framan er getið frá- sagnar hans um peningaveski og peninga þá, sem Gunnar Sig- urður hafi borið á sér. Frásögn Tryggva hjá rannsóknarlögregl- unni er annars þessi: Hann kveður, að Gunnar Sigurður hafi tognað á liðamótum aftan á hnjánum, þegar hann var innan við fermingaraldur, við að hlaupa yfir skurð. Gunnar Sigurður hafi síðan verið bilaður í fótum og átt erfitt með gang og hreyfingar, einkum eftir að hann fitnaði, og hann hafi einnig orðið mjög þreyttur í fót- unum, ef hann reyndi sérstaklega á þá. Hann hafi því ekki getað stundar bifreiðarakstur neitt á við aðra leigubifreiðarstjóra og því haft styttri vinnutíma en félagar hans almennt. Langtímum saman á kvöldin hafi hann setið með fæturna í saltvatni, áður en hann fór að vinna, og fundizt það vera heldur til bóta. Hann hafi ávallt stundað vinnu sína á nóttunni og byrjað venjulega akstur um eða eftir miðnætti og ekið til morguns, eftir því sem á stóð. Hann hafi verið vanafastur og reglusamur og vikið lítið 325 frá þeim venjum, sem hann hafði myndað sér og vanið sig við. Tryggvi segir, að Gunnar Sigurður og hann hafi verið mjög samrýmdir og búið alltaf saman og haft í reyndinni sameigin- legan fjárhag, en hann sat í óskiptu búi eftir lát konu sinnar. Gunnar Sigurður hafi lagt til heimilisins að sínum hluta og fyllilega það, án þess að nokkur reikningur væri haldinn, og einnig séð um allar útréttingar fyrir heimilið og notað bifreið sína til heimilisþarfa, þegar þess þurfti með. Sparifé þeirra hafi verið lagt inn í tvær sparisjóðsbækur í Útvegsbanka Íslands og hafi önnur þeirra, sem var ávísanabók, verið á nafni Gunnars Sig- urðar, en hann viti ekki, á hvors nafni hin bókin var, en það var almenn bók. Hann kveður, að Gunnar Sigurður hafi séð um greiðslur opinberra gjalda fyrir hann og þá tekið fé úr hinum sameiginlega sjóði þeirra. Tryggvi kveðst hafa selt húseign sína Efstasund 52, um leið og þeir Gunnar Sigurður keyptu Kambs- veg 8, en hinn síðarnefndi hafi unnið hálfa milljón króna í happ- drætti og varið meira en helmingi fjárhæðarinnar til húskaup- anna og keypt sér einnig bifreið fyrir vinninginn. Samkvæmt upplýsingum Happdrættis Háskóla Íslands vann Gunnar Sigurður nefnda fjárhæð í því happdrætti í janúar 1958. Tryggvi kveðst því hafa verið vel kunnugur fjárhag Gunnars Sigurðar og hafi hann enga peninga átt umfram þá, sem voru í sparisjóðsbók- um þeirra. Hann telur, að Gunnar Sigurður hafi aldrei lánað peninga nema þá bróður sínum, Sveinbirni Mjófjörð. Hann segist ekki geta látið sér detta í hug, að Gunnar Sigurður hafi átt nokkurn óvin eða óvildarmann, enda hafi hann verið prúðmenni og ekki gert á hluta nokkurs manns. Hann hafi verið heimakær og fáir komið í heimsókn til hans, og Tryggvi kveðst ekki hafa vitað til þess, að hann hefði verið við konu kenndur eða verið í kunningsskap við nokkra konu. Sveinbjörn Mjófjörð Tryggvason kveður, að Gunnar Sigurður hafi ekið aðallega að næturlagi, því að honum hafi þótt það rólegra en að aka að degi til. Hann hafi átt erfitt um gang og muni hann máske af þeim ástæðum hafa fundið til minnimáttar- kenndar eða orðið hlédrægur. Hann hafi ekki verið gefinn fyrir skemmtanir eða mannfagnað og unað bezt heima hjá sér í frí- tímum sínum. Hann hafi séð um matartilbúning fyrir sig og föður þeirra. Hann hafi neytt áfengis aðeins í örfá skipti á ári og ávallt mjög í hófi. Sveinbjörn Mjóferð kveðst ekki hafa vitað til þess, að hann væri nokkurn tíma við konu kenndur. Hann kveðst ekki geta skilið, að hann hafi átt nokkurn óvildarmann, 326 og hann hafi aldrei heyrt hann tala illa um nokkurn mann. Hann heldur, að Gunnar Sigurður hafi komizt sæmilega af fjár- hagslega, enda hafi hann verið mjög reglusamur í fjármálum og nægjusamur í lífsháttum. Hann veit ekki til þess, að Gunnar Sigurður hafi lánað öðrum fé, og fullyrðir, að ef hann hafi lánað einhverjum fé, hafi það ekki verið til að hagnast á því. Hann kveðst oft hafa fengið smáupphæðir að láni hjá honum, eftir að hann varð fyrir atvinnuslysi, en hann hafi endurgreitt honum lánin án vaxta af slysabótum sínum. Hann kveðst ekki geta sagt um, hvort Gunnar Sigurður var vanur að hafa mikla peninga á sér við bifreiðarakstur, en telur það vera ólíklegt vegna þess, hve varkár hann var. Hann getur ekki sagt um, hvort Gunnar Sigurður hafi verið með tvö veski við bifreiðarakstur, en hann hafi að minnsta kosti verið með eitt veski og hafi hann geymt í fötum sínum og einnig á nóttunni, þegar hann gekk til náða. Hann kveðst hafa verið á Kambsvegi 8 nóttina, sem. Gunnar Sigurður var skotinn til bana, og séð hann seinast, stuttu eftir að sjónvarpsdagskráin íslenzka var úti þá um kvöldið, en þá hafi Gunnar Sigurður farið út til vinnu. Hann sá þá ekkert óvenjulegt eða óeðlilegt við hann, og hann vissi ekki til þess, að hann ætti í einhverjum erfiðleikum á þessum tíma. Hann kveðst vita, hver ákærði er, en hann minnist þess ekki að hafa talað við hann, eftir að hann varð leigubifreiðarstjóri, og reyndar í enn lengri tíma. Hann veit ekki til þess, að Gunnar Sigurður og ákærði hafi þekkzt eða talazt við, og hann veit heldur ekki til þess, að ákærði kæmi nokkru sinni á Kambsveg 8 eða spyrði eftir Gunnari Sigurði. Hann veit heldur ekki til þess, að þeir hafi átt einhver viðskipti eða samskipti saman, og hann man ekki til þess að hafa heyrt Gunnar Sigurð minnast nokkru sinni á ákærða. Gunnvör Magnússon hefur dvalizt í Danmörku síðan í júní 1969, og hefur hún eigi verið yfirheyrð í dómi, en 7. febrúar 1968 mætti hún hjá rannsóknarlögreglunni. Hún kveðst þá ekki hafa þekkt Gunnar Sigurð, fyrr en eftir að hún og Sveinbjörn Mjó- fjörð fóru að búa saman að Kambsvegi 8 um miðjan nóvember 1967, en eftir það hafi hún kynnzt honum lítillega. Hann hafi stöku sinnum komið inn á heimili þeirra Sveinbjörns Mjófjörðs og verið maður rólegur og talað frekar fátt. Hún hafi vitað lítið um, hvaða fólk hann þekkti eða umgekkst, og því síður vitað til þess, að nokkrum manni væri illa við hann. Hún kveðst ekki hafa séð hann, daginn áður en hann fannst látinn. Þuríður Jóhanna Tryggvadóttir hefur einnig borið vitni í mál- 327 inu. Hún kveðst hafa komið hingað til lands mánuði eftir dauða Gunnars Sigurðar og dvalizt hér síðan í 8 mánuði, en þá hafi hún farið af landi burt ásamt föður sínum og hann dvalið á heimili hennar fyrir vestan haf, þar til hann andaðist. Hún kveður, að þau feðgin hafi rætt mikið um það, hver hefði verið ástæðan fyrir því, að Gunnar Sigurður var myrtur, og þau hafi í því skyni athugað skjöl hans og leitað að öllum mögulegum skýringum, en ekkert fundið, sem varpað gæti ljósi á málið. Þuríður Jóhanna kveðst hafa spurt föður sinn um það, hvort Gunnar Sigurður hefði verið með einhverri stúlku, og hefði hann sagt, að svo hefði ekki verið. Hann hafi þó sagt, að kona ein hefði verið að hringja í Gunnar Sigurð til að biðja hann um að kaupa vín fyrir hana og koma með það til hennar. Hún kveðst hafa séð nafn konunnar ritað í vasabók Gunnars Sigurðar, nokkru eftir að hún kom hingað til lands í febrúar 1968, en þegar hún hafi ætlað að líta síðar í bókina, hafi hún ekki fundið hana og hafi hún þá gengið út frá því, að faðir hennar hefði tekið hana til geymslu. Hann hafi þó ekki kannazt við það og talið, að bókin hefði verið tekin. Þuríður Jóhanna kveðst ekki muna nafn konunnar, en segir þó, að það hafi byrjað á bókstafnum G, og hún fullyrðir, að faðir hennar hafi sagt, að konan væri gift sjó- manni, og að því er hana minnir loftskeytamanni. Hún heldur, að konan hafi ekki borið ættarnafn, og hefði hún munað nafnið frekar, ef svo hefði verið. Aðspurð kveðst hún ekki kannast við konu að nafni Guðlaug Skagfjörð, sbr. VII. kafla hér á eftir. Hún kveðst vera viss um, að náið samband hafi ekki verið á milli konunnar og Gunnars Sigurðar, og hafi faðir hennar sagt, að Gunnar Sigurður hefði verið leiður á kvabbi konunnar og sagt stundum, að hann skyldi segja, að hann væri ekki heima eða sofandi, þegar hún hringdi. Þuríður Jóhanna kveður, að faðir hennar hafi sagt, að hann þekkti húsið, sem konan ætti heima í, og hafi komið til tals, að hann sýndi henni, hvar það væri, en ekkert hafi orðið úr því. Hann hafi ekki vitað við hvaða götu húsið var, en ratað þangað, því að hann hafi farið með Gunnari Sigurði þangað heim, þegar hann fór með vín til konunnar. Þuríður Jóhanna kveðst nú ekki geta munað, í hvaða borgar- hluta húsið var, þó að hún hafi hugsað mikið um það. Hún segir, að faðir hennar hafi sagt, að konan hefði komið í eitt skipti heim til þeirra, en hann hefði ekki lýst henni eða nefnt aldur hennar. Þuríður Jóhanna kveðst ekkert kannast við ákærða og veit ekki til þess, að faðir hennar eða bræður hafi þekkt hann. 328 Vinir Gunnars Sigurðar voru aðallega þrír, þeir Geir Róbert Jónsson verkamaður, Hjallavegi 9, Geir Kristjánsson verkstjóri, Bólstaðarhlíð 66, og Haukur Leifs Friðriksson bakari, Grensás- vegi 26, allir hér í borg, og hafði hann þekkt þá frá fermingar- aldri. Þeir bera allir, að Gunnar Sigurður hafi verið góður í umgengni, hlédrægur og hæglátur. Hann hafi talað vel um fólk og hafi þeir ekki vitað til þess, að hann ætti nokkurn óvildar- mann. Hann hafi verið lítið gefinn fyrir að mæta á mannamót- um og verið mest heima hjá sér í frítímum sínum. Hann hafi neytt aðeins lítillega áfengis og lifað reglusömu lífi. Þeim vitan- lega hafi hann aldrei verið við konu kenndur. Þeir hafi ekki vitað til þess, að hann ætti í einhverjum fjárhagsörðugleikum eða að hann lánaði öðrum fé. Þeir segjast ekki vita, hvort hann var vanur að hafa háar peningaupphæðir á sér við bifreiðarakstur, en Geir Róbert kveður, að hann hafi einhverju sinni sagt honum, að hann væri með tvö peningaveski við akstur og hefði hann 5, 10 og 25 króna seðla í öðru þeirra, en stærri seðla í hinu. Veskin geymdi hann í brjóstvösum í jakka eða treyju sinni. Enn fremur hefði hann poka með skiptimynt í geymsluhólfi bifreiðar- innar. Enginn hinna þriggja veit til þess, að Gunnar Sigurður hafi þekkt ákærða, og þeir minnast þess ekki, að hann hafi nokkru sinni talað um hann. Bifreiðarstjórarnir Magnús Sigurðsson, Árni Björn Jónsson, Jón Hilmar Þórarinsson og Guðmundur Valur Guðmundsson, sem getið er í I. kafla dómsins hér að framan, unnu árum saman og sumir mjög lengi með Gunnari Sigurði á Bifreiðastöðinni Hreyfli. Þeim ber öllum saman um, að hann hafi ekið leigubif- reið sinni frekar að næturlagi en að degi til. Þeir segjast ekki vita til þess, að hann hafi átt vingott við eða umgengizt konur eða að hann hafi átt einhvern óvildarmann eða að hann hafi leigt út fé. Enginn þeirra veit til þess, að hann hafi þekkt ákærða. Árni Björn Jónsson kveður, að Gunnar Sigurður hafi verið með tvö peningaveski við akstur. Annað hafi hann geymt í jakka- vasa, en hitt í bakvasa í fötum sínum, en hann man ekki hvorum megin. Í öðru veskinu hafi hann geymt stærri peningaupphæðir og nótur, en í hinu smærri upphæðir, en Árni Björn kveðst ekki geta sagt um, hvort veskið hann geymdi í jakkavasa eða bak- vasa. Hann segir, að Gunnar Sigurður hafi oft skipt eitt þúsund króna seðli fyrir starfsfélaga sína og þá tekið upp annað veskið, en úr hvaða vasa, man hann ekki. Jón Hilmar Þórarinsson kveðst hafa séð Gunnar Sigurð stuttu fyrir andlát sitt skipta 329 eitt þúsund króna seðli og taka þá fram veski úr innanverðum jakkavasa sínum. Einnig hafi hann verið með annað minna veski í bakvasa á buxum sínum og hafi ávísanahefti verið í því. Jón Hilmar kveðst hafa heyrt hann segja, að veskið í jakkavasanum væri „keyrsluveskið“, þ. e. veskið, sem hann notaði við bifreiðar- akstur, en veskið í buxnavasanum notaði hann til persónulegra þarfa. Útvegsbanki Íslands hefur upplýst, að tvær sparisjóðsbækur hafi verið á nafni Gunnars Sigurðar Tryggvasonar í bankanum, ávísanabók nr. 3139 og almenn bók nr. 30447. Yfirlit yfir færslur í bókunum hefur verið lagt fram í málinu. Yfirlit ávísanabókar- innar sýnir, að innstæða hennar var 15. marz 1966 kr. 15.000.00, og eftir það varð hún hæst 25. ágúst sama ár kr. 59.400.00. Í lok þess árs nam hún kr. 10.455.11 og í árslok 1967 kr. 34.157.11. Hinn 16. janúar 1968 voru út teknar kr. 3.000.00, og er það eina færslan á því ári, og nam því innstæða bókarinnar við andlát Gunnars Sigurðar kr. 31.157.11. Yfirlit almennu bókarinnar sýnir, að innstæða hennar nam 21. nóvember 1961 kr. 9.102.40, og eftir það varð hún hæst 23. október 1962 kr. 65.856.39. Í lok þess árs nam hún kr. 21.998.33, í árslok 1963 kr. 2.895.31, í árslok 1964 kr. 1.169.31, í árslok 1965 kr. 15.810.31, í árslok 1966 kr. 16.917.31 og Í árslok 1967 kr. 25.347.31. Var það innstæða bókarinnar við andlát Gunnars Sigurðar. Útvegsbankinn hefur upplýst, að Gunnar Sigurður hefur ekki, svo að séð verði, verið samþykkjandi á víxlum, sem bankinn hefur keypt, og heldur ekki falið bankanum innheimtur víxla eða skuldabréfa eða haft umráð yfir geymsluhólfi þar. Eftirtaldir bankar og sparisjóðir: Landsbanki Íslands, Búnaðar- banki Íslands, Iðnaðarbanki Íslands h/f, Samvinnubanki Íslands h/f, Verzlunarbanki Íslands h/f, Sparisjóður Reykjavíkur og nágrennis, Sparisjóður alþýðu, Sparisjóðurinn Pundið og Spari- sjóður vélstjóra hafa gefið þær upplýsingar, að Gunnar Sigurður hafi ekki, svo að séð verði, falið stofnunum þessum innheimtu á víxlum eða skuldabréfum eða verið samþykkjandi á víxli eða víxlum, sem þær hafa keypt, eða haft umráð yfir geymsluhólfi Þar eða haft einhver önnur viðskipti við stofnanirnar. Samkvæmt skattframtölum Gunnars Sigurðar námu tekjur hans seinustu árin sem hér segir: Árið 1962 kr. 88.914.00 (?), árið 1963 kr. 86.070.00, árið 1964 kr. 123.666.00, árið 1965 kr. 128.986.00 og árið 1966 kr. 138.881.00. Samkvæmt skattframtali £ hans árið 1967 námu eignir hans í árslok 1966 samtals kr. 330 231.828.00, þar af % hluti Kambsvegar 8, kr. 45.750.00, bifreiðin R 461, kr. 132.600.00, og stofnsjóðsinnstæður o. fl., kr. 33.473.35, eri skuldir hans námu kr. 25.126.85. Eftirtalin tryggingafélög: Almennar Tryggingar h/f, Hag- trygging h/f, Líftryggingafélagið Andvaka, Sjóvátryggingarfélag Íslands h/f og Vátryggingaskrifstofa Sigfúsar Sighvatssonar h/f, sem hafa öll líftryggingadeild, hafa gefið þær upplýsingar, að Gunnar Sigurður hafi ekki verið líftryggður hjá þeim. VII. kafli. Fram hafa komið í málinu ýmsar upplýsingar um ákærða, bæði um fjármál hans og ýmsa aðra einkahagi. Verða þær nú taktar: A. Foreldrar hans eru þau Gísli Gíslason, fyrrverandi matsveinn, Ásvallagötu 55, og Helga Guðbjörg Sigurbjarnadóttir, Laugavegi 126 hér í borg. Þau voru ógift, og ólst ákærði upp hjá móður sinni. Eftir lok seinni heimsstyrjaldar giftist hún pípulagninga- meistara, sem ákærða minnir, að hafi andazt árið 1957. Fyrstu árin bjuggu þau ákærði og móðir hans í Þingholtsstræti 8, en síðan á Baldursgötu 29, en þegar hann var 10 eða 11 ára, fluttu þau á Njálsgötu 52B og þaðan á Laugaveg 86, þar sem hann átti heima, þar til hann kvæntist Karólínu Aðalsteinsdóttur árið 1949. Fyrst í stað bjuggu þau hjónin að Austurkoti við Faxa- skjól, en líklega árið 1950, frekar en árið 1949, að sögn ákærða, en árið 1951 að sögn konu hans, fluttu þau að Sækambi, en Jóhannes Jósefsson átti bæði húsin. Ákærði þurfti ekki að greiða húsaleigu, og voru afnot húsnæðisins hluti af starfskjörum hans. Með afsali, dags. 4. nóvember 1961, gaf Jóhannes ákærða húsið Sækamb ásamt tilheyrandi eignarlóð kvaðalaust, en fasteignamat eignarinnar var kr. 35.000.00. Ákærði segir, að eftir að hann hætti að vinna á Hótel Borg, hafi hann hafið vinnu í skrifstofu Pípuverksmiðjunnar h/f hér í borg, og heldur hann, að hann hafi unnið hjá því fyrirtæki árin 1960— 1962 og máske eitthvað lengur. Eftir það hafi hann ekið leigubifreið hjá Bifreiðastöð Steindórs og muni það hafa verið á árunum 1963— 1966. Síðan hafi hann unnið í frystihúsinu Ísbirninum á Seltjarnarnesi, eða þar til hann hóf leigubifreiðarakstur hjá Bæjarleiðum á árinu 1966 eða 1967. Hann kveðst eiga marga vini og kunningja, en engan einn öðrum fremur. Hann kveðst ekki hafa átt neinn sérstakan vin í hópi bifreiðarstjóra á Bifreiðastöð Steindórs eða 331 Bæjarleiðum, og kveðst hann hafa umgengizt starfsfélaga sína nokkuð jafnt. Þeir hafi verið kunningjar hans. og hafi hann engan óvin átt í hópi þeirra. Hann kveðst ekki hafa skemmt sér með þeim í heimahúsum, en tvívegis farið á árshátíð starfsmanna Bifreiðastöðvar Steindórs og einnig tvívegis á árshátíð starfs- manna Bæjarleiða. Ákærði kveðst hafa komizt vel af fjárhagslega, á meðan hann vann hjá Jóhannesi Jósefssyni og á Hótel Borg og verið skuld- laus, þegar hann hætti störfum þar. Upp frá því hafi hann farið að safna skuldum, þó að hann hafi haft venjulegar árstekjur þeirra leigubifreiðarstjóra, sem áttu ekki ökutækið sjálfir. Verða nú rakin nokkur viðskipti ákærða svo og skuldasöfnun: Síðla árs 1961 keypti ákærði 5 manna fólksbifreið af gerðinni Ford Zodiac til einkaþarfa sinna. Bifreiðin hlaut skráseiningar- merkið G 288. Kaupverðið var kr. 120.000.00, og greiddi hann það þannig: 1) Með láni, sem hann fékk hjá Sparisjóði Reykja- víkur og nágrennis til 10 ára, að fjárhæð kr. 40.000.00, tryggðu með 1. veðrétti í húsinu Sækambi samkvæmt veðskuldabrétfi, dags. 29. nóvember 1961, 2) með þremur skuldabréfum ákærða, útgefnum til handhafa, að fjárhæð kr. 20.000.00 hvert, og með kr. 1.500.00 afborgunum á mánuði, tryggðu með 2. veðrétti í Sækambi samkvæmt þremur veðskuldabréfum, dags. 27. nóvem- ber 1961, svo og 3) með víxli, samþykktum af ákærða 18. nóv- ember 1961, til þriggja mánaða, að fjárhæð kr. 20.000.00, tryggð- um með 3. veðrétti í Sækambi samkvæmt veðskuldabréfi, dags. 97. nóvember 1961. Hann kveðst hafa selt bifreið þessa á árinu 1968 sem varahluti fyrir um kr. 6.000.00. Með bréfi, dags. 28. febrúar 1962, fór ákærði þess á leit við Samvinnutryggingar, að þær veittu honum lán að fjárhæð kr. 20.000.00, sem tryggt væri hvort heldur í húsi hans Sækambi eða bifreið hans, G 288, og bað jafnframt um tryggingu á fyrr- nefndum eignum svo og um heimilistryggingu. Ákærði fékk lánið í marz sama ár, og var það tryggt með 4. veðrétti í Sæ- kambi. Lánið skyldi endurgreiðast með 8 jöfnum ársfjórðungs- greiðslum og í fyrsta skipti 1. júlí fyrrgreint ár. Í maí 1963 fékk ákærði lán í Útvegsbanka Íslands að fjárhæð kr. 25.000.00, og kveðst hann hafa tekið það vegna fjármála sinna almennt. Hann samþykkti víxil þeirrar fjárhæðar fyrir láninu, útgefinn 25. maí 1963, með gjalddaga 25. nóvember sama ár, en útgefandi var eiginkona hans. Víxillinn var tryggður með 5. veðrétti í Sækambi samkvæmt tryggingarbréfi, dags. 25. maí 332 það ár. Víxillán þetta var síðan framlengt margsinnis með nýj- um víjlum, og meðal annars hefur verið lagður fram í málinu framlengingarvíxill, útgefinn 19. nóvember 1966, með gjalddaga 19. desember sama ár, að fjárhæð kr. 17.000.00. Í nóvember 1963 fékk ákærði lán í Búnaðarbanka Íslands að fjárhæð kr. 25.000.00, og kveðst hann hafa tekið það vegna al- mennra fjárhagserfiðleika sinna. Hann samþykkti víxil þeirrar fjárhæðar fyrir láninu, útgefinn 27. nóvember 1963, með gjald- daga 19. desember sama ár, en útgefandi víxilsins var kunningi hans, Kristinn Jóhann Björgvin Helgason verkamaður, Bauga- nesi 1 A hér í borg. Víxillán þetta var síðan framlengt marg- sinnis með nýjum víxlum, þar til það var að fullu greitt, og meðal annars hefur verið lagður fram í málinu framlengingar- víxill, útgefinn 2. september 1966, með gjalddaga 15. október sama ár, að fjárhæð kr. 1.000.00. Seinni hluta árs 1964 hitti ákærði Margeir Jón Magnússon víxlara, Miðstræti 3 A hér í borg, að máli eftir auglýsingu í dagblaði og grennslaðist fyrir um það, hvort hann vildi veita honum lán. Varð úr, að Margeir Jón veitti honum peningalán. Ákærði samþykkti víxil til 6 mánaða, með gjalddaga 12. maí 1965, að fjárhæð kr. 112.500.00, tryggðan með 6. veðrétti í Sæ- kambi samkvæmt tryggingarbréfi, dags. 12. nóvember 1964, en Margeir Jón samþykkti víxil, útgefinn af ákærða 13. nóvember 1964, með gjalddaga 13. nóvember 1984, að fjárhæð kr. 37.500.00, og greiddi ákærða í reiðufé kr. 75.000.00. Ákærði kveður þó, að frá útborguðu reiðufé hafi verið dregnar nokkur þúsund krónur, sem hafi þá verið vextir eða einhver annar kostnaður, en hann muni ekki nánar, hve há sú upphæð var. Margeir Jón kveður hins vegar, að ákærði hafi enga vexti greitt og hafi hann ekki átt að greiða þá, fyrr en víxillinn yrði framlengdur. Hefur Margeir Jón máli sínu til stuðnings lagt fram skriflega yfirlýs- ingu ákærða, dags. 13. nóvember 1964, þar sem ákærði viður- kennir að hafa móttekið af honum kr. 75.000.00 í peningum og kr. 37.500.00 í víxli, með gjalddaga 13. nóvember 1984, sem greiðslu á fyrrgreindum víxli að upphæð kr. 112.500.00. Ákærði kveðst hafa tekið lán þetta vegna þess, að hann hafi verið kom- inn í vanskil með greiðslu lána vegna bifreiðarinnar G 288 svo og opinberra gjalda vegna Sækambs. Með tryggingarbréfi, dags. 19. júlí 1965, setti ákærði Sækamb að 6. veðrétti til tryggingar víxli, samþykktum af honum, með gjalddaga 17. janúar 1966, að fjárhæð kr. 35.000.00. Ákærði 333 kveður, að þetta hafi ekki verið nýtt lán, heldur vextir af fyrr- greindu láni að upphæð kr. 112.500.00, en hann muni ekki, fyrir hve langan tíma þeir voru. Margeir Jón kveður hins vegar, að þetta hafi verið nýtt lán, sem hann hafi veitt ákærða, og frá víxilfjárhæðinni hafi verið dregnir löglegir vextir fyrir láns- tímabilið, sem hafi verið 6 mánuðir. Ákærði kveður, að Margeir Jón hafi gengið mjög hart að honum með greiðslu greindra víxilskulda og hafi Hafþór Guð- mundsson lögfræðingur verið í fyrirsvari fyrir hann. Hafþór hafi sagt honum, að hann hefði undir höndum fé, sem menn að nafni Ögmundur Helgason og Gunnlaugur Einarsson ættu, og hefði hann ráðstöfunarrétt fjárins. Hafi Hafþór boðizt til að lána ákærða fé þeirra til að greiða Margeiri Jóni og bjarga með því Sækambi frá uppboði í stuttan tíma. Ákærði kveðst hafa þegið þetta boð Hafþórs, og samþykkti hann tvo víxla, annan að fjár- hæð kr. 103.580.00, en hinn að fjárhæð kr. 62.148.00, báða með gjalddaga 13. desember 1966 og tryggða með 3. veðrétti í Sæ- kambi samkvæmt tveimur tryggingarbréfum, dags. 14. október sama ár. Ákærði kveðst ekki muna útborgaðar lánsfjárhæðir eða með hvaða kjörum hann fékk lán þessi, en Hafþór hafi ekki afhent honum reiðufé, en sagzt mundu greiða Margeiri Jóni skuld ákærða við hann. Margeir Jón kveðst hafa afhent Hafþóri víxlana tvo til innheimtu og fengið þá greidda haustið 1966, að því er hann heldur. Hafþór Guðmundsson héraðsdómslögmaður, Mávahlíð 48 hér í borg, kveður, að Margeir Jón Magnússon hafi afhent honum nefnda tvo víxla að fjárhæð kr. 112.500.00 og kr. 35.000.00 til að lýsa þeim við uppboð eignarinnar Sækambs, sem auglýst hafði verið. Uppboðinu hafi verið frestað og jafnframt hafi liðið nokkur tími, án þess að ákærði greiddi upphæðirnar. Hann hafi síðan lánað ákærða fé til þess, að hann gæti greitt skuldir sínar við Margeir Jón, og í því sambandi hafi ákærði samþykkt fyrrgreinda tvo víxla að fjárhæð kr. 103.580.00 og kr. 62.148.00, Upphæðir þessar hafi verið miðaðar við það, að ákærði gæti greitt upp skuldir sínar við Margeir Jón ásamt uppboðs- kostnaði, en einnig hafi verið innifalið í þeim 2% lántökugjald til hans (Hafþórs) svo og stimpilkostnaður víxlanna. Ákærði hafi svo greitt víxilfjárhæðirnar haustið 1967. Í nóvember 1965 fékk ákærði lán í Búnaðarbanka Íslands að fjárhæð kr. 35.000.00, og kveðst hann hafa tekið það vegna al- mennra fjárhagserfiðleika sinna. Hann samþykkti víxil þeirrar fjárhæðar fyrir láninu, útgefinn 25. nóvember 1965, með gjald- 3ðd daga 25. febrúar 1966, en útgefandi víxilsins var mágur hans, Guðlaugur Aðalsteinsson frystihússtjóri, Nýjabæ í Vogum. Víxil- lán þetta var síðan framlengt margsinnis með nýjum víxlum, og meðal annars hefur verið lagður fram í málinu framleng- ingarvíxill, útgefinn 22. júlí 1968, með gjalddaga 22. ágúst sama ár, að fjárhæð kr. 1.000.00. Í desember 1965 fékk ákærði lán í Landsbanka Íslands að fjár- hæð kr. 30.000.00, og kveðst hann hafa tekið það vegna fjár- hagsörðugleika sinna. Hann samþykkti víxil þeirrar fjárhæðar fyrir láninu, útgefinn 18. desember 1965, með gjalddaga 16. maí 1966, en útgefandi víxilsins var mágur hans, Guðlaugur Aðal- steinsson. Víxillán þetta var síðan framlengt margsinnis með nýjum víxlum, og meðal annars hefur verið lagður fram í málinu framlengingarvíxill, útgefinn 29. nóvember 1966, með gjalddaga 10. desember sama ár, að fjárhæð kr. 9.500.00. Hinn 18. júlí 1966 fékk ákærði lán í Sparisjóði Hafnarfjarðar að fjárhæð kr. 50.000.00 vegna almennra fjárhagsörðugleika sinna. Hann samþykkti víxil þeirrar fjárhæðar til nokkurra mánaða fyrir láninu, en útgefandi víxilsins var Þórlaug Júlíus- dóttir, eiginkona mágs ákærða, Marinós Aðalsteinssonar sjó- manns, Álfaskeiði 86, Hafnarfirði. Víxillinn var síðan fram- lengdur mörgum sinnum til þriggja mánaða í senn með smá afborgunum í hvert skipti, og 19. september f. á. var hann að eftirstöðvum kr. 7.000.00. Árið 1967 fékk ákærði lán fyrir milligöngu Þorleifs Guð- mundssonar, framkvæmdastjóra Fyrirgreiðsluskrifstofunnar hér í borg, að fjárhæð kr. 375.000.00, og var það tryggt með 3. veð- rétti í Sækambi samkvæmt veðskuldabréfi, dags. 1. nóvember það ár. Lánið skyldi endurgreiðast á fimm árum með jöfnum árlegum afborgunum og í fyrsta sinn Í. nóvember 1968. Ákærði kveður, að hér hafi ekki verið um okurlán að ræða. Lánið kveðst hann hafa tekið til greiðslu á fyrrgreindum lánum, sem Hafþór Guðmundsson hafði veitt honum, og eldri skuldum vegna bifreið- arinnar G 288 svo og vegna kaupa á bifreiðinni R 15612. Árið 1967 fékk ákærði lán í Landsbanka Íslands, og samþykkti hann víxil fyrir því, en útgefandi hans var fyrrgreindur Sigurður Helgason, Vallarbraut 6, Seltjarnarnesi. Sigurður kveður, að víx- illinn hafi verið til þriggja mánaða, að fjárhæð kr. 50.000.00, og hefur ákærði ekki vefengt það. Víxillinn var síðan fram: lengdur nokkrum sinnum með nýjum víxlum, og hefur einn þeirra verið lagður fram í málinu. Er hann útgefinn 23. október 335 1968, með gjalddaga 23. desember sama ár, að fjárhæð kr. 35.500.00. Sigurður kveður, að næsti framlengingarvíxill hafi verið að fjárhæð kr. 34.000.00 og hafi hann greitt hann upp, eftir að hann var kominn í vanskil. Ákærði hafi síðan greitt honum kr. 7.000.00 upp í fjárhæð þessa. Í nóvember 1967 fengu ákærði og kona hans lán í Útvegsbanka Íslands að fjárhæð kr. 25.000.00, og kveður hann, að lánið hafi verið tekið vegna kaupa á bifreiðinni R 15612. Gerður var víxill þeirrar fjárhæðar fyrir láninu, útgefinn 20. nóvember 1967, með gjalddaga 20. janúar 1968, en vegna þess að ákærði átti fyrir í bankanum ógreidda víxilskuld, ritaði kona hans á víxilinn sem samþykkjandi og ákærði sem ábekingur, en útgefandi var nefndur Sigurður Helgason. Víxillán þetta var síðan framlengt marg- sinnis með nýjum víxlum, og meðal annars hefur verið lagður fram í málinu framlengingarvíxill, útgefinn 23. júní 1968, með gjalddaga 23. ágúst sama ár, að fjárhæð kr. 17.000.00. Sigurður kveður, að þetta lán hafi verið tekið stuttu eða nokkru eftir töku fyrrgreinds láns að fjárhæð kr. 50.000.00. Þá segir hann, að möguleiki sé á því, að nokkru fleiri og nýrri víxlar en nefndur 17 þúsund króna víxill hafi verið gefnir út til framlengingar á 25 þúsund króna víxlinum, en víxil þennan hafi hann ekki þurft að greiða. Hann segir, að ákærði hafi sagt honum, að báðir víxl- arnir, sem hann ritaði á sem útgefandi, væru vegna kaupa hans á bifreiðinni R 15612. Lagðir hafa verið fram í málinu þrír víxlar, útgefnir af ákærða og samþykktir af konu hans, en ábaktir af Guðlaugi Áðalsteins- syni, mági hans, einn útgefinn 15. febrúar 1968, með gjalddaga 15. marz sama ár, að fjárhæð kr. 8.000.00, annar útgefinn 15. marz sama ár, með gjalddaga 30. apríl sama ár, að fjárhæð kr. 5.500.00, og hinn þriðji útgefinn 30. apríl sama ár, með gjalddaga 31. maí sama ár, að fjárhæð kr. 3.000.00, allir til greiðslu í Bún- aðarbanka Íslands. Ákærði heldur, að víxlar þessir séu til fram- lengingar á víxli, sem hafi verið nokkru hærri en kr. 8.000.00 og gefinn út í sambandi við lán, sem þau hjónin fengu í greindum banka, líklega á árinu 1967, vegna almennra fjárhagsvandræða sinna. Í ársbyrjun 1968 fengu ákærði og kona hans víxillán í Lands- banka Íslands, og var ákærði útgefandi víxilsins, en kona hans samþykkjandi. Lagður hefur verið fram í málinu slíkur víxill, útgefinn 30. janúar 1968, með gjalddaga 17. febrúar sama ár, að fjárhæð kr. 5.000.00, og heldur ákærði, að þetta sé frumvíxill 336 láns þessa. Víxillinn var síðan framlengdur nokkrum sinnum með nýjum víxlum og meðal annars með víxli, sem var útgefinn 18. maí og með gjalddaga 18. júní sama ár. Ákærði telur mjög líklegt, að lán þetta hafi kona hans tekið vegna heimilisþarfa, en Í samráði við hann. Árið 1968 fékk ákærði lán fyrir milligöngu Björns Óla Pét- urssonar framkvæmdastjóra, Lindarbraut 4, Seltjarnarnesi, að fjárhæð kr. 150.000.00, og var það tryggt með 4. veðrétti í Sæ- kambi samkvæmt veðskuldabréfi, dags. 24. apríl það ár. Lánið skyldi endurgreiðast á þremur árum með jöfnum árlegum af- borgunum og í fyrsta sinn 25. apríl f. á. Ákærði kveður, að þetta hafi ekki verið okurlán og hafi hann tekið lánið vegna kaup- anna á bifreiðinni R 15612. Ákærði minnist þess ekki að hafa fengið fleiri eða frekari lán en að framan getur, og hann veit ekki til þess, að kona hans hafi nokkru sinni tekið lán ein og án samráðs við hann. Síðan á árinu 1965 hefur iðulega verið gert fjárnám í húseign ákærða, Sækambi, og krafizt uppboðs á eigninni, eða eins og hér segir: Hinn 22. febrúar 1965 var fjárnám gert í eigninni fyrir viðgerðarkostnaði á bifreiðinni G 288, samtals að fjárhæð kr. 3.879.95, svo og fyrir skuld að upphæð kr. 26.200.00, sem ákærði heldur, að orðið hafi til vegna kaupa á þvottavél. Hinn 27. sept- ember 1967 var fjárnám gert í eigninni fyrir ógreiddum þing- gjöldum 1966, kr. 5.837.00, og 16. október sama ár fyrir kr. 2.105.00, sem var skuld, til orðin vegna fatakaupa ákærða. Með bréfi, dags. 5. janúar 1968, beiddist Sparisjóður Reykjavíkur og nágrennis uppboðs á eigninni til lúkningar á 20 þúsund króna eftirstöðvum fyrrgreinds skuldabréfs að fjárhæð kr. 40.000.00, dags. 29. nóvember 1961. Uppboðsbeiðni þessi var afturkölluð í apríl sama ár, en með bréfi, dags. 19. desember sama ár, var fjárnám gert í eigninni fyrir ógreiddum þinggjöldum 1966 og 1967, samtals kr. 7.033.00. Hinn 30. september sama ár var fjár- nám gert í eigninni fyrir kr. 1.500.00, sem ákærði heldur, að hafi verið tékkaskuld, og með bréfi, dags. 25. október sama ár, beiddist Landsbanki Íslands uppboðs á eigninni til lúkningar á skuld þessari. Hinn 3. sama mánaðar var fjárnám gert í eign- inni fyrir kr. 4.085.00, en sú skuld var til orðin vegna kaupa ákærða á dekkjum undir bifreiðina R 15612, og með bréfi, dags. 23. sama mánaðar, beiddist Jón Ólafsson héraðsdómslögmaður uppboðs á eigninni til lúkningar á skuld þessari. Með bréfi, dags. 337 30. desember sama ár, beiddist Jón Grétar Sigurðsson héraðs- dómslögmaður uppboðs á eigninni til lúkningar á fyrrgreindu skuldabréfi að fjárhæð kr. 375.000.00, dags. 1. nóvember 1967. Ákærða tókst lengi að fá frestað uppboði húseignarinnar með samningum við kröfuhafa og þá greiðslu skulda að einhverju leyti. Hinn 19 nóvember f. á. var eignin þó seld á nauðungar- uppboði, og var boðið kr. 500.000.00. Uppboðsafsal var útgefið 3. desember Í. á. Hinn 14. nóvember 1964 opnaði ákærði tékkareikning nr. 8966 í Búnaðarbanka Íslands með innstæðu að upphæð kr. 75.000.00. Í lok þess árs nam innstæðan kr. 571.17, í árslok 1965 kr. 206.40, í árslok 1966 kr. 576.17, í árslok 1967 kr. 5.163.51, en 24. janúar 1968 var reikningnum lokað, eftir að ákærði hafði gefið út tékka, sem næg innstæða var eigi til fyrir. Hann gaf meðal annars út tékka, dagsettan 18. janúar 1968, til Seðlabanka Íslands að fjár- hæð kr. 4.800.00. Samkvæmt upplýsingum Seðlabankans greiddi ákærði þann dag tvo innstæðulausa tékka ásamt kostnaði, sam- tals kr. 7.886.00, en þeir höfðu verið gefnir út á fyrrnefndan reikning nr. 8966 og sendir bankanum síðan til innheimtu. Telur bankinn, að tékkinn að upphæð kr. 4.800.00 sé hluti af þeirri greiðslu, og er ákærði á sama máli. Ákærði átti einnig fyrir mörgum árum tékkareikning í Verzl- unarbanka Íslands h/f, en honum var lokað á árinu 1961. Enn fremur átti hann tékkareikning í útibúi Útvegsbanka Íslands við Laugaveg 105, þegar hann vann í Pípuverksmiðjunni h/f, en sá reikningur hefur ekki verið hreyfður síðan í marz 1963, og nam innstæða hans 6. ágúst f. á. kr. 24.14. Samkvæmt skattframtölum ákærða síðan 1961 hafa tekjur hans svo og eignir og skuldir verið sem hér segir: Ár: Tekjur: Eignir í árslok: Skuldir: 1960 kr. 81.261.00 1961 Ákærði telur ekki fram gjaldárið 1962. 1962 kr. 91.419.00 kr. 85.000.00 kr. 97.000.00 1963 — 123.018.00 — 86.000.00 — 1'70.000.00 1964 — 237.263.00 — 148.200.00 — 242.000.00 1965 — 272.875.21 — 55.000.00 — 281.900.00 1966 — 342.066.68 — 55.000.00 — 269.228.00 1967 — 244.798.84 — 165.000.00 — 498.000.00 22 338 B. a. Ákærði kveðst hafa árlega síðan 1963 sótt um atvinnuleyfi leigubifreiðarstjóra hér í borg, en ekki fengið það. Umsóknirnar hafi verið stílaðar til Bifreiðastjórafélagsins Frama. Bergsteinn Guðjónsson, Bústaðavegi 77 hér í borg, sem hefur verið formaður Frama síðan 1951, kveður, að félagið sé stéttar- félag sjálfseignarbifreiðarstjóra í Reykjavík og nágrenni, sem aka allt að 8 farþega leigubifreiðum. Þeir, sem vilja sækja um at- vinnuleyfi til aksturs leigubifreiðar til mannflutninga frá bif- reiðastöð hér í borginni, senda umsóknir sínar til félagsins, og gildir hver umsókn til 1. október hins næsta á eftir dagsetningu hennar. Stjórn félagsins sendir umsóknirnar síðan þriggja manna úthlutunarnefnd ásamt tillögum sínum um þá, sem hún mælir með, að fái atvinnuleyfi. Bergsteinn kveðst hafa fundið í skjöl- um félagsins þrjár umsóknir frá ákærða, og hefur hann sýnt þær í dómi. Þær eru dagsettar 11. maí 1965, 15. nóvember 1967 og 25. október 1968. Hann kveður, að stjórn Frama hafi ekki lagt til við úthlutunarnefnd, að ákærði fengi atvinnuleyfi, og hafi aðrir umsækjendur staðið honum nær. Það fari eftir ýmsu, hver at- vinnuleyfi fái, og ráði þar um meðal annars starfsaldur, fötlun, lömun, fjölskyldustærð og ýmislegt fleira. Bergsteinn segir, að umsækjendur um atvinnuleyfi reyni að hafa áhrif á stjórn Frama með viðtölum við hana. Ákærði hafi um tíma ekið bifreið í veik- indaforföllum annars bifreiðarstjóra og þurft að fá leyfi til slíks aksturs framlengt mánaðarlega hjá honum og þá gjarnan rætt við hann um leið um möguleika á því að fá atvinnuleyfi, en ákærði hafi ekki sótt fastar á en ýmsir aðrir um að fá leyfi. Rannsóknarlögreglan hefur yfirheyrt nokkra stjórnarmenn Frama út af umsókn ákærða um að fá atvinnuleyfi. Kristján Haukdal Þorgeirsson, Hraunbæ 80 hér í borg, var í stjórn félagsins árin 1965— 1967. Hann kveðst ekki muna sér- staklega eftir því, að ákærði ræddi við hann um atvinnuleyfi, en minnast þess, að bað hafi verið rætt um það óformlega í sam- tölum stjórnarmanna, að ákærði væri barnmargur og mundi eiga í erfiðleikum, þannig að ef hann hefði möguleika á því að eignast bifreið, væri það vel athugandi að aðstoða hann með atvinnu- leyfi. Hann kveðst ekki minnast þess að hafa heyrt talað um það meðal stjórnarmanna, að ákærði hefði sótt sérstaklega fast á um að fá atvinnuleyfi. Jakob Björgvin Þorsteinsson, Giljalandi 20 hér í borg, var í stjórn Frama árin 1965 og 1966. Hann kveðst ekki muna sér- 339 staklega eftir því, hvort ákærði hafi sótt um atvinnuleyfi eða að rætt hafi verið sérstaklega um slíka umsókn frá honum í stjórn félagsins. Einar Þórir Steindórsson, Álftamýri 56 hér í borg, var í stjórn Frama árið 1965. Hann kveðst hafa vitað um, að ákærði sótti um atvinnuleyfi, en hann hafi ekki haft nægilegan starfstíma til að fá það. Hann minnist þess ekki, að ákærði hafi rætt sérstaklega við hann um að fá leyfi, og hann kveðst ekki vita, hvort ákærði hafi sótt fast að fá það. Narfi Hjartarson, Blönduhlíð 21 hér í borg, var í stjórn Frama árið 1966. Hann kveðst ekki minnast þess sérstaklega, að ákærði hafi rætt við hann um atvinnuleyfi, og hann kveðst ekki hafa vitað, hvort ákærði hafi sótt um slíkt leyfi. Jón Hafliðason Vilhjálmsson, Ægissíðu 96 hér í borg, var í stjórn Frama árið 1966. Hann kveðst ekki minnast þess, að ákærði hafi sótt um atvinnuleyfi eða að samstjórnarmenn hans hafi minnzt á ákærða í sambandi við slíkt leyfi. Þorvaldur Þorvaldsson, Langagerði 124 hér í borg, hefur verið í stjórn Frama síðan 1967. Hann kveðst hafa vitað um, að ákærði sótti um atvinnuleyfi, og hafi umsókn hans komið til umræðu eins og aðrar umsóknir, en honum hafi ekki verið veitt leyfi, þar eð hann hafi haft stuttan starfstíma sem bifreiðarstjóri og ekki haft neinar sérstakar ástæður. Hann kveður, að ákærði hafi aldrei ialað við hann persónulega um atvinnuleyfi, og hann kveðst ekki hafa heyrt, að ákærði hafi gengið fast eftir því að fá leyfið. Lárus Sigfússon, Sigluvogi 16 hér í borg, hefur verið í stjórn Frama síðan 1967. Hann kveðst hafa vitað um, að ákærði sótti um atvinnuleyfi, og hafi ákærði rætt um það mál við hann og Bergstein Guðjónsson. Hann kveðst ekki muna til þess, að ákærði hafi lagt meiri áherzlu á umsókn sína en aðrir umsækj- endur. Jón Þorbergur Jóhannesson, Nönnugötu 8 hér í borg, hefur verið í stjórn Frama síðan 1968. Hann kveðst ekki minnast þess, að ákærði hafi talað við hann um atvinnuleyfi, en tekur fram, að um viku áður en hann kom í stjórnina, hafi atvinnuleyfum verið úthlutað, en engum eftir það. Hann kveðst hafa vitað, að ákærði sótti um atvinnuleyfi, en honum hafi ekki verið kunnugt um, hvort hann lagði mikla áherzlu á að fá það. b. Við fyrrgreinda húsleit á heimili ákærða 7. marz 1969 fannst meðal annars umsókn, dagsett 23. janúar 1969 og undir- 340 rituð af ákærða, þar sem hann sækir um innflytjendaleyfi til Ástralíu fyrir sig og Helga son sinn. Umsóknin er þannig, að útfyllt er þar til gert eyðublað á ensku. Ákærði kveður, að á s.l. vetri hafi hann heyrt einhverja bif- reiðarstjóra á Bæjarleiðum tala um að flytja búferlum til Ástralíu og einnig séð í dagblöðum, að hingað til lands væri kominn maður, sem veitti upplýsingar þeim, sem hefðu í hyggju að gerast inn- flytjendur til Ástralíu. Ákærði hafi fengið áhuga á því að grennslast fyrir um þetta mál og talað við mann þennan á Hótel Sögu. Hann hafi skýrt ákærða frá því, að atvinnumöguleikar væru slíkir í Ástralíu, að hann þyrfti ekki annað en að nefna það starf, sem hann vildi vinna þar, og fengi hann þá starfið. Maðurinn hafi afhent honum eyðublað fyrir innflytjendaumsókn og hann fyllt það síðan út, en aldrei skilað því. Sé þetta fyrr- greind umsókn, dagsett 23. janúar 1969. Ákærði segir, að ástæðan fyrir því, að hann hafi haft áhuga á að afla sér upplýsinga um kjör innflytjenda til Ástralíu, hafi verið sú, að þau hafi verið mjög gyllt, þannig að hann hafi getað búizt við því, að kjör hans yrðu betri þar en hér. Hann hafi þó aldrei skilað innflytjenda- umsókn sinni og Helga sonar síns, vegna þess að kona hans og önnur börn þeirra hafi verið mótfallin því að flytjast til Ástralíu, enda hafi þau ekki kunnað enska tungu eins og hann. Hann segir, að það hafi aldrei komið til mála, að hann færi að flytja búferlum til Ástralíu, nema kona hans og börn færu með honum þangað. c. Við húsleitina á heimili ákærða 7. marz 1969 fundust meðal annars skjöl, sem gáfu til kynna áhuga hans á dáleiðslu. Verður nú rakið það, sem fram hefur komið um það efni: Ákærði kveðst í mörg ár hafa haft áhuga á dáleiðslu. Þessi áhugi hans hafi vaknað í sambandi við komu útlendings að nafni Valdosa hingað til lands, líklega í kringum árið 1945, en þá hafi hann sýnt dáleiðslu bæði í Gamla Bíói og á Hótel Borg. Hann kveðst hafa lesið mikið um dáleiðslu og aflað sér bóka um hana bæði hér á landi og erlendis frá. Hann kveðst hafa haft áhuga á dáleiðslu almennt, en ekki sérstaklega á sjálfsdáleiðslu. Hann hafi ekki verið í félagi með öðrum um þessi mál og ekki gert verklegar tilraunir til dáleiðslu. Hann hafi þó reynt að dá- leiða sjálfan sig, en ekki tekizt það. Hann kveðst fyrir þó nokkuð löngu hafa séð auglýsingu á ensku í dagblaði hér um kennslu í dáleiðslu og að þeir, sem áhuga hefðu, skyldu senda svar til 341 afgreiðslu blaðsins. Hann hafi sinnt auglýsingunni og fengið svarbréf. Hann hafi ekki svarað því, en honum hafi tekizt að hafa upp á auglýsandanum, sem verið hafi maður að nafni Vil- hjálmur Vilhjálmsson, og skýrt honum frá því, að hann hefði áhuga á dáleiðslu. Vilhjálmur hafi sagt, að áhugi fólks á því að læra dáleiðslu hefði verið minni en hann hefði búizt við og yrði hann að ná saman fleira fólki, áður en kennsla gæti hafizt, og einnig sagt, að því er ákærða minnir, að hann vantaði húsnæði fyrir starfsemina. Hafi Vilhjálmur sagzt mundu láta hann vita, begar hann væri tilbúinn til að hefja kennsluna, en aldrei látið frá sér heyra og hafi þeir ekki hitzt aftur. Vilhjálmur Hólmar Vilhjálmsson hljóðfæraleikari, Hraunbæ 162 hér í borg, skýrir frá því, að á árinu 1967 hafi hann sótt námskeið hjá Ethical Hypnosis Training Center Inc. í Chicago í Bandaríkjunum og lokið námskeiði þar í vísindalegri dáleiðslu. Er skírteini hans þar um dagsett 22. september 1967. Hann hafi síðan haldið heim til Íslands. Um eða laust eftir miðjan febrúar 1968 hafi hann birt auglýsingu á ensku í dagblaðinu Vísi og hafi hún efnislega verið á þá leið, að þeir, sem hefðu áhuga á dá- leiðslu, skyldu tilkynna það bréflega til afgreiðslu blaðsins og tilgreina, hvers vegna þeir hefðu áhuga á því efni. Sjö aðiljar hafi svarað auglýsingunni og hafi ákærði verið einn þeirra. Vilhjálm- ur Hólmar kveður, að svarbréf ákærða sé nú glatað, en hann muni nokkuð eftir efni þess. Ákærði hafi skýrt þar frá því, að hann ætti mikið af bókum um dáleiðslu, en honum hefði aldrei tekizt sjálfsdáleiðsla. Hafi hann spurzt fyrir um það, hvort hann (Vilhjálmur Hólmar) gæti hjálpað honum í því efni. Hann kveðst hafa sent ákærða svarbréf einum til tveimur dögum síðar. Ákærði hafi ekki svarað þessu bréfi og hafi hann síðan ekkert heyrt frá honum þar til seinni hluta júní 1968, að ákærði hafi hitt hann að máli. Hafi ákærði sagzt hafa mikinn áhuga á dáleiðslu, og alveg sér í lagi á sjálfsdáleiðslu, og beðið hann um að koma heim til hans að Sækambi við tækifæri til að ræða við hann nánar um málið. Vilhjálmur Hólmar kveðst hafa sagzt mundu reyna að gera það, en það hafi þó aldrei orðið úr því, að hann færi heim til hans, og hafi hann ekki séð hann síðan. Hann tekur fram, að honum hafi fundizt undirtektir fólks undir dáleiðslu vera dræmar og því hafi hann hætt við öll dáleiðslumál, en hug- mynd hans hafi verið að koma upp áhugamannaklúbbum um það efni. 342 Fyrrgreint svarbréf Vilhjálms Hólmars til ákærða fannst við áðurgreinda húsleit hjá honum. Bréfið er dagsett 21. febrúar 1968 og hljóðar svo: „Til þess að leiðrétta allan misskilning í sambandi við aug- lýsingu mína í Vísi, er ég Íslendingur. Auglýsinguna hafði ég á ensku til þess að skera niður hugsanlegan fjölda bréfa og einnig vegna þess, að allar mínar kennslubækur eru á ensku. Mér vitanlega er ég eini Íslendingurinn, sem útskrifazt hefur frá Ethical Hypnosis Training Center, og tilgangur minn er að ná saman takmörkuðum fjölda fólks, sem hefur áhuga fyrir þessu máttuga verkfæri hugans, sem á íslenzku hefur hlotið nafnið dáleiðsla. Ætlun mín er að kenna þessum hóp að beita dáleiðslu bæði við sjálfa sig og aðra og einnig til þess að halda sjálfum mér í æfingu. Dáleiðsla þarf stöðugrar æfingar við, til þess að sá, sem hana notar, geti beitt henni til fullnustu. Hvað við kemur tím- um og tilhögun á kennslu þessari, hefi ég enn ekki getað ákveðið neitt. Hentugt húsnæði hef ég ekki getað komizt yfir enn sem komið er. Þar sem þetta er byrjunar- og brautryðjandastarf, mun ég framkvæma þessa kennslu endurgjaldslaust, en allar bækur myndi viðkomandi verða að greiða. Mér þætti vænt um að fá upplýsingar um aldur, stöðu og hvenær dagsins heppilegast yrði fyrir hvern og einn að sinna þessu áhugamáli sínu. Síðan mun ég samræma tímana sam- kvæmt því. Síðast en ekki sízt þakka ég áhuga þinn fyrir þessu hingað til óþekkta fyrirbrigði hér á landi“. Ákærði hefur ekkert sérstakt haft að athuga við framburð Vilhjálms Hólmars og kveður, að tímaákvarðanir hans geti verið alveg réttar. Hann kveður þó, að það muni ekki vera rétt, að hann hafi í svarbréfi sínu til hans talað um sjálfsdáleiðslu, því að það hafi verið mjög stutt, en það sé rétt, að þegar hann hafi talað við hann, hafi hann (ákærði) sagzt hafa mjög mikinn áhuga á dáleiðslu, og alveg sér í lagi sjálfsdáleiðslu, og beðið hann um að koma heim til hans við tækifæri til að ræða við hann nánar um málið. Ákærði tekur fram, að með sjálfsdáleiðslu sé hægt að „slappa af“ í um 10 mínútur og vakna aftur alveg óþreyttur. Við áðurgreinda húsleit heima hjá ákærða fannst afrit af bréfi á ensku, þar sem segir meðal annars: „Kindly send me your Amazing New Record, Teaching Self 343 HYPNOSIS, and if you have anything about Hypnosis other than the Record please let me know“. Enn fremur er ritað á skjal þetta meðal annars: „Sent til Forum Records, studio KX 9, 333 N Michigan AVE., Chicago I, USA. 4/11 '67“. Ákærði hefur staðfest, að þetta sé afrit af bréfi, sem hann sendi þar greindu fyrirtæki 4. nóvember 1967. Hann kveðst ekki hafa fengið senda plötu þá, sem í bréfinu greinir. Hann kveðst ekki eiga neina hljómleikaplötu til dáleiðslu eða segulband og hafi hann aldrei átt slíka muni. Ákærði samþykkti, að sakadómur fengi í vörzlur sínar bækur þær um dáleiðslu, sem hann hefði á heimili sínu. Hinn "7. ágúst f. á. fór Leifur Jónsson að Sækambi, og afhenti kona ákærða honum þá eftirtaldar bækur: 1. Powers, Melvin: Advanced Techniques of Hypnosis. London, 1956. 2. Bacon, Axel Wayne: Course in the Science of Hypnotism, Chicago, 1945. 3. Gindes, Bernard C.: New Consepts of Hypnosis. London, 1953. 4. Marcuse, F. L.: Hypnosis throughout the World. Springfield, U.S. A., 1964. 9. Chambers, Bradford: How to hypnotize. New York, 1959. 6. Dynamic Snap-Hypnosis. A Hypnomaster Course. U.S. A. 1956, 1959. 7. Self-Hypnosis. A. Hypnomaster Course. U.S. A., 1958 — 1959. Ákærði kveðst hafa keypt allar þessar bækur nýjar og á mörg- um árum. Hann heldur, að fyrstu bókina um dáleiðslu hafi hann keypt á árunum 1947 eða 1948 og hafi það verið bókin í 1. lið, sem hann hafi pantað beint frá útgefanda í Bandaríkjunum. Hann kveðst hafa keypt bækurnar í 2—4. lið í Bókaverzlun Snæ- bjarnar Jónssonar, og hann minnir fastlega, að hann hafi einnig keypt bókina í 5. lið þar. Ritin í 6—"T. lið kveðst hann hafa pantað beint frá útgefanda í Bandaríkjunum. d. Við húsleitina á heimili ákærða 7. marz f. á. fundust meðal annars margar kvikmyndaspólur. Rannsóknarlögreglumenn at- huguðu spólur þessar og gerðu yfir þær skrá, sem er svohljóðandi: „1.—8. Sirkusmyndir frá USSR í litum með tón. 9. Vores málari 10.— 11. Ferðalag Íslendinga í USSR, með tón. S/h. 12. Teiknimynd frá U.S.A í lit með tón. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 23. 26. 27. 28. 29. 30. 3l. 32. 33. 34. 33. 36. 31. 38. 39. 40. 41. 42. 43. 44. 45. 46. 47. 48. 49. 50. öl. 52. 53. 344 Mynd af Geysisgosi í litum, tónlaus. Óátekin filma. Mynd af ísl. hnefaleikamönnum, tónlaus. Mynd frá Siglufirði. Ísl. S/H, tónlaus. Af Sigurjóni á Álafossi, Keflavík. Hnefaleikar. Ísl. S/H, tónlaus. Hveragerði, Sundhöllin, (myndin öfug), lit, tónlaus. Flugf. Catalína (myndin öfug), í lit, tónlaus. Hver (myndin á hvolfi), í lit, tónlaus. Richard Thors og fjölskylda, blómagarður, í lit, tónlaus. Húsgr., sennilega Laugateigur, í lit, tónlaus. Sund, G. Gíslason, Á.K.R., í lit (öfug), tónlaus. Svanir á Tjörn, Tjarnarboðhlaup, í lt, tónlaus, slitin. U. S. Defewser Amer. S/H, tal (slitin). Litmynd frá Hamborg 1955 með tali. 17. júní í Reykjavík, Sveinn Björnsson, S. J. S. o. fl. Finsk. íþróttamenn, sundkonur í Hafnarf., í lit, tónlaus. Mývatn, Námaskarð, í lit, tónlaus. Sund (Ben Waage, Sigurjón Álafossi), Sundlaugar. Skíðamynd (gölluð) í lit, tónlaus. Akraneskirkja, handknattleikur, lit, tónlaus, slitin. Landsleikur í handbolta, lit, tónlaus. Kappreiðar, myndin erlend (öfug, tónlaus). Vestfirðir, heyskapur, í Lt, tónlaus (myndin öfug). Stálsmiðja, S/H, tónlaus. Dýragarður, selir, mörgæsir, Í lit, tónlaus. Laxaðráp, í lit, tónlaus. Landslagsmynd, tekin úr lofti, í lit, tónlaus (slitin). Kaupmannahöfn, í lit, tónlaus (slitin). Prentverk, í lit, tónlaus. Sundkonur, í lit, tónlaus. Fornmenjar, frá USSR 1953, í lit með tali. Fornmenjar, frá USSR 1953, í lit með tali. Berlín, Nató 1962, U.S.A., tal. Þýzk fiml. mynd, S/H, tal. Hnefaleikar, Halldór Björnsson og fl. S/H. Grundarfjörður, Þingvellir, í lit, tónlaus. Gamall maður með skektu, í lit. Laxveiði, 2 menn, í lit. Fugl, hreiður, grenitré, í lit. Tekið úr lofti, Reykjavík, í lit. 345 54. Götuverzlun í London, í lit. 55. Grundarfjörður, Rafnseyri, í lit. 56. Landsleikur, Brim, í lit. 57. Millilandaflug með ísl. flugv., í lit. 58. Skíðamynd frá Austurríki, í lit, með tali. 59. Svört hvít filma frá spítala og fl, mjög gömul“. Ákærði kveðst hafa haft um margra ára skeið áhuga á kvik- myndum og sýningu þeirra í heimahúsum. Hann hafi þó aldrei tekið kvikmyndir sjálfur og aðeins átt eina sýningarvél kvik- mynda, en selt hana árið 1968. Hann hafi fengið sýningarvélar lánaðar hjá Upplýsingaþjónustu Bandaríkjanna, áður en hann eignaðist vél þessa. Hann kveðst einnig oft hafa fengið kvik- myndir að láni hjá þessari stofnun svo og hjá þýzka sendiráðinu. Hann hafi átt sjálfur „eitthvað smávegis“ af kvikmydum, sem hann hafi keypt hér í verzlunum. Hann gerir eftirfarandi grein fyrir þeim 59 kvikmyndaspólum, sem fundust heima hjá honum: Myndirnar í 1.— 11. og 4445. lið kveðst hann hafa fengið hjá þremur sjómönnum, þegar hann ók leigubifreið frá Steindóri, og hafi þeir greitt honum ökugjaldið héðan úr borginni til Grinda- víkur og til baka aftur að hluta í reiðufé, en að hluta með þess- um myndum, en þeir hafi sótt þær í hús eitt hér. Myndina í 12. lið kveðst hann hafa keypt hjá nafngreindum manni fyrir mörgum árum. Myndirnar í 13.—25., 28.—43. og í 48.—57. lið kveðst hann hafa hirt, þegar hafi átt að fleygja þeim á Hótel Borg. Hann segir, að eitt sinn hafi verið tekið til í svokallaðri teppageymslu á efsta lofti hótelsins, vegna þess að mölur hafði komizt í teppin. Þau og annað, sem var í geymslunni, hafi verið tekið þaðan út og hafi Jóhannes Jósefsson lagt svo fyrir, að farið skyldi með það allt vestur á öskuhauga og því fleygt þar. Í geymslunni hafi meðal annars verið fullur kassi af kvikmyndum, og kveðst ákærði hafa hirt kassann og innihald hans í stað þess að fleygja honum. Þetta hafi gerzt, mörgum árum áður en Jóhannes seldi hótelið. Myndirnar í 26., 46. og 59. lið eru honum úr minni horfnar. Myndirnar í 27., 47. og 58. lið kveðst hann hafa fengið að láni hjá þýzka sendiráðinu. Brynhildur Sigurðardóttir kveðst ekki hafa vitað til þess, að Jóhannes Jósefsson ætti eða hefði átt kvikmyndavél, en hún hafi heyrt hann segja frá því, að hann hefði einhvern tíma átt íþrótta- kvikmyndir á spólum, sem hefðu horfið frá honum. Hann hafi ekkert frekar talað um það, hvaða myndir þetta hefðu verið eða 346 hvenær þær hefðu horfið frá honum. Brynhildur kveðst aldrei hafa séð kvikmyndir í fórum hans. Samkvæmt upplýsingum frá sendiráði Vestur-Þýzkalands hér í borg fékk ákærði hinn 14. febrúar 1967 að láni hjá því kvik- myndirnar, sem getur Í 27., 47. og 58. lið hér að framan, og hafa sendiráðinu verið afhentar þær myndir. Kristján Ómar Kristjánsson, fyrrum framkvæmdastjóri Pípu- verksmiðjunnar h/f, Kleppsvegi 42 hér í borg, kveður, að á meðan ákærði vann hjá fyrirtækinu, hafi horfið úr skrifstofuherbergi hans eða kaffistofu þar nokkrar kvikmyndir úr boxi og meðal annars rússneskar sirkusmyndir og mynd af ferðalagi Íslendinga í Moskvu. Hann minnir, að sirkusmyndirnar hafi verið eitthvað um 10 að tölu, en hann man ekki, hve margar myndirnar af ferðalagi Íslendinga voru. Hann segir, að það hafi ekki orðið upplýst, hver hafi tekið myndirnar, en hann hafi alltaf álitið, að sá, sem það gerði, hafi ekki brotizt inn í verksmiðjuna. Kristján Ómar hefur séð kvikmyndaspólurnar í 1.— 11. lið hér að framan, og kveður hann, að þetta séu fyrrgreindar kvikmyndir, sem hon- um hurfu úr boxinu, og þekki hann áletranirnar á járnhulstr- unum, sem spólurnar eru geymdar í. Við samprófun ákærða og Kristjáns Ómars hefur ákærði haldið fast við fyrri framburð sinn um það, hvernig myndirnar í 1— 11. lið hér að framan hafi komizt í hendur hans. Hann bætir því við þann framburð sinn, að sjómennirnir þrír hafi ekki allir verið íslenzkir, heldur hafi einn þeirra verið færeyskur og hafi myndirnar verið sóttar heim til hans. Hann heldur, að Færey- ingurinn heiti Kjartan Berg eða Kjartan Milson. Hann kveður, að eftir að Kristján Ómar saknaði kvikmyndanna, hafi hann farið með honum á staði, þar sem lánaðar voru út kvikmyndir, í því skyni að athuga, hvort þær hefðu verið seldar þar, svo og tilkynna um hvarf þeirra. Löngu síðar hafi sjómennirnir þrír afhent honum fyrrgreindar myndir og hafi hann þá ekki grunað, að þetta væru sömu myndirnar og Kristján Ómar hafði saknað, enda kveðst hann aldrei hafa séð þær. Kristján Ómar tekur fram út af þessum framburðum ákærða, að Færeyingur einn hafi um tíma unnið í Pípuverksmiðjunni h/f og hafi hann orðið uppvís að því að taka rafsuðuvél þar. Samkvæmt upplýsingum rannsóknarlögreglunnar viðurkenndi Kjartan Milson Berg, fæddur ". nóvember 1932 í Færeyjum, að hafa 2. október árið 1965 tekið og síðan selt rafsuðuvél úr Pípu- verksmiðjunni h/f, þar sem hann hafði þá unnið í eina viku. 347 3. Friðþjófur Karlsson, Miklubraut 56 hér í borg, kveðst hafa verið verkstjóri í Pípuverksmiðjunni h/f frá árinu 1956 og máske fram á árið 1961 og hafi ákærði unnið um skeið undir stjórn hans þar. Hann segist hafa búið um tíma á Laugavegi 126 í hús- næði, sem móðir ákærða hafi leigt honum. Hann kveðst hafa átt járnkross með hakakrossmerki á og fengið hann að gjöf kringum árið 1955 frá nafngreindum manni, sem stundað hafi nám í Þýzka- landi. Ákærði hafi séð krossinn hjá honum og fengið hann lán- aðan, að því er hann heldur á árinu 1962. Hafi honum skilizt á ákærða, að hann ætlaði að lána leikfélagi krossinn. Ákærði hafi ekki skilað honum og þegar hann hafi innt ákærða eftir honum þó nokkuð löngu síðar, hafi hann ekki kannazt við að hafa fengið hann hjá honum. Friðþjófi hefur verið sýndur peningakassinn, sem fannst á heimili ákærða við húsleitina þar 7. marz Í. á., svo og innihald kassans. Kveðst hann þá kannast við járnkrossinn, sem er í kassanum, og kveður, að þar sé kominn krossinn, sem hann hafi lánað ákærða. Ákærði kveður, að það sé misminni hjá Friðþjófi, að hann hafi fengið járnkrossinn, sem er í peningakassanum, eða annan kross hjá honum, en hann minnist þess, að Friðþjófur sýndi honum einhvern tíma járnkross, þegar hann bjó á Laugavegi 126, og hafi sá kross verið svipaður krossinum í peningakassanum. Þann kross kveðst ákærði hafa fengið að gjöf nokkru eftir síðasta stríð. Gefandinn hafi verið pólskur Ameríkani, sem muni hafa verið staðsettur á Keflavíkurflugvelli, en dvalizt einhvern tíma á Hótel Borg. Fornafn hans hafi verið Nick og eftirnafn hans borið fram Rompatsakos. Hann hafi einnig gefið ákærða hring, sem hann hefur sýnt í dóminum. Við samprófun ákærða og Friðþjófs hefur hinn síðarnefndi haldið fast við það, að hann hafi afhent ákærða járnkross, og sé það annað hvort krossinn, sem er í peningakassanum, eða þá alveg eins kross. Cc. Sigurður Sigurðsson, sem getið er í Ð lið í III. kafla hér að framan, vann á Hótel Borg frá árinu 1947 eða 1948, þar til þó nokkru eftir að Jóhannes Jósefsson seldi hótelið. Hann kveður, að ákærði hafi virzt hafa mikinn áhuga á kvenfólki og hafa gaman að því að taka utan um konurnar, sem unnu á hótelinu. Hann kveðst minnast þess, að stúlka ein, há vexti, rauðhærð og máske fyrrverandi flugfreyja, hafi spurt oft eftir ákærða á hótel- 348 inu. Ákærði hafi trúað honum fyrir því, að hann hefði átt vin- gott við stúlku þessa og að mjög væri gott að lifa með henni, eins og hann hafi komizt að orði. Ákærði kveðst þekkja stúlku að nafni Guðlaug Kristjánsdóttir Skagfjörð og hafi hann kynnzt henni, þegar hún var flugfreyja, og hafi hún þá gjarnan komið á Hótel Borg. Upphaf kunnings- skapar þeirra hafi verið það, að hann hafi beðið hana um að kaupa brúðu handa dætrum hans og hafi hún gert það. Eftir þetta hafi hún gifzt, fyrst erlendum hljómsveitarstjóra á Hótel Borg, síðan manni einum, sem unnið hafi um tíma í London, og þar næst hafi hún gifzt hinum þriðja manni og hafi þau búið í Nökkvavogi 25. Þau hafi einnig skilið og hafi hún þá gifzt í fjórða sinn einhverjum stýrimanni. Ákærði kveður, að þau Guðlaug hafi haldið kunningsskap sínum í mörg ár og hafi hann einkum heimsótt hana, þegar hún bjó með þriðja eiginmanni sínum í Nökkvavogi 25. Hann kveðst hafa stundum ekið henni í leigubifreið og lánað henni ökugjaldið, sem hún hafi þó ávallt greitt síðar. Seinustu árin hafi hún verið mjög óreglusöm, og orðar ákærði það svo, að hún sé forfallin kona vegna neyzlu áfengis og eiturlyfja. Hann segir, að hún sé ósannsögul og án þess að vita af því sjálf. Hann kveðst aldrei hafa haft holdleg mök við hana og kveðst ekki hafa viðhaft fyrrgreind orð, sem Sigurður Sigurðsson hefur eftir honum um það efni. Carl Möller hljóðfæraleikari, Skúlagötu 54 hér í borg, skýrir frá því, að fyrir um 4—5 árum hafi hann kynnzt Guðlaugu Skag- fjörð, sem þá hafi verið fráskilin, og fljótlega eftir það hafi hann flutt heim til hennar að Nökkvavogi 25 og búið með henni í um eitt ár. Þá hafi hann flutt frá henni og hún þá farið að búa með sjómanni að nafni Þórarinn Stefánsson, sem er nú eiginmaður hennar. Carl kveðst oft hafa heimsótt Guðlaugu, eftir að hann flutti frá henni og einnig eftir að hún giftist Þórarni, og hafi hún afhent honum lykil að íbúðinni í Nökkvavogi 25 til að auðvelda honum heimsóknir þangað. Seinustu mánuðina hafi Guðlaug búið að Álfheimum 30. Hann segir, að hún hafi verið mjög óreglusöm og neytt áfengis nær daglega og einnig hafi hann haft grun um, að hún neytti einhvers konar sterkari lyfja. Carl minnist þess, að laugardagskvöldið næsta á eftir að Gunnar Sigurður Tryggva- son andaðist, var hann á dansleik hér í borginni og að honum loknum fór hann í Nökkvavog 25. Hann segir, að Guðlaug hafi ekki verið heima og hafi hann þá beðið eftir henni inni í íbúð hennar. Hún hafi svo komið nokkru seinna ein síns liðs og verið 349 eitthvað ölvuð og verið greinilega mjög hrædd. Hún kvaðst hafa verið í Klúbbnum og verið að aðstoða rannsóknarlögregluna við að hafa upp á morðingja bifreiðarstjórans og hefði hún átt að dansa við hina og þessa menn, sem lögreglan hefði bent henni á, til að vita, hvort þeir væru með byssu á sér. Carl kveðst hafa tekið þetta sem rugl hjá henni. Hún hafi sagt honum að slökkva öll ljós í íbúðinni og einnig hafi hún kíkt út um glugga íbúðar- innar og sagt honum, að maðurinn, sem hefði myrt bifreiðar- stjórann, mundi koma heim til hennar í íbúðina, en hann (Carl) þyrfti ekkert að óttast, því að maðurinn mundi ekki gera honum neitt. Hann kveðst hafa spurt hana að því, hver það væri, sem hefði framið morðið, og hún þá sagt, að það væri frændi hennar, en engin nöfn nefnt, og kveðst Carl ekki hafa vitað, við hvern hún átti. Hann kveður, að hún hafi verið mjög hrædd í nær tvær klukkustundir, en þá hafi virzt sem ró færðist yfir hana og að hún yrði sannfærð um, að maðurinn, sem hefði myrt bif- reiðarstjórann, kæmi ekki til hennar. Þá hafi hún fengizt til að fara að sofa. Carl kveðst hafa dvalið í íbúðinni hjá henni alla nóttina og hafi þá enginn komið í heimsókn til hennar. Næsta dag hafi hann farið að spyrja hana um það, sem hún hefði verið að segja um nóttina, en þá hafi hún neitað því að hafa sagt nokkuð og sagt, að hann hlyti að vera ruglaður. Hann kveðst hafa komið heim til hennar eftir hádegi og fyrir kvöldverðar- tíma fyrrgreindan laugardag til að fá lykla að íbúð hennar og hafi þá ekkert borið á hræðslu hjá henni og ekkert verið óvenju- legt við hana. Carl kveðst hafa komið nokkrum sinnum eftir Þetta heim til Guðlaugar og þá hafi morðið borizt í tal, ýmist bannig að hann hafi vakið máls á því eða hún. Í þessum sam- tölum þeirra hafi verið eins og hún hafi ætlað að segja frá ein- hverju, en hætt svo við það, og hafi honum fundizt eins og hún byggi yfir einhverju, sem hún hefði hug á að tala um, en treysti sér ekki til þess, þegar til átti að taka. Hann getur ekki útskýrt þetta nánar, en segir, að hún hafi sagt viss orð, sem hann man nú ekki, hver voru. Hann tekur fram, að þegar hún hafi rætt um þessa hluti við hann, hafi hún oftast nær verið drukkin eða eitthvað annarleg og hafi hann ekki tekið mark á orðum hennar. Carl kveðst hafa fengið vitneskju um handtöku ákærða, lítið eitt áður en sagt var frá henni í blöðum og útvarpi, og farið sama dag heim til 'Guðlaugar í Álfheimum 30 og sagt henni frá því, að maður að nafni Sveinbjörn Gíslason hefði verið handtekinn í sambandi við þetta morð. Hún hafi þá orðið smáskrítin við. Hún 350 hafi verið við drykkju og fengið sér meira áfengi, eftir að hann hafði sagt henni þetta. Hún hafi sagt honum, að það gæti ekki verið, að ákærði hefði orðið valdur að bana bifreiðarstjórans, því að hann væri stálheiðarlegur maður og meira að segja hefði hann einu sinni sótt yngsta barn hennar alla leið til Ólafsfjarðar. Hún hafi beðið 11 ára dóttur sína um að hringja heim til ákærða og spyrja um, hvort hann væri heima, og þegar telpan kom aftur að vörmu spori, hafi hún sagt móður sinni, að ákærði hefði ekki verið heima og þar væri ekki vitað, hvenær hann kæmi. Hún hafi spurt telpuna að því, hver hefði komið í símann, og hún þá sagt, að það hefði verið einhver krakki. Carl kveðst hafa spurt Guðlaugu að því, hvernig hún þekkti ákærða, og minnir hann, að hún hafi þá sagt, að hún hefði kynnzt honum á Hótel Borg, um það leyti sem hún kynntist fyrsta eiginmanni sínum. Hafi hún sagt, að ákærði hefði hjálpað henni til að komast upp í hótel- herbergi, sem fyrrgreindur maður hefði búið í, áður en þau gift- ust. Guðlaug hafi sagt dóttur sinni að segja henni frá því, hvernig þær hefðu þekkt ákærða. Telpan hafi þá sagt, að hann hefði ekið móður hennar og þeim krökkunum og gefið þeim gosdrykki og einnig hefði hann lánað móður þeirra peninga. Guðlaug hafi einnig sagt, að ákærði hefði komið oft heim til hennar í Nökkva- vog 25, en ekki hafi verið talað um, hversu samband þeirra hefði verið náið. Guðlaug Erla Skagfjörð frú, Stóragerði 26 hér í borg, skýrir frá því, að hún hafi verið gift fjórum sinnum, á árunum 1955— 1957 manni að nafni Plasido Martin, sem hafi verið um skeið hljómsveitarstjóri á Hótel Borg, á árunum 1957— 1959 manni að nafni Steindór Ingibergur Ólafsson, sem hafi verið um tíma starfs- maður Flugfélags Íslands í London, á árunum 1961 og líklega fram á árið 1967 manni að nafni Gústaf Þór Tryggvason og síðan í marz 1968 manni að nafni Þórarinn Stefánsson. Þá kveðst hún hafa búið með Carli Möller hljóðfæraleikara í Nökkvavogi 25 í tæpt ár á árinu 1967. Hún kveðst hafa kynnzt ákærða í febrúar 1955 á Hótel Borg og hafi það atvikazt þannig, að fyrrgreindur Plasido Martin hafi verið staddur Í herbergi þar og hafi hún beðið ákærða um að hjálpa sér til að hitta hann í herberginu og ákærði hafi gert það. Hún kveðst hafa verið flugfreyja á árunum 1956 og 1957 og hafi hún þá eitt sinn keypt fyrir ákærða brúður handa dætrum hans. Kunningsskapur hennar og ákærða hafi síðan hald- izt óslitið. Hann hafi oft komið heim til hennar og stundum hafi 3ðl hann ekið henni og börnum hennar í bifreið, sem hann hafi hatt undir höndum. Hún kveðst aldrei hafa lánað honum Þeninga. Hún segir, að kunningsskapur þeirra hafi verið einlæg vinátta, en neitar því, að þau hafi haft holdleg mök saman. Hún kveðst hafa neytt áfengis Í nokkuð ríkum mæli undanfarin ár, en hún neitar því að hafa nokkru sinni neytt einhverra sterkari lyfja. Hún kveðst hafa heyrt um dauða Gunnars Sigurðar Tryggvasonar í útvarpinu. Hún kveður, að um það leyti hafi Carl Möller komið oft heim til hennar í Nökkvavog 25, og telur hún fullvíst, að þau hafi rætt um bana bifreiðarstjórans, sem þá var mjög um- talað mál á meðal fólks. Hafi hún þá stundum verið undir áhrif- um áfengis. Hún kveðst þó ekki muna eftir ákveðnum orðaskipt- um þeirra um málið. Hún kveðst ekki hafa haft neina skoðun á málinu og enga sérstaka vitneskju til upplýsingar í því. Hún kveðst hafa fyrst heyrt það í útvarpinu eða lesið bað í dagblaði, að ákærði hefði verið handtekinn í sambandi við dauða bifreiðar- stjórans, og hún neitar því, að Carl Möller hafi fyrstur sagt henni frá handtökunni. Hún kveðst hafa talið það afar ólíklegt, að ákærði hefði orðið Gunnari Sigurði að bana eða verið viðriðinn þann verknað, og hafi hún sagt Carli það, þegar þau ræddu málið eftir handtöku ákærða. Hún kveðst ekki hafa trúað því, að ákærði hefði verið handtekinn vegna máls þessa, og hringt heim til hans í því skyni að komast að hinu rétta. Barn hafi komið í símann og sagt, að ákærði væri ekki heima. Carl hafi ekki verið staddur heima hjá henni, þegar hún hafi hringt heim tii ákærða. Hún kveðst einnig hafa hringt til sakadóms eða rann- sóknarlögreglunnar skömmu eftir þetta og verið þá undir áhrif- um áfengis. Hafi hún talað við einhvern mann þar og sagt til nafns síns og sagt honum, að hún teldi, að ákærði væri saklaus. Hún kveðst ekki hafa þekkt Gunnar Sigurð og ekki vita til þess, að ákærði hafi þekkt hann eða muna til þess, að hann hafi nokk- urn tíma minnzt á hann við hana eða að ákærði hafi talað við hana um dauða hans. Hún kveðst aldrei hafa heyrt ákærða tala um byssur og hafi henni verið ókunnugt um, að hann ætti byssu eða hefði slíkan hlut undir höndum. Hún kveður, að ákærði hafi ekki komið heim til hennar í Nökkvavog 25, um það leyti sem dauða Gunnars Sigurðar bar að höndum, en þó nokkrum sinnuin eftir þann atburð, bæði í Nökkvavog 25 og í eitt skipti í Ál. heima 30, en þangað flutti hún í október 1968. Hún kveðst ekki geta sagt nánar um, hve oft hann hafi komið heim til hennar á 352 þessum tíma. Hún segir, að í þessum heimsóknum hafi aldrei verið minnzt á dauða bifreiðarstjórans, og hún kveðst ekki hafa getað séð neina breytingu á ákærða eftir þann atburð. Í tilefni af framburði Carls Möllers segir Guðlaug Erla, að það sé rétt, að hann hafi haft lykil að íbúðinni í Nökkvavogi 25, en að það sé rangt, að hún hafi neytt áfengis nær daglega og að hún hafi neytt einhverra sterkari lyfja en áfengis. Hún kveðst muna óljóst eftir því, að eitt sinn, þegar hún kom úr Klúbbnum heim til sín í Nökkvavog 25, hafi Carl verið staddur í íbúðinni. Hún hafi verið vel undir áhrifum áfengis og muni hún óljóst eftir hegðun sinni og orðaskiptum hennar og Carls í þetta skipti, en hún muni þó frekar eftir því, hvað hann sagði, að hún hefði sagt, og hvernig hún hefði hagað sér þá um nóttina. Hún segir, að ef það sé rétt, sem hann ber um orð hennar og hegðun í þetta skipti, hafi það verið hrein vitleysa eða bull hjá henni og hrein ímynd- un. Hún tekur fram, að um kvöldið hafi hún hitt Hilmar Þor- björnsson lögreglumann í Klúbbnum og hafi þau talazt við um daginn og veginn, 'en ekki minnzt á dauða bifreiðarstjórans. Hún kveðst hafa farið ein Í Klúbbinn og farið heim þaðan í leigu- bifreið, sem hún náði Í við bifreiðastæði Hreyfils á Sundlaugavegi. Hún kveðst engin deili hafa vitað á bifreiðarstjóranum og ekkert talað við hann utan hins óhjákvæmilega í sambandi við akstur- inn. Sérstaklega aðspurð segir hún, að ákærði hafi áreiðanlega ekki ekið henni heim í þetta skipti. Hún segir, að Carl og hún hafði ræðzt síðar við um fyrrgreint mál, en út af framburði hans um það efni kveðst hún ekki vita, hvað það ætti að vera, sem hún hefði ætlað að segja honum frá, en hætt svo við það, eða yfir hverju hún hefði átt að byggja og haft hug á að tala um, en ekki treyst sér til að gera, þegar til átti að taka. Hún segir, að eftir að hún hafði frétt um handtöku ákærða, hafi hún og Carl talað saman um málið og hún látið þá í ljós við hann undrun sína á handtökunni og talið, að hann hefði ekki getað orðið valdur að bana bifreiðarstjórans eða verið við það mál riðinn. Hún segir, að það sé rétt, að Carl hafi verið staddur hjá henni í Álfheimum 30, þegar dóttir hennar hafi farið þaðan út til að hringja heim til ákærða, en Guðlaug Erla kveðst svo hafa í annað skipti og síðar hringt heim til ákærða og þá hafi Carl ekki verið í íbúðinni. Hún segir, að sími hafi ekki verið í Álfheimum 30. Sverrir Einarsson dómfulltrúi minnist þess, að skömmu eftir að hann hafði úrskurðað ákærða í gæzluvarðhald, hringdi til hans stúlka, sem honum heyrðist vera þvoglumælt og einkennileg 353 í tali. Kvaðst hún vilja koma því á framfæri, að ákærði hefði ekki gert það, sem hann væri grunaður um að hafa framið. Sverrir kveðst hafa sagt henni, að hún skyldi koma þessu á fram- færi við rannsóknarlögregluna, og síðan hafi hann sagt Leifi Jóns- syni frá samtalinu. Leifur hafi getið sér þess til, að stúlkan hefði verið Guðlaug Skagfjörð. Fyrrnefndur Hilmar Þorbjörnsson dvelur nú vestan hafs, og hefur hann eigi verið yfirheyrður. Í fyrrgreindum peningakassa ákærða, sem fannst að Sækambi við húsleitina 7. marz f. á., var brotin og þvæld ljósmynd af stúlku, og á bakhlið myndarinnar var stimpill Tjósmyndastofu Jóns K. Sæmundssonar hér í borg. Ljósmyndari þessi hefur gefið þær upplýsingar, að hann hafi tekið myndina í apríl 1955 og sé hún af Guðlaugu Skagfjörð, þá til heimilis í Barmahlíð 15 hér í borg. Ákærða hefur verið sýnd þessi ljósmynd, og kveður hann, að hún sé af fyrrgreindri Guðlaugu Skagfjörð. Segir hann, að hún hafi gefið honum myndina fyrir mörgum árum og hafi myndin þá verið jafnbrotin og þvæld, eins og hún er nú. Rannsóknarlögreglumennirnir Njörður Snæhólm, Leifur Jóns- son og Gísli Guðmundsson hafa athugað dagbækur Bifreiðastöðvar- innar Hreyfils yfir allt árið 1967 og dagana frá 1. til 19. janúar 1968 í því skyni að kanna, hvort Gunnar Sigurður Tryggvason hefði á því tímabili verið bókaður í ökuferð heim til Guðlaugar Skagfjörð, en á þeim tíma var hún búsett fyrst í Nökkvavogi 25, en síðan í Álfheimum 30, eins og fyrr segir. Farið var yfir 156 dagbækur, en hver þeirra er 238 bls., og eru 12 ferðir bókaðar á hverri síðu. Var því farið yfir samtals 37.128 bls. og 445.538 ferðir. Í eitt skipti var Gunnar Sigurður bókaður í ferð að heimili Guðlaugar, og var það 2. janúar 1968 að Álfheimum 30. Það er ekkert nafn skráð við ferð þessa, og er því ekki unnt að sjá af bókuninni, hver hefur pantað bifreiðina. Húsið Álfheimar 30 er fjórar hæðir og tvær íbúðir á hverri hæð. Rannsóknarlög- reglumennirnir hafa því talið það vera of fjarlægt að reyna að grennslast fyrir um það í húsinu, hver hafi pantað bifreiðina í betta skipti, þar sem svo langt er um liðið (17. janúar 197 0). D. Ákærði kveðst aldrei hafa átt viðskipti eða samskipti við Gunnar Sigurð Tryggvason eða hitt hann eða talað við hann, en þó þekkt hann í sjón. Hann kveðst ekki hafa séð hann oft, en 23 öð4d séð honum bregða fyrir nokkrum sinnum í leigubifreið sinni eða fyrir utan hana og það hafi komið fyrir, að hann hafi séð hann fara í Hafnarbíó kl. 1700, á meðan hann beið fyrir utan Nóa á Barónsstíg eftir Rögnu dóttur sinni að loknum vinnudegi hennar. Hann kveðst ekki hafa vitað um nafn Gunnars Sigurðar, fyrr en eftir að kunngert hafði verið opinberlega nafn þess manns, sem fannst látinn í leigubifreið sinni að morgni 18. janúar 1968, og hann heyrði lýsingu á þeim manni. Ákærði kveðst aldrei hafa komið í húsið nr. 8 við Kambsveg hér í borg. Hann kveðst aldrei hafa heyrt nokkurn minnast á Gunnar Sigurð Í lifanda lífi. Fyrrgreindur Kristján Ómar Kristjánsson kveðst ekki vita til þess, að ákærði hafi þekkt Gunnar Sigurð eða átt einhver sam- skipti við hann. Hann segir, að ákærði og hann hafi rætt nokkuð oft saman um dauða Gunnars Sigurðar og hafi hann ekki getað séð nokkra breytingu á ákærða, þegar þeir ræðdu um þann atburð. Hann minnist þess, að ákærði lét orð falla um, að rann- sóknarlögreglumennirnir væru þess ekki umkomnir að upplýsa málið og finna hinn seka, en tók jafnframt fram, að morðinginn þyrfti að finnast. Ákærði minnist þess, að þeir Kristján Ómar ræddu um morðið á Gunnari Sigurði, en hann man ekki einstök orðaskipti þeirra við þau tækifæri. Fyrrgreindur Gísli Álfgeirsson minnist þess, að einhverju sinni eftir dauða Gunnars Sigurðar hafi hann verið ásamt ákærða og máske einhverjum fleiri í bifreið Jóhannesar Ingvarssonar á stæði við Réttarholtsveg og hafi þá talið borizt að nefndum dauð- daga. Ákærði hafi þá sagt: „Þeir finna hann aldrei“, og átt þá við hinn seka. Ákærði kveðst ekki muna eftir þessu atviki. Umfangsmikil rannsókn lögreglu hefur farið fram í því skyni að upplýsa, hvort ákærði og Gunnar Sigurður hafi þekkzt eða haft einhver samskipti saman. Fyrrgreindir þrír menn, Sigurður Helgason, Kristinn Jóhann Björgvin Helgason og Árni Haraldsson, svo og tveir vinir ákærða í mörg ár, þeir Meyvant Meyvantsson bifreiðarstjóri, Reynimel 92, og Sverrir Guðmundur Meyvantsson bifreiðarstjóri, Kvist- haga 6, báðir hér í borg, hafa allir borið, að þeir viti ekki til þess, að ákærði hafi þekkt Gunnar Sigurð. Gunnar Gils Jónsson, Mávahlíð 13 hér í borg, kveðst hafa unnið hjá Agli Skallagrímssyni h/f bæði árin, sem Gunnar Sig- urður vann þar. Fyrra árið hafi Gunnar Sigurður verið aðstoðar- maður hans við akstur á öli út um borgina, meðal annars á Hótel Borg, og hafi 9—3 aðrar bifreiðar verið notaðar til þessa starfs. 355 Gunnar Gils kveðst ekki muna eftir ákærða á þessum tíma og ekki vita til þess, að Gunnar Sigurður hafi þekkt hann. Valdimar Helgi Eiríksson bifreiðarstjóri, Kvisthaga 15 hér í borg, vann einnig um tíma hjá Agli Skallagrímssyni h/f. Hann kveður, að þeir Gunnar Sigurður hafi nokkrum sinnum ekið öli á Hótel Borg, og minnist hann þess ekki, að ákærði hafi nokkru sinni tekið á móti því eða að hafa séð hann í þau skipti. Viðar Gestsson pípulagningameistari, Kleppsvegi 102 hér í borg, kveðst hafa þekkt ákærða, síðan þeir unnu saman á Hótel Borg á árunum um 1948—-1949. Hann kveðst ekki vita til þess, að ákærði og Gunnar Sigurður hafi þekkzi, en ákærði hljóti þó að hafa þekkt hann í sjón. Því til styrktar segir hann, að mjög stuttu eftir að Gunnar Sigurður fannst látinn, hafi ákærði komið heim til hans og hafi þá nefndur dauðdagi borizt í tal á milli þeirra, en hann man ekki, hvor þeirra hóf máls á því efni, og hafi ákærði þá lýst Gunnari Sigurði sem feitum og fyrirferðar- miklum manni, eða með orðum sömu merkingar. Hann man ekki einstök orðaskipti hans og ákærða um þetta mál, og hann minnist Þess ekki að hafa orðið var við einhverja breytingu á ákærða við þetta tækifæri eða síðar. Í tilefni af þessum framburði Viðars tekur ákærði fram, að hann hafi mjög oft drukkið kaffi heima hjá Viðari, eftir að hann fór að aka leigubifreið hjá Bæjarleiðum, og geti framburður Viðars verið alveg réttur, en hann muni ekki eftir einstökum orðaskiptum þeirra um þetta efni. Rannsóknarlögreglan hefur yfirheyrt a) 13 starfsmenn, karla og konur, sem unnu margvísleg störf á Hótel Borg samtímis ákærða, b) 79 bifreiðarstjóra, afgreiðslumenn svo og framkvæmdastjóra Bifreiðastöðvar Steindórs, sem unnu þar samtímis ákæ ærða, svo og c) 136 bifreiðarstjóra, afgreiðslufólk svo og stöðvarstjóra Bæj- arleiða, sem unnu þar samtímis ákærða, og veit enginn þeirra til þess, að ákærði hafi þekkt Gunnar Sigurð eða að þeir hafi átt einhver samskipti saman. Búnaðarbanki Íslands hefur látið sakadómi í té ljósrit af þeim 83 tékkum, sem ákærði gaf út á fyrrgreindan reikning sinn nr. 8966 í þeim banka. Enginn af tékkum þessum er gefinn út til handa Gunnari Sigurði Tryggvasyni eða framseldur af honum. Útvegsbanki Íslands hefur látið sakadómi í té ljósrit af þeim 30 tékkum, sem Gunnar Sigurður gaf út á fyrrgreindan reikning sinn nr. 3139 í nefndum banka, og er seinasti tékkinn dagsettur 12. janúar 1968 og gefinn út til handhafa, að fjárhæð kr. 3.000.00. 356 Enginn af tékkum þessum er gefinn út til handa ákærða eða framseldur af honum. Ð. Að undangengnum úrskurði, uppkveðnum 28. júlí f. á. var Þórði Möller, yfirlækni á Kleppsspítalanum hér í borg, falið með bréfi, dags. 26. ágúst Í. á., að rannsaka geðheilbrigði og sakhæfi ákærða. Með bréfi, dags. 20. desember f. á., sendi yfirlæknirinn dóm- inum skýrslu, dags. sama dag, um rannsókn sína, og er niður- staða yfirlæknisins þessi: „Álit mitt er þvi: Sveinbjörn Gíslason, bifreiðarstjóri, er hvorki fáviti, geðveikur né heldur geðvilltur maður í venjulegri merk- ingu þess orðs, heldur meðalgefinn maður, yfirborðslegur og kærulaus, sennilega óþroskaður af ábyrgðartilfinningu og óreiðu- maður, einkanlega í peningamálum. Hann er við núverandi að- stæður mjög varkár, gefur mjög takmarkaðar upplýsingar um sjálfan sig og er greinilega Í varnarstöðu, sem álykta má bæði af því og eins ýmsum atriðum, sem koma fram í sálfræðiprófinu. Engar líkur verða leiddar af þessu að því, hvort hér sé um að ræða varnir gætins manns eða að sektarvitund sé undir niðri. Ekkert bendir til þess, að Sveinbjörn sé annað en fyllilega sakhæfur í þessu máli, ef hann er við það riðinn á annað borð, á annan veg eða frekar en hann hefur þegar játað“. VIII. kafli. Þórður Björnsson yfirsakadómari hafði með höndum dómsrann- sókn í máli þessu. Eftir útgáfu ákæru 22. september 1969 hafa þrír dómarar farið með málið samkvæmt 3. ml. 5. gr. laga nr. 82/ 1961, Þórður Björnsson sem dómsformaður og sakadómararnir Gunnlaugur Briem og Halldór Þorbjörnsson. Dómsformaður tók upphaflega saman atvikalýsingu dóms þessa, og eru dómendur allir sammála um hana, eins og hún er rakin í köflum I—VII hér að framan. Dómararnir Gunnlaugur Briem og Halldór Þorbjörnsson eru sammála um eftirfarandi niðurstöður og dómsorð. a) Ákæra fyrir brot gegn 211. gr. eða til vara gegn 211., sbr. 22. gr. almennra hegningarlaga. Gunnar Sigurður Tryggvason var skotinn til bana í bifreið sinni á Laugalæk hér í borg aðfaranótt fimmtudagsins 18. janúar 1968. Þegar litið er til framburðar vitna, bæði um það, hvenær 357 síðast spurðist til ferða Gunnars Sigurðar um nóttina, og um það, hvenær menn urðu varir við bifreið hans á Laugalæk um morguninn, og hliðsjón jafnframt höfð að stöðu gjaldmælis í bifreið hans, sem enn var í gangi um morguninn, er Gunnar Sigurður fannst örendur, má telja víst, að dauða hans hafi borið að höndum á tímabilinu frá því klukkan nokkuð yfir fimm og þar til kl. nokkru fyrir sex um nóttina. Er ekki ólíklegt, að það hafi verið nærri miðju þessa tímaskeiðs. Gunnar Sigurður beið bana af skoti, sem hleypt hefur verið í hnakka honum og telja verður, að komið hafi úr skothylki, sem fannst á gólfi bifreiðarinnar. Af rannsókn alríkislögreglunnar í Bandaríkjunum, sem lýst hefur verið, þykir sannað, að skoti þessu hafi verið hleypt úr Smith 8. Wesson skammbyssu Þeirri, sem fannst í bifreið ákærða, R 15612, hinn 6. marz 1969. Engin ummerki í bifreiðinni bentu til þess, að þar hefðu neins konar átök orðið, áður en skotinu var hleypt af. Af öllum aðstæðum má ráða, að það hafi verið gert að Gunnari Sigurði óviðbúnum og að ekki hafi verið um voðaskot að ræða, heldur hafi Gunnar Sigurður verið ráðinn af dögum af ásetningi. Skammbyssa sú, sem hér er um að ræða, var eign Jóhannesar Jósefssonar og hafði horfið úr vörzlum hans árið 1965. Frá því rannsókn sú hófst, sem beindist að ákærða Sveinbirni sem grunuðum, eða í marz 1969, og allt fram til 28. júní 1969, neitaði ákærði því með öllu, að hann hefði tekið byssuna frá J óhannesi, heldur hefði hann fundið hana í bifreið sinni rétt eftir miðjan janúar 1969 og væri sér ókunnugt um, hvernig hún hefði þangað komizt. Hinn 28. júní breytti hann framburði sínum og kannaðist nú við, að hann hefði tekið byssuna heima hjá Jóhannesi árið 1965. Hins vegar neitaði hann enn, að hann hefði haft vörzlur hennar í janúar 1968. Hefði hann, líklega vorið 1966, tekið byss- una með sér til þess að sýna hana vinnufélaga sínum og gleymt henni í mælaborðshólfi bifreiðarinnar R 1402, er hann skilaði henni til geymslu að lokinni vinnu um kvöldið, en næsta dag hefði hann orðið var við, að byssan var horfin. Eftir það hefði hann ekkert til hennar spurt, fyrr en hún hefði komið í ljós í bifreiðinni R 15612 í janúar 1969. Hefur ákærði síðan haldið fast við þennan framburð um feril byssunnar og umráð sín yfir henni. Þegar byssan kom í ljós í marz 1969, var hún samkvæmt vætti Magnúsar Helgasonar og Snæbjörns Magnússonar fullhlaðin 7 skotum af gerðinni Smith éc Wesson, cal. 35, og báru skotin stafinn Ú í miðri hvellhettu. Eitt slíkt skot fannst í læstum pen- 358 ingakassa við leit á heimili ákærða, án þess að hann hafi gefið skýringu á því, hvernig það hafi þangað komizt eða hvaðan. Á heimili Jóhannesar Jósefssonar reyndust í febrúar 1968 vera til um 140 skot af þessu tagi. Við rannsókn málsins kom í ljós, að ákærði hafði á lyklakippu sinni útidyralykil að húsi Jóhannesar Jósefssonar. Ekki hefur hann getað skýrt, hvernig á því standi. Á hvellhettu skothylkis þess, sem fannst í bifreið Gunnars Sigurðar Tryggvasonar, var pinnafar í miðju, en annað pinnafar utan á hvellhettunni. Á fjórum af skotum þeim, sem voru Í byssunni, er hún fannst í bifreið ákærða, voru einnig pinnaför utan við miðju á hvellhettunni. Lítur út fyrir, að reynt hafi verið að skjóta skotum þessum úr annarri byssu, en skotið ekki sprung- ið. Grunur leikur á, að hér hafi verið um að ræða byssu af Mauser gerð, sem ákærði átti og seldi vinnufélaga sínum árið 1966, en rannsókn hefur þó eigi sannað, að það sé sú byssa, sem reynt hefur verið að skjóta skotunum úr. Skot af gerðinni Sé.W 35 með bókstafnum U í miðri hvell- hettu hafa ekki verið framleidd eftir árið 1925. Við rannsókn málsins komu skot af þessari gerð í ljós á tveimur stöðum hér í borginni auk þeirra, sem áður var lýst, þ. e. í verzluninni Goða- borg, þar sem reyndust vera tveir pakkar með slíkum skotum, og hjá Bjarna Þór Guðmundssyni, sem hafði undir höndum 37 skot. Ekki hefur tekizt að rekja slóð þessara skota. Framburður ákærða um það, að byssan hafi horfið úr bifreið- inni R 1402 árið 1966 og að hún hafi komizt aftur í vörzlur hans í janúar 1969, er allur með hinum mestu ólíkindum. Vaknar sterkur grunur um, að framburður þessi sé rangur og hafi marg- nefnd byssa verið í vörzlum ákærða eða á hans vegum, er Gunnar Sigurður var ráðinn af dögum. Hafi ákærði annað hvort unnið verkið sjálfur eða einhver annar með vilja hans eða vitund. Verða nú tilgreind fleiri atriði, er styrkja þann grun: Samkvæmt frásögn ákærða liðu 5—" vikur, frá því hann fann byssuna í bifreiðinni R 15612 og þar til hann missti vörzlur bif- reiðarinnar, og byssan kom þar í ljós. Ákærði skilaði lögreglu ekki byssunni né tilkynnti um hana. Á þessu tímabili hitti ákærði að máli lögreglumennina Lárus Salómonsson og Njörð Snæhólm, en lét byssunnar þó ekki getið við þá. Ákærði kannast við það, að það hafi hvarflað að sér, að hér væri komin byssa sú, sem Gunnar Sigurður Tryggvason var skotinn til bana með. Ákærði hefur engar sennilegar skýringar getað gefið á því, hvers vegna hann lét undir höfuð leggjast að skila byssunni eða tilkynna 359 um hana. Fyrst bar hann því við, að hann hefði gert ráð fyrir, að sá, sem skilið hefði byssuna eftir, mundi spyrja eftir henni. Síðar hefur ákærði sagt, að hann hafi ekki tilkynnt fund byss- unnar af ótta við, að hann yrði þá bendlaður við dauða Gunnars Sigurðar Tryggvasonar. Sá framburður ákærða, að hann hafi gleymt byssunni í bif- reiðinni árið 1966, er hann telur hana hafa horfið, þykir mjög tortryggilegur, og rannsókn hefur ekkert leitt í ljós til styrktar því, að hún kunni að hafa verið tekin úr geymsluhólfi bifreiðar- innar, eins og ákærði vill vera láta. Ákærði telur sig hafa fundið byssuna undir framsæti bifreiðar sinnar, er hann var að ræsta hana. Af athugunum, sem gerðar hafa verið, er sennilegt, að byssa, sem komið væri fyrir undir framsæti bifreiðarinnar, mundi fljótlega færast til við akstur og koma í ljós út undan sætinu. Viðbrögð ákærða og orð þau, sem hann lét sér um munn fara, eftir að byssan gekk honum úr greipum 6. marz 1969 og eftir að hann hafði verið handtekinn næsta dag, benda fremur til sektar ákærða en sakleysis. Enn má geta þess, að framburður ákærða um ýmis önnur atriði, sem fram hafa komið í rannsókninni, svo sem það, hvernig hann sé kominn að kvikmyndaspólum, er fundust í vörzlum hans, er í meira lagi vafasamur. Bendir þetta ásamt fleiru til þess, að valt sé að treysta framburði ákærða. Á hinn bóginn verður að líta til atriða, er draga úr líkum að því, að ákærði hafi orðið Gunnari Sigurði Tryggvasyni að bana. Ákærði telur sig hafa verið heima hjá sér alla aðfaranótt 18. janúar 1968. Hafi hann komið heim upp úr miðnætti og farið á fætur á venjulegum tíma um morguninn og ekið dóttur sinni til vinnu laust fyrir kl. hálf átta. Er þessi framburður studdur vætti konu ákærða og dóttur. Sönnur hafa raunar ekki verið færðar á það, að ákærði hafi verið heima hjá sér á þeim tíma, er Gunnar Sigurður var skotinn til bana. Hins vegar hefur ekkert komið fram, er bendi til þess, að hann hafi þá verið utan heimilis síns. Hefur þó farið fram mjög víðtæk rannsókn til könnunar á þessu. Enginn þeirra fjölmörgu, sem skýrsla hefur verið tekin af, kveðst þó hafa orðið var við ákærða á ferli umrædda nótt. Enginn þeirra, er hittu ákærða að máli að morgni 18. janúar 1968 eða áttu tal við hann næstu daga á eftir, telur sig hafa orðið varan við neitt óeðlilegt í fari hans. Ekkert hefur komið fram þrátt fyrir rækilega könnun, sem 360 bendir til þess, að neins konar kynni eða tengsl hafi verið milli ákærða og Gunnars Sigurðar Tryggvasonar. Er ekki hægt að leiða neinar sennilegar getur að því, hvað ákærða ætti að hafa gengið til að svipta Gunnar Sigurð lífi. Gunnar Sigurður var maður friðsamur og óáleitinn, var vel látinn af þeim, sem kynni höfðu af honum, og átti sér ekki, svo vitað væri, neinn óvildarmann. Af gögnum þeim, sem fyrir liggja um Gunnar Sigurð og persónu- lega hagi hans, er ekki hægt að gera sér grein fyrir, hvaða hvatir hafi stýrt hendi banamanns hans, hver svo sem hann hefur verið. Þegar metin eru í heild atriði þau, sem nú hafa verið talin, verður að vísu að telja, að verulegar líkur hafi verið leiddar að því, að ákærði hafi orðið Gunnari Sigurði Tryggvasyni að bana, en þó varhugavert að telja í refsimáli, að það sé sannað með fullnægjandi hætti. Kemur þá til úrlausnar varakrafa ákæruvalds um refsiábyrgð á hendur ákærða fyrir hlutdeild í broti gegn 211. gr. almennra hegningarlaga. Áður var frá því greint, að frásögn ákærða um hvarf byss- unnar og endurfund hennar væri mjög fjarstæðukennd. Kæmi til greina að hafna henni með öllu og álykta, að ákærði hefði haft umráð byssunnar á þeim tíma, er morðið var framið. Hefði það þá, ef ákærði framdi það ekki sjálfur, verið unnið af ein- hverjum öðrum, sem fengið hefði skotvopnið hjá ákærða. En þótt ályktað væri á þessa leið, yrði ákærða ekki refsað, nema sannað þætti, að huglæg refsiskilyrði væru fyrir hendi, þ. e. að hann hefði látið byssuna Í té, til þess að hún yrði notuð í þessu skyni, eða að hann hefði að minnsta kosti vitað eða mátt búast við, að svo yrði. Um þessi atriði er hins vegar allt á huldu, og verður ekkert um þau fullyrt. Þykir ákærði því ekki verða sak- felldur fyrir hlutdeild í því, að Gunnar Sigurður Tryggvason var sviptur lífi. Ákærði verður þannig sýknaður af ákæru fyrir brot gegn 211. gr. almennra hegningarlaga og af ákæru um hlutdeild í slíku broti. b) Ákæra fyrir brot gegn 244. gr. almennra hegningarlaga. Ákærði tók árið 1965 skammbyssu með leynd á heimili Jó- hannesar Jósefssonar og sló eign sinni á hana í auðgunarskyni. Er hér um að ræða verknað, sem refsing er við lögð í 244. gr. almennra hegningarlaga. Samkvæmt 2. mgr. 256. gr. almennra hegningarlaga, sbr. lög nr. 69/1964, skal ekki höfða opinbert mál út af þjófnaðarbroti, ef tjón af brotinu nemur ekki yfir 3.000 kr. 361 og engin sérstök atvik auka saknæmi þess, og sökunautur hefur ekki áður gerzt sekur um auðgunarbrot, nema sá krefjist þess, sem misgert var við. Ákærði hafði ekki fyrr reynzt sekur um auðgunarbrot. Um verðmæti skotvopns þess, sem ákærði tók, er nokkur vafi, en í bandarískum verðlista (Shooters Bible) frá 1964 er verð byssu af þessu tagi talið 30 Bandaríkjadollarar, þ. e. um 1.300 kr. íslenzkar, miðað við skráð gengi árið 1965. Þegar þessa er gætt, þykir, þótt hafðar séu í huga gildandi reglur um tolla á skotvopnum, ósannað, að verðmæti byssunnar hafi farið fram úr 3.000.00 kr. Engin sérstök atriði í framkvæmd þessa brots þykja auka á refsinæmi þess. Krafa um málshöfðun út af byssu- stuldinum kom ekki fram. Ber þannig að vísa þessu ákæruatriði. frá dómi. c) Ákæra fyrir brot gegn reglugerð nr. 105/1936. Með því að hafa skotvopn í fórum sínum án tilskilins leyfis hefur ákærði brotið gegn 3. gr. reglugerðar nr. 105/1936, sem sett er með heimild í lögum nr. 69/1936. Hefur ákærði með broti þessu unnið samkvæmt 3. gr. laga nr. 69/1936, sbr. lög nr. 14/ 1948, til refsingar, er ákveðin verður 10.000 króna sekt til ríkis- sjóðs, en sekt þessa telst ákærði hafa þegar afplánað að fullu með 10 dögum af gæzluvarðhaldsvist sinni. Þar sem ákærði er einungis sakfelldur fyrir smávægilegan þátt. ákærunnar, þykir rétt að ákveða, að allur sakarkostnaður greiðist úr ríkissjóði, þar á meðal málsvarnarlaun skipaðs verjanda ákærða, Björns Sveinbjörnssonar hæstaréttarlögmanns, er ákveðin eru kr. 120.000.00. Dómsorð: Ákærði, Sveinbjörn Gíslason, skal vera sýkn af ákærum fyrir brot gegn 211. gr. og fyrir brot gegn 211., sbr. 22. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940. Ákæru fyrir brot gegn 244. gr. almennra hegningarlaga er vísað frá dómi. Ákærði sæti fyrir brot gegn 3. gr. reglugerðar nr. 105/1936 10.000.00 króna sekt til ríkissjóðs, en sektin telst þegar af. plánuð með 10 dögum af gæzluvarðhaldsvist ákærða. Allur kostnaður sakarinnar greiðist úr ríkissjóði, þar með talin málsvarnarlaun skipaðs verjanda ákærða, Björns Svein: björnssonar hæstaréttarlögmanns, kr. 120.000.00. 362 Sératkvæði dómsformanns Þórðar Björnssonar. Ég tel, að VIII. kafli í forsendum dómsins svo og dómsorð ætti að vera þannig: VIII. kafli. Þórður Björnsson yfirsakadómari hafði með höndum dómsrann- sókn í máli þessu. Eftir útgáfu ákæru 22. september 1969 hafa þrír dómarar farið með málið samkvæmt 5. gr., 3. mgr., laga nr. 82/1961, Þórður Björnsson sem dómsformaður og sakadómararnir Gunnlaugur Briem og Halldór Þorbjörnsson. Munnlegur flutningur málsins fór fram dagana 19. og 20. janúar sl Af hálfu ákæruvaldsins sótti málið Hallvarður Einvarðsson, aðalfulltrúi saksóknara ríkisins. Gerði hann þær kröfur í málinu, að ákærði verði dæmdur til þyngstu refsingar að lögum og til að greiða allan kostnað sakarinnar, þar með talin hæfileg saksóknar- laun ríkissjóði til handa. Réttargæzlumaður ákærða og verjandi hans í málinu, Björn Sveinbjörnsson hæstaréttarlögmaður, gerði þær dómkröfur aðal- lega, að ákærði verði sýknaður af öllum ákærum ákæruvaldsins en til vara, að hann verði dæmdur til lágmarksrefsingar fyrir kant gegn 244. gr. almennra hegningarlaga, sbr. 1. mgr. 3. gr., sbr. 7. gr. reglugerðar nr. 105/1936, sbr. 3. gr. laga nr. 69,/1936. Þá gerði hann kröfu til, að allur kostnaður málsins, þar á meðal hæfileg málsvarnarlaun honum til handa, verði greiddur úr ríkissjóði. A. Verður nú tekið til athugunar, hvort ákærði hefur gerzt sekur um háttsemi þá og brot gegn lagagreinum þeim, sem í ákæru greinir. Verður fyrst virt, hvort. ákærði hefur gerzt brotlegur gegn 211. gr. hegningarlaganna eða gegn þeirri grein, samanborið við 22. gr. laganna. (A-E). Kemur fyrst til álita, hvenær Gunnar Sigurður Tryggvason hlaut skotsárið og bana sinn. Samkvæmt því, sem rakið er hér að framan, hóf hann akstur leigubifreiðar sinnar, R 461, þó nokkru fyrir miðnætti aðfara- nótt 18. janúar 1968. Um nóttina fór hann sannanlega tvær öku- ferðir, aðra skömmu eftir miðnætti, en hina eftir kl. 0300, Henni lauk í Miðtúni, að því er ætla má um kl. 0345, og ók hann síðan vestur Miðtún. Næst sáu tveir bifreiðarstjórar bifreið hans við 363 bifreiðastaur Hreyfils norðan megin á Sundlaugavegi milli Hrísa- teigs og Gullteigs, og sneri hún í vestur eða norðvestur. Annar bifreiðarstjórinn sá bifreiðina tvisvar og Gunnar Sigurð undir stýri hennar, og heldur hann, að klukkan hafi þá verið. um 0400 og um 0405. Hinn bifreiðarstjórinn ók tvisvar fram hjá staurn- um, Í fyrra skiptið muni klukkan hafa verið um 0400, en í seinna skiptið um kl. 0440. Hann segir, að bifreiðin og Gunnar Sigurður í henni hafi verið við staurinn Í annað skiptið og, að því er hann minnir, í seinna skiptið. Næst sáu nokkrir vegfarendur, hvar bifreiðin R 461 stóð kyrr austan megin á Laugalæk milli Sundlaugarvegar og Bugðulækjar og sneri í suður. Sigurpáll Ófeigsson gekk fram hjá bifreiðinni, og var vél hennar í gangi, og kveikt var á „park““-ljósum hennar. Hann kveðst hafa greinilega séð, að Gunnar Sigurður, sem hann þekkti í sjón, sat hreyfingar- laus vinstra megin í framsæti bifreiðarinnar og hallaði höfðinu aftur. Honum sýndist annar maður vera Í aftursætinu nærri því fyrir aftan Gunnar Sigurð, og virtist maðurinn vera álútur í sætinu. Sigurpáll gekk rakleitt áfram að Rauðalæk 2 og kom þangað alveg rétt fyrir kl. 0600. Gísli Álfgeirsson heldur, að klukkan hafi verið 0615 til kl. 0620, þegar hann ók fram hjá bifreiðinni, og gat hann þá ekki betur séð en að maður sæti undir stýri hennar og hallaði höfðinu örlítið aftur á bak. Magnús Andrésson ók laust fyrir kl. 0630 frá Norðurbrún 4 og fram hjá bifreiðinni. Sat þá maður undir stýri hennar, og leit út fyrir, að hann svæfi eða dottaði. Ívar Andersen heldur, að klukkan hafi verið um 0645, þegar hann ók frá Laugalæk 26 og suður þá götu. Sá hann þá bifreið, sem ætla verður, að hafi verið R 461, og var máður í sæti bifreiðarstjórans. Jóhann Jón Þorvaldsson held- ur, að hann hafi lagt af stað frá Laugarnesvegi 94 í bifreið sinni klukkan rúmlega 0700, og ók hann fram hjá R 461. Sá hann þá í sjónhendingu, að maður sat undir stýri bifreiðarinnar, og hallaðist höfuð hans aftur á bak. Þeir feðgar Jóhann Jón og Magnús Helgi, sem var þá læknanemi, námu svo staðar við bif- reiðina, og kveður hinn síðarnefndi, að klukkan hafi þá verið 0710. Hann opnaði framhurð bifreiðarinnar og sá þá, að nokkuð blóð hafði runnið úr hægra munnviki manns, sem sat undir stýri hennar, og taldi hann, að maðurinn væri látinn, og þegar hann þreifaði á púlsi hans, fann hann, að maðurinn var farinn að kólna. Vél og miðstöð. bifreiðarinnar voru í gangi og nokkuð heitt inni í henni, en rúður hennar lokaðar. Þeir feðgar óku síðan að Laugarnesvegi 94 og hringdu á lögreglustöðina og tilkynntu 364 atburðinn. Var klukkan þá 0715, og ber lögreglumönnunum, sem komu fyrstir á vettvang, saman um, að þeir hafi verið komnir þangað aðeins fáeinum eða 5—7 mínútum síðar. Vél bifreiðar- innar var þá í gangi svo og gjaldmælir, og kveikt var á stöðu- ljósum hennar. Maður, sem reyndist vera Gunnar Sigurður Tryggvason, var undir stýri bifreiðarinnar. Var hann mjög fljót- lega fluttur á slysavarðstofuna, og þar upplýstu læknar, að hann væri þegar látinn. Í skýrslu læknisins, sem krufði lík Gunnars Sigurðar, getur ekki dánarstundar hans, en hann ályktar, að hann hafi látizt samstundis af skotsári því, sem hann hlaut í höfuðið. Telja verður, að gjaldmælir bifreiðarinnar hafi verið stöðvaður kl. 0823, og sýndi hann þá kr. 87.00. Athugun á mæl- inum í bifreiðinni kyrrstæðri sýndi, að það tók tímann frá kl. 2010 til kl. 2306 að sýna upphæðina kr. 87.00, en mælirinn var þá þremur mínútum of lágur miðað við klukkustund og sýndi kr. 31.80, en átti að sýna kr. 33.00 á klukkustund. Önnur athugun á mælinum, þegar bifreiðinni var ekið á eðlilegum hraða um borgina, sýndi, að það tók tímann frá kl. 1705 til kl. 1858 að sýna upphæðina kr. 87.00, og hafði bifreiðinni þá verið ekið 58 kílómetra. Samkvæmt framansögðu verður ekki fullyrt með öryggi, hve- nær Gunnar Sigurður hlaut skotsárið og lézt, en ætla verður, að það hafi verið nokkru eftir kl. 0500, og sennilega eftir kl. 0515 og eigi síðar en laust fyrir eða um kl. 0600. Jafnframt þykir upplýst, að kúlunni, sem varð Gunnari Sigurði að bana, var hleypt af í hnakka hans á mjög stuttu færi, og bendir ekkert til þess, að komið hafi til átaka í bifreiðinni, áður en skotið reið af. Hér við bætist, að vél og gangmælir bifreiðar- innar var í gangi, kveikt var á biðljósum hennar og hún stað- sett úti á götunni, þannig að vinstri framendi hennar var 1.60 metra og vinstri afturendi 2 metra frá nyrðri gangstéttarbrún. Bendir þetta til þess, að verknaðinn hafi borið brátt að og Gunnari Sigurði að óvörum. Hér kemur og til, að verknaðurinn átti sér stað á þeim tíma sólarhrings, þegar minnst umferð er, og á opnu svæði, þar sem nokkur fjarlægð er til næstu íbúðar- húsa, og þar að auki var veður slæmt, stormur og rigning. Framangreind atriði draga mjög úr möguleikum þess, að hér hafi verið um voðaskot eða óhappaverk að ræða, heldur styrkja þau þá niðurstöðu, að Gunnari Sigurði hafi verið ráðið bana af ásettu ráði. 365 B. Næst kemur til álita, hver hefur haft byssuna undir höndum eða ráð hennar á þeim tíma, þegar Gunnar Sigurður var sviptur lífi með henni, og þá sér í lagi, hvort það var ákærði. Hér koma mörg og margvísleg atriði til greina, og verða þau nú talin: 1) Það verður að telja sannað með skýrslu alríkislögreglunnar í Bandaríkjunum, sem staðfest er með eiði hjá notarius publicus í Columbiafylki, að skothylki því, sem fannst í bifreiðinni R 461 umræddan morgun, hafi verið skotið úr byssu þeirri, sem fannst í bifreið ákærða, R 15612, hinn 6. marz 1969. Einnig kveður alríkislögreglan, að kúlunni, sem fannst í höfði Gunnars Sigurðar, hafi getað verið skotið úr byssu þessari, og verður að ganga úr frá því, að svo hafi verið, þó að lögreglan telji, að smásjármörkin á yfirborði kúlunnar séu vegna skemmda ónóg til að þekkja megi. Byssan og skotin voru af tegundinni og stærðinni Smith á. Wesson, cal. 35. Jóhannes Jósefsson, fyrrum eigandi Hótels Borgar, var eigandi byssunnar, og hafði hún horfið frá honum úr ólæstum kassa á heimili hans að Tjarnarstíg 8 á Seltjarnarnesi sumarið 1965. 2) Á tímabilinu frá 7. marz til 28. júní f. á. staðhæfði ákærði, að hann hefði ekki tekið byssuna frá Jóhannesi Jósefssyni, heldur hefði hún þá fyrst komið í hendur hans, þegar hann hefði fundið hana undir hægra framsæti bifreiðarinnar R 15612 rétt eftir miðjan janúar f. á. Hinn 28. júní f. á. breytti hann þessum fram- burði á þann veg, að hann viðurkenndi að hafa árið 1965 tekið byssuna á heimili Jóhannesar á Tjarnarstíg 8 í þeim tilgangi að selja hana og nota andvirðið til eigin þarfa. Engin skot hefðu verið í byssunni og hefði hann aldrei látið skot í hana. Byssuna hefði hann látið í peningakassa sinn, sem hann geymdi á stiga- palli á heimili sínu að Sækambi. Hinn 28. júní f. á. viðurkenndi ákærði einnig, að hann hefði á árunum 1953— 1955 tekið hálfan annan pakka af skammbyssu- skotum úr skúffu í sumarbústað Jóhannesar Jósefssonar við Hít- ará í þeim tilgangi að athuga, hvort skotin „pössuðu í“ Mauser byssu hans. Hann hefði prófað eitt skotið, en það hefði reynzt vera of lítið. Hann orðaði það sem möguleika, að hann hefði látið skot þetta í fyrrgreindan peningakassa sinn. Hin skotin hefði hann látið í læsta skúffu í skrifborði, þar sem Mauser byssan var geymd, en hann vissi ekkert, hvað orðið hefði af þeim. Þau hefðu horfið eða gufað upp og máske hefði hann fleygt þeim. Enn fremur skýrði ákærði frá því 28. júní f. á. sbr. framburð 366 hans 17. nóvember Í. á., að máske um vorið 1966 hefði hann tekið byssuna úr peningakassanum og haft hana með sér á Bif- reiðastöð Steindórs í því skyni að sýna hana Þóri Magnússyni bifreiðarstjóra, og heldur hann, að þeir Þórir hafi verið búnir að tala saman um, að hann sýndi honum byssuna, þó að tiltek- inn dagur hafi ekki verið ákveðinn. Þórir hafi ekki verið að vinna þennan dag, og kveðst ákærði því hafa geymt byssuna allan daginn í læstu geymsluhólfi bifreiðarinnar R 1402, sem hann ók þá hjá Steindóri, en gleymt að taka byssuna með sér, þegar hann skilaði bifreiðinni með lyklum hennar í kveikju- lásnum í port bifreiðastöðvarinnar við Sólvallagötu um ki. 0100 um nóttina. Næsta dag hafi hann athugað strax í geymsluhólf bifreiðarinnar, þegar hann kom til að ná í hana, en þá hafi byssan verið horfin úr því. Hann kveðst svo ekki hafa séð byss- una aftur fyrr en laust eftir miðjan janúar f. á., en þá hafi hún verið undir sæti bifreiðarinnar R 15612, eins og fyrr greinir. Byssan hafi þá verið fullhlaðin 7 skotum. Hann kveðst síðan hafa geymt hana fullhlaðna í læstu geymsluhólfi bifreiðarinnar, þar til hún var tekin af honum 6. marz Í. á. 3) Við húsleitina á heimili ákærða 7. marz f. á. fannst fyrr- greindur peningakassi, og voru þá í honum meðal annars tvö skot, annað Smith ér Wesson, cal. 35, en hitt WRA, 9 millimetrar. Fyrrnefnda skotið reyndist vera af sömu tegund og stærð og skotið, sem notað var gegn Gunnari Sigurði, svo og skotin sjö, sem voru í byssunni, sem fannst í bifreiðinni R 15612. Ákærði kveður, að engin skot hafi átt að vera Í kassanum og geti hann ekkert borið um skotin tvö í honum, og mundi hann ekki eftir þeim, sbr. þó framburð hans í 1. lið. Kassinn var ávallt læstur með lykli, sem ákærði hafði í lykla- veski sínu eða í læstri skúffu í Sækambi, sem hann geymdi lykil- inn að. 4) Fram hefur komið, að skotin Smith ér Wesson, cal. 35, voru framleidd á árunum 1913—1940, og árið 1925 var hætt að hafa stafinn U á hvellhettu þeirra. Stafurinn U er á skothylkinu, sem fannst í bifreiðinni R 461, og einnig á Smith ér Wesson cal. 35 skotinu, sem fannst í peningakassa ákærða, svo og á skotunum sjö, sem voru í byssunni, þegar hún fannst í bifreiðinni R 15612. Öll þessi skot hafa því verið framleidd fyrir árið 1926, Aðeins ein tegund af byssum hefur verið framleidd fyrir þessa stærð skota, og er það Smith ér Wesson skammbyssan, cal. 35, sú hin sama og fannst í bifreiðinni R 15612. Aðeins 8.350 stykki 367 hafa verið búin til af þessari byssutegund, og var framleiðslu hætt árið 1921. 5) Það mun hafa verið 14. febrúar 1968 sem Lárus Fjeldsted Salómonsson fann 12 Smith ér Wesson cal. 35 skot í veiðitösku í kjallara húss Jóhannesar Jósefssonar á Tjarnarstíg 8 og nánar tiltekið í geymslu þar eða þvottahúsi, en þaðan var innangengt út í bifreiðarskúr við húsið, og var hurðin þar á milli læst með smekklási frá þvottahúsinu. Næsta dag fundu þeir Lárus Fjeldsted og Njörður Snæhólm til viðbótar um 130 skot af sömu stærð og tegund í kössum í þvotta- húsinu. Ákærði hafði í lyklaveski sínu lykil, sem gekk að útiðyrahurð íbúðar Jóhannesar í húsinu, og hefur hann ekki getað gert grein fyrir því, hvers vegna hann hafði þennan lykil, og Brynhildur, ekkja Jóhannesar, kveður, að hann hafi ekki átt að hafa hann. 6) Njörður Snæhólm kveður, að hvellhetturnar í þremur af skotunum sjö, sem voru í byssunni, sem fannst í R 15612, séu með einu pinnafari og hvellhettan í því fjórða sé með tveimur pinnaförum. Förin séu utarlega eða utan við miðju í hvellhett- unum og ekki öll eins djúp að sjá. Förin eftir pinna byssunnar, sem fannst í R 15612, séu hins vegar alveg í miðju hvellhettunnar og öðruvísi að sjá en förin í skotunum fjórum. Þau för muni því ekki vera úr þessari byssu, heldur hljóti að hafa verið reynt að skjóta þeim skotum úr annarri byssu. Einnig sé aukafar í hvellhettu skotsins, sem varð Gunnari Sigurði að bana. Ænn fremur hafi komið í ljós, að skotin Smith 8r Wesson, cal. 35, „passi“ ekki í 8 tilteknar og tiltækar skammbyssutegundir og hafi skothylkið verið aðeins of digurt til að ganga í patrónu- sætið. Njörður og Leifur Jónsson prófuðu að skjóta Smith 8. Wesson cal. 35 skotum úr fyrrgreindri Mauser byssu, sem ákærði átti, og ber þeim saman um, að byssan hafi ekki sprengt hvellhett- urnar og hafi pinnaförin verið aðeins utan við miðju. Þeir telja því, að möguleiki sé á því, að pinnaförin í skotunum fjórum, sem voru í byssunni, sem fannst í R 15612, geti verið eftir Mauser byssuna. Athugun bandarísku alríkislögreglunnar leiddi eftirfarandi í ljós: Mauser byssan var hlaðin 10 Smith éc Wesson cal. 35 skot- 368 hylkjum og reynt að skjóta þeim. Aðeins eitt skot heppnaðist, en kúlan úr skothylki þessu festist í hlaupinu. Litla dældin í hvellhettu skothylkisins, sem fannst í R 461, er ekki með nægi- legum smásjármerkingum til að bera megi kennsl á pinnann, sem kann að hafa markað þær. Skothylkin fjögur eru með pinna- mörkum, sem kynnu að vera eftir pinna með hringlaga merk- ingum, en ekki fundust neinar slíkar hringlaga merkingar á mörkum eftir pinnann úr Maucer byssunni, sem reyndist vera brotinn, og í núverandi ásigkomulagi er endi hans lítillega flattur og skilur ekki eftir hringlaga merkingar. Þeir Njörður og Leifur hafa prófað 11 tilteknar og tiltækar tegundir riffilskota í Mauser byssuna, og telja þeir, að enginn möguleiki sé á því að skjóta skotum þessum úr byssunni og ekki heldur minni eða stærri skotum. Þeir hafa einnig prófað 10 tilteknar og tiltækar tegundir skammbyssuskota í Mauser byssuna, og telja þeir, að skot þessi séu ýmist of stór eða of lítil, til þess að hægt sé að skjóta þeim úr byssunni nema þá með miklum aðgerðum. Smith ér Wesson cal. 35 skotið sé það skot, sem komist næst því að ganga í byss- una, þó að það „passi“ engan veginn. Komið hefur fram, að fyrir mörgum árum skutu Helgi, sonur ákærða, og tveir piltar aðrir, þá um eða innan við fermingar- aldur, og máske á árunum 1959—-1960, skotum úr byssu skammt frá Sækambi, og fengu þeir bæði byssuna og skotin í skrifborðs- skúffu þar. Telja má upplýst, að byssan hafi verið fyrrgreind Mauser byssa ákærða og einnig af þeim fyrrgreindu skamm- byssuskotum, sem ákærði kveðst hafa tekið í sumarbústaðnum við Hítará á árunum 1953— 1955, og að þau skot hafi þá verið af tegundinni og stærðinni Smith é Wesson, cal. 35. 7) Komið hafa í leitirnar Smith ár Wesson cal. 35 skot með stafnum U á hvellhettu á tveimur öðrum stöðum en heima hjá Jóhannesi Jósefssyni, heima hjá ákærða svo og í byssunni, sem fannst í R 15612. Seinni hluta sumars 1968 fundust tveir eldgamlir, upplitaðir og snjáðir pakkar af þessum skotum í skáp í verzluninni Goða- borg. Þessi stærð og tegund skota var þó aldrei seld eða höfð til sölu þar, og er ekki vitað, hvernig þessir skotpakkar hafa komizt í verzlunina. Bjarni Þór Guðmundsson bifreiðasmiður hafði undir höndum 37 skot af þessari tegund og stærð, og kveðst hann hafa fengið þau í kringum árið 1959, en um nánari atvik að því er ekki vitað. 369 Hann kveðst engum hafa sagt frá skotum þessum, og hann kveðst heldur ekki hafa látið neitt af þeim frá sér fara. Hann álítur það vera alveg öruggt mál, að hann hafi geymt skotin það vel, að annar maður hafi ekki komizt í þau. 8) Í framburði sínum til 28. júní f. á. kveður ákærði, að þegar hann hafði fundið byssuna og komizt að því, að hún var full- hlaðin, hafi honum dottið í hug, að einhver hefði af ásettu ráði verið að koma honum í vandræði með því að láta byssuna í bifreiðina, en jafnframt hafi hvarflað að honum, að ef til vill hafi átt að nota byssuna á hann. Honum hafi þó ekki dottið í hug neinn ákveðinn maður í þessu sambandi. Ákærði kveðst þó ekki hafa tilkynnt lögreglunni um byssuna af einhverri vitleysu og hafi hann ætlað að athuga það sjálfur, hver hefði látið byssuna þarna, og hafi hann jafnvel búizt við því, að maðurinn mundi koma til hans og spyrja um hana. Ætlan ákærða hafi verið að komast að því, hver sá maður væri, sem gæti verið svona illviljaður í hans garð, en hann hafi þó ekki ætlað að afhenda honum byssuna. Aðspurður um ólíkindi þess, að maður, sem hefði ætlað sér að koma ákærða í vandræði með því að skilja byssuna eftir í bifreiðinni, eða að maður, sem hefði ætlað sér að nota byssuna á hann, færi að gefa sig fram við hann og spyrja um byssuna, þá kveðst ákærði ekki geta svarað því neinu. Enn fremur kveðst ákærða hafa komið í hug, nokkru eftir að hann hafi fundið byssuna, að það gæti litið illa út, ef hann skilaði henni ekki til lögreglunnar eða léti hana vita af henni. Það hafi orðið til þess, að hann hafi nokkrum sinnum reynt að ná í Lárus Fjeldsted símleiðis, en ekki tekizt það. Aðspurður um, hvers vegna hann hringdi ekki á lögreglu- stöðina eða til rannsóknarlögreglunnar í Reykjavík, þar sem hann hefði auðveldlega getað fengið samband strax, svarar ákærði: „Af einhverjum ástæðum gerði ég það ekki“. Upplýst er, að ákærði hitti og talaði við Lárus Fjeldsted tvisvar eftir að hann kveðst hafa fundið byssuna í R 15612, en áður en hann var handtekinn, og í annað skiptið var ákærði í nefndri bifreið, svo og að ákærði hitti einnig Njörð Snæhólm einu sinni á þessum tíma. Í öll skiptin lét ákærði undir höfuð leggjast að skýra lögreglumönnunum frá byssunni, sem hann hafði undir höndum. 9) Ákærði hefur viðurkennt, að það hafi hvarflað að honum að byssan í bifreiðinni R 15612 væri byssa Jóhannesar Jósefs. 24 370 sonar, og hafi honum tundizt byssan vera lík henni. Enn fremur hafi honum dottið í hug, að verið gæti, að þetta væri byssan, sem Gunnar Sigurður hefði verið myrtur með, en Njörður Snæ- hólm hafi talað við hann skömmu eftir morðið, líklega í tvö skipti, og skýrt honum frá því, að stærð byssunnar, sem Gunnar Sigurður hefði verið myrtur með, væri annað hvort cal. 35 eða 38, og hafi Njörður nefnt aðra töluna svo og að miklar líkur væru fyrir því, að byssa þessi væri sú hin sama og tekin hefði verið frá Jóhannesi J ósefssyni eða þá byssa af sömu gerð. Þrátt fyrir það, að ákærði breytti framburði sínum 28. júní f. á, eins og að framan er rakið, hefur hann vísað áfram til fyrri framburðar síns um geymslu byssunnar, en kveðst nú ekki hafa tilkynnt um fund hennar af einskærum ótta við að verða bendi- aður við bana Gunnars Sigurðar. 10) Næturverðirnir þrír í verkstæði og þvottahúsi Steindórs- stöðvar hafa borið það, að bifreiðarnar hafi verið skildar eftir þar að næturlagi ólæstar og lyklar þeirra hafðir í kveikjulásnum, en dyr verkstæðishússins hafi ávallt verið lokaðar á næturnar og dyr þvottahússins lokaðar með slagbrandi að innan. Nætur- vörðurinn hafi verið í lítilli kompu í einu horni þvottahússins eða í verkstæðinu. Ekkert hefur komið fram því til styrktar, að einhver maður hafi komizt í bifreiðina R 1402 á fyrrgreindum stað að næturlagi og tekið þar byssu úr hanzkahólfi hennar eða að ákærði hafi gleymt byssu í hólfinu eina nótt. Sú frásögn ákærða, að hann hafi gleymt byssunni Í bifreiðinni, er mjög ósennileg svo og sú frásögn hans, að hann hafi farið með byssuna niður á Bifreiða- stöð Steindórs í því skyni að sýna Þóri Magnússyni hana án þess að vera búinn að skýra honum fyrir fram frá því og tiltaka dag þann og stund, sem hann ætlaði sér að sýna honum gripinn. 11) Njörður Snæhólm og Leifur Jónsson bera, að eftir 10 mínútna akstur bifreiðarinnar R 15612 með skammbyssuna, sem fannst í henni, liggjandi á vinstri hlið, þ. e. á „eyranu“, sem gefur meiri mótstöðu, undir miðju framsæti hægra megin fram undir brún á teppinu og því beint fram af hægri hluta aftursætis, hafi byssan verið komin það langt aftur undan sætinu, að ekki hafi verið nokkur leið að komast hjá því að sjá hana úr aftur- sætinu. Þá telja þeir mestar líkur vera fyrir því, að farþegi, sem settist í aftursætið hægra megin, hefði sparkað byssunni fram fyrir, þegar hann hefði stungið tánum inn undir sætið, nema því aðeins að eitthvað hefði verið undir sætinu að framan, sem 9/1 hefði komið í veg fyrir það. Njörður kveðst hafa prófað þetta og lent þá strax á byssunni. Þeir Njörður og Leifur óku ásamt Ragnari Vigni í annað sinn í R 15612, en höfðu þá framsæti bifreiðarinnar í fremstu still- ingu, eins og ákærði mun hafa haft sætið við akstur. Byssan var sett á gólfið undir framsæti hægra megin milli teppis aftur í bifreiðinni og teppis frammi í henni í bil undir miðju sætisins. Við akstur bifreiðarinnar færðist byssan til fram að brún teppis- ins frammi í bifreiðinni án þess að kastast fram í hana. 12) Þegar allt það er virt, sem hér að framan greinir, er ekki hægt að taka trúanlega frásögn ákærða um, að byssan hafi horfið frá honum árið 1966 og komið svo fram í bifreið hans á s.1. ári. Dómurinn lítur svo á, að sá framburður ákærða fái alls ekki staðizt. Handhöfn ákærða eða ráð hans á byssunni hafa ekki rofnað á þann veg, sem hann vill vera láta, og verður að telja, að frásögn hans um það efni sé röng og sögð gegn betri vitund. C. Kemur þá til álita, hvar ákærði var aðfaranótt og árla morguns 18. janúar 1968. Ákærði kveðst hafa komið heim til sín upp úr kl. 2400 þá nótt. Um morguninn hafi hann ekið Rögnu, dóttur sinni, til vinnu í Nóa eins og venjulega. Síðan hafi hann ekið inn Borgartún og hjá Klúbbnum hafi hann svarað talstöð Bæjarleiða og hafið leiguakstur. Hann hafi haldið áfram akstri um morguninn og líklega um hádegisbil hafi hann frétt um dauða Gunnars Sig- urðar í talstöð bifreiðarinnar. Karólína, eiginkona ákærða, telur, að hann hafi komið heim að venju milli kl. 0100 og 0200 um nóttina og að hún hafi vakið hann á venjulegum tíma um morguninn og hann síðan ekið Rögnu í vinnuna. Ragna fullyrðir, að frá desember 1967 til febrúar 1968 hafi ákærði ekið henni til vinnu á morgnana og hafi þau yfirleitt lagt af stað að heiman um eða laust eftir kl. 0720. Hún staðhæfir, að hann hafi ekið henni til vinnu umræddan morgun og telur útilokað, að hann hafi verið kominn á fætur á undan henni, því að það hafi ekki komið fyrir. Halldóra Guðmundsdóttir, sem vann með Rögnu og Helgu, móður ákærða, í Nóa á þessum tíma, minnist þessa morguns. Hún kveðst hafa verið í sama vinnuflokki og Helga, þegar þær 912 heyrðu á vinnustaðnum, að leigubifreiðarstjóri hefði verið myrt- ur. Hún segir, að Helga hafi orðið óttaslegin út af ákærða, þar sem ekki hafi verið vitað á staðnum, hvert nafn bifreiðarstjórans var. Helga hafi sagt við hana, að hún vildi fara í síma til að spyrjast fyrir um ákærða, og farið svo í burtu og komið svo nokkru síðar aftur og sagzt þá vera búin að hringja og hefði hún fengið það staðfest, að allt væri í lagi með ákærða. Halldóru minnir, að þetta hafi verið fyrir hádegi. Hún kveðst ekki muna sérstaklega eftir Rögnu þennan dag. Gísla Álfgeirsson minnir endilega og telur sig vera öruggan um að hafa séð ákærða koma inn á aðalstöð Bæjarleiða við Lang- holtsveg nálægt kl. 0700 þennan morgun og talað við hann al- mennt um daginn og veginn og hafi hann ekki getað séð neitt athugavert eða óvenjulegt við hann. Gísli Guðmundsson hafi svo komið inn á stöðina, og minnir Gísla Álfgeirsson, að Gísli Guð- mundsson og ákærði færu að tala saman og að þeir hafi rætt um tiltekinn bát. Gísli Guðmundsson kveðst hafa verið við leigubifreiðarakstur þennan morgun, en hann man ekki sérstaklega eftir því, hvort hann kom þá inn á aðalstöð Bæjarleiða við Langholtsveg. Hann telur það mjög ótrúlegt, að hann hafi verið kominn þangað um aða eftir kl. 0700, því að venjulega hafi hann ekki hafið leigu- akstur fyrr en um kl. 0730 eða laust fyrir kl. 0800. Ákærði kveður, að hann hafi örugglega ekki getað verið kom- inn á stöð Bæjarleiða við Langholtsveg fyrr en eftir kl. 0730, en segir, að hann hljóti að hafa komið þangað. Hann man ekki sér- staklega eftir því að hafa talað við Gísla Álfgeirsson þennan morgun, og hann minnist þess heldur ekki, að hann hafi rætt við Gísla Guðmundsson um morguninn, og staðhæfir, að það hafi ekki getað verið fyrir kl. 0800. Í bókum Bæjarleiða er seinasta ökuferð ákærða 17. janúar 1968 bókuð kl. 2015 að Njörvasundi 17 og fyrsta ferð hans næsta morgun kl. 0735 að Kleppsvegi. Ragna er stimpluð komin til vinnu kl. 0731 þann morgun. Gísli Guðmundsson er ekki bók- aður í ökuferð fyrir hádegi þennan dag, en Gísli Álfgeirsson er bókaður í fjórar ferðir þennan morgun frá því laust fyrir kl. 0700 til kl. 0810. Bækur Bæjarleiða leiða í ljós, að Í desember 1967 og janúar 1968 hefur ákærði marga morgna ekki verið bókaður í ökuferð að morgni, eftir að Ragna hefur verið stimpluð til vinnu, og 37: einnig hefur ákærði marga morgna verið bókaður í ökuferðir fyrir kl. 0730. Það þykir ekkert vera því til fyrirstöðu tímans vegna, að það geti verið rétt hjá ákærða, að hann hafi að morgni 18. janúar 1968 ekið Rögnu til vinnu og nokkrum mínútum síðar hafið leigu- akstur, eins og viðskiptabækur Bæjarleiða sýna. Framburður Gísla Álfgeirssonar og Halldóru Guðmundsdóttur draga þó úr líkindum þess, að ákærði hafi ekið Rögnu til vinnu bennan morgun. Að því er varðar framburð Halldóru, er á það að líta, að nærtækast hefði verið fyrir móður ákærða að spyrja Rögnu um hann og ferðir hans þennan morgun, ef hann hefði ekið henni þá til vinnu. Þá er ákærði einn til frásagnar um, að hann hafi verið staddur í Borgartúni hjá Klúbbnum, þegar hann svar- aði talstöð Bæjarleiða og hóf leiguakstur. Einnig er rétt að hafa í huga, að ef ákærði hefur ráðið Gunnari Sigurði bana, gat hon- um verið umhugað um að haga sér fyrst á eftir eins og ekkert hefði í skorizt með því að aka dóttur sinni til vinnu og hefja síðan leiguakstur. D. Verður nú vikið nokkuð að einkahögum Gunnars Sigurðar og mögulegum ástæðum fyrir því, að hann var sviptur lífi, svo og að einkahögum ákærða og mögulegum samskiptum hans og Gunnars Sigurðar. Það er upplýst, að Gunnar Sigurður var óvenjulega feitur mað- ur og að hann átti erfitt með gang og hreyfingar. Hann stundaði leigubifreiðarakstur aðallega að næturlagi, og fannst honum það þægilegra og rólegra en að aka að degi til. Tekjur hans voru almennar þurftartekjur, og nægðu þær sakir reglusemi hans og nægjusemi. Hann var rólegur og friðsamur og kom sér vel á vinnustað, og í frítímum sínum dvaldist hann mest á heimili sínu og stundaði það. Hann var ókvæntur og ekki við konu kenndur. Það hefur ekkert komið fram, sem gæti bent til þess, að hann hefði átt nokkurn óvin eða óvildarmann. Það var heldur ekkert, sem benti til þess, að hann væri í einhverjum vandræðum eða hefði áhyggjur, áður en dauða hans bar að, og Þeim, sem sáu hann seinustu nóttina, sem hann lifði, kemur saman um, að ekkert óvenjulegt eða óeðlilegt hafi þá verið við hann. Það er ekki fengin óyggjandi skýring á því, hvers vegna Gunnar Sigurður var sviptur lífi. 974 Það má ganga út frá því, að hann hafi þá haft meðferðis tvö peningaveski eins og venjulega. Annað veskið hefur ekki komið í leitirnar, og €r ekki ólíklegt, að í því hafi verið 3—4 þúsund krónur. Möguleiki er á því, að Gunnari Sigurði hafi verið ráðinn bani til fjár. Ítarleg könnun hefur farið fram á því, hvort verið gæti, að Gunnar Sigurður hefði lánað út fé í hagnaðarskyni, en ekkert hefur komið fram, sem gæti bent til þess, og það, sem fram hefur komið, bendir til þess, að svo hafi alls ekki verið. Framburður Þuríðar Jóhönnu, systur Gunnars Sigurðar, um konuna G bendir til einhverra samskipta þeirrar konu og háð. þó ekki væri nema í sambandi við flutning á áfengi til hennar, en af því verður þó engin ályktun dregin. Ef til vill hefði varð- weizla á skjölum og skilríkjum Gunnars eftir lát hans getað veitt einhverjar frekari upplýsingar Í málinu, og er það mjög miður farið, að ekki var lagt hald á þau og þau varðveitt. Ákærði vann hjá Jóhannesi Jósefssyni á árunum 1936 1960. Síðan hefur hann unnið lengst af við akstur leigubifreiðar til mannflutninga og ekki átt ökutækið sjálfur. Á árunum 1965— 1968 sótti hann í þrjú skipti um atvinnuleyfi leigubifreiðarstjóra, en hann virðist ekki hafa sótt fastar á um að fá leyfi en aðrir umsækjendur. Hann var skuldlaus, þegar hann hætti að vinna hjá Jóhannesi, 08 árið 1961 gaf Jóhannes honum húseignina Sækamb. Fljótlega eftir það fór ákærði að safna skuldum, þó að hann hefði miðlungstekjur, og jukust fjárhagserfiðleikar hans með ári hverju, þó að eiginkona hans og elztu börnin væru farin að vinna úti seinustu árin. Kom að því, að gengið var að honum og var Sækambur seldur nauðungarsölu á s.l. ári. Honum ka til hugar að flytja búferlum til Ástralíu, og fannst heima hjá honum útfyllt frumrit innflytjandaumsóknar þangað, dags. 23. janúar 1969. Hann kveður þó, að aldrei hafi komið til mála að hann flytti til Ástralíu nema með fjölskyldu sinni, en hún hafi „erið því mótfallin. Upplýst er, að ákærði hefur haft áhuga á dáleiðslu og sér Í lagi á sjálfsdáleiðslu. ; Ákærði kveðst ekki hafa þekkt Gunnar Sigurð og aldrei hafa átt samskipti eða talað við hann, en þekkt hann þó í sjón. Það hefur heldur ekkert sérstakt komið fram til styrktar því, að þeir hafi þekkzt eða að þeir hafi átt einhver samskipti, og hafi svo verið, hefur það farið leynt. Komið hefur fram, að ákærði hefur þekkt Guðlaugu Erlu 375 Skagfjörð frú, Stóragerði 26 hér í borg, síðan á árinu 1955. Fram- burður Carls Möllers hljóðfæraleikara um hegðun Guðlaugar Erlu laugardagskvöldið næsta á eftir dauða Gunnars Sigurðar og um þau orð hennar, að maðurinn, sem hefði myrt bifreiðar- stjórann, kæmi heim til hennar þá um nóttina, gæti bent til einhverrar vitneskju hennar um það mál, en því hefur hún ein- dregið neitað og kveður, að ef hún hafi sagt eitthvað í þá átt, hafi það verið hrein vitleysa og ímyndun hjá henni. Hún kveðst hafa talið það vera mjög ólíklegt, að ákærði hefði ráðið Gunnari Sigurði bana, og er upplýst, að skömmu eftir að hann hafði verið úrskurðaður í gæzluvarðhald á s.l. ári, hringdi hún undir áhrifum áfengis í skrifstofu sakadóms og rannsóknarlögreglu og kvaðst vilja koma því á framfæri, að hún teldi ákærða vera saklausan. Hún kveðst ekki hafa þekkt Gunnar Sigurð, og hefur ekkert sérstakt komið fram til stuðnings því, að hún hafi verið kona sú, G að nafni, sem getur um í fyrrgreindum framburði Þuríðar Jóhönnu. Ð. Samkvæmt framansögðu hefur margt komið fram í málinu, sem færir stoð undir þá niðurstöðu, að ákærði hafi ráðið Gunnari Sigurði Tryggvasyni bana. Þessi atriði eru einkum: 1. Að því er ætla verður milli kl. 0500 og 0600 hinn 18. janúar 1968 var Gunnar Sigurður sviptur lífi með skammbyssu og kúlu af tegundinni og stærðinni Smith ér Wesson, cal. 35. Notuð var til verknaðarins byssa, sem hvarf frá Jóhannesi Jósefssyni á árinu 1965. Öll rannsókn málsins styrkir þá niðurstöðu, að Gunnar Sigurður hafi verið sviptur lífi af ásettu ráði. 2. Hinn 6. marz 1969 fannst fyrrgreind byssa fullhlaðin sjö skotum í læstu geymsluhólfi í leigubifreið ákærða. Frá 7. sama mánaðar til 28. júní 1969 neitaði hann því eindregið að hafa tekið byssuna eða nokkur skot frá Jóhannesi Jósefssyni, en hjá honum vann hann í fjölmörg ár. Hinn 28. júní 1969 viðurkenndi ákærði hins vegar að hafa á árinu 1965 tekið byssuna í heimildarleysi á heimili Jóhannesar og slegið eign sinni á hana, en engin skot hafi þá verið í henni. Í sama skipti viðurkenndi ákærði einnig að hafa á árunum 1953—-1955 tekið í heimildarleysi hálfan annan pakka af skamm- byssuskotum frá Jóhannesi í sumarbústað hans við Hítará, og má 376 telja upplýst, að það hafi verið skot af sömu tegund og stærð og „pössuðu í“ fyrrnefnda byssu svo og það skot, sem varð Gunn- ari Sigurði að bana. 3. Ákærði geymdi byssuna vandlega á heimili sínu í læstum peningakassa, sem hann hafði einn lykil að. Hinn 7. marz 1969 fannst í kassanum eitt Smith ér Wesson skammbyssuskot, cal. 35. 4. Stafurinn U var á skothylki kúlunnar, sem varð Gunnari Sigurði að bana, sbr. 1. lið, og einnig á skotunum sjö, sem voru í byssunni, þegar hún fannst í bifreiðinni R 15612, sbr. 2. lið, svo og á fyrrgreindu skoti, sem fannst í peningakassa ákærða, sbr. 3. lið. Skot þessi hafa ekki verið framleidd síðar en árið 1925. Slík skot átti Jóhannes Jósefsson bæði í sumarbústað sínum við Hítará, þar sem ákærði dvaldist í fjölmörg ár sumarlangt sem starfsmaður hans, svo og Í kjallara húss síns á Tjarnarstíg 8, sem ákærði hafði lykil að, en engin skýring hefur fengizt á því, hvers vegna hann hafði lykilinn. 5. Pinnaför eru í hvellhettum fjögurra af þeim sjö skotum, sem voru í fyrrgreindri byssu. Möguleiki er á því, að för þessi séu til orðin af því, að þau hafi klikkað í Mauser byssu þeirri, sem ákærði átti, og er reyndar engin önnur skýring tiltæk á förunum, þó að á hinn bóginn sé ekki hægt að fullyrða neitt um það atriði, en sé svo, eru skotin fjögur gömul skot, sem hafa verið í vörzlum ákærða. Lítil dæld er einnig á hvellhettu skothylkis kúlunnar, sem varð Gunnari Sigurði að bana, þó að eigi sé unnt að bera kennsl á pinnann, sem kann að hafa markað hana. 6. Það hefur ekkert komið fram, sem getur bent til þess, að einhver af þeim skotum, sem voru Í verzluninni Goðaborg eða í fórum Bjarna Þórs Guðmundssonar, hafi farið út til annarra, enda ber að hafa í huga, að almennt notagildi þessara skota var ekkert, þar eð þau „pössuðu“ aðeins í hina fágætu Smith ár Wesson cal. 35 skammbyssu, sem telja má, að enginn hafi átt hér á landi nema Jóhannes Jósefsson. 7. Saga ákærða um hvarf byssunnar á árinu 1966 og um endur- komu hennar laust eftir miðjan janúar 1969 er tilbúningur og hlýtur að vera sögð gegn betri vitund. Það styrkir þá niðurstöðu, að ákærði hafi haft byssuna undir höndum eða ráð hennar allan þennan tíma og þar á meðal, þegar skotið, sem varð Gunnari Sigurði að bana, reið af henni. 8. Ákærði vissi, að byssan, sem hann geymdi í bifreið sinni og hann kveðst hafa fundið þar í janúar f. á., eða eins byssa 371 hafði verið notuð til að bana Gunnari Sigurði, og honum var einnig kunnugt um, að verið var að leita að þessari byssu. Sterk rök hníga að því, að saklaus maður, sem hafði vitneskju um þetta, hefði ekki látið stjórnast af ótta við að vera ranglega bendlaður við dauða Gunnars Sigurðar og leynt byssunni, heldur hefði hann þegar í stað tilkynnt um hana til yfirvalda. 9. Það er ósannað, að ákærði hafi komið heim til sín og sofið þar aðfaranótt 18. janúar 1968, og þó að hann hefði ekið dóttur sinni til vinnu laust fyrir eða um kl. 0730 þá um morguninn, sem er einnig ósannað, er alls ekki útilokað tímans vegna, að hann hafi hleypt af skoti því, sem varð Gunnari Sigurði að bana. 10. Orð og viðbrögð ákærða, eftir að hann hafði misst byssuna 6. marz 1969 og eftir að hann hafði verið handtekinn daginn eftir, benda til sektarvitundar hans frekar en sakleysis. Þau atriði, sem veikja eða veikt gætu þá niðurstöðu, að ákærði hafi hleypt af skoti því, sem varð Gunnari Sigurði að bana, eru einkum þessi: 1. Það hafa ekki komið fram beinar sannanir fyrir því, hvar ákærði var nóttina, sem Gunnar Sigurður var sviptur lífi, og þá heldur ekki, að hann hafi þá verið utan heimilis síns. 2. Það er ekki vitað til þess, að ákærði og Gunnar Sigurður hafi þekkzt eða átt samskipti saman. 3. Það hefur ekki tekizt að fá raunsanna skýringu á því, hvers vegna Gunnar Sigurður var sviptur lífi og hvers vegna ákærði hefði átt að gera það öðrum fremur. Hér rís spurning um sönnun sakar og sér í lagi um óbeina sönnun Í máli þessu. Öldum saman var í gildi hér á landi svonefnt rannsóknar. réttarfar. Aðaláherzlan var lögð á að fá sökunaut til að játa á sig brot, og var þá sönnun fengin. Sérstakar réttarfarsreglur auðvelduðu dómara að fá játningu sökunauts. Hann var skyld- ugur til að svara spurningum dómara og var dómara heimilt að setja hann í fangelsi við vatn og brauð, þar til hann fékkst til að svara. Með lögum nr. 27/1951, sbr. nú lög nr. 82/1961, um meðferð opinberra mála voru afnumdar margar reglur rannsóknarréttar- farsins, en í staðinn voru lögleiðdar margar reglur svonefnds ákæruréttarfars, sem hefur verið lengi í gildi í nágrannaríkjum okkar. Samkvæmt þeim reglum hefur réttur sökunauts aukizt verulega. Aðaláherzlan er ekki lengur lögð á að knýja fram játningu sökunauts. Hann þarf ekki að svara spurningum dómara 378 frekar en hann sjálfur kýs, og dómara ber að vekja athygli söku- nauts á þessum rétti hans. Reglan „in dubio pro reo“ hefur lengi gilt um sönnun sakar í opinberum málum hér á landi. Með lögum nr. 27/1951, sbr. nú lög nr. 82/1961, er þessi regla staðfest, sbr. 108. gr. laganna, þar sem segir, að sönnunarbyrði um sekt sökunauts og atvik, sem telja má honum til óhags, hvíli á ákæruvaldinu. Dómari metur það hverju sinni, hvort nægileg sönnun sé fram komin um hvert atriði, er varðar sekt og ákvörðun refsingar og aðrar afleiðingar brots, þar á meðal, hverja þýðingu skýrslur sökunauts hafi. Samkvæmt 109. gr. laganna metur dómari það einnig eftir at- vikum, hvert sönnunargildi þær staðreyndir hafi, er eigi varða beinlínis þá staðreynd, sem sanna skal, en leiða kann að mega af ályktanir um hana (óbein sönnun). Í nágrannaríkjum okkar hafa hinar nýju reglur ákæruréttar- farsins um skýrslur sökunauts og fráhvarf frá hinni eldri reglu, að leggja aðaláherzlu á að fá fram játningu hans, leitt óhjá- kvæmilega til þess, að breytingar hafa orðið á viðhorfi dómstóla til sönnunar Í sakamálum. Þeir hafa í auknum mæli farið að líta svo á, að neitun sökunauts þurfi ekki að vera annað en mannlegt viðbragð hans við framborinni sök án tillits til sann- leiksgildis neitunarinnar, 08 þeir hafa þá einnig í auknum mæli beitt óbeinni sönnun eða líkum til að sanna sök. Sakadómurinn treystir sér þó ekki til þess að svo vöxnu máli að feta alveg í fótspor dómstóla nágrannaríkja í þessu efni og telur sig hafa hér stoð í dómum Hæstaréttar Íslands, uppkveðn- um. eftir gildistöku laga nr. 27/ 1951, þar sem rétturinn hefur ekki vikið frá hinum gömlu reglum rannsóknarréttarfarsins og dómvenjum um sönnun sakar. Hér eiga við orð Páls Jónssonar Vídalíns og allrar lögréttu í dómi, uppkveðnum 20. júlí 1706 á Alþingi — þó í óskildu máli sé — en þar segir meðal annars: „... og hversu sem vort lögmál er Í þessari grein fjarlægt og ólíkt lögmáli annara landa, ... þá samt dirfumst vér ekki frá þessa lands lögmáli að víkja ...“, sbr. Alþb. Ísl. IX, bls. 373—-379. Fyrir því og með skírskotun til allra málavaxta, eins og þeir hafa verið raktir hér að framan í dómi þessum, svo og hafandi í huga hin gömlu orð Jónsbókar, Mannhelgi, 17. kap., „ok því skal dómrinn hvervetna til betra efnis færa, ef þeir vitu jafnvíst hvárt tveggja“, hneigist dómurinn að því að líta svo á, að eigi sé fram komin gegn eindreginni neitun ákærða lögfull sönnun 379 fyrir því, að hann hafi ráðið Gunnari Sigurði Tryggvasyni bana. Ber því að sýkna hann af þeirri grein ákærunnar í málinu. E. Rís þá spurningin, hvort ákærði hefur átt þátt í því eða veitt liðsinni til þess, að Gunnar Sigurður var sviptur lífi. Koma hér einkum til greina eftirtalin atriði: 1. Gunnar Sigurður hlaut sinn bana með skotvopni því, sem fannst fullhlaðið í læstu bifreiðarhólfi hjá ákærða og hann hafði fyrir dauða Gunnars Sigurðar tekið að ófrjálsu og geymt. síðan vandlega og leynt heima hjá sér í læstum peningakassa. 2. Ósannindi ákærða um hvarf byssunnar á árinu 1966 og um endurkomu hennar á árinu 1969 svo og önnur þau atriði, sem rakin hafa verið framar í þessum kafla dómsins, leiða í ljós, að handhöfn hans á byssunni eða ráð hennar hafa ekki rofnað, heldur hefur hann haft hana undir höndum eða ráð hennar, þegar Gunnar Sigurður var sviptur lífi með henni. 3. Sá verknaður hefur ekki orðið framinn nema fyrir hátt- semi ákærða þannig, að hafi hann ekki framið verknaðinn sjálfur, hefur hann látið byssuna af hendi við annan eða látið hana öðrum í té og að því er ætla verður ásamt skotum. 4. Ákærði hefur því átt þátt í verknaðinum eða veitt liðsinni til hans, hver sem hleypt hefur af banaskotinu. 5. Framburður ákærða og framkoma öll í rannsókn málsins svo og sakargögn og sakaratriði þess, eins og þau hafa verið rakin hér að framan í dómi þessum, sýna, að þessi þátttaka hans í verknaðinum eða liðsinni til hans hlýtur að hafa verið með saknæmum hætti, þ. e. á þann veg, að huglægum skilyrðum til brotsins er fullnægt. Fyrir því hefur ákærði gerzt brotlegur gegn 211. gr., sbr. 29. gr., 1. mgr., hegningarlaganna. Rétt þykir að taka fram, að launung og undanskot ákærða á byssunni samkvæmt framburði hans sjálfs frá því laust eftir miðjan janúar 1969 þar til hún fannst 6. marz sama ár væri, án þess að annað kæmi til, brot gegn valdstjórninni samkvæmt 112. gr., 2. mgr., hegningarlaganna. F. Ákærði hefur með heimildarlausri töku Mmargnefndrar skamm- "byssu í auðgunartilgangi frá Jóhannesi Jósefssyni árið 1965 brotið gegn 244. gr. hegningarlaganna. 380 í amerísku bókinni „Shooters Bible, Gun Traders Guide“, út- gáfu frá árinu 1964, eru skammbyssur af þessari tegund og stærð verðlagðar á 30 dollara. Árið 1965 var sölugengi á bandarískum dollar íslenzkar kr. 43.06 og aðflutningsgjöld af skammbyssum námu 60% af toll- verði. Þá mun smásöluálagning af byssum, sem fluttar voru beint inn frá útlöndum, hafa verið 29.8% og söluskattur nam 7.5%. Samkvæmt þessu hefði smásöluverð á skammbyssu, sem kostaði 30 dollara í Bandaríkjunum, verið hér á landi árið 1965 sem hér segir: 1. Verð á byssu, $ 30X43.06 .. .. 2. = kr. 1.291.80 9. Bankakostnaður, 0.5% „00... 6.46 kr. 1.298.26 3. Aðflutningsgjöld, 60% .... 00... 178.94 kr. 2.077.20 4. Smásölválagning, 29.8% .. 2... ...5— 619.00 kr. 2.696.20 5. Söluskattur, T5% .. 00... 202.22 Smásöluverð, samtals kr. 2.898.42 og er þá ekki talinn með flutnings- og vátryggingarkosinaður byssunnar. Í 1. gr. laga nr. 69/1964, sbr. 256. gr., 2. mgr., hegningarlaga nr. 19/1940 segir, að ef tjón af þjófnaðarbroti nemi ekki yfir 3.000 krónum og engin sérstök atvik auki saknæmi þess og söku- nautur hafi ekki áður reynzt sekur um auðgunarbrot, skuli því aðeins opinbert mál höfða, að sá krefjist þess, sem misgert var við. Það eru mörg atvik, sem auka verulega saknæmi þjófnaðar- brots ákærða. Það eykur saknæmi brotsins, að ákærði sló eign sinni á skammbyssu, sem honum var óheim- ilt að lögum að hafa í vörzlum sínum, að hann sló eign sinni á hættulegan mun, sem og manntjón hlauzt af, að hann hafði áður slegið eign sinni á hálfan annan pakka af skotum, sem „pössuðu Í“ byssuna, svo og 381 að hann stal frá velgerðarmanni sínum, Jóhannesi Jósefssyni, á heimili hans fágætum mun, sem honum var kunnugt um, að var Jóhannesi mjög kær og hafði sérstakt minjagildi fyrir hann. Þegar af þessum ástæðum tekur 1. gr. laga nr. 69/1964, sbr. 256. gr., 2. mgr., laga nr. 19/1940 ekki til þessa brots ákærða. Handhöfn ákærða á skammbyssunni varðar einnig við 3. gr., 1. mgr., sbr. 7. gr. reglugerðar nr. 105/1936, sbr. 3. gr. laga nr. 69/1936. G. Við ákvörðun refsingar ákærða ber sérstaklega að hafa í huga annars vegar, að háttsemi sú, sem ákærði er sekur fundinn um, beinist gegn þeim hagsmunum, sem mönnum eru helgastir og ekki verða síðar bættir, lífinu sjálfu, en hins vegar, að ekki er að fullu upplýst í öllum einstökum atriðum, hversu stórvægi- legur þáttur ákærða hefur verið í framkvæmd brotsins. Rétt þykir, að þessi vafi um mikilvægi þáttar ákærða í brotinu verði metinn honum í hag samkvæmt reglunni „in dubio pro reo“, þó að hann hafi reyndar fyrst og fremst sjálfur valdið þessum vafa með því að segja ekki sannleikann í málinu. Samkvæmt þessu og með skírskotun til allra málavaxta, máls- atvika og málsgagna svo og með hliðsjón af 77. gr., 1. mgr., hegn- ingarlaganna þykir refsing ákærða hæfilega ákveðin fangelsi í 5 ár. Ákærði hefur setið í gæzluvarðhaldi síðan 8. marz f. á. Sam- kvæmt 76. gr. hegningarlaganna þykir rétt, að varðhaldsvist þessi komi með fullri dagatölu refsingu hans til frádráttar. Ákærða ber að dæma til greiðslu alls sakarkostnaðar, þar með talin saksóknarlaun til ríkissjóðs, kr. 120.000.00, svo og máls- varnar- og réttargæzlulaun skipaðs verjanda síns, Björns Svein- björnssonar hæstaréttarlögmanns, kr. 120.000.00. Dómsorð: Ákærði, Sveinbjörn Gíslason, sæti fangelsi í 5 ár. Gæzluvarðhaldsvist ákærða síðan 8. marz 1969 komi með fullri dagatölu refsingu hans til frádráttar. Ákærði greiði allan kostnað sakarinnar, þar með talin saksóknarlaun til ríkissjóðs, kr. 120.000.00, svo og málsvarn- ar- og réttargæzlulaun skipaðs verjanda síns, Björns Svein- björnssonar hæstaréttarlögmanns, kr. 120.000.00. Dómi þessum skal fullnægja með aðför að lögum. 382 Föstudaginn 12. marz 1971. Nr. 32/1971. Valdstjórnin gegn Þorsteini Þórði Sigurðssyni. Dóminn skipuðu hinir reglulegu dómarar Hæstaréttar. Kærumál. Gææluvarðhald. Dómur Hæstaréttar. Með kæru 8. marz 1971, sem barst Hæstarétti 9. s. m., hefur varnaraðili samkvæmt 3. tl. 172. gr. laga nr. 82/1961 skotið hinum kærða úrskurði til Hæstaréttar og krafizt þess, að ú:- skurðurinn verði úr gildi felldur. Með skírskotun til forsendna hins kærða úrskurðar ber að staðfesta hann. Dómsorð: Hinn kærði úrskurður á að vera óraskaður. Úrskurður sakadóms Rekjavíkur 8. marz 1971. Ár 1971, mánudaginn 8. marz, var á dómþingi sakadóms Reykja- víkur, sem háð var Í Borgartúni 7 af Sverri Einarssyni, kveðinn upp úrskurður þessi. Aðfaranótt 7. þ. m. var framið innbrot að Suðurlandsbraut 12 hér í borg. Var brotizt inn hjá fimm fyrirtækjum þar í húsinu og stolið ca. 15 rafmagnsrakvélum, 2 Carmen tækjum, myndavél og 2 til3 þúsund krónum í peningum. Á innbrotsstað fundust merki þess, að Þorsteinn Þórður Sig- urðsson, Kaplaskjólsvegi 54 hér í borg, hefði verið þar á ferð. Hefur Þorsteinn Þórður verið handtekinn, en neitar sakargiftum. Þýfið er ófundið. Í þágu rannsóknar málsins, sem er á frumstigi, þykir nauðsyn til bera með tilvísun til 1. tl. 67. gr. laga nr. 82/1961 að úrskurða Þorstein Þórð Sigurðsson Í gæzluvarðhald, svo að hann spilli ekki sakargögnum með óskertu frelsi, en samkvæmt XXVI. kafla al- mennra hegningarlaga nr. 19/1940 getur brot það, sem hann er grunaður um, varðað fangelsisrefsingu, og eru því samkvæmt 65. 383 gr. stjórnarskrárinnar nr. 33/1944 fyrir hendi skilyrði til að beita gæzluvarðhaldi. Ákveðst gæzluvarðhaldstíminn allt að 30 dögum. Ályktarorð: Þorsteinn Þórður Sigurðsson skal sæta gæzluvarðhaldi allt að 30 dögum. Mánudaginn 15. marz 1971. Nr. 28/1971. Sjúkrasamlag Reykjavíkur gegn Rannsóknardeild ríkisskattstjóra. Dómendur: hæstaréttardómararnir Einar Arnalds, Benedikt Sigurjónsson. Logi Einarsson og Magnús Þ. Torfason og prófessor Ármann Snævarr. Kærumál. Um upplýsingaskyldu samkvæmt skattalögum. Dómur Hæstaréttar. Sóknaraðili hefur samkvæmt heimild í 1. tl. 172. gr. laga nr. 82/1961, sbr. 1. mgr. 13. gr. laga nr. 57/1962, skotið máli þessu til Hæstaréttar með kæru 22. febrúar 1971. Krefst hann þess, að hinn kærði úrskurður verði úr gildi felldur og hann sýknaður af kröfum varnaraðilja. Varnaraðili krefst staðfestingar hins kærða úrskurðar og kærumálskostnaðar úr hendi sóknaraðilja. Skjöl málsins bárust Hæstarétti frá sakadómi Reykjavíkur 25. febrúar 1971, en greinargerð varnaraðilja hinn 5. marz 1971. Kært var innan lögmælts frests. Með skírskotun til forsendna hins kærða úrskurðar ber að staðfesta hann. Kærumálskostnaður fellur niður. 384 Dómsorð: Hinn kærði úrskurður á að vera óraskaður. Úrskurður sakadóms Reykjavíkur 15. febrúar 1971. Ár 1971, mánudaginn ÍS. febrúar, var á dómþingi sakadóms Reykjavíkur, sem háð var í Borgartúni 7 af Halldóri Þorbjörns- syni sakadómara kveðinn upp úrskurður í málinu: Rannsóknar- deild ríkisskattstjóra gegn Sjúkrasamlagi Reykjavíkur, sem tekið var til úrskurðar 11. þ. m. í máli þessu, sem lagt er fyrir sakaðóm samkvæmt 3. ml. 50. gr. laga nr. 90/1965, hefur sóknaraðili, rannsóknardeild ríkis- skattstjóra, krafizt þess, að varnaraðili, Sjúkrasamlag Reykja- víkur, verði með dómsúrskurði skyldaður til þess að veita sóknar- aðilja aðgang að og eftir atvikum láta honum í té reikninga frá lyfjabúðum ásamt lyfseðlum þeim, sem fylgja reikningunum. Kröfu þessa skýrir sóknaraðili á þessa leið: Á lyfseðlum kemur fram heildarverð lyfja og það, hve mikinn hluta sjúkrasamlag greiðir. Eftir lyfseðlum er skrifaður út heild- arreikningur, yfirleitt með textanum: „Lyf samkv. meðf. lyf- seðlum“ og síðan samtala á hluta sjúkrasamlags samkvæmt þeim lyfseðlum, sem fylgja reikningunum. Lyfseðlarnir eru þannig notaðir sem nótur með reikningi. Reikningurinn ber einn út af fyrir sig einungis með sér þann hluta lyfjaverðsins, sem samlagið greiðir, en ekki heildarverð það, sem lyfjabúðin hefur fengið fyrir lyfin. Til þess að sannreyna það, er nauðsynlegt að kanna lyf- seðlana. Af hálfu varnaraðilja hefur verið lýst yfir því, að auðsótt sé, að sóknaraðili fái að kanna reikningana, en um lyfseðlana sé það að segja, að þeir innihaldi upplýsingar, sem um kunni að gilda reglur um læknaleynd, og því sé ekki augljóst um heimild sam- lagsins til þess að afhenda þá öðrum en sjúklingi eða lækni. Er þess óskað af hálfu varnaraðilja, að dómur úrskurði um skyldu samlagsins í þessu efni, áður en sóknaraðilja verði látin gögn þessi í té. Samkvæmt 1. og 4. ml. 36. gr. laga nr. 90/1965 er ýmsum að- iljum, m. a. embættismönnum, skylt að veita skattayfirvöldðum aðgang að gögnum og láta þeim í té allar nauðsynlegar upplýs- ingar og skýrslur, er þeir beiðast. Er ljóst, að ákvæði þetta á við um varnaraðilja, og einnig hefur verið sýnt fram á, að sóknar- aðilja er nauðsyn á þeim gögnum, sem hann fer fram á. Engin 385 ákvæði um þagnarskyldu eru því til fyrirstöðu, að varnaraðili megi verða við kröfum sóknaraðilja. Ber því að skylda varnar- aðilja til þess að veita aðgang að og láta í té þau gögn, sem sóknar- aðili hefur krafizt. | Því úrskurðast: Varnaraðilja, Sjúkrasamlagi Reykjavíkur, er skylt að veita sóknaraðilja, rannsóknarðeild ríkisskattstjóra, aðgang að lyf- seðlum, er fylgja reikningum lyfjabúa til samlagsins, og eftir atvikum láta sóknaraðilja gögn þessi í té. Þriðjudaginn 16. marz 1971. Nr. 17/1971. Landeigendafélag Laxár og Mývatns segn Laxárvirkjun og Magnúsi Thoroddsen setudómara. Dómendur: hæstaréttardómararnir Einar Arnalds, Benedikt Sigurjónsson og Logi Einarsson og prófessor Gaukur Jörundsson og Þórður Björnsson yfirsakadómari. Kærumál. Frávísun. Lagt fyrir héraðsdóm að leggja efnisdóm á kröfu. Dómur Hæstaréttar. Með kæru 5. febrúar 1971, sem barst Hæstarétti 12, s. m., hefur sóknaraðili samkvæmt 21. gr., 1. tl, b., laga nr. 57/ 1962 skotið hinum kærða frávísunardómi til Hæstaréttar. Krefst hann þess, að dómurinn verði úr gildi felldur og lagt verði fyrir héraðsdóm að dæma málið að efni til. Svo krefst hann og kærumálskostnaðar úr höndum beggja varnaraðilja óskipt. Varnaraðili Laxárvirkjun krefst staðfestingar hins kærða dóms og kærumálskostnaðar. 25 386 Varnaraðili Magnús Thoroddsen setudómari mótmælir kærumálskostnaðarkröfu sóknaraðilja á hendur sér. Í héraði hefur sóknaraðili gert þær dómkröfur, að staðfest verði með dómi: 1. Að framkvæmdir þær, sem Laxárvirkjun er að hefja til virkjunar Laxár við Brúar í Aðaldælahreppi í S.- Þingeyjarsýslu, brjóti í bág við íslenzk lög og séu .„ óheimilar. 9. Að lokuvirki þau, sem Laxárvirkjun hefur reist, þar sem útfallskvíslar Laxár renna úr Myývatni, skorti lagastoð og brjóti því í bág við íslenzk lög“. Um 1. Ljóst er, að félagsmenn Landeigendafélags Laxár og Mývatns eiga sjálfstæðan rétt til að bera þetta sakarefni undir dómstóla. Dómkröfur þeirra eru af sömu rót runnar. Tilgreining stefnanda í héraðsdómsstefnu er nægilega skyr, eins og á stóð, sbr. dóm Hæstaréttar frá 15. desember 1970. Könnun sakargagna leiðir Í ljós, að af hendi sóknaraðilja hafa verið lögð fram skjöl, sem fela í sér nokkurn skriflegan málflutning og varða að hluta eigi sakarefnið, en ekki eru þó efni til að vísa málinu frá héraðsdómi af þeim sökum. Um 2. Eigi verður talið, eins og málsatvikum er hér háttað, að sóknaraðili geti fengið úrlausn dómstóla um lög- mæti þessara mannvirkja almennt án tillits til þess, hverra heimilda hann hyggst neyta í því sambandi. Ber því að vísa þessum kröfum sóknaraðilja frá héraðsdómi. Rétt er, að kærumálskostnaður falli niður. Dómsorð: Framangreindri dómkröfu sóknaraðilja, Landeigenda- félags Laxár og Mývatns, á hendur varnaraðilja Laxár- virkjun er vísað frá héraðsdómi. Að öðru leyti er hinn kærði dómur felldur úr gildi og lagt fyrir héraðsdóm að dæma málið að efni til. Kærumálskostnaður fellur niður. 905 eð Dómur aukadómþings Þingeyjarsýslu 3, febrúar 1971. Mál þetta, sem tekið var til dóms eða úrskurðar hinn 20. f. m., hefur Sigurður Gizurarson héraðsdómslögmaður upphaflega höfð- að f. h. Félags landeigenda á Laxársvæðinu með stefnu, birtri 25. júlí 1970, á hendur stjórn Laxárvirkjunar. Hinn 2. október 1970 var nafni sóknaraðilja breytt og nefnist nú Landeigendafélag Laxár og Mývatns í stað Félags landeigenda á Laxársvæðinu. Dómkröfur stefnanda eru þær, að staðfest verði með dómi: I. Að framkvæmdir þær, sem Laxárvirkjun er að hefja tit virkjunar Laxár við Brúar í Aðaldælahreppi í Suður-Þing- eyjarsýslu, brjóti í bág við íslenzk lög og séu óheimilar. II. Að lokuvirki þau, sem Laxárvirkjun hefur reist, þar sem útfallskvíslar Laxár renna úr Mývatni, skorti lagastoð og brjóti því í bág við íslenzk lög. Jafnframt áskilur stefnandi sér allan rétt til að höfða síðar önnur mál til heimtu skaðabótagreiðslna vegna þess tjóns, sem Laxárvirkjun hafi þegar valdið landeigendum á Laxársvæðinu, og vegna tjóns þess, sem hún kynni að valda síðar. Auk þess krefst stefnandi, að stefndi verði dæmdur til að greiða málskostnað eftir gjaldskrá Lögmannafélags Íslands. Stefndi gerir þær dómkröfur, að hann verði með öllu sýknaður af kröfum stefnanda og honum dæmdur málskostnaður úr hendi stefnanda að skaðlausu eftir framlögðum reikningi eða mati dóm- ara. Með úrskurði, uppkveðnum 4. ágúst 1970, vék hinn reglulegi dómari, Jóhann Skaptason, sýslumaður í Þingeyjarsýslu, sæti í máli þessu. Með bréfi frá dóms- og kirkjumálaráðuneytinu, dags. 26. ágúst 1970, var Magnús Thoroddsen borgardómari skipaður setudómari í Þingeyjarsýslu til að fara með og dæma aukadómþingsmát Þetta. Setudómarinn þingaði fyrst í máli þessu hinn 30. september 1970 á Húsavík. Í því þinghaldi kom fram krafa af hálfu stefn- anda um það, að setudómarinn viki sæti í málinu. Var þeirri kröfu hrundið með úrskurði 6. október 1970. Sá úrskurður var staðfestur af Hæstarétti með dómi hinn 17. nóvember 1970. Málavextir eru þessir: Með lögum nr. 60 frá 20. maí 1965 um Laxárvirkjun, 4. gr., 388 „war Laxárvirkjun heimilað að reisa allt að 12.000 KW raforku- wer Í Laxá við Brúar. Í 5. gr. sömu laga segir, að til bygginga nýrra aflstöðva og aðalorkuveitna þurfi Laxárvirkjun leyfi ráð- herra þess, sem fer með raforkumál. Taxárvirkjun lét hanna raforkuver í Laxá. Er það svonefnd Gliúfurversvirkjun. Var hönnun virkjunar þessarar unnin á Verk- rræðistofu Sigurðar "Thoroddsens s/f. Samkvæmt áætlun um Gjúfurversvirkjun átti hún að verða samtals 54.6 KW að stærð og vinnast í fjórum áföngum. Áætlun um virkjun þessa var gefin út í janúar 1968. Hinn 15. september 1969 ritaði Laxárvirkjun raforkumálaráð- herra bréf sem áætlun um Gljúfurversvirkjun í Laxá, þar sem öskað var leyfis ráðuneytisins til virkjunar í samræmi við þá áætlun. Ráðuneytið óskaði umsagnar orkumálastjóra um nefnt ærindi Laxárvirkjunar. Umsögn orkumálastjóra er dagsett 16. september 1969. Þar sem umsögn þessi er málinu mjög til glöggv- unar, þykir rétt að taka hana hér inn í úrskurðinn í heild sinni: „Með bréfi, dags. í dag, hefur hið háa ráðuneyti sent mér til rnsagnar og athugunar erindi frá stjórn Laxárvirkjunar, sem því barst í dag, ásamt áætlun yfir Gljúfurversvirkjun í Laxá í Suður-Þingeyjarsýslu. Áætlun sú, sem fylgir bréfi stjórnar Laxárvirkjunarinnar, er á ensku og nefnist: „Gljúfurver project. Definate project report“ og er gefin út í janúar 1968. Áætlunin er um virkjun efri hluta fallsins við Brúar í orku- „eri með tveimur vélasamstæðum í neðanjarðarstöð, samtals 54,6 MW að stærð, og stíflu, er lyftir vatnsborði árinnar við núverandi stíflu um 46 m. Gert er ráð fyrir því, að síðar megi veita Suðurá, sem nú fellur í Skjálfandafljót, í Kráká og þannig í Laxá, en þau veitumann- virki eru ekki innifalin Í áætluninni. í bili er ekki ætlunin að framkvæma nema 1. áfanga af fjór- um, sem áætlunin er um. Í honum verður engin ný stífla byggð, heldur notuð gamla stíflan Í Laxá I og vatnsborð ekki hækkað frá því, sem nú er. Sett verður aðeins ein vélasamstæða. Hins wegar er gert ráð fyrir að gera vatnsgöngin nægilega víð, til þess að þau geti tekið vatn að báðum vélum, ef Suðurá verður síðar veitt í Laxá. Ennfremur að gera vélasamstæðuna þannig úr garði, að hún geti einnig unnið við 84 m fallhæð, en það verður fall- hæðin, ef vatnsborð er síðar hækkað um 46 m alls. Vélasam- stæðan verður gerð fyrir 24 MW við 84 m fall, en í fyrsta áfanga 389 verður afl hennar aðeins um 7 MW. Loks er og innifalið í þessum: áfanga að sprengja í bergið fyrir fullri stærð vélasalarins. Annar áfangi, er síðar kæmi, er bygging stíflu, sem lyftir vatnsborðinu 21 m og eykur fallhæðina upp í 59,5 m. Þá mun vélasamstæðan geta látið í té 14,7 MW. Í fylgiskjali með áætlun- inni er gert ráð fyrir, að þessari stíflugerð þurfi að vera lokið haustið 1974 til þess að mæta vaxandi álagi á núverandi Laxár- svæði, en ári fyrr, ef Norðurland vestra og Austurland eru tengd við Laxárvirkjunarsvæðið. Þriðji áfangi er, samkv. áætluninni, hækkun stíflunnar, svo að fallhæð verði alls 84 m, og getur fyrri vélin þá skilað 24 MW að afli. Á fyrrnefndu fylgiskjali áætlunarinnar er ráðgert, að sú hækkun þurfi að vera framkvæmd fyrir haustið 1984 fyrir núverandi Laxársvæði eitt, en tveim árum fyrr, ef áðurnefnd orkusvæði vestan og austan bætast við. Fjórði áfangi er samkvæmt áætluninni að setja seinni véla- samstæðuna, og fer þá afl stöðvarinnar upp í 54,6 MW, eins og áður er sagt. Ef stíflan væri ekki hækkuð fram yfir það, sem ráðgert er í 2. áfanga, og fallhæðin þá 59,5 m, myndu tvær vélasamstæður með sömu vatnsnotkun láta samtals í té 35 MW að afli til. Svo sem Orkustofnunin hefur áður látið í ljósi, fær hún ekki annað séð en að sú virkjun, sem framangreind áætlun frá janúar 1968 um Gljúfurversvirkjun, 54,6 MW, fallhæð 84 m, fjallar um, ásamt viðbótarveitu vatns í Laxá úr Suðurá, sem ekki er innifalin. í áætluninni, en bent er á í greinargerð um hana, sé hin hag- kvæmasta tilhögun virkjunar efri hluta fallsins við Brúar, sem komið verði auga á eftir mjög ítarlegar rannsóknir, sem staðið hafa yfir með nokkrum hléum í meir en einn tug ára. Andmæli gegn framkvæmd Gljúfurversvirkjunarinnar hafa komið fram frá íbúum S.-Þingeyjarsýslu, byggð á ótta um, aði hún geti haft fjölþætt skaðleg áhrif á búskaparaðstöðu og náttúru- far í Suður-Þingeyjarsýslu. Sum af þeim rökum, sem andmælin eru byggð á, eru augljós- lega á misskilningi byggð, önnur gefa tilefni til að láta nánari athuganir fara fram. Með andmælunum hefur þó ekkert sérstakt komið fram, sem athygli hafði ekki borizt að við rannsókn og áætlunargerð að virkjuninni. Vísast í því sambandi til áætlan- anna og greinargerða með þeim, sérstakrar greinargerðar Laxár- virkjunarstjórnar, sem birzt hefur í dagblöðum höfuðstaðarins, og nefndarálits þeirrar þriggja manna nefndar (Haukur Tómas- 390 son, jarðfr., Sigurður Thoroddsen, verkfr., og Sigurjón Rist, for- stm. vatnamælinga ríkisins), sem raforkumálastjóri skipaði 26. 6. 1964 til „að kanna, hvort og að hve miklu leyti fullvirkjun Laxár í Suður-Þingeyjarsýslu við Brúar kynni að valda spjöllum á ánni og næsta umhverfi hennar og jafnvel beinu fjárhagslegu tjóni“. í heildarkostnaðaráætlunum þeim, sem nú liggja fyrir, er í áætlunarliðum, er nefnast ýmislegt og ófyrirséð, gert ráð fyrir nokkrum kostnaði af bótum fyrir skaðleg áhrif á búskaparaðstöðu og af ráðstöfun til að koma í veg fyrir óæskileg áhrif á náttúru- far. AS dómi Orkustofnunar eru ekki líkur fyrir, að fullnaðar- athuganir á bessum atriðum og nánari útreikningar á kostnaði þeim, er hér getur orðið um að ræða, muni hagga þeirri niður- stöðu rannsókna og áætlunargerða, sem til þessa hafa farið fram, að hin áætlaða Gljúfurversvirkjun sé hin hagkvæmasta virkjunar- tilhögun umrædds falls í Laxá. Núgildandi lög um Laxárvirkjun heimila ráðherra að veita Laxárvirkjun leyfi til að reisa allt að 12 þús. KW raforkuver í Laxá (sbr. 4. og 5. gr. laganna). Þessi heimild nægir til leyfis- veitingar að fyrsta áfanga Gljúfurversvirkjunar, sem ekki verður nema um 7.000 KW að afli. Áður en leyfi er veitt fyrir næsta áfanga, myndi hins vegar þurfa að fá Laxárvirkjunarlögum breytt á Albingi. Tíminn, sem líður, þar til hefjast þarf handa um annan áfanga, veitir tóm til að athuga nánar þau atriði, sem fram hafa verið færð sem rök gegn fyrirhugaðri tilhögun Gljúfurversvirkjunar. Og raunar líður þó enn lengri tími, sem nota má til þeirra athug- ana, áður en stífla yrði hækkuð í fulla hæð og ráðist í veitu Suðurár. Hins vegar er svo miklu eftir að seilast, hvað hagkvæmni í virkjun snertir, að vænta má, að stjórn Laxárvirkjunar muni telja rétt að taka áhættuna af því að leggja í þann aukakostnað við fyrsta áfanga, sem með þarf til að búa undir fullvirkjun, þótt óvíst sé um niðurstöður umræddra athugana og leyfi ekki fengið fyrir fullvirkjun. Leyfi það, er veitt var með bréfi ráðherra til stjórnar Laxár- virkjunarinnar, dags. 27. apr. 1967, var, svo sem að er vikið að framan, takmarkað við allt að 12.000 kílóvatta stærð samkv. núgildandi lögum um Laxárvirkjun og fyrsti virkjunaráfanginn, sem nú á að koma til framkvæmda, er að afli innan þeirra marka. Með vísan til framanritaðs vill Orkustofnunin mæla með því, að ráðherra veiti Laxárvirkjun leyfi til að framkvæma fyrsta 991 áfanga Gljúfurversvirkjunar samkvæmt framangreindri áætlun frá janúar 1968 með þeim fyrirvara, er leiðir af framanskráðu og samkvæmur er eðli málsins“. Þessa umsögn orkumálastjóra sendi atvinnumálaráðuneytið (raforkumálaráðherra) stjórn Laxárvirkjunar ásamt bréfi, dags. 23. september 1969. Í þessu bréfi atvinnumálaráðuneytisins segir m. a. svo: „Í 4. og 5. gr. laga nr. 60/1965 um Laxárvirkjun er ráðherra heimilað að leyfa Laxárvirkjun að reisa allt að 12000 KW raf- orkuver í Laxá við Brúar, og nægir þessi lagaheimild til að leyfa að framkvæma fyrsta áfanga Gljúfurversvirkjunarinnar, sem nemur um 7000 KW að afli. Að óbreyttum lögum brestur ráðu- neytið heimild til að leyfa framkvæmd annars áfanga téðrar virkjunar, sem gerir ráð fyrir að auka aflið upp í 14700 KW. Samkvæmt þessu vill ráðuneytið hér með leyfa Laxárvirkjun að reisa fyrsta áfanga Gljúfurversvirkjunar í Laxá með um 7000 KW afli í samræmi við framangreinda áætlun. Telji stjórn Laxárvirkjunar hagsmunum virkjunarinnar betur borgið með því að leggja í þann aukakostnað við fyrsta áfánga, sem með þarf til að búa undir stærri virkjun, og taka þá áhættu, sem því er samfara, þá hefur ráðuneytið út af fyrir sig ekkert við það að athuga. Hins vegar skal það tekið fram, að engin fyrir- heit eru gefin um leyfi til stærri virkjunar en framangreind lög gera ráð fyrir“. Hinar fyrirhuguðu virkjunarframkvæmdir við Laxá í Suður- Þingeyjarsýslu ollu miklu hugarróti meðal ábúenda og landeig- enda á Laxársvæðinu. Finnst sóknaraðiljum stjórn Laxárvirkj- unar hafa oftast farið fram af miklu tillitsleysi og hörku gagn- vart landeigendum á Laxársvæðinu. Stofnuðu þessir aðiljar með sér félagsskap, Félag landeigenda á Laxársvæðinu. Í málinu hefur verið lagt fram skjal, sem nefnist: „Samþykktir landeigenda og ábúenda við Laxá í S.-Þing.“. Í meginmáli skjals þessa segir m. a. svo: „Vér undirritaðir landeigendur og ábúendur við Laxá í Suður-Þingeyjarsýslu höfum bundizt órofa samtökum einn fyrir alla og allir fyrir einn um að verja rétt vorn og framtíðar velferð Laxár“. Síðasta málsgrein þessa skjals hljóðar svo: „Fari svo, að byrjunarframkvæmdir verði ákveðnar við Gljúfurversvirkjun og framkvæmdir hafnar í andstöðu við oss, munum vér beita öllum tiltækum ráðum til að hindra þær“. Svo sem áður getur, var nafni félags þessa breytt í Landeig- endafélag Laxár og Mývatns hinn 2. október 1970. 392 Vegna þeirrar andstöðu, sem hin fyrirhugaða virkjun Laxár í Suður-Þingeyjarsýslu átti að mæta meðal landeigenda á Laxár- svæðinu, leitaðist iðnaðarráðuneytið við að laða saman mismun- andi skoðanir, sem fram höfðu komið. Hafði iðnaðarráðuneytið samráð við stjórn Laxárvirkjunar, sveitarstjórnarmeðlimi, full- trúa héraðsnefnda Þingeyinga ásamt sýslumanni. Í bréfi, dags. 13. maí 1970, frá iðnaðarráðuneytinu til sjö aðilja, þar á meðal til stjórnar Laxárvirkjunar og til formanns Félags landeigenda á Laxársvæðinu, telur ráðuneytið, að í eftirfarandi yfirlýsingu þess sé fólgið viðunandi samkomulag aðilja, sem framhald málsins geti grundvallazt á: „Svo sem kunnugt er, hefur ráðuneytið með bréfi, dags. 23. september 1969, heimilað stjórn Laxárvirkjunar að hefjast handa um viðbótarvirkjun í Laxá í samræmi við lög nr. 60 1965 um Laxárvirkjun. Tekur þessi heimild þó aðeins til virkjunarframkvæmda, er veita mundu um 8 MW afi. Lengra nær heimildin ekki. Ráðuneytið telur vatnsborðshækkun um 20 m, sem kynni að felast í næsta áfanga, innan marka þess, sem unnt yrði að leyfa síðar, en þó verði ekki teknar endanlegar ákvarðanir um neina vatnsborðshækkun, nema að undangengnum alhliða rannsóknum og að höfðu samráði við íbúa Laxárdals, sem þar eiga nú búsetu, eða niðja þeirra, hlutaðeigandi sveitarstjórnir og Félag landeig- enda á Laxársvæðinu. Þessi vatnsborðshækkun skal þó aldrei verða meiri en brýn nauðsyn krefur og framkvæmd vatnsmiðlunar jafnan hagað með fyllsta tilliti til lax- og silungsveiði á veiðisvæðum, sem hún kynni að hafa áhrif á. Ráðuneytið tilkynnir stjórn Laxárvirkjunar, að það sé forsenda fyrir áframhaldandi virkjunarframkvæmdum umfram þann áfanga, sem þegar er leyfður (8 MW), að gerðar verði fullnægjandi sérfræðilegar rannsóknir á vatnasvæði Laxár, og mun ráðuneytið hafa forgöngu um tilhögun og umfang þeirra rannsókna í samráði við hlutaðeigandi sveitarstjórnir, sýslunefnd S.-Þing., náttúru- fræðistofnunina, veiðimálastofnunina og Félag landeigenda á Laxársvæðinu ásamt stjórn Laxárvirkjunar. Samkomulag er um það milli stjórnar Laxárvirkjunar og ráðu- neytisins, að horfið sé frá áformum um Suðurárveitu, og verður hönnun fyrirtækisins endurskoðuð þar af leiðandi. Að gefnu tilefni vill ráðuneytið taka fram, að virkjunaráform í efri hluta Laxár og Kráká eru ekki á dagskrá. 393 Ráðuneytið mun beita sér fyrir, að hraðað verði eftir föngum rannsókn annarra virkjunarmöguleika, sem völ væri á til að fullnægja raforkuþörf hlutaðeigandi héraða, svo sem virkjun Skjálfandafljóts við Íshólsvatn, en jafnframt haldið áfram að rannsaka stærri virkjunarmöguleika með hliðsjón af stóriðju fyrir norðan, svo sem Dettifossvirkjun, eða samtengingu við aðrar orkuveitur“. Jafnframt þessu telur ráðuneytið æskilegt, að leitað sé sam- komulags um víðtækari aðild að virkjun Laxár en nú er, einkum með þátttöku þeirra hreppa, sem málið varðar nánast, og Húsa- víkurkaupstaðar. Líkast til mundi samkvæmt framangreindu virkjað afl í Laxá allt að 15 MW með stíflu á síðara stigi af þeirri stærð, sem bæði sýslunefnd Suður-Þingeyjarsýslu og Búnaðarsamband sýslunnar hafa tjáð sig um, að talið, að gæti verið við hæfi. Í ályktun aðai- fundar Búnaðarsambands Suður-Þingeyinga 1969 segir m. a.: „Þessvegna skorar fundurinn á stjórn Laxárvirkjunar, raforku- málastofnun ríkisins og raforkumálaráðherra að miða fyrirhug- aðar framkvæmdir í Laxá í mesta lagi við 18—20 m vatnshækkun við efri stíflu í Laxárgljúfri frá því, sem nú er, og óbreytt vatns- rennsli, enda verði gengið frá nauðsynlegum samningum við héraðsbúa, áður en framkvæmdir hefjast“. Í ályktun sýslunefndar Suður-Þingeyjarsýslu, dags. 8. maí 1969, segir m. a.: „Hins vegar vill sýslunefndin vekja athygli á, að hún telur hér- aðinu hagkvæmt, að raforkuframleiðsla verði aukin með viðbótar. virkjun þar, þótt hún hafi í för með sér hækkun vatns í Laxá ofan virkjunarinnar allt að 18 metrum“. Engu að síður myndi, áður en til þess kæmi, fara fram, svo sem vitnað er til, sérfræðileg rannsókn, sem ákvarðanir yrðu grundvallaðar á. Svo kynni að reynast í framkvæmd, að virkjunarmannvirki gætu stuðlað að óbeinni og beinni aðstoð við aukna og öruggari fiskirækt í Laxá. Eigi þarf að óttast, að neins yrði látið ófreistað til eðlilegrar verndar þessa merka og fagra vatnasvæðis, sem öllum ætti að vera jafn hugleikið, og aukið samstarf og vaxandi aðild Þingey- inga, svo sem að er vikið, ætti að stuðla að“. Þetta álit iðnaðarráðuneytisins reyndist þó ekki hafa við rök að styðjast, þar sem Félag landeigenda á Laxársvæðinu gat eigi sætt sig við þau sjónarmið, sem þar koma fram. 394 Hinn 21. maí 1970 gerði Laxárvirkjun verksamning við Narður- verk h/f á Akureyri, þar sem Norðurverk h/f tekur að sér að byggja fyrsta áfanga Gljúfurversvirkjunar í Laxá við Brúar. Fjárhæð þessa verksamnings nemur kr. 169.965.020.00. Auk þess er samið við Norðurverk h/f um verk, unnin á tímakaupi, að upphæð kr. 8.887.000.00. Þá mun Laxárvirkjun sjálf annast smá- hluta af verkinu, sem kosta mun á milli 23 milljónir króna. Þessir verkhlutar kosta því samtals um kr. 181.000.000.00. í zélbúnaður og fleira er samkvæmt kostnaðaryfirliti áætlað, að kosta muni kr. 165.2 milljónir. Samtals mun því kostnaður við þennan fyrsta áfanga virkjunarinnar nema um 346.2 milljónum króna. Er þá ekki með talinn kostnaður vegna vaxta á byggingar- tímanum, sem áætlaður er um 28 milljónir króna, og ekki heldur undirbúningskostnaður, sem hefur numið um 8.5 milljónum króna. 60% af samningsupphæð Norðurverks h/f við Laxárvirkj- un eru tryggð gegn breytingum á verðmiðli. á Stefnandi hefur krafizt lögbanns að hluta við virkjunarfram- kvæmdum þessum, sbr. dóm Hæstaréttar í máli aðiljanna frá 15. desember 1970. Fógetadómur Þingeyjarsýslu hefur úrskurðað hinn 18. janúar 1971, að lögð skuli fram 135 milljón króna lög- bannstrygging í formi peninga- eða bankatryggingar, áður en lögbannið verði á lagt, í samræmi við dóm Hæstaréttar frá 15. desember s.l1. Trygging þessi hefur enn eigi verið lögð fram: Í stefnu er gerð svofelld grein fyrir lokuvirkjum þeim, sem Laxárvirkjun hefur reist, þar sem útfallshvíslar Laxár renna úr Mývatni: „Árið 1946 voru hafnar vatnsmiðlunarframkvæmdir við út- fallskvíslar Laxár úr Mývatni. Byrjað var að sprengja niður Dragseyjarfoss í Syðstukvísl hjá Haganesi þrátt fyrir mótmæli landeigenda. Þar var sett stífla með lokum, sem eru opnir á sumrin en lokaðir á vetrum. Síðar voru hafnar framkvæmdir til vatnsmiðlunar frá Geirastöðum í Yztukvísl, með því að grafinn var nýr farvegur úr vatninu og stífla sett í hann með lokum. Þessu verki var lokið 1960. Þessar framkvæmdir áttu sér einnig stað, án þess að haft væri samráð við landeigendur. Á sameigin- legum fundi aðila um málið varð þó samkomulag um að hefja ekki framkvæmdir við Miðkvísl, fyrr en séð væri, hvort þess gerðist þörf. Við þetta stóð Laxárvirkjun þó ekki, og var byrjað á framkvæmdum strax vorið 1960 og þeim lokið árið eftir þrátt fyrir mótmæli Mývetninga. Þessari stærstu kvísl úr Mývatni var lokað, en settur silungastigi til málamynda, sem enginn fiskur 395 hefur komizt um sakir vatnsskorts. Er þar með rofin frjáls fiskför milli vatns og ár“. Þegar setudómarinn þingaði í fyrsta sinn í máli þessu hinn 30. september 1970, var m. a. lögð fram greinargerð af hálfu stefnda. Í þeirri greinargerð segir m. a. svo: „Skrif heiðr. andst. í stefnu og greinargerð verða að skoðast sem skriflegur málflutningur, sem þó er ekki gert ráð fyrir í málinu og er ekki rétt hagað, ef svo væri. Þetta er rangt og andstætt ákvæðum laga nr. 85/1936 um meðferð einkamála í héraði“. Í nefndu réttarhaldi kom fram krafa af hálfu stefnanda um það, að setudómarinn viki úr dómarasæti. Af þeim sökum var eigi þá þegar unnt að taka málið til meðferðar um formhliðina. Með úrskurði, uppkveðnum í málinu hinn 6. október 1970, var hrundið kröfu stefnanda um það, að setudómarinn viki úr dómara- sæti. Var sá úrskurður staðfestur með dómi Hæstaréttar hinn 17. nóvember 1970. Hinn 20. janúar 1971 var þingað í málinu um formhlið þess. Krafðist lögmaður stefnda þess þá, að málinu yrði vísað frá dómi vegna galla á málatilbúnaði stefnanda, er frávísun eigi að varða. Krafðist lögmaður stefnda málskostnaðar úr hendi stefnanda að skaðlausu eftir mati dómsins. ' Lögmaður stefnanda mótmælti frávísunarkröfu stefnda og máls- kostnaðarkröfu hans. Þá krafðist lögmaður stefnanda málskostn- aðar í þessum þætti málsins samkvæmt gjaldskrá Lögmannafélags Íslands. Munnlegur málflutningur fór fram í málinu um frávísunar- kröfu stefnda. Rökstuðningur stefnda. Stefndi rökstuddi frávísunarkröfu sína með því, að við bing- festingu máls þessa hinn 4. ágúst 1970 hefði ekki verið lagt fram frumrit stefnunnar með árituðu birtingarvottorði, heldur afrit hennar. Í afriti þessu séu ekki greind nöfn, staða eða heimili stjórnarmanna félags stefnanda. Ekki sé greint, hver sé formaður félagsstjórnarinnar. Þá hafi heldur ekki verið í þessu afriti stefn- unnar getið staðar og stundar, er málið skyldi þingfesta. Þetta sé brot gegn 87. og 88. gr. laga um meðferð einkamála í héraði nr. 85 23. júní 1936. Afrit stefnunnar sé 22 vélritaðar folio-síður og greinargerð stefnanda sé 20 vélritaðar folio-síður. Lýsing máía- vaxta sé þar fremur af skornum skammti, en því meir af lög- skýringum frá sjónarmiði stefnanda og tilvitnunum til fræðirita, er stefnandi hyggist rökstyðja mál sitt með. Þessar 42 síður les- 396 máls séu raunverulega skriflegur málflutningur, enda þótt lög- maður stefnanda geri ráð fyrir því, að málið verði munnlega flutt, sbr. niðurlagið í greinargerð hans. Þá segi lögmaður stefn- anda í greinargerð sinni, að líta beri á dskj. nr. 3 og 4 sem hluta af greinargerð hans í málinu. Þessi dómsskjöl, sem eru 29 vél- ritaðar blaðsíður, innihaldi rangan og einhliða áróður gegn at- hugun, sem gerð hafi verið að tilhlutan orkumálastjóra til könn- unar á því, hvort hinar ráðgerðu virkjunarframkvæmdir kynnu að valda spjöllum á ánni, nánasta umhverfi hennar eða jafnvel valda beinu fjárhagslegu tjóni. Dómsskjöl þessi séu samin af stuðningsmönnum sóknaraðilja. Í öðru þeirra, dskj. nr. 3, áætli höfundar verðmæti lands og annarra eigna, sem þurfi að taka eignarnámi í þágu virkjunarinnar að áliti höfunda, en það sé með öllu rangt og óraunhæft. Mat á bótum fyrir lögnám til vatns- virkjana fari eftir XV. kafla vatnalaga, sbr. einkum 140. gr. lag- anna. Skjöl þessi hafi því ekki þýðingu sem sönnunargögn í þessu máli, heldur sé hér um að ræða skriflegan málflutning. Sama máli gegni um rskj. nr. 8: „Svar héraðsnefndar Þingeyinga við greinargerð Laxárvirkjunarstjórnar“, sömuleiðis grein Þórólfs Jónssonar frá Auðnum á rskj. nr. 11, er birtist í dagblaðinu Tím- anum þriðjudaginn 7. apríl 1970, og einhliða áróðursgreinar gegn Laxárvirkjunarstjórn, sem birtust í 2. og 3. tölublaði Samvinn- unnar á rskj. nr. 9 og 10. Allt sé þetta skriflegur málflutningur, en ekki sönnunargögn Í merkingu X. kafla einkamálalaganna. Lögmanni stefnda reiknaðist svo til, að í allt væri hér um 93% blaðsíðu lesmáls að ræða hjá stefnanda. Geri þetta málið allt mjög þungt í vöfum og erfitt til úrvinnslu fyrir lögmenn og dómara, en skýri þó ekki, svo sem til er ætlazt með einkamála- lögunum. Brjóti þetta í bága við 105. og 106. gr. einkamálalag- anna, sbr. 109. gr., er kveði á um, að mál skuli flytja munnlega. Rökstuðningur stefnanda. Lögmaður stefnanda rökstuddi kröfu sína um það, að málinu yrði eigi vísað frá, með því að benda á, að þótt aðalreglan sé sú, að mál skuli flytja munnlega samkvæmt 109. gr. einkamálalag- anna, þá hljóti málflutningur að hluta alltaf að vera skriflegur. Í einkamálalögunum sé gert ráð fyrir stefnu og greinargerð, en það séu skrifleg skjöl. Stærð stefnu og greinargerðar hljóti að sjálfsögðu að fara eftir því, hversu viðamikið málsefnið er. Því viðameira sem mál sé, því lengri hljóti stefna og greinargerð að verða. Málavaxta sé getið bæði í stefnu og greinargerð, enda sé það leyfilegt samkvæmt einkamálalögunum. Stefna og greinar- 397 gerð séu minnisgögn fyrir dómara, þegar hann semji dóminn, því að ekki sé hægt að ætlast til þess, að dómari muni eftir öllum atriðum, sem minnzt sé á í munnlegum flutningi máls. Í 88. gr. einkamálalaganna segi, að í stefnu skuli greina „málavöxtu í aðalatriðum“. Telur lögmaður stefnanda, að með þessu sé átt við, að greindar skuli í stefnu bæði staðreyndir og þær málsástæður, sem stefnandi byggir mál sitt á. Þá benti lögmaður stefnanda á það, að enda þótt frumrit stefnunnar hafi ekki verið lagt fram við þingfestingu málsins vegna mistaka sinna, þá geti það ekki komið að sök í þessu máli eða leitt til frávísunar, vegna þess að við þingfestingu málsins hafi verið sótt þing af hálfu stefnda. Að endingu hélt lögmaður stefnanda því fram, að það væri ekki andstætt einkamálalögunum, þótt ekki væri getið í stefnu, hverjir skipuðu stjórn stefnanda og hvert væri þeirra heimilis- fang, þar sem hann sem lögmaður höfðaði Þetta mál fyrir hönd félagsins. Ef stefnandi yrði dæmdur til að greiða málskostnað, þá væri heimilt að gera aðför fyrir þeim kostnaði hjá lögmanni stefnanda. Dómsniðurstaða. Frumrit stefnu með birtingarvottorði var eigi lagt fram við þingfestingu málsins, en þar sem þá var mætt af hálfu stefnda, verður málinu ekki vísað frá af þeim sökum. Í stefnu er stefnandi þannig tilgreindur: „Sigurður Gizurarson hdl. f. h. Félags landeigenda á Laxársvæðinu“. Í stefnunni eru hins vegar ekki greind nöfn, staða eða heimili stjórnarmanna Félags landeigenda á Laxársvæðinu. Ekki er greint, hver sé for- maður félagsstjórnarinnar. Telst þetta vera brot gegn 88. gr. sbr. 75. gr. laga nr. 85 23. júní 1936 um meðferð einkamála í héraði. Var því þeim mun ríkari ástæða til þess að geta þessara atriða í stefnu sem félagsskapur þessi er óskrásettur, og í málinu eru eigi aðrar upplýsingar um hann að finna en svokallaðar samþykktir á dskj. nr. 12. Samkvæmt þeim virðist félagið, form- lega séð, vera næsta laust í reipunum og varnarþings þess hvergi getið. Svo sem áður er getið, er stefnan 22 vélritaðar folio-síður. Af því lesmáli eru málavextir um tvær síður. Að öðru leyti er stefnan mestmegnis fræðileg útlistun á málstað stefnanda, þar sem vitnaði er Í innlenda og erlenda fræðimenn, kaflar teknir upp úr fræði- ritum og beinar tilvitnanir í Alþingistíðinid og önnur gögn, sen lögð eru fram í málinu. Þetta er skriflegur málflutningur, sem bæði brýtur í bága við 88. gr. einkamálalaganna, er Segir, að í 398 stefnu skuli greina „málavöxtu Í aðalatriðum“, svo og gegn 109. gr. sömu laga, sem segir, að mál skuli munnlega flutt. Greinargerð stefnanda er 20 vélritaðar folio-síður. Að mestu leyti er hún áframhald eða endurtekningar á fræðilegum vanga- veltum lögmannsins í stefnu svo 08 beinar tilvitnanir í skjöl, sem lögð eru fram í málinu. Jafnframt er þess getið í greinargerðinni, að líta beri á dskj. nr. 3 08 4 sem hluta af greinargerðinni. Þau skjöl eru samtals 29 vélritaðar síður, rituð af stuðningsmönnum stefnanda. Þessi skjöl eru ekki sönnunargögn Í málinu í merk- ingu X. kafla einkamálalaganna, heldur verða þau að skoðast sem skriflegur málflutningur. Sama máli gegnir og um blaða- greinina á dskj. nr. 11. Um dskj. nr. 8, 9 og 10 er það að segja, að ekki verður séð, að þau hafi þýðingu fyrir úrslit þessa máls. Samkvæmt því, sem nú hefur verið rakið, telst málatilbúnaður stefnandða skriflegur málflutningur. Er það brot gegn 88. gr., 105. gr. og 109. gr. einkamálalaganna. Ber því að taka kröfur stefnda til greina og vísa máli þessu frá dómi. Það er og aðfinnsluvert, að í greinargerð stefnda, sem er 21 vélrituð folio-síða, er einnig um skriflegan málflutning að ræða. Ættir atvikum þykir rétt, að málskostnaður falli niður. Magnús Thoroddsen, setudómari í máli þessu, kvað upp dóm þennan. Dómsorð: Máli þessu er vísað frá dómi. Málskostnaður fellur niður. 399 Miðvikudaginn 17. marz 1971. Nr. 64/1970. Bæjarstjórinn í Vestmannaeyjum f. h. Vestmannaeyjakaupstaðar (Björn Sveinbjörnsson hrl.) gesn Sigurlaugu Sigurjónsdóttur og gagnsök (Jón Hjaltason hrl.). Dómendur: hæstaréttardómararnir Einar Arnalds, Benedikt Sigurjónsson. Gizur Bergsteinsson og Logi Einarsson og prófessor Ármann Snævarr. Skaðabótamál. Dómur Hæstaréttar. Guðmundur Malmquist, fulltrúi bæjarfósetans í Vest. mannaeyjum, og samdómendurnir Ingólfur Sigurmundsson húsasmíðameistari og Sigmundur Böðvarsson, lögfræðingur og fyrrverandi fasteignasali, hafa kveðið upp hinn áfrýjaða dóm. Aðaláfrýjandi hefur skotið máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 23. marz 1970. Krefst hann þess, að hann verði ein- ungis dæmdur til að greiða gagnáfrýjanda kr. 52.000.00 með 7% ársvöxtum frá 15. júlí 1969 til greiðsludags. Jafnframt áskilur aðaláfrýjandi sér að krefja gagnáfrýjanda um greiðslu kr. 43.769.00 í sérstöku máli. Þá krefst og aðaláfrýjandi máls- kostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti úr hendi gagnáfryj- anda. Gagnáfrýjandi hefur áfrýjað málinu með stefnu 4. sept- ember 1970, að fengnu áfrýjunarleyfi 26. ágúst 1970. Dóm- kröfur hans eru þær, að aðaláfrýjanda verði gert að greiða skr. 122.465.00 með 8% ársvöxtum frá 24. júní 1966 til greiðsludags auk málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti eftir mati Hæstaréttar, allt að frádregnum kr. 30.000.00, sem aðaláfrýjandi greiddi gagnáfrýjanda 1. október 1989“. Í greinargerð gagnáfrýjanda fyrir Hæstarétti er krafa hans sundurliðuð þannig: 400 1. Girðing við Hvítingaveg .. 2... 2. -- kr. 22.000.00 9. ÚtitrÖppur 2. 0. 7 60.000.00 3. Verðlækkun húss vegna skerðingar lóðar — 31.455.00 4. Kostnaður við matsgerð 17/1 1967 .. .. — 4.510.00 5, Kostnaður við matsgerð 15/7 1969 .. .. — 4.500.00 Samtals kr. 122.465.00 Tveir fyrstu kröfuliðirnir eru viðurkenndir. Fallast má á úrlausn héraðsdóms um ð. kröfulið. Við ákvörðun máls- kostnaðar verður tekið tillit til þess kostnaðar, sem greinir í 4. og 5. kröfulið. Ársvextir ákveðast 7% og upphafstími þeirra 24. júní 1966. Samkvæmt þessu ber aðaláfrýjanda að greiða gagnáfrýj- anda kr. 83.455.00 (22.000 60.000 31.455 —— 30.000) með 7% ársvöxtum af kr. 113.455.00 frá 24. júní 1966 til 1. októ- ber 1969 og af kr. 83.455.00 frá þeim degi til greiðsludags. Rétt þykir, að aðaláfrýjandi greiði gagnáfrýjanda máls- kostnað í héraði og fyrir Hæstarétti, sem ákveðst samtals kr. 45.000.00. Dómsorð: Aðaláfrýjandi, bæjarstjórinn Í Vestmannaeyjum f. h. Vestmannaeyjakaupstaðar, greiði gagnáfrýjanda, Sigur- laugu Sigurjónsdóttur, kr. 83.455.00 með 7% ársvöxtum af kr. 113.455.00 frá 24. júní 1966 til 1. október 1969 og af kr. 88.455.00 frá þeim degi til greiðsludags og kr. 45.000.00 í málskostnað. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lög- um. Dómur bæjarþings Vestmannaeyja 6. febrúar 1970. Mál þetta, sem var dómtekið hinn 3. febrúar s.l., er höfðað fyrir bæjarþingi Vestmannaeyja, að undangenginni árangurslausri sáttatilraun sáttamanna 9. október 1967, af Sigurlaugu Sigurjóns- dóttur ekkjufrú, Kirkjuvegi 64 hér í bæ, með stefnu, útgefinni 10. október 1967 og birtri sama dag, á hendur Vestmannaeyjakaup- 401 stað, þ. e. bæjarstjóranum í Vestmannaeyjum f. h. hans, til heimtu skaðabóta vegna lóðarskerðingar o. fl. að fjárhæð kr. 130.510.00 með 8% ársvöxtum frá 24. júní 1966 til greiðsludags auk alls málskostnaðar að skaðlausu með áskilnaði um hækkun bótakröfu með framhaldsstefnu eða í sjálfstæðu máli og um framkvæmd eignarnámsmats. Mál milli sömu aðilja vegna sömu lögskipta var upphaflega stefnt fyrir bæjarþingið með stefnu, útgefinni 5. júní 1967, en er fram kom frávísunarkrafa Í greinargerð stefnda, vegna þess að gengið hafði verið fram hjá sáttanefnd, var það mál hafið hér fyrir dómi hinn 5. október 1967, og er því mál þetta höfðað. Í máli þessu gekk síðan dómur í héraði 15. desember 1967, en þeim dómi var áfrýjað til Hæstaréttar af hendi stefnda, Vest- mannaeyjakaupstaðar, með áfrýjunarstefnu, dags. 7. marz 1968, svo og fjárnámi, er fram hafði farið hinn 13. janúar 1968 í fógetarétti Vestmannaeyja í fógetaréttarmálinu: Sigurlaug Sigurjónsdóttir gegn Vestmannaeyjakaupstað. Sigurlaug Sigurjónsdóttir gagn- áfrýjaði málinu til Hæstaréttar, stefna dags. 14. marz 1968. Í málinu gekk dómur Hæstaréttar hinn 5. febrúar 1969, þar sem hinn áfrýjaði dómur var ómerktur og málinu vísað heim í hérað til löglegrar meðferðar og dómsálagningar að nýju. Hin áfrýjaða fjárnámsgerð var felld úr gildi. Mál þetta, sem síðan hefur verið rekið hér fyrir bæjarþinginu, var flutt munnlega hinn 3. febrúar s.l. Lokakröfur stefnanda við munnlegan málflutning voru: Að stefnda verði dæmt að greiða stefnanda kr. 130.510.00, en til vara kr. 122.465.00, ásamt með 8% ársvöxtum frá 24. júní 1966 til greiðsludags auk alls málskostnaðar að fullu að skaðlausu, þar með talin fuil málfærslulaun fyrir dóminum samkvæmt lágmarks- gjaldskrá L. M.F. Í. Lokakröfur stefnda í málinu voru hins vegar þær, að honum yrði einungis gert að greiða kr. 66.000.00, það er kröfuliði I og 11 á dómsskjali nr. 6, kr. 18.000.00 og kr. 48.000.00 ásamt 7% árs- vöxtum af þeirri upphæð frá stefnudegi til greiðsludags, en jafn- framt verði viðurkenndir upp Í nefnda kröfuliði reikningar að fjárhæð kr. 73.769.35, sbr. dómsskjal nr. 29, ásamt 7% ársvöxtum af kr. 26.271.00 frá 20. febrúar 1968 til 30. júní 1968, af kr. 43.769.00 frá þeim degi til 1. október 1969, en af kr. 73.769.35 frá þeim degi til greiðsludags. Verði eigi fallizt á matsfjárhæðir I. og II. töluliða samkvæmt matsgerðinni 25. janúar 1967, en matsgerð frá 15. júlí s.1. tekin til 26 402 greina, að því er ofangreinda kröfuliði varðar, eða kr. 82.000.00 í stað kr. 66.000.00, er þess krafizt, að vextir verði aðeins reikn- aðir frá 15. júlí s.l. Að öðru leyti krafðist stefndi sýknu af kröfum stefnanda og að málskostnaður verði látinn falla niður. Málavexti kveður stefnandi þá, að þegar stefndi lagði götuna Birkihlíð og ákvað götulínu hússins Kirkjuvegar 64, eign stefn- anda, við Hvítingaveg og Kirkjuveg fyrir nokkrum árum vegna malbikunarundirbúnings, hefði stefndi tekið af lóð stefnanda verulegan hluta undir götu án þess að greiða né bjóða greiðslu fyrir. Hafi vegna þessara framkvæmda orðið að breyta inngangi í húsið, fjarlægðar hafi verið girðingar og snúrustaurar og eyði- lögð garðblóm o. fl. Þá hafi við gröft myndazt sprunga í austur- hlið. Hafi stefnandi leitað bóta við bæjaryfirvöld munnlega og jafnan vel í tekið, en efndir engar orðið. Þá ritaði stefnandi bæjar- ráði bréf hinn 24. júní 1966 og bauð stefnda húseignina til kaups, en ekki er að sjá af skjölum málsins, að undirtektir hafi orðið nokkrar. Með beiðni, dags. 6. janúar 1967, beiddist stefnandi þess, að bæjarfógeti dómkveddi matsmenn til að meta tjón hennar af lóðartökunni og annarri röskua. Hinn 17. s. m. fór svo umrædd dómkvaðning fram, og voru til kvaddir húsasmíðameistararnir Ólafur Á. Kristjánsson og Guðlaugur Guðjónsson. Dómkröfur kveður stefnandi byggðar á mati hinna dómkvöddu matsmanna, þrátt fyrir að síðar hafi í ljós komið, að lóðarskerð- ing var eigi svo mikil og fyrstu upplýsingar sögðu til um, enda telur stefnandi sig hafa orðið fyrir verulegu tjóni og meiru en matsmenn mátu, svo sem vegna fjarlægingar girðingar við Kirkju- veg, fjarlægingar snúrustaura og eyðileggingar ýmissa garðblóma og nytjajurta. Þá hafi hún orðið fyrir tjóni vegna áðurnefndrar sprungumyndunar á austurvegg við undirstöðurðskun þar við gröft. Dómkröfur kvaðst stefnandi sundurliða þannig: I. Kostnaður við tröppugerð 2. .0.00. kr. 48.000.00 II. Steinsteypt girðing við Hvítingaveg .. .. .. .. — 18.000.00 Ill. Verðrýrnun hússins vegna lóðarskerðingar .. .. — 66.000.00 IV. Kostnaður matsmáls.. .. .. .. 2. 2. 0. 0. ee. 777 910.00 V. Þóknun matsmanna .. .. 2. 2. 0. 2. 0. 00. ...777 4.000.00 Varakröfu sína kveðst stefnandi byggja á matsgerð, dags. 15. júlí 1969, en sú matsgerð hafi verið framkvæmd af hinum sömu 403 matsmönnum og áður samkvæmt dómkvaðningu bæjarfógetans í Vestmannaeyjum eftir beiðni lögmanns stefnda, dags. 20. maí 1969, aðeins sé leiðrétt samlagningarskekkja, sem sé í matsgerð- inni. Varakröfu sína sundurliðar stefnandi þannig: I. Girðing við Hvítingaveg .. .. .. .. .. .. .. kr. 22.000.00 II. Útitröppur .. .. 2... — 66.000.00 III. Verðlækkun húss.... .. 2... .. 2... 0... —— 81.455.00 IV. Fyrir matsþóknun .. ................... — 4.510.00 V. Síðari dómkvaðning og ma. 0... — 4.500.00 Samtals kr. 122.465.00 Í þinghaldi hinn 20. október 1967 lagði stefndi fram greinar- gerð. Kom þar fram aðallega krafa um frávísun á þeim grundvelli, að ákvæði 4. gr. lóðarsamnings téðs húss, er kveður á um greiðslu gjalda fyrir land, sem tekið sé undir veg og ákveðin skuli af atvinnu- og samgöngumálaráðuneytinu, fæli í sér gerðardóms- ákvæði, þannig að málið heyrði eigi undir úrlausn dómstóla. Með úrskurði, uppkveðnum hinn 1. nóvember 1967, var frá- vísunarkröfu þessari hrundið. Upphaflega krafðist stefndi þess efnislega, að hann yrði ein- ungis dæmdur til að greiða kr. 66.000.00 með venjulegum banka- vöxtum frá stefnudegi hins höfðaða máls, en málskostnaður yrði látinn niður falla. Síðan breytti stefndi kröfum sínum svo, að til viðbótar téðum kr. 66.000.00, er samsvari kröfuliðum nr. I og 11, þá komi kr. 18.000.00, er sé áætluð fjárhæð til girðingar við Kirkjuveg, og teldust fjárhæðir þessar fullnaðarbætur. Kvað stefndi þetta „til- boð“ miðað við venju hér í bænum að bæta lóðarhöfum skerð- ingu vegna skipulagsbreytinga með því að setja upp á sinn kostn- að steinsteypta girðingu við húsin í stað eldri girðinga, svo sem í þessu tilfelli. Þá hafi verið lagfærðar skemmdir á húsum og mannvirkjum og nauðsynlegar breytingar garða á kostnað bæjar- sjóðs. Við munnlegan málflutning í héraði, áður en málið fór fyrir Hæstarétt, breytti stefndi enn kröfum sínum og krafðist þess þá, að hann yrði einungis dæmdur til að greiða kr. 88.510.00, er sundurliðuðust þannig: Að kr. 48.000.00 voru samkvæmt kröfu- lið 1 í stefnu, kr. 18.000.00 samkvæmt kröfulið nr. II, kr. 510.00 d04 samkvæmt kröfulið nr. IV, kr. 4.000.00 samkvæmt kröfulið nr. V, en þær kr. 18.000.00, sem þá voru umfram, kæmu upp í kröfu- lið nr. Ill, þó þannig, að samkvæmt kröfu stefnanda væri liðurinn byggður á öðrum grundvelli en í matsgerð, þ. e. að raunveruleg spjöll væru bætt, þ. m. í. girðing við Kirkjuveg. Þá krafðist stefndi þess, að auk þess sem málskostnaður félli niður, yrði stefndi einungis dæmdur til að greiða venjulega bankavexti frá útgáfudegi stefnu síðara málsins. Lokakröfur stefnda við hinn síðari munnlega málflutning í málinu í héraði voru, að honum yrði einungis gert að greiða kr. 66.000.00, það er kröfuliði Í og Í á dómsskjali nr. 6, kr. 18.000.00 og kr. 48.000.00, ásamt 79% ársvöxtum af þeirri upphæð frá stefnudegi til greiðsludags, en gerir jafnframt kröfu til, að viðurkenndir verði upp í nefnda kröfuliði reikningar að fjár- hæð kr. 73.769.35, sbr. dómsskj. nr. 29, ásamt 7% ársvöxtum af kr. 26.271.00 frá 20. febrúar 1968 til 30. júní 1969, af kr. 43.769.00 frá þeim degi til 1. október 1969, en af kr. 73.769.35 frá þeim degi til greiðsludags. Verði eigi fallizt á matsupphæð 1. og II. töluliðar samkvæmt matsgerðinni 25. janúar 1967, en matsgerð frá 15. júlí s.l. tekin til greina, að því er ofangreinda kröfuliði varðar, eða kr. 92.000.00 í stað kr. 66.000.00, er þess krafizt, að vextir verði aðeins reikn- aðir frá 15. júlí s.l. Að öðru leyti er krafizt sýknu af kröfum stefnandða og að málskostnaður falli niður. Við munnlegan málflutning lýsti umboðsmaður stefnda því yfir, að þar sem stefndi væri orðinn eigandi allra eyjanna, sbr. dóms- skj. nr. 24, þá bæri honum raunverulega sjálfdæmi í máli þessu, sbr. ákvæði lóðarleigusamnings hússins Kirkjuvegur 64. Þá var og því haldið fram af hendi stefnda, að þær endurbætur, sem gerðar hafa verið við húsið, væru til þess fallnar að auka verðgildi þess og hefðu matsmenn eigi tekið það nægilega með í reikninginn. Þá sé hús, sem standi við malbikaða götu, verðmeira en heldur ef gatan væri ómalbikuð. Augljóst sé það hagræði í íslenzkri veðráttu að búa við malbikaða götu. tefnandi kvaðst eigi samþykkja, að reikningar (dskj. nr. 29) verði notaðir til skuldajafnaðar í málinu, nema þá kr. 30.000.00, sbr. kvittun stefnanda 1. október 1969. Aðrir reikningar séu ósam- þykktir af stefnanda og alls óvíst, hvað gert hafi verið eða hvort stefnanda beri að greiða þá. Vegna máls þessa óskaði umboðsmaður stefnanda þess við bæj- 405 arfógetann í Vestmannaeyjum, að dómkvaddir yrðu menn til að meta: 1. Húseignina Kirkjuveg 64 ásamt fyrri lóðarréttindum. 2. Húseignina Kirkjuveg 64 ásamt núverandi lóðarleiguréttind- um. 3. Sérmeta tjón og óhagræði fyrir húseiganda vegna fjarlæp- ingar vatnsbrunns, sem tekur út í gangstétt. Sömu matsmenn voru tilkvaddir sem áður vegna máls þessa, og skiluðu þeir eftirfarandi matsgerð: „samkv. dómkvaðningu bæjarfógetans í Vestmannaeyjum eftir beiðni hr. hæstaréttarlögmanns Jóns Hjaltasonar, dags. 6. maí 1969, höfum við undirritaðir framkvæmi eftirfarandi matsgerð á húseigninni Kirkjuveg 64, Vestmannaeyjum. Í matsgerð okkar á sömu húseign hinn 25. jan. 1967 töldum við húseign þessa 1.200.000.00 króna virði. Með tilliti til verðhækkana og söluverðs í bænum hér almennt metum við húsið nú á kr. 1.350.000.00 með 240 m? lóð. Í sömu matsgerð töldum við eignina rýrna um 5%, ef af lóðinni færu 60 ferm., þrátt fyrir nýjar útitröppur og steypta girðingu við Hvítingaveg. Nú hefur komið fram, að lóðarskerðing er ekki nema 26 m? í stað 60 m?. Með sama sjónarmiði verður rýrnun eignarinnar 2.33% af áætluðu húsverði, kr. 1.350.000.00, eða kr. 31.355.00. Samkv. framansögðu metum við húseign þessa í dag með 26 m2 lóðarskerðingu á kr. 1.318.545.00. Horn það af vatnsgeymi, sem stendur út í gangstétt Hvítinga- vegar og er um 1.5 má, teljum við eðlilegast, að bæjarsjóður Vestmannaeyja fjarlægi á sinn kostnað, begar hætt verður að nota plássið til geymslu á vatni, og settur verði um leið lítill gluggi, svo plássið verði nothæft til geymslu. Í upphafi matsgerðar mættu hr. Jón Hjaltason og húseigandi. Einnig mætti hr. Ólafur Gunnarsson, bæjarverkfræðingur, fyrir hönd Vestmannaeyjabæjar. Vestmannaeyjum, 15. júlí 1989. Ólafur Á. Kristjánsson. Guðlaugur Guðjónsson“. Vegna þessa mats og hinna tveggja, er áður er getið, mætti Ólafur Á. Kristjánsson fyrir dómi. Kom þá meðal annars fram, að matsmenn hafa gert ráð fyrir steinsteyptri girðingu með Hvít- ingavegi og sé með því gert ráð fyrir, að girðingar umhverfis húsið séu að fuliu bættar. Einnig kom fram, að samlagningar- 406 skekkja hefur orðið í niðurstöðu matsgerðar samkvæmt beiðni stefnda. Þá sagði matsmaðurinn, að hækkun, sem gert er ráð fyrir frá fyrra mati, sé vegna verðhækkana, en eigi hafi verið tekið tillit til vaxta. Matsmaðurinn sagði, að verðhækkun hefði verið miðuð við, að 4. fl. lóðarleigusamnings væri eigi gildur gagnvart lóðarhafa. í málinu hafa verið lögð fram ýmis viðbótargögn, frá því það var rekið hér í réttinum áður. Af þeim gögnum er meðal annars upplýst, að lóð stefnanda hefur verið skert um 26 m?, og er það atriði því eigi ágreiningsefni milli aðilja. Um kröfuliði stefnanda. Stefndi hefur samþykkt að greiða liði Í og H samkvæmt rnatsgerð 15. júlí 1969, sbr. dómsskjal nr. 30 (útskrift úr fundar- gerðabók bæjarráðs Vestmannaeyja). Þykir því þegar af þeirri ástæðu rétt að leggja matsgerðina til grundvallar Í. og 1. lið, en hafna aðaldómkröfu stefnda. ' Eigi verður fallizt á þá skoðun stefnda, að hann eigi sjálfdæmi í máli þessu, sbr. 4. tölulið lóðarleigusamnings og afsal ríkissjóðs Íslands til Vestmannaeyjakaupstaðar fyrir öllu landi í Vest- mannaeyjum, enda er sjálfdæmi fjarstætt þeirri réttarvitund, sem ríkir hér á landi. Þar sem ekki hefur verið óskað yfirmats og þrátt fyrir að rétt- mæt andmæli hafa komið fram á aðferð þá, er matsmenn notuðu við að reikna út verðrýrnun húss, þykir niðurstaða matsmanna í matsgerð frá 15. júlí 1969, sem tekin er upp hér að framan, kr. 31.455.00, hæfileg. Ber því að taka þá fjárhæð til greina að fullu. IV. og V. Rétt þykir, að stefndi greiði málskostnað, og verða því þessir liðir teknir til greina að fullu. Stefnandi hefur viðurkennt til skuldajafnaðar kr. 30.000.00 af gagnkröfum stefnda, en öðrum gagnkröfum er vísað frá, þar sem þær eru óstaðfestar og óupplýstar. Um vaxtakröfur. Rétt þykir, að vextir reiknist frá 15. júlí s.l., þ. e. dagsetningu matsgerðar af liðum 1, IT, III og V, en frá 25. janúar 1967 af lið IV. Vaxtafótur þykir hæfilega ákveðinn 8% af liðum I, 11, IV og v, en 7% af lið Ill. Niðurstaða málsins verður því sú, að stefnda ber að greiða stefnanda kr. 91.010.00 ásamt 8% ársvöxtum af kr. 86.500.00 frá 15. júlí 1969 til greiðsludags og af kr. 4.510.00 frá 25. janúar 1967 til greiðsludags auk þess kr. 31.455.00 ásamt með 7% ársvöxtum 407 frá 15. júlí 1969 til greiðsludags, allt að frádregnum kr. 30.000.00, sem greiddar voru hinn 1. október 1969, og skulu þær dragast frá kröfu stefnanda, miðað við þann dag. Hæfilegt þykir, að steindi greiði stefnanda kr. 23.000.00 í máls- kostnað. Dómsorð: Stefndi, Vestmannaeyjakaupstaður, greiði stefnanda kr. 91.010.00 ásamt 8% ársvöxtum af kr. 86.500.00 frá 15. júlí 1969 til greiðsludags og af kr. 4.510.00 frá 25. janúar 1967 til greiðsludags og kr. 31.455.00 ásamt 7% ársvöxtum frá 15. júlí 1969 til greiðsluðags, allt að frádregnum kr. 30.000.00, sem greiddar voru hinn 1. október 1969, sem skulu dragast frá kröfum stefnanda, miðað við þann dag. Stefndi skal greiða stefnanda kr. 23.000.00 í málskostnað. Allt innan 15 daga frá lögbirtingu dóms þessa að viðlagðri aðför að lögum. Miðvikudaginn 17. marz 1971. Nr. 173/1970. Páll Kristinsson (Ólafur Þorgrímsson hrl.) gegn Kristni Finnbogasyni (Guðjón Styrkársson hrl.). Dóminn skipuðu hinir reglulegu dómarar Hæstaréttar. Fjárnám. Valdsvið fógetadóms. Dómur Hæstaréttar. Áfrýjandi hefur skotið máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 29. september 1970 og krafizt þess, að „leyfður verði framgangur fjárnámsgerðar þeirrar, sem í málinu greinir, til tryggingar skuld stefnda samkvæmt dómsátt aðilja frá 13. febrúar 1969“ svo og að stefnda verði dæmt að greiða hon- um málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti. Stefndi krefst þess, að úrskurður fógeta verði staðfestur 408 og áfrýjanda verði dæmt að greiða honum málskostnað fyrir Hæstarétti. Áfrýjandi telur, að stefndi hafi vanefnt sátt þá, sem í málinu greinir, og að hann eigi af þeim sökum hreina pen- ingakröfu á hendur stefnda. Beri fógeta að framkvæma fjár- nám til fullnustu þeirri peningakröfu. Nefnd sátt er eigi þannig úr garði gerð, að það sé á valdi fógeta að framkvæma án undan gengins dóms fjárnám samkvæmt sáttinni til greiðslu í reiðu fé. Að þessu athuguðu ber að staðfesta úr- skurð fógeta. Rétt er, að áfrýjandi greiði stefnda málskostnað fyrir Hæstarétti, sem ákveðst kr. 8.000.00. “ Dómsorð: Hinn áfrýjaði úrskurður á að vera óraskaður. Áfrýjandi, Páll Kristinsson, greiði stefnda, Kristni Finnbogasyni, málskostnað fyrir Hæstarétti, kr. 8.000.00, að viðlagðri aðför að lögum. Úrskurður fógetadóms Reykjavíkur 28. júlí 1970. Þær kröfur eru gerðar í máli þessu af hálfu gerðarbeiðanda, Páls Kristinssonar, Síðumúla 21, að fram fari fjárnám í eignum gerðarþola, Kristins Finnbogasonar, Úthlíð 16, til tryggingar skuld að upphæð kr. 90.000.00 með 1% dráttarvöxtum fyrir hvern byrjaðan vanskilamánuð frá 1. júní 1969 til greiðsludags svo og til tryggingar kr. 145.00 fyrir kostnaði við endurrit og hirtingu, kr. 250.00 fyrir ritun fjárnámsbeiðni og til tryggingar kostnaði við fjárnám og uppboð. Enn fremur er krafizt málskostnaðar úr hendi gerðarþola vegna flutnings fjárnámsmáls þessa. Af hálfu gerðarþola er framgangi fjárnáms mótmæli og máls- kostnaðar krafizt úr hendi gerðarbeiðanda. Mál þetta var tekið til úrskurðar 8. þessa mánaðar. Hafði verið gert ráð fyrir munnlegum flutningi málsins þann dag, en er til kom, vildu umboðsmenn aðiljanna leggja málið til úrskurðar, án þess að munnlegur flutningur færi fram. Það er komið fram í máli þessu, að hlutafélagið Bláfeldur hafði á sínum tíma á leigu húsnæði hjá gerðarbeiðanda, Páli 409 Kristinssyni, að Síðumúla 21 hér í borg. Gerðarþoli máls þessa, Kristinn Finnbogason, var á þeim tíma í stjórn hlutafélagsins og framkvæmdastjóri þess. Á árinu 1987 höfðaði gerðarbeiðandi mál fyrir bæjarþingi Reykjavíkur á hendur Bláfeldi h/f til heimtu vangoldinnar húsa- leigu: málið nr. 7002/1967, og hinn 13. febrúar 1969 tókst sátt í bæjarþinginu með aðiljum, og er sáttin á þessa leið: „Kristinn Finnbogason, framkvæmdastjóri Bláfelds h.f., tekur að sér persónulega að greiða skuldina til Páls Kristinssonar með skuldabréfi að upphæð kr. 90.000.00, sem hann lofar að afhenda fyrir 1. júní 1969. Bréfið verði veðtryggt í fasteign og beri 8% vexti p.a. og greiðist á fimm árum með jöfnum afborgunum, enda teljist brétið nægilega veðtryggt. Bréfið afhendist á skrifstofu Ólafs Þorgríms- sonar, hrl. Austurstræti 14, Reykjavík. Sátt þessi er aðfararhælf. Sátt þannig gjörð. Kristinn Finnbogason. Páll Kristinsson. Bæjarþingi slitið. Hrafn Bragason. Ólafur Þorgrímsson. Guðjón Styrkársson. Vottur: Elín Hjaltadóttir“. Þessi sátt liggur fyrir í fógetamáli þessu sem rskj. nr. 2, og ber endurrit hennar áritun stefnuvotta um birtingu fyrir Kristni Finnbogasyni hinn 24. febrúar þ. á. Lögmaður Kristins Finnbogasonar ritar lögmanni Páls Krist- inssonar bréf hinn 13. marz 1970, rskj. 8, og kveðst senda honum veðskuldabréf að upphæð kr. 90.000.00 til fullnægju nýnefndri sáttargerð. Hefur endurrit þessa bréfs komið fram í málinu sem rskj. 9. Bréf þetta er útgefið til handhafa hinn 10. marz 1970 af Guðbjörgu Jóhannsdóttur, Úthlíð 16. Það er tryggt með 4. veð- rétti og uppfærslurétti á eftir veðskuldum, upphaflega samtals að fjárhæð kr. 700.000.00, í 2. hæð húseignarinnar Úthlíð 16, og telur bréfið íbúðina vera % hluta allrar fasteignarinnar. Gjald- dagar eru misserislegir á 5 árum, en 1. gjalddagi er 1. júní 1970. Bréfið geymir tíðkanleg ákvæði um vanskilaaðildir. Lögmaður Páls Kristinssonar endursendi veðskuldabréf betta hinn 18. marz með þeim athugasemdum, að telja verði rétt skuldara samkvæmt sáttinni til að greiða með veðskuldabréfi fallinn niður fyrir löngu. Það skilyrði hafi verið sett í sáttargerð 410 aðilja, að bréfið yrði afhent ekki síðar en 1. júní 1969 og þrátt fyrir tilraunir til að fá skuldarann til að standa við skuldbind- ingar sínar hafi það fyrst verið, eftir að sáttin var birt til endur- nýjunar á aðfararhæfi hennar 24. febrúar þ. á., sbr. áritun á sáttina, að hlaupið hafi verið til að bjóða skuldabréf fram. Loks er á það bent, að bréfið virðist ekki nægilega veðtryggt. Það sé tryggt með 4. veðrétti á eftir nýlegum lánum, samtals kr. 700.000.00, en fasteignamat aðeins kr. 113.800.00. Fjárnámsbeiðni gerðarbeiðanda er dagsett 18. marz þ. á. Eins og áður segir, var sáttin birt gerðarþola, Kristni Finnbogasyni, með stefnuvottum hinn 24. febrúar s.l. Bendir gerðarbeiðandi á það, að gerðarþoli hafi ekki afhent skuldabréf á tilskildum tíma, hvort sem um sé að ræða skort á vilja eða getu til þess, en greiðsluskylda hans sé óbreytt og gangi nú út á greiðslu á jafn- virði bréfsins í peningum, og vísar gerðarbeiðandi til 11. gr. að- fararlaga í því sambandi. Gerðarþoli kveðst aðeins hafa tekið að sér að greiða skuld Bláfeldar h/f með því að móti að afhenda skuldabréf. Sú af- hending hafi að vísu dregizt, en um það hafi verið haft náið samband við umboðsmann gerðarbeiðanda. Heldur gerðarþoli því fram, að veðbréf það, er hann bauð fram, sbr. rskj. 8 og 9, hafi í alla staði verið nægilega veðtryggt og vel úr garði gert og í samræmi við sáttarákvæðin, og vísar gerðarþoli til vottorðs um brunabótamat á eignarhluta þeim, er að veði stendur, en það nemur kr. 2.139.000.00, sjá rskj. 6. En allar veðskuldir á eignar- hlutanum, sem gangi fyrir veðskuldinni samkvæmt hinu fram boðna bréfi nemi samtals kr. 700.000.00 á þinglýsingardegi, sbr. veðbókarvottorð á rskj. 7. Það liggur ekki alveg ljóst fyrir í sáttinni á rskj. 2, hvort hin persónulega greiðsluskylda gerðarþola sé einskorðuð við greiðslu með veðskuldabréfi. En það var auðvitað á valdi gerðarbeiðanda að ganga ekki til sátta með öðru móti en því, að þessi skylda gerðarþola yrði óbundin af greiðsluformi. Var sérstök ástæða til að ganga vel frá þessu atriði, þegar á það er litið, að allur undir- búningur að sáttinni að öðru leyti, sérstaklega að því er veð- tryggingu varðar, sýnist hafa verið með eindæmum losaralegur. Verður að telja, að vafi sá, sem er um þetta atriði, verði að skoðast gerðarbeiðanda í óhag við skýringu á sáttinni, þannig að gerðarþoli teljist aðeins bundinn til að greiða með veðskulda- bréfi. Er í því sambandi rétt að hafa í huga, að upphaflega var skuldin ekki hans eigin, heldur Bláfeldar h/f. d11 Þessi skylda gerðarþola er í eðli sínu ekkert annað en skylda til peningagreiðslu með gjaldfresti. Kemur ekki til álita, að komið geti til kasta fógeta að meta til peninga samkvæmt reglum að- fararlaga nauðsyn gerðarbeiðanda til þess, að gerðarþoli gefi út veðskuldabréf til hans. Verður því ekki annað fyrir hendi en að vísa fjárnámskröfu gerðarbeiðanda á bug. Málskostnaður fellur niður í máli þessu. Þorsteinn Thorarensen borgarfógeti kvað upp úrskurð þennan. Því úrskurðast: Fjárnámsgerð þessi fer ekki fram. Málskostnaður fellur niður. Mánudaginn 22. marz 1971. Nr. 68/1970. Guðrún Enitra Jónsdóttir (Magnús Thorlacius hrl.) gegn Jóni Bjarnasyni (sjálfur) Ragnari Aðalsteinssyni og (Sigurður Helgason hrl.) Theodór Ingólfssyni (Ragnar Ólafsson hrl.). Dómendur: hæstaróttardómararnir Einar Arnalds, Benedikt Sigurjónsson, Gizur Bergsteinsson og Logi Einarsson og prófessor Ármann Snævarr. Uppboð. Dómur Hæstaréttar. Afrýjandi hefur skotið máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 1. apríl 1970. Gerir hann þær dómkröfur aðallega, að hinn áfrýjaði úrskurður uppboðsdóms Reykjavíkur „verði ómerktur“, en til vara, að úrskurðurinn verði felldur úr gildi. 412 Þá krefst hann og málskostnaðar í héraði og fyrir Hæsta- rétti úr hendi stefnda Jóns Bjarnasonar. Stefndi Jón Bjarnason hafði upphaflega gagnstefni í mál- inu, en gagnsökin var felld niður við munnlegan fluinins málsins í Hæstarétti. Krefst hann staðfestingar úrskurðar uppboðsdóms og málskostnaðar fyrir Hæstarétti úr hendi áfrýjanda. Stefndi Ragnar Aðalsteinsson hefur engar kröfur haft uppi. Stefndi Theodór Ingólfsson krefst málskostnaðar fyrir Hæstarétti. ; Krafa áfrýjanda um ómerkingu og heimvísun málsins hefur ekki verið studd neinum haldbærum rökum. Víxlarnir tveir, sem málið fjallar um, voru sambykktir til greiðslu við sýningu af veðsala, Magnúsi H. Valdimarssyni. Víxilhafi, stefndi Jón Bjarnason, hefur ekki glatað rétti sín- um á hendur samþykkjanda, þótt afsagnargerð vegna greiðslufalls færi ekki fram, sbr. 53. gr. víxillaga nr. 93/ 1933. Með þessari athugasemd ber að staðfesta hinn áfrýjaða úrskurð með skírskotun til forsendna hans. Samkvæmt þessum úrslitum ber að dæma áfrýjanda til að greiða stefnda Jóni Bjarnasyni málskostnað fyrir Hæsta- rétti, er ákveðst kr. 15.000.00. Þá ber og áfrýjanda að greiða stefnda Theodór Ingólfssyni kr. 5.000.00 í málskostnað fyrir Hæstarétti. Dómsorð: Hinn áfrýjaði úrskurður á að vera óraskaður. Áfrýjandi, Guðrún Enitra Jónsdóttir, greiði stefnda Jóni Bjarnasyni málskostnað fyrir Hæstarétti, kr. 15.000.00. Áfrýjandi greiði stefnda Theodór Ingólfssyni máis- kostnað fyrir Hæstarétti, kr. 5.000.00. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lös- um. 413 Úrskurður uppboðsdóms Reykjavíkur 19. marz 1970. Jón Bjarnason hæstaréttarlögmaður, hér í borg, hefur krafizt þess, að fasteignin nr. 1 við Réttarholtsveg, að undantekinni ris- íbúð og því, sem henni fylgir, verði samkvæmt ákvæðum trygg- ingarbréfs seld á nauðungaruppboði til lúkningar skuld sam- kvæmt tveim víxlum, samtals 109.261.00 kr. með 9% ársvöxtum frá 28. desember 1965 til 22. desember 1966, en 1% dráttarvöxt- um á mánuði eða broti úr mánuði frá 22. desember 1966 til greiðsluðags auk innheimtulauna samkvæmt taxta L. M. F. Í. og alls kostnaðar við uppboðið. Þá krefst hann sérstaks málskostn- aðar fyrir sókn uppboðsmáls þessa. Ragnar Aðalsteinsson, Kópavogsbraut 70, eigandi 1. hæðar hússins Réttarholtsvegar 1 og hluta af kjallara, og Theodór Ing- ólfsson, Réttarholtsvegi 1, eigandi íbúðar á 2. hæð, en þeir eru uppboðsþolar í máli þessu, hafa mótmælt því, að uppboðsgerð þessi nái fram að ganga. Þeir hafa hvor um sig krafizt máls- kostnaðar í máli þessu. Guðrún Enitra Sólberg Jónsdóttir, sem dvelst á Borgarspítal- anum í Reykjavík, hefur gerzt meðalgönguaðili í uppboðsmáli þessu. Hún hefur gert þær réttarkröfur, að synjað verði um hina umbeðnu uppboðsgerð og að sér verði úrskurðaður málskostnaður úr hendi uppboðsbeiðanda. Uppboðsheimildir hafa komið fram í máli þessu sem rskj. 2 og 3 víxlar og nr. 4 tryggingarbréf. Er tryggingarbréf þetta gefið út 7. janúar 1955 af Magnúsi H. Valdimarssyni, þá til heimilis og þáverandi eiganda að Réttarholtsvegi 1. Hann veðsetur þar húseignina Réttarholtsveg Í ásamt leigulóð með 3. veðrétti og uppfærslurétti löglegum handhafa víxils að upphæð 100 þúsund krónur, sem hann kveðst hafa samþykkt til greiðslu 26. desember 1965, en sem sé útgefinn af Guðrúnu Jónsdóttur, Réttarholtsvegi 1. Tíðkanleg ákvæði um vanefndaráðstafanir handhafa eru í bréfi þessu, þ. á m. að þá, er skuldin sé komin í gjalddaga, megi láta selja veðið á uppboði án dóms, sáttar eða fjárnáms samkvæmt ákvæðum 1. greinar laga nr. 57/1949 og 39. greinar laga nr. 95/ 1947, sbr. 3. gr. laga nr. 18/1887. Veðsetningin nær til endur- nýjunarvíxla og án tillits til, hvort sömu víxilskuldarar eru á síðari víxlum. Guðrún Jónsdóttir, þáverandi eiginkona veðsala, meðalgönguaðili máls þessa, ritar samþykki sitt á bréfið. Trygg- ingarbréfi þessu var athugasemdalaust þinglýst 22. janúar 1955. 414 Á bréfið hafa síðan verið gerðar áritanir um veðleyfi og um að risíbúð hafi verið leyst úr veðböndum. Þá hefur uppboðsbeiðandi lagt fram tvo víxla, rskj. 2 og 3. Er sá fyrri að upphæð kr. 100 þúsund, samþykktur til greiðslu við sýningu af Magnúsi H. Valdimarssyni, en útgefinn 28. des- ember 1965 af Jóni Bjarnasyni. Á víxil þennan er ritað, að hann sé framlenging á víxli, tryggðum með veði í Réttarholtsvegi 1. Víxillinn á rskj. 3 er að fjárhæð kr. 9.261.00. Hann er sam- þykktur til greiðslu við sýningu af Magnúsi H. Valdimarssyni, en útgefinn af Jóni Bjarnasyni 28. desember 1967. Á bakhlið hvors víxils er þetta ritað: „Víxillinn sýndur mér til greiðslu 22/12 1966. Magnús H. Valdimarsson“. Uppboðsbeiðandi kveður víxilinn á rskj. 2 vera síðasta árlegan framlengingarvíxil fyrir skuld þeirri, er tryggingarbréfið á rskj. 4 átti að tryggja. Hann bendir á það ákvæði bréfsins, að veð- setningin tryggði skuld samkvæmt framlengingarvíxli. Hann gerir þá grein fyrir víxlinum á rskj. 3, að þar sé um að ræða stimpilkostnað víxlanna og vexti af höfuðstólnum fyrir tímabilið 28. desember 1964 til jafnlengdar 1965. Hann minnir á það ákvæði tryggingarbréfsins, að veðsetning tryggi stimpilútgjöld og víxilvexti. Vextir hafi verið greiddir eftir á. Uppboðsbeiðandi kveðst hafa sýnt samþykkjanda víxla þessa til greiðslu hinn 22. desember 1966, sbr. áritanir á bakhlið víxi- anna, en greiðsla hafi ekki fengizt og sé þess vegna gengið að veðinu. Það er komið fram í málinu, að 17. febrúar 1965 var gerður skilnaður þeirra Magnúsar Harðar Valdimarssonar og Guðrúnar Jónsdóttur, og hinn 27. sama mánaðar gerðu þau með sér sam- komulag um búskipti, og hefur það samkomulag í heild verið lagt fram í málinu sem rskj. 12. Þar kemur fram, að Guðrún varð eigandi húseignarinnar Réttarholtsvegar 1, að undanskilinni ris- hæð, sem Magnús hélt. Hún tók að sér að greiða veðskuldir, áhvílandi eigninni, og hefur bent á 3. lið þess skuldalista, sem sé: 100.000.00 kr. skuld við handhafa víxils. Vísast hér til rskj. 10 í máli þessu. Með afsali, dags. 12. nóvember 1966, selur Guðrún Jónsdóttir Ragnari Aðalsteinssyni 1. hæð og kjallara hússins. Er tekið fram í afsalinu, að söluverð hafi verið greitt, m. a. með viðgöngu íveggja áhvílandi veðskulda tiltekinna. Þess er getið í afsalinu, að kaupanda sé kunnugt um skuld á 2. og 3. veðrétti, handhafa víxils samkvæmt veðbréfi 7. janúar 1955, að fjárhæð kr. 100.000.00, 415 og skuld við Tóbakseinkasölu ríkisins samkvæmt veðbréfi 26. febrúar 1958, að fjárhæð kr. 50.000.00. Segir síðan svo: „Skuldir þessar eru að fullu greiddar, en veðbréfin hafa glatazt. Seljandi skuldbindur sig til að láta ógilda bréf þessi með dómi“. Hinn 25. júlí 1967 selur Guðrún Theodór Ingólfssyni 4ra her- bergja íbúð á 2. hæð hússins Réttarholtsvegar 1. Því er lýst yfir í afsali að kaupverð hafi verið að fullu greitt, og skuldbindur seljandi sig til að aflýsa eftirtöldum skuldum, kaupanda að kostnaðarlausu, fyrir 1. október 1967: a) skuld við handhafa víxils samkvæmt veðbréfi, dags. 7. janúar 1955, kr. 100.000.00, tryggðri með 1. veðrétti, b) skuld við Tóbakseinkasöluna og c) skuld við handhafa víxils, kr. 358.365.80. Þeir Ragnar Aðalsteinsson og Theodór Ingólfsson hafa báðir látið skila greinargerðum í málinu og vísa hvor um sig til þess ákvæðis í afsölum, að Guðrún Jónsdóttir skuldbindi sig til að láta aflýsa hinni umkröfðu veðskuld á þeirra eignarhlutum. Mót- mæla þeir uppboði á þeim grundvelli, að þessi krafa sé þeim allsendis óviðkomandi. Guðrún Jónsdóttir, meðalgönguaðili í máli þessu, hefur skýrt svo frá, að hún muni hafa skrifað samþykki sitt á rskj. 4, a. m. k. segist hún hafa ritað undir skuldabréf til Jóns Bjarnasonar hæstaréttarlögmanns á árinu 1955. Aftur á móti kveðst hún ekki hafa skrifað undir framlengingarvíxla fyrir hinum upprunalega víxli og hafi víxillinn verið framlengdur, hafi verið farið alveg á bak við hana með það. Í máli þessu er fært fram af hendi meðalgönguaðiljans, að þá er samningurinn á rskj. 10 var gerður, hafi hún að vísu tekið að sér að standa í skilum með hina umdeildu víxilskuld, en hún hafi hvílt þinglýst á eigninni sem hún fékk í sinn hlut við skiptin, og ekkert annað fyrir hendi en að kveða svona á, og þessi yfirlýsing hennar hafi verið algerlega formleg, en engan veginn í henni nein viðurkenning um réttmæti kröfunnar. Hafi og verið talið, að skuldin væri greidd, enda þótt veðbréfið hafi glatazt. Hún segir, að Magnús H. Valdimarsson hafi tjáð sér, að Jón Bjarnason hæstaréttarlögmaður hafi tekið út vörur úr verzl- uninni Réttarholti til lúkningar skuldinni. Þá hafi verið talið, að ef svo reyndist, að víxillinn væri ógreiddur, þá væri hann fyrndur og veðréttur samkvæmt tryggingarbréfinu niður fallinn sökum rangra og brestandi forsendna. Meðalgönguaðilinn kveðst nú hafa farið í ógildingarmál, um það leyti sem hún seldi hlutana af Réttarholtsvegi 1. Þá hafi Jón 416 Bjarnason. hæstaréttarlögmaður sótt þing, og með tryggingar- bréfið í höndum, og hafi ekkert verið fyrir hendi annað en láta hefja ógildingardómsmálið. Meðalgönguaðilinn staðhæfir, að Jón Bjarnason hæstaréttarlög- maður sé ekki löglegur handhafi og eigandi skjala þeirra, sem uppboðskrafan byggist á. Hún mótmælir því, að greiðslufall hafi orðið af hálfu Magnúsar H. Valdimarssonar, o8 sanni áritun hans á víxilinn ekkert um þetta atriði. Aðeins ein sönnun verði færð að greiðslufalli á víxli: afsagnargerð. Hér hafi afsögn verið látin undan fallast og leiði af því og víxilreglum að öðru leyti, að víxillinn sé ógildur fyrir vangeymslu og veðseiningin þar með fallið niður, einnig fyrir rangar og brestandi forsendur. Trygg- ingarbréfsveðréttur standi og falli með gildi sjálfs víxilsins sam- kvæmt almennum reglum. Loks bendir meðalgönguaðilinn á það, að Jón Bjarnason hæsta- réttarlögmaður hafi færzt undan að leggja fram framtöl sín fyrir þau ár, sem skuldin er sögð vera í gildi. Hann verði samkvæmt almennum reglum réttarfars að bera hallann af því, og er stað- hæft, að hann hafi aldrei á þessum árum talið sér kröfu þessa til eignar. Um önnur gögn, sem komið hafa fram í málinu og uppboðsbeiðandi hefur viljað byggja rétt á, sjá t. d. rskj. 13, 20 og 21, er því haldið fram, að meðalgönguaðilinn hafi ekki undir- ritað þau. Uppboðsbeiðandi segir, að víxillinn á rskj. 3 sé þannig til kom- inn, að hann hafi útvegað Magnúsi H. Valdimarssyni 100.000.00 kr. lán. Hann segir og, að þá er samningurinn á rskj. 10 var gerður, hafi umboðsmaður Guðrúnar Jónsdóttur spurt um, hvar víxill sá, sem um getur í 3. tl. 3. gr. samningsins, væri niður- kominn, og segist uppboðsbeiðandi hafa sagzt vera handhafi hans og jafnframt svarað til um gjalddaga hans. Hann segir, að aldrei hafi verið nefnt við sig, að víxillinn mundi vera fyrndur eða greiddur eða veðréttur niður fallinn og hafi verið hægt um hönd hjá meðalgönguaðiljanum að láta slíka athugasemd koma fram við gerð samningsins á rskj. 10. Það sé ekki rétt hjá '/meðal- gönguaðiljanum, að farið hafi verið á bak við hana með fram- lengingar, en hún hafi þó ekki þurft að standa að framlengingu, svo veðréttur héldist samkvæmt ákvæðum bréfsins. Uppboðsbeið- andi heldur því fram, að bæði Magnús og Guðrún Jónsdóttir hafi vitað um og viðurkennt tilvist skuldarinnar á árinu 1957 og á árinu 1959 og það komi fram í skýringum sonar þeirra hjóna, Valdimars, viðfestum veðbókarvottorði á rskj. 22, að veðskuldin 417 var óbreytt árið 1960. Þá vísar uppboðsbeiðandi til bréfs síns til umboðsmanns Guðrúnar 16. nóvember 1964, rskj. 24, þar sem veðskuldar þessarar er getið með öðrum skuldum, og við þeirri staðhæfingu hafi verið þagað. Enn vísar hann til sameiginlegs framtals Magnúsar og Guðrúnar árið 1965, þar sem skuldarinnar sé getið, og loks bendir hann á, að Magnús H. Valdimarsson hafi borið hér í uppboðsréttinum, að skuldin sé ógreidd. Þegar á þetta sé litið, segist uppboðsbeiðandi ekki hafa neina ástæðu til þess að leggja fram framtöl sín. Uppboðsbeiðandi vísar á bug vefengingu meðalgönguaðiljans á réttmætri handhöfn hans. Handhöfnin og yfirlýsing Magnúsar H. Valdimarssonar um greiðslufall sýni, að víxillinn sé ógreiddur. Ekki hafi verið þörf frekari sönnunar fyrir greiðslufalli. Af- sagnargerð hafi hér ekki átt við, en sú athöfn fari fram til þess að tryggja rétt víxilhafa gagnvart útgefanda og ábekingum víxils, en hér sé ekki um þá að ræða. Uppboðsbeiðandi kveður sér óvið- komandi samninga Magnúsar H. Valdimarssonar og meðalgöngu- aðiljans um skuldina svo og ráðstafanir meðalgönguaðiljans og samninga við þá uppboðsþolana, Ragnar Aðalsteinsson og Theo- dór Ingólfsson, þeir verði að þola uppboð í sínum eignarhlutum vegna þess, að hlutirnir höfðu verið löglega veðbundnir, er upp- boðsþolarnir urðu eigendur þeirra. Magnús H. Valdimarsson, sem búsettur er í Bogahlíð 12, hefur skýrt svo frá, að uppboðsbeiðandi, Jón Bjarnason hæstaréttar- lögmaður, sé eigandi víxla og tryggingarbréfs, rskj. 2—4 og hafi hann verið eigandi upphaflega víxilsins og síðari framleng- ingarvíxla, og segir hann, að víxillinn hafi verið framlengdur reglulega, en dagsetningar og nánari tildrög kveðst hann nú ekki muna. Hann kveðst ekki muna til þess, að Guðrún Jónsdóttir hafi ritað nafn sitt á framlengingarvíxla. Jón Bjarnason hæstaréttarlögmaður hefur handhöfn víxla þeirra, sem hann byggir kröfu sína á, og tryggingarbréf það, er heimilar fullnustugerð í veðinu, hluta af Réttarholtsvegi 1. Sú staðhæfing, að gallar séu á handhöfn og eignarrétti hans á skjöl. um þessum og kröfum, hefur ekki verið rökstudd. Þar eð veðið tryggir jafnframt áfallna vexti, virðist ekkert við það að athuga, þó sérstakur víxill hafi verið gerður um þær upphæðir. Ekkert virðist hafa komið fram í máli þessu því til hnekkis, að víxillinn á rskj. 2 sé síðastur í röð framlengingarvíxla og að hann sé ógreiddur. Með eignaskiptasamningnum á rskj. 10 tók meðalgönguaðilinn, 27 418 Guðrún Jónsdóttir, að sér veðskuld við handhafa víxils að upp- hæð kr. 100.000.00, en veðið varð eign hennar samkvæmt þessum samningi. Það er ekki sérstaklega vefengt í máli þessu, að þar væri um að ræða þá víxilskuld, sem liggur fyrir í uppboðsmáli þessu, í formi framlengingarvíxils, rskj. 2. Þessi yfirlýsing meðal- gönguaðiljans um viðgöngu veðskuldarinnar er fortakslaust orðuð og hafi hún þá talið skuld þessa vera greidda, kemur það í öllu falli ekki fram í samningnum, og hefði þó verið full ástæða til þess þá. Verður að ganga út frá því, að hún hafi með þessu undir- gengist ákvæði tryggingarbréfsins og að þola innheimtuaðgerðir víxilhafa í veðinu, ef greiðsla þryti af hálfu Magnúsar H. Valdi- marssonar. Með því að Magnús var samþykkjandi víxilsins og eini víxilskuldarinn og ekki um að ræða neina endurkröfu á hendur honum samkvæmt víxlinum, þykir ekki ástæða til að líta svo á, að uppboðsbeiðandi hafi verið nauðbeygður til að láta fara fram afsagnargerð til sönnunar greiðslufalli. Verður að telja, að greiðsluáskorun sú, sem felst í áritun á víxlana um sýningu til greiðslu, nægi eftir atvikum til að heimila, að gengið verði að veðinu. Ákvæði tryggingarbréfsins á rskj. 4 heimilar uppboðsbeiðanda fullnustugerð í veðinu án dóms, sáttar eða aðfarar. Samningar uppboðsþolanna, Ragnars Aðalsteinssonar og Theodórs Ingólfs- sonar, við meðalgönguaðiljann, Guðrúnu Jónsdóttur, skipta ekki máli um þennan rétt uppboðsbeiðanda. Verður hin umbeðna uppboðsgerð látin ná framgangi á ábyrgð uppboðsbeiðanda til lúkningar kr. 109.261.00 með 1% mánaðarvöxtum frá 22. des- ember 1966 til greiðsludags svo og til lúkningar innheimtu- launum til uppboðsbeiðanda samkvæmt taxta Lögmannafélags Íslands, kr. 8.563.00, og öðrum kostnaði við uppboðið. Rétt þykir, að málskostnaður falli niður í uppboðsmáli þessu. Þorsteinn Thorarensen borgarfógeti kvað upp þennan úrskurð. Því úrskurðast: Hin umbeðna uppboðsgerð fer fram á ábyrgð uppboðs- beiðanda til lúkningar kr. 109.261.00 með 1% mánaðarvöxt- um frá 22. desember 1966 til greiðsludags svo og til lúkn- ingar innheimtulaunum, kr. 8.563.00, og öðrum kostnaði við uppboðið. Málskostnaður í uppboðsréttarmáli þessu fellur niður. 419 Mánudaginn 22. marz 1971. Nr. 225/1970. Soffía Þorkelsdóttir (Þorvaldur Þórarinsson hrl.) gegn Ólafi Sigurðssyni Þorvaldur Lúðvíksson hrl.). Dómendur: hæstaréttardómararnir Einar Arnalds, Benedikt Sigurjónsson, Gizur Bergsteinsson og Logi Einarsson og prófessor Ármann Snævarr. Skiptamál. Hjónaskilnaður. Dómur Hæstaréttar. Arnar G. Hinriksson, fulltrúi bæjarfógetans í Keflavík, hefur kveðið upp hinn áfrýjaða úrskurð. Áfrýjandi hefur skotið máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 28. desember 1970 og gert þær dómkröfur, að hinn áfrýjaði úrskurður verði úr gildi felldur, honum dæmd sýkna og stefnda dæmt að greiða honum málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti. Stefndi krefst þess, að úrskurðurinn verði staðfestur og áfrýjanda verði dæmt að greiða honum málskostnað fyrir Hæstarétti. Skjöl máls þessa bera það með sér, að fullnaðarskipti á eignum aðilja vegna hjónaskilnaðar þeirra hafi eigi farið fram. Uppskrift á eignum þeirra verður að skoða sem upp- haf opinberra skipta á búi þeirra. Ákvörðun um uppskrift á vörubirgðum hannyrðaverzlunarinnar Álftá felur eigi í sér dóm um, hvort sú verzlun er eign annars aðilja eða beggja. Úrlausn þess atriðis ber undir síðari úrskurð skiptadóms, ef ágreiningur verður. Samkvæmt því, sem nú var rakið, ber að staðfesta hinn áfrýjaða úrskurð. Rétt er, að málskostnaður falli niður fyrir Hæstarétti. 420 Dómsorð: Hinn áfrýjaði úrskurður á að vera óraskaður. Málskostnaður fyrir Hæstarétti fellur niður. Úrskurður skiptadóms Keflavíkur 19. desember 1970. Með bréfi, dags. 20. nóvember 1970, óskaði Þorvaldur Lúðvíks- son hæstaréttarlögmaður ft. h. Ólafs Sigurðssonar eftir því, að uppskrift færi fram á eignum félagsbús þeirra hjónanna Soffíu Þorkelsdóttur, en þau bjuggu að Ásabraut 10 hér í bæ. Bæjar- fógetinn í Keflavík gaf þann 27. nóvember 1969 út leyfisbréf til skilnaðar að borði og sæng. Í leyfisbréfinu var bókað svofellt samkomulag þeirra um skipt- ingu eigna og þær taldar upp þannig: Fasteignin Ásabraut 10 hér í bæ, Trabant bifreið, árgerð 1967, og venjulegt innbú. Samkomulag er um skiptingu innbúsins og enn fremur að húseignin og bifreiðin skuli vera áfram í óskiptri sameign þeirra hjóna Í eitt ár. Eiginmaðurinn óskaði eftir uppskriftinni, þar eð hann taldi, að skipting félagsbúsins hefði alls ekki átt sér stað. Uppskrift þessi hófst fimmtudaginn 26. nóvember s.l. Fór þá fram uppskrift og virðing á eignum félagsbúsins, þ. e. innbúi, fasteign og bifreið. Uppskrift á vörulager verzlunarinnar Álftá var frestað til laugarðagsins 5. desember kl. 10 f. h. Er uppskrift þessi átti fram að fara, var komið að dyrum verzlunarinnar læstum og engan að finna, er lyklavöld hafði að húsinu. Féllst lögmaður Ólafs þá á að fresta uppskriftinni til mánudagsins 7. desember s.1. kl. 10 f. h. Skiptaráðandi kom boðum til Soffíu um fyrirhugaða uppskrift með símtali við dóttur þeirra hjóna, Gunnhildi, sem býr á Ása- braut 10. Er uppskriftin skyldi nú fara fram, var enn komið að dyrum verzlunarinnar læstum og engan að finna með lyklavöld að húsinu. Ettir kröfu lögmanns eiginmannsins lét skiptaráðandi nú inn- sigla dyr verzlunarinnar og vörulagersins, til að unnt væri að ganga að vörulagernum ósnortnum, er til kæmi. Við fyrstu uppskriftargerðina var bókuð svofelld yfirlýsing eftir hjónunum: „Hjónin upplýsa, að skipting félagsbús þeirra hafi ekki átt sér stað“. Bæði hjónin rituðu nafn sitt undir þessa bókun. Fimmtudaginn 10. desember skyldi uppskriftinni haldið áfram. 421 Var þá mættur f. h. eiginkonunnar Þorvaldur Þórarinsson hæsta- réttarlögmaður, og gerði hann þá kröfu, að synjað yrði um fram- gang uppskriftarinnar, og óskaði jafnframt eftir því, að um- bjóðanda sínum yrðu veitt umráð verzlunarinnar þegar í stað. Samkomulag varð um að fresta málinu til greinargerðar til mánudagsins 14. desember s.l. Fór síðan fram munnlegur mál- flutningur í málinu eftir hádegi þess dags, og var málið að mál- flutningi loknum tekið til úrskurðar. Eiginmaðurinn reisti kröfu sína á því, að skipti á félagsbúi þeirra hjónanna hefði ekki farið fram, eins og fram hefði komið í yfirlýsingu þeirra hér í réttinum þann 26. f. m. - Enn fremur á því, að í skilnaðarleyfinu sé engu orði minnzt á eina aðaleign félagsbúsins, verzlunina Álftá. Þó svo að kveðið sé á í lögum, að skilnaðarleyfi megi eigi gefa út, fyrr en búskiptum sé lokið, geti það þó ei komið í veg fyrir, að skiptum verði fram komið, enda þótt skilnaðarleyfi hafi verið gefið út áður. Augljóst sé, að skiptaráðandi geti eigi framkvæmt skipti á félagsbúinu, nema allar eigur þess verði skrifaðar upp og virtar. Eiginkonan reisir kröfur sínar á því, að við skilnað að borði og sæng þeirra hjóna hafi samkomulag um skiptingu eigna verið komið á og að án samkomulags hafi ekki verið unnt að gefa út leyfisbréf til skilnaðar að borði og sæng. Ekki sé í skilnaðar- sáttmálanum neitt minnzt á verzlunina Álftá, sem hún kveðst ávallt hafa rekið ein, en í samvinnu við systur sína. Eiginmaður- inn hafi ekki ætlað sér að hafa nein afskipti af rekstri verzlunar- innar, eftir að þau skildu að borði og sæng, og að hún hafi ettir skilnaðinn birgt verzlunina að vörum og stundað bar viðskipti á eigin ábyrgð, þar til dyr verzlunarinnar voru innsiglaðar þann 7. þ. m að henni óboðaðri og engum fyrir hennar hönd, þannig að við mætti koma vörnum. Sjálf kveðst eiginkonan vera ólögfróð, en hún taldi hagsmun- um sínum borgið í fyrsta þinghaldi þessa máls, er hún sá leyfis- bréfið til skilnaðar að borði og sæng, og taldi ekki óeðlilegt, að uppskrift færi fram á innbúinu til að telja það endanlega sundur samkvæmt samkomulaginu frá 27. nóvember s.l. Orðalagið: „Hjónin upplýsa, að skipting félagsbúsins hafi ekki átt sér stað“, hafi einungis táknað þá staðreynd, að þau hefðu ekki hvort um sig tekið endanlega í sína vörzlu sinn eignarhluta af innbúi. Hins vegar sé ranglega talað um hlut búsins í vörulager verzl- unarinnar Álftá og að það hafi aldrei verið ætlun hennar og 422 eiginmannsins, að hann ætti nokkra aðild að verzlun hennar eftir 27. nóvember 1969. Auk þess sé gersamlega þýðingarlaust að skrifa upp Vörulager verzlunarinnar nú, því að þar sé fyrst og fremst um að ræða það, sem hún hafi sjálf keypt eftir 27. nóvember 1969. Báðir aðiljar kröfðust málskostnaðar úr hendi hins. Fjármál þeirra hjóna fara eftir III. kafla laga nr. 20/1923. Samkvæmt 2. mgr. 18. gr. fyrrnefndra laga getur hvort. hjóna um sig, eftir að þau eru skilin að borði og sæng, krafizt helmings af hreinni hjúskapareign beggja. Engan kaupmála hafa hjónin gert. Greinilegt er af leyfisbréfi til skilnaðar að borði og sæng þeirra hjóna, útgefnu 27. nóvember 1969, að engin ákvörðun hefur verið tekin vegna verzlunarinnar Álftá, sem er skráð eign eiginkon- unnar, og að skiptum með þeim hjónum sé því ekki lokið. Enginn skiptasamningur var lagður fram, er þau hjónin skildu að borði og sæng. Ekki verður fallizt á þá skoðun eiginkonunnar, að samkomu- lag hafi orðið með þeim hjónum um skiptingu á verzluninni Álftá og ber hún hallann á þeim sönnunarskorti, að samkomulag hafi orðið um skiptingu á verzluninni, enda var Vörulager verzlunar- innar talinn til eigna félagsbúsins við uppskriftina þann 26. nóvember s.l. Rétt er að vekja athygli á því, að eiginkonan var boðuð til uppskriftarinnar bæði 5. desember s.l. og 7. desember. Samkvæmt framanskráðu þykir nauðsyn vera á því, að hin umbeðna uppskrift verði látin fram ganga, til þess að búskiptum verði fram komið. Rétt þykir, að málskostnaður verði látinn niður falla. Ályktarorð: Uppskrift og virðing á vörulager verzlunarinnar Álftá, Ása- braut 10, skal fram fara. Málskostnaður falli niður. 423 Föstudaginn 26. marz 1971. Nr. 27/1970. Guðmundur Kr. Björnsson gegn Garðari Guðmundssyni. Dómendur: næstaréttardómararnir Einar Arnalds, Benedikt Sigurjónsson, Gizur Bergsteinsson og Logi Einarsson og prófessor Ármann Snævarr. Læknaráð. Örorka. Úrskurður Hæstaréttar. Í máli þessu hefur aðaláfrýjandi óskað þess, að fengin verði umsögn Læknaráðs Íslands. Þykir verða að taka þá kröfu til greina, sbr. 1. og 2. mgr. 2. gr. laga nr. 14/1942, þannig að ráðið lýsi áliti sínu á því, hvort „orsakasamband sé á milli sjúkdóms Garðars Guðmundssonar, sem talinn er valda örorku, og atburðar þess, er um ræðir í málinu“. Ályktarorð: Læknaráð láti í té álitsgerð samkvæmt framangreindu. 424 Föstudaginn 26. marz 1971. Nr. 192/1970. Ólafur Engilbertsson (Þorvaldur Þórarinsson hrl.) gegn Kristínu Stefánsdóttur og gagnsök (Magnús Thorlacius hrl.). Dóminn skipuðu hinir reglulegu dómarar Hæstaréttar. Hjónaskilnaður. Skipti. Fjárnám. Frávísun. ' Dómur Hæstaréttar. Aðaláfrýjandi hefur áfrýjað málinu með stefnu 27. október 1970, að fengnu áfrýjunarleyfi 22. október 1970, samkvæmt 16. gr. og 2. mgr. 20. gr. laga nr. 57/ 1962. Hann krefst þess, að hann verði sýknaður af öllum kröfum gagnáfrýjanda í héraði, að hin áfrýjaða fjárnámsgerð verði felld úr gildi og að gagnáfrýjandi verði dæmdur til að greiða honum máls- kostnað fyrir Hæstarétti, þar með talinn kostnaður af vitna- máli nr. 3461/1970, sem rekið var fyrir bæjarþingi Reykja- víkur vegna hæstaréttarmáls þessa. Gagnáfrýjandi gagnáfrýjaði málinu með stefnu 9, des- ember 1970, að fengnu áfrýjunarleyfi 1. desember 1970. Dóm- kröfur hennar við flutning málsins hér fyrir dómi voru þær, að hinn áfrýjaði dómur og fjárnámsgerð verði staðfest og aðaláfrýjanda gert að greiða henni málskostnað fyrir Hæsta- rétti. Eftir uppsögu héraðsdóms hefur verið aflað nýrra gagna, og aðiljar og vitni hafa komið fyrir dóm og gefið skýrslur um málsatvik. Málsaðiljar, er gengið höfðu í hjónaband 17. janúar 1964, fengu leyfi til skilnaðar að borði og sæng 4. júní 1968. Í samningi, er þau gerðu um eignaskiptingu, sagði m. a., að húseignin Vatnsendablettur 98 í Kópavogi skyldi „verða áfram í óskiptri sameign, þar til öðru vísi verður ákveðið“. Yfirlýsingu um sameignina skyldi þinglýsa. Aðaláfrýjandi 425 tók að sér greiðslu tiltekinna skulda, þar á meðal „opinberra gjalda, er kunna að verða lögð á vegna tekna s.l. árs“. Með kaupsamningi, dags. 3. nóvember 1968, keypti aðal- áfrýjandi eignarhluta gagnáfrýjanda í Vatnsendabletti 98. Afsal átti aðaláfrýjandi að fá 1. desember 1969. Sama dag áttu að falla í gjalddaga kr. 55.000.00 af kaupverði, og sam“ þykkti aðaláfrýjandi víxil fyrir þeirri greiðslu. Fyrir kr. 150.000.00 af kaupverði skyldi aðaláfrýjandi gefa út skulda- bréf með 2. veðrétti í eigninni, og átti að greiða það á fimm árum með jöfnum árlegum afborgunum, í fyrsta sinn 1. des- ember 1970, en vextir reiknast frá 1. desember 1969. Þetta skuldabréf afhenti aðaláfrýjandi gagnáfrýjanda, en óútgefið. Aðaláfrýjandi greiddi ekki víxilinn á gjalddaga. Fól gagn- áfrýjandi hann lögmanni sínum til innheimtu, og var aðal- áfrýjandi með dómi bæjarþings Reykjavíkur dæmdur til greiðslu hans. Einnig fékk gagnáfrýjandi lögmanni sínum hið óundirritaða skuldabréf, en hann ritaði aftur aðaláfrýj- anda svofellt kröfubréf: „Fr. Kristín Stefánsdóttir, Glaðheimum 10, Rvík, hefur falið mér að innheimta kröfu á hendur yður, að fjárhæð kr. 150.000.00 auk vaxta og kostnaðar. Ég mælist því til þess, að þér komið til viðtals fyrir 91, dee. næstk., svo að sætzt geti orðið á þetta mál“. Er aðaláfrýjandi kom til viðtals vegna kvaðningar þessarar, varð úr, að hann undirritaði veðskuldabréfið, en lögmaður- inn sendi það síðan hinn 23. janúar til þinglýsingar á kostnað aðaláfrýjanda, svo sem ráð hafði verið fyrir gert í kaupsamn- ingi aðilja. Kom þá í ljós, að aðaláfrýjanda skorti þinglýsta heimild að eigninni, þar sem afsali til hans, dags. 8 desember 1967, hafði aldrei verið þinglýst. Kveður lögmaðurinn skulda- bréfið hafa verið endursent af þessum sökum. Höfðaði nú gagnáfrýjandi mál þetta með stefnu, dags. 27. janúar 1970, til heimtu kr. 151.670.00, svo sem í héraðsdómi er rakið. Átti að þingfesta málið á bæjarþingi Reykjavíkur hinn 12. febrúar. Tveimur dögum fyrir þingfestingardag kom aðaláfrýjandi hins vegar í skrifstofu lögmanns gagn- 426 áfrýjanda, sem einnig hafði til innheimtu fyrrgreindan víxil- dóm, greiddi honum í reiðufé kr. 30.000.00, tók við veð- skuldabréfinu, fékk það innritað til þinglýsingar og stimplað og skilaði því síðan aftur í skrifstofu lögmannsins. Hefur aðaláfrýjandi skýrt frá því fyrir dómi, að hann hafi skilið lögmanninn svo, að málssókn gagnáfryjanda væri lokið vegna fyrrgreindra aðgerða. Lögmaðurinn hefur hins vegar borið fyrir dómi, að hann hafi tjáð aðaláfrýjanda, að fallið yrði frá að „gjaldfella“ skuldabréfið, en haldið yrði við stefnukröfurnar að öðru leyti. Fór og svo, að gagnáfrýjandi hélt málssókninni áfram, en lækkaði stefnukröfurnar við þingfestingu um fjárhæð veðskuldabréfsins, eða niður í kr. 1.670.00 auk vaxta og málskostnaðar af stefnufjárhæðinni allri, eins og greinir í héraðsdómi. Var málið síðan dæmt samkvæmt framlögðum skjölum, þar sem aðaláfrýjandi sótti ekki þing og enginn af hans hendi. Eins og atvikum málsins er háttað, er rétt að heimila aðal- áfrýjanda að bera fram kröfur og málsástæður fyrir Hæsta- rétti, sbr. 45. gr. laga nr. 57/1962. Aðaláfrýjandi telur sér hafa verið með öllu óskylt að greiða gagnáfrýjanda þær kr. 1.670.00, sem hún krefur hann um í málinu, en fjárhæð þessi er iðgjald gagnáfrýjanda til Sjúkrasamlags Kópavogs fyrir tímabilið 1. maí 1967 til 31. maí 1968, og greiddi sagnáfrýjandi skuld þessa 20. janúar 1970. Til þess að losna við frekari málaferli kveðst aðaláfrýj- andi hins vegar hafa fallizt á, að fyrrgreindar kr. 30.000.00 gengju upp í gjöld þessi, en afgangur greiðslunnar hafi átt að ganga upp í víxildóminn. Málskostnað eigi hann ekki að greiða, þar sem málssókn stefnanda í héraði hafi átt að falla niður vegna fyrrgreindrar greiðslu. Gagnáfrýjandi heldur því hins vegar fram, að peninga- greiðsla aðaláfrýjanda hafi öll átt að ganga upp í víxildóm- inn. Hafi aðaláfrýjanda verið gert ljóst, að haldið yrði við stefnukröfurnar, að því er tók til sjúkrasamlagsgjaldsins og málskostnaðar, þótt veðskuldabréfinu væri þinglýst og stefnukrafan lækkuð. Hafi aðaláfrýjandi samþykkt þetta. Kveðst lögmaður gagnáfrýjanda hafa vænzt þess, að aðal- 427 áfrýjandi kæmi aftur til að gera upp kröfur þessar, enda hafi ekki átt að þingfesta málið fyrr en eftir tvo daga. Krafa gagnáfrýjanda um, að aðaláfrýjandi greiddi sjúkra- samlagsgjöld hennar, hafði enga stoð í lögum eða skipta- samningi aðilja. Aðaláfrýjandi samþykkti umfram skyldu að greiða henni þetta fé, en óhrakin er sú staðhæfins hans, að það samþykki hafi verið með því skilyrði veitt, að til þessa gengi hluti af 30 þúsund króna greiðslunni. Samkvæmt þessu og þar sem ekki eru leidd rök að því, að þá er málið var höfðað, hafi aðaláfrýjandi mátt krefja gagnáfrýjanda um fjárhæð veðskuldabréfsins, ber að sýkna aðaláfrýjanda af kröfum gagnáfrýjanda. Frestur til að áfrýja fjárnámsgerð þeirri, er málið fjallar um, var liðinn, þegar stefna var gefin út, og framangreint áfrýjunarleyfi tekur ekki til þeirrar dómsathafnar. Þessum þætti málsins er því sjálfkrafa vísað frá Hæstarétti. Eins og öllum málsatvikum er háttað, er rétt, að máls- kostnaður í Hæstarétti falli niður. Dómsorð: Hinni áfrýjuðu fjárnámsgerð er sjálfkrafa vísað frá Hæstarétti. Aðaláfrýjandi, Ólafur Engilbertsson, á að vera sýkn af kröfum gagnáfrýjanda, Kristínar Stefánsdóttur, í máli þessu. Málskostnaður í héraði og fyrir Hæstarétti fellur niður. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 16. febrúar 1970. Mál þetta, sem dómtekið var 12. febrúar s.l., er höfðað fyrir bæjarþinginu með stefnu, birtri 30. janúar s.l., af Kristínu Stefáns- dóttur, Glaðheimum 10, Reykjavík, gegn Ólafi Engilbertssyni bíla- viðgerðarmanni, Vatnsendabletti 98, Kópavogi, til greiðslu skuld- ar að fjárhæð kr. 151.670.00 með 12% ársvöxtum frá 3. nóvember 1968 til greiðsludags og málskostnaðar að skaðlausu. Hina umstefndu skuld kveður stefnandi vera eftirstöðvar af kaupverði samkvæmt kaupsamningi, dags. 3. nóvember 1968, kr. 150.000.00, og greiðsla, er hún hafi innt af hendi fyrir Ólaf 428 til Sjúkrasamlags Kópavogs, kr. 1.670.00, til þess að geta öðlazt réttindi í Sjúkrasamlagi Reykjavíkur. Af skjölum málsins má ráða, að það hafi verið samkomulag stefnanda og stefnda, að stefndi gæfi út veðskuldabréf fyrir ofan- nefndum kr. 150.000.00 fyrir 1. desember 1969. Hafi skilmálar bréfsins átt að vera þeir, að stefndi greiddi skuld þessa með jöfnum árlegum afborgunum á fimm árum, hinn 1. desember ár hvert, í fyrsta sinn 1. desember 1970, ásamt vöxtum. Einnig átti stefndi að greiða stimplun og þinglýsingu þessa veðskuldabréfs. Þar sem stefndi hafði ekki staðið við þetta loforð, taldi stefnandi sig geta gjaldfellt þessa skuld alla í stefnu. Í greinargerð stefnanda á dskj. nr. 3, sem lögð var fram við þingfestingu málsins 12. febrúar s.l., lýsir lögmaður stefnanda, Magnús Thorlacius hæstaréttarlögmaður, viðskiptum þeim, sem að baki máli þessu liggja, og gerir breytingar á dómkröfunum. Er þess nú aðeins krafizt, að stefnda verði dæmt að greiða stefnanda kr. 1.670.00 með 12% ársvöxtum frá 20. janúar 1970 til greiðslu- dags, kr. 24.071.00 í málskostnað. Í lok greinargerðarinnar, sem dagsett er 11. febrúar 1970, segir: „Í gær kom stefndur til mín. Var þá fallin stimpilsekt á veðskuldabréfið og yfirlýsinguna. Kom stefndur þessu nú í lag, og sé ég því ekki lengur ástæðu til að gjaldfella bréfið, en málskostnað tjáði ég stefndum, að hann yrði að borga svo og sjúkrasamlagsgjaldið. Féllst stefndur á það“. Stefndi hefur hvorki sótt né látið sækja þing, og er honum þó löglega stefnt. Verður þá eftir 118. gr. laga nr. 85/1936 að dæma málið eftir framlögðum skjölum og skilríkjum, og þar sem þau eru í samræmi við dómkröfur stefnanda, verða kröfur hennar teknar til greina. Málskostnaður þykir hæfilega ákveðinn kr. 18.000.00. Garðar Gíslason, fulltrúi yfirborgardómara, kvað upp dóm þennan. Dómsorð: Stefndi, Ólafur Engilbertsson, greiði stefnanda, Kristínu Stefánsdóttur, kr. 1.670.00 með 12% ársvöxtum frá 20. janúar 1970 til greiðsludags og kr. 18.000.0 í málskostnað, allt innan 15 daga frá lögbirtingu dóms þessa að viðlagðri aðför að lögum. 429 Fjárnámsgerð fógetadóms Kópavogs 29. apríl 1970. Ár 1970, miðvikudaginn 29. apríl, var fógetaréttur Kópavogs settur að Vatnsendabletti 98 og haldinn þar af fulltrúa bæjar- fógeta, Jóni Erlendssyni, með undirrituðum vottum. Fyrir var tekið: Málið Kristín Stefánsdóttir gegn Ólafi Engilbertssyni. Fógeti leggur fram nr. 1 gerðarbeiðni, nr. 2 dómsendurrit. Fyrir gerðarbeiðanda mætir Jóhann Steinason héraðsdómslög- maður vegna Magnúsar Thorlacius hæstaréttarlögmanns og krefst fjárnáms fyrir kr. 1.670.00 með 12% ársvöxtum frá 20. janúar 1970 til greiðsludags, kr. 260.00 í birtingar-, endurrits- kostnað, kr. 18.000.00 í málskostnað samkvæmt gjaldskrá L. M. F. Í, kostnaði við gerðina og eftirfarandi uppboð/innheimtuað- gerðir, allt á ábyrgð gerðarbeiðanda, en á kostnað gerðarþola. Gerðarþoli býr hér, en er ekki viðstaddur, en fyrir hann mætir kona hans, Ragnhildur Rögnvaldsdóttir, sem býr hér. Áminnt um sannsögli kveðst hún ekki geta greitt. Samkvæmt kröfu umboðsmanns gerðarbeiðanda og ábendingu mætta lýsti fógeti yfir fjárnámi í eign gerðarþola, Vatnsenda- bletti 98. Fallið var frá virðingu. Fógeti skýrði þýðingu gerðarinnar og brýndi fyrir mætta að skýra gerðarþola frá fjárnáminu/löghaldinu. Upplesið, játað rétt bókað. Gerðinni, sem að nokkru reyndist árangurslaus, lokið. 430 Föstudaginn 26. marz 1971. Nr. 212/1970. Gunnlaugur Karlsson (Vilhjálmur Þórhallsson hrl.) gegn Finnboga Bjarnasyni (Sigurður Ólason hrl.). Dóminn skipuðu hinir reglulegu dómarar Hæstaréttar. Kaupgjaldsmál. Sjóveðréttur. Dómur Hæstaréttar. Áfrýjandi skaut máli þessu upphaflega til Hæstaréttar með stefnu 5. febrúar 1970. Það áfrýjunarmál féll niður vegna úti- vistar áfrýjanda 2. nóvember 1970. Samkvæmt heimild í 36. gr. laga nr. 57/1962 áfrýjaði hann málinu af nýju með stefnu 18. nóvember 1970. Krefst áfryjandi sýknu af kröfum stefnda og málskostnaðar úr hans hendi í héraði og fyrir Hæstarétti. Stefndi krefst staðfestingar hins áfrýjaða dóms og máls- kostnaðar fyrir Hæstarétti. Eftir uppsögu héraðsdóms hafa aðiljar komið fyrir dóm og gefið skýrslur. Áfrýjandi telur, að stefndi hafi fyrst ráðizt til starfa hjá sér á árinu 1963 og þá sem annar vélstjóri, en vorið 1966 sem fyrsti vélstjóri, að fenginni undanþágu til þess starfa. Kveðst áfrýjandi hafa gert ráð fyrir því, að stefndi starfaði áfram hjá sér á sumarvertíð 1968. Segir áfrýjandi, að af af- iokinni vetrarvertíð það ár hafi báturinn verið færður í slipp til viðgerðar. Stefndi kveður, að ekkert hafi verið minnzt á, hve lengi hann væri ráðinn til starfa á bátnum, er hann réðst á hann á vetrarvertíð 1968. Hann segir það hafa verið með leyfi skipstjóra bátsins, að hann fór ekki með honum hinn 15. maí 1968 frá Keflavík til Reykjavíkur, þar sem báturinn hafi verið færður í slipp. Þá getur stefndi þess, að hinn 18. eða 19. maí 1968 hafi áfrýjandi hringt til hans og sagt, að hann ætlaðist ckki til þess, að stefndi færi með bátnum norður, en beðið 431 hann að koma til starfa í viku eða 10 daga við að búa bát- inn á togveiðar. Er stefndi spurði hann, hvort hann hefði ekki ráðið annan mann Í sinn stað, segir hann áfrýjanda hafa svarað því neitandi, en haft orð á því, að hann sæti ráðið annan mann, en vildi það ekki, þar eð maður þessi gæti ekki starfað hjá honum nema í 2 til 3 mánuði. Á siglingavottorði, útgefnu af lögskráningarstjóranum í Keflavík, sem lagt hefur verið fram í Hæstarétti, um skrán- ingartímabil stefnda frá 5. janúar 1968 til 15. maí s. á. segir: „Fyrst var skráð á síldv. með herpinót og frá 28/3 '68 á þorskanet“. Fyrir ofan þessa áritun er skráð með stimpli: „Samkv. samningi viðk. stéttarfél.“. Samkvæmt siglinga vottorði frá sama lögskráningarstjóra, dags. 19. janúar s.l, var Sigurbjörn Jónsson lögskráður á bátinn sem fyrsti vélstjóri hinn 2. júní 1968 og afskráður 28. nóvember s. á. Eins og sönnunargögnum máls þessa er háttað, hefur því eigi verið hnekkt, að ráðningartímabili stefnda hafi lokið 15. maí 1968. Ber því að staðfesta héraðsdóminn að niðurstöðu til og dæma áfrýjanda til að greiða stefnda málskostnað fyrir Hæstarétti, sem ákveðst kr. 12.000.00. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Áfrýjandi, Gunnlaugur Karlsson, greiði stefnda, Finn- boga Bjarnasyni, málskostnað fyrir Hæstarétti, kr. 12.000.00. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lög- um. Dómur sjó- og verzlunardóms Keflavíkur 5. nóvember 1969. Mál þetta, sem þingfest var hinn 29. nóvember 1968 og dóm- tekið hinn 3. þessa mánaðar, hefur Sigurður Ólason hæstaréttar- lögmaður f. h. Finnboga Bjarnasonar vélstjóra, Gerðum, Garði, höfðað með stefnu, útgefinni hinn 17. nóvember 1968, gegn eig- anda og útgerðarmanni vélskipsins Vonarinnar, KE 2, Gunnlaugi Karlssyni, Hólabraut 7, Keflavík, til greiðslu vangoldins afia- 432 hlutar, kauptryggingar o. fl, samtals að fjárhæð kr. 55.684.97 með 8% ársvöxtum frá 15. maí 1968 til greiðsludags auk máls- kostnaðar að skaðlausu svo og til viðurkenningar á sjóveðrétti í vélskipinu Voninni, KE 2, fyrir tildæmdum fjárhæðum. Stefndi hefur krafizt þess aðallega, að hann verði sýknaður af öllum kröfum stefnanda, en til vara, að sér verði aðeins gert að greiða stefnanda kr. 10.794.47, en stefnanda verði gert að greiða honum hæfilegan málskostnað. Undir rekstri málsins lækkaði stefnandi stefnufjárhæðina úr kr. 55.684.97 í kr. 39.343.97, en hélt fast við kröfugerð í stefnu að öðru leyti. Við munnlegan málflutning breyttist kröfugerð stefnda á þann veg, að í varakröfu var þess krafizt, að málskostnaður yrði látinn falla niður, en haldið var fast við aðalkröfu og varakröfu að öðru leyti. Hina umstefndu skuld kveður stefnandi þannig til komna, að hann hafi verið 1. vélstjóri á vélskipinu Voninni, KE 2, á vetrar- vertíð 1968, og nemi dómkrafan, kr. 39.343.97, inneign stefnanda hjá stefnda samkvæmt framlögðu uppgjöri stefnda, en stefndi hafi eigi fengizt til að greiða skuldina þrátt fyrir innheimtu- tilraunir og borið því við, að stefnandi hafi með brotthlaupi úr skiprúmi í vetrarvertíðarlok hinn 15. maí 1968 án uppsagnar með löglegum fyrirvara bakað stefnda tjón, sem koma eigi til skuldajafnaðar. Samkvæmt gögnum málsins kveður stefnandi ástæðuna fyrir því, að hann lét af störfum hjá stefnda, fyrst og fremst vanefndir stefnda á skiprúmssamningi, eða eins og segir í aðiljaskýrslu stefnanda, dskj. nr. 10, að hann, stefnandi, hafi „ekki fengið hreint uppgjör eða greiðslur hjá honum undanfarið“. Mun stefn- andi hér hafa átt við eldri skuldir en þær, sem í máli þessu er stefnt út af, enda segir Í stefnu, að hann, stefnandi, hafi verið 1. vélstjóri á bátnum „undanfarin ár“. Samkvæmt gögnum málsins er inneign stefnanda hjá stefnda vegna vetrarvertíðar 1968, að fjárhæð kr. 39.343.97, viðurkennd. Aðalkröfu sína um sýknu styður stefndi þeim rökum, að stefn- andi hafi sagt upp starfi sínu munnlega með hálfs mánaðar fyrirvara og hafi stefndi eigi tekið þá uppsögn gilda, þar eð uppsagnarfrestur sé 3 mánuðir samkvæmt 13. gr. laga nr. 67 frá 1963 og skuli uppsögn vera skrifleg. Kveðst stefndi því hafa gert ráð fyrir áframhaldandi vist stefnanda á bátnum, er skyldi halda til togveiða fyrir Norður- og Norðausturlandi strax að lok- 435 inni vetrarvertíð. Kveðst stefndi því hafa orðið fyrir tjóni af völdum brottfarar stefnanda af bátnum hinn 15. maí 1968. Nýr vélstjóri hafi ekki fengizt fyrr en 25. maí 1968 og hafi því bátur- inn orðið fyrir að minnsta kosti 10 daga veiðitöf. Þá sé á það að líta, að vegna þess hve báturinn komst seint á veiðar, hafi hann þurft að snúa við til Keflavíkur vegna íss við Horn, en síðan hafi verið siglt austur fyrir land og fyrst kastað hinn 10. júní 1968 og hafi veiðitöfin því í raun orðið yfir 20 dagar. Af þessum sökum kveðst stefndi hafa orðið fyrir aflatjóni, sem hann telur nema kr. 2.854.93 á dag, miðað við meðalhagnað af útgerð bátsins á dag á tímabilinu frá 2. júní til 28. nóvember 1968 samkvæmt framlögðu rekstraryfirliti, dskj. nr. 8, auk þess sem hafa megi í huga, að afli bátsins hafi verið mun meiri fyrri hluta tímabilsins samkvæmt framlögðu rekstraryfirliti. Að öllu þessu athuguðu kveður stefndi tjón sitt vegna brott- farar stefnanda af bátnum hinn 15. maí 1968 nema hærri fiár- hæð en inneign stefnanda og skuldi stefndi stefnanda því ekki neitt. Varakröfu sína miðar stefndi við 10 dagaveiðiför, þannig að tjón samkvæmt framansögðu, að fjárhæð kr. 28.549.30, eigi að koma til frádráttar kröfu stefnanda og stefnda því aðeins gert að greiða kr. 10.794.47. Í þinghaldi hinn 21. marz 1969 lýstu lögmenn aðilja gagna- söfnun lokið í málinu, og var ákveðið, að munnlegur málflutn- ingur færi fram hinn 23. júní 1969. Þegar til þess þinghalds kom, lögðu lögmenn beggja aðilja fram ný skjöl og óskuðu eftir því, að munnlegum málflutningi yrði frestað, „svo aðilum gæfist kostur á að tjá sig um hin nýju skjöl“. Var orðið við þessari beiðni og málflutningi frestað. Meðal þeirra skjala, sem lögmaður stefnda lagði fram við þetta tækifæri, var siglingavottorð lögskráningarstjórans í Keflavík, dags. 23. júní 1969, réttarmerkt nr. 14. Eftir að munnlegum málflutningi hafði verið frestað öðru sinni vegna veikindaforfalla lögmanns annars málsaðilja, fór hann loks fram hinn 3. þessa mánaðar. Í munnlegum málflutningi reisti lögmaður stefnanda andmæli sín gegn skuldajafnaðarkröfu stefnda aðallega á málsástæðu, sem fram kemur í siglingavottorðinu, dskj. nr. 14, en skjal þetta ber með sér, að stefnandi hafi verið skráður 1. vélstjóri á Voninni, KE 2, samkvæmt undanþágu ráðuneytisins, sem gilti til 15. maí 1968, eða sama dags og stefnandi lét af störfum á bátnum. Sam- 28 434 kvæmt þessu hafi ráðningartími stefnanda verið á enda þann dag, sem stefnandi hvarf frá borði, enda hefði honum beinlínis verið óheimilt að gegna stöðu sinni um borð lengur. Um þetta hljóti útgerðarmanni að hafa verið kunnugt, þar sem það sé að jafnaði hann, sem sækir um undanþágur til ráðuneytisins vegna starfa skipverja. Álit dómsins. Í 13. gr. laga nr. 67 frá 1963, 2. mgr., er kveðið á um það, að uppsagnarfrestur á skiprúmssamningum vélstjóra skuli vera 3 mánuðir, ef ekki er öðruvísi samið. Þá segir svo í 17. gr. laga nr. 72 frá 1966 um atvinnuréttindi vélstjóra á íslenzkum skipum: „Ef skortur er á mönnum með nægjanleg vélstjóraréttindi, getur siglingamálaráðuneytið, eftir ósk útgerðarmanns eða skipstjóra, veitt manni, sem eigi full- nægir skilyrðum laga þessara, með undanþágu rétt til vélstjórnar á tilteknu skipi um takmarkaðan tíma, þó eigi lengur en 6 mánuði í senn. Áður en undanþága er veitt, skal ávallt leitað umsagnar viðkomandi stéttarfélags vélstjóra“. Stefndi hefur haldið því fram í greinargerð, að hann hafi eigi tekið uppsögn stefnanda um mánaðamót april—maí gilda. Samt sem áður verður eigi séð, að stefndi hafi gert reka að því að afla áframhaldandi undanþágu stefnanda til handa, þótt stefnda hafi mátt vera það fullljóst, að réttur stefnanda til að gegna starfi sínu um borð mundi renna út hinn 15. maí 1968. Samkvæmt því, sem nú hefur verið rakið, verður að telja, að stefnandi hafi verið ráðinn til starfa í þágu stefnda í ákveðinn tíma, þ. e. til 15. maí 1968, og hafi honum því verið vítalaust með öllu að hverfa úr skiprúmi þann dag. Kröfur stefnda verða því eigi teknar til greina. Niðurstaða máls þessa verður því sú, að taka ber kröfur stefn- anda til greina að öllu leyti. Málskostnaður þykir hæfilega ákveðinn kr. 12.000.00, og er þá tekið tillit til ferðakostnaðar lögmanns stefnanda. Jakob Þ. Möller, fulltrúi bæjarfógeta, kvað upp dóm þennan ásamt meðdómsmönnunum Ragnari Björnssyni og Ástvaldi Þórð- arsyni. Dómsorð: Stefndi, Gunnlaugur Karlsson, greiði stefnanda, Finnboga Bjarnasyni, kr. 39.343.97 ásamt 8% ársvöxtum frá 15. maí 1968 til greiðsludags og kr. 12.000.00 í málskostnað. döð Viðurkenndur er sjóveðréttur í vélskipinu Voninni, KE 2, fyrir tildæmdum fjárhæðum. Dómi þessum ber að fullægja innan 15 daga frá lögbirt- ingu hans að viðlagðri aðför að lögum. Föstudaginn 26. marz 1971. Nr. 189/1970. Ólafur Gunnarsson (Sigurður Gizurarson hdl.) segn Íslenzka Álfélaginu h/f (Einar B. Guðmundsson hrl.). Dómendur: hæstaréttardómararnir Logi Einarsson, Benedikt Sigurjónsson og Gizur Bergsteinsson og prófessorarnir Ármann Snævarr og Gaukur Jörundsson. Kaupgjaldsmál. Dómur Hæstaréttar. Áfrýjandi skaut máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 21. október 1970. Krefst hann þess, að stefnda verði dæmt að greiða honum kr. 1.121.000.00, en kröfu sína sundurliðar hann svo: „1) Krafa um verkstjóralaun fyrir tímabilið frá 1. sept. 1967 til 1. janúar 1969. Krafan miðast við ógreidd laun fyrir tímabilið, kr. 12.000.00 fyrir hvern mánuð, eða alls kr. 336.000.00. Vextir falli á fyrstu 12.000 krónurnar frá og með 1. okt. 1967. Síðan hækki fjárhæðin um kr. 12.000.00 fyrsta hvers mánaðar til loka tímabilsins og falli ávallt á 8% vextir. 2) Krafa um verkstjóralaun frá 1. janúar 1969 til 1. apríl 1970, kr. 9.000.00 á mánuði, eða alls kr. 135.000.00. Vextir falli á fyrstu 9.000.00 hinn 1. febrúar 1969 og síðan 436 hækki fjárhæðin um kr. 9.000.00 fyrsta hvers mánaðar allt tímabilið með áfallandi 8% ársvöxtum til greiðsludags. 3) Fébótakrafa fyrir röskun á stöðu og högum að fjár- hæð kr. 300.000.00 með áfallandi 8% ársvöxtum frá og með 1. sept. 1967. A) Fébótakrafa fyrir mannorðsspjöll, þjáningar og annan miska að fjárhæð kr. 350.000.00 með áfallandi 8% ársvöxi- um frá og með 1. sept. 1967“ Þá krefst hann einnig málskostnaðar úr hendi stefnda bæði í héraði og fyrir Hæstarétti, en áfrýjanda, sem hafði sjafsókn í héraði, var veitt gjafsókn fyrir Hæstarétti 7. desember 1970. Stefndi krefst staðfestingar hins áfrýjaða dóms og máls- kostnaðar hér fyrir dómi. Eftir uppsögu héraðsdóms hafa verið lögð fram nokkur ný gögn, og áfrýjandi hefur komið fyrir dóm og gefið skýrslu. Málsatvikum er nægjanlega lýst í héraðsdómi. Um 1., 3. og 4. kröfulið: Fallast má á rök héraðsdóms um sýknu af þessum kröfuliðum. Um 2. kröfulið: Eins og málsatvikum er háttað, þykir áfrýjandi eiga rétt á verkstjó ralaunum til loka starfstíma síns hjá stefnda, 31. marz 1970, en stefndi sagði honum upp starfi 31. desember 1969. Samkvæmt skýrslu stefnda, sem eigi hefur verið hnekkt, nam mismunur á launum áfrýjanda og verkstjóralaunum frá 1. janúar 1969 til 1. apríl 1970 kr. 40.128.00. Verður því stefnda dæmt að greiða áfrýjanda þá fjárhæð ásamt 7% ársvöxtum frá 1. apríl 1970 til greiðsludags. Rétt er, að stefndi greiði málskostnað í héraði, kr. 8.000.00, er renni í ríkissjóð, en málskostnaður fyrir Hæstarétti fellur niður. Gjafsóknarkostnaður áfrýjanda í héraði og fyrir Hæsta- rétti greiðist úr ríkissjóði, þar með talin laun talsmanns hans í héraði og hér fyrir dómi, er ákveðast samtals kr. 40.000.00. 437 Dómsorð: Stefndi, Íslenzka Álfélagið h/f, greiði áfrýjanda, Ólafi Gunnarssyni, kr. 40.128.00 ásamt 7% ársvöxtum frá 1. april 1970 til greiðsludags. Stefndi greiði málskostnað í héraði, kr. 8.000.00, er renni Í ríkissjóð, en málskostnaður fyrir Hæstarétti fell- ur niður. Gjafsóknarkostnaður áfrýjanda í héraði og fyrir Hæsta- rétti greiðist úr ríkissjóði, þar með talin laun talsmanns áfrýjanda í héraði og fyrir Hæstarétti, Sigurðar Gizurar- sonar héraðsdómslögmanns, samtals kr. 40.000.00. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lög- um. Dómur bæjarþings Hafnarfjarðar 29. september 1970, Mál þetta, sem dómtekið var hinn 21. fyrra mánaðar, hefur Ólafur Gunnarsson, Hávegi 11 A, Kópavogi, höfðað með kröfugerð fyrir dómi og framlagningu skjala í dómi á bæjarþingi Hafnar- fjarðar hinn 24. febrúar 1970, þar sem mætt var af hálfu stefnda, Íslenzka Álfélagsins h/f, Hafnarfirði, og fyrirtaka málsins án stefnubirtingar og stefnufrests samþykkt. Stefnandi krefst þess, að stefnda verði gert með dómi að greiða honum fébætur, samtals að fjárhæð kr. 1.121.000.00 ásamt 8% ársvöxtum til greiðsludags, er teljist falla á, svo sem greinir í sundurliðun kröfugerðar hans, en hún er svofelld: 1. Launakrafa fyrir tímabilið frá 1. september 1967 til 1. janúar 1969, kr. 12.000.00 fyrir hvern mánuð á þessu tímabili, eða alls kr. 336.000.00, vextir falli á fyrstu kr. 12.000.00 frá og með 1. október 1967. Síðan hækki fjárhæðin um kr. 12.000.00 fyrsta hvers mánaðar til loka tímabilsins og falli ávallt á 89% vextir. 2. Launakrafa fyrir tímabilið frá 1. janúar 1969 til 1. apríl 1970, kr. 9.000.00 á mánuði, eða alls kr. 135.000.00, vextir falli á fyrstu kr. 9.000.00 hinn 1. febrúar 1969 og síðan hækki fjárhæðin. um. kr. 9.000.00 fyrsta hvers mánaðar allt tímabilið með áfallandi 8% ársvöxtum til greiðsludags. 438 3. Fébótakrafa fyrir röskun á stöðu og högum að fjárhæð kr. 300.000.00 með áfallandi 8% ársvöxtum frá og með 1. september 1967. 4. Fébótakrafa fyrir mannorðsspjöll, þjáningar og annan miska að fjárhæð kr. 350.000.00 með áfallandi 8% ársvöxtum frá og með 1. september 1967. Þá krefst stefnandi málskostnaðar úr hendi stefnda eftir gjald- skrá Lögmannafélags Íslands, eins og málið væri ekki gjafsóknar- mál, en stefnandi fékk sjasókn í málinu með bréfi dómsmála- ráðherra hinn 8. júlí 1970. Béttarkröfur stefnda eru þær, að hann verði sýknaður af öllum kröfum stefnanda og honum dæmdur hæfilegur málskostnaður úr hendi hans eftir mati réttarins, en til vara, að stefnukröfur varði stórlega lækkaðar, þar á meðal vextir, bæði að því er lýtur að vaxtaprósentu og vaxtatíma. Málavextir. Síðari hluta maímánaðar 1967 birtust í dagblöðum í Reykjavík auglýsingar frá stefnda, Íslenzka Álfélaginu h/f, um lausar stöður við álverið í Straumsvík, m. a. svohljóðandi auglýsing: „Lausar stöður við álverið í Straumsvík. Vaktformenn. Waktformenn fyrir þrískiptar vaktir og verkstjórar við ál- vinnslu og álsteypu. Reynsla í verkstjórn og nokkur ensku- og eða þýzkukunnátta æskileg. Ráðning verður frá 1. september 1967, og starfið hefst með 6 mánaða námskeiði og síðan starfs- þjálfun í 7T—10 mánuði, hvorttveggja erlendis. Skriflegar um- sóknir með upplýsingum um hæfni og fyrri störf sendist í póst- hólf 244, Hafnarfirði, fyrir 15. júní. Íslenzka Álfélagið h.t.“. Stefndi telur umsækjendur um stöður þær, sem greindar eru í auglýsingu þessari, hafa verið yfir fjörutíu talsins og hafi þeir verið boðaðir til viðtals á skrifstofu stefnda í Hafnarfirði. Þar hafi umsækjendum verið skýrt frá þeim launakjörum, sem í boði voru, og ýmsum atriðum varðandi ráðningu þeirra og fyrirhug- aða þjálfun og spurningum ums ækjanda varðandi starfið svarað. Um launakjör þau, er boðin voru, segir stefndi: „Tekin voru laun verkamarna eftir 7. flokki Verkamannafé- Jagsina Dagsbrúnar, sem þá voru kr. 53.69 á klst. Ofan á það var bætt álagi vegna óhreininda og vaktavinnu svo og 30% verk- stjóraálagi. Fengust þannig kr. 94.22 á klst., og samsvarar það kr. 216.000.00 árslaunum. Eins og tekið var fram Í auglýsingunni, var gert ráð fyrir, að 439 í upphafi væri um skriflega og bóklega þjálfun að ræða og síðan starfsþjálfun í 7—10 mánuði. Enda þótt ekki væri unnið á vöktum frá upphafi, voru launin látin óbreytt standa fyrir tímabilið, unz vaktir hófust. Þess má geta, að laun þessi eru þannig reiknuð miklum mun hærri en þau laun, sem á þeim tíma hafði verið samið um milli Vinnuveitendasambands Íslands og Verkstjóra- sambands Íslands, en þar var miðað við, að lágmarksvikukaupið sé ákveðið ekki hærra en 30% yfir meðaltal 6 lægstu vikukaups- taxta Verkamannafélagsins Dagsbrúnar, eins og þau eru á hverj- um tíma“. Stefnandi var í hópi umsækjenda um stöður þær, er í framan- greindri auglýsingu greinir. Hann var ekki í hópi þeirra, er ráðnir voru í upphafi, en eftir að nokkrir hinna upphaflegu umsækj- enda höfðu dregið umsóknir sínar til baka, var stefnandi ráðinn. Hljóðar bréf, er stefndi ritar honum hinn 16. ágúst 1967, svo: „Með tilvísun til umsóknar yðar og fyrri viðtala erum vér reiðubúnir að ráða yður til starfa sem verkstjóra við Álverk- smiðjuna í Straumsvík, svo framarlega sem læknisskoðun reynist vera jákvæð. Ráðningartíminn er frá 1. september 1967, en farið verður frá Íslandi 9. september n. k., og hefst starf yðar í Steg, Sviss- landi. Eruð þér til reynslu fyrstu tvo mánuðina, og getur starf- inu lokið í októberlok með tveggja vikna fyrirvara. Ef samkomu- lag verður um áframhaldandi starf, eruð þér fastráðinn frá 1. nóvember 1967, og er þá þriggja mánaða uppsagnarfrestur af beggja hálfu. Að lokinni fjögurra mánaða viðbótarþjálfun í Steg, munuð þér starfa í 6—8 mánuði í einhverri af verksmiðjum Alusuisse, en að því loknu farið þér heim til Íslands. Þetta tímabil verða mánaðarlaun yðar sem hér segir: Greitt á Íslandi kr. 12.000.00 og greitt í Sviss SFr. 600.00, sem jafngilda kr. 6.000.00. Eftir heimkomu yðar gerum vér ráð fyrir, að árslaun yðar verði ca. kr. 235.000.00. Nánari skilgreining á launum yðar verður í sérstökum samningi, er ÍSAL gerir við yður við heimkomu. Á meðan á þjálfun yðar stendur, mun fjölskylda yðar dvelja á Íslandi, en vér munum veita yður tvisvar tækifæri til að heimsækja fjölskyldu yðar, í fyrra skiptið um næstu jól. Ef þér hefjið starf hjá oss, þá skuldbindið þér yður til þess að vernda hagsmuni vora á allan hátt, sérstaklega að halda leyndri allri sérþekkingu og reynslu, sem þér öðlist í starfi yðar. 440 Vér biðjum yður að undirrita og senda oss meðfylgjandi afrit þessa bréfs sem samþykki yðar á framanskráðu. Vér væntum góðs samstarfs við yður og kveðjum yður“. Hinn 24. ágúst ritar svo stefndi stefnanda bréf, þar sem því er lýst yfir, að þar sem læknisskoðun hafi reynzi fullnægjandi, sé hann ráðinn til Íslenzka Álfélagsins, og er jafnframt vitnað til fyrra bréfs. Stefnandi fór svo ásamt öðrum þeim, er ráðnir höfðu verið til umræddra starfa, til Sviss í fyrri hluta septembermánaðar 1967 og dvaldist þar við þjálfun og nám til 20. desember 1968. Nokkru áður en stefnandi hélt aftur heim til Íslands, var hon- um skýrt frá því með bréfi, og að stefnandi telur einnig í við- tali, að þar sem að ráði hefði orðið, að unnið yrði á tveim vökt- um í álverksmiðjunni í Straumsvík, þá væri ákveðið, að tveir vaktstjórar, stefnandi og annar nafngreindur aðili, færu til ann- arra starfa hjá stefnda, að því er virðist vegna bess, að með þessari skipun á vöktum væri ekki þörf fyrir eins marga verkstjóra. Því er haldið fram af stefnda hálfu, að stefnandi hafi ekki mótmælt þessari breytingu. Það er upplýst af aðiljum, að orðið vaktstjóri sé notað í sömu merkingu og verkstjóri. Stefnandi hóf svo störf hjá stefnda sem gæðaeftirlitsmaður eftir heimkomuna. Telur stefnandi, að brátt hafi komið í ljós, að laun hans hafi orðið nokkru lægri en félaga hans, er við verkstjórn fengust. Stefndi hefur lagt fram samanburðarútreikning á launum stefn- anda og launum vaktstjóra. Samkvæmt þeim samanburði hefur stefnandi fyrir venjulegan vinnutíma fengið kr. 340.924.00 í laun fyrir tímabilið 1. janúar 1969—31. marz 1970, en vaktstjóra- laun fyrir sama tímabil eru talin hafa numið kr. 381.052.00, eða kr. 40.128.00 hærri fjárhæð. Stefndi tekur eftirfarandi fram varð- andi launasamanburðinn: „Ólafur gegndi störfum vaktstjóra á þrískiptum vöktum frá 17. 581. 5. 1969. Einnig gegndi hann störfum fyrir Róbert Ö. Al freðsson sem vaktstjóri á tvískiptum vöktum frá 27. 6—21. 7. 1969. Fyrir þessi störf fékk Ólafur aukagreiðslur vegna vakt- stjóraálags samtals að upphæð kr. 1.624.00. Hvorki þessar greiðsl- ur né greiðslur fyrir yfirvinnu eru innifaldar í ofangreindum tölum“. Í greinargerð stefnanda segir svo: „Hér skal og á það lögð áherzla, að á plagginu á dskj. nr. 7, 441 þar sem Ólafi var tilkynnt um, að hann yrði settur til annarra starfa í Straumsvík, er ekkert minnzt á, að Ólafur muni njóta lakari launakjara vegna þessarar ráðstöfunar. Það varð honum ekki ljóst, fyrr en hann fékk laun sín greidd og frétti af hærri launum þeirra, sem störfuðu sem verkstjórar, einkum eftir hinn 1. júlí 1969. Var því ekki um það að ræða, að Ólafur hefði sýnt tómlæti um að hafa uppi kröfur sínar um sömu laun og aðrir verkstjórar í álverksmiðjunni í Straumsvík. Ólafur kunni á allan hátt vel við starf sitt sem gæðaeftirlitsmaður í verksmiðjunni, en hann sætti sig ekki við, að félagar hans, sem lokið höfðu nákvæmlega sömu þjálfun og námi í Sviss, hlytu langtum hærri laun en hann“. Stefandi telur sig fljótlega hafa borið fram umkvartanir við stefnda. Hinn 23. september 1969 ritar hann stefnda bréf, þar sem hann kvartar yfir því að hafa ekki fengið þá stöðu og laun, sem upphaflegir samningar hafi staðið til, og fer fram á, að stefndi kveði nánar á um stöðu sína og kjör í samræmi við upprunalega samninga. Þessar kröfur ítrekar stefnandi svo í bréfi, dags. 26. nóvember 1969, sem stefndi svarar sama dag með svofelldu bréfi: „Með bréfum vorum frá 16. ágúst og 24. ágúst 1967 voruð þér ráðinn sem verkstjóri við Áliðjuverið í Straumsvík, og var ráðningartími frá 1. september 1967. Þann 24. október 1968 var yður tilkynnt munnlega, að fleiri menn hefðu verið ráðnir sem verkstjórar heldur en stöður væru fyrir, en jafnframt gefinn kostur á að fá starf við gæðaeftirlit. Lýstuð þér yður samþykkan því, en að öðrum kosti hefði orðið um uppsögn að ræða. Var þetta staðfest skriflega með tilkynn- ingu frá 5. nóvember 1968. Starf þetta fellur undir samninga um kaup og kjör starfsmanna við Áliðjuverið í Straumsvík, dag- setta 10. júní 1969, og hefur samkvæmt starfsmati verið skipað í 10. launaflokk. Með bréfi yðar frá 23. september 1969 farið þér þess á leit, að ráðning yðar sem verkstjóra verði staðfest. Eins og ljóst er af ofangreindu, getur ÍSAL ekki orðið við þessari beiðni, en biður yður að undirrita afrit bréfs þessa sem samþykki á, að þér séuð reiðubúinn að gegna núverandi störfum áfram, og skila því fyrir 30. nóvember næstkomandi“. Enn ritar svo stefnandi stefnda bréf hinn 29. nóvember, þar sem hann mótmælir því, að honum hafi haustið 1968 verið til kynnt um breytingu á fyrirhuguðu starfi hans eða launakjörum, 442 og einnig því, að hann hafi samþykkt slíka breytingu. Jafnframt ítrekar stefnandi í bréfinu kröfur sínar um verkstjóralaun frá upphafi. Hinn 22. desember 1969 tilkynnir stefndi stefnanda um, að ákveðið hafi verið að veita honum nokkra launaleiðréttingu, þó ekki launakjör verkstjóra. Með bréfi, dags. 1. janúar 1970, er stefnanda svo sagt upp starfi frá og með 1. apríl 1970, og lét hann af störfum í sam- ræmi við þá uppsögn. Eins og áður greinir, skiptast kröfur stefnanda í fjóra aðal- þætti. Verður nú fjallað um sundurliðun hvers þáttar fyrir sig: 1. Launakrafa fyrir tímabilið frá 1. september 1967 til 1. janúar 1969, kr. 12.000.00 á mánuði, samtals kr. 336.000.00 auk vaxta. Fjárhæð kröfunnar undir þessum lið er svo skýrð af stefnanda hálfu: „Fyrir tímann frá 1. sept. 1967 til 1. jan. 1969 telst Ólafur þesar hafa fengið kr. 12.000.00. Á hann því kröfu til efndabóta, er nema kr. 21.000.00 á mánuði, eða fyrir alla mánuðina 16 alls kr. 336.000.00. Kröfur um efndabætur miða að því að gera Ólaf eins settan og ef ráðningarsamningurinn hefði verið réttilega efndur af hálfu Álfélagsins. Ólafur sætti sig við aðeins 18.000.00 króna mánaðarlaun, á meðan á dvölinni í Sviss stóð, Í þeirri trú, að hann yrði ráðinn verkstjóri í álverksmiðjunni í Straumsvík. Af þessum kr. 18.000.00 tók Ísl. Álfélagið kr. 6.000.00 til að greiða uppihald hans í Sviss. Fjölskylda Ólafs hér heima fékk því að- eins kr. 12.000.00. Kr. 6.000.00 jafngiltu þá Sv. Fr. 600.00, sem greiddir voru Íslendingunum, á meðan þeir voru erlendis. Eftir að þjálfun hófst í Steg í Sviss hinn 19. marz 1968, fengu Íslend- ingarnir að auki Sv. Fr. 480.00. Til samanburðar má geta þess, að algeng verkamannalaun í verksmiðjum í Sviss eru um Sv. Fr. 1.000.00 á mánuði. Styrkir, sem svissneska ríkið veitir erlend- um stúðentum til náms í Sviss, nema um Sv. Fr. 700.00 á mánuði, en að auki koma alls kyns hlunnindi í fæði og húsnæði. Ólafur sætti sig við þessi laun í þeirri trú, að þau væru aðeins miðuð við námstímann, en síðan mundi hann fá verkstjóralaun, þegar heim kæmi. Fjölskylda hans heima gat vitaskuld ekki lifað á kr. 12.000.00, en honum og fjölskyldu hans fannst mikið á sig leggjandi til að bæta lífskjörin langt inn í framtíðina. Hinn 1. júlí 1969 hófst vaktavinna hjá verkstjórum í álverk- 445 smiðjunni í Straumsvík, eins og ráð var fyrir gert. Ólafur hefur einnig unnið vaktavinnu eftir þann dag. Meðallaun Ólafs síðustu 6 mánuði ársins 1969 voru um kr. 23.655.00, en meðallaun verk- stjóra voru um kr. 33.159.00. Engin ástæða er til að ætla, að laun verkstjóranna muni lækka í framtíðinni. Til þess að Ólafur geti að nokkru orðið eins settur og ef Ísl. Álfélagið hefði staðið við samning sinn við Ólaf, verður hann að krefjast fullra verkstjóralauna fyrir allt ráðningartímabil sitt frá 1. september 1967 til 1. apríl 1970, og hér lagt til grundvallar kr. 33.000.00. Er þá reiknað með, að greiðslur þær, sem Ólafur fékk í Sviss, hafi nægt honum til uppihalds, en alls ekki meira“. 2. Launakrafa fyrir tímabilið 1. janúar 1969 til 1. apríl 1970, kr. 9.000.00 á mánuði, samtals kr. 135.000.00 auk vaxta. Þessi liður er svo skýrður af stefnanda hálfu: „Fyrir tímann frá 1. janúar 1969 til 1. apríl 1970 er lagt til grundvallar, að Ólafur hafi haft að meðaltali mánaðarlaun, er nema kr. 24.000.00. Til þess að hann hafi verkstjóralaun, vantar því kr. 9.000.00 á mánuði. Fyrir alla 15 mánuðina er því krafa hans alls kr. 135.000.00%. Eins og áður er rakið, hefur stefndi lagt fram í málinu sundur- liðaðan samanburðarútreikning á launum stefnanda og launum verkstjóra í álverksmiðjunni. Samkvæmt þeim samanburði voru laun stefnanda kr. 40.128.00 lægri en vaktstjóralaun á umræddu tímabili. Stefnandi hefur mót- mælt þeim útreikningi sem röngum, en engar frekari tilraunir gert til að hnekkja honum tölulega eða rökstyðja nánar útreikn- ing kröfufjárhæðarinnar undir þessum lið að öðru leyti en því, að hann hefur lagt fram launaseðla stefnanda, en þó aðeins fyrir árið 1969, og launaseðla Róberts Alfreðssonar verkstjóra fyrir sama tímabil án þess þó að vinna neitt úr þessum gögnum. 3. Fébótakrafa fyrir röskun á stöðu og högum að fjárhæð kr. 300.000.00 auk vaxta frá 1. september 1967. Þennan kröfulið reifar stefnandi svo: „Fébótakrafa Ólafs fyrir röskun á stöðu og högum hljóðar upp á kr. 300.000.00. Staða og hagir hr. Ólafs Gunnarssonar röskuðust stórkostlega af völdum samningsgerðarinnar við Ísl. Álfélagið haustið 1967. Ólafur sagði upp góðri stöðu, sem hann hafði sem sendiferða- bifreiðarstjóri hjá Sendibílastöðinni h.f., Borgartúni 21, Reykja- vík. Hann átti sinn eigin sendibíl, Y 1061, og hafði eignazt góðan og tryggan hóp viðskiptavina. ddA Með samningnum við Ísl. Álfélagið haustið 1967 skuldbatt Ólafur sig til að fara til náms og þjálfunar í verkstjórn í Sviss. Sú fjárhæð, sem greidd var hér á landi, kr. 12.000.00, á meðan á dvölinni í Sviss stóð, hrökk engan veginn fjölskyldu hans til framfærslu. Ólafur varð því að finna ráð til að sjá fjölskyldu sinni farborða þann tíma, sem hann dvaldi fjarri heimili sínu. Hann sá sig neyddan til að selja sendiferðabifreiðina Y 1061. Svo slysalega vildi samt til, að bifreiðasali sá, sem bauðst til að selja bifreiðina fyrir kr. 120.000.00, skipti á henni og annarri auðseljanlegri að hans áliti og seldi svo þá bifreið, sem í staðinn kom, gjaldþrota fyrirtæki, er hann sjálfur var nýlega orðinn eigandi að. Fékk Ólafur aldrei eyri fyrir bifreið sína frá þessu gjaldþrota fyrirtæki, Sokkabúðinni h.f., en af þessu spratt fjár- svikamál á hendur bifreiðasalanum, Guðna Þór Nicolaissyni. Sak- sóknari taldi þó ekki nægar sönnur leiðdar að sviksamlegum til- gangi Guðna, og var opinbert mál því ekki höfðað. Fyrirsjáanlegt er, að bifreiðin er Ólafi algerlega töpuð. Afleiðingin af þessu var svo, að fjölskylda Ólafs hálfsvalt þann tíma, sem Ólafur dvaldist í Sviss. Viðskiptavini sína missti Ólafur að sjálfsögðu, og hann er þess ekki megnugur að afla sér nýs atvinnutækis til starfs við sendibílastöð án þess að fá verulegar bætur fyrir röskun á stöðu og högum. Er þar á að líta núverandi verð á sendibifreiðum““. 4. Fébótakrafa fyrir mannorðsspjöll, þjáningar og annan miska, kr. 350.000.00 auk vaxta frá 1. september 1967. Þessi liður er svo reifaður af stefnanda: „Hr. Ólafur Gunnarsson verður óumflýjanlega fyrir miklum mannorðsspjöllum vegna þess, að hann fékk enga verkstjóra- stöðu í álverksmiðjunni í Straumsvík. Sá orðrómur kann auð- veldlega að komast á kreik, að hann hafi ekki verið hæfur, enda þótt forráðamenn Ísl. Álfélagsins rökstyðji ráðstafanir sínar með því, að ekki hafi verið þörf fyrir verkstjóra. Mannorð Ólafs er og Í mikilli hættu vegna uppsagnarinnar hjá Ísl. Álfélaginu. Af- leiðingar þessar geta m. a. orðið, að hann muni eiga erfitt með að fá aðra vinnu nú, eftir að hann verður að hverfa frá starfi í álverksmiðjunni. Er þar m. a. á það að líta, að allmikið at- vinnuleysi er við að etja í íslenzku þjóðfélagi um þessar mundir. Af þessu leiðir vitaskuld sárar þjáningar Ólafs og fjölskyldu hans. Allar vonir, sem hann og fjölskylda hans batt við hið nýja verkstjórastarf, hafa brostið. Í þeirra stað er komin gremja vegna loforða, sem ekki voru haldin, og samanburður við starfs- 445 félaga, sem ekki hafa orðið fyrir slíkum skakkaföllum. Jafn- framt horfir Ólafur og fjölskylda hans fram til óöruggrar af- komu á næstu misserum. Með hliðsjón af öllu þessu og því, hversu dýrmætt mannorðið er hverjum einstaklingi, sem leyst hefur öll störf sín af einstakri samvizkusemi og staðið við allar samningsskuldbindingar sínar, gerir Ólafur kröfu til fébóta með stoð í 264. gr. laga nr. 19/1940, er nemur kr. 350.000.00%. Af stefnanda hálfu er lögð áherzla á, að málssókn hans sé grundvölluð á mörgum samvirkum málsástæðum. Verða nú þær helztu raktar, eins og stefnandi dregur þær saman, og verður Jafnframt málavöxtum í nokkrum atriðum nánar lýst: „1) Í fyrsta lagi styður umbjóðandi minn kröfur sínar við samningana frá 16. og 24. ágúst og ótvírætt orðalag þeirra. Þar var hann ráðinn verkstjóri frá og með 1. sept. 1967. Ákvæði samninganna verða ekki skýrð á annan hátt. Ákvæðin voru al- gerlega samin af ÍSAL, og er það skýringarregla að skýra slíka samninga strangt gagnvart þeim, sem samdi þá. Er jafnvel gengið svo langt, að dómstólar telja samningsskilmála, sem risafyrirtæki orða í einu og öllu án þess að taka tillit til viðsemjanda, ekkert lagagildi hafa að því leyti, sem lagðar eru byrðar á lítilsmegandi viðsemjanda, sem engu ræður um orðalag samnings. 2) Í öðru lagi styður hann kröfur sínar við þá staðreynd, að hann fékk aldrei kjör verkstjóra, þótt hann væri ráðinn sem verkstjóri. Sá, sem er ráðinn sem verkstjóri, á rétt á launum sem verkstjóri. 3) Í þriðja lagi voru það einmitt hin góðu launakjör, sem boðin voru við samningaviðræður, sem voru ein helzta ákvörð- unarástæða þess, að umbjóðandi minn afréð að leggja út í langt nám og þjálfun í fjarlægu landi. 4) Í fjórða lagi styður hann kröfur sínar við þá málsástæðu, að hann var raunverulega með gylliboðum um verkstjórastarf narraður til að leggja út Í langt og strangt nám í fjarlægu landi. Hefði verið brotinn réttur á honum með því að fá hann þannig til að fara til náms í Japan eða Alaska? Ef svo er, þá var einnig brotinn réttur á umbjóðanda mínum með því að narra hann til Sviss, þar sem hann varð fjarri fjölskyldu sinni og ástvinum að dveljast við strangt nám og vinnu í um 16 mánuði. 5) Í fimmta lagi var hann og félagar hans beittir misneyt- ingu, á meðan á dvöl þeirra stóð í Sviss. Á þá voru lagðar meiri vinnuskyldur en samningar stóðu til og hafðar uppi hótanir, ef Þeir hlýddu ekki“. 446 Lagt hefur verið fram í málinu utanréttarvottorð fjórtán manna úr þeim hópi, er við þjálfun var í Sviss, svohljóðandi: „Um mánaðamótin febrúar-marz 1968 tilkynnti dr. Aeschbach Íslendingum, að ætlazt væri til þess, að flestir þeirra ynnu vakta- vinnu í verksmiðju Alu-Sviss í Steg. Sú vinna skyldi vera á þrí- skiptum vöktum, eins og tíðkanlegt var um aðra starfsmenn. Þetta kom Íslendingum á óvart, þar eð ekkert hafði verið um þetta talað, áður en lagt var af stað til Sviss, og ekkert tekið fram um hærri laun þess vegna. Launin voru ekki hærri en meðal verkamannalaun þar um slóðir í Sviss, að því er spurnir voru af hafðar. Mönnum varð órótt við þessi tíðindi. Leizt verk- smiðjustjóranum þá, að því er virtist, ekki á blikuna. Hann tók af skarið og gaf Íslendingunum 5 mínútna umhugsunarfrest til þess að svara því, hvort þeir vildu ganga að þessum skilmálum eða ekki. Voru orð hans eitthvað á þá leið, að vildu Íslending- arnir það ekki, þá vissi hann ekki, hvað um Íslendingana yrði. Enginn Íslendingur hreyfði á mótmælum, enda höfðu margir þá gert ráðstafanir um utanför fjölskyldu sinnar, tryggt sér hús- næði, keypt bifreið í Sviss o. s. frv., eftir því sem fjárhagur þeirra leyfði. Um þetta var verksmiðjustjóranum fullkunnugt, enda hafði hann aðstoðað menn til að útvega sér nauðsynleg dvalarleyfi handa fjölskyldu þeirra og samþykkt, að þeir gætu notað farmiða sína handa fjölskyldum sínum o. s. frv. Sama aðferð var notuð til að fá Íslendingana til að sætta sig við leng- ingu vinnuvikunnar úr 44 klst. upp í 48 klst.“. Af stefnanda hálfu er fram tekið, að þá misneytingu að nýta þá minnimáttaraðstöðu, sem Íslendingarnir voru í, til að knýja þá til að takast á hendur miklu meiri vinnuskyldur en þeir höfðu undirgengizt í samningunum haustið 1967 beri að leggja til grundvallar þeirri kaupkröfu, sem gerð er sem ein af mörgum málsástæðum, þótt ekki sé á grundvelli hennar farið fram á, að laun þau, sem krafizt er frá upphafi, hækki að sama skapi. Stefnandi heldur áfram: „6) Í sjötta lagi beitti ÍSAL einnig misneitingu, þegar það aispddi stjórn Verkstjórafélags Reykjavíkur til að láta Ólaf víkja úr félaginu, þannig að hann var utan allra stéttarfélaga. Það var með öllu óheimilt ÍSAL að beita meirimáttaraðstöðu sinni þannig til að áskilja sér lægri kaupgreiðslur til umbjóðanda míns“. Málavöxtum varðandi þetta atriði er svo lýst af stefnanda hálfu: 447 „Eftir heimkomuna var gerður samningur milli Íslenzka Ál- félagsins og Verkstjórafélags Reykjavíkur um launakjör verk- stjóra, er starfa í álverksmiðjunni í Straumsvík. Ólafur áleit til- færslu hans milli starfa vera til bráðabirgða og hugðist sem félagar hans ganga í Verkstjórafélag Reykjavíkur með tilskyld- um réttindum, og var hann skráður á félagaskrá. En þá gerist það, að fyrirsvarsmenn Íslenzka Álfélagsins neita að viðurkenna hann sem félagsmann, og var hann felldur út af félagaskránni, en greiðir þó enn í lífeyrissjóð félagsins. Ekkert verkalýðsfélag hefur því samið við Íslenzka Álfélagið fyrir hönd Ólafs, en Ís- lenzka Álfélagið hefur eftir sínu eigin starfsmati ákveðið Ólafi laun“. Frammi liggur í málinu bréf Verkstjórafélags Reykjavíkur og Verkstjórasambands Íslands til lögmanns stefnanda, dags. 2. júlí 1970, svohljóðandi: „Samkvæmt beiðni yðar vill Verkstjórafélag Reykjavíkur og Verkstjórasamband Íslands upplýsa eftirfarandi: Í febrúar 1969 kom Ólafur Gunnarsson, Hávegi 11, Kópavogi, þá starfsmaður „Ísals“ til Verkstjórafélagsins með inntökubeiðni, sem undirrituð var af starfsmannastjóra þess fyrirtækis. Form þessara inntökubeiðna, sem gefnar eru út af Verkstjóra- sambandinu, gerir ráð fyrir undirskrift forsvarsmanns fyrirtæk- isins til staðfestingar því, að umsækjandi sé starfandi verkstjóri, og eig því rétt til veru í samtökum verkstjóra. Nokkru síðar, þegar viðræður hófust við „Ísal“ um kaup og kjör verkstjóra, kom í ljós, að fyrrnefndum Ólafi Gunnarssyni var ekki ætlað að starfa sem verkstjóri hjá „Ísal“, að minnsta kosti ekki fyrsta kastið, og jafnframt var því lýst yfir, að undirskrift starfsmannastjórans væri ekki bindandi fyrir fyrir- tækið, þar sem aðeins þrír menn hefðu umboð til þess að undir- rita skuldbindingar fyrir fyrirtækið og hann væri ekki einn þeirra“. Enn rekur stefnandi málsástæður sínar: „7) Í sjöunda lagi verður það og að teljast löglaust, þegar ÍSAL vitnar til starfsmats, eins og landslög séu, þegar það á í skiptum við umbjóðanda minn. Samningar stéttarfélaga við at- vinnurekendur binda aðeins þá, sem um slíkt semja, þeir, sem ekki eru í stéttarfélögunum, verða því alls ekki bundnir af slík- um samningum. 8) Í áttunda lagi styðst krafa umbjóðanda míns við þau 448 mannorðsspjöll, sem hann verður fyrir vegna framkomu ÍSALS gagnvart honum, með því að hann fékk ekki þá stöðu, sem hann var ráðinn í. 9) Í níunda lagi styðst krafa umbjóðanda míns við þau meið- yrði, sem um hann eru höfð á dskj. nr. 16, hvað snertir hæfni hans til starfa. 10) Í tíunda lagi styðjast kröfur hans við þann drátt, sem hefur orðið á skaðabótagreiðslum, frá því að þær féllu í gjald- daga. Verður í því efni að ætla, að íslenzkur réttur geymi sömu reglur og danskur og norskur réttur, að dragist greiðsla fram yfir gjalddaga, þá megi krefjast skaðabóta vegna þess tjóns, sem beðið er, sakir rýrnandi kaupmáttar peninga eftir gjalddaga. 11) Í ellefta lagi styðjast kröfur umbjóðanda míns við þá stórkostlegu röskun á stöðu og högum, sem hann hefur orðið fyrir vegna samningagerðarinnar við ÍSAL haustið 1967“. Þá hefur umboðsmaður stefnanda í málflutningi lagt á það áherzlu, að krafa umbjóðanda síns sé ekki venjuleg launakrafa, heldur skaðabótakrafa, byggð á culpa, en það hafi verið gáleysi af stefnda að ákveða í upphafi þrískiptar vaktir í álverksmiðj- unni, en ekki tvískiptar. Þetta gáleysi hafi leitt til fækkunar vaktstjóra og á þessu gáleysi verði stefndi að bera ábyrgð gagn- vart stefnanda. Stefndi hefur í máli þessu krafizt algerrar sýknu, andmælt málsástæðum og málatilbúnaði stefnanda og reifað ýmsar máls- ástæður kröfu sinni til stuðnings. Í greinargerð stefnda segir m. a. um kröfur stefnanda: „I. 1) Launakrafa fyrir tímabilið frá 1. september 1967 til 1. janúar 1969, þ. e. meðan stefnandi var við þjálfunarstörf í Sviss, kr. 336.000.00, og 2) launakrafa fyrir tímabilið frá 1. janúar 1969 til 1. apríl 1970, þ. e. þann tíma, sem stefnandi starfaði við álverið í Straumsvík, kr. 135.000.00. Þessar kröfur, og raunar kröfurnar undir II. 1) og 2), eru studdar þeim rökum, að stefnandi hafi verið ráðinn sem verk- stjóri hjá ÍSAL. Þar sem félagið hafi ekki fullnægt þessum ráðningarkjörum, er krafizt fullra efndabóta, þ. e. fullra verk- stjóralauna frá og með 1. september 1967 til 1. apríl 1970. 1) Bréf ÍSALS, dags. 16. ágúst 1967, sem samþykkt er í öll- um greinum af stefnanda sjálfum með undirskrift hans og gildir því sem samningur milli aðilja, hefir að geyma þessi aðal- atriði: 449 1) Stefnanda er gefið fyrirheit um ráðningu sem verkstjóri við Álverksmiðjuna í Straumsvík. 2) Mánaðarlaun, meðan þjálfun færi fram í Sviss, voru ákveðin 12 þús. krónur, sem greidd yrðu á Íslandi, og 600 SFR. sem greiddir yrðu í Sviss. 3) Eftir heimkomuna til Íslands að lokinni þjálfun var gert ráð fyrir, að árslaun stefnanda yrðu 235 þús. krónur. 4) Eftir 1. nóv. 1967 var gagnkvæmur uppsagnarfrestur ákveð- inn 3 mánuðir. Þetta uppsagnarákvæði er með öllu for- takslaust. Þessi ráðningarkjör voru nákvæmlega samhljóða ráðningar- kjörum allra starfsmanna í kerskála og steypuskála, þeirra, er fóru til Sviss til þjálfunar. Öllum þessum starfsmönnum, án nokkurra undantekninga, voru gefnar fullar upplýsingar um hina fyrirhuguðu þjálfun í Sviss svo og um störf þau, er þeir tækju að sér við álverið í Straumsvík að lokinni þjálfun. Er það staðreynd, sem hvergi hefir verið mótmælt, að öllum starfsmönnum, og þ. á m. stefnanda, voru greidd hin umsömdu laun og meira en það og að þeir nutu betri kjara í Sviss en þeim hafði verið heitið. Af þessu leiðir, að ekki ber neina nauð- syn til þess að ræða kröfur stefnanda um aukin laun, meðan hann var í Sviss. Þau eru öll greidd að fullu. Þarf ekki að eyða að því orðum, að verkstjóralaun í Sviss koma alls ekki til greina. Meðan á þjálfun stóð, var enginn Íslendingur sem verkstjóri og þar af leiðandi engin verkstjóralaun. 2) Launakrafa stefnanda eftir heimkomuna frá Sviss, þ. e. tímabilið 1. nóv. 1969— 1. apríl 1970. Upphafsákvæði í bréfi umb. m. til stefnanda, dags. 16. ágúst 1967 (sem samkvæmt framansögðu er samningur aðilja), hljóðar svo: „Með tilvísun til umsóknar yðar og fyrri viðtala erum vér reiðubúnir að ráða yður til starfa sem verkstjóra við Álverk- smiðjuna í Straumsvík, svo framarlega sem lækniskoðun reynist vera jákvæð“. Ég vek athygli á því, að í þessu bréfi segir það eitt, að umbj. m. sé reiðubúinn til að ráða stefnanda til starfa sem verkstjóra við Álverksmiðjuna í Straumsvík. Hygg ég, að skoða beri hið tilvitnaða upphafsákvæði í bréfi umbij. m. 16. ágúst 1967 aðeins sem fyrirheit um ráðningu stefnanda sem verkstjóra, fyrirheit, sem háð væri því skilyrði, að hann reyndist hafa hæfileika sem verkstjóri, er á reyndi, við álverið. Annað var í raun réttri 29 450 óhugsandi. Það er sem sé kunnara en frá þurfi að segja, að maður getur reynzt góður eða sæmilegur starfsmaður, þótt hann hafi enga hæfileika til að stjórna mönnum, svo sem verkstjórar verða að sjálfsögðu að gera. Hvað sem þessu líður, þá kemur það fram á rskj. 11 og 12, að stefnandi hefir aldrei verið skoðaður sem verkstjóri hjá umbj. m. Er afdráttarlaust tekið fram í skýrslu umbj. m., að stefnanda var tilkynnt í október 1968, er hann var við þjálfunarstörf í Sviss, að ekki væri þörf fyrir hann sem verkstjóra, og var honum jafnframt gefinn kostur á öðru starfi, þ. e. starfi við gæðaeftirlit. Stefnandi viðurkennir að hafa fengið skriflega tilkynningu um þetta, áður en hann fór heim, sjá stefnu, greinargerð og bréfið á rskj. 3, og viðurkennir jafnframt, að hafa fallizt á að taka við hinu framboðna starfi. Hreyfði stefnandi engum andmælum fyrr en seint og síðar meir, eða síðari hluta ársins 1969. Í þessu efni vil ég taka fram, að það er algjörlega heimildarlaust hjá háttvirtum sækjanda að leggja nokkuð upp úr hinum vinsamlegu bréfum, er umbj. m. sendi stefnanda, og jólagjöfum þeim, er honum áskotnuðust. Sú stað- reynd stendur sem. sé óhögguð, að stefnandi sætti sig við að taka við öðru starfi en verkstjórastarfi eftir heimkomuna til Íslands. Er það staðreynd, að stefnanda voru í forföllum annarra falin vaktstjórastörf í steypuskála tvívegis á árinu 1969, þ. e. 17—-31/5 og 27/6—21/7. Er þessu nánar lýst í skýrslu umbj. m. á rskj. 16. Er þar tekið fram, að yfirmenn stefnanda hafi komizt að þeirri niðurstöðu, að stefnandi hefði ekki þá hæfni, sem þyrfti til að gegna þessu starfi, sem að sjálfsögðu fylgir mikil ábyrgð gagn- vart starfsmönnum og búnaði. Af þeim sökum taldi umbj. m., að ekki kæmi til mála að ráða stefnanda í vaktstjórastarf. Þarf ekki að eyða að því orðum, að það var bein skylda umbj. m. að gæta þess vandlega, að mönnum yrðu ekki fengin ábyrgðar- störf í hendur, svo sem verkstjóra- eða vaktstjórastörf, nema því aðeins, að þeir væru til þess hæfir. Spurningin, sem svara þarf þá, er aðeins þessi: Hvaða launa- kjör átti stefnandi að bera úr býtum, frá því er hann hóf störf í álverinu í ársbyrjun 1969 og þar til hann lauk störfum að undan- genginni uppsögn Í. apríl 1970? Ég tel, að svarið liggi ljóst fyrir. Í ráðningarbréfinu frá 16. ágúst 1967 er áætlað, að árslaun stefnanda verði 235 þús. krónur. Þar sem stefnandi hefir fengið þessa fjárhæð greidda og mun meira, virðist liggja Í augum uppi, að hann eigi enga fjárkröfu á hendur umbj. m. Umbj. m. hefir sem sé aldrei skuldbundið 451 sig til að greiða öllum verkstjórum eða vaktstjórum sama kaup, og stefnanda lofaði hann alls ekki hærri fjárhæð en kr. 235.000.00 á ári. Jafnvel bótt fallizt væri á, að stefnandi ætti rétt á meðalkaupi verkstjóra eða vaktstjóra, sem þó er afdráttarlaust neitað, gæti stefnandi aldrei átt hærri fjárkröfu á hendur umbj. m. en ca. kr. 40.000.00. Ég tel mig hér að framan hafa leitt að því fullkomin rök, að stefnandi eigi ekki neina fjárkröfu um laun á hendur umbj. m. Með þessu er þá um leið sýnt, að enginn grundvöllur er fyrir þeim fébótakröfum, sem stefnandi gerir, sem nema samtals kr. 650 þús.... 1) Fébótakrafa fyrir röskun á stöðu og högum, kr. 300.000.00. Þessa kröfu rökstyður stefnandi á þann hátt, að hann hafi sagt upp góðri stöðu, sem hann hafi haft sem sendibílstjóri. Hann hafi síðan selt bifreið sína, en svo óheppilega hafi tekizt til, að kaupandi hafi ekki staðið í skilum með greiðslu kaupverðsins, og krefst stefnandi af þessum sökum báðum 300 þús. króna greiðslu úr hendi umbj. m. Um Þennan kröfulið þarf að sjálf- sögðu ekki að ræða, hann er sem sé umbj. m. óviðkomandi með öllu. En úr því að stefnandi ber þessa fjarstæðukenndu kröfu fram, verð ég að beina þeirri áskorun til háttvirts sækjanda, að lögð verði fram skattframtöl stefnanda, er sýni tekjur hans sem sendibílstjóra, áður en hann réðst til umbj. m. Þá verður að sjálfsögðu að leggja fram sölusamning um bifreiðina og gefa tæmandi skýrslur. Kröfuliðnum er mótmælt sem hreinni og beinni fjarstæðu og umbj. m. með öllu óviðkomandi. 2) Fébótakröfur fyrir mannorðsspjöll, þjáningar og annan miska, kr. 350.000.00. Þessi kröfuliður er studdur þeim rökum, að stefnandi verði óumflýjanlega fyrir miklum mannorðsspjöllum vegna þess, að hann hafi ekki fengið verkstjórastöðu í álverinu í Straumsvík. Þessi kröfuliður á að sjálfsögðu enga stoð í veruleikanum. Stefn- andi var ráðinn með 3ja mánaða uppsagnarfresti og honum sagt upp með þessum löglega fresti. Er ekki vitað til þess, að nokkur starfsmaður geti gert fébótakröfu á hendur atvinnurekanda vegna þess, að löglegri uppsögn er beitt. Í sóknargögnum málsins er að finna ummæli þess efnis, að stefnandi hafi á marga lund verið beittur „misneitingu“, meðan hann var í Sviss. Þá er ennfremur vikið að því, að stefnandi sá 452 ekki bundinn af umsömdum launakjörum vegna gengisfellingar íslenzku krónunnar. Þessu er eindregið og afdráttarlaust mót- mælt, og vísast til hinnar rækilegu skýrslu umbj. m. á rskj. 16. Þar er sýnt fram á, að því Íer svo fjarri, að stefnandi eða annað starfslið, sem var til þjálfunar í Sviss, hafi verið beitt órétti, að fríðindi og launakjör öll voru mun betri en samningar áskildu. Vil ég fullyrða, að það hafi mælzt mjög vel fyrir hjá öllum hugsandi mönnum, er Álfélagið tókst á hendur að þjálfa á eigin kostnað í Sviss þá starfsmenn, sem gert var ráð fyrir, að tækju við ábyrgðarstöðum í álverinu eftir heimkomu þeirra. Þjálfun starfsmanna mun hafa kostað umbj. m. um ið milljónir króna, og hygg ég, að slíkt sé einsdæmi hér á landi. Í þessu efni vakti það hreina furðu hjá umbj. m., er hann sá yfirlýsingu ýmissa starfsmanna ÍSALS, sem er að finna á fskj. með rjskj. 14. Sé ég ekki ástæðu til þess að mótmæla yfirlýsingu þessara manna sem óstaðfestri, en henni er mótmælt seim alrangri og villandi. Hefi ég og ástæðu til að ætla, að þessir starfsmenn hafi ekki gert sér grein fyrir, hverju þeir voru að lýsa yfir ...“. Það er álit réttarins, að með bréfum stefnda frá 16. ágúst 1967 og 24. sama mánaðar hafi stofnazt bindandi samningur aðiljanna um ráðningu stefnanda sem verkstjóra hjá stefnda. Samkvæmt þeim samningi skyldi stefnandi fyrst starfa erlendis tiltekið tíma- bil og þiggja fyrir tiltekin laun, sem greind eru í ráðningarbréf- inu. Það er viðurkennt af stefnanda, að hann fékk á þessu tíma- Þili þau laun, er um var samið, og ósannað telst, að um annars konar vanefndir af stefnda hálfu á samningi aðiljanna hafi verið að ræða á þessu tímabili. Eftir heimkomuna var stefnandi settur til að gegna öðru starfi en upphaflega var samið um. Stefnandi hefur viðurkennt að hafa í nóvember 1968 fengið frá stefnda tilkynningu, sem hljóðar svo Í ómótmæltri þýðingu lögmanns hans: „Í málmsteypunni verður í Straumsvík unnið á tveimur vökt- „um. Í þessu felst, að tveir vaktstjórar fara til annarra starfa. Það varðar hr. Ólaf Gunnarsson, gæðaeftirlitsmann, Sigurð Sigurös- son ...“. Það er ósannað, að stefnanda hafi í þessu sambandi verið gerð grein fyrir því, að þessi tilfærsla mundi þýða launalækkun eða hann mætti ætla, að svo yrði. Verður því mótmælaskortur hans við þessari ákvörðun ekki talinn firra hann rétti til að krefjast launa samkvæmt fyrri samn- 76.193.00 2. Bætur fyrir röskun á stöðu og högum — 50.000.00 —.2 kr. 126.193.00 C. Kostnaður við tjónreikning .. .. .. kr. 4.500.00 Um A. Eftir uppsögu héraðsdóms hefur Þórir Bergsson tryggingafræðingur reiknað af nýju með líkindareikningi fjárhæðir í máli þessu, miðað við hækkanir þær, sem orðið hafa á launatöxtum, frá því að hann framkvæmdi reikn- inga sína 20. desember 1968. Samkvæmt skýrslu hans 14. nóvember 1970 eru niðurstöður þeirra reikninga þessar: „1. Verðmæti taps Sólrúnar hækkar úr kr. 1.233.792.00 í kr. 1.844.519.00. 2. Verðmæti hagnaðar Sólrúnar hækkar úr kr. 338.558.00 í kr. 506.144.00. 3. Verðmæti mæðralauna hækkar úr kr. 30.823.00 í kr. 44.847.00. 4. Verðmæti barnalífeyris vegna Gunnhildar Fjólu hækk- ar úr kr. 152.387.00 í kr. 212.580.00. 5. Verðmæti ekkjubóta frá Tryggingastofnun ríkisins er óbreytt, kr. 36.203.00%. Með skírskotun til gagna málsins þykja hæfilegar bætur til Sólrúnar fyrir missi framfæranda kr. 850.000.00, og hafa þá verið frá dregnar ekkjubætur og mæðralaun. Bætur til hennar fyrir röskun á stöðu og högum eru hæfilega ákveðnar kr. 100.000.00. Um B. Með vísun til gagna málsins þykja bætur til Gunn- hildar Fjólu hæfilega ákveðnar kr. 125.000.00 í heild. Um GC. Tekin verður afstaða til þessa kröfuliðar við ákvörðun málskostnaðar. Úrslit máls þessa verða því þau, að aðaláfrýjandi verður 788 dæmdur til að greiða gagnáfrýjanda Sólrúnu sjálfri kr. 950.000.00 (850.000.00 = 100.000.00) og vegna Gunnhildar Fjólu kr. 125. 000.00, hvor tveggja fjárhæðanna með 7% ársvöxtum frá 15. júlí 1968 til greiðsludass. Ákvæði héraðsdóms um málskostnað skulu standa óröskuð. Eftir þessum úrslitum ber að dæma aðaláfrýjanda til að greiða gagnáfrýjanda málskostnað fyrir Hæstarétti, sem ákveðst kr. 130.000.00, og ber skipuðum talsmanni gagn- áfrýjanda, Jóni Skaftasyni hæstaréttarlögmanni, af því fé 100.000.00 í málflutningslaun. Dómsorð: Aðaláfrýjandi, Flugstöðin h/f, greiði gagnáfrýjanda, Sólrúnu Hafsteinsdóttur sjálfri, kr. 950.000.00, og vegna ófjárráða dóttur hennar, Gunnhildar Fjólu Valgeirsdótt- ur, kr. 125.000.00, hvor tveggja fjárhæðanna með 7% ársvöxtum frá 15. júlí 1968 til greiðsludags. Ákvæði héraðsdóms um málskostnað eru staðfest. Aðaláfrýjandi greiði gagnáfrýjanda kr. 130.000.00 í málskostnað fyrir Hæstarétti, og ber skipuðum tals- manni gagnáfrýjanda, Jóni Skaftasyni hæstaréttarlög- manni, kr. 100.000.00 af því fé í málflutningslaun. Dómi þessum ber að fullnægja að viðlagöri aðför að lög- um. Sératkvæði Magnúsar Þ. Torfasonar hæstaréttardómara og Ármanns Snævars prófessors. Við vísum til þess, er greinir í Í. þætti atkvæðis meiri hluta dómenda um gögn, sem aflað hefur verið eftir uppsögu hér- aðsdóms. Svo sem rakið er í hinum áfrýjaða dómi, reisir gagnáfrýj- andi kröfur sínar á hendur aðaláfrýjanda í fyrsta lagi á 113. gr., sbr. 116. gr. og 1. mgr. 97. gr. loftferðalaga nr. 34/1964. Er flugvélin TF-DGF fórst hinn 15. júlí 1968 og með henni 789 eiginmaður gagnáfrýjanda, var hún í leiguumráðum flug- mannsins, Gísla G. Axelssonar. Leigusamningur hans við eiganda flugvélarinnar, aðaláfrýjanda máls þessa, tók aðeins til flugvélarinnar sjálfrar, búinnar til flugs. Gísli tók flugvélina á leigu og fór flugferðina í því skyni að safna flugtímum undir atvinnuflugmannspróf, en hvorki starfaði hann hjá aðaláfrýjanda né var á þessum tíma nemi í flugskóla hans. Hann samdi einn við aðaláfrýjanda um leigu flugvélarinnar, og átti hvorki eiginmaður gagnáfrýj- anda né aðrir farþegar nokkurn hlut þar að. Ekkert er fram komið, sem bendir til þess, að það hafi skipt máli um leigu- gjald til aðaláfrýjanda eða önnur leigukjör, að flugmaður- inn leyfði farþegum för með sér. Vera þeirra í flugvélinni byggðist alfarið á samkomulagi þeirra og leigutakans, sem í því efni hafði ákvörðunarvald, enda hafði aðaláfrýjandi ekki næga ástæðu til að setja það skilyrði fyrir leigu flug- vélarinnar, að ekki yrðu teknir farþegar, svo sem flugrétt- indum leigutakans var háttað. Eiginmaður gagnáfrýjanda hafði sjálfur stundað flugnám, og með honum og Gísla G. Axelssyni var kunningsskapur. Verður ekki annað ætlað en að honum hafi verið fullljóst, hvernig umráðum Gísla yfir flugvélinni var háttað, og að hann flaug flugvélinni á sjálfs sín vegum, en ekki aðal- áfrýjanda. Með skírskotun til þess, sem nú hefur verið rakið, verður ekki talið, að aðaláfrýjandi hafi verið flytjandi í merkingu 113. gr. laga nr. 34/1964, er flugvélin TE-DGF fórst. Aðal- áfrýjandi var að vísu eigandi flugvélarinnar, en ekki ræður það úrslitum, þar sem lagaákvæði þetta leggur bótaábyrgð- ina á flytjandann án tillits til þess, hvort hann er eigandi loftfarsins eða ekki. Getur sagnáfrýjandi samkvæmt þessu ekki krafið aðaláfrýjanda um skaðabætur vegna fráfalls eiginmanns síns á grundvelli nefndrar 118. greinar loftferða- laganna. Haggar það ekki þessari niðurstöðu, þó að einn þáttur í starfsemi aðaláfrýjanda sé sá að flytja farþega með eigin flugvélum, þegar flutningar bjóðast. Þá hefur gagnáfrýjandi í öðru lagi haldið því fram, að 790 aðaláfrýjandi sé skaðabótaskyldur, hvað sem líður fyrr- greindum ákvæðum loftferðalaganna, þar sem það hafi verið óvarlegt að fá Gísla G. Axelssyni flugvélina í hendur til flugs til Ísafjarðar, eins og veðurútliti og öðrum aðstæðum var háttað. Í atkvæði meiri hluta dómenda eru rakin þau gögn, sem gagnáfrýjandi hefur aflað eftir uppsögu héraðsdóms þessu til styrktar. Svo sem þar greinir, er það niðurstaða dóm- kvaddra manna, sérfróðra um veðurfræði og flug, þeirra Borgþórs H. Jónssonar veðurfræðings og Magnúsar Guð- mundssonar flugstjóra, að „ekki er talið, að ósætilegt hafi verið að leyfa flug flugvélarinnar TE-DGF til Ísafjarðar um kvöldið 15. júlí 1968“. Álitsgerð þessari, sem styrkt er af vætti Páls Bergþórs- sonar veðurfræðings, hefur ekki verið hnekkt með vfirmati eða á annan hátt. Hefur gagnáfrýjandi ekki sannað, að um hafi verið að tefla nokkra þá vanrækslu af hendi aðaláfrýj- anda eða starfsmanna hans, er renni nægum stoðum undir bótakröfur þær, sem gerðar eru í málinu. Samkvæmt því, sem nú hefur verið rakið, verður að sýkna aðaláfrýjanda af kröfum gagnáfrýjanda. Bétt er, að málskostnaður í héraði og fyrir Hæstarétti falli niður. Gjafsóknarkostnaður gagnáfryjanda greiðist úr ríkis- sjóði, þar með talin málflutningslaun skipaðs talsmanns hans í héraði og fyrir Hæstarétti, kr. 190.000.00. Dómsorð: Aðaláfrýjandi, Flugstöðin h/f, á að vera sýkn af kröf- um gagnáfrýjanda, Sólrúnar Hafsteinsdóttur vegna henn- ar sjálfrar og ófjárráða dóttur hennar, Gunnhildar Fjólu Valgeirsdóttur, í máli þessu. Málskostnaður í héraði og fyrir Hæstarétti fellur niður. Gjafsóknarkostnaður gagnáfrýjanda greiðist úr ríkis- sjóði, þar með talin málflutningslaun skipaðs talsmanns hans í héraði og fyrir Hæstarétti, Jóns Skaftasonar hæstaréttarlögmanns, kr. 190.000.00. 91 Dómur bæjarþings Reykjavíkur 24, marz 1970. Mál þetta, sem tekið var til dóms hinn 23. f. m., hefur Sólrún Hafsteinsdóttir, Auðbrekku, Skriðuhreppi, Eyjafjarðarsýslu, höfð- að vegna sín og fyrir hönd ófjárráða dóttur sinnar, Gunnhildar Fjólu, með stefnu, dags. hinn 3. febrúar 1969, á hendur Flugstöð- inni h/f hér í borg til greiðslu skaðabóta að fjárhæð kr. 1.514.485.00 með 7% ársvöxtum frá 15. júlí 1968 til greiðsludags svo og til greiðslu málskostnaðar, eins og málið væri eigi gjaf- sóknarmál, en með bréfi dómsmálaráðuneytisins, dags. hinn 14. nóvember 1989, var stefnanda veitt gjafsókn í málinu. Af hálfu stefnda eru þær dómkröfur gerðar aðallega, að hann verði sýknaður af öllum kröfum stefnanda, en til vara, að kröfur stefnanda verði stórlega lækkaðar að mati dómsins og verði málskostnaður þá látinn niður falla. Stefnandi hefur stefnt Tryggingu h/f til réttargæzlu. Á hendur réttargæzlustefnda eru engar dómkröfur gerðar, og af hans hálfu eru eigi hafðar uppi kröfur í málinu. Málavextir eru þessir: Hinn 15. júlí 1968 tók Gísli G. Axelsson á leigu hjá stefnda flugvélina TE-DGF af gerðinni Piper PA-28, Cherokee 140, og var fyrirhugað að fljúga frá Reykjavík til Ísafjarðar og til Reykjavíkur aftur. Í flugvélinni voru þrír farþegar, og var Valgeir Stefánsson einn þeirra. Flugvélin fór frá Reykjavíkurflugvelli kl. 2023, og var áætlað, að hún lenti á Ísafirði kl. 2213. Var viðdvöl á Ísafirði áætluð 30 mínútur, og áætlunarkomutími til Reykja- víkur aftur var kl. 0033 um nóttina. Er flugvélin kom ekki fram eftir áætlaðan komutíma til Reykjavíkur, var farið að grennslast eftir henni. Kom þá í ljós, að hún hafði ekki komið til Ísafjarðar. Hófst nú mikil leit að flugvélinni, og um kl. 1045 hinn 17. júlí fannst flak hennar á svonefndri Brunnhæð á Látrabjargi. Voru allir látnir, sem í flugvélinni voru. Sólrún Hafsteinsdóttir, ekkja Valgeirs Stefánssonar, sem fengið hefur leyfi til setu í óskiptu búi, hefur höfðað mál þetta til heimtu bóta, sem hún telur sig og einkabarn þeirra Valgeirs, Gunnhildi Fjólu, hafa beðið við fráfall hans. Loftferðaeftirlit ríkisins framkvæmdi rannsókn á atvikum að slysinu. Einnig framkvæmdi rannsóknarnefnd flugslysa sam- kvæmt 141. gr. laga nr. 34/1964 slíka rannsókn. Um síðargreindu rannsóknina og ályktanir, sem af henni voru dregnar, segir svo í skýrslu nefndarinnar: 792 „SKÝRSLA UM FLUGSLYS. FLUGVÉL: Piper PA-28, Cherokee 140 TF-DGF. HREYFILL: Lycoming 0-320-E2A, 150 hestöfl. EIGANDI: Flugstöðin h.f., Reykjavík. FLUGMAÐUR: Gísli G. Axelsson, látinn. FARÞEGAR: Þrír — látnir. SLYSSTAÐUR: Brunnhæð á Látraheiði, V.-Barðastrandarsýslu. DAGUR/STUND: 15. júlí 1968, um kl. 2200? YFIRLIT. Þann 15. júlí 1968 tók Gísli G. Axelsson á leigu hjá Flugstöð- inni h.f. í Reykjavík flugvélina TE-DGF í þeim ásetningi að fljúga til Ísafjarðar og til baka, en hann var að safna flugtímum undir atvinnuflugmannspróf. Með honum í flugvélinni voru 3 far- þegar, þar af einn, sem hafði svipaða reynslu í flugi. Flugið hófst frá Reykjavíkurflugvelli kl. 20.23, og áætlað var að fljúga sjónflug og lenda á Ísafjarðarflugvelli eftir 150 klst. Þar sem flugvélin kom ekki fram eftir áætlaðan komutíma til Reykjavíkur (16.0033), hófst eftirgrennslan um ferðir flugvélar- innar, og kom þá í ljós, að hún hafði ekki lent á Ísafirði. Síðar fréttist, að sézt hefði til hennar við Arnarfjörð, Látra og síðast kl. liðlega 22.00 frá bænum Lambavatni á Rauðasandi. Umfangsmikil leit hófst, og var henni haldið áfram, þar til flak flugvélarinnar fannst á Brunnhæð þ. 17. júlí um kl. 10.45. Allir, sem í flugvélinni voru, voru látnir, og flugvélin hafði gjöreyðilagst. 1. RANNSÓKNIN. 1.1. UM FLUGIÐ. Hinn 15. júlí 1968 tók Gísli Guðmundur Axelsson á leigu hjá Flugstöðinni h.f. í Reykjavík einshreyfils flugvél af gerðinni Piper PA-28 (Cherokee), TF-DGF, í þeim tilgangi að fljúga til Ísafjarðar og til baka eftir 30 mínútna viðdvöl á Ísafjarðarflug- velli. Áætlað var að fljúga sjónflug. Flugtíminn Reykjavík— Ísafjörður var áætlaður 1.50 klst., og til baka var áætlaður sami flugtími. Flugbol flugvélarinnar var 4.30 klst. Flugturninn í Reykjavík hafði eðlilegt talsamband við flugvél- ina fyrir og eftir flugtak, síðan var ekkert talsamband við hana. Þegar flugvélin kom ekki til Reykjavíkur á áætluðum tíma 193 (16.0033), og ekkert var vitað um ferðir hennar, frá því að flugturinn í Reykjavík hafði síðast talsamband við hana, hófust fyrirspurnir um ferðir hennar. Kom þá í ljós, að flugvélin hafði ekki lent á Ísafjarðarflugvelli. Starfsmaður flugmálastjórnarinnar þar vissi ekkert um ferðir hennar. Reynt var að spyrjast fyrir um flugvélina, ef vera kynni, að einhver hefði séð hana á flugi. Þá fréttist um ferðir flugvélar, sem flaug út Arnarfjörð um kl. 91.30. Um ki. 22.00 sást hún frá Látrum, og flaug hún þá suður með. Kl. liðlega 22.00 sáu tveir piltar frá bænum Lambavatni á Rauðasandi, hvar einshreyfils flugvél flaug í stefnu austur, síðan kom hún til baka og flaug í vesturátt og hvarf þeim sjónum. Þetta er það síðasta, sem vitað er um ferðir flugvélarinnar. Skipulögð leit hófst frá Reykjavík þ. 16. um kl. 03.40. Leitað var svæðið allt frá Reykjavík sem leið liggur að Vestfjörðum og allur Vestfjarðakjálkinn. Aðaláherzlan var lögð á Vestfirðina, nánar tiltekið þar, sem síðast sást til ferða flugvélarinnar. Einnig fór leitarflokkur um Látraheiði frá Látrum, en vegna þoku þar var erfitt um leit. Hinn 17. júlí 1968 fundu leitarmenn flak flugvélarinnar um kl. 10.45 S.A. í Brunnahæð á Látraheiði í V.-Barðastrandarsýslu. Flakið var í um 400 metra hæð frá sjávarfleti. Samtals tóku 20 flugvélar þátt í leitinni og flugu samtals 116 klst. Á þriðja hundrað manns leituðu í skipulögðum gönguflokkum auk fjölda annarra, sem leituðu á fjörum, á vegum og í nálægð heimkynna sinna. 1.2. SLYS Á MÖNNUM. Áhöfn. Farþegar. Dauði: 1 3 1.3. SKEMMDIR Á FLUGVÉLINNI. Flugvélin gjöreyðilagðisl. 1.4. AÐRAR SKEMMDIR. Engar. 1.5. UPPLÝSINGAR UM ÁHÖFNINA. Gísli Guðmundur Axelsson, Álfhólsvegi 43, Kópavogi, f. 3. apríl 1947, 21 árs. Hlaut skírteini flugnema nr. 909 8. júlí 1966 og skírteini einka- flugmanns 15. ágúst 1966. Hann lauk bóklegu prófi fyrir blindflugsréttindi hinn "7. júní 1968 og fyrir atvinnuflugsréttindi 15. júlí 1968. Hann hafði um 130 flugtíma, bar af 30 klst. á Piper PA-28-140. 7 ; Skírteini hans var í gildi til 16. apríl 1969. I.6. UPPLÝSINGAR UM FLUGVÉLINA. Flugvélin Piper PA-28 (Cherokee 140) er fjögurra sæta, eins- hreyfils lágþekja, sem er smíðuð úr málmi. Þrjú hjól eru undir flugvélinni (nefhjól og tvö aðalhjól), sem ekki er unnt að taka upp á flugi. TE.DGF var smíðuð árið 1967 hjá PIPER AIRCRAFT COR- PORATION, Lock Haven í U.S.A. Framleiðslunúmer hennar var 28.22872. Hún kom ný til Íslands og var skrásett hér 9. maí 1967 eign Flugstöðvarinnar h.f. í Reykjavík. Lofthæfnisskírteini henn- ar var síðast endurnýjað 14. maí 1968, og var það í gildi til 13. maí 1969. Flugvélinni hafði verið flogið samtals í 1251.40 kist. Hreyfillinn var frá Lycoming verksmiðjunum af gerðinni 0-320.E2A, 150 hestöfl, og hafði hann verið í notkun í samtals 1251.40 klst. Allar skoðanir á flugvélinni fóru fram á réttum tíma. 1.7. VEÐURSKILYRÐI. (i) Veðurstofan gaf eftirfarandi veðurlýsingu á flugleiðinni Reykjavík— Ísafjörður 15. júlí 1968 frá kl. 22.30 til 16.0200: SSV 3—8 hnútar, skyggni gott, skýjafar 6, %, SC og CV. hæð neðstu skýja um 500— 700 m., toppar 1400—2000 m., vindur frá yfirborði upp í 3300 m. 270 gráður 10 hnútar (270/10), frostmark í 3000 m. (ii) Að sögn manna á Vestfjörðum var dimmra yfir suðvestur- hluta Vestfjarða og til heiða, þegar nær dró miðnætti hinn 15. júlí. (iii) Helgi Jónsson flugmaður, sem flaug frá Reykjavík þ. 15. kl. 21.25 til Selárdals í Arnarfirði, segir: „Mánudaginn 15. júlí 1968 flaug ég undirritaður frá Reykjavík til Selárdals í Arnarfirði á flugvélinni TF-HOF PIPER PÞA.23. Lagt var af stað frá Reykjavík kl. 21.25 og lent í Selárdal kl. 99.25. Stanzað var í um það bil5 mínútur og flogið til Reykjavíkur aftur og lent kl. 23.31. Veðurlýsing á flugleiðinni er í stórum dráttum þessi: Vindur á flugleiðinni var suðvestan ca. 5 hnútar. Frá Reykjavík og vestur á Mýrar var léttskýjað. Flogið var í 5000 feta hæð. Frá Mýrum og vestur yfir Snæfellsnes var þunnt lag af stratustæjum ca. 500 feta þykkt, og sást víða niður í gegn. Þegar komið var að Snæfellsnesi, var Hvammsfjörður að sjá auður, þunnt skýjalag yfir Klofningi og vestur á Breiðafjörð norður 795 undir Flatey. Þar var léttskýjað á nokkuð stóru svæði vestur undir Sigluneshlíðar og austur undir Reykhóla. Alskýjað var að sjá yfir Vestfjarðakjálkann og skýjatoppar ca. 3000 fet. Bjart var yfir í Arnarfjörðinn um Hornatær. Þegar komið var vestur undir Vatnsfjörð, var flugið lækkað niður í 2000 fet, þaðan séð virtust heiðar norður um til Ísafjarðar vera lokaðar. Bjart var að sjá vestur með ströndinni, en ský lágu með fjöllum rétt niður fyrir fjallatoppa. Þegar komið var niður í Arnarfjörðinn, var bjart að sjá út allan fjörðinn, ský lágu í fjallatoppum og rigningaskúrir í dala- botnum, og virtist hvergi vera að sjá neina þokumyndun. Þegar komið var yzt í Arnarfjörðinn, var að sjá bjart norður með núpum og suður fyrir Kóp og vel brotið í fjarðarmynninu. Fór ég þar upp í bakaleiðinni, og virtist skýjalagið vera um 500 fet að þykkt. Flogið var sömu leið til baka, og veðrið virtist vera óbreytt“. 1.9. FJARSKIPTI. Eðlilegt talsamband var haft við flugturninn í Reykjavík, fyrir og skömmu eftir flugtak. Eftir það var ekkert talsamband haft við flugvélina, svo vitað sé. 1.10. FLUGVÖLLURINN OG ÚTBÚNAÐUR HANS. Óháð slysinu. 1.11. FLUGRITI (Flight Recorðer). Enginn flugriti var í flugvélinni. 1.12. FLAKIÐ. Fyrst hefur vinstri vængendi rekizt í, síðan hefur flug- vélin stungizt á nefið í lágan urðarkamb, og þar hefur skrúfan brotnað af ásamt ýmsum smáhlutum. Síðan hefur flakið runnið um 9 m, þar til það stöðvaðist. Vinstri vængur var svo til alveg rifinn af skrokknum, og hefur hann bognað yfir hann vegna hitans frá eldinum, er kviknaði í flakinu. Báðir vængirnir voru illa útleiknir af eldi. Skrokkurinn lá svo til á hvolfi. Hann var nokkuð boginn fyrir aftan vængi, framhluti hans frá nefi aftur fyrir farþegaklefa var mjög illa brunninn. Stél flugvélarinnar var heilt. Þess má geta, að gler yfir ljós það, sem er efst á hliðarstýrisugga, var óbrotið. Það gefur til kynna, að stélið hefur ekki rekizt í jörðina, heldur hefur skrokk- urinn bognað við hitann og stélið svo rólega sigið til jarðar. Hreyfillinn var mjög illa brunninn og brotinn. Skrúfan var 196 brotin og undin, en hún hefur snert jörð á miklum snúningshraða. 1.13. ELDUR. Mikili eldur kom upp í framhluta flugvélarinnar. Var hreyf- illinn, stjórn- og farþegaklefi verst farið. Einnig voru vængir mikið brunnir. Afturhluti skrokksins var óbrunninn. 1.14. ATRIÐI VARÐANDI BJÖRGUN. Mikil leit var gerð að flugvélinni, en vegna þoku á Látra- heiði fannst hún ekki fyrr en eftir 36 klukkustundir. Allir, sem í flugvélinni voru, munu hafa látizt samstundis. 1.15. RANNSÓKN Á FLAKINU. Litla rannsókn var unnt að framkvæma á flakinu, sökum þess hve mikið það var brotið og brunnið. Öll mælitæki og stjórntæki voru gjörónýt og brunnin svo og allt annað í stjórn- og farþegaklefa. Hreyfillinn var mikið brotinn og skemmdur af eldi. Skemmdir á skrúfublöðum sýndu, að skrúfan hafði verið á miklum snúningshraða, er hún snerti jörð. 2. ÁLYKTANIR OG NIÐURSTÖÐUR. 2.1. ÁLYKTANIR: Nefndin álítur, að flugmaðurinn hafi flogið sjónflug undir skýjum sem leið liggur norður með Mýrum yfir Rauðamelsheiði og yfir Breiðafjörð vestan Klofnings að Barðaströnd. Skyggni mun hafa verið allgott við norðanverðan Breiðafjörð, en skýjað yfir Vestfjarðakjálkanum og skýin legið að mestu á hálendinu allt frá Reiphólsfjöllum vestur um Þingmannaheiði til Dynjandis- heiðar og því ekki sjónflugsskilyrði þar yfir til Ísafjarðar. Samkvæmt upplýsingum, sem fyrir hendi eru, munu ský ekki hafa legið það lágt, er vestar dró, að vel hefur sézt niður í suður- firði Arnarfjarðar, þegar komið var yfir Vatnsfjörð. Þetta er sú leið, sem flugmaðurinn hefur farið og sennilega álitið sig vera að koma ofan í Ísafjarðardjúp, en stefnan frá Arngerðareyri að Ögri er nálægt því sú sama og út Arnarfjörðinn. Ekki er ósenni- legt, að fjallaskúrir og þoka í dalbotnum hafi aukið á erfið- leika flugmannsins að staðsetja sig. Um kl. 21.30 sást til flug- vélarinnar frá Selárdal, þar sem hún flaug út Arnarfjörðinn nálægt suðurströndinni. Næst sást til flugvélarinnar frá Hvallátrum, og var hún þá á suð-vesturleið. Það síðasta, sem sást til hennar, svo vitað sé, var laust eftir kl. 22.00 frá bænum Lambavatni á Rauðasandi. Kom 19 flugvélin lágt úr vestri, en sneri við skammt austan Lambavatns og tók norð-vestlæga stefnu í átt að Látraheiði. Nefndin álítur, að flugmaðurinn hafi ekki gert sér grein fyrir, hvaða leið hann flaug, fyrr en eftir að hafa flogið framhjá Látra- bjargi og yfir Rauðasand og þá breytt um stefnu og ákveðið að halda áfram fluginu til Ísafjarðar. Til að forðast fugla og lélegt veður við Látrabjarg og einnig til að stytta sér leið hafi hann hugsað sér að fljúga yfir Látra- heiðina, en þar er vitað, að ský lágu á fjöllum. 2.2. NIÐURSTÖÐUR: a) Það, sem kom í ljós. (i) Lofthæfnisskírteini flugvélarinnar TE-DGF var í gildi. (ii) Skoðanir höfðu verið framkvæmdar á réttum tímum skv. bókum. (iii) Flugvélin hafði verið tekin á leigu hjá Flugstöðinni h.f. til Ísafjarðar, en flugmaðurinn var að safna yfirlandsflug- tímum fyrir atvinnuflugmannspróf. (iv) Ekki er vitað, að neitt athugavert hafi verið við flugvélina, áður en flugið hófst. (v) Hleðsla og þungamiðja flugvélarinnar voru innan takmarka við flugtak. (vi) Flugmaðurinn hafði réttindi til að stjórna þessari gerð flugvéla. (vii) Flugmaðurinn hafði flogið milli 30—40 klst. í yfirlands- flugi. (viii) Flugmaðurinn hafði enga þjálfun hlotið í blindflugi. (ix) Starfsmaður Flugmálastjórnarinnar á Ísafirði vissi ekki um ferðir flugvélarinnar, og talstöðin þar var ekki opin. (x) Eftirgrennslan hófst ekki fyrr en eftir þann tíma, sem flugmaðurinn hafði áætlað að lenda aftur í Reykjavík, en þá kom í ljós, að flugvélin hafði aldrei lent á Ísafirði. b) Orsök eða Kkleg orsök slyssins. Orsök slyssins telur nefndin vera eftirfarandi: Sökum ókunnugleika á staðháttum og takmarkaðri reynslu í flugi í veðurskilyrðum, sem þarna voru, hafi flugmaðurinn snúið of seint við, lent inni í skýjum, en þar sem hann hafði ekki fengið þjálfun í blindflugi, hafi það orðið honum ofviða að komast út úr þeim örðugleikum, sem hann var kominn í. Hvort áreksturinn var í mjög krappri vinstri beygju eða eftir ofris, er ekki unnt að fullyrða“. Í málinu liggur fyrir vottorð Veðurstofu Íslands um veður á 798 Reykhólum, Lambavatni, Flatey, Hvallátrum, Kvígindisdal, Galt- arvita og Æðey, hinn 15. júlí 1968. Er vottorðið svohljóðandi: „Dags. Tími „Vindáttog Mest Veður Skyggni 1968 veðurhæð veðurhæð km. milli athugana Reykhólar (1) 15.7. 21 vsv 1 2 Skýjað 20—50 Lambavatn (1) — 21 v1 1 Alskýjað 2—4 Flatey á Breiðafirði — 18 VSV 2 2 Skýjað 35 si 21 VSV 2 3 Skýjað 28 Hvallátrar a 18 sv 2 2 Alskýjað, þoka, á síðustu 6 klst. 65 — 21 SSV 2 2 Alskýjað, úði 45 Kvígindisdalur 3 18 SSV 2 2 Skýjað, þoka á síðustu 6 klst. 65 Galtarviti — 18 sv 3 3 Þoka í grennd 15 — 21 sv 4 4 Skýjað Meira en 30 Æðey — 18 VNV 5 5 Léttskýjað 50 HitiC“: Skýjahæð: Reykhólar, 9.9 Lambavatn, 10.9 Þoka á fjöllum. Flatey á Breiðafirði, 10.5 300—600 m. 9.6 200—-300 m. Hvallátrar, 9.4 600— 1000 m. 10.0 100— 200 m. Kvígindisdalur, 11.0 300—600 m. Galtarviti, 8.0 0—50 m. 9.8 600— 1000 m. Æðey, 8.3 1500—-2000 m. Bjart til Glámuhálendis, Reiphólsfjalla og hálendis upp af Langadalsströnd. Vel fært flugvélum“. 1) Veðurathuganir eru gerðar á tilteknum tímum. á Lambavatni og Reykhólum, en veðurskeyti ekki send þaðan. 799 Elíeser Jónsson, framkvæmdastjóri stefnda, hefur skýrt svo frá, að flugferð sú, sem hér er fjalað um, hafi staðið fyrir dyrum í nokkra daga og hafi Gísli Axelsson verið búinn að ræða um ferðina við sig. Kveður hann Gísla hafa ætlað að fljúga til Ísa- fjarðar með einn eða fleiri kunningja sína. Einnig hafi Gísli verið búinn að óska eftir þessari sérstöku flugvél og hafi verið búið að skrá það hjá stefnda. Hafi Gísli einn verið um flugvélina. Elíeser kveður það hafa verið sökum lélegra veðurskilyrða, að ekki var flogið fyrr en þennan dag, og hafi það verið í samráði við starfsmenn stefnda. Elíeser kveður starfsmenn stefnda við daglegan rekstur hafa vitað, að flugferð þessi stóð fyrir dyrum. Elíeser kveður það vera einn af þáttum starfsemi stefnda 2ð leigja flugvélar til einkaflugs til þeirra aðilja, sem hafi réttindi til slíks flugs. Kveður hann leiguflug ekki aðeins taka til þeirra tilvika, að flugvél sé leigð og henni fljúgi flugmaður, sem sé starfsmaður stefnda, heldur taki það einnig til leigu á flugvélum til þeirra, sem hafi réttindi til að fljúga flugvélum af þeirri gerð. Elíeser kveður Gísla hafa haft einkaflugmannsréttindi og kveður hann hafa stundað nám hjá stefnda til að ná þeim réttindum. Elíeser kveður einkaflugmenn taka flugvélar á leigu til að halda við og auka réttindi þau, sem þeir hafa öðlazt. Elíeser kveður umrædda flugvél hafa verið kennsluflugvél með tvöföldum stjórn: tækjum og hafi verið tvö sæti fremst í flugvélinni. Því hafi verið hægt að stjórna henni úr hvoru sætinu sem var. Elíeser kveður flugvélina að öllu leyti hafa verið búna til flugsins og kveður hana hafa haft eldsneyti til 4% klst. flugs, þ. e. flugs til Ísa- fjarðar og til Reykjavíkur aftur að viðbættum lágmarksflugtíma. Elíeser kveður flug milli Ísafjarðar og Reykjavíkur taka 14—-2 klst. hvora leið. Við allar flugferðir kveður Elíeser gerðar flug- áætlanir og hafi svo einnig verið í þetta skipti. Elíeser kveður bað fasta reglu að leita upplýsinga um veður á fyrirhugaðri flug- leið, áður en flogið er. Kveður hann upplýsingar um veður, sem byggt hafi verið á við þessa flugferð, hafa verið samkvæmt veður athugunum, sem teknar hafi verið ki. 1800, og hafi þær verið fengnar hjá Veðurstofunni. Ekki kveðst Elíeser sjálfur hafa aflað þessara upplýsinga, því að hann hafi þá verið staddur úti á landi. Elíeser kveður ekki hafa verið hægt að fá nýrri upplýs- ingar um veður, áður en flugferðin hófst, nema með sérstökum hringingum út á land, en það sé aðeins gert í sérstökum tilvikum Hann kveður skilyrði til sjónflugs hafa verið góð á flugleiðinni samkvæmt þeim upplýsingum, sem fyrir lágu á grundvelli veður: 800 athugana kl. 1800, en hann kveður veður geta breytzt mjög mikið á tveimur klukkustundum. Elíeser kveður það aðeins vera Reykja- víkurflugvöll og Keflavíkurflugvöll, sem hafi opið fjarskipta- samband allan sólarhringinn, svo séu aðrir flugvellir, t. d. á Ísa- firði, sem hafi fjarskiptavaktir ákveðinn tíma á sólarhring. Þegar svo áætlað sé flug á þeim tíma, sem fjarskiptasamband á lend- ingarstað sé opið, þá tilkynni flugturninn á brottfararstað brott- farartíma og áætlaðan lendingartíma til viðkomandi flugvallar. Ef áætlað er flug utan þess tíma, sem fjarskiptasamband er opið, þá kveður Elíeser slíkt flug leyfilegt, án þess að haft sé fjar- skiptasamband við lendingarstað, en viðkomandi flugmaður geti oftast fengið aukavakt til fjarskipta, ef óskað er, en slíkt þurfi þá að greiða sérstaklega. Elíeser kveður það yfirleitt vera við- komandi flugmann, sem óski eftir slíkri aukavakt. Kveður hann starfsmenn stefnda ekki hafa afskipti af slíku, ef öll skilyrði til flugsins eru nógu góð án slíks útkalls. Ef kalla þurfi út sér- staka vakt til fjarskiptaþjónustu vegna reynsluleysis flugmanns, þá kveður Elíeser stefnda ekki leyfa flugið. Elíeser kveður stefnda sem leigusala hafa endanlegt úrskurðarvald um það, hvort flugferð sé farin í flugvél hans, og kveður hann upplýsingar um veður á flugleiðinni vera eitt af þeim atriðum, sem sú ákvörðun byggist á. Ekki kveðst Elíeser vita, hversu mikið Gísli Axelsson hafi flogið um Vestfirði. Witnið Marinó Þórður Jónsson, starfsmaður stefnda, hefur skýrt svo frá, að sér hafi verið kunnugt um, að Gísli Axelsson hafi átt pantaðan tíma til flugs vestur á Ísafjörð um nokkurn tíma, áður en umrædd flugferð var farin. Vitnið kveður ástæðuna til þess, að ekki var flogið fyrr, hafa verið þá, að ekki hafi verið veðurskilyrði til þess að dómi starfsmanna stefnda. Þegar flug- menn eru að fljúga til að safna tímum, kveður vitnið það vera ýmist, að þeir fljúgi með kennara, þeir fljúgi einir eða þeir taki með sér farþega. Kveður vitnið það vera á valdi viðkom- andi flugmanns í samráði við starfsmenn stefnda, hver háttur sé hafður á þessu. Vitnið kveðst hafa farið með Gísla út á veður- stofu á Reykjavíkurflugvelli, skömmu áður en flugferðin hófst, og þar hafi þeir aflað upplýsinga um veður á hinni fyrirhuguðu flugleið. Kveður vitnið þá hafa fengið upplýsingar um veður samkvæmt veðurathugunum, sem teknar hafi verið kl. 1800. Kveður vitnið upplýsingar þessar hafa gefið til kynna, að góð flugskilyrði væru á þessari leið. Vitnið kveðst hafa lagt fyrir Gísla að fljúga vestur Mýrar, vestur yfir Sátu og fyrir Klofning, 801 síðan fyrir vestan Reykjanes og fara síðan þaðan og niður í Ísa- fjörð í Ísafjarðardjúp og svo út Ísafjarðardjúp og til Ísafjarðar- flugvallar. Kveðst vitnið hafa lagt á það áherzlu við Gísla, að ef hann kæmist ekki þessa leið, þá ætti hann að snúa við. Vitnið kveður það alltaf geta komið fyrir í flugferðum, að veður breytist, og kveðst það því hafa það fyrir fasta reglu að beina því til flug- manna, sem fá flugvélar stefnda til afnota, að snúa við, ef þeir komast ekki þá leið, sem fyrirhuguð er. Vitnið kveður búið hafa verið að loka flugturninum á Ísafirði á þeim tíma, er umrædd flugferð var farin, og því hafi ekki verið fjarskiptasamband við hann, en það kveður heimilt að fljúga sjónflug til Ísafjarðar, án þess að vakt sé í flugturninum þar. Ekki kveður vitnið bað hafa komið til tals milli þeirra Gísla, að ástæða væri til að fá auka- vakt í flugturninn á Ísafirði til fjarskipta. Eftir að flugvél er komin á loft, kveður vitnið starfsmenn stefnda ekki hafa tök á að sjá til þess, að farið sé eftir fyrirmælum, sem þeir hafa gefið. Vitnið kveður engan varning hafa verið með flugvélinni í umræddri ferð og kveður flugmanninn og farþega ekki hafa flutt með sér farangur. Kveður vitnið sér hafa verið kunnugt um, að með þeirri hleðsm, sem á flugvélinni var, hafi þyngdarpunktur hennar verið innan marka. Vitnið kveðst hafa kennt Gísla Axels- syni til flugprófs ásamt öðrum kennurum stefnda. Kveður það Gísla hafa verið Mjög góðan nemanda og kveður hann hafa staðið sig vel í námi sínu. Í greinargerð og við munnlegan flutnings málsins voru kröfur stefnanda sundurliðsðar þannig: A. Bætur til hennar sjálfrar: 1. Bætur fyrir missi framfæranda #0... 0... kr. 1.233.799.00 2. Bætur fyrir röskun á stöðu og högum .. .. — 150.000.00 Kr. 1.383.792.00 B. Bætur til Gunnhildar Fjólu: 1. Bætur fyrir missi fram- færanda , ..,, ,..,..... Kr. 76.193.00 2. Bætur fyrir röskun á stöðu A h 50.000.00 Kr.126.193.00 kr. 126.193.00 C. Kostnaður við tjónaútreikning .. .. .. .. .. — 4.500.00 ll Kr. 1.514.485.00 öl 802 Kröfur stefnanda eru byggðar á því, að samkvæmt ákvæði 113. gr. laga um loftferðir nr. 34/1964 beri stefndi fébótaábyrgð á tjóni þeirra vegna missis framfæranda þeirra við andlát Valgeirs Stefánssonar. Er bent á í því sambandi, að stefndi hafi haft af því atvinnu að leigja flugvélar til þeirra, sem réttindi höfðu ti} flugs. Í tilviki því, sem hér er fjallað um, hafi stefndi leigt Gísla Axelssyni greinda flugvél til flugs til Ísafjarðar, en ekki liggi fyrir skriflegur samningur um það efni. Ljóst sé þó, að Gísli hafi ekki haft leyfi til flutnings samkvæmt ákvæði 82. gr. loft- ferðalaga, sbr. ákvæði 1. gr. reglugerðar nr. 13/1947. Er því haldið fram, að umráð Gísla yfir flugvélinni hafi eigi verið slík, að unnt sé að líta á hann sem flytjanda í skilningi laga nr. 34/ 1964. Er því haldið fram, að félög, sem hafa það að atvinnu að leigja út flugvélar, hljóti að teljast flytjendur í skilningi laga um loftferðir, enda kaupi þau sér vátryggingu sem slík. Því verði að líta svo á, að flug með farþega í umrætt sinn hafi verið fram- kvæmt á ábyrgð stefnda. Þá er á það bent af hálfu stefnanda, að samkvæmt ákvæði 117. gr. laga um loftferðir sé sönnunar“ byrðinni snúið við og lagt á flytjanda að færa sönnur á, að hanst beri ekki ábyrgð á tjóni, og verði slík sönnun að vera ótvírpð. Það hafi stefnda ekki tekizt í máli þessu. Er á það bent í þessu sambandi, að Gísli Axelsson hafi lært flug hjá stefnda. Hanz! hafi ekki haft reynslu í blindflugi og hafi starfsmönnum stefnda verið um þetta kunnugt. Það hafi því verið óverjandi af þárð að leigja Gísla flugvélina til flugs til Ísafjarðar við þau veður“ skilyrði, sem þá voru á þeirri leið. Er því og haldið fram í því sambandi, að fyrirsvarsmönnum stefnda hafi borið að láta stafs menn flugmálastjórnarinnar á Ísafirði hafa opið fjarskiptayn band. Sýknukrafa stefnda er byggð á því, að ekkert það hafi komið fagi í máli þessu, sem bent geti til þess, að þeir menn, sem stendi ber ábyrgð á, hafi Í nokkru sýnt af sér vanrækslu eða að leir hafi með nokkru móti getað afstýrt slysinu. Þvert á móti baði allt til þess og verði að teljast sannað, að orsök slyssins virði eingöngu rakin til veðurs og reynsluleysis flugmannsins. hk á það bent af hálfu stefnda, að Valgeir Stefánsson hafi sjálfur vrr ið flugmaður og muni hafa haft sams konar réttindi og Gísli Ar Ís son, og sé jafnvel ekki vitað, hvor þeirra hafi setið undir sæi, er slysið varð. Er því mótmælt af hálfu stefnda, að hann ver Bi talinn flytjandi samkvæmt ákvæðum IX. kafla laga um loftfeg ár. Einnig er því mótmælt, að Gísli Axelsson verði talinn hafa wgrið 803 starfsmaður stefnda. Er því haldið fram, að enginn af starfsmönn- um stefnda hafi haft nokkur þau afskipti af því, að umrædd flug- ferð var farin, sem valdið geti húsbóndaábyrgð stefnda. Í því sambandi er því haldið fram, að flugvélin hafi verið í fullkomni: lagi. Samkvæmt þessu er því haldið fram af hálfu stefnda, að hvorki lagareglur né lagarök leiði til þess, að fébótaábyrgð verði. á hann lögð. Hinn 7. desember 1967 hafði samgöngumálaráðherra samþykkt flugrekstrarleyfi til stefnda. Það verður að telja, sbr. 82. gr. laga um loftferðir, að stefndi sé loftferðafyrirtæki, sem annist loftflutninga samkvæmt IX. kafla loftferðalaga, þótt ekki muni vera þar um reglubundnar loft- ferðir að ræða. Það er ágreiningslaust, að ekki hafi verið gerður skriflegur samningur um leigu Gísla Axelssonar á umræddri flugvél. Rekstur loftferðafyrirtækja er allumfangsmiki1 og marg- þætti starfsemi, og er stjórn loftfars aðeins þáttur hennar, þótt veigamikill sé, Fyrirsvarsmaður og starfsmaður stefnda hafa lýst: afskiptum þeirra af undirbúningi ferðarinnar. Þegar atriði þessi eru virt, þá verður að telja, að umráð Gísla Axelssonar yfir flug- vélinni hafi ekki verið svo sjálfstæð, að hann verði talinn fyltj- andi í skilningi 113. gr. loftferðalaga nr. 34/1964. Þykir því verða að líta svo á, að flutningur farþega í flugvélinni í umrætt sinn hafi verið framkvæmdur af stefnda sem loftferðafyrirtæki, og því beri stefndi ábyrgð samkvæmt ákvæði 113. gr. laganna sem flytjandi gagnvart farþegum þeim, sem í flugvélinni voru. Af hálfu stefnda hafa ekki verið færðar að því sönnur, að starfs- menn hans hafi gert allar nauðsynlegar varúðarráðstafanir til að afstýra tjóni eða að það hafi ekki verið á þeirra valdi, sbr. ákvæði 116. gr. loftferðalaganna. Í málinu hefur af hálfu stefnda ekki verið byggt á ákvæði 117. gr. laganna. Samkvæmt þessu verður fébótaábyrgð á tjóni stefnanda vegna andláts Valgeirs Stefáns- sonar felld á stefnda. Verður nú afstaða tekin til einstakra kröfuliða dómkrafnanna. Um A 1. Fjárhæð kröfuliðar þessa er byggð á útreikningi Þóris Bergssonar tryggingafræðings, dags. hinn 20. desember 1968. Um grundvöll útreiknings og niðurstöðu segir svo í bréfi. tryggingafræðingsins: „Valgeir Stefánsson lézt í flugslysi 15. júlí 1968. Valgeir er sagður fæddur 10. júní 1948 og hefur því verig 96 ára á slysadegi. Hann léteftir sig ekkju, Sólrúnu Hafsteinsdóttur, sem sögð er fædd 17. nóvember.1947, og hefur hún því einnig 804 verið 20 ára á slysadegi. Eitt barn áttu þau, Gunnhildi Fjólu, fædda 5. febrúar 1968. Áætlun vinnutekna fyrir Valgeir: Þegar slysið varð, vann Valgeir hjá Loftleiðum h.f., en þar hóf hann störf 14. júní 1967. Þar sem Valgeir var einungis 20 ára á slysdegi, verður ekki byggt á skattframtalstekjum hans við áætlun framtíðartekna. Ég mun nota upplýsingar Loftleiða h.f., en samkvæmt þeim voru launakjör Valgeirs þessi: Hann fékk greitt samkvæmt 6. taxta Verzlunarmannafélags Reykjavíkur að viðbættum 15%. Í fastalaunum hans voru inni- faldar að auki 22 eftirvinnustundir og 5 eftirvinnustundir á mánuði. Mánaðarlaun hans á slysdegi námu kr. 14.674.00. Hann átti ekki von á sérstökum hækkunum við starf það, er hann vann en hefði að sjálfsögðu notið hækkana á vísitölu og vegna alerefia. aldurs. Loftleiðir greiddu vegna Valgeirs í laun á þessu ári alls kr. 147.987.00, og reiknuðust launin til 15. október s.l. Á þessum grundvelli hef ég áætlað framtíðartekjur, svo sem sýnt er í næstu töflu. Á það skal bent, að Valgeir mun hafa fengizt við flugnám, og er hugsanlegt, að það hefði aukið tekjur hans, er fram liðu stundir: Áætlaðar vinnutekjur: 1. árið eftir slysið .. .. kr. 138.568.00 (9 mánuðir) 2. — — — .. .. — 186.492.00 36. — — 194.040.00 Tll— — 202.044.00 Síðan árlega .. 20. 0. 7 210.024.00 Tap Sólrúnar: Að venju er gert ráð fyrir, að Sólrún hefði notið tekna manns síns til jafns við hann. Þar sem hjónum ber jöfn skylda til að framfæra börn sín, geri ég ráð fyrir, að til framfærslu barns þeirra hefði runnið frá tekjum hvors hjónanna sem svarar hálfum barnalífeyri. Árlegur barnalífeyrir er nú kr. 16.134.00. Tap Sólrúnar áætlast því: 1. árið eftir slysið .. .. -- -- Kr. 61.222.00 9. 22 85.234.00 goð) — = — a im is er ee BBB56.00 Tf A a en ec — 60, 1915. — — 96.950.00 805 16. árið eftir slysið .. .. .. .. .. .. kr.100.306.00 Síðan árlega .. .. .. .. .. 2... .. — 105.012.00 Verðmæti þessa taps reiknast mér nema á slysadegi: Kr. 1.233.792.00. Við útreikning verðmætisins er notuð lífrenta á líf beggja hjónanna og gert ráð fyrir starfshæfu lífi fyrir hann. Áætlun vinnutekna fyrir Sólrúnu: S.1. ár vann Sólrún utan heimilis, eftir að hún giftist 2. septem- ber, en eftir að dóttir hennar fæddist, mun hún ekki hafa unnið utan heimilis. Ekki verður þó hjá því komizt að áætla henni tekjur fyrir vinnu utan heimilis. Ég geri ráð fyrir hálfum dag- vinnutekjum á Iðjutaxta fyrir slíka vinnu. Áætlaðar vinnutekjur verða þá: 1. árið eftir slysið .. .. .. .. kr.61.835.00 Síðan árlega .. .. .. .. .. .. — 63.120.00 Hagnaður Sólrúnar: Þegar tekið er tillit til framfærslu barnsins og gert ráð fyrir, að maður Sólrúnar hefði notið tekna hennar til jafns við hana, fæst eftirfarandi áætlun hagnaðar: 1. árið eftir slysið .. .. kr.22.856.00 2—15. — — — .. .. — 23.498.00 16. — — — .. 2. — 26.854.00 Síðan árlega .. .. .. .. .. —— 31.560.00 Verðmæti þessa hagnaðar reiknast mér nema á slysadegi: Kr. 338.558.00. Hér hefur verið notuð lífrenta á líf beggja og reiknað með starfshæfu lífi fyrir hana. Bætur frá Tryggingastofnun ríkisins: Sólrún á rétt á ekkjubótum frá Tryggingastofnun ríkisins. Í 3 mánuði kr. 3.842.00 og síðan í 9 mánuði kr. 2.881.00. Verðmæti þessara bóta á slysadegi nemur: Kr. 36.203.00. Auk þess á hún rétt á mæðralaunum, þar til dóttir hennar verður 16 ára, kr. 3.227.00 á ári. Verðmæti mæðralaunanna á slysadegi nemur: Kr. 30.823.00. Barnalífeyrir: Ég hef að lokum reiknað út verðmæti barnalífeyris vegna Gunnhildar Fjólu, og reyndist það á slysadegi: Kr. 152.387.00. 806 Ekki hefur verið gerður frádráttur vegna opinberra gjalda. Við útreikninginn hef ég notað 7% vexti p.a., dánarlíkur ís- lenzkra karla og kvenna samkvæmt reynslu áranna 1951— 1960 og líkur fyrir missi starfsorku í lifanda lífi samkvæmt sænskri reynslu“. Er fjárhæð kröfuliðar þessa byggð á þeim hluta útreikningsins, sem tekur til framtíðartekna Valgeirs Stefánssonar. Af hálfu stefnda er fjárhæð þessa kröfuliðar mótmælt sem of hárri. Er bent á það, að við ákvörðun bóta sem þessara beri að taka tilli* til þess, að þær séu undanþegnar álagningu tekjuskatts og tekju- átsvars, og einnig beri að hafa hliðsjón af því hagræði, sem stefnandi hafi af eingreiðslu bótanna. Með hliðsjón af útreikn- ingi tryggingafræðingsins og með tilliti til þeirra atriða, sem rétt þykir að hafa í huga við ákvörðun bóta sem þessara, þá þykja bætur þær hæfilega ákveðnar kr. 650.000.00, og hafa þá verið dregnar frá kr. 67.026.00 sem reiknað verðmæti ekkjubóta og mæðralauna á slysadegi. Um A 2. Af hálfu stefnda hefur fjárhæð þessa kröfuliðar verið mótmælt sem of hárri. Þegar virt er það, sem fram er komið um hagi stefnanda, þá þykja bætur samkvæmt þessum lið hæfi- lega ákveðnar kr. 80.000.00. Um B 1 og 2. Fjárhæð bóta fyrir missi framfæranda er byggð á útreikningi tryggingafræðingsins á verðmæti barnalífeyris með Gunnhildi Fjólu, og er fjárhæð kröfuliðarins helmingur niður- stöðufjárhæðar þess útreiknings. Af hálfu stefnda hefur fjár- hæðum þessum verið mótmælt sem of háum. Með hliðsjón af útreikningi tryggingafræðingsins og með tilliti til annarra þeirra atriða, sem rétt þykir að hafa í huga við ákvörðun bóta sem þessara, þá þykja þær hæfilega ákveðnar kr. 110.000.00. Um C. Rétt þykir að taka afstöðu til þessa liðar við ákvörðun málskostnaðar. Samkvæmt upphafsákvæði 118. gr. loftferðalaga er hámark ábyrgðar flytjanda vegna hvers einstaks farþega bundið við kr. 36.000.00, en samkvæmt niðurlagsákvæði greinarinnar skulu skaðabætur reiknaðar eftir gullgildi, og skal hámarksfjárhæð bóta breytast í samræmi við þá breytingu, sem orðið hefur á gullgildi íslenzkrar krónu frá gildistöku laga nr. 34/1964 til dómsuppsögudags. Samkvæmt bréfi Seðlabanka Íslands í dag jafngilda 36.000.00 krónur nú kr. 1.437.454.80, miðað við þær breytingar, sem orðið hafa á gullgildi íslenzkrar krónu frá 1. janúar 1965 til dagsins í dag. Eru því skaðabætur þær, sem 807 ákvarðaðar hafa verið stefnanda, innan marka ábyrgðar stefnda samkvæmt 118. gr. loftferðalaga. Samkvæmt þessu verður niðurstaða málsins sú, að stefndi verður dæmdur til að greiða stefnandanum Sólrúnu sjálfri kr. 730.000.00 (650.000.00 | 80.000.00) og Sólrúnu fyrir hönd ófjár- ráða dóttur, Gunnhildar Fjólu, kr. 110.000.00, hvort tveggja með 7% ársvöxtum frá 15. júlí 1968 til greiðsludags, svo og máls- kostnað, samtals kr. $6.500.00. Þar af hljóti skipaður talsmaður stefnanda, Jón Skaftason hæstaréttarlögmaður, kr. 90.000.00 í málflutningslaun. Guðmundur Jónsson borgardómari kvað upp dóm þennan ásamt samdómendum Birni Guðmundssyni flugstjóra og Karli Eiríks- syni flugmanni. Dómsorð: Stefndi, Flugstöðin h/f, greiði stefnandanum, Sólrúnu Haf- steinsdóttur sjálfri, kr. 730.000.00 með 7% ársvöxtum frá 15. júlí 1968 til greiðsludags. Stefndi greiði stefnandanum, Sól- rúnu Hafsteinsdóttur f. h. Gunnhildar Fjólu Valgeirsdóttur, kr. 110.000.00 með 7% ársvöxtum frá 15. júlí 1968 til greiðslu- dags. Stefndi greiði stefnandanum, Sólrúnu Hafsteinsdóttur sjálfri og fyrir hönd Gunnhildar Fjólu, samtals kr. 96.500.00 í málskostnað og af þeirri fjárhæð hljóti skipaður talsmaður Þeirra, Jón Skaftason hæstaréttarlögmaður, kr. 90.000.00 í málssóknarlaun. Dómi þessum ber að fullnægja innan 15 daga frá lögbirt- ingu hans að viðlagðri aðför að lögum. 808 Fimmtudaginn 1. júlí 1971. Nr. 86/1971. Veiðifélag Mývatns f. h. eigenda og umráða- manna jarða, er lönd eiga að Mývatni, Ragnar Steinbergsson Í. h. eigenda og umráðamanna tiltekinna jarða í Skútustaða- hreppi, sem ekki eiga lönd að Mývatni, Hreppsnefnd Skútustaðahrepps og Fjármálaráðherra f. h. ríkissjóðs gegn Jóhanni Skaptasyni sýslumanni, Birni Friðfinnssyni bæjarstjóra og Friðriki Magnússyni hæstaréttarlögmanni. Dómendur: hæstaréttardómararnir Einar Arnalds og Benedikt Sigurjónsson og Bjarni K. Bjarnason borgardómari, prófessor Gaukur Jör- undsson og Guðmundur Jónsson borgardómari. Kærumál. Vanhæfi dómara. Kvaðning samdómenda. Dómur Hæstaréttar. Jóhann Skaptason sýslumaður og samdómendurnir Björn Friðfinnsson bæjarstjóri og Friðrik Magnússon hæstaréttar- lögmaður hafa kveðið upp hinn kærða úrskurð. Með kæru 8. júní 1971 hafa sóknaraðiljar samkvæmt heim- ild í a lið 1. 1. 21. gr. laga nr. 57/1962 skotið til Hæstaréttar úrskurði aukadómþings Þingeyjarsýslu, sem kveðinn var upp 4. júní 1971, þar sem hrundið var kröfu sóknaraðilja um, að dómendur vikju sæti í máli milli sóknaraðilja. Skjöl málsins bárust Hæstarétti 28. júní 1971. Sóknaraðiljar krefjast þess, að hinn kærði úrskurður verði felldur úr gildi og breytt á þann veg, að dómendum verði gert að víkja úr dómarasæti í framangreindu máli. Frá varnaraðiljum hafa hvorki borizt kröfur né greinar- gerðir. Eins og rakið er í hinum kærða úrskurði, er hinn reglulegi héraðsdómari, Jóhann Skaptason sýslumaður, oddviti sýslu- nefndar Suður-Þingeyjarsýslu. Sýslusjóður Suður-Þingeyjar- sýslu er hluthafi í Kísiliðjunni h/f, en iðnaðarráðuneytið 809 hefur heimilað því fyrirtæki töku efna úr botni Myvatns. Framangreint mál milli sóknaraðilja fjallar m. a. um eignar- rétt að botnefnum þessum. Ljóst er, að atvinnurekstur Kísil- iðjunnar h/f hefur verulega fjárhagsþýðingu fyrir sýsluna. Þegar þess er gætt, bar hinum reglulega héraðsdómara að víkja úr dómarasæti í málinu, sbr. 7. tl. 36. gr. laga nr. 85/ 1936. Að svo vöxnu máli er kvaðnins hans á samdómendum ógild. Dómsorð: Hinn reglulegi héraðsdómari, Jóhann Skaptason, víkur sæti í máli þessu. Kvaðning samdómendanna Björns Friðfinnssonar og Friðriks Magnússonar er ógild. Úrskurður aukadómþings Þingeyjarsýslu 4. júní 1971. Ár 1971, föstudaginn 4. júní, klukkan 1400, var á aukaðóm- þingi Þingeyjarsýslu, sem haldið var í sýsluskrifstofunni í Húsa- vík af Jóhanni Skaptasyni, sýslumanni og bæjarfógeta, og með- dómsmönnum Birni Friðfinnssyni og Friðriki Magnússyni lög- fræðingum, kveðinn upp úrskurður um það, hvort dómendur í málinu nr. 21/1969: Veiðifélag Mývatns í umboði eigenda og um- ráðamanna jarða, er land eiga að Mývatni, gegn fjármálaráðherra f. h. ríkissjóðs, gagnsök og meðalgöngusökum skulu víkja sæti samkvæmt fram kominni kröfu allra málflytjendanna. Málflytjendur hafa lýst því yfir í viðtali við forseta dómsins, að þeir óski ekki eftir sérstökum málflutningi um kröfuna um. að dómararnir víki sæti. Mál þetta er upphaflega höfðað fyrir aukadómþinginu með stefnu, útgefinni 25. ágúst 1969, af Veiðifélagi Mývatns í umboði eigenda og umráðamanna jarða, er lönd eiga að Mývatni. Málið er þá höfðað gegn fjármálaráðherra f. h. ríkissjóðs. Stefnandi gerir þær dómkröfur, að viðurkennt verði, að botn Mývatns sé hluti af landareign þeirra jarða, er lönd eiga að Mývatni, og að engu eign stefnda. Þá krefst stefnandi og máls- kostnaðar úr hendi stefnda. Stefndi krefst sýknu af öllum kröfum stefnanda, og með stefnu, útgefinni 18. október 1969, gagnstefnir fjármálaráðherra f. h. ríkissjóðs stefnanda í aðalsök og auk þess nafngreindum eigend- um og umráðamönnum 21 jarðar í Skútustaðahreppi, sem ekki 810 eiga land að Mývatni, og oddvita hreppsins f. h. hreppsfélagsins til réttargæzlu. Í gagnsök eru gerðar þær dómkröfur af hálfu gagnstefnanda, að ríkissjóði verði dæmdur eignarréttur að botni Mývatns utan netlaga einstakra jarða, og fylgir í kröfu þessari óskoraður eignarréttur að öllum námum og hvers kyns verð- mætum á, í og undir vatnsbotninum. Jafnframt er þess krafizt, að frumstefnandi verði dæmdur til þess að greiða gagnstefn- anda málskostnað í aðalsök og gagnsök. Stefndi í gagnsök krefst sýknu og málskostnaðar úr hendi gagnstefnanda. Með stefnu, útgefinni 14. október 1970, meðalgöngustefn- ir hreppsnefnd Skútustaðahrepps fyrir hönd hreppsins öllum málsaðiljum í gagnsök og gerir þær dómkröfur, að þeim verði gert að þola meðalgöngu Skútustaðahrepps í málinu og að hreppsnefnd Skútustaðahrepps Í. h. hreppsins verði dæmt sakar- efnið, þ. e. eignarréttur að botni Mývatns utan netlaga einstakra jarða, þar með talinn óskoraður eignarréttur að öllum námum og hvers kyns verðmætum á, í eða undir vatnsbotninum. Þá krefst meðalgöngustefnandi málskostnaðar úr hendi meðalgöngustefndu. Með stefnu, dagsettri 28. janúar 1971, höfða eigendur og/eða umráðamenn 21 jarðar í Skútustaðahreppi, sem ekki eiga land að Mývatni (eða beir sömu, sem stefnt var í gagnsök ásamt Veiði. félagi Mývatns og Skútustaðahreppi til réttargæzlu) meðalgöngu- sök á hendur öðrum aðiljum Í máli þessu og sem áður hafa verið upp taldir. Þeir gera þær dómkröfur á hendur meðalgöngu- stefndu, að þeim verði gert að þola meðalgöngu sína. Í öðru lagi krefjast þeir þess, að viðurkennt verði með dómi, að Mývatn utan netlaga sé byggðaralmenningur og hvers konar gæði á, í eða undir vatnsborði utan netlaga einstakra jarða skuli vera eign sveitarfélagsins og þar með um leið eign meðalgöngustefn- enda. Í þriðja lagi krefjast þessir meðalgöngustefnendur, að viður- kenndur verði með dómi veiðiréttur í Mývatni utan netlaga fyrir allar þær jarðir Í Mývatnssveit, sem ekki eiga land að Mývatni en hafa frá fornu fari átt veiðirétt í vatninu og stundað þ veiði. Loks krefjast meðalgöngustefnendur málskostnaðar úr hendi meðalgöngustefndu. Greinargerðir í meðalgöngusökum liggja ekki enn fyrir í málinu. Í þinghaldi hinn 18. maí 1971 báru lögmenn aðilja í máli þessu 811 bæði í aðalsök, gagnsök og meðalgöns:sökum fram kröfu um, að allir dómendur á aukadómþinginu vikju sæti úr dóminum. Krafan er fram sett á cómsskjali nr. 117, sem er svohljóðandi: „Við undirritaðir lögmenn í máli eigenda og ábúenda við Mývatn gegn ríkissjóði og eigendum nokkurra jarða í grennd við Mývatn svo og Skútustaðahreppi, en síðast nefndu aðiljarnir tveir hafa höfðað meðalgöngumál á hendur upphaflegum málsaðiljum, þ. e. Páll S. Pálsson, hrl, vegna eigenda og ábúenda jarða við Mývatn, Sigurður Ólason, hrl., vegna fjármálaráðherra f. h. ríkis- sjóðs, Ragnar Steinbergsson, hrl, vegna eigenda nokkurra jarða í grennd við Mývatn, og Guðmundur Skaftason, hrl., vegna Skútu- staðahrepps, höfum komizt að þeirri niðurstöðu, að mjög sé viðsjárvert vegna framgangs þessa mikilvæga máls, að dómurinn sé svo skipaður sem hann er nú. Eigi er það svo, að við vefengjum hæfni hinna þriggja dómara. en okkur þykir, að þeir séu um of viðriðnir málefni málsaðilja, til þess að unnt sé að treysta því, að Hæstiréttur líti svo á, að dómararnir séu algerlega hlutlausir. 1. Formaður dómsins, Jóhann Skaptason, er oddviti sýslunefnd- ar S.-Þingeyjarsýslu. Sýslunefnd var gert bréflega aðvart til þess að gæta réttar sýslunnar í máli þessu. Eigi var mætt af hálfu sýslunnar á dómbþingi, er málið var tekið fyrir, en sýslumaðurinn mætti þar sem forseti dómsins. Þá mun komið hafa fram í dagblöðum á s.1. ári í sambandi við aðal. fund Kísilgúrverksmiðjunnar h.f., að þar var mættur sem fulltrúi sýslunnar Jóhann Skaptason, sýslumaður. Vegna þess að ríkissjóður hefur leigt Kísilgúrverksmiðjunni h.f. afnot Myývatnsbotns í skjóli þess, að ríkissjóður sé eigandi botns- ins, en það er einmitt deilt í máli þessu um þann eignarrétt, má segja, að sýslan hafi hagsmuna að gæta af því sem og aðrir hluthafar í Kísilgúrverksmiðjunni h.f., að þessi leigu- samningur haldi. 2. Björn Friðfinnsson er bæjarstjóri Húsavíkurkaupstaðar, og Húsavík á hlut í Kísilgúrverksmiðjunni h.f., en hann mætti þar á síðasta fundi sem fulltrúi kaupstaðarins, og gildir því um hann það sama og sagt var hér að ofan um oddvita sýslunefndar. 3. Friðrik Magnússon, hrl., er lögmaður Laxárvirkjunar í harð. vítugu máli, er nú stendur yfir á milli þeirrar stofnunar annars vegar og bænda við Mývatn og við Laxá hins vegar. Þannig telja bændur við Mývatn, að vafi geti á því leikið, 812 hvort litið yrði svo á af Hæstarétti, að hann geti verið alveg hlutlaus sem dómari í máli, er varðar eignarrétt þeirra manna, er hann berst gegn Í Laxárvirkjunarmálinu, að botni Mývatns, er einnig blandast inn í það mál, og þá verður eigi heldur hjá því komizt að viðurkenna, að ríkið á hlut í Laxárvirkjun og þess vegna verði lögfræðingur í Taxár- virkjunarmálinu, eins og nú standa sakir, varla talinn hlut- laus dómari í málinu vegna botns Mývatns. Við lögmenn óskum eftir því, að hið allra fyrsta verði til tekinn þingdagur og fyrirtökutími í ofangreindu máli á þingstað Skútustaðahrepps að Skjólbrekku og verði þar tekin til úrskurðar krafa okkar um, að dómararnir víki sæti“. í upphafi kröfu sinnar segja málflytjendur: „Eigi er það svo, að við vefengjum hæfni hinna þriggja dómara, en okkur þykir, að þeir séu um of viðriðnir málefni málsaðilja, til þess að unnt sé að treysta því, að Hæstiréttur líti svo á, að dómararnir séu algerlega hlutlausir“. Síðan er vikið að beim einstöku atriðum, sem krafan er reist á. Málflytjendurnir telja, að formaður dómsins, Jóhann Skaptason eigi að víkja sæti Vegna þess, að honum hafi verið af málflutn- ingsmanni ríkissjóðs gert bréflega aðvart til þess að gæta réttar sýslunnar (Suður-Þingeyjarsýslu) í máli þessu. Sýslan hefur ekkert skipt sér af máli þessu og ekki talið sig hafa þar hagsmuna að gæta. Þá er bent á það, að Þingeyjarsýslur séu hluthafar í Kísiliðj- unni h/f og að dómsformaðurinn hafi setið aðalfund félagsins sem fulltrúi sýslnanna. Sýslurnar hafi hag af því, að sá samn- ingur sé gildur, sem ríkissjóður hafi gert við Kísiliðjuna h/f um rétt til kísilgúrtöku á botni Mývatns, en í máli þessu sé deilt um eignarrétt að botninum. Hlutafé Kísiliðjunnar h/f er samkvæmt upplýsingum fram- kvæmdastjóra félagsins 380 milljónir króna. Þar af eiga Þing- eyjarsýslur samtals kr. 450.000.00, eða 0.1184%. ; Stjórn félagsins er kosin af Alþingi og erlendu eigendunum. Fulltrúi sýslnanna situr því aðalfund Kísiliðjunnar h/f raunveru- lega aðeins sem áheyrnarfulltrúi til að kynnast starfsemi félags, sem. veitir mikla atvinnu í héraðinu og hefur nokkra býðingu í þjóðfélaginu. Dómurinn telur, að rekstur Kísiliðjunnar h/f sé það óháður sýslufélögunum, að dómsformaðurinn, Jóhann Skaptason sýslu- maður, þurfi ekki að víkja sæti vegna hinnar lítilfjörlegu þátt- 813 töku sýslnanna í félaginu, enda er Kísiliðjan h/f ekki aðili máls þessa. Þá telja málflytjendur, að dómarinn Björn Friðfinnsson, sem er bæjarstjóri í Húsavík, eigi að víkja sæti vegna hlutafjáreignar Húsavíkurkaupstaðar í Kísiliðjunni h/f. Húsavíkurbær á kr. 500.000.00 hlutafé í Kísiliðjunni h/f, eða 0.132% hlutafjárins. Um þetta atriði gildir því allt hið sama, sem tekið var fram varðandi hlutafjáreign sýslnanna. Dómurinn telur því, að dómarinn Björn Friðfinnsson bæjar- stjóri eigi ekki að víkja sæti vegna hlutafjáreignar Húsavíkur- kaupstaðar Í Kísiliðjunni h/f. Málflytjendur benda á, að dómarinn Friðrik Magnússon lög- fræðingur sé lögmaður Laxárvirkjunar í harðvítugu máli, er nú standi yfir á milli þeirrar stofnunar annars vegar og bænda við Mývatn og við Laxá hins vegar. Telji bændur við Mývatn, að vafi geti á því leikið, að hann geti verið alveg hlutlaus sem dómari í máli, sem varðar eignarrétt þeirra manna að botni Mývatns, er hann berjist gegn í Laxárvirkjunarmálinu. Þá er á það bent, að ríkið eigi hlut í Laxárvirkjun og þess vegna verði lögfræðingur í Laxárvirkjunarmálinu, eins og nú standi sakir, varla talinn hlutlaus dómari í máli um botn Mývatns. Hér er um að ræða mann, sem um áratugi hefur stundað mái- flutningsstörf. Það er álit dómsins, að hann sé ekki í þeim tengslum eða aðstöðu gagnvart málsaðiljum, að álíta megi, að hætt sé við, að hann geti ekki verið hlutlaus sem dómari í máli, er varðar eignarrétt að botni Mývatns. Ekki verður séð, að deilan um Laxárvirkjun varði eignarrétt að botni Mývatns eða blandist inn í það mál. Eignaraðild ríkis- sjóðs að 35% í Laxárvirkjun, sem er sjálfstæð stofnun undir sérstakri stjórn, virðist ekki valda því, að þessi meðdómandi skuli víkja sæti í málinu. Dóminum virðist því, að ekki sé tilefni til, að Friðrik Magnús- son víki sæti í þessu máli vegna afstöðu sinnar gagnvart aðiljum máls þessa og Laxárvirkjun. Samkvæmt framanskráðu er það álit dómsins, að engum dóm- enda beri að víkja sæti í máli þessu. Því úrskurðast: Dómendur víkja ekki sæti í máli þessu. SIA Miðvikudaginn 28. júlí 1971. Nr. 94/1971. Valdstjórnin gegn Birni Hallgrími Gíslasyni. Dómendur: hæstaróttardómararnir Einar Arnalds, Benedikt Sigurjónsson Gizur Bergsteinsson og Magnús Þ. Torfason og prófessor Ármann Snævarr. Kærumál. Gæzluvarðhald. Geðheilbrigðisrannsókn. Dómur Hæstaréttar. Með kæru 12. júlí 1971, sem barst Hæstarétti 13. s. m., hefur varnaraðili samkvæmt 3. tl. 172. gr. laga nr. 82/1961 skotið. hinum kærða úrskurði til Hæstaréttar og krafizt þess, að úrskurðurinn verði úr gildi felldur. Greinargerðir hafa ekki borizt af hálfu varnaraðilja né saksóknara ríkisins. ; Sakarefni eru slík, að ástæða er til rannsóknar á geðheilsu varnaraðilja, sbr. 2. tl., d lið, 75. gr. laga nr. 82/1961. Samkvæmt þessu ber með skírskotun til forsendna hins kærða úrskurðar að staðlesta hann. Dómsorð: Hinn kærði úrskurður á að vera Óraskaður. Úrskurður sakadóms Reykjavíkur íl. júlí 1971. Ár 1971, sunnuðaginn 11. júlí, var á dómþingi sakadóms Reykja- víkur, sem háð var af Þóri Oddssyni, kveðinn upp úrskurður þessi. Málsatvik eru þau, að í ágúst og september Í fyrra bárust lög- reglunni nokkrar kærur á hendur Birni Hallgrími Gíslasyni fyrir ýmis hegningar- og umferðarlagabrot. Eru það aðallega kærur fyrir réttindaleysi við akstur, akstur undir áhrifum lyfja, skjala- fals og bílþjófnað. Þessuin málum hefur ekki verið lokið sökum fjarvistar kærða úr höfuðborginni, en hann hefur til skamms. tíma róið á báti, sem gerður var út frá Súgandafirði. Eftir að Björn kom suður, sem mun hafa verið í maímánuði 815 s.l., hefur hann lagzt í óreglu, og leikur grunur á, að hann hafi verið í akstri bifreiðar, enda keypti hann sér bifreið, er hann kom suður. Dómaranum er kunnugt um, að samkvæmt spjaldskrá lögregl- unnar hefur hann a. m. k. einu sinni í maí verið kærður fyrir réttindaleysi við akstur, en ekki hefur sú skýrsla enn borizt dóm- inum, svo vitað sé. Föstudaginn 9. júlí s.1. kom faðir Björns, Gísli Björnsson, til rannsóknarlögreglunnar og kærði yfir framferði Björns, sem hann kvað vera stórhættulegan umhverfi sínu. Eins og fram kemur í skýrslu Gísla Björnssonar, hefur Björn hótað foreldrum sínum líkamsmeiðingum. Með hliðsjón af framansögðu og tilvísun til 1. og 6. tl. 1. mgr. 67. gr. laga nr. 82/1961 þykir nauðsyn til bera að úrskurða kærða Björn Hallgrím Gíslason í gæzluvarðhald, enda eru skilyrði 65. gr. stjórnarskrárinnar því ekki til fyrirstöðu. Ákveðst gæzluvarðhaldstíminn allt að 30 dögum. Rétt þykir að ákveða með vísan til 2. tl, d liðar, 75. gr. laga nr. 82/1961, að Björn Hallgrímur gangist undir rannsókn á and- legri heilbrigði sinni, á meðan hann sætir gæzluvarðhaldi. Úrskurðarorð: Kærði, Björn Hallgrímur Gíslason, sæti gæzluvarðhaldi í allt að 30 dögum og gangist undir rannsókn á andlegri heil- brigði sinni á gæzluvarðhaldstímanum. Mánudaginn 9. ágúst 1971. Nr. 101/1971. Valdstjórnin gegn Herði Ólafssyni. Dóminn skipuðu hinir reglulegu dómarar Hæstaréttar. Kærumál. Bráðabirgðaðkuleyfissvipting. Dómur Hæstaréttar. Með kæru 21. júlí 1971, sem barst Hæstarétti 22. s. m., hefur varnaraðili samkvæmt 6. mgr. 81. gr. umferðarlaga 816 nr. 40/1968, sbr. XXI. kafla laga nr. 82/1961, skotið hinum kærða úrskurði til Hæstaréttar og krafizt þess, að úrskurð- urinn verði úr gildi felldur og honum dæmdur kærumáls- kostnaður úr ríkissjóði. Hvorki kröfur né greinargerð hafa borizt frá saksóknara ríkisins. Með skírskotun til forsendna hins kærða úrskurðar ber að staðfesta hann. Kærumálskostnaður fellur niður. Dómsorð: Hinn kærði úrskurður á að vera óraskaður. Kærumálskostnaður fellur niður. Úrskurður sakadóms Reykjavíkur 20. júlí 1971. Árið 1971, þriðjudaginn 20. júlí, er á dómþingi sakadóms Reykjavíkur, sem háð er að Borgartúni 7 af Hreini Sveinssyni, kveðinn upp úrskurður þessi. Málsatvik eru þau eftir gögnum málsins, að lögreglubifreið með þrem lögreglumönnum veitti bifreiðinni R 5674 eftirför um nokkrar götur í Reykjavík í byrjun nætur 30. maí s.1. Virtist lög- reglumönnunum of margir farþegar vera í bifreiðinni, og var því gefið stöðvunarmerki og bifreiðin stöðvuð á Kalkofnsvegi. Segir í skýrslu lögreglunnar, að haft hafi verið tal af ökumanni, sem sýndist vera undir áhrifum áfengis. Auk þess hafi verið í bif- reiðinni 5 sjóliðar. Var ætlaður ökumaður færður fyrir aðalvarð- stjóra á lögreglustöðina og kvaðst þar aðspurður heita Hörður Ólafsson, til heimilis að Álfheimum 56, fæddur 12. september 1921. Í skýrslu varðstjóra er skráð jákvætt svar við spurningu hans um það, hvort yfirheyrði hafi verið að aka bifreið, en nei- kvætt svar við spurningunni um undanfarandi vínneyzlu, Í blóðsýnishorni, merktu 333 og talið er varða nefndan Hörð Ólafsson, fundust „reducerandi“ efni, er samsvara 1.17%, af alkóhóli. Við yfirheyrslu í sakadóminum hafa 2 af lögreglumönnum þeim, sem stóðu að stöðvun bifreiðarinnar R 5674 í greint sinn, borið, að Hörður Ólafsson hafi ekið henni, en hinn þriðji telur, að sá, sem handtekinn var, hafi ekið henni, hann muni þó ekki nákvæmlega eftir atvikum. Þá hafa 2 af fyrrgreindum lögreglu- 817 mönnum borið, að hann hafi haft lítils háttar ölvunareinkenni. Engin deili eru kunn á sjóliðum þeim, sem í bifreiðinni R 5674 voru í greint sinn, hvorki nöfn þeirra né heimili. Hörður Ólafsson hefur við yfirheyrslu í sakadóminum viður- kennt vínneyzlu fyrir og vináhrif við gagnsetningu, sem hann framkvæmdi á vél bifreiðarinnar R 5674 skömmu fyrir hand- töku sína Í greint sinn, en hann neitar því að hafa ekið bifreiðinni þá. Var hann með ákvörðun lögreglustjórans í Reykjavík sviptur ökuleyfi til bráðabirgða hinn 29. júní s.1. Hefur hann óskað úr- skurðar sakadóms um þá ákvörðun. Mál þetta er enn á rannsóknarstigi, en með vísan til gagna málsins, framburða vitna og magns þeirra „reducerandi““ efna, sem mældust í blóðsýnishorni, merktu 333, úrskurðast hér með, sbr. 6. mgr. 81. gr. umferðarlaganna nr. 40/1968, að fyrrgreind ákvörðun lögreglustjórans í Reykjavík frá 29. júní s.l. um öku- leyfissviptingu Harðar Ólafssonar til bráðabirgða skuli óbreytt standa. Ályktarorð: Bráðabirgðaðkuleyfissvipting Harðar Ólafssonar, Álfheim- um 56, Reykjavík, gerð af lögreglustjóranum í Reykjavík 29. júní s.l., skal óbreytt standa. Miðvikudaginn 22. september 1971. Nr. 129/1971. Landeigendafélag Laxár og Mývatns gegn Laxárvirkjun. Dómendur: hæstaréttardómararnir Einar Arnalds, Benedikt Sigurjónsson og Logi Einarsson og prófessor Gaukur Jörundsson og Þórður Björnsson yfirsakadómari. Kærumál. Frávísun. Dómur Hæstaréttar. Sóknaraðili hefur samkvæmt heimild í 21. gr., 1. tl, c., sbr. e., laga nr. 57/1962 skotið máli þessu til Hæstaréttar 2 818 með kæru 5. ágúst 1971, sem Hæstarétti barst 10. september 1971. Krefst hann þess, að úrskurði aukadómþings Þingeyj- arsýslu, sem kveðinn var upp hinn 18. júní 1971, verði hrund- ið, að því leyti sem synjað er, að bornar verði fram vitna- og aðiljaspurningar þær, sem raktar eru í hinum kærða úr- skurði, og að Hæstiréttur heimili, að allar þessar spurningar verði bornar fram í málinu. Þá krefst hann og kærumáls- kostnaðar. Varnaraðili krefst staðfestingar hins kærða úrskurðar og kærumálskostnaðar úr hendi sóknaraðilja. - Umboðsmaður sóknaraðilja fékk vitneskju um uppsögu hins kærða úrskurðar eigi síðar en hinn 21. júlí 1971. Eins og áður segir, var úrskurðurinn kærður hinn 5. ágúst 1971. Kærufrestur samkvæmt 22. gr. laga nr. 57/1962 var þá lið- inn. Ber því að vísa kærumáli þessu sjálfkrafa frá Hæstarétti. Bétt er, að sóknaraðili greiði varnaraðilja kr. 8.000.00 í kærumálskostnað. Dómsorð: Máli þessu er vísað frá Hæstarétti. Sóknaraðili, Landeigendafélag Laxár og Mývatns, greiði varnaraðilja, Laxárvirkjun, kr. $8.000.00 í kæru- málskostnað að viðlagðri aðför að lögum. Úrskurður aukadómþings Þingeyjarsýslu 18. júní 1971. Mál þetta, sem tekið var til úrskurðar hinn 2. þ. m., hefur Sigurður Gizurarson héraðsdómslögmaður upphaflega höfðað f. h. Félags landeigenda á Laxársvæðinu með stefnu, birtri 25. júlí 1970, á hendur stjórn Laxárvirkjunar. Hinn 2. otkóber 1970 var nafni sóknaraðilja breytt, og nefnist hann nú Landeigendafélag Laxár og Mývatns í stað Félags landeigenda á Laxársvæðinu. Dómkröfur stefnanda voru upphaflega þær, að staðfest verði með dómi: 1 Að framkvæmdir þær, sem Laxárvirkjun er að hefja til virkjunar Laxár við Brúar í Aðaldælahreppi í Suður-Þing- eyjarsýslu, brjóti í bág við íslenzk lög og séu óheimilar. II. Að lokuvirki þau, sem Laxárvirkjun hefur reist, þar sem 819 útfallskvíslar Laxár renna úr Mývatni, skorti lagastoð og brjóti því í bág við íslenzk lög. Með dómi Hæstaréttar, uppkveðnum 16. marz 1971, í máli þessu er 1I. dómkröfu stefnanda vísað frá dómi. Í stefnu hefur stefnandi áskilið sér allan rét til þess að höfða síðar önnur mál til heimtu skaðabótagreiðsina vegna tjóns þess, sem: Laxárvirkjun hafi þegar valdið landeigendum á Laxársvæð- inu, og vegna tjóns, sem hún kynni að valda síðar. Auk þess krefst stefnandi, að stefndi verði dæmdur til að greiða málskostnað eftir gjaldskrá Lögmannafélags Íslands. Stefndi gerir þær dómkröfur, að hann verði með öllu sýkn- aður af kröfum stefnanda og honum dæmdur málskostnaður úr hendi hans að skaðlausu eftir framlögðum reikningi eða mati dómara. Með úrskurði, uppkveðnum 4. ágúst 1970, vék hinn reglulegi dómari, Jóhann Skaptason, sýslumaður í Þingeyjarsýslu, úr dómarasæti í máli þessu. Með bréfi frá dóms- og kirkjumálaráðuneytinu, dags. 26. ágúst 1970, var Magnús Thoroddsen borgardómari skipaður setudómari í Þingeyjarsýslu til að fara með og dæma aukadómþingsmál þetta. Setudómarinn þingaði fyrst í máli þessu hinn 30. september 1970 á Húsavík. Í því þinghaldi kom fram krafa af hálfu stefn- anda þess efnis, að setudómarinn viki úr dómarasæti í málinu. Var þeirri kröfu hrundið með úrskurði 5. október 1970. Sá úr- skurður var staðfestur af Hæstarétti með dómi hinn 17. nóvem- ber 1970. Setudómarinn hefur leitazt við að koma á sáttum í máli þessu. Sú viðleitni hefur eigi borið árangur. Málavextir eru þessir: Með lögum nr. 60 frá 20. maí 1965 um Laxárvirkjun, 4. gr. er Laxárvirkjun heimilað að reisa allt að 12.000 KW raforkuver í Laxá við Brúar. Í 5. gr. sömu laga segir, að til byggingar nýrra aflstöðva og aðalorkuveitna þurfi Laxárvirkjun leyfi ráðherra þess, sem fer með raforkumál. axárvirkjun lét hanna raforkuver í Laxá. Var það svonefnd Gljúfurversvirkjun. Var hönnun virkjunar Þessarar unnin á Verk. fræðistofu Sigurðar Thoroddsens s/f. Samkvæmt áætlun um Gljúf- urversvirkjun átti hún að verða samtals 54.6 KW að stærð og vinnast í fjórum áföngum, Áætlun var gefin út um virkjun þessa í janúar 1968. Hinn 15. september 1969 ritaði Laxárvirkjun raforkumálaráð- 820 herra bréf með áætlun um Gljúfurversvirkjun í Laxá, þar sem óskað var leyfis ráðuneytisins til virkjunar í samræmi við þá áætlun. Ráðuneytið óskaði umsagnar orkumálastjóra við nefnt erindi Laxárvirkjunar. Umsögn orkumálastjóra er dags. 16. sept- ember 1969. Þar sem umsögn þessi er málinu mjög til glöggvunar, þykir rétt að taka hana hér inn í úrskurðinn í heild sinni: „Með bréfi, dags. Í dag, hefur hið háa ráðuneyti sent mér til umsagnar og athugunar erindi frá stjórn Laxárvirkjunar, sem því barst í dag, ásamt áætlun yfir Gljúfurversvirkjun í Laxá í Suður-Þingeyjarsýslu. Áætlun sú, sem fylgir bréfi stjórnar Laxárvirkjunarinnar, er á ensku og nefnist: „Gljúfurver project. Definate project report“ og er gefin út í janúar 1968. Áætlunin er um virkjun efri hluta fallsins við Brúar í orku- veri með tveimur vélasamstæðum Í neðanjarðarstöð, samtals 54,6 MW að stærð, og stíflu, er lyftir vatnsborði árinnar við núverandi stíflu um 46 m. Gert er ráð fyrir því, að síðar megi veita Suðurá, sem nú fellur í Skjálfandafljót, í Kráká og þannig í Laxá, en þau veitumann- virki eru ekki innifalin Í áætluninni. Í bili er ekki ætlunin að framkvæma nema Í. áfanga af fjórum, sem áætlunin er um. Í honum verður engin ný stífla byggð, heldur notuð gamla stíflan í Laxá I og vatnsborð ekki hækkað frá því, sem nú er. Sett verður aðeins ein vélasamstæða. Hins vegar er gert ráð fyrir að gera vatnsgöngin nægilega víð, til þess að þau geti tekið vatn að báðum vélum, ef Suðurá verður síðar veitt í Laxá. Ennfremur að gera vélasamstæðuna þannig úr garði, að hún geti einnig unnið við 84 m fallhæð, en það verður fallhæðin ef vatnsborð er síðar hækkað um 46 m alls. Vélasamstæðan verður gerð fyrir 24 MW við 84 m fall, en í fyrsta áfanga verður afl hennar aðeins um 7 MW. Loks er og innifalið í þessum áfanga að sprengja í bergið fyrir fullri stærð vélasalarins. Annar áfangi, er síðar kæmi, er bygging stíflu, sem lyftir vatnsborðinu 21 m og eykur fallhæðina upp í 59,5 m. Þá mun vélasamstæðan geta látið í té 14,7 MW. Í fylgiskjali með áætlun- inni er gert ráð fyrir, að þessari stíflugerð þurfi að vera lokið haustið 1974 til þess að mæta vaxandi álagi á núverandi Laxár- svæði, en ári fyrr, ef Norðurland vestra og Austurland eru tengd við Laxárvirkjunarsvæðið. Þriðji áfangi er, samkv. áætluninni, hækkun stíflunnar, svo að fallhæð verði alls 84 m, og getur fyrri vélin þá skilað 24 MW 821 að afli. Á fyrrnefndu fylgiskjali áætlunarinnar er ráðgert, að sú hækkun þurfi að vera framkvæmd fyrir haustið 1984 fyrir nú- verandi Laxársvæði eitt, en tveim árum fyrr, ef áðurnefnd orku- svæði vestan og austan bætast við. Fjórði áfangi er samkvæmt áætluninni að setja seinni véla- samstæðuna, og fer þá afl stöðvarinnar upp í 54,6 MW, eins og áður er sagt. Ef stíflan væri ekki hækkuð fram yfir það, sem ráðgert er í 2. áfanga, og fallhæðin þá 59,5 m, myndu tvær vélasamstæður með sömu vatnsnotkun láta samtals í té 35 MW að afli til. Svo sem Orkustofnunin hefur áður látið í ljósi, fær hún ekki annað séð en að sú virkjun, sem framangreind áætlun frá janúar 1968 um Gljúfurversvirkjun, 54,6 MW, fallhæð 84 m, fjallar um, ásamt viðbótarveitu vatns í Laxá úr Suðurá, sem ekki er innifalin í áætluninni, en bent er á í greinargerð um hana, sé hin hag- kvæmasta tilhögun virkjunar efri hluta fallsins við Brúar, sem komið verður auga á eftir mjög ítarlegar rannsóknir, sem staðið hafa yfir með nokkrum hléum í meir en einn tug ára. Andmæli gegn framkvæmd Gljúfurversvirkjunarinnar hafa komið fram frá íbúum S.-Þingeyjarsýslu, byggð á ótta um, að hún geti haft fjölþætt skaðleg áhrif á búskaparaðstöðu og nátt- úrufar í Suður-Þingeyjarsýslu. Sum af þeim rökum, sem andmælin eru byggð á, eru augljós- lega byggð á misskilningi, önnur gefa tilefni til að láta nánari athuganir fara fram. Með andmælunum hefur þó ekkert sérstakt komið fram, sem athygli hafði ekki áður borizt að við rannsókn og áætlanagerð að virkjuninni. Vísast í því sambandi til áætlan- anna og greinargerða með þeim, sérstakrar greinargerðar Laxár- virkjunarstjórnar, sem birzt hefur í dagblöðum höfuðstaðarins, og nefndarálits þeirrar þriggja manna nefndar (Haukur Tómas- son, jarðfr., Sigurður Thoroddsen, verkfr. og Sigurjón Rist, for- stm. vatnamælinga ríkisins), sem raforkumálastjóri skipaði 26. 6. 1964 til „að kanna, hvort og að hve miklu leyti fullvirkjun Laxár Í Suður-Þingeyjarsýslu við Brúar kynni að valda spjöllum á ánni og næsta umhverfi hennar og jafnvel beinu fjárhagslegu tjóni“. Í heilðarkostnaðaráætlunum beim, sem nú liggja fyrir, er í áætlunarliðum, er nefnast ýmislegt og ófyrirséð, gert ráð fyrir nokkrum kostnaði af bótum fyrir skaðleg áhrif á búskaparað- stöðu og af ráðstöfun til að koma í veg fyrir óæskileg áhrif á náttúrufar. Að dómi Orkustofnunar eru ekki líkur fyrir, að fullnaðarathuganir á þessum atriðum og nánari útreikningar á 822 kostnaði þeim, er hér getur orðið um að ræða, muni hagga þeirri niðurstöðu rannsókna og áætlunargerða, sem til bessa hafa farið fram, að hin áætlaða Gljúfurversvirkjun sé hin hagkvæm- asta virkjunartilhögun umrædds falls í Laxá. Núgildandi lög um Laxárvirkjun heimila ráðherra að veita Laxárvirkjun leyfi til að reisa allt að 12 þús. KW raforkuver í Laxá (sbr. 4. og ð. gr. laganna). Þessi heimild nægir til leyfis- veitingar að fyrsta áfanga Gljúfurversvirkjunar, sem ekki verður nema um 7.000 KW að afli. Áður en leyfi er veitt fyrir næsta áfanga, myndi hins vegar þurfa að fá Laxárvirkjunarlögum breytt á Alþingi. Tíminn, sem líður, þar til hefjast þarf handa um annan áfanga, veitir tóm til að athuga nánar þau atriði, sem fram hafa verið færð sem rök gegn fyrirhugaðri tilhögun Gljúfurversvirkjunar. Og raunar líður þó enn lengri tími, sem nota má til þeirra at. hugana, áður en stífla yrði hækkuð í fulla hæð og ráðist í veitu Suðurár. Hins vegar er Svo miklu eftir að seilast, hvað hagkvæmni í virkjun snertir, að vænta má, að stjórn Laxárvirkjunar muni telja rétt að taka áhættuna af því að leggja í þann aukakostnað við fyrsta áfanga, sem með þarf til að búa undir fullvirkjun, þótt óvíst sé um niðurstöður umræddra athugana og leyfi ekki fengið fyrir fullvirkjun. Leyfi það, er veitt var með bréfi ráðherra til stjórnar Laxár- virkjunarinnar, dags. 97. apr. 1967, var, svo Sem að er vikið að framan, takmarkað við allt að 12.000 kílówatta stærð samkv. núgildandi lögum um Laxárvirkjun, og fyrsti virkjunaráfanginn, sem nú á að koma til framkvæmda, er að afli innan þeirra marka. Með vísun til framanritaðs vill Orkustofnun mæla með því, að ráðherra veiti Laxárvirkjun leyfi til að framkvæma fyrsta áfanga Gljúfurversvirkjunar samkvæmt framangreindri áætlun frá janú- ar 1968 með þeim fyrirvara, €r leiðir af framanskráðu og sam- kvæmur er eðli málsins“. Þessa umsögn orkumálastjóra sendi atvinnumálaráðuneytið (raforkumálaráðherra) stjórn Laxárvirkjunar ásamt bréfi, dags. 23. september 1969. Í þessu bréfi atvinnumálaráðneytisins segir m. a. Svo: „Í 4. gr. og 5. gr. laga nr. 60/1965 um Laxárvirkjun er ráð- herra heimilað að leyfa Laxárvirkjun að reisa allt að 12 þúsund KW raforkuver í Laxá við Brúar, og nægir þessi lagaheimild til að leyfa að framkvæma fyrsta áfanga Gljúfurversvirkjunarinnar, 823 sem nemur um 7 þúsund KW að afli. Að óbreyttum lögum brestur ráðuneytið heimild til að leyfa framkvæmd annars áfanga téðrar virkjunar, sem gerir ráð fyrir að auka aflið upp í 14.7 þúsund KW. Samkvæmt þessu vill ráðuneytið hér með leyfa Laxárvirkjun að reisa fyrsta áfanga Gljúfurversvirkjunar í Laxá með um 7 þúsund KW afli í samræmi við framangreinda áætlun. Telji stjórn Laxárvirkjunar hagsmunum virkjunarinnar betur borgið með því að leggja í þann aukakostnað við fyrsta áfanga, sem með þarf til að búa undir stærri virkjun og taka þá áhættu, sem því er samfara, þá hefir ráðuneytið út af fyrir sig ekkert við það að athuga. Hins vegar skal það tekið fram, að engin fyrir- heit eru gefin um leyfi til stærri virkjunar en framangreind lög gera ráð fyrir“. Hinar fyrirhuguðu virkjunarframkvæmdir við Laxá í Suður- Þingeyjarsýslu ollu miklu hugarróti meðal ábúenda og landeig- enda á Laxársvæðinu. Finnst sóknaraðiljum stjórn Laxárvirkjun- ar hafa oftast farið fram af miklu tillitsleysi og hörku gagnvart landeigendum á Laxársvæðinu. Stofnuðu þessir aðiljar með sér félagsskap, Félag landeigenda á Laxársvæðinu. Svo sem áður getur, var nafni félags þessa breytt í Landeig- endafélag Laxár og Mývatns hinn 2. október 1970. Samþykktir fyrir samfélagsskap voru þó eigi lagðar fram í máli þessu fyrr en 2. júní 1971. Vegna þeirrar andstöðu, sem hin fyrirhugaða virkjun Laxár í Suður-Þingeyjarsýslu átti að mæta meðal landeigenda á Laxár- svæðinu, leitaðist iðnaðarráðuneytið við að laða saman mismun- andi skoðanir, sem uppi höfðu verið í sambandi við virkjunar- framkvæmdir á þessum slóðum. Hafði iðnaðarráðuneytið samráð við stjórn Laxárvirkjunar, sveitarstjórnarmeðlimi, fulltrúa hér- aðsnefnda Þingeyinga ásamt sýslumanni. Í bréfi, dags. 13. maí 1970, frá iðnaðarráðuneytinu til sjö aðilja, þar á meðal til stjórnar Laxárvirkjunar og til formanns Félags landeigenda á Laxársvæð. inu, telur ráðuneytið, að í eftirfarandi yfirlýsingu þess sé fólgið viðunandi samkomulag aðilja, sem framhald málsins geti grund- vallazt á: „Svo sem kunnugt er, hefur ráðuneytið með bréfi, dags. 23. september 1969, heimilað stjórn Laxárvirkjunar að hefjast handa um viðbótarvirkjun í Laxá í samræmi við lög nr. 60/1965 um Laxárvirkjun. 824 Tekur þessi heimild þó aðeins til virkjunarframkvæmda, er veita mundu um 8 MW afl. Lengra nær heimildin ekki. Ráðuneytið telur vatnsborðshækkun um 20 m, sem kynni að felast í næsta áfanga, innan marka þess, sem unnt yrði að leyfa síðar, en þó verði ekki teknar endanlegar ákvarðanir um neina vatnsborðshækkun, nema að undangengnum alhliða rannsóknum og að höfðu samráði við íbúa Laxárdals, sem þar eiga nú búsetu, eða niðja þeirra, hlutaðeigandi sveitarstjórnir og Félag landeig- enda á Laxársvæðinu. Þessi vatnsborðshækkun skal þó aldrei verða meiri en brýn nauðsyn krefur og framkvæmd vatnsmiðlunar jafnan hagað með fyllsta tilliti til lax- og silungsveiði á veiðisvæðum, sem hún kynni að hafa áhrif á. Ráðuneytið tilkynnir stjórn Laxárvirkjunar, að það sé forsenda fyrir áframhaldandi virkjunarframkvæmdum umfram þann áfanga, sem þegar er leyfður (8 MW), að gerðar verði fullnægj- andi sérfræðilegar rannsóknir á vatnasvæði Laxár, og mun ráðu- neytið hafa forgöngu um tilhögun og umfang þeirra rannsókna í samráði við hlutaðeigandi sveitarstjórnir, sýslunefnd S.-Þing., náttúrufræðistofnunina, veiðimálastofnunina og Félag landeig- enda á Laxársvæðinu ásamt stjórn Laxárvirkjunar. Samkomulag er um það milli stjórnar Laxárvirkjunar og ráðu- neytisins, að horfið sé frá áformum um Suðurárveitu, og verður hönnun fyrirtækisins endurskoðuð þar af leiðandi. Að gefnu tilefni vill ráðuneytið taka fram, að virkjunaráform í efri hluta Laxár og Kráká eru ekki á dagskrá. Ráðuneytið mun beita sér fyrir, að hraðað verði eftir föngum rannsókn annarra virkjunarmöguleika, sem völ væri á til að fullnægja raforkuþörf hlutaðeigandi héraða, svo sem virkjun Skjálfandafljóts við Íshólsvatn, en jafnframt haldið áfram að rannsaka stærri virkjunarmöguleika með hliðsjón af stóriðju fyrir norðan, svo sem Dettifossvirkjun, eða samtengingu við aðrar orkuveitur“. Jafnframt þessu telur ráðuneytið æskilegt, að leitað sé sam- komulags um víðtækari aðild að virkjun Laxár en nú er, einkum með þátttöku þeirra hreppa, sem málið varðar nánast, og Húsa- víkurkaupstaðar. Líkast til mundi samkvæmt framangreindu virkjað afl í Laxá allt að 15 MW með stíflu á síðara stigi af þeirri stærð, sem bæði sýslunefnd Suður-Þingeyjarsýslu og Búnaðarsamband sýslunnar 825 hafa tjáð sig um og talið, að gæti verið við hæfi. Í ályktun aðal- fundar Búnaðarsambands Suður-Þingeyinga 1969 segir m. a.: „Þessvegna skorar fundurinn á stjórn Laxárvirkjunar, raforku- málastofnun ríkisins og raforkumálaráðherra að miða fyrir- hugaðar framkvæmdir í Laxá í mesta lagi við 18—20 m vatns- hækkun við efri stíflu í Laxárgljúfri frá því, sem nú er, og óbreytt vatnsrennsli, enda verði gengið frá nauðsynlegum samningum við héraðsbúa, áður en framkvæmdir hefjast“. Í ályktun sýslunefndar Suður-Þingeyjarsýslu, dags. 8. maí 1969, segir m. a. „Hins vegar vill sýslunefndin vekja athygli á, að hún telur héraðinu hagkvæmt, að raforkuframleiðsla verði aukin með við- bótarvirkjun þar, þótt hún hafi í för með sér hækkun vatns í Laxá ofan virkjunarinnar allt að 18 metrum“. Engu að síður myndi, áður en til þess kæmi, fara fram, svo sem vitnað er til, sérfræðileg rannsókn, sem ákvarðanir yrðu grundvallaðar á. Svo kynni að reynast í framkvæmd, að virkjunarmannvirki gætu stuðlað að óbeinni og beinni aðsoð við aukna og öruggari fiskirækt í Laxá. Eigi þarf að óttast, að neins yrði látið ófreistað til eðlilegrar verndar þessa merka og fagra vatnasvæðis, sem öllum ætti að vera jafn hugleikið, og aukið samstarf og vaxandi aðild Þing- eyinga, svo sem að er vikið, ætti að stuðla að“. Þetta álit iðnaðarráðuneytisins reyndist þó ekki hafa við rök að styðjast, þar sem Félag landeigenda á Laxársvæðinu gat eigi sætt sig við þau stjónarmið, sem þar koma fram. Síðari sátta- tilraunir, sem þetta ráðuneyti hefur beitt sér fyrir í máli þessu, hafa heldur eigi borið árangur. Hinn 25. maí 1970 gerði stjórn Laxárvirkjunar verksamning við Norðurverk h/f á Akureyri, þar sem Norðurverk h/f tekur að sér að byggja fyrsta áfanga Gljúfurversvirkjunar í Laxá við Brúar. Fjárhæð þessa verksamnings nemur kr. 169.965.020.00. Auk þess er samið við Norðurverk h/f um verk, unnin á tíma- kaupi, að fjárhæð kr. 8.877.000.00. Þá mun Laxárvirkjun sjálf annast smáhluta af verkinu, sem kosta mun á milli 2 til3 milljónir króna. Þessir verkhlutar kosta því samtals kr. 181.000.000.00. Vél- búnaður o. fl. er samkvæmt kostnaðaryfirliti áætlað, að kosta muni kr. 165.2 milljónir. Samtals mun því kostnaður við þennan fyrsta áfanga virkjunarinnar nema 346.2 milljónum króna. Er þá ekki með talinn kostnaður vegna vaxta á byggingartíma sem áætl. 826 áður er um 28 milljónir króna, og ekki heldur undirbúnings- kostnaður, sem hefur numið um 8.5 milljónum króna. Þá er 60% af samningsupphæð Norðurverks h/f við Laxárvirkjun tryggð gegn breytingum á verðmiðli. Hinn 18. marz 1971 ritaði setuðómarinn lögmanni stefnanda bréf. Í bréfi þessu segir m. a. Svo: „Er ég þingaði í máli þessu 30. sept. 1970, afhentuð þér mér harndskrifaðan lista með nöfnum 20 manna, er þér hugðust leiða fyrir réttinn til skýrslugjafar. Óska ég þess, að þér sendið mér sbr. 2. mgr. 133. gr. eml. nr. 85/1936, skriflegar spurningar þær, er þér viljið bera upp, svo sjá megi, hvort menn þessir eru skyldir til að koma fyrir dóm til vitnisburðar, sbr. 4. tl. 125. gr. eml., eða hvort vottorð úr embættisbók eða opinberu skjali nægir eftir atvikum“. Samkvæmt þessari beiðni setudómara hefur lögmaður stefn- anda lagt fram skriflegar spurningar í máli þessu. Eru spurningar þessar dags. 31. marz og Í. maí 1971. Af hálfu stefnda hafa komið fram andmæli gegn þeim spurn- ingum, er stefnandi hyggst bera upp. Hinn 2. júní 1971 fór fram munnlegur málflutningur í máli þessu út af þessum ágreiningi. Að loknum þeim málflutningi var þetta ágreiningsefni tekið til úrskurðar í málinu. Þær spurningar, sem lögmaður stefnanda óskar, að Jakob Gísla- son orkumálastjóri svari, eru þessar: „a) Í bréfi Orkustofnunar til Atvinnumálaráðuneytis, dags. 16. sept. 1969, virðist einungis koma fram mat á hagkvæmni Gljúfurversvirkjunar skoðaðrar í heild. Þess vegna spyr ág: Er í bréfi þessu einungis tekin afstaða til hagkvæmni Gljúfurvers- virkjunar að viðbætiri Suðurárveitu? Er í bréfinu tekin nokkur afstaða til hagkvæmni 1. áfanga Gljúfurversvirkjunar eins út af fyrir sig? b) Samkvæmt 8. gr. laga nr. 58/1967 sendir ráðherra Orku- stofnun kostnaðar- og rekstraráætlun fyrirhugaðs raforkuvers til umsagnar. Þess vegna spyr ég: Var kostnaðar- og rekstraráætlun 1. áfanga Gljúfurversvirkjunar send Orkustofnun? Ef hún var send, getur orkumálastjóri þá útvegað hana til að leggja fram í málinu, sbr. 6. gr. laga nr. 58/1967. ce) Samkvæmt greinargerð Karls Ragnars, yfirmanns Jarðhita- deildar Orkustofnunar, dags. 13. marz s.l., segir, að yrði sett ný aflvél í stað þeirrar gömlu, mætti auka afköst gufuaflsstöðvar- 827 innar í Bjarnaflagi úr 2,4 megawöttum upp í 7,7 megawött. Karl Ragnars segir enn fremur, að byggingartími rafstöðvar af þessari gerð sé að verulegu leyti háður afgreiðslufresti á vélasamstæð- unni, en hann sé 1 til 2 ár. Þess vegna spyr ég orkumálastjóra: Hvers vegna hefur orku- málastjóri ekki mælt með þessari lausn á raforkumálum Norður- lands, úr því að sérfræðingar stofnunar hans telja hana bæði skjótvirka og ódýra? e) Í skýrslu Sveins S. Einarssonar verkfræðings til raforku- málastjóra í júní 1967 segir: „Talið er varlega áætlað, að úr Náma- fjallssvæðinu megi vinna 7.000—10.000 MW ára orku, eða sem svarar 70— 100 MW í 100 ár“. Ennfremur segir: „Orkukostnaður minni jarðgufuaflsstöðvanna er sambærilegur við orkukostnað hagstæðustu stórvirkjana vatns- afls, en fyrir stærri stöðvarnar er hann mun lægri, og mun vand- fundin nokkur önnur tegund aflstöðva, er hefur sambærilegan orkukostnað. Jarðgufuaflstöð af þessum gerðum væri hægt að byggja á rúm- um 2 árum frá því, að boranir hefjast. Væru boranir hafnar við Námafjall sumarið og haustið 1967, gæti stöðin verið tilbúin til notkunar haustið 1969. Auk þess sem jarðgufuaflstöðvar eru svo ódýrar í byggingu og hafa svo lágan orkukostnað, sem sýnt hefur verið í töflunum að framan, hafa þær aðra reksturseiginleika, sem eru sérlega hagkvæmir, ef um er að ræða orkuvinnslu, þar sem þörf er á stöðugu grunnafli árið um kring, svo sem fyrir orkufrekan iðnað. Má þar nefna óvenjulegt rekstursöryggi (stöðvarnar eru lítt háðar veðurfarstruflunum, frosti o. s. frv.) og möguleika á lengri nýt- ingartíma mestaafls en hægt er að jafnaði að fá í vatnsaflsstöðv- um með viðráðanlegum miðlunarmannvirkjum. Þá er það ekki síður mikilvægt fyrir Íslendinga, að hægt er að fá svo lágan orkukostnað í litlum stöðum, sem hægt er að byggja að vild í hæfilegum áföngum í samræmi við vöxt hinnar almennu raforkunotkunar““. Þess vegna spyr ég: Hvers vegna hefur orkumálastjóri ekki fremur mælt með því, að hveraorkan í Bjarnarflagi og við Kröflu sá virkjuð fremur en Laxá, þar sem hveraorkan sam- kvæmt sérfræðilegu áliti hefur mun lægri orkukostnað, meira rekstursöryggi og hefur ekki í för með sér eyðileggingu á gróður. lendi og fiskræktarmöguleikum? Hvers vegna er þessi leið 828 ekki farin fremur en sú, sem hefur í för með sér stórkostlegt og afar dýrt eignarnám á verðmætum, sem stjórnarskráin nr. 33/ 1944 heimilar ekki nema almenningsþörf krefjist þess, en bannar, ef aðrar leiðir án eignarnáms eru fyrir hendi? f) Í 2. tl. 2. gr. laga nr. 57/1967 segir um hlutverk Orkustofn- unar: „Að annast: Yfirlitsrannsóknir á orkulindum landsins, eðli þeirra og skilyrðum til hagnýtingar þeirra; yfirlitsrannsóknir í orkubúskap þjóðarinnar, er miði að því, að unnt sé að tryggja, að orkuþörf þjóðarinnar sé fullnægt og orkulindir landsins hag- nýttar á sem hagkvæmastan hátt á hverjum tíma“. Í 4. tl. 2. gr. segir um hlutverk Orkustofnunar: „Að vinna að áætlunargerð til langs tíma um orkubúskap þjóðarinnar og hag- nýtingu orkulinda landsins. Um þetta skal Orkustofnun hafa samvinnu við aðrar ríkisstofnanir og aðila, sem vinna að áætlunar- gerð til langs tíma“. Ég vil vísa til frekari ákvæða í 2. gr. laga nr. 58/1967 og spyrja um leið: Hvernig hefur Orkustofnun komizt hjá því að mæla fremur með hveravirkjum í Bjarnarflagi eða línu norður yfir hálendið, þegar það er hlutverk hennar að tryggja sem hag- kvæmasta nýtingu orkulinda landsins? Hefur Orkustofnun gert samanburð á hinum ýmsu kostum, sem fyrir hendi hafa verið ti! að fullnægja orkuþörf Norðurlands? Stafa meðmæli Orkustofn- unar með 1. áfanga Gljúfurversvirkjunar af því, að einungis hafi verið litið á hagkvæmni hennar sem heildar að viðbættri Suðurár- veitu? g) Guðmundur G. Þórarinsson verkfræðingur hefur reiknað út fyrir Landeigendafélag Laxár og Mývatns til samanburðar annars vegar rafmagnsverð frá 1. áfanga Gljúfurversvirkjunar og hins vegar frá háspennulínu norður yfir hálendið frá Búrfelli. Útreikningum Guðmundar má skipta í tvennt, annars vegar með gufuaflsstöðinni í Bjarnarflagi, rekinni sem grunnstöð, og hins vegar með gufuaflsstöðinni, rekinni sem toppstöð. Niðurstöður Guðmundar eru reistar á forsendum fengnum sam- kvæmt vitneskju frá Árna Snævarr ráðuneytisstjóra, Orkustofn- un, Verkfræðistofu Sigurðar Thoroddsen og Landsvirkjun. Notuð er Orkuspá 1 í áliti Raforkunefndar Norður- og Austurlands frá 1966—1967, þó með nokkurri aukningu á raforkunotkun til kísil- gúrvinnslu. Þessi orkuspá var notuð við áætlanir um virkjun Laxár í S.- Þing. Niðurstöður voru Í aðalatriðum, sem hér segir: 1) Gufuaflsstöðin í Bjarnarflagi, rekin sem grunnstöð: 829 Verð á kílówattstund frá 1. áfanga 6,5 MW í Laxá, áætluðum kosta 400 millj. úði a Kr TL Ef Elamginn kostar 500 milli. ee ... 0 .. — 1,42 Frá 50 MW háspennulínu frá Búrfelli, áætlaðri kosta 204 milljónir: Ef rafm. inn á línu við Búrfell kostar 30 aura .. .. kr.0,66 a a ala mg þr — #0 — .. .. — 0,86 a — 60 — .. .. — 0,97 2) Gufuaflsstöðin í Bjarnarflagi, rekin sem toppstöð: Verð á kílówattstund frá 1. áfanga í Laxá með sömu forsendum að öðru leyti. Ef áfanginn er áætlaður kosta 400 millj. .. .. .. .. kr.0,86 — — 500 — ........ — 1,05 Frá 50 MW háspennulínu frá Búrfelli. Ef rafm. inn á línu kostar 30 aura .. .. .. .. .. .. kr.0,56 I 40 nn a 06 a — 00 — 0... — 074 a Í tilefni þessara útreikninga vil ég spyrja orkumálastjóra: Landsvirkjun mun hafa boðið Laxárvirkjun rafmagn til sölu með háspennulínu norður yfir hálendið frá Búrfelli. Hvenær var þetta boðið og með hvaða kjörum? Hver voru svör Laxárvirkj- unar? Telur orkumálastjóri vera verjandi að neita slíku tilboði með hliðsjón af því, að Landsvirkjun hafði í upphaflegum áæti- unum sínum um orkusölu lagt til, að lína yrði lögð norður, og með hliðsjón af ónytjaðri umframorku Búrfells? Vil ég í þessu efni vitna til ummæla Eiríks Briem, framkvæmdastjóra Lands- virkjunar, í dagblaðinu „Vísi“ hinn 12. marz 1971. h) Við Laxá í S.-Þing. er unnið að framkvæmdum við 1. áfanga Gljúfurversvirkjunar, enda hefur ekki verið veitt virkjunarleyfi til annarra framkvæmda. Í dagblaðinu „Vísi“ hinn 18. marz s.l. segist Knútur Otterstedt, framkvæmdastjóri Laxárvirkjunar, við útreikning á rafmagnsverði frá þessum 1. áfanga leggja til grund- 830 vallar 19 MW virkjun, Laxá Ill svonefnda, sem komið hafi fram í sáttatillögum í Laxárdeilunni. Þess vegna spyr ég orkumála- stjóra: Er það ekki að áliti orkumálastjóra óleyfileg forsenda að leggja til grundvallar 19 megawatta virkjun, þegar reikna skal út rafmagnsverð frá 6 megawatta virkjun, og gefa það verð út sem raunhæft verð á rafmagni frá Laxá til neytenda? Ber hér ekki að hafa í huga, að engin fyrirheit hafa af hálfu ráðuneytis verið gefin um frekari virkjanir en þá, sem heimiluð var í 7 megawatta leyfi Atvinnumálaráðuneytisins hinn 23. sept. 1969? Hefur orkumálastjóri fengið rekstrar- og kostnaðaráætlun Laxár ÍTI til umsagnar og mælt með henni, sbr. 8. gr. laga nr. 58/1967? Ef svo er, þá hvenær? i) Orkumálastjóra vil ég enn fremur spyrja: Hafði Orkustofnun eða raforkumálastjóri í upphafi um- ráð yfir hverasvæðinu Í Bjarnarflagi, eða hafði þau umráð Jarð- hitaðeild ríkisins? Voru boranir upphaflega framkvæmdar á veg- um þessara aðilja, og höfðu þessir aðiljar upphaflega ráðgert að setja þar upp gufuvirkjun? Hvenær og með hvaða hætti komust þessi mál í hendur Laxárvirkjunar? Var það Laxárvirkjun, sem ein réð því, að yfir 30 ára gamlar vélar voru keyptar í gufu- virkjunina í Bjarnarflagi en ekki nýjar vélar? j) Á Akureyri eru uppi raðdir um það, að framkvæmdastjóri Laxárvirkjunar og orkumálastjóri hafi ekki alls fyrir löngu verið sammála um, að hagkvæmasta lausnin á raforkumálum Norður- lands væri lína norður yfir hálendið frá Búrfelli. Hafi þessir tveir menn undirritað stutta greinargerð í þessu efni. Þess vegna spyr ég orkumálastjóra: Er þetta satt? Ef svo er, bið ég orkumála- stjóra að leggja fram þetta skjal“. Lögmaður stefnda hefur vegna þessara spurninga bent á, að orkumálastjóri er embættismaður. Vitnaskylda hans sem em- hættismanns fari að lögum eftir 4. tl. 1. mgr. 125. gr. laga um meðferð einkamála í héraði. Honum sé óskylt að gefa skýrslu fyrir dómi um atvik, sem gerzt hafi í embætti hans og upplýsa negi með vottorði úr embættisbók eða með opinberu skjali. Raf- orkumálastjóri hafi gefið orkumálaráðherra ítarlega umsögn um umsókn Laxárvirkjunar um leyfi til 7 MW virkjunar við Brúar í Laxá, dags. 15. september 1969. Umsögnin sé dagsett 16. septem- ber 1969. Hún sé opinbert skjal og lögð fram í málinu sem fylgi- skjal með leyfi ráðherra, sbr. dskj. nr. 13. í umsögn orkumálastjóra komi fram, að áætlunin, sem um- sóknin um virkjunarleyfið byggist á, sé um virkjun í efra hluta 831 fallsins í Laxá við Brúar. Það sé tekið fram, að veita frá Suðurá og mannvirki hennar sé ekki fólgin í áætluninni. Lögmaður stefnda telur, að allar spurningar lögmanns stefn- anda til orkumálastjóra séu þess eðlis, að embættismaður verði ekki krafinn svars við þeim í einkamáli. Þær miði ekki að upp: lýsingum málavaxta, heldur því einu að vefja málið með þrefi um aðra möguleika til virkjunar á öðrum stöðum og á annan hátt en hagkvæmast er fyrir orkuveitusvæði Laxárvirkjunar. Um hina einstöku þætti spurninganna til orkumálastjóra hefur lögmaður stefnda sett fram athugasemdir á þessa lund: Um a. Spurningin í þessum lið um hagkvæmni Gljúfurvers- virkjunar að viðbættri Suðurárveitu sé óþörf, Suðurárveita sá ekki í virkjunaráætluninni. Varðandi hagkvæmni fyrsta áfanga Gljúfurversáætlunarinnar út af fyrir sig beri þess að gæta, að samkvæmt lögum nr. 60/1965 sé gert ráð fyrir, að virkjunin sé aukning þeirra aflstöðva Laxárvirkjunar, sem fyrir séu við Brúar, og nýr áfangi falli inn í þá heild, sem fyrir er virkjuð. Telur lögmaður stefnda því, að þessi hluti spurningarinnar sé tilefnislaus og eigi ekki rétt á sér. Um b. Varðandi þessa spurningu vísar lögmaður stefnda í umsögn sína um a lið hér að ofan um virkjun í áföngum. Hann telur spurninguna og kröfu um framlagningu kostnaðar- og rekstr- aráætlunar þessa eina áfanga út af fyrir sig ekki eiga rétt á sér. Um c. Greinargerð Karls Ragnars sé gerð að beiðni stefnda og gefi aðeins tilefni til staðfestingar höfundar á henni fyrir dómi og vættis af hans hálfu, ef ástæða þykir til. Um e og f. Báðar þessar spurningar telur lögmaður stefnda falla undir ákvæði 3. mgr. 133. gr. einkamálalaganna. Þær beinist að orkumálastjóra persónulega um framkvæmd embættisstarfa hans og gefi í skyn, að hann gangi fram hjá heppilegustu og hagkvæmustu virkjunarmöguleikum. Spurningar þessar eigi því ekki rétt á sér. Um g. Lögmaður stefnda telur, að orkumálastjóri verði ekki krafinn álits, umsagnar eða skýringar fyrir dómi á áliti og at- hugun, sem verkfræðingur hefur unnið eftir beiðni stefnanda með notkun sem sönnunargagn í málinu fyrir augum. Staða slíks manns sé staða vitnis. Ekki verði orkumálastjóri heldur krafinn um álit eða umsögn um nefnt tilboð opinberra rafmagnsvirkjana um viðskipti sín á milli. Spurningin eigi því heldur ekki rétt á sér. Um h. Orkumálastjóra sem embættismanni sé óskylt að láta 832 í té það álit, sem spurningin krefji af honum. Vitnar lögmaður stefnda einnig til þess, sem hann hefur áður sagt varðandi a og b lið spurninganna hér að ofan. Um i. Þessa spurningu telur lögmaður stefnda málinu óvið- komandi. Um j. Þessi spurning og krafa henni samfara falli undir ákvæði 133. gr., 3. mgr., einkamálalaga. Hún byggist á dylgjum um viðræður, sem eigi að hafa farið fram í samtölum orkumála- stjóra og framkvæmdastjóra Laxárvirkjunar og sem séu ósann- aðar með öllu. Niðurstaða dómsins varðandi spurningar til orkumálastjóra, Jakobs Gíslasonar: Þegar mál þetta var munnlega flutt 2. þ. m. vegna ágreinings út af spurningum, lagði lögmaður stefnda fram fjárhagsáætlanir frá Laxárvirkjun, tímasettar í apríl 1969. Þetta skjal var lagt fram sem rskj. nr. 103. Sagði lögmaður stefnda af því tilefni, að þessar fjárhagsáætlanir hefðu verið sendar raforkumálaráðherra með umsókn um virkjunarleyfi. Hins vegar gat lögmaðurinn ekki upplýst um það, hvort orkumálastjóri hafi haft þessar fjárhags- áætlanir undir höndum, er hann samdi umsögn sína til raforku- málaráðherra, dags. 16. september 1969, sem fjallar um umsókn stjórnar Laxárvirkjunar um leyfi til 7 MW virkjunar við Brúar í Laxá. Lögmaður stefnanda benti á það við munnlegan flutning máls- ins, að nauðsynlegt væri, að fyrir lægi, hvaða rekstrar- og kostn- aðaráætlanir hafi legið fyrir orkumálastjóra, er hann gaf umsögn sína, til þess að unnt sé að ganga úr skugga um það, hvort um- sögnin og þar með leyfið hafi verið byggt á röngum forsendum. Þykir verða að fallast á það með lögmanni stefnanda, að rétt sé að upplýsa, hvaða kostnaðar- og rekstraráætlun orkumálastjóri hafi stuðzt við, er hann gaf umsögn sína til raforkumálaráð- herra, dags. 16. september 1969, um fyrsta áfanga Gljúfurvers- virkjunar. Varðandi aðrar spurningar sínar til orkumálastjóra hélt lög- maður stefnanda því fram við munnlegan flutning málsins, að sú leið, sem hér hafi verið valin með virkjun í Laxá við Brúar, hafi í för með sér stórkostlegt og afar dýrt eignarnám á verð- mætum, sem stjórnarskráin nr. 33/1944 heimili ekki, nema al- menningsþörf krefjist þess, en banni, ef aðrar leiðir án eignar- náms séu fyrir hendi. Íslenzkir dómstólar eru ekki bærir um að endurmeta mat lög- 833 gjafans á hugtakinu „„almenningsbörf“ samkvæmt 67. gr. stjórn- arskrár lýðveldisins Íslands nr. 33 17. júní 1944. Spurningar lög- manns stefnanda, er lúta að öðrum virkjunarmöguleikum en þeim, sem hér er um fjallað, teljast því ekki hafa þýðingu fyrir úrslit þessa máls. Verður orkumálastjóri því ekki krafinn svara við þessum spurningum, sbr. 3. mgr. 133. gr. einkamálalaga nr. 85 23. júní 1936. Um spurningu h. Spurning, er lýtur að raforkuverði frá Laxá III, hefur ekki þýðingu fyrir úrslit þessa máls. Raforkumálastjóra er sem em- bættismanni óskylt að láta í té álit, sem spurningar undir þessum lið krefja af honum. Um i lið spurninganna. Þessi spurning er máli þessu óviðkomandi og verður þegar af þeirri ástæðu ekki borin upp í máli þessu. Um j lið spurninganna. Þessi spurning og krafa henni samfara hafa enga þýðingu fyrir úrslit þessa máls, sbr. 3. mgr. 133. gr. laga nr. 85 23. júní 1936 um meðferð einkamála í héraði. Spurningar lögmanns stefnanda til Árna Snævarrs, ráðuneytis- stjóra í iðnaðarráðuneytinu, eru svohljóðandi: „1) Hvert var það vald, sem Iðnaðarráðuneyti fékk nefnd þeirri, sem ráðuneytið hafði forgöngu um, að skipuð yrði til rannsókna á Laxár og Mývatnssvæðinu, sumarið 1970. Hvað sagði í skip- unarbréfi nefndarmanna? Voru þau öll eins orðuð? Skyldu venju- legar reglur stjórnsýsluréttar gilda um valdsvið nefndarinnar og það, hvernig ákvarðanir yrðu teknar innan hennar, eða gerði ráðuneytið þar einhverja undantekningu á frá því, sem venjulega gerist um slík stjórnvöld? Er unnt að fá skipunarbréfin lögð fram? 2) Samkvæmt 8. gr. laga nr. 58/1967 skulu umsóknir um leyfi til að reisa og reka raforkuver eða stækka sendar ráðuneyti rat- orkumála ásamt uppdráttum, kostnaðar- og rekstraráætlun hins fyrirhugaða raforkuvers. Í leyfi Atvinnuráðuneytis frá 23. sept- ember 1969 til virkjunar samkvæmt áætlun um 1. áfanga Gljúfur- versvirkjunar segir, að engin fyrirheit séu gefin um frekari virkj- unarframkvæmdir en þá 7 MW virkjun, sem heimiluð er í leyfinu. Þess vegna fer ég fram á það við hr. Árna Snævarr, að hann láti dóminum í té kostnaðar- og rekstraráætlun fyrir þessa 7 MW virkjun, sem ráðuneytið ætti samkvæmt 8. gr. laga nr. 58/1967 53 834 að hafa fengið í hendur. Í kostnaðar- og rekstraráætluninni ætti áætlað rafmagnsverð frá virkjuninni að koma fram. 3) Laxárvirkjunarstjórn er nú farin að tala um, að hún sé að reisa raforkuver, er nefnist „Laxá III“. Samkvæmt yfirlýsingu hr. Knúts Otterstedts í dagblaðinu „Vísi“ hinn 18. marz s.l. er „Laxá III“ 19 MW virkjun. Þess vegna spyr ég ráðuneytisstjórann: Hefur Iðnaðarráðuneyti veitt virkjunarleyfi til að smíða 19 MW virkjun, er nefnist „Laxá TIl“? Hefur ráðuneytið fengið í hendur rekstrar- og kostnaðar- áætlun þeirrar virkjunar, sbr. 8. gr. laga nr. 58/1967, og hefur ráðuneytið leitað umsagnar Orkustofnunar um þau gögn? 4) Í bréfi frá hr. Ófeigi Eiríkssyni til hr. Hermóðs Guðmunds- sonar, dags. Í. febrúar s.l, segir, að á vegum Orkustofnunar og Landsvirkjunar hafi verið unnið að athugun á flutningskostnaði orku til Laxársvæðisins, annars vegar frá Búrfelli, en hins vegar frá Lagarfossvirkjun. Niðurstöður þessara aðila hafi verið þessar um orkuverð: Laxá Il .. .. .. .- 64—68 aurar kwst. Búrfell. .. .. .. =. 105—1385 — — Lagarfossvirkjun ... 95—110 — — Síðan segir í bréfinu, að nánari upplýsingar um þetta sé að fá hjá Árna Snævarr ráðuneytisstjóra. Þess vegna spyr ég: Fer hr. Ófeigur Eiríksson hér rétt með? Hafa Orkustofnun og Landsvirkjun unnið að slíkum athugunum? Getur ráðuneytisstjórinn lagt útreikninga þessara aðila fram? Hvaða skýringu er unnt að gefa á þeim mismun, sem kemur fram í ofangreindri tölu um rafmagnsverð frá Lagarfossvirkjun „95—110 aurar kwst.“ og í þeirri tölu, sem kemur fram í bréfi Rafmagnsveitna ríkisins til Hermóðs Guðmundssonar, dags. 4. febrúar s.l., en þar segir, að verð á hverri kílówattstund frá Lag- arfljótsvirkjun gæti orðið kr. 0,62—0,66 aurar (kílówattstund) komið til Akureyrar? 5) Í dagblaðinu „Vísi“ segir Eiríkur Briem, framkvæmdastjóri Landsvirkjunar, að Landsvirkjun hafi í upphaflegum áætlunum sínum um orkusölu lagt til, að háspennulína yrði lögð norður yfir hálendið og að Laxárvirkjun gæti hvenær sem er gerzt meðeig- andi í Landsvirkjun. Í greininni Í „Vísi“ segir enn fremur, að 50 MW lína norður myndi kosta um 200 milljónir króna. Þá segir og, að við núverandi og væntanlegan markað fyrir raforku frá 835 Landsvirkjun sé ljóst, að allmikil umframorka við Búrfell muni renna óbeizluð til sjávar. Þess vegna spyr ég: Hefur Iðnaðarráðuneytið reynt nokkuð til að koma á samningum milli Landsvirkjunar og Laxárvirkjunar um orkusölu? Ef svo er ekki, hvers vegna þá ekki, Þegar hafðar eru í huga þær upplýsingar í ofannefndri grein, að rekstur á línunni norður yrði um 25 milljónir á ári, og þyrfti vart að reikna með miklum kostnaði af raforku norður, meðan verið væri að greiða línuna niður, — línu, sem nauðsynleg verður innan fárra ára til samtengingar á raforkusvæðum landsins?“ Athugasemdir lögmanns stefnda við þessum spurningum til Árna Snævarrs eru eftirfarandi: Um 1. spurningu. Lögmaður stefnda bendir á, að Félag landeigenda á Laxársvæð- inu, núverandi Landeigendafélag Laxár og Mývatns, eigi fulltrúa í nefnd þeirri, sem iðnaðarráðuneytið hafi haft forgöngu um, að skipuð yrði til að undirbúa og skipuleggja sérfræðilegar rann- sóknir á vatnasvæði Laxár. Væntanlega sé skipunarbrét fulltrú- ans í höndum félagsins. Störf nefndarinnar séu ekki í beinum tengslum við málið. Því virðist spurningarnar ekki varða málið og því ekki eiga rétt á sér, og er spurningunni mótmælt. Spurning, er lýtur að nefndarskipun á sumrinu 1970 til rann- sókna á Laxár- og Mývatnssvæðinu, hefur enga þýðingu fyrir úr- slit þessa máls, þar sem beiðzt er dómsúrskurðar um lögmæti virkjunarleyfis í Laxá við Brúar frá 23. september 1969. Spurning þessi verður því ekki borin upp í málinu. Um spurningu nr. 2 bendir lögmaður stefnda á, að samkvæmt lögum nr. 60/1965 sé gert ráð fyrir því, að sú virkjun, allt að 19 MW, sem þar sé leyfð, (virkjunin, sem nú er unnið að, 7 MW, er innan þeirra marka), sé aukning þeirra aflstöðva, sem fyrir eru í Laxá við Brúar og falli inn í þá heild, sem fyrir er virkjuð. Telur lögmaður stefnda spurningu þessa villandi og tilefnislausa og að hún eigi ekki rétt á sér. Þá benti lögmaður stefnda enn fremur á það við munnlegan flutning málsins, að hann hefði lagt fram fjárhagsáætlanir fyrir Gljúfurversvirkjun, sbr. rskj. nr. 103. Þessar fjárhagsáætlanir hafi verið sendar raforkumálaráðherra áður en virkjunarleyfið frá 23. september 1969 hafi verið veitt. At hálfu lögmanns stefnanda var því ekki við munnlegan flutn- ing málsins mótmælt, að fjárhagsáætlanirnar á rskj. nr. 103 hefðu verið sendar raforkumálaráðherra, áður en virkjunarleyfið frá 23. september 1969 var veitt. Af þessum sökum þykir ekki vera 836 tilefni til þess að bera upp í málinu spurningu lögmanns stefn- anda nr. 2 til Árna Snævarrs ráðuneytisstjóra. Lögmaður stefnda bendir á varðandi spurningu nr. 3, að um- sókn til virkjunarleyfis fyrir virkjun, er nefnist Laxá III, hafi „erið send til iðnaðarráðuneytisins, dags. 4. maí 1971. Sú umsókn ásamt kostnaðar- og rekstraráætlun hefur nú verið lögð fram Í máli þessu. Verður því að fallast á það með lögmanni stefnda, að þessi spurning sé óþörf. Verður þessi spurning því ekki Börn fram í málinu. Lögmaður stefnda hefur haldið því fram, að bæði 4. og 5. spurn- ing til Árna Snævarrs ráðuneytisstjóra eigi ekki rétt á sér í máli þessu. Rétturinn fellst á það með lögmanni stefnda, að spurningar nr. 4 og 5 til Árna SnævarrS ráðuneytisstjóra hafi enga þýðingu fyrir úrslit þessa máls, sbr. röksemdir dómsins, sem raktar eru hér að framan, þegar fjallað er um spurningar tilJ akobs Gíslasonar orku- málastjóra varðandi aðra virkjunarmöguleika heldur en þann, sem um ræðir í máli þessu. Spurningar þessar verða því ekki bornar upp í máli þessu við Árna Snævarr ráðuneytisstjóra. Lögmaður stefnanda óskar, að eftirfarandi spurningum sé beint til Eiríks Briems, framkvæmdastjóra Landsvirkjunar: „1) Hefur Landsvirkjun boðið Laxárvirkjun að gerast með- eigandi að Landsvirkjun? Hefur Landsvirkjun jafnframt boðið Laxárvirkjun rafmagn frá Búrfelli? Ef svo er, hvenær var þetta boðið og með hvaða kjörum? Hver voru svör Laxárvirkjunar? Hver er skýringin á því, að þessi leið var ekki farin? 2) Í dagblaðinu „Vísi“ hinn 12. marz s.l. segist blaðið hafa aflað sér þeirrar vitneskju, að háspennulína fyrir flutning á 50 þús. KW frá Búrfelli norður á svæði Laxárvirkjunar mundi kosta um 200 milljónir króna. Þessar upplýsingar eru greindar í frétt, „sem segir frá viðtali við Eirík Briem, framkvæmdastjóra Lands- „virkjunar. Þess vegna spyr ég: Eru þessar upplýsingar fengnar frá Eiríki "Briem? 3) Enn fremur segir í Vísisgreininni, að upphaflega hafi verið gert ráð fyrir og lagt til í áætlunum Landsvirkjunar um orku- sölu, að háspennulína sú, sem greint er hér frá, yrði lögð norður. Þess vegna spyr ég: Er hér rétt með farið? Hvenær var þetta og hvers vegna Voru ákvæði um þetta ekki sett í lög um Lands- wirkjun? 4) Þá segir Í Vísisgreininni, að við núverandi og væntanlegan 837 markað fyrir raforku frá Landsvirkjun sé ljóst, að allmikil um- framorka við Búrfell muni renna óbeizluð til sjávar. Þess vegna spyr ég: Er hér rétt með farið? Ef svo er, hversu mikil er þessi umframorka? 5) Loks segir í Vísisgreininni, að rekstur línunnar norður yrði 25 milljónir á ári, og þyrfti vart í fyrstu að reikna með miklum kostnaði af raforku norður, meðan verið væri að greiða línuna niður, — línu, sem nauðsynleg verður innan fárra ára til sam- tengingar raforkusvæða landsins. Þess vegna spyr ég: Er hér rétt með farið? Hversu miklum kostnaði af raforku norður væri eðlilegt að reikna með? Hvenær nánar tiltekið ætti lína þessi að verða nauðsynleg vegna sam- tengingar raforkusvæðanna? 6) Hr. Guðmundur G. Þórarinsson verkfræðingur hefur gert samanburð á áætluðu raforkuverði frá þeirri 6,5 megawatta- virkjun, sem nú er verið að smíða við Laxá í S.-Þingeyjarsýslu, og frá 50 megawatta háspennulínu norður yfir hálendið frá Búr- felli. Guðmundur gerir ráð fyrir í útreikningum sínum, að virkj- unin við Laxá muni kosta um 400 milljónir, en línan norður um 204 milljónir. Hinar ýmsu reiknistærðir, sem ganga inn í útreikn- ingana sem forsendur, eru fengnar samkvæmt upplýsingum frá Árna Snævarr ráðuneytisstjóra, Orkustofnun, Verkfræðistofu Sig- urðar Thoroddsen og Landsvirkjun. Niðurstöður Guðmundar varð- andi 50 megawatta háspennulínu frá Búrfelli eru sem hér segir: I. Frá gufuaflsstöð í Bjarnarflagi, rekinni sem grunnstöð: Ef rafmagn inn á línu við Búrfall kostar 30 aura, þá kostar það fyrir norðan .. ..... kr. 0.66 Ef rafmagn inn á línu við Búrfall kostar 40 a aura, þá kostar það fyrir norðan .. ..... — 0,76 Ef rafmagn inn á línu við Búrfall kostar 50 a aura, þá kostar það fyrir norðan .. .. .. — 0.86 Ef rafmagn inn á línu við Búrfall kosin; 60 á aura, þá kostar það fyrir norðan .. 2. ..0.0. 0... — 097 II. Gufuaflsstöð í Bjarnarflagi, rekin sem toppstöð: Ef rafm. inn á línu við Búrfell kostar 30 aura, þá kostar það fyrirnorðan.. ................ .. kr.0.56 838 Ef rafm. inn á línu við Búrfell kostar 40 aura, þá kostar það fyrir norðan .. .. .. . kr.0.65 Ef rafm. inn á línu við Búrfell kostar 50 aura, þá kostar það fyrir norðan .. .. .. .— 0.74 Ef rafm. inn á línu við Búrfell kostar 60 aura, þá kostar það fyrir norðan .. 2... 0..0..0..0. 0... 0.83 Í tilefni þessara útreikninga vil ég spyrja framkvæmdastjóra Landsvirkjunar: Eru tölurnar, sem Guðmundur telur í útreikn- ingum þessum, hugsanlegar sem verð á rafmagninu frá Búrfelli inn á línu raunhæfar? Hvaða rafmagnsverð telur framkvæmda- stjórinn vera líklegt, sérstaklega með hliðsjón af því, sem sagt er, að talsverð umframorka muni ella renna óbeizluð til sjávar, ef ekki verður lögð lína norður? 6) Í dagblaðinu „Vísi“ hinn 18. marz s.l. segir framkvæmda- stjóri Laxárvirkjunar, að verð inn á línu við Búrfell geti hugsan- lega orðið 20% ódýrara en kílówattstundin, komin til Reykjavíkur á 82 aura. Þess vegna vil ég spyrja: Hefur Knútur Otterstedt leitað álits stjórnar Landsvirkjunar á hugsanlegu verði á rafmagni inn á línu við Búrfell? Hefur fullyrðing hans um hugsanlegt rafmagnsverð við Búrfell við rök að styðjast, þegar haft er í huga, að talsverð umframorka streymir óbeizluð til sjávar frá Búrfelli sakir skorts á eftirspurn? Er samanburður hans við verðið á rafmagni komið til Reykjavíkur eðlilegur eða líklegur til að gefa rétta hugmynd um rafmagnsverð frá Búrfellsvirkjun? Hvað er verðið á kíló- wattstund til annarra kaupenda á rafmagni frá Landsvirkjun?“ Lögmaður stefnda hefur eftirfarandi athugasemdir fram að færa við spurningum lögmanns stefnanda til Eiríks Briems, fram- kvæmdastjóra Landsvirkjunar: Við 1. spurningu. Lögmaður stefnda vitnar í bréf Landsvirkj- unar til lögmanns stefnanda, dags. 9. september 1970, þar sem upplýst er, að Landsvirkjun hafi ekki haft með höndum áætlanir um virkjanir utan Þjórsársvæðisins og heldur ekki áætlanir um kostnað í þessu sambandi. Mótmælir lögmaður stefnda þessari spurningu sem tilefnislausri. Um spurningar nr. 2—ð, þá heldur stefndi því fram, að þær verði ekki lagðar fyrir forstjóra Landsvirkjunar sem embættis- manns, sbr. lög nr. 85/1936, 125. gr., 4. tl. Um 5. spurningu. Lögmaður stefnda bendir á það, að álitsgerð og samanburður Guðmundar G . Þórarinssonar verkfræðings um 839 raforkuverð frá línu yfir hálendið frá Búrfellsvirkjun og hagnýt. ingu gufuaflstöðvar í Bjarnarflagi hafi verið gerð að beiðni stefn- anda. Opinber embættismaður verði ekki krafinn vættis í þessu máli í tilefni af þessum útreikningi. Mótmælir lögmaður stefnda spurningu þessari. Um spurningu nr. 6, bis. 4, bendir lögmaður stefnda á, að ein- sætt sýnist, að framkvæmdastjóri Laxárvirkjunar gefi vottorð um þau atriði, sem spurningin fjallar um, samkvæmt 4. tl. 125. gr. laga nr. 85/1936 eða öðru opinberu skjali, áður en forstjóri Landsvirkjunar verði krafinn vættis um atriði á forsendum, sem lögmaður stefnanda byggir spurningu sína á. Mótmælir lögmaður stefnda því spurningunni. Rétturinn lítur svo á, að ekkert af spurningum þeim, sem lög- maður stefnanda vill beina til Eiríks Briems, forstjóra Lands. virkjunar, geti haft þýðingu fyrir úrslit þessa máls. Ber því Þegar af þeirri ástæðu að synja því, að spurningar þessar verði bornar upp í málinu. Varðandi rökstuðning fyrir þessari synjun vísar rétturinn til róksemda sinna, þar sem fjallað er um aðra virkj- unarmöguleika heldur en þann, sem hér um ræðir varðandi spurn. ingar þær, er beint var til Jakobs Gíslasonar orkumálastjóra. Lögmaður stefnanda beinir eftirfarandi spurningum til Knúts Otterstedts, framkvæmdastjóra Laxárvirkjunar: „1) Samkvæmt 8. gr. laga nr. 58/1967 skulu umsóknir um leyfi til að reisa og reka raforkuver eða stækka sendar ráðuneyti raforkumála ásamt uppdráttum, kosinaðar- og rekstraráætlun hins fyrirhugaða raforkuvers. Þess vegna spyr ég: Hver var sú kostnaðar- og rekstraráætlun, sem Laxárvirkjun sendi Atvinnumálaráðuneyti vegna fram- kvæmda við 1. áfanga Gljúfurversvirkjunar? Ég bið um að leggja hana fram. 2) Á fskj. 26 í „Greinargerð Laxárnefndar til orkumálastjóra“ og á dskj. nr. 9, sem lögmaður Laxárvirkjunar lagði fram í (auka) fógetamáli Þingeyjarsýslu nr. 1/1970, er yfirlit yfir 1. og 2. áfanga Gljúfurversvirkjunar. Um 1. áfanga segir: „Upp verður sett ein vélasamstæða 23,9 MW fyrir endanlega fallhæð, 84 m. Hún mun nýta 38 m fall og skila 6,5 MW.“ Um 2. áfanga segir m.a.: „Hafin verður stíflugerð. Stíflan nái upp í 135 m hæð y.s., og venjulegt vatnsborð verður í 129 m hæð y.s. Samstæðan mun þá nýta 59,5 m fallhæð og skila 14,5 MW.“. 840 Á fskj. nr. 26 Í greinargerð Laxárnefndar segir síðan um 3. áfanga: „Stíflan verður hækkuð í endanlega hæð með venjulegu vatns- borði í 153,5 m hæð y.s. Vélasamstæðan mun nýta 84 m fallhæð og skila 239 M a Samkvæmt því, sem hér greinir um virkjunaráætlunina, nem- ur samanlagt afl 1. og 2. áfanga Gljúfurversvirkjunar 6,3 MW, sem er 1. áfangi, með aukningu afls í 2. áfanga, þannig að aflið fari upp í 14,5 MW. Með stíflu 2. áfanga er fallhæðin aukin um 595 m= 38 m= 21,5 metra. Í áætluninni um 2. áfanga er gert ráð fyrir, að stíflan nái með gerð þess áfanga upp í 135 m hæð y.s., en venjulegt vatnsborð verði hins vegar um 129 m hæð y.s., eða m. ð. o., gert er ráð fyrir, að stíflan verði um 6 metrum hærri en vatnsborðið. Í grein í blaðinu „Verkamanninum“ á Akureyri hinn 20. júní 1970, sem nefnist „Lokasvar stjórnar Laxárvirkjunar til Hermóðs Guðmundssonar“, segir orðrétt: „Hið sanna í máli þessu er það, að raforkuverð frá þeirri virkj- un, sem nú er ákveðin, er á bilinu 66— 76 aurar á kwst. og með um 20 m vatnsborðshækkun fást rúm 19 þús. KW, og verður orkuverðið þá um 40 aurar“. Þess vegna spyr ég: Hvernig tekst stjórn Laxárvirkjunar í út- reikningum sínum á rafmagnsverði að fá næstum 5 MW meira rafmagn frá öðrum áfanga með um 20 metra vatnsborðshækkun en gert er ráð fyrir í Gljúfurversáætluninni? Er ætlunin að gera það með öðrum vélum eða að leggja niður gömlu virkjanirnar, sem fyrir eru Í Laxá? 3) Á sáttafundi í lok nóvember 1970 var lagt fram plagg, sem kallað var „ný áætlun — hönnun — um viðbótarvirkjun í Laxá, Laxá III“. Á minnisblaði, sem lagt var fram á sáttafundi hinn 23. nóv. 1970, segir m. a. um „Laxá III“: „Viðbótarafl yrði þá 12 MW, þar með heildarafl Laxárvirkj- ana, það sem fyrir er: 12 MW -k 19 MW, samtals 31 MW“. Síðan segir: „Hins vegar er hægt síðar að fá aukið afl, um 19 MW, með því að bæta við vélasamstæðuna Í Laxá III. Með því yrði Laxá III í heild 38 MW“. Í grein, sem Jón Jónasson, Þverá, Laxárdal, reit í dagblaðið „Tímann“ hinn 6. marz s.l., segir m. a.: „Á þeim fundi lagði Laxárvirkjunarstjórn fram áætlun, Laxá 841 III, sem felur í sér uppsetningu tveggja vélasamstæðna, er þurfi 70 mö af vatni á sek. til að skila fullri orku. Jafnframt á að taka vatn á vélar Laxár 1, þar eð hún er á sama falli. Þarf því allt að 90 mö til að nýta vélar þessar að fullu. Meðalrennsli Laxár er 43 mö á sek. á virkjunarstað. Til þess að virkjunin fái starfs- grundvöll, þarf því meira en að tvöfalda vatnsmagn árinnar“. Þess vegna spyr ég: Hvernig fer framkvæmdastjóri Laxárvirkj- unar að því að fá samræmi í orð áætlunarinnar um Laxá Ill og fullyrðingar Jóns Jónassonar, Þverá, Laxárdal? 4) Guðmundur G. Þórarinsson verkfræðingur hefur gert með útreikningi samanburð á orkuverki á Laxársvæðinu, annars vegar frá 6,5 MW virkjun (Laxá III) og hins vegar frá 50 MW línu yfir hálendið frá Búrfelli. Að upphafi útreikninganna gerir Guð- mundur grein fyrir aðferðum sínum og segir m. a.: „Útreikningar eru að mestu gerðir með rafreikniforskrift Orku- stofnunar. Miðað er við sömu forsendur, þ. e. orkuspá, rennslis- tölur, orkustuðla o. s. frv., og Orkustofnun hefur notað til ákvörð- unar á orkukostnaði fyrir Laxársvæðið frá hlutfallslega stórum orkuöflunarvalkostum. Hinar ýmsu reiknistærðir, sem ganga inn í reikningana sem forsendur, eru fengnar samkvæmt upplýsing- um frá Árna Snævarr ráðuneytisstjóra, Orkustofnun, Verkfræði- stofu Sigurðar Thoroddsen og Landsvirkjun. Við reikningana er tekið tillit til þess, að orkuvinnslugeta (ekki afl) 6,5 MW virkjunar í Laxá nýtist smám saman Í samræmi við vöxt orkuþarfar og við reikninga á orkuverði því jafnframt reikn- að með vöxtum af þeim hluta fjármagns virkjunarinnar, sem svarar til ónotaðrar vinnslugetu á hverjum tíma. Rafreiknifor- skriftin tekur tillit til þessa vaxtakostnaðar með því að beita „afvöxtunarreikningi (diskonteringu)“, þ. e. færa kostnað, er til fellur á mismunandi tímum, að sameiginlegum tímapunkti með (því að beita) afvöxtun og fá kostnaðartölurnar á þann hátt sambærilegar og samleggjanlegar. Forsenda reikninganna er, að orkuþörf á Laxársvæðinu muni á næstu áratugum vaxa samkvæmt Orkuspá I í áliti Raforku- nefndar Norður- og Austurlands frá 1966—'6'7, þó með nokkurri aukningu á raforkunotkun til kísilgúrvinnslu. En orkuspá þessi er í góðu samræmi við orkunotkun í dag. Orkuspáin er greind í þrjá notkunarflokka“. Í dagblaðinu „Vísi“ eru hafðar eftir Knúti Otterstedt, fram- kvæmdastjóra Laxárvirkjunar, nokkrar athugasemdir við útreikn- inga Guðmundar G. Þórarinssonar. Hann segir þar, að Guðmundur 842 G. Þórarinsson hafi gefið sér rangar forsendur til þess að fá „staðreyndirnar“ á sitt band. Þess vegna vil ég hér byrja á því að spyrja framkvæmdastjór- ann, hvort rétt sé eftir honum haft í dagblaðinu „Vísi“ hinn 18. marz S.l. a) Fyrsta athugasemd Knúts hljóðar svo í dagblaðinu: „Land- eigendur styðjast við of lága orkuspá fyrir (Laxársvæðið) svæði Laxárvirkjunar. Frestur á framkvæmdum er því óraunhæfur“. Um þessa athugasemd segir Guðmundur G. Þórarinsson í gagn- athugasemdum sínum í dagblaðinu „Vísi“ hinn 26. marz 1971: „Framkvæmdastjórinn telur, að stuðzt sé við of lága orkuspá. Aðdragandi þessara útreikninga var, að sáttasemjari fékk land- eigendafélaginu í hendur tölur um orkuverð frá nokkrum orku- valkostum. Stuðzt er við sömu orkuspá og lögð var til grundvallar þessum tölum, enda hefur sú orkuspá verið notuð við áætlanir um virkjun í Laxá. Framkvæmdastjórinn hefur hins vegar gert nýja orkuspá með tilliti til tengingar Axarfjarðar og Þistilfjarðar við Laxársvæðið, og er sú spá eðlilega hraðari og væntanlega réttari með tilliti til þessara forsenda. Orkuspáin hefur hins vegar ekki áhrif á samanburðargildi reikninganna um, hvort hagstæðara orkuverð fáist með virkjun eða línu. Þess er og að gæta, að spá er jú spá og felur óneitanlega í sér nokkra ónákvæmni. Þannig gæti raunveruleikinn jafnvel fylgt eldri spánni betur“. Útreikningar Guðmundar G. Þórarinssonar verða sendir Knúti Otterstedt ásamt spurningum þessum. Í tilefni ummæla Knúts og Guðmundar vil ég leyfa mér að spyrja Knút: 1) Er það rétt með farið hjá Guðmundi G. Þórarinssyni, að sú orkuspá, sem hann notaði og Knútur telur of lága, sé sú sama og notuð var við áætlanir um virkjun Laxár? 2) Er sú orkuspá, sem Knútur Otterstedt telur vera rétta, gerð, eftir að byrjað var á virkjunarframkvæmdum í júní 1970 eða eftir að samningur við verktaka var undirritaður í lok maí 1970 éða eftir að virkjunarleyfið hinn 23. sept. 1969 var veitt? Hefur Knútur gert þesa nýju orkuspá sjálfur eða einhver annar? 3) Er frestur á framkvæmdum við Laxá raunhæfur að áliti Knúts, ef miðað er við þá orkuspá, sem Guðmundur G. Þórarins- son notar, miðað við hinn 18. marz s.l.? 4) Er hin nýja, hraðari, orkuspá Knúts miðuð við, að Axar- fjarðar og Þistilfjarðarsvæðið verði tengt Laxársvæðinu? 843 5) Hafði, áður en framkvæmdir hófust við virkjunina við Brúar í júní 1970, náðst samkomulag við yfirstjórn raforkumála á Axarfjarðar- og Þistilfjarðarsvæðinu um raforkuverð og sölu- samningar þá verið gerðir um sölu á rafmagni til þessa svæðis? 6) Er það rétt með farið hjá Guðmundi G. Þórarinssyni, að það hafi engin áhrif á samanburðargildi útreikninga Guðmundar varðandi orkuverð frá virkjun eða línu norður, hvort notuð er hin hægari orkuspá Guðmundar eða hin hraðari orkuspá Knúts? b) Önnur athugasemd Knúts Otterstedts í dagblaðinu „Vísi“ hinn 18. marz s.l. hljóðaði svo: „Reiknað er með verðlagshækkunum við áætlun um byggingu vatnsaflsstöðvarinnar. Kostnaðurinn við lagningu línu frá Búr- felli, 204 milljónir, er hins vegar miðaður við verðlag í ársbyrjun 1970“. Gagnathugasemd Guðmundar G. Þórarinssonar í dagblaðinu „Vísi“ hinn 26. marz s.l. hljóðar hins vegar svo: „Útreikningarnir eru gerðir fyrir mismunandi stofnkostnað beggja valkosta og þar enginn dómur lagður á endanlegan stofn- kostnað. Á fundinum á Húsavík reiknaði ég hins vegar áætlanir um virkjun og línu til verðgildis í árslok 1972 og bar saman orkuverð frá 400 millj. kr. virkjun og 216 millj. kr. línu“. Vegna bessa vil ég spyrja: Minnist Knútur Otterstedt þess ekki. að Guðmundur hafi á fundinum á Húsavík notað þær tölur. sem hann nefnir í dagblaðinu „Vísi“ hinn 26. marz? Telur hann laat bessar geta farið nærri sönnu verði á virkjun og línu í árslok 1972? c) Þriðja athugasemd Knúts Otterstedts í dagblaðinu „Vísi“ hinn 18. marz s.l. hljóðar svo: „Eingöngu er stuðzt við áfangann í Laxá, sem unnið er að núna. Stjórn Laxárvirkjunar miðar hins vegar að gerð vatns- aflsvirkjunar í samræmi við sáttatillöguna. — Laxá III getur þá framleitt 19 MW í stað 6,5 MW, sem bændur reikna með. en kostnaðurinn er áætlaður 540 millj. Miðað við 6.000 klukkustunda nýtingartíma árlega yrði því framleiðslan 115 millj. kw-stunda, þ. e. verðið á kílówattstund um 42 aurar. — Stöðin gæti hins vegar framleitt 155 millj. kwst. með rekstri toppstöðva og 8000 klst. nýtingartíma, sem þýðir, að verðið færi niður í 31 eyri“. Í leyfi Atvinnumálaráðuneytis til að virkja Laxá með því að reisa fyrsta áfanga Gljúfurversvirkjunar, dags. 23. sept. 1969, segir orðrétt: „Samkvæmt þessu vill ráðuneytið hér með leyfa Laxárvirkjun 844 að reisa fyrsta áfanga Gljúfurversvirkjunar í Laxá með um 7 þúsund KW afli í samræmi við framangreinda áætlun. Telji stjórn Laxárvirkjunar hagsmunum virkjunarinnar betur borgið með því að leggja í þann aukakostnað við fyrsta áfanga, sem með þarf til að búa undir stærri virkjun og taka þá áhættu, sem því er samfara, þá hefir ráðuneytið út af fyrir sig ekkert við það að athuga. Hins vegar skal það tekið fram, að engin fyrir- heit eru gefin um leyfi til stærri virkjunar en framangreind lög gera ráð fyrir“. Í 1. mgr. 4. gr. laga um Laxárvirkjun nr. 60/1965 segir orðrétt: „Laxárvirkjun er heimilt að reisa allt að 12 þús. KW raforku- ver í Laxá við Brúar“. Í bréfi Iðnaðarráðuneytis, dags. 13. maí 1970, segir orðrétt: „Ráðuneytið tilkynnir stjórn Laxárvirkjunar, að það sé for- senda fyrir áframhaldandi virkjunarframkvæmdum, umfram bann áfanga, sem þegar hefur verið leyfður (8 MW), að gerðar verði fullnægjandi sérfræðilegar rannsóknir á vatnasvæði Laxár, og mun ráðuneytið hafa forgöngu um tilhögun og umfang elta rannsókna ...“. Með hliðsjón af því, sem hér hefur verið rakið, vil ég spyrja Knút Otterstedt: 1) Hvernig getur stjórn Laxárvirkjunar reiknað út framleiðslu- verð á rafmagni frá þeirri virkjun, sem verið er að reisa með hliðsjón af því, hversu ódýrt rafmagn 19 megawatta skjan getur gefið, þegar skýrt er tekið fram í virkjunarleyfi Atvinnu- málaráðuneytis, að engin fyrirheit séu gefin um leyfi til stærri virkjunar en 12 megawatta samkvæmt 1. mgr. 4. gr. laga nr. $80/ 1965? Hvernig getur stjórn Laxárvirkjunar talið slíka útreikn- inga vera raunhæft verð á rafmagni frá þeirri virkjun, sem verið er að reisa og ráðuneytið hefur heimilað? Eða hefur verið veitt virkjunarleyfi umfram það, sem lög nr. 60/1965 leyfa? 2) Hvernig getur stjórn Laxárvirkjunar talið vera raunhæft að reikna rafmagnsverð frá þeirri virkjun, sem nú er verið að reisa, miðað við 19 megawatta virkjun, þegar í ráðuneytisbréfinu frá 13. maí 1970 segir afdráttarlaust, að ekki verði virkjað meira en sú 6,5 megawatta virkjun, sem nú er í smíðum, ef niðurstöður rannsókna á vatnasvæði Laxár verða neikvæðar, hvað viðvíkur frekari virkjunarframkvæmdum? Hefur ekki fulltrúi Laxárvirkj- unar í nefnd þeirri, sem skal skipuleggja rannsóknirnar, samþykkt í desember 1970, að frekari virkjunarframkvæmdir skuli vera háðar niðurstöðum rannsókna? 845 d) Fjórða athugasemd Knúts Otterstedts í dagblaðinu „Vísi“ hinn 18. marz s.1. hljóðar svo: „Reiknað er með, að dieselstöð yrði keyrð á toppinum, ef keypt yrði orka frá Búrfellslínu. Þar er aðeins gert ráð fyrir einum toppi á ári. Hins vegar má búast við, að toppunum fjölgi í fjóra. Ef það yrði gert, þyrfti að framleiða svo mikla orku með dieselstöðvum, að dæmið yrði óraunhæft. Þetta er veigamikið atriði í útreikningunum, þó að það sé kannski óskiljanlegt flest- um. Auk þess er í þessu atriði ekki gert ráð fyrir neinni hækkun á olíu, sem er fyrirsjáanlegt, að verði veruleg í nánustu framtíð“. Guðmundur G. Þórarinsson segir í gagnathugasemdum sínum um þetta atriði Knúts: „Það er misskilningur hjá framkvæmdastjóranum, að útreikn- ingarnir geri ráð fyrir að keyra afltoppana af með dieselstöð, ef orka yrði keypt frá Búrfelli. Á fundinum á Húsavík skýrði ég það, að útreikningarnir sýna orkuverð á Lavársvæðinu, miðað við mismunandi verð inn á línu við Búrfell. Þetta var reiknað þannig vegna þess, að verðskrá Landsvirkj- unar er í endurskoðun. Jafnframt er verðskránni þannig háttað, að hentugra yrði fyrir Laxársvæðið að keyra afltoppana af með dísil og láta vatnið renna framhjá Búrfelli á meðan, þótt lína væri til staðar yfir hálendið, sem flutt gæti alla nauðsynlega orku. Þannig getur niðurstaðan orðið, þegar opinber fyrirtæki skipta sín á milli. Vera má, að framkv.stj. hafi misskilið þessar skýringar mínar. Hins vegar gera útreikningarnir ráð fyrir, að afltoppar umfram ástimplað afl virkjana yrðu keyrðir með dísil, ef virkjunin yrði valin, sem og ístruflanir. Hækkandi olíuverð gerir því þann val- kost óhagstæðari“. Vegna þessara ummæla Guðmundar og Knúts leyfi ég mér að spyrja: 1) Telur framkvæmdastjóri Laxárvirkjunar raunverulega sjálfur nauðsynlegt að keyra afltoppa Laxársvæðisins af með dísilrafstöð, ef háspennulína yrði lögð norður? Telur hann enga von til þess að komast að samningi við Landsvirkjun um verðskrá á rafmagni frá Búrfelli, sem kæmi í veg fyrir slíkt fyrirkomulag, sérstaklega þegar haft er í huga, að næg umframorka er til við Búrfell til að anna einnig afltoppunum á Laxársvæðinu? Hefur framkvæmdastjóri Laxárvirkjunar kannað viðhorf Landsvirkj- unar í þessu efni? 2) Telur framkvæmdastjórinn geta komið til þess, sem gert er ráð fyrir í útreikningum Guðmundar G. Þórar- 846 inssonar, að afltoppar umfram ástimplað afl þeirrar 6,5 mega- watta virkjunar, sem nú er Í smíðum, kunni að verða keyrðir af með díselrafstöð, sem og ístruflanir, þannig að sá valkostur (virkjunin) verði óhagstæðari fyrir þá sök? e) Í fimmtu athugasemd sinni segir Knútur Otterstedt í dag- blaðinu „Vísi“ hinn 18. marz s.l.: „Í útreikningunum er reiknað með fjórum möguleikum á verði inn á línu við Búrfell, eða 30—-60 aurum. Í fyrra verðið á kíló- wattstund komið til Reykjavíkur 82 aurar. Verðið inn á línu við Búrfell gæti hugsanlega orðið 20 % ódýrara. Ekki er raunhæft að reikna með lægra verði en því, þ. e. eitthvað rúml. það, sem landeigendur gefa sér hæst, eða 60—-70 aurar“. í gagnathugasemdum sínum segir Guðmundur G. Þórarinsson: „Orkukaup Reykjavíkurborgar voru óhagstæðari en annarra viðskiptavina Landsvirkjunar. Nýtingartíminn aðeins um 4300 stundir. Reykjavíkurborg á hins vegar 50% í Landsvirkjun, þann- ig að fyrir hana verða kaupin ekki eins óhagstæð og ella. Ekki verður séð, hvers vegna skuli fremur miða við Reykja- víkurborg en aðra kaupendur. Við orkuverð frá 19 MW virkjun miðar framkv.stj. við 6000— 8000 klst. nýtingartíma, en þegar kemur að athugun á línunni, telur hann eðlil. að miða við orkuverð, sem fengist með 4300 klst. nýtingartíma. Ekki virðist mér samræmi í því“. Vegna þessara ummæla Knúts og Guðmundar vil ég leyfa mér að spyrja framkvæmdastjóra Laxárvirkjunar: 1) Hver er nú nýtingartími Laxársvæðisins? Hvernig rökstyður Knútur Otterstedt þá fullyrðingu sína, að verð inn á línu frá Búrfelli til sölu norðanlands gæti hugsanlega orðið 20% ódýrara en verðið á kílówattstund til Reykjavíkurborgar, 82 aurar, en ekki lægra? Hvers vegna ber framkvæmdastjórinn ekki verðið inn á línu við Búrfell saman við verð á rafmagni frá Landsvirkj- un til annarra kaupenda, þar sem nýtingartími er nær þeim tíma, sem hann miðar við? 2) Hver er skýring framkvæmdastjóra Laxárvirkjunar á því, að hann miðar orkuverð frá 19 megawatta virkjun við Laxá við 6—-8000 klst. nýtingartíma, en þegar að línunni frá Búrfelli kem- ur, þá miðar hann orkuverðið við 4300 klst. nýtingartíma? Eða fer Guðmundur G. Þórarinsson hér ekki með rétt mál? f) Í þriðju athugasemd sinni sagði Knútur Otterstedt m. a. í dagblaðinu „Vísi“ hinn 18. marz s.l.: „Stjórn Laxárvirkjunar miðar hins vegar að gerð vatnsafls- 847 virkjunar í samræmi við sáttatillöguna. — Laxá III getur þá fram- leitt 19 MW í stað 6,5 MW, sem bændur reikna með, en kostnaður- inn er áætlaður 540 millj. Miðað við 6000 klukkustunda nýtingar- tíma árlega, yrði því framleiðslan 115 millj. kw-stunda, þ. e. verðið á kílówattstund um 42 aurar. Stöðin gæti hins vegar framleitt 155 millj. kwst. með rekstri toppstöðva og 8000 klst. nýtingar- tíma, sem þýðir, að verðið færi niður í 31 eyri“. Gagnathugasemd Guðmundar G. Þórarinssonar verkfræðings hljóðar svo: „Við útreikning á orkuverði frá virkjun þarf að taka tillit til þess, að virkjunin getur aðeins selt orku í samræmi við orku- þörf. 400 millj. kr. virkjun, sem fyrstu árin getur aðeins framleitt og selt hluta af því, sem hún mest getur framleitt, framleiðir því eðlilega dýrari orku fyrstu árin en hin síðari, er hún er fullnýtt. Fyrstu árin liggur stór hluti stofnkostnaðar aðgerðalaus í virkjun- inni, ef svo má segja. Endanlegt orkuverð er fundið sem meðal- verð yfir afskriftatímann, 40 ár. Tölur framkvæmdastjórans sýna hins vegar orkuverðið, ettir að fullnýtingu verður náð, sem væntanlega verður ekki fyrr en 1985“. Vegna þessara ummæla Knúts og Guðmundar vil ég leyfa mér að spyrja Knút Otterstedt: 1) Er það rétt með farið hjá Guðmundi G. Þórarinssyni, að tölur Knúts Otterstedts sýni aðeins orkuverðið frá 19 megawatta virkjun við Laxá, eftir að fullnýtingu er náð? 2) Er það rétt með farið hjá Guðmundi G. Þórarinssyni, að fullnýtingu þeirrar 19 megawatta virkjunar, sem Knútur Otter- stedt miðar útreikninga sína við, verði væntanlega ekki náð fyrr en árið 1985? Hvenær telur framkvæmdastjóri Laxárvirkjunar fullnýtingu slíkrar virkjunar verða náð miðað við sína hraðari orkuspá annars vegar og hins vegar miðað við orkuspá Orku- stofnunar, sem Guðmundur notar? 3) Í ofangreindum gagnathugasemdum sínum lýsir Guðmundur G. Þórarinsson ákveðinni aðferð við útreikning á orkuverði frá virkjunum. Hann talar um „endanlegt orkuverð“ sem hann segir finnast með því að finna meðalverð yfir afskriftartímann, 40 ár. Telur framkvæmdastjóri Laxárvirkjunar reikningsaðferð Guð- mundar G. Þórarinssonar vera ranga, eða er sú aðferð önnur en Orkustofnunin notar til að finna orkuverð? Er reikningsaðferð Knúts hin rétta og venjulega, þ. e. að taka ekki tillit til þess, 848 að fyrstu árin getur virkjunin ekki selt nema lítinn hluta af þeirri orku, sem hún getur framleitt? 5) Uppi eru raddir um það á Akureyri, að Knútur Otterstedt og Jakob Gíslason orkumálastjóri hafi saman skrifað undir plagg, þar sem þeir hafi látið í ljós þá skoðun sína, að rétt væri að bíða með Gljúfurversvirkjun, en leggja frekar línu yfir hálendið norður. Þess vegna spyr ég: Vill Knútur Otterstedt leggja þetta skjal fram? Hvenær var þetta plagg samið og undirritað? Hvað hefur breytzt í viðhorfum til þessara mála síðan? 6) Í útreikningum Guðmundar G. Þórarinssonar er gerður greinarmunur á því, hvort gufuaflstöðin í Bjarnarflagi sé rekin sem grunnstöð eða toppstöð. Um þetta atriði segir í greinargerð Landeigendafélags Laxár og Mývatns, sem nefnist „Tillögur til lausnar á deilunni um Laxá“ og birtist í dagblöðum í marz s.i.: „Það kom fram í niðurstöðum Guðmundar G. Þórarinssonar að Laxárvirkjun gerir í sínum útreikningum ráð fyrir því, að gufuaflsstöð hennar í Bjarnarflagi sé rekin sem toppstöð, þ. e. hún sé eins og dísilrafstöðvar, aðeins sett í gang, þegar álagið er mest. Hins vegar munu flestir á einu máli um, að næg gufuorka sé til staðar í borholum gufuvirkjunarinnar og afköst Náma- skarðsjarðhitasvæðisins næg til þess að reka miklu stærri gufu- virkjun þarna með verulegu rekstraröryggi. Stjórn Laxárvirkj- unar hefur rökstutt þessa rekstrartilhögun gufustöðvarinnar með því, að hún þurfi að kaupa gufu til að framleiða hverja kíló- wattstund á verði, sem J arðvarmadeild ríkisins ákveði. Hún þurfi að kaupa afl þessarar stöðvar með sama hætti og hún væri að kaupa dísilolíu. Þetta telur Landeigendafélag mjög óeðlilegt og þjóðhagslega óhagkvæmt, þar sem það er hreint bókhaldsatriði milli tveggja ríkisstofnana, á hverju verði gufan úr borholunum er keypt. Þjóðhagslega er hagkvæmast, að gufuvirkjunin sé látin ganga allan sólarhringinn, úr því að hún hefur á annað borð verið reist. Rafstöð, sem gengur allan sólarhringinn, er kölluð grunnstöð“. Vegna þessara orða leyfi ég mér að spyrja framkvæmdastjóra Laxárvirkjunar: Hefur Laxárvirkjun freistað þess að komast að hagkvæmari samningum um gufukaup frá Jarðvarmadeild ríkisins, þannig að gufuaflsstöðin í Bjarnarflagi geti nýtt alla þá orku, sem streymir úr borholunum, 08 gengið allan sólarhringinn? Setur Knútur 849 ekki hugsað sér, að það gæti orðið hagur beggja, Jarðvarmadeild- arinnar og Laxárvirkjunar? Hefur Laxárvirkjun freistað þess að fá borholurnar keyptar eða teknar eignarnámi? 7) Hinn 13. marz s.1. sendi Orkustofnun, Jarðhitadeild, frá sér „Greinargerð um gufuaflsstöðvar á jarðhitasvæðum“, en greinar. gerð þessi mun vera samin af hr. Karli Ragnars verkfræðingi, yfirmanni stofnunarinnar. Hann segir m. a. í greinargerðinni: „Gufuaflstöðin í Námafjalli framleiðir nú um 2400 KW, og til þess fær hún gufu frá þrem borholum, sem gefa 50 tn/klst. Við bann þrýsting (6,8 kg/cm2), sem aflstöðin vinnur við“. Karl segir um þá hugmynd að setja nýja aflvél í stað gömlu aflvélarinnar í gufuaflsstöðinni: „Áætlað er, að ný aflvél, sem ynni með eimþéttingu og inn- taksþrýsting gufunnar 4 kg/cm? gæti afkastað 7,7 MW miðað við, að hún fengi gufu frá þeim þrem borholum, sem nú eru notaðar í Námafjalli. Er þá miðað við, að gufumagn sé 20% meira við þrýstinginn 4,0 kg/cm? en 6,8 kg/cm?. Samkvæmt þeim mælingum, sem gerar hafa verið á honum (þannig), er hér varlega áætlað, en til marks um það má nefna, að þótt heildar- rennsli ykist ekkert, eykst gufumyndun um 14% vegna þrýst- ingsmismunarins““. „Byggingartími rafstöðvar af þessari gerð er að verulegu leyti háður afgreiðslufresti á vélasamstæðunni, en hann er | til 2 ár“. Vegna þessara ummæla Karls Ragnars vil ég leyfa mér að spyrja framkvæmdastjóra Laxárvirkjunar: 1) Samkvæmt ofangreindri greinargerð yfirmanns Jarðhita- deildar Orkustofnunar er unnt að auka afl gufuaflsstöðvarinnar í Bjarnarflagi úr 2,4 MW upp í 7,7 MW með því að setja nýjar aflvélar. Telur framkvæmdastjóri Laxárvirkjunar Karl Ragnar fara með rétt mál í þessu efni? Hvers vegna hefur Laxárvirkjun ekki farið þessa leið, ef svo er? 2) Karl Ragnars telur byggingartíma nýrrar gufuaflsstöðvar í Bjarnarflagi vera háðan að verulegu leyti afgreiðslufresti á vélasamstæðunni, sem sé 1 til 2 ár. Telur Knútur Otterstedt Karl fara hér með rétt mál, eða telur hann afgreiðslutímann vera lengri? Með hverju rökstyður Knútur þá skoðun sína? 8) Sveinn S. Einarsson verkfræðingur samdi fyrir raforkumála- stjóra „Álitsgerð um jarðgufuaflstöðvar með sérstöku tilliti til virkjunar við Námafjall“. Var álitsgerð þessi gefin út í júní 1967. od 850 Á bls. 2 í álitsgerðinni segir m. a.: „Línuritið á mynd (7) sýnir samanburð á áætluðum orkukostn- aði 5,10 og 15 MW jarðgufuaflsstöðva við Námafjall og 228 MW vatnsvirkjunar í Gljúfurveri við Laxá í Þingeyjarsýslu. Orkukostnaður minni jarðgufuaflsstöðvanna er sambærilegur við orkukostnað hagstæðustu stórvirkjana vatnsafls, en fyrir stærri stöðvarnar er hann mun lægri, og mun vandfundinn nokkur önnur tegund aflstöðva, er hefur sambærilegan orkukostnað. Jarðgufuaflstöð af þessum gerðum væri hægt að byggja á rúmum 9 árum frá því, að boranir hefjast. Væru boranir hafnar við Námafjall sumarið og haustið 1967, gæti stöðin verið tilbúin til notkunar haustið 1969. Auk þessa, sem jarðgufuaflstöðvar eru svo ódýrar í byggingu og hafa svo lágan orkukostnað, sem sýnt hefur verið í töflunum að framan, hafa þær aðra reksturseiginleika, sem eru sérlega hagkvæmir, ef um er að ræða orkuvinnslu, þar sem þörf er á stöðugu grunnafli árið um kring, svo sem fyrir orkufrekan iðnað. Má þar nefna óvenjulegt rekstursöryggi (stöðvarnar eru lítt háð- ar veðurfarstruflunum, frosti o. 8. frv.) og möguleika á lengri nýtingartíma mesta afls en hægt er að jafnaði að fá í vatnsafls- stöðvum með viðráðanlegum miðlunarmannvirkjum. Þá er það ekki síður mikilvægt fyrir Íslendinga, að hægt er að fá svo lágan orkukostnað í tiltölulega Ltlum stöðvum, sem hægt er að byggja að vild í hæfilegum áföngum í samræmi við vöxt hinnar almennu raforkunotkunar. Með jarðgufuaflstöðvum er hægt að nýta orkuforðann í jarð- gufusvæðum landsins, en þau eru talin geta staðið undir sam- bærilegri orkuvinnslu og möguleg eru í öllum virkjanlegum vatns- föllum landsins. Með tilliti til ákvarðana um raforkuvirkjanir í framtíðinni er því mjög áríðandi, að byggð verði jarðgufuaflstöð hér á landi hið fyrsta, svo reynsla fáist af rekstri slíkra stöðva við íslenzkar aðstæður“. Á mynd (7) í álitsgerðinni er sýnt fram á, að orkukostnaður 5,10 og 15 MW jarðgufuaflstöðva er mun minni en orkukostnaður 22,8 MW virkjunar Í Gljúfurveri. Vegna þessarar álitsgerðar Sveins S. Einarssonar verkfræðings vil ég leyfa mér að spyrja framkvæmdastjóra Laxárvirkjunar: 1) Telur framkvæmdastjóri Laxárvirkjunar fullyrðingar Sveins S. Einarssonar um hinn lága orkukostnað gufuvirkjana fá staðizt? Ef svo er ekki, hvers vegna þá ekki? 851 2) Sveinn talar um óvenjulegt rekstursöryggi gufuaflstöðva. Telur framkvæmdastjóri Laxárvirkjunar fullyrðingar Sveins um rekstursöryggið fá staðizt? Ef hann telur ekki vera svo, hvers vegna þá ekki? ' 3) Sveinn segir, að jarðgufuaflstöð sé unnt að byggja á rúmum 2 árum frá því, að boranir hefjast. Hvað vill framkvæmdastjóri Laxárvirkjunar segja um þá fullyrðingu Sveins? 4) Hvers vegna varð sú niðurstaðan í stjórn Laxárvirkjunar að taka fremur þann kost að reisa virkjun í Laxá en gufuaflstöð í Námafjalli eða við Kröflu þrátt fyrir fullyrðingar sérfræðinga eins og Sveins S. Einarssonar um lægri orkukostnað gufuafls- stöðva? 5) Hvers vegna fór stjórn Laxárvirkjunar fremur þá leið að reisa virkjun í Laxá, sem hefur í för með sér mikil eignaspjöll og nauðungarafhendingu lands og vatnsréttinda, ef slík virkjun verður ekki dæmd brjóta í bág við 67. gr. stjórnarskrárinnar nr. 33/1944? 9) Gerir stjórn Laxárvirkjunar ráð fyrir skaðabótagreiðslum til eigenda lands og vatnsréttinda sakir spjalla af völdum 1. áfanga Gljúfurversvirkjunar, sem nú er í smíðum? Ef svo er, þá hversu miklum? Hefur hún reiknað kostnað inn í rafmagnsverð? 10) Gerir stjórn Laxárvirkjunar ráð fyrir skaðabótagreiðslum til eigenda lands og vatnsréttinda sakir spjalla af völdum 19 megawatta virkjunar þeirrar, sem hún ráðgerir? Ef svo er, þá hversu miklum? Hefur hún reiknað slíkan kostnað inn í áætlað framleiðsluverð rafmagns? 11) Hefur framkvæmdastjóri Laxárvirkjunar trú á, að niður- gönguseiði lax og hoplax komist framhjá virkjunarmannvirkjum eða í gegnum þrýstivatnsgöng og vatnshverfla þeirrar virkjunar, sem nú er í smíðum? Hefur framkvæmdastjórinn kannað þetta mál? Hefur hann verið beðinn að kanna þetta mál? Hvernig rökstyður hann skoðanir sínar í þessu efni? Hefur framkvæmda- stjórinn trú á, að niðurgönguseiði og hoplax komist á leið til sjávar fram hjá eða í gegnum þrýstivatnsgöng og vatnshverfla þeirra virkjana, sem þegar hefur verið komið fyrir í farvegi Laxár?“ Lögmaður stefnda bendir á það, að lögmaður stefnanda reki í löngu máli sem forsendur fyrir spurningum sínum efni þeirra álitsgerða og skrifa, sem hann byggi á. Vitnaspurningar skuli hins vegar vera gagnorðar og skýrar, en vegna málalenginga og útlistana, sem lögmaðurinn hafi að undanfara hverrar spurn- 852 ingar, reynist þær villandi og veiðandi. Þær séu tilraun til að vefja málið með þrefi um arðsemimöguleika til virkjana á öðr- um stöðum og á annan hátt en hagkvæmast er fyrir Laxárvirkjun, aðstöðu hennar og orkuveitusvæði. Um hingar einstöku spurningar til Knúts Otterstedts fram- kvæmdastjóra hefur lögmaður stefnda þetta að segja: Um. 1. spurningu. Lögmaður stefnda bendir á, að samkvæmt lögum nr. 60/1965 sé gert ráð fyrir því, að sú virkjun, allt að 12 MW, sem þar er leyfð, (virkjunin, sem nú er unnið að, 7" MW, er innan þeirra marka), sé aukning þeirra aflstöðva, sem fyrir eru í Laxá við Brúar og falli inn í heild þá, sem fyrir er virkjuð. Telur lög- maður stefnda spurningu þessa því villandi og tilefnislausa, að því er varðar fyrsta áfanga Gljúfurversvirkjunar, og því eigi spurningin ekki rétt á sér. Enn fremur bendir lögmaður stefnda á það, að hann hafi þegar lagt fram fjárhagsáætlanir frá Laxár- virkjun, sem gerðar séu Í apríl 1969, sbr. rskj. nr. 103. Þar sem lögmaður stefnda hélt því fram við munnlegan flutn- ing málsins, að fjárhagsáætlun þessi hafi verið send raforkumála- ráðherra með umsókn um virkjunarleyfi samkvæmt fyrsta áfanga Gljúfurversvirkjunar, og fjárhagsáætlanir þessar hafa nú verið lagðar fram í málinu, sbr. rskj. nr. 103, hefur spurningu þessari þegar verið svarað. Um 2. spurningu. Lögmaður stefnda hefur lýst yfir því, að fyrir þessari spurn: ingu verði gerð grein skriflega. Það sé ekki ágreiningur um þessa spurningu. Um 3. spurningu. Lögmaður stefnda vísar til áætlunar um virkjun Laxár 1IT, bis. 6, 2. mgr., sem hann kveðst munu leggja fram í málinu. Þar sem ágreiningur er ekki um þetta atriði í málinu, kemur það ekki sérstaklega til úrskurðar hér. Hitt er annað mál, að ekki verður séð, að áætlanir um virkjun Laxár III hafi þýðingu fyrir úrslit þessa máls, þar sem deilt er um lögmæti þeirra virkj- unarframkvæmda, sem nú er unnið að. Um 4. spurningu hefur lögmaður stefnda það að segja, að Knútur Otterstedt, framkvæmdastjóri Laxárvirkjunar, verði sem opinber embættismaður ekki krafinn vættis í tilefni útreikninga Guðmundar G. Þórarinssonar verkfræðings um samanburð á orkuverði frá 6,5 MW virkjun frá Laxá III og 50 MW línu frá 853 Búrfelli. Og spurningum þar að lútandi er mótmælt af hálfu lögmanns stefnda. Spurningar undir þessum lið þykja ekki hafa þýðingu fyrir úrslit þessa máls. Um röksemdir fyrir þessari niðurstöðu vísast til þess, sem segir fyrr í úrskurðinum varðandi spurningar til Jakobs Gíslasonar orkumálastjóra, er fjalla um aðra virkjunar. möguleika heldur en þann, sem hér um ræðir. Um 5. spurningu. Lögmaður stefnda mótmælir þessari spurningu. Hún byggist á dylgjum um viðræður, sem eigi að hafa farið fram í samtölum orkumálastjóra og framkvæmdastjóra Laxárvirkjunar og séu ósannaðar með öllu. Þessi spurning og krafa hafi því ekki þýð- ingu fyrir málið, sbr. 3. mgr. 133. gr. einkamálalaga. Spurning þessi og kröfugerð varðandi hana hefur enga þýðingu fyrir úrslit málsins, og verður hvorugt borið fram í máli þessu. Um 6. spurningu. Lögmaður stefnda hefur mótmælt þessari spurningu. Ber að fallast á þau mótmæli, þar sem spurningar þessar teljast þýð- ingarlausar fyrir úrslit þessa máls. Varðandi röksemdir vísast til þess, sem fyrr getur í úrskurðinum um aðra virkjunarmöguleika heldur en þann, sem um ræðir í þessu máli. Þessar spurningar verða því ekki bornar upp Í málinu. Um "7. spurningu. Lögmaður stefnda hefur bent á það, að greinargerð Karls Ragnars verkfræðings hafi verið unnin að beiðni stefnda. Karl Ragnars hafi gefið yfirlýsingu, dags. 7. apríl 1971, er sýni, að sú ráðstöfun að skipta um aflvél og rafal í gufuaflsstöðinni muni taka nokkur ár og auk þess verði að telja þá ráðstöfun óarðbæra. Yfirlýsing þessi hefur verið lögð fram. Spurningum í tilefni af greinargerð Karls Ragnars er mótmælt af hálfu stefnda. Rétturinn lítur svo á, að spurningar þessar hafi ekki þýðingu fyrir úrslit þessa máls. Verða þær því ekki bornar upp. Um rök- semdir fyrir þessari ákvörðun vísast til þess, sem fyrr er sagt í dóminum varðandi spurningar um aðra virkjunarmöguleika en þann, sem um er fjallað í máli þessu. Um 8. spurningu. Lögmaður stefnda bendir á það, að jarðgufustöðin í Bjarnar- flagi sé byggð sem tilraunastöð. Sveinn S. Einarsson verkfræð- ingur hafi bent á og ráðlagt kaup á þeirri vél, sem þar er notuð. Gufuvirkjunin hafi ekki þótt henta og eigi verið unnt að reka hana á hagkvæman hátt. Athugasemdir Sveins S. Einarssonar 854 verkfræðings gefi því ekki tilefni til þeirrar yfirheyrslu yfir framkvæmdastjóra Laxárvirkjunar, sem lögmaður stefnanda hyggist stofna til með spurningum undir þessum tölulið. Af þeim sökum mótmælir lögmaður stefnda þessum spurningum. Rétturinn lítur svo á, að spurningar undir þessum tölulið varðandi aðra virkjunarmöguleika en þann, sem um er fjallað í máli þessu, hafi ekki þýðingu fyrir úrslit þessa máls. Verða þær því ekki bornar upp í málinu. Um röksemdir fyrir þessari ákvörðun vísast til þess, sem fyrr segir í úrskurðinum varðandi spurningar um aðra virkjunarmöguleika en þann, sem hér er um fjallað. Um spurningar 9, 10 og 1:1. Af hálfu stefnda hefur þessum spurningum ekki verið andmælt. Spurningar 9 og 11 geta haft þýðingu fyrir úrslit þessa máls. Verða þær því bornar upp fyrir framkvæmdastjóra Laxárvirkj- unar. Að því er varðar spurningu nr. 10, þá snýst hún um 19 MW virkjun, sem stjórn Laxárvirkjunar ráðgerir. Í þessu máli er ekki fjallað um slíka virkjun. Spurningar undir þessum tölulið hafa því ekki þýðingu fyrir úrslit þessa máls og verða því ekki bornar upp. Niðurstaðan í þessum þætti málsins verður því þessi: Rétt er, að upplýst sé í málinu, hvaða kostnaðar- og rekstrar- áætlun orkumálastjóri hafi haft undir höndum, er hann gaf at- vinnumálaráðuneytinu umsögn sína um virkjun þessa, dags. 16. september 1969. Rétt er, að leitað sé svara hjá Knúti Otterstedt, framkvæmda- stjóra Laxárvirkjunar, við spurningum þeim, sem upp eru bornar undir tölulið 9 og ll í spurningalistanum til hans á rskj. nr. 84. Aðrar spurningar úr spurningalistunum á rskj. nr. 82 og 84 en að framan getur verða ekki bornar upp í máli þessu. Hinn 2. júní 1971 lagði lögmaður stefnanda m. a. fram eftirfar- andi réttarskjöl: nr. 90, 91, 92 og 98. Rskj. nr. 90 eru tillögur til lausnar á deilunni um Laxá frá stjórn Landeigendafélags Laxár og Mývatns, dags. 16. marz 1971. Tillögur þessar, sem eru fimm vélritaðar síður, voru gefnar út að loknum viðræðum, sem fram fóru á Húsavík að tilhlutan iðnaðarmálaráðuneytisins milli Laxárvirkjunar og Landeigenda- félags Laxár og Mývatns, og voru þær ætlaðar til birtingar fyrir almenningi. Á rskj. nr. 91 er fjallað um tryggingar, sem virkjunaraðiljar 855 skulu setja. Skjal þetta er komið frá stjórn Landeigendafélags Laxár og Mývatns og er 7 foliosíður. Rskj. nr. 92 hefur að geyma útdrætti úr nokkrum norrænum. dómum, er lögmaður stefnanda telur, að varpa kunni ljósi á Laxármálið. Réttarskjal þetta er 77 vélrituð foliosíða. Rskj. nr. 98 er útdráttur úr nokkrum dómum Hæstaréttar Ís- lands um lögbann, skipulag og stjórnsýslu, er lögmaður stefn- anda telur, að skipta kunni máli hér. Réttarskjal þetta er um 9 vélritaðar síður. Samtals eru þessi réttarskjöl því um það bil 29 vélritaðar blað- síður. Við munnlegan flutning þessa þáttar málsins mótmælti lög- maður stefnda rskj. nr. 90, 91, 92 og 98 sem skriflegum mál- flutningi, er ekki væri viðeigandi í þessu máli. Það er að vísu rétt hjá lögmanni stefnda, að skjöl þessi hafa að geyma skriflegan málflutning. En þar sem Hæstiréttur Íslands hefur með dómi sínum frá 16. marz 1971 í þessu máli heimilað lögmanni stefnanda að leggja fram skjöl, „sem fela í sér nokkurn skriflegan málflutning og varða að hluta eigi sakarefnið“ ber setudómaranum að hlýða þeirri ákvörðun Hæstaréttar Íslands. Af hálfu aðilja hefur eigi verið krafizt málskostnaðar í þessum þætti málsins. Magnús Thoroddsen, setudómari í Þingeyjarsýslu, kvað upp úr- skurð þennan. Úrskurðarorð: Rétt er, að upplýsti sé í máli þessu, hvaða kostnaðar- og rekstraráætlun Jakob Gíslason orkumálastjóri hafi haft undir höndum, er hann gaf atvinnumálaráðuneytinu umsögn sína um Gljúfurversvirkjun, sem dagsett er 16. september 1969, sbr. rskj. nr. 13. Rétt er, að leitað sé svara hjá Knúti Otterstedt, fram. kvæmdastjóra Laxárvirkjunar, við spurningum nr. 9 og 11 á rskj. nr. 84. Að öðru leyti en nú hefur verið getið verða spurningarnar á rskj. nr. 82 og 84 ekki bornar upp í máli þessu. 856 Föstudaginn 1. október 1971. Nr. 22/1971. Sigtryggur Flóvent Albertsson gegn Halli Jónassyni. Útivistardómur. Dómur Hæstaréttar. Málssókn þessi fellur niður. Afrýjandi, Sigtryggur Flóvent Albertsson, er eigi sækir dómþing í máli þessu, greiði kr. 400.00 útivistargjald til ríkis- sjóðs, ef hann vill fá mál sitt tekið fyrir af nýju. Föstudaginn 1. október 1971. Nr. 40/1971. Baldvin V. Jóhannsson Segn Jóni Ásgeiri Guðmundssyni. Útivistardómur. Ómaksbætur. Dómur Hæstaréttar. Málssókn þessi fellur niður. Áfrýjandi, Baldvin V. Jóhannsson, er eigi sækir dómþing í máli þessu, greiði kr. 400.00 útivistargjald til ríkissjóðs, ef hann vill fá mál sitt tekið fyrir af nýju. Einnig greiði hann stefnda, Jóni Ásgeiri Guðmundssyni, sem sótt hefur dómþing í málinu og krafizt ómaksbóta, kr. 8.000.00 í ómaksbætur að viðlagðri aðför að lögum. 857 Föstudaginn 1. október 1971. Nr. 68/1971. Jarlinn h/f Segn Rafni Kolssyni. Útivistardómur. Ómaksbætur. Dómur Hæstaréttar. Málssókn þessi fellur niður. Afrýjandi, Jarlinn h/f, er eigi sækir dómþing í máli þessu, greiði kr. 400.00 útivistargjald til ríkissjóðs, ef hann vill fá mál sitt tekið fyrir af nýju. Einnig greiði hann stefnda, Rafni Kolssyni, sem sótt hefur dómþing í málinu og krafizt ómaksbóta, kr. 3.000.00 í ómaks- bætur að viðlagðri aðför að lögum. Föstudaginn 1. október 1971. Nr. 89/1971. Helgi Halldórsson gegn Þorkeli Skúlasyni. Útivistardómur. Dómur Hæstaréttar. Málssókn þessi fellur niður. Áfrýjandi, Helgi Halldórsson, er eigi sækir dómþing í máli þessu, greiði kr. 400.00 útivistargjald til ríkissjóðs, ef hann vill fá mál sitt tekið fyrir af nýju. 858 Föstudaginn 1. október 1971. Nr. 120/1971. Ákæruvaldið (Valdimar Stefánsson saksóknari ríkisins) gegn Valgeiri Magnússyni (Haukur Jónsson hrl.). Dóminn skipuðu hinir reglulegu dómarar Hæstaréttar. Þjófnaður. Hylming. Dómur Hæstaréttar. Með skírskotun til forsendna hins áfrýjaða dóms ber að staðfesta hann. Ákærði greiði allan kostnað af áfrýjun málsins, þar með talin saksóknarlaun fyrir Hæstarétti, er renni í ríkissjóð, kr. 8.000.00, og málsvarnarlaun verjanda síns þar, sem ákveðast kr. 8.000.00. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Ákærði, Valgeir Magnússon, greiði allan áfrýjunar- kostnað sakarinnar, þar með talin saksóknarlaun í ríkis- sjóð, kr. 8.000.00, og málsvarnarlaun verjanda síns, Hauks Jónssonar hæstaréttarlögmanns, kr. 8.000.00. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur sakadóms Reykjavíkur 7. maí 1971. Ár 1971, föstudaginn 7. maí, var á dómþingi sakadóms Reykja- víkur, sem háð var í Borgartúni 7 af Gunnlaugi Briem sakaðóm- ara, kveðinn upp dómur Í sakadómsmálinu nr. 221-229 1971: Ákæruvaldið gegn Herði Sævari Símonarsyni og Valgeiri Magnús syni, sem tekið var til dóms sama dag. Málið er höfðað með ákæruskjölum saksóknara ríkisins gegn ákærðu Herði Sævari Símonarsyni sjómanni, Kleppsvegi 42 í Reykjavík, fæddum þar í borg 27. marz 1942, og Valgeiri Magnús- 859 syni sjómanni, Sjónarhóli í Hafnarfirði, fæddum 1. maí 1947 í Reykjavík, svo sem hér segir: Með ákæru, dagsettri 8. janúar s.1., á hendur báðum ákærðu „fyrir að brjótast, mánudagsnóttina 23. nóvember. 1970, inn í verzlunina Þingholt, Grundarstíg 2 í Reykjavík, og stela þar 45 vindlingakartonum og 20 vindlapökkum. Þykir þetta varða við 244. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/ 1940. Til vara telst þáttur ákærða Valgeirs Magnússonar í broti þessu vera hylming samkvæmt 254. gr. sömu laga, í því fólginn að aðstoða við flutning þýfisins, notfæra sér það og taka þátt í að selja það. Þess er krafizt, að hinir ákærðu verði dæmdir til refsingar, skaðabótagreiðslu og greiðslu sakarkostnaðar“. Með ákæru, dagsettri 21. janúar s.l, á hendur ákærða Herði Sævari „fyrir að stela, sunnuðaginn 27. desember 1970, ljósum karlmannsrykfrakka af fatahengi í Hótel Esju í Reykjavík. Telst þetta varða við 244. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/ 1940, og er þess krafizt, að ákærði verði dæmdur til refsingar og greiðslu sakarkostnaðar“. Loks er málið höfðað með ákæru, dagsettri 28. janúar s.l., gegn ákærða Herði Sævari „fyrir að stela, miðvikudaginn 9. desember 1970, rafmagnsrakvél og loðhúfu úr sölubúð Kaupfélags Dýrfirðinga á Þingeyri. Telst þetta varða við 244 gr. almennra hegningarlaga nr. 19/ 1940, og er þess krafizt, að ákærði verði dæmdur til refsingar og sakarkostnaðargreiðslu““. Samkvæmt sakavottorði ákærða Harðar Sævars hefur hann hlotið refsidóma sem hér segir: 1965 18/12 í Reykjavík: 4 mánaða fangelsi, skilorðsbundið í 2 ár, fyrir brot gegn 217. gr. og 244. gr. hegningarlaga. 1966 26/1 í Reykjavík: 1 mánaðar fangelsi, skilorðsbundið í 2 ár, fyrir brot gegn 254. gr. hegningarlaga. (Hegn- ingarauki). 1966 23/11 í Reykjavík: 7 mánaða fangelsi fyrir brot gegn 1. mgr. 155. gr. og 244. gr. hegningarlaga. 1968 13/3 í Reykjavík: 3 mánaða fangelsi fyrir brot gegn 244. gr. hegningarlaga. (Hegningarauki). 1968 24/5 í Reykjavík: Sakfelldur fyrir brot gegn 244. gr. hegn- ingarlaga, en refsing ekki dæmd. 1969 16/5 í Reykjavík: 3 mánaða fangelsi fyrir brot gegn 155. gr. hegningarlaga. 860 1969 25/6 í Reykjavík: 6 mánaða fangelsi fyrir brot gegn 244. gr. hegningarlaga. 1969 25/9 í Reykjavík: 6 mánaða fangelsi fyrir brot gegn 244. og 248. gr. hegningarlaga. Þá hefur ákærði 45 sinnum undirgengizt sektir með dómssátt, aðallega fyrir ölvun, er nema frá 100—4.000 kr. hverju sinni. Ákærði Valgeir hefur samkvæmt sakavottorði sínu hlotið eftir- talda refsidóma: 1967 29/12 í Reykjavík: 7 mánaða fangelsi, skilorðsbundið í 3 ár, fyrir brot gegn 1. mgr. 155. gr. og 244. gr. hegn- ingarlaga. 1969 5/3 í Reykjavík: 1 árs fangelsi fyrir brot gegn 248. gr. og 155. gr. hegningarlaga. (Dæmd refsing fyrir brot þau, sem um ræðir í dómi, uppkveðnum 29/12 1967, auk þeirra, sem ákærði er nú dæmdur fyrir). 1969 15/10 í Reykjavík: 3 mánaða fangelsi fyrir brot gegn 155. gr. hegningarlaga. (Hegningarauki). 1970 19/6 í Reykjavík: 20 daga varðhald fyrir brot á 25. gr. umferðarlaga. Sviptur ökuleyfi ævilangt. 1970 9/10 í Reykjavík: 4 mánaða fangelsi fyrir brot gegn 1. mgr. 254. gr. hegningarlaga. Hinn 14. febrúar 1968 undirgekkst ákærði með dómssátt 4.000 kr. sekt fyrir brot gegn 2. mgr., sbr. 3. mgr. 25. gr. umferðarlaga og 1. mgr. 24. gr. áfengislaga og var skiptur ökuleyfi í 6 mánuði. Loks hefur ákærði 13 sinnum undirgengizt sektir með dóms- sátt, aðallega fyrir ölvun, er nema frá 150—1.000 kr. hverju sinni, og hlotið tvisvar áminningar. Málavextir eru þessir samkvæmt framburðum ákærðu og öðr- um gögnum Í máli þessu: Ákæra, dags. 8. janúar 1971. Mánuðaginn 23. nóvember 1970 var rannsóknarlögreglunni til- kynnt, að nóttina áður hefði verið brotizt inn í verzlunina Þing- holt að Grundarstíg 2 hér í borg. Hafði hurð verzlunarinnar verið brotin upp með litlu kúbeini og síðan farið inn í vörugeymslu verzlunarinnar. Þar hafði verið stolið, að sögn verzlunareiganda, Torfa Torfasonar, pappakassa með 45 lengjum af vindlingum af ýmsum tegundum og 20 pökkum af vindlum. Kúbein það, sem notað hafði verið við innbrotið, fannst inni í vörugeymslunni. Ákærði Hörður Sævar Símonarson hefur viðurkennt að hafa framið umræddan þjófnað. Kveðst ákærði hafa verið við drykkju heima hjá Sigurpáli Garðarssyni að Bergstaðastræti 45. ásamt 861 meðákærða Valgeiri og fleira fólki framangreinda nótt. Hafi sér dottið í hug að fremja innbr otsþjófnað og fundið kúbein heima hjá Sigurpáli til að nota í því skyni. Ákærði kveður meðákærða Valgeir hafa farið með sér að verzluninni Þingholti, Grundarstíg 2. Eigi minnist hann þess, að þeir hafi verið búnir að ræða saman um að fremja innbrot þar. Ákærði braut sjálfur upp hurð verzl- unarinnar með kúbeininu og fór inn í hana. Ákærði minnist þess ekki, að meðákærði hafi á neinn hátt aðstoðað sig við innbrotið, og hann fór ekki inn í verzlunina með honum. Ákærði stal í verzluninni einum kassa með 45 vindlingakartonum og 20 vindla- pökkum. Báru ákærðu kassann saman að Bergstaðastræti 45. Ákærði kveður þá hafa farið saman út síðar um nóttina með um 20 karton af vindlingum, að hann telur, og selt þau leigubifreiðar- stjórum og fleirum. Var fé því, sem þeim áskotnaðist með þessu, varið til áfengiskaupa. Daginn eftir settu ákærðu það, sem eftir var af vindlingunum, í sjópoka og reyndu að selja þá í einu lagi, en það tókst ekki. Ákærði telur, að fleiri, sem voru þarna, hafi selt af vindlingunum. Ákærði Valgeir kveðst hafa verið við drykkju að Bergstaða- stræti 45 hjá Sigurpáli Garðarssyni ásamt meðákærða, Herði Sævari, og fleira fólki umrædda nótt. Einhvern tíma um nóttina fóru ákærðu saman út. Eigi minntust þeir neitt á innbrot, og eigi varð hann þess var, að meðákærði hefði meðferðis kúbein. Ákærðu fóru niður í miðborgina og voru þar um tíma, en síðan héldu þeir áleiðis að Bergstaðastræti 45. Ákærði kveður þá hafa orðið við- skila, en hitzt aftur skömmu síðar, annað hvort er þeir voru á leiðinni að Bergstaðastræti 45 eða í portinu fyrir utan húsið. Var meðákærði með kassa, er í voru vindlingakarton og vindlapakkar. Ákærði kveðst eigi hafa aðstoðað meðákærða neitt við að bera varninginn að Bergstaðastræti 45. Meðákærði minntist ekki á það, hvar hann hefði fengið umræddar tóbaksvörur. Ákærði kveður þá hafa selt af tóbakinu bæði um nóttina og eins daginn eftir og fólk það, er var að Bergstaðastræti 45, hafi einnig selt eitthvað. Var fé því, er ákærðu áskostnaðist, varið til áfengis- kaupa og einnig til greiðslu fyrir leigubifreiðar. Ákærði neitar að hafa átt nokkurn þátt í innbrotsþjófnaðinum að Grundarstíg 2. Hann viðurkennir hins vegar að hafa selt tóbaksvörurnar ásamt meðákærða, en hann hafi ekki gert sér ljóst vegna ölvunar, að meðákærði hefði stolið þeim. Í skýrslu sinni hjá rannsóknarlögreglunni skýrði ákærði Val- geir frá á talsvert annan hátt en nú hefur verið rakið, en skýrslu 862 þessa gaf hann, áður en hann mætti í dómi. Kvað hann hafa vantað áfengi og vindlinga í samkvæmið að Bergstaðastræti 45. Hafi ákærðu farið saman út um nóttina og ætlað að vita, hvort þeir hittu ekki einhvern, sem ætti vindlinga eða áfengi, en eigi man hann til þess, að ætlunin hafi verið að brjótast inn. Ákærði man ekki til þess, að þeir hafi tekið með sér kúbein eða annað verkfæri. Hann kveðst muna eftir því, að þeir hafi farið að verzluninni að Grundarstíg 2 og hafi hann ekki vitað fyrr til en meðákærði var búinn að brjóta upp hurð verzlunarinnar. Fór meðákærði inn í verzlunina, en ákærði kveðst hafa verið að kasta af sér vatni á meðan, að hann minnir. Meðákærði kom svo alit í einu út úr verzluninni með kassa af vindlingum, er eigi var fullur. Ákærðu fóru með kassann að Bergstaðastræti 45 og seldu af innihaldi hans, eins og í framburði ákærða fyrir dómi greinir. Sigurpáll Garðarsson kveður ákærðu hafa verið heima hjá sér umræðda nótt við drykkju ásamt fleira fólki. Sigurpáll kveður sig minna, að ákærði Valgeir haíi verið með ákærða Herði Sævari, er hann kom með kassa með vindlingum í, en þó þori hann ekki að fullyrða um það. Hann kveðst ekki hafa vitað um innbrots- þjófnaðinn fyrr en síðar. Þuríður Sigurjónsdóttir, Ásgarði 95, var í samkvæminu að Bergstaðastræti 45 margnefnda nótt. Kveðst hún hafa verið mikið ölvuð. Rámar hana í, að ákærðu hafi farið saman á brott úr húsinu. Einnig kveðst hún muna eftir því, að þeir hafi komið saman til baka og verið þá með kassa með vindlingum í, sem hún hafi heyrt, að þeir hafi selt. Með játningu ákærða Harðar Sævars og öðrum gögnum í máli þessu teist sannað, að hann hafi framið umræddan þjófnað í verzluninni Þingholti að Grundarstíg 2. Varðar þessi verknaður hans við 244. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940. Gegn neitun ákærða Valgeirs svo og þegar virtur er fram- burður ákærða Harðar Sævars þykir ekki sannað, að ákærði Valgeir hafi verið þátttakandi í margnefndum þjófnaði, og ber að sýkna hann af ákærunni að því leyti. Hins vegar telst sannað með framburði ákærða Valgeirs hjá rannsóknarlögreglunni, fram- burði meðákærða og öðrum gögnum, að ákærði Valgeir hafi að- stoðað ákærða Hörð Sævar við að flytja þýfið af innbrotsstaðn- um, veitt aðstoð við að selja það og hagnýtt sér af andvirðinu. Varðar þetta atferli ákærða við 254. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940. 863 Torfi Torfason, eigandi verzlunarinnar Þingholts, hefur gert skaðabótakröfu á hendur ákærðu sem hér segir: 20 lengjur af Camel vindlingum á 480.00 lengjan .. kr. 9.600.00 10 lengjur af Raghleigh vindlingum á 444.00 lengjan — 4.444.00 10 lengjur af Winston vindlingum á 500.00 lengjan .. — 5.000.00 5 lengjur af Cool vindlingum á 500.00 lengjan .. .. — 2.500.00 20 pk. af Ritmaster vindlum á 62.00 pakkinn .. .. — 1.240.00 Alls kr. 22.780.00 Viðgerð áhurð.. ........ 0. 0... 2... 2.500.00 Samtals kr. 25.280.00 Ákærði Hörður Sævar hefur samþykkt kröfu þessa, en ákærði Valgeir mótmælt henni og borið því við, að hann hafi ekki framið innbrotið í verzlunina Þingholt. Þar sem krafa þessi þykir vera á rökum reist samkvæmt því, sem að framan er rakið, ber að taka hana til greina. Þykir rétt, að ákærði Hörður Sævar greiði Torfa Torfasyni einn kr. 2.500.00 fyrir viðgerð á hurðinni, en ákærðu báðir greiði honum óskipt andvirði tóbaksins, kr. 22.780.00. Ákæra, dags. 21. janúar 1971. Sunnudaginn 27. desember 1970, um hádegisbilið, var ljósum karlmannsrykfrakka stolið úr fatahengi á Hótel Esju hér í borg. Ákærði Hörður Sævar hafði dvalizt á hótelinu ásamt öðrum manni, og var talið, að hann hefði verið þarna að verki. Ákærði var handtekinn daginn eftir og var þá í frakkanum. Ákærði hefur skýrt frá því, að hann hafi stolið frakkanum úr fatahenginu, þegar hann var að fara á brott frá Hótel Esju um hádegi framan. greindan dag. Ákærði kveðst hafa verið með svipaðan frakka, sem honum hafi verið gefinn, en hann hafi verið orðinn óhreinn og hafi hann hent honum. Var hann frakkalaus og hafi hann gripið til þess ráðs að taka frakkann. Frakkanum, sem kostaði nýr um kr. 2.300.00, var skilað til eiganda, og hefur hann ekki haft uppi skaðabótkröfu á hendur ákærða. Framangreint atferli ákærða, sem sannað er með játningu hans og öðrum gögnum í máli þessu, varðar við 244. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940. Ákæra, dags. 28. janúar 1971. Miðvikudaginn 9. desember 1970 var ákærði Hörður Sævar 864 staddur á Þingeyri við Dýrafjörð ásamt öðrum manni. Voru þeir báðir með áhrifum lyfja, sem þeir höfðu aflað sér. Fóru þeir saman inn í sölubúð Kaupfélags Dýrfirðinga. Á meðan ákærði dvaldist þar inni, tók hann ófrjálsri hendi rafmagnsrakvél, er kostaði kr. 757.00, og loðhúfu. Ákærði faldi þýfið, en það kom í leitirnar og var skilað til eiganda, sem hefur ekki haft uppi skaðabótakröfu gegn ákærða. Framangreint atferli ákærða, sem sannað er með játningu hans og öðrum gögnum í máli þessu, varðar við 244. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940. Refsing ákærða Harðar Sævars þykir hæfilega ákveðin með hliðsjón af 77. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940 svo og með tilvísun til 72. og 255. gr. sömu laga 1 árs fangelsi. Refsing ákærða Valgeirs þykir hæfilega ákveðin með tilvísun til 72. og 255. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940 4 mánaða fangelsi. Ákærða Valgeir ber að dæma til að greiða skipuðum verjanda sínum, Hauki Jónssyni hæstaréttarlögmanni, málsvarnarlaun, er þykja hæfilega ákveðin kr. 5.000.00, en annan sakarkostnað ber að dæma ákærðu til að greiða óskipt. Dómsorð: Ákærði Hörður Sævar Símonarson sæti fangelsi í | ár. Ákærði Valgeir Magnússon sæti fangelsi í 4 mánuði. Ákærði Hörður Sævar greiði Torfa Torfasyni kr. 2.500.00, og ákærðu greiði honum óskipt kr. 22.780.00. Ákærði Valgeir greiði Hauki Jónssyni hæstaréttarlögmanni, skipuðum verjanda sínum, kr. 5.000.00 í málsvarnarlaun, en annan sakarkostnað greiði ákærðu óskipt. Dóminum ber að fullnægja með aför að lögum. 865 Föstudaginn 1. október 1971. Nr. 122/1971. Ákæruvaldið (Valdimar Stefánsson saksóknari ríkisins) segn Karli Eron Sigurðssyni og Maríu Haukdal (Gunnlaugur Þórðarson hrl.) og Unnsteini Jónssyni (Örn Clausen hrl.). Dóminn skipuðu hinir reglulegu dómarar Hæstaréttar. Þjófnaður. Skjalafals. Dómur Hæstaréttar. Með skírskotun til forsendna hins áfrýjaða dóms ber að staðfesta hann. Ákærðu Karl Eron Sigurðsson og Maríu Haukdal ber að dæma til að greiða óskipt laun verjanda síns fyrir Hæstarétti, kr. 8.000.00, og ákærða Unnstein Jónsson laun verjanda síns fyrir Hæstarétti, kr. 8.000.00. Allan annan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin saksóknarlaun fyrir Hæstarétti í ríkissjóð, kr. 10.000.00, greiði öll hin ákærðu óskipt. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Ákærðu Karl Eron Sigurðsson og María Haukdal greiði óskipt laun verjanda síns fyrir Hæstarétti, Gunnlaugs Þórðarsonar hæstaréttarlögmanns, kr. 8.000.00. Ákærði Unnsteinn Jónsson greiði laun verjanda síns fyrir Hæstarétti, Arnar Clausens hæstaréttarlögmanns, kr. 8.000.00. Allan annan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin saksóknarlaun fyrir Hæstarétti í ríkissjóð, kr. 10.000.00, greiði ákærðu óskipt. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. 55 566 Dómur sakadóms Reykjavíkur 1. júní 1971. Ár 1971, Þriðjudaginn 1. júní, var á dómbþingi sakadóms Reykja- víkur, sem háð var í Borgartúni 7 af Halldóri Þorbjörnssyni saka- dómara, kveðinn upp dómur í málinu nr. 259-261/1971: Ákæru- valdið gegn Karli Eron Sigurðssyni, Maríu Haukdal og Unnsteini Jónssyni, sem tekið var til dóms 28. maí s.l. Mál þetta er höfðað með ákæru, dags. 29. marz s.l, gegn: 1. Karli Eron Sigurðssyni verkamanni, Melabraut 63, Seltjarn- arnesi, fæðdum 3. desember 1940 í Reykjavík, 2. Maríu Haukdal, Melabraut 63, Selijarnarnesi, fæddri 3. marz 1941 í Reykjavík, 3. Unnsteini Jónssyni verkamanni, Baldursgötu 7, nú Hjalta- bakka 4, fæddum 15. janúar 1939 að Skárastöðum í Miðfirði, og er sakarefnum lýst þannig í ákæru: „Gegn ákærða Karli Eron Sigurðssyni er málið höfðað fyrir þjófnað eða gripdeild og skjalafals, en gegn ákærðu Maríu Hauk- dal og Unnsteini Jónssyni fyrir skjalafals. I. Þjófnaður eða gripdeild. Mánudagskvöldið 7. september 1970 var Jón Helgi Sigurðsson, Hjarðarhóli 6 á Húsavík, á dansleik í Þórscafé í Reykjavík, og glataði hann þar seðlaveski sínu, sem í voru um kr. 2.200.00 í peningum, tékkhefti á Útibú Samvinnubankans á Húsavík og ýmis persónuskilríki. Á þessum dansleik var ákærði Karl Eron Sigurðsson, og sá hann, þegar maður missti veskið við veitingaborð hans (ákærða). Ákærði tók veskið ásamt innihaldi þess og sló á það eign sinni. Peningunum eyddi hann, en hefur endurgreitt þá, og veskinu hefur hann skilað. Þykir ákærði hafa með töku veskisins ásamt innihaldi gerzt brotlegur við 244. gr. eða 245. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/ 1940. II. Skjalafals. Daginn eftir, þriðjudaginn 8. september 1970, fölsuðu ákærðu Karl Eron Sigurðsson og María Haukdal heima hjá sér að ákærða Unnsteini Jónssyni ásjáandi tékka á eyðublað úr hinu stolna tékkhefti, sbr. I. ákærulið, A, nr. 32979, kr. 56.000.00, til hand- hafa, á ávísanareikning nr. 428, dagsettan 8. september 1970. Falsaði ákærði Karl Eron Sigurðsson nafn útgefanda: Jón Helgi Sigur (sic) (virðist vanta aftan á síðasta orðið), en ákærða, María. 867 Haukdal, falsaði nafn framseljanda: Ólafur Guðmundsson, Ljós- vallagötu 22. Með falstékkann fóru svo hin ákærðu, öll þrjú, í bifreið í Þing- holtsstræti í grennd við Samvinnubankann, Bankastræti 7, í því skyni að selja tékkann í bankanum, og biðu ákærðu Karl Eron Sigurðsson og María Haukdal í bifreiðinni, meðan ákærði Unn- steinn Jónsson fór með tékkann í Samvinnubankann, vitandi um, að um falsskjal var að ræða, og framvísaði honum þar til sölu. Hafði þá eigandi tékkheftisins, Jón Helgi Sigurðsson, tilkynnt bankanum, að hann hefði glatað tékkheftinu, og var tékkinn ekki keyptur, en lögreglan tilkölluð og handtók hinn ákærða Unn- stein Jónsson í bankanum og þau ákærðu Karl Eron Sigurðsson og Maríu Haukdal í bifreiðinni í Þingholtsstræti. Þykja öll hin ákærðu hafa með þessu atferli gerzt brotleg við 1. mgr. 155. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940. Þess er krafizt, að hin ákærðu verði dæmd til refsingar og til greiðslu sakarkostnaðar“. Málsatvik. Að kvöldi 7. september f. á. var ákærði Karl Eron á dansleik í Þórscafé. Þar kom maður að borði hans og missti þar veski sitt án þess að verða þess var. Ákærði Karl stakk á sig veskinu. Í veskinu voru um 2.200.00 kr. í peningum, og eyddi ákærði þeim. Í veski þessu var einnig tékkhefti með eyðublöðum. Næsta dag ritaði ákærði Karl tékka á eitt af eyðublöðunum. Undir tékkann, sem var að fjárhæð kr. 56.000.00 og útgefinn á reikning 428 í Útibúi Samvinnubankans á Húsavík, ritaði ákærði nafnið Jón Helgi Sigur(ðsson). Ákærða María, sem er eiginkona Karls Erons, var viðstödd, og ritaði hún aftan á tékkann framsalið Ólafur Guð- mundsson, Ljósvallagötu 22. Ákærði Unnsteinn Jónsson var einnig viðstaddur, og tók hann að sér að selja tékkann. Fóru ákærðu nú öll þrjú frá Melabraut 63 í leigubifreið niður í miðborg. Ákærði Unnsteinn fór með tékkann í Samvinnubankann í Bankastræti, en Karl og María biðu í leigubifreiðinni. Unnsteinn hafði meðferðis nafnskírteini Ólafs Guðmundssonar, Ljósvallagötu 22, er Kari Eron hafði fengið honum, en Karl kveðst ekki muna, hvernig skírteinið hafi komizt í vörzlur hans. Unnsteinn ætlaði nú að fá tékkann greiddan í Samvinnubankanum, en þangað hafði áður verið tilkynnt um hvarf tékkheftisins. Var því kallað til lög- reglu og Unnsteinn handtekinn og síðan þau Karl og María eftir tilvísun hans. Kom þannig ekki til þess, að bankinn greiddi tékk- ann. 868 Wið rannsókn málsins greiddi ákærði Karl Eron bætur til eig- anda veskisins, kr. 2.200.00. Niðurstöður. Með því að slá eign sinni á veski með ýmsum verðmætum, er Jón Helgi Sigurðsson missti við borð í Þórslafé, hefur ákærði Karl Eron gerzt sekur um brot gegn 244, gr. almennra hegningarlaga. Með því að reyna að selja tékka með fölsuðum nafnritunum hafa hin ákærðu brotið gegn 155. gr. almennra hegningarlaga, og verða þau öll að teljast aðalmenn að broti þessu. Öll hin ákærðu hafa áður sætt refsingu. Karl Eron hefur sætt þessum refsidðómum: 1956 9/11 10 mánaða skilorðsbundið fangelsi fyrir brot gegn 155., 244. og 259. gr. hegningarlaga. 1957 8/3 1 árs fangelsi fyrir brot gegn 244. gr. hegningarlaga. 1957 16/4 sakfelldur fyrir umferðarbrot, refsing ekki dæmd. 1957 7/5 8 mánaða fangelsi fyrir brot gegn 244. og 254. gr. hegningarlaga. 1957 30/8 15 daga varðhald fyrir bifreiðalagabrot. 1958 3/7 10 mánaða fangelsi fyrir brot gegn 244. gr. hegning- arlaga. 1962 T/6 4 mánaða fangelsi fyrir brot gegn 247. gr. hegning- arlaga. 1965 29/3 4 mánaða fangelsi fyrir brot gegn 244. gr. hegning- arlaga. 1966 16/3 30 daga varðhald fyrir umferðarlagabrot. 1967 14/11 60 daga varðhald fyrir umferðarlagabrot. 1969 20/11 4 mánaða fangelsi fyrir brot gegn 155. gr. hegning- arlaga. 1970 15/4 6 mánaða fangelsi fyrir brot gegn 155., 244. og 246. gr. hegningarlaga. Ákærði Karl Eron er samkvæmt því, sem nú var sagt, vana- -afbrotamaður, og ber að refsa honum samkvæmt "72. gr. almennra hegningarlaga og með hliðsjón af 77. gr. sömu laga með fangelsi 8 mánuði. Ákærða María Haukdal var 3. ágúst 1965 dæmd í 7 mánaða skilorðsbundið fangelsi fyrir skjalafals og svik. Hún stóðst skilorð þess dóms tilskilinn tíma (3 ár). Refsing hennar verður nú ákveðin fangelsi 4 mánuði. Ákæru á hendur Unnsteini Jónssyni fyrir þjófnað var 7. apríl 1958 frestað skilorðsbundið 2 ár, og 10. maí 1959 var ákæru á 869 hendur honum fyrir sams konar brot einnig frestað 2 ár. Síðan hefur hann sætt þessum refsiðómum: 1960 19/2 60 daga fangelsi fyrir þjófnað. 1960 14/10 3 mánaða fangelsi fyrir þjófnað. 1963 26/6 60 daga fangelsi fyrir þjófnað. 1965 27/3 2 mánaða fangelsi fyrir þjófnað. 1967 22/3 9 mánaða fangelsi fyrir skjalafals og þjófnað. 1967 31/8 30 daga fangelsi (hegningarauki) fyrir skjalafals. 1968 6/2 sakfeldur fyrir þjófnað, refsing ekki dæmd. 1968 4/10 4 mánaða fangelsi fyrir þjófnað. 1969 3/2 6 mánaða fangelsi fyrir þjófnað. 1969 7/7 4 mánaða fangelsi fyrir þjófnað. 1969 3/12 6 mánaða fangelsi fyrir þjófnað. 1970 30/1 sakfelldur fyrir skjalafals, refsing ekki dæmd. Ákærði sætir nú refsidómi í þrettánda sinn og verður því talinn vanaafbrotamaður, sbr. 72. gr. hegningarlaga. Verður refsing hans ákveðin fangelsi 8 mánuði. Hann hefur sætt gæzluvarðhaldi síðan 19. f. m., og er rétt, að vist þessi, 13 dagar, dragist frá refsingu ákærða, sbr. 76. gr. almennra hegningarlaga. Ákveða ber, að ákærði Unnsteinn skuli greiða málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns, Arnar Clausens hæstaréttarlögmanns, kr. 4.500.00, en að annan sakarkostnað skuli ákærðu greiða in solidum. Dómsorð: Ákærði Karl Eron Sigurðsson sæti fangelsi 8 mánuði. Ákærða, María Haukdal, sæti fangelsi 4 mánuði. Ákærði Unnsteinn Jónsson sæti fangelsi 8 mánuði. Frá refsingu hans dragist gæzluvarðhaldsvist hans í 13 daga. Ákærði Unnsteinn Jónsson greiði málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns, Arnar Clausens hæstaréttarlögmanns, kr. 4.500.00. Annan kostnað sakarinnar greiði hin ákærðu öll in solidðum. Dóminum skal fullnægja með aðför að lögum. 870 Miðvikudaginn 6. október 1971. Nr. 69/1971. Bergur Sverrisson og Theodór Kjartansson (enginn) gegn Þorvaldi Þórarinssyni og Þorvaldur Þórarinsson (sjálfur) gegn Bergi Sverrissyni Theodór Kjartanssyni og Einari M. Jóhannessyni (Sveinn H. Valdimarsson hrl.). Dóminn skipuðu hinir reglulegu dómarar Hæstaréttar. Aðalsök felld niður. Víxilmál. Veðréttur. Fjárnám. Dómur Hæstaréttar. Aðaláfrýjendur skutu máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 17. maí 1971, að fengnu áfryjunarleyfi sama dag. Er málið var tekið þar fyrir hinn 1. október 1971, var þing eigi sótt af hendi aðaláfrýjenda. Ber því að fella aðalsök í máli þessu niður, sbr. 39. gr. laga nr. 57/1962. Gagnáfrýjandi áfrýjaði málinu með stefnu 28. mai 1971. Krefst hann staðfestingar hins áfrýjaða héraðsdóms og hinn- ar áfrýjuðu fjárnámsgerðar. Þá krefst hann og málskostn- aðar úr höndum aðaláfrýjenda. Stefndi hefur engar kröfur haft uppi. Með því að engir annmarkar eru á hinum áfrýjuðu dóms- athöfnum, ber að staðfesta þær. Málskot aðaláfrýjenda, sem eigi sóttu þing í héraði, var gersamlega ófyrirsynju og veitti gagnáfrýjanda efni til áfrýj- unar málsins einnig af sinni hálfu. Er því rétt, að aðaláfrýj- endur greiði gagnáfrýjanda málskostnað fyrir Hæstarétti, kr. 17.000.00. Dómsorð: Aðalsök máls þessa fyrir Hæstarétti er felld niður. 871 Í gagnsök er hinn áfrýjaði dómur og fjárnámsgerð staðfest. Aðaláfrýjendur, Bergur Sverrisson og Theodór Kjart- ansson, greiði sagnáfrýjanda, Þorvaldi Þórarinssyni, málskostnað fyrir Hæstarétti, kr. 17.000.00. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lög- um. Dómur bæjarþings Hafnarfjarðar 13. febrúar 1971. Mál þetta, sem dómtekið var 26. janúar 1971, hefur Þorvaldur Þórarinsson hæstaréttarlögmaður, Reykjavík, höfðað fyrir dóm- inum gegn Bergi Sverrissyni, Laufskógum "7, Hveragerði, og Theodór Kjartanssyni, Bláskógum 3, Hveragerði, með stefnu, bitri 16. janúar 1971, og gegn Einari M. Jóhannessyni, Dalshrauni 5, Hafnarfirði, með stefnu, birtri 25. janúar 1971. Krefst stefnandi þess, að stefndu verði gert að greiða að óskiptu kr. 200.000.00 auk 1% vaxta fyrir hvern mánuð eða brot úr mánuði af kr. 100.000.00 frá 1. október 1970 til 1. nóvember 1970, af kr. 150.000.00 frá þeim degi til 1. desember 1970, en af kr. 200.000.00 frá þeim degi til greiðsludags, kr. 580.00 í stimpilkostnað, kr. 740.00 í afsagnar- og bankakostnað auk málskostnaðar samkvæmt gjaldskrá Lögmannafélags Íslands. Jafnframt er krafizt viður- kenningar á 1. veðrétti í vörubifreiðinni X 2461 af gerðinni Volvo 475, árgerð 1965, til tryggingar öllum dæmdum fjárhæðum. Skuld þessi er samkvæmt þremur víxlum, sem allir eru út- gefnir og ábaktir af stefnda Theodór. Stefndi Einar er ábekingur á öllum víxlunum, en samþykkjandi er stefndi Bergur. Víxlunum er réttilega lýst í stefnu þannig: 1. Víxill, kr. 100.000.00, útgefinn 13. júlí 1970, í gjalddaga 1. október 1970. Víxill þessi var afsagður sökum greiðslufalls 5. október 1970. 2. Víxill, kr. 50.000.00, útgefinn 13. júlí 1970, með greiðsludegi 1. nóvember 1970. Víxill þessi var afsagður sökum greiðslu- falls 3. nóvember 1970. 3. Víxill, kr. 50.000.00, útgefinn 13. júlí 1970, með greiðsludegi 1. desember 1970. Víxill þessi var afsagður sökum greiðslu- falls 3. desember 1970. Greiðslustaður allra víxlanna var Búnaðarbanki Íslands, Úti- 872 búið í Hveragerði, og fóru afsagnargerðir fram í afgreiðslusal bankans þar. Af hálfu hinna stefndu hefur ekki verið sótt þing í málinu, og er þeim þó löglega stefnt. Verður því samkvæmt 118. gr. laga nr. 85 frá 1936 að dæma málið eftir framlögðum skjölum og skilríkjum, og þar sem þau eru í samræmi við dómkröfur stefn- anda, og hann hefur lagt fram frumrit víxlanna með formlega löglegri heimild sér til handa, verða kröfur hans teknar til greina að öllu leyti. Málskostnaður ákveðst kr. 23.000.00. Steingrímur Gautur Kristjánsson kvað upp dóm þennan. Dómsorð: Stefndu, Bergur Sverrisson, Theodór Kjartansson og Einar M. Jóhannesson, greiði stefnanda, Þorvaldi Þórarinssyni, kr. 200.000.00 með 1% vöxtum fyrir hvern mánuð eða brot úr mánuði af kr. 100.000.00 frá 1. október 1970 til 1. nóvember 1970, af kr. 150.000.00 frá þeim degi til 1. desember 1970, en. af kr. 200.000.00 frá þeim degi til greiðsludags, kr. 480.00 í stimpilkostnað, kr. 740.00 í afsagnarkostnað og bankakostn- að og kr. 23.000.00 í málskostnað, allt innan 15 daga frá lögbirtingu dómsins að viðlagðri aðför að lögum. Viðurkenndur er 1. veðréttur í bifreiðinni X 2461 til tryggingar tildæmdum fjárhæðum. Fjárnámsgerð fógetadóms Árnessýslu 30, marz 1971. Ár 1971, þriðjudaginn 30. marz, var fógetaréttur Árnessýslu háður að Ölfusborgum, Ölfushreppi, með undirrituðum vottum, af fulltrúa sýslumanns, Jakob J. Havsteen. Fyrir var tekið: Málið nr. F. 9/1971: Þorvaldur Þórarinsson gegn Theodór Kjart- anssyni o. Í. Fógeti leggur fram nr. 1 til 2 gerðarbeiðni og dómsendurrit svohljóðandi. Af hálfu gerðarbeiðanda mætir Hilmar Ingimundarson hæsta- réttarlögmaður, Reykjavík, og krefst fjárnáms fyrir skuld sam- kvæmt dómi, að fjárhæð kr. 200.000.00, með 1% mánaðarvöxtum af kr. 100.000.00 frá 1. október 1970 til 1. nóvember 1970, af kr. 150.000.00 frá þeim degi til 1. desember 1970, en af kr. 200.000.00 frá þeim degi til greiðsludags, ásamt banka-, stimpil- og afsagnar- kostnaði, kr. 1.220.00, endurrits- og birtingarkostnaði, kr. 370.00, og málskostnaði, kr. 23.000.00, auk alls kostnaðar við gerð þessa 873 óg eftirfarandi innheimtuaðgerðir, ef til kemur, allt á ábyrgð gerðarbeiðanda og að seymdum betra rétti þriðja manns. Af hálfu gerðarþola mætir Bergur Sverrisson, sem starfar hér, og gætir fógeti leiðbeiningarskyldu sinnar gagnvart mættum, sem er ólöglærður. Áminntur um sannsögli kveðst gerðarþoli ekki geta greitt. Samkvæmt kröfu umboðsmanns gerðarbeiðanda og ábendingu gerðarþola lýsti fógeti yfir fjárnámi til tryggingar kröfum gerðarbeiðanda í eftirtöldum eignum gerðarþola: Bifreiðinni X 2461, sameign mætta og Theodórs Kjartanssonar. Bifreiðin er af Volvo gerð, árgerð 1965. Fallið var frá virðingu. Fógeti brýndi þýðingu gerðarinnar fyrir talsmanni gerðarþola og ábyrgð hans í því sambandi. Miðvikudaginn 6. október 1971. Nr. 150/1970. Haraldur Böðvarsson £ Co. h/f (Gunnar I. Hafsteinsson hdl.) gegn Bæjarstjóranum á Akranesi f. h. bæjarsjóðs (Þorsteinn Geirsson hdl.). Dóminn skipuðu hinir reglulegu dómarar Hæstaréttar. Útburðarmál. Dómur Hæstaréttar. Áfrýjandi hefur skotið máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 10. ágúst 1970 og krafizt þess, að hinn áfrýjaði úr- skurður verði úr gildi felldur og synjað verði um hina kröfðu útburðargerð. Hann krefst málskostnaðar úr hendi stefnda bæði í héraði og fyrir Hæstarétti. Stefndi krefst þess, að úrskurður fógeta verði staðfestur og áfrýjanda verði dæmt að greiða honum málskostnað fyrir Hæstarétti. - Eðlilegur skilningur á viðskiptum aðilja er sá, að áfrýjandi hafi öðlazt rétt til að hafa fiskhjalla á lendum þeim, sem í 874 málinu greinir, unz stefnda var nauðsyn að ráðstafa lendum þessum vegna skipulags byggðarinnar. Er eigi vefengt, að sú nauðsyn sé nú fyrir hendi. Að þessu athuguðu ber að stað- festa útburðargerð þá, sem krafizt er. Rétt er, að málskostnaður í héraði og fyrir Hæstarétti falli niður. Það athugast, að réttast er að reka slík mál sem þetta fyrir hinum almennu dómstólum. Dómsorð: Ákvæði hins áfrýjaða úrskurðar um útburð staðfest- ast. Málskostnaður fyrir fógetadómi og Hæstarétti fellur niður. Úrskurður fógetadóms Akraness 16. júní 1970. Mál þetta, sem tekið var til úrskurðar 12. júní s.1, er höfðað fyrir fógetarétti Akraneskaupstaðar af bæjarstjóranum á Akra- nesi vegna bæjarsjóðs Akraness með beiðni um útburð, dags. 10. febrúar 1970, á hendur Haraldi Böðvarssyni éz Co. h/f, Akranesi. Segir svo í beiðninni: „Á sínum tíma, þ. e. líklega árið 1946, gaf ráðsmaður Garða- lands á Akranesi út samninga fyrir ræktunarlöndunum nr. 45- 46-47 og 48. Þáverandi samningshafar framseldu rétt sinn til Haralds Böðvarssonar ér Co., þannig: Land nr. 45 Guðbjarni Sigmundsson, vesturhluti, dags. 19. 4. 258, Land nr. 45 Guðlaugur V. Sigurjónss., eystri hluti, dags. 27. 4. 253. Land nr. 46 Pétur Sigurbjörnsson, allt, dags. 7. 3. ?53. Land nr. 47 Brynjólfur Guðmundsson, allt, dags. 27. 1. 1953. Land nr. 48 Oddur Sveinsson, allt, dags. 29. 1. 1953. Með því að Haraldur Böðvarsson ér Co. hefur ekki nýtt landið á þann hátt, sem samningar um löndin segja til um, og eigi hafa náðst við fyrirtækið neinir samningar um lönd þessi, þrátt fyrir ítrekaðar tilraunir, vegna skilyrða þar um og engin leiga hefur 875 verið greidd af þeim frá 1953, leyfi ég mér f. h. bæjarsjóðs Akra- ness, sem er eigandi umræddra ræktunarlanda, að biðja yður, hr. bæjarfógeti, að bera út (fjarlægja) fisktrönur (skreiðarhjalla) fyrirtækisins af umræðdum ræktunarlöndum, svo fljótt sem unnt er. Gerðin fari fram á kostnað gerðarþola, Haralds Böðvarssonar ár Co., en á ábyrgð umbj. m., bæjarsjóðs Akraness“. Af hálfu gerðarþola hefur því verið mótmælt, að umbeðin gerð næði fram að ganga, og krafizt málskostnaðar úr hendi gerð- arbeiðanda. Málavextir eru þessir: Svo sem rakið er í gerðarbeiðni, keypti gerðarþoli í máli þessu, Haraldur Böðvarsson éc Co., lönd nr. 45, 46, 47 og 48 í Garðalandi á Akranesi á árinu 1953, en rétt sinn til þessara landa byggðu seljendur á samningum, útgefnum af ráðsmanni Garða- lands, líklega á árinu 1946. Í málinu hefur verið lagður fram slíkur samningur um land nr. 46, dags. 22. nóvember 1946, og er ágreiningslaust, að slíkir samningar giltu um öll þessi lönd. Samkvæmt þessum samningi var landið leigt á erfðafestu til 75 ára til ræktunar. 1. gr. samningsins hljóðar svo: „Landið er leigt á erfðafestu til 75 ára, eða til þess tíma, er ákveðinn kann að verða um erfðafestu með lögum. Leigutaka er frjálst að nota landið til fóðurs- og matjurtaræktar. Önnur afnot af landinu eru leigutaka óheimil. Byggingar á landinu má því aðeins gera, að fengið sé sérstakt leyfi hreppsnefndar til þess“. Með bréfi til bæjarstjórnar Akraness, dags. 11. febrúar 1953, óskaði gerðarþoli eftir að fá leyfi til að reisa fiskhjalla á erfða- festulöndum sínum nr. 47 og 48 upp af Langasandi. Var óskað eftir svari þann sama dag eða hinn næsta. Bæjarstjóri svarar beiðni þessari með bréfi, dags. 14. febrúar 1953, þar sem segir svo: „Í tilefni af beiðni yðar um heimild til þess að reisa fiskþurrk- unartrönur á löndunum nr. 47 og 48 í Garðalandi samþykkti bæj- arstjórn eftirfarandi á fundi sínum í gær: „Samkvæmt ákvæðum VII. kafla laga nr. 54/1942 um erfða- leigulönd fellur erfðafesturéttur niður, þegar landið er tekið til annarra nota en jarðræktar. Með tilvísun til þessa samþykkir bæjarstjórn að heimila Haraldi Böðvarssyni ér Co. að reisa fisk- þurrkunartrönur á löndunum nr. 47 og 48 í Garðalandi og felur 876 ráðsmanni Garðalands að semja um afnotin í samráði við bæjar- stjóra og bæjarráð“. Þetta tilkynnist yður hér með“.“ Með bréfi, dags. 20. marz 1953, óskaði gerðarþoli eftir því að mega reisa fiskhjalla á landi nr. 46. Á fundi bæjarráðs hinn 22. marz var þessi beiðni tekin fyrir, og var bókað eftirfarandi: „Beiðni Haralds Böðvarssonar og Co. um heimild til þess að reisa fiskþurrkunarhjalla á landinu nr. 46 í Garðalandi. Frestað, þar til samningur hefir verið gerður um lönd nr. 47 og 48“. Af þessum tilefnum munu hafa átt sér stað nokkrar viðræður milli gerðarbeiðanda og gerðarþola um leigusamninga um um- rædd lönd, og munu þær hafa farið fram öðru hverju á næstu árum, en báru ekki árangur, og engir nýir samningar voru gerðir um löndin. Af hálfu gerðarbeiðanda voru gerð samningsuppköst, en gerðarþoli féllst ekki á þau og samningar því ekki undirskrif- aðir. Lenti málið þannig í undandrætti. Í samningsuppköstum gerðarbeiðanda var gert ráð fyrir, að löndin yrðu leigð í ekki skemmri tíma en 5 ár, en að beim tíma liðnum yrði hvorum aðilja um sig heimilt að segja samningum upp, „enda hafi skrifleg tilkynning þar um borizt fyrir jól, og er landið þá laust frá næstu fardögum þar á eftir, að öðrum kosti framlengist samningur þessi frá ári til árs“. Tvö slík uppköst að samningum hafa verið lögð fram í málinu af hálfu gerðarbeiðanda. Mun hið eldra gert af Guðmundi Jónssyni Garðaráðsmanni í samráði við Svein Finnsson bæjarstjóra þegar á árinu 1953 í samræmi við ákvörðun bæjarstjórnar. Síðara uppkastið er dagsett 8. desember 1955 og er gert af Daníel Ágústínussyni, þáverandi bæjarstjóra. Í eldra uppkastinu er gert ráð fyrir leigugjaldi kr. 1.500.00 fyrir ha á ári, en í hinu síðara er gert ráð fyrir kr. 800.00 fyrir ha í leigu- gjald. Þá er fest við síðara uppkastið handskrifað blað með ákvæði um endurgjald fyrir vegi, sem gerðarþoli hefur látið gera á landinu, eftir mati dómkvaddra manna, að svo miklu leyti sem þeir kæmu að gagni, þegar landið yrði skipulagt til íbúðar- bygginga. Gerðarþoli lét reisa umrædda fiskhjalla á löndunum og hefur notað þá til fiskherzlu til þessa dags. Á árinu 1958 tók gerðar- beiðandi ræmu af umræðdu landi undir íþróttavöll án athuga- semdar af hálfu gerðarþola eða með samþykki hans. Á árinu 1968 ræddust fulltrúar gerðarbeiðanda og gerðarþola við, þar eð fjarlægja þurfti fiskhjalla vegna íbúðarhúsabygginga, og varð samkomulag um þær aðgerðir. 871 Á árinu 1969 hófust viðræður milli gerðarbeiðanda og gerðar- þola vegna áætlaðra frekari framkvæmda gerðarbeiðanda á land- inu. Af því tilefni ritaði lögmaður gerðarþola bæjarráði Akraness bréf, dags. 24. júní 1969, þar sem segir svo m. a.: „Eins og háttvirtu bæjarráði er kunnugt, þá keypti Haraldur Böðvarsson ér Co. ofangreind lönd á árinu 1953 af þáverandi eig- endum þeirra. Áður hafði Akraneskaupstaður fallið frá forkaups- rétti, sem var skilyrði fyrir eigendaskiptunum. Nokkru eftir að fyrirtækið keypti lönd þessi, hófust á þeim framkvæmdir við að byggja fiskhjalla. Var sótt um leyfi til framkvæmda þessara til yðar, sbr. bréf Haralds Böðvarssonar ér Co. frá 11. febrúar 1953 til bæjarstjórnar Akraness. Reistir voru fjölmargir fiskhjallar á löndum þessum, en áður en það yrði gert og um leið og fram- kvæmdir stóðu yfir, þurfti að aka miklu magni af möl og sandi í lönd þessi, svo unnt væri að nota þau. Fiskhjallar þessir hafa verið notaðir af fyrirtækinu allt frá fyrstu tíð og þeir endur- nýjaðir og endurbættir á hverju ári síðan. Samkvæmt upplýsingum hr. bæjarstjóra þá mun hafa verið ákveðið, þegar samþykkt var að veita Haraldi Böðvarssyni ér Co. leyfi til að nota lönd þessi undir fiskhjalla, að gera sérstakan samning við fyrirtækið, en úr þeirri samningsgerð mun aldrei hafa orðið. Hefur því fyrirtækið byggt upp aðstöðu sína á fyrrgreindum löndum í þeirri trú, að það fengi að vera á löndum þessum með starfsemi sína óáreitt. Lönd þessi hafa reynzt mjög hentug til þessarar starfsemi. Á s.l. ári mun fyrst hafa verið rætt um það við forstjóra fyrir- tækisins, að rýma þyrfti einhvern hluta landanna vegna skipu- lags bæjarins og fyrirhugaðra byggingaframkvæmda íbúðarhúsa. Án formlegra viðræðna úthlutaði Akraneskaupstaður síðan byggingalóðum af löndum þessum, og skömmu síðar hófust bygg- ingaframkvæmdir, en áður voru fiskhjallar rifnir niður af starfs- mönnum yðar. Eftir þetta hefur fyrirtækið orðið fyrir ýmsum óþægindum vegna framkvæmda yðar á löndum þessum svo og byggingaframkvæmdum. Eins og fyrr segir, þá hef ég undirritaður ásamt Sigurði Gísla- syni, starfsmanni Haralds Böðvarssonar ér Co., átt nokkrar við- ræður við hr. bæjarstjóra Björgvin Sæmundsson út af máli þessu. Hef ég lýst þeirri skoðun minni, að finna verði einhverja lausn á máli þessu, og bent á, að Haraldur Böðvarsson ér Co. eigi rétt til bóta fyrir lönd sín svo og framkvæmdir á löndunum. 878 Með tilvísun til framanritaðs og með vísan til viðræðna við hr. bæjarstjóra þá leyfi ég mér að tilkynna yður f. h. Haralds Böðvarssonar ér Co., að eigi verður unað við frekari framkvæmdir á löndum fyrirtækisins, áður en endanleg lausn liggur fyrir“. Gerðarbeiðandi, bæjarstjórinn á Akranesi, svaraði þessu bréfi með bréfi, dags. 22. júlí 1969, og segir þar m. a.: „Það er ekki rétt í bréfi yðar, að á s.l. ári hafi fyrst verið rætt um það við forstjóra fyrirtækisins, að rýma þyrfti einhvern hluta landanna vegna skipulags bæjarins og byggingafram- kvæmda. Þegar árið 1958 rýmdi fyrirtækið hluta af löndunum vegna byggingar íþróttavallar, og var þá þegar rætt um, að innan tíðar myndi ný byggð og fleiri íþróttamannvirki þurfa æ meira af þessum löndum. Árið 1961 kom til tals að skipuleggja ibúðarhverfi á þessu svæði, og var þá einnig rætt um nauðsyn þess, að hjallarnir hyrfu á brott. Árið 1967 var samþykkt skipulag það, sem nú er verið að byggja eftir, og í því tilefni fór ég á fund hr. Stur- laugs Böðvarssonar og ræddi við hann um flutning á hjöllunum. Lét hann í ljós fullan skilning á því, að hjallar fyrirtækisins yrðu. að víkja fyrr eða síðar, en kvaðst myndi athuga málið og kanna hugsanlegan rétt þess til bóta. Varð það þá að samkomu- lagi, að ekki yrðu rifnir fleiri hjallar í fyrstu en nægði til þess að framkvæma það lóðaskipulag, sem þá var verið að samþykkja. Vorið 1968 var fjöldi hjallanna svo ákveðinn á staðnum, og voru þá viðstaddir auk mín Sturlaugur Böðvarsson, Sigurður Gíslason og Guðmundur Jónsson. Af framansögðu er ljóst, að fyrirtækið hefur aldrei haft ástæðu til þess að halda, „að það fengi að vera á löndum þessum með starfsemi sína óáreitt“, enda mun í samningi þeim, sem ráðamenn: fyrirtækisins vildu ekki skrifa undir, hafa verið gert ráð fyrir mjög takmörkuðum leigutíma“. Með bréfi, dags. 9. desember 1969, tilkynnti síðan lögmaður gerðarbeiðanda lögmanni gerðarþola, að fjarlægja yrði „tafar- laust fiskhjalla á svæði ofan við línu, sem hugsast dregin sam- síða suðurmörkum húslóða við Bjarkargrund á Akranesi í u. þ. b. 75 metra fjarlægð frá lóðamörkunum“. Var jafnframt tilkynnt, að yrðu þeir ekki fjarlægðir fyrir 20. desember, mundi Akranes- bær láta fjarlægja þá á kostnað gerðarþola. Lögmaður gerðarþola svaraði með bréfi, dags. 19. desember 1969, og tilkynnti, að „fyrirtækið er eigandi fyrrgreindra lóða og telur sér ekki skylt 879 að rýma þær, án þess að til komi bætur frá umbj. yðar, bæjar- sjóði Akraness. Ef bæjarsjóður Akraness hefst handa um að rýma lóðir þessar, mun fyrirtækið sjá sig tilneytt að stöðva þær fram- kvæmdir“. Þessu næst sneri lögmaður gerðarbeiðanda sér til bæjarfóget- ans á Akranesi með framangreinda beiðni um útburð, dags. 10. febrúar 1970. Svo sem fyrr er fram komið, fól bæjarstjórn Akraness á fundi sínum 13. febrúar 1953 ráðsmanni Garðalands að semja um afnot umræddra landa í samráði við bæjarstjóra og bæjarráð. Guðmundur Jónsson, Esjubraut 30, Akranesi, sem verið hefur Garðaráðsmaður frá árinu 1946, kom fyrir dóm sem vitni í máli þessu. Kvaðst vitnið hafa tjáð Haraldi Böðvarssyni á sínum tíma, að ekki væri heimilt að taka þessi lönd til þessara nota, nema gera um þau sérstaka samninga. Hafi Haraldur fengið að sjá samn- ing um þessi lönd, sem vitnið taldi, að hann hefði sýnt lögfræð- ingi sínum. Sagði vitnið, að er það hafi fyrst farið að ræða þessi mál við Harald, eftir að hann hafði látið athuga leigusamninginn um löndin, hafi Haraldur látið þau orð falla, að hann „hafi keypt köttinn í sekknum“, þar eð miklu hagkvæmara hefði verið fyrir sig að láta bæinn kaupa og síðan leigja sér. Hafi hann og sagt, að hann hafi getað fengið leigð lönd í Sandgerði til 99 ára og gert við þau, hvað sem hann vildi, en hann sæi, að þannig væri því ekki varið með erfðafestulönd á Akranesi. Vitnið sagði, að eftir að bæjarstjórn hafi falið sér að semja við gerðarþola með tilliti til nota landanna undir fiskhjalla, hafi vitnið farið til Har- alds og tjáð honum, hvaða skilmála bærinn hugsaði sér í slíkum samningum, þ. e. að leiga væri hin sama og fyrir kálgarðslönd, eða 15 aurar á m? og lágmarksleigutími væri 5 ár, en síðan yrði samningurinn framlengdur í eitt ár í senn, ef hvorugur aðilja segði honum upp. Hafi þessar viðræður farið fram, skömmu eftir að bæjarstjórnin fjallaði um málið. Vitnið hafi lagt fram uppkast það, sem lagt hefur verið fram í málinu, en Haraldur Böðvarsson hafi ekki viljað fallast á ákvæði þess um leigugjald, sem hann hafi talið óheyrilega hátt. Minntist vitnið þess ekki, að hann hafi í þessu sambandi nefnt leigutímann. Þar með kvað vitnið hafa lokið sínum afskiptum af málinu og hafi það tjáð bæjarstjóra Sveini Finnssyni undirtektir Haralds. Taldi vitnið, að þá sama vor hafi verið hafizt handa um að reisa umrædda fiskhjalla, en það hafi ekki átt frekari viðræður við Harald um 880 mál þetta. Vitnið kvaðst hafa tilkynnt Haraldi Böðvarssyni á árinu 1958, að bærinn þyrfti að taka úr umræddum löndum undir íþróttavöll, og hafi hann samþykkt þá framkvæmd. Hafi ekki þeirra í milli verið rætt um greiðslu fyrir töku landsins. Hafi verið fiskhjallar á hluta af því svæði, sem þarna var um að ræða. Vitnið kvað sér hafa verið kunnugt um, að bæjarstjórarnir Sveinn Finnsson og Daníel Ágústínusson hafi rætt um þessi mál við gerðarþola, en það hafi ekki sjálft haft af því frekari afskipti. Vitnið sagði, að það sæi yfirleitt um innheimtu leigugjalda fyrir ræktunarlönd. Kvaðst það ekki hafa innheimt leigu fyrir umrædd lönd, eftir að fyrrnefndar viðræður áttu sér stað, þar eð það hafi litið svo á, að samningurinn um ræktunarlöndin hafi verið felldur úr gildi. Það kvaðst ekki hafa vitað til þess, að leigugjald hafi verið boðið fram af hálfu gerðarþola. Daníel Ágústínusson, fyrrverandi bæjarstjóri, Háholti 7, Akra- nesi, kom fyrir dóm sem vitni í málinu, en vitnið tók við starfi bæjarstjóra vorið 1954 og gegndi því til ársins 1962. Vitnið sagði, að er það tók við starfinu, hafi legið fyrir samþykkt bæjar- stjórnar um, að gerðir skyldu nýir samningar um umrædd lönd með tilliti til nota undir fiskhjalla og hafi þá legið fyrir uppkast að samningi, sem gerðarþoli hafi hafnað. Vitnið kvaðst nokkrum sinnum hafa rætt við Harald Böðvarsson um þessi mál og hafi það helzt komið fram hjá honum, að leigan væri of há og að vegir, sem fyrirtækið gerði, yrðu ónýtir. Sagðist vitnið þá hafa gert uppkast, og hafi þar verið tekið tillit til þessa hvoru tveggja og sé það yngra uppkastið, sem lagt hafi verið fram í málinu. Vitnið kvað tillögum sínum ekki hafa verið hafnað, heldur hafi sífellt verið beðið um fresti og málið þannig lent í undandrætti. Málinu hafi alltaf verið haldið vakandi og oft verið til umræðu milli vitnisins og Haralds Böðvarssonar, og hafði starfsmaður hans, Magnús Guðmundsson, einnig tekið þátt í þeim viðræðum stundum. Vitnið kvaðst ekki minnast neins ágreinings, þegar að því kom, að bærinn þurfti að fá hluta af landinu undir íþrótta- völl, en kvaðst ekki hafa haft nein bein afskipti af því máli. Vitnið skýrði og svo frá, að ekki hafi verið lögð nein áherzla á innheimtu leigugjalds á þesum árum, heldur hafi aðaláherzla verið lögð á það að koma á samningi, sem síðan yrði innheimt leiga eftir. Það minntist þess ekki, að af hálfu gerðarþola hafi verið rætt sérstaklega um tímalengd samningsins, þó að það myndi það ekki með vissu, en það taldi, að það atriði hafi aldrei verið neitt aðalatriði í þessu máli, og það áleit, að allir aðiljar 8ðl litu svo á, að gerðarþoli ætti að hafa þessi afnot af landinu svo lengi sem bærinn þyrfti ekki á því að halda. Það kvað það hafa verið skilning sinn, að er nýir samningar yrðu gerðir um löndin, væru úr gildi fallnir fyrri samningar og afsöl, svo sem uppkast sitt beri með sér. Lögð hefur verið fram í málinu yfirlýsing Sveins Finnssonar, er var bæjarstjóri á Akranesi á árinu 1953, þar sem segir svo m. a. um þetta mál: „Af hálfu bæjarstjórnarinnar var samþykkt, að heimila fyrirtækinu að reisa hjallana, en þannig var litið á, að erfðafestusamningurinn væri niður fallinn með breyttri notkun landsins. Ég ræðdi nokkrum sinnum við Harald um málið og gerði uppkast að leigusamningi, sem ég man, að samkomulag var um Í bæjarráði, en Haraldur vildi hins vegar ekki samþykkja. Aðal fyrirstaðan hjá Haraldi var sú, að hann vildi fá landið leigt á erfðafestukjörum, að því er leiguupphæð varðaði, en honum var hinsvegar ljóst, að ekki komu til greina erfðafestukjör, að því er leigutíma snerti. Um hvaða leiguupphæðir eða leigutíma var rætt, man ég ekki“. Umrætt vitni, Sveinn Finnsson, fyrrverandi bæjarstjóri, nú til heimilis að Háaleitisbraut 101, Reykjavík, kom fyrir dóm og staðfesti þar framangreinda skýrslu sína. Frekar aðspurt skýrði vitnið svo frá, að þarna hefði verið um að ræða fyrsta tilvikið, þar sem ræktunarland væri tekið til annarra nota, og því hefði bæjarstjórn orðið að gera upp við sig, hvað ætti að gera. Vitnið var spurt um ákvæði í samningsuppkasti af hálfu gerðarbeiðanda um, að allir fyrri samningar og afsöl væru úr gildi fallin, og sagði það, að það hefði eigi að síður litið svo á, að umræddir erfðaleigusamningar væru úr gildi fallnir vegna breyttrar notkun- ar og hafi það, að því er það bezt muni, verið einróma skilningur bæjarstjórnar og bæjarráðs. Vitnið sagði að lokum, að ekkert hefði verið gert af hálfu bæjarins til að hindra umræddar fram- kvæmdir á landinu, enda þótt samningar væru ekki undirritaðir. Gerðarbeiðandi í máli þessu, Björgvin Sæmundsson, bæjar- stjóri á Akranesi, Skagabraut 35, Akranesi, kom fyrir dóm og skýrði svo frá, að hann hefði tekið við starfi bæjarstjóra á árinu 1962. Hann hafi þó ekki haft afskipti af þessu máli sem bæjarstjóri fyrr en á árinu 1967, að fyrir dyrum stóð að skipu- leggja íbúðahverfi á landinu. Hann hafi þó áður fylgzt með mál- inu sem bæjarverkfræðingur, svo sem á árinu 1958, er land var tekið undir íþróttavöll. Hann kvaðst hafa litið svo á, að gerðar- boli nyti engra réttinda á landinu umfram það, sem semdist í o6 882 samræmi við samþykkt bæjarstjórnar 1953. Mál þessi hafi þó ekki verið ræðd sérstaklega af bæjarstjórn eða bæjarráði, eftir að hann varð bæjarstjóri, þar til á árinu 1967. Hann kvaðst á árinu 1961 hafa gert skipulagstillögu sem bæjarverkfræðingur að íbúðahverfi á umræðdu svæði, en vissi ekki, hvort þá var rætt við gerðarþola um brottflutning hjallanna. Á bæjarstjóra- tíma sínum hafi hvorki verið reynt að innheimta leigu hjá gerðarþola né gerðarþoli boðið fram leigu. Hann kvaðst hafa, er hann ræðdi við Sturlaug Böðvarsson árið 1967, gert áætlun yfir leiguskuld gerðarþola með vöxtum og vaxtavöxtum og hafi hann þá miðað við leigugjald, eins og Guðmundur Jónsson Garðaráðs- maður hafi sagt, að það ætti að vera, og taldi hann, að það hafi verið kr. 1.500.00 fyrir ha. Fyrir dóm kom sem vitni í málinu Magnús Ágúst Guðmunds- son, skrifstofustjóri á skrifstofu gerðarþola, Grundartúni 8, Akra- nesi. Vitnið mundi til þess, að af hálfu bæjarins hafi verið lagt fram uppkast að samningi um umrædd lönd, sem Haraldur hafi talið óaðgengilegt vegna ákvæða um leigugjald og leigutíma svo og vegna þess, að hann hafi byggt rétt sinn á fullgildum leigu- samningum. Það kvaðst ekki muna sérstaklega eftir viðræðum milli gerðarþola og bæjarstjóranna Sveins Finnssonar og Daníels Ágústínussonar, er það hafi verið viðstatt, en þó minntist það þess, að nokkrum árum síðar hafi Daníel komið í skrifstofu gerð- arþola og verið með reikning fyrir ógoldna leigu fyrir löndin. Mundi vitnið ekki, við hvaða leigugjald var miðað í þeim reikn- ingi, en taldi sennilegt, að miðað hafi verið við það gjald, sem bærinn hafði sett fram í þeim skilmálum, er Haraldur vildi ekki fallast á. Vitnið kvað Harald hafa boðið fram leigugjald sam- kvæmt þeim leigusamningum, sem hann taldi vera í gildi, þ. e. gömlu erfðaleigusamningunum. Sigurður Gíslason, verkstjóri hjá gerðarþola, Sunnubraut 5, Akranesi, kom fyrir dóm sem vitni í málinu, en vitnið hefur starfað hjá fyrirtækinu í u. þ. b. 27 ár. Kvaðst vitnið álíta, að bæjarstjóra hafi frá upphafi verið kunnugt um það, til hvers gerðarþoli ætlaði að nota umrædd lönd, en það kvaðst ekki hafa vitað um nein skilyrði af bæjarins hálfu eða viðræður um samn- inga um afnotin. Það kvaðst á árinu 1968 hafa verið viðstatt viðræður á landinu sjálfu milli bæjarstjóra og Sturlaugs Böðvars- sonar og auk þess hafi Guðmundur Jónsson verið þar viðstaddur. Hafi þetta verið af því tilefni, að bærinn hafi þurft að fá rýmt 883 land vegna fyrirhugaðra framkvæmda. Sturlaugur hafi þá sagt, að vitnið skyldi ráða tilhögun í því sambandi, og kvaðst vitnið þá hafa tjáð bæjarstjóra, að það skyldi hliðra til eftir óskum þeirra, en það afsalaði fyrirtækinu engum rétti með því. Að lokum kom fyrir dóm framkvæmdastjóri gerðarþola, Stur- laugur Böðvarsson, Vesturgötu 32, Akranesi, en hann er jafn- framt stjórnarformaður Haralds Böðvarssonar ér Co. h/f, en hluta- félagið var stofnað um áramót 1968—1969 og tók við öllum eignum og skuldum samnefnds sameignarfélags. Hann kvað föður sinn, Harald Böðvarsson, hafa einan séð um þessi mál ásamt Sigurði Gíslasyni, og kvaðst hann ekki hafa verið viðstaddur neinar viðræður milli þeirra og bæjaryfirvalda um afnot af umræddu landi. Hann kvaðst eitt sinn hafa komið þar að, þar sem þeir Daníel Ágústínusson og Haraldur Böðvars- son ræðdu um þessi mál, og kvaðst hann hafa heyrt, að ágrein- ingur hafi verið mikill um leigugjald, sem Haraldi hafi þótt allt of hátt. Minnti hann, að þetta hafi verið 1958 eða 1959. Hann kvað sér hafa fundizt sjálfsagt að láta af hendi hluta af landinu undir íþróttavöll, þegar fram á það var farið, og hafi það verið samþykkt samstundis. Hann minntist þess og, að á árinu hafi hann hitt bæjarstjóra ásamt fleirum á landinu og hafi bæjar- stjóri þar skýrt þeim frá skipulagningu landsins og hvað bærinn þyrfti að nota. Taldi hann, að þarna hefðu ekki átt sér stað neinar viðræður um þessi mál, heldur hafi bæjarstjóri einungis skýrt frá áformum bæjaryfirvalda. Gerðarbeiðandi byggir kröfu sína í máli þessu á því, að gerðar- þoli hafi ekki getað með kaupum sínum á erfðaleigurétti tiltek- inna landa árið 1953 öðlazt meiri rétt en fyrri eigendur áttu, nema sérstakir samningar við gerðarbeiðanda hefðu komið til. Þegar gerðarþoli hafi beðið um leyfi til að fá að reisa fiskhjalla, hafi erindi hans verið samþykkt af bæjarstjórn, en samþykktin hafi verið bundin því skilyrði, að gerður yrði sérstakur nýr samn- ingur um afnotin. Þetta skilyrði hafi gerðarþoli aldrei uppfyllt þrátt fyrir ítrekaðar tilraunir af hálfu gerðarbeiðanda til að fá hann til þess. Samningsuppköst, sem lögð hafi verið fram, beri glöggt með sér, að það hafi verið leigugjaldið, en ekki tíma- lengdin, sem gerðarþoli vildi ekki sætta sig við. Þá bendir gerðar- beiðandi á, að er gerðarþoli sótti um að fá að reisa fiskhjalla á landi nr. 45, hafi bæjarráð frestað að verða við þeirri ósk, „þar til samningur hefir verið gerður um lönd nr. 47 og 48“, og bendi 884 það ótvírætt til þess, að gerðarbeiðandi setti það sem algert skilyrði fyrir því, að hjallar yrðu reistir á löndum gerðarþola, að sérstakir samningar yrðu gerðir um þau afnot. Með því að gerðar- þoli hafi aldrei fengizt til slíkrar samningsgerðar, hafi hann ekki öðlazt neinn rétt til annarrar notkunar landanna en þeirrar, sem felst í erfðaleigusamningunum. Breyti hér engu um, þótt átölu- laust hafi verið af hendi gerðarbeiðanda, þótt gerðarþoli notaði löndin til fiskherzlu, svo lengi sem það kom ekki í bága við þarfir gerðarbeiðanda fyrir lönd þessi til íbúðahúsabygginga eða annarra brýnna nota, en gerðarþoli hafi verið og sé umsvifamikill atvinnurekandi á Akranesi, veitt þar fjölda manns atvinnu og verið góður gjaldþegn gerðarbeiðanda. Á árinu 1953 hafi gerðar- þoli sætt sig vel við að fá að hafa fiskhjalla á löndunum í 5 ár, en síðan frá ári til árs, unz gerðarbeiðandi þyrfti að nota löndin til sinna þarfa. Gerðarþoli hafi aldrei greiti leigugjald fyrir þessi lönd, hvorki þá leigu, er erfðaleigusamningurinn ákveði né aðra samkvæmt sérstökum samningi, eins og gert hafi verið að skil- yrði. Telur gerðarbeiðandi, að augljóst sé, að gerðarþoli hafi engan rétt til landanna og því aðeins getað notað þau til fisk- herzlu, að bæjarstjórn hafi látið kyrrt liggja, meðan skipulag bæjarins hafi ekki þurft á þeim að halda. Gerðarþoli rökstyður mótmæli sín gegn umbeðinni gerð með því, að er hann hafi keypt lönd þau, er málið fjallar um, hafi gilt um þau erfðaleigusamningar. Áður en kaup hafi farið fram, hafi gerðarbeiðandi hafnað forkaupsrétti að löndunum og síðar heimilað framkvæmdir á þeim. Í bréfi gerðarbeiðanda til gerðar- þola, dags. 14. febrúar 1953, tilkynnti hann, að ráðsmanni Garða- lands hafi verið falið að semja um afnot landanna nr. 47 og 48 í samráði við bæjarstjóra og bæjarráð. Er því haldið fram af hálfu gerðarþola. að er gerðarbeiðandi heimilaði framkvæmdir á lönd- unum, hafi hann ekki kynnt gerðarþola á neinn hátt, hvert efni hinna væntanlegu lóðasamninga yrði, og það hafi ekki verið fyrr en löngu síðar, að ljóst var, að gerðarbeiðandi hugðist stytta leigutímann svo mjög, að gerðarþoli hafi talið allskostar óvið- unandi að ganga að skilyrðum þeim, er gerðarbeiðandi hafi sett fram. Hefði gerðarþoli aldrei lagt í eins miklar framkvæmdir á löndum sínum, hefði hann búizt við jafnskömmum leigutíma og fram kom í samningaviðræðunum. Eigi sé fyllilega ljóst, hvenær samningaviðræður milli aðiljanna hafi farið fram, en samkvæmt síðara samningsuppkastinu hafi viðræður farið fram á árinu 1955. Engar umræður hafi orðið um nýja leigumála um löndin 885 allt frá þeim tíma og því verði að telja, að leigusamningar þeir, sem um löndin giltu, er gerðarþoli keypti þau, séu enn í gildi. Í beim samningum sé kveðið á um það, á hvern hátt fara skuli að, ef leigusali óski eftir löndunum til sinna nota. Hafi gerðar- þoli ekki viljað sætta sig við þær greiðslur, sem gerðarbeiðandi hafi tjáð sig fúsan til að greiða í bætur fyrir löndin. Í samn- ingunum sé tekið fram, að mat skuli fram fara samkvæmt lög- unum um eignarnám, ef ekki verði samkomulag um bætur, og telur gerðarþoli, að gerðarbeiðandi geti aðeins fengið umráð landa sinna, að slíkt mat hafi farið fram og ákvæðum laga um eignarnám fullnægt að öðru leyti. Svo sem að framan er rakið, byggðu þeir aðiljar, sem seldu gerðarþola umræddar lóðir, rétt sinn á erfðaleigusamningum, þar sem svo var kveðið á í 1. gr., að löndin væru leigð til fóðurs- og Matjurtaræktar, en önnur afnot væru leigutaka óheimil. Gerð- arþoli sótti um leyfi til bæjarstjórnar til annarra nota, þ. e. til að mega reisa fiskhjalla á löndunum nr. 47 og 48, í febrúar 1953. Bæjarstjórn heimilaði þessa notkun landanna, en tilkynnti jafn- framt, að samkvæmt ákvæðum VII. kafla laga nr. 54/1952 félli þá erfðafesturéttur niður, og því hefði Garðaráðsmanni verið falið að semja við gerðarþola um hin breyttu afnot. Gerðarþoli virðist þá þegar hafa tekið upp hin nýju afnot af löndunum, en samningar um þau voru hins vegar aldrei undirritaðir, þar eð ekki náðist samkomulag um leigukjör. Ekki er fyllilega ljóst, hvað réð mestu um það, að ekki náðist samkomulag um leigukjör, en svo virðist sem nokkrar viðræður hafi átt sér stað, og hafa fremur verið leiddar líkur að því, að upphæð leigugjalds hafi helzt valdið ágreiningi. Þá hefur það og komið fram í málinu, svo sem fyrr er rakið, að er gerðarþoli sótti um leyfi nokkru síðar, þ. e. í marz 1953, til að reisa fiskhjalla á lóð nr. 46, frestaði bæjarráð að taka afstöðu til þeirrar umsóknar, unz gengið hefði verið frá samningum um lóðir nr. 47 og 48. Eigi að síður mun gerðarþoli einnig hafa reist fiskhjalla á þessum lóðum og sömuleiðis á 168 nr. 45 átölulaust af hálfu gerðarbeiðanda. Þegar það er virt, sem hér hefur verið rakið, telur rétturinn, að ekki sé unnt að taka til greina þá staðhæfingu gerðarþola, að hinir upphaflegu erfðaleigusamningar séu enn í gildi og hann geti byggt rétt sinn á þeim. Byggir rétturinn betta einkum á eftirtöldum atriðum: 1. Ákvæði erfðaleigusamninganna um notkun landanna eru skýr og afdráttarlaus. 2. Gerðarbeiðandi, þ. e. bæjarstjórn Akraness, gerði gerðarþola ótvírætt ljósan bann 886 skilning sinn, er hann heimilaði honum að reisa fiskhjalla á löndum nr. 47 og 48, að erfðafesturétturinn félli niður við hina breyttu notkun og sera þyrfti nýjan samning um hana, sbr. samþykkt bæjarstjórnar 13. febrúar 1953 og bréf bæjarstjóra til gerðarþola, dags. 14. febrúar 1953. 3. Framangreindur skilningur gerðarbeiðanda var ítrekaður síðar, er bæjarráð frestaði að taka afstöðu til umsóknar greðarþola varðandi fiskhjalla á lóð nr. 46, unz samningur hefði verið gerður um lóðir nr. 47 og 48. 4. Þessi skilningur kom enn fremur greinilega í ljós í viðræðum milli aðiljanna og þeim samningsuppköstum, sem lögð voru fyrir gerðarþola, og verður hvergi séð, að hann hafi þá mótmælt þess- um skilningi. Með framangreind atriði í huga verður því ekki séð, að gerðar- þoli hafi á nokkurn hátt haft rétt til eða honum verið gefið tilefni til að líta svo á, að hann nyti erfðaleigukjara varðandi umrædd lönd þrátt fyrir breytta notkun þeirra. Þvert á móti var honum tilkynnt, að erfðafesturétturinn væri niður fallinn og gera þyrfti nýja samninga. Á það verður ekki fallizt, að notkun hans á landinu til fiskherzlu fram til þessa, óáreitt af hendi gerðarbeiðanda og án samnings, hafi getað skapað honum aukinn rétt að þessu leyti. Á það ber og að líta, að engin leiga hefur verið greidd fyrir umræddar lóðir, frá því gerðarþoli tók þar upp fiskherzlu, og bendir það mjög til þess skilnings beggja aðilja, að engir samningar væru. í gildi um lóðirnar. Með hliðsjón af framansögðu þykir verða að líta svo á, að gerðarþola beri að hlíta ráðstöfunum gerðarbeiðanda á landinu og víkja af því eftir kröfum hans. Verði því að taka kröfu gerðar- beiðanda til greina og heimila hina umbeðnu útburðargerð. Þá þykir rétt, að gerðarþoli greiði gerðarbeiðanda kr. 7.000.00 í málskostnað. Úrskurð þennan kvað upp Haraldur Henrýsson, sem með bréfi dóms- og kirkjumálaráðuneytisins, dags. 24. apríl 1970, var skip- aður til að fara með málið sem setudómari. Því úrskurðast: Umbeðin útburðargerð skal fram fara á ábyrgð gerðar- beiðanda, bæjarstjórans á Akranesi vegna bæjarsjóðs Akra- ness. Gerðarþoli, Haraldur Böðvarsson €r Co. h/f, greiði gerðar- beiðanda kr. 7.000.00 í málskostnað innan 15 daga frá birt- ingu þessa úrskurðar að viðlagðri aðför að lögum. 887 Miðvikudaginn 13. október 1971. Nr. 5/1971. Ólafur Pálsson og Kristófer Guðleifsson persónulega og f. h. Ólafs og Kristófers s/f (Páll S. Pálsson hrl.) gegn Arnþóri Björgvinssyni (Ingi Hilmar Ingimundarson hrl.). Dóminn skipuðu hinir reglulegu dómarar Hæstaréttar. Fasteignakaup. Skaðabótamál. Dómur Hæstaréttar. Áfrýjendur hafa skotið máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 13. janúar 1971. Krefjast þeir sýknu af öllum kröfum stefnda og málskostnaðar úr hendi hans í héraði og fyrir Hæstarétti. Stefndi krefst staðfestingar hins áfrýjaða dóms og máls- kostnaðar fyrir Hæstarétti. Málsatvik eru rakin í héraðsdómi. Staðfesta ber úrlausn héraðsdóms um bætur til stefnda vegna sprungu í vegg í íbúð hans, samtals kr. 21.000.00 (18.000.00 -H 3.000.00) ásamt vöxtum, eins og í hinum áfrýj- aða dómi greinir, af þeirri fjárhæð. Samkvæmt kaupsamningi aðilja, dags. 8. marz 1966, var íbúðin seld tilbúin undir tréverk. Afsalsbréf var gefið hinn 28. júlí s. á. Áður en stefndi tók við íbúðinni og undirritaði afsalið, þar sem tekið var fram, að hann hefði kynnt sér ástand hins selda og tekið það gilt að öllu leyti, hafði hann skoðað íbúðina gaumgæfilega. Af gögnum málsins verður ekki talið sannað, að stefndi hafi þá hreyft athugasemdum við áfrýjendur um frágang pípulagnarinnar, sem málið fjall- ar um. Að svo vöxnu máli verður þessi kröfuliður, kr. 3.700.00, ekki tekinn til greina. Eftir þessum úrslitum er rétt, að áfrýjendur greiði stefnda málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti, þar með talinn matskostnað, sem ákveðst samtals kr. 20.000.00. 888 Dómsorð: Áfrýjendur, Ólafur Pálsson og Kristófer Guðleifsson persónulega og fyrir hönd Ólafs og Kristófers s/f, greiði stefnda, Arnþóri Björgvinssyni, kr. 21.000.00 ásamt 7% ársvöxtum frá 4. júní 1969 til greiðsludags og málskostn- að í héraði og fyrir Hæstarétti, samtals kr. 20.000.00. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lög- um. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 17. nóvember 1970. Mál þetta, sem tekið var til dóms 27. október s.l., er höfðað hér fyrir bæjarþinginu með stefnu, birtri 9. desember s.l, af Arnþóri Björgvinssyni, Hraunbæ 130, Reykjavík, gegn Ólafi Pálssyni, Drápuhlíð 9, Reykjavík, og Kristófer Guðleifssyni, Safa- mýri 67, Reykjavík, báðum persónulega og fyrir hönd sameigna- félags þeirra, Ólafs éc Kristófers s/f, til greiðslu skaðabóta in solidum að fjárhæð kr. 30.588.80 ásamt 7T% ársvöxtum frá 4. júní 1969 til greiðsludags og málskostnaðar að skaðlausu sam- kvæmt gjaldskrá L. M. F. Í. Við munnlegan flutning málsins lagði lögmaður stefnanda fram sundðurliðaðan reikning yfir málskostn- aðarkröfu, samtals kr. 13.317.00, sem er dskj. nr. 19. Stefndu hafa krafizt sýknu af öllum kröfum stefnanda í máli þessu og að þeim verði tildæmdur hæfilegur málskostnaður úr hendi stefnanda. Sáttatilraunir dómsins hafa engan árangur borið. Málavextir eru þessir: Í marz 1966 gerðu stefnandi og stefndu með sér kaupsamning um, að stefnandi keypti af stefndu íbúð í húsinu nr. 130 við Hraunbæ hér í borg, sem stefndu voru þá að byggja. Samkvæmt kaupsamningi þessum skyldi íbúðin, sem er 4 herbergja íbúð á 3. hæð til hægri í húsinu, seljast tilbúin undir tréverk, og er í samningnum talið upp, hvað seljendurnir, stefndu í máli þessu, skuldbinda sig til að framkvæma, áður en íbúðin er afhent kaup- anda. Afhendingin fór síðan fram 28. júlí 1966, og gáfu stefndu þá út afsal til stefnanda, þar sem segir m. a.: „Íbúðin er seld tilbúin undir tréverk. Kaupandi hefur kynnt sér ástand hins selda og tekur það gilt að öllu leyti. Kaupandi hefur greitt um- samið kaupverð að fullu, en það er kr. 620.000.00%, sbr. dskj. nr. 889 13. Stefnandi skoðaði íbúðina vandlega, áður en afsalið var gefið út. Hófst hann síðan handa um að fá hana fullgerða og flutti inn með fjölskyldu sína 16. ágúst þetta ár. Stefnandi var ásamt öðr- um íbúðarkaupendum í húsi þessu óánægður með ýmsa hluti í frágangi og smíði íbúðar sinnar, og fór svo, að lögfræðingur skrifaði stefndu bréf, dags. 20. febrúar 1967, fyrir stefnanda og íbúðareigendurna á 3. hæð til vinstri og á 2. hæð til vinstri og hægri. Taldi lögmaðurinn þar upp þau atriði, sem íbúðareigend- urnir voru óánægðir með og töldu þörf á að lagfæra. Varðandi íbúð stefnanda segir þar: „Hitalögn í eldhúsi liggur að nokkru leyti utan á vegg. Hitastillir staðsettur í baði. Opnanlegir gluggar óþéttir. Áberandi sprungur eru á vesturvegg íbúðarinnar ...“. Sbr. dskj. nr. 3. Segir lögmaðurinn, að íbúðareigendur krefjist þess, að stefndu bæti þeim á einhvern hátt þessi atriði, og vilji þeir annað hvort, að stefndu lagfæri þetta sjálfir eða greiði þeim hæfilegar bætur. Bréfi þessu svöruðu stefndu með bréfi, dags. 20. febrúar s. á., og sögðust ekki sjá ástæðu til að bæta úr nokkru. Með bréfi, dags. 6. apríl, bað lögmaður stefnanda um, að dóm- kvaddir yrðu matsmenn til að meta þessi atriði. Matið fór fram 28. apríl s. á., og skiluðu matsmennirnir, þeir Óskar Smith og Indriði Níelsson, matsgerð sinni 3. maí s. á. Þar telja þeir, að bæta verði úr eftirfarandi: „Í öllum fjórum eldhúsunum hefur verið lagt þannig að ofn- um, að rörin eru að hálfu í vegg, og verður að brjóta inn í vegg- inn, þannig að nóg rúm verði fyrir rörin og einangrun. Verður svo að vera 1,5 em múrlag fyrir framan einangrun. Einnig verður að setja stokk í gólflistahæð frá sökkli á eldhúsborði fram yfir raufina, múra og mála síðan yfir, svo að lýtalaust verði. Gera þarf við lóðrétta sprungu á 3. hæð til vinstri og lárétta sprungu upp við loft á 3. hæð til hægri, brjóta upp og múra aftur, mála síðan yfir, svo lýtalaust verði“. Einnig ræða matsmennirnir um ranga staðsetningu fyrirhug- aðra hreyfiloka. Mat á viðgerðum þessum töldu matsmennirnir hæfilega metið á kr. 19.700.00, og sundurliðuðu þeir ekki þessa fjárhæð. Mati þessu vildi stefnandi ekki una og bað um yfirmat með bréfi, dags. 30. apríl 1969. Þeir Árni Guðmundsson, Benedikt Guðmundsson og Bragi Þorsteinsson voru kvaddir sem yfirmats- menn, og fór mat þeirra fram 21. maí 1969. Yfirmatsgerðinni skiluðu þeir 4. júní s. á, og í henni segir: „Gallar þeir, sem við teljum á íbúðum þessum og teknir eru til mats, eru sem hér segir: 890 Á öllum íbúðunum er lagt þannig að eldhúsofni, að rörin eru að nokkru leyti inni í vegg, en um það bil helmingur röra stendur út úr. Við teljum, að höggva verði fyrir rörunum inn í vegg, þannig að nægilegt rými verði fyrir einangraðar pípur. Ennfremur þarf að setja stokk yfir rör niður undir gólfi frá sökkli eldhúss- borðs og fram yfir rauf, síðan skal mála, svo sæmilegt verði útlits. Á III. h. t. v. er áberandi sprunga á innvegg, sprungu þessa þarf að höggva upp og múra í aftur og síðan bletta og mála vegginn. Á TI1. h. t. h. eru mjög áberandi sprungur á tveim veggjum, og þarf að hafa sama hátt á viðgerð, eins og áður er sagt“. Viðgerðir þessar sundurliða þeir þannig, að þeir telja breyt- inguna á pípulögninni í eldhúsinu kosta kr. 3.700.00 í hverri íbúð fyrir sig, en viðgerðina á sprungunum í íbúð stefnanda meta þeir á kr. 18.000.00 auk málningar, kr. 3.000.00, og verður því heildarviðgerðarkostnaðurinn í íbúð stefnanda samkvæmt yfir- matinu kr. 24.700.00. Með bréfi, dags. 27. ágúst 1969, krafði lögmaður íbúðareig- endanna stefndu um greiðslu viðgerðarkostnaðarins samkvæmt yfirmatinu fyrir allar íbúðirnar, samtals kr. 40.800.00, auk greiðslu alls matskostnaðar, vaxta og innheimtulauna. Stefndu svöruðu þessu bréfi ekki, og höfðuðu íbúðareigendur þá mál, hver í sínu lagi, á hendur stefndu til greiðslu þessara fjárhæða. Málsástæður. Stefnandi byggir kröfur sínar að öllu leyti á yfirmatinu í máli þessu. Sundurliðast krafa hans þannig: 1. Bætur samkvæmt yfirmatsgerð .. .. .. .. kr. 24.700.00 2. Hlutur stefnanda í matskostnaði samkvæmt sérstakri sundurliðun .. .. .... .. 2... 2. — 5.888.80 jr Samtals kr. 30.588.80 sem er stefnufjárhæðin í máli þessu. Bótakrafan er vegna tvenns konar galla, a) galla á pípulögn í eldhúsi og b) sprungum í vesturvegg, sem er bæði í stofu og svefnherbergi og í millivegg, sem gengur út úr vesturvegg þessum og er milli stofunnar og svefnherbergisins. a) Stefnandi heldur því fram, að hann hafi aldrei sætt sig við fráganginn á pípulögninni í eldhúsinu og hafi hann þegar, 891 áður en hann fékk afsalið, kvartað yfir þessu við stefndu. Hafi þeir bent á, að pípulögnina mætti hylja með eldhúsinnrétting- unni, en hann hafi ekki tekið undir það, heldur sagt þeim, að þetta væri löstur á búðinni og hann vildi fá þetta lagað. Stefndu hafi þá bent á, að setja mætti stokk utan um lögnina (en lögnin er þannig, að rör það, sem liggur í ofninn, er að hálfu leyti múrað á vegginn). Stefnandi hafi ekki viljað að lögnin yrði hulin með stokk, heldur viljað, að hún yrði sett inn í vegginn. Ekki hafi verið unnt að láta eldhúsinnréttinguna hylja lögnina, þar sem við það hefði pláss tapazt í eldhúsinu auk þess sem þá hefði ofnhaninn lent inni í eldhússkáp. b) Stefnandi segir, að þegar hann fékk afsalið, hafi verið smá- sprungur Í steypunni, og hafi hann ekki talið þær verri en það, sem venjulegt er með steinsteypu. Bráðlega hafi þó farið að bera á sprungu, sem legið hafi lárétt yfir allan stofuvegginn og í svefnherberginu, en þetta er vesturveggur hússins. Sprunga þessi hafi verið í u. þ. b. 20—30 em fjarlægð frá lofti. Hafi hún smám saman aukizt þannig, að veggurinn gekk inn að ofan. Hafi hann kvartað við stefnda Kristófer yfir sprungu þessari og úr hafi orðið, að múrari sá, sem sá um múrsmíði hússins, Eiríkur Jónsson, hafi komið og boðizt til að laga sprunguna, en stefnanda hafi ekki þótt tilboð múrarans fullnægjandi, þar sem múrarinn hafi ekki ætlað að bæta neinn aukakostnað múrbrotinu samfara, heldur hafi múrarinn eingöngu boðizt til að höggva sprunguna upp og múra yfir á ný. Hafi stefnandi því talið eðlilegast, að þetta yrði metið af matsmönnum. Stefndu styðja sýknukröfu sína þessum rökum: a) Þeir segja, að stefnandi hafi aldrei krafizt þess, að pípu- lögnin í eldhúsinu yrði lagfærð. Þeir segja, að stefnandi hafi rætt hana við þá og þeir hafi bent stefnanda á, hvernig hann gæti hulið lögnina með væntanlegri eldhúsinnréttingu. Þeir segja einnig, að pípulögnin sé lögð af viðurkenndum pípulagninga- meistara og samkvæmt staðfestri teikningu á dskj. nr. 16. b) Stefndu telja sig ekki bera ábyrgð á sprungunni, og hefur stefndi Kristófer sagt, að hann hafi ávallt talið það vera múrara- meistarans að bæta sprunguna, en ekki þeirra Ólafs. Stefndu hafa bent á, að þeim þyki skrítið, að múrarameistarinn hafi ekki fengið að bæta sprunguna, þegar hann bauðst til þess, og stefndu hafa einnig sagt, að múrarameistarinn hafi við þetta tækifæri tekið það fram, að hann teldi sér ekki skylt að laga sprunguna, en hann skyldi gera það samt sem áður. 892 Tvö vitni hafa komið fyrir dóminn og borið um sprungu þessa. Vitnið Sigurður Lárusson múrari, sem gerði við sprunguna nú í haust, kom hér fyrir dóminn og lýsti sprungunni. Sagði hann, að sprungan hefði náð horna í milli, bæði í stofu og svefnherbergi, í ca. 20 em hæð frá lofti. Hafi hún náð ca. 10 cm inn í vegginn og hafi hann höggvið hana upp. Í sárinu hafi verið óhreinindi, einkum laust grjót og sag, og segir vitnið, að þetta hafi verið steypuskil og hafi óhreinindin verið eins og í steypuskilum, þegar ekki er hreinsað nógu vel. Ekkert los hafi verið á pússn- ingunni sjálfri, heldur hafi losið verið í steypunni, og veggurinn hafi gengið inn í herbergið að ofan og hafi misgengið verið allt upp í 10 mm. Við viðgerðina hafi hann orðið að bera allt út úr stofunni, þar sem mikið ryk hafi myndazt við að höggva upp sprunguna. Ítrekaði vitnið aðspurt, að sprungan hefði myndazt vegna óhreinindanna í steypuskilunum. Vitnið Eiríkur Jónsson múrarmeistari, sem vann að byggingu hússins, hefur komið hér fyrir dóminn og mótmælt þessu. Benti hann á, að sprungan hafi verið það neðarlega á veggnum, að mjög ósennilegt sé, að hún hafi orsakazt af því, að veggurinn hafi upphaflega verið steyptur of lágur, en steypuskil séu alltaf höfð alveg uppi undir loftinu. Þótti honum sennilegast, að sprungan hefði myndazt vegna einhverra átaka milli þessara sam- byggðu húsa. Slík átök geti alltaf átt sér stað og þannig geti slíkar sprungur alltaf myndazt og ekki sé unnt að koma í veg fyrir slík átök og sprungur þeim samfara. Stefndu mótmæltu framburði vitnisins Sigurðar Lárussonar og sögðu, að þeir hafi séð um að slá upp mótum og búið hafi verið að slá upp fyrir veggjum og plötu, áður en byrjað hafi verið að steypa veggina. Þess vegna hafi ekki getað verið um óhreinindi frá uppslættinum að ræða í sprungunni. Sögðu þeir og, að þeir hafi verið á vinnustaðnum og séð um, að ekkert stæði á efni við vinnuna og ekki minnist þeir þess, að vinnan hafi stöðvazt vegna steypuskorts. Niðurstaða. Fins og að framan er rakið, er hér deilt um tvö óskyld atriði í smíði og frágangi íbúðar stefnanda, annars vegar frágang á ofnröri í eldhúsi og hins vegar stóra sprungu á vesturvegg og millivegg, en bæði undirmatsmenn og yfirmatsmenn hafa talið þetta galla, sem þyrfti að bæta. Dómurinn fór á vettvang til þess að kynna sér þetta, en þá hafði nýlega verið gert við 893 sprunguna, svo að hún varð ekki skoðuð, en sjá mátti móta fyrir, hvar hún hafði verið. Lögnina í eldhúsinu hefur dómurinn séð og telur hana til lýta. Dómurinn telur stefndu ekki losna við að bæta lögn þessa, þótt stefnandi hafi tekið við afsalinu, án þess að skráð væri í það athugasemd, og verði stefndu því gert að bæta stefnanda galla þennan, enda þykir með framburðum aðilja í ljós leitt, að stefn- andi hafi strax lýst óánægju sinni með lögn þessa og viljað fá úr henni bætt. Varðandi sprunguna þykir dóminum með framburðum aðilja og vitna í ljós leitt, að hún hafi ekki verið áberandi í upphafi, en komið smám saman, þar til áberandi misgengi var orðið. Vitnið Sigurður Lárusson hefur lýst sárinu í sprungunni. Dómurinn telur afar ósennilegt, að misgengið hafi verið allt að 10 mm, eins og vitnið taldi, en telur hins vegar þrátt fyrir mótmæli stefndu við framburði vitnisins, að með lýsingu vitnisins á óhreinindunum í sárinu og með tilliti til lögunar og staðsetningar sprungunnar og hæðar hennar á veggnum, að í ljós sé leitt, að þarna hafi steypuskil verið. Dómurinn telur eðlilegt að álíta sprunguna afleiðingar af óhreinindum í steypuskilum þessum og telur, að stefndu beri ábyrgð á slíkum leyndum galla. Verður stefndu því gert að bæta stefnanda galla þennan. Niðurstaða dómsins er því sú, að taka beri bótakröfu stefn- anda, kr. 24.700.00, til greina, enda hafa stefndu ekki mótmælt bótafjárhæðum með rökum. Einnig ber að taka til greina kröfu stefnanda um hlut sinn í matskostnaði, kr. 5.888.80, þar sem hann er í samræmi við framlagða reikninga. Þannig verður stefndu gert að greiða stefnanda kr. 30.588.80 ásamt vöxtum. Eftir þessari niðurstöðu verður stefndu einnig gert að greiða stefnanda málskostnað, sem þykir hæfilega ákveðinn kr. 10.000.00. Dómarar máls þessa voru Garðar Gíslason, sem var dómsfor- maður, Ögmundur Jónsson verkfræðingur og Diðrik Helgason múrarameistari. Dómsorð: Stefndu, Ólafur Pálsson og Kristófer Guðlaugsson, greiði persónulega og fyrir hönd sameignarfélags þeirra, Ólafs ár Kristófers s/f, in solidum stefnanda, Arnþóri Björgvinssyni, kr. 30.588.80 ásamt 7% ársvöxtum frá 4. júní 1969 til greiðslu- dags og kr. 10.000.00 í málskostnað innan 15 daga frá lög- birtingu dóms þessa að viðlagðri aðför að lögum. 894 Mánudaginn 18. október 1971. Nr. 175/1970. Eimskipafélag Reykjavíkur h/f (Einar B. Guðmundsson hrl.) gegn Þrotabúi Vátryggingafélagsins h/f (Jóhannes L. L. Helgason hrl.). Dómendur: hæstaréttardómararnir Einar Arnalds, Benedikt Sigurjónsson, Gizur Bergsteinsson og Logi Einarsson og prófessor Jónatan Þórmundsson. Vátrygging. Endurkrafa. Tjónbætur. Frávísunarkröfu hrundið. Sératkvæði. Dómur Hæstaréttar. Áfrýjandi skaut máli þessu upphaflega til Hæstarétíar með stefnu 30. júní 1970. Er málið skyldi þingfest 2. október 1970, var eigi sótt þing af hendi áfryjanda, og gekk úti- vistardómur Í málinu sama dag. Samkvæmt heimild í 36. gr. laga nr. 57/1962 hefur áfrýjandi áfrýjað máli þessu af nýju með stefnu 2. október 1970. Áfrýjandi krefst þess aðallega, að hinn áfrýjaði dómur verði ómerktur og málinu vísað frá héraðsdómi. Til vara krefst hann sýknu af kröfum stefnda og til þrautavara lækk- unar á kröfum hans. Í öllum tilvikum krefst áfrýjandi málskostnaðar úr hendi stefnda bæði í héraði og fyrir Hæstarétti. Þá hefur áfrýjandi krafizt þess, að verði hvorki aðalkrafa hans né varakrafa tekin til greina, þá verði tekið fram „í dómi Hæstaréttar, svo sem gert var í dómi réttarins í málinu nr. 63/1965, að vátryggjandi m/s Kötlu, Almennar Trygg- ingar h/f, beri ábyrgð gagnvart stefnda, þrotabúi Vátrygg- ingafélagsins h/f, á greiðslu dæmdra fjárhæða, sem falla hlutfallslega á verðmæti m/s Kötlu, kr. 14.200.000.00%. Bú Vátryggingafélagsins h/f, sem var aðili máls þessa í héraði, var tekið til gjaldþrotaskipta með úrskurði 17. marz 1970, og hefur þrotabú félagsins því tekið við aðild málsins hér fyrir dómi. 895 Stefndi krefst þess, að hinn áfrýjaði dómur verði stað. festur. Málsatvik eru rakin í hinum áfrýjaða dómi. Í dómi Hæstaréttar 21. júní 1965 í málinu nr. 63/1965 var ekki dæmt um kröfur þær, sem um er fjallað í máli þessu, og verður því frávísunarkrafa áfrýjanda eigi til greina tekin. Með fyrrgreindum dómi Hæstaréttar voru eiganda og áhöfn v/b Eldeyjar dæmd bjarglaun úr hendi eiganda m/s Kötlu vegna björgunar þess skips 31. janúar 1964. Í bjarg- launum voru innifaldar bætur til eiganda v/b Eldeyjar vegna aflatjóns, er báturinn hafði orðið fyrir, en taka varð hann til viðgerðar þesar eftir björgunina vegna skemmda, sem hann varð fyrir við björgunina. Skemmdir þessar voru á skrúfuöxli bátsins, og varð að skipta um öxul. Er nú krafizt greiðslu á kostnaði vegna þessa, kr. 126.357.59. Ekki krafði eigandi v/b Eldeyjar um greiðslu á þessum kostnaði í hinu fyrra máli, og ekki gerði hann áskilnað um, að hans mundi síðar krafizt. Var viðgerð þó lokið, niðurjöfnun sjótjóns hafði fram farið og viðgerðarkostnaðurinn verið greiddur, áður en það mál var höfðað. Getur því hvorki eigandi v/b Eldeyjar né stefndi, sem tók við rétti hans samkvæmt upp- hafsákvæðum 1. mgr. 25. gr. laga nr. 20/1954, krafið nú im greiðslu þessa fjár. Ber því að sýkna áfrýjanda af þessum kröfulið. Eins og rakið er í hinum áfrýjaða dómi, var með dómi Hæstaréttar 17. janúar 1966 eiganda v/b Eldeyjar dæmi að greiða eiganda og áhöfn v/b Vilborgar kr. 240.000.00, auk vaxta, í bjarglaun og kr. 60.000.00 í málskostnað vegna björgunar v/b Eldeyjar 31. janúar 1964. Krefur stefndi um fé þetta auk kr. 60.000.00, kostnaðar eiganda v/b Eldeyjar af því máli. Neyð sú, er v/b Eldey lenti í umrætt sinn, var í beinu framhaldi af björgun m/s Kötlu og orsakaðist af handvömm skipstjórnarmanna eða annarra skipverja á m/s Kötlu. Samkvæmt því og að öðru leyti með skírskotun til raka héraðsdóms um þessi atriði ber áfrýjandi fébótaábyrgð á þessu tjóni v/b Eldeyjar, sbr. 8. gr. laga nr. 66/1963. Bóta- krafa þessi lá eigi ljós fyrir, fyrr en eftir að dæmt hafði 896 verið í bjarglaunamáli eiganda og vátryggjanda m/s Kötlu og eiganda og áhafnar v/b Eldeyjar. Voru því eigi efni til að hafa þá kröfu uppi í því máli. Eiganda v/b Eldeyjar var því heimilt að krefjast þess Í jár í sérstöku máli, sbr. 1. mgr. 71. gr. laga nr. 85/1936. Stefndi, sem innt hefur greiðslu þessa af hendi sem vátryggjandi v/b Eldeyjar, öðlaðist þar með rétt tilað krefjast fjár þessa, sbr. upphafsákvæði 1. mgr. 25. gr. laga nr. 20/1954. Samkvæmt þessu ber að dæma áfrýj- anda til að greiða stefnda þetta fé með vöxtum, svo sem krafizt er, enda eiga lokaákvæði 1. mgr. 25. gr. laga nr. 20/ 1954 hér ekki við. Krafa áfrýjanda um ábyrgð Almennra Trygginga h/f á dæmdum fjárhæðum verður ekki til greina tekin, enda eru Almennar Tryggingar h/f ekki aðili að máli þessu. Rétt er, að málskostnaður í héraði og fyrir Hæstarétti falli niður. Dómsorð: Áfrýjandi, Eimskipafélag Reykjavíkur h/f, greiði stefnda, þrotabúi Vátryggingafélagsins h/f, kr. 360.000.00 með 7% ársvöxtum af kr. 240.000.00 frá 31. janúar 1964 til 1. janúar 1965, 6% ársvöxtum frá þeim degi til 27. janúar 1966 og 6% ársvöxtum af kr. 360.000.00 frá þeim degi til greiðsludass. Málskostnaður í héraði og fyrir Hæstarétti fellur niður. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lög- um. Sératkvæði Gizurar Bergsteinssonar hæstaréttardómara. Hinn 31. janúar 1964 bjargaði v/b Eldey, eign Eldeyjar h/f, m/s Kötlu, eign áfrýjanda, sem var Í nauðum stödd í Keflavíkurhöfn. Dráttartaug, sem m/s Katla lagði til og notuð var við björgunina, lenti fyrir mistök í skrúfu v/b Eldeyjar að björgun lokinni, svo að v/b Eldey varð að leita 897 á náðir v/b Vilborgar, sem þarna var stödd, sér til bjargar. Með stefnu 8. júlí 1964 höfðaði eigandi v/b Eldeyjar mál á hendur eiganda m/s Kötlu til greiðslu bjarglauna, að fjár- hæð kr. 10.626.189.00, sjóveðréttar og málskostnaðar. Hér- aðsdómur dæmdi áfrýjanda máls þessa hinn 17. febrúar 1965 til að greiða eiganda v/b Eldeyjar og áhöfn bjarglaun, að fjárhæð kr. 1.200.000.00, ásamt vöxtum og málskostnaði, kr. 110.000.00, hvort tveggja tryggt sjóveðrétti í m/s Kötlu. Málinu var áfrýjað til Hæstaréttar, sem hækkaði bjarglaunin með dómi, uppkveðnum 21. júní 1965, í kr. 1.500.000.00, og ákvað málskostnað til handa Eldey h/f, kr. 215.000.00 fyrir báðum dómum. Var hvort tveggja tryggt sjóveði í m/s Kötlu. Með stefnu 26. október 1964 höfðaði eigandi v/b Vilborgar mál á hendur eiganda v/b Eldeyjar til greiðslu bjarglauna. Var eigandi v/b Eldeyjar dæmdur til að greiða eiganda v/b Vilborgar vegna sjálfs sín og áhafnar skips í héraði hinn 12. apríl 1965 kr. 200.000.000 og í Hæstarétti hinn 17. janúar 1966 kr. 240.000.00 ásamt vöxtum og svo málskostnaði fyrir báðum dómum, kr. 60.000.00. Til viðbótar þeim bjarglaunum, sem áfrýjanda máls þessa var dæmt að greiða eiganda v/b Eldeyjar með dómi Hæsta- réttar 21. júní 1965, hefur stefndi máls þessa, vátryggjandi v/b Eldeyjar, greitt vegna bjargatburðarins 31. janúar 1964: 1. Tjón á öxli v/b Eldeyjar .. .. .. .. .. .. kr.126.357.59 2. Bjarglaun til eiganda og áhafnar v/b Vil- borgar 2... 0... — 240.000.00 3. Kostnaður af máli eiganda v/b Vilborgar á hendur eiganda v/b Eldeyjar .. .. .. .. ... — 120.000.00 Samtals kr. 486.357.59 Endurkrefur stefndi nú áfrýjanda um þessa fjárhæð ásamt vöxtum og málskostnaði í máli þessu. Þegar bjarglaunamál eiganda v/b Eldeyjar á hendur eig- anda m/s Kötlu, áfrýjanda máls þess, sem nú er verið að dæma, var til meðferðar fyrir dómstólum, var vitað um skemmdir á öxli v/b Eldeyjar vegna bjargstarfans og bjarg- 57 898 launakröfu eiganda v/b Vilborgar á hendur eiganda v/b Eldeyjar. Var og bjarglaunamál eiganda v/b Vilborgar á hendur eiganda v/b Eldeyjar dæmt í héraði 12. april 1965, þ. e. áður en Hæstiréttur hinn 21. júní 1965 kvað upp dóm í bjarglaunamáli eiganda v/b Eldeyjar á hendur eiganda m/s Kötlu. Ef eigandi v/b Eldeyjar og réttartakar hans hugðust skipta kröfum sínum á hendur eiganda m/s Kötlu vegna björgunar m/s Kötlu í fleiri en eina dómssök, varð og verður að gera þá eindregnu vöndugleikakröfu á hendur þeim í viðskiptum og málflutningi, að þeir gerðu í nefndu bjarglaunamáli áskilnað um það. Réttarfarsákvæði 2. mgr. 71. gr. laga nr. 85/1936 stendur alis eigi slíku efnislegu skil- semisskilyrði í vegi. Bar dómstólum því í bjarglaunamáli eiganda v/b Eldeyjar á hendur eiganda m/s Kötlu að hafa. hliðsjón af öxulskemmdum v/b Eldeyjar og Þbjarglauna- skuld eiganda v/b Eldeyjar til eiganda v/b Vilborgar. Er skylda þessa efnis lögð á dómstóla í 200. gr. siglingalaga nr. 66/1963, en þar segir, að taka skuli við ákvörðun bjarglauna meðal annarra atriða tillit til: „e) Áhættu björgunarmanna að verða skaðabótaskyldir gagnvart þriðja manni eða bíða tjón á annan hátt; f) Skaða þess, sem björgunarmenn hafa beðið á lífi, heilsu eða fjármunum, fjártjóns þess eða til- kostnaðar, sem þeir hafa haft ...“. Ákvæði þessi eru alveg ótvíræð. Hæstiréttur dæmdi vitaskuld eftir þeim í bjarg- launamáli eiganda v/b Eldeyjar á hendur eiganda m/s Kötlu hinn 21. júní 1965, en í þeim dómi segir: „Þegar virt eru þau atriði, sem hafa ber hliðsjón af samkvæmt 200. gr. laga nr. 66,/1963, bykja bjarglaunin, þar með talið aflatjón v/b Eld- eyjar, alls hæfilega ákveðin kr. 1.500.000.00%. Þá segir í dómi Hæstaréttar 17. janúar 1966 í bjarglaunamáli eiganda v/b Vilborgar á hendur eiganda v/b Eldeyjar: „Eins og mál þetta hefur verið lagt fyrir Hæstarétt, verður við það að miða, að stefnda“, þ. e. Eldey h/f, „hafi verið greidd björgunar- launin fyrir björgun m/s Kötlu“. Samkvæmt því, sem nú var rakið, hefur bjarglaunamál eiganda v/b Eldeyjar og réttartaka hans á hendur eiganda m/s Kötlu fyrir björgun m/s Kötlu 31. janúar 1964 verið að fullu dæmt með dómi Hæstaréttar, uppkveðnum 21. júní 1965, 899 svo sem eindregin lög stóðu til. Ber því að fella héraðsdóm- inn í máli því, sem hér er nú til meðferðar, úr gildi og svo málsmeðferðina og vísa málinu frá dómstólum. Rétt er, að stefndi greiði áfrýjanda málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti, sem ákveðst kr. 80.000.00. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur og málsmeðferð er úr gildi felld, og er málinu vísað frá dómstólum. Stefndi, þrotabú Vátryggingafélagsins h/f, greiði áfrýj- anda, Eimskipafélagi Reykjavíkur h/f, málskostnað í hér- aði og fyrir Hæstarétti, kr. 80.000.00, að viðlagðri aðför að lögum. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 20. apríl 1979, Máli þetta, sem dómtekið var í dag, höfðaði Vátryggingafélagið h/f í Reykjavík og Eldey h/f í Keflavík fyrir sjó- og verzlunar- dóminum með stefnu, útgefinni 28. janúar 1966, á hendur Eim- skipafélagi Reykjavíkur h/f í Reykjavík og til réttargæzlu AI- mennum Tryggingum h/f í Reykjavík til greiðslu á kr. 486.357.59 með 7% ársvöxtum af kr. 366.357.59 frá 31. janúar 1964 til 1. janúar 1965 og 6% ársvöxtum frá þeim degi til 27. janúar 1966 og 6% ársvöxtum af kr. 486.357.59 frá þeim degi til greiðsludags svo og til greiðslu málskostnaðar samkvæmt gjaldskrá Lögmanna- félags Íslands. Stefndi krafðist þess aðallega, að málinu yrði vísað frá dómi. Gekk úrskurður um þá kröfu sérstaklega hinn 11. desember 1969, en með honum var frávísunarkröfunni hrundið. Í efnisþætti málsins hefur stefndi krafizt algerrar sýknu og málskostnaðar úr hendi stefnenda að mati dómsins. Í þinghaldi hinn 23. janúar 1970 voru stefnukröfurnar eingöngu hafðar uppi af hálfu Vátryggingafélagsins h/f, sem greitt hefur Eldey h/f hinar umstefndu kröfur. Stefndi féll í sama þinghaldi frá kröfum sínum á hendur Eldey h/f. Málsatvik eru þau, að hinn 31. janúar 1964 lá við, að m/s Katla, eign stefnda, strandaði í Keflavíkurhöfn, er skipið var að fara þar frá bryggju. V/b Eldey, eign Eldeyjar h/f, var staddur í höfninni og kom m/s Kötlu til hjálpar. Eftir að hafa komið m/s 900 Kötlu úr hættu, lenti dráttartaugin í skrúfu v/b Eldeyjar, sem þá varð hjálparþurfi. V/b Vilborg var nærstaddur og kom v/b Eldey til hjálpar og dró hann til hafnar. Með stefnu, útgefinni 8. júlí 1964, höfðaði eigandi v/b Eldeyjar mál á hendur eiganda m/s Kötlu til björgunarlauna að fjárhæð kr. 10.626.189.00. Gekk dómur í héraði þess máls hinn 17. febrúar 1965 og síðar í Hæstarétti hinn 21. júní 1965. Í dómi Hæsiaréttar er staðfest sú úrlausn héraðsdóms, að hjálp sú, er v/b Eldey veitti m/s Kötlu, hafi verið björgun í merkingu siglingalaga nr. 66/ 1963. Síðan segir í dómi Hæstaréttar, að „Í málinu verður að leggja það til grundvallar, að dráttartaugin, sem notuð var og m/s Katla lagði til, hafi losnað frá m/s Kötlu, áður en henni hafði verið sleppt frá v/b Eldey. Lenti taugin í skrúfu vélbáts- ins, og rak bátinn að landi. Af þessum sökum var nauðsynlegt að fara með bátinn til viðgerðar Í Reykjavík. Tafðist hann frá veiðum allan febrúarmánuð. Þykir mega fallast á úrlausn héraðs- dóms um aflatjón v/b Eldeyjar, kr. 325.000.00, og um verðmæti þess, sem bjargað var, kr. 29.304.944.00. Þegar virt eru þau atriði, sem hafa ber hliðsjón af samkvæmt 200. gr. laga nr. 66/1963, þykja bjarglaunin, þar með talið afla- tjón v/b Eldeyjar, alls hæfilega ákveðin kr. 1.500.000.00%. Með stefnu, útgefinni 26. október 1964, höfðaði eigandi v/b Vilborgar mál á hendur eiganda v/b Eldeyjar til björgunarlauna vegna hjálpar þeirrar, er báturinn veitti v/b Eldey. Dómur í héraði þess máls gekk hinn 12. apríl 1965 og síðar í Hæstarétti hinn 17. janúar 1966 með þeirri niðurstöðu, að eiganda v/b Vil- borgar voru dæmd björgunarlaun fyrir hjálp bátsins við v/b Eldey, kr. 240.000.00. Krafa stefnanda í þessu máli er sú, að það hafi verið fyrir stór- kostlega vangá skipverja á m/s Kötlu með því að sleppa dráttar- tauginni, skipverjum v/b Eldeyjar að óvörum, að v/b Eldey lenti í hættuástandi og sem leiddi til björgunarlauna til v/b Vilborgar fyrir hjálp hans við v/b Eldey. Hvorki í héraði né fyrir Hæstarétti hafi verið höfð uppi krafa um þátt v/b Vilborgar við v/b Eldey og því ekki tillit til þess tekið í dómi Hæstaréttar um ákvörðun björgunarlauna v/b Eldeyjar fyrir björgun m/s Kötlu. Enn fremur hafi ekki verið gerð krafa í björgunarmáli eiganda v/b Eldeyjar á hendur eiganda m/s Kötlu um viðgerðar- tjón á öxli v/b Eldeyjar, sem orsakaðist af því, að dráttartaugin lenti í skrúfu skipsins. Hins vegar hafi krafa verið uppi höfð um aflatjón v/b Eldeyjar í málinu, sem leiddi af töf vegna viðgerðar 901 á öxli skipsins, og hafi Hæstiréttur dæmt um þá kröfu. Gerir stefnandi því kröfu í þessu máli, að stefndi verði dæmdur til að greiða: Tjón á öxli v/b Eldeyjar .. .. .. kr. 126.357.59 Björgunarlaun v/b Vilborgar ... — 240.000.00 Málskostnað í því björgunarmáli — 120.000.00 Samtals kr. 486.357.59 sem er krafa hans í málinu. Stefndi styður sýknukröfu sína þeim rökum, að með greiðslu hinna dæmdu björgunarlauna í máli Eldeyjar h/f gegn eiganda m/s Kötlu hafi eigandi v/b Eldeyjar fengið fulla og endanlega greiðslu á öllum kröfum sínum í máli þessu. Bendir stefndi á í því sambandi, að þá er eigandi v/b Eldeyjar höfðaði björgunar- mál sitt á hendur eiganda m/s Kötlu hinn 8. júlí 1964, hafi hann þegar vitað um öxultjónið, enda sérstök krafa höfð uppi vegna aflatjóns, en það tjón var afleiðing öxultjónsins. Einnig vissi eigandi v/b Eldeyjar á þeim tíma, að eigandi v/b Vilborgar mundi gera björgunarlaunakröfu á hendur Eldey h/f vegna þeirrar hjálpar, sem v/b Vilborg veitti v/b Eldey. Kom hvort tveggja þetta greinilega fram í skjölum Kötlumálsins. Þá bendir stefndi á það, að í 200. gr. siglingalaga nr. 66/1963 séu talin upp þau atriði, sem sérstaklega skuli gætt við ákvörðun björgunarlauna, og vísar hann sérstaklega á d, e og f lið greinarinnar. Öllum þeim atriðum, sem til eru nefnd í 200. gr. siglingalaganna, bar stefn- anda að beita í fullu í málssókn sinni gegn eiganda m/s Kötlu. Hafi svo eigi verið gert, sem stefndi mótmælir, þá verður eigandi v/b Eldeyjar að taka afleiðingum þess. Einnig mótmælir stefndi því eindregið, að skipverjum m/s Kötlu hafi orðið á einhver handvömm við losun dráttartaugar- innar á milli skipanna í margnefnt sinn. Það, að dráttartaugin lenti í skrúfu v/b Eldeyjar, hafi verið fyrir hreina óhappatilvilj- un, svo sem oftlega kemur fyrir á sjó og þá sérstaklega í sam- bandi við björgun. Þá mótmælir stefndi stefnukröfum sem óhóflega háum og krefst lækkunar á þeim. Í því efni krefst hann þess, að beitt verði 25. gr. laga um vátryggingarsamninga nr. 20/1954, en sú lagagrein útiloki endurkröfurétt stefnanda Vátryggingafélagsins. Og í ann- an stað, að ef um handvömm hafi verið að ræða, þá sé hún gagn- kvæm af hálfu skipverja beggja skipanna og jöfn. Í sjóferðarprófi, sem haldið var vegna björgunar v/b Eldeyjar 902 á m/s Kötlu, skýrði Henrý Kristjánsson, stýrimaður á v/b Eldey, sem hafði með höndum stjórn skipsins við björgunina, svo frá, að eftir að m/s Katla var laus og fór að nota skrúfu, hafi þeir á v/b Eldey dregið skut m/s Kötlu svo til, að stefni skipsins sneri upp í vind, en þá hafi skipið fyrst getað siglt áfram. Þá hafi það skeð, að m/s Kötlu var siglt áfram án þess að stöðva til að gefa þeim á v/b Eldey ráðrúm til að losa dráttartaugina milli skip- anna, en enda frá henni var komið yfir frá m/s Kötlu í v/b Eldey. Aðvörunarlaust hafi m/s Katla sleppt dráttartauginni sín megin, án þess að þeir á v/b Eldey gætu slakað á eða losað enda dráttar- taugarinnar, með þeim afleiðingum, að dráttartaugin fór í skrúfu v/b Eldeyjar. Við það hafi v/b Eldey orðið ósjálfbjarga. Svanlaugur B. Þorsteinsson, háseti á m/s Kötlu, hefur skýrt svo frá, að hann hafi verið að störfum aftur á skipinu. V/b Eldey hafi dregið skipið út undir bryggjuna eftir að hafa losað það af grunni og hafi hann þá veitt því athygli, að skipið var farið að keyra sjálft. Er m/s Katla hafi verið komin vel fram fyrir bryggi- una, hafi þeir aftur á skipinu verið beðnir um að draga inn drátt- artaugina. Hafi þeir verið byrjaðir að losa hana af pollanum til þess að koma henni á spilkoppinn, en um leið og þeir hafi verið búnir að losa hana af pollanum, hafi eitthvað togað í hana, svo þeir hafi misst hana út úr höndunum og Í sjóinn. Taldi hann ástæðuna til þess þá, að dráttartaugin hafi festst einhvern veg- inn í v/b Eldey og hann togað taugina úr höndum þeirra. Hann kvaðst ekki minnast þess, að stýrimaður hafi verið með þeim aftur á skipinu, og taldi, að fyrirmæli til þeirra þar hafi komið úr brúnni. Haukur S. Meldal, háseti á m/s Kötlu, skýrði svo frá, að er v/b Eldey var búin að draga m/s Kötlu á flot, hafi þeir aftur á skipinu verið beðnir að hífa dráttartaugina inn, en þegar þeir hafi verið búnir að losa hana af pollanum, hafi hún kippzt úr höndunum á þeim. Hann kvaðst ekki vita, hvort beir á v/b Eldey hafi verið búnir að sleppa dráttartauginni, þegar þetta gerðist, og heldur ekki kvaðst hann vita, hvort nokkur orð hafi farið á milli skipanna um það. Af framburði þeirra Henrýs Kristjánssonar og Svanlaugs B. Þorsteinssonar er ljóst, að m/s Kötlu var siglt með eigin vélar- afli, eftir að skipið var laust af grunni og aðstaða leyfði, en áður en dráttartauginni var sleppt milli skipanna. Verður eigi séð, að sú sigling m/s Kötlu hafi verið stöðvuð, er ákvörðun var tekin þar á skipi að draga dráttartaugina inn. Mátti skipverjum á m/s 903 Kötlu vera ljóst, að varhugavert var að losa dráttartaugina af „polla“ án þess fyrst að hafa gert ráðstafanir til þess, að hún áfram væri föst við skipið, meðan þeir ekki höfðu vissu fyrir því, að enda hennar hefði verið sleppt frá v/b Eldey. Er það álit hins sérfróða meðdómanda um siglingar svo og formanns dóms- ins, sem nokkra reynslu hefur af sjómennsku, að auðvelt hefði verið og eðlilegt, að slíkt yrði gert við hér umræddar aðstæður. Telur dómurinn því, að skipverjar á m/s Kötlu hafi í margnefnt sinn sýnt af sér gáleysi í starfi og orðið með því valdir að því, að v/b Eldey fékk dráttartaugina í skrúfu, sem leiddi til skemmda á skipinu og hjálparþörf þess. Ber eigandi m/s Kötlu fébótaábyrgð á nefndri yfirsjón skipverja, sbr. 8. gr. siglingalaga nr. 66/1963. Er honum skyli að bæta að fullu ofangreint tjón, er frá mistök- unum stafaði, þar sem ekki verður fallizt á, að við skipverja á v/b Eldey hafi verið að sakast. Eins og áður er að vikið hér að framan, var v/b Vilborgu dæmd björgunarlaun fyrir aðstoð sína við v/b Eldey. Stefnandi, vá- tryggjandi v/b Eldeyjar, greiddi hin dæmdu björgunariaun svo og málskostnað í málaferlum, er af því dómsmáli leiddi, bæði í héraði og fyrir Hæstarétti. Einnig greiddi stefnandi kostnað af viðgerð á öxli v/b Eldeyjar, sem varð vegna komu dráttartaugar- innar í skrúfu skipsins. Hefur fjárhæðum þessum ekki verið mót- mælt sérstaklega. Hins vegar er því haldið fram, að lækka beri eða fella niður skaðabótaábyrgð stefnda samkvæmt 25. gr. laga nr. 20/1954 um vátryggingarsamninga. Á það verður ekki fallizt, Þar sem ekki verður talið, eins og ábyrgð stefnda er háítað, að skilyrði séu til að beita nefndum reglum 25. gr. laga nr. 20/1954. Er þá athugunarefni, hvort nefnt tjón hafi verið bætt í björg- unarlaunum, sem eiganda v/b Eldeyjar voru dæmd með dómi Hæstaréttar frá 21. júní 1965. Í málinu liggur fyrir endurrit af dómi Hæstaréttar í því máli svo og í máli eiganda og áhafnar v/b Vilborgar á hendur eiganda v/b Eldeyjar. Enn fremur liggur fyrir ágrip af hinu fyrrnefnda máli Hæstaréttar. Eins og fyrr greinir, höfðaði eigandi v/b Vilborgar mál á hendur eiganda m/s Kötlu fyrir héraðsdómi í júlímánuði 1964. Lá þá fyrir fjárhæð kostnaðar vegna viðgerðar á öxulskemmdum skipsins. Eigi sést, að sjálfstæð krafa hafi verið uppi höfð í mál- inu um þá kröfu, en hins vegar sjálfstæð krafa um aflatjón skips- ins, sem var afleiðing öxulskemmdanna. Verður eigi annað séð, en að sama hafi verið gert fyrir Hæstarétti, sbr. dómsniðurstöðu Hæstaréttar. Hér í þessu máli hefur verið lögð fram niðurjöfn- 904 unarskýrsla um öxultjónið, dags. 5. júní 1964, sem krafa stefn- anda er að þessu leyti byggð á. Dómsskjal þetta ber það eigi með sér, að það hafi verið lagt fram í öðru dómsmáli. Mál út af kröfu eiganda v/b Vilborgar til björgunarlauna fyrir hjálp skipsins við v/b Eldey var höfðað fyrir héraðsdómi í októ- ber 1964 og dæmt þar hinn 12. apríl 1965. Var það mái undir áfrýjun, þegar dómur gekk í Hæstarétti milli eiganda v/b Eld- eyjar og eiganda m/s Kötlu. Á því stigi var því eigi ljóst, hverjar yrðu endanlegar lyktir síðara málsins. Að þessu framansögðu athuguðu svo og því, að eigi verður séð af gögnum þeim, sem fyrir liggja úr hæstaréttarmálinu milli eigenda v/b Eldeyjar og m/s Kötlu, að tillit hafi verið tekið til tjóns þess, er stefnandi gerir nú kröfu til, við ákvörðun björg- unarlaunanna til eiganda v/b Eldeyjar, þykir verða að grundvalla dóm í þessu máli á því, að svo hafi ekki verið gert. Með vísan til þess, sem hér að framan hefur verið rakið, þykir því bera að dæma stefnda til að greiða stefnanda hina umstefndu fjárhæð með vöxtum, eins og krafizt er í stefnu. Er í því sam- bandi eigi talið með vísan til þess, sem áður er rakið, að kröfur þessar séu fallnar niður fyrir þá sök, að þær voru eigi uppi hafðar í björgunarmálinu gegn eiganda m/s Kötlu, þótt þess væri kostur. Hins vegar þykir með hliðsjón af því bera að fella málskostnað niður. Emil Ágústsson borgardómari kvað upp dóm þennan ásamt meðdómendunum Jóni Björnssyni skipstjóra og Gauki Jörunds- syni prófessor. Dómsorð: Stefndi, Eimskipafélag Reykjavíkur h/f, greiði stefnanda, Vátryggingafélaginu h/f, kr. 486.357.59 með 7% ársvöxtum af kr. 366.357.59 frá 31. janúar 1964 til 1. janúar 1965 og 69 ársvöxtum frá þeim degi til 27. janúar 1966 og 6% ársvöxtum af kr. 488.357.59 frá þeim degi til greiðsludags. Málskostnaður fellur niður. Dómi þessum ber að fullnægja innan 15 daga frá lögbirt- ingu hans að viðlagðri aðför að lögum. Úrskurður bæjarþings Reykjavíkur 11. desember 1969. Mál þetta, sem tekið var til dóms eða úrskurðar 11. f. m.. hefur Vátryggingafélagið h/f í Reykjavík og Eldey h/f í Keflavík höfðað fyrir sjó- og verzlunardóminum með stefnu, útgefinni 28. 905 janúar 1966, á hendur Eimskipafélagi Reykjavíkur h/f í Reykja- vík og til réttargæzlu Almennum Tryggingum í Reykjavík til greiðslu á kr. 486.357.59 með 7% ársvöxtum af kr. 366.357.59 frá 31. janúar 1964 til 1. janúar 1965 og 6% ársvöxtum frá þeim degi til 27.Janúar 1966 og 6% ársvöxtum af kr. 486.357.59 frá þeim degi til greiðsludags svo og til greiðslu málskostnaðar samkvæmt gjaldskrá Lögmannafélags Íslands. Stefndi hefur aðallega krafizt þess, að málinu verði vísað frá dómi, en til vara, að hann verði sýknaður af öllum kröfum stefnanda. Þá krefst hann málskosínaðar úr hendi stefnanda, hvernig sem málið fer. Munnlegur málflutningur fór fram um frávísunarkröfu stefnda sérstaklega og sú krafa tekin til dóms eða úrskurðar. tefnendur kröfðust þess þá, að frávísunarkröfu stefnda yrði hrundið. Málsatvik eru þau, að hinn 31. janúar lá við, að m/s Katla, eign stefnda, strandaði í Keflavíkurhöfn, er skipið var að fara þar frá bryggju. V/b Eldey, eign Eldeyjar h/f, var staddur í höfninni og kom m/s Kötlu til hjálpar. Eftir að hafa komið m/s Kötlu úr hættu lenti dráttartaugin Í skrúfu v/b Eldeyjar, sem þá varð hjálparþurfi. V/b Vilborg var nærstaddur og kom v/b Eldey til hjálpar og dró til hafnar. Með stefnu, útgefinni 8. júlí 1964, höfðaði eigandi v/b Eld- eyjar mál á hendur eiganda m/s Kötlu til björgunarlauna að fjárhæð kr. 10.626.189.00. Gekk dómur í héraði þess máls hinn 17. febrúar 1965 og síðar í Hæstarétti hinn 21. júní 1965. Í dómi Hæstaréttar er staðfest sú úrlausn héraðsdóms, að hjálp sú, er v/b Eldey veitti m/s Kötlu, hafi verið björgun í merkingu sigl- ingalaganna nr. 68/1963. Síðan segir í dómi Hæstaréttar, að „í málinu verður að leggja það til grundvallar, að dráttartaugin, sem notuð var og m/s Katla lagði til, hafi losnað frá m/s Kötlu, áður en henni hafði verið sleppt frá v/b Eldey. Lenti taugin í skrúfu vélbátsins, og rak bátinn að landi. Af þessum sökum var nauðsynlegt að fara með bátinn til viðgerðar í Reykjavík. Tafðist hann frá veiðum allan febrúarmánuð. Þykir mega fallast á úr- lausn héraðsdóms um aflatjón v/b Eldeyjar, kr. 325.000.00, og um verðmæti þess, sem bjargað var, kr. 29.304.944.00. Þegar virt eru þau atriði, sem hafa ber hliðsjón af samkvæmt 200. gr. laga nr. 66/1963, þykja bjarglaunin, þar með talið afla- tjón v/b Eldeyjar, alls hæfilega ákveðin kr. 1.500.000.00%. Með stefnu, útgefinni 26. október 1964, höfðaði eigandi v/b 906 Vilborgar mál á hendur eiganda v/b Eldeyjar til björgunarlauna vegna hjálpar þeirrar, sem báturinn veitti v/b Eldey. Dómur í héraði þess máls gekk hinn 12. apríl 1965 og síðar í Hæstarétti hinn 17. janúar 1966 með þeirri niðurstöðu, að eiganda v/b Vil- borgar voru dæmd björgunarlaun fyrir hjálp bátsins við v/b Eldey, kr. 240.000.00. Krafa stefnanda í þessu máli er sú, að það hafi verið fyrir stórkostlega vangá skipverja á m/s Kötlu með því að sleppa drátt- artauginni, skipverjum v/b Eldeyjar að óvörum, að v/b Eldey lenti í hættuástandi og sem leiddi til björgunarlauna til v/b Vil- borgar fyrir hjálp hans við v/b Eldey. Í dómi Hæstaréttar frá 17. febrúar 1965 hafi ekki verið höfð uppi krafa um þátt v/b Vilborgar við v/b Eldey og því ekki til þess atriðis tekið í úr- lausn dómsins um ákvörðun björgunarlauna v/b Eldeyjar fyrir björgun m/s Kötlu. Enn fremur hafi ekki verið gerð krafa í björgunarmáli eiganda v/b Eldeyjar á hendur eiganda m/s Kötlu um viðgerðartjón á öxli v/b Eldeyjar, sem orsakaðist af því, að dráttartaugin lenti í skrúfu skipsins. Hins vegar hafi verið uppi höfð krafa um aflatjón v/b Eldeyjar í málinu, sem leiddi af töf skipsins vegna viðgerðar á öxli, og hafi Hæstiréttur dæmt um þá kröfu. Gerir stefnandi því kröfu í þessu máli, að stefndi verði dæmdur til að greiða: Tjón á öxli v/b Eldeyjar .. .. .. kr. 126.357.59 Björgunarlaun v/b Vilborgar .... — 240.000.00 Málskostnað í því björgunarmáli — 120.000.00 Samtals kr. 486.357.59 sem er krafa hans í málinu. Stefnandi Vátryggingafélagið h/f hefur greitt eiganda Eld- eyjar h/f tjón vegna öxulskemmdanna, kr. 126.357.59, samkvæmt mati dómkvaddra matsmanna, sem ekki hefur verið mótmælt. Frávísunarkrafa stefnda í málinu er studd þeim rökum, að með dómi Hæstaréttar um björgunarlaun til handa eiganda v/b Eld- eyjar vegna hjálpar við m/s Kötlu hafi tillit verið tekið til öxul- tjóns v/b Eldeyjar og björgunarlauna v/b Vilborgar vegna v/b Eldeyjar. Sé því þegar búið að dæma um kröfur þessa máls í dómi Hæstaréttar frá 21. júní 1965, þar sem báðar þær kröfur voru komnar fram, áður en Hæstiréttur kvað upp dóm sinn um ákvörðun björgunarlauna til handa eiganda v/b Eldeyjar vegna björgunar m/s Kötlu. Beri því að vísa máli þessu frá dómi. 907 Í málinu liggur fyrir endurrit af dómum Hæstaréttar í máli eiganda v/b Eldeyjar gegn eiganda og vátryggjanda m/s Kötlu svo og máli eiganda og áhafnar v/b Vilborgar á hendur eiganda v/b Eldeyjar. Enn fremur liggur fyrir ágrip af hinu fyrrnefnda máli Hæstaréttar. Eins og málið nú liggur fyrir, þykir stefndi eigi hafa fært að því sönnur, að um kröfur málsins hafi verið dæmt í dómi Hæsta- réttar í máli eiganda v/b Eldeyjar á hendur eiganda m/s Kötlu frá 21. júní 1965. Þykir því eigi á þessu stigi unnt að taka frá- vísunarkröfu stefnda til greina. Ákvörðun um málskostnað í þessum hluta málsins verður tekin við væntanlegan efnisdóm. Emil Ágústsson borgardómari kvað upp úrskurð þennan ásamt Jóni Björnssyni skipstjóra og Gauki Jörundssyni prófessor, en uppkvaðning hans hefur dregizt fram yfir venju vegna anna. Úrskurðarorð: Framkomin frávísunarkrafa stefnda í málinu er ekki tekin til greina. Mánudaginn 18. október 1971. Nr. 221/1970. Ólafur Finnbogason (Jón Oddsson hdl.) Segn Jöklum h/f (Valgarð Briem hdl.). Dóminn skipuðu hinir reglulegu dómarar Hæstaréttar. Vinnuslys. Skaðabótamál. Sýkna. Dómur Hæstaréttar. Áfrýjandi skaut máli þessu upphaflega til Hæstaréttar með stefnu 5. október 1970, en málið var fellt þar niður 2. des- ember 1970 sökum útivistar hans. Hann skaut málinu öðru 908 sinni til Hæstaréttar samkvæmt 36. gr. laga nr. 57/1962 með stefnu hinn 14. desember 1970. Hann gerir þessar dómkröfur: Aðalkrafa: Að stefndi verði dæmdur til að greiða honum kr. 2.716.161.63. 1. varakrafa: Að stefndi verði dæmdur til að greiða hon- um kr. 2.427.352.65. 2. varakrafa: Að stefndi verði dæmdur til að greiða hon- um kr. 1.714.554.00. 3. varakrafa: Að stefndi verði dæmdur til að greiða hon- um kr. 1.636.486.00. Í öllum tilvikum krefst áfrýjandi 8% ársvaxta af fjár- hæðunum frá 11. október 1965 til greiðsludags og málskostn- aðar í héraði og fyrir Hæstarétti. Stefndi krefst aðallega staðfestingar hins áfrýjaða dóms og málskostnaðar fyrir Hæstarétti, en tl vara, að honum verði einungis geri að greiða óverulegan hluta tjóns áfrýj- anda og málskostnaður verði látinn falla niður. Eins og rakið er í hinum áfrýjaða dómi, hefur áfrýjandi skýrt svo frá, að hann geti ekki „gert sér nákvæma grein fyrir orsökum þess, að hann rann til“, er hann kom með fæturna niður á milliþilfarið. Er ósannað, að áfrýjanda hafi orðið fótaskortur af orsökum, sem stefndi beri skaðabóta- ábyrgð á. Samkvæmt þessu og að öðru leyti með skírskotun til forsendna hins áfrýjaða dóms ber að staðfesta hann. Þar sem skipstjóri m/s Langjökuls hlutaðist ekki til um, að gefin væri sjóferðaskýrsla samkvæmt 39. gr. laga nr. 66/ 1963 vegna meiðsla þeirra, sem áfrýjandi hlaut, er rétt, að málskostnaður í Hæstarétti falli niður. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Málskostnaður í Hæstarétti fellur niður. Dómur sjó- og verzlunardóms Reykjavíkur 6. júlí 1970, 1.0. 1.1. Mál þetta, sem dómtekið var 16. júní s.l., hefur Ólafur Finnbogason stýrimaður, Meðalholti 7, Reykjavík, höfðað fyrir 909 sjó- og verzlunardóminum með stefnu, birtri 9. október 1968, á hendur Jöklum h/f, Reykjavík. Krafa stefnanda sundurliðast þannig: 1. Vinnutekjutap vegna örorku .. .. .. kr. 2.293.022.24 2. Kostnaður stefnanda vegna nöpíhalds og aðhlynningar í veikindum .. ... — 80.000.00 3. Útlagður kostnaður vegna lælniihga, ör- orkumats, bótaútreiknings og bílkostnaðar — 31.260.00 4. Bætur fyrir þjáningar, óþægindi og röskun á stöðu og högum .. .. .. -- -- -. -- =. 77 290.000.00 Samtals kr. 2.654.282.24 Af þessari kröfu krefst hann 8% ársvaxta frá 11. október 1965 til greiðsludags svo og málskostnaðar að skaðlausu samkvæmt gjaldskrá Lögmannafélags Íslands. Frá stefnufjárhæðinni vill hann draga kr. 150.921.00, er stefnandi fékk greiddar hjá Trygg- ingastofnun ríkisins. Til vara krefst hann fjárhæðar, kr. 2.131.822.00, í vinnutekjutap vegna örorku að viðbættum öðrum liðum óbreyttum. Önnur varakrafa hans er, að vinnutekjutap vegna örorku verði metið kr. 2.044.241.55 og aðrir liðir óbreyttir. Þriðja varakrafa hans er, að kr. 1.073.803.00 verði teknar til greina vegna vinnutekjutaps sökum örorku og aðrir liðir verði óbreyttir. Fjórða varakrafa hans er, að vinnutekjutap vegna örorku verði metið kr. 995.735.00 og að aðrir liðir verði óbreyttir. Dómkröfur stefnda eru þær, að umbjóðandi hans verði sýkn- aður af kröfum stefnanda í máli þessu og að honum verði dæmd- ur málskostnaður úr hendi stefnanda samkvæmt taxta Lög- mannafélags Íslands. Til vara krefst hann þess, að bætur vegna slyssins verði stórlega lækkaðar frá því, sem krafizt er. 1.2. Í þinghaldi þann 22. desember 1969 lýsti lögmaður stefnda Jökla því yfir, að tryggingafélag m/s Langjökuls hafi verið United Kingdom Mutual Steamship Assurance Association Ltd. Hann lýsti því yfir, að hann mætti einnig fyrir tryggingafélagið. Lögmaður stefnanda lýsti því yfir, að stefna málsins ætti einnig að skoðast sem réttargæzlustefna á hendur tryggingafélaginu. Engar kröfur hafa verið gerðar á hendur réttargæzlustefnda né heldur hafa verið bornar fram kröfur af hans hálfu. Sáttaumleitun hefur ekki borið árangur. 910 2.0. 2.1. Málavextir eru þeir, að 11. október 1965 var m/s Lang- jökull, eign stefnda, statt í höfninni í Montreal í Kanada, og var unnið við losun á farmi skipsins. Stefnandi var I. stýrimaður á skipi þessu og hafði verið ráðinn í upphafi ferðar. Mikill eða mestur hluti áhafnarinnar hafði verið ráðinn í upphafi þessarar ferðar, þar sem eldri áhöfn hafði verið hneppt í gæzluvarðhald vegna umfangsmikils smyglmáls. Kl. 1400 umræddan dag, er verið var að vinna við uppskipun á vörum úr frystilest skipsins, var stefnandi á eftirlitsferð og fór niður lestarleiðara milli 3. og 4. lestar. Þegar hann var kominn niður lestarleiðarann og niður á milliþilfar 3. og 4. lestar, rann hann skyndilega aftur fyrir sig og féll niður í botn 3. undirlestar. Í útdrætti úr leiðarbók m/s Langjökuls frá 11. október 1965, sem lagður hefur verið fram í málinu, er svo bókað um atburð þennan: „Unnið við losun með tveimur gengjum í neðri framlest og neðri afturlest. 1400 er 1. stýrimaður, Ólafur F. Finnbogason, að. fara í eftirlitsferð niður á milliþilfar í afturlest. Er hann var kominn niður stigann, sem liggur niður á milliþilfarið, skrikaði honum fótur á rafmagnssnúru, sem lá á milliþilfarinu. Við það rann hann aftur fyrir sig með þeim afleiðingum, að hann datt ofan í botn undirlestar. Kom hann niður á höfuðið og hlaut við það stóran skurð á höfuðið og fleiri ókunn meiðsli. Var strax hringt á lækni og sjúkrabíl. 1715 var fyrstu læknisathugun lokið, og kom þá í ljós, að Ólafur var ekki lífshættulega slasaður. Fyrir utan svöðusár, er hann fékk á höfuðið, var Ólafur nefbrotinn, hnéskelin brákuð og mar- inn um líkamann“. Daginn eftir, þann 12. október 1955, er áfram bókað í leiðarbók um slys þetta: „1100 kom umboðsmaður skipsins um borð, Mr. Jörgensen, og tilkynnti skipstjóra um líðan sjúklingsins. Honum hafði ekki liðið illa um nóttina, en læknirinn vildi nánari rannsókn á sjúklingnum. Um eftirmiðdaginn var myndatökum lokið í annað sinn, og staðhæfði læknir spítalans við skipstjóra, sem áður var komið fram, að ekkert væri hægt að sjá á myndunum, sem gæfi tilefni til að álíta, að um höfuðkúpubrot væri að ræða eða brák á hryggj- arliðum. Læknirinn gaf von um fullan bata, en sagði, að Ólafur yrði að vera að minnsta kosti 14 daga á spítalanum“. g11 Einnig hefur verið lagt fram í málinu ljósrit af skýrslu um slys, sem rituð er á eyðublað frá Eastern Canada Shipping Ltd. Skýrsla þessi hljóðar svo í þýðingu löggilts skjalaþýðanda: „Klukkan 2.05 eftir hádegi 11. október 1965. Fyrsti stýrimaður F. Finnbogason, 43 ára gamall, frá Íslandi, var að líta eftir við lestar númer 3 og 4 — áhöfnin var að hreinsa lestarnar, þegar hann bersýnilega féll um rafmagnsvír ...... milli lesta 3 og 4 og féll á höfuðið ...... niður í neðri lestina, um tólf feta hátt fall. Talsvert meiddur á höfði. Menn okkar voru að vinna í lest númer 3, neðri lestinni frammií. Staðfest af Benoch Bedard 1906, 9060 Blvd. St. Michel. Gilbert St. Cluge 55 1749 Plessis. Með sjúkrabifreið til Queen Mary sjúkrahússins. J.R.P.“. Löggilti skjalaþýðandinn hefur tekið fram, að þýðingin sé gerð með fyrirvara, þar sem frumritið sé ólæsilegt á köflum. Við munnlegan flutning málsins lýsti lögmaður stefnanda því yfir, að hann hefði aflað sér upplýsinga um, að þar sem þýtt er „... Þegar hann bersýnilega féll um ...“ væri réttara „... þegar hann, að því er virtist, féll um ...“. Lögmaður stefnda taldi síðari þýðinguna réttari. Þá tóku lögmenn vottorð þetta sem stað- fest fyrir dómi. Eftir slysið var stefnandi fluttur á Queen Mary Veterans Hospital, og þaðan er hann útskrifaður 26. október 1965. Endan- leg sjúkdómsgreining þá er: „Fleiðrað höfuðleður og blæðing í liðhol í mjöðm og hægra hné“. Læknirinn gefur þá eftirfarandi fyrirmæli: „Sjúklingurinn komi aftur á taugaskurðardeildina eftir eina viku og sé í sjúkraþjálfun daglega“. Stefnandi fór síðan heim til Íslands og var hér undir læknishendi. Níu mán- uðum eftir slysið hefur hann að nýju störf hjá Jöklum, þ. e. í júnílok árið 1966. Sjópróf fóru aldrei fram vegna slyss þessa. M/s Langjökull hefur nú verið seldur til Norður-Kóreu, svo ekki reyndist unnt að skoða vettvang slyssins. 3.0. 3.1. Þann 15. janúar s.1. kom stefnandi fyrir dóm. Hann skýrði svo frá tildrögum slyssins, að hann hefði verið kominn niður á milliþilfarið með fæturna, en runnið þá um leið. Hann hafi hrasað tvö eða þrjú skref aftur á bak, um leið og hann sleppti stiganum, og síðan fallið til hægri á ská niður í lestina. Hann kvaðst ekki geta gert sér nákvæma grein fyrir orsökum þess, að hann rann 912 til) Þegar hann hafi litið niður um opið og niður stigann, hafi hann ekki séð neina hindrun. Hann kvaðst oft hafa farið um þennan stiga fyrir slysið og ekki hafa orðið var við neina hindrun þá. Hann sagði, að verkamenn hefðu farið upp og niður stigann. Hann kvað rafmagnssnúrur þær, sem um er getið í leiðarbók, ekki hafa legið í gangveginum í þau skipti, sem hann hafi farið um stigann, og gæti hann ekki sagt um það, hvort svo hafi verið, þegar slysið varð. Hann kvaðst ekki geta sagt um það, hver stjórnaði því, hvernig gengið var frá rafmagnssnúrunum, en þær hafi legið lausar niður um stigaopið og verið tenging vinnu- ljósa. Hann kvað það vera vakthafandi stýrimann, sem sjá ætti um lagningu þessara rafmagnsleiðslna. Þær væru aðeins notaðar við lestun og losun. Þeir stýrimenn, sem þarna geti verið um að ræða, væru Harry Steinsson og Jón Eyjólfsson, að því er hann minni. Hann kvaðst hafa verið frá vinnu um það bil níu mánuði eftir slysið. Hann sagðist hafa hafið störf að nýju hjá Jöklum h/f í júnílok árið eftir. Hann kvaðst hafa unnið hjá Jöklum h/f, þar til m/s Vatnajökull var seldur í janúar 1969. Hann kvaðst hafa verið skráður II. og III. stýrimaður megnið af þeim tíma. Hann kvað afleiðingar slyssins hafa bagað sig mjög í starfi. Hann taldi, að vegna slyssins hafi hann ekki treyst sér til að fara utan og til félags þess, sem hann vann hjá fyrir slysið. Hann hafi talið sig Öruggari, eins og högum hans var komið, hérlendis. Hann kvaðst nú aðstoða konu sína við verzlunarstörf og hafa gert það síðan í marz 1969, en hann hafi farið tvo eða þrjá túra á m/s Vatnajökli, eftir að breytt var um nafn á skipinu, og það skipti um eigendur. Hann kvaðst hafa hætt á skipinu vegna eigenda- skipta. Hann sagðist treysta sér til þess að vinna fyrri störf á sama hátt og hann gerði, þegar hann fór af Vatnajökli, en kvaðst ekki vita, hvort skipstjórnarmenn teldu sig hæfan. Hann sagðist ekki hafa vitað betur en að fullkomin rannsókn hefði farið fram vegna slyssins á sínum tíma og segir, að sér hafi komið það mjög á óvart, er hann uppgötvaði, að svo var ekki. Hann kveðst ekki muna, hvenær hann komst fyrst að því, að sjópróf höfðu ekki farið fram vegna slyssins. Hann sagðist á sínum tíma hafa talað við Gunnar Ólafsson hjá Jöklum h/f og spurt hann, hvort hann fengi ekki bætur vegna slyssins, en verið svarað því, að hann fengi aðeins dagpeninga. Hann kvaðst síðar hafa rætt við Árna Guðjónsson hæstaréttarlögmann og spurt hann ráða og síðar Jón Oddsson héraðsdómslögmann. Hann segir, að það hafi verið, nokkru áður en hann kom til Jóns, að hann 913 . hafði tal af Árna. Hann segir, að málið hafi dregizt hjá sér, vegna þess að hann hafi verið að sjá til með, hvaða heilsu hann næði. Hinn 5. febrúar s.l. kom fyrir dóm Helgi Guðjónsson, sem var skipstjóri í þessari ferð m/s Langjökuls. Staðfesti hann útdrátt úr leiðarbók og bréf frá honum til Valgarðs Briems hæstaréttar- lögmanns, sem hefur verið lagt fram í málinu. Í bréfinu kemur fram, að hann var ekki sjónarvottur að slysinu. Um búnaðinn á slysstaðnum segir skipstjórinn í bréfinu, að fyrr um morguninn hafi verið sett vinnuljós (sól) niður á milliþilfarið og það látið fara niður um „manholið“ og síðan fest við lúgukant neðri lestar. Síðan hafi henni verið stungið í samband uppi í þilfarshúsi. Eftir að búið var að ganga frá sólinni á milliþilfarinu, var töluvert eftir af rafmagnssnúru niðri á milliþilfarinu, til þess að hægt væri að færa sólina um lestina. Hvort milliþilfarið hafi verið frosið, kvaðst hann ekki eiga gott með að muna, en telur það mjög hæpið, en langt sé nú um liðið, síðan þetta varð. Hann kvaðst alltaf hafa staðið í þeirri meiningu, að það hafi verið þessi rafmagnssnúra, sem olli slysinu. Þó að einhver úrkoma sé, þá fari vætan niður í undirlest og frjósi Þar, en ekki niður á milliþilfarið, svo framarlega sem lestaropin standi auð, eins og hafi verið í þessu tilfelli, þá myndist engin ísing á milliþilfari. Hann kvað haga þannig til, að lúgustiginn sé í beinni línu hægra megin við lestarop 3. og 4. lestar, en mitt á milli lestanna og stytzta beina línan frá stiganum í lestaropinu sé um 130 em, en 260 cm breitt þilfarsbil sé á milli hinna tveggja lestaropanna. Í réttinum var hann að því spurður, hvort einhver handriðð æða annar öryggisbúnaður hafi verið um lestarop á milliþilfari, og svaraði hann því til, að svo hafi ekki verið og að hans áliti sé yfirleitt ekki slíkur útbúnaður á þessum skipum. Hann taldi, að ráð væri fyrir því gert, að „styttur“ væru settar við lestaropin og kaðall strengdur á milli. Hann sagði, að „stytturnar“ vildu sanga fljótt úr sér og væru þær þá ekki endurnýjaðar. Hann sagðist minnast þess, að eftir slysið hafi verið strengdur kaðall á milli stoða á milliþilfari til þess að girða þann stað af, sem Ólafur datt á. Hann taldi, að það hefði aðeins verið gert í þetta eina skipti. Hann kvaðst ekki vita, hvernig þetta hafi verið með Lang- jökul, en hann hefði tekið þátt í að sækja Hofsjökul nýbyggðan og í því skipi hefðu „stytturnar“ aldrei verið notaðar. Hann sagði þetta sennilega stafa af því, að „styttur“ þessar væru þungar 58 914 og óþjálar í meðförum og gætu hreinlega valdið því, að farmur, sem verið væri að lesta eða losa, skemmdist við að rekast í þær, t. d. þegar verið væri að hífa sekkjavörur, gætu pokarnir rifnað á „styttum“ þessum eða heisið snúizt við að rekast í þær og pokar þannig losnað og dottið ofan í lestina. Hann sagði, að stefnandi hefði verið ráðinn í upphafi þessarar ferðar sem I. stýrimaður á skipið. Hann kvaðst ekki vita, hvort Ólafur var í fríi frá öðrum atvinnurekanda. Hann sagði, að ferðin hefði í upphafi átt að vera stutt, en þeir hefðu ekki komið heim fyrr en eftir fjóra og hálfan mánuð. Hann sagði, að m/s Langjökull hefði farið úr höfn í Montreal daginn eftir slysið. Hann hefði áður heimsótt Ólaf á sjúkrahúsið og skilizt á honum, að hann hefði flækzt um rafmagnssnúruna. Hann hefði snúið baki í lestaropið og þegar hann flæktist um snúruna, hafi hann stigið skref aftur á bak og fallið niður í undirlest. Hann kvaðst hafa skoðað slysstaðinn eftir slysið og hafi umbúnaður verið svo sem hann hafi lýst. Hann kvaðst hafa sent leiðarbókarútdrátt til Jökla h/f og fastlega gert ráð fyrir því, að Jöklar hefðu samband við sitt tryggingafélag og kæmu málinu til réttra aðilja í sambandi við sjópróf. M/s Lang- jökull hafi ekki komið heim til Íslands fyrr en þrem mánuðum seinna. Sjúklingurinn hafi þá verið kominn heim og eftir því sem honum hafi skilizt, með allt að því fullan bata. Hann kvaðst trúa því, að þetta hefði sljóvgað sig fyrir þeirri staðreynd, að sjópróf væri nauðsynlegt. Hann sagði það vera verkefni Í. stýri- manns að hafa yfirumsjón með öllu í sambandi við lestun og losun, þ. á m. að setja upp vinnuljós þau, sem áður er um rætt. Jón Reynir Eyjólfsson, sem var lll. stýrimaður á m/s Lang- jökli í umræddri ferð, hefur komið fyrir dóm, fyrst þann 5. janúar 1970 og síðar 16. júní s.l. Hann kvaðst ekki hafa verið sjónar- vottur að slysinu, en hafa verið á vakt. Rétt fyrir slysið hafi hann verið að ræða við stefnanda í herbergi hans um losunina og hafi Ólafur ætlað að bregða sér frá og fylgjast með losuninni, og kvaðst hann hafa ætlað að bíða eftir honum. Eftir um það bil tvær til þrjár mínútur hafi háseti komið hlaupandi og skýrt honum frá því, að Ólafur hafi fallið niður í lestina. Hann kvað sig minna, að hann hafi bókað í dagbókina, að Ólafur hefði runnið á snúru, sem lá niður í gegnum „manholið“ vegna ljósa, sem notuð voru í hornum lestanna. Hann sagði sig minna, að einhver af verkamönnunum segði sér þetta. Hann kvaðst ekki minnast þess, að þeir yfirmennirnir rannsökuðu slysstaðinn sér- 915 staklega eftir slysið. Hann kvaðst muna, að rafmagnssnúrurnar lágu þarna um milliþilfarið, en ekki hvernig. Hann kvaðst gera ráð fyrir því, að sólirnar hafi verið staðsettar í hornum lestanna. Hann kvaðst gera ráð fyrir því, að rafmagnssnúrurnar hafi verið settar þarna að fyrirsögn einhvers þeirra stýrimanna, þ. e. þess þeirra, sem var á vakt fyrsta kvöldið, sem losun átti sér stað. Han man ekki, hver þeirra það var. Spurður að því, hvað merki í dagbókarútdrætti „unnið við losun með tveimur gengum í neðri framlest og neðri afturlest“ kvaðst hann ekki muna það. Hann kvaðst eingöngu muna, að unnið var í þeirri lest, sem Ólafur datt niður í. Hann kvað engin öryggistæki hafa verið á lestaropinu, sem Ólafur datt niður um, og kveðst álíta, að ekki sé hægt að koma þeim þar fyrir. Hann kvað sig minna, að ekki væri hægt að koma fyrir svokölluðum „seftaraböndum““ við lestarop þeita. Hann sagði, að eftir slysið hefði verið reynt að strengja kaðal á milli stoða á milliþilfarinu til að girða af þetta op og einnig fleiri lestar seinna í ferðinni. Hann kvaðst hafa verið í afleysingum í þessari ferð, en hafa verið fastráðinn stýrimaður á varðskipum. Hann kvaðst ekki þekkja til, hvernig öryggisbúnaður sé við lestar í öðrum skipum, en hann hafi verið háseti á m/s Helgafelli og þá hafi þeir notað slík „seftarabönd“, þegar lágt var í lestunum. Hann sagðist álíta, að annað hvort hann eða Harry Steinsson, II. stýrimaður, hafi látið koma sólunum fyrir í lestunum, þar sem hann reiknaði með því, að það hafi verið gert að kvöldi til, og þá sé Í. stýri- maður ekki á vakt. Hann tók það fram, að enda þótt talað sé um það, að Ólafur hafi runnið á rafmagnssnúru, þá telji hann ekki útilokað, að hann hefði getað runnið á hálku, sem þarna gæti hafa myndazt. Hann kvaðst þó ekki muna eftir því, hvort þarna var hált í þetta skipti. Hann sagði, að vel gæti myndazt þarna hálka, því að þarna sé um frystilestar að ræða, og vera kynni, að þar sem losun var lokið á milliþilfari, hafi blásturinn verið tekinn af því. Hann kvaðst muna eftir því síðar í þessari för, að hann hafi verið að ausa upp í fötu einhvers staðar þarna á millibþil- farinu. Lagt hefur verið fram í málinu bréf frá Harry Steinssyni, II. stýrimanni í þessari ferð, til Valgarðs Briems héraðsdómslög- manns. Bréf þetta hefur verið tekið sem staðfest, en Harry hefur ekki komið fyrir dóminn. Harry kveðst ekki hafa verið sjónar- vottur að slysinu og að því er hann minni, enginn af skipverjum. Hann kveðst hafa verið staddur í herbergi sínu, þegar slysið 916 varð, og hafi honum verið tilkynnt slysið. Hann hafi farið á vett- vang og aðstoðað við að koma Ólafi upp úr lestinni. Um afstöðuna á slysstað lýsir hann í byrjun, hvernig raf- magnssnúrunum var fyrir komið, og segir síðan, að í þetta um- ræðda skipti minnist hann þess, að rafmagnssnúrurnar væru teknar niður í gegnum „manholið“, enda hafi afferming gengið frekar seint og vitað hafi verið, að ferming ætti sér stað að lokinni affermingu og væntanleg vinna í undirlest þrír til fjórir dagar. Frágangur á þessum rafmagnssnúrum hafi ekki verið annar en sá, að reynt hafi verið að hafa þær sem minnst Í gangveginum. Á milliþilfarinu, sem er stáldekk, hafi verið hafðar trégrindur undir farminum, til að kalda loftið léki betur um farminn. Hann kveðst minnast þess, að þessar trégrindur hafi verið teknar upp og þeim raðað upp úti við síðu skipsins á milliþilfarinu. Hann kveðst minnast þess, að tvær sólir hafi verið við þessa ákveðnu lest í þetta umrædda skipti. Hvort sólirnar voru færðar niður dagana 9. eða 10., kvaðst hann ekki þora að fullyrða, en tölu- verður umgangur hafi þó verið um þetta ákveðna svæði, frá því að þær voru færðar niður og þar til slysið varð, enda sé „man- holið“ fyrir báðar aftari lestarnar. Í þetta umrædda skipti hafi trégrindurnar ekki verið á sínum venjulega stað, eins og hann hafi áður tekið fram, og rafmagnssnúrurnar því hættulegri ofan á óvörðu járndekkinu. Ef grindurnar hefðu legið á milliþilfarinu, þá hefðu rafmagnssnúrurnar legið niður á milli rimlanna á tré- grindunum, alla vega á stöðum þeim, sem rafmagnssnúrurnar hefðu legið í sömu áttina og rimlarnir á grindunum. Ekki kvaðst hann minnast þess, að ísing hafi verið á milliþilfarinu, en þó geti það hafa verið. Engin bönd hefðu verið strengd í kringum lestaropið á milliþilfarinu í þetta umrædda skipti né heldur áður, þótt það hafi orðið föst regla eftir þetta, a. m. k. fyrst í stað. 3.2. Að tilhlutan dómsins var þann 19. maí s.l. farið um borð í skipið m/s Hofsjökul, sem þá lá hér í Reykjavíkurhöfn, en skip þetta er einnig í eigu stefnda og hefur einnig millidekk eins og m/s Langjökull. Ásamt dómurum og lögmönnum var með í för- inni Ingólfur Möller, fyrrverandi skipstjóri, en hann var einmitt með m/s Langjökul um tíma. Var skoðað „manhol“ á dekki milli 3. og 4. lestar svo og stigi frá því „manholi“ niður á milliðekk skipsins og aðstæður þar, sem stiginn kemur niður á dekkið. Skýrði Ingólfur nokkuð frá mismuni staðhátta á m/s Hofsjökli og m/s Langjökli. Hefur Ingólfur skilað vottorði til dómsins frá þessari för, og hefur vottorð þetta verið tekið sem staðfest fyrir 917 dómi. Segir þar, að á m/s Langjökli hafi verið samsvarandi „manhol“. Aðstæður hafi bó verið þar nokkuð á annan hátt. „Manholið“ hafi verið heldur nær miðju skipsins og nær lestar- opi nr. 3 heldur en lestaropi nr. 4. Ekki kvaðst hann geta sagt um það með vissu, hve langt var frá stiganum, þar sem hann nam við milliþilfarið, að brún lúgu neðri lestar nr. 3. Þegar komið hafi verið niður umræddan stiga á m/s Langjökli, hafi verið snúið baki að miðju skipsins. „Seftarastoðir“ og „seftarabönd“ hafi aldrei verið notuð á Langjökli né heldur muni hann eftir því, að slíkur búnaður hafi verið notaður á öðrum skipum, sem hann hafi starfað á. Þann 16. júní s.l. kom að tilhlutan dómsins fyrir Óli Kristján Jóhannsson, fyrrverandi stýrimaður. Hann kvaðst hafa verið 1. stýrimaður á m/s Langjökli og hafi Ólafur Finnbogason tekið við af honum, þegar hann hætti. Minnti hann, að þetta hafi verið í ágúst 1965. Hann kvaðst ekki vita til þess, að þegar hann hætti störfum á m/s Langjökli, hafi verið til „seftarabönd“ og „seftar- ar“ til þess að setja kringum op lestanna á milliþilfari. Hann kvaðst minnast þess, að slíkur útbúnaður var til um borð, þegar skipið var sótt, en þá hafi hann verið háseti á skipinu. Hann kvaðst ekki minnast þess, að þessi útbúnaður hafi verið notaður í hans stýrimannstíð. Hann sagði sig minna, að þegar farið var með skipið í skoðun 6 mánuðum eftir viðtöku þess, hafi verið settar niðurgangslúgur á milli 1. og 2. lestarops og 3. og 4. lestarops. Hann sagði þetta hafa verið gert til þess að fá greiðari aðgang að lestinni. Hann kvað lúgu hafa verið á milliþilfari án nokkurs karms. Um hana hafi verið gengið áfram og niður í undirlestina. Hann sagði lúguna á milliþilfarinu vera beint niður undan stiganum, sem lá frá aðalþilfarinu. Hann kvað lausa hlera hafa verið yfir lestar- opum á milliþilfari og hafi þeir venjulega verið hífðir upp á aðalþilfarið við lestun og losun, en þó hafi þeim stundum verið komið fyrir fremst og aftast Í lúguopinu, staflað þar hverjum ofan á annan. Hann sagði, að þetta væru einangraðir stállúgu- hlerar. Í þessu réttarhaldi kom á ný fyrir dóminn Ólafur Finnbogason, stefnandi máls þessa. Hann kvaðst hafa leitað að því um borð í m/s Langjökli fyrir slysið og einnig eftir slysið, eftir að hann kom um borð í skipið aftur, hvort til væru „sefiarar“ og „seftarabönd“, en kveðst ekki hafa fundið þau. 918 Hann kvaðst ekki muna eftir því, að hann hafi rætt um þetta við aðra yfirmenn skipsins. Hann sagðist minnast þess, að þegar hann hafi verið á dönsku vöruflutningaskipi, sem hafði milli- þilfar, hafi þessir „seftarar“ og „seftarabönd“ verið notuð. Hann sagði, að þetta danska skip hefði verið ðja ára gamalt, þegar hann hafi verið á því, og hann kvaðst hafa verið um ár á skipinu og „seftarar“ og „seftarabönd“ hafi alltaf verið notuð á því sleip, Hann kvaðst minnast þess, að í Bandaríkjunum, sérstak- lega á vesturströndinni, hafi verið gengið mjög ríki eftir því, að enginn færi niður í lestarnar, nema þessi „seftarabönd“ væru sett upp. Hann kvaðst annars hafa verið á norskum olíuskipum fyrir slysið. Hann kvaðst hafa hugað að „sefturum“ og „seftara- böndum“ í þeim tilgangi að setja þau upp þarna í höfninni í Montreal. Hann var að því spurður, hvort hann vissi, hvernig vinnutil- högun var í lestunum. Hann sagðist muna, að unnið var í lestar- opi 3, en það var lestin, sem stefnandi datt niður í. Þeir hafi verið að „klára“ úr þeirri lest. Hann kvaðst ekki hafa vanizt því á Íslenzkum skipum, að „seftarar“ og „seftarabönd“ væru sett upp við op lesta. Hann kvaðst minnast þess, að lúgan, sem gengið var um áfram niður af milliþilfarinu og niður í undirlestina, hafi aðeins verið til hliðar og til vinstri við stigann, sem komið var niður um af aðalþilfari. Hann segir, að sú lúga hafi verið rétt hjá stiganum. Hann kvaðst ekki hafa farið niður um þá lúgu, heldur lestaropið. Hann sagði, að lúga þessi sé á millidekkinu, aftan til við stigann og til vinstri, þegar snúið sé að stiganum. Upplýst hefur verið undir rekstri málsins, að þeim stað skips- ings, sem var veltvangur slyss þessa, hefur verið breytt frá byggingu, svo sem einnig kemur fram í framburði Óla Kristjáns Jóhannssonar. Ekki hefur tekizt að afla teikninga yfir þessar breytingar. Fyrirliggjandi teikningar gefa litla vísbendingu um aðstæður. 4.0. 41. Af hálfu stefnanda hefur því verið haldið fram, að út- gerð m/s Langjökuls beri sönnunarbyrði á tildrögum slyssins, þar sem sjópróf hafi ekki farið fram og skipið sé ekki lengur tiltækt, svo að vettvangsrannsókn geti farið fram. Er því haldið fram, að upplýsingar þær, sem fyrir liggja í málinu, séu ófull- 919 komnar og að líkindi væru til, að ef málið upplýstist betu, kæmi í ljós, að á hafi skort um örryggisbúnað á vettvangi. Þá er því haldið fram, að ekki sé upplýst, hver var orsök slyssins, bað sé ágizkun í leiðarbók, að stefnanda hafi skrikað fótur á rafmagnssnúru. Ef svo hafi verið, hljóti rafmagnssnúran að hafa legið í gangvegi við stigann niður á millidekkið, og virðist því sem henni hafi verið lagt með ógætilegum hætti. Telja verði, að það séu II. og III. stýrimaður, sem séu valdir að slysinu með því að skilja rafmagnssnúruna svo gáleysislega eftir í gangvegi á millidekki og skapa þannig hættuástand, en telja verði, að út- gerðin beri ábyrgð á þeim. Þá hafi samkvæmt vottorði Harrys Steinssonar umbúnaður verið óvandaðri og hættulegri en venju- lega, vegna þess að grindur hafi ekki verið yfir þilfarinu, heldur hafi rafmagnssnúrurnar legið á beru járninu. Því var haldið fram, að Il. og III. stýrimaður hafi verið á vakt til skiptis og beri því ábyrgð á lestun og losun, Í. stýrimaður hafi aðeins verið á bakvakt. Þá var því haldið fram, að engar öryggisgrindur hafi verið um lestaropin. Þær öryggisgrindur hafi ekki verið til staðar, en ráð sé fyrir þeim gert á teikningu. Enn fremur var því haldið fram, að ekki komi til greina, að stefnandi hafi á neinn hátt hagað sér öðruvísi en honum bar við vinnu sína og slysið verði á engan hátt talið hans sök. Að lokum var því haldið fram, að þar sem þarna hafi verið um frystilest að ræða, en telja verði rekstur hennar almennt hættulegan, þá beri stefndi objektiva bótaskyldu á slysinu. 4.2. Af hálfu stefnda var því mótmælt, að sönnunarbyrðin hvíldi á honum. Það, að sjópróf hafi ekki farið fram, geri bað aðeins að verkum, að beita ætti hann sektum, en ekki, að sönnun þess, hverjar væru orsakir slyssins, hvíldi á honum. Því var haldið fram, að engin vitni hefðu orðið að atburðinum og því hefði sjópróf ekki haft þýðingu né hefði við þau upplýtstst annað og meira en upplýst hafi verið undir rekstri málsins. tefnandi telji sig í stefnu hafa runnið á hálku og/eða raf- magnsvír. Það sé verkefni I. stýrimanns að hafa umsjón með lestun og losun, þ. á m. að sjá um umbúnað vinnuljósa. Ekki sé heldur sannað, að rafmagnssnúrur hafi legið þannig á millidekk- inu, að lega þeirra hafi valdið falli stefnanda. Ekki sé sannað, að ísing eða aðrar aðstæður á milliþilfarinu hafi valdið því, að stefnanda skrikaði fótur. Jafnvel þótt svo hafi verið, væri ekki hægt að meta slíkt stefnda til áfellis, því 920 að við slíku megi jafnan búast, þegar uppskipun fari fram, og það hljóti stefnanda að hafa sjálfum verið ljóst. ' Jafnvel þótt rafmagnssnúrur hefðu legið þarna á milliþilfarinu, gæti slíkt ekki verið talin vangá af hálfu stefnda, þ. e. starfs- manna hans, enda sé ekki sýnilegt, hvernig lega rafmagnssnúr- anna gat valdið slíkri byltu, sem stefnandi varð fyrir, ef sæmileg aðgát var viðhöfð. Hafi hálka verið á millidekki eða rafmagnssnúrurnar legið þar, hafi það einmitt verið verkefni stefnanda sem stýrimanns að sjá um, að af því hlytist ekki slys. Hafi hann sjálfur orðið fyrir því, sé það honum sjálfum um að kenna, en ekki öðrum starfsmönnum stefnda. Þá var því haldið fram, að ekki væri fram komið, að búnaði skipsins hafi í nokkru verið svo áfátt, að slysið mætti rekja til þess. ' 5.0. 5.1. Rétt þykir að reisa dóm á því, að yfirgnæfandi líkur séu á, að stefnandi hafi fallið um rafmagnssnúru þá, sem um getur í málinu. Er þá til þess litið, að það er fullyrt í leiðarbók og talið líklegast í skýrslu þeirri um slysið, sem frammi liggur frá Eastern Canada Shipping Ltd., svo og eru skipstjóri, II. og III. stýrimaður þeirrar skoðunar. Það mun alvanaleg aðferð að lýsa upp lestar við lestun og losun á þann hátt, sem þarna var gert. Þar sem sólirnar þarf að flytja til, kemur fyrir, að leiðslurnar liggja óreglulega um milli- þilfarið. Flekar, sem eru lagðir á þilfarið, eru settir í þeim til- gangi, að loft geti leikið um vöru þá, sem flutt er. Mun gert svo, þegar um frystivöru er að ræða. Flekarnir eru alltaf teknir upp við lestarhreinsun eftir losun. Skoðun vettvangs strax eftir slysið hefði hugsanlega leitt í ljós, að rafmagnsleiðslurnar lágu í leið stefnanda, hefði því einhvers konar rannsókn slyssins þá strax hugsanlega getað upplýst það frekar að þessu leyti. Þetta þykir hér þó ekki koma að sök, þar sem byggt er á því, að snúran hafi legið í gangveginum. Grein 45 í lögum nr. 67/1963 segir til um skyldur stýrimanns. Segir þar í lok 1. mgr. að hann skuli sjá um nauðsynlega skrá- setningu og affermingu og búlkun farms og vista. Hann skal og líta eftir öðrum skipverjum, eftir skipinu sjálfu, áhöldum þess og útbúnaði að svo miklu leyti sem þetta er ekki í verkahring vélstjóra. Stefnandi var sem I. stýrimaður æðstur stýrimannanna og bar sem slíkur höfuðábyrgð verka þeirra, sem unnið var að. 921 þá er slysið varð. Bar honum því að hafa yfirumsjón með þessum verkum, þ. á m. uppsetningu vinnuljósa þeirra með tilheyrandi rafmagnssnúrum, sem hér eru taldar orsök slyssins. Það kemur fram í framburði hans, að honum var ljóst, að rafmagnssnúrurnar lágu niður um „manholið“, og hafði sjálfur farið eftirlitsferðir þarna um og vissi, að verkamenn notuðu þennan uppgang úr lestinni. Samkvæmt því, sem nú hefur verið rakið, stóð það stefn- anda næst að láta fjárlægja þá hættueiginleika, sem hugsanlega gátu bakað stefnda bótaábyrgð. Af þessu leiðir, að bótaréttur hans verður ekki á því byggður, hvernig rafmagnssnúrunum var lagt. Þá hefur það komið fram við rekstur máisins og stefnandi síðan á því byggt, að lestarop bað, er stefnandi féll niður um, var óvarið, enda þótt við byggingu væri ráð fyrir því gert, að setja mætti svokallaða „seftara“ og „seftarabönd“ um lestar- opið. Slíkur útbúnaður hefði hugsanlega dregið úr afleiðingum þess, að stefnanda skrikaði fótur. Hefur stefnandi haldið því fram, að hann hafi leitað að „seftaraböndum“ og „sefturum“ í þeim tilgangi að setja þau upp um lestaropin, en ekki fundið. Verður að reikna með því, að slíkur búnaður hafi ekki verið aðgengilegur í skipinu. Er þá auk framburðar stefnanda stuðzt við framburð vitnanna Ingólfs Möllers og Óla Kristjáns Jóhanns- sonar. Dómurinn hefur aflað sér alþjóðasamþykktar um varnir gegn slysum á verkamönnum við lestun og losun. Samþykkt þessi er nr. 32 af samþykktum „The international Labour Organisation“. Íslendingar eru ekki aðiljar að samþykkt þessari. En sjötti kafli, 1. mgr., samþykktarinnar gerir ráð fyrir, að þau lestarop, sem ekki eru í notkun, séu annað hvort lokuð eða afgirt, svo að öruggt megi teljast. Í 31. gr, 9. mgr., reglugerðar nr. 11/1953 segir: „Opum, sem eigi hafa a. m. k. 80 em háa karma og eigi eru ætluð til umferðar, skal loka með hlerum, þegar þau þurfa ekki að standa opin vegna vinnu á skipinu, nema handrið sé kringum þau eða grindur yfir“. Svo sem fram kemur í framburði stefn- anda sjálfs og fleiri, stóð yfir vinna í þeirri lest, sem stefnandi féll niður í. Umferð var því um lestaropið. Ákvæði þau, sem hér hafa verið rakin, eiga því ekki hér við, en ákvæði alþjóða- samþykktarinnar skýra, hvers vegna ráð er gert fyrir „sefturum““ og „seftaraböndum“ við byggingu skipa, en svo sem kunnugt er, eru skip Íslendinga byggð almennt erlendis og koma til með að sigla til landa, sem eru aðiljar að samþykktinni. Á hérilendum skipum munu þessir „seftarar“ og „seftarabönd“ lítið notuð, og 922 svo sem fram kemur í framburði vitnisins Helga Guðjónssonar, þykir af þeim bagi við lestun og losun. Sést líka af ákvæðum alþjóðasamsþykktarinnar, að þar er ekki gert ráð fyrir notkun þeirra um lestarop, sem er í notkun. Af þessu leiðir, að telja verður þrátt fyrir staðhæfingu stefnanda, að enda þótt útbúnaður þessi hefði verið til staðar, hafi verið harla litlar líkur til þess, að hann hefði verið notaður um þetta lestarop, enda ekki skylt. Þykir 6. mgr. 31. gr. áðurnefndrar reglugerðar ekki breyta þessu, Þegar hún er skoðuð í samhengi við 9. mgr. sömu greinar. Verður því bótaskylda stefnda í þessu tilviki ekki byggð á vöntun á út- búnaði þessum. Er þá einnig það haft í huga, að ef stefnanda var alvara með það að girða af lestaropið, mátti hann reyna aðrar aðferðir, en svo sem fram kemur af framburðum skips- félaga hans, var slíkt gert síðar í ferðinni. Ekki þykja efni til að fallast á þá málsástæðu stefnanda, að frystilestar séu almennt svo hættulegur vinnustaður, að það eitt út af fyrir sig eigi að orsaka bótaskyldu stefnda. 5.2. Niðurstaða máls þessa verður því sú, að bótaskylda verður ekki lögð á stefnda sökum vanbúnaðar skipsins né af umbúnaði á slysstað, sem stefndi beri ábyrgð á gagnvart stefnanda. 5.3. Stefnanda var rétt, þá er hann varð þess var, að skip- stjóri hafði ekki látið fara fram sjópróf, að mælast til þess við stefnda, að sjópróf færu fram, og ef ekki yrði farið að þeirri mála- leitan, að hlutast til um sjópróf sjálfur, áður en hann hæfi mál þetta. Því fremur var stefnanda þetta rétt, að honum sakir stýri- mannsmenntunar sinnar mátti vera ljós nauðsyn sjóprófa. Þetta þykir þó ekki eiga að varða frávísun málsins, eins og á stendur. Samkvæmt 39. gr. laga nr. 66/1963 bar skipstjóra m/s Langjökuls að gefa sjóferðarskýrslu vegna slyss þess, sem stefnandi varð fyrir. Þykir af þessum ástæðum rétt að fella málskostnað niður. Dóm þenna kvað upp Hrafn Bragason, dómari í héraði, ásamt meðdómsmönnunum Guðmundi Hjaltasyni skipstjóra og Óttari Karlssyni skipaverkfræðingi. Dómsorð: Stefndi, Jöklar h/f, skal sýknaður af kröfu stefnanda, Ólafs Finnbogasonar, í máli þessu. Málskostnaður fellur niður. 923 Mánudaginn 18. október 1971. Nr. 143/1971. Sveinbjörg Ágústsdóttir gegn Jóhannesi Magnússyni og Jóni Ísberg sýslumanni. Dóminn skipuðu hinir reglulegu dómarar Hæstaréttar. Kærumál. Vanhæfi dómara. Dómur Hæstaréttar. Með kæru 20. september 1971, sem barst Hæstarétti hinn 1. október s.l., hefur sóknaraðili kært úrskurð aukadómþings Húnavatnssýslu, sem kveðinn var upp hinn 8. september 1971. Með úrskurði þessum var hrundið kröfu sóknaraðilja um, að héraðsdómari, Jón Ísberg, viki sæti í máli sóknar- aðilja gegn varnaraðilja Jóhannesi Magnússyni. Sóknaraðili krefst þess, að hinn kærði úrskurður verði úr gildi felldur og héraðsdómara gert að víkja sæti í greindu máli. Af hálfu varnaraðilja hafa hvorki borizt greinargerðir né kröfur. Sóknaraðili sótti um leyfi til skilnaðar að borði og sæng við mann sinn, varnaraðilja Jóhannes Magnússon. Tók sýslu- maður Húnavatnssýslu, Jón Ísberg, hjónaskilnaðarmál þetta fyrir hinn 23. júní 1970. Gerðu hjónin með sér samning, dags. 4. júlí 1970, um fjárskipti og forræði sonar þeirra og með- lagsgreiðslur með honum. Í samningnum var ekki minnæt á lífeyrisgreiðslur til konunnar úr hendi mannsins. Gögn máls- ins leiða í ljós, að konan er samkvæmt læknisvottorði 50% öryrki. Hinn 25. janúar 1971 ritaði sýslumaður dómsmála- ráðuneytinu svofellt bréf: „Sendi hjálagt endurrit úr hjónaskilnaðarbók Húnavatns- sýslu varðandi hjónaskilnaðarmálið nr. 2/1970: Sveinbjörg Ágústsdóttir og Jóhannes Magnússon. Samkomulag er í aðal- atriðum með aðiljum um skilnað og forræði barns þeirra, en strandar á, að maður kveðst ekki reiðubúinn að greiða 924 konunni lífeyri, meðan á skilnaði stendur, vegna þess að búinu hafi verið skipt til helminga milli þeirra, jörð, búpen- ingi og vélum. Hafi kúnum verið skipt strax, en sauðfé s.l. haust, því sem ekki hafi verið lógað, en það fór inn á sam- eiginlegan reikning búsins og mismun hans skipt á milli hjónanna. Inneign til skipta af þessum sameiginlega reikn- ingi var um 230 þús. um áramótin og hefir verið greidd inn á reikning hvors um sig. Telur maðurinn sig ekki reiðubúinn að greiða sérstakan lífeyri, þar sem þau hafa jafna tekna- möguleika af búinu. Sé þetta annars eðlis en þegar hjón skilja, þar sem maðurinn aflar beinna launatekna, og konan verður að fá tíma til þess að laga sig að breyttum aðstæðum. Þau standi nokkuð jafnt að vígi, þar sem smábörnum sé ekki til að dreifa. Hins vegar samþykkir hann meðalgsgreiðslu með syni þeirra. Konan eða lögfræðingur hennar hafa ekki viljað fallast á þessa skoðun. Að gefnu tilefni skal þess getið, að 50% örorka er ekki umtalsverð, og flestir, sem eru ekki alveg heilbrigðir, fá voitorð upp á þessa örorku. Um gildi örorkumatsins segir nokkuð, að menn bjástra við að fá læknisvottorð um van- heilindi allt að 75% og komist þeir það, fá þeir annað, þegar svo stendur á, sem telur þá vinnufæra, svo þeir geta fengið atvinnuleysisbætur“. Dómsmálaráðuneytið endursendi málið til sýslumanns með beiðni um, að maðurinn tjáði sig um lífeyriskröfur konunnar. Er málið var tekið fyrir hinn 22. febrúar 1971, taldi eigin- maðurinn, að konan gæti ekki gert kröfu til lífeyris, þar sem það bryti í bága við greindan samning hjónanna frá 4. júlí 1970. Dómsmálaráðuneytið gaf síðan út leyfisbréf til skilnaðar að borði og sæng hinn 1. júní 1971 án þess að taka afstöðu til kröfu konunnar til lífeyris úr hendi mannsins. Stefna í framangreindu aukadómþingsmáli var gefin út hinn 23. júní 1971. Gerir sóknaraðili þar þær dómkröfur, að greindur samningur hjónanna frá 4. júlí 1970 verði að hluta felldur úr gildi. Telur hún samninginn sér mjög óhagstæðan, 925 ef í honum felist afsal til lífeyris úr hendi mannsins, sér- staklega þegar þess sé gætt, að hún sé öryrki. Sóknaraðili reisir kröfu sína í kærumáli þessu á því, að bréf sýslumanns til dómsmálaráðuneytisins frá 25. janúar 1971, sem rakið var hér að framan, beri með sér, að dómarinn fái ekki litið óhlutdrægt á málavöxtu. Fallast verður á, að dóm- ari (sýslumaður) hafi í bréfi þessu fjallað um sakarefni auka- dómþingsmálsins með þeim hætti, að ekki þyki rétt, að hann fari með dómsmál það, sem hér er um að tefla. Dómsorð: Hinn reglulegi héraðsdómari, Jón Ísberg sýslumaður, víkur sæti í framangreindu aukadómþingsmáli. Úrskurður aukadómþings Húnavatnssýslu 8. september 1971. Lögmaður stefnanda hefur gert þá kröfu í greinargerð á dóms- skjali nr. 2, að dómarinn víki sæti vegna bréfs, er hann reit dómsmálaráðuneytinu 25. janúar 1971, dómsskjal nr. 6, er lög- maður telur, að dómari hafi einhliða sett fram sjónarmið manns- ins í þessu skilnaðarmáli, þ. e. stefnda. Afskipti dómara af skilnaðarmálinu hófust vorið 1970, en kon- an, stefnandi Sveinbjörg Ágústsdóttir, kom til hans og leitaði ráða um, hvernig hún gæti fengið skilnað. Dómarinn benti henni á, að skilnaður væri auðfenginn, ef samkomulag væri um fram- færslu barna (barns) og um fjárskipti, fjárskipti gætu aftur orðið með tvennum hætti, samkomulagi eða sölu eigna á uppboði til skipta á sameign. Jafnframt benti hann konunni á, að þau hjónin gætu fengið sinn manninn hvort eða fleiri, sem reyndi fjárskipti með þeim, ef þau ættu erfitt með að ræða saman um þau mál, en konan gaf í skyn, að svo væri. Maðurinn kom svo nokkrum dögum síðar og fékk sömu leið- beiningar. Hvort sem það var vegna þessara leiðbeininga eða ekki, fengu hjónin sinn manninn hvort til þess að skipta fjár- munum þeirra, og tókst samkomulag, þ. e. samningur sá, sem deilt er um í þessu máli. Einhver afturkippur kom svo í málið, og með bréfi, dags. 20. september 1970, fékk dómarinn stefnu frá lögmanni stefnanda til áritunar. Þegar þingfestingardaginn átti að ákveða, varð það 926 að samkomulagi með dómaranum og lögmanni stefnanda, að dóm- arinn kannaði, áður en til stefnubirtingar kæmi, hvort hægt væri að ná samkomulagi, en aðalágreiningsefnið væri ákvæði samn- ingsins um kauparétt mannsins á ám búsins og verð þeirra. Tókst að ná samkomulagi við manninn um ágreining varðandi ærnar, og var þá fallizt á, að kröfur féllu niður nema krafa kon- unnar um lífeyri, sem maðurinn harðneitaði. Beðið var átekta, hvort samkomulag næðist. Er það varð ekki, var málið sent dómsmálaráðineytinu til afgreiðslu. Krafa kon- unnar var tilgreind og rök mannsins gegn henni. Það var að vísu formgalli að láta þetta sjónarmið mannsins koma fram í bréfi í stað þess að staðfesta það í hjónaskiinaðar- rétti, sem síðar varð, en varla getur það talizt svo mikilvægt, að dómaranum beri að víkja sæti þess vegna. Dómurum er skylt samkvæmt einkamálalögum að leiðbeina ólöglærðum aðiljum. Í þessu tilviki var það gert. Báðum aðiljum voru veittar þær upplýsingar, sem þeir hefðu getað fengið hjá lögfræðingum, ef til þeirra hefði náðst án mikillar fyrirhafnar. Í velflestum tilvikum í hjónaskilnaðarmálum, sem hafa komið til kasta þessa embættis undanfarin ár, hafa hjónin, annað eða bæði, komið og fengið upplýsingar um laga- og framkvæmdaratriði hjónaskilnaðar og alltaf fengið sömu upplýsingarnar og þessi umræðdðu hjón, stefnandi og stefndi, og enginn talað um hlut- drægni sýslumanns. Meðan sýslumannsembættin eru með svipuðu sniði og þau eru nú, hlýtur þetta að verða á þennan veg; menn leita til sýslu- manns vegna þess, að þeir eiga ekki völ á lögfræðilegri aðstoð, nema með því að ferðast langar leiðir. Ef dómurinn fellst á það sjónarmið, að túlkun hans á rökum mannsins til dómsmálaráðu- neytisins jafngildi því, að hann hafi í raun gerzt lögmaður hans, verður vandlifað fyrir sýslumenn. Þeir væru í raun og veru sviptir dómararéttindum, því að sýslumenn hafa einhver afskipti af velflestum málum, áður en þau raunverulega koma til þeirra kasta sem dómara. Dómarinn lítur því svo á, að afskipti af þessu máli hafi ekki verið með þeim hætti, að valdið gæti vanhæfi hans til að meta deilumálið hlutlaust. Dómarinn er alls óskyldur báðum aðiljum, að minnsta kosti er skyldleiki ekki þekktur. Hann þekkir aðilja aðeins í sjón og veit og vissi, að þeir voru til. Hann hefur engra hagsmuna að gæta í þessu máli, svo að þess vegna er ekki um vanhæfi hans að ræða. Allt ber því að sama brunni, að engin skynsamleg rök 927 mæla með því, að hann víki sæti, og ber honum samkvæmt því ekki að gera það. Ályktunarorð: Hinum reglulega dómara, Jóni Ísberg, ber ekki að víkja sæti í máli þessu. Miðvikudaginn 20. október 1971. Nr. 65/1970. Dánarbú Valdimars Þorsteinssonar (Agnar Gústafsson hrl.) segn Hólmfríði Snæbjörnsdóttur (Guðjón Styrkársson hrl.). Dóminn skipuðu hinir reglulegu dómarar Hæstaréttar. Skuldamál. Dómur Hæstaréttar. Áfrýjandi hefur skotið máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 24. marz 1970 og krafizt þess, að stefnda verði dæmt að greiða honum kr. 11.100.00 með 7% ársvöxtum frá 1. desember 1966 til greiðsludags. Þá krefst hann málskosin- aðar í héraði og fyrir Hæstarétti úr hendi stefnda. Stefndi krefst staðfestingar hins áfrýjaða dóms og máls- kostnaðar hér fyrir dómi. Málsatvik eru rakin í héraðsdómi. Fallast má á ákvörðun héraðsdóms um lækkun reikningsfjárhæðar vegna salla á verki áfrýjanda. Bétt er, að áfrýjandi greiði stefnda málskostnað fyrir Hæstarétti, kr. 7.000.00. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. 928 Áfrýjandi, dánarbú Valdimars Þorsteinssonar, greiði stefnda, Hólmfríði Snæbjörnsdóttur, málskostnað fyrir Hæstarétti, kr. 7.000.00. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lög- um. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 29. desember 1969. Mál þetta, sem tekið var til dóms hinn 15. þ. m., hefur Valdimar Þorsteinsson, Miklubraut 54, Reykjavík, höfðað fyrir bæjarþing- inu með stefnu, birtri 6. september 1968, á hendur Hólmfríði Snæbjörnsdóttur, Bræðaborgarstíg 26, Reykjavík, til greiðslu eftirstöðva af skuld að fjárhæð kr. 11.100.00 ásamt 1% vanskila- vöxtum pr. mánuð frá 1. desember 1966 til greiðsludags og máls- kostnaðar að skaðlausu. Af hálfu aðalstefnda er krafizt sýknu af öllum kröfum aðal- stefnanda og málskostnaðar úr hans hendi að skaðlausu. Í stefnu aðalsakar er málavöxtum lýst svo, að aðalstefnandi hafi tekið að sér að smíða fataskáp í útgang á heimili aðalstefnda að Bræðraborgarstíg 26 fyrir kr. 15.000.00. Einnig að lagfæra útihurð, sem kostað hafi kr. 1.200.00, klæða í op á veggi milli eldhúss og útgangs, kostnaður kr. 2.000.00. Þá hafi hann selt aðalstefnda hörplötu á kr. 100.00 og loftrist í bað á kr. 400.00. Þá hafi hann tekið mál af gluggabotni o. fl. og sé þessi liður ásamt ferðakostnaði kr. 400.00. Samtals sé reikningur aðalstefn- anda því kr. 19.100.00. Inn á reikning þennan hafi aðalstefndi greitt kr. 8.000.00, en eftirstöðvarnar hafi ekki fengizt greiddar þrátt fyrir ítrekaðar tilraunir. Umrætt verk hafi verið framkvæmt í september, október og nóvember 1966. Með stefnu, útgefinni hinn 1. apríl 1968, höfðaði aðalstefndi gagnsókn í málinu til endurgreiðslu á gagnkröfu að upphæð kr. 8.000.00 með 1% vöxtum fyrir hvern mánuð eða brot úr mánuði frá 1. desember 1966 og til þess, að gagnstefndi fjarlægi á sinn kostnað umræddan skáp í forstofu hússins nr. 26 við Bræðra- borgsrstíg, Reykjavík, og annað, er hann hafi annazt um smíði á þar, að viðlögðum dagsektum, sem dómarinn ákveði, svo og til greiðslu málskostnaðar að skaðlausu. Í gagnstefnu er málavöxtum lýst svo, að gagnstefnandi hafi fengið gagnstefnda til þess að smíða skáp í forstofu hússins nr. 26 við Bræðraborgarstíg svo og til að gera ýmislegt smávegis 929 annað, sem áður hefur verið rakið. Gagnstefnandi hafi verið ný- búinn að kaupa þessa íbúð í smíðum og verið mjög annt um að vanda til allra innréttinga. Meðan á verkinu stóð, hafi gagnstefn- andi kvartað yfir göllum á verkinu við gagnstefnda, en hann ekki sinnt þeim umkvörtunum. Hafi gallarnir komið enn betur í ljós, eftir að verkinu var lokið. Heildarkostnaður við verkið hafi numið, eins og áður sagði, kr. 19.100.00 og hafi gagnstefnandi greitt kr. 8.000.00, en neitað frekari greiðslum vegna gallanna. Af hálfu gagnstefnda er krafizt sýknunar af öllum kröfum gagnstefnanda og málskostnaðar úr hans hendi að skaðlausu. Í greinargerð rekur aðalstefndi meinta galla á verki aðalstefn- anda. Loftristin sé hornskökk og svo þvinguð í ísetningu, að hún hafi klofnað út frá skrúfum og sprungið. Þá hafi alls staðar sprungið út frá skrúfunum í veggnum, þar sem hún er fest, Við skáp hafi efnisval og smíði alveg mistekizt. Sé spónn í hurðum ekki rétt skorinn og auk þess kal í honum. Listar milli hurða og við hliðar hurða séu ekki rétt festir og auk þess greinilega bognir. Þá vanti spón á lista, sem er að neðan, þar sem stýring sé. Skáphurðirnar eigi að ganga í braut og falla inn í stýringu, en geri það ekki. Hafi hurðirnar hrokkið upp úr brautunum og fallið inn í skápinn, sem hafi orsakað, að brotnað hafi upp úr spóninum neðan til á hurðunum. Aðalstefnandi, Guðlaugur Valdimar Þorsteinsson, hefur skýrt svo frá, að hann hafi samið við aðalstefnda, Hólmfríði, um smíði fataskápsins fyrir ákveðna fjárhæð, kr. 15.000.00, en síðar hafi verið samið um hina hluta verksins. Vinnan við útihurðina hafi verið í því fólgin að setja áfellur á hana innanverða, setja tré- tappa yfir naglaför, hreinsa og bera á hana. Skápurinn hafi verið settur upp í september 1966 og stuttu síðar hafi hann beðið aðal- stefnda um greiðslu. Hafi hún þá hreyft mótmælum og Í fram- haldi af því hafi orðið að samkomulagi að gera nokkrar lagfær- ingar á skápnum, m. a. hafi hann tekið neðri hurðirnar af skápn- um inn á verkstæði til sín og látið þær í pressu. Af hálfu aðalstefnanda hefur verið mótmælt, að umrætt verk hafi á nokkurn hátt verið gallað. Aðalstefndi, Hólmfríður, hefur skýrt svo frá, að hún hafi samið um smíðina á skápnum. Hafi hún beðið um, að skápurinn væri í sama lit og hurðir, þannig að hann félli vel inn í annað tréverk. Hafi ekki verið samið um ákveðið verð, aðeins að skápurinn væri vandaður. Hafi hún spurt aðalstefnanda, hvað skápurinn ö9 930 mundi kosta, en hann sagt, að það væri erfitt að áætla það. Þegar aðalstefndi hafi kvartað undan göllum á skápnum, hafi aðal- stefnandi sagt, að skápurinn mundi verða henni ódýr, þar sem hann væri að hætta við verkstæði og hefði hann átt betta efni. Hafi aðalstefnandi sagzt mundu geta lagfært gallana með því að setja hurðir Í pressu og losa með uppistöðum. Hafi aðalstefnandi gert þetta, en með engum árangri, að því er aðalstefndi telur. Þá hafi áfellur þær á útihurðinni, er aðalstefnandi setti verið með öðrum viðarlit en hurðin sjálf. Aðalstefndi kveðst ekki, muna, hvort hún bað aðalstefnanda að hreinsa og bera á útihurðina. Dómendur hafa farið á heimili aðalstefnda að Bræðraborgar- stíg 26, Reykjavík, til þess að skoða umrætt verk. Þegar inn er komið, er fataskápurinn á hægri hönd. Er hann með rennihurðum, 3 stórum að neðan, en minni að ofan. Brotnað er upp úr sgóm á neðsta hluta neðri hurðanna, sem stafar af því, að þær hafa farið úr brautinni, sem þær eiga að ganga í. Greina má kal í spóni á hurðum, en ekki áberandi. Skáphurðirnar eru ekki meira undnar en gengur og gerist um svo stóra viðarfleti. Loftrist á salerni er hornskökk. Hefur hún sprungið, að öllum líkindum vegna þess, að ein skrúfan hefur verið sett skökk í. Áfellur á innanverðri útihurð eru úr tekki, en útihurð úr mahogny. Mis- munurinn á viðarlitnum er þó lítið áberandi. Ekki eru sjáanlegir gallar á því verki aðalstefnanda að klæða í op á milli eldhúss og útgangs. Að öllu athuguðu, sem fram hefur komið í máli þessu, og sér- staklega með hliðsjón af vettvangsskoðun dómenda verður ekki talið, að slíkir verulegir gallar séu á verki aðalstefnanda, að skilyrði riftunar séu fyrir hendi samkvæmt ákvæðum laða nr. 39/1922. Þykir dóminum rétt við úrlausn aðalsakar að ákvarða endurgjald fyrir verk það, sem aðalstefnandi framkvæmdi fyrir aðalstefnda. Þykir það hæfilega ákveðið með hliðsjón af göllum á verkinu, afleiðingum gallanna á þeim tíma, sem verkið var unnið á, og kostnaði við endurbætur nú kr. 11.000.00. Aðalstefndi hefur þegar greitt kr. 8.000.00 af þessari fjárhæð. Verða úrslit aðalsakar því þau, að aðalstefnda verði gert að greiða aðal- stefnanda kr. 3.000.00 og vexti af þeirri fjárhæð, sem ákveðast 7), frá 1. desember 1966 til greiðsludags. Samkvæmt þessum úrslitum aðalsakar verða úrslit gagnsakar þau, að aðalstefnandi verður sýknaður af kröfum aðalstefnda. Eftir öllum atvikum þykir rétt, að málskostnaður í aðalsök og gagnsök falli niður. 951 Ásgeir Thoroddsen setudómari kvað upp dóm þennan ásamt meðdómendunum Hjalta Geir Kristjánssyni arkitekt og Þorsteini Hjálmarssyni húsgagnasmíðameistara. Dómsorð: Í aðalsök greiði aðalstefndi, Hólmfríður Snæbjörnsdóttir, aðalstefnanda, Valdimar Þorsteinssyni, kr. 3.000.00 með 19% ársvöxtum frá 1. desember 1966 til greiðsludags. Í gagnsök skal aðalstefnandi vera sýkn af kröfum aðal- stefnda. Málskostnaður í gagnsök og aðalsök fellur niður. Dómi þessum ber að fullnægja innan 15 daga frá lögbirt- ingu hans að viðlagðri aðför að lögum. Miðvikudaginn 20. október 1971. Nr. 38/1971. Ákæruvaldið (Valdimar Stefánsson saksóknari ríkisins) gegn Ingvari Róbert Valdimarssyni (Benedikt Blöndal hrl.). Dóminn skipuðu hinir reglulegu dómarar Hæstaréttar. Skjalafals. Dómur Hæstaréttar. Eftir uppkvaðningu héraðsdóms hafa verið háð fram- haldspróf í máli þessu og nokkur ný gögn lögð fram. Málsatvik að broti ákærða eru skilmerkilega rakin í hinum áfrýjaða dómi og brot ákærða réttilega heimfært til 155. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940. Ber að staðfesta hér- aðsdóminn um refsingu ákærða og greiðslu sakarkostnaðar. Eins og í hinum áfrýjaða dómi getur, er af hálfu Véla- deildar Sambands íslenzkra samvinnufélaga krafizt 30.000.00 kr. skaðabóta af ákærða vegna afnotamissis og kostnaðar við að gera bifreiðina söluhæfa á ný. Í bréfi bótakrefjanda til lögmanns síns. dags. 24. nóvember 1970, segir m. a.: „Við urðum ekki fyrir neinum beinum 932 fjárhagslegum töpum af þessu, en viljum ekki, að maður þessi sleppi án þess að greiða einhverjar bætur til okkar vegna skemmda og sliis á bifreiðinni og svo vegna þess stór- kostlega brots, sem hann framdi. Það er kannske erfitt að ákveða, hver upphæðin ætti að vera, en okkur, sem höfum um þetta mál fjallað hér í Véla- deildinni, finnst ekki ósanngjarnt að Íara fram á kr. 30.000.00%. Í bréfi lögmanns bótakrefjanda, dags. 25. nóvember 1970 til yfirsakadómarans Í Reykjavík, er þess krafizt, að ákærði verði dæmdur til að greiða „skaðabætur að fjárhæð kr. 20.000.00 eða aðra upphæð að mati yðar ásamt vöxtum frá 27. ágúst 1970“. Þá segir enn fremur Í bréfi þessu: „Umbj. minn varð reynd- ar ekki fyrir beinum fjárútlátum vegna athæfis Róberts, en telja má, að bifreiðin hafi lækkað í verði á tímanum, enda var henni ekið ákaflega mikið, meðan hún var í vörzlu Róberts“. Upplýst er þó í málinu, að ekki verði með vissu sagt um, hve mikla vegalengd bifreiðinni var ekið, meðan hún var í vörglu ákærða, þar eð vegalengdarmælir hennar var bilaður, en ákærði telur sig hafa ekið henni um 500 km. Hinn 21. desember 1970 seldi Véladeild Sambands íslenzkra samvinnufélaga bifreiðina, og segir m. a. svo Í afsali fyrir henni: „Umsamið kaupverð, kr. 170.000.00, greiðir kaupandi þannig: Kaupandi greiðir kr. 50.000.00 í pen. Eftirstöðvar greiðast kr. 5.000.00 pr. mán. í fyrsta sinn 2. febrúar 1971“. Þá segir í bréfi bótakrefjanda til sakadómara, dags. 12. maí 1971: „Við söluverðið er það að athuga, að raunverulegt söluverð var kr. 162.000.00, en vextir, sem reiknaðir voru af láninu, kr. 8.000.00, samkv. samkomulagi við kaupanda, var bætt við. Eins og áður hefur verið greint frá, byggist krafan um kr. 30.000.00 bætur á eftirfarandi: Viðgerð og hreinsun .. .. .. kr.12.000.00 Áætl. akstur 500 km á 3.. ... — 15.000.00 Ve 2 ax. 0 933 Viðgerðin var framkvæmd á verkstæði bíladeildarinnar, sem rekið er sem þjónustustöð fyrir deildina, og eru ekki sundurliðaðir reikningar þar fyrir hvert verk, en verkstjóri verkstæðisins, Magnús Jónasson, mun fúslega gefa nánari skilgreiningu á því, hvað gert var við bifreiðina“. Að því athuguðu, er nú hefur verið rakið, þykir skaða- bótakrafan í máli þessu vanreifuð og eigi nægilega rökstudd, auk þess að eigi var, eins og hér stóð á, leitað nægilegra sannana fyrir kröfunni og ákærða ekki leiðbeint, svo sem efni stóðu til, sbr. 114. gr. laga nr. 85/1936 og 145. gr. laga nr. 82/1961. Ber því að vísa kröfu þessari frá sakadómi. Ákærða ber að dæma til að greiða allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin saksóknarlaun í ríkissjóð, kr. 8.000.00, og laun verjanda síns, kr. 8.000.00. Dómsorð: Ákvæði hins áfrýjaða dóms um refsingu ákærða og greiðslu sakarkostnaðar skulu vera óröskuð. Skaðabótakröfu Véladeildar Sambands íslenzkra sam- vinnufélaga er vísað frá sakadómi. Ákærði, Ingvar Róbert Valdimarsson, greiði allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin saksóknar- laun í ríkissjóð, kr. 8.000.00, og laun verjanda síns, Bene- dikts Blöndals hæstaréttarlögmanns, kr. 8.000.00. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur sakadóms Reykjavíkur 14. janúar 1971. Ár 1971, fimmtudaginn 14. janúar, var á dómþingi sakadóms Reykjavíkur, sem háð var í Borgartúni 7 af Halldóri Þorbjörns- syni sakadómara, kveðinn upp dómur í málinu nr. 95/1971: Ákæruvaldið gegn Ingvari Róbert Valdimarssyni, sem tekið var til dóms sama dag. Mál þetta er höfðað með ákæru, dags. 3. þ. m., gegn Ingvari Róbert Valdimarssyni, refsifanga í hegningarhúsinu (lögheimili að eigin sögn Þórustígur 12, Njarðvík), fæddum 6. október 1942 í Reykjavík, fyrir skjalafals, framið í Reykjavík í ágúst 1970. Í ákæruskjali er svofelld atvikalýsing og kröfugerð: 934 „Í þeim mánuði hafði Véladeild Sambands íslenzkra samvinnu- félaga, Ármúla 3, til sölu notaða bifreið, R 24948, af gerðinni PMC Gloria, smíðaár 1966. Sá ákærði bifreiðina, og til þess að komast yfir hana, tók hann það til bragðs að fara hinn 27. ágúst í véladeildina og gefa sig þar fram sem Björn Óskarsson, Dverga- steini í Keflavík, og semja sem slíkur við sölumanninn um kaup á bifreiðinni. Var umsamið kaupverð kr. 165.000.00, og ritaði ákærði undir afsalið sem kaupandi nafnið: Björn Óskarsson. Jafn- framt gaf ákærði út til handhafa skuldabréf að upphæð kr. 165.000.00, þar sem lofað var greiðslu fjárhæðarinnar í þremur afborgunum, lokagreiðslu 1. nóvember 1971, og var til tryggingar skilvísri og skaðlausri greiðslu höfuðstóls og vaxta skuldarinnar og öllum kostnaði, sem leiða kynni af vanskilum skuldara, veð- sett húseignin Dvergasteinn í Keflavík með II. veðrétti og upp- færslurétti næst á eftir áhvílandi I. veðréttarskuld. Undir veð- skuldabréfið ritaði ákærði nafnið: Björn Óskarsson. Með notkun falsskjala þessara náði ákærði bifreiðinni, en þegar upp komst um brot hans, í október, fékk seljandi hana aftur. Þykir ákærði með framangreindu atferli hafa gerzt brotlegur við 1. mgr. 155. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940, og er þess krafizt, að hann verði dæmdur til refsingar, skaðabóta- greiðslu og til greiðslu sakarkostnaðar“. Málsatvik. Hinn 27. ágúst 1970 keypti ákærði notaða bifreið af Véladeild Sambands íslenzkra samvinnufélaga fyrir kr. 165.000.00. Bifreið- ina greiddi hann með skuldabréfi að fjárhæð kr. 165.000.00, tryggðu með 2. veðrétti í húseigninni Dvergasteini í Keflavík og undirritaði ákærði skjalið með nafninu Björn Óskarsson, ja það er nafn eiganda umræddrar húseignar. Ákærði kveðst þekkja Björn og hafi sér hugkvæmzt að nota nafn hans við bifreiðar- kaupin, en ekkert umboð hafði ákærði frá Birni, og ritaði hann nafn Björns án vitundar hans. Ákærði ritaði einnig nafn Björns til samþykkis á afsal, sem seljandi gaf út við kaupin. Samkvæmt skuldabréfinu skyldi greiða kr. 100.000.00 af skuld- inni hinn 1. marz 1971, kr. 30.000.00 hinn 1. júlí sama ár og kr. 35.000.00 1. nóvember 1971. Ákærði kveðst hafa ætlað sér að standa við greiðslur sam- kvæmt samningnum. Hann kveðst einnig hafa ætlað sér að skýra Birni frá nafnrituninni, en ekki hafi hann komið því í verk. Í október komst Björn Jóhann að athæfi ákærða og kærði til lög- reglunnar í Keflavík hinn 27. október. Sama dag náði rann- 935 sóknarlögreglan til ákærða, er gekkst við broti sínu. Bifreiðin var síðan afhent seljandanum. Af hálfu Véladeildar S. Í. S. hefur þess verið krafizt, að ákærði verði dæmdur til greiðslu fébóta, kr. 30.000.00 ásamt vöxtura frá 27. ágúst 1970, vegna afnotamissis og kostnaðar við að gera bifreiðina söluhæfa á ný. Þessa kröfu hefur ákærði samþykkt. Niðurstöður. Ákærði notaði veðskuldabréf með falsaðri nafnritun til þess að blekkja seljanda bifreiðarinnar og undirritaði einnig afsalið með falsaðri nafnritun. Hann hefur þannig brotið gegn 155. gr. al- mennra hegningarlaga. Ákæru á hendur ákærða fyrir brot gegn 244. og 259. gr. hegn- ingarlaga var frestað skilorðsbundið 2 ár 31. ágúst 1961. Síðan hefur hann sætt þessum refsidómum: 1962 23/7 15 mánaða fangelsi fyrir brot gegn 155., 244. 248. og 250. gr. almennra hegningarlaga. 1963 23/12 18 mánaða fangelsi fyrir brot gegn 155., 244. og 254. gr. hegningarlaga. 1964 14/12 8 mánaða fangelsi fyrir brot gegn 244. og 155. sbr. 22. gr. hegningarlaga. 1965 3/12 1 árs fangelsi fyrir brot gegn 155. gr. hegningarlaga. 1968 14/11 3 ára og 4 mánaða fangelsi fyrir brot gegn 155., 110., 244. 248. og 259. gr. hegningarlaga. Refsing ákærða verður með hliðsjón af fortíð hans ákveðin fangelsi 15 mánuði. Taka þykir mega til greina áðurnefnda fjárkröfu, sem ákærði hefur skýlaust samþykkt. Vaxtahæð verður ákveðin 8% á ári. Þá ber að dæma ákærða til að greiða allan kostnað sakarinnar. Dómsorð: Ákærði, Ingvar Róbert Valdimarsson, sæti fangelsi 15 mánuði. Ákærði greiði Véladeild S. Í. S. kr. 30.000.00 ásamt 8% ársvöxtum frá 27. ágúst 1970 til greiðsludags. Ákærði greiði allan kostnað sakarinnar. Dóminum skal fullnægja með aðför að lögum. 936 Miðvikudaginn 20. október 1971. Nr. 48/1971. Ákæruvaldið (Valdimar Stefánsson saksóknari ríkisins) segn Árna Kristni Sveinssyni (Þorvaldur Þórarinsson hrl.). Dóminn skipuðu hinir reglulegu dómarar Hæstaréttar. Bifreiðar. Brot gegn umferðarlögum og áfengislögum. Dómur Hæstaréttar. Eftir uppkvaðningu héraðsdóms hefur verið háð fram- haldsrannsókn í máli þessu og nokkur ný gögn lögð fram. Upplýst er, að atburður sá, er mál þetta er af risið, varð föstudaginn 1. ágúst 1969, en ekki föstudaginn 2. ágúst 1969. eins og misritazt hafði í endurriti af lögreglu- og varðstjóra- skýrslum þeim, sem upprunalega voru lagðar fram við rann- sókn málsins, og einnig í ákæru og svo í héraðsdómi. Veldur þetta ekki ógildi ákæru, sbr. 118. gr. laga nr. 82/1961 um með- ferð opinberra mála. Í hinum áfrýjaða dómi er nægjanlega greint frá atvikum að akstri ákærða og handtöku. Merkingu á blóðsýnishorni því, er úr ákærða var tekið, og meðferð þess eftir það var svo mjög áfátt, eins og í héraðs- dómi getur, að á skýrslunni um rannsókn á vínandamagni í blóðsýnishorni, sem lögð var fram í héraði, verður ekki byggt um sök ákærða í máli þessu. Með framburðum þriggja vitna er aftur á móti sannað, að ákærði hafi ekið bifreið sinni með áhrifum áfengis föstudagskvöldið 1. ágúst 1969, eins og nánar greinir í héraðsdómi. Er brot ákærða þar heirn- fært til réttra refsiákvæða. Ber að staðfesta kvæði hins áfrýjaða dóms um refsingu ákærða að öðru leyti en því, að frestur til greiðslu sektar verði 4 vikur frá birtingu dóms þessa. Þá ber að staðfesta ákvæði héraðsdóms um sviptingu ökuleyfis ákærða. Ákærða ber að dæma til að greiða allan kostnað sakar- 937 innar bæði í héraði og fyrir Hæstarétti, þar með talin sak- sóknarlaun fyrir Hæstarétti, er renni í ríkissjóð, kr. 8.000.00, og laun skipaðs verjanda síns í héraði og hér fyrir dómi, samtals kr. 18.000.00. Það er aðfinnsluvert, að ákæra í máli þessu er gefin út hinn 15. desember 1969, er eingöngu hafði verið tekin skýrsla af ákærða einum fyrir dómi, en ekkert vitni yfirheyrt. Dómsorð: Ákvæði hins áfryjaða dóms um refsingu ákærða á að vera óraskað að öðru leyti en því, að frestur til greiðslu sektar verður 4 vikur frá birtingu dóms þessa. Ákvæði héraðsdóms um ökuleyfissviptingu ákærða skal vera óraskað. Ákærði, Árni Kristinn Sveinsson, greiði allan kostnað sakarinnar bæði í héraði og fyrir Hæstarétti, þar með talin saksóknarlaun hér fyrir dómi, er renni í ríkissjóð, kr. 8.000.00, og laun skipaðs verjanda síns í héraði og fyrir Hæstarétti, Þorvalds Þórarinssonar hæstaréttarlög- manns, samtals kr. 18.000.00. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur sakadóms Gullbringu- og Kjósarsýslu 1. marz 1971. Ár 1971, mánudaginn 1. marz, var í sakadómi Gullbringu- og z Kjósarsýslu, sem haldinn var í skrifstofu embættisins af Guð- mundi L. Jóhannessyni, kveðinn upp dómur í sakadómsmálinu nr. 701/1969: Ákæruvaldið gegn Árna Kristni Sveinssyni. Mál þetta, sem dómtekið var 11. nóvember 1970, en var endur- upptekið 1. marz 1971 og dómtekið að nýju sama dag, er með ákæruskjali saksóknara ríkisins, dags. 5. desember 1969, höfðað gegn Árna Kristni Sveinssyni rafvirkja, Arnarhrauni 3, Grinda- vík, fyrir að aka föstudagskvöldið 2. ágúst (sic) 1969 undir áhrifum áfengis bifreiðinni G 3679 frá Sunnubraut 1, Grindavík, sem leið liggur austur Hafnargötu, norður Ránargötu og að gatnamótum Hraunbrautar og Hvassahrauns, þar sem akstri lauk. Telst þetta varða við 2. mgr., sbr. 4. mgr. 25. gr., sbr. 80. gr. 938 umferðarlaga nr. 40/1968 og 1. mgr. 24. gr., sbr. 45. gr. áfengislaga nr. 82/1969. Þess er krafizt, að ákærði verði dæmdur til refsingar, til ökuleyfissviptingar samkvæmt 81. gr. umferðarlaga og 1. mgr. 24. gr. áfengislaga og til greiðslu alls sakarkostnaðar. Ákærði er sakhæfur, fæðdur 28. febrúar 1931 í Ólafsvík, og hefur sætt kærum og refsingum sem hér segir: 1951 30/7 í Reykjavík: Sátt, 50 íkr. sekt fyrir ólöglegt bifreiða- stæði. Verjandi ákærða, hæstaréttarlögmaður Þorvaldur Þórarinsson, hefur krafizt þess, að ákærði verði sýknaður af öllum kröfum ákæruvaldsins og allur málskostnaður, þar með talin málsvarnar- laun til hans, verði greiddur úr ríkissjóði. Málavextir eru þessir: Föstudaginn 2. ágúst (sic) 1969, kl. 2200, var hringi til lög- reglunnar í Grindavík og henni tilkynnt, að grunur léki á, að ökumaður bifreiðarinnar G 3679 væri að aka undir áhrifum víns. Guðfinnur J. Bergsson lögregluvarðstjóri fór að athuga um þetta og sá eftir nokkra leit, hvar bifreiðinni G 3679 var ekið austur Hafnargötu og beygt til norðurs Ránargötu. Lögregluvarðstjórinn fylgdi bifreiðinni eftir, þar til hún var stöðvuð við gatnamót Hraunbrautar og Hvassahrauns, og hafði þar tal af ökumanni hennar, sem reyndist vera ákærði í máli þessu. Heyrði varðstjóri á mæli ákærða, að hann var ekki eins og venja hans var til, en hann viðurkenndi að hafa neytt víns. Var hann færður fyrir hjúkrunarkonu staðarins, sem tók honum blóð til alkóhólrann- sóknar. Þá tók og Guðfinnur varðstjóri af honum varðstjóra- skýrslu, þar sem ástandi ákærða er svo lýst, að lítils háttar áfengisþefur hafi verið af andardrætti hans, augu vot, andlit eðlilegt, jafnvægi stöðugt, fatnaður snyrtilegur, málfar skýrt, framkoma kurteis, en framburður dálítið ruglingslegur. Hér fyrir dómi hefur ákærði lýst atvikum svo, að föstudags- kvöldið 2. ágúst (sic) 1969 hafi hann drukkið um eitt glas af Vodka víni og verið einn við þá drykkju á verkstæði sínu við Sunnubraut 1, Grindavík. Skömmu fyrir kl. 2200 um kvöldið kvaðst hann hafa setzt undir stýri bifreiðar sinnar, G 3679, sem hann hafði lagt utan við verkstæðið, og ekið henni sem leið liggur um Hafnargötu að Hafnarvigtinni og þaðan austur Hafnargötu, norður Ránargötu og að gatnamótum Hraunbrautar og Hvassahrauns. Aðspurður kvaðst ákærði ekki hafa fundið til áfengisáhrifa 939 við aksturinn, og ekki minntist hann þess, að hann hefði haft vín meðferðis í bifreiðinni, svo að ekki hefði hann neytt áfengis, meðan á akstri stóð. Hann kvað Kristin Ólafsson, Hvassahrauni 10, Grindavík, hafa verið farþega í bifreiðinni og ákærði tekið hann upp í bifreiðina á framangreindri akstursleið. Vitnið Guðfinnur Bergsson lögregluvarðstjóri hefur staðfest lögregluskýrslu sína sem rétta. Það kvaðst hafa fylgzt með akstri bifreiðarinnar G 3679 austur Hafnargötu og norður Ránargötu, þar til hún hafi verið stöðvuð við gatnamót Hraunbrautar og Hvassahrauns, og virtist því aksturinn eðlilegur. Vitnið kvaðst hafa merkt, að ákærði var greinlega undir áhrifum áfengis. Hann hafi haft öll þau einkenni, sem það hafði áður lýst í varðstjóra- skýrslu, en að auki hafi hann verið linmæltari en hann átti vanda til, en vitnið kvaðst vera persónulega kunnugt ákærða. Vitnið Kristinn Ólafsson, Hvassahrauni 10, Grindavík, kvað ákærða hafa boðið því upp í bíl sinn föstudagskvöldið 2. ágúst (sic) 1969 og þeir þar tekið að ræðast við um viðgerð á kynditæki, sem ákærði hafði unnið að daginn áður hjá vitninu, en vitnið kvaðst hafa þekkt ákærða lengi. Ákærði hafi svo ekið bifreiðinni niður Víkurbraut og Austurveg og upp Ránargötu og heim, en húsið Múli sé hornhús við Austurgötu og Víkurbraut. Kvaðst vitnið hafa verið í bifreiðinni, er lögregluna bar að. Það kvaðst í fyrstu ekki hafa tekið neitt eftir því, að neitt óeðlilegt væri í fari ákærða, en þegar það hafi tekið að ræða við hann, hafi því virzt hann bera ölvunareinkenni, þannig hafi hann verið örari og skrafhreifari en hann átti vanda til. Það kvaðst ekki hafa séð ákærða ganga í umrætt sinn og því ekki geta dæmt um, hvernig jafnvægi hans hafi verið, en hann hafi verið skýr í tali og greint skilmerkilega efni þau, sem um var verið að ræða í sambandi við miðstöðina. Ekki kvaðst það hafa fundið áfengisþef af ákærða, en mundi ekki, hvort gluggi bifreiðarinnar var opinn í umrætt sinn. Þá kvaðst vitnið ekki hafa séð ákærða hafa vín um hönd í bifreiðinni né vita til þess, að það væri geymt þar. Vitnið kvaðst ekki hafa fundið neitt óeðlilegt við akstur ákærða í umrætt sinn. Vitnið Ólafía Steinunn Sveinsdóttir hjúkrunarkona, Borgar- hrauni 6, Grindavík, tók blóð úr ákærða. Það lýsir ástandi ákærða, er komið var með hann á lækningastofuna, svo, að hann hafi verið greinilega undir áhrifum áfengis, hann hafi verið 940 óstöðugur í göngulasi, áfengislykt hafi lagt frá vitum hans og hann hafi verið frekar ruglingslegur í tali. Í blóðsýni því, sem tekið var úr ákærða í umrætt sinn, mældust við alkóhólrannsókn reducerandi efni, sem samsvara 1.45%, af alkóhóli. Sönnunargildi niðurstöðu þessarar er vefengd af verjanda ákærða, sem telur hana alveg málinu óviðkomandi, þ. e. ekki verði litið á hana sem sönnunargagn í málinu. Þessu til stuðnings færir hann: 1. Blóðtakan hafi ekki farið fram lögum samkvæmt, þar eð framkvæmt hafi hana aðili, sem hafi verið vanhæfur til þess. 2. Merkingu blóðsýnishornins hafi verið áfátt og meðferð þess eftir blóðtöku verið óljós. Um 1. Svo sem greint er frá hér að framan, tók hjúkrunar- konan í Grindavík ákærða blóð í umrætt sinn. Leitað var álits Kjartans Ólafssonar, héraðslæknis fyrir Grindavík, um hæfni hjúkrunarkonunnar til verksins. Kemur þar fram sú skoðun hans, að blóðtaka sé læknisaðgerð og annað samrýmist ekki lögum en að hún sé gerð af lækni eða undir umsjá hans. Þá kemur og fram, að Ólafía Sveinsdóttir hjúkrunarkona hefur ekk- ert leyfi fengið hjá héraðslækninum til blóðtöku í sérstökum tilfellum né að taka ákærða blóð í þessu tilviki. Hjúkrunarkonan starfaði á vegum Grindavíkurhrepps. Í 25. gr. laga nr. 58/1954, nú lög nr. 82/1969, er kveðið svo á að blóðrannsókn skuli framkvæma læknir eða annar launinsdiliðar maður. Þá segir í 7. mgr. 25. gr. umferðarlaga, að lögreglan geti fært grunaðan mann til læknis til rannsóknar, þ. á m. blóð- og þvagrannsóknar, og er honum þá skylt að hlíta þeirri meðferð sem læknirinn telur nauðsynlega vegna rannsóknarinnar. Af lagagreinum þessum er ljóst, að læknir skuli hafa á hendi og stjórna blóðrannsókn, þ. á m. blóðtöku, sem teljast verður læknisaðgerð. Samkvæmt 5. gr. laga nr. 42/1965 er hjúkrunar- konum óheimilt að sinna læknisstörfum nema eftir fyrirmælum læknis. Í greindu tilviki var ekki haft samráð við lækni né leyfis hans aflað til þess, að hjúkrunarkonan framkvæmdi blóðtökuna og verður því að telja, að blóðtakan hafi ekki farið löplega fram. Hins vegar var hjúkrunarkonan yfirheyrð um, hvernig hún framkvæmdi blóðtökuna, og kemur þar fram, að hún hefur farið að eins og venja er hjá lækni svo og gengið tryggilega frá blóðsýninu. 941 Um 2. Guðfinnur Bergsson lögregluvarðstjóri aðstoðaði hjúkr- unarkonuna við að ganga frá glasinu, sem blóðið var sett í, og hafði blóðsýnið á brott með sér. Merkingu á glasinu kvað hann hafa farið fram morguninn eftir. Hafi hún farið fram eins og venja er til hjá lögreglunni í Grindavík í slíkum tilvikum. þ. e. með því að skrifa á bréfræmu sama númer og bókstafi og merkt var við nafn ákærða í blóðbók og líma svo miðann á glasið, en ekki mundi vitnið, hvort það eða Gunnar Vilbergsson, lögreglumaður nr. 1, hefði merkt glasið, en það hafi verið kannað tryggilega með samlestri, að sömu bókstafir og númer væru færð inn á áðurnefnda bréfræmu og færð voru inn í blóðbókina (við nafn ákærða). Lögregluvarðstjórinn kvaðst svo hafa beðið Gunnar að koma blóðinu til lögreglunnar í Hafnarfirði, sem síðan hafi séð um að koma því til skila. Þá var Guðfinni varðstjóra sýnt í réttinum blóðtökuvottorð, merkt dskj. nr. II, og kvað hann Gunnar Vilbergsson lögreglumann hafa fært inn á vottorð, að blóðið væri merkt í blóðbók Grindavíkur L.G.S. 6. Gunnar Eyjólfs Vilbergsson, fyrrverandi löggæzlumaður, Stað- arhrauni 4, Grindavík, var kvaddur fyrir dóminn, og kvaðst hann hafa verið starfandi sem lögreglumaður í Grindavík um 2. ágúst 1969, en átt frí að kvöldi 2. ágúst og ekki verið við. staddur, er ákærði var handtekinn né er honum var tekið blóð. Kvaðst hann ekki heldur minnast þess að hafa unnið að merk- ingu á blóðsýnishorni ákærða daginn eftir handtöku hans, en taldi, að hann mundi muna eftir tilvikinu, hefði hann verið við það riðinn. Hann mundi heldur ekki eftir að hafa farið með greint blóðsýni til Hafnarfjarðar. Er Gunnari var sýnt blóðtöku- vottorð, merkt dskj. nr. Il, kannaðist hann ekki við að hafa ritað á það, um hvernig blóðsýni væri merkt í blóðbók Grindavíkur. Gunnar vann eið að þessum framburði sínum. Í dagbók lögreglunnar í Hafnarfirði 2—6. ágúst 1969 finnst engin bókun um, að komið hafi verið með til hennar blóðsýni frá Grindavík þessa daga. Af því, sem rakið er hér að framan, er ljóst, að engan veginn er nægjanlega upplýst, hvernig merkingu á blóðsýnishorninu úr ákærða var varið. Ber mjög mikið á milli í framburði lögreglu- mannsins og varðstjórans um þetta atriði, en Gunnar lögreglu- maður hefur hvorki kannast við að hafa unnið að merkingu á blóðsýnishorninu né að hafa farið með það til lögreglunnar í 2 Hafnarfirði né að hafa ritað á blóðtökuvottorð, hvernig blóð. 942 sýnishornið var merkt samkvæmt blóðbók lögreglu, en Guð- finnur varðstjóri hafði haldið þessu fram. Verður því, þegar litið er til þess, að blóðtakan fór ekki fram, eins og mælt er fyrir um í 7. mgr. 25. gr. umferðarlaga nr. 40/ 1968, og ekki hefur fengizt nægilega upplýst, hvernig háttað var merkingu á blóðsýnishorninu né meðferð þess eftir hana, ekki talið fært í máli þessu að leggja niðurstöðu alkóhólrannsóknar- innar til grundvallar, og ber því að sýkna ákærða af því að hafa brotið 2. mgr., sbr. 4. mgr. 20. gr. umferðarlaganna. Hins vegar verður að telja nægilega sannað með skýrslu lög- reglunnar og vætti vitna, að ákærði ók bifreið sinni, G 3679, undir áhrifum áfengis frá Sunnubraut 1, Grindavík, sem leið liggur austur Hafnargötu, norður Ránargötu og að gatnamótum Hraun- brautar og Hvassahrauns, þar sem akstri lauk. Hefur ákærði með atferli þessu gerzt brotlegur við 2. mgr. 25. gr. umferðarlaga og 1. mgr. 24. gr. áfengislaga. Refsing ákærða þykir samkvæmt 80. gr. umferðarlaga og 45. gr. áfengislaga hæfilega ákveðin 3.500.00 króna sekt til ríkis- sjóðs, og komi 8 daga varðhald í stað sektarinnar, verði hún ekki greidd innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa að telja. Samkvæmt 81. gr. umferðarlaga og Í. mgr. 24. gr. áfengislaga ber að svipta ákærða ökuleyfi í 5 mánuði. Dæma ber ákærða til greiðslu á % hluta alls sakarkostnaðar, þar með talin málsvarnarlaun til skipaðs verjanda, hæstaréttar- lögmanns Þorvalds Þórarinssonar, sem ákveðast kr. 7.000.00. Ríkissjóði ber að greiða % hluta málsvarnarlauna og annars sakarkostnaðar. Því dæmist rétt vera: Ákærði, Árni Kristinn Sveinsson, greiði krónur 3,500.00 í sekt til ríkissjóðs, og komi 8 daga varðhald í stað sektarinnar, verði hún ekki greidd innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Ákærði skal frá birtingu dóms þessa að telja sviptur öku- leyfi í 5 mánuði. Ákærði greiði 74 hluta alls sakarkostnaðar, þar með talin málsvarnarlaun til skipaðs verjanda, hæstaréttarlögmanns Þorvalds Þórarinssonar, kr. 7.000.00. Ríkissjóður greiði % hluta málsvarnarlauna og annars sakarkostnaðar. Dómi þessum ber að fullnægja með aðför að lögum. 943 Miðvikudaginn 20. október 1971. Nr. 151/1971. Sveinn Þórarinsson gegn Þorbirni Ásgeirssyni. Dóminn skipuðu hinir reglulegu dómarar Hæstaréttar. Kærumál. Frávísun. Dómur Hæstaréttar. Með kæru 4. október 1971, sem barst Hæstarétti 12. s. m., hefur sóknaraðili samkvæmt 21. gr., 1. tl., b, laga nr. 57/1962 skotið hinum kærða frávísunardómi til Hæstaréttar. Hann fékk vitneskju um frávísunardóminn hinn 22. september 1971. Krefst sóknaraðili þess, að dómurinn verði úr gildi felldur og lagt verði fyrir héraðsdómara að dæma um hina frávísuðu kröfuliði að efni til. Svo krefst hann og kærumális- kostnaðar úr hendi varnaraðilja. Varnaraðili krefst staðfestingar hins kærða dóms og kæru- málskostnaðar. Með skírskotun til forsendna hins kærða dóms ber að staðfesta hann. Rétt þykir, að sóknaraðili greiði varnaraðilja kr. 5.000.00 í kærumálskostnað. Það athugast, að héraðsdómurum var heimil vettvangs- ganga, ef því var að skipta. Dómsorð: Hinn kærði dómur á að vera óraskaður. Sóknaraðili, Sveinn Þórarinsson, greiði varnaraðilja, Þorbirni Ásgeirssyni, kr. 5.000.00 í kærumálskostnað að viðlagðri aðför að lögum. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 15. september 1971. Mál þetta, sem tekið var til dóms hinn 24. júní s.l, hefur Sveinn Þórarinsson, Kolsholti 1, Villingaholtshreppi, Árnessýslu, höfðað fyrir bæjarþinginu með stefnu, birtri 23. september 1969, á hendur Þorbirni Ásgeirssyni, Njörvasundi 17, Reykjavík, til 944 greiðslu skuldar að fjárhæð kr. 139.943.00 auk 12% ársvaxta frá 20. september 1969 til greiðsludags svo og til greiðslu máls- kostnaðar að skaðlausu, þar með talinn kostnaður við löghald, sem fram fór í eignum stefnda hinn 15. september 1969 til trygg- ingar skuld að fjárhæð kr. 101.919.10. Þá krafðist stefnandi og staðfestingar á löghaldsgerð þessari. Við munnlegan flutning málsins hækkaði stefnandi stefnukröf- una í kr. 134.343.00 og krafðist þá 7% ársvaxta frá 20. september 1969 til greiðsludags og málskostnaðar samkvæmt framlögðum málskostnaðarreikningi að fjárhæð kr. 31.864.00. Enn fremur féll stefnandi frá kröfu sinni um staðfestingu framangreindrar lög- haldsgerðar. Stefndi hefur krafizt sýknu af öllum kröfum stefnanda og málskostnaðar úr hans hendi að mati réttarins. Reynt hefur verið að koma á sáttum í máli þessu, en sú við- leitni hefur eigi borið árangur. Málavextir eru þessir: Með kaupsamningi, dags. 22. marz 1969, keypti stefnandi máls þessa jörðina Kolsholt I í Villingaholtshreppi, Árnessýslu, af stefnda ásamt húsum, vélum og áhöfn. Stefnandi fluttist á jörðina 14. maí 1969. Sama dag fluttist stefndi af jörðinni. Hinn 16. maí 1969 fór fram afsal milli aðiljanna. Stefnandi telur stefnda í ýmsu hafa vanefnt samningsskyldur sínar í sambandi við kaup þessi. Hefur stefnandi sundurliðað dómkröfu sína í fjóra liði. Verður nú vikið að hverjum einstökum kröfulið. Um 1. kröfulið. Samkvæmt kaupsamningi aðiljanna kveður stefnandi, að fylgja hafi átt jörðinni 35 ær og 1 hrútur. Hins vegar hafi sér einungis verið afhentar 29 ær og 3 gemlingar. Telur stefnandi tjón sitt af þessum sökum nema kr. 3.300.00, sem hann rökstyður þannig: Samkvæmt skattmati sé ær virt á kr. 900.00, en gemlingur á kr. 700.00. Sex sinnum níu hundruð geri fimm þúsund og fjögur hundruð. Frá þeirri tölu dregur stefnandi andvirði þrigsja geml- inga, kr. 2.100.00. Eftir standa þá kr. 3.300.00. Stefnandi hefur borið, að þegar gengið var frá afsali fyrir jörðinni hinn 16. maí 1969, hafi hann krafizt þess, að stefndi kæmi þá þegar austur og gengi frá afhendingu sauðfjárins og annars þess, er stefnda hafi borið að afhenda stefnanda. Hafi stefndi lofað að koma hinn 19. maí, en það dregizt til 20. maí. Stefnandi segir, að frá því að hann kom á jörðina 14. maí og 945 fram til þess, að afhending á fénu fór fram 20. maí, hafi hann látið allt fé á jörðinni afskiptalaust, enda ekki vitað, hvað af því hann ætti. Hinn 18. maí kvaðst stefnandi hafa gengið um landið ásamt Oddi Jónssyni, fyrrum bónda í Kolsholti I. Hafi þeir þá gengið fram á kind, sem hafi verið föst í vír og verið það að. framkomin, að ekki hafi verið um annað að gera en að lóga henni. Kvaðst stefnandi hafa skýrt stefnda frá þessu og sýnt honum hræið af kindinni. Þegar afhending fór fram hinn 20. maí, segir stefnandi, að hún hafi farið fram með þeim hætti, að stefndi hafi komið á staðinn og smalað saman kindum og rekið á hús. Stefnandi kvað bað ekki hafa verið rætt við gerð kaupsamnings, að breyting hefði orðið á tölu sauðfjár frá því, sem greinir í sölutilboði, en samkvæmt sölutilboðinu, dags. 13. og 18. marz 1969, átti sauðféð að vera 35 ær. Stefndi hefur borið varðandi fjöldann af sauðfénu, að í sölu- tilboði hafi staðið 35 ær. Staðið hafi til að breyta þessu þannig í kaupsamningnum, að rita skyldi 34 ær og 1 hrút, vegna þess að rangt hafi verið vélritað í sölutilboðinu. Þetta hafi þó skolazt til í kaupsamningnum og orðið 35 ær og 1 hrútur. Stefndi sagðist ekki muna sérstaklega eftir því, að fjöldinn hafi verið ræddur. Stefndi kvaðst hafa komið austur að Kolsholti I, rétt eftir að afsalið var gert. Sagði hann, að þá hefði vantað tvær ær. Önnur ærin hefði farizt, eftir að samningar hafi verið gerðir, hin ærin muni hafa farizt, áður en samningar hafi verið gerðir, án þess að stefndi yrði þess var. Stefndi telur þessa kröfu stefnanda ekki hafa við rök að styðjast. Í kaupsamningnum hafi staðið til að sérgreina sauðfé, en þegar það hafi verið búið að sérgreina þann eina hrút, sem var, hafi ærnar eftir sem áður verið jafnmargar, eða 35. Sé um augljósa prentvillu að ræða, sem stefnandi geti auðvitað engan rétt byggst á, þar eð honum hafi mátt vera ljóst, að magnið átti að vera það, sem tilgreint var í hinu samþykkta sölutilboði. Enginn greinarmunur hafi heldur verið gerður á fullorðnu fé og gemlingum. Stefnanda hafi verið vel kunnugt um þetta, þar eð hann hafi komið austur að Kolsholti 1, rétt áður en sölutilboðið var samþykkt, og þá skoðað allt féð. Ástæðan fyrir því, að stefndi hafi ekki skilað fullri tölu samkvæmt hinu samþykkta sölutil- boði, hafi verið sú, að rétt áður en afhending fór fram hafi ein ær með lambi drukknað í skurði. Við afhendinguna kveðst stefndi hafa skýrt stefnanda frá þessu og stefnandi ekkert haft við 60 946 þetta að athuga, enda hér um hreina óhappatilviljun að ræða. Krafa þessi sé því of seint fram komin. Um kröfulið 2. Stefnandi telur, að fylgja hafi átt í kaupunum 26 kýr og Í kvíga, sbr. kaupsamning aðiljanna, sem áður greinir. Níu af kúm þessum hafi verið án fangs 15. maí 1969, þá er stefnandi tók við jörðinni Kolsholti 1. Telur stefnandi, að kýr þessar hafi átt að vera með fangi, og tjón sitt af þessum sökum metur stefn- andi á kr. 93.043.00. Gerir stefnandi svofellda grein fyrir tjóninu: Eftir upplýsingum kynbótastöðvarinnar á Laugardælum hafi umræddar 9 kýr verið sæddar sem hér segir: Snotra 7. ágúst 1968, Sumargjöf 22. ágúst sama ár, Laufa 7. febrúar 1969, Ósk 7. febrúar sama ár, Ljómalind 5. apríl 1969 Frekja 3. apríl sama ár, Kæja, Hryggja og Kjúra allar sæðdar 8. apríl sama ár. Samkvæmt upplýsingum frá Stéttarsambandi bænda séu nyt meðalkýr yfir árið 2.900 lítrar og eftir upplýsingum frá fram- leiðsluráði landbúnaðarins sé verð á mjólkurlítra nú kr. 12.46 til bænda. Nytjatap vegna Snotru: 2.900 x 277 x 12.46 380 - = kr.27.803.00 Nytjatap vegna Sumargjafar: 2.900 x 263 x 12.46 a ER ——. = — 26.397.80 Nytjatap vegna Laugu og Óskar: 9.900 < 2.900 x 98 x 12.46 5 80 19.673.00 Nytjatap vegna Ljómalindar og Frekju: 2.900 x 2.900 x 40 x 12.46 ——— 380 — — 3.029.00 Nytjatap vegna Kæju, Hryggju og Kjúru: 9.900 x 2.900 x 2.900 x 37 x 12.46 I 3600 — = — 11.141.00 1 Samtals kr. 93.043.00 Stefnandi miðar hér við afhendingardag kúnna, enda þótt hann telji ljóst, að hann hafi eigi átt þess kost að bæta úr þessu þá þegar. Stefnandi hefur borið, að hann hafi álitið, að stefndi hafi 947 ábyrgzt sér, að þær kýr, sem hefðu verið sæddar, væru með fangi og þær væru seldar þannig. Ítarlegar aðspurður um það, á hverju stefnandi byggði það álit sitt, að stefndi hafi ábyrgzt við kaupin, að kýrnar væru með fangi, þá sagði stefnandi, að hann vissi eiginlega ekki, hvernig hann ætti að svara því, og bætti síðan við, að hann telji, að hið sama eigi að gilda um kýr og um það, þegar ær séu seldar loðnar og lembdar, þegar bústofn sé þannig seldur í einu lagi þá eigi kýrnar að vera í eðlilegu ástandi, en ekki tímalausar. Stefndi hefur borið, að hann hafi ekki lofað að bera ábyrgð á því, að kýrnar væru með fangi. Hann sagði það öruggt, að þess hefði ekki verið krafizt af hálfu stefnanda, að stefndi tæki á sig ábyrgð á því, að kýrnar væru með fangi. Kvaðst stefndi ekki hafa haft hugmynd um, að stefnandi ætlaði að hafa uppi kröfur út af ástandi kúnna, fyrr en haustið 1969, um það leyti sem stefnandi hafi átt að greiða stefnda víxil vegna kaupanna. Vitnið Helgi Ólafsson hjá Fasteignasölunni Garðastræti 17 s/f, er hafði milligöngu um sölu þessa, hefur komið fyrir réttinn og borið, að við undirskrift kaupsamnings og afsals fyrir jörðinni Kolsholti I hafi kaupandi rætt um það við seljanda, að sauðfé og kýr ættu að vera í eðlilegu ástandi, svo sem kýr með fangi. Hafi seljandi verið því fyllilega samþykkur. Vitnið Aðalsteinn Jóhann Eiríksson, tengdafaðir stefnanda, hefur komið fyrir réttinn og borið, að hann hafi verið viðstaddur, þegar kaupin á jörðinni voru rædd og einnig við samningsgerð- ina. Vitnið sagði, að um það hafi verið rætt, að búfé bað, sem selt hafi verið með jörðinni, hafi átt að vera í eðlilegu ástandi miðað við fardaga. Vitnið kvaðst þó ekki þora að fullyrða um það, að orðalagið: „eðlilegt ástand“ varðandi búféð hafi verið það, sem notað hafi verið við samningsgerðina, en með þessu orðalagi kvaðst vitnið eiga við heilbrigðar kýr með fangi á eðlilegum tíma. Sagði vitnið, að stefndi hefði fullyrt það, að kýrnar væru með fangi, og tók vitnið fram í því sambandi, að mjög ákveðið hefði verið gengið eftir þessu atriði. Kvað vitnið stefnda hafa fullyrt, að hann væri búinn að gera þær ráðstafanir varðandi kýrnar, að álykta yrði svo, að þær væru með fangi. Alla vega hafi stefndi orðað þetta svo, að vitnið og stefnandi hafi mátt ætla, að þeita væri í lagi. Stefndi hefur mótmælt kröfum stefnanda samkvæmt Þessum lið algerlega. Heldur hann því fram, að ekkert hafi verið um það rætt við kaupin, í hvaða ástandi kýrnar væru í eða mundu vera 948 við afhendingu. Stefnandi hafi komið austur að Kolsholti 1, sennilega í byrjun marz 1969, og þá séð hinar umræddu kýr. Séu þær upplýsingar réttar, sem stefnandi gefi um sæðingu kúnna, hafi fimm þeirra verið sæðdar, eftir að kaupin fóru fram, en tvær rúmum mánuði áður. Telur stefndi það fráleitt að láta sér detta í hug, að hann beri fébótaábyrgð á því, að sæðing takist og beri árangur. Um 3. kröfulið. Undir þessum kröfulið gerir stefnandi kröfu til skaðabóta vegna viðgerðar á vélum, er ógangfærar hafi verið við afhendingu þeirra. Kveður stefnandi stefnda hafa skuldbundið sig til við samningsgerðina að skila öllum vélum og tækjum í gangfæru standi. Stefnandi kveður ógangfærar vélar hafa verið þessar: Múgavél, áætlaður viðgerðarkostnaður .. .. -. kr. 10.000.00 Fjölfætla, áætlaður viðgerðarkostnaður .. .. .. — 2.000.00 Sláttuvél, áætlaður viðgerðarkostnaður .. .. .. — 2.000.00 Samtals kr. 14.000.00 Stefndi mótmælir því eindregið, að hann hafi lofað að skila öllum vélum og tækjum í gangfæru standi. Í kaupsamningi segi, að eignin sé seld í því ástandi, sem hún sé í og kaupandi hafi kynnt sér, og Í afsali segi svo: „Jarðirnar ásamt mannvirkjum og fylgifé eru seldar í því ástandi, sem þær nú eru og kaupandi hefur kynnt sér og sætt sig við“. Auk þess telur stefndi þennan kröfulið algerlega órökstuddan. Hér sé um áætlaðan viðgerðarkostnað að ræða, sem stefndi mót- mælir með öllu. Í málinu hafi hvorki verið lagðir fram reikningar yfir við- gerðarkostnað þann, sem um el stefnt undir þessum lið. Ekki hefur heldur farið fram mat dómkvaðdra manna á hinum meintu göllum. Vegna andmæla stefnda gegn áætluðum viðgerðarkostn- aði telst kröfuliður þessi ekki nægilega rökstuddur. Er óhjá- kvæmilegt að vísa honum frá dómi ex officio vegna vanreifunar. Um 4. kröfulið. Undir þessum lið krefst stefnandi skaðabóta vegna tæmingar á haughúsi, en hann kveður stefnda hafa lofað að losa haug- húsið, svo að það dygði til haustsins. Stefnandi krefst bóta að fjárhæð kr. 24.000.00 samkvæmt þess- 949 um kröfulið og rökstyður kröfu sína á þann veg, að framkvæmd verksins hafi tekið 60 klukkustundir með haugsugu, sem kosti kr. 400.00 fyrir hverja klukkustund. Stefndi mótmælir því eindregið, að hann hafi lofað að losa haughúsið, þannig að dygði til haustsins. Hann kveðst þvert á móti hafa tekið sérstaklega fram, að hann gæti hvorki né bæri sér nein skylda til þess að losa haughúsið. Hann kveðst hafa tekið fram, að hann mundi taka úr haughúsinu eftir því sem sér ynnist tími til, en ekki hafi verið rætt um neitt ákveðið magn í því sambandi. Kveðst stefndi hafa losað nokkurt magn úr húsinu. Vitnið Aðalsteinn Jóhann Eiríksson, tengdafaðir stefnanda, hef- ur borið, að stefndi hafi lofað að tæma eða láta tæma húsið sva mikið, að rýmið entist fram á haustið. Vitnið Helgi Ólafsson, sölustjóri hjá Fasteignasölunni Garða- stræti 17 s/f, hefur borið, að stefndi hafi verið samþykkur því að tæma haughúsið, að minnsta kosti svo, að dygði fram á haustið. Stefnandi hefur enga reikninga lagt fram í málinu yfir kostnað bann, er hann krefur um undir þessum lið. Ekki hefur stefnandi heldur látið fara fram mat dómkvaddra manna á því, hversu mikið rými væri nauðsynlegt að losa í haughúsinu, „svo dygði fram á haustið“, né heldur hver kostnaður af þeirri losun mundi nema. Þá er og á það að líta, að efnisdómur um þennan lið útheimtir vettvangsskoðun dómenda í lögsagnarumdæmi Árnes- sýslu. Að svo vöxnu máli þykir þessi kröfuliður svo vanreifaður, að eigi verður lokið á hann efnisdómi fyrir þessum rétti, og ber því að vísa honum frá dóminum ex officio. Rétt þykir, að málskostnaður í þessum þætti málsins falli niður. Magnús Thoroddsen borgardómari kvað upp dóm Þennan ásamt meðdómsmönnunum Katli A. Hannessyni, ráðunaut í búnaðarhag- fræði, og Sigurði Sigurðssyni dýralækni. Sá dráttur, sem orðið hefur á uppsögu dóms þessa, stafar af margháttuðum ferðalögum meðdómenda, bæði utanlands Og inn- an, frá því að mál þetta var dómtekið. Dómsorð: 3. og 4. lið í kröfugerð stefnandans, Sveins Þórarinssonar, er vísað frá dómi ex officio. Málskostnaður fellur niður. 950 Föstudaginn 29. október 1971. Nr. 231/1969. Ísbjörninn h/f (Hafsteinn Baldvinsson hrl.) gegn Kristni Sölvasyni (Ragnar Jónsson hrl.). Dómendur: hæstaréttardómararnir Logi Einarsson, Benedikt Sigurjónsson, Gizur Bergsteinsson og Magnús Þ. Torfason og Halldór Þor- björnsson sakadómari. Kaupgjaldsmál. Kjarasamningar. Dómur Hæstaréttar. Áfrýjandi hefur, að fengnu áfrýjunarleyfi 18. nóvember 1969, skotið máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 2. des- ember 1969. Krefst hann þess, að honum verði dæmd sýkna og stefnda verði dæmt að greiða honum málskostnað í hér- aði og fyrir Hæstarétti. Stefndi krefst þess, að héraðsdómurinn verði staðfestur og að áfrýjanda verði dæmt að greiða honum málskostnað fyrir Hæstarétti. Stefndi var II. stýrimaður á m/s Ásbergi, RE 22, á tíma- bilinu 12. febrúar til 21. maí 1968. M/s Ásberg er talinn 316 rúmlestir. Samkvæmt b lið 45. gr. laga nr. 66/1946 um at- vinnu við siglingar á íslenzkum skipum, sbr. nú b líð 21. gr. laga nr. 52/1968, skulu vera a. m. k. tveir stýrimenn á fiski- skipi 300 rúmlestir og stærra. Á þeim tíma, er hér skiptir máli, voru á m/s Ásbergi stundaðar fiskveiðar með netjum, og var skipið samkvæmt sögnum, er fyrir Hæstarétt hafa verið lögð, landróðraskip. Í vertíðar- og kjarasamningunum frá 29. desember 1963 og 26. febrúar 1965 voru eigi ákvæði um laun II. stýrimanns á landróðraskipum, sem stunduðu þorskveiðar með netjum. Urðu af þessum sökum bréfaskipti milli Landssambands ís- lenzkra útvegsmanna, þar sem áfrýjandi er félagi, og Skip- stjóra- og stýrimannafélagsins Öldunnar, félags stefnda. Í 951 bréfi Skipstjóra- og stýrimannafélagsins Öldunnar 22. maí 1967 segir: „Stjórnarfundur, haldinn föstudaginn 19. 5. 1967, felst á, að kaup viðkomandi verði 2.89% af brúttó aflaverð- mæti, þó aldrei. minna en 1%g hásetahlutur“. Greiddi áfrýj- andi stefnda laun fyrir störf hans á m/s Ásbergi samkvæmt þessu. Ætla verður, að stjórn Skipstjóra- og stýrimannafé- lagsins Öldunnar hafi haldið uppi hagsmunum stefnda, eftir því sem efni stóðu til, og eigi borið fyrir borð hlut hans. Eru því eigi efni til að dæma honum hærra kaup en stjórnin taldi hæfilegt. Samkvæmt þessu ber að taka sýknukröfu áfrýj- anda til greina. Rétt er, að málskostnaður í héraði og Hæstarétti falli niður. Dómsorð: Áfrýjandi, Ísbjörninn h/f, á að vera sýkn af kröfum stefnda, Kristins Sölvasonar, í máli þessu. Málskostnaður í héraði og Hæstarétti fellur niður. Dómur sjó- og verzlunardóms Reykjavíkur 26, júní 1989. Mál þetta, sem tekið var til dóms í dag, hefur Kristinn Sölva- son, stýrimaður hér í borg, höfðað fyrir sjó- og verzlunarðómi Reykjavíkur með stefnu, útgefinni hinn 30. júlí s.1, á hendur Ís- birninum h/f hér í borg til greiðslu á skuld að fjárhæð kr. 8.903.09 með 8% ársvöxtum frá 21. maí 1968 til greiðsludags og málskostnaði samkvæmt gjaldskrá Lögmannafélags Íslands. Þá hefur stefnandi og krafizt sjóveðs í m/s Ásbergi, RE 29, til trygg- ingar dómkröfunum. Af hálfu stefnda eru þær dómkröfur gerðar, að hann verði sýknaður af kröfum stefnanda og honum dæmdur málskostnaður úr hendi stefnanda að mati dómsins. Málavextir eru þeir, að stefnandi var ráðinn II. stýrimaður á skip stefnda, m/s Ásberg, RE 22, á tímabilinu 12. febrúar til 91. maí 1968. Stundaði skipið þá veiðar Í net í útilegu. Er ágreinings- laust, að m/s Ásberg sé 316 rúmlestir. Við uppgjör, er stefnanda var afhent, var hásetahlutur greint tímabil kr. 66.568.81, og var stefnanda sem II. stýrimanni reiknaður 114 hásetahlutur af þeirri fjárhæð svo og kaup og orlof. Er útreikningur þessi svohljóðandi: 952 114 hásetahlutur .. oc... . kr. 74.889.97 Kaup 12. febrúar 21. maí, 100 dagar, á kr. 20.80 — 2.080.06 1% orlof 2. — 5.388.06 Kr. 82.357.91 Stefnandi telur, að þetta uppgjör sé rangt, þar sem sér beri 134 hásetahlutur. Er útreikningur hans Í samræmi við það þannig“ 1% hásetahlutur .. .. 2. -- kr. 83.211.00 Kaup... 2.080.00 Orlof 2. 5.970.00 Kr. 91.261.00 í vertíðarsamningi, sem gerður var hinn 29. desember (963 milli ýmissa stéttarfélaga yfirmanna á fiskiskipum, þar á meðal Skipstjóra- og stýrimannafélagsins Öldunnar, sem ágreiningslaust er, að stefnandi sé félagi Í, og Landssambands íslenzkra útvegs- manna, sem ágreiningslaust er, að stefndi sé aðili að, er svofellt ákvæði í d lið 1. gr. um skiptakjör skipstjóra og stýrimanna á úti- legubátum að veiðum Í þorskanet: Útilegubátar á netjum: „Skipstj. 0. 4.9% I. stýrim. 2. 00 2.69% Il. stýrim... 2... 3.07 % Þá er í 2. mgr. 4. gr. samningsins svofellt ákvæði: „Þó skal hlutur skipstjóra skv. 1.—4. gr. aldrei vera minni en tveir háseta- hlutir, hlutur I. stýrimanns ekki minni en 1'% hásetahlutur og hlutur IL. stýrimanns ekki minni en 1M hásetahlutur“. Í Þb lið 2. gr. síldveiðisamnings sömu aðilja, sem gerður var á sama tíma, er ákvæði um skiptakjör Íl. stýrimanns á skipum allt að 300 rúmlestum, en ekki virðist þar hafa verið gert ráð fyrir stærri skipum. Í niðurlagi ákvæðis þessa segir svo: „Þó skal II. stýri- maður aldrei hafa minna en 1% hásetahlut“. Hinn 26. febrúar 1965 gerðu aðiljar þessir með sér samning um viðbætur og breytingar á síldveiði- og vertíðarsamningnum frá 29. desember 1963. Var m. a. bætt nýrri grein inn í vertíðarsamn- inginn um skiptakjör, þegar veitt er í hringnót. Er greinin svo- hljóðandi: 953 „Á skipum, sem stunda þorsk, ýsu eða ufsaveiðar með hring- nót, skal skipstjóri hafa 7.78% af brúttóafla skipsins, þó aldrei minna en tvo hásetahluti. Kjör stýrimanna skulu vera sem hér segir: Á skipum undir 60 rúml. 38.0%, 10 menn, I. stýrim. 9.70% Á skipum að 60 rúml. 38.0%, 10 menn, II. stýrim. 4.759% Á skipum 60 að 120 rúml. 36.5%, 11 menn, I. stýrim. 4.98% Á skipum 60 að 120 rúml. 36.5%, 11 menn, II. stýrim. 4.15% Á skipum 120 að 240 rúml. 35.5%, 12 menn, 1. stýrim. 4.44% Á skipum 120 að 240 rúmi. 35.5%, 12 menn, II. stýrim. 3.70% Á skipum 240 að 300 rúml. 35.5%, 13 menn, I. stýrim. 4.10% Á skipum 240 að 300 rúml. 35.5%, 13 menn, II. stýrim. 3.41% Á skipum 300 að 500 rúml. 35.0%, 14 menn, Í. stýrim. 3.75% Á skipum 300 að 500 rúmi. 35.0%, 14 menn, Il. stýrim. 2.819% Þó skal hlutur I. stýrimanns aldrei vera minni en 1) háseta- hlutur, 11. stýrimanns 1% hásetahlutur, nema á skipum yfir 300 rúml. 14 hásetahlutur. Auk ofanritaðs skal greiða skipstjórum og stýrimönnum kr. 446.00 á mánuði í fast kaup. Sé afli saltaður um borð, skal hundraðshluti framangreindra aðila lækka í sama hlutfalli og hundraðshluti hvers háseta lækk- ar, þegar fjölgað er um menn“. Þá var í viðbótarsamningi þessum tekið inn viðbótarákvæði við 2. gr. síldveiðisamningsins um kjör II. stýrimanns á skipum 300 að 500 rúmlestum. Er það svohljóðandi: „Á skipum 300 að 500 rúml. 2.89 af hundraði brúttó söluverðs afla og auk þess kr. 446.00 í fast kaup á mánuði“. Hinn 12. maí 1967 ritaði Landssamband íslenzkra útvegsmanna Skipstjóra- og stýrimannafélaginu Öldunni svohljóðandi bréf: „Nýlega hafa komið til landsins bátar, sem eru yfir 300 rúm lestir að stærð, og eiga þeir lögum samkvæmt að hafa tvo stýri- menn. Í samningum vorum frá 29. desember 1963 og viðbót við þann samning frá 26. febrúar 1965 er ekki ákvæði um laun 2. stýri- manns á þorskveiðum með netum. Með tilliti til þess, að 2 bátar, sem eru yfir 300 rúmlestir að stærð, voru gerðir út frá Reykjavík til þorskveiða með netum á þessari vetrarvertíð, viljum vér leggja til, að laun 2. stýrimanns verði ákveðin 11g hásetahlutur, eða hundraðshluti af afla, sem jafngildi 114 hásetahlut. Væru það sömu laun og 2. stýrimaður hefur á þessari stærð báta á síldveiðum. Svar við þessu erindi voru óskast hið allra fyrsta“. 954 Í svarbréfi Skipstjóra- og stýrimannafélagsins Öldunnar, sem dagsett er hinn 22. maí 1967, segir svo: „Höfum móttekið bréf yðar, dags. 12. 5. 1967. Stjórnarfundur haldinn föstudaginn 19. 5. 1967 fellst á, að kaup viðkomandi verði 2. 89% af brúttó aflaverðmæti, þó aldrei minna en 114 hásetahlutur“. Það mun nú hafa verið á árinu 1967, sem ágreiningur reis milli Skipstjórafélags Norðlendinga og Lariðssanibands Íslenzkra út- vegsmanna um skilning á ákvæðum síldveiðisamningsins frá 29. desember 1963 og ákvæðum viðbótarsamnings þess frá 26. febrúar 1965, sem áður er greint, að því er varðaði kjör TI. stýrimanns við lus á skipum 300 að 500 rúmlestum að stærð. Dómur gekk í Félagsdómi hinn 19. desember 1967, og varð niðurstaða hans sú, að ákvæði b liðar 2. gr. síldveiðisamningsins frá 29. desember 1963 skyldi gilda við ráðningarsamninga II. stýrimanns við síldveiðar á skipum af þessari stærð. Kröfur stefnanda í máli því, sem hér er fyrir dómi, eru byggðar á því, að samkvæmt ákvæði 2. mgr. 4. gr. vertíðarsamningsins frá 29. desember 1963 beri stefnanda sem Il. stýrimanni ekki minna en 1 hásetahlutur fyrir störf hans hjá stefnda á greindu tíma- bili. Til stuðnings kröfu stefnanda er bent á niðurstöðu Félags- dóms í fyrrgreindu máli. Þá hefur því verið haldið fram af hálfu stefnanda við munnlegan flutning málsins, að ekki hafi verið hægt að breyta vertíðarsamningnum nema með nýjum kjarasamn- ingi, en það hafi ekki verið gert, enda skapi bréfaskipti þau, sem fram fóru milli Skipstjóra- og stýrimannafélagsins Öldunnar og Tandssambands íslenzkra útvegsmanna ekki nýjan kjarasamning fyrir félagsmenn þessara félaga. Sýknukrafa stefnda er á því byggð, að með bréfaskiptum Skip- stjóra- og stýrimannafélagsins Öldunnar og Landssambands ís- lenzkra útvegsmanna, sem voru rakin hér að ofan, hafi komizt á bindandi samningur um kjör II. stýrimanns á útilegubátum að veiðum með þorskanetjum milli stéttarfélaga aðilja máls þessa. Gert hafi verið upp við stefnanda í samræmi við það og eigi stefnandi því ekki frekari kröfur á hendur stefnda. Samkvæmt ákvæði d liðar 1. gr. vertíðarsamningsins frá 29. desember 1963, sem var í gildi ráðningartíma stefnanda hjá stefnda, var hlutur II. stýrimanns á útilegubátum á netjum ákveð- inn 3.07% af „brúttó“ aflaverðmæti. Ekki er í ákvæði þessu gerður neinn munur á því, af hvaða stærð bátar þeir séu, sem veiðarnar stunda. Samkvæmt ákvæði 2. mgr. 4. gr. samningsins 955 skyldi hlutur Il. stýrimanns þó aldrei vera minni en 1) háseta. hlutur. Þótt síðar hafi komið til landsins stærri bátar en notaðir voru við veiðar þessar, er greindur samningur var gerður, hefur bó við samningsgerðina verið við það miðað, að á bátum, er veið- arnar stunduðu, kynnu að vera 1. og II. stýrimaður. Samkvæmt þessu ber að beita þessum ákvæðum vertíðarsamn- ingsins frá 29. desember 1963 við ákvörðun ráðningarkjara stefn- anda hjá stefnda greint tímabil, enda verður að telja, að bréfa- skipti Landssambands íslenzkra útvegsmanna og Skipstjóra- og stýrimannafélagsins Öldunnar og samþykkt stjórnar hins síðar- greinda hafi ekki breytt þessum ákvæðum vertíðarsamningsins. Samkvæmt þessu ber að byggja uppgjör stefnda við stefnanda á því, að honum, þ. e. stefnanda, beri fyrir störf sín greindan ráðn- ingartíma 1) hásetahlutur, og þar sem kröfur stefnanda eru á því byggðar og hafa ekki reikningslega sætt mótmælum, þá verða þær teknar til greina. Samkvæmt þessu verða úrslit málsins þau, að stefndi verður dæmdur til að greiða stefnanda kr. 8.903.09 með 8% ársvöxtum frá 21. maí 1968 til greiðsludags og málskostnað, sem ákveðst kr. 4.500.00. Þá ber að viðurkenna sjóveðrétt í m/s Ásbergi, RE 22, fyrir dæmdum fjárhæðum. Guðmundur Jónsson borgardómari kvað upp dóm þennan ásamt samdómendunum Eggert Kristjánssyni, löggiltum endurskoðanda, og Guðmundi Hjaltasyni skipstjóra. Dómsorð: Stefndi, Ísbjörninn h/f, greiði stefnanda, Kristni Sölya- syni, kr. 8.903.09 með 8% ársvöxtum frá 21. maí 1988 til greiðsludags og kr. 4.500.00 í málskostnað innan 15 daga frá lögbirtingu dóms þessa að viðlagðri aðför að lögum. Stefnandi á sjóveðrétt í m/s Ásbergi, RE 22, fyrir dæmdum fjárhæðum. 956 Mánudaginn 1. nóvember 1971. Nr. 124/1971. Hjálmar Þorsteinsson £ Co. h/f gegn Magnúsi Guðjónssyni og gagnsök. Útivistardómur. Dómur Hæstaréttar. Málssókn þessi fellur niður. Áfrýjandi, Hjálmar Þorsteinsson á Co. h/f, er eigi sækir dómþing í máli þessu, greiði kr. 400.00 útivistargjald til ríkis- sjóðs, ef hann vill fá mál sitt tekið fyrir af nýju. Mánudaginn 1. nóvember 1971. Nr. 154/1971. Gunnar Petersen gegn Guðmundi J. Guðmundssyni. Útivistardómur. Dómur Hæstaréttar. Málssókn þessi fellur niður. Áfrýjandi, Gunnar Petersen, sem eigi sækir dómþing í máli þessu, greiði kr. 400.00 útivistargjald til ríkissjóðs, ef hann vill fá mál sitt tekið fyrir af nýju. 957 Mánudaginn 1. nóvember 1971. Nr. 3/1971. Hreggviður Jónsson (Jón Hjaltason hrl.) gegn Bæjarstjóranum í Vestmannaeyjum f. h. bæjarsjóðs og gagnsök. (Kristinn Einarsson hrl.). Dóminn skipuðu hinir reglulegu dómarar Hæstaréttar. Lóðarleiga. Skipulag. Vanefnadabætur. Sératkvæði. Dómur Hæstaréttar. Aðaláfrýjandi hefur skotið máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 8. janúar 1971 og gert þessar dómkröfur: Aðalkrafa: Að gagnáfrýjanda verði dæmt skylt að kaupa bifreiðaverkstæði aðaláfrýjanda á horni Vesturvegar og Græðisbrautar í Vestmannaeyjum með tilheyrandi leisulóðar- réttindum og viðbótarleigulóðarréttindum, 314.5 m?, fyrir eignarnámsmatsverð, kr. 1.125.260.00. Þá verði Sagnáfrýj- anda dæmt að greiða aðaláfrýjanda skaðabætur, kr. 730.000.00 ásamt 8% ársvöxtum frá 14. febrúar 1964 tl greiðsludass, kr. 18.500.00 í matskostnað og svo málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti. R Varakrafa: Að gagnáfrýjanda verði dæmt að greiða aðal. áfrýjanda kr. 801.760.00 ásamt 8% ársvöxtum frá 14. febrúar 1964 til greiðsludags, kr. 18.500.00 í matskostnað og svo máls- kostnað í héraði og fyrir Hæstarétti. Gagnáfrýjandi hefur gagnáfrýjað málinu með stefnu 90. janúar 1971 og krafizt þess, að honum verði dæmd alger sýkna og málskostnaður úr hendi aðaláfrýjanda í héraði os fyrir Hæstarétti. " Með leigulóðarsamningi 13. október 1953 var aðaláfrýjanda úthlutuð leigulóð á horni Græðisbrautar og Vesturvegar, 420 m? að flatarmáli. Reisti hann þar og rak bifreiðaverk. stæði um allmörg ár. Þar kom, að hann taldi verkstæðið ot lítið og sótti til gagnáfrýjanda um viðbótarlóð. Gagnáfrýj- andi leigði honum með leigulóðarsamningi 14. febrúar 1961 958 slíka viðbótarlóð, að flatarmáli 314.5 m?. Í dómi Hæstaréttar, uppkveðnum 28. júní 1965, er svo kveðið á, að nokkur hluti viðbótarlóðarinnar eigi samkvæmt skipulagsuppdrætti Vest- mannaeyja frá 3. nóvember 1932 að fara undir veg og að maður, sem skúra átti á viðbótarlóðinni, gæti varnað aðal- áfrýjanda niðurrifs á þeim. Af þessum sökum hefur aða!- áfrýjandi eigi mátt hagnýta lóðarréttindi samkvæmt samn- ingnum frá 14. febrúar 1964. Hefur hann af nefndu tilefni höfðað mál þetta og gert þær kröfur, sem að framan greinir. 1. Hvorki skipulagslög, önnur lög né meginslafir skaða- bótaréttar standa til þess, að gagnáfrýjanda verði dæmt að kaupa fyrir eignarnámsverð nefnt bifreiðaverkstæði aðal- áfrýjanda með lóðarréttindum og viðbótarleigulóðarréttind- um. Verður því að hafna kröfu aðaláfrýjanda um dóm á hendur gagnáfrýjanda um slík kaup. 9. Telja verður, að forráðamenn sagnáfrýjanda eigi mikla sök á því, að viðbótarleigusamningurinn frá 14. febrúar 1964 var gerður við aðaláfrýjanda að óathuguðu máli, þótt aðal- áfrýjandi hafi einnig mátt athuga aðstæður betur en hann gerði. Telja má víst, þótt málið sé ekki skýrt sem skyldi, að aðaláfrýjandi hafi orðið fyrir talsverðu tjóni af gerð og van- efnd viðbótarleigusamningsins. Að svo vöxnu máli telst rétt að dæma aðaláfrýjanda nokkrar vanefndabætur, sem þykja eftir málavöxtum hæfilega ákveðnar kr. 150.000.00 ásamt 7% ársvöxtum frá 13. marz 1966 til greiðsludags. Eftir þessum úrslitum ber að dæma gagnáfrýjanda til að greiða aðaláfrýjanda málskostnað í héraði og fyrir Hæsta- rétti, sem ákveðst kr. 30.000.00. Dómsorð: Gagnáfrýjandi, bæjarstjórinn í Vestmannaeyjum f. h. bæjarsjóðs, greiði aðaláfrýjanda, Hreggviði Jónssyni, kr „ 150.000.00 ásamt 7% ársvöxtum frá 13. marz 1966 til greiðsludags og málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti, kr. 30.000.00, að viðlagðri aðför að lögum. 959 Sératkvæði Magnúsar Þ. Torfasonar hæstaréttardómara. Ég vísa til atkvæðis meiri hluta dómeda um kröfur máls- aðilja og lýsingu málavaxta. Við það verður að miða, eins og málið er lagt fyrir Hæsta- rétt, að aðaláfrýjandi sé nú eigi bundinn af lóðarleigusamn- ingnum frá 14. febrúar 1964 með þeirri skerðingu á hinni leigðu lóð, sem leiddi af áður staðfestu skipulagi Vestmanna- eyjakaupstaðar., Aðaláfrýjandi sundurliðar kröfur sínar þannig: 1. Eignarnámsmatsverð (kaupverð) verk- stæðishúss, leigulóðarréttinda og viðbótar- leigulóðarréttinda .. .. .. 2. .... .. kr.1.125.260.00 2. Sérstakar skaðabætur vegna þess, að aðal- áfrýjandi gat ekki byggst á viðbótarlóðinni árið 1964, eins og fyrirhugað var... .. .. — #730.000.00 3. Matskostnaður .. .. .....0...... — 18.500.00 Í Kr. 1.873.760.00 Varakrafan er þannig fengin, að aðaláfrýjandi gerir kröfu til skaðabóta, er nemi fjárhæðum þeim, sem greinir í 2. og 3. kröfulið aðalkröfu, að viðbættum kr. 70.760.00, er sé verð- mæti viðbótarlóðarinnar, metið af dómkvöddum matsmönn- um. I. Um kaupskyldu gagnáfrýjanda, sbr. 1. kröfulið aðal- kröfu. Þennan þátt kröfugerðar sinnar rökstyður aðaláfrýjandi með því, að staðfest skipulag Vestmannaeyjakaupstaðar hafi staðið því í vegi, að hann gæti reist á viðbótarlóðinni fyrir- hugaða viðbyggingu við verkstæðishús sitt, þá er byggingar- yfirvöld höfðu samþykkt. Sé gagnáfrýjanda því skylt sam- kvæmt 29. gr. skipulagslaga nr. 19/1964 að kaupa húsið og leysa til sín leigulóðarréttindin yfir lóðinni og viðbótarlóð- inni. Framangreint ákvæði skipulagslaga tekur ekki til lögsk ipta málsaðilja, þeirra sem mál þetta er risið af, og ekki mæla 960 réttarreglur annars á hendur gagnáfrýjanda kaupskyldu á fyrrgreindum eignum. Eru því engin efni til að sinna þessari kröfu. Il Um skaðabætur, sbr. 2. og ð. kröfulið aðalkröfu og varakröfu. Fyrirsvarsmönnum gagnáfrýjanda var ljóst, að hluti við- bótarlóðarinnar, sem aðaláfrýjandi fékk, átti að fara undir götu samkvæmt staðfestu skipulagi. Aðgerðir gagnáfrýjanda til að fá hinu staðfesta skipulagi breytt, áður en lóðarsamn- ingur var gerður, reyndust haldlausar. Eigi er sýnt fram á, að aðaláfrýjandi hafi mátt ætla, að hið staðfesta skipulag stæði fyrirhugaðri byggingu hans á lóðinni í vegi, en á því hefði gagnáfrýjandi átt að vekja athygli hans, eins og á stóð. Verður gagnáfrýjandi því að bæta aðaláfrýjanda tjón hans. Verða nú einstakir kröfuliðir bótakröfunnar teknir til at- hugunar. Bætur þær, sem aðaláfrýjandi krefst í 2. kröfulið aðal- kröfu, eru reistar á mati dómkvaddra manna á því, hver hækkun hafi orðið á byggingarkostnaði fyrirhugaðrar við- byggingar við verkstæðishús aðaláfrýjanda á tímabilinu frá árinu 1964, þar til matið fór fram árið 1969. Greind viðbygs- ing var aldrei reist. Standa lög ekki til þess að dæma bætur þær, sem hér er krafizt. Verðmæti leiguréttinda yfir við- bótarlóðinni er metið af dómkvöddum mönnum á kr. 70.760.00, eins og sagt var, er greint var frá varakröfu. Er rétt að hafa hliðsjón af mati þessu, þá er skaðabætur eru ákveðnar. Þá verður gagnáfrýjandi og dæmdur til að greiða hluta matskostnaðar aðaláfrýjanda, sbr. ö. kröfulið aðal- kröfu. Þykja heildarbætur til aðaláfrýjanda hæfilega ákveðn- ar kr. 80.000.00 auk vaxta, sem reikna ber 7% á ári frá 7. júlí 1969 til greiðsludags. Eftir atvikum er rétt, að málskostnaður í héraði og fyrir Hæstarétti falli niður. Dómsorð: Gagnáfrýjandi, bæjarstjórinn í Vestmannaeyjum f. h. bæjarsjóðs, greiði aðaláfrýjanda, Hreggviði Jónssyni, kr. 961 80.000.00 ásamt 7% ársvöxtum frá 7. júlí 1969 til greiðsludags. Málskostnaður í héraði og fyrir Hæstarétti fellur niður. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lög- um. Dómur bæjarþings Vestmannaeyja 16. desember 1970 Mál þetta, sem tekið var til dóms hinn 21. nóvember s.1., hefur Hreggviður Jónsson bifvélavirki, nú til heimilis að Laugavegi 118, Reykjavík, áður Sóleyjargötu 3, Vestmannaeyjum, höfðað fyrir bæjarþinginu með stefnu, birtri 13. marz s.l., gegn Vest- mannaeyjakaupstað til þess aðallega að fá stefnda dæmdan skyld- an til að kaupa bifreiðaverkstæði stefnanda á horni Vesturvegar og Græðisbrautar í Vestmannaeyjum með tilheyrandi leigulóðar- réttindum og viðbótarleigulóðarréttindum, 314.5 ma, fyrir eignar- námsmatsverð, kr. 1.125.260.00, enn fremur verði stefnda dæmt að greiða stefnanda skaðabætur samkvæmt eignarnámsmatinu, kr. 730.000.00, ásamt með 8% ársvöxtum frá 14. febrúar 1964 til greiðsludags, kr. 18.500.00 í matskostnað við eignarnámsmat auk alls málskostnaðar að fullu, þar með talin málfærslulaun fyrir dóminum samkvæmt lágmarksgjaldskrá L. M. F. Í., en til vara verði stefnda dæmt að greiða stefnanda skaðabætur að fjárhæð kr. 801.760.00 ásamt með 8% ársvöxtum frá 14. febrúar 1964 til greiðsludags, kr. 18.500.00 í matskostnað auk alls málskostnaðar að fullu að skaðlausu, þar með talin full málfærslulaun fyrir dóm- inum samkvæmt lágmarksgjaldskrá L. M. F. Í. Stefndi krefst sýknu, en til vara, að bótakrafa stefnanda og/eða matsverð verkstæðishúss hans verði stórlega lækkað. Þá krefst hann og fullra málfærslulauna fyrir dóminum samkvæmt lág- marksgjaldskrá L. M. F. Í. auk alls annars málskostnaðar. Sér- staklega er krafizt fulls málskostnaðar, þótt stefnda yrði gert að greiða stefnanda bætur að fjárhæð allt að kr. 135.400.00. Stefnandi kveður málavexti þá, að hann hafi fengið úthlutað lóð undir bifreiðaverkstæði á horni Græðis. og Vesturvegar í Vestmannaeyjum með lóðarleigusamningi, dags. 13. október 1953, og var lóðin 420 fermetrar. Byggði stefnandi síðan bifreiðaverk- stæði á lóðinni og rak það m. a. með vinnu sona sinna. Þegar fram liðu stundir, reyndist rými verkstæðisins ófullnægjandi, og fór þá stefnandi fram á það við bæjaryfirvöld í Vestmannaeyjum, að hann fengi réttindi til að byggja við verkstæðið eftir uppdrætti 61 962 Ólafs Á. Kristjánssonar, og fékk hann samþykki fyrir bygging- unni eftir uppdrættinum og lóðarleigusamning, útgefinn 14. febrúar 1964, fyrir viðbótarlóðarréttindum, 314.5 fermetra að flatarmáli, og vissi þá ekki annað en sér væri heimilt að hefja framkvæmdir. Í samþykkt byggingarnefndar Vestmannaeyja frá 5. nóvember 1963 segir svo: „cc. lá fyrir fundinum uppdráttur að staðsetningu viðbygg- ingar við bílaverkstæði Hreggviðs Jónssonar, sem bæjarverkfræð- ingur hefur gert. Nefndin er sammála um að úthluta Hreggviði Jónssyni viðbótarlóð í samræmi við uppdrátt bæjarverkfræðings. Lóðin verður 8,25 m í vestur frá vesturenda núverandi bílaverk- stæðis, og eru þá 3,15 m í lóðarmörk fyrirhugaðrar byggingar Ársæls Sveinssonar. Ennfremur verður viðbótarlóðin 5 m í norður frá núverandi lóðarmörkum bílaverkstæðisins. Stærð viðbótarlóð- arinnar verður þá 315 m?. Leggur nefndin til, að gefinn verði út lóðarleisusamningur fyrir þessari viðbótarlóð, enda verði byggt á lóðinni innan eins árs. Með því að á hluta umræddrar lóðar eru skúrbyggingar, sem Ársæll Sveinsson á, samþykkir nefndin að tilkynna honum þessa niðurstöðu og fer fram á, að skúrarnir verði fjarlægðir, áður en hafizt verði handa við byggingu á umræddri lóð“. Hinn 14. febrúar 1964 fékk svo stefnandi, eins og áður segir, lóðarleigusamning í samræmi við samþykkt bæjarstjórnar og meðmæli byggingarnefndar. Eins og af þessu sést, var á viðbótarlóðinni, sem samningurinn hljóðaði um, skúrbygging, tilheyrandi Ársæli Sveinssyni. Að fengnum lóðarleigusamningnum og eftir árangurslausa áskorun til Ársæls Sveinssonar um að fjarlægja skúrinn hóf stefnandi sjálfur að láta fjarlægja hann af lóðinni, svo unnt væri að grafa fyrir undirstöðum viðbyggingarinnar. Þessu vildi Ársæll ekki una og lagði lögbann við því, að niðurrifi á skúrnum yrði fram haldið, hinn 16. marz 1964 og höfðaði síðan staðfestingarmál lögbanns- gerðarinnar og til heimtu skaðabóta. Höfðaði stefnandi þá gagn- sök í málinu og krafðist m. a. viðurkenningardóms fyrir rétti sínum til byggingar á viðbótarlóðinni við Vesturveg og Græðis- braut frá 14. febrúar 1964 og Ársæll skyldaður til að fjarlægja timburskúrinn af lóðinni að viðlögðum dagsektum auk skaða- bóta, kr. 150.000.00, fyrir tafir við viðbótarbygginguna, er hann hafði valdið stefnanda með afstöðu sinni. Var stefnda stefnt í máli þessu til réttargæzlu. 963 Mál þetta var til lykta leitt með dómi Hæstaréttar, uppkveðn- um 28. júní 1965, þar sem lögbannsgerðin var staðfest og stefn- anda dæmt að greiða Ársæli Sveinssyni kr. 10.000.00 í bætur með 7% ársvöxtum frá 21. marz 1964 til 1. janúar 1965 og 6% ársvöxtum frá þeim degi til greiðsludags auk kr. 10.000.00 í máls- kostnað í héraði og fyrir Hæstarétti. Hins vegar var Ársæll sýkn- aður af kröfum stefnanda í málinu. Byggðist þessi dómur Hæstaréttar m. a. á því, að byggingarlóð sú, er bæjarstjórn Vestmannaeyja seldi stefnanda á leigu með viðbótarleigusamningnum, væri að nokkru leyti í stæði vegar samkvæmt gildandi skipulagsuppdrætti bæjarins frá 3. nóvember 1932. Skipulagsstjóri hafði fallizt á tillögu byggingarnefndar að fella niður fyrirhugaðan veg frá Heiðarvegi að Flatarvegi norðan Vesturvegar. Tillögur stjórnvalda Vestmannaeyjakaupstaðar um breytingu á skipulagi kaupstaðarins voru hins vegar eigi lagðar fyrir skipulagsnefnd ríkisins og félagsmálaráðuneytið til úrlausn- ar samkvæmt 19. gr. og 20. gr. laga nr. 55/1921, sbr. 14. gr. sömu laga og 4. gr. laga nr. 64/1938. Málið var heldur eigi tekið til meðferðar samkvæmt V. kafla laga nr. 19/1964, eftir að þau lög tóku gildi. Hafði því engin lögleg breyting orðið á skipulagi Vest- mannaeyja til samræmis við lóðarleigusamning stefnanda frá 14. febrúar 1964. Stefnandi bendir á, að með þessum dómi Hæstaréttar sé því endanlega slegið föstu, að viðbótarlóðin hafi orðið stefnanda ónýt til þeirra nota, sem honum var úthlutað henni til, þ. e. viðbótar- byggingar við verkstæðishúsið, enda ekkert frekara gert af hálfu stefnda til lausnar málinu. Stefnandi kveðst stöðugt, eftir að dóm- ur Hæstaréttar féll, hafa leitað eftir bótum frá stefnda, enda segir hann atvinnurekstur sinn hafa lagzt í rúst við það, að viðbótar- bygging fékkst ekki, og máttarstoðir hans við atvinnureksturinn, synir hans tveir, fluttu burtu, þar eð þeir töldu athafnaaðstöðu óviðunandi, og nú hefur stefnandi sjálfur flutt burt til Reykja- víkur. Stefnandi segist ekki hafa fengið annað upp í bætur en útlagðan kostnað og annað, sem á stefnanda féll eftir téðum dómi Hæstaréttar, í allt um kr. 40.000.00. Stefnandi kveðst líta svo á, að með því að gefa út viðbótar- lóðarleigusamning, sem ekki stóðst, og honum þannig meinað að hagnýta sér lóðina til byggingar, sem hann hafði leyfi fyrir frá byggingarnefnd og bæjarstjórn, hafi stefndi skert svo stórlega verðmæti heildareignarinnar, að stefndi hafi með því bakað sér skyldu til að kaupa alla eignina fyrir matsverð samkvæmt heim- 964 ild 3. mgr. 29. gr. laga nr. 19/1964 auk þess sem stefnda beri skylda til að greiða fullar skaðabætur fyrir allt það tjón, sem stefnandi beið við það, að hann fékk ekki komið upp viðbótar- húsnæðinu á árinu 1964, eins og fyrirhugað var. Þar sem stefndi fékkst ekki til að hafa frumkvæði að eignar- námsmati, fór stefnandi fram á það með beiðni um dómkvaðn- ingu matsmanna, dags. 25. marz 1969. Hinn 2. maí 1969 voru dómkvaddir tveir matsmenn, þeir Óskar Gíslason forstjóri og Guðlaugur Guðjónsson húsasmíðameistari, og skila þeir matsgerð sinni hinn 7. júlí 1969. Í matsgerðinni segir m. a.: „Samkvæmt dómkvaðningu bæjarfógetans í Vestmannaeyjum, dags. 5. maí s.l., metum við eftirfarandi: 1. Bifreiðaverkstæði á horni Vesturvegar og Græðisbrautar með leigulóðarréttindum á kr. 1.054.500.00 — eina milljón fimm- tíu og fjögur þúsund og fimm hundruð krónur. 9. Bifreiðaverkstæði á horni Vesturvegar og Græðisbrautar með leigulóðarréttindum, 314,5 m?, á kr. 1.125.260.00 — eina milljón eitt hundrað tuttugu og fimm þúsund tvö hundruð og sextíu krónur. 3. Tjón það, sem matsbeiðandi hefur orðið fyrir að hafa ekki getað byggt umrædda viðbótarbyggingu, metum við til hliðsjónar byggingarvísitölu frá árinu 1964 og byggingarvísitölu í dag á kr. 730.000.00 — sjö hundruð og þrjátíu þúsund krónur. Þar sem að okkar áliti liggja ekki fyrir nægileg gögn til að meta rekstrar- tjón matsbeiðanda vegna þess að hafa ekki getað hafið umræddar byggingarframkvæmdir árið 1964, treystum við okkur ekki til að nota eða nefna neinar tölur í því sambandi“. Ekki er matsgerð þessi nánar rökstudd, en 11. júní s.l. komu matsmennirnir fyrir dóm og staðfestu matsgerð sína. Kváðu þeir matið framkvæmt eftir beztu getu eftir þeim gögnum, er fyrir lágu, og töldu matið rétt. Sögðu þeir matið einkum byggt á vísi- tölu byggingarkostnaðar, stærð hússins og svo brunabótamati þess. Við mat á viðbótarlóðinni kom fram, að matsmenn kváðu sig hafa haft hliðsjón af lóðasölu hér í bæ. Á matsgerð þessari er svo kröfugerð stefnanda byggð, bæði aðalkrafa og varakrafa. Er aðalkrafa miðuð við, að stefndi hafi bakað sér kaupskyldu á eigninni allri, en varakrafa sett fram til öryggis, ef aðalkrafa nær ekki fram að ganga, þannig að stefn- anda verði í öllu falli bætt að fullu tjón hans samkvæmt matinu fyrir að hafa ekki getað byggt viðbygginguna á árinu 1964, kr. 965 730.000.00, auk matsverðs á viðbótarlóðarréttindunum sjálfum, sem er mismunur á liðum 1. og 2. í matsgerðinni, kr. 70.760.00, en í báðum tilvikum gerir stefnandi kröfu til að fá endurgreiddan kostnað matsmanna, kr. 18.000.00, að viðbættum kr. 500.00 fyrir dómkvaðningu. Stefnandi bendir á, að ákvæði gildandi skipulagslaga nr. 19/ 1964, 29. gr., skylda bæjarfélag til að kaupa eignir, sem rýrast í verði við skipulagsbreytingu. Úr því að eigi varð byggt á við- bótarlóðinni vegna skipulags, varð raunin sú, að húseignin, sem fyrir var, reyndist lítt nýtanleg í því skyni, sem henni var ætlað, og hvíli því sú skylda á stefnda að leysa til sín eignina alla. Varakrafan er svo reist á því, að viðbótarlóðin hafi orðið stefn- anda ónýt, og beri því stefnda að bæta að fullu fjárhagslegt tjón stefnanda vegna þess. Stefndi gerir þá grein fyrir sýknukröfu sinni, að kröfur stefn- anda eigi sér enga stoð í skipulagslögum. Stefnandi hafi aldrei öðlazt neinn lagalegan rétt til viðbótarlóðarinnar, þar sem lögleg stjórnarathöfn, er stofnaði slíkan rétt, hafi aldrei verið fyrir hendi. Vitnar stefndi í dóm Hæstaréttar frá 28. júní 1965 máli sínu til stuðnings og segir hann sýna, svo ekki verði um villzt, að lóðar- leigusamningurinn hafi frá upphafi verið ógildur. Lóðarúthlutun- in, sem í upphafi var ætluð til hagsbóta fyrir stefnanda, hafi verið ógild og geti því stefnandi engan rétt á henni byggt. Þá bendir stefnandi á, að grundvöllur eignarnáms sé ekki fyrir hendi, eignarnám hafi aldrei farið fram né nokkuð það, er til þess megi jafna, og sé því matið, er stefnandi lét framkvæma, byggt á röngum forsendum, og er gildi þess algerlega hafnað í málinu. Þá segir stefndi ljóst, að stefnandi geti ekki leitað kröfum sínum stoðar í 1. mgr. 29. gr. skipulagslaganna. Þá segir stefndi ákvæði 2. eða 3. mgr. 29. gr. laga nr. 19/1964 ekki eiga hér við. Úthlutun byggingarlóðar geti fráleitt talizt skipulagsbreyting í skilningi skipulagslaga. Hins vegar hafi það verið ætlun bæjarstjórnar Vestmannaeyja, þegar í ljós kom, að stefnanda varð ekki úthlutað byggingarlóð án breytinga á skipu- lagi kaupstaðarins, að framkvæma slíka breytingu. Þessi fyrir- hugaða breyting hafi hreint ekki farið í bága við hagsmuni stefn- anda eða skert í nokkru rétt hans eða eignir. Þvert á móti var hún sérstaklega fyrir hann gerð og til þess ætluð að leysa vand. ræði hans. En hins vegar hafi sú aðferð, sem bæjaryfirvöld beittu í góðri trú við skipulagsbreytingu, haft á sér formgalla og því talizt ógild. Engin lögleg skipulagsbreyting hafi því farið fram 966 og bótareglur 2. og 3. mgr. 29. gr. skipulagslaga taki því ekki til þessa máls. Þá er á það bent af hálfu stefnda, að bótaákvæðum skipulagslaga sé því aðeins til að dreifa, að um staðfest skipulag eða staðfesta skipulagsuppdrætti hafi verið að ræða. Hér hafi staðfest skipulagsbreyting stefnanda í óhag ekki farið fram og sé því bótaskylda ekki fyrir hendi. Enn fremur er á það bent af hálfu stefnda, að því fari víðs fjarri, að estmannaeyjakaupstaður vildi ekki rétta hlut stefn- anda í máli þessu. Ekki aðeins hafi honum verið greiðdur allur kostnaður hans við hæstaréttarmálið nr. 208/1964, um kr. 40.000.00, án þess að kaupstaðnum bæri til þess nokkur laga- skylda, heldur var og boðizt til að greiða honum rausnarlegar bætur fyrir innlausn á leigulóðarréttindum, að fjárhæð kr. 70.760.00, auk alls kostnaðar við hina þýðingarlausu matsgerð hans, kr. 18.000.00, og loks innheimtukostnað, kr. 8.640.00, eða samtals bættur að fjárhæð kr. 95.400.00 umfram þær kr. 40.000.00, sem stefnandi hafði þegar fengið og telja verði beinar bætur hon- um til handa. Auk þess hafi svo verið til þess boðizt að kaupa verkstæðishúsið af stefnanda fyrir verð, sem eftir öllum atvikum og verðlagi slíks húsnæðis í Vestmannaeyjum verði að teljast sanngjarnt, þ. e. kr. 600.000.00. Varakröfu sína um lækkun bóta og/eða matsverð verkstæðis- ins styður stefndi í fyrsta lagi með þeim rökum, að matsverð það, er stefnandi leggur til grundvallar, svo og Mmatsgerðin sjálf í heild sé á röngum forsendum byggð og máli þessu því óviðkom- andi. Í öðru lagi bendir stefndi á, að matið sé í fleira tilliti hæpið og stórlega gallað. Matsverð verkstæðishússins sé allt of hátt miðað við ástand hússins, og bendir stefndi á ýmsa galla við húsið í því sambandi. Þá er bótaupphæðinni Í matsgerðinni mótmælt. Segir stefndi matsmenn hafa gefið sér þá staðreynd, að stefndi hefði lokið byggingu viðbótarhúsnæðisins alls þegar árið 1964. Síðan er reiknað út, hvað kosta mundi að reisa sams konar hús í dag, og mismunurinn talinn bótaskylt tjón stefnanda. Hafnar stefndi þess- um kröfulið algerlega. Loks mótmælir stefndi matsverði viðbótarlóðarréttindanna sem of háu og órökstuddu. Bendir stefndi á í þessu sambandi, að þar sem lóðarleigusamningurinn hafi verið ógildur frá upphafi, hafi stefnandi aldrei orðið löglegur eigandi þessara réttinda. Niðurstaða dómsins er þessi: Stefnanda máls þessa var á árinu 1953 úthlutað 420 m2 lóð 967 fyrir bifreiðaverkstæði á horni Græðisbrautar og Vesturvegar. Þann 14. febrúar 1964 fékk hann útgefinn lóðarleigusamning fyrir viðbótarlóðarréttindum, 314.5 mé? að flatarmáli. Þessi lóðarút- hlutun braut í bága við gildandi skipulag Vestmannaeyjakaup- staðar, og var engin lögleg breyting gerð á skipulagi kaupstaðar- ins Í samræmi við hana og stendur svo enn, og hefur stefnandi því ekki getað hagnýtt sér viðbótarlóðarréttindin af þeim sökum. Þrátt fyrir það hefur upphafleg lóð og húseign að engu verið rýrð með aðgerðum stefnda. Hníga þar af leiðandi engin rök til að skylda stefnda til kaupa á þeirri eign. Verður því að hafna þeirri kröfu stefnanda. Við úthlutun viðbótarlóðarréttindanna frá árinu 1964 mátti stefnanda vera ljóst, að gera þyrfti breytingar á gildandi skipu- lagi Vestmannaeyjakaupstaðar, til þess að hann fengi hagnýtt sér þessi réttindi. Aðgerðir kaupstaðarins til þess að fá fram breyt- ingu á skipulaginu stefnanda í hag reyndust ónógar, og öðlaðist stefnandi þannig ekki þann rétt, sem lóðarleigusamningurinn frá 14. febrúar 1964 gerir ráð fyrir. Er af þessum sökum eigi unnt að skylda stefnda til kaupa á þeim réttindum. Eins og sést af því, sem að ofan hefur verið rakið, er hér ekki um að ræða tilvik af því tagi, sem ræðir um í IV. kafla laga nr. 55/1921 um skipulag kauptúna og sjávarþorpa né VIL kafla skipulagslaga nr. 19/1964. Eigi verður heldur leitt af almennum reglum skaðabótaréttarins né öðrum lagarökum, að stefnda beri að bæta stefnanda þann missi hugsanlegs hagnaðar, sem stefnandi beið við að geta eigi reist viðbyggingu á viðbótarlóðinni. Verður því að hafna bótaskyldu stefnda af þeim sökum. Skaðabótakröfur stefnanda, bæði í aðalkröfu og varakröfu, eru alfarið byggðar á eignarnámsmati því, er hann lét framkvæma vegna máls þessa samkvæmt heimild í skipulagslögum nr. 19/ 1964, og gerir hann ekki sérstakar kröfur vegna óbeins tjóns, en hafði uppi áskilnað um að koma þeim að síðar. Reifun málsins og málflutningur gefa ekki tilefni til þess að fara út fyrir þessa kröfugerð stefnanda né þau takmörk, er stefnandi hefur sett málinu. Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður falli niður. Lögmaður stefnanda í máli þessu var Jón Hjaltason hæstaréttar- lögmaður, en af hálfu stefnda flutti málið Georg Tryggvason lög- fræðingur. Dóm þenna kváðu upp Jón Hauksson, fulltrúi bæjarfógeta, og 968 meðdómsmennirnir Ingólfur Sigurmundsson húsasmíðameistari og Jón Óskarsson fasteignasali. Dómsuppsögn hefur dregizt vegna veikinda annars meðdóm- andans. Dómsorð: Stefndi, Vestmannaeyjakaupstaður, skal vera sýkn af öll- um kröfum stefnanda, Hreggviðs Jónssonar, í máli þessu. Málskostnaður fellur niður. Miðvikudaginn 3. nóvember 1971. Nr. 82/1971. Ákæruvaldið (Valdimar Stefánsson saksóknari ríkisins) gegn Sigurði Ragnari Bjarnasyni (Þorvaldur Þórarinsson hrl.). Dóminn skipuðu hinir reglulegu dómarar Hæstaréttar. Fiskveiðabrot. Dómur Hæstaréttar. Eftir uppsögu héraðsdóms hefur Jónas Sigurðsson, skóla- stjóri Stýrimannaskólans, markað á sjóuppdrátt staðar- ákvarðanir varðskipsmanna. Í greinargerð skólastjórans, dag- settri 10. ágúst 1971, segir svo: r „A = staður varðskipsins kl. 0733 h. 29/4 *71 við hlið báts- ins. Staður A mælist um 0,6 sjóm. innan fiskveiðimarkanna. Staður varðskipsins kl. 0734 mælist einnig um 0,6 sjóm. inn- an fiskveiðimarkanna. Í sama sjókort hef ég einnig sett út staðarákvörðun varð- skipsins kl. 0733 með því að taka tillit til þeirrar fjarlægðar- skekkju bátnum í hag, sem framleiðendur Kelvin Hughes ratsjár varðskipsins viðurkenna (s 2%% af fjarlægðum fyr- ir færanlega Í jarlægðarhringinn), staður A, auðkenndur með 969 rauðum lit. Staður A, mælist um 0,3 sjóm. innan fiskveiði- markanna“. Að tilhlutan Hæstaréttar var háð framhaldsrannsókn í málinu. Fyrir sakadóm komu aftur skipherra varðskipsins, Þröstur Sigtryggsson, og Kristinn Jóhann Árnason, sem var 1. stýrimaður varðskipsins hinn 29. apríl 1971. Var þeim kynnt efni héraðsdómsskjals nr. 1, þ. e. skýrsla Landhelg- isgæzlunnar, dags. 29. april 1971. Framburður skipherra var svohljóðandi: „Vitnið segir, að það, sem við er átt í skýrslum þess með staðnum Gálgum, sé radarendurvarp frá fjarskiptaskermum varnarliðsins, sem eru stutt frá þríhyrningamælistaðnum Gálsum. Vitnið hefur ekki mælt fjarlægð skermanna frá um- ræddum punkti, en áætlar hana vera 100—200 metra í suð- vestlæga stefnu frá Gálgum. Útseiningin í sjókortin er sett frá þríhyrningamælistaðnum. Vitnið kvaðst ekki gera þetta að ástæðulausu, heldur í samræmi við athugun, sem það gerði með sextant og ratsjá kl. 11.48 hinn 29. apríl s.l.“. Skipherra var að því spurður, „hvaða punktur í Eldey hafi verið notaður til viðmiðunar í mælingunum“. Kvað skipherr- ann, „að í þessari fjarlægð frá Eldey komi hún aðeins fram Í radarnum sem einn punktur og á venjulegan hátt mæld fjarlægð til hans“. Framburður 1. stýrimanns var svohljóðandi: „Vitnið segir, að í radar varðskipanna sjáist greinilegur punktur, sem skipstjórnarmenn álíti vera fjarskiptaskerma varnarliðsins á Stafnesi. Skermarnir eru það nálægt þríhyrn- ingspunkti, sem er á Stafnesinu, að óhætt er talið að setja fjarlægðir út frá þeim punkti, og er það venjulega gert. Er í þessu efni talað um staðinn Gálga á meðal skipstjórnar- manna á varðskipum ríkisins. Aðspurt kveðst vitnið aðeins hafa athugað staðinn af sjó, en aldrei á landi“. Málið var af nýju borið undir Jónas Sigurðsson, skólastjóra Stýrimannaskólans. Greinargerð skólastjórans, dagsett 28. október 1971, er svohljóðandi: „Samkvæmt framburði skipherra og 1. stýrimanns varð- 970 skipsins var staðarákvörðun varðskipsmanna hjá bátnum gerð með radarfjarlægðum frá Eldey og fjarskiptaskermum varnarliðsins sunnarlega á Stafnesi. Fjarlægðin frá fjar- skiptaskermunum er hinsvegar sett út frá þríhyrningamæli- staðnum Gálgum, enda eru skermarnir ekki merktir í sjókorti nr. 31. Á loftmynd, sem Landmælingar ríkisins hafa tekið af þessu svæði, hef ég mælt fjarlægðina milli Gálga og fjarskipta- skermisins, sem er lengst frá Gálgum. Samkvæmt því er fjarlægðin um 260 metrar eða um 0,14 sjóm. og áttin frá Gálgum til skermisins 223? réttvísandi. Við útsetningu í sjókort nr. 31 get ég ekki fundið, að þessi munur á staðnum, sem fjarlægðin var mæld til, og staðnum, sem hún var sett út frá, hafi mælanleg áhrif á fjarlægð stað- anna A og A, frá bannsvæðismörkunum, þ. e. línunni rétt- vísandi vestur frá Stafnesi“. Samkvæmt því, sem nú hefur verið rakið, og öðrum gögn- um málsins, verður talið sannað, að ákærði hafi gerzt sekur við lagaákvæði þau, sem í ákæruskjali greinir. Hinn 30. nóvember 1968 veitti forseti Íslands samkvæmt 29. gr. stjórnarskrárinnar almenna uppgjöf saka vegna fisk- veiðibrota, sem framin voru á íslenzkum fiskiskipum frá 14. apríl 1965 til 30. nóvember 1968. Refsidómur á hendur ákærða, sem kveðinn var upp 4. desember 1966, hefur því ekki ítrekunaráhrif. 100 gullkrónur jafngilda 3.992.93 seðlakrónum samkvæmt vottorði Seðlabanka Íslands, dagsettu 21. október 1971. Ber að staðfesta héraðsdóminn, þó þannig, að greiðslu- frestur sektar verður 4 vikur frá birtingu dóms þessa. Ákærði greiði allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin saksóknarlaun til ríkissjóðs, kr. 12.000.00, og laun skip- aðs verjanda síns fyrir Hæstarétti, kr. 12.000.00. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður að öðru leyti en því, að greiðslufrestur sektar verður 4 vikur frá birtingu dóms þessa. 971 Ákærði, Sigurður Ragnar Bjarnason, greiði allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin saksóknar- laun til ríkissjóðs, kr. 12.000.00, og málsvarnarlaun verj- anda síns fyrir Hæstarétti, Þorvalds Þórarinssonar hæsta- réttarlögmanns, kr. 12.000.00. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur sakadóms Gullbringu- og Kjósarsýslu 30. apríl 1971. Ár 1971, föstudaginn 30. apríl, var í sakadómi Gullbringu- og Kjósarsýslu, sem haldinn var í dómssal embættisins af Sigurði Halli Stefánssyni ásamt meðdómsmönnunum Þorsteini Einars- syni og Árna Sigurðssyni, kveðinn upp dómur í sakadómsmálinu nr. 537/1971: Ákæruvaldið gegn Sigurði Ragnari Bjarnasyni. Mál þetta, sem dómtekið var í dag, er með ákæru saksóknara ríkisins, dagsettri 30. apríl 1971, höfðað á hendur Sigurði Ragnari Bjarnasyni, Stafnesvegi 6, Sandgerði, skipstjóra á vélbátnum Jóni Oddssyni, GK 14, „fyrir að hafa gerzt sekur um fiskveiðibrot samkvæmt 1. gr., 2. tl., reglugerðar nr. 23/1971 um sérstök veiði- svæði fyrir línu og net fyrir Suðvesturlandi og 1. mgr. 1. gr. laga nr. 62/1967 um bann gegn veiðum með botnvörpu og flotvörpu, sbr. 2. gr., E 5, laga nr. 21/1969 um breyting á þeim lögum, sbr. 1. mgr. 1. gr. reglugerðar nr. 3/1961 um fiskveiðilandhelgi Íslands, með því að hafa verið á botnvörpuveiðum á nefndum báti fimmtu- dagsmorguninn 29. apríl 1971 í Miðnessjó á svæði innan fisk- veiðilandhelgi Íslands, eins og hún er ákveðin í 1. gr. áður- greindrar reglugerðar nr. 3/1961, sbr. 2. gr., E 5, laga nr. 21/ 1969, þar sem botnvörpuveiðar eru bannaðar á tímabilinu 1. marz til 1. maí 1971 samkvæmt 1. gr. reglugerðar nr. 23/1971. Ákærist því nefndur Sigurður Ragnar til að sæta refsingu sam- kvæmt 1. mgr. 4. gr., núð. gr., sbr. 7. gr., nú 8. gr., laga nr. 62/ 1967, sbr. 2. gr. reglugerðar nr. 23/1971, og upptöku afla og veið- arfæra nefnds báts og til greiðslu alls sakarkostnaðar“. Ákærði er sakhæfur, fæddur 28. marz 1932 í Sandgerði, og hefur áður sætt eftirtöldum kærum og refsingum: 1952 20/10 í Gullbringu- og Kjósarsýslu: Sátt, 150 kr. sekt fyrir tolllagabrot. 1966 20/2 í Gullbringu: og Kjósarsýslu: Dómur: 20.000 kr. sekt fyrir ólöglegar togveiðar innan fiskveiðilandhelgi Ís- lands. Afli og veiðarfæri m/b Jóns Oddssonar, GK 14, gerð upptæk. 972 1966 4/12 í Gullbringu- og Kjósarsýslu: Dómur: 25.000.00 kr. sekt fyrir ólöglegar togveiðar innan fiskveiðilandhelgi Íslands. Afli og veiðarfæri m/b Jóns Oddssonar, GK 14, gerð upptæk. 1968 í Reykjavík: Hinn 30. nóvember 1968 veitti forseti Íslands uppgjöf sakar, að því er varðar dómana, uppkveðna 20. febrúar 1966 og 4. desember 1966. 1970 3/2 í Gullbringu- og Kjósarsýslu: Sátt, 1.000 kr. sekt fyrir brot gegn reglum nr. 214/1966. Málavextir eru þeir samkvæmt skýrslu Þrastar Sigtryggssonar, skipherra á varðskipinu Óðni, dagsettri 29. apríl 1971, að, kl. 0733, fimmtudaginn 29. apríl 1971, er varðskipið var við eftirlits- störf í Miðnessjó, var komið að m/b Jóni Oddssyni, GK 14, þar sen hann var að toga með stjórnborðsvörpu: „Staður: Eldey, fjarl. 15.7 sjóm. Gálgar, fjarl. 12.4 sjóm. gefur það stað bátsins um 0.5 sjóm. innan fiskveiðimarkanna. Kl. 0734 var gerð eftirfarandi staðarákvörðun: Eldey, fjarl. 15.7 sjóm. Gálgar, fjarl. 12.3 sjóm. gefur það stað bátsins um 0.5 sjóm. innan fiskveiðimarkanna. Um kl. 1110 var skipstjóra bátsins tilkynnt að halda til hafnar og að mál hans yrði tekið fyrir í Hafnarfirði. Kl. 0820 var gerð athugun á lausa hring ratsjárinnar, og reyndist hann sýna 0.2 sjóm. of mikið. Í fjarlægðum hér að framan er reiknað með þessari skekkju. Athuganir voru gerðar með KH-ratsjá af 1. og 2. stýrimanni undir umsjón skipherra. Veður: ASA 4, regn, sjólítið“. Yfirmenn varðskipsins Óðins hafa komið fyrir dóminn, og staðfestu þeir vætti sín með eiði. Þröstur Sigtryggson skipherra staðfesti skýrslu sína, Hann kvaðst hafa séð einkennisstafi bátsins svo og að hann var að toga með stjórnborðsvörpu. Hann kvað Í. og 2. stýrimann hafa annazt staðarákvarðanir, en hann fylgzt með hinni síðari. Einnig hafi þeir undir eftirliti hans sett út stað bátsins í sjókort. Kristinn Jóhann Árnason, 1. stýrimaður varðskipsins, kvaðst hafa séð nafn bátsins og númer. Hann og 2. stýrimaður hefðu framkvæmt staðarákvarðanir og báðir samtímis lesið af fjar- lægðarkvarða ratsjárskífunnar. Hafi komið í ljós, að báturinn var 0.5 sjómílur fyrir innan fiskveiðitakmörkin. Hann kvað sig minna 973 fastlega, að togvírar bátsins hafi verið þannig, að greinilegt hafi verið, að hann var að toga. Hálfdán Henrýsson, 2. stýrimaður á varðskipinu, staðfesti skýrslu skipherrans rétta, að svo miklu leyti sem hann gæti um borið. Hann kvaðst ekki hafa séð nafn bátsins, en hins vegar númer og að hann hafi verið að toga með stjórnborðsvörpu. Hann kvaðst hafa unnið að staðarákvörðunum ásamt 1. stýrimanni. Ákærði, sem er skipstjóri á vélbátnum Jóni Oddssyni, GK 14, kvaðst hafa haldið á veiðar frá Sandgerði klukkan um 0300— 0400 aðfaranótt fimmtudagsins 29. apríl s.l. Hann kvaðst hafa hafið togveiðar með fiskibotnvörpu nokkuð sunnan við syðri mörk þess hólfs, sem um ræðir í máli þessu. Hann kvað skyggni hafa verið slæmt og hafi verið erfitt að staðsetja sig nákvæmlega, enda hafi viðmiðunarstaðir náðst illa á ratsjána. Hann kvaðst hafa talið sig vera á löglegum slóðum, enda fjöldi togbáta allt í kringum hann. Kærði vefengdi ekki staðarákvarðanir landhelgis- gæzlumanna og kvað bátinn á þeim tíma, er þær voru gerðar, hafa verið að toga. Mat afla og veiðarfæra var framkvæmt af Guðmundi Guð- mundssyni fulltrúa og Skarphéðni Kristjánssyni lögregluþjóni. Er niðurstaða matsgerðar sú, að afli er metinn kr. 17.150.00 og veiðarfæri, þar með taldir dragstrengir, kr. 70.760.00. Með eigin framburði ákærða og vætti vitna svo og öðrum gögn- um málsins er sannað, að ákærði hefur í umrætt sinn gerzt sekur um fiskveiðibrot það, er í ákæruskjali greinir og þar er réttilega fært til lagaákvæða. Gullgengi íslenzkrar krónu er nú þannig, að 100 gullkrónur jafngilda 3.992.93 pappírskrónum. Samkvæmt skipaskrá er m/b Jón Oddsson, GK 14, að stærð 82 rúmlestir brúttó. Refsing ákærða þykir samkvæmt framangreindum lagaákvæð- um hæfilega ákveðin kr. 40.000.00 sekt til Landhelgissjóðs Ís- lands, og komi varðhald 20 daga í stað sektarinnar, verði hún eigi greidd innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Gera ber upptækan til handa Landhelgissjóði Íslands allan afla svo og veiðarfæri, þar með talda dragstrengi, um borð í m/b Jóni Oddssyni, GK 14. Þá ber að dæma ákærða til greiðslu alls sakarkostnaðar. Því dæmist rétt vera: Ákærði, Sigurður Ragnar Bjarnason, greiði kr. 40.000.00 974 sekt til Landhelgissjóðs Íslands, og komi varðhald 20 daga í stað sektarinnar, verði hún eigi greidd innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Allur afli og veiðarfæri, þar með taldir dragstrengir, um borð í vélbátnum Jóni Oddssyni, GK 14, skulu vera upptæk til handa Landhelgissjóði Íslands. Ákærði greiði allan kostnað sakarinnar. Dómi þessum ber að fullnægja með aðför að lögum. Miðvikudaginn 3. nóvember 1971. Nr. 125/1970. Guðjón Jónsson og Jón Valgarð Guðjónsson (Þorvaldur Lúðvíksson hrl.) gegn Sævík h/f (Örn Clausen hrl.). Dóminn skipuðu hinir reglulegu dómarar Hæstaréttar. Kaup og sala. Skaðabætur. Dómur Hæstaréttar. Áfrýjendur hafa skotið máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 29. júní 1970. Þeir gera þær dómkröfur, að stefnda verði gert að greiða kr. 28.078.33 með 7% ársvöxtum frá 1. janúar 1963 til greiðsludags. Þá krefjast þeir og málskostn- aðar í héraði og fyrir Hæstarétti úr hendi stefnda. Stefndi krefst staðfestingar hins áfrýjaða dóms og máls- kostnaðar fyrir Hæstarétti. Áfrýjendur hafa viðurkennt greiðsluskyldu sína á kr. 37.465.67. Þeir hafa engin haldbær rök fært fyrir Hæsta- rétti, að þeim beri ekki að greiða stefnda þann kostnað, kr. 39.515.90, sem hinir sérfróðu dómendur í héraði töldu þá eiga að greiða í sambandi við söluna á bátnum. 975 Staðfesta ber úrlausn héraðsdóms um sýknu stefnda af kröfu áfrýjenda, kr. 65.544.00. Samkvæmt þessu verður héraðsdómur staðfestur. Áfrýjendur greiði stefnda málskostnað fyrir Hæstarétti, kr. 18.000.00. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Áfrýjendur, Guðjón Jónsson og Jón Valgarð Guðjóns- son, greiði stefnda, Sævík h/f, málskostnað fyrir Hæsta- rétti, kr. 18.000.00, að viðlagðri aðför að lögum. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 29. maí 1970. Mál þetta, sem tekið var til dóms 6. maí s.l, hefur Benedikt Björnsson, Þingholtsstræti 15, Reykjavík, f. h. Sævíkur h/f, Grindavík, hörðað fyrir bæjarþinginu með stefnu, útgefinni 11. maí 1966, gegn Jóni Valgarði Guðjónssyni, Heiðarvegi 25, Vest- mannaeyjum, og Guðjóni Jónssyni, sama stað, til greiðslu á kr. 206.598.24 með 8% ársvöxtum af kr. 169.132.57 frá 1. febrúar 1963 til 5. nóvember 1964 og af kr. 206.598.24 frá þeim degi til 31. desember 1964 og af kr. 206.598.24 frá þeim degi til 31. des- ember 1964 og 7% ársvöxtum frá þeim degi til 11. júní 1965 og 1% mánaðarvöxtum fyrir hvern byrjaðan mánuð frá þeim degi til greiðsludags auk málskostnaðar að skaðlausu. Við munnlegan flutning málsins lækkaði aðalstefnandi kröfu sína um kr. 26.455.00, eða í kr. 180.143.21. Af hálfu stefndu í aðalsök er krafizt algerrar sýknu af öllum kröfum aðalstefnanda og að aðalstefnanda verði gert að greiða þeim málskostnað í aðalsök að skaðlausu. Við munnlegan flutning málsins voru af hálfu hinna stefndu í aðalsök gerðar þær varakröfur, að þeir verði aðeins dæmdir til að greiða aðalstefnanda kr. 27.479.70 og málskostnaður þá jafnframt látinn niður falla í aðalsök. Með stefnu, útgefinni 7. nóvember 1966, hafa hinir stefndu í aðalsök höfðað gagnsök í máli þessu gegn aðalstefnanda, og gera gagnstefnendur þær dómkröfur í gagnsök, að gagnstefnda verði dæmt að greiða þeim kr. 65.544.00 ásamt 7% ársvöxtum frá 1. janúar 1963 til greiðsludags og málskostnað að skaðlausu. Af hálfu gagnstefnda eru þær dómkröfur gerðar í gagnsök, að 976 hann verði algerlega sýknaður af kröfum gagnstefnenda og honum dæmdur málskostnaður að skaðlausu samkvæmt máls- kostnaðarreikningi. Málavextir eru þeir í aðalsök, að með afsali, dags. 26. nóvem- ber 1962, seldu gagnstefnendur aðalstefnanda vélbátinn Hafþór Guðjónsson, VE 265. Í afsalinu er það skýrt tekið fram, að bátur- inn eigi að afhendast málaður að utan og í „ríkisskoðunarstandi“, en kaupin voru miðuð við Í. nóvember 1962. Er aðalstefnandi hafði tekið við bátnum, kom í ljós, að mikið vantaði á, að báturinn væri í „ríkisskoðunarstandi“. Þurfti aðalstefnandi að kosta upp á bátinn í beinu sambandi við að koma honum í „ríkis- skoðunarstand“, samtals kr. 169.132.57. Samkvæmt afsalinu bar aðalstefnanda eigi að greiða tryggingariðgjöld af bátnum nema frá 1. nóvember 1962, og skyldi uppgjör á þeim fara fram síðar, þegar séð yrði, hvort um ógreidd iðgjöld fyrir 1. nóvember 1962 yrði að ræða, er gagnstefnendum bæri tvímælalaust að greiða. Hinn 5. nóvember 1964 var aðalstefnandi við uppgjör á bráða- fúatjónbótum látinn greiða eldri iðgjöld fram til 1. nóvember 1962 til bráðafúatrygginga, samtals að fjárhæð kr. 37.465.67, en iðgjöld þessi áttu gagnstefnendur samkvæmt afsalinu að greiða. Samkvæmt ofanskráðu er því krafa stefnanda í upphafi á hendur gagnstefnendum sundurliðuð þannig: a) Samkvæmt reikningum, er fram voru lagðir í málinu yfir kostnað við að koma bátnum í a isskoðunarstand“, samtals .. .. .. . kr. 169.132.57 b) Iðgjald til bráðafúatrygginga fyrir 1. nóvem- ber 1962, er dregið var frá tjónbótum til aðal- stefnanda 5. nóvember 1964 .. .. .. .. 2. -- — 37T.465.67 Samtals kr. 206.598.24 Vexti kveður aðalstefnandi vera reiknaða af kr. 169.132.57 frá dagsetningu síðasta reiknings, en af kr. 37.465.67 frá þeim degi, er sú fjárhæð var dregin frá tjónbótum. Í gagnsök er málavöxtum svo lýst, að skuld sú, sem gagnkrafan byggist á, sé vegna veiðarfæra, sem gagnstefnendur hafi selt aðal- stefnanda í janúar 1963 í sambandi við kaup Sævíkur h/f á bátn- um Hafþóri Guðjónssyni, VE 265, en skuld þessi hafi eigi fengizt greidd þrátt fyrir ítrekuð tilmæli. Aðalsök. Aðalstefnandi reisir dómkröfur sínar á því, að í máli þessu 977 séu aðalstefndu krafðir greiðslu á þeim kostnaði, kr. 169.132.57, sem samkvæmt reikningum á dskj. nr. 7—26 hafi verið því sam- fara að koma bátnum í „ríkisskoðunarstand“, en í því ástandi hafi báturinn átt að vera samkvæmt afsalinu á dskj. nr. 3 við afhendingu, en svo hafi ekki reynzt vera. Sömuleiðis kveður aðal- stefnandi aðalstefndu vera krafða greiðslu á vangreiddum ið- gjöldum fyrir 1. nóvember 1962 til bráðafúatrygginga samkvæmt yfirlýsingunni á dskj. nr. 4, samtals kr. 37.465.67, en þessi fjár- hæð hafi verið dregin frá total bráðafúatjónbótum til aðalstefn- anda, er báturinn hafi verið dæmdur ónýtur 5. nóvember 1964. Samkvæmt afsalinu á dskj. nr. 3 hafi aðalstefndu átt að greiða þessi vangreiddu iðgjöld (til 1. nóvember 1962), er fyrir lægi upp- gjör á þeim. Gagnstefnendur styðja sýknukröfu sína í aðalsök þeim rökum, að umræddur bátur hafi haft haffærisskírteini til 1. janúar 1963 og ekkert verið athugavert við bátinn samkvæmt vottorði Skipa- skoðunar ríkisins, útgefnu 23. janúar 1962, sbr. dskj. nr. 30. Hins vegar hafi aðalstefnandi ekki látið sækja bátinn til Vestmanna- eyja fyrr en í janúar 1963, og kveða gagnstefnendur það sér óvið- komandi, hve lengi aðalstefnandi lét dragast að sækja bátinn, enda hafi báturinn verið úr ábyrgð þeirra í nóvember 1962, sbr. afsal fyrir bátnum, dags. 26. nóvember 1962. Mótmæla því gagn- stefnendur þessum lið stefnukröfunnar sem röngum. Þá segja sagnstefnendur, að m. a. sé þeim í umræddum kröfulið gerður reikningur fyrir 2 björgunarbátum og línuspili, en báturinn hafi haft löggildan björgunarkát og fullkomið línuspil í góðu ástandi, er hann hafi verið afhentur. Þá hafi báturinn og verið málaður að utan, áður en hann hafi verið afhentur, sbr. ákvæði í afsali. Varðandi 2. kröfulið í stefnu taka gagnstefnendur fram, að í sambandi við sölu á bátnum hafi aðalstefnandi gefið út fjögur skuldabréf, samtals að fjárhæð kr. 430.000.00. Báturinn hafi síðar verið dæmdur í bráðafúa og hafi aðalstefnandi fengið bætur úr bráðafúatryggingunni. Gagnstefnendur taka og fram, að Sam- ábyrgð Íslands á fiskiskipum hafi gert upp við þá framangreind skuldabréf, en dregið frá andvirði þeirra iðgjaldsskuld, er aðal- stefnandi haldi fram, að hafi verið dregin frá sínum bótum. Þessu til sönnunar sé ljósmynd af kvittun á dskj. nr. 31. Eigi því aðal- stefnandi engar kröfur á hendur þeim samkvæmt kröfulið þessum. Skal nú hvor hinna tveggja liða stefnukröfunnar athugaður fyrir sig. Um a lið. 62 978 Í málinu liggja frammi reikningar fyrir kröfulið þessum, sem aðalstefnandi telur nema þeirri fjárhæð, sem hann hafi þurft að inna af hendi til þess að koma umræðdum bát í „ríkisskoðunar- stand“. Eins og áður er komið fram, lækkaði aðalstefnandi þennan kröfulið um kr. 26.455.00 við munnlegan flutning málsins, og er það sem svarar andvirði annars björgunarbátsins, sem um getur á dskj. nr. 8. Samkvæmt eftirlitsbók m/b Hafþórs Guðjónssonar, VE 265, sem liggur frammi Í málinu, hefur umræddur bátur ekki verið í „ríkisskoðunarstandi“, er hann var afhentur aðalstefnanda, svo sem áskilið er í afsali á dskj. nr. 3. Hinir sérfróðu dómendur hafa sérstaklega yfirfarið reikninga þá, sem kröfuliður þessi er grundvallaður á, þ. e. dskj. nr. 7T—26, og er það samdóma álit þeirra, að af þeim beri gagnstefnendum að greiða aðalstefnanda kr. 39.515.90 til þess að fullnægja þeim skilmálum, sem Í afsali á dskj. nr. 3 greinir, en aðalstefnanda beri hins vegar sjálfum að greiða af kröfulið þessum kr. 103.161.67. Verður því dómur grundvallaður á þessu, að því er þennan kröfulið varðar. Umm b lið. Samkvæmt ákvæðum afsals á dskj. nr. 3 ber gagnstefnendum að greiða tryggingariðgjald það, sem hér um ræðir, en eins og áður er fram komið, halda gagnstefnendur því fram í greinargerð sinni á dskj. nr. 28, að þessi kröfuliður hafi verið dreginn frá, er þeir fengu greiðd skuldabréf þau hjá Samábyrgð Íslands á fiski- skipum, sem aðalstefnandi gaf út í sambandi við kaupin á um- ræddum Þbáti, og eigi aðalstefnandi því enga kröfu á hendur gagnstefnendum út af iðgjaldi þessu. Við munnlegan flutning málsins viðurkenndi lögmaður gagn- stefnenda hins vegar, að þessi staðhæfing í greinargerðinni mundi vera á misskilningi byggð og iðgjaldsskuld sú, sem dregin hefði verið frá samkvæmt kvittun á dskj. nr. 31, hefði verið við Báta- ábyrgðarfélag Vestmannaeyja. Verður því þessi kröfuliður tekinn til greina óbreyttur. Við munnlegan flutning málsins hélt lögmaður gagnstefnenda því fram, að aðalstefnandi skuldaði gagnstefnendum kr. 8.602.00 vegna þinglýsingar og stimplunar á veðskuldabréfum, sem aðal- stefnandi gaf út, er hann keypti umræddan bát af gagnstefnend- um, sbr. dskj. nr. 37 og 38 í máli þessu. 979 Þar sem eigi verður ráðið af nefndum dómsskjölum, hver hefur innt af hendi greiðslu umræddra þinglýsingar- og stimpilgjalda, og með því einnig, að lögmaður aðalstefnanda hefur mótmælt kröfu þessari við munnlegan málflutning, þykja eigi fram komnar nægar sannanir til þess, að unnt sé að taka kröfu þessa til greina. Verður því niðurstaða málsins sú í aðalsök, að gagnstefnendur verða dæmdir til að greiða aðalstefnanda kr. 76.981.57 (39.515.90 | 37.465.67) ásamt vöxtum, sem þykja hæfilega ákveðnir 7% ársvextir af kr. 39.515.90 frá 1. febrúar 1963 til 5. nóvember 1964 og sömu vextir af kr. 76.981.57 frá þeim degi til 31. desember 1964, en 6% ársvextir af sömu fjárhæð frá þeim degi til 31. des- ember 1965 og 7% ársvextir frá þeim degi til greiðsluðags. Samkvæmt þessari niðurstöðu ber að dæma gagnstefnendur til að greiða aðalstefnanda málskostnað í aðalsök, sem þykir hæfilega ákveðinn kr. 15.000.00. Gagnsök. Gagnstefnendur reisa kröfu sína í gagnsök á því, að er aðal- stefnandi hafi látið sækja bátinn í janúarmánuði 1963 til Vest- mannaeyja, hafi hann keypt af gagnstefnendum veiðarfæri fyrir kr. 65.545.00, sbr. reikninginn á dskj. nr. 32. Hafi veiðarfæri þessi verið afhent Árna Snjólfssyni skipstjóra, er sótt hafi bátinn fyrir aðalstefnanda. Aðalstefnandi styður sýknukröfu sína í gagnsök þeim rökum, að samkvæmt afsalinu á dskj. nr. 3 hafi báturinn verið keyptur ásamt hvers konar fylgifé bátsins svo og öllum þeim veiðarfær- um, er téðum báti hafi fylgt o. s. frv. og hafi þetta verið reiknað á kr. 450.000.00 í kaupverðinu, sbr. dskj. nr. 3. Reikningurinn á dskj. nr. 32 virðist því vera búinn til eftir á yfir þau veiðarfæri, sem bátnum hafi átt að fylgja og seld hafi verið með bátnum, sbr. dskj. nr. 3. Aðalstefnandi kveðst ekki kannast við samning um kaup á neinum aukaveiðarfærum, sem ekki hafi átt að fylgja bátnum, sbr. afsalið á dskj. nr. 3, og kveðst því mótmæla gagn- kröfunni sem algerri fjarstæðu. Gagnstefnendur hafa ekki leitt að því nægar sönnur, að við- skipti þau, sem í gagnsökinni greinir, hafi átt sér stað, og þykja því ekki efni til gegn mótmælum aðalstefnanda að taka til greina gagnkröfuna, og ber því að sýkna aðalstefnanda af kröfum gagn- stefnenda í máli þessu. Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður falli niður í gagn- sök. Valgarður Kristjánsson borgardómari kvað upp dóm þennan 980 ásamt meðdómendunum Guðmundi Hjaltasyni skipstjóra og Guð- mundi Péturssyni vélstjóra, en uppkvaðning dómsins hefur dregizt um venju fram vegna mikilla anna. Dómsorð: Í aðalsök greiði gagnstefnendur, Valgarður Guðjónsson og Guðjón Jónsson, aðalstefnanda, Benedikt Björnssyni f. h. Sævíkur h/f, kr. 76.981.57 ásamt 7% ársvöxtum af kr.39.515.90 frá 1. febrúar 1963 til 5. nóvember 1964 og af kr. 76.981.57 frá þeim degi til 31. desember 1964, en 6% ársvöxtum frá þeim degi til 31. desember 1965 og 7% ársvöxtum frá þeim degi til greiðsludags. Í gagnsök á aðalstefnandi, Benedikt Björnsson f. h. Sævíkur h/f, að vera sýkn af kröfum gagnstefnenda, Valgarðs Guð- jónssonar og Guðjóns Jónssonar. Gagnstefnendur greiði aðalstefnanda kr. 15.000.00 í máls- kostnað í aðalsök. Málskostnaður fellur niður í gagnsök. Dómi þessum ber að fullnægja innan 15 daga frá lögbirt- ingu hans að viðlagðri aðför að lögum. Miðvikudaginn 3. nóvember 1971. Nr. 144/1971. Ákæruvaldið (Valdimar Stefánsson saksóknari ríkisins) gegn Arngrími Jónssyni (Benedikt Sveinsson hrl.). Dóminn skipuðu hinir reglulegu dómarar Hæstaréttar. Fiskveiðabrot. Dómur Hæstaréttar. Eftir uppsögu héraðsdóms hefur Jónas Sigurðsson, skóla- stjóri Stýrimannaskólans, markað á sjóuppdrátt staðar- ákvarðanir varðskipsmanna. Í greinargerð skólastjórans, dag- settri 11. október 1971, segir svo: 981 „A = staður varðskipsins kl. 0915 h. 29/4 *71 hjá bátnum. Staður A mælist um 0,4 sjóm. innan fiskveiðimarkanna. Í sama sjókort hef ég einnig sett út staðarákvörðun varð- skipsins kl. 0915 með því að taka tillit til þeirrar fjarlægðar- skekkju bátnum í hag, sem framleiðendur Kelvin Hughes ratsjár varðskipsins viðurkenna (= 2%% af fjarlægðum fyr- ir færanlega fjarlægðarhringinn), staður A, auðkenndur með rauðum lit. Staður A, mælist 0,1—0,2 sjóm. innan fiskveiði- markanna“. Að tilhlutan Hæstaréttar var háð framhaldsrannsókn í málinu. Fyrir sakadóm komu aftur skipherra varðskipsins, Þröstur Sigtryggsson, og Kristinn Jóhann Árnason, sem var 1. stýrimaður varðskipsins hinn 29. apríl 1971. Var þeim kynnt efni undirréttardómsskjals nr. 1, þ. e. skýrsla Landhelg- isgæzlunnar, dags. 29. apríl 1971. Framburður skipherra var svohljóðandi: „ Vitnið segir, að það, sem við er átt í skýrslum þess með staðnum Gálgum, sé radarendurvarp frá fjarskiptaskermum varnarliðsins, sem eru stutt frá þríhyrningamælistaðnum Gálgum. Vitnið hefur ekki mælt fjarlægð skermanna frá um- ræddum punkti, en áætlar hana vera 100—200 metra í suð- vestlæga stefnu frá Gálgum. Útsetningin í sjókortin er sett frá þríhyrningamælistaðnum. Vitnið kveðst ekki gera þetta að ástæðulausu, heldur í samræmi við athugun, sem það gerði með sextant og ratsjá kl. 11.48 hinn 29. apríl s.1.“. Skipherra var að því spurður, „hvaða punktur í Eldey hafi verið notaður til viðmiðunar í mælingunum“. Kvað skipherr- ann, „að í þessari fjarlægð frá Eldey komi hún aðeins fram Í radarnum sem einn punktur og á venjulegan hátt mæld fjarlægð til hans“. Framburður 1. stýrimanns var svohljóðandi: „Vitnið segir, að í radar varðskipanna sjáist greinilegur punktur, sem skipstjórnarmenn álíti vera fjarskiptaskerma varnarliðsins á Stafnesi. Skermarnir eru það nálægt þríhyrn- ingspunkti, sem er á Stafnesinu, að óhætt er talið að setja fjarlægðir út frá þeim punkti, og er það venjulega gert. Er 982 í þessu efni talað um staðinn Gálga á meðal skipstjórnar- manna á varðskipum ríkisins. Aðspurt kveðst vitnið aðeins hafa athugað staðinn af sjó, en aldrei á landi“. Málið var af nýju borið undir Jónas Sigurðsson, skólastjóra Stýrimannaskólans. Greinargerð skólastjórans, dagsett 28. október 1971, er svohljóðandi: „Samkvæmt framburði skipherra og 1. stýrimanns varð- skipsins var staðarákvörðun varðskipsmanna hjá bátnum gerð með radarfjarlægðum frá Eldey og fjarskiptaskermum varnarliðsins sunnarlega á Stafnesi. Fjarlægðin frá fjar- skiptaskermunum er hinsvegar sett út frá þríhyrningamæli- staðnum Gálgum, enda eru skermarnir ekki merktir Í sjókorti nr. ðl. Á loftmynd, sem Landmælingar ríkisins hafa tekið af þessu svæði, hef ég mælt fjarlægðina milli Gálga og fjarskipta- skermisins, sem er lengst frá Gálgum. Samkvæmt því er fjarlægðin um 260 metrar eða um 0,14 sjóm. og áttin frá Gálgum til skermisins um 223“ réttvísandi. Við útsetningu í sjókort nr. 31 get ég ekki fundið, að þessi munur á staðnum, sem fjarlægðin var mæld til, og staðnum, sem hún var sett út frá, hafi mælanleg áhrif á fjarlægð stað- anna A og A, frá bannsvæðismörkunum, þ. e. línunni rétt- vísandi vestur frá Stafnesi“. Samkvæmt því, sem nú hefur verið rakið, og öðrum gögn- um málsins verður að telja sannað, að skip ákærða, m/b Hafnarnes, SI 77, hafi verið að ólöglegum veiðum innan fiskveiðimarka á þeim tíma, sem mál þetta fjallar um. Ákvæði laga nr. 62/1967, sbr. lög nr. 21/1969, eru reist á þeim sjónarmiðum, að skipstjóri beri eindregna fjársektar- ábyrgð á því, er fiskiskip hans stundar ólöglegar veiðar innan fiskveiðimarkanna. Ákvæði laganna gera og ráð fyrir því, að ekki verði aðrir skipverjar saksóttir fyrir fiskveiði- brot. Samkvæmt þessu verður að telja ákærða ábyrgan fyrir sekt þeirri, sem til hefur verið unnið eftir lagaboðum þeim, sem í ákæru greinir, en honum verður eigi dæmd refsivist til vara, þar sem hann átti ekki saknæman þátt í brotinu. M/b Hafnarnes, SI 77, er 228 rúmlestir brúttó. Samkvæmt 983 vottorði Seðlabanka Íslands, dagsettu 21. október 1971, jafn- gilda 100 gullkrónur 3.992.93 seðlakrónum. Ber að staðfesta héraðsdóminn. Ákærði greiði allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin saksóknarlaun til rkissjóðs, kr. 12.000.00, og laun skip- aðs verjanda síns fyrir Hæstarétti, kr. 15.000.00. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Ákærði, Arngrímur Jónsson, greiði allan áfrýjunar- kostnað sakarinnar, þar með talin saksóknarlaun til rík- issjóðs, kr. 12.000.00, og málsvarnarlaun verjanda síns fyrir Hæstarétti, Benedikts Sveinssonar hæstaréttarlög- manns, kr. 15.000.00. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur sakadóms Reykjavíkur 1. maí 1971. Ár 1971, laugardaginn 1. maí, var á dómþingi sakadóms Reykja- víkur, sem háð var að Borgartúni 7 af Ólafi Þorlákssyni saka- dómara sem dómsformanni og skipstjórunum Halldóri Ingimars- syni og Guðna Jónssyni sem meðdómsmönnum, kveðinn upp dómur í sakadómsmálinu nr. 210/1971: Ákæruvaldið gegn Arn- grími Jónssyni, sem tekið var til dóms sama dag. Málið er með ákæruskjali, dagsettu 30. apríl 1971, höfðað á hendur Arngrími Jónssyni, Hafnartúni 2 á Siglufirði, fæddum 24. júní 1939 á Akureyri, skipstjóra á vélskipinu Hafnarnesi, SI 71, sem er 228 brúttó rúmlestir, fyrir að hafa gerzt sekur um fiskveiðibrot samkvæmt 1. gr., 2. tl., reglugerðar nr. 23/1971 um sérstök veiðisvæði fyrir línu og net fyrir Suðvesturlandi og 1. mgr. 1. gr. laga nr. 62/1967 um bann gegn veiðum með botnvörpu og flotvörpu, sbr. 2. gr., E 5, laga nr. 21/1969 um breyting á þeim lögum, sbr. 1. mgr. 1. gr. reglugerðar nr. 3/1981 um fiskveiðiland- helgi Íslands, með því að hafa verið á botnvörpuveiðum á nefndu skipi fimmtudagsmorguninn 29. apríl 1971 í Miðnessjó á svæði innan fiskveiðilandhelgi Íslands, eins og hún er ákveðin í 1. gr. áðurgreindrar reglugerðar nr. 3/1961, sbr. 2. gr., E5 og E 9, laga nr. 21/1969, þar sem botnvörpuveiðar eru bannaðar á tímabilinu 1. marz til 1. maí 1971 samkvæmt 1. gr. reglugerðar nr. 23/1971. 984 Ákærist því nefndur Arngrímur til að sæta refsingu samkvæmt 1. mgr. 4. gr., nú 5. gr., sbr. 7., nú 8. gr., laga nr. 62/1967, sbr. 2. gr. reglugerðar nr. 23/1971, og upptöku afla og veiðarfæra nefnds skips og til greiðslu alls sakarkostnaðar. Málavextir. Fimmtudaginn 29. apríl 1971 kom varðskipið Óðinn að m/b Hafnarnesi í Miðnessjó, en þá var báturinn að toga með stjórn- borðsvörpu. Samkvæmt skýrslu skipherra varðskipsins, Þrastar Sigtryggssonar, var kl. 0915 gerð eftirfarandi staðarákvörðun: „Eldey, fjarl. 14,8 sjóm. Gálgar, fjarl. 10,0 sjóm. gefur það stað bátsins um 0,4 sjóm. innan fiskveiðimarkanna. Kl. 0916 var gerð önnur staðarákvörðun, og reyndist hún hin sama og á fyrrgreinda staðnum. Um kl. 1100 var skipstjóra bátsins sagt að halda til Reykja- víkur, þar sem mál hans verður tekið fyrir. KI. 0820 var gerð athugun á lausa hring ratsjárinnar, og reyndist hann sýna 0,2 sjóm. of mikið. Í fjarlægðum hér að framan er reiknað með þessari skekkju. Athuganir voru gerðar á KH ratsjá af Í. og 2. stýrimanni undir umsjón skipherra. Veður: ASA 3, regn, sjólítið“. Samkvæmt framburði skipherra, Kristins Jóhanns Árnasonar 1. stýrimanns, og Hálfdánar Henryssonar, 2. stýrimanns, gerðu stýrimennirnir staðarákvarðanirnar undir umsjón skipherra, og hafa þeir allir staðfest, að ákvarðanirnar séu rétt tilgreindar. Ákærði, Arngrímur Jónsson, var skipstjóri á m/b Hafnarnesi greint sinn, en báturinn er 228 brúttó rúmlestir. Fyrir dómi hefur ákærði skýrt svo frá, að hann hafi verið sofandi, er mælingar þær fóru fram, er um getur hér að framan. Stýrimaðurinn, Ólafur Rögnvaldsson, hafi verið í brúnni þá. Hann hafi gefið Ólafi þau fyrirmæli um kl. 0400 að fara ekki inn á lokaða svæðið, en nokkru fyrr hafi fjarlægð bátsins frá Eldey verið 13 sjómílur. Stýrimaðurinn, Ólafur Jóhann Rögnvaldsson, Hlíðarvegi 3, Siglufirði, kveðst hafa verið við stjórn í m/b Hafnarnesi á umræddum tíma. Um nóttina fyrir atvik málsins hafi varpan orðið óklár og ekki komið í sjó fyrr en laust fyrir kl. 0900 um morguninn. Samkvæmt mælingum sínum hafi báturinn þá verið alveg við suðurmörk línunnar og togstefna verið VSV, en hann hafi fljótlega orðið var við varðskipið og breytt þá stefnunni í SSV. Stýrimaðurinn hefur sýnt í dómi staðarákvörðun, er hann 985 setti út í sjókort rétt eftir köstun um kl. 0900 um morguninn, en eigi hefur hann getað tilgreint, hvaða fjarlægðir hann mældi þá. Stýrimaðurinn hefur talið, að hann hafi ekki farið inn fyrir línu hólfsins greint sinn. Samkvæmt gögnum málsins liðu um 2 klukkustundir frá mælingum varðskipsmanna, þar til samband var haft við ákærða og honum tilkynnt um kæru. Hefur dráttur þessi eigi verið rétt- lættur. Þannig gafst hvorki ákærða né skipsmönnum hans kostur á því að staðreyna mælingar varðskipsmanna. Þrátt fyrir hnökra þá, er á hafa orðið að þessu leyti, þykir með staðarákvörðunum varðskipsmanna, er þeir hafa staðfest fyrir dómi, vera sannað, að m/b Hafnarnes hafi á þeim tíma, er í ákæru greinir, verið að togveiðum innan marka þeirra, sem um ræðir í 2. tl. 1. gr. reglu- gerðar nr. 23/1971, en þar er lagt bann við togveiðum á tíma- bilinu 1. marz til 1. maí 1971 á svæði, sem takmarkast að norðan af línu réttvísandi vestur frá Garðskaga og að sunnan af línu réttvísandi vestur frá Stafnesi út að takmörkum fiskveiðiland- helginnar. Er reglugerð þessi sett með stoð í 2. gr., E 9, laga nr. 62/1962, eins og þau lög hafa breytzt með lögum nr. 21/1969. Hefur skip ákærða verið að veiðum 0.4 sjómílur norðan við syðri mörk þessa svæðis. Ákærði er sem skipstjóri refsiábyrgur að þessu leyti, þótt fram hafi komið, að hann var ekki við stjórn skipsins, er varðskips- menn ákvörðuðu stað þess. Ákærði verður samkvæmt þessu dæmdur í refsingu samkvæmt 1. gr., sbr. 4. gr., laga nr. 62/1967, sbr. breyting með lögum nr. 21/1969, og verður refsing hans ákveðin með hliðsjón af stærð skipsins og gullgengi íslenzkrar krónu (1 gullkróna: 3.992.93 pappírskrónur) 600.000.00 króna sekt til Landhelgissjóðs. Vararefsing verður ekki dæmd, þar sem ekki er sannað, að ákærði hafi átt saknæman þátt í brotinu. Samkvæmt 4. gr. laga nr. 62/1967, sbr. lög nr. 21/1969, ber að gera veiðarfæri skipsins upptæk til handa Landhelgissjóði svo og afla þann, sem er í skipinu. Loks ber að dæma ákærða til greiðslu sakarkostnaðar, þar á meðal málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns, Benedikts Sveins- sonar hæstaréttarlögmanns, kr. 6.000.00. Dómsorð: Ákærði, Arngrímur Jónsson, greiði 600.000.00 króna sekt til Landhelgissjóðs Íslands. 986 Ákærða er eigi gerð vararefsing við framangreinda sektar- greiðslu. Allur afli og veiðarfæri Hafnarness, SI 77, eru gerð upp- tæk til handa Landhelgissjóði Íslands. Ákærði greiði allan sakarkostnað, þar með talin málsvarn- arlaun skipaðs verjandi síns, Benedikts Sveinssonar hæsta- réttarlögmanns, kr. 6.000.00. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Fimmtudaginn 11. nóvember 1971. Nr. 36/1970. Eiríkur Guðlaugsson (Vilhjálmur Þórhallson hrl.) gegn Ramma h/f og gagnsök (Jónas Aðalsteinsson hrl.). Dóminn skipuðu hinir reglulegu dómarar Hæstaréttar. Vinnuslys. Skaðabætur. Dómur Hæstaréttar. Aðaláfrýjandi hefur skotið máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 24. febrúar 1970. Krefst hann þess, að gagnáfrýjandi verði dæmdur til að greiða honum kr. 403.434.00 með 7% ársvöxtum frá 24. ágúst 1967 til greiðsludags svo og máls- kostnað í héraði og fyrir Hæstarétti, eins og málið væri ekki gjafsóknarmál í héraði. Gagnáfrýjandi hefur áfrýjað málinu með stefnu 12. marz 1970. Krefst hann aðallega sýknu af kröfum aðaláfrýjanda og málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti, en fíl vara, að kröfur aðaláfrýjanda verði lækkaðar og málskostnaður þá látinn falla niður. Eftir uppsögu héraðsdóms hefur verið aflað nýrra gagna. Aðaláfrýjandi hefur gefið skýrslu fyrir dómi svo og fram- 987 leiðslustjóri gagnáfrýjanda, Einar Guðberg Gunnarsson, og vitnin Hafsteinn Ólafsson og Gunnhallur Sigfreð Antonsson. Fram er komið, að gagnáfrýjanda var veitt iðjuleyfi 16. nóvember 1970. Hinn 24. nóvember 1970 dómkvaddi sýslumaðurinn í Gull- bringu- og Kjósarsýslu þá Guðmund Björnsson prófessor og Ólaf Pálsson húsasmíðameistara til að skoða og lýsa tré- smíðavél þeirri, sem olli meiðslum aðaláfrýjanda, og kveða m. a. upp álit um búnað vélar þessarar, fyrirkomulag á vinnu- stað, verkstjórn og það, hvort aðaláfrýjandi hafi beitt rangri eða varhugaverðri vinnuaðferð, er slysið varð. Hafa hinir sérfróðu menn skilað rækilegri álitsgerð hinn 8. maí 1971. Segir þar m. a. svo: „1. Vélin er trésmíðafræsari, gerð Tegle á Sönner, Maskin- fabrikk, Bryne-Norway, typ TSF 911, Mask nr. 4610965. Vinnuborð vélarinnar er 122 em á lengd og 90 em á breidd. Spindillinn er í miðju vinnuborðinu, og var snúningshraði hans, er slysið vildi til, 5950 snúningar á mínútu. Hnífur sá, sem notaður var, hefur tvo gagnstæða arma (axlir) með lengdinni 78.5 mm frá miðju spindilsins. Eggjar hnífsins eru lóðréttar, 6 em á lengd. Fyrir láréttan skurð var notaður svonefndur forskerari, þ. e. hnífur með láréttri egg, og er armlengd hans 65 mm frá miðju spindils. Þannig sker forskerari 78.5 — 65 = 13.5 mm skemmra inn í efnið en hníf- urinn. Upplýst var við vettvangsgöngu, að sami munur hafi verið á hníf og forskerara eins og þá, er slysið varð. Með þessum mun verður bitjárnsviðnám óeðlilega mikið, miðað við að forskerari risti jafndjúpt og hnífurinn. Upplýst var, að eigedur Ramma h/f höfðu látið útbúa áður- nefndan hníf sérstaklega fyrir smíði á gluggaprófílum þeim, er fyrirtækið framleiðir. Frá spindli og langs eftir borði fræsarans í báðar áttir rís lóðrétt brík, svonefnt land. Afstaða þess til bitjárna ákveða dýpt fals þess, sem fræsa skal. Fals það, sem verið var að fræsa, var 6 em á breidd og 2 cm á dýpt. Þvermál þess hrings, sem myndaðist við snúning 988 hnífsins, var 15.7 cm, og mældist minnsta mögulega bil á milli landa 11.5 cm.... Hvorki öryggishlífar eru eða hafa verið tiltækar við notkun vélarinnar né heldur búkkar eða borð til framleng- ingar vinnuborði hennar. Vélinni fylgir framdrif, sem notað er undir öllum venjulegum kringumstæðum. Við vettvangsgöngu kom í ljós, að vélinni hefur verið haldið vel við, og er því ástæða til að ætla, að ástand vélarinnar hafi verið gott, þá er slysið varð. 2—-3. Planki sá, sem verið var að fræsa úr, var 220—-230 em á lengd, en vinnuborð vélarinnar er, svo sem áður er getið, 122 cm á lengd. Byrjað var að fræsa plankann 54 em frá enda, og þar sem hnífurinn er í miðju borði fræsarans, stóð helmingur plankans út af borðinu, þegar byrjað var. Eins og áður er getið, voru ekki notaðir búkkar eða borð undir plankaendann, sem út af stóð, en aðstoðarmanni var ætlað að gegna hlutverki þeirra. Við vettvangsgöngu lýsti Eiríkur Guðlaugsson handtökum þeim, sem notuð voru, þegar slysið vildi til, þannig: Hann þrýsti vinstri hendi utan og ofan á plankann og einnig hægri hendi ofan á plankann rétt aftan við þá vinstri, og stendur hann þá til hliðar við vélina. Báðar hendur voru þá inni yfir borði vélarinnar. Kvaðst Eiríkur hafa treyst mjög á að- stoðarmann sinn (Sigurþór), sem hélt fremri enda plankans að landi og vinnuborði vélarinnar. Þannig byrjaði hann að ýta plankanum fram eftir vinnuborði vélarinnar, og kvaðst hann hafa ætlað Sigurþóri að toga í plankann. Aðspurðir töldu nærstaddir starfsmenn fyrirtækisins þessi handtök vera þau, er venjulega væru notuð. Aðferð sú, sem Eiríkur notaði við að fræsa úr plankanum án framdrifs, verður að telja eðlilega undir slíkum kringum- stæðum og með fræsara af þessari gerð. Þó hefði verið unnt að saga úr falsinu, áður en fræsað var, eða fræsa falsið í tveim áföngum, og hefði það dregið nokkuð úr slysahættu. Hins vegar eru bitjárn þau, sem notuð voru, ekki af þeirri gerð, er venjulega má telja við slíka vinnuaðferð, og þar að 989 auki ekki samstæð, þ. e. forskerarinn sker ekki eins langt inn í tréð og hnífurinn, eins og áður er getið. Óvarlegt verður að telja að nota þessa gerð bitjárna nema aðeins í þeim tilfellum, þegar framdrifi verður við komið. Öruggara hefði verið að nota svonefndan fylltan haus, þ. e. hringlaga festingar fyrir hnífana, og standa þeir í slíkum festingum aðeins 3—4 mm út úr hringnum og valda þar af leiðandi mun minni meiðslum, þó fingur rekist í hnífana. Slíkir hnífar hafa að jafnaði minni fjarlægð frá miðju spind- ils en hnífur sá, sem notaður var, og er þá hægt að hafa minna bil á milli landa, en slíkt eykur öryggi við þessi störf. Eins og áður hefur verið setið, þá er aðferð sú, sem notuð var, er slysið vildi til, ekki talin óvenjuleg, þó talið sé, að útbúnaður fræsarans hefði átt að vera annar. Hins vegar verður að telja, að mjög hafi skort á, að handtök þau, sem Eiríkur Guðlaugsson og aðstoðarmaður hans notuðu, væru þau, er venjuleg og öruggust mega teljast. Eiríkur þrýsti með báðum höndum ofan á og á hlið plankans með báðar hendur inn yfir vinnuborði fræsarans og treysti mjög á, að aðstoðar- maður hans, er stóð framan við fræsarann, hefði hönd á plankanum, þrýsti honum að landinu og togaði í, um leið og Eiríkur byrjaði að fræsa. Þegar byrjað er að fræsa á þennan hátt, er venjan sú, að sá, sem fræsar, standi aftan við fræsarann og þrýsti með vinstri hendi ofan á og á hlið plankans, þá er frá landinu veit, og grípi með hægri hendi undir og utan um neðri brún hans eins langt fyrir aftan vinnuborð fræsarans og unnt er. Er þá staða þess, er fræsar, nokkurn veginn mitt á milli snertingu vinstri og hægri handar við plankann. Þannig er hægt að hafa mjög gott vald á plankanum, enda er nauð- synlegt, að sá sem fræsar, hafi sjálfur algjört vald á efni því, sem unnið er úr, og er hlutverk aðstoðarmanns eingöngu Í því fólgið að halda undir framenda plankans, sem út af vinnu- borðinu stendur. Hafi sá, sem fræsar, ekki við hendina sér- stakan útbúnað til þess að ýta plankanum síðasta spölinn fram eftir vinnuborði fræsarans, þá getur hann falið aðstoð- 990 armanni sínum að toga í plankann, en það krefst mjög sam- hæfðra handtaka. ... 5—6. Hægt hefði verið að koma fyrir öryggishlíf, þannig að hönd Eiríks hefði fyrst numið við hlífina, áður en hún snerti hnífana. Slík öryggishlíf hefði dregið nokkuð úr slysa- hættu, en ekki útilokað hana. 7—8. Ekki er unnt að koma við framdrifi við svo afbrigði- legar aðstæður sem þessar. 9. Við vettvangsgöngu var upplýst af framleiðslustjóra fyrirtækisins, að fræsarinn er notaður til framleiðslu á gluggaprófílum, og við þá framleiðslu er hann jafnan not- aður með framdrifi. Í gluggasamstæðu hverrar íbúðar eru að jafnaði ein til tvær svalahurðir, og þarf þá að fræsa án framdrifs, ef um er að ræða gagnstæð hurða- og glugsaföls í sama pósti. 10. Við vattvangsgöngu gaf framleiðslustjóri fyrirtækisins þær upplýsingar, að framleiddir væru gluggar af ýmsum stærðum og gerðum eftir sérteikningum hverju sinni. Skoð- unarmenn telja því, að starfsemi fyrirtækisins verði að flokka undir iðnað, en ekki iðju. Undirritaðir telja það vera fasta venju, enda ákvarðað í lögum, að menn skulu hljóta fjögurra ára þjálfun, áður en þeir öðlast réttindi og þeim má fela að vinna sjálfstætt iðn- aðarstörl. Eiríkur Guðlaugsson hafði aðeins unnið eitt og hálft ár á verkstæði Ramma h/f, og álíta skoðunarmenn, að á svo skömmum tíma hafi hann ekki getað hlotið fullnægjandi þjálfun í meðferð vélar af einni hinni hættulegustu gerð, en það telja skoðunarmenn, að umræddur fræsari sé, þegar hann er notaður án framdrifs. ... 12. Skoðunarmenn telja, að aðferð sú, sem Eiríkur Guð- laugsson notaði, þá er slysið varð, hafi verið venjuleg undir slíkum kringumstæðum, en hins vegar handtök hans og að- stoðarmanns hans við verkið hafi verið röng, sbr. liði 2—ð. 13. Ljóst er af skjölum máls þessa, að á þeim tíma, er slysið varð, hafði enginn af starfsmönnum Ramma h/f rétt- indi til að hafa verkstjórn þar með höndum. 991 Skoðunarmenn telja líklegt, að hefði iðnlærður maður hatt verkstjórn á hendi, myndi hann ekki hafa falið Eiríki Guð- laugssyni að vinna umrætt verk“. Þegar virt er framangreind álitsgerð og önnur sakargögn, má fallast á þá niðurstöðu héraðsdóms, að óvarlegt hafi verið, eins og starfsreynslu og verkkunnáttu aðaláfrýjanda var háttað, að fela honum að vinna við „trésmíðafræsarann“ án rækilegra leiðbeininga um rétt handbrögð og eftirlits verk- stjórnarmanna með því, að hann hlítti þeim leiðbeiningum. Var þetta einkum brýnt vegna þess, að aðaláfrýjandi gat ekki komið því við að nota framdrif „fræsarans“ við verk sitt, en bitjárn „fræsarans“ voru ósamstæð og því enn hættulegri en ella. Þegar gætt er starfstíma aðaláfrýjanda á verkstæði gagn- áfrýjanda og þess, að hann hafði áður unnið við „fræsarann“, þykir hann sjálfur þó ekki hafa heldur gætt nægrar varúðar, og mátti honum vera ljóst, að handtök hans voru hættuleg. Samkvæmt þessu þykir rétt, að gagnáfrýjandi bæti aðaláfrýj- anda tjón hans að 2 hlutum, en aðaláfrýjandi beri sjálfur tjón sitt að %% hluta. Þórir Bergsson tryggingafræðingur hefur hinn 24. ágúst 1970 reiknað örorkutjón aðaláfrýjanda af nýju vegna hækk- aðs kaupgjalds. Samkvæmt þeim útreikningi verður verðmæti vinnutekjutapsins, miðað við slysdag, kr. 36.757.00 vegna tímabundinnar örorku og kr. 318.085.00 vegna varanlegrar örorku. Þegar gætt er framangreindrar sakarskiptingar, þykja bætur til handa aðaláfrýjanda vegna örorku hans hæfilega ákveðnar kr. 160.000.00. Er þá haft í huga, að gagnáfrýjandi greiddi aðaláfrýjanda dagvinnukaup í sex vikur eftir slysið, en aðaláfrýjandi hóf að því búnu störf að nýju hjá gagn- áfrýjanda. Bætur fyrir þjáningar og lýt, þær er gagnáfrýjanda ber að greiða, eru hæfilega ákveðnar kr. 30.000.00. Samkvæmt framansögðu ber gagnáfrýjanda að greiða aðal- áfrýjanda samtals kr. 190.000.00 með 7% ársvöxtum frá 94. ágúst 1967 til greiðsludags. Þá greiði gagnáfrýjandi og máls- kostnað aðaláfrýjanda í héraði, kr. 35.000.00, þar með talin 992 málflutningslaun skipaðs talsmanns hans, Vilhjálms Þórhalls- sonar hæstaréttarlögmanns, kr. 28.000.00, og svo málskostn- að fyrir Hæstarétti, kr. 80.000.00, þar með talinn útlagður kostnaður aðaláfrýjanda. Dómsorð: Gagnáfrýjandi, Rammi h/ f, greiði aðaláfrýjanda, Eiríki Guðlaugssyni, kr. 190.000.00, ásamt 7% ársvöxtum frá 24. ágúst 1967 til greiðsludags. Gagnáfrýjandi greiði aðaláfrýjanda kr. 35.000.00 í málskostnað í héraði, þar með talin málflutningslaun skipaðs talsmanns hans, Vilhjálms Þórhallssonar hæsta- réttarlögmanns, kr. 28.000.00, og málskostnað fyrir Hæstarétti, kr. 80.000.00. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lög- um. Dómur aukadómþings Gullbringu- og Kjósarsýslu 25. nóvember 1969. Mál þetta, sem tekið var til dóms 7. þ. m. að loknum munnleg- um málflutningi, var höfðað fyrir aukadómþingi Gullbringu- og Kjósarsýslu með stefnu, útgefinni 18. febrúar 1969 af Guðrúnu Pétursdóttur, Njarðvíkurbraut 24, Innri-Njarðvík, f. h. ófjárráða sonar síns, Eiríks Guðlaugssonar, gegn Ramma h/f, Ytri-Njarðvík, og til réttargæzlu Tryggingafélaginu Heimi h/f, Reykjavík. Málið var þingfest 18. marz s.l. með framlagningu stefnu í dóm og samþykki stefndu, er létu sækja þing, á fyrirtöku málsins, en stefndu höfðu áður með áritun á stefnu samþykkt, að málið yrði eigi lagt fyrir sáttanefnd. Í þinghaldi 7. þ. m. lýsti lögmaður sóknaraðilja því yfir, að Eiríkur Guðlaugsson væri nú orðinn lögráða og tæki því við aðild málsins. Með bréfi dómsmálaráðherrans, dags. 28. febrúar 1969, var stefnanda veitt gjafsókn í máli þessu. Dómkröfur. Fyrir dóminum gerir stefnandi þær dómkröfur, að stefnda, Ramma h/f, verði gert að greiða stefnanda skaðabætur að fjár- hæð kr. 376.841.00 með 7% ársvöxtum frá 24. ágúst 1967 til 993 greiðsludags og málskostnað eftir mati dómarans. Stefnukröfu sína sundurliðar stefnandi á þann hátt, að annars vegar krefst hann vinnutekjutaps samkvæmt útreikningi Þóris Bergssonar tryggingafræðings, kr. 276.841.00, en hins vegar miskabóta, kr. 100.000.00. Á hendur réttargæzlustefnda, Tryggingafélaginu Heimi h/f, eru engar kröfur gerðar, en Rammi h/f hafði frjálsa ábyrgðartrygg- ingu hjá því fyrirtæki. Af hálfu stefnda, Ramma h/f, eru gerðar þær kröfur, að Rammi h/f verði algerlega sýknaður af kröfum stefnanda og stefnda verði tildæmdur hæfilegur málskostnaðaur að skaðlausu sam- kvæmt mati hins virðulega réttar. Til vara krefst stefndi, Rammi h/f, þess, að stefnukrafan verði lækkuð mjög verulega og máls- kostnaður felldur niður. Af hálfu réttargæzlustefnda eru engar kröfur gerðar. Er málið var tekið til munnlegs flutnings, lagði stefnandi fram dskj. nr. 23, endurútreikning á örorkutjóni, og fékk samþykki stefnda fyrir hækkun dómkröfunnar í samræmi við niðurstöðu- tölur hins nýja útreiknings, og eru endanlegar dómkröfur stefn- anda þá þær, að stefnda, Ramma h/f, verði gert að greiða hon- um kr. 403.434.00 með 7% ársvöxtum frá 24. ágúst 1967 til greiðsludags og málskostnað að skaðlausu úr hendi stefnda, eins og málið væri ekki gjafsóknarmál. Krafa stefnanda er í tveim liðum: 1) Bætur vegna tímabundinnar örorku og varan- ETA sp nr rr kr. 300.454,00 2) Miskabætur .. .. 2... 2... 2... 2... 2. —— 100.000.00 en samtals nema kröfur þessar stefnufjárhæðinni. Málavextir. Tildrög máls þessa eru þau, að þann 24. ágúst 1967 var Eiríkur Guðlaugsson, fæddur 31. júlí 1949, við vinnu sína í gluggaverk- smiðju stefnda, Ramma h/f. Vann Eiríkur með öðrum manni, Sigurþóri Þorleifssyni, Skóla- vegi 9, Keflavík, að því að fræsa hurðarkarm í fræsara. Er þeir voru að renna einu stykkinu í gegnum vélina, varð það slys, að Eiríkur lenti með vinstri höndina í fræsaratönninni og missti við bað framan af tveim fingrum. Lögreglan í Keflavík var kvödd til og kom á staðinn, og voru teknar ljósmyndir af slysstaðnum og aðstæður athugaðar. Stefnandi skýrir sjálfur svo frá í lögregluskýrslu þann 31. ágúst 1967: 63 994. „Ég er búinn að vinna í verksm. Ramma h/f í eitt og hálft ár og hefi unnið í öllum vélum þar, eftir því sem þurft hefur. Í það sinn, er ég slasaði mig, var ég að vinna í fræsaranum, var að fræsa hurðarkarm, sem er gluggapóstur um leið. Þar eð ekki mátti fræsa karminn alveg til enda, gat ég ekki notað framdrifið, svo ég varð að halda við karmstykkið með höndunum. Af ein- hverjum orsökum tók fræsarinn karmstykkið úr höndunum á mér, og rak ég tvo fingur vinstri handar í fræsaratennurnar, sem hjuggu framan af fingrunum, missti ég framan af sleikjufingri og löngutöng. Ég get ekki meint, að þetta óhapp hafi verið fyrir neina hand- vömm hjá mér, ég er þaulvanur að vinna með þessari vél, eins og ég hefi áður sagt. Ekkert var fyrir mér á gólfi eða annars staðar, er ég þurfti að athafna mig“. Þessa skýrslu sína staðfesti Eiríkur síðan fyrir sakadómi Kefla- víkur þann 6. september 1967. Í vitnaleiðslu, er fram fór 6. maí 1969, dregur stefnandi nokkuð í land með fyrri orð sín, en þá er bókað eftir honum: „Mættur segir, að hann hafi verið orðinn talsvert vanur því að vinna svona verkefni sem aðstoðarmaður annarra, en þetta hafi verið eitt af fyrstu verkefnum, sem mættur vann sjálfstætt með aðstoðarmann með sér. Mættur segir, að þeir hafi verið búnir að vinna við að fræsa þennan dag, betta hafi ekki verið fyrsta stykkið, sem þeir þurftu að fræsa þennan dag“. Um vinnutilhögunina segir stefnandi frekar, að hann hafi staðið og ýtt á stykkið, sem verið var að vinna, en Sigurþór hafi tekið á móti. Eins og áður getur, vann með stefnanda við þessa vél Sigurþór Árni Þorleifsson, fæddur 19. desember 1948. Sigurþór Árni skýrir svo frá í lögregluskýrslu, sem tekin var af honum þann 31. ágúst 1967: „Ég vinn í verksmiðjunni Ramma h.d. hér í bænum og var þar við vinnu þann 24. þ. m., er Eiríkur Guðlaugsson slasaði sig á einni vélinni þar. Eiríkur var að vinna þarna við fræsarann og var að fræsa hurðarkarm. Þar eð karm þennan átti ekki að fræsa að öllu til enda, varð að leggja hann að hnífnum með handafli og halda honum í stað að geta rennt karmstykkinu í fræsarann og látið hann halda við sjálfan. 995 Ég veit ekki eða geri mér ekki grein fyrir því, hvers vegna Eiríkur missti af karminum og hönd hans slapp að fræsaratönn- inni, sem hjó strax af fingrunum. Ég er það mikill nýliði þarna, að ég get lítinn eða engan dóm lagt á, hvers vegna eða af hverju svona lagað getur orsakazt, ef nokkur sérstök orsök er, þetta og sams konar slys virðast mér geta komið fyrir hvern sem er. Ekki man ég til þess, að neitt sérstakt rusl væri á gólfi eða við fræsarann, annað en spænir á bak við hann, ekkert, sem hét framan við hann“. Sigurþór kom fyrir dóminn 6. maí 1969 sem vitni. Er vitnis- burður hans í aðalatriðum samhljóða skýrslu stefnanda, en um spýtuna, sem verið var að vinna, er óhappið varð, er eftirfarandi bókað: „Mættur segir, að endinn sín megin hafi verið svo stuttur, að hann hafi ekki náð út af borðinu, og segist mættur því ekki hafa getað togað í, heldur aðeins getað haldið spýtunni að land- inu. Mættur segir, að spýtan hafi skotizt í áttina til Eiríks“. Um verkstjórn á vinnustað segir stefnandi fyrir dómi 6. maí 1969, að Gunnhallur Antonsson verkstjóri hafi ekki verið við Þennan dag, en hann (stefnandi) hafi snúið sér til Einars Gunn- arsson, ef þörf hafi verið fyrir leiðbeiningar eða aðstoð. Þannig hafi Einar verið með teikningar af verkefnum og þeir hafi skoðað þær og merkt inn á spýturnar. Frásögn vitnisins Sigurþórs Þorleifssonar er í aðalatriðum í samræmi við framburð stefnanda, hvað þetta snertir. Vitnið segist telja, að reyndari menn á verkstæðinu hafi verið búnir að segja sér og Eiríki til, hvernig ætti að vinna verkið, og heldur, að Einar hafi varað þá við að fara óvarlega, en segist þó ekki muna Það glöggt. Einar Guðberg Gunnarsson, fæddur 9. janúar 1948, kom fyrir dóminn sem vitni 21. maí 1969. Kvaðst Einar hafa unnið hjá Ramma h/f frá því á sama ári og fyrirtækið hóf starfsemi sína, en ekki hafa nein iðnréttindi. Vitnið sagði, að Gunnhallur Antonsson hafi verið verkstjóri, en segir síðan: „Ég sá að mestu leyti um þetta verk, sem var barna, vegna fjarveru Gunnhalls“. Vitnið sagði, að það hefði gefið Eiríki þær leiðbeiningar, sem hann fékk á annað borð, og kennt honum vinnubrögð, a. m. k. að meiri hluta, en þeir hafi oft unnið saman undir stjórn Gunnhalls og einnig undir stórn Hafsteins Ólafssonar. Vitnið segist yfirleitt hafa merkt inn á spýturnar Sjálft, en er 996 þó ekki alveg visst um, að svo hafi verið með þessa spýtu, sem verið var að vinna, er slysið varð. Þá segir vitnið, að vélarnar, sem unnið sé með, séu einfaldar og mennirnir vinni til skiptis með vélunum eftir því, hvað framleiðslan á hverju „partíi“ sé komin langt. Vitnið sagði einnig, að Hafsteinn Ólafsson, stofnandi fyrirtækisins, hafi komið framleiðslunni af stað og kennt starfs- mönnunum nauðsynleg handtök við þessa vinnu. í málinu liggur fyrir vottorð, dags. 25. október 1968, frá Arn- birni Ólafssyni, lækni í Keflavík, sem stundaði stefnanda, og er það svohljóðandi: „Eiríkur Guðlaugsson, Njarðvíkurbraut 24, Innri-Njarðvík, slas- aðist hinn 24. ágúst 1967, er hann lenti í trésmíðavél (fræsara), og tættust tveir fingur (langatöng og baugfingur) vinstri handar þannig að taka varð framan af báðum fingrunum, þannig að hann missti tvo köggla framan af löngutöng, en fremsta köggul og hluta af öðrum af baugfingri. Sárin greru vel, en maðurinn var frá vinnu í sex vikur og var þá samt fjarri því að vera albata. Maðurinn er örvhentur, og eru meiðsli hans þessvegna mikl- um mun bagalegri, þar sem þetta er hans aðalhönd. Maðurinn kvartar enn um óbægindi í fingurstúfunum, einkum kulda“. í málinu liggur einnig fyrir örorkumat Páls Sigurðssonar lækn- is, dags. 15. nóvember 1968, en þar segir: „Maðurinn kom til viðtals hjá undirrituðum hinn 7/11 ?'68. Hann skýrir frá slysinu, eins og fram kemur hér að framan. Hann kveðst hafa verið frá vinnu í 6 vikur. Núverandi óþægindi: Kvartar um kuldadofa og seyðingsverk í fingurstúfum. Þeir eru viðkvæmir átöku. Hann vinnur svipaða vinnu og áður. Skoðun: Hann er örvhentur. Vinstri handlimur: Það vantar eina kjúku á IV. fingur og eina og hálfa kjúku á lll. fingur. Það er vel gróið fyrir stúfana, og fingur rúllast vel inn í lófann. Ályktun: Hér er um að ræða 19 ára gamlan pilt, sem slasaðist við vinnu sína fyrir rúmlega einu ári. Við slysið þá missti hann framan af 2 fingrum vinstri handar, en hann er örvhentur. Vegna slyssins þá hefur hann hlotið tímabundna og varanlega örorku, sem telst hæfilega metin þannig: Í 1 mánuð 100% örorka Í1 — 15% — 997 Í 1 mánuð 50% Örorka Í1 — 25% — Í — 15% — Og síðan varanleg örorka 8%““. Á grundvelli þessa örorkumats hefur Þórir Bergsson trygginga- fræðingur reiknað út örorkutjón stefnanda, og er niðurstaða hans, eftir að rakið hefur verið örorkumat Páls Sigurðssonar, sem hér segir: „Eiríkur er sagður fæddur 31. júlí 1949 og hefur því verið 18 ára á slysdegi. Samkvæmt staðfestum ljósritum af skattframtölum Eiríks árin 1965— 1967 hafa vinnutekjur hans tvö heilu almanaksárin fyrir slysið og slysárið verið: Árið 1965 .. .. .. .. .. kr.112.526.00 — 1966 .. .. .. .. .. — 116.809.00 — 1967 .. .. .. .. .. — 196.323.00 Tekna þessara hefur hann aflað sem verkamaður. Þegar slysið varð, vann hann hjá Ramma h.f. í Ytri-Njarðvík. Þegar um svo unga menn er að ræða, er sjaldnast hægt að nota skattframtalstekjur. Eiríkur hefur þó sýnt, að hann hefur þrátt fyrir ungan aldur aflað sér verulega hærri tekna en venja er að áætla unglingum. Ég mun hér áætla framtíðartekjur á tvo vegu. Í fyrsta lagi nota ég tekjur hans árið 1967 umreiknaðar til kaup- lags á slysdegi og síðan samkvæmt breytingu á töxtum verka- manna. Sleppt er verkfallstímanum s.l. vor. Í öðru lagi geri ég á 22. aldursári ráð fyrir 2. taxta Dagsbrúnar verkamanna, 44 dagvinnustundum á viku og 10 eftirvinnutímum í 47 viku á ári, T% orlofi. Á 21. aldursári eru notuð 95% þess- ara tekna, á 20. aldursári 90% og á 19. aldursári 85%. Frá 274 árs aldri, sem er meðalgiftingaraldur ísl. karla, er gert ráð fyrir meðaltekjum kvæntra verkamanna samkv. nýjustu úrtakstölum Efnahagsstofnunarinnar. Hækkunin frá 22. aldursári til 27 árs dreift jafnt á árin þar á milli. I. Notaðar skattframtalstekjur árið 1967. Næsta tafla sýnir áætlaðar vinnutekjur og vinnutekjutap, þegar gert er ráð fyrir, að það sé á hverjum tíma sami hundraðshluti af áætluðum tekjum og örorkan er metin: 998 Áætlaðar Áætlað vinnutekjur: vinnutekjutap: 1. árið eftir slysið .. .. kr. 196.240.00 kr. 53.749.00 2 —— — „002. — 220.371.00 — 17.630.00 Síðan árlega .. 2. 20... 0 222.708.00 — 1T.817.00 Verðmæti þannig áætlaðs vinnutekjutaps reiknast mér nema á slysdegi: Vegna tímabundinnar örorku .. .. .. .. kr. 36.757.00 Vegna varanlegrar örorku .. 2... 20... 240.084.00 Samtals kr. 276.841.00 Hér er reiknað með 8% varanlegri örorku frá slysdegi og tíma- bundinni örorku, jafnri metinni örorku, að frádregnum 8%. Il. Annar taxti Dagsbrúnar og úrtakstölur Efnahagsstofnunar- innar. Áætlaðar vinnutekjur og vinnutekjutap verður: Áætlaðar Áætlað vinnutekjur: vinnutekjutap: Á 19. aldursári .. .. .. kr. 107.762.00 kr. 36.453.00 „20. — 2. — 141.424.00 — — 11.314.00 - 21. — lo. 2. — 152.206.00 — 12.176.00 - 22. a lo... — 160.217.00 — 12.817.00 „93. — 220 2. — 1T1.382.00 — 13.711.00 „94. — 0. — 186.269.00 — — 14.902.00 - 95. a lo. 2. — 201.156.00 —- 16.092.00 „ 26. á Lo. — 216.043.00 — 17.283.00 „97. anað lr... — 230.930.00 — 18.474.00 - 98. — 2... 2. — 245.817.00 — 19.665.00 Síðan árlega .. .. .. .- — 249.539.00 — 19.963.00 Verðmæti á slysdegi nemur: Vegna tímabundinnar örorku .. .. .. .. Kr. 29.980.00 Vegna varanlegrar örorku .. .. 2... 2. — 224.524.00 Samtals kr. 254.504.00 Hér er varanlega örorkan einnig reiknuð frá slysdegi. Ekki hefur verið gerður frádráttur vegna opinberra gjalda. 999 Við útreikninginn hef ég notað 7% vexti p.a., dánarlíkur ís- lenzkra karla samkvæmt reynslu áranna 1951—1960 og líkur fyrir missi starfsorku í lifanda lífi samkvæmt sænskri reynslu“. Áður en málið var tekið til munnlegs flutnings, lagði stefnandi fram nýjan og hærri örorkutjónsútreikning frá Þóri Bergssyni tryggingafræðingi, er byggist á verulegum hækkunum á kaup- töxtum verkamanna, og segir svo í þessu nýja bréfi frá Þóri Bergssyni til lögmanns stefnanda: „Frá því ég í útreikningi, dagsettum 16. des. 1968, reiknaði örorkutjón Eiríks Guðlaugssonar, hafa átt sér stað mjög veru- legar hækkanir á kauptöxtum verkamanna. Þér hafið því farið þess á leit, að ég endurreikni tjón Eiríks með tilliti til þessara breytinga. á Fyrri útreikningur minn var tvískiptur. Í fyrsta lagi voru not- aðar skattframtalstekjur hans árið 1967. Ástæðan fyrir því, að sú leið var valin, var sú, að Eiríkur hafði sýnt óvenjulega tekju- öflunarhæfni af svo ungum manni. Í öðru lagi var notuð sú leið, sem venjulega er farin við áætlun tekna unglinga. Ég hef hér endurreiknað fyrri aðferð útreiknings míns og nota þá þær breytingar, sem orðið hafa á 2. taxta Dagsbrúnar, þ. e. þann taxta, sem gildir fyrir aðstoðarmenn í fagvinnu. Mesta breytingin varð við samningana 19. maí s.l., og síðan aftur breyt- ing vegna vísitöluhækkunar 1. sept. s.l. Með þessari aðferð fást eftirfarandi tölur yfir framtíðar vinnutekjur og vinnutekjutap: Áætlaðar Áætlað vinnutekjur: vinnutekjutap: 1. árið eftir slysið .. .. kr. 196.240.00 kr. 53.749.00 2. — — — .. 2 — 225.515.00 — 18.041.00 Síðan árlega .. .. .. .. — 250.656.00 — 20.052.00 Verðmæti vinnutekjutapsins reiknast þá á slysdegi: Vegna tímabundinnar örorku .. .. .. .. kr. 36.757.00 Vegna varanlegrar örorku .. .. .. .. .. — 266.677.00 Samtals kr. 303.434.00 Er þannig um 9.606% hækkun að ræða. Ég hef ekki reiknað út breytingar, sem orðið hafa á niðurstöðu seinni aðferðar minnar. Hinsvegar má augljóslega sjá, að hækkunin á verðmæti tjóns vegna varanlegrar örorku hefur orðið hlutfallslega meiri, vegna 1000 þess að dagvinnukaup hækkaði hlutfallslega meira en eftir- og næturvinnukaup við samningana 19. maí s.l. Skýringin er sú, að í seinni aðferðinni vegur dagvinnukaupið þyngra en í fyrri að- ferðinni. Við útreikninginn hef ég notað sömu forsendur og í fyrri út- reikningi“. Málsástæður. Stefnandi byggir kröfur sínar á því, að öryggisbúnaði fræsarans hafi verið ábótavant og hlíf hafi vantað, en einkum þó á því, að það hafi verið óforsvaranlegt að láta svo ungan og óreyndan mann vinna við jafnvandmeðfarið tæki og fræsarann, auk heldur stjórna honum, enda hafi vinnufélagi hans verið aðeins 18 ára að aldri og nýbyrjaður að vinna hjá stefnda, en enginn verkstjóri hafi verið til staðar. Þá vísar stefnandi einnig til þess, að þar sem engin rannsókn hafi farið fram á aðdraganda slyssins og aðstæð- um af hálfu Öryggiseftirlits ríkisins, sbr. 26. gr. laga um öryggis- ráðstafanir á vinnustöðum, eigi stefndi því að bera halla af því, ef einhver atriði málsins séu eigi nægilega upplýst. Stefnandi byggir bótaupphæðina á örorkumati Páls Sigurðs- sonar. og örorkuútreikningi Þóris Bergssonar tryggingafræðings og telur, að leggja beri útreikninginn til grundvallar. Við munnlegan flutning málsins lagði lögmaður stefnanda einkum áherzlu á hið síðarnefnda og þá jafnframt, að verkið sem þarna var unnið, hafi ekki verið á færi stefnanda sökuln ungs aldurs hans og þess, hve litla reynslu hann hafði við vinnu á vél þessari, og einnig hafi skort á eftirlit og leiðbeiningu af hálfu stefnda og stefnanda hafi ekki verið bent á að vinna verkið á hættuminni hátt. Þá tók lögmaður stefnanda bað fram til að fyrirbyggja allan vafa; að bótakrafan væri byggð á því, að um sök væri að ræða hjá stefnda og þá vegna eftirlitsleysis eða skorts á leiðbeiningar- skyldu. Hins vegar væri ekki byggt á reglum um hlutlæga ábyrgð atvinnuveitanda. Um miskabótakröfuna tók lögmaður stefnanda það fram, að stefnandi hefði af þessu slysi mikið lýti og óbægindi og fyndi fyrir kuldadofa í fingurstúfunum. Stefndi byggir sýknukröfu sína á því, að öryggisbúnaður allur á vinnustað hafi verið í fullkomnu lagi, og í öðru lagi hafi tjón- þoli fengið ítarlegar og fullnægjandi leiðbeiningar ásamt æfingu við notkun vélar þeirrar, sem hann var að vinna við, er hann slasaðist. Þá mótmælir stefndi með öllu fullyrðingum um vöntun 1001 á öryggisútbúnaði og telur, að framburður stefnanda á dskj. 3 stangist á við fullyrðingar lögmanns stefnanda um reynsluleysi stefnanda. Þá heldur lögmaður stefnda því fram, að undirtónn í öllum skýrslum stefnanda gefi það til kynna, að hann hafi þekkt sitt starfssvið og þau verk, er honum bar að vinna, þótt ekki bæri að líta á hann sem lærðan trésmið. Stefndi hafi ekki sýnt af sér neina sök í máli þessu og beri því að sýkna hann af kröfum stefnanda. Stefndi gerir varakröfu í máli þessu og byggir hana á því, að fari svo, að verði stefndi talinn bera bótaábyrgð á slysi þessu að einhverju leyti, þá sé skipting sakar réttmæt niðurstaða og þá á þá lund, að stefnandi verði látinn bera verulegan hluta af ábyrgð á tjóni þessu, og vísar Í því sambandi til fyrrgreindra raka. Varðandi tölulegu hlið máls þessa þá mótmælir stefndi bóta- kröfu samkvæmt 1. lið sem of hárri, enda styðjist hún við óeðli- lega háan grundvöll, svo og að ekki er metið til frádráttar sú staðreynd, að bætur sem þessar eru ekki skattskyldar. Þá hafi ekki verið litið til þess, að stefnandi á eftir að velja sér lífsstarf, og mun væntanlega geta valið sér það starf, sem örorkan bagar hann minnst. Loks bendir lögmaður stefnda á, að á þeim tíma, er örorka stefnanda á að vera 100%, sbr. dskj. nr. 11, hafi hann haft í tekjur kr. 11.124.00, sbr. dskj. nr. 21, auk þess sem hann hafi haft verulegar tekjur á þeim tíma, er tímabundna örorkan tekur til, þannig að tjón hans vegna hennar hafi verið hverfandi. Um varanlegu örorkuna tekur lögmaður stefnda það fram, að stefnandi sé ungur maður, sem hafi ekki valið sér lífsstarf, og það hafi ekki komið fram, að örorkan hafi skert aflahætfi hans, svo sem gert sé ráð fyrir í örorkumati. Lögmaður benti á, að stefnandi væri nú háseti á aflaskipinu Jóni Garðari, GK, og hefði þar góðar tekjur. Um miskabætur sérstaklega mótmtælir lögmaðurinn þeim og telur, að ekki hafi verið hafðar uppi neinar málsástæður, er réttlæti þær, auk heldur sé krafan of seint fram komin, en til vara er þeim mótmælt sem of háum. Álit dómsins. Eiríkur Guðlaugsson er rösklega 18 ára að aldri, er hann verður fyrir því slysi við vinnu sína að missa framan af tveim fingrum, tvo köggla af löngutöng og 1 köggul og hluta annars framan af baugfingri. 1002 Málefni það, er hér er til úrlausnar, fjallar um, hvort telja beri, að um einhverja sök sé að ræða hjá vinnuveitanda stefnanda, stefnda í máli þessu, enda verður hér eigi fjallað um hlutlæga ábyrgð vinnuveitanda. Stefnandi byggir málssókn sína öðrum þræði á því, að skort hafi á öryggisbúnað vélar þeirrar, er stefnandi starfaði við, er slysið varð, þannig að öryggishlíf hafi vantað. Á dskj. 15, bréfi Tryggingafélagsins Heimis h/f til lögmanns stefnda, er að finna nokkrar upplýsingar um þetta atriði, en þar segir: „Í símtali við verkstjóra Ramma h.f. hinn 13/11 ?68 spurðum við hann að því, hvort ekki hafi verið hlíf á vélinni, þá er tjónið skeði, og svaraði hann því til, að engin hlíf hafi komið með henni og þar af leiðandi engin hlíf til. Ennfremur spurðum við hann, hvort ekki myndi hægt að koma fyrir hlíf við verk eins og um ræðir, og svaraði hann því til, að slíkt kæmi ekki til greina. Þá höfðum við samband við Markús (Kristinsson) hjá Öryggiseftirliti ríkisins, og kvað hann vélar af þessari gerð hafa komið án hlífa. Hann benti á, að nú væru komin framdrif, sem loka og ýta verkefninu áfram, en ekki skylda að setja slíkt á eldri gerðir, þó virðist slíkur útbúnaður hafa verið settur á þessa vél, sbr. framburð tjónþola“. Þessu hefur eigi verið andmælt af hálfu stefnanda, og verður það því lagt til grundvallar og litið svo á, að öryggisútbúnaður vélarinnar hafi eftir atvikum verið fullnægjandi og stefnandi geti þannig ekki byggt bótakröfu sína á þeirri málsástæðu. Þá hefur því verið haldið fram af hálfu stefnanda, að var- hugavert hafi verið að láta hann vinna við þetta trésmíðatæki „eins og á stóð“, en með því er átt við, að hann hafi verið iði og reynslulítill, aðstoðarmaður hans reynslulaus að kalla og eng- inn verkstjóri til staðar. Það hefur komið fram í málinu, að samstarfsmaður stefnanda hefur verið reynslulítill, enda hafði hann einungis unnið skamm- an tíma hjá stefnda. Stefnandi hafði hins vegar unnið hjá stefnda í hálft annað ár að eigin sögn, en hins vegar hefur hann sagt fyrir dómi, að þetta hafi verið eitt af fyrstu verkum, er hann hafi unnið sjálfstætt. Hinir sérfróðu meðdómsmenn hafa komizt að þeirri niður- stöðu, að höfuðástæðan fyrir slysi þessu hafi verið, að stefnandi hafi beitt rangri aðferð við að fræsa umræddan hurðarkarm, þannig að í stað þess að saga úr stykkinu fyrst með sög og Frenyn 1003 síðan burt léttan spón eða með því að fræsa úr spýtunni í tvennu lagi, þá hafi stefnandi ætlað að fræsa það, sem úr spýtunni þurfti að taka, í einu lagi, en slíkt sé mjög varhugavert, ekki sízt, þar sem öxin í fræsaranum var svo breið sem raun var á. Með tilliti til þess, sem á undan er rakið, og þess, að stefnandi vinnur verkið á rangan hátt átölulaust, þykir því einsýnt, að verk- stjórn af hálfu stefnda, Ramma h/f, hafi verið ábótavant. Þá þykir framangreint einnig benda til þess, að verulega hafi skort á leiðbeiningar af hendi stefnda, Ramma h/f, til starfs- manna um notkun véla fyrirtækisins, enda virðist stefnanda ekki kunnugt um aðra aðferð við notkun vélarinnar en þá, er hann beitir, þá er slysið verður. Með skírskotun til ofanritaðs þykir verða að leggja verulegan hluta sakar í máli þessu á hendur Ramma h/f, en ekki þykir unnt að komast hjá því að leggja nokkurn hluta sakar á hendur stefnanda sjálfum vegna þess gáleysis, sem hann hefur sýnt af sér við stjórn vélarinnar, og er þá tekið tillit til þess, að hann hafði, er slysið varð, unnið hjá stefnda í eitt og hálft ár og unnið þar á öllum vélum, eftir því sem þurfti, og var enda ljóst, að hann var þarna að vinna við hættulegt verkfæri. Hefur dómurinn komizt að þeirri niðurstöðu, að hæfilegt sé að skipta sök þannig, að stefnandi beri %4 hluta tjónsins sjálfur, en stefndi, Rammi h/f, beri % hluta. Um upphæð bótanna telur dómurinn, að taka verði tillit til, auk skattfrelsis þeirra, að stefnandi hefur valið sér starf sem háseti á fiskiskipi og hefur því naumast svo mikinn baga af meiðslum sínum sem í örorkumati greinir, og jafnframt að í reynd er síður en svo, að tímabundna örorkan hafi skert afla- hæfi hans, svo sem örorkumat gerir ráð fyrir. Þykja örorkubætur því hæfilega ákveðnar kr. 150.000.00. Um miskabætur er það að segja, að ljóst er, að stefnandi hefur af slysinu hlotið nokkur lýti og haft af því óþægindi og þjáningar. Þykja miskabætur hæfilega ákveðnar kr. 30.000.00. Af þessum upphæðum verður stefnda því gert að greiða % hluta, eða kr. 135.000.00, með 7%, ársvöxtum frá 24. ágúst 1967 til greiðsludags. Auk þess greiði stefndi stefnanda kr. 30.000.00 í málskostnað, og er þá tekið tillit til útlagðs kostnaðar samkvæmt framlögðum reikningum. Dóm þennan kvað upp Kristján Torfason, fulltrúi sýslumanns, ásamt meðdómsmönnunum Kristni Guðjónssyni húsgagnasmíða- meistara og Gunnlaugi Þorfinnssyni húsgagnasmíðameistara. 1004 Dómsorð: Stefndi, Rammi h/f, greiði stefnanda, Eiríki Guðlaugssyni, kr. 135.000.00 með 7% ársvöxtum frá 24. ágúst 1967 til greiðsludags og kr. 30.000.00 í málskostnað, allt innan 15 daga frá lögbirtingu dóms þessa, að viðlagðri aðför að lögum. Fimmtudaginn 11. nóvember 1971. Nr. 39/1970. Guðjón Sverrir Sigurðsson (Þorvaldur Lúðvíksson hrl.) gegn Borgarstjóranum í Reykjavík f. h. borgarsjóðs (Páll Líndal hrl.). Dóminn skipuðu hinir reglulegu dómarar Hæstaréttar. Lóðarsamningur. Vanefndir. Skaðabætur. Sératkvæði. Dómur Hæstaréttar. Áfrýjandi skaut máli þessu upphaflega til Hæstaréttar með stefnu 19. maí 1969. Sú málssókn féll niður 2. febrúar 1970 vegna útivistar áfrýjanda. Hann áfrýjaði máli þessu af nýju til Hæstaréttar hinn 24. febrúar 1970 samkvæmt heim- ild í 36. gr. laga nr. 57/1962. Hann gerir þessar dómkröfur: „1. Að stefnda verði dæmt að fjarlægja steinhús Stefáns Árnasonar af byggingarlóðinni nr. 8 við Grímshaga, Reykja- vík, að viðlögðum dagsektum, kr. 1.000.00 á dag, er renni til“ áfrýjanda og honum „jafnframt afhentur til umráða lóðar- skiki sá af lóðinni nr. 8 við Grímshaga, er húsið stendur á. 9. Að stefnda verði dæmt að greiða“ áfrýjanda „bætur, kr. 175.000.00 ásamt 8% vöxtum á ári frá 24. október 1966 til greiðsludags“. Þá krefst áfrýjandi málskostnaðar í héraði og hér fyrir dómi. 1005 Stefndi krefst staðfestingar hins áfrýjaða dóms og máls- kostnaðar fyrir Hæstarétti. Með skírskotun til forsendna héraðsdóms ber að staðfesta úrlausn hans um sýknu að svo stöddu af 1. kröfulið í kröfu- gerð hans hér fyrir dómi. Telja verður, að áfrýjandi eigi skaðabótakröfu á hendur stefnda vegna vanefnda á afhendingu lóðarskika þess, er í málinu greinir. Mál þetta er þó enn ekki fyllilega reifað um skaðabótaskylduna, t. d. er eigi nægilega í ljós leitt, hvort áfrýjanda hafi verið fyrirmunað að gera íbúð hússins á jarð- hæð, þá er mál þetta fjallar um, nothæfa vegna vanefndar á afhendingu lóðarskikans. Að svo vöxnu máli telst rétt að sýkna stefnda að svo stöddu einnig af skaðabótakröfu áfrýj- anda. Eftir atvikum ber að dæma stefnda til að greiða áfrýjanda málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti, sem ákveðst sam- tals kr. 45.000.00. Óhæfilegur dráttur hefur orðið á máli þessu. Dómsorð: Stefndi, borgarstjórinn í Reykjavík f. h. borgarsjóðs, á að vera sýkn af kröfum áfrýjanda, Guðjóns Sverris Sig- urðssonar, í máli þessu að svo stöddu. Stefndi greiði áfrýjanda málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti, samtals kr. 45.000.00, að viðlagðri aðför að lögum. Sératkvæði Magnúsar Þ. Torfasonar hæstaréttardómara. Áfrýjandi hefur haldið því fram fyrir Hæstarétti, að stefnda hefði verið rétt samkvæmt heimild í 26.—28. gr. laga nr. 19/1964 að taka eignarnámi lóðarskika þann, er í málinu greinir, og afsala honum síðan áfrýjanda. Framangreind lagaákvæði veittu stefnda ekki rétt til að beita eignarnámi, eins og hér stóð á, og óhnekkt er gögnum, sem stefndi hefur fært fram fyrir því, að ekki hafi verið 1006 á hans valdi að afla áfrýjanda eignarráða yfir lóðarskikanum með samningnum við eiganda hans. Með þessari athugasemd og að öðru leyti með skírskotun til forsendna hins áfrýjaða dóms ber að staðfesta hann. Rétt er, að málskostnaður í Hæstarétti falli niður. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Málskostnaður fyrir Hæstarétti fellur niður. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 2. maí 1969. Mál þetta, sem dómtekið var 27. marz 1969, hefur stefnandi, Guðjón Sv. Sigurðsson, Grímshaga 8, Reykjavík, höfðað hér fyrir dóminum með stefnu, útgefinni 24. október 1966, á hendur borgar- stjóranum í Reykjavík f. h. Reykjavíkurborgar og gerir eftirfar- andi kröfur: 1. Að stefnda verði gert að fjarlægja steinhús Stefáns Árna- sonar af byggingarlóðinni nr. 8 við Grímshaga í Reykjavík að viðlögðum dagsektum, kr. 1.000.00 á dag, er renni til hans. 9. Að stefnda verði dæmt að greiða sér kr. 200.000.00 í bætur fyrir fjárhagstjón, er hann hefur beðið vegna vanefnda þessara, svo og að stefnda verði dæmt að greiða sér málskostnað að skað- lausu. Við munnlegan málflutning breytti stefnandi kröfum sín- urn þannig, að stefnda yrði dæmt að greiða honum kr. 175.000.00 í bætur fyrir fjárhagstjón að viðbættum kr. 25.000.00 vegna minnkandi verðgildis peninga og að stefnda verði dæmt til að greiða honum 1% vexti á mánuði af hinni tildæmdu fjárhæð frá stefnudegi til greiðsludags. Enn fremur krafðist hann þess, að stefnukrafa sín yrði túlkuð þannig, að í henni felist afhending til sín á þeim lóðarskika, er umrætt steinhús stendur á. Af hálfu stefnda voru þessar breytingar á kröfugerð stefnanda samþykktar. Stefndi gerir eftirfarandi kröfur: 1. Aðallega, að hann verði sýknaður af öllum kröfum stefn- anda og honum dæmdur málskostnaður úr hendi hans að mati dómsins. 2. "Til vara, að hann verði sýknaður að svo stöddu af öllum kröfum stefnanda og honum dæmdur málskostnaður úr hendi hans að mati dómsins. 3. Til þrautavara, að dagsektir falli þá fyrst á, þegar gefizt hefur hæfilegur tími að mati dómsins til að afla þeirra eignar- 1007 námsheimildar, sem áskilin er í 28. gr. laga nr. 19/1964, þ. e. að fá staðfestingu aðalskipulags Reykjavíkur og í framhaldi af því staðfestingu deiliskipulags byggingarreitsins milli Suðurgötu, Fálkagötu, Tómasarhaga og Grímshaga. Þá verði og, áður en dagsektir falla á, ætlaður hæfilegur tími til að framkvæma eign- arnámið, sbr. 29. gr. i. Í. laga nr. 19/1964, sbr. lög nr. 61/1917, og yrði þá að miða við það, að málið kæmi til yfirmats. Sýknu er krafizt af greiðslu allra skaðabóta og málskostnaðar krafizt úr hendi stefnanda. 4. Til ýtrustu þrautavara er þess krafizt, að skaðabætur og dagsektir verði stórlega lækkaðar, enda falli þá málskostnaður niður. Sátta var leitað, en árangurslaust. Þann 2. maí var málið endurupptekið til frekari gagnasöfnunar, og fór munnlegur málflutningur og dómtaka fram sama dag. Aðiljar gera sömu kröfur og áður. Málsatvik eru þessi: Árið 1957 úthlutaði borgarsjóður Reykjavíkur stefnanda leigu- lóð undir einbýlishús við Grímshaga 8 hér í borg. Stærð lóðar- innar skyldi vera samkvæmt uppdrætti, er fyrir liggur í málinu, 637 m2. Í norðaustur horni lóðarinnar stendur steinskúr, eign Stefáns Árnasonar, sem mun vera hluti af gömlum útihúsum frá Fálka- götu 9, nú 7-9. Þau mistök urðu í mælingadeild borgarinnar við gerð upp- dráttar með lóðarsamningi um Grímshaga 8, að þess var eigi gætt að auðkenna umræddan skika. Af þessum sökum leiddi og, að sá starfsmaður borgarinnar, sem annaðist gerð lóðasamninga, gætti þess ekki heldur að hafa í lóðarsamningi við stefnanda fyrirvara um það, að lóðarskiki þessi væri undanþeginn lóðar- úthlutuninni. Vorið 1958 lágu fyrir uppdrættir Gunnars Hanssonar húsa- teiknara að húsi á lóðinni nr. 8 við Grímshaga, og hlutu þeir staðfestingu byggingaryfirvalda. Var samkvæmt uppdráttum þess- um ákveðið að byggja tvílyft einbýlishús á lóðinni. Fyrirhuguð var lítil séríbúð í suðaustur horni neðri hæðar og bílskúr við norðaustur horn þess. Fljótlega mun hafa verið hafizt handa um húsbygginguna, og mun henni hafa verið í aðalatriðum lokið á árinu 1960 eða 1961, en þeir annmarkar urðu á vegi, að ókleift var að byggja bílskúrinn, þar sem áðurgreindur steinskúr í norð- austur horni lóðarinnar var þar í vegi. Hefur stefnandi enn búið 1008 við það ástand óbreytt. Lagt hefur verið fram í málinu minnisblað með athugasemdum Tómasar heitins Jónssonar borgarlögmanns, er á þeim tíma hafði með þessi mál að gera. Minnisblað þetta er ódagsett, en þar er tekið fram, að við úthlutun lóðarinnar Grímshaga 8 þurfi að hafa fyrirvara um skúr þeirra erfðaleigjenda Garðsholtsbletts 4 og skákina frá Fálkagötu 9. Auk þess þyrfti að gera upp við Daníel Tómasson endurgjaldsverð fyrir Garðsholtsblett 4. Eftir þessari athugasemd hefði þurft að hafa fyrirvara um skika þann í norð- austur horni lóðarinnar á þann veg, að lóðarhafi að Grímshaga 8 fengi eigi afnot hans, fyrr en borgarsjóður hefði öðlazt eignar- umráð að honum. Þann 13. júlí 1966 ritar stefnandi stefnda bréf, þar sem hann krefst þess, að stefndi fjarlægi áðurgreindan steinskúr og að sér verði mæld út lóðin við Grímshaga 8 samkvæmt mæliblaði, er viðfest var við lóðarsamning milli stefnanda og stefnda, dag- settan 21. desember 1960, en steinskúr þessi sé því til fyrirstöðu, að hann geti byggt bílskúr, svo sem gert er ráð fyrir í skipulags- uppdrætti að lóðinni, en af þeim sökum hafi hann ekki getað lokið innréttingu á íbúð í austurhluta hússins, þar sem hann hafi orðið að nota hana sem bílskúr. Fer hann þess á leit við borgar- sjóð, að honum verði mæld út á ný lóðin við Grímshaga 8 og umrædd mannvirki fjarlægð innan tveggja vikna. Að öðrum kosti sé honum ekki annað fært en að krefjast bóta úr hendi borgar- sjóðs vegna rýrðra afnota af húseign sinni og öðrum óþægindum, sem af þessum vanefndum Reykjavíkurborgar hafa stafað. Þessu bréfi hafi stefndi aldrei svarað og hafi hann því neyðzt til að höfða mál það, sem hér liggur fyrir. Stefnandi kom fyrir dóm 2. október 1967. Þar skýrði hann frá, að á misskilningi væri byggt í greinargerð málsins, að kjallari sé undir húsinu, en eitt herbergi, hitunarherbergi, sé þó niður- grafið. Íbúð sú, sem er gert ráð fyrir og stefnandi hefur ekki getað innréttað, sé aftur á móti á jarðhæð í austurenda hússins. Þá skýrði stefnandi enn fremur frá, að nýtt skipulag hafi verið samþykkt á umræddu svæði á árinu 1965, sbr. skipulagsuppdrátt á dskj. nr. 11. Hann tók fram, að samkvæmt hinu nýja skipulagi eigi lóð hans að breikka til austurs um ca. 4% metra. Hann kveðst hafa heyrt, að skipulagsnefnd hafi umrætt hverfi enn til athug- unar um breytt skipulag, vegna þess að gert sé ráð fyrir, að einstefnuakstur verði á Fálkagötu til vesturs. Varðandi skikann frá Fálkagötu 9 tók stefnandi fram, að öllum aðiljum hafi verið 1009 ljóst, að hann var eign Stefáns Árnasonar, Fálkagötu 9, á sama hátt og erfðafestulandið tilheyrði Daníel Tómassyni, tengdaföður hans. Hann kveðst hafa greitt fullt lóðarleigugjald af allri lóð- inni frá 1. nóvember 1957. Þó minnir hann, að bæjarsjóður hafi ekki krafið hann um lóðarleigu fyrir umdeildan skika, eftir að máli þessu var hreyft bréflega. Hins vegar hafi bæjarsjóður ekki endurgreitt honum lóðarleigu fyrir þennan skika. Enn fremur tók stefnandi fram, að Ögmundur Stephensen hafi átt lóð á umræddu svæði og einnig haft á leigu erfðafestuland bar. Lóðin nr. 8 við Grímshaga sé að hluta tekin úr landi Ögmundar, en ekki hafi verið vitað, hvort um var að ræða erfðafestulandið eða eignarland Ögmundar, sem gekk undir lóðina nr. 8 við Gríms- haga, þegar hann fékk úthlutað sinni lóð. Þá hafi heldur ekki verið búið að ganga formlega frá afsali Ögmundar til bæjarins. Eitthvað munnlegt samkomulag hafi komizt á, að því er stefnandi ætlar, milli Ögmundar og borgarinnar, en hann telur, að ekki sé endanlega búið að gera upp við Ögmund endurkaupsverðið. Þá tók stefnandi fram, að hann teldi, að minnisblað borgarlögmanns hafi verið skráð, áður en honum var úthlutuð lóðin. Stefnandi reisir kröfur sínar á því, að lóðinni nr. 8 við Gríms- haga hafi verið úthlutað sér án nokkurra athugasemda um, að hún væri eigi öll til afhendingar þegar í stað. Hann hafi treyst því, þegar hann fékk lóðina, að það tæki borgina um það bil eitt ár að ganga að fullu frá málum sínum við lóðaeigendur, en á því hafi orðið dráttur sá, sem fram kemur í málinu, og hann hafi því ekki getað lokið við að innrétta íbúð í austurenda hússins, sem hann hafi orðið að nota sem bílskúr. Af því hafi hann haft verulegt fjártjón. Hann hafi margsinnis farið þess á leit við stefnda, að hann hraðaði aðgerðum, til þess að afhending lóðarinnar gæti farið fram samkvæmt leigusamningnum, en því hafi ætíð verið borið við, að stefndi væri í þann veginn að ganga frá þessum málum, og sá dráttur hafi staðið í níu ár. Stefndi reisir kröfur sínar á því, að við gerð uppdráttar af lóðarsamningi þeim, sem hér um ræðir, hafi orðið þau mistök í mælingadeild borgarinnar, að þess hafi ekki verið gætt að auð- kenna umræddan skika. Vegna þessara mistaka hafi starfsmaður sá, sem annaðist gerð lóðarsamningsins, ekki gætt þess að hafa fyrirvara í lóðarsamningi þeim, eins og vera bar um bað, að þessi lóðarskiki væri undanskilinn. Stefnanda hafi verið vel kunnugt um, að umræðdur lóðarskiki var ekki í umráðum borgarinnar að neinu leyti og starfsmenn 64 1010 hennar hvorki vildu né gátu ráðstafað honum. Honum hafi þá verið fullljóst, að hér var um hrein mistök að ræða. Stefnandi hafi haft aðallega samband við fyrrverandi borgar- lögmann, sem nú er látinn, um þessi mál. Enginn vafi sé á því, að honum hafi verið ljóst, að mörg óvissuatriði var við að eiga varðandi eignarréttinn að landi og mörk á þessu svæði o. fl. Sumarið 1965 hafi verið unnið að endurskipulagningu svæðis- ins við sunnanverða Fálkagötu með það fyrir augum, að síðar færu fram makaskipti, og væri þá hægt að lagfæra lóðamörk, bæði mörk lóða við Fálkagötu og Grímshaga. Þegar samningar um þetta voru sæmilega á veg komnir við Stefán Árnason, eig- anda Fálkagötu 9, sem umdeildur lóðarskiki tilheyrir, bæði um makaskipti og kaup borgarsjóðs á útihúsum, sem á hinum um- deilda skika eru, slitnaði upp úr samningnum vegna ágreinings milli hans og eiganda Fálkagötu 3-5, áður 7. Sá ágreiningur fór til merkjadóms, en hefur nú verið áfrýjað til Hæstaréttar. Meðan málið var fyrir dómstólunum, var ekki hægt að semja um maka- skipti né leggja skipulag til undirbúnings staðfestingar, en stað- festing skipulagsins sé hins vegar forsenda þess, að unnt sé að biðja um eignarnám, og allt eins megi búast við, að til yfirmats geti komið. Af þessu sé augljóst, að borginni var ókleift að fullnægja kröf- um stefnanda, en frá því að bréf hans barst í febrúar 1965, hafi verið gert það, sem unnt var, til að fá málið leyst, og jafnvel umfram alla skyldu. Þá sé það einnig fullkomlega vefengt, að nokkur skylda sé til að sjá stefnanda fyrir þessum lóðarskika, þótt mistök, eins og áður er lýst, hafi orðið hjá skrifstofuliði borg- arinnar. Muni dómvenjur og kenningar viðurkenndra fræðimanna styðja þá skoðun. Þá sé því eindregið mótmælt, að stefnandi hafi orðið fyrir fjár- tjóni sökum þess, að hann gat ekki innréttað íbúð í kjallara hússins og þurft að nota hana fyrir bílageymslu. Engin óhjá- kvæmileg nauðsyn sé til þess að geyma bifreiðar í lokaðri geymslu og í síðari skipulögum sé stöðugt minna tekið tillit til þess. Þá kveður hann borgarsjóð vera fúsan til að endurgreiða oftekna leigu, miðað við það, að ekki hafi verið kleift að afhenda að öllu leyti þá lóð, sem lóðarsamningur hljóðar upp á. Lóðarúthlutunin til stefnanda 27. september 1957 var án nokk- urs fyrirvara af hálfu stefnda varðandi þann hluta af umræddri lóð, sem málið snýst um, enda þótt stefnda brysti með öllu eignar- heimildir að honum samkvæmt gögnum málsins. Ekki var heldur 1011 tekinn upp neinn slíkur fyrirvari í lóðarsamninginn frá 21. des- ember 1960. Ágreiningslaust er, að stefnanda voru ljósir frá upphafi þessir annmarkar á eignarheimildum stefnda. Þrátt fyrir það hefur stefndi eigi fært fram fullnægjandi rök fyrir því, að stefnanda hafi átt að vera ljóst, að um mistök eða misgáning væri að tefla af hálfu stefnda við samningsgerðina. Verður samkvæmt því að leggja til grundvallar, að stefndi hafi skuldbundið sig til að afla stefnanda leiguréttar yfir greindum lóðarskika. Vegna vitneskju sinnar gat stefnandi hins vegar ekki vænzt þess, nema annað væri afdráttarlaust tekið fram í lóðarleigusamningnum, að skuld- binding stefnda næði lengra en svo, að leiguréttarins yrði aflað, þegar stefndi ætti þess kost með frjálsum samningum eða öðrum tækum úrræðum. Ósannað er gegn eindregnum mótmælum stefnda, að stefndi hafi getað aflað sér nauðsynlegra eignarráða með frjálsum samningum, og þar sem skipulag hefur ekki verið staðfest fyrir það svæði, sem þarna er um að ræða, verður ekki talið, að stefndi hafi lagaheimild til að beita eignarnámi. Ber því af þessum sökum að sýkna stefnda af bótakröfum stefnanda. Að vísu kemur til álita, þar sem mjög langur tími er um liðinn, og stefndi hefur vefengt, að á honum hvíli nokkur skuldbinding til að sjá stefnanda fyrir áðurnefndum lóðarréttindum, að stefn- andi geti krafizt bóta í stað lóðarréttinda þeirra, er hann krefur stefnda um í málinu. Stefnandi hefur hins vegar enga bótakröfu gert á slíkum grundvelli. Bendir kröfugerð stefnanda þvert á móti eindregið til þess, að hann vilji í lengstu lög halda umræddri skuldbindingu upp á stefnda beint eftir efni hennar. Ágreiningslaust er, að stefndi á þess hvorki kost að afla sér nauðsynlegra eignarráða yfir lóðarskika þeim, er málið snýst um, né að beita eignarnámi, svo sem áður er komið fram. Er því ekki unnt að taka til greina kröfur stefnanda um afhendingu lóðar- skikans og um niðurrif þeirra bygginga, sem á honum eru. Á hinn bóginn eru yfirgnæfandi líkur á því, að stefnda verði kleift að afla sér þessara eignarheimilda, að minnsta kosti þegar skipu- lag hefur verið staðfest. Með hliðsjón af kröfugerð stefnanda og þeirri meginreglu, sem kemur fram í 2. mgr. 69 gr. laga nr. 85/ 1936, þykir eftir atvikum rétt að sýkna stefnda að svo stöddu af síðastnefndri kröfu stefnanda. Samkvæmt framansögðu verða úrslit máls þessa þau, að sýkna ber stefnda með öllu af ofangreindum skaðabótakröfum stefnanda, en að svo stöddu af kröfum stefnanda um afhendingu þess lóðar- 1012 skika, sem málið er risið af, og um niðurrif bygginga, sem á honum standa. Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður falli niður. Kristján Jónsson borgardómari kvað upp dóm þennan ásamt samdómendum Gauki Jörundssyni lektor og Kristni Sigurjónssyni húsasmíðameistara. Dómsorð: Stefndi, borgarstjórinn í Reykjavík f. h. Reykjavíkurborg- ar, á að vera sýkn af ofangreindum tébótakröfum stefnanda Guðjóns Sv. Sigurðssonar, en sýkn að svo stöddu af Íerðfúni stefnanda um afhendingu lóðarskika þess, sem málið er risið út af, og um niðurrif þeirra bygginga, sem á honum eru. Málskostnaður falli niður. Fimmtudaginn 11. nóvember 1971. Nr. 15/1971. Albert Guðmundsson (Magnús Thorlacius hrl.) Segn Kristjáni Bersa Ólafssyni (Hrafnkell Ásgeirsson hrl.). Dóminn skipuðu hinir reglulegu dómarar Hæstaréttar. Meiðyrðamál. Ómerking ummæla. Dómur Hæstaréttar. Áfrýjandi hefur skotið máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 11. febrúar 1971, að fengnu áfrýjunarleyfi 29. janúar s. á. Dómkröfur hans eru þessar: „Aðallega, að hinn áfrýjaði dómur verði ómerktur og lagt fyrir héraðsdómara að leggja dóm á málið af nýju, en fíl vara, að hin átöldu ummæli verði dæmd dauð og ómerk, að steindum verði dæmt að sæta þyngstu refsingu, er lög standa til, að stefndum verði dæmt að greiða“ áfrýjanda „kr. 150.000.00 með 7% ársvöxtum frá 1013 15. nóvember 1968 til greiðsludags, að stefndum verði dæmt að birta í 1. eða 2. tölublaði Alþýðublaðsins, er út kemur eftir birtingu hæstaréttardómsins, væntanlegan dóm í þessu máli, forsendur og dómsorð, að viðlögðum hæfilegum dag- sektum til“ áfrýjanda. „Hvernig sem málið fer, er krafizt málskostnaðar úr hendi stefnds bæði í héraði og hér fyrir dómi eftir mati Hæstaréttar“. Stefndi krefst staðfestingar hins áfrýjaða dóms og máls- kostnaðar fyrir Hæstarétti úr hendi áfrýjanda. Málsatvik eru skilmerkilega rakin í héraðsdómi. 'Áfrýjandi hefur engin haldbær rök fært fyrir aðalkröfu sinni. Með skírskotun til forsendna hins áfrýjaðadóms ber að staðfesta hann. Rétt er, að áfrýjandi greiði stefnda kr. 15.000.00 í máls- kostnað fyrir Hæstarétti. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Áfrýjandi, Albert Guðmundsson, greiði stefnda, Kristjáni Bersa Ólafssyni, málskostnað fyrir Hæstarétti, kr. 15.000.00, að viðlagðri aðför að lögum. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 9. október 1970. í 1. Mál þetta, sem tekið var til dóms 22. f. m., hefur Albert Guð- mundsson stórkaupmaður, Hraunteigi 28 hér í borg, höfðað með stefnu, birtri 14. maí 1969, gegn Kristjáni Bersa Ólafssyni rit- stjóra, Tjarnarbraut 11, Hafnarfirði. Dómkröfur stefnanda eru þær, að síðargreind ummæli verði dæmd dauð og ómerk samkvæmt 241. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940, að stefnda verði samkvæmt 234.—236. gr. almennra hegningarlaga dæmt að sæta þyngstu refsingu, er lög standa til, að 'stefnda verði samkvæmt 264. gr. almennra hegningarlaga dæmt að greiða stefnanda í miskabætur kr. 150.000.00 með 7% ársvöxtum frá 15. nóvember 1968 til greiðsludags, að stefnda verði samkvæmt 22. gr. laga nr. 57/1956 dæmt að birta í 1. eða 2. tölublaði Alþýðublaðsins, er út kemur eftir lögbirtingu dómsins, 1014 væntanlegan dóm í þessu máli, forsendur og dómsorð að viðlögðum hæfilegum dagsektum til stefnanda, að stefnda verði dæmt að greiða stefnanda málskostnað að skaðlausu. Ummæli þau, sem stefnandi gerir kröfu til, að verði dæmd dauð og ómerk, eru þessi: „Mikil óánægja með þjónustu umboðsins“... „Á hinn bóginn hefur um langt skeið mikillar óánægju gætt með þá þjónustu, sem umboðið veitir Renault-eigendum, og munu kvartanirnar út af því meðal annars hafa streymt til Félags íslenzkra bifreiðaeigenda“ ... „segja þeir, ser til þekkja, að það stafi mest af því, hve slæleg þjónusta umboðsins hér hefur verið, en af þeim sökum hafa menn hreinlega ekki þorað að festa kaup á þessari bílgerð“ ... „hefði ekki alls fyrir löngu þurft að senda bifreið sína í viðgerð á verkstæði umboðsins og hefði sú viðgerð kostað 20 þúsund krónur. En þegar til kom, var verkið ekki betur af hendi leyst en svo, að viðbótarviðgerð þurfti að koma til, og kostaði hún 8 þúsund“. Stefndi krefst sýknu af öllum kröfum stefnanda og að honum verði tildæmdur málskostnaður úr hendi stefnanda samkvæmt mati dómsins. II. Málavextir eru þessir: Hinn 15. nóvember 1968 birtist fréttagrein, merkt KB, í 236. tölublaði 49. árgangs Alþýðublaðsins, sem gefið er út hér í borg, með fyrirsögninni: „Renault-umboðið á Íslandi lokar“ og undir- fyrirsögninni: „Mikil óánægja með þjónustu umboðsins“. Stefnandi, sem á sínum tíma hafði umboð hér á landi fyrir Renault verksmiðjurnar Í Frakklandi og rak jafnframt viðgerðar- verkstæði á Renault bifreiðum, telur farið meiðandi og móðgandi orðum um verkstæðið og þá þjónustu, er hann lét eigendum Renault bifreiða í té. Fréttagreinin með hinum umstefndu ummælum er í heild svo- hljóðandi: „Renault-umboðið á Íslandi lokar Mikil óánægja með þjónustu umboðsins Reykjavík — KB. Renault-umboðinu hefur nú verið lokað, og eru þar hvorki seldir bílar né varahlutir í þá, en hins vegar mun verkstæði um- boðsins enn vera opið. Á hinn bóginn hefur um langt skeið mik- illar óánægju gætt með þá þjónustu, sem umboðið veitir Renault- 1015 eigendum, og munu kvartanirnar út af því meðal annars hafa streymt til Félags Íslenzkra bifreiðaeigenda. Albert Guðmundsson stórkaupmaður sagði blaðinu í gær, að verzlunin yrði lokuð að minnsta kosti þar til ljóst yrði, hvaða verðlagsákvæði giltu eftir gengislækkunina, en hann kvaðst ekki geta staðið í því að hafa opna verzlun til að selja þar hluti ódýrara en þeir kostuðu í raun og veru. Um framtíðina sagði hann allt vera óráðið, hvort umboðið opnaði aftur eða ekki, en blaðið hafði það eftir mjög góðum heimildum í gær, að Albert mundi hafa sagt umboðinu lausu og tilkynnt Renault-verksmiðjunum í Frakk- landi það. Samkvæmt skýrslum Bifreiðaeftirlits ríkisins voru 653 Renault- bifreiðar skráðar hér á landi um síðustu áramót, og eitthvað mun hafa bætzt við síðan. Sala á Renault-bifreiðum mun þó ekki hafa verið mjög mikil síðustu misserin, og segja þeir, sem til þekkja, að það stafi mest af því, hve slæleg þjónusta umboðsins hér hefur verið, en af þeim sökum hafa menn hreinlega ekki þorað að festa kaup á þessari bílgerð, jafnvel þótt viðurkennt sé, að Renault-bílar standi fyllilega samanburð við aðra, hvað gæði snertir. Einn reiður Renault-eigandi hafði til dæmis samband við Alþýðublaðið í gær og skýrði frá því, að hann hefði ekki alls fyrir löngu þurft að senda bifreið sína í viðgerð á verkstæði um- boðsins og hefði sú viðgerð kostað 20 þúsund krónur. En þegar til kom, var verkið ekki betur af hendi leyst en svo, að viðbótar- viðgerð þurfti að koma til, og kostaði hún 8 þúsund“. Hinn Íí2. desember 1968 átti lögmaður stefnanda símtal við stefnda og óskaði eftir að fá að sjá viðgerðarreikninga þá, sem fjallað er um í greininni, eða ljósrit af þeim. Segir lögmaðurinn, að stefndi hafi synjað þess þverlega að láta af hendi gögn þessi. Í framhaldi af ofangreindu símtali ritaði stefndi stefnanda hinn 14. desember 1968 svofellt bréf: „Vegna símtals við lögfræðing yðar s.l föstudag 13. þ. m. vil ég hér með ítreka það, sem ég tjáði yður í símtali að morgni laugardagsins 15. nóv. og skýrði lögfræðingi yðar frá í fyrra samtali við hann nokkrum dögum síðar, að Alþýðublaðið yrði að sjálfsögðu fúst til þess að birta hvaða athugasemd sem er frá yður við þá frétt, sem birtist í blaðinu föstudaginn 14. nóvember s.l. um lokun Renault-umboðsins“. Ekki mun stefnandi hafa óskað eftir, að Alþýðublaðið birti athugasemd, svo sem fram var boðið í ofangreindu bréfi. 1016 Samkvæmt áskorun stefnda hefur stefnandi undir rekstri máls- ins upplýst eftirfarandi: „1. Árið 1967 sagði eg upp Renault umboðinu miðað við 31/12 1967 og gaf Renault-verksmiðjunni frest til 1. júní 1968 til að finna nýjan umboðsmann. 2. Varahlutaverzlun mín var lokuð frá 12. nóvember 1968 og til febrúar 1969 og svo hálflokuð frá febrúar 1969 til sept- ember 1969. Allan þennan tíma voru varahlutir afgreiddir til viðskiptavina úti á landi og til verkstæðisins. 3. Árið 1968 voru starfsmenn á verkstæði mínu sem hér segir: 1/1—-20/7 4 bifvélavirkjar, þar af 1 franskur, 1 nemi, 20/1—3/8 3 bifvélavirkjar, Í nemi, 3/8—-31/12 2 bifvélavirkjar, 1 nemi. 4. Árið 1968 voru 16 bifreiðar seldar, sem skiptast þannig: 1/1—30/4 ' bifreiðar 1/5—31/12 9 bifreiðar (Póstur ér Sími)“. Stefnandi hefur hér fyrir dómi lagt á það áherzlu, að Renault umboðið hafi ekki verið á hans höndum, þ. e. hann hafi ekki verið umboðsmaður Renault verksmiðjanna á Íslandi, Þegar hin umstefnda grein birtist, þar sem hann hafi verið búinn að segja umboðinu upp, svo sem að framan er frá greint. Stefnandi kveðst ekki hafa tilkynnt opinberlega á Íslandi, að hann hefði sagt upp umboðinu, og hann segir, að Renault verksmiðjurnar hafi heldur ekki gert það. Tekur stefnandi fram, að Í samningi hans við Renault verksmiðjurnar hafi ekkert ákvæði verið um það að gefa út opinbera tilkynningu um uppsögn á umboðinu. Spurn- ingunni: „Hvert var þá réttarsamband stefnanda annars vegar við eigendur Renault-bifreiða á Íslandi og Renault-verksmiðjanna í Frakklandi hins vegar?“, svaraði stefnandi þannig: „Renault- verksmiðjurnar í Frakklandi höfðu engar skyldur gagnvart mér og eg engar gagnvart þeim. Skyldur Renault-verksmiðjanna í Frakklandi við eigendur Renault-bifreiða á Íslandi voru mér ókunnar á þessu tímabili, þar sem eg var ekki umboðsmaður verksmiðjanna, og ástæðan fyrir því, að eg lagði ekki niður starf- semi mína, var sú, að eg hafði selt Renault bifreiðar á Íslandi. Mér fannst það því siðferðileg skylda mín að leggja ekki niður mína starfsemi, fyrr en Renault-verksmiðjurnar hefðu gert sam- komulag við annan íslenzkan aðila um umboð fyrir sig á Íslandi. Nú hefur annar aðili fundizt, og eg lokað minni þjónustu“. Stefn- andi kveðst ekki hafa lokað verkstæðinu, fyrr en honum hafði tekizt að selja varahlutalager og verkstæðisáhöld, en það hafi 1017 verið 1. maí 1970. Kaupandi hafi verið Kristinn Guðnason. Að- spurður, hvort mikið hafi verið kvartað út af lokun á varahluta- verzluninni, svaraði stefnandi: „Það var ekki mikið kvartað, vegna þess að þjónustan var á verkstæðinu. Magnús Valdimarsson, starfsmaður F. Í. B., gerði fyrirspurn við mig persónulega í síma, hvort rétt væri, að fyrirtækið væri lokað. Ég svaraði því til, að það væri það ekki, þar sem verkstæðið og varahlutaþjónusta í gegnum það væri opið. Aftur á móti hefði ég hætt starfrækslu varahlutaverzlunarinnar. Öll afgreiðsla á varahlutum til eigenda Renault-bifreiða utan Reykjavíkur hélt þó áfram. Ég man ekki til þess, að Magnús Valdimarsson hafi í áðurnefndu símtali tekið fram sérstaklega, að margir hefðu kvartað við hann eða F. Í. B. Mér var alls ekki um það kunnugt og fekk alls engar skriflegar skýrslur um það, að kvartanir hefðu streymt til F. Í B. út at lokun varahlutaverzlunarinnar“. Stefnanda var kynnt vætti vitn- isins Sigurðar Más, sem síðar verður rakið. Kveðst stefnandi sérstaklega muna eftir kvörtun Sigurðar Más. Þar sem Þeir hafi báðir verið ófróðir um bifreiðaviðgerðir, kveðst stefnandi hafa boðið upp á að láta meta viðgerðina, en kveðst jafnframt hafa bent Sigurði Má á, að ef þeir færu þá leiðina, yrði þetta mat að fara fram, áður en bíllinn yrði notaður. Stefnandi Segir, að hin umstefndu ummæli hafi orðið þess valdandi, að hann tók ákvörðun um að leggja verkstæðið niður, strax þegar Renault verksmiðj- urnar fengju nýjan umboðsmann fyrir sig á Íslandi. Ummælin hafi auk þess almennt valdið honum óþægindum og miska. Stefndi hefur hér fyrir dómi 2. apríl 1970 lýst því, að hann sjálfur hafi ritað umrædda frétt. Hann kveðst áður hafa kynnt sér málavexti, m. a. með því að eiga símtal við Magnús Valdi- marsson, framkvæmdastjóra Félags íslenzkra bifreiðaeigenda. Hafi Magnús staðfest, að komið hafi fram kvörtun til F. Í. B. viðvíkj- andi reikningnum, sem síðast er frá greint í fréttinni. Kveðst stefndi ekki glöggt muna samtal þeirra, en hann kveðst muna, að Magnús hafi getið þess, að verulegar kvartanir hefðu borizt tilF. Í, B. vegna þjónustu Renault umboðsins við eigendur Renault bifreiða. Stefndi kveðst einnig hafa rætt við stefnanda til þess að fá upplýsingar hjá sem flestum. Hafi stefnandi upplýst í símtali það, sem haft er eftir stefnanda í upphafi meginmáls fréttarinnar. Stefndi kveðst hafa fengið upplýsingar hjá Bifreiðaeftirliti ríkis- ins um, að skráðar Renault bifreiðar hér á landi hafi um áramótin 1967/1968 verið 653. Hann kveðst auk þess hafa fengið vitneskju um óformlegar kvartanir eigenda Renault bifreiða og hafi slíkar 1018 kvartanir m. a. borizt starfsmönnum Alþýðublaðsins. Hann tekur fram, að kvartanirnar, sem hann hafi fengið fréttir af, hafi bæði verið vegna ónógrar þjónustu umboðsins og sérstaklega vegna þess, að verzluninni, sem seldi varahluti í nefndar bifreiðar, var lokað. Skildist stefnda, að bifreiðaeigendur gætu því aðeins fengið varahluti keypta á þessum tíma, sem hér er um rætt, með því að láta bifreiðar sínar á verkstæði Renault umboðsins til við- gerðar. Stefndi kveðst ekki hafa fengið svar við bréfi því, sem hann ritaði stefnanda 14. desember 1968. Vitnið Magnús Valdimarsson, framkvæmdastjóri Félags ís- lenzkra bifreiðaeigenda, hefur hér fyrir dómi hinn 21. apríl 1970 skýrt svo frá, að eftir að fréttin, sem stefnt er út af, birtist, hafi mjög margir hringt í skrifstofu vitnisins og borið fram kvartanir út af því að fá ekki varahluti í bifreiðar sínar vegna lokunar varahlutaverzlunar Renault umboðsins í Brautarholti hér í borg. Áður en fréttin birtist, hafi einnig verið hringt og kvartað yfir varahlutaþjónustu Renault umboðsins, en vitnið tekur fram Í því sambandi, að kvartanir berist frá eigendum margra annarra bif- reiðategunda um vöntun á varahlutum, og telur vitnið, að kvart- anir út af varahlutaþjónustu Renault umboðsins hafi ekki verið miklu meiri fyrir lokun verzlunarinnar en hjá öðrum varahluta- umboðum. Vitnið tekur fram, að því hafi borizt miklar kvartanir í gegnum síma frá eigendum Renault bifreiða á tímabilinu, frá því að varahlutaverzlun Renault umboðsins var lokað og þar til fráttin í Alþýðublaðinu 15. nóvember 1968 birtist, en eftir að tréttin birtist, hafi stöðugar hringingar borizt til skrifstofu vitnis- ins út af óánægðum Renault bifreiðaeigendum. Var fólkið óánægt með, að Renault umboðið skyldi loka varahlutaverzluninni fyrir- varalaust, og voru kvartanirnar aðallega á því byggðar. Virtist fólk ekki hafa möguleika á að ná nauðsynlegum varahlutum. Witnið fór ekki sjálft á staðinn til þess að kynna sér aðstæður. Í kvörtunum manna kom fram, að varahluti væri hægt að fá hjá Renault umboðinu með því móti, að viðkomandi setti bifreið sína inn á verkstæði Renault umboðsins og starfsmenn umboðsins settu varahlutina í. Vitnið kveðst hafa talað við eiganda fyrir- tæksins, stefnanda málsins, og hafi svar hans við þessu verið það, að hann teldi sig hafa fullt leyfi til þess að loka sinni varahluta- verzlun og þar að auki væri hann búinn að segja upp umboðinu fyrir þessa bifreiðategund. Segir vitnið, að þeir hjá F. Í. B. hafi verið búnir að semja bréf til Renault verksmiðjanna í Frakklandi, þar sem farið var fram á að fá staðfestingu verksmiðjanna á því, 1019 að stefnandi væri ekki lengur umboðsmaður þeirra. Jafnframt hafi verið ætlunin að fá svar frá verksmiðjunum um það, hver yrði eftirmaður stefnanda með umboðið. Bréf þetta hafi aldrei verið sent. Þróun mála hjá umboðinu hafi verið sú, að haldið var áfram að flytja inn varahluti og afgreiða þá í gegnum verk- stæðið. Vitnið segir, að fólk hafi smám saman hætt að kvarta og kvartanir hafi ekki borizt neitt að ráði árið 1969, að minnsta kosti ekki sem ástæða sé til að hafa orð á. Vitninu er ekki kunnugt um, að önnur umboð hafi lokað varahlutaverzlunum sínum á þessum tíma. Vitnið kveðst hafa heyrt menn tala um, að þeir teldu sig illa setta með að endurselja þessa bifreiðategund eftir lokun varahlutverzlunarinnar. Vitnið minnir, að það hafi einmitt verið daginn áður en umrædd frétt birtist í Alþýðublaðinu, að blaðamaður frá Alþýðublaðinu hringdi til vitnisins og óskaði upp- lýsinga um þessi mál. Kveðst vitnið hafa gefið blaðamanninum upp upplýsingar almennt um það, sem vitnið hafði um þetta fregnað og m. a. hefur komið fram í vætti vitnisins hér að framan. Vitnið segir, að tilgangur F. Í. B. sé að gæta hagsmuna þeirra bifreiðaeigenda, sem eru félagsmenn, en að sjálfsögðu njóti aðrir bifreiðaeigendur, sem ekki eru í félaginu, góðs af baráttu félagsins og starfi. Vitnið segir, að í þau 18 ár, sem það hefur starfað á vegum Félags íslenzkra bifreiðaeigenda, hafi ekki verið um að ræða lokun á varahlutaverzlun, svo sem hér var um að ræða, svo vitnið muni til, þar sem lokunin byggðist ekki á öðru heldur en því mati eiganda, að um of lága álagningu væri að ræða. Vitnið segir, að ekki hafi verið talin næg ástæða til þess að senda kvörtunarbréf til Renault verksmiðjanna, þegar í ljós kom, að bifreiðaeigendur gátu fengið varahluti með því að setja bifreið- arnar á verkstæði umboðsins. Segir vitnið, að smám saman hafi dregið úr kvörtunum og hafi það einnig m. a. orðið til þess, að bréfið var ekki sent. Vitnið tekur fram, að þeim hjá F. Í, B. hafi alls ekki fundizt það rétt vinnubrögð hjá eiganda Renault um- boðsins að loka varahlutaverzluninni fyrirvaralaust, eins og gert var, Vitnið segir, að kvartanirnar hafi borizt í gegnum síma. Engin skrifleg kvörtun hafi borizt, en vitnið kveðst hafa skráð niður hjá sér nöfn kvartenda, en minnisblöð vitnisins með þeim nöfnum séu nú glötuð, enda sé langt um liðið, síðan aðalkvartanirnar komu fram. Vitnið fékk engar skriflegar kvartanir, en segir, að það hafi þó tekið mark á kvörtunum þessum, en ekki talið fært fyrir F. Í. B. að fara út í stórræði, nema skriflegar kvartanir bærust. Vitnið kveðst ekki nú geta greint frá nöfnum kvartenda. Vitnið 1020 segir, að komið hafi fram Í samtölum fólksins, sem kvartaði, að það óskaði eftir því, að F. Í. B. gæfi ekki upp nöfn þeirra af ótta við, að það gæti valdið því óþægindum í sambandi við viðgerðir og varahlutaöflun. Vitnið Sigurður Már Helgason húsgagnabólstrari hefur hér fyrir dómi skýrt svo frá, að hann og kona hans hafi á sínum tíma átt bifreiðina R 19341, sem var af gerðinni Renault R8. Vitnið fór með bifreið þessa á verkstæði stefnanda að Brautarholti 20, vegna þess að boltar höfðu losnaði í gírkassahúsi bifreiðarinnar, og einnig höfðu brotnað tennur úr gírkassanum. Var gert við bif- reiðina. Greiddi vitnið viðgerðarkostnaðinn, kr. 21.973.80, sbr. reikninginn á dskj. nr. 6, en reikningurinn er dagsettur 10. apríl 1968. Vitnið kveðst hafa verið óánægt með viðgerðina, þar sem viðgerðin hafi ekki komið að fullu gagni, enda hafi komið auka- hljóð í gírkassann eftir viðgerðina og einnig hafi verið stirðleiki í skiptibúnaði gírkassans. Vitnið minnir, að það hafi kvartað tvisvar eða þrisvar við verkstæðið út af viðgerðinni. Í síðasta skiptið tók verkstæðið bifreiðina til athugunar. Var bifreiðin þar fyrri hluta dags. Voru lagerar stilltir, m. a. með því að setja skinnu eða skinnur til þess að herða að lagerunum, sem síðar hafi reynzt vera lausir Í sætum sínum í sérstöku húsi. Vitnið kveðst ekki hafa greitt neitt fyrir síðastgreinda viðgerð sem vitnið taldi þó ekki fullnægjandi þrátt fyrir staðhæfingar starfsmanna verk- stæðis stefnanda um hið gagnstæða. Hafi starfsmennirnir haft orð á því, að aukahljóðið ætti eftir að hverfa, þegar fletirnir hefðu slípazt. Vitnið fór því næst í sumarleyfi sitt á bifreiðinni. Um sumarið varð bifreiðin ókeyrslufær. Var vitnið þá á bifreið- inni í Hafnarfirði. Vitnið fór enn með bifreiðina á verkstæði stefnanda. Þá var viðgerðarmaður sá, sem séð hafði um fyrri við- gerðina, Rögnvaldur að nafni, hættur á verkstæðinu, en vitnið man ekki, hver nú tók við bifreiðinni. Viðgerðin fór fram á bif- reiðinni. Segir vitnið, að þá hafi komið í ljós, að legur voru lausar í sætum sínum, og við það hafði „gírkassahúsið“ eyðilagzt á ný, en skipt hafði verið um „gírkassahúsið“ í viðgerðinni í apríl. Kostnaðurinn við þessa síðustu viðgerð nam kr. 8.528.00, sbr. reikninginn dskj. nr. 7, en hann er dagsettur 16. ágúst 1968. Vitnið kveðst í fyrstu hafa neitað að greiða reikninginn, þar sem það taldi, að um mistök hefði verið að ræða hjá viðgerðarmönnum, þegar þeir gerðu við bifreiðina í aprílmánuði. Kveðst vitnið m. a. hafa leitað álits bifvélavirkja á umræddum viðgerðum. Hafi þeir 1021 staðfest við vitnið eftir þeim upplýsingum, sem það gaf þeim, að um mistök hafi verið að ræða við fyrri viðgerðina. Vitnið fór á fund stefnanda og tjáði honum, að því bæri ekki skylda til þess að greiða viðgerðarkostnaðinn á dskj. nr. 7. Hafi stefnandi svarað því til að þá þyrfti að láta meta verkið, og jafnframt hafi stefn- andi gefið vitninu í skyn, að vitnið yrði að sjá um matið. Vitnið kveðst ekki hafa haft peninga til þess að greiða fyrir matskostn- aðinn, þar sem það var þegar búið að láta mikla peninga upp í viðgerðir áður. Jafnframt var vitninu tjáð, að það fengi ekki bifreiðina afhenta, nema að greiða reikninginn á dskj. nr. 7. Einnig var vitninu tilkynnt, að húsaleigukostnaður mundi leggjast á til viðbótar, ef verkstæðið losnaði ekki við bílinn strax. Vitninu lá á að fá bifreiðina, og varð það til þess, að það greiddi reikn- inginn á dskj. nr. 7, enda þótt vitninu þætti súrt í broti að þurfa að greiða hann, þar sem því fannst það óréttmætt með öllu. Vitnið tekur fram, að á meðan varahlutaverzlun umboðsins var lokuð, hafi það ekki getað keypt varahluti nema í gegnum verkstæðið, og taldi vitnið það óheppilega og óþægilega þjónustu og einkenni- legan viðskiptamáta. Öll þessi leiðindi urðu til þess, að vitnið leitaði til Alþýðublaðsins og bar fram kvartanir sínar og lýsti þessum viðskiptum sínum. Kveðst vitnið hafa sagt stefnda, að það gæti bæði sýnt reikningana og hina ónýtu vélarhluta, sem teknir voru úr bifreiðinni við síðari viðgerðina. Vitnið leitaði einnig til F. Í B. og telur, að Magnús Valdimarsson hafi talað við stefnanda um þetta mál, án þess þó að vitnið fengi leiðrétt- ingu mála sinna. Vitnið segir, að daginn, sem það borgaði reikn- inginn á dskj. nr. 7, hafi Rafn Viggósson farið með vitninu á fund stefnanda. Stefnandi hafi hins vegar vísað Rafni á dyr, þegar stefnandi fékk vitneskju um það, að vitnið vildi hafa vott með sér að þeim samtölum, sem fram færu þeirra á milli. Vitnið minnir fastlega, að Magnús Valdimarsson hafi tjáð því, að fleiri kvart- anir hefðu borizt um þjónustu Renault umboðsins. Vitnið kveðst ekki vera bifvélavirki og ekki hafa neina sérþekkingu á bif- reiðum. Vitnið kveðst hafa vitneskju um, að fleiri eigendur Renault bifreiða væru óánægðir með þá þjónustu umboðsins að loka varahlutaverzluninni. Einnig hafi menn verið óánægðir með það skilyrði, sem umboðið setti, að verkstæðið léti varahlutina í bifreiðar. Þó kveðst vitnið vita þess dæmi, að mönnum hafi tekizt að ná út varahlutum í gegnum verkstæðið, án þess að verkstæðið sæi um að setja varahlutina í bifreiðarnar. Vitnið kveðst þekkja mann, sem enn á Renault bifreið. Hafi hann eftir eftirgangsmuni 1022 fengið varahluti í gegnum verkstæðið, án þess að verkstæðið sæi um að setja varahlutina í bifreiðina, og hafi þetta verið, meðan varahlutaverzluninni var lokað. Í málinu liggur frammi endurrit af tveim kvörtunum, sem Neytendasamtökunum bárust á sínum tíma vegna viðskipta við Renault umboðið. Kvartanir þessar eru dagsettar 7. marz og 19. júlí 1968. Ill. Stefnandi styður kröfur sínar þeim rökum, að öll hin umstefndu ummæli séu röng og tilhæfulaus. Þau virðist vera atvinnurógur, enda hafi þau spillt fyrir sér og séu líkleg til þess. Ummælin séu bæði meiðandi og móðgandi og beri því að taka kröfur hans til greina. Kröfu sína um sýknu styður stefndi þeim rökum, að ósannað sé, að hann hafi gerzt brotlegur við meiðyrðalöggjöfina með því að birta hin umstefndu ummæli, enda verði að gefa hinum almennu dagblöðum allvíðtæka heimild til að birta fréttir, koma fram með réttmæta gagnrýni og vernda hagsmuni neytendanna í þjóðfélaginu. Stefnandi hafi haft einkasölu á varahlutum í Renault bifreiðar. Hann hafi lokað verzlun sinni og neitað að selja bifreiðaeigendum varahluti, þar sem honum hafi ekki verið leyft að hækka vörubirgðir að eigin geðþótta vegna gengislækk- unar. Stefndi spyr, hvernig yrði litið á það, ef kaupmaður í ný- lenduvöruverzlun gripi til sömu úrræða, enda kveðst stefndi ekki vita til, að neinn annar verzlunareigandi hafi lokað verzlun sinni við gengisfellinguna 11. nóvember 1968, og sé lokun verzl- unar stefnanda því brot á lögum nr. 74/1968 um ráðstafanir vegna ákvörðunar Seðlabanka Íslands um nýtt gengi íslenzkrar krónu, en í 2. gr. þeirra laga segir, að óheimilt sé vegna gengisbreyt- ingarinnar að hækka verð á birgðum innfluttra vara, sem greiddar höfðu verið á gengi í gildi fyrir 11. nóvember 1968. Þá heldur stefndi því fram, að lokun varahlutaverzlunarinnar hafi brotið í bága við meginregluna í 1. gr. laga nr. 41/1968 um verzl- unaratvinnu, en þar segir m. a., að tilgangur þessara laga sé að tryggja, eftir því sem tök séu á, að borgararnir eigi völ á sem beztri verzlunarþjónustu á hverjum stað og tíma. Að lokum bendir stefndi á 5. gr. laga nr. 54/1968 um verðlagsmál, en þar er lagt bann við því að halda vörum úr umferð í því skyni að fá hærri verzlunarhagnað af þeim síðar. 1023 IV. Stefndi hefur nú látið af ritstjórn Alþýðublaðsins. Svo sem aðalfyrirsögn nefndrar blaðafréttar ber með sér, bein- ist hún að lokun varahlutaverzlunar stefnanda. Til áréttingar því birti blaðið jafnframt ljósmynd af forhlið verzlunarinnar með undirskriftinni „Lokaðar dyr Renault-umboðsins í gær“. Óumdeilt er, að 653 Renault bifreiðar voru skráðar hér á landi á þeim tíma, sem hér um ræðir. Meiri hluti þeirra mun hafa verið hér á höfuð- borgarsvæðinu. Svo sem fyrr er fram komið, lokaði stefnandi varahlutaverzluninni án þess að gera eigendum Renault bifreiða sérstaklega um það viðvart, og ekki gaf hann út vm það opinbera tilkynningu. Lokun varahlutaverzlunarinnar hlaut að verða eig- endum Renault bifreiða á höfuðborgarsvæðinu til mikils óhagræð- is, þar sem þeir gátu ekki fengið keypta varahluti hjá stefnanda, nema með því móti að setja bifreiðar sínar inn á viðgerðarverk- stæði stefnanda, enda er það álit hinna sérfróðu meðdómsmanna, að meginhluti varahluta til Renault bifreiða hafi ekki verið til sölu á almennum markaði, heldur hafi slíkir varahlutir verið seldir í varahlutaverzlun stefnanda. Eigi þetta þó sérstaklega við um sérhluti í þessa bifreiðategund. Þá var þess og vart að vænta, að þeir tveir bifvélavirkjar ásamt einum nema í iðninni, sem stefnandi hafði til starfa á verkstæði sínu, væru þess umkomnir að anna þeim viðgerðum á Renault bifreiðum á höfuðborgarsvæð- inu, sem ætla má, að framkvæma þyrfti. Með vísan til þessa og gagna málsins að öðru leyti verður að telja í ljós leitt, að veruleg óánægja hafi komið upp við lokun varahlutaverzlunarinnar. Eru því ekki efni til, að stefndi sæti viðurlögum vegna undirfyrir- sagnarinnar: „Mikil óánægja með þjónustu umboðsins“. Hinir sérfróðu meðdómendur telja ljóst, að samkvæmt reikningnum á dómsskjali nr. 6 hafi framkvæmd fyrri viðgerðarinnar á bifreið vitnisins Sigurðar Más meðal annars tekið til þess, að skipt var um „gírkassahús“ bifreiðarinnar. Á reikningnum, dómsskjali nr. 7, sem tekur til síðari viðgerðarinnar, sé vitnið aftur látið greiða „gírkassahús“. Verði því að álykta, að við seinni viðgerðina hafi verið skipt um „gírkassahús“ að nýju. Endingartími „gírkassa- hússins“, sem skipt var um í fyrra skiptið, verði því að teljast óvenjulega stuttur. Bendi þetta til þess, að fyrri viðgerðinni hafi verið áfátt. Að svo vöxnu máli og með tilliti til málavaxta að öðru leyti þykir stefndi ekki eiga að sæta viðurlögum vegna ummælanna: „hefði ekki alls fyrir löngu þurft að senda bifreið sína í viðgerð á verkstæði umboðsins og hefði sú viðgerð kostað 1024 20 þúsund krónur. En þegar til kom, var verkið ekki betur af hendi leyst en svo, að viðbótarviðgerð þurfti að koma til, og kostaði hún 8 þúsund“. Telja verður, að stefndi hafi ekki réttlætt nægjanlega þau ummæli, að „um langt skeið“ hafi gætt mikillar óánægju með þjónustu umboðsins, né að kvartanir „hafi streymt“ til Félags íslenzkra bifreiðaeigenda. Verða ummælin: „Á hinn bóginn hefur um langt skeið mikillar óánægju gætt með þá þjón- ustu, sem umboðið veitir Renault-eigendum, og munu kvartan- irnar út af því meðal annars hafa streymt til Félags íslenzkra bifreiðaeigenda“ því ómerkt samkvæmt kröfu stefnanda. Með ummælunum: „segja þeir, sem til þekkja, að það stafi mest af því, hve slæleg þjónusta umboðsins hér hefur verið, en af þeim sökum hafi menn hreinlega ekki þorað að festa kaup á þessari bílgerð“ er fast að orði kveðið, og með því að ummæli þessi hafa ekki verið réttlætt nægjanlega, ber að ómerkja þau. Eigi þykir vera næg ástæða til að refsa stefnda fyrir ummælin né dæma hann til greiðslu miskabóta. Þykir því eiga að taka sýknukröfu stefnda til greina að öðru leyti, en eftir atvikum er rétt, að máls- kostnaður falli niður. Bjarni K. Bjarnason borgarðómari kvað upp dóm þennan ásamt meðdómendunum Bent Jörgensen yfirverkstjóra og Sigurgesti Guðjónssyni bifvélavirkjameistara. Dómsorð: Framangreind ummæli skulu vera ómerk. Kröfur stefnanda á hendur stefnda eru að öðru leyti ekki teknar til greina. Málskostnaður fellur niður. 1025 Fimmtudaginn 11. nóvember 1971. Nr. 127/1971. Ákæruvaldið (Valdimar Stefánsson saksóknari ríkisins) gegn Inga Þóri Gunnarssyni (Logi Guðbrandsson hrl.). Dóminn skipuðu hinir reglulegu dómarar Hæstaréttar. Bifreiðar. Brot gegn umferðarlögum og áfengislögum. Dómur Hæstaréttar. Hermann G. Jónsson, fulltrúi bæjarfógetans á Akranesi, hefur kveðið upp hinn áfrýjaða dóm. Með sátt í sakadómi Akraness hinn 17. marz 1967 var ákærða gerð refsing og hann sviptur ökuleyfi 6 mánuði frá 21. febrúar 1967 fyrir brot á umferðarlögum og áfengislög- um. Samkvæmt fæðingarvottorði ákærða, sem lagt hefur verið fram í Hæstarétti, er hann fæddur 26. júní 1949 og var því eigi orðinn 18 ára, er hann framdi brot þetta 28. janúar 1967. Greint brot hefur því ekki ítrekunarverkun á réttilega heimfært brot ákærða undir 4. mgr. 25. gr. umferðarlaga nr. 40/1968 og 1. mgr. 24. gr. áfengislaga nr. 82/1969, sem um er fjallað í þessu máli, sbr. 1. mgr. 71. gr. almennra hegn- ingarlaga nr. 19/1940. Þykir refsing ákærða hæfilega ákveðin í héraðsdómi. Sam- kvæmt 81. gr. umferðarlaga ber að svipta ákærða ökuleyfi, og þykir ökuleyfissviptingin hæfilega ákveðin 1 ár. Ákvæði héraðsdóms um málskostnað ber að staðfesta. Ákærða ber að dæma til að greiða málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns fyrir Hæstarétti, kr. 8.000.00. Af hálfu ákæru- valdsins hefur verið fallið frá kröfu á hendur ákærða um greiðslu saksóknarlauna. Annan áfrýjunarkostnað sakarinn- ar ber að dæma ákærða til að greiða. Dómsorð: Ákærði, Ingi Þórir Gunnarsson, sæti varðhaldi 10 daga. Hann er sviptur ökuleyfi 1 ár. 65 1026 Ákvæði héraðsdóms um málskostnað er staðtest. Ákærði greiði kostnað af áfrýjun málsins, annan en saksóknarlaun. Ákærði greiði málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns fyrir Hæstarétti, Loga Guðbrandssonar hæstaréttarlög- manns, kr. 8.000.00. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur sakadóms Akraness 7. júní 1971. Mál þetta, sem dómtekið var í dag, er höfðað með ákæru sak- sóknara ríkisins, dags. 18. júní 1970, gegn Inga Þóri Gunnarssyni iðnnema, Vesturgötu 111, Akranesi, fyrir að gangsetja og reyna að aka undir áhrifum áfengis mánudagsnóttina 12. janúar 1970 Þifreiðinni E 889, þar sem hún stóð á Gullteig í Reykjavík. Telst þetta varða við 2. mgr., sbr. 4. mgr. 25. gr., sbr. 80. gr. umferðarlaga nr. 40/1968 og 1. mgr. 24. gr., sbr. 45. gr. áfengis- laga nr. 82/1969. Þess er krafizt, að ákærði verði dæmdur til refsingar, til öku- leyfissviptingar samkvæmt 81. gr. umferðarlaga og 1. mgr. 24. gr. áfengislaga og til greiðslu alls sakarkostnaðar. Ákærði er fæddur á Ísafirði 26. júní 1949, og er sakavottorð hans þannig: 1967 17/3 á Akranesi: Sátt, 2.000 kr. sekt fyrir brot á 2. mgr. 25. gr., 1. mgr. 26. gr., 1. mgr. 37. gr., 41. gr. og 49. gr., 1., 2. og 3. mgr, b og e lið, umferðarlaga. Sviptur ökuleyfi og leyfi til að öðlast ökuskírteini í 6 mánuði frá 21. febrúar 1967. 1967 á Akranesi: Sátt, 300 kr. sekt fyrir brot á g lið 5. gr. og l. mgr. 26. gr. umferðarlaga. 1967 2/11 á Akranesi: Sátt, 300 kr. sekt fyrir brot á 21. gr. áfengislaga. Málavextir eru þessir: Aðfaranótt mánudagsins 12. janúar 1970, um kl. 0145, tilkynnti Rögnvaldur Bjarnason, lögregluþjónn í Vestmannaeyjum, tveimur lögreglumönnum í Reykjavík, sem staddir voru í Nóatúni í Reykja- vík, að skammt frá veitingahúsinu Röðli væri bifreiðin E 889 og væri ökumaður hennar sennilega ölvaður. Lögreglumennirnir fóru á staðinn, en þá var bifreiðin horfin, og var þá hafin leit að henni. Um kl. 0340 um nóttina tilkynnti Sigfús Kristján Páls- 1027 son leigubílstjóri, að bifreiðin E 889 stæði framan við hús nr. 18 við Gullteig og hefði hann verið að hindra ökumann í að aka af stað. Fóru lögreglumenn á staðinn, og var þá ökumaður bif- reiðarinnar E 889 farinn af staðnum, en piltur, sem var áberandi ölvaður, sat í framsæti við hliðina á ökumannssæti. Eftir nokkra leit fannst ökumaður og eigandi bifreiðarinnar E 889 í Hrísateigi, og var það ákærði í máli þessu. Var hann færður á lögreglustöðina til yfirheyrslu og síðan á slysavarðstofuna til blóðtöku vegna alkóhólrannsóknar. Ákærði hefur skýrt frá því fyrir dómi, að hann hafi ekið frá Akranesi til Reykjavíkur sunnudagskvöldið 11. janúar 1970 í bíl sínum, E 889, og voru með honum í bifreiðinni Hjörtur Júlíusson og Valur Bjartmar Sigurðsson frá Akranesi. Þeir tveir síðarnefndu neyttu áfengis á leiðinni. Bifreiðinni var lagt í Skipholti, en síðan fóru þeir allir inn á veitingahúsið Röðul og dvöldust bar, unz dansleik lauk. Ákærði hefur neitað því að hafa neytt áfengis á Röðli og segist hafa eftir dansleikinn ekið bifreið sinni í Gullteig, en þangað hafi þeim félögum verið boðið af fólki, er þeir kynnt- ust á veitingahúsinu. Í húsi í Gullteigi kvaðst ákærði hafa neytt áfengis og orðið ölvaður. Eftir að samkvæmi lauk þar, fór Hjörtur og fleira fólk á brott í leigubifreið, en ákærði og Bjartmar fóru út í bifreið ákærða, E 889, og settist ákærði undir stýri bifreiðar- innar og setti vél hennar í gang og kveikti á miðstöðinni, en Valur sofnaði strax í framsætinu. Ákærði kvaðst ekki hafa ætlað að aka bifreiðinni, en gangsett vélina til að fá hita frá miðstöðinni. Kvaðst hann þá hafa verið ölvaður. Kom þar þá að leigubifreiðar- stjóri og stöðvaði bifreið sína fyrir framan bifreiðina FE 889, og átti hann tal við ákærða og sagði, að hann mætti ekki aka bifreiðinni. Ákærði kvaðst síðan hafa slökkt á vél bifreiðarinnar og farið að ganga um göturnar, en nokkru síðar hafi lögreglan komið og handtekið hann. Vitnið Rögnvaldur Bjarnason lögreglumaður hefur fyrir dómi staðfest, að hann hafi eftir dansleikinn á Röðli séð ölvaðan mann við bifreiðina E 889, þar sem hún var á bílastæði við Skipholt. Átti vitnið tal við manninn, sagðist hafa nefnt við hann, að hann æki ekki bifreiðinni, og tók hann því vel og settist í aftursæti bifreiðarinnar. Fór vitnið síðan á brott og átti tal við lögreglu- menn, er voru í starfi, er fyrr frá greinir. Vitnið Sigfús Kristján Pálsson leigubifreiðarstjóri, Hraunteigi 18, kvaðst hafa séð tvo ölvaða menn fara inn í bifreiðina FE 889 í Gullteigi umrædda nótt. Sá, sem var minna ölvaður, settist undir 1028 stýri og ræsti vél bifreiðarinnar og var með tilburði til þess að aka af stað, og sagðist vitnið þá hafa ekið fram fyrir E 889 og farið og tekið þá tali. Kom þá upp, að þeir mundu hætta við að aka af stað og fá í staðinn að dveljast í næsta húsi. Sá vitnið þá fara upp tröppur þar, er það ók á brott, en er vitnið sá, að þeir héldu aftur að bifreiðinni, fór vitnið þangað líka. Gekk þá sá, er var minna drukkinn, af stað eftir götunni, en hinn settist inn í bifreiðina. Sagðist þá vitnið hafa kallað upp í talstöð bifreiðar- innar og beðið um aðstoð lögreglu, sem hafi komið mjög fljótt. Félagar ákærða, Hjörtur Júlíusson og Valur Bjartmar Sigurðs- son, hafa gefið skýrslu fyrir dómi um atvik næturinnar. Þeir voru mjög ölvaðir og segjast ekki hafa séð ákærða neyta áfengis í veitingahúsinu Röðli og ekki geta borið um það, hvort hann var undir áhrifum áfengis, er hann ók bifreiðinni í Gullteig. Samkvæmt vottorði Rannsóknarstofu próf. Jóns Steffensens tundust í blóðsýnishorni, teknu úr ákærða, reducerandi efni, er samsvara 1.47%, af alkóhóli. Ákærði hafði ökuskírteini, útgefið 15. júlí 1969 til 10 ára. Með játningu ákærða, niðurstöðu blóðrannsóknar og vitnafram- burði er sannað, að hann var undir áhrifum áfengis, er hann gang- setti vél bifreiðarinnar E 889 í umrætt sinn og reyndi að aka henni. Þar sem gangsetning bifreiðar verður að teljast þáttur í akstri hennar, hefur ákærði með þessu gerzt brotlegur við 2. mgr., sbr. 4. mgr. 25. gr. umferðarlaga nr. 40/1968 og 1. mgr. 24. gr. áfengislaga nr. 82/1969. Þykir refsing ákærða samkvæmt 80. gr. umferðarlaga og 4ð. gr. áfengislaga hæfilega ákveðin varðhald í 10 daga. Þá ber sam- kvæmt 81. gr. umferðarlaga og 1. mgr. 24. gr. áfengislaga að svipta ákærða ökuleyfi ævilangt frá birtingu dóms þessa. Samkvæmt þessari niðurstöðu verður ákærði dæmdur til greiðslu alls sakarkostnaðar. Dómsorð: Ákærði, Ingi Þórir Gunnarsson, sæti varðhaldi í 10 daga. Ákærði er sviptur ökuleyfi ævilangt frá lögbirtingu dóms þessa. Ákærði greiði allan kostnað sakarinnar. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. 1029 Fimmtudaginn 11. nóvember 1971. Nr. 130/1971. Ákæruvaldið (Valdimar Stefánsson saksóknari ríkisins) gegn Atla Örvar (Hrafnkell Ásgeirsson hrl.). Dóminn skipuðu hinir reglulegu dómarar Hæstaréttar. Fjársvik. Tékkamisferli. Dómur Hæstaréttar. Með skírskotun til forsendna héraðsdóms ber að staðfesta hann. Ákærði greiði allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin saksóknarlaun til ríkissjóðs, kr. 8.000.00, og málflutn- ingslaun verjanda síns, kr. 8.000.00. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Ákærði, Atli Örvar, greiði allan áfrýjunarkostnað sak- arinnar, þar með talin saksóknarlaun til ríkissjóðs, kr. 8.000.00, og laun verjanda síns, Hrafnkels Ásgeirssonar hæstaréttarlögmanns, kr. 8.000.00. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur sakadóms Hafnarfjarðar 3. maí 1971. Ár 1971, mánudaginn 3. maí, var í sakadómi Hafnarfjarðar, sem haldinn var í dómssal embættisins af Sigurði Halli Stefáns- syni, kveðinn upp dómur í sakadómsmálinu nr. 229/1970: Ákæru- valdið gegn Atla Örvar. Mál þetta, sem dómtekið var hinn 12. apríl s.1., er með þremur ákærum saksóknara ríkisins höfðað á hendur Atla Örvar sjómanni, Strandgötu 50 A í Hafnarfirði: I. Með ákæru, dagsettri 29. janúar 1970, er málið höfðað „fyrir fjársvik, framin í Reykjavík í júlí 1969, með því að nota í við- skiptum eftirtalda tvo tékka til handhafa, útgefna af ákærða á 1030 sparisjóðsávísanareikning nr. 856 í Sparisjóði Hafnarfjarðar, en reikningsnúmerið var valið af handahófi, og tékkana, sem ákærða var ljóst, að voru verðlausir, notaði hann í blekkingarskyni til að afla sér verðmæta. Tékkaeyðublöðin tók hann í heimildarleysi úr tékkhefti konu sinnar: 1. B.Nr. 62147, kr. 4.000.00, dagsettur 13. júlí 1969. Seldur í Hótel Loftleiðum. 2. B.Nr. 62150, kr. 5.000.00, dagsettur 8. júlí 1969. Seldur Bif- reiðastöð Reykjavíkur (B. S. R.) á útgáfudegi. Þykir ákærði hafa með þessu gerzt brotlegur við 248. gr. al- mennra hegningarlaga nr. 19/1940. Il. Með ákæru, dagsettri 5. júní 1970, er málið höfðað „fyrir fjársvik, framin í júlí 1969, með því að nota í viðskiptum eftir- talinn tékka til handhafa, útgefinn af ákærða á sparisjóðsávísana- reikning nr. 856 í Sparisjóði Hafnarfjarðar, en reikningsnúmerið var valið af handahófi, og tékkann, sem ákærða var ljóst, að var verðlaus, notaði hann í blekkingarskyni til að afla sér verðmæta. Tékkaeyðublaðið tók hann í heimildarleysi úr tékkhefti konu sinnar. 1. B.Nr. 62148, kr. 2.000.00, dagsettur 8. júlí 1969. Seldur í veitingaskálanum á 'Geithálsi. Þykir ákærði hafa með þessu gerzt brotlegur við 248. gr. al- mennra hegningarlaga nr. 19/1940“. III. Með ákæru, dagsettri 24. nóvember 1970, er málið höfðað „fyrir tékíkasvik, framin í júlí 1970, með því að gefa út til hand- hafa eftirtalda tékka á sparisjóðsávísanareikning sinn, nr. 2587 í Útibúi Iðnaðarbanka Íslands í Hafnarfirði, og nota þá í við- skiptum, svo sem rakið verður, án þess að innstæða væri fyrir þeim: 1. C.Nr. 25728, kr. 500.00, dagsettur 18. júlí 1970. Greiðsla fyrir veitingar í veitingahúsinu Nausti í Reykjavík. 29. C.Nr. 25729, kr. 1.000.00, dagsettur 18. júlí 1970. Greiðsla fyrir bifreiðarakstur. 3. C.Nr. 25733, kr. 1.000.00, dagsettur 18. júlí 1970. Greiðsla fyrir veitingar í Hótel Valhöll, Þingvöllum. 4. C.Nr. 25739, kr. 1.500.00, dagsettur 19. júlí 1970. Seldur í Bílastöð Hafnarfjarðar h/f, Hafnarfirði. 5. C.Nr. 25741, kr. 1.000.00, dagsettur 19. júlí 1970. Greiðsla fyrir veitingar í Hótel Sögu, Reykjavík. 6. C.Nr. 25743, kr. 1.000.00, dagsettur 20. júlí 1970. Greiðsla fyrir bifreiðarakstur. 1031 7. C.Nr. 25748, kr. 1.000.00, dagsettur 20. júlí 1970. Greiðsla fyrir veitingar í veitingahúsinu Hábæ í Reykjavík. 8. C.Nr. 25749, kr. 2.000.00, dagsettur 20. júlí 1970. Sama notkun og í lið 7. Framangreindir verknaðir í íðum 1—8 þykja varða við 248. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940“. Þess er krafizt, að ákærði verði dæmdur til refsingar, skaða- bótagreiðslu og til greiðslu sakarkostnaðar. Ákærði er sakhæfur, fæddur 26. febrúar 1938 í Reykjavík, og hefur áður sætt eftirtöldum kærum og refsingum: 1963 5/12 í Reykjavík: Sátt, 300 kr. sekt fyrir tékkamisferli. 1966 2/3 í Hafnarfirði: Sátt, 500 kr. sekt fyrir brot gegn 248. gr., sbr. 256. gr. og 261. gr. hegningarlaga. 1966 22/5 í Hafnarfirði: Áminning fyrir brot á 21. gr. áfengis- laga. 1966 12/8 í Hafnarfirði: Sátt, 500 kr. sekt fyrir brot gegn 248. gr., sbr. 1. mgr. 256. gr. hegningarlaga. 1966 18/10 í Hafnarfirði: Dómur: Fangelsi í 4 mánuði, skilorðs- bundið í 3 ár, fyrir brot gegn 1. mgr. 155. gr. hegn- ingarlaga. 1967 18/5 í Hafnarfirði: Sátt, 5.000 kr. sekt fyrir brot á 2. mgr., sbr. 3. mgr. 25. gr., 1. mgr. 37. gr., 2. mgr. 41. gr. og 49. gr. umferðarlaga og 1. mgr. 24. gr. áfengislaga. Sviptur ökuleyfi í 8 mánuði frá 7. febrúar 1967. Málavextir eru þessir samkvæmt játningu ákærða, sem er í samræmi við önnur gögn málsins: Il. Einhvern fyrstu daga júlímánaðar tók ákærði tékkhefti konu sinnar, sem þá lá á sjúkrahúsi, úr skúffu á heimili hans, en hann hafði ekki heimild til að taka heftið eða nota það á neinn hátt. Nokkur óútfyllt eyðublöð voru í heftinu. Ákærði var mjög við drykkju um þetta leyti og skorti fé. Tók hann það til bragðs að útfylla 3 eyðublöð, sem voru á sparisjóðsávísanareikningi í Spari- sjóði Hafnarfjarðar. Ákærði ritaði af handahófi reikningsnúmerið 856 á eyðublöðin og undirritaði þau eigin nafni, en hann vissi, að innstæða var engin á reikningi konu hans. Að öðru leyti er tékkunum rétt lýst í ákærum 29. janúar 1970 og 5. júní 1970, eyðublaðanúmerum, fjárhæðum og dagsetningum. Verður nú rakið það, sem fram hefur komið um notkun tékk- anna: 1032 1. Tékki B.Nr. 62147. Tékka þennan seldi ákærði í Hótel Loft- leiðum, Reykjavík, og notaði andvirðið að einhverju leyti til að greiða fyrir veitingar. 9. Tékki B.Nr. 62150. Hinn 8. júlí 1969 ók Eiríkur Guðlaugs- son, leigubifreiðarstjóri hjá Bifreiðastöð Reykjavíkur, með ákærða um Reykjavík og víðar. Reyndi ákærði að selja Eiríki og fleirum tékka þennan og að lokum keypti Eggert Thorar- sen, stöðvarstjóri hjá Bifreiðastöð Reykjavíkur, tékkann af ákærða. Um kr. 1.000.00 af andvirði tékkans notaði ákærði til að greiða aksturskostnaðinn. 3. Tékki B.Nr. 62148. Tékka þennan seldi ákærði í veitinga skálanum Geithálsi hinn 8. júlí 1969 og notaði alla vega að hluta til að greiða fyrir veitingar. Með atferli því, er að framan greinir, hefur ákærði gerzt brot- legur við 248. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940. III. Ákærði hafði sparisjóðsávísanareikning nr. 2587 í Útibúi Iðn- aðarbanka Íslands í Hafnarfirði. Upplýst er, að á tímabilinu 18.— 20. júlí 1970 gaf ákærði út og notaði í viðskiptum eftirtalda 8 tékka, án þess að innstæða væri fyrir þeim. Verður nú rakið það, sem fram hefur komið um notkun tékkanna og við það fylgt sömu töluröð og í ákæruskjali, en þar er þeim að öllu rétt lýst, eyðublaðsnúmerum, upphæðum og dagsetningum: 1. Með tékka þessum staðgreiddi ákærði fyrir veitingar í veit- ingahúsinu Nausti í Reykjavík. 9. Tékka þennan notaði ákærði til staðgreiðslu ökugjalds. 3. Með tékka þessum greiddi ákærði fyrir veitingar í Hótel Valhöll, Þingvöllum. 4. Tékka þennan seldi ákærði í Bílastöð Hafnarfjarðar h/f. Hafnarfirði. 5. Tékka þennan notaði ákærði til staðgreiðslu fyrir veitingar í Hótel Sögu, Reykjavík. 6. Ákærði greiddi ökugjald með tékka þessum. 7-8. Staðgreiðsla fyrir veitingar Í veitingahúsinu Hábæ í Reykja- vík. Með verknuðum þeim, er greinir í liðum 1—8 hér að framan, hefur ákærði aflað sér fjárvinnings, samtals kr. 9.000.00, flað sviksamlegum hætti, og varðar sú háttsemi refsingu samkvæmt 248. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940. 1033 IV. Ákærði hefur rofið skilorð dóms, uppkveðins 18. október 1966. Samkvæmt 60. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940, sbr. 7. gr. laga nr. 22/1955, verður nú allt atferli ákærða dæmt í einu lagi. Refsing ákærða þykir samkvæmt 1. mgr. 155. gr. og 248. gr. almennra hegningarlaga, sbr. 77. gr. sömu laga, hæfilega ákveðin fangelsi í 6 mánuði. Eftirtaldar bótakröfur eru fram komnar í málinu: 1. Eggert Thorarensen .... .. .. ............ Kr.5.000.00 2. Loftleiðir h/f .. ...... — 4.000.00 ásamt 1% ekinn. frá 13. júlí 1969 til greiðsludags og innheimtulaunum samkvæmt gjaldskrá L. M. F. Í. 3. Vilhelm R. Ingimundarson, Réttarholtsvegi 1, Reykjavík... .. 0... 2. — 2.000.00 4. Hótel Valhöll . 58 á — 1.000.00 Ákærði hefur samþykkt a att etan Terðfus, og verða þær teknar til greina að fullu, þó þannig, að innheimtulaun (krafa Hótel Loftleiða) verða ekki dæmd, þar sem krafan er uppi höfð og dæmd í opinberu máli. Þá ber að dæma ákærða til greiðslu alls sakarkostnaðar, þar með talin málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns, Hrafnkels Ás- geirssonar hæstaréttarlögmanns, sem þykja hæfilega ákveðin kr. 10.000.00. Því dæmist rétt vera: Ákærði, Atli Örvar, sæti fangelsi 6 mánuði. Ákærði greiði: 1. Eggert Thorarensen .. .. .. .. .. .. .. .. kr.5.000.00 2. Loftleiðum h/f ........ — 4.000.00 ásamt 1% áisjarvöæti frá 13. júlí 1969 til greiðsludags. 3. Vilhelm R. Ingimundarsyni, Réttarholtsvegi 1; Reykjavík í a ——9:00000 4. Hótel Valhöll .. .. .... — 1.000.00 Ákærði greiði allan kostnað sakhrnnað, „gr með talin málsvarnarlaun Hrafnkels Ásgeirssonar hæstaréttarlögmanns, kr. 10.000.00. Dómi þessum ber að fullnægja með aðför að lögum. 1034 Fimmtudaginn 11. nóvember 1971. Nr. 47/1970. Hreppsnefnd Hríseyjarhrepps f. h. hreppsins (Kristinn Gunnarsson hrl.) gegn H/f Eimskipafélagi Íslands og til réttargæzlu Sjóvátryggingarfélagi Íslands h/f (Hákon Árnason hdl.). Skaðabótamál. Tjón á hafnarmannvirkjum. Dómendur: hæstaróttardómararnir Logi Einarsson, Benedikt Sigurjónsson, Gizur Bergsteinsson og Magnús Þ. Torfason og prófessor Ármann Snævarr. Dómur Hæstaréttar. Áfrýjandi hefur skotið máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 4. ágúst 1970 og gert þær dómkröfur, að stefnda verði dæmt að greiða honum kr. 1.409.466.56 ásamt 7% ársvöxtum frá 1. nóvember 1967 til greiðsludags og svo málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti. Stefndi krefst þess, að hinn áfrýjaði dómur verði staðfestur og að áfrýjanda verði dæmt að greiða honum málskostnað fyrir Hæsarétti. Á hendur réttargæzlustefnda eru engar kröfur gerðar. Af hans hendi eru heldur eigi gerðar kröfur. Hinn 2. júní 1971 dómkvaddi borgardómarinn í Reykjavík þá Benedikt E. Guðmundsson skipaverkfræðins og Eirík Kristófersson, fyrrverandi skipherra, „til þess að gefa álit um það, hvort skipstjórnarmenn m.s. Gullfoss í umrætt skipti, sem um ræðir í málinu, hefðu getað tryggt Öryggi m.s. Goða- foss í þeirri stöðu, sem það var í og um ræðir í málinu í dag- bókarútdrætti skipsins, dags. 31. október 1967, ... þannig að skipið stóð fast, eftir að reynt hafði verið að hífa það frá bryggjunni með akkeriskeðju, og myndaði um 30 gráðu horn, miðað við bryggjuna — með því að setja festingartaugar frá skipinu í festingarstólpa á bryggjunni og bíða þannig 1035 eftir, að félli að, þannig að skipið losaði af grynningunni og gæti siglt á brott“. Hinn 16. júní 1971 kváðu hinir dómkvöddu menn upp svo- hljóðandi álitsgerð: „Samkvæmt dómkvaðningu borgardómaraembættisins í Reykjavík, dagsettri 2. júní 1971, höfum við undirritaðir farið til Hríseyjar og kynnt okkur aðstæður á staðnum. Við höfum rætt við menn þar, sem viðstaddir voru komu m/s Goðafoss og brottför í Hrísey. Enn fremur höfum við kynnt okkur vottorð Veðurstofu Íslands um veðurfar á Akureyri og Siglunesi umræddan dag og næstu daga á undan og eftir. Samkvæmt þeim upplýsingum, sem við höfum getað aflað, og að okkar eigin áliti teljum við, að m/s Goðafoss hefði getað legið á staðnum í fullu öryggi með því að setja land- festar úr skipinu í bryggju og hífa það að, ef þörf krefði. Álit okkar og úrskurður er því, að m/s Goðafoss hefði í umrætt skipti getað legið á staðnum til flóðs og að tryggja hefði mátt fullt öryggi skipsins með því að setja landfestar að framan og aftan úr því í bryggju og hífa það að bryggj- unni, ef þurfa þætti“. Hinir dómkvöddu menn staðfestu álitsgerðina fyrir sjó- og verzlunardómi hinn 5. júlí 1971. Fyrir dómi bar matsmaðurinn Benedikt E. Guðmundsson svo sem hér segir: „Spurður af lögmanni vitnastefnanda segir matsmaður- inn, að samkvæmt álitsgerðinni telji þeir matsmennirnir, að tryggja hefði mátt öryggi skipsins í þeirri stöðu, sem það var samkvæmt lýsingu þeirri, sem fram kemur í matsbeiðn- inni, á þann hátt, sem fram kemur í álitsgerðinni. Lögmaður vitnastefnda spyr matsmanninn að því, hvort hann geti rökstutt eða útskýrt þann þátt álitsgerðarinnar, sem gerir ráð fyrir, að skipið hefði verið híft að bryggju“. Matsmaðurinn svarar, að hann „telji ekki hafa verið ástæðu til þess, eins og á stóð, að hífa skipið strax að, enda hafi skipið staðið, eftir því sem matsmaðurinn telur sér hafa skilizt af því, sem fram er komið í málinu, en ef ástæða hefði verið til, ef hreyfing kom á skipið, þegar fór að falla að, 1036 hefði mátt draga skipið að bryggjunni aftur með þeim fest- um, sem matsmennirnir gera ráð fyrir, að koma hefði mátt fyrir. Dómarinn spurði malsmanninn að því, hvort hann telji, að hægt hefði verið að draga skipið að bryggju, áður en fór að falla að. Matsmaðurinn tekur fram í þessu sambandi, að hann telji, að það hefðu verið eðlileg viðbrögð að reyna það, en hann hafi ekki séð eftir gögnum málsins, að það hefði verið reynt. Matsmaðurinn kveðst ekki geta sagt neitt ákveðið um það, hvort það hefði verið hægt. Matsmaðurinn olu jafnframt fram í þessu sambandi, að búið hafi verið að draga skipið frá bryggju með akkerisvindunni, en akkerið hafi dregizt heim, og ef vír hefði nú verið komið frá skip- inu í land, hefðu verið möguleikar á að nýta orku vindunnar til fulls. Matsmaðurinn tekur fram sérstaklega aðspurður, að í áliti sínu taki hann tillit til þess, að akkeri skipsins hafi dregizt heim, er skipið var í þeirri stöðu, sem lýst er í matsbeiðninni. Matsmaðurinn segir að gefnu tilefni, að af þeirri mynd, sem hann hafi myndað sér um veður Í umrætt sinn, geti hann vart séð, að skipið hefði átt að slást það mikið við bryggju, svo að að sök kæmi. Kveðst matsmaðurinn gera ráð fyrir, að venjulegar varúðarráðstafanir séu við hafðar, svo sem notkun stuðpúða“. Matsmaðurinn Eiríkur Kristófersson bar fyrir dómi það, sem hér fer á eftir: Matsmaðurinn segir, að hann „telji samkvæmt álitsgerð- inni, að tryggja hefði mátt öryggi skipsins í þeirri stöðu, sem það var samkvæmt lýsingu í matsbeiðninni“. Hann tekur fram, að hann „telji, að eðlilegt og ráðlegt hefði verið, ef hreyfing fór að koma á skipið, að það hefði þá verið híft að bryggju“. Þá tekur matsmaðurinn fram, „að samkvæmt því, sem fram er komið, sé það álit“ hans, „að skipið hefði í þeirri stöðu, sem þarna er lýst, staðið um eða fyrir framan miðju, og því hefði verið eðlilegt“, að hans áliti, „ef skipið fór að slást í bryggjuna, að það hefði verið híft að bryggju aftur“. Matsmaðurinn segir, að hann telji, „að í þeirri stöðu, sem 1037 skipið var, hefði verið hægara að hífa það að bryggju aftur en að hífa það frá bryggjunni“. Tekur hann fram, „að ef ekki hefði verið hægt að hífa skipið að bryggju strax aftur, telji hann, að koma hefði mátt í veg fyrir, að skipið slæist í bryggj- una að aftan með því að koma taug úr því að framan í bryggj- una, og þá hefði afturendi þess af sjálfu sér haldizt frá bryggjunni“. Aðspurður segir matsmaðurin, „að í þessu áliti sínu sé tekið tillit til þess, að akkeri skipsins hafði dregizt heim í þeirri stöðu, sem skipið var komið í“. Stefán (Guðmundsson skipstjóri kom að nýju fyrir dóm hinn 29. júní 1971. Hann skýrir svo frá, að hann hafi ekki orðið var við, „að skipið stæði, á meðan það lá við bryggj- una“. Hann „kveðst vel geta trúað því, að það hefði verið hægt að tryggja öryggi skipsins með því að koma festum úr því í land“. Hann „kveðst telja, að það hefði ekki verið hægt að hífa skipið að bryggju aftur með útfallinu, en að það hefði verið hægt með aðfallinu“. Telja verður, að varlegra hefði verið af skipstjóra m/s Goðafoss að bíða aðfalls, áður en hann lagði frá bryggju í Hrísey hinn 31. október 1967, þar sem um svo stórt skip var að tefla og svo fermt sem í málinu greinir. Er og í þessu sambandi á það að líta, að eigi var fyrir hendi dýptarlínu- uppdráttur af höfninni, sem örugglega mætti treysta. Þá fór skipstjóri eigi að fyrirmælum hafnarvarðar um að beita eigi vélinni, eftir að skipið var farið frá bryggju og hafði kennt grunns. Með álitsgerð þeirra Benedikts E. Guðmundssonar og Eiríks Kristóferssonar er nægilega í ljós leitt, að skipstjóri mátti tryggja öryggi skips síns „með því að setja landfestar úr skipinu í bryggju og hífa það að, ef þörf krefði““. Með tilvísun til álitsgerðar Skúla Guðmundssonar og Svavars Jónatanssonar, sem lýst er í héraðsdómi, verður að telja sannað, að beiting vélar m/s Goðafoss hafi í umrætt sinn valdið spjöllum þeim á bryggjunni í Hrísey, sem í mál- inu greinir. Þessi mistök af hendi skipstjórnarmanna á m/s Goðafossi leiða samkvæmt 8. gr. siglingalasa nr. 66,/1963 til bótaskyldu á hendur stefnda. Hins vegar er á það að líta, að 1038 hafnaryfirvöld í Hrísey höfðu vanrækt að hafa glöggar skýrslur tiltækar um dýpi í höfninni í Hrísey og sjá um, að skipstjórum á skipum, sem þangað sigldu, væri nægilega leiðbeint um aðstöðu í höfninni. Að öllum atvikum athuguðum, þykir rétt að skipta sök á tjóninu til helminga. Enginn ágreiningur er um fjárhæð tjónsins. Samkvæmt þessu ber að dæma stefnda til að greiða áfrýjanda kr. 1.409.466.56 : 2, þ. e. kr. 704.753.28, ásamt 7% ársvöxtum frá 1. nóvember 1967 til greiðsludags og svo máls- kostnað í héraði og fyrir Hæstarétti, sem ákveðst kr. 210.000.00. Dómsorð: Stefndi, H/f Eimskipafélag Íslands, greiði áfrýjanda, Hreppsnefnd Hríseyjarhrepps f. h. hreppsins, kr. 704.733.28 ásamt 7% ársvöxtum frá 1. nóvember 1967 til greiðsludags og svo málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti, samtals kr. 210.000.00. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lög- um. Dómur sjó- og verzlunardóms Reykjavíkur 26. maí 1970. Mál þetta, sem dómtekið var í dag, hefur hreppsnefnd Hríseyj- arhrepps höfðað fyrir hönd hreppsins með stefnu, útgefinni hinn 91. febrúar 1968, á hendur H/f Eimskipafélagi Íslands. Eru dóm- kröfur stefnanda þær, að stefndi verði dæmdur til að greiða skaðabætur að fjárhæð kr. 1.409.466.56 með 7% ársvöxtum frá 1. nóvember 1967 til greiðsludags og til greiðslu málskostnaðar samkvæmt málskostnaðarreikningi. Þá hefur stefnandi krafizt viðurkenningar á sjóveðrétti í m/s Goðafossi fyrir kröfum sínum. Stefnandi hefur áskilið sér rétt til frekari krafna á hendur stefnda síðar, m. a. vegna verðlagshækkana, samkvæmt heimild í 71. gr. laga nr. 85/1936. Stefndi hefur krafizt sýknu af kröfum stefnanda og málskostn- aðar úr hendi hans að mati dómsins. Stefnandi hefur stefnt Sjóváttryggingarfélagi Íslands h/f til réttargæzlu í málinu. Á hendur réttargæzlustefnda eru engar 1039 kröfur gerðar, og af hans hálfu eru heldur engar kröfur hafðar £ uppi í málinu. Málavextir eru þessir: Kl. 0915 hinn 31. október 1967 kom m/s Goðafoss, eign stefnda, til Hríseyjar og lagðist þar að bryggju. Varð síðan lestaður farm- ur fiskafurða, er nam 36x250 kg. Var lestun lokið kl. 1210. Er skipinu skyldi siglt á brott, kom í ljós, að það stóð á grynningu, og þrátt fyrir tilraunir skipstjórnarmanna losnaði Það ekki fyrr en að nokkrum tíma liðnum, eins og síðar verður rakið. Síðar um daginn fór þekja bryggjunnar að síga, og um kvöldið hafði verulegur hluti hennar fallið niður sökum þess, að fyllingarefnið í bryggjunni hafði sigið brott. Sjópróf fóru fram út af atburði Þessum. Um atburð þennan er skráð þetta í dagbók skipsins: „Kl. 1210 lestun lokið. Er fara átti frá bryggjunni, kom í ljós, að ekki var hægt að hífa skipið frá bryggjunni með stb. akkeriskeðju, því grynnra virtist vera fyrir utan. Þá er skipið híft aftur með bryggjunni ásamt notkun vélar við þá færslu. Reynt á ný að hífa skipið frá með akkeriskeðju. En er hornið á milli skips og bryggju var um 30 gr. (eftir mælingu), hífðist það ekki lengra, og dróst þá akkerið heim. Reynt að sigla skipinu frá með vélarafli, en tókst ekki. Greinilegt var, að skipið flaut að aftan, og slóst skutur þess í og niður á bryggjuhornið. Fjara er um kl. 1350. Um kl. 1445 tekur framenda skipsins að reka undan vindi. Reynt á ný að sigla frá, en skipið mjakaðist aðeins fram og situr fast á ný. Þetta endur- tekur sig, skipið rekur undan að framan, og skutur þess snýst upp í vindinn, þar til það losnar kl. 1547. Þegar los fór að koma á skipið, var hætta á, að það ræki á land, og var því notað vélar- afl af og til ásamt akkeri, sem var látið falla til Öryggis. Skipið flaut allan tímann að aftan. Djúprista skipsins, eftir að í ljós kom, að ekki var unnt að hífa skipið frá, var: F 1203" A 1803". Skipstjóri skipsins, Stefán Guðmundsson, hefur staðfest dag- bókarútdráttinn og auk þess skýrt svo frá, að hann hafi aldrei getað merkt, og sé raunar alveg öruggur um, að skipið hafi aldrei tekið niðri, á meðan það lá við bryggjuna. Hann kveður skipið hafa verið komið um 40 metra frá suðurhorni bryggjuhaussins miðað við miðju, eða ltið framar, er hann fyrst hafi fundið, að það tók niðri rétt fyrir aftan miðju. Kveður hann sér hafa virzt afturendi skipsins hreyfast meira en framendinn, þegar alda reið undir skipið. Stefán kveður sáraltið hafa verið búið að beita skrúfu skipsins, þegar það stöðvaðist á grynningunni. Stefán 1040 kveðst hafa orðið var við, að skrúfa skipsins hafi rótað sandi, er verið var að reyna að koma skipinu frá bryggju. Hann kveður óhjákvæmilegt vera að nota skrúfu skipsins, þegar lagzt er að og frá bryggjum, og við það hljóti sandur að rótast upp. Stefán kveður skipið hafa staðið um einn og hálfan tíma í stöðu þeirri, er það var í, er það tók niðri, og hafi þá skrúfa skipsins ekki verið hreyfð. Skrúfan hafi svo ekki verið hreyfð, fyrr en skipið fór að reka undan vindi að framan. Hafi þá fyrst verið sett á hæga ferð, en síðan á fulla ferð og hafi skipið þá þokazt áfram. Stefán kveður ástæðuna fyrir því, að hlé hafi verið gert á að beita skrúfu skipsins, hafa verið þá, að stýrimaðurinn hafi komið á stjórnpallinn til sín með boð frá bryggjuverðinum um, að skrúfan rótaði sandi inn í höfðina. Eftir að þessi skilaboð bárust, kveður hann vélina ekki hafa verið hreyfða, fyrr en skipið fór að reka undan vindi að framan. Hafi þá aftur verið farið að beita vélinni, fyrst með hálfri ferð, en síðan með fullri ferð og þannig hafi verið haldið áfram að beita vélinni með mismunandi snúnings- hraða til kl. 1547, er skipið losnaði. Stefán kveðst telja, að er afturendi skipsins var kominn fram fyrir bryggjuhausinn, hafi skrúfa skipsins frekar rótað sandinum upp að bryggjunni en frá henni. Stefán kveðst ekki hafa verið varaður við bryggjunni á Hrísey sérstaklega og kveður sér ókunnugt um, að sýna þurfi meiri varkárni við að leggjast að henni frekar en öðrum bryggj- um. Stefán kveðst ekki hafa getað séð nein merki um skemmdir á bryggjunni af völdum Goðafoss, á meðan skipið var þar við bryggju. Stefán kveður hafnarvörðinn aldrei hafa talað við sig, heldur við stýrimann skipsins. Hér fyrir dómi hefur Stefán skýrt svo frá, að hann hafi oft komið með m/s Goðafoss til Hríseyjar, áður en umræddur at- burður varð. Þegar skipið var fulllestað, eða nálægt því, kveður hann yfirleitt hafa verið sætt sjávarföllum til að komast að eða frá bryggjunni, annars ekki. Stefán kveðst aldrei hafa orðið var við, að dýpið í höfninni breyttist, og kveðst aldrei hafa heyrt talað um neina sérstaka breytingu á því, en íslenzkir skipstjórn- armenn geti alltaf búizt við breytingu á dýpi Í Íslenzkum höfnum. Stefán kveður sér alltaf hafa fundizt, að dýpið væri minnst við bryggjuna, en síðan dýpkaði út frá henni. Kveður hann sér hafa fundizt eins og sandhóll væri við bryggjuna. Hann kveður það hafa komið fyrir, að það hafi þurft að vinna við skipið, án þess að hægt væri að koma því alveg að bryggjunni. Stefán kveður skip eins og m/s Goðafoss alltaf hafa þurft að liggja a. m. k. tvö 1041 fet meira að aftan en að framan, annars hafi verið hætta á, að vélin skemmdist. Stefán kveður það hafa komið fyrir, áður en atburður þessi varð, að þegar lagzt var með bakborðssíðu að bryggjunni, eins og hann hafi alltaf gert á m/s Goðafossi, að þá hafi verið erfiðara að ná skipinu að bryggju, eftir því sem farið var lengra fram með bryggjunni. Í umræddri ferð kveðst Stefán hafa haft kort yfir höfnina í Hrísey, sem sé í Leiðsögubók fyrir Ísland, og einnig hafnarkort, sem muni hafa verið gefið út á árinu 1964. Kveður hann sér hafa virzt, að ekki hefðu orðið neinar breytingar á nýja kortinu frá því, sem var á kortinu í leiðsögubókinni, nema hvað fleiri tölur hafi verið á nýja kortinu. Ekki kveðst Stefán minnast þess, að sér hafi í ferðum sínum til ríseyjar verið bent sérstaklega á af hafnaryfirvöldum að gæta varúðar við beitingu skrúfu skipsins. Stefán kveður það oft koma fyrir við siglingar til íslenzkra hafna, að skrúfa skipsins sé notuð meira en hér var gert, þegar vindur stendur á bryggju og ná þarf skipinu frá henni, og dýpi er takmarkað. Stefán kveðst ekki áður hafa lent í eins miklum erfiðleikum í Hrísey og í umrætt sinn. Finnbogi Finnbogason, III. stýrimaður á m/s Goðafossi, hefur skýrt svo frá, að hann hafi ýmist verið á stjórnpalli, aftur á skipinu og stundum líka frammi á því, meðan skipið var að komast frá bryggju. Hann kveður skipið hafa festst, er það hafi verið komið nokkuð frá bryggjunni. Áætlar hann, að um 40 metrar hafi þá verið frá stjórnpalli að bryggju, en afturendi skipsins kominn fast að bryggjuhausnum. Finnbogi kveðst hafa orðið var við, að skrúfa skipsins hafi rótað upp talsverðum sandi, á meðan skipið var að komast frá bryggju. Hann kveður skut skipsins hafa slegizt öðru hverju nokkuð fast í vesturhorn bryggjunnar, aðallega eftir að hætt var að beita vél skipsins. Ekki kveðst hann hafa séð neinar skemmdir á bryggjuhorninu. Finnbogi kveður hafnarvörðinn hafa talað við sig rétt um kl. 1300 og beðið sig um að koma boðum til skipstjórans um að stöða vél skipsins, en þá hafi verið búið að því. Eftir það kveður Finnbogi vél skipsins ekki hafa verið hreyfða, fyrr en skipið fór að slá undan að framan um kl. 1442 og á meðan afturendi skipsins hafi öðru hverju slegizt í bryggjuna. Kristján Guðmundsson, II. stýrimaður á m/s Goðafossi, hefur skýrt svo frá, að hann hafi farið af vakt kl. 1230 og hafi hann ekki fylgzt með, hvað gerðist eftir það. Þór Skaftason, yfirvélstjóri á m/s Goðafossi, hefur skýrt svo 66 1042 frá, að hann hafi verið Í vélarúmi skipsins, meðan skipið var að leggja frá. Hann kveðst ekki hafa orðið var við, að mikill sandur kæmi í kælivatn vélarinnar eða að síur stífluðust. Þór kveðst ekki hafa orðið var við, að afturendi skipsins slægist í bryggju- hausinn. Hilmar Símonarson, sem hefur verið hafnarvörður í Hrísey s.l. fimm ár, hefur skýrt svo frá, að þriðjudaginn 31. október 1967 hafi m/s Goðafoss lestað freðfisk í Hrísey til útflutnings. Er Hilmar kom niður á bryggju kl. 1250 þennan dag, kveður hann aðalvél skipsins hafa verið í fullum gangi áfram. Hann kveður afstöðu skipsins til bryggjunnar þá hafa verið þá, að skutur skipsins hafi staðið einn metra norður fyrir bryggjuhausinn. Hilmar kveðst hafa gert boð fyrir skipstjórann. Kvaðst hann hafa talið, að maður sá, sem kom niður á þilfarið, væri skipstjórinn, en síðar hafi komið í ljós, að það hafi verið 1. stýrimaður skips- ins. Hilmar kveðst hafa sagt manni þessum, að þeir yrðu að hætta strax að keyra vél skipsins áfram, en maður þessi hafi svarað, að því hefði þegar verið hætt. Kveðst Hilmar hafa gefið þessi fyrirmæli bæði vegna þess, að hann óttaðist, að sandur grætfist frá þilinu, og vegna þess, að bátar á báttalegunni væru í hættu vegna straums frá skrúfunni, en þeir hafi slegizt mikið saman. Ekki kveðst þó Hilmar hafa nefnt neina ástæðu, er hann gaf fyrir- mælin um að stöðva skrúfu skipsins. Hilmar kveðst nú hafa þurft að far til Dalvíkur, en er hann hafi verið að fara á brott, hafi skrúfa skipsins verið farin að vinna áfram. Er hann korn aftur frá Dalvík, kveður hann skipið hafa verið farið, en þá hafi þekja bryggjunnar verið farin að síga niður og brostið. Síðari hluta dagsins hafi þekja bryggjunnar svo haldið áfram að síga og um kvöldið hafi hún fallið niður á um 10 metra kafla að norðanverðu. Hilmar kveður það, sem eftir vera af þekjunni, lafa uppi og sé það sprungið. Hilmar kveður háfjöru hafa verið, en skipið hafi komið upp að bryggjunni á flóðinu. Hann kveður það ekki óalgengt, að skip þurfi að bíða eftir aðfalli til að komast frá bryggjunni. Hann kveður það ekki hafa verið venju að losa skip á þann hátt að keyra vélar þess og kveðst telja það vítavert að reyna að losa m/s Goðafoss þannig. Hilmar kveður næstu skip, sem komið hafi að bryggjunni á undan Goðafossi, hafa verið Selfoss hinn 30. október, Litlafell hinn 25. október og Britta hinn 20. september. Hilmar kveður ekkert hafa gerzt við skipakomur þessar. Hilmar kveður það vera venju, að skip dragi sig frá bryggju á legufærum, en setji skrúfuna af stað, þegar þau séu 1043 laus frá bryggjunni. Hilmar kveður það skoðun sína, að myndazt hafi ræsi undir skipinu, við að skrúfu skipsins var ýmist beitt aftur á bak eða áfram. Kveðst hann telja, að þessi beiting skrút- unnar hafi grafið sand frá járnþilinu í bryggjunni og það hafi síðan leitt til skemmda þeirra, sem urðu á bryggjunni. Hilmar kveðst oft hafa komið að, er verið var að reka niður járnþilið við bryggjuna, og hafi hann þá séð, að járnið gekk ekki lengra niður en svo, að þurft hafi að taka ofan af sumum skúffunum. Hilmar kveðst ekki hafa verið hafnarvörður, þegar þetta var. Ekki kveður Hilmar sér kunnugt um, hver undirstaða bryggjunn- ar sé, en hann kveður mikinn sand vera þarna. Hilmar kveðst hafa framkvæmt einstakar dýptarmælingar við bryggjuna ettir beiðni ýmissa skipstjóra á hverjum tíma. Þessar mælingar hafi ekki verið skráðar, en hann kveðst telja þær hafa sýnt 17—18 feta dýpi. Kveðst Hilmar hafa framkvæmt þessar mælingar með lóði á nokkrum stöðum í hvert sinn í um það bil 4—5 metra fjar- lægð framan við bryggjuna með um 10—15 metra millibili og alltaf á svipuðum stað. Hilmar kveður það einkum hafa verið skipstjóra Fossanna, sem hafi beðið um mælingar þessar, en það hafi ekki verið gert í það skiptið, sem hér er fjallað um. Kveðst Hilmar álíta, að skipstjórarnir hafi einkum aðallega beðið um dýptarmælingar, þegar skip þeirra hafi verið mikið lestuð, en þeir hafi ekki alltaf beðið um slíkar mælingar. Ekki kveðst Hilmar hafa orðið var við breytingar á dýpi á þeim stöðum, sem hann mældi. Hilmar kveðst vita, að menn frá vita- og hafnarmálastjórn hafi komið til að mæla dýpið árið áður, en ekki kveðst hann hafa verið látinn vita um niðurstöður þeirra mælinga. Hann kveður sér ekki hafa verið send nein dýptarkort. Hilmar kveðst ekki vita til, að skip hafi tekið niðri í höfninni áður, en hins vegar hafi komið fyrir, að skip hafi staðið við bryggjuna á fjöru. Hann kveður yfirleitt ekki hafa verið reynt að losa skip, sem stóðu við bryggjuna, heldur hafi verið beðið eftir aðfalli. Jafnvel Þótt skip stæði ekki við bryggjuna, kveður hann það hafa verið venju að draga þau frá á akkerisfestum, áður en vélar voru settar af stað. Hilmar kveður ekki vera hægt að taka þetta stórt skip áfram frá bryggjunni, þegar legið sé með bakborða að bryggju, vegna grynninga suður af bryggjunni. Hins vegar hafi það farið eftir atvikum, hvorri síðu skip snúi að bryggjunni. Hilmar kveður það öruggt, að í tíð sinni sem hafnarstjóra hafi skip ekki verið afgreidd, nema þau gætu lagzt alveg að henni. Ekki kveðst 1044 Hilmar hafa gefið skipstjórnarmönnum fyrirmæli eða leiðbein- ingar, áður en skip legðust að bryggju, nema það, sem hann hefur skýrt frá um mælingar á dýpi. Hann kveður það einstaka sinnum hafa komið fyrir, að hann hafi verið beðinn um að taka skip að bryggju, 08 hafi hann þá gert það. Hilmar kveðst engin afskipti hafa haft af m/s Goðafossi, er hann lagði að bryggj- unni umrætt sinn. Þegar höfnin var síðast dýpkuð, kveður Hilmar sandinn hafa verið fluttan langt út á sund. Ekki kveðst hann muna, hvenær þetta var eða hvenær síðast var dýpkað utan við bryggjuna. Hilmar kveður sér aldrei hafa verið tilkynnt, að sér- stakrar varúðar þyrfti að gæta við beitingu skrúfu við bryggj- una. Hann kveðst hins vegar telja óvarlegt að beita skrúfu mikið við bryggju. Ekki kveður hann, að þurfa eigi að beita skrúfu meira til að komast frá bryggju, þó að vindur standi á hana, svo framarlega sem akkeri sé úti. Hilmar kveðst aldrei hafa fengið nein gögn um dýpi hafnarinnar, hvorki frá fyrirrennara sínum né öðrum. Hann kveðst heldur ekki hafa fengið nein fyrirmæli um það við ráðningu sína að fylgjast með dýpi hafnarinnar. Hilmar kveður skipið örugglega hafa staðið, þegar búið var að hífa það frá bryggjunni og hann kom að, en hins vegar kveðst hann ekki hafa verið viðstaddur, þegar byrjað var að taka það frá bryggjunni. Hilmar kveðst telja, að minnsta dýpið við bryggj- una sé þar, sem hann framkvæmdi mælingar sínar, en síðan dýpki frá bryggjunni. Hinn 1. nóvember var Sveinn G. Sveinsson, verkfræðingur vita- og hafnarmálastjórnarinnar, fenginn til að athuga tjón það, sem orðið hafði á bryggjunni í Hrísey. Samdi hann um þá athugun svohljóðandi skýrslu: „Að kvöldi þess 1. 11. '67 lagði ég af stað áleiðis til Hríseyjar frá Reykjavík vegna skemmda, er m.s. Goðafoss hafði valdið á hafnarbakka þar. Þetta sama kvöld hafði ég samband við Jóhann Gauta kafara, en hann hafði þennan sama dag athugað skemmd- irnar. Að morgni þess 2. 11. fór ég út í Hrísey með kafara til frekari athugana. Þar var Í stuttu máli þannig umhorfs: 1) Ca. 100 m? af þekjunni voru fallnir niður og hvíldu á stög- unum. 2) Fylling hefur runnið ca. 1200 mð út úr bakkanum. 3) Að utanverðu og við enda stálþils hefur myndazt djúp renna við botninn, dýpst um 3.50 m. 4) Hluti þils við ytra horn hefur sigið niður. 1045 Af ofangreindu má sjá, að mannvirkið er allt í mikilli hættu statt, þar sem 1) neðri endi þils hefur lítinn og við horn engan stuðning utan frá. 2) Á rúmlega 20 lengðarmetrum þils er grafið undan bekjunni, svo að hún getur þá og þegar fallið niður. 3) Fyllingu hefur skolað undan stögunum, þannig að þekjan (í 2) félli niður á strekkt stög og gæti slitið þau úr festing- unum við þilið. Aðgengilegt og auðvelt er þó að gera við skemmdir þær, er þegar eru komnar í ljós, og gæti það farið fram á eftirfarandi hátt: '1) Grabbað upp úr rennu, þar sem laus sandur hefur sezt að. 2) Grjóthnullungar (allt að 300 kg) settir niður neðst í rennuna. 3) Grjótfylling allt að 1 m þykk sett ofan á efri brún þessarar grjótfyllingar væri 8.5 m frá þiltoppi að utanverðu og 7.5 m við enda. 4) Sandi grabbað ofan á þessa grjótfyllingu í þá hæð, sem botn var áður. 5) Þekjan, sem fallið hefur niður, verður bútuð sundur og sett sunnan við hafskipabryggju. 6) Sandfyllingu dælt innan úr höfninni upp í þilið og það því sem næst fyllt. 7) Grjótmulningi ekið í efsta lag fyllingar. 8) Þekjan, sem á lofti er, brotin niður. Þann 7. 11. var flotkraninn, sem útvegaður var til viðgerðar- innar, ekki enn kominn til Hríseyjar, því sjólag hefur verið. of slæmt fyrir hann“. Skýrslu þessa hefur Sveinn staðfest fyrir dómi. Hann kvað bað þá jafnframt vera skoðun sína, að skemmdir þær, sem urðu á bryggjunni, hlytu að stafa frá m/s Goðafossi, þar sem svo rót- tæk og snögg breyting hafi orðið á bryggjunni, að vart sé öðru til að dreifa. Þá kvað hann niðurstöður athugana, sem kafari hafði gert daginn eftir atburðinn, benda til þess, að renna sú, sem myndazt hafði við bryggjuna, væri nýleg og að sjávar- straumar leituðust við að fylla hana. Ekki kvað Sveinn neinar skemmdir hafa sézt á stálþili bryggjunnar og kvað ljóst, að fyll- ingin hefði runnið út úr bryggjunni undir þilið. Ekki kvað Sveinn hafa verið rannsakað sérstaklega, hvar það magn af sandi hefði setzt að, sem komið hefði upp úr rennunni við bryggjuna og úr bryggjunni sjálfri, en hann kvaðst telja það líklegt, að til þessa 1046 sands megi rekja orsök fyrir því, að skipið tók niðri. Ekki kvaðst Sveinn sjálfur hafa mælt dýpið við bryggjuna, áður en m/s Goða- foss kom þar í umrætt sinn. Hins vegar kvað hann hafnarvörð- inn hafa fylgzt með dýpinu þarna. Ekki kvaðst Sveinn hafa kynnt sér, hvort önnur skip hafi verið þarna á ferð, dagana áður en umræðdur atburður varð. Daginn eftir umræddan atburð var Jóhann Gauti Gestsson kafari fenginn til að kafa við bryggjuna og athuga ástand hennar o. fl. Í skýrslu, sem Jóhann Gauti gerði um athuganir sínar, segir svo um niðurstöður þeirra: „Eftirtalið kom Í ljós: 1. Mjög fínn og djúpur sandur er meðfram allri bryggjunni. 2. 6 m breið renna hafði myndazt meðfram endilöngum vestur- kanti bryggjunnar. ; 3. Dýpi rennunnar var um 2)%—ð m við suðurhorn A úpp við járnþilið og minnkaði dýpið út frá bryggjunni. 4. Við norðurhorn B var rennan um það bil 3%—4 m á dýpt upp við járnþilið og minnkaði út frá bryggjunni. 5. Á vesturkanti var aðeins 1 m af járnþilinu undir botni, og var þessi 1 m laus og hreyfður sandur, sem lá að þilinu. 6. Fyrir norðurenda bryggjunnar var samskonar renna í sand- inn, nema hvað hún var 8—10 m á breidd og 3%%—4 m á dýpt. 7. Á norðurenda á fyrstu 4 m frá horni B til horns C var járn- þilið aðeins 50—70 em undir botni í það hreyfðum og lausum sandi, að ég gat með handafli ýtt járnstöng niður með þilinu og inn undir það. 8. Uppfylling bryggjunnar hafði runnið út úr bryggjunni undir þilið á norðurenda við hornið B. 9. Læsingar á járnþili norðurenda við horn B voru lítilsháttar teygðar og járnið aðeins gengið úr að neðan. 10. Ekki var hægt að sjá, að neitt af uppfyllingu bryggjunnar hafi runnið út um læsingar á járni“. Skýrslu þessa staðfesti Jóhann Gauti fyrir dómi. Skýrði hann þá jafnframt svo frá, að hann hefði unnið sem járnsmiður við hafnargerðina í Hrísey árið 1956. Kvað hann umrætt stálþil þá hafa verið rekið niður. Jóhann Gauti kveður djúpan sand vera þarna, en kveðst ekki vita, hversu djúpur hann er. Hann kveðst hafa starfað við umrætt járnþil, en ekki kveðst hann hafa fylgzt með því, hversu langt niður það var rekið. Innan við þilið kveður hann fyllt hafa verið upp með sandi og hann látinn standa þannig fram á næsta ár til þess að lofa honum að síga, en síðan hafi verið 1047 steypt plata yfir, en áður kveðst hann telja, að lag af grófri möl hafi verið sett ofan á, en hann kveðst þá hafa verið farinn og því ekki hafa séð það. Ekki kveðst Jóhann Gauti vita, hversu miklir straumar séu þarna, en hann kveður enga hreyfingu vera á sand- inum í góðu veðri og kveður sjávarföll vera lítil. Hann kveðst yfirleitt ekki hafa orðið var við hreyfingu á sandmagni við fram- anverða bryggjuna. Kröfur stefnanda eru byggðar á því, að tjón það, sem varð á bryggjunni í Hrísey í umrætt sinn, sé eingöngu af völdum m/s Goðafoss við tilraunir skipstjórnarmanna við að ná skipinu út úr höfninni. Er því haldið fram, að skipstjórnarmenn hafi ætlað sér að færa skipið út úr höfninni, þótt háfjara væri og skipið tæki niðri, þar sem það lá við bryggjuna, í stað þess að bíða eftir aðfalli. Hafi skipstjórnarmenn við þetta beitt vélum og skrúfum skipsins af því afli, sem frekast var unnt, og við þau átök hafi sandurinn rótazt frá bryggjunni með þeim afleiðingum, að fyllingarefnið í bryggjunni hafi runnið út undan bryggjuþilinu og bryggjan hrunið. Er því haldið fram, að skipstjórnarmönnum hafi þarna orðið á mistök við stjórn skipsins, en einnig, að þeir hafi ekki farið eftir ákvæðum hafnarreglugerðar um Hrísey nr. 34/1958 og heldur eigi hlýtt fyrirmælum hafnarvarðarins. Sýknukrafa stefnda er á því byggð, að tjón það, sem varð á bryggjunni í Hrísey í umrætt sinn, verði á engan hátt rakið til atvika, sem stefndi beri fébótaábyrgð á. Er því haldið fram í þessu sambandi, að orsök þess, að m/s Goðafoss tók niðri í höfn- inni, megi rekja til skorts á eftirliti og viðhaldi hafnarinnar af hálfu hafnaryfirvalda, en skipstjórnarmenn á m/s Goðafossi hafi ekki verið varaðir við þessu ástandi hafnarinnar. Er því haldið fram, að eftir að m/s Goðafoss var kominn í þá erfiðu aðstöðu, sem grynningin í höfninni olli, hafi skipstjórnarmenn sýnt fyllstu aðgæzlu og hafi þeir ekki beitt skrúfu skipsins, nema til að forðast skemmdir á bryggjunni og til að koma í veg fyrir, að skipið ræki upp. Er því haldið fram af hálfu stefnda, að ekkert hafi verið athugavert við það að leggja skipinu frá bryggjunni á þeim tíma, sem gert var, enda hafi hafnaryfirvöld í Hrísey eða vita- og hafnarmálastjórnin eigi gefið tilefni til þess með tilkynningum eða á annan hátt. Þá er því haldið fram af hálfu stefnda, að tjónið, sem varð á bryggjunni, megi annað hvort rekja til bess, að sandur hafi borizt frá járnþilinu með hafstraumum, eða til þess, að illa hafi verið gengið frá þilinu. Ekki er ágreiningur um fjárhæð dómkröfu stefnanda, en af 1048 hálfu stefnda er því mótmælt, að stefnandi geti síðar komið fram með frekari kröfu vegna atburðar þessa. Að beiðni stefnda voru dómkvaddir tveir menn til að skoða hafskipabryggjuna Í Hrísey og athuga og segja álit sitt um eftirfarandi atriði: a) Styrkleika stálþilsins og hvort stálþilið hafi verið rekið nægilega niður með hliðsjón af viðspyrnu Í sandbotninum. b) Sandbotninn með hliðsjón af því, hvort hætta hafi verið á því, að sandurinn gæti losnað við eðlilega vélarnotkun skipa, sem um höfnina fóru. ec) Hafstraumum í höfninni með hliðsjón af mögulegum sand- burði af þeirra völdum. d) Skýrslu Jóhanns Gauta kafara, dags. 1. nóvember 1967, sem fylgir sjópórfsendurriti á dskj. nr. 6, skýrslu skipstjóra Goðafoss og dagbókarútdrátt á dskj. nr. 5 með hliðsjón af því, hvort líklegt sé, að þar greindar rennur og sandrif, sem Goðafoss strandaði á, hafi myndazt við umferð skipa um höfnina og/eða vegna áhrifa hafstrauma, og segja sérstak- lega álit sitt á því, hvort þeir telji samkvæmt dskj. nr. 5 og öðrum gögnum málsins umrætt sandrif hafa myndazt við vélarnotkun m/s Goðafoss. e) Að síðustu er þess óskað, að hinir dómkvöddu menn láti í ljós álit sitt á því, hvort ástand og gerð bryggjunnar og aðstæður við hana hafi verið þannig, að forsvaranlegt hafi verið, að skip af sömu stærð og m/s Goðafoss notuðu höfn- ina. Til að framkvæma skoðun þessa og semja álitsgerðina, voru dómkvaddir verkfræðingarnir Skúli Guðmundsson og Svavar Jónatansson. Auk þeirra gagna, sem fyrir liggja í málinu, hafa matsmennirnir aflað eftirtalinna gagna til notkunar við Hlitsgerðð sína: Niðurstöður rannsókna á kornastærð af sandi úr botni Hríseyjarhafnar, athugun og útreikning á skrúfustreymi m/s Goðafoss, dýptarkort samkvæmt mælingum, sem gerðar voru Í ágúst 1961, ágúst 1964, maí 1968, nóvember 1942. Um athuganir matsmanna og niðurstöður segir svo í álitsgerð matsmanna: „B. Umsögn um matsliði. Skal nú vikið að einstökum liðum matsbeiðninnar í sömu röð og með sömu merkingum. a. Stálþil. Reikningsforsendur: 1049 Í dómsskjölum eru uppdrættir frá Vita- og hafnarmálastjórn- inni af hafskipabryggjunni B 1080, B 1049 og H Stinnes 3293-4257 (dskj. nr. 10, 11 og 13), er sýna gerð og fyrirkomulag stálþilsins, uppðráttur C-548 (dskj. nr. 12) af dýptarmælingu hafnarsvæðis- ins frá því í júlí 1963. Upplýsingar um gerð og eiginleika sandbotsins eru ekki til aðrar en kornastærðarlínurit, gerð af Rannsóknarstofnun bygg- ingariðnaðarins af þeim tveim sýnishornum, sem matsmenn tóku í Hrísey og fylgja matsgerðinni sem fylgiskjal nr. 1. Segja má, að þessar upplýsingar um sandbotninn séu ófuli- nægjandi, einkum til ákvörðunar á viðspyrnugetu sandsins fram- an við þilið. Í útreikningum á styrkleika stálþilsins og stöðug- leika (stabilitet) þess, hefur því orðið að áætla eiginleika sands- ins áð þessu leyti. Reikningsniðurstöður: Niðurstöður útreikninga okkar á styrkleika stálþilsins og nauð- synlegri niðurrekstrarlengd þilsins, byggt á framantöldum for- sendur, eru þær, að hvorttveggja hafi verið fullnægjandi, miðað við óbreytt eða lítið breytt sjávardýpi við viðlegukant frá 1963. b. Sandbotninn — Áhrif skipsskrúfu. Kornastærðarlínuritin á fskj. nr. 1 sýna, að sandurinn við bryggjuna er mjög fínn, eða frá 0.10 til 0.50 mm, og auk þess afar jafnkorna. Þannig eru um 75% af þyngd sýnishornanna af kornastærðunum 0.125 til 0.25 mm. Bæði þessi atriði, fínleiki sandsins og hin jafna kornastærð hans, valda því, að hann er mjög viðkvæmur fyrir áhrifum streymandi vatns. Með hliðsjón af evrópskum og amerískum rannsóknum má telja, að ekki þurfi nema 0.5 m/sek. vatnshraða til að koma af stað og viðhalda hreyfingu sands af þessari kornastærð, þ. e. 0.1 til 0.5 mm. Samkvæmt athugun skipaverkfræðinganna Agnars Norlands og Jóns B. Hafsteinssonar (fskj. nr. 3) er meðalvatnshraði aftan við skrúfu m/s Goðafoss um 5 m/s, miðað við fullt vélarafl, er skipið stendur kyrrt eða því sem næst. Þá telja þeir einnig, að þessi hraði minnki lítið að fjarlægð, sem nemur nokkrum skrúfu: þvermálum (D-3.8 m) aftur fyrir skrúfuflötinn, og auk þess veiti skrúfan vatninu aftan við vissan snúningshraða, en það eykur enn á graftarmátt skrúfuvatnsins. Ef gert er ráð fyrir, að eðlileg vélarnotkun skips við að leggja frá bryggju sé frá 3 til 6 mín. á hálfri ferð, teljum við skv. fram- ansögðu, að nokkur hreyfing á sandi geti átt sér stað við brygpj- una, en jafnvel þó notkun skrúfu á fullri ferð í nokkrar mínútur 1050 sé í einstaka tilfellum nauðsynleg og eðlileg, eru yfirgnæfandi líkur fyrir því, að renna, sem þannig græfist við skipskomu, yrði ekki dýpri eða víðáttumeiri en svo, að öryggi stálþilsins væri ekki ofboðið. Enda má gera ráð fyrir, að slík renna næði að fyllast aftur vegna áhrifa frá öldu og straumum (sbr. c) fyrir næstu skipskomu, þar eð komur stærri skipa til Hríseyjar eru fremur fátíðar. c. Hafstraumar og öldur. Ef athuguð er mesta breyting á sjávarhæð skv. flóðtöflum vegna sjávarfalla í Eyjafirði og dýpt og breidd fjarðarins við Hrísey, virðist meðalstraumhraði í þversniðinu vera lítill. Þetta útilokar þó ekki tilveru jafnvel nokkuð sterkra strauma eða straumrasta vegna sérstakra aðstæðna. Matsmenn hafa þó enga vitneskju fengið um slíkt, en álit eyjarskeggja sjálfra er, að straumar við eyna séu ekki miklir samkvæmt upplýsingum frá hafnarverðinum. Jóhann Gauti kafari, sem alloft hefur kafað við bryggjuna í Hrísey, telur einnig, að straumar séu þar ekki áber- andi. Athuganir matsmanna á öldu á hafnarsvæðinu benda til, að vænta megi þarna öldu af þeirri hæð og eiginleikum, sem orsakar meiri vatnshraða við botn á 5 m dýpi við hafnarbakkann en þarf til að koma af stað sanflutningi. Áhrif öldunnar virkar þó miklu fremur til hreyfinga fram og aftur, þ. e. til útjöfnunar á botn- inum en til beinna sandflutninga. Telja verður með hliðsjón af framansögðu, að sandflutningar í stórum stíl eigi sér vart stað við Hrísey af völdum strauma eða öldu. Umtalsverð hreyfing á sandi á sér þó vafalítið stað, enda staðfest, að nokkurs sandburðar gætti inn í höfnina með straum- um, en eftir að nyrðri hafnargarðurinn var byggður, virðist að mestu hafa tekið fyrir sandburð inn í bátahöfnina. Auk þess sýnir samanburður á dýptarkortum greinilega tilflutning sands (sbr. d). Áhrif strauma og öldu eru tvímælalaust það mikil, að nægja mun til að jafna út ójöfnur eða röskun á botninum, sem orsakazt hafa, t. d. vegna áhrifa frá skipsskrúfu, enda þarf verulega minni straum til að hreyfa sand í halla en á láréttum eða því sem næst láréttum botni. Athuganir kafarans Jóhanns Gauta, sem kannaði verksummerki við bryggjuna með sólarhrings millibili eftir strandið, sýna, að barmar rennunnar framan við stálþilið, sem voru mjög brattir fyrri daginn (1. nóv.), höfðu runnið mikið niður eftir sólarhringinn, og Í seinna skiptið var komið allt að 1051 60 em þykkt lag af nýjum, lausum sandi í botn gryfjunnar þrátt fyrir kyrrt veður báða sólarhringa. d. Skýrslur kafara og skipstjóra og dakbókarútdráttur. Samkvæmt skýrslu kafarans, sem kafaði við bryggjuna, daginn eftir að umræddar skemmdir komu fram á henni, og viðtölum hans við matsmenn var rúmtak rennu þeirrar, sem myndazt hafði við vestur- og norðurkant bryggjunnar 900—1000 má. Breidd og dýpt rennunnar var mæld með mælistöng, og dýptin miðuð við svarta rönd á stálþilinu, sem sýndi, í hvaða hæð botninn hafði verið áður. Þegar kafarinn kafaði sólarhring síðar á sama stað, tók hann eftir, að svarta röndin hafði dofnað nokkuð, og bendir það ein- dregið til, að rennan hafi að mestu leyti grafizt skömmu áður. Auk áðurnefnds sandmagns rann út úr bryggjuhausnum undir stálþilið við norðvesturhornið álíka mikið eða öllu meira magn skv. athugunum Sveins G. Sveinssonar, verkfræðings. Samtals hafa því um 2000 möð af sandi verið fluttir til þarna á stuttum tíma (ca. 2 klst., hafi m/s Goðafoss orsakað þetta allt einn). Þó nokkur hluti þessa sandmagns hefur farið inn í bátahöfnina, en annað virðist hafa dreifzt yfir allstór svæði utan hafnargarðanna. Við athugun á bjöllubók skipsins kemur í ljós, að tilraunum skipstjórnarmanna til að færa skipið frá bryggju má skipta í tvö aðskilin tímabil. Hið fyrra frá kl. 12.15 til kl. 13.09, en þá er skrúfa notuð í 11 mínútur á fullri ferð aftur á og í 14 mín. á fullri ferð áfram, auk þess sem keyrt var á hálfri og hægri ferð. Í seinni lotunni, sem stóð frá kl. 14.42 til kl. 15.45, var keyrt í 19 mín. á fullri ferð áfram og þar að auki hálfri og hægri ferð áfram (sjá skjal nr. 2). Samtals hefur því skrúfa verið notuð í 44 mín. á fullri ferð, ýmist aftur á bak eða áfram, meðan skipið var við eða nærri bryggjunni. Ef haft er í huga, hve straumhraðinn frá skrúfu skipsins á fullri ferð er miklu meiri (ca. 10-faldur) en sá hraði, sem þarf til að koma af stað sandflutningi, sbr. lið b hér að framan, er augljóst, að graftarafköst skrúfunnar á 44 mínútna keyrslu á fullri ferð eru geysimikil. Telja verður því yfirgnæfandi líkur fyrir, að fyrrnefnd renna hafi að öllu eða langmestu leyti grafizt vegna vélarnotkunar m/s Goðafoss við bryggjuna þann 31. okt. 1967. Jafnframt má telja útilokað, að straumar grafi rennu af þessari stærð og lögun, enda sýna athuganir kafara, að þeir leitast strax og miklu fremur við að fylla slíka rennu. 1052 Næsta skipskoma á undan var m/s Selfoss daginn áður, en samkvæmt upplýsingum hafnarvarðar bar ekkert óeðlilegt við í það sinn, auk þess ristir m/s Selfoss grynnra en m/s Goðafoss og því ósennilegt, að hann hafi haft nokkur áhrif á botninn við bryggjuna, er máli gæti skipt í þessu sambandi. Næstu skip þar á undan voru einnig minni en m/s Goðafoss og voru nokkrum vikum fyrr á ferðinni. Í yfirheyrslum við sjópróf í Reykjavík (sjá dskj. nr. 5) bendir skipstjóri á, að er afturendi skipsins var kominn fram fyrir bryggjuhausinn, hafi skrúfa skipsins frekar rótað sandinum upp að bryggjunni heldur en frá henni. Líklegra verður þó að teljast, að straumröstin afturundan skipinu hafi, einnig eftir að skipið fór að fjarlægjast, haldið áfram að grafa rennuna vegna frákasis straumsins frá lóðréttu stálþilinu. Samkvæmt umsögn skipstjórans á dómsskjölum og í viðtali við matsmenn 31. des. s.l. stóð skipið ekki við bryggjuna, er leggja skyldi frá. Hins vegar var ekki unnt að draga skipið frá með akkeriskeðju, þar sem grynnra reyndist framan við skipið. Jafnframt að skipið hafi ekki strandað fyrr en það var að því sem næst komið í stöðu 1, sbr. uppdrátt í fskj. nr. 3, dskj. nr. 5, þ. e. eftir að búið var að draga það aftur með bryggjunni fn 30—40 m, snúa því um ca. 30“ og taka síðan áfram. Í dómsskjölum kemur einnig fram, að djúprista skipsins skv. mælingu, sem gerð var, strax eftir að skipið strandaði, var 123" að framan en 18'3" að aftan. Næsta mæling á undan á djúpristu skipsins sýnir tæp 15“ bæði að framan og aftan samkvæmt upp- lýsingum frá Eimskipafélagi Íslands h.f., en hún var gerð í Reykja- vík. Í millitíðinni kom skipið í þrjár hafnir, Patreksfjörð, Ísafjörð og Akureyri, þar sem ýmist var lestað eða losað eða hvort tveggja. Lausleg athugun bendir til, að losað hafi verið heldur meira en lestað. Samræmi er því nokkuð gott á meðaldjúpristunni í bæði skiptin. Hinn mikli munur á djúpristunni að aftan og framan í Hrísey getur stafað af tvennu, að lestað hafi verið í afturlest skipsins, en losað að framan og/eða skipið hafi lyfzt að framan er það rann upp á grynninguna. Skipstjórinn telur, að skipið ha staðið nærri miðju skips, en hafi allan tímann flotið að aftan þrátt fyrir meiri djúpristu. Sé gengið út frá þessu, hefur dýpið, þar sem skipið strandaði, verið um eða rétt yfir 15', þ. e. ca. 4.6 m. Á dýptarkorti frá 1963 (dskj. nr. 12) er dýpið sýnt um 5.4 m á þessum stað á stórstraumsfjöru, en sjávarhæð er skv. flóðtöflu á þessum tíma um 0.2 m hærri, eða dýpi því 5.6 m. Þarna hefur 1053 því grynnkað um ca. 1.0 m frá því 1963, að öðrum kosti hefði skipið ekki strandað við uppgefna djúpristu. Af lýsingu skipstjórans á atvikum strandsins kemur fram, að strandið skeði, áður en nokkuð verulega er búið að hreyfa skrúfu. Grynningin, sem skipið strandar á, getur því ekki verið mynduð við vélarnotkun skipsins nema að óverulegu leyti, sé lýsing á atburðarás við strandið rétt, og sjá matsmenn enga ástæðu til að efast um réttmæti hennar. Dýptarkort af Hrísareyjarhöfn frá í júlí 1963 fylgir dóms- skjölum (skjal nr. 12) sem fyrr segir. Þá fengu matsmenn hjá Hafnamálastofnuninni dýptarkort af hafnarsvæðinu frá því í ágúst 1961 (fskj. nr. 4) og annað frá ágúst 1964, sem nær þó aðeins yfir svæði núverandi bátahafnar (fskj. nr. 5), auk dýptarkorts af svæð- inu framan við viðlegukantinn frá því í maí 1968 (fskj. nr. 6). Síðast nefnda kortið er gert af Pétri Bjarnasyni, verkfræðingi á Akureyri, en hin af starfsmönnum vita- og hafnamálastjóra. Öll þessi kort eru byggð á nákvæmum dýptarmælingum og því eftir atvikum áreiðanleg. Þá er til dýptarkort frá því í nóvember 1942 (fskj. nr. 7), sem einnig er gert eftir dýptarmælingu, en fjarlægð milli mælipunkta er meiri en á fyrrnefndum kortum og nákvæmni því ekki eins mikil. Einnig er á yfirlitsmynd af hafnargarði, dags. í nóvember 1954 (sbr. dskj. nr. 10), sýndar dýptarlínur á hafnarsvæðinu, og virðast þær svara all vel til dýptarlína á kort- inu frá 1942. Svipað dýptarlínukort er einnig að finna í „Leið- sögubók fyrir sjómenn við Ísland II“, útgefinni af Vita- og hafna- málaskrifstofunni í janúar 1950 (sjá dskj. nr. 5). Samanburður á þessum kortum bendir til, að frá því í ágúst 1961 þar til í júlí 1963 hafi grynnkað nokkuð vestan við bryggjuna, einkum sunn- antil. Í millitíðinni hafði þó dýpkunarskipið Grettir dýpkað höfn- ina, en tekið er fram í skýrslu um verkið, að ekki hafi verið dýpkað á umræddu svæði, þ. e. framan við bryggjuna, vegna mikillar umferðar skipa. Miklu meira áberandi er svo grynnkunin frá 1954 eða 1942 til 1963, en heimildir um það tímabil eru ekki eins áreiðanlegar, eins og áður segir. Hafnarvörður skýrir svo frá, að hann hafi eftir beiðni ýmissa skipstjóra á hverjum tíma gert einstakar dýptarmælingar við bryggjuna. Þessar mælingar hafa ekki verið skráðar, en hann telur þær hafa sýnt 17' til 18“ dýpi. Þar sem tímasetningar mæl- inganna eru ekki fyrir hendi né aðrar aðstæður kunnar, getur samanburður við aðrar mælingar ekki talizt einhlítur. Samanburður kortsins frá 1968 (fskj. nr. 6) við fyrri kort sýnir 1054 svo ljóslega, að áfram hefur haldið áfram að grynnka vestan við bryggjuna. Ummerki eftir rask það, sem m/s Goðafoss olli þarna 1967, eru að öllu eða mestu leyti útjöfnuð, þó mótar aðeins fyrir rennu fram með viðlegukantinum og óverulegri grynningu á 10—15 m breiðu belti framan við. Í heild hefur þó grynnkað á öllu svæðinu á tímabilinu 1963—1968, og er þar varla um annað en aðflutt efni að ræða, en þó má vera, að hér gæti að nokkru áhrifa frá vélarnotkun m/s Goðafoss 31. október 1967. Matsmenn telja því með hliðsjón af framansögðu, að nærtæk- asta skýringin á myndun umræddrar grynningar sé sú, að smátt og smátt hafi grynnkað þarna af völdum hafstrauma, en vélar- notkun skipa gæti hér hafa átt nokkurn hlut að máli. e. Ástand bryggju og aðstæður. Að áliti matsmanna var gerð og ástand bryggjunnar í Hrísey fyrir strandið svipað því og gerist og gengur um bryggjur hér- lendis. Styrkleiki stálþilsins og öryggi þess að óbreyttu dýpi full- nægjandi. Dýpið við og framanvið viðlegukant að vísu fremur lítið fyrir skip af sömu stærð og djúpristu og m/s Goðafoss og því nauðsynlegt að gæta þar fyllstu varúðar við að leggja að eða frá bryggju á fjöru. Jafnvel hefði verið ástæða fyrir þau að sæta sjávarföllum, en hættulaust þó að liggja við bryggjuna yfir fjöruna, þótt skip stæði í botni, að minnsta kosti í kyrru veðri. Matsmenn telja því ekki óforsvaranlegt, að skip af þessari stærð notuðu höfnina, svo framarlega sem skipstjórum væri kunnugt um dýpið á hverjum tíma, en í því sambandi má benda á, að dýptarlínukort í áðurnefndri leiðsögubók frá 1950 gefur ekki rétta mynd af dýpinu við bryggjuna 1963 og 1968. C. Lokaorð. Að lokum þykir hlýða að taka saman í örfáum orðum helztu niðurstöður matsmanna. a) Styrkleiki stálþilsins og niðurrekstur var að okkar dómi fullnægjandi, miðað við þær upplýsingar, sem fyrir liggja. b) Sandbotninn er mjög viðkvæmur fyrir áhrifum frá skrúfu skipa, en eðlilega vélarnotkun teljum við hættulausa fyrir mannvirkið. c) Sandburður af völdum hafstrauma og öldu er tvímælalaust nokkur, enda benda líkur til, að af þeirra völdum hafi grynnkað framan við hafnarbakkann á árabilinu 1963 til 1967. d) Matsmenn telja, að renna sú, sem Í ljós kom 1. nóvember 1967, hafi myndazt að mestu eða öllu leyti vegna vélar- 1055 notkunar m/s Goðafoss við bryggjuna daginn áður, en ekki af völdum hafstrauma eða annarra skipa, nema þá að óveru- legu leyti. Hins vegar sé grynning sú, sem skipið strandaði á, aðallega mynduð fyrir áhrif hafstrauma, þó að vélar- notkun skipa eigi ef til vill einhvern hlut að máli, en þáttur m/s Goðafoss í myndun grynningarinnar hafi verið lítill að þessu sinni. e) Að okkar áliti var ástandi og gerð bryggjunnar og aðstæð- um við hana ekki þannig háttað fyrir óhappið 31. október 1967, að óforsvaranlegt hafi verið, að skip af sömu stærð og m/s Goðafoss notuðu höfnina. Við teljum þó, að slík skip hafi þurft að gæta þar fyllstu varúðar um fjöru, takmarka hafi þurft notkun vélar, svo sem hafnarreglugerð mælir fyrir um. Einnig teljum við það nauðsynlega forsendu, að skipstjórnarmönnum væri kunnugt um dýpið hverju sinni“. Samkvæmt þeim uppdráttum, sem fyrir liggja af höfninni í Hrísey, kemur fram, að grynnkað hefur nokkuð út frá bryggjunni {vestan við bryggjuna) frá því í ágúst 1961 og þar til í júlí 1963. Kort þau, sem skipstjórnarmönnum voru tiltæk, voru kort, sem eru Í Leiðsögubók fyrir sjómenn við Ísland, Norðurland frá Horni að Langanesi, útgefinni 1950, og kort það, sem byggðist á mæling- um 1963 og 1964. Við samanburð á þessum kortum kemur fram, að verulegar breytingar hafa orðið á dýpi út frá bryggjunni og að þar hefur yfirleitt grynnkað. Eigi er fram komið, að neitt hafi verið athugavert við að leggja skipinu að bryggjunni á þeim tíma og með þeim hætti, sem gert var. Lestun skipsins var lokið kl. 1210. Fjara var um kl. 1350. Kl. 1215 var stjórntökum beitt, fyrst í stað til að losa skipið frá bryggjunni, en síðar, kl. 1222, var beitt fullri ferð aftur á bak í 4 mínútur og síðan að mestu á tíma- bilinu kl. 1230 til 1237. Var nú gert hlé að mestu leyti, þar til kl. 1248, að beitt var að mestu leyti fullri ferð áfram á tíma- bilinu til kl. 1302, en þá var gert hlé í fjórar mínútur og síðan beitt fullri ferð áfram í þrjár mínútur. Var nú gert hlé til kl. 1442, en þá var beitt vélarafli áfram af og til í 23 mínútur með mismunandi ferð. Var síðan gert hlé frá kl. 1503 til kl. 1519, en þá var keyrt áfram, að mestu með fullri ferð, til kl. 1547, er skipið losnaði. Samkvæmt því, sem fram er komið, þykir verða að leggja til grundvallar, að m/s Goðafoss hafi flotið við bryggjuna og verið dreginn frá bryggjunni með stjórnborðsakkeri og akkeriskeðju til að koma skipinu í rétt horf frá bryggjunni, er það tók niðri. 1056 Samkvæmt þeim gögnum, sem skipstjórnarmönnum voru tiltæk, máttu þeir byggja á því, að utar væri dýpið meira og að skipið flyti því einnig þar. Samkvæmt áliti hinna dómkvöddu mats- og skoðunarmanna hefur dýpið á þeim stað, sem skipið tók niðri, minnkað um ca. 1.0 m frá því á árinu 1963, að öðrum kosti hefði skipið ekki strandað við uppgefna djúpristu. Er það og skoðun hinna dómkvöddu mats- og skoðunarmanna, að líkur séu til, að jafnt og þétt hafi grynnkað framan við bryggjuna á árabilinu 1963 til 1967 af völdum aðflutts efnis. Kemur þessi breyting ekki fram á gögnum þeim, sem skipstjórnarmönnum voru tiltæk. Það kemur fram, að hafnarverðinum var ekki kunnugt um þessa grynnkun. Er ljóst, að full ástæða var til að fylgjast með breyt- ingum á dýpi Í höfninni, og verður að telja, að það sé einn af þáttum í starfsemi hafnaryfirvalda til að gæta öryggis við notkun hafna. Samkvæmt þessu verður það ekki metið skipstjórnarmönn- um til vangæzlu, þótt þeir legðu skipinu frá bryggjunni, eins og gert var, og að það tók niðri. Þegar skipið festist, máttu skip- stjórnarmenn gera ráð fyrir samkvæmt þeirri vitneskju, sem þeir höfðu um ástand hafnarinnar, að þarna væri smáhaft, sem skipið kæmist í gegnum. Verða viðbrögð skipstjórnarmanna þá til að losa skipið ekki talin óeðlileg. Eftir að hlé hafði verið gert Í nokkurn tíma við beitingu vélarafls, fór skipið að snúast fyrir vindi. Skapaðist þá hætta á því, að skutur skipsins og bryggju- hornið yrðu fyrir skemmdum, er skuturinn slóst í það. Verður að telja, að þá hafi verið eðlilegt að halda skipinu frá bryggjunni, í fyrstu með því að beita litlu vélarafli, en síðar með auknu vélarafli, er los fór að koma á skipið. Verður ekki talið, að hér hafi verið um að ræða meiri beitingu vélarafls en almennt má gera ráð fyrir, að nota þurfi í fjölda íslenzkra hafna. Verða þessar aðgerðir skipstjórnarmanna ekki metnar þeim til vangæzlu. Sam- kvæmt þessu telur dómurinn frumorsök tjóns þess, sem fjallað er um í málinu, þá, að dýpið framan (vestan) við bryggjuna var minna og jókst ekki út frá henni, eins og skipstjórnarmenn máttu ætla samkvæmt þeim upplýsingum, sem þeir höfðu. Verður heldur eigi talið, að þeir hafi sýnt af sér vangæzlu, eftir að skipið strandaði. Þykir tjónið á bryggjunni því ekki verða rakið til saknæmra aðgerða skipstjórnarmanna. Verður og ekki talið, að ákvæði hafnarreglugerðarinnar um takmörkun vélarafls í höfn- inni og bann hafnarvarðarins valdi því við þær aðstæður, sem fyrir hendi voru, að tébótaábyrgð verði lögð á stefnda. Sam- 1057 kvæmt þessu verður stefndi sýknaður af kröfum stefnanda, en rétt þykir, að málskostnaður falli niður. Guðmundur Jónsson borgardómari kvað upp dóm þennan ásamt samdómendunum Guðmundi Hjaltasyni skipstjóra og dr. Gunnari Sigurðssyni verkfræðingi. Dómsorð: Stefndi, H/f Eimskipafélag Íslands, skal vera sýkn af kröf- um stefnanda, hreppsnefndar Hríseyjarhrepps f. h. hrepps- ins, í máli þessu. Málskostnaður fellur niður. Föstudaginn 12. nóvember 1971. Nr. 26/1971. Guðjón Pétursson (Gísli G. Ísleifsson hrl.) gegn Fjármálaráðherra f. h. ríkissjóðs (Sigurður Ólason hrl.). Dómendur: hæstaréttardómararnir Einar Arnalds, Benedikt Sigurjónsson, Logi Einarsson og Magnús Þ. Torfason og prófessor Ármann Snævarr. Skaðabótamál. Ábyrgð á læknisverkum. Sýkna. Dómur Hæstaréttar. Áfrýjandi hefur skotið máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 24. febrúar 1971, að fengnu áfrýjunarleyfi 8. s. m. Hann hafði gjafsókn í héraði og fékk gjafsóknarleyfi hér fyrir dómi hinn 18. maí 1971. Dómkröfur hans eru þær, að stefnda verði dæmt að greiða honum kr. 1.642.179.00 með 7% ársvöxtum frá 1. janúar 1964 til greiðsludags og máls- kostnað í héraði og fyrir Hæstarétti, eins og málið væri eigi gjafsóknarmál. Stefndi krefst staðfestingar hins áfrýjaða dóms og máls- 67 1058 kostnaðar fyrir Hæstarétti úr hendi áfrýjanda. Með skírskotun til forsendna hins áfrýjaða dóms ber að staðfesta hann, en eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður fyrir Hæstarétti falli niður. Gjafsóknarkostnaður áfrýjanda fyrir Hæstarétti greiðist úr ríkissjóði, þar með talin málflutningslaun skipaðs tals- manns hans, kr. 50.000.00. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Málskostnaður fyrir Hæstarétti fellur niður. Gjafsóknarkostnaður áfrýjanda, Guðjóns Péturssonar, fyrir Hæstarétti greiðist úr ríkissjóði, þar með talin mái- flutningslaun skipaðs talsmanns, Gísla G. Ísleifssonar hæstaréttarlögmanns, kr. 50.000.00. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 9. október 1970. Mál þetta, sem tekið var til dóms 11. f. m., hefur Guðjón Pét- ursson húsgagnasmíðameistari, Njálsgötu 10 A hér í borg, höfðað fyrir bæjarþingi Reykjavíkur með stefnu, útgefinni hinn 14. maí 1964, á hendur fjármálaráðherra Í. h. ríkissjóðs til greiðslu skaða- bóta að fjárhæð kr. 1.642.179.00 með 7% ársvöxtum frá 1. janúar 1964 til greiðsluðags og málskostnaðar að skaðlausu samkvæmt gjaldskrá Lögmannafélags Íslands, eins og málið væri eigi gjaf- sóknarmál, en hinn 21. febrúar 1969 veitti dómsmálaráðherra stefnanda leyfi til gjafsóknar í málinu. Af hálfu stefnda eru þær dómkröfur gerðar, að hann verði sýkn- aður af kröfum stefnanda, en til vara, að dæmd verði stórfelld lækkun á stefnukröfunni. Þá er þess krafizt, að stefnandi verði dæmdur til að greiða fullan málskostnað að mati dómsins án tillits til þess, að um gjafsóknarmál sé að ræða. Samkvæmt skýrslu stefnanda eru málavextir þessir: Á árunum 1924—1929, er stefnandi stundaði húsgagnasmíði, fékk hann útbrot eða bóluþref á húðina á höndum og andliti. Endurtók þetta sig öðru hverju á þessum árum og vildi ekki batna, þótt læknar, sem hann leitaði til, létu hann hafa ýmiss konar smyrsl til að nota við þessum sjúkdómi. Stefnandi telur, að hann hafi fyrst farið til Sæmundar Bjarnhéðinssonar, en hann hafi 1059 aðeins farið til hans í örfá skipti. Skömmu eftir að hann var hjá Sæmundi, þ. e. á árinu 1924 eða 1925, kveðst stefnandi hafa leitað til Hannesar Guðmundssonar, en sér hafi verið bent á hann sem sérfræðing í húðsjúkdómum. Kveðst stefnandi síðan hafa leitað til Hannesar, er útbrotin hafi brotizt út, og hafi leitað til hans í þessu sambandi fram á árið 1927, en það ár hafi hann fyrst farið til róntgengeislunar í Röntgenstofunni. Ekki kveðst stefnandi muna nákvæmlega tildrög að því, að hann fór til geislameðferðar, hvort hann hafi sjálfur orðað það, hvort rétt væri að reyna geisla- meðferð, en alla vega hafi það verið svo, að Hannes hafi talið það athugandi, að hann, þ. e. stefnandi, færi til Gunnlaugs Claes- sens, sem athugaði, hvort það væri ráðlegt að beita geislameðferð. Stefnandi kveður Gunnlaug hafa spurt sig um sjúkdóminn, eins og venja sé hjá læknum, og hafi niðurstaðan orðið sú, að hann hafi talið reynandi að beita geislameðferð með daufum geislum, eins og stefnandi kveðst hafa heyrt Gunnlaug segja. Stefnandi kveðst fyrst hafa verið geislaður þrisvar sinnum með nokkru millibili, en síðan hafi geislanirnar verið endurteknar á um hálfs árs fresti á nokkru árabili. Stefnandi kveður konu hafa stjórnað tækjum þeim, sem notuð voru við geislunina, en hún hafi farið eftir fyrirmælum Gunnlaugs. Kveðst stefnandi muna, að Gunn- laugur hafi lesið fyrir hverju sinni, hvað ætti að gera og hvað hefði verið gert, en konan hafi fært þetta inn á spjald. Kveðst stefnandi muna, að Gunnlaugur hafi látið þau orð falla, að það yrði að geisla þetta mjög varlega. Stefnandi kveðst munu hafa farið til Hannesar Guðmundssonar aftur, eftir að geislameðferðin byrjaði, enda hafi hann fljótlega orðið var við, að geislameðferöðin dygði ekki. Útbrotin hafi ekki virzt batna og eftir því sem lengra leið, hafi bletturinn, sem aðallega var seislaður, versnað, en hann hafi verið á handarbaki hægri handar, upp af þumal- og vísifingri. Stefnandi kveðst einnig hafa leitað til annarra lækna, þeirra Jens Jóhannessonar og Valtýs Albertssonar, eftir að hann varð heimilislæknir sinn, og hafi Valtýr látið sig hafa smyrsl við útbrotunum. Stefnandi kveðst hafa farið til geislameðferðar, eftir að hann leitaði til Valtýs, og kveður hana hafa farið fram í húsa- kynnum Landspítalans og hafi Gunnlaugur Claessen einnig stjórn- að henni. Kveður stefnandi það ekki hafa verið að tilvísun Valtýs, sem hann hafi farið til geislameðferðar, en þó kunni að vera, að hann hafi sagt Valtý frá því og Valtýr þá vitað um hana. Stefn- andi kveður blettinn á hægra handarbaki hafa verið að smáversna til ársins 1933. Kveður hann það fyrst hafa verið á því ári, að 1060 hann hafi gert sér grein fyrir breytingum á húðinni, eftir að geislameðferðin hófst. Það ár hafi komið þarna sár, í fyrstu mjög lítið, en það hafi síðan stækkað eftir því sem árin liðu, þar til það var orðið á stærð við fimmeyring, og úr sárinu hafi oftast ollið vilsa og dauðar holdtrefjar. Stefnandi kveðst síðan hafa verið með þetta opna sár til ársins 1958. Öll þessi ár kveðst hann hafa verið oft á ári hjá heimilislækni sínum, sem síðan hafi sent hann til sérfræðinga, en ekkert hafi dugað. Stefnandi kveður flesta af læknum þeim, sem hann hafi leitað til, hafa nefnt útbrotin exem. Kveður hann þau hafa horfið öðru hverju, en brotizt aftur út mjög óreglulega og hafi hann verið farinn að taka eftir því, að ekki hafi verið sama, úr hvaða efni hann var að vinna, enda hafi síðar komið í ljós, að hann hafi haft ofnæmi fyrir ýmsum efnum, sem hann hafi verið að vinna úr. Eftir að sárið kom á höndina, kveður stefnandi sér hafa virzt hann verða næmari fyrir útbrot- unum en áður og eftir því sem lengra leið hafi honum farið að líða verr. Hafi hann þó átt erfitt með svefn og oft verið slæmur á taugum. Stefnandi kveður það svo hafa verið um 1944, að hann hafi til reynslu farið í böð hjá Jónasi Kristjánssyni lækni, því að stefnandi kveðst hafa viljað reyna sem flest, er talið var, að gæti orðið til bóta. Kveður hann Jónas þá hafa sagt sér, að búið væri að stórskemma höndina með röntgengeislum, sem erfitt mundi að bæta úr, en böðin mundu hvorki bæta né skemma, Kveður hann Jónas hafa verið fyrsta lækninn, sem hafi sagt sér, að um röntgenskemmd væri að ræða. Stefnandi kveðst nú nokkru síðar hafa tjáð heimilislækni sínum ummæli Jónasar Kristjánssonar, en hann hafi litlu svarað. Þá kveður stefnandi einn af sérfræð- ingum þeim, sem hann leitaði til, hafa sagt, að þetta gæti hann ekki læknað. Nokkru síðar kveðst stefnandi hafa leitað til annars sérfræðings í húðsjúkdómum og síðan hafi hann gengið til hans í um fjögur ár frá því á árinu 1948 og þar til seint á árinu 1951. Kveður stefnandi sér hafa virzt læknirinn hafa mikinn áhuga á að lækna meinsemdina, en það hafi ekki viljað ganga greitt. Stefnandi kveðst hafa reynt að komast eftir því, hvað hægt væri að gera og hvað gert hefði verið erlendis til að græða röntgensár. Kveðst stefnandi hafa óskað eftir því við heimilislækninn sinn, að hann yrði sendur til útlanda til aðgerðar á hendinni. Eftir að samráð hafði verið haft við trúnaðarlækni sjúkrasamlagsins í Reykjavík, hafi svo verið ákveðið, að hann færi til Rigshospitalet í Kaupmannahöfn. Kveðst hann síðan hafa vistazt á húðsjúkdóma- deild sjúkrahússins hinn 31. desember 1951. Kveðst stefnandi 1061 hafa verið rannsakaður af yfirlækni deildarinnar, H. Haxthausen, sérfræðingum í húðflutningum og fleiri læknum. Stefnandi kveðst hafa haft meðferðis tölur frá Röntgendeild Landspítalans yfir röntgengeislanir þær, sem hann hafi fengið fyrir þau ár, sem hann hlaut geislameðferð þar, en hann kveður tölur fyrir hin árin, sem hann var geislaður, ekki hafa fundizt, áður en hann fór utan, og hafi því ekki verið nema ágizkun, hve margar rönt- geneiningar hann hafði fengið. Stefnandi kveðst nú hafa verið undir handleiðslu H. Haxthausens, yfirlæknis á húðsjúkdómadeild- inni, í tvo mánuði. Ekki kveður stefnandi hafa orðið af upp- skurði, en kveður yfirlækninn hafa mælt fyrir um bakstra- og smyrslakúr allan þann tíma. Hann kveður tekizt hafa að koma þunnu skæni yfir sárið, en strax og hann kom heim og var farinn að vinna, hafi allt farið í sama horf og áður. Stefnandi kveðst hafa fengið vottorð hjá prófessor Haxthausen um meinsemdina í hendinni, áður en hann fór af sjúkrahúsinu, og kveðst hafa sýnt það trúnaðarlækni sjúkrasamlagsins hér í borg, en hann hafi ekki viljað mikið úr því gera. Stefnandi kveðst hafa hugsað sér, er hann kom heim af sjúkrahúsinu í Kaupmannahöfn, að leita réttar síns út af röntgensárinu og afleiðingum þess, en hann kveður þessi viðbrögð trúnaðarlæknisins hafa haft þau áhrif á sig, að hann hafi látið það bíða. Stefnandi kveður nú nokkurn tíma hafa liðið. Hann hafi oftast verið að vinna, en fundið, að smátt og smátt var mátturinn í hendinni að dvína. Hafi svo verið komið síðari hluta árs 1957, að hann hafi átt orðið erfitt með að stjórna og lyfta verkfærum, hvað þá stærri hlutum. Kveðst hann síðan í febrúarmánuði 1958 alveg hafa gefizt upp við að vinna á verkstæði því, sem hann hafði rekið ásamt öðrum manni. Stefn- andi kveðst ekki hafa fengið geislameðferð á hægri hönd á árinu 1957. Stefnandi kveður það svo hafa verið nokkru seinna, að hann hafi þurft að hitta Snorra Hallgrímsson prófessor. Hafi Snorri þá séð höndina og skoðað hana og sagt, að hún þyrfti að- gerðar við og það sem fyrst. Hafi Snorri síðan fengið Árna Björns- son lækni til að taka þetta að sér. Hafi síðan verið framkvæmdar aðgerðir á hendinni á tímabilinu apríl—júní 1958. Stefnandi kveður það svo hafa verið um tveimur árum seinna, að vísifingur hægri handar hafi orðið máttlaus. Þá hafi verið komin smáhola í efstu liðamót fingursins og hafi ollið úr vilsa. Hafi þá ekki verið annað að gera en nema fingurinn í burtu og hafi Ári Björnsson læknir framkvæmt þá aðgerð. Í málinu er fram komið vottorð Valtýs Albertssonar læknis, 1062 sem rakið er í örorkumati Páls Sigurðssonar læknis síðar í dóm- inum. Hefur Valtýr staðfest vottorð sitt fyrir dómi. Auk þess hefur hann skýrt svo frá, að stefnandi hafi fyrst leitað til sín á árinu 1931 og hafi hann þá verið búinn að fá geislameðferð. Kveðst Valtýr telja, að það hafi verið strax, eftir að stefnandi leitaði til sín, að vaknað hafi grunur hjá sér um, að hann hefði hlotið of mikla röntgengeislun. Kveðst Valtýr hafa ráðfært sig við lækni þann, sem framkvæmdi geislunina, Gunnlaug Claessen, því að hann, þ. e. Valtýr, hafi haft vissar efasemdir um frekari geislameðferð. Einnig kveðst Valtýr hafa ráðfært sig við Hannes Guðmundsson lækni. Valtýr telur sig muna það rétt, að Hannes Guðmundsson hafi einnig haft efasemdir í sambandi við frekari geislameðferð, að minnsta kosti á meðan hann vissi ekki, hversu mikla geislun sjúklingurinn hefði fengið áður. Valtýr kveður það hafa komið fram hjá stefnanda, að honum liði eitthvað betur eftir geislameðferð, sem hann hafði fengið, og hann hefði áhuga á að reyna frekari geislun, ef það væri óhætt. Kveður Valtýr það ekki hafa verið að sínu frumkvæði, að stefnandi hafi fengið frekari geislameðferð, eftir að hann kom til sín. Ekki kveðst Valtýr geta nú um það sagt, hvort það hafi verið hann eða Hannes Guð- mundsson, sem hafi vísað stefnanda til frekari geislameðferðar. Ekki kveðst Valtýr lengur eiga í fórum sínum gögn varðandi sjúkdómsferil stefnanda. Í málinu hefur verið lagt fram vottorð Röntgendeildar Land- spítalans, dags. 19. október 1962, svohljóðandi: „Samkv. journölum radiumstofunnar og Röntgendeildar Land- spítalans hefur Guðjón Pétursson fengið eftirfarandi geislanir. 1927 H. hönd Vv. hönd 9/2 1 Sab. x 3 (felt) %% Sab. x 2 (felt) 11/2 % — x3 — h — x2 — 23 Mb — KR — bh — xK2 — 4/3 Mb —x2 — h — x2 — 24/6 MM —Xx2 — M — x2 — 2t/6 kh — Rx — l — x2 — 2211 % — x2 — lb —x2 — 2511 % — x2 — bh — x2 — Í öll skiptin geislað með suðulampa 2 m Á FHF 20 cm í 4 mm Al. nema 24/6, þá geislað með Colliðge lampa með 1928 30/3 30/3 16/10 16/10 18/10 18/10 1929 15/1 17/1 1930 25/3 28/3 13/5 15/3 1932 12/1 14/1 3/2 5/4 7/4 11/4 1063 2 ma — 20 am FHF % mm Al. filter, og 27/6 var haft 1 mm Al. H. hönd % Sab. (4%% mín 2 m Á FHF 20 cm filter 2 mm Al). Ei / — (handarbak) / — radialmegin (volart?) lb — (x2) V. hönd % — radialmegin % Sab. H. handarbak. V. hönd - ulf. volart. % Sab.x 2? (felt) %% Sab. x 2 (felt). bb — x2 — V. handarbak. % Sab. x 2 Suðulampi 2 m A 4 mín. FHF 20 cm 2 mm Al. H. handarbak V. handarbak. % Sab. x 2 27/3 % Sab. x2 hb — x2 29/3 %b — x2 H. hönd / Sab. x 2 hb — x2 Lampi Collidge 4 ma 4% mín. % FHF 20 cm 2 mm Al. Journall frá 1931 finnst ekki. H. langatöng % Sab. F. 2 mm Al. Lampi Metrol Kv. 1251 m A 41 mín. 4% — — % Sab. F. 2 mm Al. Lampi Metrol Kv. 1251 m A 41 mín. 4%% H. handarbak % Sab. F. 2 mm Al. Lampi Metrol Kv. 1251 m A 41 mín. 4% H. hönd 2 Sab. F. 2 mm Al. Lampi Metrol Kv. 1251 m A 41 mín. 4% H. hönd % Sab. F. 2 mm Al. Lampi Metrol Kv. 1251 m A 41 mín. 4% ð % Sab. F. 2 mm Al. Lampi Metrol Kv. 1251 m A 41 mín. 4% 1064 94/5 Fingurh. og v. handar % Sab. F. 2 mm Al. Lampi Metrol Kv. 1251 m A 41 mín. 4% 26/5 a — — % Sab.F. 2 mm Al. Lampi Metrol Kv. 1251 m A 41 mín. 4% 4/1 Höndogv.langatöng % Sab. F. 2 mm Al. Lampi Metrol Kv. 1251 m A 41 mín. 4% 6/7 — — — Sab. F. 2 mm Al. Lampi Metrol Kv. 1251 m A 41 mín. 4% 9/8 CH. hönd % Sab. F. 2 mm Al. Lampi Metrol Kv. 1251 m A 41 mín. 4% 99/11 — — %% Sab. F. 2 mm Al. Lampi Metrol Kv. 1251 m A 41 mín. 4% JL ms Sab. F. 2 mm Al. Lampi Metrol Kv. 1251 m A 41 mín. 4% Páll Sigurðssin tryggingayfirlæknir hefur metið örorku stefn- anda samkvæmi matsgerð, dags. hinn 5. desember 1963. Er þar rakin sjúkrasaga stefnanda svo og læknisvottorð, sem aflað hefur verið um sjúkdóm stefnanda og meðferð þá, sem hann hefur hlotið. Er matsgerð þessi svohljóðandi: „Samkvæmt þeim upplýsingum, sem fyrir liggja, þá var ofan- nefndur maður geislaður með röntgengeislum bæði á radiumstof- unni og röntgendeild Landspítalans á árunum 1927 til 1932 vegna útbrota á höndum. Mestir geislar voru settir á hægra handarbak og fingur hægri handar. Fyrir geislunina hafði hann haft slík útbrot eða bólukraðak í húð á höndum og andliti og hafði leitað lækna og sérfræðinga, en án árangurs þrátt fyrir lyfjarneðferð. Á þessum árum (1924— 1929) var maðurinn að læra húsgagnasmiíði. Ekki virðast röntgengeislarnir hafa haft áhrif til góðs á út- brotin, og varð versnun á hægri hönd, og datt sár á húðina í byrjun árs 1933, og var það sár síðan opið allan tímann til 1958. Á þessu tímabili var maðurinn oft til meðferðar hjá læknum, bæði hjá heimilislækni sínum, sérfræðingum í húðsjúkdómum og öðrum læknum. Um þá læknismeðferð liggja fyrir vottorð, og eru þau svohljóð- andi: Vottorð frá Valtý Albertssyni, lækni, dags. 27. apríl 1963, en hann var heimilislæknir Guðjóns Péturssonar frá því 1931 og þar til 1958 eða 1959. Vottorðið er svohljóðandi: 1065 „Guðjón Pétursson, Njálsgötu 10 A, mun fyrst hafa leitað til mín árið 1931, og var ég síðan heimilislæknir hans þangað til fyrir um það bil 4 árum. Nokkrum árum áður en ég sá hann fyrst, hafði farið að bera á útbrotum á h. hendi Guðjóns. Reynd höfðu verið bæði lyf og geislanir. Ekki hafði honum batnað við geislana, enda virtust útbrotin að einhverju leyti orsakast af efnum, sem hann vann við sem húsgagnasmiður. Komu oft sár á höndina, og varð hann oft að ganga með hana reifaða tímunum saman og þá óvinnufær og illa haldinn. Ég taldi, að um of mikla röntgengeislun væri að ræða og húðin þess vegna svo þunn, að sár duttu auðveldlega á hana. Helzt hemaði yfir sárin, ef hann gat tekið sér allanga hvíld frá störfum, en fjárhagur hans leyfði það ekki. Kom mjög til álita, að hann skipti um starf, en atvinna, sem honum hentaði, lá ekki á lausu. Fyrir um það bil 11 árum var hann ca. 2 mánuði til lækninga í Ríkisspítalanum í Kaupmannahöfn án þess að fá bata. Fyrir nokkrum árum varð hann að hætta störfum sem húsgagnasmiður. Var síðan reynt að græða húð á sárið, og þurfti þá að taka af honum vísifingur h. handar“. Það liggur fyrir vottorð frá Hannesi Þórarinssyni, sérfr. í húðsjúkdómum, dags. 16/3 1963, en hjá honum var Guðjón til meðferðar frá árinu 1948 og fram til ársins 1951. Vottorð Hannesar Þórarinssonar er svohljóðandi: „Guðjón Pétursson, Njálsgötu 10 A, Reykjavík, leitaði mín árið 1948 vegna eczems á höndum, er hann kvaðst hafa haft um 25 ára skeið. Er ég skoðaði hann fyrst 28/5 '48, voru vessandi útbrot og mikil bólga á báðum höndum. Nokkrum dögum seinna hafði bólgan hjaðnað verulega, og sáust þá breytingar á h. handarbaki, er ég taldi bera vott um síðverkun af mikilli röntgengeislun. Grunnt sár var á handarbakinu, ca. 1,5 cm í þvermál, og húðin í kringum það var greinilega rýrnuð (atrophisk) og hárlaus. Kvaðst Guðjón hafa fengið röntgenmeðferð á árunum 1927—32, aðallega á h. handarbak. Ég stundaði hann síðan vegna eczems til ársloka 1951. Reyndist það mjög erfitt viðfangs, og tel ég, að röntgenáhrif hafi átt talsverðan þátt í því. Á þessu tímabili var Guðjón oft óvinnufær af þessum sökum og stundum rúmfastur. Mikil vanlíðan fylgdi þessu, verkir og kláði, og átti hann oft bágt með svefn. Skv. spjaldskrá minni kom hann 48 sinnum til mín frá maí '48. til des. '51“. 1066 Árið 1951 var Guðjón sendur til Kaupmannahafnar til athug- unar og meðferðar og lá þar á Rigshospitalet — afdeling for hud- og könssygdommi — og það liggja fyrir 2 vottorð, annað frá prof., overlæge H. Haxthausen, svohljóðandi: „Snedkermester Guðjón Pétursson, Reykjavík, ligger her pá afdelingen siðen 21. december 1951 til behandling for en Rgntgen- forbrænding, som er lægt under omslags- og salvebehandling her“. Hitt vottorðið er frá Gustav Asboe-Hansen, prófessor, dr. med., dags. 30. janúar 1963, og er það svohljóðandi: „I besvarelse af Deres skrivelse af 23. januar 1963 skal jeg oplyse fglgende: Snedkermester Guðjón Pétursson, Reykjavík, var indlagt í Rigs- hospitalets afdeling for hudsygdomme 31/12 '51 til 3/3 ?59. Diagnose: Rgntgenforbrænding. Dupuytrens kontaktur. I journalen er det oplyst, at patienten kort efter, at han i 1923 begynte som snedker, udviklede et eezem af kronisk type pá begge hænder med overfglsomhed for diverse træsorter, især mahogni, desuden for terpentin, cellulose og salmiak. Det er desuden oplyst, at patienten har fáet rgntgenbehandling af begge hænder i Reykjavík i 1929 men en dosis pá 750 r í 1931—32 12—-125— 1500 r. I 1935 viste der sig et sár pá hó hánd, som jævnt og langsomt voksede i de fglgende ár. Ved indlæggelsen fandtes í 1. hg. fingerinterstits pá hg. handryg en 1-grestor uleration med gulligt belagt bund, afgrænset af en ikke-voldagtig rand, som var fast, men forskydelig. Der var ingen teleangiectasier. Pá ve. hándryg var huden let skællende. Professor Haxthausen har den 6/2 '52 til journalen dikteret fgl- gende: „Sáret er nu helt lægt, men den dækkende epidermis er meget tynd, og der er betydelig rgntgentrofi og sclerose i om- fanget“. Under opholdet er patienten opereret for sin Duputren's kon- traktur med en operatio plastica cum aponeurosectomia palmare a. m. McIndoe. I journalen findes ingen kopier af attester fra rgntgenstuen í Reykjavík. Hvis hr. Pétursson i 1951 har bragt sádanne med sig, vil de sandsynligvis være returneret med udskrivningskortet til dr. V. Albertsson, Reykjavík, den 6. marts 1952“. Við meðferðina á spítalanum í Kaupmannahöfn tókst að fá sárið til að gróa, en strax og heim var komið, fór allt í sama horf og áður. 1067 Maðurinn hefur þrívegis legið á Landspítala, tvívegis árið 1958 frá 9/4—5/6 og frá 18/6—23/6 og á árinu 1960 frá 23/3—-31/3. Hann var þar til meðferðar hjá Árna Björnssyni lækni, og í vott- orði Árna frá 24/1 1963 þá segir svo: „Guðjón Pétursson, f. 24. 4. 1903, til heimilis að Njálsgötu 10 A í Reykjavík, lá á handlæknisdeild Landspítalans 9. 4. '58—-5. 6. 58, 18. 6. '58— 23. 6. '58 og 23. 3.—-31. 3. '60. Hann var lagður inn vegna hægfara húðbreytinga og sármyndana á hægri hendi. Að sögn sjúklings hafði hann fengið geislameðferð alloft vegna eczems á höndum, og hafði hann fengið „síðast“ geislameð- ferð síðast 1931. Sár segir hann, að hafi myndast fljótlega eftir síðustu geislameðferð og hafi þau aldrei gróið til fulls. Fylgir þeim oft bólga og mikill sársauki. Enn fremur hefur höndin smátt og smátt stirðnað, og hefur það valdið sjúklingi miklum óþæg- indum við vinnu. Við skoðun á hægri hendi sjást breytingar á húð, sem einkenn- andi er fyrir langvarandi geislaverkun. Húðin á öllu handarbaki ásamt vísifingri og þumalfingri er gljáandi, hárlaus, þykknuð og með tveimur smásárum. Auk þess sjást æðavíkkanir, sem ein- kennandi eru fyrir þetta ástand. Mikill stirðleiki var í öllum liðum vísifingurs og enn fremur í grunnlið þumalfingurs. Á þeim tímum, sem sjúklingur dvaldist á handlæknisdeild Landspítalans, voru gerðar á honum sjö aðgerðir. Húðin var skorin burt af hand- arbakinu og hold flutt af vinstri handlegg. Var höndin fest við handlegginn, og varð sjúklingur að vera í þeim stellingum í þrjár vikur. Við það stirðnaði hann í öxlunum, og var mjög erfitt að koma þeim í eðlilega hreyfingu á eftir. Í síðustu aðgerð var vísi- fingur tekinn rétt ofan við mitt miðhandarbein. Vefjarannsókn á húðinni og handarbakinu sýndi breytingar, sem sérkennandi eru fyrir húð, sem orðið hefur fyrir verkunum af röntgengeislum. Ástand er nú þannig, hvað höndina snertir, að húð hefur verið flutt á mikinn hluta handarbaksins, og er hún eðlileg útlits, en tilfinning er dauf. Vísifingur vantar alveg ásamt miðhandarbeini hans. Stirðleiki er nokkur í þumalfingursliðum, og breytingar sjást á húðinni ofan á þumalfingri og ulnart á handarbakinu sjálfu. Þessar breytingar geta staðið í stað, en þær geta líka haldið áfram og valdið óþægindum og jafnvel sármyndunum í framtíðinni“. Síðan síðasta aðgerð var gerð 1960, hefur ekki komið sár á höndina. 1068 Maðurinn kom til viðtals hjá undirrituðum 4/10 1963. Hann skýrir frá sjúkleika sínum, eins og lýst hefur verið hér að framan, en leggur auk þess fram vélritaða skýrslu, er hann hefur tekið saman um sjúkdómssögu sína. Hann kveðst hafa hætt verkstæðis- vinnu í febrúar 1958, var síðan á sjúkrahúsum á árinu 1958, eins og fyrr segir, en byrjaði síðan vinnu í október á skrifstofu Lands- sambands íslenzkra iðnaðarmanna og vann þar til haustsins 1962. Kveðst nú vinna við innheimtustörf. Fyrir utan þann sjúkdóm, er um ræðir hér að framan, þá kveðst hann yfirleitt hafa verið hraustur fram til ársins 1962, að hann fékk magasár og lá á sjúkrahúsi af þeim sökum. Aðalkvartanir mannsins eru nú stirðleiki í hægri hendi og kraftleysi og kvartanir um titring, ef hann ætlar að gera eitthvað. Hefur auk þess haft verki og stirðleika í handleggjum og herðum, og jókst þetta nokkuð við aðgerðir þær, er gerðar voru á Land- spítala og getið er um í vottorði Árna Björnssonar. Um ástand og útlit hægri handar vísast til vottorðs Árna Björnssonar frá 24/1 1963 og að framan er ritað. Auk þeirra vottorða, er fyrr greinir, eru vottorð frá röntgen- deild Landspítalans, undirritað af Kolbeini Kristóferssyni yfir- lækni, þar sem talið er upp, hvaða geislameðferð Guðjón hefur fengið á radiumstofu og röntgendeild á árunum 1927, 1928, 1929, 1930 og 1932, en journal stofnunarinnar frá 1931 hefur ekki fundizt. Ályktun: Hér er um að ræða 60 ára gamlan mann, sem fær geislameðferð vegna útbrota á höndum á árunum 1927— 1932. Í ljós kemur síðar, að maðurinn hefur fengið röntgenbruna á hægri hönd, og fékk hann sár á handarbak, sem greri aldrei frá því 1933 og þar til 1958, að skurðaðgerð var gerð og húð flutt á handar- bakið. Árið 1960 var svo vísifingur tekinn af ásamt hluta af handarbakslegg. Ástand handarinnar er nú þannig, að húð hefur verið flutt á mikinn hluta handarbaks, vísifingur vantar ásamt miðhandar- beini, stirðleiki er í þumalfingursliðum báðum, og breytingar eru í húðinni ofan á þumalfingri og ölnarmegin á handarbaki. Það hefur verið staðfest með vefjarannsókn á húð þeirri, er tekin var af handarbaki, er skinnflutningur var gerður á Land- spítala 1958, að breytingar sáust, sem sérkennandi eru fyrir húð, sem orðið hefur fyrir verkunum af röntgengeislum. Allar Kkur benda til þess, að sár það, er maðurinn fékk á 1069 höndina 1933 og ekki greri í 20 ár, hafi verið sár vegna röntgen- bruna. Það verður að telja, að maðurinn hafi hlotið varanlega örorku vegna þeirrar röntgenmeðferðar, er hann fékk á árunum 1927 til 1932, en ekki verður séð, að afleiðingar röntgenmeðferðarinnar komi örugglega í ljós fyrr en á árinu 1933, og er því eðlilegt að reikna örorku hans frá þeim tíma. Varanleg örorka hans frá 1933 til 1950 tel ég hæfilega metna 10%, en frá 1951 til 1960 15%. Fyrir dvöl á sjúkrahúsum árin 1952 og 1958 og 1960 tel ég eðlilegt að meta stiglækkandi örorku Þannig: 5 mánuði 100% örorka - 3 — 715% — - 6 — 50% — - 6 di 25% aað en síðan það örorkustig, er fyrr greinir. Frá 1. júlí 1960 tel ég varanlega örorku hans hæfilega metna 25%, og tel ég líklegt, að það verði framtíðarörorka hans vegna röntgenbrunans“. Með úrskurði Læknaráðs, uppkveðnum hinn 28. desember 1964, var málið lagt fyrir Læknaráð og álits þess leitað um eftirfarandi atriði: „1. Er það sennileg afleiðing geislameðferðar á árunum 1927— 1932 (incl.), að Guðjón Pétursson fékk sár á hægra handar- bak á árinu 1933, sem var svo „kroniskt“ og endaði með því, að vísifingur hægri handar ásamt hluta af miðhandarbeini var numinn burt á árinu 1958? 2. Álítur Læknaráð, ef svar við fyrstu spurningu er jákvætt, að geislamagn hafi verið of mikið, eigi hafi átt að nota geislameðferð við sjúkdóm þann, er Guðjón Pétursson gekk með, galli hafi verið á tækjum þeim eða útbúnaði, sem notaður var, eða jafnvel um tvö eða öll þessi atriði hafi verið að ræða? 3. Telur Læknaráð, að samhengi sé milli líkamlegs ástands Guðjóns Péturssonar undanfarin 30 ár og andlegs ástands hans nú og hann geti því verið meira en 25% (sem er metin varanleg líkamleg örorka) öryrki, hvað vinnugetu snertir, og hve mikla örorku álítur Læknaráð þá vera um að ræða?“ Samkvæmt úrskurði Læknaráðs, uppkveðnum hinn 19. marz 1965, varð ályktun þess um framangreind atriði þessi: 1070 „Ad 1. Já. Ad. 2. Á þeim tíma, sem umrædd geislameðferð fór fram, mun geislamagn það, sem notað var við meðferð sjúkdóms Guð- jóns Péturssonar, ekki hafa verið talið óeðlilega mikið. Að feng- inni reynslu og aukinni þekkingu á síðverkunum röntgengeisla hefur á síðari árum verið notað minna geislamagn við meðferð húðsjúkdóma. Þó tíðkast enn að nota röntgengeislameðferð við kroniskt ekzem. Ekkert kemur fram í gögnum málsins, sem bendi til, að galli hafi verið á tækjum þeim og útbúnaði, sem notaður var. Ad 3. Af gögnum málsins verður ekki séð, að hvaða leyti and- lagt ástand Guðjóns Péturssonar sé afbrigðilegt, og því ekki unnt að leggja dóm á það, hvort um meira en 25% örorku sé að ræða“. Eins og fram kom í vottorði Röntgendeildar Landspítalans, sem áður er getið, hafði journal frá árinu 1931 ekki fundizt. Journal þessi hefur síðar komið fram. Hefur verið lagt fram vottorð Gísla Petersens yfirlæknis, dags. hinn 9. október 1965, um geislameð- ferð þá, sem stefnandi hlaut á árinu 1931. Segir svo um þetta efni í vottorði yfirlæknisins: „Geislameðferð 1931: H. hönd, 7 Sab. x 3, v. hönd, % Sab. x4, Metrolampi, 125 kv. 4 mA, 2 mm Al“. Með úrskurði, uppkveðnum hinn 30. júní 1966, var málið lagt fyrir Læknaráð að nýju og álits þess leitað um eftirfarandi atriði: „Telur Læknaráð, að þær upplýsingar, er nú liggja fyrir um geislameðferð, sem Guðjón Pétursson hlaut á árinu 1931, breyti áliti ráðsins samkvæmt úrskurði þess frá 4. júní 1965, og ef svo er, á hvern hátt?“ Af þessu tilefni kvað Læknaráð að nýju upp úrskurð í málinu hinn 23. desember 1966. Auk þess sem í þessum úrskurði er vísað til málsatvika þeirra, sem upplýst voru, er hinn fyrri úrskurður ráðsins gekk, segir svo um málsatvik: „... 2. Í málinu hefur verið lagt fram bréf frá Landspítalanum til Gísla Ísleifssonar hrl., dags. 9. október 1965, undirritað af Gísla Fr. Petersen, yfirlækni Röntgendeildar, svohljóðandi: „Skv. ósk yðar fylgja hér með viðbótarupplýsingar um geisla- meðferð Guðjóns Péturssonar húsgagnasmiðs. Geislameðferð 1931: H. hönd, % Sab. x 3, v. hönd, % Sab. x 4 Metrolampi, 125 kv. mA, 2 mm Ál“. ' Á fundi réttarmáladeildar læknaráðs 19. marz 1965, er mál þetta var til afgreiðslu, var mættur Gísli Fr. Petersen yfirlæknir, sem tilkvaddur hafði verið sem sérfræðilegur ráðunautur í geisla- 1071 lækningum skv. heimild í 1. mgr. 4. gr. laga um læknaráð nr. 14/1942. Yfirlæknirinn lét þá deildinni í té svohljóðandi skriflega greinargerð, sem dagsett er 16. marz 1965: „samkvæmt beiðni réttarmáladeildar læknaráðs sendi ég hér með viðbótarupplýsingar og greinargerð vegna röntgengeislameð- ferðar Guðjóns Péturssonar húsgagnasmiðs, Njálsgötu 10 A, Reykjavík, en hann var í röntgenmeðferð í Röntgenstofunni, Reykjavík, 1927—1930 (incl.) og í röntgendeild Landspítalans 1931— 1937 (incl.) vegna exzema chorn. manuum. Til viðbótar því, sem greint er í vottorði frá röntgendeild Land- spítalans, dags. 19. okt. 1962, undirritað af Kolbeini Kristófers- syni, kemur geislameðferð 1931, sem ekki lágu fyrir upplýsingar um: H. hönd, % Sab. x 3, v. hönd % Sab. x 4. Metrolampi, 125 kv, 4 mA, 2 mm Al. 1937: H. hönd, 100 r x 6, 170 kv, 6 mA, % Cu - Al. Í sjúkraskrá er þess getið 20/11 '31, að „ Hendurnar yfirleitt góðar nú, þó er dál. recidiv. á h. löngutöng“. 4/3 '37, við komu, er talið, að sjúklingur hafi fengið töluverðan bata eftir fyrri geislameðferð, en um % ári eftir að henni lauk, hafi eczematös útbrot tekið sig upp aftur. „Húðin er töluvert þykk, dál. hyp- eræmisk, með smá teleangiectasium. Auk þess smá sár og skinn- flagningur. Aðallega er þetta localiserað á h. handarbaki radialt“. 1/4 '37: „Útbrot hafa minnkað og dregið úr hyperæmiunni og infiltrationinni“. Við skoðun 12/2 '57 er þess getið, að „Á h. hendi, handarbaksmegin, upp af Þumalfingursgreipinni er húðin rauð, atrofisk, létt hreistruð og með vætlandi sári“. Ljóst er af framangreindu, að sjúklingur hefur fengið húð- breytingar á h. handarbak, sem einkennandi eru fyrir skaðlega síðverkun röntgengeisla, og er þeim fyrst lýst 4/3 '37, sbr. ofan. Á þeim tíma, sem umræðd geislameðferð fór fram, voru lækn- um ekki eins kunnar og nú síðverkanir röntgengeisla, og virðist í öllum aðalatriðum hafa verið farið eftir þeirri venju, sem þá tíðkaðist. Ekki var almennt viðurkennt fast form fyrir geisla- meðferð og er tæplega enn. Nú er gefið við slíka húðsjúkdóma, sem hér um ræðir, minna geislamagn í hvert sinn og í heild“. Varð ályktun ráðsins þessi: „Er læknaráð svaraði fyrri spurningum varðandi þetta mál, sbr. úrskurð læknaráðs frá 4. júní 1965, var því kunnugt um þær við- bótarupplýsingar, sem Gísli Ísleifsson hrl. leggur nú fram með bréfi yfirlæknis röntgendeildar Landspítalans, dr. med. Gísla Fr. Petersen, sbr. hér að framan, og var tekið fullt tillit til þeirra í 1072 svörum ráðsins þá, enda þótt það komi ekki fram í yfirliti því, sem fylgdi ályktun læknaráðs, dags. 4. júní 1965“. Hinn 23. ágúst 1967 mat Stefán Guðnason læknir örorku stefn- anda, og var mat þetta framkvæmt í sambandi við umsókn um örorkubætur til handa stefnanda frá Tryggingastofnun ríkisins. Er örorkumat þetta svohljóðandi: „Örorkumat 23/8 1967: Morbus mentis, depressio. Ulcus ventriculi. Defectus digiti se- cundi manus dx., op. plastice seq. Degen disci intervertebralis. Sjúkdómseinkenni hafa staðið í mörg ár og ums. hefur dvalið í Landspítala og Ríkisspítalanum Í Kaupmannahöfn vegna framan- greindra sjúkdóma fyrir nokkrum árum. Talinn lítt vinnufær sjúklingur í heimahúsum eins og stendur. Starfsgeta talin hafa verið mjög mikið skert mörg ár, og líkur sýnast til, að hún verði mikið skert til langframa. (Vottorð Ragnars Arinbjarnar, læknis, Reykjavík). Örorka: Meiri en 75%“. Ekki er fram komið, hvort stefnandi framfylgdi umsókn þessari. Með úrskurði, uppkveðnum hinn 27. október 1969, var málið að nýju lagt fyrir Læknaráð og álits þess leitað um eftirfarandi atriði: „1. Telur Læknaráð með hliðsjón af læknisvottorði og örorku- mati, sem nú liggja fyrir í málinu, að samhengi sé milli líkamlegs ástands Guðjóns Péturssonar undanfarin rúm 30 ár og andlegs ástands hans nú og að hann geti því verið meira en 25% (sem er metin varanleg líkamleg örorka) öryrki, hvað vinnugetu snert- ir? Ef svo er, hve mikla örorku telur Læknaráð þá vera um að ræða? 9. Hvernig er ábyrgð almenns læknis eða læknis með sérfræði- grein, sem vísað hefur sjúklingi til læknis með sérfræðigrein, á aðgerðum, sem sérfræðingurinn, sem vísað er til, framkvæmir á sjúklingnum? 3. Hvenær telur Læknaráð, að læknar þeir, sem hlut áttu að máli, hafi mátt sjá, að geislameðferð olli Guðjóni Péturssyni líkamsspjöllum í stað heilsubótar?“ Af þessu tilefni kvað Læknaráð upp úrskurð að nýju í málinu hinn 17. apríl 1970. Varð ályktun Læknaráðs þessi: „Ad 1. Af gögnum málsins verður enn ekki ráðið, hvort sam- band sé milli líkamlegs ástands Guðjóns Péturssonar undanfarin rúm 30 ár og andlegs ástands hans nú. 1073 Ad 2. Engin. Ábyrgðina ber sá sérfræðingur, sem stjórnar meðferðinni. Ad 3. Læknaráð treystir sér ekki til að leggja dóm á þetta atriði“. Með bréfi, dags. hinn 3. maí 1968, fór lögmaður stefnanda þess á leit við prófessor dr. med. Erik Poppe, lækni við Det Norske Radiumhospital, að hann léti í té rökstutt álit sitt á eftirfarandi atriðum: „1. Var geislamagn það, sem Guðjón Pétursson fékk, of mikið, miðað við það, sem annars staðar var notað á sama tíma? 2. Hve miklu meira er geislamagnið en það, sem nú er notað? 3. Var það röng meðferð á umbjóðanda mínum að nota rönt- gengeislun við sjúkdómi hans? 4. Öll önnur atriði, sem þér teljið, að máli skipti til að mynda sér rétta skoðun um læknismeðferð þá, sem umbjóðandi minn fékk“. Svör læknisins eru svohljóðandi í íslenzkri þýðingu: „Um spurningu Í. Ég tel, að allt bendi til þess, að húðbreytingar þær, sem komið hafa í ljós hjá Guðjóni Péturssyni, séu kronisk röntgenskemmd. Til þess að geta gefið nánara svar við spurningu 1 hefi ég farið yfir þá kafla um geislameðferð við húðsjúkdómum, sem prentuð er Í: „Handbuch der gesamten Stralenheilkunde“, gefinni út af prófessor Paul Lazarus, Múnchen 1931. Þessi kennslubók er gefin út á þeim tíma, sem umræddar geislameðferðir áttu sér stað. Í þessari handbók er ekkert talað um, að fjöldi geislameðferða megi ekki fara fram yfir ákveðið magn. Það er ekki fyrr en seinna, sem menn gerðu sér grein fyrir hættunni við endurtekna geisla- kúra í sambandi við góðkynja húðsjúkdóma. Í þessu umrædda tilfelli er tala geislakúra mjög há. Samt sem áður get ég ekki lýst því yfir, að þetta hafi verið óréttlætan- legt á þess tíma mælikvarða. (Ég þekki persónulega svipað atvik frá um það bil sama tíma í Noregi. Í því tilfelli voru einnig endur- teknir röntgenkúrar vegna góðkynja sjúkdóms, og þar komu í ljós einkenni kroniskrar geislaskemmdar. Meðferðin var ekki talin óréttlætanleg, en sjúklingnum voru dæmdar svokallaðar sann- girnisbætur). Um 2. spurningu. Þessari spurningu er ómögulegt að svara, þar sem mælingar Í geislamagni voru á þessum tíma langt frá því að vera eins ná- kvæmar eins og þær eru í dag. Ég tel mig þess vegna ekki geta 68 1074 umreiknað uppgefið geislamagn til nútímatalna. Svo mikið get ég þó sagt, að geislamagn það, sem notað hefir verið, er minnst tífalt miðað við það, sem myndi vera notað í dag. Við hugsanlega geislameðferð á kronisku eksemi í dag, myndi ég gefa einn kúr, t.d. 4 x 75 R. Ef eða þegar eksemið tæki sig upp aftur, myndi ég ekki endurtaka þessa meðferð. Þelta magn af því geislamagni, sem Guðjón Pétursson hefir fengið. Um 3. spurningu. Ef áður hafa verið reyndar ýmsar lækningaaðferðir án til- ætlaðs árangurs, tel ég forsendur fyrir því að reyna geislameð- ferð. Ég myndi þó, eins og áður er nefnt hér að framan, aðeins gefa einn geislakúr. Ef eksemið tæki sig upp aftur, myndi ég telja aðra geislameðferð tilgangslausa, þar sem yfirgnæfandi líkur benda til þess, að sjúkdómurinn tæki sig einnig upp aftur að öðrum geislakúrum loknum. Um 4. spurningu. Ég álít í dag, að geislameðferð sú, sem Guðjón Pétursson fékk, sé óverjandi og ókunnáttusamleg. Það er þó fyrst undir 1940 og eftir seinni heimsstyrjöldina, sem okkur varð að fullu ljós hatta í sambandi við endurtekna geislakúra við góðkynja húðsjúk- dómum. Sem betur fer hafa svipuð tilfelli verið til þess að gera sjald- gæf, sérstaklega með tilliti til þess, hve oft áður og fyrr var notuð geislameðferð við góðkynja húðsjúkdómum, einkum eksemi. Þetta getur þýtt, að aðeins mjög sjaldan hefir átt sér stað. að eins margir geislakúrar og Guðjón Pétursson fékk hafi verið gefnir. Ef ég sem tilkvaddur sérfræðingur hefði verið spurður álits í hliðstæðu máli í Noregi, hefði ég svarað, að mér þætti eðlilegt, að sjúklingurinn fengi sanngirnisbætur“. Kröfur stefnanda eru byggðar á því, að hann hafi á árunum 1927— 1937 verið brenndur á hægri hendi með röntgengeislum og muni bruninn annað hvort hafa orsakazt af of mikilli geislun eða vegna þess, að tæki hafi verið biluð. Hvor sem ástæðan sé, þá beri stofnanir þær, sem starfræktu röntgengeislunartækin, þ. e. Geislalækningastofa ríkisins árin 1927—1931, að báðum með- töldum, og Röntgendeild Landspítalans á árinu 1932 óskoraða skaðabótaábyrgð á því, hvernig til tókst. Stofnanir þessar hafi báðar verið ríkisstofnanir og sé ríkissjóður því greiðsluskyldur fyrir hönd stofnana þessara samkvæmt reglum íslenzks skaða- bótaréttar. n væri aðeins smáhluti 1075 Sýknukrafa stefnda er í fyrsta lagi byggð á því, að hann sé ekki réttur aðili máls þessa. Er því haldið fram, að geislalækn- ingar hér í bæ hafi í upphafi og á þeim tíma, sem hér um ræðir, verið starfræktar af einstaklingum. Þótt ríkisvaldið hafi að ein- hverju leyti styrkt slíka starfsemi, þá verði ekki af því talið, að um opinberan rekstur hafi verið að ræða. Er því mótmælt, að nokkrir þeir læknar eða þær lækningastofnanir hafi komið hér við sögu á greindu tímabili, sem ríkissjóður verði gerður ábyrgur fyrir. Þá er því haldið fram, að ósannað sé, að nokkur þau mistök hafi orðið hjá læknum eða lækningastofnunum, sem með vissu verði talin hafa valdið sjúkdómi þeim eða sjúkdómsafleiðingum, sem fjallað er um í máli þessu. Ekkert sé komið fram um það, að geislunarmeðferðin hafi ekki verið réttilega framkvæmd sem slík eða að skort hafi á einhverjar þær varúðarráðstafanir, sem átt hafi að viðhafa. Er því haldið fram, að ósannað sé, að nokkur læknisfræðileg mistök hafi orðið, sem sjúkdómur stefnanda verði rakinn til, enda sé ástæða til að ætla, að um ólæknandi sjúkdóm hafi verið að ræða, sem að einhverju leyti hafi átt rætur sínar að rekja til starfs stefnanda sem húsgagnasmiðs. Þá er því haldið fram, að jafnvel þótt talið yrði, að stefnandi hefði hlotið um- ræddan áverka af geislunarmeðferð á Landspítalanum eða ann- arri ríkisstofnun, þá hafi það allt að einu verið einkalæknar stefnanda, sem sagt hafi fyrir um, að sú aðferð yrði reynd, og hafi það því orðið á þeirra ábyrgð. Þá er því einnig haldið fram, að þótt talið yrði, að stefndi bæri ábyrgð á lækningaaðferðum og lækningaframkvæmdum þeirra lækna, sem hér hafa komið við sögu, og jafnvel þótt talið yrði, að einhver mistök hefðu þar á orðið, þá komi skaðabótaábyrgð stefnda allt að einu ekki til greina. Til þess að skaðabótaábyrgð verði felld á stefnda, hafi mistök þurft að vera stórfelld, ótvíræð og óafsakanleg, en eigi sé haldið fram af hálfu stefnanda að svo hafi verið. Þá hefur sú varnarástæða komið fram, að þótt ríkisvaldið leggi landsmönnum til sjúkrahús og þjónustu lækna sem almenna þjónustu, þá séu menn ekki skyldaðir til að þiggja þá þjónustu. Samkvæmt hinni almennu skaðabótareglu geti ábyrgð ríkissjóðs einungis komið til greina í sambandi við það, að valdir hafi verið eða samþykktir til slíkra starfa óhæfir menn eða að þeim hafi ekki verið veitt tilhlýðilegt eftirlit, en hvorugu þessara atriða sé til að dreifa í máli þessu. Geislalækningar munu hafa hafizt hér á landi á vegum Háskóla Íslands, en á fjáraukalögum fyrir árin 1914 og 1915 var Háskóla 1076 Íslands veitt fé til starfrækslu röntgenáhalda. Á fjárlögum fyrir árin 1918, 1919, 1920 og 1921 var einnig veitt fé til starfrækslu röntgenáhalda. Frá ársbyrjun 1918 mun þó starfsemi þessi hafa verið skilin frá Háskóla Íslands, og á fjárlögum fyrir árin 1918 og 1919 var Gunnlaugi Claessen veitt fé til að stofna og starf- rækja ljóslækningastolu. Á fjárlögum fyrir árin 1920 og 1991 var Gunnlaugi Claessen einnig veitt fé til að starfrækja ljós- lækningastofu. Með bréfi Stjórnarráðs Íslands, dags. 12. marz 1920, var Gunnlaugi Claessen tilkynnt, að honum hefðu verið ákveðin árslaun sem forstöðumanni Röntgenstofnunarinnar frá 1. janúar þ. á. að telja. Á fjárlögum fyrir árin 1922 og 1923 var veitt fé til Geislalækningastofu ríkisins og styrkur til Radium- sjóðs Íslands til að reka raðiumlækningar. Í umræðum þeim, sem fram fóru, gerði formælandi fjárveitinganefndar efri deildar svofellda grein fyrir breytingum þeim, sem nefndin vildi, að gerðar yrðu: „Eðlilegast finnst oss að sameina í einum lið og undir eitt nafn Röntgenstofnunina og ljóslækningar þær, er reknar hafa verið í sambandi við hana. Er það gert í samráði við lækninn G. Claessen. Undir sama lið virðist einnig eiga heima rekstur hinnar fyrirhuguðu Finnsens-ljóstækja, sem stóðu undir 27. lið, staflið m. Úr þessum 3 liðum viljum við gera einn. Fjár- hæðunum hefur ekki verið raskað, heldur hafa þær aðeins verið lagðar saman. Sundurliðun var eigi gerð á launum læknisins og öðrum kostnaði, heldur ætlazt til, að stjórnin semji um þau við hann og að þeim verði hagað á líkan hátt og var við Röntgen- stofnunina, þannig að læknirinn hafi bæði föst laun og hluta af þeim, sem inn koma fyrir lækningar“. Var síðan veitt fé á fjár- lögum til Geislalækningastofu ríkisins til ársins 1931. Það verður að telja fram komið, að geislameðferð þá, sem stefnandi hlaut á árunum 1927—-1931, hafi hann hlotið í stofnun þeirri, sem Gunnlaugur Claessen læknir veitti forstöðu. Verður að álykta af því, sem hér er fram komið, að þótt á reiki sé, hvert nafn stofnunarinnar hafi verið, þá hafi stofnunin verið rekin af ríkisvaldinu og á ábyrgð þess. Röntgendeild Landspítalans tók til starfa í ársbyrjun 1931, og kom fyrsti sjúklingurinn til geislameðferðar þar hinn 27. janúar 1931. Hefur röntgenmeðferð sú, sem stefnandi hlaut á árunum 1932 og 1937, farið fram í Röntgendeild Landspítalans. Við stofn- un Röntgendeildar Landspítalans var Röntgenstofan lögð niður sem sérstök stofnun. Á rekstri Landspítalans ber ríkissjóður ábyrgð. Er máli þessu því réttilega beint að ríkissjóði. 1077 Það er álit hinna sérfróðu samdómenda, að gögn málsins og skoðun þeirra á stefnanda taki af allan vafa um það, að hann hafi orðið fyrir alvarlegum skemmdum af völdum röntgengeisla með drepi bæði í mjúkum vefjum hægri handar og eins í beini (osteo-radio-necrosis). Miðað við núverandi þekkingu er allt geislamagn það, sem stefnandi hefur hlotið, mikið. Mæling var í þá daga ónákvæm, og má telja, að um nokkur frávik hafi getað verið að ræða. Frá líffræðilegu sjónarmiði er öll röntgengeislun skaðsamleg, og þegar geislað er á þennan hátt, þá veldur hver viðbótarskammtur auknum skemmdum eða aukinni hættu á skemmdum. Samkvæmt skýrslum, sem liggja fyrir um geislanir þær, sem stefnandi fékk á tímabilinu 1927— 1932, er að minnsta kosti 25% gefið á árinu 1932, og verður að telja, að hundraðs- hluti þeirrar geislunar, sem stefnandi fékk samtals á árunum 1931—1932 og 1937, hafi verið talsvert yfir 25% heildargeisl- unarinnar. Samkvæmt því, sem áður er sagt um líffræðileg áhrif röntgengeislunar, verður að telja mjög miklar líkur á því, að geislaskammturinn, sem stefnandi fékk á árunum 1932 og 1937, hafi ráðið úrslitum um það, hve illa tókst til, er hann fékk drep í mjúka vefi og bein hægri handar. Í ljósi núverandi þekkingar á mælingu geislamagns, áhrifum röntgengeisla og eðlisfræðileg- um eiginleikum þeirra má segja, að geislun sú, sem notuð var á árunum 1928—-1929, 1930, 1931, 1932 og 1937, hafi verið of „hörð“, þ. e. áhrifa hennar hafi gætt meira í þeim vefjum, sem urðu fyrir drepinu, heldur en í húðinni sjálfri. Þetta mun þó ekki hafa verið almennt viðurkennt og þekkt á þeim tíma, sem geisl- unin var gefin. Það þykir því eigi fram komið, að geislameðferð sú, sem stefnandi hlaut, hafi ekki verið framkvæmd á réttan hátt (lege artis). Þá þykir ekkert fram komið um það, að um bilun hafi verið að ræða í tækjum þeim, sem notuð voru til geislunar- innar, en slík bilun mundi í flestum tilvikum vera þess eðlis, að geislamagn væri minna en áætlað var. Samkvæmt þessu þykir því ekki verða lögð á stefnda fébótaábyrgð á tjóni því, sem stefnandi hefur hlotið af völdum geislameðferðarinnar. Verður stefndi því sýknaður af kröfum stefnanda í máli þessu. Rétt þykir, að máls- kostnaður falli niður. Málssóknarlaun skipaðs talsmanns stefn- anda, Gísla G. Ísleifssonar hæstaréttarlögmanns, sem ákveðast kr. 50.000.00, greiðist úr ríkissjóði. Guðmundur Jónsson borgardómari kvað upp dóm þennan ásamt samdómendunum Ásmundi Brekkan yfirlækni og Ólafi Tryggva- syni lækni. 1078 Dómsorð: Stefndi, fjármálaráðherra Í. h. ríkissjóðs, skal vera sýkn af kröfu stefnanda, Guðjóns Péturssonar, Í máli þessu. Máls- kostnaður fellur niður. Málssóknarlaun skipaðs talsmanns stefnanda, Gísla G. Ísleifssonar hæstaréttarlögmanns, kr. 50.000.00, greiðist úr ríkissjóði. Fimmtudaginn 18. nóvember 1971. Nr. 131/1971. Þórdís Sigurðardóttir gegn Unni Sigurðardóttur og Snorra Jónssyni. Dóminn skipuðu hinir reglulegu dómarar Hæstaréttar. Frávísun. Dómur Hæstaréttar. Áfrýjandi hefur skotið máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 15. september 1971. Gerir áfrýjandi þær dómkröfur, „að dómsathöfn, er fram fór á bæjarþingi Keflavíkur 31. ágúst 1971 í þar nefndu barnsfaðernismáli móður áfrýjanda, Unnar Sigurðardóttur gegn Snorra Jónssyni“, verði felld úr gildi, öll málsmeðferð í héraði ómerkt og málinu vísað frá héraðsdómi. Þá krefst og áfrýjandi málskostnaðar fyrir Hæstarétti í þessum þætti málsins óskipt úr höndum stefndu. Stefndu krefjast frávísunar málsins frá Hæstarétti og málskostnaðar fyrir Hæstarétti úr hendi áfrýjanda. Dómsathöfnin, sem áfrýjað er, er svohljóðandi: „Ár 1971, þriðjudaginn 31. ágúst, var bæjarþing Kefla- víkur sett á skrifstofu embættisins og haldið af Valtý Sig- urðssyni með undirrituðum vottum. Fyrir var tekið barn- faðernismálið: Unnur Sigurðardóttir gegn Snorra Jónssyni. Dómari leggur fram nr. 1 bréf um beiðni á faðernisviður- kenningu, sem hljóðar svo: „Reykjavík, 30. ágúst 1971. 1079 Hér með er þess farið á leit, herra bæjarfógeti, að þér aflið faðernisviðurkenningar hjá hr. Snorra Jónssyni, Óðinsgötu 6, Reykjavík, en hann lýsi ég föður að dóttur minni Þórdísi, fæddri 19. 4. 1946 í Reykjavík. Nefndur Snorri dvelst að Hringbraut 92 í Keflavík. Geri ég engar aðrar kröfur á hendur manninum en hann játi sig föður stúlkunnar. Virðingarfyllst, Unnur Sigurðardóttir. Vottar: Björn Stefánsson Garðar Garðarsson Til bæjarfógetans í Keflavík“. Mættur er í réttinum Snorri Jónsson, verzlunarmaður, fæddur 10. júlí 1911 í Bolungarvík, en nú til heimilis að Hringbraut 92, Keflavík. Áminntur um sannsögli. Mætta er kynnt efni bréfsins, og viðurkennir hann það rétt vera, að hann sé faðir að stúlkubarni Unnar Sigurðar- dóttur, sem fæddist 19. 4. 1946 í Reykjavík. Mætti kveður kynni þeirra Unnar hafa hafizt í Reykjavík um 1930, og varð kuningjaskapur þeirra fljótlega náinn. Mætti kveðst hafa verið kvæntur, þegar Unnur ól umrætt barn, og hafi það ekki verið feðrað með tilliti til þessa, en það var ekkert vafamál, að því er mætti telur, að hann er faðir barnsins Þórdísar. Upplesið, játað rétt. Snorri Jónsson. RBétti slitið. Valtýr Sigurðsson. Vottar: Garðar Garðarsson Eva H. Þorkelsdóttir“. Í greinargerð áfrýjanda er m. a. þessi grein gerð fyrir sakarefninu: „Áfrýjandi er fædd 19. apríl 1946. Hún er sam- býliskona Sigurðar Sigurbjarnasonar, bifreiðarstjóra, Þórs- götu 19 í Reykjavík. Áfrýjanda var einlægt tjáð af móður 1080 hennar, stefndu Unni, að faðir hennar væri Sigurður Árna- son Stefánsson (f. 4. marz 1907), og hefur áfrýjandi jafnan verið við hann kennd sem barn hans. Sigurður andaðist 28. júní 1970. Dánarbú Sigurðar er undir opinberum skiptum hjá borgarfógetaembættinu í Reykjavík. Áfrýjandi gerði erfðakröfu í bú Sigurðar. Þeirri kröfu var andmælt, þar sem samerfingjar áfrýjanda halda því fram, að hún sé ekki erf- ingi, þar sem faðernisviðurkenning liggi ekki fyrir. Með bréfi dómsmálaráðuneytisins, dags. 6. júlí 1971, heimilaði ráðu- neytið með skírskotun til 6. mgr. 211. gr. emil. áfrýjanda að höfða mál gegn búi Sigurðar til ákvörðunar á faðerni. ... Að loknu sumarleyfi sakadómara, Gunnlaugs Briem, skyldi gerður reki að því máli. Áður en málið yrði þingfest, var hinn 31. ágúst s.l. tekið fyrir á bæjarþingi Keflavíkur barnsfað- ernismálið: Unnur Sigurðardóttir gegn Snorra Jónssyni. Umræddan dag tók fulltrúi bæjarfógeta, Valtýr Sigurðsson, við faðernisjátningu úr hendi stefnda Snorra samkvæmt bréf- legri beiðni stefndu Unnar, sbr. 3. og 18. gr. laga nr. 87/1947. Bar þetta svo brátt að, að tekið var við játningunni utan þarnarþings beggja stefndu og án þess, að stefnda Unnur yrði til kvödd“. Áfrýjandi krefst þess, að frávísunarkröfu stefndu verði hrundið. Fer hún þess á leit, að honum verði veittur 4ra mánaða frestur til öflunar gagna og ágripsgerðar. Eigi er að lögum heimilt að áfrýja sérstaklega framan- greindri skráningu faðernisviðurkenningar, sem eigi hefur gengið dómur um í héraði. Ber því að vísa máli þessu frá Hæstarétti. Eftir öllum atvikum þykir rétt, að málskostnaður fyrir Hæstarétti falli niður. Dómsorð: Máli þessu er vísað frá Hæstarétti. Málskostnaður fyrir Hæstarétti fellur niður. 1081 Fimmtudaginn 18. nóvember 1971. Nr. 75/1971. Ákæruvaldið (Valdimar Stefánsson saksóknari ríkisins) Segn Hálfdáni Birni Guðmundssyni (Jón Hjaltason hrl.). Dóminn skipuðu hinir reglulegu dómarar Hæstaréttar. Nytjastuldur. Bifhjól. Brot gegn umferðarlögum og áfengislögum. Dómur Hæstaréttar. Sigmundur Böðvarsson, fulltrúi bæjarfógetans í Vest- mannaeyjum, kvað upp hinn áfrýjaða dóm. Með skírskotun til forsendna hins áfrýjaða dóms ber að staðfesta hann, þó með þeirri breytingu, að ákærði sæti varð- haldi 15 daga. Ákærði greiði allan kostnað af áfrýjun málsins, þar með talin saksóknarlaun fyrir Hæstarétti, er renni í ríkissjóð, kr. 8.000.00, og málsvarnarlaun verjanda síns þar, sem ákveðast kr. 8.000.00. Dómsorð: Ákærði, Hálfdán Björn Guðmundsson, sæti varðhaldi 15 daga. Að öðru leyti á hinn áfrýjaði dómur að vera óraskaður. Ákærði greiði allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin saksóknarlaun í ríkissjóð, kr. 8.000.00, og máls- varnarlaun verjanda síns, Jóns Hjaltasonar hæstaréttar- lögmanns, kr. 8.000.00. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur sakadóms Vestmannaeyja 12. maí 1971. Mál þetta, sem dómtekið var 11. þ. m., er af ákæruvaldsins hálfu höfðað með ákæru, útgefinni af saksóknara ríkisins hinn 27. október 1970, á hendur Hálfdáni Birni Guðmundssyni sjómanni, 1082 Miðstræti 28, Vestmannaeyjum, fyrir að hafa aðfaranótt föstu- dagsins 7. ágúst 1970 heimildarlaust tekið bifhjólið V 83 við Skólaveg 33 í Vestmannaeyjum og stýrt því niður Skólaveg og þá um leið reynt að gangsetja vél þess í því skyni að aka hjólinu. Þegar lögreglumenn handtóku ákærða, var hann kominn aftur á hjólið að Skólavegi 33. Í ákæru er þetta talið varða við 1. mgr. 259. gr. almennra hegn- ingarlag nr. 19/1940, sbr. lög nr. 20/1956 og 2. mgr., sbr. 4. mgr. 25. gr., sbr. 80. gr. umferðarlaga nr. 40/1968 og 1. mgr. 24. gr., sbr. 45. gr. áfengislaga nr. 82/1969. Er þess krafizt í ákæru, að ákærði verði dæmdur til refsingar, til ökuleyfissviptingar samkvæmt 8l. gr. umferðarlaga og 1. mgr. 24. gr. áfengislaga og til greiðslu alls sakarkostnaðar. Ákærði, Hálfdán Björn Guðmundsson, er fæðdur 4. ágúst 1948 í Reykjavík og hefur sætt kærum og refsingum sem hér segir: 1966 2/3 í Reykjavík: Áminning fyrir brot gegn 50. gr. um- ferðarlaga. 1966 25/10 í Reykjavík: Sátt, 4.000 kr. sekt fyrir brot á 25. gr. og 27. gr. umferðarlaga og 24. gr. áfengislaga. Sviptur ökuleyfi í 6 mánuði frá 25. október 1966. 1968 í Reykjavík: Uppvís að broti gegn 1. mgr. 259. gr. hegning- arlaga, sbr. 1. gr. laga nr. 20/1956. Ákæru frestað skilorðsbundið í 2 ár frá 18. marz 1968. 1968 28/3 í Reykjavík: Dómur: 5.000 kr. sekt fyrir brot á 25. gr. umferðarlaga og 24. gr. áfengislaga. Sviptur öku- leyfi í 8 mánuði frá 24. september 1967. 1968 15/11 í Reykjavík: Sátt, 300 kr. sekt fyrir brot á 21. gr. áfengislaga. Málavextir eru þessir: Föstudaginn 7. ágúst 1970, kl. 0115, kom vitnið Auðberg Óli Valtýsson í lögreglustöðina og tilkynnti, að hann hefði tekið vél- hjól af drukknum manni efst á Skólavegi í Vestmannaeyjum. Lögreglumenn fóru á vettvang ásamt nefndu vitni, og er þeir komu að húsinu nr. 33 við Skólaveg, stóð maður hjá vélhjólinu V 83, og kvað vitnið mann þennan hinn sama og þann, er á hjólinu hafði verið. Lögreglumenn handtóku mann þennan, er var drukkinn, og færðu hann, sem reyndist vera ákærði í máli þessu, í lögreglustöðina, þar sem Páll Helgason læknir tók blóð- sýnishorn úr honum kl. 0230. Ákærði kom fyrir sakadóm Vestmannaeyja sama dag og at- burður þessi varð, og kvaðst hann þá, er hann gekk heimleiðis, 1083 hafa tekið vélhjól, sem stóð við Skólaveg 33 og látið það renna niður Skólaveginn. Eigi kvaðst ákærði minnast þess að hafa reynt að setja vél hjólsins í gang, en hann hafi fundið til áfengis- áhrifa, er hann var að fást við vélhjólið, enda talsvert ölvaður. Eigi kvaðst hann vita, hver væri eigandi vélhjólsins, en hann kvaðst eigi hafa ætlað að slá eign sinni á hjólið. Síðar í þessu sama réttarhaldi tók ákærði fram, að það væri ágizkun sín, að hann hafi ætlað að láta hjólið renna niður Skólaveginn, og kvaðst hann lítt muna eftir atburðinum. Ákærði kom aftur fyrir sakadóm hinn 2. október 1970, og kvaðst hann þá hafa verið drukkinn, er hann tók vélhjólið V 83 í heimildarleysi á Skólaveginum. Kvaðst ákærði nú hafa setzt á vélhjólið, reynt að setja vél þess í gang, en ekki tekizt. Eigi kvaðst ákærði hafa ekið hjólinu, en það hafi verið ætlun hans að aka því. Mál þetta var dómtekið hinn 17. marz 1971, en vörn skipaðs verjanda var þá lögð fram í málinu. Málið var síðan endurupp- tekið hinn 21. apríl s.l. með heimild í 2. mgr. 125. gr. laga nr. 82/1961, og kom þá fyrir dóm vitnið Auðberg Óli Valtýsson leigu- bifreiðarstjóri, Strembugötu 10, Vestmannaeyjum, 26 ára að aldri. Bar vitnið, að það hafi komið að manni á móts við húsið nr. 33 við Skólaveg, þar sem hann lét sig renna á hjólinu eftir gangstéttinni austan megin götunnar. Vél hjólsins var ekki í gangi. Maður þessi var greinilega ofurölvi, og færði vitnið mann- inn af hjólinu og lagði það upp að húsinu nr. 31 við Skólaveg. Kvaðst vitnið síðan hafa farið samstundis í lögreglustöðina og tilkynnt um atvik þetta og farið síðan með lögreglumönnum að leita mannsins, og komu þeir að sama manni og vitnið hafði tekið hjólið af, þar sem hann var staðdur á Skólaveginum nálægt þeim stað, er vitnið hafði fyrst komið að honum. Blóðsýnishorn það, er tekið var af ákærða í umrætt sinn, var sent til alkóhólákvörðunar, og fundust í því reducerandi efni samsvarandi 2.63%, af alkóhóli. Samkvæmt framansögðu má telja sannað, að ákærði hafi gerzt sekur um brot þau, er í ákæru greinir og þar eru rétt færð til lagaákvæða, og unnið til refsingar samkvæmt þar greindum laga- ákvæðum, og þykir refsing hans hæfilega ákveðin varðhald í 20 daga. Ákærði er sviptur Ökuleyfi ævilangt frá birtingu dóms þessa að telja, en bráðabirgðaökuleyfissvipting frá 2. október 1970 felld úr gildi. 1084. Ákærði skal greiða allan sakarkostnað, þar með talin máls- varnarlaun til skipaðs verjanda síns, Jóns Hjaltasonar hæstaréttar- lögmanns, kr. 5.000.00. Dómsorð: Ákærði, Hálfdán Björn Guðmundsson, sæti varðhaldi í 20 daga. Ákærði er sviptur ökuleyfi ævilangt. Ákærði greiði allan sakarkostnað, þar með talin málsvarn- arlaun skipaðs verjanda síns, Jóns Hjaltasonar hæstaréttar- lögmanns, kr. 5.000.00. Dómi þessum ber að fullnægja með aðför að lögum. Fimmtudaginn 18. nóvember 1971. Nr. 117/1971. Sigurður Guðmundsson (Jón Hjaltason hr.) segn Hraðfrystistöð Vestmannaeyja h/f (Jóhann Gunnar Ólafsson hr|.). Dóminn skipuðu hinir reglulegu dómarar Hæstaréttar. Vinnusamningur. Uppsögn. Dómur Hæstaréttar. Áfrýjandi hefur skotið máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 16. ágúst 1971, að fengnu áfrýjunarleyfi 30. júlí s. á. Hann krefst þess, að stefnda verði dæmt til að greiða sér kr. 54.678.11 með 8% ársvöxtum frá 16. nóvember 1969 til greiðsludags og málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti. Stefndi krefst staðfestingar héraðsdóms og málskostnaðar fyrir Hæstarétti. Málsatvikum er lýst í héraðsdómi. Einar Sigurðsson, sem var framkvæmdastjóri og formaður stjórnar stefnda, sagði áfrýjanda upp störfum. Samkvæmt gögnum málsins er ekki 1085 sannað, að þeir tveir starfsmenn stefnda, sem um endurráðn- ingu áfrýjanda fjölluðu, hafi haft heimild til þess samkvæmt þeim stöðum, er þeir gegndu hjá stefnda. Samkvæmt þessu verður krafa stefnda um staðfestingu héraðsdóms tekin til greina. Áfrýjandi greiði stefnda málskostnað fyrir Hæstarétti, kr. 10.000.00. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Áfrýjandi, Sigurður Guðmundsson, greiði stefnda, Hraðfrystistöð Vestmannaeyja h/f, málskostnað fyrir Hæstarétti, kr. 10.000.00, að viðlagðri aðför að lögum. Dómur bæjarþings Vestmannaeyja 17. apríl 1971, Mál þetta, sem tekið var til dóms 13. apríl s.l, hefur Sigurður Guðmundsson, Austurhlíð 5, Vestmannaeyjum, höfðað fyrir bæj- arþinginu með stefnu, útgefinni 23. júní 1970 og birtri sama dag, gegn Hraðfrystistöð Vestmannaeyja h/f, Vestmannaeyjum, til heimtu vangoldinna verkstjóralauna að fjárhæð kr. 54.678.11 ásamt með 8% ársvöxtum frá 16. nóvember 1969 til greiðsludags auk alls málskostnaðar að fullu að skaðlausu, þar með talin full málfærslulaun fyrir dóminum samkvæmt lágmarksgjaldskrá L. M. F. Í. Stefnandi kveður tildrög þessa máls þau, að hann hafi verið starfandi verkstjóri hjá Hraðfrystistöð Vestmannaeyja undanfarin nokkur ár, en svo hafi hann allt í einu hinn 15. ágúst 1969 fengið óstaðfest símskeyti, undirritað Einar Sigurðsson f. h. Hraðfrysti- stöðvar Vestmannaeyja h/f, þar sem honum hafi verið sagt upp verkstjórastarfinu með 3ja mánaða fyrirvara. Stefnandi kveður sér hafa komið þetta algerlega á óvart, enda engin ástæða fyrir uppsögninni. Hins vegar tók stefnandi þessa uppsögn gilda, þannig að honum bæri að víkja frá fyrirtækinu úr verkstjórastöðu hinn 15. nóvember, þótt hann teldi sig hins vegar eiga frekari bótarétt á hendur fyrirtækinu vegna þessarar fyrirvaralausu og ástæðu- lausu uppsagnar. Hins vegar hafi málin skipazt svo, að yfirverkstjóri hjá Hrað: frystistöð Vestmannaeyja h/f, Alfreð Einarsson, hafi komið að máli við stefnanda um miðjan september 1969 og farið fram á 1086 það, að þessi ákvörðun Einars Sigurðssonar yrði látin niður falla og stefnandi endurréðist hjá fyrirtækinu. Var nokkur aðdragandi að því, en síðan fastmælum bundið, að stefnandi héldi áfram verk- stjórastarfi hjá fyrirtækinu og endurréðist þannig hjá því undir lok september 1969. Var endurráðningin gerð af nýráðnum starfs- manni Hraðfrystistöðvar Vestmannaeyja h/f, Ívari Baldvinssyni, sem starfaði hjá fyrirtækinu yfir yfirverkstjóra. Síðan var það hinn 14. október 1969, að Alfreð yfirverkstjóri kom að máli við stefnanda og tjáði honum, að þessi endurráðning yrði að ganga til baka eftir undangengið símtal, sem hann hafði þá átt við Ívar Baldvinsson, sem hafði þá haft samband við Einar Sigurðs- son um endurráðninguna. Fylgdi jafnframt með, að stefnandi yrði að hætta hinn 15. nóvember 1969. Stefnandi var síðan látinn hætta störfum hjá fyrirtækinu og vann síðast þar 15. nóvember 1969. Taldi hann sér óskylt að víkja bótalaust með svo skömmum fyrirvara, aðeins Í mánaðar, þegar samningar áskilja 3ja mánaða uppsagnarfrest, enda treysti hann því eftir endurráðninguna að frumkvæði yfirverkstjóra, að hann yrði áfram í starfi hjá fyrir- tækinu. Stefnandi kveðst ávallt hafa kappkostað að vinna fyrirtækinu vel. Fór hann m. a. á fiskimatsnámskeið í þrjár vikur á sinn kostnað til að auka hæfni í starfi í þágu fyrirtækisins. Dóm- kröfur stefnanda eru, eins og að framan greinir, kr. 54.678.11 auk vaxta og kostnaðar, og eru þær miðaðar við 9 vikna kaup, sem á fullan uppsagnarfrest skorti frá endurráðningunni og til 16. nóvember 1969. Stefndi lét mæta í máli þessu og gerði þær dómkröfur aðallega, að máli þessu yrði vísað frá dómi, en til vara, að hann yrði al- gerlega sýknaður af öllum kröfum stefnanda og honum tildæmdur hæfilegur málskostnaður að mati dómsins. Aðalkröfu sína studdi stefndi þeim rökum, að stefnubirting hefði verið röng, þar eð réttum fyrirsvarsmanni Hraðfrystistöðvar Vestmannaeyja h/f hefði eigi verið stefnt. Að undangengnum munnlegum málflutningi um frávísunarkröfuna var henni hrund- ið með úrskurði, uppkveðnum 7. nóvember 1970. og hefur málið síðan verið rekið fyrir bæjarþinginu. tefnandi máls þessa mætti fyrir dómi og gaf aðiljaskýrslu. Kvaðst hann hafa unnið mjög lengi hjá Hraðfrystistöð Vestmanna- eyia h/f, og um haustið 1963 var hann fyrst gerður að verkstjóra, þá við byggingu fiskimjölsverksmiðju Einars Sigurðssonar. Var ekki fundið að störfum stefnanda þann tíma, er hann gegndi 1087 verkstjórastöðu hjá fyrirtækinu. Síðan gerðist það, að í sumarfríi sínu sumarið 1969 fór stefnandi til Spánar. Þegar hann kom aftur heim þann 22. eða 23. ágúst, beið hans símskeyti, dagsett 15. ágúst, þar sem honum var tilkynnt uppsögn hjá Hraðfrystistöð Vestmannaeyja. Sumarfríi stefnanda lauk þann 1. september 1969. Hóf hann þá aftur störf sín hjá fyrirtækinu og hugðist starfa til loka uppsagnarfrestsins þann 15. nóvember. Síðan gerðist það seinni hluta septembermánaðar, að Alfreð Einarsson yfirverkstjóri kom að máli við stefnanda og spyr, hvort hann væri til með að starfa áfram hjá fyrirtækinu. Sagði Alfreð, að þeim Ívari Baldvinssyni tæknifræðingi hefði komið saman um að biðja stefnanda að vera áfram hjá fyrirtækinu. Féllst stefnandi á að vinna áfram hjá Hraðfrystistöð Vestmannaeyja h/f og leit nú svo á, að hann væri endurráðinn til fyrirtækisins. Síðan gerist það um miðjan október 1969, að Alfreð Einarsson kemur að máli við stefnanda og tjáir honum, að uppsögnin standi, því að Einar Sigurðsson hafi neitað að taka endurráðninguna gilda. Sagði Alfreð, að stefnandi yrði að hætta störfum þann 15. nóvember 1969, eins og sagt hafði í uppsögninni. Hætti stefnandi síðan störfum hjá Hraðfrystistöð Vestmannaeyja h/f þann 15. nóvember, og nokkrum dögum síðar hóf hann vinnu hjá Guðmundi Böðvarssyni og Co. Réð hann sig upp á sveinakaup, en stefnandi er útlærður húsasmiður. Var sveinakaup í dagvinnu mjög álíka og tímakaup það, er stefnandi hafði hjá Hraðfrystistöð Vest- mannaeyja h/f. Einar Sigurðsson, framkvæmdastjóri hins stefnda hlutafélags, gaf skýrslu fyrir dómi í máli þessu. Kom þar fram, að Einar Sigurðsson sagði stefnanda upp með 3ja mánaða fyrirvara hinn 15. ágúst 1969 með símskeyti. Síðan skýrði Ívar Baldvinsson tæknifræðingur framkvæmdastjóranum frá því í byrjun október, að Alfreð Einarsson yfirverkstjóri hefði endurráðið stefnanda, eftir að hafa rætt við Ívar um uppsögnina. Tjáði framkvæmda- stjórinn þá þeim Ívari og Alfreð, að uppsögnin yrði að standa, og hætti stefnandi síðan störfum þann 15. nóvember, eins og ákveðið hafði verið. Þá kom fram í framburði Einars Sigurðsson- ar, að nefndir menn hefðu ekki heimild frá fyrirtækinu til þess að ráða verkstjóra eða aðra yfirmenn hjá Hraðfrystistöð Vest- mannaeyja h/f, en Ívar Baldvinsson hafi verið vinnuhagræðingar- maður og hafi starf hans verið fólgið í því að skipuleggja ákvæðis- vinnu og hagræða vinnu á sem hagkvæmastan hátt. Alfreð Einarsson yfirverkstjóri mætti sem vitni í máli þessu, 1088 en stefnandi er kvæntur systur hans. Skýrði vitnið frá því, að þegar stefnandi var ráðinn til fyrirtækisins, hafi verið haft um það samráð við Einar Sigurðsson framkvæmdastjóra. Vitnið skýrði frá því, að í sambandi við endurráðningu stefnanda hafi það haft samráð við Ívar Baldvinsson tæknifræðing, sem var nýráðinn starfsmaður hjá fyrirtækinu og átti að fylgjast með daglegum rekstri, afköstum starfsfólks og vinnu verkstjóra. Ívar Baldvinsson tæknifræðingur mætti sem vitni í máli þessu. Skýrði vitnið frá því, að Alfreð yfirverkstjóri hefði endurráðið stefnanda samkvæmt sinni ráðleggingu, en verkstjórinn hafi tjáð sér, að stefnandi væri góður starfsmaður. Þá kom fram hjá vitn- inu, að það hefði ekki heimild til þess að ráða verkstjóra hjá Hraðfrystistöð Vestmannaeyja h/f. Þá hefur verið lagt fram í máli þessu vottorð frá þeim Halldóri Þ. Briem og Kristjáni Guðbjartssyni, er þeir staðfestu fyrir dómi, að þeir hafi verið áheyrendur að samtali þeirra Ívars Baldvins- sonar og stefnanda þann 9. febrúar 1970, þar sem Ívar sagðist hafa munnlegt umboð frá Einari Sigurðssyni til þess að ráða menn við Hraðfrystistöð Vestmannaeyja h/f. Stefnandi máls þessa styður kröfugerð sína þeim rökum, að hann hafi verið endurráðinn til Hraðfrystistöðvar Vestmanna- eyja í lok september 1969, en síðan hafi endurráðningin gengið til baka þann 14. október 1969 og hafi sér þá borið nýr uppsagnar- frestur, 3 mánuðir, en þar sem hann hætti störfum þann 15. nóv- ember hafi fresturinn aðeins verið einn mánuður. Þá bendir hann á, að hann hefði átt að geta treyst því, að yfirverkstjóri og ný- ráðinn tæknifræðingur hefðu heimild til að endurráða sig. Þá bendir stefnandi á það við munnlegan málflutning, að hann ætti að minnsta kosti að fá hálfs mánaðar kaup, þar sem venja væri að miða uppsagnir við 1. hvers mánaðar og þar að auki hefði honum verið sagt upp í miðju sumarfríi. Stefndi styður sýknukröfu sína þeim rökum, að hvorki yfir- verkstjóri né verkstjórar Hraðfrystistöðvar Vestmannaeyja h/f hafi heimild til þess að ráða verkstjóra til starfa hjá félaginu. Framkvæmdastjóri fyrirtækisins sagði stefnanda upp með lög- mætum fyrirvara, sbr. 15. gr. samnings milli Vinnuveitendasam- bands Íslands og Verkstjórasambands Íslands frá 23. ágúst 1967. Stefndi bendir og á, að stefnandi hafi tekið uppsögnina gilda, og einnig vísaði hann til þeirrar venju, að æðstu stjórnendur fyrir- tækisins hefðu með mannaráðingu að gera, sem aðrir starfsmenn fyrirtækisins hefðu ekki heimild til að breyta. 1089 Niðurstaða dómsins. Stefnanda máls þessa var sagt upp með 3ja mánaða fyrirvara þann 15. ágúst 1969 af framkvæmdastjóra hins stefnda hlutafé- lags. Síðan gerist það, að yfirverkstjóri við fyrirtækið fór þess á leit við stefnanda, að hann yrði áfram starfsmaður við fyrir- tækið, og tók stefnandi því. Uppsögn stefnanda frá 15. ágúst var fullkomlega lögmæt, sbr. 15. gr. samnings milli Vinnuveitenda- sambands Íslands og Verkstjórasambands Íslands frá 23. ágúst 1967. Ekkert hefur komið fram í máli þessu, sem bendir til þess, að þeir, sem um endurráðningu stefnanda fjölluðu, hafi haft til þess heimild, en rík ástæða virðist hafa verið fyrir stefnanda að ganga úr skugga um, að svo væri, fyrst uppsögn hans hafði komið frá framkvæmdastjóra fyrirtækisins og eigi líklegt, að lægra settir starfsmenn fengju haggað þeirri ákvörðun. Verður krafa stefnanda um 9 vikna laun sér til handa þannig eigi tekin til greina af þessum ástæðum. Hins vegar ber á það að líta, að stefnandi fær uppsögn í miðju sumarfríi sínu. Var hann erlendis, er uppsögnin barst, og átti enn eftir % mánuð af fríi sínu. Eftir almennum lagarökum þykir rétt, að uppsögn stefnanda hefði verið miðuð við 1. september 1969, en þá lauk sumarfríi stefnanda. Með hliðsjón af því, að eigi skuli stytta lögmætan uppsagnarfrest með uppsögn, meðan á sumarfríi stendur, þykir rétt, að stefnandi fái greitt fyrir þær tvær vikur, sem hér um ræðir. Stefnandi sundurliðar vikulaun sín þannig, án þess að tölu- legum andmælum sæti: 44 klst. dagvinna á 97.89 .. .. .. ., 4.307.16 10 klst. eftirvinna á 137.04 .. .. .. .. 1.370.50 Orlof 199... 743 6.074.99 Þykir rétt að leggja þessi vikulaun til grundvallar, og verða tveggja vikna laun þá kr. 12.149.98, og ber stefnda að greiða stefnanda þá upphæð ásamt vöxtum frá 16. nóvember 1969, sem teljast hæfilega ákveðnir 7% p.a. Eftir þessum úrslitum þykir rétt, að stefndi greiði stefnanda málskostnað, er þykir hæfilega ákveðinn kr. 4.000.00. Lögmaður stefnanda í máli þessu var Jón Hjaltason hæstaréttar- 69 1090 lögmaður, en af hálfu hins stefnda hlutafélags flutti málið Jóhann Gunnar Ólafsson hæstaréttarlögmaður. Jón Hauksson, fuiltrúi bæjarfógeta, kvað upp dóm þennan. Dórmnsorð: Stefndi, Hraðfrystistöð Vestmannaeyja h/f, greiði stefn- anda, Sigurði Guðmundssyni, kr. 12.149.98 með 7% árs- vöxtum frá 16. nóvember 1969 til greiðsludags og kr. 4.000.00 í málskostnað, allt innan 15 daga frá lögbirtingu dóms þessa að viðlagðri aðför að lögum. Miðvikudaginn 24. nóvember 1971. Nr. 220/1970. Helgi Bergsson (Agnar Gústafsson hrl.) gegn Jónasi Kristjánssyni (Gunnar Jónsson hrl.). Dóminn skipuðu hinir reglulegu dómarar Hæstaréttar, Fasteign. Kaup og sala. Skaðabætur. Dómur Hæstaréttar. Áfrýjandi hefur skotið máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 8. desember 1970, að fengnu áfrýjunarleyfi 1. s. m. Hann krefst sýku af kröfum stefnda og málskostnaðar úr hendi hans í héraði og fyrir Hæstarétti. Stefndi krefst staðfestingar héraðsdóms og málskostnaðar fyrir Hæstarétti. Með skírskotun til forsendna hins áfrýjaða dóms ber að staðfesta hann að öðru leyti en því, að upphafstími vaxta reiknast frá 2. marz 1967. Áfrýjandi greiði stefnda málskostnað fyrir Hæstarétti, sem ákveðst kr. 9.000.00. 1091 Dómsorð: Áfrýjandi, Helgi Bergsson, greiði stefnda, Jónasi Kristjánssyni, kr. 15.000.00 með 7% ársvöxtum frá 2. marz 1967 til greiðsludags og málskostnað fyrir Hæsta- rétti, kr. 9.000.00, að viðlagðri aðför að lögum. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 28. maí 1970. Mál þetta, sem tekið var til dóms hinn 15. maí s.1., hefur Jónas Kristjánsson, Sunnubraut 6, Kópavogi, höfðað fyrir bæjarþinginu með stefnu, útgefinni 19. júní 1967, á hendur Helga Bergssyni, Þinghólsbraut 65, Kópavogi, til greiðslu á kr. 15.000.00 ásamt 7% ársvöxtum frá 1. maí 1965 til greiðsludags og málskostnaði að skaðlausu samkvæmt taxta Lögmannafélags Íslands. Af hálfu stefnda eru þær dómkröfur gerðar, að hann verði sýknaður af öllum kröfum stefnanda í máli þessu og honum tildæmdur málskostnaður að skaðlausu eftir mati dómsins. Stefnandi kveður málavexti vera þá, að hann hafi keypt húsið Sunnubraut 6, Kópavogi, Í desember 1963 af stefnda Helga Bergs- syni. Íbúðin hafi verið seld tilbúin undir tréverk og með hita komnum í íbúðina. Húsið sé með lofthitun, þannig að vatn er hitað í katli með olíukyndingu. Heita vatnið fer gegnum sérstakt „element“, og blásari blæs heita loftinu við „elementið“ inn í húsið. Stefnandi segir, að þegar byrjað var að kynda upp húsið um haustið 1964, hafi hann fljótt orðið var við galla á kyndingu hússins, sem lýsti sér þannig, að bleyta kom fram innan á gluggum og útveggjum og rann út á gólf, og var þetta í öllum herbergjum. Beðið var um dómkvadda matsmenn og hafi þeir verið dóm- kvaddir af bæjarfógetanum Í Kópavogi, þeir Sveinn Torfi Sveins- son og Kristján Flygenring, til þess að meta galla á hitakerfinu. Matsgerð hinna dómkvöddu matsmanna er dagsett 22. febrúar 1965, og segja matsmennirnir, að lofthitarinn hafi lekið og þeir telji hann ónýtan. Upphaflega hafi hitari þessi verið smíðaður fyrir stórar vinnuvélar, en ekki fyrir hitakerfi í húsi. Matsmenn segja, að setja þurfi upp nýjan hitara og verð hans með upp- setningu muni nema kr. 15.000.00. Stefnandi kveður stefnda sem seljanda hússins bera fulla ábyrgð á hinum ónýta lofthitara, og geri hann því kröfu til, að stefndi 1092 verði dæmdur til að greiða samkvæmt matsgerðinni fyrrnefnda fjárhæð auk vaxta og málskostnaðar. Við vitna- og aðiljayfirheyrslur, sem fram hafa farið í máli þessu hinn 10. apríl 1968, skýrir vitnið Sveinn Torfi Sveinsson verkfræðingur svo frá eftir að hafa staðfest matsgerðina á dskj. nr. 3 rétta, að lofthitarinn, sem um ræðir í máli þessu, hafi verið úr vinnuvél og allsendis ónýtur og ekki hæfur til að hita upp hús- næði sem slíkt. Segir vitnið, að lofthitarinn hafi lekið og geti það haft þau áhrif, að rakastig í íbúðinni verði hærra en ella, og geti það valdið því, þegar kalt er úti, að rakinn í loftinu þéttist og móða komi á rúður. Vitnið segir, að þar sem talað sé um lofthitar- ann í matsgerð þeirra matsmannanna, eigi þeir eingöngu við „element“ það, er vatnið rennur um, sem hitar loftið, áður en það fer inn í aðra hluta hússins. Vitnið kveðst aðspurt ekki geta fullyrt, af hverju lekinn á „elementinu“ hafi stafað, en álíti þó frekar, að það kunni að vera að kenna þrýstingi á vatnskerfi húss- ins frekar en að um frostsprungur hafi verið að ræða. Vitnið Kristján Ágúst Flygenring vélaverkfræðingur skýrir svo frá eftir að hafa staðfest matsgerðina, að það telji sennilegustu orsök fyrir því, að „elementið“ hafi lekið, vera þá, að „element“ sem þessi, sem vitnir minnir, að hafi verið úr Caterpillar jarðýtu, sé ekki gert fyrir mikinn þrýsting á vatni því, sem í gegnum það rennur, og því alsendis óhæft að áliti vitnisins til upphitunar húsa. Vitnið segir aðspurt, að það geti verið, að lekinn á „ele- mentinu“ hafi stafað af frosti, en hins vegar telur vitnið það ósennilegt. Vitnið segir, að við skoðun á „elementinu“ hafi það ekki orðið vart við sprungu á því, sem lekinn gæti orsakazt af. Vitnið segir hins vegar, að „elementið““ hafi verið nokkuð blautt, án þess þó að hægt hafi verið að sjá beint, hvaðan lekinn kæmi. Vitnið segir sér ekki vera kunnugt um, hvort „element“ þetta hafi verið nýtt eða notað, þar sem Sölunefnd varnarliðseigna selji bæði nýja muni og notaða. Stefnandi hefur skýrt svo frá við aðiljayfirheyrslu í málinu eftir að hafa staðfest málavaxtalýsingu í stefnu á dskj. nr. 1 rétta, að hann hafi byrjað að kynda húsið í ársbyrjun 1964, en ekki um haustið 1964, eins og greini í stefnu. Hins vegar sé það rétt, sem í stefnu segir, að ekki hafi orðið vart við bleytu innan á útveggjum fyrr en um haustið 1964. Segir stefnandi, að honum hafi verið sagt, að stefndi í máli þessu hafi kynt húsið mjög lítið þann tíma, sem það var í hans eigu, og tekur stefnandi fram sem dæmi, að þegar hann tók við húsinu, hafi verið uppsláttur 1093 innan í skorsteini. Stefnandi segir, að nú sé búið að lagfæra þennan galla á húsinu og hafi Blikksmiðjan Vogur unnið það verk. Hafi þeir skipt um „element“, sem þeir töldu nauðsyn til þess að gera við gallann, en einnig hafi þeir skipt um blásara og stokkinn þar utan um, og kveður stefnandi það hafa verið gert með sínu samþykki. Samtals hljóði viðgerðin upp á kr. 26.041.00 samkvæmt reikningi Blikksmiðjunnar Vogar h/f. Stefn- andi segir það rétt, sem stendur í greinargerð stefnda á dskj. nr. 5, að hann hafi tekið við húseigninni 31. október 1963. Enn fremur segir stefnandi það rétt, að það muni ekki hafa verið fyrr en upp úr áramótum 1965, sem hann minntist á áðurnefnda galla við stefnda í máli þessu. Tekur stefnandi það fram til skýringar á þeim drætti, sem hafi orðið á því, að hann sneri sér til stefnda, að hann, þ. e. stefnandi, hafi álitið, að Blikksmiðjan Sörli bæri ábyrgð á gallanum, og hafði það eftir mönnum í nærliggjandi húsum, þar sem sams konar gallar höfðu gert vart við sig. Stefndi hefur skýrt svo frá við aðiljayfirheyrslu í málinu, að hann muni ekki nákvæmlega, hvenær hitalögn hafi verið sett í húseignina Sunnubraut 6, Kópavogi, en samkvæmt afsali, sem sýnt er í réttinum, mun stefndi hafa keypt umrædda húseign af Birni Hermannssyni 8. febrúar 1963. Kveður stefndi, að þá þegar hafi verið hafizt handa um lagningu hitakerfisins og hafi Blikk- smiðjan Sörli annazt það verk. Stefndi segir það rétt, sem segir í greinargerð á dskj. nr. 5, að hann hafi aldrei orðið var við leka í húsinu þann tíma, sem hann hafi verið eigandi þess. Einnig kveður stefndi, að það geti komið heim og saman við það, sem stefnandi hefur borið hér á undan í réttarhaldinu, að hann, þ. e. a. s. Jónas, hafi fyrst minnzt á þennan galla fyrri hluta ársins 1965. Stefnandi styður kröfur sínar þeim rökum, að ljóst sé, að veru- legir gallar hafi verið á kyndingarkerfinu, þar sem lofthitarinn hafi lekið og hann hafi upphaflega verið smíðaður fyrir stórar vinnuvélar, en ekki fyrir hitakerfi í húsi. Sýnist sér því ekki vafi á, að stefndi sem seljandi byggingarinnar beri fulla ábyrgð á þessum galla. Stefndi hins vegar reisir sýknukröfu sína á því, að hann hafi aldrei orðið var við neinn leka í lofthitaranum. Matið hafi farið fram 11. febrúar 1965, þannig að liðið hafi verið á annað ár, frá því að stefnandi hafði tekið við húsinu. Aldrei hafi verið kvartað við sig, fyrr en um það leyti sem matið hafi farið fram. Hafi umræddur galli verið á hitaranum, sem hann kveðst mótmæla, að 1094 hafi verið, hafi stefnanda auðvitað borið að kvarta strax yfir gallanum. Þetta hafi hann ekki gert, fyrr en liðið sé meira en eitt ár. Eigi hann þegar af þeirri ástæðu að dæmast sýkn. Upp- setningu hitakerfis í umrætt hús hafi Blikksmiðjan Sörli annazt og hafi umræddur lofthitari verið keyptur Í samráði við nefnda blikksmiðju. Sé um einhver mistök að ræða í sambandi við upp- setningu eða val á hitaranum, beri Blikksmiðjan Sörli auðvitað bótaábyrgð á því. Kveðst stefndi því telja, að stefnanda beri að beina kröfum sínum að Blikksmiðjunni Sörla. Þá tekur stefndi og fram, að eins og áður sé greint, hafi matið ekki farið fram fyrr en 11. febrúar 1965, en stefnandi hafi ekki hafizt handa um málshöfðun fyrr en með bréfi lögmanns 2. marz 1967. Af þessum sökum sé hætt við því, að stefnandi hafi glatað rétti sínum á hendur seljanda hitarans, ef galli sá, sem stefnandi heldur fram, að hafi verið á hitaranum, væri talinn verksmiðjugalli. Það er álit hinna sérfróðu dómenda, að umræddur lofthitari hafi verið allskostar ófullnægjandi og fráleitt að nota slíkt tæki, sem hér um ræðir, til hitunar húsa. Þá telja þeir og, að ekki verði til þess ætlazt, að ófaglærðir menn kunni skil á þessum hlutum, og sé því eðlilegt, að þeim sjáist yfir slíkan galla við skoðun. Ekki verður talið, að athugasemdir um gallann séu of seint fram komnar af hálfu stefnanda, eins og atvikum er lýst í mál- inu, og ekkert réttarsamband hefur skapazt milli stefnanda og Blikksmiðjunnar Sörla, sem sögð er hafa sett upp umræddan lofthitara. Ber því að öllu þessu athuguðu að dæma stefnda til að greiða stefnanda stefnukröfuna, kr. 15.000.00, ásamt 6% ársvöxtum frá 1. maí 1965 til 1. janúar 1966, en 7% ársvöxtum frá þeim degi til greiðsludags og kr. 4.300.00 í málskostnað. Valgarður Kristjánsson borgardómari kvað upp dóm þennan ásamt meðdómendunum Guðmundi Gunnarssyni verkfræðingi og Garðari Erlendssyni blikksmíðameistara. Dómsorð: Stefndi, Helgi Bergsson, greiði stefnanda, Jónasi Kristjáns- syni, kr. 15.000.00 ásamt 6% ársvöxtum frá 1. maí 1965 til greiðsludags og kr. 4.300.00 í málskostnað innan 15 daga frá lögbirtingu dóms þessa að viðlagðri aðför að lögum. 1095 Fimmtudaginn 25. nóvember 1971. Nr. 178/1970. Kristjana Lilja Kristinsdóttir (Ragnar Aðalsteinsson hrl.) gegn Guðmundi Kristjánssyni og Ragnheiði Svanlaugsdóttur til réttargæzlu (Gunnar M. Guðmundsson hrl.). Dóminn skipuðu hinir reglulegu dómarar Hæstaréttar. Fasteign. Gallar. Skaðabótamál. Dómur Hæstaréttar. Áfrýjandi hefur skotið máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 6. október 1970. Krefst hún sýknu af kröfum stefnda og málskostnaðar úr hans hendi í héraði og fyrir Hæstarétti. Stefndi krefst staðfestingar hins áfrýjaða dóms og máls- kostnaðar úr hendi áfrýjanda hér fyrir dómi. Réttargæælustefndi hefur eigi sótt þing í máli þessu og engar kröfur gert. Málsatvik eru skilmerkilega rakin í héraðsdómi eftir gögn- um þeim, sem fyrir dóminum lágu. Stefnda var kunnugt um, er kaupin um íbúðina voru gerð, að viðsemjandi hans, réttargæzlustefndi, Ragnheiður Svan- laugsdóttir, var þá eigi þinglesinn eigandi íbúðarinnar, en í kaupsamningi þeirra á milli, dags. 10. október 1967, segir: „Kaupanda er kunnugt um, að seljandi er eigi þinglýstur eigandi hins selda, en seljandi mun útvega kaupanda löglega eignarheimild fyrir hinu selda eigi síðar en fyrir miðjan þennan mánuð“. Ekki eru leiddar sönnur að því, að áfrýjandi hafi átt nokkurn þátt í sölu íbúðarinnar til stefnda að öðru leyti en því, að hún undirritaði afsal, dags. 31. október 1967, að íbúð- inni til hans, þar sem hún var enn, er kaupin fóru fram og afsal var gefið, þinglesinn eigandi hennar. Að svo vöxnu máli verður áfrýjandi sýknuð af kröfum stefnda í máli þessu. Rétt er, að málskostnaður þeirra á milli í héraði og hér fyrir dómi falli niður. 1096 Dómsorð: Áfrýjandi, Kristjana Lilja Kristinsdóttir, skal vera sýkn af kröfum stefnda, Guðmundar Kristjánssonar, í máli þessu. Málskostnaður þeirra á milli í héraði og fyrir Hæsta- rétti fellur niður. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 7. júlí 1970. sl Mál þetta, sem tekið var til dóms í dag, hefur Guðmundur Kristjánsson bifreiðarstjóri, Baldursgötu 13 hér í borg, höfðað fyrir bæjarþingi Reykjavíkur með stefnu, biriri 24. marz 1969, gegn Ragnheiði Svanlaugsdóttur, Sólheimum 23, og Kristjönu Lilju Kristinsdóttur, Baldursgötu 13, en nú til heimilis að Hjalla- landi 30 hér í borg, til greiðslu skaðabóta að fjárhæð kr. 84.040.00 með 7% ársvöxtum frá 10. október 1967 til greiðsludags auk málskostnaðar að skaðlausu. Er þess krafizt, að stefndu verði dæmdar in solidum til greiðslu umkrafinna fjárhæða. Stefndi Ragnheiður Svanlaugsdóttir krefst sýknu af öllum kröfum stefnanda og að henni verði tildæmdur málskostnaður að skaðlausu. Af hálfu stefnda Kristjönu Lilju Kristinsdóttur eru nú þær kröfur gerðar aðallega, að hún verði sýknuð af öllum kröfum stefnanda og að henni verði tildæmdur málskostnaður úr hendi stefnanda að mati dómsins, en til vara, að kröfur stefnanda verði lækkaðar og málskostnaður verði látinn falla niður. 11. Tildrög málsins eru þau, að með kaupsamningi, dagsettum 10. október 1967, keypti stefnandi tveggja herbergja íbúð á II. hæð hússins nr. 13 við Baldursgötu hér í borg. Heimildarmaður stefn- anda að íbúðinni var samkvæmt kaupsamningi stefndi Ragn- heiður, en þegar til þess kom, að stefnandi fengi afsal fyrir íbúð- inni, var það gefið út af stefnda Kristjönu Lilju, og er afsalið dags. 31. október 1967. Ástæðan fyrir þessu var sú, að stefndi Ragnheiður hafði keypt eignarhluta þennan skömmu áður af stefnda Kristjönu Lilju, en ekki fengið afsal fyrir honum, er hún seldi hann stefnanda. Stefnandi skýrir svo frá, að hann hafi tekið við greindri eign 1097 hinn 31. október 1967. Áður en hann ákvað kaupin, hafi hann skoðað íbúðina og leitaði upplýsinga um ástand hennar hjá selj- anda. Íbúðin hafi þá verið nýmáluð og litið vel út. Hafi hann því ekki haft neina ástæðu til að ætla annað en að íbúðin væri í varanlegu góðu ástandi, enda hafi honum óspart verið tjáð það. Það hafi á hinn bóginn brátt komið í ljós, eftir að hann var flutt- ur í íbúðina, að þessu hafi mikið á annan veg verið farið. Fyrr- verandi eigandi hafi leyft sér að leyna verulegum göllum á íbúð- inni, m. a. með því að mála yfir þá. Helztu gallar á íbúðinni hafi stuttu máli verið þessir: Ófullnægjandi einangrun og klæðning stofuvegg í útskoti að Baldursgötu. Alger vöntun einangrunar í stofugólfi á sama stað. Afleiðing þess galla sé raki á gólfinu. Sprunga á vegg í íbúðinni, sein snúi að Óðinsgötu. Vatnsleki sé í gegnum þessa sprungu. Í herbergi við þessa hlið hússins og eld- húsi sé verulegur raki, sem eigi rætur að rekja til þessarar sprungu. Hlið íbúðarinnar að Baldursgötu sé mikið sprungin. Allsendis ófullnægjandi viðgerð hafi verið framkvæmd á veggn- um fyrir hans tíð (stefnanda) sem eiganda íbúðarinnar. Veggur- inn hafi reynzt vera óvatnsþéttur. Þarna séu og sprungur í veggn- um, sem valdi greinilega leka inn í íbúðina. Þegar stefnanda varð ljóst, að íbúðin var haldin verulegum göllum, kveðst hann hafa komið á framfæri kvörtunum við heim- ildarmenn sína að íbúðinni, fyrst munnlega og síðan með bréfum, dags. 29. marz 1968. Þegar umkvörtunum var eigi sinnt, kveðst hann hafa hlutazt til um að fá dómkvadda matsmenn til þess að meta gallana á íbúðinni. Kveðst stefnandi byggja kröfugerðina á matsgerð hinna dómkvöddu manna. Hann kveðst hafa krafizt bóta eftir matinu, en bótakröfum hafi eigi verið sinnt. Sé mál þetta því höfðað. Bv III. Matsbeiðni stefnanda er dagsett 13. desember 1968. Hinn 18. s. m. voru dómkvaddir tveir matsmenn, þeir Árni Guðmundsson múrarameistari og Magnús Guðjónsson húsasmíðameistari, sem skiluðu matsgerð, sem dagsett er 5. febrúar 1969. Í matsgerðinni segir m. a.: „1. Innanhúss er þörf að laga: Einangrun og klæðningu á stofuveggi í útskoti að Baldursgötu. Einnig er gólf í útskotinu óeinangrað, og orsakast af því raki í gólfinu á þeim hluta gólfsins, sem í útskotinu er. Þann galla verður að laga með því að höggva gólfið upp, setja einangrun og leggja múrlag yfir og dúkleggja 1098 að nýju. Einnig verður að laga málningu þar, sem hún er skemmd eða verður fyrir skemmdum af völdum viðgerðanna. Kostnað við framanskráðar lagfæringar teljum við rétt metinn á kr. 8.000.00 — átta þúsund krónur 00/100. 2. Á hlið íbúðarinnar, sem snýr að Óðinsgötu, er sprunga, sem liggur upp og niður hliðina á samskeytum veggjarins, sem ekki hefir verið steyptur Í einu lagi, og teljum við um leka að ræða í gegnum þessa sprungu. Í herbergi, sem hefir glugga á fyrrnefndri hlið ásamt eldhúsi, er sjáanlegur raki í horni við eldhús, og teljum við hann stafa frá leka um fyrrnefnda sprungu. Varanlega viðgerð á umræddri sprungu teljum við nauðsynlega og tökum í matið. Hliðin að Baldursgötu er mikið sprungin, og hefir verið borið yfir hana kvoðuefni, sem myndað hefir húð, sem allvíða hefir losnað frá múrnum, og við það hafa myndazt sprungur og göt á húðinni, sem vatn rennur síðan inn um. Steypu og steinhleðslu, sem hliðin virðist byggð upp af, teljum við ekki vatnsþétta, auk þess eru sprungur, er greinilega orsaka leka. Þessi lýsing hliðar- innar gildir fyrir 2. og 3. hæð hússins. Hliðin að Baldursgötu, sem. lýst er hér að framan, teljum við að þarfnist ítarlegrar við- gerðar, ekki aðeins á annarri hæð, heldur einnig á þriðju hæð. Við teljum, að þar sé um leka að ræða, sem komi fram á 2. hæð í íbúð Guðmundar Kristjánssonar. Nauðsynlega viðgerð teljum við eftirfarandi: Fjarlægja kvoðuefni, sem fyrr var nefnt, og einnig múrhúðun þar, sem hún er laus og óþétt. Ennfremur höggva allar sprungur og þétta með þanþétti. Múrhúða síðan hliðina að nýju og til öryggis bera vainsverju undir málningu. Framanskráð viðgerð utanhúss með vinnupöllum, efni og öðru tilheyrandi teljum við, að kosti kr. 48.000.00 — fjörutíu og átta þúsund krónur 00/100“. Hér fyrir dómi hafa matsmennirnir staðfest matsgerðina. Matsmaðurinn Árni Guðmundsson tók jafnframt fram, að sprungan í veggnum, sem veit að Óðinsgötu, nái frá þakbrún og niður fyrir gólf umræddrar íbúðar og alla leið niður að inngöngu- palli. Það er álit matmannsins, að ekki muni nægjanlegt að slétta sprunguna á því svæði, sem íbúð stefnanda nær yfir. Sama gildi um þá hlið, sem snúi að Baldursgötu. IV. Stefnandi hefur hér fyrir dómi hinn 17. marz 1970 skýrt svo frá, að hann hafi látið teppaleggja íbúðina, áður en hann fluttist 1099 í hana. Teppið og sérstaklega „filtið“ hafi skemmzt nokkuð við vatnsagann, sem kom inn í íbúðina. Vatn og raki kom í íbúðina í rigningum og eins eftir frost. Sé þetta lítið yfir sumartímann, en á öðrum tímum ársins beri meira og minna á rakanum. Hann kveðst hafa flutt inn í íbúðina um mánaðamótin október—-nóv- ember 1967, að því er hann minnir. Eftir það kveðst hann ekki hafa flutt úr íbúðinni, og kveðst hann búa þar ennþá. Hann tekur fram, að ofnkranarnir á ofnum íbúðarinnar hafi verið þannig, frá því að hann fluttist í íbúðina, að ekki hafi verið hægt að loka fyrir þá, en húsið sé hitað upp með hitaveitu og sé sameiginleg upphitun í öllu húsinu. Engar fastar reglur séu um kyndingu og fari það eftir atvikum, hver sjái um að skrúfa frá og fyrir miðstöðvarhitann, en kraninn, sem notaður er til þess, sé í kjall- ara hússins og hafi allir eigendur aðgang að honum. Hann tekur fram, að sumarið 1969 hafi verið framkvæmd viðgerð á þaki hússins, þó ekki á þeim hluta þess, sem íbúð hans er undir. Hann telur frekar ólíklegt, að lekinn í íbúðinni stafi frá þakinu, enda hafi ekki verið talin þörf á því s.1. sumar að framkvæma viðgerð á þeim hluta þaksins, sem er yfir íbúð hans. Þá tekur hann fram, að ekki hafi komið fram leki í íbúðinni, sem er fyrir ofan hans íbúð. Hann kveðst ekki sjálfur hafa getað merkt, að rakinn, sem í íbúðinni er, stafi frá þakinu, en hann tekur fram, að hann hafi ekki mikið vit á húsbyggingum. Hann segir, að á sínum tíma hafi stefndu hlutazt til um það að fá mann til þess að negla lista á útvegg í útskoti í stofu íbúðarinnar. Hafi maðurinn einangrað á milli listanna með plasteinangrun. Síðan hafi hann neglt ál- pappír þar utan á og þar utan á hörplötur. Sjálfur kveðst stefn- andi hafa málað alla stofuna og fengið greiðslu, kr. 1.200.00, hjá Héðni Olgeiri Jónssyni, eiginmanni stefnda Kristjönu Lilju, upp í málunarkostnaðinn. Tekur stefnandi fram, að Héðinn Olgeir hafi beðið sig að mála og eftir á hafi orðið samkomulag um áður- nefnda greiðslu, en stefnandi man ekki, hvort hann afhenti sér- stakan reikning, þegar hann tók við greiðslunni. Hann segir, að frekari viðgerðir hafi stefndu ekki látið í té og ofangreind viðgerð hafi ekki komið að gagni. Hann kveðst heldur ekki hafa tekið við meira fé frá stefndu en ofangreindri fjárhæð. Stefndu lögðu fram allt efni í útskotið og greiddu málningu. - Stefndi Ragnheiður hefur hér fyrir dómi hinn 17. marz 1970 skýrt svo frá, að hún og eiginmaður hennar hafi seinni part sumarsins 1967 farið að leita að lítilli íbúð, sem þau ætluðu að r festa kaup á handa syni þeirra hjóna, sem þá var við nám í 1100 Háskólanum. Ragnheiði minnir, að í byrjun september 1967 hafi þau hjónin fyrst skoðað umrædda íbúð og hafi þau þá verið í fylgd með Einari Ólafssyni sölumanni, sem sýndi þeim íbúðina. Fleiri hafi ekki verið viðstaddir skoðunina. Leizt Ragnheiði og eiginmanni hennar ljómandi vel á íbúðina. Stuttu síðar fór Ragn- heiður ásamt eiginmanni sínum, syni þeirra, Þórarni Sveinssyni, og eiginkonu hans, Hildi Bernhöft, og skoðuðu þá íbúðina. Kveðst Ragnheiður þá áður hafa undirritað kaupsamning um íbúðina á fasteignasölu Kristjáns Eiríkssonar hæstaréttarlögmanns, en Ein- ar Ólafsson var sölumaður þar. Strax þegar ungu hjónin höfðu skoðað sig um á staðnum, hafi þau verið ákveðin í því að vilja ekki íbúðina. Í því sambandi var Ragnheiður að því spurð, hvað ungu hjónin hefðu sett fyrir sig. Hún svaraði: „Þeim líkaði ekki staðurinn. Þeim líkaði ekki umhverfið né inngangurinn og heldur ekki, að sameiginleg snyrting var við aðra íbúð. Svo var þvotta- húsið úti í skúr, að því er mig minnir, en þeim leizt ekki illa á íbúðina sjálfa. Ég sá ekki nein merki um raka í íbúðinni. Helga Svanlaugsdóttir, systir mín, sem búsett var og er á Akureyri, var um betta leyti hér í borginni. Hún var að leita sér að lítilli íbúð. Mig minnir, að ég hafi farið með Helgu á staðinn og sýnt henni íbúðina, en ég man þetta ekki vel nú. Helga hafði ekki áhuga fyrir að kaupa íbúðina. Ég minnist þess ekki að hafa komið oftar í íbúðina en ég hef nú frá greint. Þann 14. september 1967, að því er mig minnir, fórum við hjónin í skemmtiferð til Mallorka og komum aftur um mánaðamótin sept.--okt. sama ár“. Ragn- heiður skýrir jafnframt svo frá, að á meðan þau hjónin voru erlendis, hafi áðurgreind fasteignasala haft íbúðina til sölu, en Ragnheiður kveðst hafa undirritað kaupsamninginn til stefnanda, eftir að hún kom úr Mallorkaferðinni, og telur, að kaupsamn- ingurinn sé rétt dagsettur. Hún kveðst ekki hafa rætt neitt við stefnanda eða hitt hann í sambandi við kaupin. Hún kveðst ekki hafa haft neina vitneskju eða hugmynd um, að raka hefði orðið vart í íbúðinni. Kveðst hún engin merki hafa séð þess í þau skipti, sem hún fór í íbúðina. Sveinn Hallgrímsson verkstjóri, eiginmaður stefnda Ragnheið- ar, hefur hér fyrir dómi hinn 17. marz 1970 skýrt svo frá, að hann hafi aðeins komið tvisvar sinnum í umrædda íbúð, að því er hann minni. Leizt honum vel á íbúðina. Kveðst hann ekki hafa merkt neinn raka eða afleiðingar raka í íbúðinni. Hann kveðst ekki hafa skoðað húsið að utan sérstaklega. Honum virtist íbúðin vera nýmáluð. Enginn var í íbúðinni, og var hún auð og 1101 tóm. Á meðan Ragnheiður átti íbúðina, fékk hann engar upplýs- ingar eða vitneskju á annan hátt um, að raki hefði verið í íbúð- inni. Hann kveðst hafa verið grandlaus fyrir slíku, þegar Ragn- heiður seldi íbúðina. Ekki var nein sérstök ástæða fyrir því, að þau hjónin skráðu nefnda íbúð á nafn Ragnheiðar, þegar kaupin voru gerð. Þegar vitnaleiðslur fóru fram í málinu, var því lýst yfir af hálfu lögmanns Kristjönu Lilju, að hún væri sjúklingur og hefði dvalizt um alllangt skeið og dveldist enn á hjúkrahúsi. Hún hefur því ekki gefið skýrslu í málinu. Eiginmaður stefnda Kristjönu Lilju, Héðinn Olgeir Jónsson, hefur hér fyrir dómi hinn 17. marz 1970 skýrt svo frá, að stefndi Kristjana Lilja hafi tekið umrædda íbúð í arf skömmu fyrir árið 1960. Hafi íbúðin verið leigð út frá þeim tíma og þar til íbúðin var seld stefnda Ragnheiði. Síðasti leigjandinn flutti úr íbúðinni í janúar 1967. Þá var íbúðin lagfærð að innan og máluð, enda stóð þá til að leigja íbúðina áfram, en íbúðin var sett í sölu þá um vorið, að því er hann minnir. Kristjana Lilja fékk einnig í arf íbúðina við hliðina á íbúð stefnanda og hálfan kjallarann, en sonur hennar og stjúpsonur hans fékk á sama tíma íbúðina fyrir ofan í arf eftir afa sinn. Héðinn Olgeir kveðst hafa flutt í húsið á árinu 1956, að því er hann minnir, og bjó hann í kjall- aranum fyrst. Hafði þá orðið vart við raka í íbúð þeirri, sem mál þatta fjallar um. Eftir að Kristjana Lilja eignaðist íbúðina, fór fram viðgerð á henni, m. a. voru gluggar teknir í gegn. Einnig kveðst Héðinn Olgeir hafa sjálfur sett „Liquid Envelope“ á út- vegg hússins á móts við útskot í íbúð stefnanda, þar sem sýni- legar sprungur voru þar á veggnum. Hann gizkar á, að hann hafi gert þetta á áriu 1964. Kveðst hann hafa álitið, að vatn hafi farið inn um þessar sprungur. Þá kveðst hann hafa málað vegg- ina að hluta. Hann kveðst ekki hafa haft nein afskipti af sölu íbúðarinnar, þegar hún var seld stefnanda. Hann tekur fram, að bæði í nóvember 1967 og um áramótin 1967—1968 hafi hita- veitan verið mjög af skornum skammti í umræddu húsi, þannig að ekkert heitt vatn hafi á tímabili verið á miðstöðvarkerfinu. Telur hann, að stefnandi, sem hafi átt lítið barn, hafi ekki dvalizt í íbúðinni einn til tvo daga vegna þess, hversu kalt var í húsinu. Héðinn Olgeir kveðst ásamt síðari eiganda íbúðarinnar hafa kostað að hluta einangrun á skoti í stofu á íbúð stefnanda. Jafn- framt kveðst hann á sama hátt hafa greitt málningu og þóknun til stefnanda fyrir að mála stofuna. 1102 vitnið Þórarinn Eldon Sveinsson læknir, sonur stefnda Ragn- heiðar, hefur fyrir dómi hinn 9. apríl skýrt svo frá, að það hafi einu sinni komið í umrædda íbúð, og var eiginkona vitnisins og foreldrar þess með vitninu. Vitnið skoðaði íbúðina. Vitnið sá engin rakamerki í íbúðinni. Vitnið skoðaði ekki húsið að utan. Vitnið og eiginkona þess felldu sig ekki við íbúðina, sérstaklega það, að salerni var á gangi fyrir utan sjálfa íbúðina. Þá felldu þau sig ekki við umhverfið að öðru leyti. Íbúðin virtist nýmáluð, og voru engin rakamerki að greina í íbúðinni. Mi Stefnandi styður kröfur sínar þeim rökum, að hann hafi heimildarbréf frá báðum stefndu, kaupbréf frá stefnda Ragn- heiði og afsal frá steinda Kristjönu Lilju. Eftir að hann tók við íbúðinni, hafi komið í ljós, að íbúðin var haldin leyndum göllum, sem hafi verið verulegir. Hvorug stefndu hafi gert honum grein fyrir göllunum við söluna. Beri þær því báðar ábyrgð gagnvart sér til fébóta vegna gallanna. Stefndi Ragnheiður styður kröfu sína um sýknu þeim rökum, að hún hafi átt íbúðina aðeins í 48 daga. Íbúðin hafi verið ná- kvæmlega í sama ástandi, þegar hún keypti hana og seldi. Engin breyting eða lagfæring hafi verið á henni gerð þann stutta tíma og ekki hafi verið í henni búið. Hún og eiginmaður hennar hafi aðeins komið í fáein skipti í íbúðina og ekki öðlazt neina nýja vitneskju um ástand hennar þann skamma tíma, sem leið milli kaupa og sölu. Krafa stefnanda sé á því byggð, að leyndir gallar hafi verið á íbúðinni, er hann keypti hana. Hafi svo verið, sen Ragnheiður kveðst út af fyrir sig ekki geta dæmt um, sé aug- ljóst, að það sé aðalatriði þessa máls, að því er hana varðar, að sömu leyndu gallar voru fyrir hendi, þegar hún keypti íbúðina rúmum mánuði áður, svo framarlega sem fullyrðingar stefnanda um leynda galla á íbúðinni eigi sér einhverja stoð. Leiði af fram- ansögðu, að stefndi Kristjana beri ein alla ábyrgð. Telur stefndi Ragnheiður því tvímælalaust, að sýkna beri sig. Ragnheiður mót- mælir sérstaklega kröfum stefnanda um, að þær stefndu verði dæmdar soliðariskt, ef til þess kemur, að Þbótakrafa stefnanda verði að einhverju leyti viðurkennd. Í því efni bendir hún á sam- band það, er stofnaðist milli stefnanda og meðstefnda Kristjönu við afsal það, er hún gaf stefnanda fyrir íbúðinni. Stefndi Ragn- heiður mótmælir því sérstaklega, að henni hafi verið kunnugt um leynda galla í íbúðinni, er hún var seld stefnanda, svo og því, 1103 að hún hafi viðhaft fullyrðingar um ástand íbúðarinnar umfram það, sem séð var við venjulega skoðun. Ex tuto mótmælir stefndi Ragnheiður stefnufjárhæðinni sem allt of hárri. Stefndi Kristjana Lilja styður kröfu sína um sýknu eftirfarandi rökum: 1. Að hér hafi eigi verið um leynda galla að ræða, þar sem stefnandi hafi vitað, að hverju hann gekk. Tekið hafi verið fram berum orðum bæði í kaupsamningi og afsali um eignarhlutann, að hann seldist í þáverandi ástandi, sem stefnandi hefði kynnt sér og sætt sig við. Stefnandi hafi undirritað þessa yfirlýsingu og sé hún því bindandi fyrir hann. 2. Eigi sé í ljós leitt að stefndi Kristjana Lilja hafi blekkt stefnanda og eða meðstefnda Ragnheiði í sambandi við kaup eignarhlutans. 3. Hér hafi verið um mjög gamalt hús að ræða og því viðbúið, að fasteignin væri farin að ganga úr sér. Það hafi gefið stefnanda tilefni til að athuga eignarhlutann vandlega, áður en kaup voru gerð, enda verði ekki séð, að með því sé farið of strangt í sak- irnar um skoðunarskyldu, þar sem sannreyna megi, að skoðunar- aðstaða var góð. 4. Þá megi og benda á, að kaupverð hins selda hafi ekki verið hátt, kr. 510.000.00, og greiðslukjör mjög hagstæð. Gefi Þetta vísbendingu um, að stefnandi hafi ekki getað gert miklar kröfur um gæði hins selda hluta. Það atriði gefi að sjálfsögðu upplýsingar um efni samningsins fram yfir orð hans. Þá sé eignar- hlutinn á dýrri eignarlóð í grennd við miðborgina. 5. Verði hér talið um leynda galla, þá stafi þeir, að minnsta kosti að nokkru leyti, af atvikum, er varði stefnanda. Veturinn 1967— 1968 hafi verið óvenjulegar frosthörkur í Reykjavík, mun meiri en mörg fyrirfarandi ár. Þegar frost voru sem mest, hafi stefnandi flutt úr íbúðinni um skeið og ekki hirt um upphitun hennar. Slík háttsemi sé ótilhlýðileg og geti stefndi Kristjana ekki borið ábyrgð á svo stórfelldu gáleysi. 6. Þá hafi meðstefndi Ragnheiður og eiginmaður Kristjönu Lilju algerlega umfram skyldu bætt stefnanda með peningum og vinnu „galla“ þá, er hann telur vera á hinu selda. Hafi þetta einungis verið gert í því skyni að losna við tilslettni stefnanda, en Kristjana Lilja hafi um skeið búið í sama húsi. 7. Umrædd fasteign sé reist árið 1920 samkvæmt þágildandi byggingarsamþykkt og af viðurkenndum handverksmönnum þess tíma, þ. e. tilhlýðilega og samkvæmt þeim reglum, er þá hafi 1104 verið í gildi. Gæði fasteignarinnar hafi verið samkvæmt þeim kröfum, er þá voru gerðar til slíkra húsa. Slíkar eignir gangi úr sér og rýrni með tímanum, þó að þeim sé tilhlýðilega við haldið. Þar sem eignin hafi verið hagnýtt sem íveruhús í tæp fimmtíu ár, þá er kaup fóru fram, hafi stefnandi ekki getað vænzt þess, að húsið væri algerlega gallalaust. Að framangreindu athuguðu telur stefndi Kristjana Lilja ljóst, að fyrrgreind fasteign sé á engan hátt lakari að gerð eða búnaði miðað við aldur hennar en stefnandi hafi almennt mátt vænta. Þar af leiði að sjálfsögðu, að stefnandi eigi engar kröfur á hendur henni eða meðstefnda Ragn- heiði. Að endingu bendir stefndi Kristjana Lilja á, að hún hafi eigi atvinnu af því að selja eða reisa hús. Verði því eigi gerðar ríkari kröfur til hennar í þessu efni en almennt gerist. Varakrafa stefnda Kristjönu Lilju er studd þeim rökum, að kröf- ur stefnanda séu allt of háar og auk þess sé verulegur hluti stefnu- kröfunnar henni óviðkomandi, þar sem um sameign sé að ræða. VI. Dómendur hafa farið á vettvang. Þegar virtir eru gallar þeir, sem mál þetta fjallar um, verður að líta svo á, að stefnandi hafi ekki við venjulega skoðun getað gert sér grein fyrir þeim. Er og eigi í ljós leitt, að stefnandi hafi um gallana vitað. Með vísan til skýrslu Héðins Olgeirs Jónssonar, eiginmanns stefnda Kristjönu Lilju, verður að ganga út frá því, að hún hafi vitað eða mátt vita um nefnda ágalla hússins. Hún gaf þó út afsal til stefnanda án þess að geta um gallana. Verður því að telja, að stefndi Kristjana Lilja beri ábyrgð á göllunum gagnvart stefn- anda. Í því sambandi þykir ekki, eins og á stendur, máli skipta, þótt í afsali sé tekið fram: „Afsalshafi hefur kynnt sér ástand hins selda og sættir sig við það að öllu leyti“. Sú málsvörn, að húsið hafi verið mjög gamalt og því viðbúið, að það væri farið að ganga úr sér, kemur heldur ekki að haldi, þar sem menn mega almennt treysta því, að hús séu ekki lek, þótt gömul séu. Þá er og ósannað, að söluverðið á íbúðinni til stefnanda hafi verið yfir markaðsverði. Eigi er leitt í ljós, að skemmdirnar hafi orðið fyrir tilverknað eða vangæzlu stefnanda sjálfs. Eigi þykir það heldur skipta máli, eins og á stendur um ábyrgðina, að stefndu hafa ekki atvinnu af því að selja eða reisa hús. Stefndu gerðu, svo sem fyrr er lýst, tilraun til að bæta úr göllunum. Þær tilraunir hafa ekki borið árangur. 1105 Ekki hafa verið sett hér á landi sérstök lög um fasteignakaup. Í 2. mgr. 42. gr. laga nr. 39/1922 er hins vegar að finna ákvæði þess efnis, að ef hluti, þá er kaup gerðust, skorti einhverja þá kosti, er ætla megi, að áskildir væru, geti kaupandi krafizt skaða- bóta. Þessi lagaregla á við um lausafjárkaup, og verður lagaákvæð- inu því ekki beitt beint um fasteignakaup. Nú er á það að líta, að borri landsmanna, sem stofnað hefur heimili, býr í eigin hús- næði. Hefur þetta og þjóðfélagshættir að öðru leyti leitt til þess, að íbúðir og íbúðarhús skipta mjög oft um eigendur. Að svo vöxnu máli og með tilliti til öryggis í viðskiptum verður að telja, eins og háttað er umræddum göllum, að þau undirstöðurök, sem fram koma í ofangreindu lagaákvæði, eigi við í lögskiptum stefnanda og stefnda Ragnheiðar. Enda þótt ósannað sé, að stefndi Ragnheiður hafi vitað um gallana, þegar hún seldi íbúðina, verður hún samkvæmt framansögðu að bera ábyrgð á göllunum gagnvart stefnanda in solidum með stefnda Kristjönu Lilju. VII. Stefnandi sundurliðar tjón sitt þannig: 1. Viðgerðarkostnaður samkvæmt mati .. .. .. .. kr.56.000.00 2. Röskun, óþægindi og kostnaður samfara viðgerð — 20.000.00 3. Matskostnaður .. .. .. 2... 0... — 8.040.00 Kr. 84.040.00 Um 1. Stefnandi byggir kröfu sína samkvæmt þessum lið á niðurstöðu hinna dómkvöddu matsmanna, en þeir hafa, svo sem fyrr er lýst, metið kostnað við að bæta úr göllunum samtals á kr. 56.000.00. Stefndu mótmæla þessum kröfulið sem allt of háum, m. a. að verulegur hluti þessa áætlaða kostnaðar sé þeim óviðkomandi, þar sem um sameign sé að ræða. Stefndu hafa ekki sett fram nein rökstudd andmæli gegn ofangreindri matsgerð, sem þykir verða að leggja til grundvallar um kostnað við að bæta úr göllunum. Gegn mótmælum stefnanda þykja stefndu ekki hafa sannað, að krafa stefnanda samkvæmt þessum lið eigi, eins og á stendur, að lækka, enda þótt hluti af viðgerðarkostnaðinum kynni að teljast til sameiginlegs viðhalds- kostnaðar í skilningi laga nr. 19/1959. Verður kröfuliður þessi því tekinn til greina óbreyttur. Um 2. 1106 Stefnandi heldur því fram, að fyrirsjáanlegt sé, að hann verði að flytjast úr íbúðinni, meðan nauðsynleg viðgerð á íbúðinni fari fram. Telur hann augljóst, að mikil óþægindi og röskun muni fylgja því auk verulegs kostnaðar, sem því muni verða samfara. Sé þessum kröfulið, kr. 20.000.00, því mjög í hóf stillt. Stefndu hafa mótmælt þessum kröfulið sem röngum og ósönn- uðum. Ljóst er, að stefnandi muni verða fyrir óþægindum, meðan viðgerð fer fram innanhúss. Tæpast verður þó talið, að ástæða sé til að flytja úr íbúðinni á meðan. Eftir atvikum þykir hæfilegt að meta tjón stefnanda samkvæmt þessum kröfulið með kr. 6.000.00. Um 3. Stefnandi sundurliðar matskostnað þannig: 1. Dómkvaðning .. 2. .0.. 00... kr. 440.00 9. Reikningur matsmanna .. 2... 7.600.00 Kr. 8.040.00 Stefnanda var nauðsynlegt að fá dómkvadda matsmenn til að meta gallana. Engin sérstök andmæli hafa komið fram varðandi matskostnaðinn, sem taka ber til greina. Niðurstaða málsins verður þá sú, að stefndu verða dæmdar in soliðum til að greiða stefnanda kr. 70.040.00 (56.000.00 -- 6.000.00 | 8.040.00) með vöxtum, eins og krafizt hefur verið. Eftir þessum úrslitum ber stefndu að greiða stefnanda máls- kostnað, sem ákveðst kr. 12.000.00. Bjarni K. Bjarnason borgardómari kvað upp dóm þennan ásamt meðdómendunum Diðrik Helgasyni múrarameistara og Kristni N. Sigurjónssyni húsasmíðameistara. Dómsorð: Stefndu, Ragnheiður Svanlaugsdóttir og Kristjana Lilja Kristinsdóttir, greiði in soliðum stefnanda, Guðmundi Krist- jánssyni, kr. 70.040.00 með 7 % ársvöxtum frá 10. október 1967 til greiðsludags og kr. 12.000.00 í málskostnað, allt innan 15 daga frá lögbirtingu dóms þessa að viðlagðri aðför að lögum. 1107 Fimmtudaginn 25. nóvember 1971. Nr. 21/1971. Olíuverzlun Íslands h/f (Benedikt Blöndal hrl.) gegn Pétri Jónssyni (Bergur Bjarnason hrl.). Dóminn skipuðu hinir reglulegu dómarar Hæstaréttar. Bifreiðar. Skaðabótamál. Dómur Hæstaréttar. Áfrýjandi hefur skotið máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 17. febrúar 1971. Krefst hann sýknu af kröfum stefnda og málskostnaðar úr hendi hans í héraði og fyrir Hæstarétti. Stefndi krefst staðfestingar héraðsdóms og málskostnaðar fyrir Hæstarétti. Með skírskotun til forsendna héraðsdóms ber að staðfesta hann. Áfrýjandi greiði stefnda málskostnað fyrir Hæstarétti, sem ákveðst kr. 12.000.00. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Áfrýjandi, Olíuverzlun Íslands h/f, greiði stefnda, Pétri Jónssyni, málskostnað fyrir Hæstarétti, kr. 12.000.00, að viðlagðri aðför að lögum. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 22, desember 1970. 1.0. 1.1. Mál þetta er höfðað með stefnu, þingfestri 10. júní 1969. Munnlegur málflutningur fór fram í því 7. desember 1970, og var málið dómtekið á þeim degi. Stefnandi málsins er Pétur Jónsson, Mávahlíð 9, Reykjavík. Stefndi er Olíuverzlun Íslands h/f, B. P., Reykjavík. Dómkröfur stefnanda eru þær, að stefndi verði dæmdur til að greiða skaðabætur að fjárhæð kr. 20.472.00 með 8% ársvöxtum 1108 frá 15. janúar 1968 til greiðsluðags og málskostnað samkvæmt taxta L. M. F. Í. að skaðlausu. Stefndi hefur krafizt sýknu af öllum dómkröfum og málskostn- aðar úr hans hendi að mati dómsins. Réttargæzlustefndi er Sjóvátryggingarfélag Íslands h/f, Reykja- vík. Á hendur réttargæzlustefnda hafa engar dómkröfur verið gerðar, og sjálfur hefur hann engar kröfur gert í málinu. Sátt hefur verið reynd í málinu, en tilraunir í þá átt hafa ekki borið árangur. 2.0. 91. Í stefnu er málavöxtum lýst svo: „15. janúar 1968 var stefnandi á leið austur í Þykkabæ í bifreið- inni R 19818. Með stefnanda Í bifreiðinni var eigandi hennar, Ólafur Jónsson. Við afleggjara að bænum Króki þurfti stefnandi að stöðva bifreiðina R 19818, vegna þess að keðjuhlekkur hafði slitnað, og var stefnandi að lagfæra hann, þegar bifreið nálgaðist úr gagnstæðri átt. Keðjan, sem stefnandi var að lagfæra, var þeim megin á bifreið hans, sem inn á veginn sneri. Færði stefn- andi sig þá fram fyrir bifreið sína til þess að vera í vari, þegar bifreið sú, er að austan kom, færi fram hjá bifreið stefnanda. Þegar sú bifreið fór fram hjá, hrökk steinn frá hjóli hennar í hægri fót stefnanda. Var þetta hnullungsstór steinn, og við höggið féll stefnandi við. Farþeginn, Ólafur Jósson, var fyrir aftan bifreiðina R 19818, þegar bifreiðarnar mættust, og kom hann að stefnanda, þar sem hann lá við bifreiðina. Stefnandi gat ekki strax stigið á fætur vegna kvala, en þær liðu þó brátt frá, og gat hann þá farið inn í bifreiðina og ekið henni á áfangastað, en stefnandi fann þó til mikilla eymsla í fætinum. Þegar stefnandi kom á áfangastað í Þykkvabæ, gat hann ekki tillt í fótinn, og fór hann ekki út úr bifreiðinni. Var síðan fljótlega haldið aftur til Reykjavíkur, en þegar stefnandi var kominn að Lögbergi fyrir ofan Reykjavík, gat hann vart ekið lengra, en þar sem enginn annar var til að taka við stjórn bifreiðarinnar, varð hann að halda áfram til Reykjavíkur. Fór stefnandi strax á slysavarðstofuna, þar sem at- hugun fór fram á meiðslum stefnanda og gert var að þeim (sbr. vottorð Ólafs Ingibjörnssonar læknis). Þegar slysið varð og bifreið sú, sem völd var að meiðslunum, ók fram hjá bifreið stefnanda, sá hann ekki númer hennar, enda 1109 myrkur, regn og vegurinn blautur, en hún var önnur af tveim bifreiðum frá B. P., sem á þessari leið voru, og sú seinni. Daginn eftir var svo grennslast fyrir um það, hvaða bifreiðar frá B. P. voru á þessari leið, og fékkst þá strax upplýst, að seinni bifreiðin hafi verið R 13161, ökumaður Páll Haukur Kristjónsson. Samband var haft við ökumann R 13161 daginn eftir slysið og hann beðinn að gefa skýrslu til síns tryggingarfélags, en því brást hann og gerði það ekki fyrr en eftir dúk og disk“. Stefnandi hefur gefið skýrslu hjá rannsóknarlögreglunni 26. febrúar 1968 og hér fyrir dómi 19. janúar 1970. Hann hefur nánar skýrt svo frá, að slysið hafi skeð um kl. 1855 þann 15. janúar 1968. Komið hafi verið myrkur og rigning og hálka á veginum. Vegurinn hafi verið þannig, að sums staðar hafi verið ískaflar, en autt á milli. Þar sem þeir hafi stöðvað bifreiðina, hafi vegurinn verið auður og malarborinn. Mikill aur hafi verið á veginum og hafi sletzt á ljósker bifreiðarinnar. Kvaðst stefnandi einmitt hafa verið að þurrka af ljóskerunum. Stefnandi kvaðst hafa skoðað stein þann, sem hrökk í fót hans. Steinninn muni hafa verið sporðskjulagaður og ca. % kg. að þyngd. Ekki kvaðst stefnandi hafa athugað að varðveita steininn. Stefnandi kvaðst hafa séð greinilega, að bifreiðin, sem steinn. inn hafði kastazt frá, hafi verið tankbifreið, merkt B. P. Hafi hún verið hvít og grænmáluð. Olíuflutningabifreiðarnar hafi verið tvær og hafi steinninn komið frá þeirri síðari. Stefnandi staðhæfði, að þeir Ólafur Jónsson hefðu ekki orðið varir við aðrar bifreiðar á þessum tíma, og kvaðst hann þess fullkomlega viss, að steinninn hefði komið frá þessari bifreið og engri annarri. Stefnandi kvaðst hafa verið í uppháum leðurstígvélum, fóðr- uðum, umrætt sinn. Er hann hafi komið á slysavarðstofuna, hafi greinilega sést blettur á stígvélinu eftir steininn. Stefnandi kvaðst enn hafa ör á fætinum eftir áverkann og sýndi það í dóminum. Stefnandi víkur að því, að ástæðan til þess, að svo lengi hafi dregizt að tala við ökumann olíubifreiðarinnar, hafi verið sú, að hann hafi ekki náð til hans í skrifstofu B. P. í Laugarnesi. Hann kvaðst strax daginn eftir slysið hafa náð sambandi við skrifstofuna og beðið um skilaboð til ökumanns olíuflutninga- bifreiðarinnar um að fara til tryggingarfélags síns og gefa skýrslu. Um það bil %% mánuði seinna kvaðst stefnandi sjálfur hafa hitt ökumanninn á skrifstofu B. P. í Laugarnesi. Hafi hann þá ekki verið búinn að gefa skýrslu. Eftir nokkurt þref hafi þeir báðir 1110 2 farið hvor á sinni bifreið á skrifstofu Sjóvátryggingarfélags Ís- lands og gefið þar skýrslu. Vitnið Ólafur Jónsson var vinnuveitandi stefnanda á þeim tíma, er slysið varð. Hann kveðst hafa verið farþegi í bifreiðinni R 19818. Stefnandi hafi ekið henni og hafi þeir verið á leiðinni austur. Er þeir hafi verið rétt ókomnir að afleggjaranum að bæn- um Króki um kl. 1900, hafi hlekkur slitnað í keðju bifreiðarinnar. Hafi stefnandi stöðvað bifreiðina á vegarkafla, þar sem voru ávalir hnullungssteinar, til að lagfæra keðjuna. Stefnandi hafi farið fram fyrir bifreiðina í áðurgreindum til- gangi, en vitnið sjálft kvaðst samtímis hafa farið út úr bifreið- inni og aftur fyrir hana. Á móti þeim í gagnstæða átt hafi þá komið tvær olíuflutningabifreiðar frá 3B. P. og ekið fram hjá bifreið þeirra, þar sem hún var kyrrstæð. Kvaðst vitnið einskis hafa orðið vart, er bifreiðarnar óku fram hjá, en vitnið kveður aðeins stuttan tíma hafa liðið, þar til bað hafi farið fram með bifreiðinni og fundið stefnanda liggjandi á vegarkantinum, slas- aðan. Stefnandi hafi strax tjáð sér, að steinn hefði hrokkið frá aftari bifreiðinni í hægri fót sinn og að hann hefði fallið við höggið. Vitnið kvaðst hafa séð, að þær olíuflutningabifreiðar, sem fram hjá fóru, hafi báðar verið merktar B. P., en ekki kvaðst vitnið hafa séð skrásetningarnúmer þeirra. Vitnið kvaðst ekki hafa séð slysaatvikið sjálft. Það kvaðst ekki hafa veitt athygli neinum bifreiðum, sem fram hjá hafi farið á þessu tímabili, utan áðurgreindra tveggja bifreiða og taldi mjög ósennilegt, að það hafi farið fram hjá sér, ef um fleiri bifreiðar hefði verið að ræða. Vitnið kvað stefnanda hafa kennt mikils sársauka, en fljótlega muni þó hafa dregið úr honum. Að loknu erindi þeirra félaga þar eystra hafi þeir haldið fljótlega til borg- arinnar. Hafi stefnandi þá farið að finna til meiri sársauka á ný, en harkað af sér, náð til Reykjavíkur og haldið strax á slysa- varðstofuna. Í málinu hefur verið lagt fram vottorð Ólafs Ingibjörnssonar læknis, dags. 20. desember 1968, og hljóðar það svo: „Ofannefndur kom á Slysavarðstofuna í Reykjavík hinn 16. 1. '68, kl. 00.05. Hafði hann þá orðið fyrir slysi á hægri ökla. Þetta slys kvað hann hafa orðið með þeim hætti, að steinn hefði skotizt undan bílhjóli og lent innanvert á hægri ökla Péturs. Wið skoðun fannst mikil bólga, mar og eymsli yfir hægri ökla innanvert. Röntgenmynd, sem tekin var af hægri öklanum, var 1111 grunsamleg um sprungu í beininu undir. Þessvegna voru settar á Pétur þrýstingsumbúðir á hægri fót og ökla og gipsspelka þar utanyfir. Morguninn eftir var áverkinn svo endurskoðaður. Voru enn mjög mikil eymsli innanvert á hægri ökla. Bólgan hafði hjaðnað að nokkru undan þrýstingsumbúðunum. Nýjar röntgenmyndir voru teknar með tilliti til brots á beini, sem grunsamlegt hafði þótt nóttina áður, en þessar endurteknu myndir sýndu, að ekki var um neitt brot að ræða. Var Pétur nú settur í teygjuplásturs- umbúðir og sagt að koma aftur til eftirlits eftir 4—5 daga. Hinn 21. 1. '68 kom hann til eftirlits, og voru ennþá talsverð mikil eymsli yfir innanverðum hægri ökla sem fyrr. Voru teygju- plástursumbúðirnar því settar á aftur og endurnýjaðar. Pétur kveðst hafa verið óvinnufær vegna þessa áverka í einn mánuð, og getur það vel komið heim við magn og tegund þessa áverka, sem að ofan er lýst“. Vitnið Páll Haukur Kristjónsson bifreiðarstjóri gaf skýrslu hjá rannsóknarlögreglunni 26. febrúar 1968 og hér fyrir dómi 27. október 1970. Hann kvað það vera rétt, að hann hafi verið á umræddri leið fyrri part dags hinn 15. janúar 1968. Nánari tímasetningu mundi vitnið ekki, en kvað unnt að reikna hana út á vinnukorti sínu. Hann sagðist hafa verið ökumaður bifreiðarinnar R 13161, sem sé olíuflutningabifreið frá B. P., og hafi hann verið að koma frá Hellu. Hafi þeir verið tveir á þessari leið, og kvaðst vitnið hafa ekið á eftir. Um þetta leyti hafi verið myrkur, en allsæmilegt skyggni. Vitnið kvaðst hafa farið fram hjá afleggjaranum að Króki, en mundi ekkert eftir því að hafa séð bifreið, sem maður hafi átt að standa við og slasast umrætt sinn. Daginn eftir kvaðst vitnið hafa frétt það á skotspónum, að óhapp hefði komið fyrir af völdum bifreiðar sinnar, en vitnið sagðist ekki hafa tekið þessa sögn alvarlega. Skömmu síðar sagðist vitnið hafa fengið þau skilaboð, að maður sá, sem slasazt hefði, mundi hafa samband við sig, en það hafi dregizt og hafi hann ekki talað við sig fyrr en 24. febrúar 1968. Hann hafi þá beðið sig um að gefa skýrslu um óhappið til tryggingarfélagsins, og kveðst vitnið hafa gert það 26. s. m. Vitnið sagði, að það tæki um 2—2% tíma að aka til Reykja- víkur frá Hellu, en bærinn Krókur í Holtum sé um 15 km vestar en Hella. Sagði vitnið, að þetta væri miðað við beztu aksturs- 1112 skilyrði og að þeir bifreiðarstj órarnir hafi ekki farið í mat á leið- inni. Sé það gert, þá snæði þeir á Selfossi og taki það minnst % tíma. Vitnið Gísli Georg Þorsteinsson gaf skýrslu hér fyrir dómi 27. október 1970. Hann kvaðst ekkert muna um atburði þá, sem hér um ræðir. Hann sagði, að ca. 75 km fjarlægð væri frá bænum Króki í Holtum til Reykjavíkur. Miðað við góð akstursskilyrði taki ca. 1 klukkustund og 15 mínútur að aka þaðan í bæinn og sé þá haldið vel áfram. Miðað við þann tíma, sem skjöl málsins greina frá, að óhappið hafi skeð, sagði vitnið sennilegt, að þeir bifreiðarstjórarnir hafi borðað á Selfossi á leiðinni suður, enda þótt vitnið vildi ekkert um það fullyrða. Vitnið upplýsti, að það hafi litið í dagskýrslu sína varðandi daginn 15. janúar 1968. Í dagskýrslu þessari komi fram, að vitnið hafi farið þá um morguninn á olíuflutningabifreið að Stokkseyri og síðan á Hellu. Fannst vitninu sennilegt, að það hafi verið statt í Holtum um sjöleytið það kvöld á leiðinni suður. í málinu hafa verið lögð fram vottorð stöðvarstjóra Olíuverzl- unar Íslands h/f. Hið fyrra er dags. 3. apríl 1968 og hljóðar svo: „Vegna fyrirspurnar um R 13161, bifreiðarstjóri Páll Kristjóns- son, og R 13170, bifr.stj. Gísli Þorkelsson, þá munu þeir hafa komið frá Hellu í stöð voru í Laugarnes kl. 8.30 þann 15/1 1968“. Síðara vottorðið er dags. 21. janúar 1968 og hljóðar svo: „Ég undirritaður get hérmeð vottað, að Í. h. þ. 16. janúar 1968 komu til mín tveir menn, sendir af Pétri Jónssyni, Mávahlíð 9, Reykja- vík, og tjáðu mér, að Pétur teldi sig hafa orðið fyrir steinkasti frá bifreið félagsins, er var að koma austan úr sveitum daginn áður. Þeir höfðu eftir Pétri, að framhjá sér hefðu ekið tvær bif- reiðar merktar B. P. og að það hefði verið bifreiðin, sem á eftir var, sem hér átti hlut að máli. Þar sem ökumenn þessara bifreiða voru ekki á staðnum, þá lofaði ég að hafa samband við þá við fyrsta tækifæri, sem ég og gerði“. Loks hafa verið lögð fram í málinu vinnukort beggja bifreiðar- stjóranna. Af vinnukorti Páls Hauks Kristjónssonar má ráða, að hann hafi verið stimplaður inn þann 15. janúar 1968 kl. 0753, en út kl. 2058. Þann dag eru honum reiknaðar 8 stundir í dagvinnu, 27 í yfirvinnu og 3%% í næturvinnu. Af vinnukorti Gísla Þorkelssonar má ráða, að hann hafi verið stimplaður inn kl. 0753, en út kl. 2102 á sama degi. Honum er 1113 reiknaður sami tímafjöldi fyrir vinnudag þennan og Páli Hauki Kristjónssyni. 3.0. 3.1. Stefnandi styður kröfur sínar við 1. mgr. 67. gr. laga nr. 40/1968 og 69. gr. sömu laga. Hann telur, að slysið hafi hlotizt af bifreiðinni R 13161, sem sé eign stefnda, notuð á hans vegum og stjórnað af starfsmanni hans. Stefnandi gerir samkvæmt tilvitnuðum lagagreinum kröfu á hendur stefnda um hlutlæga fébótaábyrgð á tjóni, sem hafi hlotizt af slysi því, sem hér um ræðir. Stefnandi hefur sundurliðað bótakröfu sína þannig: a. Ahvinisð s . kr. 20.000.00 —- dagpeningar, greiddir af Plata saslolsn listin Í a Hó 2... 0... — 5.028.00 Kr. 14.972.00 b. Miskabætur .. .. .. 2. 2. -- 20. 0. 0... 2. — 3.000.00 Kr. 19.972.00 c. Útlagður kostnaður .. .... =... 2. 2. 2. =. — 500.00 Samtals kr. 20.472.00 Varðandi lið a heldur stefnandi því fram, að atvinnutekjur hans hafi verið kr. 20.000.00 á mánuði, þegar slysið var. Stefnandi hafi verið frá vinnu í einn mánuð eftir slysið. Sé eðlilegt, að stefndi sé krafinn um kr. 20.000.00, þ. e. mánaðarlaun stefnanda, þó að frádregnum dagpeningum frá Tryggingastofnun ríkisins að fjár- hæð kr. 5.028.00, og verði því fjárhæð þessa liðar kr. 14.972.00. Af hálfu stefnanda er tekið fram, að þar sem hann hafi að mestu unnið utanbæjar og vinnutími hans verið mjög óreglulegur, hafi hann haft raunverulega meira í laun en kr. 20.000.00. Lið b segir stefnandi áætlaðan og lagt á vald dómsins að meta bætur samkvæmt honum. Liður c sé útlagður kostnaður vegna áverkavottorðs. 3.2. Sýknukrafa stefnda er á því reist, að með öllu sé ósannað, að orsakir óhapps stefnanda verði raktar til aksturs bifreiðar- innar R 13161 eftir þjóðveginum við bæinn Krók (austan Þjórsár) í Rangárvallasýslu þann 15. janúar 1968. Stefnandi hafi sjálfur 1114 sönnunarbyrðina fyrir því, að orsakasamband sé milli tjóns hans og einhverra þeirra atvika, sem stefndi beri ábyrgð á. Því er sér- staklega mótmælt sem röngu og ósönnuðu, að steinn hafi hrokkið undan hjólum bifreiðarinnar R 13161 í fótlegg stefnanda umrætt sinn, enda sé stefnandi einn til frásagnar um það atriði. Á það er bent, að vitnið Ólafur Jónsson hafi staðið fyrir aftan bifreið- ina, þegar óhappið hafi viljað til, og einskis orðið var, þegar bifreiðarnar hafi ekið fram hjá. Bifreiðarstjórarnir á bifreiðum stefnda hafi heldur ekki einu sinni orðið varir við bifreið stefn- anda á leið sinni, hvorki á þeim stað, sem talinn sé slysstaður, né annars staðar. Áverkavottorð Ólafs Ingibjörnssonar læknis um meiðsli stefn- anda beri heldur ekki með sér, að meiðsli stefnanda hafi getað stafað af steinkasti, og taki læknirinn enga afstöðu til þess atriðis. Umboðsmaður stefnda hefur vikið að því, að ýmsar aðrar or- sakir geti legið til meiðsla stefnanda en þær, sem stefnandi sjálfur haldi fram. Stefndi hefur og m. a. bent á, að stefnandi hafi ekki hirt um að veita bifreiðum stefnda eftirför og hafa tal af öku- mönnum þá strax eftir slysið, kalla á lögreglu á vettvang, varð- veita steininn eða láta fara fram rannsókn á því, hvort umrætt steinkast hefði getað leitt til slyssins. Kröfuliðum a og b, sbr. 3.1., er báðum mótmælt sem of háum. Kröfuliður c hefur ekki sætt mótmælum tölulega. Loks er vaxta- kröfu mótmælt sem of hárri. 4.0. 4.1. Með skýrslu stefnanda um slysaatvikið sjálft, sjúkra- skýrslu Ólafs Ingibjörnssonar læknis og vitnaskýrslu Ólafs Jóns- sonar, sem var nálægur, sá hinar umræddu bifreiðar fara fram hjá og kom að stefnanda strax eftir slysið, hafa verið færðar sterkar líkur af þeirri fullyrðingu stefnanda, að hann hafi orðið fyrir steinkasti af völdum olíuflutningabifreiðarinnar R 13161 og hlotið við það áverka á hægri ökla. Líkur þessar styrkjast, þegar litið er til þeirra upplýsinga, sem fram eru komnar í málinu um ferð olíuflutningabifreiðanna fram hjá slysstað síðla dags þann 15. janúar 1968, sbr. 2.1. Þegar framangreint er virt og enn fremur haft í huga, að önnur gögn málsins þykja fremur styrkja frásögn stefnanda, má fallast á, að nægjanlega sé sönnuð staðhæfing stefnanda um atvik að slysinu og afleiðingum þess. 1115 Stefndi var skrásettur eigandi olíuflutningabifreiðarinnar R 13161. Telja verður því, að hann beri hlutlæga ábyrgð á umræddu slysi samkvæmt 1. mgr. 67. gr. laga nr. 26/1958, sbr. 69. gr. sömu laga. 4.2. Eins og rakið er í 3.1., kveðst stefnandi hafa verið frá vinnu í einn mánuð vegna slyssins. Hann miðar kröfu sína um atvinnutjón við kaup í þann tíma, þ. e. kr. 20.000.00 á mánuði, að frádregnum dagpeningum, greiddum af Tryggingastofnun ríkisins, að fjárhæð kr. 5.028.00. Á þessum tíma kveðst stefnandi auk þess hafa fengið kaupgreiðslu frá vinnuveitanda að fjárhæð kr. 1.000.00. Þessum upplýsingum hefur ekki verið mótmælt. Þykja bætur, með tilliti til framanritaðs, samkvæmt þessum lið hæfilega ákveðnar kr. 13.972.00. Kröfu stefnanda um miskabætur að fjárhæð kr. 5.000.00 þykir í hóf stillt. Við mat á þessu er haft í huga framangreint áverka- vottorð um meiðsl stefnanda og sjúkrasögu svo og frásögn stefn- anda sjálfs um þetta atriði. Kröfulið um útlagðan kostnað að fjárhæð kr. 500.00 hefur ekki verið mótmælt. Ber því að leggja fjárhæð þessa til grundvallar. Samkvæmt framanrituðu verður stefndi alls dæmdur til að greiða kr. 19.472.00 ásamt vöxtum, sem ákveðast 7% á ári frá 15. janúar 1968 til greiðsludags. Dæma ber stefnda til að greiða málskostnað, sem þykir hæfilega ákveðinn kr. 5.500.00. Stefán M. Stefánsson borgardómari kvað upp dóm þennan. Dómsorð: Stefndi, Olíuverzlun Íslands h/f, greiði stefnanda, Pétri Jónssyni, kr. 19.472.00 með 7% ársvöxtum frá 15. janúar 1968 til greiðsludags og kr. 5.500.00 í málskostnað, allt innan 15 daga frá birtingu dóms þessa að telja að viðlagðri aðför að lögum. 1116 Miðvikudaginn 1. desember 1971. Nr. 66/1971. Marinó Jónsson gegn Verzlunarbanka Íslands h/f. Útivistardómur. Dómur Hæstaréttar. Málssókn þessi fellur niður. Áfrýjandi, Marinó Jónsson, er eigi sækir dómþing í máli þessu, greiði kr. 400.00 útivistargjald til ríkissjóðs, ef hann vill fá mál sitt tekið fyrir af nýju. Miðvikudaginn 1. desember 1971. Nr. 162/1971. Benedikt Guðbjartsson Segn Íbúðasölunni s/f. Útivistardómur. Dómur Hæstaréttar. Málssókn þessi fellur niður. Áfrýjandi, Benedikt Guðbjartsson, er eigi sækir dómþing í máli þessu, greiði kr. 400.00 útivistargjald til ríkissjóðs, ef hann vill fá mál sitt tekið fyrir af nýju. 1117 Miðvikudaginn 1. desember 1971. Nr. 179/1971. Magdalena Guðmundsson segn Sigurbirni Eiríkssyni. Útivistardómur. Dómur Hæstaréttar. Málssókn þessi fellur niður. Áfrýjandi, Magdalena Guðmundsson, er eigi sækir dóm- þing í máli þessu, greiði kr. 400.00 útivistargjald til ríkissjóðs, ef hún vill fá mál sitt tekið fyrir af nyju. Fimmtudaginn 2. desember 1971. Nr. 62/1970. Central h/f (Magnús Thorlacius hrl.) gegn Birni Péturssyni (Agnar Gústafsson hrl.). Dóminn skipuðu hinir reglulegu dómarar Hæstaréttar. Eignaumsýsla. Dómur Hæstaréttar. Áfrýjandi hefur skotið máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 18. marz 1970. Krefst hann sýknu af öllum kröfum stefnda í aðalsök í héraði og að stefnda verði dæmt að greiða honum í gagnsök í héraði kr. 25.311.00 með 7% ársvöxtum frá 31. desember 1960 til greiðsludags. Hann krefst og máls- kostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti. Stefndi krefst þess, að hinn áfrýjaði dómur verði stað- festur að öðru leyti en því, að hann gerir eigi kröfu um staðfestingu kyrrsetningargerðar þeirrar, er í héraðsdómi 1118 greinir. Þá krefst hann og málskostnaðar fyrir Hæstarétti. Hinn 13. febrúar 1969 löggilti dómsmálaráðherra Magnús Thorlacius hæstaréttarlögmann til að vera skilanefndarmað- ur fyrir Central h/f, en þá hafði verið ákveðið að slíta fé- laginu. Við flutning málsins fyrir Hæstarétti sundurliðaði áfrýj- andi kröfur sínar í gagnsök í héraði þannig, að af þeim væru kr. 13.311.00 vegna fjár, er stefndi hefði innheimt fyrir áfrýj- anda, er frá hefðu verið dregnar greiðslur, er stefndi hefði innt af hendi að beiðni fyrirsvarsmanns áfrýjanda, en kr. 12.000.00 væru vegna eftirgjafar stefnda á tveggja mánaða leigu fyrir Vitabar. Sigríður Magnúsdóttir kom ein fram af hendi áfrýjanda, er honum var falin innheimta leigugjalds eftir veitingastol- una Vitabar. Svo sem greinir í hinum áfrýjaða dómi, er ósannað, að stefnda hafi verið kunnugt um dvalarstað henn- ar, er leigutakar höfðu uppi kröfugerð vegna vanefnda áfrýj- anda á leigumálanum. Viðurkennt er, að ekki hafi verið til að dreifa öðrum fyrirsvarsmönnum áfrýjanda, er stefndi hafi getað leitað til vegna þeirrar kröfugerðar. Haft var sam- ráð við heilbrigðisyfirvöld um lagfæringar á veitingastof- unni, og eru ekki líkur að því leiddar, að þær hafi verið óeðlilegar, eins og á stóð. Samkvæmt þessu og að öðru leyti með skírskotun til forsendna hins áfrýjaða dóms ber að stað- festa hann að undanskildu ákvæði um staðfestingu kyrrsetn- ingargerðar, en aðiljar hafa lýst því yfir, að kyrrsetningin hafi verið felld niður með samkomulagi þeirra. Rétt er, að áfrýjandi greiði stefnda kr. 10.000.00 í máls- kostnað fyrir Hæstarétti. Mál þetta var þingfest á bæjarþingi Reykjavíkur 28. maí 1963. Hinn 4. maí 1965 lýstu aðiljar gagnasöfnum í því lokið. Ekki sést, að síðan hafi neitt verið gert í málinu, unz Hrafn Bragason fulltrúi, er fékk það til meðferðar í október 1968, tók það fyrir í þinghaldi hinn 12. desember s. á. Var að því búnu hafin gagnaöflun á ný að ábendingu dómarans. Ber að átelja þann óhóflega drátt, sem orðið hefur á meðferð máls- ins. 1119 Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður að öðru leyti en því, er tekur til ákvæðis hans um staðfestingu kyrrsetningargerðar. Áfrýjandi, Central h/f, greiði stefnda, Birni Péturssyni, kr. 10.000.00 í málskostnað fyrir Hæstarétti að viðlagðri aðför að lögum. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 20. febrúar 1970. Mál þetta, sem dómtekið var þann 6. febrúar s.l., hefur Björn Pétursson, Lindarbraut 4, Seltjarnarnesi, höfðað á hendur fyrir- tækinu Central h/f, Reykjavík, með stefnu, birtri þann 24. maí 1963. Kröfur stefnanda í stefnu eru þær, að stefndi verði dæmdur til að greiða stefnanda kr. 38.917.66 ásamt 8% ársvöxtum frá 1. janúar 1962 til greiðsludags og málskostnað, þar með talinn lög- haldskostnað, að skaðlausu samkvæmt taxta L. M. F. Í Þá krafð- ist hann jafnframt staðfestingar á löghaldi, sem fram fór þann 17. maí 1963 í tveggja herbergja risíbúð í austurenda hússins nr. 81 við Laugaveg. Stefnandi breytti við munnlegan málflutning þessum dómkröfum þannig, að hann lækkaði höfuðstól kröfunnar í kr. 38.617.66, en að öðru leyti voru kröfurnar óbreyttar. Stefndi hefur krafizt sýknu af öllum kröfum stefnanda og málskostnaðar úr hans hendi. Stefndi hefur með stefnu, dagsettri 15. október 1963, höfðað gagnsök á hendur stefnanda til greiðslu á kr. 25.311.00 ásamt 9% ársvöxtum frá 31. desember 1960 til greiðsludags og málskostnaði að skaðlausu. Aðalstefnandi hefur Í gagnsök krafizt sýknu af öllum kröfum aðalstefnda og svo máls- kostnaðar að skaðlausu samkvæmt taxta L. M. F. Í. Sáttaumleitanir reyndust árangurslausar. Málavextir eru þeir, að stefndi rak veitingastofuna Vitabar um árabil. Hafði veitingastofan verið rekin samkvæmt veitingaleyfi, dags. 11. nóvember 1952, til handa Ásgeiri Einarssyni, Bergþóru- götu 21, Reykjavík. Höfðu hann og kona hans, Sigríður Magnús- dóttir, verið aðaleigendur hins stefnda hlutafélags. Við skilnað þeirra hjóna vorið 1960 hélt Sigríður áfram rekstri veitinga- stofunnar, en á veitingaleyfi Ásgeirs sem fyrr og Í nafni hluta- félagsins. Haustið 1960 fékk Sigríður aðalstefnanda til að leigja fyrir- tækið. Með leigusamningi, dagsettum 12. nóvember 1960, leigði 1120 hann fyrirtækið Jóni Bjarnasyni og Þórlaugu Gunnlaugsdóttur, og ritar Sigríður undir samninginn f. h. Central h/f ásamt leigu- tökum. Í leigusamningnum segir m. a. á þessa leið: „1. Leigusali lofar að leigja og leigutakar að taka á leigu veit- ingastofuna Vitabar ásamt húsnæði því, sem veitingastofan er í og notað er tilheyrandi rekstri veitingastofunnar, svo og öll tæki, innréttingar og húsgögn, sem í veitingastofunni eru og tilheyra rekstri veitingastofunnar. Hið leigða húsnæði er nánar tiltekið veitingastofa, eldhús, snyrtiherb. og búr og eitt herbergi, allt á I. hæð hússins, og 2 geymslur Í kjallara. Um áhöld, tæki, borð og stóla og annað, sem tilheyrir og fylgir með í leigunni, vísast til meðfylgjandi lista, sem undirrit- aður er af samningsaðiljum. 2. Leigan hefst hinn 15. nóvember 1960 og lýkur án uppsagnar hinn 15. nóvember 1962, og hafa leigutakar forleigurétt að hinu leigða. 3. Leigutakar greiða hita að 24 hlutum á móti öðrum íbúendum hússins og rafmagn eftir sérmæli fyrir hið leigða húsnæði. 4, Viðhald tækja og húsbúnaðar svo og viðhald á hinu leigða húsnæði svo og málning og viðgerðir á dúkum kosta leigu- takar. 5. Umsamin mánaðarleiga fyrir hið leigða er kr. 6.000,00 — sex þúsund krónur — og greiðist hún mánaðarlega fyrir- fram hinn 1. hvers mánaðar. 6. Leigutakar greiða alla skatta og skyldur af rekstri veitinga- stofunnar fyrir leigutímabilið, þar með talin vátryggingar- iðgjöld, en leigutökum er skylt að hafa innbú og tæki bruna- tryggt fyrir minnst kr. 250.000.00 og rúður í gluggum og gler í borðum nægilega hátt brotatryggt. 7. Leigusali lofar, að veitingastofan megi starfa áfram til 1. apríl n. k. á veitingaleyfi því, sem leigusali hefur fyrir rekstrinum. 8. Við afhendingu hins leigða húsnæðis, tækja og áhalda hafa leigutakar sérstaklega kynnt sér ástand alls þessa og ekkert haft við það að athuga. Aðiljar koma sér saman um að láta sérfróðan mann kynna sér ástand áhalda með það fyrir augum, að þau verði aftur skoðuð við afhendingu að leigu- tímanum afloknum og þá skilað í svipuðu ástandi, nema hvað eðlilegt getur talizt“. Í samræmi við samninginn tóku leigutakar við rekstri stof- unnar þann 15. nóvember 1960, en sama dag var henni lokað af 1121 starfsmönnum heilbrigðiseftirlits Reykjavíkur, Sigríði Erlings- dóttur og Þórhalli Halldórssyni. Í bókun Þeirra, sem dagsett er þennan dag, segir orðrétt: „Farið í eftirlit vegna samþykktar heilbrigðisnefndar frá 21. okt. s.l. varðandi bréf, dagsett 7. sept. Með í förinni var lögregluþjónn frá lögreglustjóra. Þar sem endur- bætur höfðu ekki farið fram, var staðnum lokað. Feðgin tvö voru á staðnum, og sögðust þau hafa tekið stofuna á leigu í dag og hefði lögfræðingur veitingamanna sagt, að engar kvaðir lægju á stofunni“. Bréf, dagsett 22. október 1960, til Ásgeirs Einarssonar liggur einnig frammi í málinu. Þar segir: „Á fundi heilbrigðisnefndar hinn 21. þ. m. var gerð svohljóðandi samþykkt: Lagt fyrir eig- anda veitingastofunnar Vitabar, Bergþórugötu 21, að framkvæma fyrirmæli í bréfi borgarlæknis, dags. 7. sept. s.l., fyrir 15. nóv. n. k., að viðlagðri lokun. Þetta tilkynnist yður hér með“. Nefnt bréf frá 7. september 1960 liggur einnig frammi í ettir- riti. Þar segir: „Herra Ásgeir Einarsson, Vitabar, Bergþórugötu 21, Reykjavík. Við eftirlit, sem fram hefur farið á vegum heil- brigðiseftirlitsins að undanförnu í veitingastofu yðar og nú síðast í gær, kom í ljós, að nauðsynlegt er að framkvæmdar verði eftir- farandi umbætur: 1. Að umgengni og dagleg ræsting verði bætt í afgreiðslu, eldhúsi og geymslu, m. a. séð um, að úrgangur eða dót verði ekki látið safnast fyrir í geymslu, og ennfremur, að skápum í eldhúsi verði jafnan haldið vel hreinum og fjarlægðir úr þeim hlutir, sem til óþrifnaðar eru. 2. Að uppþvottaskilyrði veitingastofunnar verði bætt. Í því skyni verði komið fyrir nýrri uppþvottavél eða þríhólfa upp- þvottavaski til uppþvotta á borðbúnaði. Þá verði einnig komið fyrir vaski til þvotta og hreinsunar á matvörum. 3. Að húsnæðið í heild verði standsett, eftir því sem þörf krefur, og þannig gengið frá veggjum og loftum, að þau séu slétt, sprungu- laus og auðvelt að halda hreinum. Það er því hér með lagt fyrir yður að sjá um, að umbætur, sbr. 1. lið hér að ofan, verði framkvæmdar nú þegar, en aðrar endur- bætur verði framkvæmidar fyrir 1. okt. n. k.“. Undir þetta ritar Þórhallur Halldórsson. Þegar leigutakar urðu þess áskynja, að veitingastofunni var lokað af heilbrigðiseftirlitinu, höfðu þeir samband við aðalstefn- z anda. Hittist þá þannig á, að Sigríður Magnúsdóttir, fram- 71 1122 kvæmdastjóri aðalstefnda, var þar stödd. Stuttu síðar kom Sig- ríður í veitingastofuna og opnaði hana. Þann 17. nóvember 1960 skrifar Sigríður Magnúsdóttir yfir- lýsingu, sem liggur frammi í endurriti. Þar segir: „Eg undirrituð lýsi því hér með yfir í sambandi við leigu á Veitingastofunni Vitabar, að vegna framkominnar kröfu heilbrigðiseftirlitsins læt eg setja í eldhúsið þrefaldan eldhúsvask, og verður þá uppþvotta- vélin, sem nú er Í eldhúsi, fjarlægð“. Jafnframt liggur fyrir Í málinu yfirlýsing frá Ofnasmiðjunni, Einholti 10, Reykjavík, að þann 18. nóvember 1960 hafi verið pantað hjá fyrirtækinu vaskaborð með þremur skálum fyrir Vitabar, Reykjavík. Í bókun frá heilbrigðiseftirlitinu, dagsettri 17. nóvember 1960, segir, að við eftirgrennslan þann dag hafi komið í ljós, að stofan var opin kl. 1030, en þá ekki vitað, hvort veitingar færu fram. Þann 22. nóvember 1960 er enn bókað um veitingastofuna í bókum heilbrigðiseftirlitsins: „Veitingastofan var opin, þegar komið var á staðinn, og gefur forstöðukonan þær upplýsingar, að hún hafi verið opin síðan á laugardag, hafði fyrrverandi for- stöðukona látið opna stofuna, eftir að hún hafði afhent teikningu af uppþvottavaski á skrifstofu borgarlæknis, með þeim ummæl- um, að það væri allt í lagi að opna. Ekki vissi lögreglan um opn- unina“. Það eru sömu starfsmenn, sem framkvæma eftirlitið bæði 15. og 22. nóvember. Þann 19. eða 20. nóvember 1960 fer framkvæmdastjóri aðal- stefnda, Sigríður Magnúsdóttir, síðan til Bandaríkjanna. Áður en hún fór, hafði hún gefið aðalstefnanda máls þessa svofellda yfirlýsingu: „Eg undirrituð ráðstafa því, sem þér innheimtið fyrir mig vegna leigusamnings fyrir Veitingastofuna Vitabar, og víxla, sem þér hafið tekið til innheimtu, þannig: Greiða til Elliheimilisins Grundar v/Sigrúnar Þorsteinsdóttur fæddrar 29/6 1871, allan kostnað af dvöl hennar á Elliheimilinu et hvað annað, sem kynni að þurfa að greiða hennar vegna. Afgangurinn leggist inn á ávísanabók mína nr. 7731 í Lands- banka Íslands“. Yfirlýsing þessi er dagsett 15. nóvember 1960. Einnig liggur frammi yfirlýsing frá aðalstefnanda til Sigríðar M. Magnúsdóttur, dagsett sama dag. Hún hljóðar svo: „Eg undirritaður hefi veitt móttöku frá yður og tekið að mér að innheimta greiðslu af leigusamningi fyrir Veitingastofuna Vita- 1123 bar skv. samningi við leigutaka, dags. 12. nóv. 1960. Ennfremur hefi eg tekið að mér innheimtu á 18 víxlum, hverjum að upphæð kr. 4.000,00, samþ. af Þórlaugu Gunnlaugsdóttur og útg. af Jóni Bjarnasyni“. Af orsökum, sem umdeilt er, hverjir voru, sóttu Ásgeir Einars- son, fyrrverandi leyfishafi, og Þórlaug Gunnlaugsdóttir saman um leyfi til að starfrækja veitingastofuna að Bergþórugötu 21 til heilbrigðisnefndar. Með bréfi 13. desember 1960 er þeim til- kynnt, að á fundi heilbrigðisnefndar þann 6. desember 1960 hafi verið lögð fram umsókn þeirra um leyfi til að starfrækja veit- ingastofu að Bergþórugötu 21 samkvæmt meðfylgjandi teikningu. Segir í bréfinu, að nefndin samþykki að veita leyfið með skil- yrðum, sem borgarlæknir setur. Skilyrðin eru síðan talin upp, og eru þau þessi: „li. Að ekki verði aðrar neyzluvörur á boðstólum í veitinga- stofunni en þær, sem nefndar eru í umsókn yðar. 2. Að skilyrði til uppþvotta og hreinsunar á matvörum verði bætt á viðunandi hátt. 3. Að eldhús og geymslur verði standsettar eftir því sem þörf krefur. 4. Að starfsfólki verði séð fyrir viðunandi fatageymslu. 5. Að snyrtiherbergi starfsfólks verði standsett og herberginu séð fyrir loftræstingu. 6. Að ofangreindum endurbótum verði lokið fyrir 1. jan. n. k. á þann hátt, að viðeigandi sé að dómi heilbrigðiseftirlitsins““. Á ljósriti af bréfinu, sem frammi liggur í málinu, kemur fram, að Þórlaug Gunnlaugsdóttir hafi móttekið bréf samhljóða þessu bann 20. desember 1960. Frammi liggur í málinu bréf eða endurrit bréfs frá Þórlaugu Gunnlaugsdóttur og Jóni Bjarnasyni. Bréfið er dagsett 15. des- ember 1960 og er til aðalstefnanda. Í bréfi þessu segir orðrétt: „Við undirrituð tókum á leigu í gegnum yður Vitabar, Berg- bórugötu 21, og er eigandi Sigríður Magnúsdóttir, sem nú dvelur erlendis. Leyfum við okkur að skrifa yður sem umboðsmanni leigusala í fjarveru hennar. Veitingastofa þessi átti að vera í fullum gangi og fullnægja ákveðnum skilyrðum, og tókum við hana á leigu Vegna full- yrðingar leigusalans um það efni, enda voru þessi skilyrði alger forsenda af okkar hálfu fyrir því að taka veitingastofu þessa á leigu. En þann 15. nóvember tókum við við veitingastofunni, en sama 1124 daginn var henni lokað um stundarsakir að boði borgarlæknis, og kom í ljós, að kæra hafði lengi legið fyrir, jafnframt því sem hótað hefði verið lokun þennan ákveðna dag. Síðar var veitinga- stofunni lokað aftur, og einnig hefur verið bönnuð starfsemi, sem ætlunin var að hafa, t. d. matargerð. Af þessum sökum höfum við orðið fyrir miklu tjóni, sem við þó ekki getum metið til fullnustu að svo stöddu, þar sem ennþá hefur ekki verið bætt úr þeim göllum, sem á veitingastofunni eru og borgarlæknir heimtar, að lagfærðir séu. ' Við teljum, að leigusali hafi blekkt okkur í þessum viðskipt- um, og áskiljum við okkur fyllsta rétt í því sambandi, þ. á m. rétt til riftingar á leigumálunum og endurkröfu á greiddri leigu og rétt til skaðabóta. Jafnframt viljum við benda yður á, að vel gæti komið til þess, að umbjóðandi yðar yrði látinn svara til saka á öðrum vettvangi vegna vísvitandi blekkinga í viðskiptum. Í sambandi við þetta tilkynnum við yður, að við teljum okkur ekki bera skyldu til þess að greiða að svo stöddu leigu þá, kr. 6.000,00, sem feliur í gjalddaga í dag, skv. samningi, en teljum okkur heimilt að halda þeirri greiðslu eftir upp í væntanlega skaðabótakröfu“. Ekki varð af því, að veitingastofunni yrði lokað af heilbrigðis- eftirlitinu. Einhverjar viðræður munu hafa átt sér stað á milli aðalstefnanda og leigutakanna og heilbrigðiseftirlitsins um mál þessi. Þessar viðræður leiddu til þess, að í desember 1960 er sam- kvæmt reikningi frá Gunnari Theodórssyni, dskj. nr. 27 í málinu, teiknuð breyting á eldhúsi veitingastofunnar. Síðari hluta þess mánaðar er veitingastofunni síðan lokað, og fer breyting á henni fram eftir þessari teikningu. Þórólfur Jónsson byggingameistari hafði yfirumsjón með breytingum þessum, og eru lagðir fram reikningar frá honum, sem ná yfir tímabilið frá síðari hluta desember 1960 til 1. marz 1961. Þórhallur Halldórsson, fram- kvæmdastjóri heilbrigðiseftirlitsins í Reykjavík, og aðalstefnandi máls þessa munu hafa verið Þórólfi til ráðuneytis um breyting- arnar. Þann 28. desember 1960 gerðu leigutakar annars vegar og aðalstefnandi máls þessa f. h. Sigríðar Magnúsdóttur hins vegar svofelldan samning: „Við undirrituð, leigutakar að veitingastofunni Vitabar skv. samningi, dags. 12. nóv. 1960, og Björn Pétursson f. h. leigusala gerum með okkur svofellt samkomulag varðandi breytingu á leigusamningnum vegna truflunar á rekstri út af breytingum á 1125 húsnæðinu, sem gera verður skv. kröfu borgarlæknis, sbr. bréf, dags. 7. sept. 1960. Leigan fyrir tímabilið 15. jan. 1960 til 15. apríl 1960 lækki um kr. 3.000.00 á mánuði og verði kr. 3.000.00 og 2 víxlar, kr. 4.000,00 hvor, pr. 15/12 '61 og 15/1 '62, endur- greiðist. Leigan greiðist eftirleiðis hinn 15. hvers mánaðar og verði óbreytt kr. 6.000,00 á mánuði að undanskildum ofangreind- um 4 mánuðum. Af hálfu Björns Péturssonar er samkomulag þetta gjört með þeim fyrirvara, að leigusali, sem nú dvelur í Ameríku og ekki hefur náðst til, samþykki þetta“. Vekja verður athygli á að í samkomulagi þessu hefur ártalið 1961 verið ritað sem 1960 þannig, að það mun eiga að vera leiga fyrir tímabilið 15. janúar 1961 til 15. apríl 1961, sem lækkar um kr. 3.000,00 á mánuði. Á árinu 1961 framleigðu leigutakar, Jón Bjarnason og Þórlaug Gunnlaugsdóttir, veitingastofuna Guðjóni Guðmundssyni. Ekki er upplýst í málinu, að það hafi verið gert í samráði við aðalstefn- anda málsins. Þann 7. september 1961 beiddist aðalstefndi útburðar á leigu- tökum og framleigutakanum. Var útburðargerðin heimiluð, og voru gerðarbeiðanda dæmdar kr. 1.200.00 í málskostnað úr hönd- um leigutaka og framleigutaka in solidum. Aðalstefndi fól Magnúsi Thorlacius hæstaréttarlögmanni að krefjast reikningsskila út af leigu eftir Vitabar, sem hann gerði með bréfi 15. desember 1961. Þann 4. apríl 1962 krafðist aðalstefndi svo afhendingar allra skjala, er í vörzlu aðalstefn- anda voru, og afturkallaði umboð hans. Þann 7. apríl 1962 ritaði aðalstefnandi skýrslu, sem frammi liggur í málinu, og lét henni fylgja skilagrein, er einnig liggur frammi ásamt viðfestum reikn- ingi. Í skilagrein stefnanda segir orðrétt: „Viðgerðir á veitingastofunni tóku tvo mánuði, og var það að samkomulagi, að húsaleiga félli niður þann tíma, kr. 12.000,00. Ennfremur fengu leigutakar afhenta tvo af víxlum þeim, sem hjá mér lágu til innheimtu. Einn víxil greiddi leigutaki. Eru þá eftir fimmtán víxlar, sem lýst hefur verið í dánarbú Jóns Bjarna- sonar. Var gert í samráði við Sigríði. Hinn 31. maí 1981 leigðu leigutakar Guðjóni Guðmundssyni, Gnoðarvogi 20 (4. hæð), veitingastofuna, og tók hann að sér að greiða umsamda leigu svo og víxlana. Tók Guðjón við veitingastofunni hinn 1. júní 1961 og skilaði