HÆSTARÉTTARDÓMAR 1977 Efnisskrá til bráðabirgða Bls. Aðiljasamlag ss a á #0 233 Áfengislög ......0..00.0 000. 281, 327, 1143 ÁL T aa at a 8 5 0 2 rá a avi a 0 ii rá á a 1296 Áfrýjunarfrestur .........0..00... 0 1152 Áfrýjunarheimild ............00%..... 0... ninna song angrið Öl 1008 Áftýjunarleyði „3 ms a að 2 0 ES 8 A SB 5 1152 Áfrýjunarstefna ..........200000. rn 1298 Áfsal, fastelon. . „a a 5 sr a ii A 153 Afturköllun, pöntun ............. si í ov Je A rn a lella 720 Áskómiríð a ns a ði 1298 Ávana- og fíknilyf ........000.000 000 1013 BAK AAA. 4 á ai á 5 á 5 á á að á jr á Á 831 Barnsfaðernismál ........0.0c0.. 0... s er 405, 1163, 1169 Bifreiðar: a) Opinber mál. aa #5 a 70 #78 3 a ag 5 2 5 Bi 287, 327, 960, 1143 b) Einkamál ......00.0.00. 0... 115, 129, 624, 779, 931, 1096 Blóðrannsókn: a) Bifreiðar ..........0.eec0.nen 287, 327, 1143 b) Barnsfaðermismál ....cc00c0s0.ens eins 405, 1163, 1169 Brottvikning ..........0..00 00. nn en 1328 Búskipti ...........00.0. senn 67, 752 Byggingar- og skipulagsmálefni ...........0.000..00..0.. 243, 601 Byggingarsamvinnufélög ..........2002000 0000 nn 58, 614 Börn; óskilgetin. = < gins 3 552 á te á ne 5 4 á a a ps 5 4 a a a MR ið 1201 Dáfafbætii 2 sn in jan a ng 798 Dómarar ..... SF Sa að 25 að nr sat 511, 885 Dómkvaðning matsmanna .......0.00.. 0... .0 nn... 90, 93, 96 DOMSTARNSÓKI „5 2 ar 5 út EF TR 1045 Dómstólar ...............ee seen 872, ST5 Eignardómsmál ......... a a 32 BAA ss ln a sen Ág 3 ng á 58, 614 Endurupptaka opinbers Máls .........2000.000 0... 3 ar Á a nr a ÍR 1201 Erlendar réttarreglur ................nnessse rr 1048 Farmflutningar .........2..%.02 00... Farmskirteini suis sg tai ið á ða á BR hi á BR aa BR SB Fasteign ...........2.%000 00 153. 766, Fasteignasala ...............00 000... HAS ASKAM 2 sg ann a02 5 nn a á sm 5 8 gg 2 2 ág BE Fiskveiðabrot ............2..000.00. 0 FJÁÐÖRAÐR í3 gs ag 5 5 55 5 3 18 2 3 Sþ 3 KE I RS SEIN 436, 631, Fjárnám ..æigas.. sa 98, 100, 277, 453, 695, Fjársmilk asmasmastas si ti ak A EIÐ BEÐ Á Bið E MR FRK Fjölbýlishús 2... ag Flugeldar xi 5 aað 6 8 á a á á Ba FE ER BRE BR SR bað 0 GE Flugfarmbréf ..............0.0 00. Elninpsábyrgð „2. a Frávísun 13, 32, 45, 55, 153, 233, 334, 453, 702, 727, 759, 1000, 1008, 1065, 1138, 1152, 1213, HrRStr. xx 2035 85 53 á BR ja ER BR BP 8 08 0 Ba 483, Gagnaöflun ..............0 00. 151, Gaágnkrafa 324 a á si á ða öðli 2 Bi 2 4 BR BSR A BU A 3 8 SE GR þá Gengi ...........00 00. Gjalagerninsur, ik, ma á 3 3 ða 06 8 BR AÐ ER 4 a 5 Gjaldþrotaskipti ...........02..20.. 0... Gæsluvarðhald .......... 185, 186, 188, 733, 796, 8883, 1043, 1079, Hafning máls ..........00%%00.0 00 2, FRI 0 0 np pn mr #2 0005 2 nn #0 0 a a a nl a EG KENNI illa á 38 ar 0 3 si a 2 714, 80, 277, 695, Nn 0 nún nr a nn Bjó si örn sua þem 8 a a 67, HÚS La a ni a nl 879, Innheimta, bankar 352 í sa á 3 552 á sit á mx ai á 4 sig ág 0 #8 aa Innsetningargerð .................. 000 190, Kaupejaldsmðl 203 ar 8 3 5 8 án á Ráð BI á ÞIÐ EÐ þa 1083, KAUPS 22. nn tn 0 5 a tn hi ar it 4 an la li KJALSSAMNAN a a kb á a á GR ÁÐ BR BR á BAÐ EN) 6 BL Kyrrsetning, kyrrsetningargerð ..........0.00020. 00... 436, Kærumál: 1). Búskipti. aaa syni sum 8 á sniði á Bót EG ar í ans a 2) DÓMALAR so cn ma a a a a ar ir 511, 3) Dómkvaðning matsmanna ............0.0....00. 90, 93, 4) Dómsrannsókn ..............0.0 sn nn 5), Dómstólar ix s.0.20 3 25 á á áð 3 3 ið BIÐ Fi á 2 a 872, 6) Eignardómsmál .........0..%.. 000. 7) Endurupptaka opinbers máls .........0..0202 000... BJÖR 32, 55, 702, 727, 159, 1138, OJ FS 0. va a nn 00 an nm á Ti Ba 5 10) Gæsluvarðhald .. 185, 186, 188, 733, 796, 888, 1043, 1079, TA) JÓM nn a 0 nr in nr a nn a an A FR Bls. 1048 1048 1280 1132 198 1341 890 929 931 601 516 831 1048 1296 110 1007 271 844 13 334 1081 110 13 1236 436 1045 875 32 1213 483 1081 2) Húsleit .......00...0 0... 879, 13) Lausnargerð ............0 00. 14) Lögræðissviptingarmál ............0..00..0.. 0. 15) Málskostnaðartrygging ..........0.0....0. 0 16) Matsmenn, dómkvaðning .........0.0.000000. 90, 93, 17) Réttarneitun ...........0.22.. 00 67, 18) Sératkvæði ............... 0 32, 19) Vanhæfi dómara ............200 0000 Sl, 20), Váftaþi g 0 a ax 3 50 ER RA nn nv nr á nl 21) Verðlagsdómur ..........20.0. 0. Kafka an 32.00.3801 8 604 38 vð a á hr annnars 74, Landskipti ............%.000.2 00 Lausafjárkaup .......00......0 020. 720, Lausnargerð ..........222202.0... Likamsmeiðingar ............0..02. 000... Loftflutningar .........0002 0... 00. KÖÐbatn 0 nn a a nr a 2 a ua a ki ss Lögráðendur ..........0.0%. 2... Lögræði, lögræðissviptingarmál ..........0.0..00.00...... 13, BÓÐA 3538 Bi 83 EÐ ER AS A DR Gt 565 sn 143, Lögveðrétti A ka BE a 1 779, Málflytjendur |. 2. sb Málskostnaðartrygging ..........0.....0 0. Málskostnaður ........0.%.2..... 12, MORÐ 2030 2 5 pn st á 0 BO BB EB ns a Matsmenn, dómkvaðning .............00.0 000. 90, 93, Miská bætir 0. sú star po nn 375, 415, 463, 488, 537, 672, 1184, Nytjastuldur .............2200.2 00 Ómaksbætur ......00..000. 00. 70, 922, 923, 925, 928, Ómerking ............0..0... 13, 74, 80, 233, 277, 453, 695, 1000, Ómerking ummæla ............ 6, 375, 415, 463, 488, 537, 1184, Opinberir starfsmenn ...........0.0.0 0. 567, 631, Óskilgetin börn ...............00 Pöntun, afturköllun ........0.....0.0.. 00 Réttarfarssekt, neitað .......1........00... 0. Réttarneitun .........0.0.%%0. 00. 67, Réttarreglur, erlendar ............0...... 0... Riltun, riftunarkraæfa 2 2005 3 8 á att 8 #0 3 #0 8 3 ha a mn 13, Sakarkostnaður .......00%.02...000 nn SAMIÐ 2 3 í 2 0 8 3 8 EGG BE BR ER 3 GM 002 ann an 13, Sératkvæði 13, 32, 102, 115, 153, 190, 198, 233, 334, 343, 375, 415, 567, 646, 672, 702, 734, 798, 831, 844, 1025, 1096, Sjóvátrygging ..........0.0.0%0..20. 0 Sjóveðréttur ..........0%%%2 00... 664, 798, 1048, Skaðabótamál 102, 115, 129, 436, 516, 579, 591, 624, 646, 779, 798, 831, 907, 1025, 1096, 1244, 1260, 1351, Bls. 882 TOT 872 1159 96 905 TO2 885 102 875 1236 1220 134 TO7 960 831 601 153 872 142 1096 334 1159 327 205 96 1398 287 1077 1236 1398 672 1201 720 334 905 1048 766 327 601 1364 343 1065 1364 Bls. SKALA 0 a nr en a nm ni 5 ER RBB BR A EES 334, 742 Skilorð ............00. sr 436 Skiprúmssamningur ......... at a a fl ÁG a jag Mg ag # 664, 1083 Skipstjóri... 221 0. í 35 3 5 5 0 nr in a dll 664 Skipti ........00000.0 0 1201 Skipulagsmálefni ...........00.00. 00 ren nr 243 Skjalafalsi xi 2 2 00 a a 6 á a #0 vn a RA FR 890, 931, 1177 AMA 0. 0 2 5 á á En a hj T1, 1113 Skuldarðð ..........0.0.0.rn 334 Stefnubirting ..........0.. 00. .0 rr rðr 45 Söluskattur ............s ess 334 Tolllagabrot ........0...00. 00 enn 327 TR. 3 2 0 an 0 a 3 ág a 0 nn a on nr án a TI 153 Ufnferðarlög ass 00 0 mon san a iði BE BR 3 FE BR 2817, 327, 960, 1143 Umsýsluviðskipti .........000. 0000. 0 nanna 734 Uppboð .......0.00.0 snerta 198, 918 Uppboðsandvirði, úthlutun ........0.2.00..n nr rn nn nr nn... 1065 Uppsögn siss 567, 664, 972 Úrsögn, byggingarsamvinnufélag ..........00000 0000... 58, 614 Úthlutun uppboðsandvirðis .........0.00000. 00... nn... 1065 Útivistardómar 1, 70, 332, 333, 334, 462, 700, 701, 921, 922, 923 924, 925, 926, 927, 928, 1077, 1078 Vanhæfi dómara ..........0.... 00 snnn rn öll, 885 Varnarþing .........0.0..000 enn nennt tres 702 Veðreiðar, slys ......0..00...0 ðe enn 1364 Veðskuldabréf ...........0..00.. senn 71 Vegir ......00000. 000 115 Verðlagsdómur .......2.0000000nnennsssrr rr 875 Verðtrygging ..........0000000 en nennt 58 Verksamningar .......0.......e0eerenns tann 844, 1260 Vextir ............. lr 720 Vinnusamningar .........0....dnssssstn rn 972, 1299, 1328 Vinnuslys ........0.000ssst tears 646, 1025, 1244 Þjófnaður ......00.00000 000 nenna nn nn 281, 436, 890 Ærumeiðingar ............ 6, 375, 415, 463, 488, 537, 672, 1184, 1398 Hæstaréttardómar. Útgefandi: Hæstiréttur. LVIII. árgangur. 1977 Föstudaginn 7. janúar 1977. Nr. 157/1976. Ásta Baldvinsdóttir gegn Ragnari Á. Magnússyni. Útivistardómur. Málskostnaður. Dómur Hæstaréttar. Málssókn þessi fellur niður. Áfrýjandi, Ásta Baldvinsdóttir, er eigi sækir dómþing í máli þessu, greiði 4.000 króna útivistargjald til ríkissjóðs, ef hún vill fá mál sitt tekið fyrir af nýju. Einnig greiði hún stefnda, Ragnari Á. Magnússyni, sem sótt hefur dómþing Í málinu og krafist ómaksbóta, 5.000 krónur í ómaksbætur að viðlagðri aðlör að lögum. Föstudaginn 7. janúar 1977. Nr. 240/1976. Fjármálaráðherra f. h. ríkissjóðs og Sýslumaðurinn í Mýra- og Borgarfjarðarsýslu gegn Braga Jóhannssyni. Útivistardómur. Dómur Hæstaréttar. Málssókn þessi fellur niður. Áfrýjendur, fjármálaráðherra f. h. ríkissjóðs og sýslumað- 2 ni urinn í Mýra- og Borgarfjarðarsýslu, er eigi sækja dómbþing í máli þessu, greiði 4.000 króna útivistargjald til ríkissjóðs, ef þeir vilja fá mál sitt tekið fyrir af nyju. Föstudaginn 14. janúar 1977. Nr. 170/1974. Páll M. Jónasson (Guðjón Steingrímsson hrl.) gegn Innheimtumanni ríkissjóðs í Seltjarnarneskaupstað (Skúli Pálsson hrl.). Hafning máls. Málskostnaður. Dómur Hæstaréttar. Dómarar í máli þessu voru hæstaréttardómararnir Ma gnús Þ. Torfason, Ármann Snævarr og Benedikt Sigurjónsson. Áfrýjandi hefur áfrýjað málinu með stefnu 9. október 1974, að fengnu áfryjunarleyfi 17. september s. á. Hér fyrir dómi hafa lögmenn aðilja óskað þess, að mál þetta verði fellt niður. Af hendi áfrýjanda er krafist máls- kostnaðar fyrir Hæstarétti. Samkvæmt þessu ber að fella mál þetta niður. Eftir atvik- um þykir rétt, að stefndi greiði áfrýjanda 40.000 króna málskostnað fyrir Hæstarétti. Dómsorð: Mál þetta er fellt niður. Stefndi, innheimtumaður ríkissjóðs í Seltjarnarnes- kaupstað, greiði áfrýjanda, Páli M. Jónassyni, 40.000 krónur í málskostnað að viðlagðri aðför að lögum. 3 Föstudaginn 14. janúar 1977. Nr. 241/1976. Ríkissaksóknari gegn Yfirsakadómaranum í Reykjavík. Kærumál. Endurupptaka opinbers máls. Dómur Hæstaréttar. Dómarar í máli þessu voru hæstaréttardómararnir Magnús Þ. Árnason, Ármann Snævarr, Björn Sveinbjörnsson, Logi Einarsson og Þór Vilhjálmsson. Hinn kærða úrskurð hefur kveðið upp Þórir Oddsson, aðal- fulltrúi yfirsakadómarans Í Reykjavík. Með bréfi 10. desember 1976 til sakadóms Reykjavíkur skaut ríkissaksóknari hinum kærða úrskurði til Hæstaréttar samkvæmt 3. tl. 171. gr. laga nr. 74/1974 um meðferð opin- berra mála og krafðist þess, að úrskurðurinn yrði felldur úr gildi „og að lagt verði fyrir sakadóm Reykjavíkur að hlutast til um þá rannsókn, sem ríkissaksóknari krafðist með bréfi til dómsins, dagsettu 20. ágúst s.l“. Í greindu bréfi ríkissaksóknara 10. desember 1976 segir, að hinn 9. s. m. hafi embætti hans borist „endurrit úr saka- dómsbók Reykjavíkur frá fyrirtekt í sakadómi Reykjavíkur um kröfu ríkissaksóknara um rannsókn út af umferðarslysi við Leirvogsá þann 15. september 1969. Féll úrskurður í dóminum 3. þ. m. þess efnis, að kröfu ríkissaksóknara var vísað frá sakadómi“. Af þessu verður ekki annað ráðið en kært hafi verið innan lögboðsins frests samkvæmt 2. mgr. 174. gr. nefndra laga. Gögn máls bárust Hæstarétti frá sakadómi Reykjavíkur hinn 28. desember 1976 með bréfi, dags. 27. s. m. Greinargerð ríkissaksóknara í kærumáli þessu er dagsett 7. þ. m. Eru þar gerðar sömu kröfur og að framan greinir. Rannsóknarefni samkvæmt beiðni ríkissaksóknara 20. ágúst 1976 er í öllum meginatriðum sakarefni það, sent rannsakað var og dæmt í sakadómsmálinu nr. 278/1971: Ákæruvaldið segn Maron Tryggva Bjarnasyni. Varð eigi „ Á stofnað til rannsóknar samkvæmt greindri beiðni, án þess að áður hefði verið mælt fyrir um endurupptöku greinds dómsmáls, sbr. 194. gr. laga nr. 74/1974. Ber samkvæmt því að staðfesta hinn kærða úrskurð. Dómsorð: Hinn kærði úrskurður á að vera óraskaður. Úrskurður sakadóms Reykjavíkur 3. desember 1976. Ár 1976, föstudaginn 3. desember, var á dómþingi sakadóms Reykjavíkur, sem háð var af Þóri Oddssyni, kveðinn upp úr- skurður þessi. Málavextir eru þessir: Hinn 15. september 1969 var bifreiðin R 964 tekin í heimildar- leysi, þar sem hún stóð við Höfðatún í Reykjavík. Klukkan 0715 sama dag barst lögreglu vitneskja um, að bifreiðinni hefði verið ekið út af Vesturlandsvegi og hafnað á hliðinni í Leirvogsá á Kjalarnesi. Lögreglan í Mosfellshreppi annaðist Vettvangsrann- sókn, og fannst karlmannslík neðar í ánni, ca 1 km frá bifreiðinni. Lík þetta reyndist vera af Arnari Hjörtþórssyni, fæddum 14. júní 1948. Rannsóknarlögreglan í Reykjavík hélt áfram rannsókn málsins, og leiddi hún fljótlega til þess, að Maron Tryggvi Bjarnason var handtekinn og úrskurðaður í gæsluvarðhald með úrskurði saka- dóms Reykjavíkur, uppkveðnum 17. september 1969. Hinn 17. október 1969 voru saksóknara ríkisins send gögn málsins til ákvörðunar, og með bréfi, dags. 11. desember 1970, endursendi hann sakadómi Reykjavíkur málið með kröfu um framhaldsrannsókn. Að lokinni rannsókn var málið enn á ný sent saksóknara ríkisins með bréfi, dags. í maí 1971, sem höfðaði opin- bert mál á hendur Maron Tryggva Bjarnasyni með útgáfu ákæru- skjals, dags. 2. júní 1971, fyrir ætlað brot á 1. mgr. 259. gr. al- mennra hegningarlaga nr. 19/1940, sbr. 1. gr. laga nr. 20/1956 og 1. mgr. og 2. mgr. 41. gr., sbr. 80. gr. umferðarlaga nr. 40/ 1968. Þann 11. júní 1971 var kveðinn upp dómur í málinu og ákærða, Maron Tryggva Bjarnasyni, gert að sæta fangelsi í 4 mánuði, auk þess sem hann var sviptur ökuréttindum í 1 ár frá birtingu dómsins að telja. Þá var ákærði dæmdur til að greiða allan sakar- kostnað. 5 Ákærði undi dómi, og ekki var honum heldur áfrýjað af hálfu ákæruvaldsins. Með bréfi ríkissaksóknara, dags. 20. ágúst 1976, sem barst saka- dómi Reykjavíkur þann 23. s. m., er þess krafist, að tiltekin 12 atriði varðandi málið verði tekin til rannsóknar við sakadóm Reykjavíkur. Ríkissaksóknara var tilkynnt um þinghald þetta, til þess að honum gæfist kostur á að skýra málið nánar, skv. 74. gr. laga 74/ 1974. Ekki var mætt af hans hálfu. Líta verður á rannsóknarkröfu ákæruvaldsins sem kröfu um endurupptöku málsins: Ákæruvaldið gegn Maron Tryggva Bjarna- syni. Sömuleiðis verður beiðni 'Hjörtþórs Ágústssonar til ríkis- saksóknara, dags. 3. ágúst 1976, ekki skilin á annan veg en að með henni sé farið fram á endurupptöku málsins. Í 193. gr. laga 7T4/1974 segir svo: „Hæstiréttur tekur ákvörðun um endurupptöku máls, og skal beiðni um hana stíluð til Hæsta- réttar og send ríkissaksóknara ...“ o. s. frv. Í 194. gr., 1. mgr., sömu laga segir, að ríkissaksóknari skuli senda beiðnina til Hæstaréttar, ásamt skjölum málsins og tillögum sínum, svo og umsögn héraðsdómara, ef um héraðsdóm er að tefla. Bar ríkissaksóknara, ef hann vildi taka málið upp á ný og taldi skilyrði 191. gr. laga 74/1974 vera fyrir hendi, að beina kröfu um endurupptöku til Hæstaréttar, sbr. 193. og 194. gr. laganna. Að svo vöxnu máli þykir eiga að vísa kröfu ríkissaksóknara frá sakadómi. Úrskurðarorð: Kröfu ríkissaksóknara er vísað frá sakadómi. 6 Fimmtudaginn 20. janúar 1977. Nr. 95/1975. Magnús Bjarnfreðsson Richard Björgvinsson Axel Jónsson Stefnir Helgason Jóhann H. Jónsson og Sigurður Helgason (Jón E. Ragnarsson hrl.) Segn Gísla Ólafi Péturssyni (sjálfur). Ærumeiðingar. Ómerking ummæla. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Magnús Þ. Torfa- son, Ármann Snævarr, Benedikt Sigurjónsson, Björn Svein- björnsson og Logi Einarsson. Áfrýjendur áfrýjuðu máli þessu með stefnu 25. júlí 1975. Krefjast þeir sýknu af kröfum stefnda og málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti. Stefndi krefst staðfestingar héraðsdóms, þó þannig, að fjár- hæð sú, sem honum er dæmd í héraðsdómi til að standa straum af birtingu dóms, verði hækkuð svo og málskostn- aður. Þá krefst hann málskostnaðar fyrir Hæstarétti. Stefndi gagnáfrvjaði ekki málinu, og koma því kröfur hans um framangreinda hækkun fjárhæðar eigi hl greina, sbr. 45. gt. laga nr. 75/1973. Ummæli þau um stefnda, sem hann krefst ómerkingar á, eru í ályktun bæjarstjórnar Kópavogs 27. september 1974. Afrýjendur voru þá bæjarfulltrúar. Stóðu þeir að samþykki ályktunarinnar. Er málssókninni réttilega beint að þeim. Áfrýjendur hafa eigi fært sönnur á sannindi ummælanna, og ákvæði 239. gr. almennra hegningarlaga á hér eigi við, svo sem ótvírætt er af orðalagi þess. Ummæli þessi eru meiðandi fyrir stefnda, og ber að ómerkja þau samkvæmt kröfu hans. Haggar það ekki þeirri niðurstöðu, þótt ósann“' í sé, að áfrýjandinn Richard Björgvinsson hafi viðhaft þau orð á fundi fræðsluráðs Kópavogs 21. ágúst 1974, sem stefndi hermdi upp á hann í bókun sinni Í fundargerð fræðsluráðs 27. s. m. Eigi breytir það heldur niðurstöðunni, þótt bæjar- stjórn hafi verið rétt og eftir atvikum skylt að fjalla um málefni, sem til umræðu eru í fastanefndum, sbr. 26. gr. samþykktar um stjórn bæjarmálefna Kópavogskaupstaðar nr. 112/1972. Að svo vöxnu máli ber að staðfesta hinn áfrýjaða dóm. Samkvæmt þessum úrslitum ber að dæma áfrýjendur til að greiða stefnda 20.000 króna málskostnað fyrir Hæstarétti. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Áfrýjendur, Magnús Bjarnfreðsson, Richard Björg- vinsson, Axel Jónsson, Stefnir Helgason, Jóhann H. Jóns- son og Sigurður Helgason, greiði stefnda, Gísla Ólafi Péturssyni, 20.000 króna málskostnað fyrir Hæstarétti að viðlagðri aðför að lögum. Dómur bæjarþings Kópavogs 11. júlí 1975. Mál þetta var tekið til dóms, að loknum munnlegum málflutningi, 30. júní sl. Málið var höfðað með stefnu, útgefinni 22. nóvember 1974, birtri þann dag og 23. nóvember, en málið var þingfest 5. desember 1974. Stefnandi málsins er Gísli Ólafur Pétursson, Snæ- landi við Grenigrund 2B í Kópavogi, en stefndu eru Magnús Bjarnfreðsson, Lundarbrekku 4, Richard Björgvinsson, Nýbýla- vegi 47, Axel Jónsson, Nýbýlavegi 26 B, Stefnir Helgason, Hlíðar- vegi 8, Jóhann H. Jónsson, Nýbýlavegi 26, og Sigurður Helgason, Þinghólsbraut 53, allir í Kópavogi. Stefndu voru þá allir bæjar- fulltrúar í Kópavogi. Stefnt er vegna ummæla, sem er að finna í sameiginlegri til- lögu, er stefndu voru flutningsmenn að, að undanskildum hinum síðastnefnda, Sigurði Helgasyni, en tillaga þessi var borin fram á 232. fundi bæjarstjórnar Kópavogs og samþykkt í heyranda hljóði hinn 27. september 1974 og síðan dreift til fjölmiðla, en stefnandi telur ummæli þessi niðrandi í sinn garð. Sigurði Helga- syni er stefnt fyrir að stuðla að framgangi ummælanna og sam- 8 þykkt þeirra á fyrrnefndum fundi. Stefnandi sækir mál þetta út af eftirfarandi undirstrikuðum ummælum: „Einn fræðsluráðs- manna, Gísli Ólafur Pétursson, gerði, eftir að umrædd staða hafði verið veitt, þann samanburð, með eigin viðbótum, á umsækjend- um, sem birtur var í dagblaði nú nýlega. Tilefni þess var, að hans eigin sögn, sbr. bókun, sem fylgdi samanburðinum, ummæli ann- ars fræðsluráðsmanns á fyrri fundi ráðsins, er Gísli gerði honum upp og rangfærði ...“. Upphaflega var Björgvin Sæmundssyni, bæjarstjóra í Kópavogi, einnig stefnt, en síðar var fallið frá kröfum á hendur honum. Upphaflegar kröfur stefnanda voru: að fá ómerkt með dómi ummæli, er stefnandi taldi niðrandi í sinn garð, sem er að finna í áðurnefndri tillögu frá 232. fundi bæjarstjórnar Kópavogs, sem fimm fyrstu hinna stefndu voru flutningsmenn að. Þá var einnig stefnt bæjarstjóra Kópavogs, Björgvin Sæmundssyni, og bæjarfulltrúanum Sigurði Helgasyni. Kröfur á hendur þeim voru óljósar. Þá krafðist stefnandi, að stefndu yrði gert með dómi að greiða málskostnað að mati dómara og standa straum af öllum kostnaði við birtingu dómsins. Stefndu gerðu í upphafi þær dómkröfur, að þeir yrðu allir og hver einstakur sýknaður, en stefnanda yrði gert að greiða máls- kostnað að skaðlausu að mati réttarins eða eftir málskostnaðar- reikningi. Varðandi stefndu Sigurð og Björgvin, hvorn um sig eða báða, var krafist frávísunar með tilvísun til 70. gr. og 116. gr. laga nr. 85/1936. Í þessum þætti málsins var sérstaklega kraf- ist málskostnaðar. Í þinghaldi 6. febrúar 1975 var samþykkt að draga kröfur á hendur stefnda Björgvin Sæmundssyni til baka, og í þinghaldi 13. febrúar 1975 varð samkomulag um, að gerðar yrðu sömu kröfur á hendur Sigurði Helgasyni og hinum 5 stefndu Í málinu. Kröfur stefnanda eru því: að stefndu þoli ómerkingu hinna umstefndu ummæla, að þeir standi straum af kostnaði við birtingu dómsins, að þeir greiði málskostnað að mati dómsins. Dómari gætti leiðbeiningarskyldu sinnar í þinghöldum svo og milli þinghalda gagnvart stefnanda, er flytur mál sitt sjálfur. Stefndu gera þær dómkröfur, að þeir verði sýknaðir af kröfum stefnanda og þeim verði dæmdur málskostnaður að skaðlausu. Málavextir. Síðla sumars 1974 var veitt staða skólastjóra í Snælandsskóla 9 í Kópavogi. Umsækjendur um stöðu þessa voru þrír karlar og ein kona. Áður en staðan var veitt, voru umsóknir um stöðuna til meðferðar hjá fræðsluráði Kópavogs, sem afgreiddi þær til bæjarstjórnar 15. júlí 1974, þar sem fræðsluráð mælti með einum umsækjanda og öðrum til vara, eins og venja er. Hinn 16. ágúst afgreiddi bæjarstjórn fundargerð fræðsluráðs frá 15. júlí. Í afgreiðslu bæjarstjórnar er óskað eftir skriflegri greinargerð fræðsluráðs. Í greinargerðinni er óskað eftir því, að fram komi mat fræðsluráðs á hæfni umsækjenda til starfa við skólastjórn í Kópavogi yfirleitt svo og varðandi þessa sérstöku stöðu. Fyrri hluta ágústmánaðar hóf stefnandi þessa máls störf í fræðsluráði. Tók stefnandi síðar að sér að semja greinargerð Í þessa átt. Tveir fundir voru haldnir í fræðsluráði dagana 21. og 27. ágúst. Á fræðsluráðsfundi 21. ágúst voru m. a. mættir stefn- andi og stefndi Richard Björgvinsson. Stefnandi kveður umræður hafa orðið á fundi þessum um veitingu stöðunnar. Leiddu þessar umræður til bókana á næsta fundi fræðsluráðs þann 27. ágúst. Stefnandi óskaði þá eftir svohljóðandi bókun: „Meðfylgjandi sam- anburður umsókna um starf skólastjóra við Snælandsskóla í Kópavogi er gerður vegna ummæla eins skólanefndarmanna, Richards Björgvinssonar, á 25. fundi nefndarinnar 21. ágúst 1974, en þar lýsti hann yfir þeirri skoðun sinni, að enn hefði engin hæf kona sótt um starf sem skólastjóri í Kópavogi. Richard Björg- vinsson er einn þeirra, sem tók sjálfur persónulega afstöðu til þeirra fjögurra umsókna, sem hér um ræðir. Þetta erindi óskast bókað í fundargerð, en samanburðurinn verði fylgirit fundar- gerðarinnar, jafnframt því sem vinsamlegum tilmælum er beint til Richards Björgvinssonar þess efnis, að hann geri grein fyrir, hvenær hann álíti konu hæfa til starfa sem skólastjóri við grunn- skóla í Kópavogi“. Í framhaldi af þessu óskaði stefndi Richard eftir svohljóðandi bókun: „Vegna bókunar Gísla Ól. Péturssonar á fundi fræðslu- ráðs Kópavogs 27. ágúst 1974 óska ég að taka eftirfarandi fram. Á fundi fræðsluráðs 21. ágúst s.l. var lítillega rætt um stöðu konunnar í þjóðfélaginu, hjónabandi o. fl. vegna bréfs til fræðslu- ráðs um alþjóða kvennaárið 1975. Að mig minnir lét Gísli þau orð falla í þessu sambandi, að hann undraðist, að engin kona skyldi vera skólastjóri í Kópavogi. Ég sagði þá, að ástæðan hlyti að vera sú, að enn hefði engin kona sótt um slíkt starf, sem talin hefði verið hæfari en aðrir umsækjendur á hverjum tíma. Skaðun 10 mín er sú, að kona sé hvorki óhæfari né hæfari til einhvers ákveðins starfs vegna þess eins, að hún er kona, og sama gildi um bæði kyn“. Áðurnefnd greinargerð var síðan látin fylgja fundargerð fræðsluráðs til bæjarráðs og bæjarstjórnar. Hinn 25. september 1974 birtist grein í einu dagblaða Reykja- víkurborgar. Grein þessi er að hluta byggð á fundargerð fræðslu- ráðs frá 27. ágúst. Í greininni eru m. a. birtar niðurstöður, er fram komu í greinargerð fræðsluráðs varðandi umsóknir um áðurnefnda skólastjórastöðu og veiting stöðunnar gagnrýnd, en hún hafði þá farið fram. Hinn 27. september 1974 var fundur haldinn í bæjarstjórn Kópavogs. Á fundinum var lögð fram tillaga, er stefndu stóðu að, að undanskildum, stefnda Sigurði Helgasyni. En allir hinir stefndu, þ. á m. stefndi Sigurður Helgason, samþykktu tillöguna. Fundargerð þessi var síðan send fjölmiðlum sem einhvers konar svar við áðurnefndri blaðagrein. Í fundargerð þessari eru m. a. ummæli þau,er stefnt er út af. Verður nú rakið það helsta, sem fram hefur komið í aðilja- skýrslum og vitnaleiðslum hér fyrir dóminum. Í þinghaldi 14. mars 1975 kom einn hinna stefndu, Richard Björgvinsson, fyrir dóminn. Honum var sýnt endurrit fundargerðar fræðsluráðs frá 27. ágúst 1974. Var þá borin undir hann bókun hans frá áður- greindum fundi. Kannaðist stefndi við fundargerðina og kvaðst telja hana rétta, og sérstaklega aðspurður um bókun hans sjálfs, staðfesti stefndi hana og kveður hana vera rétta frásögn sína af orðum hans á fræðsluráðsfundi 21. ágúst. Þá var og borin undir stefnda Richard bókun stefnanda frá sama fundi og stefndi spurður, hvort þar sé rétt frásögn af orðum hans á umgetnum fundi 21. ágúst 1974. Stefndi kvað svo ekki vera og vísar í því sambandi til fyrrnefndrar bókunar. Þá komu fyrir dóminn stefnandi málsins og gaf aðiljaskýrslu. Var hann spurður að því, hvort hann gæti tilgreint orðrétt orð stefnda Richards Björgvinssonar á umdeildum fræðsluráðsfundi 21. ágúst 1974 og tilefni og samhengi þeirra ummæla. Stefnandi taldi sig muna, að innihald bókunarinnar væri rétt, og kvaðst vera viss um, að stefndi Richard hafi notað orðin „engin hæf kona“, en ekki „sem talin hefði verið hæfari“. Stefnandi kvaðst ekki geta farið orðrétt með önnur orð stefnda Richards frá fyrrgreind- um fundi, en efnislega sé það rétt, sem fram komi í bókun hans, enda kvað hann þau byggð á minnisblöðum frá fundinum. Stefn- andi svaraði spurningu um það, hvort hann vildi útiloka, að hann 11 hefði misskilið eða misheyrt framangreind ummæli, neitandi í aðiljayfirheyrslu, en leiðrétti það síðan með yfirlýsingu, sem reyndar var mótmælt af lögmanni stefndu, þar sem segir, að vegna orðalags spurningarinnar hafi svar e. t. v. verið óljóst, en meining hans hafi verið að neita því, að um misskilning eða mis- heyrn gæti verið að ræða. Þá var stefnandi spurður að því, hvort honum væri kunnugt um, að fundargerðir fræðsluráðs væru opinber skjöl, sem færu víða. Svaraði stefnandi því játandi, en tekur fram, að trúnaðarmál fari ekki með fundargerðum. Hafi hann ekki stimplað þetta sem trúnaðarmál, en kveður það hafa átt að vera ljóst, að svo ætti með það að fara. Stefnandi óskaði að taka það fram, að hann vændi stefnda Richard alls ekki um vísvitandi ósannsögli, en skrifi það á reikning eðlilegrar gleymsku, þar sem málið hafi líklega ekki setið eins mikið í honum og það hafi setið í stefnanda, en ein vika hafi liðið milli áðurnefndra funda fræðsluráðs. Vitnið Vilborg Harðardóttir blaðamaður kvaðst hafa samið áðurnefnda blaðagrein og hafi hún verið byggð á fundargerðum fræðsluráðs frá 21. og 27. ágúst sl. Vitnið Andrés Kristjánsson fræðslustjóri var að því spurt, hvort það minntist þess, að stefndi Richard hafi á fræðsluráðsfundi 21. ágúst 1974 viðhaft þau ummæli, að enn hefði engin hæf kona sótt um starf sem skólastjóri í Kópavogi. Kvaðst vitnið minnast umræðna um þetta, en ekki minnast þess, að stefndi Richard hafi viðhaft þessi orð nákvæmlega, en kvað auðvitað eitthvað geta hafa farið fram hjá sér. Þá kom fyrir dóminn stefndi Magnús Bjarnfreðsson. Að- spurður um, hvaða gögn hann hafi lagt til grundvallar við flutn- ing tillögu þeirra stefndu á bæjarstjórnarfundi 27. september 1974, sem inniheldur hin stefndu ummæli, kvað hann. það fyrsti og fremst hafa verið greinargerð stefnanda og bókanir hans og stefnda Richards Björgvinssonar í fræðsluráði. Þar sem bæjar- stjórn hafi ekki haft önnur gögn um orðaskiptin í fræðsluráði en fundargerðina, taldi stefndi þá bæjarfulltrúa, sem stefnt hefur verið, hafa talið nauðsynlegt að víta þessi ummæli, sérstaklega eftir að þau hafi verið birt opinberlega í einu dagblaðanna. Niðurstaða. Stefnandi hefur gert þær dómkröfur, að hin tilgreindu ummæli verði dæmd ómerk samkvæmt 1. mgr. 24l. gr. almennra hegn- ingarlaga. Rökstyður hann kröfu sína með því, að ummæli stefndu í garð stefnanda séu án saka við hann og án þess að hann hafi gefið tilefni til þeirra og án þess að þau styðjist, við veruleikann 12 nema á hinn allra hæpnasta máta, að því er stefnandi telur. Þá krefst stefnandi og að stefndu verði dæmdir til þess að standa straum af kostnaði við birtingu dómsins, og málskostnaðar krefst hann að skaðlausu að mati dómsins. Refsikröfur eru ekki gerðar í málinu. Stefndu krefjast sýknu af kröfum stefnanda. Þá krefjast þeir málskostnaðar sér til handa að skaðlausu. Rökstyðja þeir kröfur sínar með því, að vegna framkomu og atferlis stefnanda hafi þeir átt rétt til andsvara, þ. e. retorsio, og telja þeir viðbrögð sín vægari en stefnanda. Þá telja stefndu, að eins og málum er háttað, þá eigi þeir sem bæjarstjórnarfulltrúar rétt til aukinnar réttarvernd- ar samkvæmt meginreglum 2. mgr. 49. gr. stjórnarskrárinnar. Einnig komi til skoðunar laganauðsyn óhindraðs málfrelsis og skoðanafrelsis stjórnmálamanna. Þá telja stefndu, að þar sem krafist sé ómerkingar á löglegri samþykkt bæjarstjórnar, þá verði slík samþykkt eða einstök orð ekki ómerkt af dómstólum, heldur hefði stefnandi átt að leita skaðabóta, ef efni stæðu til. Þá hefði stefnanda verið réttara að stefna forseta bæjarstjórnar f. h. bæj- arstjórnar í máli þessu, en ekki einstökum fulltrúum í bæjar- stjórninni. Samkvæmt gögnum málsins verður að telja ósannað, hvaða orð stefndi Richard Björgvinsson viðhafði á fundi fræðsluráðs 21. ágúst sl. Gagnstæðar bókanir stefnanda og stefnda Richards leiddu síðan til blaðaskrifa og samþykktar bæjarstjórnar Kópa- vogs hinn 27. september 1974, sem telja verður innihalda óviður- kvæmileg orð í garð stefnanda, enda hefur réttmæti þeirra ekki verið sannað. Þar sem kröfur stefnanda varðandi ummæli þessi eru kröfur um ómerkingu, en ekki refsikröfur, verður ekki tekin afstaða til 239. gr. almennra hegningarlaga, þ. e. hvort stefndu hafi verið að gjalda líku líkt. Ekki verður talið, að bæjarstjórn njóti verndar samkvæmt 2. mgr. 49. gr. stjórnarskrárinnar. Þá verður ekki talið, að 46. gr. laga um meðferð einkamála í héraði eigi að valda sýknu í máli þessu. Hin tilvitnuðu ummæli í samþykkt bæjarstjórnar Kópavogs frá 27. september 1974, sem stefndu stóðu að, „er Gísli gerði honum upp og rangfærði““, ber því að ómerkja með vísan til 1. mgr. 241. gr. almennra hegningarlaga. Þá þykir samkvæmt 2. mgr. 241. gr. almennra hegningarlaga bera að dæma stefndu in solidum til þess að greiða kostnað við birtingu dómsins í opin- beru blaði, en sá kostnaður þykir hæfilega ákveðinn kr. 20.000. Eftir þessari niðurstöðu ber að dæma stefndu in solidum til þess 13 að greiða stefnanda málskostnað, sem þykir hæfilega ákveðnin kr. 15.000. Sigurgeir Jónsson bæjarfógeti kvað upp dóm þennan. Dómsorð: Framangreind ummæli skulu vera ómerk. Stefndu, Magnús Bjarnfreðsson, Richard Björgvinsson, Axel Jónsson, Stefnir Helgason, Jóhann H. Jónsson og Sigurður Helgason, greiði stefnanda in solidum kr. 20.000 til að standa straum af kostnaði við birtingu dómsins í opinberu blaði og kr. 15.000 í málskostnað, allt innan 15 daga frá birtingu dóms þessa að viðlagðri aðför að lögum. Þriðjudaginn 25. janúar 1977. Nr. 143/1974. Carl J. Eiríksson (Guðjón Steingrímsson hrl.) gegn Barnavinafélaginu Sumargjöf og gagnsök (Páll S. Pálsson hrl.). Riftun gjafagernings. Lögræði. Óskipt sameign. Hefð. Ómerking. Frávísun. Sératkvæði. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Magnús Þ. Torfa- son, Benedikt Sigurjónsson, Björn Sveinbjörnsson, Logi Ein- arsson og Þór Vilhjálmsson. Aðaláfrýjandi hefur skotið máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 3. september 1974. Hann krefst þess, að gagnáfrýjanda „verði dæmt skylt að þola riftun gjafabréfs, dags. 11. apríl 1949, fyrir eigninni Steinahlíð við Suðurlandsbraut í Reykja- vík að hluta áfrýjanda, þ. e. að %% hluta“. Hann krefst og málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti úr hendi gagn- áfrýjanda. Gagnáfrýjandi áfrýjaði málinu með stefnu 13. september 14 1974. Hann krefst staðfestingar hins áfrýjaða dóms og máls- kostnaðar fyrir Hæstarétti Aðaláfrýjandi hefur við flutning málsins fyrir Hæstarétti sérstaklega tekið fram, að kröfur hans í málinu beri að skilja sem su um aðfararhæfan dóm á hendur gagnáfrýjanda, en þær séu orðaðar á annan veg fyrir Hæstarétti en gert var í hér aði eingöngu vegna þess, að hann og sameigendur hans voru erfðafestuhafar, en ekki eigendur, að landi Steinahlíðar. Þykir mega fallast á, að ákvæði 45. gr. laga nr. 75/1973 standi ekki í vegi fyrir lagfæringu aðaláfrýjanda á kröfu- gerðinni. Gagnáfrýjandi hefur sérstaklega bent á það til stuðnings kröfum sínum, að dómkröfur aðaláfrýjanda varði aðeins þriðjung eignarinnar Steinahlíðar, og enn fremur að systur aðaláfrýjanda, sem voru sameigendur hans, séu ekki aðiljar máls þessa, hvorki til sóknar né varnar. Í. Aðaláfrýjandi reisir kröfur sínar í fyrsta lagi á því, að hann hafi verið ólögráða, þegar gjafagerningurinn um Steina- hlíð var gerður. Dómsmálaráðuneyti hafi ekki samþykkt ráð- stöfunina hans vegna. Hafi hann þess vegna ekki orðið af henni bundinn. Aðaláfrýjandi undirritaði sjálfur gjafabréfið um Steina- hlíð hinn 11. apríl 1949 ásamt lögráðamanni sínum, sem samþykkti ráðstöfun þessa „að áskildu samþykki stjórnar- ráðs“. Ósannað er, að aflað hafi verið samþykkis dómsmála- ráðuneytis vegna aðaláfrýjanda, til að Steinahlíð væri ráð- stafað til gagnáfrýjanda, svo sem gert var. Verður því að fallast á það með aðaláfrýjanda, að gjafabréfið hafi verið óskuldbindandi fyrir hann, þar sem ekki var fylgt fyrir- mælum 1. mgr. 37. gr. laga nr. 95/1947, og var það því ekki lögmæt eignarheimild fyrir gagnáfrýjanda. Eins og þessum annmarka á gjafabréfinu var háttað, verður að telja, að aðaláfrýjanda sé heimilt að leita úrlausnar dómstóla á gildi þess, þó að svstur hans taki ekki þátt í málssókninni með honum. Viðurkennt er, að gagnáfrýjandi fékk full umráð Steina- 15 hlíðar eigi síðar en í ágúst 1950 og hafði haft þau óslitið síðan, eða í fullan hefðartíma samkvæmt 2. gr. laga nr. 46/ 1905, þegar mál þetta var höfðað með stefnu, birtri 23. des- ember 1970. Aðaláfrýjandi hefur ekki sýnt fram á, að um- -áðin hafi verið með neinum þeim hætti, er standi því í vegi, að gagnáfrýjandi verði talinn hafa unnið hefð á eigninni, svo sem hann heldur fram. Þegar af þessari ástæðu verða kröfur aðaláfrýjanda ekki reistar á því, að samþykkis dómsmála- ráðuneytis var ekki aflað. Kemur þá ekki sérstaklega til at- hugunar, að því er varðar þá málsástæðu, sem hér er um fjallað, hvort aðaláfrýjanda hafi verið rétt að miða riftunar- kröfur sínar við eignarhluta sinn í Steinahlíð eingöngu, svo sem hann hefur gerl. TI. Þá styður aðaláfrýjandi kröfur sínar þeim rökum, að gagn- áfrýjandi hafi rofið ýmis skilyrði, sem samkvæmt ákvæðum gjafabréfsins voru sett fyrir gjöfinni, eins og nánar er rakið í héraðsdómi. Leiði þetta til þess, að hann megi rifta gjöfinni að sínum hluta. Telja verður, að það, sem rakið er hér að framan, haggi því ekki, að gagnáfrýjandi sé bundinn af skil- yrðum þeim, sem sett voru í gjafabréfinu 11. apríl 1949. Mál til riftunar gjafagerningsins vegna rofa á skilyrðum þessum varð aðeins höfðað af þeim öllum sameiginlega, er skilyrðin settu, sbr. 46. gr. laga nr. 85/1986. Ber því að ómerkja hinn áfrýjaða dóm og vísa máli þessu sjálfkrafa frá héraðsdómi. Málskostnaður í héraði fellur niður. Aðaláfrýjandi greiði sagnáfrýjanda málskostnað fyrir Hæstarétti, sem ákveðsí 75.000 krónur. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera ómerkur, og er málinu vísað frá héraðsdómi. Málskostnaður í héraði fellur niður. Aðaláfrýjandi, Carl J. Eiríksson, greiði gagnáfrýjanda, Barnavinafélaginu Sumargjöf, 75.000 krónur í máls- kostnað fyrir Hæstarétti að viðlagðri aðför að lögum. 16 Sératkvæði Magnúsar Þ. Torfasonar hæstaréttardómara. 1. 4g vísa til atkvæðis meiri hluta dómenda um kröfugerð málsaðilja fyrir Hæstarétti. Ég er enn fremur samþykkur úrlausn þeirra um þá málsástæðu aðaláfryjanda, sem fjallað er um í Í. kafla dómsins. II. Aðaláfrýjandi styður kröfur sínar öðrum þræði þeim rök- um, að gagnáfrýjanda hafi verið sett ýmis skilyrði í gjafa- bréfinu um meðferð sína á hinni gefnu eign og um not henn- ar, og er þetta nánar rakið í héraðsdómi. Þessi skilyrði hafi sagnáfrýjandi ekki haldið. Leiði það til þess, að aðaláfryýj- andi megi rifta gjöfinni að sínum þriðjungi. Í margnefndu gjafabréfi 11. apríl 1949 fólst það, að aðal- áfrýjandi og báðir sameigendur hans ráðstöfuðu allri fast- eigninni Steinahlíð með sameiginlegu gjafabréfi í hendur sagnáfrýjanda. Þau skilyrði, sem sett voru í gjafabréfinu um meðferð gagnáfrýjanda á eigninni og notkun hennar, vörðuðu fasteignina í heild og voru sett af gefendum sam- eiginlega. Ef gefendur halda því fram, að gagnáfrýjandi hafi vanhaldið þessi skilyrði að því marki, að þeir megi heimta gjöf sína aftur, yrði riftunarkrafa af þeirra henni að taka til eignarinnar allrar, en ekki einstakra eignarhluta, og ættu gefendur sókn þess máls sameiginlega. Krafa sú, sem aðal- áfrýjandi gerir í máli þessu um, að gagnáfrýjandi verði dæmdur til að þola riftun gjafarinnar að þriðjungi, þar sem hann hafi ekki haldið þau skilyrði, sem gjöfin var bundin, hefur samkvæmt þessu ekki lagastoð. Leiðir þetta til þess, að sýkna ber gagnáfrýjanda, einnig að því leyti sem kröfur aðaláfrýjanda eru reistar á þeim grundvelli, sem nú var um fjallað. Eg er samþykkur úrlausn meiri hluta dómenda um máls- kostnað, bæði í héraði og fyrir Hæstarétti. Samkvæmt þessu tel ég, að dómsorð ætti að vera svofellt: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. 17 Málskostnaður í héraði fellur niður. Aðaláfrýjandi, Carl J. Eiríksson, greiði sagnáfrýjanda, Barnavinafélaginu Sumargjöf, 75.000 krónur í málskostnað fyrir Hæstarétti að viðlagðri aðför að lögum. Sératkvæði Þórs Vilhjálmssonar hæstaréttardómara. Kröfur aðaláfrýjanda fyrir Hæstarétti eru aðrar en í hér- aði. Er það skyrt á þann veg, að um sé að ræða breytingu sagnáfrýjanda í hag, og verði því að telja breytinguna heim- ila. Fallast ber á, að svo sé, sbr. 45. gr. og 58. gr. laga nr. 75/ 1973, sbr. og 113. gr. laga nr. 85/1936. Í gjafabréfi, sem undirritað var 11. apríl 1949, meðan aðal- áfryjandi var ólögráða vegna æsku, segir, að hann og tvær systur hans gefi gagnáfrýjanda eign sína Steinahlíð í Reykja- vík með tilteknum skilyrðum, og er það rakið í héraðsdómi. Aðaláfrýjandi hefur einn höfðað mál þetta, og ekki stefndi hann systrum sínum til að þola dóm. Aðaláfrýjandi krefst riftunar gjafagerningsins að sínum hluta, þ. e. þriðjungi. Áður en rætt verður um efnisatriði málsins, þarf að fjalla um tvö réttarfarsatriði. Í fyrsta lagi er ástæða til að taka afstöðu til þess, hvort aðaláfrýjandi geti fengið dóm um riftun gjafagerningsins í máli, sem systur hans eiga ekki aðild að. Telja verður, að svo sé, þar sem ekki sé um sam- aðild í réttarfarsskilningi að ræða, sbr. 46. gr. laga nr. 85, 1936. Ljóst er, að aðaláfrýjanda einum hefði verið heimilt að gefa sinn hluta hinnar óskiptu sameignar þeirra systkina og að höfða dómsmál, ef tilefni hefði verið til, í því skyni að rifta slíkum gerningi. Fyrst ekki var laganauðsyn, að hvers konar eigendaskipti með löggerningi færu fram með atbeina systkinanna allra, verður ekki talið, að réttarfars- reglur geti staðið því í vegi, að aðaláfryjandi einn leiti nú eftir riftun gjafagerningsins í dómsmáli. Í öðru lagi er ástæða til að taka afstöðu til þess, hvort aðaláfrýjandi geti látið við það sitja að krefjast riftunar að þriðjungi eða hvort hann verði að krefjast riftunar að öllu. Af riftun að öllu mundi 2 18 leiða, að systur hans yrðu á ný eigendur að %g hlutum Steina- hlíðar. Slík niðurstaða er ótæk, þar sem þær hafa ekki gert neina kröfu í þá átt, en gagnáfrýjandi tekið við gjöf þeirra. Að sönnu skapast aðstaða, sem getur valdið vanda og ekki var áðgerð 1949, ef krafa aðaláfrýjanda í máli þessu er tekin til greina og sameign verður með honum og gagnáfrýj- anda. En lagaúrræði eru til ð á lögðu úr slíkum vanda, þó að ekki sé tilefni til að fjalla um það atriði frekar í þessum dómi. Eg tel því, að leggja beri efnisdóm á mál þetta. Biftunarkröfu sína byggir aðaláfrýjandi í fyrsta lagi á því, að samþykki dómsmálaráðuneytisins var ekki fengið til að binda hann við gjafabréfið frá 11. apríl 1949. Verður að fallast á, að slíkt samþykki hafi verið nauðsynlegt samkvæmt 37. gr. lögræðislaga nr. 95/1947. Batt gjafabréfið hann þess vegna ekki í upphafi. Hins er aftur á móti að sæta, að gagn- áfrýjandi tók við eigninni Steinahlíð og hafði haft á henni óslitið eignarhald í meira en 20 ár, þegar mál þetta var höfðað. Verður því að fallast á það með gagnáfrýjanda, sbr. 2. og 6. gr. hefðarlaga nr. 46/1905, að krafa aðaláfrýjanda verði ekki tekin til greina af þessari ástæðu. Í öðru lagi byggir aðaláfrýjandi kröfu sína á því, að gagn- áfrýjandi hafi vanefnt skuldbindingar þær, sem félagið gekkst undir í samræmi við gjafabréfið, og er það nánar rakið í héraðsdómi. Fram er komið, að dvalarbörnin í Steinahlíðarheimilinu hafi aldrei verið eldri en 6 ára, en önnur og eldri börn í vinnu- skóla borgarinnar hafi verið við ræktun á landinu á sumrin og dvalarbörnin þá fylgst með starfinu. Verður af þessum sökum talið, að skilyrði gjafabréfsins um kennslu í trjá- og matjurtarækt hafi verið uppfyllt. Um skerðingu landsins er þess að geta, að það var upprunalega 40.085 m? skv. mæl- ingu mælingadeildar borgarverkfræðings í júlí 1972, sem ekki hefur verið vefengd. Eftir breytingar er það skv. sömu mælingu 40.966 m?. Breytingar á landinu hafa að mestu, en þó ekki öllu, verið eins og segir í gjafabréfinu, en frávik skipta bersýnilega engu um gæði landspildunnar. Verður þessi breyting því ekki til þess að taka eigi kröfu aðaláfrýjanda 19 til greina. Í gjafabréfinu frá 11. apríl 1949 segir, að girða skuli á endanlegum mörkum og laga landið til innan árs. Fram er komið, að þetta var ekki gert, þó að ekki séu til- tækar fullkomnar upplýsingar um girðingarframkvæmdir þann tíma allan, sem gagnáfrýjandi hefur haft umráð lands- ins. Landið hefur hins vegar verið girt nú, en þó, að því er virðist, eftir að mál þetta var höfðað. Vanefnd sú, sem hér hefur orðið, er óveruleg og getur ekki ein sér leitt til þess, að taka beri riftunarkröfu aðaláfrýjanda til greina. Loks telur aðaláfrýjandi, að ekki hafi verið hlynnt að gróðri á Steinahlíðarlandinu jafn vel og gjafabréfið áskilur. Í bréfinu segir, að gagnáfrýjandi skuli sjá um, „að hlynnt sé eftir því sem unnt er að gróðri þeim, sem nú er á lóðinni“. Fram er komið, að blóma- og trjábeð nálægt Steinahlíðarhúsinu var lagt undir malarhlað til að auðvelda aðflutninga, þegar hús- inu var breytt skömmu eftir afhendingu þess til gagnáfrýj- anda fyrir rúmlega aldarfjórðungi. Jafnframt er fram komið, að ýmiss konar ræktunarstarf hefur verið á landinu síðan. Þykir þessi málsástæða því ekki tæk. Af framansögðu leiðir, að ég tel, að staðfesta beri niður- stöðu hins áfrýjaða dóms. Þá tel ég, að dæma beri aðaláfrýj- anda, Carl J. Eiríksson, til að greiða sagnáfrýjanda, Barna- vinafélaginu Sumargjöf, 75.000 krónur í málskostnað fyrir Hæstarétti að viðlagðri aðför að lögum. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 4. júní 1974. Mál þetta, sem dómtekið var 4. apríl sl., er höfðað af Carli J. Eiríkssyni, Rauðalæk 3, Reykjavík, með réttarstefnu, birtri 23. desember 1970, á hendur Barnavinafélaginu Sumargjöf í Reykja- vík. Krafa stefnanda í stefnu á hendur stefnda er „til staðfestingar á eignarrétti sínum á % hluta í eigninni Steinahlíð við Suður- landsbraut (Kleppsmýrarblettur XVI, erfðafestulandi)“. Málið var þingfest 7. janúar 1971, og lagði stefnandi þá fram, auk stefnu, greinargerð ásamt ýmsum fylgiskjölum. Í greinargerð- inni krafðist stefnandi, auk framangreindrar stefnukröfu, máls- kostnaðar úr hendi stefnda að mati dómsins. 20 Stefndi hefur krafist algerrar sýknu af dómkröfum stefnanda og hæfilegs málskostnaðar úr hans hendi. Við framlagningu greinargerðar stefnda hinn 4. febrúar 1971 leitaði dómarinn sátta með aðiljum án árangurs. Málið hefur verið skriflega flutt að ósk stefnanda og með sam- Þykki lögmanns stefnda. Málsatvik eru þau, að með gjafabréfi, dags. 11. apríl 1949, gáfu einkaerfingjar í dánarbúi Halldórs Eiríkssonar stórkaupmanns, þau Inge Johnson, Elsa E. Guðjónsson og stefnandi, Carl J. Eiríks- son, Í minningu foreldra sinna og eftir ósk föður þeirra stefnda í máli þessu eign þeirra Steinahlíð við Suðurlandsbraut. Þau skilyrði voru sett fyrir gjöfinni í bréfinu: „1. Að Barnavinafélagið Sumargjöf skuldbindi sig til að eignin sé starfrækt eingöngu sem barnaheimili, þar sem sérstök áherzla sé lögð á að kenna börnunum trjárækt og matjurtarækt. 2. Að félagið tryggi samþykki bæjarstjórnar fyrir því, að land Það, sem fylgir eigninni, sé ekki skert og að ekki verði lagðir vegir um það né lóðum úthlutað af því, eftir að breyting hefur verið gerð á því nú með því að skera sneið af norðausturhorni þess, en leggja aðra sneið að vestan og norðan til landsins 1 staðinn. Landið verði umgirt þannig og lagað innan árs. 3. Að félagið sjái um, að hlynnt sé eftir því sem unnt er að gróðri þeim, sem nú er á lóðinni. 4. Að eignin haldi núverandi nafni sínu „STEINAHLÍГ.“ Gjafabréfið undirrita Lárus Jóhannesson f. h. Inge Johnson, Elsa E. Guðjónsson og stefnandinn, Carl J. Eiríksson, en undir hans nafnritun undirritar Lárus Jóhannesson samþykki sem fjár- ráðamaður að áskildu samþykki Stjórnarráðs. Á gjafabréfið er áritað samþykki Barnavinafélagsins Sumargjafar um að taka við gjöfinni með framanrituðum skilmálum, og er það undirritað sama dag. Þá er og á gjafabréfinu svofelld áritun: „Á fundi bæjar- stjórnar Reykjavíkur 7. apríl var gerð svofelld samþykkt: „Bæjarstjórnin samþykkir að gefa Barnavinafélaginu Sumar- gjöf fyrirheit um að starfrækja megi um ókomin ár barnaheimili á erfðafestulandinu Kleppsmýrarbl. KVI. (Steinahlíð), þar sem skilyrði geti verið til að kenna börnum trjárækt og matjurtarækt. Heitir bæjarstjórnin því að skerða ekki landið meira en leiðir af breikkun Suðurlandsbrautar (lagningu Gnoðarvogs) og lagn- ingu fyrirhugaðs Elliðaárvogs um austurhluta landsins. Í stað lóðarskáka, sem þannig verða sneiddar af landinu, mun 21 bæjarstjórnin gefa félaginu kost á viðbótarlandi norðvestan við Steinahlíðarlandið, ca. 1.4 ha að flatarmáli“. Áritunin er undirrituð f. h. borgarstjórans í Reykjavík 27. maí 1949. Gjafabréfinu er þannig þinglýst þann 31. maí 1949. Telur stefnandi, að hið stefnda félag hafi svo verulega vanrækt að uppfylla skilyrði gjafarinnar skv. gjafabréfinu, að forsendur fyrir gjöfinni séu brostnar. Að því er sig varði, eigi gjöfin því að ganga til baka, þ. e. hans hluti, eða )% skv. framansögðu. Til frekari skýringar málssókninni verða nú raktir vitnafram- burðir, að svo miklu leyti sem máli skiptir, og skjöl rakin með sama hætti, sem fram hafa verið lögð í málinu. Vitnið Lárus Jóhannesson, fyrrverandi hæstaréttarðdómari, skýrir svo frá fyrir dómi, að eftir að hann fékk vitneskju um hér umrædd málaferli eða nokkru áður, hafi hann farið að leita í gögnum sínum varðandi stefnanda til þess að leita upplýsinga um, hvort samþykki Stjórnarráðs lægi fyrir varðandi gjöfina. Kvaðst vitnið við þá leit ekki hafa fundið neitt það varðandi, hvorki bréf frá sér til Stjórnarráðsins né heldur bréf frá Stjórnar- ráðinu. Taldi vitnið mestar líkur vera til þess, að hann hafi aldrei skrifað Stjórnarráðinu beiðni um staðfestingu. Tók vitnið fram, er hann fór að hugsa mál þetta betur, að hann telji vel hafa kunn- að að vera, að Sumargjöf hafi átt að sjá sjálf um að fá samþykki Stjórnarráðsins, þannig að það hafi ekki verið starf sitt að afla samþykkisins. Vitnið kveðst telja sig muna það rétt, að hann hafi eitthvað verið búinn að ræða við Stjórnarráðið og þá líklegast við Gústav A. Jónasson, þáverandi ráðuneytisstjóra, um þessi atriði, áður en gengið var frá gjafabréfinu, en þar sem svo langt sé um liðið, þá kvaðst vitnið ekki vilja neitt um þetta fullyrða. Vitnið kvaðst hafa litið svo á, er hann gekk frá gjafabréfinu, að með gjöfinni væri verið að uppfylla óskir foreldra gefenda, þeirra Halldórs Eiríkssonar og Elly Schepler Eiríksson. Í málinu liggur fyrir vottorð dóms- og kirkjumálaráðuneytisins, dags. 15. desember 1970, svar við fyrirspurn stefnanda um það, hvort samþykkis ráðuneytisins hafi verið aflað, er eignin Steina- hlíð við Suðurlandsbraut á sínum tíma var gefin Barnavinafé- laginu Sumargjöf, er tekið fram, að athugun á skjölum ráðuneyt- isins frá því tímabili, sem hér um ræðir, hafi ekki leitt í ljós, að samþykkis ráðuneytisins hafi verið aflað. Vitnið Ida Ingólfsdóttir kvaðst hafa byrjað sem forstöðukona barnaheimilisins í Steinahlíð haustið 1949 og verið stanslaust 2 síðan. Hún kvað í upphafi hafa verið byrjað með börn frá aldr- inum eins og hálfs árs til sex ára og hafi þau dvalist á heimilinu allan daginn frá kl. 0730 til 1800, en nú sé opið til kl. 1830. Sú breyting hafi á orðið síðustu þrjú til fjögur árin, að yngstu börnin séu þriggja ára. Spurningu stefnanda um bað, hvort sérstök áhersla hafi verið lögð á að kenna börnunum trjárækt og mat- jurtarækt, á meðan þau störfuðu í Steinahlíð, svaraði vitnið: „Það fer eftir því, hvað kallað er að kenna. Við erum ekki með sérstök námskeið fyrir börnin, en ef þau fylgjast með því, sem er að gerast, læra þau af því. Ég mundi segja, að börnunum væri kennd matjurtarækt. Það er unglingavinna hér á sumrin, frá því í júní fyrir börn á aldrinum 13 til 14 ára. Börnin hreinsa lóðina, stinga upp garðana og setja niður kartöflur og grænmeti. Þessi unglingavinna er á vegum borgarinnar, þ. e. undir leiðsögn sér- staks kennara. Börnin setja niður sumarblóm, og farið er með börnin út í náttúruna til að tína blóm, sem sett eru niður við húsið hérna, það er í hraunbrekku. Dvalarbörnin fylgjast með þessari unglingavinnu og taka þátt í starfinu“. Ida kvaðst ekki vita betur en að slíkt hafi farið fram á hverju ári og sé það „Vinnuskólinn“, sem auglýsi námskeiðin. Spurningu stefnanda um það, hvað gert hafi verið við öll blómin og trén, sem árið 1949 hafi verið á svæðinu milli íbúðarhússins og bílskúrsins, þar sem nú er bílastæði, svaraði vitnið á þá leið, að hún hafi ekki komið til starfa í Steinahlíð fyrr en búið hafi verið að byggja viðbygg- ingu og þá hafi beðið ugglaust verið í veginum og trén verið flutt og sett annars staðar á lóðina. Frekar kvaðst hún ekki geta sagt um gróður á svæði þessu. Ida kvaðst telja, að það hafi ekki verið neinar plöntur utan við gömlu girðinguna um landið, en eitthvað af plöntum séu utan girðingarinnar, síðan nýja girðingin hafi verið sett upp veturinn 1972—-1973. Um það, hvað verði um þann gróður, sem þannig lenti utan hinnar nýju girðingar, kvað hún verða að telja mjög óljóst, þar sem girðingin sé svo til ný- tilkomin. Hún kvaðst ekki vita til þess, að neinum plöntum hafi verið hent. Það sé búið að planta hundruðum eða þúsundum nýrra plantna í landinu, síðan hún hafi komið, en hins vegar hafi auðvitað gömlum og ónýtum plöntum verið hent. Spurningu stefnanda um það, hvort girðing um land Steinahlíðar hafi ekki legið á hliðinni á margra metra löngum og mörgum köflum á árunum 1970 til 1972, t. d. sunnan og suðvestan megin um landið, og að enn fremur hafi girðingu alveg vantað á margra metra köfl- um (í. d. rétt vestan við innkeyrsluhliðið) á þessum sömu árum 23 og að innkeyrsluhliðið hafi verið ónýtt eða alveg vantað og stöpl- arnir skakkir, svaraði vitnið á þá leið, að girðingin hafi víða verið mjög léleg og beðið hafi verið eftir girðingu, sem Reykjavíkur- borg átti að setja upp. Girðingin hafi hallað sunnan og suðvestan megin. Vestanverðu við hliðið hafi girðingin verið tekin niður vegna þess, að hennar hafi ekki verið þörf vegna girðingar við Gnoðarvog. Einn veturinn hafi mjólkurbifreið ekið á annan hlið- arstólpann og gert hafi verið við hann um vorið. Hliðið hafi því ekki verið í á þessum tíma, og enn fremur sagði hún, að hliðið væri ýmist opið eða lokað. Ida Ingólfsdóttir kvaðst ekki minnast þess, að frú Elsa Guðjónsson, systir stefnanda, hafi við sig rætt um það, að skilmálarnir í gjafabréfinu hafi ekki verið haldnir. Heldur ekki kvað hún sér kunnugt um það, að innan félags stefnda eða innan Steinahlíðar, t. d. meðal starfsfólks eða ráðamanna félags stefnda, hafi verið um það rætt, að skilmálar gjafabréfsins hafi ekki verið haldnir. Vitnið Ragnar Júlíusson skólastjóri skýrði svo frá fyrir dómi, að hann hafi verið forstöðumaður Vinnuskóla Reykjavíkur síðast- liðin 10 ár, en 5 ár þar á undan yfirverkstjóri. Spurningu stefn- anda um það, hvort nokkur ákvæði séu eða hafi verið um það í kennsluáætlun eða starfsreglum kennara vinnuskólans varðandi barnaheimilið Steinahlíð, að kennarinn eða kennararnir, sem störfuðu þar, skyldu kenna dvalarbörnunum trjárækt og matjurta- tækt og leggja á það sérstaka áherslu, svaraði vitnið, að það gildi að sjálfsögðu sömu reglur um alla flokkstjóra vinnuskólans, hvar sem þeir starfa, og að sjálfsögðu engar sérreglur fyrir Steinahlíð. Hins vegar sé aðstaðan þar ólík mörgum öðrum vinnustöðum, þar sem það sé barnaheimili og börn að leik innan um vinnandi unglinga, sem komist þá ekki hjá því að taka eftir þeirra störf- um. Bætti vitnið því við, að dvalarbörnunum í Steinahlíð væri ekki sérstaklega kennd trjárækt og matjurtarækt á vegum vinnu- skólans, þó þau fylgist með starfsemi skólans, eins og áður getur. Vitnið kvað sér ekki vera kunnugt um það, að sérstök fyrirmæli hafi verið gefin til vinnuskólans að þessu leyti varðandi dvalar- börnin, enda hafi hann ekki verið starfandi við skólann frá upp- hafi hans. Spurningu stefnanda: „Við hvað áttuð þér nákvæm- lega, þegar þær sögðuð við mig í síma fyrir nokkrum dögum síðan, að þér ætluðuð ekki að hjálpa mér til að ná aftur Steina- hlíð? Áttuð þér við, að framburður yðar fyrir bæjarþinginu kynni að mótast af þessari afstöðu yðar til mín?“ svaraði vitnið á þessa leið: „Að sjálfsögðu læt ég þessi orð, séu þau rétt eftir 24 höfð, ekki hafa áhrif á framburð minn, en þau eru, eins og Carl veit, ekki sögð að ástæðulausu. Skýringin er sú, að skömmu eftir að ég var kosinn varaformaður barnaverndarnefndar Reykjavík- ur af borgarstjórn Reykjavíkur sumarið 1970, sá Carl Eiríksson ástæðu til að hringja til mín oftar en einu sinni og hafa í hót- unum við mig, ef ég ekki greiddi atkvæði í nefndinni eins og honum bezt líkaði, en færi ekki eftir skynsemi minni“. Spurningu stefnanda um, hvers konar hótanir hann ætti við af sinni hálfu, svaraði vitnið: „Ég sé ekki ástæðu til þess að blanda þessu tvennu saman“ og tók fram, að barnaverndarnefnd sé bundin þagnar- skyldu. Vitnið Ragnar Júlíusson vann eið að framangreindum framburði sínum. Í bréfi borgarverkfræðings í Reykjavík til félags stefnda, dag- sett 1. febrúar 1967 og undirritað er af Ellert B. Schram, segir svo: „Hér með tilkynnist yður, að vegna lagningar Elliðavogar, sem ætlunin er að tengja við Suðurlandsbraut á næstunni, er nauð- synlegt að skerða land það, er þér hafið til umráða. Samkvæmt ákvörðun borgarráðs er þessi skerðing heimil, en í stað þess landskika, sem taka verður vegna götulagningarinnar, skal koma jafnstórt svæði vestan megin lóðarinnar Kleppsmýrar- bletis 16, sem Steinahlíð stendur á. Lausleg mæling sýnir, að taka verður 10.000 m? v/vegarins, og sýnist mögulegt að bæta þann skika með því svæði, sem liggur með lóð yðar að vestanverðu. Starfsmenn okkar munu sjá um að girða landið af í samræmi við enduruppmælingu lóðarinnar“. Í bréfi til hins stefnda félags, dags. 21. desember 1970, og að því er virðist skrifað af Ellert B. Schram, þó það sé óundirritað, segir svo: „Bréf yðar, dags. 28. 2. 70, hefur verið móttekið, og hefur mæl- ingadeild unnið að mælingum á þessu ári, bæði á þeim hluta, sem tekinn var af landinu í Steinahlíð vegna lagningar Elliðavogar, og eins á framtíðarlóðarmörkum. Samkvæmt þeim mælingum var landið skert um 1.21 ha, en skv. hjálögðu mæliblaði hefur verið bætt við það 1.32 ha, þar af 1.05 ha vestan megin lóðarinnar, sbr. bréf undirritaðs, dags. í febr. '67. Með hliðsjón af samþykkt bæjarstjórnar 7. apríl 1949 um að gefa félagi yðar kost á viðbótarlandi norðvestan við Steinahlíðar- landið, ca. 1.4 ha að flatarmáli, í stað bess lóðarskika, sem sneidd- 25 ur er af landinu vegna gatnaframkvæmda — vantar því enn ca. 800 m2 til að fullnægja nefndri samþykkt. Ekki er hægt að bæta þeim skika við vestan eða norðan megin núverandi lands utan það, sem mæling sýnir nú, og er það tillaga mín, að gengið verði frá lóðarmörkum og mæliblaði skv. hinni nýju mælingu með þeim fyrirvara, að 800 m? sé bætt við landið, þegar endanlega hefur verið gengið frá gatnamótum Elliðavogs og Miklubrautar og/eða hugsanlegri viðbótarlóð yður til handa sunnan megin. Girðingarframkvæmdir munu væntanlega hefjast strax og mögulegt verður næsta vor, enda hafi þá lóðarmörk verið ákveðin og samþykkt af yður“. Þá hefur og verið lagt fram bréf borgarverkfræðings í Reykja- vík til borgarráðs Reykjavíkur, dags. 4. janúar 1971 og undir- ritað af Ellert B. Schram, á þessa leið: „Á fundi borgarráðs 29. desember s.l. var vísað til minnar um- sagnar erindi Carls J. Eiríkssonar, dags. 21. f. m., varðandi upp- lýsingar um land Steinahlíðar við Suðurlandsbraut. Í fyrsta lagi er spurst fyrir um, „hvenær samþykki bæjar- stjórnar Reykjavíkur hafi verið veitt fyrir því, að land það, sem fylgdi eigninni, yrði ekki skert og að ekki yrðu lagðir vegir um það né lóðum úthlutað að því, eftir að breyting hefði verið gerð á landinu þá (1949) með því að skera sneið „af norðausturhorni þess“ en leggja aðra sneið að vestan og norðan til landsins í stað- inn“. Ekki er hægt að sjá, að bæjarstjórn hafi gert samþykkt um að skerða ekki frekar landið. Í öðru lagi óskast einnig upplýst, „hvar viðbótarland það er staðsett, ca. 1.4 ha að flatarmáli, sem bæjarstjórn Reykjavíkur lofaði að gefa Barnavinafél. Sumargjöf kost á, norðvestan við Steinahlíðarlandið með samþykki í bæjarstjórn þann "7. apríl 1949“. Þessari fyrirspurn er svarað með því að leggja fram bréf undir- ritaðs til Sumargjafar, dags. 21. desember 1970“. Í bréfi sama aðilja, dags. 21. janúar 1971 (dskj. nr. 14), vegna fyrirspurnar stefnanda þar um segir svo í niðurlagi, að „Borgar- yfirvöld hafa ekki gert neina samþykkt um, að landið skyldi ekki skert á hvorugan veginn“. Í bréfi frá skrifstofu Reykjavíkurborgar til stefnanda málsins, dags. 9. febrúar 1971, segir svo: „Með bréfi, dagsettu 8. febrúar s.l., er spurt, hvort barnavina- 26 félagið „Sumargjöf“ hafi sótt um leyfi borgaryfirvalda eða skrif- stofu minnar til að umgirða land Steinahlíðar á árunum 1949— 1950 eða síðar. Skrifleg umsókn til byggingarnefndar um girð- ingu kringum land Steinahlíðar hefur ekki borist til byggingar- nefndar, en lengi hefur staðið til að breyta lóðinni í sambandi við nýjar götur, og munu borgaryfirvöld sjá um girðingu um landið í því sambandi, samanber hjálögð ljósrit af bréfum Ellerts B. Schram, skrifstofustjóra borgarverkfræðings, til barnavinafélags- ins Sumargjafar, dagsettum 1. febrúar 1967 og 21. desember 1970“. Í bréfi Páls Líndals borgarlögmanns til lögmanns stefnda, dags. 28. febrúar 1972 (dskj. nr. 12), segir m. a., að á fundi borgarráðs 24. þess sama mánaðar hafi verið rætt bréf lögmannsins til sín, dags. 9. febrúar 1972, varðandi málssókn stefnanda á hendur stefnda til riftunar á gjafabréfi fyrir eigninni Steinahlíð. Með bréfi þessu er sent samrit af umsögn borgarlögmannsins um bréf stefnanda, dags. 12. febrúar 1972, en í bréfinu segir borgarlög- maður, að borgarráð hafi fallist á þá umsögn á framangreindum fundi. Þessi umsögn borgarlögmannsins fylgir bréfi hans, en hún hljóðar svo: „Með bréfi, dags. 21. þ. m., hefur háttv. borgarráð óskað um- sagnar minnar um erindi Carls J. Eiríkssonar, dags. 12. þ. m. Bréfritari á sem kunnugt er í máli við Barnavinafélagið Sumar- gjöf, og er það skv. bréfi hans „til staðfestingar á eignarrétti mínum á Í% hluta í eigninni Steinahlíð við Suðurlandsbraut (Kleppsmýrarblettur XVI, erfðafestuland), vegna brota á gjafa- skilmálum, sem settir voru, er Steinahlíð var gefin, og vegna þess, að gjöf fasteignar var bönnuð með lögum vegna lögræðis- skorts (ég var ófjárráða)“. Í bréfinu er spurst fyrir um það, hvort borgarstjórn mundi samþykkja fyrir sitt leyti, að erfðafesturétturinn að Kleppsmýr- arbletti 16 yrði skráður að 74 hluta á hans nafn, ef svo færi, að dómur félli honum í vil. Ég leyfi mér að leggja til, að bréfritara verði svarað á þá leið, að borgarstjórn mundi ekki samþykkja umrædda skráningu, ef dómur gengi honum í vil, heldur yrði landið þegar í stað tekið úr erfðafestu samkvæmt ákvæðum erfðafestubréfsins, dags. 28. maí 1928“. Lagður hefur verið fram í málinu uppdráttur af Steinahlíðar- landi, sem stefnandi gerði sjálfur í september 1970 og sýnir legu girðingar umhverfis það þá (dskj. nr. 5). Samkvæmt uppdrætt- 2 inum hefur verið tekin sneið af norðausturhorni landsins og enn fremur norðurhorni, sem nær 22.5 m af norðvesturlóðarmörkum, en samtals nemur þessi afsneiðing 1.21 ha. Uppdrátturinn sýnir viðbót við landið, ferhyrnda spildu út frá vesturmörkum lóðar- innar, sem nemur 0.36 ha. Í bréfi borgarverkfræðingsins í Reykjavík, dags. 11. febr. 1971, en með því fylgir framangreindur uppðráttur, segir svo: „Það staðfestist hér með samkvæmt beiðni, að lega girðingar austan- vert að Kleppsmýrarbletti 16, Reykjavík (Steinahlíð), sem sýnd er á viðfestu ljósriti af uppdrætti merktum „Steinahlíðarland í september 1970“, er í meginatriðum rétt, þannig að skekkja á málunum 101 m, 182 m, 35 m og 22.5 m fer hvergi fram úr 0.8 m samkvæmt mælingum, sem gerðar voru af starfsmönnum mæl- ingadeildarinnar á nefndri girðingu haustið 1970. Um önnur atr- iði uppdráttarins er mælingadeildinni ókunnugt“. Þá liggur og fyrir í málinu bréf garðyrkjustjóra Reykjavíkur, dags. 22. janúar 1974, en þar segir, að vinna við girðingu í Steinahlíð við Suðurlandsbraut hafi hafist 15. október 1972 og staðið þá samfleytt yfir til 7. apríl 1973, en þá hafi verkið tafist vegna efnisskorts til "7. október um haustið, en verkinu hafi verið lokið fyrir áramót 1973. Að lokum liggur fyrir uppdráttur af landinu, gerður af mæl- ingadeild borgarverkfræðings í júlí 1972 (dskj. nr. 30). Á þeim uppdrætti er sagt, að: Landið talið. ár rm a EÐ Bj MM a 3.9 ha Landið tegniðlat háða si .- 0... 40085 mé? Tekið af landinu skv. sþ. gifsi 7. 4. 1949... 12102 m? Bætt við landið að norðvestan og meðfram Suðurlandi Þraut... 0. 2 | 12983 Landið verður .. 2... 2. 0. 40966 m?“ Uppdrátturinn sýnir síðan legu hinnar nýju girðingar um- hverfis landið. Samkvæmt því hefur skásneiðin á austanverðu landinu verið færð austur fyrir norðurhornið, þannig að það horn er innan girðingarinnar. Bætt hefur verið við landið meðfram allri vesturhlið þess, svo sem fram með Suðurlandsbraut. Var upp- dráttur þessi í samræmi við síðustu vettvangsskoðun. Öllum framanröktum bréfum hefur verið mótmælt. 28 Stefnandi byggir kröfur sínar í málinu á því, að öll hin þing- lýstu skilyrði gjafabréfsins frá 11. apríl 1949 fyrir gjöfinni hafi ekki verið haldin. Hefur hann bent á það í fyrsta lagi, að gjafagern- ingurinn hafi verið ólöglegur, að því er hans eignarhluta varðaði, samkvæmt ákvæðum 37. gr. lögræðislaga nr. 95/1947, síðari mgr. aðallega. Hann hafi verið á 20. aldursári, er hann undirritaði gjafagerninginn og því ófjárráða. Samþykki Stjórnarráðs hafi ekki fengist, svo sem fjáhaldsmaður hans hafi áskilið við undir- skrift sína á gjafagerninginn, en jafnvel þótt samþykki Stjórnar- ráðs hefði fengist, hefði það samþykki verið ólöglegt samkvæmt framanrituðu lagaákvæði. Auk þessa þá hafi stefndi svo Verulega brotið öll skilyrði gjafabréfsins. Að því er varðar 1. skilyrðið, þá sé upplýst í málinu, að dvalarbörnunum á barnaheimilinu hafi ekki verið kennd trjárækt og matjurtarækt, svo sem þar er áskilið. Skiptir í því sambandi engu, þótt unglingar hafi unnið að slíkum störfum á vegum Reykjavíkurborgar, þar sem í því starfi felist engin kennsla til dvalarbarnanna. Að því er 2. skilyrði gjafabréfsins varðar, þá hafi skerðing á landinu orðið með öðrum hætti en skilyrðið setur. Aðeins hafi verið heimilt að skerða sneið af norðausturhorni landsins. Hins vegar hafi, er málshöfð- unin hófst, bæði austurhornin verið tekin af landinu. Sú skerðing hafi samtals numið 1.21 ha, en þrátt fyrir ákvæði í skilyrðinu um að leggja aðra sneið að vestan og norðan til landsins í stað- inn hafi á sama tíma eingöngu verið lagt til 0.36 ha. Skipti hér engu um, þótt nú, meðan á málinu stóð, hafi öðru horninu verið skilað aftur til landsins. Samkvæmt skilyrðinu skyldi allt landið, eftir að hin heimilaða skerðing hafði verið gerð og nýtt land við bætt í staðinn, verða umgirt og lagað innan eins árs. Þetta skil- yrði hafi algerlega verið vanrækt af hálfu stefnda. Upprunalegu girðingunni hafi verið illa við haldið, og á köflum svo, að hún hafi á mörgum stöðum legið niðri um lengri tíma. Varði engu, þótt nú sé komin ný girðing umhverfis landið. Þá hafi stefndi og brotið ákvæði 3. skilyrðisins um það, að stefndi hlynnti að gróðri þeim, sem á lóðinni var við útgáfu gjafabréfsins, eftir því sem unnt væri. Bendir stefnandi á það, að blómabeð, sem hafi verið vestan við íbúðarhúsið, hafi verið upprætt, en bílastæði gert í staðinn. Enn fremur að tré hafi verið skilin eftir utan landsins við skerðingu þess. Af öllu þessu sé því ljóst, að öll skilyrði gjafa- bréfsins hafi verið brotin, og það með vitund stefnda. Komi því eigi til álita, að stefndi geti öðlast eignarrétt á landinu fyrir hefð samkvæmt 2. mgr. 2. gr. laga nr. 46 frá 1905. Um tómlæti 29 af sinni hálfu hafi alls ekki verið að ræða. Hann hafi eitt sinn verið samþykkur gjöfinni, á meðan hann hafi haldið, að stefndi vildi halda skilyrðin, og hafi það þá verið af góðvild af sinni hálfu til stefnda. Hann kvaðst hafa kvartað yfir brotum á skil- yrðunum, bæði við formann og framkvæmdastjóra stefnda og við forstöðukonu barnaheimilisins um sumarið 1970 og aftur um það haust, en síðan hafi hann höfðað mál þetta í desember það sama ár. Stefndi styður sýknukröfu sína þeim rökum, að hann telji sig hafa, eftir því sem föng hafi verið á og hægt hafi verið með sanngirni að krefjast, séð til þess yfir 20 ára skeið, að virtar hafi verið óskir fyrrverandi eigenda eignarinnar svo sem þær hafi verið upp taldar í gjafabréfinu. Í fyrsta lagi hafi stefndi séð til þess, að eignin hafi eingöngu verið starfrækt sem barnaheimili og í því skyni hafi sérstaklega verið hlúð að húseigninni með við- auka og breytingum, gerðum þegar á árinu 1949. Allir megi vita, að 3ja—6 ára börn geti lítið aðhafst við trjárækt og matjurta- rækt á svo miklu gróðursvæði. Þau störf hafi verið unnin af unglingum á sumrum undir leiðsögn og með því starfi hafi dval- arbörnin fylgst. Í annan stað hefur lóðin ekki verið skert umfram það, sem allra brýnasta tilfæring vegna skipulagsbreytinga hefur krafist, og þá annað land verið látið í té endurgjaldslaust í stað- inn. Það verði ekki annað séð en að gróður sá, sem á lóðinni er, sé þroskavænlegur og að hann hafi hlotið eðlilega aðhlynningu þá 2 áratugi, sem liðnir eru frá því, að stefndi fékk umráð lands- ins. Þannig hafi árin liðið og nú sé viðurkennt af hálfu stefnanda, að honum hafi verið ljóst og hann hafi litið svo á sem ýmsum skilyrðum hafi þegar frá upphafi verið illa fram fylgt af hálfu stefnda. Þó hafi hann ekki séð ástæðu til athafna né heldur til- kynnt stefnda hugsanlega riftun, ef eigi yrði úr tilteknum ágöll- um bætt, fyrr en liðin voru meira en 20 ár frá því að bréfið var afhent. Slík aðvörun eða tilkynning hlaut að vera forsenda þess, að riftunarmál væri hafið. Einnig bendir stefndi á, að þau frá- vik, sem orðið hafa frá skilyrðum gjafarinnar, þá hafa þau verið svo óveruleg allan tímann, að engan veginn gæti sætt riftun. Eftir að stefnandi öðlaðist lögræði, rúmu hálfu öðru ári eftir undirskrift gjafabréfsins, bar honum að gera ráðstafanir þegar í stað til rift- unar vegna samþykkisskorts síns, ef hann hafi viljað bera það fyrir sig. Þá sé með öllu fráleitt að bera fyrir sig vanhæfisskort til samþykkis eftir meira en 20 ára tímabil. Mótmælir stefndi því, að Stjórnarráðið hefði sett sig upp á móti því að verða við ósk gefenda, og bendir á, að samþykki ráðuneytisins geti hafa verið 30 fyrir hendi, þótt það hafi eigi fundist í desember 1970. Auk þess alls þá hafi stefndi unnið fullan hefðarrétt á eignarhlutanum. Í Steinahlíð hefur verið starfrækt dagvistunarheimili fyrir börn frá því árið 1949 og er enn. Dómarinn hefur kannað vettvang, fyrst í maí 1973 og síðan aftur eftir dómtöku málsins. Þótt eigi liggi fyrir um það fullkomin sönnun, þá bendir allt til þess, að samþykkis Stjórnarráðs hafi aldrei verið leitað til gjafarinnar, að því er stefnanda varðaði, svo sem áskilið var í sjafabréfinu og lög mæltu fyrir um. Eins og fram kemur hér að framan, eru dvalarbörn á heimilinu að Steinahlíð á aldrinum 3ja til 6 ára. Verður naumast til þess ætlast, að svo ung börn geti unnið að matjurta- eða trjárækt. Hins vegar er ljóst, að unglingar starfa að þeim störfum á sumrum á vegum Reykjavíkurborgar undir leiðsögn. Af fyrri vettvangs- skoðun dómarans má ætla, að dvalarbörnin fylgist að einhverju leyti með þeim störfum, þar sem mörg þeirra voru þá að leik á landsvæðinu, þótt þeim sé eigi sérstaklega kennd sú starfsemi, enda vart að slíkt bæri árangur hjá svo ungum börnum. Af vett- vangsskoðunum varð eigi annað séð en að öll ræktun á landinu sé blómleg. Ljóst er, að á árunum fyrir og um 1967 hafði landið verið skert um 1.21 hektara á þann veg, að tekin hafði verið sneið af norð- austurhorni og enn fremur norðurhorni, en í staðinn hafði verið bætt við landið 0.36 hektörum við vesturhlið þess. Var uppruna- leg girðing umhverfis landið notuð til afmörkunar, nema ef vera má, að ný girðing hafi verið umhverfis umrædda 0.36 hektara. Af fyrri vettvangsskoðun varð séð, að girðingin var víða léleg. Á hinn bóginn aftur á móti er ljóst, að á tímabilinu október 1972 til áramóta 1973 hefur allt landið verið girt nýrri girðingu og við það bætt að norðvestan og meðfram Suðurlandsbraut rúmum 1.29 hekturum, sbr. dómsskjal nr. 30, þannig að landið hefur fengið sína upprunalegu stærð. Þess ber þó að geta, að við þá framkvæmd var norðurhorn landsins aftur sett innan girðingar. Í þessu sambandi má geta þess, að við skerðingu landsins fyrir og um 1967 urðu mörg tré utan girðingar og eru enn. Einnig er ljóst, að blómabeð norðan við húsið og við hlað þess hefur verið numið brott og bílastæði gert í staðinn. Þykir hið síðastnefnda ekki óeðlileg breyting miðað við breyttar aðstæður. Af þessu framansögðu er ljóst, að brestur hefur verið á því af hálfu stefnda að fullnægja skilyrðum gjafabréfsins. Af þeim sök- öl um getur stefndi eigi öðlast eignarrétt að eigninni fyrir hefð, þótt skilyrði kynnu ella að vera til slíks að því er tímalengd varðar. Stefnandi er fæddur 29. desember 1929 og varð því fjárráða sama dag árið 1950, eða rúmu hálfu öðru ári frá dagsetningu gjafabréfsins. Stefna í málinu var birt 23. desember 1970, eða tæpum 20 árum eftir að stefnandi varð fjárráða og rúmu tuttugu og einu og hálfu ári eftir útgáfu gjafabréfsins. Þótt ljóst sé sam- kvæmt framansögðu, að stefndi fullnægi ekki skilyrðum gjafa- bréfsins í mörgum atriðum, og þá sérstaklega að eigi liggur fyrir sannanlegt samþykki Stjórnarráðs fyrir gjöfinni, þá þykir hið langa aðgerðarleysi stefnanda og hinn langi tími að öðru leyti, sem liðinn er, eiga að leiða til þess, að hann fái ekki komið fram kröfum sínum í málinu. Ber því að dæma stefnda sýknu. Rétt þykir, að málskostnaður falli niður. Emil Ágústsson borgardómari kvað upp dóm þennan, en vegna óviðráðanlegra ástæðna og þess, að málið er nokkuð óaðgengilegt, hefur uppsaga dregist fram yfir venju. Dómsorð: Stefndi, Barnavinafélagið Sumargjöf, á að vera sýkn af kröfum stefnanda, Carls J. Eiríkssonar, í máli þessu. Málskostnaður fellur niður. 32 Þriðjudaginn 25. janúar 1977. Nr. 103/1976. Fjármálaráðherra f. h. ríkissjóðs segn Hreppsnefnd Landmannahrepps vegna hreppsins Hreppsnefnd Holtahrepps vegna hreppsins Eigendum og ábúendum jarða í þeim hreppi Eigendum jarðanna Hóla og Næfurholts í Rangárvallahreppi og Hreppsnefnd Rangárvallahrepps vegna hreppsins. Kærumál. Eignardómsmál. Frávísunardómi hrundið. Sératkvæði. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Magnús Þ. Torfa- son, Ármann Snævarr, Benedikt Sigurjónsson, Logi Einars- son og Þór Vilhjálmsson. Sóknaraðili hefur með heimild í b lið 1. tl. 1. mgr. 21. gr. laga nr. 75/1973 skotið máli þessu til Hæstaréttar með kæru 29. apríl 1976, sem Hæstarétti barst 21. maí s. á. Krefst hann þess, að frávísunardómur aukadómþings Rangárvallasýslu 20. apríl 1976 verði úr gildi felldur og að lagt verði fyrir héraðsdóm að dæma um efni málsins. Þá krefst hann kæru- málskostnaðar úr hendi allra varnaraðilja. Varnaraðili hreppsnefnd Landmannahrepps vegna hrepps- ins krefst staðfestingar hins kærða dóms og kærumálskostn- aðar úr hendi sóknaraðilja, eins og málið væri ekki gjafvarn- armál, en þessi varnaraðili, sem hafði gjafvörn í héraði, fékk gjafvörn í kærumáli þessu með bréfi dómsmálaráðuneytis 28. desember 1976. Varnaraðiljar hreppsnefnd 'Holtahrepps vegna hreppsins, eigendur og ábúendur jarða í þeim hreppi, eigendur jarðanna Hóla og Næfurholts í Rangárvallahreppi og hreppsnefnd Rangárvallahrepps vegna hreppsins krefjast staðfestingar hins kærða dóms og kærumálskostnaðar úr hendi sóknarað- ilja, en þessir varnaraðiljar, sem höfðu gjafvörn í héraði, = 3ð fengu sjafvörn í kærumáli þessu með bréfi dómsmálaráðu- neytis 10. janúar 1977. Hreppsnefnd Skaftártunguhrepps vegna hreppsins lét sækja þing í héraði í máli þessu og lýsti því yfir, að hún styddi eigi frávísunarkröfu varnaraðilja. Af hálfu hrepps- nefndarinnar var eigi sótt þing fyrir Hæstarétti. Í héraði var einnig sótt þing af hendi Ása- og Djúpár- hreppa. Var mótmælt kröfum sóknaraðilja, en því lýst yfir, að eigi mundi frekar verða sótt þing af hendi þessara aðilja. Kærumál þetta hefur verið munnlega flutt samkvæmt 2. mgr. 31. gr. laga nr. 75/1973. Svo sem greinir í héraðsdómi, beindi sóknaraðili þeim til- mælum til sýslumannsins í Rangárvallasýslu með bréfi 29. janúar 1975, að gefin yrði út eignardómsstefna samkvæmt heimild í 220. gr. laga nr. 85/1936 „til þess að fá það ákveðið og staðfest með dómi, að ríkissjóður eigi beinan eignarrétt að landsvæðum“ innan Rangárvallasýslu, sem nánar eru greind. Landsvæði þau, sem hér um ræðir, eru nefnd Land- mannaafréttur, og eru mörk þeirra ákveðin með sáttargerð 7. ágúst 1951, sbr. dóm Hæstaréttar 25. febrúar 1955. Mörk þessi hafa eigi sætt andmælum í málinu, og verður við það að miða, að landsvæði þetta allt sé innan Rangárvallasýslu. Bréf sóknaraðilja er nánar rakið í héraðsdómi. Á grundvelli þess gaf sýslumaður Rangárvallasýslu út eignardómsstefnu 12. mars 1975. Var hún birt í Lögbirtingablaði, sem út kom 19. s. m. Segir í stefnunni, að fjármálaráðherra þurfi að fá útgefna eignardómsstefnu samkvæmt heimild í 220. gr. laga nr. 85/1936 „til viðurkenningar á beinum eignarrétti ríkis- sjóðs að svokölluðum „Landmannaafrétti“ hér í sýslu, en formleg eignarheimild að afréttarsvæðum þessum liggur ekki fyrir“. Samkvæmt þessu lúta dómkröfur í eignardómsstefnu að viðurkenningu beins eignarréttar að framangreindum land- svæðum til handa sóknaraðilja. Sóknaraðili reifaði viðhlítandi dómkröfur sínar, máls- ástæður og lagarök, er hann bar fram ofangreind tilmæli sín við sýslumanninn í Rangárvallasýslu, sbr. 217. gr. og 220. 3 34 gr. laga nr. 85/1936. Ákvæði 220. gr. laga nr. 85/1936 rýmk- aði heimild til útgáfu eignardómsstefnu frá því, sem áður var. Ber að lögskýra greinina svo, að hún lýsi eigi tæmandi þeim lagaatvikum um stofnun eignarréttinda yfir fasteign, sem heimila útgáfu slíkrar stefnu. Telja verður, að sóknar- aðili hafi lögmæta hagsmuni af því að leita dómsúrlausnar um kröfur sínar í málinu. Er ymsum vandkvæðum bundið fyrir hann að velja aðra dómskapaleið en þá, er hann hefur kosið sér með málssókn þessari. Þegar virt eru í heild gögn þau, er sóknaraðili hefur lagt fram, og lagasjónarmið, er hann reisir kröfu sína á, þykir hann hafa átt tilkall til þess, að eignardómsstefna samkvæmt 220. gr. laga nr. 85/1986 yrði gefin út í máli þessu. Ber því að fella hinn kærða dóm úr gildi og leggja fyrir héraðsdóm að taka málið til efnis- meðferðar. Ákvörðun um gjafvarnarkostnað í héraði bíður efnisdóms Í málinu. Kærumálskostnaður fellur niður. Gjafvarnarkostnaður varnaraðilja vegna kærumáls þessa greiðist úr ríkissjóði, þar með talin málflutningslaun skip- aðra talsmanna þeirra, 150.000 krónur til hvors. Eigendur og ábúendur jarða, sem standa að málssókn þess- ari, eru eigi nafngreindir Í gögnum máls, og eigi kemur fram, hvaða jarðir þeir eigi eða byggi. Úr þessu þarf að bæta við efnismeðferð málsins. Dómsorð: Hinn kærði dómur er úr gildi felldur, og ber héraðs- dómi að taka mál þetta til efnismeðferðar. Kærumálskostnaður fellur niður. Gjafvarnarkostnaður varnaraðilja í kærumáli þessu, hreppsnefndar Landmannahrepps vegna hreppsins, hreppsnefndar Holtahrepps vegna hreppsins, eigenda og ábúenda jarða í þeim hreppi, eigenda jarðanna Hóla og Næfurholts í Rangárvallahreppi og hreppsnefndar Ranp- árvallahrepps vegna hreppsins, greiðist úr ríkissjóði, þar með talin málflutningslaun skipaðra talsmanna þeirra, 35 hæstaréttarlögmannanna Páls S. Pálssonar og Svein- bjarnar Jónssonar, 150.000 krónur til hvors. Sératkvæði Magnúsar Þ. Torfasonar hæstaréttardómara. I. Eg vísa til atkvæðis meiri hluta dómenda um kröfuserð málsaðilja fyrir Hæstarétti svo og um lýsingu á aðdraganda að útgáfu eignardómsstefnunnar 12. mars 1975. N. Ljóst er af beiðni sóknaraðilja til sýslumannsins í Rangár- vallasýslu 29. janúar 1975 um útgáfu eignardómsstefnu og af málsreifun hans í héraði og fyrir Hæstarétti, að hann reisir kröfur sínar um eignardóm fyrir landsvæði því, sem málið fjallar um, á þeim grundvelli, að landsvæði þetta sé almenn- ingur og hafi engir tekið á því heimildir til fullkominna eignarráða. Landsvæðið sé að vísu afnotabundinn almenn- ingur, er sóknaraðili nefnir svo, öðru nafni afréttur, Land- mannaafréttur. Af því leiði þó bað eitt, að afréttarhafar megi hafa viss afnot afréttarins, einkum til upprekstrar og veiði í vötnum og ám, en þeir eigi ekki beinan eignarrétt að land- inu. Sé sóknaraðili fortakslaust eigandi alls landsvæðisins samkvæmt þeirri réttarreglu, að ríkið eigi öll lönd, sem aðrir hafi ekki stofnað til eignarréttar yfir sér til handa. Samkvæmt 220. gr. laga nr. 85/1936 getur maður beiðst út- gáfu eignardómsstefnu, ef hann „sannar“ ... eða „gerir sennilegt, að hann hafi öðlast réttindi yfir fasteign ... með samningi eða hefð, en hann skortir skilríki fyrir rétti sín- um“. Gagngert höfðu verið bornar brigður á eignarrétt sókn- araðilja að Landmannaafrétti, er hann beiddist útgáfu eign- ardómsstefnu, sem glöggt sést af því, að hann rökstuddi beiðni sína með því, að nauðsynlegt væri að „fá skorið úr óvissu þeirri og ágreiningi“, sem upp hefði komið um eignar- réttinn. Að framan var lýst þeim lagagrundvelli, sem sóknar- aðili reisir eignardómskröfu sína á. Hann hefur hvorki haft 9 JU umrætt landsvæði í eignarhaldi, sem leitt gæti til hefðar, né reisir hann eignartilkall sitt á öðrum réttaratvikum, sem 220. gr. laga nr. 85/1936 tekur til beinum orðum eða fyrir lög- Jöfnun. Þegar af þeim ástæðum, sem nú hafa verið greindar, tel ég, að eigi séu skilyrði til þess, að sóknaraðili fái skorið úr um eignarréttartilkall sitt í eignardómsmáli samkvæmt XIX. kafla laga nr. 85/1936. Ber því að staðfesta úrlausn héraðsdóms um, að málinu skuli vísað frá dómi. “g tel eftir atvikum rétt, að málskostnaður í héraði og kærumálskostnaður fyrir Hæstarétti falli niður, en allur gjaf- varnarkostnaður varnaraðilja í héraði og í kærumálinu fyrir Hæstarétti greiðist úr ríkissjóði, þar með talin málflutnings- laun skipaðra talsmanna þeirra í héraði og fyrir Hæstarétti, samtals 350.000 krónur til hvors þeirra. Eg er samþykkur meiri hluta dómenda um, að nafngreina hefði átt þá aðilja glögglega, sem tekið hafa til varna í mál- inu vegna jarða í Holtahreppi og Rangárvallahreppi. Samkvæmt þessu tel ég, að dómsorð eigi að vera svofellt: Hinn kærði frávísunardómur á að vera óraskaður. Málskostnaður í héraði og kærumálskostnaður fyrir Hæsta- rétti fellur niður. Allur gjafvarnarkostnaður varnaraðilja í héraði og fyrir Hæstarétti greiðist úr ríkissjóði, þar með talin málflutnings- laun skipaðs talsmanns varnaraðilja hreppsnefndar Land- mannahrepps vegna hreppsins, Páls S. Pálssonar hæstaréttar- lögmanns, samtals 350.000 krónur, og málflutningslaun skip- aðs talsmanns varnaraðilja hreppsnefndar Holtahrepps f. h. hreppsins, eigenda og ábúenda jarða í Holtahreppi, hrepps- nefndar Rangárvallahrepps f. h. hreppsins og eigenda jarð- anna Hóla og Næfurholts í Rangárvallahreppi, Sveinbjarnar Jónssonar hæstaréttarlögmanns, samtals 350.000 krónur. Dómur aukadómþings Rangárvallasýslu 20. apríl 1976. Mál þetta var tekið til dóms 6. f. m. Hinn 29. janúar 1975 ritaði lögmaður stefnanda sýslumannin- um í Rangárvallasýslu bréf og fór þess á leit af hálfu fjármála- ráðherra f. h. ríkissjóðs og í samráði við landbúnaðarráðherra, að gefin yrði út eignardómsstefna með heimild í 220. gr. laga nr. 31 85/1936 til að fá ákveðið og staðfest með dómi, að ríkissjóður eigi beinan eignarrétt að landsvæðum þeim innan Rangárvallasýslu, sem auðkennd væru á uppdrætti, sem bréfinu fylgdi, og nefnd séu Landmannaafréttur. Var um það atriði vísað til dómasafns Hæsta- réttar frá árinu 1955, bls. 109 og 117. Var gerð grein fyrir því, að tilefni málssóknarinnar væri ágreiningur, sem risið hefði út af réttarstöðu afréttarsvæðanna í sambandi við virkjunarfram- kvæmdir hins opinbera við Tungnaá og Þórisvatn. Hafi oddvitar fjögurra hreppa í Rangárvallasýslu lýst því yfir, að leita þyrfti úrskurðar dómstóla í því ágreiningsmáli, þ. e. hvort um beinan eignarrétt væri að ræða eða hvort um landsvæðin giltu almennar reglur um afrétti. Jafnframt hafi verið talið, að vegna umsvifa veiðifélagsins við Þórisvatn væri nauðsynlegt að fá skorið úr þeirri óvissu og ágreiningi, sem þar hefði komið upp, en nokkur hluti vatnsins sé innan Landmannaafréttar. Þá sé brýn nauðsyn slíkrar dómsúrlausnar vegna víðáttumikilla landsvæða, sem fari undir vatn (Nýja Króksvatn) við stíflugerð í Tungnaá. Loks hljóti dómur í slíku máli að verða til mikilsverðrar leiðbeiningar um eignarréttarstöðu annarra afréttarsvæða á landinu, þar á meðal stöðuvatna á afréttum, en þessi mál séu mjög á dagskrá á síðari árum. Þá tekur lögmaðurinn fram í bréfi sínu, að málshöfð- unarbeiðendur vilji láta það koma skýrt fram, þótt þess sé ekki getið sérstaklega í stefnunni, að þrátt fyrir málssókn þessa um viðurkenningu á beinum eignarrétti að afréttarsvæðunum, sem stundum sé kallaður grunneignarréttur, muni ríkisvaldið viður- kenna rétt byggðamanna til upprekstrar og annarra afréttarnota, sem lög og venjur séu fyrir, enda sé gengið út frá, að þeir muni, er þar að kemur, sjálfir gera grein fyrir þeim réttartilköllum undir rekstri eignardómsmálsins. Þá gerði lögmaðurinn grein fyrir því í bréfinu, að nokkurrar óvissu hafi gætt um skilning á 220. gr. laga nr. 85/1936, en eftir að dómur hafi gengið í Hæsta- rétti í eignardómsmáli um Holtamannaafrétt, virðist ekki lengur vafi á því, að slíkt mál megi og eigi að reka sem eignardómsmál, enda hafi sá háttur verið hafður á í fyrra máli um þann afrétt. Beri að hafa í huga, að venjuleg dómstólameðferð verði ekki viðhöfð þegar af þeirri ástæðu, að ekki sé á vísan að róa um varnaraðild og engin tök á að ná til allra hugsanlegra réttarkrefj- enda nema með opinberri stefnu. Þetta eigi ef til vill ekki við um hreppa þá, sem til greina kæmu, heldur eigendur jarða, sem kynnu að telja sig eiga réttartilkall til afréttarsvæðanna. Af greinargerð með lögum nr. 85/1936 komi fram, að með ákvæðum 38 220. gr. hafi verið ætlað að rýmka fyrri reglu, enda hafi sú þróun orðið í nágrannalöndunum. Verði og að telja, að enn sé í gildi sú meginhugsun, sem fram hafi komið í ákvæðum 9. gr. eldri laga um hefð nr. 46/1905, að stefna megi opinberri stefnu, þegar að öðrum kosti verði ekki náð til aðilja nema með óhæfilegum töfum, kostnaði og fyrirhöfn. Þá kveður lögmaðurinn ekki um að ræða venjulega vinningu hefðar á landsvæði því, sem krafan bein- ist að, þ. e. Landmannaafrétti, heldur eigi ríkisvaldið slík landsvæði og hafi átt allt frá upphafi ríkisskipunar hér á landi, aldahefð, en skorti hins vegar formlega staðfestingu á þeim rétti. Ef ekki verði talið, að ákvæði 220. gr. laga nr. 85/1936 eigi beint við, þá eigi þau tvímælalaust við samkvæmt lögjöfnun. Í bréfi sínu gerði lögmaðurinn síðan ítarlega grein fyrir því, að hið umstefnda land- svæði sé almenningur, nánar tiltekið byggðaalmenningur, svo- kallaður Landmannaafréttur, og sé ríkisvaldið réttur og löglegur eigandi þess. Kemur þar fram m. a. að þótt afréttarlönd hafi vafalaust fljótt verið tekin í notkun, eftir að land byggðist, þá hafi þar ekki verið um að ræða nám til eignar, heldur nám til afnota og eigi því afréttarhafar einungis afnotarétt yfir afrétt- inum. Samfelld réttarþróun hér á landi staðfesti, að ríkisheildin sé eigandi að hinu umstefnda afréttarsvæði með óskertum rétti til jarðefna og hvers konar námavinnslu, jarðhita, vatnsafls og rétti til hagnýtingar þess, rétti til umferðar, dvalar og náttúru- skoðunar fyrir landsmenn o. s. frv. Með rannsóknum á afréttar- svæðunum til undirbúnings virkjana, sem hafi hafist 1952, og síðari framkvæmdum hafi ríkisvaldið tekið sér varanlega ból- festu á afréttarsvæðinu og tekið svæðið til vörslu og eignarhalds. Er ríkið hafi í janúarmánuði 1952 leyst til sín rétt þann, sem svonefnt Titanfélag hafði öðlast yfir vatnsréttindum, vatnsbotni og árfarvegum og til virkjunarframkvæmda á afréttarsvæðinu, hafi ríkið öðlast þinglesnar eignarheimildir fyrir öllum þessum réttindum. Þá lýsir lögmaður stefnanda því yfir í bréfi sínu, að ef svo verði talið, að réttarstaðan til forna þyki ekki upplýst til hlítar, þá sé það varamálsástæða stefnanda, að með því að byggja eingöngu eða fyrst og fremst á því, sem best samrýmist hugsunar- hætti, stöðu og þörfum nútímaþjóðfélags, sem fram hafi komið í úrlausnum dómstóla og áliti fræðimanna, verði komist að sömu niðurstöðu um rétt stefnanda til afréttarsvæðisins. Í bréfi lög- manns stefnanda er gerð rækileg grein fyrir sjónarmiðum og þau rökstudd nánar. Á grundvelli bréfs lögmanns stefnanda gaf sýslumaðurinn í 39 Rangárvallasýslu síðan, 12. mars 1975, út eignardómsstefnu, sem síðan birtist í 20. tbl. 68. árgangs Lögbirtingablaðsins, er út kom 19. mars 1975. Er kröfugerð og lýsing málavaxta í stefnunni svo- hljóðandi: „... Mér hefur tjáð fjármálaráðherra, Matthías Á. Mathiesen, að hann þurfi, fyrir hönd ríkissjóðs vegna ríkisvalds- ins, að fá út gefna eignardómsstefnu samkvæmt heimild í 220. grein einkamálalaga nr. 85/1936, til viðurkenningar á beinum eignarrétti ríkissjóðs að svokölluðum „Landmannaafrétti“ hér í sýslu, en formleg eignarheimild af afréttarsvæðum þessum liggur ekki fyrir, enda þótt greinilega sé gert ráð fyrir beinum eignar- rétti ríkisins í hæstaréttardómi frá 25. febrúar 1955 (málið nr. 103/1953). Landsvæði þau, sem hér um ræðir og málssókn þessi tekur til, eru tilgreind í dóminum, sem hér segir nánar: Úr Ófærugili (A) í Tröllkonuhlaup í Þjórsá (B), eftir Þjórsá í Tungnaá (C), eftir Tungnaá í Blautukvísl (D), eftir Blautukvísl í Blautukvíslarbotna (E), þaðan í Þóristind (F) og þaðan sjón- hending í Þveröldu (G) og úr Þveröldu í Svartakamb, þar sem hann er hæstur (H), þaðan þvert í Tungnaá (I), síðan eftir Tungnaá í Kirkjufellsós (J) og eftir honum í Kirkjufellsvatn (K), þaðan eftir Hábarmi (L) í há-Torfajökul (M), frá Torfa- jökli í upptök syðri kvíslar Markarfljóts (N), þaðan í Krakatind (0) og þaðan í Ófærugil (punkt A). Þessi landfræðilega afmörkun stefnusvæðanna hefur ekki — og mun væntanlega ekki — sæta andmælum, enda hefur hún verið lögð til grundvallar fyrrgreindum dómi Hæstaréttar frá 25. febr. 1955. Þykir og mega ganga út frá, með tilvísun til sama dóms, að landsvæðin liggi að öllu leyti innan lögsagnarumdæmis Rangárvallasýslu. Til glöggvunar hefur forstöðumaður Landmæl- inga Íslands markað þau á eftirfarandi uppdrátt: ... Sérstakt tilefni þessarar málshöfðunar er ágreiningur út af eignarréttarstöðu afréttarsvæða þar efra í sambandi við virkj- unarframkvæmdir við Tungnaá og Þórisvatn. Á fundi 1. ágúst 1971 lýstu oddvitar fjögurra hreppa í Rangárvallasýslu, að „með einhverju móti þyrfti að leita úrskurðar dómstólanna í ágrein- ingsmáli þessu“, nánar tiltekið hvort um beinan eignarrétt væri að ræða eða hvort um landsvæði þessi giltu „almennar reglur um afrétti“, eins og oddvitarnir orðuðu það. Jafnframt er, vegna umsvifa veiðifélagsins um Þórisvatn, nauðsynlegt að fá skorið úr óvissu þeirri og ágreiningi, sem þar hefur risið, en nokkur hluti vatnsins er innan fyrrgreindra afréttarmarka. Þá er loks brýn nauðsyn slíkrar dómsúrlausnar vegna víðáttumikilla landsvæða, 40 sem fara undir vatn (Nýja Króksvatn) við stíflugerð í Tungnaá. Málshöfðandi hefur lagt fram ítarlega greinargerð, sbr. 220. gr. og 217. gr. einkamálalaga nr. 85/1936, ásamt fjölda fylgiskjala, þar sem hann telur sig færa fram helstu sannanir sínar eða líkur fyrir því, að ríkið sé beinn eigandi hinna umstefndu landsvæða, enda verði og að teljast vafalaust, meðal annars með tilliti til hæstaréttardóms 21. janúar 1975, að með málið megi og eigi að fara sem eignardómsmál. Fer hann þess jafnframt á leit, að viðhöfð verði aukadómsmeðferð og málið þingfest á skrifstofu sýslu- mannsembættisins á Hvolsvelli. Samkvæmt því, sem fram er komið og fyrir liggur, telur dóm- arinn að eignardómsmeðferð sé heimil í máli þessu. Fyrir því stefnist hér með hverjum þeim, sem telur sig hafa réttartilkall fram að færa gagnvart fyrrgreindum landsvæðum, að mæta fyrir aukadómþingi Rangárvallasýslu, sem háð verður á skrifstofu sýslumanns, Hvollsvelli, ...“. Við þingfestingu málsins var sótt þing af hálfu þessara aðilja: Landmannahrepps, Holtahrepps og eigenda og ábúenda jarða Í þeim hreppi, eigenda og ábúenda jarðanna Næfurholts og Hóla í Rangárvallahreppi, Rangárvallahrepps, Ása- og Djúpárhreppa og eigenda og ábúenda jarða í þeim hreppum. Þá var og mætt af hálfu Landsvirkjunar til réttargæslu. Í næsta þinghaldi í málinu var sótt þing af hálfu Skaftártunguhrepps. Í því þinghaldi var því lýst yfir af hálfu Ásahrepps og Djúpárhrepps og eigenda og ábúenda jarða í þeim hreppum, að því sé mótmælt, að hinar um- stefndu kröfur nái fram að ganga að því er snertir þann hluta landsvæðanna, sem séu innan marka afrétta Ása- og Djúpárhreppa, en ekki sé talin ástæða til að mæta frekar í málinu. Í þinghaldi þessu kom fram krafa um frávísun málsins af hálfu Landmanna- hrepps, Holtahrepps og eigenda og ábúenda jarða í þeim hreppi, eigenda og ábúenda jarðanna Næfurholts og Hóla í Rangárvalla- hreppi og af hálfu Rangárvallahrepps. Af hálfu Skaftártungu- hrepps var því lýst yfir, að hvorki sé gerð frávísunarkrafa né framkomin frávísunarkrafa studd, en hreppnum áskilinn réttur til að koma fram með kröfur og greinargerð við efnismeðferð málsins. Munnlegur málflutningur um frávísunarkröfurnar fór fram 6. £.. Krafa Landmannahrepps um frávísun málsins er byggð á því, að lagaskilyrði hafi skort til útgáfu eignardómsstefnu í máli þessu. Því sé ekki lögmætur grundvöllur til að reka málið sem lí eignardómsmál. Á árum fyrri heimsstyrjaldarinnar hafi Land- mannahreppur selt vatnsréttindi í ám á Landmannaafrétti, enda hafi hrepparnir í Rangárvallasýslu talið sig hafa fullkomin eign- arréttindi yfir afréttum sínum. Hafi ríkisvaldið í orði og í verki viðurkennt allt frá 1914, að Landmannahreppur sé réttur eigandi að Landmannaafrétti með öllum gögnum og gæðum. Á árinu 1953 hafi svo ríkisvaldið keypt sér til handa hluta þeirra réttinda, sem Landmannahreppur hafði áður selt, þ. e. réttindi yfir vatnsafli og vatnsnotkun í Tungnaá Í Landmannaafrétti, réttindi Land- mannahrepps til vatnsafls í Þjórsá og notkunar þess í Þjórsá eða þeim straumum eða vötnum, er liggja til Þjórsár. Með því að þinglýsa þessum eignarheimildum sínum verði stefnandi fullkom- inn eigandi réttinda þessara. Því hafi brostið skilyrði til útgáfu eignarðdómsstefnu í málinu. Þá er frávísunarkrafan byggð á því, að afréttir hér á landi hafi aldrei verið eign ríkisins. Ríkisvaldið hafi hvorki gert sennilegt né sannað, að það sé eigandi að Land- mannaafrétti. Megi miklu fremur líta svo á, að ríkið hafi á liðnum tímum talið Landmannaafrétt eign Landmannahrepps. Þá er frá- vísunarkrafan studd þeim rökum, að sveitarstjórnarlög nr. 58/ 1961 og reglugerð með þeim, lög um afréttarmálefni o. fl. nr. 42/ 1969 og lög um kauprétt að jörðum nr. 40/1948 gefi til kynna, að afréttir séu í einkaeign. Frávísunarkrafa umboðsmanns Holtahrepps, eigenda og ábú- enda jarða í þeim hreppi, eigenda jarðanna Næfurholts og Hóla í Rangárvallahreppi og Rangárvallahrepps er byggð á því, að lagaskilyrði hafi brostið til útgáfu eignardómsstefnu í máli þessu. Til þess að skilyrði séu til útgáfu eignardómsstefnu skv. 220. gr. laga nr. 85/1936, verði að vera fyrir hendi vissa um rétt þess, er kröfu vill gera, eða jafngildi fullkominnar sönnunar. Hins vegar fjalli bréf lögmanns stefnanda til sýslumanns Rangárvallasýslu allt um þá miklu óvissu, sem sé um rétt stefnanda. Af ýmsum gögnum í málinu komi fram, að Holtahreppur sé talinn eigandi Landmannaafréttar með Landmannahreppi. Einnig telji Rangár- vallahreppur og jarðirnar Næfurholt og Hólar til réttar á Land- mannaafrétti. Þótt fram komi í bréfi lögmanns stefnanda og einnig í greinargerð í málinu, að stefnandi vilji viðurkenna nokkurn rétt byggðamanna til afréttarins, þá sé ekki gerð nægileg grein fyrir því, hvern rétt hann vilji viðurkenna þessum aðiljum til handa. Krafa stefnanda um, að framkominni frávísunarkröfu verði hrundið, er byggð á því, að lögmætur grundvöllur hafi verið fyrir hendi til útgáfu eignardómsstefnu í máli þessu. Ljóst sé, að ákvæði 49 220. gr. laga nr. 85/1936 taki beint til efnis málsins. Sé það í samræmi við skoðun fræðimanna, sem staðfest hafi verið við með- ferð slíkra mála fyrir dómstólum landsins, að eignardómsmeðferð sé heimil við aðstæður eins og þessar. Verði ekki fallist á þetta, sé heimilt að beita lögjöfnun. Sé það í samræmi við framkvæmd eldri ákvæða um þetta efni, að ef erfitt sé að vita um eða ná til þeirra, sem krafa beinist að, sé slík málsmeðferð heimil. Í máli þessu krefjist stefnandi eignarréttar yfir öllu landsvæðinu og sé þar ekkert undan dregið. Engin óvissa sé um mörk svæðisins, en þau hafi verið ákveðin með sátt, sem gerð var í landamerkja- dómi Rangárvallasýslu 7. ágúst 1951. Þeir, sem telji til réttar á eða yfir þessu landsvæði, verði sjálfir að gera grein fyrir kröfum sínum, sem dómurinn síðan metur. Réttur, sem aðrir geri ekki kröfu til, falli því til ríkisins. Er því haldið fram, að sú málsmeð- ferð, sem hér er viðhöfð, bjóði upp á mesta öryggi og með henni sé ekki gengið á rétt neins. Þá er því haldið fram, að hreppar þeir, sem risið hafi til andsvara í máli þessu, hafi ekki öðlast neinn rétt yfir afréttarsvæðinu. Sá réttur, sem kunni að vera fyrir hendi, sé réttur einstakra jarða til beitarafnota á afréttin- um. Sé hann bundinn við einstakar jarðir og hafi hrepparnir ekki umboð til að fara með hann. Því sé ekki löglega mætt í málinu af hálfu þeirra, sem telji til réttar yfir landsvæðinu á móti stefn- anda, og því beri að hrinda frávísunarkröfunni. Í þinghaldi í landamerkjadómi Rangárvallasýslu hinn 7. ágúst 1951 var gerð sátt um mörk Landmannaafréttar, svo sem hér segir: „Úr Ófærugili í Tröllkonuhlaup í Þjórsá, eftir Þjórsá í Tungnaá, eftir Tungnaá í Blautukvísl, eftir Blautukvísl í Blautu- kvíslarbotna, þaðan í Þóristind og þaðan sjónhending í Þver- öldu og úr Þveröldu í Svartakamb, þar sem hann er hæstur, þaðan þvert á Tungnaá, síðan eftir Tungnaá í Kirkjufellsós og eftir honum í Kirkjufellsvatn. Þaðan eftir Hábarmi í Há-Torfa- jökul, frá Torfajökli í upptök syðri kvíslar Markarfljóts, þaðan í Krakatind og þaðan í Ófærugil“. Aðiljar að sátt þessari voru hreppsnefnd Landmannahrepps, hreppsnefnd Rangárvallahrepps, hreppsnefndir Ása- og Djúpár- hreppa og landbúnaðarráðherra f. h. landbúnaðarráðuneytisins. Við meðferð málsins hafði því verið lýst yfir af hálfu Holta- mannahrepps, að ekki þætti ástæða til að sækja þing Í málinu, en hreppnum áskilinn sami réttur og Landmannahreppur ætti innan þeirra marka, sem ákveðin yrðu. Með úrskurði, uppkveðnum 12. mars 1975, vék hinn reglulegi 43 dómari sæti í málinu. Hinn 4. júní 1975 skipaði dóómsmálaráð- herra skv. 2. mgr. 30. gr. laga nr. 85/1936 Guðmund Jónsson borg- ardómara til að fara með mál þetta og dæma. Meðdómendur eru Steingrímur Gautur Kristjánsson héraðsdómari og Þórhallur Vil- mundarson prófessor. Álit dómendanna Guðmundar Jónssonar og Þórhalls Vilmund- arsonar. Af hálfu varnaraðilja hefur því verið haldið fram, að þeir hafi um langan aldur talið til réttar yfir landsvæði því, sem krafa stefnanda beinist að. Kemur og fram í bréfi lögmanns stefnanda til sýslumannsins í Rangárvallasýslu, að þrátt fyrir málssókn þessa um viðurkenningu á beinum eignarrétti yfir landsvæðinu muni ríkisvaldið viðurkenna rétt byggðamanna til upprekstrar og annarra afréttarafnota, sem lög og venjur séu fyrir. Ekki hefur þó ótvírætt verið gerð grein fyrir því, hvern rétt stefnandi viður- kenni byggðamönnur til handa, en ætlast til, að þeir geri sjálfir grein fyrir þeim rétti sínum. Verður að telja, að ágreiningsefni málsins sé utan þeirra marka, sem ákvæði 220. gr., sbr. 217. gr. laga nr. 85/1936 setja til höfðunar eignardómsmáls. Verður held- ur ekki séð, að efni sé til að fara með mál þetta á grundvelli laga- ákvæða þessara, þótt varnaraðiljar kunni að vera margir eða erfitt kunni að vera að ná til þeirra. Er á það að líta í því sam- bandi, að ríkisvaldið stóð að sáttargerð um mörk landsvæðisins ásamt sveitarfélögum, svo sem áður er rakið. Telji stefnandi hins vegar, að það séu einstakar jarðir í sveitarfélögum, sem kunni að eiga rétt á afréttarsvæðinu, verður að ætla, að unnt sé að afla vitneskju um fyrirsvarsmenn jarðanna af heimildarskjölum um þær. Samkvæmt þessu þykir rétt að taka til greina frávísunarkröfu þá, sem fram hefur komið í málinu. Rétt þykir, að málskostnaður falli niður. Hinn 2. júlí 1975 veitti dómsmálaráðherra Landmannahreppi gjafvörn í málinu, og var Páll S. Pálsson hæstaréttarlögmaður jafnframt skipaður til að flytja málið af hálfu þessa aðilja. Gjaf- varnarkostnaður þessa aðilja greiðist úr ríkissjóði, þar með talin málflutningslaun skipaðs talsmanns hans, sem ákveðast kr. 350.000. Hinn 2. júlí 1975 veitti dómsmálaráðherra Holtahreppi, eigend- um og ábúendum jarða í hreppnum, Rangárvallahreppi og eigend- og ábúendum jarðanna Næfurholts og Hóla í þeim hreppi gjaf- 14 vörn Í málinu. Var Sveinbjörn Jónsson hæstaréttarlögmaður jafn- framt skipaður til að flytja málið af hálfu þessara aðilja. Gjaf- varnarkostnaður þessara aðilja greiðist úr ríkissjóði, þar með talin málflutningslaun skipaðs talsmanns þeirra, sem ákveðast kr. 350.000. Dómsorð: Máli þessu er vísað frá dómi. Málskostnaður fellur niður. Gjafvarnarkostnaður Landmannahrepps greiðist úr ríkis- sjóði, þar með talin málflutningslaun skipaðs talsmanns hans, Páls S. Pálssonar hæstaréttarlögmanns, kr. 350.000. Gjafvarnarkostnaður Holtahrepps, eigenda og ábúenda jarða í hreppnum, Rangárvallahrepps og eigenda og ábúenda jarðanna Næfurholts og Hóla í Rangárvallahreppi greiðist úr ríkissjóði, þar með talin málflutningslaun skipaðs talsmanns þeirra, Sveinbjarnar Jónssonar hæstaréttarlögmanns, kr. 350.000. Sératkvæði Steingríms Gauts Kristjánssonar. Ég er sammála meiri hluta dómsins um, að ekki hafi verið skilyrði til útgáfu eignardómsstefnu í máli þessu. Stefnandi krefur ekki um skilríki fyrir eignarrétti, sbr. 220. gr. laga nr. 85/1936, heldur um efnislega viðurkenningu á eignarrétti sínum. Ég tel, að stefnanda hefði verið rétt að stefna þeim aðiljum, sem hann óskaði, að dómur byndi, og ef hann var að einhverju leyti í vafa um, hverjum hann ætti að stefna, átti hann þess kost að neyta heimildar 2. mgr. 95. gr. laga nr. 85 /1936 og láta birta stefnu í Lögbirtingablaðinu. Varnaraðiljar hafa látið mæta í málinu og tekið til varna. Sýnist þá, eins og mál þetta er vaxið, með hliðsjón af 97. gr. laga nr. 85/1936 fært að leggja efnisdóm á kröfur stefnanda þannig, að varnaraðiljar, sem hafa látið mæta í málinu, verði bundnir af þeim dómi. Samkvæmt þessu tel ég, að hrinda beri frávísunarkröfu varnar- aðilja. 45 Föstudaginn 28. janúar 1977. Nr. 174/1974. Ólafur Finsen (sjálfur) Hilmar H. Bendtsen (Hjörtur Torfason hrl.) Birgir Ágústsson og (Páll S. Pálsson hrl.) Ferðaskrifstofan Saga (enginn) segn Grand Metropolitan Hotels Ltd (enginn). Stefnubirting. Frávísun frá Hæstarétti. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Magnús Þ. Torfa- son, Ármann Snævarr, Benedikt Sigurjónsson, Logi Einars- son og Þór Vilhjálmsson. Áfrýjendur hafa áfrýjað máli þessu með stefnu 9. október 1974, að fengnu áfrýjunarleyfi 12. september s. á. Áfrýjendur Ólafur, Hilmar og Birgir krefjast syýknu af kröfum stefnda og málskostnaðar í héraði og fyrir Hæsta- rétti. Áfrýjandinn Ferðaskrifstofan Saga hefur engar kröfur gert Í málinu, og eigi var sótt þing af hendi þessa áfrýjanda, er málið var munnlega flutt. Fellur málssókn þessi niður að því er hann varðar, sbr. 39. gr. laga nr. 75/1973. Mál þetta höfðaði Hörður Ólafsson hæstaréttarlögmaður Í. h. Grand Metropolitan Hotels Ltd. með héraðsdómsstefnu 5. nóvember 1968. Áfrýjunarstefna var gefin út 9. október 1974 á hendur Herði Ólafssyni hæstaréttarlögmanni f. h. Grand Metropolitan Hotels Ltd. Við þingfestingu málsins í Hæstarétti kom hann fyrir dóm og lýsti yfir því, að hann hefði ekki umboð til að taka við áfrýjunarstefnu. Þetta árétt- aði hann síðar í bréfi til Hæstaréttar. Gegn eindregnum andmælum Harðar Ólafssonar hæsta- 46 réttarlögmanns hafa áfrýjendur ekki sannað, að hann hafi haft umboð frá Grand Metropolitan Hotels Ltd. til að taka við áfrýjunarstefnu, en eigi verður talið, að slíkt felist í al- mennu málflutningsumboði hans. Þar sem áfrýjunarstefnan í máli þessu hefur eigi verið löglega birt, verður ekki hjá því komist að vísa málinu sjálfkrafa frá Hæstarétti. Dómsorð: Máli þessu er vísað frá Hæstarétti. Dómur sjó- og verslunardóms Reykjavíkur 13. desember 1973. Mál þetta, sem tekið var til dóms hinn 28. f. m., hefur Hörður Ólafsson hæstaréttarlögmaður hér í borg höfðað fyrir hönd Grand Meiropolitan Hotels Ltd., Curzon Street 17 B, London, fyrir sjó- og verslunardómi Reykjavíkur með stefnu, útgefinni hinn 5. nóv- eraber 1968, á hendur Ólafi Finsen, Einimel 1, Hilmari H. Bendt- sen, Hagamel 23, Birgi Ágústssyni, Meistaravöllum 13, öllum hér í borg, og Finnbirni Þorvaldssyni, Blikanesi 7, Garðahreppi, öll- um persónulega og fyrir hönd Saga Travel Service og/eða Ferða- skrifstofunnar Sögu, Ingólfsstræti hér í borg, til óskiptrar greiðslu á skuld að fjárhæð £ 679.2.0 með 7% ársvöxtum frá 1. ágúst 1967 til greiðsludags svo og til greiðslu málskostnaðar að skaðlausu. Samkvæmt framhaldskröfugerðum eru endanlegar dómkröfur stefnanda þær, að Ólafur Finsen, Birgir Ágústsson, Hilmar H. Bendtsen, Finnbjörn Þorvaldsson og Ferðaskrifstofan Saga verði in solidum dæmd til að greiða stefnanda £ "58.11 með 7% árs- vöxtum frá 1. janúar 1968 til 16. maí 1973 og með 9% ársvöxtum frá þeim degi til greiðsludags svo og málskostnað að skaðlausu. Stefndu hafa hver fyrir sig krafist sýknu af kröfum stefnanda og málskostnaðar úr hendi hans að skaðlausu. Í stefnu er málavöxtum lýst svo: „Skuldin er skv. ódagsettum yfirlitsreikningi stefnanda á hend- ur Saga Travel Service vegna úttektar ýmissa aðila á vegum þess fyrirtækis á ýmsum hótelum stefnenda á tímabilinu frá 30. janúar 1967 til 28. október 1967. Kröfubréfi, er sent var Ferðaskrifstof- unni Sögu 28. október s.l., hefur ekki verið sinnt. Gert er ráð fyrir, að Saga Travel Service sé sama fyrirtækið og Ferðaskrifstofan Saga, en hvort tveggja eru óskrásett fyrirtæki, sem hafa komið fram gagnvart stefnendum og öðrum (sbr. síma- 47 skrá Reykjavíkur um Ferðaskrifstofuna Sögu) sem einkafyrir- tæki. Bera eigendur þeirra því ótakmarkaða og óskipta ábyrgð á fjárskuldbindingum þessara fyrirtækja með öllum sínum eignum. Með því að hin stefndu fyrirtæki eru óskráð, er allt í óvissu um eigendur þeirra. Hinsvegar er til fyrirtækið Ferða-Saga h.f., og bendir ýmislegt til, að hluthafar þess séu einnig eigendur Saga Travel Service og Ferðaskrifstofunnar Sögu. Hefur því að svo stöddu verið stefnt aðalstjórn og varastjórn Ferða-Sögu h.f. skv. tilkynningu til hlutafélagaskrár 27. marz s.l.“. Undir rekstri málsins kom fram nýr yfirlitsreikningur frá stefnanda yfir viðskipti við Ferðaskrifstofuna Sögu til og með 30. september 1968, þar með taldar greiðslur upp í viðskiptin, sem inntar voru af hendi í júní, ágúst og desember 1967, samtals £ 85-14-3, og var breyting á dómkröfum stefnanda gerð á grund- velli niðurstöðu þessa nýja yfirlitsreiknings. Með bréfi til sakadóms Reykjavíkur, dags. hinn 28. ágúst 1969, óskaði lögmaður stefnanda eftir opinberri rannsókn á því, hver væri eigandi Ferðaskrifstofunnar Sögu og því aðili að skuld þeirri, sem stefnt er til greiðslu á í máli þessu. Njáll Símonarson skrifstofustjóri skýrði svo frá við rannsókn þessa, að fyrirtækið Ferða-Saga h/f hafi rekið Ferðaskrifstofuna Sögu í Ingólfsstræti, en hún hafi erlendis gengið undir nafninu Saga Travel Bureau. Kvað hann þetta hafa verið á almanna vit- orði. Njáll kvað Ferðaskrifstofuna Sögu hafa verið rekna frá árinu 1954 og þar til í októbermánuði 1968. Hann kvaðst hafa gerst framkvæmdastjóri á árinu 1962 og hafa gegnt því starfi þar til í júlímánuði 1968. Njáll kvað þá Ólaf Finsen, Birgi Ágústsson og Hilmar Bendtsen hafa verið í stjórn Ferða-Sögu h/f frá árinu 1962 og þar til ferðaskrifstofan hætti störfum. Ekki kvað Njáll það hafa verið gert í blekkingarskyni að reka ferðaskrifstofuna undir nafninu Saga, þótt hlutafélagið Ferða-Saga hafi verið raun- verulegur eigandi ferðaskrifstofunnar. Kvað hann fyrri eigendur Ferðaskrifstofunnar Sögu ekki hafa talið sig geta fengið firmað Ferðaskrifstofan Saga skráð, þar sem til hafi verið kvikmynda- félag með nafninu Saga. Ekki kvaðst Njáll geta sagt um án nánari athugunar, hvort kröfur stefnanda væru réttar, þó að hann telji ástæðulaust að rengja þær. Kvað hann a. m. k. sumt af fólki því, sem þar er tilgreint, hafa verið búið að greiða ferðakostnað sinn hjá ferðaskrifstofunni. Við rannsókn þessa skýrði Ólafur Hannes Finsen svo frá, að Ferðasaga h/f hafi rekið Ferðaskrifstofuna Sögu, og neitaði hann því eindregið, að nokkur blekkingartil- 48 gangur hafi legið þarna á bak við. Kvaðst Ólafur hafa keypt hlut Í Ferða-Sögu h/f ásamt Norðurleið h/f, Birgi Ágútssyni og Njáli Símonarsyni. Hafi þarna verið um að ræða meiri hluta hlutabréf- anna, en seljendur hafi verið Martin Petersen, Hilmar Bendtsen og Finnbjörn Þorvaldsson, en þeir hafi átt áfram smáhluti í fé- laginu. Áður hafi seljendur hlutabréfanna verið búnir að reka skrifstofuna og eiga hlutafélagið í nokkurn tíma. Eftir eigenda- skiptin hafi stjórnin verið skipuð Ólafi Finsen, stjórnarformanni, Hilmari Bendtsen og Birgi Ágústssyni, meðstjórnendum. Hafi stjórnin verið skipuð þannig óbreytt, þar til ferðaskrifstofan hætti störfum. Taldi Ólafur það nokkurn veginn víst, að ferðamenn þeir, sem tilgreindir eru, hafi verið búnir að greiða reikninga sína til ferðaskrifstofunnar. Ágúst Birgir Ágústsson skýrði svo frá við rannsókn málsins, að hann hafi aldrei verið hluthafi í Ferða-Sögu h/f, en að forminu til hafi hann átt að vera í stjórn vegna Norðurleiða h/f, sem Ólafur Finsen hafi svo til eingöngu átt og hann sjálfur hafi eign- ast smáhlut í um þetta leyti. Kvaðst hann aldrei hafa verið boð- aður á stjórnarfundi í félaginu, þótt hann gengi iðulega eftir því. Birgir kvað þá Finnbjörn Þorvaldsson og Martin Petersen hafa tekið skýrt fram við eigendaskiptin, að ekki mætti nota heitið Ferðaskrifstofan Saga við fjárhagslegar skuldbindingar gagnvart þriðja manni, þótt nota mætti það í daglegri starfsemi. Birgir kvaðst hafa keypt hlut Ólafs Finsens í Norðurleið h/f um ára- mótin 1967—-1968 og þá hafi jafnframt verið samið um það við Ólaf, að Ferða-Saga væri Norðurleið alveg óviðkomandi. Birgir kvaðst hafa gengið ríkt eftir því, að það yrði tilkynnt til hluta- félagaskrár, að hann væri genginn úr stjórninni, en það hafi ekki verið gert. Birgir kvaðst ekkert vita um kröfur stefnanda máls þessa eða aðrar skuldir ferðaskrifstofunnar. Hilmar Haukur Bendtsen skýrði svo frá við rannsókn málsins, að Ferða-Saga h/f hafi átt og rekið Ferðaskrifstofuna Sögu. Kvað hann síðastgreinda nafnið ekki hafa fengist skráð, þar sem nafnið Saga hafi þegar verið frá tekið. Hins vegar hafi ferðaskrifstofan alltaf í daglegu tali gengið undir nafninu Ferðaskrifstofan Saga. Síðustu stjórn kvað hann hafa skipað auk sín þá Ólaf Finsen og Birgi Ágústsson og kvað sig minna, að auk þess hafi Finnbjörn Þorvaldsson verið varamaður. Ekki kvaðst Hilmar vita neitt um kröfu stefnanda máls þessa annað en það, að henni hafi verið stefnt fyrir sjó- og verslunardóm Reykjavíkur. Krafa stefnanda er byggð á því, að frá sjónarmiði stefnanda sé 49 fyrirtækið Saga Travel Service, pósthólf 315, Reykjavík, skuldari umræddrar kröfu. Vitað sé, að hér sé um að ræða Ferðaskrifstof- una Sögu í Ingólfsstræti. Eigendur ferðaskrifstofunnar séu því skuldarar kröfunnar. Fyrirspurn til firmaskrár Reykjavíkur hafi hins vegar leitt í ljós, að ekki sé til skrásett fyrirtæki með nafn- inu Ferðaskrifstofan Saga, en til sé fyrirtækið Ferða-Saga h/f og skráður framkvæmdastjóri þess Njáll Símonarson, sem einnig hafi verið framkvæmdastjóri Ferðaskrifstofunnar Sögu. Með til- liti til þessa hafi verið talið, að stofnendur Ferða-Sögu h/f hafi upphaflega ætlað að reka ferðaskrifstofu með því nafni og með þess konar ábyrgð, en hafi hætt við þá fyrirætlun og í þess stað tekið að reka fyrirtækið undir nafninu Ferðaskrifstofan Saga með fullri persónulegri ábyrgð eigenda. Gagnvart þessari tilgátu hafi hluthafar Ferða-Sögu h/f átt að vera eigendur Ferðaskrifstofunn- ar Sögu og því skuldarar kröfunnar persónulega og fyrir hönd þeirra fyrirtækja, sem þeir hafi til stofnað. Því hafi sú leið verið valin, uns annað réttara kemur í ljós, að stefna persónulega nú- verandi stjórn Ferða-Sögu h/f sem eigendum Ferðaskrifstofunnar Sögu. Sýknukrafa stefnda Ólafs Finsens er byggð á því, að hann sé ekki réttur aðili máls þessa. Hann hafi á árinu 1962 eignast hlutabréf í Ferða-Sögu h/f og hafi þá verið kosinn í stjórn þess félags. Hafi hlutafélag þetta alla tíð verið eigandi Ferðaskrifstof- unnar Sögu og rekið hana og hafi þetta aldrei verið neitt leyndar- mál. Einstakir hluthafar í Ferða-Sögu h/f hafi hins vegar aldrei verið persónulegir eigendur Ferðaskrifstofunnar Sögu. Er því haldið fram samkvæmt þessu, að stefnanda beri að beina kröfu sinni að Ferða-Sögu h/f, en ekki einstökum hluthöfum í því félagi. Þá er sýknukrafa stefnda Ólafs byggð á því, að krafa stefnanda sé vanreifuð efnislega og tölulega. Er á það bent í þessu sam- bandi, að ekki liggi ljóst fyrir, hvers konar samningur liggi til grundvallar viðskiptum stefnanda og Ferðaskrifstofunnar Sögu. Þá er bent á það, að framkvæmdastjóri Ferðaskrifstofunnar Sögu hafi tekið út fé eða fengið þjónustu í eigin nafni, en þetta sé fært á Ferðaskrifstofuna Sögu. Sýknukrafa stefndu Finnbjörns og Hilmars er byggð á því, að beir séu ekki réttir aðiljar máls þessa. Er því lýst yfir af þeirra hálfu, að þeir hafi stofnað til ferðaskrifstofu hér í borg með nafninu Saga á árinu 1958 ásamt þriðja manni. Þeir hafi unnið að rekstri hennar í hjáverkum. Á árinu 1961 hafi þeir stofnað hlutafélag um starfsemina ásamt eiginkonum sínum og hafi valið 4 50 félaginu nafnið Ferða-Saga h/f, þar eð skráningarstjóri hafi færst undan að skrá félagið með nafninu Saga einu saman. Hafi félagið verið skráð 27. mars 1961 og stefndi Hilmar kjörinn formaður þess, en að öðru leyti hafi stjórnin verið skipuð eiginkonum að- iljanna. Í ársbyrjun 1962 hafi þeir ákveðið að hætta aðild sinni að ferðaskrifstofunni og í aprílmánuði það ár hafi þeir selt fyrir- tækið hlutafélaginu Norðurleið, en stefndi Ólafur Finsen hafi þá verið einn af aðaleigendum þess félags. Þannig hafi þó frá málinu verið gengið formsins vegna, að stefndi Finnbjörn og Hilmar og meðstofnandi þeirra hafi hver um sig verið taldir hluthafar áfram fyrir hlut að fjárhæð kr. 5.000, en að öðru leyti hafi hluta- féð, sem jafnframt hafi verið aukið í kr. 150.000, verið í höndum hinna nýju aðilja. Þetta hafi gerst á hluthafafundi hinn 17. apríl 1962 og hafi þá jafnframt verið kosin sú stjórn í félaginu, sem stefnt er í máli þessu. Framkvæmdastjóri með prókúruumboði hafi verið skipaður Njáll Símonarson, sem komið hafi inn í fé- lagið sem hluthafi við hlið Norðurleiðar h/f. Er því haldið fram af hálfu þessara stefndu, að með þessum aðgerðum hafi þeir raunverulega verið lausir allra mála við Ferða-Sögu h/f og ferða- skrifstofu þess félags. Aðild þeirra að stjórn félagsins og hluthafa- skrá hafi einungis verið ætluð til bráðabirgða, þar til hinir nýju hluthafar hefðu gert á því framtíðarskipan, sem hentaði hags- munum þeirra. Það hafi og orðið svo í reynd, að þessir stefndu hafi engin afskipti haft af félaginu, hvorki sem stjórnarmenn né hluthafar, og hafi þeir ekki haft neinna persónulegra hagsmuna að gæta. Rekstur félagsins og skipulag hafi að öllu leyti verið í höndum hinna nýju eigenda. Hins vegar hafi hinir nýju eigendur ekki gert reka að því að veita stefndu formlega lausn með nýrri stjórnarskráningu þrátt fyrir eftirgangsmuni, en það skipti þó engu máli gagnvart stefnanda máls þessa. Er því haldið fram samkvæmt þessu, að þegar stefndu skildu við Ferða-Sögu h/f, hafi aðstaðan verið sú, að félagið hafi átt og rekið Ferðaskrifstofuna Sögu. Sú skipan hafi verið fyllilega heimil og lögleg, án þess að nokkur persónuleg ábyrgð kæmi til, og verði að telja, að svo sé enn. Samkvæmt því sé ekki önnur ábyrgð fyrir hendi á skuldum Ferðaskrifstofunnar Sögu en hin félagslega ábyrgð Ferða-Sögu h/f. Verði hin umstefnda skuld talin réttmæt skuld ferðaskrif- stofunnar, sem þó sé ósannað, beri að beina henni að Ferða-Sögu h/f, en hvorki að stjórnendum félagsins né hluthöfum. Ef stefn- andi vilji ekki beina kröfum sínum að hlutafélaginu, þá eigi hann ekki annars úrskosti en að halda sig að viðsemjendum sínum, öl hvort sem það er Njáll Símonarson eða einhver annar, eða að þeim mönnum, sem raunverulega höfðu persónulega hagsmuni af starfsemi Ferðaskrifstofunnar Sögu á þeim tíma, sem til skuld- arinnar var stofnað. Er því haldið fram samkvæmt þessu, að stefndu Finnbjörn og Hilmar séu ekki réttir aðiljar máls þessa. Þá er því haldið fram, að stefnandi hafi ekki fært nægilegar sönnur að kröfu sinni í máli þessu með þeim gögnum, sem hann hefur lagt fram. Er efni kröfunnar og fjárhæð mótmælt. Sýknukrafa stefnda Birgis er byggð. á því, að hann sé ekki réttur aðili máls þessa. Er því haldið fram, að hann hafi aðeins komið við sögu hlutafélagsins Ferða-Sögu með þeim hætti, að hann hafi verið kosinn í stjórn þess hinn 17. apríl 1962 sem full- trúi Norðurleiðar h/f, er þá hafi eignast meiri hluta hlutabréfa í félaginu. Hann hafi sjálfur engan hlut átt í félaginu og hafi aldrei átt nema í umboði Norðurleiðar h/f. Er því haldið fram, að stefndi Birgir hafi engin afskipti haft af rekstri ferðaskrif- stofunnar á þeim tíma, sem hér skiptir máli, og þar sem Norður- leið h/f sé ekki lengur hluthafi, sé aðild stefnda Birgis að stjórn Ferða-Sögu h/f lokið. Er því haldið fram samkvæmt þessu, að stefndi Birgir verði ekki með nokkrum hætti gerður ábyrgur fyrir skuldum Ferðaskrifstofunnar Sögu. Þá er því og haldið fram, að stefnandi hafi ekki fært sönnur að kröfu sinni með þeim gögn- um, sem hann hefur lagt fram, hvorki að efni né fjárhæð. Samkvæmt endurriti úr hlutafélagaskrá Reykjavíkur var Ferða-Saga h/f skráð hinn 27. mars 1961. Var tilgangur félagsins að reka ferðaskrifstofu og veita hvers konar fyrirgreiðslu og þjónustu í því sambandi. Ekki kemur fram í skráningunni, að starfsemi félagsins skyldi rekin undir öðru nafni. Stofnendur voru Hilmar Bendisen, Björg Sverrisdóttir, Finnbjörn Þorvaldsson, Theodóra Björnsdóttir, Martin Petersen og Kristín Sigurðardóttir. Var fyrsta aðalstjórn félagsins skipuð þeim Hilmari Bendtsen, Kristínu Sigurðardóttur og Theoðóru Björnsdóttur. Samkvæmt skráningu hinn 30. mars 1968 skipuðu aðalstjórn félagsins Ólafur Finsen, Hilmar Bendtsen og Birgir Ágústsson, en til vara Finn- björn Þorvaldsson. Framkvæmdastjóri með prókúruumboði var þá skráður Njáll Símonarson. Með úrskurði, uppkveðnum hinn 3. febrúar 1969, var bú Ferða- Sögu h/f tekið til gjaldþrotaskipta. Með bréfi, dags. hinn 10. mars 1969, var lýst í þrotabúið upphaflegri fjárhæð dómkröfu máls þessa ásamt vöxtum og innheimtukostnaði. Í kröfulýsingunni kemur fram, að stefnandi hafi ekki vitað um tilvist Ferða-Sögu ö2 h/f og því hafi félaginu ekki verið stefnt í máli því, sem stefnandi hafi höfðað. Hins vegar hafi komið fram í greinargerðum varnar- aðilja málsins, að þeir telji Ferða-Sögu h/f réttan skuldara kröf- unnar. Með gagnaöflunarúrskurði gaf dómurinn aðiljum kost á að afla Þessara gagna: „1. Skýrslu fyrirsvarsmanna stefnanda um það, með hvaða hætti stofnað hafi verið til viðskipta við Ferðaskrifstofuna Sögu (Saga Travel Service) og hver hafi samið við stefnanda. 2. Hver hafi séð um greiðslur af hálfu Ferðaskrifstofunnar Sögu og með hvaða hætti þær hafi verið inntar af hendi. 3. Aflað verði upplýsinga frá skiptarétti Reykjavíkur úr gögn- um þrotabús Ferða-Sögu h.f. um samband þess félags við Ferða- skrifstofuna Sögu. 4. Stefndi Finnbjörn Þorvaldsson komi fyrir dóm til skýrslu- gjafar. 5. Annarra þeirra gagna, sem framangreind atriði kunna að gefa efni til“. Með bréfi, dags. hinn 28. janúar 1972, skýrði lögmaður stefn- anda lögmanni stefnanda í Englandi frá efni úrskurðar þessa og óskaði eftir svari við 1. og 2. lið úrskurðarins. Í svarbréfi lög- manns stefnanda í Englandi kemur fram, að verið sé að reyna að afla greindra upplýsinga, en með tilliti til tíma þess, sem liðið hafði og mannaskipta í starfsliði stefnanda, sé það erfiðleikum bundið. Lögmaðurinn kveðst geta skýrt frá því, að samkvæmt bókhaldsgögnum hafi greiðslur frá Saga Travel Service verið inntar af hendi í reiðufé, þótt bókhaldskerfið geri ekki greinar- mun á greiðslum í reiðufé og greiðslum með ávísunum. Þá ritaði lögmaður stefnanda skiptaráðandanum í Reykjavík bréf, þar sem hann gerði grein fyrir 3. lið gagnaöflunarúrskurðar dómsins og óskaði eftir, að sér yrðu látnar í té upplýsingar þær, sem þar eru greindar. Lýsti lögmaður stefnanda yfir við munn- legan flutning málsins, að ekki hafi borist svar við þessu bréfi. Samkvæmt vottorði borgarfógetaembættisins í Reykjavík hefur ekki verið skráð firma með nafninu Ferðaskrifstofan Saga. Eigi hafa komið fram gögn þau, sem aðiljum var gefinn kostur á að afla, nema aðiljaskýrsla Finnbjörns Þorvaldssonar, og er hún svohljóðandi: „Málavöxtum að því er varðar feril Ferðaskrifstofunnar Sögu og síðar hlutafélagsins Ferða-Sögu hf. í Reykjavík á tímabilinu 1958—1962 og aðild mína að þeim, svo og tengsl mín við hluta- félagið eftir 17. apríl 1962, sem í reynd voru engin, er rétt lýst í 3.—5. málsgr. á bls. 1—2 í greinargerð umboðsmanns míns frá 10. janúar 1968 í máli þessu. Vil ég sérstaklega taka fram, að ég hafði engin afskipti af félaginu eða starfsemi þess eftir þá breytingu, sem á því varð á árinu 1962, og engra persónulegra hagsmuna þar að gæta. Ég var ekki starfsmaður við fyrirtækið eftir þennan tíma og styrkti það ekki í annarri veru, hvorki með vinnu né fé. Hafði ég engan ávinning af félaginu né ætlaðist til hans í neinu formi. Ég leyfi mér sömuleiðis að taka fram, að ég hef aldrei verið í stjórn hlutafélagsins Ferða-Sögu hf. Þótt ég hafi formsins vegna verið kjörinn í varastjórn félagsins á árinu 1962, var ég aldrei kvaddur til neinna stjórnarstarfa sem slíkur, og var raunar fjar- staddur, þegar kjörið fór fram. Um eigendaskiptin, sem fram fóru á árinu 1962, leyfi ég mér að staðfesta, að þau voru í formi sölu á hlutabréfum fyrirtækisins, en ekki eignum þess. Ég átti engan þátt í þeim viðskiptum fyrirtækisins, sem stefnu- krafan í ofangreindu máli tekur til, og get ekkert upplýst um þá kröfu“. Fyrir sakadómi Reykjavíkur hafa stefndu Hilmar og Ólafur og Njáll Símonarson, framkvæmdastjóri Ferðaskrifstofunnar Sögu, skýrt svo frá, að Ferða-Saga h/f hafi átt og rekið Ferða- skrifstofuna Sögu. Er það í samræmi við það, sem haldið er fram af hálfu allra hinna stefndu. Samkvæmt því verður að leggja til grundvallar, að rekstur Ferðaskrifstofunnar Sögu hafi verið á ábyrgð stjórnar Ferða-Sögu h/f, en hins vegar er eigi Í ljós leitt, að tengsl Ferðaskrifstofunnar Sögu við Ferða-Sögu h/f hafi form- lega verið með þeim hætti, að unnt sé að líta svo á, að Ferða- skrifstofan Saga hafi verið rekin með takmarkaðri ábyrgð, sbr. ákvæði 4. mgr. 9. gr. laga nr. 42/1903, sbr. 2. gr. laga nr. 77/1921 og 9. gr. laga nr. 84/1933. Það er fram komið í málinu, að sú stjórn Ferða-Sögu h/f, sem stefndu skipuðu, var kosin hinn 17. apríl 1962, en tilkynning um það til hlutafélagaskrár var dagsett hinn 27. mars 1968 og skráð hinn 30. s. m., en birt 10. maí s. á. Stefndi Finnbjörn kveðst ekki hafa verið kvaddur til að taka þátt í stjórnarstörfum, og hefur þeirri yfirlýsingu hans eigi verið mót- mælt sérstaklega af hálfu annarra aðilja málsins. Stefndi Birgir er skráður einn af stjórnarmönnum Ferða-Sögu h/f í hlutafélaga- skrá, og hefur hann eigi fært sönnur að því, að sú skráning sé eigi rétt að lögum. Samkvæmt því, sem hér hefur verið rakið, ðd verður að líta svo á, að þeir, sem skipuðu aðalstjórn Ferða-Sögu h/f, sem kosin var hinn 17. apríl 1962, þ. e. stefndu Ólafur, Hilm- ar og Birgir, beri einn fyrir alla og allir fyrir einn persónulega ábyrgð á skuldbindingum þeim, sem stofnað var til af hálfu Ferða- skrifstofunnar Sögu við stefnanda á árunum 1967 og 1968 og krafist er greiðslu á í máli þessu. Hins vegar þykir bera að sýkna stefnda Finnbjörn, sem ómótmælt er, að ekki hafi verið kvaddur til stjórnarstarfa á þessum tíma. Af hálfu stefnanda hefur verið lagður fram viðskiptamannareikningur Ferðaskrifstofunnar Sögu, þ. e. Saga Travel Bureau, með fylgiskjölum, og þykir það ekki hnekkja niðurstöðu þessari um ábyrgð stefndu Ólafs, Hilmars og Birgis, þótt á tveimur skjala þessara sé við eitt af nöfnum þeim, sem notuð voru um Ferðaskrifstofuna Sögu, þ. e. Saga Tour, skráð „Ltd“, sem gefur til kynna, að fyrirtækið hafi verið rekið með takmarkaðri ábyrgð. Svo sem áður er fram komið, hafa ekki komið fram af hálfu stefndu gögn um viðskipti stefnanda og Ferðaskrifstofunnar Sögu, og verður því reikningur sá, sem fram er kominn af hálfu stefnanda, lagður til grundvallar, enda hafa eigi komið fram rökstudd andmæli gegn honum. Samkvæmt þessu verður niðurstaða málsins sú, að stefndi Finn- björn Þorvaldsson verður sýknaður af kröfum stefnanda, en máls- kostnaður gagnvart honum fellur niður. Stefndu Ólafur Finsen, Hilmar Bendtsen og Birgir Ágústsson verða hins vegar dæmdir einn fyrir alla og allir fyrir einn persónulega og fyrir hönd Ferða- skrifstofunnar Sögu til að greiða stefnanda hina umstefndu skuld, £ 758.11, með 7% ársvöxtum, sem reiknast frá 1. janúar 1969 til 16. maí 1973, en 9% ársvöxtum frá þeim degi til greiðsludags, svo og málskostnað, sem ákveðst kr. 45.000. Guðmundur Jónsson borgardómari kvað upp dóm þennan ásamt samdómendunum Eggert Kristjánssyni og Guðmundi Skaftasyni, löggiltum endurskoðendum. Dómsorð: Stefndi Finnbjörn Þorvaldsson skal vera sýkn af kröfum stefnanda, Harðar Ólafssonar f. h. Grand Metropolitan Hotels Ltd., í máli þessu, en málskostnaður þeirra í milli fellur niður. Stefndu Ólafur Finsen, Hilmar Bendtsen, Birgir Ágústsson og Ferðaskrifstofan Saga greiði in solidum stefnanda, Herði Ólafssyni hæstaréttarlögmanni f. h. Grand Metropolitan Hotels Ltd., £ 758.11 með 7% ársvöxtum frá 1. janúar 1969 til 16. maí 1973 og með 9% ársvöxtum frá þeim degi til öð greiðsludags og kr. 45.000 í málskostnað innan 15 daga frá lögbirtingu dóms þessa að viðlagðri aðför að lögum. Föstudaginn 28. janúar 1977. Nr. 230/1976. Brynjólfur Bjarnason gegn Gunnvöru h/f. Kærumál. Frávísunardómur úr gildi felldur. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Magnús Þ. Torfa- son, Ármann Snævarr, Benedikt Sigurjónsson, Björn Svein- björnsson og Þór Vilhjálmsson. Með kæru 29. nóvember 1976, sem barst Hæstarétti 8. des- ember s. á., hefur sóknaraðili samkvæmt heimild í 21. gr., 1. mgr., 1. tl.b, laga nr. 75/1973 kært til Hæstaréttar frávísun- ardóm sjó- og verslunardóms Ísafjarðar, uppkveðinn 18. nóvember 1976. Krefst hann þess, að dómurinn verði úr gildi felldur og lagt verði fyrir sjó- og verslunardóminn að taka málið til efnismeðferðar. Hann krefst og kærumálskostnaðar. Frá varnaraðilja hafa hvorki borist kröfur né greinargerð. Sóknaraðili sækir varnaraðilja í máli þessu um greiðslu aflahlutar, sem hann telur vangoldinn, fyrir tímabilið frá 16. febrúar til 20. maí 1976. Telur hann, að um kaup hans og kjör fari eftir samningi milli Alþýðusambands Vestfjarða og Útvegsmannafélags Vestfjarða frá 13. apríl 1975, sem eigi hafi verið sagt upp og gildi óbreyttur. Varnaraðili byggir sýknukröfu sína m. a. á því, að bráðabirgðalög nr. 98 frá 6. september 1976 hafi breytt ákvæðum kjarasamnings þessa um hlutaskipti. Sóknaraðili heldur því aftur á móti fram, að ákvæði 67. gr. stjórnarskrárinnar girði fyrir það, að fyrr- greindum bráðabirgðalögum verði beitt varðandi kröfu hans í málinu fyrir tímann, áður en þau tóku gildi. Eins og mál 56 þetta horfir við, sætir það úrlausn sjó- og verslunardóms. Samkvæmt því ber að fella hinn kærða frávísunardóm úr gildi og legsja fyrir sjó- og verslunardóminn að dæma málið að efni til. Kærumálskostnaður verður ekki dæmdur. Dómsorð: Hinn kærði frávísunardómur er úr gildi felldur, og er málinu vísað heim í hérað til löglegrar meðferðar og dómsálagningar að nýju. Dómur sjó- og verslunardóms Ísafjarðar 18. nóvember 1976. Mál þetta, sem dómtekið var í gær, hefur Brynjólfur Bjarnason sjómaður, Tangagötu 15 B, Ísafirði, höfðað fyrir dóminum með stefnu 9. nóvember á hendur Birgi Valdimarssyni framkvæmda- stjóra, Eyrargötu 8, Ísafirði, f. h. Gunnvarar h/f, Ísafirði, til greiðslu skuldar að fjárhæð kr. 177.378 ásamt 2% dráttarvöxtum p. m. eða broti úr mánuði frá 20. maí 1976 til greiðsludags og máls- kostnaðar að skaðlausu. Af hálfu stefnda er krafist aðallega, að máli þessu verði vísað frá dómi. Til vara er krafist sýknu af öllum dómkröfum stefn- anda, og í báðum tilvikum er krafist málskostnaðar samkvæmt mati dómsins. Málavextir eru þeir, að á síðustu vetrarvertíð var stefnandi háseti á togskipinu Júlíusi Geirmundssyni, ÍS 270, sem gert er út af Gunnvöru h/f, Ísafirði, stefnda í máli þessu. Gert var upp við stefnanda miðað við skiptaprósentu 28.3% frá 16. febrúar sl., en þá tóku bráðabirgðalög forseta Íslands nr. 98/1976 gildi. Í bráðabirgðalögum nr. 98/1976 frá 6. september sl. um kaup og kjör sjómanna er ákveðið, sbr. 1. gr. laganna, að fylgiskjal nr. VII skuli gilda um kjarasamninga milli Alþýðusambands Vest- fjarða og Útvegsmannafélags Vestfjarða frá 16. febrúar 1976, en þar er ákveðið, að skiptaprósentan 28.3% skuli gilda á skuttogur- um af minni gerð, sem hafa 15 í höfn. Stefnandi telur hins vegar, að skiptaprósentan hafi átt að vera 35% allan tímann, þar sem kjarasamningur milli Alþýðusambands Vestfjarða og Útvegs- mannafélags Vestfjarða frá 13. apríl 1975 sé enn í gildi. Að öðru leyti er ekki ágreiningur um uppgjörið. Einnig er 57 ágreiningslaust, að skuttogarinn Júlíus Geirmundsson, ÍS 270, sé skuttogari af minni gerð, 407 brúttólestir. Frávísunarkrafa stefnda er á því byggð, að stefna eigi máli þessu fyrir Félagsdóm skv. 2. tl. 44. gr. laga nr. 80/1938. Einnig er krafist frávísunar á þeirri forsendu, að 17. ágúst sl. hafi Félags- dómur kveðið upp dóm í málinu nr. 2/1976: Farmanna- og fiski- mannasamband Íslands gegn Landssambandi íslenskra útvegs- manna, þar sem deilt var um sama ágreiningsefni og hér er til meðferðar. Stefndi færir þau rök fyrir frávísunarkröfu sinni, að mál þetta sé í raun höfðað sem prófmál að undirlagi Alþýðusam- bands Vestfjarða til þess að fá úr því skorið, hvort svonefnd sjóðakerfisbreyting gildi fyrir vestfirska sjómenn einnig eða hvori kjarasamningur sá, sem undirritaður var hinn 13. apríl 1975 milli Alþýðusambands Vestfjarða og Útvegsmannafélags Vestfjarða, gildi óbreyttur. Mál þetta sé því umfangsmikið og mundi niður- staða í því ekki aðeins varða stefnanda, heldur alla starfandi sjó- menn á Vestfjörðum. Af hálfu stefnanda eru gerðar þær kröfur, að kröfu stefnda um frávísun málsins verði hafnað og efnisdómur lagður á málið. Stefnandi telur, að túlka beri ákvæði 2. mgr. 44. gr. laga nr. 80/ 1938 þröngt og hinum almenna dómstóli sé rétt að meta öll atriði, er varða kaupkröfu stefnanda, þ. á m. hvort breytingar á skipu- lagi sjóðakerfis sjávarútvegsins með tilheyrandi ályktunum og yfirlýsingum viðkomandi aðilja hafi fellt úr gildi eða breytt að einhverju leyti vertíðarsamningi Alþýðusambands Vestfjarða og Útvegsmannafélags Vestfjarða. Einnig sé á það að líta, að mjög varasamt sé að útiloka hina almennu dómstóla frá að dæma Í þeim málum, sem snerta hagsmuni einstaklinga í svo ríkum mæli sem hér. Varðandi þá kröfu stefnda, að vísa beri málinu frá á þeirri forsendu, að Félagsdómur hafi þegar fjallað um sama ágreiningsefni, telur stefnandi, að sá dómur hafi eigi réttaráhrif fyrir mál þetta. Efnisúrslit í máli þessu byggist á því, hvaða kjarasamningar teljast í gildi milli Alþýðusambands Vestfjarða og Útvegsmanna- félags Vestfjarða. Niðurstaða í því mundi ekki aðeins varða stefn- anda, heldur alla starfandi sjómenn á Vestfjörðum. Þykir hér vera um slíkt grundvallarágreiningsefni að ræða, að úrlausn þess beri undir Félagsdóm sem sérdómsmál samkvæmt ákvæði 2. tl. 1. mgr. 44. gr., sbr. 47. gr. laga nr. 80/1938. Þykir því bera að vísa máli þessu frá dómi. Eftir atvikum þykir rétt, að stefnandi greiði stefnda 30.000 kr. í málskostnað. öð Gunnar Aðalsteinsson, fulltrúi bæjarfógeta, kvað upp dóm Þennan ásamt meðdómsmönnunum Símoni Helgasyni og Sturlu Halldórssyni, fyrrverandi skipstjórum. Dómsorð: Máli þessu er vísað frá dómi. Stefnandi, Brynjólfur Bjarna- son, greiði stefnda, Gunnvöru h/f, 30.000 kr. í málskostnað innan 15 daga frá lögbirtingu dóms þessa að viðlagðri aðför að lögum. Þriðjudaginn 1. febrúar 1977. Nr. 20/1971. Byggingarsamvinnufélag atvinnubifreiða- stjóra í Reykjavík og nágrenni (Hilmar Ingimundarson hrl.) gegn Jóhannesi Long (Ágúst Fjeldsted hrl.). Bvyggingarsamvinnufélag. Úrsögn. Endurgreiðsla. Verðtrygging. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Magnús Þ. Torfa- son, Ármann Snævarr, Björn Sveinbjörnsson, Logi Einarsson og Þór Vilhjálmsson. Áfrýjandi skaut máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 24. Janúar 1974. Krefst hann aðallega sýknu af kröfum stefnda, en til vara, að sér verði aðeins dæmt að greiða honum 9.536 krónur og 12.690 krónur til þrautavara. Þá krefst hann máls- kostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti. Stefndi krefst staðfestingar héraðsdóms og málskostnaðar fyrir Hæstarétti. Fyrir Hæstarétt hafa verið lögð ný gögn. Íbúð sú, sem byggingarsamningur málsaðilja laut að, var í fjölbýlishúsi. Samkvæmt málflutningi hér fyrir dómi var 59 búið að verja fé því, sem stefndi galt áfrýjanda samkvæmi samningum, alls 647.000 krónum, til greiðslu á byggingar- kostnaði húss þessa, þegar til þess kom, að hann krafði áfrý)- anda um endurgreiðslu fjárframlaga sinna. Verður ekki talið, að lög nr. 71/1966 standi því í vegi, að stefndi geti krafið áfrýjanda um endurgreiðslu framlaga sinna samkvæmt ákvæðum 8. gr. byggingarsamnings aðilja, sem saminn er með hliðsjón af 10. gr. samþykkta félagsins. Svo sem greinir í héraðsdómi, er stefndi eigi bundinn af stjórnarsamþykkt áfrýjanda 20. september 1972. Lögmenn aðilja lýstu því yfir á dómþingi 9. nóvember 1973, að „umboðslaun, auglysingar og annar óhjákvæmilegur kostnaður“ samkvæmt 8. gr. bygg- ingarsamnings „skuli reiknast á kr. 5.000.00%, og er áfrýjandi bundinn við þá yfirlýsingu. Fallast ber á það álit héraðsdóms, að leggja verði vísitölureikning stefnda til grundvallar dómi í málinu. Samkvæmt þessu ber að staðfesta hinn áfrýjaða dóm. Dæma ber áfrýjanda til að greiða stefnda 35.000 krónur í málskostnað fyrir Hæstarétti. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Áfrýjandi, Byggingarsamvinnufélag atvinnubifreiða- stjóra í Reykjavík og nágrenni, greiði stefnda, Jóhannesi Long, 35.000 krónur í málskostnað fyrir Hæstarétti að viðlagðri aðför að lögum. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 21. nóvember 1973. I. Mál þetta, sem tekið var til dóms 9. þ. m., er höfðað með stefnu, birtri 13. mars 1973. Stefnandi málsins er Jóhannes Long, Snorrabraut 77, Reykja- vík. Stefndi er Byggingarsamvinnufélag atvinnubifreiðastjóra Í Reykjavík og nágrenni. Dómkröfur stefnanda eru nú þær, að stefnda verði dæmt að greiða honum kr. 69.199 með 1% dráttarvöxtum fyrir hvern 60 mánuð eða brot úr mánuði frá 2. febrúar 1973 til greiðsludags auk málskostnaðar að skaðlausu. Stefndi gerir þær dómkröfur aðallega, að hann verði sýknaður af öllum kröfum stefnanda, en til vara, að dómkröfur stefnanda verði stórlega lækkaðar. Þá krefst stefndi málskostnaðar úr hendi stefnanda í báðum tilfellum. Sáttaumleitanir dómsins hafa ekki borið árangur. II. Málavextir eru þeir, að hinn 25. febrúar 1972 gekk stefnandi í Byggingarsamvinnufélag atvinnubifreiðastjóra í Reykjavík og nágrenni, skammstafað BSAB. Um leið greiddi hann tilskilin gjöld samkvæmt 4. gr. samþykkta félagsins, þ. e. inngöngueyri kr. 500 og árgjald kr. 300. Í marsmánuði 1972 seldi stefnandi íbúð, sem hann átti, og hinn 10. sama mánaðar undirritaði stefnandi byggingarsamning við stefnda. Í byggingarsamningnum segir fa „1. gr. B.S.A.B. tekur að sér að reisa íbúð fyrir undirritaðan samn- ingsaðila Jóhannes Long... á 6—7. hæð í húsinu nr. 12 við Aspar- fell, Rvk. ... 3. gr. Verkið er unnið að öllu leyti fyrir kostnaðarverð, þ. e. án allrar álagningar af hálfu B.S.A.B. 5. gr. . Hann greiði miðað við framgang verks þessa, samkvæmt ákvörðun félagsstjórnar vegna skuldbindinga hennar á eftirfar- andi hátt: Við samning kr. 377.000,00, 5. júní 1972 kr. 135.000.00, ð. sept. 1972 kr. 135.000.00, 5. des. 1972 kr. 135.000.00. . Félagið greiðir ekki vexti af innborguðum byggingarframlög- um. ... 8. gr. Ef undirritaður aðili að 6. byggingarflokki B.S.A.B. getur ekki staðið við skuldbindingar sínar samkvæmt þessum samningi, eða kýs af öðrum ástæðum að draga sig í hlé, áður en smíði íbúðar- innar er lokið og hann hefur veitt henni viðtöku, skal stjórn fé- lagsins ráðstafa íbúð hans í samræmi við lög félagsins og endur- greiða honum framlag sitt án vaxta, að viðbættri hækkun sam- kvæmt húsbyggingarvísitölu, en að frádregnum umboðslaunum, auglýsingum og öðrum óhjákvæmilegum kostnaði. Samningsaðili 61 telst ekki geta staðið við skuldbindingar sínar, ef hann eigi sinnir greiðsluákvæðum 5. greinar í 4 mánuði í röð“. Við inngöngu í félagið kveðst stefnandi hafa fengið í hendur ársskýrslu félagsins fyrir árið 1970. Í þeirri skýrslu standi orð- rétt: „Í þriðja áfanga Asparfell 10 og 12 eru 51 íbúð, barnaheimili og 8 rými fyrir atvinnu- og þjónustufyrirtæki. Uppsteypa á að hefjast í febrúar/marz 1972, áætlað íbúðarhæft frá apríl 1973 til des. 1973“. Stefnandi segir, að aðalforsenda fyrir því, að hann gekk í BSAB hafi verið sú, þar eð hann hafði selt íbúð sína, að enginn verulegur dráttur yrði á byggingu íbúðar hans, en brátt hafi komið í ljós, að mikill dráttur yrði á byggingarframkvæmd- um við umrætt hús. Í nóvember 1972 hafi t. d. aðeins verið búið að steypa upp kjallara hússins. Taldi stefnandi þá augljóst, að íbúð hans á 6. og 7. hæð hússins gæti ekki orðið tilbúin til inn- flutnings fyrr en löngu síðar en áætlað var, enda hafi fram- kvæmdastjóri BSAB lýst því yfir á fjölmennum fundi félagsins í nóvember 1972. og í viðurvist stjórnar félagsins, að á byggingar- framkvæmdunum mundi verða 5 mánaða dráttur. Vegna þessa mikla framkvæmdadráttar taldi stefnandi nú ljóst, að hann gæti ekki staðið fjárhagslega undir umræddri íbúð, þar eð kostnaðar- verð hennar færi af þessum ástæðum síhækkandi vegna síhækk- andi byggingarkostnaðar. Kveðst hann því hafa tekið þann kost að segja sig úr félaginu með bréfi, dagsettu 23. nóvember 1972, en þar segir: „Þar eð svo veigamikill dráttur hefur orðið á byggingu íbúðar þeirrar, sem ég festi mér hjá félaginu (það er íbúð á 6. og 7. hæð í Asparfelli 12), með samningi, dags. 10. marz 1972, miðað við áætlun, enda aðeins búið að steypa kjallara stigahússins, þá sé ég mér ekki fært að standa undir þeim miklu verðhækkunum, sem fyrirsjáanlegar verða á nefndri íbúð, þar til hún verður til- búin til íbúðar, samkvæmt byggingarvísitölu. Ég leyfi mér því hér með að segja mig úr B.S.A.B. með öllum réttindum til endurgreiðslu á byggingaframlögum, sem ég hef nú þegar innt af hendi, sbr. ákvæði 3. gr. framangreinds byggingar- samnings“. Þegar stefnandi hafði gengið úr félaginu, kveðst hann hafa óskað eftir að fá endurgreitt framlag það, kr. 647.000, sem hann hafði greitt, ásamt vísitöluálagi samkvæmt 8. gr. byggingarsamn- ingsins, en framkvæmdastjóri félagsins hafi ekki auglýst íbúðina strax, eins og gert sé ráð fyrir í 8. gr. byggingarsamningsins. Hafi 62 orðið nokkurt þóf um þetta. Að lokum hafi brugðið svo undar- lega við, að hinn 2. febrúar 1973 hafi stefndi sent lögfræðing sinn með ávísun að fjárhæð kr. 647.000 og óskað eftir fullnaðarkvittun. Við þessari greiðslu hafi verið tekið, en að sjálfsögðu kvittað fyrir henni með fyrirvara, þar sem deilt var um vísitölugreiðsluna. Stefnandi kveðst hafa fengið lögmann sinn til að ræða við fram- kvæmdastjóra stefnda og stjórn félagsins um. greiðslu vísitölu- álagsins, en stefndi hafi ekki fengist til að greiða neitt vísitölu- álag og hafi mál þetta því verið höfðað. Ill. Stefnandi styður kröfur sínar þeim rökum, að samkvæmt 8. gr. byggingarsamningsins hafi hann kosið að draga sig í hlé, áður en smíði íbúðarinnar væri lokið. Stefnda hafi þá borið að endur- greiða hið framlagða fé, kr. 647.000, „að viðbættri hækkun sam- kvæmt húsbyggingarvísitölu, en að frádregnum umboðslaunum, auglýsingum og öðrum óhjákvæmilegum kostnaði“. Stefndi hafi, svo sem fyrr er lýst, greitt framlagið, kr. 647.000, en vísitöluálagið, kr. 74.199, beri stefnda einnig að greiða að frádregnum áður- greindum kostnaði, sem aðiljar eru nú sammála um, að reikna kr. 5.000. Beri því að dæma stefnda til að greiða mismuninn, kr. 69.199. Lögmaður stefnanda kveðst hafa leitað upplýsinga hjá einum starfsmanni Seðlabanka Íslands, sem tók þátt í samningu laga nr. 71/1966 um verðtryggingu fjárskuldbindinga, hvort það hafi verið ætlunin með setningu laga þessara að nema úr gildi eftir- farandi ákvæði í 20. gr. laga nr. 36/1952, sem fjallar um bygg- ingarsamvinnufélög: „Söluverð slíkrar íbúðar, hversu oft sem eigendaskipti kunna að verða, má aldrei vera hærra en stofnverð hennar að viðbættri verðhækkun samkvæmt vísitölu byggingar- kostnaðar og virðingarverði þeirra endurbóta, sem gerðar hafa verið, en að frádreginni hæfilegri fyrningu, hvort tveggja sam- kvæmt mati dómkvaddra manna“. Hafi starfsmaður þessi ekki svarað spurningu þessari beint, en sagt, að lögunum hafi fyrst og fremst verið ætlað að gilda um vísitölubindingu innan banka- stofnana og um verðtryggingu peningalána, en Seðlabankinn, sem hefur umsjón með framkvæmd laga nr. 71/1966, hafi ekki haft afskipti af byggingarfélögum, sem muni hafa „praktisérað“ verð- tryggingu íbúða samkvæmt vísitölu byggingarkostnaðar, en Seðla- bankinn hafi þó ekki veitt neitt leyfi til verðtryggingar til slíkra aðilja samkvæmt heimildinni í 3. gr. laganna. 63 Er því haldið fram af stefnanda hálfu, að það hafi ekki verið ætlun löggjafans með lögum nr. 7T1/1966 um verðtryggingu fjár- skuldbindinga að víkja til hliðar ákvæðinu í nefndri 20. gr. laga nr. 36/1952. Komi sú málsástæða því stefnda ekki að haldi. Þá er því mótmælt af hálfu stefnanda, að fundarsamþykktir, sem stjórn stefnda gerði, eftir að byggingarsamningurinn var undirritaður, séu skuldbindandi fyrir hann. Stefnandi kveðst hafa innt af hendi fjórar greiðslur sem hér segir: 8. mars 1972 kr. 10.000, 21. mars 1972 kr. 277.000, 22. júní 1972 kr. 135.000 og 5. september 1972 kr. 135.000. Kröfu sína um vísitöluálag miðar stefnandi við mismuninn á gildandi byggingarvísitölu, þegar greiðslur voru inntar af hendi, og gildandi byggingarvísitölu, þegar endurgreiðsla á framlögðum peningum fór fram hinn 2. febrúar 1973. Þegar þrjár fyrstu greiðslurnar fóru fram, hafi vísitalan verið 603 stig, en hinn 2. febrúar 1973 hafi hún verið 689 stig. Mismunurinn sé því 86 stig eða 14.26% og nemi vísitöluálagið fyrir þessar þrjár greiðslur þá til samans kr. 73.011. Er síðasta greiðslan var innt af hendi, hafi vísitalan verið 683 stig. Mismunur sé 6 stig eða 0.88% og vísitölu- álag vegna þeirrar greiðslu sé því kr. 1.188. Vísitöluálagið nemi þannig samtals kr. 74.199. IV. Af hálfu stefnda er á það bent, að í ársskýrslu þeirri, sem stefnandi vitni til, sé aðeins rætt um áætlanir, en þar sé alls ekki um skuldbindandi ákvarðanir um afhendingartíma að ræða. Hins vegar sé því ekki að neita, að seinkanir hafi átt sér stað á bygg- ingunni við Asparfell af ástæðum, sem stefnda hafi verið óviðráð- anlegar. Þá er á það bent, að stefnandi hafi, eftir að úrsögn stefnanda barst, boðist til að leysa húsnæðismál stefnanda, ef hann þyrfti að fara úr íbúð þeirri, sem hann var í. Þessu hafi stefnandi hafn- að. Eftir það hafi stefndi auglýst íbúð stefnanda til ráðstöfunar í samræmi við lög félagsins. Nýr samningsaðili hafi ekki fengist fyrr en í lok janúarmánaðar 1973. Hafi stefnanda þá strax verið greitt peningaframlag hans, kr. 647.000, án vaxta eða vísitölu, enda hafi stefndi ekki viljað fallast á þá skoðun stefnanda, að hann ætti rétt á þessari vísitöluhækkun á framlag sitt, þar sem fé hans hefði staðið inni hjá stefnda skemur en eitt ár. Hér hafi stefndi farið eftir þeirri venju og starfsreglu, sem Veðdeild Lands- banka Íslands byggi á við útreikninga vaxta og vísitöluuppbóta 64 á skyldusparnað. Hafi um þetta verið gerð stjórnarsamþykkt hjá stefnda hinn 20. september 1972, en um þá samþykkt hafi í gerða- bók félagsins verið skráð: „Tekið var fyrir, hversu haga skuli vísitölugreiðslu á innstæðu byggjanda hjá félaginu, ef hann hættir, á meðan íbúð hans er í byggingu. Ákveðið var að haga því á þann veg, að vísitölubætur skuli greiddar, ef innstæða hefur staðið á byggingarreikningi í minnst eitt ár. Reiknaðar skulu vísitölubætur eftir vísitölu byggingarkostn- aðar skv. verðlagi í febrúar ár hvert. Vísitölubætur skulu reiknaðar af meðalinnstæðu síðasta al- manaksárs, en ekki af innstæðu yfirstandandi árs. Vísitölubætur reiknast í samræmi við prósentuhækkun vísitölu byggingarkostn- aðar á tímabilinu febrúar til febrúar. Ákvörðun þessi var tekin með hliðsjón af starfsvenju Veðdeild- ar Landsbanka Íslands um vísitölugreiðslur á sparifé“. Af hálfu stefnda er skýrt svo frá, að ákvæðið í 8. gr. byggingar- samninga BSAB um húsbyggingarvísitölu sé búið að vera síðan samningsformið var gert 1966. Það hafi þá verið hugsað sem vörn þeirra, er af efnahagsástæðum gætu ekki haldið fjármögnun bygg- ingarsamningsins áfram til þess tíma, að byggingu væri lokið, og viðkomandi samningsaðili fengi eignaryfirlýsingu fyrir sínum eignarhluta og þar með verðmæti þess, er fjármögnun samnings- ins skapaði, en yrði að draga sig út úr byggingunni, er hún væri langt komin, eftir að hafa átt það fjármagn í framkvæmdunum í eitt eða tvö ár án vaxta. Endursala á íbúðum BSAB í byggingu sé ekki leyfð. Réttur félagsmanna til að gera byggingarsamning um íbúðir í smíðum fari eftir félagsnúmeraröð. Þeir geti ekki selt þann rétt eða þá íbúð, er samningurinn tekur til, fyrr en samningnum hafi verið fullnægt og félagsmaðurinn hafi fengið eignaryfirlýsingu að íbúðinni, en þá geti eigandinn við sölu fengið uppborna vísitöluhækkun þá, sem orðið hafi á byggingartímanum, samkvæmt 10. gr. samþykkta BSAB, en sú grein er svohljóðandi: „Félagsmaður, sem fengið hefur íbúð að tilhlutan félagsins, má ekki selja hana, nema stjórnin hafi áður hafnað forkaupsrétti félagsins vegna, og aldrei framleigja nema nokkurn hluta af íbúð- inni. Þó getur eigandi að fengnu leyfi stjórnarinnar leigt heila íbúð um stundarsakir, ef sérstakar ástæður eru fyrir hendi. Sölu- verð slíkrar íbúðar, hversu oft sem eigendaskipti kunna að verða, má aldrei vera hærra en stofnverð hennar að viðbættri verðhækk- 65 un samkvæmt vísitölu byggingarkostnaðar og virðingarverði þeirra endurbóta, sem gerðar hafa verið, en að frádreginni hæfi- legri fyrningu, hvort tveggja samkvæmt mati dómkvaddra manna. Sé um framleigu að ræða, ákveður stjórn félagsins, hve há leigan megi vera, og miðast hún við raunverulegan kostnað eiganda sam- kvæmt mati af íbúðinni eða hluta hennar, sem leigður er. Seljandi greiði kostnað vegna sölu eða sölutilrauna, en kostnað við mats- gerð, ef til kemur, greiði seljandi og kaupandi að hálfu leyti hvor“. Af hálfu stefnda er á það lögð rík áhersla, að með stjórnarsam- þykktinni frá 20. september 1972 hafi átt að koma í veg fyrir það, að aðili gæti gert samning og greitt inn á hann fé, rétt áður en byggingarvísitala hækkar, og átt það þar inni, þar til vísitölu- hækkun hafi komið fram, og eftir það heimtað þessa hækkun með því að segja sig frá samningnum. Er því haldið fram, að þetta sé andstætt tilgangi byggingarsamningsins og með þessu sé verið að reyna að græða á samtökum almennings. Verði kröfur stefnanda teknar til greina, þá samsvari vísitöluhækkunin 21.22% ársvöxtum miðað við dagsetningu uppsagnarbréfsins. Sýknukrafa stefnda er á því byggð, að honum sé ekki skylt að greiða vísutöluhækkun á byggingarframlag, ef framkvæmdafjár- magn samkvæmt samningi stendur skemur en eitt ár. Þar við bætist, að stefnda svo og stefnanda sé óheimilt að verðtryggja þannig byggingarsamning vegna ákvæða 1. og 13. gr. laga nr. 71/1966 um verðtryggingu fjárskuldbindinga. Í 8. gr. byggingar- samnings segi ekkert um það, hvernig byggingarvísitalan skuli reiknuð út, en eitt sé víst, að það hafi aldrei verið tilgangur stefnda að verðtryggja fé, sem staðið hefði inni svo skamman tíma og tilfellið var með fé stefnanda. Er í þessu sambandi vitnað til dóms Hæstaréttar 1970, bls. 178, en þar hafi vísitala verið miðuð við mitt byggingartímabil, en ekki reiknuð vísitala á hverja einstaka innborgun byggingaraðiljans. Styðji þessi dómur mjög þá skoðun stefnda, að ekki beri að reikna vísitölu, fyrr en féð hafi staðið í byggingu nokkurn tíma. Verði hins vegar litið svo á, að stefnandi eigi rétt á einhverri vísitóluhækkun, þá geti ekki komið til álita að reikna honum þessa hækkun fyrir allt það tímabil, sem féð var hjá stefnda. Það hljóti að koma til álita einhver meðaltalsvísitala. Þá beri að draga frá hugsanlegri vísitöluhækkun kr. 5.000, sem aðiljar séu sammála um að reikna í umboðslaun, auglýsingar og annan kostn- að. Sé varakrafan byggð á þessum sjónarmiðum. 5 66 Af hálfu stefnda er vaxtakröfu stefnanda mótmælt sérstaklega, þar sem engin lagaheimild sé fyrir dráttarvaxtakröfunni. V. Í II. kafla laga nr. 36/1952, sem fjallar um byggingarsamvinnu- félög, 20. gr., er, svo sem fyrr er lýst, gert ráð fyrir, að söluverð íbúða miðist við stofnverð að viðbættri verðhækkun samkvæmt vísitölu byggingarkostnaðar. Stefndi er byggingarsamvinnufélag og stofnað með heimild í lögum þessum. Í 10. gr. samþykkta stefnda er tekið upp samhljóða ákvæði og er í nefndri 20. gr. laga nr. 36/1952, en samþykktir Þessar hafa verið staðfestar af félagsmálaráðuneytinu. Eigi er ætlandi, að það hafi verið tilgangur löggjafarvaldsins með setningu laga nr. 71/1966 að fella margnefnt ákvæði 20. gr. laga nr. 36/1952 úr gildi og þar með samsvarandi ákvæði í sam- bykktum stefnda og annarra byggingarsamvinnufélaga, þar sem slíkt hefði haft mjög afdrifaríkar og óvæntar afleiðingar í för með sér, einkum fyrir þau byggingarsamvinnufélög, sem við sölu íbúða hafa farið eftir meginreglu nefndrar 20. gr. laganna. Ákvæði 8. gr. byggingarsamningsins, sem fjallar um „hækkun samkvæmt húsbyggingarvísitölu“, sýnist vera sett samkvæmt 10. gr. samþykkta félagsins og heimild, sem leiða má af ákvæðum margnefndrar 20. gr. laga nr. 36/1952. Um það leyti sem stefnandi undirritaði byggingarsamninginn, seldi hann íbúð sína og virðist hafa notað hluta af andvirði hennar til þess að greiða afborganir samkvæmt byggingarsamningnum. Ljóst er, að verulegur dráttur hefur orðið á byggingu hússins, sem um ræðir. Ekkert er hins vegar fram komið, sem bendir til þess, að stefnandi hafi viljað misnota vísitöluákvæði 8. gr. byggingar- samningsins. Eigi þykir stefnandi bundinn af þeim stjórnarsamþykktum stefnda, sem gerðar voru eftir undirritun byggingarsamningsins, að því leyti sem þær eru honum í óhag. Stefndi hefur ekki haft uppi neinar varnir þess efnis, að vand- kvæði hafi verið á að ráðstafa íbúðinni á stofnverði að viðbættri hækkun samkvæmt byggingarvísitölu. Með því að stefndi hefur ekki sannað, að meðaltalsvísitala eða annar vísitöluútreikningur eigi hér við, ber að leggja til grundvallar þann vísitöluútreikning, sem stefnandi hefur lagt fram. Nemur vísitöluálagið samkvæmt honum kr. 74.199. Frá þeirri fjárhæð ber að draga kostnaðinn, kr. 5.000. Verður krafa stefnanda um kr. 69.199 því tekin til greina 67 ásamt vöxtum, sem rétt er að reikna 7% ársvexti frá 2. febrúar 1973 til 16. maí sama ár, en 9% ársvexti frá þeim degi til greiðslu- dags. Eftir þessum úrslitum ber stefnda að greiða stefnanda máls- kostnað, sem ákveðst kr. 15.000. Bjarni Kristinn Bjarnason borgardómari kvað upp dóm þennan ásamt meðdómendunum (Guðjóni Hansen tryggingafræðingi og Guðlaugi Þorvaldssyni prófessor. Dómsorð: Stefndi, Byggingarsamvinnufélag atvinnubifreiðastjóra í Reykjavík og nágrenni, greiði stefnanda, Jóhannesi Long, kr. 69.199 með 7% ársvöxtum frá 2. febrúar 1973 til 16. maí sama ár og með 9% ársvöxtum frá þeim degi til greiðsludags og kr. 15.000 í málskostnað, allt innan 15 daga frá lögbirt- ingu dóms þessa að viðlagðri aðför að lögum. Þriðjudaginn 1. febrúar 1977. Nr. 10/1977. Guðrún Einarsdóttir gegn Birgi Þorvaldssyni og Unnsteini Beck skiptaráðanda í Reykjavík. Kærumál. Béttarneitun. Hjón. Búskipti. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Ármann Snævarr, Björn Sveinbjörnsson og Þór Vilhjálmsson. Sóknaraðili hefur með kæru 28. desember 1976, er barst Hæstarétti 24. janúar 1977, kært tvær ákvarðanir skiptarétt- ar Reykjavíkur 15. desember 1976 varðandi skipti á búi sókn- araðilja og varnaraðiljans Birgis Þorvaldssonar. Er þess krafist, að ákvörðunum þessum verði hrundið og að lagt verði fyrir skiptaráðanda „að takast á hendur þær aðgerðir, sem synjað var“. 68 Varnaraðili Birgir Þorvaldsson krefst þess, að hrundið verði kröfu sóknaraðilja. Þá krefst hann kærumálskostnaðar. Greinargerð hefur eigi borist frá skiptaráðanda. Mál þetta er kært til Hæstaréttar samkvæmt heimild í lokaákvæði 21. gr. laga nr. 75/1973. Hinar kærðu ákvarðanir koma fram í eftirfarandi bókun á skiptafundi í búi sóknaraðilja og varnaraðiljans Birgis Þorvaldssonar í skiptarétti Reykjavíkur 15. desember 1976, er haldinn var af Unnsteini Beck skiptaráðanda: „Í málinu hefur verið lögð fyrir krafa Guðrúnar Einars- dóttur um, að núverandi forstjóri Runtal-ofna h/f, Birgir Þorvaldsson, verði að tilhlutan skiptaráðanda leystur frá því starfi og stjórn félagsins fengin í hendur hæfum og óvilhöll- um aðila, og ennfremur, að reikningar félagsins frá og með árinu 1971 verði sömuleiðis að tilhlutan skiptaráðanda teknir til gagngerrar endurskoðunar af hálfu hæfra og óvilhallra manna, er dómkvaddir verði í því skyni. Loks hefur Guðrún Einarsdóttir krafist þess, að skiptaráðandi dómkveðji menn til að meta til verðs hlutabréfaeign málsaðila í h/f Runtal- ofnum. Umboðsmenn málsaðila hafa lagt fram greinargerðir um þessar kröfur. Einnig hefur umboðsmaður Birgis Þorvalds- sonar, Páll S. Pálsson hrl., áður sent skiptaráðanda yfirlýs- ingu frá stjórn Runtal-ofna h/f þess efnis, að stjórnin lýsir sig ánægða með rekstur félagsins undir stjórn núverandi framkvæmdastjóra þess. ... Með dómi Hæstaréttar uppkveðnum 6. október 1975 (sic) var kveðið á um skiptingu á hlutafjáreign málsaðila í Runtal- ofnum h/f á þá lund, að hvort um sig á sem hjúskapareign Þau hlutabréf, sem skráð væru á þess nafn við stofnun fé- lagsins. Á skiptafundi 29. desember s.l. lýstu málsaðilar þvi yfir, að þau væru hvort um sig fús til að taka við þeirri hluta- fjáreign, sem í hjúskaparhlut þess félli upp í búshluta sinn. Samkvæmt þessu hafa nú málsaðilar fengið í hendur hluta- bréf í margnefndu félagi að nafnverði kr. 90.000, en eitt hlutabréf að nafnverði kr. 5.000 er óskipt sameign þeirra, og liggur það enn hjá skiptaráðanda. Samkvæmt þessu hefur 69 hvor málsaðila um sig fengið til fullra umráða þá hlutafjár- eign í búinu, sem honum ber, til frjálsra umráða með þeim réttindum og skyldum, sem hlutabréfaeignum fylgja að lög- um og samkvæmt samþykktum félagsins. Að svo vöxnu máli eru ekki efni til þess, að skiptaráðandi taki í sínar hendur ráðsmennsku í málefnum félagsins, enda gæti slíkt aðeins orðið bráðabirgðaráðstöfun, sem ekki hefði varanleg áhrif um rekstur og hag félagsins. Málsaðilar hafa nú, svo sem að framan greinir, sjálfir í höndum þá aðstöðu, sem hlutabréfaeign þeirra veitir þeim, til áhrifa á rekstur félagsins og m. a. til að beita þeim áhrifum, sem lög heimila hluthöfum til íhlutunar um bókhald, dag- legan rekstur og eftirlit um félagsmál. Því eru ekki heldur efni til, að skiptaráðandi taki í sínar hendur að fyrirskipa endurskoðun á bókhaldi félagsins“. Í bókun skiptaráðanda hér að framan greinir, að máls- aðiljar hafi hvor um sig fengið í hendur hlutabréf í Runtal- ofnum h/f að nafnverði 90.000 krónur. Hefur hvorugur máls- aðilja, að því er séð verður, hreyft athugasemdum við því. Í dómi Hæstaréttar 8. desember 1975 kemur fram, að hlutafé félagsins er 200.000 krónur alls. Aðeins eitt hlutabréf, að nafnverði 5.000 krónur, er í höndum skiptaráðanda. Eins og málum er háttað, er það því ekki í valdi skiptaráðanda að mæla fyrir um aðgerðir þær, sem sóknaraðili krefst, en þær lúta að endurskoðun á reikningum hlutafélagsins og fram- kvæmdastjórn þess. Verða kröfur sóknaraðilja í máli þessu því eigi teknar til greina. Kærumálskostnaður fellur niður. Dómsorð: Kröfur sóknaraðilja, Guðrúnar Einarsdóttur, eru eigi teknar til greina. Kærumálskostnaður fellur niður. 70 Miðvikudaginn 2. febrúar 1977. Nr. 123/1976. Eigandi og ábúandi Grímsstaða, Breiðavíkurhreppi, Snæfellsnessýslu, gegn eiganda og ábúanda Arnarstapa. Útivistardómur. Dómur Hæstaréttar. Málssókn þessi fellur niður. Eigandi og ábúandi Grímsstaða, Breiðavíkurhreppi, Snæ- fellsnessýslu, er eigi sækir dómþing í máli þessu, greiði 4.000 króna útivistargjald til ríkissjóðs, ef hann vill fá mál sitt tekið fyrir af nýju. Miðvikudaginn 2. febrúar 1977. Nr. 6/1977. Kyndill h/f og Jósafat Arngrímsson segn Ragnari Jónssyni hæstaréttarlög manni. Útivistardómur. Ómaksbætur. Dómur Hæstaréttar. Málssókn þessi fellur niður, Áfrýjendur, Kyndill h/f og Jósafat Arngrímsson, er eigi sækja dómþing í máli þessu, greiði 4.000 króna útivistar- Sjald til ríkissjóðs, ef þeir vilja fá mál sitt tekið fyrir af nýju. Einnig greiði þeir stefnda, Ragnari Jónssyni hæstaréttar- lögmanni, sem sótt hefur dómþing í málinu og krafist ómaks- bóta, 3.000 krónur í ómaksbætur að viðlagðri aðför að lögum. 71 Miðvikudaginn 2. febrúar 1977. Nr. 132/1976. Benedikt Andrésson Guðmundur Andrésson og Helgi Símonarson (Hilmar Ingimundarson hrl.) gegn Kristjáni Gústafssyni (Einar Viðar hrl.). Skuldamál. Veðskuldabrét. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Ármann Snævarr, Benedikt Sigurjónsson, Björn Sveinbjörnsson, Logi Einars- son og Þór Vilhjálmsson. Áfrýjendur áfrýjuðu máli þessu með stefnu 30. Júní 1976. Krefjast þeir sýknu að svo stöddu af kröfum stefnda svo og málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti, þó svo, að áfrýj- andinn Helgi Símonarson krefst aðeins málskostnaðar fyrir Hæstarétti. Stefndi krefst staðfestingar héraðsdóms og málskostnaðar fyrir Hæstarétti úr hendi áfrýjenda. Áfrýjandinn Helgi Símonarson sótti ekki þing í héraði. Hann hefur eigi fullnægt skilyrðum 45. gr. laga nr. 75/1973, og koma því málsástæður hans eigi til álita í Hæstarétti. Staðfesta ber hinn áfrýjaða dóm með skírskotun til for- sendna hans. Dæma ber áfrýjendur til að greiða steinda 250.000 króna málskostnað fyrir Hæstarétti. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Áfrýjendur, Benedikt Andrésson, Guðmundur Andrés- son og Helgi Símonarson, greiði stefnda, Kristjáni Gúst- afssyni, 250.000 króna málskostnað fyrir Hæstarétti. Dómi þessum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. 72 Dómur bæjarþings Reykjavíkur 17. maí 1976. Mál þetta, sem dómtekið var í dag að loknum munnlegum mál- flutningi, hefur Einar Viðar hæstaréttarlögmaður, Reykjavík, höfðað f. h. Kristjáns Gústafssonar, Höfn, Hornafirði, fyrir bæjar- þingi Reykjavíkur með stefnum, birtum 23. og 27. nóv. 1975, gegn Benedikt Andréssyni, Dunhaga 18, Reykjavík, Guðmundi Andrés- syni, Aðalgötu 5, Blönduósi, og Helga Símonarsyni, Hrísateig 16, Reykjavík, til greiðslu in solidum á skuld að fjárhæð kr. 3.000.000 ásamt 8% ársvöxtum frá 1. júní 1973 til 1. júní 1974, með 16% dráttarvöxtum fyrir hvern mánuð eða brot úr mánuði frá þeim degi til 15. júlí s. á., en með 2% dráttarvöxtum fyrir hvern mánuð eða brot úr mánuði frá þeim degi til greiðsludags, og málskostnaði að skaðlausu. Af hálfu stefnda Helga Símonarsonar hefur ekki verið sótt þing. Er honum þó löglega stefnt. Verður því samkvæmt 118. gr. laga nr. 85/1936 að dæma málið að því er hann varðar samkvæmt framlögðum skjölum og skilríkjum. Stefndu Benedikt og Guðmundur Andréssynir hafa krafist sýknu að svo stöddu af öllum kröfum stefnanda. Jafnframt er krafist málskostnaðar úr hendi stefnanda að mati dómsins. Leitast hefur verið við að sætta mál þetta, en án árangurs. Í stefnu segir, að skuld þessi sé samkvæmt 6 samhljóða veð- skuldabréfum, hverju að fjárhæð kr. 500.000, útgefnum af stefndu hinn 7. maí 1973, tryggðum með 9. veðrétti í m/s Ljósá, SF 2. Skuldir samkvæmt bréfum þessum hafi átt að greiðast með jöfn- um greiðslum á átta árum, í fyrsta sinn 1. júní 1974. Engin - greiðsla hafi farið fram á bréfum þessum og hafi þau því öll fallið í gjalddaga 1. júní 1974 vegna vanskila, en auk þess hafi hið veðsetta skip, Ljósá, SF 2, verið selt á nauðungaruppboði og hafi ekkert komið upp í skuldir samkvæmt bréfum þessum. Í greinargerð lögmanns stefnanda er því haldið fram, að hér sé um sama Guðmund Andrésson að ræða og áður hafi búið að Holtagerði 12, Kópavogi, nú að Aðalgötu 5, Blönduósi, sama Helga Símonarson, er áður bjó að Miðtúni 66, Reykjavík, nú að Hrísateig 16, Reykjavík, og sama Benedikt Andrésson, er áður bjó að Granaskjóli 16, Reykjavík, en nú að Dunhaga 18, Reykja- vík. Við munnlegan málflutning var því haldið fram af hálfu stefn- anda, að samkvæmt ákvæðum í veðskuldabréfunum sé mál þetta höfðað samkvæmt 17. kafla laga nr. 85 frá 1936, en samkvæmt 73 ákvæðum þessa kafla einkamálalaganna fái varnir stefndu ekki komist að í málinu. Af hálfu stefndu Benedikts og Guðmundar Andréssona er aðild ekki vefengd, en kröfur eru rökstuddar með því, að stefndu í máli þessu hafi höfðað mál fyrir sjó- og verslunardómi Reykja- víkur til riftunar kaupum stefndu á m/b Ljósá, SF 2, en stefndu hafi greitt stefnanda kaupverð bátsins, m. a. með því að gefa út hin umstefndu veðskuldabréf. Í því máli sé jafnframt krafist endurgreiðslu kaupverðsins og sé þar innifalin hin umstefndu skuldabréf. Af þessum sökum sé krafist sýknu að svo stöddu, þar til séð verður, hvernig riftunarmálið kann að fara. Við munnlegan málflutning var því haldið fram af hálfu stefndu Guðmundar og Benedikts, að þrátt fyrir ákvæði 17. kafla laga nr. 85 frá 1936 fái vörn stefndu komist að, þar sem riftunar- mál hafi þegar verið höfðað. Í skjölum málsins kemur fram, að hinn 23. apríl 1975 var gefið út uppboðsafsal til handa Sjöstjörnunni h/f, Ytri-Njarðvík, um m/b Ljósá, SF 2, en skipið var selt á nauðungaruppboði 13. mars 1975. Veðskuldabréf þau, sem stefnandi byggir kröfur sínar á, hafa verið lögð fram í málinu. Samkvæmt ákvæðum bréfanna má reka mál út af þeim fyrir bæjarþingi Reykjavíkur samkvæmt reglum XVII. kafla laga nr. 85 frá 1936. Í 208. gr. laga nr. 85 „frá 1936 eru tæmandi taldar þær varnir, sem uppi verða hafðar í málum samkvæmt XVII. kafla laganna. Varnir stefndu eru ekki þess eðlis, að þeim verði komið að í máli þessu. Samkvæmt ákvæðum bréfanna er heimilt að telja allar eftir- stöðvar, er kunna að vera Ógreiddar af höfuðstól skuldarinnar, fallnar í gjalddaga fyrirvaralaust, verði dráttur á greiðslu af- borgana eða vaxta af skuldinni hálfan mánuð fram yfir gjalddaga eða ef eigandaskipti verða að veði. Fyrsti gjalddagi bréfanna var 1. júní 1974. Því er ómótmælt haldið fram af hálfu stefnanda, að engin greiðsla hafi farið fram af bréfunum, enda bera bréfin ekki með sér, að af þeim hafi verið greitt. Vaxtakrafa stefnanda er í samræmi við ákvæði bréfanna. Niðurstaða málsins verður því sú, að kröfur stefnanda verða teknar til greina að öllu leyti. Málskostnaður ákveðst kr. 270.000. Dóminn kvað upp Auður Þorbergsdóttir borgardómari. 74 Dómsorð: Stefndu, Benedikt Andrésson, Guðmundur Andrésson og Helgi Símonarson, greiði stefnanda, Kristjáni Gústafssyni, kr. 3.000.000 með 8% ársvöxtum frá 1. júní 1973 til 1. júní 1974, með 1%% vöxtum fyrir hvern byrjaðan mánuð frá þeim degi til 15. júlí 1974, en með 2% vöxtum fyrir hvern byrjaðan mánuð frá þeim degi til greiðsludags, og kr. 270.000 í máls- kostnað, allt innan 15 daga frá lögbirtingu dóms þessa að viðlagðri aðför að lögum. Fimmtudaginn 3. febrúar 1977. Nr. 220/1974. Nói Jónsson, eigandi Vindáss, og Kjartan Nóason og Þráinn Nóason, eigendur Setbergs, (Aagnar Gústafsson hrl.) gegn Arnóri Kristjánssyni, eiganda Eiðis (Jóhann H. Níelsson hrl.). Landamerkjamál. Ómerking. Heimvísun. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Magnús Þ. Torfa- son, Ármann Snævarr, Benedikt Sigurjónsson, Björn Svein- björnsson og Þór Vilhjálmsson. Áfrýjendur hafa áfrýjað máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 20. desember 1974, að fengnu áfrýjunarleyfi sama dag. Eru dómkröfur áfrýjanda Nóa Jónssonar fyrir Hæsta- rétti þær, að „landamerki jarðanna Vindáss og Eiðis í Eyrar- sveit verði ákveðin línan As —- Ba, þar til línan sker landa- merkjalinu Vindáss og Setbergs, sbr. uppdrátt Ragnars Árna- sonar mælingaverkfræðings frá júlí-ágúst 1976“. Dómkröf- ur áfrýjenda Kjartans og Þráins eru þær, að „landamerki jarðanna Setbergs og Eiðis verði ákveðin línan A. -Bs frá því hún sker landamerkjalínu Vindáss og Setbergs og fram- 75 hald þeirrar línu A, — B. upp á hábrún Bergsháls“, sbr. áður- nefndan uppdrátt. Þá krefjast áfrýjendur málskostnaðar úr hendi stefnda fyrir Hæstarétti. Stefndi krefst staðfestingar hins áfrýjaða dóms og máls- kostnaðar fyrir Hæstarétti. Víðtæk gagnaöflun hefur farið fram eftir uppkvaðningu hins áfrýjaða dóms. Meðal nýrra gagna eru skjöl um eignar- heimildir fyrir jörðunum Setbergi, Vindási og Eiði, örnefna- lýsingar fyrir jarðir þessar, taldar gerðar um 1933 af Þor- leifi Jóhannessyni, og uppdrættir, gerðir af Ragnari Árna- syni mælingaverkfræðingi. Eins og greinir í hinum áfrýjaða dómi, var í héraði lögð fram loftljósmynd af þrætusvæðinu, og mörkuðu málsaðiljar á hana línur, er sýndu kröfur þeirra hvers um sig. Ragnar Árnason hefur, eftir að héraðsdómur gekk, markað á upp- drátt kröfulínur málsaðilja í héraði og fyrir Hæstarétti svo og óumdeild landamerki Vindáss og Setbergs. Gagnaöflun fyrir landamerkjadómi var áfátt og kröfur áfrýjenda hvarflandi. Eigi virðast aðiljar eða dómendur hafa gert sér ljósa grein fyrir, hvar landamerki Setbergs og Vind- áss voru, því að lína sú, sem áfrýjendur Kjartan og Þráinn kröfðust viðurkenningar á sem landamerkjalínu milli Set- bergs og Eiðis, getur samkvæmt uppdrætti Ragnars Árna- sonar aðeins varðað landamerki Vindáss og Eiðis. Þeir gerðu því engar kröfur í héraði um landamerki jarðar sinnar, Set- bergs, og Eiðis. Samkvæmt gögnum máls liggja lönd Setbergs og Eiðis saman á Bergshálsi, og eru aðiljar ekki sammála um merki þar. Kröfur stefnda fyrir landamerkjadómi svo og fyrir Hæstarétti eru þó aðeins um ákvörðun landamerkja til norð- urs „upp í Bergsháls“. Landamerkjadómurinn hefur í dómi sínum kveðið á um landamerki frá Nónsteinum til suðurs „beint á fjall upp“. en enginn ágreiningur er um merki þar. Dómurinn hefur eigi ákveðið landamerki Setbergs og Eiðis lengra til-norðurs en „upp Bergsháls“, en það er óljóst greinimark. Það leiðir hins vegar af meginreglum I. kafla 76 laga nr. 41/1919, að greiða bar til hlítar úr landamerkja- ágreiningi aðilja í máli þessu. Vegna framangreindra annmarka á málsmeðferð verður að ómerkja hinn áfrýjaða dóm og vísa málinu heim í hérað til löglegrar meðferðar og dómsálagningar að nýju. Rétt þykir, að málskostnaður fyrir Hæstarétti falli niður. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera ómerkur, og er málinu vísað heim í hérað til löglegrar meðferðar og dómsálagn- ingar að nýju. Málskostnaður fyrir Hæstarétti fellur niður. Dómur landamerkjadóms Snæfellsnes- og Hnappadalssýslu 27. ágúst 1974. I. Mál þetta, sem dómtekið var í dag, er tekið til landamerkja- dómsmeðferðar samkvæmt beiðni Nóa Jónssonar, ábúanda á Vindási, sem er ríkisjörð, og Þráins og Kjartans Nóasona, eigenda Setbergs, til ákvörðunar og dóms um landamerki milli jarðanna Setbergs og Vindáss annars vegar og Eiðis hins vegar. Eigandi og ábúandi þeirrar jarðar er Arnór Kristjánsson. Allar jarðirnar eru í Eyrarsveit, Snæfellsnes- og Hnappadalssýslu. Í landamerkjaskrá segir svo um landamerki framangreindra jarða: „V Setberg með hjáleigum: Stekkjartröð og Vindási. ... B. Landamerki milli Setbergs og Eiðis. Svonefndur Kaldilækur, sem rennur undan Bergshálsi og í suður ofan í Eiðissund; frá honum sjónhending í Nónsteina og frá þeim beint á fjall upp.... Setbergi 10. júní 1885. Jens V. Hjaltalín Prestur að Setbergi“. Nói Jónsson telur landamerkin beina línu milli upptaka merkja- lækjarins og Nónsteina og krefst þess, að landamerkin verði ákveðin þannig. 7 Þráinn Nóason og Kjartan Nóason krefjast þess, að merkja- lækurinn ráði merkjum frá upptökum og niður í Eiðissund, en þaðan bein lína í Nónsteina. Arnór Kristjánsson krefst þess, að merkjum ráði bein lína milli upptaka merkjalækjarins og Nónsteina og beint framhald þeirrar línu upp í Bergsháls. Aðiljar krefjast ekki málskostnaðar. II. Landslagi á deilusvæðinu er svo háttað, að milli Kolgrafar- fjarðar og Grundarfjarðar liggur lágt eiði, en beggja vegna við það rísa allhá fjöll, Lambahnúkur að sunnan og Klakkur að norðan. Neðanundir Klakk, en ofan við eiðið, er alllangur fjalls- rani, sem kallast Bergsháls. Neðan við Bergsháls og niður að eiðinu er aflíðandi hlíð, sundurskorin af giljum, og er landsvæði þetta kallað Bringur. Margir lækjarfarvegir liggja niður Bringur, en við vettvangsskoðun í dag voru þeir allir þurrir nema einn. 1Il. Enginn ágreiningur er milli málsaðilja um örnefnin Bergsháls og Nónsteina. Hins vegar greinir þá á um örnefnin Kaldalæk og Eiðissund. Sóknaraðiljar (Nói Jónsson, Þráinn og Kjartan Nóa- synir) halda því fram, að þrír lækir í Bringum beri nafnið Kaldi- lækur og sé merkjalækurinn innsti lækurinn af þeim þremur. Varnaraðili (Arnór Kristjánsson) heldur því fram, að einungis einn lækur beri nafnið Kaldilækur og sé hann merkjalækurinn. Lækur þessi er sá í miðið af ofangreindum þremur lækjum og sá eini, sem vatn rann í, þegar vettvangsganga fór fram. Sóknaraðiljar halda því fram, að Eiðissund séu austast á eiðinu, milli Torfholts og Eiðisvatns, sem er lón eða hóp með samgang við sjó í Kolgrafarfirði. Varnaraðili heldur því aftur á móti fram, að Eiðissund séu sá hluti eiðisins, þar sem mjóst er milli hlíðanna báðum megin, og er það allgóðan spöl frá sjó. Land er þarna allt mýrlent. Lækur rennur austur eftir eiðinu og í Eiðisvatn, kall- aður Sundalækur. IV. Sóknaraðiljar rökstyðja kröfur sínar með því, að einungis einn lækur renni undan Bergshálsi og hljóti hann því að vera merkja- lækurinn, enda renni hann til suðurs niður í Eiðissund. Hins vegar renni fjórir lækir undan Bringum og einn af þeim vilji 18 varnaraðili nota sem merkjalæk. Hann geti þó ekki verið merkja- lækurinn, því að frá upptökum hans upp að Bergshálsi séu 400 metrar, hann renni ekki til suðurs, heldur suðvesturs, og hann renni ekki niður í Eiðissund, heldur niður í hið svokallaða Garðs- hornsengi. Enn fremur telja þeir óhugsandi, að jafnaðgætinn maður og Jens V. Hjaltalín, prestur að Setbergi, var hefði skilið eftir 400 metra af landamerkjalínu milli Bergsháls og Nónsteina, án þess að þeirra væri að nokkru getið, þegar hann lét skrá landa- merki jarðanna. Varnaraðili rökstyður kröfur sínar með því, að Kaldilækur, þ. e. merkjalækurinn, sem hann miði við, sé einmitt sá lækur- inn, sem vatn var í við vettvangsskoðun í dag, enda renni hann til suðurs niður í Eiðissund og dreifist þar, uns hann falli saman við Sundalækinn, sem renni niður í Eiðisvatn. V. Tvö vitni komu fyrir dóm í málinu. Sigurbjörn Kristjánsson, Reitarvegi 4, Stykkishólmi, 75 ára gamall, er fæddur á Eiði og bjó þar til 22ja ára aldurs. Hann segir, að Kaldilækur sá, sem landamerkin eru miðuð við, eigi upptök sín austan við Kaldalækjarholt, vestan við Bringur, og renni hann niður góðan spöl vestan við Torfholt, uns hann sam- einist Sundalæknum. Hann segir, að lækur þessi renni í beina stefnu á Nónsteina. Hann kannast ekki við, að fleiri lækir þarna kallist „Kaldilækur“. Austar sé lækur, sem kallist Djúpilækur og Skriðulækur, þegar hann kemur niður á jafnsléttu, og renni hann heim undir tún á Eiði. Sigurbjörn segir, að Kaldilækur þorni aldrei, en Djúpilækur þorni í þurrkum og hann hafi verið vatns- laus í dag. Eiðissund segir þetta vitni, að liggi frá Torfholti og vestur í „mjóddina“. Þá segir vitnið, að Bringur byrji að vestan- verðu, austan við Kaldalæk, og nái austur að Djúpadalsholti, og Kaldalæk telur vitnið renna undan Bergshálsi. Gunnar Stefánsson, Eyrarvegi 3, Grundarfirði, 70 ára að aldri, bjó á Eiði frá árinu 1928—-1960. Hann segir, að margir lækir renni niður Bringur, en aðeins einn hafi nafnið Kaldilækur. Sá lækur þorni aldrei, en aðrir lækir séu mestir í leysingum og vatna- vöxtum, en þorni á milli. Hann segir, að lækir þessir stefni allir að einum punkti, því að þeir renni allir í Eiðisvatn. Þá segir hann, að Bringur að vestan byrji austan við Kaldalæk. Holtin þar fyrir vestan séu kölluð Vindásholt eða Setbergsholt. Hann telur Kaldalæk koma upp vestan við eða vestan til í Bergshálsi. 19 VI. Þau atriði, sem taka þarf afstöðu til í þessu máli, eru fyrst og fremst þau, hvaða lækur sé Kaldilækur sá, sem átt er við í landa- merkjaskrá jarðanna, og hvar séu Eiðissund. Málsaðiljar eru sammála um, hvar séu Nónsteinar og hvar sé Bergsháls. Lögð hefur verið fram loftljósmynd af deilusvæðinu, og hafa máls- aðiljar dregið á hana línur, sem sýna kröfur þeirra hvers um sig. Sóknaraðili Nói Jónsson telur merkin vera beina línu milli punkta B og A, (Nónsteinar), sóknaraðiljar Þráinn og Kjartan Nóasynir milli punktanna C og A, og varnaraðili Arnór Kristjánsson milli punkta A, og A. Eftir að hafa farið á vettvang og kannað staðhætti og með tilliti til vitnaframburða og annarra atriða, sem fram hafa komið í málinu, eru dómendurnir sammála um, að Kaldilækur sá, sem talað er um í landamerkjaskrá jarðanna, sé sá lækur, sem vatn var í við vettvangsgönguna í dag, þ. e. lækur sá, sem varnaraðili heldur fram, að sé merkjalækurinn, og er það þá miðlækurinn af þeim þremur, sem sóknaraðiljar halda fram, að beri heitið Kaldilækur. Dómendurnir eru einnig sammála um, að merkin beri að miða við upptök lækjarins. Samkvæmt framansögðu verður niðurstaða dómsins sú, að landamerki milli Setbergs og Vindáss annars vegar og Eiðis hins vegar skuli vera bein lína frá upptökum Kaldalækjar í Nónsteina (lína A,-A, á loftljósmynd)og þaðan sjónhending beint á fjall upp. Frá sömu upptökum (Kaldalækjar) skulu merkin vera í beinni áframhaldandi línu (Nónsteinar—Kaldilækur) upp Bergs- háls. Málskostnaðar er ekki krafist og verður því ekki dæmdur. Dóminn kvað upp Jón S. Magnússon, fulltrúi sýslumanns, ásamt meðdómsmönnunum Erlendi Halldórssyni oddvita, Dal, Miklaholtshreppi, og Símoni Sigurmonssyni bónda, Ytri-Görðum, Staðarsveit. Dómsorð: Landamerki milli Setbergs og Vindáss annars vegar og Eiðis hins vegar skulu vera bein lína frá upptökum Kalda- lækjar í Nónsteina og þaðan sjónhending beint á fjall upp. Frá sömu upptökum (Kaldalækjar) skulu merkin vera í beinni áframhaldandi línu (Nónsteinar-—Kaldilækur) upp Bergsháls. 80 Þriðjudaginn 15. febrúar 1977. Nr. 116/1975. Ríkisútvarpið (Gunnar M. Guðmundsson hrl.) gegn Dóru Hafsteinsdóttur (Skúli Pálsson hrl.). Ómerking. Heimvísun. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Magnús Þ. Torfa- son, Ármann Snævarr, Benedikt Sigurjónsson, Björn Svein- björnsson og Logi Einarsson. Áfrýjandi hefur skotið máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 15. september 1975. Það hefur verið flutt sérstaklega um formhlið samkvæmt 48. gr. laga nr. 75/1978. Áfrýjandi krefst þess, að hinn áfrýjaði dómur og máls- meðferð frá og með þinghaldi 9. júní 1975 verði ómerkt og málinu vísað heim í hérað til löglegrar meðferðar og dóms- álagningar að nýju. Þá krefst hann málskostnaðar úr hendi stefndu fyrir Hæstarétti. Stefnda krefst þess, að ómerkingarkröfu áfryjanda verði hrundið og honum dæmt að greiða málskostnað fyrir Hæsta- rétti. Fyrir Hæstarétt hafa verið lögð nokkur ný gögn. Með bréfi, dagsettu 28. maí 1975, tilkynnti borgardómari sá, sem með málið fór, lögmönnum aðilja, að munnlegur málflutningur skyldi fram fara mánudaginn 9. júní 1975, kl. 1000. Hinn 1. júní 1975 ritaði lögmaður áfrýjanda yfirborg- ardómaranum í Reykjavík bréf, þar sem hann skýrði svo frá, að hann þyrfti að fara til útlanda 3. s. m. „til að sitja Norðurlandafund vegna aðildar að nefnd skv. 58. gr. laga nr. 73/1972“ og mundi verða kominn heim í síðasta lagi 23. s. m. Í bréfinu óskaði hann þess, að nokkur mál, sem hann væri „lögmaður í, verði ekki tekin fyrir á þessum tíma og teknar ákvarðanir“, er væru umbjóðendum hans í óhag. Sama 81 dag ritaði lögmaður borgardómara þeim, sem með málið fór, svohljóðandi bréf: „Til mín hefur borist tilkynning yðar, herra borgardómari, þar sem segir, að bæjarþingsmál nr. 588/1974, sem frú Dóra Hafsteinsdóttir hefur höfðað gegn umbjóðanda mínum, Rík- isútvarpinu, verði tekið fyrir til munnlegs flutnings 9. júní n. k. Mál hafa með litlum fyrirvara skipast þannig, að ég þarf að fara úr landi 3. júní n. k., og getur heimkoma mín dregist til 23. júní, þó að það sé ekki fullráðið. Vinsamlega breytið fyrirætlan yðar um flutningsdag, svo að mér gefist tækifæri til að halda uppi vörnum í málinu eftir heimkomu mína“. Bréf þetta kveður borgardómarinn sér hafa borist 4. Júni. Á bæjarþingi 9. s. m. var sótt þing af hálfu stefndu, sem var stefnandi í héraði. Af hendi áfrýjanda var ekki sótt þing. Dómarinn lagði þá fram fyrrgreint bréf lögmannsins til sín og gat þess í þingbók, að lögmaður áfrýjanda hefði að öðru leyti hvorki haft samband við sig né gagnaðilja, skv. upp- lýsingum lögmanns hans, varðandi fjarveruna. Síðan er skráð í þingbók: „Lögmaður stefnanda krefst þess, að forföll lögmanns stefnda verði metin sem útivist af hálfu stefnda og málið tekið til skriflegs málflutnings og dómtöku eftir að hann hafi fengið frest til skila á sókn. Lögmaður stefnda hefur enga frekari skýringu gefið á forföllum sínum en fram kemur í áður nefndu bréfi og t. d. ekki látið fram koma hverra erinda hann sé erlendis. Að svo vöxnu verða forföll umboðsmannsins eigi metin lög- mæt, og þar sem enginn annar er mættur af hálfu stefnda, er málið tekið til skriflegs málflutnings vegna útivistar af hálfu stefnda, og fær umboðsmaður stefnanda frest til skila á sókn til föstudagsins 13. júní n. k. kl. 15.30“. Þingað var í málinu þann dag, og lagði lögmaður stefnanda þá fram sókn. Ekki var sótt þing af hendi áfrýjanda, og var málið dómtekið. Dómur var kveðinn upp 16. júní 1975. Samkvæmt skýrslu lögmanns áfrýjanda fór hann til út- landa 4. júní 1975 og kom heim aftur 23. s. m. Kveðst hann 6 82 hafa m. a. farið að sækja fund norrænna fræðimanna um höfundarétt, sem haldinn hafi verið í Finnlandi 9— 11. júní 1975, svo og til fylgdar eiginkonu sinni, sem fór að sinna opinberum störfum á Norðurlöndum 4.—-19. s. m. Svo sem áður getur, barst héraðsdómaranum bréf lög- manns áfrýjanda 4. júní 1975. Lögmaðurinn hafði í bréfi sinu til yfirborgardómara gert grein fyrir, að hann færi utan í erindum, er varðaði starf hans í þágu hins opinbera, og var lögmanninum rétt að líta svo á, að þau boð kæmu einnig til héraðsdómarans, sem fór með mál hans. Með því að um lögmæt forföll var að ræða hjá lögmanninum, ber eftir kröfu áfrýjanda að ómerkja hinn áfrýjaða dóm og málsmeðferð frá og með þinghaldi-9. júní 1975 og vísa mál- inu heim í héraði til löglegrar meðferðar og dómsálagningar að nýju. Málskostnaður fyrir Hæstarétti fellur niður. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera ómerkur svo og með- ferð málsins frá 9. júní 1975, og er málinu vísað heim í hérað til löglegrar meðferðar og dómsálagningar að nýju. Málskostnaður fyrir Hæstarétti fellur niður. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 13. júní 1975. 1. Mál þetta var dómtekið. 13. júní sl. Það er höfðað fyrir bæjar- þingi Reykjavíkur með stefnu, birtri 20. mars 1974, og þingfest sama dag. Greinargerð af hálfu stefnda var lögð fram í þinghaldi 27. júní 1974, og fengu þá umboðsmenn aðilja sameiginlegan frest til öflunar gagna um óákveðinn tíma. Undirritaður dómari fékk málið til meðferðar 18. október 1974. Dómarinn tók málið fyrir 21. febrúar 1975, og voru þá reyndar sættir í því, en án árangurs. Aðiljayfirheyrsla fór fram 10. mars 1975, og lauk þá gagnaöflun í málinu. Munnlegur málflutningur skyldi fara fram 9. júní sl. en þá varð útivist af hálfu stefnda. Stefnandi fékk 83 frest til skila á sókn, er lögð var fram 13. júní sl., og var málið síðan dómtekið. Stefnandi málsins er Dóra Hafsteinsdóttir, Goðalandi 15, Reykja- vík, en stefndi Andrés Björnsson útvarpsstjóri f. h. Ríkisút- várpsins, Reykjavík. Dómkröfur stefnanda eru þær, að hin stefnda stofnun verði dæmd til að greiða stefnanda orlofsfé að fjárhæð kr. 174.680.92 áuk 7% ársvaxta af kr. 973.94 frá 1. janúar 1967 til 31. desember 1967, af kr. 9.079.20 frá þeim degi til 31. desember 1968, af kr. 21.161.63 frá þeim degi til 31. desember 1969, af kr. 36.867.11 frá þeim degi til 31. desember 1970, af kr. 63.076.30 frá þeim degi til 31. desember 1971, af kr. 92.197.35 frá þeim degi til 31. des- ember 1972, af kr. 136.462.22 frá þeim degi til 16. maí 1973 og 9% ársvaxta af sömu fjárhæð til 31. desember 1973, en af kr. 174.680.92 frá þeim degi til greiðsludags, svo og til greiðslu máls- kostnaðar að skaðlausu. Af hálfu stefnda er aðallega krafist sýknu af kröfum stefnanda og greiðslu málskostnaðar úr hennar hendi að mati dómsins, en til vara er krafist lækkunar á fjárhæðum og málskostnaðar. II. Málavöxtum, sem eru ágreiningslausir, er þannig lýst af hálfu stefnanda, að hún hafi frá upphafi sjónvarpsútsendinga árið 1966 unnið við þýðingarstörf hjá Sjónvarpinu. Ekki hafi stefnandi verið fastráðinn starfsmaður Ríkisútvarpsins, heldur unnið að þýðing- um eftir sérstakri beiðni yfirþýðanda hverju sinni. Vinna stefn- anða hafi einkum verið tvenns konar, þ. e. þýðingar texta og aðlögum textanna að myndefni. Aðlögunin fari fram ýmist þann- ig, að lesið sé inn á segulbönd eða senda verði textann inn á myndina jafnframt útsendingu myndarinnar og annist þýðandi þann þátt. Greiðslur fyrir þessa vinnu hafi verið inntar af hendi skv. þýðingargjaldskrá, sem Sjónvarpið hafi sett með samkomu- lagi við Félag sjónvarpsþýðenda. Taxti sé ýmist bundinn við texta eða tímalengd, sem sé þá ákveðinn í mínútum eða klukku- stundum, eða þá magn þýðingar, svo sem miðað við hverja síðu. Í málinu hafa vérið lögð fram ýmis bréf, einkum varðandi sáttaumleitanir í deilunni, áður en hún gekk til dómstólanna. Þá hafa og verið lögð fram ýmis skjöl varðandi samningaviðræður stéefnda og Félags sjónvarpsþýðenda. Kemur þar m. a. fram, að stefnandi átti á árinu 1971 sæti í samninganefnd af hálfu sjón- varpsþýðenda. ! 84 Stefnandi hefur komið fyrir dóm, en framburður hennar skipt- ir ekki máli efnislega. III. Stefnandi byggir kröfur sínar á ákvæðum laga um orlof nr. 16/1943, sbr. lög nr. 8/1957 og lög nr. 68/1964 um breytingu á þeim lögum, svo og ákvæðum laga nr. 87/1971, sbr. lög nr. 110/ 1972 um breytingu á þeim lögum. Framangreind tvenn lög gildi í máli þessu. Fyrrnefndu lögin, þ. e. lög nr. 16/ 1943, gildi um tímabilið 1966 til 1971 (incl.), en síðarnefndu lögin, þ. e. lög nr. 87/1971, um árin 1972 og 1973. Enginn munur sé í raun á þessum lögum að því er snerti það atriði, sem hér sé til úrlausnar, þ. e. rétt stefnanda til orlofsgreiðslna úr hendi stefnda. Þvert á móti séu lögin mjög samhljóða. 1. gr. laga nr. 16/1943 sé svohljóðandi: „Lög þessi gilda um allt fólk, sem starfar í þjónustu annarra, hvort heldur einstaklinga eða hins opinbera“. Um þetta gildi tvennar undantekningar, þ. e. að iðnnemar og hlutaráðnir sjó- menn skuli ekki fá orlof. 1. gr. laga nr. 87/1971 hljóði svo: „Allir þeir, sem starfa í þjónustu annarra gegn launum, hvort heldur sem þau eru greidd í peningum eða öðrum verðmætum, eiga rétt á orlofi ásamt orlofsfé eða launum samkvæmt reglum bessara laga“. Fjárhæð orlofs sé ákveðin með lögum á hverjum tíma og hafi verið á því tímabili, sem hér um ræðir, þannig: Skv. lögum nr. 68/1964 sé orlof 7% af launum frá gildistöku laganna um áramót 1964/1965 og nái sú tala til krafna varðandi árin 1966 til 1971 (incl.). Skv. lögum nr. 87/1971 sé orlof 8.33% frá 1. janúar 1972 og taki sú tala til krafna vegna áranna 1972 og 1973. Með hlið- sjón af áðurgreindum skýrum fyrirmælum laga, vottorði um tekjur stefnanda frá Sjónvarpi og lagafyrirmælum um fjárhæð orlofs sé engum vafa undirorpið, að stefnandi eigi að fá greitt orlof úr hendi Ríkisútvarpsins eins og krafist sé í stefnu. Til enn frekari glöggvunar megi benda á eftirfarandi atriði, sem þýð- ingu hafi við mat á þessum rétti: 1. Verkefni þau, sem stefnandi fái til vinnslu, séu öll valin af starfsmönnum stefnda. 2. Vinna stefnanda sé ætíð undir eftirliti yfirþýðanda Sjónvarpsins. 3. Stefnandi sé að vísu ekki fastur starfsmaður Sjónvarps, en hins vegar valin til starfa úr mjög þröngum hópi fólks. Geti hún þannig reitt sig á að fá að jafnaði allmörg verkefni og reglulega. 4. Ekki sé hægt að telja laun stefnanda af hendi greidd til endur- gjalds fyrir einstaklega ákveðin störf, eins og t. d. til höfunda, sem fái greiðslu fyrir leikrit eða annað slíkt. 5. Mikinn hluta af 85 starfi sínu, þ. e. allar útsendingar og tæknivinnu, sem starfinu fylgi, geti stefnandi einungis innt af hendi með aðstoð og undir eftirliti og verkstjórn þeirra starfsmanna Sjónvarps, sem útsend- ingu annist. 6. Stefnandi hafi nú um árabil haft allar sínar vinnu- tekjur frá þessum atvinnuveitanda og sé í raun og rétti einn af starfsmönnum Sjónvarps. 7. Af launum stefnanda greiði stefndi launaskatt, enda séu launamiðar þannig útfylltir, að laun stefn- anda og annarra þýðenda séu talin fram í dálki ætluðum fyrir vinnulaun, en t. d. ekki sett í verktakadálk. Að lokum er því mótmælt af hálfu stefnanda, að það hafi verið forsenda fyrir samn- ingum árið 1971, að til greiðslu sérstaks orlofsfjár til þýðenda kæmi ekki. Í greinargerð af hálfu stefnda er fyrst að því vikið, að greiðslur til þýðenda í Sjónvarpi hafi frá upphafi verið miðaðar við sér- stakar gjaldskrár, þar sem aðallega hafi verið byggt á verkein- ingum. Hér sé því verið að greiða fyrir verk, en ekki vinnu. Verkið sé innt af hendi af fólki úr sérhæfðum hópi. Sé ekki almennt um að ræða greiðslur orlofsfjár til fólks, sem starfi á þessum grundvelli. Gjaldskrár þær, sem greitt hafi verið eftir á þeim tíma, sem hér skipti máli, hafi verið settar af Ríkisútvarpinu, en með sam- þykki þýðenda, að minnsta kosti hafi þeir sætt sig við þær. Þegar slík gjaldskrá hafi verið undirbúin árið 1971, hafi verið gerð krafa af hálfu þýðenda um orlofsfé. Að lokum hafi verið samið um heildarlausn málsins og hafi það verið forsenda hennar, að til greiðslu sérstaks orlofsfjár kæmi ekki. Við ákvörðun á taxta fyrir verk þýðenda hafi því verið skipt í tiltekna þætti. Aðal- þættirnir séu: Gjald fyrir hvern texta, sem sjáist á mynd í einu; gjald fyrir skoðun og æfingu, miðað við hvern byrjaðan stundar- fjórðung sýningartíma myndar; mínútugjald fyrir að setja texta inn á mynd, meðan sýning hennar fer fram. Sérstök ákvæði hafi verið um það tilvik, er þýðandi semji texta og þegar hann læsi texta upp. Að því leyti sem taxtar hafi verið samdir með tilliti til launa ríkisstarfsmanna hafi eftirvinnukaup verið haft til við- miðunar. Sá skilningur Ríkisútvarpsins, að ekki eigi að borga orlofsfé til sjónvarpsþýðenda, sé nú helgaður af venju um ára- raðir. Því sé mótmælt, að ákvæði orlofslaga eigi við um þýðendur Sjónvarps. Því sé einnig mótmælt, að réttur sé fyrir hendi til or- lofsfjár af yfirvinnugreiðslum og sé sú lagaröksemd sett fram til vara. Þá er vaxtakröfu sérstaklega mótmælt. Í þinghaldi 10. maí sl. óskaði lögmaður stefnanda eftir svo- 86 felldri bókun: „Með tilvísun til varakröfu minnar um lækkun á fjárhæðum og málskostnaði leyfi ég mér að taka fram, að ég ber fyrir mig fyrningu Í máli þessu“. Lagt hefur verið fram vottorð frá Ríkisútvarpinu um laun stefnanda hjá stofnuninni umrætt tímabil. Í samræmi við það sundurliðar stefnandi kröfur sínar þannig: Af launum 1966 kr. 13.913.50 7%, eða kr. 973.94 Af launum 1967 kr. 115.789.50 7%, eða kr. 8.105.26 Af launum 1968 kr. 172.606.25 7%, eða kr. 12.082.43 Af launum 1969 kr. 224.364.00 7%, eða kr. 15.705.48 Af launum 1970 kr. 374.417.00 7%, eða kr. 26.209.19 Af launum 1971 kr. 416.015.00 7%, eða kr. 29.121.05 Af launum 1972 kr. 531.391.00 8.33%, eða kr. 44.264.87 Af launum 1973 kr. 458.808.00 8.33%, eða kr. 38.218.70 Stefnukrafa samtals kr. 174.680.92 Svo sem áður greinir, var lögð fram sókn af hálfu stefnanda í þinghaldi 13. júní sl. Eins og máli þessu er háttað, þykir rétt að taka meginefni sóknarinnar upp í dóm þennan. Í sókninni segir m. a. orðrétt: „Fjárhæðum, sem krafist er í stefnu, er ekki á nokkurn hátt mótmælt af hálfu lögmanns stefnda, enda byggjast fjárhæðir þessar á lögum annars vegar og hins vegar á uppl. stefnda á dskj. 6 Mál þetta snýst í rauninni um það, hvort starf umbj. míns hjá Sjónvarpinu verði metið vinna eða verk. Líti dómurinn svo á, að hér sé um vinnu að ræða af hálfu umbj. míns og líti ekki á hana sem verktaka við þýðingar, er skylda stefnda til greiðslu orlofs ótvíræð lögum skv., enda segir í Í. gr. laga um orlof nr. 87, 1971, að allir þeir, sem starfi í þjónustu annarra gegn launum, eigi rétt á orlofi samkvæmt reglum lag- anna. Þannig er ljóst, að verði litið á starf umbj. míns sem vinnu, þá þurfa ekki að liggja fyrir neinir samningar um greiðslu orlofs- ins, þar sem það er lögbundið. Við allnána athugun á lögum um orlof, bæði þeim lögum nr. 77/1971 og lögum nr. 16/1943, er ekki að finna neina skýringu á því, til hverra lögin eiga að taka á annan hátt en að framan greinir. Þrátt fyrir allmiklar umræður um frumvarp þetta á sín- um tíma, en það var lagt fram á alls þremur þingum árið 1942, er ekki að finna neinar hugleiðingar, hvorki í ræðum flutnings- 87 manna né þeirra, sem til máls taka um frumvarpið, um, á hvern hátt eigi að takmarka lögin um orlof, og það eru því þeir, sem starfa í þjónustu annars gegn launum, sem orlof eiga að fá, hvern- ig svo sem það verður skýrt í hverju falli. Í máli þessu er því haldið fram, að umbj. minn hafi í starfi sínu fyrir Ríkisútvarpið verið að inna af hendi vinnu, en ekki tekið að sér sérstakt afmarkað verk til úrlausnar. Í greinargerð minni á dskj. nr. 2 eru talin upp í 7 töluliðum helstu rök fyrir því, að telja eigi starf umbj. míns vinnu, en ekki verk. Í fyrsta lagi er á það minnst, að verkefni þau, sem umbj. minn fær til vinnslu, eru öll valin af starfsmönnum stefnda. Þannig er ekki hægt að líta á starf umbj. míns á sama hátt eins og t. d. þess manns, sem kemur til Ríkisútvarpsins með frumsamið efni og íær það flutt, annaðhvort sjálfur eða af öðrum, og fær fyrir það eina afmarkaða greiðslu, eða t. d. mann, sem tekur upp hjá sjálfum sér að þýða skáldsögu til lestrar í útvarp. Í öðru lagi er á það minnst, að vinna umbj. míns sé ætíð undir eftirliti yfirþýðanda Sjónvarpsins. Þetta atriði verður að telja eitt af höfuðatriðunum, þegar meta á, hvort um sé að ræða vinnu eða verk. Einmitt eftirlitið, sem haft er með starfsmönnum, skilur jú á milli þess, hvort um er að ræða starfsmann, sem leysir af hendi vinnu, eða sjálfstæðan verktaka, sem tekur að sér að vinna tiltekið verk og ræður framkvæmd þess innan vissra marka, t. d. útboðslýsingar. Ekkert af vinnu umbj. míns verður notað, nema yfirþýðandi samþykki í hverju einstöku falli, og er háð breyting- um hans, ef verkast vill. Í 5. tölulið er minnst á það, að stór hluti af starfi umbj. míns sé unninn með aðstoð og undir eftirliti og verkstjórn starfsmanna Sjónvarps, sem annast útsendingar. Hér er um að ræða þann hluta starfs umbj. míns, sem felst í því að senda texta inn á filmu með þar til gerðum ljósavélum og undanfarandi æfingum, en þegar filman er sýnd, verður umbj. minn eða sá þýðandi, sem í hverju falli er um að ræða, að sitja niður Í Sjónvarpi og senda þennan texta inn á myndina jafnóðum og myndirnar birtast á skerminum. Þessi vinna verður ekki unnin nema í mjög nánu samstarfi við þá starfsmenn Sjónvarpsins, sem annast útsend- ingar, og undir verkstjórn þeirra og á þeim tíma, sem ákveð- inn er fyrir dagskrárliðina. Það skal sérstaklega bent á, að þessi hluti starfsins, sem er fullt eins mikill eins og textaþýðingin sjálf, er greiddur samkv. tímavinnutaxta. Um önnur atriði í 88 Þessari upptalningu minni vil ég vísa til greinargerðar, en ég tel, að þessi atriði, sem ég hef nú talið, séu hvað veigamest. Þá er rétt að gefa gaum gjaldskrá, sem liggur til grundvallar greiðslum og er að finna á dskj. 9, 18 og 19. Á þessum gjaldskrám sést, að alls konar tímavinna er ekki síður áberandi en vinna við þýðinguna sjálfa, t. d. B liður, textainnspilun og innspilunargjald, 11. liður B, skoðunar- og æfingagjald, og svo mætti lengi telja. Þá vil ég og benda á skilning Ríkisútvarpsins sjálfs á þessum greiðslum. Í þeim tilgangi var lagður fram í dskj. nr. 7 launa- miði (valinn af handahófi frá þýðanda) fyrir laun greidd á árinu 1973, en þar sést, að launagreiðslur til þessa þýðanda eru færðar á dálk nr. 2, þ. e. vinnulaun. Eftir skilningi Ríkisútvarpsins þá ætti þessi greiðsla að vera í dálki nr. 6, þ. e. a. s. greiðslur til verk- taka og verkstæða. Þannig voru launamiðar allra þessara sjón- varpsþýðenda útfærðir, og ég hefi einnig lagt fram á dskj. nr. 20 úrskurð ríkisskattanefndar, sem varðar annan sjónvarpsþýð- anda, en í úrskurði þessum sést, á hvern hátt skattyfirvöld líta á þessi störf. Ef hér væri um verktakastörf að ræða, er ljóst, að grundvöllur væri til frádráttar á alls konar rekstrarkostnaði, en það er ekki í þessu tilfelli. Þá vil ég leyfa mér að benda á eitt dæmi, sem er hliðstætt dæminu um sjónvarpsþýðendur, þ. e. kennsla mín í Stýrimannaskóla Reykjavíkur í sjórétti. Þar er um að ræða kennslu í sérfagi mínu, lögfræði, og eina aðhaldið, sem ég fæ í þeirri kennslu, er, að ég verð að kenna skv. reglugerð, þ. e. einskonar útboðslýsingu. Að öðru leyti ræð ég þessari kennslu á allan hátt einn. Fyrir þessa kennslu er greitt orlof ofan á laun, þótt ég hafi enn meira frelsi en umbj. minn í sínu starfi. Á dskj. nr. 8 er að finna greinargerð umboðsmanns stefnda. Ég sé ekki ástæðu til að gera greinargerð þessa að umtalsefni, þar sem ég þykist í greinargerð minni hafa komið inn á öll þau atriði, sem þar er minnst á, en ég vil þó ekki láta undir höfuð leggjast að mótmæla sérstaklega, að venja um áraraðir geti helgað þann skilning, að Ríkisútvarpið sé ekki skylt að greiða orlof af þýð- ingarlaunum. Lögbrot af hálfu stjórnvalda geta ekki myndað venju. Þá er því einnig mótmælt, að orlofsgreiðslur eigi ekki að ná til yfirvinnu, en umboðsmaður stefnda hefur ekki fært nein rök fyrir því, að hér sé um yfirvinnu að ræða, eða þá, hve mikil hún er af þeim launum, sem að umbj. minn hefur fengið greidd frá Ríkisútvarpinu. Ég vil einnig vekja athygli á, að þrátt fyrir ítarlega greinargerð mína, þar sem reynt er að renna stoðum undir það, að um vinnu sé að ræða, og fullyrðingu hans um, að 89 þarna sé um verk að ræða, reynir hann ekki að rökstyðja full- yrðingu sína á neinn hátt, þótt þarna sé um höfuðatriði að ræða. Í réttarhaldi hinn 10. mars 1975 lýsti umboðsmaður stefnda því yfir, að hann bæri fyrir sig fyrningu Í málinu. Í þessu sambandi vil ég benda á, að síðasta árið, sem orlofs er krafist fyrir, er árið 1973, að málinu var stefnt inn hinn 21. mars 1974 og þar með rofin fyrning. Virðist mér einsýnt, að regla 3. greinar laga nr. 14/1905, 1. tl., geti átt við hér og að samfelld viðskipti aðilanna leiði til þess, að ekki fyrnist neitt af þeim kröfum, sem krafist er Í stefnu. Ég tel mig hafa gripið á þeim atriðum, sem mestu máli skipta í þessu máli, þ. e. matið á því, hvort um verk eða vinnu sé að ræða. Vænti ég þess, að virðulegur dómur verði mér sammála um, að hér sé um vinnu að ræða, og ég vil að lokum leggja áherslu á það, að orlofslöggjöfin var á sínum tíma eitthvert merkasta framlag til vinnuverndar, sem fram hafði komið á Íslandi. Með orlofslög- gjöfinni átti að tryggja, að þeir, sem væru í þjónustu annarra, ættu kost á því að njóta hvíldar frá störfum vissan tíma á ári, og með setningu laganna frá 1943 og laganna frá 1971 var þessi réttur undirstrikaður““. IV. Svo sem að framan er getið, varð útivist af hálfu stefnda. Verður þá skv. 118. gr. laga nr. 85/1936 að dæma málið eftir framkomnum kröfum, skilríkjum og sókn stefnanda og með tilliti til þess, sem fram er komið af hálfu stefnda. Málsaðild er ekki vefengd. Stefnandi hefur ekki fengið orlofsfé reiknað ofan á greiðslur sínar frá stefnda. Í málinu er deilt um rétt stefnanda til þess. Telja verður stefnanda starfsmann stefnda og vinnuframlag hans í þágu stefnda þess eðlis, að endurgjald þar fyrir sé laun í skilningi orlofslaga, sem beri að greiða af orlofsfé skv. þeim laga- ákvæðum, sem eru réttilega tilfærð af hálfu stefnanda, enda er Ósannað, að það hafi verið forsenda fyrir samningum árið 1972, að til greiðslu sérstaks orlofsfjár til þýðenda kæmi ekki, svo og að sá skilningur af hálfu stefnda, að ekki eigi að borga orlofsfé til sjónvarpsþýðenda, sé helgaður af venju. Fjárhæð stefnukrafna er að vísu mótmælt af hálfu stefnda, en þau mótmæli eru órökstudd. Eins og mál þetta gengur til dóms, eru stefnukröfur studdar nægilegum gögnum og verða því teknar 90 til greina að fullu, enda eru þær ófyrndar, sbr. 1. tl.i. f. 3. gr. laga nr. 14/1905. Eftir þessum málalokum verður stefndi dæmdur til að greiða stefnanda málskostnað, er þykir hæfilega ákveðinn kr. 45.000. Björn Þ. Guðmundsson borgardómari kvað upp dóm þennan. Dómsorð: Stefndi, Andrés Björnsson útvarpsstjóri f. h. Ríkisútvarps- ins, greiði stefnanda, Dóru Hafsteinsdóttur, kr. 174.680.92 auk 7% ársvaxta af kr. 973.94 frá 1. janúar 1967 til 31. des- ember 1967, af kr. 9.079.20 frá þeim degi til 31. desember 1968, af kr. 21.161.63 frá þeim degi til 31. desember 1969, af kr. 36.867.11 frá þeim degi til 31. desember 1970, af kr. 63.076.30 frá þeim degi til 31. desember 1971, af kr. 92.197.35 frá þeim degi til 31. desember 1972, af kr. 136.462.22 frá þeim degi til 16. maí 1973 og 9% ársvaxta af sömu fjárhæð til 31. desember 1973, en af kr. 174.680.92 frá þeim degi til greiðsludags og kr. 45.000 í málskostnað, allt innan 15 daga frá lögbirtingu dóms þessa að viðlagðri aðför að lögum. Þriðjudaginn 15. febrúar 1977. Nr. 235/1976. Veiðifélag Borgarfjarðar segn Jóni Guðmundssyni. Kærumál. Dómkvaðning matsmanna samkvæmt lögum nr. 76/1970 úr gildi felld. Dómur Hæstaréttar. Kærumál þetta dæma hæstaréttardómararnir Magnús Þ. Torfason, Benedikt Sigurjónsson og Logi Einarsson. Ásgeir Pétursson, sýslumaður í Mýra- og Borgarfjarðar- sýslu, hefur framkvæmt hina kærðu dómkvaðningu. Með kæru 4. nóvember 1976, sem barst Hæstarétti 14. des- ember 1976, hefur sóknaraðili kært dómkvaðningu mats- g1 manna „til þess að framkvæma mat á bótum, sem um er krafið eftir 3. tl. 95. gr. laga nr. 76/1970“. Dómkvaðningin fór fram á aukadómþingi Mýra- og Borgarfjarðarsýslu ö. febrúar f. á. Sóknaraðili virðist eigi hafa fengið vitneskju um hana fyrr en 26. október sl. Hann krefst þess, að dóm- kvaðningin verði ómerkt, en kærumálskostnaður verði lát- inn falla niður. Héraðsdómari tilkynnti varnaraðilja um kæru máls þessa með bréfi 14. janúar 1977. Frá honum hafa hvorki borist kröfur né greinargerð. Sóknaraðili er samband veiðifélaga í Mýra- og Borgar- fjarðarsýslu og málsvari þeirra út á við, sbr. 3. gr. og 4. gr. samþykktar nr. 101/1975. Matsmenn kvöddu fulltrúa veiði- félaganna til fundar 26. október 1976 og skýrðu þeim frá dómkvaðningunni. Með vísan til þessa svo og með hliðsjón af niðurlagsákvæði 3. tl. 95. gr. laga nr. 76/1970 varðar dóm- kvaðningin sóknaraðilja með þeim hætti, að honum er heimil kæra máls þessa. í matsbeiðni var eigi skilmerkilega greint, að hverjum matsbeiðendur hygðust beina þeim kröfum um skaðabætur, sem meta átti. Bar héraðsdómara að inna matsbeiðendur nán- ar eftir því. Að því búnu átti hann, eins og atvikum máls þessa er háttað, að gera matsbeiðendum og matsþola viðvart, áður en dómkvaðning færi fram, svo að þeir gætu lýst við- horfi sínu til hennar, sbr. 3. mgr. 139. gr. laga nr. 85/1936, sem hér á við eftir undirstöðurökum sínum. Héraðsdómari hefur ekki gætt þess að láta málið sæta slíkri meðferð. Verður því að ómerkja hina kærðu dómkvaðningu. Kærumálskostnaður verður ekki dæmdur. Dómsorð: Hin kærða dómkvaðning er úr gildi felld. Dómkvaðning matsmanna á aukadómbþingi Mýra- og Borgar- fjarðarsýslu 3. febrúar 1976. Ár 1976, þriðjudaginn 3. febrúar, var aukadómþing Mýra- og Borgarfjarðarsýslu sett í skrifstofu réttarins í Borgarnesi og hald- ið af Ásgeiri Péturssyni sýslumanni með undirrituðum vottum. 92 Fyrir var tekið: Að dómkveðja matsmenn til þess að fram- kvæma mat á bótum, sem um er krafið eftir 3. tl. 95. gr. laga nr. 76/1970. Dómarinn leggur fram nr. 1 beiðni um dómkvaðningu mats- manna Í framangreindu skyni, upplesin, svohljóðandi: „Lögmenn Vesturgötu 17. Hr. Ásgeir Pétursson sýslumaður Skrifstofu Mýra- og Borgarfjarðarsýslu, Borgarnesi. Reykjavík, 27. nóvember 1975. Efni: Beiðni um dómkvaðningu matsmanna. Með úrskurði, uppkveðnum í Reykjavík 5. nóvember 1975, synj- aði meirihluti yfirmatsnefndar bótakröfu Jóns Guðmundssonar, Bóndhóli, á hendur ríkissjóði og sýslusjóði Mýrasýslu vegna skertrar veiðiaðstöðu í Hvítá fyrir Bóndhólslandi árin 1979 1973, að báðum árunum meðtöldum. Í úrskurði nefndarinnar segir m. a.: „Á hann því ekki skaðabótakröfu samkvæmt 1. tl. 95. gr. 1. nr. 16/1970 á hendur ríkissjóði og sýslusjóði Mýrasýslu. Hins vegar á hann skaðabótakröfu samkvæmt 3. tl. 95. gr. á hendur veiði- eigendum í fiskihverfi sínu“. Hér með fer ég þess á leit f. h. umbjóðanda míns, Jóns Guð- mundssonar, Bóndhóli, að þér dómkveðjið matsmenn hið allra fyrsta til að meta bætur til handa umbjóðanda mínum, sbr. 3. t1. 95. gr. 1. 76/1970. Virðingarfyllst, F. h. Jóns Steinars Gunnlaugssonar hdl. Þórður Gunnarsson lögfr. ÞG:hg.“. r Nr. 1, framl. í aukadómþingi Mýra- og Borgarfjarðarsýslu 3/2 1976. Ásgeir Pétursson. Til þess að framkvæma hið umbeðna mat, að meta bætur til handa Jóni Guðmundssyni vegna skertrar veiðiaðstöðu í Hvítá fyrir Bóndhólslandi árin 1970—1973, að báðum meðtöldum, sbr. 3. tl. 95. gr. laga nr. 76/1970 um lax- og silungsveiði, eru dóm- kvaddir sem þar til hæfir og óvilhallir menn þeir Jón Magnússon sýslufulltrúi, Stykkishólmi, og Hinrik A. Þórðarson, fyrrv. bóndi, Nóatúni 18, Reykjavík. Hinir dómkvöðdu matsmenn skulu framkvæma matið af alúð og samviskusemi og óhlutdrægni í hvívetna og eftir bestu þekk- ingu og vitund. Þeir skulu tilkynna viðkomandi aðiljum, hvar og 93 hvenær matið fer fram, og gefa þeim kost á að koma að gögnum og upplýsingum um matsatriði. Að matinu loknu skulu þeir gera um það skriflega skýrslu, sem þeir mega vera reiðubúnir að staðfesta með eiði sínum fyrir rétti, ef krafist verður. Matinu skal hraðað. Þriðjudaginn 15. febrúar 1977. Nr. 243/1976. Veiðifélag Borgarfjarðar gegn Benjamín Ólafssyni Guðmundi Bjarnasyni og Sveini Bjarnasyni. Kærumál. Dómkvaðning matsmanna samkvæmt lögum nr. 16/1970 úr gildi felld. Dómur Hæstaréttar. Kærumál þetta dæma hæstaréttardómararnir Magnús Þ. Torfason, Benedikt Sigurjónsson og Logi Einarsson. Ásgeir Pétursson, sýslumaður í Mýra- og Borgarfjarðar- sýslu, hefur framkvæmt hina kærðu dómkvaðningu. Með kæru 5. nóvember 1976, sem barst Hæstarétti 14. des- ember 1976, hefur sóknaraðili kært dómkvaðningu undir- mafsmanna til að meta varnaraðiljum bætur vegna skertrar veiðiaðstöðu í Hvítá árin 1970—-1973, sbr. XV. kafla laga nr. 16/1970. Dómkvaðningin var framkvæmd að beiðni varnar- aðilja og fór fram á aukadómþingi Mýra- og Borgarfjarðar- sýslu 3. febrúar 1976. Sóknaraðili virðist eigi hafa fengið vitneskju um dómkvaðninguna fyrr en 26. október 1976. Hann krefst þess, að dómkvaðningin verði ómerkt, en kæru- málskostnaður verði látinn falla niður. Héraðsdómari tilkynnti varnaraðiljum um kæru máls þessa 94 með Bréfi 14. janúar 1977. Frá þeim hafa hvorki borist kröfur né greinargerð. Sóknaraðili er samband veiðifélaga í Mýra- og Borgar- fjarðarsýslu og málsvari þeirra út á við, sbr. 3. gr. og 4. gr. samþykktar nr. 101/1975. Matsmenn kvöddu fulltrúa veiði- félaganna til fundar 26. október 1976 og skýrðu þeim frá dómkvaðningunni. Með vísan til þessa svo og með hliðsjón af niðurlagsákvæði 3. tl. 95. gr. laga nr. 76/1970 varðar dóm- kvaðningin sóknaraðilja með þeim hætti, að honum er heimil kæra máls þessa. í matsbeiðni var eigi skilmerkilega greint, að hverjum matsbeiðendur hygðust beina þeim kröfum um skaðabætur, sem meta átti. Bar héraðsdómara að inna matsbeiðendur nán- ar eftir því. Að því búnu átti hann, eins og atvikum máls þessa er háttað, að gera matsbeiðendum og matsþola viðvart, áður en dómkvaðning færi fram, svo að þeir gætu lýst við- horfi sínu til hennar, sbr. 3. mgr. 139. gr. laga nr. 85/1936, sem hér á við eftir undirstöðurökum sínum. Héraðsdómari hefur ekki gætt þess að láta málið sæta slíkri meðferð. Verður því að ómerkja hina kærðu dómkvaðningu. Kærumálskostnaður verður ekki dæmdur. Dómsorð: Hin kærða dómkvaðning er úr gildi felld. Dómkvaðning matsmanna á aukadómþingi Mýra- og Borgarfjarðarsýslu 3. febrúar 1976. Ár 1976, þriðjudaginn 3. febrúar, var aukadómþing Mýra- og Borgarfjarðarsýslu sett í skrifstofu dómsins í Borgarnesi og haldið af Ásgeiri Péturssyni sýslumanni með undirrituðum vottum. Fyrir var tekið: Að dómkveðja matsmenn skv. XV. kafla laga um lax- og silungsveiði til þess að meta bætur vegna skertrar veiðiaðstöðu í Hvítá fyrir landi jarðanna Holts og Brennistaða í Borgarhreppi. Dómarinn leggur fram nr. 1 beiðni um að dómkveðja menn til þess að meta til peningaverðs bætur fyrir skerta veiðiaðstöðu í Hvítá í Borgarfirði fyrir landi jarðanna Holts og Brennistaða, upplesin, svohljóðandi: 95 „Holti 26. apríl 1974. Við undirritaðir, Benjamín Ólafsson, Holti, Borgarhreppi, Sveinn Bjarnason og Guðmundur Bjarnason, Brennistöðum, Borgarhreppi, óskum eftir því við sýslumann Mýra- og Borgarfjarðarsýslu, að hann skipi mann eða semji sjálfur við okkur um veiðibætur fyrir árin 1970— 1973 að báðum meðtöldum. Ef ekki semst um bæt- urnar, þá óskum við eftir, að hann dómkveðji menn í undirmat skv. lögum um lax- og silungsveiði, og vísast málið þá þangað. Virðingarfyllst, Benjamín Ólafsson Sveinn Bjarnason Guðmundur Bjarnason. Til sýslumanns Mýra- og Borgarfjarðarsýslu“. Nr. 1. Lagt fram í aukadómþingi Mýra- og Borgarfjarðarsýslu 3/2 1976. Ásgeir Pétursson. Til þess að framkvæma hið umbeðna mat, að meta bætur til handa eigendum og ábúenðum jarðanna Holts og Brennistaða, þeim Benjamín Ólafssyni, Sveini Bjarnasyni og Guðmundi Bjarna- syni, vegna skertrar veiðiaðstöðu í Hvítá árin 1970— 1973, að báð- um meðtöldum, sbr. 15. kafla laga nr. 76/1970 um lax- og silungs- veiði, eru dómkvaddir sem þar til hæfir og óvilhallir menn þeir Jón Magnússon sýslufulltrúi, Stykkishólmi, og Hinrik A. Þórðar- son, fyrrv. bóndi, Nóatúni 18, Reykjavík. Hinir dómkvöddu matsmenn skulu framkvæma matið af alúð og samviskusemi og óhlutdrægni í hvívetna og eftir bestu þekk- ingu og vitund. Þeir skulu tilkynna öllum viðkomandi aðiljum, sem skv. 95. gr. laga nr. 76/1970, sbr. 94. og 96. gr. laganna, kynnu að verða taldir bótaskyldir, hvar og hvenær matið fer fram og gefa beim kost á að koma að gögnum og upplýsingum um matsatriði. Að matinu loknu skulu þeir gera um það skriflega skýrslu, sem þeir mega vera reiðubúnir að staðfesta með eiði sínum fyrir rétti, ef krafist verður. Matinu skal hraðað. 96 Þriðjudaginn 15. febrúar 1977. Nr. 244/1976. Veiðifélag Borgarfjarðar gegn Birni H. Jónssyni Einari Runólfssyni og Guðrúnu Fjeldsted. Kærumál. Dómkvaðning matsmanna samkvæmt lögum nr. 76/1970 úr gildi felld. Dómur Hæstaréttar. Kærumál þetta dæma hæstaréttardómararnir Magnús Þ. Torfason, Benedikt Sigurjónsson og Logi Einarsson. Gísli Kjartansson, fulltrúi sýslumannsins í Mýra- og Borg- arfjarðarsýslu, hefur framkvæmt hina kærðu dómkvaðningu. Með kæru 5. nóvember 1976, sem barst Hæstarétti 14. des- ember 1976, hefur sóknaraðili kært dómkvaðningu undir- matsmanna til að meta varnaraðiljum bætur vegna skertrar veiðiaðstöðu í Hvítá árin 1971--1975, sbr. XV. kafla laga nr. 76/1970. Dómkvaðningin var framkvæmd að beiðni varnar- aðilja og fór fram á aukadómþingi Mýra- og Borgarfjarðar- sýslu 26. október 1976. Sóknaraðili krefst þess, að dómkvaðn- ingin verði ómerkt, en kærumálskostnaður verði látinn falla niður. Héraðsdómari tilkynnti varnaraðiljum um kæru máls þessa með bréfi 14. janúar 1977. Varnaraðiljar Björn og Einar mótmæla því, að hin kærða dómkvaðning verði felld úr gildi. Frá varnaraðilja Guðrúnu hafa hvorki borist kröfur né grein- argerð. Sóknaraðili er samband veiðifélaga í Mýra- og Borgarfjarð- arsýslu og málsvari þeirra út á við, sbr. 3. gr. og 4. gr. sam- þykktar nr. 101/1975. Dómkvaðningin var kunngerð sóknar- aðilja 26. október 1976. Með vísan til þessa svo og með hlið- sjón af niðurlagsákvæði 3. tl. 95. gr. laga nr. 76/1970 varðar dómkvaðningin sóknaraðilja með þeim hætti, að honum er heimil kæra máls þessa. Í matsbeiðni var eigi skilmerkilega greint, að hverjum matsbeiðendur hygðust beina þeim kröfum um skaðabætur, 97 sem meta átti. Bar héraðsdómara að inna matsbeiðendur nán- ar eftir því. Að því búnu átti hann, eins og atvikum máls þessa er háttað, að gera matsbeiðendum matsþola viðvart, áður en dómkvaðning færi fram, svo að þeir gætu lýst við- horfi sínu til hennar, sbr. 3. mgr. 139. gr. laga nr. 85/1936, sein hér á við eftir undirstöðurökum sínum. Héraðsdómari hefur ekki gætt þess að láta málið sæta slíkri meðferð. Verður því að ómerkja hina kærðu dómkvaðningu. Kærumálskostnaður verður ekki dæmdur. Dómsorð: Hin kærða dómkvaðning er úr gildi felld. Dómkvaðning matsmanna á aukadómþingi Mýra- og Borgarfjarðarsýslu 26. október 1976. Ár 1976, þriðjudaginn 26. október, var aukadómþing Mýra- og Borgarfjarðarsýslu sett í aðsetri réttarins í Borgarnesi og haldinn af Gísla Kjartanssyni með undirrituðum vottum. Fyrir var tekið aukadómþingsmálið nr. 10/1976, að dómkveðja 2 menn til að framkvæma mat á bótum skv. 3. tl. 95. gr. laga nr. 76/1970. Dómarinn leggur fram: Nr. 1 bréf Björns H. Jónssonar, Einars Runólfssonar og Guðrúnar Fjeldsted: „Við undirritaðir eigendur Ölvaldsstaðaveiða í Hvítá óskum eftir, að þjer sýslumaður Mýra- og Borgarfjarðarsýslu dómkveðjið tvo menn samkvæmt XV. kafla um matsgerðir og skaðabætur í lögum frá 1970 til að meta tjón það er við álítum okkur hafa orðið fyrir vegna breytinga á lax- og silungsveiðilögum árið 1957. Bótatímabil það, sem hjer um ræðir, er frá 1971 til 1975 að báðum þessum árum meðtöldum. Til viðmiðunar kröfu okkar um bætur getum við þess, að fyrir næstu fimm ár fyrir 1971 voru greiddar kr. 190.000 í veiðitjónsbætur, og þar sem engar stórvægilegar breytingar hafa orðið á rennsli árinnar á þessu tímabili, en veiði- aukning orðið á vatnasvæði Hvítár svo og verulegar verðhækk- anir á laxi, ætlumst við til, að bótaupphæð verði hlutfallslega hærri. Björn H. Jónsson, Ölvaldsstöðum I Einar Runólfsson, Ölvaldsstöðum II Guðrún Fjeldsted, vegna Ölvaldsstaða 4. Til sýslumannsins í Mýra- og Borgarfjarðarsýslu“. 98 Til að framkvæma hið umbeðna mat, þ. e. að meta til peninga- verðs skerta veiðiaðstöðu við Hvítá í Borgarfirði fyrir landi jarð- anna Ölvaldsstaða I, Il og IV fyrir árin 1971 til 1975 að báðum árum meðtöldum eru dómkvaddir sem þar til hæfir og óvilhallir menn þeir Jón Magnússon sýslufulltrúi, Stykkishólmi, og Hinrik A. Þórðarson, fyrrv. bóndi, Nóatúni 18, Reykjavík. Hinir dómkvöddu matsmenn skulu framkvæma matið af alúð og samviskusemi og óhlutdrægni í hvívetna og eftir bestu þekk- ingu og vitund. Þeir skulu tilkynna öllum viðkomandi aðiljum, sem skv. 95. gr. laga nr. 76/19'70, sbr. 94. og 96. gr. laganna, kynnu að verða bótaskyldir, hvar og hvenær matið fer fram og gefa þeim kost á að koma að gögnum og upplýsingum um matsatriði. Að matinu loknu skulu þeir gera um það skriflega skýrslu, sem þeir mega vera reiðubúnir að staðfesta með eiði sínum fyrir rétti, ef krafist verður. Matinu skal hraðað. Miðvikudaginn 16. febrúar 1977. Nr. 145/1975. Guðrún Ágústa Ellingsen (Kristján Eiríksson hrl.) gegn Birgi Guðnasyni (enginn). Fjárnámsgerð úr gildi felld. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Magnús Þ. Torfa- son, Ármann Snævarr, Benedikt Sigurjónsson, Björn Svein- björnsson og Þór Vilhjálmsson. Jón P. Emils, fulltrúi yfirborgarfógetans í Reykjavík, hefur framkvæmt hina áfrýjuðu fjárnámsgerð. Áfrýjandi hefur skotið máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 14. október 1975, að fengnu áfryjunarleyfi 26. sept- ember s. á. Gerir hún þær dómkröfur, að hin áfrýjaða fjár- 99 námsgerð verði úr gildi felld og henni dæmdur málskostn- aður úr hendi stefnda fyrir Hæstarétti. Stefndi hefur ekki sótt dómþing í Hæstarétti, og er honum þó löglega stefnt. Hin áfrýjaða fjárnámsgerð var framkvæmd af fulltrúa yfirborgarfógetans í Reykjavík í fasteign, sem liggur í öðru lögsagnarumdæmi. Fógetafulltrúann brast því vald til að framkvæma fjárnám í fasteigninni, og ber að fella það úr gildi. Áfrýjandi var sjálf mætt í fógetarétti ásamt lögmanni sín- um, er hin áfrýjaða fjárnámsgerð fór fram, og benti þar á fasteignina Furulund 944 í Mosfellssveit til fjárnáms. Þykir ekki efni til að dæma áfrýjanda málskostnað fyrir Hæstarétti. Dómsorð: Hin áfrýjaða fjárnámsgerð er úr gildi felld. Málskostnaður fyrir Hæstarétti fellur niður. Fjárnámsgerð fógetaréttar Reykjavíkur 9. júní 1975. Ár 1975, mánudaginn 9. júní, var fógetaréttur Reykjavíkur settur að Skólavörðustíg 11 og haldinn þar af fulltrúa yfirborgar- fógeta Jóni P. Emils með undirrituðum vottum. Fyrir var tekið: Málið A-1473/1975: Birgir Guðnason gegn Guðrúnu Ág. Ellingsen. Fógeti leggur fram nr. 1 gerðarbeiðni, nr. 2 sátt bæjarþings Reykjavíkur nr. 6184/1974. Nr. 1 og 2 fylgja með í eftirriti. Fyrir gerðarbeiðanda mætir Hákon H. Kristjónsson héraðs- dómslögmaður og krefst fjárnáms fyrir kr. 150.000 með 1%4% mánaðarvöxtum frá 31. janúar 1974 til 15. júlí s. á, en með 2% mánaðarvöxtum frá þeim degi til greiðsludags, kr. 30 í endurrits- kostnað, kr. 405 í stimpil- og afsagnarkostnað, kr. 21.850 í máls- kostnað samkv. gjaldskrá LMFÍ, kr. 2.000 fyrir gerðarbeiðni auk kostnaðar við gerðina og eftirfarandi uppboð, allt á ábyrgð gerðar- beiðanda, allt að frádregnum kr. 86.500. Gerðarþoli er mætt og með henni Kristján Eiríksson hæstaréttar- lögmaður. Áminnt um sannsögli kveðst hún ekki geta greitt, en lagði fram nr. 3 skiptayfirlýsingu. Fylgir með í eftirriti. 100 Samkvæmt kröfu umboðsmanns gerðarbeiðanda og ábendingu mættu lýsti fógeti yfir fjárnámi í eign gerðarþola í lóðinni Furu- lundi 94, Mosfellssveit. Fallið var frá virðingu. Fógeti skýrði þýðingu gerðarinnar. Upplesið játað rétt bókað. Gerðinni lokið. Miðvikudaginn 16. febrúar 1977. Nr. 146/1975. Guðrún Ágústa Ellingsen (Kristján Eiríksson hrl.) gegn Ólafi E. Einarssyni (Jónas A. Aðalsteinsson hrl.). Fjárnámsgerð úr gildi felld. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Magnús Þ. Torfa- son, Ármann Snævarr, Benedikt Sigurjónsson, Björn Svein- björnsson og Þór Vilhjálmsson. Áfrýjandi hefur skotið máli þessu til Hæstaréttar með stenfu 14. október 1975, að fengnu áfrýjunarleyfi 26. sept- ember s. á. Krefst hún þess, að hin áfrýjaða fjárnámsgerð verði úr gildi felld og stefndi dæmdur til að greiða henni málskosinað fyrir Hæstarétti. Stefndi krefst þess, að hin áfrýjaða fjárnámsgerð verði staðfest og áfryjandi dæmdur til greiðslu málskostnaðar fyrir Hæstarétti. Hin áfryjaða fjárnámsgerð var framkvæmd af fulltrúa yfirborgarfógetans í Reykjavík í fasteign, sem liggur í öðru lögsagnarumdæmi. Fógetafulltrúann brast því vald til að framkvæma fjárnám í fasteigninni, og ber að fella það úr gildi. Áfrýjandi var sjálf mætt í fógetarétti ásamt lögmanni sín- um, er hin áfryjaða fjárnámsgerð fór fram, og benti þar á 101 fasteignina Furulund-96 í Mosfellssveit til fjárnáms. Þykir ekki efni til að dæma áfrýjanda málskostnað fyrir Hæstarétti. Dómsorð: Hin áfrýjaða fjárnámsgerð er úr gildi felld. Málskostnaður fyrir Hæstarétti fellur niður. Fjárnámsgerð fógetaréttar Reykjavíkur 9. júní 1975. Ár 1975, mánudaginn 9. júní, var fógetaréttur Reykjavíkur settur að Skólavörðustíg 11 og haldinn þar af fulltrúa yfirborgar- fógeta Jóni P. Emils með undirrituðum vottum. Fyrir var tekið: Málið A-1470/1975: Ólafur Einarsson gegn Guðrúnu Ág. Ellingsen. Fógeti leggur fram nr. 1 gerðarbeiðni, nr. 2 dóm bæjarþings Reykjavíkur nr. 3178/1972. Fylgja með í eftirriti. Fyrir gerðarbeiðanda mætir Hákon H. Kristjónsson héraðsdóms- lögmaður og krefst fjárnáms fyrir kr. 133.335 með 7% ársvöxtum frá 17. maí 1972 til 16. maí 1973, en með 9% ársvöxtum frá þeim degi til greiðsludags, endurrits- og Þirtingarkostnaði, kr. 700, kr. 2.000 fyrir gerðarbeiðni auk kostnaðar við gerðina og eftirfarandi uppboð, allt á ábyrgð gerðarbeiðanda. Gerðarþoli er mætt og með henni Kristján Eiríksson hæstaréttar- lögmaður. Áminnt um sannsögli kveðst hún ekki geta greitt, en lagði fram nr. 3 skiptayfirlýsingu. Fylgir með í eftirriti. Samkvæmt kröfu umboðsmanns gerðarbeiðanda og ábendingu mættu lýsti fógeti yfir fjárnámi í eign gerðarþola í lóðinni Furu- lundi 96 í Mosfellssveit. Fallið var frá virðingu. Fógeti skýrði þýðingu gerðarinnar. Upplesið játað rétt bókað. Gerðinni lokið. 102 Miðvikudaginn 16. febrúar 1977. Nr. 185/1975. Björgvin Stefánsson (Páll S. Pálsson hrl.) gegn Sementsverksmiðju ríkisins og gagnsök (Gunnar M. Guðmundsson hrl.). Skaðabótamál. Sératkvæði. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Magnús Þ. Torfa- son, Ármann Snævarr, Benedikt Sigurjónsson, Logi Einars- son og Þór Vilhjálmsson. Björgvin Bjarnason, bæjarfógeti á Akranesi, kvað upp hinn áfryjaða dóm. Aðaláfrýjandi hefur áfrýjað máli þessu með stefnu 29. desember 1975, að fengnu áfrýjunarleyfi 10. s. m. Krefst hann þess, að gagnáfrýjanda verði dæmt að greiða sér 400.356 krónur með 9% ársvöxtum frá 13. Júní 1973 til greiðsludags og málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti. Gagnáfrýjandi áfrýjaði máli þessu með stefnu 6. janúar 1976. Krefst hann sýknu af kröfum aðaláfrýjanda og máls- kostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti. Fyrir Hæstarétt hafa verið lögð nokkur ný gögn. Eftir uppsögu héraðsdóms hefur aðaláfrýjandi fengið dóm- kvadda tvo menn til að skoða og meta frá öryggissjónarmiði aðstæður við affermingu á sementsgjalli í efnisgeymslu gagn- áfrýjanda á Akranesi. Í álitsgerð hinna dómkvöddu manna, sem dagstt er 24. febrúar 1976, segir, að aðstæður í geymsl- unni hafi verið aðrar, er skoðun fór fram, en þegar slysið varð. Palli þeim, sem um er fjallað í málinu, hafi verið breytt og brík sú, er bifreiðum hafi verið ætlað að nema staðar við, hafi verið horfin. Hinir dómkvöddu menn kynntu sér gögn málsins. Segir svo m. a. í álitsgerðinni: „Af gögnum málsins virðist ljóst, að pallbríkin að aftan hafi lækkað verulega, áður en umrætt slys varð, vegna efnis- 103 hruns af bílpöllum, þannig að ekki hafi mátt treysta á hana sem óyggjandi viðvörun. Við þær aðstæður, sem hér eru og voru, teljum við alls ófullnægjandi fyrir bílstjóra að taka mið aftur fyrir sig með því að opna bílhurð og líta aftur með bílnum. Þess í stað verði að telja eðlilegt, að hann hafi merki sér til hliðar, sem hann getur notað til þess að meta stöðu bíls síns á pallinum, en brúnin að aftan sé til enn frekara öryggis. Viðvörunar- merki þetta er mjög auðvelt að setja upp, og hefði hvor aðili um sig getað framkvæmt það. Augljóst er, að rykmyndun er þó nokkur í efnisgeymsl- unni, sérstaklega þegar veður er þurrt og stillt. Hefðu bíl- stjórar viðvörunarmerki sér til hliðar, skiptir rykmökkurinn harla litlu máli“. Eigi er þörf, eins og hér stendur á, að leysa úr því, hvort aðaláfrýjandi hafi starfað í umrætt sinn sem launþegi hjá gagnáfrýjanda. Fallast má á þá úrlausn héraðsdóms að skipta sök á slysi þessu og að hæfilegt sé að dæma gagnáfrýjanda til að bæta aðaláfrýjanda tjón hans að 36 hlutum. Kröfur sínar í máli þessu sundurliðar aðaláfrýjandi þannig: 1. Viðgerðarkostnaður bifreiðarinnar E 194. .. kr. 267.348 2, Bætur vegna afnotamissis bifreiðarinnar . .. — 133.008 Kr. 400.356 Um 1. Með vísan til raka héraðsdóms ber að staðfesta úr- lausn hans um þennan lið. Um 2. Aðiljar eru sammála um, að hæfilegur viðgerðar- tími á skemmdum þeim, sem á bifreiðinni urðu, sé 30 dagar. Í máli þessu er einungis krafist bóta vegna þess, að bifreiðin hafi verið ónothæf þann tíma, en ekki vegna vinnutjóns að- aláfrýjanda. Í málinu er komið fram, áð bifreiðin er af ár- gerð 1964. Nokkur gögn hafa verið lögð fyrir Hæstarétt um tekjur aðaláfrýjanda af akstri bifreiðarinnar og reksturs- kostnaði vegna hennar. Þykir mega áætla tjón aðaláfrýjanda samkvæmt þessum lið 30.000 krónur. 104 Samkvæmt þessu telst heildartjón aðaláfrýjanda 165.234 krónur (135.234 t 30.000). Ber gagnáfrýjanda að bæta tjón þetta að 34 hlutum, eða 99.140 krónur auk vaxta svo sem krafist er, en gagnáfryjandi hefur fallist á upphafstíma þeirra. Eftir þessum málalokum ber að dæma gagnáfrýjanda til að greiða aðaláfrýjanda málskostnað í héraði og fyrir Hæsta- rétti, sem ákveðst samtals 100.000 krónur. Dómsorð: Gagnáfrýjandi, Sementsverksmiðja ríkisins, greiði að- aláfrýjanda, Björgvin Stefánssyni, 99.140 krónur með 9% ársvöxtum frá 13. júní 1973 til greiðsludags og 100.000 krónur í málskostnað í héraði og fyrir Hæsta- rétti. Dómi þessum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Sératkvæði hæstaréttardómaranna Magnúsar Þ. Torfasonar og Ármanns Snævarr. Brún sú, sem var aftast á palli þeim, er í málinu greinir, /ar gerð til þess að veita viðnám, ef bifreiðum væri ekið of langt eftir pallinum. Hún kom því aðeins að notum, að þess væri gætt vandlega, að gjall safnaðist ekki fyrir á pallinum og hlæðist upp með henni. Bar gagnáfrýjanda að sjá um, að gjall væri hreinsað af pallinum eftir því sem þörf krafði. Þar sem þetta var vanrækt, verður að leggja meginhluta sakar á sagnáfrýjanda. Aðaláfrýjandi hlaut að fylgjast með því, að gjall hafði safnast á pallinn. Allt að einu kvartaði hann ekki yfir þessu. Verður hann af þeim sökum að bera nokkurn hluta tjóns síns sjálfur. Þykir mega gera gagnáfrýjanda að bæta honum tjónið að 24 hlutum, en sjálfur beri hann það að '% hluta. Við föllumst á mat meiri hluta dómenda á tjóni aðaláfrýj- anda. Samkvæmt því teljum við, að dæma beri sagnáfrýj- 105 anda til að greiða honum 110.156 krónur með vöxtum svo sem krafist er, en gagnáfrýjandi hefur fallist á upphafstíma þeirra. Við erum einnig samþykkir atkvæði meiri hluta dóm- enda um málskostnað. Samkvæmt þessu teljum við, að dóms- orð eigi að hljóða svo: Gagnáfrýjandi, Sementsverksmiðja ríkisins, greiði aðal- áfrýjanda, Björgvin Stefánssyni, 110.156 krónur með 9% ársvöxtum frá 13. júní 1973 til greiðsludags og 100.000 krón- ur í málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti. Dómi þessum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lög- um. Dómur bæjarþings Akraness 31. júlí 1973. Mál þetta, sem dómtekið var 1. júlí sl., var höfðað fyrir bæjar- bingi með stefnu, útgefinni 12. desember 1973, að undangenginni árangurslausri sáttatilraun fyrir sáttanefnd 26. nóvember 1973, af Björgvin Stefánssyni bifreiðarstjóra, Heiðarbraut 39, Akra- nesi, gegn Sementsverksmiðju ríkisins, Akranesi, og til réttar- gæslu Samvinnutryggingum g/t, Reykjavík, en hjá því trygg- ingarfélagi er aðalstefndi ábyrgðartryggður. Dómkröfur stefnanda voru þær, að stefndi yrði dæmdur til að greiða stefnanda í skaðabætur kr. 268.242 með 9% ársvöxtum frá 13. júní 1973 til greiðsludags og málskostnað skv. gjaldskrá Lögmannafélags Íslands og framlögðum reikningi. Við munnlegan flutning málsins hækkaði stefnandi kröfur sínar í kr. 400.356 með samþykki lögmanns stefnda, án framhalds- stefnu. Af hálfu stefnda var krafist sýknu af kröfum stefnanda og málskostnaðar úr hans hendi að mati dómsins. Málavextir eru þessir: Miðvikudaginn 13. júní 1973 voru nokkrir vörubifreiðarstjórar á Akranesi að aka sementsgjalli úr m/s Freyfaxa í efnisgeymslu Sementsverksmiðju ríkisins. Meðal þeirra var stefnandi í máli þessu, Björgvin Ólafur Stefánsson, fæddur 11. október 1897. Hann ók vörubifreið sinni, E 194, sem er af Trader gerð, árgerð 1964, % tonn að stærð. Þannig hagar til í efnisgeymslu Sementsverksmiðjunnar, að Pallur er þar á gólfinu, um 15 metrar á lengd, tæpir 5 metrar á breidd og 2% til 3 metrar á hæð, þar sem hann er hæstur. Pallur- inn nemur við gólf, þar sem hann er lægstur, en hækkar síðan 106 smám saman, þangað til fullri hæð er náð, og er úr því láréttur um það bil ein til tvær bíllengdir. Steyptir lóðréttir flekar eru á báðum hliðum pallsins og við enda hans, og ná brúnir þeirra upp fyrir pallinn og mynda brík. Pallur þessi gegndi því hlutverki að auðvelda affermingu gjalls- ins í efnisgeymsluna. Vörubifreiðunum var ekið aftur á bak upp á pallinn og farmurinn síðan losaður aftur af pallbrúninni, og myndaðist þar hrúga eða bingur á gólfi efnisgeymslunnar. Þennan dag hófst vinna við flutning á sementsgjallinu um kl. 8 um morguninn. Eftir hádegi, eða um kl. 1330— 1400, ók stefn- andi bifreið sinni aftur á bak upp fyrrnefndan pall. Var hún fullhlaðin gjalli, eða með 6—"T tonn. Kom þá það slys fyrir, að hann ók bifreið sinni aftur af umræddum palli, þ. e. með aftur- hjólin, með þeim afleiðingum, að hún reis upp á endann. Bifreiðin skemmdist talsvert, og stefnandi varð fyrir nokkrum meiðslum. Lögreglumaður kom á staðinn. Ljósmyndari tók ljósmyndir af bifreiðinni og pallinum, áður en bifreiðin var hreyfð af staðnum. Í sakadómi Akraness fór fram rannsókn á slysi þessu. Verða hér rakin meginatriði þess, er fram kom í rannsókn þessari. Stefnandi kom fyrir dóminn 6. júlí 1973. Hann skýrði frá því, að hann hafi um morguninn greinilega orðið var við bríkina á enda pallsins, er hann ók eftir honum, og hafi hann þá stöðvað bifreiðina og losað farminn. Þó væri réttara að orða það svo, að bifreiðin hafi stöðvast af sjálfu sér, er hún var látin síga að bríkinni. Stefnandi kvaðst ávallt hafa reynt að aka mátulega aftarlega á pallinn, áður en hann stöðvaði bifreiðina og losaði farminn. Ef það tókst, féll allur farmurinn af bifreiðinni aftan við pallinn, og ekkert lenti á honum eða brautinni. Mikið öryggi hafi verið að bríkinni, því að venjulega sé svo mikið ryk í efnis- geymslunni, að ekki sjáist aftur fyrir bifreiðina, þó að litið sé í hliðarspegla eða út um glugga. Sú verði þó raunin, að pallurinn hækki fljótlega, þegar farið sé að afferma á honum, og einnig kastist grjót á hann úr túðu, er liggi frá skiljara, sem þarna sé til hliðar við pallinn. Eftir hádegi þennan dag hafi myndast all- mikið gjalllag á pallinum, þannig að bríkin var horfin bæði til hliðanna og enda pallsins, þar sem hjólin áttu að stöðvast. Líklega hafi einhverjir bifreiðarstjóranna misst gjall á pallinn og líka hafi möl kastast þangað úr fyrrnefndri túðu. Stefnandi kvaðst þó ekki hafa gert sér ljóst, að svona var komið. Hann sagðist hafa opnað bílhurðina vinstra megin og reynt að líta aftur með bílnum, um leið og hann seig hægt aftur 107 á bak. Hann hafi þó strax orðið að loka hurðinni sökum þess, að á hann hríslaðist grjót eða gjall úr áðurnefndri túðu eða opi frá skiljaranum. Í sama mund heyrðist honum eitthvað vera kallað til sín. Sagðist hann þá samstundis hafa stöðvað bifreiðina og ætlað að fara að skipta í fyrsta gír. Stóð hann með fætur á heml- inum og kúplingunni. En á því augnabliki hafi bifreiðin kastast eða sigið aftur af pallinum. Stefnandi sagðist hafa fengið högg á höfuðið, á axlir og hrygg við að renna niður úr ökumanns- sætinu, er bifreiðin reis upp Í loftið að framan. Hann varð var við, að menn komu að, og heyrði fyrst í Árna Gíslasyni bifreiðarstjóra. Með aðstoð komst hann út úr bifreið- inni, og var honum strax ekið á sjúkrahúsið, þar sem læknir skoðaði hann. Eftir nokkurn tíma gekk hann þó heim til sín, þó að honum veittist það erfitt, en það er stutt leið. Stefnandi taldi í dóminum, að orsök slyssins hafi verið sú, að bríkin á enda pallsins hafi verið horfin. Fyrir þá sök hafi eigi verið hægt að stöðva hjól bifreiðarinnar með eðlilegum hætti við bríkina. Þess hafi ekki verið gætt að hreinsa gjallið af pallinum þennan dag, en stefnandi kvaðst oft hafa vitað til þess, að pallur- inn hafi verið hreinsaður, þegar verið var að aka gjalli og öðru efni og það lent á pallinum. Þá hafi enginn verið til staðar til að leiðbeina bifreiðarstjórunum við aksturinn. Stefnandi tók fram, að gjallið hafi verið hreinsað af gólfi efnis- geymslunnar aftan við pallinn jafnóðum. Var það gert með svo- kölluðum „krabba“, og var honum stjórnað úr stjórnhúsi, sem er uppi undir þaki geymslunnar. Af þessu myndaðist mikill hávaði svo og ryk í efnisgeymslunni. Vitnið Árni Breiðfjörð Gíslason vörubifreiðarstjóri, Suðurgötu 90, Akranesi, var í sams konar efnisflutningum og stefnandi þenn- an dag. Vitnið ók eftir stefnanda í umrætt sinn, en sá þó ekki, er slysið átti sér stað. Það heyrði úr bíl sínum skruðninga í efnis- geymslunni, og er það kom út úr bíl sínum, sá það, að bifreið stefnanda hafði farið aftur af pallinum. Vitnið kallaði á hjálp og aðstoðaði við að koma stefnanda út úr bifreið sinni. Hann var þá miður sín, þrekaður og utan við sig, og varð að styðja hann í bíl, sem ók honum á sjúkrahúsið. Vitnið sagði, að pallurinn eða brautin hafi verið full af gjalli út á brún, eins og fram komi á ljósmyndum, sem vitnið athugaði í dóminum. Þá skýrði vitnið frá því, að þegar svo hefði borið við, að gjall hrundi á pallinn við affermingu bifreiða, hafi það verið hreinsað burt og hafi bifreiðarstjórar óskað eftir því, að pallurinn væri hreinsaður, 108 þegar svo mikið gjall hafi safnast á hann, að ekki var hægt að losa aftur af honum. En ekki vissi vitnið, hvort pallurinn hefði verið hreinsaður þennan dag. Þá vissi vitnið ekki til þess, að neinn hafi verið á pallinum af hálfu Sementsverksmiðju ríkisins til leiðbeiningar ökumönnum. Vitnið Ólafur Magnús Vilhjálmsson, verkstjóri stefnda, kvað flekana til hliðar og aftan við pallinn hafa venjulega verið nokkuð upp fyrir hann. Vitnið kom á slysstaðinn, eftir að stefnandi fór á sjúkrahúsið, og athugaði allar aðstæður, meðan bíllinn var enn á staðnum. Vitnið kvað það rétt vera, að nokkuð hafi safnast, fyrir af gjalli á pallinum. En hann staðhæfði jafnframt, að við enda pallsins, þar sem bíllinn fór aftur af, hafi bríkin staðið nokkuð upp fyrir brautina, hafi það verið 2—3 tommur við annað hjólið, en 5 tommur við hitt, en brotnað hafi úr bríkinni skarð undan bitanum á bílnum, er hann fór aftur af. Vitnið vissi ekki til þess, að pallurinn hefði verið hreinsaður þennan dag, en fyrir komi, að það sé gert, ef verulegt magn af gjalli safnist fyrir á pallinn við losun. Vitnið sagði það eigi hafa verið venja að hafa mann á pallinum til leiðbeiningar bifreiðarstjórum, er þeir losuðu gjall eða annað þarna í efnisgeymslunni. Vitnið gat þess, að aldrei hafi komið fram frá stefnanda eða öðrum bifreiðarstjórum kvörtun um pallinn. Höfðu þeir þó árum saman ekið gjalli og öðru efni í efnisgeymsluna. Fróði Einarsson lögregluvarðstjóri segir í lögregluskýrslu, að beðið hafi verið um lögregluaðstoð í efnisgeymslu Semenisverk- smiðjunnar á Akranesi kl. 1420 þennan dag, og fór hann sjálfur á vettvang. Lögregluvarðstjórinn sagði, að vörubifreiðin E 194 hafi lent aftur á bak út af 2ja metra háum kanti, en niður af þessum kanti muni hafa átt að sturta gjallinu. Engin fyrirstaða var þarna á pallbrúninni, sem afturhjól bifreiðarinnar hefðu getað stöðvast við. Umsögn Öryggiseftirlits ríkisins um slys þetta er dagsett 19. desember 1973, og er byggt á framangreindri rannsókn sakadóms Akraness. Sigurður Þórarinsson eftirlitsmaður. skoðaði umræddan pall 13. desember 1973. Í umsögninni segir: „Að mínum dómi var kantur sá, er afturhjól bifreiðanna áttu að stöðvast á, nógu hár, en hafi það mikið gjall verið á pallinum, að það væri jafnhátt kantinum, hefur hann ekki komið að gagni. Æskilegt væri, ef ekki er hindrað, að gjall safnist á pallinn, að einhver segði bíl- stjórunum til, þegar þeir bakka upp á pallinn, en ekki kom fram í skýrslunum, hvort bifreiðarstjórarnir hefðu farið fram á að fá 109 mann til þess að segja sér til. Hægt væri að hafa kant, sem lítil hætta væri á, að gjall safnaðist að, eða hreinsa gjallið jafnóðum af pallinum. Orsök slyssins tel ég vera þá, að gjall hafi safnast á pall þann, sem bifreiðin bakkar upp á, og enginn er til þess að segja bifreiðarstjóranum til, og sá slasaði verður ekki var við kantinn, sem afturhjólin áttu að nema við“. Með bréfi lögmanns stefnanda, dags. 4. júlí 1973, til bæjarfó- getans á Akranesi óskaði hann eftir dómkvaðningu matsmanna til að meta til peningaverðs, hvað kosta muni að gera við bifreið- ina E 194, þannig að hún verði eigi verri en fyrir slysið. Sama dag voru dómkvaddir til mats þessa bifvélavirkjameistararnir Ólafur Eyberg Guðjónsson og Þórir Marinósson, Matsgerð þeirra er dagsett 26. júlí 1973 og er svohljóðandi: „Miðvikudaginn 25. júlí 1973 fór fram samkvæmt dómkvaðningu bæjarfógetans á Akranesi, mat á skemmdum á bifreiðinni E-194. Matið fór fram á Bifvélaverkstæðinu Vísi. Mættur var matsbeið- andi, Björgvin Stefánsson. Eftirtaldar skemmdir eru á bifreiðinni E-194: Aftara drifskaft ónýtt. Augablað og tvö næstu blöð á hægri afturfjöður ónýt. . Fremri fjaðraklossi hægra megin aftan ónýtur. - Grind aftan bogin og sturtugrind bogin. - Olíutankur mikið dældaður. Varadekksfesting mikið skemmd. 2 stk. 6 volta rafgeymar skemmdir. Samkvæmt ofanskráðu höfum við metið viðgerðarkostnað þannig: 208 vinnustundir á 468/- .. .. .. kr. 97.344 Varahlutir og efni .. .. .. .. .. .. — 387.890 AÐ Alls kr. 135.234“ Með bréfi lögmanns stefnanda, dags. 1. ágúst 1973, til stefnda var sett fram bótakrafa vegna slyssins, samkvæmt ofangreindri matsgerð, ásamt vöxtum og kostnaði. Jafnframt áskildi hann sér rétt til framhaldskröfugerðar vegna vinnutjóns, sem stefnandi hefur orðið fyrir vegna slyssins, svo og líkamstjóns og óþæginda. Stefndi vísaði bótakröfunni til Samvinnutrygginga g/t, þar sem verksmiðjan er með ábyrgðartryggingu fyrir rekstur sinn hjá því félagi. Bótakröfu stefnanda var synjað með bréfi, dags. 11. sept. 1973. 110 Höfðaði stefnandi því mál þetta með sáttastefnu, dags. 22. nóv. 1973. Krafðist stefnandi þá einnig bóta fyrir afnotamissi af bif- reiðinni E 194, að fjárhæð kr. 133.008, auk fyrrnefndra bóta vegna tjóns á bifreiðinni skv. matsgerð. Stefnandi byggir bótakröfu sína á hendur stefnda á því, að að- stæður á vinnustað hafi verið óviðunandi og nánast gildra fyrir bifreiðarstjóra, sem óku efni á slysstað í umrætt sinn. Það sýni ljóslega ljósmyndir, sem teknar voru á slysstað og eru dóms- skjöl í máli þessu. Stefnda hafi borið skylda til þess, að pallur sá, sem stefnandi ók eftir, væri jafnan það hreinn, að brún sú, er aka átti að, væri finnanleg, þar sem ekki var unnt að horfa til akstursins í flestum tilfellum. En upplýst sé með ljósmyndum og öðrum gögnum málsins, að svo var eigi. En þessi vanræksla stefnda, að halda pallinum hreinum, og einnig láta hjá líða að leiðbeina stefnanda við aksturinn, eins og aðstöðu var háttað, hafi verið bein orsök slyssins og tjóns stefnanda. Þá hefur stefn- andi bent á, að eftir slysið hafi maður verið settur til að leið- beina bifreiðarstjórum um akstur á pallinum. Þá er því eindregið mótmælt af hálfu stefnanda, að hann hafi verið sjálfstæður verk- taki gagnvart stefnda við umrædd störf. Hann hafi ásamt félögum sínum í launþegafélagi atvinnubifreiðarstjóra verið ráðinn til ákveðinna starfa í þágu stefnda. Hann beri því ótvírætt fébóta- ábyrgð á tjóni stefnanda, sem rekja megi til vanrækslu starfs- manna hans sem fyrr greinir. Stefndi reisir sýknukröfu sína á því, að slysið verði ekki rakið til atvika, er hann beri ábyrgð á að lögum. Eigi verði annað sýnt en að stefnanda hafi orðið á mistök, er hann ók bifreið sinni aftur á bak í umrætt sinn. Aðstæður í efnis- geymslunni voru hinar sömu og tíðkast höfðu um árabil. Upplýst sé, að stefnandi hafði oftsinnis ekið upp á pallinn og affermt þar bifreið sína. Hann var því gerkunnugur aðstæðum. M. a. var hon- um fullkunnugt um það, að nokkur brögð voru ávallt að því, að gjall safnaðist á pallinn. Það var hreinsað burt í samræmi við óskir bifreiðarstjóranna. Ryk var og nokkuð í lofti í efnisgeymsl- unni og stafaði frá sementsgjallinu. Sams konar óhapp og hér um ræðir hafði aldrei komið fyrir áður, og eigi var talin þörf á leið- beiningum í hvert sinn, er bifreið kom til affermingar. Stefndi mátti treysta því, að stefnandi og aðrir bifreiðarstjórar, sem tóku að sér að aka efni í geymsluna, gættu fyllstu varúðar, er þeir óku á pallinn, sýndu bæði aðgát og fyrirhyggju og treystu ekki í blindni á bríkina aftast á pallinum. 111 Stefnandi og aðrir bifreiðarstjórar væru verktakar gagnvart stefnda. Þeir ækju eigin bifreiðum, sem þeir réðu sjálfir yfir að öllu leyti. Bifreiðarstjóri hefði þannig getað falið öðrum að stjórna bifreið sinni, án þess að hafa þyrfti um það nokkur samráð við stefnda. Stefndi hefði ekkert yfir mönnum þessum að segja. Hann aðeins réði þá til akstursins, þyrfti ekki einu sinni að vísa þeim á fermingar- og affermingarstað, því að þeir þekktu allt, er að þessari þjónustu þeirra laut, frá margendurteknum sams konar akstri áður. Hér væri um að ræða marga bifreiðarstjóra, sem ynnu að sams konar akstri samtímis. Þeir hefðu algerlega frjálsar hendur um að búa í haginn fyrir sig í efnisgeymslunni, að því er til frekara öryggis horfði. Vart verði það til ofætlunar metið, að þeim hafi sjálfum borið að tryggja öryggi sitt og bifreiða sinna með því að hafa í frammi á eigið eindæmi eðlilegar og nærtækar varúðarráðstafanir, t. d. taka sig fram um það sjálfir að hreinsa pallinn eftir þörfum. Þeir hefðu þá ekki verið að hreinsa annað en það, sem frá þeim sjálfum var komið á pallinn. Það væri heldur engin goðgá, að þeir leiðbeindu hver öðrum við akstur á pallinn, ef þess gerðist fremur þörf í umrætt sinn en endranær. Þá væri það lágmarkskrafa til þeirra, að þeir létu umj. m. (sic) vita, ef þeir teldu hreinsunar þörf á pallinum og ætluðust til fulltingis hans í því efni. Það hafi þeir alveg látið undan falla, og er allsendis ósannað, að nokkur kvörtun hafi frá þeim borist, er að slíku laut, hvorki umrætt sinn né endranær. Vakin er athygli á ríkri ábyrgð bifreiðareigenda, ekki síst þeirra, er akstur stunda gegn gjaldi, svo sem var um stefnanda og starfsfélaga hans. Ábyrgðarreglurnar útheimta ýtrustu varúð við akstur. Það er alkunna, að bifreiðarstjórar þurfa að losa hlass við erf- iðar aðstæður, svo sem niður í skurði, húsgrunna og við marg- víslegar aðrar áþekkar aðstæður. Alveg er því undir hælinn lagt iðulega, hvort nokkurt viðnám sé, t. d. á skurðbakka. Akstur aftur á bak við slíkar aðstæður útheimtir eðlilega ýtrustu aðgæslu. Oftar en ekki eru engir til leiðbeininga. Ef illa fer, hittir bifreiðareigandinn engan annan fyrir um ábyrgð á tjóni en sjálfan sig, nema hann hafi haft í frammi þá eðlilegu forsjálni að húf- tryggja bifreið sína. Ekki getur stefnandi stært sig af slíkri fyrir- hyggju. Stefndi heldur því fram, að hér sé eingöngu við stefnanda sjálfan að sakast. Hann gerþekkti aðstæður, hann vissi um gjall á pallinum, eða átti a. m. k. að vita um það. Honum bar að eiga 112 hlut að hreinsun þess með starfsfélögum sínum, eða a. m. k. falast eftir hreinsun pallsins hjá stefnda. Hann lét allt reka á reiðanum í þessu efni og treysti í algerri og bókstaflegri blindni á fyrir- stöðu á pallbrúninni, sem hann vissi, að hæglega gat jafnast út við mistök í affermingu. Þá er það í sjálfu sér mjög óvarlegt að aka aftur á bak, uns bríkin stöðvaði bílinn. Bríkin gat aldrei verið meira en til viðmiðunar. Hennar hlutverk var engan veginn að koma í staðinn fyrir hemla bifreiðarinnar. En fram kemur, að stefnandi miðaði akstur sinn einmitt við það. Hér ber því allt að sama brunni. Tjónið er stefnanda. Að lokum verður eigi hjá því komist að vekja athygli á háum aldri stefnanda. Það verður að teljast í meira lagi hæpið, að 75 ára gamall maður geti verið hlutgengur við akstur vörubifreiðar. Eðlilega skorti svo gamlan mann ýmsa þá kosti, sem fullgildur vörubifreiðarstjóri þarf að vera búinn. Þarf ekki að nefna þar fleira til en fullkomna sjón og snarleika í snúningum. Er nærtækt að skýra hrakföll stefn- anda með skírskotun til hins háa aldurs hans. Álíta verður, að stefnandi hafi í umrætt sinn unnið við störf í þágu stefnda sem launþegi. Af gögnum málsins er nægilega upplýst, að aðstaða stefnanda til aksturs bifreiðarinnar á pallinn var mjög ábótavant, þar sem gjall hafði safnast á hann, og vegna ryks sást eigi nægilega aftur fyrir bifreiðina, en enginn var stefnanda til leiðbeiningar við aksturinn. Verður að telja þessar ófullkomnu aðstæður aðalorsök slyssins. Starfsmenn stefnda báru ábyrgð á framangreindum aðbúnaði, og ber hann því fébótaábyrgð á tjóni stefnanda. Á hinn bóginn ber á það að líta, að stefnandi sýndi af sér gáleysi með því að aka bifreið sinni um pallinn eins og á stóð. Þykir hann því eiga að bera tjón sitt að hluta. Þykir skipting stefnanda (sic) hæfilega ákveðin þannig, að hann beri tjónið að % hlutum, en stefndi að % hlutum. Stefnandi sundurliðar kröfur sínar þannig við munnlegan flutn- ing málsins, sbr. dskj. nr. 15: 1. Viðgerðarkostnaður á bifreiðinni E 194 .. .. kr.267.348 2. Afnotamissir bifreiðarinnar .. .. .. .. .. .. — 133.008 Kr.400.356 Skulu kröfuliðir þessir nú raktir nánar. 113 Um lið 1. Stefnandi greinir þennan kröfulið í efni og vinnu samkvæmt matsgerðinni hér að framan. Matsmenn komu fyrir dóm 23. janúar 1975 og staðfestu matsgerð sína. Töldu þeir tímakaup þá vera 921 í stað 468, er mat fór fram. Þá töldu matsmenn, að verð á vara- hlutum hefði hækkað um 80% til 100%, frá því að matið fór fram. Matsmenn sundurliðuðu varahluti í bifreið stefnanda þannig, sbr. dskj. nr. 12: Drifskafb sönn a 190 Augablað .. .... sr .. — 3.850 Tvö önnur fjaðrablöð á 2.150.. 4300 Fjaðraklossi .. .. .. 2... 5.400 2 stk. rafgeymar .... .. ..... 2. 2. 2. 2. 2. — 11.300 Gas, boltar, rafsuðuvír o. fl. 5290 Samtals kr. 37.890 Stefnandi hefur samkvæmt þessu umreiknað þennan kröfulið til verðlags þannig: Vinnulaun 208 klst. á 921 .. .. .. .. .. .. kr. 191.568 Efni kr. 37.890 skv. matsgerð, tvöfaldað . .. — 75.780 Kr. 267.348 Af hálfu stefnda hefur þessum kröfulið verið mótmælt sem allt of háum. Krafan sé ekki verðtryggð miðað við upphaflegu kröfuna. Stefnda hafi ekki verið gefinn kostur á að láta fram- kvæmd matsins til sín taka og mjög skorti á sundurliðun mats- fjárhæðar. Hér sé um gamla bhifreið að ræða og megi ætla, að margt í bifreiðinni hafi verið orðið úr sér gengið og því óeðlilegt að reikna nýja hluti á fyllsta verði. Eins og að framan er rakið, hafa matsmenn nánar sundurliðað matsfjárhæð. Einnig hafa þeir fyrir dómi upplýst, að umbjóðanda stefnda var tilkynnt, hvenær matið átti fram að fara. Þá hafa matsmenn skýrt frá því, að þeir hlutir, sem taldir eru í matsgerð, hafi ekki allir verið ónýtir, enda sé reiknað með því í matinu. Að þessu athuguðu og málavöxtum að öðru leyti þykir mega leggja matsgerðina til grundvallar þessum kröfulið. En eigi er 8 114 efni til að líta svo á, að bótakrafa stefnanda sé verðtryggð. Verður því þessi kröfuliður tekinn til greina með kr. 135.234. Um 2. lið. Stefnandi gerir þá grein fyrir þessum kröfulið, að hann sé vegna afnotamissis bifreiðarinnar í 30 daga. Sé þá miðað við tímakaup fyrir bifreiðarstjóra á þeim tíma samkvæmt þáverandi kaupgjaldi. Fjárhæðin reiknast því þannig: Dagkaup fyrir bifreiðina kr. 5.616 í 30 daga .. .. kr.168.480 Kaup bifreiðarstjóra á dag kr. 1.182.40 í 30 daga =—— — „35.472 Kr.133.008 Af hálfu stefnda er bent á, að engin gögn séu í málinu varðandi þennan kröfulið. Er því og mótmælt, að stefnandi hafi orðið óvinnufær vegna slyssins. Hins vegar er viðurkennt af hálfu stefnda í greinargerð, að réttur sé til staðar til bóta fyrir afnotamissi miðað við eðlilegan viðgerðartíma bifreiðarinnar. Mánuði er ekki mótmælt, en hins vegar fjárhæð pr. dag. Það séu til staðar ákveðnar reglur um bætur fyrir afnotamissi atvinnubifreiða. Verði stefnandi eðlilega að sæta sömu kjörum og aðrir í því efni. Hann hafi eigi sýnt fram á meira tjón í þessu efni en gengur og gerist um atvinnubifreiðar- stjóra á vörubifreiðum. Sé því ljóst, að kröfugerð stefnanda sam- kvæmt þessum kröfulið sé langt úr hófi fram. Af hálfu stefnda var í greinargerð skorað á stefnanda að leggja fram í dóminum viðhlítandi gögn varðandi ætlað tjón samkvæmt þessum kröfulið. Með dskj. nr. 11 lagði stefnandi fram í dóminum vottorð hér- aðslæknis, Þórðar Oddssonar, dags. 23. apríl 1975, um heilsufar stefnanda. Þar segir m. a.: „Hér með vottast, að heilsufar Björgvins Stefánssonar, Heiðar- braut 39, er þann veg farið, að hann hefur verið algjörlega óvinnu- fær frá því hann slasaðist 13/6 1973. Hann tognaði þá illilega í vinstri axlarlið, liðbönd slitnuðu og blæddi inn í liðinn. Auk þess löskuðust kalksamvextir við hrygginn, og hefur hann haft af því mikla verki síðan. Hann fékk einnig heilahristing í nefndu slysi“. Samkvæmt þessum kröfulið er eigi krafist bóta vegna líkams- tjóns stefnanda, heldur aðeins afnotamissis bifreiðarinnar í 30 daga. Stefndi hefur mótmælt kröfunni sem allt of hárri. Stefnandi 115 hefur eigi gefið upplýsingar um ætlaðan reksturskostnað bifreið- arinnar á sama tíma. En sé hann hafður í huga, þykir mega ákvarða bætur samkvæmt þessum kröfulið kr. 60.000. Samkvæmt þessari niðurstöðu verða teknar til greina í málinu bótafjárhæðirnar kr. 135.234 og kr. 60.000, eða alls kr. 195.234. Stefndi verður dæmdur til að greiða stefnanda % þeirrar upp- hæðar, eða kr. 117.140 með þeim vöxtum, sem krafist er í stefnu. Þá ber að dæma stefnda til greiðslu málskostnaðar, er þykir hæfilega ákveðinn kr. 47.0000. Dómsorð: Stefndi, Sementsverksmiðja ríkisins, greiði stefnanda, Björgvin Stefánssyni, kr. 117.140 með 9% ársvöxtum frá 13. júní 1973 til greiðsludags og kr. 47.000 í málskostnað, allt innan 15 daga frá lögbirtingu dóms þessa að viðlagðri aðför að lögum. Fimmtudaginn 24. febrúar 1977. Nr. 72/1975. Borgarstjórinn í Reykjavík f. h. borgarsjóðs (Benedikt Blöndal hrl.) gegn Fróða B. Pálssyni (Ragnar Aðalsteinsson hrl.). Bifreiðar. Vegir. Skaðabótamál. Sératkvæði. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Ármann Snævarr, Benedikt Sigurjónsson, Björn Sveinbjörnsson, Logi Einars- son og Þór Vilhjálmsson. Áfrýjandi áfrýjaði máli þessu með stefnu 27. maí 1975, að fengnu áfrýjunarleyfi 23. s. m. Krefst hann aðallega sýknu af kröfum stefnda, en til vara, að sök verði skipt og kröfur stefnda aðeins teknar til greina að hluta. Þá krefst hann máls- kostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti. 116 Stefndi krefst staðfestingar héraðsdóms og málskostnaðar fyrir Hæstarétti. Með skírskotun til forsendna hins áfrýjaða dóms ber að staðfesta hann. Samkvæmt þessum úrslitum ber að dæma áfrýjanda til að greiða stefnda 60.000 króna málskostnað fyrir Hæstarétti. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Áfrýjandi, borgarstjórinn í Reykjavík f. h. borgar- sjóðs, greiði stefnda, Fróða B. Pálssyni, 60.000 króna málskostnað fyrir Hæstarétti. Dómi þessum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Sératkvæði Benedikts Sigurjónssonar hæstaréttardómara. Samkvæmt skýrslu verkstjóra áfrýjanda skyldi Hafnar- fjarðarvegur vera lokaður fyrir akstri bifreiða til suðurs frá Miklatorgi hinn 4. júní 1973. Þrátt fyrir það voru hvorki sett bann- né aðvörunarmerki við mót Laufásvegar og hinnar nafnlausu götu, er stefndi ók, né við mót hennar og Hafnar- fjarðarvegar. Þá voru ekki sett aðvörunarmerki við gryfju þá, er grafin hafði verið í malbikslag Hafnarfjarðarvegar og stefndi lenti í, svo sem boðið er í 6. mgr. 66. gr. laga nr. 40/ 1968, sbr. 37. gr. reglugerðar nr. 61/1959. Með þessari van- rækslu á merkingum hefur áfrýjandi fellt á sig að meginhluia ábyrgð á tjóni því, er stefndi varð fyrir í umrætt sinn. Samkvæmt málflutningi stefnda hér fyrir dómi ók hann hægt í umrætt sinn. Gryfja sú, sem um er fjallað, er talin hafa verið um 4.2 m að lengd og 3.4 m að breidd og því náð yfir næstum allan vestari vegarhelming Hafnarfjarðarvegar. Var hún vel sýnileg úr nokkurri fjarlægð. Sýndi stefndi af sér verulegt gáleysi með því að veita eigi gryfjunni athygli í tæka tíð, þannig að hann gæti hemlað og varnað slysi að 117 nokkru eða öllu leyti. Verður því að telja hann einnig eiga nokkra sök á, hvernig fór. Þykir eftir atvikum rétt að dæma áfrýjanda til að bæta stefnda % hluta tjóns hans. Í málinu er nú aðeins deilt um fjárhæð tjóns stefnda vegna afnotamissis bifreiðarinnar, meðan hún var til viðgerðar. Þykir rétt að meta tjón hans að þessu leyti 90.000 krónur. Samkvæmt þessu telst heildartjón stefnda, sem hér kemur til álita, alls 200.694 krónur (110.694 90.000). Ber áfrýj- anda að bæta stefnda % hluta þess, eða 133.796 krónur ásamt vöxtum svo sem krafist er, en upphafstími vaxta hefur ekki sætt andmælum. Eftir þessum málalokum ber að dæma áfrýjanda til að greiða stefnda málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti, sem ákveðsi samtals 90.000 krónur. Dómsorð: Áfrýjandi, borgarstjórinn í Reykjavík f. h. borgar- sjóðs, greiði stefnda, Fróða B. Pálssyni, 133.796 krónur með 9% ársvöxtum frá 4. júní 1973 til greiðsludags og 90.000 krónur í málskostnað í héraði og fyrir Hæsta- rétti. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lög- um. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 30. janúar 1975. Mál þetta, sem dómtekið var að loknum munnlegum málflutn- ingi 21. janúar sl., hefur Fróði B. Pálsson, Hringbraut 73, Reykja- vík, höfðað fyrir bæjarþingi Reykjavíkur með stefnu, birtri 6. febrúar 1974, gegn borgarsjóði Reykjavíkur til greiðslu á skaða- bótum að fjárhæð kr. 324.506 með 9% ársvöxtum frá 4. júní 1973 til greiðsludags auk málskostnaðar að mati dómsins. Sjóvátryggingarfélagi Íslands h/f er stefnt til að gæta réttar síns sem ábyrgðartryggjanda stefnda. Stefndi hefur gert þá kröfu aðallega að verða sýknaður af kröfum stefnanda, en til vara, að sök verði skipt í málinu og kröfur stefnanda aðeins að hluta teknar til greina. Jafnframt krefst stefndi málskostnaðar úr hendi stefnanda, hvernig sem málið fer. 118 Af hálfu réttargæslustefnda eru ekki gerðar kröfur. Leitast hefur verið við að sætta mál þetta, en án árangurs. Málavextir virðast vera þeir, að hinn 4. júní 1973 hafi stefnandi ekið bifreið sinni, R 7118, sem er fólksbifreið af gerðinni Singer, suður gamla Laufásveginn frá Umferðarmiðstöðinni í átt að Foss- vogi, en þangað mun ferðinni hafa verið heitið. Stefnandi var einn í bifreiðinni, og mun hann hafa ekið út á Reykjanesbraut á móts við Bíla- og búvélasöluna og beygt þaðan til hægri og síðan ekið til suðurs. Þá er stefnandi var kominn á móts við húsið nr. 8 við Eskihlíð, varð hann var við gryfju í veginum. Mun stefnanda ekki hafa unnist tími til að hemla, og lenti bif- reiðin ofan í gryfjunni og stöðvaðist þar. Gryfju þessa munu verkamenn á vegum Reykjavíkurborgar hafa gert vegna lagfær- ingar á götunni, og mun gryfjan hafa náð út á miðja akbrautina frá vestari vegarbrún og verið um 17 em að dýpt og það breið, að hjól bifreiðar stefnanda sátu ofan í gryfjunni eftir óhappið og námu við brúnir gryfjunnar báðum megin. Samkvæmt lög- regluskýrslu hafði Hafnarfjarðarvegi verið lokað vegna gatna- framkvæmdanna, þannig að á Miklatorgi voru tvö merki, A 10 og C1. Á gamla Laufásveginum var eitt merki, A9 og C1, en engin lokunarmerki voru á veginum, sem liggur frá gamla Lauí- ásveginum fram hjá Bíla- og búvélasölunni út á Hafnarfjarðarvesg, og ekki heldur við litla afrennslisbraut, sem er rétt við gatna- rnót gamla Laufásvegarins og Hafnarfjarðarvegar og er ætluð fyrir vinstri beygju. Óhapp þetta var tilkynnt á lögreglustöðina kl. 1640, og sam- kvæmt lögregluskýrslu var dagsbirta, veður skýjað (sic), en rign- ing. Í lögregluskýrslu er sagt, að framhluti bifreiðarinnar hafi verið allur genginn til og yfirbygging virst gengin upp í miðju. Hinn 26. júní 1973 voru dómkvaddir matsmenn til þess að framkvæma matsgerð á bifreiðinni R 7118. Í matsbeiðninni segir m. a. svo! „Þess er óskað, að hinir dómkvöddu menn segi til um eftirfar- andi og rökstyðji niðurstöður sínar: 1. Er bifreiðin R-7118 viðgerðarhæf og ef svo er, hversu mikið kostar að gera við bifreiðina og hver er eðlilegur viðgerðartími. 2. Hvert var söluverðmæti R-7118 á bílamarkaði í Reykjavík hinn 4. júní 1973 fyrir tjón miðað við staðgreiðslu á kaupverði“. Hinir dómkvöddu matsmenn, þeir Halldór Snorrason og Jan Jansen, skiluðu matsgerð, dags. 18. júlí 1973. 119 Matsgerðin er svohljóðandi: „Við undirritaðir, Halldór Snorrason og Jan Jansen, sem voru dómkvaddir til þess að meta bifreiðina R-7118, Singer Vouge, árgerð 1968, mættum við Hringbraut 73 hér í borg fimmtudaginn 5. júlí s.1. kl. 13.00. Mættir voru eftirtaldir aðilar samkvæmt okkar kvaðningu: Frá skrifstofu borgarverkfræðings: Guttormur Þormar og Guðlaugur Stefánsson, frá lögfræðiskrifstofunni: Ragnar Aðalsteinsson og Guðmundur Markússon og eigandi bílsins, Fróði B. Pálsson. Frá Sjóvátryggingarfélagi Íslands h.f. mætti enginn, enda þótt Jóni Kristjánssyni, lögfr., hafi verið tilkynnt mæting með símtali kl. 9.30 deginum áður. Eftir að hafa skoðað bílinn og kynnt okkur verð á þeim vara- hlutum, sem til þarf, komumst við að þeirri niðurstöðu, að við- gerðartími sé hæfilegur 186 klst. og viðgerðarkostnaður kr. 106.249.00. En þetta álit okkar er nánar tilgreint á meðfylgjandi skjali. Við uppgefinn viðgerðartíma mætti þó bæta ca. 5 dögum vegna þurrkunar á málningu. Söluverð bílsins miðað við fyrstu daga júní s.l. teljum við hafa verið kr. 215.000.00. Einnig var spurt um það, hvort bifreiðin væri viðgerðarhæf, og teljum við engan vafa á því, og eftir framannefnda viðgerð telj- um við, að ekki sé um verðmætarýrnun að ræða“. Ofangreindri matsgerð fylgdi eftirfarandi sundurliðun: „TJÓNLÝSING. Hægra frambretti mikið dældað. Vinstra frambretti dældað. Rifið út úr brettafestingu við hvalbak hægra megin. Innri brettahlíf hægra megin skekkt. Báðir grindabitar bognir. Skekkja í hvalbak og hægri hlið, þannig að hurðir falla illa í falsa. Skekkja í mælaborði, þannig að hanskahólfslok lokast illa. Svunta undir framstuðara dælduð. Jafnvægisstöng bogin og liggur utan í mótorpönnu. Hlíf við stýrishjól brotin. Þa VIÐGERÐARKOSTNAÐUR. Klst. 1. Taka úr vél og gírkassa 8 2. Taka af bæði frambretti, miðstykki og vélarlok 20 120 3. Taka undan hjólbita 4 4. Skifta um báða grindarbita og rétta hvalbak og mælaborð 65 5. Rétta innri brettahlíf 3 6. Rétta svuntu 4 7. Rétta vinstra frambretti ð 8. Setja á bæði frambretti og miðstykki 32 9. Setja undir hjólbita 6 10. Rétta jafnvægisstöng og festingar 4 11. Setja í vél og gírkassa 20 12. Setja á vélarlok 1 13. Hjólastilla 2 14. Stilla hægri hurðir 4 15. Ryðvarnarmálun, hreinsun og frágangur 8 186 186 klst. á 452 84.072.00 Efni af verkstæði 1.800.00 Málning á bæði frambretti, svuntu og hvalbak 8.500.00 Hægra frambretti 7.477.00 Báðir grindarbitar 5.400.00 Hlíf við stýri 800.00 106.249.00“. Stefnandi gaf skýrslu fyrir rannsóknarlögreglu og skýrði þar svo frá málsatvikum: „Ég ók umrætt sinn suður Laufásveginn gamla fram hjá Umferðarmiðstöðinni og áfram suður veginn. Ferðinni var heitið suður í Fossvog. Mér datt fyrst í hug að aka austur Miklubraut og beygði því til vinstri hjá Bíla- og búvéla- sölunni, en hætti svo við það að aka Miklubraut og beygði til hægri inn á Hafnarfjarðarveginn. Þarna sem ég kom að Hafnar- fjarðarvegi voru engin merki, er sýndu, að þarna væru einhverjar verklegar framkvæmdir á veginum, og ók ég því óhikað suður veginn. Ég beygði síðan suður veginn og var að skipta bifreið- inni úr öðrum „geer“ yfir í þriðja, en varð skyndilega var við gryfju í veginum fyrir framan bifreið mína. Þetta skeði það óvænt, að mér vannst ekki tími til að hemla, og hentist bifreið mín niður í þessa gryfju og steytti á bakka gryfjunnar hinum megin. Gryfja þessi var ekki stærri en það, að framhjól lentu niður í hana, en afturhjól voru þá á hinum bakkanum. Það er, þetta 121 hefur verið tæplega lengd bifreiðarinnar. Gryfjan tók hins vegar út í hálfan veginn. Við þetta kom það mikið högg á bifreiðina, að ég hentist fram og lenti með andlitið á stýrishjóli bifreiðar- innar og hlaut við það skurð á efri vör. Einnig fékk ég högg á brjóstkassann og hef verið með þrautir í brjóstkassanum síðan. Eins og fram er komið í lögregluskýrslunni, voru engin merki við veg þann, sem liggur fram hjá Búvélasölunni, en sá vegur er allmikið ekinn. Ég hafði ekki hugmynd um, að þarna væri verið að vinna við Hafnarfjarðarveginn, þar sem ég sá engin merki, sem bent gætu til þess, og enginn vinnuflokkur þarna ná- lægt. Bifreið mín er mjög mikið skemmd og tel, að bifreiðin sé ónýt. Rétt er að geta þess, að bifreið þessa hef ég í sambandi við vinnu mína og þarf mjög mikið á bifreiðum að halda“. Hér fyrir dómi staðfesti stefnandi málavaxtalýsingu í stefnu sem rétta að öðru leyti en því, að ekki hafi verið bílar á undan stefnanda, þá er hann kom út á Reykjanesbrautina, en bílar hafi verið á undan honum, þá er hann var á gamla Laufásveginum. Stefnandi sagði, að öll fjögur hjól bifreiðarinnar hefðu lent ofan í gryfjunni. Stefnandi sagðist aðallega vinna samkvæmt útboðum við stand- setningu lóða og vinni hann mest fyrir bæ og svo ríki, einnig vinni hann fyrir húsfélög. Stefnandi geri þá ákveðið tilboð í verkin, en krefji ekki viðskiptavini sína sérstaklega um bifreiða- kostnað. Í tilboðinu sé reiknað með bílkostnaði, en það sé vegna vörubílanotkunar. Aðalannatími í sambandi við atvinnurekstur stefnanda sé á tímabilinu maí—október. Það fari svo eftir veðri, hvort eitthvað sé hægt að vinna á öðrum tíma árs. T. d. hafi öll vinna legið niðri í desember, janúar og febrúar sl. Stefnandi tók fram, að mánuðina júní, júlí og ágúst geri hann ekki annað en að fara á milli vinnustaða og sinna eftirliti. Stefnandi sagði, að ástæðan fyrir því, að hann hætti við að fara inn Miklubraut, hafi verið, að honum hafi dottið í hug, að fljótlegra væri að fara Hamrahlíðina, Kringlumýrarbrautina og inn Miklubraut, en áfangastaður hans hafi verið í nýju íbúðar- hverfi í Fossvogi. Stefnandi hafi einnig séð menn vera að vinna við götuna við Miklatorg og hafi hann þess vegna viljað fara aðra leið. Stefnandi sagði, að bílalegiubílinn hafi hann eingöngu notað í sambandi við vinnu sína. Í gjaldinu til bílaleigunnar, þ. e. kr. 700 á dag og kr. 6 á km, sé bara fyrir afnot bifreiðarinnar, en þar fyrir utan hafi hann greitt bensín. 122 Stefnandi sagði, að eftir að mat hefði farið fram á bifreiðinni, þá hafi hann ekki getað komið bifreiðinni á verkstæði og hafi hann óskað eftir aðstoð hjá Sjóvátryggingarfélagi Íslands við að koma bifreiðinni á verkstæði. Þeim tilmælum hafi verið neitað af hálfu réttargæslustefnda og hafi stefnandi þá snúið sér til verkstæðis Egils Vilhjálmssonar h/f, en það fyrirtæki hafi um- boð fyrir Singer bifreiðar. Stefnandi hafi ekki getað fengið gert við bifreiðina fyrr en raun varð á, þar sem allt hafi verið upp- pantað á verkstæðinu. Stefnandi tók fram, að bifreið hans sé fjögurra gíra bifreið. Guðmundur Jakob Guðlaugsson tæknifræðingur mætti sem vitni fyrir rannsóknarlögreglunni í Reykjavík vegna máls þessa. Þar skýrði Guðmundur svo frá: „Umrætt sinn var ég á leið til borgarinnar og veitti athygli bifreiðum, sem beygðu út fyrir holu, sem var í akbrautinni miðað við stefnu til suðurs. Þessar bifreiðar voru alllangt á undan bifreið þeirri, sem svo lenti í hol- unni, og tel, að bilið hafi verið það langt, að ökumaður bifreiðar- innar hafi ekki séð, er ökumenn hinna bifreiðanna beygðu fram hjá holunni. Eins og fyrr er sagt, var ég á leið í átt til borgarinnar og ók fram hjá holu þeirri, sem um er rætt, og mætti bifreiðinni rétt eftir að ég fór fram hjá holunni. Ég varð var við, að ökumaður bifreiðarinnar, sem ég mætti, hemlaði, og rétt um leið lenti bit- reiðin niður í holunni. Það voru engin aðvörunarmerki við holu þessa, en mig minnir, að merki hafi verið við holu, sem var nokkru fjær borginni. Þegar þetta skeði, var mjög mikil rigning og útsýni því verra en ella og því erfiðara fyrir ökumenn að greina holuna“. Hér fyrir dómi staðfesti Guðmundur Jakob Guðlaugsson fram- burð sinn fyrir rannsóknarlögreglu og tók fram, að á mótum gamla Laufásvegarins og Reykjanesbrautar hafi verið aðvörunar- merki, en Guðmundur sagðist hafa séð, að stefnandi kom ekki um þau gatnamót inn á Reykjanesbrautina. Vitnið Guðmundur Jakob Guðlaugsson kannaðist við ljósmyndirnar á dskj. nr. 4 verandi af staðháttum, þar sem óhappið varð. Af hálfu stefnanda er því haldið fram, að alla sök á tjóni þessu beri að leggja á stefnda. Borgarsjóði Reykjavíkur sé skylt að bæta stefnanda tjón hans að fullu vegna ábyrgðar borgarsjóðs á saknæmum og ólögmætum athöfnum starfsmanna sinna, sem hafi í þessu tilviki vanrækt að aðvara ökumenn eða loka um- 123 ræddri akbraut vegna hindrunarinnar, eins og þeim hafi verið rétt og skylt. Sjóvátryggingarfélag Íslands h/f hafi verið ábyrgðartryggjandi borgarsjóðs í þessu tilviki. Starfsmenn stefnda borgarsjóðs hafi með saknæmum og ólög- mætum hætti orðið þess valdandi, að stefnandi varð fyrir tjóni. Starfsmennirnir hafi vanrækt að setja upp aðvörunarmerki um hina hættulegu gryfju, bæði við hana svo og á akstursleið stefn- anda, eins og starfsmönnunum sé skylt, sbr. 66. gr., 6. mgr., um- ferðarlaganna. Starfsmennirnir hafi látið upp aðvörunarmerki á öðrum akstursleiðum en þeim, er stefnandi ók, en þeim hafi þó ekki verið lokað. Hafi því verið enn brýnni ástæða til að setja aðvörunarmerki við gryfjuna eða beina umferð fram hjá henni með leiðbeiningarmerkjum. Akstur stefnanda í umrætt sinn hafi verið með öllu vítalaus og hafi hann enga sök átt á tjóninu og beri því ekki að skipta sök. Stefnandi hafi ekið fremur hægt og sýnt alla þá aðgæslu, er krafist verði af honum, enda hafi hann mátt treysta því, að akbrautin væri með öllu hindrunarlaus, þar sem engin umferðar- merki hafi gefið honum til kynna hið gagnstæða. Stefnandi hafi heldur ekki getað á nokkurn hátt orðið þess var, að lagfæringar stæðu yfir á akbrautinni, því engir verkamenn hafi verið að vinna þar í nánd. Skyggni hafi auk þess verið slæmt vegna rign- ingar og gryfjan fallið alveg saman við akbrautina, þegar ekið var að henni, þannig að hennar hafi ekki orðið vart fyrr en alveg var komið að henni. Hafi því stefnandi engin tök haft á að koma í veg fyrir tjónið. Við munnlegan málflutning var því haldið fram af hálfu stefn- anda, að leiðin, sem stefnandi ók, sé almenn gata. Menn eigi að geta treyst því, að götur eins og Reykjanesbraut séu hindrunar- lausar, nema aðvörunarmerki séu um annað. Þá er óhappið varð, hafi verið rigning og vegur blautur. Engir menn hafi verið við vinnu þarna sem óhappið varð og hafi stefnandi því ekki getað greint þetta vik, en það hafi verið stórhættulegt. Hættueigindi viksins hafi lagt þær skyldur á starfsmenn stefnda að setja upp aðvörunarmerki eða loka umferð um veginn. Vanræksla starfsmanna stefnda á að fara eftir 6. mgr. 66. gr. umferðarlaga felli fébótaábyrgð á stefnda. Sök beri ekki að skipta, þar sem algerlega ósannað sé, að stefnandi eigi nokkra sök á tjóninu. 124 Af hálfu stefnda er því haldið fram, að stefnandi hafi ekið bif- reið sinni, R 7118, hinn 4. júní 1973 eftir Reykjanesbraut í Reykja- vík ofan í vik, sem malbikunarvinnuflokkur í þjónustu stefnda hafi gert í akbrautina vegna viðgerðar á henni. Þetta hafi gerst i dagsbirtu, um kl. 1640, en þá hafi verið rigning og færi blautt. Á uppdrætti lögreglunnar sjáist engin hemlaför eftir bifreið stefnanda og megi af því marka aðgæslu hans við stjórn bifreið- ar sinnar. Af ljósmyndum á dskj. nr. 5 sjáist vikið í götunni greinilega, auk þess sem sjá megi langa leið eftir götunni, Vikið hafi því engum manni leynst. Af lýsingu stefnanda sjálfs á ferðum sínum sé ljóst, að ekið hafi verið af lítilli fyrirhyggju. Stefnandi hafi ekið eftir gamla Laufásveginum, dottið fyrst í hug að fara austur Miklubraut og beygt inn á vegartroðning, sem liggi yfir lóðir af Laufásvegi á Reykjanesbraut. Svo hætti hann við það og beygði til hægri af troðningi þessum áleiðis suður Reykjanesbraut. Slegið hafi verið í, skipt úr öðrum gír í þann þriðja, þá hafi stefnandi séð vikið og hafi bifreið hans henst niður í það, eftir því og steytt á bakk- anum hinum megin, án þess að reynt væri að stöðva hana. Skemmdir þær, sem hafi orðið á bifreiðinni við þetta, tali sínu máli um ökuhraðann, en lögreglan lýsi því svo, að framhluti bif- reiðarinnar hafi allur gengið til og yfirbyggingin gengið upp Í miðju. Varúðarmerki hafi verið sett báðum megin þessa spotta Reykjanesbrautar, sem unnið var við, en ekki á troðning þann, sem stefnandi fór eftir, og virðist stefnandi byggja allan rétt sinn á því, en alveg horfa fram hjá eigin sök, sem fólgin sé Í aðgæslu- leysi við stjórn bifreiðar og allt of hröðum akstri. Af vitnisburði Guðmundar Guðlaugssonar sé ljóst, að aðrir vegfarendur en stefnandi hafi beygt fram hjá vikinu vandræða- laust. Samkvæmt þessu verði því ekki hjá því komist að telja stefn- anda sjálfan eiga alla sök á óhappi sínu og sé aðalkrafa stefnda við það miðuð, enda alls ekki unnt að krefjast þess af starfs- mönnum stefnda, að sett séu aðvörunarmerki á nokkurra metra resti, þar sem unnið sé að gatnaviðgerðum eða við þvílíkan troðning og stefnandi hafi farið eftir. Dómarar hafa farið á vettvang. Við vettvangsskoðunina kom í ljós, að vegur sá, sem liggur frá gamla Laufásveginum fram hjá Bíla- og búvélasölunni og út að Reykjanesbraut, er sem hver annar vegur, enda þótt hann muni ekki mikið ekinn, merktur 125 með biðskyldumerki við Reykjanesbrautina. Þar sem beygt er af gamla Laufásveginum yfir á veg þennan, má sjá út á enda gamla Laufásvegarins, en vart verður við því búist, að þeir ökumenn, sem þessa leið aka, taki eftir, þótt viðvörunarmerki séu staðsett við enda gamla Laufásvegarins. Fram er komið, að óhapp stefn- anda átti sér stað á móts við húsið nr. 8 við Eskihlíð. Það hús er í þeirri fjarlægð frá gatnamótum vegarins, sem liggur hjá Bíla- og búvélasölunni, að ekki er óeðlilegt, að ökumaður á 4 gíra bif- reið sé þá að skipta úr 2. í 3. gír. Aðiljar eru sammála um, að stefnandi hafi ekið eftir gamla Laufásveginum og beygt af honum á veg, sem liggur frá gamla Laufásveginum fram hjá Bíla- og búvélasölunni út á Reykjanes- braut. Af hálfu stefnda er viðurkennt, að vik það, sem stefnandi ók bifreið sinni ofan í, hafi malbikunarvinnuflokkur í þjónustu stefnda gert í akbrautina vegna viðgerðar. Jafnframt er viður- kennt, að á veg þann, sem stefnandi ók af út á Reykjanesbraut, hafi ekki verið látin viðvörunarmerki. En viðvörunarmerki hafi verið látin báðum megin þess spotta Reykjanesbrautar, sem unnið hafi verið við. Einnig hafi verið látin viðvörunarmerki á gamla Laufásveginn. Fram er komið, að engin viðvörunarmerki voru við vikið sjálft. Þar sem vikið í akbrautinni var ekki merkt, þá bar starfsmönn- um stefnda að setja upp viðvörunarmerki á aðliggjandi akbrautir, sbr. 6. mgr. 66. gr. laga nr. 40 frá 1968. Það, að ekki var látið við- vörunarmerki á leið þeirri, sem stefndi ók, þykir varða því, að fella verði fébótaábyrgð á stefnda á tjóni stefnanda. Þar sem stefndi hefur ekki sannað neina þá sök á stefnanda, sem leiði til þess, að stefnandi teljist meðvaldur eða meðábyrgur á tjóni því, sem stefnandi varð fyrir, þá ber stefndi óskipta fébótaábyrgð gagnvart stefnanda. Verður þá tekin afstaða til hinna einstöku liða í dómkröfu stefnanda. Stefnandi sundurliðar dómkröfu sína þannig: 1. Viðgerðarkostnaður .. .. .. .. .. .. kr. 90.654 2. Varahlutakostnaður .. .. .. .. .. .. — 18.226 3. Máldiig ið A gi 40.606 4. Flutningur bifreiðar .. .. .. .. .. ... — 1.650 5. Lækniskostnaður .......... 2... — 750 126 6. Brotin gleraugu .. ..... 2... =. -- Kr. 2.045 7. Afnotamissir 159 daga .. .. .. .. -. — 170.485 Samtals kr. 324.506 Varðandi dómkröfur undir lið 1—3 er vísað til reiknings á dskj. nr. 6 ásamt sundurliðun, en reikningurinn er frá bifreiða- verkstæði Egils Vilhjálmssonar vegna viðgerðar á skemmdum R 7118, samtals að fjárhæð kr. 149.576. Liður 4 er rökstuddur með því, að við tjónið hafi R 7118 orðið óðökufær og hafi verið nauðsynlegt að fá kranabíl til að flytja bifreiðina úr stað, annars vegar af vettvangi og síðan á verk- stæði, samkvæmt dskj. nr. 7. Liður 5. Stefnandi hafi farið beint í rannsókn á Borgarspítal- ann eftir óhappið og komið síðan einu sinni til framhaldsskoð- unar, sbr. dskj. nr. 9. Liður 6. Er bifreiðin hafi lent á gryfjubarminum, hafi gler- augu stefnanda brotnað, er hann hentist fram á stýri bifreiðar- innar, sbr. dskj. nr. 8. Liður 7. Hinn 18. júlí 1973 hafi lokið matsgerð í sambandi við skemmdir á bifreið stefnanda, sbr. dskj. nr. 5. Eins og segir í matsbeiðni á dskj. nr. 5, þá hafi verið ágrein- ingur milli matsþola og matsbeiðanda um verðmæti bifreiðar- innar og hvort matsþoli skyldi bera óskoraða fébótaábyrgð á tjóni matsbeiðanda eða aðeins fébótaábyrgð að % hlutum. Hafi ekki verið hafist handa um viðgerð á bifreiðinni strax af þeim ástæðum, að talið var, að bifreiðin væri ónýt og hafi matsþoli boðist til að taka bifreiðina til greiðslu á tjóninu. Stefnandi hafi þó ekki getað fallist á tilboð stefnda um sakarskiptingu, auk þess sem ágreiningur hafi verið um verðmæti bifreiðarinnar og sölu- verð hennar fyrir tjónið og hafi mat stefnda á tjóni stefnanda verið of lágt að mati stefnanda. Eftir að matsgerð hafi farið fram og komið var í ljós, að viðgerð gat farið fram á bifreiðinni, hafi afstaða stefndu verið óbreytt, en nú hafi tilboð þeirra verið miðað við viðgerð á bifreiðinni. Stefnanda hafi ekki tekist að koma bifreiðinni til viðgerðar strax, þar sem mikið annríki hafi verið á bifreiðaverkstæðum og biðlisti langt fram í tímann, enda hafi staðið yfir aðalsumarleyfistíminn. Hafi stefnandi þá gefið stefnda Sjóvátryggingarfélagi Íslands kost á að útvega viðgerð fyrir bif- reiðina, en því hafi þá verið svarað, að þeir mundu ekki útvega 127 slíkt. Við fyrsta tækifæri hafi bifreið stefnanda síðan verið flutt á bifreiðaverkstæði Egils Vilhjálmssonar og þar hafi viðgerðin farið fram. Afnotamissir bifreiðarinnar R 7118 teljist því allt tímabilið frá 4. júní 1973 til 9. nóvember 1973, eða samtals 159 dagar. Stefnandi sé gjarðyrkjumaður og annist garðyrkjustörf víða í nágrenni Reykjavíkur fyrir ýmsa aðilja og verði nauðsyn- lega að hafa afnot af bifreið vegna atvinnu sinnar. Allt fyrrgreint tímabil hafi því stefnandi orðið að taka á leigu bifreið, sbr. reikn- ing á dskj..nr. 10, samtals að fjárhæð kr. 170.485. Af hálfu stefnda voru eftirfarandi mótmæli höfð uppi um ein- staka kröfuliði. 13. Viðgerðarkostnaður og málning, kr. 149.576. Tjón þetta hafi verið metið á kr. 106.249 og standi engin rök til að sam- þykkja hærri fjárhæð. Verðhækkanir á viðgerðartíma séu ekki á ábyrgð stefnda. Óþarft hafi verið að mála alla bifreiðina vegna viðgerða á skemmdum og hafa beri í huga, að bifreiðin hafi verið orðin gömul, árgerð 1968. 4. Flutningur bifreiðar, kr. 1.650. Þessum lið er ekki andmælt tölulega. 5.—6. Læknishjálp og gleraugu, samtals kr. 2.795. Þessum lið er ekki andmælt tölulega. 7. Afnotamissir, kr. 170.485. Þessum lið er mótmælt sem of háum og vanreifuðum. Stefnandi hafi átt þess kost eins og aðrir að húftryggja bifreið sína, en hafi kosið að hafa hana í notkun á eigin ábyrgð og áhættu. Þar með hafi hann tekið á sjálfan sig áhættuna af því, að bifreiðin var ónothæf. Hann virðist hafa rekið bifreið sína án þess að hafa af því kostnað, að minnsta kosti krefji hann um óskerta leigufjárhæð bílaleigubíla. Stefnandi segist hafa notað bifreið sína í atvinnuskyni við garðyrkju, en alkunna sé, að viðsemjendur iðnaðarmanna greiði jafnan ferðakostnað þeirra á vinnustað, og verði að ætla, að stefn- andi hafi ekki gert undantekningu í þessu efni. Er skorað á stefnanda að gera grein fyrir rekstrarkostnaði bifreiðar sinnar og tekjum af henni fyrir og eftir óhappið til samanburðar í þessu efni, t. d. með því að leggja fram útdrátt úr skattskýrslu. Á sama hátt beri honum að gera grein fyrir tekjum af bílaleigubílum, og komi þær til frádráttar kröfu hans. Stefndi geti aldrei borið ábyrgð á afnotamissi bifreiðar lengur en eðlilegan viðgerðartíma, sem hér sé þrjár til fjórar vikur, en sama tíma megi ætla, að þurft hefði til að afla annarrar bifreiðar. Um 4,5 og 6. Þessum liðum hefur ekki verið tölulega andmælt, 128 þeir eru samtals að fjárhæð kr. 4.445, og verða þeir teknir til greina að öllu leyti. Um 1—3. Liður þessi er studdur framlögðum reikningum. Í matsgerð á dskj. nr. 5 má sjá, hvað gera þurfti við bifreið stefn- anda. Við samanburð á framlögðum reikningum og matsgerðinni kemur í ljós, að gert hefur verið við fleira en hinir dómkvöddu matsmenn töldu nauðsynlegt, þ. á m. að mála bifreiðina alla, skipta um rafgeymi og gera við vatnskassa. Hinir sérfróðu meðdómendur telja viðgerðarkostnað á bifreið stefnanda eftir óhappið, sem mál þetta er af risið, réttilega met- inn í hinni framlögðu matsgerð, og verður því þessi liður tekinn til greina með kr. 106.249. Um "7. Liður þessi er studdur framlögðum reikningum frá bíla- leigu. Samkvæmt reikningum þessum hafði stefnandi á leigu bifreið tímabilið 4. júní 1973 til 9. nóvember 1973. Samkvæmt framlögðum viðgerðarreikningum var bifreið stefnanda á við- gerðarverkstæði tímabilið 5. september 1973 til 8. nóvember 1973. Beðið var um dómkvaðningu matsmanna 26. júní 1973. Hinir dómkvöddu matsmenn skiluðu matsgerð 18. júlí 1973. Því var haldið fram af hálfu stefnanda, að hann hafi staðið í samninga- umleitunum við Sjóvátryggingarfélag Íslands h/f allt til 1. ágúst 1973, en eftir þann tíma hafi hann ekki komið bifreið sinni á verkstæði fyrr en í september 1973. Hinir sérfróðu meðdómendur segja það oft geta verið mjög erfitt að koma bifreiðum á verk- stæði á þessum árstíma, en þá standa almennt yfir sumarleyfi á bifreiðaverkstæðum. Með hliðsjón af atvikum öllum þykir rétt að taka þennan kröfulið til greina með kr. 120.000. Samkvæmt framanrituðu ber stefnda að greiða stefnanda kr. 230.694 með vöxtum eins og krafist var. Málskostnaður, þar með talinn matskostnaður, ákveðst kr. 63.000. Dóminn kváðu upp Auður Þorbergsdóttir borgardómari og með- dómsmennirnir Haraldur Þórðarson bifreiðasmíðameistari og Finnbogi Eyjólfsson bifvélavirkjameistari. Dómsorð: Stefndi, borgarsjóður Reykjavíkur, greiði stefnanda, Fróða B. Pálssyni, kr. 230.694 með 9% ársvöxtum frá 4. júní 1973 til greiðsludags og kr. 63.000 í málskostnað, allt innan 15 daga frá lögbirtingu dóms þessa að viðlagðri aðför að lögum. 129 Miðvikudaginn 2. mars 1877. Nr. 155/1975. Borgarstjórinn í Reykjavík f. h. borgarsjóðs (Benedikt Blöndal hrl.) gegn Flugfélagi Íslands h/f og gagnsök (Páll S. Pálsson hrl.). Bifreiðar. Skaðabótamál. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Magnús Þ. Torfa- son, Ármann Snævarr, Benedikt Sigurjónsson, Björn Svein- björnsson og Logi Einarsson. Aðaláfrýjandi hefur áfrýjað máli þessu með stefnu 27. október 1975, að fengnu áfrýjunarleyfi 8. s. m. Krefst hann aðallega sýknu af öllum kröfum gagnáfrýjanda og málskostn- aðar úr hans hendi bæði í héraði og fyrir Hæstarétti. Til vara krefst aðaláfrýjandi þess, að sér verði aðeins gert að bæta tjón gagnáfrýjanda að 14 hluta og að málskostnaður í héraði verði látinn niður falla, en gagnáfrýjanda dæmt að greiða sér málskostnað fyrir Hæstarétti. Gagnáfrýjandi hefur áfrýjað máli þessu með stefnu 19. febrúar 1976, að fengnu áfrýjunarleyfi sama dag. Krefst hann þess aðallega, að aðaláfrýjanda verði dæmt að greiða sér 947.147 krónur með 7% ársvöxtum frá 20. janúar 1972 til 16. maí 1973, 9% ársvöxtum frá þeim degi til 15. júlí 1974 og 13% ársvöxtum frá þeim degi til greiðsludags. Þá krefst Sagnáfrýjandi málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti úr hendi aðaláfrýjanda. Til vara krefst gagnáfrýjandi staðfest- ingar hins áfrýjaða dóms og málskostnaðar fyrir Hæstarétti. Með dómi sakadóms Reykjavíkur 2. ágúst 1972 voru þeir Pétur Kristinn Pétursson, ökumaður R 21624, og Reynir Bjarnason, ökumaður dráttarvélar þeirrar, er flugvélinni ýtti, dæmdir í 2.000 króna sekt hvor fyrir að hafa ekki sýnt næga aðgát í akstri í umrætt sinn. Var brot þeirra talið varða við i. mgr. 26. gr. og 1. mgr. 37. gr., sbr. 80. gr. laga nr. 40/1968. Fyrir Hæstarétt hefur verið lagt bréf dómsmálaráðuneyt- 9 130 isins 22. febrúar 1977. Segir þar m. a.: „að ... ökutæki það af Coleman gerð, sem notað var til að færa flugvélina TP- FIK út úr flugskýli á Reykjavíkurflugvelli 20. janúar 1972, teljist dráttarvél í skilningi 2. gr. umferðarlaganna“. Með skírskotun til forsendna héraðsdóms þykir mega fall- ast á, að tjón á flugvélinni TF-FIK verði í senn rakið tl óvarlegs aksturs ökumanns bifreiðarinnar R 21624 og van- gæslu starfsmanna gagnáfrýjanda, sem unnu að færslu flug- vélarinnar. Þykir hæfilegt, að aðaláfrýjandi bæti gagnáfrýj- anda tjón hans að % hlutum, en sjálfur beri hann það að % hluta, svo sem héraðsdómur hefur ákveðið. Enginn ágrein- ingur er fyrir Hæstarétti um fjárhæð tjónsins. Samkvæmt þessu verður héraðsdómurinn staðfestur að því er varðar skaðabætur úr hendi aðaláfrýjanda til gagnáfrýjanda. Eftir þessum málalokum ber að dæma aðaláfrýjanda úl að greiða gagnáfrýjanda málskostnað í héraði og fyrir Hæsta- rétti, sem ákveðst samtals 200.000 krónur. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður um annað en málskostnað. Aðaláfrýjandi, borgarstjórinn í Reykjavík f. h. borg- arsjóðs, greiði gagnáfrýjanda, Flugfélagi Íslands h/f, 200.000 krónur í málskostnað í héraði og fyrir Hæsta- rétti að viðlagðri aðför að lögum. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 20. maí 1975. Mál þetta, sem tekið var til dóms hinn 28. f. m., hefur Flug- félag Íslands h/f, hér í borg, höfðað fyrir bæjarþingi Reykjavíkur með stefnu, útgefinni hinn 6. febrúar 1973, á hendur borgar- stjóranum í Reykjavík f. h. borgarsjóðs Reykjavíkur. Gerir stefn- andi þær dómkröfur, að stefndi verði dæmdur til að greiða kr. 947.114 með 7% ársvöxtum frá 20. janúar 1972 til 16. maí 1973, með 9% ársvöxtum frá þeim degi til 15. júlí 1974 og með 13% ársvöxtum frá þeim degi til greiðsludags og málskostnað að skaðlausu. Stefndi krefst aðallega sýknu af kröfum stefnanda og máls- 131 kostnaðar úr hendi hans að mati dómsins, en til vara, að sök verði skipt og sér verði aðeins gert að greiða lítinn hluta hinnar um- stefndu fjárhæðar, en málskostnaður verði þá látinn niður falla. Málavextir eru þeir, að fimmtudaginn 20. janúar 1972 voru starfsmenn stefnanda, Flugfélags Íslands h/f, að færa flugvélina TF-FIK, sem er af gerðinni Fokker Friendship, út úr flugskýli nr. 4 á Reykjavíkurflugvelli. Var notað dráttartæki af gerðinni Coleman til að ýta flugvélinni út úr flugskýlinu, en dráttartæki þetta er með sérstakan útbúnað til þessa verks. Var búnaður þessi tengdur milli dráttartækisins og nefhjóls flugvélarinnar, og var vélinni ýtt aftur á bak út úr flugskýlinu. Auk ökumanns dráttar- tækisins var starfsmaður stefnanda í stjórnklefa flugvélarinnar. Þegar stél flugvélarinnar var komið nokkuð út úr flugskýlinu, bar að bifreiðina R 21624, sem er sorphirðingarbifreið í eigu borgarsjóðs Reykjavíkur, og rákust bifreiðin og flugvélin saman. Miklar skemmdir urðu á flugvélinni, og kveður stefnandi kostnað við viðgerðina hafa numið alls kr. 947.114, en auk þess hafi orðið mikið tjón af því að taka hafi orðið vélina úr notkun, á meðan viðgerð fór fram. Lögreglumenn voru kvaddir á vettvang. Sömdu þeir skýrslu um atburðinn og gerðu uppdrátt af vettvangi. Í skýrslu Gísla M. Garðarssonar lögregluþjóns um atburðinn segir svo: „Árekstur þessi mun hafa orðið með þeim hætti sem hér greinir: Verið var að ýta flugvélinni TF-FIK, af gerðinni FOKKER FRIENDSHIP, út úr flugskýli nr. 4. Var til þess verks notuð dráttarvél með þar til gerðum útbúnaði, sem tengdur var í fram- enda dráttartækisins og í hjólaútbúnað nefhjóls flugvélarinnar. Þegar flugvélin mun hafa verið komin 12 metra út úr flugskýl- inu (sjá meðfylgjandi uppdrátt), mun bifreiðinni R-21624 hafa verið ekið á flugvélina aftanverða. Ökumaður R-21624 kvaðst hafa verið að aka að flugskýli nr. 4“. Samkvæmt skýrslu sama lögreglumanns var dagsbirta er at- burðurinn varð, bjart veður, snjór var á jörðu og hálka. Frekari rannsókn fór fram fyrir rannsóknarlögreglunni í Reykjavík, en einnig hafa vitni komið fyrir dóm í málinu. Verða nú framburðir þessir raktir. Vitnið Hjalti Már Hjaltason, hlaðmaður hjá stefnanda, hefur skýrt svo frá, að um kl. 1045 umræddan morgun hafi hann verið sendur út að flugskýli nr. 4 ásamt starfsfélaga sínum, Reyni Bjarnasyni, og hafi þeir átt að taka út úr skýlinu Fokker Friend- shipvél, sem þar stóð inni. Hann kveður þegar hafa verið búið 132 að taka eina vél út úr skýlinu þennan morgun og sé mjög senni- legt, að þeir hafi einnig gert það. Hafi vesturdyrnar því verið opnar, en austurdyrnar enn verið lokaðar. Hjalti kveður sér ekk- ert hafa fundist dimmt, þegar hann kom inn, en ljós séu alltaf kveikt á kvöldin og látin loga yfir nóttina og á morgnana, þegar flugskýlið er opnað, en hann kveðst ekki hafa veitt ljósunum eftirtekt og því ekki geta sagt um það, hvort þau hafi logað eða ekki. Hann kveður fyrsta verk þeirra hafa verið að tengja dráttarvélina við hjólabúnað nefhjóls flugvélarinnar, en það sé gert með stýri (stöng), sem muni vera um 2 m að lengd og nái frá dráttarvélinni að hjólabúnaðinum. Að því búnu kveðst hann hafa gengið aftur fyrir vélina og tekið klossana frá hjólunum, en jafnframt litið aftur fyrir vélina, en þar hafi ekki verið neina umferð að sjá. Hann kveður sorphirðingarmenn hafa staðið hjá sorptunnunum í vinstra horninu við skýlisdyrnar, séð frá sér. Hann kveðst nú hafa farið upp í flugstjórnarklefann og sest í vinstra sætið eins og vanalega. Hann kveður sitt verk hafa verið að stöðva vélina, ef eiithvað bæri út af, með því að beita hemlum. Ekki kveðst Hjalti muna nákvæmlega, hvort hann hafi orðið var við sorphirðingarbifreiðina, áður en hann fór upp í flugvélina, en hann kveðst hafa verið búinn að sjá hana áður þennan sama morgun niðri við eldhúsið í flugskýli nr. 5. Hjalti kveður Reyni hafa byrjað að ýta vélinni aftur á bak út úr skýlinu. Hann kveðst þá hafa opað gluggann vinstra megin og litið út og upp með stéli flugvélarinnar, sem fari í gegnum „úrtekt“ fyrir ofan hurðina, því þar megi litlu muna, að það rekist utan í. Jafnframt kveðst hann hafa séð aftur með vélinni vinstra megin og aftur fyrir hana og hafi hann ekki séð neina hindrun þar. Hjalti kveðst hafa þurft að hálf rísa upp í sætinu til þess að geta gert þetta, en þegar stél vélarinnar hafi verið komið út úr dyrunum, hafi hann aftur sest í sætið. Síðan kveðst hann hafa beðið viðbúinn, ef eitthvað bæri út af, á meðan vélin mjakaðist út úr dyrunum, en allt í einu hafi hann fundið einhverja mótstöðu, einna líkast því, að hjól vélar- innar hefði farið upp á eitthvað, og kveðst hann þá hafa hemlað eins fljótt og hann gat. Hafi vélin þá stöðvast, um leið og hann steig á hemlana. Hjalti kveðst nú hafa farið út úr vélinni til að athuga, hverju þetta sætti, og hafi hann þá séð sorphirðingarbif- reið klessta utan í stél vélarinnar hægra megin, en hafi ekki verið unnt að sjá bifreiðina úr glugganum, sem hann leit út um. Hjalti kveður flugstjórnarmenn aldrei kvadda til að færa svona flug- vélar inn og út úr flugskýlum. Hann kveður hreyfla flugvélar 133 aldrei hreyfða, þegar þær séu færðar inn og út úr flugskýlum, heldur sé það gert með dráttartækjum. Á þessum tíma hafi verið tveir menn sendir til að færa flugvélar af þessari gerð út úr flug- skýlum, en eftir umræddan atburð hafi sú breyting verið gerð á, að nú séu sendir þrír menn til að færa flugvélar og gangi þá einn maður fyrir aftan flugvélina. Hjalti kveður unnt að kveikja ljós á flugvélinni við þær aðstæður, sem þarna voru, með því að kveikja á rofa og sé þá tengt við rafgeymi flugvélarinnar, en rafgeymirinn sé lítill. Hann kveður aldrei kveikt á ljósum flug- véla, þegar verið sé að færa þær, eins og þarna. Í umrætt sinn kveðst hann hafa gengið úr skugga um það, að nægur þrýstingur hafi verið á hemlakerfinu, áður en flutningurinn hófst. Hann kveður hemla flugvélarinnar það öfluga, að ef dráttarvélin haldi áfram að ýta á flugvélina, eftir að hemlum hennar hafi verið beitt, þá geti dráttarvélin ekki hreyft flugvélina úr stað, heldur lyftist framendi flugvélarinnar upp. Hjalti kveður það almennt taka 5—10 mín. frá því byrjað er að hreyfa flugvél frá þeim stað, sem þessi flugvél var á, og þar til hún sé öll komin út. Hann kveður þessa flugvél hafa staðið nálægt miðju flugskyýli, því fyrri vélin, sem farin hafi verið, hafi staðið utar. Ekki kveðst Hjalti geta sagt um það, hvort dráttarvélin, sem ýtti á flugvélina, hafi aukið hraðann, eftir að stél flugvélarinnar var komið út úr flug- skýlinu. Hann kveður flugvélar yfirleitt fluttar til með jöfnum hraða. Hjalti kveðst ekki hafa réttindi til að stjórna flugvélum af neinni gerð. Hann kveðst hafa almenn ökuréttindi, svonefnt rainnapróf. Reynir Bjarnason hlaðmaður hefur skýrt svo frá, að hann hafi starfað hjá stefnanda um 10 ára skeið og síðustu 8—-9 árin hafi hann m. a. annast færslu á flugvélum inn og út úr flugskýlum. Í umrætt sinn kveðst hann hafa hagað verkinu á sama hátt og ávallt áður. Hann kveður Hjalta Hjaltason hafa aðstoðað sig við að tengja dráttarvélina við stýrið á nefhjóli flugvélarinnar og síðan hafi þeir litið í kringum vélina og athugað, hvort nokkuð væri því til hindrunar að færa hana út. Reynir kveðst ekki hafa séð neinar bifreiðar nálægar og engar mannaferðir og hafi þeir því strax hafist handa. Hafi Hjalti farið upp í stjórnklefann og Þegar hann hafi verið kominn þangað, kveðst Reynir hafa farið að ýta vélinni í áttina að dyrunum. Hann kveður sig minna, að ljós hafi verið kveikt inni í skýlinu og úti hafi verið bjart veður. Því hafi verið frekar bjart inni í skýlinu. Reynir kveður teng- inguna úr flugvélinni vera festa í afturenda dráttarvélarinnar, og 134 því hafi hann ekið dráttarvélinni aftur á bak. Hann kveður sæti hennar vera vinstra megin og því sjáist úr því betur aftur með vinstri hlið vélarinnar. Hann kveðst hafa horft um öxl sitt hvor- um megin og fylgst með stéli og vængendum vélarinnar, sem helst hafi verið hætta á, að kynnu að rekast í Hann kveður úti- lokað hafa verið, að hann sæi úr sæti sínu það, sem kom beint aftan að vélinni. Þegar þeir voru komnir eitthvað áleiðis, kveðst hann hafa séð tvo sorphirðingarmenn standa við sorptunnurnar í suðvesturhorni skýlisins og hafi þeir staðið þar og horft á vél- ina á leiðinni út úr skýlinu. Hann kveður flugvélina hafa mjakast skref fyrir skref, en allt í einu hafi hann heyrt skell og hafi hann þá um leið stöðvað dráttarvélina og í sömu andrá hafi flug- vélin stöðvast. Hann kveðst hafa farið niður úr dráttarvélinni og gengið aftur fyrir vélina, en þá hafi allt verið um garð gengið. Reynir kveðst ekkert hljóð hafa heyrt, hvorki frá sorphreinsun- armönnunum né bifreiðinni, og því hafi hann eigi getað gert sér grein fyrir hættunni og ekki haft tök á að koma í veg fyrir árekst- urinn. Hann kveður tvo menn að jafnaði hafa unnið þetta verk, en ef veður eða skyggni er vont, þá séu fleiri menn við verkið, en hvorugu hafi þarna verið til að dreifa. Hann kveður þá breyt- ingu hafa orðið á vinnutilhögun við að færa flugvélar út úr flug- skýlum eftir þetta, að nú sé alltaf hafður einn maður fyrir aftan flugvél, sem sé færð út úr flugskýli, og starfi þá þrír menn við verkið. Reynir kveðst hafa verið á námskeiðum, sem stefnandi hafi haldið, áður en umræddur atburður varð, þar sem mönnum hafi verið kennt að færa flugvélar. Hafi þar verið notaðar kennslu- bækur, þar sem lýst hafi verið, hvernig draga eigi flugvélarnar. Reynir kveðst vita til þess, að það hafi komið fyrir oftar en einu sinni á athafnasvæði stefnanda, að bifreiðar hafi keyrt á flug- vélar. Reynir kveðst hafa almenn ökuréttindi, svokallað minna próf. Hann kveðst ekki hafa réttindi til að stjórna flugvélum. Pétur Kristinn Pétursson, ökumaður sorphirðingarbifreiðarinn- ar, kveðst hafa stundað akstur sorphreinsunarbifreiðar hjá Reykjavíkurborg í um 16 ár og síðustu fjögur árin starfað á svæði því, sem nær yfir athafnasvæði Flugfélags Íslands. Kveðst hann þá hafa ekið um svæði það, sem umræddur atburður varð á, en einnig kveðst hann áður hafa starfað á þessu svæði af og til. Á þessum tíma kveður hann sama hátt hafðan á við hreinsun sorp- tunna þarna, og kveðst hann hafa hagað akstri bifreiðarinnar á sama hátt í umrætt sinn. Í umrætt sinn kveður hann lokið hafa 135 verið við að tæma sorptunnur við vöruafgreiðslu stefnanda, og kveðst hann hafa ekið þaðan að flugskýlinu á sama hátt og venju- lega. Kveðst hann hafa haft þann hátt á að aka að miðjum dyr- um flugskýlisins, beygja síðan til hægri og aka meðfram dyrun- um og síðan aftur til hægri, þegar hann hafi verið á móts við sorptunnurnar og þá hafi afturendi bifreiðarinnar verið næst tunnunum. Hann kveður nokkra aðstoðarmenn hafa verið með bifreiðinni og hafi að minnsta kosti tveir þeirra verið viðstaddir, Þegar óhappið varð, en hinir hafi þá verið komnir að næsta flug- skýli. Pétur kveður veður hafa verið bjart og léttskýjað, en dimmt inni í flugskýlinu, þar sem dyrnar á austurenda þess hafi verið lokaðar. Hann kveðst hafa séð flugvélina inni í skýlinu, en enga hreyfingu neins staðar við hana, og því kveður hann sér ekki hafa komið til hugar, að hætta gæti stafað af henni. Pétur kveðst hafa verið á mjög hægri ferð og búið sig undir að beygja. Hann kveðst því hafa litið fyrst í báða baksýnisspeglana til að ganga úr skugga um, að ekkert væri til hindrunar, og síðan í átt til sam- starfsmanna sinna, sem stóðu við tunnurnar. Hann kveður þá hafa verið einu mennina, sem hann hafi vitað um þarna nálæga. Er hann leit í átt til flugvélarinar aftur, kveður hann hafa verið ör- stutt bil á milli hennar og bifreiðarinnar. Hann kveðst hafa gert tvennt í einu, hemlað og slegið á gírstöngina, svo að hún hafi brokkið úr gír. Hann kveður bifreiðina hafa stöðvast um leið og hann steig á hemlana, en í næstu andrá hafi flugvélin skollið á henni. Pétur kveður sér strax hafa orðið ljóst, að hér var ekki undankomu auðið, og því sleppt hemlum strax og bifreiðin hafi stöðvast, svo að mótstaðan yrði minni. Við ákomuna kveður Pétur bifreiðina hafa færst lítið eitt aftur á bak. Hann kveðst ekki hafa greint neina hreyfingu á flugvélinni, þar sem bifreiðin hafi verið á ferð beint að henni og skuggsýnt inni í flugskýlinu, enda muni flugvélin hafa farið mjög hægt. Pétur kveður verkstjóra Flugté- lags Íslands, sem sjá um hleðslu flugvéla, hafa aðsetur í austur- enda vöruafgreiðsluhússins og aki hann fram hjá glugganum á herbergi þeirra, er hann aki að sorptunnunum við það hús. Geti verkstjórarnir ekki annað en orðið varir við bifreiðina, þegar hún aki þarna fram hjá. Pétur kveður það hafa komið fyrir, er hann var þarna að störfum, að flugvélar hafi verið að fara inn og út úr flugskýlinu eða um svæðið, og hafi hann því þurft að sýna aðgát, en það hafi aldrei hagað til eins og í umrætt sinn. Pétur kveður birtuna, sem þarna var, hafa komið í veg fyrir, að 136 hann sæi vel, hvað væri að gerast inni í flugskýlinu, sem hafi verið lokað í austurenda. Hann kveðst ekki muna, hvort sólskyggn- ið á bifreiðinni hafi verið niðri. Aðalsteinn Dalmann Októsson, verkstjóri hlaðdeildar stefnanda, hefur skýrt svo frá, að hann hafi verið staddur inni í skrifstofu hlaðdeildar, sem er í austurenda vöruafgreiðslu Flugfélags Ís- lands, er umræddur atburður varð. Hann kveður dyr að skrifstofu sinni snúa að dyrum flugskýlis nr. 4. Hann kveðst hafa séð sorp- hirðingarbifreið standa fyrir utan kaffistofuna, sem er áföst við skrifstofuna, og hafi menn verið að tæma þar sorptunnur. Hann kveðst lítið hafa fylgst með störfum þeirra, enda alvanalegt að sjá þá þarna að verki, en þegar hann hafi komið út stuttu síðar, hafi sorphirðingarbifreiðin verið á leið í átt að flugskýli nr. 4 og stefnt á miðjar dyr þess, sem hafi staðið opnar. Aðalsteinn kveður bifreiðina aðeins hafa átt lítinn spöl ófarinn að afturenda flugvélar, sem verið var að ýta út úr flugskýlinu. Hafi stél vélar- innar verið komið vel út fyrir lúgugatið, sem er ofan dyra. Hann kveðst hafa hrópað sem mest hann mátti, en enginn hafi heyrt til sín, og hafi hann ekki getað séð betur en bifreiðin væri á ferð áfram allt þar til áreksturinn varð, en þó kveðst hann ekki full- yrða, að svo hafi verið, þar sem hann hafi horft aftan á bifreiðina. Hann kveður það varla hafa skipt nokkrum togum frá því að hann sá, hvað verða vildi, og þar til allt var um garð gengið og kveður það ekki hafa verið á sínu valdi að koma í veg fyrir það. Aðalsteinn kveður framenda sorphirðingarbifreiðarinnar hafa snú- ið til norðausturs, begar hún stóð við kaffistofuna, og hafi hún staðið skáhallt út frá húsinu og henni því verið ekið í sveig þaðan í átt að miðjum skýlisdyrunum. Hann kveðst að sjálfsögðu oft hafa séð til ferða sorphirðingarbifreiða um þetta svæði, en aldrei veitt því athygli, að þeim væri ekið neitt ógætilega. Ekki kveður hann sér kunnugt um, að sorphreinsunarmenn hafi fengið ákveðin fyrirmæli um, hvernig þeir skyldu haga akstri þarna, en öllum sé að sjálfsögðu skylt að fara varlega á þessu svæði. Hann kveður sér heldur ekki kunnugt um, að sorphreinsunarmenn hafi óskað eftir leiðbeiningum um akstur þarna. Aðalsteinn kveður alltaf sömu menn á hverri vakt sjá um að færa flugvélar út og inn úr flugskýlum og séu þeir þjálfaðir til þess starfs og hafi flestir unnið við það árum saman. Ef veður og skyggni sé gott, framkvæmi tveir menn þetta verk, eins og í umrætt sinn, en við slæm skilyrði, svo sem í hvassviðri eða hálku, komi fleiri til aðstoðar, ef á annað borð sé fært að ná vélum út, en það sé háð vissum veðurskil- 137 yrðum, svo sem vindátt. Aðalsteinn kveður flugvélina TF-FIK hafa staðið inni í miðju flugskýlinu og hafi önnur flugvél verið fyrir innan hana í vesturendanum. Hann kveður dyr á austurgafli hafa verið lokaðar, þegar óhappið vildi til, en þær hafi verið opnaðar skömmu síðar til að ná út vélinni, sem enn var inni. Hann kveður ljós hafa verið kveikt inni í skýlinu, en hvort þeirra hafi gætt, svo að gagni væri, sé erfitt að segja, þar sem heita mátti full- bjart úti og auk þess hafi verið léttskýjað þá stundina. Aðalsteinn kveður það mikla nákvæmnisvinnu að ná flugvélum út úr flug- skýli og sé þeim alltaf ýtt mjög varlega, allt þar til þær séu komnar á þann stað, þar sem þær eigi að vera og flugstjórar taki við þeim tilbúnum til flugs. Ásgeir Sigurjónsson verkamaður var í vinnuflokki þeim, sem annaðist sorphreinsun á athafnasvæði Flugfélags Íslands. Hann kveður þá hafa losað tunnur hjá vöruafgreiðslunni, en síðan hafi þeir farið að flugskýlinu tveir saman, hann og Ásgrímur Geir- mundsson. Kveðst Ásgeir strax hafa farið að setja tunnu á kerr- una og síðan hafi hann faið að tína spýtnarusl, sem lá hjá tunn- unum. Hann kveðst hafa séð flugvélina inni í skýlinu, þegar hann kom þarna, en kveðst ekki hafa veitt því athygli, að verið væri að færa hana til, og hafi hann því ekki gefið henni sérstakan gaum. Rétt í því að hann var að snúa sér við með tunnuna á kerrunni, kveðst hann hafa heyrt smáskell og þá hafi hann séð um leið, að sorpbíllinn og flugvélin höfðu rekist saman. Ásgeir kveðst ekki hafa veitt bifreiðinni athygli, þegar hún nálgaðist skýlið, en eins og venjulega hafi henni verið ekið að miðjum skýlisdyrunum og síðan hafi ökumaður ávallt sveigt til hægri í átt að tunnunum. Hafi tunnurnar þá verið settar á bifreiðina, þegar ökumaður hafi verið búinn að snúa henni þannig, að framendi hennar hafi verið fjærst dyrunum. Ásgeir kveður atburðinn hafa verið um garð genginn, þegar hann sneri sér við í átt að flugvélinni. Ásgrímur Geirmundsson, sem var Í vinnuflokki þeim, sem var með sorphreinsunarbifreiðinni, skýrði svo frá fyrir rannsóknar- lögreglunni, að þeir hafi fyrst losað tunnur hjá vöruafgreiðsl- unni, en síðan hafi hann og Ásgeir Sigurjónsson farið að flug- skýlinu. Þar hafi yfirleitt verið tvær tunnur, sem hafi þurft að losa. Hann kvað veður hafa verið bjart, en skuggsýnt inni í skýl- inu, því austurdyr þess hafi verið lokaðar. Hann kvaðst hafa séð flugvélina inni í skýlinu, en ekki hafa veitt henni neina sérstaka eftirtekt og kvaðst ekki hafa gert sér grein fyrir því, að hún væri á ferð. Hann kvaðst strax hafa hafist handa við að koma tunnu 138 fyrir á kerrunni og síðan ekið henni út úr skýlinu. Hann kvaðst hafa séð bifreiðina koma þarna að og flugvélina á leið út úr skýl- inu og kvað sér hafa virst stél vélarinnar stefna beint á ökumann bifreiðarinnar. Hann kvaðst hafa orðið stjarfur af skelfingu og kvaðst ekki hafa búist við, að ökumaðurinn slyppi lifandi, því sér hafi virst árekstur óumflýjanlegur. Hann kvað bifreiðina hafa verið rétt að byrja að beygja í átt til sín og kvaðst telja, að það hafi bjargað lífi ökumannsins, sem annars hefði fengið stél vélar- innar inn um framrúðuna. Ásgrímur kvaðst hafa séð bifreiðina stöðvast og á næsta augnabliki hafi vélin rekist á hana. Hann kvað þetta allt hafa gerst mjög skjótlega. Hann kvaðst ekki hafa séð þann, sem ýtti vélinni út úr skýlinu, fyrr en allt var um garð gengið, því flugvélarbúkinn hafi borið á milli sín og hans, eftir að hann var kominn út úr skýlinu. Kvaðst Ásgrímur engin tök hafa haft á að gera aðvart og kvað sér hafa brugðið mjög illa, þegar hann sá, að hverju stefndi. Krafa stefnanda er byggð á því, að umræddur árekstur hafi hlotist af akstri sorphirðingarbifreiðarinnar R 21624, og beri stefndi sem eigandi bifreiðarinnar því fébótaábyrgð á tjóni stefn- anda samkvæmt 1. mgr. 67. gr., sbr. 1. mgr. 69. gr. umferðarlaga nr. 40/1968. Þá er á það bent af hálfu stefnanda, að um umferð um Reykjavíkurflugvöll gildi ákvæði 6. gr. reglugerðar nr. 53/ 1949, en samkvæmt því skuli ekki aka ökutækjum eftir akbraut- um loftfara, nema brýn nauðsyn beri til, og skuli þá gæta fyllstu varúðar. Þá mæli ákvæði þetta svo fyrir, að ökutæki skuli ávallt víkja fyrir loftförum, sem þau kunna að mæta. Eir á það bent af hálfu stefnanda, að dagsbirta hafi verið, bjartviðri og útsýni óbyrgt í allar áttir á leið bifreiðarinnar frá afgreiðslu stefnanda að flugskýlinu. Dyr flugskýlisins hafi verið opnar og flugvélin hafi blasað við hverjum manni, sem átt hafi leið þarna um, enda viðurkenni ökumaðurinn að hafa séð flugvélina, en hann hafi ekki gert sér grein fyrir því, að hún hafi verið á hreyfingu. Þá er og á það bent, að ökumaðurinn viðurkenni að hafa beint at- hyglinni að allt óðrum hlutum en akstrinum. Er því haldið fram af hálfu stefnanda, að augljóst sé, að ökumaður bifreiðarinnar hafi ekið mjög gáleysislega og hafi hann brotið brýnar umferðar- reglur. Af hálfu stefnanda er því mótmælt, að sorphirðingarbif- reiðin hafi verið stöðvuð, er áreksturinn varð. Er því haldið fram, að sök ökumanns sorphirðingarbifreiðarinnar sé svo mikil, að stefndi beri fulla ábyrgð á tjóni stefnanda. Þá er því haldið fram af hálfu stefnanda, að þeir starfsmenn hans, sem unnu að því að 139 færa flugvélina, hafi gætt rækilega að hindrunum fyrir aftan flugvélina, áður en þeir hófu starf sitt, en þeir hafi ekki séð neitt, sem gæti komið í veg fyrir, að. þeir framkvæmdu starfið með fullu öryggi. Þá er því haldið fram, að dráttarvélin, sem notuð var til að færa flugvélina, sé aðeins ætluð til nota á flugvell- inum og sé ekki skráningarskylt ökutæki. Því verði árekstrar- reglum umferðarlaga ekki beitt um atvik þetta. Sýknukrafa stefnda er byggð á því, að umræddur atburður verði eingöngu rakinn til atvika, sem hann beri ekki ábyrgð á. Er því haldið fram, að það hafi verið stórkostlegt gáleysi fyrir- svarsmanna stefnanda að láta aðeins tvo menn vinna við að færa flugvélina út úr flugskýlinu, þegar ljóst hafi verið, að hvorugur þeirra hafi getað séð óhindrað aftur fyrir flugvélina. Þá er því haldið fram, að það hafi verið stórkostlegt gáleysi manna þeirra, sem unnu við að færa flugvélina, að gera sér ekki grein fyrir því, að sorphirðingarmenn voru þarna við vinnu, en það hafi þessir menn hlotið að sjá. Þá er því og haldið fram, að fyrir- svarsmenn stefnanda hafi ráðið staðsetningu sorptunnanna þarna, en þeim hafi mátt vera ljóst, að bifreiðar voru notaðar við að tæma þær og þyrftu því að aka um svæðið fyrir framan flug- skýlið. Af hálfu stefnda er á það bent, að er umræddur atburður varð, hafi snjór verið á jörðu, en skuggsýnt hafi verið inni í flugskýlinu, þar sem það hafi aðeins verið opið til vesturs. Munur á birtu úti og inni hafi því verið mjög mikill og erfitt fyrir þann, sem úti var, að fylgjast með því, sem var að gerast inni í flug- skýlinu. Því hafi verið brýnt, að starfsmenn stefnanda gættu varkárni, en það hafi þeir ekki gert. Þá er því haldið fram, að starfsmenn stefnanda hafi notað dráttarvél, sem sé vélknúið skrán- ingarskylt ökutæki, til að færa flugvélina, en ökutækið hafi þó af einhverjum ástæðum verið óskráð. Er því haldið fram, að mál Þetta fari því eftir ákvæði 68. gr. umferðarlaga og almennum skaðabótareglum, enda sé hér um að ræða tilvik, sem falli undir árekstur vélknúinna ökutækja, en ekki skipti máli, þótt stefnandi hafi vanrækt að láta skrásetja dráttarvélina. Er því haldið fram, að öll ábyrgð á árekstrinum hvíli á stefnanda, enda hafi öku- maður sorphirðingarbifreiðarinnar verið þarna í lögmætum er- indum. Hann hafi ekið hægt og gætilega og sýnt af sér alla þá varkárni, sem af honum mátti krefjast, og eigi hann enga sök á árekstrinum. Hann hafi ekki getað séð neina hreyfingu á flug- vélinni eða nokkur merki um flutning hennar og ekki hafi hann fengið neina viðvörun. Hann hafi því ekki mátt vara sig á því, 140 að flugvélin mjakaðist löturhægt út úr flugskýlinu, fyrr en hann hafi allt í einu séð, að árekstur varð ekki umflúinn. Ökumaður- inn hafi með miklu snarræði getað hemlað, rofið tengslin við vélina og þannig komið í veg fyrir miklu meira tjón. Bifreiðin hafi stöðvast, um leið og hann steig á hemlana, en í næstu andrá hafi flugvélin skollið á bifreiðinni og er ökumaður hafi sleppt hemlunum, hafi flugvélin ýtt bifreiðinni aftur á bak um 2—3 m. Varakrafa stefnda er byggð á því, að meginsök á árekstrinum hljóti að hvíla á starfsmönnum stefnanda. Það kemur fram af hálfu stefnda, að stefnandi muni hafa keypt tryggingu fyrir tjóni sem þessu, og þótt vátryggingarfélag sé ekki aðili málsins, þá eigi að beita ákvæði 25. gr. laga nr. 20/1954 um vátryggingarsamn- inga og lækka bætur til stefnanda eða fella þær alveg niður. Að undangengnum gagnaöflunarúrskurði í málinu óskuðu lög- menn aðilja eftir umsögn dómsmálaráðuneytisins um það, hvort tæki það, sem notað var til að færa flugvélina TF-FIK í umrætt sinn, væri dráttarvél. Að tilhlutan dómsmálaráðuneytisins fram- kvæmdi lögreglan í Reykjavík og Bifreiðaeftirlit ríkisins rann- sókn á þessu atriði. Tæki það, sem notað var, er umræddur tjón- atburður varð, var ekki í aksturshæfu ástandi, en við rannsóknina var notað sams konar tæki. Var niðurstaða rannsóknarinnar sú, að hér væri um að ræða tæki, er væri sérsmíðað sem dráttartæki, með stýrisbúnaði á fram- og afturási og sérstökum dráttartengsl- um fyrir dráttarstangir að framan og aftan, og er tækinu hafði verið ekið í reynsluakstri, hefði mesti hraði þess orðið 28 km á klst. Var niðurstaða rannsóknarinnar sú, að tækið félli undir ákvæði 2. gr. umferðarlaga um dráttarvélar, þ. e.: „Vélknúið ökutæki, sem aðallega er ætlað til að draga annað ökutæki eða vinnutæki og ekki er gert til hraðari aksturs en 30 km á klst. án verulegra breytinga á því“. Samkvæmt þessu þykir verða að byggja á því í málinu, að tæki það, sem notað var til að færa flugvélina TF-FIK út úr flugskýlinu í umrætt sinn, hafi verið dráttarvél samkvæmt greindu ákvæði umferðarlaga. Það er ágreiningslaust, að slík tæki hafi verið notuð um árabil til að færa til flugvélar stefn- anda á Reykjavíkurflugvelli, en ekki er leitt í ljós, af hverju tækið hefur ekki verið skráð. Telja verður, að um atburð þennan beri að beita ákvæðum umferðarlaga eftir því sem við á, sbr. 3. mgr. 1. gr. laganna ásamt ákvæðum 6. gr. reglugerðar fyrir Reykjavíkurflugvöll nr. 53/1949, sem sett var samkvæmt ákvæð- um laga nr. 32/1929 um loftferðir og lögum nr. 24/1945 um flug- 141 velli og lendingarstaði fyrir flugvélar, en styðst nú við ákvæði laga nr. 34/1964, sbr. 77. gr. Samkvæmt þessu þykir rétt að beita um atvik máls þessa niðurlagsákvæði 67. gr. umferðarlaga með lögjöfnun svo og ákvæði 68. gr. laganna. Það er ágreiningslaust, að um langan tíma hafa sorphirðingar- menn Reykjavíkurborgar komið á athafnasvæði stefnanda á Reykjavíkurflugvelli til að hirða sorp. Hefur Aðalsteinn Dalmann Októsson lýst því, að alvanalegt sé að sjá sorphirðingarmenn þarna að störfum. Er eigi annað fram komið en staðsetning sorp- tunnanna í suðvesturhorni flugskýlisins hafi verið ákveðin, a. m. k. með þegjandi samþykki þar til bærra starfsmanna stefnanda. Verður samkvæmt þessu að líta svo á, að akstur sorphirðingar- bifreiðarinnar að flugskýlinu í umrætt sinn hafi verið þáttur í þeirri brýnu þjónustu, sem Reykjavíkurborg framkvæmir á grundvelli ákvæða 28. gr. heilbrigðisreglugerðar fyrir Reykjavík, nr. 11/1950. Er ökumaður sorphirðingarbifreiðarinnar ók að flugskýlinu, ók hann um aksturssvæði flugvéla við flugskýlið. Bar honum þá samkvæmt 6. gr. reglugerðar nr. 53/1949 að gæta fyllstu var- úðar. Um 75 m eru frá sorptunnum þeim, sem bifreiðinni var ekið frá, að tunnunum í flugskýlinu, sem bifreiðinni var ekið að. Er ljóst, að opið flugskýlið og flugvélin hafa blasað við öku- manni bifreiðarinnar, er hann ók að skýlinu. Það má fallast á bað, að slæm birta og akstursstefna bifreiðarinnar um það bil á mitt flugskýlið og á stél flugvélarinnar hafi valdið því, að erfið- ara var fyrir ökumanninn að átta sig á því, hvort flugvélin hreyfð- ist eða hversu hratt hún hreyfðist. Þrátt fyrir það verður að líta svo á, að á leiðinni að flugskýlinu hefði ökumaður bifreiðar- innar átt að verða var hreyfingar flugvélarinnar eða hversu hratt hann nálgaðist hana með því að beita þeirri aðgæslu, sem hon- um bar að sýna, svo að hann hefði í tæka tíð getað hagað akstri bifreiðarinnar þannig, að ekki skapaðist það hættuástand, sem var undanfari árekstursins. Telja verður ósannað, hvort bifreiðin hafði stöðvast, áður en árekstur varð. Verður að telja, að öku- maður sorphirðingarbifreiðarinnar hafi ekki sýnt þá aðgæslu, sem honum bar við akstur bifreiðarinnar á þessum stað, og eigi hann því verulega sök á árekstrinum. Við flutning á svo stóru og dýru tæki sem flugvélar af gerðinni Fokker Friendship bar nauðsyn til að þeir, sem það önnuðust, gættu fyllstu varúðar og hefðu fulla yfirsýn yfir svæði það, sem færa þurfti flugvélina um, þrátt fyrir þá takmörkun umferðar, sem ákvæði 6. gr. reglu- 142 gerðar nr. 53/1949 gera ráð fyrir, en telja verður ljóst, að nokkur umferð bifreiða hafi tíðkast í nágrenni við flugskýlið. Ljóst er, að þeir tveir menn, sem önnuðust flutning flugvélarinnar í um- rætt sinn, sáu ekki aftur fyrir flugvélina. Verður að telja, að á það hafi skort, að höfð væri nauðsynleg aðgæsla við þetta verk, og því verði stefnandi sjálfur að bera tjón sitt að hluta. Eftir öllum atvikum þykir rétt að skipta fébótaábyrgð þannig, að stefndi bæti tjón stefnanda að % hlutum, en stefnandi beri tjón sitt að öðru leyti sjálfur. Fjárhæð dómkröfu stefnanda er sundurliðuð þannig: 1. Tækniaðstoð frá Fokker VFW, Hollandi, skv. dskj. nr. 4, Dfl. 5.370.00 .. 0... 2... 2. 2002. 2. Kr. 147.111 2. 271 vinnustund á kr.880 .. .. ... 2... — 238.480 3. Varahlutir samkvæmt nánari sundurliðun . á dskj. MA. 061.523 Kr. 947.114 Við munnlegan flutning málsins kom fram af hálfu stefnda, að stefndi hefði ekki aðstöðu til að hafa uppi rökstudd mótmæli segn fjárhæð dómkröfu stefnanda, en taka beri tillit til þess, að nýir hlutir hafi komið í stað gamalla. Þá kom og fram af hálfu stefnda við munnlegan flutning málsins, að þótt stefnandi væri ekki búinn að fá greiddar bætur frá tryggingarfélagi sínu fyrir tjón þetta, þá beri allt að einu að lækka bætur, sem kunni að verða dæmdar, með hliðsjón af ákvæði 25. gr. laga nr. 20/1954 um vátryggingarsamninga. Ekki er annað fram komið en stefnandi sé réttur aðili máls þessa. Er ekki grundvöllur til að beita ákvæðum 25. gr. laga nr. 20/1954 í máli þessu. Ekki þykja efni til að lækka tjónbætur á þeim grundvelli, að nýir hlutir hafi komið fyrir gamla. Samkvæmt þessu þykir verða að leggja fjárhæð dómkröfu stefnanda til grundvallar óbreytta. Verða því úrslit málsins þau, að stefndi verður dæmdur til að greiða stefnanda % hluta af kr. 947.114, eða kr. 631.408.70 með 7% ársvöxtum frá 20. janúar 1972 til 16. maí 1973, með 9% ársvöxtum frá þeim degi til 15. júlí 1974 og með 13% ársvöxtum frá þeim degi til greiðsluðags svo og málskostnað, sem ákveðst kr. 120.000. Guðmundur Jónsson borgardómari kvað upp dóm þennan 143 ásamt samdómendunum Karli Eiríkssyni flugmanni og Sigur- gesti Guðjónssyni bifvélavirkja. Dómsorð: Stefndi, borgarstjórinn í Reykjavík f. h. borgarsjóðs Reykjavíkur, greiði stefnanda, Flugfélagi Íslands h/f, kr. 631.408.70 með 7% ársvöxtum frá 20. janúar 1972 til 16. maí 1973, með 9% ársvöxtum frá þeim degi til 15. júlí 1974 og með 13% ársvöxtum frá þeim degi til greiðsludags og kr. 120.000 í málskostnað innan 15 daga frá lögbirtingu dóms þessa að viðlagðri aðför að lögum. Miðvikudaginn 2. mars 1977. Nr. 177/1975. Fjármálaráðherra f. h. ríkissjóðs (Sigurður Helgason hrl.) segn Grími S. Runólfssyni (Ragnar Aðalsteinsson hrl.). Úrskurður um lögtak úr gildi felldur. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Magnús Þ. Torfa- son, Ármann Snævarr, Benedikt Sigurjónsson, Björn Svein- björnsson og Þór Vilhjálmsson. Leó EF. Löve, aðalfulltrúi bæjarfógetans í Kópavogi, kvað upp hinn áfryjaða úrskurð. Áfrýjandi hefur skotið máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 15. desember 1975, að fengnu áfryjunarleyfi 10. s. m. Hann krefst þess, að „hinn áfrýjaði úrskurður verði úr gildi felldur að því er snertir þingsjöld til skattheimtu ríkissjóðs í Kópavogi, kr. 65.920.00, og lagt verði fyrir fógeta að fram- kvæma lögtak til tryggingar þessum þinggjöldum í eignum stefnda“. Hann krefst og málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti úr hendi stefnda. 144 Stefndi gerir þær dómkröfur, að hinn áfrýjaði úrskurður verði staðfestur að því er varðar kröfur áfrýjanda. Hann krefst og málskostnaðar fyrir Hæstarétti. Á dómbþingi fógetaréttar Kópavogs 23. janúar 1975 var bók- að, að teknar væru fyrir beiðnir bæjarsjóðs Kópavogs og skattheimtu ríkissjóðs í Kópavogi um að gera lögtak hjá stefnda. Lögtaksbeiðni lá frammi frá lögmanni bæjarsjóðs, og var þar krafist lögtaks til tryggingar ógreiddum útsvör- um. Krafa ríkissjóðs, sem tekin var til meðferðar á þessu dómþingi, var um greiðslu eftirstöðva tekjuskatts. Eftir þett: var fjallað um lögtakskröfurnar í einu fógetaréttarmáli, og var hinn áfrýjaði úrskurður um þær báðar. Lögtakskröfur áðurnefndra tveggja aðilja voru annars vegar um greiðslur tekjuskatts og hins vegar greiðslu út- svars. Um gjöld þessi eru ekki sömu lagareglur, og verður cigi talið, að kröfurnar séu af sömu rót runnar. Í Kópavogi hefur ekki verið notuð heimild 1. gr. laga nr. 68/1962 um sameiginlega innheimtu opinberra gjalda. Var óheimilt að fjalla um kröfurnar og úrskurða í einu fógetaréltarmáli, sbr. 47. gr. laga nr. 85/1936. Ber því að fella hinn áfrýiaða úr- skurð sjálfkrafa úr gildi að því er varðar áfrýjanda og stefnda. Eftir þessum úrslitum er rétt, að áfrýjandi greiði stefnda 50.000 krónur í málskostnað í héraði og fyrir Hæstaréiti. Dómsorð: Hinn áfrýjaði úrskurður er úr gildi felldur að því er varðar aðilja þessa hæstaréttarmáls, fjármálaráðherra f. h. ríkissjóðs og Grím S. Runólfsson. Áfrýjandi greiði stefnda 50.000 krónur í málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti. Úrskurður fógetaréttar Kópavogs 5. ágúst 1975. 1.0. 1.1. Í máli þessu, sem tekið var til úrskurðar 29. júlí sl. að loknum munnlegum málflutningi, hafa gerðarbeiðendur krafist þess, að lögtak verði gert í eignum gerðarþola til tryggingar 115 opinberum gjöldum, álögðum 1973 og 1974, en þau eru útsvar til bæjarsjóðs Kópavogs, kr. 108.500, og þinggjöld til skattheimtu ríkissjóðs í Kópavogi, kr. 65.920, eða samtals kr. 174.420, ásamt vöxtum og kostnaði við lögtaksgerðina og eftirfarandi uppboð, ef til kemur. Auk þess hafa gerðarbeiðendur krafist málskostnaðar úr hendi gerðarþola. 1.2. Kröfur gerðarþola eru þær, að synjað verði um framgang hinnar umbeðnu gerðar og honum úrskurðaður hæfilegur máls- kostnaður úr hendi gerðarbeiðenda. 2.0. 2.1. Mál þetta snýst um opinber gjöld gerðarþola vegna áætl- aðrar hækkunar tekna hans gjaldárin 1970 og 1971, þ. e. tekna, sem aflað var árin 1969 og 1970. 2.2. Gerðarþoli skilaði á tilskildum tíma skattframtölum sín- um til skattstofu. Meðfylgjandi framtölum hans var bókhald, þ. e. reksturs- og efnahagsreikningur yfir bifreið gerðarþola, sem á þeim árum var leigubifreiðarstjóri. Voru ofangreind gögn lögð til grundvallar við álagningu gjalda hans viðkomandi skattár, en með bréfi skattstjórans í Reykjanes- umdæmi, dags. 30. ágúst 1972, er gerðarþola tilkynnt, að framtöl hans og fyrirliggjandi bókhald séu ekki nægilega traust, til að þau verði lögð til grundvallar við álagningu opinberra gjalda, og skattstofan hefði í hyggju að ákveða honum gjaldstofna til álagningar opinberra gjalda að nýju fyrir umrædd ár með áætlun. Í nefndu bréfi eru taldir upp 4 liðir sem tilefni hinnar væntan- legu áætlunar. .2.1. Er bent á í fyrsta lagi, að tekjur hans miðað við bensín- eyðslu séu að meðaltali kr. 54.79 á hvern bensínlítra árið 1969 og kr. 63.48 árið 1970, sem í bréfinu er talið óeðlilega lágt miðað við sambærilega aðilja. 2.2.2. Í öðru lagi er bent á, að miðað við 14 lítra eyðslu á hverja 100 kílómetra hafi gerðarþoli ekið um 38.000 km á árinu 1969 og 34.000 km á árinu 1970, sem er talið óeðlilega lítið. 2.2.3. Í þriðja lagi er lífeyrir gerðarþola, kr. 155.351 á árinu 1969 og kr. 186.896 á árinu 1970, talinn lægri en „virðist geta staðist“. 2.2.4. Þá er í fjórða lagi minnt á, að ekki liggi fyrir upplýs- ingar um notkun bifreiðar gerðarþola til eigin þarfa. Síðar hvarf 10 146 skattstjóri frá að byggja á þessum lið, og verður því ekki frekar um hann fjallað. 2.3. Með bréfi, dags. 9. ágúst (sic) 1972, svarar gerðarþoli at- hugasemdum skattstjórans. 2.3.1. Bendir hann þar á í fyrsta lagi, að hluti tekna sinna hjá BSF Kópavogs sé fyrir bílaafnot. 2.3.2. Í öðru lagi bendir hann á, að bifreið hans hafi verið stór amerísk bifreið, auk þess sem hann kveðst ekki hafa heyrt, að um lágmarkstölu ekinna kílómetra ætti að vera að ræða. 2.3.3. Í þriðja lagi bendir hann á, að fjölskyldustærð sé að: eins þau hjónin og hafi þau ætíð orðið að sníða sér stakk eftir vexti. 2.3.4. Að lokum minnist gerðarþoli í bréfi sínu á einkaafnot bifreiðar sinnar, sem ekki verður fjallað um frekar. 2.4. Að þessum bréfaskiptum loknum sendi skattstjórinn í Reykjanesumdæmi gerðarþola bréf, þar sem honum er tilkynnt, að fyrrgreind framtöl hans hefðu verið tekin til endurálagningar skv. áðurgreindum 1.—3. lið bréfs skattstjórans, dags. 30. ágúst 1972, „þar sem ekki þykja koma fram viðhlítandi skýringar í bréfi yðar, dags. 9. ágúst 1972“. Áætluð teknaviðbót á framtali árið 1970 var kr. 160.000 að viðbættum 25% viðurlögum, kr. 40.000, og á framtali árið 1971 kr. 250.000 að viðbættum 25% viðurlögum, kr. 62.500. Úrskurðarorð skattstjórans urðu því þessi: „Tekjuskattur 1970 verður kr. 39.926, var kr. 0. Hækkun kr. 39.926. Tekjuútsvar 1970 verður kr. 66.859, var kr. 9.259. Hækkun kr. 57.600. Tekju- skattur 1971 verður kr. 62.075, var kr. 0. Hækkun kr. 62.075. Tekjuútsvar 1971 verður kr. 99.952, var kr. 9.752. Hækkun kr. 90.200%. 2.5. Gerðarþoli mótmælti ofangreindri hækkun í bréfi sínu, dags. 6. des. 1972. Kveður hann hækkunina órökstudda, bendir á, að engin skekkja hafi fundist í bókhaldi, telur útreikninga um bensíneyðslu og vinnuástundun út í hött. Hinn lága lífeyri sinn skýrir gerðarþoli með hagsýni og nægjusemi þeirra hjóna. Gerir hann að lokum þá kröfu, að umrædd hækkun opinberra gjalda verði felld niður. 2.6. Með bréfi skattstjórans í Reykjanesumdæmi, dags. 27. febr. 1973, er úrskurðað, að tekjuskattur og útsvar 1970 og 1971 standi óbreytt. Forsendur þessa úrskurðar eru þær sömu og gefið var í bréfi skattstjórans 30. ágúst 1972, lið 1—3. 147 Í forsendum úrskurðarins segir auk þess: „Hvorki í svarbréfi eða kæru tilgreinir kærandi, hver sé meðal- eyðsla bifreiðarinnar eða hve hann hafi ekið mikið, en telja verður, að heildarakstur hans sé minni en eðlilegur geti talizt, þar sem um aðalstarf er að ræða. Skýringar á lágum lífeyri þykja ófullnægjandi. Kröfunni er því synjað“. 2.7. Með bréfi, dags. 20. mars 1973, skaut gerðarþoli máli sínu til ríkisskattanefndar. 2.8.. Með úrskurði 26. september 1973 lækkaði ríkisskattanefnd áætlaðar tekjur gerðarþola um kr. 50.000 gjaldárið 1970 og um kr. 80.000 gjaldárið 1971. Við þetta lækkuðu upphæðir þær, sem gerðarþola hafði verið gert að greiða skv. úrskurði skattstjórans í Reykjanesumdæmi. Varð tekjuskattslækkun árið 1970 kr. 13.635, en árið 1971 kr. 21.816, og útsvarslækkun árið 1970 kr. 15.000 og 1971 kr. 24.000. Í forsendum úrskurðarins er vitnað til margnefnds bréfs frá 30. ágúst 1972 og áætlunar skattstjóra Reykjanesumdæmis og getið kröfu gerðarþola um, að tekjuviðbætur verði felldar niður. Síðan segir í úrskurðinum: „Eins og atvikum málsins er háttað, var tilefni til að vefengja framtöl kæranda og gera honum að greiða skatta að nýju, sbr. 38. gr. og 37. gr. laga um tekjuskatt og eignarskatt. Í kæru til ríkisskattanefndar kemur fram, að kærandi starfi mikið að félagsmálum og verji til þess nokkrum hluta af vinnu- tíma sínum. Auk þess sé hann mældur 45% öryrki til leigubif- reiðarstjórastarfa af Tryggingastofnun ríkisins“. Var teknaviðbót lækkuð, svo sem fyrr greinir, af ríkisskatta- nefnd, „eftir atvikum“. 9.9. Að beiðni lögmanns gerðarbeiðenda lét skattstjóri í Reykjanesumdæmi í té upplýsingar vegna máls þessa með bréfi, dags. 2. apríl 1975, þar sem fram kemur, á hverju hinir 3 liðir bréfs hans frá 30. ágúst 1972 voru byggðir. Samkvæmt upplýs- ingum skattstjórans var stuðst við gögn frá verðlagsstjóra, þ. á m. upplýsingar frá Félagi leigubifreiðarstjóra, þegar reiknaðar voru meðaltekjur miðað við 1 lítra eldsneytiseyðslu. Segir orðrétt í bréfinu: „Var talið hæfilegt að miða við, að meðaltalið væri 66 kr. per líter árið 1969 og 82 kr. árið 1970, og meðaltalseldsneytis- eyðsla væri um 7.000 1 hvort ár“. Segir síðan, að við áætlun tekna hjá gerðarþola hafi þessu ekki verið að fullu beitt, tekjur gjald- ársins 1970 hefðu með því hækkað um kr. 170.765 í stað 160.000, eins og úrskurðað var, og ársins 1971 um kr. 271.000 í stað 250.000. 148 Í bréfi skattstjórans segir um ályktun hans á of lágum lífeyri, að ekki sé fyrir hendi annar útreikningur á lágmarkslífeyri en útreikningur Hagstofu Íslands, byggður á vísitölu framfærslu- kostnaðar, og hafi almenn neysluútgjöld vísitölufjölskyldunnar, þ. e. hjóna með 1.98 barn, verið kr. 257.431 á árinu 1969 og kr. 296.734 á árinu 1970. Af bréfinu má ráða, að þessar tölur séu sambærilegar við lífeyri þann, sem útreiknaður er við meðferð skattframtala. Í bréfi skattstjórans segir: „Við mat á því, „hvenær lífeyrir er lægri en eðlilegt getur tal- ist“, er litið til ýmissa þátta, s. s. fjölskyldustærðar, þ. e. einnig hvort börn eldri en 16 ára eru á heimili gjaldanda, stærð og gerð íbúðarhúsnæðis, svo og bifreiðar, ef rekstrarkostnaður liggur ekki fyrir, aldurs og annarra upplýsinga, t. d. veikinda“. Að lokum fylgir bréfi skattstjórans listi yfir 20 leigubifreiðar- stjóra auk gerðarþola, sem höfðu það sammerkt með gerðarþola umrædd ár að hafa á árinu 1970 verið giftir og barnlausir og búið í eigin húsnæði. Sýna tölur þessar lífeyri á árinu 1969 allt frá kr. 154.421 til kr. 275.901 og á árinu 1970 allt frá kr. 97.651 til kr. 267.345. Auk þess fylgdi bréfinu í ljósriti grundvöllur vísi- tölu framfærslukostnaðar. 2.10. Gerðarþoli sætti sig ekki við ofangreinda úrskurði skattayfirvalda og greiddi ekki þau gjöld, sem byggðust á áætl- unum um hækkaðar tekjur hans. 2.11. Var því af hálfu gerðarbeiðenda farið fram á, að lögtak yrði gert í eignum gerðarþola til tryggingar gjöldum þessum. Voru málin tekin fyrir 23. janúar sl. og rekin sameinuð, enda lagaskilyrði fyrir hendi. 2.12. Lögmaður gerðarbeiðenda vísaði í greinargerð sinni til áðurgreindra bréfaskipta milli skattayfirvalda og gerðarþola svo og til bréfs skattstjórans í Reykjanesumdæmi frá 2. apríl sl, sem áður greinir. Sérstaklega var bent á vísitölugrundvöll þann, sem fylgdi nefndu bréfi, og talið, að fjarri lagi hafi verið að gerðar- þoli hefði getað lifað af tekjum sínum umrædd ár. 2.13. Lögmaður gerðarþola skilaði ítarlegri greinargerð um málið. 2.13.1. Byggir hann mótmæli sín gegn framgangi gerðarinnar í fyrsta lagi á því, að skattstjóri hafi ekki haft heimild til endur- upptöku á þegar álögðum opinberum gjöldum, þar eð engin ný gögn eða atvik hafi legið fyrir, er gátu réttlætt það. Er í þessu sambandi vitnað til 38. gr. laga 90/1965, sbr. 61. gr. laga 51/1964. 149 2.13.2. Víkur lögmaðurinn síðan að þeim þrem liðum bréfs skattstjórans, sem áætluð teknahækkun var á reist. 2.13.2.1. "Hvað fyrsta tölulið snertir, segir í greinargerðinni, að ekki liggi fyrir, við hvaða „sambærilega aðila“ var miðað, þegar talið var, að tekjur gerðarþola pr. bensínlítra væru of lágar, en auk þess er bent á, að laun þau, er gerðarþoli fékk hjá BSF Kópavogs, hafi verið nær eingöngu þóknun fyrir bílaafnot, sem kæmi þá til hækkunar á tekjum pr. lítra. 2.13.2.2. Varðandi annan tölulið er í greinargerðinni harðlega mótmælt útreikningum skattstjóra á árskeyrslu og bent á, að gerðarþoli sé talinn 45% öryrki til leigubifreiðarstjórastarfa af Tryggingastofnun ríkisins. 2.13.2.3. Um þriðja tölulið segir í greinargerðinni, að ekki komi fram, á hverju álit skattstjóra um of lágan lífeyri sé byggt. Er því mótmælt, að lífeyrir gerðarþola hafi verið óeðlilega lágur umrædd ár, hann hafi verið eðlilegur og áætluð teknaviðbót, ein- ungis vegna of lágs lífeyris, hafi verið óréttlát, þar sem gerðar- boli hafi getað lifað á fjárhæðum þeim, er hann hafi haft til einka- neyslu samkvæmt framtölum 1970 og 1971. í1c2.13.4. Að lokum er gerð athugasemd við þau ummæli í bréfi skattstjórans, að skattframtöl og bókhald séu ekki nægilega traust, til að þau verði lögð til grundvallar við álagningu opinberra gjalda. Segir í greinargerðinni, að ekki sé vikið einu orði að göll- um í athugasemdum skattstjóra, enda hafi bókhald verið fært samkv. lögum 51/1968 um bókhald. 3.0. 3.1. Við munnlegan málflutning 29. júlí 1975 ítrekuðu lög- menn aðilja röksemdir og málsástæður. 4.0. 4.1. Í máli þessu fara gerðarbeiðendur, bæjarsjóður Kópavogs og skattheimta ríkissjóðs í Kópavogi, fram á, að gert verði lögtak hjá gerðarþola, Grími S. Runólfssyni, til tryggingar opinberum gjöldum, er skattstjóri hefur lagt á skv. áætlun um teknaviðbót á framtaldar tekjur, en áætlun þessa hefur ríkisskattanefnd stað- fest að hluta. 4.1.1. Er beiðnin rökstudd með því, að heimilt hafi verið að áætla teknahækkun, þar sem skattframtöl gerðarþola hafi borið það með sér, að gerðarþoli hafi ekki getað framfleytt sér á fram- töldum tekjum. 150 4.1,2. Af hálfu gerðarþola er því hins vegar mótmælt, að nokkuð það komi fram í skattframtölum hans, sem réttlætt gæti umrædda áætlun um teknahækkun. Þá er því haldið fram, að lífeyrir gerðarþola hafi ekki verið svo lágur, að hann hafi ekki getað framfleytt sér af honum. 49. Svo sem ítarlega hefur verið rakið hér að framan, er áætlun skattstjóra sem ríkisskattanefndar byggð á þrem liðum bréfs skattstjórans í Reykjanesumdæmi, dags. 30. ágúst 1972. 4.2.1. Í fyrsta lið er þar fjallað um óeðlilega lágar tekjur miðað við hvern bensínlítra. Ekki liggja fyrir neinar opinberar skýrslur um eyðslu hverrar bifreiðartegundar á bensíni miðað við vegalengd, en skattstjóri miðar við „sambærilega aðila“ í þessu efni. Gerðarþoli hefur skýrt hina lágu krónutölu með tvennu móti, Þifreið hans var stór og eyðslufrek, amerísk bifreið, og mikill hluti tekna hans hjá BSF Kópavogs var vegna afnota bifreiðar- innar, þótt ekki væri fært Í rekstursreikning hennar. Skýringar þessar voru reyndar fyrir hendi við áætlun á teknahækkunum, en ekki er vikið að þeim í úrskurðum skattayfirvalda. Með þessum skýringum svo og með tilliti til þess, að skattstjóri hefur ekki rökstutt nægilega, að tekjur gerðarþola séu of litlar miðað við bensínnotkun, verður ekki byggt á 1. lið bréfs skatt stjóra frá 30. ágúst 1972. 4.2.2. -Skaáttstjóri telur akstur gerðarþola óeðlilega lílinn mið- að við þær forsendur, sem hann gefur sér. Telja verður þennan lið órökstuðdan með öllu, og verður því ekki á honum byggt. 4.2.3. Í þriðja lagi er í bréfi skattstjóra talið, að um of lítinn lífeyri gerðarþola hafi verið að ræða umrædd ár. Helsti rökstuðningur skattstjórans er vísitölugrundvöllur sá, sem áður er greint frá. Samkvæmt grundvelli þeim var lífeyrir hjóna með 1.98 barn kr. 257.431 árið 1969, en kr. 296.734 árið 1970. Lífeyrir gerðarþola, en fjölskylda hans er einungis hann 08 eiginkona hans, var þessi ár kr. 155.351 og kr. 186.896. Fram hefur komið í málinu, að gerðarþoli er alger bindindis- maður, stundar lítt skemmtanir og kostnaður við að komast á vinnustað er enginn. Hafa verður í huga, að umræddur vísitölugrundvöllur er byggð- ur á meðaltali, og því ekki ólíklegt, að fjölskyldur komist af með minna en þar greinir. 151 Að þessu athuguðu þykir skattstjóri ekki hafa rökstutt nægi- lega álit sitt um of lágan lífeyri, og verður því ekki á þessum lið byggð áætlun um tekjuhækkun. 5.0. 5.1. Af framanskráðu er ljóst, að skattstjóri og ríkisskatta- nefnd hafa ekki rökstutt nægilega áætlanir um hækkun á tekjum, svo sem ber þó að gera lögum samkvæmt. Af þeirri ástæðu ber að synja um framkvæmd hinnar umbeðnu gerðar. Eftir atvikum þykir rétt, að gerðarbeiðendur, bæjarsjóður Kópavogs og skattheimta ríkissjóðs í Kópavogi, greiði gerðarþola málskostnað in solidum, og telst hann hæfilega ákveðinn kr. 30.000. Úrskurðarorð: Synjað er um framgang hinnar umbeðnu gerðar. Gerðarbeiðendur, bæjarsjóður Kópavogs og skattheimta ríkissjóðs í Kópavogi, greiði gerðarþola, Grími S. Runólfs- syni in solidum málskostnað, kr. 30.000. Fimmtudaginn 5. mars 1977. Nr. 219/1974. Bergþóra Jónsdóttir og Halldór Jónsson, eigendur Stekkholts, (Páll S. Pálsson hrl.) gegn Birni Sigurðssyni, eiganda Úthlíðar 11, Sigurði Jónssyni, eiganda Úthlíðar 1, (Sigurður Ólason hrl.) og Hauki Þórðarsyni og Steinari Þórðarsyni, eigendum Hrauntúns (Hjörtur Torfason hrl.). Gagnaöflun. Úrskurður Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Magnús Þ. Torfa- son, Benedikt Sigurjónsson, Björn Sveinbjörnsson, Logi Ein- arsson og Þór Vilhjálmsson. 152 Áður en mál þetta er dæmt í Hæstarétti, þykir rétt sam- kvæmt 58. gr. laga nr. 75/1973, sbr. 120. gr. laga nr. 85/1936, að veita aðiljum kost á að afla gagna um þau atriði, er hér greinir: 1. Leitt verði í ljós fyrir dómi, hvort nokkur ágreiningur er um landamerki jarðanna Úthlíðar Í og II, Stekkholts og Hrauntúns og aðliggjandi jarða. Ef svo er, skal sreina aðilja þá, sem að ágreiningnum standa, og marka þrætulandið á uppdrátt. 2. Aðiljar gefi skýrslur fyrir dómi um það, hvernig háttað hefur verið hagnýtingu landareignar Úthlíðartorfu, þ. e. Út- hlíðar Í og 11, Stekkholts og Hrauntúns, sbr. 1. gr. laga nr. 46/1941. Einnig verði aflað annarra tillækra sagna um þetta atriði. 3. Til skýringar á ákvæði yfirlandskiptagerðar um um- ferðarrétt ábúanda Stekkholts með fjárrekstra vfir skipt lönd Úthlíðar Í og H og Hrauntúns verði yfirlandskiptamenn krafðir umsagnar um eða vættis fyrir dómi um umferðar- ákvæði 4. tl. yfirlandskiptagerðarinnar. {. Loks er aðiljum veittur kostur á að afla gagna um önnur atriði, sem framangreind gagnaöflun kann að veita efni til. Ályktarorð: Aðiljum veitist kostur á að afla framangreindra gagna. 153 Þriðjudaginn 8. mars 1977. Nr. 30/1974. Karl Hávarðsson Guðný Hávarðsdóttir og Kristján Hávarðsson (Hörður Einarsson hrl.). gegn Jóni B. Georgssyni Valtý Guðjónssyni og (Sveinn Snorrason hrl.) Fjármálaráðherra f. h. ríkissjóðs (Árni Guðjónsson hrl.) og til réttargæslu Dánarbúi Alfreðs Gíslasonar bæjarfógeta (enginn) Dómsmálaráðherra og (Árni Guðjónsson hrl.) Hávarði Reimarssyni (enginn). Afsal fasteignar. Lögráðendur. 37. gr. lögræðislaga. Tómlæti. Frávísun. Sératkvæði. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Magnús Þ. Torfa- son, Ármann Snævarr, Benedikt Sigurjónsson, Björn Svein- björnsson og Logi Einarsson. Áfrýjendur hafa áfrýjað máli þessu með stefnu 4. febrúar 1974, að fengnu áfrýjunarleyfi 18. janúar s. á. Hafa áfrýj- endur gert þessar dómkröfur: „Aðalkröfur: 1) Að stefndi Jón B. Georgsson verði dæmd- ur til þess að þola riftun kaupa á eignarhluta áfrýjenda í húseigninni nr. 46 við Kirkjuveg í Keflavík (samtals % hlutum, %4 hlutum hvers, til vara samtals 3 hlutum, % hluta hvers) gegn endurgreiðslu á samtals kr. 148.750.00 (% hlutum af kr. 170.000.00),, til vara gegn endurgreiðslu á sam- tals kr. 127.500.00 (34 hlutum af kr. 170.000.00), til þrauta- vara gegn endurgreiðslu á annarri fjárhæð eftir mati dóms- 154 ins. Og 2) Að stefndu Jón B. Georgsson, Valtýr Guðjónsson og fjármálaráðherra f. h. ríkissjóðs verði dæmdir in solidum til þess að greiða áfryjendum kr. 960.246.00 með 7% árs- vöxtum af kr. 26.796.00 frá 31. desember 1963 til 31. desem- ber 1964, af kr. 72.733.00 frá þeim degi til 31. desember 1965 af kr. 124.183.00 frá þeim degi til 31. desember 1966, af kr. 179.308.00 frá þeim degi til 31. desember 1967, af kr. 240.558.00 frá þeim degi til 31. desember 1968, af kr. 392.433.00 frá þeim degi til 31. desember 1969, af kr. s 160.264.00 frá þeim degi til 31. desember 1970, af kr. 617.246.00 frá þeim degi til 31. desember 1971, af kr. 764.246.00 frá þeim degi til 31. desember 1979, af kr. 911.246.00 frá þeim degi til 30. apríl 1973, með 9% ársvöxtum af kr. 960.246.00 frá þeim degi til 15. júlí 1974 og 13% árs- vöxtum frá þeim degi til greiðsludags. Varakrafa: Að stefndu Jón B. Georgsson, Valtýr Guðjóns- son og fjármálaráðherra f. h. ríkissjóðs verði dæmdir in solidum til þess að greiða áfryjendum kr. 376.250.00 með 7“ ársvöxtum frá 20. maí 1963 til 30. apríl 1978 og með 9% ársvöxtum frá þeim degi til 15. Júlí 1974 og 13% ársvöxtum frá þeim degi til greiðsludags“. Þá hafa áfrýjendur krafist málskostnaðar bæði í héraði og fyrir Hæstarétti óskipt úr hendi stefndu. Stefndu krefjast staðfestingar hins áfrýjaða dóms og máls- kostnaðar fyrir Hæstarétti. Af hálfu dómsmálaráðherra hefur verið sótt þing fyrir Hæstarétti og tekið undir kröfur fjármálaráðherra. Réttargæslustefndi Alfreð Gíslason bæjarfógeti andaðist 30. maí 1976. Nokkurra nýrra gagna hefur verið aflað eftir uppsögu hér- aðsdóms, þ. á m. um það, hvenær áfrýjendurnir Guðný og Kristján gengu í hjúskap hvort um sig, svo og um ríkisfang Þeirra Karls og Guðnýjar. Þá hefur verið lagt fram bréf dóms- málaráðuneytis 16. júlí 1975 til lögmanns áfrýjenda til svars við því, með hvaða hætti ráðuneytið veiti samþykki sitl venju samkvæmt til sölu og kaupa á fasteignum ófjárráða manna. Segir svo um þetta efni í bréfi ráðuneytisins: 155 „Dómsmálaráðuneytið veitir samþykki sitt, þegar kaup- eða söluskilmálar eru þess eðlis, að þeir brjóta ekki í bága við hag hins ófjárráða aðila, og er ákvörðun þar að lútandi yfirleitt tekin að fengnum tillögum viðkomandi yfirfjárráð- anda“. I. Samkvæmt gögnum máls andaðist Guðný Jóhannesdóttir 8. október 1960. Erfingjar hennar voru börn hennar og rétt- argæslustefnda Hávarðs Reimarssonar, þau Karl L. Hávarðs- son, fæddur 23. desember 1940, Gunnar L. Hávarðsson, fædd- ur 3. júlí 1944, Guðný L. Hávarðsdóttir, fædd 6. Janúar 1946, og Kristján L. Hávarðsson, fæddur 3. október 1947. Karl var þá búsettur erlendis, en þau Gunnar, Guðný og Kristján bjuggu í Keflavík. Uppskrift á búi Guðnýjar Jóhannesdóttur fór fram 2. nóvember 1960. Beyndist eign búsins vera fast- eignin nr. 46 við Kirkjuveg í Keflavík, að fasteignamatsverði 32.500 krónur, auk nokkurra lausafjármuna. Búskipti fóru hins vegar ekki fram þá. Með bréfi bæjarfógetans í Keflavík 17. ágúst 1961 var stefndi Valtýr skipaður lögráðamaður barnanna. Gunnar L. Hávarðsson andaðist 17. febrúar 1962. Hinn 10. apríl 1963 var undirrituð skiptagerð sú, sem í héraðsdómi er rakin og þinglýst var 20. maí s. á. sem eignarheimild að fasteigninni nr. 46 við Kirkjuveg. Á kaupsamning um fasteignina, sem lýst er í héraðsdómi og dagsettur er 17. maí 1963, er ritað: „Samþykkur. — Yfirfjárráðandinn í Keflavík, 3. maí 1963 — Alfreð Gíslason“. Samþykkis dómsmálaráðuneytis mun aldrei hafa verið leitað. Hinn 20. maí 1968 var gefið út afsal til stefnda Jóns, en það bar eigi áritun yfirfjárráðanda. Afsali þessu var þinglýst 24. s. m. án athugasemda. Áfrýjandinn Karl krafði stefnda Valtý um skil á erfða- hluta sínum síðla árs 1963. Stefndi Valtýr sendi Karli með bréfi 21. janúar 1964 ávísun að fjárhæð 466 bandaríkjadali og gerði honum grein fyrir sölu fasteignarinnar. Samkvæmt gögnum máls afhenti stefndi Valtýr þeim Guð- nýju og Kristjáni nokkrar fjárhæðir, eftir að fasteignin var 156 seld. Fór síðasta greiðsla til Guðnýjar fram í árslok 1964, en til Kristjáns í september 1967. Hinn 23. janúar 1969 gerði stefndi Valtýr lögmanni áfrýj- anda skil á verðmætum þeim, sem áfrýjendur áttu hjá hon- um, svo sem lýst er í héraðsdómi. Hinn 10. október 1968 tilkynntu áfrýjendur stefndu Jóni og Valtý svo og réttargæslustefnda Alfreð, að þeir krefðust riftunar á skiptum frá 10. apríl 1963 og á sölu fasteignar- innar. Síðan höfðuðu þeir mál þetta með stefnu 23. desember 1969. Ný skipti fóru fram á búinu, og var skiptagerð staðfest 4. maí 1973. Er hún tekin upp að meginefni til í héraðsdómi. I. Áfrýjendur voru þinglýstir eigendur að fasteigninni nr. 16 við Kirkjuveg í Keflavík, er afsali stefnda Jóns B. Georgs- sonar var þinglýst. Voru þau talin eiga eignina Í óskiptri sam- eign að 4 hluta hvert með föður sínum, Hávarði Beimars- syni, samkvæmt skiptagerð 10. apríl 1963. Í máli þessu hafa áfrýjendur skorað á föður sinn að standa ásamt þeim að málssókninni, sem horfir að ógildingu kaupsamningsins frá 17. maí 1963 og afsalsins frá 20. s. m. Hann hefur eigi orðið við þeirri málaleitan. Hafa áfrýjendur stefnt honum til rétt- argæslu í málinu. Þykja ákvæði 46. gr. laga nr. 85/1936 eigi standa málssókninni í vegi, eins og hér stendur á. Kröfur áfrýjenda eru reistar á því lagaviðhorfi, að þeim sé unnt að fá afsalið fyrir framangreindri fasteign dæmt ógilt, að því er varðar eignarhluta hvers um sig Í eigninni, svo sem hún er ákvörðuð í skiptagerð, þ. e. aðallega samkvæmt yngri skiptagerð, en til vara samkvæmt eldri skiptagerð. Eigi voru andmæli höfð uppi af hálfu stefnda Jóns gegn því, að um kröfur þeirra yrði dæmt í þessu horfi. Verður hann því eigi sýknaður af kröfu áfrýjenda vegna þess, hvernig þeir hafa lagt mál sitt fyrir dómstól að þessu leyti. NI. Áfrýjandinn Karl flutti búferlum til Bandaríkja Norður- Ameríku 1958 og hefur átt þar heima síðan. Samkvæmt ákvæðum 3. gr. laga nr. 95/1947 mundi hann hafa öðlast 157 fjárræði 23. desember 1961 að íslenskum lögum. Hann kveðst hafa fengið ríkisfang í Bandaríkjunum 1967. Áfrýjandinn Guðný fluttist til Bandaríkjanna haustið 1963 og hefur búið þar síðan. Hún giftist 25. júlí 1964. Þann dag fékk hún fjár- ræði að Íslenskum lögum samkvæmt ákvæðum 4. gr. laga nr. 95/1947 og samkvæmt lögum Texas-ríkis, þar sem hún þá var búsett. Guðny kveðst halda íslensku ríkisfangi. Áfrýj- andinn Kristján hefur búið hér á landi. Hann kvæntist 15. október 1966 og öðlaðist fjárræði þann dag samkvæmt ákvæð- um 4. gr. laga nr. 95/1'947. IV. Í héraðsdómi eru raktar rækilega aðiljaskýrslur stefnda Valtýs og stefnda Jóns um ástand fasteignar þeirrar, sem málið varðar, í apríl 1963 svo og skýrsla Alfreðs Gíslasonar bæjarfógeta til dómsmálaráðuneytisins 9. mars 1970 um sama efni. Skýrslur þessar bera með sér, að húsið var í mikilli nið- urníðslu á þessum tíma. Segir svo m. a. í skýrslu bæjar- fógetans: „ástand húseignarinnar var vægast sagst hörmulegt.. .“. Kveður hann húsið eigi hafa verið „í leigufæru ástandi“. Í bréfi bæjarfógetans til umboðsmanns fjármálaráðherra 26. nóvember 1970 segir m. a.: „Okkur (þ. e. stefnda Valtý og bréfritara) kom báðum saman um það, að kaupverðið væri gott miðað við ástand eignarinnar og almennt gangverð slíkra húsa í Keflavík á þeim tíma, enda töldum við það nær óseljanlegt vegna herfilegs ástands þess“. Var bæjarfógeti gagnkunnugur í Keflavík, þar sem hann bjó um langt árabil og hafði bæði verið bæjarstjóri og bæjarfógeti. Af hálfu áfrýjenda hafa engin gögn verið lögð fram í máli þessu til að hnekkja þessum skýrslum, þ. á m. hefur mats- eða skoð- unargerða eigi verið aflað og eigi undirstöðugagna varðandi fasteignamat og brunabótamat. Áfrýjendur hafa og eigi komið fyrir dóm í máli þessu. Með vísan til þessa verður að leggja skýrslur aðilja, stefndu Jóns og Valtýs svo og Alfreðs Gíslasonar bæjarfógeta, um ástand hússins til grundvallar í máli þessu. 158 Af gögnum máls verður ráðið, að sameigendur höfðu eigi fjárhagslegt bolmagn til að hefjast handa um endurbætur og viðgerðir á húsinu á árinu 1963. Er sýnilegt, að húsið lá undir skemmdum, ef eigi varð að gert. Var og áfrýjendum þörf á að fá fé,;er fengist við sölu hússins, sér til framfærslu. V. Verða nú teknar til úrlausnar kröfur áfrvjenda á hendur stefndu í málinu. 1. Kröfur áfrýjandans Karls. Þegar stefndi Valtýr og réttargæslustefndi Hávarður af- söluðu meðstefnda Jóni ofangreindri fasteign í maí 1963, var Karl orðinn fjárráða. Reisir Karl kröfu sína um, að af- salinu til Jóns væri hrundið, á því, að Valty hafi brostið heimild frá sér til að afsala sínum eignarhluta Í fasteigninni, og skuldbindi afsalið sig því eigi. Eins og fyrr greinir, var áfrýjandinn Karl búsettur er- lendis, þegar gengið var frá eignarafsalinu. Í bréfi hans til stefnda Valtýs 29. desember 1963 kemur fram, að honum er þá kunnugt um sölu hússins nr. 16 við Kirkjuveg og söluverð. Gengur hann í bréfi þessu eftir greiðslu frá Valtý á sínum hluta af söluandvirði. stefndi Valtýr skýrði Karli skilmerkilega frá sölunni í bréfi 21. janúar 1964 og sendi honum tékka að fjárhæð 466 bandaríkjadali, er bréfritari taldi svara til hlutdeildar Karls í þeim hluta söluandvirðis, er þá hafði verið greiddur. Er því eigi andmælt í málinu, að Karl hafi veitt þessu bréfi og fé viðtöku. Vegna athugasemdalausrar viðtöku fjár þessa og langvarandi aðgerðarleysis síns þykir áfrýjandinn Karl eigi nú geta hnekkt sölu ofangreindrar fasteignar með þeim skil- málum, er stefndi Valtýr gerði honum grein fyrir. Er rift- unarkrafa hans því eigi tæk. Er þá jafnframt grundvöllur brostinn undir öðrum kröfum hans í málinu. Samkvæmt þessu ber að sýkna hina stefndu Jón, Valtý og tjármálaráðherra f. h. ríkissjóðs af kröfum áfrýjandans Karls í máli þessu. Rétt þykir eftir atvikum, að málskostnaður þeirra í milli í héraði og fyrir Hæstarétti falli niður. 159 2. Kröfur áfrýjendanna Guðnýjar og Kristjáns. Krafa þessara áfrýjenda um, að hrundið verði eignaraf- salinu fyrir framangreindri fasteign, að því er varðar eignar- hluta þeirra, er á því reist, að við afsalið hafi eigi verið gætt ákvæða 1. mgr. 37. gr. lögræðislaga nr. 95/1947, er býður, að leita skuli samþykkis dómsmálaráðuneytis, ef binda á ófjár- ráða mann við sölu fasteignar. Svo sem greinir að framan, er ósannað, að leitað hafi verið samþykkis dómsmálaráðuneytis til. sölu fasteignarinnar, er afsal var gefið út 20. maí 1963. Í bréfi dómsmálaráðuneytis- ins 2. febrúar 1971 til lögmanns fjármálaráðherra f. h. ríkis- sjóðs í héraði segir svo m. a.: „Vegna fyrirspurnar yðar ... í sambandi við málaferli vegna sölu húseignar í Keflavík, sem ófjárráða aðilar höfðu átt eignaraðild að, tekur ráðuneytið fram, vegna spurningar yðar um það, hver telja mætti, að hefðu orðið svör ráðuneytisins, ef leitað hefði verið samþykkis þess, vegna hinna ófjárráðu aðilja til sölunnar, að ráðuneytið telur lítinn vafa á því, að ef bæjarfógeti hefði í bréfi mælt með heimildinni, og með hefði fylgt sú lýsing á ásigkomulagi húseisnarinnar, sem lögráðamaður barnanna gefur á því, mundi ráðuneytið hafa heimilað söluna“. Bréf þetta felur eigi Í sér samþykki á ofangreindum sölugerningi og hefur þegar af þeirri ástæðu eigi gildi um úrlausn máls þessa. Þegar ofangreindri eign var afsalað, var Guðný 17 ára og Kristján 15 ára. Gekk sala hússins í berhögg við ákvæði 1. mgr. 37. gr. lögræðislaga. Af hálfu stefndu er sú málsástæða uppi eimum þræði, að áfrýjendurnir Guðný og Kristján hafi, eftir að þau urðu fjár- ráða, staðfest sölugerninginn, en Öðrum þræði telja stefndu, að þessir áfrýjendur hafi fyrirgert rétti sínum til riftunar og fébóta vegna tómlætis um að hefjast handa um kröfugerð og málssókn. Skulu þessar málsástæður nú metnar, að því er varðar hvort þeirra um sig. Guðný veitti alls viðtöku 28.278 krónum frá stefnda Valtý, eftir að fasteignin var seld, þar af 4.378 krónum, eftir að hún varð fjárráða. Kristján tók við 36.234 krónum frá Valtý, eftir að fasteignin var seld, þar af 6.500 krónum, eftir að 160 hann öðlaðist fjárræði. Ósannað er, að þau hafi fengið skila- grein frá stefnda Valtý um fjárgreiðslur þessar, þegar þær voru inntar af hendi. Er þess að seta, að Valtýr hafði undir höndum fé þeirra systkina, sem stafaði af öðru en söluand- virði fasteignarinnar. Þykir athugasemdalaus viðtaka þeirra á nefndum fjárgreiðslum, eftir að þau urðu fjárráða, þegar af þessari ástæðu eigi fela í sér staðfestingu þeirra á sölunni. Af hálfu Guðnýjar er viðurkennt, að henni hafi verið kunnugt um sölu fasteignarinnar þegar vorið 1963. Hins vegar staðhæfir hún, að sér hafi þá verið ókunnugt um þann lagaannmarka, að vanrækt hafi verið að leita samþykkis dómsmálaráðuneytis til sölunnar. Kveðst hún eigi hafa öðlast vitneskju um þetta fyrr en síðsumars 1968, er hún kom í heimsókn hingað til lands. Þessum staðhæfingum er eigi hnekkt af hálfu hinna stefndu. Þegar þetta er virt og haft er í huga, að Guðný hefur verið búsett erlendis allt frá árinu 1963, þykir eigi verða á það fallist, að hún hafi með tómlæti fyrirgert rétti sínum til að fá sölugerningum um fasteign- ina nr. 46 við Kirkjuveg hrundið. Málflutningur af hálfu Kristjáns er einnig reistur á því, að honum hafi eigi verið kunnugt um Íyrr en síðsumars 1968, að samþykkis dómsmálaráðuneytis til sölu fasteignarinnar hafði eigi verið aflað. Þessari staðhæfingu hafa hinir stefndu eigi hnekkt. Hér er þess enn fremur að gæta, að aðeins liðu tæp tvö ár frá því, að Kristján varð fjárráða við stofnun hjúskapar, uns bréf 10. október 1968, þar sem lýst er rift- unarkröfu, var ritað. Verður eigi talið, að Kristján hafi með tómlæti fyrirgert rétti sínum til að fá hrundið sölugerningi um fasteignina. Þegar stefndi Jón keypti ofangreinda fasteign, hafði verið undirrituð skiptagerð sú frá 10. apríl 1963, er greinir í hér- aðsdómi. Var henni þinglýst 20. maí s. á. Verður við það að miða, að skiptagerðin hafi legið til grundvallar samningum þeim, sem mál þetta er risið af. Samkvæmt skiptagerðinni skyldu Guðný og Kristján verða eigendur að % hluta fast- eignarinnar hvort. Í skiptum þeirra Jóns og Guðnýjar og Kristjáns, er mál þetta varðar, þykir Jóni hafa verið rétt að 161 líta svo á, að þau hafi átt %4 hluta eignarinnar hvort um sig. Samkvæmt þessu og með vísan til þess, er segir í II, ber að fallast á þá kröfu áfryjendanna Guðnvjar og Kristjáns. að stefnda Jóni sé skylt að hlíta því, að kaupsamningur við hann frá 17. maí 1963 og afsal 20. s. m. varðandi fasteignina nr. 46 við Kirkjuveg í Keflavík sé eigi skuldbindandi fyrir þau, að því er varðar framangreinda eignarhluta þeirra. Verður sölugerningum þessum hrundið gegn því, að þau greiði Jóni hvort um sig 42.500 krónur. Leitt er í ljós, að veðskuldabréf, sem stefndi Jón gaf út og greint er í héraðsdómi, er nú að fullu greitt. Eigi verður dæmt um það í máli þessu, hvort Jón kunni að eiga kröfu á hendur Guðnýju og Kristjáni vegna endurbóta hans á eign- inni. Síðari þáttur í aðalkröfu áfrýjendanna Guðnýjar og Krist- jáns beinist gegn öllum hinum stefndu, Jóni, Valtý og fjár- málaráðherra f. h. ríkissjóðs, og varðar skaðabætur fyrir missi hagnaðar af eigninn nr. 46 við Kirkjuveg á tímabilinu frá 1. Júní 1963 til 30. apríl 1973. Fjárhæð krafna er byggð á matsgerð tveggja dómkvaddra manna, sem dagsett er 15. desember 1972. Er megimefni hennar tekið upp í héraðs- dóm. Matsgerðin er miðuð við vergar leigutekjur af fast- eigninni, en þar er hvorki dreginn frá kostnaður vegna rekstr- ar eignarinnar né opinber gjöld. Liggja eigi gögn fyrir í mál- inu um slíka frádráttarliði. Að framan er lýst ásigkomulagi hússins, þegar það var selt, og verður við það að miða, að húsið hafi þá eigi verið í leigufæru ástandi. Stefndi Jón stað- hæfir, að hann hafi endurbætt húsið verulega. Ýmis gögn í málinu benda og í þessa átt. Er ósýnt, að hverju leyti leigu- tekjur megi rekja til þessara endurbóta. Þykir krafa þessi svo vanreifuð, að vísa beri henni frá héraðsdómi. Varakrafa áfrýjendanna Guðnýjar og Kristjáns á hendur stefndu er við það miðuð, að krafan um ógildingu afsals að nokkru eða öllu leyti verði ekki tekin til greina. Kemur hún því eigi til álita, eins og hér hagar til. Samkvæmt þessum úrslitum ber að dæma stefnda Jón til að greiða áfrýjendunum Guðnýju og Kristjáni málskostnað 11 162 í héraði og fyrir Hæstarétti, samtals 175.000 krónur, en máls- kostnaður milli Guðnýjar og Kristjáns og stefndu Valtýs og fjármálaráðherra f. h. ríkissjóðs í héraði og fyrir Hæstarétti falli niður. Dómsorð: Framangreindri skaðabótakröfu áfrýjendanna Guð- nýjar Hávarðsdóttur og Kristjáns Hávarðssonar á hend- ur stefndu, Jóni B. Georgssyni, Valtý Guðjónssyni og fjármálaráðherra f. h. ríkissjóðs, er vísað frá héraðs- dómi. Stefndu eiga að vera sýknir af kröfum áfrýjandans Karls Hávarðssonar í máli þessu. Málskostnaður milli þessara málsaðilja í héraði og fyrir Hæstarétti fellur niður. Kaupsamningi við stefnda Jón B. Georgsson 17. maí 1963 og afsali honum til handa 20. s. m. varðandi fast- eignina nr. 46 við Kirkjuveg í Keflavík er hrundið, að því er varðar framangreinda eignarhluta áfrýjendanna Guðnýjar Hávarðsdóttur og Kristjáns Hávarðssonar í eigninni gegn því, að þau greiði hvort um sig stefnda Jóni B. Georgssyni 42.500 krónur. Stefndi Jón B. Georgsson greiði áfrýjendunum Guð- nýju Hávarðsdóttur og Kristjáni Hávarðssyni máls- kostnað í héraði og fyrir Hæstarétti, samtals 175.000 krónur, en málskostnaður í héraði og fyrir Hæstarétti milli þessara áfrýjenda og stefndu Valtýs Guðjónssonar og fjármálaráðherra f. h. ríkissjóðs fellur niður. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lög- um. Sératkvæði Benedikts Sigurjónssonar hæstaréttardómara. 163 I. Ég er samþykkur I-1IV. kafla í atkvæði meiri hluta dóm- enda og úrlausn þeirra á kröfum áfrýjandans Karls í máli þessu. Il. Kröfur áfrýjendanna Guðnýjar og Kristjáns um ógildingu á sölu fasteignarinnar nr. 16 við Kirkjuveg í Keflavík, að því er varðar eignarhluta þeirra, eru á því reistar, að við afsalið hafi eigi verið gætt ákvæða 1. mgr. 37. gr. laga nr. 95/1947, er býður að leita skuli samþykkis dómsmálaráðuneytis, ef binda á ófjárráða mann við sölu fasteignar. Það er ósannað, að aflað hafi verið samþykkis dómsmála- ráðuneytis til sölu fasteignarinnar. Í bréfi dómsmálaráðu- neytis 2. febrúar 1971 segir svo m. a.: „Vegna fyrirspurnar yðar ... Í sambandi við málaferli vegna sölu húseignarinnar í Keflavík, sem ófjárráða aðilar höfðu átt eignaraðild að, tekur ráðuneytið fram, vegna spurningar yðar um það, hver telja mætti, að hefðu orðið svör ráðuneytisins, ef leitað hefði verið samþykkis þess, vegna hinna ófjárráðu aðila, til söl- unnar, að ráðuneytið telur lítinn vafa á því, að ef bæjarfógeti hefði í bréfi mælt með heimildinni, og með hefði fylgt sú lýsing á ásigkomulagi húseignarinnar, sem lögmaður barn- anna gefur á því, mundi ráðuneytið hafa heimilað söluna“. Afrýjandinn Guðný er fædd 6. janúar 1946. Hún varð fjár- ráða 25. júlí 1964, er hún giftist. Áfrýjandinn Kristján er fæddur 30. október 1947. Hann varð fjárráða 15. október 1966, er hann kvæntist. Þar sem báðir þessir áfrýjendur voru ófjárráða og sam- þvkkis dómsmálaráðuneytis til sölunnar var eigi aflað, öðl- aðist stefndi Jón í upphafi eigi lögmæta eignarheimild fyrir eignarhluta þeirra í fasteigninni. Af gögnum máls verður ráðið, að eftir að fasteignin var seld, hafi áfrýjandinn Guðný veitt viðtöku úr hendi stefnda Valtýs alls 28 278 krónum, þar af 4.378 krónum eftir að hún arð fjárráða. Þá hafi áfrýjandinn Kristján veitt viðtöku úr hendi stefnda Valtýs alls 36.234 krónum eftir söluna, þar af um 6.500 krónum eftir að hann varð fjárráða. 164 Við það verður að miða, að báðir þessir áfrýjendur hafi dvalist í Keflavík, þegar fasteignin var seld, og að þau hafi vitað um söluna. Ef hugur þeirra stóð til þess að fá ógilta sölu fasteignarinnar, var þess brýn þörf, eins og atvikum máls þessa var háttað, að þau hæfust handa um ráðstafanir til ógildingar eigi síðar en fljótlega eftir að þau urðu fjár- ráða. Hins vegar höfðu þau ekki uppi tilburði í því efni fyrr en með bréfi lögmanns þeirra frá 10. október 1968 og höfðun máls þessa með stefnu 23. desember 1969. Þegar þessa er gætt og virt öll atvik að sölu fasteignarinnar, þykja þau hafa sýnt slíkt tómlæti um heimtu réttar síns, að það taki fyrir, að fallist verði á kröfu þeirra um ógildingu sölunnar til stefnda Jóns. Krafa þeirra Guðnýjar og Kristjáns á hendur öllum stefndu vegna missis arðs af fasteigninni er á því byggð, að krafa Þeirra um ógildingu sölu fasteignarinnar nái fram að ganga. Þar sem henni hefur verið hrundið, kemur þessi kröfuþáttur Þegar af þeirri ástæðu eigi til greina. Varakrafa þessara áfrýjenda er á því reist, að fasteignin hafi verið seld undir sangverði, og er um það efni vísað til fasteignamats og brunabótamats eignarinnar á sölutíma. Svo sem að framan segir, hafa þessir áfrýjendur firrt sig rétti til ógildingar sölu fasteignarinnar með tómlæti um að halda fram kröfum sínum, og á það einnig við um þennan þátt krafna þeirra. Með þeim gögnum, sem fram hafa verið lögð í málinu, er eigi gert líklegt, að söluverð fasteignarinnar hafi verið undir gangverði, þegar tillit er tekið til gagna, sem við nýtur um ástand hennar og upphaflega gerð hússins. Þá hafa engin rök verið leidd að þeim mistökum í stjórnsýslu, er fellt geti fébótaábyrgð á hendur ríkissjóði. Ber því að sýkna stefndu af þessari kröfu áfrýjendanna Guðnýjar og Kristjáns. Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður milli þessara áfrýjenda og hinna stefndu í héraði og fyrir Hæstarétti falli niður. Samkvæmt framanrituðu ber að staðfesta niðurstöðu hins áfrýjaða dóms, en málskostnaður fyrir Hæstarétti fellur niður. 165 Dómsorð: Hinn áfryjaði dómur á að vera óraskaður. Málskostnaður fyrir Hæstarétti fellur niður. Sératkvæði Björns Sveinbjörnssonar hæstaréttardómara. Ég er samþykkur úrlausn meiri hluta dómara í máli þessu, að öðru leyti en því, er varðar áfrýjandann Guðnýju, svo og um ákvörðun málskostnaðar, að því er tekur til áfrýjend- anna Guðnýjar og Kristjáns. Guðný varð fjárráða 25. júlí 1964, er hún giftist. Hún veitti alls viðtöku 28.278 krónum, eftir að fasteignin var seld, þar af 4.378 krónum eftir að hún öðlaðist fjárræði. Eigi er sannað, að skyr grein hafi verið gerð fyrir því, að þessi fjárgreiðsla stafaði af sölu fasteignarinnar nr. 46 við Kirkjuveg. Þykir varhugavert að telja, að í athugasemda- lausri viðtöku hennar á síðargreindu fjárgreiðslunni felist staðfesting á sölunni af hennar hendi. Á hitt er að líta, að Guðnýju var kunnugt um söluna þegar á árinu 1963, að því er miða verður við, og jafnframt um hið slæma ástand eign- arinnar, sem gerði það brýnt að hefjast handa um gagngerar endurbætur, en selja hana að öðrum kosti. Guðný hófst eigi handa um að lýsa riftunarkröfu sinni fyrr en með bréfi lögmanns síns 10. október 1968. Voru þá liðin nærfellt 5% ár frá því að kaupsamningur var gerður og afsali þinglýst og rósk 4 ár frá því að hún varð fjárráða. Verður að telja, að Guðný hafi synt af sér slíkt tómlæti um að halda fram kröfu sinni, að það taki fyrir, eins og hér stendur á, að ógilding verði dæmd. Ber þegar af þessari ástæðu að sýkna stefnda Jón B. Georgsson af ógildingar- kröfu hennar. Af sömu ástæðu verður að sýkna stefndu Jón, Valty og fjármálaráðherra f. h. ríkissjóðs af kröfum hennar um fébætur vegna missis hagnaðar af ofangreindri fasteign. Varakrafa Guðnýjar á hendur þeim Jóni, Valtý og fjár- málaráðherra f. h. ríkissjóðs er á því reist, að fasteignin hafi 166 verið seld undir gangverði, og er um það efni vísað til fast- cignamats og brunabótamats eignarinnar á sölutíma. Svo sem að framan segir, hefur Guðný sýnt af sér tómlæti um að halda fram kröftun sínum, og á það einnig við um þennan þátt í kröfugerð hennar. Ástæða þykir til að geta þess, að með þeim gögnum, sem fram hafa verið lögð í málinu, er eigi gert líklegt, að söluverð hússins hafi verið undir gans- verði, þegar tillit er tekið til gagna, sem við nýtur í málinu um lélegt ástand hússins og upphaflega gerð þess. Ber því að sýkna stefndu af þessari kröfu áfrýjandans Guðnýjar. Eftir atvikum tel ég rétt, að málskostnaður milli Guðnýjar og hinna stefndu í héraði og fyrir Hæstarétti falli niður. Svo sem áður greinir, er ég sammála úrlausn meiri hluta dómara um kröfur Kristjáns Hávarðssonar í máli þessu. Tel ég, að dæma beri stefnda Jóni að greiða honum málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti, samtals 100.000 krónur. Samkvæmt þessu yrði dómsorð mitt þannig: Skaðabótakröfu áfrýjanda Kristjáns Hávarðssonar á hend- ur stefndu, Jóni B. Georgssyni, Valtý (Guðjónssyni og fjár- málaráðherra f. h. ríkissjóðs, vegna missis hagnaðar af fast- eigninni nr. 46 við Kirkjuveg er vísað frá héraðsdómi. Stefndu eiga að vera sýknir af kröfum áfrýjendanna Karls Hávarðssonar og Guðnýjar Hávarðsdóttur í máli þessu. Máls- kostnaður milli þessara málsaðilja í héraði og fyrir Hæsta- rétti fellur niður. Kaupsamningi við stefnda Jón B. Georgsson 17. maí 1963 og afsali honum til handa 20. s. m. varðandi fasteignina nr. 46 við Kirkjuveg í Keflavík er hrundið, að því er varðar framangreindan eignarhluta áfrýjandans Kristjáns Hávarðs- sonar í eigninni, gegn því, að hann greiði stefnda Jóni 12.500 krónur. Stefndi Jón B. Georgsson greiði áfrýjandanum Kristjáni Hávarðssyni 100.000 krónur í málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti, en málskostnaður í héraði og fyrir Hæstarétti milli þessa áfrýjanda og stefndu Valtýs Guðjónssonar og fjármálaráðherra f. h. ríkissjóðs fellur niður. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. 167 Dómur bæjarþings Keflavíkur 24. maí 1973. Mál þetta, sem dómtekið var 14. maí 1973, hafa Karl Hávarðs- son, Ottawa, Tllinois, Bandaríkjunum, Guðný Hávarðsdóttir Irving, Texas, Bandaríkjunum, og Kristján Hávarðsson, Víðisvegi 7, Vestmannaeyjum, höfðað fyrir dóminum með stefnu, birtri 30. desember 1969, 2. janúar 1970 og 8. janúar 1970, gegn Jóni B. Georgssyni, Holtsgötu 28, Ytri-Njarðvík, Valtý Guðjónssyni, Suð- urgötu 46, Keflavík, og fjármálaráðherra f. h. ríkissjóðs. Enn fremur var stefnt til réttargæslu Hávarði Reimarssyni, nú til heimilis að Aðalstræti 12 í Reykjavík, Alfreð Gíslasyni, bæjar- fógeta í Keflavík, og Jóhanni Hafstein, þáverandi dómsmálaráð- herra, sem yfirmanni lögráðamálefna. Endanlegar dómkröfur stefnenda eru þessar: Aðalkröfur: 1) Að stefndi Jón B. Georgsson verði dæmdur til þess að þola riftun kaupa á eignarhlutum stefnenda í húseigninni nr. 46 við Kirkjuveg í Keflavík (samtals % hlutum, %, hlutum hvers, til vara samtals % hlutum, M hluta hvers) gegn endurgreiðslu á samtals kr. 148.750 (74 hlutum af kr. 170.000), til vara gegn end- urgreiðslu á samtals kr. 127.500 (3%4 hlutum af kr. 170.000), til þrautavara gegn endurgreiðslu á annarri fjárhæð eftir mati dóms- ins og 2) að stefndu Jón B. Georgsson, Valtýr Guðjónsson og fjármálaráðherra f. h. ríkissjóðs verði in soliðum dæmdir til þess að greiða stefnendum kr. 960.246 með 7%. ársvöxtum af kr. 26.796 frá 31. desember 1963 til 31. desember 1964, af kr. 72.733 frá þeim degi til 31. desember 1965, af kr. 124.183 frá þeim degi til 31. desember 1966, af kr. 179.308 frá þeim degi til 31. desember 1967, af kr. 240.558 frá þeim degi til 31. desember 1968, af kr. 332.433 frá þeim degi til 31. desember 1969, af kr. 470.246 frá þeim degi til 31. desember 1970, af kr. 617.246 frá þeim degi til 31. desember 1971, af kr. 764.246 frá þeim degi til 31. desember 1972, af kr. 911.246 frá þeim degi til 30. apríl 1973 og af kr. 690.246 frá þeim degi til greiðsludags. Varakrafa: Að stefndu Jón B. Georgsson, Valtýr Guðjónsson og fjármála- ráðherra f. h. ríkissjóðs verði dæmdir in solidum til þess að greiða þeim kr. 376.250 með 7% ársvöxtum frá 20. maí 1963 til greiðsludags. 168 Loks er þess krafist, að stefndu verði dæmdir til að greiða stefnendum að óskiptu málskostnað samkvæmt mati dómsins. Af hálfu hinna stefndu er krafist sýknu og málskostnaðar. Á hendur réttargæslustefndu eru engar kröfur gerðar í mál- inu, og af þeirra hálfu eru heldur ekki gerðar kröfur. Með úrskurði, uppkveðnum 7. febrúar 1970, vék hinn reglu- legi dómari, Alfreð Gíslason, sæti í málinu. Þann 11. maí 1970 skipaði dómsmálaráðuneytið Steingrím Gaut Kristjánsson, þá aðalfulltrúa bæjarfógetans í Hafnarfirði og sýslumannsins í Gull- bringu- og Kjósarsýslu, setudómara í málinu, og kveður hann upp dóminn. Málavextir. Þann 8. október 1960 andaðist Guðný Jóhannesdóttir, Kirkju- vegi 46 í Keflavík. Hún lét eftir sig fjögur börn, stefnendur í máli þessu, og Gunnar Hávarðsson, sem andaðist 17. febrúar 1962. Faðir barnanna er réttargæslustefndi Hávarður 'Reimarsson. Guðný heitin og Hávarður höfðu búið saman í óvígðri sambúð, en slitið samvistum. Samkvæmt endurriti úr skiptabók, sem dómarinn hefur haft undir höndum sem setuskiptaráðandi í dánarbúi Guðnýjar Jó- hannesdóttur, hófust afskipti skiptaréttar Keflavíkur af meðferð dánarbúsins með því, að eignir búsins voru skrifaðar upp og virtar 2. nóvember 1960. Þann 17. ágúst 1961 var stefndi Valtýr skipaður lögráðamaður barna Guðnýjar heitinnar Jóhannesdóttur. Þann 10. apríl 1963 var gerð svohljóðandi skiptagerð: „Skiptagjörð. Við skipti á dánarbúi Guðnýjar Jóhannesdóttur, Kirkjuvegi 46, Keflavík, sem andaðist hinn 8. október 1960, voru erfingjar hinnar látnu börn hennar, þau: Karl Hávarðsson, Guðný M. Hávarðs- dóttir, Kristján Hávarðsson og Gunnar Hávarðsson. Gunnar lést svo hinn 17. febrúar 1962, og er faðir hans, Hávarður Reimars- son, einkaerfingi hans. Eignir búsins voru einungis húseignin Kirkjuvegur 46 í Kefla- vík, fasteignamat kr. 32.500.00. Skuldir voru engar, en ef svo kynni að fara, að kröfur risu og yrðu gerðar til búsins, þá ábyrgj- ast erfingjar þær að fullu. Ákveðið var, að erfingjarnir, þ. e. þau þrjú börn hinnar látnu, sem fyrst eru talin hér að ofan, svo og einkaerfingi Gunnars heit- 169 ins, sonar hennar, skyldu eiga húseignina áfram, hvert að einum fjórða hluta, í óskiptri sameign. Erfðafjárskattur vegna skiptanna er uppgjörður. Ofangreind börn hinnar látnu eru öll ófjárráða, og hefur Valtýr Guðjónsson, Keflavík, verið skipaður fjárhaldsmaður þeirra. Keflavík, 10. apríl 1963. F. h. ófjárráða barna Guðnýjar Jóhannesdóttur: Valtýr Guðjónsson. Vegna Gunnar Hávarðarsonar: H. K. Reimarsson“. ISkiptagerðin var innrituð til þinglýsingar á bæjarþingi Kefla- víkur 20. maí 1963. Alfreð Gíslason bæjarfógeti segist ekki minn- ast þess, að skiptagerðin hafi verið borin undir hann eða embætti hans á annan hátt. Með kaupsamningi, dagsettum 17. maí 1963, var Jóni B. Georgs- syni seld húseignin Kirkjuvegur 46 í Keflavík. Stefndi Valtýr Guðjónsson undirritaði samninginn fyrir hönd stefnenda. 1. grein samningsins er svohljóðandi: „Seljendur lofa að selja, — að tilskildu samþykki skiptaráð- andans í Keflavík og dómsmálaráðuneytisins, — og kaupandi að kaupa húseignina Kirkjuveg 46 í Keflavík, sem er 60 ferm. íbúð- arhæð úr timbri, á steyptum kjallara, ásamt tilheyrandi lóðar- réttindum og öllu múr- og naglföstu, er eign þessari fylgir og fylgja ber. Er eignin að fasteignamati kr. 32.500.00%. 2. grein samningsins er svohljóðandi: „Eignin selst í því ástandi, sem hún nú er í, og hefur kaupandi gert sér grein fyrir því, og sættir hann sig við það“. 3. grein samningsins er svohljóðandi: „Umsamið söluverð framangreindrar eignar er kr. 170.000.00 — eitt hundrað og sjötíu þúsund krónur —, sem kaupandi greiðir þannig: a. Við afhendingu afsals, í peningum .. .. .. kr.100.000.00 b. Við afhendingu afsals, með veðskuldabréfi til 10 ára og T% ársvöxtum, tryggðu með 2. veðrétti í hinu selda, næst á eftir veðskuld á 1. veðrétti hennar, allt að kr. 100.000.00 — 70.000.00%. Réttargæslustefndi Alfreð Gíslason áritaði samninginn með samþykki sínu sem yfirfjárráðandi þann 3. maí 1963. Afsal var 170 gefið út til stefnda Jóns B. Georgssonar 20. maí 1963, og var það undirritað f. h. stefnenda af Valtý Guðjónssyni og fyrir hönd Hávarðs Reimarssonar af Erni Clausen, þá héraðsdómslögmanni. Í afsalinu segir meðal annars: „Allt er hið selda selt í því ástandi, sem það nú er í, og hefur kaupandi kynnt sér það sérstaklega, og sætt sig við að fullu, án fyrirvara í nokkurri mynd. ... Afsal þetta er gert skv. áritaðri heimild skiptaráðandans í Keflavík á kaupsamningi um húsið, dags. 3. maí 1963“. Samþykkis dómsmálaráðuneytisins til sölunnar virðist aldrei hafa verið leitað. Stefndi Valtýr Guðjónsson kveðst hafa álitið, að réttargæslu- stefndi Alfreð Gíslason hefði annast um öflun samþykkisins, en bæjarfógetinn kveðst á hinn bóginn hafa gert ráð fyrir, að stefndi Valtýr mundi leita samþykkisins. Stefndi Jón B. Georgsson hefur kannast við, að eitt af því, sem tafið hafi fyrir því, að gengið yrði frá kaupunum, hafi verið, að leyfi ráðuneytisins skorti. 28. maí 1963 gaf Jón B. Georgsson út tvö veðskuldabréf, annað að fjárhæð kr. 17.500 og hitt að fjárhæð kr. 52.500. Fyrra bréfið gekk til Hávarðs Reimarssonar, en síðara bréfið til stefnda Valtýs Guðjónssonar f. h. stefnenda. Greiðsla skyldi fara fram með 10 jöfnum árlegum afborgunum og 7% ársvöxtum. Bréfið var tryggt með 2. veðrétti í húseigninni Kirkjuvegi 46 í Keflavík. Stefndi Jón B. Georgsson greiddi kr. 100.000 í útborgun, þar af runnu kr. 75.000 til stefnda Valtýs Guðjónssonar f. h. stefnenda. Af skulda- bréfi stefnenda hefur stefndi Jón B. Georgsson greitt eins og hér segir: Afborganir: Vextir: Samtals: 28/5 1964 kr. 5.250.00 kr. 3.675.00 kr. 8.925.00 25/5 1965 — 5.250.00 — 3.307.50 — 8.557.50 28/5 1966 —- 5.250.00 — 2.940.00 — 8.190.00 27/5 1967 —- 5.250.00 — 2.572.50 — 17.822.50 5/5 1968 — 5.250.00 — 2.205.00 — 7.455.00 3/6 1969 — 5.250.00 — 1.837.50 — 1.087.50 25/5 1970 — 5.250.00 — 1.470.00 — 6.720.00 24/5 1971 — 5.250.00 — 1.102.00 — 6.352.00 26/5 1972 — 5.250.00 — 735.00 — 5.985.00 21/5 1973 — 5.250.00 — 368.00 — 5.618.00 Kr. 52.500.00 Kr. 20.212.00 Kr. 72.712.00 171 Af því fé, sem fékkst fyrir hússöluna, miðlaði stefndi Valtýr ásamt öðru fé, sem systkinunum hafði áskotnast, til stefnend- anna Guðnýjar og Kristjáns. Karli greiddi hann í einu lagi þann 21. janúar 1964 kr. 20.308.85, og var það með þeim hætti, sem hér greinir: Í árslok 1963 fluttist Guðný Hávarðsdóttir til Vesturheims. Hún kom í heimsókn til Karls, eftir að hún kom vestur, og skýrði hon- um frá sölunni. Karl virðist síðan hafa ritað Valtý bréf, þar sem hann krefur um sinn hluta af andvirði húseignarinnar. Þann 29. desember 1963 ritaði Karl Valtý svohljóðandi bréf: „Hr. Valtýr Guðjónsson. Ég vil ítreka ósk mína, eins og ég skrifaði yður áður í bréfi mínu. Ég bjóst fastlega við að þér hefðuð póstlagt ávísun til mín, með upphæðinni sem ég á heimtingu á. Þér vitið áreiðanlega hve mikið ég á að fá. Eins og systir mín sagði mér, er minn hlutur 24.000 kr., eða um 560 dollarar. Ég vona að ég þurfi ekki að ítreka þetta frekar við yður. Og svo vonast ég eftir upphæðinni mjög bráðlega, því ég þarfnast peninganna. Virðingarfyllst, Karl L. Howardson“. Valtýr sendi því næst Karli ávísun að fjárhæð kr. 20.065.95 með svohljóðandi bréfi: „Kæri Karl. Vegna gleymsku í banka sendi ég þér ekki ávísunina fyrr en nú, en hún hefur verið löngu tilbúin. Ávísunin er Nr. 136619/upp á 466 $ á 43/06 .. .. .. 20.065.95 Provision í banka, ísl kr... ....0.0. 125.40 Leyfisgjald í banka, ísl. kr... 2... .....2. 100.00 Burðargjald vestur .. .. 2... 0... 14.50 Samtals 20.305.85 Hús ykkar var selt á kr. 170.000.00, í peningum kr. 100.000.00, sem pabbi þinn hefur þegar fengið %M af í pen., kr. 25.000.00, og bréf f. afgangi. Bréfið greiðist í maí ár hvert, en þú átt þá % af 52.500.00 bréfinu, sem greiðist á 10 árum. — Í peningum vegna útborgunarinnar átt þú að fá frá mér samtals kr. 25.000.00, nú sendi ég þér, eins og að framan segir, sem svarar 20.305.85, svo 172 að enn get ég sent þér af útborguninni 8.694.15, þegar þú kallar eftir því. Láttu mig vita hvort þetta kemur ekki til skila. Vinsamlegast Valtýr Guðjónsson“. Karl hafði orðið fjárráða 23. desember 1961, og Guðný varð fjárráða 6. janúar 1967. Eftir að þau voru orðin fjárráða, kveðast þau ítrekað hafa reynt að fá yfirlit frá stefnda Valtý um fjár- hald hans þeirra vegna, en án árangurs. Karl og Guðný komu hingað til lands haustið 1968, og telja þau sig þá hafa fengið stað- festingu á því, að húseignin hefði verið seld. Kristján varð fjár- ráða um þessar mundir, þ. e. þann 3. október 1968. Þegar þau höfðu kynnt sér alla málavöxtu, ákváðu þau að krefjast riftunar á sölu hússins. Lögmaður þeirra, Hörður Einarsson, ritaði Jóni B. Georgssyni riftunarbréf, dags. 10. október 1968. Afrit af bréfi þessu voru send bæjarfógetanum í Keflavík, stefnda Valtý, Há- varði Reimarssyni og Erni Clausen hæstaréttarlögmanni, sem hafði komið fram f. h. Hávarðs Reimarssonar við skiptin og hús- söluna. Enn fremur létu stefnendur þinglýsa bréfi þessu sem athugasemd við eignarheimild stefnda Jóns. Þann 23. janúar 1969 afhenti stefndi Valtýr lögmanninum þau verðmæti, sem systkinin áttu í hans höndum, tékka að fjárhæð kr. 48.142.42 og veðskuldabréf að eftirstöðvum kr. 26.250.00. Lögmaðurinn tók við þessum fjármunum með fyrirvara. Þann 14. nóvember 1970 kröfðust stefnendur þess, að skipti á dánarbúi móður þeirra yrðu tekin upp aftur og búinu skipt sam- kvæmt fyrirmælum erfðalaganna. Þessi krafa var tekin fyrir í skiptarétti 22. febrúar 1973, og vék þá hinn reglulegi skiptaráð- andi, Alfreð Gíslason bæjarfógeti, sæti í því máli. Þann 9. mars 1973 var dómari þessa máls skipaður setuskiptaráðandi til að fara með málið. Opinber skipti hófust 4. maí 1973. Búið var afhent til einkaskipta þá þegar og skiptum lokið. Meginefni skiptagerðarinnar er þetta: „Allir aðilar framangreindra skipta, þau Hávarður Reimars- son og Karl, Guðný og Kristján Hávarðarbörn, eru nú sammála um, að skv. réttum skiptum á dánarbúi Guðnýjar heitinnar Jó- hannesdóttur og þeim hluta, sem Gunnari heitnum Hávarðarsyni hefði borið úr því búi, hefðu þau átt að verða eigendur búsins, Kirkjuvegur 46, Keflavík, í eftirgreindum eignarhlutföllum: 173 Hávarður Reimarsson að 1% hluta (ekki % hluta), Karl Hávarðarson að 7%%, hlutum (ekki %4 hluta), Guðný Hávarðardóttir að %, hlutum (ekki %4 hluta), Kristján Hávarðss. að 7%%, hlutum (ekki % hluta). Þar sem umrædd húseign var seld Jóni B. Georgssyni með kaupsamningi, dags. 17. maí 1963, og afsali, dags. 20. maí 1963, og þeirri sölu hefur ekki enn verið rift með dómi, lýsa erfigj- arnir yfir því, að leiðréttingin á skiptum þeirra í milli skuli fara þannig fram, að þau verði aðilar að riftunarkröfunni hvert í réttu hlutfalli við erfðatilkall sitt, þ. e. börnin að %, hlutum hvert (samtals 74 hlutum), en faðir þeirra að 4 hluta. Eru hin nýju skipti á búinu þannig gerð“. Stefnendur halda því fram, að húseignin hafi verið seld langt undir sannvirði. Um verðmæti hússins hefur þetta komið fram 1 málinu. Þegar salan fór fram, var fasteignamat húseignarinnar kr. 32.500. Samkvæmt vottorði Fasteignamats ríkisins, dagsettu 29. mars 1973, er fasteignamat húseignarinnar nú kr. 825.000. Þegar húsið var selt, var brunabótamat þess kr. 371.000, eignin var endurmetin 31. janúar 1964, og samkvæmt vottorði Bruna- bótafélags Íslands, dags. 29. mars 1973, er verðmæti þess talið kr. 1.936.300. Samkvæmt matsgerð Baldurs Guðjónssonar ráðningarstjóra og Vilhjálms Þórhallssonar hæstaréttarlögmanns, sem síðar verður getið nánar, er gólfflötur hússins 60 fermetrar, efri hæð og kjall- ari. Lofthæð efri hæðar er 2.40 m og kjallara 2.20 m, og er hann niðurgrafinn um ca 60 em. Kjallari er steinsteyptur, en efri hæð er byggð úr timbri, timburgólf er milli kjallara og efri hæðar. Sjálfvirk miðstöð er í húsinu. Á hvorri hæð eru þrjú lítil íveru- herbergi auk eldhúss og baðherbergis. Dómarinn fór á vettvang 18. nóvember 1970 ásamt lögmanni stefnenda, stefnda Jóni B. Georgssyni og Valtý Guðjónssyni, lög- manni þeirra og umboðsmanni fjármálaráðherra f. h. ríkissjóðs. Að lokinni þeirri vettvangsgöngu var eftirfarandi bókað: „Lóð er ófrágengin. Húsið er ein hæð úr timbri með láréttri vatnsklæðningu á steinsteyptum kjallara, lítið niðurgröfnum. Framan við húsið er stétt og steinsteyptar tröppur upp á hæðina. Tröppurnar og kjallarinn er ópússað að utan. Milliveggir á efri hæðinni eru úr einhvers konar þilplötum. Tvöfalt gler er í gluggum og trélistar milli glerjanna“. 174 Guðný heitin fékk rétt á lóðinni til 25 ára með grunnleigu- samningi við Keflavík h/f 2. maí 1957. Lögð hefur verið fram í málinu skýrsla Valtýs Guðjónssonar, og í henni segir um þetta efni: „Guðný Jóhannesdóttir mun hafa fest kaup á 60 fm. timbur- húsi, smíðuðu á lager í Hafnarfirði eða Kópavogi árið 1956. Man ég, að hún sótti fast eftir leyfi til að flytja það hingað suður á ákveðna lóð. Leyfi til flutningsins á lóðina fékk hún aldrei. Samt kom hún með húsið og setti niður á óbyggða lóð nr. 46 við Kirkju- veg í Keflavík. Stóð það þar á tómum olíutunnum um skeið. Ekki hafði byggingarnefnd hörku til að reka hana með húsið til baka og ég, sem bæjarstjóri þá, gekk ekki fram í því. Velviljaðir menn hjálpuðu henni til að koma undir húsið kjallara, þar sem það gat fokið af tunnunum. Eftir það gat hún flutt í húsið með börn sín og búið þar. Ég reyndi að útvega henni lán úr Veðdeild Lands- bankans, — húsnæðismálalán, — og fékk hún við umsókn sinni jákvætt svar. Þegar til afgreiðslu kom, voru þó vandkvæði á, og fékk hún frest til frekari skýringa. Loks var henni synjað alveg, vegna þess að matsmenn lánastofnunarinnar úrskurðuðu húsið ekki veðhæft“. Lagt hefur verið fram í málinu umslag, sem virðist siafa frá Veðdeild Landsbankans og hafa verið utan um skjöl, sem vörðuðu umsókn Guðnýjar heitinnar um lán frá veðdeildinni. Á umslag- inu stendur m. a.: „óveðh.“. Á miða, sem festur er við umslagið, stendur: „aftk. 11/8 '60“. Í skýrslu stefnda Valtýs segir enn fremur, að húsið hafi verið mjög lélegt frá upphafi og rýrnað stöðugt í verðmæti sökum slæmrar umgengni. Síðan segir: „Þegar húsið var loks selt, hafði það oftar en einu sinni verið sprengt upp, ef það var ekki alveg ólæst. Gluggar voru brotnir, masonit-plötur á veggjum og lofti bylgjaðar og lausar af raka, miðstöðvarlögn og kyndiketill sprunginn af frosti, rafmagnsvél brunnin yfir, hreinlætistæki stífluð og brotin, útihurð ónýt og allur umgangur eftir því, útiðyratröppur úr timbri héngu við húsið. ... Verðmæti þess mundi tæplega hafa verið á við fok- helt hús af svipaðri stærð, því auk ástandsins eftir umgengni var hygging þessi svikin, eins og í ljós kom, þegar til mats kom“. Heldur stefndi Valtýr því fram, að húsið hafi verið selt á fullu verði, því hæsta sem fáanlegt var. Stefndi Valtýr kom fyrir dóminn 13. nóvember 1970, og stað- festi hann þá skýrslu sína. Eftir honum var þá bókað m. a.: 175 „Mætti kveður húsið hafa verið í mjög slæmu standi og áreiðan- lega ekki hægt að fá hærra verð fyrir það. Hann skýrir svo frá: „Þetta var mjög illa farið hús eftir slæma umgengni, veikbyggt og alls ekki íbúðarhæft eins og það var“. Hann vitnar til aðiljaskýrslu sinnar um ástand hússins að öðru leyti. Hann kveður það strax hafa haft orð á sér fyrir að vera illa viðað. Hann kveður húsið hafa skekkst, þegar það stóð á tunnunum, en lagast, þegar það var sett á grunn. Hann kveður skoðunarmenn Veðdeildar Landsbankans hafa komist að því, að ekki væri bindingur í húsinu, aðeins einhvers konar uppistöður. Hann kveður þá hafa sagt, að á húsinu væri einhvers konar kassasmíði. ... Ekki kveðst mætti muna til, að annað hús, hliðstætt og jafn lélegt, hafi verið til sölu í bænum á þessum tíma. Hann kveður hafa verið óhugsandi að afla fjár til að hressa upp á húsið. ... Mætti áréttar, að Guðný heitin hafi sagt sér eftir virðingar- mönnum veðdeildar, að enginn bindingur væri í húsinu og að það væri eins og lélegur kassi“. Lögð hefur verið fram í málinu skýrsla af hálfu Jóns B. Georgs- sonar, og segir þar m. a.: „Ég hefi lesið aðilaskýrslu Valtýs um ástand hússins þá og er henni samþykkur að öllu leyti. Ég vil þó geta þess, að þarna var mjög mikið drasl og sóðaskapur. Búið var að höggva göt á hurðir inni. Rottugangur var í eldhússkápunum, og hafði rottan t. d. nagað stórt gat á útveggsþilplötuna og rótað inn í skápinn miklu af steinull, sem notuð hafði verið til einangrunar. Húsið var mjög frumstætt að öllu leyti, bæði hvað snerti byggingu og búnað og óíbúðarhæft með öllu. Neðri hæðin var aðeins fokheld og hurðar- laus. Ég vildi ekki greiða hærra verð fyrir húsið“. Stefndi Jón B. Georgsson kom fyrir dóminn föstudaginn 13. nóvember, og staðfesti hann þá skýrslu sína. Eftir honum er þá bókað: „Hann kveður tréstiga hafa legið upp að húsdyrunum, þegar hann keypti húsið. Sumar rúður kveður hann hafa verið sprungn- ar og brotnar. Einfalt gler kveður hann hafa verið í gluggum í öllu húsinu. Hann kveður miðstöðvarketil hafa verið ónýtan og hitarör sprungin. Salernisskál kveður hann hafa verið sprungna af frosti. Ekkert baðker kveður hann hafa verið í húsinu og elda- vél ónýta. Hann kveður masonítloftplötur hafa verið fallnar niður í eldhúsi og stofu. Hann kveður hafa þurft að negla plöturnar upp aftur og skipta um sumar. Hann kveðst alls staðar hafa sett 176 loftlista og gólflista, en hvorugt kveður hann hafa verið fyrir. Hann kveðst hafa einangrað loft með tréspónum. Veggi kveður hann hafa verið einangraða með glerull eða einhverju slíku. Hann kveður alla veggi klædda með masoníti. Hann kveðst hafa þurft að endurbæta gólfdúk í forstofu. Útidyrahurð kveður hann hafa verið ónýta og aðeins fleka fyrir kjallaradyrum. Kjallarann kveð- ur hann hafa verið tóft eina, en þó eina tvo veggi hlaðna úr stein- plötum. Skorstein kveður hann hafa verið rör utan á húsinu. Hann kveður hafa verið fokið ofan af því og kveðst hafa látið bæta ofan á það. Hann kveðst mest hafa gert við húsið sjálfur með konu sinni, en fengið fagmenn til að gera sumt. Hann kveðst ekki vera lærður smiður. Hann kveðst hafa innréttað íbúð í kjall- aranum. Hann kveðst ekki muna, hvort gólf í kjallara var stein- steypt. Hann kveðst hafa sett þakrennur á húsið. Ekki kveðst hann hafa tiltæk gögn um kostnað sinn við endur- bætur á húsinu, enda kveðst hann ekki hafa búist við, að eftirmál yrðu. Hann kveðst ekki búast við, að þessi kostnaður komi fram á skattframtölum sínum. ... Hann kveður húsið hafa verið eins og fokhelt hús eða síðra en það“. Lagt hefur verið fram bréf bæjarfógetans í Keflavík til ráðu- neytisstjórans í dómsmálaráðuneytinu, dags. 9. mars 1970. Þar segir m. a.: „Hins vegar vildi ég mega upplýsa, að ástand húseignarinnar var vægast sagt mjög hörmulegt, þegar kauptilboðið á 170 þús. kr. var gert 1963. Mun auðvelt að sanna það. Húsið var um 60 m? gamalt timburhús og hafði verið flutt til Keflavíkur í heilu lagi að mig minnir frá Reykjavík. Það mun hafa verið flutt hingað í leyfisleysi byggingayfirvalda og gekk því illa að fá lóð undir það. Húsið stóð því lengi á tunnum, og minnir mig, að Guðný heitin hafi búið í því þannig. Það lá undir stórskemmdum og hættulegt eins og það var á sig komið. Nokkrir hjálpsamir borg- arar unnu að því síðar að steypa undir það grunninn í sjálfboða- vinnu að mig minnir. Um þetta leyti, ca 1956, var Guðný heitin starfsmaður við embættið um stuttan tíma og rukkaði inn þing- gjöld, og þekkti ég því sæmilega vel til hennar. Þá skal þess getið, að eftir að húsið var komið á grunninn, var það ekki talið veð- hæft af húsnæðismálastjórn, sem sendi menn til að skoða það vegna lántökubeiðni. Þessar upplýsingar hef ég frá lögráðamanni barnanna. Eins og áður er fram tekið, var eignin í mikilli niðurníðslu vorið 1963 og ekki í leigufæru standi. Allir ofnar í húsinu munu hafa 17 verið frostsprungnir og útitröppur, sem voru úr tré, ónýtar og riðandi. Þetta ástand eignarinnar réð því, að ég taldi og tel enn, að söluverð hússins 1963 hafi verið gott miðað við verð það, sem fasteignir voru þá seldar á hér í bæ“. Lagt hefur verið fram í málinu bréf bæjarfógetans í Keflavík, dags. 26. nóvember 1970, til umboðsmanns fjármálaráðherra f. h. ríkissjóðs. Þar segir m. a.: „1. Það, sem Valtýr segir í upphafi skýrslu sinnar varðandi fasteignina nr. 46 við Kirkjuveg og að húsið hafi verið sett niður á lóðina í algjöru heimildarleysi, og annað, sem hann upplýsir um ástand þess o. fl., tel ég vera rétt, þar sem hann á þeim tíma, 1954—-1958, var bæjarstjóri í Keflavík og formaður byggingar- nefndar og hefur því sem slíkur fylgst með hinum nýju inn- flytjendum í bæinn og haft afskipti af málefnum þeirra. ... Okkur kom báðum saman um það, að kaupverðið væri gott miðað við ástand eignarinnar og almennt gangverð slíkra húsa í Keflavík á þeim tíma, enda töldum við það nær óseljanlegt vegna herfilegs ástands þess“. Um ástæðurnar fyrir sölu hússins segir svo Í skýrslu Valtýs Guðjónssonar: „Systkinin munu hafa haldið sig í húsinu Kirkjuvegi 46, alltaf öðru hvoru, og nutu þó aðhlynningar ýmissa aðila, einkum þó Sesselju Magnúsdóttur, sem sæti átti í Barnaverndarnefnd. .... Húseignin þeirra var seld í maí 1963 af eftirfarandi ástæðum: a. Húsið var mjög lélegt frá upphafi og rýrnaði stöðugt að verðmæti vegna slæmrar umgengni. b. Það varð þegar frá leið óæskilegur samastaður félaga þeirra barna, einkum eftir að næstelsti sonurinn féll frá 1962. c. Eftir ósk þeirra sjálfra og ábendingu Barnaverndarnefndar þurfti að breyta húsinu í verðmæti, áður en það yrði með öllu ónýtt; skorti þau að auki laust fé til að lifa af. ...“ Í bréfi bæjarfógetans í Keflavík til ráðuneytisstjórans í dóms- málaráðuneytinu, dags. 9. mars 1970, segir svo m. a.: „Valtýr taldi, að þetta væri mjög gott verð fyrir eignina og annað betra myndi ekki fást fyrir húsið í því ástandi, sem það væri, en það lægi undir skemmdum og þyrfti mikilla viðgerða og endurbóta við. Ég vissi, að hús þetta var í mikilli niðurníðslu og slæmu ástandi“. Um arð af húsinu hefur þetta komið fram í málinu: Í skýrslu 12 178 Jóns B. Georgssonar frá 15. október 1970 segir svo um þetta efni: „Leigutekjur af Kirkjuvegi 46 hafa verið þessar: 1963 .. .. ..c.. =. Kr.10.000.00 1964 .. .. 2... 2. — 36.000.00 1965... ..:.. 2... — 48.000.00 1966.,. #1... gn. = 48(000:00 1967 .. .. .. .. .. — 46.000.00 1968 ,.ic. ng 1 a'== 46.000.00 1969 tr. 0. rigni 48.000.00%, Í skýrslu Jóns fyrir dómi segir svo um þetta efni: „Hann kveður húsið hafa verið leigt út, en ekki að staðaldri. Hann kveður húsið:alltaf hafa verið leigt Bandaríkjamönnum. Hann kveður þá alla vera horfna úr landi nema þá, sem nú búa í húsinu. Hann kveður mann að nafni Porter búa á hæðinni. Hann kveðst ekki muna nafn leigjandans á neðri hæðinni. Hann kveður upplýsingar um .leigutekjur vera í skattfram- tölum. Hann: kveður leigjendur hafa verið í íbúðunum frá hálfum mánuði upp í 4 mánuði. Suma leigjendur kveður hann hafa verið lengur. Hann kveður suma hafa flutt: í aðrar íbúðir, þar sem þeim þótti húsið ekki nógu fínt. Hann kveðst ekki hafa, tiltækar upp- lýsingár um viðhaldskostnað hússins. Hann kveðst sjálfur hafa greitt hita og rafmagn þar til nú síðasta árið og..oftast lagt til húsgögn, ísskápa og annað. Aðspurður af umboðsmánni stefnanda kveðst mætti nú leigja hvora íbúð með húsgögnum á 100 Bandaríkjadali fyrir hvern mánuð. Hann kveður leigutekjur sínar af húsinu hafa verið mestar þetta árið. Ekki kveðst hann muna um leigufjárhæðir frá fyrri tíma. ... Fyrir mætta er lesin skýrsla hans á dskj. 24. Hann kveður skýrsluna rétta og kannast við undirskrift sína. Aðspurður af lögmanni stefnenda kveðst mætti telja, að leiga á íbúðum hafi hækkað mjög á þessu ári í Keflavík. Umboðsmaður stefnenda leggur fram nr. 39 yfirlýsingu Willi- ams Muphy: „From: April 68 through October 68 the total amount of 70.000 Kronar has been paid for one apt. located at Kirkjuvegur 46 Keflavik Iceland William J Murphy (Occupant) 179 The amount og 10.000 Kronar per month has been paid since April 68“. Mætta er kynnt efni yfirlýsingarinnar. Hann kveðst ekki vita, hvort þessi maður hafi leigt af sér íbúð. Honum er bent á mis- ræmið milli yfirlýsingarinnar og framburðar hans sjálfs. Dómar- inn skorar á mætta að svara því ákveðið, hvort hann telji yfir- lýsinguna rétta. Hann kveðst ekki geta borið annað en það, sem hann sé búinn að segja“. Á bæjarþingi Keflavíkur, sem háð var 19. apríl 1972, voru Baldur Guðjónsson ráðningarstjóri og Vilhjálmur Þórhallsson hæstaréttarlögmaður .dómkvaddir til að láta í ljós álit á eftir- greindu efni: „Hver verði talin rétt mánaðarleg húsaleiga eftir tvær íbúðir, aðra í kjallara og hina á hæð, í húseigninni nr. 46 við Kirkjuveg í Keflavík frá júnímánuði árið 1963 til marsmánaðar 1972. Miðað sé við gangleigu á sambærilegu húsnæði til Bandaríkjamanna í Keflavík á ofangreindu tímabili og óskast sundurliðuð eftir árum og metin húsaleiga fyrir hvora hæðina um sig“. „Fjárhæð húsaleigu ræðst: af framboði og eftirspurn, en allan þann tíma, sem hér um ræðir, hefur eftirspurn hér í Keflavík og Njarðvíkum verið jöfn og miklum mun: meiri en framboðið. Verðlag, þ. á m. fasteignaverð, hefur farið hækkandi á tímabilinu, og hefur því húsaleiga einnig hækkað af þeim sökum. Mat okkar á gangleigu fyrir sambærilegt húsnæði og hér um ræðir sundurliðast þannig. Efri hæð. Júní=-ðes.'63 Tmánuði.. ..... -. .. kr. *17.500.00 jan.4-des. 64:12 mánuði ..0.. ..'..... — 30.000.00 jan. — des. 65:12 mánuði .. .. .. ..... — '33.600.00 jan.—-ðes.66 12 mánuði .... 2. .. 2. — 36.000.00 jan.—des. '67 12 mánuði .. .. .. ... .. — 40.000.00 jan.——-des. 68 12:mánuði:..... 2... ..'— 60.000.00 jan. ——ðes.?69 129:mánuði... .. 2... .. == 90.000.00 jan.—-ðes. 70 12 mánuði .. .... .... — 96:000.00 jan.—-des. "71 12 mánuði... ... .. .... — 96.000.00 ján—marz'72.3 mánuði ........ .. ... — 24.000.00 marz—-des. '72.9 mánuði .. .. .... .. —-' 12:000.00 Kr.595.100.00 180 Kjallari: Júní—des. '63 7 mánuði .. ... ... .. ... kr. 13.125.00 jan.—des.'64 12 mánuði .... .... .. — 22.500.00 jan.—des. '65 12 mánuði .. .. .. .. .. — 25.200.00 jan.—des. '66 12 mánuði .. .. .. .... — 27.000.00 jan.—des. '67 12 mánuði .. .. .. .. .. — 30.000.00 jan.—des. '68 12 mánuði .. .... .... — 45.000.00 jan.—des. '69 12 mánuði .. .... ..... — 67.500.00 jan.—-des. "70 12 mánuði .. ... ... ... .. — T2.000.00 jan.—des. '71 12 mánuði .. .. .. ... .. — 72.000.00 jan.—marz'723 mánuði ... .. .. .... — 18.000.00 marz—des. '72 9 mánuði .... ...... — 54.000.00 Kr. 446.325.00 Leiguna fyrir kjallarann metum við 25% lægri en fyrir efri hæðina. Samtals næmi leigan fyrir báðar hæðir því kr. 1.041.425.00 — einni milljón fjörutíu og einu þúsundi fjögur hundruð tuttugu og fimm 0%,g —“. Matsgerðin er dagsett 15. desember 1972. Skýringar á kröfugerð stefnenda: Krafa stefnenda í 2. lið aðalkröfu er byggð á matsgerðinni. Um þetta efni segir umboðsmaður stefnenda m. a.: „Að vísu tel ég, að matið sé allt of lágt, en hefi þó ákveðið að láta við það sitja, þar sem búast má við, að yfirmat dragi málið mjög á langinn (undirmat tók átta mánuði) og mjög mikill hörgull er á mönnum, er talist geta hæfir matsmenn um mats- efnið, eins og kom í ljós fyrir dómkvaðningu matsmannanna. Þar sem matið er svo lágt sem raun ber vitni, tel ég ekki ástæðu til að draga frá matsupphæðinni vegna rekstrarkostnaðar eignarinnar. Miðað er við, að stefnendum beri að réttu 74 hlutar leigugjalds- ins (en föður þeirra 14 hluti þess), og sundurliðast aðalbótakrafa þeirra þannig: Fyrir júní—des. 1963 (kr. 30.625.00X7%) .. .. .. kr. 26.796.00 Fyrir árið 1964 (kr. 52.500.00X7%4) .. .. .. 2... — 45.937.00 Fyrir árið 1965 (kr. 58.800.00%XT7) .. .. .. .. -- — 51.450.00 Fyrir árið 1966 (kr. 63.000.00X74) .. .. .. .. =. — 55.125.00 181 Fyrir árið 1967 (kr. 70.000.00X7%)} .. . .. .. .. kr. 61.250.00 Fyrir árið 1968 (kr. 105.000.00X%) .......... — 91.875.00 Fyrir árið 1969 (kr. 157.000.00X7%) .. ..... .. .. — 137.813.00 Fyrir árið 1970 (kr. 168.000.00%<74) .. .. .. .. .. — 147.000.00 Fyrir árið 1971 (kr. 168.000.00X7%) .. .. .. .. .. — 147.000.00 Fyrir árið 1972 (kr. 168.000.00%'74) 2... 2... — 147.000.00 Fyrir jan.—-apr. 1973 (kr. 168.000. 00: 14X74) „.. — 49.000.00 Samtals kr. 960.246.00 sem er bótakrafa stefnenda vegna missts hagnaðar. Vaxta er að- eins krafist frá lokum hvers árs og svo frá 30. apríl 1973“. Um varakröfuna segir svo í stefnu: „Varakrafan um greiðslu á kr. 376.250.00 er við það miðuð, að riftunarkrafan verði ekki tekin til greina. Byggist hún á því, að hin selda eign hafi verið seld stefnda Jóni langt undir sann- virði. Er talið, að raunverulegt verðmæti eignarinnar hafi verið kr. 600.000.00. Söluverðið var kr. 170.000.00. Mismunurinn á raunverulegu verðmæti og söluverðmæti er kr. 430.000.00, og ber stefnendum 7% hlutar af honum, eða kr. 376.250.00. Allir hinir stefndu bera á því ábyrgð gagnvart stefnendum, að eignin var seld svo langt undir sannvirði. Verði talið, að einhver eða ein- hverjir stefnendanna geti riftað margnefndum kaupum, en ein- hver þeirra eða einhverjir hafi glatað riftunarrétti sínum, er þess krafist, að sá eða þeir, sem taldir eru hafa glatað honum, verði taldir njóta réttar til hlutdeildar í bótafjárhæðinni skv. vara- kröfunni, þ. e. réttar til kr. 125.416.66 hver (kr. 376.250.00 : 3)“. Málsástæður. Riftunarkröfu sína rökstyðja stefnendur þannig: Þeir telja, að salan hafi verið ólögleg gagnvart Karli vegna umboðsskorts, en hann var fjárráða, þegar salan fór fram. Að því er varðar hina stefnendurna er á því byggt, að ekki hafi legið fyrir samþykki dómsmálaráðuneytisins til sölu á eignarhluta þeirra þrátt fyrir skýlaus fyrirmæli 37. gr. lögræðislaga. Á því er byggt, að stefnendur hafi notað fyrsta tækifærið sem gafst, til að fá sölugerningnum rift. Bótakröfu sína á hendur stefnda Valtý Guðjónssyni og ríkis- sjóði byggja stefnendur á því, að stefndi Valtýr og bæjarfógetinn Í Keflavík hafi með atbeina sínum að hinni ólögmætu sölu á eign þeirra orðið til þess, að þau urðu af væntanlegum hagnaði af 182 rekstri eignarinnar. Krafan um bætur vegna missts hagnaðar úr hendi stefnda Jóns er reist á þeirri almennu reglu, að sá, sem í heimildarleysi hefur hagnýtt sér eign annars manns, skuli svara réttum eiganda bótum. Því er haldið fram, að stefndi Jón geti ekki hafa verið í góðri trú. Því er haldið fram, að óheimilt sé og ástæðulaust að telja Karl hafa fyrirgert rétti sínum til riftunar og bóta með viðtöku hluta hans í andvirði hússins, enda hafi verið of seint að varna sölu. þegar hann frétti af sölunni, og aðstaða hans óhæg til riftunar. Stefnendur halda því fram, að öll rök hnígi að því, að hús- eignin hafi verið meira virði en nam söluverðinu, og styðja það m. a. við upplýsingar um fasteignamat og brunabótamat hússins svo og matsgerð um arð af eigninni. Telja þeir, að sönnunar- byrðin hvíli á stefndu um, að eignin hafi ekki verið meira virði en sem svarar söluverðinu og að í því efni verði að gera ströng- ustu kröfu um sönnun. Á því er byggt, að stefndi Jón B. Georgs- son hafi besta aðstöðu til að upplýsa um þær endurbætur, sem hann hefur gert á húsinu, og að hann verði að bera halla af sönnunarskorti í því efni. Umboðsmaður stefndu Valtýs Guðjónssonar og Jóns B. Georgs- sonar heldur því fram, að þeir hafi verið í góðri trú um, að salan væri lögmæt, enda hafi samþykki yfirlögráðanda legið fyrir og þeir því álitið, að hann hefði aflað samþykkis ráðuneytisins. Er á því byggt, að stefndi Karl hafi samþykkt sölu hússins. Kröfur Guðnýjar og Kristjáns eru taldar fallnar niður fyrir tómlæti. Á því er byggt, að ekki sé leitt í ljós eða gert sennilegt á neinn hátt, að söluverð hússins hafi ekki verið eðlilegt frá sjónarmiði seljendanna. Telja stefndu, að verð hússins hljóti að ráðast af eftirspurn og ástandi þess fremur en þeim sjónarmiðum, sem ráða um opinberar matsgerðir. Því er haldið fram, að knýjandi nauðsyn hafi verið að selja eignina, þar sem ekkert fé hafi verið til að gera húsið arðbært og standa straum af rekstrarkostnaði. Stefndu kveða sýknukröfu sína fyrst og fremst byggjast á því, að eignin hafi verið seld á eðlilegu matsverði miðað við ástand hennar, að andvirði eignarinnar hafi gengið til réttra aðilja og enginn orðið fyrir tjóni. Umboðsmaður ríkissjóðs hreyfði því við munnlegan málflutn- ing, að rétt væri að vísa málinu frá ex officio samkvæmt 46. gr. laga nr. 85/1936, vegna þess að stefnendur og réttargæslustefndi Hávarður ættu óskipta sakaraðild og yrðu að standa saman að 183 málinu. Í öðru lagi taldi umboðsmaðurinn, að vísa bæri málinu frá vegna vanreifunar, þar sem stefnendur hefðu ekki gefið skýrslur fyrir dómi. Af hálfu stefnda fjármálaráðherra f. h. ríkissjóðs er viður- kennt, að þau mistök hafi orðið við sölu hússins, að ekki hafi verið aflað samþykkis dómsmálaráðuneytisins til sölunnar, en á því er byggt! að stefnendur hafi ekki orðið fyrir neinu tjóni, þar sem húsið hafi verið selt fyrir eðlilegt verð. Til vara er á því byggt, að jafnvel þótt þau kunni að hafa orðið fyrir einhverju tjóni, beri ríkissjóður enga ábyrgð á því, heldur sé lögráðamaðurinn, stefndi Valtýr, einn persónulega ábyrgur fyrir því tjóni. Því er haldið fram, að stefnendurnir geti ekki rift sölunni, þar sem Guðný og Kristján hafi vitað um söluna, þegar hún fór fram, og að stefndi Karl hafi samþykkt söluna. Því er haldið fram, að bæjarfógetinn í Keflavík hafi ekki tekið að sér að afla samþykkis ráðuneytisins og áð áritun hans á samn- inginn beri ekki að skoða sem samþykki, heldur sem meðmæli. Því er haldið fram, að jafnvel þótt bæjarfógetanum hefðu orðið á mistök, leiði engin regla til bótaábyrgðar ríkissjóðs vegna þess. Stefnendur hafa m. a. veitt rökum stefnda andsvör, eins og hér segir: Því er haldið fram, að sú niðurstaða verði ekki leidd af 46. gr. einkamálalaganna, að einstökum samaðiljum sé fyrir- munað 'að leita réttar síns, ef þeir hafa lögmætra hagsmuna að sæta. Lögmaður stefnenda kveðst ekki hafa séð ástæðu til, að um- bjóðendur hans kæmu fyrir dóm til að gefa. aðiljaskýrslu, þar sem hann hafi engar spurningar haft fyrir þau að leggja og engin áskorun hafi komið frá gagnaðiljum í þá átt. Álit dómsins. Stefnendur virðast eiga rétt á að fá efnisdóm um kröfur sínar þrátt fyrir ákvæði 46. gr. einkamálalaganna. Gagnstæð skoðun gæti leitt til þeirrar óhæfu niðurstöðu, að einn sameiganda gæti selt sameign að meðeigendum sínum fornspurðum, þannig að bindandi væri fyrir þá. Opinber skipti á dánarbúi Guðnýjar Jóhannesdóttur virðast hafa hafist 2. nóvember 1960, sbr. 12. og 15. gr. skiptalaga nr. 3/1878. Ekki voru skilyrði til einkaskipta eins og á stóð, sbr. a og c liði 1. mgr. 5. gr. skiptalaganna, sbr. 74. gr. sömu laga. Opinberum skiptum virðist ekki hafa verið lokið, þegar hús- 184 eignin var seld. Um formgildi ráðstafana á eignum dánarbúsins fer því samkvæmt réttarfarslögum, sbr. einkum 16., 17., 18., 23., 24., 27., 50. og 55. gr. skiptalaga. Stefnendur hafa hvorki gert kröfur né borið fyrir sig málsástæður byggðar á því, að ekki hafi verið fylgt réttum reglum um skipti dánarbúa. Gagnaöflun og málflutningur hafa ekki lotið að þessu efni. Stefnendur hafa valið þann kost að krefjast riftunar að hluta, en styðja þá kröfu rökum, sem mundu leiða til ógildingar á kaup- samningnum, ef á þær yrði fallist, sbr. 37. gr. og 19. gr. laga nr. 95/1947, en ekki hefur verið krafist viðurkenningar á því, að samningurinn sé ógildur, eða þess, að hann verði ógiltur með dómi. Riftun er jafnan úrræði, sem þeim er rétt að beita, sem verður fyrir vanefnd, sbr. t. d. 21., 28., 42., 43., 57. og 58. gr. laga nr. 39/1922 um lausafjárkaup. Í 20. og 21. gr. lögræðislaga er gert ráð fyrir, að viðsemjandi ólögráða manns geti riftað vegna lög- ræðisskorts viðsemjanda, og virðist þá litið á lögræðisskort sem eins konar vanefnd. Hins vegar virðist ólögráða maður ekki geta borið fyrir sig lögræðisskort sinn eins og um vanefnd viðsemj- andans væri að ræða. Stefnendur hafa ekki borið fyrir sig van- efnd af hálfu stefnda Jóns B. Georgssonar. Ber því að sýkna af riftunarkröfunni. Stefnendum hefur ekki tekist að sýna fram á, að húseignin hafi verið seld undir sannvirði. Þeir virðast þannig ekkert tjón hafa beðið. Ber því einnig að sýkna stefndu af skaðabótakröfum stefnenda. Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður falli niður. Dómsorð: Stefndu, Jón B. Georgsson, Valtýr Guðjónsson og fjár- málaráðherra fyrir hönd ríkissjóðs, skulu vera sýknir af öllum kröfum stefnenda. Málskostnaður fellur niður. 185 Þriðjudaginn 8. mars 1977. Nr. 41/1977. Ákæruvaldið Segn Val Benjamín Bragasyni. Kærumál. Gæsluvarðhald. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Magnús Þ. Torfa- son, Ármann Snævarr og Logi Einarsson. Varnaraðili hefur samkvæmt heimild í 3. tl. 172. gr. laga nr. 74/1974 skotið hinum kærða úrskurði til Hæstaréttar með kæru 1. þ. m., er barst Hæstarétti 4. s. m. Krefst varnaraðili þess, að úrskurðurinn verði felldur úr gildi. Verjandi varnar- aðilja hefur krafist málsvarnarlauna. Eftir uppkvaðningu hins kærða úrskurðar hefur annar grunaður maður en sá, sem í úrskurðinum greinir, játað fyrir rannsóknarlögreglu þátttöku í innbroti í vöruskemmu Haf- skips h/f. Einnig hann hefur borið varnaraðilja þeim sökum, að hann hafi átt hlut að innbrotinu. Með þessari athugasemd og að öðru leyti með skírskotun til forsendna hins kærða úrskurðar ber að staðfesta hann, sbr. 1. tl. 67. gr. laga nr. 74/1974. Kærumálskostnaður verður ekki dæmdur. Dómsorð: Hinn kærði úrskurður á að vera óraskaður. Úrskurður sakadóms Reykjavíkur 1. mars 1977. z Ár 1977, þriðjudaginn 1. mars, var á dómþingi sakadóms Reykjavíkur, sem háð var af Þóri Oddssyni aðalfulltrúa, kveð- inn upp úrskurður þessi. Málsatvik. Þann 23. janúar var rannsóknarlögreglunni í Reykjavík til- kynnt um innbrot í vöruskemmu Hafskips að Eiðsgranda hér í borg. Þar hafi verið stolið 31 kassa af erlendum bjór af tegund- inni Löwenbraun. 186 Rökstuddur grunur er fyrir hendi, að kærði, Valur Benjamín Bragason, Skúlagötu 66, Reykjavík, hafi átt þátt í innbroti þessu ásamt þremur öðrum mönnum, enda liggur játning eins þeirra fyrir um þetta atriði. Rannsókn máls þessa er ekki lokið, og þykir því nauðsyn til bera að úrskurða kærða í gæsluvarðhald, svo hann spilli ekki sakargögnum með óskertu frelsi og hafi áhrif á vitni og samseka, enda eru ákvæði 65. gr. stjórnarskrárinnar ákvörðun þessari ekki til fyrirstöðu, þar sem brot það, sem hann er grunaður um, getur varðað hann fangelsisrefsingu skv. 244. gr. almennra hegningar- laga. Ákveðst gæsluvarðhaldstíminn allt að 30 dögum. Úrskurðarorð: Kærði, Valur Benjamín Bragason, skal sæta gæsluvarð- haldi í allt að 30 dögum. Mánudaginn 14. mars 1977. Nr. 42/1977. Ákæruvaldið gegn Einari Sverri Einarssyni. Kærumál. Gæsluvarðhald. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Magnús Þ. Torfa- son, Ármann Snævarr og Logi Einarsson. Birgir Þormar, fulltrúi yfirsakadómarans í Reykjavík, hefur kveðið upp hinn kærða úrskurð. Varnaraðili hefur skotið hinum kærða úrskurði til Hæsta- réttar samkvæmt heimild í 3. tl. 172. gr. laga nr. 74/1974 með kæru 4. mars 1977, sem barst Hæstarétti 7. s. m Hann krefst þess, að úrskurðurinn verði felldur úr gildi. Einnig krefst hann kærumálskostnaðar. 187 Með skírskotun,til forsendna hins kærða úrskurðar ber að staðfesta hann. Kærumálskostnaður verður ekki dæmdur í þessun þætti málsins. Dómsorð: Hinn kærði úrskurður á að vera óraskaður. Úrskurður sakadóms Reykjavíkur 3. mars 1977. Ár 1977, fimmtudaginn 3. mars, var á dómþingi sakadóms Reykjavíkur, sem háð var á skrifstofu dómsins af Birgi Þormar, kveðinn upp úrskurður þessi: Í morgun ki. 0758 var hringt til lögreglunnar í Reykjavík og óskað aðstoðar að Kleppsvegi 54. Er lögreglan kom. á staðinn, var þar fyrir sendibifreið frá Sendibílastöðinni h/f. Ökumaður bif- reiðarinnar skýrði lögreglumönnunum svo frá, að hann hefði skömmu áður ekið með mann að Frakkastíg. Maðurinn fór inn í húsasund og sótti þar tvo kassa, sem Í var verðmerktur fatn- aður. Að svo búnu var manninum ekið að Kleppsvegi 54, þar sem hann fór inn. Ökumaðurinn taldi, að ekki væri allt með felldu, og hafði því samband við lögreglu. Er lögreglumenn voru að ræða við ökumann, komu tveir menn út úr húsi nr. 54 við Klepps- veg. Voru það þeir Einar Sverrir Einarsson, fæðdur 11. ágúst 1944, og Jóhann Bragi Friðbjarnarson, fæddur 30. nóvember 1935. Er lögreglumenn spurðu Jóhann Braga, en hann var farþeginn í sendiferðabifreiðinni, hvar hann hefði fengið fatnaðinn, sagðist hann hafa keypt hann hér og þar. Báðir mennirnir voru fluttir í fangageymslu lögreglunnar. Upplýst er, að fatnaðinum var stolið úr vörulager á Frakkastíg 9. Einar Sverrir og Jóhann Bragi hafa báðir mætt fyrir dómi. Báðir halda þeir fram sakleysi sínu og segjast ekkert vita um fatnaðinn. Í dag kom Valur Magnússon, Írabakka 8, á skrifstofu rann- sóknarlögreglunnar. Hann skýrði svo frá, að hann hefði byrjað að neyta áfengis á veitingahúsinu Cesari sl. þriðjudagskvöld. Þar hitti hann Einar Sverri og mann, sem hann kannast við, en man ekki hvað heitir. Sökum ölvunar man hann ekki, hvað gerðist frá því hann fór úr veitingahúsinu, þar til hann vaknaði í fanga- geymslu lögreglunnar sl. nótt. Er hann fór úr fangageymslunni. saknaði hann bankabókar, sem hann hafði haft undir höndum. 188 Í henni átti að vera 390.000 kr. innstæða. Einnig saknaði hann armbandsúrs og lyklakippu. Einar Sverrir skýrir svo frá, að hann hafi af greiðasemi leyst út 390.000 kr. úr bankabók fyrir Val og afhent honum peningana að Sighvati Andréssyni ásjáandi. Sighvatur ber það hins vegar, að hann hafi sjálfur móttekið 180.000 kr. af fjárhæðinni, sem Einar Sverrir tók út. Sighvatur segir, að þessi fjárhæð hafi átt að vera framlag Vals til fyrirhugaðs útgerðarfyrirtækis, sem hann hefði samþykkt að ganga í. Peningunum kveðst Sighvatur hafa eytt í áfengi og mat. Hann segist ekki vita, hvað Einar Sverrir gerði við afganginn af peningunum. Ofangreind mál eru á frumstigi rannsóknar. Koma verður í veg fyrir, að kærði, Einar Sverrir Einarsson, hafi tækifæri til að hafa samband við vitni og hugsanlega samseka, á meðan rann- sóknin fer fram. Ber því með tilvísun til 1. tl. 1. mgr. 67. gr. laga nr. 74/1974 að úrskurða kærða í gæsluvarðhald, enda eru ákvæði 65. gr. stjórnarskrárinnar því ekki til fyrirstöðu, þar sem hann er sakaður um háttsemi, sem mundi varða hann fangelsisrefsingu. Ákveðst tíminn allt að 30 dögum. Úrskurðarorð: Kærði, Einar Sverrir Einarsson, skal sæta gæsluvarðhaldi í allt að 30 dögum. Mánudaginn 14. mars 1977. Nr. 45/1977. Ákæruvaldið gegn Braga Ólafssyni. Kærumál. Gæsluvarðhald. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Magnús Þ. Torfa- son, Ármann Snævarr og Logi Einarsson. Varnaraðili hefur skotið hinum kærða úrskurði til Hæsta- réttar samkvæmt heimild í 3. tl. 172. gr. laga nr. 74/1974 með kæru 8. mars 1977, sem barst Hæstarétti 9. s. m. Hann krefst 189 þess, að úrskurðurinn verði felldur úr gildi. Til vara krefst hann þess, að gæsluvarðhaldstími hans verði styttur veru- lega. Í báðum tilvikum krefst hann kærumálskostnaðar. Með skírskotun til forsendna hins kærða úrskurðar ber að staðfesta hann. Kærumálskostnaður verður ekki dæmdur í þessum þætti málsins. Dómsorð: Hinn kærði úrskurður á að vera óraskaður. Úrskurður sakadóms Reykjavíkur 7. mars 1977. Ár 1977, mánudaginn 7. mars, er á dómþingi sakadóms Reykja- víkur, sem haldið er í fangelsinu í Síðumúla af Ingibjörgu Bene- diktsdóttur fulltrúa, kveðinn upp úrskurður þessi. Málsatvik eru þau, að sunnudaginn 23. janúar sl. var rannsókn- arlögreglunni í Reykjavík tilkynnt, að innbrot hefði verið framið í vörugeymslu Hafskips h/f við Eiðsgranda og þaðan verið stolið 31 kassa af erlendum bjór. Síðar kom í ljós, að einnig hafði 8 brauðristum verið stolið í sama innbroti. Fjórir menn hafa nú verið úrskurðaðir í gæsluvarðhald vegna máls þessa. Tveir þeirra, Lárus Ingi Kristjánsson og Ólafur Guðjón Friðfinnsson, hafa játað að hafa verið þarna að verki ásamt Jóni Magnússyni og Val Bragasyni, syni kærða. Tveir síðastnefndu hafa alfarið neitað að hafa átt nokkurn þátt í innbrotinu. Lárus Ingi hefur borið, að hann og Jón Magnússon hafi orðið viðskila við þá Ólaf og Val eftir innbrotið og hafi hann (Lárus Ingi) og Jón tekið 3 bjórkassa og borið einn þeirra heim, en skilið hina eftir úti í móa við vöruskemmurnar. Er þeir Jón síðar um nóttina hafi ætlað að sækja kassana, sem þeir skildu eftir, hafi hann séð bifreið, hvíta að lit, bakka að skemmunni, en ekki hafi hann greint, hverjir voru þarna á ferð. Framburður þessi er í aðalatriðum í samræmi við framburð Ólafs Guðjóns. Enn fremur hefur Ólafur Guðjón borið, að eftir að þeir Valur urðu viðskila við Lárus og Jón, hafi þeir Valur haft samband við kærða, Braga, í þeim tilgangi að biðja kærða að aka þýfinu af innbrotsstað. Hafi kærði fallist á það og komið að vöruskemm- unni í bifreið sinni, hvítum fólksbíl. Kærði hafi ekið um 30 köss- um af bjór á brott í tveim ferðum og síðar hafi kærði greitt þeim Val í peningum þeirra hluta þýfisins. 190 Kærði neitar að vera á nokkurn hátt viðriðinn ofangreint inn- brot. Rannsókn máls þessa er ekki lokið, og mestur hluti þýfisins hefur enn ekki komið í leitirnar. Með hliðsjón, af framansögðu og vísan til 1. tl. 67. gr. laga nr. 74/1974 þykir rétt, svo kærði með óskertu frelsi sínu geti eigi spillt sakargögnum, að úrskurða kærða í gæsluvarðhald. Brot það, sem kærði er grunaður um, getur varðað hann fangelsisrefsingu samkvæmt XKVI. kafla al- mennra hegningarlaga nr. 19/1940. Ákvæði 65. gr. stjórnarskrár- innar þykja því ekki standa gæsluvarðhaldinu í vegi. Ákveðst gæsluvarðhaldstíminn allt að 30 dögum. Úrskurðarorð: Kærði, Bragi Ólafsson, sæti gæsluvarðhaldi í allt að 30 dögum. Þriðjudaginn 15. mars 1977. Nr. 193/1974. Þverárhreppur (Sigurður Ólason hrl.) gegn Benedikt Axelssyni Þorkelshólshreppi Sveinsstaðahreppi og Áshreppi (Páll:S. Pálsson hrl.). Synjað um innsetningargerð. Sératkvæði. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Magnús Þ. Torfa- son, Ármann, Snævarr, Björn Sveinbjörnsson, Logi Einarsson og Þór Vilhjálmsson. Jón Ísberg sýslumaður hefur kveðið upp hinn áfrýjaða úr- skurð. Áfrýjandi hefur áfrýjað máli þessu með stefnu 8. nóvem- ber 1974. Krefst hann þess, að hinum áfrýjaða úrskurði verði 191 hrundið og áð lagt verði fyrir fógetaréttinn „að opna um- rætt hlið á hinni svokölluðu Miðhópsgirðingu vestan Gljúfur- ár“. Hann krefst og málskostnaðar óskipt úr hendi stefndu fyrir Hæstarétti. Stefndu krefjast staðfestingar hins áfrýjaða úrskurðar og málskostnaðar fyrir Hæstarétti. Mörg ný skjöl:hafa verið lögð fyrir Hæstarétt, þ. á m. afsal 9. janúar 1904 frá Sigurði Jónssyni, bónda á Lækjamóti, til áfrýjanda fyrir 14 úr Haukagilsheiði með '% úr Lambatung- um og % úr Kornsártungum. Þá kemur fram af gögnum, sem lögð hafa verið fyrir Hæstarétt, að Þverárhreppur hefur á leigu beitarland í svonefndri Fremrihlíð austan í Víðidals- fjalli. Leggja verður til grundvallar, að Jóhannes Magnússon og Guðmundur Sigurðsson hafi verið gerðarbeiðendur í héraði f. h. áfrýjanda, svo sem bókað er í fógetarétti Húnavatns- sýslu í fyrsta þinghaldi í málinu 2. júlí 1974. Við málflutning fyrir Hæstarétti kom fram, að þeir Guð- mundur og Jóhannes hefðu verið fjallskilastjórar í Þverár hreppi, þegar málssókn þessi hófst. Ágreiningur hefur lengi verið með aðiljum um rekstrar- leið fyrir stóðhross úr Þverárhreppi fram á heiðarlönd áfrýj- anda, þau er í málinu greinir. Réttur áfrýjanda til rekstrar gegnum hlið á Miðhópsgirðingu er eigi slöggur, og hann hefur eigi sýnt fram á, að slíkir hagsmunir hafi verið í húfi, að eigi hafi mátt bíða úrlausnar vettvangsdóms um ágreinins- inn. Samkvæmt þessu ber að staðfesta hinn áfrýjaða úrskurð að niðurstöðu (til. Eftir þessum úrslitum ber að dæma áfrýjanda til að greiða stefndu 50.000 krónur í málskostnað fyrir Hæstarétti. Það er athugavert, að af hálfu áfrýjanda hafa verið lögð fram mörg bréf og greinargerðir fyrir Hæstarétt, sem geyma skriflegan málflutning. Dómsorð: Hinn áfrýjaði úrskurður á að vera óraskaður. Áfrýjandi, Þverárhreppur, greiði Benedikt Axelssyni, 192 Þorkelshólshreppi, Sveinsstaðahreppi og Áshreppi 50.000 krónur í málskostnað fyrir Hæstarétti að viðlagðri að- för að lögum. Sératkvæði Magnúsar Þ. Torfasonar hæstaréttardómara. Beiðni um opnun hliðs á Miðhópsgirðingu með beinni fó- getagerð, dags. 27. júní 1974, er undirrituð af þeim Jóhannesi Magnússyni og Guðmundi Sigurðssyni. Ekki segir í gerðar- beiðninni, að gerðarinnar sé krafist vegna áfrýjanda. Hvorki er komið fram, að hinir nafngreindu menn hafi annar eða báðir saman verið bærir að lögum til fyrirsvars fyrir dóm- stólum fyrir Þverárhrepp um málefni það, sem hér greinir, né að þeir hafi haft sérstakt umboð hreppsnefndar til að krefjast þess, að gerðin færi fram. Í samþykkt hreppsnefndar Þverárhrepps 10. júní 1974 segir svo: „Vegna kæru á hendur stóðrekstrarmanna úr Þverárhreppi vorið 1973 telur hrepps- nefnd rétt, að þeir aðilar, sem kærðir voru, standi fyrir því máli. — En hins vegar telur hreppsnefnd sjálfsagt, að sveit- arsjóður taki á sig kostnað, sem af þessu leiðir, ef einhver verður“. Bendir samþykkt þessi til þess, að á þessum tíma hafi hreppsnefndin ekki ætlað að láta málið til sín taka í nafni hreppsfélagsins. Verður samkvæmt þessu að líta svo á, að Jóhannes Magnússon og Guðmundur Sigurðsson hafi verið gerðarbeiðendur. Úrskurði fógeta, er synjar um framgang gerðarinnar, er áfrýjað til Hæstaréttar í nafni Þverárhrepps. Þar sem hrepp- urinn var samkvæmt framansögðu ekki málsaðili fyrir fó- getaréttinum, og honum er ekki heimil áfrýjun úrskurðarins af öðrum ástæðum, tel ég, að vísa beri málinu frá Hæsta- rétti. En þar sem sú úrlausn hefur ekki samþykki meiri hluta dómenda, mun ég samkvæmt ákvæði 1. mgr. 53. gr. laga nr. 75/1973 greiða atkvæði um efni málsins. Með skírskotun til þess, sem segir Í forsendum dómsat- kvæðis meiri hluta dómenda um efni málsins, er ég samþykk- ur niðurstöðu dómsatkvæðisins. 193 Úrskurður fógetaréttar Húnavatnssýslu 13. ágúst 1974. Með bréfi, dags. 27. júní sl., fóru þeir Jóhannes Magnússon bóndi, Ægissíðu, og Guðmundur Sigurðsson bóndi, Katadal, fram á, að svokallað Miðhópshlið verði opnað með fógetavaldi, svo þeir geti óhindrað rekið þar í gegn stóð, sem fara á fram á Hauka- gilsheiði, en þar á Þverárhreppur land, sem stóð er rekið í. Fógeti ásamt gerðarbeiðendum fór á vettvang svo og Benedikt Axelsson bóndi, Miðhópi, en hann mætti jafnframt fyrir hrepps- nefndir þeirra hreppa, sem málið snertir, Þorkelshólshrepp, Sveins- staðahrepp og Áshrepp. En svo stutt var liðið frá almennum sveitarstjórnarkosningum, að ekki höfðu oddvitar verið kjörnir. Umboð Benedikts var munnlegt og aðeins að mótmæla, að gerðin næði fram að ganga, og biðja um frest til þess að réttkjörnir odd- vitar nýkjörinna hreppsnefnda gætu tekið afstöðu til og lagt fram gögn í málinu. Gerðarbeiðendur höfðu ásamt fleirum verið kærðir fyrir saka- dómi Húnavatnssýslu vorið 1973 fyrir að hafa farið í gegnum umrætt Miðhópshlið, en það var þá læst með lás. Hreppsnefnd Þverárhrepps samþykkti á fundi sínum 10. júní sl. dómsskj. nr. 2, að þeir, sem kærðir voru 1973, standi fyrir þessu máli, en sveitarsjóður greiði málskostnað, ef einhver verður. Allir aðiljar þessa máls eru ólöglærðir, og hefur fógetinn reynt að leiðbeina þeim eftir getu, bæði um formlegu hliðina og bent þeim á að afla gagna. Umboð gerðarbeiðenda frá hreppsnefnd Þverárhrepps hefðu getað verið fyllri og ákveðnari, en þeim hefur ekki verið mótmælt, enda vilji allra aðilja að fá efnisúrskurð um þetta mál, þ. e. löglega rekstrarleið Þverhreppinga á heiðarland þeirra, en láta minni háttar formgalla ekki hindra slíkan úrskurð. Reynd var sátt með aðiljum, en án árangurs. Deilumál þetta er orðið allgamalt. Árið 1945 fór Eggert Levý hreppstjóri, Ósum, fram á, að þetta hlið yrði opnað með fógeta- valdi. Var því synjað með úrskurði fógetaréttar Húnavatnssýslu 9. júlí það ár. Hæstaréttarstefna var tekin út í því máli, en fallið frá henni síðar vegna þess, að gerðarbeiðandi, Eggert Levý, og þáverandi gerðarþoli, oddviti Þorkelshólshrepps, Axel Guðmunds- son, Valdarási, sömdu um rekstrarleið í gegnum þetta hlið, en frekari málssókn féll niður. Samningur þessi var gerður 28. nóv- ember 1945. Í því máli var aðalkrafa gerðarbeiðanda, að rekstrarleiðin fram Víðidalsfjall vestan Gljúfurár yrði viðurkennd bæði vegna þess, 13 194 að þarna væri um alfaraleið að ræða, og einnig hefði unnist hefð á. þessari rekstrarleið þeirra Þverhreppinga. Fógetarétturinn komst að þeirri niðurstöðu, að svo væri ekki. Fógetarétturinn nú telur sig ekki geta breytt þessari niðurstöðu, þrátt fyrir að í raun kom úrskurður fógetaréttar ekki til framkvæmda, þar sem um jafnhátt dómstig er að ræða. Samkvæmt gildandi vegalögum getur maður girt yfir alfaraleið með leyfi viðkomandi hrepps- nefndar. Þessu má áfrýja til vegamálastjóra, en hans úrskurð hlýtur að mega bera undir dómstólana. Nú liggur fyrir, eins og 1945, bann hreppsnefndar Þorkelshólshrepps við stóðrekstri fram um Miðhópshlið, eða m. ö. o. samþykkt hennar til handa ábúanda Miðhóps til þess að loka hliðinu. Þessu hefði átt að vísa til vega- málastjóra, og er formgalli á málinu, en eins og áður segir, hlýtur þetta mál að koma til úrlausnar dómstóla. Úrskurður vegamála- stjóra er nánast umsögn eða álit hans, sem ekki er bindandi fyrir dómsvaldið. Fógetinn telur ekki rétt, að þessi formgalli, þótt verulegur sé, tefji efnislega niðurstöðu málsins, og vísar því ekki frá þess vegna.. Að þessu athuguðu lítur fógetarétturinn svo á, að eigandi Mið- hóps hafi fulla heimild til þess að loka hliðinu með samþykki hreppsnefndar Þorkelshólshrepps, og nægði af þessari ástæðu einni að synja um framgöngu kröfunnar um opnun hliðsins, en gerðarbeiðandi heldur því hins vegar fram, að með samningnum frá 28. nóvember 1945 hafi Þverhreppingum verið heimiluð leið fram og í gegnum Miðhópshlið og þeim samningi hafi ekki verið sagt upp, aðeins öðrum ákvæðum samningsins. Þess vegna sé um samningsbrot að ræða af hálfu Þorkelshólshrepps að heimila lokun hliðsins nú einhliða. Þessari skoðun sinni til stuðnings vitna gerðarbeiðendur í álit Páls S. Pálssonar hæstaréttarlög- manns, dags. 28. sept. 1963, um gildi samningsins frá 18. nóv. 1945 (dómsskj. nr. 4). Lögmaðurinn telur, að samningurinn hafi verið milli hreppsnefndar Þorkelshólshrepps og Eggerts heitins Levý persónulega, en ekki milli hreppsnefndanna, og einnig að ákvæðin um endurskoðun hans heimili ekki einhliða uppsögn. Um fyrra atriðið er það að segja, að Eggert heitinn Levý, hrepp- stjóri og sýslunefndarmaður á Ósum, bar ægishjálm yfir sveit- unga sína, og voru þar þó engir aukvisar. Hann hugsaði um hag þeirra á allan hátt, og það er hann, en ekki hreppsnefnd, sem lætur sverfa til stáls og krefst opnunar Miðhópshliðs 1945. Þegar þeirri beiðni er synjað, tekur hann út hæstaréttarstefnu, en hættir við þá stefnu, þegar hann fær því framgengt með samningi að 195 fá að reka a. m. k. næstu 10 árin gegnum hliðið gegn greiðslu, sem svarar hátt í þrjú lambsverð að hausti, eða miðað við verð- lag sl. haust kr. 3.500 hvert lamb (samkv. uppl. frá S. A. H. voru greiðdar kr. 115 fyrir lamb 1945). Og jafnvel þótt litið verði þannig á, að þarna hafi verið um persónulegan samning hans, hlýtur arftaki hans að vera hreppsnefnd Þverárhrepps, því varla getur það verið meining lögmannsins, að fráfall Eggerts heitins laust eftir 1950 verki þannig, að endurskoðun verði ómöguleg og samningurinn gildi um aldur og ævi. Eini aðilinn í hreppum, sem getur komið fram fyrir hreppsbúa, er hreppsnefnd. Enda tekur hreppsnefnd við uppsögninni og gerir um ályktun á fundi 10. mars 1958 að óska eftir viðræðum við hreppsnefnd Þorkels- hólshrepps. Eggert heitinn Levý var stórbrotinn maður og kunni því illa að tapa. Þessi eiginleiki hans kemur fram í bréfi hans, dómsskj. nr. 7, dags. 3. mars 1946. Þar ræðir hann samninginn frá 28. nóv. fyrra árs og getur þess, sem áunnist hafði, en gleymdi að geta um greiðslu kr. 300, sem hann eða hreppssjóður Þverárhrepps greiddu til Þorkelshólshrepps og var fært á girðingasjóð hans, en það er sérstakur reikningur, heiðagirðingareikningur, sem á eru færðar tekjur og gjöld vegna heiðagirðinga Í Þorkelshóls- hreppi (sjá dómsskj. nr. 18). Ef samningurinn á dómsskj. nr. 6 er athugaður, er aðalefni hans, að umferð um Miðhópshlið er heimiluð, heimilaður er upp- rekstur 75 hrossa á Víðidalstunguheiði og fógetaréttarmálið fellur niður. Eggert Levý greiðir kr. 300, eða eftir núverandi verðlagi nærri þrjú lambsverð, eða um kr. 10.000. Samningurinn verði endurskoðaður eftir 10 ár. Á dómsskj. nr. 7, sem áður er vitnað í, leggur Eggert aðal- áherslu á upprekstrarréttinn á Víðidalstunguheiði, og þar kemur í ljós, að um framhaldandi réttindi var að ræða. Þverhreppingar höfðu þessi réttindi, og það hlakkar í gamla manninum, er hann tilkynnir, að þeir Þverhreppingar þurfi í samanburði við heima- menn sama sem ekkert að greiða fyrir landið. Í umræddu bréfi á dómsskj. nr. 7 segir Eggert heitinn ekkert frá sjálfum sér um opnun leiðarinnar um Miðhópshlið, sem hann hafði þá barist fyrir að opnuð yrði. Það verður ekki skýrt annan veg en þann, að sigurinn hafi verið nokkuð dýr og ekki alger, þar sem tímabilið var aðeins 10 ár. Af þessu leiðir, að telja verður, að hreppsnefnd Þorkelshólshrepps hafi haft fulla heimild til þess að segja upp samningnum frá 28. nóv. 1945, og það raunar viður- 196 kennt af hreppsnefnd Þverárhrepps með samþykkt sinni á dóms- skj. nr. 9, þar er ekkert getið um rekstrarleið í gegnum Mið- hópshliðið, en aðeins samið um áframhaldandi hagagöngu á Víði- dalstunguheiði. Þeim samningi er svo sagt upp með bréfi 7. maí 1963 á dómsskj. nr. 10. Heimild til uppsagnar hlýtur að taka til allra þátta samningsins, einnig upprekstrarleiðarinnar um Mið- hópshlið. Enda var þetta álit allra gerðarþola, því strax eftir að samningurinn frá 1958 er gerður, hefst stríðið að nýju. Og nú eru aðalhvatamennirnir oddvitar Áshrepps og Sveinsstaðahrepps. Þannig stendur á, að Miðhóp á land meðfram Gljúfurá og upp í Víðidalsfjall fram að Hólagilslæk. Þar fyrir framan tekur við Þingeyraselsland. Miðhópsgirðingin er nokkru norðan við Hóla- gilslæk, svo Miðhóp á þarna um 80—-100 ha sneið. Þessi girðing var að sögn upphaflega gerð af eiganda Miðhóps, en upprekstrar- félögin sjá nú um hana. Land Þingeyrasels hefur marga undan- farna áratugi verið nýtt sem afrétt og ekki búið í selinu frá því um 1930. Því verður ekki neitað, að leiðin fram með Víðidðalsfjalli að austan um Miðhópshlið virðist beinust leið fyrir Þverhreppinga að fara fram á Haukagilsheiði, en þar eiga þeir upprekstrarrétt fyrir ákveðinn fjölda hrossa. Á þeim tíma, um 1960, voru hross rekin á heiði eins fljótt og gróður leyfði, þ. e. talinn var kominn nægur gróður fyrir hross. Þá var rekið mikið fyrr en nú, þegar ekki er leyft af gróður- verndarsjónarmiðum að reka fyrr en 10. júlí í ár. Þá kvörtuðu bændur, sem laust fé áttu í Víðidalsfjalli, undan því, að hrossa- rekstur fram fjallið styggði lambféð og jafnvel yrði til þess, að lömb viltust undan. Þá mun alltaf hafa verið viss tilhneiging til tortryggni gagnvart fjölda hrossanna. Af þessum ástæðum töldu sveitarstjórnir, þ. e. stjórn upprekstrarfélags Áshrepps og Sveins- staðahrepps, rétt að ákveða rekstrarleiðina fram Vatnsdal sam- kvæmt heimild í fjallskilareglugerð Austur-Húnavatnssýslu. Þessu vildu gerðarbeiðendur ekki hlíða og töldu Þingeyrasels- land vera í Vestur-Húnavatnssýslu. Gætu sveitarstjórnirnar í Austur-Húnavatnssýslu ekki ákveðið rekstrarleiðina. Fógetarétt- urinn lætur það liggja milli hluta, hvar sýslumörkin eru, enda hefur fógetinn vikið sæti ex officio í máli, sem þarf að kveða á um þetta atriði, þar sem sýslunefnd Austur-Húnavatnssýslu hafði afgreitt mál og hann tekið þátt í þeirri afgreiðslu, sem gengur út frá, að umrætt land sé í Austur-Húnavatnssýslu. Árið 1962 kæra oddvitar Ás- og Sveinsstaðahreppa til saka- 197 dóms (sjá dómsskj. nr. 5) gerðarbeiðendur og einn mann til fyrir að reka í gegnum Miðhópshlið og fram Víðidalsfjall, en oddvit- arnir höfðu ákveðið að reka skyldi fram Vatnsdal, og fyrir brot á fjallskilareglugerð Austur-Húnavatnssýslu. Máli þessu lauk með því, að saksóknari taldi ekki þörf aðgerða eftir að hafa fengið sakadómsskýrslur um málið. Féll þá málið niður um sinn, en þetta sýnir, að gerðarþolar töldu, að umferðarrétturinn samkv. samningum frá 1945 væri ekki fyrir hendi. Síðan þá hafa báðir aðiljar rætt þessi mál við fógetann sem sýslumann og hann bent þeim á, að auðveldasta leiðin til þess að fá úr þessu skorið væri að leita aðstoðar fógetaréttar, annað hvort með kröfu um að opna hliðið, eins og nú hefur verið gert, eða leggja lögbann við þessari leið. Samkomulag virðist útilokað. Eins og áður er komið fram, lætur fógetarétturinn liggja milli hluta, hvort umrætt land sé í Austur-Húnavatnssýslu eða Vestur- Húnavatnssýslu og hvort sveitarstjórnir Ás- og Sveinsstaðahrepps hafi heimild til þess að ákveða rekstrarleið. Hins vegar telur rétt- urinn, að samningurinn frá 28. nóv. 1945 hafi aðeins veitt tíma- bundinn rétt til rekstrar í gegnum Miðhópshlið. Þegar þeim samn- ingi var sagt upp, hafi rétturinn fallið niður, þ. e. um hann var ekki frekar samið. Tíminn, síðan samningurinn féll úr gildi, er allt of stuttur til þess, að um hefð geti verið að ræða. En úr- skurður fógetaréttar Húnavatnssýslu frá 9. júlí 1945 um hefð og rétt vegna alfaraleiða þar áður stendur í fullu gildi gagnvart fógetaréttinum nú. Því verður að synja um framgang þeirrar kröfu að opna umrætt Miðhópshlið. Ályktunarorð: Krafa gerðarbeiðenda um opnun Miðhópshliðs á ekki að ná fram að ganga. 198 Þriðjudaginn 15. mars 1977. Nr. 142/1975. Flugmálastjórn á Keflavíkurflugvelli f. h. ríkissjóðs {Vilhjálmur Þórhallsson hrl.) gegn Njarðvíkurhreppi (Páll S. Pálsson hrl.). Fasteignaskattur. Synjað um uppboð. Sératkvæði. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Magnús Þ. Torla- son, Benedikt Sigurjónsson, Björn Sveinbjörnsson, Logi Ein- arsson og Þór Vilhjálmsson. Þorgeir Þorsteinsson, lögreglustjóri á Keflavíkurflugvelli, kvað upp hinn áfrýjaða úrskurð. Áfrýjandi áfrýjaði máli þessu með áfrýjunarstefnu 8. októ- ber 1975, að fengnu áfrýjunarleyfi 25. september s. á. Hann krefst þess aðallega, að hinum áfrýjaða úrskurði verði hrund- ið og svnjað verði um framgang uppboðsins. Til vara er þess krafist, að uppboðskrafan verði lækkuð í 276.279 krónur. Til þrautavara er þess krafist, að krafan verði lækkuð í 618.280 krónur. Þá er krafist málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti. Stefndi krefst staðfestingar hins áfrýjaða úrskurðar og málskostnaðar fyrir Hæstarétti. Nokkur ný gögn hafa verið lögð fyrir Hæstarétt. Í máli þessu krefur áfrýjandi um fasteignaskatt, sem á var lagður 1971. Gjaldheimtan byggist á Il. kafla laga nr. 8/ 1972. Samkvæmt 3. mgr. 4. gr. laganna skyldi leggja ágrein- ingsefnið fyrir yfirfasteignamalsnefnd til úrskurðar, áður en það var lagt fyrir dómstóla. Ákvæði 10. og 11. gr. reglugerðar nr. 320/1972 eða lög nr. 04/1976 hagsa þessu ekki. Þegar al þessari ástæðu ber að fella hinn áfrýjaða úrskurð úr gildi og synja um framgang hins umbeðna uppboðs. Eftir þessum úrslitum er rétt, að stefndi greiði áfrýjanda 180.000 krónur í málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti. 199 Dómsorð: Hinn áfrýjaði úrskurður er úr gildi felldur, og er synjað um framgang hins umbeðna uppboðs. Stefndi, Njarðvíkurhreppur, greiði áfrýjanda, flug- málastjórn á Keflavíkurflugvelli f. h. ríkissjóðs, 180.000 krónur í málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti að viðlagðri aðför að lögum. Sératkvæði Magnúsar Þ. Torfasonar hæstaréttardómara. Með dómum Hæstaréttar 26. september 1975 (Hrd. 1975, bls. 683) og 31. mars 1976 (Hrd. 1976, bls. 232) var dæmt, að lögskýra bæri 3. mgr. 4. gr. laga nr. 8/1972 þannig, að ágreiningur um gjaldskyldu eða gjaldstofn fasteignaskatts samkvæmt II. kafla nefndra laga yrði ekki borinn undir dómstóla, nema vfirfasteignamatsnefnd hefði áður lagt úr- skurð á ágreiningsefnið. Samkvæmt þessu fellst ég á ákvæði meiri hluta dómenda. Úrskurður uppboðsréttar Keflavíkurflugvallar 7. júlí 1975. Mál þetta, sem tekið var til úrskurðar að loknum munnlegum málflutningi hinn 19. júní sl., er risið vegna mótmæla flugmála- stjórnar íslenska ríkisins á Keflavíkurflugvelli við kröfu Njarð- víkurhrepps um, að uppboð fari fram á flugstöðvarbyggingunni á Keflavíkurflugvelli til lúkningar eftirstöðvum álagðra fast- eignagjalda fyrir árið 1974 auk dráttarvaxta og uppboðskostnaðar. Málavextir eru þeir, að Njarðvíkurhreppur lagði fasteignaskatt á flugstöðvarbygginguna á Keflavíkurflugvelli fyrir árið 1974, að upphæð kr. 1.377.420, og krafði flugmálastjórn um þá greiðslu um vorið 1974 með gjaldseðli. Hinn 6. ágúst 1974 ritaði flugmálastjórn Njarðvíkurhreppi bréf (fskj. nr. 2 með dskj. nr. 1) og færðist þá undan greiðslu hins álagða fasteignaskatts, nema að því leyti sem skatturinn næmi hærri upphæð en útlagður kostnaður flugmálastjórnar vegna greiðslna til varnarliðsins fyrir vatns-, holræsa- og sorphreins- unargjald og að sá útlagður kostnaður kæmi þar með til skulda- jafnaðar við fasteignaskattsálagninguna. 200 Með bréfi, dags. 10. september 1974 (fskj. nr. 3 með dskj. nr. 1), tilkynnti Njarðvíkurhreppur flugmálastjórn, að á fundi hreppsnefndar hinn 29. ágúst hefði málaleitan flugmálastjórnar verið synjað og jafnframt verið samþykkt að innheimta fasteigna- skattinn að fullu. Hinn 14. nóvember 1974 ritaði lögmaður Njarðvíkurhrepps flug- málastjórn bréf (fskj. nr. 4 með dskj. nr. 1) og krafðist greiðslu fasteignaskattsins innan 30 daga frá dagsetningu bréfsins, en ella yrði beðið um uppboð á flugstöðvarbyggingunni til fullnustu kröfunni. Með bréfi lögmanns Njarðvíkurhrepps, dags. 19. desember 1974, til lögreglustjórans á Keflavíkurflugvelli var síðan beðið um sölu flugstöðvarbyggingarinnar á nauðungaruppboði til lúkningar fyrrgreindum kröfum. Mál þetta kom síðan fyrir í uppboðsrétti Keflavíkurflugvallar hinn 29. janúar sl., þar sem lögmaður flugmálastjórnar mótmælti uppboðsbeiðninni og krafðist úrskurðar um réttmæti hennar. Að lokinni gagnaöflun fór munnlegur flutningur fram hinn 3. apríl sl, og endurflutningur hinn 19. júní sl. vegna dráttar, á uppkvaðningu úrskurðar, er stafaði af sérstökum starfsönnum dómarans, er eigi þoldu bið. Lögmaður uppboðsbeiðanda hefur gert þær kröfur, að gerðin nái fram að ganga til fullnustu eftirstöðvum skuldarinnar, kr. 1.077.420 auk 17% dráttarvaxta á mánuði af kr. 688.397 frá 15. janúar 1974 til 15. maí 1974, en af kr. 1.377.420 frá þeim degi til 8. ágúst 1974, er flugmálastjórn greiddi kr. 300.000 upp í fast- eignaskattsálagningu ársins, og af kr. 1.077.000 frá þeim degi til greiðsludags. Þá krefst hann málskostnaðar úr hendi uppboðsþola skv. taxta LMFÍ. Lögmaður uppboðsþola hefur krafist þess, að gerðin nái ekki fram að ganga og að uppboðsbeiðanda verði gert að greiða máls- kostnað að skaðlausu. Af hálfu uppboðsþola hafa ýmsar málsástæður verið tilgreind- ar, bæði að því er varðar form- og efnishlið, fyrir því, að gerðin nái ekki fram að ganga. Að því er formhlið málsins varðar, telur hann, að eigi hafi verið fullnægt skilyrðum laga um sölu lögveða nr. 49 frá 1951 varðandi birtingar- og tilkynningarskyldu. Efnisástæður gegn framgangi uppboðsins telur hann þessar helstar: 201 Í fyrsta lagi, að uppboðsandlagið sé í eigu Bandaríkja Ameríku og því undanþegið skatti skv. varnarsamningi Íslands og Banda- ríkjanna, lög 110 frá 1951. Í þessu tilfelli sé þá einnig um að- ildarskort að ræða hjá umbjóðanda hans, þar eð fasteignaskatt beri að leggja á eiganda eignar, sem sé bandaríska ríkið, eins og áður greinir. Í öðru lagi, að uppboðsandlagið sé staðsett í sérstöku lögsagnar- umdæmi, sem falli ekki undir staðarleg valdmörk uppboðsbeið- anda, og í því sambandi kom enn fremur til álita endurgjalds- sjónarmið, þ. e. að móti réttindum komi skyldur, sem uppboðs- beiðandi sé í þessu tilfelli algerlega laus við. Í þriðja lagi verði flugstöðvarbyggingin ekki talin sérstök fasteign, þar eð hún hafi engin sérstök lóðarréttindi, sé aðeins óafmarkaður hluti af stærri heild, þ. e. öllu athafnasvæði flug- vallarins. Formhlið. Lögmaður uppboðsbeiðanda hefur lagt fram ljósrit af aug- lýsingaprogrami frá Samtökum sveitarfélaga Í Reykjaneskjör- dæmi (SASÍR) til birtingar í útvarpi og dagblöðum fyrir árið 1975, þar sem birtar eru áskoranir til gjaldenda um að greiða álögð gjöld til sveitarfélaga og þar með að innheimtuaðgerðir verði hafnar í samræmi við lög nr. 49/1951 um sölu lögveða án undangengins lögtaks eftir 15. febrúar hjá þeim, sem ekki hafi greitt fyrri hluta gjaldanna. Hefur lögmaðurinn staðhæft, að samsvarandi auglýsingaprógram hafi verið viðhaft árið 1974, en ekki lagt fram skjalfest gögn því til staðfestingar. Þá hefur hann lagt fram ljósrit af auglýsingu frá sveitarstjóra Njarðvíkurhrepps í 28. tbl. Suðurnesjatíðinda 1974, þar sem skorað ér á þá, sem eiga vangreidd gjöld til Njarðvíkurhrepps, að gera skil þegar, vilji þeir komast hjá innheimtuaðgerðum, þar eð lögtök hefjist í vikunni á eftir. Enda þótt auglýsing þessi feli fyrst og fremst í sér lögtaks- hótun skv. auglýsingu í 27. tbl. sama blaðs um, að lögtök hafi verið úrskurðuð, verður að telja, að hér sé einnig um almenna áskorun að ræða til gjaldenda hreppsins um greiðslur hvers konar gjaldfallinna gjalda. Í áðurgreindum lögum nr. 49/1951 um sölu lögveða án undan- gengins lögtaks, 1. gr., segir svo um birtingarskilyrði undanfar- andi nauðungaruppboði, að birta skuli áður með mánaðarfyrir- vara almenna áskorun um greiðslu gjaldðanna í dagblaði eða á 202 annan venjulegan hátt og tilkynna skrásettum eiganda lögveðsins með ábyrgðarbréfi, sem borið sé út, að óskað verði uppboðs á veðinu, verði skuldin eigi greidd innan 30 daga frá dagsetningu tilkynningarinnar. Eins og áður greinir, hefur lögmaður uppboðsbeiðanda lagt fram tvö bréf, annað frá umbjóðanda sínum, dags. 10. september 1974 (fskj. nr. 3 með dskj. nr. 1), og hitt innheimtubréf hans sjálfs, dags. 14. nóvember 1974 (fskj. nr. 4 með dskj. nr. 1), sem eigi hefur verið mótmælt, að borist hafi í hendur viðtakanda, kb. e. uppboðsþola, svo og fyrrgreint bréf uppboðsþola til upp- boðsbeiðanda, dags. 8. ágúst 1974, þar sem greiðslu fasteigna- skattsins er mótmælt að hluta. Af framangreindum bréfaskriftum er ljóst, að uppboðsþola var íullkunnugt um væntanlegar innheimtuaðgerðir uppboðsbeiðanda, enda hljóta slíkar persónulegar tilkynningar og áskoranir, séu þær sendar á tryggilegan hátt, að vera öruggari en almennar áskoranir, enda í samræmi við niðurlag 1. gr. tilvitnaðra laga. Skv. framanrituðu telur dómurinn því, að ákvæðum laga nr. 49/1951 um birtingar- og tilkynningaskyldu gagnvart uppboðs- þola hafi verið nægilega fullnægt, að því er framgang uppboðs- beiðninnar varðar. Efnishlið. 1. Bygging sú, er hér um ræðir, var reist af bandaríska ríkinu í kringum 1950 og rekin af varnarliðinu, frá því það kom hér 1951 og til 1964, er íslenska ríkið tók við rekstri hennar samkvæmt samningi ríkjanna, dags. 29. maí 1964 og samþykktum 30. s. m. Í nefndum samningi (dskj. nr. 9) er fyrirsögn svohljóðandi: „Samkomulag um afhendingu hótel- og flugstöðvarbyggingar Varnarliðs Íslands til íslenzku ríkisstjórnarinnar“. Síðar í megin- máli samningsins er kveðið á um, að samkomulag aðilja sé gert um afhendingu ábyrgðar á rekstri og viðhaldi umræddrar bygg- ingar. Í tölulið 1 er fjallað nánar um afhendingu, en þar segir, að kl. 0001 þann 1. júlí 1964 samþykki ríkisstjórn Íslands að taka í sínar hendur að fullu ábyrgð á rekstri og viðhaldi hótel- og flug- stöðvarbyggingar, S-782. Í síðari liðum samningsins eru ákvæði um, að ríkisstjórn Ís- lands skuli láta varnarliðinu í té hæfilegt húsrými í byggingunni fyrir flug- og farþegaafgreiðslu, en með breytingu á umræddu samkomulagi frá 24. febrúar 1966, staðfestu 28. s. m., voru síðast- 203 greind ákvæði um nýtingu varnarliðsins af byggingunni að hluta felld úr gildi frá og með miðnætti þess 28. febrúar 1966. Frá þessum tímamörkum hefur rekstur og nýting byggingar- innar algerlega verið í höndum flugmálastjórnarinnar fyrir hönd íslenska ríkisins, sem eitt hefur borið alla ábyrgð og kostnað af rekstri hennar. Hefur flugmálastjórn meðal annars skv. ákv. 1, tl. fyrrgreinds samnings greitt varnarliðinu fyrir selda raforku og vatn samkvæmt mælum og fast mánaðargjald fyrir frárennsli og sorphreinsun. Þá hefur flugmálastjórn, frá því er hún tók við byggingunni að öllu leyti árið 1966, leigt út verulega hluta hennar til íslenskra aðilja, bæði ríkisstofnana og einkaaðilja, gegn leigugjaldi. Af framanrituðu er ljóst, að bygging sú, er hér um ræðir, er nú algerlega rekin af íslenska ríkinu í þágu millilandaflugs og allsend: is óviðkomandi framkvæmd varnarsamnings Íslands og Banda- ríkjanna, enda hefur varnaliðið síðan reist sérstaka byggingu til að reka þá starfsemi, sem það áður starfrækti í flugstöðvarbygg- ingunni viðkomandi herflugi. Þá er upplýst af gögnum málsins, að flugmálastjórn hefur áður svarað til ábyrgðar fyrir flugstöðvarbygginguna, meðal annars með greiðslu álagðs fasteignaskatts fyrir árið 1973 og greiðslu upp í sama skatt fyrir árið 1974. Að öllu þessu virtu verður að telja, að umrædd mannvirki séu nú algerlega á ábyrgð íslenska ríkisins og því ekki undanþegin skatti samkvæmt varnarsamningnum. Þá er og skýrt tekið fram í II. kafla laga nr. 51/1964, 3. gr., að fasteignaskatt skuli leggja á eign í því umdæmi, sem hún er staðsett í, og með því að lögveðsréttur er áskilinn í lögunum, skiptir eignaraðild ekki máli gagnvart krefjanda skattsins, sé hann á annað borð réttilega á lagður. 2. Vegna framkvæmda varnarsamnings samkv. lögum nr. 110/ 1951 var land það, sem lögsagnarumdæmi Keflavíkurflugvallar nær til, lagt til ríkisins, en hreppamörkum, sem um lögsagnar- umdæmið liggja, þó í engu breytt. Fylgja mörk lögsagnarum- dæmisins því ekki mörkum ákveðins sveitarfélags, heldur nær það yfir hluta nokkurra sveitarfélaga, þar á meðal Njarðvíkur- hrepps, en innan hreppsmarka hans eru flestar þær byggingar, sem íslenska ríkið rekur á Keflavíkurflugvelli. Má þar til nefna, auk flugstöðvarbyggingarinnar, lögreglustöðina og 3 fjölbýlishús í Grænási, sem reist voru sem leiguíbúðir fyrir ríkisstarfsmenn á Keflavíkurflugvelli. 204 Íbúar greindra fjölbýlishúsa eru skráðir til lógheimilis í Njarð- víkurhreppi og greiða þangað tilskilin sveitargjöld, en gjöld til ríkissjóðs greiða þeir til innheimtumanns ríkissjóðs á Keflavíkur- flugvelli. Skattur sá, er hér er til álita, er skylduskattur á þær eignir, sem lög nr. 51/1964 tilgreina, og því óháður öðrum skuldaskilum skattkrefjanda og forsvarsmanna eignanna. Kröfur uppboðsþola um, að tilgreindur þjónustukostnaður komi til skuldajafnaðar við skattgreiðsluna, eru því skattheimtu þessari óviðkomandi. 3. Réttindum yfir því landi, sem íslenska ríkis keypti á sínum tíma til afnota vegna framkvæmdar varnarsamningsins og nú er lögsagnarumdæmi Keflavíkurflugvallar, var við eignaryfirfærsl- una þinglýst við embætti sýslumanns Gullbringu- og Kjósarsýslu. Við stofnun sérstaks lögsagnarumdæmis á Keflavíkurflugvelli var sem við önnur héraðsdómaraembætti lögð til sérstök afsals- og veðmálabók, en fyrrgreind skjöl um eignarrétt ríkisins að landi lögsagnarumdæmis Keflavíkurflugvallar hafa ekki verið flutt í afsals- og veðmálabók á Keflavíkurflugvelli, heldur varð- veitt áfram í afsals- og veðmálabókum Gullbringusýslu. Sú sérstaða ríkir og á Keflavíkurflugvelli, að öll mannvirkja- gerð þar er háð leyfi ríkisvaldsins og bundin þörfum við fram- kvæmd varnarsamningsins og millilandaflugs, þannig að öll var- anleg mannvirkjagerð er annað hvort á vegum varnarliðsins og eign Bandaríkjanna eða á vegum íslenska ríkisins og þá í þess eigu. Vegna fyrrgreindra takmarkana á athafnafrelsi sakir afskipta ríkisvaldsins og þeirrar sterku aðstöðu ríkisins sem eina land- eiganda í lögsagnarumdæminu hefur ríkisvaldið verið einrátt um staðsetningu mannvirkja og því væntanlega ekki séð ástæðu til að afmarka sérstakar lóðir undir mannvirki sín, en frekar litið á mannvirkin sem óafmarkaða hluta af stærri fasteign, sem öll er í þess eigu. Er þar líkt að staðið og hjá bónda, er hann reisir mannvirki á eignarjörð sinni. Samkvæmt framanrituðu lítur dómurinn svo á, að bygging sú, er hér er um fjallað, þ. e. flugstöðvarbyggingin, heyri til fast- eigna í almennum skilningi þess hugtaks og skipti engu, hvort henni séu ákveðin sérstök lóðarréttindi eða litið á hana sem var- anlegan hluta stærri fasteignar. Upplýst er af framlögðum sögnum, að flugstöðvarbyggingin 205 hefur verið virt sérstaklega til fasteignamats og fullnægir að því leyti ákvæðum laga um álagningu fasteignaskatts. Með skírskotun til rökstuðnings undir liðum 1—3 hér að framan lítur dómurinn því svo á, að fasteignaskattur álagður á flugstöðv- arbygginguna fyrir árið 1974 sé réttilega á hana lagður, og skal því umbeðin uppboðsgerð ná fram að ganga. Með tilliti til hinna sérstöku aðstæðna, sem hér ríkja vegna samningsbundinnar dvalar erlends herliðs og þar af leiðandi stað- bundinna samskipta Íslands og Bandaríkjanna, sem ekki eiga sér hliðstæðu hér á landi, þykir rétt, að málskostnaður falli niður. Því úrskurðast: Krafa Njarðvíkurhrepps um, að flugstöðvarbygging á Keflavíkurflugvelli verði seld á nauðungaruppboði, skal ná fram að ganga. Málskostnaður falli niður. Miðvikudaginn 16. mars 1977. Nr. 217/1976. Ákæruvaldið (Þórður Björnsson ríkissaksóknari) gegn Sigurgeir Einari Karlssyni (Ragnar Aðalsteinsson hrl.). Manndráp. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Magnús Þ. Torfa- son, Ármann Snævarr, Benedikt Sigurjónsson, Björn Svein- björnsson og Logi Einarsson. Fyrir Hæstarétt hefur verið lögð skýrsla yfirlæknis skurð- lækningadeildar Borgarspítalans 15. mars 1977 um sjúkravist ákærða þar 14. maí til 2. júní 1975. Ákæruefni og sakargögnum er lýst í héraðsdómi. Svo sem greinir þar, er ákærði einn til frásagnar um aðdraganda og atvik að viðureign þeirra Rafns Svavarssonar, er leiddi til 206 dauða hans. Verður samkvæmt því að rekja upphafið að átökum þeirra til þess, að Rafn hrifsaði til sín bankabók ákærða, en í henni var talsverð innstæða, og stakk henni á sig. Kveður ákærði, að Rafn hafi sagt, að ákærði „fengi hana ekki aftur“. Ákærða tókst að ná bókinni af Rafni, en Rafn hafi þá „orðið óður af bræði og slegið sig Í vinstri síðu“, svo að hann hafi vart náð andanum. Leggja verður til srund- vallar, að til verulegra átaka hafi komið milli þeirra. Þá verður við það að miða, að ákærði „hafi verið gripinn ofsa- hræðslu í viðureign sinni við Rafn Svavarsson og að verkn- aðurinn hafi verið framinn undir snöggum kvíða og ótta við sjálfsmeiðingu auk reiði“, sbr. svör réttarmáladeildar Lækna- ráðs í álitsgerð, staðfestri 20. maí 1976, við spurningum hér- aðsdómara. Samkvæmt játningu ákærða, sem fær stoð í öðrum sakar- gögnum, er ótvírætt, að ákærði svipti Rafn Svavarsson lífi með hnífstungum, en talið er í krufningarskýrslu 15. maí 1975, að honum hafi blætt út frá áverkum, sem hann hlaut af völdum eggvopns. Sakargögn veita eigi stoð þeirri tilgátu í héraðsdómi, að ákærði hafi veitt Rafni sár, eftir að hjart- slætti lauk. Ber að staðfesta þá úrlausn héraðsdóms, að broi ákærða varði við 211. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940. Þegar virt eru atvik að broti ákærða og aðstæður allar, verður eigi talið, að hann hafi framið brot sitt í neyðarvörn, sbr. 1. mgr. 19. gr. almennra hegningarlaga, og hvorki þykja ákvæði 2. málsgr. 12. gr. né 1. töluliðs 1. málsgr. 74. gr. sömu: laga eiga við um það. Samkvæmt gögnum máls er ákærði sakhæfur. Telja verður, að hinn látni hafi átt upptökin að viðureign þeirra ákærða með atferli því, er að framan greinir, en sakar- sögn benda til þess, að hann hafi þá verið alldrukkinn. Þvkja ákvæði 4. töluliðs 1. málsgr. 74. gr. almennra hegningarlaga eiga við um háttsemi ákærða. Ber að líta til þessa við ákvörð- un refsingar svo og Hl bess, að ákærði var mjög ungur, að- eins 18 ára, þegar hann framdi brot sitt, er hann gekkst hreinskilnislega við, sbr. 4. tölulið 1. málsgr. 70. gr. og 9. tölulið 1. málsgr. 74. gr. almennra hegningarlaga. Hins vegar 207 beitti hann hættulegu vopni við framkvæmd brotsins. Þykir refsing hans hæfilega ákveðin fangelsi 5 ár og 6 mánuðir. Gæsluvarðhaldsvist ákærða, sem staðið hefur óslitið síðan 14. maí 1975, komi með fullri dagatölu refsingu Hl frá- dráttar, sbr. 76. gr. almennra hegningarlaga. Staðfesta ber ákvæði héraðsdóms um sakarkostnað. Dæma ber ákærða til greiðslu alls kostnaðar við áfrýjun sakarinnar, þar með talin saksóknarlaun í ríkissjóð, 150.000 krónur, og málsvarnarlaun skipaðs verjanda sins fyrir Hæstarétti, 150.000 krónur. Bannsókn máls þessa hefur verið í höndum fimm dómara. Hefur hún eigi verið jafn rækileg sem skyldi. Við frumrann- sókn málsins hefði þurft að prófa ákærða frekar en orðið er um aðdraganda að átökum þeirra Rafns Svavarssonar og um átök þeirra og beitingu ákærða á eggvopni gegn hinum lálna. Gaf krufningarskýrsla, er lýsir einstökum sárum á líkinu, og efni til að spyrja ákærða nánar um hnífsstungur. Enn fremur var ástæða til að samprófa ákærða og vitni. Ákærði gaf skýrslu fyrir sakadómi 14. maí 1975. Eigi var hann prófaður að nýju fyrir dómi fyrr en 14. Júlí s. á., en nauðsyn bar til að hraða dómprófun yfir ákærða. Eigi voru ákærða kynnt ákvæði 2. málsgr. 77. gr. laga nr. 74/1974, eftir því sem bókað er í þingbók, er hann kom fyrir dóm 14. júlí 1975 og 11. júní 1976, en hann gaf skýrslur í báðum þessum þinghöldum. Bróðir ákærða, Birgir Karlsson, gaf skýrslu fyrir rannsóknarlögreglu 14. maí 1975 og fyrir sakadómi Reykjavíkur 17. desember 1975, en í hvorugt skipti var hon- tm bent á heimild sína til að skorast undan vættisburði, sbr. 5. tölulið 89. gr. laga nr. 74/1974, sem einnig ber að beita við skýrslur fyrir rannsóknarlögreglu, sbr. 39. gr. sömu laga. Það athugast, að eigi er aðfararákvæði í héraðsdómi. Dómsorð: Ákærði, Sigurgeir Einar Karlsson, sæti fangelsi 5 ár og 6 mánuði. Gæsluvarðhaldsvist hans frá 14. mai 1975 komi refs- ingu fil frádráttar. 208 Ákvæði héraðsdóms um sakarkostnað á að vera órask- að. Ákærði greiði allan kostnað af áfrýjun sakarinnar, þar með talin saksóknarlaun í ríkissjóð, 150.000 krónur, og málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns fyrir Hæsta- rétti, Ragnars Aðalsteinssonar hæstaréttarlögmanns, 150.000 krónur. Dómi þessum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur sakadóms Snæfellsnes- og Hnappadalssýslu 29. júní 1976. Mál þetta, sem dómtekið var þann 11. júní 1976 að loknum munnlegum málflutningi, er af ákæruvaldsins hálfu með ákæru- skjali, útgefnu af ríkissaksóknara þann 29. janúar 1976, höfðað gegn Sigurgeir Einari Karlssyni verkamanni, Ennisbraut 29, Ólafs- vík, nú gæslufanga á Vinnuhælinu að LitlaHrauni, fæddum 11. nóvember 1956 á Ísafirði, fyrir manndráp með því að hafa að- faranótt miðvikudagsins 14. maí 1975 svipt Rafn Svavarsson, Bragagötu 38, Reykjavík, lífi með hnífsstungum í vistherbergi sínu í verbúð Hróa h/f í Ólafsvík. Samkvæmt ákæruskjali „þykir ákærði með fyrrgreindu hafa gerst brotlegur samkvæmt 211. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940“. Kröfur ákæruvaldsins eru þær, að ákærði verði dæmdur til refsingar og til greiðslu alls sakarkostnaðar. Af hálfu ákærða er krafist sýknu og málskostnaðar. Samkvæmt sakavottorði hefur ákærði sætt kærum og refsingum sem hér greinir; 1973 11/10 í Snæfellsnes- og Hnappadalssýslu: Sátt, 4.000 króna sekt fyrir brot á 2., sbr. 3. mgr. 25. gr. og 1. mgr. 24. gr. áfengislaga (sic). Sviptur rétti til þess að öðlast ökuleyfi í 3 mánuði frá 11. október 1973. 1974 í Snæfellsnes- og Hnappadalssýslu: Uppvís að broti gegn 244. gr. hegningarlaga. Ákæru frestað skilorðs- bundið í 2 ár frá 25. febrúar 1974. Málavextir eru þessir: Aðfaranótt miðvikudagsins 14. maí 1975, kl. 0210, tilkynntu tveir unglingspiltar lögreglunni í Ólafsvík, að þeir hefðu þá skömmu áður verið staddir við fjárhús upp með Fossá, sem er 209 skammt fyrir innan Ólafsvík, og hefði þá ákærði komið til þeirra ríðandi, með tvo til reiðar, og sagt þeim, að hann hefði drepið mann í verbúð Hróa h/f. Í skýrslu Hilmars Júlíussonar lögreglu- þjóns um málið segir síðan: „Undirritaður fór þegar ásamt Adolf Steinssyni, lögregluþjóni, niður að verbúð Hróa h/f. Er við komum inn í verbúðina, sáum við, að blóðug fótspor lágu frá dyrum herbergis þess, sem Sigur- geir býr í í Hróa, en hann hefur haft herbergi þar á leigu í vetur. Herbergið reyndist vera læst, og ekkert ljós var þar inni. Við höfðum tal af þremur mönnum, sem sváfu í öðrum herbergjum þarna í verbúðinni, og kváðust þeir ekki hafa orðið varir við neinn hávaða um kvöldið eða nóttina fram að þeim tíma, er við komum í verbúðina. Þar sem herbergið var læst og enginn opnaði, er við knúðum dyra, fórum við út, og tókst okkur að opna glugga á herberginu og komast inn. Við fundum mann inni í herberginu, og lá hann á gólfinu rétt innan við dyrnar. Maðurinn virtist vera látinn. Mikill blóðpollur var undir manninum og inni í skáp, sem var opinn og stendur hægra megin við dyrnar, er komið er inn í herbergið. Við sáum, að áverkar voru á manninum á hálsi. Maðurinn lá að nokkru leyti krepptur með fætur að dyrum her- bergisins, og virtist hann hafa verið dreginn til, því gólfteppið var dregið til undir manninum. Hann var klæddur í blá jakkaföt með ljósum teinum, með rautt hálsbindi, í svörtum, reimuðum skóm og grænum sokkum. Hann var berhöfðaður. Við bárum kennsl á manninn, og þekktum við, að þetta var Rafn Svavarsson, til heimilis að Bragagötu 38, Reykjavík, fæddur 31. júlí 1938 1 Reykjavík. Tvö rúm úr járni voru í herberginu sitt hvorum megin við gluggann, og var annað þeirra tómt, en á rúminu, sem var vinstra- megin við gluggann, var dýna, og á henni voru fataleppar og fleira dót. Á gólfinu voru blóðug föt, einnig var veski á gólfinu, og var það merki Sigurgeiri Einari Karlssyni. Borð var í herberginu undir glugganum, milli rúmanna. Á því var ýmist dót, þar á meðal bankabók merkt Sigurgeiri. Á fremsta blað hennar var skrifað með blóði stafirnir B.K. Við skápinn rétt við fætur mannsiins fundum við mjóa melspíru. Gluggatjöldin voru dregin fyrir gluggann. Blóðblettir voru á skáphurðunum“. Þá var haft samband við héraðslækninn í Ólafsvík, fleiri lög- regluþjónar kallaðir til, ljósmyndari fenginn til þess að taka 14 210 myndir af vettvangi, haft samband við sýslumann og rannsókn- arlögregluna í Reykjavík. Síðan segir í lögregluskýrslunni: „Þá gerðum við einnig ráðstafanir til að hafa upp á Sigurgeiri, og leituðum við upp með Fossá, en fundum hann ekki þar. En þar fundum við þrjá skó, bundna saman á reimunum, og Voru þeir alblóðugir. Um kl. 05.00 kom svo Sigurgeir ríðandi niður í Ólafsvík, og handtókum við hann þá, og færðum við hann í klefa nr. 3 í fangageymslu lögreglunnar í Ólafsvík. Sigurgeir var mjög miður sín, er hann var handtekinn, og fengum við Vilhjálm lækni til að líta á hann, einnig tók hann blóðprufu úr honum. Meðferðis hafði Sigurgeir poka og hulstur utan um hníf ...“. Rannsóknarmennirnir Njörður Snæhólm og Ragnar Vignir komu á staðinn kl. 0615 til aðstoðar við rannsókn málsins. Í skýrslu Njarðar um rannsóknina segir m. a.: „Lýsing á brotstað. Herbergið, sem atburður þessi átti sér stað í, er á annarri hæð í verbúðarhúsi Hróa h/f. Gengið upp stiga og síðan inn til vinstri. Herbergið er á vinstri hönd, með glugga í suður, og það hafði Sigurgeir Einar. Nafn hans á hurðinni. Blóðspor eru í stiganum og inn ganginn að herberginu. Aðeins innar og hægra megin við ganginn er herbergi Rafns. Herbergi Sigurgeirs var læst, er við komum, og lögreglan gætti þess. Fara þurfti inn um opinn glugann til að opna það. Hurðin opnast inn til vinstri. Pappakassi, fullur af tómum gosflöskum, er á gólfinu bak við hurðina. Járnrúm er við vinstri vegg og dýna í því. Blóðblettir eru framantil á dýnunni um miðju, eins og sest hafi verið á hana í rassblóðugum buxum. Á rúminu er úlpa, tíglótt skyrta, bláar flauelsbuxur og peysubolur. Þetta er hreint. Þá er þar brúnt seðlaveski, merkt Sigurgeiri Einari Karlssyni, Ásbraut 5. Í því kr. 200.00 og ökuskírteini hans. Borð er undir glugganum. Á því tómir sígarettupakkar, ösku- bakki hálffullur af sígarettustubbum, 3 tómar gosflöskur á hlið- inni, lítið útvarpstæki, vekjaraklukka á grúfu og í lagi, 3 bækur, matskeið og rusl. Viðskiptabók nr. 3130, skráð á Sigurgeir Einar Karlsson. Innistæða kr. 125.050.00 að mér sýnist. Kápa bókarinnar er brotin aftur og skrifað á fyrstu síðu með blóði, að því er virðist með fingri, stafirnir „BR“. 211 Við hægri vegg er járnrúm, en engin dýna í því, á því er bak af stól og dagblað. Við enda þess í horninu næst dyrunum er fataskápur með tveimur hurðum, sem eru með blóðkámi. Hurðin næst dyravegg er opin. Jakki er á gólfinu í skápnum svo og talsvert mikið blóð. Á gólfi herbergisins er grænt teppi. Undir vinstra rúmi er lítil ferðataska. Framan við það eru tvær hreinar milliskyrtur, ein hrein peysa, ljósbláar buxur með blóðkámi. Þær hafa verið hreinar. Handklæði með blóblettum, eitt par svartir skór, hreinir, tóm gosflaska, hrein. Gráar buxur, alveg gegnsósa af blóði. Blautur blettur undir þeim og blóðkám. Framan við hitt rúmið er eitt par svört gúmmístígvél. Á gólfinu, í horninu við opna skápinn, er melspíra og rétt hjá einar sumarnærbuxur, gegnsósa af blóði. Á gólfinu framan við skápinn liggur Rafn á vinstri hlið með höfuðið í átt að glugga og fætur í átt að dyravegg, skápmegin. Fætur aðeins klepptir um hné og hægri fótur yfir þann vinstri. Vinstri hönd beint fram og hægri aðeins bogin yfir. Hann er kaldur og stirður. Alklæddur, í dökkblá jakkaföt með ljósbláa teina, sokka og reimaða svarta skó, skyrtu og með bindi. Liggur í stórum blóðpolli, um fermetra að stærð. Gólfteppið er dregið til frá horninu. Buxurnar eru blóðugar á rassi. Vinstri skálm og vinstri jakkaermi blóðugt. Rafni snúið á bakið. Skyrtan fráhneppt og innri skyrta uppi við brjóst. Í ljós kemur skurður á vinstri buxnaskálm innan- verðri uppundir nára. Það er stungusár í lærið, og virðist hafa blætt mikið úr því. Þá er stór skurður á hálsi vinstra megin við barka og lítur út eins og ekki hafi blætt úr honum, því skinnið er hreint í kring. Stungusár mjög djúpt að sjá hægramegin við barka og lítur út fyrir að hafa blætt mikið úr því. Stungusár rétt neðan við hægra eyra. Handarbök eru blóðug, en lófar hreinir og engin sár í þeim eða á fingrum innanverðum. Það lítur út fyrir, að Rafn hafi verið stunginn í hálsinn, liggj- andi með höfuðið inn í skápinn, því blóðið, sem þar er, hefur ekki runnið af gólfinu inn í hann. Rafn hefur síðan verið dreginn inn á gólfið, svo hægt væri að opna herbergishurðina, því fyrir henni hefur hann legið með neðri hluta líkamans. Úr vösum Rafns tók ég skírteini hans og minnisbók. Engir peningar voru þar. Læknir staðarins var fenginn til að taka blóðsýni úr Sigurgeiri 212 Einari til alkóhólákvörðunar. Hann merkti sýnið, sem ég tók með mér, og kom því í Rannsóknastofu Háskólans. Prufan tekin um kl. 06.10. Eftir að Ragnar hafði tekið myndir, tókum við með okkur nokkrar tómar flöskur, þar á meðal áfengisflösku með slatta í, en hún var í herbergi Rafns, einnig blóðföt og blóðuga strigaskó, sem lögreglan hafði lagt hald á og voru taldir eign Sigurgeirs. Lögregla Ólafsvíkur ók svo með okkur til Reykjavíkur, og með var tekið lík Rafns Svavarssonar og farið með það í Rann- sóknastofu Háskólans v. Barónsstíg ásamt krufningarúrskurði frá sýslumanninum í Stykkishólmi. Í líkhúsi rannsóknastofunnar athuguðum við sár Rafns nánar og mynduðum þau. Sár á læri 5.3 cm. Sár v. megin á hálsi 6.2 cm. Hægramegin 2.6 cm í þvermál. Undir hægra eyra 2.8 cm.... Ég held, að það verði að teljast ákaflega ólíklegt, að átök eða áflog hafi átt sér stað á milli Rafns og Sigurgeirs í herberginu, því það hefði vart getað skeð, án þess að mennirnir hefðu lent á borðinu og það, sem á því var, kastast út á gólf, enda lítur út fyrir, að Rafn hafi verið stunginn niður, þar sem hann lá“. Vilhjálmur Rafnsson, heilsugæslulæknir í Ólafsvík, fram- kvæmdi skoðun á líki Rafns Svavarssonar strax um nóttina, og segir svo í vottorði hans: „Laust fyrir kl. 3.00 þann 14. 5. '75 kvaddi Adolf Steinsson lögregluþjónn mig undirritaðan til að skoða mann, sem hann taldi látinn. Kl. 3.00 komum við í íbúðarherbergi í fiskverkun Hróa h/f, Ólafsvík, ásamt Júlíusi og Birni Jónssyni lögregluþjónum. Þetta reyndist fremsta herbergið í verbúðinni, vistarvera Einars Karls- sonar, f. 11. 11. '56. Þar á gólfi herbergisins lá maður, er lög- 1eglumenn kváðu þekkja sem Rafn Svavarsson, f. 31. 7. '38, Bragagötu 38, Reykjavík. Maðurinn var látinn, líkaminn var ekki kaldur átöku, ekki bar á líkstirðnun. Um það bil 1 klst síðar fór að bera á stirðnun líkamans. Þegar gengið hafði verið úr skugga um, að maðurinn væri lát- inn, var líkið lítið sem ekki hreyft meir sakir vettvangsrannsókn- ar lögreglunnar. Almenn líkskoðun fór því ekki fram af minni hálfu, því lög- regluþjónar tóku síðan líkið til flutnings án þess ég væri við- staddur skoðun eða umbúnaði líksins“. Réttarkrufning var framkvæmd á líki Rafns Svavarssonar þann 213 15. maí 1975. Krufningin var framkvæmd í Rannsóknastofu Há- skólans af Ólafi Bjarnasyni meinafræðingi. Krufningarskýrslan hljóðar svo: „Samkvæmt beiðni sýslumannsins í Snæfellsness- og Hnappa- dalssýslu í bréfi, dags. 14. maí 1975, er í dag framkvæmd réttar- krufning á líki Rafns Svavarssonar, sem lézt með voveiflegum hætti aðfaranótt miðvikudags 14. maí 1975. Í bréfi sýslumanns segir svo: „Óskað er réttarkrufningar á líki Rafns Svavarssonar, Bragagötu 38, Reykjavík, f. 31. júlí 1938, en Rafn fannst látinn í verbúð Hróa h/f, Ólafsvík, kl. 02.30 aðfara- nótt miðvikudags 14. maí 1975. Þegar líkið fannst, var það með nokkra áverka, sennilega eftir hnífstungur. Áfengismagn í hinum látna óskast kannað“. Piltur, búsettur í Ólafsvík, var yfirheyrður í máli þessu og játaði að vera valdur að áverkum þeim, sem væntanlega hafa orðið manninum að bana. Líkið kemur í Rannsóknastofuna alklætt í dökkum jakkaföt- um. Handleggir eru báðir krepptir í olnbogaliðum (sjá meðfylgj- andi mynd). Innan undir jakkafötunum er maðurinn klæddur í milliskyrtu, gula nærskyrtu, stuttar nærbuxur og með sokka og skó á fótum. Fötin eru öll meira og minna ötuð storknuðu blóði, bæði utanyfir- föt og nærföt og milliskyrta, og í jakkanum framanverðum eru storknar blóðlifrar. Krufningin: Líkið er af 173 cm háum karlmanni, sterklega byggðum í meðal holdum. Líkið er alstirt og einstöku mjög litlir líkblettir, fölrauð- bláleitir dreifðir um aftanverðan líkamann. Á líkinu eru miklir áverkar, einkum á hálsi. Efst v. megin framan vert á hálsi alveg uppi í kverkinni er 5.5 cm lengur, gapandi skurður, sem nær inn að miðlínu og liggur síðan þvert á miðlínu aftur á við. Frá mið- línuenda þessa skurðar liggur rispa uppi undir kverkinni yfir til hægri 13.5 cm á lengd og nær upp undir hægra eyra. Þessi langa rispa nær hvergi inn úr húðinni, en er greinilega framhald af hinum gapandi skurði, sem áður er lýst. 3 mm neðar við gapandi skurðinn v. megin á hálsinum upphefst rispa, sem nær næstum eins langt út á hálsinn til vinstri og liggur síðan að heita má samhliða skurðinum yfir til hægri, yfir miðlínu og krossar grunnu rispuna, sem áður er lýst, nokkru hægra megin við miðlínu og liggur áfram ofan við hana og mælist 16 cm á lengd. Í framhaldi 211 af þessari rispu, sem hvergi nær inn úr húðinni, er 1 cm utar gapandi skurður eða stunga, sem mælist 2.5 cm á lengd. Þessi síðastnefndi gapandi skurður er 1 em neðan við hægra eyra. Enn er gapandi skurður framan á hálsinum hægra megin og upphefst 3 em frá miðlínu. Skurður þessi liggur samhliða grunnu rispun- um, sem áður er lýst, og 1 em neðan við þær, en mælist sjálfur skurðurinn 3.5 em á lengd. Þessi síðastnefndi skurður gapir mest 1.5 em og er djúpur, og skín í vöðva Í gegnum skurðinn. Á v. læri efst framanvert, um 6 cm utan við nárann, er 5 cm langur gap- andi skurður, og skín í fitu og vöðva í botni skurðarins. Framan á hægri öxl utanvert er 2 em langur skurður eða stunga, sem nær inn í gegnum húðina. Allir ofangreindir skurðir eru með skörpum börmum og sýnilega eftir eggjárn. Mikið storkið blóð er á húð- inni á neðanverðu andliti og hálsi, á báðum höndum og á neðan- verðum kvið og ofanverðu v. læri. Ekki sjást nein skurðsár á höndum líksins, hvorki á fingrum eða í greipum. Önnur áverkamerki en þau, sem að ofan er lýst, sjást ekki við ytri skoðun á líkinu. Brjóst- og kviðarhol opnað: Enginn vökvi finnst, hvorki í kvið- arholi né í brjóstholi. Peritoneum og pleurae slétt og gljáandi og lungu samvaxtalaus. Lega innri líffæra er að sjá innan eðlil. marka. Við nánari athugun á áverkum á hálsi sést, að skurðsár vinstra megin við miðlínu er grynnst og nær inn úr húðinni og inn að barkakýlisbrjóski v. megin að framan. Stungusár rétt neðan við eyra efst og utan til á hálsinum er djúpt og nær alveg inn í bein, þ. e. a. s. hálshryggjarliði. Stungu- og skurðsár neðan á hálsi h. megin er einnig djúpt og nær aftur með barkakýlinu og aftur undir hrygg. Skurður þessi gengur allt að 1.5 em inn í cartilago thyroidea neðanvert. Við athugun á slagæðastofnum á hálsi hægra megin sést, að áverkarnir hafa ekki snert art. carotis communis interna, externa eða stærri greinar frá art. carotis externa. Hins vegar hefur stungusárið efst og aftast á hálsinum rétt neðan við hægra eyra gengið inn í gegnum vena jugularis og skorið æðina yfir að mestu. Stungan ofanvert á lærinu sést ganga inn undir lærlegg, en ekki sést, að skorist hafi yfir stærri æðastofna. Hjarta- og æðakerfi: Í gollurshúsinu eru um 10 ml af tærum, ljósleitum vökva. Pericardium er slétt og gljáandi. Hjartað vegur 470 gr. Það er í stærra lagi, bæði vinstra og hægra afturhólf. Ekk- ert sérstakt athugavert að sjá á endacardium eða lokum. Í krans- æðum sjást dreifðar atherosclerotiskar breytingar, og eru á blett- 215 um bæði í hægri og vinstri kransæð þrengsli af III. og IV. gr. Hægri kransæð er mjög fyrirferðarmikil, en ramus circumflexus mjög rýr. Ekki sjást í hjartavöðvanum merki um fersk drep eða örvefsherzli. Vöðvinn er rauðbrúnleitur á gegnskurði, homogen. Ostia mælast sem hér segir: Mitralis 10.5 cm, aorta pulmonalis 6.5 cm, aorta 7.2 og tricuspidalis 11 cm. Hægri ventriculus er 0.8 em á þykkt og v. ventriculus 1.2 em á þykkt. Foramen ovale er lokað. Í aorta sjást aðeins lítilfjörlegar atherosclerotiskar breytingar neðan til í aorta abdominalis og einstöku smá deplar og fíngerðar rákir í aorta thoracalis. Aorta mæl. uppklippt sem hér segir: Arcus 5.5 cm og descendens 3.5 cm. Ekkert sérstakt athugavert að sjá á vena cava. Öndunarfæri: Hægra lunga vegur 470 gr, v. lunga 425 gr. Lungun eru svipuð að sjá. Þau eru slétt og gljáandi á yfirborði og áberandi föl og blóðlítil að sjá. Greinilegt diffust emphysema virðist vera í báðum lungum. Á gegnskurði er ekkert sérstakt athugavert að sjá á lungunum að öðru leyti. Consolidationir finn- ast ekki í lungnavef. Ekkert sérstakt á berkjunum að sjá. Ekkert sérstakt athugavert að sjá við art. pulmonalis, nema hvað vottar fyrir litlum atheromdeplum og fíngerðum rákum í aðalstofni art. pulmonalis og báðum höfuðgreinum. Ekkert sérstakt athugavert að sjá á barkanum né barkakýlinu, en lesion á cartilago thyreoidea hefur áður verið lýst. Meltingarfæri: Ekkert sérstakt athugavert að sjá á slímhúð tungu, koks eða vélindis. Maginn er að heita má tómur, aðeins í honum 40—50 ml af tiltölulega þunnum, brúnleitum, gruggugum vökva. Ekkert sérstakt athugavert að sjá á magaslímhúð. Ekki sjást sár eða æxli í maganum. Ekkert sérstakt athugavert að sjá á skeifugörn né mjógirni yfir- leitt. Ekkert sérstakt á digurgirni að sjá. Lifrin vegur 1760 gr. Hún er slétt á yfirborði, ljósmóbrúnleit og áberandi föl. Á gegnskurði er ekkert sérstakt athugavert á lifrarteikningu að sjá, en vefurinn er áberandi fölur, aðeins með gulleitum blæ. Í gallblöðru eru um 15 ml af brúnleitu, fremur þunnu galli. Ekkert sérstakt athugavert að sjá á gallblöðruslím- húð eða gallblöðrunni yfirleitt. Ekkert sérstakt á stærri gallveg- um að sjá. Gall rennur greiðlega í skeifugörn, þegar þríst er á blöðruna. Briskirtill er rauðgráleitur á gegnskurði og ekkert sérstakt at- hugavert við hann. 216 Þvag- og kynfæri: Hægra nýra vegur 155 gr. og v. nýra 165 gr. Nýrun eru svipuð að sjá. Hýði flettast auðveldlega frá yfirborði, sem er slétt. Nýrun eru áberandi föl á gegnskurði, en a. ö. 1. ekk- ert sérstakt athugavert á þeim að sjá. Takmörk milli cortex og pyramida eru greinileg og cortex ekki að sjá rýrnaður. Ekkert sérstakt athugavert að sjá á slímhúð pelves renes eða ureteres. Í þvagblöðrunni eru 40 ml af tæru, ljósleitu þvagi. Ekkert sér- stakt athugavert að sjá á þvagblöðruslímhúð. Blöðruhálskirtill er ekki að sjá stækkaður. Ekkert sérstakt athugavert við vesi- culae seminales. Ekkert sérstakt athugavert að sjá við ytri kyn- færi. Lymphu- og blóðvefjakerfi: Miltið vegur 90 gr. Það er slétt á yfirborði, grábláleitt. Á gegnskurði rauðbrúnleitt, en pulpa skefst lítið sem ekki af skurðfleti. Eitlastækkanir eru ekki merkjanlegar. Innkirtlakerfi: Skjaldkirtill vegur 21 gr. Efri póll á hægri lappa hefur aðeins særst, og sjást blæðingar í vefi þar í kring. Kirtillinn er á gegnskurði ljósbrúnleitur homogen og hnútalaus. Hægri nýrnahetta vegur 7 gr. og v. nýrnahetta 8 gr. Ekkert sérstakt athugavert á nýrnahettunum að sjá á gegnskurði. Miðtaugakerfi: Ekkert sérstakt athugavert að sjá á galea eða kúpubeinum. Ekkert sérstakt á heilabastinu að sjá. Heilinn vegur 1460 gr. Ekkert sérstakt athugavert að sjá á mjúku heilahimn- unum. Ekkert sérstakt athugavert að sjá á heilanum á gegnskurði. Augu voru brostin. Sjáöldur voru meðalvíð, jafnvíð. Ekkert sérstakt athugavert að sjá á augnhvítum. Ekkert sérstakt á nösum eða ytri eyrum að sjá. Gervitennur eru í báðum gómum, en a. 6. 1. ekkert sérstakt á munninum að sjá. Kviðeggsfita mæl. 2.5 cm á þykkt. Þind stóð h. megin í VI. millirifjabili og einnig v. megin. Samkvæmt réttarefnafræðilegu mati (Rannsóknastofa Háskól- ans í lyfjafræði), sem fylgir hér með í ljósriti, var magn lakóhóls í blóði 2.20%, og í þvagi 2.85%. Smásjárskoðun: Með fitulitun sést veruleg fituíferð í lifrinni. H.d.: Steatosis hepatis m.gr. Ályktun: Við krufninguna fundust miklir áverkar á líkinu, sem vafa- laust eru eftir eggjárn og veittir af árásaraðila. Alvarlegustu áverkarnir eru tvö djúp stungusár hægra megin á hálsi og hefur 217 mest blóðtap orðið frá þeim. Einnig mun verulega hafa blætt úr stungusári efst á vinstra læri. Innri líffæri voru yfirleitt föl og blóðlítil, og virðist ljóst, að manninum hafi blætt út frá ofan- greindum áverkum. Maðurinn hefur verið ölvaður, er hann lézt“. Upplýst er, að Rafn Svavarsson kom til Ólafsvíkur í byrjun maí 1975. Lögreglan í Ólafsvík hafði aðeins einu sinni afskipti af honum eftir komu hans þangað, en það var hinn 8. maí, er hann ásamt tveim öðrum mönnum fór í óleyfi á bát út úr höfninni í Ólafsvík, en þeir sneru við rétt utan við hafnarmynnið og komu til baka. Sakavottorð hans hljóðar svo: „Rafn Svavarsson, fæddur 31. júlí 1938 í Reykjavík, hefur sætt kærum og refsingum sem hér segir: 1954 21/12 á Keflavíkurflugvelli: Sátt, 150 kr. sekt fyrir toll- lagabrot. 1955 24/5 í Reykjavík: Sátt, 100 kr. sekt fyrir ölvun á almanna- færi. 1956 11/6 í Reykjavík: Áminning fyrir ölvun og óspektir. 1957 18/1 í Reykjavík: Dómur: 5 mánaða fangelsi, sviptur kosn- ingarétti og kjörgengi, fyrir brot á 244. og 157. gr. hegningarlaga, sviptur ökuleyfi í 3 ár fyrir brot á áfengislögum, bifreiðalögum og umferðarlögum. 1957 11/7 í Reykjavík: Dómur: 5 mánaða fangelsi, sviptur kosningarétti og kjörgengi, fyrir brot á 244. gr. hegningarlaga. 1958 26/4 í Reykjavík: Sátt, 50 kr. sekt fyrir brot á lögum nr. 73/1952. 1958 1/8 í Reykjavík: Sátt, 250 kr. sekt fyrir brot á 21. gr. áfengislaga. 1958 8/10 í Reykjavík: Sátt, 100 kr. sekt fyrir brot á 21. gr. áfengislaga. 1958 17/11 í Reykjavík: Sátt, 200 kr. sekt fyrir brot á 21. gr. áfengislaga. 1958 12/12 í Reykjavík: Dómur: 2 ára fangelsi, sviptur kosninga- rétti, kjörgengi og rétti til ökuleyfis ævilangt, fyrir brot á hegningarlögum, áfengislögum og umferðar- lögum. 1959 15/6 í: Reykjavík: Dómur: 8 mánaða fangelsi, sviptur kosningarétti og kjörgengi fyrir brot á 244. gr. hegn- ingarlaga. 1960 1960 1960 1960 1961 1961 1961 1963 1964 1965 1966 1966 1967 1969 1969 1969 1970 1974 218 16/3 í Reykjavík: Dómur: 6 mánaða fangelsi fyrir brot gegn 110. gr. hegningarlaga. 20/9 í Reykjavík: Sátt, 300 kr. sekt fyrir árás og ölvun. 15/10 í Reykjavík: Sátt, 150 kr. sekt fyrir ölvun. 27/12 í Reykjavík: Sátt, 150 kr. sekt fyrir ölvun. 26/7 í Reykjavík: Sátt, 300 kr. sekt fyrir ölvun. 8/12 í Reykjavík: Sátt, 100 kr. sekt fyrir brot á lögum nr. 73/1952. 29/12 í Reykjavík: Dómur: 6 mánaða fangelsi fyrir brot gegn 244. gr. hegningarlaga. 26/6 í Reykjavík: Áminning fyrir ölvun. 30/7 í Reykjavík: Dómur: 6 mánaða fangelsi fyrir brot gegn 217. og 245. gr. hegningarlaga. 4/10 í Reykjavík: Sátt, 600 kr. sekt fyrir brot á 21. gr. áfengislaga. 21/12 í Reykjavík: Sátt, 700 kr. sekt fyrir brot gegn 21. gr. áfengislaga. 7/3 í Reykjavík: Dómur: 6 mánaða fangelsi fyrir brot gegn 244. gr. hegningarlaga. 1/2 í Reykjavík: Dómur Hæstaréttar í máli, sem dæmt var 7. 3. 1966 í sakadómi Reykjavíkur. Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. 7/2 í Reykjavík: Veitt ökuleyfi á ný. 24/6 í Reykjavík: Sátt, 400 kr. sekt fyrir brot á 17. gr. laga nr. 73/1952. 18/11 í Reykjavík: Dómur: Fangelsi í 30 daga fyrir brot gegn 248. gr. hegningarlaga. 25/3 í Reykjavík: Dómur: 4 ára fangelsi fyrir brot á 194. gr. hegningarlaga. Greiði skaðabætur, kr. 100.000. Staðfest í Hæstarétti þann 18. júní 1970. 25/2 í Reykjavík: Sátt, 20.000 kr. sekt fyrir brot á 25. gr. umferðarlaga. Sviptur ökuleyfi í 3 mán.“. Framburður ákærða. Við yfirheyrslu í sakadómi 14. maí 1975 skýrði ákærði svo frá, að um kl. 2300 kvöldið áður hefði hann farið niður í verbúð Hróa h/f, þar sem hann bjó, ásamt Hilmari Vignissyni. Þar hitti hann Rafn Svavarsson, sem einnig hafði þar herbergi. Ákærði bauð Hilmari og Rafni inn til sín. Hilmar fór skömmu seinna, en Rafn og ákærði settust að drykkju, en Rafn átti eina flösku af íslensku brennivíni. Síðan var ætlunin að ná í meira vín, og lét ákærði 219 Rafn hafa kr. 3.500 til þess. Rafn skipti um föt, og þeir fóru fram á gang, en þá læsti Rafn hurðinni hjá sér og læsti lykilinn inni. Ákærði fór upp á þak og inn um gluggann á herbergi Rafns og ætlaði að opna það, en Rafn sprengdi um leið upp hurðina að herberginu og sagðist ekki hafa nennt að bíða eftir því, að ákærði opnaði. Eftir þetta fóru þeir inn í herbergi ákærða, en það er á sama gangi og herbergi Rafns, skáhallt á móti því. Þeir voru tveir einir og klukkan um 2340. Ákærði sýndi Rafni bankabók á Sparisjóð Ólafsvíkur með innstæðu að fjárhæð kr. 125.000. Rafn stakk bókinni á sig og hafði orð á því, að ákærði fengi hana ekki aftur. Ákærða tókst að ná bókinni aftur af Rafni, en hún var í innri jakkavasa Rafns. Rafn sló þá ákærða í vinstri síðu og hrinti honum að rúmi hans við vegginn. Ákærði náði þá í hníf, sem hann geymdi undir dýnu í rúminu. Hnífurinn var í hulstri, og tók ákærði hann úr hulstrinu og hélt á honum í hægri hendi. Rafn var álútur yfir ákærða, sem stakk hnífnum í Rafn, einhvers staðar neðarlega. Hnífurinn gekk eitthvað inn, en hversu langt, vissi ákærði ekki. Rafn sagði þá „þú ert þá svona“ og kippti ákærða upp af gólfinu og hélt um hægri úlnlið hans. Ákærði sá, að það blæddi úr Rafni og sagði honum það, en Rafn valt þá niður á gólf við skáp, sem er við dyrnar, og varð ákærði undir honum, nánast hálfur inni í skápnum. Ákærði missti hnífinn inn í skápinn í fallinu. Þegar ákærði lyfti Rafni af sér, var hann orðinn máttlaus. Ákærði flýtti sér að skipta um buxur, því að þær, sem hann hafði verið í, voru orðnar alblóðugar. Hann greip hnífinn og flúði af vettvangi og ætlaði heim til sín, en hætti við það og fór upp fyrir bæ. Hann tók með sér svefnpoka og „anorak“ og ætlaði að sofa heima hjá sér um nóttina, en hætti við það. Ákærði var ekki mikið drukkinn og vissi, hvað hann gerði, en ofsahræðsla greip hann, og þorði hann ekki að fara til lögreglu eða læknis. Hann fór upp í fjárhús fyrir ofan bæinn, sótti þangað tvo hesta og reið þeim um nóttina, uns hann kom til baka. Mel- spíra var í hliðarpoka með hnífnum. Ákærði hélt á hulstrinu með melspírunni í vinstri hendi allan tímann. Hann notaði ekki mel- spíruna á Rafn, en henti hulstrinu á gólfið, áður en hann fór út úr herberginu. Ákærði var hræddur um, að Rafn gæti beint hnífnum að sér, og þess vegna sveiflaði hann hendinni með hnífn- um nokkrum sinnum og gat losað tak Rafns á úlnlið sínum og hafi hann þá sennilega veitt Rafni frekari áverka, sennilega á hálsi eða höfði, meðan þeir lágu á gólfinu við skápinn. Ákærði sá ekki lífsmark með Rafni, þegar hann yfirgaf herbergið, og 220 taldi þá, að Rafn væri dáinn. Hann ætlaði heim til móður sinnar og segja henni frá atburðinum, en varð hræddur, áður en af því varð, og stefndi til fjalls án þess að láta nokkurn vita. Hann batt hulstrið utan af hnífnum við sig með bandi, áður en hann fór út úr herberginu, en melspíran sennilega runnið út úr pokanum og orðið eftir í herberginu. Ákærði kannaðist lítillega við Rafn. Í sakadómi þann 14. júlí 1975 skýrði ákærði svo frá, að þegar atburður þessi átti sér stað, hafi hann verið undir áhrifum áfengis, en ekki ölvaður. Þegar hann náði bankabók sinni aftur af Rafni, varð Rafn óður af bræði og sló ákærða í vinstri síðu, svo að hann náði vart andanum. Við það féll hann niður við hliðina á rúm- inu með handlegginn uppi á dýnunni. Ákærði varð þá ofsalega hræddur og greip til hnífs, sem var undir rúmdýnunni, enda taldi hann, að Rafn ætlaði að ganga frá sér þarna á staðnum. Hann stakk þá Rafn í lærið með hnífnum. Rafn tók þá harkalegu taki um úlnlið ákærða á hægri hendi og varð ægilegur ásýndum. Hann reyndi að beina hnífsoddinum að brjósti ákærða, en hann streittist á móti af öllum kröftum. Ákærða tókst að sveifla hægri hendi til hliðar og beina hnífnum að Rafni. Taldi hann, að við það hefðu orðið áverkar á hálsi Rafns, þó að hann tæki ekki sér- staklega eftir því, enda féllu þeir báðir á hlið inn í skápinn. Það var mikil þolraun fyrir ákærða að losa sig úr þeirri klípu, enda var hann dofinn eftir höggið í síðuna, og hjartslátturinn var ofsa- legur vegna hræðslunnar. Hnífinn og melspíruna fann ákærði í bíl stjúpföður síns, Ellerts Emanúelssonar í Ólafsvík. Honum leist vel á hnífinn og ætlaði að fægja hann upp. Hann vildi ekki láta hnífinn liggja á glámbekk og geymdi hann þess vegna undir rúm- dýnunni. Hann hugði, að hnífurinn gæti komið sér vel síðar, ef hann færi á sjóinn. Ákærði kvaðst ennþá finna til í vinstri síðu og þrengsli yfir magann og önnur óþægindi, sem: hann taldi stafa af höggi því, er hann hlaut í síðuna. Ákærði tók sérstaklega fram, að hann hafi verið mjög lífhræddur frá 13 ára aldri. Rakti hann það til atviks, er hann var eitt sinn að horfa á sjónvarp. Frá þeirri stundu kvaðst hann oft hafa fengið fyrir hjartað og hræðsluköst, sem hann fái ekki við ráðið. Hann sagðist hvorki vera háður áfengi né tóbaki. Áðurnefndan atburð taldi hann óhappaverk, sem hann hafi unnið í neyðarvörn og mikilli hræðslu, án þess að ætl- unin væri önnur én að verja hendur sínar og hindra líkamsárás og koma í veg fyrir rán og eignamissi. Í sakadómi 11. júní 1976 skýrði ákærði svo frá, að á meðan átökin við Rafn áttu sér stað, hafi ákærði reynt að komast út úr 991 herberginu, en ekki tekist það. Hann kveðst ekki hafa séð smekk- lásinn, vegna þess að honum sortnaði fyrir augum, en þó tókst honum að opna dyrnar einu sinni, en Rafn ýtti hurðinni aftur að stöfum, svo að hún fór í lás. Þá segir ákærði, að Rafn hljóti að hafa séð hnífinn í hendi sinni, því að hann hélt hnifnum fram og beindi honum að Rafni, sem sjálfur veitti sér fyrsta áverkann með því að ganga á hnífinn. Framburður vitna. Páll Snæfell Björnsson, 16 ára að aldri, var ásamt jafnaldra sínum, Sæþóri Gunnarssyni, að huga að hestum seint um kvöldið, sem atburðurinn átti sér stað. Eftir nokkra leit fundu þeir hestana upp með Fossá, fyrir innan og ofan kauptúnið í Ólafsvík. Hest- arnir voru bundnir fyrir utan kofa, sem þar er. Hnakkur var á öðrum hestinum og svefnpoki. Strigaskór voru bundnir við hnakk- inn. Sæþór gekk að kofadyrunum og opnaði þær með því að rykkja í hurðina, sem var bundin að innan með snæri. Þá heyrðist þrusk fyrir innan, og síðan kom ákærði út. Sæþór spurði hann þá að því, hvers vegna hann hefði stolið hestinum sínum, og svaraði ákærði þá: „Ég hef drepið mann“, og endurtók það nokkrum sinnum. Páll Snæfell og Sæþór vildu ekki trúa þessu í fyrstu, en ákærði sýndi þeim þá tómt slíðrið utan af hnífnum og sagðist hafa drepið mann niður í Hróa með hnífnum sínum. Hann sýndi þeim hendurnar á sér, en á þeim var ekkert að sjá. Hann sýndi þeim skóna sína, og var blóð á þeim. Einnig sýndi hann þeim strigaskóna, og var annar þeirra alblóðugur og hinn með blóð- slettum. Hann sagði, að maðurinn hefði ætlað að stela af sér bankabókinni og hefði hann drepið manninn í sjálfsvörn, og bað hann þá félaga að segja Adolf Steinssyni lögregluþjóni frá því, að þetta hefði verið í sjálfsvörn. Ákærði sagðist ætla að leggjast út og bað um, að sér yrði lánaður hnífur, svo að hann gæti skorið sér kind til matar. Sæþór sagði þá við hann: „Hvað ætlarðu að gera við hestinn minn? Þú tekur hann ekki með“. Ákærði svaraði þá: „Ef ég skila honum ekki, þá máttu eiga bankabókina, sem á stendur BK með blóði“. Sæþór gekk þá að hestunum og fór að lagfæra beislið á sínum hesti. Ákærði hótaði þá að slá Snæfell, ef Sæþór kæmi ekki með hestana, og teymdi Sæþór þá hestana til ákærða, sem steig á bak og reið upp að stíflu. Páll Snæfell og Sæþór fóru síðan niður í Hróa ásamt föður Sæþórs og þaðan til Hilmars Júlíussonar lögregluþjóns. Páll Snæfell sagði, að ákærði 222 hefði verið í geðshræringu og taugaóstyrkur, þegar þeir hittu hann, en sér hefði ekki sýnst hann vera ölvaður. Vitnið Gunnar Eyjólfsson, 38 ára að aldri, fór upp í hesthús um kl. 2400 ásamt syni sínum Sæþóri. Húsið var opið og tveir hestar, sem þar áttu að vera inni, farnir. Hestana fundu þeir hjá fjárhúsum uppi við Fossá. Sæþór opnaði einar dyrnar, og kom þá ákærði út úr fjárhúsinu. Sæþór sagði við ákærða, að hann vildi fá hestinn sinn, því að hann hefði ekki leyfi til að taka hann. Ákærði brást þá reiður við og kvaðst snúa Sæþór úr hálsliðnum, ef hann fengi ekki hestinn, því að hann væri að flýja, af því að hann hefði drepið mann í herbergi 3 í Hróa. Ákærði spurði Gunnar að því, hvort hann hefði ekki hníf, því hann ætlaði að drepa kind sér til matar. Vitnið sagði ákærða að koma sér heim og vera ekki að þessari vitleysu, en ákærði kvaðst ekki fara heim, þar sem hann hefði drepið mann, og ætlaði hann að leggjast út uppi við Jökul. Ákærði sýndi vitninu hendurnar á sér, og voru þær allar út- ataðar í blóði, og einnig sýndi hann vitninu strigaskó, alla í blóði. Ákærði fór svo á hestbak og reið upp rafveituveginn, en vitnið fór niður að Hróa og síðan til Hilmars lögreglumanns og sagði honum eins og var. Vitnið segir, að ákærði hafi sagt sér, að hann hefði framið verknaðinn í sjálfsvörn, þar sem maðurinn hefði ætlað að stela frá sér bankabók með um 150.000 krónum í. Vitn- inu virtist ákærði ekki vera mikið undir áhrifum áfengis, en hann hafi verið utan við sig og erfitt hafi verið að henda reiður á því, sem hann sagði. Vitnið fann lítils háttar áfengislykt út úr ákærða, en taldi hann frekar æstan og utan við sig en drukkinn. Vitnið trúði ekki sögu ákærða í fyrstu, en þegar hann sýndi vitn- inu skóna, fór það að trúa því, að eitthvað gæti verið satt í sögu ákærða. Vitnið Pétur Lúðvíksson, 18 ára að aldri, fór um kvöldið í verbúð Hróa h/f og í herbergi Birgis Karlssonar, sem var þar einn inni. Eftir 5—10 mínútur heyrði hann umgang frammi á ganginum og leit þá fram. Þá sá hann ákærða koma út úr her- bergi nr. 9 ásamt Rafni Svavarssyni, Hilmari Vignissyni og pilti af v/s Sigurvini, sem vitnið veit ekki, hvað heitir. Vitnið gat ekki séð, að þeir væru undir áhrifum áfengis, nema þá helst ákærði, því að hann var farinn að röfla. Rafn kom inn í herbergið til þeirra Birgis, átti nokkur orðaskipti við Birgi, en fór strax út aftur. Hann var þá klæddur vinnugalla. Skömmu síðar kom ákærði og bað vitnið um að fara og kaupa fyrir sig gosdrykki. 223 Skömmu eftir að vitnið kom til baka, kom móðir ákærða og stjúp- faðir hans til þess að kveðja þá ákærða og Birgi, en þau voru að flytjast til Keflavíkur. Ákærði og Rafn fóru þá út, en komu skömmu síðar til baka. Þeir voru báðir talsvert undir áhrifum. Eftir skamma stund fóru hjónin, og skömmu síðar kom ákærði inn í herbergið og bað vitnið um að aka sér, sem það ekki vildi. Ákærði kom nokkrum sinnum og beiddist þess sama, en vitnið neitaði. Birgir vísaði ákærða út úr herberginu, og fór hann þá. Þegar vitnið var að fara, stóð Rafn á ganginum upp við skáp með hendur í vösum og hengdi hausinn, og virtist hann vera sofandi. Hann var þá búinn að skipta um föt, var í svörtum jakkafötum. Vitnið heldur, að klukkan hafi þá verið um 2330. Vitnið þekkir ákærða vel og kveðst vita, hvenær hann sé drukkinn og hvenær ekki. Hann hafi örugglega verið nokkuð mikið undir áhrifum áfengis, þegar hann talaði við vitnið, enda hafi hann orðið mjög æstur, þegar Birgir vísaði honum út úr herberginu, og sé hann yfirleitt mjög æstur með víni. Vitnið telur, að Rafn hafi einnig verið undir áhrifum áfengis, þegar vitnið sá hann á ganginum. Vitnið Birgir Karlsson, 17 ára að aldri, er bróðir ákærða. Vitnið var að flytjast í herbergi í verbúð Hróa h/f umrætt kvöld. Pétur Lúðvíksson kom í herbergið til vitnisins og dvaldist þar til kl. 2330. Á meðan Pétur stóð við, kom ákærði nokkrum sinnum og bað Pétur um að aka sér og Rafni Svavarssyni eitthvað upp í bæ, en Pétur vildi það ekki. Ákærði og Rafn voru að drekka saman og munu hafa byrjað að drekka um kl. 2200—-2300. Um það leyti sem Pétur fór, voru þeir orðnir talsvert drukknir, og stóð Rafn á ganginum og hallaði sér upp að veggnum, þegar Pétur fór. Ákærði fór upp á þak til þess að komast inn um glugga á herbergi, sem hann var að flytjast í, og hélt vitnið, að Rafn hefði verið að bíða eftir því, að ákærði opnaði fyrir honum. Vitnið gekk til náða um kl. 2400, en sofnaði ekki alveg strax. Það heyrði engin óvanaleg hljóð. Vitnið kvaðst ekki vita til þess, að ákærði og Rafn Svavarsson hafi verið málkunnugir áður. Ákærði hefur gert þá athugasemd við framburð vitna, að hann hafi ekki ætlað að nota hníf, sem hann bað Gunnar Eyjólfsson um, til þess að drepa með honum kindur, heldur til þess að skera bönd utan af heybagga til þess að ná í hey handa hestunum, sem hann var með. Einnig mótmælir hann sem röngum þeim um- mælum Gunnars Eyjólfssonar, að hann hafi hótað að snúa son hans Sæþór úr hálsliðnum, ef hann fengi ekki hest Sæþórs, og segist aldrei hafa sagt þessi orð. Enn fremur mótmælir hann því, 994 hi ni sem fram kemur í gögnum málsins og haft er þar eftir vitnum, að hann hafi verið mjög áberandi undir áhrifum áfengis. Hann kveðst að vísu hafa drukkið 3—4 blöndur af íslensku brennivíni í Coca-Cola og fundið lítillega til áfengisáhrifa, en hann telur, að meira hafi borið á vínáhrifum en sú neysla gaf tilefni til vegna hræðslu og geðshræringar út af undangengnum atburðum. Ákærði gekkst undir geðrannsókn hjá Lárusi Helgasyni, sér- fræðingi í tauga- og geðsjúkdómum. Í skýrslu hans um geðrann- sóknir segir svo m. a.: „Að beiðni yðar gekkst Sigurgeir Einar Karlsson, f. 11. 11. 1956, Ennisbraut 29, Ólafsvík, undir geðrannsókn hjá undirrituð- um, en hann hafði orðið manni að bana miðvikudaginn 14. 5. sl. í Ólafsvík. Úrdráttur úr fylgiskjölum. Úr sakadómsbók, miðvikudaginn 14. maí, segir kærði frá skipt- um sínum við Rafn Svavarsson, þar sem þeir höfðu verið að drekka saman og ráðgera kaup á meira víni. Segir svo orðrétt í sakadómsbók: „Segist kærði hafa sýnt Rafni bankabók á Sparn- sjóð Ólafsvíkur með innistæðu 125.000.00 kr. Segir hann Rafn hafa stungið henni á sig og haft orð á því, að kærði fengi hana ekki aftur. Kærði kveðst hafa reynt að ná bókinni aftur af Rafni og tekist það, en bókin hafi verið í innanájakkavasa Rafns. Segir kærði þá, að Rafn hafi slegið sig í vinstri síðu og hrint sér að rúmi sínu við vegginn. Kveðst kærði þá hafa náð í hníf, sem hann geymdi undir dýnu í rúminu. Hnífur þessi hefur verið í hulstri, og kveðst kærði hafa tekið hnífinn úr hulstrinu og haldið á honum í hægri hendi. Rafn hafi þá verið álútur yfir kærða, og kveðst kærði hafa stungið hnífnum í Rafn einhvers staðar neðar- lega. Hafi hnífurinn gengið eitthvað inn, en hversu langt, veit kærði ekki. Segir kærði, að Rafn hafi þá sagt: „Þú ert þá svona“, kippt kærða upp af gólfinu og haldið um hægri úlnlið kærða. Segist kærði hafa séð, að það blæddi úr Rafni, og sagt honum það, en Rafn hafi þá oltið niður á gólf við skáp, sem er við dyrnar, og kærði orðið undir honum, nánast hálfur inni í skápnum“. Síðan segir: „Kveðst kærði hafa flýtt sér að skipta um buxur, en þær, sem hann hafi verið í, orðnar alblóðugar. Kveðst hann hafa gripið hnífinn og flúið af vettvangi og ætlað heim til sín, en hætt við það og farið upp fyrir bæ“. Einnig segir: „Kærði kveðst ekki hafa verið mikið drukkinn og vitað, hvað hann gerði, en ofsa- hræðsla hafi gripið sig og hann hafi ekki þorað að fara til lög- 225 reglu eða læknis“. Enn segir: „Aðspurður segir kærði, að hann hefði verið hræddur um, að Rafn gæti beint hnífnum að sér, og þess vegna hafi hann sveiflað hendinni með hnífnum nokkrum sinnum, getað losað tak Rafns á úlnlið sínum og hafi hann þá sennilega veitt Rafni frekari áverka, sennilega á hálsi eða höfði á meðan þeir lágu á gólfinu við skápinn“. Í sama endurriti úr sakadómsbók segir, þar sem fyrir dóminn kom Pétur Lúðvíksson sjómaður, Sigríðarstöðum, Skagafirði fæddur 25. jan. 1957: að Sigurgeir Einar hafi verið töluvert undir áhrifum áfengis, ennfremur kveðst vitnið (Pétur Lúðvíks son) þekkja Sigurgeir Einar vel og vita, hvenær hann er drukk- inn og hvenær ekki“. Ennfremur segir „vitnið (Pétur Lúðvíks- son) Sigurgeir Einar sé yfirleitt mjög æstur með víni“. Úr sama endurriti úr sakadómsbók er mættur Gunnar Eyjólfs- son, verkamaður, Vallholti 7, Ólafsvík, fæddur 12. jan. 1927 „Vitnið (Gunnar Eyjólfsson) kveðst vilja bæta því við, að Sigur- geir Einar hafi sagt við sig, að hann hafi framið verknaðinn í sjálfsvörn, þar sem maðurinn hafi ætlað að stela frá sér banka- bók með um 150.000.00 í“. Ennfremur segir vitnið: „að sér hafi virst Sigurgeir Einar vera mikið undir áhrifum áfengis, en hann hafi verið utan við sig og erfitt að henda reiður á því, sem hann sagði“. Í fylgiskjali nr 8, lagt fram í sakadómi, segir um alcóhólákvörð- un í blóði Sigurgeirs Einars Karlssonar, að magn alcóhóls hafi verið 1.02%0. Í krufningarskýrslu, dags. 15. 5. 1975 (Ólafur Bjarnason), er líki Rafns Svavarssonar, Bragagötu 38, Rvk., fæddur 31. 8. 1938, lýst þannig: „Líkið er af 173 em háum karlmanni, sterklega byggð- um í meðalholdum“. Ennfremur segir: „Á líkinu eru miklir áverkar, einkum á hálsi. Efst vinstra megin, framanvert á hálsi, alveg upp í kverkina, er 5.5 em langur gapandi skurður, sem nær inn að miðlínu og liggur síðan þvert á miðlínu aftur á við. Frá miðlínu enda þessa skurðar liggur rispa upp undir kverkina yfir til hægri 13.5 cm á lengd og nær upp undir hægra eyra. Þessi langa rispa nær hvergi inn úr húðinni, en er greinilega framhald af hinum gapandi skurði, sem áður er lýst. 3 mm neðan við hinn gapandi skurð vinstra megin á hálsinum upphefst rispa, sem nær næstum eins langt út í hálsinn til vinstri og liggur síðan að heita má samhliða skurðinum yfir til hægri yfir miðlínu og krossar grunnrispuna, sem áður var lýst, nokkru hægra megin við mið- línu og liggur áfram ofan við hana og mælist 13 cm á lengd. Í 15 226 framhaldi af þessari rispu, sem hvergi nær inn úr húðinni, er 1 cm utar gapandi skurður, eða stunga, sem mælist 2.5 cm á lengd. Þessi síðastnefndi gapandi skurður er 1 em neðan við hægra eyra. Enn er gapandi skurður framan á hálsinum hægra megin og upp- hefst 3 em frá miðlínu. Skurður þessi liggur samhliða grunnu rispunum, sem áður var lýst, og einum cm neðan við þær, en mælist skurðurinn sjálfur 3.5 cm á lengd. Þessi síðastnefndi skurð- ur gapir mest 1% cm og er djúpur, og skín í vöðva í gegnum skurðinn. Á vinstra læri efst framanvert, og 6 cm utan við nárann, er ö em langur gapandi skurður, og skín í fitu og vöðva í botni skurðarins. Framan á hægri öxl utanvert er 2ja cm langur skurð- ur eða stunga, sem nær Í gegnum húðina“. Sakavottorð Sigurgeirs Einars Karlssonar getur þess, að 11. 10. 1973 hafi hann fengið í sátt 4.000.00 kr. sekt fyrir brot á 2., sbr. 3. málsgrein 25. greinar og 1. málsgrein 24. gr. áfengislaga. Sviptur rétti til að öðlast ökuleyfi í 3 mánuði frá 11. 10. 1973. Ennfremur 1974 uppvís að broti gegn 244. gr. hegningarlaga, ákæru frestað skilorðsbundið í 2 ár frá 25. 2. 1974. Jafnframt liggur fyrir sakavottorð fyrir Rafn Svavarsson, og er það upp á 2 blaðsíður með um 29 kæruliði, þar á meðal fyrir árás, m. a. 4ra ára fangelsi fyrir brot á 194. gr. hegningarlaga. Geðrannsókn. Alls var rætt við Sigurgeir Einar 3svar sinnum í fangelsinu í Síðumúla, auk þess sem rætt var við móður hans. Viðtölin áttu sér stað seinni part júní mánaðar. Sigurgeir Einar var ætíð samvinnuþýður og virtist fús að tjá upplýsingar, og fann ég ekki neitt, sem benti til ósannsögli, þó af eðlilegum ástæðum hafi verið dregin meir athygli að sumum atriðum en öðrum. Sigurgeir Einar er fæddur á Ísafirði, nr.3 af 5 systkinum, elst upp hjá foreldrum þar á staðnum, uns faðir hans deyr, en þá var Sigurgeir Einar 14 ára. Faðir Sigurgeirs Einars var verkamaður á Ísafirði, en móðirin ólst upp í fóstri í Ísafjarðardjúpi. Um samskipti við foreldra sína segir Sigurgeir Einar, að hann álíti sig hafa líka skapgerð og móðir hans, en skapgerðinni er lýst þannig, að rokið sé upp, brosað á eftir og að nokkuð beri á nöldursemi. Faðirinn var hins vegar rólegur, og hafði hann þá frekar kosið að ræða við hann, reyndar voru samskipti þeirra mun nánari. Sjálfur lýsir Sigurgeir Einar uppeldinu sem góðu og foreldrum sínum sem góðum foreldrum. 22 Snemma bar á viðkvæmni hans gagnvart því, að hann hefur líkamslýti, þannig að skekkja er á hálsi, og var hann því kallaður skakkhaus allt frá bernsku, og varð hann viðkvæmur út af því. Brá við með reiði og skapillsku, ef hann var áreittur, að sögn. Hann gerðist því fremur einrænn og vinafár, en reyndi að bæta úr því með því að halda sér frekar í félagsskap með yngri drengj- um en jafnöldrum sínum. Hann fór í barnaskóla og náði þar sæmilegum einkunnum, en gerðist áhugalaus Í gagnfræðadeild og hætti í skóla, reyndar féll hann úr bekk. Var hann þá 14 ára, en það ár dó faðir hans, og fluttist hann ásamt systkinum og móður til Kópavogs og síðan til Ólafsvíkur, og nú mun e. t. v. standa til, að þau flytji til Kefla- víkur. Eftir lát föður lýsir Sigurgeir því, að hann hafi fundið til ábyrgðarkenndar gagnvart heimilinu og virðist því sem hann um skeið hafi reynt að komast í föðurhlutverkið, en fann fljót- lega, að hann náði ekki þeirri stöðu, og varð af því viðkvæmur. Fannst honum, að hann hefði orðið að víkja fyrir systur sinni. Einhverrar viðkvæmni hefur gætt gagnvart systkinum hans og móður, og virðist svo sem hann í einangrun sinni hafi e. t. v. gert nokkuð meiri kröfur til tengsla við þau en almennt gerist og orðið fyrir vonbrigðum, einkum þegar móðir hans kynntist öðrum manni og hóf búskap með honum og var einmitt að flytja búferlum til Keflavíkur, um það leyti sem Sigurgeir Einar lenti í vandræðum þeim, sem leiddi hann til þessarar geðrannsóknar. Kynni hans af stúlkum hafa verið lítil, og grunar mig, að hann hafi talið, að þær mundu hafa fundið lítið til hans koma. Snemma fór að bera á kvíða hjá Sigurgeiri Einari. 14 ára var hann að horfa á sjónvarp, þegar hann fann til mikillar köfn- unarkenndar og rauk út úr húsi því, sem hann var staddur Í, og heim og var lagður inn á sjúkrahúsið á Ísafirði. Svo virðist sem þar hafi verið um einkenni oföndunar að ræða, þannig að ósjálf- ráða viðbragð öndunar hafi truflast og því komið fram truflanir á loftefnamyndun í blóði, og skapar slíkt ástand mjög óþægilega vanlíðan (hyperventilation). Orsakir þessara einkenna eru oftast nær kvíði og spenna. Þessi oföndunarköst munu hafa komið fyrir aftur, en í vægari mæli, þó lýsir hann einu slíku kasti hér í Reykjavík, þar sem hann fór í skyndingu á Slysavarðstofuna og fékk þar róandi lyf. Sigurgeir hefur hneigst til vínneyslu, einkum seinni árin, en 228 ekki er ljóst, hvernig hann er með víni, þar sem hann gerir ekki mikið úr uppvöðslusemi sinni. Hins vegar kemur fram Í vitnis- burðum, þar sem hann er talinn „mjög æstur með víni“. Viðtal við móður (26. 6.) Sigurgeirs Einars, Sigríði Ásgerði Sæmundsdóttur, fædda 2. 11. 1932. Auk áðurnefndrar lýsingar á viðkvæmni og vanmáttarkennd Sigurgeirs Einars gagnvart höfuðskekkju hans telur hún, að faðir hans hafi lítið verið heima og mikið mætt á uppeldið af hennar hálfu. Faðirinn spilaði meðal annars í hljómsveit. Strax frá 13 ára aldri telur hún, að það hafi farið að bera á einkennum hjá Sigurgeiri Einari, sem voru óljós, og virðist mér sem þar hafi verið farið að bera á kvíðakenndum, sem aðallega komu þá fram sem einkenni frá líkama, einkum hjarta og stundum með melt- ingartruflunum. Hún telur hann fljótlega hafa orðið einrænan og innhverfan. Hún tjáir og, að samskipti hans og vinar hennar séu ekki góð og stundum sé líka samband Sigurgeirs Einar og bróður hans slæmt, sérstaklega sl. vetur. Almennt telur hún Sigurgeir vera kjarklítinn. Sigurgeir Einar lá á Barnaspítala Hringsins á Landspítalanum frá 27. 7. 1970 til 31. 7. sama ár vegna „Syndroma klippelfeil“. Þar segir orðrétt í sjúkrasögu: „Sjúklingur er lagður inn vegna „Morbus cordis obs.“ (ath. á hjarta), „Psychosis obs.“ (ath. á möguleikum um geðveiki) og „Malformatio columna cervisis“ (skekkju á hálsi). Þar segir: „Hann er skapmikill og renna stund- um á hann æðisköst, ef hann er áreittur eða uppnefndur, og kveðst hann oft hafa barið félaga sína. Hann segist enga góða vini eiga núna“. Þess er getið í journalnum, að hann hafi áður um næstum árabil fyrir innlagningu notað róandi lyf (Melleril 10 mg.x3 og Valium 71% mg. á dag, en bæði lyfin eru mjög mild). Mun þetta hafa gerzt eftir að hann fékk „shokkið“ fyrir tæpu ári (Þar er átt við áðurlýst oföndunarkast). Í sambandi við viðtal við móður í sama sjúkraáli stendur: „Skapferli drengsins mun alltaf hafa verið nokkuð óhemjulegt, hann er skapstór og frekur.“ Ennfremur stendur þar: „Hann fór aldrei einn út fyrir 6 ára aldur og alltaf klingdi fyrir eyrum honum skakkhaus, og telur móðirin, að það hafi e. t. v. verið ein af fyrstu minningum hans“. Þar segir enn- fremur: „Ekki mun hafa borið á einkennum um geðveiki eða áberandi taugaveiklun hjá þessum dreng, hann hefur sætt of- sóknum vegna líkamslýta og þessvegna e. t. v. borið meira á stóru skaplyndi hans og heiftrækni en ella og einkum núna síð- 299 ni ustu árin, þar sem drengurinn er á erfiðum aldri og hefur orðið að þola föðurmissi“. Sigurgeir Einar lá á handlækningadeild Borgarspítalans frá 14. 5.—2. 6. 1975 vegna contussiones variae (sem þýðir ýmis konar áverkar). Þar segir í sjúkraál: „Sjúklingur lenti í ryskingum við annan mann og fékk högg á vinstri síðu og missti andann“. Einnig segir, að sjúklingur hafi mikinn verk í vinstri síðu og upp í brjósthoi. Jafnframt segir: „18 ára þreklega vaxinn, miður sín andlega, vill lítið tala, liggur með lokuð augun, aumur og vill helst snúa sér til veggjar með sæng yfir höfði“. Daginn eftir stendur í sjúkraál: „Nokkuð hressari, mikið miður sín, gat ekki sofið“. Á stofnuninni fékk hann svefnlyf, róandi lyf, nærðist illa í fyrstu og þurfti vökvanæringu, lagaðist. Samandregið. Svo virðist sem Sigurgeir Einar hafi snemma fundið vanmátt og leiða vegna líkamslýtis, en varið sig með reiðiköstum, orðið einrænn, innhverfur, vinafár og sár út í tilveruna, einkum eftir lát föður, er hann var 14 ára, og um líkt leyti fellur hann úr skóla og hverfur frá bernskustöðvum. Hann finnur vanmátt sinn og reynir að mæta honum með því að ná stöðu gagnvart fjöl- skyldu sinni, sem hann síðan ekki ber. Á tengsl hans við fjöl- skylduna mæðir nokkuð, og er Sigurgeir Einar í þeim skiptum stundum sár. Hann hefur því fremur dregist í félagsskap þeirra, sem miður mega sín, og gripið til víns, einkum þegar hann hefur ætlað sér á skemmtistaði, til þess að yfirvinna vanmátt sinn. Sálfræðileg rannsókn. Gylfi Ásmundsson, sálfræðingur, tók eftirfarandi sálfræðiprót: Wechsler, greindarpróf fyrir fullorðna. Raven 1938, ályktunarpróf. MMPI, persónuleikapróf. Rorschach, persónuleikapróf. Bender Gestalt, skynhreyfipróf. Um niðurstöður einstakra prófa segir Gylfi: Wechsler: „Starfhæf greind Sigurgeirs Einars er í löku meðal- lagi, en líkur eru fyrir því, að eðlisgreind sé hærri“. Raven 1938: „Í löku meðallagi“. Bender Gestalt: „Engar truflanir á skynjun eða fínni hreyí- ingum koma fram í teikningum“. 230 MMPI: „Prófið er ekki marktækt“. Ennfremur segir: „Ástæðan kann að vera óskýrleiki eða confusion í hugsun Sigurgeirs Einars“ Rorschach: „Sigurgeir virðist innhverfur og gefinn fyrir að fantasera“. Jafnframt segir: „Hann sér mikið af mannverum í myndunum, og oftast eru þær í einhverjum ógnandi kringum- stæðum“. Enn segir: „Prófið í heild bendir til þess, að Sigurgeir Einar sé haldinn kvíðaneurosu, varnir hans kynnu einkum að vera projection á aðra“. Heilalínurit. Heilalínurit var tekið 26. 6. 1975. Niðurstaða: „Ekkert með vissu abnormalt“. Geðskoðun. Sigurgeir Einar er 18 ára gamall, ókvæntur verkamaður, og ber áberandi á hálsskekkju hans, reyndar dregur hann strax at- hygli að henni í viðtalinu. Hann situr nokkuð álútur, fremur þunglyndislegur og jafnvel mæddur, en samvinnugóður. Stundum gætir tortryggni, en ekki meira en innan eðlilegra marka. Greind virðist tæplega í meðallagi. Hann er haldinn miklum kvíða og einkum ótta við ógnun, og hefur hann nokkrum sinnum misst vald á kvíða sínum bæði, eins og áður er lýst, með óviðráðanlegum líkamsviðbrögðum (ofönd- unarköstunum), en einnig í reiðiköstum, og undir slíkum kring- umstæðum kann hann að geta misst vald á tilfinningum sínum og dómgreind. Persónuleiki Sigurgeirs Einars er innhverfur, nánast schizoid, og kemur fyrir að hann fantaserar. Virðast þá koma fyrir óþægi- legar hugmyndir, sem oft fela í sér ytri ógnun, og eykur það á kvíða hans. Reynir hann stundum að losa sig undan hugmyndum þessum með því að horfast ekki í augu við þær. Myndun hans eða samsömun við karlmann er ekki þroskuð, og verður hann því öryggislaus, ef á karlmennskukennd hans mæðir. Hann er van- máttugur og hneigist til að vernda sig með reiði eða ofsa, sem hann gæti misst stjórn á, eins og áður var bent á, undir ógnandi og kvíðakenndum kringumstæðum. Það er því ekki óeðlilegt, að Sigurgeir Einar hafi verið gripinn af ofsahræðslu í viðureign sinni við Rafn. Svo virðist sem hann fyrst hafi ætlað að miklast í augum Rafns með því, undir áhrifum áfengis, að sýna innistæðueign sína Í bankabók. Síðan reiðst við- brögðum Rafns, en að lokum orðið hræddur og þá misst stjórn á 231 gjörðum sínum. Verknaðurinn verður því að teljast framinn undir snöggum kvíða og ótta við sjálfsmeiðingu auk reiði. Sigurgeir Einar líður ekki af geðveiki, andlegum vanþroska eða öðru ástandi þannig, að hann undir venjulegum kringum- stæðum geti verið talinn ófær. um að stjórna gjörðum sínum. Niðurstaða. Sigurgeir Einar er haldinn kvíðaveiklun, en ekki geðveiki, kvíðakennd hans er frá yngri árum, og er mjög líklegt, að verkn- aðurinn hafi verið framinn undir snöggum áhrifum kvíða vegna ógnunar þeirrar, sem hann taldi sér stafa af í átökunum við Rafn. Með tilliti til þess mats. er hann því talinn sakhæfur““. Leitað var umsagnar Læknaráðs um niðurstöðu geðrannsóknar á ákærða. Í umsögn Læknaráðs segir m. a.: „Málið er lagt fyrir læknaráð á þá leið, að beiðzt er umsagnar um niðurstöðu geðrannsóknar á ákærða og spurt um eftirfarandi atriði: 1. Telur læknaráð, að ákærði hafi verið gripinn ofsahræðslu í viðureign sinni við Rafn Svavarsson og að verknaðurinn hafi verið framinn undir snöggum kvíða og ótta við sjálfsmeið- ingu auk reiði? 2. Er læknaráð sammála þeirri niðurstöðu geðrannsóknarinnar, að ákærði líði ekki af geðveiki, andlegum vanþroska eða öðru ástandi, þannig að hann undir venjulegum kringum- stæðum geti verið talinn ófær um að stjórna gjörðum sín- um, að kvíðakennd hans stafi frá yngri árum og mjög lík- legt sé, að verknaðurinn hafi verið framinn undir snöggum áhrifum kvíða vegna ógnar þeirrar, sem hann taldi sér stafa af átökum við Rafn? Ennfremur er þess óskað, að læknaráð veiti umsögn um önnur þau atriði, er fram koma í læknisfræðilegum gögnum málsins og það telur efni til, að sérstaklega komi fram. Tillaga réttarmálaðeildar um Ályktun læknaráðs. Ad 1: Já. Ákærði var einnig undir áhrifum áfengis, og kann það að hafa stuðlað að hömlulausari viðbrögðum. Ad. 2: Já, samanber og svar 1“. Tillaga þessi og greinargerð var síðan staðfest sem álitsgerð og úrskurður Læknaráðs. 232 Samkvæmt niðurstöðu Rannsóknastofu í lyfjafræði við HÍ sýndi alkóhólákvörðun í blóði ákærða magn alkóhóls í blóði 1.02%. Niðurstaða. Eins og gögn málsins bera með sér og rakið hefur verið hér að framan, er það sannað, að Rafn Svavarsson lést af áverkum þeim, sem hann hlaut í viðureigninni við ákærða. Ákærði er einn til frásagnar um það, hvernig viðureign þeirra fór fram. Af um- merkjum í herbergi ákærða verður ekki séð, að mikil átök hafi átt sér stað milli þeirra. Eitt sárið á hálsi Rafns virðist bera með sér, að ekki hafi blætt úr því, og gæti það bent til þess, að honum hafi ekki verið veitt það fyrr en eftir að hjartað hætti að slá. Ákærði vill sjálfur halda því fram, að hann hafi ekki verið mikið undir áhrifum áfengis, en þó virðist hann ekki hafa hugsun á bví að tilkynna um atburðinn, heldur virðist fyrsta hugsun hans vera sú að komast undan og flýja og leyna atburðinum. Hann skiptir um föt að einhverju leyti, fer síðan út úr herberginu og læsir því á eftir sér. Hann fer síðan út fyrir kauptúnið og nær þar í hesta og virðist ætla að forða sér burt ríðandi. Hann hættir þó við það áform og kemur aftur inn í kauptúnið síðar um nóttina. Á hinn bóginn skýrir hann fyrstu mönnum, sem hann hittir að máli eftir atburðinn, frá því, að hann hafi orðið mannsbani. Ákærði hefur haldið fram, að umrætt verk hafi hann unnið af neyðarvörn, og er því haldið fram af hans hálfu, að verkið verði að teljast refsilaust. Eins og málsatvikum er háttað, er ekki sýnilegt, að ákærði hafi fyrirfram verið ákveðinn í því að veita Rafni Svavarssyni bana. Deiluefni þeirra var sparisjóðsbók, sem ákærði segir, að Rafn hafi ætlað að ræna af sér. Ákærði greip þá til þess ráðs að beina hnífi að Rafni sér til varnar, en Rafn var vopnlaus. Ákærða mátti vera ljóst, að skeiðahnífur eins og sá, sem hann beitti í viðureign- inni, er mjög hættulegt vopn. Það verður því að álíta, að ákærði hafi hér beitt vörnum, sem voru augsýnilega hættulegri en árásin og tjón það, sem af henni mátti vænta, gaf ástæðu til og hann því farið út fyrir takmörk leyfilegrar neyðarvarnar í verknaði sínum. Samkvæmt niðurstöðu rannsóknar á geðheilbrigði ákærða og ályktun Læknaráðs er ákærði sakhæfur. Ákærði hefur með framangreindum verknaði sínum gerst brot- legur við ákvæði 211. gr. alm. hegningarlaga nr. 19/1940, og ber að refsa honum samkvæmt því, en með heimild í 1. og 4. tl. 74. gr. þeirra laga þykir mega færa refsingu niður úr lágmarki, og 233 þykir refsing ákærða samkvæmt framansögðu hæfilega ákveðin fangelsi í fjögur ár. Ákærði hefur verið í gæsluvarðhaldi vegna máls þessa frá 14. maí 1975, og ber að draga gæsluvarðhaldstíma hans frá dæmdri refsingu með fullri dagatölu. Þá ber og að dæma ákærða til greiðslu alls sakarkostnaðar, þar með talin saksóknar- laun í ríkissjóð, kr. 100.000, og málsvarnarlaun skipaðs verjanda og réttargæslumanns ákærða, Ragnars Tómassonar héraðsdóms- lögmanns, kr. 150.000. Dóminn kvað upp Jón S. Magnússon. fulltrúi sýslumanns. Dómsorð: Ákærði, Sigurgeir Einar Karlsson, sæti fangelsi í 4 ár. Gæsluvarðhaldsvist ákærða, sem hófst með úrskurði, upp- kveðnum 14. maí 1975 komi til frádráttar dæmdri refsivist með fullri dagatölu. Ákærði greiði allan sakarkostnað, þar með talin saksóknar- laun í ríkissjóð, kr. 100.000, og málsvarnarlaun réttargæslu- manns síns og skipaðs verjanda, Ragnars Tómassonar hér- aðsdómslögmanns, kr. 150.000. Fimmtudaginn 17. mars 1977. Nr. 104/1975. Loftleiðir h/f (Gunnlaugur Þórðarson hrl.) gegn Útvegsbanka Íslands og gagnsök (Axel Kristjánsson hrl.). Ómerking. Frávísun frá héraðsdómi. Aðiljasamlag. Sératkvæði. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Magnús Þ. Torfa- son, Ármann Snævarr, Björn Sveinbjörnsson, Logi Einarsson og Þór Vilhjálmsson. Aðaláfrýjandi hefur skotið máli þessu til Hæstaréttar með 234 stefnu 27. ágúst 1975, að fengnu áfrýjunarleyfi 26. s. m. Hann krefst þess, að gagnáfrýjandi verði dæmdur til að greiða sér 200.000 krónur með 13% ársvöxtum frá 1. október 1972 til 15. maí 1974, en 16% ársvöxtum frá þeim degi til greiðslu- dags. Gagnáfrýjandi áfrýjaði málinu með stefnu 19. september 1975. Hann gerir þær dómkröfur aðallega, að hann verði sýknaður af kröfum aðaláfrýjanda og honum dæmdur máls- kostnaður í héraði og fyrir Hæstarétti úr hendi aðaláfrvj- anda. Til vara krefst gagnáfrýjandi þess, að hinn áfrýjaði dómur verði staðfestur og aðaláfrýjandi verði dæmdur til greiðslu málskostnaðar fyrir Hæstarétti. Héraðsdómi hefur ekki verið áfrýjað að því er varðar Verslunarbanka Íslands h/f. Fyrir héraðsdómi beindi aðaláfrýjandi málssókn þessari aðallega að gagnáfrýjanda, en til vara að Verslunarbanka Ís- lands h/f. Virðist kröfugerðin á hendur Verslunarbankanum eingöngu hafa verið reist á því, að bankanum hefði verið óheimilt í lögskiptum sínum við aðaláfrýjanda að færa fjár- hæð hins falsaða tékka, sem í málinu greinir, aðaláfrýjanda til skuldar á viðskiptareikningi hans. Mat á þessu atriði hlaut hins vegar að ráða úrslitum um það, hvort aðaláfrýj- andi yrði talinn hafa orðið fyrir fjártjóni vegna kaupa gagn- áfrýjanda á umræddum tékka, er til álita gæti komið, að gagnáfrýjanda bæri að bæta honum, svo sem aðaláfrýjandi heldur fram. Það hefði því verið eðlilegastur málatilbúnaður af hendi aðaláfrýjanda, að hann fengi skorið úr ágreiningi sínum við Verslunarbankann, áður en dæmt væri um skaða- bótakröfu hans á hendur gagnáfrýjanda. Samkvæmt þessu og þar sem kröfugerð aðaláfrýjanda á hendur gagnáfrýjanda annars vegar og Verslunarbanka Íslands h/f hins vegar voru reistar á mismunandi atvikum, þykir bera að ómerkja hinn áfrýjaða dóm og vísa málinu frá héraðsdómi, sbr. 47. gr. laga nr. 85/1936. Eftir þessum úrslitum ber að dæma aðaláfrýjanda til að greiða gagnáfrýjanda málskostnað í héraði og fyrir Hæsta- rétti, samtals 80.000 krónur. 235 Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera ómerkur, og er málinu vísað frá héraðsdómi. Aðaláfrýjandi, Loftleiðir h/f, greiði gagnáfrýjanda, Útvegsbanka Íslands, 80.000 krónur í málskostnað í hér- aði og fyrir Hæstarétti að viðlagðri aðför að lögum. Sératkvæði Þórs Vilhjálmssonar hæstaréttardómara. Aðaláfrýjandi hefur stefnt Útvegsbanka Íslands fyrir Hæstarétt, en ekki Verslunarbanka Íslands h/f. Er því ekki samlagsaðild hér fyrir dómi. Hins vegar var Verslunarbank- anum stefnt í héraði til vara, og var honum dæmd þar sýkna. Hvort sem heimilt var að haga stefnum í héraði með þessum hætti eða ekki, mátti þar dæma um kröfuna á Útvegsbank- ann, sbr. 47. gr. laga nr. 85/1936. Þegar þessa ér gætt, tel ég, að dæma beri mál þetta að efni til. Þar sem meiri hluti dómara Hæstaréttar er á annarri skoðun, er ekki ástæða til, að ég fjalli í sératkvæði þessu um efnishliðina. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 9. maí 1975. Mál þetta, sem dómtekið var 7. þ. m., hafa Loftleiðir h/f, Reykjavík, höfðað fyrir bæjarþinginu með stefnu, útgefinni 16. október 1974, aðallega gegn Útvegsbanka Íslands, Reykjavík, en til vara gegn Verslunarbankanum h/f, Reykjavík, til greiðslu á kr. 200.000 með 7% ársvöxtum frá 1. október 1972 til 16. maí 1973, 9% ársvöxtum frá þeim degi til 15. júlí 1974 og 13% árs- vöxtum frá þeim degi til greiðsludags svo. og til greiðslu máls- kóstnaðar samkvæmt gjaldskrá Lögmannafélags Íslands. Stefndu hafa hvor um sig krafist algerrar sýknu af dómkröt- um stefnanda og málskostnaðar úr hans hendi. Tildrög málsins eru þau, að hinn 4. september 1972 var fram- vísað í Útvegsbankanum í Reykjavík tékka frá stefnanda á Versl- unarbankann, að fjárhæð kr. 200.000, með útgáfudegi 24. ágúst s. á. Verður tékkanum nánar lýst síðar. Gjaldkeri Útvegsbankans greiddi fjárhæðina til framvísanda, án þess að sá framseldi hana, en hún hafði hins vegar verið framseld af þeim, sem hún var 236 stíluð á. Við „clearingu“ milli hinna nefndu banka fékk Versl- unarbankinn í hendur tékkann og skuldfærði fjárhæðina á ávís- anareikning stefnanda hjá bankanum. Síðar kom í ljós, að tékk- inn hafði verið tekinn ófrjálsri hendi hjá stefnanda og útfylltur með fölsun. Með bréfi stefnanda, dags. 18. október 1972, kærði hann til rannsóknarlögreglunnar meintan þjófnað og fölsun á tékkaeyðublaðinu. Fór fram rannsókn, en hún upplýsti ekki, hver valdur var að brotinu. Telur stefnandi, að stefndi Útvegs- bankinn hafi sýnt af sér stórfellt gáleysi við greiðslu tékkans og stefndi Verslunarbankinn einnig með því að taka við honum til skuldfærslu og séu þeir því bótaskyldir gagnvart sér um fjárhæð tékkans. Tékki sá, sem hér um ræðir, er að nokkru frábrugðinn venju- legum ávísunum að formi til. Í fyrsta lagi er eyðublaðið merkt stefnanda með þeirra eigin letri í rauðum lit, og enn fremur er hlaupareikningsnúmerið tilgreint á eyðublaðinu. Í öðru lagi er fjárhæð ekki tilgreind í bókstöfum, en í staðinn notuð sérstök vél til útfyllingar á henni, og er þar fyrst nafnið „LOFTLEIÐIR“ og „KR“ og svo fjárhæð í tölustöfum af sömu stærð og framan- greind orð, allt með rauðu letri. Í þriðja lagi er svo merki stefn- anda prentað á eyðublaðið, þar sem útgáfunöfn eru rituð. Upplýst er, að eyðublöð þessi eru sérstaklega gerð fyrir stefnanda í U.S.A. Er þar um að ræða sérstakar bækur, sem Í eru 501 eyðublað, þrjú í hverri síðu, takkfest saman. Þessi eyðublöð eru takkföst við stubb, sem númeraður er samsvarandi tékkanúmeri, og blöðin þannig fest með spíral í bók. Umræddur tékki er undirritaður nöfnunum „F. Þorvaldsson“ og „F. Hólm“. Verður nú rakið það, sem máli þykir skipta, úr lögreglurann- sókn og skýrslum hér fyrir dómi. Finnbjörn Þorvaldsson, skrifstofustjóri hjá stefnanda, fullyrti, að nafnritunin „F. Þorvaldsson“ á umræddum tékka væri ekki sín rithönd. Hann kvaðst hafa heimild til að rita undir tékka stefnanda, og gerði hann það með rituninni F. Þorvaldsson og notaði við það kúlupenna. Þegar um tékka væri að ræða í ís- lenskum krónum á innlendan banka, þá ritaði hann einn undir þá, en ef um væri að ræða tékka í erlendri mynt á erlenda banka, þá ritaði Flemming Hólm, yfirmaður bókhaldsdeildar stefnanda, ásamt sér undir þá tékka með rituninni F. Hólm og notaði við það blekpenna. Finnbjörn kvað einkaritára sinn og aðalgjaldkera félagsins fylla út tékka stefnanda og kæmi hann með þá full- ritaða til undirskriftar útgáfunni. Hann sagði, að til þess að nota 237 vél þá, sem notuð er við að skrá upphæðina, þyrfti viðkomandi að vera vel kunnugur vélinni til að fá letrið rétt staðsett á eyðu- blaðið. Finnbjörn kvað þá starfsmenn stefnanda ekki hafa fengið vitneskju um meðferð umrædds tékka, fyrr en þeir hafi fengið uppgjör frá Verslunarbankanum í októbermánuði 1972 og þá ekki kannast við greiðslu með honum. Hafi þá uppgötvast, að heilt blað vantaði í tékkabókina. Flemming Hólm fullyrti, að nafnritunin „F. Hólm“ á umrædd- um tékka væri ekki sín rithönd. Á hér umræddum tíma hafi Finnbjörn Þorvaldsson haft heimild til að rita undir tékka stefn- anda, ef um innlenda tékka væri að ræða, en ef um erlenda tékka væri að ræða, hefði hann heimild til að rita undir þá ásamt með Finnbirni. Hann kvaðst rita nafn sitt á tékkana með F. Hólm, og hann kvað tékka ávallt hafa verið útfyllta að fullu, áður en útgáfuritun ætti sér stað. Guðný Árdal kvaðst hafa það starf hjá stefnanda að rita tékka fyrirtækisins. Eftir að hafa skrifað á stubb upphæð og nafn þess, sem tékki er stílaður á, eftir viðkomandi fylgiskjali, sem jafn- framt sé þá áritað númeri viðkomandi tékka, kvaðst hún vélrita tékkaeyðublaðið og stimpla það í sérstakri vél með nafni stefn- anda og upphæð í viðkomandi gjaldeyri. Að því loknu fari hún með eyðublaðið til undirritunar útgáfu. Hún kvað umrædda vél vera á stærð við miðlungsstóra reiknivél og sérstaklega gerða í þessu skyni. Til þess að nota vél þessa þurfi nokkra æfingu með tilliti til réttrar staðsetningar á tékkanum, þannig að enginn gæti notað hana, nema hafa til þess nokkra þjálfun. Guðný kvað ekki hafa verið hægt að læsa umræddri vél, gagnstætt þeirri vél, sem nú væri notuð, og hún hafi verið höfð á borði í skrifstofu- herbergi sínu og yfir hana breytt utan vinnutíma. Hún kvað þrjú tékkaeyðublöð vera á hverri síðu tékkabókarinnar, takkfest sam- an, og kvað hún um tvær slíkar bækur vera notaðar á mánuði. Hún kvaðst læsa bókina niður í skrifborðsskúffu sinni, er hún hætti vinnu að kvöldi, og þá væri skúffulykillinn fenginn Óskari gjaldkera til varðveislu, en á daginn væri bókin uppi á skrif- borðinu, þar sem hún væri það mikið notuð. Guðný kvað annan starfsmann hafa deilt með sér vinnuherbergi og yfirleitt hafi annað þeirra verið í herberginu, er hitt þurfti að bregða sér frá, en herbergið hafi jafnan ekki verið mannlaust, nema þá aðeins augnablik. Undantekningu frá því, að hvert fylgiskjal væri merkt númeri viðkomandi tékkaeyðublaðs, kvað Guðný vera, þegar ávísað væri launum til starfsmanna um mánaðamót. Þá fengi hún í hendur lista með öllum nöfnunum, útfyllti tékkaeyðublöðin af listunum, en færði ekki viðkomandi tékkanúmer við hvert nafn, heldur ritaði á listana númer fyrsta tékkaeyðublaðsins, sem byrjað væri á, og svo númer síðasta eyðublaðsins í lokin. Af þessum sökum geti sér yfirsést, að blað vanti í bókina, þar sem hún hafi ekki borið saman fjölda tékkanna og fjölda nafnanna, og í hér umræddu tilviki hafi heilt blað vantað í bókina (þrjú tékkaeyðublöð) og þar með taldir stubbarnir inni á milli slíkra starfsmannalaunatékka. Guðný kvað Óskar gjaldkera fá tékka- eyðublaðabókina daglega, jafnvel oft á dag, til að yfirfara hana og bera saman innstæðu og greiðslur úr henni. Er Guðnýju var sýnt ljósrit af margnefndum tékka, kvaðst hún sjá strax, að þar væri ekki um að ræða rithönd Finnbjörns Þorvaldssonar á tékk- anum, en hins vegar væri áritunin „F. Hólm“ líkari rithönd Flemmings Hólm. Auk þeirra Finnbjarnar og Flemmings hefðu Alfreð Elíasson og Kristján Guðlaugsson heimild til að undirrita tékka fyrirtækisins. Óskar Sigurðsson, aðalgjaldkeri hjá stefnanda, kvað það m. a. hafa verið sitt verk á hér umræddum tíma að yfirfara og fylgjast með útgáfu tékka. Hafi það eftirlit farið fram stundum oft á dag. Hafi hann þá þurft að færa inn í bókina allar þær greiðslur, sem inn á reikninginn hafi komið til félagsins, og leggja allar fjárhæðir saman, sem greiddar voru út með tékkunum. Sama gildi, þegar ávísað er launum til starfsmanna. Í því tilviki kvaðst hann athuga hverja síðu í tékkaeyðublaðabókinni, en í hér um- ræddu tilviki kvaðst hann ekki hafa uppgötvað, að eitt blað hafi vantað í bókina. Hins vegar hefði þetta átt að verða sér ljóst við eftirlit sitt og væru það því afglöp af sinni hálfu, að svo varð ekki. Þetta hefði ekki uppgötvast fyrr en síðar. Guðrún Jóhannesdóttir, gjaldkeri í Útvegsbankanum, - kvað mann hafa komið til sín með umræddan tékka hinn 4. september 1972 til að fá hann greiddan. Kvaðst hún strax hafa bent við- komandi á:að framvísa tékkanum í Verslunarbankanum, sem var greiðslubankinn, en þar sem þá var komið að lokunartíma banka, sagðist maðurinn ekki ná að komast í þann banka. Kvaðst Guðrún þá hafa hringt í Verslunarbankann og gefið viðmælanda sínum þar allar upplýsingar varðandi tékkann, sérstaklega að því er varðaði undirritun útgáfu hans og eins hins, hvort hann kynni að hafa verið tekinn ófrjálsri hendi. Hafi viðmælandi sinn tjáð sér, að allt væri með felldu við tékkann og í lagi að greiða hann. Ekki gat Guðrún tilgreint viðmælanda sinn í Verslunarbankan- 239 um. Tékkinn var framseldur af þeim aðilja, sem hann var stílaður á, en framvísandinn kvað þann vera föður sinn. Kvaðst hún þá hafa beðið hann um persónuskilríki, en sá hafði engin slík, Hins vegar hafi hann verið með eitthvert bréfadót, sem væri með nafni hans „svona eða þessu nafni, sem var á tékkanum“. Með tilliti til upplýsinga þeirra, sem hún hafði fengið hjá Verslunar- bankanum, hafi hún greitt út tékkann án þess þó að láta fram- vísandann framselja hann. Guðrún kvað það yfirleitt ekki vera venju sína að greiða út tékka, án þess að framsal framvísanda væri á tékkanum, en þó kæmi slíkt fyrir, svo sem í hér umræddu tilviki, þar sem hún hafði fengið upplýsingar um ágæti hans hjá Verslunarbankanum. Ísak Hringsson, aðalgjaldkeri Útvegsbankans, kvað þá, sem hefja starf sem gjaldkeri í bankanum, ekki fá sérstakar starfs- reglur til að vinna eftir, en nýr starfsmaður sé hins vegar ávallt látinn í byrjun starfa með vönum gjaldkera, sem honum ber þá að snúa sér til um leiðbeiningar. Þá sé það margbrýnt fyrir gjald- kerum að gæta fyllstu varúðar við greiðslu tékka, og þá sérstak- lega við greiðslu tékka á aðra banka. Hin venjulega starfsregla gjaldkera sé sú, að framvísandi framselji tékkann við greiðslu hans, og enn fremur er þá af honum krafist skilríkja fyrir per- sónu sinni. Björgúlfur Bachmann, aðalgjaldkeri Verslunarbankans, kvað meðferð tékka, eftir að bankinn fengi þá við „clearing““, vera þá, að þeir færu í rafreikni, sem skilaði frá sér stöðu hvers einstaks tékkareiknings við þær hreyfingar, sem fram koma vegna tékk- anna. Um leið og þetta sé gert, sé hver einstakur tékki skoðaður, og reynist ekkert vera athugavert við hann við þá skoðun, fær hann þessa meðferð, en ef eitthvað virðist athugavert, þá sé það sérstaklega athugað. Við skoðun á umræddum tékka sagði Björg- úlfur hann ekki bera nein þau einkenni, sem:starfsmenn við „clearingu“ hefðu átt að vantreysta eða hefði átt að vekja athygli þeirra. Við skoðun á margnefndum tékka, kvað Björgúlfur það eitt vekja grunsemdir hjá sér, að sér fyndist skrift Finnbjarnar ekki vera alveg nógu „karakteristisk“ fyrir hann. Krafa stefnanda á hendur stefnda Útvegsbanka Íslands er á því byggð, að starfsmaður hans, gjaldkeri sá, sem greiddi tékk- ann, hafi: með þeirri athöfn sinni sýnt af sér stórkostlegt gáleysi með því að greiða framvísanda tékkans út fjárhæðina, án þess að sá sannaði á sér deili og framseldi hann, en gjaldkerinn þekkti alls ekki þann aðilja. Hefur gjaldkerinn og borið fyrir dómi, að 240 slíkt væri ekki vani hans, heldur væri það starfsskylda sín að gæta varúðar við greiðslu tékka á annan banka. Að vísu sé ekki fullkomlega upplýst í málinu, að gjaldkerinn hafi fengið sér- stakar leiðbeiningar yfirmanna sinna, er hann hóf starf sitt, í hverju slík varúð skyldi vera fólgin, en sjálfur hefur hann skýrt frá því, að hann greiði ekki slíka tékka, nema fyrir liggi sönnun á persónu framvísanda, og jafnframt krefjist hann framsals hans. Hvort tveggja það, að yfirmenn bankans gefi ekki slík fyrirmæli til byrjenda sinna í gjaldkerastöðu, og eins vangæsla gjaldkerans í umrætt sinn hafi orðið þess valdandi, að stefnandi varð fyrir bótaskyldu gagnvart sér af þeim sökum. Stefndi Útvegsbanki Íslands styður sýknukröfu sína þeim rök- um, að tjón stefnanda verði á engan hátt rakið til vangæslu af hálfu starfsmanns síns, gjaldkerans, með greiðslu tékkans. Gjald- kerinn sýndi alla þá aðgæslu, sem af honum mátti krefjast. Tékk- inn bar engin merki þess, að hann væri falsaður, hann var gerður með þeim hætti sem aðrir tékkar stefnanda, og enn fremur var hann stimplaður í sérstakri vél, sem geri slíka tékka meira traust- vekjandi en ella. Gjaldkerinn fullvissaði sig einnig hjá Versl- unarbankanum, áður en hann greiddi tékkann, að hann væri í alla staði rétt út fylltur, enda fann Verslunarbankinn, viðskipta- banki stefnanda, ekkert athugavert við hann, er hann fékk tékk- ann til meðferðar. Tjón stefnanda verði alfarið rakið til aðgerða og aðgerðarleysis starfsmanna stefnanda. Í fyrsta lagi hafi varð- veisla á tékkaheftinu verið gróflega ábótavant, en ekki síður hafi gæsla stimpilvélarinnar verið ábótavant, þar sem stimplun í henni var alger forsenda þess, að hægt væri að hagnýta sér tékkann. Brotamaðurinn bæði kann og fær tækifæri til notkunar á vél- inni. Í öðru lagi hafa starfsmenn stefnanda sýnt af sér stórkost- legt aðgæsluleysi í allri meðferð sinni á tékkabókinni, eftir að margnefnt blað hafði verið úr henni tekið. Starfsmaður stefn- anda, sem útfyllti tékkana, verður þess ekki var, að heilt blað vanti í bókina, en ómótmælt er, að umræddur tékki var þar í bókinni, sem tékkar voru út gefnir til starfsmanna. Gjaldkeri stefnanda, sem fær tékkabókina oft á dag til eftirlits um útgáfur úr henni, framkvæmir það ekki betur en það, að hann verður þess heldur ekki var, og allt bókhaldseftirlit hjá stefnanda lætur sama fara fram hjá sér, þannig að stefnandi verður hins sanna ekki var fyrr en 5 til 7 vikum eftir að atvikið á sér stað, og þá af uppgjöri frá Verslunarbankanum. Af allri þessari vangæslu 241 starfsmanna sinna verði stefnandi að taka afleiðingunum, hvernig fór. Sýknukrafa varastefnda er studd sömu rökum og aðalstefnda varðandi alla meðferð starfsmanna stefnanda í gæslu tékkabók- arinnar og stimpilvélarinnar og eftirliti með notkun tékkabókar- innar. Bendir varastefndi á það, að umræddur tékki sé svo vel úr garði gerður, að næsta ógerningur hafi verið fyrir starfsmenn sína að sjá á honum misferli. Hljóti að vera um að ræða starfs- mann stefnanda eða annan hjá honum öllu kunnugan, sem hafi útfyllt tékkann. Bar stefnanda að sýna verulegri meiri aðgæslu að þessu leyti, þar sem tékkar, gerðir með þeim hætti, sem er hjá stefnanda, veki meira traust en almennir tékkar manna. Margnefndur tékki sé þannig úr garði gerður, að varastefndi hefði ekki orðið skaðabótaskyldur gagnvart stefnanda með greiðslu hans samkvæmt 7. gr. reglugerðar fyrir Verslunarbanka Íslands h/f nr. 20/1961, en þar segi, að sá beri skaðann, ef fölsk ávísun sé greidd af bankanum, sem féð á, nema um sé að kenna augljósu gáleysi bankans, og slíku sé hér ekki að dreifa. Hér að framan hefur margnefndum tékka verið lýst. Við sam- anburð á undirskriftum að útgáfu hans og samsvarandi sýnis- horni, sem liggur fyrir í málinu, eru undirskriftir mjög líkar, þannig að mismunur er vart sjáandi nema fyrir mjög kunnuga, og að öðru leyti er naumast sjáandi mismunur á útfyllingu tékk- anna, en ómótmælt er þó og sannað, að umræddur tékki er fals- aður. Það er óupplýst í málinu, hvenær eða með hverjum hætti marg- nefnt blað var fjarlægt úr tékkabókinni, og ekki er fram komið, að vegsummerki séu um það. Ekki nægir þó, eins og áður segir, blaðið eitt til hagnýtingar á því, heldur þarf til stimplun þess í margnefndri tékkavél, sem fram er komið, að varðveitt er ólæst á skrifborði og nokkra æfingu þarf til að nota réttilega. Telja verður útfyllingu tékka með þeim hætti vekja meira traust til tékkans en við almenna útfyllingu, og ber því að gera ríkari kröfur til þeirra aðilja, sem slíkar vélar nota, um varðveislu Þeirra, en á henni þykir nokkuð hafa skort hjá stefnanda. Starfs- maður stefnanda, sem útfyllti tékka úr bókinni, þar sem umrætt blað vantaði, fylgdist ekki með því, hvort fjöldi hinna útfylltu tékka væri í samræmi við fjölda þeirra aðilja, sem tékkar voru gefnir út til. Hefði slíkt þó talist eðlileg varkárni. Gjaldkeri stefn- anda, sem daglega fékk tékkabókina til eftirlits með útgáfum út henni, yfirsást einnig um hið fjarlægða blað úr henni, en það 16 242 verður og að teljast skortur á eðlilegri varkárni. Til þessarar van- geymslu og aðgæsluskorts starfsmanna stefnanda þykja orsakir verða að nokkru raktar til þeirrar hagnýtingar tékkans, sem síðar varð, og verður stefnandi sjálfur að bera tjón af því. Hins vegar ber á það að líta, að starfsmaður stefnda Útvegs- bankans greiddi framvísanda tékkans hina ávísuðu fjárhæð vit- andi um þá staðreynd, að sá var ekki tilgreindur móttakandi samkvæmt texta tékkans, og án þess að framvísandi sannaði á sér deili og framseldi hann. Með þeirri háttsemi sinni varð hann þess valdandi, að ekki varð unnt fyrir stefnanda að koma fram heimtu fjárhæðarinnar úr hendi þess, sem ólöglega var að tékk- anum kominn. Á þessari vangæslu starfsmanns síns ber stefndi Útvegsbankinn bótaábyrgð gagnvart stefnanda. Að atvikum öll- um virtum þykir rétt, að stefndi Útvegsbankinn bæti stefnanda tjón hans að hálfu. Samkvæmt framansögðu ber því að dæma stefnda Útvegs- bankann til að greiða stefnanda kr. 100.000 með vöxtum eins og krafist er. Með vísan til framangreindra forsendna ber að sýkna stefnda Verslunarbankann h/f af kröfum stefnanda að því leyti sem bætur eru ekki dæmdar úr hendi stefnda Útvegsbankans. Eftir þessari niðurstöðu verður stefndi Útvegsbanki Íslands dæmdur' til að greiða stefnanda málskostnað, og þykir hann hæfi- lega ákveðinn kr. 33.000. Eftir atvikum þykir rétt að fella niður málskostnað að því er stefnda Verslunarbankann h/f varðar. Emil Ágústsson borgardómari kvað upp dóm þennan. Dómsorð: Stefndi Útvegsbanki Íslands greiði stefnanda, Loftleiðum h/f, kr. 100.000 með 7% ársvöxtum frá 1. október 1972 til 16. maí 1973, 9% ársvöxtum frá þeim degi til 15. júlí 1974 og 13% ársvöxtum frá þeim degi til greiðsludags svo og kr. 33.000 í málskostnað. Stefndi Verslunarbankinn h/f á að vera sýkn af kröfum stefnanda í málinu, en málskostnaður að því er hann varðar fellur niður. Dómi þessum ber að fullnægja innan 15 daga frá lögbirt- ingu hans að viðlagðri aðför að lögum. 243 Mánudaginn 21. mars 1977. Nr. 191/1976. Ákæruvaldið (Þórður Björnsson ríkissaksóknari ) gegn Arnbirni Óskarssyni (Benedikt Sveinsson hrl.). Bvggingar- og skipulagsmálefni. Sykna. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Ármann Snævarr, Benedikt Sigurjónsson, Björn Sveinbjörnsson, Logi Einars- son og Þór Vilhjálmsson. I. Skipaður verjandi ákærða krefst þess, að máli þessu verði vísað frá héraðsdómi, eins og í hinum áfrýjaða dómi greinir. Er þar og í megindráttum getið rökstuðnings fyrir kröfu þessari. Telja verður, að það varði mjög almenningshagsmuni, að gerð og staðsetning húsa sé Í samræmi við ákvæði laga og stjórnvaldsreglna um þetta efni. F élagsmálaráðherra fer með æðstu stjórn í skipulags- og byggingarmálefnum, sbr. 1. og II. kafla skipulagslaga nr. 19/1964, V. kafla reglugerðar nr. 217/1966 um gerð skipulagsáætlana og 1. og 2. mgr. ð. Er. byggingarsamþykktar Reykjavíkur nr. 39/1965. Var honum því sem æðsta fyrirsvarsmanni almenningshagssmuna í mál- efnum þessum heimil kæra og kröfugerð um brottnám eða breytingu vegna ætlaðs ólöglegs byggingarmáta bílskúrs þess, sem mál þetta fjallar um. Ber að líta á bréf félagsmálaráð- herra 16. júlí 1978 til yfirsakadómarans í Reykjavík sem kæru í máli þessu. Efni bréfsins er rakið í hinum áfryjaða dómi. Er mál þetta réttilega höfðað og rekið fyrir sakadómi Reykjavíkur samkvæmt 11. tl. 2. gr., sbr. 1. gr. laga nr. 74/ 1974 um meðferð opinberra mála, og þarf eigi, eins og mál þetta horfir við, að taka afstöðu til lögmætis úrskurðar fé- 244 lagsmálaráðherra 16. ásúst 1972, þar á meðal hvort kæra máls til hans hafi verið lögum samkvæm. Að þessu athuguðu ber að staðfesta úrlausn héraðsdóms um frávísunarkröfuna. Þá hefur skipaður verjandi ákærða krafist hl vara ómerk- ingar hins áfrýjaða dóms, þar eð ekki hafi verið tekin af- staða til þess, hvort úrskurður félagsmálaráðherra frá 16. ágúst 1972 fái staðist, en hann hati ekki verið birtur ákærða. Kæra sú, er felst í framangreindu bréfi félagsmálaráðherra 16. júlí 1973 til yfirsakadómara, markar, svo sem greint var, viðhlítandi grundvöll að afskiptum ákæruvalds af máli þessu, og er krafa verjanda eigi haldbær. H. Í héraðsdómi eru málsatvik rakin og sakargögnum lýst. Héraðsdómur, sem skipaður var sérfróðum samdómendum, hefur brotið til mergjar einstök ákæruefni. Athuga ber þó, að héraðsdómur hefur eigi leyst úr því, við hvaða lagaákvæði háttsemi sú varðar, sem 2. töluliður ákæruskjals tekur til, en þá háttsemi telur dómurinn fela í sér réttarbrot. Þrátt fyrir þennan galla þykir eigi þurfa að ómerkja dóminn, enda er úr því skorið í héraðsdómi, í hverju réttarbrotið er fólgið efnislega. Ill. Í ákæruskjali er bílskúr ákærða, sem hann reisti á Gnita- nesi 10 í Skerjafirði, talinn brjóta gegn nánar tilteknum ákvæðum skipulagslaga og byggingarsamþykktar Reykjavík- ur o. fl. Hvorki ákæruvald né ákærði bera brigður á lögmæti skipulagsuppdráttar eða annarra skipulagsákvarðana fyrir byggingarsvæði það, sem um ræðir í máli þessu. Þá er því hvorki haldið fram af hálfu ákæruvalds, að ákærða hafi skort tilskilin byggingarleyfi fyrir bílskúrnum né að hann hafi brotið gegn veiltum leyfum, sbr. þó 1. tölulið hér síðar. Mál þetta er, svo sem greint hefur verið, höfðað og rekið að hætti opinberra mála. Hvorki refsikrafa né bótakrafa er uppi höfð í máli þessu. 245 Að þessu athuguðu skal nú vikið að einstökum liðum ákæru - skjals. Um 1. tölulið. Samkvæmt 4. málsgr. 95. gr. byggingarsamþykktar Beykja- víkur nr. 39/1965 skal skýli fyrir eina bifreið að jafnaði ekki vera stærra en 30 m?. Telja verður, að byggingarnefnd hafi almennt heimild til þess að leyfa, að reistir séu bílskúrar, sem nokkru stærri séu en viðmiðunarregla 95. gr. kveður á um, og hafi byggingarnefnd haldið sér innan valdmarka sinna, er hún veitti leyfi til þess, að bílskúr ákærða væri 32.40 m? að flatarmáli. Það athugast, að bílskúr ákærða reyndist vera 32.80 m?. Frávik þetta er svo lítið, að eigi þykir það sjálfstætt fela í sér brot á þeim lagaákvæðum, er greinir í þessum tölulið ákæruskjals. Um skýringu á „lofthæð“ í 4. málser. 95. gr. byggingarsam- Þykktar Reykjavíkur þykir rétt að velja þann skýringarkost, sem beitt er í héraðsdómi. Um 2. tölulið. Svo sem greinir í héraðsdómi, var bílskúrsreitur við Gnita- nes 10 markaður á uppdrátt, en eigi var hann málsettur. Er sannað, að skúrinn nær 2.50 metrum lengra inn á lóðina til vesturs en reiturinn gefur til kynna. Leyfði byggingarnefnd Reykjavíkur staðsetningu bílskúrsins með þessum hætti, og var hann eigi reistur á annan hátt en byggingarleyfi stóð til, og á 1. málsgrein 6. gr. laga nr. 19/1964 því eigi við. Gögn máls eru eigi einhlít um það, að hverju marki „ómálsettur byggingarreitur“ bindur hendur byggingaryfirvalda. Þegar þetta er virt, þykir varhugavert að telja, að staðsetning bíl- skúrs með þeim hætti, er lýst er í 2. tölulið ákæruskjals, brjóti „tvímælalaust . .. í bága við gildandi skipulas“, sbr. 3. málsgr. 6. gr., sbr. 11. gr. laga nr. 19/1964, en önnur þau ákvæði, sem til er vitnað í greindum tölulið ákæruskjals, skipta hér eigi máli sjálfstætt. Um 3. tölulið. Fallast ber á úrlausn héraðsdóms um þennan tölulið. 246 Um 4. tölulið. Það er mat byggingaryfirvalda, að bygging bílskúrs þess, er í málinu greinir, girði eigi fyrir, að „fullnægjandi birtu“ njóti „á aðalsólarhlið hússins“ Gnitaness 8, sbr. 2. mgr. 13. gr. laga nr. 19/1964. Gögn máls leiða eigi í ljós, að mat bygg- ingaryfirvalda sé óforsvaranlegt eða haldið þeim annmörk- um, að bygging bílskúrsins feli í sér brot á þeim ákvæðum, sem 4. töluliður ákæruskjals vísar til. Svo sem að framan er rakið, hala byggingaryfirvöld Reykjavíkur heimilað ýmis frávik frá meginreglum um bygg ingarmáta bílskúra, er leyfi var veitt fyrir bílskúr ákærða. Byggingarnefnd Reykjavíkur mátti vera ljóst, að frávik þessi voru eiganda fasteignarinnar Gmitaness 8 í óhag. Var eðlilegt að veita eiganda hennar kost á að tjá sig um umr sókn ákærða um byggingarleyfið. Hér er þess hins vegar að gæta, að byggingarnefnd Reykjavíkur tók að nýju mál þetta til meðferðar hinn 29. júlí 1971 á grundvelli bréfs borgar“ stjóra til nefndarinnar 11. júní s. á. Var kröfu eiganda Gmila- ess 8 um afturköllun byggingarleyfis þar synjað, en á fundi þessum lágu fyrir ýmis bréf hans, sem fólu í sér rækilega reifun af hans hálfu. Hefur hann því átt kost á að koma sjónarmiðum sínum í málinu á framfæri við byggingaryfir- völd Reykjavíkur. Samkvæmt framanrituðu verður hvorki fallist á aðalkröfnt né varakröfu ákæruvalds. Ber að staðfesta héraðsdóm að niðurstöðu til og leggja allan áfrýjunarkostnað sakarinnar á ríkissjóð, þar með talin málflutningslaun skipaðs verjanda ákærða fyrir Hæstarétti, 100.000 krónur. Dómsorð: Héraðsdómur á að vera óraskaður. Allur áfrýjunarkostnaður sakarinnar greiðist úr ríkis- sjóði, þar með talin málflutningslaun verjanda ákærða fyrir Hæstarétti, Benedikts Sveinssonar hæstaréttarlög- manns, 100.000 krónur. 247 Dómur sakadóms Reykjavíkur 8. júlí 1976. Ár 1976, fimmtudaginn 8. júlí, er á dómþingi sakadóms Reykja- víkur, sem háð er að Borgartúni 7 af Haraldi Henryssyni saka- dómara og meðdómsmönnunum Páli Hannessyni verkfræðingi og Skúli H. Norðdahl arkitekt, kveðinn upp dómur í sakadðómsmál- inu nr. 377/1976: Ákæruvaldið gegn Arnbirni Óskarssyni, sem tekið var til dóms hinn 22. júní sl. Mál þetta höfðar ríkissaksóknari með ákæru, dagsettri 10. apríl 1975, á hendur ákærða, Arnbirni Óskarssyn kaupmanni, Gnitanesi 10 hér í borg, fæddum 30. nóvember 1914 í Reykjavík, með skír- skotun til 11. tl. 2. gr., sbr. 1. gr. laga nr. 74/1974 um meðferð opinberra mála „til þess að sæta brottnámi ólöglegrar bifreiða- geymslu sinnar á lóðinni nr. 10 við Gnitanes hér í borg samkvæmt 6. gr., sbr. 36. gr. skipulagslaga nr. 19, 1964. Ákærði byggði geymslu þessa að fengnu byggingarleyfi fyrir íbúðarhúsi og bifreiðageymslu að Gnitanesi 10, og var leyfið sam- þykkt af byggingarnefnd 14. maí 1970 og staðfest af borgarstjórn Reykjavíkur 21. sama mánaðar, en með bréfi 16. ágúst 1972 felldi félagsmálaráðherra leyfið úr gildi að því er varðar bifreiða- geymsluna með þeim rökstuðningi, að hún bryti í bága við bygg- ingarsamþykkt Reykjavíkur, skipulagslög og staðfestan skipu- lagsuppdrátt af umræddu svæði. 1. Flatarmál bifreiðageymslunnar er 8.20 m (lengd) X 4.00 m (breidd) = 32.80 m? og lofthæð 2.70 m, og brýtur hvort tveggja í bága við grunnreglur 4. mgr. 95. gr., sbr. 99. gr. byggingarsam- bþykktar Reykjavíkur nr. 39/1965, sbr. 2. mgr. 6. gr. laga nr. 61/ 1944 um byggingarmálefni Reykjavíkur, en samkvæmt nefndri 4. mgr. 95. gr. skal skýli fyrir eina bifreið að jafnaði ekki vera stærra en 30 m? og lofthæð ekki meiri en 2.50 m. 2. Bifreiðageymslan nær um 2.50 m lengra til vesturs en bygg- ingarreitur hennar er markaður á mæliblaði mælingardeildar Reykjavíkurborgar, gerðu eftir skipulagsuppdrætti, sem sam- þykktur var í borgarráði Reykjavíkur 14. febrúar 1967 og stað- festur var af skipulagsstjórn ríkisins 27. sama mánaðar. Varðar það við 6. gr., sbr. 36. gr. skipulagslaga nr. 19/1964, sbr. 11. gr. sömu laga og III. kafla reglugerðar nr. 217/1966 um gerð skipu- lagsáætlana svo og auglýsingu nr. 134/1967 um staðfestingu á skipulagsuppdrætti af íbúðarhverfi í Skildinganesi í Reykjavík, er afmarkast af Þvervegi, Baugsvegi, Shellvegi og strandlengj- 245 unni, sbr. auglýsingu nr. 93/1959 um staðfestingu á skipulags- uppdráttum af Skildinganesi í Reykjavík og Neskaupstað. 3. Bifreiðageymslan er aðskilin frá íbúðarhúsinu á lóðinni með 2.40 m breiðum gangi, og fer það í bága við 4. gr. skilmála á skipulagsuppdrætti af þessu svæði og þau ákvæði laga, sem greind eru í næsta lið hér á undan. 4. Bifreiðageymslan er á lóðamörkum og aðeins 3.50 m sunnan við þegar reist íbúðarhús nr. 8 við Gnitanes. Stærð og staður geymslunnar skerðir rétt þess húsráðanda til sólar og birtu á þann veg, að varðar við 2. mgr. 13. gr., sbr. 36. gr. skipulagslaga nr. 19/1964, sbr. 11. gr. byggingarsamþykktar Reykjavikur nr. 39/1965. Þess er krafist aðallega, að margnefnd bifreiðageymsla verði fjarlægð eða niður rifin, en til vara, að henni verði breytt í lög- legt horf samkvæmt því, sem í 1. og 2. lið hér að framan greinir, þ. e. að hún verði minnkuð um 2.80 m?, lækkuð um 0.20 m og flutt um 2.50 m til austurs eða stytt til vesturs, sem því nemur. Ennfremur er þess krafist, að ákærði verði dæmdur til greiðslu alls sakarkostnaðar. Þess er ekki krafist, að ákærða verði gerð refsing“. Málavextir eru sem hér segir: Hinn 3. apríl 1970 sótti ákærði í máli þessu, Arnbjörn Óskars- son, þá til heimilis að Hagamel 10, Reykjavík, til byggingarnefnd- ar Reykjavíkur um leyfi til að byggja einbýlishús úr steinsteypu á lóðinni nr. 10 við Gnitanes hér í borg. Á fundi byggingarnefndar Reykjavíkur hinn 14. maí s. á. var umsókn þessi tekin til með- ferðar, og er eftirfarandi bókað í fundargerð byggingarnefndar um afgreiðslu hennar: „9. Gnitanes 10. Arnbjörn Óskarsson, Hagamel 10, sækir um leyfi til að byggja íbúðarhús úr steinsteypu á lóðinni nr. 10 við Gnitanes. Stærð 182.3 ferm., 590 rúmm. Gjald kr. 2.360.00. Sami sækir um leyfi til að byggja bílskúr úr steinsteypu á lóðinni. Stærð 32.4 ferm., 86 rúmm. Gjald kr. 340.00. Samþykkt“. Með bréfi byggingarfulltrúans í Reykjavík, dagsettu 15. maí 1970, var ákærða tilkynnt um afgreiðslu málsins og jafnframt að samþykkt nefndarinnar væri háð staðfestingu borgarstjórnar. Fékkst sú staðfesting á fundi borgarstjórnar Reykjavíkur hinn 21. maí 1970. Með bréfi, dagsettu 15. október 1970, ritar Einar Sveinsson arkitekt f. h. dr. med. Bjarna Jónssonar, Gnitanesi 8 hér í borg, byggingarfulltrúanum í Reykjavík vegna byggingaframkvæmda á lóðinni nr. 10 við Gnitanes. Segir hann Bjarna hafa beðið sig 219 að líta á þessar framkvæmdir, bifreiðageymslu o. fl., sem séu í byggingu við suðurlóðarmörk hans og hann telji að „svipti sólar“ á verulegum hluta suðursvala meðfram húsi hans og hafi hann spurt sig, hvort slíkur byggingarmáti væri samkvæmt settum reglum. Í bréfi Einars segir síðan svo: „Bifreiðageymslan er á lóðamörkunum, aðskilin frá íbúðarhús- inu, með 2.40 m breiðum gangi, er endar við vegg og sorpgeymslu hússins, en í enda bifreiðageymslunnar er kyndiklefi hússins, geymsla og reykrör kyndiklefans, sem er fyrir utan bifreiða- geymsluna, um 1 m frá trégirðingu á lóðamörkum, en frá þessu getur stafað eldhætta og óþarfa mengun andrúmslofsins, enda mun það vera fátítt, að kyndiklefum íbúðarhúsa sé þannig fyrir komið, og er hans alls ekki getið í áðurnefndri byggingarumsókn. Mannvirki þetta nær 12 m fram á suðurhlið hússins nr. 8, gólf þess er um 15 em yfir götu, lofthæð 2.30 m, þakhæð 0.40 m og flatarmál 32.4 m?, en skv. byggingarsamþykkt skal flatarmál bifreiðageymslu að jafnaði vera um 30 m?“. Þá vitnar Einar Sveinsson í bréfi þessu í 4. gr. skilmála að skipulagsuppdrætti að þessu svæði, en bar segir svo: „Bifreiðageymsla skal að jafnaði vera í húsinu. Leyfilegt er þó að staðsetja hana við hús, eða fram úr því, þar sem svo er sýnt á mæliblaði“. Telur Einar Sveinsson ljóst í bréfi sínu, að byggingarleyfi fyrir húsinu nr. 10 við Gnitanes fari í bága við þessi skilyrði, og fer hann þess því á leit fyrir hönd Bjarna Jónssonar, að byggingar- fulltrúinn stuðli að því, að byggingarleyfi fyrir bifreiðageymsl- unni verði numið úr gildi eða aðrar viðunandi ráðstafanir gerðar. Ofanritað bréf varð upphaf allmikilla bréfaskipta milli dr. med. Bjarna Jónssonar annars vegar og borgaryfirvalda hins vegar. Var í þessu sambandi af hálfu borgaryfirvalda m. a. aflað greinar- gerða byggingarnefndar og skipulagsnefndar og viðkomandi em- bættismanna borgarinnar. Þykir ekki ástæða til að rekja umrædd bréfaskipti hér. Hinn 5. nóvember 1971 ritaði borgarstjórinn í Reykjavík dr. med. Bjarna Jónssyni bréf, sem þykir þó rétt að birta hér í heild sinni: „Hinn 11. júní 1971 ritaði ég byggingarnefnd og skipulagsnefnd samhljóða bréf, svohljóðandi: „Hinn 27. f. m. sendi ég byggingarfulltrúa og skipulagsstjóra þrjú bréf Bjarna Jónssonar, læknis, varðandi veitingu byggingar- leyfis að Gnitanesi 10 og skipulag á því svæði. Óskaði ég eftir nákvæmri skýrslu um þau atriði í framangreindum bréfum, er 250 lúta að viðkomandi embættum. Að athuguðu máli og bar sem bréfritari hefur ítrekað véfengt gildi byggingarleyfis, svo og því að við breyting á skipulagi hafi ekki verið fylgt settum laga- reglum er mál þetta hér með lagt fyrir ofangreindar nefndir til úrskurðar“. Greinargerðir um mál þetta voru samþykktar í skipulagsnefnd 28. júní s.l. og í byggingarnefnd 29. júlí s.1. Greinargerðir nefnd- anna voru sendar yður með bréfi frá skrifstofu minni hinn 6. ágúst s.l. Síðar hafa verið kannaðir möguleikar á lausn þessa máls með samkomulagi milli yðar og eiganda Gnitaness 10 fyrir milligöngu Reykjavíkurborgar. Þessar tilraunir hafa reynst árangurslausar, svo sem staðfest er með bréfi yðar til skrifstofu minnar hinn 23. 1. Í greinargerð skipulagsnefndar kemur fram, að nefndin telur skipulag hverfisins hafa hlotið meðferð og staðfestingu lögum samkvæmt. Í greinargerð byggingarnefndar er kröfu yðar um afturköllun byggingarleyfis að Gnitanesi 10 hafnað. Þér hafið hins vegar, bæði bréflega og í samtölum okkar, lýst því yfir, að þér teljið niðurstöður ofangreindra nefnda rangar og ekki við- unandi fyrir yður. Að svo vöxnu máli verður ekki séð, að um gildi byggingarleyfis- ins að Gnitanesi 10 verði úrskurðað frekar, nema hlutast verði til um af yðar hálfu að skjóta máli þessu til úrskurðar ráðherra, sbr. ákvæði 2. mgr. 3. gr. byggingarsamþykktar fyrir Reykjavík frá 24. mars 1965“. Tilraunir þær til að ná samkomulagi, sem nefndar eru í bréfi borgarstjóra, voru í því fólgnar, að Bjarna Jónssyni voru kynntar hugmyndir Ingimundar Sveinssonar arkitekts um sneiðingu af horni bílskúrsins í vesturenda hans. Þessum hugmyndum hafnaði Bjarni. Með bréfi félagsmálaráðherra, dagsettu 5. nóvember 1971, kærir Bjarni Jónsson síðan samþykkt byggingarnefndar 29. júlí 1971 og samþykkt skipulagsnefndar 28. júní s. á, sem hann kveðst hafa fengið sendar með bréfi borgarlögmanns, dagsettu 6. ágúst s. á. Í framhaldi kæru sinnar sendi hann síðan ráðherra greinargerð, dagsetta 16. nóvember 1971. Ráðuneytið kvað síðan upp úrskurð í máli þessu hinn 16. ágúst 1972. Þar kemst ráðuneytið að þeirri niðurstöðu, að miðað við aðstæður megi telja það óheimilt sam- kvæmt ákvæðum 95. gr. byggingarsamþykktar Reykjavíkur að 251 leyfa byggingu hærri og stærri bifreiðageymslu en hámarks- ákvæði greinarinnar segja til um, þar sem vitað hafi verið, að bygging bifreiðageymslunnar yrði eiganda Gnitaness 8 til mikils óhagræðis. Þá telur ráðuneytið, að byggingarnefndin hefði ekki að óathuguðu máli átt að leyfa það, að bifreiðageymslan næði lengra inn í lóðina en skipulagsuppdráttur gerði ráð fyrir. Að lokum lítur það svo á, að með því að bifreiðageymslan sé ekki áföst húsinu, sé 4. gr. skipulagsskilmála ekki fullnægt. Niðurlag úrskurðar ráðuneytisins hljóðar svo: „Með vísun til framanritaðs og ákvæða 14. gr. byggingarsam- þykktar Reykjavíkur vill ráðuneytið því hér með fella úr gildi byggingarleyfi hússins Gnitanes 10, er veitt var 14. maí 1970, að því er varðar bifreiðageymslu við húsið, og verði hin leyfða stað- setning hennar og stærð innan þeirra marka, sem leyfilegt má teljast og lýst hefur verið hér að framan. Breytingum þessum skal lokið innan sex mánaða frá dagsetningu þessa úrskurðar að telja“. Með ályktun byggingarnefndar Reykjavíkur 31. ágúst 1972 er ofangreindum úrskurði félagsmálaráðherra með öllu hafnað sem röngum, m. a. á þeim forsendum, að málskotsréttur skv. 2. mgr. 3. gr. byggingarsamþykktar Reykjavíkur hafi verið löngu liðinn. Hinn 16. júlí 1973 ritaði félagsmálaráðuneytið yfirsakadómar- anum í Reykjavík bréf, þar sem það skýrir frá úrskurði sínum Í máli þessu, en síðan segir svo Í bréfinu: „Byggingarnefnd Reykjavíkur hefur enn ekkert aðhafst til að framfylgja úrskurði ráðuneytisins, enda þótt ellefu mánuðir séu liðnir frá uppkvaðningu hans. Jafnframt því að senda yður, herra yfirsakadómari, ljósmynd af umræddum úrskurði ráðuneytisins, vill ráðuneytið með hlið- sjón af ákvæðum laga um byggingarmálefni Reykjavíkur, nr. 61, 31. október 1944, sbr. 6. gr. skipulagslaga nr. 19/1964, hér með fara þess á leit við yður, að þér sjáið um, að þessum úrskurði ráðu- neytisins verði framfylgt“. Málið var nú tekið til frumrannsóknar hjá rannsóknarlögreglu, aflað gagna, svo sem teikninga og mynda og skýrsla tekin af ákærða. Var málið síðan sent saksóknara ríkisins með bréfi saka- dómsins, dagsettu 23. nóvember 1973. Með bréfi saksóknara til dómsins, dagsettu 8. maí 1974, var þess síðan krafist, að „fram fari í sakaðómi Reykjavíkur rannsókn um það, hvort með bygg- ingu bifreiðageymslu að Gnitanesi 10 hafi verið framið brot gegn 252 byggingarsamþykkt Reykjavíkur nr. 39/1965 og skipulagslögum nr. 19, 1964 af hálfu byggjenda geymslunnar og byggingarnefndar Reykjavíkur“ Var þá hafist handa um rannsókn málsins fyrir dómi. Með bréf- um, dagsettum 3. júlí 1974, til Gests Ólafssonar arkitekts og Karls Ómars Jónssonar verkfræðings voru þeir kvaddir til að láta dóm- inum í té álitsgerð um umrædda bifreiðageymslu. Segir svo í bréfunum til þeirra: „Er þess einkum óskað, að eftirtalin atriði komi þar fram: Lýs- ing á umræddri bifreiðageymslu. Hvort hún sé byggð í samræmi við samþykkta teikningu eða hvar sé út af brugðið. Hvort sam- þykkt teikning sé í ósamræmi við reglur byggingarsamþykktar og skipulagslaga og ef svo er, að hve miklu leyti. Einnig önnur atriði, sem matsmenn kynnu að telja skipta hér máli“. Frestur til að skila álitsgerð þessari var ákveðinn til 31. ágúst 1974, en hún barst dóminum ekki fyrr en 25. október 1974. Þykir hér rétt að rekja allítarlega efni hennar. Í álitsgerðinni er gefin eftirfarandi lýsing á bifreiðageymslu við Gnitanes 10: „Veggir bifreiðageymslunnar eru steyptir, en þak úr timbri, pappaklætt og hallar lítið eitt frá lóðarmörkum til suðurs. Utan- mál geymslunnar eru: Lengd 8.20 m, breidd 4.00 m. Auk þess eru langveggir geymslunnar steyptir 80 cm framfyrir innkeyrsludyr bifreiðageymslunnar. Brúttó lofthæð geymslunnar er 2.70 m. Hér eru öll mál metin með 5 cm nákvæmni, eins og gert er ráð fyrir í Íslenskum staðli ÍST 50 um flatarmál og rúmmál bygginga. Í vestari enda bifreiðageymslunnar er geymsla, sem samkvæmt teikningu átti að nota að hluta fyrir kyndingu. Við höfum hæðar- mælt frá fastmerki borgarkerfisins á gólf bifreiðageymslu og sannprófað, að hæð hennar er í samræmi við samþykktar teikn- ingar. Að því er best verður séð, er stærð bifreiðageymslunnar í samræmi við samþykkta teikningu“. Þá segir svo í álitsgerðinni: „Í 95. grein byggingarsamþykktar Reykjavíkur segir: „Bifreiða- skyli fyrir eina bifreið skal að jafnaði ekki stærra en 30 m? og lofthæð ekki meiri en 2.50 m“. Hér er gert ráð fyrir, að átt sé við brúttómaál. Flatarmál bifreiðageymslunnar er 8.20%4.00 = 32.8 mé? og lofthæð 2.70 m, eins og áður getur. Þessar tölur eru um 9% hærri en viðmiðunartölurnar í 95. grein. Varla verður með sann- girni ályktað annað en að byggingarnefnd Reykjavíkur hafi 253 heimild samkvæmt orðalagi byggingarsamþykktar Reykjavíkur til þess að heimila ofangreint frávik. Í 18. grein reglugerðar um gerð skipulagsáætlana segir enn- fremur: „Leyfa má þó á lóðamörkum útbyggingar, bílskúra og slíkt, enda sé hæð á mörkum eigi yfir þrír metrar“. Lóðin að Gnitanesi 8 er lítið eitt lægri en gólf bifreiðageymslu að nr. 10, en augljóst er, að fyrrgreint ákvæði reglugerðarinnar er uppfyllt“. Þá er vikið að skipulagi í Skildinganesi og afstöðu til skipu- lagslaga og reglugerða: „Félagsmálaráðuneytið staðfesti skipulag Skildinganess í mæli- kvarða 1 : 2000 18. febrúar 1959. Þessu skipulagi var síðar breytt, og var breytingin staðfest í félagsmálaráðuneytinu 10. febrúar 1965. Á grundvelli þessa skipulags, sem var einnig í mælikvarða 1:2000, var síðar gert deiliskipulag í mælikvarða 1:500. Það var sam- þykkt í skipulagsnefnd Reykjavíkur 25. janúar 1967, í borgarráði 14. febrúar 1967 og staðfest af skipulagsstjórn ríkisins 27. febrúar 1967. Á skipulagsuppdrætti af Skildinganesi í mælikvarða 1 : 2000, sem staðfestur var í félagsmálaráðuneytinu 10. 2. 1965, er stað- setning húsa sýnd með dökkum reitum á hverri lóð. Víða er einnig gefið til kynna, hvar bifreiðaskýli skuli staðsett á lóðum, en svo er ekki á lóðum íbúðarhúsa við Gnitanes“. „Á þeirri útfærsluteikningu í m 1 :500, sem borgarráð Reykja- víkur samþykkti 14. 2. 1967 og skipulagsstjórn ríkisins staðfesti 27. febr. 1967, er hins vegar sýndur byggingarreitur á lóðinni Gnitanes 10, sem má vera allt að 20.00 m sinnum 13.00 m að stærð. Auk þess er sýndur á lóðinni 4 m breiður reitur fyrir bif- reiðageymslu í norðurmörkum lóðarinnar og eitt bifreiðastæði milli hennar og Gnitaness. Fjarlægð byggingarreits bifreiða- geymslunnar frá Gnitanesi er ekki málsett og ekki heldur lengd reitsins. Við meðferð skipulagstillagna samkvæmt 3. mgr. 19. gr. skipu- lagslaga nr. 19/1964 geta þolendur skipulags ekki kynnt sér og gert athugasemdir við skipulagstillögur. Til móts við þetta virðist koma bótaskylda sveitarstjórnar, sbr. 19. gr., 4. mgr., ofangreindra skipulagslaga, vegna tjóns, sem einstakir aðilar kunna að verða fyrir. Eftir ofangreindu skipulagi í m 1:500 gerði mælingardeild borgarinnar svokallað mæliblað, þar sem að stærð lóðar og bygg- 254 ingarreitsins er sýnd ásamt staðsetningu bifreiðageymslu og bif- reiðastæðis við norðurmörk lóðarinnar. Lengd bifreiðastæðisins og byggingarreits bifreiðageymslunnar eru ómálsett, en önnur mál eru í samræmi við deiliskipulagið. Ennfremur eru sýndir hæðarkótar lóðar við götu og lágmarkshæð á gólfi“. „Hugtakið byggingarreitur er ekki notað í skipulagslögum eða reglugerðum, en þeir hafa verið notaðir um árabil hér á landi til þess að ákveða fjarlægð milli húsa og frá lóðamörkum og gefa þannig hlutaðeigandi aðilum til kynna, hvar mannvirki kunni að geta risið. Í ofannefndum greinum er skipulagsaðila gert að skyldu m. a. að kveða á um fjarlægð á milli húsa og frá lóðamörkum. Lítum við þannig á, að með því að teikna byggingarreit bifreiðageymslu á skipulagsuppdrátt sé verið að fullnægja ofangreindu ákvæði. Jafnvel þótt byggingarreitur bifreiðageymslunnar sé ekki mál- settur nema á einn veg, má engu að síður mæla staðsetningu hans og fjarlægð frá öðrum mannvirkjum með ákveðnu hámarks frá- viki“. Í niðurstöðum álitsgerðarinnar segir m. a. á þessa leið: „Eins og fram kemur hér að framan, höfum við komizt að þeirri niðurstöðu, að bifreiðageymslan sé byggð samkvæmt sam- þykktum teikningum. Ennfremur álítum við, að byggingarnefnd hafi haft heimild til þess að víkja frá viðmiðunartölum í 95. grein byggingarsamþykktarinnar um stærð og hæð bifreiðageymsl- unnar. Staðsetning bifreiðageymslunnar orkar aftur á móti tvímælis. Augljóst er, að hún nær um 2.5 m lengra til vesturs en reitur sá á mæliblaði, sem henni er ætlaður. Lengd reitsins er hins vegar ekki málsett né fjarlægð hans frá götu, og taldi byggingarnefnd sig þess vegna ekki bundna af slíkum byggingarreit. Réttur hlutaðeigandi aðila, sem ákveðinn er með skipulagi, er mjög margþættur, en ekki verður séð, að réttur til sólarljóss eða útsýnis sé beinlínis tryggður með íslenskum skipulagslögum eða byggingarsamþykkt Reykjavíkur, ef frá er talin 13. grein skipu- lagslaganna. Í þeirri grein er kveðið á um, að „í íbúðarhverfum njóti fullnægjandi birtu á aðalsólarhlið húss“, en erfitt er að sýna fram á, að svo sé ekki við Gnitanes 8. Með lengingu bifreiðageymslunnar til vesturs í línu c-c á hjá- lögðu mæliblaði umfram þann byggingarreit, sem henni var markaður á staðfestum skipulagsuppdrætti í mælikvarða 1: 500, 255 er útsýni frá húsinu Gnitanesi 8 til suðvesturs skert óverulega miðað við þann rétt til útsýnis, sem ákvarðaður hefði verið með byggingarreit hússins Gnitanes 10 (sjá línu b-b á hjálögðu mæli- blaði)“. Í framhaldi þessa er rétt að rekja hér það, sem máli þykir skipta úr framburðum þeirra aðilja, sem kallaðir voru fyrir dóm í mál- inu. Páll Líndal, borgarlögmaður og starfandi formaður byggingar- nefndar Reykjavíkur, minntist ekki sérstaklega ákveðinna um- ræðna Í sambandi við afgreiðslu umrædds byggingarleyfis fyrir Gnitanes 10, nema að því er tekur til kyndiklefa í bifreiðageymsl- unni. Á umsókn um byggingarleyfi hafi verið árituð athugasemd fulltrúa eldvarnareftirlits, Gunnars Ólafssonar, með kröfu um, að kyndiklefi væri sér í eldtraustum klefa og ekki væri innan- gengt úr húsinu í bifreiðageymslu. Hann var spurður að því, hvort ekki séu sérstaklega tekin til umræðu tilvik, þar sem um sé að ræða umsóknir um frávik frá ákvæðum eða leiðbeiningareglum byggingarsamþykktar. Sagði hann, að þetta kæmi ætíð til umræðu, ef ábendingar um það lægju fyrir frá þeim embættismönnum, sem undirbúa fundi, og oftast einnig, án þess að slíkar ábendingar liggi fyrir. Hann segir, að byggingarnefnd líti á ákvæði byggingarsamþykktar sem leið- beiningarreglur og sé henni heimilt að víkja frá hámarksákvæð- um þar í samræmi við mat á aðstæðum. Að jafnaði fari slík frá- vik ekki yfir 10%, en í sérstökum tilvikum geti frávik verið meira. Hann segir ýmis atriði koma til greina við mat á slíku, t. d. tillit til nærstaddra bygginga, landhalla, gerð húss, sem um er sótt, o. fl. Hann segir, að sjónarmið nágranna séu hugleiðd, en yfirleitt ekki eftir þeim leitað. Hann var spurður að því, hvort sérstök athugun hafi farið fram um sjónarmið nágranna Gnita- ness 10, og kveðst hann ekkert muna um það. Páll var spurður að því, hvaða sérstök ástæða hafi mælt með fráviki frá reglum byggingarsamþykktar að því er varðaði bygg- ingu Gnitaness 10. Hann áréttaði, að hann myndi ekki sérstaklega eftir umræðum um málið í byggingarnefnd, en telur, að hér hafi legið til grundvallar einhver þau atriði, er hann nefndi áður. Hann var spurður að því, hvort byggingarnefnd teldi sig bundna af ákvæðum greinargerðar með skipulagsuppdráttum. Hann sagði svo vera. Hann var spurður um túlkun á 4. gr. grein- argerðar með skipulagsuppdrætti staðfestum 27. febrúar 1967. Hann telur, að byggingarnefnd hafi haldið sig innan marka skipu- 256 lags með leyfi fyrir Gnitanesi 10 14. maí 1970. Hann segir, að á uppdrættinum sé sýndur byggingarreitur, en innan hans eigi bygg- ingin að vera, enda sé hann málsettur. Hann telur stærð bílskúrs á uppdrætti ekki vera bindandi fyrir byggingarnefnd, þar sem lengd hans sé ekki málsett. Hann telur það ekki brot á skipu- lagsuppdrætti, þótt hús sé ekki sambyggt bílskúr, og sé það álit sitt, að samkvæmt uppdrættinum sé nægilegt, að hús og bílskúr séu tengd með einhverjum hætti. Hann er spurður að því, hvort það sé ekki rúm túlkun á 4. gr. greinargerðar með skipulagsuppdrætti að heimila staðsetningu bílskúrs svo, að hann sé ekki sambyggður íbúðarhúsi. Telur hann þetta fyllilega heimilt og fremur til hagræðis fyrir nágranna heldur en vera mundi, ef húsið væri sambyggt bílskúrnum. Hann segir aðspurður, að hér hafi ekki komið neitt til álita, hvort ná- grannahús væri svipt sólarbirtu, og telur hann fráleitt, að hús í þeirri hæð, sem hér um ræðir, valdi birtuskerðingu, sem varði við skipulagslög. Byggingarnefndarmennirnir Þorvaldur Kristmundsson og Gústaf Elí Pálsson skýrðu frá í meginatriðum á sama veg og Páll Líndal. Einnig kom fyrir dóm Aðalsteinn Magnús Stefánsson Richter, skipulagsstjóri Reykjavíkurborgar. Minntist hann þess, að þegar málið var í undirbúningi fyrir fund byggingarnefndar, hafi það komið til umræðu milli sín og skrifstofustjóra byggingarfulltrúa, og jafnvel einnig byggingarfulltrúa, að því er varðar staðsetn- ingu, stærð og hæð bílskúrs. Þessi atriði hafi komið til athugunar, þegar borinn var saman skipulagsuppdráttur frá 1967 og fyrir- liggjandi uppdráttur af nefndu húsi. Samkvæmt uppdrætti af húsinu var bílskúr færður fjær götu og lengdur til vesturs frá því, sem skipulagsuppdráttur frá 1967 gefur til kynna. Byggingar- reitur bílskúrsins sé hins vegar ekki málsettur, en slíkir reitir séu ekki taldir bindandi. Skipulagsyfirvöld hafi ekki túlkað skipulagslög og reglugerð á þann hátt, að lögun hússins sé bundin að öllu leyti á skipulagsuppdrætti, því með því væru hendur arki- tekta um of bundnar. Hann segir, að heildarreitur hússins sé málsettur á skipulagsuppdrætti og byggingarreitur bílskúrs sé að sínu áliti innan þess hreyfanleika, sem arkitekt sé heimilt að vinna í. Hann segir, að lengd bílskúrsins, sem leyfð var, hafi ekki verið meiri en leyft var á árunum þar áður. Lengdin í þessu tilviki hafi einkum helgast af því, að gert var ráð fyrir kyndi- klefa í bílskúr, en eigandi hússins hafi talið sér hagkvæmt að hafa hann þar, vegna þess að hitaveita hafi verið væntanleg. Við 9 ð/ meðferð málsins hafi ekki verið talið, að lenging bílskúrsins ræk- ist á hagsmuni húss nr. 8, enda ekkert hús vestan við það hús. Að því er varðar 4. grein greinargerðar á skipulagsuppdrætti um staðsetningu bílskúrs segir hann það ákveðna skoðun sína, að staðsetning bílskúrs við Gnitanes 10 sé innan þeirra möguleika til hreyfanleika, sem arkitekt hafi. Hann tekur fram, að hæðar- afsetningu og hæð hússins Gnitaness 10 sé mjög í hóf stillt og sé gólfplata 10 cm lægri en leyfilegt sé samkvæmt skipulagi og mesta hæð 3.50 m miðað við gólfflöt, en hæsti kvóti er 9.40, en hæsti kvóti á húsi nr. 8 ca 10.35. Hæðarkvóti gólfs í bílskúr nr. 10 er 5.85 skv. skipulagsuppdrætti og einnig samkvæmt teikn- ingu. Leyfilegt sé að hækka bílskúrskvóta um 15 cm skv. 3. gr. greinargerðar á skipulagsuppdrætti frá 1967. Samkvæmt upp- drætti sé hæð frá gólfi að neðri brún lofts 2.30 og 40 cm til við- bótar upp á efri brún veggjar við lóðarmörk. Miðað við það, að gólfkvóti megi vera 15 cm hærri skv. skipulagsuppdrætti, sé hæð bílskúrsveggs frá slíkri gólfplötu aðeins 5 cm umfram 2.50 m. Þessi 5 em viðbót sé algert lágmark til að verja nágrannalóð vatni af bílskúrsþakinu. Á þessum forsendum hafi hann samþykkt umrædda hæð bílskúrsins. Hæð á bílskúrsvegg miðað við lóð húss nr. 8 sé nokkuð meiri. Að því er varðar sólarbirtu fyrir hús nr. 8 taldi hann, að um- ræddur veggur sé innan marka skipulagslaga um þetta efni, en þau séu mjög teygjanleg, en hann telur, að vesturhlið hússins nr. 8 sé höfuðsólarhlið þess og þar sé ekkert, sem skyggi á. Zophonías Pálsson, skipulagsstjóri ríkisins, á stöðu sinni sam- kvæmt rétt til setu á fundum byggingarnefndar. Hann var hins vegar ekki viðstaddur afgreiðslu títtnefnds byggingarleyfis fyrir Gnitanes 10. Vegna umfjöllunar félagsmálaráðuneytisins skrifaði hann að beiðni Hallgríms Dalbergs ráðuneytisstjóra minnispunkta, óundirritaða, hinn 9. og 13. desember 1971. Liggja þeir frammi í dóminum, og hefur Zophonías staðfest fyrir dóminum að hafa ritað þá. Í þessum minnispunktum kemst hann m. a. að þeirri niðurstöðu, að miðað við aðstæður sé hæð og stærð bifreiðageymsl- unnar að Gnitanesi 10 of mikil og sé það andstætt venjum bygg- ingarnefndar að leyfa slíka byggingu. Einnig hefði byggingar- nefnd ekki átt að leyfa lengingu bílskúrsins til vesturs og hefði verið eðlilegt, að hún frestaði afgreiðslu leyfisins til frekari at- hugunar. Fyrir dómi skýrði Zophonías Pálsson svo frá, að byggingar- nefnd telji sér að jafnaði heimilt að víkja nokkuð frá ákvæðum 17 258 byggingarsamþykktar um hæð og stærð bílskúra. Venja hafi hins vegar verið að leyfa ekki hækkun eða stækkun, nema það væri nágrönnum að meinalausu. Ef um sérstök vafatilvik hefur verið að ræða, hefur málinu verið frestað og nefndarmenn beðnir að fara á staðinn til að athuga staðhætti. Þá segir hann, að mjög óvenjulegt hafi verið og nánast ekki þekkst, að leyfð væri bæði hækkun bílskúrs og stækkun miðað við ákvæði byggingarsam- þykktar, nema öruggt væri, að það væri nágrönnum ekki til baga. Hafi verið leyfður stærri bílskúr en 30 m?, t. d. allt að 10 metra langir, hafi jafnframt verið reynt að gæta þess, að þeir yrðu lægri, það er að gólfkvóti yrði lækkaður. Þá segir hann, að í nokkrum tilvikum, þegar vafi hefur þótt leika á um hagsmuni nágranna, hafi verið leitað eftir skriflegu samþykki þeirra. Hann telur víst, að hefðu byggingarnefndarmenn farið að Gnitanesi 10 ug skoðað þar aðstæður, áður en bílskúrsbyggingarleyfi var veitt, hefðu þeir ekki veitt leyfi til bílskúrsbyggingarinnar í þeirri mynd, er hann var byggður, sé miðað við þær venjur, sem nefndin hefur haft í þau 18—19 ár, sem hann hefur setið í nefndinni. Að því er varðar byggingarreit á skipulagsuppdrætti telur kann, að að öllu jöfnu eigi að fara eftir slíkum byggingarreitum, hvort sem þeir séu málsettir eða ekki, en einungis megi víkja frá þeim, að ljóst sé, að ekki sé gengið á hagsmuni nágranna, eða fyrir liggi samþykki þeirra nágranna, sem byggingarnefnd telur, að eigi hagsmuna að gæta. Telur hann, að lenging bílskúrs að Gnitanesi 10 inn í lóðina sé þess eðlis, að kanna hefði átt sjónar- mið og hagsmuni eiganda nágrannalóðar. Að því er varðar bil á milli húss og bílskúrs að Gnitanesi 10 telur hann, að um sé að ræða frávik, sem fremur sé til hagsbóta fyrir eiganda húss nr. 8. Um sé að ræða nokkurs konar tengingu milli bílskúrsins og hússins með bitum og megi vera, að þetta hafi leitt til þess, að bílskúrinn varð svo hár, sem raun bar vitni. Hann telur, að teikning að Gnitanesi 10 hafi verið með fyrstu teikningum, sem byggingarnefnd hafi samþykkt eftir viðkom- andi arkitekt. Nú séu ákvæði í byggingarsamþykkt Reykjavíkur um eins árs starfsreynslu arkitekta, áður en þeir mega leggja teikningar fyrir byggingarnefnd, en líklega hafi þetta ákvæði ekki verið komið í gildi 1970. Hann tók fram, að ákvæði í greinargerð með skipulagsupp- drætti um staðsetningu bílskúrs sé til þess ætlað að stuðla að sóðum heildarsvip hverfisins, þannig að bílskúr skeri sig ekki úr. Aðspurður kvaðst Zophonías telja, að bílskúr á lóðamörkum 259 Gnitaness 8 og 10 skerði sólarbirtu á fyrrnefnda húsið meira en efni standa til, ef fylgt hefði verið ákvæðum um hæð og stærð, og taldi eðlilegt, að byggingarnefnd hefði krafist lækkunar á bíl- skúrnum frá hámarksákvæðum með tilliti til þess, að þarna var fyrir hús, sem taka varð tillit til, í aðeins þriggja og hálfs metra fjarlægð. Hann segir, að fordæmi fyrir slíkri minnkun bílskúra frá hámarksákvæðum byggingarsamþykktar séu allmörg og hafi nefndin heimild til að beita slíkum frávikum, þegar þannig stend- ur á. Ingimundur Sveinsson arkitekt teiknaði húsið Gnitanes 10, en hann er tengdasonur ákærða. Fyrir dómi hefur hann skýrt svo frá, að ekki hafi sérstaklega komið til umræðu milli sín og bygg- ingaryfirvalda staðsetning bílskúrs við umrætt hús. Bílskúr sé á lóðamörkum, eins og hann sé sýndur á skipulagsuppdrætti, og íbúðarhúsið sé innan þess byggingarreits, sem því er ætlaður í uppdrætti og mæliblaði, en þó fært til suðurs, fjær húsinu nr. 8 en heimilt hefði verið að hafa það og hljóti það að vera til hags- bóta fyrir eiganda húss nr. 8. Að því er varðar fjarlægð bílskúrs frá götu og lengd til vesturs segir hann, að reitur bílskúrsins á skipulagsuppdrætti hafi ekki verið málsettur og venja sé að líta á slíka reiti sem leiðbeinandi, en ekki bindandi. Engin athuga: semd hafi komið frá byggingaryfirvöldum varðandi þetta atriði. Hann telur hagsmuni nágranna ekki fyrir borð borna með bygg- ingu Þbílskúrsins á lóðamörkunum, en svo hefði miklu fremur verið, ef húsið hefði staðið á mörkum byggingarreits í norðri og vestri, eins og heimilt var. Hann segir, að þessi mál hafi ekki komið til umræðu milli sín og eiganda hússins nr. 8. Að því er varðar hæð umrædds bílskúrs, telur hann hana ekki brjóta í bága við ákvæði byggingarsamþykktar. Hann segir, að gólfplata sé 20 cm lægri en heimilt sé að hafa hana skv. mæli- blöðum, en hefði sú heimild verið notuð og þakhæð væri 2.50, hefði hæðin verið svipuð og nú er. Þá segir hann, að byggingar- samþykkt tali um lofthæð og séu áhöld um, hvort eigi að túlka það svo, að það sé hæð undir loft eða ofan á þak. Sé hæð bílskúrs borin saman við gólfhæð húss nr. 8, sé þakhæð bílskúrsins við hús nr. 10 töluvert fyrir neðan 2.50 m. Dr. Bjarni Jónsson læknir, Gnitanesi 8, hefur fyrir dóminum skýrt svo frá, að honum hafi orðið kunnugt um fyrirhugaða bygg- ingu á lóð nr. 10, þegar byrjað var að vinna þar á lóð. Síðan hafi byggingunni þokað áfram og hafi þau hjón séð, að hár bílskúrs- veggur reis upp á lóðamörkum. Þau hafi ekkert aðhafst í fyrstu. 260 en fljótlega hafi komið fram álit ýmissa manna, sem komu í hús þeirra, m. a. byggingamanna, að þessi bygging væri ekki í samræmi við reglur. Hann ræddi þá við Einar Sveinsson, sem kom og leit á húsið, og taldi hann hæð bílskúrsins brjóta í bága við ákvæði byggingarsamþykktar og staðsetningu hans og brjóta í bága við ákvæði á skipulagsuppdrætti. Hann segir, að mjóar svalir séu með suðurhlið og vesturhlið húss síns. Sá hluti þeirra, sem liggur við suðurhlið, hafi áður en hús nr. 10 var byggt, verið mjög sólríkur og mikið notaður af heimilisfólkinu til sólbaða, enda sé þar skjólgott. Síðan bílskúr- inn reis á lóðamörkunum njóti ekki sólar á þessum hluta sval- anna nema að mjög takmörkuðu leyti. Hann mótmælir því, sem fram kom í framburði skipulagsstjóra borgarinnar, að vesturhlið sé aðalsólarhlið húss síns, og bendir á, að mjög vindasamt sé við þá hlið, en hún snýr að sjó. 2 gluggar eru á suðurhlið hússins, Þ. e. gluggar á tveimur herbergjum barna hans svo og gluggi á stofu, þar sem hann hefur skrifborð sitt. Hann segir, að síðan bílskúr húss nr. 10 hafi risið, hafi gluggatjöld verið dregin fyrir í tveimur af þessum herbergjum. Kveður hann það mjög leiðin- lega sjón að sjá hinn gráa múr rísa í slíkri hæð í um það bil þriggja og hálfs metra fjarlægð frá þeim glugga á húsi sínu, sem er styst frá. Ákærði hefur skýrt svo frá fyrir dómi, að honum sé ekki kunnugt um, að til umræðu eða álita hafi komið, þegar umsókn hans um byggingarleyfi fyrir Gnitanesi 10 hafi verið til með- ferðar hjá borgaryfirvöldum, að bygging bílskúrs kynni að vera á mörkum þess, sem leyfilegt væri skv. byggingarsamþykkt eða skipulagi. Honum sé ekki kunnugt um, að athugasemdir eða breytingar hafi verið gerðar á hugmyndun arkitekts við meðferð málsins í byggingarnefnd. Hann segir og, að af sinni hálfu hafi ekki komið til umræðu hagsmunir eða sjónarmið eigenda Gnita- ness 8, áður en ráðist var í byggingu húss hans, né hafi hann leitað eftir sjónarmiðum þeirra. Ákærði tók fram, að starfsmönnum múrarameistara hafi af hálfu eigenda Gnitaness 8 verið meinað að ganga frá járni á þeirri hlið bifreiðageymslu, sem snýr að lóð þeirra, en þarna standa járn út úr veggnum, sem hann telur geti verið hættuleg fyrir börn að leik. Ákærði tók fram, að hann hafi engin afskipti haft af bygg- ingu hússins eftir að teikning var samþykkt, heldur hafi húsa- meistari ásamt arkitekt algerlega séð um hana. 261 Að lokinni framangreindri dómsrannsókn var málið á ný sent ríkissaksóknara með bréfi, dagsettu 9. janúar 1975. Hann sendi málið síðan til baka með ákæruskjali, dagsettu 10. apríl 1975. Var málið þingfest hinn 10. júní 1975 og dróst þingfesting m. a. vegna fjarvistar ákærða í útlöndum. Með bréfum, dagsettum 5. ágúst 1975, kvaðdi dómsformaður þá Gísla Jónsson prófessor og Daða Ágústsson rafmagnstæknifræð- ing til að láta dóminum í té álitsgerð varðandi sól og birtu á hús nr. 8 við Gnitanes og þá einkum á þá hlið þess, er snýr að bíl- skúrsvegg Gnitaness 10. Segir svo m. a. Í bréfunum: „Er þess óskað að látið verði í ljós álit á því, hvort framangreind hlið hússins nr. 8 sé aðalsólarhlið þess, að athugað verði birtumagn á þessari hlið, bæði á glugga hennar og verönd við hana. Hvort matsmenn telji, að bílskúrsveggur húss nr. 10 standi í vegi fyrir fullnægjandi sólarbirtu á þessa hlið. Einnig hvaða breytingar yrðu hér á, ef bílskúr yrði lækkaður um 20 em og styttur til vest- urs um 2.50 m. Auk framangréindra atriða er óskað álits skoð- unarmanna um öll önnur atriði varðandi þetta efni, sem þeir telja máli skipti“. Frestur til að skila álitsgerð þessari var ákveðinn til 10. sept- ember 1975. Mjög verulega dróst, að henni væri skilað þrátt fyrir ítrekaða eftirgangsemi dómsformanns, og barst hún fyrst hinn 13. febrúar sl. Í álitsgerðinni segir svo um það, hver sé aðalsólarhlið Gnita- ness 8: „Í 2. mgr. 13. gr. skipulagslaga nr. 19/1964 segir, að í reglugerð um gerð skipulagsuppdrátta, sem ráðherra skal setja, skuli m. a. kveðið á um lágmarksfjarlægð milli húsa, og segir síðan orðrétt: „og skal í því efni við það miðað að í íbúðarhverfum njóti full- nægjandi birtu á aðalsólarhlið húss“. Við gerð skipulagsuppdrátta liggja ekki fyrir teikningar af þeim húsum, sem byggð verða, en hins vegar hvernig þau snúa við höfuðáttum. Engu að síður ber skv. fyrrnefndu lagaákvæði að taka tillit til „aðalsólarhliðar húss“. Með hliðsjón af þessu er það skoðun undirritaðra, að með aðalsólarhlið húss sé í umræðdum lögum átt við þá hlið, sem mest nýtur sólar, óháð því, hvernig hún er gerð. Sú hlið húss nr. 8, sem snýr að bílskúrsvegg hússins nr. 10 og snýr í átt, sem er 4.75“ vestan við suður, ber því að telja aðalsólarhlið hússins“. Um dagsbirtu segir svo: „Dagsbirtustuðull ákveðins staðar inni í húsi er hlutfallið milli 262 birtu á þeim stað og birtu úti, þar sem sést til alls himinhvolfsins. Er í báðum tilvikum miðað við birtu á láréttum fleti. Þar eð stærðfræðilegir útreikningar á dagsbirtustuðlum eru mjög flóknir, er við ákvörðun þeirra almennt stuðst við til þess gerð línurit, en þeirri aðferð fylgir viss ónákvæmni. Athugaðir hafa verið dagsbirtustuðlar fyrir herbergin í húsinu nr. 8, sem hafa glugga á suðurhlið, annars vegar í því tilviki, að bílgeymslan við húsið nr. 10 sé óbreytt, og hins vegar í því til- viki, að hún sé lækkuð um 20 cm og stytt um 2.5 m til vesturs. Mismunur fundinna gilda reyndist svo hverfandi, að þegar tekið er tillit til þeirrar nákvæmni, sem ákvörðun stuðlanna er háð, með notkun áðurnefndra línurita, verður að telja, að þeir hafi mjög takmarkað gildi. Á það má hins vegar benda, að það hvort bílskúrsveggurinn verði í ljósum eða dökkum lit, hafi meiri áhrif á dagsbirtu í hús- inu nr. 8 heldur en það hvort bílskúrsveggurinn lækkar um 20 cm og styttist um 2.5 m eða er óbreyttur. Að lokum er talið rétt að vekja á því athygli, að hér á landi mun ekki vera til nein ákvæði í lögum eða reglugerðum um það, hvað dagsbirtustuðull í íbúðarhúsnæði þurfi að vera, til þess að dagsbirtan sé talin fullnægjandi“. Þá er vikið að áhrifum bílskúrsveggjarins á nýtingu sólar fyrir Gnitanes 8, og segir þar í upphafi: „Beðið er um álitsgerð um það, hvort „bílskúrsveggur húss nr. 10 standi í vegi fyrir fullnægjandi sólarbirtu“. Undirrituðum er ekki kunnugt um, að til sé neinn einhlítur mælikvarði á það, hvað telja megi fullnægjandi sólarbirtu. Því var leitast við að setja fram talnalegan samanburð á nýtingu sólar í þremur mis- munandi tilvikum, þ. e.: Tilvik A: Bílgeymsla við hús nr. 10 óbreytt. Tilvik B: Bílgeymsla við hús nr. 10 20 cm lægri og 25 m styttri til vesturs en hún er í dag. Tilvik C: Engin bílgeymsla við hús nr. 10. Áhrif bílskúrs við húsið nr. 10 hefur einungis áhrif á birtu og sólu á suðurhlið hússins nr. 8. Athugunin beinist því einungis að þeirri hlið. Athuguninni á nýtingu sólar er skipt í 5 megin þætti, þ. e. nýt- ing sólar á svölum, nýting sólar á þeim þremur gluggum, sem á suðurhliðinni eru, þ. e. vesturglugga, miðglugga og austurglugga, 263 og að lokum athugun á því, hvort mænir hússins nr. 10 sé skugga- myndandi einhvern hluta ársins, þegar sólin er lægst á lofti“. Þá skýra matsmenn frá forsendum útreikninga og reikniað- ferðum sínum. Kemur þar fram, að ekki er tekið tillit til ljós- brots í gufuhvolfinu, en þess gæti einungis, þegar sól er lægst á lofti. Ekki sé tekið tillit til skuggamyndunar þakskeggs húss nr. 8. Gengið sé út frá því, að ekki valdi annað takmörkun sólar á hús nr. 8 en hús nr. 10 og bílgeymslan við það hús. Ekki sé tekið tillit til veðurfarslegra áhrifa á skerðingu sólar. Þá segir, að ekki hafi reynst vera til í landinu línurit yfir gang sólar hina ýmsu daga ársins. Hafi því orðið að reikna þau út. Um framkvæmdar mælingar sínar segja matsmenn: „Þann 10. janúar 1976 gerðu undirritaðir ýtarlegar mælingar á suðurhlið hússins nr. 8. Voru m. a. mæld ljósop glugga og stað- setning þeirra. Þann 13. janúar 1976 gerði annar undirritaðra athugun á því, klukkan hvað stefna sólar væri hornrétt á suðurvegg hússins nr. 8. Reyndist það vera kl. 13:55. Hádegi þann dag var kl. 13:36. Samkvæmt þessum athugunum hefur normall veggjarins stefnu, sem er 4.75“ vestan við hásuður. Samkvæmt beiðni undirritaðra framkvæmdi mælingadeild borg- arverkfræðingsins í Reykjavík nokkrar hæðarmælingar og mæl- ingar á fjarlægð frá bílskúrsvegg hússins nr. 10 og að húsi nr. 8. Mælingarblaðið fylgir skýrslu þessari, merkt nr. 4—8. Samkvæmt þessum mælingum er hæðarkóti svalagólfs 6.29 m og efri brúnar bílskúrsveggjar við hús nr. 10 8.55 m. Hæðarmunurinn er 2.26 m“. Þessu næst rekja þeir heildarniðurstöður sínar, og þykir hér rétt að taka þær upp í heild: „Verða nú raktar niðurstöður útreikninganna og tekinn fyrir sérstaklega hver flötur fyrir sig. Innan sviga er tímalengdin sett í hundraðshlutum. Valin hefur verið sú leið að setja tímalengdina í tilviki B 100%. Vakin skal athygli á því, að klukkustundir eru í skýrslu þessari táknaðar með alþjóðlega tákninu h. Þegar um er að ræða tímabil, sem skipta dögum, eru báðir dagar meðtaldir: 4.4,1 Svalir. 4.4.1.1. Tímabil árs, þegar nýtur óskertrar sólar. Tilvik A: 05.04—06.09, þ. e. 155 dagar ( 92.8%) Tilvik B: 30.03—12.09, þ. e. 167 dagar (100.0%) Tilvik C: 08.03—05.10, þ. e. 212 dagar (126.9%) 264 Dagamunurinn milli tilvika A og B stafar einungis af hæðar- mismun bílskúrsveggjarins, en lengdarmunurinn hefur engin áhrif. 4.4.1.2 Vorjafndægur, 20. 03. 76. Tímar dagsins, þegar nýtur óskertrar sólar: Tilvik A: 7:56—9:11 og 17:31-sólarlags kl. 19:35. Samtals 3.32 h (70.3%). Tilvik B: 7:56—9:59 og 16:55-sólarlags kl. 19:35. Samtals 4.72 h (100.0%). Tilvik C: 7:56-sólarlags ki. 19:35. Samtals 11.65 h (246.8%). 4.4.1.3 Haustjafndægur, 22. 09. 76. Tímar dagsins, þegar nýtur óskertrar sólar: Tilvik A: 7:41—8:56 og 17:15-sólarlags kl. 19:20. Samtals 3.33 h (67.0%). Tilvik B: 7:41—9:59 og 16:40-sólarlags kl. 19:20. Samtals 4.97 h (100.0%). Tilvik C: 7:41-sólarlags kl. 19:20. Samtals 11.65 h (234.4%). Ekki er talin þörf á því að athuga skerðingu sólar á svalirnar vetrartímann milli jafndægra, þar eð svalir eru ekki notaðar til að njóta sólar þann tíma ársins. 4.4.2 Vesturgluggi. 4.4,2.1 Tímabil árs, þegar nýtur ósketrar sólar. Tilvik A: 06.03—07.10, þ. e. 216 dagar ( 97.3%). Tilvik B: 03.03—-10.10, þ. e. 222 dagar (100.0%). Tilvik C: 18.02—-23.10, þ. e. 249 dagar (112.2%). Dagamunurinn milli tilvika A og B stafar einungis af hæðar- mismuni bílskúrsveggjarins, en lengdarmunurinn hefur engin áhrif. 4.4.2,2 Tímabil árs, þegar bílgeymslan hefur ekki áhrif á nýtingu óskertrar sólar. Tímabilið 07.11—03.02, þ. e. 89 daga, er íbúðarhúsið nr. 10 af- gerandi um nýtingu ósketrar sólar á gluggann. Af hvorri gerð- inni bílskúrinn er, tilvik A eða B, hefur því ekki áhrif á nýtingu óskertrar sólar þetta tímabil. Í upphafi og lok tímabilsins nýtur ósketrar sólar: 07.11 : 15:55-sólarlags kl. 16:41. 03.02 : 16:26-sólarlags kl. 16:41. mismuni bílskúrsveggjarins, 265 4.4.2.3 Óskert sól þann 11. 02. 76. Tilvik A: 13:47—15:37 og 16:23-sólarlags kl. 17:36. Samtals 3.05 h (72.6%). Tilvik B: 12:38— 15:37 og 16:23-sólarlags kl. 17:36. Samtals 4.20 h (100.0%). Tilvik C: Sólarupprás kl. 9:48— 10:24. 11:24— 15:37 og 16:23-sólarlags kl. 17:36. Samtals 6.03 h (143.6%). 4.4.2.4 Óskert sól þann 01. 03. 76. Tilvik A: Sólarupprás kl. 8:42—9:31 og 10:30-sólarlags kl. 18:38. Samtals 8.95 h (93.4%). Tilvik B: Sólarupprás kl. 8:42—9:31 og 9:52-sólarlags kl. 18:38. Samtals 9.58 h (100.0%). Tilvik C: Sólarupprás kl. 8:42-sólarlags kl. 18:38. Samtals 9.93 h (103.7%). 4.4.3 Miðgluggi. 44.3.1 Tímabil árs, þegar nýtur óskertrar sólar. Tilvik A: 02.03—10.10, þ. e. 223 dagar ( 97.4%). Tilvik B: 28.02—13.10, þ. e. 229 dagar (100.0%). Tilvik C: 22.02—20.10, þ. e. 242 dagar (105.7%). Dagamunurinn milli tilvika A og B stafar einungis af. hæðar- áhrif. en lengdarmunurinn hefur engin 44.3.2 Tímabil árs, þegar bílgeymslan hefur ekki áhrif á nýt- ingu óskertrar sólar. Tímabilið 03.11—07.02, þ. e. Í 97 daga, er íbúðarhúsið nr. 10 afgerandi um nýtingu óskertrar sólar á gluggann. Af hvorri gerð- inni bílskúrinn er, tilvik A eða B, hefur því ekki áhrif á nýtingu óskertrar sólar þetta tímabil. Í upphafi og lok tímabilsins nýtur óskertrar sólar: 03.11 : 16:35-sólarlags kl. 16:51. 07.02 : 17:05-sólarlags kl. 16:51. 4.4.3.3 Óskert sól þann 11. 02. 76. Tilvik A: Sólarupprás kl. 9:48—10:01 og 17:04-sólarlags kl. 17:36. Samtals 0.75 h (55.6%). 266 Tilvik B: Sólarupprás kl. 9:48—10:01, 15:01— 15:37 og 17:04-sólarlags kl. 17:36. Samtals 1.35 h (100.0%). Tilvik C: Sólarupprás kl. 9:48— 10:58, 11:24— 15:37 og 17:04-sólarlags kl. 17:36. Samtals 5.92 h (438.5% ). 4.4.3.4 Óskert sól þann 01. 03. 76. Tilvik A: Sólarupprás kl. 8:42— 10:09, 10:30— 15:45 og 15:54- sólarlags kl. 18:38. Samtals 9.43 h (95.0%). Tilvik B: Sólarupprás kl. 8:42-sólarlags kl. 18:38. Samtals 9.93 h (100.0%). Tilvik C: Sólarupprás kl. 8:42-sólarlags kl. 18:38. Samtals 9.93 h (100.0%). 444 Austurgluggi. 4.4.4.1 Tímabil árs, þegar nýtur óskertrar sólar. Tilvik A: 19.03—23.09, þ. e. 189 dagar ( 95.5%) Tilvik B: 15.03—-28.09, þ. e. 198 dagar (100.0%) Tilvik C: 03.03—09.10, þ. e. 221 dagur (111.6%). Dagamunurinn milli tilvika A og B stafar bæði af hæðarmis- muni og lengdarmismuni bílskúrsveggjar. 4.4.4.2 Tímabil árs, þegar bílgeymslan hefur ekki áhrif á nýt- ingu óskertrar sólar. Tímabilið 21. 10—-21. 02, þ. e. í 124 daga, er íbúðarhúsið nr. 10 afgerandi um nýtingu óskertrar sólar á gluggann. Af hvorri gerðinni bílskúrinn er, tilvik A eða B, hefur því ekki áhrif á nýtingu óskertrar sólar þetta tímabil. Í upphafi og lok tímabils nýtur ósketrar sólar: 21.10 : Sólarupprás kl. 8:45— 11:09 21.02 : Sólarupprás kl. 9:14— 11:39. 4.4.4.3 Óskert sól þann 11. 02. 76. Tilvik A: Sólarupprás kl. 9:48— 11:36. Samtals 1.80 h (100.0%). Tilvik B: Sólarupprás kl. 9:48— 11:36. Samtals 1.80 h (100.0%). Tilvik C: Sólarupprás kl. 9:48— 15:05. Samtals 5.28 h (293.3%). 267 4.4.4.,4 Óskert sól þann 01. 03. 76. Tilvik A: Sólarupprás kl. 8:42— 11:40 og 18:23-sólarlags kl. 18:38. Samtals 3.22 h (64.8%). Tilvik B: Sólarupprás kl. 8:42— 11:40, 12:09— 13:32 og 18:01- sólarlags kl. 18:38. Samtals 4.97 h (100.0%). Tilvik C: Sólarupprás kl. 8:42— 17:35 og 17:52-sólarlags kl. 18:38. Samtals 9.65 h (194.2%). 4.4.5 Mænir hússins nr. 10 skuggamyndandi. Tímabilið 29. 11—13. 01, þ. e. í 46 daga, er mænir hússins nr. 10 skuggamyndandi eftir að sólin hefur náð stefnunni, sem mark- ast af línu milli austurenda mænisins og austurhorns bílskúrs- veggjar, en það skeður á umræddu tímabili á tímunum 12:26 (bann 29. 11) til 12:46 (þann 13. 01). Þann 22. 11. 76 er veggur bílskúrsins skuggamyndandi frá sól- arupprás kl. 10:32 til kl. 14:39, eða þar til 1 h og 25 mín. eru liðnar frá hádegi. Mænir hússins nr. 10 er síðan skuggamyndandi frá kl. 14:39 og til sólarlags kl. 15:56“. Að lokum er samantekt á niðurstöðum álitsgerðarinnar svo- hljóðandi: „Til þess að gefa nokkurt yfirlit yfir megin niðurstöður eru hér á eftir teknar saman í stutt yfirlit þær tölur, sem helst eru taldar skipta máli. Þar sem talað er um skerðingu er hundraðs- hluti reiknaður út frá þeim tölum, sem fengust fyrir tilvik B, þ. e. með bílskúrsvegg 20 cm lægri og 2.50 m styttri en hann nú er. Milli þeirra tímabila, þegar annars vegar naut óskertrar sólar, og hins vegar, þegar bílskúr hafði ekki áhrif á nýtingu óskertrar sólar, var látið nægja að athuga tvo daga, þ. e. 11. 02 og Dl. 03. Alveg samsvarandi niðurstöður fengjust, ef reiknað væri einnig út fyrir þá tvo haustdaga, þegar deklínasjón sólar er næst því að vera sú sama, en það eru dagarnir 31. 10 og 12. 10. Tilhliðrun verður þó í tíma, þar eð hádegi þessa daga er á öðrum tíma en hina fyrrnefndu daga, þann 12. 10 er hádegi 26 mínútum fyrr, en þann 31. 10 er það 30 mínútum fyrr. Svalir. 1. Óskertrar sólar nýtur 05. 04—-06. 09, eða í 155 daga. Skerðing er 7.2%. 268 2. Á vorjafndægri nýtur óskertrar sólar í 3.32 h. Skerðing er 29.7%. 3. Á haustjafndægri nýtur óskertrar sólar 3.33 h. Skerðing er 33.0%. Vesturgluggi. 1. Óskertrar sólar nýtur 06. 03—07. 10, eða í 216 daga. Skerðing er 2.7%. 2. Af hvorri gerðinni bílgeymsla er, hefur ekki áhrif á nýtingu óskertrar sólar á tímabilinu 07. 11—03. 02, eða í 89 daga. 3. Þann 11. 02. nýtur óskertrar sólar í 3.05 h. Skerðing 27.4%. 4. Þann 01. 03. nýtur óskertrar sólar í 8.95 h. Skerðing er 6.6%. Miðglugegi. 1. Óskertrar sólar nýtur 02. 03—10. 10, eða í 223 daga. Skerðing er 2.6%. 2. Af hvorri gerðinni bílgeymslan er, hefur ekki áhrif á nýt- ingu óskertrar sólar á tímabilinu 03. 11.—07. 02, eða í 37 daga. 3. Þann 11. 02. nýtur óskertrar sólar í 0.74 h. Skerðing er 44.4%. 4. Þann 01. 03 nýtur óskertrar sólar í 9.43 h. Skerðing er 5.0%. Austurgluggi. 1. Óskertrar sólar nýtur 19. 03.—23. 09, eða í 189 daga. Skerðing er 4.5%. 2. Af hvorri gerðinni bílgeymslan er, hefur ekki áhrif á nýt- ingu óskertrar sólar á tímabilinu 21. 10—21. 02, eða í 124 daga. 3. Þann íi. 02. nýtur óskertrar sólar í 1.80 h. Skerðing er 0%. 4. Þann 01. 03. nýtur óskertrar sólar í 3.22 h. Skerðing er 35.2%. Mænir hússins nr. 10 skuggamyndandi. Tímabilið 29. 11—13. 01, þ. e. í 46 daga, er mænir hússins nr. 10 skuggamyndandi, eftir að sólin hefur náð stefnu, sem er 11.47* 269 austan við suður, sem er, umrætt tímabil, á svolítið breytilegum tíma dags, þ. e. frá 12:26 til 12:46“. Með bréfi, dagsettu 15. mars 1976, óskaði verjandi ákærða þess, að framangreindum matsmönnum yrði falið „að gera grein fyrir því, hver áhrif það hefði haft á birtu og sólarljós á Gnitanesi 8, ef mannvirki á Gnitanesi 10 hefðu fullnýtt byggingarreit og þak- hæð hefði verið hin sama og að Gnitanesi 8. Matsmenn dragi síðan saman í niðurstöðu áhrif mannvirkja að Gnitanesi 10, hvað snertir birtu og sólarljós gagnvart Gnita- nesi 8 miðað við þrjár uppsetningar: 1. Mannvirki eins og þau eru í dag. 2. Bílgeymsluþak verði lækkað um 20 cm og geymslan stytt um 2.5 m. 3. Mannvirki reist þannig, að byggingarreitur hefði verið full- nýttur og þakhæð íbúðarhúss hefði verið hin sama og að Gnitanesi 8“. Dómurinn taldi rétt að verða við þessari beiðni, og með bréfum, dagsettum 15. mars 1975, voru þeir Gísli Jónsson og Daði Ágústs- son kvaddir til að láta dóminum í té álitsgerð um þau atriði, er verjandinn tilgreindi. Vafi kom upp um forsendur þær, sem ganga skyldi út frá við álitsgerðina, en eftir að dómurinn hafði fengið bréf frá verjand- anum um það efni, gaf hann matsmönnum nánari fyrirmæli. Dróst gerð álitsins nokkuð af þessum sökum, en því var skilað hinn 11. júní sl., og komu matsmenn fyrir dóm sama dag og staðfestu það. Í inngangi álitsgerðarinnar segir svo um forsendur: „Beðið er um álitsgerð miðað við tvennar forsendur. Fyrri for- sendurnar eru settar fram af skipuðum verjanda eiganda hússins nr. 10 við Gnitanes, Benedikt Sveinssyni hrl., en þær eru, að á lóðinni nr. 10 standi hús, sem hafi sömu hæð yfir götu og hús nr. 8, hafi sambærilega þakkanta og fylli út byggingarreit. Til frekari skýringar fylgdi beiðni sakadóms uppdráttur Ingimundar Sveinssonar, arkitekts, dags. 20. 03. 76. Á meðfylgjandi mynd V-11 er sýndur smækkaður hluti af uppdrættinum. Í samráði við Harald Henrysson, sakadómara, var gerð sú breyting á teikningu Ingimundar, að húsið nr. 10 var mjókkað (suðurhlið færð til norðurs) þannig, að húsið og bílgeymslan væri samtals 2207, sem er hámarksstærð skv. skipulagsskilmálum. Við þetta færist mænir hússins um 1.75 m til norðurs. 270 Síðari forsendurnar eru settar fram af sakadómi sjálfum. Þær eru, að á lóðinni nr. 10 standi sams konar hús og nú er á lóðinni nr. 8 og í sömu hæð yfir götu, sem þýðir það, að húsið lyftist um 0.25 m. Athuganir skv. fyrri forsendunum eru hér á eftir nefndar tilvik 1 og skv. þeim síðari tilvik 2“. Um áhrif á dagsbirtu segir svo: „Dagsbirtan er reiknuð út fyrir tvö tilvik: 1) hús, sem stendur í lóðarmörkum með bílskúrinn og er með þakkóta, 10.71 og þakmæni 4.75 m frá útvegg. 2) hús samskonar og er á lóð no 8, rneð sömu staðsetningu frá lóðarmörkum og þakkóta -} 10.71. í tilviki 1) er dagsbirtan í stofunni 1.24% og í herberginu 1.63%. Í tilviki 2) er dagsbirtan í stofunni 1.25% og í herberginu 1.65%. Dagsbirtan fyrir núverandi hús á lóð no 10 er í stofu 1.28% og í herbergi 1.67%. Af þessum útreikningum sést, að núverandi hús á lóðinni gefur mestu dagsbirtuna í stofu og herbergi“. Þá er vikið að áhrifum á nýtingu sólar. Segir þar í upphafi: „Þeir útreikningar, sem nú eru gerðir, hafa fyrst og fremst þann tilgang að bera saman nýtingu sólar við tilvik 1 og tilvik 2 annars vegar við nýtingu sólar við núverandi ástand (tilvik A í álitsgerðinni frá í febrúar 1976) og hins vegar við nýtingu sólar, ef bílgeymslan á lóð nr. 10 væri lækkuð um 0.20 m og stytt til vesturs um 2.50 m (tilvik B í álitsgerðinni frá í febrúar 1976). Til þess að fá fram þennan samanburð er talið nægilegt að reikna út tíma óskertrar sólar“. Síðar er reiknað út það tímabil árs, þegar nýtur óskertrar sólar, og segir þar svo: „Tölurnar í sviga eru lengd tímabilsins í hundraðshluta af er hundraðshluti af tímabili tilviks A, þ. e. miðað við núverandi ástand, en síðari talan er hundraðshluti af tímabili tilviks B, þ. e. miðað við að bílgeymslan á lóð nr. 10 sé lækkuð um 0.20 m og stytt til vesturs um 2.50 m. Svalir. Tilvik 1: 30.03—12.09, þ. e. 167 dagar (107.7/100.0% ). Tilvik 2: 17.03—25.09, þ. e. 193 dagar (124.5/115.6% ). Vesturgluggi. Tilvik 1: 06.03—-06.10, þ. e. 215 dagar (99.5/96.8% ). Tilvik 2: 29.02—13.10, þ. e. 228 dagar (105.6/102.7%). 211 Miðgluggi. Tilvik 1: 10.03—03.10, þ. e. 208 dagar (93.3/90.8% ). Tilvik 2: 01.03—-12.10, þ. e. 226 dagar (101.3/98.7% ). Austurgluggi. Tilvik 1: 18.03—-25.09, þ. e. 192 dagar (101.6/97.0% ). Tilvik 2: 11.03—01.10, þ. e. 205 dagar (108.5/103.5% ). Við tilvik 1 fyrir svalirnar er bílgeymslan afgerandi um mörk tímabils óskertrar sólar. Í öllum öðrum tilfellum er þakbrúnin afgerandi. Í niðurstöðunum kemur fram m. a.: Tilvik 1 veldur meiri skerðingu á sólu fyrir alla fletina fjóra en tilvik 2. Í samanburði við núverandi ástand (sjá einnig mynd V-9) gefur tilvik 1 meiri nýtingu óskertrar sólar á svölum og austurglugga, en minni nýtingu á vesturglugga og miðglugga. Tilvik 2 gefur hins vegar meiri nýtingu á öllum flötunum fjórum. Í samanburði við það ástand, sem yrði, ef bílgeymslan á lóð nr. 10 yrði lækkuð um 0.20 m og stytt til vesturs um 2.50 m (sjá einnig mynd V-10), veldur tilvik 1 engri breytingu á nýtingu óskertrar sólar á svölum, en minni nýtingu á öllum gluggunum. Tilvik 2 gefur hins vegar minni nýtingu á miðglugga, en meiri nýtingu á báðum hinum gluggunum og svölunum“. Hér að framan hefur verið rakið það, sem fram hefur komið í framburðum og framlögðum gögnum málsins og dómurinn telur máli skipta við úrlausn þess. Verjandi ákærða hefur í skriflegri vörn sinni krafist þess, að máli þessu verði vísað frá dómi. Byggir hann þessa kröfu á því, að málið sé í raun ekki opinbert mál, heldur einkamál, „sem eig- endum að Gnitanesi 8 hefur tekist að fá saksóknara ríkisins til að reka sem opinbert mál, þótt til þess skorti öll skilyrði“. Skil yrðum 11. töluliðs 2. gr. laga um meðferð opinberra mála nr. 74/ 1974 sé ekki fullnægt. Það skilyrði, að „fyrirsvarsmenn almenn- ingshagsmuna“ eigi aðild, hljóti að tákna, að almenningshags- munir séu í veði. Í þessu máli séu engir slíkir hagsmunir í veði né geti verið það. Mál þetta sé frá upphafi byggt á því, að hús- eignin að Gnitanesi 10 valdi húseigendum að Gnitanesi 8 óþæg- indum og tjóni, enda séu það þeir, sem séu upphafsaðiljar að mál- inu og hafi fylgt því eftir sem um einkamál væri að ræða. Mál sem þetta hafi aldrei fyrr verið höfðað sem opinbert mál. Þá segir verjandi, að hvorki sveitarstjórn né skipulagsstjórn séu 212 aðiljar að máli þessu, en aðrir aðiljar geti vart talist „fyrirsvars- menn almenningshagsmuna“ í skilningi 11. tl. 2. gr. laga nr. 74/ 1974. Skipulagslög geri ekki ráð fyrir, að ráðherra geti upp á sitt eindæmi gripið til stöðvunar- eða niðurbrotsaðgerða, heldur ein- göngu ef lægra sett stjórnvöld hafi um það frumkvæði. Þá hafi ákærða í máli þessu ekki verið birtur úrskurður ráðherra. Mál þetta er, sem fyrr er rakið, upphalfega komið til meðferðar sakadóms að kröfu félagsmálaráðuneytisins, sem óskaði þess, að dómurinn sæi um, að úrskurði þess frá 16. ágúst 1972 yrði fram- fylgt. Málið var að lokinni lögreglurannsókn sent ríkissaksókn- ara, er krafðist sjálfstæðrar dómsrannsóknar í málinu, en að þeirri rannsókn lokinni höfðaði hann mál þetta. Málskot Bjarna Jónssonar til félagsmálaráðherra byggist á 2. mgr. 3. gr. byggingarsamþykktar fyrir Reykjavík frá 24. mars 1965. Byggingarleyfi það, sem kært var út af, var veitt hinn 14. maí 1970 og staðfest af borgarráði 21. s. m., en ekki er kært til ráðuneytis fyrr en 5. nóvember 1971. Á það er hins vegar að líta, að viðræður fóru fram milli kæranda, Bjarna Jónssonar, og borg- aryfirvalda á þessu tímabili, en hinn 11. júní 1971 ritaði borgar- stjóri byggingarnefnd og skipulagsnefnd bréf, þar sem hann lagði málið endanlega undir úrskurð þeirra. Greinargerðir um málið voru samþykktar í nefndunum 28. júní (skipulagsnefnd) og 28. júlí (byggingarnefnd), og voru þær sendar kæranda með bréfi, dagsettu 6. ágúst 1971. Í bréfi borgarstjóra til kæranda, dagsettu 5. nóvember 1971, er vikið að því, að í framhaldi af þessu hafi árangurslaust verið leitað sátta. Er kæranda að lokum bent á, að hann geti skotið máli þessu til úrskurðar ráðherra. Gerði hann það samdægurs, 5. nóvember, þ. e. innan 3ja mánaða frá að hon- um varð kunnugt um endanlegan úrskurð byggingarnefndar. Verjandi hefur mótmælt því, að Bjarni Jónsson hafi átt hér kæruaðild, þar sem í 2. mgr. 3. gr. byggingarsamþykktarinnar sé einungis talað um, að lóðareiganda eða lóðarleigjanda sé heim- ilt að skjóta ályktun byggingarnefndar til ráðherra, ef honum þyki rétti sínum hallað með henni. Heimildin sé hér bundin við eiganda eða leigjanda þeirrar lóðar, sem um er fjallað. Dómurinn telur, að ekki beri að túlka ákvæði þetta svo þröngt, enda geti ákvarðanir byggingarnefndar varðað eigendur eða leigjendur ann- arra lóða en þeirrar, sem um er fjallað. Virðist þetta og hafa verið skilningur borgarstjóra, sbr. fyrrgreint bréf hans, dags. 5. nóvem- ber 1971. Með hliðsjón af framanrituðu verður að telja, að kæran til ráð- 273 herra hafi fullnægt skilyrðum um aðild og tíma og jafnframt að ráðherra hafi verið bær um að fella úrskurð um hana. Þessi úr- skurður ráðherra er síðan grundvöllur þess, að málið kemur til meðferðar sakadóms. Verður að líta svo á, að ráðherra komi hér fram sem fyrirsvarsmaður almenningshagsmuna, enda séu það hagsmunir almennings, að úrskurðir yfirvalda nái fram að ganga eða verði ella felldir úr gildi af þar til bærum aðiljum. Samkvæmt þessu verður því að álykta, að ríkissaksóknari hafi haft heimild til að höfða mál þetta og að dóminum beri að taka efnislega af- stöðu til ákæruatriða. Er frávísunarkröfu verjanda því hrundið. Í ákæruskjali eru tilgreind 4 atriði, þar sem ríkissaksóknari telur margnefnda bifreiðageymslu brjóta í bága við lög og reglu- gerðir. Verða þessi atriði nú rakin og tekin afstaða til þeirra í ljósi þeirra gagna, sem fyrir liggja í málinu og að framan eru rakin. 1. Flatarmál bifreiðageymslunnar er óvefengjanlega 32.80 m?. Samkvæmt 4. mgr. 95. gr. byggingarsamþykktar Reykjavíkur skal skýli fyrir eina bifreið að jafnaði ekki vera stærra en 30 m?. Eins og fyrr er rakið, telja byggingarnefndarmenn, að ákvæði 95. gr. byggingarsamþykktarinnar séu viðmiðunarreglur, sem víkja megi nokkuð frá eftir aðstæðum. Á það má fallast, að bygg- ingarnefnd hafi hér nokkurt svigrúm samkvæmt orðalagi grein- arinnar. Hins vegar verður að telja, að sú ráðstöfun, að leyfa stærri bifreiðageymslu en 30 m? á mörkum lóðanna nr. 8 og 10 við Gnitanes, hafi verið óeðlileg miðað við aðstæður. Byggingar- nefnd bar að fara hér með varúð með tilliti til hagsmuna eig- anda húss nr. 8, sem byggt hafði verið eftir skipulagi, er ekki gerði ráð fyrir slíkri byggingu á lóðamörkum. Hæð bifreiðageymslunnar er óvefengjanlega 2.70 m mælt frá gólfi og upp á efri brún þaks. Samkvæmt 4. mgr. 95. gr. bygg- ingarsamþykktar skal lofthæð að jafnaði ekki vera meiri en 2.50 m. Ekki er skilgreint nánar, hvað átt sé hér við með lofthæð, en færa má rök fyrir því, að þar sé átt við innanmál, sbr. 79. gr. byggingarsamþykktarinnar. Innanmál bifreiðageymslunnar að Gnitanesi 10 er 2.30 m. Í þessu sambandi er rétt að hafa í huga, að skv. 18. gr. reglu: gerðar nr. 217/1966 um gerð skipulagsáætlana má leyfa bílskúra á lóðamörkum, „enda sé hæð á mörkum eigi yfir þrír metrar“. Hinir sérfróðu meðdómendur hafa mælt hæð veggs bifreiða- geymslunnar á lóðamörkum miðað við jarðveg lóðar nr. 8, og er hún u. þ. b. 3 metrar. Með tilliti til þessa þykir dóminum ekki 18 274 unnt að líta svo á, að með hæð bílskúrsins hafi verið gengið lengra en heimilt var. 2. Óvefengjanlegt er, að bifreiðageymslan nær um 250 m lengra til vesturs en byggingarreitur hennar er markaður á mæli- blaði því, sem gert er eftir skipulagsuppdrætti, staðfestum af skipulagsstjórn ríkisins 27. febrúar 1967. Byggingarreitur þessi er ekki málsettur á mæliblaðinu, og taldi byggingarnefndin heim- ilt að víkja frá honum. Telja verður, að frávik frá slíkum bygs- ingarreitum, þótt ómálsettir séu, eigi ekki að heimila nema með mikilli varúð. Með því að leyfa lengingu bifreiðageymslunnar að Gnitanesi 10 um 2.50 m til vesturs, hefur byggingarnefndin að mati dómsins tvímælalaust gengið lengra en talið verður eðlilegt miðað við aðstæður og hagsmuni eiganda Gnitaness 8. 3. Bifreiðageymslan að Gnitanesi 10 er aðskilin frá íbúðarhús- inu á lóðinni með 2.40 m breiðum gangi, og eru steinbitar yfir honum, sem tengja húsið og bílskúrinn. Í 4. gr. skilmála á skipu- lagsuppdrætti, staðfestum 27. febrúar 1967, segir, að bifreiða- geymsla skuli að jafnaði vera í húsinu, en leyfilegt sé þó að stað- setja hana við hús eða fram úr því, þar sem svo sé sýnt á mæli- blaði. Á skipulagsuppdrættinum og mæliblaði samkvæmt honum er bifreiðageymslan sýnd á lóðamörkum. Ljóst er því, að bifreiða- geymslan er að þessu leyti staðsett samkvæmt skipulagsupp- drætti. Íbúðarhúsið fyllir hins vegar ekki út í þann byggingar- reit sem heimilaður var samkvæmt uppdrætti í norður, heldur er það tengt geymslunni með ofangreindum hætti. Dómurinn lítur ekki svo á, að byggingarnefnd hafi brotið ákvæði skipulagsskil- málanna með því að leyfa þessa afstöðu milli húss og bifreiða- geymslu. Er þetta og síður en svo til óhagræðis fyrir húseiganda að Gnitanesi 8. 4. Að lokum er því haldið fram í ákæruskjali, að stærð bif- reiðageymslunnar og staður skerði rétt húsráðanda húss nr. 8 til sólar og birtu á þann veg, að varði við 2. mgr. 13. gr. skipu- lagslaga nr. 19/1964, þar sem hún standi aðeins 3.50 m sunnan við það hús. Í 13. gr. skipulagslaga er kveðið á um skyldu ráðherra til að setja reglugerð um gerð skipulagsáætlana og um ýmis ákvæði, sem þar skuli vera. Skuli þar m. a. kveðið á um lágmarksfjar- lægð milli húsa, þar sem við það verði miðað, að í íbúðarhverfum njóti fullnægjandi birtu á aðalsólarhlið húss. Í reglugerð nr. 217/ 1966, sem sett var samkvæmt þessu ákvæði, er ekki að finna ákvæði, sem kveða nánar á um þetta efni. Í 18. gr. reglugerðar- 275 innar eru ákvæði um, hver skuli vera fjarlægð íbúðarhúsa frá lóðamörkum, og sem fyrr er nefnt, er þar jafnframt heimilað, að útbyggingar, bílskúra og slíkt, megi byggja á lóðamörkum, enda sé hæð á mörkum eigi yfir þrír metrar. Það verður því að vera háð mati hverju sinni, hvort fullnægjandi birtu njóti á aðal- sólarhlið húss. Þegar virtar eru þær niðurstöður sérfræðinga, sem raktar hafa verið hér að framan um áhrif bifreiðageymslunnar á dagsbirtu og sólarbirtu að Gnitanesi 8, verður að telja ósannað, að full- nægjandi birtu njóti ekki á aðalsólarhlið hússins. Óskertrar sólar nýtur samkvæmt þessum niðurstöðum á svölum við suðurhlið frá 5. apríl til 6. september, en hefði notið frá 8. mars til 5. októ- ber, ef enginn bílskúr væri á lóðamörkum. Skerðing tímabils óskertrar sólar ár hvert er minni að því er varðar gluggana. Þetta atriði ákærunnar er því ekki talið á rökum reist. Er þá komið að því að taka afstöðu til kröfugerðar ríkissak- sóknara í ákæruskjali um niðurrif oftnefndrar bifreiðageymslu eða breytingar á henni. Við mat á þeirri kröfugerð verður að hafa í huga þá hagsmuni á báða bóga, sem í húfi eru. Annars vegar eru hagsmunir ákærða í máli þessu, er byggði hús sitt og bifreiða- geymslu í samræmi við teikningar, sem samþykktar voru af rétt- um yfirvöldum. Líta ber á þau verðmæti, sem um ræðir. Bifreiða- geymsla af þeirri stærð, sem hér er um fjallað, er að mati hinna sérfróðu meðdómenda að verðmæti u. þ. b. 1.300—1.400 þúsund krónur. Niðurrif hennar ásamt tilheyrandi framkvæmdum mundi kosta u. þ. b. 400—500 þúsund krónur. Þá ber að hafa í huga, að niðurrif eða breytingar á bifreiðageymslunni hefði óhjákvæmilega allmikla röskun og óþægindi í för með sér fyrir ákærða. Hins vegar eru hagsmunir eiganda hússins nr. 8 við Gnitanes. Ljóst er, að skipulagsuppdráttur sá, sem staðfestur var 27. febrúar 1967 af skipulagsstjórn ríkisins, hafði í för með sér breytingu frá því skipulagi, er gilti, þegar hús nr. 8 var byggt, en þar var gert ráð fyrir bílgeymslum á sjálfstæðri lóð handan götunnar til að forðast það, að þær lentu á norðurmörkum lóðar til ama þeim, er byggði næstu lóð fyrir norðan. Eigandi Gnitaness 8 hafði því ekki ástæðu til að búast við slíku, er hann byggði hús sitt. Þó ber hér á það að líta, að hann fékk sjálfur að byggja bílskúr norðan við sitt hús og hefði þar af leiðandi mátt búast við, að öðrum yrði einnig leyft það. Hvað sem því líður, kann breyting sú, sem varð á skipulaginu með framangreindum uppdrætti, að hafa haft í för með sér bótarétt honum til handa á hendur borgarsjóði, sbr. 4. 276 mgr. 19. gr. skipulagslaga. Umrædd breyting á skipulaginu er ekki til umfjöllunar í þessu máli, þótt dómurinn hafi talið rétt að benda hér á hana, enda er hún grundvöllur þess, sem síðar gerðist. Dómurinn vill í þessu sambandi og leggja áherslu á, að hann telur framkomu byggingaryfirvalda í Reykjavík gagnvart hús- eiganda að Gnitanesi 8 mjög aðfinnsluverða. Í fyrsta lagi með því, að heimiluð var bygging bifreiðageymslunnar á þann hátt, sem lýst hefur verið hér að framan, án þess að leitað yrði eftir sjónarmiðum þess aðilja, sem átti hér augsýnilegra hagsmuna að sæta, en honum hafði ekki verið gefinn kostur á að kynna sér uppdrátt að breyttu skipulagi. Enn fremur með því að hafa eftir alllangt þóf um þetta mál bent honum á þá leið að leita endan- legs úrskurðar ráðherra um málið, en hafa síðan þann úrskurð að engu. Samkvæmt gildandi reglum og skipulagi er að mati dómsins, svo sem fyrr er rökstutt, gengið á rétt húseiganda að Gnitanesi 8 með stærð bifreiðageymslunnar, sem er a. m. k. 2.80 m? meiri en eðlilegt verður að telja og með staðsetningu hennar lengra til vesturs en eðlilegt var og áður er lýst. Slík stærð og staðsetning eykur tvímælalaust það óhagræði, sem því fylgir að hafa bifreiða- geymslu í akki meiri fjarlægð frá suðurhlið húss. Bílskúrsveggur sem þessi er óneitanlega hvimleið sjón við þessar aðstæður og varpar jafnan nokkrum skugga inn í garð hússins. Á hinn bóginn er á það að líta, sem fyrr er rakið, að skerðing á nýtingu sólar á suðursvölum og gluggum er tiltölulega lítil. Útsýnisskerðing frá suðurhlið er og óveruleg, enda snúa aðalútsýnisgluggar hússins í vestur, að sjó. Þegar allt framanritað er virt, kemst dómurinn að þeirri niður- stöðu, að í málinu hafi ekki verið í ljós leitt, að hagsmunir eig- anda Gnitanesi 8 hafi verið skertur svo verulega, að réttlæti þær aðgerðir gagnvart bifreiðageymslu að Gnitanesi 10, er aðalkrafa ríkissaksóknara fjallar um. Verði því að sýkna ákærða af aðal- kröfu ákæruvaldsins í málinu. Varakrafa í ákæruskjali hljóðar upp á, að bifreiðageymslunni verði breytt í löglegt horf. Samkvæmt niðurstöðu dómsins um stærð og staðsetningu bifreiðageymslunnar kæmi því hér til álita að dæma ákærða til að sæta því, að hún yrði minnkuð um 2.80 m? og flutt til austurs eða stytt til vesturs um 2.50 m. Í þessu sam- bandi ber að hafa í huga þá niðurstöðu matsmanna, að stytting bifreiðageymslunnar um 2.50 m til vesturs hefði engin áhrif á 271 þann tíma árs, sem nýtur óskertrar sólar á svölum og á tveimur gluggum af þremur á suðurhlið Gnitaness 8. Á það ber einnig að líta, að á sínum tíma hafnaði eigandi Gnitaness 8 tillögu að breyt- ingu á bílskúrnum, sem gekk í þessa átt. Dómurinn telur, að áhrif slíkra breytinga til bóta fyrir eiganda Gnitaness 8 yrðu svo óveru- leg miðað við þá verðmætaröskun, er af þeim leiddi, að ekki sé ástæða til að taka þessa kröfu ákæruvaldsins til greina. Beri því einnig að sýkna ákærða af varakröfu ríkissaksóknara. Samkvæmt ofangreindum úrslitum ber að fella kostnað af máli þessu á ríkissjóð, þar með talin málsvarnarlaun skipaðs verjanda ákærða, Benedikts Sveinssonar hæstaréttarlögmanns, sem þykja hæfilega ákveðin kr. 70.000. Dómsorð: Ákærði, Arnbjörn Óskarsson, skal vera sýkn af öllum kröf- um ákæruvaldsins í máli þessu. Kostnaður málsins greiðist úr ríkissjóði, þar með talin málsvarnarlaun skipaðs verjanda ákærða, Benedikts Sveins- sonar hæstaréttarlögmanns, kr. 70.000. Fimmtudaginn 24. mars 1977. Nr. 180/1977. Haraldur Böðvarsson £ Co h/f (Benedikt Sveinsson hrl.) segn Kristjáni Gíslasyni (Sveinn H. Valdimarsson hrl.). Ómerking. Heimvísun. Gagnkrafa. Fjárnámsgerð úr gildi felld. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Magnús Þ. Torfa- son, Ármann Snævarr, Benedikt Sigurjónsson, Logi Einars- son og Þór Vilhjálmsson. 278 Hermann G. Jónsson, fulltrúi bæjarfógetans á Akranesi, kvað upp hinn áfrýjaða dóm. Áfrýjandi áfrýjaði máli þessu með stefnu 22. desember 1975. Hann fékk áfrýjunarleyfi vegna héraðsdómsins 26. nóvem- ber 1975 og vegna fjárnámsgerðarinnar 22. desember s. á. Hér fyrir dómi krefst hann sýknu af öllum kröfum stefnda og þess, að hin áfryjaða fjárnámsgerð verði felld úr gildi. Einnig krefst hann málskostnaðar í héraði og fyrir Hæsta- rétli. Stefndi krefst staðfestingar hins áfrýjaða dóms og hinnar áfrýjuðu fjárnámsgerðar os málskostnaðar fyrir Hæstarétti. Í hinum áfrýjaða dómi er greint, að áfryjandi hafði uppi íyrir héraðsdómi gagnkröfu til skuldajafnaðar við kröfur stefnda. Héraðsdómara hefur láðst að taka afstöðu til gagn- kröfu þessarar í dómi sínum. Af þeirri ástæðu, og þar sem áfrýjandi hefur gagnkröfuna einnig uppi fyrir Hæstarétti, verður ekki hjá því komist að ómerkja hinn áfrýjaða dóm og vísa málinu heim í hérað til dómsálagningar að nýju. Samkvæmt þessu ber einnig að fella hina áfrýjuðu fjárnáms- gerð úr gildi. Eftir þessum úrslitum er rétt að stefndi greiði áfrýjanda 40.000 krónur í málskostnað fyrir Hæstarétti. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera ómerkur, og er málin vísað heim í hérað til löglesrar meðferðar og dómsálagn- ingar að nýju. Hin áfrýjaða fjárnámsgerð er úr gildi felld. Stefndi, Kristján Gíslason, greiði áfrýjanda, Haraldi Böðvarssyni £ Co h/f, 40.000 krónur í málskostnað fyrir Hæstarétti að viðlagðri aðför að lögum. Dómur bæjarþings Akraness 28. febrúar 1975. Mál þetta, sem dómtekið var 5. febrúar sl., var höfðað með stefnu, útgefinni 19. desember 1972, af Kristjáni Gíslasyni, Hvassa- 279 leiti 24, Reykjavík, síðar til heimilis Klapparstíg 63, Reykjavík, gegn Haraldi Böðvarssyni ár Co h/f, Akranesi. Dómkröfur stefnanda voru þær í stefnu, að stefndi yrði dæmd- ur til greiðslu skuldar að fjárhæð kr. 733.503.00 auk 7% ársvaxta at kr. 463.388.81 frá 1. janúar 1969 til 22. mars 1969, af kr. 293.503.00 frá þeim degi til 1. janúar 1970, af kr. 513.503.00 frá þeim degi til 1. janúar 1971 og af kr. 733.503.00 frá þeim degi til greiðsludags og málskostnaðar samkvæmt gjaldskrá Lögmanna- félags Íslands. Í þinghaldi 1. október 1974 lækkaði stefnandi kröfu sína um kr. 73.503.00. Við munnlegan flutning málsins krafðist stefnandi hækkunar vaxta af dómkröfu sinni í samræmi við auglýsingar Seðlabanka Íslands um vexti. Þá setti hann og fram varakröfu í málinu. Endanlegar dómkröfur stefnanda eru því þær, að stefndi verði dæmdur til að greiða stefnanda kr. 660.000.00 auk 7% ársvaxta af kr. 389.885.80 frá 1. janúar 1969 til 22. mars 1969, af kr. 220.000.00 frá þeim degi til 1. janúar 1970, af kr. 440.000.00 frá þeim degi til 1. janúar 1971 og af kr. 660.000.00 frá þeim degi til 16. maí 1973, 9% ársvaxta af sömu fjárhæð frá þeim degi til 15. júlí 1974 og 13% ársvaxta frá þeim degi til greiðsludags auk málskostnaðar. Varakrafa stefnanda er sú, að stefnda verði dæmd önnur lægri fjárhæð að mati dómara auk vaxta og málskostnaðar sem fyrr greinir. Dómkröfur stefnda eru þær, að hann verði sýknaður af öllum kröfum stefnanda og honum verði dæmdur málskostnaður sam- kvæmt mati dómsins. Af hálfu stefnda var því lýst yfir, að hækkun vaxtakröfu stefn- anda sætti eigi andmælum sérstaklega. Málavextir eru þessir: Aðiljar máls þessa eru sammála um, að stefndi, Haraldur Böðvarsson ár Co h/f, hafi tekið söltunarstöð stefnanda á Vopna- firði á leigu haustið 1967. Stefnandi, Kristján Gíslason, var hótel- stjóri á Akranesi. Framkvæmdastjóri hins stefnda félags, Stur- laugur H. Böðvarsson, fór í byrjun október 1967 frá Akranesi austur á Vopnafjörð með stefnanda, og var með þeim aðalverk- stjóri stefnda, Sigurður Gíslason. Var þá stöðin afhent stefnda, en eigi var ákveðið eða samið um leigugjald eða leigutíma, og aldrei var gerður skriflegur leigusamningur um söltunarstöðina. 280 Stefndi keypti af stefnanda tunnur, salt, krydd o. fl. á stöðinni fyrir kr. 385.095.30. Það er upplýst og óumdeilt í málinu, að leigugjaldið fyrir árið 1967 var ákveðið á fundi í skrifstofu stefnda á Akranesi í ágúst- mánuði 1968. Var stefnandi á þeim fundi og með honum Karl Ó. Jónsson, skrifari hjá Eimskip, en af hálfu stefnda Sturlaugur H. Böðvarsson framkvæmdastjóri, fulltrúi hans, Magnús Guðmunds- son, og Sigurður Gíslason aðalverkstjóri. Var leigugjaldið ákveðið kr. 220.000.00 fyrir árið 1967. Gjald þetta er að fullu greitt. Sam- kvæmt yfirlitsreikningi stefnda, dags. 1. janúar 1969, yfir við- skipti aðilja til þess tíma vegna söltunarstöðvarinnar var skuld stefnda þá við stefnanda kr. 169.885.80, sbr. dskj. nr. 4 í málinu. Var á reikningi þessum framangreint leigugjald fyrir stöðina árið 1967, en engin leiga var á yfirliti þessu fyrir árið 1968. En skuld þessi var greidd af hálfu stefnda 22. mars 1969. Lagt hefur verið fram í dóminum ljósrit af kröfubréfi sveitar- stjórans í Vopnafjarðarhreppi, dags. 30. júlí 1970 (fylgiskjal með dskj. nr. 14), til stefnanda máls þessa vegna ógreiddra opinberra gjalda til sveitarfélagsins. Kemur í ljós í bréfi þessu, að lagt hefur verið aðstöðugjald á söltunarstöð stefnda á Vopnafirði árið 1969 kr. 55.800.00 og árið 1970 kr. 5.800.00. Þá hefur verið lagt fram í dóminum af hálfu stefnda reikningur Siglufjarðarkaupstaðar til stefnda yfir leigugjald fyrir söltunar- stöð hans á Siglufirði árið 1968. Virðast hafa verið saltaðar 2928 tunnur á stöðinni á því ári. Lágmarksleiga eða fastagjald var kr. 50.000.00, og mátti salta án sérstaks gjalds allt að 1250 tunnum. En síðan var greitt sérstakt gjald, kr. 50.00, á hverja tunnu fram yfir 1250 tunnur. Heildarleigugjald af stöð stefnda á Siglufirði 1968 var því kr. 133.900.00. Stefnandi krafði stefnda um leigugjald fyrir söltunarstöðina á Vopnafirði árin 1968, 1969 og 1970, kr. 220.000.00 á ári. Er stefndi hafnaði kröfu þessari, höfðaði stefnandi mál þetta. Af hálfu aðilja hafa verið gefnar skýrslur fyrir dómi í máli þessu, og vitni hafa komið fyrir dóminn. Verður framburður beirra nú nokkuð rakinn. Stefnandi segir í stefnu, að upphaflega hafi eigi verið samið um ákveðna leigu, heldur skyldi hún ákveðin eftir á í samræmi við leigu fyrir aðrar sambærilegar stöðvar. Stefnandi kveðst hafa farið fram á kr. 400.000.00 í leigu, eða sem svaraði kr. 100.00 á hverja saltaða tunnu, en stefndi hafi eigi viljað semja um ákveðna fjárhæð fyrir tunnuna. Stefnandi segir í stefnu, að staðið 281 hafi í samningaþófi um þetta fram eftir árinu 1968 og loks hafi stefnandi eiginlega einhliða ákveðið leiguna fyrir árið 1967 kr. 220.000.00. Kveðst stefnandi hafa verið neyddur til að sætta sig við þá fjárhæð til að fá uppgjör milli sín og stefnda á hreint. Þessi fjárhæð sé þó á engan hátt miðuð við tunnufjölda, því að stefndi hafi saltað 3422 tunnur í stöðinni árið 1967. Stefnandi telur leigutímann vera frá vori til vors og sé leigu- gjaldið gjaldfallið í síðasta lagi fyrir áramót árið, sem söltunin fer fram. Stefndi hafi aldrei sagt upp leigunni og sé hann því skyldur til að greiða leigu fyrir stöðina frá vori 1967 til vors 1971. Fyrir dómi 7. febrúar 1974 kveðst stefnandi ekki minnast þess sérstaklega, að rætt hafi verið um, að leigan yrði miðuð við leigu- gjald fyrir sambærilegar stöðvar, enda hafi hann þá ekki verið kunnugur leigu á öðrum stöðvum. En stefnandi ítrekaði, að hann hafi sett fram þá kröfu, að leigan yrði miðuð við tunnufjölda og að hann fengi greitt fyrir hverja tunnu kr. 100.00. Stefnandi kvað leiguna fyrir árið 1967 hafa verið ákveðna á fundi á skrifstofu stefnda í ágúst 1968 og hafi þá áðurnefndir menn verið viðstaddir. Þá sagði stefnandi, að af hálfu stefnda hafi verið óskað eftir að hafa stöðina á leigu árið 1968, enda hafi stefndi þá reist söltunarskýli á stöðinni. Stefnandi kveðst krefja stefnda um leigu af stöðinni árin 1969 og 1970 og byggi það á því, að hann hafi þá haft stöðina enn á leigu, og sagðist stefnandi vita til, að stefndi hafi undirbúið söltun þar haustið 1969. Stefnandi hafi þá komið á stöðina og séð þar nýjar tunnur. Stefnandi staðfesti, að hann hafi farið með fyrrnefndum mönn- um til Vopnafjarðar í október 1967 og hafi söltunarstöðin þá verið afhent stefnda til starfrækslu. Stefnandi lýsti söltunarstöð- inni þannig, að hún væri steypt plan niður við höfnina, nokkurn spöl frá bryggjunni. Þar hafi verið til staðar öll nýjustu tæki, svo sem færiband með sorteringarvél, slógdragari svo og lagerhús fyrir salt o. fl., um 200 fermetrar að stærð. Í húsnæði þessu er kaffistofa og skrifstofuaðstaða með síma svo og snyrtiaðstaða. Þá er á stöðinni smáhús fyrir tunnugeymslu á tveimur hæðum. Vitnið Karl Óskar Jónsson, skrifari hjá Eimskip, Laugavegi 40, Reykjavík, kvaðst hafa aðstoðað stefnanda á fundi 23. ágúst 1966 á skrifstofu stefnda við uppgjör við stefnda vegna leigu á sölt- unarstöð stefnanda á Vopnafirði. Vitnið sagði, að stefnandi hafi sett fram þá kröfu að fá í leigugjald kr. 100.00 fyrir hverja salt- 282 aða tunnu. En stefnandi taldi, að hann þyrfti að fá kr. 400.000.00 lágmarksleigu fyrir stöðina, og miðaði þá við vexti og opinber gjöld af stöðinni. Á þetta vildi Sturlaugur H. Böðvarsson, fram- kvæmdastjóri stefnda, ekki fallast. Samkomulag varð um það að lokum að miða leigugjaldið við fjölda saltaðra tunna á stöðinni 1967, en þær voru 3422. Hafi leigugjaldið að lokum verið ákveðið kr. 55.00 á tunnu og tunnufjöldinn verið ákveðinn 4000 og þannig gjaldið ákveðið 220.000.00. Vitnið sagði, að því hafi verið kunnugt um, að venja var að leigugjald á söltunarstöðvum væri ákveðið þannig, að ákveðið gjald var greitt fyrir saltaða tunnu, en jafnframt væri fastaleiga, sem þá væri greidd jafnt, hvort saltað væri mikið eða lítið. Framkvæmdastjóri hins stefnda félags, Sturlaugur H. Böðvars- son, Vesturgötu 32, Akranesi, kom fyrir dóm 1. okt. 1974. Hann kvað stefnda hafa tekið söltunarstöð stefnanda á leigu haustið 1967 og hafi hann farið austur á Vopnafjörð um haustið, eins og að framan er lýst, en þá hafi eigi verið samið um leigutíma eða leigugjald. Í ágústmánuði 1968 var haldinn fundur í skrifstofu félagsins á Akranesi til þess að ákveða leigu fyrir söltunarstöð- ina. Voru þar staddir þeir menn, er áður getur. Samkomulag varð um að greiða í leigu fyrir stöðina kr. 220.000.00. Framkvæmda- stjórinn fullyrti, að leigugjaldið hafi verið miðað við kr. 55.00 á hverja saltaða tunnu, en tunnufjöldinn, sem var 3422, hafi verið „rúnnuð af“ og ákveðinn 4000, og þannig fundið út framangreint gjald. Hann kvað fastagjald aldrei hafa komið til mála og sagði, að stefnandi hafi aldrei viljað það. Árið 1968 var einnig saltað nokkuð magn af síld á söltunarstöð stefnanda á Vopnafirði, en aldrei hafi verið rætt um leigugjaldið fyrir það ár við stefnanda. En árið 1969 hafi eigi verið söltuð nein síld á stöðinni og aldrei hafi verið rætt um leigu fyrir það ár eða Í annan tíma en að framan greinir. Magnús Guðmundsson, fulltrúi og prókúruhafi hjá hinu stefnda hlutafélagi, gaf skýrslu fyrir dómi 1. okt. 1974 um mál þetta. Hann minntist ferðar stefnanda og Sturlaugs H. Böðvarssonar til Vopnafjarðar haustið 1967 og sagði, að er þeir komu til baka, hefði söltunarstöðin verið tekin á leigu. Taldi hann, að talað hafi verið um, að engin fastaleiga yrði fyrir stöðina, heldur aðeins ákveðið gjald fyrir hverja tunnu. Á fundinum á skrifstofu stefnda í ágústmánuði 1968 hafi stefn- andi ekki farið fram á að fá greitt fastagjald fyrir stöðina, en hann hafi óskað eftir hærra leigugjaldi en fyrirsvarsmenn hins 283 stefnda félags vildu greiða. Þegar talað hefði verið um þetta all- lengi, véku þeir stefnandi og Sturlaugur H. Böðvarsson af fund- inum og voru einir í herbergi nokkra stund. Er þeir komu aftur, höfðu þeir samið um leigugjaldið, kr. 220.000.00 fyrir árið 1967. Gáfu þeir þá skýringu á fjárhæð þessari, að greitt væri kr. 55.00 fyrir tunnuna og þær taldar 4000 í stað 3422, er saltaðar voru. Gengið var frá reikningi fyrir leigu þessari strax á fundinum. Magnús minntist þess ekki, að á fundinum hefði verið minnst á leigu fyrir söltunarstöðina haustið 1968 eða önnur ár. Haustið 1968 var enn saltað nokkuð magn af síld á stöðinni, eða 637 tunnur, en ekki minntist Magnús þess, að nokkurn tíma hafi verið rætt um leigugjaldið fyrir það ár. Magnús kveðst ekki minnast þess, að neinn undirbúningur hafi verið af hálfu stefnda um söltun á stöð stefnanda árin 1969 og 1970, og taldi hið stefnda félag hafa aðeins haft stöðina á leigu í tvö ár, 1967 og 1968, enda hafi stefnandi leigt hluta stöðvarinnar öðrum aðilja árið 1969 án samráðs við fyrirsvarsmenn hins stefnda félags. Magnús Guðmundsson taldi, að söltunarskýli, er félagið reisti á stöðinni 1967, hafi verið rifið árið 1970. Þá kvað Magnús hið stefnda félag hafa greitt álagt aðstöðu- gjald til Vopnafjarðarhrepps af söltunarstöðinni árið 1969 og 1970, eins og fram er komið í málinu. Hann gaf þá skýringu á aðstöðu- gjöldunum þessi ár, að síld, sem söltuð er að hausti, t. d. 1968, hafi verið til vinnslu og meðferðar meira og minna á næsta ári, 1969, og sé aðstöðugjald næsta ár, 1970, lagt á þá starfsemi fyrra árs. Vitnið Sigurður Gíslason, yfirverkstjóri hjá stefnda, Sunnu- braut 5, Akranesi, taldi, að förin til Vopnafjarðar, sem áður greinir frá, hafi verið farin 8. okt. 1967. Vitnið taldi, að stefnandi og Sturlaugur hafi lauslega rætt um gjald fyrir hverja saltaða tunnu, en minntist þess ekki, að rætt hafi verið um ákveðna fjár- hæð í því sambandi. Vitnið kveðst hafa stungið upp á því við fyrrnefnda menn að miða leiguna við leigusamning, sem hið stefnda félag, Haraldur Böðvarsson ér Co h/f, hafði þá um sölt- unarstöð á Siglufirði við bæjarsjóð Siglufjarðar. Var leigugjald þar upphaflega kr. 50.000.00 fast árlegt gjald, en einnig kr. 40.00 á hverja saltaða tunnu fram yfir 1250 tunnur. Síðar fór fasta- leigan niður í kr. 40.000.00. Vitnið taldi sig muna þetta nokkurn veginn rétt. Vitnið sagði, að stefnandi hafi andmælt því að taka neitt fastagjald af stöðinni. Vitnið kvað enga síldarsöltun hafa 284 verið á stöðinni árið 1969 og engan undirbúning hafa farið fram það haust um söltun. Þó að nýjar tunnur kynnu að hafa verið á stöðinni sumarið eða haustið 1969, geti það stafað af því, að kaupendur síldarinnar, sem voru Svíar, kynnu að hafa sent tunnur án sérstakrar beiðni eða tunnur hafi verið þar frá árinu áður. Vitnið bað verkstjórann á söltunarstöðinni að rífa söltunarskýli stefnda 1970 og senda það til Akraness, og var það gert. Frásögn vitnisins af fundinum í ágúst 1968 á skrifstofu stefnda er samhljóða frásögn Magnúsar Guðmundssonar hér að framan. Stefnandi gerir þá grein fyrir stefnukröfu sinni eins og hún varð endanlega, að hún sé vangreitt leigugjald fyrir söltunar- stöðina í þrjú ár, 1968, 1969 og 1970, kr. 220.000.00 á ári. Vaxta- krafan er af eftirstöðvum af skuld 1. janúar 1969, kr. 169.885.80, og leigugjaldi 1968, kr. 220.000.00, eða alls kr. 389.885.80, þangað til eftirstöðvarnar voru greiddar sem fyrr greinir. Stefnandi rökstyður kröfur sínar með því, að stefndi hafi hafi á leigu söltunarstöð stefnanda á Vopnafirði í 4 ár, frá vori 1967 til vors 1971. Það sé óumdeilt í málinu, að stefndi tók stöðina á leigu 1967 og rak söltun á stöðinni í 2 ár, 1967 og 1968. Sam- komulag varð um leigugjaldið fyrir árið 1967, og hefur það þegar verið greitt af stefnda. Stefndi sagði aldrei upp leigunni, en líta megi svo á, að hann hafi eigi haft áhuga á að hafa stöðina á leigu eftir 1970, er hann flutti burt hús það eða söltunarskýli, er hann reisti á stöðinni. Stefnandi vildi upphaflega fá háa tunnuleigu, en ekkert fastagjald. En líta verði svo á, er málsatvik öll eru höfð í huga, að samningur hafi orðið milli aðilja um fastagjald, er samið var um leigugjald fyrir árið 1967, kr. 220.000.00. Það er óumdeilt, að stefndi hafði söltunarstöðina á leigu árið 1968. Allar löglíkur séu fyrir því, að það hafi verið ætlun aðilja, að sama leigugjald gilti fyrir það ár og árið 1967, þó að nokkru minni sölt- un færi þá fram á stöðinni. Hér sé um allmikla fasteign að ræða ásamt tækjum til starfseminnar. Og stefndi hafi sönnunarbyrði um það, að efni leigusamningsins um leigugjaldið breytist frá upprunalegu samkomulagi, og beri því halla af sönnunarskorti í því efni. Og fráleitt sé að líta svo á, að stefnandi eigi ekki rétt á leigugjaldi af stöðinni árin 1969 og 1970 vegna þess eins, að síldin veiddist ekki þau ár. Varakröfu sína styður stefnandi einnig með því, að aldrei verði með neinni sanngirni unnt að meta leigugjaldið lægra en venja var að greiða fyrir aðrar sambærilegar söltunarstöðvar á um- ræddu tímabili. Og eðlilegt væri að leigugjald væri hærra á 285 Vopnafirði en á Siglufirði á þessum tíma, eins og göngu síldar- innar var háttað og alkunnugt hafi verið. Af hálfu stefnda hafa verið færð þau rök fyrir sýknukröfu hans, að stefnandi viðurkenndi að skulda stefnda kr. 64.167.68 á viðskiptareikningi. En leigugjald stefnda vegna söltunarstöðvar- innar árið 1968 gæti aldrei orðið hærri fjárhæð en kr. 35.035.00, þ. e. kr. 55.00 fyrir hverja saltaða tunnu, en þær voru 637 á því ári. Það sé upplýst í málinu, að leigugjaldið fyrir árið 1967 hafi verið. miðað við tunnufjölda, eða 4000 tunnur og kr. 55.00 fyrir hverja tunnu, enda viðurkennt af stefnanda, að hann vildi fá ákveðið tunnugjald, en ekki fastagjald. Söltunarstöðin hafi og verið leigð til eins árs í senn. Það sé því út í hött að tala um leigu fyrir árin 1969 og 1970, því að enginn samningur hafi verið með aðilujm um leigu á þeim tíma. Á það beri og að líta, að engin veiði var á síld eða söltun á stöðinni 1969 eða 1970 og því um ekkert leigugjald að ræða af þeim ástæðum einum, þar sem upp- haflega hafi verið samið um greiðslu fyrir hverja saltaða tunnu, en ekkert fastagjald. Af framangreindum ástæðum sé því fráleitt af stefnanda að halda því fram, að það sé leigutaka (stefnda) að sanna, að upphaflegi leigusamningurinn um leigugjald fyrir árið 1967, kr. 220.000.00, gildi eigi áfram. Varðandi varakröfu stefnanda beri að hafa í huga, að söltunar- stöð sú á Siglufirði, er stefndi hafði þar á leigu, var fullkomnari en söltunarstöð stefnanda á Vopnafirði. Ætti leigugjaldið því að vera lægra á Vopnafirði. Af gögnum máls þessa má ráða, að stefndi hafði söltunarstöð stefnanda á Vopnafirði á leigu árin 1967 og 1968, og er eigi um það deilt í málinu. Þá er og upplýst, að stefndi hafði nokkra starf- semi á stöðinni árin 1969 og 1970, þar sem hann greiddi þau ár aðstöðugjald til Vopnafjarðarhrepps, og hefur því eigi verið mót- mælt af hálfu stefnda. Þykir af þeim ástæðum og málavöxtum að öðru leyti mega líta svo á, að stefndi hafi haft söltunarstöðina á leigu einnig árin 1969 og 1970. Það er upplýst, að leigugjaldið fyrir söltunarstöðina árið 1967 var ákveðið með þeim hætti að greiða gjald, kr. 55.00, fyrir hverja saltaða tunnu, þó með þeirri breytingu, að bætt var við 578 tunn- um. Mætti e. t. v. líta svo á, að þessi fjárhæð, kr. 31.700.00, væri fastagjald fyrir stöðina á því ári, en eigi hefur það fengist upp- lýst í málinu. En það er í ljós leitt af gögnum málsins, að á þessum tíma hafi verið venja að ákveða leigugjald af söltunarstöðvum með þeim hætti að greiða fast gjald án tillits til þess, hvort saltað 286 væri mikið eða lítið, og væri í fastagjaldinu innifalin söltun á nokkrum fjölda af tunnum. Að framan er rakið, að stefnandi leigði söltunarstöð á Siglufirði 1968, og raunar fleiri ár, og greiddi fyrir hana fastagjald, kr. 50.000.00, og síðan ákveðið gjald á hverja saltaða tunnu fram yfir 1250 tunnur. Eins og atvikum er háttað í máli þessu, þykir mega ákveða, að hið stefnda félag greiði stefnanda í leigugjald fyrir söltunarstöðina árin 1968, 1969 og 1970 kr. 50.000.00 á ári og komi þá eigi til sérstakar greiðslur fyrir saltaðar tunnur, sem voru 637 árið 1968. Samkvæmt þessari niðurstöðu verður stefndi dæmdur til að greiða stefnandða kr. 150.000.00 auk 7% ársvaxta af kr. 219.885.80 (169.885.80 -- 50.000.00) frá 1. janúar til 22. mars 1969, af kr. 50.000.00 frá þeim degi til 1. janúar 1970, af kr. 100.000.00 frá þeim degi til 1. janúar 1971 og af kr. 150.000.00 frá þeim degi til 16. maí 1973, 9, ársvaxta af sömu fjárhæð frá þeim degi til 15. júlí 1974 og 13% ársvaxta frá þeim degi til greiðsludags. Þá ber að dæma stefnda til greiðslu málskostnaðar, er þykir hæfilega ákveðinn kr. 64.000.00. Dómsorð: Stefndi, Haraldur Böðvarsson ér Co h/f, greiði stefnanda, Kristjáni Gíslasyni, kr. 150.000.00 auk 7% ársvaxta af kr. 219.885.80 frá 1. janúar til 22. mars 1969, af kr. 50.000.00 frá þeim degi til 1. janúar 1970, af kr. 100.000.00 frá þeim degi til 1. janúar 1971 og af kr. 150.000.00 frá þeim degi til 16. maí 1973, 9% ársvaxta af sömu fjárhæð frá þeim degi til 15. júlí 1974 og 13% ársvaxta frá þeim degi til greiðsludags. Stefndi greiði stefnanda í málskostnað kr. 64.000.00. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Fjárnámsgerð fógetaréttar Akraness 18. júní 1975. Ár 1975, miðvikudaginn 18. júní kl. 1130, var fógetadómur Akraness settur að skrifstofu Haralds Böðvarssonar ér Co h/f í Bárugötu og haldinn þar af fulltrúa bæjarfógeta, Hermanni G. Jónssyni, með undirrituðum vottum. Fyrir var tekið: Fógetamálið nr. 20/1975: Kristján Gíslason gegn Haraldi Böðvarssyni ér Co h/f. Fógeti leggur fram nr. 1 gerðarbeiðni, nr. 2 dómsendurrit, svo- hljóðandi: Fyrir gerðarbeiðanda mætir Sveinn H. Valdimarsson hæsta- réttarlögmaður og krefst fjárnáms fyrir kr. 150.000 með 7% árs- 287 vöxtum af kr. 219.885.80 frá 1. janúar til 22. mars 1969, af kr. 50.000. frá þeim degi til 1. janúar 1970, af kr. 100.000 frá þeim degi til 1. janúar 1971 og af kr. 150.000 frá þeim degi til 16. maí 1973, 9% ársvöxtum af sömu fjárhæð frá þeim degi til 15. júlí 1974 og 13% ársvöxtum frá þeim degi til greiðsludags, kr. 695 fyrir birtingu og endurrit, kr. 64.000 í málskostnað samkv. gjald- skrá LMFÍ, kostnað við gerðina og eftirfarandi uppboð/innheimtu- aðgerðir, allt á ábyrgð gerðarbeiðanda, og kr. 2.000 fyrir aðfarar- beiðni. Af hálfu gerðarþola er mættur Magnús Guðmundsson fulltrúi. Áminntur um sannsögli kveðst hann ekki geta greitt kröfurnar. Samkvæmt kröfu umboðsmanns gerðarbeiðanda og ábendingu mætta lýsti fógeti yfir fjárnámi í eign gerðarþola, hraðfrystihúsi við Bárugötu nr. 8—10, Akranesi, ásamt öllu tilheyrandi svo og lóðarréttindum. Fallið var frá virðingu. Fógeti skýrði þýðingu gerðarinnar og brýndi fyrir mætta að skýra gerðarþola frá fjárnáminu. Upplesið, játað rétt bókað. Gerðinni lokið. Föstudaginn 25. mars 1977. Nr. 183/1976. Ákæruvaldið (Þórður Björnsson ríkissaksóknari ) gegn Ólafi Inga Ingimundarsyni (Jón E. Ragnarsson hrl.). Þjófnaður. Bifreiðar. Nytjastuldur. Brot gegn umferðar- lögum og áfengislögum. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Ármann Snævarr, Benedikt Sigurjónsson, Björn Sveinbjörnsson, Logi Einarsson og Þór Vilhjálmsson. 288 Héraðsdóminn kvað upp Viðar Á. Olsen, fulltrúi bæjarfó- sgetans á Ísafirði. Svo sem Í héraðsdómi getur, var mál þetta höfðað segn tíu mönnum. Er því skotið til Hæstaréttar eingöngu að því er varðar ákærða Ólaf Inga Ingimundarson. Eru brot þau, sem honum eru gefin að sök, greind í þrem ákæruskjölum, dags. 20. maí, 18. og 27. ágúst 1975. þf Ákæra 20. maí 1975. Samkvæmt ákæruskjali þessu er ákærða gefið að sök: I. Að hafa aðfaranótt sunnudagsins 12. ágúst 1973 tekið bifreiðina R 10106 í heimildarleysi við Ásgarð 7 í Garðahreppi og undir áhrifum áfengis ekið henni nokkurn spöl. Í héraðs- dómi eru rakin gögn þau, er þetta ákæruatriði varða. Segist ákærði sökum ölvunar sinnar lítt muna eftir ferðum sínum þessa nótt og ekki minnast þess að hafa brotið gluggarúðu í bifreiðinni og ekið henni. Hann dragi þó ekki í efa, að fram- burður kunningja síns um þetta ákæruatriði sé réttur. Með hliðsjón af framburði kunningja ákærða, Svavars Heimis Guðjónssonar, og ákærða sjálfs svo og því, að jakki hans fannst í bifreiðinni R 10106, eftir að þeir félagar hlupu frá henni, þykir ekki varhugavert að telja fram komnar nægar sannanir fyrir töku ákærða á bifreiðinni og akstri hennar, eins og að framan greinir. Hefur ákærði með þessu atferli sínu gerst brotlegur við 1. mgr. 259. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940, sbr. 1. gr. laga nr. 20/1956, 2. og 3. mgr. 25. gr., sbr. 80. gr. um- ferðarlaga nr. 40/1968 og við 1. mgr. 24. gr., sbr. 45. gr. áfengislaga nr. 82/1969, en af hálfu ákæruvalds hefur því verið lýst yfir, að 4. mgr. 25. gr. umferðarlaga eigi ekki við um brot ákærða, er hér greinir, enda hafi eigi reynst unnt að taka úr honum blóð til alkóhólákvörðunar. Taka ber til greina skaðabótakröfu Einars Siggeirssonar, eiganda bifreiðarinnar R 10106, 2.000 krónur, enda hefur ákærði samþykkt að greiða hana á móti Svavari Heimi. Af Einari Siggeirssyni hafa hvorki verið teknar skýrslur 289 fyrir rannsóknarlögreglu né dómi. Þá hafa lögreglumenn þeir, er á vettvang fóru og handtóku Svavar Heimi, eigi komið fyrir dóm og staðfest skýrslu sína. Ber að finna að þessu. 2. (Að hafa aðfaranótt laugardagsins 18. ágúst 1973 í heim- ildarleysi tekið bifreiðina Í 197 við Túngötu 20 á Ísafirði og undir áhrifum áfengis ekið henni víðsvegar um götur bæjar- ins. Er málavöxtum lyst í hinum áfrýjaða dómi, og hefur ákærði viðurkennt að hafa framið brot þessi. Reyndist alkóhólmagn í blóði hans vera 1.86%6. Brot þau, er undir þessum tölulið greinir, varða við sömu lagaákvæði og að framan getur undir Í að öðru leyti en því, að 4. mgr. 25. gr. umferðarlaga á hér við í stað 3. mgr. 3. Við málflutning fyrir Hæstarétti féll ríkissaksóknari frá ákæruatriðum á hendur ákærða um ölvun og óspektir á al- mannafæri, bæði á Ísafirði funmtudaginn 30. ágúst 1973 og á Hótel Esju í Reykjavík laugardaginn 2. febrúar 1974. Koma sakargiftir þessar því ekki til álita hér fyrir dómi. II. Ákæra 18. ágúst 1975. Ákærða er hér gefið að sök að hafa sunnudaginn 24. mars 1974 farið um borð í tvo báta, er lágu í Ísafjarðarhöfn, m/b Orra og m/b Víking IL, og stolið úr hirslum í fyrrgreinda bátnum sex glösum af morfíni, þrem sprautum og glasi með ópíumtöflum í, en úr þeim síðarnefnda sex glösum af morfíni. Hefur ákærði viðurkennt að hafa framið brot þessi og seg- ist hafa notað lyfin ásamt kunningjum sínum, en einn þeirra, Bragi Jónsson, ber, að þeir tveir, ákærði og hann, hafi í félagi framið þjófnaðinn um borð í m/b Orra. Jarða þessi brot ákærða við 244. gr. almennra hegningar- laga nr. 19/1940. Ákærða er ekki gefið að sök að hafa í annan tíma tekið lyf ófrjálsri hendi um borð í m/b Orra, svo sem að er vikið í héraðsdómi. Kemur það því ekki til álita í máli þessu. 19 290 III. Ákæra 27. ágúst 1975. Með ákæruskjali þessu er ákærða gefið að sök að hafa að- faranótt miðvikudagsins 9. apríl 1975 undir áhrifum áfengis ekið bifreið sinni, R 2598, „skamman spöl eftir Skólagötu á Ísafirði, er bifreiðinni var ýtt í gang“. Málsatvikum þessa ákæruatriðis er lýst í héraðsdómi. Ákærði hefur ekki viljað kannast við að hafa stjórnað Þif- reiðinni, er henni var ytt í gang, eins og félagar hans, Þröstur Jónsson og Árni Guðmundsson, bera. Kveðst ákærði hafa verið mjög ölvaður, er hann og félagar hans komu að bif- reiðinni greinda nótt, enda reyndist blóðsýni, er úr honum var tekið, innihalda 2.09%, af alkóhóli. Ekki kannast hann við að hafa gefið neina skýrslu fyrir lögreglu nótt þessa, en lögð hefur verið fram í rannsókn málsins skýrsla um yfir- heyrslu á ákærða klukkan 0540. Er hún undirrituð af Torfa Einarssyni lögreglumanni og vottfest. Segir Í skýrslunni, að ákærði hafi verið óstöðugur á fótum, þvöglumæltur og frá- sögn hans samhengislaus. Þá er m. a. eftirfarandi skráð í skýrslunni: „Voruð þér að aka bifreið? Já. Hvaða bifreið? R-2598. ... Hvert voruð þér að fara? Setja bifreiðina í gans, er þeir Árni Guðmundsson og Þröstur Jónsson ýttu henni í gang, hef ekið á.g. 5 metra þá tók Árni við“. Með samhljóða framburðum þeirra Árna Guðmundssonar og Þrastar Jónssonar bæði fyrir lögreglu og fyrir dómi svo og með hliðsjón af greindri lögregluskyrslu þykja fram komn- ar nægar sannanir fyrir því, að ákærði hafi stjórnað bifreið- inni undir áhrifum áfengis í því tilviki, sem greinir undir þessum tölulið. Varðar brot þetta við 2. og 4. mgr. 25. gr., sbr. 80. gr. um- ferðarlaga og 1. mgr. 24. gr., sbr. 45. gr. áfengislaga, Það athugast, að hvorki lögreglumaður sá, Ólafur Sigur- vinsson, er handtók ákærða og félaga hans framangreinda nótt, né Torfi Einarsson lögreglumaður voru kvaddir fyrir dóm. IV. 1. Með dómi sakadóms Gullbringu- og Kjósarsýslu, upp- 291 kveðnum 9. mars 1972, var ákærði dæmdur í 3 mánaða fang- elsi, skilorðsbundið í 3 ár, fyrir brot gegn 244. er.,.sbr. 20. gr., 254. gr. og 259. gr. almennra hegningarlaga, sbr. lög nr. 20/1956, og gegn 2. mgr. 25. gr., sbr. 80. gr. umferðarlaga og 1. mgr. 24. gr., sbr. 45. gr. áfengislaga. Með brotum þeim, sem greinir í máli þessu, hefur ákærði rofið skilorð framangreinds dóms. Ber því samkvæmt 60. gr. almennra hegningarlaga, sbr. 7. gr. laga nr. 22/1955, að ákveða ákærða nú refsingu Í einu lagi fyrir brot þau, sem dómur frá 9. mars 1972 fjallar um, og þau, sem ákærði er dæmdur fyrir í máli því, sem hér er til úrlausnar. Ber að til- taka refsinguna samkvæmt 1. mgr. 77. gr. almennra hegn- ingarlaga, og þykir hún hæfilega ákveðin fangelsi 8 mánuðir. Samkvæmt sakavottorði ákærða hefur hann ekki gerst brotlegur við lög eftir 9. april 1975. Samkvæmt málflutn- ingi hér fyrir dómi býr ákærði nú í Bolungarvík með konu og tveim börnum þeirra kornungum. Er hann sagður stunda vinnu sína vel. Þykir eftir atvikum mega skilorðsbinda refs- ingu ákærða þannig, að fresta skuli fullnustu hennar og hún falla niður að þrem árum liðnum frá uppkvaðningu dóms þessa, verði almennt skilorð 57. gr. almennra hegningarlaga, sbr. 4. gr. laga nr. 22/1955, haldið. 2. Samkvæmt 81. gr. umferðarlaga og 1. mgr. 24. gr. áfengislaga ber að svipta ákærða ökuleyfi ævilangt miðað við 17. maí 1975, en þann dag var hann sviptur ökuleyfi til bráðabirgða í sakadómi Ísafjarðar við rannsókn ákæruatriðis þess, er greinir undir Hl að framan. Afhenti hann þá dómara ökuskírteini sitt. 3. Eftir atvikum þykir mega staðfesta ákvæði hins áfrýj- aða dóms um greiðslu sakarkostnaðar í héraði. Dæma ber ákærða til að greiða allan áfrýjunarkostnað sak- arinnar, þar með talin saksóknarlaun til ríkissjóðs, 50.000 krónur, og málsvarnarlaun skipaðs verjanda sins hér fyrir dómi, 50.000 krónur. Dómsorð: Ákærði, Ólafur Ingi Ingimundarson, sæti fangelsi 8 mánuði, en fullnustu refsingar skal frestað og hún niður 292 falla að 3 árum liðnum frá uppkvaðningu dóms þessa, verði almennt skilorð 57. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940, sbr. 4. gr. laga nr. 22/1955, haldið. Ákvæði héraðsdóms um ökuleyfissviptingu ákærða, greiðslu sakarkostnaðar og skaðabóta eiga að vera óröskuð. Ákærði greiði allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar málflutningslaun verjanda síns, Jóns E. Ragnarssonar hæstaréttarlögmanns, 50.000 krónur. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur sakadóms Ísafjarðar 5. mars 1976. Mál þetta er höfðað af hálfu ákæruvaldsins, í fyrsta lagi með ákæru I, dagsettri 26. september 1973, á hendur Árna Guðmunds- syni, Smiðjustíg 10, Ísafirði, fæddum þar í bæ 6. mars 1954, og Má Óskarssyni, Aðalstræti 42, Ísafirði, fæddum þar í bæ 3. októ- ber 1954, fyrir að taka í heimildarleysi, aðfaranótt föstudagsins 22. júní 1973 ásamt piltinum P. V. S. dráttarvél skammt frá Suð- ureyri við Súgandafjörð, og gegn ákærða Árna fyrir að aka henni undir áhrifum áfengis, þar til ákærði Már tók við akstrinum, en eiganda vélarinnar tókst að stöðva akstur hans inn með Súganda- firði, og voru lögreglumenn einnig til kvaddir. Telur ákæruvaldið báða ákærðu hafa gerst brotlega við 1. mgr. 259. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940, sbr. lög nr. 20/1956, en ákærða Árna jafnframt við 2. mgr., sbr. 4. mgr. 25. gr., sbr. 80. gr. umferðarlaga nr. 40/1968, og 1. mgr. 24. gr., sbr. 45. gr. áfengislaga nr. 82/1969. Krefst ákæruvaldið þess, að ákærðu verði dæmdir til refsingar, ákærði Árni jafnframt til ökuleyfissviptingar samkvæmt 81. gr. umferðarlaga og 1. mgr. 24. gr. áfengislaga og báðir til greiðslu skaðabóta og alls sakarkostnaðar. Í öðru lagi er málið höfðað með ákæru II, dagsettri 20. maí 1975, á hendur Ólafi Inga Ingimundarsyni sjómanni, Hnífsdals- vegi 8, Ísafirði, fæddum 15. júlí 1950 í Reykjavík, fyrir að taka í heimildarleysi tvívegis í ágúst 1973 bifreiðar og aka þeim verandi undir áhrifum áfengis, þ. e. aðfaranótt sunnudagsins 12. ágúst 293 bifreiðina R 10106 við Ásgarð 7 í Garðahreppi og aka henni nokk- urn spöl, þar til eiganda hennar tókst að stöðva akstur hans, og aðfaranótt laugardagsins 18. ágúst bifreiðna Í 197 við Túngötu 20 á Ísafirði og aka henni víðsvegar um götur bæjarins, þar til akstri lauk á Suðurgötu vegna afskipta lögreglu. Telur ákæruvaldið þetta varða við 1. mgr. 259. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940, sbr. lög nr. 20/1956, 2. mgr., sbr. 3. og 4. mgr. 25. gr., sbr. 80. gr. umferðarlaga nr. 40/1968 og 1. mgr. 24. gr., sbr. 45. gr. áfengislaga nr. 82/1969. Enn fremur fyrir að vera fimmtudaginn 30. ágúst 1973 og laug- ardaginn 2. febrúar 1974 ölvaður og með óspektir á almannafæri, í fyrra skiptið á Ísafirði og síðara skiptið á Hótel Esju í Reykja- vík. Telur ákæruvaldið þetta varða við 21. gr., sbr. 44. gr. áfengis- laga. Krefst ákæruvaldið þess, að ákærði verði dæmdur til refsingar, til ökuleyfissviptingar samkvæmt 81. gr. umferðarlaga og 1. mgr. 24. gr. áfengislaga, til greiðslu skaðabóta og alls sakarkostn- aðar. Í þriðja lagi er málið höfðað með ákæru III, dagsettri 18. ágúst 1975, á hendur: 1. Árna Guðmundssyni, Aðalstræti 12, Ísafirði, fæddum þar í bæ 6. mars 1954, 2. Niels Jónssyni, Hlíðarvegi 26, Ísafirði, fæddum þar í bæ 27. febrúar 1954, 3. Erni Jónssyni, Sundstræti 35 A, Ísafirði, fæddum þar í bæ 29. mars 1953, 4. Kristjáni Sveinbjörnssyni, Aðalstræti 22, Ísafirði, fæddum þar í bæ 21. maí 1948, 5. Ólafi Inga Ingimundarsyni, Hnífsdalsvegi 8, Ísafirði, fæddum í Reykjavík 15. júlí 1950, 6. Braga Jónssyni, Hnífsdalsvegi 8, Ísafirði, fæddum þar í bæ 15. desember 1947, fyrir eftirtalin brot: I. Ákærða Árna Guðmundssyni er gefið að sök að hafa skömmu eftir miðjan marsmánuð 1974 brotist inn í kortaklefa m/b Fagra- ness í Ísafjarðarhöfn og stolið þar úr lyfjakistu 6 glösum af mor- fíni ásamt tilheyrandi sprautum. Enn fremur aðfaranótt sunnudagsins 23. júní 1974 farið um borð í m/b Víking II., m/b Guðnýju og m/b Fagranes í Ísafjarðar- höfn, þar sem ákærði hugðist stela morfíni, en hann varð frá að hverfa án þess að finna nokkuð. 294 II. Ákærðu Árna Guðmundssyni og Niels Jónssyni er gefið að sök að hafa skömmu eftir miðjan marsmánuð 1974 brotist inn í korta- klefa m/b Víkings 11. í Ísafjarðarhöfn og stolið þar 6 sprautu- hylkjum af morfíni. II. Ákærðu Árna Guðmundssyni, Niels Jónssyni og Erni Jónssyni er gefið að sök að hafa aðfaranótt mánudagsins 17. júní 1974 farið um borð í m/b Þrist við bryggju í Hnífsdal og stolið þar lyfja- kistu úr björgunarbáti og poka með neyðarblysum, en lyfjakistan hafði að geyma m. a. 6 sprautuhylki af morfíni. IV. Ákærðu Árna Guðmundssyni og Erni Jónssyni er gefið að sök að hafa aðfaranótt sunnudagsins 30. júní 1974 farið um borð í breskan togara í Ísafjarðarhöfn og stolið þar pappahólk, sem inni- hélt m. a. sex sprautuhylki af morfíni. V. Ákærðu Árna Guðmundssyni og Kristjáni Sveinbjörnssyni er gefið að sök að hafa aðfaranótt sunnudagsins 20. október 1974 brotist inn í klefa skipstjórans á m/b Flosa í bátahöfninni á Ísa- firði og stolið þar sex sprautuhylkjum af morfíni úr lyfjakistu bátsins. VI. Ákærða Kristjáni Sveinbjörnssyni er gefið að sök að hafa fostu- daginn 20. júní 1975 stolið átta glösum af morfíni í sjúkraskýlinu á Bolungarvík. VII. Ákærða Niels Jónssyni er gefið að sök að hafa snemma í júní- mánuði 1974 stolið gúmmíbjörgunarbáti, köfunartækjum og neyð- arblysum um borð í hraðbáti í Ísafjarðarhöfn. VIII. Ákærðu Ólafi Inga Ingimundarsyni og Braga Jónssyni er gefið að sök að hafa sunnudaginn 24. mars 1974 farið um borð í Orra í Ísafjarðarhöfn og stolið þar sex glösum af morfíni, þremur sprautum og glasi með ópíumtöflum. 295 IX. Ákærða Ólafi Inga Ingimundarsyni er gefið að sök að hafa sunnudaginn 24. mars 1974 farið um borð í m/b Víking Il. í Ísafjarðarhöfn og stolið þar sex glösum af morfíni. Þykir ákæruvaldinu allir framangreindir verknaðir ákærðu varða við 244. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940, en verkn- aður, sem lýst er í ákærulið 1, síðari málsgrein, þykir varða við 244. gr., sbr. 20. gr. nefndra laga. Krefst ákæruvaldið þess, að ákærðu verði dæmdir til refsingar, til greiðslu skaðabóta, ef krafist verður, og til greiðslu alls sakar- kostnaðar. Í fjórða lagi er málið höfðað með ákæru IV, dagsettri 27. ágúst 1975, á hendur Þresti Jónssyni sjómanni, Hlíðarvegi 26, Ísafirði, fæddum 24. apríl 1957 á Flateyri, Árna Guðmundssyni, Aðalstræti 12, Ísafirði, fæddum þar í bæ 6. mars 1954, og Ólafi Inga Ingi- mundarsyni, Hnífsdalsvegi 8, Ísafirði, fæddum 15. júlí 1950 í Reykjavík, fyrir að aka aðfaranótt miðvikudagsins 9. apríl 1975 undir áhrifum áfengis bifreiðinni R 2598, þ. e. ákærði Ólafur Ingi skamman spöl eftir Skólagötu á Ísafirði, er bifreiðinni var ýtt í gang, ákærði Árni þaðan að Ósbrú og ákærði Þröstur þaðan í Miðtún, þar sem aksturinn var stöðvaður af lögreglu. Telur ákæruvaldið háttsemi allra ákærðu varða við 2. mgr. sbr. 4. mgr. 25. gr., sbr. 80. gr. umferðarlaga nr. 40/1968 og |. mgr. 24. gr., sbr. 45. gr. áfengislaga nr. 82/1969. Gegn ákærða Þresti er málið enn fremur höfðað fyrir eftir- greind brot: I. Fyrir að aka aðfaranótt laugardagsins 2. nóvember 1974 bif- reiðinni Í 597 um götur á Ísafirði án þess að sinna stöðvunar- merkjum lögreglu og á allt að 100 km hraða miðað við klst. á Hafnarstræti, en hálka og myrkur var á. Telur ákæruvaldið þetta varða við 3. mgr. 38. gr., 49. gr., 1. og 3. mgr., stafliði a, b og i, og 1. mgr. 50. gr., sbr. 80. gr. umferðar- laga. Il. Fyrir að aka undir áhrifum áfengis um og eftir miðnætti aðfaranótt mánudagsins 7. apríl 1975 bifreiðinni R 2598 um götur á Ísafirði og í Hnífsdal og aðfaranótt fimmtudagsins 8. maí 1975 bifreiðinni Í 597 af Hlíðarvegi inn á Túngötu. Telur ákæruvaldið þetta varða við 2. mgr., sbr. 4. mgr. 25. gr., sbr. 80. gr. umferðarlaga og 1. mgr. 24. gr., sbr. 45. gr. áfengislaga. Krefst ákæruvaldið þess, að ákærðu verði dæmdir til refsingar, 296 til ökuleyfissviptingar samkvæmt 81. gr. umferðarlaga og 1. mgr. 24. gr. áfengislaga og til greiðslu alls sakarkostnaðar. Í fimmta lagi er málið höfðað með ákæru V, dagsettri 29. októ- ber 1975, á hendur Kristjáni Sveinbjörnssyni, Aðalstræti 22, Ísa- firði, fæddum þar í bæ 21. maí 1948, Árna Guðmundssyni, Aðal- stræti 12, Ísafirði, fæddum þar í bæ 6. mars 1954, Gunnari Atla Överby, Hlíðarvegi 51, Ísafirði, fæddum 26. október 1952 í Florð, Noregi, og Hirti Júlíussyni, Fjarðarstræti 4, Ísafirði, fæddum 10. ágúst 1950 á Akranesi, fyrir eftirgreind hegningarlagabrot: I. Tékkasvik. Ákærða Kristjáni Sveinbjörnssyni er gefið að sök að hafa á árinu 1974 gefið út eftirgreinda tékka á ávísanareikning sinn nr. 1021 við Landsbanka Íslands, útibúið Ísafirði, án þess að nóg innstæða væri fyrir hendi á reikningnum, og notað síðan tékkana í viðskiptum í Reykjavík, nema annars verði getið, með eftir- greindum hætti: 1. A Nr.550421, að fjárhæð kr. 1.000, dagsettur 27. september 1974, óljóst um notkun tékkans, sem framseldur er í banka af Olíufélaginu h/f. 2. A Nr. 19673, að fjárhæð kr. 5.000, dagsettur 2. október 1974, óljóst um notkun tékkans, sem framseldur er í banka af ákærða sjálfum. 3. A Nr. 556450, að fjárhæð kr. 10.000, dagsettur 3. október 1974, óljóst um notkun tékkans, sem framseldur er í banka af ákærða sjálfum. 4. A Nr. 636342, að fjárhæð kr. 1.000, dagsettur 21. desember 1974, óljóst um notkun tékkans, sem framseldur er í banka af Landssímastöðinni á Akureyri. 5. A Nr. 641429, að fjárhæð kr. 2.000, dagsettur 28. desember 1974, notaður til staðgreiðslu á tóbaksvörum á Reykjavíkurflug- velli. 6. A Nr. 641430, að fjárhæð kr. 1.000, dagsettur 28. desember 1974, notaður til staðgreiðslu á veitingum á Hótel Esju. 7. A Nr. 641431, að fjárhæð kr. 5.000, dagsettur 28. desember 1974, sama notkun og greinir í 6. lið. 8. A Nr. 641432, að fjárhæð kr. 5.000, dagsettur 29. desember 1974, notaður til staðgreiðslu á veitingum í veitingahúsinu Borgar- túni 32. 9. A Nr. 641433, að fjárhæð kr. 5.000, dagsettur 28. desember 277 1974, útgefinn til Hótels Esju til greiðslu á veitingum eða annarri þjónustu. 10. A Nr. 641434, að fjárhæð kr. 5.000, dagsettur 28. desember 1974, notaður í viðskiptum við veitingahúsið Útgarð h/f. 11. ANr. 631437, að fjárhæð kr. 5.000, dagsettur 28. desember 1974, notaður til staðgreiðslu á veitingum Í veitingahúsinu Glæsi- bæ. 12. ANr.641440, að fjárhæð kr. 5.000, dagsettur 20. desember 1974, notaður til staðgreiðslu á veitingum á Hótel Esju. 13. A Nr. 641441, að fjárhæð kr. 5.000, dagsettur 29. desember 1974, notaður til staðgreiðslu á veitingum á Hótel Esju. 14. ANr. 641442, að fjárhæð kr. 5.000, dagsettur 29. desember 1974, notaður til staðgreiðslu á veitingum í veitingahúsinu Borg- artúni 32. 15. A Nr. 631443, að fjárhæð kr. 5.000, dagsettur 29. desember 1974, notaður til staðgreiðslu á veitingum á Hótel Esju. 16. A Nr. 641444, að fjárhæð kr. 1.000, dagsettur 30. desember 1974, óljóst um notkun tékkans, sem framseldur er í banka af Gúmmívinnustofunni h/f, Skipholti 35. 17. A Nr. 641445, að fjárhæð kr. 5.000, dagsettur 30. desember 1974, notaður til staðgreiðslu á veitingum á Röðli. 18. ANr. 641447, að fjárhæð kr. 5.000, dagsettur 30. desember 1974, notaður til staðgreiðslu á veitingum á Röðli. 19. A Nr. 641448, að fjárhæð kr. 5.000, dagsettur 30. desember 1974, notaður til staðgreiðslu á veitingum á Röðli. 20. ANr.641449, að fjárhæð kr. 15.000, dagsettur 3l. desember 1974, notaður til staðgreiðslu á veitingum og þjónustu á Hótel Loftleiðum. 21. ANr. 641450, að fjárhæð kr. 25.000, dagsettur 31. desember 1974, notaður til staðgreiðslu á veitingum og þjónustu á Hótel Loftleiðum. Telur ákæruvaldið háttsemi ákærða Kristjáns, sem að framan er rakin, varða við 248. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940. II. Þjófnaðarbrot. 1. Ákærðu Kristjáni Sveinbjörnssyni og Árna Guðmundssyni er í félagi gefið að sök að hafa þriðjudagsnóttina 1. apríl 1975 brotist inn í húsakynni Félagsbakarísins á Ísafirði og stolið þar kr. 1.900 í peningum, nokkru magni af konfekti, peningakassa með smámynt og reikningum og fjórum 50 kg sekkjum af strá- sykri. 298 Telur ákæruvaldið þetta varða við 244. gr. almennra hegningar- laga. 2. Ákærða Kristjáni Sveinbjörnssyni er gefið að sök að hafa, sunnudagskvöldið 20. júlí 1974 brotist inn í Niðursuðuverksmiðj- una h/f, Torfnesi, Ísafirði, og stolið þar tveim kössum af frystri rækju. Telur ákæruvaldið þetta varða við 244. gr. almennra hegningar- laga. 3. Ákærða Kristjáni Sveinbjörnssyni er gefið að sök að hafa þriðjudaginn 12. ágúst 1975 stolið úr bifreiðinni G 7764, sem stóð fyrir utan Björnsbúð á Ísafirði, tveim flöskum af áfengi. Telur ákæruvaldið þetta varða við 244. gr. almennra hegningar- laga. 4. Ákærðu Kristjáni Sveinbjörnssyni og Gunnari Atla Överby er í félagi gefið að sök að hafa mánudagsnóttina 22. september 1975 brotist inn í Íshúsfélag Ísfirðinga h/f og stolið þar úr kjöt- geymslu einum dilkaskrokk, einu nautslæri og tveimur kinda- hausum. Telur ákæruvaldið þetta varða við 244. gr. almennra hegningar- laga. 5. Ákærðu Kristjáni Sveinbjörnssyni, Hirti Júlíussyni og Gunn- ari Atla Överby er í félagi gefið að sök að hafa mánudagsnóttina 6. október 1975 reynt að brjótast í þjófnaðarskyni inn í áfengisút- söluna við Aðalstræti á Ísafirði, þar sem lögreglumenn komu að þeim, þar sem þeir höfðu tekið loftspjald úr glugga í kjallara hússins, og handtók þá. Telur ákæruvaldið þetta varða við 244. gr. almennra hegningar- laga. 6. Ákærða Kristjáni Sveinbjörnssyni er svo loks gefið að sök að hafa í septembermánuði 1975 slegið eign sinni á kr. 30.000 í peningum, sem ákærði fann á götu við Esso-Nesti á Ísafirði, og eytt þeim að hluta í eigin þarfir, áður en lögreglumönnum tókst að leggja hald á peningana. Telur ákæruvaldið þetta varða við 246. gr. almennra hegningar- laga. Krefst ákæruvaldið þess, að ákærðu verði dæmdir til refsingar og til greiðslu skaðabóta og alls sakarkostnaðar. Í sjötta lagi er málið höfðað með ákæru VI, dagsettri 10. nóv- ember 1975, á hendur: 1. Má Óskarssyni, Aðalstræti 42, Ísafirði, fæddum þar í bæ 8. okt. 1954, 299 2. Árna Guðmundssyni, Aðalstræti 12, Ísafirði, fæddum þar í bæ 6. mars 1954, og 3. Hirti Júlíussyni, Sólgötu 9, Ísafirði, fæddum á Akranesi 10. ágúst 1950, fyrir eftirgreind brot: I. A. Ákærða Má Óskarssyni er gefið að sök að hafa aðfaranótt sunnu- dagsins 29. september 1974 undir áhrifum áfengis ekið bifreiðinni Í 796 frá Ísafirði áleiðis til Bolungarvíkur, þar til lögreglan stöðv- aði akstur hans fyrir utan Búð í Hnífsdal. Telur ákæruvaldið þetta varða við 2. mgr., sbr. 4. mgr. 25. gr., sbr. 80. gr. umferðarlaga nr. 40/1968 og 1. mgr. 24. gr., sbr. 45. gr. áfengislaga nr. 82/1969. 1. B. Ákærða Má er gefið að sök að hafa aðfaranótt föstudagsins 30. ágúst 1974 brotist inn í raftækjaverslunina Neista í Hafnarstræti á Ísafirði og stolið þar lítilli talstöð. Einnig síðar sömu nótt inn á raftækjaverkstæðið Raf, en ákærði hvarf þaðan án þess að taka nokkuð. Telur ákæruvaldið þetta varða við 244. gr. almennra hegningar- laga nr. 19/1940, síðara tilvikið, sbr. 20. gr. sömu laga. I. C. Ákærða Má er gefið að sök að hafa aðfaranótt þriðjudagsins 8. október 1974 brotist ásamt piltinum Benedikt Skúlasyni inn í apótekið á Ísafirði og stolið þar 2—3 þúsund krónum í peningum og nokkru af lyfjum. Telur ákæruvaldið þetta varða við 244. gr. almennra hegningar- laga. II. Ákærða Árna (Guðmundssyni er gefið að sök að hafa aðfara- nótt laugardagsins 7. júlí 1973 brotist inn í stýrishúsið á m/b Giss- uri hvíta í Ísafjarðarhöfn og stolið þar haglabyssu og riffli. Telur ákæruvaldið þetta varða við 244. gr. almennra hegningar- laga. III. Ákærða Hirti Júlíussyni er gefið að sök að hafa aðfaranótt fimmtudagsins 23. janúar 1975 undir áhrifum áfengis ekið vöru- bifreið, sem Rafveita Ísafjarðar á, víðsvegar um götur Ísafjarðar. 300 Telur ákæruvaldið þetta varða við 2. mgr. 25. gr., sbr. 80. gr. umferðarlaga og 1. mgr. 24. gr., sbr. 45. gr. áfengislaga. IV. Ákærðu Má Óskarssyni og Árna Guðmundssyni er gefið að sök að hafa fimmtudaginn 18. janúar 1973 brotist inn í Alþýðuhúsið á Ísafirði og stolið þar peningum, kr. 34.000, og litlum peninga- kassa. Telur ákæruvaldið þetta varða við 244. gr. almennra hegningar- laga. Ákærðu Má Óskarssyni og Hirti Júlíussyni er gefið að sök að hafa aðfaranótt fimmtudagsins 23. janúar 1975 brotist inn í káetu, lest, brú og eldhús í m/s Fagranesi í Ísafjarðarhöfn og stolið þar 47 flöskum af áfengi, sem áttu að fara með skipinu til Þingeyrar, ö—"T þúsund krónum í peningum, 5—6 kartonum af vindlingum og nokkru af öli og sælgæti. Telur ákæruvaldið þetta varða við 244. gr. almennra hegningar- laga. Krefst ákæruvaldið þess, að ákærðu verði dæmdir til refsingar, til greiðslu skaðabóta og alls sakarkostnaðar og ákærðu Már Óskarsson og Hjörtur Júlíusson enn fremur til ökuleyfissvipt- ingar samkvæmt 81. gr. umferðarlaga og 1. mgr. 24. gr. áfengis- laga. Ákærðu eru allir komnir yfir lögaldur sakamanna og hafa sætt kærum og refsingum sem hér segir: 1. Ákærði Árni Guðmundsson: 1973 20/8 á Akureyri: Sátt, 1.000 kr. sekt fyrir brot á 21. gr. áfengislaga. 1973 3/3 á Ísafirði: Sátt, 1.500 kr. sekt fyrir brot á 21. gr. áfengislaga og 3. mgr. 73. gr. lögreglusamþykktar Ísafjarðar. 1973 7/5 á Ísafirði: Sátt, 1.000 kr. sekt fyrir brot á 21. gr. áfengislaga. 1973 19/11 á Ísafirði: Sátt, 1.000 kr. sekt fyrir brot á 21. gr. áfengislaga. 2. Ákærði Már Óskarsson: 1971 30/11 á Ísafirði: Sátt, 3.000 kr. sekt fyrir brot á 257. gr. laga nr. 19/1940 og 21. gr. áfengislaga. 1971 30/11 á Ísafirði: Sátt, 500 kr. sekt fyrir brot á 60. gr. umferðarlaga. 1972 24/3 á Ísafirði: Sátt, 500 kr. sekt fyrir brot á 21. gr. áfengislaga. 301 1972 10/5 á Ísafirði: Sátt, 4.000 kr. sekt fyrir brot á 219. gr. hegningarlaga og 3. gr., sbr. 7. gr. reglugerðar nr. 105/1936 um innflutning, sölu og meðferð á skotvopnum o. fl., sbr. lög nr. 69/1936. 1972 13/7 á Ísafirði: Sátt, 2.000 kr. sekt fyrir brot á 2., sbr. 3. mgr. 25. gr. umferðarlaga og 1. mgr. 24. gr. áfengislaga. . Ákærði Ólafur Ingi Ingimundarson: 1972 9/3 í Gullbringu- og Kjósarsýslu: Dómur: 3 mánaða fangelsi, skilorðsbundið í 3 ár, fyrir brot gegn 244. gr. hegn- ingarlaga, 254. gr. og 259. gr. hegningarlaga, 2. mgr. 25. gr. umferðarlaga og 1. mgr. 24. gr. áfengislaga. Sviptur ökuleyfi í 6 mánuði frá 18/2 1974, dómsbirting. . Ákærði Niels Jónsson: 1971 10/11 á Ísafirði: Dómur: 10 daga varðhald fyrir brot á 2. mgr. 25. gr., 1. mgr. 26. gr., 1. mgr. 37. gr., 1. og 2. mgr. 49. gr., 1. og 2. mgr. 50. gr. umfreðarlaga og 1. mgr. 24. gr. áfengislaga. Sviptur ökuleyfi í 1 ár frá 1. nóvember 1971. 1972 18/3 á Ísafirði: Sátt, 1.000 kr. sekt fyrir brot á 21. gr. áfengislaga. 1972 22/3 á Ísafirði: Sátt, 500 kr. sekt fyrir brot gegn 21. gr. áfengislaga. 1972 26/4 á Ísafirði: Sátt, 500 kr. sekt fyrir brot á 21. gr. áfengislaga. 1973 7/5 á Ísafirði: Sátt, 1.000 kr. sekt fyrir brot á 21. gr. áfengislaga. . Ákærði Örn Jónsson: 1971 á Ísafirði: Uppvís að brotum gegn 244. gr. hegningar- laga. Ákæru frestað skilorðsbundið í 2 ár frá 26/3 1971. 1971 18/10 á Ísafirði: Sátt, 1.500 kr. sekt fyrir brot á 21. gr. áfengislaga. 1972 21/3 á Ísafirði: Sátt, 1.000 kr. sekt fyrir brot á 21. gr. áfengislaga. . Ákærði Kristján Sveinbjörnsson: 1966 28/4 á Ísafirði: Áminning fyrir brot gegn 2. mgr. 17. gr. umferðarlaga nr. 26/1958. 1969 22/10 á Ísafirði: Sátt, 1.000 kr. sekt fyrir brot á 25. gr. umferðarlaga og 24. gr. áfengislaga. Sviptur ökuleyfi í 3 mánuði frá 24/11 1969. 1969 4/9 á Ísafirði: Sátt, 400 kr. sekt fyrir brot á 51., sbr. 65. gr. umferðarlaga. 10. 302 1970 3/12 á Ísafirði: Sátt, 1.000 kr. sekt fyrir brot á 21. gr. áfengislaga. 1973 26/1 í Reykjavík: Dómur: 10 daga varðhald fyrir brot gegn 25. gr. umferðarlaga og 24. gr. áfengislaga. Sviptur öku- leyfi ævilangt frá 26/1 1973. Ákærði Bragi Jónsson: 1965 í S.-Múlasýslu: Uppvís að broti gegn 1. mgr. 259. gr. hegningarlaga, sbr. lög nr. 20/1956. Ákæru frestað skilorðs- bundið í 2 ár frá 16/9 1965. 1967 15/12 á Ísafirði: Dómur: 5.000 kr. sekt fyrir brot á 2. mgr. 25. gr. 1. mgr. 37. gr., 1. mgr. 41. gr. umferðarlaga og 1. mgr. 24. gr. áfengislaga. Sviptur ökuleyfi í 6 mánuði frá dómsbiriingu. Greiði Báru h/f, Eskifirði, skaðabætur, kr. 27.292. 1969 5/12 á Ísafirði: Sátt, 300 kr. sekt fyrir brot á 21. gr. áfengislaga. 1974 21/2 á Ísafirði: Dómur: 12 daga varðhald fyrir brot gegn 2. mgr., sbr. 4. mgr. 25. gr. umferðarlaga og 1. mgr. 24. gr. áfengislaga. Sviptur ökuleyfi í 1 ár frá 24/7 1973. Ákærði Þröstur Jónsson: Hefur hvorki sætt refsingu né öðrum viðurlögum, svo kunn- ugt sé. . Ákærði Gunnar Atli Överby: 1969 17/9 á Ísafirði: Sátt, 200 kr. sekt fyrir brot á 21. gr. áfengislaga. 1969 17/9 á Ísafirði: Sátt, 1.000 kr. sekt fyrir brot á 21. gr. áfengislaga. 1971 26/5 í Reykjavík: Sátt, 3.000 kr. sekt fyrir brot á 21. gr. áfengislaga. 1971 16/6 á Ísafirði: Sátt, 500 kr. sekt fyrir brot á 21. gr. áfengislaga. 1972 5/6 á Ísafirði: Sátt, 900 kr. sekt fyrir brot á 21. gr. áfengislaga. 1972 4/10 í Reykjavík: Sátt, 1.000 kr. sekt fyrir brot á 21. gr. áfengislaga. Ákærði Hjörtur Júlíusson: 1967 29/5 á Akranesi: Sátt, 800 kr. sekt fyrir brot á 21. gr. áfengislaga. 1973 á Ísafirði: Uppvís að broti gegn 1. mgr. 259. gr. hegn- ingarlaga nr. 19/1940, sbr. lög nr. 20/1956. Ákæru frestað skilorðsbundið í 2 ár frá 8/3 1973. 303 Málavextir. Ákæra 1. Að morgni föstudagsins 22. júní 1973 hringdi Friðjón Guðmunds- son, Hlíðarvegi 2, Suðureyri, til lögreglunnar á Ísafirði og óskaði lögregluaðstoðar vegna dráttarvélarþjófnaðar. Kvað hann ölvaða menn frá Ísafirði hafa stolið frá sér dráttarvél og ekið henni inn með Súgandafirði, en hann hefði elt mennina í bifreið og náð beim og tekið af þeim dráttarvélina. Lögreglumenn fóru á móti Friðjóni og mættu honum í Botni í Súgandafirði, þar sem hann var með öðrum manni, og höfðu þeir meðferðis fjóra menn frá Ísafirði, sem stolið höfðu dráttarvélinni. Voru það ákærðu Árni Guðmundsson og Már Óskarsson ásamt Páli Sigurðssyni úr Reykjavík og Reyni Erni Eiríkssyni úr Kópavogi. Við yfirheyrslu í sakadómi sama dag viðurkenndu ákærðu ásamt Páli Sigurðssyni að vera valdir að dráttarvélarþjófnaðinum. Kváðust þeir hafa verið við drykkju í húsi á Suðureyri nóttina áður, en þangað hefðu þeir farið með leigubifreið. Þeir hefðu svo um nóttina gengið inn Súgandafjörð og séð þá dráttarvél. Hefðu þeir komið sér saman um að taka vélina traustataki, utan Reynir Örn, sem ekki hefði viljað taka þátt í athæfi þessu. Hefðu þeir síðan tengt saman kveikjuþræði vélarinnar og síðan ekið af stað inn fjörð- inn. Kváðu þeir ákærða Má hafa ekið, en töldu jafnframt, að ákærði Árni hefði ekið lítils háttar, en þeir þrír hefðu hjálpast að því að setja vélina í gang. Þeim félögum var tekið blóð til alkóhól- mælingar, og reyndist alkóhólmagn í blóði ákærða Árna vera 1.57%e., en í blóði ákærða Más 0.39%. Friðjón Guðmundsson krafðist skaðabóta fyrir dráttarvélina, kr. 2.500, og samþykktu ákærðu ásamt Páli Sigurðssyni þá kröfu. Ákæra II. 1. liður. Klukkan 0235 sunnudaginn 12. ágúst 1973 var óskað aðstoðar að Ásgarði 7, Garðahreppi. Sá, sem óskaði aðstoðar, var Einar Siggeirsson, s. st., og var það vegna þess, að rétt áður hafði bifreið hans, R 10106, verið sett í gang og ekið af stað, en hann náð að hindra frekari akstur, þegar bifreiðinni hafði verið ekið um 50 metra. Sagði Einar tvo unga pilta hafa verið í bifreiðinni, greinilega undir áhrifum áfengis, og hefðu þeir hlaupið frá sér og horfið sér sjónum. Hefði sá, sem sat undir stýri, verið dökkhærður, síð- hærður og í lopapeysu. 304 Vindrúða í hægri framhurð bifreiðarinnar reyndist hafa verið brotin til að komast inn í bifreiðina, en í henni fundust lyklar, sem gengu að kveikjulás hennar, og kvaðst Einar ekki eiga lykla þessa. Þá fannst skilríkjalaus jakki í bifreiðinni. Var þegar tekið að svipast um eftir piltum þessum, og fundust þeir síðar um nóttina við húsið nr. 4 við Hraunhóla í Garðahreppi. Er lögreglumenn komu að húsinu, hljóp sá, sem klæddur var þverröndóttu peysunni, á hrott og hvarf, en hinn, sem var áber- andi ölvaður, var fluttur til yfirheyrslu á lögreglustöð. Kvaðst piltur þessi heita Heimir Guðjónsson, til heimilis að Hraunhólum 4, Garðahreppi. Neitaði hann í fyrstu að svara spurningum, en kvað þann, sem með sér hefði verið, heita Ólaf Inga Ingimundar- son, Faxatúni 26, Garðahreppi, með aðsetri að Hnífsdalsvegi 8, Hnífsdal. Síðar viðurkenndi Heimir að hafa verið í bifreiðinni R 10106 fyrr um nóttina. Klukkan 1100 sama dag mætti til yfirheyrslu hjá rannsóknar- lögreglunni í Hafnarfirði Ólafur Ingi Ingimundarson, Hnífsdals- vegi 8, Ísafirði, ákærði í máli þessu. Kvaðst hann hafa verið við vindrykkju hjá Heimi Guðjónssyni að Hraunhólum 4 kvöldið áður. Hafi þeir Heimir drukkið úr tveim flöskum af ákavíti og hafi þeir verið orðnir blindfullir, er þeim datt í hug að fara út. Kvaðst ákærði lítið muna eftir ferðum þeirra, en þó hefðu þeir ætlað að fá sér leigubíl, sem þeir hefðu þó ekki fengið. Næst kveðst ákærði muna eftir sér heima hjá Heimi og hafi hann þá séð hvíta lögreglubifreið og þá hlaupið í burtu, sjálfsagt af því að hann hafi vitað sig hafa gert eitthvað af sér. Síðar hafi hann svo farið heim til Heimis og sofnað þar. Hafi hann þá verið jakka- laus og ekki vitað, hvar hann týndi honum. Ákærða var sýndur jakkinn, sem fannst í bifreiðinni R 10106, og kvaðst hann eiga jakkann, en kvaðst ekki þekkja lyklana, sem fundust í bifreið- inni. Fkki sagðist ákærði muna eftir að hafa brotist inn í bif- reiðina, en kvað það geta verið, þar eð hann hafi verið mikið fullur. Sama dag kl. 1420 mætti Heimir Guðjónsson til yfirheyrslu. Greindi hann svo frá, að þeir, hann og ákærði, hefðu nóttina áður brotið rúðu í hvítri Cortina bifreið utan við húsið Ásgarð 7, Garðahreppi. Báðir hefðu þeir verið mikið ölvaðir. Kvað Heimir sig minna, að Ólafur hefði brotið litla hliðarrúðu og þannig opnað bifreiðina. Lykla kvaðst Heimir hafa fundið í litlum kassa í hólfi bifreiðarinnar og hefðu þeir gengið að svissinum. Ólafur hafi sest undir stýri, ræst bifreiðina og síðan ekið nokkra metra, uns eig- 305 andi bifreiðarinnar hafi komið og stöðvað þá. Taldi Heimir þá og hafa farið inn í aðra bifreið við Löngufit, en hún hafi ekki farið í gang, en Ólafur hafi stýrt henni. Ákærði Ólafur Ingi var enn yfirheyrður sama dag. Kvaðst hann ekki muna eftir að hafa ekið. bifreiðinni R 10106, en kvaðst ekki efast um að hafa gert það, þar eð Heimir segði það. Ítrekaði ákærði, að hann hefði verið mikið drukkinn og kvaðst ekki muna atburða- rás næturinnar. Kvaðst hann samþykkja að greiða helminginn af 2.000. kr. skaðabótakröfu eiganda nefndrar bifreiðar. Ákærði kom fyrir rétt í sakadómii Ísafjarðar hinn 18. febrúar 1974 og staðfesti þá lögregluskýrslur um málið í öllum atriðum og kvaðst engu hafa við að bæta. Skaðabæturnar kvaðst hann þó eigi hafa greitt ennþá. 2. liður. Klukkan 0330 laugardaginn 18. ágúst 1973 voru lögreglumenn á Ísafirði á eftirlitsferð. Á Sundstræti urðu þeir varir við bifreið, sem ekið var niður fyrir sláturhús KÍ, og virtist sem reyna ætti að fela bifreiðina. Þegar hafa átti tal af ökumanninum, ók hann fram hjá lögreglumönnunum á töluverðri ferð og sinnti engum stöðvunarmerkjum. Var honum veitt eftirför, og náðist hann skömmu síðar. Reyndist bifreiðin vera Í 197 og ökumaður hennar Ólafur Ingi Ingimundarson, ákærði, og hafði hann stolið bifreið- inni skömmu áður við húsið nr. 20 við Túngötu. Eigandi bifreiðar- innar sótti hana skömmu síðar og sagði hana óskemmda. Hafði bifreiðin verið opin og með kveikjuláslyklum í, þegar ákærði tók hana. Kvað ákærði þá Má Óskarsson og Árna Guðmundsson hafa verið með sér, þegar hann tók bifreiðina, en hann var einn á ferð, þegar hann var tekinn. Tekin var af ákærða skýrsla um meinta ölvun við akstur, og einnig var honum tekið blóð til alkóhólrann- sóknar. Samkvæmt þeirri skýrslu kvaðst hann hafa drukkið marg- ar tegundir af áfengi fyrir aksturinn í Félagsheimilinu í Hniífs- dal og kvaðst einnig hafa fundið til áfengisáhrifa við aksturinn. Ákærði kom fyrir rétt í sakadómi 16. nóvember 1973 og staðfesti þá lögregluskýrslur um málið og kvað þær réttar. Kvaðst hann og hafa tekið bifreiðina Í 197 traustataki og ekið henni sem leið liggur vestur Túngötu, suður Hafnarstræti og Aðalstræti og síðan beygt inn á Sundstræti, þar sem lögreglan stöðvaði aksturinn. Var ákærði sviptur ökuleyfi til bráðabirgða. Samkvæmt niðurstöðu blóðrannsóknar reyndist alkóhólmagn í blóði ákærða vera 1.86%,. 20 306 3. liður. Samkvæmt lögregluskýrslu, dags. 30. ágúst 1973, var ákærði Ólafur Ingi Ingimundarson staddur í apótekinu á Ísafirði þann sama dag og veittist þá að konu, sem þar var, með ósæmilegu orðbragði. Spurði hann konuna m. a. að því, hvort hún væri að fá pilluna fyrir dóttur sína, 14 ára gamla, og lét þess og getið, að tólk þetta ætti bágt, sem borgin sæi fyrir. Konan spurði þá ákærða, hvort hann væri að tala við sig, og kvað hann það vera. Sló þá konan ákærða utanundir, og gerði ákærði sig þá líklegan til að slá konuna, en gengið var á milli. Krafðist konan skaðabóta og eins þess, að ákærði yrði látinn sæta refsingu. Fyrir rétti hinn 31. ágúst 1973 viðurkenndi ákærði að hafa verið að gantast eitthvað við konu þessa, en mundi lítið, hvað þeim hafði farið á milli, nema hvað konan hefði slegið sig í andlitið. Skaðabætur neitaði ákærði að greiða vegna atviks þessa. 4. liður. Samkvæmt lögregluskýrslu, dags. 2. febrúar 1974, var óskað aðstoðar að Hótel Esju vegna ölvaðs manns. Var þar handtekinn mjög áberandi ölvaður maður, sem reyndist vera ákærði. Ákæra III. I. liður. Samkvæmt skýrslu lögreglunnar á Ísafirði, dagsettri 3. april 1974, kvaðst Árni Guðmundsson, ákærði samkvæmt þessum ákærulið, hafa brotist inn í m/s Fagranes, þar sem það lá í Ísa- fjarðarhöfn. Hefði þetta verið í kringum 18. mars s. á. og hefði Árni Pétur Guðjónsson verið með sér. Þeir hefðu farið inn um glugga í brú skipsins stjórnborðsmegin, en síðan inn í kortaklefa skipsins, þar sem meðalakassi skipsins var geymdur, og hefðu lyklarnir staðið í skránni. Hefðu þeir tekið úr kassanum 6 morfín- glös, sem þeir síðan hefðu farið með til Bolungarvíkur og neytt þar. Ákærði staðfesti framanritað fyrir rétti hinn 3. apríl 1975. Kvaðst ákærði þá ekki geta sagt til um, hvor þeirra Árna Péturs hafi átt hugmyndina að innbrotinu. Hinn 24. júní 1974 gaf ákærði Árni skýrslu hjá lögreglu, þar sem hann kannaðist við að hafa aðfaranótt sunnudagsins 23. júní s á. að afloknum dansleik farið um borð í m/b Víking II. Kvaðst hann hafa tætt upp gúmmiíbátinn og tekið upp lyfjakassann, en komist að raun um, að ekkert morfín var í honum. Hafi hann þá haldið yfir í m/b Guðnýju, en þar hafi sama sagan endurtekið sig. 307 Loks hafi hann farið um borð í m/b Fagranes, losað lokið af kist- unni utan um gúmmíbátinn og farið að skera upp seglið utan af bátnum. Í þann mund hafi komið bíll, og kvaðst ákærði þá hafa falið sig bak við kistuna, en síðan haldið á brott. Fyrir rétti hinn 3. apríl 1975 staðfesti ákærði það, sem hér að framan greinir. Taldi hann sig hafa valdið talsverðum skemmd- um á björgunarbátum m/b Víkings Il. og m/b Guðnýjar, en taldi sig ekki hafa skemmt bátinn í m/b Fagranesi. Kvaðst hann reiðu- búinn að bæta það tjón, sem hann hefði valdið, eftir því sem geta stæði til. II. liður. Ákærðu Árni Guðmundsson og Niels Jónsson brutust inn í m/b Víking II. í Ísafjarðarhöfn. Fyrir rétti hinn 3. apríl 1975 kann- aðist ákærði Árni við innbrot þetta og taldi sig hafa átt hug- myndina að innbrotinu. Hafi þeir Niels verið drukknir í þetta sinn. Kvaðst ákærði Árni hafa verið á skipinu áður og hafa vitað af lyfjakistu í brú þess. Ákærði Niels Jónsson kom fyrir rétt hinn 4. apríl 1975. Kvað hann þá Árna hafa brotið rúðu í stýrishúsi m/b Víkings Il. og þeir skriðið síðan báðir inn. Hefðu þeir farið í lyfjakistu skipsins og tekið þaðan 6 sprautuhylki af morfíni. Síðan hafi verið farið heim til föður Árna og þaðan út í Heimabæ í Hnífsdal, þar sem morfínsins var neytt. III. liður. Aðfaranótt hins 17. júní 1974 fóru þeir ákærðu Árni Guðmunds- son, Niels Jónsson og Örn Jónsson um borð í m/b Þrist, þar sem báturinn lá í Ísafjarðarhöfn. Datt ákærðu í hug að ná sér í morfín úr björgunarbáti m/b Þrists. Fór ákærði Árni upp á stýrishús m/b Þrists og tók björgunarbátinn upp úr kistu, sem hann var geymdur Í, og rétti þeim Erni og Niels. Ristu þeir bátinn upp á þilfari m/b Þrists. Tóku þeir lyfjakistu björgunarbátsins og tóru með hana upp að Ísfirðingi og opnuðu hana þar. Í kistunni voru m. a. sex túbur af morfíni, sem ákærðu skiptu á milli sín. Héldu þeir síðan að Austurvegi 14, þar sem þeir reyndu að nota morfínið. Skömmu síðar voru þeir reknir út. Fóru þá ákærðu Árni og Niels með leigubíl niður að höfn og fóru aftur um borð í m/b Þrist. Köstuðu þeir björgunarbátnum í sjóinn. Poka með neyðarblysum, sem þeir tóku úr m/b Þristi, settu ákærðu í far- angursgeymslu leigubílsins. Síðar gáfu þeir bílstjóranum blysin. 308 IV. liður. Aðfaranótt sunnudagsins 30. júní 1974 fóru ákærðu Árni Guð mundsson og Örn Jónsson um borð í breskan togara í Ísafjarðar- höfn. Um borð í togaranum tóku þeir pappahólk og höfðu með sér í land. Í pappahólk þessum reyndust m. a. vera sex sprautu- hylki af morfíni ásamt einhverju af pillum. Neyttu ákærðu mor- fínsins að Aðalstræti 22. V. liður. Sunnudaginn 20. október 1974 var lögreglunni á Ísafirði til- kynnt um innbrot í m/b Flosa, sem lá í bátahöfninni. Hafði mor- fíni verið stolið úr lyfjakistu skipsins. Sama dag hafðist upp á þjófunum, sem reyndust vera ákærðu Árni Guðmundsson og Kristján Sveinbjörnsson. Viðurkenndu þeir að hafa um nóttina farið um borð í m/b Flosa og stolið þaðan sex sprautuhylkjum af morfíni. Hefðu þeir sprengt upp hurð fyrir klefa skipstjórans. Síðan hefðu þeir opnað skúffu í klefanum og tekið morfinið þaðan. Þeir hefðu síðan neytt fjögurra skammta heima hjá föður Kristjáns, en tveim skömmtum skiluðu þeir aftur. VI. liður. Föstudaginn 20. júní 1975 var ákærði Kristján Sveinbjörnsson á ferð Í Bolungarvík. Fór hann þá m. a. í sjúkraskýlið á staðnum þeirra erinda að verða sér úti um lyfseðil. Þar eð enginn var í sjúkraskýlinu, en húsið opið, gekk ákærði inn. Fór hann inn á lækningastofuna og úr kæliskáp, sem þar var, tók hann kassa með átta glösum af morfíni. Hafði ákærði síðan samband við lækn- inn á staðnum, sem neitaði ákærða um umbeðinn lyfseðil. Hélt hann að því búnu til Ísafjarðar, og þar neytti hann tveggja skammta af morfíni ásamt öðrum, eftir að hann hafði orðið sér úti um sprautu í þeim tilgangi. VII. liður. Að morgni sunnudagsins 9. júní 1974 varð þess vart, að trillu- bátur var á reki yfir undir svonefndum Básum. Við athugun kom í ljós, að utan Sundahafnar var á reki mannlaus gúmmíbátur, og voru í honum loftkútar, köfunarlunga og sundfit. Þekkti lögreglu- maður, sem athugaði málið, hluti þessa sem sína eign. Höfðu þeir verið teknir úr hraðbáti lögreglumannsins, en þaðan höfðu og verið teknir tveir eldsneytistankar. Þegar trillan, sem áður getur, var sótt, fundust eldsneytistankarnir í henni. Síðar kom á dag- 309 inn, að ákærði Niels Jónsson hafði tekið hluti þessa úr hraðbátn- um í því skyni að kafa. Setti hann köfunartækin í árabát, sem var bundinn skammt frá, og reri síðan út fyrir grjótgarðinn. Ekki tókst köfunin sem skyldi, og fór þá ákærði upp í bátinn aftur. Henti ákærði gúmmíbátnum í sjóinn og blés hann upp. Setti hann síðan köfunartækin í gúmmíbátinn og reri honum að garðinum og fór þar í land, en hafði með sér tvö neyðarblys. VIII. liður. Samkvæmt framburði ákærða Braga Jónssonar í lögreglu- skýrslu fóru þeir hann og ákærði Ólafur Ingi Ingimundarson um borð í m/b Orra hinn 24. mars 1974. Tóku þeir þar úr lyfjaskúffu sex glös af morfíni, þrjár sprautur og glas með ópíumpillum. Ákærði Ólafur Ingi hefur og borið að hafa átt þátt í þjófnaði úr m/b Orra ásamt ákærða Braga og Árna Pétri Guðjónssyni. IX. liður. Samkvæmt framburði ákærða Ólafs Inga, bæði hjá lögreglu og fyrir dómi, fór hann um borð í m/b Víking III. hinn 24. mars 1974. Var stolið þaðan sex glösum af morfíni úr skúffu í bestikki skipsins. Morfínsins var síðan neytt í Hnífsdal. Ákæra IV. Um kl. 0500 aðfaranótt miðvikudagsins 9. apríl 1975 varð lög- reglumaðurinn, sem var nýkominn heim af vakt, var við, að bif- reiðinni R 2589 var ekið inn Seljalandsveg, og var hún ljóslaus. Veitti lögreglumaðurinn bifreiðinni eftirför, þegar henni var ekið til baka um Seljalandsveg og Miðtún. Hafði hann tal af öku- manninum, sem var ákærði Þröstur, og lagði áfengislykt frá vit- um hans. Kvað Þröstur ákærða Árna hafa ekið bifreiðinni inn Seljalandsveg, og játaði Árni því. Þá kvað Árni ákærða Ólaf Inga hafa gangsett bifreiðina og ekið henni fyrstu metrana, en ákærði Árni þá tekið við og ekið inn í fjörð. Allir báru ákærðu ölvunar- einkenni og voru því færðir á varðstofu, þar sem þeim var tekið blóð. Þá voru og teknar af þeim skýrslur um meinta ölvun við akstur, þar sem þeir viðurkenndu að hafa verið við drykkju að Skúlagötu 10 um nóttina. Hefðu þeir drukkið eina flösku ai brennivíni og fundið til áfengisáhrifa við aksturinn. Ákærði Þröstur kom fyrir rétt hinn 25. apríl 1975 og staðfesti þá framanritað. Kvað hann þá ákærðu hafa ákveðið að fara á bifreið ákærða Ólafs Inga, R 2598. Hefðu hann og ákærði Árni 910 ýtt bifreiðinni, þar sem hún hafi ekki farið í gang, en ákærði Ólafur Ingi hafi setið undir stýri. Hafi bifreiðin þá farið í gang. Akærði Árni hafi þá tekið við akstrinum og ekið sem leið liggur um Hafnarstræti og inn Seljalandsveg að Brúarnesti. Þar hafi hann, Þröstur, tekið við og ekið út Seljalandsveg og niður í Túnin, sem fyrr er rakið. Var ákærði í þessu þinghaldi sviptur ökuleyfi til bráðabirgða, en hann kvaðst hafa álitið sig án ökuréttinda frá 7. apríl 1975, að hann afhenti lögreglunni ökuskírteini sitt. Ákærðu Ólafur Ingi og Árni komu fyrir rétt hinn 17. maí 1975. Kvaðst ákærði Ólafur Ingi ekki muna eftir því að hafa sest undir stýri bifreiðarinnar, meðan henni var ýtt í gang. Taldi hann sig hafa sest inn í bifreiðina í umrætt sinn, en síðan sofnað. Ákærði Árni greindi frá á sama hátt og ákærði Þröstur. Kvað hann ákærða Ólaf Inga hafa setið undir stýri, meðan bifreiðinni var ýtt í gang. Þá viðurkenndi ákværði Árni eigin akstur sem fyrr greinir. Var hann því sviptur ökuleyfi til bráðabirgða. Ákærði Ólafur Ingi kom því næst aftur fyrir rétt og var þá kynntur framburður ákærða Árna. Taldi hann framburð þeirra ákærðu Árna og Þrastar rangan ásamt því, sem greindi í lögreglu- skýrslum. Var ákærði Ólafur Ingi sviptur ökuleyfi til bráðabirgða í þessu þinghaldi. Samkvæmt niðurstöðu blóðrannsókna reyndist alkóhólmagn í blóði ákærða Árna vera 2.66%., ákærða Ólafs Inga 2.09% og ákærða Þrastar 1.78%. 1. Aðfaranótt laugardagsins 2. nóvember 1974 hafði lögreglan á Ísafirði afskipti af ákærða Þresti, sem þá var ökumaður bifreið- arinnar Í 597. Ók ákærði gegnt einstefnu á Silfurgötu, en gaf lögreglu þá skýringu á akstrinum, að hann væri að flýta sér upp á sjúkrahús vegna slasaðs farþega í bifreiðinni. Fékk hann þá að halda áfram. Síðar um nóttina hafði lögreglan enn afskipti af ákærða, er hann ók á mikilli ferð niður Eyrargötu. Var honum veitt eftirför, þar sem hann ók um Fjarðarstræti, Sólgötu og niður Hafnarstræti. Á móts við húsið nr. 7 við Hafnarstræti var ákærða gefið stöðvunarmerki, sem hann ekki sinnti, heldur ók inn á Hafnargötu og niður þá götu, en síðan upp Hafnarstræti. Reynt var að stöðva aksturinn með hljóð- og ljósmerkjum, en án árang- urs. Á Hafnarstræti var hraði bifreiðarinnar mældur með því að halda jöfnu millibili milli bifreiðanna, og sýndi hraðamælir lög- reglubifreiðarinnar þá 100 km hraða miðað við klukkustund. Var all þeim hraða haldið upp Hafnarstræti. Síðan var beygt inn Hlíðar- veg og ekið út hann á mikilli ferð. Á móts við húsið nr. 26 við Hlíðarveg var hemlað, og stökk þá ökumaður ásamt eiganda bif- reiðarinnar út úr henni, og hlupu þeir inn í húsið. Bifreiðin rann nokkra metra áfram, en stöðvaðist er hægra framhjól hennar lenti á gangstéttarbrún. Voru ekki höfð frekari afskipti af ökumann- inum. Ákærði kannaðist við framanritað fyrir rétti hinn 25. apríl 1975, utan að hann kvað bifreiðina hafa verið stöðvaða, áður en hann fór út úr henni á Hlíðarvegi. I. Aðfaranótt mánudagsins 7. apríl 1975 veittu lögreglumenn at- hygli bifreiðinni R 2598, sem ákærði Þröstur ók upp Hafnar- stræti. Var bifreiðin stöðvuð og tal haft af ákærða, og lagði þá sterka áfengislykt frá vitum hans. Var hann því færður á varð- stofu, þar sem tekin var af honum skýrsla um meinta ölvun við akstur, og einnig var honum tekið blóð til alkóhólmælingar. Kvaðst ákærði hafa drukkið ca 1 flösku af áfengi og hafa fundið til áhrifa áfengis við aksturinn. Fyrir rétti kvaðst ákærði hafa ekið í þetta skipti frá Mánakaffi út í Hnífsdal. Þaðan til baka til Ísafjarðar. Hafi hann ekið niður Hafnarstræti niður á höfn, en síðan upp Hafnarstræti, uns lögreglumenn höfðu afskipti af hon- um. Alkóhólmagn í blóði ákærða reyndist vera 1.88%. Aðfaranótt fimmtudagsins 8. maí 1975 komu lögreglumenn að bifreiðinni Í 597 við húsið nr. 20 við Túngötu. Höfðu þeir þar tal af eiganda bifreiðarinnar, og kvað hann ákærða Þröst sennilega hafa tekið bifreiðina við húsið nr. 26 við Hlíðarveg. Sást þá ákærði skammt frá, en tók til fótanna, þegar lögreglumenn hugð- ust hafa tal af honum. Hann náðist þó, og á varðstofu viðurkenndi hann að hafa tekið bifreiðina traustataki fyrir utan húsið nr. 26 við Hlíðarveg og ekið henni. Ákærða var því tekið blóð til alkó- hólmælingar. Morguninn eftir var tekin af ákærða lögreglu- skýrsla. Samkvæmt henni kvaðst hann hafa tekið bifreiðina Í 597 fyrir utan húsið heima hjá sér að Hlíðarvegi 26 og tengt fram hjá svissinum og þannig komið bifreiðinni í gang. Síðan hefði hann ekið niður brekkuna milli Hlíðarvegar 24 og 26 og beygt inn á Túngötu. Á móts við Stebbabúð hefði bifreiðin drepið á sér og hefði þá eigandi bifreiðarinnar komið þar að. Kvaðst ákærði þá hafa hlaupið inn Túngötu, en rétt í því hafi lögreglan komið og náð sér. Ákærði kom fyrir rétt hinn 17. maí 1975 og neitaði þá að hafa ekið bifreiðinni í umrætt sinn, þar eð hún hefði aldrei 312 farið Í gang, en ákærði kvaðst hafa látið hana renni niður brekk- una. Þá kvaðst ákærði ekki hafa stolið bifreiðinni, en neitaði að svara, hvort hann hefði fengið hana lánaða. Hann kvaðst hafa fundið til áfengisáhrifa, þegar hann lét bifreiðina renna. Einnig neitaði ákærði að hafa tengt saman fram hjá svissinum. Sam- kvæmt niðurstöðu blóðrannsóknar reyndist alkóhólmagn í blóði ákærða 1.81%. Ákæra V. I. Tékkasvik. Ákærði Kristján Sveinbjörnsson gaf út og notaði á árinu 1974 samtals 21 tékka, alla, utan tvo, til handhafa og alla til greiðslu úr ávísanareikningi sínum nr. 1021 í Landsbanka Íslands, Ísa- firði, en innstæða fyrir tékkunum reyndist eigi nóg. Tékkarnir fengust því eigi innleystir og voru sendir Seðlabanka Íslands til innheimtu, en Seðlabankinn fór þess síðan á leit, að málið yrði tekið til opinberrar meðferðar. Ákærði kom fyrir rétt hinn 11. apríl 1975 og gerði þá grein fyrir umræddum tékkum eftir því sem hann mundi og hér á eftir verður rakið. 1. ANr.550421, að fjárhæð kr. 1.000, dagsettur 27. september 1974, framseldur af Olíufélaginu h/f. Ákærði mundi ekki, til hvers tékki þessi var notaður. 2. A Nr. 19673, að fjárhæð kr. 5.000, dagsettur 2. október 1974, framseldur í banka af ákærða sjálfum, sem ekki mundi, til hvers andvirði hans var notað. 3. A Nr. 556450, að fjárhæð kr. 10.000, dagsettur 3, október 1974, framseldur í banka af ákærða sjálfum, sem ekki mundi, til hvers andvirði hans var notað. 4. A Nr. 636342, að fjárhæð kr. 1.000, dagsettur 21. desember 1974, framseldur í banka af landssímastöðinni á Akureyri. Ákærði mundi ekki, til hvers tékkinn var notaður. 5. A Nr. 641429, að fjárhæð kr. 2.000, dagsettur 28. desember 1974. Ákærði taldi sig hafa notað tékkann til staðgreiðslu á tóbaks- vörum á Reykjavíkurflugvelli, en mismuninn hefði hann fengið greiddan í peningum. 6. A Nr. 641430, að fjárhæð kr. 1.000, dagsettur 28. desember 1974. Tékkann kvaðst ákærði að líkindum hafa notað til stað- greiðslu á veitingum á Hótel Esju. 7. A Nr. 641431, að fjárhæð kr. 5.000, dagsettur 28. desember 1974. Sama notkun og greinir í 6. lið. 8. A Nr. 641432, að fjárhæð kr. 5.000, dagsettur 29. desember ö13 1974. Ákærði kvaðst hafa notað tékkann til staðgreiðslu á veit- ingum í veitingahúsinu Borgartúni 32. 9. A Nr. 641433, að fjárhæð kr. 5.000, dagsettur 28. desember 1974. Útgefinn til Hótels Esju til greiðsiu á veitingum eða þjón- ustu. 10. ANr.641434, að fjárhæð kr. 5.000, dagsettur 28. desember 1974. Ákærði kvaðst hafa notað tékkann til staðgreiðslu á veit- ingum í veitingahúsinu Glæsibæ. 11. A Nr. 641437, að fjárhæð kr. 5.000, dagsettur 28. desember 1974. Ákærði notaði tékkann til staðgreiðslu á veitingum í veit- ingahúsinu Glæsibæ. 12. A Nr. 641440, að fjárhæð kr. 5.000, dagsettur 30. desember 1974. Ákærði gaf tékkann út til Hótels Esju til staðgreiðslu á veit- ingum eða þjónustu. 13. A Nr. 641441, að fjárhæð kr. 5.000, dagsettur 29. desember 1974. Ákærði taldi sig hafa staðgreitt veitingar með tékka þess- um, sem framseldur er af Hótel Esju. 14. A Nr. 641442, að fjárhæð kr. 5.000, dagsettur 29. desember 1974. Ákærði kvaðst hafa staðgreitt veitingar í veitingahúsinu Borgartúni 32 með tékka þessum. 15. „A Nr. 641443, að fjárhæð kr. 5.000, dagsettur 29. desember 1974. Ákærði kvaðst hafa notað tékka þennan til staðgreiðslu á veitingum að Hótel Esju. 16. A Nr. 641444, að fjárhæð kr. 1.000, dagsettur 30. desember 1974. Tékkinn var framseldur í banka af Gúmmívinnustofunni h/f, Skipholti 35, en ákærði mundi ekki, til hvers tékkinn var notaður. 17. A Nr. 641445, að fjárhæð kr. 5.000, dagsettur 30. desember 1974. Ákærði notaði tékkann til staðgreiðslu á veitingum í veit- ingahúsinu Röðli. 18. A Nr. 641447, að fjárhæð kr. 5.000, dagsettur 30. desember 1974. Ákærði notaði tékkann til staðgreiðslu á veitingum í veit- ingahúsinu Röðli. 19. A Nr. 641448, að fjárhæð kr. 5.000, dagsettur 30. desember 1974. Ákærði notaði tékkann til staðgreiðslu á veitingum í veit- ingahúsinu Röðli. 20. ANr.641449, að fjárhæð kr. 15.000, dagsettur 31. desember 1974. Ákærði taldi sig hafa notað tékkann til staðgreiðslu á veit- ingum og þjónustu á Hótel Loftleiðum. 21. ANr.641450, að fjárhæð kr. 25.000, dagsettur 31. desember öld 1974, Ákærði taldi sig hafa notað tékkann til staðgreiðslu á veit- ingum og þjónustu á Hótel Loftleiðum. Ákærði kvaðst reiðubúinn til að greiða fjárhæð tékkanna, jafn- skjótt sem hann hefði fjárhagsgetu til þess. Enginn tékkanna hefur verið greiddur ennþá. II. Þjófnaðarbrot. i. Að morgni þriðjudagsins 1. apríl 1975 var lögreglunni á Ísafirði tilkynnt um innbrot í Félagsbakaríið á Ísafirði. Hafði verið farið inn um glugga á skúrbyggingu. Stolið hafði verið skiptimynt og fjórum 50 kg sekkjum af strásykri. Spor lágu frá Félagsbakaríinu að Skólagötu 10, sem er skammt frá. Kom á daginn, að þeir, sem valdir voru að innbrotinu, voru ákærðu Kristján Sveinbjörnsson og Árni Guðmundsson. Höfðu þeir verið að drykkju að Skólagötu 10 nóttina áður. Urðu þeir þá tóbaks- lausir og töluðu sig þá saman um að brjótast inn í Félagsbakaríið í leit að tóbaki, öli o. þ. u. 1. Skreið ákærði Árni inn um glugga. eftir að hleri hafði verið tekinn úr, en opnaði síðan fyrir ákærða Kristjáni. Fóru þeir síðan um bakaríið og stálu þar u. þ. b. kr. 1.900 í skiptimynt, sælgæti og peningakassa með smámynt og reikningum. Þá stálu ákærðu og fjórum 50 kg pokum af strá- sykri. Fluttu ákærðu síðan þýfið yfir að Skólagötu 10 og földu það þar uppi á lofti. Fóru þeir því næst að sofa, en höfðu áður talað sig saman um að þræta fyrir verknaðinn, ef þeir yrðu ytir- heyrðir. 2. Að kvöldi sunnudagsins 20. júlí 1975 fór ákærði Kristján Sveinbjörnsson inn í Niðursuðuverksmiðjuna h/f, Torfnesi, og stal þaðan frystri rækju. Var um að ræða tvo kassa af rækju, sem ákærði síðan seldi fyrir áfengi. 3. Mánudaginn 11. ágúst 1975 kl. 1740 var kært til lögregi- unnar á Ísafirði yfir því, að skömmu áður hefði ákærði Kristján Sveinbjörnsson sést taka tvær flöskur af áfengi úr bifreið fyrir utan verslunina Björnsbúð. Hafði eigandi áfengisins skilið það eftir í bifreiðinni. Stuttu seinna sást ákærði taka pakka úr bif- reiðinni og hlaupa síðan á brott. Náðist ákærði skömmu síðar, og var hann þá drukkinn og neitaði að hafa tekið áfengið. Var hann yfirheyrður nokkrum sinnum vegna þessa. Daginn eftir við- urkenndi ákærði að hafa stolið úr bifreiðinni tveimur flöskum af áfengi og skilaði hann áfenginu. 4. 'Sunnudagskvöldið 21. desember 1975 voru ákærðu Kristján Sveinbjörnsson og Gunnar Atli Överby að drykkju ásamt fleirurn 315 að Eyrargötu 8, Ísafirði. Um miðnættið fóru ákærðu yfir að Hnífs- dalsvegi 8, en einhvern tíma um nóttina fóru þeir þaðan að Ís- húsfélagi Ísfirðinga h/f. Þar opnuðu þeir rennihurð og fóru síðan inn í frystigeymslu og stálu þaðan lambskrokk, nautslæri og tveim kindahausum. Þýfið fóru þeir með að Eyrargötu 8, en fluttu það síðan að Aðalstræti 22 og settu það þar í frystikistu. 5. Skömmu eftir miðnætti aðfaranótt mánudagsins 6. október 1975 var lögreglu tilkynnt um menn, sem voru að paufast bak við áfengisútsölu við Aðalstræti á Ísafirði. Lögreglumenn fóru á staðinn og fundu þá ákærðu Kristján Sveinbjörnsson og Hjört Júlíusson. Kváðust þeir vera að fela sig fyrir ákærða Gunnari Överby. Þarna á staðnum fannst loftspjald, sem tekið hafði verið “rá kjallaraglugga, og sög. Síðar viðurkenndu ákærðu, að ætlun þeirra hafi verið að brjótast inn í áfengisútsöluna í því skyni að verða sér úti um áfengi. Skrúfuðu þeir í því augnamiði loftspjald frá glugga á húsinu. Kváðust ákærðu hafa verið hættir við til- raunina, áður en lögreglan kom, og þá hafði ákærði Gunnar verið farinn af vettvangi. 6. Ákærði Kristján Sveinbjörnsson skýrði svo frá fyrir dómi hinn 30. september 1975, að hann hefði fundið 30.000 kr. á gang- stétt þá skömmu áður. Kvaðst hann hafa slegið eign sinni á pen- ingana, og hafði hann þegar eytt um helmingi peninganna. Ákæra VI. I. A. Klukkan 0350 aðfaranótt sunnudagsins 29. desember 1974 höfðu lögreglumenn afskipti af bifreiðinni Í 796. Var bifreiðin stöðvuð fyrir utan Búð í Hnífsdal. Lítils háttar áfengislykt lagði frá vituni ökumannsins, Más Óskarssonar, ákærða samkvæmt þessum ákæru- lið. Var hann því færður á lögreglustöðina og honum þar tekið blóðsýni til alkóhólákvörðunar. Einnig var tekin af honum skýrsla um meinta ölvun við akstur. Kvaðst ákærði hafa verið á leið frá Ísafirði út í Bolungarvík og hafa drukkið eina flösku af áfengi fyrr um kvöldið. Þá kvaðst hann og hafa fundið til áhrifa áfengis við aksturinn. Alkóhólmagn í blóði ákærða reyndist vera 1.62%0. I. B. Aðfaranótt föstudagsins 30. ágúst 1974 var ákærði Már Óskars- son staddur í Hafnarstræti á Ísafirði, og var hann ölvaður. Gekk ákærði að raftækjaversluninni Neista í Hafnarstræti. Skreið hann þar inn um opinn glugga inn í verslunina. Hafði hann þaðan með 316 sér á brott litla talstöð. Á heimleið átti ákærði leið fram hjá rat- tækjaverkstæðinu Raf. Sló ákærði spjald úr glugga og fór þar inn. Ruslaði ákærði þar í ýmsu, en fór síðan út án þess að taka nokkuð. Iðraðist ákærði þá gjörða sinna og fór á lögreglustöðina og skilaði þangað talstöðinni. I. €. Aðfaranótt þriðjudagsins 8. október 1974 braust ákærði Már Óskarsson ásamt piltinum Benedikt Skúlasyni inn í apótekið á Ísafirði. Var tilgangur þeirra að verða sér úti um peninga. Fóru þeir inn í kjallara hússins og þaðan upp í verslunina. Tóku þeir þar tvö til þrjú þúsund krónur úr peningakassa verslunarinnar. Einnig tóku þeir allmikið af pillum af handahófi úr versluninni, þegar þeir fundu ekki meiri peninga en að framan getur. Pen- ingunum eyddu þeir, en sumt af pillunum tóku þeir inn. II. Laugardaginn "7. júlí 1973 var lögreglu tilkynnt, að brotist hefði verið inn í m/h Gissur hvíta í Ísafjarðarhöfn og þaðan stolið haglabyssu og riffli. Féll grunur á ákærða Árna Guðmundsson, sem sést hafði á ferð með byssur á götum um morguninn. Talað var við mann, sem ákærði hafði miðað byssu á um morguninn. Ákærði viðurkenndi síðan að hafa brotið rúðu í stýrishúsi bátsins og stolið byssunum þaðan. Fór hann með byssurnar og faldi þær í kjallara hússins nr. 42 við Aðalstræti. Á leiðinni þangað hafði hann miðað byssu á mann, en hún var þó óhlaðin. III. Aðfaranótt fimmtudagsins 23. janúar 1975 brutust þeir Már Óskarsson og ákærði samkvæmt þessum ákærulið, Hjörtur Júlíus- son, inn í m/s Fagranes í Ísafjarðarhöfn og stálu þaðan áfengi o. fl. Fór ákærði Hjörtur og náði í vörubifreið, sem Rafveita Ísa- fjarðar á, en ákærði hafði umráð bifreiðarinnar. Sótti ákærði bifreiðina, sem stóð við Sólgötu, og ók henni niður að höfn. Þaðan ók ákærði að Aðalstræti 42. Ákærði hafði drukkið nokkurt magn af áfengi fyrir aksturinn. Taldi Már hann hafa verið undir áhrif- um áfengis við aksturinn, og einnig viðurkenndi ákærði að hafa fundið til áhrifa áfengis. IV. Fimmtudaginn 18. janúar 1973 brutust ákærðu Árni Guðmunds- son og Már Óskarsson inn í Alþýýðuhúsið á Ísafirði. Fóru þeir 317 s inn í kjallara hússins, en fóru þaðan í miðasölu hússins, og skemmdu þeir dyraumbúnað, bæði í miðasölu og í kjallara. Úr miðasölunni stálu ákærðu kr. 34.000 og auk þess litlum peninga- kassa. Peningunum eyddu ákærðu í áfengi. V. Aðfaranótt fimmtudagsins 23. janúar 1975 brutust ákærðu Már Óskarsson og Hjörtur Júlíusson inn í m/s Fagranes í Ísafjarðar- höfn. Átti ákærði Már hugmyndina að innbrotinu, sem ákærði Hjörtur féllst þegar á. Fóru þeir um borð í m/s Fagranes þeirra erinda að stela áfengi, sem þeir vissu af í skipinu. Brutu þeir upp lása fyrir hurðum frammi í skipinu, en fundu ekkert. Einnig voru brotnar hurðir fyrir vistarverum skipverja frammi í skip- in,/og taldi ákærði Hjörtur þá félaga valda að þeim skemmdum, en ákærði Már taldi það einnig mögulegt. Báðir voru ákærðu undir áhrifum áfengis. Að þessu búnu fóru ákærðu aftur í skipið. Fóru þeir um dyr af dekkinu inn í skipið. Er inn kom, rótuðu þeir félagar til í eldhúsi skipsins og tóku þar þá peninga, sem þar voru, ásamt einhverju af sælgæti og tóbaki. Þá brutu ákærðu hurð að bestikkinu í skipinu. Er þeir félagar höfðu leitað að áfengi þarna án þess að finna nokkuð, ákváðu þeir að leita í lest skipsins. Tóku þeir því ofan af lestinni, og fór ákærði Már niður í lestina. Rétti hann síðan áfengispakka, sem þar voru, upp úr lestinni, en ákærði Hjörtur tók við þeim. Stálu þeir þarna samtals 47 flöskum af áfengi, en auk þess nokkru af peningum, tóbaki, öli og sælgæti. Fluttu þeir síðan áfengið upp í Edinborgarsund, sem þarna er rétt fyrir ofan. Urðu þeir þá varir við mannaferðir og fluttu þá áfengið til og földu það undir drasli, sem þarna var. Sótti ákærði Hjörtur síðan vörubifreið, sem þeir svo fluttu áfengið á að Aðalstræti 42. Þar tóku ákærðu umbúðirnar utan af áfeng- inu og fleygðu þeim niður í fjöru neðan Fjarðarstrætis. Áfengið földu þeir síðan í rangölum, sem liggja út frá kyndiklefa í kjallara hússins. Þangað var áfengið sótt, er upp hafði komist um þjófn- aðinn. Niðurstaða. Samkvæmt því, sem hér að framan hefur verið rakið, og öðrum gögnum málsins, verður niðurstaða þess sem hér segir: Ákærði Árni Guðmundsson. Sannað telst, að ákærði hafi gerst sekur um háttsemi, sem um ræðir í ákæru I og þar er réttilega lýst. Telst enn fremur sannað, 318 að ákærði hafi gerst sekur um háttsemi, sem um ræðir í ákæru III, 1. til V. lið ákærunnar. Er háttsemi ákærða réttilega lýst, utan þar sem segir í Il. lið ákærunnar, að m/b Þristur hafi verið við bryggju í Hnífsdal. Af gögnum málsins er ljóst, að m/b Þristur var við bryggju í Ísafjarðarhöfn. Þykir þessi villa þó eigi svo stórvægileg, að hún hafi áhrif á úrslit málsins. Enn fremur telst sannað, að ákærði hafi gerst sekur um háttsemi, sem greinir Í ákæru IV, fyrsta lið. Þá telst og sannað, að ákærði hafi gerst sekur um háttsemi, sem greinir í ákæru V, II., þjófnaðarbrot, 1. lið. Loks telst sannað, að ákærði hafi gerst sekur um háttsemi, sem greinir í ákæru VI, II. og IV. lið. Háttsemi ákærða er í öllum til- vikum færð til réttra refslákvæða. Verður því orðið við kröfum ákæruvaldsins í málinu. Þykir refsing ákærða hæfilega ákveðin fangelsi í 7 mánuði. Ákærði hefur jafnan verið samvinnuþýður við rannsókn mála og ávallt greint skilmerkilega og undanbragða- laust frá málavöxtum og með því auðveldað mjög rannsóknina. Þykir mega virða þessa framkomu ákærða honum til hagsbóta. Þá hefur ákærði og sýnt vilja til að bæta fyrir hegðun sína og m. a. stundað atvinnu með eðlilegum hætti. Þykir verða að hafa hlið- sjón af framansögðu við ákvörðun refsingar ákærða, sbr. 8. tölu- lið 1. mgr. 70. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940. Að þessu virtu þykir mega fresta fullnustu refsingar ákærða og hún niður falla að 3 árum liðnum frá uppkvaðningu dóms þessa, enda verði almennt skilorð 57. gr. almennra hegningarlaga haldið á þeim tíma. Dæma ber ákærða til greiðslu skaðabóta, kr. 2.500, til Friðjóns Guðmundssonar, Hlíðarvegi 2, Suðureyri, ásamt ákærða Má Ósk- arssyni. Dæma ber og ákærða til greiðslu skaðabóta, kr. 51.300, til Alþýðuhúss Ísfirðinga, Ísafirði, ásamt ákærða Má Óskarssyni. Svipta ber ákærða ökuleyfi í 1 ár frá 17. maí 1975 að telja, að ákærði var sviptur ökuleyfi til bráðabirgða. Loks ber að dæma ákærða til greiðslu alls kostnaðar, sem af málssókn gegn honum leiðir. Ákærði Már Óskarsson. Sannað telst, að ákærði hafi gerst sekur um háttsemi, sem um ræðir í ákæru I og þar er rétt lýst. Enn fremur telst sannað, að ákærði hafi gerst sekur um háttsemi, sem lýst er í ákæru VI, lið I A, 1B,IC, lið IV og lið V. Er háttsemin færð til réttra refsi- ákvæða í öllum tilvikum, og ber því að verða við kröfum ákæru- 319 valdsins í málinu. Við yfirheyrslur skýrði ákærði greiðlega frá brotum sínum og auðveldaði þannig mjög rannsókn málanna. Þá hefur önnur hegðun ákærða og verið með ágætum frá því upp komst um brot hans. Þykir mega meta þessa hegðun ákærða hon- um til hagsbóta, sbr. 8. tl. 1. mgr. 70. gr. almennra hegningarlaga nr 19/1940. Refsing ákærða þykir hæfilega ákveðin fangelsi í 5 mánuði. Með hliðsjón af framansögðu þykja rök standa til að fresta megi fullnustu refsingarinnar og hún niður falla að 2 árum liðnum frá uppkvaðningu dóms þessa, enda verði almennt skilorð 57. gr. almennra hegningarlaga haldið á þeim tíma. Dæma ber ákærða til greiðslu skaðabóta, kr. 2.500, til Friðjóns Guðmundssonar ásamt ákærða Árna Guðmundssyni. Þá ber að dæma ákærða til greiðslu skaðabóta, kr. 51.300, til Alþýðuhúss Ísfirðinga, Ísafirði, ásamt ákærða Árna Guðmunds- syni. Líta verður svo á, að hvorki hafi við frumrannsókn á innbroti og þjófnaði úr m/s Fagranesi hinn 23. janúar 1975 né síðar við rannsókn máls þess komið í ljós, svo óyggjandi verði talið, að ákærðu Már Óskarsson og Hjörtur Júlíusson hafi stolið þar pen- ingum úr tösku stýrimanns. Verður ekki talið, að bótakrafa vegna hvarfs þessara peninga sé studd nægum og óyggjandi rökum. Ber því að hafna henni, þar eð ekki þykir fært að tefja sakamálið vegna þessa. Bótakröfu Djúpbátsins h/f, Ísafirði, ber því að lækka um framangreinda fjárhæð, kr. 3.500. Samkvæmt því ber að dæma ákærða til að greiða skaðabætur, kr. 135.766, til Djúpbátsins h/f, Ísafirði, ásamt ákærða Hirti Júlíussyni. Við rannsókn á innbroti og þjófnaði úr m/s Fagranesi, sem fyrr getur, hefur ekki verið leitt Í ljós, svo óyggjandi sé, hvert tjón Þorgríms Guðnasonar matsveins varð. Er bótakrafa hans og mjög óljós og óákveðin. Hafa ákærðu Már og Hjörtur fallist á að greiða Þorgrími Guðnasyni kr. 1.500 til 2.000. Verður ekki talið, að í málinu hafi verið færð fram þau rök fyrir bótakröf- unni, að fallast beri á hærri bætur. Samkvæmt því ber að dæma ákærða til að greiða skaðabætur, kr. 2.000, til Þorgríms Guðna- sonar matsveins, Ísafirði, ásamt ákærða Hirti Júlíussyni. Svipta ber ákærða ökuleyfi ævilangt frá 1. febrúar 1975 að telja, að hann var sviptur ökuleyfi til bráðabirgða, þar sem um ítrekað brot er að ræða. Loks ber að dæma ákærða til greiðslu alls kostnaðar, sem af málssókn gegn honum leiðir. 320 Ákærði Ólafur Ingi Ingimundarson. Sannað telst, að ákærði hafi gerst sekur um háttsemi þá, sem honum er gefin að sök og lýst er í ákæru II, fyrri lið, ákæru III, VIII. og IX. lið, og ákæru IV, fyrsta lið. Fyrir hönd ákærða hefur verið krafist sýknunar af kröfum ákæruvaldsins samkvæmt ákæru IV, fyrsta lið. Er sýknukrafan studd þeim rökum, að ekki sé í málinu stuðst við framburð vitna, heldur einungis framburð meðákærðra og að ekki hafi verið gætt réttra reglna við skýrslutöku í málinu. Þá hefur því og verið haldið fram, að atvikum sé ranglega lýst í ákæru. Gegn þessum rökum þykir þó verða að leggja til grundvallar við úrlausn málsins framburð meðákærðu Þrastar Jónssonar og Árna Guðmundssonar, enda verður ekki séð, að nokkuð það hafi komið fram í málinu, sem geri framburð þeirra tortryggilegan. Lögregluskýrsla, sem einnig er á byggt í málinu, er undirrituð af lögreglumanninum Torfa Einarssyni og vottuð af lögreglumann- inum Ólafi Sigurvinssyni. Gögn þessi eru samhljóða, og þykir ekki verða fram hjá þeim gengið, en þau talin veita fullnægjandi sönnun fyrir því, að ákærði hafi setið undir stýri, meðan bifreið- inni var ýtt í gang. Þá verður eigi á það fallist, að atvikalýsing í ákæru sé röng, þar eð telja verður öruggt, að bifreiðinni hafi verið ýtt eftir Skólagötu og að bifreiðin hafi staðið við húsið nr. 10 við Skólagötu, þar sem ákærðu voru við drykkju. Hafa ber og í huga, að samkvæmt eigin framburði ákærða og öðrum gögn- um málsins var hann ofurölvi, er umræddir atburðir gerðust, og minni hans mjög takmarkað. Með dómi sakadóms Gullbringu- og Kjósarsýslu, uppkveðnum 9. mars 1972, birtum 18. febrúar 1974, var ákærði dæmdur í þriggja mánaða fangelsi, skilorðsbundið í þrjú ár frá uppkvaðn- ingu dómsins, fyrir brot á 244. gr., sbr. 20. gr., 254. gr. og 259. gr. almennra hegningarlaga og 2. mgr. 25. gr. umferðarlaga og 1. mgr. 24. gr. áfengislaga. Ákærði hefur því rofið skilorð það, sem honum var sett með ofangreindum dómi, og ber nú að ákveða honum refsingu á ný fyrir þau brot, er þar greinir, auk þeirra, sem hann er nú kærður fyrir. Ákærði hefur undanfarið stundað atvinnu með eðlilegum hætti og ekki orðið uppvís að lögbrotum, og verður því að virða hegðun ákærða nú að undanförnu honum til hagsbóta, sbr. 8. tl. 1. mgr. 70. gr. almennra hegningarlaga. Þykir refsing ákærða hæfilega ákveðin fangelsi í 5 mánuði. Rétt þykir þó eftir atvikum að ákveða, að fullnustu refsingarinnar skuli fresta og hún niður falla að 3 árum liðnum frá uppkvaðn- 321 ingu dóms þessa, enda verði almennt skilorð 57. gr. almennra hegningarlaga haldið á þeim tíma. Réttarrannsókn sú, sem fram fór vegna brota þeirra, sem ákært er vegna í ákæru II, síðari lið, og rakin eru sem 3. og 4. liður ákærunnar hér að framan, virðist hafa verið mjög ófullkomin. Vitni hafa ekki verið yfirheyrð og framlagning skjala vafasöm. Þá er og um að ræða brot, sem telja verður lítilvæg. Af þeim sökum verður ákærði sýknaður af þessum ákæruatriðum. Krafist er og skaðabóta vegna brota þessara. Þykir eigi ástæða til að verða við þeirri kröfu, þar eð kröfugerðin er mjög ófullkomin og óá- kveðin og eigi í ljós leitt, að efni séu til að öðru leyti að leggja bótaábyrgð á ákærða vegna þessa. Eigi verður séð, að ákærði hafi greitt skaðabætur til Einars Siggeirssonar, Ásgarði 7, Garðahreppi, svo sem hann hafði lofað. Dæma ber því ákærða til greiðslu skaðabóta, kr. 2.000, til Einars Siggeirssonar, Ásgarði 7, Garðabæ. Svipta ber ákærða ökuleyfi ævilangt frá 17. maí 1975 að telja, að hann var sviptur ökuleyfi til bráðabirgða, þar sem um ítrekað brot er að ræða. Loks ber að dæma ákærða til greiðslu alls kostnaðar, sem af málssókn gegn honum leiðir, þar með talin m. a. málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns, Arnars G. Hinrikssonar héraðsdómslög- manns, kr. 30.000. Ákærði Kristján Sveinbjörnsson. Sannað telst, að ákærði hafi gerst sekur um háttsemi þá, sem honum er gefin að sök og lýst er í ákæru lll, V. og VI. lið, ákæru V, lið 1, tékkasvik, og lið II, þjófnaðarbrot, 1. til 6. tölulið. Hátt- semi ákærða er í öllum tilvikum færð til réttra refsilákvæða. Ákærði hefur í engu bætt háttsemi sína frá því hann framdi af- brot þau, sem hann er nú ákærður fyrir. Hefur hann síðan orðið uppvís að nokkrum brotum. Þá hefur hann enga atvinnu stundað. Ber að taka tillit til þessa við ákvörðun refsingar ákærða. Þykir refsing ákærða hæfilega ákveðin fangelsi í 7 mánuði, en til frá- dráttar refsingunni komi 60 daga gæsluvarðhaldsvist ákærða frá 6. október 1975 með fullri dagatölu. Ekki verður séð, að rök séu til að skilorðsbinda dóminn. Dæma ber ákærða til að greiða Aðalsteini Guðlaugssyni, Rauða- læk 52, f. h. Röðuls s/f fjárhæð fjögurra tékka, samtals kr. 20.000, Olíufélaginu h/f fjárhæð eins tékka, kr. 1.000, veitingahúsinu Borgartúni 32 fjárhæð tveggja tékka, samtals kr. 10.000. Dæma 21 ber ákærða til að greiða Andrési J. Jóhannssyni, Fjarðarstræti 33, andvirði kindaskrokks, kr. 6.360, og Jóni Kristmannssyni, Selja- landsvegi 36, andvirði 47 kg af nautakjöti, kr. 23.500, hvort tveggja ásamt ákærða Gunnari Atla Överby. Loks ber að dæma ákærða til greiðslu alls kostnaðar, sem af málssókn gegn honum leiðir. Ákærði Hjörtur Júlíusson. Sannað telst, að ákærði hafi gerst sekur um háttsemi þá, sem honum er gefin að sök og lýst er í ákæru V, lið 11, þjófnaðarbrot, 5. tölulið, og ákæru VI, IlI. og V. lið. Er háttsemin í öllum til- vikum færð til réttra refsiákvæða. Ákærði hefur nú að undan- förnu mjög gert sér far um að bæta háttsemi sína. Ber að hafa það í huga við ákvörðun refsingar ákærða. Þykir refsing hans hæfilega ákveðin varðhald í 60 daga. Fullnustu refsingar ákærða þykir eftir öllum atvikum mega fresta og hún niður falla að 2 árum liðnum frá uppkvaðningu dóms þessa, enda verði almennt skilorð 57. gr. almennra hegningarlaga haldið á þeim tíma. Dæma ber ákærða til greiðslu skaðabóta, kr. 135.766, til Djúp- bátsins h/f, Ísafirði, ásamt ákærða Má Óskarssyni. Dæma ber ákærða til greiðslu skaðabóta, kr. 2.000, til Þorgríms Guðnasonar matsveins, Ísafirði, ásamt ákærða Má Óskarssyni, hvort tveggja með vísan til þess, sem segir um þátt ákærða Más. Með dómssátt, sem gerð var í sakadómi Ísafjarðar hinn 7. janúar 1974, var ákærði sviptur ökuleyfi í 2 mánuði fyrir brot á 2. mgr. 25. gr., sbr. 80. gr. umferðarlaga og 1. mgr. 24. gr., sbr. 45. gr. áfengislaga. Er því um ítrekað brot að ræða. Ber því að svipta ákærða ökuleyfi ævilangt frá 27. janúar 1975 að telja, að ákærði var sviptur ökuleyfi til bráðabirgða. Loks ber að dæma ákærða til greiðslu alls kostnaðar, sem af málssókn gegn honum leiðir. Ákærði Gunnar Atli Överby. Sannað telst, að ákærði hafi gerst sekur um háttsemi þá, sem honum er gefin að sök og lýst er í ákæru V, lið 11, þjófnaðarbrot, 4. og 5. tölulið. Er háttsemin í báðum tilvikum færð til réttra refsiákvæða. Þykir refsing ákærða hæfilega ákveðin varðhald í 20 daga. Fullnustu refsingariinnar þykir þó eftir atvikum mega fresta og hún niður falla að 2 árum liðnum frá uppkvaðningu dóms þessa, enda verði almennt skilorð 57. gr. almennra hegn- ingarlaga haldið á þeim tíma. 323 Með vísan til þess, sem segir um þátt ákærða Kristjáns Svein- björnssonar, ber að dæma ákærða til greiðslu skaðabóta, kr. 6.360, til Andrésar J. Jóhannssonar, Fjarðarstræti 33, og kr. 23.500 til Jóns Kristmannssonar, Seljalandsvegi 36, hvort tveggja ásamt ákærða Kristjáni Sveinbjörnssyni. Loks ber að dæma ákærða til greiðslu alls kostnaðar, sem af málssókn gegn honum leiðir. Ákærði Niels Jónsson. Sannað telst, að ákærði hafi gerst sekur um háttsemi þá, sem honum er gefin að sök og lýst er í ákæru Ill, II, ITI. og VII. lið. Er háttseminni rétt lýst að undanteknu því, sem segir í III. lið, sbr. það, sem segir um þátt ákærða Árna Guðmundssonar hér að framan. Háttsemin er í öllum tilvikum færð til réttra refsiákvæða. Ákærði hefur ekki orðið uppvís að afbrotum frá því um miðjan júní 1974. Ber að hafa hliðsjón af því við ákvörðun refsingar ákærða, sbr. 8. tl. 1. mgr. 70. gr. almennra hegningarlaga. Þykir refsing ákærða hæfilega ákveðin varðhald í 25 daga. Eftir at- vikum þykir mega fresta fullnustu refsingarinnar og hún niður falla að 2 árum liðnum frá uppkvaðningu dóms þessa, enda verði almennt skilorð 57. gr. almennra hegningarlaga haldið á þeim tíma. Dæma ber ákærða til greiðslu alls kostnaðar, sem af málssókn gegn honum leiðir. Ákærði Örn Jónsson. Sannað telst, að ákærði hafi gerst sekur um háttsemi þá, sem honum er gefin að sök og lýst er í ákæru III, Ill. og IV. lið. Um háttsemi samkv. III. lið gildir þó hið sama og segir um þætti ákærðu Árna Guðmundssonar og Nielsar Jónssonar hér að fram- an. Háttsemin er í báðum tilvikum færð til réttra refsiákvæða. Þykir refsing ákærða hæfilega ákveðin varðhald í 20 daga. Fulln- ustu refsingarinnar þykir þó eftir atvikum mega fresta og hún niður falla að 2 árum liðnum frá uppkvaðningu dóms þessa, enda verði almennt skilorð 57. gr. almennra hegningarlaga haldið á þeim tíma. Dæma ber ákærða til greiðslu alls kostnaðar, sem af málssókn gegn honum leiðir. Ákærði Bragi Jónsson. Sannað telst, að ákærði hafi gerst sekur um háttsemi þá, sem 324 honum er gefin að sök og réttilega er lýst í ákæru III, VIII. lið. Er háttsemin færð til rétts refsiákvæðis. Þykir refsing ákærða hæfilega ákveðin varðhald í 10 daga. Fullnustu refsingarinnar þykir eftir atvikum mega fresta og hún niður falla að 2 árum liðnum frá uppkvaðningu dóms þessa, enda verði almennt skilorð 57. gr. almennra hegningarlaga haldið á þeim tíma. Dæma ber ákærða til greiðslu alls kostnaðar, sem af málssókn gegn honum leiðir. Ákærði Þröstur Jónsson. Sannað telst, að ákærði hafi gerst sekur um háttsemi þá, sem honum er gefin að sök og lýst er í ákæru IV, öllum liðum ákær- unnar. Er háttsemin í öllum tilvikum færð til réttra refslákvæða. Þykir refsing ákærða hæfilega ákveðin varðhald í 30 daga. Svipta ber ákærða ökuleyfi í 2 ár frá 25. apríl 1975 að telja, að ákærði var sviptur ökuleyfi til bráðabirgða. Loks ber að dæma ákærða til greiðslu alls kostnaðar, sem af málssókn gegn honum leiðir. Dómsorð: Ákærði Árni Guðmundsson sæti fangelsi í 7 mánuði. Fresta skal fullnustu refsingarinnar og hún niður falla að 3 árum liðnum frá uppkvaðningu dóms þessa, enda verði almennt skilorð 57. gr. almennra hegningarlaga haldið á þeim tíma. Ákærði greiði Friðjóni Guðmundssyni, Hlíðarvegi 2, Suður- eyri, skaðabætur, kr. 2.500, ásamt Má Óskarssyni. Ákærði er sviptur ökuleyfi í 1 ár frá 17. maí 1975 að telja. Ákærði greiði allan kostnað, sem af málssókn gegn honum leiðir. Ákærði Már Óskarsson sæti fangelsi í 5 mánuði. Fresta skal fullnustu refsingarinnar og hún niður falla að 2 árum liðnum frá uppkvaðningu dóms þessa, enda verði almennt skilorð 57. gr. almennra hegningarlaga haldið á þeim tíma. Ákærði greiði Friðjóni Guðmundssyni, Hlíðarvegi 2, Suð- ureyri, skaðabætur, kr. 2.500, ásamt Árna Guðmundssyni. Ákærði greiði Alþýðuhúsi Ísfirðinga skaðabætur, kr. 51.300, ásamt Árna Guðmundssyni. Ákærði greiði Djúpbátnum h/f, Ísafirði, skaðabætur, kr. 135.766, ásamt Hirti Júlíussyni. Ákærði greiði Þorgrími Guðnasyni matsveini, Ísafirði, skaðabætur, kr. 2.000, ásamt Hirti Júlíussyni. 325 Ákærði er sviptur Ökuleyfi ævilangt frá 1. febrúar 1975 að telja. Ákærði greiði allan kostnað, sem af málssókn gegn honum leiðir. Ákærði Ólafur Ingi Ingimundarson sæti fangelsi í 5 mán- uði. Fresta skal fullnustu refsingarinnar og hún niður falla að 3 árum liðnum frá uppkvaðningu dóms þessa, enda verði almennt skilorð 57. gr. almennra hegningarlaga haldið á þeim tíma. Ákærði greiði Einari Siggeirssyni, Ásgarði 7, Garðabæ, skaðabætur, kr. 2.000. Ákærði er sviptur ökuleyfi ævilangt frá 17. maí 1975 að telja. Ákærði greiði allan kostnað, sem af málssókn gegn honum leiðir, þar með talin málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns, Arnars G. Hinrikssonar héraðsdómslögmanns, kr. 30.000. Ákærði Kristján Sveinbjörnsson sæti fangelsi í 7 mánuði. Til frádráttar refsingunni komi 60 daga gæsluvarðhaldsvist ákærða frá 6. október 1975 með fullri dagatölu. Ákærði greiði Aðalsteini Guðlaugssyni, Rauðalæk 52, f. h. Röðuls s/f, kr. 20.000. Ákærði greiði Olíufélaginu h/f kr. 1.000. Ákærði greiði veitingahúsinu Borgartúni 32 kr. 10.000. Ákærði greiði Andrési J. Jóhannssyni, Fjarðarstræti 33, kr. 6.360 ásamt Gunnari Atla Överby. Ákærði greiði Jóni Éristmannssyni, Seljalandsvegi 36, kr. 23.500 ásamt Gunnari Atla Överby. Ákærði greiði allan kostnað, sem af málssókn gegn honum leiðir. Ákærði Hjörtur Júlíusson sæti varðhaldi í 60 daga. Fresta skal fullnustu refsingarinnar og hún niður falla að 2 árum liðnum frá uppkvaðningu dóms þessa, verði almennt skilorð 57. gr. almennra hegningarlaga haldið á þeim tíma. Ákærði greiði Djúpbátnum h/f, Ísafirði, skaðabætur, kr. 135.766, ásamt Má Óskarssyni. Ákærði greiði Þorgrími Guðnasyni matsveini, Ísafirði, skaðabætur, kr. 2.000, ásamt Má Óskarssyni. Ákærði er sviptur ökuleyfi ævilangt frá 27. janúar 1975 að telja. Ákærði greiði allan kostnað, sem af málssókn gegn honum leiðir. 326 Ákærði Gunnar Atli Överby sæti varðhaldi í 20 daga. Fresta skal fullnustu refsingarinnar og hún niður falla að 2 árum liðnum frá uppkvaðningu dóms þessa, enda verði al- mennt skilorð 57. gr. almennra hegningarlaga haldið á þeim tíma. Ákærði greiði Andrési J. Jóhannssyni, Fjarðarstræti 33, kr. 6.360, ásamt Kristjáni Sveinbjörnssyni. Ákærði greiði Jóni Kristmannssyni, Seljalandsvegi 36, kr. 23.500, ásamt Kristjáni Sveinbjörnssyni. Ákærði greiði allan kostnað, sem af málssókn gegn honum leiðir. Ákærði Niels Jónsson sæti varðhaldi í 25 daga. Fresta skal fullnustu refsingarinnar og hún niður falla að 2 árum liðnum frá uppkvaðningu dóms þessa, enda verði almennt skilorð 57. gr. almennra hegningarlaga haldið á þeim tíma. Ákærði greiði allan kostnað, sem af málssókn gegn honum leiðir. Ákærði Örn Jónsson sæti varðhaldi í 20 daga. Fresta skal fullnustu refsingarinnar og hún niður falla að 2 árum liðnum frá uppkvaðningu dóms þessa, enda verði almennt skilorð 57. gr. almennra hegningarlaga haldið á þeim tíma. Ákærði greiði allan kostnað, sem af málssókn gegn honum leiðir. Ákærði Bragi Jónsson sæti varðhaldi í 10 daga. Fresta skal fullnustu refsingarinnar og hún niður falla að 2 árum liðnum frá uppkvaðningu dóms þessa, enda verði almennt skilorð 57. gr. almennra hegningarlaga haldið á þeim tíma. Ákærði greiði allan kostnað, sem af málssókn gegn honum leiðir. Ákærði Þröstur Jónsson sæti varðhaldi í 30 daga. Ákærði er sviptur ökuleyfi í 2 ár frá 25. apríl 1975 að telja. Ákærði greiði allan kostnað, sem af málssókn gegn honum leiðir. Dómi þessum ber að fullnægja með aðför að lögum. 327 Þriðjudaginn 29. mars 1977. Nr. 182/1976. Ákæruvaldið (Þórður Björnsson ríkissaksóknari ) segn Gunnari Guðmundi Guðmundssyni ( Vilhjálmur Þórhallsson hrl.). Bifreiðar. Brot gegn umferðarlögum og áfengislögum. Tolllagabrot. Sakarkostnaður. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréltardómararnir Magnús Þ. Torfa- son, Ármann Snævarr, Benedikt Sigurjónsson, Logi Einars- son og Þór Vilhjálmsson. Héraðsdóminn kvað upp Guðmundur Kristjánsson, fulltrúi bæjarfógetans í Keflavík. Af hálfu ákæruvalds er þess krafist: „I) Að hinn áfrýjaði dómur verði staðfestur, þó Þannig, að svipting ökuleyfis verði lengd, svo og Il) Að ákærði verði dæmdur til að greiða málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns fyrir Hæstarétti, en annar áfrýjunar- kostnaður sakarinnar verði greiddur úr ríkissjóði“. Eftir uppsögu hins áfrýjaða dóms hafa verið haldin fram- haldspróf í máli þessu og ný gögn verið lögð fram, þ. á m. nýtt sakavottorð ákærða, dags. 15. desember 1976, og endur- rit úr sakadómsbók Keflavíkur af rannsókn um ætlað áfengis- og umferðarlagabrot Egils Eyfjörðs Eiríkssonar sjómanns, Bjarnavöllum 7 í Keflavík, en ákærði hefur borið, að Egill hafi ekið bifreiðinni Ö 3205 undir áhrifum áfengis frá Kefla- vík til Grindavíkur 24. júlí 1975, svo sem í héraðsdómi greinir. Við framhaldspróf í máli þessu kom fyrir dóm Kristinn Valberg Gamalíelsson, lögreglumaður nr. 1 í Grindavík. Gerði hann lögregluskýrslu í máli þessu, undirritaði hana og tók rarðstjóraskýrslu af ákærða. Staðfesti hann efni skýrslna þessara, en meginefni þeirra er rakið í hinum áfrýjaða dómi. Í endurriti af rannsókn í greindu máli Egils Eyfjörðs Ei- ríkssonar kemur fram, að þeir félagar, hann og ákærði í 328 máli þessu, hafi neytt áfengis, áður en þeir fóru í bifreiðinni 0 3205 að (Aðalstöðinni í Keflavík, á heimili Egils Eyfjörðs að Bjarnavöllum 7, en ekki Eyjavöllum 7, svo sem greinir í héraðsdómi. Við rannsókn í máli Egils Eyfjörðs kóm fyrir dóm Gylfi Þórðarson vélstjóri, Bræðratungu í Grindavík, en hann til- kynnti lögreglu um akstur bifreiðarinnar Ö 3205. Fimmtu- daginn 24. júlí 1975 var hann ásamt mágkonu sinni, Björk Aðalheiði Birkisdóttur, farþegi í bifreið, sem bróðir hans, Rúnar Þór Þórðarson ók. Voru þau á leið frá Reykjavík til Grindavíkur. Á móts við fjallið Þorbjörn eða við Svartsengi segjast þau hafa dregið uppi bifreið með fjögurra stafa Ö númeri, sem ekið hafi verið hlykkjótt eftir vegnum, svo að erfitt hafi verið að aka fram úr henni. Í henni hafi verið tveir menn og sá, sem ók, hafi bersýnilega verið yngri en farþegi hans. Ökumaðurinn hafi augsýnilega verið undir einhverjum annarlegum áhrifum, en þau hafi greinilega séð framan í hann. Bera þau hjónin, að svipað hafi verið ástatt með far- þega hans. Samkvæmt sakavottorði ákærða, sem aflað var eftir upp- kvaðningu héraðsdóms, kemur fram, að hann hefur 9 sinn- um sætt sektum fyrir brot gegn umferðarreglum, einni sekt fyrir ölvun og einni sekt fyrir tolllagabrot. Þá sætti hann á árinu 1971 tveggja ára skilorðsbundinni ákærufrestun vegna brots á 244. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940. Í sakadómi Keflavíkur hinn 5. apríl 1973 var hann svo dæmd- ur í 10 daga varðhald fyrir brot gegn 2. mgr., sbr. 4. mgr. 25. gr. umferðarlaga nr. 40/1968 og 1. mgr. 24. gr. áfengislaga nr. 82/1969 og var sviptur ökuleyfi í eitt ár frá 22. febrúar 1973. Sakavottorð þetta var borið undir ákærða, og hafði hann ekkert við það að athuga. Svo sem í hinum áfrýjaða dómi getur, er sannað, að ákærði hefur framið brot þau, sem honum eru gefin að sök í ákæru- skjali. Eru þau þar réttilega heimfærð til lagaákvæða. Ber að staðfesta ákvörðun héraðsdóms um refsingu ákærða. Samkvæmt 2. og 3. mgr. 81. gr. umferðarlaga og 1. mgr. 329 24. gr. áfengislaga ber að svipta ákærða ökuleyfi ævilangt frá birtingu dóms þessa að telja, en ölvunarakstur ákærða, sem hann var dæmdur fyrir í sakadómi Keflavíkur 5. apríl 1978, hefur ítrekunaráhrif á brot það um ölvun við akstur, sem ákærði er dæmdur fyrir í máli þessu, sbr. 3. mgr. 81. gr. umferðarlaga. Staðfesta ber ákvæði héraðsdóms um upptöku á þrem fimm pela flöskum af áfengi og um greiðslu sakarkostnaðar. Dæma ber ákærða til að greiða málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns fyrir Hæstarétti, 25.000 krónur. Það athugast, að dómari sá, er rannsakaði málið og kvað upp héraðsdóminn, hefur eigi getið stöðuheitis sins. Þá var lögreglumaður sá, er stóð að handtöku ákærða með Kristni Valberg Gamalíelssyni, eigi kvaddur fyrir dóm. Dómsorð: Ákvæði héraðsdóms um refsingu ákærða, Gunnars Guðmundar Guðmundssonar, á að vera óraskað. Ákærði er sviptur ökuleyfi ævilangt frá birtingu dóms þessa að telja. Ákvæði héraðsdóms um upptöku áfengis og greiðslu sakarkostnaðar eiga að vera óröskuð. Ákærði greiði málsvarnarlaun verjanda síns fyrir Hæstarétti, Vilhjálms Þórhallssonar hæstaréttarlög- manns, 25.000 krónur. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur sakadóms Keflavíkur 27. febrúar 1976. Mál þetta, sem þingfest var og dómtekið í dag, er höfðað með ákæru ríkissaksóknara, dags. 15. janúar sl, á hendur Gunnari Guðmundi Guðmundssyni, Heiðarbrún 14, Keflavík, fæddum 13. apríl 1936 í Reykjavík, fyrir að aka fimmtudaginn 24. júlí 1975 undir áhrifum áfengis bifreiðinni Ö 3205 frá Þórkötlustaðahverfi í Grindavík áleiðis til Krísuvíkur, þar til lögreglan stöðvaði akstur hans rétt sunnan við Ísólfsskála. Telst þetta varða við 2. mgr., sbr. 4. mgr. 25. gr., sbr. 80. gr. 590 umferðarlaga nr. 40/1968 og 1. mgr. 24. gr., sbr. 45. gr. áfengis- laga nr. 82/1969. Enn fremur fyrir að hafa um sama leyti keypt af Bandaríkja- manni 3 fimm pela flöskur af ótollafgreiddu áfengi, þar sem þeir voru staddir við Aðalstöðina í Keflavík, en þar af voru tvær flöskur romm og ein vodka. Telst þetta varða við 66. gr. laga um tollheimtu og tolleftirlit nr. 59/1966, sbr. 3. gr. og 33. gr. áfengislaga. Þess er krafist, að ákærði verði dæmdur til refsingar, til öku- leyfissviptingar samkvæmt 81. gr. umferðarlaga og 1. mgr. 24. gr. áfengislaga, til að þola upptöku á framangreindu áfengi sam- kvæmt 1. mgr. 72. gr. fyrrgreindra laga nr. 59/1969 og 33. gr. í. Í. áfengislaga og til greiðslu alls sakarkostnaðar. Í lögregluskýrslu segir, að fimmtudaginn 24. júlí sl., kl. 1620, kom á lögreglustöðina í Grindavík maður að nafni Gylfi Þórðar- son og tilkynnti (sic), að ökumaður bifreiðarinnar Ö 3205 væri líklega ölvaður. Sagði Gylfi þessi, að tveir menn væru í bifreið- inni og væri nokkur aldursmunur á þeim og æki sá yngri. Tveir lögreglumenn fóru þegar að leita að bifreiðinni. Fengu þeir þær upplýsingar hjá vegfaranda, að henni hefði verið ekið í átt til Krísuvíkur. Óku lögreglumennirnir áleiðis þangað og stöðvuðu umrædda bifreið í svonefndu Ögmundarhrauni. Höfðu þeir tal af ökumanni, ákærða í málinu, svo og farþeganum í bif- reiðinni, Agli Eyfjörð Eiríkssyni, fæddum 1952. Báðir voru menn þessir áberandi ölvaðir að sjá, og sýndi önd- unarsýni, sem ákærði tók, 3. stig áfengisneyslu. Færðu lögreglu- mennirnir ákærða og farþega hans síðan til lögreglustöðvar til skýrslutöku hjá varðstjóra og að því loknu til Keflavíkur, þar sem læknir tók þeim blóð til alkóhólákvörðunar. Nefndur Egill hefur neitað að hafa nokkuð ekið bifreiðinni Ö 3205 í umrætt sinn þrátt fyrir gagnstæðan framburð ákærða þess efnis. Er dómsrannsókn í máli hans ekki lokið. Við leit lögreglumannanna í bifreiðinni fundust tvær flöskur af Baccardði rommi og ein flaska af Gilbeys vodka, allar fimm pela. Framburður ákærða fyrir dómi er á þá leið, að um kl. 0900 umræddan dag hafi hann neytt hvítvíns að Eyjavöllum 7, Kefla- vík, og hafi magnið verið um hálf flaska. Að neyslu lokinni hafi hann farið fótgangandi heim til sín, en haldið aftur að Eyjavöll- um "7 síðar um daginn. Eftir skamma viðdvöl hafi þeir Egill farið út í bifreiðina Ö 3205. Hafi Egill sest undir stýri og ekið af stað. Ók hann fyrst að Aðalstöðinni í Keflavík, en þar kveðst 9ðl ákærði hafa farið út úr bifreiðinni og hitt nokkra menn að máli. Eftir um það bil klukkustundar dvöl þarna hafi hann sest aftur inn í: bifreiðina og hafi Egill nú ekið til Grindavíkur. Er þangað var komið, segist ákærði hafa tekið eftir því, að Egill var orðinn ölvaður, og hefði hann vegna þessa tekið við stjórn Ö 3205 í Þórkötlustaðahverfi í Grindavík og ekið bifreiðinni, þar til lög- reglumenn stöðvuðu hann rétt sunnan við Ísólfsskála. Kveður ákærði Egil hafa drukkið af áfengi því, sem var í bifreiðinni, en ein áðurnefndra flaskna var átekin, þegar lögreglan tók þær í sína vörslu. Ákærði segist ekki hafa neytt meira magns áfengis, en viður- kennir hins vegar að hafa neytt töluverðs áfengismagns frá því um hádegi daginn áður og fram til kl. 2300. Ekki kveðst hann hafa fundið til áhrifa áfengis við áðurlýstan akstur. Magn alkóhóls í blóði ákærða í umrætt sinn var 2.09%0. Ákærði kveðst hafa keypt áfengisflöskur þær, sem áður er greint frá, af óþekktum Ameríkana, sem hann hafi hitt á planinu við Aðalstöðina í Keflavík. Hafi maður þessi boðið ákærða titt- nefndar flöskur til kaups, sem hann síðan keypti fyrir 10.000 kr. Með eigin framburði ákærða, niðurstöðu alkóhólrannsóknar og öðrum gögnum málsins þykir sannað, að ákærði hafi gerst sekur um háttsemi þá, er í ákæru greinir, og varðar hún við 2. mgr., sbr. 4. mgr. 25. gr. umferðarlaga nr. 40/1968, 1. mgr. 24. gr. áfeng- islaga nr. 82/1969 og 66. gr. laga um tollheimtu og tolleftirlit nr. 59/1969, sbr. 3. gr. áfengislaga. Ákærði hefur samkvæmt sakavottorðii sætt eftirtöldum ákær- um og refsingum: 1953 12/3 í Hafnarfirði: Sátt, 100 kr. sekt fyrir ölvun á al- mannafæri. 1954 25/5 í Hafnarfirði: Sátt, 50 kr. sekt fyrir brot á 14. gr. bifreiðalaga. 1952 9/7 í Hafnarfirði: Sátt, 500 kr. sekt fyrir brot á 20., sbr. 38. gr. bifreiðalaga. 1961 24/8 í Keflavík: Sátt, 200 kr. sekt fyrir stöðvunarskyldu við umferðarmerki. Samkvæmt 80. gr. umferðarlaga, 45. gr. áfengislaga og 66. gr. tolllaga telst refsing ákærða hæfilega ákveðin varðhald í 15 daga með hliðsjón af 77. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940. Þá skal ákærði vera sviptur ökuleyfi í 1 ár frá 27. febrúar 1976 að telja samkvæmt 81. gr. umferðarlaga og 1. mgr. 24. gr. áfengis- laga og sæta upptöku til ríkissjóðs á tveim flöskum af Baccardi 532 rommi og einni flösku af Gilbeys vodka samkvæmt 1. mgr. 72 gr. tolllaga. Loks skal ákærði greiða allan kostnað sakarinnar samkvæmt 1. mgr. 141. gr. laga nr. 74/1974. Dómsorð: Ákærði, Gunnar Guðmundur Guðmundsson, sæti varðhaldi í 15 daga. Ákærði er sviptur ökuleyfi í eitt ár frá 27. febrúar 1976 að telja. Tvær fimm pela flöskur af Baccardi rommi og ein flaska af Gilbeys vodka eru gerðar upptækar til ríkissjóðs. Ákærða ber að greiða allan kostnað vegna máls þessa. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. | | | | | Föstudaginn 1. apríl 1977. Nr. 138/1976. Jón V. Jónsson s/f segn Gunnari Erni Arnarsyni. Útivistardómur. Dómur Hæstaréttar. Málssókn þessi fellur niður. Áfrýjandi, Jón V. Jónsson s/f, er eigi sækir dómþing í máli þessu, greiði 4.000 króna útivistargjald til ríkjissjóðs, el hann vill fá mál sitt tekið fyrir af nýju. 333 Föstudaginn 1. apríl 1977. Nr. 200/1977. Snorri Hjaltason 8Segn Innheimtumanni ríkissjóðs. Útivistardómur. Dómur Hæstaréttar. Málssókn þessi fellur niður. Áfrýjandi, Snorri Hjaltason, er eigi sækir dómþing í máli þessu, greiði 4.000 kr. útivistargjald til ríkissjóðs, ef hann vill fá mál sitt tekið fyrir af nýju. Föstudaginn 1. apríl 1977. Nr. 219/1976. Híbýli h/f gegn Jóni Ásmundssyni. Útivistardómur. Dómur Hæstaréttar. Málssókn þessi fellur niður. Áfrýjandi, Híbýli h/f, er eigi sækir dómþing í máli þessu, greiði 4.000 króna útivistargjald til ríkissjóðs, ef hann vill fá mál sitt tekið fyrir af nýju. 334 Föstudaginn 1. apríl 1977. Nr. 10/1977. Kyndill h/f og Jósafat Arngrímsson gegn Ragnari Jónssyni. Útivistardómur. Kröfu um réttarfarssekt synjað. Dómur Hæstaréttar. Málssókn þessi fellur niður. Áfrýjendur, Kyndill h/f og Jósafat Arngrímsson, er eigi sækja dómþing í máli þessu, greiði 4.000 króna útivistargjald til ríkissjóðs, ef þeir vilja fá mál sitt tekið fyrir af nýju. Ekki eru skilyrði til að sinna kröfu stefnda um, að áfrýj- endur verði dæmdir til að greiða réttarfarssekt fyrir að sækja ekki dómþing Hæstaréttar. Föstudaginn 1. apríl 1977. Nr. 158/1976. Tollstjórinn í Reykjavík (Sigurður Ólason hrl.) gegn Sigurði M. Helgasyni, skiptaráðanda í Reykjavík, f. h. þrotabús Vilhelms Ingimundarsonar (Ingi Ingimundarson hrl.). Söluskattur. Gjaldþrotaskipti. Skuldaröð. Málflytjendur. Frávísun. Sératkvæði. Dómur Hæstaréttar. Má! þetta dæma hæstaréttardómararnir Magnús Þ. Torla- son, Benedikt Sigurjónsson, Björn Sveinbjörnsson, Logi Ein- arsson og Þór Vilhjálmsson. 333 Afrýjandi hefur skotið máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 20. ágúst 1976. Hann gerir svofelldar dómkröfur: „Að kröfum áfrýjanda í þrotabú Vilhelms Ingimundar- sonar og Jósefínu Ragnhildar Pálsdóttur, kr. 1.610.310.00, verði skipað í skuldaröð sem hér segir: Aðallega að krafan verði úrskurðuð sem forgangskrafa — seymslufé — utan skuldaraðar, þó á eftir kröfum skv. 2. gr. laga nr. 32/1974. Til vara að kröfunni verði skipað í TI. flokk forgangs- krafna sem almennri lögveðskröfu, sbr. 3. gr. 1. nr. 82/1974. Til þrautavara að kröfunni verði skipað í HI. flokk for- gangskrafna, sbr. 6. tl. 4. gr. 1. nr. 32/1974. Og enn til vara að allar eftirfarandi málsástæður verði þannig metnar, að krafan hafi forgang að því leyti, að húa komi til útborgunar á undan þeim kröfum, sem nefndar eru í 5. gr. 1.nr. 32/1974. Ennfremur að stefnt þrotabú verði dæmt til greiðslu máls- kostnaðar í báðum réttum, eftir mati Hæstaréttar“. Stefndi krefst staðfestingar hins áfrýjaða úrskurðar og málskostnaðar fyrir Hæstarétti. Dómkröfur áfrýjanda eru um greiðslu á vangreiddum söluskatti. Af kröfufjárhæðinni er 1.390.781 króna vegna krafna, sem lýst var í þrotabú Vilhelms Ingimundarsonar, en 219.529 krónur vegna krafna, sem lýst var í þrotabú Jósefín Ragnhildar Pálsdóttur, eiginkonu hans. Skiptaráðanda hefur samkvæmt áfrýjunarstefnu aðeins verið stefnt fyrir Hæsta- rétt vegna þrotabús Vilhelms Ingimundarsonar. Ber því að vísa málinu sjálfkrafa frá Hæstarétti að því er tekur til krafna á hendur þrotabúi Jósefínu Ragnhildar Pálsdóttur. Breytir það þessu ekki, að skiptaráðandi ákvað hinn 3. febrú- ar 1976, að skiptameðferð beggja þrotabúanna skyldi vera sameiginleg frá þeim tíma. Fram er komið, að Sigurmar Albertsson lögræðingur, er flutti mál þetta af hálfu áfrýjanda í héraði, er starfandi full- trúi hjá áfrýjanda. Hafði hann heimild til að fara með mál áfrýjanda fyrir dómi, sbr. 21. gr. laga nr. 61/1942. Vegna starfs síns hefur lögfræðingurinn jafnframt fengið 336 löggildingu dóms- og kirkjumálaráðuneytisins til þess að framkvæma lögtök fyrir áfrýjanda sem fulltrúi yfirborgar- fógetans í Reykjavík og á hans ábyrgð. Ekki þykir sú lög- gilding þó eiga að valda því, hvorki vegna niðurlagsákvæðis 1. mgr. 3. gr. reglugerðar nr. 32/1971 né af öðrum ástæðum, að ómerkja eigi sjálfkrafa hinn áfrýjaða úrskurð, sem kveð- inn var upp Í skiptarétti um ágreining varðandi söluskatt, er áfrýjandi annast innheimtu á. Enginn lagagrundvöllur er fyrir því, að áfrýjandi standi utan raðar skuldheimtumanna um heimtu kröfu sinnar, sem er um tiltekna fjárhæð peninga, er hann krefst, að greidd verði af eignum þrotabúsins ósérgreint. Með þessari athuga- semd og að öðru leyti með skírskotun til forsendna hins áfrýjaða úrskurðar ber að staðfesta hann. Rétt er, að áfrýjandi greiði stefnda 75.000 krónur í máls- kostnað fyrir Hæstarétti. Dómsorð: Máli þessu er vísað frá Hæstarétti að því er varðar kröfu áfrýjanda, tollstjórans í Reykjavík, á hendur þrotabúi Jósefínu Ragnhildar Pálsdóttur. Hinn áfrýjaði úrskurður á að vera óraskaður að því er varðar stefnda, Sigurð M. Helgason skiptaráðanda f. h. þrotabús Vilhelms Ingimundarsonar. Áfrýjandi greiði stefnda 75.000 krónur í málskostnað fyrir Hæstarétti að viðlagðri aðför að lögum. Sératkvæði Benedikts Sigurjónssonar hæstaréttardómara. Á skiptafundi í þrotabúi Vilhelms Ingimundarsonar hinn 3. febrúar 1976 er skráð í þingbók, að á skiptafundinum sé mættur Sigurmar Albertsson, fulltrúi tollstjóra. Má af bók- uninni ráða, að hann hafi sótt skiptafundinn vegna áfrýjanda máls þessa. Á skiptafundii 9. mars 1976 mætti sami umboðs- maður á ný, og lagði hann þá fram skriflega greinargerð af 337 hálfu áfrýjanda um ágreiningsefni máls þessa. Enn mætti hann á skiptafundi 30. apríl 1976, er greinargerð kom fram af hendi annarra kröfuhafa til andmæla við kröfum áfrýj- anda. Loks flutti sami umboðsmaður málið munnlega 14. maí 1976. Umboðsmaðurinn, Sigurmar Albertsson lögfræðingur, fékk löggildingu dóms- og kirkjumálaráðuneytisins hinn 21. ágúst 1972 samkvæmt 15. gr. laga nr. 74/1972 og 33. gr. laga nr. 85/1936 til þess að framkvæma lögtök fyrir áfrýjanda sem fulltrúi yfirborgarfógetans í Reykjavík og á hans ábyrgð. Var hann því starfsmaður við sama embætti og skiptaráðandi sá, sem kvað upp hinn áfrýjaða úrskurð. Gekk málflutningur nefnds umboðsmanns áfrýjanda því í berhögg við niðurlags- ákvæðii 1. mgr. 3. gr. reglugerðar nr. 32/1971. Með skírskotun til þess, sem nú er rakið, var framan- greindur umboðsmaður ekki löshæfur til þess að koma fram sem málflytjandi fyrir skiptaréttinum. Ber því að ómerkja hinn áfrýjaða úrskurð og meðferð málsins frá og með þing- haldi 9. mars 1976 og vísa málinu heim í hérað til löglegrar meðferðar. Þessi úrlausn hefur eigi hlotið samþykki meiri hluta dóm- enda, og mun ég því samkvæmt 1. mgr. 53. gr. laga nr. 75/ 1973 greiða atkvæði um efni málsins. Með skírskotun til þess, sem segir í forsendum fyrir at- kvæði meiri hluta dómenda, er ég samþykkur niðurstöðu þess. Úrskurður skiptaréttar Reykjavíkur 8. júní 1976. Meðferð þessa máls hófst hér fyrir dómi með því, að sóknar- aðili, tollstjórinn í Reykjavík f. h. ríkissjóðs, gerði kröfur í gjald- þrotabú Vilhelms Ingimundarsonar kaupmanns, Gautlandi 21 hér í borg, fyrir söluskatti að fjárhæð kr. 2.352.347 auk vaxta og kostnaðar og í gjaldþrotabú Jósefínu Ragnhildar Pálsdóttur, sama stað, kr. 219.529, eða samtals kr. 2.571.876 auk vaxta og kostn- aðar. Við kæru til skattstofu var söluskattur Vilhelms Ingimund- arsonar 1974 lækkaður um kr. 961.566, sbr. bréf skattstofu 8. mars 1976. Á skiptafundi í þrotabúinu 3. febr. sl., þegar kröfur voru kannaðar, mótmælti Ingi Ingimundarson hæstaréttarlög- 22 358 maður f. h. skjólstæðings síns ofannefndum söluskattskröfum sem forgangskröfum. Umboðsmaður tollstjóra, Sigurmar Alberts- son fulltrúi, mótmælti bókuninni og lét bóka, að hann héldi fast við, að söluskatturinn væri geymslufé hjá hinum söluskattsskylda aðilja. Í réttarhaldi í búinu 9. mars sl. lagði umboðsmaður tollstjóra fram greinargerð í málinu, og var jafnframt bókað, að ákveðið væri að reka sérstakt skiptaréttarmál um deiluefnið, og var ákveðið að halda uppi vörnum á kostnað búsins og skiptaráðanda falið að ráða lögmann. Í réttarhaldi 30. apríl var lögð fram grein- argerð af hálfu varnaraðilja. Kröfur sóknaraðilja eru samkvæmt bókunum, greinargerð og munnlegum málflutningi, að söluskatturinn verði úrskurðaður sem forgangskrafa — geymslufé — utan skuldaraðar, þó á eftir kröfum skv. 2. gr. laga nr. 32/1975. Til vara er þess krafist, að söluskattskröfunni verði skipað í II. flokk forgangskrafna sem almennri lögveðskröfu, sbr. 3. gr. laga nr. 32/1974. Til þrauta- vara er þess krafist, að söluskattskröfunni verði skipað í III. flokk forgangskrafna, sbr. 6. tl. 3. gr. laga nr. 32/1974. Og enn til vara, að allar eftirfarandi málsástæður verði þannig metnar, að söluskattskrafan hafi þannig forgang, að hún komi til útborg- unar á undan þeim kröfum, sem nefndar eru í 5. gr. laga nr. 32/ 1974. Varnaraðili krefst þess, að öllum kröfum sóknaraðilja verði hrundið, krafa sóknaraðilja verði úrskurðuð almenn krafa og honum dæmdur málskostnaður að skaðlausu að mati réttarins. Að lokinni gagnaöflun og árangurslausri sáttatilraun var málið tekið til úrskurðar hinn 14. f. m. að loknum munnlegum málflutn- ingi sama dag. Með úrskurði í skiptarétti Reykjavíkur 16. maí 1975 var bú Vilhelms Ingimundarsonar, Gautlandi 21 hér í borg, tekið til skipta sem gjaldþrota, og með úrskurði 1. ágúst 1975 var bú Jósefínu Ragnhildar Pálsdóttur, sama stað, tekið til gjaldþrota- skipta, en þau eru hjón og ráku saman verslunina Tíbrá að Laugavegi 19 hér í borg á eigin nafni og ábyrgð. Innköllunar- frestur í þrotabú Vilhelms Ingimundarsonar rann út 18. október 1975, og voru kröfur í búið samtals kr. 11.089.962, en af þeim kröfum var krafa sóknaraðilja fyrir söluskatt kr. 2.353.347. Talið var fram til skatts á vegum búsins og krafist lækkunar á skatt- inum, og var hann lækkaður um kr. 961.566 með ákvörðun skatt- stofunnar í Reykjavík, og lækkar krafan væntanlega í samræmi við það. Innköllunarfrestur í þrotabú Jósefínu Ragnhildar Páls- dóttur rann út 1. febrúar 1976, og voru kröfurnar að upphæð samtals kr. 814.525, þar af kr. 219.529 söluskattur vegna sölu- turns að Leifsgötu 4, sem hjónin höfðu rekið um skeið. Á skipta- fundi í báðum búunum, sem báðir voru haldnir 3. febr. sl, var ákveðið að sameina bæði búin, enda voru þau samkvæmt firma- skrá sameigendur að versluninni Tíbrá, og sama gilti um sölu- turninn Leifsg. 4. Aðalkröfu sína byggir sóknaraðili á því, að söluskatturinn sé geymslufé hjá fyrirtækjunum, sem séu söluskattsskyld, og hafi fé þetta því ekki verið eign viðkomandi aðilja fyrir gjaldþrotið og þá ekki heldur eign þrotabúsins nú. Sóknaraðili bendir á, að söluskattskröfur séu ekki nefndar sér- staklega í lögum nr. 32/1974 um breytingar á skiptalögunum nr. 3/1878 og að sjálfsögðu ekki heldur í upphaflegu lögunum. Ekki tilgreini söluskattslögin nr. 10/1974 heldur neitt um for- gang vanskilaðs söluskatts við búskipti, en í 14. gr. þeirra laga séu sett viðurlög við vanskilum á söluskattinum til ríkissjóðs auk annarra viðurlaga, þ. á m. sekta, megi koma varðhald eða fang- elsi allt að 6 árum. Það verði að teljast í hæsta máta óeðlilegt, að þrotamaðurinn geti átt það á hættu að sæta refsivist vegna van- skila á söluskatti, ef bú hans eigi fé til skila á innheimtum sölu- skatti. Það verði því að skýra lög nr. 32/1974 með hliðsjón af nefndum ákvæðum laga nr. 10/1974 og telja það eðlilega niður- stöðu samkv. eðli málsins, að söluskattskröfur í bú njóti forgangs fyrir öðrum kröfum. Kröfu sína um, að kröfu hans verði skipað í IL. flokk skulda- raðar sem almennri lögveðskröfu, sbr. 3. gr. laga nr. 32/1974, byggir sóknaraðili einkum á því, að hér sé um almennt veð að ræða, sbr. kammerréttartilskipun 18. mars 1720, tilskipun 31. janúar 1793 og kansellíbréf frá 10. apríl 1795. Hann skírskotar til þess, að þótt lagaboð þessi séu gömul, verði að telja þau í fullu gildi enn, enda séu þau birt í gildandi lagasafni. Varðandi þrautavarakröfu sína skírskotar sóknaraðili til 6. tl. 4. gr. laga nr. 32/1974, sbr. 84. gr. skiptalaga nr. 3/1878, en í greinargerð með frumvarpinu til laganna sé tekið fram, að 5., nú 6. tl. þessarar greinar svari til a liðs 83. gr. laga nr. 3/1878, en þar segi m. a.: „Skuldir, sem rísa af því, að hinn framliðni hefir undir höndum fé landsins, kirkna, sveitarfélaga, stofnana, ómynd- ugra, eða annarra einstakra manna, annaðhvort sem embættis- maður, sýslunarmaður eða í umboði af hálfu hins opinbera“. Sölu- 910 skattsskyldir aðiljar innheimti söluskattinn í umboði hins opin- bera og séu því opinberir sýslunarmenn að þessu leyti. Að lokum hefur sóknaraðili gert þá kröfu, að söluskattskröfurn- ar gengju fyrir kröfum samkv. 5. gr. laga nr. 32/1974, það er al- mennum kröfum samkv. eðli málsins. Varnaraðili hefur einkum stutt mótmæli sín gegn kröfum sókn- araðilja með eftirgreindum rökum: Samkvæmt 83. gr., 3. tl., skiptalaga nr. 3/1878 hafi skattar og gjöld til ríkissjóðs og sveitarfélaga haft forgang í búum. Með 3. gr. laga nr. 32/1974 sé nefnd lagagrein felld úr gildi og hvergi sé í nefndum lögum um breytingu á skiptalögunum ákvæði um forgang söluskattskrafna, eins og lögmaður gagnaðilja viður- kenni. Ekki séu heldur nein ákvæði um þetta í lögum um sölu- skatt, hvorki í eldri lögum þar um né núgildandi lögum nr. 10/ 1974 né heldur öðrum lögum. Reglur um geymslusamninga eða geymslufé telur varnaraðili ekki koma til greina án skýrra lagafyrirmæla eða samnings. Varnaraðili telur, að ekki eigi að gilda aðrar reglur um sölu- skatt að þessu leyti en aðra skatta, enda þótt strangari viðurlög gildi um vanskil á honum en ýmissa annarra skatta. Um allar varakröfur sóknaraðilja sé sama máli að gegna og um aðalkröfuna að því leyti, að með lögum nr. 32/1974 hafi for- gangsréttur skattkrafna og fleiri krafna hins opinbera, t. d. skiptagjöld í búum, verið úr lögum numinn og séu til þess gild tök. Hvort tveggja sé, að ekki sé lengur viðurkennt, að kröfur opinberra aðilja eigi að njóta sérréttinda og að skattakröfur í bú byggist oft á áætlunum tekna, sem einatt hafi valdið því, að ekkert komi upp í almennar kröfur. Einnig er mótmælt þeirri málsástæðu sóknaraðilja, að söluskattur njóti forgangs vegna þess, að lögveð sé fyrir skatti þessum, enda verði slíkt veð að byggjast á lagafyrirmælum hverju sinni, en svo sé ekki í þessu tilviki, á slíkt sé ekki minnst í lögum um söluskatt eða í öðrum lögum. Fráleitt sé að telja, að með orðunum „gjaldheimtumenn vorir“ í tilsk. 18. mars 1720 og bréfi 10. apríl 1795 sé átt við kaupmenn, sem séu söluskattsskyldir, þar sé eingöngu átt við opinbera embættismenn, sem önnuðust opinbera innheimtu. Kaup- menn og aðrir söluskattsskyldir aðiljar séu ekki opinberir sýsl- unarmenn, eins og t. d. lögmenn, og séu ekki á nokkurn hátt gerðir út sem slíkir til innheimtu þessa skatts. Ekkert samnings- samband sé þarna um meðferð, geymslu og skil fjárins, en slíkt 941 réttarsamband þyrfti að vera fyrir hendi, til að beita mætti þessu ákvæði. Eins og að framan greinir, byggir sóknaraðili aðalkröfu sína á því, að söluskattskrafa sé utan skuldaraðar, þar sem þetta fé sé eign ríkissjóðs í vörslu hinna söluskattsskyldu aðilja. Skal nú vikið nokkuð nánar að þessu. Í lögum um söluskatt nr. 10 frá 1960, 2. gr. 2. mgr. segir: „Hver sá, sem selur eða afhendir í atvinnuskyni vöru eða verðmæti, og hver sá, sem innir af hönd- um vinnu og þjónustu, skal með þeim takmörkunum, sem gerðar eru Í lögum þessum, innheimta söluskatt skv. 1. málsgr. og standa skil á honum í ríkissjóð“. Í 10. gr. sömu laga segir, að þótt við- komandi vanræki að taka söluskatt af vöru, vinnu eða þjónustu, beri honum eigi að síður að standa skil á skattinum. Í 23. gr. sömu laga segir: „Verð vöru, vinnu og þjónustu má hækka sem sölu- skatti nemur“. Samkvæmt fyrstnefnda ákvæðinu segir að vísu: „skal ... innheimta“ en samkvæmt síðar tilvitnuðu ákvæðunum er viðkomandi söluskattsaðilja nánast í sjálfsvald sett, hvort hann leggur hinar tilgreindu prósentur, sem svara söluskatti, á vöruna eða hvort hann greiðir hana að nokkru eða öllu leyti af álagn- ingunni, enda eru eiginlega engin viðurlög við því að leggja ekki söluskattinn á vöruna, heldur fyrst og fremst við því að greiða hann ekki á tilskyldum tíma. Söluskatturinn er því lagalega séð lagður á hina söluskattsskyldu aðilja, það er umsetningu þeirra, og er því ekki verulega frábrugðinn ýmissi annarri skattlagningu. Samkvæmt þessu verður ekki fallist á það með sóknaraðilja, að hver söluskattsskyldur aðili sé innheimtumaður ríkissjóðs sam- kvæmt lagaumboði og að söluskattsféð eða fé, sem því svari, sé eign ríkissjóðs í vörslu viðkomandi aðilja. Það styður þetta, að venjulegir söluskattsskyldir aðiljar hafa engin réttindi sem opin- berir sýslunarmenn og fá enga þóknun fyrir ómak sitt sem inn- heimtuaðiljar og bera þá ekki heldur skyldur sem slíkir. Þá er á það að líta, að með lögum nr. 32/1974 er gerð róttæk breyting á réttarstöðu opinberra skatta og gjalda gagnvart búum, sem ekki eiga fyrir skuldum, þar sem með 3. gr. laganna er 83. gr. skiptalaga nr. 3/1878 hreinlega felld úr gildi varðandi for- gang opinberra skatta, án þess að nokkuð komi í staðinn varð- andi þá, og í 2. gr. sömu laga er svo langt gengið, að skiptagjald í ríkissjóð, sem skoða má sem endurgjald fyrir vinnu við skiptin, er tekið út sem forgangskrafa í bú. Samkvæmt því, sem nú hefur verið greint, verða söluskatts- kröfur í bú þetta hvorki teknar til greina sem kröfur utan skulda- raðar né í 2. flokk forgangskrafna samkv. 3. gr. laga nr. 32/1974, sbr. 83. gr. skiptalaga nr. 3/1878, enda verður ekki fallist á það með sóknaraðilja, að ýmis viðurlög, þar á meðal refsivist vegna vanskila á greiðslu söluskatts, eigi að hafa áhrif í þessu sambandi. Með tilvísan til þess, er að framan greinir, verður söluskatts- krafan ekki heldur tekin til greina sem forgangskrafa í 3. flokki forgangskrafna samkv. 6. tölul. 4. gr. laga nr. 32/1974, sbr. 84. gr. skiptalaga nr. 3/1878, þar sem söluskattsskyldir aðiljar verða ekki taldir opinberir sýslunarmenn með sjálfstæða fégæslu, er hafi undir höndum fé annarra, enda er ekkert í athugasemdunum við frumvarpið að lögunum, t. d. dæmi, sem þar er tekið, er bendi til, að málsgreinin eigi við þessa aðilja. Dæmi, sem þar er nefnt, lýtur að tilviki, þar sem ætlast er til, að vörslumaður þar greinds fjár hafi það sérgreint frá öðrum fjármunum, sem eru í vörslu hans, en engin ákvæði eða venjur eru um slíkt varðandi sölu- skatt. Engin rök finnast heldur fyrir því, að söluskattskrafan eigi að hafa forgang fyrir almennum kröfum í sérstökum flokki, og því einnig hafnað. Samkvæmt þessu ber að flokka söluskatts- kröfuna í máli þessu með almennum kröfum í búið. Samkvæmt framangreindri niðurstöðu ber að dæma sóknar- aðilja til að greiða varnaraðilja málskostnað, er þykir hæfilega ákveðinn kr. 25.000. Sigurður M. Helgason borgarfógeti kvað upp úrskurð þennan. Því úrskurðast: Krafa tollstjórans í Reykjavík um forgangsrétt framan- greindra söluskattskrafna í bú þetta er ekki tekin til greina, og ber að skipa þeim með almennum kröfum Í búið. Sóknaraðili greiði varnaraðilja kr. 25.000 í málskostnað innan 14 daga frá birtingu úrskurðarins að telja. 945 Mánudaginn 4. april 1977. Nr. 37/1975. Samtrygging íslenskra botnvörpunga (Hafsteinn Baldvinsson hrl.) gegn Haraldi Jónssyni og Jóni Hafdal Jónssyni og gagnsök (Árni Grétar Finnsson hrl.). Sjóvátrygging. Sératkvæði. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Magnús Þ. Torfa- son, Benedikt Sigurjónsson, Logi Einarsson og Þór Vilhjálms- son og Lúðvík Ingvarsson prófessor. Aðaláfrýjandi áfrýjaði máli þessu með stefnu 21. mars 1875. Krefst hann aðallega sýknu af kröfum gagnáfrýjenda og málskostnaðar úr þeirra hendi í héraði og fyrir Hæsta- rétti. Til vara krefst hann lækkunar á kröfum gagnáfrýjenda og að málskostnaður í héraði og fyrir Hæstarétti verði látinn niður falla. Til þrautavara krefst hann staðfestingar hins áfryjaða dóms og að málskostnaður fyrir Hæstarétti verði látinn niður falla. Gagnáfryjendur hafa áfrýjað máli þessu með stefnu 26. mars 1975. Krefjast þeir þess aðallega, að aðaláfrvjanda verði dæmt að greiða þeim 21.000.000 króna með 9% ársvöxtum frá 26. mars 1973 til 16. maí 1973, 10% ársvöxtum frá þeim dlegi til 15. júlí 1974 og 15% ársvöxtum frá þeim degi til greiðsludags. Til vara krefjast þeir þess, að aðaláfryjanda verði dæmt að greiða þeim 19.000.000 króna auk vaxta eins og Í aðalkröfu. Til þrautavara krefjast þeir þess, að aðal- áfrýjanda verði dæmt að greiða þeim aðra lægri fjárhæð auk vaxta sem Í aðalkröfu. Í öllum tilvikum hafa gagnáfrýj- endur krafist málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti. Eftir uppsögu héraðsdóms hefur verið aflað nýrra gagna. Framkvæmdastjóri aðaláfrýjanda, Jóhannes Proppé, hefur gefið skyrslu fyrir dómi og skyrt frá því, að honum hafi orðið kunnugt um fyrirhuguð skipti á aðalvél b/v Haukaness sd4 í septembermánuði 1972. Skömmu fyrir óhappið hafi hon- um verið tjáð, að aðalvélin hafi verið tekin úr skipinu. Þá hafa sagnáfrýjendur, bróðir þeirra, Guðmundur Hafdal Jónsson, Sigurður Hallgrímsson hafnsögumaður svo og Bene- dikt Blöndal hæstaréttarlögmaður, stjórnarformaður aðal- áfrýjanda, komið fyrir dóm til skýrslugjafar. Ekkert það kemur þó fram í skýrslum þeirra, er veiti tilefni til að rekja þær sérstaklega. Samkvæmt vottorði Veðurstofu Íslands, sem lagt hefur verið fyrir Hæstarétt, var veðurspá, sem lesin var í útvarp kl. 0100 18. febrúar 1973, þannig: „Búist er við stormi á miðunum fyrir SV og N land og ís- ingu á Vestfjarða- og Norðurmiðum. Milli Vestfjarða og Grænlands er 965 mb djúp lægð, sem fer enn vaxandi og hreyfist ANA. Frysta mun um allt land. Veðurhorfur næsta sólarhring: Suðvesturland til Norðurlands og Suðvesturmið til Norðurmiða: V eða NV stormur og éljagangur. Mikil ísins á Vestfjarða og N-miðum“. Veðurspá, sem lesin var í útvarp sama dag kl. 0430 og 0700, hljóðaði þannig: „Gert er ráð fyrir stormi á miðunum sunnan og vestan og norðanlands. Gera má ráð fyrir mikilli ísingu á Vestfjarða og Norðurmiðum. Milli Grænlands og Vestfjarða er 965 mb lægð, sem dýpkar enn og hreyfist austur á bóginn. Veður mun kólna um allt land í dags, en hlýna aftur sunnanlands undir kvöldið. Veðurhorfur næsta sólarhring: Suðvesturland og Faxaflói og Suðvesturmið til Faxaflóamiða: V hvassviðri, en stormur eða rok á miðunum. El í dag. Gengur í SA hvassviðri með slyddu undir kvöldið“. Þótt á það megi fallast með héraðsdómi, að gagnáfrýjendur hafi sýnt hirðuleysi um eftirlit með skipinu og að vanbún- aður hafi verið á legufærum þess, verður ekki talið, að um stórkostlegt gáleysi hafi verið að ræða af hendi gagnáfrýj- enda, þannig að beitt verði ákvæðum 18. gr. laga nr. 20/ 1954. Reglurnar í d og e liðum 1. tl. 8. gr. vátryggingarskilmál- öd5 anna, sem raktar eru í héraðsdómi, eru ekki svo glöggar, að þær verði taldar bindandi varúðarreglur í merkingu 1. mgr. 51. gr. laga nr. 20/1954. Koma ákvæði þeirrar greinar því ekki til álita í máli þessu. Fram er komið, að aðaláfrýjandi telur Hafnarfjarðarhöfn öruggt skipalægi allt árið. Verður ekki talið, að 63. gr. laga nr. 20/1954, sbr. a lið I. tl. 8. gr. vátryggingarskilmálanna verði beitt um skip í slíkri höfn. Felst í 63. gr. undanteknins frá meginreglu 18. og 20. gr. laganna, sem ekki þykir rétt að skýra með rýmkandi lögskýringu. Samkvæmt þessu og þar sem önnur gild lagaákvæði leiða ekki til þess, að aðaláfrýjandi sé laus úr ábyrgð, ber honum að greiða vátryggingarbætur vegna atburðar þess, sem hér er fjallað um. Vátryggingarskírteini það, sem aðaláfrýjandi gaf út vegna b/v Haukaness, var verðsett skírteini samkvæmt 75. gr. laga nr. 20/1954. Vátryggingarverðið var þar ákveðið 21.000.000 króna. Samkvæmt malsgerð Jóns Hafsteinssonar og Mar- teins Jónassonar, sem rakin er í héraðsdómi, var verðmæti skipsins fyrir strandið 16.300.000 krónur, þegar þess var sætt, að aðalvél skipsins hafði verið tekin úr því. Þessu mati hefur ekki verið hnekkt, og verður það lagt til grundvallar. Í málinu er ekki um deilt, að kostnaður við viðgerð á skip- inu, ef hún hefði verið framkvæmd, hefði orðið 16.710.000 krónur, sem er áætlunarfjárhæð Björns Magnússonar. Í þeirri fjárhæð er innifalinn björgunarkostnaður, 600.000 krónur. Þegar þetta er virt, verður að telja samkvæmt 70. gr. laga nr. 20/1954, sbr. 2. tl. 20. gr. vátryggingarskilmálanna, að hér hafi verið um altjón að ræða. Samkvæmt 73. gr. laga nr. 20/1954, sbr. 4. mgr. 21. gr. vátrvggingarskilmálanna, eignast vátryggingarfélag, sem hefur greitt bætur vegna altjóns, leifar hins vátryggða hlut- ar, ef einhverjar eru. Fram er komið, að húfur b/v Hauka- ness var seldur á nauðungaruppboði 20. ágúst 1973 fyrir 420.000 krónur, og er óumdeilt, að andvirðið rann til hags- bóta fyrir gagnáfrýjendur. Virðist aðaláfrýjandi ekki hafa hirt um hagsmuni sína í því sambandi. Eins og fyrr er sagt, 346 verður að leggja til grundvallar, að verðmæti b/v Haukaness fyrir strandið 18. febrúar 1973 hafi verið 16.300.000 krónur. Þykir aðaláfrýjandi hafa sannað nægilega, að vátryggingar- fjárhæðin, 21.000.000 krónur, sem var vátryggingarupphæðin samkvæmt hinu verðsetta vátryggingarskirteini, hafi verið hærri en svo, að sanngjarnt sé að telja það vátryggingarverð skipsins, sbr. 2. mgr. 75. gr. laga nr. 20/1954. Verður fjárhæð sú, sem aðaláfrýjanda ber að greiða sagnáfrýjendum því ákveðin 16.300.000 krónur að frádregnum nýnefndum 120.000 krónum, sem var söluverðið á nauðungaruppboðinu 20. ágúst 1973. Kostnað þann, sem aðaláfrýjandi greiddi eftir strandið vegna björgunar og bráðabirgðaviðgerðar, þykir ekki eiga að draga frá, sbr. 2. mgr. 53. gr. laga nr. 20/1954. Samkvæmt þessu verður aðaláfrýjanda sert að greiða gagnáfryjendum 15.880.000 krónur. Jafnframt ber að taka til greina kröfu gagnáfrýjenda um vexti, þó þannig, að sam- kvæmt 3. mgr. 24. gr. laga nr. 20/1954 reiknast vextir af dæmdri fjárhæð 8% ársvextir frá 26. mars 1973 til 16. maí sama ár, 10% ársvextir frá þeim degi til 15. júlí 1971 og 15% ársvextir frá þeim degi fil greiðsludass. Eftir þessum úrslitum ber aðaláfrýjanda að greiða gagn- áfrýjendum málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti, sem þykir hæfilega ákveðinn samtals 750.000 krónur. Það er aðfinnsluvert, að kvaðning samdómenda í máli þessu fór ekki fram í samræmi við ákvæði 201. gr. laga nr. 85/1936. Dómsorð: Aðaláfrýjandi, Samtrygging íslenskra botnvörpunsa, greiði gagnáfrvjendum, Haraldi Jónssyni og Jóni Hafdal Jónssyni, 15.880.000 krónur með 8% ársvöxtum frá 26. mars 1973 til 16. maí 1973, 10% ársvöxtum frá þeim degi til 15. júlí 1974 og 15% ársvöxtum frá þeim degi til greiðsludags svo og 750.000 krónur í málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti. Dómi þessum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. 347 Sératkvæði Magnúsar Þ. Torfasonar hæstaréttardómara og Lúðvíks Ingvarssonar prófessors. 1. Við vísum til atkvæðis meiri hluta dómenda um kröfugerð málsaðilja og gögn, sem lögð hafa verið fyrir Hæstarétt. TI. Þeir Jónas Elíasson prófessor og Þorsteinn Gíslason siýri- mannaskólakennari hafa lýst því í matsgerð sinni, þeirri sem rakin er í héraðsdómi, hvernig eðlilegt hefði verið að binda b/v Haukanes við bryggju, þar sem hann lá. Þykir sýnt með samanburði á matsserðinni og því, sem gögn máls- ins leiða í ljós um bindingu skipsins, að á það hafi skort, að svo hafi verið gengið frá festingum skipsins í bryggjupolla, sem rétt var. Þá telja matsmennirnir enn fremur í malsgerð sinni, að eðlilegt hefði verið að leggja út legufærum frá b/v Hauka- nesi, þar sem hann lá við bryggjuna. Héraðsdómur, sem skipaður var siglingafróðum samdómanda, hefur talið hið síðarnefnda sjálfsagða öryggisráðstölun og einni undir fonesrerni álit matsmanna um, að ekki hí lega gengið frá festingum skipsins í bryggju. Áliti hinna sér- fróðu manna á þeim atriðum, sem nú hafa verið nefnd, hey ei ve rið hnekkt. Verður að meta „gagnáf vjendum rana dö Ta sérstaklega þegar 1 hafðar eru í í hug að. stæður á legustað. Einkum verður að telja, að agnáfrýj- endum hefði átt að vera ljóst, að það væri eðlileg öryggi sráð- stöfun, að skipið lægi við legufæri. Afskipti hafnaryfirvalda af flutningi b/v Haukaness frá fyrri legustað í Hafnarfjarð- arhöfn leysti gagnáfrýjendur ekki frá skyldu til að sjá um, að gengið væri frá skipinu á fullnægjandi hátt á hinum nýja legustað. Auk þess, sem greint hefur verið, verður að fallast á það, að af hálfu gagnáfrýjenda hafi brostið á nægilegt eftirlit með 348 skipinu nóttina, sem það slitnaði upp. Var brýnt að hafa vakandi eftirlit með skipinu vegna veðurs, sjógangs og sterkra strauma, og það því fremur, sem ótryggilega var frá skipinu gengið, svo sem áður er greint. Telja verður, að það, að b/v Haukanes slitnaði frá bryggju og strandaði, megi rekja til þess vanbúnaðar og eftirlitsskorts, sem að framan er getið. Hl. Aðaláfrýjandi hefur haldið því fram, að með framan- greindri vanrækslu hafi sagnáfrýjendur fyrirgert rétti sín- um til vátryggingarbóta vegna ákvæða 2. mgr. 18. gr. laga nr. 20/1954. Svo sem áður er greint, var misbrestur á frágangi b/v Haukaness á legustað svo og á eftirliti með skipinu nóttina, sem það sleit upp. Það þykir þó varhugavert að telja van- rækslu gagnáfrýjenda í þessum efnum stórkostlega í skiln- ingi nefnds lagaákvæðis. Leiðir þessi málsástæða aðaláfrýj- anda því ekki Gl sýknu hans. Aðaláfrýjandi hefur enn fremur skírskotað til ákvæða í d lið og e lið vátryggingarskilmála sinna til stuðnings sýknu- kröfu sinni. Eru ákvæði þessi rakin í héraðsdómi. Heldur að- aláfryjandi því fram, að með ákvæðunum hafi hann undan- þegið sig skyldu til að bæta tjón, sem stafi af atvikum, er í þeim greini. Eigi að beita þeim, eins og hagi til í máli þessu. Ófrávíkjanlegt ákvæði 20. gr. laga nr. 20/1954 haggi þesst ekki, svo sem gagnáfrýjendur haldi fram, þar sem ákvæði skilmálanna hafi stoð í 63. gr. sömu laga. Geymi hún sér- reglu um tjón, sem stafi af því, að skip hefur verið „óhaf- fært ... ófullnægjandi útbúið eða mannað . Tjðst er, að Gð. gr. vélina tekur ekki til þess tilviks, sem hér er um fjallað, ef beitt er strangri orð- skýringu. Leiðir þetta einkum af því, að í greininni er að- eins nefnt tjón, sem stafar af því, að skip var óhaffært, „e það lét síðast úr höfn ...“. Er þá athugaefni, hvort eigi Ei síður sé rétt að skyra nefnda 63. gr. þannig, að henni verði beitt um skip, sem hefur verið lagt. Er tvímælalaust sam- kvæmi 2. mgr. 59. gr. vátrvggingarsamningalaga, að vá- 349 trygging skips, sem lagt hefur verið í lægi, telst vera sjóvá- trygging. Með 63. gr. vátryggingarsamningalaga €ru gerðar strang- ari kröfur um aðsæslu „úlgerð armanns, sem vátrygg st hefur kvæmt 63. gr. á hann ekki rétt til pi sóa vegna tjóns, er stafar af því, að skip var óhaffært, er það lét síðast úr höfn, eða var að öðru leyti svo á sig komið, sem í „grein- inni segir, ef hann vissi eða mátti vita um það, sem áfátt ar, enda þótt hann verði ekki sakaður um stórfellt gáleysi. Álíta verður, að gildar ástæður liggi til þess að krefjasí sömu aðgæslu af útgerðarmanni um ásigkomulag skips og tryggilegan umbúnað þess, er því hefur verið lagt í lægi, eins og gert er varðandi skip, sem eru í förum. Þegar þetta er Bif ft í a ga, þykir verða að sk ra 63. gr. Álryggingarsamn- fi di Samkvæmt Þa verður ekki talið, að 20. gr. laganna sjó loku að gild verði metin ákvæði d liðs fri hita fullnægjandi stoð í nefndri 63. gr. Með skírskotun til þess, sem nú hefur verið rakið, teljum við, að sýkna beri aðaláfrýjanda af kröfum gagnáfrýjenda í málinu, en rétt er, að málskostnaður í héraði og fyrir Hæsta- rétti falli niður. Við erum samþykkir athugasemd meiri hluta dómenda um kvaðningu meðdómenda. Samkvæmt framan- sögðu teljum við, að dómsorð ætti að vera svofellt: Aðaláfrýjandi, Samtrygging íslenskra botnvörpunga, á að vera sýkn af kröfum gagnáfrýjenda, Haralds Jónssonar og Jóns Hafdals Jónssonar. Málskostnaður í héraði og fyrir Hæstarétti fellur niður. Dómur sjó- og verslunardóms Hafnarfjarðar 18. janúar 1975. Mál þetta, sem var dómtekið 13. janúar 1975, hafa Haraldur Jónsson, Flókagötu 6, Hafnarfirði, og Jón Hafdal Jónsson, Mel- holti 4, Hafnarfirði, höfðað við þingfestingu málsins 5. maí 1973, þar sem mætt var af hálfu stefnda (Samtryggingu íslenskra botn- vörpunga) og réttargæslustefnda (hafnarsjóði Hafnarfjarðar) og fyrirtaka málsins samþykkt. öð0 Dómkröfur stefnenda eru þær aðallega, að stefndi verði dæmdur til að greiða stefnendum kr. 21.000.000 með 9% ársvöxtum frá 26. mars 1973 til 16. maí 1973, með 10% ársvöxtum frá 16. maí 1973 til 15. júlí 1974, en 15% frá þeim degi til greiðsludags auk hæfi- legs málskostnaðar að mati dómsins, til vara, að stefndi verði dæmdur til að greiða stefnendum í bætur kr. 19.000.000 með 9% ársvöxtum frá 26. mars 1973 til 16. maí 1973, með 10% ársvöxtum frá 16. maí 1973 til 15. júlí 1974, en 15% frá þeim degi til greiðslu- dags auk hæfilegs málskostnaðar að mati dómsins, til þrauta- vara, að stefndi verði dæmdur til að greiða stefnendum bætur eftir mati dómsins með 9% ársvöxtum af hinni tildæmdu fjár- hæð frá 26. mars 1973 til 16. maí 1973, með 10% ársvöxtum frá 16. maí 1973 til 15. júlí 1974, en 15% frá þeim degi til greiðslu- dags auk hæfilegs málskostnaðar að mati dómsins. Stefnendur ganga út frá því, að veðhafar í b/v Haukanesi haldi lögvörðum rétti sínum til að fá fullnustu á veðkröfum sínum af þeim bótum, sem tildæmdar kunna að verða. Af stefnda hálfu er krafist sýknu og ríflegs málskostnaðar að mati dómsins. Réttargæslustefnda var upphaflega stefnt soliðariskt með stefnda, en síðan fallið frá öllum kröfum á hendur honum í þessu máli. Af hálfu réttargæslustefnda eru engar kröfur gerðar. Málavextir. 1.1. Sunnudaginn 18. febrúar 1973, um klukkan "7 árdegis, slitn- aði skip stefnenda, b/v Haukanes, frá trébryggjunni í norður- höfninni í Hafnarfirði í hvassri vestanátt og miklu flóði og rak upp í urð við Fjarðargötu og strandaði þar. Bolur skipsins dæld- aðist mikið, og enn fremur urðu skemmdir á bryggjunni. Skipið náðist út á morgunflóðinu þann 19. febrúar og var dregið til Reykjavíkur og tekið þar í slipp. Var það þéitað þar til bráða- birgða á vegum stefnda, en síðan dregið til Hafnarfjarðar og lagt á ný við trébryggjuna, þar sem það hafði verið áður. Stefnendur höfðuðu og ráku mál á hendur réttargæslustefnda af þessu tilefni og kröfðu hann bóta vegna þess tjóns, sem þeir töldu sig hafa beðið. Sýknudómur í því máli var felldur 6. sept- ember sl. Í máli því, sem hér er til meðferðar, krefja stefnendur stefnda um vátryggingarfé, sem þeir telja sig eiga rétt á sam- kvæmt vátryggingarsamningi við stefnda. öð1 12: Vátryggingarsamningurinn. Með samningi, sem staðfestur var með útgáfu vátryggingar- skírteinis, dags. 1. janúar 1970, tók stefndi að sér að húftryggja b/v Haukanes, GK 3, samkvæmt vátryggingarskilmálum fyrir íslensk fiskiskip, sem stærri eru en 100 rúmlestir, útgefnum 1969 af samtökum íslenskra sjótryggjenda svo og sérstökum skilmál- um, sem nefnast „takmörkun B“. Samkvæmt ákvörðun fjárhæðanefndar fiskiskipa, sem starfar í samræmi við ákvæði í 11. gr. laga nr. 79/1968, var vátrygging- arverð skipsins á tryggingartímabilinu 1. janúar 1970—3l. des- ember 1970 ákveðið 20 milljónir króna, miðað við að skipið væri rekið með eðlilegum hætti við fiskveiðar. Vátrygging skipsins var síðan endurnýjuð á árinu 1971 og 1972 með þeim breytingum einum, að á tryggingartímabilinu 1. janúar —31. desember 1972 var vátryggingarfjárhæð á húf skipsins ákveðin á sama hátt 21 milljón króna. Hins vegar var ekki gefið út nýtt vátryggingarskirteini í hvert sinn, heldur sendur út árlegur iðgjaldareikningur hverju sinni. Vátrygging skipsins var enn endurnýjuð þann 1. janúar 1973 með sama hætti og áður, að fjárhæðanefnd fiskiskipa ákvarðaði iðgjald skipsins fyrir tímabilið 1. janúar—31. desember 1973 820 þúsund krónur, sem enn er ógreitt, og vátryggingarfjárhæðina á húf skipsins 21 milljón króna, og er tekið fram af fjárhæða- nefnd, að téð mat á húf skipsins sé miðað við þær upplýsingar, sem um skipið sé að finna í skipaskrá Siglingamálastofnunar ríkisins pr. 1. jan. 1973, en þar er tekið fram, að skipið sé með Ruston aðalvél frá árinu 1952. Auk þess kveður stefndi gengið út frá því af hálfu fjárhæða- nefndar við mat hennar á húf skipsins, að skipinu sé haldið til fiskveiða með eðlilegum hætti á vátryggingartímabilinu, því að öðrum kosti sé vátryggingarverð skipa fjárhæðanefndinni óvið- komandi. Þau ákvæði vátryggingarskilmálanna, sem hér skipta máli eða vert þykir að geta, eru sem hér segir: „1. gr. Um vátryggingu þessa gildir sú grundvallarregla, að hún er bein skaðatrygging, og er félaginu óskylt að greiða hærri bætur en þarf til þess að bæta tjón það, sem orðið hefur. 2.gr. Hið vátryggða er húfur skipsins, þ. e. A. Bolur: öð2 (a) Allt, sem er sambyggt skipinu eða fest við það, annað en vélar, sbr. lið B. (b) Farviðir, laus tæki, búnaður og annað, sem nauðsyn- legt er að hafa í hverju skipi. (c) Vistir og birgðir, sem eðlilegar mega teljast. B. Vélar: (a) Aflvélar, ljósavélar og aðrar fastar vélar. (b) Gangskrúfa og aðrar skrúfur, ásamt öxlum og gírum. (c) Spil, ásamt dælum og tilheyrandi búnaði. (d) Rafkerfi, annað en rafleiðslur, fiskleitartæki, dýptar- mælir, ratsjá, loftskeyta- og kalltæki, ásamt nauðsyn- legum búnaði og varahlutum. Veiðarfæri falla ekki undir vátryggingu þessa, þ. e. varpa ásamt hlerum og vírum, nætur, net, línur, færi, fiskikassar, belg- ir, baujur ásamt baujuluktum, bólfæri og annar útbúnaður, sem til veiðarfæra telst. 3.gr. Vátryggingarverð. Í byrjun hvers vátryggingartímabils skulu vátryggingartaki og félagið koma sér saman um vátryggingarverðið. Það sam- komulag er bindandi fyrir báða aðila, nema síðar verði sannað, að verðákvörðunin hafi verið byggð á röngum forsendum. Þó getur vátryggingartaki aldrei breytt vátryggingarverðinu án samþykkis félagsins. ... 8. gr. Það, sem félagið bætir ekki. 1. Tjón á skipinu og kostnaður: (a) Tjón, sem stafa af því, að skipið var óhaffært, þegar það lét síðast úr höfn, sbr. 63. gr. laga um vátryggingar- samninga nr. 20/1954. ... (d) Tjón, sem verða vegna þess, að skipið var ekki í hæfu standi, þegar því var lagt, eða var ekki svo um búið sem skyldi, nema útgerðarmanni verði ekki um þetta kennt. (e) Tjón, sem verða vegna þess, að útgerðarmaður hefur ekki gætt hæfilegrar hirðu, t. d. þannig, að hann láti skipið liggja gæzlulaust við bryggju eða vélvana í óör- uggri höfn. ... (h) Tjón, sem eigandi eða útgerðarmaður eiga sök á, enda séu þeir ekki skráðir á skipið, en þá fer um ábyrgð þeirra eins og um ábyrgð annarra skipverja. ... 9.gr. Upphæð tjónbóta. (a) Ef skipið ferst eða verður dæmt óbætandi, þá bætir fé- Jðð lagið tjónið með því að greiða vátryggingarverðið, eins og það er ákveðið í skírteini þessu, sbr. 3. gr. (b) Tjón á skipinu bætir félagið með því að greiða vátryggðum nauðsynlegan viðgerðarkostnað, sem hann hefur haft af tjóninu, ásamt tilheyrandi kostnaði, sbr. þó viðfestar niður- jöfnunarreglur. (c) Bætur fyrir hvert einstakt tjón á skipinu og fyrir kostnað skulu aldrei vera hærri en nemur vátryggingarverðinu, sbr. þó liði (j) og (k) í 7. gr. I. Allt tjón á skipinu og allur kostnaður, sem er bein afleiðing af einum og sama atburði, telst vera eitt tjón. ... (f) Nú semur félagið við vátryggðan um tjónbætur, án þess að viðgerð fari fram og án þess að skipið hafi verið dæmt óbætandi, og skulu þá slíkar bætur aldrei vera hærri en 90% af viðgerðarkostnaði, eins og tveir dómkvaddir mats- menn meta hann, miðað við ákvæði skírteinis þessa um bætur og viðfestar niðurjöfnunarreglur. (g) Sé skipið selt, áður en viðgerð fer fram á bótaskyldu tjóni, bætir félagið tjónið á sama hátt og segir í lið (f), enda sanni vátryggður, að vegna tjónsins hafi söluverð skipsins orðið lægra, sem því nemur. ... 13.gr. Breytt áhætta. Ef áhætta breytist svo að máli skiptir félaginu í óhag, eftir að vátryggingin var tekin, ber vátryggingartaka að tilkynna félag- inu það, jafnskjótt og honum er kunnugt um breytinguna, og greiða viðbótariðgjald að mati félagsins. Vanræki hann það, fer um vátrygginguna eins og um rangar upplýsingar frá hans hendi væri að ræða.... 16. gr. Viðgerð á bótaskyldu tjóni. Eigandi skal sjálfur annast um viðgerð á bótaskyldu tjóni á skipi sínu, nema félagið ákveði annað. Um skyldu félagsins til að greiða bætur fer eftir ákvæðum 24. gr.... 20. gr. Algert tjón. Algert tjón, sem félagið bætir, getur orðið með eftirtöldum háttum: (1) Skipið ferst eða verður fyrir svo miklu tjóni, að alls ekki er unnt að bjarga því eða gera við það. (2) Skipið verður fyrir svo miklu tjóni, að kostnaður við að bjarga því og gera við það nemur hærri fjárhæð en vá- tryggingarverðið, enda sé skipið ekki vátryggt undir verði. ... 23 öðd 21.gr. Krafa vátryggðs um bætur fyrir algert tjón. ... Þegar skipið hefur orðið fyrir algeru tjóni og félagið hefur greitt vátryggingarverðið í bætur, eignast það um leið skipið eða leifar þess. ... 24. gr. Skylda félagsins til að greiða bætur. Félaginu er skylt að greiða vátryggðum bætur 14 dögum eftir að það gat gengið úr skugga um, að bótakrafa væri rétt. Dragist greiðsla fram yfir gjalddaga, greiðir félagið vexti af bótunum, frá gjalddaga, 1% p. a. lægri en víxilvexti Landsbankans. Áður en félagið greiðir vátryggðum bætur fyrir algert tjón, ber því sérstaklega að ganga úr skugga um, að ekki sé skert trygging þeirra aðila, sem eiga þinglesin veð í skipinu.... 30.gr. Sönnunarskylda. Um vátryggingu þessa gildir sú almenna regla, að sönnunar- skyldan hvílir á vátryggðum, bæði um það, að tjón sé bótaskylt samkvæmt skírteini þessu, og einnig um það, hve miklu tjónið nemur“. Ákvæði „takmörkunar B“ sem hér þykir rétt að geta, eru þessi: „Í. grein. Ákvæði í 7. gr. I vátryggingarskilmálanna orðist svo: Það, sem félagið bætir: (a) Algert tjón, sbr. 20. gr. (b) Ábyrgðartjón, sbr. 7. gr. II. (c) Björgun og aðstoð. (d) Samtjón. (e) Strandtjón. ({) Brunatjón. (g) Tjón af árekstri við fastan eða fljótandi hlut, þ. m. t. ís. Tjón, sem af því hlýzt, að skipið slæst við annað skip eða mannvirki, sem það er bundið við, liggur eða fest, bætist ekki. 2. gr. Ákvæði í 10. gr. vátryggingarskilmálanna orðist svo: Tjónafrádráttur. Ef skip verður fyrir algeru tjóni, þá bætir félagið það með því að greiða vátryggingarverðið, eins og það er ákveðið í vá- tryggingarskírteininu. Sérhvert annað tjón skal sæta tjónafrádrætti, eins og hann er ákveðinn í vátryggingarskírteininu. or ÖðÐO Ef einn atburður veldur tjóni, sem fellur undir tvo eða fleiri stafliði hér að framan, skal telja eitt tjón allt það, sem fellur undir stafliðina (b), (c) og (d), en annað tjón allt það, sem fellur undir stafliðina (e), (f) og (8). Eigin áhætta tryggingartaka í hverju einstöku tjóni. a) Algert tjón, engin eigin áhætta. b) Ábyrgðartjón .. .... .... .. 2... 2. 2. Kr. 100.000.00 c) Björgun og aðstoð .. .. .. .. .. -. -. =. — 100.000.00 d) Samtjó .. 2... 0... .......2 — 100.000.00 e) Strandtjón 10% minnst .. .. .. .. .. -- -. — 250.000.00 f) Brunatjón 10% minnst .. .. 2... — 250.000.00 g) Tjón af árekstri við fastari eða fljótandi hlut l0ðf minnstu: 1, Apr ar að rr ix 2 250:.000.00%. 1.3. Vélaskipti. Í lok ágústmánaðar 1972 höfðu stefnendur lagt skipinu utan á svonefnt Steinker í syðri höfninni í Hafnarfirði. Var aðalvélin tekin úr skipinu, og hugðust stefnendur setja nýja vél í hennar stað og gera aðrar breytingar á skipinu, m. a. með það fyrir aug- um að gera það út til loðnuveiða. Jafnframt leituðu stefnendur eftir lánsfé, þar á meðal hjá stefndu. Rituðu þeir stefndu tvö bréf um það efni, dags. 14. september og 6. nóvember 1972. Í síðara bréfinu er þess getið, að stefnendur hafi undirbúið vélaskipti og að þeir áformi að gera ákveðnar breytingar á skipinu. Stefnendur ákváðu að taka tilboði frá H. Ben. á Co um vél á ca kr. 16.000.000. Greiða átti 10% út í hönd, en eftirstöðvar á 5 árum. Í desember 1972 stöðvaðist vinna við skipið, að mestu vegna fjárskorts. Þann 6. febrúar 1973 samþykkti Fiskveiðasjóður að veita stefnendum lán, sem svaraði % hlutum vélarverðs. Stefn- endur hófu nú undirbúning að viðræðum við Landsbankann, en þeir höfðu áður sótt um lán hjá bankanum vegna framkvæmd- anna, en áður en af viðræðum gat orðið, slitnaði skipið. frá bryggju og strandaði, eins og áður greinir. Þegar leið á loðnuvertíðina, var farið að amast við dvöl skips- ins við steinkerið af hálfu réttargæslustefnda og stefnendum til- kynnt, að þeir yrðu að færa skipið. Stefnendur óskuðu eftir, að skipið yrði þá flutt innan á Steinkerið, en þeirri kröfu var hafn- að, vegna þess að þar er löndunarstaður fiskiskipa. Starfsmenn 356 réttargæslustefnda fluttu síðan skipið þann 8. febrúar að gömlu trébryggjunni í norðurhöfninni. Var því lagt utan á bryggjuna með stefnið til vesturs, en skuturinn stóð aftur af bryggjunni. 1.4. Samskipti aðilja eftir strandið. Eftir að skipið rak upp, kröfðu stefnendur stefndu um bætur, kr. 21.000.000, en einnig kveðast þeir hafa rætt um, að gert yrði við skipið og að stefndu greiddu viðgerðarkostnaðinn, enda þótt þeir teldu, að viðgerðarkostnaður mundi nema hærri fjárhæð en vátryggingarverðinu. Með bréfi, dags. 26. mars 1973, synjaði stefndi greiðslu vá- tryggingarbóta með tilvísun í 8. gr. vátryggingarskilmálanna, 1. d og e llið og 13. gr. Hins vegar samþykkti félagið að greiða kostn- að við björgun, drátt og slipptöku, að frádreginni eigin áhættu vátryggingartaka, kr. 100.000. Tekið var fram, að í þessari ákvörðun fælist ekki viðurkenning á greiðsluskyldu. Jafnframt tilkynnti stefndi, að vátryggingarverð skipsins væri lækkað í kr. 2.000.000. 1.5. Ástand bryggjunnar. Bryggjan er talin hafa verið smíðuð árið 1931. Landgangur bryggjunnar hvílir á fimm stauraröðum, og eru 23 staurar Í hverri röð út að bryggjuhausnum. Bil á milli staura er 4.2 m. Bryggjuhausinn liggur í vestur frá enda landgangsins og myndar horn við landganginn, sem er lítið eitt gleiðara en 909. Undir bryggjunni eru 5 stauraraðir með 45—56 staurum. Festarhælar eru ýmist endar bryggjustauranna, sem ganga upp úr þekjunni, eða járnhælar, sem boltaðir eru niður í bryggjuviðina. Gunnar Ágústsson hafnarstjóri, sem er byggingaverkfræðingur að mennt, hefur gert uppdrætti að bryggjunni, sem lagðir hafa verið fram í málinu, og sýna þeir m. a. festarhæla bryggjunnar. Hann hefur tölusett festarhælana, og kemur fram á myndum, sem hann hefur tekið og lagðar hafa verið fram í málinu, hvernig þeir voru gerðir. Pl er þannig fyrsti staurinn í innstu stauraröð bryggjuhaussins, fjórði staur frá austurhorni bryggjunnar. P3 er endinn á öðrum staur utan við PI, en P2 er járnhæll, sem festur er í bryggjugólfið rétt innan við P3. P4 er járnhæll við bryggju- hornið, PS til Pl1 liggja í röð frá P4 út eftir ytri bryggjukant- inum og Pl1 á suðvesturhorni bryggjunnar. P5, P6 og P8 eru 3ð/ járnhælar, og P9 var einnig járnhæll. PT og P10 eru tréhælar, P12 og P13 eru tréhælar á vesturenda bryggjunnar. P14—20 eru innan á bryggjuhausnum í röð frá vestri til austurs, P14, 15, 19 og P20 eru tréhælar, en hinir eru járnhælar. Hafnarstjórinn hefur skýrt svo frá fyrir dóminum, að nýbúið hafi verið. að styrkja bryggjuna mikið, þegar skipið slitnaði frá annig að settir hafi verið 36 nýjir staurar út eftir land- ganginum og helmingnum af hausnum. Ytri hluta haussins kveður hann hafa verið lokað með girðingu. Hann kveður bryggjuna hafa verið eins trausta miðað við aldur og frekast var kostur. Hann kveður umferð ökutækja um innri hluta bryggjunnar hafa verið takmarkaða og miðað við 5 tonna öxulþunga til að forða því, að loðnunætur væru fluttar milli skipa og lands um bryggjuna. Hann kveður 14 tonna krana þó hafa verið notaðan á bryggjunni um , árabil, án þess að nokkuð kæmi fyrir. Hann kveður viðhald hafa farið fram á bryggjunni á hverju ári og viðgerðir eftir þörfum. Hann kveður sér ekki kunnugt um, að skip hafi slitnað frá bryggjunni áður. Hann telur bryggjuna vera í 5.5 m hæð yfir meðalstórstraumsfjöruborði. Halldór Hannesson byggingaverkfræðingur og Sigurjón Einars- son skipasmiður hafa metið tjón á bryggjunni. Þeir lýsa járn- hælum bryggjunnar þannig í matsgerð: „Festlarnir eru járn- steyptir, allir svipaðir að gerð; þykkur sóli, sem hvílir á bryggju- Þekjunni, en tvö járnrör upp úr til að binda skipsfestar í. Þeir eru festir með 6 eða 8 boltum % 74“ eða 2/ %“ í gegnum sólann og sérstaka styrkingu á bryggjunni undir þekju. Mál festlanna þriggja, sem eftir eru og eru brotnir, eru: 87--102 cm langir og 23—-32 em breiðir sólar, þykkt um 5 em í miðju. Rörin eru 22— 25 cm í þvermál og um 40 em að hæð“. Að öðru leyti kemur eftirfarandi fram um gerð bryggjunnar í matsgerðinni: „Sitt hvorum megin við staurana (undir bitum, sem bera þekju- planka) eru sver tré, „tengur“, 15X25 cm í þvermál hvert. Auk þess eru á stauraokunum skástífur úr 10X20 em sverum trjám, sem liggja á ská frá kanti og niður í fjöruborð á staur 6 m innan við kant. Skástífurnar eru 7.5 m langar. Kanttré eru tvö, hið efra 15X15 em, hið neðra 25X25 cm í þvermál. Milli þeirra ganga Þekjuplankarnir, 7% >< 20 em í þvermál, fram, svo að endar þeirra og framhlið kanttrjáa flúktuðu saman“. Matsmennirnir hafa komið fyrir dóm. Sigurjón Einarsson kveðst hafa unnið að viðgerðum á bryggjunni síðan 1943--44, síðast 1971—'72. Hann kveður bryggjuna mikið notaða og farna að #58 gefa sig. Hann kveður helst hafa verið fúa í dekkinu og segist ekki ábyrgjast, að laust sé við fúa annars staðar Í bryggjunni. Hann kveðst telja, að fúi í dekki geti haft áhrif á styrkleika fest- inga. Hann segir, að ekki sé mjög langt síðan skipt var um kant á innri enda bryggjunnar. Halldór Hannesson kveður bryggjuna ekki óhæfari til að binda við hana skip en margar aðrar. Hann telur það skipta mestu máli um hæfni bryggjunnar til festingar, að afstýringar á bryggju- grind séu í lagi. Jónas Elíasson prófessor og Þorsteinn Gíslason, kennari við Stýrimannaskólann, hafa verið dómkvaddir samkvæmt ábendingu dómsins, m. a. til að veita umsögn um, hvort bryggjunni hafi í einhverju verið áfátt, þannig að ekki væri unnt að festa skip við hana til langframa á tryggilegan hátt. Í matsgerðinni segir m. a., að bryggjan liggi um 500 m innan við hafnarmynnið, mjög í stefnu þess straums og þeirrar öldu, sem kemur þar inn í vestan- veðrum. Matsmennirnir segjast hafa veitt athygli allmiklum við- gerðum og fúa í nokkrum festarhælum. Þeir lýsa frágangi hæl- anna þannig, að þeir séu settir á milli tveggja bita, fyllingar- trébútar settir undir dekkplankana, dekkplankabútar settir undir þá og allt boltað saman. Telja þeir þennan frágang fullnægjandi, sé þess gætt, að hællinn hafi gott hald í þeim bitum, sem hann er settur á milli, og þeir séu gegnumgangandi bitar með goti hald í töngunum báðum megin við. Matsmennirnir telja, að hægt sé að ná betri festingu fyrir járnhælana með því að bolta þá ofan í tengurnar og tengja við næstu tengur hvorum megin við með aukabitum. Jónas Elíasson hefur lýst því áliti fyrir dómi, að bryggjan sé ekki sérlega óvenjuleg með tilliti til þess tíma sem hún er byggð á. Hann telur, að takmarkað burðarþol bryggjunnar þurfi ekki að hafa óhagstæð áhrif á hæfileika bryggjunnar til að festa við hana skip. Um festingu á P9, sem fór með stykki, sem rifnaði úr bryggj- unni, segir svo í matsgerðinni: „Sýnt er á mynd 3, hvernig hon- um hefur verið komið fyrir í bryggjunni. Hann er settur á milli tveggja tanga, síðan festur með fjórum dekkplönkum að neðan við hjálparbitann og bita A. Athugun leiddi ennfremur í ljós, að til að koma 26 <26 bútnum fyrir undir pollanum hefur verið tekið úr bita B, og hefur hann brotnað við sagarfarið. Ennfremur er hann ekki heill í hinn endann, heldur skeyttur. Ennfremur er hjálparbitinn skeyttur við þessa sömu töng, og sést kubbur, sem hann hefur hvílt á, en ekki aðrar festingar. Í hinn endann hefur hjálparbitinn brotnað, bútarnir af hjálparbitanum og bita B eru horfnir“. Niðurstaða matsmanna um traustleika bryggjunnar er sem hér segir: „Matsmenn telja rétt að líta á þetta atriði í tvennu lagi sem hér segir: 2a) Var bryggjunni í einhverju áfátt er viðvíkur festingum br Halkaneðsr Polli sá, er Haukanesið tók með sér, var aðeins = því ei er r séð verður, sofið dtlkkglarlan og hrsginmnálan. Hulk þess voru bitarnir aðeins heilir í annan endann, en skeyttir í hinn, og þar að auki sagað úr bita til að koma pollanum fyrir. Ennfremur er frágangur á festiboltum polla þannig, að boltarnir geta dregist upp án þess að slitna. Matsmenn verða því að svara lið 2a) ját- andi. 2b) Var hægt að festa b/v Haukanes við bryggjuna? Svo sem kemur fram í atriði 1, er það álit matsmanna, að..eðlilegt. hafi verið að leggja út akkeri, þegar Haukanesinu var. Jagt. Það er álit matsmanna, að með slíkum hætti hefði verið unnt að binda b/v Haukanes við bryggjuna við þær aðstæður, sem hér um ræðir, þrátt fyrir þá ágalla bryggjunnar, sem á undan eru raktir“. Í dómi sjó- og verslunardóms Hafnarfjarðar 6. september 1974 í máli stefnenda gegn hafnarsjóði Hafnarfjarðar segir, að dómur- inn líti svo á samkvæmt því, sem upplýst sé um ástand bryggj- unnar, að hún hafi ekki verið haldin þeim annmörkum, almenni, að ekki hafi verið forsvaranlegt að vísa stefnendum á hana sem viðlegupláss fyrir skipið. Enn fremur segir svo Í dóminum: „Telja verður sannað, að bryggjan hafi verið haldin tvenns konar annmörkum, sem hér koma við sögu. Járnfestlarnir voru festir þannig í bryggjuviðina, að boltarnir, sem þeir voru festir með, gátu dregist upp við átak, og festarhæll P9 hafði ekki gallalaust hald í bryggjunni. Ekki hefur þó verið sýnt fram á, að gallar þessir hafi í sjálfu sér verið verulegir, og með hliðsjón af fyrrgreindri vanrækslu stefnenda sjálfra og öðrum sönnunar- reglum verður að telja ósannað, að þessir annmarkar hafi verið þáttur í orsökum tjónsins“. 1.6. Festing skipsins. 360 Við sjóprófin lýsti Jón Hafdal því, hvernig skipið hefði verið bundið þannig: „Fram af því hafi verið 312" vír í „sabba“ og úr „sabbanum“ vír á polla, en á þann sama polla hafi legið sver nylonstroffa. Í annan polla, hinum megin á bryggjunni, hafi legið 3“ vír af skipinu framanverðu, þvert yfir bryggjuna. Vír 30" hafi síðan legið í spring aftur með á stóran trépolla. Annar vír 31" frá skipinu aftanverðu hafi legið fram með því á járnpolla. Annar vír 2%“ hafi legið í „sabba“ þvert upp af skipinu með landganginum og „sabbinn“ legið á trépolla, en vírinn á endan- um síðan á járnpolla. Að lokum hafi legið nylonstroffa og einn eða tveir vírar á hornpollanum innst á bryggjunni“. Hafnarstjórinn, Gunnar Ágústsson, kveðst hafa gengið niður á byrggjuna um morguninn, þegar skipið hafi slitnað frá, og farið síðan ásamt Sigurði Hallgrímssyni hafnsögumanni yfir leifarnar af festingum á bryggjunni. Hann kveðst hafa mælt sverleika á trossum og festlum nr. 1—2, 4—5 og 7. Hann kveðst bæði hafa mælt breidd og ummál með málbandi. Hann kveðst hafa fram- kvæmt mælingarnar einn. Hann hefur gert uppdrátt að bryggj- unni og teiknað skipið inn á hana. Jón Hafdal skýrði frá því í sjóprófi 21. febrúar 1973, að ljósa- vélar hefðu verið í lagi og hefði með þeim mátt knýja akkeris- vindu. Hann kveður þeim eigendum ekki hafa hugkvæmst að setja út akkeri, enda gert ráð fyrir, að skipið yrði fljótlega fært til. Hann segir, að þeir eigendurnir og menn á þeirra vegum hafi bundið togarann við bryggjuna. Hann kveðst hafa lagað fest- ingar í vikunni fyrir óhappið, jafnað þær og stytt í endum og sett nýjan enda í stað annars, sem hafði slitnað. Sigurður Hallgrímsson hafnarvörður sagði við sjóprófin, að hann hefði strax gert athugasemd við festinguna, einkum að framan, og aðspurður af eigendum ekki hafa talið þær nægilegar og hafi þeir bætt um í því efni að einhverju leyti, m. a. sett festingu bvert yfir bryggjuna. Hann telur, að tvímælalaust hefði átt að setja út akkeri, ef unnt var, en hafnarverðirnir hafi ekki fyrirskipað það, enda hafi þeir talið, að akkerisvindan væri ekki nothæf. Hann segir, að eftir norðangarðinn, sem hafi verið mestur 13. febrúar, hafi verið margsinnis reynt að ná til eigenda skipsins til að benda þeim á að ganga betur frá festingum, en skipið hafi þá verið eina 3—4 metra frá bryggju, en það hafi ekki tekist fyrr en fimmtudaginn 15. eða föstudaginn 16. febrúar. Þá hafi verið gerð einhver bragarbót varðandi festingarnar. Hann telur ekki alls kostar heppilegt að hafa víra á járnpollum, þar sem þá 361 sé hætta á, að festingar bili við átak. Hann kveðst þó ekki haf> gert athugasemdir við vírafestingar. Sigurður Hallgrímsson kom aftur fyrir dóminn 13. maí. Hann kvaðst þá telja, að festingum skipsins hafi einkanlega verið áfátt í því, að þær hafi ekki tekið jafnt á við allar aðstæður. Hann kveður fjöðrun alls ekki hafa verið fullnægjandi. Björn Bjarnason hafnarvörður kom fyrir dóminn 9. október 1973. Hann kveðst hafa séð skipið við bryggju kvöldið áður en það slitnaði frá og kveður þá ekkert hafa verið athugavert við festingar. Hann sagði, að hafnarverðir kvörtuðu við eigendur skipa, ef þeir yrðu varir við, að skip væru illa bundin. Eftirfarandi spurning var lögð fyrir matsmennina Jónas Elías- son og Þorstein Gíslason: „Hvernig var eðlilegt að binda skip af stærð b/v Haukaness við trébryggjuna í norðurhluta Hafnar- fjarðarhafnar til langtíma á þeim tíma, þegar skipið slitnaði frá í febrúarmánuði?“ Í matsgerðinni er gerð grein fyrir því, hvernig skip, sem liggur við bryggju, verður fyrir þrenns konar átaki eða kröftum af völdum vinda, aldna og strauma. Þeir telja höfuð- atriði, að festingar skips séu vel fjaðrandi. Síðan segir orðrétt: „Algengustu festar í dag eru stálvírar og nylontóg. Vírarnir eru miklu sterkari (hér um bil þrisvar sinnum miðað við sama sver- leika), en nylontógið teygist miklu meira (hér um bil fjörutíu sinnum miðað við sama átak og sama brotstyrk). Þegar bundið er með vírum, eru því oft notaðir „sabbar“ eða gúmmíhringar til að auka teygjuna. Festum verður að haga þannig, að skipið leggist ekki í þær og slíti þær, þegar sjór lækkar á fjöru. Tilsvarandi slaknar á festum, þegar flóð er, nema þær séu strekktar. Þegar festar verða slakar, getur skip, sem hreyfist fram og til baka, náð að komast á nokkra ferð, áður en festarnar byrja að taka í, og kemur mikill kippur í festarnar, þegar slíkt skeður. Þegar akkeri er lagt út, er það lagt í mátulega langri akkeriskeðju. Þegar skipið hreyfist fram og til baka, lyftist keðjan frá botni og leggst á hann aftur, en slaknar aldrei alveg á henni. Akkeri er því mjög fjaðrandi festing, þó ekki teygist á keðjunni sjálfri“. Matsmennirnir voru spurðir um einstök atriði matsgerðarinnar fyrir dóminum. Jónas Elíasson sagði, að ef festingar væru slakar og skip næði að kippa í þær snögglega, þegar það væri á mestri ferð, reyndi mest á festarnar. Hann telur, að ómögulegt sé að festa skip þannig, að það hreyfist ekki. Þegar verið er að strekkja festar, kveður hann menn verða að gera upp við sig, hversu mikla hreyfingu þeir vilja leyfa. Hann segir, að því meira sem 502 festingar eru strekktar þeim mun takmarkaðri verði hreyfingar skipsins. Hann segir, að öldur geti valdið hliðarveltingi, ef öldu- lag er þannig, en kveður hreyfingarnar fram og aftur hafa verið þyngstar og hættulegastar við þær aðstæður, sem voru, þegar skipið slitnaði frá. Hann sagði, að matsmennirnir teldu, að ef skip væri bundið eins og lýst er í matsgerðinni, þyrfti ekki að breyta festingum með tilliti til sjávarstöðu, enda væri það fest með akkerum. Matsmaðurinn var spurður um álit hans á festingu skipsins eins og hún er sýnd á uppdrætti hafnarstjórans á dskj. 21 með innfærðum leiðréttingum stefnenda. Hann sagði, að betra hefði verið að festa aðra framtaugina, sem fest var við P9, á P10, með því móti hefði átakið jafnast betur út yfir bryggjuna. Enn fremur benti hann á, að ekki verði séð á teikningunni, að fjöðrun sé á taug í P16, en segir, að líklega hefði mátt vera fjöðrun á þessari taug. Niðurstaða matsmannanna í þessum þætti er sem hér greinir: „Með hliðsjón af því, sem að framan greinir, telja matsmenn nægilegt að greina, hvernig þeir álíta eðlilegt að binda skip af stærð b/v Haukaness í því leguplássi, sem b/v Haukanes fékk úthlutað. Þetta er hægt að framkvæma á margan hátt, með mismunandi festingum. Þó telja matsmenn nauðsynlegt, þegar slíku skipi er lagt til langtíma á greindum stað, að nota legufæri þess, svo það megi mæta þeim veðrum, sem samkvæmt reynslu koma á þessum árstíma. Þá ber að taka tillit til, 1) að mesti munur sjávarstöðu nálgast 5 metra, 2) skipum skal lagt með stefnið til vesturs á móti veðrum úr þeirri átt, 3) ef skipið er létt í sjó, 4) að verja skal festar gegn núningi á köntum og í klifum, ef hætta er á slíku. Matsmenn telja eðlilega festingu, sem nú verður talið: Tveir 312“ vírar með sabba 30 metra fram af hvalbak skipsins á sinn hvorn polla. Frá hvalbaknum liggi ennfremur springur 15—20 m á lengd úr fjaðrandi efni með líku burðarþoli og framfestingar. Samskonar springur að lengd og gerð liggi frá bátaþilfari fram með síðu skipsins. Frá festipolla aftast í stjórnborðsgangi komi festing samsvarandi að fjöðrun og styrk áðurgreindum springum í polla á bryggjuhorni, ennfremur annar springur í polla á bryggju- horni, ennfremur annar springur í polla 8 metrum utar. Frá sama stað komi 20 metra löng festing upp með landgangi bryggjunnar, 363 samskonar og framfestingar. Frá hvalbak komi springur úr nyloni þvert yfir bryggjuna. Springir og festing í hornpolla skulu settir með tilliti til lægstu sjávarstöðu, en aðrar festingar skal strekkja. Legufærum skal lagt út sem áður greinir. Matsmenn telja skipið einnig eðlilega test, ef í stað víranna eru notuð nylontóg með sama burðarþoli, enda séu þau hæfilega varin gegn núningi. Mat þetta er að hluta til byggt á persónulegri reynslu annars matsmánns á festingu skipa við þessa bryggju á undanförnum 30 árum“. Nokkur meiningarmunur er milli lögmanns stefnenda annars vegar og lögmanna stefnda og réttargæslustefnda hins vegar, um hvernig skipið hafi verið bundið, en í áðurnefndum dómi sjó- og verslunardómsins 6. september 1974 segir svo um festingu skipsins: „Dómurinn lítur svo á, að stefnendur verði sjálfir að bera óskoraða ábyrgð á, hvernig skipið var bundið. Ekkert er fram komið um, að starfsmenn stefnda hafi gefið ólögmæt fyrirmæli um festingar, sem til megi rekja orsakir tjóns stefnenda. ... Eins og þarna háttaði, má ganga út frá því, að aðalátak hafi komið á framfestingar skipsins. Akkerum hafði þó ekki verið varpað, en hald í slíkum festingum gat ráðið úrslitum og var sjálfsögð öryggisráðstöfun eins og á stóð. Ekki var heldur gengið tryggilega frá framfestingum skipsins, sérstaklega með hliðsjón af því, að skipið hafði ekki hald í akkerisfestingum, eins og fyrr er rakið. Þannig var engin fjöðrun á festingunni í festarhælinn P16, og festarhællinn P10 var látinn ónotaður, en þess í stað tvær taugar bundnar í festarhælinn P9 ...“. IT; Veður. Samkvæmt vottorði Veðurstofunnar 21. maí 1973 var veður þannig, um það leyti sem skipið slitnaði frá bryggjunni, á Reykja- víkurflugvelli og í Straumsvík: „REYKJ AVÍKURFLUGVÖLLUR. Vindátt og Mest veðurhæð Loftþrýstingur Dags. Tími veðurhæð milli athugana við sjávarmál 17/2 24 sv 8 8 981.2 18/2 03 vsv 9 9 983.0 18/2 06 vsv 9 10 983.8 18/2 09 vsv 9 10 985.3 364 STRAUMSVÍK. Dags. Tími Vindátt og veðurhæð 17/2 21 SSsv 18/2 09 VSV“. Enn fremur hefur verið lagt fram línurit yfir flóðahæð í Reykja- vík 12. febrúar—19. febrúar 1973 og veðurspá 17. febrúar 1973 kl. 2215, svohljóðandi: „Búizt er við stormi á miðunum fyrir sunn- an, Vestan og norðan land og ísingu á Vestfjarða- og Norðurmiðum. Milli Vestfjarða og Grænlands er 965 mb djúp lægð, sem fer enn vaxandi og hreyfist austnorðaustur. Frysta mun um allt land. Suðvesturland og Faxaflói, Suðvesturmið og Faxaflóamið: Vestan eða norðvestan stormur og éljagangur“. Lögmaður réttargæslustefnda lýsir veðuraðstæðum, þegar skip- ið slitnaði upp, þannig í greinargerð: „Fór þá saman stórstreymis- háflóð, vestanstórviðri og sjógangur, sem lagði beint inn hafnar- mynnið þangað sem b/v Haukanes lá við bryggjuna og sneri stefni upp í vind og sjó“. Samkvæmt línuriti yfir flóðhæð í Reykjavík klukkan 0700 18. febrúar sl. komst flóðhæðin upp í 4.4 m, eða um 30 cm hærra en taflan yfir sjávarföll sýnir fyrir þennan tíma, enda stóð vindur af hafi, og loftþrýstingur var lágur, en slíkar aðstæður valda því, að flóðhæðin verður mun hærri en ella. Mismunur á sjávar- borði kl. 0051 og klukkan 0700 hefur því verið um 4.40 m, en hæð bryggjunnar er ca 5.50 m. Hafnarstjórinn kveður hæð á bryggjudekki yfir sjávarmáli hafa verið 1.10 m, þegar flóðið stóð sem hæst. Jón Hafdal kveður hafa verið kvassa vestanátt um nóttina og hert mjög á flóðinu klukkan um 0700. Samkvæmt lögregluskýrslu, dags. 18. febrúar 1973, var vestan stórviðri, þegar skipið rak upp, og leiddi töluverða öldu inn höfn- ina. Í dóminum frá 6. september 1974 segir svo um þetta efni: „Fyrr er frá því greint, að b.v. Haukanesi var lagt til langs tíma í norðurhöfn Hafnarfjarðar. Aðfaranótt 18. febrúar 1973, áður en skipið slitnaði frá bryggjunni, var vest-suð-vestan storm- ur, sem fór vaxandi eftir því sem á nóttina leið. Sjógangur var mikill sakir veðurhæðar og vindáttar og straumar sterkir af þessum sökum, enda var stækkandi straumur um þetta leyti, sem náði hámarki um morguninn á svipuðum tíma og skipið slitnaði Of A 365 frá bryggjunni. Ekki verður talið, að veðurhæð og aðrar aðstæður hafi verið meiri eða verri en almennt mátti búast við á þessum “, til- hneiging til að skreyta neðri hluta litlu bókstafanna „gs“ og ásamt gerð litla bókstafsins „r“. Af einkennum á tölunum má meðal annars nefna ritháttinn á tölunni „0“, og hve áberandi tal- an „6“ endar. Að frátalinni hinni nefndu leiðréttingu, þar sem upphæðin er skrifuð í bókstöfum, er ekki að sjá merki eftir vélræna fölsun né fríhendis fölsun, en vel má gera ráð fyrir, að vissa hluta af hinni umdeildu rithönd hafi verið reynt að afbaka. MAT RITHANDARSÝNISHORNANNA: ön rithandarsýnishornin, að undanskildum ljósritum, eru gerð með kúlupennum með bláum og svörtum seigfljótandi lit, og skriftarformið, sem er notað, er vanaleg rithandarskrift, sem er á mismunandi stigum. Undirrituðum virðist, að allir þeir, sem gefið hafa rithandar- sýnishorn, hafi notað hina vanalegu rithönd í rithandarsýnis- hornunum. Með tilliti til rithandarsýnishornanna — fylgiskjal el — e4, sem skrifuð eru af hlutaðeigandi Kristni Árnasyni, sýna þau mikl- ar truflanir í hinni samræmdu hreyfingu línunnar. Þessar trufl- anir geta komið af skjálfta eða vöðvatruflunum hjá skrifaranum. Af einkennum í rithandarsýnishornunum er rétt að benda sér- staklega á einkenni í rithandarsýnishornunum, sem eru gerð af hlutaðeigandi Jónssyni, sem eru þau sömu og nefnd eru í kaflan- um Mat á umdeildri rithönd. SAMANBURÐUR: Við samanburð á hinni umdeildu skrift á fylgiskjali A og rit- handarsýnishornunum al — alT hefur fundist samræmi í ein- stöku atriðum milli skriftarinnar á framhlið ávísunarinnar og rithandarsýnishornanna, hvað varðar gerð bókstafa og rithátt, en hins vegar hefur fundist gott samræmi milli umdeilds fram- sals og rithandarsýnishornanna, bæði hvað varðar rithandargerð, ritleikni, hlutföll, ásamt gerð hinna einstöku bókstafa og rithátt Þeirra. Samanburður á hinni umdeildu skrift á fylgiskjali A og rit- handarsýnishornunum að öðru leyti sýnir ekki tilsvarandi sam- ræmi. Hjálagt fylgir mappa, sem inniheldur ljósmyndir af hluta af 957 samanburðarefninu. Á ljósmyndunum er nokkuð af þeim sam- eiginlegu einkennum, sem fundist hafa, merkt með rauðu. NIÐURSTAÐA: Að lokinni rannsókn álíta undirritaðir sig geta talið, að líkindi fyrir, að hin umdeilda skrift á framhlið fylgiskjals A sé gerð af hlutaðeigandi Jónssyni, séu fyrir hendi. Ennfremur álíta undir- ritaðir sig hafa rétt til að segja, að það hljóti að vera afar líklegt, að framsalið á fylgiskjali A sé gert af hlutaðeigandi Jónssyni. Það skal að lokum tekið fram, að við rannsóknina og niðurstöð- una er tekið tillit til þess, að um er að ræða erlenda skrift, þar sem koma fyrir skriftákn (bókstafir), hverra þýðing er undirrit- uðum óþekkt.“ Ákærða var kynnt niðurstaða framangreindrar skriftarrann- sóknar. Ákærði kveðst ekkert hafa um hana að segja annað en að skriftarfræðingarnir, er gerðu hana, hafi á röngu að standa. Við leitina hjá ákærða fannst svohljóðandi bréf eða uppkast að bréfi í skrifblokk, dags. 26. október 1974 í Reykjavík: „To Mr. Ragnar Numelin. Dear sir. I am writing you this letter because it seems Í am in need of your help. I am acused of writing a name on the wich photostat fellows 1 did not. If my writhing is on this paper please feel free to say so. I can see simelorety myself, and so do others. But in writing your book; Grafologin (?) som vetenskap, Í feel that you are able to give opinion. Please have in mind that I will be able to use your opinion in my favore or, ..... but I will also send yours opinion to the juris. At this moment Í am not able to pay you, but Í will“. Í sömu blokk og að framan greinir var ritað, svo sem áður er rakið, nafn Bjarna Erlendssonar, heimilisfang, símanúmer svo og talan 850.000. Ákærði var inntur eftir þessu í dómi og beðinn um nánari skýr- ingar. Ákærði skýrði svo frá, að hann hafi verið að rita bréf til sænsks rithandarsérfræðings og hafi hann í því skyni ritað fram- salið Bjarni Erlendsson á blokkina eins og það var á tékkanum. Kveðst hann hafa fengið ljósrit af tékkanum hjá Hauki Bjarna- syni rannsóknarlögreglumanni. 958 Ákærði hætti við að senda rithandarsýnin til rithandarsérfræð- ingsins, þar sem honum var sagt, að hann væri sújkur og hættur störfum á þessu sviði. Niðurstöður. Eins og að framan er rakið, kveðst ákærði Sigurður Ellert hafa komið í Alþýðubankann hinn 12. september 1974 og lagt inn á sparisjóðsbók sína nr. 340820 við bankann kr. 650.000. Hann hef- ur haldið því fram, að þetta hafi verið í reiðufé. Ragnheiður Egg- ertsdóttir, gjaldkeri í bankanum, er afgreiddi ákærða, staðhæfir hins vegar, að komið hafi verið með tékkann að fjárhæð kr. 850.000 og lagt inn á bókina kr. 650.000 af andvirði hans, en mis- munurinn, kr. 200.000, verið greiddur í peningum. Hefur hún máli sínu til stuðnings bent á, að hún hafi skrifað töluna 3408020 aftan á tékkann strax að afgreiðslu lokinni, en það er sú tala, sem ákærði skráði á innlagningarseðilinn sem númerið á spari- sjóðsbók hans. Þá hefur María Bergmann skriftarfræðingur lýst það álit sitt, að rithönd ákærða sé, þar sem stendur á tékkanum Bjarni Erlendsson, Suðurgötu 49, Hf. S. 50156, og einnig þar sem rituð er upphæð tékkans í tölustöfum, og tveir skriftarfræðingar hjá dönsku lögreglunni telja, að líkindi séu fyrir því, að ákærði hafi skrifað það, sem á framhlið tékkans greinir, og að afar lík- legt sé, að framsalið Bjarni Erlendsson sé gert af ákærða. Loks hefur ákærði að áliti dómsins ekki getað gert nægilega grein fyrir því, hvernig hann fór að afla þeirra 650.000 króna, sem hann lagði inn á sparisjóðsbók sína framangreint sinn og hann hefur haldið fram, að hafi verið í reiðufé. Þegar þetta er virt svo og margháttuð grunsamleg framkoma ákærða í máli þessu, svo sem að hann veigrar sér við. því að fara inn í Alþýðubankann sjálfur til að taka út úr sparisjóðsbókinni, en fær annan til að annast það fyrir sig, þá telur dómurinn, að þrátt fyrir neitun ákærða séu lögfullar sannanir fram komnar fyrir því, að hann hafi útfyllt margnefndan tékka, sem átti að vera að fjárhæð kr. 850, með tjárhæðinni kr. 850.000 og falsað á hann framsalið Bjarni Erlends- son, en Kristinn Árnason hafði áður ritað nafn sitt á tékkann sem útgefandi. Í framhaldi af þessu, hafi ákærði farið með tékk- ann í Alþýðubankann og lagt kr. 650.000 af andvirði hans inn á sparisjóðsbók sína við bankann, en fengið kr. 200.000 greiddar í peningum. Þetta atferli ákærða varðar við 1. mgr. 155. gr. almennra hegn- ingarlaga nr. 19/1940. Refsing ákærða þykir hæfilega ákveðin með hliðsjón af 77. gr. 959 almennra hegningarlaga 1 árs fangelsi. Til frádráttar refsingunni þykir rétt að komi 20 dagar, er ákærði sat í gæsluvarðhaldi. Guðjón Steingrímsson hæstaréttarlögmaður hefur krafist þess f. h. Alþýðubanka Íslands h/f og Kristins Árnasonar, að ákærði verði dæmdur til að greiða Alþýðubanka Íslands h/f kr. 200.000 ásamt 2% vöxtum fyrir hvern byrjaðan mánuð frá 12. september 1974 til greiðsludags og að löghald, er gert var í bifreiðinni R 5498 af hálfu dómsins í fógetarétii Reykjavíkur hinn 28. október 1974 til tryggingar kröfunni, verði staðfest. Ákærði hefur mótmælt kröfunni og krafist sýknu af henni. Með tilvísun til þess, sem að framan greinir, ber að taka kröfu þessa til greina og dæma ákærða til að greiða Alþýðubanka Ís- lands kr. 200.000 ásamt 2% vöxtum fyrir hvern byrjaðan mánuð frá 12. september 1974 til greiðsluðags. Þá ber að staðfesta fram- angreint löghald, enda hefur verið fylgt um það ákvæðum laga um kyrrsetningu og lögbann svo og ákvæðum 144. gr. laga nr. 74/1974. Ákærða ber að dæma til að greiða allan sakarkostnað, þar með talin. málsvarnarlaun til skipaðs verjanda síns, Hákonar Árna- sonar hæstaréttarlögmanns, kr. 80.000. Dómsorð: Ákærði, Sigurður Ellert Jónsson, sæti fangelsi í 1 ár. Til frádráttar refsingunni komi 20 gæsluvarðhaldsdagar. Ákærði greiði Alþýðubanka Íslands h/f kr. 200.000 ásami 2% vöxtum fyrir hvern byrjaðan mánuð frá 12. september 1974 til greiðsludags. Löghald, er gert var í bifreiðinni R 5498 hinn 28. október 1974 til tryggingar kröfunni, staðfestist. Ákærði greiði allan sakarkostnað, þar með talin málsvarn- arlaun til skipaðs verjanda síns, Hákonar Árnasonar hæsta- réttarlögmanns, kr. 80.000. „Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. 960 Þriðjudaginn 11. október 1977. AT 9901 Á sr DAN ak: it) / 1040. ARG UVMIUIU (Þórður Björnsson ríkissaksóknari ) gegn Elíasi Kristjánssyni (Jón Hjaltason hrl.). Bifreiðar. Brot segn umferðarlögum. Líkamsmeiðingar. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Magnús Þ. Torfa- son, Ármann Snævarr, Björn Sveinbjörnsson, Logi Einarsson og Þór Vilhjálmsson. I. Staðfesta ber úrlausn héraðsdómara um, að ákærði hafi serst sekur um bæot þau, er greinir í ákæruskjali, og eru þau réttilega færð til refsiákvæða. Verjandi ákærða hér fyrir dómi hefur flutt fram þá vörn, að sök sé fyrnd, og krafist sýknu af kröfum ákæruvalds 1 málinu. Brot ákærða var framið hinn 25. mars 1972. Lögreglumenn hófust þegar handa um rannsókn máls á vettvangi, og tóku þeir m. a. stutta skýrslu af ákærða. Bifreið ákærða var og skoðuð þann dag, ljósmyndir teknar og uppdráttur gerður af slysstað. Næstu daga tóku rannsóknarlögreglumenn nánari skýrslur af ákærða svo og skýrslur af bifreiðarstjóra bif- reiðarinnar G 6479 og tveimur farþegum í bifreið hans. Var þeirri skýrslutöku lokið 24. apríl s. á. Hinn 4. maí 1973 sendi sakadómaraembættið í Reykjavík rannsóknargögn til sak- sóknara ríkisins „til ákvörðunar“. Saksóknari ríkisins endur- sendi rannsóknargögnin með bréfi 28. maí 1973, þar sem samþykkt var af hans hálfu að ljúka málinu með dómssátl, enda féllist viðkomandi á að greiða hæfilega sekt auk sakar- kostnaðar og sætti enn fremur sviptingu ökuréttinda hæfi- legan tíma samkvæmt 81. gr. umferðarlaga nr. 10/1968. Í 961 bréfi saksóknara greindi, við hvaða lagaákvæði brot var tal- ið varða. Hinn 15. október 1974 kom ákærði fyrir sakadóm Reykjavíkur. Var honum kynnt bréf saksóknara frá 28. maí s. á., og var hann að því spurður, hvort hann vildi ljúka mál- inu með dómssátt. Að svo vöxnu var bókað í þingbók: „Kærði ansar því engu“. Sama dag var frá því skýrt í bréfi saka- dómaraembættisins til saksóknara, að ákærði vildi eigi ljúka málinu með dómssátt. Ritaði ríkissaksóknari nú sakadómara bréf hinn 21. október 1974 og krafðist þess, „að mál þetta verði ítarlega rannsakað fyrir dómi og að rannsókn lokinni sent hingað á ny“. Hinn 4. og 6. apríl og 7. maí 1975 voru rit- uð í slysadeild Borgarspítalans að beiðni sakadóms Reykja- víkur vottorð varðandi líkamsáverka þá, sem þrír menn hlutu í bifreiðinni G 6479, þ. e. ökumaður hennar og tveir far- þegar hans. Hinn 20. maí 1975 ritaði ríkissaksóknari saka- dómaraembættinu í Reykjavík að nýju, og var þess enn kraf- ist, að lokið yrði rannsókn þessa máls og það tekið til dóms- álagningar samkvæmt ákæru, sem fylgdi bréfinu. Í þessu bréfi ríkissaksóknara var vísað til bréfs sakadóms Reykja- víkur 15. október 1974 og fylgisasna með því, en eigi getið að neinu bréfs ríkissaksóknara til sakadómsins frá 21. októ- ber 1974 og eigi heldur læknisvottorða um líkamsáverka, er að framan greindi. Hinn 27. apríl 1976 kom ákærði fyrir sakadóm Reykjavíkur. Var ákæra þá birt honum og hann yfirheyrður um sakarefnið. Fór síðan fram dómsrannsókn í málinu hinn 18. maí og 21. maí s. á. Eftir að vörn kom fram, var málið dómtekið hinn 4. júní s. á. og dómur upp kveðinn hinn 8. Júní. Áéttarrannsókn í merkingu 2. málsgreinar 82. gr. almennra hegningarlaga hófst í máli þessu hinn 15. október 1974. Máls- meðferðin eftir það var að vísu seinvirk, en eigi verður þó lalið, að réttarrannsókn hafi verið hætt „um óákveðinn tíma“, svo sem tekið er til orða í greindu lagaboði. Dómþing það, sem háð var í sakadómi Reykjavíkur í máli ákærða hinn 15. október 1974 rauf því fyrningu til fullnustu, sbr. 2. málsgr. 82. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940. Verður cigi fallist á, að sök sé fyrnd. 61 962 NI. a term mata ettia rið AL YaAr ÖLL jei Et: hæleir c Alin háraðs TA Ski þÞVSLL Miu 5 VU VOLGU AC AUSGOÚÍtIr Eftir ara um refsingu og sviptingu ökuleyfis. Ákvæði héraðsdóms um greiðslu sakarkostnaðar ber og að staðfesta. Samkvæmt þessum málsúrslitum ber að dæma ákærða til að greiða allan kostnað af áfrýjun sakarinnar, þar með talin saksóknarlaun í ríkissjóð, 40.000 krónur, og málsvarnarlaun skipaðs verjanda hans, 40.000 krónur. Hér að framan er gerð grein fyrir ferli málsins. Sá seina- gangur, sem orðið hefur á málinu hjá sakadómi Reykjavíkur. er aðfinnsluverður. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Ákærði, Elías Kristjánsson, greiði allan kostnað af áfryjun sakarinnar, þar með talin saksóknarlaun í ríkis- sjóð, 40.000 krónur, og málsvarnarlaun verjanda síns, Jóns Hjaltasonar hæstaréttarlösmanns, 40.000 krónur. Dómi þessum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur sakadóms Reykjavíkur 8. júní 1976. Ár 1976, þriðjudaginn 8. júní, er á dómþingi sakadóms Reykja- víkur, sem háð er í Borgartúni 7 af Sverri Einarssyni sakadómara, kveðinn upp dómur í sakadómsmálinu nr. 321/1976: Ákæruvaldið segn Elíasi Kristjánssyni, sem tekið var til dóms 4. þ. m. Málið er höfðað með ákæruskjali ríkissaksóknara, dagsettu 20. maí f. á, á hendur ákærða, „Elíasi Kristjánssyni, matsveini, Hjallalandi 22, Reykjavík, fæddum þar í borg 14. mars 1934, fyrir að aka sunnudaginn 25. mars 1973 bifreiðinni R 30327 óvarlega og of hratt miðað við aðstæður suður Vesturlandsveg, þar sem hálka var á veginum, og einnig á öfugum vegarhelmingi með þeim afleiðingum, að bifreið hans rakst á bifreiðina G 6479, sem ekið var Í gagnstæða átt, skammt norðan vegamóta að Blikastöðum í Mosfellssveit, en ökumaður þeirrar bifreiðar og tveir farþegar hans slösuðust. Telst þetta varða við 219. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/ 1940, 1. mgr. 26. gr. Í. mgr. 37. gr., 1. mgr. 45. gr. 1. mgr. 963 47. gr., 1., 2. og 3. mgr., i lið, 49. gr., sbr. 80. gr. umferðarlaga nr. 40/1968. Þess er krafist, að ákærði verði dæmdur til refsingar, til öku- leyfissviptingar samkvæmt 81. gr. umferðarlaga og til greiðslu alls sakarkostnaðar.“ Málavextir eru þessir: Sunnudaginn 25. mars 1973; klukkan 2107, var hringt til lög- reglunnar í Reykjavík og tilkynnt um umferðarslys, sem átt hafði sér stað þá skömmu áður á Vesturlandsvegi skammt norðan vega- móta að Blikastöðum í Mosfellssveit. Tveir lögreglumenn fóru að sinna þessu, og samkvæmt skýrslu annars þeirra, Jóns Þórs Þorbergssonar, hafði þarna orðið árekst- ur á milli fólksbifreiðanna R 30327, af Moskvich gerð, sem ekið var suður Vesturlandsveg, og G 6479, af Fiat gerð, sem ekið var í gagnstæða átt. Hafði bifreiðinni R 30327 verið ekið á öfugum vegarhelmingi, eða vinstra megin miðað við akstursstefnu. Samkvæmt skýrslu Jóns Þórs skýrði ökumaður bifreiðarinnar R 30327, ákærði Elías Kristjánsson, svo frá, að hann hefði komið inn á Vesturlandsveg skammt sunnan þéttbýlisins við Brúarland og verið eitthvað annars hugar. Hefði hann áttað sig á því, þegar hann var að mæta bifreiðinni G 6479, og hefði hann þá hemlað, en bifreiðin runnið áfram á hálku og hefði hann þá reynt að aka út af veginum til vinstri, en árekstur þá orðið við hina bifreiðina. Ökumaður bifreiðarinnar G 6479, Magnús Már Valdimarsson, og tveir farþegar hans, bróðir hans Tryggvi Már Valdimarsson og Ágúst Fjeldsted Ágústsson, voru fluttir á slysadeild Borgar- spítalans af sjúkraliði, sem kom á staðinn, og verður gerð grein fyrir meiðslum þeirra síðar. Bifreiðarnar voru báðar mikið skemmdar að framan, og vori báðar óökufærar og færðar á brott með kranabifreið. Samkvæmt skýrslu Jóns Þórs var myrkur og regn og ísing á veginum, sem er steinsteyptur. Þá voru nokkur hemlaför eftir báðar bifreiðarnar. Mál þetta var rannsakað af rannsóknarlögreglunni í Reykiavík og skýrslur teknar af ákærða og ökumanni bifreiðarinnar G 6479 og farþegum hans. Síðan var málið sent ríkissaksóknara til ákvörðunar, og með bréfi hans, dagsettu 28. maí 1973, var af hans hálfu heimilað, að málinu yrði lokið með dómssátt, enda féllist ákærði á að greiða hæfilega sekt auk sakarkostnaðar og sætti enn fremur sviptingu ökuréttinda um hæfilegan tíma. Þetta tilboð rík- 964 issaksóknara bar Örn Höskuldsson, fulltrúi yfirsakadómara, undir ákærða 15. október 1974 en samkvæmt bókun í bingbók ansaði ákærði því tilboði engu. Málið var sent ríkissaksóknara að nýju sama dag, og barst loks ákæra, dagsett 20. maí f. á., sem dómarinn fékk í hendur 29. sama mánaðar, en fram að því hafði hann engin afskipti af málinu. Eftir þingfestingu málsins 27. apríl sl. hefur farið fram rann- sókn fyrir dómi, og verða nú raktir framburðir ákærða, ökumanns bifreiðarinnar G 6479 og bróður hans fyrir dóminum. Ákærði skýrir svo frá, að umrætt kvöld, um kl. 2100, hafi hann ekið bifreiðinni R 30327 frá húsinu Vík í Mosfellssveit, en það stendur örstutt norðan Vesturlandsvegar, og inn á þann veg. Þeg- ar ákærði kom að Vesturlandsvegi, gekk yfir él, en samt sá ákærði ljós bifreiðar á leið til borgarinnar og áleit hana vera 400- 500 metra í burtu. Ákærði ók því inn á veginn og inn á vinstri vegarhelming hans miðað við akstursstefnu til borgarinnar, enda fannst ákærða þessi bifreið vera á þeim vegarhelmingi. Ákærði var í leiðu skapi, en hann hafði orðið fyrir vonbrigðum stuttu áð- ur. Þess vegna var ákærði á einhvern hátt bundinn með hugann við vonbrigðin, enda þótt þetta breytti ekki á nokkurn hátt því, að ákærði taldi sig fullfæran til aksturs. Þá kveðst ákærði ekki hafa verið miður sín við aksturinn. Þegar ákærði var kominn í nánd við Blikastaði, kom bifreið á móti honum á sama vegar helmingi. Þegar ákærði sá ljós þessarar bifreiðar, fór hann að draga úr ferðinni með því að hemla, en sökum hálku tókst honum ekki að stöðva bifreiðina, áður en árekstur varð. Þegar ákærði fór frá borginni, var ekki hálka á veginum, en hún kom til, meðan ákærði dvaldist í Mosfellssveit. Ákærði segist hafa ekið á eðlilegum ökuhraða á Vesturlands- vegi, um 50-70 km miðað við klukkustund, og allan tímann eftir að hann ók inn á Vesturlandsveg, stóð hann í þeirri trú, að hann væri á réttum vegarhelmingi, uns slysið var orðið. Magnús Már Valdimarsson nemandi, Álmholti 8 í Mosfellssveit, ók á milli klukkan 2000 og 2100 umrætt kvöld bifreiðinni G 6479 úr Reykjavík eftir Vesturlandsvegi áleiðis að Skálatúni. Hann telur sig hafa ekið á 40-50 km hraða, en slydda var og skyggni ekki gott. Þegar hann var nokkru fyrir norðan vegamótin að Blikastöðum, sá hann bifreið koma á móti, sem honum virtist á sínum vegarkanti. Magnús Már hægði því ferðina og ætlaði að sjá, hverju fram yndi. Allt í einu sá hann, að bifreiðin kom beint á móti. Steig hann þá á hemlana og beygði aðeins til vinstri, en 965 fékk ekki forðast árekstur. Hann telur, að hin bifreiðin hafi verið á töluverðri ferð, og miðar þá við höggið. Magnús Már aðstoðaði Ágúst Fjeldsted út úr bifreiðinni og lagði hann til og hagræddi honum á vegarkantinum. Þá reyndi hann að hjálpa bróður sínum út úr bifreiðinni, en það tókst ekki, þar sem hann var klemmdur fastur inni í henni. Magnús Már ræddi við ákærða og bað hann að kalla á sjúkra- bifreið, en hann sagðist ekkert gera það, þar sem honum væri nær að aka ekki á sig á öfugum kanti. Magnús Már finnur enn til óþæginda í hnjánum eftir slysið, sérstaklega þó í hægra hné. Tryggvi Már Valdimarsson sölumaður, Álmholti 8 í Mosfells- sveit, var farþegi í bifreiðinni G 6479 greint sinn og sat í hægra aftursæti. Mjög stuttu fyrir slysið vakti bróðir hans athygli á því, að bifreið kæmi á móti á öfugum vegarhelmingi. Jafnframt hægði hann ferðina. Skullu bifreiðarnar síðan saman rétt á eftir, og missti þá Tryggvi Már meðvitund, en rankaði við sér Í sjúkra- bifreið á leið til Reykjavíkur. Hann kveðst vera orðinn jafngóður eftir slysið. Ágúst Fjeldsted Ágústsson nemandi, Lindarbraut 25 á Seltjarn- arnesi, sem var farþegi í bifreiðinni í þetta skipti, er nú látinn. Ágúst Fjeldsted gaf skýrslu hjá rannsóknarlögreglunni í Reykjavík 24. apríl 1973 og kvaðst hafa setið í framsæti bifreiðar- innar við hlið ökumanns. Hann tók ekki neitt sérstaklega eftir umferð um veginn, en taldi umferð ekki hafa verið mikla. Magnús Már hafði orð á því við Ágúst Fjeldsted, hvort bifreið, sem kom á móti, væri ekki á öfugum kanti, og sá Ágúst strax, að svo var. Hann sá, að bifreiðin, sem á móti kom, var alveg á vegar- helmingi þeirra og stefndi því beint framan á bifreiðina. Ágúst Fjeldsted fann svo, að hemlun kom á bifreið þeirra, og telur, að ferðin hafi verið orðin lítil, þegar áreksturinn varð. Ágúst Fjeldsted meiddist mikið, og verður meiðslum hans lýst síðar. Þegar hann mætti til yfirheyrslu, hafði hann skerta sjón á hægra auga og mikil ör í andliti, og kvað hann óvíst, hvort hann næði fullum bata eða yrði með andlitslýti í framtíðinni. Ákærði minnist þess ekki að hafa viðhaft þau ummæli, sem Magnús Már hefur eftir honum eftir slysið. Þá óskaði ákærði eftir að taka það fram, að eftir að hann hafði áttað sig á því, að hann var í órétti, hafi hann látið aka sér á tvo bæi til að hringja eftir aðstoð, en honum var farið að lengja eftir henni. Samkvæmt skýrslu Jóns Þórs Þorbergssonar komu rannsóknar- 966 lögreglumennirnir Sveinbjörn Bjarnason og Torfi Jónsson á vett- vang og tóku að sér framhaldsrannsókn málsins. Verður nú gerð grein fyrir framburðum þeirra, sem taldir voru hafa haft afskipti af rannsókn málsins, en þeir hafa flestir komið fyrir dóm. Sveinbjörn Bjarnason rannsóknarlögreglumaður, Dvergbakka 28 í Reykjavík, fór á vettvang og tók ljósmyndir. Hann gerði einn- ig skýringar við þær. Hann segir, að hemlaför hafi verið að rokkru afmáð, þegar hann kom á vettvang, en þá var nokkur tími liðinn frá slysinu, en ekki veit hann, hversu langur tími. Torfi Jónsson aðalvarðstjóri, Kleppsvegi 42 í Reykjavík, man eftir máli þessu, en segir, að það sé misskilningur, að hann hafi farið á vettvang. Finnbogi Lindal Sigurðsson lögreglumaður, Skaftahlíð 33 í Reykjavík, kom á vettvang í þetta skipti. Hann mundi ekki eftir málinu, fyrr en hann hafði fengið að lesa yfir skýrslu Jóns Þórs. Kvaðst hann þá ekki sjá annað en að hún væri rétt, svo og kann- aðist Finnbogi Líndal við að hafa gert uppdrátt þann, er gerður var af vettvangi, og kvað hann gerðan eftir bestu vitund. Borgþór Þórhallsson rannsóknarlögreglumaður, Miklubraut 86 í Reykjavík, mundi eftir málinu, en kvaðst ekki hafa farið á vett- vang. Hann tók skýrslur af Tryggva Má Valdimarssyni og Ágúst Fjeldsted og kvaðst hafa tekið skýrslurnar af þeim eins nákvæm- lega og hægt var. Franklín Friðleifsson, aðalfulltrúi í Bifreiðaeftirliti ríkisins, til heimilis að Vesturbergi 74 í Reykjavík, fór á vettvang og fram- kvæmdi aihugun á bifreiðunum. Samkvæmt skýrslum hans, sem hann hefur staðfest fyrir dómi, voru bifreiðarnar ekki ökufærar vegna skemmda að framan, en við þá skoðun, sem hægt var að framkvæma á slysstað, virtust hemlar og stjórntæki hafa verið í lagi. Hjólbarðar á bifreið ákærða voru allir snjómynstraðir með ísnöglum, en á hinni bifreiðinni voru allir hjólbarðarnir með sum- armynstri. Jón Þór Þorbergsson lögreglumaður hefur verið á sjúkrahúsi að undanförnu, en ekki þótii ástæða til þess að tefja málið frekar, til þess að færi gæfist til þess að taka af honum skýrslu, enda virðast allar staðreyndir málsins ljósar. Ökumaður og farþegar í bifreiðinni G 6479 voru allir fluttir á slysadeild Borgarspiítalans, eins og áður er fram komið, og hafa verið lögð fram áverkavottorð úr sjúkraskrám þeirra allra, og eru 967 wottorðin undirrituð af Hauki Árnasyni lækni og dagsett í apríl og maí Í. á. Um meiðsli Magnúsar Más Valdimarssonar segir svo: „Við skoðun kom í ljós hrufl á höfði hægra megin framan til, nokkru ofan gagnaugasvæðis og talsvert mar undir þessu hrufli. Hrufl á vísifingri vi. handar, talsvert mar um fremri kjúkuliðinn. Þrjú smá sár eru á hné yfir hæ. hnéskel og verkur við gang. Hann gengur haltur. Margúll var utanvert á hæ. læri. Sjúkl. var sendur í rtg.myndatöku, og voru teknar myndir af höfuðkúpu, en á þeim greindust ekki merki um brot eða aðra áverka á höfuðkúpu. Myndir af hálshrygg sýndu sjö hálsliðboli, sem allir voru eðlil. að sjá, og hæð milli liðbola eðlil. Ekki merki um skrið eða sköðddun á liðþófum. Rtg.myndir af lungum sýndu engar sjúklegar breytingar eða áverkamerki. Rtg.myndir af bringubeini. sýndu engin merki um brot á bringubeini. Rtg.mynd af vi. vísifingri sýndi engin áverkamerki. Rtg.myndir af hæ. hné sýndu ekki merki um brot um hnéð. Meðan sjúkl. var í ofanskráðri rannsókn á Röntgendeild, fékk hann talsverða ógleðitilfinningu og svimatilfinningu. Hann hafði þó ekki höfuðverk og kastaði ekki upp. Að ofanskráðri rannsókn lokinni fékk Magnús crepebindis- vafning um hæ. hné, en fékk síðan að fara úr Slysadeild Bsp. Kom til eftirlits í göngudeild Slysadeildar hinn 2/4 1973. Segist þá hafa höfuðverk og óþægindi í hæ. hné og einnig eymsli, sér- staklega framan til yfir vi. hné og smelli í hnénu. Ekki þótti ástæða til frekari rannsókna á þessu að sinni, en ráðgert, að ef óþægindi yrðu viðvarandi, kæmi hann aftur til frek- ari athugunar og þá e. í. v. skuggaefnisrannsóknar á hnénu.“ Um meiðsli Tryggva Más Valdimarssonar segir svo: „Við skoðun kom í ljós: Sjúkl. er cliniskt undir áhrifum áfengis. Hann virðist ekki vel áttaður á stað eða stund. Spyr, hvaða dagur sé, og tekur ekki vel eftir umhverfi sínu. Á mjóbaki í hæð við II.-IV. lendarlið er hrufl yfir hryggjar- tindum, og nær það nokkuð yfir til vinstri við hryggjarsúlu og upp á neðstu rif vinstra megin. Mest eru þreifieymsli yfir hryggj- artindi III. lendaliðar. Á vinstra handarbaki er þroti og mar og bein og óbein eymsli þar. Hrufl er á hægri fæti utanverðum, rétt ofan við öklann á ca. 5—-6 cm svæði. Sinaviðbrögð útlima eru jöfn og eðlileg báðum megin. 968 Að þessari rannsókn lokinni var Tryggvi fluttur á Röntgendeild til myndatöku, og voru teknar röntgenmyndir af hægri olnboga og brjósthrygg, og greindust ekki á þeim merki um brot á bein- um eða ferska áverka beina. Röntgenmyndir af vi. handarbaki sýndu, að brotið var handarbaksmegin og geislabeinsmegin úr II. miðhandarbeini, 3 x 4 mm stór flaski. Einnig var sprunga í gegn- um III. miðhandarbein, ölnarbeinsmegin, sem gekk inn í liðinn milli miðhandarbeins og úlnliðs. Engin tilfærsla var á þessu broti. Þá voru teknar myndir af lendarliðum, og greindist á þeirri mynd, að lendarliðir voru sex (venjulega fimm). Neðsti lendar- liður var að nokkru vaxinn við spjaldhrygg. Á myndunum sást, að 111. lendarliður var fleyglaga og lækkaður, sbr. við liðbolinn fyr- ir ofan og neðan, liðbolur fyrir ofan 37 mm, liðbolur fyrir neðan 38 mm, en III. lendarliður 34 mm (lækkaður um 3 mm miðað við liðbolinn fyrir ofan, 4 mm miðað við liðbolinn fyrir neðan). Á framanfrá myndum af mjóhrygg greindist, að nefndur lendar- liður var lækkaður meira hægra megin en vinstra megin. Þá voru einnig teknar myndir af rifjum - hægri fótlegg, en á þeim greindust ekki merki um áverka á beinum. Að þessari rannsókn lokinni var Tryggvi lagður inn á legudeild Slysadeildar til eftirlits vegna áverka hans. Eftir myndatöku hafði Tryggvi talsverða þörf fyrir að losna við þvag, en gat það ekki. Hann fékk því Carbacholinsprautu kl. 05.00 og gat eftir það kastað þvagi eðlilega og svo þar á eftir. Vegna brotsins á miðhandarbeinum fékk hann spelku frá hnú- um að olnboga á vi. handlegg. Hann var látinn liggja í rúminu fyrsta sólarhringinn, en síðan var tekið mál fyrir stuðningsbelti fyrir hrygg, og eftir að hann hafði fengið það, var honum leyft að fara á fætur. Hann hafði að- eins vott af blóði í þvagi fyrst eftir komu, en það hreinsaðist síðan. Er útskrifaður úr leguðeild Slysadeildar 28/3 1973. Kemur til eftirlits í göngudeild Slysadeildar 6/4. Líðan er þá góð og gips fjarlægt af vinsiri handlegg. Er nánast eymslalaus og fékk því teygjuplástursvafning um úlnliðinn og fram á handar bak. Við taugakerfisskoðun komu ekki í ljós einkenni um sköddun á mænu eða peripherum taugum. Góður kraftur var í ganglimum og sinaviðbrögð eðlileg. Ákveðið að hann hefði áfram styrktar- belti það, sem hann hafði fengið vegna hryggjarbrots. Skipt var á hrufli utanvert á hægri legg, og var það nánast gróið. 969 Kom til eftirlits í göngudeild Slysadeildar hinn 27/4 1973. Líð- an var þá góð. Sæmilega góð hreyfigeta var í baki. Tekin var röntgenmynd af mjóbaki, og sýndi hún, að engin röskun hafði orðið á brotinu á HI. lendarlið, og talsverð bein- myndun var komin í brotið. Tryggvi Valdimarsson hefur ekki komið til eftirlits í göngu- deild Slysadeildar eftir þetta vegna fyrrgreinds slyss“. Um meiðsli Ágústs Fjeldsted segir svo: „Við skoðun kemur í ljós mjög tættur skurður frá miðju enni vinstra megin yfir nefrót og niður að hægra auga, innanvert við augað. Margir tættir skurðir á efra augnaloki hæ. megin og utan- vert við hægra auga. Margir grunnir skurðir og hrufl á nefi, og er meira af smáskrámum hæ. megin á nefinu og hæ. kinn. V-laga skurður er í hársverði miðjum, rétt ofan ennis. Við könnun á sárum kemur í ljós, að sprunga er í ennisbeinið yfir sinus frontalis, og bulbus oculi er frí-dissiceraður að nokkru Í sári á efra augnaloki. Sjúkl. er með fullri meðvitund, og hann hefur, að því er virðist, sæmilega sjón á hæ. auga. Ljósop eru hringlaga og svara eðlilega fyrir ljósertingu. Áðurnefnd sár í andliti voru saumuð í staðdeyfingu á Slysa- deild strax eftir komu, en sár á efra augnaloki við hægra auga, sem náðu inn í slímhúð augnaloksins, voru saumuð af Óla Birni Hannessyni augnlækni strax að áðurnefndri aðgerð lokinni hér í Slysadeild. Óli Björn Hannesson gerði aðgerð sína á augnalokinu hér á Slysadeild. Í lýsingu augnlæknis á sárum sjúkl. kemur fram, að hrufl var á hornhimnu hæ. auga, en virtist ekki ganga inn í gegnum hornhimnuna, þannig að ekki væri gat á auganu. Vinstra auga var eðlilegt. Við skyggningu á hæ. auga kom í ljós, að inn- sýn var ekki alveg tær í augað, en augnbotn virtist eðlilegur. Eng- ar innri blæðingar var að sjá. Augnalokið var saumað með nylon- saumum í brún augnaloksins og síðan í slímhúð og síðan í sár utan- vert á auganu. Eftir að sj. var lagður hér inn í Slysadeild Bsp., var líðan hans sæmilega góð. Ekki komu fram einkenni um sköddun á miðtauga- kerfi eða peripherum taugum. Við röntgenmynd af höfði komu ekki í ljós brot. Við röntgen- mynd af andlitsbeinum, sérstaklega kinnbeini hæ. megin, kom ekki í ljós brot í kinnbeininu, en hann hafði brot, eins og áður greinir, á ennisbeini og hafði einnig brot á nefbeinum. Háls- nef- og eyrnalæknir var fenginn til að líta á þetta, og þótti ekki ástæða til aðgerðar vegna þessa, en sjúkl. settur á anti- 970 biotica, bæði vegna þessa og eins vegna sköddunar á umgerð hæ. auga, eins og áður greinir. Við útskrift af Slysadeild hinn 3/4 var Ágúst skoðaður af augn- lækni. Þrotinn í augunum hafði þá minnkað, en hann hafði verið nokkur fyrstu daga eftir innlögn. Sjón við útskrift var góð á báð- um augum. Augnglufa hæ. megin var þó nokkru minni en vi. megin og þroti meiri í augnaloki hæ. megin en vi. megin. Tvö augn- hár á efra augnaloki hæ. auga vísuðu inn að auganu, og varð að fjarlægja þau. Við útskrift var sjúki. ráðlagt að hafa hægt um sig fyrst um sinn heima hjá sér og að hann kæmi síðan til eftirlits á stofu hjá Óla Birni Hannessyni lækni. Ágúst hefur ekki komið til eftirlits í göngudeild Slysadeildar eftir þetta vegna áðurnefndra áverka, en saumar úr sárum í and- liti, sem saumaðir voru á Slysadeild af læknum Slysadeildar, voru fjarlægðir fyrir útskrift af legudeild Slysadeildar, og voru sárin þá gróin.“ Með eigin framburði ákærða, sem er í samræmi við framburð vitna og annað það, sem fram er komið í málinu og rakið hefur verið hér að framan, er sannað, að ákærði hafi gerst sekur um hátísemi þá, sem hann er ákærður fyrir, og þykir hún rétt færð til refslákvæða í ákærunni. Samkvæmt sakavottorði ákærða hefur hann sætt kærum og refsingum sem hér segir: 1952 1/7 Akureyri: Sátt, 150 kr. sekt fyrir brot á 18. gr. áfeng- islaga. 1953 21/3 Reykjavík: Sátt, 75 kr. sekt fyrir brot á 18. gr. áfeng- islaga. 1953 24/4 Reykjavík: Sátt, 250 kr. sekt fyrir brot á 18. gr. áfengislaga. 1954 30/4 Reykjavík: Dómur: 4 mánaða fangelsi, sviptur öku- leyfi ævilangt, sviptur kosningarétti og kjörgengi, fyrir brot á 244. gr., 257. gr. og 259. gr. hegningar- laga. 1954 25/6 Reykjavik: Sátt, 200 kr. sekt fyrir ölvun á almanna- færi. 1956 2/5 Vestmannaeyjum: Sátt, 100 kr. sekt fyrir ölvun á al- mannafæri. 1956 26/6 Vestmannaeyjum: Áminning fyrir ölvun. 1964 29/6 Neskaupstað: Sátt, 150 kr. sekt fyrir ölvun á al- mannafæri. 971 1966 18/8 Neskaupstað: Sátt, 4.000 kr. sekt fyrir brot á áfengis- lögum og umferðarlögum. Sviptur ökuleyfi í 7 mán- uði frá 18. ágúst 1966. Ákærða voru veitt ökuréttindi á ný 9. nóvember 1963 eftir hina ævilöngu ökuréttindasviptingu, sem hann sætti á árinu 1954. Ákærði hefur með greindri háttsemi sinni unnið sér til refsing- ar samkvæmt 219. gr. hegningarlaga og 80. gr. umferðarlaga. Breytir það ekki refsiábyrgð ákærða, þótt hann hafi staðið í þeirri trú við aksturinn, að hann æki á réttum vegarhelmingi. Þykir refsing ákærða hæfilega ákveðin 20.000 króna sekt til ríkissjóðs, og sæti ákærði varðhaldi í 7 daga, verði sektin eigi greidd innan 4 vikna frá birtingu dómsins að telja. Svipta ber ákærða ökuréttindum samkvæmi 81. gr. umferðar- laga. Þykir hæfilegt að svipta ákærða ökuréttindum í 2 mánuði frá uppkvaðningu dómsins að telja. Þá ber að dæma ákærða samkvæmt 1. mgr. 141. gr. laga nr. 74/1974 um meðferð opinberra mála til þess að greiða allan sakar- kostnað, þar með 18.000 krónur í málsvarnarlaun til skipaðs verj- anda síns, Jóns Steinars Gunnlaugssonar héraðsdómslögmanns. Á afgreiðslu máls þessa hefur orðið óhæfilegur dráttur, og hef- ur verið gerð hér að framan grein fyrir gangi málsins fram að út- gáfu ákæru. Þingfesting málsins eftir útgáfu ákæru hefur einnig dregist úr hófi. Þegar ákæran barst dómaranum seinast í maí á sl. ári, fór sumarleyfi í hönd. Að því loknu tóku við annir dómar- ans við afgreiðslu á eldri málshöfðunum og loks tímafrekar dóms- rannsóknir, sem honum voru faldar á síðustu mánuðum og ekki voru taldar þola bið. Dómsorð: Ákærði, Elías Kristjánsson, greiði 20.000 króna sekt til rík- issjóðs, en sæti varðhaldi í 7 daga, verði sektin eigi greidd innan 4 vikna frá birtingu dómsins að telja. Ákærði er sviptur ökuréttindum í 2 mánuði frá uppkvaðn- ingu dómsins að telja. Ákærði greiði allan sakarkostnað, þar með 18.000 krónur í málsvarnarlaun til skipaðs verjanda síns, Jóns Steinars Gunnlaugssonar héraðsdómslögmanns. 972 Miðvikudaginn 12. október 1977. Nr. 199/1974. Utanríkisráðherra í. h. varnarmáladeildar utanríkisráðuneytisins og Fjármálaráðherra f. h. ríkissjóðs (Benedikt Blöndal hrl.) segn Gunnari Jónssyni og gagnsök (Guðmundur Ingvi Sigurðsson hrl.). Vinnusamningur. Uppsögn. Dómur Hæstaréttar. Málið dæma hæstaréttardómararnir Magnús Þ. Torfason, Armann Snævarr, Benedikt Sigurjónsson, Björn Sveinbjörns- son og Þór Vilhjálmsson. Aðaláfrýjandi hefur áfrýjað máli þessu með stefnu 15. nóvember 1974. Krefst hann sýknu af kröfum gagnáfrýjanda og málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti. Gagnáfrýjandi hefur áfrýjað málinu með stefnu 31. maí 1976, að fengnu áfryjunarleyfi 28. s. m. Krefst hann þess, að aðaláfrýjanda verði dæmt að greiða honum 882.712 krónur með 7% ársvöxtum frá 1. apríl 1973 til 16. maí s. á., 9% árs- vöxtum frá þeim degi til 15. júlí 1974 og 13% ársvöxtum frá þeim degi til greiðsludags. Þá krefst gagnáfrýjandi máls- kostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti. I. Hinn 18. mars 1977 greiddi aðaláfrýjandi gagnáfrýjanda hið umkrafða orlofsfé, 30.144 krónur auk vaxta. Samkvæmt málflutningi hér fyrir dómi fékk gagnáfrvj- andi goldin laun, 14.642.76 krónur, fyrir tímabilið 17. sept- ember 1972. Aðaláfrýjandi hefur lyst því yfir, að hann viðurkenni greiðsluskyldu sína gagnvart sagnáfrýjanda, ef gagnáfrýy- andi verði talinn eiga rétt á bótum vegna uppsagnar úr starfi hjá varnarliði Bandaríkja Norður-Ameríku hér á landi. 973 Fyrir Hæstarétti er einungis um það deilt, hvort heimilt hafi verið að segja gagnáfrýjanda upp starfi með þriggja mánaða uppsagnarfresti eða hvort uppsögn hans hafi verið ólögmæt vegna ákvæða 5. gr. reglna um réttindi og skyldur starfsmanna Reykjavíkurborgar frá 7. desember 1967. TI. Eftir uppsögu héraðsdóms hefur verið aflað allmargra nýrra gagna. Gasnáfrýjandi hefur komið fyrir dóm og gefið skýrslu um ráðningu sína og atvik að henni. Fullyrti hann, að ekki hefði verið um annað rætt en að um kjör hans, réti- indi og skyldur skyldi fara á sama hátt og slökkviliðsmanna í Reykjavík. Ekki hafi verið nefndur þriggja mánaða upp- sagnarfrestur og hann hafi litið svo á, að um svonefnda ævi- ráðningu væri að ræða. Hins vegar skýrði hann svo frá, að sér hafi verið kunnugt um, að borið hefði við, að starfsmönn- um slökkviliðsins hefði verið sagt upp störfum með 3 mán- aða uppsagnarfresti. Í bréfi starfsmannastjóra varnarliðsins á Keflavíkurflug- velli, Guðna Jónssonar, frá 15. apríl 1977, sem lagt hefur verið fyrir Hæstarétt, segir m. a. svo: „Lengri uppsagnar- frestur en þrír mánuðir hefur aldrei verið gefinn, enda hefur aldrei verið litið á ráðningu sem sambærilega við skipun til starfa hjá Íslenzkum ríkis- eða bæjarstofnunum.“ TI. Aðiljar eru á einu máli um, að eigi hafi verið gerður skrif- legur ráðningarsamningur við gagnáfrýjanda um starf hans í slökkviliði varnarliðsins á Keflavíkurflugvelli. Skjal, sem nefnt er „Notification of Personnecl Action“, hefur verið lagt fram í málinu. Er það undirritað af yfirmanni starfsmanna- deildar varnarliðsins og fjallar um stöðu gagnáfrýjanda í slökkviliðinu. Segir þar m. a.: „ ... Rights and Privileges in accordance with the agreement of the City of Reykjavík and the Union of Reykjavík Municipal Emplovees“. Samkvæmt 4. tölulið 6. gr. viðbætis við varnarsamning Ís- lands og Bandaríkjanna, sbr. lög nr. 110/1951, eru íslenskir 974 starfsmenn varnarliðsins ráðnir af því, en Íslenska ríkið er ort aði AR sinnu CI81 Aðlil A0 VINNU . e r, Bi . a nær Van gt aona pýjan a tel Íisi. Val Síslidslr YjdllGil C igi ÍSJCNSKUT opinber starfsmaður. Í 4. tölulið. 6. gr. segir, að ráðningar- kjör og vinnuskilyrði, einkum vinnulaun, launauppbætur og öryggisráðstafanir við vinnu skuli fara að íslenskum lögun og venjum. Varnarsamningur Íslands og Bandaríkjanna er uppsegjan- legur samkv. 7. gr. hans. Vegna þessa og almennrar stöð rarnarliðsins hér á landi þykir það hafa líkur gegn sér, að stofnað hafi verið til svonefndrar „æviráðningar“ með ráðn- ingarsamningi gagnáfrýjanda. Samkvæmt gögnum máls, sem reifuð er hér að framan, verður við það að miða, að borið hafi við, að starfsmönnum í slökkviliði varnarliðsins hafi verið sagt upp störfum og þá eigi með lengri uppsagnarfresti en þremur mánuðum. Hefur sagnáfrýjandi eigi fært sönnur á í máli þessu, að hann hati verið ráðinn með rýmri kjörum að þessu leyti. Um lögmæti uppsagnar hans, þ. á m. um lengd uppsagnarfresis, fer eftir íslenskum lögum samkvæmt 4. tl. 6. gr. viðbætisins. Aðilja skilur eigi á um, að gagnáfrýjandi hafi notið þriggja mánaða uppsagnarfrests, og þykir lengd hans, eins eg hér stendur a. eðlilega ákveðin samkvæmt íslenskum laga venjum. Í bréfi slökkviliðsstjórans á Keflavíkurflugvelli frá 30. ágúst 1972 segir, að uppsagnartímabil gagnáfrýjanda, sem ljúka át 31. ágúst s. á., framlengist til 7. september s. á. Gagnáfrýjanda var eigi rétt að líta svo á, að með þessu bréii væri horfið frá uppsögninni, og þykir hann ekki geta bygg! rétt á því til bóta úr hendi aðaláfrýjanda. Samkvæmt þessu verður að taka sýknukröfu aðaláfrvi- anda hl greina. Eftir atvikum er rétt, að málskostnaður í héraði og fyrir Hæstarétti falli niður. Dómsorð: Aðaláfrýjandi, utanríkisráðherra f. h. varnarmála- deildar utanríkisráðuneytisins og fjármálaráðherra Í. h. 975 ríkissjóðs, á að vera sýkn af kröfum gagnáfrýjanda, Gunnars Jónssonar, í máli þessu. Málskostnaður í héraði og fyrir Hæstarétti fellur nið- ur. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 13. september 1974. Mál þetta, sem dómtekið var, að loknum munnlegum málflutn- ingi, 4. sept. sl., hefur Gunnar Jónsson slökkviliðsmaður, Njarðar- götu 5, Keflavík, höfðað fyrir bæjarþingi Reykjavíkur með stefnu, birtri 3. apríl 1973, gegn Einari Ágústssyni utanríkisráðherra í. h. varnarmáladeildar utanríkisráðuneytisins og Halldóri E. Sigurðs- syni fjármálaráðherra f. h. ríkissjóðs til greiðslu skuldar að fjár- hæð kr. 913.156 ásamt 7% ársvöxtum frá 1. apríl 1973 til greiðslu- dags og málskostnaðar samkvæmt taxta LMFÍ. Jafnframt er þess krafist, að metin verði ógild uppsögn Sveins R. Eiríkssonar slökkviliðsstjóra svo og að stefnandi verði settur aftur inn í sitt fyrra starf hjá slökkviliði Keflavíkurflugvallar, þar á meðal með óskertum lífeyrisréttindum og aðstöðu til að hækka í starfi (tign) miðað við upphaflegan starfsaldur. Við munnlegan málflutning hækkaði lögmaður stefnanda vaxta- kröfu sína þannig, að krafist er greiðslu á kr. 913.156 með 7% ársvöxtum frá 1. apríl 1973 til 16. maí 1973, en með 9% ársvöxt- um frá þeim degi til greiðsludags. Af hálfu stefndu eru gerðar þær dómkröfur, að þeir verði alger- lega sýknaðir af öllum kröfum stefnanda. Til vara eru gerðar þær dómkröfur, að umkrafðar fébætur verði verulega lækkaðar. Við munnlegan málflutning gerði lögmaður stefndu þær dóm- kröfur, að stefndu verði sýknaðir af öllum kröfum stefnanda, þó þannig, að stefndu fallast á að greiða stefnanda kr. 30.433 vegna ógreidds orlofsfjár o. fl., og jafnframt er gerð krafa um máls- kostnað úr hendi stefnanda. Af hálfu stefndu var þá gerð vara- krafa um, að dómkröfur stefnanda yrðu lækkaðar verulega og málskostnaður felldur niður. Leitast hefur verið við að sætta mál þetta, en án árangurs. Málavextir virðast vera þeir, að haustið 1966 hafi stefnandi hafið starf sem slókkviliðsmaður hjá slökkviliði Keflavíkurflug- vallar og því starfi hafi stefnandi gegnt þar til um mánaðamót ágúst og september 1972. Með bréfi, dags. 29. maí 1972, undir- rituðu af Sveini R. Eiríkssyni slökkviliðsstjóra, var stefnanda sagt upp starfi frá og með 31. ágúst 1972. Í bréfi þessu var ekki 976 tilgreind ástæða fyrir uppsögn. Sveinn R. Eiríksson slökkviliðs- stjóri ritaði stefnanda annað bréf, og var það dags. 30. ágúst 1972 Efni bréfsins var „framlenging á starfsuppsögn“. Í bréfi þessu var stefnanda tilkynnt, að uppsagnartímabil stefnanda, sem ljúka átti 31. ágúst 1972, framlengdist til 7. september 1972. Í málinu hefur verið lagt fram bréf, dags. 29. maí 1972, svo- hljóðandi: „Frá: Slökkviliðsstjóra Varnarliðsins, Keflavíkurflugvelli. Til: Hr. Gunnars Jónssonar, slökkviliðsmanns, Slökkviliði Varnar- liðsins, Keflavíkurflugvelli. Efni: Starfsuppsögn. 1. Það tilkynnist hér með, að yður er sagt upp starfi slökkvi- liðsmanns frá og með 31. ágúst 1972. 2. Þess er óskað, að þér mætið á skrifstofu starfsmannahalds á síðasta vinnudegi yðar til að ganga frá málum varðandi lokauppgjör.“ Hinn 27. júlí 1972 var stefnanda ritað svohljóðandi bréf: From: Fire Chief. To: Mr. Gunnar Jonsson, Firefighter “C?" Shift. Subj.: Letter of reprimand. 1. On 27 June 1972, you called the Station Captain on duty at the fire station and stated that you would not be in for duty the next day as scheduled but you did not request any type of leave. This type of reporting procedure is not in accord- ance with established procedures of reporting absenteeism. However, the reason for LWOP was sufficient, and leave would have been granted if requested. 2. On 13 July 1972, you did not arrive for duty as scheduled. No word was received by the management of the Fire De- partment regarding your condition or reason for absence. The next time you were scheduled for duty, on 16 July, you showed up 8 minutes late for duty. You did not bring in a doctor certificate or any explanation of your absence 13 July. On 22 July you finally brought in a doctor certificate for the 13 July, issued by dr. Arnbjörn Ólafsson 13 July 1972. 3. On 22 July 1972, you were assigned the duty of closing places of public assembly. The normal procedure is that the person performing this duty is in radio contact with the Fire Department during the entire inspection period, but you failed to do so. Furthermore, after you had been out of 977 contact for 45 minutes on a normal 10 to 15 minutes mission, causing delay in closing of other buildings, a fire officer was dispatched in another vehicle to look for you on the Station and finally found you in the Hobby Center, where it appears that you spent unnecessarily long time. This letter is submitted in order to warn you that repetition of the above will not be tolerated and may result in im- mediate dismissal from your present position.“ Á dskj. nr. 8 er bréf, dags. 18. ágúst 1972. Bréf þetta er undir- ritað af S. R. Eiríkssyni, M. Ólafssyni, H. Marteinssyni og H. Stef- ánssyni og er svohljóðandi: „From: Fire Chief and Assistant Fire Chiefs NAVSTAKEF Fire Department. To: Commanding Officer NAVSTAKEF. Subj. ' Mr. Gunnar Jonsson's termination; information, concern- ing. Encl: (1) through (9) copy of letters of reprimand, warn- ing, incidents, termination, etc., concerning Mr. Gunnar Jons- son. 1; We the undersigned managers of the U.S. Naval Station, Keflavík Fire Department, are convinced that all the facts contained in enclosure (1) through (9) are more than enough evidents to support our previous decision of termin- ating Mr. Gunnar Jonsson from this Fire Department as of 31. Aug. 1972. This letter is forwarded to you in order to, once again and hopefully for the last time, try to convince you of that we the undersigned, the Fire Chief and the three Assistant Fire Chiefs of your Fire Department are positively certain that the above termination action is necessary to maintain the vitally important mission and performance of all of the per- sonnel within the Fire Department in the future. Furthermore, we refuse to assign Mr. Jonsson to any posi- tion of responsibility in the Fire Department. His past and continuous performance has clearly indicated to us that he cannot be trusted to react properly and would, therefore, jeopardize the safety of other firefighters and personnel who depend upon the Fire Department for protection dur- ing any emergency situation.“ Hinn 30. ágúst 1972 var stefnanda ritað bréf. Það er svohljóð- andi: „Framlenging á starfsuppsögn 62 978 1. Það tilkynnist yður hér með, að uppsagnartímabil yðar, sem Húka átti 31, ágúst 1079, framlengist til 7. september 1972, óskið þér eftir að starfa áfram til þess tíma. Vaktir þær, sem á það tímabil falla, verða 2. september 1972 og 6. september 1972, og einungis er ætlast til, að þér mætið til starfa í slökkvistöðinni eftir því sem þörf krefur að mati yfirmanns yðar, sem mun boða yður símleiðis.“ Hinn 26. október 1972 skrifaði stefnandi Guðna Jónssyni, starfs- mannahaldi varnarliðsins, bréf, þar sem hann mótmælti starfs- uppsögn og bréfi, dags. 18. ágúst 1972, sbr. dskj. nr. 8. Í málinu hafa verið lögð fram nokkur læknisvottorð. Það elsta þeirra er dagsett 31. mars 1971 og er frá Jóni K. Jóhannssyni lækni, og efni vottorðsins er svohljóðandi í íslenskri þýðingu: „Vegna endurtekinna fjarvisia Gunnars Jónssonar, starfsmanns Slökkviliðsins á Keflavíkurflugvelli, og sérstaklega vegna síðasta læknisvottorðs hans, sem er tæplega læsilegt (og fylgir hjálagt), var ég beðinn um að ræða við Gunnar og skoða hann. Hr. Guðmundur Snorrason tilkynnti honum, að hann ætti að koma á stofuna til mín í þeim tilgangi. Hinn 23. mars hringdi hann á stofuna og vildi fá staðfestingu í símann á miðanum frá lækni hans. Ég sagði honum að koma til mín á stofuna, og hann lagði á. Föstudagskvöldið 26. mars hringdi Gunnar aftur til mín, hafði í hótunum, skammaðist og var áreitinn í orðum. Hann hélt því fram, að hann hefði tekið símtalið á segulband og ætti að geta haft það yfir fyrir alla málsaðila, ef hann óskaði. Hann fékk tíma kl. 14 daginn eftir, en eftir að beðið hafði verið eftir honum í hálftíma, hringdi varaslökkviliðsstjórinn til mín og sagði mér, að Gunnar ætlaði ekki að mæta, með því „hann gæti ekki náð í lögmann sinn.“ Í gær, hinn 30. mars, kom Gunnar loks á stofuna til mín í fylgd með hr. Hilmari Sölvasyni. Ég bað Hilmar Sölvason að bíða á bið- stofunni, meðan ég skoðaði Gunnar Jónsson og talaði við hann, eri Gunnar neitaði algjörlega skoðun, nema Hilmar Sölvason væri viðstaddur og fór burt að því búnu. Ég er þeirrar yfirveguðu skoðunar, að Gunnar Jónsson þjáist af ranghugmyndum um ofsóknir og jafnframt leiti hann allra ráða og undanbragða til að vera fjarverandi og leika á „kerfið“. Líkamlega lítur hann mjög hraustlega út, en alvarlega verður að efast um, að hægt sé að hafa mann með þessa afstöðu í starfi.“ Hinn 25. febrúar 1972 gaf Jón K. Jóhannsson læknir út eftir- farandi vottorð: „Gunnar Jónsson, slökkviliðsmaður, Njarðargötu 979 5, Keflavík, kom til mín í byrjun þessa mánaðar vegna lauss brjósks í h. hné. Fékk hann Cortison inngjöf í hnéliðinn, en hefur lítinn bata fengið. Síðan hef ég tvívegis heimsótt hann, er hann hefur verið frá vinnu, og í seinna skiptið þann 17. þ. m. ráðlagði ég honum eindregið að leita til sérfræðings í bæklunarsjúkdóm- um, sem væri eina ráðið til að fá varanlega lækningu á hnénu. Féllst Gunnar á þetta og kvaðst mundu fljótlega fara inn á Land- spítala þessara erinda. Í símtali við Gunnar í gær tjáði hann mér hins vegar, að hann væri hættur við þetta í samráði við heim- ilislækni sinn, en ætlaði með fótinn í nudd, sem ég álít algjör- lega tilgangslaust. Verður af þessu að draga í efa, hvort einlægur vilji sé fyrir hendi hjá Gunnari til þess að hraða meðferðinni, en í núverandi ástandi er hæpið, að hann geti uppfyllt þær kröfur, sem gerðar eru til atgervis slökkviliðsmanna.“ Hinn 24. maí 1972 gaf Arnbjörn Ólafsson læknir út svofelit vottorð: „Gunnar Jónsson, Njarðargötu 5, Keflavík, hefur verið óvinnufær undanfarna daga vegna taugaástands, sem ég taldi það alvarlegt, að ekki væri varlegt að láta hann sinna slökkviliðs- störfum, eins og hann var. Hann er nú til rannsóknar hjá sérfræð- ingi í taugasjúkdómum skv. mínu ráði.“ Hinn 26. maí 1972 gaf Jón K. Jóhannsson læknir út eftirfarandi vottorð: „Vegna vottorðs Arnbjörns Ólafssonar um Gunnar Jóns- son og geðheilsu hans upplýsist eftirfarandi: Ég hef í dag átt sím- tal við Þórð Möller, yfirlækni á Kleppi, og tjáði hann mér, að hann hefði fyrir tveimur dögum skoðað Gunnar Jónsson, Njarðar- götu 5, Keflavík, og ekki fundið neinn geðrænan sjúkdóm, er hindraði hann til vinnu í slökkviliði.“ Hinn 29. maí 1972 gaf Arnbjörn Ólafsson út eftirfarandi vott- orð: „Gunnar Jónsson, Njarðargötu 5, Keflavík. Ofanritaður var til rannsóknar í s.l. viku hjá sérfr. í taugasjúkdómum, og er hann talinn vinnufær frá og með deginum í dag. Ég ráðlagði Gunnari að hætta vinnu þann 17.5. 1972 um óákveðinn tíma.“ Hinn 30. maí 1972 gaf Þórður Möller læknir út svohljóðandi vottorð. Vottorðið var stílað til Hallgríms Dalbergs, skrifstofu- stjóra í félagsmálaráðuneytinu, en vottorðið er svohljóðandi: „Ég leyfi mér að senda yður stutta greinargerð um heilsufar Gunnars Jónssonar, slökkviliðsmanns á Keflavíkurflugvelli, eink- anlega með tilliti til atburðar á vinnustað 17.5. 1972. Skv. þeim upplýsingum, sem ég hef getað aflað mér með við- tali við hann, lækna suður frá og aðra, sem eitthvað hafa getað upplýst um málið, virðist mér eftirfarandi koma í ljós. 980 Gunnar hefir þegar lengi starfað á þessum vinnustað og hefir lengi verið nokkuð stritt með honum og yfirmanni hans, hugsan- lega vegna ágreinings í félagsmálum. Hefir verið það mikil harka 1 þessum málum, að Gunnar hefir því miður gripið til áfengis um of til þess að létta á sér þessari streitu. Fjarvistir hans munu því hafa verið nokkuð meiri en venjulegt getur talist eða æskilegt. Gunnar vill halda því fram, að þetta komi allt til af þeim járn- aga, sem haldið er uppi í slökkviliðinu og það munu enda vera mun fleiri en hann, sem kvarta undan þeim aga og jafnvel hafa gefist upp á honum. Eftir ástæðum er nokkuð vandséð, hver nauðsyn beri til slíks aga, hvort hann þjóni nokkrum öðrum tilgangi en sjálfum sér, og þá hvort lagfæring í þessum efnum sé vænlegri sú að breyta um aðferðir en að hrekja menn úr starfi með agabeitingu af þeirri hörkunni, sem einu sinni er íslendingum framandi, eða beinlínis víkja þeim úr starfi fyrir getsakir einar eða þá vegna veilu eða vandkvæða, sem rekja má að verulegu leyti til harkalegra að- Íerða. Gunnar Jónsson tel ég fullkomlega með öllum mjalla og at- burðir 17.5. 1972 aðeins tilkomna af tiltölulega skiljanlegri spennu, sem hann brestur snöggvast undan, og því hins vegar, að Gunnar er enginn járnkarl, sem þó á kröfu til þess að vera látinn njóta sannmælis, þó ekki sé meira.“ Hinn 14. mars 1974 gaf Arnbjörn Ólafsson læknir út svofellt vottorð: „Að gefnu tilefni hef ég kynnt mér að nýju vottorð mitt útgefið 24. maí 1972 varðandi Gunnar Jónsson, þá til heimilis að Njarðar- götu 5 í Keflavík, með hliðsjón af framburði Sveins Eiríkssonar, slökkviliðsstjóra, á bæjarþingi R.víkur þann 12. febrúar 1974. Vottorð mitt ber að skilja svo, að Gunnar hafi verið óvinnufær bann dag eins og á stóð, segir hins vegar ekki, að hann hafi verið haldinn geðveilu. Í framhaldi af þessu hef ég kynnt mér bréf Þórðar Möller yfir- læknis, dags. 30. maí 1972, og er greinilegt, að yfirlæknirinn er á sama máli og ég um heilsufar Gunnars. Ég hef ekki talið eða látið orð falla um, að Gunnar sé psycko- pat.“ Vegna máls þessa hafa farið fram nokkrar yfirheyrslur, og hafa þá komið fyrir dóm stefnandi málsins, Gunnar Jónsson. Sveinn Rafn Eiríksson slökkviliðsstjóri, Magnús Ólafsson aðstoð- arslökkviliðsstjóri, Halldór Marteinsson aðstoðarslökkviliðsstjóri, 981 Haraldur Stefánsson aðstoðarslökkviliðsstjóri, Guðni Jónsson, starfsmannastjóri varnarliðsins á Keflavíkurflugvelli, Guðmund- ur Snorrason, ráðningarstjóri varnarliðsins, og Baldur Guðjóns- son, ráðningarstjóri utanríkisráðuneytisins á Keflavíkurflugvelli. Þykir rétt að rekja nokkuð það, sem kom fram við yfirheyrslur þessar. Fyrir dómi staðfesti stefnandi sem rétta aðiljaskýrslu á dskj. nr. 3, en þar segir svo m. a.: „Seint í nóvembermánuði 1966 réðst ég til starfa hjá slökkviliði Keflavíkurflugvallar sem slökkviliðs- maður. Ekki var krafist neinna sérstakra skilyrða til þess að hljóta starfið, að öðru leyti en því, að heilsan væri góð, hefði öku- réttindi og talaði eitthvað í ensku. Auðvitað var til þess ætlast, að ég hefði næga líkamsburði. Það skilyrði var auðvelt að upp- fylla, því ég hafði árum saman stundað ýmiss konar byggingar- vinnu, en þar að auki verið starfandi skáti í mörg ár. Ég komst því fljótt inn í starfið hjá slökkviliðinu, gekk þar allar tilskildar vaktir og að hverju því starfi, sem mér var falið. Allt var þetta undir venjulegu eftirliti yfirboðara minna og Í nánu samstarfi við félaga mína. Aldrei var kvartað undan störfum mínum, eða mér veitt áminning af neinu tagi, né heldur ábending um smátt eða stórt, sem betur mætti fara í sambandi við vinnuna. Mér kom því algjörlega á óvart, er mér barst uppsagnarbréf Sveins R. Eiríkssonar, slökkviliðsstjóra, dags. 29. maí 1972, enda var þar engin ástæða tilgreind. Í bréfinu var gengið út frá því, að ég skyldi láta af störfum í ágústlok 1972. Samkvæmt þessu hélt ég störfum áfram m. a. í því trausti, að uppsögn þessi kæmi aldrei til framkvæmda. Næst gerist það, að Sveinn R. Eiríksson sendi mér annað bréf, dags. 30. ágúst, um: „framlenging á starfs- uppsögn“, en samkvæmt bréfinu er mér tilkynnt, að uppsagnar- tímabilið, sem átti að ljúka 31. ágúst 1972, framlengdist til 7. sept- ember 1972. Jafnframt er gefið í skyn, að ég yrði boðaður á sér- vaktir. Til þess kom þó ekki, en ég var að sjálfsögðu viðbúinn heima.“ Fyrir dómi bar stefnandi, að þá er hann var ráðinn til starfa hjá slökkviliði Keflavíkurflugvallar, hafi Guðmundur Snorrason ráð- ið stefnanda og tekið fram, að laun og kjör skyldu vera sambæri- leg við kjör slökkviliðsmanna í Reykjavík. Á þessu hafi nokkur misbrestur orðið og m. a. þess vegna hafi slökkviliðsmennirnir á Keflavíkurflugvelli stofnað starfsmannafélag slökkviliðsmanna, og minnti stefnanda, að félagið hafi verið stofnað á árinu 1968, en stefnandi hafi verið kosinn fyrsti formaður félagsins. Þá er 982 stefnandi var ráðinn, hafi ekkert verið á það minnst, að til upp- sagnar gæti komið vegna þess, að varnarliðið færi af landinu, og aldrei hafi verið á þennan möguleika minnst, á meðan stefnandi gegndi starfi sínu á Keflavíkurflugvelli. Stefnandi tók fram, að þá er hann sótti um starf þetta, þá hafi hann gert það, þar sem þetta sé eitt tryggasta starfið á Keflavíkurflugvelli, en svo framar- lega sem Keflavíkurflugvöllur sé rekinn sem flugvöllur þá hljóii að starfa þar slökkvilið, hvort sem varnarliðið sé hér á landi eða ekki, Stefnandi sagðist halda, að hann hefði fengið uppsagnarbréfið á dskj. nr. 4, en það er dags. 29. maí 1972, sama dag og bréfið er dagsett, að minnsta kosti muni hann hafa fengið það fyrir mán- aðamót maí-júní 1972. Eftir að stefnandi fékk bréf þetta, þá hafi hann reynt að fá ákvörðun slökkviliðsstjóra breytt og þess vegna talað við ýmsa aðilja, en hann hafi ekki óskað sérstaklega eftir því að fá framlengingu á uppsagnartímabilið um 7 daga, en tók fram, að hann teldi ástæðuna fyrir bessari 7 daga framlengingu vera til komna vegna óska utanríkisráðherra, sem hafi ætlað að kippa þessum málum í lag á þessum 7 dögum, þótt ekki hafi af því orðið, en stefnandi hafi átt samtöl við utanríkisráðherra vegna uppsagnarinnar. Enda þótt stefnandi hafi ekki óskað eftir þessari framlengingu, þá hafi hann verið viðbúinn heima, ef hann yrði kallaður á vaktir, en af því hafi ekki orðið. Stefnandi sagði, að dskj. nr. 8 hafi komið í pósthólf stefnanda í pósthúsið í Keflavík. Ljósritið hafi verið í umslagi, merktu stefn- anda, en ljósritinu hafi ekkert bréf fylgt og engar skýringar. Ekki mundi stefnandi, hvenær betta var, en tók fram, að hann teldi sig hafa ærna ástæðu til að ætla, að efni þessa dómsskjals hafi farið víðar, en stefnandi hafi sótt um starf í Landsbankanum á Kefla- víkurflugvelli og jafnframt hafi hann sótt um starf Í slökkvilið- inu í Hafnarfirði, en hvorugum umsóknunum hafi verið svarað, en um þessi störf hafi stefnandi sótt í mars og apríl 1973. Bæði þessi störf hafi verið auglýst til umsóknar, og sagði stefnandi, að hann minnti, að eftir að hann sendi umsókn sína um starf slökkviliði Hafnarfjarðar, hafi tvisvar eða þrisvar verið auglýst eftir starfsmönnum. Jafnframt hafi stefnandi leitað eftir starfi á ýmsum stöðum í Keflavík, án þess að auglýst væri eftir starfs- mönnum og án þess að þar mundi vera um vaktavinnu að ræða. Stefnandi taldi upp nokkur fyrirtæki, en allt þetta hafi verið án „árangurs. Stefnandi var spurður um ágreining milli hans og slökkviliðs- 983 stjóra. Þá benti stefnandi á Tímann og Alþýðublaðið frá 14. maí 1969 og Þjóðviljann frá 15. maí 1969, sbr. dskj. nr. 17—-20, en þar er fjallað um ágreining slökkviliðsmanna og slökkviliðsstjóra. Síefnandi sagði, að það, sem fram komi í blöðum þessum, muni vera upphafið að ágreiningi hans og slökkviliðsstjórans, en ágrein- ingur þessi hafi svo verið viðvarandi allan tímann, og taldi stefn- andi sig hafa verið beittan hörku af slökkviliðsstjóra og sé það það, sem læknirinn muni eiga við í vottorði sínu. En harka slökkviliðsstjóra hafi beinst mest að þeim mönnum, sem stóðu framarlega í samtökum slökkviliðsmanna og kröfðust þess, að réttur starfsmanna væri virtur. Stefnandi bar fyrir dómi 22. apríl sl, að hann væri nú með sjálfstæðan atvinnurekstur og ræki leirkeraiðju. Leirkeraiðju hafi kona stefnanda starfrækt að Njarðargötu 5, Keflavík, þá er stefn- andi vann hjá slökkviliðinu, og hafi stefnandi gripið inn í störf í leirkeraiðjunni sem aukastarf, m. a. hafi hann séð um allt bók- hald og pappírsvinnu vegna fyrirtækisins. Eftir að stefnanda var sagt upp Í slökkviliðinu, hafi hann flutt til Hafnarfjarðar og hafið starfrækslu leirkeraiðjunnar í Hafnarfirði. Hafi hann flutt til Hafnarfjarðar frá Keflavík um miðjan október 1973. Leirkera- iðja þeirra hjóna hafi verið starfrækt í Keflavík til 1. júlí 1973 og opnuð í Hafnarfirði í byrjun október 1973. Stefnandi sagðist hafa verið tilneyddur að flytja frá Keflavík, þar sem hann hafi enga vinnu getað fengið þar, en starfið við leirkeraiðjuna sé nú eina starf stefnanda. Nokkru áður en stefnanda barst uppsagnarbréfið, hafi það kom- ið fram í einkaviðræðum stefnanda við Guðna Jónsson starfs- mannastjóra og Guðmund Snorrason ráðningarstjóra, að stefn- endi mundi geta fengið annað starf hjá varnarliðinu. Þeir Guðni og Guðmundur hafi ekki tilgreint ákveðið starf. Stefnandi hafi tekið fram, að hann hefði helst áhuga á vaktavinnu, svipað og hann hafi haft hjá slökkviliðinu, en vegna vinnu stefnanda við leirkeraiðju þeirra hjóna hafi hann helst viljað vinna vaktavinnu. Stefnandi hafi ekki sótt um annað starf hjá varnarliðinu, en ástæðan fyrir því hafi verið, að það hafi legið í loftinu, að upp- sögn stefnanda úr slökkviliðinu yrði dregin til baka fyrir tilverkn- að tveggja nefndarmanna í varnarmálanefnd, þeirra Valtýs Guð- jónssonar og Hallgríms Dalbergs. Stefnandi sagði, að þau störf, sem hann hafi sótt um, hafi hann ekki sótt um fyrr en á árinu 1973, eftir að hann hafi talið fullvíst, að uppsögnin yrði ekki dreg- in til baka. 9841 Fyrir dómi bar Sveinn R. Eiríksson, slökkviliðsstjóri varnar- liðsins á Keflavíkurflugvelli, að hann hefði verið slökkviliðsstjóri Írá því í byrjun árs 1963. Ástæður fyrir því, að stefnanda var sagt upp starfi, hafi verið vantraust slökkviliðsstjórans og annarra yfirmanna á stefnanda. Þetta vantraust hafi byggst á reynslu þeirra af stefnanda. Ástæð- ur fyrir vantrausti á stefnanda eigi sér nokkuð langa sögu, um 2 ár, en þar hafi komið til mæting stefnanda til starfa, hegðun hans í starfi og agabrot. Nauðsynlegt sé vegna eðlis starfs slökkviliðs- manna, að starfsmenn beri fullt traust hver til annars. Stefnandi hafi sýnt mótþróa gegn stjórn slökkviliðsins og það hafi verið undir hælinn lagt, hvort hann hlýddi fyrirmælum yfirmanna eða ekki. Slökkviliðsmönnum beri að mæta til vinnu að jafnaði 2 daga í viku, um það bil þriðja hvern dag og séu vinnutímar þá 24 tímar samfellt. Það hafi oft komið fyrir, að stefnandi hafi ekki getað mætt þessa tvo daga, ýmist annan eða báða, en hafi verið í fullu fjöri aðra daga vikunnar. Stefnandi hafi alltaf komið með læknis- vottorð vegna fjarveru sinnar. Vottorðin hafi flest öll verið frá Arnbirni Ólafssyni lækni. Stefnandi hafi haft mikil áhrif á starfsanda slökkviliðsmanna til hins verra og hafi það verið ein af meginástæðunum fyrir upp- sögninni. Stefnandi hafi tvímælalaust miðað að því að brjóta nið- ur þær reglur og þann aga, sem var í slökkviliðinu. Flestir yfir- menn slökkviliðsins hafi kvartað yfir framkomu stefnanda og enginn þeirra hafi að síðustu viljað taka á sig þá ábyrgð að hafa stefnanda á sinni vakt. Samstarfsmenn stefnanda í slökkviliðinu hafi skipst nokkuð í tvo hópa, misstóra að vísu, og muni þeim hópnum, sem fylgdi stefnanda að máli, hafa líkað vel að vinna með honum, en hinn hópurinn muni hafa viljað losna við hann, og taldi slökkviliðs- stjórinn, að sá hópurinn hefði verið mun stærri. Slökkviliðsstjór- inn tók fram, að síðan stefnandi hætti í slökkviliðinu, hafi þar ríkt betri andi og meiri ró og spekt. Vegna þess, sem fram kemur á dskj. nr. 5 um atburði 17. maí 1972, þá sagði slökkviliðsstjórinn, að hann héldi, að hann muni, að þetta muni vera dagsetning af ákveðnum atburði, en hann hafi verið þannig, að um morguninn hafi stefnandi átt að mæta ki. 0800. Það hafi hann ekki gert og þá verið hringt heim til hans, en þar hafi verið sagt, að stefnandi væri á leið til vinnu, en ætlaði að koma við hjá lækni. Seinna, þá hafi stefnandi komið inn á skrifstofu til slökkviliðsstjórans og viljað fá að tala við slökkvi- 985 liðsstjórann, en hann hafi sagt, að hann gæti talað við stefnanda seinna, en á þessum tíma var slökkviliðsstjórinn með fund inni hjá sér. Um hálfri klukkustund síðar hafi Arnbjörn læknir komið inn á skrifstofu slökkviliðsstjórans og sagt, að hann yrði að tala við slökkviliðsstjórann. Læknirinn hafi svo sagt slökkviliðsstjór- anum, að stefnandi væri alger „psykopat“, hann væri brjálaður og hættulegur sér og öðrum. Slökkviliðsstjórinn hafi ekki viljað trúa þessu og spurt lækninn, hvernig hann gæti sagt um þetta. Ekki væri hann geðlæknir. Læknirinn hafi sagt, að þetta gæti hvert barn séð og hafi hann kallað á stefnanda inn. Hegðun stefn- anda, þá er hann kom inn, hafi verið þannig, að annað hvort sé stefnandi mjög góður leikari eða hann hafi verið brjálaður. Lækn- irinn hafi bent slökkviliðsstjóranum á að losa sig við stefnanda úr slökkviliðinu. Slökkviliðsstjórinn hafi beðið lækninn um lækn- isvottorð og hafi læknirinn lofað því, en sagst þurfa að senda stefnanda til sérfræðings. Slökkviliðsstjórinn sagðist hafa kallað á Magnús Ólafsson aðstoðarslökkviliðsstjóra og hafi slökkviliðs- stjórinn beðið lækninn að endurtaka ummæli sín um stefnanda í áheyrn Magnúsar Ólafssonar og það hafi læknirinn gert. Slökkviliðsstjórinn sagði, að hann sjálfur og stefnandi ásamt fleirum hafi verið helstu forgöngumenn að því, að starfsmanna- félag var stofnað innan slökkviliðsins. Á meðan stefnandi var for- maður starfsmannafélagsins, hafi samvinna slökkviliðsstjórans og stefnanda verið góð. Það hafi verið síðar, sem hún hafi versnað. Slökkviliðsstjórinn tók fram, að hann hafi ekki átt samvinnu á vinnustað við stefnanda, heldur hafi það verið undirmenn slökkvi- liðsstjórans, sem hafi kvartað við slökkviliðsstjórann um hegðun stefnanda. Slökkviliðsstjórinn kannaðist ekki við að hafa átt ágreining við stefnanda varðandi félagsleg málefni. Á árinu 1969 hafi verið framkvæmd undirskriftasöfnun innan slökkviliðsins gegn slökkviliðsstjóranum og hafi stefnandi verið framkvæmdasamur í því máli ásamt 4—5 öðrum. Þessi undir- skriftasöfnun hafi ekki haft áhrif á afstöðu slókkviliðsstjórans gagnvart stefnanda og áframhaldandi veru hans í slökkviliðinu. Einn eða tveir af þeim, sem stóðu að undirskriftasöfnuninni hafi hækkað í tign innan slökkviliðsins. Yfir 40 hafi skrifað undir og hafi margir þeirra hækkað í tign og hafi enginn verið látinn gjalda undirskriftanna. Þá er undirskriftum var safnað, muni hafa verið nokkur spenna á vinnustað, en spennuna taldi slökkvi- liðsstjórinn stafa af hegðun þeirra, sem unnu að undirskriftasöfn- uninni. Flugvallarstjóri hafi svarað bréfinu á dskj. nr. 22 og þar 986 lýst skoðun sinni á starfi slökkviliðsstjórans og jafnframt boðið þeim, sem skrifuðu undir dskj. nr. 22, að sækja um önnur störf hjá varnarliðinu og bent þeim á að snúa sér til starfsmannahalds- ins vegna þess. Enginn þeirra, sem skrifuðu undir plaggið, hafi snúið sér til starfsmannahaldsins til að sækja um önnur störf og flestir hafi þeir síðar sagt slökkviliðsstjóranum, að þeir hafi verið fengnir til að skrifa undir á fölskum forsendum. Hafi þeir beðið slökkviliðsstjórann afsökunar. Þeir, sem unnu að undirskrifta- söfnuninni, hafi verið fyrir utan stefnanda Sigurjón Þórðarson, Hilmar Sölvason, Halldór Halldórsson og Garðar Gíslason. Eflaust hafa þeir verið fleiri, en slökkviliðsstjórinn kunni ekki að nafn- greina þá. Sigurjón Þórðarson hafi verið látinn hætta hjá slökkvi- liðinu á Keflavíkurflugvelli. Fyrir dómi bar Magnús Ólafsson aðstoðarslökkviliðsstjóri, að hann hafi undirritað bréfið á dskj. nr. 8. Ekki hafi hann samið bréfið einn, en hann hafi verið með í ráðum um efni bréfsins. Magnús Ólafsson sagðist hafa skorast undan því að hafa stefnanda á sinni vakt. Hafi það hvort tveggja verið, að hann hafi sjálfur ekki viljað hafa stefnanda og verkstjórar hans hafi heldur ekki viljað hafa stefnanda. Ekki sagðist aðstoðarslökkviliðsstjórinn muna eftir því, hvort hann hafi óskað eftir þessu bréflega. Stefn- andi hafi í nokkuð langan tíma ekki unnið undir stjórn aðstoðar- slökkviliðsstjórans, en þegar stefnandi byrjaði svo á vakt hans, hafi orðið almenn óánægja hjá mönnum þeim, sem voru á vakt aðstoðarslökkviliðsstjórans, vegna mikilla fjarvista stefnanda. Á hverri vakt séu 19 menn og hafi hver þeirra ákveðnu starfi að gegna og vegna fjarvista stefnanda hafi orðið að breyta vinnu- lista yfir daginn og meira starf lent á ýmsum starfsmönnum. Með þessu hafi óánægja með stefnanda byrjað. Síðar hafi það komið til, að stefnandi hafi hringt í aðstoðarslökkviliðsstjórann og til- kynnt honum, að hann hafi fengið frí hjá slökkviliðsstjóra, en það hafi svo verið ósatt. Aðstoðarslökkviliðsstjórinn sagðist muna eftir því, að eitt sinn hafi slökkviliðsstjóri kallað á hann inn á skrifstofu slökkviliðs- stjóra, en þar hafi þá verið staddur Arnbjörn Ólafsson læknir og hafi læknirinn sagt að aðstoðarslökkviliðsstjóranum og slökkvi- liðsstjóranum viðstöddum, að stefnandi væri sjúkur, stórhættu- legur sjálfum sér og öðrum og ekki væri forsvaranlegt að hafa hann í vinnu. Aðstoðarslökkviliðsstjórinn tók fram, að honum hafi virst læknirinn vera í mikilli geðshræringu, þegar hann sagði 987 þetta. Þetta allt hafi orðið til þess, að aðstoðarslökkviliðsstjórinn vildi ekki hafa stefnanda á sinni vakt. Fyrir dómi bar Halldór Marteinsson aðstoðarslökkviliðsstjóri, að hann hafi skrifað undir bréfið á dskj. nr. 8 og hafi hann átt sinn þátt í að semja bréfið. Halldór sagðist ekki hafa viljað hafa stefnanda á sinni vakt. Hafi hann ekki treyst sér til að taka ábyrgð á stefnanda vegna þess, sem á undan var gengið. Við störf í slökkviliðinu sé viss agi nauðsynlegur. Þessi agi hafi verið hyggður upp á löngum tíma. Þegar hættuástand sé, þá verði þeir, sem stjórna, að geta látið framkvæma verkin, sem nauðsynleg eru, möglunarlaust og án spurninga. Í minni atriðum sé agi líka nauðsynlegur og sé þá lögð áhersla á mætingar. Stefnandi hafi illa getað sætt sig við þær reglur, sem þarna voru, og þær skyld- ur, sem lagðar voru á starfsmennina. Einnig hafi hátterni stefn- anda orðið til þess, að aðstoðarslökkviliðsstjóri vildi ekki hafa hann á sinni vakt, enda hafi læknir verið búinn að taka fram, að stefnandi væri ekki heill á geðsmunum. Aðstoðarslökkviliðsstjórinn sagðist þekkja plaggið á dskj. nr. 22 og sagðist telja plagg þetta ádeilu á sig um leið og það sé ádeila á slökkviliðsstjóra. Fyrir dórni bar Haraldur Stefánsson aðstoðarslökkviliðsstjóri, að hann hafi undirritað bréfið á dskj. nr. 8 og hafi hann átt þátt í samningu bréfsins. Aðstoðarslökkviliðsstjórinn sagðist ekki hafa viljað hafa stefnanda á sinni vakt. Ástæðan fyrir því hafi verið nauðsyn mætinga og hann verði að geta treyst því, að starfsmenn mæti. Því hafi hann ekki getað treyst með stefnanda og það verið aðalástæðan fyrir því, að aðstoðarslökkviliðsstjórinn vildi ekki hafa stefnanda á sinni vakt, en ýmsar ástæður þar fyrir utan hafi legið til þess, að aðstoðarslökkviliðsstjórinn vildi ekki hafa stefn- anda á sinni vakt. Fyrir löngu síðan hafi verið kurr á vinnustaðn- um og hann hafi virst eiga rót sína að rekja til stefnanda, en barna hafi orðið óánægja hjá starfsmönnum með að fara eftir settum reglum. Agi á þessum vinnustað sé nauðsynlegur vegna eðlis starfsins. Fyrir dómi bar Guðmundur Snorrason, ráðningarstjóri varnar- liðsins á Keflavíkurflugvelli, að stefnandi hafi verið ráðinn í slökkvilið varnarliðsins 17. september 1966. Sú ráðning hafi verið tímabundin og staðið til 15. október s. á. 21. október 1966 hafi stefnandi verið ráðinn til starfa hjá slökkviliðinu á nýjan leik og hafi starf hans hafist 22. október 1966. Í þetta skipti hafi verið 988 um ótímabundna ráðningu að ræða og hafi stefnandi verið ráð- inn upp á briggja mánaða uppsagnarfrest, eftir að hann hefði lok- ið umsömdu námskeiði fyrir slökkviliðsmenn og eftir að hafa unnið ákveðinn reynslutíma. Í janúar 1967 hafi stefnandi lokið námskeiðinu. Ráðningarstjórinn sagðist hafa átt tal við stefnanda, áður en honum var ritað uppsagnarbréfið, og svo hafi ráðningarstjórinn átt tvo fundi með stefnanda og Guðna Jónssyni, meðan á upp- sagnartímabilinu stóð, og hafi ráðningarstjórinn þá rætt um möguleika á að útvega stefnanda annað starf hjá varnarliðinu. Stefnandi hafi sagst ætla að athuga málið, en frá stefnanda hafi engin umsókn borist um annað starf hjá varnarliðinu. Ráðningarstjórinn sagði, að við seinni ráðningu stefnanda, þeg- ar rætt var um kaup og kjör, hafi stefnanda verið sagt, að kjör hans sem slökkviliðsmanns í slökkviliði varnarliðsins skyldu vera hliðstæð við kjör starfsmanna Reykjavíkurborgar. Ráðningar- stjórinn tók fram, að starfsmenn varnarliðsins gætu ekki notið sambærilegra kjara og opinberir starfsmenn, en kjörin skyldu vera hliðstæð. Ráðningarstjórinn sagði, að það muni vera rétt, að þá er varnarliðið ráði til sín slökkviliðsmann, sé það tekið fram, að hann sé ráðinn með sömu réttindum og samið hafi verið um af Reykjavíkurborg með starfsmenn sína. Í ráðningarbréfi slökkvi- liðsmanna sé talað um kjarasamninga Reykjavíkurborgar. Ráðn- ingarstjórinn tók fram, að hann telji, að kjör starfsmanna varnar- liðsins geti bara orðið hliðstæð kjörum starfsmanna Reykjavíkur- borgar, en ekki eins. Ráðningarstjórinn sagði, að almennt sé haft samband við hann og aðra í starfsmannastjórn starfsmannahalds varnarliðsins í sam- bandi við uppsagnir starfsmanna varnarliðsins og hafi verið haft samband við hann, áður en stefnanda var sagt upp störfum. Bréfa- skriftir á milli starfsmanna slökkviliðsins eða slökkviliðsstjóra og starfsmannahaldsins séu til staðar innan starfsmannahalds varn- arliðsins. Ráðningarstjórinn sagði, að sér væri kunnugt um, að slökkvi- liðsstjóri hafi tvisvar ritað stefnanda áminningarbréf og hafi í fyrra bréfinu verið rætt um óstundvísi stefnanda. Í júlí 1972 hafi stefnanda verið ritað annað áminningarbréf. Fyrir dómi bar Guðni Jónsson, starfsmannastjóri varnarliðs- ins á Keflavíkurflugvelli, að kjör slökkviliðsmanna varnarliðsins ættu að vera miðuð við kjör slökkviliðsmanna í slökkviliði Reykja- 989 víkur. Kaupskrárnefnd starfi á vegum utanríkisráðuneytisins og ákvarði hún kaup og kjör starfsmanna varnarliðsins. Starfsmannastjórinn tók fram, að varnarliðið geri ekki per- sónulega ráðningarsamninga við þá starfsmenn varnarliðsins, sem falli undir almenna kjarasamninga, sem kaupskrárnefnd hafi ákveðið, að skuli gilda um hlutaðeigandi starf. Allir íslenskir starfsmenn varnarliðsins falli undir ákvörðunarvald kaupskrár- nefndar, en nefndin veiti stundum heimild til að gerður sé sér- stakur ráðningarsamningur við starfsmann, sem gegnir starfi, sem ekki sé heildarsamningur um, en nefndin hafi samt vald til að ákveða kaup. Á flugvellinum sé ráðningarstofa varnarmála- deildar og þangað verði væntanlegir starfsmenn að snúa sér í upphafi. Frá ráðningarstofu þessari sé væntanlegum starfsmönn- um vísað til skrifstofu starfsmannahaldsins. Ráðningarstofu þess- ari sé tilkynnt um uppsagnir starfsmanna. Baldur Guðjónsson stjórni skrifstofu þessari. Íslenskum yfirvöldum sé tilkynnt um uppsagnir og uppsagnir útskýrðar, en ekki sé óskað eftir sam- þykki íslenskra yfirvalda til uppsagna. Ekki sé venja að taka fram ástæðu fyrir uppsögn, þá er starfsmönnum sé sent uppsagn- arbréf, nema ástæða sé eitthvert sérstakt afbrot í starfi, en því hafi ekki verið til að dreifa í þessu tilviki. Starfsmannastjórinn sagði, að tilefni bréfsins á dskj. nr. 9 muni vera, að síðasta dag uppsagnarfrestsins hafi komið tilmæli frá ís- lenskum yfirvöldum um viku framlengingu á uppsagnarfrestin- um. Vegna þessara tilmæla hafi bréfið verið skrifað. Ástæðan fyrir þessum tilmælum frá íslenskum yfirvöldum muni hafa ver- ið, að þeir hafi ætlað að athuga málið betur á þessum tíma. Þessi framlenging hafi verið gerð í þágu stefnanda, en ekki varnarliðs- ins. Starfsmannastjórinn sagði, að áður en stefnanda var ritað upp- sagnarbréfið, hafi starfsmannastjórinn talað við stefnanda og sagt honum frá væntanlegri uppsögn og jafnframt spurt stefnanda að því, hvort hann vildi ekki eitthvert annað starf hjá varnarliðinu á flugvellinum. Það hafi stefnandi ekki viljað. Starfsmannastjór- inn hafi ekki tilgreint eitthvert ákveðið starf í þessu samtali. Starfsmannastjórinn sagðist ekki vita, hvort starf í slökkviliðinu sé almennt eftirsóknarverðara en önnur störf á flugvellinum, en sumir starfshópar telji slökkviliðsstarfið eftirsóknarverðara en annað, vinnutími sé annar, slökkviliðsmenn vinni almennt tvo sólarhringa í viku. Starfsmannastjórinn sagðist telja víst, að hægt hefði verið að finna starf við hæfi stefnanda eins og honum var 990 boðið, áður en honum var sagt upp. Starfsmannastjórinn sagðist bekkja stefnanda að trúmennsku og sóðri framkomu. Nýtt starf mundi hafa þýtt dagvinnu og að öllum líkindum hefði því ekki íylgt vaktavinnuálag, en starfsmannastjórinn sagðist reikna með, að ef stefnandi hefði viljað, hefði honum verið boðið skrifstofu- starf. Lífeyrissjóður slökkviliðsmanna varnarliðsins sé eign starfs- mannanna. Varnarliðið greiði meira til sjóðsins en Reykjavíkur- borg greiði til lífeyrissjóðs sinna starfsmanna. Jafnframt greiði varnarliðið í sjúkrasjóð og orlofssjóð starfsmanna, enn frem- ur sé slökkviliðsmönnum greidd launauppbót og séu greiðslur Þessar til þess að jafna þann mismun, sem sé á kjörum slökkvi- liðsmanna varnarliðsins og slökkviliðs Reykjavíkur, sem hafi æviráðningu. Starfsmannastjórinn sagðist hafa séð dskj. nr. 22, en tók fram, að plagg þetta hafi komið fram á þeim tíma, þegar ríkt hafi tölu- verð spenna í slökkviliði varnarliðsins. Það ástand, sem þá ríkti, sé alls ekki lengur fyrir hendi. Fyrir dómi staðfesti Baldur Guðjónsson ráðningarstjóri álits- gerðina á dskj. nr. 30. Álitsgerðin er svohljóðandi: „Ég hefi samkvæmt beiðni varnarmáladeildar reynt að gera ínér grein fyrir ástæðum varnarliðsins á uppsögn Gunnars Jóns- sonar slökkviliðsmanns. Hefi ég gert það með tvennum hætti, með viðtölum við einstaka slökkviliðsmenn og með því að fara yfir bréfaskriftir varnarliðs- ins varðandi mál þetta. Í viðtölum við starfsmenn slökkviliðsins hefur það einna helst komið fram sem andmæli gegn Gunnari, að mætingar hans til vinnu séu ekki nægilega góðar. Meðal undirmanna slökkviliðsins virðist sú skoðun ríkjandi, að Gunnar sé ekki síður en margir aðrir starfsmenn slökkviliðsins fær um að vinna hvaða vinnu sem er innan slökkviliðsins, átöldu þeir það mjög, að Gunnar skuli hafa verið tekinn úr eðlilegri vinnu innan slökkviliðsins. Meðal yfirmanna slökkviliðsins kom þessi skoðun einnig fram varðandi vinnuhæfni Gunnars, þau atriði er yfirmenn slökkvi- liðsins töldu einna verst, voru fjarvistir Gunnars frá vinnu og enn fremur, að um „agabrot“ hefði verið að ræða njá Gunnari, ekki fengust nánari skýringar á agabrotum Gunnars nema að til var greint, að Gunnar hefði neitað að hneppa einkennisjakka sínum og laga hálsbindi við „liðskönnun“ á vaktaskiptum. Sökum þess stutta tíma, er ég hefi haft til athugunar á máli 991 þessu, vil ég taka það fram, að æskilegra hefði verið að geta talað við fleiri starfsmenn slökkviliðsins og skilgreint nánar skoðanir manna. Af bréfum frá varnarliðinu um mál þetta vekur bréf slökkvi- liðsstjóra og 3ja varaslökkviliðsstjóra, dags. 18. ágúst 1972, mesta athygli, því þar virðast koma Í ljós ástæður varnarliðsins fyrir uppsögn Gunnars. Í bréfi þessu er vitnað til bréfa, er send hafa verið til Gunnars, og einnig til yfirmanns stöðvarinnar, „Commanding Officer“, varðandi hegðun Gunnars. Í bréfi frá 13. júlí 1971 telur slökkviliðsstjórinn ástæðu til að ámæla Gunnari fyrir að hafa á árunum 1970--1971 mætt of seint til vinnu í fjögur skipti, samtals 4% klst. Næsta bréf frá slökkviliðsstjóra til Gunnars er dags. 27. júlí 1972. Þar er Gunnar áminntur fyrir að: a) að hafa ekki beðið um frí þ. 27. júlí 1972, það kemur þó fram í áminningarbréfinu, að Gunnar hringdi til slökkvistöðvar- innar og tjáði vaktstjóra forföll vegna snögglegs andláts tengdaföður hans. b) Þar er Gunnar áminntur fyrir að mæta ekki á vakt 13. júlí 1972 og láta ekki vita um fjarveru sína, einnig fyrir að mæta 8 mín. of seint til vinnu þ. 16. júlí og að skila ekki læknis- vottorði fyrir veikindi sín þ. 13. júlí fyrr en 9 dögum eftir veikindi. c) Í þessum lið er Gunnar áminntur fyrir að taka of langan tíma til þess að loka einni byggingu og ennfremur að vera ekki í talstöðvarsambandi við slökkvistöðina. Í bréfi siökkviliðsstjóra til „Commanding Officer“, dags. 16. ág. "72 upplýsir slökkviliðsstjóri, að Gunnar hafi ekki verið látinn vinna á eldvarnartækjum, „Fire apparatus“, vegna fyrri geðfram- komu, „psychopathic behavior“, og þess vegna orðið slökkvilið- inu að litlu gagni síðan, jafnframt getur slökkviliðsstjóri þess, að Gunnar hafi ekki sýnt neinar framfarir sem slökkviliðsmaður síðan hann fékk uppsagnarbréf sitt 29. maí 1972. Vegna þessara ummæla slökkviliðsstjóra vaknar sú spurning, hvernig maður, sem tekinn er úr umferð sem virkur slökkviliðs- maður, geti á nokkurn máta sýnt framfarir í starfi. Í öðrum lið bréfs þessa er gerð grein fyrir um $ 200.00 kostnaði, sem varnarliðið hafi orðið fyrir vegna meiðsla Gunnars við slökkviliðsæfingu með slökkviliðinu í Keflavík. Því er haldið 992 fram, að Gunnar hafi verið undir áhrifum áfengis, er umrætt atvik skeði, ekki eru þó færðar á það frekari sannanir. Einnig er getið um, að Gunnar hafi beðið um 48 klst. frí til að fara á veiðar, ekki kemur fram í bréfi slökkviliðsstjóra, hvort slíkt leyfi hafi verið veitt, en hafi það verið gert, verður að teljast undarlegt að telja það til tíðinda eða ávirðinga, og enn furðu- legra verður að teljast að minnast á slíkt, hafi leyfið ekki verið veitt. Ég hefi hér dregið fram helstu atriði þessara bréfa, þar eð ég tel, að þar sé að finna helstu ástæður, er fram hafa komið frá varnarliðinu vegna uppsagnar Gunnars. Að lokinni þeirri athugun virðist ekki óeðlilegt, að margir slökkviliðsmenn hafi nokkrar áhyggjur af atvinnuöryggi sínu, og telja margir, að ekki hafi komið það fram í máli Gunnars, er réttlæti uppsögn úr starfi, en komi hún til framkvæmda, mun það þýða, að hvenær sem er getur varnarliðið sagt upp slökkvi- liðsmanni „án ástæðu“ með 3ja mánaða fyrirvara. Trúnaðarmenn slökkviliðsins hafa gert nokkrar tilraunir til þess að fá úrskurð Kaupskrárnefndar um réttindi og skyldur slökkviliðsmanna á Keflavíkurflugvelli með tilliti til starfsmanna Reykjavíkurborgar við sömu störf. Hinn 28. júlí 1969 skrifaði þáverandi trúnaðarmaður slökkviliðs, Garðar Gíslason, Kaup- skrárnefnd bréf um þetta efni og fleira, að sögn Garðars hefur því bréfi ekki verið svarað enn. Það er ástæða til að benda á, að þegar varnarliðið ræður til sín ísl. slökkviliðsmann, er það tekið fram á ráðningarbréfi, að hann sé ráðinn með sömu réttindum og samið hafi verið um af Reykja- víkurborg við starfsmenn sína. Á ensku er þetta orðað svo: Rights and privileges in accord- ance with the agreement between the City of Reykjavík and the Union of Reykjavík Municipal employees. Varnarliðið virðist því líta svo á, þegar það ræður slökkviliðs- menn til starfa til sín, að þeir eigi að njóta sömu réttinda og starfsbræður þeirra í Reykjavík hafa. Að lokum tel ég rétt að draga saman ástæður þær, er koma fram í bréfum varnarliðsins fyrir uppsögn Gunnars: a) að koma 4 sinnum of seint til vinnu á árunum 1970— 1971, samtals 4% klst. b) fyrir að biðja ekki sérstaklega um frí vegna andláts tengda- föður hans, en þó viðurkennt af varnarliðinu, að Gunnar 993 hafi hringt til slökkvistöðvar og tilgreint ástæður fyrir væntanlegri fjarveru. c) fyrir að skila ekki læknisvottorði fyrr en 9 dögum eftir veik- indi. d) fyrir að vera um 30 mín of lengi að loka ákveðinni bygg- ingu og að vera ekki í talstöðvarsambandi við slökkvistöð í 45 mín. e) fyrir að valda varnarliðinu $ 200.00 útgjöldum vegna fjar- veru frá störfum vegna meiðsla á hendi. f) fyrir að biðja um 48 klst. frí frá störfum til fiskveiða (sem þó kemur ekki fram í bréfi varnarliðsins, hvort var veitt eða ekki).“ Ráðningarstjórinn sagðist ekki hafa verið beðinn um að semja álitsgerðina fyrr en uppsagnarfrestur stefnanda var liðinn. Hann tók fram, að hann vissi ekki betur en utanríkisráðherra hefði beð- ið um viku framlengingu á uppsagnarfresti stefnanda, en á þeim tíma hefði ráðningarstjórinn átt að vera búinn að skila álitsgerð sinni. Í stefnu er því haldið fram, að uppsögn stefnanda hafi verið ólögmæt og tilefnislaus. Jafnframt að Sveinn R. Eiríksson slökkvi- liðsstjóri hafi ekki haft umboð til þess að undirrita uppsagnar- bréfið á dskj. nr. 4 né bréfið á dskj. nr. 9 um framlengingu á starfsuppsögn, enda hafi Baldur Guðjónsson ráðningarstjóri, Langholti 15, Keflavík, ekki haft nein afskipti af þessari uppsögn. Stefnandi sundurliðar kröfu sína þannig: 1. Laun og orlofsfé 1. sept. 1972 til 31. mars 1973 .... kr.383.156 2. Ógreitt orlofsfé o. fl. ca .....0........ — 30.000 3. Miskabætur .... ..........00. 000. —- 500.000 Kr. 913.156 Því er haldið fram í stefnu, að stefnandi hafi verið tekjulaus síðan 1. september 1972. Krafan um miskabætur er rökstudd með því, að enginn viti, hvers vegna stefnanda hafi verið vikið úr starfi. Af þessu hljóti að spinnast alls konar orðrómur, sögusagnir og getgátur, er séu til þess fallnar að rýra mannorð stefnanda í vitund samborgar- anna og valda honum miska. Jafnframt var vísað til dskj. nr. 8 og dskj. nr. 13, sem stefnandi telur, að hafi verið notuð og misnotuð af mönnum, sem stefndu beri ábyrgð á. En skjöl þessi séu til þess fallin að valda stefnanda miska, enda vafalaust til þess ætluð. Af hálfu stefnanda er því haldið fram, að hann hafi í alla staði 63 994 verið fær um að gegna starfi sínu sem slökkviliðsmaður á þeim tíma, sem Sveinn R. Eiríksson vék honum úr starfi án samráðs við innlenda og erlenda yfirmenn sína. Við munnlegan málflutning var því haldið fram af hálfu stefn- anða, að stefnandi hafi, þá er hann réðst til starfa í slökkviliði varnarliðsins á Keflavíkurflugvelli, mátt reikna með, að um ævi- ráðningu væri að ræða, þar sem slökkviliðið hljóti að verða starf- rækt á Keflavíkurflugvelli svo lengi sem þar sé starfræktur flug- völlur, hvort sem varnarliðið fer eða ekki. Jafnframt er vísað til þess, að kaup og kjör stefnanda skyldu vera sambærileg við kaup og kjör starfsmanna í slökkviliði Reykjavíkur. Við munnlegan málflutning voru kröfur stefnanda enn fremur rökstuddar með því, að uppsögnin á dskj. nr. 4 hafi verið undir- rituð af umboðslausum manni og sama sé um bréfið á dskj. nr. 9. Jafnframt að þar sem ekki voru tilgreindar ástæður fyrir upp- sögn í uppsagnarbréfinu, þá sé uppsögnin ólögmæt. Bréfið á dskj. nr. 9 hafi fellt fyrra bréfið úr gildi og hljóti þá að hefjast nýr upp- sagnarfrestur. Af hálfu stefndu eru kröfur rökstuddar með vísan til 4. tl. 6. gr. viðbætis um réttarstöðu liðs Bandaríkjanna, sbr. lög nr. 110/1951, en þar er fjallað um kjör þeirra manna íslenskra, er ráðast til starfa hjá her Bandaríkjanna, og segir þar m. a.: „Ráðningarkjör og vinnuskilyrði, einkum vinnulaun, launauppbætur og öryggis- ráðstafanir við vinnu, skulu fara að íslenskum lögum og venjum.“ Eigi sé fjallað sérstaklega um, með hverjum hætti skuli segja upp starfsmönnum, og eigi tiltekinn uppsagnarfrestur. Öllum lands- lýð hafi verið ljóst allt frá komu hers Bandaríkjanna til Íslands, að dvöl þess hers hafi verið hér háð mikilli óvissu. Sérstaklega megi ætla, að slíkt hafi verið ljóst þeim, er slíkan áhuga sýndu á málum hersins að ráðast í þjónustu hans. Engin íslensk stjórn- völd né bandarísk hafi nokkru sinni gefið í skyn, að her Banda- ríkjanna hafi þá varanlegu stöðu vinnuveitenda hér á landi, er jafna mætti við höfuðborg landsins eða ríkissjóð Íslands. Hvorki varnarsamningurinn né ráðningarsamningar við íslenska starfs- menn hers Bandaríkjanna hafi nokkru sinni gert ráð fyrir sams konar varanlegum tengslum vinnuveitenda og launþega og tíðk- ist milli opinberra starfsmanna á Íslandi og vinnuveitenda þeirra. Öll ákvæði um æviráðningu til starfa hjá her Bandaríkjanna hafi verið í hrópandi mótsögn við margyfirlýsta stefnu stjórnvalda um, að dvöl erlends hers á Íslandi beri að skoða sem bráðabirgða- ráðstöfun. Varnarsamningurinn tilgreini sérstaklega, að vinnu- 995 laun, launauppbætur og öryggisráðstafanir í vinnu muni fara að íslenskum lögum og venjum. Æviráðning í starf teljist til undan- tekninga, þegar litið sé á íslenskan vinnumarkað í heild. Hafi slík ráðningarform vakað fyrir aðiljum varnarsamningsins við gerð hans, hefðu ákvæði þess efnis án efa verið tilgreind í samningnum svo óeðlileg sem þau séu, miðað við fyrirhugaðan dvalartíma hers- ins hér á landi. Í reynd hafi það verið svo, að her Bandaríkjanna hafi miðað uppsagnarfrest af sinni hálfu við þær venjur eða samn- inga, sem algengastir séu milli vinnuveitenda og launþega í land- inu. Þess megi geta, að lífeyrissjóður slökkviliðsins á Keflavíkur- flugvelli sé ekki verðtryggður og hann sé séreignasjóður, sem þýði það, að einstakir sjóðmeðlimir geti fengið sinn hluta greidd- an úr sjóðnum, þegar þeir láti af starfi. Reglur lífeyrissjóðsins víki einnig frá reglum lífeyrissjóðs starfsmanna Reykjavíkurborg- ar að því leyti, að vinnuveitandinn greiði í lífeyrissjóðinn 6% af öllum skattskyldum launum slökkviliðsmannanna og að þeir greiði sjálfir 4% af öllum skattskyldum launum sínum í sjóðinn. Í stefnu sé frá því greint, að stefnandi hafi verið frá verki vegna veikinda samtals 1.71% af umsömdum og löglegum fjarvistum vegna veikinda á tímabilinu 22. nóvember 1966 til 31. ágúst 1972. Áf þessu tilefni er tekið fram, að varnaraðili haldi því ekki fram, að uppsögn stefnanda byggist á óheimilum fjarvistum. Með bréfi Sveins R. Eiríkssonar slökkviliðsstjóra, dags. 29. maí 1972, hafi stefnanda verið sagt upp starfi frá og með 31. ágúst 1972 og engin ástæða hafi verið tilgreind. Varnaraðili líti svo á, að þessi upp- sögn hafi verið fullkomlega heimil, án þess að neinar sérstakar ástæður hafi verið tilgreindar eða neinar sérstakar ástæður til uppsagnarinnar væru fyrir hendi. Hér sé um að ræða þriggja mán- aða uppsagnarfrest, en það sé lengsti uppsagnarfrestur, sem tíðk- aður sé í sambærilegum vinnusamböndum. Af hálfu stefndu er því haldið fram, að bréf slökkviliðsstjóra, dags. 30. ágúst 1972, hafi einungis verið framlenging á uppsagnar- tímabili, enda óski stefnandi eftir að starfa lengur, eða til 7. sept- ember. Það liggi fyrir í málinu, að stefnandi óskaði ekki eftir þessu og hafi hann ekki unnið eftir 31, ágúst 1972. Orðalag bréfs- ins sé ótvírætt um það, að hér sé ekki um að ræða endurráðningu. Með vísan til framanritaðs skorti algerlega grundvöll fyrir fyrsta kröfulið í kröfugerð stefnanda. Varðandi 2. kröfulið í stefnu, þ. e. a. s. ógreitt orlofsfé og fleira, ca kr. 30.000, tekur varnaraðili fram, að erfitt sé að meta þann kröfulið, þar sem hann sé ekki studdur neinum rökum. Hins vegar 996 muni verða lagt fram síðar í málinu yfirlit frá reikningshaldi slökkviliðsins á Keflavíkurflugvelli, þar sem fram muni koma, hvað stefnandi eigi vangreitt í orlofi og fleiru, en hann hafi ekki fengist til að gera það upp, en engin ástæða virðist hafa verið til þess að höfða mál til innheimtu skv. þessum kröfulið. Að því er varðar 3. kröfulið í stefnu, miskabætur að fjárhæð kr. 500.000, mótmæla stefndu algerlega, að nokkur fótur sé fyrir þeirri kröfu. Þar sem ekki sé um að ræða æviráðningarrétt í starfi slökkviliðsmanna á Keflavíkurflugvelli, komi það engum á óvart, þó uppsagnir eigi sér þar stað án nokkurar sérstakrar ástæðu og sé því fráleitt, að af uppsögn stefnanda hjá slökkviliðinu hafi hlot- ist að „spinnast alls konar orðrómur, sögusagnir og getgátur, er séu til þess fallnar að rýra mannorð hans í vitund samborgaranna og valda honum miska“, eins og segir í stefnu. Einnig telja stefndu, að öll lagarök skorti til þess, að unnt sé að dæma miska- bætur í þessu máli, enda sé hér ekki um að ræða meingjörð drýgða af illfýsi, sbr. 264. gr. hegningarlaganna nr. 19 frá 1940. Af hálfu stefndu er því haldið fram, að skjalið á dskj. nr. 8 sé trúnaðarbréf, sem einungis hafi verið ætlað viðtakanda þess, en ekki öðrum. Skorað er á stefnanda að upplýsa, hvernig honum barst í hendur þetta trúnaðarbréf. Það sé augljóst, að slíkar per- sónulegar nótur, eins og dskj. nr. 8 er, hljóti að fara á milli yfir- manna í einstökum tilvikum og geti það ekki talist til miska, séu bær meðhöndlaðar sem trúnaðarmál. Dskj. nr. 13 sé álit læknis. Af hálfu stefndu er þeirri kröfu stefnanda, að hann verði sett- ur aftur inn í sitt fyrra starf hjá slökkviliði Keflavíkurflugvallar, alfarið mótmælt. Það hljóti að vera réttur vinnuveitandans í þessu tilviki að segja stefnanda upp störfum, hugsanlega að viðlagðri bótaábyrgð. Öll lagaskilyrði skorti til þess að skylda varnaraðilja til þess að koma stefnanda inn í sitt fyrra starf hjá slökkviliði Keflavíkurflugvallar. Við munnlegan málflutning var því haldið fram af hálfu stefndu, að ástæður fyrir uppsögn stefnanda hafi verið tauga- veiklun stefnanda. En eins og fram kæmi af framlögðum læknis- vottorðum, þá hafi taugaveiklun stefnanda verið slík, að fyllilega hafi réttlætt uppsögn, enda sýni læknisvottorðin, að óforsvaran- legt hafi verið að hafa stefnanda í slökkviliði eins og heilsu hans var háttað. Af hálfu stefndu er aðild ekki vefengd. Fullyrðingar stefnanda um umboðsskort slökkviliðsstjórans Sveins R. Eiríkssonar til þess að undirrita uppsagnarbréfið á dskj. 997 nr. 4 og bréfið á dskj. nr. 9 eru órökstuddar, og verður krafa stefn- anda um, að uppsögnin verði metin ógild af þeim sökum, því ekki tekin til greina. Þar sem telja verður það viðurkennda reglu, að vinnuveitanda sé ekki skylt að taka aftur í þjónustu sína mann, sem hann vill ekki hafa í sinni þjónustu, verður krafa stefnanda um að verða settur aftur inn í sitt fyrra starf hjá slökkviliði Keflavíkurflug- vallar, þ. á m. með óskertum lífeyrisréttindum og aðstöðu til að hækka í starfi (tign) miðað við upphaflegan starfsaldur, ekki tekin til greina. Þegar litið er til uppsagnarákvæða varnarsamningsins á milli Íslands og Bandaríkjanna, þá verður ekki talið, að varnarliðið hafi sömu varanlegu stöðu vinnuveitenda gagnvart starfsmönn- um sínum og tíðkast á milli opinberra starfsmanna á Íslandi og vinnuveitenda þeirra. Fram er komið, að þá er stefnandi réðst til starfa í slökkviliði varnarliðsins á Keflavíkurflugvelli, hafi honum verið sagt, að kjör hans skyldu vera hliðstæð við kjör starfsmanna Reykjavíkur- borgar, og jafnframt er fram komið, að þá er varnarliðið ræður til sín slökkviliðsmann, þá sé það tekið fram, að hann sé ráðinn með sömu réttindum og samið hafi verið um af Reykjavíkurborg við starfsmenn sína. Um kjör starfsmanna Reykjavíkurborgar fjallar reglugerð um réttindi og skyldur starfsmanna Reykja- víkurborgar. Í kjörum starfsmanna felast fleiri ákvæði en ákvæði um laun, svo sem ákvæði um lausn, orlof, veikindadaga og fleira. Þar sem varnarsamningnum hefur ekki verið sagt upp, þá þykir með vísan til ofanritaðs að verða að leggja ákvæði reglugerðar Þessarar til grundvallar við úrlausn ágreinings málsaðilja. Eins og rakið hefur verið, eru ekki tilgreindar ástæður fyrir uppsögninni í uppsagnarbréfinu á dskj. nr. 4. Í 10. gr. reglugerðar um réttindi og skyldur starfsmanna Reykjavíkurborgar er kveðið á um það, að lausn skuli veita skriflega og jafnan greina orsakir, svo sem vegna umsóknar, heilsubrests, tiltekinna ávirðinga o. s. frv. Við munnlegan málflutning var því haldið fram af hálfu stefndu, að ástæða fyrir uppsögn stefnanda hafi verið tauga- ástand stefnanda, og var í því sambandi vísað til framlagðra lækn- isvottorða. Þegar litið er til V. kafla reglugerðar um réttindi og skyldur starfsmanna Reykjavíkurborgar, þá réttlætir taugaástand stefn- anda, eins og því er lýst í skjölum málsins, ekki uppsögnina. 998 Það kom fram, þá er slökkviliðsstjórinn Sveinn R. Eiríksson kom fyrir dóm, að ástæða fyrir uppsögninni hafi verið vantraust slökkviliðsstjórans og annarra yfirmanna á stefnanda. Þetta van- traust hafi byggst á reynslu þeirra af stefnanda. Þar hafi komið til mæting stefnanda til starfa, hegðun hans í starfi og agabrot. Í 3. mgr. 7. gr. reglugerðar um réttindi og skyldur starfsmanna Reykjavíkurborgar er fjallað um rétt til þess að veita starfsmanni lausn um stundarsakir vegna ýmiss konar ávirðinga, en réttur til þess að veita lausn um stundarsakir vegna upptalinna ávirðinga er því skilyrði bundinn, að áður skal veita starfsmanni áminningu cg geta honum kost á að bæta ráð sitt. Í skjölum málsins er einungis eitt áminningarbréf til stefnanda, bað er dags. 27. júlí 1972, eða eftir að stefnanda hafði verið sagt upp. Með vísan til þess, sem hér hefur verið rakið, þá telst uppsögn stefnanda á dskj. nr. 4 óréttimæt. Fram er komið, að starfsmannastjóri og ráðningarstjóri varnar- liðsins hafi sagt stefnanda, að hann mundi geta fengið annað ótil- tekið starf hjá varnarliðinu. Jafnframt að stefnandi hafi ekki sótt um annað starf hjá varnarliðinu. Þegar litið er til orðalags bréfsins á dskj. nr. 9, þá verður ekki talið, að það felli úr gildi uppsögnina á dskj. nr. 4, heldur aðeins að það framlengi þar greindan uppsagnarfrest. Þegar litið er til framburðar Guðna Jónssonar, starfsmanna- stjóra varnarliðsins, um tilefni bréfsins á dskj. nr. 9 svo og fram- burðar Baldurs Guðjónssonar, ráðningarstjóra utanríkisráðuneyí- isins á Keflavíkurflugvelli, um sama efni, þá þykir bréf þetta hafa gefið stefnanda tilefni til að halda, að uppsögnin kynni að verða dregin til baka. Verður því ekki á þá skoðun fallist, að það, að stefnandi þáði ekki, að honum yrði útvegað annað ótiltekið starf hjá varnarliðinu, firri stefnanda rétti til bóta vegna upp- sagnarinnar. Verður nú tekin afstaða til hinna einstöku liða í dómkröfu stefnanda. Um 1. Með vísan til þess, er áður var sagt um, að bréfið á dskj. nr, 9 hafi gefið stefnanda tilefni til að halda, að uppsögnin yrði dregin til baka, og því er ómótmælt haldið fram af hálfu stefnanda, að hann hafi verið tekjulaus frá 1. sept. 1972 og fram á árið 1973, þá þykir rétt, að stefndu greiði stefnanda laun í 3 mánuði frá 1. sept. 999 1972, enda var því lýst yfir við munnlegan málflutning af hálfu stefndu, að stefnanda hafi einungis verið greidd laun til þess tíma. Við ákvörðun fjárhæðar þessa liðar er hafður til hliðsjónar út- reikningur á dskj. nr. 38 og ákveðst kr. 158.384.21. Um 2. Fullyrðingum stefnanda um, að hann hafi sótt um ýmis störf, þar á meðal hjá slökkviliði Hafnarfjarðar, en umsóknum hans hafi ekki verið svarað, er ómótmælt. Þegar litið er til starfsaldurs stefnanda og með hliðsjón af málsatvikum í heild, þykir stefn- andi eiga rétt til bóta úr hendi stefndu, og teljast þær hæfilega ákveðnar kr. 200.000. im 3. Því hefur verið lýst yfir af hálfu stefndu, að stefnandi eigi inni hjá stefndu kr. 30.443.72 vegna ógreidds orlofs. Niðurstaða málsins verður því samkvæmt framansögðu, að stefndu ber að greiða stefnanda samtals kr. 388.827.93 með vöxt- um eins og krafist er, en vaxtakröfu stefnanda var ekki sérstak- lega mótmælt. Málskostnaður ákveðst kr. 75.000. Dóminn kvað upp Auður Þorbergsdóttir borgardómari. Dómsorð: Stefndu, uianríkisráðherra f. h. varnarmáladeildar utan- ríkisráðuneytisins og fjármálaráðherra f. h. ríkissjóðs, greiði stefnanda, Gunnari Jónssyni, kr. 388.827.93 með 7% ársvöxt- um frá 1. apríl 1973 til 16. maí 1973, en 9% ársvögtum frá þeim degi til greiðsludags og kr. 75.000 í málskostnað, allt innan 15 daga frá lögbirtingu dóms þessa að viðlagðri aðför að lögum. 1000 Föstudaginn 14. október 1977. NT 159 /1075 Tína Haraldssan go AN iðð/ Íðíð. JÚilG5ð tídiGlussvit Us Guðný Jónsdóttir (Hörður Einarsson hrl.) segn Landsbanka Íslands (Stefán Pétursson hrl.). Ómerking. Máli vísað frá héraðsdómi. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Magnús Þ. Torta- son, Ármann Snævarr og Björn Sveinbjörnsson. Áfrýjendur hafa skotið máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 22. október 1975, að fengnu áfrýjunarleyfi 26. septem- ber s. á. Þeir gera þessar dómkröfur: Að dæmt verði, að sala stefnda á 305 sterlingspundum til áfrýjenda hinn 26. ágúst 1974 með því skilyrði, að nefndur gjaldeyrir yrði greiddur á væntanlegu gengi, hafi verið ólög- mæt, og að stefndi verði dæmdur til að endurgreiða áfrýj- endum 17.770 krónur með 13% ársvöxtum frá 26. ágúst 1974 til greiðsludags, en til vara með 13% ársvöxtum af 17.770 krónum frá 26. ágúst til 2. september 1974, en af 15.229 krón- um frá þeim degi til greiðsludags. Þá krefjast þeir og máls- kostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti. Stefndi hefur krafist sýknu og málskostnaðar fyrir Hæsta- rétti, en jafnframt lyst yfir, að hann geri ekki kröfu um máls- kostnað, ef þeir gallar þyki á málatilbúnaði áfrýjenda, að varði ómerkingu héraðsdóms. Mál þetta var ekki lagt til sátta fyrir sáttamenn, sbr. 1. mgr. 5. gr. laga nr. 85/1936, en málið er eigi undanþegið sáttatilraun sáttamanna samkvæmt 2. og 3. mgr. Er því óhjá- kvæmilegt að ómerkja hinn áfrýjaða dóm og málsmeðferð í héraði og vísa málinu frá héraðsdómi. Með skírskotun til þess, sem að framan greinir um dóm- kröfur stefnda, á málskostnaður fyrir Hæstarétti að falla niður. 1001 Dómsorð: Hinn áfryjaði dómur og málsmeðferð í héraði eiga að vera ómerk, og er málinu vísað frá héraðsdómi. Málskostnaður fellur niður. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 3. júlí 1975. Mál þetta, sem dómtekið var þann 26. júní sl., hafa hjónin Jón- as Haraldsson lögfræðingur og Guðný Jónasdóttir, bæði til heim- ilis að Birkimel 10 A, Reykjavík, höfðað með stefnu, birtri 26. nóvember 1974, á hendur Landsbanka Íslands, Reykjavík. Dómkröfur stefnenda eru: 1. Að dæmt verði, að sala stefnda á 305 £ til stefnenda hinn 26. ágúst 1974 með því skilyrði, að nefndur gjaldeyrir yrði greiddur á væntanlegu gengi, hafi verið ólögmæt. 2. Að stefnda verði dæmt að endurgreiða stefnendum 25% tryggingargjald það, er stefnendum var gert að greiða við gjald- eyriskaupin umfram síðasta skráða gengi, þ. e. a. s. kr. 17.770 ásamt 13% ársvöxtum frá 26. ágúst 1974 til greiðsludags. 3. Til vara er þess krafist, að stefnda verði gert að greiða stefn- endum 13% ársvexti af kr. 17.770 frá 26. ágúst 1974 til 13. október 1974, en af kr. 15.229 frá þeim degi til greiðsludags. 4. Þá er málskostnaðar krafist að skaðlausu. Af hálfu stefnda hefur verið sótt þing og þær kröfur gerðar, að hann verði sýknaður af öllum stefnukröfum og dæmdur hæfileg- ur málskostnaður úr hendi stefnenda að mati réttarins. Sáttatilraunir hafa reynst árangurslausar. Málavextir eru þeir, að þann 26. ágúst 1974 keyptu stefnendur 305 £ af stefnda, Landsbanka Íslands. Af þessari upphæð voru £ 200 keypt á nafn Jónasar, en 105 £ á nafn Guðnýjar. Ástæðan fyrir þessum gjaldeyriskaupum var sú, að stefnendur hugðust dveljast í London í vikutíma, og var brottför ákveðin þann 27. ágúst 1974. Seðlabanki Íslands hafði þann 21. ágúst 1974 gefið út svohljóðandi tilkynningu: „Seðlabankinn hefur, að höfðu samráði við gjaldeyrisviðskipta- bankana, ákveðið, að gengisskráning verði felld niður frá kl. 4 e. h. 21. ágúst 1974. Ráðstöfun þessi er talin nauðsynleg vegna þess óvissuástands, sem skapazt hefur undanfarna daga og leitt hefur til þess, að skipuleg gjaldeyrisviðskipti geta ekki lengur farið fram. 1002 Á meðan þetta ástand varir, munu gjaldeyrisviðskiptabankarn- ir, þegar brýn nauðsyn krefur, selja gjaldeyri með því skilyrði, að viðskipti, sem þannig fara fram, verði endanlega gerð upp á iyrsta opinbera gengi, sem skráð verður eftir að regluleg gjald- eyrisviðskipti hafa verið tekin upp á ný. Munu gjaldeyrisvið- skiptabankarnir taka vegna slíkra viðskipta 25% tryggingarfé umfram síðasta gengi, sem skráð var“. Meðan svona stóð, afgreiddu gjaldeyrisviðskiptabankarnir ekki gjaldeyri til ferðamanna fyrr en daginn fyrir brottför. Stefnend- um var við móttöku gjaldeyrisins gert að greiða: Jónasi kr. 46.610 og Guðnýju kr. 24.469. Voru fjárhæðir þessar miðaðar við það gengi, er skráð var þann 21. ágúst 1974. Samkvæmt gengisskrá þeirri, er þá gilti, var sölugengi sterlingspundsins kr. 229.60. Aui: nefndra fjárhæða voru stefnendur krafin um 25% tryggingar- gjald umfram gengi, skráð 21. ágúst 1974, upp í væntanlega geng- islækkun samkvæmt tilkynningu Seðlabankans, sem áður hefur verið nefnd. Var Jónasi þannig gert að greiða kr. 11.653, en Guð- nýju kr. 6.117. Var þeim gert að skrifa undir yfirlýsingu, þar sem Þau lýstu því yfir, að þau skuldbindu sig til að greiða Landsbanka Íslands í íslenskum krónum andvirði erlends gjaldeyris: Jónasi 200 £ og Guðnýju 105 £, sem þeim þar með væri afhentur á því Sengi, sem skráð yrði, þegar gjaldeyrissala hefðist að nýju. Greiddu stefnendur þessar upphæðir með fyrirvara. Með bréfi, dagsetiu þann sama dag, þ. e. 26. ágúst 1974, mótmæltu þau töku 25% tryggingarfjárins, áskildu sér rétt á endurgreiðslu og fóru fram á það við Landsbankann, að hann benti á þann lagalega rétt, sem þessi gjaldtaka styddist við. Með bréfi bankans, dags. 5. september 1974, er bréfi stefnenda svarað og ákvörðun Seðlabankans um að skrá ekki gengi erlendi- ar myntar talin byggjast á heimildum í 1. og V. kafla laga nr. 10/1961 um Seðlabanka Íslands. Jafnframt til þess vitnað, að það hafi orðið að samkomulagi með Seðlabankanum og gjaldeyrisvið- skiptabönkunum að gefa fólki kost á að kaupa gjaldeyri gegn bví, að það „deponeraði“ um leið hugsanlegri hækkun á gjaldeyrinum, er gengisskráning hæfist á ný. Stefnendur segja, að þar sem umræddur gjaldeyrir hafi ekki verið afhentur fyrr en daginn fyrir brottför og þar sem farseðlar höfðu þá þegar verið keyptir, hafi ekki verið annað mögulegt en að undirrita skuldbindingarskjal bankans, sem áður er greint. Stefnendur færa þau rök fyrir kröfugerð sinni, að stefnda hafi verið óheimilt að selja gjaldeyri til stefnenda á væntanlegu gengi, 1003 eins og hann; gerði, þegar af þeirri ástæðu, að slíkt brjóti í bága við fertakslaus ákvæði laga nr. 71/1966 um verðtryggingu fjár- skuldbindinga, sbr. 1. gr. laganna. Þá telja stefnendur, að Seðlabankann hafi brostið vald til þess að ákveða að fella niður gengisskráningu hinn 21. ágúst 1974 án nokkurs samráðs við eða með samþykki ríkisstjórnarinnar eða bankamálaráðherra, sbr. lög nr. 10/1961 um Seðlabanka Íslands, sbr. 4. gr., 18. gr.og 24. gr. Til styrktar því, að svo hafi ekki verið gert, hafa stefnendur lagi fram ljósrit fréttar í dagblaðinu Vísi laugardaginn 24. ágúst 1974. Í nefndri fréttagrein kemur fram, að þáverandi viðskiptaráðherra, Lúðvík Jósepsson, telur, að ekki hafi verið haft samráð við ríkisstjórnina um niðurfellingu gengis- skráningar og þar af leiðandi hafi enginn ríkisráðsfundur verið boðaður um málið. Jóhannes Nordal seðlabankastjóri segir, sbr. nefnda fréttagrein, að gengisskráning hafi oft verið felld niður án samráðs við ríkisstjórn; hann muni reyndar ekki eftir því, að slíkt samráð hafi verið haft um niðurfellingu skráningar. Slík: mál þurfi ekki að fara fyrir ríkisstjórn, en auðvitað hafi viðskipta- ráðuneytið vitað um þessa ákvörðun fyrirfram. Þá segja stefnendur með tilvísun til laga nr. 75/1974 um tíma- bundnar ráðstafanir til viðnáms gegn verðbólgu, sbr. 1. gr., að enn ríkari ástæða en ella hafi verið fyrir Seðlabankann að leita samráðs og samþykkis ríkisstjórnarinnar, eins og lög nr. 10/1961 geri ráð fyrir, þar sem lög nr. 75/1974 lögákveði verðstöðvun. Þannig hafi engar breytingar til hækkunar verið leyfðar, nema ríkisstjórnin gæfi til þess samþykki sitt. Af hálfu stefnda er til þess vitnað, að Seðlabankinn greini í til- kynningunni 21. ágúst 1974 frá, hverjar. ástæður lágu til niður- fellingar gengisskráningarinnar. Heimild Seðlabankans til að fella niður gengisskráningu sé að finna í I. og V. kafla laga nr. 10/1961 um Seðlabanka Íslands. Þá sé ráðstöfun þessi í samræmi við þær ráðstafanir, sem gerðar hafi verið í áratugi í sambandi við allar meiri háttar breytingar á stofngengi íslensku krónunnar. Hefur stefndi lagt fram skrá yfir niðurfellingu gengisskráningar í sambandi við gengisbreytingar. Skrá þessi er á dskj. nr. 18. Seg- ir stefndi, að ljóst sé af þessu dómsskjali, að í öllum tilfellum hafi sengisskráning verið felld niður um lengri eða skemmri tíma, meðan aflað var þeirra heimilda, sem þurfti til að ákveða nýtt gengi. Hafi þetta ávallt verið framkvæmt af stjórnvöldum, þ. e. seðlabankanum (Landsbankanum) og verið óátalið af. hálfu Þeirra, sem hafa eða höfðu endanlegt ákvörðunarvald um gengis- 1004 skráningu, þ. e. Alþingis og ríkisstjórnar, enda séu heimildir bankans ótviræðar. Þá er til þess vitnað, að sérstakur samningur hafi verið gerður milli bankans og kaupenda gjaldeyris í hverju einstöku tilfelli á því tímabili, sem gengi var ekki skrásett. Lokauppgjör hafi átt að fara fram, þegar gengisskráning hæfist að nýju. Trygging að upp- hæð 25% af andvirði selds gjaldeyris miðað við síðasta skráð gengi hafi verið algert skilyrði fyrir gjaldeyrissölunni, þar sem bankinn hafi ekki getað keypt gjaldeyri til að mæta skuldbind- ingum vegna gjaldeyrissölu, fyrr en gengisskráning hæfist að nýju og gjaldeyrir þá keyptur á nýju gengi. Stefnendur hafi gert viðskiptasamninga við Landsbankann um að halda hann skað- lausan af hækkuninni, sem verða kynni á erlendum gjaldeyri og bankinn gat ekki útvegað á síðasta skráða gengi. Að því er gjald- eyrisviðskiptabankana varði þá sé það ljóst, að þeir hafi heimild. en enga skyldu, til sölu erlends gjaldeyris og geti þeir einhliða, ef ástæða þyki, hætt sölu hans eða krafist tryggingar fyrir því, að þeir skaðist ekki á þeirri gjaldeyrissölu. Í því tilfelli, sem hér um ræði, hafi ákvörðunin verið tekin af Seðlabankanum í sam- ráði við viðskiptabankana og takmarkaðri gjaldeyrissölu gegn tryggingu verið haldið áfram með leyfi Seðlabankans. Ljóst sé því, að ef rétturinn telji tryggingu þessa vera verðtryggingu í skilningi laga nr. 71/1966 um verðtryggingu fjárskuldbindinga, séu skilyrði þeirra laga uppfyllt. Þegar endanlegt uppgjör hafi farið fram, hafi söluverð gjaldeyrisins verið miðað við þá verð- hækkun, sem ríkisstjórnin hafði samþykkt, sem í raun og veru gilti, frá því að gengisskráningu var hætt, og geti sá verknaður ekki stangast á við lög nr. 75/1974 um lögákveðna verðstöðvun. Við endanlegt uppgjör á gjaldeyriskaupum stefnenda hafi komið í ljós, að hluti tryggingarfjárins átti að endurgreiðast, en stefn- endur hafi ekki séð ástæðu til að veita því fé móttöku. Samkvæmt ábendingu dómarans í þinghaldi 16. júní sl. aflaði stefndi vottorðs Seðlabanka Íslands. Í vottorði þessu segir m. a.: „ Viðskiptaráðuneytinu var kunnugt um ráðstöfun þess efnis, áður en ákvörðun var tekin, og hreyfði það engum athugasemd- um við henni. Jafnframt skal það upplýst, að ráðstöfun um að fella niður gengisskráninguna var rædd við forsætisráðherra, Ólaf Jóhannes- son, og hafði hann ekkert við hana að athuga. Loks skal það tekið fram, að Seðlabankinn telur sig ekki þurfa samþykki ríkisstjórnar til að fella niður gengisskráningu, og hef- 1005 ur það ekki verið gert formlega í gildistíð laga nr. 10/1961. Hitt er annað mál, að frá gildistöku laganna hafa slíkar ákvarðanir ætíð verið kynntar ríkisstjórn, áður en þær tóku gildi“. Undir þetta rita Björn Tryggvason og Sigurgeir Jónsson. Vottorði þessu fylgdi yfirlýsing fyrrverandi forssætisráðherra Ólafs Jóhannessonar. Hún hljóðar svo: „Það staðfestist, að bankastjórn Seðlabankans hafði samráð við mig sem forsætisráðherra um niðurfellingu gengisskráningar hinn 21. ágúst 1974, og hafði ég ekki neitt við hana að athuga“. Álit dómsins. Samkvæmt 3. tl. 3. gr. laga nr. 10/1961 er það m. a. hlutverk Seðlabankans að kaupa og selja erlendan gjaldeyri, fara með gjaldeyrismál og hafa umsjón og eftirlit með gjaldeyrisviðskipt- um. Samkvæmt 26. gr. sömu laga ber bankastjórn Seðlabankans ábyrgð á rekstri hans og fer með ákvörðunarvald í öllum málefn- um hans, sem ekki eru öðrum falin með lögum þessum. Bein ákvæði um stöðvun gjaldeyrisskráningar finnast ekki í lögunum. Í 18. gr. laganna, 1. mgr. eins og henni var breytt með lögum nr. 20/1962 og lögum nr. 103/1973, segir, að Seðlabankinn ákveði að fengnu samþykki ríkisstjórnarinnar stofngengi (pari) íslensku krónunnar gagnvart erlendum gjaldeyri og gulli. Þá ákveður Seðlabankinn að fengnu samþykki ríkisstjórnarinnar mörk leyfi- legs munar stofngengis og kaup- og sölugengis. Innan þessara marka skráir Seðlabankinn daglega kaup- og sölugengi þeirrar gjaldeyristegundar, sem þörf er á vegna almennra viðskipta. Þar sem 18. gr. mælir fyrir um frávik frá þeirri almennu reglu, sem fram kemur af 26. gr. og 3. tl. 3. gr. laganna, að Seðlabankinn fari með ákvörðunarvald í málefnum varðandi gengismál, verður að skýra ákvæðið þröngt, en af því þykir leiða, að Seðlabankinn þurfi ekki samþykki ríkisstjórnarinnar til að stöðva gjaldeyris- skráningu. Í 4. gr. laga nr. 10/1961 segir: „Í öllu starfi sínu skal Seðla- bankinn hafa náið samstarf við ríkisstjórnina og gera henni grein fyrir skoðunum sínum varðandi stefnu í efnahagsmálum og fram- kvæmd hennar. Sé um verulegan ágreining við ríkisstjórnina að ræða, er Seðlabankastjórn rétt að lýsa honum opinberlega og skýra skoðanir sínar. Hún skal engu að síður telja það eitt megin- hlutverk sitt að vinna að því, að sú stefna, sem ríkisstjórnin mark- ar að lokum, nái tilgangi sínum“. Í athugasemdum, sem fylgdu frumvarpi til laga um Seðlabanka Íslands, var sagt, að valdsvið stjórnar bankans ætti að vera hliðstætt valdsviði bankastjórna 1006 viðskiptabankanna. En með tilliti til þess, að margar ákvarðanir bankastjórnar Seðlabankans séu mjög mikilvægar fyrir þróun efnahagsmála í heild, sé gert ráð fyrir, að bankastjórnin hafi náið samráð við ríkisstjórnina annars vegar (sbr. 4. gr.) og bankaráð sem fulltrúa Alþingis hins vegar. Ákvörðun Seðlabanka Íslands frá 21. ágúst 1974 um að fella niður gengisskráningu og heimila viðskiptabönkunum vegna gjaldeyrisviðskipta að taka 25% trygg- ingarfé umfram síðasta skráða gengi, en eðli málsins samkvæmt“ mundi slík gjaldtaka ekki heimil án samþykkis Seðlabankans. verður að telja svo mikilvæga, að Seðlabankanum hafi borið sam- kvæmt réttum skilningi á 4. gr. laga 10/1961 að leita samráðs við ríkisstjórnina, áður en sú ákvörðun var tekin. Samkvæmt vott- orði Seðlabanka Íslands, sem rakið er hér að framan, var við- skiptaráðuneytinu kunnugt um niðurfellingu gengisskráningar- innar, áður en hún var gerð, og hreyfði engum athugasemdum við henni. Jafnframt var niðurfelling gengisskráningarinnar rædd við þáverandi forsætisráðherra, og hefur hann staðfest, að sam- ráð hafi verið haft við hann og hann ekkert haft við hana að at- huga. Á þessum tíma höfðu kosningar til Alþingis ný farið fram, unnið var að myndun nýrrar ríkisstjórnar og þannig aðeins tíma- spursmál, hvenær sú stjórn, sem að völdum sat, færi frá. Þegar hér talin sjónarmið eru höfð í huga, þykja ákvæði 4. gr. laga nr. 10/1961 hafa verið uppfyllt. Önnur lagaákvæði, sem stefnendur hafa fært máli sínu til stuðnings, þykja ekki hala staðið í vegi fyrir því, að stefndi tæki umdeilt 25% tryggingar- gjald umfram síðasta skráða gengi. Gjaldtaka þykir þannig hafa verið heimil. Ómótmælt er, að engin fyrirstaða hefur verið á því af hálfu stefnda að endurgreiða þann hluta tryggingarfjárins, sem í ljós kom, að endurgreiða átti að loknu endanlegu uppgjöri á gjaldeyriskaupum stefnenda. Stefnendur hafa í máli þessu ekki gert kröfur til þeirrar upphæðar. Þykir því ekki hér verða tekin afstaða til endurgreiðslunnar. Niðurstaða málsins verður þannig sú, að sýkna ber stefnda af kröfum stefnenda. Rétt þykir eftir atvikum, að hvor aðili beri sinn kostnað af málinu. Hrafn Bragason borgardómari kvað upp dóm þennan. Dómsorð: Stefndi, Landsbanki Íslands, skal sýkn af kröfum stefn- enda, Jónasar Haraldssonar og Guðnýjar Jónasdóttur. Hvor aðili skal bera sinn kostnað af málinu. 1007 Föstudaginn 14. október 1977 Nr. 92/1974. Fróðá h/f, eigandi jarðarinnar Fróðár, (Magnús Óskarsson hrl.) gegn Sigurði, Birni, Einari, Guðmundi og Úlfari Kristjónssonum, eigendum jarðarinnar Ytri-Bugs, (Sigurður Ólason hrl.) og dánarbúi Þorgilsar Þorgilssonar, eiganda jarðarinnar Innri-Bugs, (Skúli J. Pálmason hrl.) og Sigurður, Björn, Einar, Guðmundur og Úlfar Kristjónssynir gegn Fróðá h/f. Gagnaöflun. Úrskurður Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Magnús Þ. Toría- son, Ármann Snævarr, Benedikt Sigurjónsson og Þór Vil- hjálmsson og Lúðvík Imgvarsson prófessor. Áður en mál þetta er dæmt í Hæstarétti, þykir rétt sam- kvæmt 58. gr. laga nr. 75/1975, sbr. 120. gr. laga nr. 85/1956, að veita aðiljum kost á að afla eftirtalinna gagn: Í. Uppdrátlar af hinu umdeilda landsvæði, og sýni hann einnig allt Fróðárrif. Á hann sé markaður af sérfróðum manni kennileitið „engjaoddi“ eða „engjalangi“ á lnunni vestari brúarstöpull gegnum horninarksvörðu til sjávar, sbr. hæstaréttarskjal N. Enn fremur sé þar mörkuð lega Bugsóss samkvæmt „herforingjaráðskortinu frá 1910“ og „núverandi afrennsli Bugsvaðals ytri“ tl sjávar. Þá séu markaðar á upp- dráttinn endanlegar kröfur málsaðila fyrir Hæstarétti. 2. Sérfræðilegra kannana á því, hvort Fróðá hafi átt rennsli um markaðan farveg segnum Bugsvaðal vtri fyrir 1956, og verði ses í márkaður á uppdrátt sam kvæmt 1. lið, ef könnunin leiðir í ljós, hvar hann hafi verið 1008 Enn fremur sé kannað sérfræðilega, hvort líkur séu á því, að innri jaðar Fróðárrifs hafi tekið breytingum, einkum á því svæði, þar sem punkturinn A1 er markaður á hæstaréttar- skjali N. 3 Heildarmerkjaskrár „fyrir Fróðá með hjáleigum“, sem vikið er að í dómi landamerkjadóms Snæfellsnes- og Hnappa- dalssýslu 22. Júní 1928. 1. Gagna um önnur atriði, sem gagnaðflun samkv. 1., 2. og ö. lið kann að veita efni til. Ályktarorð: Aðiljum veitist kostur á að afla framangreindra Sagna. Þriðjudaginn 18. október 1977. Nr. 90/1977. Jósafat Arngrímsson gegn Ragnari Jónssyni. Máli vísað frá Hæstarétti. Áfrýjunarheimild. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Magnús Þ. Torfa- son, Benedikt Sigurjónsson og Logi Einarsson. Með stefnu 13. júní 1977 áfrýjaði áfrýjandi tl Hæstaréttar úrskurði uppboðsréttar Keflavíkur, uppkveðnum 24. maí s. á., þar sem synjað var kröfu áfrýjanda um breytingu á upp- boðsskilmálum vegna nauðungaruppboðs á 3. hæð fasteign- arinnar Hafnargötu 31 í Keflavík. Þegar mál þetta var þingfest á dómþingi Hæstaréttar 3. október sl., óskaði áfrvjandi eftir 4 mánaða fresti til ágrip=- gerðar. Stefndi andmælti frestsbeiðninni, og hafa aðiljar ritað greinargerðir um þann ágreining. Við könnun máls þótti rétt 1009 samkvæmt ákvæðum 43. gr. laga nr. 75/1973 að gefa þeim kost á að tjá sig sérstaklega um það, hvort bera hefði átt hinn áfrýjaða úrskurð undir Hæstarétt með kæru, en eigi með áfrýjun, svo sem gert var. Áfrýjandi lýsti því yfir, að hann legði það á vald Hæsta- réttar, hvort málið ætti að sæta áfrýjun eða kæru. Hann krafðist málskostnaðar bæði í héraði og fyrir Hæstarétti úr hendi stefnda. Stefndi krefst þess, að Hæstiréttur „taki mál þetta til með- ferðar, ef ástæða þykir, og dæmi réttarfarssektir og máls- kostnað í öllu þessu máli eins og það lisgur nú fyrir“. Samkvæmt 4. tl. 21. gr. laga nr. 75/1973 sætir hinn áfryj- aði úrskurður kæru, sem lýsa bar innan þess frests, sem greinir í 22. gr. nefndra laga. Ber því að vísa málinu sjálf- krafa frá Hæstarétti. Rétt er, að áfrýjandi greiði stefnda 25.000 krónur í máls- kostnað fyrir Hæstarétti. Í greinargerð áfrýjanda til Hæstaréttar eru óviðurkvæmi- leg harðyrði, og ber að víta hann fyrir þau. Dómsorð: Máli þessu er vísað frá Hæstarétti. Áfrýjandi, Jósafat Arngrímsson, greiði stefnda, Ragn- ari Jónssyni, málskostnað fyrir Hæstarétti, 25.000 krón- ur, að viðlagðri aðför að lögum. Úrskurður uppboðsréttar Keflavíkur 24. maí 1977. Í máli þessu, sem tekið var til úrskurðar, að loknum munnleg- um málflutningi, þann 17. maí sl., hefur uppboðsþoli, Jósafat Arn- grímsson, gert þær kröfur, að uppboðsskilmálum vegna nauðung- aruppboðs á eign hans, 3. hæð fasteignarinnar að Hafnargötu 31, Keflavík, verði breytt á eftirfarandi hátt: „1) Að tilgreint verði í skilmálum, að uppboðsþola sé óskylt að sæta því, að væntanlegur uppboðskaupandi (eða sá, sem leiðir rétt sinn frá honum) fái að vild sinni umferðarrétt frá útidyrum verzlunarhússins upp á 3ju hæð hússins utan venjulegs verzlunartíma. 64 1010 2) Að tilgreint verði í skilmálum, að uppboðsbþola sé óskylt að hlíta því að fá væntanlegum uppboðskaupanda í hendur án endurgjalds hluta af jarðhæð og miðhæð fasteignarinnar til þess að skapa honum (eða mönnum á hans vegum) umferð- arréit upp á 3ju hæð hússins. 3) Að tilgreint verði í skilmálum, að uppboðsbþola sé óskylt að hlíta því að afhenda væntanlegum uppboðskaupanda án end- urgjalds tiltölulegan hluta af sameiginlegu anddyri á miðri jarðhæð hússins. 4) Að tilgreint verði í skilmálum, að væntanlegum uppboðs- kaupanda sé skylt að hlíta því, að gerður verði skiptasamn- ingur um eignina við uppboðsþola, sbr. il. kafla laga nr. 59/1976, þar sem tekið verði tillit til allra framangreindra atriða.“ Þá hefur uppboðsþoli krafist málskostnaðar úr hendi uppboðs- beiðanda í þessum þætti málsins. Uppboðsbeiðandi, Ragnar Jónsson hæstaréttarlögmaður, hefur ekki fallist á framangreindar kröfur uppboðsþola og krefst þess, að 3. hæð fasteignarinnar Hafnargötu 31, Keflavík, verði seld á nauðungaruppboði án frekari tafa. Þá hefur hann krafist máls- kostnaðar úr hendi uppboðsþola í þessum þætti málsins. Með bréfi, dagsettu 1. júní 1976, krafðist Kjartan Reynir Ólafs- son hæstaréttarlögmaður þess, að 3. hæð fasteignarinnar að Hafn- argötu 31 í Keflavík yrði seld á nauðungaruppboði til lúkningar á veðskuld ásamt vöxtum og kostnaði. Með bréfi, dagsettu 5. júlí s. á., krafðist Ragnar Jónsson hæstaréttarlögmaður þess, að sama eign yrði seld á nauðungaruppbóði til lúkningar á dómsskuldum að fjárhæð kr. 2.258.664 auk vaxta og kostnaðar. Með bréfi upp- boðsbeiðanda fylgdu endurrit fjárnámsgerða úr fógetarétti Kefla- víkur frá 30. júní 1976, þar sem gert var fjárnám í umræddri eign til tryggingar á greiðslu dómsskulda að fjárhæð kr. 758.664 og kr. 1.500.000. Var uppboðsbeiðni Ragnars Jónssonar hæstaréttar- lögmanns sameinuð uppboði að kröfu Kjartans Reynis Ólafssonar hæstaréttarlögmanns, og var uppboðið auglýst í 47., 49. og 51. “bl. Lögbirtingablaðsins 1976 og uppboðið þingfest 3. september sl. Var þá mætt af hálfu uppboðsþola, og voru sýndar áfrýjunar- stefnur vegna uppboðsheimilda Ragnars Jónssonar hæstaréttar- iðögmanns. Var þá málinu frestað um óákveðinn tíma, en þann 24. janúar 1977 lagði uppboðsbeiðandi fram dóma Hæstaréttar í við- komandi málum. Í öðrum dómi Hæstaréttar var hin áfrýjaða tjár- námsgerð staðfest, en hinu málinu vísað frá Hæstarétti. Áfrýjaði 1011 uppboðsþoli þá hinu síðarnefnda máli á ný, en útivistardómur gekk í Hæstarétti þann 2. febrúar sl. Í þriðja sinn var máli þessu áfrýjað, en aftur gekk útivistardómur í Hæstarétti þann 1. apríl sl. Í réttarhaldi þann 8. mars sl. mætti uppboðsþoli og lagði fram bréf sitt til réttarins, þar sem krafist var breytinga á uppboðs- skilmálum, og í næsta þinghaldi í málinu, 22. mars sl., lagði hann fram greinargerð sína, þar sem fyrrgreindra breytinga á uppboðs- skilmálum var krafist. Lagði uppboðsbeiðandi fram greinargerð sína þann 19. apríl sl. og gerði þær kröfur, sem áður greinir, og lýsti uppboðsþoli gagnaöflun lokinni. Ákvað uppboðshaldari, að munnlegur málflutningur færi fram um þennan þátt málsins 11. maí sl, en vegna forfalla hans var ákveðið, að flutningur færi fram 17. maí sl. Að lokinni árangurslausri sáttatilraun uppboðs- haldara var málið munnlega flutt og tekið til úrskurðar að því loknu. Uppboðsþoli byggir kröfur sínar á því, að fasteignin nr. 31 við Hafnargötu í Keflavík sé þrílyft steinhús og sé starfrækt ein órofa verslunarheild á öllum þremur hæðum með sameiginlegum inngangi og stiga, sem gengur í gegnum miðju hússins. Telur hann með tilvísun til 1. mgr. 25. gr. laga nr. 57/1949, að aðstaða uppboðsandlagsins og hagsmunir uppboðsþola réttlæti, að breyt- ingar séu gerðar á uppboðsskilmálum á dskj. nr. 8 í samræmi við kröfur sínar. Hefur uppboðsþoli lagt áherslu á það, að breytingar- kröfur sínar séu ekki of seint fram komnar, enda geri 1. mgr. 25. gr. laga nr. 57/1949 að hans mati ráð fyrir því, að unnt sé að krefjast breytinga á uppboðsskilmálum allt fram að því, að upp- boð fari fram. Uppboðsbeiðandi hefur lýst því yfir, að hann fallist ekki á um- beðnar breytingar á uppboðsskilmálum. Þá hefur uppboðsbeið- andi lýst þeirri skoðun sinni, að uppboðsskilmálar hafi þegar verið samdir, þegar hann gekk inn í uppboðið, og hafi hann því ekki átt þátt í samningu þeirra og sé því mál þetta sér óskylt, hvað þetta snerti. Þá hefur hann og bent á, að krafa þessi komi óeðlilega seint fram og sé einungis til þess gerð að tefja málið. Uppboðs- beiðandi hefur þá fært fram þau rök, að uppboðsþoli benti sjálfur á 3. hæð fasteignarinnar Hafnargötu 31, Keflavík, til fjárnáms, og hafi hann þá mátt vita, að beðið yrði um sölu eignarinnar á nauðungaruppboði. Hafi uppboðsþola verið í sjálfsvald sett, hverja hæð fasteignarinnar hann benti á til fjárnáms, og verði hann því að sæta afleiðingum þess núna og geti ekki krafist 1012 ævenjulegra uppboðsskilmála vegna staðsetningar uppboðsand- lagsins. Þá hefur hann lagt áherslu á, að uppboðið fari sem allra fyrst fram. Rétturinn lítur svo á, að kröfur uppboðsþola um breytingar á uppboðsskilmálum fari í bága við ákvæði 1. mgr. 15. gr. laga 57/ 1949, þar sem telja verður, að skilmálar samkvæmt kröfu upp- boðsþola mundu mjög torvelda sölu eignarinnar. Þá verður einnig að taka tillit til þess, að uppboðsþoli benti sjálfur á uppboðsand- lagið til fjárnáms, og mátti honum þá vera ljóst, hverjar afleið- ingar hlytust af. Af þessum sökum svo og vegna þess, að uppboðs- þoli hefur ekki fært fram nein knýjandi rök fyrir málaleitan sinni, verður niðurstaða réttarins sú, að uppboðsskilmálar á dskj. nr. 8 standi óbreyttir og fari fram uppboð á eigninni sjálfri að undangenginni auglýsingu í dagblaði fimmtudaginn 23. júní 1977 kl. 1100 fyrir hádegi. Víta ber uppboðsþola fyrir óþarfa tafir á framvindu málsins svo og fyrir málatilbúnað hans fyrir uppboðsréttinum, þar sem hann hefur lagt fram í málinu allmörg gögn, sem ekki fæst séð, að komi sakarefninu við og hafa aðeins orðið til þess að gera mál- ið ógreinilegt. Samkvæmt framansögðu þykir rétt, að uppboðsþoli greiði upp- boðsbeiðanda málskostnað í þessum þætti málsins, sem þykir hæfilega ákveðinn kr. 40.000. Jón Eysteinsson bæjarfógeti kvað upp úrskurð þennan. Úrskurðarorð: Framangreindri kröfu uppboðsþola, Jósafats Arngrímsson- ar, um breytingar á uppboðsskilmálum er synjað, og skulu uppboðsskilmálar á dskj. nr. 8 óbreyttir standa. Ákveðið er að sala á 3. hæð fasteignarinnar Hafnargötu 31, Keflavík, fari fram á eigninni sjálfri fimmtudaginn 23. júní 1977 kl. 1100 fyrir hádegi. Uppboðsþoli, Jósafat Arngrímsson, greiði uppboðsbeiðanda, Ragnari Jónssyni hæstaréttarlögmanni, kr. 40.000 í máls- kostnað að viðlagðri aðför að lögum. 1013 Miðvikudaginn 19. október 1977. Nr. 216/1976. Ákæruvaldið (Þórður Björnsson ríkissaksóknari) segn Gunnari Jónssyni (Guðrún Erlendsdóttir hrl.). Ávana- og fíknilyf. Brot gegn lögum nr. 65/1974. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Magnús Þ. Torfa- son, Ármann Snævarr, Benedikt Sigurjónsson, Björn Svein- björnsson og Logi Einarsson. Héraðsdóminn kvað upp Arnar Guðmundsson, fulltrúi dómara í ávana- og fíkniefnamálum. ÁAkæruefnum á hendur ákærða er réttilega lýst í hinum áfrýjaða dómi, og varða brotin við refsiákvæði þau, sem þar eru greind, en vísun til 2. tl. 5. gr. ahmennra hegningarlaga er þó ofaukið. Þykir refsing hans hæfilega ákveðin 3 mánaða varðhald, en 14 daga gæsluvarðhaldsvist komi refsingu hans til frádráttar, sbr. 76. gr. almennra hegningarlaga. Ákvæði héraðsdóms um eignarupptöku svo og um greiðslu sakar- kostnaðar ákærða eiga að vera óröskuð. Dæma ber ákærða til að greiða allan kostnað af áfrýjun sakarinnar, þar með talin saksóknarlaun í ríkissjóð, 50.000 krónur, og málsvarn- arlaun skipaðs verjanda síns, 50.000 krónur. Dómsorð: Ákærði, Gunnar Jónsson, sæti 3 mánaða varðhaldi, en 14 daga gæsluvarðhaldsvist hans komi refsingu hans ll frádráttar. Ákvæði héraðsdóms um eignarupptöku og greiðslu sakarkostnaðar ákærða eiga að vera óröskuð. Ákærði greiði allan kostnað af áfrýjun sakarinnar, þar með talin saksóknarlaun í ríkissjóð, 50.000 krónur, os 1014 málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns, Guðrúnar Er- lendsdóttur hæstaréttarlögmanns, 50.000 krónur. Dómi þessum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómar sakadóms í ávana- og fíkniefnamálum 28. nóvember 1975. Mál þetta, sem dómtekið var 20. okt., var höfðað með ákæru- skjali ríkissaksóknara, dags. 15. ágúst sl., á hendur: 1. Gesti Arnarsyni, Bugðulæk 11, Reykjavík, fæddum þar í borg 15. apríl 1956. 2. Gunnari Jónssyni, Staðarbakka 16, Reykjavík, fæddum þar í borg 17. júlí 1953. Oddi Guðjóni Péturssyni, Meistaravöllum 7, Reykjavík, fædd- um þar í borg 7. apríl 1956, og 4. Sigurgeir Arnarsyni, Laugarnesvegi 44, Reykjavík, fæddum þar í borg 24. janúar 1953, öllum fyrir að hafa brotið gegn ávana- og fíkniefnalöggjöf með eftirgreindum hætti: vo 1; „Ákærðu er öllum gefið að sök að hafa fyrri hluta aprílmánað- ar 1975 sammælst um að afla sér fíkniefna (kannabis) með inn- flutningi og síðan selja það hérlendis með hagnaði og lagt þannig fram fé í sameiningu, sem var andvirði danskra króna 7.600.00— 7.800.00. Lögðu ákærðu Gunnar og Sigurgeir fram stærstu hlui- ina, en hinir minna. Talsverðu af fénu skiptu þeir hér á landi fyr- ir erlendan gjaldmiðil. Ennfremur buðu ákærðu stúlkunni Önnu Óskarsdóttur að leggja fram fé, og lagði hún fram ísl. kr. 22.000.00, en vissi að öðru leyti ekki um innflutnings og söluáform ákærðu. Ákærðu fengu smíðaða tvo stálhólka, hola að innan, sem ákærði Gunnar fór með ásamt fé þeirra utan flugleiðis 12. apríl 1975. Keypti hann síðan 500 grömm af kannabisefni í Kaupmanna- höfn fyrir danskar kr. 10.50—10.75 hvert gramm, en fékk síðan kunningja sínum í Odense afgang peninganna til að kaupa við- bótarmagn og stálhólkana til að senda allt efnið í til Íslands. Sá sendi síðan 16. apríl hólkana með efninu í í trékassa, merktum Sigurgeir Arnarsyni. Sendingin var stöðvuð á tollpóststofu 1 Reykjavík, og reyndist efnið vera 654.4 grömm af hassi.“ Il, „Ákærða Gunnari Jónssyni er gefið að sök að hafa keypt fyrir meðákærða Odd Guðjón 7.6 grömm af kannabisefni (hassi) í 1015 Genf fyrir um 20 svissneska franka og sent honum efnið í bréfi til Íslands 31. maí 1975.“ 111. „Ákærða Oddi Guðjóni Péturssyni er gefið að sök að hafa feng- ið meðákærða Gunnari í hendur allt að kr. 5.000.00 til kannabis- kaupa erlendis og fengið þannig send frá honum "7.6 grömm af hassi í bréfi, sem póstlagt var í Genf 31. maí 1975. Sendingin var stöðvuð á tollpóststofu í Reykjavík.“ Þess er krafist, að ákærðu verði dæmdir til refsingar, til að þola upptöku á hólkum þeim, sem fíkniefnið var flutt í til lands- ins, svo og á 654.4 grömmum af kannabisefni (hassi), sem hald var lagt á, í samræmi við fjárframlög hvers og eins til kaupanna, ennfremur ákærði Oddur Guðjón til að þola upptöku á 7.6 grömm- um af kannabisefni (hassi), sem hald var lagt á, allt samkvæmt 5. gr. laga nr. 65/1974, svo og verði ákærðu dæmdir til greiðslu alls sakarkostnaðar. Ákærðu eru allir sakhæfir og hafa sætt refsingum hér á landi, nánar svo: 1. Gestur Arnarson: 1972 6/8 Vestmannaeyjar: Áminning fyrir brot á 21. gr. áfeng- islaga. 1975 3/1 Reykjavík: Ávana- og fíkn. Áminning fyrir brot á 3., sbr. 6. gr. laga nr. 65/1974. 2. Gunnar Jónsson: 1969 Reykjavík: Uppvís að brotum á 155. gr. hegningarl. Ákæru frestað skilorðsbundið í 2 ár. 1969 Reykjavík: Uppvís að brotum gegn 244. gr. hegning- arl. Ákæru frestað skilorðsbundið í 2 ár. 1970 Reykjavík: Uppvís að brotum gegn 244. gr. hegning- arl. Ákæru frestað skilorðsbundið í 2 ár frá 26. ágúst 1970. 1971 Reykjavík: Sátt, 6.000 kr. sekt fyrir brot á lögum nr. 71/1970, sbr. reglugerð nr. 257/1969. 1974 9/5 Ávana- og fíkn. Sátt, 11.000 kr. sekt fyrir brot á 5. gr. og 6. gr. laga nr. 77/1970, sbr. 1. gr. reglugerðar nr. 257/1969, sbr. að hluta 20. gr. hegningarl. með lögjöfnun. 1016 1974 15/7 Reykjavík: Sátt, 25.000 kr. sekt fyrir brot á 5. og 25. gr. umferðarlaga. Sviptur ókuleyfi í 6 mánuði frá 24/3 1974. 1975 24/1 Ávana- og fíkn. Sátt, 25.000 kr. sekt fyrir brot gegn 3., sbr. 5., sbr. 6. gr. laga nr. 65/1974, sbr. TI. gr. al- mennra hegningarlaga 19/1940. 3. Oddur Guðjón Pétursson: 1974 22/5 Reykjavík: Sátt, 5.000 kr. sekt fyrir brot á 26., 37., 49. og 50. gr. umferðarlaga. 1975 6/1 Reykjavík: Ávana- og fíkn. Sátt, 38.000 kr. sekt fyrir brot á 3., sbr. 5., sbr. 6. gr. laga nr. 65/1974. 4. Sigurgeir Arnarson: 1973 29/5 Reykjavík: Kærður fyrir brot á lögum nr. 77/1970. Sekt sérst. dómara, ávana- og fíkniefnamál. 1975 9/1 Reykjavík: Dómur: 40.000 kr. sekt fyrir brot á 3., sbr. 5., sbr. 6. gr. laga nr. 65/1974, sbr. 2. gr. hegn- ingarlaga. Málavextir. Þann 23. apríl 1975 mætti ákærði Sigurgeir Arnarson á toll- póststofu í Reykjavík til að sækja pakka, sendan frá Odense, sem hann átti samkvæmt tilkynningu, er hann fékk í pósti fyrr um morguninn. Er afgreiðslumaður tollpóststofu ætlaði að afhenda ákærða Sigurgeir pakkann, en sá sagðist aðspurður ekki hafa faktúru, fengu tollverðir pakkann til nánari athugunar. Kom þá í ljós, að pakkinn, sem var tæp 20 kg að þyngd, hafði að geyma 2 stálsívalninga með hreyfanlegum haus, og í sívalningum þessum var brúnleitt efni, sem talið var kannabis. Ákærði Sigurgeir lýsti yfir því, að hann þekkti ekki tilgreindan sendanda, Kjeld Jensen, Mosegárdsvej 11, 5000, Odense, Danmark, og hafi ekki átt send- ingar von, og létu tollverðir hann að svo búnu fara, en sögðust senda pakkann réttum aðiljum. Upplýsingar bárust sakadómi í ávana- og fíkniefnamálum, er gögn voru send þangað sama daginn, og var ákærði Sigurgeir þá kallaður til yfirheyrslu. Ekki kvaðst hann geta svarað neinum spurningum þennan pakka varðandi og ítrekaði, að hann þekkti ekki tilgreindan sendanda eða vissi fyrir víst um innihald pakk- ans. Hann viðurkenndi aðspurður að hafa farið til Odense í Dan. mörku sumarið 1973 og dvalist þar um 3 mánaða skeið og meðal 1017 annars unnið hjá rafmagnsmótorafyrirtæki ásamt félaga sínum Gunnari Jónssyni. Þeir hafi nokkuð umgengist danska unglinga, en þá í svipinn mundi hann ekki nöfn þeirra og kvaðst ekki hafa skrifast á við neinn af þeim. Strax og rannsókn máls þessa hófst, voru upplýsingar sendar dönskum lögregluyfirvöldum með fjarritaorðsendingu og óskað aðstoðar varðandi uppruna sendingar. Að lokinni yfirheyrslu yfir ákærða Sigurgeir var hann látinn fara, enda taldi dómari ekki nægileg rök til gæsluvarðhaldsúr- skurðar eins og mál bar að og enda höfðu þá engin svör borist frá dönskum lögregluyfirvöldum auk þess sem ákærði Gunnar Jóns- son fannst ekki þrátt fyrir ítrekaða leit lögreglu. Nokkrum dögum seinna, eða 29. apríl, mætti ákærði Sigurgeir enn Í rétti og þá án boðunar og lagði fram bréf, sem hann hafði fengið hraðsent frá Kaupmannahöfn fyrr um daginn. Taldi hann bréfið, sem var póststimplað í Kaupmannahöfn 27. apríl, vera skýringu á sendingu þeirri, sem áður getur. Ákærði Sigurgeir sagðist kannast við sendanda bréfsins, Egon flatnæse, frá því í Odense 1973. Samkvæmt bréfi bað Egon þessi ákærða Sigurgeir að móttaka pakka og varðveita, þar til hann ásamt unnustu sinni millilenti hérlendis á leið til New York í júnímánuði. Jafnframt segir í bréfi, að ákærða Sigurgeir verði greiddur allur kostnaður, sem kunni af þessu að leiða. Ákærði Sigurgeir sagði bréf þetta það fyrsta og eina, sem hann hefði heyrt frá Egon áðurnefndum síðan 1973. Þann 30. apríl náðist til ákærða Gunnars Jónssonar, og var hann yfirheyrður í dómi sem vitni. Kvaðst hann hafa haldið til Odense í nóv. 1972 og dvalist þar fram í sept. 1973 og meðal annars unnið á tímabilinu við framleiðslu rafmagnsmótora hjá fyrirtæki, sem heiti Trige-Ti-Tan. Sumarið 1973 hafi þar meðal annars starfað með sér kunningi og félagi, Sigurgeir Arnarson. Sagði hann þá Sigurgeir töluvert hafa verið samskiptum við danska unglinga og nafngreindi nokkra í því sambandi. Hann sagðist jafnframt hafa vitað, að Sigurgeir hefði þá skömmu áður fengið pakka frá Cdense, og taldi ákærði Gunnar sig vita um innihald hans, en kvaðst enga skýringu geta gefið. Næstu vikur hélt rannsókn málsins áfram og þá í samvinnu við dönsk lögregluyfirvöld. Samkvæmt gögnum frá þeim var til- greindur sendandi, Kjeld Jensen, yfirheyrður af lögreglu í Oden- se, og kannaðist hann ekki við sendingu, og ekkert kom fram í framburði hans, sem ástæða var til að rengja. Í lok júlí bárust frá 1018 Danmörku upplýsingar þess efnis, að vegna framburða starfsfólks í pósthúsi í Odense við rannsókn máls hefði Gunnar Jónsson, þá þar dveljandi, verið handtekinn og meðal annars játað sinn þátt í hasssendingu hingað til lands í stálsívalningum s.n. Jafnframt hefði hann nafngreint hlutdeildarmenn í því máli. Auk þess sagði, að ákærði Gunnar hafi lýst samskiptum sínum með fíkniefni við ýmsa danska unglinga. Samkvæmt upplýsingum ætluðu dönsk yfirvöld að senda ákærða Gunnar hingað til lands 7. ágúst. Þann dag var dómsrannsókn fram haldið hér fyrir dómi og þá yfir- heyrðir þeir aðiljar, sem Gunnar hafði nafngreint í dönskum skýrslum. Verða nú málavextir raktir samkvæmt sjálfstæðum framburð- um aðilja. Í byrjun apríl 1975 sammæltust ákærðu Gunnar Jónsson og Sigurgeir Arnarson um að flytja hingað til lands hassefni frá Danmörku og selja það hérlendis í hagnaðarskyni og þá til varnar- liðsmanna á Keflavíkurflugvelli. Ákveðið var að renna til og bora kola að innan stálsívalninga og flytja efnið í þeim hingað til lands. Fengu þeir kunningja sinn Finnboga Kristinsson til að renna síválningana. Verkið framkvæmdi Finnbogi í Stálhúsgögnum við Skúlagötu, en það fyrirtæki rekur faðir ákærða Gunnars. Aðilj- um ber saman um, að Finnbogi hafi vitað, til hvers átti að nota sívalningana, en hann vildi ekki bora þá, og var það gert í vél- smiðjunni Héðni. Ferð og innkaup voru fjármögnuð þannig, að ákærði Sigurgeir og Gunnar seldu hvor um sig 75 þúsund kr. víxil í Landsbanka Íslands og notuðu andvirðið til ferðar, en jafnframt lögðu þeir báðir eitthvað fram þar að auki. Telur ákærði Sigurgeir sig hafa bætt við 10—15 þúsund kr. Síðar var meðákærðu Oddi Guðjóni Péturssyni og Gesti Arnarsyni boðið að vera með í samskotum og jafnframt stúlkunni Önnu Óskarsdóttur. Ákærðu ber ekki saman um framlög hvers og eins til kaupanna. Ákærði Oddur kvaðst hafa lagt fram í mesta lagi um 30 þúsund kr. og þar af 100 $. Ákærði Sigurgeir, sem tók við framlögum aðilja, taldi, að ákærði Oddur hefði lagt fram 40—-50 þúsund kr. og þar af helm- inginn í erlendum gjaldeyri. Ákærði Gunnar taldi, að ákærði Oddur hefði lagt fram 30—-40 þúsund kr. Ákærði Gestur kvaðsí hafa lagt fram 20 þúsund kr., en samkvæmt framburði ákærða Sigurgeirs vissi hann ekki nákvæmlega framlag ákærða Gests, en taldi það vera eitthvað minna en ákærða Odds. Anna kvaðst hafa 1019 lagt fram kr. 22 þúsund, og er það samkvæmt því, sem ákærði Sigurgeir telur, en ekki kvaðst hún hafa átt allt betta fé sjálf. Tilgangur þessara hasskaupa var sem áður greinir að selja efnið í hagnaðarskyni, og samkvæmt framburðum aðilja hafa þeir ákærðu Sigurgeir, Gunnar og Oðdur rætt slíkt og nánar, að efni skyldi selt á Keflavíkurflugvelli. Ákærði Gunnar sagði ákærða Odd hafa verið tilbúinn með kaupendur efnisins. Ákærði Oddur viðurkenndi að hafa ætlað fyrir sína hönd og hinna að sjá um sölu á.:ca helming efnisins á Keflavíkurflugvöll. Ekki kvaðst hann þekkja milliliði til slíkrar sölu, en taldi sig geta annast hana mið- að við sögusagnir, sem hann hefði heyrt um menn, sem slíkt stund- uðu. Ekki ber framburðum fyllilega saman um, hvort ákærði Gest- ur hafi tekið þátt í þessum umræðum um sölu efna, og hann hef- ur neitað að hafa ætlað að gera annað við sitt efni en nota það sjálfur. Áðurnefnd Anna naut þeirrar sérstöðu, að hún vissi ekki um samskotaaðilja aðra en Sigurgeir, og ekki vissi hún, hvernig eða hvaðan efnið kæmi. Áður en ákærði Gunnar hélt utan til útvegunar efna, var mestu samskotafénu skipt yfir í erlendan gjaldeyri, og annaðist ákærði Oddur þau skipti með þeim hætti, að hann fékk kunningja sinn Róbert til að skipta eða öllu heldur lána 900 $ fyrir íslenskt fé. Ætlunin var að greiða Róbert aftur erlendan gjaldmiðil til baka. Samkvæmt framburði ákærða Gunnars hélt hann flugleiðis til Kaupmannahafnar þann 12. apríl og þá með margnefnda stál. sívalninga, en auk farmiða var hann með handa á milli 1.000 kr. danskar og 1.200 $. Síðarnefndri mynt skipti hann í tveimur bönk- um í Kaupmannahöfn og var þá samtals með til ráðstöfunar 7.600 —T.800 kr. danskar. Skömmu eftir komu til Kaupmannahafnar komst hann eftir ábendingu í kynni við danskan pilt, sem bjó í Christianiu með norskri stúlku. Nefndur piltur átti nóg af kanna- bisefnum, og segist ákærði Gunnar hafa séð í íbúð hans 8—-10 kg. Ekki var efnið að sama skapi góð vara, en Gunnar keypti af hon- um 500 gr. og greiddi kr. 10.50 eða 10.75 danskar fyrir hvert gramm. Eftir innkaup dvaldist hann eina nótt í Kaupmannahöfn, ránar á Hótel Hebron, en hélt þarnæsta dag með sívalninga og efni til Odense og hitti þar danskan kunningja sinn, Jan Askov. Áður höfðu þeir ákærðu Gunnar og Sigurgeir samkvæmt fram- burði Sigurgeirs talið öruggara, að fíkniefni yrðu send til Íslands frá Odense, en ekki Kaupmannahöfn. Í Odense reyndu þeir ákærði Gunnar og Jan Askov ítrekað að kaupa viðbótarefnismagn, 1020 en tókst ekki. Samkvæmt framburði ákærða Gunnars fór hann ferð bessa án vitundar foreldra og vildi því vera sem skemmstan tíma. Hélt hann því frá Odense 16. apríl og kom flugleiðis frá Kaupmannahöfn hingað til lands sama daginn. Áður fól hann fyrrnefndum Askov að ljúka erindi með því að kaupa viðbótar- efnismagn, er nægði til að fylla sívalningana, ganga síðan frá þeim í trékassa með fölsuðu fylgibréfi og póstleggja á nafn Sigur- geirs Arnarsonar. Vegna efniskaupa og sendingarkostnaðar telur ákærði sig hafa látið Askov í té 2.500—-3.000 kr. danskar, og frem- ur þó lægri töluna. Síðar kveðst ákærði hafa skrifað Askov og samkvæmt því beðið hann að senda sér afgang fjár til Frakklands. Hafi sér borist bréflega 750 kr. danskar frá Askov í lok maí. Samkvæmt dönskum gögnum kemur fram, að Jan Askov var handtekinn og færður til yfirheyrslu 28. júlí 1975. Strax við fyrstu yfirheyrslu viðurkenndi hann hlutdeild sína í málinu, það er að hafa 16. apríl 1975 frá pósthúsi í Odense sent kassa, sem innihélt hass í stálsívalningum, til Sigurgeirs Arnarsonar og hafi allt verið gert samkvæmt tilmælum ákærða Gunnars Jónssonar. Jafnframt viðurkenndi Askov að hafa áður tekið við um 2.500 kr. dönskum frá Gunnari og keypt viðbótarefni til framsendingar. Sem áður getur dvaldist ákærði Gunnar í Frakklandi í maí- mánuði, en þar var hann að heimsækja unnustu sína, sem var við nám. Á leiðinni þangað hafði hann komið við í Genf og keypti bar tæplega 10 gr. af hassi fyrir 20 svissneska franka og sendi efnið í pósti til meðákærða Odds Guðjóns Péturssonar þann 31. maí. Þetta gerði ákærði Gunnar samkvæmt tilmælum ákærða Odds, sem samkvæmt framburði ákærða Gunnars hafði látið hann fá 5.000 kr. til nefndra kaupa. Ákærði Oddur hefur viðurkenni að hafa látið ákærða Gunnar fá peninga til útvegunar hassefna. en telur féð hafa verið milli 3 og 4 þúsund kr. Ákærði Oddur sagðist hafa vitað, að bréf hafi borist, en ekki sótt það vegna grunsemda um, að upp hefði komist. Svo var reyndar, þar sem bréf var stöðvað í pósti vegna grunsemda um innihald þess, en í dómi þann "7. ágúst opnaði ákærði Oddur bréfið samkvæmt beiðni dómara og viðurkenndi hlut sinn það varðandi. Bréfið reyndist innihalda brúnleitt efni, 7.6 gr að þyngd, og samkvæmt lykt og útliti er það talið kannabis. Varðandi bréf það, sem áður getur og ákærði Sigurgeir færði í dóm 29. apríl, ber aðiljum saman um, að ákærði Gunnar hafi samið það bréf, en ákærði Sigurgeir fengið það hreinritað og ákærði Oddur fengið kunningja sinn, áðurnefndan Róbert, til að 1021 póstleggja það í Kaupmannahönf, enda sá á þeim tíma verið á för- um utan. Tilgangur þessa bréfs hafi eingöngu verið sá að villa um varðandi rannsókn málsins. VARNARÁSTÆÐUR OG ÖNNUR GÖGN. Efni í stálsívalningum var tvenns konar, og var sýni af hvoru um sig sent til Rannsóknastofu í lyfjafræði við Háskóla Íslands til efnagreiningar. Sýni voru merkt nr. 97 a og 97 b og vógu hvort um sig 0.4 gr. Matsgerðir eru undirritaðar af prófessor Þorkeli Jóhannessyni fyrir hönd Rannsóknastofu í lyfjafræði, og í mats- gerð nr. 198, sem dagsett er 29. apríl 1975, segir svo: „Rannsóknastofunni hefur borist til rannsóknar með tilliti til kannabis sýni merkt nr. 97 a, sbr. bréf lögreglustjórans í Rvík., sem dagsett er 25/4 1975. Við smásjárskoðun mátti greina kirtilhár, sem einkennandi eru fyrir kannabis sativa, og litarpróf fyrir kannabínólum gaf jákvæða svörun. Við gasgreiningu á súlu mátti ennfremur greina tetra- hydrókannabínól. Sýnið var þannig samkvæmt framansögðu kannabis. Sýnið var allt notað við þessar rannsóknir.“ Í matsgerð nr. 199, sem einnig er dagsett 29. apríl 1975, segir svo: „Rannsóknastofunni hefur borist til rannsóknar með tilliti til kannabis sýni nr. 97 b, sbr. bréf lögreglustjórans í Rvík., sem dag- sett er 25/4 1975. Við smásjárskoðun mátti greina kirtilhár, sem einkennandi eru fyrir kannabis sativa. Litarpróf fyrir kannabínólum gaf jákvæða svörun, og við gasgreiningu á súlu mátti greina tetrahydrókanna- bínól. Sýni var því samkvæmt framansögðu kannabis. Sýnið var allt notað við rannsóknir þessar.“ Samkvæmt fjarritaorðsendingu, sem barst 25. júlí 1975, kemur fram, að ákærði Gunnar Jónsson var handtekinn 23. júlí í Dan- mörku og úrskurðaður í gæsluvarðhald næsta dag. Þegar rann- sókn var lokið þar og meðal annars á samskiptum hans með fíkni- efni við danska unglinga, var hann látinn laus og framsendur hingað til lands þann 7. ágúst sl. Í bréfi ríkissaksóknara til sakadóms í ávana- og fíkniefnamál- um, er mál þetta var sent til dómsmeðferðar samkvæmt ákæru, segir meðal annars svo: „Hvað varðar Önnu Óskarsdóttur, þá er farið fram á, að hennar þáttur í málinu verði rannsakaður frekar, 1022 þar sem enn liggur ekki fyrir frá hverjum hún tók við fé, sem hún lagði fram til hasskaupa Gunnars Jónssonar í Danmörku.“ Sá þáttur málsins var rannsakaður frekar fyrir dómi, og að þeirri rannsókn lokinni þann 17. sept. féllst Anna Óskarsdóttir á að ljúka máli sínu með dómssátt í formi sektar. Jafnframt og sama dag féllst Jón Sturla Axelsson á að ljúka sínum þætti máis með dómssátt, en hann hafði lagt Önnu Óskarsdóttur til fé vegna kannabis útvegunar. Efni það, sem var í stálsívalningunum, var tvenns konar sem áður greinir, og samkvæmt vigtun, sem framkvæmd var á skrif- stofu ÁFD, reyndist önnur tegundin vera 615.4 gr, en hin 39 gr. Sem áður greinir voru samtals 0.8 gr send sem sýni til efnagrein- ingar. Lögmaður allra ákærðu, Guðrún Erlendsdóttir hæstaréttarlög- maður, gerir Í skriflegri vörn eftirfarandi kröfur: 1. Að allir hinir ákærðu verði dæmdir í vægustu refsingu, seni lög heimila fyrir brot þau, sem þeir eru ákærðir fyrir og ef dæmd verður refsivist, að hún verði höfð skilorðsbundin. 2. Að tildæmdur verði málskostnaður að skaðlausu. NIÐURSTÖÐUR. Um ákærulið 1. Sannað þykir með sjálfstæðum játningum allra ákærðu hvers um sig, Gests Arnarsonar, Gunnars Jónssonar, Odds Guðjóns Pét- urssonar og Sigurgeirs Arnarsonar, að þeir hafi sem í ákæru grein- ir sammælst í byrjun apríl 1975 um að afla sér kannabis með inn- flutningi frá Danmörku og þannig lagt fram í sameiningu fé, sem var andvirði danskra kr. 7.600 til 7.800 að meðtöldu framlagi Önnu Óskarsdóttur. Annað það, sem greinir í þessum ákærulið, telst nægilega sannað samkvæmt gögnum málsins, utan að gegn neitun ákærða Gests telst ekki sannað, að hann hafi ætlað sinn hluta efnismagns til sölu, og verður hann sýknaður af því ákæru- atriði. Um ákærulið 2. Samkvæmt eigin framburði ákærða Gunnars Jónssonar, sem sluddur er öðrum gögnum málsins, telst nægilega sannað, að hann hafi keypt fyrir meðákærða Odd Guðjón 7.6 gr af kannabisefni í Genf fyrir um 20 svissneska franka og sent honum efnið í bréfi til Íslands 31. maí 1975. 1023 Um ákærulið 3. Samkvæmt eigin framburði ákærða Odds Guðjóns Péturssonar, sem studdur er öðrum gögnum málsins, telst nægilega sannað, að hann hafi fengið meðákærða Gunnari í hendur fé til kannabis- kaupa erlendis og fengið þannig send frá honum 7.6 gr af kanna- bis í bréfi, sem póstlagt var í Genf 31. maí 1975. Ekki þykir alveg nægilega sannað, að Oddur hafi afhent Gunnari nema 3.000 kr. Að öllu ofangreindu athuguðu og virtu þykja allir ákærðu hafa brotið gegn 2. gr., sbr. 5. gr., sbr. einnig 6. gr. laga um ávana- og fíkniefni nr. 65/1974 og 2. gr., sbr. 10. gr. reglugerðar um sölu og meðferð ávana- og fíkniefna nr. 390/1974, sbr. að nokkru 2. tl. 5. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940, og því hafa unnið til refsingar. Við ákvörðun refsingar er meðal annars litið til þess, að um ítrekuð fíkniefnabrot er að ræða hjá öllum ákærðu og margítrek- að hjá ákærða Gunnari Jónssyni, sbr. 71. gr. almennra hegningar- laga nr. 19/1940. Jafnframt er refsing ákærðu Gunnars Jónssonar og Odds Guð- jóns Péturssonar ákveðin með hliðsjón af 77. gr. alm. hegningar- laga nr. 19/1940. Samkvæmt ofansögðu telst refsing ákærðu hæfilega ákveðin þannig: Ákærði Gestur Arnarson greiði kr. 60.000 í sekt til ríkissjóðs, og komi 20 daga varðhald í stað sektarinnar, verði hún eigi greidd innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Ákærði Gunnar Jónsson sæti fangelsi í 50 daga. Sem áður grein- ir sætti ákærði Gunnar gæsluvarðhaldi í Danmörku vegna rann- sóknar. Er samkvæmt 76. gr. alm. hegningarlaga nr. 19/1940 rétt, að vist þessi, samtals 14 dagar, verði dregin frá refsingu hans. Ákærði Oddur Guðjón Pétursson greiði kr. 115.000 í sekt til ríkissjóðs, og komi 30 daga varðhald í stað sektarinnar, verði hún eigi greidd innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Ákærði Sigurgeir Arnarson sæti fangelsi í 50 daga. Krafist er, að ákærðu verði dæmdir til að þola upptöku á hólk- um þeim, sem fíkniefni var flutt í til landsins, svo og á 654.4 gr af kannabis, sem hald var lagt á í samræmi við fjárframlög hvers og eins til kaupanna, og enn fremur að Oddur Guðjón Pétursson þoli upptöku á 7.6 gr af kannabis, sem hald var lagt á, allt skv. 5. gr. laga nr. 65/1974. Með vísan til þess, sem áður getur um þyngd hassefna og að 0.8 gr fóru forgörðum við efnagreiningu, þykir rétt samkvæmt 5. gr. laga nr. 65/1974 að gera upptækt til ríkissjóðs eftirfarandi: 1) 653.6 gr af hassi. 2) 7.6 gr af meintu kannabis. 3) 2 stálhólkar. Dæma ber ákærðu samkvæmt 141. gr. og 142. gr. laga nr. 74/ 1974 að greiða sakarkostnað þannig: Ákærðu greiði in solidum allan sakarkostnað, þar með talin málsvarnarlaun til verjanda síns, Guðrúnar Erlendsdóttur hæsta- réttarlögmanns, kr. 48.000. Því dæmist rétt vera: Ákærði Gestur Arnarson greiði í sekt kr. 60.000 til ríkis- sjóðs, og komi 20 daga varðhald í stað sektarinnar, verði hún eigi greidd innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Ákærði Gunnar Jónsson sæti fangelsi í 50 daga. Til frá- dráttar refsingu komi gæsluvarðhaldsvist ákærða, 14 dagar. Ákærði Oddur Guðjón Pétursson greiði í sekt kr. 115.000 til ríkissjóðs, og komi 30 daga varðhald í stað sektarinnar, verði hún eigi greidd innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Ákærði Sigurgeir Arnarson sæti fangelsi í 50 daga. Upptæk eru ríkissjóði til handa samtals 661.2 gr af kanna- bis og tveir stálhólkar. Ákærðu greiði in solidum allan sakarkostnað, þar með tal- in málsvarnarlaun skipaðs verjanda, Guðrúnar Erlendsdótt- ur hæstaréttarlögmanns, kr. 48.000. 1025 Föstudaginn 21. október 1977. Nr. 148/1975. Stakkholt h/f (Benedikt Sveinsson hrl.) gegn Höskuldi Magnússyni og gagnsök (Skúli J. Pálmason hrl.). Vinnuslys. Skaðabætur. Sératkvæði. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Magnús Þ. Torla- son, Ármann Snævarr, Benedikt Sigurjónsson, Björn Svein- björnsson og Þór Vilhjálmsson. Aðaláfrýjandi hefur áfrýjað málinu með stefnu 16. október 1975, að fengnu áfrýjunarleyfi 22. september s. á. Krefst fé- lagið aðallega sýknu af kröfum gagnáfrýjanda og málskostn- aðar úr hans hendi bæði í héraði og fyrir Hæstarétti. Til vara er krafist lækkunar á kröfunum og málskostnaðar eins og í aðalkröfu. Gagnáfrýjandi áfrýjaði málinu með stefnu 24. mars 1976. Gagnáfryjunarleyfi hafði verið veitt 9. mars 1976. Aðalkrafa sagnálrýjanda er sú, að aðaláfrýjandi verði dæmdur til að greiða honum 2.795.952 krónur auk 7% ársvaxta frá 24. júlí 1969 til 24. maí 1973, 9% ársvaxta frá þeim degi til 24. júlí 1974 og 13% ársvaxta frá þeim degi til greiðsludags. Til vara krefst gagnáfrvjandi úr hendi aðaláfrýjanda 1.709.356 króna með sömu vöxtum og í aðalkröfu. Í báðum tilvikum krefst hann málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti, eins og mál- ið væri ekki gjafsóknarmál í héraði. Fyrir Hæstarétt hefur verið lagður nýr útreikningur Bjarna Þórðarsonar, cand. act., á örorkutjóni gagnáfrýjanda, og er skjalið dagsett 11. október 1977. Þar er verðmæti áætl- aðs vinnutekjutaps fundið á grundvelli ýmissa forsendna. M. a. er miðað við 7% ársvexti til 15. maí 1973, 9% til 15. júlí 1974 og 13% eftir það, 86.63% af meðalatvinnutekjun kvænira sjómanna og það, að ekki sé tekið tillit til iðsjalds- 1026 saðlry s. 0544 1901 1lihiidsti VULGitiou tt vinnute kjutapsins o.JtL.LÖO krónur. hluta útgerðarmanns til lífeyrissjóðs. Á þessum forsendun Hei fyrir dómi byggir gagnáfrýjandi á þessari tölu, en dómkrafa hans er fundin með því að lækka hana þannig: a) 20% vegna skattfrelsis örorkubóta, hagræðis eingreiðslu o. fl. (708.238 krónur). b) Greiðsla frá Tryggingastofnun ríkisins (186.998 krónur). Þessi frádráttur nemur samtals 895.236 krónum, en þar á móti kemur til hækkunar miskabótakrafa (150.000 krónur). Með þessu móti fæst fjárhæð aðalkröfu, 2.795.952 krónur. Ekki eru efni til að leyfa samkvæmt 45. gr. laga nr. 75/ 1973 hækkun dómkrafna gagnáfrýjanda, eins og hann krefst. Eins og lyst er í héraðsdómi, varð gagnáfrýjandi fyrir slysi um borð í m/b Matthildi, SH 67, þegar báturinn var að tog- veiðum á Breiðafirði snemma morguns 24. júlí 1969. Aðilja greinir á um það, hvort aðaláfrýjandi beri bótaábyrgð vegna slyssins. Héraðsdómur, sem skipaður var sérfróðum meðdóms- mönnum, komst að þeirri niðurstöðu, að það hafi hvorki verið nauðsynlegur né eðlilegur útbúnaður að hafa fríhoii (hjólbarða) á síðu bátsins til þess að hlífa honum við högs- um og hnjaski af völdum toghlerans, heldur hafi það þver! á móti skapað hættu og valdið töfum við störf á skipinu. Á Þessari niðurstöðu verður að byggja, enda hefur henni í engn verið hnekkt. Þá var það álit héraðsdóms, að stýrimaður, sein stjórnaði verki á þilfari, hafi ekki sýnt nægilega aðsæslu, og hið sama segir um vindumann. Þykir með sama hætti verða að leggja þetta til grundvallar hér í dómi. Af hálfu gagnáfryj- anda er því haldið fram, að vettlingur hans hafi fest í troll- vír, sem hafi verið táinn. Í framburði Kristmundar Halldórs- sonar skipstjóra fyrir dómi 14. september 1973 segir, að við sjópróf það, sem fram fór sama dag og slysið varð, hafi vír- arnir verið skoðaðir um borð í bátnum. Ekkert annað liggur fyrir um þessa könnun, en því hefur ekki verið mótmælt, að hún hafi farið fram. Verður aðaláfrýjanda því ekki gefin söl á, að ekki eru nú til sögn um ástand víranna. Er ósannað, að vírinn hafi verið táinn. 1027 Þegar framanskráð er virt, þykir verða að leggja ábyrgð á slysinu á aðaláfrýjanda vegna hins ófullkomna útbúnaðar og þeirrar vangæslu, sem fyrr er lýst. Þegar gagnáfrýjandi slasaðist, voru 6 menn um borð í m/b Matthildi. Sjópróf var haldið samdægurs, og gáfu þá 3 menn skýrslur, skipstjórinn, stýrimaður og 1. vélstjóri, sem var vindumaður, þegar slysið varð. Allir sögðu þessir menn, að gagnáfrýjandi hefði hrópað „hífa“, rétt áður en hann slasað- ist. Þessu neitaði gagnáfrýjandi í sjóprófi 4. október 1969. Í sjópróti 8. mars 1970 ítrekuðu skipstjórinn og vélstjórinn fyrri framburði, og skipverji, sem ekki hafði gefið skýrslu á slysdcgi, kvaðst „greinilega hafa heyrt, að Höskuldur hróp aði hífa“. Eftir að mál þetta var höfðað, voru enn teknar skýrslur í dómi af skipstjóra, vélstjóra og gagnáfrýjanda 14. september 1978. Vélstjórinn (vindumaðurinn) vék þá einn að þessu atriði og sagði eins og áður, að gagnáfrýjandi hefði hrópað „hífa“. Sjötti skipverjinn kom fyrir dóm 7. desember 1974, Hann kvaðst „ekki hafa heyrt Höskuld kalla neitt, hvorki „hífa“ né neitt annað“. Þegar allt þetta er virt, þykir verða að telja nægilega sannað, að gagnáfrýjandi hafi hrópað „hífa“ til vindumannsins, meðan gagnáfrýjandi hafði enn hendur á trollvírunum skammt neðan við blökkina. Af framanskráðu leiðir, að telja verður, að gagnáfrýjandi beri sjálfur nokkra sök á slysinu. Fallast ber á niðurstöðu héraðsdóms um sakarskiptingu, og verður aðaláfrýjanda því dæmt að greiða gagnáfrýjanda 75% af tjóni hans. Fyrir Hæstarétt hafa ekki verið lögð gögn um tekjur gagn- áfrýjanda eftir slysið. Ágreiningur er þó ekki með aðiljum um áætlað vinnutekjutap að öðru leyti en því, að því vat mótmælt af hálfu aðaláfrýjanda, að framangreind kröfu- hækkun kæmist að fyrir Hæstarétti. Rétt er að hafa hliðsjón af útreikningi Bjarna Þórðarsonar, cand. act., frá 11. október 1977. Þykir örorkutjón gagnáfrýj- anda hæfilega metið 2.000.000 króna, þegar tillit hefur verið tekið til áðurnefndrar greiðslu frá Tryggingastofnun ríkis- ins, en miski 150.000 krónur. Samkvæmt þessu verður aðal- 1028 áfrýjanda gert að greiða sagnáfryjanda 1.612.500 krónur. Vaxtakrafa saonáfrýjanda verður tekin til greina Gagnáfrýjandi fékk sjafsóknarleyfi í dóms- og kirkjur málaráðuneytinu 4. maí 1972. Í leyfisbréfinu segir, að hon- um sé veitt „gjafsóka fyrir undirrétti allt að kr. 20 þús.“. Lagaheimild er ekki til að takmarka gjafsókn með þeim hætti sem hér var gert, sbr. XI. kafla laga nr. 85/1936, einkum 173. gr. Verður takmörkunin því metin sem óskráð. Staðfesta ber ákvæði héraðsdóms um, að aðaláfrýjandi skuli greiða málskostnað í héraði að upphæð 230.000 krónur, og skal hann renna í ríkissjóð. Gjafvarnarkostnaður sagn- áfrýjanda í héraði greiðist úr ríkissjóði, þar með talin mál- flutningslaun skipaðs talsmanns hans, Skúla J. Pálmasonar hæstaréttarlögmanns, 190.000 krónur. Aðaláfrýjandi greiði sagnáfrýjanda málskostnað fyrir Hæstarétti, 250.000 krónur. Dómsorð: Aðaláfrýjandi, Stakkholt h/f, greiði gagnáfrýjanda, Höskuldi Magnússyni, 1.612.500 krónur með 7% árs- vöxtum frá 24. júlí 1969 til 24. maí 1973, 9% ársvöxtum frá þeim degi til 24. Júlí 1974 og 18% ársvöxtum frá Þeim degi til sreiðsludags. Aðaláfrýjandi greiði 230.000 krónur í málskostnað í héraði, og renni hann í ríkissjóð. Gjafvarnarkosltnaður sagnáfrýjanda í héraði greiðist úr ríkissjóði, þar með talin málflutningslaum skipaðs talsmanns hans, Skúla J. Pálmasonar hæstaréttarlögmanns, 190.000 krónur. Aðal- áfrýjandi greiði gagnáfryjanda 250.000 krónur í máls- kosnað fyrir Hæstarétti. Dómi þessum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Sératkvæði Magnúsar Þ. Torfasonar hæstaréttardómara. Ég er sammála meiri hluta dómenda um, að fallast verði á það álit héraðsdóms, að hinn óvenjulegi útbúnaður, sem var 1029 á m/b Matthildi, SH 67, til að verja skipið skemmdum at völdum toghlera, hafi getað valdið hættu og töfum við störf á skipinu. Á hitt er hins vegar að líta, að gagnáfrýjandi og stýrimaður höfðu lokið við að koma „fríholtinu“ milli tog- hlera og skipshliðar, þegar slysið varð. Tókst það án óhappa. Velta þá málsúrslit á því, hvort rétt hafi verið að verki stað- ið, þegar togvírinn var undinn inn að nýju. Skipverji sá, sem stjórnaði vindu m/b Matthildar, fylgdist með því, að gagnáfrýjandi hélt um togvírinn, meðan „frí- holtinu“ var komið fyrir milli toghlera og skipshliðar. Brýna nauðsyn bar til að vindumaður gætti þess vandlega, að gagn. áfrýjandi hefði sleppt taki á vírnum, áður en tekið væri til við að draga togvírinn inn að nýju, sérstaklega þar sem gagn- áfrýjandi hafði haft tak á virnum rétt fyrir neðan blökkina. Verður að fallast á það, að skort hafi á næga aðgæsiu af hálfu vindumanns í framangreindu tilliti. Ber aðaláfrýjandi fébóta- ábyrgð á því tjóni, sem af hlaust. Á það er hins vegar að líta, svo sem greinir í atkvæði meiri hluta dómenda, að við það verður að miða, að gagnáfrýjandi hafi sjálfur gefið til kynna, að hefjast mætti a um að vinda togvírinn inn að nýju, með því að kalla „hífa“. Átti gagnáfrýjandi því einnig sök á slysinu að 0 jé ti með fljótræði sínu, enda fellst ég á það með meiri hluta dómenda, að ekki séu nægar líkur að því leiddar, að hann hafi fest vettling sinn í togvírnum. Tel ég, eins og atvikum er háttað, að rétt sé, að aðaláfrýjandi bæti gsagnáfrýjanda tjón hans að hálfu, en sjálfur beri hann það að hálfu. Eg fellst á mat meiri hluta dómenda á tjóni g sagnáfrýjanda. Einnig fellst ég á það, sem greinir Í atkvæði þeirra um, að eigi hafi verið rétt að takmarka gjafsóknarleyfi sagnáfrvj- anda fyrir héraðsdómi með þeim hætti sem gert var. Samkvæmt framansögðu tel ég, að úrslit málsins eigi að verða þau, að aðaláfrýjandi verði dæmdur til að greiða gagn- áfrýjanda 1.075.000 krónur með vöxtum svo sem kralist er. Þá greiði hann og málskostnað í héraði, 180.000 krónur, er renni í ríkissjóð, en málflutningslaun skipaðs talsmanns hans í héraði verði ákveðin 150.000 krónur. Málskostnaður fyrir 1030 Hæsiaréiti úr hendi aðaláfrýjanda til gagnáfrýjanda verði 200.000 krónur. Dómur sjó- og verslunardóms Snæfellsnes- og Hnappadalssýslu 28. desember 1974. I. Mál þetta, sem dómtekið var þann 7. desember 1974, hefur Höskuldur Magnússon sjómaður, Brautarholti 6, Ólafsvík, höfðað fyrir sjó- og verslunardómi Snæfellsnes- og Hnappadalssýslu með stefnu, útgefinni 20. júlí 1972, gegn Stakkholti h/f, Ólafsvík, og Tryggingamiðstöðinni h/f, Reykjavík, til réttargæslu, til greiðslu skaðabóta að fjárhæð kr. 1.192.656 ásamt 7% ársvöxtum frá 24. júlí 1969 til greiðsludags og málskostnaðar að skaðlausu, eins og málið væri ekki gjafsóknarmál, en stefnanda var veitt gjafsókn í málinu 4. maí 1972. Undir rekstri málsins og með samþykki lögmanns stefnda hef- ur stefnandi breytt og hækkað dómkröfur sínar, og eru þær við dómtöku málsins þær, að stefndi, Stakkholt h/f, verði dæmdur til þess að greiða stefnanda kr. 1.709.356 með 7% ársvöxtum frá 24. júlí 1969 til 24. maí 1973, 9% ársvöxtum frá þeim degi til 24. júlí 1974 og 13% ársvöxtum frá þeim degi til greiðsludags og málskostnað að skaðlausu, eins og málið væri ekki gjafsóknarmál. Stefndi, Stakkholt h/f, gerir þær dómkröfur aðallega, að hann verði sýknaður, og til vara, að stefnukrafan verði lækkuð veru- lega. Í báðum tilvikum er krafist málskostnaðar úr hendi stefn- anda. Á hendur réttargæslustefnda eru ekki gerðar sjálfstæðar dóm- kröfur, og af hans hálfu eru ekki gerðar kröfur. II. Málavextir eru þessir: Þann 24. júlí árið 1969 var v/s Matthildur, SH 67, frá Ólafsvík, 104 tonn brúttó að stærð, á togveiðum á Breiðafirði ca 20 sjó- mílur frá Ólafsvík á svonefndum Fláka. Skipið er eign stefnda, Stakkholts h/f, og áhöfn þess tryggð hjá réttargæslustefnda, Tryggingamiðstöðinni h/f. Sérstakt fríholt (bíldekk) var haft á síðu skipsins, þegar hlerinn var tekinn, til þess að forða skipinu frá höggum af hleranum, en slitjárn (slitvörn) var ekki á hlið skipsins. Klukkan 0545 var verið að taka vörpuna inn, Veður var gott og sjólag gott. Stefnandi var við forgálgann ásamt stýri- 1031 manni, Víkingi Halldórssyni. Þegar hlerinn kom upp, fylgdi frí- holtið með. Hlerinn var því látinn síga aftur til þess að koma fríholtinu á milli hlera og skips. Þegar hlerinn var kominn niður undir sjó, reyndi stýrimaðurinn, að sögn stefnanda, að ýta hler- anum frá með því að taka um vírinn og ýta honum út frá síðu skipsins. Stýrimaðurinn hafði þó ekki afl til þess einn, og kom stefnandi honum til hjálpar samkvæmt beiðni stýrimannsins, að sögn stefnanda. Með sameiginlegu átaki gátu þeir ýtt hleranum svo langt frá, að fríholtið féll niður á milli hlera og skips. Tak stefnanda um vírinn var fyrir ofan tak stýrimannsins og ca 23 tet frá blökkinni, og hélt hann um vírinn með hægri hendinni. Þegar aftur var híft upp, fylgdi hönd stefnanda með vírnum upp í blökkina með þeim afleiðingum, að þumalfingurinn laskaðist svo, að taka varð hann af hendinni síðar. Klukkan 0600 var lagt af stað til Ólafsvíkur og komið þangað um kl. 0830. Þá var þegar farið með stefnanda til læknis. Ill. Stefnandi reisir kröfur sínar á því í fyrsta lagi, að búnaður skipsins hafi að ýmsu leyti verið ófullnægjandi til þeirra veiða, sem skipið stundaði. Enginn sérstakur búnaður hafi verið á byrð- ingi til varnar skemmdum af völdum toghlera, en þess í stað verið reynt að verja síðuna hnjaski með því að skjóta fríholti á milii skips og hlera, en slíkt hljóti að hafa í för með sér aukna hættu fyrir skipverja. Þá hafi togvírinn verið gallaður þannig, að vír- tittir hafi staðið út úr honum, og hafi slysið átt sér stað með þeim hætti, að vettlingur stefnanda hafi fest í vírgöddunum og hati hann ekki getað losað sig. Í öðru lagi byggir stefnandi kröfur sínar á því, að vangæsla yfirmanna skipsins hafi verið meðvirkandi ástæða til slyssins. Vangæsla þessi hafi komið fram í því, að stýrimaðurinn hafi ekki mælt fyrir um annað vinnufyrirkomulag, er hann varð þess var. að ekki var allt með felldu við uppkomu hlerans, en vinnan hafi verið framkvæmd undir stjórn stýrimannsins. Enn fremur að vindumaðurinn hafi ekki sýnt þá árvekni og aðgæslu, sem hon- um bar, við starf sitt og slysið orsakast af því. Stefndi byggir sýknukröfu sína á því, að óvarkárni stefnanda sé orsök slyssins, og hann beri því einn ábyrgð á tjóni sínu. Það hafi verið stefnandi, sem gaf fyrirmæli um að „hífa“, og þegar síðan var „híft“, lenti hönd stefnanda í blökkinni. Áhöfn skipsins eða búnaði þess sé því ekki um að kenna slys þetta. 1032 Varakröfu sína, um verulega lækkun stefnufjárhæðar, byggir stefndi á því, að þó svo að stefndi verði talinn bera einhverja ábyrgð á slysinu, sé augljóst, að stefnandi eigi verulega sök á því sjálfur. Enn fremur beri að reikna með tekjum stefnanda sam- kvæmt skattframtölum þriggja síðustu ára við ákvörðun bóta- fjárhæðar og auk þess sé eðlilegt að reikna með 30%-—-40% lækk- un vegna skattahagræðis og eingreiðslu. IV. Þegar slysið skeði, var skipstjórinn, Kristmundur Halldórsson, í stýrishúsi, 1. vélstjóri, Randver Alfonsson, við vinduna, stýri- maðurinn, Víkingur Halldórsson, hjá stefnanda við forgálgann. Pétur Bogason háseti við afturgálgann og Guðmundur Geirsson háseti framan við vinduna hjá vélstjóranum. Allir framangreindir skipverjar hafa komið fyrir dóm og gefið skýrslur í málinu. Stefnandi skýrir frá málsatvikum á þá leið, að þegar slysið skeði, hafi hann verið með á höndunum nýja vettlinga, sem hann notaði nú í fyrsta sinni. Segir hann, að vettlingurinn hafi fest í vírnum þannig, að gaddur stakkst í gegnum hann, og hafi hann ekki með nokkru móti getað losað sig. Þó hafi ekki verið annað sýnilegt en að vírinn væri nýlegur og heill. Stefnandi segist hafa kallað „stopp, stopp“, þegar hann fann, að hann var fastur, og gefið merki með því að veifa lausu hendinni aftur fyrir sig. Hann kveðst hafa tekið á af öllum kröftum við að reyna að losa sig og rembst svo við, að köll hans um stopp hafi e. t. v. ekki verið eins hávær og ella, enda virðist vindumaðurinn ekki hafa heyrt þau. Fiöndin lenti síðan flöt í blökkina og vírinn yfir greipina. Stefn- andi æpti upp af sársaukanum, og var spilið þá stöðvað. Stefn- andi kveðst aldrei hafa kallað „hífa“. Vitnið Kristmundur Halldórsson skipstjóri skýrir svo frá, að hann hafi verið í stýrishúsi, þegar hann heyrði stefnanda hrópa „hífa“ og síðan reka upp vein. Hann kveðst ekki hafa séð, þegar slysið varð, og ekki hafa orðið þess var, að stefnandi festist í neinu, og hafi hann komið þegar í stað til sín eftir slysið og látið sig gera að sárinu til bráðabirgða. Vitnið kveðst ekki hafa orðið þess vart, að stefnandi gæfi merki með lausu hendinni aftur fyrir sig. Þá telur vitnið ólíklegt, að vírinn hafi verið gaðdaður, því að hann hafi verið alveg nýr, eða aðeins nokkurra daga gamall, en alltaf geti þó komið gaddar á vír, jafnvel þó að hann sé nýr. Þá segir vitnið, að sami maður hafi alltaf verið við vinduna, stefn- 1033 andi hafi yfirleitt verið við gálgann og tekið á móti og stýri- maðurinn hafi verið þar, sem þörf var á hverju sinni. Vitnið er stofnandi og hluthafi í Stakkholti h/f. Vitnið Randver Viggó Alfonsson, 1. vélstjóri, skýrir svo frá, að það hafi stjórnað vindunni, þegar slysið varð. Stefnandi hafi stað- ið við fremri gálgann og snúið við sér baki. Vitnið telur sig hafa slakað af sjálfsdáðum, þegar það sá fríholtið koma upp fyrir borð- stokkinn, en síðan híft aftur eftir fyrirskipun frá stefnanda, sem það kveðst hafa heyrt kalla „hífa“. Vitnið kveðst hafa horft á stefnanda og hafi tak hans um vírinn verið ca 2 fet frá blökkinni og hafi það tekið nokkrar sekúndur að hífa þessi tvö fet. Vitnið kveðst ekki hafa heyrt stefnanda kalla „stopp, stopp“ og ekki séð hann veifa hendinni til merkis um að stöðva vinduna. Þar eð stefnandi var á milli vitnisins og vírsins, kveðst vitnið ekki hafa séð, að stefnandi hélt um vírinn, fyrr en of seint og ekki tekið eftir neinu, fyrr en hönd stefnanda var alveg komin í blökkina. Vitnið tók eftir því, að stefnandi hafði strigavettlinga á höndum, er slysið varð. Vitnið segir, að það sé möguleiki á því, að stefn- andi hafi fest sig í vírnum, þó að það sé hæpið, þar sem um nýjan vír var að ræða. Við sjópróf þann 8. mars 1970 taldi vitnið, að það hefði verið eðlilegt, eins og á stóð, að ýta á vírana til þess að koma hleranum frá, en hins vegar hefði e. t. v. verið hægt að ná hleranum frá með því að fíra honum niður og snúa skipinu til stjórnborða. Í þing- haldi í þessu máli þann 14. september 1973 segir vitnið hins vegar, að það telji ekki gerlegt að ýta hleranum frá með því að ýta á vírinn, þar sem hlerinn sé það þungur, eða 700—-800 kg. Hins vegar sé hægt að ýta hleranum frá, þegar hann sé kominn það hátt upp, að hægt sé að ná til hans beint. Þá segir vitnið, að venju- lega sé aðeins einn maður við hlerann og hafi það að þessu sinni verið stefnandi, en stýrimaðurinn hafi komið honum til hjálpar til þess að koma hleranum frá, en vitnið kveðst ekki muna, hvort það var sérstaklega starf stefnanda að vera á hleranum. Vitnið kveðst ekki vita til þess, að fríholt hafi verið notuð á sama hátt á skipum frá Ólafsvík, og segir, að hætt hafi verið við að nota fríholtið strax eftir slysið, en veit ekki hvers vegna. Vitn- ið kveðst ekki minnast þess, að skipverjar hafi kvartað undan því, að fríholtið væri notað, hins vegar hafi verið óþægilegt að hafa fríholtið í þessu tilfelli, þar sem gálginn sló ekki meira út en hann gerði, en það kveðst ekki geta sagt til um það, hvort það skapi hættu. Þá segir vitnið, að þetta hafi verið síldargálgi, en 1034 ekki trollgálgi, en telur það ekki hafa verið verra til hífingar eða hættulegra. Skipt hafi verið um gálsa árið eftir og þá settur trollgálgi á skipið. Það var hærri gálgi og settur til þess, að hægt væri að taka lengjuna inn í einu. Vitni þetta og Kristmundur Hall- dórsson skipstjóri og Víkingur Halldórsson stýrimaður eru syst- kinabörn. Víkingur Halldórsson stýrimaður kveðst hafa staðið rétt hjá stefnanda, er slysið varð, en ekki fylgst með honum sérstaklega, enda haft nógu að sinna. Vitnið segir, að stefnandi hafi kallað „hífa“ og varpan þá verið hífð nokkuð inn, en vindumaðurinn stöðvað vinduna, er hann sá, að hönd stefnanda var komin í blökk- ina. Vitnið telur, að stefnandi hljóti að hafa gripið í vírinn með hægri hendi og hafi hann verið með sirigavettlinga á höndum. Togvírinn hafi verið nýr og ótáinn. Vitnið er stofnandi og hlut- hafi í Stakkholti h/f. Pétur Bogason háseti var við afturgálgann, er slysið átti sér stað. Hann kveðst ekki hafa séð, hvað fram fór við forgálgann umrætt sinn, en kveðst greinilega hafa heyrt, að stefnandi hróp- aði „hífa“. Hann kveðst ekki hafa litið við, fyrr en hann heyrði sársaukavein stefnanda. Vitnið Guðmundur Geirsson háseti stóð framan við vinduna hjá vélstjóranum, þegar slysið skeði. Hlerinn var að koma upp og lenti milli skipsins og fríholtsins. Stefnandi reyndi að ýta hler- arum frá með vinstri hendinni og hélt um vírinn með hægri hendi sér til stuðnings. Þetta varaði í 3—4 mínútur. Enginn aðstoðaði stefnanda við þetta. Stýrimaðurinn stóð við forgálgann hjá stefn- anda. Vitnið kveðst ekki hafa heyrt stefnanda kalla neitt, hvorki „hífa“ né neitt annað. Um tvö fet hafi verið milli handarinnar og blakkarinnar, meðan stefnandi var að reyna að ýta hleranum frá. Vitnið kveðst ekki hafa tekið eftir því, að stefnandi reyndi að losa höndina eða sleppa takinu, en allt í einu heyrði vitnið óp frá stefnanda og sá hann beygja sig niður og setja höndina undir sig. Þá var stefnandi laus úr blökkinni. Vitnið kveðst ekki vita til þess, að kvartað hafi verið undan því, að bíldekkið væri notað sem fríholt, og segir, að það hafi verið notað áfram eftir slysið. Vitnið segir, að venjulegur trollgálgi hafi verið á skipinu. Þá segir vitnið, að hægt hafi verið að stöðva vinduna með einu hand- taki með því að færa til sveif. Þá segir vitnið, að hugsanlegt sé, að togvindur fari af stað sjálfkrafa, ef stjórnstönginni sé sleppt eða slakað á henni, en það viti ekki, hvort þessi vinda hafi verið þann- ig gerð. Enn fremur segir vitnið, að það hljóti að hafa verið aug- 1035 ljóst öllum, sem á horfðu, að stefnandi hélt um vírinn. Vitnið seg- ir, að hleranum hafi oft áður verið ýtt frá á þennan hátt, en einnig hafi verið hægt að slaka hleranum niður og hífa aftur og hafi það einnig oft verið gert. Vitnið kveðst ekki muna, hvort búið var að taka inn afturhlerann. Ni Sama dag og stefnandi slasaðist var hann lagður inn á hand- læknisdeild Landspítalans í Reykjavík til aðgerðar. Þann 24. janúar 1971 mat Stefán Guðnason læknir örorku stefnanda, og er Örorkumatið svohljóðandi: „Örorkumat. Höskuldur Magnússon, f. 6/5 1927, Brautarholti 6, Ólafsvík. Sjóvinnuslys, 24. júlí 1969. Slasaði var við vinnu sína á fiskiskipi úti á sjó, er hann lenti með hægri hönd milli vírs og blakkar og skaddaðist höndin. Þrem- ur til fjórum klukkustundum síðar gerði héraðslæknirinn í Ólafs- vík að meiðslum til bráðabirgða og bjó um höndina, en síðan var slasaði fluttur í Landspítala, IV-deild, og kom hann þangað sam- dægurs. Slasaði dvaldi í því sjúkrahúsi vegna þessa slyss og afleiðinga þess, að því er virðist, fjórum sinnum: 24/7 til 22/8 1969, 8/12 til 22/12 1969, 23/3 til 31/3 1970 og 18/4 til 30/4 1970. Fyrir liggur nú vottorð Árna Björnssonar læknis þar, dagsett 4/12 1970, svohljóðandi: „Höskuldur Magnússon, f. 6/5 1927, til heimilis Brautarholti 6, Ólafsvík, var lagður inn á Handlækningadeild Landspítalans hinn 24/7 1969 vegna áverka á hægri hendi, sem hann hafði orðið fyr- ir að sögn, er hann lenti með höndina í togvindu á bát snemma morguns þann sama dag. Við skoðun við komu á sjúkrahúsið er ástandi handarinnar lýst á eftirfarandi hátt: Alldjúpur tættur skurður er yfir þumalfing- ursþófanum, og liggur hann í boga upp greipina milli I. og II. fing- urs og svo yfir á handarbakið ofanvert, en hinn endinn á skurð- inum endar ofan á þumalfingrinum rétt við grunnliðinn. Skurð- inum er haldið saman á tveimur stöðum með silkispottum. Slas- aði getur lítillega beygt og rétt í carpometacarpal og metacarpo- phalangeallið þumalfingursins, en virðist ekki hafa tilfinningu lófamegin í þumalfingrinum frá góm allt að skurðinum, en ofan- vert á fingrinum virðist tilfinning vera eðlileg. Hreyfingar í fing- 1036 urliðum eru litlar, en skyn virðist óskert, þumalfingur er dálítið hláleitur Kom fram af þessari lýsingu, að þumalfingurinn var nær því slitinn af, en þó virtist vera eitthvert líf í honum til að byrja með. Sárið var hreinsað, og við það kom í ljós, að einnig var um að ræða brot á fingrinum. Brotinu var fest og sárið saumað, og gifs lagt á fingurinn. Þegar skipt var á sárinu þann 1/8 1969, var greinilegt, að drep mundi koma í hluta af fingrinum. Þann 15/8 varð að taka fingurinn mest allan í burtu vegna dreps. Þrem dög- um síðar var gerður húðflutningur á sárið, sem þá var ógróið á þumalfingrinum, og slasaði útskrifaðist eftir það þann 22/8 1969. Hinn 8/12 1969 kom hann inn á sjúkrahúsið aftur, að þessu sinni í þeim tilgangi að láta lengja þumalfingursstúfinn. Var það gert í tveimur atrennum, í fyrra skiptið hinn 10/12 1969 og í seinni atrennu þann 23/3 1970. Hann útskrifaðist þann 31/3 1970, en kom aftur inn þann 18/4, og hafði þá komið ígerð í hið ný- flutia bein. Varð það til þess, að allverulegur hluti af því eyddist, en þó lengdist fingurstúfurinn hér um bil um Í em. Slasaði útskrifaðist að þessu sinni þann 30/4 1970, og í niður- stöðu segir svo: Að á hausti komanda verður því að ákveða m. t. t. þess, hver starfshæfni handarinnar er, hvað gera skal. Kemur tvennt til greina, annarsvegar að sleppa öllum frekari aðgerðum, einkum m. t. t. þess, að slasaði virðist geta notað höndina all- sæmilega eins og er, en hins vegar að lengja stúfinn, og mundi það þýða, að flytja yrði húð til dæmis frá hinum handleggnum, setja í hana bein, og síðan yrði að flytja eyju með tilfinningu í Þennan þumalfingursstúf. Allar þessar aðgerðir mundu vafalaust taka nokkra mánuði, ef allt gengi eðlilega.“ Um er að ræða 43 ára gamlan vélstjóra á fiskiskipi, sem missti mestallan hægri þumalfingur í slysi við sjóvinnu fyrir hálfu öðru ári. Hann dvaldi í Handlæknisdeild Landspítala af þessum sökum, samtals nær 9 vikur á árunum 1969 og 1970, til læknisaðgerða. Slasaði var talinn óvinnufær frá slysdegi til 6/5 1970, og eftir bað telst vinnugeta hans nokkuð skert varanlega. Það þykir því tímabært að meta nú þá tímabundnu og varan- legu örorku, sem slasaði hefur hlotið af völdum þessa slyss, og telst hún hæfilega metin sem nú greinir: frá 24. júlí 1969 til 6. maí 1970 100% eftir það í sex mánuði 50% eftir það varanlega 25%.,“ Á grundvelli örorkumatsins hefur Bjarni Þórðarson, cand. act., 1037 teiknað út örorkutjón stefnanda þrisvar sinnum, og eru örorku- tjónsútreikningarnir dagsettir 24. maí 1971, 28. ágúst 1973 og 18. nóvember 1974. Í útreikningi, dagsettum 24. maí 1971, segir m. a. svo: „Höskuldur er sagður fæddur 6. maí 1927 og hefur samkvæmt því verið 42 ára að aldri, er hann varð fyrir slysinu. Samkvæmt ljósritum af skattframtölum (óstaðfestum) Hösk- ulds árin 1967—-1969 hafa vinnutekjur hans þrjú almanaksárin fyrir slysið verið sem hér segir: Árið 1966 kr. 173.276.00 Árið 1967 — 218.539.00 Árið 1968 — 236.513.00 Tekna þessara aflaði Höskuldur að mestu leyti sem vélstjóri á fiskiskipum. Við áætlun framtíðarvinnutekna er venja að leggja til grundvallar vinnutekjur síðustu þriggja ára fyrir slysið. Hins vegar hafið þér óskað eftir, að einnig væri miðað við meðaltekjur sjómanna, þar sem Höskuldur hafi átt við nokkra vanheilsu að stríða árin fyrir slysið, sem nú hafi verið ráðin bót á. I. Ég hefi umreiknað vinnutekjur Höskulds árin 1966 til 1968 til kauplags á slysdegi og síðan eftir breytingum á bolfiskverði til sjómanna. Meðaltal þannig umreiknaðra tekna þessara þriggja ára nota ég sem áætlaðar framtíðarvinnutekjur frá slysdegi. Eru þær sýndar í næstu töflu. Þar er einnig sýnt áætlað vinnutekju- tap, þegar gert er ráð fyrir, að það sé á hverjum tíma sami hundr- aðshluti af áætluðum vinnutekjum og örorkan er metin. Áætlað Áætlaðar vinnutekju- vinnutekjur: tap: 1. árið eftir slysið . .......... kr. 272.523.00 kr. 240.724.00 2. árið eftir slysið . .......... — 344.869.00 — 107.838.00 Síðan áfleða, sagga — 371.824.00 — 94.456.00 Verðmæti þannig áætlaðs vinnutekjutaps reiknast mér nema á slysdegi: Vegna tímabundinnar örorku ............. „2... kr. 270.877.00 Vegna varanlegrar Örorku ..........000.00.0.... — 960.526.00 Kr. 1.231.403.00 1038 II. Á síðustu árum hafa orðið verulegar sveiflur á vinnutekjum sjómanna, og er hví nokkrum erfiðleikum bundið að finna raun- hæfan grundvöll fyrir áætlun meðaltekna þeirra í framtíðinni. Samkvæmt úrtaksathugunum Efnahagsstofnunarinnar voru með- alatvinnutekjur kvæntra sjómanna að meðaltali 18.7% hærri en meðalatvinnutekjur kvæntra verkamanna árin 1951— 1960. Á ár- unum 1961— 1966 voru þær 36.9% hærri að meðaltali, en árið 1967 verður hér veruleg lækkun á, og það ár eru þær 5.3% hærri og árið 1968 6.89% hærri. Árið 1969 hækka þær nokkuð miðað við tekjur verkamanna og voru þá 14.4% hærri. Ég hefi hér áætlað meðaltekjur sjómanna frá ársbyrjun 1970 á tvo vegu. Í fyrsta lagi hefi ég umreiknað meðalatvinnutekjur kvæntra sjómanna árin 1965—-1969 til kauplags á slysdegi og síð- an eftir breytingum á verði bolfisks til sjómanna. Meðaltal þann- ig umreiknaðra meðalatvinnutekna þessara fimm ára áætla ég sem meðaltekjur sjómanna frá 1. janúar 1970. Í næstu töflu eru áætlaðar vinnutekjur Höskulds sýndar frá slysdegi, þar sem gert er ráð fyrir, að þær séu jafnháar meðaltekjum sjómanna, áætluð- um eins og að framan greinir frá 1. jan. 1970 og frá slysdegi til bess tíma jafnháar meðalatvinnutekjum kvæntra sjómanna á ár- inu 1969. Þá er einnig sýnt vinnutekjutap áætlað á sama hátt og hér á undan: Áætlað Áætlaðar vinnutekju- vinnutekjur: tap: 1. árið eftir slysið . ........ kr.332.859.00 kr. 292.933.00 2. árið eftir slysið ............ — 432.985.00 — 135.390.00 síðan árlega . .........0...... — 474.360.00 — 118.590.00 Verðmæti þannig áætlaðs vinnutekjutaps reiknast mér nema á slysdegi: Vegna tímabundinnar örorku .................. kr. 331.122.00 Vegna varanlegrar Örorku ................. -. — 1.205.945.00 Samtals kr. 1.537.067.00 Í öðru lagi hefi ég áætlað meðaltekjur á sama hátt og áður, nema að miðað er við meðaltal umreiknaðra meðalatvinnutekna sjómanna árin 1967—1969. Áætlaðar vinnutekjur Höskulds os áætlað vinnutekjutap á sömu forsendum og áður yrði þá: 1039 Áætlað Áætlaðar vinnutekju- vinnutekjur: tap: A A kr. 305.266.00 kr. 270.695.00 2. árið RA — 374.918.00 — 117.234.00 síðan árlega ........0.00.0.2.... — 410.744.00 — 102.686.00 Verðmæti þannig áætlaðs vinnutekjutaps reiknast mér nema á slysdegi: Vegna tímabundinnar örorku ........ = eg gun Í kr. 292.016.00 Vegna varanlegrar örorku .....0..0000..... — 1.023.425.00 Samtals kr. 1.315.441.00 Til samanburðar vil ég benda á, að ég hefi áætlað meðalatvinnu- tekjur kvæntra verkamanna á kauplagi nú kr. 344.145.00 á ári (eru þá meðalatvinnutekjur áranna 1965—1969 umreiknaðar til kauplags nú). Áætlaðar meðaltekjur sjómanna miðað við 1965-- 1969 eru því 37.8% hærri, en þannig áætlaðar meðalatvinnutekj- ur verkamanna og meðaltekjur miðað við 1967—1969 eru 19.4% hærri. Við útreikningana hefur ekki verið tekið tillit til greiðslna frá Tryggingastofnun ríkisins, og ekki hefur verið gerður frádráttur vegna opinberra gjalda. Við útreikninginn hef ég notað 7% vexti p. a, dánarlíkur ís- lenzkra karla samkvæmt reynslu áranna 1951—-1960 og líkur fyr- ir missi starfsorku samkvæmt sænskri reynslu.“ Endanlegar dómkröfur stefnanda eru byggðar á örorkutjóns- útreikningnum frá 18. nóvember 1974, en hann hljóðar svo: „Örorkutjón Höskulds Magnússonar. Í bréfi, dags. 10. okt. sl., óskið þér, hr. hæstaréttarlögmaður, að ég reikni að nýju örorkutjón Höskulds Magnússonar, Ólafsvík, þar sem tekið sé tillit til kaupgjaldsbreytinga, síðan ég reiknaði örorkutjón hans 28. ágúst 1973, svo og vaxtabreytingar 16. maí 1973. Áður hafði ég reiknað örorkutjón hans 24. maí 1971. Í útreikningi mínum 28. ágúst 1973 áætlaði ég Höskuldi fram- tíðarvinnutekjur sem sama hundraðshluta af meðalatvinnutekjum kvæntra sjómanna á hverjum tíma og vinnutekjur hans árin 1966 —-1968 voru af meðalatvinnutekjunum þau ár að meðaltali eða 86.63%. Nú liggja fyrir upplýsingar um þær meðalatvinnutekjur 1040 til og með árinu 1973. Síðan er miðað við 122.9% af meðaltali umreiknaðra meðalatvinnutekna verkamanna árin 1969—-1973, en á árunum 1964—1973 voru meðalatvinnutekjur sjómanna 22.9% hærri en meðalatvinnutekjur verkamanna að meðaltali. Þannig áætlaðar vinnutekjur og vinnutekjutap áætlað eins og í fyrri útreikningum er sýnt í næstu töflu: Áætlað Áætlaðar vinnutekju- vinnutekjur: tap: 1. árið eftir slysið .......... kr. 282.824.00 kr. 248.891.00 2. árið eftir slysið ....... .. — 360.903.00 — 108.365.00 3. árið eftir slysið .......... — 447.831.00 — 111.958.00 4. árið eftir slysið ........ .„ — 628.165.00 — 157.041.00 5. árið eftir slysið ....... .. — 814.017.00 — 203.504.00 6. árið eftir slysið .......... — 1.011.711.00 — 252.928.00 síðan árlega .........0.0..0%% — 1.061.666.00 — 265.417.00 Verðmæti þannig áætlaðs vinnutekjutaps reiknast mér nema á slysdegi: Miðað við Miðað við 7% til 15. maí Vegna tímab. 7% vextip.a. 9% vextip.a. "73 og 9% síðan örorku kr. 273.017.00 kr. 269.564.00 kr. 273.017.00 Vegna varanl. örorku — 2.337.309.00 —- 1.913.378.00 — 1.980.449.00 Samtals kr. 2.610.326.00 kr.2.182.942.00 kr. 2.253.466.00 Ef meðalatvinnutekjur sjómanna eru lagðar til grundvallar, nækkar verðmætið um 15,3%. Ef gert er ráð fyrir, að iðgjaldshluta útgerðarmanns til lífeyris- sjóðs sé bætt við áætlaðar vinnutekjur, reiknast mér verðmæti áætlaðs vinnutekjutaps hækka um kr. 80.848.00, ef miðað er við 7% vexti p. a., og kr. 66.715.00 miðað við 9%. Er þá eins og áður miðað við iðgjaldsgreiðslu vegna vélstjóra allt árið. Reiknigrundvöllur er hinn sami og í fyrri útreikningi, nema hér er miðað við 7% og 9% vexti p. a., en almennir innlánsvextir voru hækkaðir í 9% p. a. 16. maí 1973. Þeir voru aftur hækkaðir í 13% 16. júlí 1974, en hér hefur ekki verið tekið tillit til þess.“ VI. Dómkröfur sínar miðar stefnandi við þá reikningsútfærslu 1041 tryggingafræðingsins, sem gerir ráð fyrir 9% framtíðarvöxtum, og sundurliðar hann kröfur sínar þannig: 1. Örorkutjón kr. 2.182.942 —- 20% frádráttur vegna skattfrelsis örorkubóta, hagræðis við eingreiðslu o .fl. kr. 436.588 Greitt af Tryggingastofnun ríkisins — 186.998 — 623.586 Kr. 1.559.356 2. Bætur vegna röskunar á stöðu og högum og vegna þjáninga og lýta — 150.000 Samtals kr. 1.709.356 Það er álit dómsins, að það hafi hvorki verið nauðsynlegur né eðlilegur útbúnaður að hafa fríholt á síðu skipsins til þess að hlífa því við höggum og hnjaski af völdum hlerans, heldur skapi það þvert á móti hættu og valdi töfum við störf á skipinu, og er hin- um sérfróðu meðdómsmönnum ekki kunnugt um, að slíkur út- búnaður sé tíðkaður við togveiðar. Dómurinn lítur því svo á, að notkun fríholtsins á þann hátt, sem hér um ræðir, sé meginorsök slyssins. Einnig er það álit dómsins, að stýrimaðurinn, sem stjórn- aði verki á þilfari, hafi ekki sýnt af sér nægilega aðgæslu við störf sín, t. d. með því að láta haga vinnunni á annan veg en gert var, þegar í ljós kom, að fríholtið var fyrir og dróst upp með hler- anum. Þá megi einnig rekja orsakir slyssins til þess, að vindu- maðurinn hafi sýnt óvarkárni við stjórn vindunnar með því að hífa vírinn inn, meðan stefnandi hafði ennþá tak á honum, og sérstaklega þar sem tak stefnanda á vírnum var aðeins 2—-3 fet frá blökkinni, eins og vindumaðurinn m. a. hefur sjálfur lýst. Það er einnig álit hinna sérfróðu meðdómsmanna, að það taki svo ör- skamma stund að hífa togvíra 2—3 fet, að stefnandi hefði getað lent með höndina í blökkinni án þess að festast í vírnum. Það er því ekki ástæða til þess að vera með hugleiðingar út af því, hvort stefnandi hafi verið fastur í vírnum eða ekki, eða því, hvort hann hafi kallað hífa eða ekki. Yfirmenn skipsins eru þannig venslaðir innbyrðis og í þeim tengslum við útgerð skipsins, að varhugavert má telja að leggja mikið upp úr vitnisburði þeirra, og þó að vindu- Maðurinn telji sig hafa heyrt stefnanda kalla hífa, bar honum að gæta fyllstu varúðar, eins og aðstæður allar voru, og tengja vind- 66 1042 una ekki dráttarafli, nema vera viss um, að hættulaust væri. Ábyrgð á slysinu, og þar með tjóni stefnanda, verður því að meg- inhluta að leggja á stefnda. Á hinn bóginn ber á það að líta, að stefnandi virðist ekki hafa sýnt fyllstu aðgæslu við störf sín umrætt sinn, þar sem honum mátti vera ljós sú hætta, sem lá í því að halda um togvírinn svo nálægt blökkinni. Niðurstaða dómsins er því sú, að skipta beri sök í máli þessu og beri stefndi Stakkholt h/f 3/4 hluta sakar, en stefnandi beri sjálfur ábyrgð á tjóni sínu að 1/4 hluta. Við ákvörðun bóta þykir rétt að leggja til grundvallar örorku- tjónsútreikninga Bjarna Þórðarsonar tryggingafræðings frá 18. nóvember 1974, og þykir mega fallast á það með stefnanda, að rétt sé að miða við útreikning þann, sem gerir ráð fyrir 9% fram- tíðarvöxtum. Einnig þykir mega fallast á kröfu stefnanda um bætur vegna röskunar á stöðu og högum og vegna þjáninga og lýta. Kröfur stefnanda verða því teknar til greina að þessu leyti og stefndi Stakkholt h/f dæmdur til þess að greiða stefnanda kr. 1.282.017 með 7% ársvöxtum frá 24. júlí 1969 til 24. maí 1973, 9% ársvöxtum frá þeim degi til 24. júlí 1974 og 13% ársvöxtum trá þeim degi til greiðsludags. Eftir þessum úrslitum þykir rétt, að stefndi greiði stefnanda málskostnað, er þykir hæfilega ákveðinn kr. 230.000, þar af greið- ist lögmanni stefnanda, Skúla J. Pálmasyni hæstaréttarlögmanni, hluti af talsmannslaunum, kr. 20.000, úr ríkissjóði. Við ákvörðun málskostnaðar er tekið tillit til útlagðs kostnaðar. Dóminn kvað upp Jón S. Magnússon, fulltrúi sýslumanns, ásamt neðdómsmönnunum Pétri Ágústssyni og Sigurði Hreiðarssyni skipstjórum. Dómsorð: Stefndi, Stakkholt h/f, greiði stefnanda, Höskuldi Magn- ússyni, kr. 1.282.017 með 7% ársvöxtum frá 24. júlí 1969 til 24. maí 1973, 9% ársvöxum frá þeim degi til 24. júlí 1974, og 13% ársvöxtum frá þeim degi til greiðsludags. Stefndi greiði stefnanda málskostnað, er ákveðst kr. 230.000, þar af greiðist lögmanni stefnanda, Skúla J. Pálma- syni hæstaréttarlögmanni, hluti af talsmannslaunum, kr. 20.000, úr ríkissjóði. Dómi þessum ber að fullnægja innan 15 daga frá birtingu hans að viðlagðri aðför að lögum. 1043 Mánudaginn 24. október 1977. Nr. 181/1977. Ákæruvaldið gegn Sigurði Óttari Hreinssyni. Kærumál. Gæsluvarðhald. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Magnús Þ. Toria- son, Björn Sveinbjörnsson og Logi Einarsson. Varnaraðili hefur samkvæmt heimild í 3. tl. 172. gr. laga nr, 74/1974 um meðferð opinberra mála skotið máli þessu tl Hæstaréttar með kæru 14. október 1977, sem barst Hæstarétli 17. s. m. Krefst hann þess, að hinn kærði úrskurður verði felldur úr gildi. Hann krefst og kærumálskostnaðar. Af hálfu ríkissaksóknara er þess krafist, að hinn kærði úr- skurður verði staðfestur. Varnaraðili hefur gefið ósamhljóða vitnaskýrslur Í opin- beru máli, þar sem þeir, sem fyrir sökum eru hafðir, eru ákærðir fyrir brot, sem mjög þung viðurlög liggja við. Vitn- isburður varnaraðilja kann að hafa þýðingu í því máli. San kvæmt þessu og að öðru leyti með skírskotun til forsendna hins kærða úrskurðar ber að staðfesta hann. Kærumálskostnaður verður ekki dæmdur. Dómsorð: Hinn kærði úrskurður á að vera óraskaður. Úrskurður sakadóms Reykjavíkur 14. október 1977. Ár 1977, föstudaginn 14. október, er á dómþingi sakadóms Reykjavíkur, sem haldið er að Borgartúni 7 af Ingibjörgu Bene- diktsdóttur fulltrúa, kveðinn upp úrskurður þessi. Af hálfu ríkissaksóknara hefur þess verið krafist, að Sigurður Ottar Hreinsson, Asparteigi 2, Mosfellssveit, verði úrskurðaður í gæsluvarðhald í allt að 30 dögum. Sigurður Óttar kom í gær fyrir sakadóm, og undir eiði lýsti hann yfir því, að hann hefði borið rangt vitni í málinu: Ákæru- 1044 valdið gegn Kristjáni Viðari Viðarssyni o. fl. Hann hefur í dag fyrir dómi ítrekað, að framburður hans fyrir dómi í gær sé rétiur. Sigurður Óttar var yfirheyrður hjá rannsóknarlögreglu vegna rannsóknar ofangreinds máls þann 13. og 14. desember 1976 svo og 24. janúar sl. svo og við meðferð málsins fyrir dómi þann 25. maí sl., en þá staðfesti hann framburð sinn með eiði. Við yfirheyrslur þann 14. desember 1976, 24. janúar sl. og 25. maí sl. bar kærði m. a., að hann fyrri part vetrar 1974 hefði ekið sendiferðabifreið frá Reykjavík til Keflavíkur og komið við í Dráttarbrautinni í Keflavík að beiðni Kristjáns Viðars Viðars- sonar, sem nú hefur verið ákærður ásamt öðrum fyrir að hafa orðið manni að bana í Dráttarbrautinni í Keflavík þann 19. nóv- ember 1974. Fyrir dómi í gær hefur Sigurður Óttar haldið því fram, að hann hafi alls ekki farið þessa ferð til Keflavíkur og fyrri framburður hans sé þannig í öllum meginatriðum rangur. Hann heldur því enn fremur fram, að hann hafi verið beittur hótunum og ólögmætum aðferðum af hálfu þeirra lögreglumanna, sem með rannsókn málsins fóru, og af ótta við lögregluna hafi hann gefið ranga skýrslu fyrir dómi þann 25. maí sl. Kærði, Sigurður Óttar, er þannig sakaður um rangan framburð cg rangar sakargiftir, sbr. 142. gr. og 148. gr. almennra hegn- ingarlaga nr. 19/1940. Með vísan til þess, sem að ofan greinir, er sérstök ástæða til að ætla, að Sigurður Óttar kunni að spilla, rangfæra eða koma undan sönnunargögnum, ef hann verður látinn frjáls ferða sinna. Ber því samkvæmt 1. tl. 67. gr. laga nr. 74/1974 að úrskurða kærða til að sæta gæsluvarðhaldi, þó þannig, að hann sæti gæsluvarðhald- inu eigi lengur en til miðvikudagsins 9. nóvember n. k. Úrskurðarorð: Kærði, Sigurður Óttar Hreinsson, sæti gæsluvarðhaldi, þó eigi lengur en til kl. 1340 miðvikudaginn 9. nóvember n. k. 1045 Mánudaginn 241. október 1977. Nr. 182/1977. Ákæruvaldið segn Sigurði Óttari Hreinssyni. Kærumál. Dómsrannsókn. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Magnús Þ. Torfa- son, Björn Sveinbjörnsson og Logi Einarsson. Varnaraðili hefur samkvæmt heimild í 3. tl. 171. gr. laga nr. 74/1974 skotið máli þessu til Hæstaréttar með kæru 1 Í. október 1977, sem barst Hæstarétti 18. s. m. Hefur ríkissak- sóknari heimilað honum kæru úrskurðarins. Stendur ákvæði 5. mgr. 12. gr. laga nr. 107/1976 því ekki í vegi. Varnaraðili krefst þess, að úrskurðurinn „verði úr gildi felldur og dæmt áfram á ætluðu broti“ sínu. Hann krefst og kærwmálskostnaðar. Bíkissaksóknari hefur ekki af sinni hálfu lýst kæru úr- skurðarins til dómara málsins með þeim hætti, sem mælt er fyrir um í 2. mgr. 174. gr. laga nr. 74/1974, en í greinargerð til Hæstaréttar 18. þ. m. er þess krafist af hans hálfu, að hinn kærði úrskurður verði úr gildi felldur og lagt fyrir sakadómn Reykjavíkur að heyja dómsrannsókn vegna rangs framburð- ar varnaraðilja. Hinn 19. október 1977 kom Bragi Steinarsson, settur vara- ríkissaksóknari, fyrir rannsóknarlögreglustjóra ríkisins og saf honum munnlega skýrslu um það, að sér hefði borist vitneskja um, að varnaraðili hefði staðhæft í viðtölum við nafngreinda menn, að hann hefði sefið rangar skýrslur við rannsókn sakadómsmálsins: Ákæruvaldið gegn Kristjáni Við- ari Viðarssyni o. fl, sem dómtekið hafði verið í sakadómi Reykjavíkur 7. s. m. Var framangreind skýrsla vararíkissak- sóknara skráð sem kæra á hendur varnaraðilja um rangan framburð. Bannsókn málsins hófst tafarlaust á því, að rannsóknar- 1046 lögreglufulltrúi tók skyrslu af varnaraðilja. Skyrði varnar- aðili þá svo frá, að eiðfestur framburður sinn í fr greindu sakadómsmáli 25. maí 1977 hefði verið í flóginatriðf um rangur svo og skýrslur sínar fyrir rannsóknarlögreglu 14 desember 1976 og 24. janúar 1977, en þær skýrslur hefði hann staðfest fyrir sakadómi í þinghaldinu 25. maí 1977. Hins vegar væri rétt sú skýrsla, sem hann gaf, er hann kom fyrsi fyrir rannsóknarlögreglu hinn 13. desember 1976. Væri það því allt rangt, sem hann hefði síðar borið, að hann hefði eitt sinn, c. t. v. hinn 19. nóvember 1974, ekið sendiferðabifreið frá Reykjavík til Keflavíkur að beiðni Kristjáns Viðars Við- arssonar, en hann er ákærður í fyrrnefndu sakadómsmáli í yr- að hafa ásamt fleiri mönnum orðið manni að bana í Drátt- arbr autinni í Keflavík að kvöldi þess dags. Varnaraðili gaf þá skýringu á breyttum framburði sínum, að hann hefði gefið hinar röngu skýrslur vegna hótana rann- sóknarmanna um beitingu gæsluvarðhalds. Auk varnaraðilja voru tveir menn kvaddir fyrir rannsókn- arlögreglu til skýrslugjafar sama dag vegna máls þessa. Daginn efir, hinn 15. s. m., var hið dómtekna sakadóms- mál endurupptekið að kröfu vararíkissaksóknara með heim- ild í 136. gr. laga nr. 74/1974. Gaf þá varnaraðili nýja vitna- skýrslu fyrir dóminum. Tók hann aftur fyrri framburð. Va: dómþingi síðan slitið, og verður ekki séð, hvort frekari dóms- rannsókn hafi verið háð í því sakadómsmáli. Þegar að loknu framangreindu dómbþingi háði fulltrúi yfir sakadómara dómþing. Lágu þá frammi þær skýrslur rann- sóknarlögreglu, sem teknar höfðu verið daginn áður, þins- bók sakadóms úr hinu fyrra þinghaldi og fleiri gögn. Á dóm- þinginu voru mættir vararíkissaksóknari og rannsóknarlög- reglustjóri ríkisins. Bar vararíkissaksóknari þar fram kröfu þá, sem greinir í hinum kærða úrskurði. Var nú dómþingini frestað, en daginn eftir yfirheyrði sakadómarafultrúinn varnaraðilja um málið. Kvað hann síðan upp sérstakan úr skurð um gæsluvarðhaldsvist varnaraðilja, en því næst hina kærða úrskurð. “allast má á þá úrlausn héraðsdómara, að ekki séu efni {il 1047 að taka mál þetta til dómsrannsóknar að svo stöddu. Verður hinn kærði úrskurður því staðfestur. Kærumálskostnaður verður ekki dæmdur. Dómsorð: Hinn kærði úrskurður á að vera óraskaður. Úrskurður sakadóms Reykjavíkur 14. október 1977. Ár 1977, föstudaginn 14. október, er á dómþingi sakaðóms Reykjavíkur, sem haldið er af Ingibjörgu Benediktsdóttur fuil- trúa, kveðinn upp úrskurður þessi. Á dómþingi sakadóms Reykjavíkur í gærdag var svohljóðandi krafa borin fram munnlega af hálfu ákæruvaldsins: „Með vísan til þess, er fram hefur komið í þinghaldi sakadóms Reykjavíkur í dag í málinu: Ákæruvaldið gegn Kristjáni Viðari Viðarssyni o. Íl., er þess krafist, að fram fari dómsrannsókn á ætluðu broti Sig- urðar Óttars Hreinssonar, f. 25. mars 1956, á 142. gr. alm. hgl. nr. 19/1940 vegna breyst framburðar hans fyrir dómi í dag. Jafnframt er þess krafist, að Sigurði Óttari Hreinssyni verði með vísan til 1. tl. 67. gr. 1. nr. 74/1974 gert að sæta gæsluvarð- haldi í þágu rannsóknar málsins allt að 30 dögum“. Krafan um gæsluvarðhald hefur verið úrskurðuð sérstaklega nú í dag. Samkvæmt lögum 74/1974, sbr. lög 107/1976, fer lögregla (rann- sóknarlögregla) með frumrannsókn brotamála. Dómstólar fara ekki með rannsókn mála nema samkvæmt 74. gr. laganna (sbr. þó niðurlagsákvæði 73. gr., sem á aðeins við utan Reykjavíkur). Dómsrannsókn fer fram eftir sérstakri beiðni ríkissaksóknara, þar sem gæta skal ýmissa formskilyrða (sbr. 2. og 3. mgr. 74. gr.). Dómsrannsókn skv. 74. gr. á einungis að fara fram að lok- inni frumrannsókn, enda sé þá ekki hægt að taka ákvörðun um, hvort mál skuli höfða eða ekki. Málefni það, sem hér er um að ræða, þ. e. rannsókn á hendur Sigurði Óttari Hreinssyni, sem sakaður er um rangan framburð fyrir dómi, er á byrjunarstigi og því ekki efni til dómsrannsókn- ar að svo stöddu. Þá hefur nefndra formskilyrða ekki verið gæti að fullu. Er þannig ekki unnt að taka kröfuna til greina. 1048 Úrskurðarorð: Krafa um ðómsrannsókn Í framangreindu máli verður ekki tekin til greina. Þriðjudaginn 25. október 1977. Nr. 111/1975. H/f Eimskipafélag Íslands (Hafsteinn Hafsteinsson hdl.) gegn Samvinnutryggingum g/t (Jón Finnsson hrl.). “armflutningar. Farmskírteini. Flutningsábyrgð. Erlendar réttarreglur. Sjóveðréttur. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Magnús Þ, Torfa- son, Benedikt Sigurjónsson, Logi Einarsson og Þór Vil- hjálmsson og Sigurður Líndal prófessor. Áfrýjandi hefur áfrýjað máli þessu með stefnu 8. septem- ber 1975. Krefst hann þess aðallega, að honum verði aðeins dæmt að greiða jafnvirði 500.00 bandaríkjadala í íslenskum krónum miðað við gengi á greiðsludegi, að málskostnaður í héraði falli niður og stefnda verði dæmt að greiða málskostn- að fyrir Hæstarétti. Til vara krefst áfrýjandi þess, að honum verði aðeins dæmt að greiða jafnvirði 2.127.50 bandaríkja- dala í íslenskum krónum miðað við gengi á greiðsludegi og að stefnda verði dæmt að greiða sér málskostnað fyrir Hæsta- rétti. Stefndi krefst staðfestingar hins áfrýjaða dóms og máls- kostnaðar fyrir Hæstarétti úr hendi áfrýjanda. Fyrir Hæstarétt hafa verið lögð nokkur ný gögn. Áfrýj- andi hefur lagt fram farmgjaldaskrá sína, er gilti á þeim tima, sem hér um ræðir, um vörur, er hann flutti frá Norfolk 1049 í Bandaríkjunum til Íslands. Þá hefur hann lagt fram reikn- ing til farmeiganda frá 6. júlí 1973 vegna flutnings þessa. teikningseiningar til ákvörðunar farmgjalds eru taldar 50.575 og einingargjald 33.00. Heildarfarmgjald er reiknað 1.668.98 bandaríkjadalir, sem síðan er breytt í íslenska myntl. Enn hefur áfrýjandi lagt fram „kredit-nótu“, útgefna af sér 23. Júlí 1973, þar sem hann telur, að farmsgjald fyrir vöru- flutningabifreið þá, sem um er fjallað í málinu, hafi átt að reiknast 189.20 bandaríkjadalir fyrir hverja smálest. Bifreið- in hafi vegið 4255 smálestir og heildarfarmsgjaldið því átt að vera 805.05 bandaríkjadalir. Leiðréttir áfryjandi síðan fyrri reikning í samræmi við þetta og færir farmeiganda mismun- inn til tekna. Hefur stefndi í málflutningi viðurkennt, að mis- munur þessi hafi til farmeiganda runnið. Þá hafa verið lögð fram gögn um allmarga erlenda dóma, þar sem fjallað er um takmörkun á ábyrgð farmflytjanda samkvæmt bandarískum lögum um vöruflutninga á sjó. Áðalkrafa áfrýjanda er á því reist, að vöruflutningabifreið þá, sem málið fjallar um, beri að telja „package“ í skilningi bandarísku laganna um vöruflutninga á sjó frá 1936 (U.S. Carriage of Goods bv Sea Act 1936) 4. kafla (5) gr. Fari því ábyrgðarfjárhæðin ekki fram úr 500.00 bandaríkjadölum samtals. Á þetta verður ekki fallist. Vöruflutningabifreiðin var með öllu án umbúða eða annars wimbúnaðar. Verður ekki talið, að það sé réttur skilningur á hinum bandarísku lögum, að slíkur farmur teljist „package“. Er slík skýring ekki í sam- ræmi við úrlausnir bandarískra dómstóla, þó að þær úrlaus1 ir sýni, að skýring orðsins „package“ hafi að öðru leyti valdið vafa. Varakröfu sína byggir áfrýjandi á því, að ábyrgð hans tak- markist við 500.00 bandaríkjadali fyrir hverja einingu, sem farmsjald var reiknað eftir. Miðar hann kröfuna við, að farmgjaldið hafi endanlega verið reiknað eftir þyngd vöru- flutningabifreiðarinnar í smálestum. Farmgjaldseiningar hafi samkvæmt því verið 4,255. Á þetta hafi viðtakandi bif- reiðarinnar fallist með því að samþykkja leiðréttingu á farm- gjaldi. Ábyrgð áfrýjanda sé því 4,255x500.00 bandaríkjadalir, 1050 og kemur þá út varakrafan. Málsástæða þessi var ekki hö!ð uppi í héraði. Skilyrðum 45. gr. laga nr. 75/1978 hefur e1g1 verið fullnægt, og kemur hún því ekki til álita. Samkvæmt því, sem nú var rakið, og að öðru leyti með skírskotun til forsendna hins áfrýjaða dóms ber að staðtesta hann. Eftir þessum málalokum ber að dæma áfrýjanda til að greiða stefnda málskostnað fyrir Hæstarétti, sem ákveðsl 200.000 krónur. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Áfrýjandi, H/f Eimskipafélag Íslands, greiði stefnda, Samvinnutryggingum g/t, 200.000 krónur í málskostnað fyrir Hæstarétti að viðlagðri aðför að lögum. Dómur sjó- og verslunardóms Reykjavíkur 1. ágúst 1975. 1. Mál þetta var dómtekið 30. júlí sl. Það er höfðað með stefnu, birtri 26. mars 1974, og þingfest 5. apríl s. á. Stefndi fékk frest til skila á greinargerð, er lögð var fram í þinghaldi 31. maí þ. á. Fengu þá aðiljar málsins sameiginlegan frest til öflunar gagna um óákveðinn tíma. Undirritaður dómsformaður fékk málið til meðferðar 18. október 1974. Hann tók það fyrst fyrir 6. febrúar 1975 og reyndi sættir með aðiljum, en án árangurs. Vitnaleiðslur fóru síðan fram 28. febrúar, 18. mars og 7. maí sl. Málið var fyrst dómtekið 19. júní sl., en endurupptekið 30. júní sl. dómtekið 4. júlí sl. og endurupptekið og dómtekið 30. júlí sl. Stefnandi málsins er Samvinnutryggingar g/t í Reykjavík, en stefndi H/f Eimskipafélag Íslands, Reykjavík, og til réttargæslu The West of England Ship Owners Mutual Protection and In- demnity Association (Luxembourg) 1. Lloyds Avenue, London, EC3N 34 DN. Stefnandi krefst þess, að stefndi, H/f Eimskipafélag Íslands, verði dæmdur til greiðslu skaðabóta að fjárhæð kr. 1.552.397 með 9% ársvöxtum frá 21. desember 1973 til greiðsludags og máls- kostnaðar samkvæmt taxta Lögmannafélags Íslands. Þá krefst stefnandi viðurkenningar á sjóveðrétti í m/s Brúarfossi til trygg- 1051 ingar öllum tildæmdum kröfum. Stefnandi gerir engar kröfur á hendur réttargæslustefnda, sem er ábyrgðartryggjandi stefnda. Dómkröfur stefnda eru þær, að stefndi, H/f Eimskipafélag Ís- lands, verði sýknaður gegn greiðslu á jafnvirði $ 500 og að máls- kostnaður verði látinn falla niður. Af hálfu réttargæslustefnda eru engar sérstakar kröfur gerðar. Il. Tildrög máls þessa eru þau, að 12. júlí 1973, er verið var að hífa í land úr m/s Brúarfossi vöruflutningabifreið af gerðinni GMC-Astra, vildi svo til, að vírstroffa, sem slegið var undir fram- enda Þifreiðarinnar, slitnaði með þeim afleiðingum, að fram- endinn féll niður á hafnarbakkann og bifreiðin skemmdist. Bifreiðin, sem var flutt inn af véladeild Sambands íslenskra samvinnufélaga, var tryggð í flutningi hjá stefnanda málsins. Dómkvaddir matsmenn hafa metið tjón það, sem varð á bifreið- inni, á kr. 1.456.362. Fjárhæð þessa greiddi stefnandi hinn 21. desember 1973 innflytjanda auk þess sem hann greiddi allan kostnað við mat á bifreiðinni og sjópróf út af atvikinu. Stefnandi heldur því fram, að samkvæmt 25. gr. laga nr. 20/ 1954 um vátryggingarsamninga hafi stefnandi öðlast rétt vá- tryggða á hendur þeim, sem beri ábyrgð á tjóninu. Stefnandi telur í ljós leitt, að orsök tjónsins hafi verið mistök starfsmanna stefnda. Of veik vírstroffa hafi verið notuð, ófor- svaranlega frá henni gengið og ef til vill mistök í hífingu, en á þessu beri stefndi, sem bæði hafi annast flutning og uppskipun vörunnar, fébótaábyrgð. Sjópróf út af tjóni því, sem hér um ræðir, fóru fram 16. júlí 1973, og svo sem áður er getið, fóru fram ítarlegar yfirheyrslur 28. febrúar, 18. mars og 7. maí 1975. Í binghaldi 30. júní sl. var svofelld bókun gerð: „Það er sam- mæli umboðsmanna aðilja að ráðstafa sakarefni á þann hátt, að málið verði einungis flutt og dæmt um aðra hluta en ábyrgðar- þátt málsins, þ. e. umboðsmaður stefnda viðurkennir nú bóta- skyldu, en þó aðeins upp að fjárhæð jafnvirði $ 500.“ Þar sem bótaskylda er þannig viðurkennd af hálfu stefnda í málinu, þykir eigi ástæða til þess að rekja sjópróf né framburði vitna. Við flutning á umræddri vörubifreið var notað svokallað „Short Form Bill of Lading“. Í því segir m. a. svo: „This short form Bill of Lading is issued for the Shipper's con- venience and at his request instead of the Carrier's regular long 1052 and short form Bill of Lading. Copies of the Carrier's regular iong and short form Bill of Lading and the clauses presently being stamped or endorsed thereon are available from the Carrier on request. All the terms and conditions of the Carrier's regular long and short form Bill of Lading, used in this service, including any clauses presently being stamped or endorsed thereon are incor- porated with like force and effect as if they were written at length herein, and all such terms and conditions so incorporated by reference are agreed by Shipper to be binding and to govern the relations, whatever they may be, between all who are or may become parties to this Bill of Lading as fully as if this Bill of Lad- ing had been prepared on the Carrier's regular long and short form Bill of Lading. As used herein, the term „Carrier“ means any and all carriers whether on land, sea or air on whose modes of conveyance the packages and goods described on the face hereof are carried. The term „service“ means the service normally made available by the carrier for carriage of the said packages and goods. If this Bill of Lading is issued in the United States, or provides for routing within the United States, it shall have effect subject to the provisions of the Bills of Lading Act; the U.S. Carriage of Goods by Sea Act of 1936; the Shipping Act, 1916, and regulations thereunder; the Intercoastal Shipping Act, 1933, and regulations thereunder; the Interstate Commerce Act, and regulations there- under; the Federal Aviation Act of 1958, and regulations there- under; and the Warsaw Convention; as any such Act or con- vention may apply to the Bill of Lading contract of any one or more of the Carriers involved. If this Bill of Lading is issued in Canada or provides for rout- ing within Canada, it shall have effect subject to the provisions of the Water Carriage of Good Act, 1936 of the Dominion of Can- ada; The Canada Shipping Act (RSc 29, S. 1. Revised 1970); applicable General Orders of the Board of Transport Commis- sioners for Canada; the applicable provincial Laws governing sur- face transportation within Canada; and the Warsaw Convention; as any such Act, Orðer or convention may apply to the Bill of Lading contract of any one or more of the Carriers involved. In the event this Bill of Lading is issued in one of the above mentioned countries and provides for routing through the other, if shall have effect subject to all of the above cited Acts, Orders, 1053 and Convention, as any such Act, Order or Convention shall apply to the Bill of Lading contract of any one or more of the Carriers involved. The Carrier's regular long and short form Bill of Lading may contain a number of provisions giving the Carrier certain rights and privileges and certain exceptions and immunities from and limitations of liability additional to those provided by these Acts and/or the Convention and may extend the benefit of its pro- visions to stevedores and others. If required by the Carrier, a signed original Bill of Ladineg, duly endorsed, must be surrendered to the Carrier on delivery of the goods. All agreements with respect to the above goods or packages are superseded hereby and none of the terms hereof shall be deemed waived except in writing by an authorized agent of the Carrier.“ Framangreind tilvitnun hljóðar svo á Íslensku í þýðingu lög- gilts skjalaþýðanda: „Skemmra farmskírteini þetta er gefið út til þæginda fyrir af- skipanda og samkvæmt beiðni hans í stað venjulegs lengra og skemmra farmskírteinis farmflytjanda. Afrit af venjulegu lengra og skemmra farmskírteini og ástimpluðum ákvæðum og fram- sölum fást hjá farmflytjanda skv. beiðni. Allir skilmálar og skildagar venjulegs lengra og skemmra farm- skírteinis farmflytjanda, sem í notkun er við þessa þjónustu, þ. á m. hverskyns ástimpluð ákvæði og framsöl, eru innifalin með ámóta gildi og ef þeirra væri að fullu getið í skjali þessu, og ai- skipandi fellst á, að allir skilmálar og skildagar, sem um getur, séu bindandi og að þeim lúti hverskyns samskipti milli allra þeirra, sem eru eða kunna að verða aðilar að farmskírteini þessu jafn fullkomlega og ef það væri ritað á eyðublað fyrir venjulegt lengra og skemmra farmskírteini. Eins og orðið farmflytjandi er notað í skjali þessu, þýðir það sérhver farmflytjandi og þeir allir, hvort sem er á landi, sjó eða í lofti, sem flytja pakkana og vörurnar, er um getur á forsíðu skjalsins, með flutningstækjum sínum. Orðið þjónusta þýðir þjón- usta, sem farmflytjandi lætur venjulega í té við flutning á greind- um pökkum og vörum. Ef farmskírteini þetta er gefið út í Bandaríkjunum eða gerir ráð fyrir (flutnings)leið innan Bandaríkjanna, hefur það gildi með tilliti til ákvæða farmskírteinalaganna; bandarískra laga um . vöruflutninga á sjó frá 1936; siglingalaganna 1916 og reglugerða 1054 samkvæmt þeim lögum; laga um strandferðasiglingar 1933 og reglugerða skv. þeim; laganna um innanríkisviðskipti og reglu- gerða samkvæmt þeim; loftferðalaga Bandaríkjanna frá 1958 og reglugerða samkvæmt þeim; og Varsjársamþykktarinnar; eftir því sem einhver laga þessara eða samþykktir kunna að eiga við um samning farmskírteinis varðandi einn eða fleiri farmflytjend- ur. Ef farmskírteini þetta er gefið út í Kanada eða gerir ráð fyrir (flutnings)leið innan Kanada, hefur það gildi með tilliti til ákvæða laga sjálfstjórnarríkisins Kanada um vöruflutninga á sjó og vötnum 1936; siglingalaga Kanada (RSc 29, S.1. endursk. 1970): viðeigandi alm. tilskipana flutningsmálanefndar Kanada, viðeig- andi laga einstakra fylkja um sjó- og vatnaflutninga innan Kan- ada; og Varsjársamþykktarinnar; eftir því sem einhver laga þess- ara, tilskipun eða samþykkt kunna að eiga við um samning farm- skírteinisins varðandi einn eða fleiri farmflytjendur. Ef farmskírteini þetta er gefið út í einu ofangreindra landa og gerir ráð fyrir (flutnings)leið um annað land, hefur það gildi með tilliti til allra ofangreindra laga, tilskipana og samþykktar eftir því sem einhver laganna, tilskipun eða samþykkt kunna að eiga við um samning farmskírteinisins varðandi einn eða fleiri farm- flytjendur. Venjulegt lengra og skemmra farmskírteini farmflytjanda kann að fela í sér mörg ákvæði, er veita farmflytjanda viss réttindi og forréttindi og vissar undanþágur, lausn undan ábyrgð og takmark- onir á henni, auk þeirra sem lög þessi og/eða samþykktir gera ráð fyrir og kunna að láta hagsbætur af ákvæðum sínum ná til hleðslumanna og annarra. Krefjist farmflytjandi þess, verður að láta honum í té undir“ ritað frumrit framselds farmskírteinis við afhendingu vörunnar. Farmskírteini þetta gengur fyrir öllum samningum varðandi ofangreindar vörur eða pakka og ekki telst fallið frá neinum skil- málum þess nema fullgildur umboðsmaður farmflytjanda geri það skriflega.“ Í þessu skemmra farmskírteini segir, að um sé að ræða flutn- ing á „1 unboxed GMC chassis with cab“. Í farmskírteininu er þungi bifreiðarinnar talinn 4.255 kg, en rúmmálið 2023 rúmfet. Á farmskírteininu kemur og fram, að flutningsgjald sé þannig reiknað: 2023 á 33.00 pr. 40 ef 1668.98 — þ. e. 2023 rúmfet á $ 33.00 pr. 40 rúmfet == $ 1668.98. Í bréfi Eimskipafélags Íslands til lögmanns þess stefnda er að 1055 þessum útreikningi vikið og sagt, að hann sé gerður fyrir mis- skilning af umboði H/f Eimskipafélags Íslands í Norfolk, en þetta sé taxti, sem gildi fyrir vörubíla. Hér hafi hins vegar verið um að ræða vörubílsgrind með húsi (chassis with cab) og eigi taxti að miðast við þyngd, en ekki rúmmál. Útreikningi hafi því verið breytt í samræmi við þetta, þannig að flutningsgjald reiknist $ 189.20 per tonn (1000 kg). Hafi flutningsgjaldið því verið 4.255 kg á $ 189.20 per tonn, eða $ 805.05. Í málinu hefur verið lagt fram eyðublað (form) fyrir farmi- skírteini (Bill of Lading), sem merkt er H/f Eimskipafélagi Ís- lands, en sem ekki var notað í hér umræddu tilfelli, svo sem áður er fram komið. Fyrsti töluliður þessa farmskírteinis hljóðar svo: „1. PARAMOUNT CLAUSE. All the terms, provisions and con- ditions of the Rules coniained in the International Convention for the Unification of Certain Rules relating to Bills of Lading dated Bruxelles the 25th August 1924 (the „Hague Rules“) shall apply to the contract in this Bill of Lading, but if in the country of ship- ment or delivery of the goods any special law has been enacted incorporating the rules of the said Convention, then all the terms, provisions and conditions of the said Convention with and sub- ject to such modifications and additions, if any, as are imposed by such special law shall apply. Nothing herein contained shall be deemed to be a surrender by the Carrier of any of his rights or immunities or an increase of any of his responsibilities under the said Rules or Enactments. The Carrier is to be entitled to the benefit of all such privileges. rights and immunities as are contained in the said Rules or Enact- ments as if the same were herein specifically set out and if any- íhing herein contained be inconsistent with the said Rules or Enactments it shall to the extent of such inconsistency and no further be null and void. In addition this Bill of Eaðing shall have effect subject to all statutory limitations of, or exemptions from liability of carriers and/or ships and the terms and exceptions printed on page 1 and 2 of this Bill of Lading.“ Framangreind tilvitnun er þannig á íslensku í þýðingu löggilts skjalaþýðanda: „1 Aðalskildagi. Allir skilmálar og ákvæði í reglum alþjóða- samþykktarinnar um samræmingu á vissum reglum, sem varða farmskírteini, dags. 25. ágúst 1924 í Bruxelles (Haagreglurnar), skulu gilda um samning þann, sem farmskírteini þetta tekur til, 1056 en hafi reglur téðrar samþykktar verið felldar inn í sérstök lög þess lands, sem varan kemur frá, skulu þær gilda með þeim breyt- ingum og viðaukum, sem lögin kveða á um. Ekkert í farmskírteini þessu telst afsal farmflytjanda á neinum réttindum eða undanþágum, og ekki heldur tekur hann á sig frekari ábyrgð samkvæmt téðum reglum eða lagaboðum. Farmflytjandi nýtur góðs af öllum réttindum og undanþágum, sem í téðum reglum eða lagaboðum eru fólgnar, jafnt og þeirra væri sérstaklega getið, og séu einhver atriði í farmskírteininu Í ósamræmi við reglur þær og lagaboð, sem um ræðir, skulu þau að engu höfð. Enn fremur hefur farmskírteini þetta gildi með fyrirvara um fyrningar eða lausn farmflytjanda og/eða skips frá ábyrgð, og samkvæmt skilmálunum og því, sem undan er skilið og prentað á farmskírteini þetta, bls. 10g2..... f Sjótti töluliður nefnds farmskírteinis hljóðar svo: „Reception of the Goods. a) The Receiver or his assigns must be ready to take delivery of the goods as soon as the vessel is ready to unload and as fast as she is able to discharge. b) Receiver can not demand delivery of goods direct from ship without special agreement. The receiver shall accept unidentified ioose goods in proportion to shortage in his goods of similar kind. c) Valuable goods. If the value of any package, piece or cus- tomary freight or shipping unit of the goods exceeds the equival- ence of U.S. $ 500.00 at port of shipment, such value shall be de- clared by the shipper before shipment and inserted in this Bill of Lading and freight in accordance with the carrier's tariff or any special agreement is paid thereon, such declared value shall be the agreed value, if such value shall not be so declared and inserted in this Bill of Lading and freight shall not be paid there- on, the shipper represents that the value is agreed to be the above mentioned amount and freight will be paid thereon accordingiy, if such value is less than the above mentioned amount, the value of any such package, piece or unit to avoid uncertainty and diffi- culty in determining the market value in advance and in con- sideration of the freightrate charged, is agreed to be the invoice value. d) Dangerous goods. Shipper shall not ship or send down for shipment any goods of an inflammable, explosive, poisonous cr otherwise dangerous nature without written permission. If any 1057 such goods be shipped or received, the Owners thereof shall be responsible for any and all fines, expenses, liabilities, loss, delay or damage sustained or incured by the carrier directly or indirect- ly either in respect of the ship or otherwise howsoever, or by the owners of the goods, and the Carrier shall have a lien upon the goods for and until payment of all the said sums, and such goods may be seized and destroyed by the Carrier, at any time without compensation being payable. e) General local clause. Landing including lighterage and re- ception of the goods to be arranged by Carrier's agents for the risk and expense of the Shipper whether delivery is taken over- side or on the quay. If the goods are loaded or discharged in a roadstead lighterage to be for Shipper's account. f) Heavy lifts. Any lift weighing over two (metric) tons gross raust be declared in writing before shipment and the weight to be stated clearly on the package. Such lifts to be loaded and dis- charged at proprietor's risk and expense. The shipper and/or owner of the goods shall be responsible for damages or loss results to the carrier, ship, cargo lighters, cranes or hoisting tackle owing io incorrect weight or no weight having been declared. g) Stowage. Goods stowed in poop, forecastle, deckhouse, shel- terdeck, or other covered space commonly used in trade for the carriage of goods shall be deemed for all purposes to be stowed under deck. h) Goods stowed in containers. Goods may be stowed by the Carrier or his Agents or servants in containers, and containers whether stowed as aforesaid or received in a stowed condition from the Shipper may be carried on or under deck without notice to the Shipper and if they are so carried the Hague Rules as ir- corporated herein shall be applicable notwithstanding carriage on or under deck and the goods and/or containers shall contribute in General Average whether carried on or under deck.“ Þessi tilvitnun er þannig á Íslensku í þýðingu löggilts skjala- Þýðanda: „6. Mótttaka vörunnar. a) Vörumóttakandi eða umboðsmenn hans verða að vera við því búnir að veita vörunni móttöku strax og skipið er tilbúið til affermingar og jafnóðum og það getur affermt. b) Vörumóttakandi getur ekki krafist afhendingar vöru beint úr skipi án sérstaks samkomulags. Vörumóttakanda ber að veita 67 1058 viðtöku vörum, sem ekki er vitað, hver á, í hlutfalli við vöntun á hans vöru sömu tegundar. c) Verðmætar vörur. Ef verðgildi einhvers pakka, stykkis, venjulegs farms eða einingar vörunnar Íer fram úr jafngildi 500 bandaríkjadollara í fermingarhöfn, ber vörusendanda að telja það iram, áður en fermt er, og láta skrá á farmskírteini þetta ásamt flutningsgjaldi samkvæmt gjaldskrá farmflytjanda eða sérstak- lega umsömdu gjaldi. Verðgildi það, sem talið er fram, skal vera umsamið verðgildi, en ef verðgildi þetta er ekki talið fram og skráð á farmskírteini þetta og flutningsgjald ekki greitt, fellsi vörusendandi á, að verðgildið sé ofangreind upphæð og að flutn- ingsgjald verði greitt samkvæmt því. Ef verðgildið er lægra en ofangreind upphæð, er fallist á, til að forðast óvissu og vandkvæði á að ákvarða markaðsverð fyrirfram, og með tilliti til flutnings- gjaldsins, að verðgildi slíks pakka, stykkis, venjulegs farms eða einingar vörunnar sé upphæð vörureiknings. d) Hættulegar vörur. Óheimilt er vörusendendum að skipa út eða senda til útskipunar eldfimar, sprengihættar, eitraðar eða á annan hátt hættulegar vörur án sérstaks leyfis. Ef slíkar vörur eru sendar eða þeim veitt móttaka, bera eigendur þeirra ábyrgð á öllum sektum, útgjöldum, bótaskyldum tjónum, töfum eða skemmdum, sem farmflytjandi eða eigendur annars varnings verða fyrir, beint eða óbeint, annað hvort að því er varðar skipið eða á einhvern annan hátt, og á farmflytjandi sjóveð í vörunum þar til allar téðar upphæðir hafa verið greiddar. Farmflytjanda er heimilt að kyrrsetja vöruna og eyðileggja hvenær sem er, án bess að bætur komi fyrir. e) Almenmur staðarskildagi. Umboðsmenn farmflyijanda sjá um löndun, þar með talinn flutningur með uppskipunarbátum, og móttöku vöru á ábyrgð og kostnað vörusendanda, hvort heldur afhending fer fram yfir skipshlið eða á hafnarbakka. Ef varan er fermd eða affermd á skipalægi, er gjald fyrir upp- skipunarbáta á reikning vörusendanda. f) Þung hlöss. Öll hlöss, sem vega yfir tvær metrasmálestir, verður að telja fram skriflega fyrir fermingu og þungi skýrt tek- mn fram á sendingunni. Ferming og afferming slíkra hlassa er á ábyrgð og kostnað eiganda. Vörusendandi og/eða eigandi vörunn- ar ber ábyrgð á skemmdum eða tjóni, sem farmflytjandi, skip, uppskipunarbátar, kranar eða lyftibúnaður verður fyrir, ef rang- ur þungi eða enginn hefur verið talinn fram. g) Hleðsla. Vörur, sem komið hefur verið fyrir í skutlyftingu, 1059 stafnlyftingu, þilfarshúsi, á hlífðarþilfari eða öðrum skýldum stöðum, þar sem vörur eru venjulega hafðar, teljast vera neðan þilja. Þrettándi töluliður greinds farmskírteinis hljóðar svo: „18. Settlerment and assessment of claims. The place of setting claims under this Bill of Lading shall be at the Carrier's option. For partial loss or damage liability under this contract is to be calculated on a pro rata basis. The liability of the Carrier in case of loss, or damage to the goods in circumstances involving him in responsibility shall be calculated on, and shall in no case exceed, the Shipper's net invoice cost and disbursements, plus freight and insurance, or the certified market price at the port of discharge cn the day of the vessel's reporting at the Custom House, less all charges saved, whichever shall be less. Vessel is not responsible for the following: a) Theft or robbery of any kind. b) For leakage, breakage and other damages happening during the voyage. c) For splits, breaks and chafage of lumber. d) For unprotected pieces, glass, china, castings and other goods of brittle and fragile nature, breakage or injury thereto. e} For any kind of merchandise whatsoever packed in paper (cement, sugar, flour, etc. included) and for any general cargo (furniture, textiles etc.) packed in jute cloth or similar packings. Packing in straw and old bags is unlawful. f) For rusted iron and steel.“ Þessi tilvitnun er þannig á Íslensku í býðingu löggilts skjala- þýðanda: „13. Uppgiör og mat tjóna. Um vettvang tjónauppgjörs sam- kvæmt farmskírteini þessu fer að vali farmflytjanda. Tjón að hluta eða bótaskyldu að því er varðar skemmdir samkvæmt samn- ingi þessum ber að reikna að réttu hlutfalli (pro rata). Bóta- skyldu farmflytjanda, þegar um er að ræða tjón eða skemmdir á vörum við aðstæður, sem leiða af sér ábyrgð hans, skal miða við nettó kostnað samkvæmt vörureikningi vörusendanda og útgjöld hans og aldrei fara fram úr því, að viðbættum flutningskostnaði og vátryggingu, eða staðfest markaðsverð í affermingarhöfn dag þann, sem skipið er tollafgreitt, að frádregnum útgjaldasparnaði, hvort heldur nemur lægri upphæð. Skipið ber ekki ábyrgð á eftirtöldu: 1060 a) Hverskyns þjófnaði eða ráni. b) Leka., broti og öðrum skemmdum, sem verða í sjóferðinni. c) Þegar timbur klofnar, brotnar eða nuddast. d) Óvernduðum stykkjum, gleri, postulíni, steyptum hlutum og öðrum stökkum og brothættum vörum, brotum eða skemmdum á þeim e) Hvers konar vörum í pappírsumbúðum (sement, sykur, hveitimjöl o. s. frv. þar með talið), stykkjavöru (húsgögn, vefn- aðarvara o. s. frv.) í sekkjabasts- eða svipuðum umbúðum. Um- búðir úr hálmstrái og notuðum sekkjum eru ólöglegar. f) Ryðguðu járni og stáli.“ Í málinu hefur verið lögð fram íslensk þýðing löggilts skjala- þýðanda á svofelldu ákvæði (IV. kafli 5. gr.) the U.S. Carriage of Goods by Sea Act of 1936. „Section 4. (5) Neither the carrier nor the ship shall in any event be ot become liable for any loss or damage to or in connection with the transportation of gooðs in an amount exceeding $ 500 per package lawful money of the United States or in case of goods not shipped in packages, per customary freight unit, or the equivalent of that sum in other currency, unless the nature and value of such goods have been declared by the shipper before shipment and inserted in the bill of lading. This declaration, if embodied in the bill of lading, shall be prima facie evidence, but shall not be conclusive on the carrier. By agreement between the carrier, master, or agent of the carrier, and the shipper another maximum amount than the men- tioned in this paragraph may be fixed: Provided. That such maxi- mum shall not be less than the figure above named. In no event shall the carrier be liable for more than the amount of damage actually sustained. Neither the carrier nor the ship shall be responsible in any event for loss or damage to or in connection with the transpor- tation of the goods if the nature or value thereof has been know- ingly and frauduently misstated by the shipper in the bill of iading.“ Íslenska þýðingin er svohljóðandi: „4. kafli. (5) Hvorki farmflytjandi né skipið skal í neinu tilfelli vera eða 1061 verða ábyrgt fyrir neinu tjóni eða skemmdum við flutning á vör- um eða í sambandi við hann að upphæð umfram $ 500 fyrir hvern pakka í lögmætum gjaldmiðli Bandaríkjanna eða, þegar um er að ræða vörur, sem ekki eru sendar í pökkum, fyrir hverja venju- lega flutningseiningu (sic) eða jafngildi þeirrar upphæðar í öði- um gjaldeyri, nema afskipandi hafi áður en afskipun fór fram lýst eðli og verðgildi varningsins og þess sé getið í farmskírtein- inu. Ef yfirlýsing þessi er í farmskírteininu, er hún prima facie sönnun, en ekki endanleg fyrir farmflytjanda. Með samkomulagi milli farmflytjanda, skipstjóra eða umboðs- manns farmflytjanda og afskipanda má ákvarða aðra hámarks- upphæð en um getur í grein þessari, að því tilskyldu, að sú há- marksupphæð sé eigi lægri en ofangreind tala. Eigi skal farm- flytjandi í neinu tilfelli bera ábyrgð á hærri upphæð en skemmd- um, sem raunverulega hafa hlotist. Hvorki farmflytjandi né skipið ber í neinu tilfelli ábyrgð á tjóni eða skemmdum við flutning á vörunum eða í sambandi við hann, ef afskipandi hefur vísvitandi og með sviksamlegum hætti greint rangt frá eðli eða verðgildi varnings í farmskírteininu. “ III. Af hálfu stefnanda er þess fyrst getið, að stefndi hafi ekki synj- að fyrir fébótaábyrgð á umræddu tjóni, en telji, að ábyrgð þess sé takmörkuð við US $ 500 skv. 6. gr, c liðs, farmskírteinis stefnda. Ákvæði þetta sé ekki prentað á það skírteinisform (Short Bill of Lading), sem notað hafi verið, en jafnvel þótt svo hefði verið, skipti það ekki máli um skaðabótaskyldu stefnda, heldur sé ákvæðinu ætlað að taka til þess, hvernig ákveða skuli farmgjald fyrir verðmiklar vörur. Umrædd bifreið hafi ekki verið í umbúðum (kassa), en af því og tilgreiningu hennar í farmskírteini hafi farmflytjanda mátt vera ljóst, að hér hafi verið um verðmætan flutning að ræða, og eigi því ábyrgðatakmarkanir skv. farmskírteinisreglum ekki við hér. Krafa um sjóveðrétt sé byggð á 216. gr. siglingalaga nr. 66/1963. Stefnandi hefur sundurliðað stefnukröfu sína þannig: 1. Tryggingarbætur greiddar SÍS samkv. mati dóm- kvaddra matsmanna .......000.000 0000... kr. 1.456.362 2. Reikningur matsmanna ......00.0.000000.0..00... — 22.000 3. Reikningur Gunnars Guðmundssonar h/f vegna 1062 flutnings og tilfærslu á bifreið ................ kr. 10.966 4. Reikningur Gunnars Gunnarssonar skoðunar- TS kk sölt lk A re RS — 6.500 5. Reikningur Bifreiðaverkstæðisins Karnlis vegna vinnu við. athugun á, tjón sr — 4'7.686 6. Akstur á vél og gírkassa .......0.0.0. 0... — 2.008 fur Kóstháðuf Við SJÓPLÓL = a — 6.875 Kr. 1.552.397 Af hálfu stefnda er því haldið fram, að ljóst sé, að ábyrgð hans takmarkist „við $ 500 eða £ 100 skv. skilmálunum í farmskírtein- inu þ. á m. Haagreglunum“ (sic), sem gildi um skipti aðiljanna samkvæmt skírteininu. Hér sé um alþjóðlega reglu að ræða, sem stefnanda og sendanda bifreiðarinnar hafi að sjálfsögðu verið kunn, og allir þeir, sem sendi vöru sjóleiðis, verði að sætta sig við. Stefndi hafi boðið fram greiðslu samkvæmt þessum skilmálum og standi sú greiðsla til boða enn. Leiði af því, að málskostnaður eigi að falla niður. Málflutning stefnda hér fyrir dómi verður að skilja svo, að hann byggi kröfu sína um takmarkaða ábyrgð bæði á 6. tl. prent- aðra skilmála á farmskírteinisformi H/f Eimskipafélags Íslands og á Haagreglunum, eins og þær koma fram í U.S. Carriage of Goods by Sea Act of 1938. IV. Stefnandi hefur öðlast rétt á hendur stefnda skv. 25. gr. laga nr. 20/1954 um vátryggingarsamninga. Stefndi hefur viðurkennt, að hann beri fébótaábyrgð á tjóni stefnanda, sbr. 99. gr. siglingalaga nr. 66/1963, sbr. 8. gr. sömu laga, en heldur því fram, að fébótaábyrgð hans takmarkist við annað hvort US $ 500 eða £ 100. Um flutning nefndrar vörubifreiðar var gefið út svonefnt skemmra farmskírteini form Bill of Lading), og gildir Það því um lögskipti aðilja skv. lái. gr. siglingalaga nr. 66/1963. Í 4. gr. farmskírteinisins nafni „lf this Bill of Lading is issued in the United States, or provides for routing within the United States, it shall have effect subject to the provisions of the Bills of Lading Act; the U.S. Carriage of Goods by Sea Act of 1936; the Shipping Act, 1916, and regulations thereunder; the Intercoastal Shipping Act, 1933, and regulations thereunder; the Interstate 1063 Coramerce Act, and regulations thereunder; the Federal Aviation Act of 1958, and regulations thereunder; and the Warsaw Con- vention; as any such Act or convention may apply to the Bill of Lading contraci of any one or more of the Carriers involved“. Farmskírteinið var gefið út í Norfolk í Virginía í Bandaríkjum Norður-Ameríku. Þar af leiðir, að nefndar tilvísanir í 4. mgr. farmskírteinisins eiga hér við, þ. á m. tilvísunin í U.S. Carriage of Goods by Sea Act of 1936, sem stefndi byggir á. Aðiljar máls- ins hafa þannig sarnið um, að um lögskipti þeirra gildi U.S. Carri- age of Goods by Sea Act of 1936. Þegar af þeirri ástæðu verður að byggja dóminn á viðeigandi ákvæði í þeim lögum. Svo sem áður getur segir m. a. í 5. gr. IV. kafla þeirra laga: „Neither the carrier nor the ship shall in any event be or become liable for any loss or damage to or in connection with the trans- bortation of goods in an amount exceeding $ 500 per package law- ful money of the United States, or in case of goods not shipped in packages, per customary freight unit, or the equivalent of that sum in other currency, unless the nature and value of such goods have been declared by the shipper before shipment and inserted in the bill of laðing. This declaration, if embodied in the bill of lading, shall be prima facie evidence, but shall not be conclusive on the carrier ..... ÁR Telja verður, að umrædd bifreið sé ekki „package“ í skilningi framangreinds ákvæðis. Í farmskírteininu er þess getið, að um- ræðdur farmur sé „GMC chassis with cab“ („nature“), þyngd sé 4255 kg (9382 pounds) og rúmmál 2023 ftð. Hins vegar er verð- gildis („value“) umrædds farms ekki getið. Af þessu leiðir, að ábyrgð stefnda er takmörkuð við US $ 500 per „customary freight unit“ skv. greindu lagaákvæði. Í farmskírteininu er „freight unit“ tilgreind sem 40 ft*. Telja verður þessa einingu „customary freight unit“ í skilningi nefnds lagaákvæðis, og verður hún því lögð til grundvallar útreikningi á hinni takmörkuðu ábyrgð. Urarædd bifreið er í farmskírteininu talin 2023 ft3, eða 2023/ 40 — 50.575 „freight units“. Skaðabótaábyrgð stefnda, H/f Eim- skipafélags Íslands, takmarkast því við US $ 500 x 50.575 = US $ 25.267.50. Dómkrafa stefnanda er, að stefndi verði dæmdur til að greiða kr. 1.552.397, sem er lægri fjárhæð, og hefur þeirri fjárhæð ekki verið mótmælt tölulega af hálfu stefnda. Inni í greindri fjárhæð er talinn matskostnaður að upphæð kr. 22.000 og kostnaður við 1064 sjópróf að fjárhæð kr. 6.875, en báðar þessar fjárhæðir teljast til málskostnaðar. Niðurstaða málsins verður þá sú, að stefndi, H/f Eimskipafélag Íslands, er dæmdur til að greiða stefnanda kr. 1.523.522 ásamt vöxtum eins og krafist er, enda hefur vaxtakröfu ekki verið sér- staklega mótmælt. Eftir þessari niðurstöðu verður stefndi dæmdur til að greiða stefnanda málskostnað, þar á meðal matskostnað, er eftir atvik- um þykir hæfilega ákveðinn kr. 274.000. Fyrir dæmdum fjárhæðum á stefnandi sjóveðrétt í m/s Brúar- lossi skv. 216. gr. siglingalaga nr. 66/1963. Dóm þennan kvað upp Björn Þ. Guðmundsson borgardómari ásamt meðdómsmönnunum Halldóri Sigurþórssyni skipstjóra og dr. Ragnari Ingimarssyni prófessor. Dómsorð: Framangreindur sjóveðréttur í m/s Brúarfossi er viður- kenndur. Stefndi, H/f Eimskipafélag Íslands, greiði stefnanda, Sam- vinnutryggingum g/t, kr. 1.523.522 ásamt 9% ársvöxtum frá 21. desember 1973 til greiðsludags og kr. 274.000 í málskostn- að, allt innan 15 daga frá lögbirtingu dóms þessa að viðlagðri aðför að lögum. 1065 Miðvikudaginn 26. október 1977. Nr. 83/1976. Fiskveiðasjóður Íslands (Axel Kristjánsson hrl.) segn Hraðfrystistöðinni í Reykjavík h/f (Logi Guðbrandsson hrl.) og Póst- og símamálastjórninni (Sveinbjörn Jónsson hrl.). Úthlutun uppboðsandvirðis. Sjóveðréttur. Máli vísað frá Hæstarétti. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Magnús Þ. Torta- son, Ármann Snævarr, Benedikt Sigurjónsson, Björn Svein- björnsson og Þór Vilhjálmsson. Áfrýjandi hefur skotið málinu til Hæstaréttar með stefnu 10. febrúar 1976, að fengnu áfryjunarleyfi 22. janúar 1976. Hann gerir þær dómkröfur á hendur stefnda Hraðfrystistöð- inni h/f í Reykjavík, að synjað verði kröfu hans um, að greiddar verði af uppboðsandvirði m/b Hannesar lóðs, VE 7, 100.022 krónur til Samábyrgðar Íslands á fiskiskipum og 961.778 krónur til Vélbátatryggingar Reykjaness. Á hendur stefnda Póst- og símamálastjórninni gerir áfrýjandi þær dómkröfur, að krafa um ógoldin talstöðvargjöld að fjárhæð 111.428 krónur verði ekki tekin tl greina við úthlutun upp- boðsandvirðis nefnds báts. Hann krefst og málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti úr hendi beggja stefndu. Stefndi Póst- og símamálastjórnin krefst staðfestingar hins áfrýjaða úrskurðar og málskostnaðar fyrir Hæstarétti. Stefndi Hraðfrystistöðin í Reykjavík h/f krefst staðlest- ingar hins áfrýjaða úrskurðar og málskostnaðar úr hendi áfrýjanda fyrir Hæstarétti. I. Um kröfur áfrýjanda á hendur stefnda Hraðfrystistöð - inni Í Reykjavík h/f: Dómkröfur áfrýjanda á hendur stefnda lúta að því, að hin- 1066 um áfrýjaða úrskurði verði breytt á þann veg, að tilteknir aðiljar, aðrir en stefndi, verði sviptir þeim hluta af uppboðs- andvirði m/b Hannesar lóðs, sem uppboðshaldari ákvað, að til þeirra skyldi renna. Aðiljum þessum hefur ekki verið stefnt fyrir Hæstarétt til að þola dóm um greint efni. Ber því að vísa málinu sjálfkrafa frá Hæstarétti að því er varðar þennan þátt þess. Áfrýjandi hafði ástæðu til að bera úrlausn uppboðshaldara undir Hæstarétt. Samkvæmt framangreindum úrslitum verð. ur þó ekki hjá því komist að dæma hann til að greiða steinda Hraðfrystistöðinni í Reykjavík h/f málskostnað fyrir Hæsta rétti, er ákveðst 50.000 krónur. IE. Um kröfur áfrýjanda á hendur stefnda Pósi- og síma málasfjórninni: Talslöðvargjöld þau, sem þessi stefndi krefst að fá greidd af uppboðsandvirði m/b Hannesar lóðs, verða ekki álitin op- inber gjöld, sem greiða beri af skipi. Átti stefndi þess vegn: ekki sjóveðrétt í m/b Hannesi lóðs fyrir gjöldum þessum samkvæmt í. 1. 216. gr. siglingalaga nr. 66/1963. Er því ekki unnt að taka til greima kröfu hans um, að gjöld þessi verði greidd honum af uppboðsandvirði bátsins sem sjóveðkrafa. Rétt er, að þessi stefndi greiði áfrýjanda málskostnað í hér- aði og fyrir Hæstarétti. Ákveðst hann 80.000 krónur. Dómsorð: Framangreindri kröfu áfrýjanda, Fiskveiðasjóðs Ís- lands, á hendur stefnda Hraðfrystistöðinni í Reykjavík h/f er vísað frá Hæstarétti. Krafa stefnda Póst- og símamálastjórnarinnar um, að ógreidd talstöðvargjöld að fjárhæð 111.423 krónur verði greidd honum sem sjóveðréttarkrafa af uppboðsandvirði m/b Hannesar lóðs, VE 7, er ekki tekin til greina. Áfrýjandi greiði stefnda Hraðfrystistöðinni í Reykja- vík h/f 50.000 krónur í málskostnað fyrir Hæstarétti. Steindi Pósi og símamálastjórnin greiði áfrýjanda 1067 80.000 krónur í málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lög- un. Úrskurður uppboðsréttar Gullbringusýslu 27. nóvember 1975. Í máli þessu, sem tekið var til úrskurðar 28. október sl, hefur hæstbjóðandi, Hraðfrystistöð Reykjavíkur h/f, krafist þess, að framkomnu frumvarpi til úthlutunargerðar á uppboðsandvirði m/b Hannesar lóðs, VE 7, verði breytt á þann veg, að inn í frum- varpið verði teknar kröfur Samábyrgðar Íslands á fiskiskipum og Vélbátatryggingar Reykjaness um tryggingariðgjöld, en þessar kröfur verði settar nr. 9 og 10 í frumvarpinu, en niður falli tal- stöðvargjöld Pósis og síma og krafa Fiskveiðasjóðs Íslands á 1. veðrétti. Þá krefst hæstbjóðandi og málskostnaðar úr hendi varn- araðilja í málinu. Af hálfu Fiskveiðasjóðs Íslands eru þær kröfur gerðar, að upp- boðskrafa sjóðsins verði greidd af uppboðsandvirði skipsins, svo langt sem það hrekkur til, og að kröfu hæstbjóðanda verði synjað og sóknaraðilja, hæstbjóðanda, verði gert að greiða Fiskveiða- sjóði Íslands málskostnað. Af hálfu Pósts og síma er sú krafa gerð, að frumvarp að út- hlutunargerð á uppboðsandvirði m/b Hannesar lóðs, VE 7, sem lagt hefur verið fram sem dskj. nr. 68 í uppboðsréttii Gullbringu: sýslu 11. júlí sl, verði lagt til grundvallar, þ. e. a. s. að krafa Pósts og síma verði greidd af uppboðsandvirðinu. Auk þess krefst Pósi- ur og sími málskostnaðar sér til handa. Með bréfi, dags. 30. apríl 1973, krafðist Kristinn Sigurjónsson hæstaréttarlögmaður þess, að m/b Hannes lóðs, VE 7, yrði seldur á nauðungaruppboði til lúkningar sjóveðkröfum að fjárhæð samtals kr. 58.713.20 auk vaxta og kostnaðar. Uppboð á m/b Hannesi lóðs, VE 7, var síðan auglýst í 35., 38. og 41. tbl. Lögbirtingablaðsins 1973. Þar sem uppboðsþoli, Anton Hjörleifsson, var búsettur að Hlíðarvegi 20, Ytri-Njarðvík, var uppboðið þingfest í Hafnarfirði Þann 6. júlí 1973, en Gullbringusýsla tilheyrði þá embætti sýslu- manns og bæjarfógeta í Hafnarfirði. Ákveðin var síðan sala á eigninni sjálfri 2. ágúst 1973, en því uppboði var frestað. Með bréfi, dags. 18. desember 1973, voru bæjarfógetanum í Keflavík send öll skjöl varðandi uppboð þetta. Var þar tekið fram, að með bréfinu fylgdu kröfulýsingar bæjarfógeta í Vestmanna- 1068 eyjum, Pósts og síma og uppboðsbeiðni Brynjólfs Kjartanssonar héraðsdómslögmanns, Reykjavík, allt ásamt tilheyrandi fylgi- skjölum, en skjöl þau höfðu þá ekki verið lögð fram. Að ákvörð- un uppboðsréttar var ákveðin sala á bátnum þann 10. júlí 1974, en í því þinghaldi gengu allmargir aðiljar inn í uppboðið sem upp- boðsbeiðendur, þ. e. a. s. bæjarfógetinn í Hafnarfirði vegna sjó- mannatryggingargjalda að fjárhæð kr. 43.873 auk kostnaðar og vaxta, Brynjólfur Kjartansson héraðsdómslögmaður vegna Sam- ábyrgðar Íslands á fiskiskipum vegna tryggingariðgjaldsskuldar að fjárhæð kr. 256.661 auk alls kostnaðar, Haukur Jónsson hæsta- réttarlögmaður vegna Lárusar Gunnólfssonar og krafðist uppboðs til tryggingar skuldar að fjárhæð kr. 175.785 auk vaxta og kostn- aðar, Vilhjálmur Þórhallsson hæstaréttarlögmaður vegna Vél- smiðju Grindavíkur og krafðist greiðslu á kr. 61.193 auk vaxta og kostnaðar, Vilhjálmur Þórhallsson hæstaréttarlögmaður vegna Olíufélagsins Skeljungs h/f og krafðist greiðslu á kr. 470.682 auk vaxta og kostnaðar og Jón E. Ragnarsson hæstaréttarlögmaður vegna Jóns Sigvaldasonar og krafðist greiðslu á kr. 42.361 auk vaxta og kostnaðar. Auk þess var lýst allmörgum kröfum í upp- boðsandvirðið, þ. e. skipaskoðunargjöldum og skoðunargjöldum frá bæjarfógetanum í Vestmannaeyjum að fjárhæð kr. 17.539 auk vaxta og kostnaðar, Vélbátatrygging Reykjaness vegna trygging- ariðgjaldsskulda að fjárhæð kr. 3.170.712 og Póstur og sími, tal- stöðvargjöld kr. 41.609.10. Ekki varð af sölu á bátnum 10. júlí 1974, þar sem báturinn var ekki á uppboðsstað, þegar uppboðið skyldi fara fram. Uppboðið var síðan auglýst að nýju, og fór fram sala á bátnum 26. júlí 1974 við skipið, þar sem það lá við bryggju í Ytri-Njarðvík. Á þessu uppboði var hæsta boð 100.000 krónur af hálfu Fiskveiðasjóðs Íslands. Ákveðið var að annað og síðasta upp- boð skyldi fara fram 5. september 1974 kl. 1330. Jón E. Ragnars- son hæstaréttarlögmaður hafði, er hér var komið, afturkallað uppboðsbeiðni sína, en Framkvæmdastofnun ríkisins hafði gerst uppboðsbeiðandi og krafðist sölu á bátnum vegna veðskuldar að fjárhæð kr. 75.000 auk vaxta og kostnaðar. Auk þess hafði Guð- jón Steingrímsson hæstaréttarlögmaður gerst uppboðsbeiðandi og krafðist sölu á bátnum til lúkningar veðskuldar að fjárhæð kr. 3.000.000 auk vaxta og kostnaðar. Er uppboðið skyldi fara fram, kom í ljós, að uppboðsandlagið, m/b Hannes lóðs, VE 7, var í Þoi- lákshöfn. Samkomulag varð um að fresta uppboðinu fyrst um sinn í óákveðinn tíma, þar til uppboðsbeiðendur hefðu tekið ákvörðun um, hvort senda skyldi uppboðsmálið til sýslumannsins 1069 R í Árnessýslu. Var nú málið næst tekið fyrir 10. janúar 1975 á reglulegu uppboðsþingi í Gullbringusýslu, og var því frestað að beiðni uppboðsbeiðenda til 9. maí 1975, er uppboðsbeiðendur kröfðust þess, að önnur og síðasta sala færi fram á bátnum. Bát- urinn var þá í Dráttarbraut Keflavíkur h/f í Keflavík, og var ákveðin önnur og síðasta sala á bátnum 19. júní 1975 kl. 1400, og fór uppboðið fram, eins og ákveðið hafði verið. Gengu þá inn í uppboðið sem uppboðsbeiðendur Logi Guðbrandsson hæstaréttar- lögmaður vegna 5. og 6. veðréttarhafa í framangreindum báti. Fiskveiðasjóður Íslands sem 1. veðréttarhafi og Héðinn Finnboga- son héraðsdómslögmaður vegna Tryggingastofnunar ríkisins. Þá lýsti Dráttarbraut Keflavíkur h/f haldsréttarkröfu í m/b Hannes lóðs, VE 7, að fjárhæð kr. 580.514 auk vaxta og kostnaðar. Eftir þeim uppboðskröfum, sem lágu frammi við uppboðið, úl- bjó uppboðshaldari lauslegt yfirlit, sem síðan var lagt fram af hæstbjóðanda sem dómsskjal í máli þessu og er þingmerkt nr. 79. Guðjón Steingrímsson hæstaréttarlögmaður var mættur á upp- boði þessu, og hafði hann fengið framseldar kröfur þeirra Krist- ins Sigurjónssonar hæstaréttarlögmanns vegna Þorsteins Einars- sonar og Þórarins Hauks Hallvarðssonar og kröfu Hauks Jónsson- ar hæstaréttarlögmanns vegna Lárusar Gunnólfssonar, en kröfur þessar voru sjóveðréttarkröfur. Í þinghaldi þessu var það upplýst af viðstöddum, að tjónbætur frá vátryggingarfélögum mundu fylgja bátnum, að fjárhæð ca 7.500.000. Ekki var mætt við upp- boðið af hálfu vátryggingarfélaganna. Að þessu loknu var óskað eftir boðum Í eignina, og komu einungis fram tvö boð, Guðjón Steingrímsson hæstaréttarlögmaður bauð kr. 2.000.000 og Logi Guðbrandsson kr. 3.000.000 og krafðist útlagningar f. h. 5. og 6. veðréttarhafa. Uppboðshaldari tók sér allt að 14 daga frest til at- hugunar á framkomnum boðum. Þegar að loknu uppboðsþingi sendi uppboðshaldari öllum þeim, er gert höfðu kröfur eða voru uppboðsbeiðendur, bréf, þar sem farið var fram á, að þeir upplýstu um uppboðskröfur sínar vegna nauðungarsölu á bátnum. Var farið fram á það, að upplýsingar yrðu veittar um kröfur þeirra til beinna fjárgreiðslna með vöxt- um og kostnaði miðað við 10. júlí 1975. Allir uppboðsbeiðendur og kröfuhafar svöruðu þessu bréfi uppboðshaldara og lýstu þar kröfum sínum miðað við áðurnefndan dag. Vélbátatryggins Reykjaness tilkynnti uppboðshaldara með bréfi, dags. 7. júlí sl., að kröfu þeirra yrði skuldajafnað við tjónbætur, og lýsti því yfir, að „það yrði ekki krafist greiðslu frá embætti yðar.“ Samábyrgð 1070 Íslands sendi eftirfarandi bréf, dagsett 30. júní 1975: „Vegna fyr- irspurnar yðar í bréti, dags. 23. þ. m., viljum vér upplýsa, að mats- menn Samábyrgðarinnar hafa nú metið bráðafúatjón á m.b. Hannesi lóðs, VE 7, og verður skuld sú, sem lýst var vegna nauð- ungaruppboðs á bátnum, millifærð af tjónbótum.“ Hinn 11. júlí 1975 mætti hæstbjóðandi í uppboðsrétti, og var bá boð hans í eignina samþykkt auk þess sem bréf Vélbátatrygg- ingar Reykjaness, dags. 7. júlí 1975, og bréf Samábyrgðar Íslands. dags. 30. júní 1975, voru lögð fram og þingmerkt nr. 66 og 67. Var þá einnig lagt fram frumvarp að úthlutunargerð, þingmerkt nr. 68, en í því frumvarpi var ekki gert ráð fyrir greiðslu til Vél- bátatryggingar Reykjaness og Samábyrgðar Íslands. Hæstbjóð- andi greiddi í þinghaldi þessu 1/4 uppboðsandvirðisins, eða kr. 750.000, og kr. 89.920 í uppboðskostnað skv. uppboðsskilmálum. Frumvarp að úthlutunargerð var nú sent öllum uppboðsaðiljum og þeim gefinn frestur til að gera athugasemdir við frumvarpið til 22. júlí 1975, kl. 1400. Með bréfi dags. 16. júlí 1975, tilkynnti Logi Guðbrandsson hæstaréttarlögmaður f. h. hæstbjóðanda, að hann gerði athugasemdir við frumvarp að úthlutunargerð af upp- boðsandvirði m/b Hannesar lóðs, VE 7. Kvað hann í bréfi þessu bað hafa komið fram, bæði fyrir uppboðið og á uppboðinu sjálfu, að gerðar hefðu verið kröfur af hendi Samábyrgðar Íslands á fiski- skipum og Vélbátatryggingar Reykjaness um iðgjöld af m/b Hannesi lóðs, VE 7. Kvað hæstbjóðandi þessarra iðgjalda ekki gelið í frumvarpinu, og mótmælti hann því og krafðist þess, að þau yrðu greidd af uppboðsandvirðinu. Uppboðshaldari sendi nú öllum aðiljum uppboðsins athugasemdir hæstbjóðanda og óskaði þess, að þeir skiluðu greinargerð varðandi þær þriðjudaginn 12. ágúst 1975, kl. 1400. Þingað var í málinu þann dag, og skilaði þá hæstbjóðandi greinargerð. Guðjón Steingrímsson hæstaréttarlög- maður skilaði og greinargerð fyrir hönd umbjóðenda sinna. Þá voru auk þess mættir Ólafur Stefánsson héraðsdómslögmaður, vegna Fiskveiðasjóðs Íslands og Tryggingastofnunar ríkisins og Jón Tómasson skrifstofustjóri vegna Pósts og síma. Óskuðu þeir eftir fresti til að skila greinargerðum, og var þeim veittur frest- ur til þriðjudagsins 26. ágúst 1975. Þingað var í málinu 26. ágúst, og var þá lögð fram greinargerð af hálfu Fiskveiðasjóðs Íslands. Aðrir aðiljar uppboðsins höfðu óskað eftir frekari fresti til gagna- öflunar og framlagningar greinargerða, og var þá ákveðið að fresta málinu til 29. september 1975 vegna sumarleyfa. Er þingað var Í málinu 6. október, var farið fram á frest af hálfu Sveinbjörns 1071 Jónssonar hæstaréttarlögmanns sem lögmanns Pósts og síma, og var þá ákveðið áð fresta málinu til föstudagsins 10. október. Enn fór Sveinbjörn Jónsson hæstaréttarlögmaður fram á frest, og var þá málinu frestað að hans ósk og með samþykki annarra uppboðs- æðilja til 21. október sl., en þá var lögð fram greinargerð af hálfu Pósts og síma og ákveðið, að munnlegur málflutningur færi fram þriðjudaginn 28. október sl. Þriðjudaginn 28. október sl. fór síðan fram munnlegur málflutningur í málinu, og var málið þá tekið ti! úrskurðar. Hæstbjóðandi gerir, eins og áður segir, þær kröfur, að fram- komnu frumvarpi til úthlutunargerðar á uppboðsandvirði m/b Hannesar lóðs, VE 7, verði breytt á þann veg, að inn í frumvarpið verði teknar kröfur Samábyrgðar Íslands á fiskiskipum og Vél- bátatryggingar Reykjaness um tryggingariðgjöld, þannig að þess- ar kröfur verði settar nr. 9 og 10 í frumvarpinu, en niður falli tal- stöðvargjöld Pósts og síma, Keflavík, og krafa Fiskveiðasjóðs Ís- lands á 1. veðrétti. Hann telur, að kröfur vátryggingarfélaganna séu jafnréttháar og fái þau því greitt hlutfallslega af uppboðs- andvirðinu. Hæstbjóðandi rökstyður þessar kröfur sínar með því, að við uppboðið hafi legið frammi yfirlit yfir gerðar kröfur Í upp- boðsandvirði bátsins og hafi framantaldar kröfur vátryggingar- félaganna þar verið taldar með. Hann telur það því hafa verið forsendu fyrir boði í bátinn, að þessar kröfur greiddust af upp- boðsandvirðinu. Hæstbjóðandi telur, að ef þessi krafa hans verði ekki tekin til greina, bá greiði hann auk þeirra þriggja milljóna króna, sem var boð hans, iðgjaldakröfur vátryggingarfélaganna að svo miklu leyti sem þær greiðast af uppboðsandvirðinu. Krefst hæstbjóðandi þess, að allar kröfur verði teknar með, sem gerðar hafi verið í uppboðsandvirði bátsins, en þær kröfur falli niður, sem uppboðsandvirðið hrekkur ekki til að greiða. Hann telur, að þeir aðiljar, þ. e. a. s. vátryggingarfélögin, sem taki raunverulega undir sjálfum sér kröfur sínar í bátinn, eigi engu að síður að vera teknir með sem aðiljar að uppboðsandvirði bátsins. Hann telur, að með því að greiða framangreindum aðiljum, þ. e. a. s. vá- tryggingarfélögunum, hafi hann staðið skil á hluta af uppboðsand- virðinu. Henn sé að vísu búinn að greiða allt uppboðsandvirðið, en hafi gert það með fyrirvara, eins og augljóst sé á því, að hann hafi skilað greinargerð varðandi þetta úrlausnarefni, áður en hann greiddi uppboðsandvirðið. Hann telur, að augljóst sé, að tjónbætur þær, er fylgdu bátnum, hafi verið seldar sem eins kon- ar fylgifé bátsins. Vátryggingarfélögin hefðu orðið að skila því 1072 fylgifé til hins nýja eiganda bátsins, en jafnframt haft rétt til að skuldajafna þeirri kröfu, sem þau höfðu í uppboðsandvirði báts- ins við tjónbæturnar. Hann bendir og á til frekari stuðnings máli sínu, að við fasteignauppboð fái oft hluti af kröfu uppboðsbeið- anda að standa áfram veðtryggður í eign, en það þýði ekki, að upp- boðsbeiðandi eða veðhafi falli frá kröfu sinni í uppboðsandvirðið, heldur leyfi hann aðeins uppboðskaupanda að taka við hinum áhvílandi veðum og séu kröfur hans taldar með, þegar úthlutað er uppboðsandvirðinu. Hæstbjóðandi telur því, að hann eigi ein- göngu að greiða uppboðshaldara mismuninn á kr. 3.000.000 og því. sem tryggingarfélögin eiga að fá af uppboðsandvirði bátsins. Hæstbjóðandi mótmælir því ekki, að vátryggingarfélögin hafi skuldajafnaðarrétt á tjónbótum og iðgjaldskröfum sínum, en mót- mælir því, að það hafi það í för með sér, að uppboðshaldarinn hafi meira fé til ráðstöfunar til annarra veðhafa. Auk þess telur hæstbjóðandi, að bréf Samábyrgðar Íslands á fiskiskipum, dags. 30. júní 1975, dskj. nr. 67, sé ekki yfirlýsing um það, að fallið verði frá kröfum þeirra í uppboðsandvirði bátsins, heldur hafi þar aðeins verið lýst yfir, að skuld sú, er þeir hafi lýst vegna nauðungaruppboðs á bátnum, yrði millifærð af tjónbótum. Með því telur hæstbjóðandi, að Samábyrgðin hafi eigi fallið frá kröfu sinni. Þá telur hæstbjóðandi, að bréf Vélbátatryggingar Reykja- ness, dags. 7. júlí 1975, dskj. nr. 66, sé heldur ekki yfirlýsing um það, að fallið sé frá kröfum í uppboðsandvirði nefnds báts, heldur sé því aðeins lýst yfir, að uppboðskrafan verði skuldajöfnuð af tjónbótum, sem félagið verði að greiða eigendum, og muni því ekki verða krafist greiðslu „frá embætti yðar,“ eins og segi í bréf- inu. Telur hæstbjóðandi, að ljóst sé, að þetta sé hvorki yfirlýsing um það, að fallið sé frá kröfum í uppboðsandvirðið né að fallið sé frá lögveðrétti. Báðar þessar yfirlýsingar þýði það í raun og veru, að þessir aðiljar lýsi því yfir, að þeir muni taka undir sjálfum sér þessar uppboðskröfur. Af hálfu Fiskveiðasjóðs Íslands voru gerðar þær kröfur, að upp- boðskrafa sjóðsins yrði greidd af uppboðsandvirði skipsins, svo langt sem það hrekkur til, og að kröfu hæstbjóðanda verði synjað og sóknaraðilja, þ. e. a. s. hæstbjóðanda, verði gert að greiða Fisk- veiðasjóði Íslands málskostnað. Þá var því mótmælt af hálfu Fisk- veiðasjóðs Íslands, að uppboðskrafa Pósts og síma vegna talstöðv- argjalda væri lögveðskrafa, og þess krafist, að hún yrði tekin sem venjuleg lögtaksskuld, þar sem talstöðvargjöld væru ekki tryggð lögveðsrétti. Þá var því mótmælt af hálfu Fiskveiðasjóðs Íslands, 1073 að boð hæstbjóðanda í greint skip hafi verið bundið þeirri for- sendu, að iðgjaldakröfur vátryggingarfélaganna greiddust af upp- boðsandvirðinu. Af hálfu Fiskveiðasjóðs var því haldið fram, að það sé fjarri lagi, að bjóðendur við uppboð geti borið það fyrir sig, að einhverjar tilteknar forsendur liggi að baki boðum þeirra, enda séu eignir, sem boðnar séu upp, í ákaflega misjöfnu ástandi og kröfur, sem lýst sé við uppboð, oft óvissar og skilyrtar. Sér- staklega var á það bent, að kröfur vátryggingarfélaganna hafi báðar verið dags. 5. júlí 1974, sbr. dskj. nr. 45 og 46, og hafi þvi hæstbjóðandi sem og aðrir aðiljar uppboðsins mátt gera ráð fyrir því, að kröfur þessar hefðu breyst. Það hafi og verið bókað á upp- boðsþingi, að það væri upplýst, að tjónbætur fylgdu bátnum, að verðmæti nettó ca 7.500.000. Þá heldur hann því fram, að hæst- bjóðandi sem og aðrir viðstaddir á uppboðinu hljóti að hafa verið búnir að ákveða það, hvað þeir vildu gefa fyrir umrætt skip, og mátti þeim þá á sama standa, hvernig uppboðsandvirðinu yrði út- hlutað. Hæstbjóðandi hafi fengið tjónbæturnar og því hafi það ekki getað verið forsenda af hans hálfu, að kröfur vátryggingar- félaganna greiddust af uppboðsandvirðinu. Telur hann, að vá- tryggingarfélögin hafi fyllsta rétt til að skuldajafna vátryggingar- iðgjöldum við tjónbætur, enda sé það gert af öllum vátryggingar- félögum og sé hér um venjuhelgaðan rétt vátryggingarfélaganna að ræða og sjálfsagða viðskiptavenju. Hann telur skuldajafnaðar- rétt í eðli sínu miklu áhrifameiri heldur en lögveðsrétt og það sé því eðlilegt, að vátryggingarfélögin hafi beitt þeim rétti í þessu tilviki. Þá bendir hann á 17. gr. laga nr. 25 frá 1929, þ. e. a. s. lög um gjaldþrotaskipti, og telur, að lögjafna megi frá þeirri laga- grein varðandi það tilvik, sem hér er fjallað um. Hann telur það því rétt af uppboðshaldara að hafa ekki tekið kröfur vátryggingar- félaganna inn í frumvarp að úthlutunargerð, þar sem kröfur þess- ar hafi báðar liðið undir lok, áður en boð hæstbjóðanda í bátinn var samþykkt 11. júlí sl., sbr. dskj. nr. 66 og 67. Hann telur, að yfirlýsingar þessar verði að telja til ákvæða, sem hafi skuldbund- ið hæstbjóðanda, þegar hann hafi séð þær í uppboðsréttinum 11. júlí sl. Þá bendir hann og á það, að ekki komi fram, að hæstbjóð- andi hafi hreyft neinum andmælum á uppboðsþingi 11. júlí sl., er boð hans var samþykkt. Af hálfu Pósts og síma var þess krafist, að frumvarp það að út- hlutunargerð á uppboðsandvirði m/b Hannesar lóðs, VE 7, sem lagt hafi verið fram sem dskj. 68 í uppboðsrétti Gullbringusýslu 11. júlí sl., verði lagt til grundvallar, þ. e. a. s. að krafa skjólstæð- 68 1074 ings hans, Pósts og síma, verði greidd honum af uppboðsandvirð- inu. Auk þess krafðist Póstur og sími málskostnaðar. Af hálfu Pósts og síma er bent á það, að vátryggingarfélögin hafi verið bú- in að nota skuldajafnaðarrétt sinn, áður en til úthlutunar upp- boðsandvirðisins kom. Skuldajafnaðarréttur þeirra sé ótvíræður, enda sé hann viðurkenndur af hæstbjóðanda. Vátryggingarfélögin hafi verið búin að lýsa því yfir, að kröfur þeirra væru greiddar og að þau gerðu engar kröfur í uppboðsandvirðið og því beri þeim ekki greiðsla af uppboðsandvirðinu. Það sé viðurkennt með bréf- um beirra, að þau hafi fengið greiðslu á kröfum sínum af tjón- bótunum og þau hafi áður en boð hæstbjóðanda var samþykkt verið búin að skuldajafna þessari kröfu sinni við tjónbæturnar. Þeim hafi verið það fyllilega heimilt samkvæmt fastri venju og gildandi lögum. Þá telur Póstur og sími það óvefengt af hæstbjóð- anda, að lögveðsréttur sé fyrir kröfu Pósts og síma. Henni fylgi ótvíræður lögtaksréttur og lögtak hafi þegar verið gert. Að því er varðar lögveðrétt telur hann, að hér sé um opinber gjöld að ræða og hægt sé að lögjafna við lög, er ákveði opinberum gjöldum lög- veðrétt, og bendir sérstaklega á 216. gr. laga nr. 66/1963 um það, hvaða kröfur eigi sjóveðrétt í skipi og farmgjaldi. Þá mótmælti hann þeirri kröfu Fiskveiðasjóðs Íslands, að ekki væri lögveðrétt- ur fyrir framangreindri kröfu sem of seint framkominni. Samkvæmt 216. gr. laga nr. 66/1963 eiga sjóveðrétt í skipi „lestargjöld, vitagjöld, hafnargjöld og önnur slík opinber gjöld, sem greiða ber af skipi“. Rétturinn lítur svo á, að telja verði talstöðvargjöld falla undir „önnur slík opinber gjöld, sem greiða ber af skipi“, samkvæmt 1. tl. 1. mgr. 216. gr. laga nr. 66/1963 og beri því þessum gjöldum sjóveðréttur í skipi. Af því leiðir, að talstöðvargjöldin ganga fyrir kröfum veðhafa í uppboðsandvirðið og kröfum vátryggingarfélaga vegna iðgjalda, en þær kröfur eru tryggðar lögveði samkv. sér- stökum lögum. Við framangreint annað og síðasta nauðungaruppboð á m/b Hannesi lóðs, VE 7, sem fram fór 19. júní sl., lá frammi krafa Sam- ábyrgðar Íslands á fiskiskipum um greiðslu á fúatryggingarið- gjöldum af uppboðsandvirði bátsins, að fjárhæð kr. 329.693 auk vaxta og kostnaðar, og krafa Vélbátatryggingar Reykjaness um greiðslu iðgjaldsskuldar vegna framangreinds báts, að fjárhæð kr. 3.170.712, en bæði þessi kröfubréf voru dagsett 5. júlí 1974. Ekki var mætt af hálfu þessara aðilja uppboðsins við uppboðið sjálft og því engar frekari upplýsingar fyrirliggjandi um, hverjar end- 1075 anlegar kröfur þeirra væru. Uppboðshaldari óskaði eftir því með bréfum, dagsettum 23. júní sl., að viðkomandi vátryggingarfélög gerðu grein fyrir kröfum sínum miðað við ákveðinn dag. Sam- ábyrgð Íslands sendi þá uppboðsréttinum svohljóðandi bréf, dags. 30. júní 1975: „Vegna fyrirspurnar yðar í bréfi, dags. 23. þ. m., viljum vér upplýsa, að matsmenn Samábyrgðarinnar hafa nú metið bráðafúatjón á m.b. Hannesi lóðs VE 7 og verður skuld sú, er lýst var vegna nauðungaruppboðs á bátnum, millifærð af tjón- bótum.“ Vélbátatrygging Reykjaness sendi uppboðsréttinum einn- ig bréf, dags. 7. júlí sl., svohljóðandi: „Hannes lóðs VE 7. Uppboðs- krafa Vélbátatryggingar Reykjaness mun verða skuldajöfnuð af tjónbótum, sem félagið verður að greiða eigendum, og mun því ekki verða Krafist greiðslu frá embætti yðar.“ Kemur þá ti' álita, hvernig túlka beri framangreind bréf vá- tryggingarfélaganna. Rétturinn telur, að tjónbætur þær, sem fylgdu bátnum, hafi verið fylgifé bátsins og beri því vátryggingarfélögunum að skila því fylgifé til næstbjóðanda, eftir að uppboðið hefur farið fram. Bréf vátrygginga:félaganna verða þá ekki skilin á annan hátt en Þann, að þau séu yfirlýsingar þeirra um það, að þau hafi fengið greiddar kröfur sínar frá hæstbjóðanda. Verður því að telja, að greiðsla á vátryggingariðgjöldunum hafi verið greiðsla á hluta uppboðsandvirðisins. Af því leiðir, að taka ber til greina kröfur hæstbjóðanda, að tekinn verði inn í frumvarp að úthlutunargerð á uppboðsandvirði m/b Hannesar lóðs, VE 7, sá hluti af kröfum vátryggingarfélaganna, sem greiðist af uppboðsandvirðinu. Þar sem vátryggingarfélögin svöruðu bréfum uppboðshaldara, dags. 23. júní sl., þar sem óskað var eftir nánari upplýsingum um kröf- ur þeirra miðað við ákveðinn dag, á þann veg, að ekki varð af beim bréfum ráðið, að kröfur þeirra hefðu breyst, lítur uppboðs- rétturinn svo á, að miða verði við upphaflega kröfugerð vátrygg- ingarfélaganna. Frumvarp að úthlutunargerð á uppboðsandvirði Hannesar lóðs, VE 7, verður því á þennan veg: I. Forgangs- og lögveðskröfur, sem greiðast að fullu: 1. Haldsréttarkrafa Dráttarbrautar Keflavíkur h/f kr. 1.219.048 2. Skoðunar,, lesta- og vitagjöld 1973 til 1975 .... — 17.724 3. Aukaskoðun 14. 11. og 10. 12. 1973 .......... — 3.050 4. Sjómannatryggingariðgjöld 1973 og 1974 ...... — 195.697 5. Iðgjöld í lífeyrissjóð sjómanna .............. — 89.168 6. Talstöðvargjöld til Pósts og síma vegna Hannes- ar lO08; Mi hu ma haa ið vin atli Á nr En siga Bat kr. 111.423 7. Sjóveðréttarkrafa Þorsteins Einarssonar ...... — 69.093 Sjóveðréttarkrafa Þórarins Hauks Hallvarðs- BOÐAÐ. Lin ka a kn — 36.878 9. Sjóveðréttarkrafa Lárusar Gunnólfssonar .... — 196.219 10. Samhliða: Upp í kröfu Vélbátatryggingar Reykjaness 90.58% af kr. 1.061.800 .....c0000.00..0 0... — 961.778 Upp í kröfu Samábyrgðar Íslands á fiskiskipum, 9420, af kr, 11061,800 sims ar msn vanr seigju! fa a — 100.022 Samtals kr. 3.000.000 11. Veðkröfur. Eftirtaldar veðskuldir falla niður og skulu afmáðar úr veðmála- bókum: 1. Krafa Fiskveiðasjóðs Íslands á 1. veðrétti samkvæmt veðbréfi, dagsettu 10. febrúar 1969, upphaflega að fjárhæð kr. 2.340.000. Að öðru leyti verður frumvarpið eins og það var upphaflega lagt fram. Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður falli niður. Uppkvaðning úrskurðar þessa hefur dregist vegna gífurlegra anna dómarans við stjórnsýslu auk veikinda hans. Þess skal getið, að málflutningur í máli þessu var geymdur á talvél og gat því dómarinn stuðst við þá upptöku eftir þörfum. Jón Eysteinsson sýslumaður kvað upp úrskurð þennan. Úrskurðarorð: Við úthlutun á uppboðsandvirði m/b Hannesar lóðs, VE 7, sem seldur var á nauðungaruppboði 19. júní 1975, skal krafa Pósts og síma um greiðslu talstöðvargjalda greiðast á undan kröfum veðhafa í framangreindan bát og á eftir þeirri kröfu, en á undan kröfum veðhafa skal greiðast upp í kröfur Sam- ábyrgðar Íslands á fiskiskipum og Vélbátatryggingar Reykja- ness í réttu hlutfalli við kröfur þeirra. Málskostnaður fellur niður. 1077 Miðvikudaginn 2. nóvember 1977. Nr. 281/1977. Fagurhóll h/f gegn Steingrími Kolbeinssyni. Útivistardómur. Ómaksbætur. Dómur Hæstaréttar. Málssókn þessi fellur niður. Áfrýjandi, Fagurhóll h/f, er eigi sækir dómþing í mál þessu, greiði 4.000 króna útivistargjald til ríkissjóðs, ef hann vill fá mál sitt tekið fyrir af nýju. Zinnig greiði hann stefnda, Steingrími Kolbeinssyni, sem sótt hefur dómþing í málinu og krafist ómaksbóta, 15.000 krónur í ómaksbætur að viðlagðri aðför að lögum. Miðvikudaginn 2. nóvember 1977. Nr. 85/1977. Ágúst Guðmundsson Ragnheiður Elín Ágústsdóttir Sylvía Hildur Ágústsdóttir og Guðmundur Einar Ágústsson segn Sigurbirni Eiríkssyni og gagnsök. Útivistardómur. Ómaksbætur. Dómur Hæstaréttar. Málssókn þessi fellur niður. Aðaláfrýjendur, Ágúst Guðmundsson, Ragnheiður Elín Ágústsdóttir, Sylvía Hildur Ágústsdóttir og Guðmundur Ein- 1078 ar Ágústsson, greiði 1.000 króna útivistargjald til ríkissjóðs, cf þau vilja fá mál sitt tekið fyrir af nýju. Gagnáfrýjandi, Sigurbjörn Eiríksson, er cigi sækir dóm- þing í máli þessu, greiði 4.000 króna útivistargjald til ríkis- sjóðs, ef hann vill fá mál sitt tekið fyrir af nyju. Miðvikudaginn 2. nóvember 1977. Ð . Hörður Gunnarsson og H/f Hörður Gunnarsson segn Jóni Gunnari Zoéga. si Nr. 87/19 Útivistardómur. Dómur Hæstaréttar. Málssókn þessi fellur niður. Áfrýjendur, Hörður Gunnarsson og H/f Hörður Gunnars- son, er eigi sækja dómþing í máli þessu, greiði 4.000 króna útivistargjald til ríkissjóðs, ef þeir vilja fá mál sitt tekið fyrir af nýju. Miðvikudaginn 2. nóvember 1977. Nr. 180/1977. Fjármálaráðherra f. h. ríkissjóðs gegn Viðari Stefánssyni. Úitivistardómur. Dómur Hæstaréttar. Málssókn þessi fellur niður. Áfrýjandi, fjármálaráðherra í. h. ríkissjóðs, er eigi sækir dómþing í máli þessu, greiði 1.000 króna útivistargjald til ríkissjóðs, ef hann vill fá mál sitt tekið fyrir af nýju. 1079 Mánudaginn 7. nóvember 1977. Nr. 195/1977. Ákæruvaldið gegn Jóni Ómari Sigfússyni. Kærumál. Gæsluvarðhald. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Magnús Þ. Torla- son, Benedikt Sigurjónsson og Logi Einarsson. Hinn kærða úrskurð hefur kveðið upp Ásgeir Friðjónsson, sakadómari í ávana- og fíkniefnamálum. Varnaraðili hefur samkvæmt heimild í 3. tl. 172. gr. laga nr, 74/1974 skotið hinum kærða úrskurði til Hæstaréttar með kæru 30. í. m., sem barst Hæstarétti 31. s. m. Krefst hann þess, að hinn kærði úrskurður verði úr gildi felldur. Með skírskotun til forsendna hins kærða úrskurðar ber að staðfesta hann. Dómsorð: Hinn kærði úrskurður á að vera óraskaður. Úrskurður sakadóms í ávana- og fíkniefnamálum 29. október 1977. Ár 1977, laugardaginn 29. október var háð dómþing sakadóms í ávana- og fíkniefnamálum af Ásgeiri Friðjónssyni við undirritaða votta og þá uppkveðinn úrskurður þessi. Málsatvik. Um kl. 1800 í gær handtóku lögreglumenn við komu til Kefla- víkurflugvallar frá Luxemburg Jón Ómar Sigfússon sundlaugar- vörð. Við líkamsleit fundust á nefndum Jóni, falin innan klæða, 113.7 gr af meintum hassefnum. Jón Ómar var yfirheyrður hér í dómi fyrir stundu og kvaðst þá sl. miðvikudag hafa haldið flug- leiðis til Luxemburg, en neitaði að tilgreina erindi, hverja hann hitti ytra eða hvar hann þá dvaldist. Jón kvaðst hafa haldið utan með jafnvirði 38.000 ísl. kr. í belg. frönkum, kr. 50.000 í íslensk- um peningum og jafnvirði 20.000 ísl. kr. í bandarískum dölum. SI. fimmtudagskvöld kvaðst Jón Ómar af sér ókunnum aðilja í 1080 Luxemburg hafa keypt hassefni fyrir 9.500 belg. franka, eða um 58.000 ísl. kr. af ofangreindu fé, og talið efnismagnið vera 100 gr og ætlað til eigin nota. Af flugfarmiða Jóns Ómars verður ráðið, og hann staðfesti að hafa haldið utan með eina tösku, 6 kg. að þyngd, en komið aftur hingað til lands skráður fyrir 4 töskum, samtals 34 kg. að þyngd. Við handtöku hafði Jón Ómar meðferðis eina tösku. Hann bar hér fyrir dómi, að hinar töskurnar 3 hefðu verið á vegum 11 ára pilts, er Jón Ómar hafi verið beðinn að líta til með í flugvél á leið hingað til lands. Dómari hefur kynnt sér þær eftirgrennslanir lögreglu, að 1l ára sonur Kjartans Kjartansson fangavarðar hafi komið hingað til lands með nefndri flugvél, og eru lögreglumenn nú ásamt nefndum Kjartani Kjartanssyni að ræða við pilt og kanna far- angur. Dómari hefur og kynnt sér lögregluyfirheyrslu yfir eigin- konu Jóns Ómars Sigfússonar. Lýsti hún þar sem mjög bágum fjárhag þeirra hjóna, kvaðst hafa vitað um ætlaða utanför Jóns Ómars, en ekki annað erindi hans en að kaupa nokkrar hljóm- Þlötur. Verið er að rannsaka ætlað brot gegn lögum nr. 65/1974 og reglugerð nr. 390/1974, og þykja því ákvæði 65. gr. stjórnarskrár nr. 33/1944 ekki til fyrirstöðu beitingu gæsluvarðhalds. Guð- mundur Gígja, yfirmaður lögregludeildar fíkniefnarannsókna, hefur borið fram kröfu um gæsluvarðhaldsúrskurð og talið brýna nauðsyn til bera í þágu rannsóknar. Með vísan til ofanritaðs og 1. tl. 1. mgr. 67. gr. laga nr. 74/1974 þykir rétt að úrskurða Jón Ómar Sigfússon sundlaugarvörð, fædd- an 23. mars 1950, til að sæta gæsluvarðhaldi í allt að 20 dögum. Úrskurðarorð: Jón Ómar Sigfússon, fæddur 23. mars 1950, til heimilis að Nökkvavogi 35, Reykjavík, skal sæta gæsluvarðhaldi í allt að 20 dögum. 1081 Mánudaginn 7. nóvember 1977. Nr. 1983/1977. Ákæruvaldið gegn Lárusi Konráðssyni. Kærumál. Gæsluvarðhald. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Magnús Þ. Torfa- son, Benedikt Sigurjónsson og Logi Einarsson. Hinn kærða úrskurð hefur kveðið upp Hjörtur O. Aðal- steinsson, fulltrúi yfirsakadómarans í Reykjavík. Varnaraðili hefur samkvæmt heimild í 3. tl. 172. gr. laga nr. 74/1974 skotið hinum kærða úrskurði til Hæstaréttar með kæru 28. f. m., sem barst Hæstarétti 31. s. m. Krefst hann þess, að úrskurðurinn verði úr gildi felldur. Þá krefst hann kærumálskostnaðar úr ríkissjóði. Frá ríkissaksóknara hefur engin greinargerð borist. Samkvæmt upplýsingum í bréfi héraðsdómara, dags. 1. þ. m., fundust við húsleit á heimili varnaraðilja 10 hollensk gyllini, en ekki 30, svo sem í hinum kærða úrskurði greinir. Í rannsókn máls þessa er varnaraðili skráður atvinnulaus, og verður ekki annað af henni ráðið en hann hafi a. m. k. undanfarið enga vinnu stundað. Hann gefur þá skýringu á þeim erlendu peninum, sem hann hafði meðferðis, er han: var handtekinn á Keflavíkurflugvelli, að hann hafi undan- farna sex mánuði keypt þá af ýmsum ókunnum aðiljum og safnað þeim þannig saman. Hann hafi ætlað til Kanaríeyja um næstu jól, en þar sem hann hafi mánudaginn 24. f. m. eða Þriðjudaginn 25. þess mánaðar fengið vitneskju um, að upp- selt væri í jólaferðina, hafi hann keypt farmiða í þriggja vikna ferð til Kanaríeyja, en þangað mun hann og félagi hans, Jón Viðar Ágústsson, hafa verið að fara, er varnaraðili var handtekinn. Strax eftir að hann hafði keypt farmiðann, kveðst hann hafa farið í Landsbanka Íslands og keypt þar ferðagjaldeyri. 1082 Að þessu athuguðu og að öðru leyti með skírskotun til hins kærða úrskurðar ber að staðfesta hann. Kærumálskostnaður verður ekki dæmdur. Dómsorð: Hinn kærði úrskurður á að vera óraskaður. Úrskurður sakadóms Reykjavíkur 28. október 1977. Ár 1977, föstudaginn 28. október, er á dómþingi sakadóms Reykjavíkur, sem háð er í Borgartúni 7 af Hirti O. Aðalsteins- syni, kveðinn upp úrskurður þessi. Á tímabilinu frá kl. 1330 sl. sunnudag til kl. 1945 sl. mánudag var farið inn í húsið Lambastekk 9 hér í borg og þaðan stolið kassa, sem innihélt tæplega 1.5 milljón íslenskra króna, 108 DM, 434—437 dollara, 1.550 D. kr., 1.500 N. kr., 380 hollensk gyllini og 300 peseta. Auk þessa voru í kassanum happdrættisskuldabréf og fleiri verðmæti. Í þágu rannsóknar málsins var m. a. sett vakt á Keflavíkurflug- völl og fylgst með ferðum manna úr landi. Í fyrrakvöld var Lárus Konráðsson handtekinn þar, og fundust í fórum hans töluverð verðmæti í gjaldeyri, einmitt í þeim gjaldmiðlum, sem stolið var að Lambastekk 9. Í dag hefur stöðugt verið unnið að rannsókn málsins, og komið hefur fram við yfirheyrslur, að þeir Lárus og Jón Viðar voru staddir í gleðskap í Breiðholtshverfi aðfaranótt sl. mánudags ásamt fleira fólki. Í dag var framkvæmd húsleit á heimili kærða, Lárusar, og fundust þar 30 hollensk gyllini. Kærði neitar sök. Rannsókn máls þessa er enn á frumstigi, og þykir því nauðsyn- legt með vísan til 1. tl. 67. gr. laga 74/1974, að Lárus Konráðsson sæti gæsluvarðhaldi í þágu rannsóknar málsins, þó eigi lengur en til miðvikudagsins 9. nóvember 1977. Brot það, sem kærði er grunaður um, getur varðað hann fangelsisrefsingu skv. XKXVI kafla almennra hegningarlaga, og eru því ákvæði 65. gr. stjórnar- skrárinnar gæsluvarðhaldinu ekki til fyrirstöðu. Úrskurðarorð: Kærði, Lárus Konráðsson, skal sæta gæsluvarðhaldi, þó eigi lengur en til miðvikudagsins 9. nóvember 1977. 1083 Þriðjudaginn 8. nóvember 1977. Nr. 18/1976. Hreifi h/f (Hafsteinn Baldvinsson hrl.) gegn Aðalsteini Guðmundssyni og gagnsök (Hilmar Ingimundarson hrl.). Skiprúmssamningur. Kaupgjaldsmál. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Magnús Þ. Torta- son, Benedikt Sigurjónsson, Björn Sveinbjörnsson, Logi Ein- arsson og Þór Vilhjálmsson. Aðaláfrýjandi áfrýjaði máli þessu með stefnu 21. janúar 1976. Hann krefst sýknu af kröfum gagnáfrýjanda og máls kostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti. Gagnáfrýjandi áfrýjaði málinu með stefnu 11. mars 1976. Hann krefst aðallega 1.138.873 króna frá aðaláfrýjanda með 7% ársvöxtum frá 23. mans 1973 til 16. maí s. á., 9% árs- vöxtum frá þeim degi til 15. júlí 1974 og 13% ársvöxtum frá þeim degi til greiðsludags. Þá krefst hann málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti og viðurkenningar á sjóveðrétti Í m/s Héðni, ÞH 57, til tryggingar kröfum sínum. Til vara krefst gagnáfrýjandi staðfestingar héraðsdóms og málskostn- aðar fyrir Hæstarétti. Gagnáfrýjandi var síðast lögskráður sem stýrimaður á m/s Héðin, ÞH 57, hinn 22. september 1972 á „síldveiðar með herpinót“ í Norðursjó. Áður en síldveiðum var lokið, var sagnáfrýjandi lögskráður úr skiprúmi í Hirtshals í Dan- mörku 8. nóvember 1972. Var um þetta samkomulag með sagnáfrýjanda og skipstjóranum, Maríusi Héðinssyni. Hvarf gagnáfrýjandi að því búnu heim til Íslands og hóf um sinn störf hjá Hringnót h/f, eins og nánar er rakið í hinum áfrvj- aða dómi. Við afskráninguna virðist hafa verið ætlast til þess, að þar með hyrfi gagnáfrýjandi úr skiprúmi sínu það sem eftir væri síldveiðitímans, en hins vegar hafi verið fastmæl- 1084 um bundið, að hann ætti kost á stýrimannsstöðu, er skipið hæfi loðnuveiðar í janúar 1973 Framangreint samkomulag sagnáfryjanda og skipstjórans á m/s Héðni verður eigi skýri svo, að aðaláfrýjandi hafi átt að bera áhættu af því, ef gsagnáfrýjandi reyndist vegna veik- inda ófær um að taka við stýrumannsstarfi á ny, er loðnu- veiðar hæfust. Maríusi Héðinssyni skipstjóra var kunnugt um þau veikindi, sem gagnáfryjanda höfðu borið að höndum, eftir að hann var skráður úr skiprúmi. Var skipstjóra því rétt að krafjast þess af gagnáfryjanda, er hann vildi koma í skiprúm að nýju, að hann sannaði með læknisvottorði, að hann sæti heilsu sinnar vegna tekið við stýrimannsstarfi. Þar sem gagnáfrýjandi sinnti þessu ekki, var skipstjóra heimili að líta svo á, að gagnáfrýjandi hefði ekki hlotið þann bata, að hann sæti gegnt stýrimannsstarfi. Samkvæmt þessu á sagnáfryjandi eigi rétt til skaðabóta úr hendi aðaláfrvjanda fyrir uppsögn úr skiprúmi án uppsagnarfrests eða launa sam- kvæmt ákvæðum 32. gr., sbr. 18. gr. laga nr. 67/1963. Ber því að sýkna aðaláfrýjanda af kröfum gagnáfrýjanda í mál- inu, en rétt er, að málskostnaður í héraði og fyrir Hæstarétti falli niður. Dómsorð: Aðaláfrvjandi, Hreifi h/f, á að vera sýkn af kröfum sagnáfryjanda, Aðalsteins Guðmundssonar, í máli þessu. Málskostnaður í héraði og fyrir Hæstarétti fellur nið- ur. Dómur sjó- og verslunardóms Hafnarfjarðar 19. desember 1975. Mál þetta, sem dómtekið var hinn 4. þ. m., hefur Aðal- steinn Guðmundsson stýrimaður, Laufvangi 8, Hafnarfirði, höfð- að fyrir dóminum með stefnu, birtri 17. apríl 1973, á hendur Hreifa h/f, Óseyrarbraut 9— 11, Hafnarfirði. Stefnandi gerir þær dómkröfur, að stefnda verði gert að greiða honum kr. 1.138.873 með 7% ársvöxtum frá 23. mars 1973 til 16. maí s. á. en með 9% ársvöxtum frá þeim degi til 15. júlí 1974, en með 13% ársvöxtum frá þeim degi til greiðsludags, auk máis- 1085 kostnaðar að skaðlausu samkvæmt gjaldskrá LMFÍ. Þá krefst stefnandi staðfestingar á sjóveðrétti í m/s Héðni, ÞH 57, fyrir tildæmdum fjárhæðum. Stefndi gerir þær dómkröfur, að hann verði sýknaður af öllum kröfum stefnanda í málinu og að stefnandi verði dæmdur til að greiða honum málskosinað að skaðlausu samkvæmt gjaldskrá LMFÍ. Málavextir. Stefnandi, Aðalsteinn Guðmundsson, var fyrst lögskráður á m/s Héðin, ÞH 57, eign stefnda, Hreifa h/f, í janúar 1970. Síðast var hann afskráður úr skiprúmi hinn 8. nóvember 1972. Stefn- andi var jafnan stýrimaður á skipinu. Hvert ár stundaði skipið mismunandi tegundir fiskveiða, en hlé urðu milli veiðitímabila. Voru þá skipverjar að jafnaði skráðir úr skiprúmi, en síðan lög- skráðir að nýju, er haldið var til veiða. Milli veiðitímabila kveðst stefnandi ýmist hafa unnið við skipið eða verið í ólaunuðu leyfi í samráði við skipstjóra. Stefnandi kveðst jafnan hafa litið svo á, að hann væri bundinn ráðningarsamningi og talið, að ætlast væri til, að hann mætti til skips, þegar kallað væri eftir við upphaf nýs veiðitímabils. Haustið 1972 var m/s Héðinn við síldveiðar í Norðursjó. Stefn- andi var 1. stýrimaður, en 2. stýrimaður hét Sæmundur Helgason. Áður hafði maður að nafni Grímur Grímsson verið 2. stýrimaður á skipinu, en Sæmundur komið í hans stað sem afleysingastýri- maður og staðið til, að hann leysti Grím stýrimann af allt haustið. Þegar kom fram í nóvember, varð það að samkomulagi með stefn- anda og skipstjóranum, að stefnandi færi heim til Íslands, en Grímur Grímsson yrði kallaður til að taka við stöðu hans sem l. stýrimaður á skipinu. Segir stefnandi, að hvort tveggja hafi verið, að sig hafi langað í frí og að skipstjórinn, Maríus Héðinsson, hafi boðið sér að taka frí á móti Grími. Stefnandi kveðst hafa farið úr skiprúmi hinn 10. nóvember í Hirtshals í Danmörku, en sam- kvæmt skipshafnarskrá var hann lögskráður úr skiprúmi hinn 28. nóvember. Fyrirtækið Hringnót h/f starfrækir netaverkstæði í Hafnar- firði. Framkvæmdastjóri þess félags er Jón Ármann Héðinsson, sem einnig er framkvæmdastjóri stefnda, Hreifa ;./f. Áður en stefnandi réðst sem stýrimaður á m/s Héðin, hafði hann unnið á netaverkstæðinu hjá Hringnót h/f, og eftir það vann hann oft milli úthalda hjá fyrirtækinu. Hann kveður þó ekkert hafa verið um það rætt, er hann réðst á skipið, að hann ynni hjá Hringnót 1086 h/f í fríum, hann hafi ráðið sig að eigin frumkvæði í hvert ein- stakt skipti. Þegar stefnandi kom heim í nóvember 1972, hóf hann störf á verkstæði Hringnótar h/f, tók þar við starfi Gríms Gríms- sonar, sem starfað hafði á verkstæðinu frá því Sæmundur Helga- son tók við stýrimannsstöðu hans á m/s Héðni. Stefnandi starfaði svo þarna á verkstæðinu þar til 11. eða 12. desember, er hann lagðist rúmfastur vegna verkjar í baki og var samkvæmt læknis- ráði frá vinnu þar til hinn 17. janúar 1973. Jóhann Gunnar Þorbergsson, læknir á endurhæfingardeild Borgarspítalans, gaf svofellt vottorð undir rekstri máls þessa: „Þ. 13. 12. 772 leitaði Aðalsteinn til mín og kvartaði um verki í mjóbaki. Verk lagði út í hæ. mjöðm, en ekki niður í ganglimi. Kvaðst Aðalseinn hafa orðið óvinnufær vegna þessa sjúkdóms þ. li. 12. sama ár. Sj. fékk lyf og var ráðlagt að taka sér hvíld frá vinnu fyrst um sinn. Ég skoðaði sj. alls 5 sinnum á tímabilinu frá 13. 12. 772 til og með 17. 1.'73. Þ. 16. 1. 73 var tekin rtg.mynd af mjóbaki (col. lumbosacralis). Sást þar, að liðbilið L:4-L:5 var nokkuð þröngt miðað við önnur. Sj. var þá orðinn verkjalaus í mjóbaki, og leiddi verk, sem fyrr, ekki niður í ganglimi. Var hann því talinn vinnufær frá og með 17. 1. 73, og fékk hann sama dag læknisvottorð Í vegna umsóknar sinnar um sjúkradagpeninga. Ég hef ekki haft Aðalstein til meðferðar síðan 17. 1. '73.“ Í skriflegri aðiljayfirlýsingu, sem skipstjórinn, Maríus Héðins- son, hefur lagt fram í málinu, segist honum svo frá: „Ég talaði við Aðalstein, er við komum í höfn frá síldveiðum í Norðursjó rétt fyrir jólin, og sagðist hann þá varla geta hreyft sig vegna bakverkja. Ég sagði honum þá að reyna ekki að mæta til vinnu fyrr en fullfrískum. Við höfðum af og til samband í síma, og kvað Aðalsteinn jafnan svo á, að batinn gengi hægt og læknir hefði ekki úrskurðað, hvað væri að sér. Um miðjan janúar hringi ég í Aðalstein og spyr um líðan hans. Þá segir hann, að hann bíði eftir myndum af bakinu og umsögn læknisins. Stuttu á eftir hringir svo Aðalsteinn og er mjög niður- dreginn. Hann segir lækninn úrskurða „brjósklos“ í baki og yrði aðgerð ekki gerð að sinni. Læknirinn hefði bannað sér að reyna nokkuð á bakið og beygja bakið undir átaki. Þó hafi hann ekki bannað sér að vinna létta vinnu.“ Stefnandi hefur lýst umræddum samtölum svo einnig í skrif iegri aðiljayfirlýsingu: Um ki. 20.00 (hinn 17. 1.), er ég kom heim, hringdi ég til 9g Maríusar, og er hann spurði mig, hvað myndin hefði leitt í ljós 1087 og hvað læknirinn hefði sagt, sagði ég honum, að myndin hefði leitt í ljós svonefnt disklos, en jafnframt að ég kenndi mér einskis meins og væri algjörlega verkjalaus og læknirinn hefði úrskurðað mig vinnufæran með vottorði, er ég hefði undir höndum. Er ég hafði sagt Maríusi þetta, kvað hann af og frá, að ég færi með þeim út á sjó svona, eins og hann orðaði það, samt kvaðst hann ekki vilja ákveða það endanlega fyrr en hann hefði rætt við forstjóra Hreifa h/f, Jón Ármann Héðinsson, um þetta. Um kl. 11.00 dag- inn eftir hringdu svo þeir bræður til mín, gekk það samtal að mestu út á að sannfæra mig um, hversu mikill sjúklingur ég væri og voru ósparir á dæmisögur því til sönnunar og kváðu algert óráð fyrir mig að fara út á sjó með m/s Héðni. Jafnframt buðu þeir mér, Jón, vinnu á netaverkstæðinu Hringnót og Maríus með- mæli, ef ég vildi sækja um skipstjórastarf á öðrum bát. Ég sagði þeim, að ég vildi ekki missa af loðnuvertíðinni, enda teldi læknirinn mig vinnufæran, þó hann ráðlegði mér að fara varlega, meðan maður væri að venjast að vinna með þessu. Þeir vildu ekki heyra á þetta minnst, lauk þá þessu viðtali. Næstu daga fór ég a athuga, hvort hægt væri að meina mér plássins. Hafði ég sam- band við mitt stéttarfélag, og töldu þeir mig vera ráðinn á skipið, þar til uppsögn færi fram, og þá 3ja mánaða fullt kaup, ef af yrði. Eann 21. 1.'73 hringdi ég til Maríusar og varaði hann við afleið- ingunum, ef hann vildi mig ekki um borð, kvaðst hann þá vilja fullgilda menn á skipið, en enga hálfdrættinga. Spurði ég hann, hvort hann gæti vefengt læknisvottorðið eða hvort hann væri bet- ur dómbær á þetta en læknirinn, því svaraði hann ekki. Þá sagð- ist hann líka vera búinn að ráða annan mann á skipið. Ég benti Maríusi á það, að hann yrði þá að taka afleiðingunum af því, ef hann léti mig ekki halda plássinu. Síðar lét skipið úr höfn og hélt til loðnuveiða þann 23. jan. '73, án þess að skipstjóri eða forstjóri hefðu nokkurt samband við mig. Eftir það hafði ég nokkur skipti samband við forstjórann, og lét hann á sér skilja, að hann vildi ná sáttum, en síðar kvað hann sér þetta óviðkomandi og lýsti allri ábyrgð á hendur Maríusi.“ Þegar skipstjórinn, Maríus Héðinsson, kom fyrir dóminn til yfirheyrslu hélt hann fast við, að stefnandi hefði neitað því, að hann hefði læknisvottorð, þegar þeir töluðu saman í síma að kvöldi hins 17. janúar. „Hann tók alveg fram, að hann hefði ekki læknisvottorð, alla tíð sem ég talaði við hann. Það var ekki fyrr en um vorið, í sambandi við stefnu, sem læknisvottorð kom fyrir mín augu eða eyru.“ 1088 Við samprófun var stefnandi ítarlega spurður, hvort skipstjór“ inn, Maríus, hefði sett fram einhver skilyrði eða minnst á vottorð: „Ég held hann hafi orðað það þannig, að ég gæti komið, ef ég gæti komið með vottorð upp á það, að ég væri fullgildur maður. Ég sagðist efast um það, að slíkt vottorð fengi nokkur maður.“ Svo sem fram kemur í yfirlýsingu Jóhanns G. Þorbergssonar læknis, sem áður er til vitnað, fékk stefnandi hjá honum hinn 17. janúar læknisvottorð I vegna umsóknar um sjúkradagpeninga, og í því vottorði er því lýst yfir, að stefnandi hafi orðið vinnufær sama dag. Við samprófun var stefnandi spurður, hvort honum hefði ekki dottið í hug að framvísa við skipstjórann eða fram- kvæmdastjórann nefndu læknisvottorði: „Það var ekki til þeirra. Eg taldi mér ekki bera skyldu til að framvísa læknisvottorði.“ Svo sem áður er greint, auglýstu forsvarsmenn Hreifa h/f í út- varpinu lausa stöðu stýrimanns á m/s Héðni hinn 18. janúar 1973. Maríus skipstjóri kvað stefnanda þá hafa hringt og spurt, hvort þeir áttuðu sig á því, hvað þeir væru að gera. Hann kvaðst þá hafa sagt við stefnanda: „Ef þú kemur með læknisvottorð þá færðu plássið. Þá borgum við þessum manni, sem við erum búnir að ráða, eitthvað eða reynum að semja við hann, þar sem hann er ekki kominn um borð í skipið og er ennþá norður á Akureyri.“ Stefnandi staðfesti, að skipstjórinn hefði sagt við sig í símtali, eftir að auglýst hafði verið, að hann gæti komið um borð og þeir mundu reyna að semja við hinn manninn: „Hann sló því fram, en sneri strax frá því aftur.“ „Allavega var vottorð ekki aðalatriðið, heldur það álit þeirra, að ég væri óvinnufær, og engin krafa kom fram um að sýna það.“ Framburður Jóns Ármanns Héðinssonar fyrir dómi var efnis- lega mjög á sama veg og bróður hans, Maríusar skipstjóra. Hann kvaðst hafa rætt símleiðis við stefnanda og lagt áherslu á það, að hann kæmi með læknisvottorð, sem sýndi, að hann gæti farið á sjó sem fullgildur maður í hans stöðu. „Þegar við ræddum saman var hann ekki búinn að fá neitt læknisvottorð.“ Hann kvaðst ekki hafa séð sjúkradagpeningavottorðið frá 17. janúar 1973 fyrr en eftir þingfestingu máls þessa. Eftir framkvæmdastjóranum var m. a. bókað: „Mættur segir, að ef hann muni rétt, þá hafi stefnandi ekki treyst sér til að koma til vinnu við bátinn síðustu dagana fyrir skráningu, eins og venja sé um hluta af væntanlegri skipshöfn, fyrst og fremst vfirmenn.“ Við sampróf“s, sem fór fram í beinu framhaldi af þessum um- 1089 mælum framkvæmdastjórans, sagði stefnandi, að það hefði verið marg um talað milli sín og Maríusar, að hann kæmi til vinnu við bátinn, strax og hann væri orðinn vinnufær. Hins vegar kannaðist hann ekki við, að skipstjórinn hefði beðið sig um að koma til vinnu við bátinn á ákveðnum tíma eða ákveðnum degi. Stefnandi var þá spurður, hvort hann hafi verið vinnufær fyrr en 17. janúar. Hann vísaði til þess, að hann hefði verið undir læknishendi, frá sínu sjónarmiði væri hugsanlegt, að hann hefði fyrr getað farið að vinna við bátinn, en það hefði verið læknisins að dæma um það. Frammi liggur í málinu umsókn stefnanda um sjúkradagpen- inga, en margnefnt vottorð frá 17. janúar var fylgiskjal með þeirri umsókn. Umsóknin er dagsett 2. febrúar 1973. Þar tilgrein- ir stefnandi sjálfur Hringnót h/f sem vinnuveitanda sinn, er hann veiktist, og telur sig í umsókninni hafa verið ráðinn til starfa um óákveðinn tíma hjá því fyrirtæki, er hann varð óvinnufær. Stefn- andi veitti viðtöku fyrirvaralaust hinn 16. febrúar 1973 kr. 10.115 frá Hringnót h/f sem greiðslu fyrir þá átta veikindadaga, sem hann átti rétt á greiðslu fyrir samkvæmt kjarasamningi. Stefnandi hóf vinnu hjá Ísal hinn 7. febrúar 1973. Hann kvað gagngera læknisskoðun hafa farið fram á sér af hálfu Ísals, áður en hann hóf störf. Hann kvaðst hafa ráðið sig þar sem fullgildan mann og ekkert verið frá verki vegna baksins næstu mánuði. Hann kvaðst aðeins einu sinni, frá því hann lá greinda sjúkralegu, hafa fundið fyrir bakverk, líklega um ári eftir fyrstu veikindin, og þá fengið leyfi í nokkra daga. Spurður um, hvort hann hefði farið á sjóinn aftur, kvaðst hann hafa leyst af 1. stýrimann á Faxaborg, GK 40, einn mánuð sumarið 1973 við síldveiðar á Norð- ursjó og leyst sama mann af síðustu túrana á loðnunni á vertíð- inni 1974, ráðið sig síðan sem 2. stýrimann á skipið, orðið síðan 1. stýrimaður, og þeirri stöðu gegndi stefnandi, er hann kom fyrir dóminn 11. desember 1974. Hann kvaðst þá hafa verið við síld- veiðar í Norðursjónum síðustu sex mánuðina að frátöldum 1 mán- uði, sem hann hefði verið í fríi. Hann kvaðst vera heilsugóður og engan veikindadag hafa tekið þennan tíma. Málsástæður og lagarök. Stefnandi sundurliðar kröfur sínar þannig: „1. Þriggja mán. föst laun m. orlofsfé ........ kr. 3.184.89 69 1090 2. Tveggja mán: aflahl. m. orlofsfé .......... kr. 835.688.55 3. Eins mán. aflahl. m. orl. áætlað .......... — 300.000.00 Samtals kr. 1.138.873.44“ Kröfur þessar byggir stefnandi á 2. mgr. 13. gr. laga nr. 67/ 1963, þar sem segir, að sé ekki öðruvísi um samið, skuli uppsagn- arfrestur á skiprúmssamningum stýrimanna vera þrír mánuðir, svo og á ákvæðum 3. mgr. 14. gr. síldar- og loðnuveiðisamnings milli Landssambands íslenskra útvegsmanna og félaga innan Far- manna- og fiskimannasambands Íslands frá 31. desember 1971, þar sem segir, að uppsagnarfrestur stýrimanna skuli vera þrír mánuðir og skuli uppsögnin vera skrifleg af beggja hálfu. Stefn- andi byggir þannig á því, að ráðningarsamningur hans hafi verið í fullu gildi, er nýr maður var ráðinn í skiprúm hans hinn 19. janúar 1973, og eigi hann samkvæmt framangreindum ákvæðum rétt til launa á uppsagnarfresti. Stefnandi telur sig hafa farið í ólaunað orlof, er hann var afskráður í nóvember 1972, og hafi hann átt að vera í því leyfi fram að loðnuvertíð. Bendir stefnandi í því sambandi m. a. á ákvæði 18. gr. áðurgreinds kjarasamnings, en í því samningsákvæði segir, að útgerðarmaður skuldbindi sig til að velja annan hvorn eftirtalinna kosta um orlof síldveiðisjó- manna þeirra skipa, sem eru að veiðum í Norðursjó: „1. Veita skipshöfn orlof í minnst 10 daga eftir að skipið hefur verið fjarverandi frá Íslandi í þrjá mánuði, með því að sigla skipinu í heimahöfn. 2. Greiða kr. 10.000.00 upp í ferðakostnað hvers áhafnar- manns, að meðtöldum tveimur afleysingarmönnum, sem fara til Íslands í orlof, enda verði orlofið tekið í samráði við útgerðarmann og skipstjóra.“ Telur stefnandi, að á grundvelli þessa samningsákvæðis svo og með sérstöku samkomulagi við skipstjórann Maríus þá hafi hann farið í ólaunað orlof, án þess að ráðningarsamningi hans væri slitið. Sé þetta í samræmi við þær venjur, sem fylgt hafi verið á undanförnum árum, eftir að Íslenskir síldveiðibátar fóru að stunda veiðar á fjarlægum miðum. Þá telur stefnandi, að yfir- lýsingar forsvarsmanna hins stefnda félags beri ljóslega með sér, að þeir hafi litið svo á, að stefnandi væri ráðinn til áframhaldandi starfa á skipinu, skipstjórinn hafi sett sig í samband við stefn- anda, strax eftir að hann kom heim, og óskað eftir því, að stefn- andi kæmi til starfa, strax og hann yrði vinnufær. Stefnandi tel- 1091 ur það atvik, að hann var lögskráður úr skiprúmi, engin áhrif hafa á tilvist eða gildi ráðningarsamnings síns. 5. gr. laga nr. 63/ 1961 um lögskráningu sjómanna mæli svo fyrir, að lögskrá skuli mann úr skiprúmi í hvert skipti, er vist hans á skipi lýkur, og telur stefnandi að ráðningarsamningar skipverja hefðu lítið gildi, ef sá skilningur væri réttur, að þeim væri jafnan slitið, er lög- skráð væri úr skiprúmi. Þá gætu útgerðarmenn einhliða slitið skiprúmssamningi með því að afskrá skipverja úr skiprúmi, er þeir fara í leyfi eða vist þeirra lýkur með öðrum sambærilegum hætti, án þess að baka sér bótaskyldu með þeirri háttsemi. Telur stefnandi slíkan skilning andstæðan tilgangi sjómannalaga, laga um lögskráningu svo og nefnds kjarasamnings og almennri réttar- vitund. Telur stefnandi, að með hliðsjón af öllu framansögðu beri stefndu sönnunarbyrði á þeirri staðhæfingu sinni, að afskrán- ing stefnanða úr skiprúmi hafi jafngilt uppsögn af hans hálfu. Til vara byggir stefnandi á því, að nýr ráðningarsamningur hafi stofnast, þ. e. hann hafi verið ráðinn til þess að hefja störf á skip- inu að nýju sem stýrimaður við upphaf nýs veiðitímabils. Hið stefnda félag byggir sýknukröfu sína aðallega á því, að með skráningu stefnanda úr skiprúmi og með samkomulagi aðilja hafi ráðningarsamningi stefnanda verið slitið, er hann fór úr skiprúmi í Hirtshals hinn 10. nóvember 1972, en til vara á því, að uppsagnarfrestur stefnda eigi að miðast við 8. nóvember 1972 og hefði honum í síðasta lagi átt að ljúka hinn 8. febrúar 1973. Ef sú yrði niðurstaðan, sé kaupkrafan svo vanreifuð, að sýkna beri að svo stöddu. Til þrautavara byggir stefndi á því, að skipstjór- anum hafi verið heimilt að víkja stefnanda úr skiprúmi hinn 17. janúar 1973, þar sem hann hafi verið óvinnufær sakir veikinda. Til stuðnings aðalmálsástæðu sinni bendir stefndi á ákvæði ÍS: gr. laga nr. 63/1961, þar sem segir, að lögskrá skuli menn úr skip- rúmi í hvert sinn er vist manns á skipi lýkur. Stefndi telur, að þýðing afskráningar úr skiprúmi sé m. a. sú, að ráðningarsamn- ingi útgerðarmanns og skipverja sé slitið. Vilji skipverji halda öðru fram, hvíli sönnunarbyrði á honum. Séu skipverjar leystir úr skiprúmi gegn vilja sínum, kunni þeir að eiga rétt til bóta, ef ekki sé gætt ákvæða sjómannalaga eða kjarasamninga um upp- sagnarfrest. Í máli þessu sé engu slíku til að dreifa. Viðurkennt sé, að stefnandi hafi verið afskráður af skipinu að eigin ósk og án þess að hann hafi gert nokkra athugasemd við afskráninguna. Stefndi telur það atvik, að stefnandi kostaði sjálfur ferð sína til Íslands, styðja þá skoðun, að ráðningarsamningi hans hafi þá ver- 1092 ið slitið, og ekki beri að líta svo á, að stefnandi hafi verið að fara heim til Íslands í orlof eða ólaunað frí. Líklegt megi telja, að stefnandi hefði leitað til útgerðarinnar um a. m. k. hluta farar- eyris ef hann hefði talið ráðningarsamning enn vera í gildi milli sín og útgerðarinnar. Stefndi leggur áherslu á, að stefnandi hafi tekið upp störf hjá öðru fyrirtæki, fljótlega eftir að hann kom til landsins, ótímabundið, og án þess að geta um, að hann réði sig þar aðeins til ákveðins tíma. Þegar stefnandi veiktist, hafi hann tekið við launum fyrir veikindadaga frá Hringnót h/f. Í umsókn til Tryggingastofnunar ríkisins um sjúkradagpeninga, sem stefn- andi hafi sjálfur samið og undirritað, tilgreini hann Hringnót n/f sem vinnuveitanda sinn, er hann veiktist, og geti þess, að hann hafi verið ráðinn til starfa hjá fyrirtækinu um óákveðinn tíma. Í vottorði launagreiðanda, sem ritað sé á ofangreint umsóknar- eyðublað, staðfesti Jón Ármann Héðinsson, framkvæmdastjóri beggja fyrirtækjanna, Hringnótar h/f og Hreifa h/f, að upplýs- ingar stefnanda séu réttar og hann hafi verið starfsmaður Hrins- rótar h/f. Þessu vottorði svo og umsókninni sjálfri hafi stefnandi sjálfur framvísað við Tryggingastofnun ríkisins athugasemda- laust. Stefndi telur, að í málflutningi stefnanda komi fram, að stefn- andi vilji líta svo á, að það samband sé milli fyrirtækjanna Hreifa h/f og Hringnótar h/f, að nánast megi líta á þessi tvö fyrirtæki sem einn og sama aðiljann og þar af leiðandi geti hann litið svo á, að ráðningarsamningi sínum hafi aldrei verið slitið. Öllum slíkum hugmyndum mótmælir stefndi. Fyrirtæki þessi séu alger- lega sjálfstæð og starfi hvort á sínu sviði og eigi reyndar ekki annað sameiginlegt en að forstjóri beggja fyrirtækjanna sé sami maðurinn og hluthafi í þeim báðum. Að öðru leyti sé ekki um sömu hluthafa að ræða. Loks bendir stefndi á, að stefnandi gerði engar kröfur á hendur stefnda vegna veikindadaga sinna í desember 1972 og janúar 1973, en stefndi telur, að slíks hefði mátt vænta, ef stefnandi hefði talið stefnda vinnuveitanda sinn samkvæmt ráðningarsamningi á þess- um tíma. Allt þetta telur stefndi sýna, að með afskráningu stefnanda að hans eigin ósk hafi ráðningarsamningi hans verið slitið. Vilji stefnandi halda því fram, að þrátt fyrir afskráninguna hafi áfram verið í gildi ráðningarsamningur milli hans og stefnda, verði hann að sanna þá staðhæfingu sína. Slík sönnun hafi ekki komið fram og raunar bendi öll gögn málsins til hins gagnstæða. Vilji stefn- 1093 andi á hinn bóginn halda því fram, að nýr ráðningarsamningur hafi stofnast, verði hann einnig að sanna það og jafnframt að veikindi stefnanda hafi ekki verið næg ástæða til riftunar eða ógildingar á slíkum meintum ráðningarsamningi. Rök stefnda fyrir því, að sýkna beri að svo stöddu, verði ekki fallist á framangreind sjónarmið, eru einkum þau, að þá ætti að miða upphaf uppsagnarfrestsins við afskráningu hinn 8. nóvem- ber 1972, þ. e. ef stefnandi yrði talinn eiga rétt til launa á upp- sagnarfresti, þá eigi að miða upphaf uppsagnarfrestsins við nefnd- an dag. Uppsagnarfresturinn hefði þá verið liðinn hinn 8. febrúar 1972 og útilokað sé að dæma um hugsanlega bótafjárhæð á grund- velli kröfugerðar stefnanda, eins og hún nú liggur fyrir. Loks telur stefndi, að þótt viðurkennd yrðu að fullu þau sjónar- mið stefnanda, að honum hafi aldrei verið sagt upp ráðningar- samningi fyrr en 17. janúar 1973, væru samt ekki rök til að taka stefnukröfur hans til greina. Samkvæmt 32. gr. sjómannalaga hafi skipstjóri heimild til að víkja skipverja úr skiprúmi, ef hann er lengur en um stundarsakir ófær til vinnu sakir veikinda eða slysa. Í slíkum tilvikum fari réttur skipverjans til launa eftir ákvæður 18. gr. sjómannalaga, en 3. mgr. þeirrar greinar veiti stýrimanni rétt á 2ja mánaða launum í slíkum tilvikum. Ljóst sé, að veikindi stefnanda hafi verið þess eðlis, að hann hafi ekki getað stundað venjuleg störf, hvað þá sjómannsstörf. Það hafi því einungis verið eðlileg og sjálfsögð skylda skipstjórans að krefjast þess, að stefn- andi færði sönnur á heilbrigði sitt, áður en hann tæki við starfi að nýju á skipinu. Bendir stefndi í því sambandi á niðurlags- ákvæði 10. gr. og 26. gr. sjómannalaga og mótmælir því harðlega, að stefnandi hafi nokkru sinni sýnt skipstjóra læknisvottorð um, að hann væri vinnufær, áður en m/s Héðinn hélt til loðnuveiða í janúar 1973. Einnig bendir stefndi á, að umrætt læknisvottorð hafi ekki verið ætlað vinnuveitanda, heldur einvörðungu fylgi- skjal með umsókn um bætur til Tryggingastofnunar ríkisins. Sönnunargildi þess vottorðs sé því lítið. Sönnunargildi vottorðs þess, er samið var og lagt fram undir rekstri málsins, sé þaðan af minna, enda hafi læknir sá, er vottorðin gaf, ekki fengist til að koma fyrir dóm til þess að staðfesta vottorð sín eða svara spurn- ingum varðandi veikindi stefnanda þrátt fyrir skrifleg tilmæli stefnda og margítrekaðar munnlegar beiðnir. Stefndi mótmælti við munnlegan málflutning fjárhæð stefnu- kröfu sem allt of hárri. Sérstaklega mótmælti hann 2. og 3. lið stefnukröfu sem órökstuddum og allt of háum. 1094 Álit réttarins. Meðan stefnandi var á skipi stefnda, v sérstakur skriflegur ráðningarsamningur skv. 2. mgr. 11. gr. sjó- mannalaga nr. 67/1963 að öðru leyti en því, að aðiljar undirrituðu skipshafnarskrá, þegar lögskráning fór fram, en skipshafnarskrá- in var færð í venjulegu hefðbundnu formi, þar sem þess er getið, á hvaða veiðar sé farið, og vísað til kjarasamnings viðkomandi stéttarfélags um kaup og kjör. Við lok hvers veiðitímabils, þegar stefnandi var afskráður, þá gengu aðiljar út frá því, að stefnandi mundi mæta og ætti að mæta til skips að nýju við upphaf nýs veiðitímabils. Það verður því að telja ósannað, að stefnandi hafi verið ráðinn til tiltekins tíma, ráðning hans var ótímabundin. Á þeim tíma, sem hér um ræðir, var það orðin nokkuð almenn venja á fiskiskipaflotanum, að yfirmenn á skipum, sem stunduðu veiðar langtímum saman á fjarlægum miðum, ættu þess kost að fara í leyfi án launa hluta af veiðitímabilinu og fá mann í sinn stað, er skipstjóri eða útgerðarmaður samþykkti. Sést þessi venju- myndun m. a. á ákvæðum 18. gr. kjarasamnings stéttarfélaga að- ilja máls þessa. Gegn mótmælum stefnanda verður að telja ósannað, að ráðn ingarsamningi stefnanda hafi með samkomulagi verið slitið, er hann hélt heimleiðis í nóvember 1972 og var afskráður lögum samkvæmt. Með viiund og vilja forsvarsmanna stefnda hafði stefnandi áður stundað launuð störf hjá tilteknu fyrirtæki, Hringnót h/f, milli þess sem hann sinnti stýrimannsstarfi á skipi stefnda. Þau störf tálmuðu því ekki, eins og á stóð og sambandi fyrirtækjanna var háttað, að stefnandi gæti staðið við ráðningarskyldur sínar gagn- vart stefnda og mætt til skips, þegar kallað var. Þegar stefnandi átti að mæta til undirbúningsvinnu við skipið í byrjun janúar 1973, var hann orðinn veikur af sjúkdómi, sem forsvarsmenn stefnda máttu ætla, að væri sérlega bagalegur fyrir stýrimann á aflaskipi, sem þarf að standa langar vaktir í vetrar- veðrum og vera öðrum skipverjum fyrirmynd um dugnað og harð- fylgi. Þrátt fyrir það gerði skipstjórinn stefnanda ekki skýra grein fyrir því, að hann hygðist neyta heimildar 32. gr. sjómanna- laga til slita á ráðningarsamningnum, heldur var um það talað, að stefnandi kæmi til vinnu við skipið, þegar hann væri orðinn vinnufær. Hinn 17. janúar var endanleg ákvörðun um val skipshafnar að komast í eindaga. Stefnandi og forsvarsmenn stefnda ræddust ar aldrei gerður við hann 1095 við þann dag. Stefnandi bauð þá fram þjónustu sína skv. ráðn- ingarsamningi sínum, en forsvarsmenn stefnda höfnuðu henni og auglýstu eftir nýjum manni. Stefnanda var rétt að líta svo á, að þar með væri ráðningarsamningi sínum slitið. Kemur þá til álita, hvort um var að ræða uppsögn skv. 13. gr. sjómannalaganna með 3ja mánaða uppsagnarfresti eða hvort fyr- ir hendi var heimild til brottvikningar skv. 32. gr. sjómannalag- anna og þá um að ræða rétt til 2ja mánaða launa skv. 2. mgr. (sic) 18. gr. sjómannalaga. Þegar málsaðiljar ræddust við, hafði stefn- andi í höndum læknisvottorð. Hann framvísaði því þó ekki. „Það var ekki til þeirra. Ég taldi mér ekki skylt að framvísa læknis- vottorði.“ Samkvæmt 26. gr. sjómannalaganna er skipverja skylt að láta rannsaka heilsufar sitt, ef skipstjóri krefst þess, enda sé það gert skipverja að kostnaðarlausu. Með tilliti til hinna alvarlegu veik- inda, sem stefnandi hafði átt við að stríða, svo og með tilliti ti þess, að læknir hafði ráðlagt honum að fara vel með sig, þá bar honum að ósk stefnda að framvísa því læknisvottorði, sem hann hafði undir höndum, gegn greiðslu kostnaðar og eftir atvikum að hlíta því, að frekari gagna væri aflað um sjúkdóm hans. Telja verður, að synjun stefnanda í þessu efni hafi, eins og á stóð, skap- að stefnda rétt til að neyta heimildar 32. gr. sjómannalaga tii brottvikningar. Samkvæmt þessu á stefnandi rétt til tveggja mánaða launa sam- kvæmt 18. gr. sjómannalaganna, og miðast upphaf þess tímabils við bann dag, þegar brottvikningarheimildar var neytt. Stefndu mótmæltu kröfufjárhæð tölulega við munnlegan mál- flutning. Hvort tveggja er, að stefndu höfðu undir höndum og bar að leggja fram skýrslu um laun staðgengils, vildu þeir hnekkja kröfufjárhæðinni, svo og að mótmælin eru úr hófi seint fram komin. Veikindi stefnanda reyndust ekki alvarlegri en svo, að hann gat tekið upp launuð störf í landi á nefndu tveggja mánaða tíma- bili, eða hinn 7. febrúar 1973. Eftir atvikum þykir það ekki eiga að valda því, að greiðslur til hans falli með öllu niður frá þeim degi, heldur eiga þær launagreiðslur fram til loka tveggja mánaða tímabilsins að koma til frádráttar. Samkvæmt þessu ber að dæma stefnda til að greiða stefnanda 2/3 hluta stefnufjárhæðar, eða kr. 759.249 að frádregnum launum stefnanda fram til 23. mars, en stefnandi miðar sjálfur í kröfu- gerð uppsögn sína við 23. janúar. Samkvæmt gögnum málsins 1096 nema laun stefnanda á þessu tveggja mánaða tímabili því sem næst kr. 70.000. Verða bví tildæmdar kr. 689.248 ásamt vöxtum, eins og krafist er, og málskostnaði, sem telst hæfilega ákveðinn kr. 90.000. Viðurkenna ber, að stefnandi eigi sjóveðrétt í m/s Héðni, ÞH 57, fyrir ofangreindum fjárhæðum. Már Pétursson héraðsdómari kvað upp dóm þennan ásamt sjó- og verslunardómsmönnunum Guðmundi Guðmundssyni og Árna Sigurðssyni skipstjórum. Uppkvaðning dómsins hefur dregist um viku vegna tilfallandi sjúkrahússvistar annars meðdómandans. Dómsorð: Stefndi, Hreifi h/f, greiði stefnda, Aðalsteini Guðmunds- syni, kr. 689.248 ásamt 7% ársvöxtum frá 23. mars 1973 til 16. maí s. á, en 9% ársvöxtum frá þeim degi til 15. júlí 1974, en 13% ársvöxtum frá þeim degi til greiðsludags, og kr. 90.000 í málskostnað, allt innan 15 daga frá birtingu dóms þessa að viðlagðri aðför að lögum. Stefnandi á sjóveðrétt í m/s Héðni, ÞH 57, fyrir framan- greindum fjárhæðum. Þriðjudaginn 8. nóvember 1977. Nr. 74/1975. Ólafur Gunnarsson og Sjóvátryggingarfélag Íslands h/f (Benedikt Blöndal hrl.) gegn Guðmundi Ólafssyni (Hörður Einarsson hrl.). Bifreiðaárekstur. Skaðabótamál. Lögveð. Sératkvæði. Dómur Hæstaréttar. Mál þetia dæma hæstaréttardómararnir Magnús Þ. Torfa- son, Benedikt Sigurjónsson, Björn Sveinbjörnsson, Logi Ein- arsson og Þór Vilhjálmsson. 1097 Áfrýjendur hafa áfrýjað máli þessu með stefnu 29. mai 1975. Krefjast þeir aðallega sýknu af kröfum siefnda, en til rara lækkunar á kröfum hans, enda verði skipt sök á Þif- reiðaárekstri þeim, sem um er fjallað í málinu. Þá krefjast áfrýjendur málskostnaðar úr hendi stefnda bæði í héraði og fyrir Hæstarétti. Stefndi krefst staðfestingar hins áfrýjaða dóms og máls- kostnaðar fyrir Hæstarétti. Þegar virt eru atvik að árekstri þessum og afleiðingar hans svo og með hliðsjón af álitsgerð hinna dómkvöddu manna, sem rakin er í héraðsdómi og eigi hefur verið hnekkt, þykir mega leggja til grundvallar, að stefndi hafi ekið bifreið sinni, (r 7603, allhratt í umrætt sinn og hraðar en leyft var á þess- um tíma. Stefndi hefur lyst því, að hann hafi eigi orðið var við bifreiðina R 13612 fyrr en áreksturinn varð. Bendir það til þess, að hann hafi eigi beint svo athygli sinni að umferð- inni sem honum bar. Samkvæmt þessu verður að telja stefnda eiga nokkra sök á árekstri þessum. Með skírskotun til þess, sem í héraðsdómi greinir, má á það fallast, að áfrýjandinn Ólafur eigi meginhluta sakar á árekstrinum. Samkvæmt þessu er hæfilegt að telja stefnda eiga 1/4 hluta sakar og að hann verði að bera tjón sitt sjálfur að því leyti, en fái 3/4 hluta þess bætta úr hendi áfrýjanda, sbr. 68. gr. og 2. mgr. 74. gr. laga nr. 40/1968. Bótafjárhæðir samkvæmt hinum áfrýjaða dómi hafa eng- um andmælum sætt og verða því lagðar til grundvallar. Verð- ur því áfrýjendum dæmt að greiða stefnda óskipt 144.000 krónur með vöxtum svo sem krafist er. Þá ber áfryjendum að greiða stefnda málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétii, sem ákveðst 100.000 krónur. Samkvæmt ákvæðum 4. mgr. 69. gr. laga nr. 40/1968 ber að taka til greina kröfu stefnda um lögveð í bifreiðinni ÍR 13612 til tryggingar dæmdum fjárhæðum. Það athugast, að eigi var ástæða til að dæma mál þetta með samdómendum samkvæmt 3. tl. 1. mgr. 200. gr. laga nr. 85/ 1936 1098 Dómsorð: Áfrýjendur, Ólafur Gunnarsson og Sjóváiryggingar- félag Íslands h/f, greiði óskipt stefnda, Guðmundi Ólafs- syni, 144.000 krónur með 9% ársvöxtum frá 31. ágúst 1973 til 15. júlí 1974 og 13% ársvöxtum frá þeim degi til greiðsludags og 100.000 krónur í málskostnað í hér- aði og fyrir Hæstarétti. Stefndi á lögveð í bifreiðinni R 13612 til tryggingar dæmdum fjárhæðum. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lög- um. Sératkvæði hæstaréttardómaranna Magnúsar Þ. Torfasonar og Björns Sveinbjörnssonar. Svo sem greint er í héraðsdómi, sinnti áfrýjandi hvorki biðskyldu né gætti að umferð frá hægri, er hann ók inn á Rauðarárstíg, þar sem bifreið hans rakst á vinstri hlið bif- reiðar stefnda, sem var ekið suður götuna á hægri vegarhelm- ingi. Að vísu verður að fallast á það með héraðsdómi, að lík- ur séu að því leiddar, að ökuhraði bifreiðar stefnda hafi verið yfir lögleyfðum hámarkshraða, er árekstur sá varð, er í mál inu greinir. Þess er þó að gæta, að matsmaðurinn Þorvaldur Búason lét uppi það álit, er hann staðfesti matsgerð sina fyr- ir dómi, að eigi væri fullvíst, að ökuhraði bifreiða málsaðilj: hefði verið innan þeirra marka, sem greinir í niðurstöðu matsmanna. Með þessari athugasemd og að öðru leyti með skírskotun til forsendna hins áfrýjaða dóms teljum við, að áfrýjandi Ólafur hafi átt svo yfirgnæfandi sök á árekstrin- um, að staðfesta beri héraðsdóminn, en áfrýjendur hafa lýst yfir því fyrir Hæstarétti, að þeir andmæli ekki sérstaklega ákvæðum héraðsdóms um bótafjárhæðir eða vexti. Þá ber að dæma áfrýjendur til að greiða stefnda máls- kostnað fyrir Hæstarétti, sem er hæfilega ákveðinn 60.000 krónur. 1099 Samkvæmt þessu teljum við, að dómsorð eigi að hljóða svo! Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Áfrýjendur, Ólafur Gunnarsson og Sjóvátryggingarfélag Íslands h/f, greiði stefnda, Guðmundi Ólafssyni, 60.000 krón- ur í málskostnað fyrir Hæstarétti að viðlagðri aðför að lög- um. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 1. apríl 1975. 1. Mál þetta, sem tekið var til dóms 14. f. m., er höfðað með stefnu, birtri 11. desember 1973. Stefnandi málsins er Guðmundur Ólafsson sjómaður, nú til heimilis að Fellskjöri á Skagaströnd. Stefndu eru Ólafur Gunnarsson, Skólavörðustíg 33, Reykjavík, og Sjóvátryggingarfélag Íslands h/f, einnig í Reykjavík. Dómkröfur stefnanda eru nú þær, að stefndu verði in solidum dæmt að greiða honum kr. 550.300 með 9% ársvöxtum frá 31. ágúst 1973 til 15. júlí 1974 og með 13% ársvöxtum frá þeim degi til greiðsludags auk málskostnaðar samkvæmt mati dómsins svo og að viðurkennt verði með dómi lögveð í bifreiðinni R 13612, fólksbifreið af gerðinni Volkswagen, árgerð 1965, til tryggingar tildæmdum fjárhæðum. Dómkröfur stefndu eru aðallega þær, að þeir verði sýknaðir af öllum kröfum stefnanda, en til vara, að sök verði skipt og kröfur stefnanda verði aðeins að hluta teknar til greina. Hvernig sem málið fer, er krafist málskostnaðar til stefndu úr hendi stefnanda eftir mati dómsins. Sáttaumleitanir dómsins hafa eigi borið árangur. II. Málavextir eru þeir, að nokkru eftir kl. 2000 föstudagskvöldið 31. ágúst 1973 varð árekstur milli bifreiðanna G 7603 og R 13612 á gatnamótum Flókagötu og Rauðarárstígs í Reykjavík með þeim afleiðingum, að báðar bifreiðarnar skemmdust. Stefnandi ók í nefnt sinn bifreið sinni, G 7603, sem er fólks- bifreið af gerðinni Fíat, árgerð 1968, suður Rauðarárstíg, en stefndi Ólafur ók bifreið sinni, R 13612, sem er Volkswagen- fólksbifreið, árgerð 1965, vestur Flókagötu. 1100 Tveir lögreglumenn fóru á staðinn. Gerði annar uppdrátt af vettvangi, og liggur sá uppdráttur frammi í málinu. Hinn lög- reglumaðurinn skráði niður nokkur atriði varðandi Arnlsslyninni. Í skýrslu lögreglumannsins segir m. a.: „Ekki náðist tal af öku- mönnum bifreiðanna, en þeir voru báðir fluttir á slysadeild Borg- arsjúkrahússins. Sjáanlegar skemmdir á bifreiðunum voru: Á R 13612 var allt dældað að framan og sæti hægra megin bogið, einnig gírstöng í gólfi, og bæði ökuljósaker brotin, og bifreiðin er óðökufær. Á bifreiðinni G 7603 var vinstri hlið öll rifin og dæld- uð, og bifreiðin var óökufær eða ónýt. Báðar bifreiðarnar voru fluttar af staðnum með aðstoð Vöku og eru geymdar þar. Ekki var vitað, hversu ökumenn voru slasaðir. Haft var samband við rannsóknarlögregluna, og komu á staðinn þeir Ragnar Vignir, sem ljósmyndaði vettvang, og Magnús Magnússon, sem tók að sér framhaldsrannsókn þessa máls. Einnig var haft samband við bifreiðaeftirlitsmann, sem kom og skoðaði bifreiðarnar.“ Þá segir í lögregluskýrslunni: „Yfirborð vegarins malbikað. Engin sjáan- leg hemlaför. Dagsbirta, skýjað, blautt.“ Sex ljósmyndir, sem Ragnar Vignir tók af vettvangi, liggja frammi í málinu. Í skýrslu bifreiðaeftirlitsmannsins, sem skoðaði bifreiðina G 7603, segir svo: „Við skoðun á slysstað kom í ljós, að bifreiðin var óðkufær eftir áreksturinn. Hjólbarðar í lagi. Fóthemill veitti fast viðnám í fyrsta ástig, 6 cm frá gólfi. Handhemil var ekki hægt að prófa vegna skemmda á hurð. Rúður hreinar. Aðalljós í lagi. Rúðuþurkur, stefnuljós og flauta virkuðu ekki. Sennilega farið úr sambandi við högg, er mælaborð bílsins hafði fengið við áreksturinn. Bifreiðin var færð til aðalskoðunar 5. 6. 1973 og var þá í lagi.“ Ill. Stefnandi gaf skýrslu hjá rannsóknarlögreglunni 5. sept. 1973, og var þá fært til bókar „Mætta er birt skýrsla lögreglu um mál- ið og sýndur uppdráttur af vettvangi. Kveðst hann ekki geta tjáð sig um þau gögn, þar sem hann muni ekki það vel eftir sér á staðn- um. Skýrir hann svo frá: „Þegar þetta gerðist, var ég á rólegri keyrslu, en við fjögur, sem í bifreiðinni vorum, ætluðum í bíó kl. 2100. Ég hafði ekki litið neitt á hraðamælinn, svo ég get ekki borið annað um hraðann en það, að ég tel mig hafa ekið á eðlileg- um hraða. Ég hafði ekki séð neitt til hinnar bifreiðarinnar fyrir áreksturinn, og vissi ég því ekki fyrr til en ég fékk mikið högg á 1101 bifreiðina. Síðan sá ég vörubílspall framundan, og náði ég að grípa í stýrið og sveigja bifreiðina frá. Svo tókst mér að svissa af Þifreiðinni, svo hún stöðvaðist. Þetta er það eina, sem ég man eftir að gerðist. Farþegarnir, sem með mér voru, hlutu ekki meiðsl, en ég hafði rekið höfuðið í, og hlaut ég skurð á enni, sem saumaður var saman á slysavarðstofunni. Auk þessa var ég mar- inn og aumur á nokkrum stöðum.“ Stefnandi hefur hér fyrir dómi hinn 27. september 1974 lýst ofangreinda skýrslu sína rétta. Jafnframt var fært til bókar: „Fyrir slysið ók stefnandi norður Snorrabraut og fram hjá Austur- bæjarbíói, þar sem hann og farþegarnir huguðu að, hvort fjöl- mennt væri við kvikmyndahúsið, þangað sem þau ætluðu að fara kl. 2100. Ekki var stöðvað þar, en ekið austur Grettisgötu og beygt suður Rauðarárstíg, og var ætlunin að aka suður Rauðarár- stíg og beygja til vesturs Miklubraut, þar sem áætlunin var að aka vestur á Holtsgötu, áður en farið yrði í kvikmyndahúsið. Stefnandi ók sem leið lá suður Rauðarárstíginn og heldur, að hann hafi ekið með um 40 km hraða miðað við klst. Hann minnir, að umferð hafi verið frekar lítil og ekkert sérstakt sé um akstur- inn að segja eftir Rauðarárstígnum að slysstaðnum. Stefnandi telur, að hann hafi vankast við höggið, sem hann fékk við árekst- ur bifreiðanna, en hann kveðst þó hafa greint vörubílspallinn framundan. Stefnandi minnist þess ekki, að hann hafi hemlað bifreið sinni, og telur, að hann hafi ekki gert það. Stefnanda er bent á skýrslu vitnisins Guðmundu Jónsdóttur um það álit henn- ar, að báðar bifreiðarnar hafi verið á frekar mikilli ferð. Einnis er skýrsla vitnisins Páls Braga fyrir lögreglu lesin upp. Kveðst stefnandi halda fast við skýrslu sína um ökuhraðann. Farþeginn Guðleifur sat í framsæti hjá stefnanda, Vignir sat vinstra megin í aftursæti, en Ásta hægra megin í aftursæti, að því er stefnanda minnir. Stefnandi kveðst hafa ekið á hægri vegarhelmingi, þegar hann ók inn á gatnamótin, þar sem áreksturinn varð. „Ég haltraði til stefnda Ólafs eftir áreksturinn, og mér heyrðist hann tvítaka: „Ég virti ekki biðskylduna“. Stefnandi segir, að hann rámi í það, að farþeginn Vignir hafi kallað eitthvað upp alveg um það leyti sem árekstur varð, en þó er þetta honum ekki skýrt í minni. Hann kveðst ekki minnast þess að hafa aukið bensíngjöfina í því skyni að koma í veg fyrir árekstur, en hann tekur fram, að hægri fótur hans hafi eitthvað verið flæktur í fótstigum bifreiðarinnar, þegar hann fór út úr bifreiðinni eftir áreksturinn. Hann kveðst ekki muna, í hvaða ganghraðastigi bifreiðin var, þegar áreksturinn 1102 varð, en telur líklegast, að bifreiðin hafi verið í öðru ganghraða- stigi, en bifreiðin hefur fjögur ganghraðastig.“ Stefndi Ólafur Reimar Gunnarsson gaf svofellda skýrslu hjá rannsóknarlögreglunni 24. sept. 1973: „Ég var að koma af frí- merkjasýningunni á Kjarvalsstöðum í umrætt sinn, og voru tvær systur mínar með mér í bifreiðinni. Þær sluppu báðar án teljandi meiðsla. Ég ók ekki hratt niður Flókagötuna, og ég hægði ferðina, þegar ég kom að Rauðarárstíg. Ég hafði yfirsýn suður eftir Rauð- arárstígnum og sá þar enga umferð, en ég man ekki, hvort ég leit til hægri, en að minnsta kosti varð ég ekki var við neina umferð beim megin frá og hélt því áfram inn á gatnamótin, ætlaði að halda áfram vestur Flókagötu. Næst man ég eftir mér, þar sem ég lá á gangstéttinni upp við steinvegg skammt frá bifreið minni. Hnakkapúði úr henni hafði verið settur undir höfuð mér, og ein- hver maður, sem kvaðst vera læknir, var að stumra yfir mér. Rétt á eftir kom sjúkrabifreið, og var ég þá fluttur á slysadeild Borgar- spítalans. Ég hafði fengið höfuðhögg og skurð á ennið hægra mes- in, sem búið var um þarna á deildinni, en síðan var ég látinn liggja þar í nokkrar klukkustundir til öryggis. Ég fékk að fara heim um nóttina, og heima fylgdist móðir mín með líðan minni. Daginn eftir var ég við rúmið, en næsta dag þar á eftir fór ég allra minna ferða og virtist þá búinn að jafna mig. Engin eftirköst hafa komið í ljós, skurðurinn á enninu er gróinn, en ör eftir hann mjög greinilegt.“ Stefndi Ólafur Reimar Gunnarsson gaf skýrslu hér fyrir dómi hinn 27. september 1974. Var þá m. a. fært til bókar: „Stefndi, sem er tvítugur í dag, kveðst nú sjálfur taka við málsvörn að því er hann varðar. Hann kveðst hafa gengist undir dómssátt í saka- dómi Reykjavíkur út af ökuóhappi þessu, og undirgekkst hann að greiða kr. 3.000 í sekt til ríkissjóðs. Skýrsla stefnda fyrir rann- sóknarlögreglu var lesin upp í réttinum og sýnd honum. Kveðst hann hafa undirritað skýrsluna og kveður þar rétt frá greint. Hann kveðst hafa tekið ökupróf 1971. Hann giskar á, að ökuhraði bifreiðar hans hafi verið 30 til 40 km, þegar hann ók niður Flóka- götuna. Svo kveðst hann hafa hægi á sér við gatnamótin. Hann kveðst ekki hafa stöðvað við gatnamótin. Hann kveðst ekki geta gert sér grein fyrir bví, hvort hann reyndi að hemla fyrir eða við áreksturinn, og hann kveðst ekki geta gert sér grein fyrir hraða bifreiðarinnar, þegar áreksturinn varð. Hann rámar í, að hann hafi fyrst orðið var við Fíatbifreiðina beint framundan.“ 1103 Vitnið Guðmunda Jónsdóttir, fædd 1959, gaf skýrslu hjá rann- sóknarlögreglunni 27. sept. 1973. Þar segir m. a.: „Ég var stödd á nyrðri gangstétt Flókagötu skammt fyrir vestan Rauðarárstíg Í umrætt sinn og horfði upp eftir Flókagötunni. Ég var að líta eftir strætisvagni, sem ég átti von á, að kæmi á hverri stundu. Ég tók eftir rauðri VW-bifreið, sem kom niður Flókagötu, án þess þó að veita henni nokkra sérstaka athygli, fyrr en ég heyrði hvína í hemlum, en þá um leið sá ég græna bifreið birtast, sem var á leið suður Rauðarárstíg. Ég gat ekki greint, frá hvorri bifreiðinni hemlahljóðið kom, enda skipti engum togum, að árekstur varð. Mér fannst rauða bifreiðin lenda utan í þeirri grænu og snúast síðan í hringi, tvo að ég held, þar til hún stöðvaðist vestanverðu á Rauðarárstígnum, en ég sá ekki vel, hvernig það var, því garð- veggur skyggði þar á. Hin bifreiðin þeyttist suður fyrir satnamót- in og hvarf mér bak við vegginn. Mér fannst báðar bifreiðarnar vera á frekar mikilli ferð.“ Vitnið Guðmunda hefur hér fyrir dómi hinn 24. september 1974 skýrt svo frá: „Ég vann í Kjarvalshúsi og var að koma þaðan, þeg- ar áreksturinn varð. Ég var ekki vel kunnug á þessum slóðum, en ég var að huga að strætisvagni til þess að komast heim til mín vestur í bæ. Ég mun því hafa snúið mér við og litið til baka upp eftir Flókagötunni, um það leyti sem áreksturinn varð, en ég man ekki nú nákvæmlega, hvar ég stóð þá. Ég gat ekki séð grænu bif- reiðina, þar sem ég stóð, fyrr en hún kom inn á gatnamótin.“ Vitnið Páll Bragi Kristjónsson gaf skýrslu hjá rannsóknarlög- reglunni 5. okt. 1973. Er hún svohljóðandi: „Þegar umrætt slys varð, var ég á gangstéttinni norðan Flókagötu og austan Rauðar- árstígs á móts við annað hús frá horni. Ég hafði lagt bifreið minni á stæðið við Kjarvalsstaði, og stóð hún vestast á stæðinu. Síðan gekk ég áleiðis norður yfir Flókagötuna, en er ég kom að henni, þá var Volkswagen-bifreiðin að nálgast, sú sem síðar lenti í slys- inu. Ætlaði ég að stöðva og bíða, meðan hún færi fram hjá, en þá var dregið úr hraða hennar, og gekk ég því yfir götuna, en var svo að horfa niður á gatnamótin. Ég sá, að bifreiðinni var ekið inn á gatnamótin á rólegri ferð, en hiklaust, uns áreksturinn varð. Hina bifreiðina sá ég ekki fyrr en rétt áður en áreksturinn varð, þar sem hún kom inn á gainamótin út undan húsinu, sem borið hafði á milli. Ég get ekki fullyrt neitt ákveðið um hraða hennar, en þó fannst mér hún fara nokkuð hratt miðað við aðstæður. Ég get þó ekkert fullyrt það atriði, en meðal annars dró ég þá álykt- un af því, hve áreksturinn varð harður og hin bifreiðin snérist 1104 snöggt við á götunni. Eftir áreksturinn var hraði Fíat-bifreiðar- innar aukinn mjög, svo sem ökumaður hennar stæði fast á bensín- gjöfinni, og var hún nærri oltin, er hún fór út af götunni, og stöðv- aðist hún ekki fyrr en langt frá. Mér virtist báðum bifreiðunum ekið fremur innarlega á götunni, en engin bifreið var að koma á móti hvorugri þeirra.“ Vitnið Guðleifur Magnússon, farþegi í bifreið stefnanda, gaf hinn 27. sept. 1974 hér fyrir dómi svohljóðandi skýrslu: „Við keyptum miða í Austurbæjarbíó. Síðan ók stefnandi austur annað hvort Njálsgötu eða Grettisgötu og síðan suður Rauðarárstíg. Ég sat í framsæti hægra megin. Ég gætti ekki að því, hvað hraðamælir bifreiðarinnar sýndi. Ég tók ökupróf í júní 1973. Ég giska á, að ökuhraði bifreiðarinnar hafi verið um 40 til 50 km miðað við klst., þegar áreksturinn varð. Eg man ekki, í hvaða ganghraðastigi bifreiðin var. Ég meiddist ekkert í árekstrinum. Stefnandi ók eftir réttum vegarhelmingi. Ég varð ekki var við, að stefnandi hemlaði, en ég held, að hinn bifreiðarstjórinn hafi reynt að hemla. Ég heyrði ískur í hemlum. Ég sá Volkswagen-bifreiðina rétt áður en hún lenti á okkur, en við áreksturinn virtist sem Fíat-bifreiðin tæki mikinn kipp og kastaðist til og þeyttist eftir veginum. Stefnandi náði rétt að sveigja frá vörubíl, sem stóð hægra megin á Rauðarárstígnum. Síðan fór Fíat-bifreiðin þvert yfir götuna og yfir gangstéttina og út á túnið. Mér virtist stefnandi vankast við áreksturinn, og mér fannst hraðinn aukast eftir áreksturinn. Ég hef skilið Guðmund þannig, að hann hafi ekki orðið hinnar bifreiðarinnar var, fyrr en rétt við áreksturinn. Ég tel mig hafa séð hina bifreiðina fyrr en stefnandi. Ég held, að ég hafi hrópað eitthvað upp, en þetta skeði svo snöggt. Það fauk í mig vegna þess, hvernig hinn öku- maðurinn ók á bifreiðina, sem ég var í. Ég fór til ökumannsins. sem lá á götunni, og tvítók hann: „Ég virti ekki biðskylduna.““ Vitnið Ásta Erlingsdóttir, fædd 1954, gaf eftirfarandi skýrslu hér fyrir dómi hinn 27. sept. 1974: „Ég tók ökupróf í maí 1973. Við keyptum miða í Austurbæjarbíó. Síðan ók stefnandi austur Njálsgötu og suður Rauðarárstíginn. Ég sat í aftursæti hægra megin. Mér fannst stefnandi aka á mjög eðlilegum hraða. Þegar við komum á gatnamótin, öskraði Vignir, sem sat vinstra megin í aftursætinu, upp: „Guðmundur, passaðu þig.“ Um leið skullu bíl- arnir saman. Ég vankaðist og man mjög lítið eftir því, sem þar næst gerðist, en ég varð vör við skarkala og brambolt. Ég giska á, 1105 að ökuhraði Fíat-bifreiðarinnar hafi verið um 40 til 50 km miðað við klst.“ Vitnið Vignir Sveinbjörnsson gaf eftirfarandi skýrslu hér fyrir dómi hinn 20. nóvember 1974: „Vitnið var farþegi í bifreiðinni G 7603 og sat í aftursæti vinstra megin. Vitnið segir, að stefnandi hafi ekið Grettisgötu og suður Rauðarárstíg, og telur, að ökuhraði bifreiðarinnar hafi verið 40—-50 km miðað við klst. Vitnið sá ekki til hraðamælis bifreiðarinnar. Vitnið segir aðspurt: „Þegar við nálguðumst hornið þarna, þá sá ég, hvar Volkswagen-bifreiðin kom á fleygiferð. Ég kallaði upp: „Passaðu þig Guðmundur,“ en í sömu andrá skullu bílarnir saman. Ég hafði hent mér niður í sæt- ið, og þegar ég leit upp, þá sá ég, að Guðmundur hélt um höfuð sér, og bíllinn rann stjórnlaust í átt að vörubíl, sem var fram und- an, svo að ég kallaði aftur. Þá leit Guðmundur upp og tók í stýrið og beygði til vinstri og stöðvaði bílinn uppi á túninu. Ég tók bíl- próf í júní 1973. Eftir að bifreiðin stöðvaðist, fór ég að aðstoða farþega, sem einnig sat í aftursæti, Ástu Erlingsdóttur, sem mér virtist hafa fengið taugaáfall. Vitninu var kynnt skýrsla vitnisins Páls Braga Kristjónssonar fyrir lögreglu að því er varðar hraða bifreiðanna. Heldur vitnið fast við fyrri framburð sinn um hrað- ann.“ IV. Hinn 4. október 1974 voru dómkvaddir á bæjarþingi Reykja- víkur að beiðni lögmanns stefndu þeir Þorvaldur Búason eðlis- fræðingur og Gunnar Björnsson vélaverkfræðingur til þess að meta hraða bifreiðanna G 7603 og R 13612, þegar árekstur varð. Matsmenn skiluðu rækilegri álitsgerð, sem er dagsett 4. des. 1974. Hún skiptist í fjóra meginkafla, sem bera yfirskriftina: 1. Skriðþungavarðveisla. 2. Orkuvarðveisla. 3. Mat einstakra stærða í líkingunum (1)-(3). 4. Niðurstöður. Matsgerðin er hin vísinda- legasta og hefur að geyma flókna stærðfræðilega útreikninga. Er eigi ástæða til að taka álitsgerð þessa upp í dóminn í heild, en í bréfi matsmanna, sem fylgdi álitsgerðinni, segir svo: „Undirrit- aðir hafa framkvæmt umbeðið mat dómsins, gengið á vettvang, dregið upp uppdrátt samkvæmt mælingum á vettvangi og ljós- myndum lögreglunnar af árekstursstað og skoðað bifreiðarnar G 7603 og R 13612. Niðurstöður okkar eru, að líklegasti hraði R 13612 hafi verið milli 32 og 45 km/h og G 7603 milli 52 og 63 km/h. Sjá ennfremur meðfylgjandi greinargerð, uppdrátt og ljós- mynd.“ 70 1106 Það skal tekið fram, að bifreiðin G 7603 var enn í geymslu hjá Björgunarfélaginu Vöku, þegar matið fór Íram, og höfðu þá eng- ar endurbætur eða lagfæringar verið gerðar á henni eftir skemmd- irnar Í árekstrinum. Matsmaðurinn Þorvaldur Búason gaf skýrslu hér fyrir dómi hinn 17. janúar 1975. Var þá m. a. bókað: „Að sjálfsögðu athug- uðum við vitnaleiðslur og skoðuðum bifreiðarnar. Eins og fram kom í vitnaleiðslum, er því haldið fram af vitnum, að Fiat- bifreiðin hafi aukið hraðann eftir áreksturinn. Við athugun á ástandi bifreiðarinnar getur það talist eðlilegt, að bifreiðastjór- inn stigi á bensínið, þegar hann telur sig stíga á hemilinn, vegna þess að hurðin hefur dældast það mikið við áreksturinn, að ekki var rúm til annars. Ég tel hæpið, að Fiat-bifreiðin hefði getað frí- hjólað frá árekstursstað og þar sem hún stöðvaðist. Það er hugsan- legt að hraðar liggi utan þeirra marka, sem segir í niðurstöðu, en við teljum það harla ólíklegt. Það er persónulegt álit mitt, að lík- urnar séu 8 á móti 10, að hraðarnir liggi innan þeirra marka, sem í niðurstöðu greinir.“ V. Af hálfu stefnanda er því haldið fram, að stefndi Ólafur beri alla sök á bifreiðaárekstri þeim, sem málið fjallar um, þar sen hann hafi ekki virt biðskyldu á gatnamótum Flókagötu og Rauð- arárstígs, en bifreið stefnanda hafi verið ekið á eðlilegum hraða miðað við aðstæður. Ósannað sé með öllu, að stefnandi hafi ekið rneð ólöglegum hraða, en hámarkshraði ökutækja á Rauðarárstíg hafi verið 45 km/h. Er því haldið fram af hálfu stefnanda, að álitsgerð matsmanna, sem lýst er í næsta kafla á undan, hnekki ekki þeirri fullyrðingu, að hraði bifreiðar stefnanda hafi verið innan við 45 km/h, og er í því sambandi einnig vitnað til skýrslu matsmannsins Þorvalds Búasonar hér fyrir dómi um það álit hans, að líkurnar séu 8 á móti 10, að hraðarnir liggi innan þeirra marka, sem Í niðurstöðu álitsgerðar matsmanna greinir. Þá er á það bent af hálfu stefnanda, að skýrsla stefnanda sjálfs og vætti þriggja vitna staðfesti, að stefnandi hafi ekið á hraða 4050 km/h. Einn- ig er því haldið fram, að brot stefnanda Ólafs hafi verið svo alvar- legt, að lítils háttar brot stefnanda breyti því ekki, að leggja beri alla sök og þar með ábyrgð á stefnda Ólaf, sem hafi virt að vett- ugi þá lögboðnu skyldu að víkja fyrir ökutækjum, sem eftir Rauð- arárstígnum fóru. Auk þess hafi stefndi Ólafur brotið þá megin- 1107 reglu, sem skyldar menn til að víkja fyrir umferð, sem kemur frá hægri. VI. Aðalkrafa stefndu um sýknu er studd þeim rökum, að sam- kvæmt frásögn stefnda Ólafs og vitna hafi bifreiðinni R 13612 verið ekið rólega eða hægt. Við gatnamótin hafi Ólafur ekki orðið var neinnar umferðar á Rauðarárstíg og hafi Ólafur því haldið áfram inn á gatnamótin og ætlað yfir götuna, vestur Flókagötu, en árekstur þá orðið. Eftir frásögn vitnisins Guðmundu J ónsdótt- ur hafi bifreið stefnanda tekið svo rösklega í bifreið Ólafs, að hún snerist í hringi eftir Rauðarárstígnum, en beyttist sjálf suð- ur fyrir gatnamótin. Af uppdrætti lögreglunnar sjáist, að bifreið stefnanda stöðvaðist ekki fyrr en um það bil 75 metra frá þeim stað, þar sem hún rakst á bifreið stefnda Ólafs, og þá búin að fara yfir gangstétt og langan spöl upp eftir Miklatúni. Allt bendi þetta til þess, að stefnandi hafi ekið mjög hratt suður Rauðarár- stíginn, og í sömu átt hnígi vitnisburður Páls Braga Kristjóns- sonar. Sjálfur segist stefnandi hafa ekið hægt, en sú frásögn fái ekki staðist, þegar litið sé til annarra gagna málsins. Skemmd- irnar á bifreiðunum tali og sínu máli í þessu efni og allt bendi til þess, að því skipti hraðinn á bifreið stefnanda höfuðmáli. Stefn- andi hafi því brotið gegn ákvæðum 49. og 50. gr. umferðarlaga. Stefndi Ólafur virðist að vísu hafa brotið gegn 48. gr. umferðar- laga, en þegar litið sé til aksturslags stefnanda, verði Ólafi ekki gefið það að sök og því sé sýknukrafan fram sett, að sök stefn- anda sé svo yfirgnæfandi, að ekki beri að líta til smávægilegrar ósætni, sem stefndi Ólafur kunni að hafa sýnt. Verði ekki fallist á ofangreind rök, er varakrafa stefndu á því byggð, að skipta beri sök, og er því haldið fram í því sambandi, að stefnandi heri höfuðsökina á tjóninu. VII. Dómendur hafa farið á vettvang og kynnt sér aðstæður. Einnig liggja frammi ljósmyndir af vettvangi, svo sem fyrr er lýst. Þegar stefndi Ólafur ók niður Flókagötuna til vesturs Í nefnt sinn, hindraði hornhúsið, sem var honum á hægri hönd, útsýn norður eftir Rauðarárstígnum. Allaufguð tré í garði hornhúss þessa, þar á meðal eitt stórt, yst í horni lóðarinnar, byrgðu einnig útsýn til norðurs eftir götunni. Biðskyldumerki var við gatna- mótin. Í 48. gr. umferðarlaganna segir m. a.: 1108 „Vegur nýtur aðalbrautarréttar, ef vegur, sem að honum liggur, er við vegamótin merktur biðskyldu- eða stöðvunarmerkjum, sbr. 65. og 66. gr. Þar sem sett hefur verið biðskyldumerki, skal sá, sem kemur af hliðarvegi, skilyrðislaust víkja fyrir umferð þess vegar, sen hann ekur inn á eða yfir, hvort sem um aðalbraut er að ræða eða ekki. Hann skal í tæka tíð draga úr hraða og nema staðar, ef nauð- syn krefur. Skylt er að nema staðar, þegar ekki er fullkomið út- sýn yfir veginn.“ Stefndi Ólafur ók inn á Rauðarárstíginn án þess að stöðva, enda þótt hann hefði ekki útsýn til norðurs eftir götunni. Þá virðist hann heldur ekki hafa gætt að umferð þeim megin frá. Þessi akstursmáti var, eins og á stóð, háskalegur og brýnt brot á áður- nefndum ákvæðum 48. gr. umferðarlaganna. Stefnandi virðist hafa ekið á vestari vegarhelmingi Rauðar- árstígs, svo sem honum bar. Hafði stefndi Ólafur því ekið yfir eystri vegarhelming götunnar, þegar bifreið hans lenti á bifreið stefnanda. Samkvæmt sögnum málsins virðist stefnandi að vísu hafa ekið nokkuð greitt, og eru líkur fyrir því, að hann hafi ekið á um eða yfir löglegan hámarkshraða, sem var 45 km/h á Rauðarárstígn- um. Þegar öll gögn málsins eru virt, þá verður þó að telja, að hinn stórkostlega gálausi akstur stefnda Ólafs hafi verið svo yfirgnæf- andi, að eigi er ástæða til sakarskiptingar. Verður fébótaábyrgð á tjóni stefnanda því lögð óskipt á stefndu. VIII. Stefnandi sundurliðar kröfur sínar nú þannig: 1) Verðmæti bifreiðarinnar G 7603 .........0.... kr. 240.000 2) Miskabætur ós á 0 a a rn a — 50.000 5) Afnotamissir hifreiðarinnar 31/8 1973 — 20/9 1974, 381 dagur, á kr. 600 pr. dag .............. — 228.600 Mia rm tl — 20.000 5) "Geymslukostnaður bifreiðarinnar hjá Bjögga félaginu Vöku h/f 2... ts — 61.700 kr. 600.300 Frá dregst væntanlegt söluverð bifreiðarinnar G 7603 — 50.000 Samtals kr. 550.300 1109 Verður nú afstaða tekin til einstakra kröfuliða. Um 1. Stefnandi hefur haldið því fram, að skemmdirnar á bifreið hans hafi verið svo miklar, að eigi hafi svarað kostnaði að gera við hana. Er þessu ekki sérstaklega mótmælt af hálfu stefndu. Stefnandi fékk matsmenn dómkvadda til að meta verðmæti bif- reiðarinnar. Matsmennirnir Haraldur Þórðarson bifreiðasmiða- meistari og Finnbogi Eyjólfsson bifvélavirkjameistari skiluðu matsgerð, sem dagsett er 28. nóvember 1973. Þar segir m. a.: „Samkvæmt dómkvaðningu Emils Ágústssonar borgarðómara, dagsettri 16. nóvember 1973, höfum við undirritaðir skoðað og metið bifreiðina G 7603, sem er af gerðinni Fiat 125, árgerð 1968. og fer hér á eftir niðurstaða okkar í samræmi við beiðni um gjörð þessa: Verðmæti bifreiðarinnar þann 31. ágúst 1973 teljum við, að hafi verið 205.000.00, og er þá miðað við staðgreiðslu. Í matinu er tekið tillit til þess, að bifreiðin var nýmáluð og að vélin hafði verið endurbyggð nýlega. Ekki var útvarp í bifreið- inni, þegar matið átti sér stað, og er því verðmæti hennar miðað við það. Hins vegar taldi matsbeiðandi, hr. Hörður Einarsson, hrl., að útvarp hefði verið í bifreiðinni þann 31. 8. 1973, en undirrituð- um tókst ekki að staðreyna það. Matið fór fram mánudaginn 26. nóvember 1973 í bílageymslu Björgunarfélagsins Vöku h.f., að Stórhöfða 3, Reykjavík.“ Stefnandi telur hins vegar, að mat hinna dómkvöddu mats- manna á verðmæti bifreiðar hans á slysdegi sé of lágt. Gerir hann kröfu til þess, að lagt verði til grundvallar í málinu, að verðmæti hennar hafi verið kr. 240.000. Einnig er því haldið fram af stefn- anda hálfu, að matsfjárhæðin sé miðuð við staðgreiðslu, sem ekki hafi átt sér stað. Beri því að taka sérstaklega tillit til þess, að nú sé liðinn langur tími frá því að árekstur varð. Af hálfu stefndu er á það bent, að stefnandi hafi ekki látið fara fram yfirmat á bifreiðinni og hann hafi engin rök leitt að því, að matsfjárhæðin sé röng. Verði því við hana að miða. Einnig eigi að draga frá verðmæti flaksins. Matsgerð hinna dómkvöddu matsmanna hefur ekki verið hnekkt. Þykir verða að leggja hana til grundvallar að því er varð- ar verðmæti bifreiðarinnar. Við hinn munnlega málflutning var því lýst yfir af hálfu aðilja, að verðmæti flaks bifreiðar stefnanda skyldi reiknað á kr. 50.000, 1110 og ber að draga þá fjárhæð frá matsfjárhæðinni, kr. 205.000. Verð- ur þessi kröfuliður tekinn til greina með kr. 155.000. Um 2. Stefnandi telur sig eiga rétt á miskabótum. Stefndu hafa haldið því fram, að stefnandi hafi aðeins orðið fyrir lítils háttar meiðslum samkvæmt læknisvottorði, sem liggi fyrir í málinu. Hafa stefndu því mótmælt miskabótakröfunni, kr. 50.000, sem allt of hárri og út í hött. Stefnandi var fluttur af slysstað á slysadeild Borgarspítalans. Í vottorði læknis spítalans segir m. a.: „Hann skýrði svo frá, að hann hefði ekið bifreið sinni um Rauð- arárstig í Reykjavík, er önnur bifreið ók inn í hlið bifreiðar Guð- mundar. Kvaðst hann við þetta hafa kastast til og hlotið högg á augabrún, en ekki misst meðvitund. Ekki hafði Guðmundur fram að færa kvartanir um annað en sár á augabrúninni, og við skoðun fundust engir áverkar eða áverkamerki aðrir en smá skurður ofan- vert við vinstri augabrún. Fyrrgreindur skurður var saumaður með tveimur saumum, og fór Guðmundur síðan af Slysadeildinni. Hann kom síðan til saumatöku skv. áætlun þann 8/9. Saumarnir voru þá fjarlægðir, og er ekki neinna kvartanna þá getið eða frek- ari áverkaeinkenna.“ Rétt þykir að taka miskabótakröfu stefnanda til greina með kr. 15.000. Um 3. Stefndu hafa mótmælt kröfu stefnanda um afnotamissi sem alit of hárri. Eðlilegt sé, að stefnandi fái nokkrar bætur vegna afnota- missis bifreiðar sinnar, á meðan hann var að afla sér nýrrar bif- reiðar, og hefði honum átt að nægja ein vika til slíks. Svo sem fyrr er lýst, hefur verið lagt til grundvallar í málinu, að bifreið stefnanda væri óbætandi. Rétt er, að stefndu bæti stefn- anda afnotamissi bifreiðarinnar í nokkra daga, á meðan hann var að átta sig á því, hvernig hann ætti að bregðast við þeim vanda, sem hann komst í við eyðileggingu bílsins. Þykja bætur þær hæfi- lega ákveðnar kr. 12.000, og verður þessi kröfuliður því tekinn til greina með þeirri fjárnæð, enda hefur stefnandi ekki sannað, að hann eigi rétt á frekari bótum fyrir afnotamissi bifreiðarinnar. 1111 Um 4. Stefnandi heldur því fram, að hann hafi orðið fyrir vinnutapi, þar sem hann hafi ekki getað unnið aukavinnu, eftir að hann missti bifreiðina. Um þetta segir hann í aðiljaskýrslu: „Ég var á þessum tíma bókbindari í prentsmiðjunni Leiftri, Höfðatúni 12 í Reykjavík. Ég notaði bifreið mína til þess að komast í og úr vinnu. Ég vann einnig við bókband öðruhverju á bókasafni Elli- heimilisins Grundar við Hringbraut. Var sú vinna innt af hendi eftir venjulegan vinnutíma, og notaði ég bifreiðina til þess að kom- ast á þennan vinnustað. Á þessum tíma bjó ég í Hafnarfirði. Eftir að ég missti bílinn, varð ég að fara á milli í strætisvagni Hafnar- fjarðar. Varð ég þá að vakna fyrr og meiri tími fór þá í ferðir heldur en á meðan ég var með bifreiðina. Um leið varð ég að hætta við aukavinnu mína á Elliheimilinu vegna þeirra erfiðleika, sem ég átti í við að komast á milli staða.“ Stefndu hafa mótmælt þessum kröfulið sem röngum, þar sem stefnandi hafi ekki fært fram næg rök fyrir kröfu sinni að þessu leyti. Gegn mótmælum stefndu hefur stefnandi ekki sannað nægjan- lega, að hann hafi orðið fyrir vinnutapi, vegna þess að hann missti bifreiðina. Er því ekki unnt að taka þennan kröfulið til greina. Um 5. Til stuðnings þessum kröfulið hefur stefnandi lagt fram reikn- ing frá Björgunarfélaginu Vöku yfir geymslukostnað bifreiðar- innar. Á reikningi þessum kemur fram: a. Fíat bifreið sótt á Rauðarárstíg .....0........... kr. 1.000 b. Bifreiðin geymd í 365 sólarhringa, kr. 100 fyrir hvern sólarhring .........2000.%. vunnu — 36.500 C. Bifreiðin geymd í 179 sólarhringa til viðbótar, kr. 150 fyrir hvern sólarhring ........00. 00. .00.00... — 26.850 kr. 64.350 Stefndu hafa mótmælt kröfu stefnanda samkvæmt þessum kröfulið. Bifreið stefnanda stórskemmdist í árekstrinum, og sjálfur var stefnandi fluttur á spítala. Var því eðlilegt, að bifreiðin væri flutt í bílgeymslu af árekstursstað. Verður flutningskostnaðurinn, kr. 1.000, því tekinn til greina. Vegna bótakröfu sinnar og með tilliti 1112 til afstöðu stefndu til hennar var stefnanda nauðsynlegt að láta meta bifreiðina. Var því ekki óeðlilegt, eins og á stóð, að hann hefði bifreiðina í geymslu um skeið, á meðan gengið var frá mats- gerð og kröfugerð var undirbúin. Eftir atvikum þykir rétt að taka til greina geymslukostnað í 90 daga, eða samtals kr. 9.000. Verður þessi kröfuliður því tekinn til greina með kr. 10.000, en gegn mót- mælum stefndu er ósannað, að stefnandi eigi rétt á frekari geymslukostnaði. Samkvæmt því, sem nú hefur verið rakið, ber að dæma stefndu in soliðum til að greiða stefnanda kr. 192.000 (155.000 15.000 -- 12.000 - 10.000) með vöxtum eins og krafist hefur verið. Eftir þessum úrslitum ber að dæma stefndu til að greiða stefn- anda málskostnað, sem ákveðst kr. 60.000. Stefnandi á lögveð í bifreiðinni R 13619 til tryggingar framan- greindum fjárhæðum. Bjarni Kristinn Bjarnason borgardómari kvað upp dóm þennan ásamt meðdómendunum Bent Jörgensen og Jan Jansen bifvéla- virkjameisturum. Dómsorð: Stefndu, Ólafur Gunnarsson og Sjóvátryggingarfélag Ís- lands h/f, greiði in soliðum stefnanda, Guðmundi Ólafssyni. kr. 192.000 með 9% ársvöxtum frá 31. ágúst 1973 til 15. júlí 1974 og með 13% ársvöxtum frá þeim degi til greiðsludags og kr. 60.000 í málskostnað, allt innan 15 daga frá lögbirtingu dóms þessa að viðlagðri aðför að lögum. Stefnandi á lögveð í bifreiðinni R 13612 til tryggingar framangreindum fjárhæðum. 1113 Miðvikudaginn 49. nóvember 1977. Nr. 132/1975. Kr. Kristjánsson h/f (Sveinn Snorrason hrl.) segn Jónasi Guðlaugssyni og gagnsök (Kristján Eiríksson hrl.). Skuldamál. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Ármann Snævarr, Benedikt Sigurjónsson, Björn Sveinbjörnsson og Þór Vil- hjálmsson og prófessor Sigurður Líndal. Aðaláfrýjandi áfrýjaði málinu með stefnu 22. september 1975. Krefst hann sýknu af kröfum gagnáfrýjanda. Þá krefsil hann aðallega málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti, en til vara, að málskostnraður falli niður. Gagnáfrýjandi áfrýjaði málinu með stefnu 26. september 1975. Krefst hann staðfestingar héraðsdóms og málskostnað- ar fyrir Hæstarétti. Eftir uppsögu héraðsdóms komu fyrir dóm þrír menn, er störfuðu hjá iðnaðardeild aðaláfrýjanda. Varðar vætti þeirra framleiðslu á tilteknum vörum á vegum deildarinnar, ein- staka verkþætti og að nokkru rekstrargrundvöll. Eigi þykir efni til að rekja vitnaskýrslur þessar í einstökum atriðum. Hér fyrir dómi eru aðiljar á einu máli um, að skuldir þær, er aðaláfrýjandi tókst á hendur að greiða vegna gagn- áfrýjanda, hafi alls numið 6.202.217.73 krónum, en eigi 6.273.393.00 krónum, svo sem segir í héraðsdómi. Staðfesta ber héraðsdóm með skírskotun til forsendna hans. Samkvæmt þessum úrslitum ber að dæma aðaláfrýjanda til að greiða gagnáfrýjanda málskostnað fyrir Hæstarétti, er ákveðst 200.000 krónur. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Aðaláfrýjandi, Kr. Kristjánsson h/f, greiði gagnáfrýj- 1114 anda, Jónasi Guðlaugssyni, 200.000 krónur í málskostn- að fyrir Hæstarétti. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lög- um. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 4. júlí 1975. Mál þetta, sem tekið var til dóms í dag, hefur Jónas Guðlaugs- son, Gnoðarvogi 64 hér í borg, höfðað fyrir bæjarþingi Reykja- víkur með stefnu, útgefinni 15. maí 1971, á hendur Kr. Kristjáns syni h/f hér í borg og gert þær dómkröfur aðallega, að stefnda verði gert að greiða kr. 1.726.607.28 með 7% ársvöxtum frá 29. janúar 1969 til 31. maí 1970 og með 1% dráttarvöxtum á mánuði eða fyrir brot úr mánuði frá þeim degi til greiðsludags, en til vara, að stefnda verði gert að greiða 2/10 hluta af kr. 1.726.607.28 með 7% ársvöxtum af kr. 172.660.72 frá 29. janúar 1969 til 31. maí 1970 og 1% dráttarvöxtum á mánuði eða fyrir brot úr mán- uði af kr. 345.321.44 frá þeim degi til greiðsludags og enn fremur verði stefnda gert að gefa út skuldabréf fyrir eftirstöðvum kaup- verðs, kr. 1.381.286.44, er beri 7% ársvexti, sem reiknist frá 31. maí 1971, en skuldabréfið greiðist með jöfnum árlegum afborg- unum á næstu 8 árum frá 31. maí 1971 að telja með gjalddaga 31. maí ár hvert, í fyrsta sinni 31. maí 1972. Í báðum tilvikum er kraf- ist málskostnaðar úr hendi stefnda. Við munnlegan flutning máls- ins var gerð breyting á kröfum stefnanda, og eru endanlegar dóm- kröfur stefnanda þær aðallega, að stefnda verði gert að greiða stefnanda kr. 1.726.607.00 með 7% ársvöxtum frá 29. maí 1969 til 31. maí 1970 og með 1% dráttarvöxtum á mánuði eða fyrir brot úr mánuði frá þeim degi til 16. maí 1973 og 1.5% dráttarvöxtum á mánuði eða fyrir brot úr mánuði frá þeim degi til 15. júlí 1974 og 2% dráttarvöxtum á mánuði eða fyrir brot úr mánuði frá þeim degi til greiðsluðags, en til vara, að stefnda verði gert að greiða stefnanda kr. 841.520.00 með vöxtum eins og í aðalkröfu. Í báðum tilvikum er krafist málskostnaðar úr hendi stefnda að mati dóms- ins. Af hálfu stefnda er krafist sýknu af kröfum stefnanda og máls- kostnaðar úr hendi hans að skaðlausu. Málavextir eru þeir, að hinn 29. janúar 1969 gerðu stefnandi og Friðrik Kristjánsson fyrir hönd stefnda svohljóðandi samning: „Við undirritaðir Jónas Guðlaugsson, Eikjuvogi 23, Reykjavík, 1115 og Kr. Kristjánsson h.f. Suðurlandsbraut 2, Reykjavík, gerum með okkur eftirfarandi kaupsamning og samkomulag. Kr. Kristjánsson h.f. kaupir af Jónasi Guðlaugssyni allar vélar, Þressur, verkfæri, mót, stansa og annað tilheyrandi verksmiðju- rekstri þeim, sem hann hefur rekið á Sauðárkróki síðastliðin 4 ár eða þar um bil, samkvæmt nánari skrá, sem síðar verður útbúin. Húseignin Sæmundargata 7 er ekki innifalin. Kaupverð á ofanskráðu er kr. 8.000.000.00 — Átta milljónir og 00/100 — og mun Kr. Kristjánsson h.f. sjá um að taka yfir og greiða eða semja um greiðslu á öllum skuldum J ónasar, sem nánar verður getið um í sérsamningi, en skuldir þessar eru lauslega áætlaðar u. þ. b. kr. 6.500.000.00 til kr. 7.000.000.00 og verða ekki greiddar nema í samráði við Jónas og með hans samþykki. Mismun á yfirteknum skuldum og ofanskráðu kaupverði mun Kr. Kristjánsson h.f. greiða Jónasi með skuldabréfi eða skulda- bréfum, sem greiðast upp með jöfnum greiðslum afborgana og vaxta á næstu 10 árum, í fyrsta sinn ca. í maímánuði 1970. Það skal þó greinilega tekið fram, að samkomulag er milli aðila, að ofanskráður mismunur verður ekki greiddur, sýni það sig á næstu 12 mánuðum, að grundvöllur fyrir arðbærum rekstri verksmiðj- unnar sé ekki fyrir hendi, og verður nánar getið um þetta atriði í samningi, sem síðar verður gerður. Samkomulag er um, að Jónas Guðlaugsson verði fastráðinn starfsmaður við verksmiðjurekstur Kr. Kristjánssonar h.f. frá og með 1. febrúar 1969, og verða mánaðarlaun hans eigi lægri en kr. 30.000.00, en sérstakur samningur verður og gerður um starfssvið Jónasar og skuldbindingar hans, hætti hann að starfa hjá fyrir- tækinu. Svo sem að framan er skráð, munu nákvæmari samningar verða gerðir um hin ýmsu atriði, en þar til mun samningur þessi verða skuldbindandi fyrir báða aðila. Til staðfestingar framanskráðs rita báðir aðilar undir samning þennan, sem gerður er í tvíriti, og heldur hvor aðili sínu eintaki. Einnig var samkomulag um, að sá möguleiki sé fyrir hendi, að Jónasi Guðlaugssyni verði gefinn kostur á að kaupa hlutabréf í Kr. Kristjánssyni h.f. að nafnverði ca. kr. 100.000.00%. Er vélar og búnaður verksmiðjunnar hafði verið fluttur til Reykjavíkur og hafði verið komið fyrir í húsnæði stefnda, hófst verksmiðjurekstur á vegum stefnda. Stefndi greiddi og tók að sér að greiða skuldir stefnanda, og er ágreiningslaust, að heildar- 1116 fjárhæð þeirra greiðslna nemi kr. 6.273.393.00. Ekki varð af. því, að gerðir væru samningar milli aðiljanna, svo sem ráð var fyrir gert í samningi þeirra frá 29. janúar 1969. Ekki gaf stefndi út skuldabréf, svo sem ráð var fyrir gert í sama samningi. Hefur stefnandi höfðað mál þetta til fullnægingar á samningi aðiljanna frá 29. janúar 1969. Af hálfu stefnda hefur verið lagður fram rekstrarreikningur iðnaðardeildar fyrirtækisins fyrir tímabilið 1. febrúar — 31. des- ember 1969 og efnahagsreikningur deildarinnar miðaður við 31. desember 1969. Eru reikningar þessir samdir af Bjarna Bjarna- syni, löggiltum endurskoðanda, og fylgja þeim athugasemdir hans. Eru reikningarnir og athugasemdirnar svohljóðandi: „REKSTRARREIKNINGUR 1. FEBR. — 31. DES. 1969 GJÖLD Hráefnanotkun: Keypt á árinu .............. kr. 1.757.134.90 Birgðir í árslok ............ — 287.282.00 kr.1.469.852.90 Vinnulaun .......... BR ES SA SR a ER 3 MÁ Ba á — 1.679.809.00 Vextir og bankakostnaður ................... — 531.254.23 Húsaleiga reiknuð Kr. Kristjánssyni h.f. ...... — 167.000.00 Þátttaka í skrifstofukostnaði Kr. Kr. h.f. ...... — 350.000.00 Rafmagn, hiti, ræsting .........0..0.0.... — 122.337.25 Auglýsingar og markaðskönnun .............. — 82.356.15 Tryggingar ............... 020. — 92.806.00 Opinber gjöld 0 ...... 0. — 121.060.00 Reksturs- og hjálparefni v. framleiðslu ........ — 83.278.82 Viðhald húss og véla ............0..00. — 59.302.55 Handverkfæri .............00..0. — 12.802.00 Prentun, pappír ........0.0.000 00 == 10.442.50 Lífeyrissjóður .. 0... Ll... — 9.324.00 Sjúkra- og slysakostnaður .................... — 5.508.00 Fyrningar: Vélar og áhöld ............. kr. 1.118.860.00 Stofnkostnaður ............. -— 31.197.00 Innréttingar . ............. — 70.055.00 INNbÚú .......0 —- 920.00 — 1.221.062.00 Kr. 6.018.195.40 Birgðir 31. 12. 1969: Fullunnar vörur ... Hálfunnar vörur ... Vörusala ...0......... Rekstrarhalli ........ 1117 ang ejöl kr. 448.162.00 sr — 222.870.00 kr. 671.032.00 Framleiðslukostnaður 1969 kr. 5.347.163.40 TEKJUR: AR ÐU BJRÐ BAGLAR FSA 516 Á 1610 á kr. 4.996.963.50 BB BR RE 5 1800 8 RE — 350.199.90 Samtals kr. 5.347.163.40 EFNAHAGSREIKNINGUR PR. 31. 12. 1969 Birgðir: Hráefni Hálfunnar vörur ... Fullunnar vörur .. EIGNIR: hr ga áð a kr. 267.282.00 ai lg þáði — 222.870.00 a nó 1 — 448.162.00 kr. 958.314.00 Fyrirfram greiddur kostnaður ................ kr. 114.230.00 Vélar og áhöld, kaupverð .... kr. 6.713.157.00 Fyrning, 16.2% í 11 mánuði.. — 1.118.860.00 kr.5.594.297.00 Innréttingar, kaupverð ... .. kr. 467.239.32 Fyrning, 20% í 9 mánuði .... — 70.085.00 kr. 397.154.32 Stofnkostnaður, kostn.verð .... kr. 207.960.35 Fyrning, 20% í 9 mánuði .... — 31.197.00 kr. 176.783.35 Innbú, kostn.verð ... Fyrning 12% Höfuðstóll: Rekstrartap ....... Iðnlánasjóður ....... Búnaðarbanki Íslands, Et gg kr. 14.610.00 Ba a 920.00 kr. 13.690.00 ir Ra En pa kr. 350.199.90 Samtals kr. 7.604.668.5'7 SKULDIR: sn a hjara a kr. 2.243.006.00 Sauðárkróki .......... — 1.200.000.00 Handhafaskuldabréf .............20000.. 00... kr. 150.000.00 Steypustöðin hf. .........02000000 00... 0... 121.000.00 Gjaldheimtan í Reykjavík .................... — 73.446.00 Hitaveita Reykjavíkur ...........0.20.0..0... — 77.690.00 Samþykktir víxlar ............0.0 00 — 1.056.345.74 Vfirdráttur hlr. Búnaðarbanki Íslands ........ — 968.207.92 Ógreiddur kostnaður og áfallnir ógjaldf. vextir — 222.584.00 Opinber gjöld siss. —- 121.060.00 Kr. Kristjánsson hk. 2 a á — 1.371.328.91 Samtals kr. 7.604.668.57 Athugasemdir við ársreikning Fikk 1969 Meðfylgjandi rekstrarreikningur er saminn skv. bókhaldi Kr. Kristjánssonar h.f. þar sem iðnaðardeildin Fikk er færð sem sér- stök deild. Rekstrarreikningur sýnir rekstur frá byrjun febrúar/ marz til ársloka. Vakin skal athygli á eftirfarandi atriðum. 1. Vinnulaun fastra starfsmanna eru gjaldfærð frá því er þeir hófu störf við deildina til áramóta. 2. Vextir og bankakostnaður. Tilfærðir eru vextir af lánsfé, söluvíxlum, yfirdrætti á hlaupareikningi, sem eingöngu er not- aður af deildinni, rekstrarfé frá Kr. Kristjánsson h.f., 92% af áætlaðri 1. milljón í 10 mánuði. Fyrirfram greiddir vextir eru vegna víxla til lengri tíma. 3. Opinber gjöld eru tilfærð eins og þau voru á lögð 1970. 4. Húsaleiga er reiknuð Kr. Kristjánsson h.f. til tekna. 400 m? (Ð Kr. 50.00 í 10 mánuði. Kr. 167.000.00. ö. Þátttaka í skrifstofukostnaði Kr. Kristjánsson h.f. kr. 350.000.00 — er vegna ýmissa skrifstofu- og stjórnaraðstoðar, sem deildin fékk. 6. Birgðir eru metnar skv. meðfylgjandi birgðalistum starfs manna Fikk. Afskrift birgða er ákvörðuð af forstjóra Kr. Kr. h.f. 7. Fyrningar: Vélar og áhöld eru fyrnd um 20% p. a. Fyrningatími er frá 1. 3. Örðugt er að segja til um endingatíma slíkra véla, sem að auki eru keyptar gamlar. V. stofnkostnaður, þ. e. kostnaður vegna flutnings véla og uppsetningu og fl., er fyrndur um 20%. Starfi fyrirtækið styttri tíma í þeim reksiri, sem skapað hefur stofn- kostnaðinn, ber að fyrna hann á þeim tíma. Sama máli gildir að verulegu leyti um innréttingar húsnæðis, ef bær verða ekki nýttar í húsnæði með breyttum rekstri. Inn- 1119 réttingar eru fyrntar með hliðsjón af því, að núverandi húsnæði væri ekki til langframa (5 ár).“ Stefnandi hefur skýrt svo frá, að rétt eftir 1. febrúar 1970, þ. e. eftir að tími sá hafi verið liðinn, sem hann hafi talið, að ætti að skera úr um rekstrargrundvöll fyrirtækisins, hafi hann spurt Friðrik Kristjánsson, hvort fyrirtækið hefði borið sig. Hafi Friðrik svarað, að hagnaður hefði orðið kr. 200.000.00 til kr. 300.000.00. Stefnandi kveðst hafa spurt Friðrik þess sama nokkru síðar og hafi Friðrik þá svarað, að hagnaður hefði orðið kr. 300.000.00 til kr. 400.000.00. Kveðst stefnandi hafa krafist að fá greiðdan mismun þann, sem um var samið, en Friðrik hafi svarað, að ekki væri hægt að ganga frá þessu fyrr en bókhald fyrirtækis- ins lægi fyrir endanlega. Stefnandi kveður Friðrik hafa mælst til þess, að hann ynni áfram að nokkrum verkefnum, sem hann hafi annað hvort verið byrjaður á eða hafði þegar fengið hugmynd að. Kveður hann sér hafa verið lofað uppgjöri á skuldabréfunum og hafi það átt að miðast við það, að hann lyki ákveðnum verkefn- um, sem hann hafi annað hvort verið byrjaður á eða verið búinn að fá hugmynd að. Stefnandi kveður verkefni þessi hafa verið framlengingarhólk fyrir 5/8" rafmagnsrör, ljúka við lamir, sem byrjað hafi verið á, og ljúka við uppfinningu á hljóðkút, sem unnt átti að vera að nota við flestar gerðir bifreiða. Kveðst stefnandi hafa lokið við framlengingarhólkinn og hljóðkútinn. Hann kveð- ur tæknifræðing hafa tekið fram fyrir hendur sér við smíði lam- anna og hafi hann því hætt afskiptum af smíði þeirra. Kveðst stefnandi hafa unnið að verkefnum þessum í sumarleyfi starfs- fólksins sumarið 1970 og þá lagt á sig mikla vinnu og erfiði til að flýta uppgjörinu við stefnda. Hann kveður framlengingarhólkinn hafa verið tilbúinn til framleiðslu, þegar starfsfólkið kom úr sum- arleyfi og um hálfum mánuði síðar hafi hljóðkúturinn verið til- búinn. Að þessu loknu kveðst stefnandi hafa óskað eftir, að upp- gjör færi fram, og hafi hann í því sambandi snúið sér til þáver- andi lögfræðings síns, Knúts Bruun. Stefnandi kveðst nú hafa sagt tæknifræðingi þeim, sem ráðinn hafði verið verksmiðjustjóti, að hann ætlaði í sumarleyfi og óskaði eftir að verða ekki ónáðað- ur á meðan. Kveður hann tæknifræðinginn hafa sagt Friðrik Kristjánssyni frá þessu, er þá hafi sagt, að stefnandi hefði lofað að smíða stansa fyrir hljóðkútinn og koma honum á markað. Stefnandi kveður það aldrei hafa verið ætlunina, að hann þyrfti 1120 að ljúka þessu í einni lotu, og kveðst aldrei hafa lofað því. Kveðst hann hafa verið búinn að ráðgera það við vélsmið, sem þarna vann, að hann héldi áfram starfinu við hljóðkútinn, á meðan hann, þ. e. stefnandi, færi í sumarleyfi, en Friðrik Kristjánssyni hafi ekki verið kunnugt um þetta. Stefnandi kveðst nú hafa rætt við lögfræðing sinn og hafi verið ætlunin að ganga frá uppgjöri das- inn eftir, en er hann ræddi þá við lögfræðinginn, hafi hann sagt Friðrik Kristjánsson neita að ganga frá uppgjöri á þeirri for- sendu, að hann, þ. e. stefnandi, ætlaði að fara í sumarleyfi og vildi ekki láta ónáða sig á meðan. Stefnandi kveður Friðrik hafa verið að fara til útlanda, en er hann kom aftur, kveðst stefnandi hafa rætt við hann og spurt, hvort ekki ætti að ganga frá upp- gjöri. Hann kveður Friðrik hafa svarað, að hann væri ekki reiðu- búinn til þess, en það mætti athuga það á næsta ári. Stefnandi kveðst nú hafa verið búinn að bíða lengi eftir uppgjöri og kveðst hafa sagt Friðrik, að hann, þ. e. stefnandi, starfaði ekki lengur hjá fyrirtækinu. Stefnandi kveðst ekki hafa séð rekstrarreikninga þá, sem stefndi hefur lagt fram í málinu, fyrr en undir rekstri máis þessa og kveður aldrei hafa verið borið undir sig eitt eða neitt í sambandi við þá. Hann kveður verksmiðjunni hafa verið komið fyrir í húsnæði, sem ekki hafi verið fullnýtt fyrir bifreiðasölu, og hafi sá hluti verið góður, en þó mátt vera dálítið stærri. Hann kveður skjal það, sem af hálfu stefnda sé sagt kostnaðaráætlun, sem gerð hafi verið áður en verksmiðjan hóf rekstur, ekki hafa verið borið undir sig. Stefnandi kveðst aldrei mundu hafa sam- Þykkt þá fjárhæð, sem er þátttaka í skrifstofukostnaði stefnda, kr. 350.000.00. Friðrik Kristjánsson, framkvæmdastjóri stefnda, hefur skýrt svo frá, að um áramótin 1968—1969 hafi hann auglýst eftir kaup- um á iðnfyrirtæki, en hugmyndin hafi verið sú að steypa slíkum rekstri saman við rekstur stefnda, sem fyrir var, en þar sé um að ræða umfangsmikla verslun með bifreiðar. Hafi ætlunin verið m. a. að skapa meiri festu og öryggi í rekstri fyrirtækisins og gera það óháðara þeim hagsveiflum, sem orðið hefðu undanfarinn áratug, en fyrir slíkum sveiflum sé innflutningur bifreiða mjög viðkvæmur. Friðrik kveður nú greinda auglýsingu hafa birst í Morgunblaðinu skömmu eftir áramót 1968— 1969. Meðal þeirra, sem svöruðu auglýsingunni, hafi verið stefnandi máls þessa og hafi þeir fljótlega ræðst við. Friðrik kveður stefnanda hafa skýrt sér frá því, að hann væri með verksmiðjurekstur á Sauðárkróki og hafi hann í því sambandi lagt mikla áherslu á framleiðslu 1121 hljóðkúta, sem þegar væru hannaðir. Hafi stefnandi sagt, að ekki vantaði nema herslumun til að hefja framleiðslu á þeim fyrir íslenskan markað og mundu þeir fyllilega standast samkeppni við erlenda framleiðslu, bæði hvað snerti gæði og verð. Friðrik kveður stefnanda hafa látið sér í té eintak af 10. tbl. Alþýðu- mannsins á Akureyri frá 1968, sem haft hafi að geyma m. a. heil- síðugrein um stefnanda og fyrirtæki hans og framleiðslu á Sauð- árkróki. Friðrik kveður stefnanda hafa skýrt sér frá því, að fyrir- tæki hans ætti í fjárhagsörðugleikum, allmargar fjárnáms- og uppboðskröfur væru á fyrirtækinu og væri hótað nauðungarsölu á eignum þess vegna þeirra skulda. Friðrik kveður stefnanda hafa tjáð sér, að erfiðleikar fyrirtækisins stöfuðu eingöngu af skiln- ingsleysi bankastofnana og yfirvalda og hefði fyrirtækið af þess- um sökum orðið að stöðva rekstur sinn um nokkra mánuði. Frið- tik kveður stefnanda hins vegar hafa staðhæft, að rekstur fyrir- tækisins væri arðbær og það mundi skila hagnaði, ef hann fengi vinnufrið fyrir skuldheimtumönnum og nægilegt fé til hráefna- kaupa. Til staðfestingar á þessu kveður Friðrik stefnanda hafa lagt fram skrá, er hann hafi sagt sýna árlega markaðsþörf og ár- lega framleiðslu fyrirtækisins undanfarin ár. Kveður Friðrik stefnanda hafa sagt, að markaður væri tryggður fyrir þessar vör- ur, en auk þess væri unnt að auka framleiðsluna, án þess að bæta þyrfti við nýjum vélum, enda væru þegar hannaðir ýmsir munir og ekki vantaði nema herslumun, til að unnt væri að hefja fram- leiðslu, og þyrfti aðeins nokkurt fjármagn til hráefnakaupa til þeirrar framleiðslu. Friðrik kveður stefnanda einnig hafa talið markað fyrir þær vörur vísan. Friðrik kveðst hafa óskað eftir að fá að sjá bókhaldsgögn verksmiðjunnar, en stefnandi hafi talið tormerki á því, sem sé þau væru í geymslu í kössum og væru því ekki aðgengileg. Friðrik kveðst ekki hafa séð ástæðu til að ve- fengja staðhæfingar stefnanda, þótt hann gæti ekki stutt þær með upplýsingum úr bókhaldi sínu. Hins vegar kveðst Friðrik hafa fengið staðfestingu á því, að pantanir hefðu verið gerðar á all- miklu magni framleiðslunnar og sambærilegar við þær upplýs- ingar, sem höfðu verið gefnar. Hluti af þessum vörum hafi átt að greiðast með gjaldfresti í 9 mánuði, en það hafi einmitt gefið til kynna, að stórkaupmaður sá, sem hafi pantað þann hluta, hygðist selja allt það magn á einu ári og að það síðast, sem þannig væri selt, seldist gegn þriggja mánaða víxli, svo sem títt mun vera í viðskiptum stórkaupmanna og kaupmanna. Á grundvelli þessara upplýsinga kveðst Friðrik ásamt stefnda hafa gert áætlun um 71 1122 rekstur verksmiðjunnar og hafi þeir í því sambandi aflað sér upp- 1 Á A ir A lysinga um verðhækkanir, sem orðið höfðu frá því stefnandi hafði framleitt þessar vörur síðast, og um verð á sambærilegum hlui- um og hafi þeir reynt að mynda sér skoðun um eðlilegt markaðs- verð Í samráði við söluaðilja. Áður en gengið var frá samningi aðiljanna, kveðst Friðrik hafa fengið vélaverkfræðing til að fram- kvæma skoðun á vélum í verksmiðju stefnanda og meta verðgildi þeirra. Mat verkfræðingsins hafi verið mun lægra en það, sem greinir í samningi aðiljanna, en Friðrik kveðst hafa bent stefn- anda á, að ef leggja ætti til grundvallar mat verkfræðingsins, þá mundi kaupverðið ekki verða hærra en um það bil kr.6.500.000.00, en hins vegar hafi þeir gert sér grein fyrir því, að sú fjárhæð væri um það Þil nægileg til að greiða gjaldfallnar skuldir stefnanda og mundi þá ekkert af söluandvirðinu renna til stefnanda sjálfs. Friðrik kveður það hafa verið álit sitt, að rekstrarmöguleikar verksmiðjunnar hlytu að byggjast algerlega á starfskrafti stefn- anda og þess vegna yrði nauðsynlegt að skapa honum þá aðstöðu, að hann yrði ánægður og eygði einhverja hagnaðarvon, ef rekstur- inn gengi vel. Með hliðsjón af þessu og í stað þess að þrátta um verð kveðst hann hafa ákveðið að samþykkja verðtilboð stefnanda með ákveðnum skilyrðum. Friðrik kveðst hafa skýri stefnanda frá því, að þeim væri báðum ljóst, að gagntilboð frá hendi stefnda væri eðlilegt og mætti í því reikna með verulegri lækkun. Af þeim pöntunum, sem fyrir lægju hjá verksmiðjunni, mætti sjá, að nægileg verkefni væru fyrst um sinn, eftir að verksmiðjan færi af stað aftur, en það, sem mestu máli skipti í þessu efni, væru þó möguleikar til framtíðarreksturs og þess vegna væri áhætta stefnda í því fólgin, að upplýsingar stefnanda um fram- tíðarsölumöguleika á framleiðsluvörum verksmiðjunnar reynd- ust réttar. Hins vegar væri áhætta stefnanda í þessu efni engin, Þar sem hann með þessu móti tapaði aðeins væntanlegum söluhagn- aði, gengi frá viðskiptunum sem skuldlaus maður, en ekki sem gjaldþrota, eins og fyrirsjáanlegt væri þá. Af þessum ástæðum kveðst Friðrik hafa lagt til, að það væri skilyrði fyrir kaupun- um, að þeir gerðu samkomulag um það, að sá mismunur, ser kæmi fram á yfirteknum skuldum og kr. 8.000.000.00, yrði ekki greiddur, nema það sýndi sig að ári liðnu, þ. e. eftir að verksmiðj- an hefði starfað í eitt ár, eða sem sé þegar búið væri að fram- leiða og afgreiða þær pantanir, sem þá lágu fyrir, að þær upp- lýsingar um rekstrargrundvöllinn, sem stefnandi hafði gefið, væru réttar og að grundvöllurinn fyrir arðbærum rekstri væri fyrir 1123 hendi. Ef sá grundvöllur væri fyrir hendi, skyldi sóknaraðili fá mismuninn á yfirteknum skuldum og kr. 8.000.000.00 greiddan á tíu: árum, en ef það sýndi sig, að ekki væri grundvöllur fyrir arð- bærum rekstri verksmiðjunnar, þá skyldi stefnandi enga frekari greiðslu fá, enda hefði stefndi þá þegar tapað of miklu á fyrir- tækinu með yfirtöku skuldanna og greiðslu þeirra. Friðrik kveð- ur stefnanda hafa fundist þetta mjög heiðarlegt tilboð og hafi hann ítrekað, að ef þær upplýsingar, sem hann hefði gefið, væru ekki réttar og ef hann gæti ekki rekið fyrirtækið með hagnaði, Þegar hann þyrfti ekki að hafa áhyggjur af fjárhag þess, þá hefði hann ekki neinn áhuga á að fá mismuninn greiddan, því skellur steinda yrði nógu stór. Friðrik kveður sér hafa þótt þetta sann- gjarnt af hálfu stefnanda og kveður það hafa styrkt sig í þeirri trú, að upplýsingar þær, sem stefnandi hafði gefið, væru réttar. Með þessum skilningi kveður Friðrik svo samning aðilja hafa verið undirritaðan hinn 29. janúar 1969. Skömmu síðar kveður Friðrik undirbúning hafa hafist að flutningi vélanna frá Sauðár- króki og hafi verið gert ráð fyrir, að verksmiðjan gæti þegar tekið til starfa hér í borg, enda hafi húsnæði fyrir hana þegar verið tilbúið. Friðrik kveður hins vegar hafa komið í ljós, að yfirfara þurfti vélarnar, en hann og stefnandi hafi verið sammála um bað, að þær þyrftu að vera í fullkomnu lagi, þegar reksturinn hæfist Hafi verið reiknað með því, að vélarnar yrðu tilbúnar til að fram- leiðsla gæti hafist innan tveggja mánaða, en ekki hafi þó verið unnt að hefja framleiðsl: fyrr en hinn 2. júní 1969. Friðrik kveð- ur Í fyrstu hafa verið unnið að því að framleiða þær vörutegundir, sem stefnandi hafði áður framleitt á Sauðárkróki og þegar höfðu verið pantaðar hjá honum, en hann hafði ekki geiað sinnt að fram- leiða. Sú framleiðsla hafi staðið fram eftir árinu, og þar sem bær vörur höfðu nánast verið seldar hafi verið vitað, að ekki yrði tap á rekstrinum, á meðan væri verið að framleiða upp í þær pantanir. Friðrik kveður stefnanda hafa þurft að ganga endan- lega frá tæknilegum búnaði, til þess að unnt væri að hefja fram- leiðslu á vörum þeim, sem stefnandi hafði sýnt honum og áttu að tryggja áframhaldandi rekstur. Kveður hann stefnanda jafnan hafa skýrt sér frá því, að það tæki nánast engan tíma að ganga frá þessu. Hins vegar hafi orðið dráttur á því, að stefnandi kæmi þessu í verk þrátt fyrir ábendingar og tilmæli sín. Friðrik kveður það hafa sýnt sig í ársbyrjun 1970, að þær upplýsingar um eftir- spurn og markað fyrir vörurnar, sem stefnandi hefði gefið, væru á engum rökum reistar, bar sem hann hefði reiknað með hliðstæð- 1121 um pöntunum á hinum sömu munum og á árinu á undan á grund- velli upplýsinga stefnanda. Kveðsí Friðrik hafa lagt á það mikla áherslu, að stefnandi lyki við það, sem á vantaði, til þess að unnt væri að hefja framleiðslu á þeim munum, sem stefnandi hafði sýnt og voru með í kaupum aðiljanna. Friðrik kveðst einnig hafa skýrt stefnanda frá því, að grundvöllur fyrir arðbærum rekstri verksmiðjunnar áfram væri ekki fyrir hendi eins og þá stæði, en hann væri hins vegar reiðubúinn til að fresta úttektinni á grund- vellinum, þangað til stefnandi hefði lokið þeim tæknilega undir- búningi, sem nauðsynlegur var til að hefja framleiðslu á hinum nýju munum. Kveðst Friðrik hafa lagt á það ríka áherslu, að stefnandi hraðaði þessum undirbúningi sem mest. Friðrik kveður nú hættu hafa verið á því, að stefndi tapaði öllu því fé, sem hann hafði þegar greitt lánardrottnum stefnanda. Til þess að draga úr þessu tapi hafi hann viljað treysta á stefnanda og freista þess, að hann lyki við undirbúning sinn, þannig að hægt væri að hefja framleiðslu á nýjum munum án tafar. Af þeirri ástæðu kveðst Friðrik hafa lýst sig reiðubúinn til að hefja samningaviðræður um áframhaldandi rekstur og uppgjör á kaupverði, enda væri þá unnt að finna grundvöll að arðbærum rekstri. Friðrik kveður þá stefnanda hafa átt nokkra fundi um þetta sumarið 1970 og hafi þá verið gerð drög að samningi og skuldabréfi, sem hafi verið hugsuð sem grundvöllur að framhaldi viðræðna þeirra. Friðrik kveður stefnanda nú hafa verið orðinn lausari við störf sín hjá fyrirtækinu, enda muni hann jafnframt samtímis haía verið byrjaður á einhverri iðju í eigin húsnæði. Um það leyti sem starfsfólk verksmiðjunnar fór í sumarleyfi 1970, kveður Friðrik stefnanda hafa unnið að undirbúningsstörfum, til þess að unnt yrði að hefja hina nýju framleiðslu, þegar starfsfólkið kæmi úr sumarleyfi. Friðrik kveðst þá sjálfur hafa verið að fara í leyfi og kveðst hafa lagt á það ríka áherslu við stefnanda, að það brygð- ist ekki lengur, að lokið yrði þessu undirbúningsstarfi, áður en starfsfólkið kæmi úr sumarleyfi. Friðrik kveður það svo hafa gerst, að stefnandi hafi fyrirvaralaust hlaupist úr starfi sínu hjá stefnda, en honum hafi verið greidd laun til loka septembermár;- aðar 1970. Hann kveður ekki hafa orðið af samningum milli að- iljanna, en stefnandi hafi vitað fullvel, að grundvöllur fyrir arð- bærum rekstri verksmiðjunnar hafi þá enginn verið. Vitnið Bjarni Bjarnason, löggiltur endurskoðandi, hefur gert nánari grein fyrir rekstrarreikningi fyrir tímabilið 1. febrúar ti! 31. desember 1969. Hann kveður vinnulaun kr. 1.679.000.00 ein- 1125 göngu vera vinnulaun fastra starfsmanna, en ekki aðkeypta vinnu við uppsetningu véla eða rafmagnskapla. Bjarni kveður iðnaðar- deildina ekki hafa verið sjálfstæðan skattaðilja, en sé verið að kanna rekstrarafkomu eins eða fleiri þátta fyrirtækis, sé nauð- synlegt að taka tillit til þeirra opinberu gjalda, sem þeim verði gert að bera. Þótt ekki sé vitað á uppgjörsdegi, hver álagning opinberra gjalda verði, þá sé hægt að áætla þessi gjöld, sem séu óháð tekjum og eingöngu bundin við þann rekstur, sem kunnur sé. Það, að fyrirtæki hafi ekki þá venju að áætla til gjalda þessi gjöld, sýnist ekki vera góð reikningsskilavenja, en skattayfirvöld heimili ekki, að gjöld þessi séu færð til frádráttar fyrr en á árinu, sem þau séu lögð á. Gjöld þessi kveður Bjarni vera aðstöðugjald, iðnlánasjóðsgjald, lífeyristryggingargjald vegna launa, slysa- tryggingargjald vegna launa og atvinnuleysistryggingargjald. Hann kveður tvo fyrstu liði gjaldanna hafa numið 1.4% af brúttó- tekjum og geri það um það bil kr. 70.000.00, en hinir liðirnir nemi þá kr. 51.000.00. Varðandi viðhald húss og véla kveðst Bjarni telja, að þar sé að lang mestu leyti um að ræða viðgerðir á vélum, þar sem standsetning húsnæðisins eigi að færast á eignalið að öllu leyti. Hins vegar kveður hann það reynslu sína, að þó að um leiguhúsnæði sé að ræða, þá verði leigjandi oft á tíðum að taka á sig ýmiss konar smærra viðhald húsnæðis, aðallega innanhúss. Varðandi fyrningu á hráefnisbirgðum hefur Bjarni skýrt svo frá, að hann hafi ekki framkvæmt talningu birgða og ekki heldur metið birgðir, en hann hafi samþykkt, að þetta væri eðlilegt mat. Hann kveðst telja það góða reikningsskilavenju að ofmeta aldrei birgðir. Hins vegar fari mat eftir ýmsu, svo sem notkunarmögu- leikum, breytingu á markaði, geymslurýrnun o. fl. Hann kveður sér virðast 20% fyrningu á hráefnisbirgðum ekki óhæfilega, en þetta sé mat þeirra, sem það framkvæmi. Varðandi fyrningu á fullunnum og hálfunnum vörum framleiddum á því ári kveður Bjarni menn verða að gera sér grein fyrir, hvað sé verið að fyrna. Talningarverð þessara birgða muni hafa verið svokallað fram- leiðsluverð eða söluverð til heildsala, en það megi sundurliða þannig: Óbeinn kostnaður, og innan hans séu húsnæðiskostnaður, rafmagnskostnaður, vélanotkun, skrifstofukostnaður, framleiðsiu- stjórn o. fl. Í annan stað sé um að ræða beinan kostnað, sem grein- ist í efniskostnað og vinnulaun. Í þriðja lagi komi sölukostnaður, sem greinist í vinnulaun, vaxtakostnað og birgðakostnað. Í fjórða lagi sé svo ágóði. Með tilliti til góðrar reikningsskilavenju ur mat á birgðum kveður Bjarni augljóst, að nauðsynlegt sé að aí- 1126 skrifa verð birgða, þó ekki sé nema vegna tveggja síðustu lið- anna í upptalningu þeirri, sem hann hefur rakið, þ..e. að ógæti- legt sé að meta til eigna væntanlegan hagnað. Hann kveður sér finnast eðlilegt mat vera sá tilkostnaður, sem í verðmyndunina fari. Síðan verði að taka tillit til annarra sjónarmiða, svo sein hráefnis, markaðshorfa og sölumöguleika. Bjarni kveður sumt af framleiðsluvörum fyrirtækisins frá árinu 1969 hafa verið óseldar 1973. Bjarni kveður í ljós hafa verið komið, er hann samdi reikn- inginn, sem muni hafa verið í júlí 1971, að hætt hafi verið að nota margt af því, sem keypt hafði verið. Það segi sig sjálft, að ef ekki séu notkunarmöguleikar fyrir slíkar vélar, þá beri að aí- skrifa þær, ef ekki sé unnt að koma þeim í verð. Hann kveður fyrningu véla hafa verið orðið hærri, því að á árinu hafi verið afskrifuð sem ónothæf eina aðalvélin, sem hafi verið keypt og metin var á kr. 1.800.000.00, svokölluð stútavél. Þetta hafi ekki stafað af því, að vélin hafi verið óstarfhæf eða ónýt, heldur vegna breyttra framleiðsluhátta. Af þessu megi sjá, hversu vandgerð sé ákvörðun um fyrningu á slíkum vélum. Varðandi fyrningu á rekstrar- og efnahagsreikningi hefur Bjarni skýrt svo frá, að þeg- ar finna eigi réttasta niðurstöðu á rekstri, megi ekki blanda sam- an leyfilegum fyrningum til skatts og þeim fyrningum, sem réttar þykja í rekstri. Á árinu 1969 kveður hann í gildi hafa verið reglu- gerð nr. 79/1966 um skattafyrningar, þar sem hámarksfyrning iðnaðarvéla sé 18%. Hann kveður fyrningarprósentu rekstrar- reiknings áranna 1969 og 1970 ekki vera samkvæmt reglugerð Þessari, heldur séu þær ákveðnar eftir mati. Þá hefur komið fram bréf Bjarna Bjarnasonar, bar sem nánari grein er gerð fyrir launum tímabilið 1. febrúar til 31. desember 1969. Kemur þar fram, að ekki liggi fyrir nein gögn um það, við hvað starfsfólkið hafi starfað, en sýnilegt sé, að framleiðsla hafi byrjað af krafti í júnímánuði. Þá komi fram, að kostnaður við rafmagnskapal sé ekki innifalinn í vinnulaunum. Kveður Bjarni sér hafa verið tjáð, að störf stefnanda og Ellerts Guðmundssonar í febrúar/maí hafi verið fólgin í flutningi á vélum og efni frá Sauðárkróki til Reykjavíkur, uppsetningu véla í Reykjavík, lag- Íæringu og viðhaldi véla og undirbúningi að framleiðslu svo og skipulagningu nýrra viðfangsefna. Þá kemur og fram í bréfi þessu sundurliðun á viðhaldi húss og véla. Vitnið Knútur Bruun hæstaréttarlögmaður hefur skýrt svo frá, áð er það hafi fyrst haft afskipti af málefni aðiljanna, hafi legið fyrir samningur þeirra um kaup stefnda á vélum stefnanda. Kveð- 1127 ur vitnið næstu afskipti sín af málinu hafa verið þau, að það hafi fyrir hönd stefnanda reynt að koma á samningum um endanlegt uppgjör á þeim grundvelli, að greiddur yrði mismunur á yfirtekn- um skuldum og umsömdu kaupverði. Hafi verið haldnir margir fundir, þar sem það og Friðrik Kristjánsson og stundum stefn- andi hafi ræðst við. Kveður vitnið hafa komið fram í viðræðun- um, að fyrirtækið hafi verið rekið með tapi, þó fyrst í stað hati verið einhver hagnaður. Vitnið kveður stefnanda hafa gert ágrein- ing varðandi þetta og hafi ekki fengist botn í þetta. Vitnið kveð- ur viðræður hafa komist á það stig, að Friðrik hafi fallist á að gera upp mismun á yfirteknum skuldum og kaupverði gegn því, að stefnandi lyki við hönnun á þremur hlutum til framleiðslu. Hafi hlutir þessir verið hurðarlamir, sem þegar hafi verið byrjað að framleiða, rafmagnstengihólkur og hljóðkútur í bifreiðar. Kveður vitnið viðræður sínar hafa komist á það stig, að Friðrik hafi fallist á að gera þetta upp með útgáfu skuldabréfs að fjárhæð ríflega kr. 1.700.000.00, og hafi það verið þrátt fyrir það þótt Friðrik teldi stefnanda ekki hafa lokið við hönnun greindra hluta. Vitnið kveður stefnanda hafa samþykkt að ljúka málinu með þessum hætti. Vitnið kveður Friðrik nú hafa farið til útlanda, en kveður hann áður hafa hringt til sín og sagt sér, að þar sem stefn- andi hefði ákveðið einhliða að fara í sumarleyfi, sæi hann ekki ástæðu til að ganga frá málinu að svo stöddu. Kveður vitnið tölu- vert ósamkomulag hafa verið milli stefnanda og Friðriks, er hér var komið. Vitnið kveður búið hafa verið að útbúa til undirskrift- ar skuldabréf að fjárhæð rúmlega kr. 1.700.000.00 og á síðasta stigi hafi legið fyrir uppköst að tveimur skjölum, afsali og samn- ingi. Kveður vitnið stefnanda ekki hafa talið sig geta skrifað und- ir skjölin, þar sem hann hafi talið ákvæði, sem fjallað hafi um ráðningu hans hjá fyrirtækinu og hagnýtingu hugverka hans, að undanteknum framangreindum lögnum, framlengingarhólki og hljóðkút, fráleit. Því er haldið fram af hálfu stefnanda, að samkvæmt kaupsamn- ingi aðiljanna hafi stefndi keypt verðmæti þau, sem þar eru til- greind, og hafi umsamið söluandvirði verið kr. 8.000.000.00. Fjár- hæð þessa hafi átt að greiða með þeim hætti, að stefndi tæki á sig skuldir, sem stöfuðu af verksmiðjurekstri stefnanda á Sauðár- króki, og semdi við lánadrottna stefnanda um þær. Þessu samn- ingsákvæði hafi stefndi fullnægt og hafi hann greitt alls vegna stefnanda í þessu skyni kr. 6.273.393.00. Mismuninn á þessari fjárhæð og kr. 8.000.000.00 hafi stefndi átt að greiða með því að 1128 gefa út til stefnanda skuldabréf til tíu ára með jöfnum greiðslum afborgana og vaxta, er greiðast skyldu í fyrsta sinni í maí 1970, en sá fyrirvari hafi verið um greiðslu þessa, að hún skyldi ekki innt af hendi, nema það sýndi sig á næstu tólf mánuðum frá gerð samningsins, að grundvöllur fyrir arðbærum rekstri verksmiðj- unnar væri fyrir hendi. Er aðalkrafa stefnanda byggð á því, að rekstur verksmiðjunnar hafi verið arðbær á þeim tólf mánuðum, sem um er rætt í samningi aðiljanna, og hafi stefndi í ágústmán- uði 1970 látið gera drög að samningi um áframhaldandi samstarf stefnanda og stefnda um störf hans við verksmiðjuna. Einnig hafi stefndi látið útbúa skuldabréf það, sem hann hafi átt að gefa út samkvæmt samningi aðiljanna. Hins vegar hafi nýi samningur- inn aldrei verið undirritaður og hafi það stafað af því, að stefn- andi hafi ekki getað unað ýmsum ákvæðum samningsins, sem hann hafi ekki getað fengið leiðrétt, og ekki hafi stefndi gefið út skuldabréfið. Af þessu hafi svo leitt, að stefnandi hafi hætt starfi sínu hjá stefnda. Er því haldið fram af hálfu stefnanda, að þar sem stefndi hafi hvorki gefið út skuldabrétið samkvæmt samningi aðiljanna frá 29. janúar 1969 né innt af hendi greiðslur gjaldfal!- inna afborgana og vaxta, sem hann hafi átt að inna af hendi sam- kvæmt því, sé um svo verulegar vanefndir að ræða, að stefnanda sé heimilt að krefja stefnda um alla fjárhæð skuldabréfsins. Að því er varðar rekstrarreikning fyrir tímabilið 1. febrúar 1969 til 31. desember 1969, sem af hálfu stefnda hefur verið lagö- ur fram í máli þessu fyrir iðnaðardeild stefnda og út af fyrir sig er ekki ágreiningur um, að taki til þess rekstrar, sem fjallað er um í máli þessu, hafa komið fram mótmæli af hálfu stefnanda, sem nú verða rakin: Því er haldið fram, að vinnulaunaliður sé of hár og ekki í samræmi við uppgjörsvenjur, m. a. komi ekki fram, hvort undir þennan lið séu felld vinnulaun, sem raunverulega eigi að teljast til stofnkostnaðar, svo sem vinnulaun við flutning véla frá Sauðárkróki til Reykjavíkur. Þá er því haldið fram, að vextir, bankakostnaður og skrifstofukostnaður séu áætlaðir liðir, sem séu of háir. Þá er því haldið fram, að opinber gjöld hafi ekki áhrif á mat á því, hvort fyrirtækið sé arðbært, og því eigi ekki að taka hér með opinber gjöld. Þá er því haldið fram, að liðurinn „Viðhald húss og véla“ eigi ekki við rök að styðjast, er meta eigi arðbæri fyrirtækisins, því leigusali eigi að sjá um slíkt viðhald, en eigi hafi komið til viðhald á vélum þeim, sem komu frá stefn- anda. Þá er því haldið fram, að öll fyrning sé frekleg og 20% af- skrift af hráefni sé óheimil og óraunveruleg. Er á það bent, að 1129 reikningur þessi sé saminn til uppgjörs opinberra gjalda, en gefi ekki rétta mynd af arðbæri fyrirtækisins. Er því haldið fram, að reikningurinn sé ekki settur upp samkvæmt uppgjörsreglum, sé ekki trúverðugur og verði stefndi að bera allan halla af skorti sannana á réttmæti bókhaldsins. Er því haldið fram, að ljóst hafi verið í janúar 1970, að fyrirtækið var arðbært og því beri stefnda að greiða aðalkröfu stefnanda. Varakrafa stefnanda er byggð á því, að samningur aðiljanna hafi tekið til þess, að stefndi tæki að sér greiðslu veðskulda, sem hvíldu á eign stefnanda að Sæmundargötu 7 á Sauðárkróki. Þeg- ar svo annar keypti þá eign og tók að sér veðskuldirnar, þá hafi lækkað sú fjárhæð, sem gert hafi verið ráð fyrir, að stefndi tæki að sér, og því beri stefnda að greiða þennan mismun. Er því hald- ið fram, að þetta hafi Friðrik Kristjánsson viðurkennt í rannsókn þeirri, sem fram hafi farið í sakadómi varðandi þetta atriði. Er því haldið fram, að varakröfu þessa sé heimilt að hafa uppi á grundvelli 113. gr. laga nr. 85/1936. Sýknukrafa stefnda er byggð á því, að það hafi komið í ljós, að skilyrði þau, sem sett hafi verið í samning aðiljanna frá 29. janúar 1969 fyrir því, að stefndi greiddi meira en hann hafði þegar gert með því að yfirtaka skuldir stefnanda, voru ekki fyrir hendi. Er því haldið fram, að það hafi sýnt sig í ársbyrjun 1970, að upplýs- ingar þær, sem stefnandi hafði gefið um markað fyrir framleiðslu- vörur, væru ekki á rökum reistar, en fyrirsvarsmaður stefnda hafi á grundvelli upplýsinga stefnanda reiknað með hliðstæðum pönt- unum á sömu vörum og árið áður. Því hafi verið lögð á það rík áhersla við stefnanda, að hann lyki við það, sem á vantaði, til að hefja framleiðslu á munum þeim, sem hann hafði sýnt fyrirsvars- manni stefnda og voru með í kaupunum. Jafnframt hafi stefn- anda verið skýrt frá því, að grundvöllur fyrir arðbærum rekstri verksmiðjunnar væri ekki fyrir hendi eins og væri, en hins vegar væri fyrirsvarsmaður stefnda reiðubúinn til að fresta úttekt á rekstrargrundvelli, þar til stefnandi hefði lokið undirbúningi að framleiðslu hinna nýju muna, en jafnframt hafi verið lögð rík áhersla á, að þessum undirbúningi yrði hraðað. Er því haldið fram, að á þessum grundvelli hafi fyrirsvarsmaður stefnda lýst sig reiðubúinn til að ræða við stefnanda um áframhald á rekstrin- um og uppgjör á kaupverði, enda væri þá unnt að finna grundvöll fyrir arðbærum rekstri. Hafi þeir átt nokkra fundi sumarið 1970 og hafi þá verið gerð drög að tveimur samningum milli aðilja og skuldabréfi. Hins vegar hafi stefnandi hlaupist fyrirvaralaust úr 1130 starfi og hafi því ekki orðið af frekari samningum, en stefnandi hafi þá vitað, að grundvöllur fyrir arðbærum rekstri verksmiðj- unnar væri enginn. Er því haldið fram af hálfu stefnda, að ársreikningar fyrir árin 1969 og 1970 séu hlutlægir, enda byggðir á uppgjöri til skatts, og sýni þeir, að rekstur verksmiðjunnar hafi ekki verið arðbær. Er á það bent í þessu sambandi, að flutningskostnaður og kostnaður við að setja niður vélar séu ekki taldir með. Þá er því haldið fram, að fyrning áhalda og véla sé eðlileg. Einnig er því haldið fram, að opinber gjöld hljóti að hafa áhrif á arðsemi fyrirtækis. Samkvæmt samningi aðiljanna frá 29. janúar 1969 var um það samið, að kaupverð hins selda skyldi vera kr. 8.000.000.00. Skyldi stefndi greiða það með því að taka á sig og greiða eða semja um greiðslu á öllum skuldum stefnanda, sem áætlaðar voru 6.500.000.00 til kr. 7.000.000.00, en þær skyldu nánar greindar í sérsamningi aðiljanna. Ekki skyldu þó skuldirnar greiddar nema í samráði og með samþykki stefnanda. Mismun kaupverðsins, þ. e. kr. 8.000.000.00, og þeirra skulda, sem stefndi tók á sig, skyldi hann greiða stefnanda með skuldabréfi eða skuldabréfum, sem skyldu greiðast með jöfnum greiðslum afborgana og vaxta á næstu 10 árum, í fyrsta sinni í maímánuði 1970. Greiðsla mismunar kaupverðs og skulda stefnanda, sem stefndi tók á sig, skyldi þó ekki fara fram, ef það sýndi sig á næstu 12 mánuðum, að grund- völlur fyrir arðbærum rekstri verksmiðjunnar væri ekki fyrir hendi, en nánar skyldi kveðið á um þetta í samningi, er síðar skyldi gerður. Samkvæmt samningi aðiljanna var og ákveðið, að stefnandi skyldi verða fastráðinn starfsmaður við verksmiðju- rekstur stefnda, en sérstakur samningur skyldi gerður um starfs- svið hans og skuldbindingar. Samkvæmt þessu var í samningi aðiljanna gert ráð fyrir þremur sérstökum samningum í tengslum við aðalsamninginn, þ. e. samningi um það, hverjar skuldir stefndi tæki að sér, þrátt fyrir orðalag samningsins „öllum skuldum“. Einnig er gert ráð fyrir sérstökum samningi um, hvernig rekstur verksmiðjunnar yrði metinn, og að lokum var gert ráð fyrir samn- ingi um starfssvið og skuldbindingar stefnanda. Var eðlilegt og nauðsynlegt að gera þessa samninga fljótlega eftir gerð aðalsamn- ingsins til að skapa traustan grundvöll fyrir samskipti aðiljanna. Samningurinn var gerður 29. janúar 1969 og því eðlilegast að líta svo á, að fljótlega eftir mánaðamót janúar og febrúar 1970 yrði skorið úr um það, hvor! grundvöllur væri fyrir arðbærum 113 rekstri verksmiðjunnar, enda var gert ráð fyrir fyrstu greiðslur: af skuldabréfum í „ca. maímánuði 1970“. Ekki voru samningar þessir þó. gerðir. Ekki er fram komið, að stefndi hafi látið fara fram uppgjör á rekstrargrundvelli verksmiðjunnar í árslok 1969, en ársreikningur fyrir árið 1969, sem lagður hefur verið fram Í málinu, var ekki saminn fyrr en undir rekstri málsins. Ekki er heldur fram komið, að stefndi hafi látið fara fram uppgjör á rekstri verksmiðjunnar um mánaðamót janúar og febrúar 1970. Ársreikningur fyrir árið 1969 sýnir að vísu rekstrarhalla, sem nemur kr. 350.199.90. Eru nokkrir liðir reikningsins byggðir á mati fyrirsvarsmanna stefnda, en fjárhæðir liða þessara geta ráð- ið úrslitum um það, hvort reikningurinn sýni rekstrarhagnað eða ekki. Þykir reikningurinn ekki sýna ótvírætt, að verksmiðju- reksturinn hafi við lok ársins 1969 verið óarðbær. Niðurstöðu. tölur ársreiknings fyrir árið 1970 verða ekki lagðar til grund- vallar um það, hvort reksturinn hafi verið arðbær um mánaðamót janúar og febrúar það ár. Samkvæmt þessu er ekki í ljós leitt, að Það hafi sýnt sig á næstu 12 mánuðum eftir að aðiljarnir gerðu samning sinn, að grundvöllur fyrir arðbærum rekstri verksmið)- unnar væri ekki fyrir hendi. Hafa því ekki verið færðar sönnur að skilyrði því, sem gat leyst stefnda undan greiðslu á mismun skulda þeirra, sem hann tók á sig, og kaupverðsins, kr. 8.000.000.00. Er ágreiningslaust, að stefndi hafi tekið á sig að greiða í þessu sambandi kr. 6.273.393.00. Þykir stefnandi því eiga rétt á að krefja stefnda um greiðslu mismunar þessarar fjárhæðar og kaupverðsins, kr. 8.000.000.00, eða kr. 1.726.607.00, svo sem krafið er um Í málinu. Hafa ekki verið færðar sönnur að því, að vanefndir hafi orðið á vinnuframlagi stefnanda í þágu stefnda, er geti firrt stefnanda rétti til fjárhæðar þessarar. Verður að líta svo á, að slíkar vanefndir hafi orðið af hálfu stefnda á samningi aðiljanna, að stefnanda sé nú rétt að krefja um greiðslu fjárhæðar- innar með þeim hætti sem gert er í máli þessu. Verða úrslit málsins því þau, að stefndi verður dæmdur til að greiða stefnnada kr. 1.726.607.00 ásamt vöxtum, sem reiknast 7% ársvextir frá 29. janúar 1969 til 16. maí 1973, 9% ársvextir frá þeim degi til 15, júlí 1974 og 13% ársvextir frá þeim degi til greiðsludags, svo og málskostnað, sem ákveðst kr. 250.000. Guðmundur Jónsson borgardómari kvað upp dóm þennan ásamt samdómendunum Guðmundi Skaftasyni, löggildum endurskoð- anda, og Markúsi Sveinssyni framkvæmdastjóra. 1132 Dómsorð: Stefndi, Kr. Kristjánsson h/f, greiði stefnanda, Jónasi Guð- laugssyni, kr. 1.726.607.00 með 7% ársvöxtum frá 29. Januar 1969 til 18. maí 1973, með 9% ársvöxtum frá þeim degi til 15. júlí 1974 og með 13% ársvöxtum frá þeim degi til greiðsludags og kr. 250.000 í málskostnað innan 15 daga frá lögbirtingu dóms þessa að viðlagðri aðför að lögum. Fimmtudaginn 10. nóvember 1977. Nr. 222/1976. Sonja Kristinsson (Hákon Árnason hrl.) segn Ragnari Steinbergssyni (sjálfur). Fasteignasala. Dómur Hæstaréttar. Freyr Ófeigsson, héraðsdómari í Eyjafjarðarsýslu, hefur kveðið upp hinn áfrýjaða dóm. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Magnús Þ. Torta- son, Benedikt Sigurjónsson og Björn Sveinbjörnsson. Áfrýjandi hefur áfrýjað máli þessu með stefnu 24. nóvem- ber 1976, að fengnu áfrýjunarleyfi 28. október s. á. Krefst hann sýknu af kröfum stefnda og málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti. Stefndi krefst þess aðallega, að hinn áfrýjaði dómur verði staðfestur, en til vara, að áfrýjandi verði dæmdur til að greiða honum „hæfilega þóknun að mati Hæstaréttar“. Þá krefst hann málskostnaðar fyrir Hæstarétti. Áfrýjandi leitaði til fasteignasölu stefnda í því skyni, að hún útvegaði honum kaupanda að húseign hans. Þykir sanir- að, að kaupin hafi komist á fyrir tilstilli fasteignasölunnar, þótt annar aðili sæi um endanlega samningsgerð. Á stefndi 1133 rétt á þóknun fyrir þessi störf úr hendi áfrýjanda. Þykir hún hæfilega ákveðin 40.000 krónur, sem áfrýjanda verður dæmt að greiða stefnda með 13% ársvöxtum frá 27. júní 1975 tii greiðsludags. Eftir þessum úrslitum ber að dæma áfrýjanda til að greiða stefnda 30.000 krónur í málskostnað fyrir Hæstarétti. Dómsorð: Áfrýjandi, Sonja Kristinsson, greiði stefnda, Ragnari Steinbergssyni, 40.000 krónur með 13% ársvöxtum frá 27. júní 1975 til greiðsludags og 30.000 krónur í máls- kostnað fyrir Hæstarétti að viðlagðri aðför að lögum. Dómur aukadómþings Eyjafjarðarsýslu 22. júní 1976. Mál þetta, sem dómtekið var 4. júní sl, hefur Ragnar Stein- bergsson hæstaréttarlögmaður, Geislagðtu 5, Akureyri, höfðað fyrir aukadómþingi Eyjafjarðarsýslu með stefnu, útgefinni 26. júní 1975, á hendur Sonju Kristinsson, Ytra-Felli, Hrafnagils- hreppi, Eyjafjarðarsýslu. Dómkröfur stefnanda eru þær, að stefnda verði dæmd til þess að greiða honum venjuleg sölulaun vegna Grundargerðis 6 C, Akureyri, kr. 76.000 ásamt 16% ársvöxtum af þeirri upphæð frá útgáfudegi stefnu til greiðsludags og málskostnað að skaðlausu samkvæmt taxta LMFÍ eða mati dómara. Til vara krefst stefnandi upphæðar að mati dómsins ásamt sömu vöxtum og málskostnaðar. Stefnda krefst sýknu af öllum kröfum stefnanda og að henni verði dæmdur málskostnaður samkvæmt mati dómsins. Sátt hefur verið reynd í máli þessu, en viðleitni í þá átt hefur ekki borið árangur. Stefnandi kveður málavexti þá, að um vorið 1975 hafi eigin- maður stefndu, Jón Kristinsson bóndi, leitað til fasteignasölu sinnar og óskað eftir, að fasteignasalan reyndi að selja raðhús Í smíðum að Grundargerði 6 C, Akureyri. Raðhúsið var á nafni eiginkonu hans, stefndu, en Jón kom fram fyrir hennar hönd. Raðhús þetta hafði verið í sölu og var áfram hjá nokkrum öðr- um fasteignasölum á Akureyri, en þau hjón höfðu fest kaup á einbýlishúsi og voru komin í erfiðleika með greiðslur. Jón Kristinsson sneri sér til sölustjóra stefnanda, Kristins 1134 Steinssonar byggingameistara með þessa beiðni, og mun bar hafa ráðið nokkru um ábending seljanda einbýlishúss þess, sen þau hjón höfðu fest kaup á. Jón Kristinsson afhenti Kristni Steinssyni lykla að raðhúsinu, til þess að hann gæti sýnt það væntanlegum kaupendum. Fasteignasala, stefnanda útvegaði mjög fljótlega áhugasaman kaupanda, Baldvin Björnsson trésmið, Skarðshlíð 9 J, Akureyri, og gerði hann tilboð í húsið, sem var kr. 200.000 lægra en seljandi hafði sett upp, eða kr. 3.800.000, og setti fram greiðsluhugmyndir. Stefnda og Jón Kristinsson komu saman á fasteignasölu stefnanda, þar sem boð kaupanda var rætt og þeirra hugmyndir settar fram. Síðan var rætt við Baldvin af sölustjóra stefnanda og samningar tókust. Örfáum dögum síðar var kaupandinn, Baldvin Björnsson, boð- aður af Jóni Kristinssyni til samningsgerðar á skrifstofu Ásmund- ar 5. Jóhannssonar héraðsdómslögmanns, Akureyri. Mun það að vísu hafa verið gert án samráðs við lögmanninn, sem ekki var tiltækur á þeim tíma. Þegar Baldvin Björnsson lét í ljós undrun sína á þessu og spurðist fyrir um, hvers vegna stefnandi gerði ekki samningana, þar sem hann hefði eingöngu rætt við stefn- anda um þessi kaup, svaraði Jón því til, að mun ódýrara væri fyrir sig, að Ásmundur gerði samningana, enda væri hann sinn lögfræðingur. Baldvin Björnsson lét stefnanda vita af þessum ráðstöfunum, og stefnandi skýrði Ásmundi S. J óhannssyni héraðsdómslögmanni frá aðdragandanum. Jón Kristinsson boðaði Baldvin Björnsson aftur á fund Ásmund- ar, og ráðlagði stefnandi Baldvin að fara til undirritunar samn- inganna. Jón Kristinsson undirritaði þá af hálfu seljanda. Samningarnir voru tilbúnir til undirskriftar, þegar kaupandi kom, og var söluverð þar tilgreint kr. 3.200.000 eða kr. 600.000 lægra en fasteignasala stefnanda hafði annast samninga um munn- lega. Í vitnaskýrslu Jóns Kristinssonar, eiginmanns stefndu, er und- irritaði kaupsamninginn af hennar hálfu, hér fyrir dómi segir, að þau hjónin hafi haft íbúðina Grundargerði 6 C á söluskrá hjá tveim fasteignasölum á Akureyri, þeim Ásmundi S. Jóhannssyni béraðsdómslögmanni og Steindóri Gunnarssyni, cand. jur. Lítil hreyfing hafi verið á fasteignasölu fyrri hluta ársins 1975, en er líða tók á veturinn, hafi kunningi Jóns, Stefán Steinar Stet- ánsson byggingameistari, komið til hans og kvaðst vita til þess, 1135 að Kristinn Steinsson, sölustjóri stefnanda, væri með mann á sín- um snærum, sem vantaði íbúð. Þau hjónin, stefnda og Jón, hafi farið til Kristins og afhent honum lykil að íbúðinni Grundargerði 6 C til að sýna hana Baldvin Björnssyni trésmið, Akureyri. Bald- vin hafi ákveðið að festa kaup í íbúðinni og hefði kaupsamningur síðan verið gerður með þeim Baldvin og Jóni, sem kom fram af hálfu stefndu, á skrifstofu Ásmundar S. Jóhannssonar, eins og frá er greint í stefnu. Í vitnaskýrslu skýrir Kristinn Steinsson sölustjóri svo frá, að Baldvin Björnsson hafi leitað til fasteignasölu stefnanda vorið 1975 og kvaðst hafa áhuga á að skipta á íbúð sinni og íbúð í rað- húsi. Voru þessi atriði öll skráð niður. Nokkru seinna kom Stefán Stefánsson á skrifstofu til Kristins og kvaðst vita um íbúð, sem væri Í sölu hjá fasteignasölum, við Grundargerði, en erfiðlega gengi að selja hana. Eigendur sagði hann vera Jón Heiðar Krist- insson eða konu hans. Sagði Kristinn Stefáni þá frá því, að fast- eignasala stefnanda hefði hugsanlega kaupanda að slíku húsnæði, þannig að ef Jón leitaði til þeirra, þá yrðu möguleikar á sölu fyrir hann athugaðir. Jón kom daginn eftir til fundar við Kristin og bað hann um að selja raðhús þeirra hjóna. Varð Kristinn við beirri ósk og fékk lykil að húsinu afhentan til þess að geta sýnt það væntanlegum kaupendum. Hafði Kristinn síðan samband við Baldvin Björnsson. Eftir að Baldvin hafði skoðað húsið, var farið að ganga frá greiðslufyrir- komulagi. Síðan voru fundir með Kristni, Jóni og stefndu á skril- stofu fasteignasölunnar og rætt um þau mál. Skyndilega boðar Jón Baldvin til fundar við sig á annarri fast- eignasölu til undirritunar samninga á þeirri forsendu, að það sé óðýrara fyrir sig, en Baldvin skýrði Kristni frá því framferði hans. Í vitnaskýrslu Baldvins Björnssonar skýrir hann svo frá, að vorið 1975 hafi hann rætt við Kristin Steinsson, sem honum var kunnugt um, að væri sölustjóri fasteignasölu stefnanda, um, að hann hefði áhuga á því að kaupa raðhús í smíðum. Stuttu síðar hefði Kristinn tilkynnt honum, að hann hefði slíkt hús í sölu, sem hann taldi, að hentaði Baldvin. Baldvin hafi síðan farið með Kristni og skoðað húsið og hafi Kristinn þá haft lykla að því. Hafi Kristinn síðan haft milligöngu milli Baldvins og Jóns, sem kom fram sem seljandi fyrir hönd stefndu um sölu á íbúðinni. Endanlegt verð hennar var ákveðið kr. 3.800.000, og jafnframt 1136 var fyrirkomulag útborgunar ákveðið. Þegar undirrita átti samn- ingana, var Baldvin síðan boðaður á skrifstofu Ásmundar S. Jó- hannssonar héraðsdómslögmanns, eins og frá er greint hér að framan. Hér fyrir dómi skýrði vitnið Kristinn Steinsson frá því, að Jón hafi fyrst komið að máli við sig heima hjá sér og síðar hafi þau hjón komið á skrifstofuna til sín. Sagði vitnið, að Jón hafi oftar komið heim til sín út af málum þessum auk símasambands þeirra á milli. Þegar hjónin, stefnda og Jón, komu á skrifstofuna, hafi legið fyrir frumtilboð frá Baldvin. Fyrir dómi kvaðst umboðsmaður stefndu, Jón H. Kristinsson, ekki minnast þess að hafa haft samband við Kristin nema í tvö skipti. Hann kveðst ekki muna, hvort frumtilboð hafi borist frá Baldvin á fundi þeim, sem hann átti með Kristni á skrifstofu stefnanda. Hann neitaði því að hafa beðið Kristin um að selja íbúðina, heldur hafi hann boðið honum hana til kaups og kveðst ekki muna, hvenær Kristinn skilaði honum aftur lyklunum að íbúðinni. Jón kvaðst heldur ekki minnast þess, að Baldvin hafi verið í skrifstofu stefnanda, þegar þau hjón komu þar. Stefnda, Sonja Kristinsson, skýrði svo frá hér fyrir dómi, að hún hafi einu sinni verið á skrifstofu stefnanda ásamt manni sín- um til fundar við Kristin Steinsson og þá hafi Baldvin ekki verið viðstaddur. Stefnda kvaðst ekki minnast þess, að fyrir hafi legið frumtilboð um íbúðina í það skipti. Hún kvað fund þennan hafa verið haldinn vegna sölu á íbúðinni, en kvaðst ekki muna, um hvað hefði verið rætt. Vitnið Stefán Steinar Stefánsson byggingameistari skýrði svo frá hér fyrir dómi, að hann hafi átt viðræður við Kristin Steins- son og hafi Kristinn þá spurt sig, hvort Jón H. Kristinsson væri búinn að selja íbúð sína Grundargerði 6 C. Þar eð vitnið kvað það ekki vera, hafi Kristinn sagst hafa kaupanda að íbúðinni. Kvaðst vitnið þá hafa haft samband við Jón og skýrt honum frá því. Vitnið kvaðst ekki minnast þess, að Kristinn hafi skýrt sér frá því, hver kaupandinn væri, og hann hafi ekki skýrt Jóni frá því. Vitnið Baldvin Björnsson skýrði frá því hér fyrir dómi, að hann hefði ekki hitt stefndu eða mann hennar á skrifstofu stefnanda. Vitnið kvaðst hafa afhent Kristni Steinssyni skriflegt frumtilboð í íbúð stefndu, áður en viðræður fóru fram milli hans og eigin- manns stefndu. Segir vitnið Kristin hafa skýrt sér frá því, að til- boðinu hafi verið hafnað. Síðan hefði vitnið rætt við Jón Kristins- son og gert honum aftur tilboð munnlega og samningar síðan tek- 1137 ist. Vitnið kveðst oft hafa rætt við Kristin um íbúðarkaupin, þar sem þeir hefðu unnið saman á þessum tíma. Málssókn er á því reist, að stofnast hafi gildur kaupsamningur milli stefndu og Baldvins Björnssonar fyrir milligöngu fasteigna- sölu stefnanda. Fasteignasala stefnanda hafi útvegað áhugasaman kaupanda að íbúð stefndu og hefðu greiðsluhugmyndir verið sett- ar fram á skrifstofu stefnanda. Stuttu síðar hafi kaupsamningur verið undirritaður á skrifstofu Ásmundar S. Jóhannssonar héraðs- dómslögmanns. Telur stefnandi sig hafa unnið til fullra sölulauna, en þau séu 2% af kr. 3.800.000, eða kr. 76.000. Einnig krefst hann 16% ársvaxta af þeirri upphæð frá útgáfudegi stefnu til greiðslu- dags. Sýknukrafa stefndu er á því byggð, að bindandi kaupsamning- ur hafi komist á milli hennar og Baldvins Björnssonar án nokk- urrar milligöngu stefnanda. Kristinn Steinsson, starfsmaður stefn- anda, hafi boðið Baldvin Björnssyni að útvega honum húseign til kaups og unnið í hans þjónustu. Húseignin hafi verið auglýst hjá tveimur fasteignasölum á Akureyri, en ekki hjá stefnanda, sein ekkert hefði gert til að koma henni á framfæri. Stefnandi hefði ekki látið stefndu neina vinnu Í té, og er vitnað í 6. gr. laga nr. 47/1938 um þóknun fasteignasala. Stefnandi eigi e. t. v. rétt á þóknun úr hendi kaupanda, fyrir aðstoð honum veitta, skv. gjald- skrá LMFÍ. Upplýst er, að stefndu var útvegaður kaupandi að húseigninni Grundargerði 6 C af Kristni Steinssyni, sem er sölustjóri fast- eignasölu stefnanda. Á skrifstofu fasteignasölunnar kom stefnda og eiginmaður hennar til fundar við Kristin, sem kom á fram- færi við þau tilboði frá Baldvin Björnssyni, sem áður hafði skoðað húseignina í fylgd með Kristni, sem hafði lykla að henni undir höndum frá stefndu. Af framanskráðu er ljóst, að kaupin komust á fyrir milligöngu og tilstuðlan starfsmanns stefnanda, og var sú þjónusta veitt að beiðni eiginmanns stefndu. Ber stefnanda því þóknun fyrir þjón- ustu sína, sem telst hæfileg kr. 60.000 ásamt 16% ársvöxtum frá birtingu stefnu 27. júní 1975. Rétt þykir, að hvor aðilja beri sinn kostnað af málinu. Dómsorð: Stefnda, Sonja Kristinsson, greiði stefnanda, Ragnari Stein- bergssyni, kr. 60.000 ásamt 16% ársvöxtum frá 27. júní 1975 til greiðsludags. 72 1158 Málskostnaður fellur niður. Dómur þessi er aðfararhæfur að liðnum 15 dögum frá lög. birtingu hans. Fimmtudaginn 10. nóvember 1977. Nr. 191/1977. Hreppsnefnd Þverárhrepps f. h. hreppsins gegn Benedikt Axelssyni Elínborgu Ólafsdóttur Jóni Kristjánssyni og Margréti Björnsdóttur vegna jarðarinnar Miðhóps og til réttargæslu Rannveigu Ingimundardóttur, eiganda Þingeyrasels, og oddvita Þorkelshólshrepps f. h. hreppsins. Kærumál. Frávísunardómur staðfestur. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Logi Einarsson, Björn Sveinbjörnsson og Þór Vilhjálmsson. Hinn áfrýjaða dóm kváðu upp Jón Ísberg sýslumaður 1 Húnavatnssýslu ásamt meðdómsmönnunum Pétri Sigurðs- syni hreppstjóra og Sveini Sveinssyni oddvita. Sóknaraðili hefur samkvæmt heimild í b lið 1. tl. 1. mgi. 21. gr. laga nr. 75/1973 skotið máli þessu til Hæstaréttar með kæru 22. ágúst 1977, sem barst Hæstarétti 28. október sl. Sóknaraðili krefst þess, að hinn kærði frávísunardómur verði úr gildi felldur og að lagt verði fyrir héraðsdóm að leggja efnisdóm á málið. Þá krefst hann kærumálskostnaðar óskipt úr hendi varnaraðilja. Varnaraðiljar krefjast staðfestingar hins kærða dóms og kærumálskostnaðar. 1139 Engar kröfur hafa verið gerðar á hendur réttargæslu- stefndu, og þeir hafa engar kröfur gert. Í héraðsstefnu segir, að kröfur sóknaraðilja séu, að viður- kennt verði með dómi, að „íbúum Þverárhrepps sé heimil umferð með búfénað um land jarðarinnar Miðhóps, þar á meðal um svokallað Miðhópshlið, og sem leið liggur fram á afréttarlönd hreppsins . . “. Ekki kemur glögglega fram, hvort hér er einungis átt við umferð um Miðhópsland, sbr. orðin „sem leið liggur fram á afréttarlönd hreppsins Er stefnan því ekki í samræmi við 88. gr. laga nr. 85/1936. Í héraðsdómi segir, að girðing sú, sem við sögu kemur í málinu, hafi á sínum tíma verið gerð af eiganda Miðhóps, en hún hafi síðar verið afhent upprekstrarfélögum þriggja hreppa. Gögn málsins eru óljós um, hverjir eigi og hafi unt- ráð girðingar þeirrar, sem hið umdeilda hlið er á. Er því ekki unnt að taka afstöðu til samaðildar varnarmegin Í málinu. Veldur þessi vanreifun því ein sér, að dómur verður ekki lagður á málið. Í héraði var lagt fram ágrip hæstaréttarmálsins nr. 193/ 1974. Í dómi Hæstaréttar í því máli 15. mars sl. var tekið fram, að athugavert væri, að af hálfu Þverárhrepps (sóknar- aðilja í þessu máli) hefðu verið lögð fram mörg bréf og grein- argerðir, sem geymdu skriflegan málflutning. Engu að síður voru öll þessi gögn lögð fram á ný í héraði í máli því, sein hér er til úrlausnar, og enn fremur greinargerðir lógmanna aðilja fyrir Hæstarétti í fyrra málinu. Var með því brotið gegn 105. gr. laga nr. 85/1936. Af framanskráðu leiðir, að staðfesta ber hinn kærða frá- vísunardóm að niðurstöðu til. Er brýnt, að vandað sé til und- irbúnings dómsmáls um ágreiningsefni það, sem mál þetta snýst um, þar sem um er að ræða gamalt deiluefni, sem velkst hefur hjá lögreglu og dómstólum í mörg ár, án þess að efnis- úrlausn fengist. Bétt er, að sóknaraðili greiði varnaraðiljum 30.000 krónur í kærumálskostnað. Dómsorð: 4 é Hinn kærði frávísunardómur á að vera óraskaður. 1140 Sóknaraðili, hreppsneínd Þverárhrepps ft. h. hrepps- ins, greiði varnaraðiljum, Benedikt Áxelssyni, Hlinborgu Ólafsdóttur, Jóni Kristjánssyni og Margréti Björnsdótt- ur, 30.000 krónur í kærumálskostnað að viðlagðri aðför að lögum. Dórnur áreiðar- og vettvangsdóms Húnavatnssýslu 15. júlí 1977. Mál þetta, sem dómtekið var 21. júni sl., var höfðað fyrir áreið- ar- og vettvangsdómi Húnavatnssýslu með stefnu, útgefinni 30. mars sl. af hreppsnefnd Þverárhrepps gegn Benedikt Axelssyni, bónda og eiganda hálflendu jarðarinnar Miðhóps, og til réttar- gæslu eigendum hinnar hálflendunnar, þeim Jóni Kristjánssyni og Margréti Björnsdóttur, Köldukinn, eiganda Þingeyrasels, Rann- veigu Ingimundardóttur, Víðimel 66, Reykjavík, svo og oddvita Þorkelshólshrepps. Við þingfestingu málsins varð samkomulag með aðiljum á þann veg, að kona Benedikts Axelssonar, Elínborg Ólafsdóttir, varð einnig beinn aðili málsins svo og hjónin Jón Kristjánsson og Margrét Björnsdóttir, eða allir skráðir eigendur Miðhóps. Sóknaraðili gerir þær dómkröfur, að staðfest verði með dómi. að íbúum Þverárhrepps sé heimil umferð með búfénað um land jarðarinnar Miðhóps, þar á meðal um svokallað Miðhópshlið og sem leið liggur fram á afréttarlönd hreppsins, Haukagilsheiði, Lambatungur og Kornsártungur og loks Fremrihlíð. Enn fremur er krafist málskostnaðar að skaðlausu eða eftir mati og ákvörðun dómsins. Varnaraðiljar gera þær dómkröfur, að þau verði algerlega sýkn- uð af öllum kröfum stefnanda og að þeim verði tildæmdur máls- kostnaður úr hendi hans. Sátt var reynd með aðiljum, en án árangurs. Málavextir eru sem nú skal greina: Skömmu eftir síðustu aldamót keypti sveitarsjóður Þverár- hrepps 1/4 hluta í Haukagilsheiði, 1/8 í Lambatungum og 1/8 í Kornsártungum. Fljótlega ráku einn og einn hreppsbúi hross sín þarna á afrétt, en almennt mun það ekki hafa orðið fyrr en rétt fyrir 1930. Þessir rekstrar munu hafa farið um Enniskot og austur fyrir Víðidalsfjall og fram Þingeyraselsland. Land Þingeyrasels liggur vestan Gljúfurár, austan undir og í 1141 Víðiðalsfjalli, næst fyrir framan Miðhópsland. Jörðin Miðhóp á land upp í fjallið og að austan fram að Hólagilslæk. Hrossarekstr- ar þessir urðu því að fara um Miðhópsland. Fyrir alllöngu girti þáverandi eigandi Miðhóps úr Hólagilslæk og niður í Gljúfurá. Mun höfuðástæðan hafa verið ágangur búfjár, er líða tók á sumarið. Á þessa girðingu var sett hlið, en um um- ferðarrétt um hlið þetta snýst þetta mál og þá um leið um um- ferðarrétt um Miðhópsland. Um það bil 100—120 ha af Miðhóps- landi eru framan umræddrar girðingar. Þessi girðing hefur fyrir mörgum árum verið afhent upprekstr- arfélögum Ás- og Sveinsstaðahreppa og Þorkelshólshrepps, og standa þau straum af viðhaldskostnaði. Deilur hófust þegar milli 1930 og 1940 um þessa rekstrarleið og náðu hámarki, er fógetaréttur Húnavatnssýslu synjaði um opnun Miðhópshliðs með úrskurði 9. júlí 1945, en því hafði verið læst með lás. Þessum úrskurði áfrýjaði fulltrúi Þverhreppinga, en mótaðiljar í því máli voru hreppsnefnd Þorkelshólshrepps og eigandi Miðhóps. Endalok þess máls urðu þau, að hæstaréttarstefna, sem út hafði verið gefin, var dregin til baka, er samkomulag náðist milli odd- vita Þorkelshólshrepps og fulltrúa Þverárhrepps um þessa rekstr- arleið, og gilti sá samningur í 10 ár. Þegar honum hafði verið sagt upp, hófust deilurnar á ný. Árið 1962 kæra oddvitar Ás- og Sveinsstaðahreppa nokkra Þverhreppinga fyrir að reka þessa leið og telja það brot á fjall- skilareglugerð Austur-Húnavatnssýslu, en þar eru ákvæði um, að fjallskilastjórnir geti ákvarðað rekstrarleið búpenings á afrétt, og þá gengið út frá því, að Þingeyraselsland sé í Austur-Húnavatns- sýslu, eða a. m. k. það land falli undir gildissvið fjallskilareglu- gerðarinnar. Þetta mál var tekið fyrir í sakadómi og sent ríkis- saksóknara, en hann taldi ekki þörf frekari aðgerða, og málið féll bar með niður. Nú dró ekki til stórtíðinda næsta áratuginn, en upp úr 1971 hófst sama sagan á ný. Nú stóðu að þessum aðgerðum hrepps- nefndir allra þriggja hreppanna, Ás- og Sveinsstaða- og Þorkels- hólshreppa. Þau átök enduðu á þann veg, að fógetaréttur synjaði um opnun Miðhópshliðs með úrskurði 13. ágúst 1974. Þeim úr- skurði var áfrýjað til Hæstaréttar, þar sem úrskurður fógetaréttar hlaut þá staðfestingu, að ekki væri slík nauðsyn til skjótrar opn- unar hliðsins, að eigi mætti bíða álits áreiðar- og vettvangsdóms, sem um slík mál ætti að fjalla. Þess vegna er mál þetta höfðað. 1142 Aðalkrafa stefnenda er, að rekstrarleiðin fram austan Víðidals- fjalls um Miðhóps- og Þingeyraselsland verði viðurkennd sem al- faraleið, sem ekki sé hægt að loka, en aðalrök þeirra aðilja, sem mótmælt hafa, eru, að slíkir rekstrar styggi fé og þvæli lömb undan, svo og vilja upprekstrarfélög Ás- og Sveinsstaðahreppa fylgjast með tölu þeirra hrossa, sem rekin eru, en fjöldi þeirra var ákveðinn 1940, en þá var gerð ítala í þessi lönd, sem Þver- hreppingar reka Í. Án þess að taka að svo komnu máli afstöðu til þess, hvort hér sé um alfaraleið að ræða eða ekki eða hvort Þverhreppingar hafi unnið hefð á þessari leið, þá vekur dómur athygli á, að því aðeins er sett hlið á girðingar, að um þau þurfi að fara. Ef loka á slíku hliði, þarf því að gæta ákvæða girðingarlaga og vegalaga. Sam- kvæmt ákvæðum vegalaga verður sá, sem loka vill hliði eða girða yfir veg eða stíg, að fá leyfi viðkomandi sveitarstjórnar, en leyfi hennar eða synjun er hægt að áfrýja til vegamálastjóra. Í þessu máli hefur þessa ekki verið gætt. Stefndi Benedikt Ax- clsson hefur ótvírætt látið í ljós vilja sinn að loka hliðinu, en eigendur hálflendunnar, stefndu Jón Kristjánsson og Margrét Björnsdóttir, hafa ekki tjáð sig um þetta atriði. Þá lýsir oddviti Þorkelshólshrepps því yfir í bréfi til oddvita Þverárhrepps, dags. 6. nóv. 1974, að hreppsnefnd Þorkelshólshrepps hafi enga sam- þykkt gert um lokun Miðhópshliðs, en bendir hins vegar á, að á sameiginlegum fundi hreppsnefnda Þorkelshóls-, Ás- og Sveins- staðahreppa 1971 hafi verið samþykkt að læsa hliðinu. Hér verð- ur ekki lagður dómur á bindandi gildi samþykktar þessara þriggja hreppa, en aðeins bent á, að oddviti Þorkelshólshrepps virðis! líta svo á, að það hafi ekki verið bindandi samþykkt fyrir hrepps- nefnd hans. Vegamálastjóri bendir á þetta í bréfi sínu til lögmanns stefn- anda, dags. 21. jan. 1976, að ekki sé unnt að taka afstöðu til deil- unnar, vegna þess að fyrir liggi ekki ákveðin afstaða hrepps- nefndar Þorkelshólshrepps. Þá hefur hreppsnefndum Ás- og Sveinsstaðahreppa ekki verið stefnt sem aðiljum. Nú hafa þær haldið því fram, að Þingeyra- selsland sé í Austur-Húnavatnssýslu, eða a. m. k. að fjallskila- reglugerð Austur-Húnavatnssýslu gildi þar og því hafi þær vald til þess að ákveða rekstrarleið um landið. Án þess að taka efnislega afstöðu um þetta atriði bendir dómur- inn á, að þessar hreppsnefndir hafa verið einna skelleggastar í að kindra umferð um þetta land og Þverhreppingum því engu minni 1143 nauðsyn að fá efnisdóm um rétt sinn, ef til er, til yfirferðar um Þingeyraselsland en Miðhópsland. Að vísu var eiganda Þingeyraselslands stefnt, en hún lætur málið afskiptalaust, enda hefur afnotum af þessu landi verið hag- að sem og hverju öðru afréttarlandi síðustu áratugina. Af framanrituðu sést, að allmikið vantar á, að málið hafi fengið þann undirbúning, að hægt sé að kveða upp efnisdóm í því. Verð- ur því að vísa málinu frá dómi. Eftir atvikum þykir rétt að láta málskostnað falla niður. Dómsorð: Máli þessu er vísað frá dómi. Málskostnaður fellur niður. Mánudaginn 14. nóvember 1977. Nr. 32/1977. Ákæruvaldið (Þórður Björnsson ríkissaksóknari) segn Ómari Ægissyni og Kristjáni Árnasyni (Kristján Eiríksson hrl.). Bifreiðar. Nytjastuldur. Brot gegn umferðarlögum og áfengislögum. Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Magnús Þ. Torta- son, Ármann Snævarr, Benedikt Sigurjónsson, Björn Svein- björnsson og Logi Einarsson. Atferli beggja hinna ákærðu, það er þeir eru sakaðir um í ákæruskjali 16. október 1975, er réttilega fært til refsi- ákvæða í hinum áfrýjaða dómi. Í úrlausn héraðsdómara win háttsemi ákærða Ómars, þá er ákæruskjal 24. nóvember s. á. 1114 tekur til, felst, að dómarinn telur ákærða sekan m. a. um að. hafa reyni að aka bifreiðinni R 4051 í undir áhrifum áfensis. Atferli hans varðar við 1. málsgr. 259. gr. almennra hegn- ingarlaga nr. 19/1940, sbr. lög nr. 20/1956, sbr. 20. gr. al- mennra hegningarlaga, 2. málsgr., sbr. 4. málsgr. 25. gr., sbr. 80. gr. umferðarlaga nr. 40/1968 og 1. málsgr. 24. gr., sbr. 45. gr. áfengislaga nr. 82/1969, sbr. 20. gr. almennra hegningar- laga með lögjöfnun. Við ákvörðun refsingar ákærða Ómars ber samkvæmt 60. gr. almennra hegningarlaga, sbr. 7. gr. laga nr. 22/1955, að virða sakarefni þau, sem um er fjallað í dómum sakadóms teykjavíkur 28. september og 11. desember 1973. Þykir refs- ing ákærða Ómars hæfilega ákveðin í héraðsdómi. Ákvæði héraðsdóms um skaðabótagreiðslu hans og ökuleyfissvipt- ingu ber að staðfesta. Refsing ákærða Kristjáns þykir hæfilega ákveðin tveggja t ) í 1 Ác mánaða varðhald, en fresta skal fullnustu refsingar, og fal skal hún niður að liðnum 2 árum frá uppsögu dóms þessa, ef ákærði heldur almennt skilorð 57. gr. laga nr. 19/1940, sbr. 4. gr. laga nr. 22/1955. Ákvæði héraðsdóms um sakarkostnað eiga að vera órösk- uð. Dæma ber ákærðu til að greiða óskipt allan kostnað af áfrýjun sakarinnar, þar með talin saksóknarlaun í ríkissjóð, 35.000 krónur, og málsvarnarlaun skipaðs verjanda þeirra, 35.000 krónur. Dómsorð: Ákvæði hins áfrýjaða dóms um refsingu ákærða Óm- ars Ægissonar, um greiðslu skaðabóta og ökuleyfissvipt- ingu eiga að vera óröskuð. Ákærði Kristján Árnason sæti tveggja mánaða varð- haldi, en fullnustu refsingarinnar skal fresta, og falla skal hún niður að liðnum 2 árum frá uppsögn dóms Þessa, ef ákærði heldur almennt skilorð 57. gr. laga nr. 19/1940, sbr. 4. gr. laga nr. 22/1955. 1145 Ákvæði héraðsdóms um sakarkostnað á að vera órask- að. Ákærðu greiði óskipt allan kostnað af áfrýjun sakar- innar, þar með talin saksóknarlaun í ríkissjóð, 35.000 krónur, og málsvarnarlaun skipaðs verjanda þeirra, Kristjáns Eiríkssonar hæstaréttarlögmanns, 35.000 krón- ur. Dómi þessum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur sakadóms Reykjavíkur 30. desember 1975. Ár 1975, þriðjudaginn 30. desember, er á dómþingi sakadóms Reykjavíkur, sem háð er í Borgartúni 7 af Sverri Einarssyni saka- dómara, kveðinn upp dómur í sakadómsmálinu nr. 953-954/1975: Ákæruvaldið gegn Ómari Ægissyni og Kristjáni Árnasyni, sem tekið var til dóms í gær. Málið er höfðað af hálfu ríkissaksóknara á hendur ákærðu, Óm- ari Ægissyni sjómanni, Skúlagötu 64, Reykjavík, fæddum þar í borg 29. janúar 1956, og Kristjáni Árnasyni sjómanni, Fannar- felli 2, Reykjavík, fæddum þar í borg 12. september 1955. Er málið höfðað með tveim ákæruskjölum. Með ákæru, dagsettri 16. október sl., er mál höfðað gegn ákærðu báðum „fyrir að taka í heimildarleysi, aðfaranótt laugardagsins 14. júní 1975, bifreiðina R 21217 á bifreiðastæði við Hátún 6 í Reykjavík og halda síðan á brott í henni. Ákærða Ómari er ennfremur gefið að sök að aka áðurnefndri bifreið í framhaldi af tökunni, undir áhrifum áfengis, þar til akstrinum lauk á Rjúpnahæð. Telst þessi háttsemi beggja varða við 1. mgr. 259. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940, sbr. lög nr. 20/1956, og háttsemi ákærða Ómars ennfremur við 2. mgr., sbr. 4. mgr. 25. gr., sbr. 80. gr. umferðarlaga nr. 40/1968 og 1. mgr. 24. gr., sbr. 45. gr. áfengis- laga nr. 82/1969. Þess er krafist, að ákærðu verði dæmdir til refsingar og til greiðslu alls sakarkostnaðar og ákærði Ómar ennfremur til öku- leyfissviptingar samkvæmt 81. gr. umferðarlaga og 1. mgr. 24. gr. áfengislaga.“ Þá er mál höfðað með ákæru, dagsettri 24. nóvember sl., gegn ákærða Ómari einum „fyrir að reyna að stela bifreiðinni R 40511, 1146 aðfaranótt laugardagsins 24. maí 1975, við Vífilsstaðahæli, en ákærði, sem var undir áhrifum áfengis, hugðist síðan aka bifreið- inni til Reykjavíkur, en lögreglumenn hindruðu ákærða í fyrir- ætlan sinni, er hann hafði klippt í sundur rafmagnsþræði við kveikjulás og hugðist gangsetja vél bifreiðarinnar. Telst þetta varða við 1. mgr. 259. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940, sbr. lög nr. 20/1956 og 2. mgr., sbr. 4. mgr. 25. gr., sbr. 80. gr. umferðarlaga nr. 40/1968 og 1. mgr. 24. gr., sbr. 45. gr. áfengislaga nr. 82/1969, allt samanber 20. gr. almennra hegn- ingarlaga. Þess er krafist, að ákærði verði dæmdur til refsingar, til öku- leyfissviptingar samkvæmt 81. gr. umferðarlaga og 1. mgr. 24. gr. áfengislaga og til greiðslu alls sakarkostnaðar.“ Málavextir eru þessir: Ákæra dagsett 16. október 1975. Aðfaranótt laugardagsins 14. júní sl. voru þrír lögreglumenn í Reykjavík á eftirlitsferð í lögreglubifreið. Klukkan 0415 voru þeir staddir á veginum, sem liggur sunnan megin í Rjúpnahæð. Þeir veittu þá athygli bifreiðinni R 21217, sem var þar á vegin- um, og var maður að ýta bifreiðinni, en annar maður sat í far- Þegasæti bifreiðarinnar. Við athugun reyndist vél bifreiðarinnar vera heit. Lögreglumennirnir höfðu tal af mönnunum, ákærðu Ómari Ægissyni og Kristjáni Árnasyni, og kom þá í ljós, að hvorugur þeirra var eigandi bifreiðarinnar, og gátu þeir ekki skýrt frá því, hver það væri. Ákærðu voru því fluttir á lögreglustöðina við Hverfisgötu og yfirheyrðir þar af varðstjóra. Ákærði Kristján, sem hafði verið að ýta bifreiðinni, skýrði svo frá, að ákærði Ómar hefði einn ekið bifreiðinni, en sjálfur kvaðst hann hvorki hafa réttindi né kunnáttu til þess. Hann kvað þá hafa fengið bifreiðina að láni hjá manni, sem hann vissi ekki nafn á, en þeir hafi hitt hann utan við samkomuhúsið Röðul. Þar hefði hann afhent þeim lyklakippu og sagt þar vera lykla að bif- reiðinni, en hún væri við Hátún 6. Þar hafi þeir svo tekið um- rædda bifreið og hafi einn lykill á kippunni gengið að dyralæs- ingu bifreiðarinnar, en kveikjuláslykillinn hafi verið í hanska- hólfinu. Ákærði Kristján var með lyklakippuna, og voru hún og kveikjuláslykillinn tekin af ákærðu. Samkvæmt skýrslu lögregl- unnar virtist ákærði Kristján lítils háttar undir áhrifum áfengis. 1147 Ákærði Ómar var einnig yfirheyrður af varðstjóra, og var frá- sögn hans að öllu leyti samhljóða frásögn ákærða Kristjáns. Hann viðurkenndi jafnframt akstur bifreiðarinnar og kvað ákærða Kristján hvergi hafa komið þar nærri. Samkvæmt skýrslu varð- stjórans lagði talsverða áfengislykt frá vitum ákærða Ómars, og þá var hann rjóður í andliti og augu vot og blóðhlaupin. Að yfirheyrslu lokinni var ákærði Ómar fluttur á slysadeild Borgarspítalans og honum tekið þar blóð til alkóhólrannsóknar klukkan 0515 um morguninn. Samkvæmt niðurstöðu þeirrar rann- sóknar reyndist magn alkóhóls í blóði hans 1.65%0. Eigandi bifreiðarinnar R 21217, Haraldur Eggertsson rafvirki, Hátúni 6 í Reykjavík, 64 ára að aldri, hefur staðfest fyrir dómi, að bifreið hans hafi verið horfin að morgni laugardagsins 14. júní sl. af stað þeim á bifreiðastæði við Hátún 6, þar sem hann hafði skilið hana eftir læsta kvöldið áður. Hafði varalykill að kveikju- lásnum verið í hanskahólfinu. Þegar Haraldur tók við bifreiðinni, var hún nokkuð skemmd. Læsing að hurð ökumanns var skemmd, og gat Haraldur ekki notað læsinguna og varð að kaupa nýja. Þá varð Haraldur að kaupa nýjan hurðarhún að hurð ökumanns, þar sem hann hafði verið hálfvegis snúinn af. Loks höfðu rafmagnsbræðir í háspennu- keflinu verið rifnir úr sambandi, og skemmdir urðu á vélarhlíf bifreiðarinnar, þar sem festingarjárnin höfðu verið slitin úr sam bandi. Segir Haraldur vafalaust, að þeir, sem tóku bifreiðina, hafi gert bað með því að opna hana með einhverjum lykli, sem þó hafi ekki passað, og skemmt læsinguna. Ekki hefur verið upplýst, hvar lyk- illinn var fenginn, sem notaður var til þess að opna bifreiðina með. Haraldur gerir ekki skaðabótakröfu í málinu. Verður nú rakið það, sem fram er komið í málinu samkvæmt framburði ákærðu hjá rannsóknarlögreglu og fyrir dómi. Ákærðu voru báðir í samkomuhúsinu Röðli að kvöldi föstu dagsins 13. júní sl. og drukku þar nokkur glös af áfengisblöndu, og voru báðir undir áhrifum áfengis, þegar þeir yfirgáfu sam- komuhúsið um nóttina, að sögn ákærða Kristjáns klukkan 0100. Fyrir utan samkomuhúsið segjast ákærðu hafa hitt pilt um nótt- ina. Segja þeir piltinn hafa boðið þeim áðurgreinda bifreið, sem hann hafi sagst eiga, og hafi hann gengið með þeim niður á bif- reiðastæðið og bent þeim þar á bifreiðina. Jafnframt lét hann þá hafa lykla, sem hann sagði, að gengju að bifreiðinni. Segja 1148 ákærðu, að greiðlega hafi gengið að opna bifreiðina, en hana opn- uðu ákærðu með lykli, sem var á lyklakippu, sem pilturinn lét þá hafa. Samt segir ákærði Ómar, að húnninn að hurð ökumanns hafi farið í sundur, þegar tekið var í hann. Ákærði Kristján kveðst þó vefengja, að þeir hafi snúið í sundur hurðarhún á bif- reiðinni. Ekkert var minnst á það, hvar skila skyldi bifreiðinni og lykl- unum eða hvar ákærðu skyldu hitta piltinn. Taldi ákærði Kristj- án, að þeir ættu að skilja bifreiðina eftir á sama stað og lyklana inni í henni. Ákærði Ómar segir, að pilturinn hafi verið dökkhærður, síð- hærður með hár niður á axlir og gleraugu. Vegna ölvunar sinnar gerir hann sér ekki grein fyrir því, hvort pilturinn hafi verið hár eða lágur eða hvernig hann hafi verið klæddur, og telur hann útilokað, að hann geti þekkt piltinn aftur, þó að hann sæi hann. Ákærði Kristján kveðst ekki vita, hvað pilturinn heiti, en seg- ir, að hann hafi verið ljóshærður með stutt hár og gleraugu og frekar lágvaxinn, en þó ekki mjög lágur. Telur ákærði, að hann hafi verið um 170 em á hæð. Telur ákærði óvíst, að hann mundi bera kennsl á piltinn, þó að hann sæi hann afur, og veit engin ráð til að hafa upp á honum. Þá gat ákærði ekki upplýst um klæða- burð piltsins. Ákærði Ómar ræsti bifreiðina með svisslykli, sem var í hanska- hólfi bifreiðarinnar. Hann ók bifreiðinni síðan svo til beinustu leið upp í Breiðholt og þaðan upp á Rjúpnahæð, en þar drap vél bifreiðarinnar á sér, og þar voru ákærðu handteknir síðar um nóttina, eins og þegar er fram komið, en þeir höfðu þá um nokkra stund verið að reyna að koma bifreiðinni í gang án árangurs. Við þessar tilraunir höfðu þeir m. a. opnað vélarhús bifreiðarinnar og athugað ýmsar leiðslur þar í því skyni að kanna, hvort ein- hver þeirra væri laus. Ákærði Ómar kveðst hafa fundið töluvert til áfengisáhrifa við akstur bifreiðarinnar, en ekki hafði hann áfengi meðferðis í bif- reiðinni og neytti því ekki áfengis eftir að akstri lauk. Með eigin framburði ákærðu, sem studdur er framburði eig- anda bifreiðarinnar R 21217, er sannað, að ákærðu tóku og not- uðu bifreiðina greinda nótt án heimildar hans, svo sem í ákæru er rakið. Sú frásögn ákærðu, að einhver piltur, sem þeir vita eng- in deili á, hafi afhent þeim lykla og bent þeim á bifreiðina og sagt, að þeir mættu aka henni, er ákaflega ósennileg. Þá er ósam- mála framburður ákærðu um háralag piltsins og skemmdir þær,